A SHORT Introduction of GRAMMAR, Compiled and set forth for the bringing up of all those that intent to attain to the knowledge of the Latin tongue. LONDON, Printed by Miles Flesher, Robert Young, and R. Hodgskinson. Anno 1641. To the READER. TO exhort every man to the learning of Grammar that intendeth to attain to the understanding of the tongues, (wherein is contained a great treasure of wisdom & knowledge) it would seem much vain & little needful; forsomuch as it is to be known, that nothing can surely be ended, whose beginning is either feeble or faulty: & no building be perfect, when as the foundation and groundwork is ready to fall, & unable to uphold the burden of the frame. Wherefore it were better for the thing itself, and more profitable for the learner, to understand how he may best come to that which he ought most necessarily to hav●, and to learn the gainest way of obtaining that which must be his best and certainest guide, both of reading & speaking, than to fall in doubt of the goodness and necessity thereof: Which I doubt whether he shall more ●●ment that he lacketh, or esteem that he hath it: and whether he shall oftener stumble in tri●●es, and be deceived in ●ight matters; when he hath it not; or judge truly & faithfully of divers weighty things when he hath it. The which hath seemed to many very hard to compass aforetune, because that they who professed this art of teaching Grammar, did teach divers Grammars, and not ●ne: and if by chance they taught one Grammar, yet they did it diversely, and so could not do it all best; because there is but one bestnesse, not only in ●very thing, but also in the manner of every thing. As for the diversity of Grammars, it is well and profitably taken away by the Kings▪ Majesties wisdom, who foreseeing the inconvenience, and favourably providing the remedy, caused one kind of Grammar by sundry learned men to be diligently drawn, and so to be set out only; every whiere to be taught for the use of learners, and for avoiding the hurt in changing of Schoolmasters. The variety of teaching is divers yet, and always will be, for that every Schoolmaster liketh th●t he knoweth, and seethe not the use of that he knoweth not, and therefore judgeth that the most sufficient way, which he seethe to be the readiest means, and perfectest kind, to bring a learner to have a thorough knowledge therein. Wherefore it is not amiss, if one seeing by trial an easier and readier way than the common sort of teachers do, would say what he hath proved, and of the commodity allowed: that others not knowing the same, might by experience prove the like, and then by proof reasonable judge the like: not hereby excluding the better way when it is found: but in the mean season forbidding the worse. The first and chiefest point is, that the diligent Master make not the scolar haste too much, but that he in continuance and diligence of teaching, make him to rehearse so, that while he hath perfectly that which is behind, he suffer him not to go forward: for this posting haste overthroweth and hurteth a gre●t sort of wits, and casteth them into an amazedness, when they know not how they shall either go forward or backward, but stick fast as one plunged that cannot tell what to do, or which way to turn him: and then the Master thinketh the Scholar to be a dullard, and the Scholar thinketh the thing to be uneasy, and too hard for his wit: and the one hath an evil opinion of the other, when oftentimes it is in neither, but in the hind of teaching. Wherefore, the best and chiefest point throughly to be kept, is, that the Scholar have in mind so perfectly that which he hath learned, & understand it so, that not only it be not a stop for him; but also a light and help unto the residue that followeth. This shall be the Master's ease, and the child's encouraging, when the ●●e shall see his labour take good effect, and thereby in teaching be less tormented: and the other shall think the thing the easier, and so with more gladness be ready to go about the same In going forward, let him have of every declension of Nouns and conjugation of Verbs, so many several examples, as they pass them, that it may seem to the Schoolmaster, no word in the Latin tongue to be so hard for that part, as the Scholar shall not be able praiseably to enter into the forming thereof. And surely the multitude of examples (if the easiest and commonest be taken first, & so come to the stranger and harder) must needs bring this profit withal, that the Scholar shall best understand, & soon conceive the reason of the rules, and best be acquainted with the fashion of the tongue. Wherein it is profitable, not only that he can orderly decline his Noun and his Verb: but every way forward, backward, by cases, by persons: that neither case of Noun, nor person of Verb can be required, that he cannot without stop or study tell. And until this time I count not the Scholar perfect, nor ready to go any further till he hath this already learned. This when he can perfectly do, and hath learn●● every part, not by rote, but by reason, and is more tunning in the understanding of the thing, then in rehearsing of the words, (which is not past a quarter of year's diligence, or very little more, to a painful and diligent, man if the Scholar have a mean wit) then let him pass to the Concord's, to know the agreement of parts among themselves, with like way and diligence as afore described wherein plain and sundry examples, and continual rehearsal of things learned, and specially the dail● declining of a Verb, and turning him in to all fashions, shall make the great and heavy labour so easy and so pleasant for the framing of sentences, that it will be rather a delight unto them, that they be able to do well than pain in searching of an unused and unacquainted thing. When these Concord's be well known unto them, (an easy and pleasant pain if the fore ground be well and throughly beaten in) let them not continue in learning of their rules orderly, as they lie in the●r Syntax, but rather learn some pretty book, wherein is contained not only the eloquence of the