_____________________________________________________________________________________ Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 86, Aralık 2018, s. 312-321 Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date 30.11.2018 31.12.2018 Öğr. Gör. Gülser AKTAN Bursa Uludağ Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Resim Bölümü aktangulser@gmail.com DADA VE POP SANAT ARASINDAKİ TEKNİK VE FELSEFİ İLİŞKİ Öz Dada ve Pop Sanat arasındaki teknik ve felsefi ilişkiyi araştıran bu çalışmada amaç, Neo- Dada tanımlamasıyla Pop Sanat’ı, Dada ile ilişkilendirmek isteyen görüşlere karşı, Dada’nın Pop Sanat’tan farkını ortaya koymaktır. Bu amaçla Pop Sanat ve Dada sanatçılarının çalışmaları karşılaştırılmıştır. Aynı zamanda sanatçıların kendi çalışmaları hakkında getirdikleri yorumlara yer verilip, sanatlarının temelinde fel- sefi olarak ne gibi farklılıklar olduğu tespit edilmiştir. Kitap, makale, mektup, gale- ri etiketleri gibi kaynaklar araştırılmıştır. Araştırma sonucu, Dada ve Pop Sanat’ın ortaya çıkış tarihleri; ilgili sanatların hangi sosyolojik, politik ve ekonomik ortam- da belirdiği ortaya konduğunda, bu iki sanat arasında büyük farklar belirlenmiştir. Pop Sanat, tüketim kültürünün ticari markalar, pop müzik, Hollywood filmleri gibi kolayca tanınan imajları nesne olarak kullanmıştır. Dada sanat nesnesi ise atık mal- zemelerden oluşmuş, genel kullanıma ait, marka ve reklam çağrışımı yapmaktan uzak nesnelerdir. Pop Sanat sanatçıları tüketim kültürünü onaylamaları ve hayran- lıklarını dile getirmeleri bakımından var olanı pekiştirici durumdadır. Bu bakımdan Dada ve Pop Sanat’ın, Neo-Dada ismi altında, birlikte anılmamaları gerektiği so- nucuna varılmıştır. Anahtar kelimeler: Dada, Pop Art, Neo-Dada, Andy Warhol, Marcel Duchamp. Dada ve Pop Sanat Arasındaki Teknik ve Felsefi İlişki The Journal of Academic Social Science Yıl:6, Sayı: 86, Aralık 2018, s. 312-321 313 TECHNICAL AND PHILOSOPHICAL RELATIONSHIP BETWEEN DADA AND POP ART Abstract The aim of this study that research the technical and philosophical relationship between Dada and Pop art. Against the definition of Neo-Dada which want to es- tablish a connection between Pop Art and the Dada is to show that Dada's differen- ce from Pop Art. For this purpose, the works of Pop Art and Dada artists were compared. At the same time, there are comments about the artists' own work and it has been determined what differences are their philosophically. Sources such as books, articles, letters, gallery labels have been searched. The outcome of the rese- arch, Dada and Pop Art's emergence dates. there are big differences between these two arts when determined the sociological, political and economic environment from which it emerges. The fact that Pop Art's attempt to establish an interest in Dada with the definition of Neo-Dada has been tied to the use of ready-made ob- jects. Pop Art has used easily recognizable images as objects from consumer cultu- re, such as trademarks, pop music, Hollywood films. The Dada art object is made up of waste materials, belonging to general use that not interested in branding and advertising. Pop Art artists, because they admire the consumption culture, are af- firmative and reinforcing. In this respect, Dada and Pop Art came to the conclusion that they should not be mentioned together under the name of Neo-Dada. Keywords: Dada, Pop Art, Neo-Dada, Andy Warhol, Marcel Duchamp. Giriş 2. Dünya Savaşı sonrası galip ülkelerde özellikle Amerika Birleşik Devletleri’nde eko- nomik olarak büyük bir rahatlama görülmüştür. Alım gücünün