The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/JASSS7524 Number: 65 , p. 221-224, Spring I 2018 Kitap Değerlendirme / Book Review Yayın Süreci / Publication Process Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayınlanma Tarihi / The Published Date 13.02.2018 15.03.2018 Palimpsest: Edebiyat, Eleştiri, Kuram, Sarah Dillon, Çeviren: Ferit Burak Aydar, İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2017, 224 s. Arş. Gör. Bülent Sayak ORCID ID: https://orcid.org/0000-0002-0293-5462 Erciyes Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Cambridge Üniversitesi bünyesinde araştır- malarını sürdüren Sarah Dillon; edebiyat, sinema, toplumsal cinsiyet, eleştiri, dilbilim, göstergebilim başta olmak üzere farklı alanla- rın imkân ve sınırlarını yoklayan bir akade- misyen. Palimpsest, Dillon'un disiplinlerarası düşünme pratiğinin karşılığı olarak temelle- nen, yazarın doktora çalışmasından kitaplaştı- rılmış bir metin. İngilizce ilk baskısı 2007'de yayımlanan eser, Ferit Burak Aydar'ın yetkin çevirisiyle 2017'de Türkçeye kazandırıldı. Palimpsest; "Giriş: Palimpsest", "Palimpsestle- rin Bir Tarihçesi", "Zihnin Palimpsesti", "Şiir Sanatı ve Metafor Üzerine", "Riskli Okuma", "Metinlerarasılığı Yeniden Düşünmek", "Pa- limpsestin Queer'leştirilmesi : H. D." adlı ken- di içlerinde ara başlıklara sahip yedi ana bö- lüm, metin içindeki konu ve kavramları açık- layan kapsamlı notlar, kaynakça ve dizinden oluşmaktadır. "Giriş: Palimpsest" bölümünde Dillon palimpsest kelimesinin kavramsal çerçevesini, disiplinlerarası dolaşımını ele alarak araştır- masının metoduna izah getirir. Sözlük karşılı- https://orcid.org/0000-0002-0293-5462 222 Bülent Sayak ğıyla "üstündeki elyazmasından temizlenerek tekrar tekrar kullanılmış parşömen parçası" (s.25) anlamına gelen palimpsest, Dillon'a göre Thomas De Quincey'in kelimeyi anlam- landırma süreciyle 1845 sonrası metaforlaş- mıştır (s.14). Kalıplaşmış biçimiyle katmanlı metinleri sıralamak; metinlerin fark(lılık)larını ve birbirlerinden kopukluklarını ortaya koy- mak, 'asıl/öncül metni' görünür kılmak çaba- larını karşılayan palimpsest, yazarın yaklaşı- mıyla yerleşik bağlamından koparılır. Kavra- mın özünde barındırdığı 'kıvrımlılık', 'çok katmanlılık' ve 'iç içe oluş' çağrışımları kitap- taki incelemelerin hareket noktasını oluşturur. Dillon, Nietzsche'nin özcü/evrimci anlatıyı reddeden 'soykütüğü' sorgulamasını, metafo- rik eşleştirmeyi ve kuramsal eleştiriyi yöntem olarak benimsediğini dile getirir. Palimpsest, sürekliliği kesintiye uğratır, homojenliği sor- gular. Bu sayede kavram Foucault'un 'şey'le- rin özü olduğu varsayımını tartışmaya açan eleştirel bakış paralelinde merkezsiz okuma biçimlerinin sembolü olarak değerlendirilir: "Bu çalışmada geleneksel olarak an- laşıldığı şekliyle palimpsestin "köken"ini açığa çıkarmaya ya da "kesin öz"ünü, "kimlik"ini ya da "hakikat"ini tanımlamaya çalışmıyor. Daha ziyade, palimpsest kavramının bu mefhumları kendi palimpsestvari mantığına göre nasıl yeniden tanımladığını, şeylerin "kalp"inde "diğer şeylerin uyumsuzluğu"nun, "uyumsuz olan"ı ortaya serdiğini gösteriyor" (s. 