tongue, but also a good plain lesson of honesty and godliness and thereof take some little sentence as it lieth, and learn to make the same first out of English into Latin not seeing the book or construing it thereupon And if there fall any necessary rule of the Syntax to be known, then to learn it, as the occasion of the sentence giveth cause that day: which sentence once made well, and as nigh as may be with the words of the book, then to take the book and construe it, and so shall he be less troubled with the parsing of it & easily carry his l●ss●n in mind. And although it was said before, that the Scholars should learn but a little at once it is not ineant that when the master hath heard them a while, he should let them alone (for that were more negligence for both parts) but I would all their time they be a● school they should never be idle, but always occupied in a continual rehearsing & looking back again to those things they have learned, & be more bound to keep well their old, than to take forth any new. Thus if the Master occupy them, he shall see a little lesson take a great deal of time; and diligently enquiring and examining of the parts and the rules, not to be done so quickly and speedily as it might be thought to be: within a while, by this use, the scholar shall be brought to a good kind of readiness of making, to the which if there be adjoined some use of speaking (which must necessarily be had) he shall be brought past the wearisome bitterness of his learning. A great help to further this readiness of making and speaking, shall be, if the Master give him an English book, and cause him ordinarily to turn every day some part into Latin. This exercisee cannot be done without his rules, & therefore doth establish them, and ground them surely in his mind for readiness, and maketh him more able to speak suddenly, whensoever any present occasion is offered for the same. And it doth help his learning more a great deal to turn out of English into Latin, than on the contrary. Furthermore, we see many can understand Latin, that cannot speak it, and when they read the Latin word in the book, can tell you the English thereof at any time: but when they have laid away their book, they cannot contrariwise tell you for the English the Latin again, whensoever you will ask them. And therefore this exercise helpeth this sore well, and maketh those words which he understandeth, to be readier by use unto him, and so per●●●●eth him in the tongue handsomely. These precepts w●ll kept, will bring a man clean past the use of this Grammar-book, and make him as ready as his book, and so meet to further things: whereof it were out of season to give precepts he●e. And therefore this may be, for this purpose, enough, which to good Schoolmasters and skilful is not so needful: to other meaner and less practised it may be, not only worth the labour of reading, but also of the using. An advertisement to the Reader. IN this Edition, for the greater profit and ease both of Master and Scholar, in the English Rules and in the Latin Syntax, those words ᶜ wherein the force of each example lieth, are noted with letters and figures, where need is: the governor, director, or guider, or that which is in place of it, with an ᵃ; the governed, or that which is guided by it, with ᵇ: or if there be more governor's, the first with ᵃ, the second with ᵃ ᵃ: and so if more governeds, the first with ᵇ, the second with ᵇ ᵇ: and sometimes the order is directed by ᵃ, ᵇ, ᶜ: or by figures, and words of the same or such like nature, coupled together with little strokes between, so much as may be. That so in saying the ensamples, the children may (where or when the Master pleaseth) render again, only those words which are the ensample: as saying, Qun nisi ᵇ mentis ᵃ inops ablatum respuat aurum? may repeat again, ᵃ inops ᵇ mentis. So throughout all the Latin Rules, for better understanding thereof, and for a short repetition, when the Master pleaseth, the sums of all the rules are set down, either in the words before the rule, or in the margin, that so they may be chained together briefly, and make perfect sense. The latin letters are thus written. The capital letters. ABCDEFGHJIKLMNOPQRSTVUXYZ. ABCDEFGHJIKLMNOPQRSTWXYZ. The small letters. a b c d e f g h j i k l m n o p q r r s s t v u x y z. a b c d e f g h j i k l m n o p q r s s t v u x y z. Letters are divided into vowels and consonants. A vowel is a letter which maketh a full and perfect sound of itself; and there are five in number: namely, a, e, i, o, u; whereunto is added the greek vowel y. A consonant is a letter which must needs be sounded with a vowel; as b with c. And all the letters, except the vowels, are consonants. A syllable is the pronouncing of one letter or more with one breath: as Have. A diphthong is the sound of two vowels in one syllable; and of them there befoure in number, namely, ae, oe, au, eu; whereunto is added ei: as Aneas, coena, audi●, ●uge, hei. In stead of ae and oe we commonly do pronounce e. The greek letters are thus written. The capital letters. 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 The small letters. 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 PRECATIO. DOmine Pater, coeli ac terrae Effector, qui liberaliter tribuis sapientiam omnibus ●am cum fiduciâ ab● te petentibus, exorna ingenii mei bonitatem, quam cum caeteris naturae viribus mihi infudis●i, lumine divinae gratiae tuae; ut non modo quae ad cognoscendum te, & Servatorem nostrum Dominum Jesum valeant, intelligam; sed etiam ità ment & voluntate persequar, & indies benignitate tuâ, ●um doctriná tum pi●tate proficiam, ut qui efficis omnia in omnibus, in me resplendescere dona tua facias, ad gloriam sempiternam immortalis Majestatis tuae. AMEN. A PRAYER. O Almighty Lord and merciful Father, Maker of heaven and earth, which of thy free liberality givest wisdom abundantly to all that with faith and full assurance ask it of thee, beautify by the light of thy heavenly grace the towardness of my wit, the which with all powers of nature thou hast poured into me; that I may not only understand those