Immanuil Kant - Vikipediya





	
	


	
	

	Immanuil Kant

	
		Vikipediya, ochiq ensiklopediya

		

		

		
		

		Jump to navigation
		Jump to search
		Immanuil Kant (22-aprel 1724, Kenigsberg — 12-fevral 1804, oʻsha yerda) — nemis faylasufi. Nemis klassik falsafasining asoschilaridan biri. Kenigsberg universitetida professor (1770—1796). Mantiq va metafizikadan hamda tabiiy fanlardan, xususan, geografiyadan dars bergan. Kant krititsizm yoki transsendental falsafaning asoschisi hisoblanadi.

Kant falsafasi quyidagi rivojlanish bosqichini bosib oʻtdi:


	1) tabiiy-ilmiy bosqich (1747—1755) — bu davrda «Osmonning umumiy tabiiy tarixi va nazariyasi» (1755) asarini yozdi, bunda u oʻzining kosmogonik nazariyasini olga surdi (qarang Kant gipotezasi);
	2) metafizik bosqich — u Volf metafizikasidan voz kechib, …
	3) tanqidiy bosqich — bu davrda Kant koʻproq bilish muammolari bilan shugʻullandi. «Sof aqlning tanqidi» (1781), «Amaliy aqlning tanqidi» (1789), «Mulohaza qobiliyatining tanqidi» (1790) asarlari shu davrda yozilgan. Kant bilish nazariyasida agnostitsizmga moyil. Kant bilish jarayonida «narsa oʻzida» bilan «biz uchun narsa»ni bir-biridan farq qiladi. «Narsa oʻzida» — oʻzicha mavjud boʻlgan obʼyektdir. «Biz uchun narsa» — obʼyektning inson idrok qilgan qismidir. Uning fikricha, inson «narsa oʻzida» (mohiyat)ni bilishga qodir emas, u faqat «biz uchun narsa»ni, yaʼni hodisalarni bilishi mumkin. Kant agnostitsizmi inson bilimi aniq tarixiy harakterga ega ekanligi bilan chegaralanganligiga, inson hech vaqt hamma narsani oxirigacha bilib ololmasligiga asoslangan. Borliqning barcha qismlari bilish obʼyekti boʻla olmasligi ham bu yerda muhim ahamiyatga ega;


	4) tanqidiydan keyingi bosqich — bu davda Kant mantiq, pedagogika, tabiiy geografiya va pragmatik antropologiya (yaʼni harakterologiya)ga oid maʼruzalarini nashr ettirdi. Kant fikricha, inson tajriba va amaliyot bilan har qanday bilimga ega boʻlavermaydi. Insonda aprior (tajribagacha) bilimlar ham boʻladi. Bular tugʻma bilimlardir (masalan, matematika, falsafa). Ilmiy bilishning ishonchliligi va haqiqiyligi uning eng umumiyligi va zaruriyligi bilan belgilanadi. Kant oʻz falsafasida bilish nazariyasini birinchi boʻlib falsafiy muammo sifatida atroflicha ishlab chiqishga harakat qildi.


Kantning axloqiy qarashlari uning «Axloq metafizikasi asoslari» (1775), «Inson tabiatidagi azaliy yomonlik» (1792) kabi asarlarida bayon qilingan. Axloqiy burchni axloqiy qonun shaklida taʼriflaydi. Uning maʼnosi shuki, har bir inson shunday xatti-harakat qilishi lozimki, bu boshqalar uchun ham qoidaga aylansin. Kant vijdonni axloqiy hakam deb taʼriflaydi. Insonlarning bir-biriga muhabbati va hurmati asosiy insoniy burchlardir. Gaman, Gerder va Yakobi Kantning gʻoyalariga qarshi chiqdilar. Fixte, Shelling, Gegel esa oʻzlarining idealistik metafizikasini Kant nomi bilan bogʻladilar. Kant oʻzining ijtimoiy falsafasida axloqni siyosatdan ustuvorligini taʼkidlaydi. U boshqa xalqlar yerlarini bosib olib oʻzini oqlashga urinishni, jinoyat qilib oʻz aybiga iqror boʻlmaslikni, «ajratib tashla va xukmronlik qil» aqidasini axloqqa zid xatti-harakat deb baholaydi. Kantning fikricha, inson xuquqi muqaddasdir. Kantning qarashlari keyingi ilmiy va falsafiy tafakkur taraqqiyotiga taʼsir koʻrsatdi. 19-asrning 60-yillarida Kant gʻoyalari asosida neokantchilik vujudga keldi.

Abdulla Ayupov.[1]


Manbalar[tahrir]


	↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil






		Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.








		Ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib, Vikipediyaga yordam berishingiz mumkin.	v
	t
	e



Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak.