22). "Palimpsestlerin Bir Tarihçesi"nde palimpsest tekniğinin kronolojisi ve kelimenin tarihi seyir içinde kullanılışının ana çizgileri üzerinde durulmaktadır. Milattan önceki yüzyıllardan başlayarak Mısırlılara kadar uzanan bu teknik, basım yöntem ve materyal- lerinin işleklik kazandığı Aydınlanma Döne- mine dek devam etmiştir. Katmanlaştırma ve silme ile farklı zamanlara ait metinlerin üst üste yazıya aktarılmasının papirüs sıkıntısı ve eski alfabenin/dilin kullanımdan düşmesi nedenleriyle zorunlu, değişen düşünce sis- temlerini silme/unutturma isteğiyle ideolojik gerekçelerle ortaya çıktığı vurgulanır. Elyaz- ması bir dua kitabının içinde keşfedilen bin yıllık 'Arşimed Palimpsesti', ortadan kaldırıl- mak istenen metnin; bu niyetin tam tersine muhafaza edilmesini sağlaması bakımından yazar tarafından dikkat çekici bir örnek olarak ele alınır. Dillon, palimpsest keşifleri- nin/okumalarının 19. yüzyıldan sonra fotoğ- rafçılığın icadı, kimyevî maddeler ve ultravi- yole ışıkların kullanımıyla zirve dönemini yaşadığını belirtir. "Zihnin Palimpsesti" zihinle parşö- men arasındaki analoji üzerine kuruludur. İnsan beyni de tıpkı palimpsest deşifresi gibi 'belirli ışıkta' derine gömülmüş ya da silinmiş görülen izleri/yaşantıları yeniden aydınlığa çıkarır. Dillon, De Quincey vasıtasıyla teorisi- ni örnekler. "Baharın hemen başında çiğdem- lerin yeniden ortaya çıkışını derin bir ıstırap hissiyle ilişkilendiriyor olma" (s.42) cümlesi rehberliğinde, kız kardeşi Elizabeth'in ölü- münün tesiri altındaki De Quincey'in biyogra- fisi ve eserleri arasındaki bağlantıyı inceler. De Quincey'deki 'uyanış' halinin, Hristiyan diriliş fantezisiyle birleştiğini belirtir. Yazarın "ölüleri çağırmak" diye nitelediği bu süreç hem kaybın yasını hem de kaybın reddini aynı anda içermesiyle trajediye zemin hazır- lar. Dillon bu trajik durumu Derrida'nın özne tanımıyla birlikte değerlendirerek "şimdi- geçmiş-gelecek zamanları", yaşanan/tek 'ân'da birleştiren 'hayaletimsi özne' ve bu özneye bağlı zamansallık kavramlarını gündeme getirir: "Palimpsestin "şimdi"si ancak "geç- miş"ten metinlerin "mevcudiyet"inde ve mev- cudiyeti tarafından oluşturulur ve "gelecek"in metinleri tarafından başka şeylerin yazılması- na da açıktır. Geçmişten, şimdiden (ve muh- temelen gelecekten) metinlerin palimpsestteki mevcudiyeti zamansallıktan kaçmaz, bilakis içinde zaten "geçmiş", "şimdi" ve "gelecek" hareketleri barındıran herhangi bir "şimdiki" anın hayaletliğini kanıtlar" (s.57). "Şiir Sanatı ve Metafor Üzerine" adlı incelemede Amerikalı şair D. H. Lawrence'nin "Alacakaranlığın Palimpsesti" şiiri merkezin- de bir okuma yapılır. İsmi geçen şiir daha önce "Hafta İçinde Bir Günün Akşamı" adıyla Palimpsest: Edebiyat, Eleştiri, Kuram, Sarah Dillon, Çeviren: Ferit Burak Aydar, İstanbul: Koç Üniversitesi… 223 düşünülmüş ilk metnin gözden geçirilip ya- yımlanan/tamamlanan son şeklidir. Taslak metin üzerindeki temrinler (silmeler,/üste yazmalar, yeni kelime tasarrufları) palimp- sestin geleneksel çağrışımı dairesinde düşü- nülür. Şiirin yorumundaysa Davidson'un düşünceleri Dillon'a metin eleştirisiyle