things which may effectually bring me to the knowledge of thee and the Lord jesus out Saviour, but also with my whole heart and will constantly follow the same, and receive daily increase through thy bountiful goodness towards me, as well in good life as doctrine: so that thou which workest all things in all creatures, mayst make thy gracious benefits shine in me, to the endless glory and honour of thine immortal Majesty. So be it. ¶ An introduction of the eight parts of LATIN speech. IN speech be these eight parts following: Noun, beelived. Adverb, undeclined. Pronoune, Conjunction, Verb, Preposition, Participle, Interjection, Of a NOUN. A Noun is the name of a thing A Noun. may be seen, felt, heard, or understood: as the name of my hand in Latin, is manus: the name of an house, is domus: the name of goodness, is bonitas. Of Nouns, some be Substantives, and some be Adjectives. Nouns of 〈…〉. A Noun Substantive. A Noun Substantive is that standeth by himself, and requireth not another word to be joined with him to show his signification: as Homo, a man. And it is decline● with one article: as Hic magister, a master: or else with two at the most: as Hic & haec parens, a father or mother. A Noun Adiective is that cannot stand by it A Noun Adjective. self in reason or signification, but requireth to be joined with another word: as, Bonus, Good, Pulcher, Fair. And it is declined either with three terminations, as, Bonus, bona, bonum: or else with three articles as Hic haec & hoc Felix, Happy: Hic & haec Levis, & hoc Leave, Light. A Noun Substantive either is Proper to the Two kinds ● Nouns Substantives. thing that it betokeneth: as, Edvardus is my proper name: or else is Common to more: as Homo is a common name to all men. Numbers of Nouns. IN Nouns be two Numbers, the Singular and the Plural. The Singular number speaketh but of one: as Lapis, a stone. The Plural number speaketh of more than one: as Lapides, stones. Cases of Nouns. Nouns be declined with six cases, Singularly, and plurally: the Nominative, the Genitive, the Dative, the Accusative, the Vocative, and the ablative. The Nominative case cometh before the Verb, and answereth to this question, who, or what? as Nominative case. Magister docet, The master teacheth. The Genitive case is known by this token Of: Genitive. and answereth to this question, whose, or whereof? as Doctrina Magistri, The learning of the master. The Dative case is known by this token To: and answereth to this question, To whom? or To 〈…〉 what? as Do librum magistro, I give a book to the master. The Accusative case followeth the Verb, and answereth to this question, whom or what? as Accusative. Amo magistrum, I love the master. The Vocative case is known by calling or speaking to: as ● magister, O master. Vocative. The Ablative case is commonly joined with Prepositions serving to the Ablative case: as De Ablative. magistro; Of the master. Coram magistro, Before the Master. Also In, with, Through, For, From, By, and Than, after the Comparative degree, besignes of the Ablative case. Articles. ARticles are borrowed of the pronoun, and b● thus declined: Singulariter Nominat. hic, haec, hoc. Pluraliter Nominat. hi, bae, haec. Genitivo hujus. Gen. horum, harum, horum. Dativo huic. Dativo his. Accus. hunc, hanc, hoc. Accusat. hos, has, haec. Vocativo caret. Vocativo caret. Ablativo hoc, hac, hoc. Ablativo his. Genders of Nouns. GEnders of Nouns be seven: the Masculine, the Feminine, the Neuter, the Commune of two, the Commune of three, the Doubtful, and the Epicene. The Masculine Gender is declined with this article Hic: as Hic vir, a man. The Feminine gender is declined with this article, Haec, as Haec mulier, a woman. The Neuter gender is declined with this article Hoc: as Hoc saxum, a stone. The Commune of two is declined with Hic and haec: as Hic & haec parens, a father or mother. The Commune of three is declined with Hic, haec and hoc: as Hic, haec & hoc foelix, happy. The Doubtful Gender is declined with Hic or haec: as Hic vel haec dies, a day. The Epicene Gender is declined with one article; and under that one article both kinds are signified: as Hic passer, a sparrow: Haec aquila, an eagle, both he, and she. The Declensions of NOUNS. There be five declensions of Nouns. I. THe first is when the Genitive and Dative case singular end in ae: The Accusative in am▪ The Vocative like the Nominat The Ablative in â. The Nominat. plur. in ae: The Genitive in arum: The Dative in is: The Accusative in as: The Vocative like the Nominat. The Ablative in is. As in example: Singulariter ●●c mensa. Hic Po●ta. Hic & h●c 〈◊〉. Nominativo haec musae. Pluraliter Nominativo hae musae. Genitivo hujus musae. Gen. hurum musarum. Dativo huic musae. Dativo his musis. Accusat. hanc musam. Accusativo has musas. Vocativo ô Musa. Vocativo ô musae. Ablativo ab ha● musa. Ablat. ab his musis. Note that filia and nata, do make the Dative and the Ablative plural in is, or in abus. Also day, mula, equa, liberta, make the Dative and the Ablative case plural in abus only. THe second is when the Genitive singular ends II. in o: The Dative in o: The Accusative in 'em: The Vocative for the most part like the Nominative: The Ablative in o. The Nominative plur. in ●: The Genitive in orum: The Dative in is: The Accusative in os: The Vocative like the Nominative: The Ablative in is. As inexample: Singulariter Hic vir. ●●cliber. Nominat. hic magister. Pluraliter Nominat. high magistri. Gen. hujus magistri. Gen. horum magistrorum. ●ativo huic magistro. Dativo his magistris. Accus. hun. mag●strum Accusat. hos magistr●s. Vocativo ô magister. Vocativo ô ●●gistri. Ablat. ab ●oc magistro. Ablat. 