artmasından dolayı televizyon, çamaşır makinası, elektrikli süpürge, otomobil gibi insan hayatını kolaylaştıran ürünlerin üreti- minde artış olmuştur. Üreticiler kendi marka ve mallarını satmak için reklam sektöründen des- tek almış ve televizyon bu amaca hizmet eden en yaygın araç olmuştur.1950’lerin ortalarından itibaren Amerika ve İngiltere’de reklam sektöründe çalışan bazı sanatçılar ve Pop Sanat şemsi- yesi altına girecek diğer sanatçılar, tüketim kültürünün yeni sosyal yapıyı oluşturmaya başladı- ğını fark etmişlerdir. Tüketim kültüründen ilham alan bu sanatçılar, 1940’lardan itibaren Ame- rika’da baskın sanat eğilimi haline gelmiş Soyut Sanat’a karşı olmuşlardır. Pop Sanat’ın, reklam sektöründen olduğu gibi aldığı imajlar ile Dada’nın Hazır Nesne’si arasında benzerlik olduğu ileri sürülerek Pop Sanat, Neo-Dada kapsamında gösterilen sanat akımlarından biri olarak tarif edilmiştir (Antmen, 2009: 175). Ancak Pop Sanat ve Dada eserleri karşılaştırıldığında Pop Sanat eserlerinin Dada ruhuyla yapılan eserlerle hiçbir ilgisi olmadığı sezilmektedir. Bu çalışma Pop Sanat ve Dada arasında kurulması istenen bağın ne kadar doğru olup olmadığını sorgulanması gereğiyle yapılmıştır. 1.DADA Dada, 1916-1923 yılları arasında Avrupa ve Amerika’da etkili olmuş bir sanat hareketi- dir. Dada sanatına dâhil olmuş sanatçılar Dada’nın bir sanat akımı olmasından çok sanat karşıtı hareket olduğunu belirtmişlerdir. Buna sebep ise 1. Dünya Savaşı’dır. Savaşın ve beraberinde Dada ve Pop Sanat Arasındaki Teknik ve Felsefi İlişki The Journal of Academic Social Science Yıl:6, Sayı: 86, Aralık 2018, s. 312-321 314 gelen dehşet verici olaylar sebebiyle, dünyayı savaşa sürükleyen dünya halini, protesto etmek istemişlerdir. Cephede hayatını kaybeden insanlar varken, geleneksel sanat da hayatını kaybet- meli, yıkılmalı, parçalanmalıdır. Savaş karşıtı sanatçı, düşünür ve bilim insanlarının bazıları, savaş başladıktan sonra Amerika ve Avrupa’nın tarafsız ülkesi İsviçre’ye gitmiştir. Dolayısıyla Dada hareketinin başladığı ilk yer 1916’da İsviçre olmuştur (Hodge, 2013: 116). I. Dünya Savaşı patlak verdiğinde can derdine düşen savaş karşıtları çil yavrusu gibi sağa sola dağıldı. En yakın yer İsviçre idi….Zürih’te toplananların neredeyse hepsinin ortak dili Almancaydı. Francis Picabia (1879-1953) ve Marcel Duchamp (1887-1968) ise soluğu uzak bir yerde – Amerika’da- aldı- lar. Sanat tarihinde dada olarak anılacak anlayış, Zürih ve New York’ta eşzamanlı (ancak birbirinden habersiz) bir şekilde, böyle bir dönemde doğmak üzereydi (Yılmaz, 2013: 144-145). Alıntıdan da anlaşılacağı gibi içinde bulunulan sosyolojik ve siyasal ortam sanatçıları benzer bir eğilime, farklı coğrafyalarda benzer felsefi düşünüş ve sanatsal biçime itmiştir. Arala- rında dansçı, aktör, müzisyen, yazar, şair ve ressamların bulunduğu bu kişiler tek bir sanatsal üsluba dahil olmamış ve sanat disiplinleri arası sınırları da yıkmışlardır. Dada, Batı medeniyeti- nin ilerlemesinin sonuçları arasında olan 1. Dünya Savaşı yüzünden, Batı medeniyetinin var olan tüm kurallarını yıkmak istemiştir. Bu sebeple dertleri sanat yapmak olmamış aksine yerle- şik sanat kurallarını yıkmış ve hayranlık verici eser üretmekle ilgilenmemiştir. Dada sanatçıları- nın yaptıkları çalışmalar şok edici, yıkıcı ve protesto edici olmuştur. “Ball, o yıllarda aralıksız tuttuğu günlükte, hem sanat eseri imal etme düşüncesine karşı çıkıyor hem de sanatsal tat denen şeyin aşılması ve dilin tahrip edilmesi gerektiğini belirtiyordu ki bu yaklaşım Duchamp’ınkine çok benziyordu” (Yılmaz, 2013: 146). 