"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Immanuil_Kant&oldid=2001428" dan olindi




		Turkum: 	Chala maqolalar


Yashirin turkum: 	Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi maqolalari
	Barcha chala maqolalar




	




	





	Navigatsiya

	
		

	
		Shaxsiy uskunalar
	

	
			Siz tizimga kirmagansiz
	Ushbu IP-manzil munozarasi
	Qoʻshilgan hissa
	Hisob yaratish
	Kirish


		
	



		
			

	
		Nomfazolar
	

	
			Maqola
	Munozara


		
	



			

	
	
		lotin/кирилл
	

	
			lotin/кирилл
	lotin
	кирилл


		
	



		

		
			

	
		Koʻrinishlar<!--Views-->
	

	
			Mutolaa
	Tahrirlash
	Tarix


		
	



			

	
	
		Yana
	

	
		

		
	



			
	
		Qidiruv
	

	
		
			
			
			
			
		

	




		

	

	

	
		
	

	

	
		navigatsiya
	

	
			Bosh sahifa
	Tanlangan maqolalar
	Yangi sahifalar
	Tasodifiy maqola
	Maqolalar indeksi
	Loyihaga koʻmak


		
	



	

	
		Ishtirok
	

	
			Xato haqida xabar berish
	Yangi oʻzgarishlar
	Jamoa portali
	Qoidalar
	Yordam
	Forum
	Aloqa


		
	




	
		Asboblar
	

	
			Bu yerga ishoratlar
	Bogʻliq oʻzgarishlar
	Maxsus sahifalar
	Doimiy havola
	Sahifa haqida maʼlumot
	Sahifadan matn parchasi ajratish
	Vikimaʼlumotlar bandi


		
	




	
		Nashr/eksport qilish
	

	
			PDF sifatida yuklash
	Bosma uchun versiya


		
	




	
		Boshqa loyihalarda
	

	
			Vikiombor


		
	



	

	
		Boshqa tillarda
	

	
			Afrikaans
	Alemannisch
	አማርኛ
	Aragonés
	العربية
	الدارجة
	مصرى
	Asturianu
	Aymar aru
	Azərbaycanca
	تۆرکجه
	Башҡортса
	Žemaitėška
	Bikol Central
	Беларуская
	Беларуская (тарашкевіца)‎
	Български
	भोजपुरी
	বাংলা
	Brezhoneg
	Bosanski
	Буряад
	Català
	Chavacano de Zamboanga
	Нохчийн
	Cebuano
	کوردی
	Čeština
	Чӑвашла
	Cymraeg
	Dansk
	Deutsch
	Zazaki
	Ελληνικά
	Emiliàn e rumagnòl
	English
	Esperanto
	Español
	Eesti
	Euskara
	Estremeñu
	فارسی
	Suomi
	Võro
	Føroyskt
	Français
	Arpetan
	Nordfriisk
	Frysk
	Gaeilge
	贛語
	Kriyòl gwiyannen
	Gàidhlig
	Galego
	ગુજરાતી
	עברית
	हिन्दी
	Fiji Hindi
	Hrvatski
	Magyar
	Հայերեն
	Interlingua
	Bahasa Indonesia
	Interlingue
	Ilokano
	Ido
	Íslenska
	Italiano
	日本語
	Patois
	Jawa
	ქართული
	Qaraqalpaqsha
	Taqbaylit
	Kabɩyɛ
	Қазақша
	ಕನ್ನಡ
	한국어
	Kurdî
	Кыргызча
	Latina
	Lëtzebuergesch
	Лезги
	Lingua Franca Nova
	Limburgs
	Ligure
	Ladin
	Lumbaart
	لۊری شومالی
	Lietuvių
	Latviešu
	मैथिली
	Malagasy
	Македонски
	മലയാളം
	Монгол
	मराठी
	Кырык мары
	Bahasa Melayu
	Malti
	Mirandés
	မြန်မာဘာသာ
	Эрзянь
	Nāhuatl
	Plattdüütsch
	नेपाली
	नेपाल भाषा
	Nederlands
	Norsk nynorsk
	Norsk bokmål
	Occitan
	Livvinkarjala
	ਪੰਜਾਬੀ
	Polski
	Piemontèis
	پنجابی
	پښتو
	Português
	Runa Simi
	Rumantsch
	Română
	Русский
	Русиньскый
	Kinyarwanda
	संस्कृतम्
	Саха тыла
	Sardu
	Sicilianu
	Scots
	Srpskohrvatski / српскохрватски
	Simple English
	Slovenčina
	Slovenščina
	Shqip
	Српски / srpski
	Sunda
	Svenska
	Kiswahili
	தமிழ்
	తెలుగు
	Тоҷикӣ
	ไทย
	Tagalog
	Tok Pisin
	Türkçe
	Татарча/tatarça
	Українська
	اردو
	Vepsän kel’
	Tiếng Việt
	West-Vlams
	Volapük
	Winaray
	吴语
	მარგალური
	ייִדיש
	Yorùbá
	Zeêuws
	中文
	文言
	Bân-lâm-gú
	粵語


		Ishoratlarni tahrirla

	









		 Bu sahifa oxirgi marta 2-Avgust 2018, 17:24 da tahrir qilingan.
	Matn Creative Commons Attribution-ShareAlike litsenziyasi boʻyicha ommalashtirilmoqda, alohida holatlarda qoʻshimcha shartlar amal qilishi mumkin (batafsil).



		Maxfiylik siyosati
	Vikipediya haqida
	Masʼuliyatdan voz kechish
	Mobil versiya
	Dasturchilar
	Statistics
	Cookie bayonoti