〈◊〉 his magistris. Here is to be noted, that when the Nominative ●●deth in ●●, the Vocative shall end in e: ●s, N●minativo hic Dominus, Vocativo ô Domine. Except Deus that maketh o Deus: & Filius, that maketh o Fili. When the Nominative endeth in ĭus, if it be a Proper name of a man, the Vocative shall end in i: as Nominativo hic Georgius, Vocativo o Georgi. Also these Nouns following, make their Vocative in c, or in us: as, Agnus, lucus, vulgus, populus, chorus, fluvius. Note also that all Nouns of the Neuter Gender, of what Declension soever they be, have the Note Nominative, the Accusative, and the Vocative alike in both numbers, and in the plural number they end all in a: as in example: Singulariter Nominat. hoc regnum. Pluraliter Nominativo haec regna. Genitivo hujus regni. Gen. horum regnorum. Hoc damnum Hoc malum. Hoc verbum. Dativo huic regno. Dativo his regnis. Accusat. hoc regnum. Accusativo haec regna. Vocativo ô regnum. Vocativo ô regna. Ablat. ab hoc regno. Ablativo ab his regnis. Except Ambo and Duo which make the Neuter gender in o, and be thus declined: Pluraliter Nominativo, Ambo, a●bae, ambo. Genitivo Amborum, ambarum, amborum. Dativo Ambobus, ambabus, ambobus. Accusativo Ambos, ambas, ambo. Vocativo Ambo, ambae, ambo. Ablat. Ambobus, ambabus, ambobus. Likewise Duo. THe third is when the Genitive singular endeth in is: The Dative in i: The Accusative in 'em, III. and sometime in in, and sometime in both: The Vocative like the Nominative: The Ablative in e, or i, and sometime in both: The Nominative plural in es: The Genitive in 'em, and sometime in ●um: The Dative in bus: The Accusative in ●s: The Vocative like the Nominative: The Ablative in bus. As in example. Singulariter Hic pater. Hic panis. Hoc opus. Hoc cap●●. Haec 〈◊〉. Nominat. hic lapis. Pluraliter Nomin. high lapides. Genit. hujus lapidis. Gen. horum lapidum. Dativo huic lapidi. Dat. his lapidibus. Accus. hunc lapidem. Accus. hos lapides. Vocativo ô lapis. Vocativo ô lapides. Ablat. ab hoc lapide. Abl. ab his lapidibus. Singulariter Hic vei haec bubo. Haec virtus. Hoc animal. Hoc cubile. Hoc calcar. Nom. hic & haec parens. Pluraliter No. high & ha'. parent's Gen. hujus parentis. G. horum & harum parentum Dativo huic parenti. D. his parentibus. A. hunc & hanc parentem A. hos & has parents Voc. o parens. Vocativo o parents. Abl. ab hoc & hac parent. Abl. ab his parentibus. THe fourth is when the Genitive case singular endeth in us: The Dative in üi: The Accusative in 'em: iv The Vocative like the Nominative: The Ablative in u The Nominative plural in us: The Genitive in üum: The Dative in ibus: The Accusative in us: The Vocative like the Nominative: The Ablative in ibus: As in example. Singulariter Hic gradus. Haec porticus. Hoc cornu. Nominat. haec manus. Pluraliter Nominat. hae manus. Genitivo hujus manus. Gen. harum manuum Dativo huic manui. Dativo his manibus. Accusat. hanc manum. Accusat. has manus. Vocativo ô manus. Vocativo ô manus. Ablat. ab hac manu. Abl. ab his manibus. THe fifth is when the Genitive. and Dative case V singular do end in ei: The Accusative in 'em: The Vocative ●●ke the Nominative: The Ablative in ê. The Nominative plural in es: The Genitive in erum: The Dative in ebus: The Accusative in es: The Vocative like the Nominative The Ablative in êbus. As in example: Singulariter Nominat. hic meridies. Pluraliter Nominat. high meridies. Gen. hujus ●eridiei. G. horum meridierum Dat. huic meridiei. Dat. his meridiebus. Haec res. Haec faci●●. 〈…〉. Acc. hunc meridiem. Accus. hos meridies. Vocat. o meridies. Vocativo o meridies. Ablat. ab hoc meridie. Ab. ab his meridiebus. Note that all Nouns of the fift declension be of the feminine Gender, except meridies and Dies. The declining of Adjectives. A Noun adjective of three terminations is thus declined, after the first and second declension: Singulariter N. bonus, bona, bonum. Pluraliter Nom. boni, bonae, bona. Gen. boni, bonae, boni. Gen. bonorum, bonarum, bonorum. Dat. bono, bonae, bono. Dat. bonis. Acc. bonum, bonam, bonum. Acc. bonos, bonas, bona. Niger, a, 〈◊〉 Tardus, a, 〈◊〉 Satur, 〈◊〉. Voc. bone, bona, bonum. Voc. boni, bonae, bona. Ablat. bono, bonâ, bone. Ablat. bonis. There are besides these, certain Nouns adjectives An exception. of another manner of declining, which make the Genitive case singular in ïus, and the Dative in i: which be these that follow, with their compounds: Singulariter No. unus, una, unum. Pluraliter Nom. uni, unae, una. Genitivo unius. Gen. unorum, unarum, unorum. Dativo uni. Dat. unis. Acc. unum, unam, unum. Accus. unos, unas, un●. Voc. une, una, unum Voc. uni, unae, una. Ablat. uno, unâ, uno. Ablat. unis. Note that unus, una, unum, hath not the plural number, but when it is joined with a word that Note. laketh the singular number: as Unae literae: Una moenia. In like manner be declined totus, solus, and also ullus, alius, alter, uter, and neuter: saving that these Alius hath all a●d 〈◊〉▪ five last rehearsed, lack the Vocative case. A Noun Adjective of three Articles is thus declined, after the third declension: Singulariter Ingens. Sel●●. Capax. Verus. Nominat. hic, haec & hoc felix. Pluraliter Nom. high & hae felices, & haec felicia. Genit. hujus felicis. Gen. horum, harum & horum felicium. Dativo huic felici. Dativo his felicibus. Acc. hunc & hanc felicem, & hoc felix. Ac. hos & has felices, & haec felicia. Vocativo ô felix. Voc. o felices, & o felicia. Ab. ab hoc, hac & hoc felice, vei felici. Abl. ab his felicibus. Singulariter Levis & leve. Celer, celeris, & celere. Melior & melius. Nom. hic & haec tristis, & hoc triste. Pluraliter Nom. high & hae tristes, & haec tristia. Genitivo hujus tristis. Gen. horum, haerum & horum tristium. Dativo huic tristi. Dativo his tristibus. Accusat. hunc & hanc tristem, & hoc triste. Acc. hos & has tristes, & haec tristia. Vo. o tristis, & o triste. Vo. o tristes, & o tristia. Ablat. ab hoc, hac & hoc tristi. Ablat. ab his tristibus. Comparisons of Nouns. ADjectives whose signification may increase or be diminished, may form comparison. There be three degrees of comparison: The Positive, Three degrees of comparison. The positive. the Comparative, and the Superlative. The Positive betokeneth the thing absolutely without excess: as Durus, Hard. The Comparative somewhat exceedeth his Positive in signification: as Durior, Harder. And it The comparative. is form of the first case of his Positive that endeth in i, by putting thereto or and us: as of Duri, hic & haec duriot, & hoc durius: of Tristi, hic & haec tristior, & hoc tristius: of Dulci, hic & haec