5 Şubat 1916'da, Zürih’e gelmiş sanatçılar topluluğunun performanslarını sergileyecek- leri ve bir araya gelebilecekleri yer olarak Voltaire Kabera’sı açılır. Kurucular arasında Alman şair ve dramatörü Hugo Ball, ortağı Emmy Hennings (Alman dışavurumcularıyla bağları olan oyuncu, şarkıcı ve şair), Romanya’dan Janco kardeşler (Marcel, Jules ve Georges), Arthur Segal ve Tristan Tzara’dır (Sandqvist, 2006, 3.pargf.). Sadece beş ay süren kaberada, klasik müzik, popüler şarkılar, soyut dans için Rus balalaika ezgileri, konferanslar, manifestolar ve şiir oku- maları sunulmuştur (Shipe, 2017: 3). 1919’da Zürih Dada sanatçıları arasında görüş ayrılıkları oluşmuştur. Bir tarafta Arp ve Jango diğer tarafta Tzara vardır. Arp ve Jango’yu takip edenler politik mücadeleye devam et- meyi, Tzara’yı takip edenler ise politikadan uzak kalmayı tercih etmiştir (Yılmaz, 2013: 148). Savaştan kaçan veya sürgün edilen Avrupalı sanatçıların diğer bir sığınağı New York’tur. New York’ta, Zürih’tekine benzer bir sanatsal hareket, Amerikalı fotoğraf sanatçısı Alfred Stieglitz’in 291 isimli galerisinde şekillenmiştir. Avangard sanatın savunucularından olan Stieglitz ve Walter ve Louise Arsenberg, Avrupa’dan gelen sanatçılarla iletişim içinde olmuştur. Stieglitz ve Arsenberg çevresindeki sanatçılar, New York Dada sanat hareketini baş- latmışlardır. Bu sanatçılar arasında en tanınanları Fransız Marcel Duchamp ve Francis Pica- bia’dır (Hopkins, 2006: 27-29). Dada Almanya’da, Berlin, Hannover ve Köln şehirlerinde, Amerika ve İsviçre’dekinden daha politik bir şekilde gelişmiştir. Dada 1918’de Berlin’de, Zürih’ten gelen Richard Huelsen- beck öncülüğünde belirmiştir. Almanya’nın 1. Dünya Savaşı’nda yenilmesi, Fransa ve Belçi- ka’ya savaş tazminatı ödeme durumu yüzünden ekonomik olarak çökmüş olması, yönetimdeki partinin muhalefete karşı sert yöntemler uygulaması gibi sebeplerden, Berlin Dada’sı daha poli- tik olmuştur. Sanatçıları arasında Walter Mehring, Wieland ve Helmut (John) Heartfield, Geor- Dada ve Pop Sanat Arasındaki Teknik ve Felsefi İlişki The Journal of Academic Social Science Yıl:6, Sayı: 86, Aralık 2018, s. 312-321 315 ge Grosz, Raoul Hausmann, Hannah Höch, Johannes Baader, Kurt Schwitters, Max Ernst ve Alfred Grunewald gibi sanatçılar vardır (Hopkins, 2006: 30-33). Dada, Fransa’da 1919 da Francis Picabia’nın ülkesine dönmesiyle başlar. Paris’i ziyare- te gelen Duchamp ve Picabia’nın sanata yaklaşımlarını takdir eden şair Andre Breton ve çevresi, Dada’ya yönelmiştir. 1920 sonrası Breton, Dada hareketinden uzaklaşıp kendisinin öncülüğünü yapacağı başka bir sanat anlayışına (sürrealizm) yönelir (Hopkins, 2006: 34-35). 1.1.Dada sanatçılarının görsel sanat alanında kullandığı teknikler Dada sanatçılarını bir araya getiren şey, Empresyonizim, Kübizim akımlarında olduğu gibi üslup birliğinden ziyade, benzer dünya görüşleridir. Bu görüş, rasyonel aklın, insanlığı çö- küşe götürdüğü üzerinedir. Dada sanatçıları, bilimsel dünya görüşü temelindeki modernizmin sanat dahil tüm yapılarına karşı yıkıcı, alaycı ve eleştirel yaklaşmıştır. Dada sanatçıları bu ba- kımdan sanatsal tavırlarını ortaya koyarken bir değil ama birçok sanat tekniğini kullanmaktan çekinmemişlerdir. Ortak düşünen ama farklı tekniklerle çalışan sanatçıların, kullandığı teknikle- rin başlıcaları kolaj, fotomontaj, hazır nesneler, asamblaj ve performanslardır. 