ilgili açılım olanağı kazandırır. Dillon, Davidson'un dilin sabit göstergeleri işaret etmedeki yeter- sizliğini gördüğünü bu nedenle metin kavra- mı yerine 'palimtekst' terimini teklif ettiğini dile getirir. Metnin tanımlanma biçiminin değişimi, geleneksel metin eleştirisini de sor- guya açmıştır. Geleneksel eleştiri, metnin dokusuna işlenen katmanlar arasındaki 'altta yatan/öz' anlamı bulmaya çalışırken, palim- tekst olarak tanımlanan metin eleştirisinde 'asıl/temel katman' anlayışı terk edilir. Dil- lon'un terimleştirmesiyle 'palimtekstüel ya da palimpsestvari eleştiri' adıyla kullanılan bu yeni eleştiri, 'mutlak anlamı' dışlayarak met- nin organik unsurları arasında hiyerarşi gö- zetmeden katmanlar arasındaki ilişkiyi an- lamlandırmayı esas alır. Metni tamamlanma- mış bir yapı olarak görerek çoğul okumalara kapı aralar. Dillon, Heidegger ve Derrida'nın zıtlıkları aynı kelimede bir arada düşünmele- rinin altını çizer. Buradan hareketle palimp- sestle 'metafor' kavramının benzerliğine deği- nir. "Alacakaranlığın Palimpsesti"ni "Alacaka- ranlığın Metaforu" biçiminde yorumlamaya girişir. Geceyle gündüzün(zıtlıkların) birlikte- liğini, giriftliğini, iç içeliğini ifade eden 'alaca- karanlık' imgesi merkezinde metindeki meta- forları çözümler. Şiirin dönemi içinde yenilik arzusunu vurgulamasını, poetik tutumunu Lawrence'nin estetik düşüncesindeki bir kı- rılma olarak değerlendirir (s.86). "Riskli Okuma"da, Arthur Conan Doyle'nin Sherlock Holmes'undan alıntılanan bir pasajla geleneksel dedektif hikâyelerinin kurgu ve çözümlenmesi ile palimpsest deşif- resi arasındaki ilişki irdelenir. Dedektif hikâyesinde okurun/dedektifin ulaşmak iste- diği, olayların gerçek vuku biçimini içeren asıl katman ve suçun failinin vakanın gerçeğini gizlemeye çalışan kurgusunu içeren yüzeyde- ki öykü olmak üzere iki ana çerçeve bulunur. Ortak noktası bulunmayan bu iki hikâyeyi takip eden okur, metindeki ipuçlarından ha- reketle orijinal anlatıyı zihninde inşa eder. Okurun bu süreçteki yöntemi Dillon'a göre 'tümdengelim'e (kesin hükümlere/analitik yargılara) değil 'abdüksiyon'a (tah- min/buluş/varsayım) dayanır. Dillon, palimp- sest editörlerinin metin edisyonlarındaki müphem kısımları tamamlama biçimini diğer bir deyişle 'metin tamiri' yaratıcılığını, okurun bahsedilen okuma tutumuyla eş tutar. Bu koşutluk düzleminde Homeros, Virgilius metinlerindeki saklı kelimeleri açığa çıkarma- ya çalışan yapısalcı Ferdinand de Saussure'nin de abdüktif okuma yapan bir dedektif gibi çalıştığını belirtir. Dillon, Saussure yorumunu Starobinski ve Riffaterre gibi kuramcılara dayandırır. Saussure, yazarı metinden soyut- layan kapalı devre dil dizgesi/metinsellik yapısını gündeme getirir. Gösteren-gösterilen arasındaki ilişkisinin nedensiz olduğunu sa- vunur. Göstergelerin birbirlerinden farklılık- larıyla tanımlandıklarını, dolayısıyla bir gös- tergenin ayrımı/tanımlanması için başka bir göstergenin varlığına ihtiyaç duyulduğunu belirtir. Saussure sonrası dil, metin eleştirisi- ne bakıştaki mutlak metin/anlam/yorum yar- gılarının aşındığını, Roland Barthes ve Um- berto Eco'nun eserlerinden