dulcior, & hoc dulcius. The Superlative exceedeth his positive in the Superia. highest degree: as Durissimus, Hardest. And it is form of the first case of his positive that endeth in i, by putting thereto s and simus: as, of Duri, durissimus: of Tristi, tristissimus: of Dulci, dulcissimus. From these general rules are excepted these that Exception. fellow; Bonus, me●ior, optimus: Malus, pejor, pessimus: Magnus, major, maximus: Parvus, minor, minimus: Multus plutimus, multa plurima, multum plus, plurimum. And if the Positive end in er, the Superlative Ater. Teter. Acer. is form of the Nominative case, by putting to rimus: as Pulcher, pulcherimus. Also these Nouns ending in lis, make the Superlative by changing is into limus: as, Humilis, humillimus: Similis, simillimus: Facilis, facillimus: Gracilis, gracillimus: Agilis, agillimus: Docilis, docillimus. All other Nouns ending in lis, do follow the general rule aforegoing: as Utilis, utilissimus. Also if a vowel come before us, it is compared by Igneus. Impius. Arduus. Strenu●s. Magis and Maximè: as, Pius, magis pius, maximè pius: Assiduus, magis assiduus, maximè assiduus. OF THE pronoun. APronoune is a part of speech much like to a Noun, which is used in showing or rehearsing. There be fifteen Prononnes, There be fi●teene Pronouns. Ego, tu, sui, ille, ipse, iste, hic, is, meus, tuus, suus, noster, vester, nostras, vestras: whereof four have the Vocative case: as, Tu, meus, noster and nostras, and all other lack the Vocative case. To these may be added their compounds, Egomet, tute, idem: and also Qui, quae, quod. These, eight Pronouns, Ego, ru, sui, ille, ipse, iste, hic, and is, be Primitives: so called, for because they be not derived of others. And they be also called ●rimitives. Demonstratives; because they show a thing not spoken of before. Demonstratives. And these six, Hic, ille, iste, is, idem and qui, be Relatives; because they rehearse a thing that was Relatives. spoken of before. These seven, Meus, tuus, suus, noster, vester, nostras, vestras, be Derivatives: for they be derived of their ●erivativ●▪ Primitives, mei, tui, sui, nostri, and vestri. There belong to a Pronoune these five things: Number, Case, and Gender, as are in a Noun: ●ive things belonging to Of: Pronoun Declension, and Person, as here followeth. The Declensions of Pronouns. There be four Declensions of Pronouns. These three, Ego, tu, sui, be of the first Declension, The first declension. and be thus declined: Singulariter Nominativo Ego. Pluraliter Nominativo Nos. Genitivo mei. Gen. nostrûm vel nostri. Dativo mihi. Dativo nobis. Accusativo me. Accusativo nos. Vocativo caret. Vocativo caret. Ablativo à me. Ablativo à nobis. Singulariter Nominativo tu. Pluraliter Nominativo vos. Genitivo tui. Genitivo vestrûm vel vestri. Dativo tibi. Dativo vobis. Accusativote. Accusativo vos. Vocativo ô tu. Vocativo ô vos. Ablativo à te. Ablativo à vobis. Singulariter and Pluraliter Nominativo caret. Accusativo se. Genitivo sui. Vocativo caret. Dativo sibi. Ablativo à se. These six, ●lle, ipse, iste, hic, is, and qui, be of the second declension, and be thus declined: 〈◊〉 second declension. Singularite Nom. iste, ista, istud. Pluraliter Nom. isti, istae, ista. Genitivo istius. Gen. istorum, istarum, istorum. Dativo isti. Dativo istis. Ac. istum, istam, istud. Acc. istos, istat, ista. Vocativocaret. Vocativo caret. Ablat. isto, istâ, isto. Ablativo istis. Ille is declined like Iste; and also Ipse, saving that the Neuter gender in the Nominative case, and in the Accusative case singular maketh ipsum. Nominativo hic, haec, hoc: Genitivo hujus: Dativo huic: as afore in the Noun. Singulariter Nominat. is, ea, id. Pluraliter Nominativo two, ea, ea. Genitivo ejus. Gen. eorum, earum, eorum. Dativo ei. Dativo iis vel eyes. Acc. eum, eam, id. Accusat. eos, eas, ea. Vocativo caret. Vocativo caret. Ablativo eo, eâ, eo. Ablativo iis vel eyes. Singulariter Nom. qui, quae, quod. Pluraliter Nom. qui, quae, quae. Genitivo cujus. Gen. quorum, quarum, quorum. Dativo cui. Dat. quibus vel queis. Ac. quem, quam, quod. Accus. quos, quas, quae. Vocativo caret. (qui. Vocativo caret. Abl. quo, quâ, quo vel Ablat. quibus vel queis. Likewise Quis and Quid be declined, whether they be Interrogatives, or Indefinites. Also Quisquis is thus declined: Nom. Quisquis, Acc. Quicquid. Abl. Quoquo, The compound o●● Quis. Quaquâ▪ Quicquid. Quoquo. Where note, that Quid is always a Substantive Note▪ of the Neuter gender. These ●●ve, Meus, tuus, suus, noster, and vester, are The third declension. of the third declension, and be declined like Nouns Adjectives of three terminatio: us, in this wise Singulariter Nom. meus, mea, meum. Pluraliter Nom. mei, meae, mea. Genit. mei, meae, mei. Gen. meorum, mearum Dat. meo, meae, meo. Dat. mei●. (meorum. Ac. meum, meam, meum. Acc. meos, meas, mea. Vocat. mi, mea, meum. Vocat. mei, meae, mea. Ablat. meo, meâ, meo. Ablativo meis. So is Noster declined, and tuus, suus, vester, saving that these three last do lack the Vocativocase. Nostras, vestras, and this Noun Cujas, be of the fourth declension, and be thus declined: The fourth declension. Singulariter Nom. hic & haec nostras, & hoc nostrate. Pluraliter No. high & ha' nostrates, & haec nostratia. Gen. hujus nostratis. Gen. horum, harum & horum nostratium. Dat. huic nostrati. Ac. hunc & hanc nostratem, & hoc nostrate. Dat. his nostratibus. Acc. hos & has nostrates, & haec nostratia. Vocat. o nostras, & o nostrate. Vocat. o nostrates, & o nostratia. Abl. ab hoc, hac & ho● nostrate vel nostrati. Abl. ab his nostratibus. Here is to be noted, that Nostras, Vestras, and this Noun Cujas, be called Gentiles, because they properly N●t●. b●token pertaining to countries or nations, to sects, or factions. A Pronoune hath three persons. The first person speaketh of himself: as, Ego, I: Nos, We. Persons three. The second person is spoken to: as, Tu, Thou: 〈…〉. And of this person is also every Vocative case. The third person is spoken of: as, Ille, He: Illi, They▪ And therefore all Nouns, Pronouns, and Participles be of the third person OF A VERB. A Verb is a part of speech, beclined