1.1.1.Kolaj Kolaj, Kübizm’in öncü sanatçılarından, Georges Braque ve Pablo Picasso tarafından ge- liştirilmiş bir tekniktir. Kolaj, kâğıt, kumaş, fotoğraf, gazete gibi iki boyutlu, gündelik yaşamın sıradan nesnelerinin, yüzey üzerindeki kompozisyonuna dâhil edilmesiyle yapılmaktadır. Görsel 1: George Grosz ve John Heartfield, Dada-merica, 1919, fotoğraflar, tipografi, saç, kibrit, 26 x19 cm. Görsel 1 de Dada sanatçılarından George Grosz ve John Heartfield’ın birlikte yaptıkları bir çalışma görülmektedir. Grosz ve Heartfield’in, ortaklaşa gerçekleştirdikleri kolajlarla, Scho- penhauer gibi filozofların sanatçıyı “deha” olarak tanımladığı felsefi düşüncelere karşı çıktıkları söylenebilir. “İradenin kendisini en üst seviyede bir deha ya da deha sanatçı aracılığıyla gösteri- yor olması bir dehanın ya da bir sanatçının ya da bir deha sanatçının iradeyi yani varlığın ger- çekliğini sanat aracılığıyla ortaya koyması demektir” (Coşar, 2009: 34). Alıntıdan da anlaşıla- Dada ve Pop Sanat Arasındaki Teknik ve Felsefi İlişki The Journal of Academic Social Science Yıl:6, Sayı: 86, Aralık 2018, s. 312-321 316 cağı üzere Alman filozof Schopenhauer sanatçıya özel bir statü kazandırmıştır. İki sanatçının birlikte yaptığı kolajlar, biricik eseri, biricik deha sanatçının yapabileceği görüşünü yıkmaktadır. 1.1.2.Fotomontaj Fotoğraflarla oluşturulmuş kolaj, fotomontaj olarak tanımlanır. Fotomontaj tekniği ilk olarak 1915 te Dadaistler tarafından 1. Dünya Savaşı’nı protesto etmek için kullanılmıştır. Daha sonra Sürrealistler ve 1923'te Rus konstrüktivist Aleksander Rodchenko tarafından kullanılmış- tır. (TATE). Dada sanatçıları, kelimelerin ve görsellerin masum insanları savaş gibi korkunç gişirim- lere nasıl gönüllü yapabildiğini fark etmişlerdir. Gerçekler, fotoğrafla yapılan propagandalarla topluma farklı yansıtılmıştır. Bu duruma Alman Dada sanatçıları fotomontajla cevap vermişler- dir. Raoul Haussmann ve Hannah Höch fotomontaj tekniğinde öne çıkmıştır. Haussmann insa- nın makineleşmesine gönderme yapan çalışmalar yapmıştır (Willette, 2011: 9. prgf). Höch ise Almanya’nın içinde bulunduğu siyasal, politik durumu vurgulayan ve eleştiren çalışmalar yap- mıştır (Höch, 1996: 60). 1.1.3. Hazır nesne Duchamp, New York’ta sergilediği, günlük yaşam içinde kullanılan, sanatsal olmayan endüstriyel malzemelere hazır-nesneler (readymades) tanımını yapmıştır (Hodge, 2013: 118). Farklı şekillerde, kaide üzerine yerleştirilmesiyle, gerçek kullanım alanından koparılıp sanat alanına sokulan bu nesneler, Dada’nın şok etme, absürt, ironi, mizah gibi amaçları için etkili bir sanatsal malzemeye dönüşmüşlerdir. 1.1.4.Asamblaj (birleşirme tekniği) Üç boyutlu kolaj olan asamblaj tekniğini Picasso, 1912 den itibaren kübist konstrüksi- yonları için uygulamaya başlamıştır. Dada sanatçılarından Kurt Schwitters, 1918'de hurdaya çıkmış ya da atılmış malzemeleri kullanarak "merz" olarak adlandırdığı asamblaj çalışmaları yapmaya başlamıştır (TATE). 1.1.5. Performans Performans sanatı tiyatro, müzik ve görsel sanatların birleşiminden oluşur. Fütürist sa- natçıların, Dada sanatçılarından daha önce kullandığı bir sanatsal dildir. Dada sanatçıları savaş eleştirisini yaparken halkın dikkatini, propaganda, hareketli görüntüler ve dinamizm içindeki gösterileriyle çekmeye çalışmışlardır (Hodge, 2013, 119). Fütürist performansla Dada Perfor- mans arasında düşünsel farklar vardır. Fütürzimin aksine Dada, anti militarist, teknoloji karşıtı ve ilkel olana eğilim içinde olmuştur. 