örneklerle palimp- sest metaforlarıyla izah eder. "Metinlerarasılığı Yeniden Düşün- mek"te Julia Kristeva'nın yaklaşımı çıkış nok- tasıdır. Her metni öncüllerinin üstüne inşa edilen etkileşimli bir yapı ve öncülleriyle alış- veriş içinde bir söylem mozaiği olarak gören Kristeva, metinlerarasılık kavramını gündeme getirir. Dillon, kavramın Gerard Genette'nin Palimpsestes ve Ian McEwan'ın Kefaret adlı eserlerindeki izdüşümüne palimpsestvari okuma esasıyla yaklaşır. Genette'nin "üstme- tinsellik, yanmetinsellik, üstmetinsellik, hi- permetinsellik" (s. 119) kategorileriyle sınıf- 224 Bülent Sayak landırdığı metinlerarasılık, başka metinlerle yorum, alıntı, anıştırma, parodi gibi ilişkilerle kurulan bağlantıyı ifade eder. McEwan'ın Kefaret adlı romanı Jane Austen, Wirginia Woolf, Elizabeth Bowen gibi gibi yazarların metinlerine göndermeler barındırır. Dillon'a göre her metnin "kazınması ya da ışığa tutul- masıyla" altından/içinden başka bir metin görünür. Bu sonsuz döngü Genette'de anlatı kuramı, McEwan'da roman kurgusu biçimin- de palimpsestin çoğulcu ve zaman ötesi bağ- lamıyla karşılık bulmaktadır. "Palimpsestin Queer'leştirilmesi: H. D." incelemesinde yazar, toplumsal cinsiyet inşasının edebiyat eleştirisindeki görünümü- nü ele alır. Ataerkil düzen kabul ve refleksiy- le; kadının bastırılmışlığını, erkeğin tahakkü- münü gün yüzüne çıkarma esasıyla temelle- nen feminist eleştiri Dillon tarafından indir- gemeci ve dolayısıyla eksik bulunur. Sözlük karşılığıyla 'tuhaf' anlamına gelen 'queer'; yerleşik anlayışla kadın-erkek ikiliğine, cinsi- yet kategorilerinin ilişki ve konumları üzerine düşünmek yerine bizzat bu cinsiyet kimlikle- rini aşındırmak, sorgulamak amacıyla ele alınır. Dillon, Amerikalı biseksüel şair H.D.'nin eserlerini biyografisi paralelinde queer karşılığı kullandığı palimpsestvari okumayla değerlendirir: "Queer ile palimpsestin palimpsest- vari eşleşmesi hem palimpsestin queer'liğine hem de queer'in palimpsestvariliğine dikkat çeker, üstelik iki terim de kimlik tarifleri için uygulanabilir olduğu için değil, aynı zaman- da bu çalışmada yapıldığı gibi tarih, kimlik, zamansallık, metafor, okuma, yazma, cinsellik ve metinsellikle ilgili geleneksel anlatıları queer'leştirecek şekilde genişletilebilecekleri için de" (s. 162). Palimpsest sosyal bilimler okumaları için gerek yöntem üzerine düşünme gerek literatür konusunda fikir edinme gerekse di- siplinlerarası fikir yürütme bakımlarından ufuk açıcı bir inceleme. Batı dil ve edebiyatla- rı, edebî eleştiri ve postmodernizm alanların- da çalışanlar içinse hassaten istifade edilmesi gereken özgün bir kaynak. Palimpsest kavra- mı etrafında Türkçede ilk müstakil kitap ol- ması da bir boşluğu doldurmak hasebiyle eserin değerini arttırıyor. Citation Information/Kaynakça Bilgisi Sayak, B. (2018). Palimpsest: Edebiyat, Eleştiri, Kuram, Sarah Dillon, Çeviren: Ferit Burak Ay- dar, İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2017, 224 s., Jass Studies-The Journal of Academic Social Science Studies, Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/JASSS7524, Number: 65, Spring I 2018, p. 221-224.