A Verbs. with mood and tense, and betokeneth doing, as Amorett, I love: or suffering, as Amor, I am loved: or being, as Sum, I am. Of verbs, such as have persons be called Personals: as, Ego amo, Tu amas. And such as, have no persons, be called Impersonals: as, Taedet, It irketh: Oporter, It behoveth. Of verbs Personals there be five kinds, Active, Passive, Neuter, Deponent, and Commune. Verbs personals. A verb Active endeth in o, and betokeneth to do: as Amorett, I love: and by putting to r, it may be Active. a Passive, as Amor. A verb Passive endeth in or, and betokeneth to suffer: as Amor, I am loved: and by putting away Passive▪ r, it may be an Active, as Amo. A verb Neuter endeth in o, or m, and cannot take r to make him a Passive: as, Curro, I run: Ne●ter▪ Sum, I am. And it is Englished sometime Actively, as Curro, I run: And sometime Passively, as Aegroto, I am sick. A verb Deponent endeth in r like a Passive, Deponent▪ and yet in signification is but either Active, as Loquor verbum, I speak a word: or Neuter, as Glorior, I boast. A verb Commune endeth in r, and yet in signification is both Active and Passive: as, Osculor te, Commune▪ I kiss thee: Osculor à te, I am kissed of thee. MOODS. THere be six Moods: the Indicative, the Imperative, the Optative, the Potential, the Moods six. Subjunctive, and the Infinitive. The Indicative mood showeth a reason true or false; as Ego amo, I love: Or else asketh a question; Indicative. as Amas tu? Dost thou love? The Imperative biddeth ●●●ommandeth: as Ama, Love thou. Imperative. The Optative wisheth or desireth with these signs, would God, I pray God, or God grant: as Utinam Oprative amem, I pray God I love: and hath commonly an Adverbe of wishing joined with him. The Potential mood is known by these signs, May, can, might, would, should, could, or aught: as Amem, Potential. I may or can love: without an Adverbe joined with him. The Subjunctive mood hath evermore some Conjunction joined with him: as Cùm amarem, When Subjunctive. I loved. And it is called the Subjunctive mood, because it dependeth of another verb in the same sentence, either going before, or coming after: as. Cùm amarem, eram miser: When I loved, I was a wretch The Infinitive signifieth to do, to suffer, or to be: and hath neither number, nor person, nor Nominative Infinitive. ●ase before him: and is known commonly by this sign, To: as Amare, To love. Also when two verbs come together without any Nominative case between them, than the latter shall be the Infinitive mood: as Cupio discere, I desire to learn. GERUNDS. THere be moreover belonging to the Infinitive mood of Verbs, certain voices called Gerunds, ●●r ● ●ds three; ●i, do, dumb. ending in Diego, Do, and Dum: which have both the Active and Passive signification: as Amandi, Of loving, or of being loved: Amando, In loving, or in being loved: Amandum, To love, or to be loved. SUPINES. THere be also pertaining unto Verbs two Supines: the one ending in 'em, which is called Supines two, in 'em and u. the first Supine, because it hath the signification of the Verb Active: as Eo amatum, I go● to love: And the other in u, which is called the latter Supine, because it hath for the most part the signification Passive: as Difficilis amatu, Hard to be ●●ved. TENSES. THere be five Tenses or Times: the Present tense, the Preterimperfect, the Preterperfect, Tenses five. the Preterpluperfect, and the Future tense. The Present tense speaketh of the time that now is: as Amorett, I love. Present tense The Preterimperfect tense speaketh of the time not perfectly passed: as Amabam, I loved, or did Preterimperfect. love. The Preterperfect tense speaketh of the time perfectly Preterperfect▪ passed, with this sign Have: as Amavi, I have loved. The Preterpluperfect tense speaketh of the ●●me more than perfectly passed, with this sign Had: as Amaveram, Preterpluperfect. I had loved. Th' Future tense speaketh of the time to come, with this sign Shall, or will: as Amabo, I shall or Future▪ will love. PERSONS. THere be also in Verbs three persons in both numbers: as Singulariter, Ego amo, I love: Tu Persons three. amas, Thou lovest: Ille amat, He loveth: Pluraliter Nos amamus, We love: Vos amatis, Ye love: Illi amant' they love. CONJUGATIONS. Verbs have four Conjugations, which be known after this manner. Conjugations 〈◊〉. The fir●● Conjugation hath a long, before re and ris: as Amâre, amâris. The second Conjugation hath e long, before ● and ris: as, Docêre, docêris. The third Conjugation hath e short, before re and ris: as, Legere, legeris. The fourth Conjugation hath i long, before re and ri●: as, Audîre, audîris. Verbs in O, of the four Conjugations, be declined after these examples. AMo, amas, amavi, amare: amandi, amando, amandum: amatum, amatu: amans, amaturus. To love. Doceo, doces, docui, docere: docendi, docendo, docendum▪ doctum, doctu: docens, docturus. To teach. Lego, legis, legi, legere: legendi, legendo, legendum: lectum, lectu: legem, lecturus. To read. Audio, audis, audivi, audire: audiendi, audiendo, audiendum: auditum, auditu: audience, auditurus. To hear●. ¶ Indicative Mood Present tense singular, I love, Thou lovest, He loveth, We love, Ye love, They love, or do love, or dost love, or doth love. or do l●ve, or do love, or do love. AMo, amas, amat. Pluraliter Amamus, amatis, amant. Doceo, doces, docet. Docemus, docetis, docent. Lego, legis, legit. Legimus, legitis, legunt. Audio, audis, audit. Audimus, auditis, audiunt. Preterimperf▪ tense singular, Amabam, I loved or did love. Docebam, Legebam, bas, bat. Plur. bamus, batis, bant. Audiebam, Preterperfect tense sing. Amavi, I have loved. Docui, Legi, isti, it. Plur. imus, istis, ●runt vel êr●▪ Audivi, Preterpluperfect tense singular, Amaveram, I had loved. Docueram, Legeram, ras, rat. Plur. ramus, ratis, rant. Audiveram, Future tense sing. Amabo, I shall or will love. Docebo, bis, bit. Plur. bimus, bitis, bunt. Legam, es, et. Plur. emus, etis, enter. Audiam, Imperative Mood Love thou: Love he, or let him love. Love we, or let us love: Love ye: Love they, or let them love. Presen tense