2. NEO-DADA Neo-Dada, 1950'li yılların sonlarında ve 1960’lı yıllarda çoğunluğu New York'ta olan, deneysel çalışmalar yapan bir grup sanatçı işleri için söylenmiştir. Neo- Dada sınıflamasına Yeni Gerçekçiler, Sitüasyonistler, ve Pop sanatçıları gibi gruplar dahil edilmiş ve sadece bir gruba özgü sınıflama olarak görülmemiştir. O sıralarda geçerli sanatsal eğilimi, biçimde ve renkte saflık, sadelik üzerinedir (Postpainterly Abstraction). Ama Neo-Dada sanatçıları geçerli sanat eğiliminin aksine çeşitli malzemlerden oluşan, anlaşılır ve medya ile ilgisi büyük eserler üretmişlerdir. Bu eserler, soyut sanatın ağır felsefesine karşı, hemen tanınabilen imajlar ve ince zekâ gerektiren mizah içermektedir. Robert Rauschenberg, Jasper Johns, Larry Riven, John Dada ve Pop Sanat Arasındaki Teknik ve Felsefi İlişki The Journal of Academic Social Science Yıl:6, Sayı: 86, Aralık 2018, s. 312-321 317 Chamberlain, Richard Stankiewicz, Lee Bontecou, Jim Dine ve Claes Oldenburg gibi sanatçıla- ra göre sanat, geniş, kapsayıcı, sıradan gerçekliğin ve popüler kültürün sanatsal olmayan mal- zemeleriyle oluşturulmalıdır. Neo-dada sınıflamasına giren sanatçılar Pablo Picasso'nun ve Kurt Schwitters'ın kolajlarından, Duchamp'ın hazır nesnelerinden, sürrealistlerin gündelik nesneleri değişime uğratmalarından vb. etkilenmişlerdir (Dempsey, 2005: 201-202). Görsel 2: Robert Rauschenberg Kanyon,1959, Combine (birleşik resim), 207.6 x 177.8 x 61 cm Görsel 2’de Kanyon isimli eser, Rauschenberg’in “Combine” lerinden biridir. Combine, Rauschenberg'in resim, kolaj, asamblaj özelliklerini birleştirerek 1954–64 yılları arasında yaptı- ğı eserleri tanımlamak için kullandığı bir terimdir. Kanyon isimli çalışmada, yağlı boya, kalem, kağıt, metal, fotoğraf, kumaş, ahşap, tuval, düğmeler, ayna, doldurulmuş kartal, karton, yastık ve boya tüpü kullanılmıştır. Kanyon, resim ve buluntu nesnelerin bir arada kullanımından oluş- muş bir çalışmadır. Rauschenberg, buluntu malzemeleri, New York sokaklarında gezerken gö- züne çarpan atılmış malzemeleri toplayarak, sanatsal çalışmaları için kullanmıştır. Canyon isim- li çalışmanın merkezinde bulunan doldurulmuş kartal da sanatçının bir arkadaşı tarafından, bir binanın koridoruna atılmış eşya birikintisi arasından bulunmuş ve Rauschenberg’e verilmiştir (Sonnabend, MoMA galeri etiketi). Neo-Dada için tipik olan bu çalışma, günlük yaşamın atık malzemeleri ve hazır nesne kullanımı ile oluşturulan asamlaja, soyut dışavurumcu tarzda fırça vuruşları eklenmesiyle tamamlanmıştır. Dada sanatçılarının (örn. Kurt Schwitters) uyguladığı kolaj ve asamlaj tekniği, Duc- hamp’ın sanat alanına soktuğu hazır nesne ile soyut dışavurumcu Pollock tarzı boyama ile Da- da, soyut sanatın geçerli sanat kabul edildiği zamana uyarlanmasıyla Neo-Dada olarak gündeme gelmiştir. 1950'lerin sonları ve 1960'larda, Rauschenberg, Jasper Johns ve Larry Rivers gibi diğer sanatçılar, geleneksel sanata karşı çıkmaları ve Dada sanatının tekniklerini kullanmaları bakımından “Neo-Dada” olarak tanımlanmışlardır. 3.POP SANAT Pop Sanat (Pop Art) terimi “Popüler Sanat”ın kısaltılmış halidir. Pop Sanat, İngiltere ve Amerika Birleşik Devletleri’nde eş zamanlı olarak ortaya çıkmıştır. 2. Dünya Savaşı sonrasına hakim olmuş Soyut Sanat, nesneyi, resim yüzeyinden kaldırmışken Pop Sanat’la birlikte nesne tekrar resme dahil edilmiştir. Bu sanatçıların en tanınmışları Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Dada ve Pop Sanat Arasındaki Teknik ve Felsefi İlişki The Journal of Academic Social Science Yıl:6, Sayı: 86, Aralık 2018, s. 312-321 318 Claes Oldenburg ve Tom Wesselmann’dır. Pop Sanat sanatçılarının popüler kültür nesnelerini, sanat malzemesi olarak resme dahil etmeleri soyut sanata karşı tavır olarak yorumlanmıştır. Seçtikleri bu nesneler reklamlar, dergiler, reklam panoları, çizgi roman, pop müzik, marketlerde satılan yiyecek-içecek, televizyon ve film yıldızlarının imajlarıdır. Krausse’a