singul●●, Ama, amet, Plu. amemus, amate, ament. amato: amat amatote: amanto. Doce, doceat Pl. doceamus, docete, doceant, doceto: docet docetote: docento. Lege, legate, Plu. legamus, legit●, legant, legito: legito legitote: legunto. Audi, audiat, Pl. audiamus, audite, audiant, audito: audito. auditote: audiunto. Optative Mood God grant I love. Present tense sing. utinam Amem, ames, amet. Plur. utin. amemus, ametis, ament. Doceam, as, at. Plu. utinam, amus, atis, ant. Legam, Audiam, Preterimperfect tense sing. utinam Amarem, Would God I loved, or did love. Docerem, Legerem, res, ret. Plu. utinam remus, retis, rent. Audirem, Preterperf. tense sing. utinam Amaverim, I pray God I have loved. Docuerim, Legerim, ris, rit. Plu. utinam rimus, ritis, rint. Audiverim, Preterpluperfect tense sing. utinam Amavissem, Would God I had loved. Docuissem, Legissem, ses, set. Plu. utinam semus, setis, sent. Audivissem, ●uture tense 〈◊〉. utinam Amavero, God grant I shall or will love hereafter. Docuero, Legero, ris, rit. Plu. utinam remus, etis, rrent. Audivero, Potential Mood I may or can love. Present tense singular, Amem, ames, amet. Plur. amemus, ametis, ame●t. Doceam, as, at. Plur. amus, atis. of't. Legam, Audiam, Preterimperfect tense singular, Amarem, I might, would, should, ought, or could love. Docerem, Legerem, res, ret. Plur. remus, retis, rent. Audirem, Preterperf. tense sing. Amaverim, I might, would, should, or aught to have loved. Docuerim, Legerim, ris, rit. Plur. rimus, ritis, rint. Audiverim, Preterpluperf. tense sing. Amavissem, I might, would, should, or aught to had loved. Docuissem, Legissem, ses, set. Plur. semus, setis, sent. Audivissem, Future tense singular. Amavero, I may or can love hereafter. Docuero, Legero, ris, rit. Plur. rimus, ritis, rint. Audivero, Subjunctive Mood When I love. Present tense singular, cùm Amem, ames, amet. Plur. cùm amemus, ametis, ament. Doceam, as, at. Plur. cùm amus, atis, a●t. Legam, Audiam, Preterimperfect tense sing. Cùm Amarem, When I loved or did love. Docerem, Legerem, res, ret. Plur. cùm remus, retis, rent. Audirem, Preterperf. tense sing. Cùm Amaverim, When I have loved. Docuerim, Legerim, ris, rit. Plur. cùm rimus, ritis, rint▪ Audiverim, Preterpluperfect tense sing. Cùm Amavissem, When I had loved. Docuissem, Legissem, ses, set. Plur. cùm semus, setis, sent. Audivissem, Future tense sing. Cùm Amavero, When I shall or will love. Docuero, Legero, ris, rit. Plur. cùm rimus, ritis, rint. Audivero, Infinitive Mood. Present and Preterimperfect tense Amare, To Love. Docere, Teach. Legere, Reade. Audire, Hear. Preterperfect and preterpluperfect tense, Amavisse, To have or had Loved. Docuisse, Taught. Legisse, Read. Audivisse, Heard. Future tense, Amaturum esse, To love hereafter. Docturum teach Lecturum read Auditurum hear Gerunds Amandi, of loving: do, in loving: dumb, to love. Docendi, of teaching: do, in teaching: dumb, to teach. Legendi, of reading: do, in reading: dumb, to read. Audiendi, of hearing: do, in hearing: dumb, to hear. Supines Ammatu, To love. Amatu, To be loved. Doctum, teach. Doctu, taught. Lectum, read. Lectu, read. Auditum, hear. Auditu, heard. A participle of the present tense, Amans, loving. Docens, teaching. Legens, reading. Audience, hearing. The participle of the first future tense, Amaturus, to love, or about to love. Docturus, to teach, or about to teach. Lecturus, to read, or about to read. Auditurus, to hear, or about to hear. Before we decline any Verbs in or, for supplying of many tenses lacking in all such Verbs, we must learn to decline this Verb Sum, in this wise following: Sum, es, fui, esse, futurus: To be. Indicative Mood Present tense singular, SUm, I am: es, est. Plural. Sumus, esti●, sum. Preterimperfect tense singular, Eram, I was: eras, erat. Plural. eramus, erati●, erant. Preterperfect tense singular. Fui, I have been: fuisti, fuit. Plural. fuimus, furstis, fuérunt vel fuêre. Preterpluperfect tense singular, Fueram, I had been: fueras, fuerat. Plural. fueramus, fueratis, fuerant. Future tense singular, Ero, I shall or will be: eris, erit. Plural. erimus, eritis, erunt. Imperative Mood Present tense singular, Sis, be thou. Sat, Pl. Simus, Sitis, Sint, Es, Este, Sun▪ Esto, Esto. Estote, to. Optative Mood Present tense sing. utinam Sim, I pray God I be: sis, sit. Plur. utinam simus, sitis, sint. Preterimperfect tense sing. utinam Essem, Would God I were: esses, esset. Plur. utinam essemus, essetis, essent. Preterperfect tense singular, utinam Fuerim, I pray God I have been: fueris, fuerit. Plur. utinam fuerimus, fueritis, fuerint. Preterpluperfect tense sing. utinam Fuissem, Would God I had been: fuisses, fuisset. Plur. utinam fuissemus, fuissetis, fulssent. Future tense sing. utinam Fuero, God grant I be hereafter: fueris, fue●it. Plur. utinam fuerimus, fueritis, fuerint. Potential Mood Present tense sing. Sim, I may or can be: sis, fit. Plur. simus, sitis, sint. Preterimperfect tense sing. Essem, I might or could be: esses, esset. Plur. essemus, essetis, essent. Preterp●rf. tense sing. Fuerim, I might, could, should, or aught to have been: fueris, fuerit. Pl. fuerimus, fueritis, fuerint. Preterpluperfect tense singular▪ Fuissem, I might, could, should, or aught to had been: fuisses, fuisset. Pl. fuissemus, fuissetis, fuissent. Future tense sing. Fuero, I may or can be hereafter: fueris, fuerit. Plu. fuerimus, fueritis, fuerint. Subjunctive Mood Present tense sing. cùm Sim, When I am: fis, fit. Plural. cùm fimus, fiti● sint. Preterimperfect tense sing. cùm Essem, When I was: esses, esset, Plural. cùm essemus, essetis, essent. Preterperf. tense sing. cùm Fuerim, When I have been: fueris, fuerit. Plural. cùm fuerimus, fueritis, fuerint. Preterpluperfect tense sing. cùm Fuissem, When I had been: fuisses, fuisset. Plural. cùm fuissemus, fuissetis, fuissent. Future tense sing. cùm Fuero, When I shall or will be: fueris, fuerit. Plural. cùm fuerimus, fueritis, fuerint. Infinitive Mood Present and preterimperfect tense, Esse, to be. Preterperfect. & preterpluperfect tense, Fuisse, to have or had been▪ Future tense, Fore velfuturum esse, To be hereafter. Verbs