göre resimli medya ile yarışmak için sanatçılar, popüler kültürün imajlarını kullanmışlardır. “Ressamlar popüler kültürün imajlarını resimlerine katarak bu rekabette yer almak istediler. Ortaya çıkan yeni eserler artık sanatçıların düşünsel ürünleri olmaktan çok ‘resme bakarak yapılmış resimlerdi…Bu resimlerde betimlenen şeyleri herkes çok iyi tanıyor- du” (2005:114). Pop Sanat sanatçılarının tüketim kültürünü olumlayıcı yaklaşımları vardır. Bu yaklaşım onların çalışma alanlarından da gelmektedir. Örneğin Andy Warhol bir grafiker (Bolton, 2002:10), James Resenquist ise reklam panosu sanatçısıdır. Pop Sanat çalışmaları, medya imaj- larını sanatçısının seçkisiyle ele alındıktan sonra galerilerde sergilenip yüksek fiyata da satışları yapılmış, alıcı da bulmuştur (Farthing, 2014: 486). Bu nokta; tüketim kültürünü onaylama ve tüketim kültürüne katılma; Dada sanatıyla Pop Sanat’ı zıt kutuplara itmeye yeter görünmektedir. Pop Sanat sanatçılarının soyut sanata karşı olma durumu, felsefik bir zemin taşımaktan çok ekonomik görünmektedir. Bu düşünceyi destekleyen birkaç örnek vermek gerekirse; Peter Blake ve eşi Jann Hawoeth (doğum 1942), The Beatles’ın 1967’de çıkardığı Sgt. Pepper’s Lo- nel Hearts Club Band albümün kapağı için renkli bir kolaj tasarladırlar. Hamilton, The Beatles’ın 1968’de yayımladığı Whitw Album’ün kapağı için çarpıcı bir tasarım fikri verdi; Warhol ise The Rol- ling Stones’un 1971 tarihli Sticky Fingers albümünün plak kabını tasarladı (Farthing, 2014: 486). Andy Warhol örneği üzerinden gidilirse, sanatsal geçmişi, sanatta geldiği nokta hakkında fikir verebilir. Warhol, Glamour and Vogue gibi magazin dergileri için reklam, mağazalar için vitrinler, RCA gibi plak şirketleri için illüstrasyonlar ve çeşitli ticari reklam kampanyaları yap- mıştır. 1956'da, I. Miller Shoes’a yaptığı reklam için Yıllık Sanat Yönetmenleri Kulübü Ödü- lü'nü kazanmış ve çalışmasını sergilemesi için davet edilmiştir. Bu durum Warhol’u sanat için yüreklendirerek 1950’lerin sonlarına doğru sadece ticari bir sanatçı değil aynı zamanda ciddi bir sanatçı olmak istediğini fark etmesini sağlamıştır (Bolton, 2002: 10). Görsel 3 ve 4 bakıldığında yapmış olduğu Campbell'ın Çorba Kutuları ve Yeşil Coca-Cola Şişeleri isimli çalışma ticari alandan pekte uzaklaşmışa benzememektedir. Warhol, sanatı için kendi dünyasının gündelik nesnesini, yine reklam dünyasının nesneleri kullanmıştır. Görsel 3: Andy Warhol, Campbell'ın Çorba Kutuları, 1962, Otuz iki tuval üzerine sentetik polimer boya, Her bir tuval 50,8 x 40,6 cm. Dada ve Pop Sanat Arasındaki Teknik ve Felsefi İlişki The Journal of Academic Social Science Yıl:6, Sayı: 86, Aralık 2018, s. 312-321 319 Görsel 4: Andy Warhol 1962, Tuval üzerine yağlıboya, 209,6 cm × 144,8 cm, Whitney Amerikan Sanatı Müze- si, New York City. Warhol gibi sanatçıların işlerinin ciddiye alınmasını desteklemek amacıyla küratör ve sa- nat eleştirmeni olan Lawrence Alloway şöyle demiştir; “Biz bir çok entelektüelin karşı çıktığı ticari kültür standardını bir gerçeklik olarak kabul ettik ve onu ayrıntılarıyla tartışarak hevesle tükettik” (Farthing, 2014: 485). Allow’un söyleminden yorumla Pop Sanatçılarının, Dada sanat- çıları gibi içinde bulundukları ortama, ekonomik, politik, toplumsal ve felsefik herhangi bir karşı koyuşta bulunmak yerine içinde bulunduğu dinamiklerle uyum içinde oldukları çıkar. Warhol kendi sözleriyle bu tespiti onaylar “Resimlerimi neden böyle yapıyorum? Çünkü bir tür makine olmak istiyorum. Ne yaparsam yapayım, makineleşmiş bir halde yapıyorum ve yapmak istediğim de zaten bu. ( ... ) Sıkıcı şeyler hoşuma gidiyor” (Antmen, 2009: 166). Pop Sanat sanatçılarının, içinde bulundukları ortamla barışıklığının farkında olan Duc- hamp, Pop Sanat’ın Neo-Dadacı olarak anılmasına tepki göstermiştir. Duchamp, Dada akımının tarihini kaleme alan Dadacı sanatçı arkadaşı Hans Richter'e (1888- 1976) yazdığı bir mektupta; Bugün Yeni Gerçekçilik, Pop Sanat, Asamblaj gibi terimlerle anılan Neo-Dada'nın kökeni Dada'dır düpedüz; bugünün sanatçılarına da kolay bir çıkış yolu oluşturmaktadır. Ben hazır-nesneyi keşfetti- ğimde estetik olgusunu yerle bir etmeyi amaçlamıştım. Neo-Dadacılar ise benim hazır-nesnelerimde estetik güzellik buluyorlar! Şişeliği ve pisuarı meydan okumak için suratlarına fırlatmıştım, ama bak onlar bunları estetik açıdan övüyorlar! (Antmen, 2009: 161). demiştir. Duchamp Pop Sanat’ın sadece hazır nesne kullanımı açısından dada ile ilgisini onaylar- ken, felsefi açıdan Dada ile Pop Sanat arasındaki farklardan dolayı Neo-Dada başlığı altında dahi olsa Pop Sanat’a karşı rahatsızlığını dile getirmiştir. 3.1. Pop Sanat’ın Kullandığı Sanatsal Teknikler Pop Sanat, tek bir sanatsal üsluba bağlı kalmamıştır. Pop Sanat sanatçıları popüler kül- tür imajlarını kullanmalarıyla aynı başlık altına alınmıştır. Kullandıkları teknikler sanatçının tercihine göre çeşitlilik göstermektedir. “ tek bir süreç, yöntem ya da ortak bir tarza bağlı kal- mamış olan Pop Sanat, genellikle güzel sanatlara yabancı olan malzemeler kullanılarak ortaya çıkarılan teksir, baskı, resim, fotoğraf, kolaj ve üç boyutlu yapıtlar gibi uygulamalar içeriyordu” Dada ve Pop Sanat Arasındaki Teknik ve Felsefi İlişki The Journal of Academic Social Science Yıl:6, Sayı: 86, Aralık 2018, s. 312-321 320 (Hodge, 2013: 171). Pop Sanat teknikleri arasında Dada’nın tekniklerinden yeni olanı çoğalma amaçlı kullanılan baskıdır. 3.1.1. Serigrafi Serigrafi tekniğinde amaç bir çalışmanın birden fazla üretimini sağlamaktır. Baskı, bas- kısı yapılacak yüzeye, hazırlanmış kalıbın delik kısımlarından, mürekkebin ya da boyanın, ak- ması sağlanarak yapılır. Bu tekniğin avantajı çeşitli yüzeylere kolayca uygulanıp baskı alına- bilmesindedir. Serigrafi baskı, Elek Baskı, İpek Baskı, Şablon baskı olarak da adlandırılır. Pop Sanat sanatçıla- rı arasında özellikle Andy Warhol İpek baskı tekniğini kullanmıştır. SONUÇ Dada, rasyonel dünya görüşü sonucu gelişen sanayi toplumunun ekonomik, politik ve sosyal ortamına karşıdır. Pop Sanat ise içinden çıktığı tüketim kültürüyle barışık ve bu kültüre hayrandır. Dada, Modern dönemin, insanları makineleştirdiği, savaşın sorumlusu olduğunu ileri sürerek değerlerini eleştirip, yıkmak istemiştir. Pop Sanat ise makineleşme, seri üretim ve rek- lamlarla özdeşleşmek istemiştir. Öyle ki popüler kültür imajlarını olduğu gibi yeniden üretmiş- tir. Dada’nın kolaj, hazır nesne ya da performans gibi tekniklerle ortaya koydukları; İroni, alay, absürt ve eleştiri taşırken, Pop Sanat’ın kolaj, hazır nesne ve serigrafi gibi tekniklerle orta- ya koydukları neyi gösteriyorsa odurlar. Sonuç olarak Dada ve Pop Sanat hem felsefi hem de teknik malzeme temsili bakımın- dan farklıdır. Pop Sanat’ı hazır nesne kullanımı yüzünden Dada ile ilişkilendirmek sırf tuval ve yağlıboya kullandıkları için Rönesans resmini ve Empresyonizm’i ilişkilendirmek gibi olur. KAYNAKLAR Antmen, A. (2009). 20. Yüzyıl Batı Sanatında Akımlar (2. Bs.). İstanbul: Sel Yayıncılık. ISBN 978-975-570-984-8 Bolton, L. (2002). Artists in Their Time Andy Warhol. London: Franklin Watts Library Edition. ISBN 0-531-12225-5 Coşar, M. (2009). Schopenhauer’da “Sanat”ın Anlamı Üzerine. Journal of World of Turks. 1(2). 31-41 http://www.dieweltdertuerken.org/index.php/ZfWT/article/view/50/mcosar Eri- şim:24.07.218 Dempsey, A. (2005). Styles, Schools and Movements: Encyclopaedic Guide to ModernArt. London, United Kingdom: Thames & Hudson Ltd. ISBN10 0500283761 ISBN13 9780500283769 http://faculty.winthrop.edu/stockk/contemporary%20art/styles%20neo%20dada001.pdf Erişim:19.07.2018 Farthing, S. (2014). Sanatın Tüm Öyküsü (G. Aldoğan ve F. C. Çulcu, Çev.) (2. Bs.). İstanbul: Hayalperest Yayınevi. ISBN 978-65-63346-2-7 Höch, H. (1996). The Photomontages of Hannah Höch. Minneapolis: Walker Art Center. ISBN 0935640525 http://www.dieweltdertuerken.org/index.php/ZfWT/article/view/50/mcosar http://faculty.winthrop.edu/stockk/contemporary%20art/styles%20neo%20dada001.pdf Dada ve Pop Sanat Arasındaki Teknik ve Felsefi İlişki The Journal of Academic Social Science Yıl:6, Sayı: 86, Aralık 2018, s. 312-321 321 https://www.moma.org/documents/moma_catalogue_241_300063171.pdf Erişim: 27.07.2018 Hodge, S. (2013). Gerçekten bilmeniz gereken 50 sanat fikri (E. Gözgü, Çev.). İstanbul: Do- mingo. ISBN: 978-605-4729-16-6 Hopkins, D. (2006). Dada ve gerçeküstücülük (S. K. Angı, Çev.). Ankara: Dost Kitabevi. ISBN: 975-298-263-8 Krausse, A. C. (2005). Rönesans’tan Günümüze Resim Sanatının Öyküsü (D. Zaptcıoğlu Çev.). Almanya: Literatür. ISBN: 3-8331-1657-9 Sandqvist, T. (2006). Dada East: The Romanians of Cabaret Voltaire. ISBN: 9780262195072. https://mitpress.mit.edu/books/dada-east Erişim:22.07.2018 Sonnabend, İ. Robert Rauschenberg Canyon,1959 (Galeri etiketi) https://www.moma.org/collection/works/165011 Erişim:20.07.2018 Yılmaz, M. (2013). Modernden Postmoderne Sanat (2.bs.). Ankara: Ütopya Yayınevi. Shipe, T. (Küratör) (17 Ocak - 28 Nisan, 2017). Documenting dada // disseminating dada isimli UI Kütüphaneleri Uluslararası DADA Arşivi'nden öğeler içeren Dünyanın en kapsamlı Dada hareketi ile ilgili malzeme koleksiyonu sergisi kataloğu. ABD, Iowa: University of Iowa Libraries. https://www.lib.uiowa.edu/gallery/files/2017/01/Dada-Guide- Booklet_HWB_v5.pdf Erişim: 22.07.2018 Willette, J. (2011). Dada and Photomontage. https://arthistoryunstuffed.com/dada-and-the- photomontage/ Erişim: 24.07.2018 https://www.tate.org.uk/art/art-terms/p/photomontage Erişim:24.07.218 https://www.tate.org.uk/art/art-terms/a/assemblage Erişim:24.07.218 GÖRSEL KAYNAKLAR Görsel 1:http://archives-dada.tumblr.com/post/45024295555/george-grosz-john-heartfielddada- merica-1919 Erişim:08.04.2018 Görsel 2 : https://www.rauschenbergfoundation.org/art/series/combine Erişim:20.07.2018 Görsel 3: https://www.moma.org/learn/moma_learning/andy-warhol-campbells-soup-cans-1962 Erişim: 25.07.2018 Gör- sel4:http://www.wikizero.co/index.php?q=aHR0cHM6Ly9lbi53aWtpcGVkaWEub3JnL 3dpa2kvR3JlZW5fQ29jYS1Db2xhX0JvdHRsZXM Erişim: 25.07.2018 https://www.moma.org/documents/moma_catalogue_241_300063171.pdf https://mitpress.mit.edu/books/dada-east https://www.moma.org/collection/works/165011 https://arthistoryunstuffed.com/author/jeanne/ https://arthistoryunstuffed.com/dada-and-the-photomontage/ https://arthistoryunstuffed.com/dada-and-the-photomontage/ https://www.tate.org.uk/art/art-terms/p/photomontage https://www.tate.org.uk/art/art-terms/a/assemblage https://www.rauschenbergfoundation.org/art/series/combine https://www.moma.org/learn/moma_learning/andy-warhol-campbells-soup-cans-1962 http://www.wikizero.co/index.php?q=aHR0cHM6Ly9lbi53aWtpcGVkaWEub3JnL3dpa2kvR3JlZW5fQ29jYS1Db2xhX0JvdHRsZXM http://www.wikizero.co/index.php?q=aHR0cHM6Ly9lbi53aWtpcGVkaWEub3JnL3dpa2kvR3JlZW5fQ29jYS1Db2xhX0JvdHRsZXM