in Or of the four Conjugations, be declined after these examples. AMor, amâris vel amâre: amatus sum vel fui, amâri: amatus, am●ndus. To be loved. Doceor, docêris vel docêre: doctus sum vel fui, docêri: doctu● docendus. To be taught. Legor, legeris vel legere: lectus sum vel fui, legi: lectus, leg●●dus. To be read. Audior, audîris vel audîre: auditus sum vel fui, audiri: auditus, audiendus▪ To be heard. Indicative Mood I am loved. Present tense singular, Amor, amâris vel amâre, amatur. Plural. mur, mini, ntur. Doceor, do●êris vel docêre, docetur. Legor, legeris vel legere, legitur. Audior, audîris vel audîre, auditur. Preterimperfect tense singular, Amabar, I was loved. Docebar, Legebar, baris vel bare, batur. Plural. bamur, bamini, bantur. Audiebar, Preterperf. tense sing. Amatus I have been loved. tus es vel fuisti, tus est vel fuit. Pl. ti sumus vel fuimus, ti estis vel fuistis, ti sunt, fuêrunt vel fuêre. Doctus Lectus sum vel fui, Auditus Preterpluperfect tense singular, Amatus I had been loved. tus eras vel fueras, tus erat vel fuerat. Pl. ti eramus vel fueramus, ti eratis vel fueratis, ti erant vel fuerant. Doctus Lectus cram vel fueram, Auditus Future tense singular, Amabor, I shall or will be loved. Docebor, beris vel bear, itur. Pl. bimur, imini, untur. Legar, Audiar, êris vel êre, etur. Pl. emur, emini, entur. Imperative Mood Be thou loved. Let him be loved. Let us be loved. Be ye loved. Let them be loved. Present tense singular, Amare, ametur, Pl. amemur, Amamini, amentur, amator: amator. amaminor: amantor. Docere, doceatur, Pl▪ doceamur, Docemini, doceantur docetor: docetor. doceminor: docentor. Legere, legatur, Pl. legamur, Legimini, legantur, legitor: legitor. legiminor: leguntor. Audire, audiatur, Pl. audiamur, Audimini, audiantur, auditor: auditor. audiminor: audiuntor. Optative Mood God grant I beloved. Present tense sing. utinam Amer, êris vel êre, êtur. Pl. utin. êmur, êmini, entu●. Docear, Legar, aris vel are, atur. Plu. utin. amur, amini, antur. Audiar, Would God I were loved. Preterimperf. tense sing. utinam Amarer, Docerer, Legerer, reris vel rear, retur. Pl. utinam remur, remini, rentur. Audirer, I pray God I have been loved. Preterperf. tense sing. utinam Amatus sim vel fuerim, tus sis vel fueris, ●us sit vel fuerit. Plural. utinam ti simus vel fuerimus, ti sitis vel fueritis, ti sint vel fuerint. Doctus Lectus Auditus Would God I had been loved. Preterpluperf. tense sing. utinam Amatus essem vel fuissem, tus esses vel fu sses, tu● esset vel fuisset. Plur. utinam ti essemu● vel fu issemus, ti essetis vel fuissetis, ti essent vel fuissent. Doctus Lectus Auditus God grant I be loved hereafter. Future tense sing. utinam Amatus ero vel fuero, tus eris vel fueris, tus eri● vel fuerit. Plural. utinam ti erimus vel fuerimus, ti eritis vel fueritis, ti erum vel fuerint. Doctus Lectus Auditus Potential Mood I may or can be loved. Present tense singular, Amer, êris vel êre, êtur. Plural. êmur, êmini, entur. Docear, Legar, ari▪ vel are, atur. Pl. amur, amini, ant●r. Audiar, Preterimperfect tense singular. Amarer, I would, should or ought to be loved. Docerer, Legerer, reris vel rear, retur. Plur. remur remini, rentur. Audirer, Preterperf. tense▪ sing. Amatus, I would, should, or aught to have been loved. Doctus, sim vel fuerim, tus sis vel fueris. tus sit vel fuerit. Plur. ti simus vel fuerimus, ti sitis vel fueritis, ti sint vel fuerint. Lectus, Auditus, Preterpluperfect tense singular. Amatus I would, should or ought to had been loved. Doctus essem vel fuissem, tus esses vel fuisses, tus esset vel fuisset. Plural. ti essemus ve fuissemus, ti essetis vel fuissetis, ti essent vel fuissent. Lectus Auditus Future tense singular. Amatus I may or can be loved hereafter. Doctus ero vel fuero, tus eris vel fueris, tus erit vel fuerit. Plur. ti erimus vel fuerimus, ti eritis vel fueritis, ti erint vel fuerint. Lectus Auditus Subjunctive Mood. When I am loved. Present tense sing. cùm. Amer, êris vel êre, êtur. Plur. cùm êmur, êmini, entur. Docear, Legar, aris vel are, atur. Plur. cùm amur, amini antur. Audiar. Preterimperfect tense sing. cùm. Amarer, When I was loved. Docerer, Legerer, rêris vel rêre, rêtur. Pl. cùm rêmur, rêmini, rentur. Audirer, Preterperfect tense singular cùm. Amatus When I have been loved. Doctus sim vel fuerim, tus vel sis fueris, tus sit vel fuerit. Pl. cùm ti simus vel fuerimus, ti sitis vel fueritis, ti sint vel fuerint. Lectus Auditus When I had been loved. Preterpluperfect tense sing. cùm Amatus essem vel fuissem, tus esses vel fuisses, tus esset vel fuisset. Pl. cùm ti essemus vel fuissemus, ti essetis vel fuissetis, ti essent vel fuissent. Doctus Lectus Auditus Future tense sing. cùm Amatus When I shall or will be loved. Doctus ero vel fuero, tus eris vel fueris, tus erit vel fuerit. Pl. cùm ti erimus vel fuerimus, ti eritis vel fueritis, ti erunt vel fuerint. Lectus Auditus Infinitive Mood Present and preterimperfect tense, Amari, To be Loved. Doceri, Taught. Legi, Read. Audiri, Heard. Preterperfect tense & preterpluperfect tense, Amatum, To have or had been loved▪ Doctum, Lectum, esse vel fuisse. Auditum, Future tense, Amatum iri, vel amandum esse, to be loved hereafter. Doctum iri, vel docendum esse, taught Lectum iri, vel legendum esse, read Auditum iri, vel audiendum esse, heard A participle of the preterperfect tense, Amatus, Loved. Doctus, Taught. Lectus, Read. Auditus, Heard. A participle of the Fut. in Dus. Amandus, To be Loved. Docendus, Taught. Legendus, Read. Audiendus, Heard. Of certain Verbs going out of Rule, which are declined and form in manner following. POssum, potes, potui, posse, potens: To may or can Volo, vis, volui, velle: volendi, volendo, volendum: supinis caret, volens: To will, or to be willing▪ Nolo, non vis, nolui, nolle: nolendi, nolendo, nolendum: supinis caret, nolens: To nill, or to be unwilling. Malo, mavis, malui, malle: malendi, malendo, malendum: supinis caret, malens: To have rather, or to be more willing. Edo, edis vel es, edi, edere vel esse: edendi, edendo, edendum: esum esu, vel estum estu, edens, esurus vel esturus: To eat. Fio, fis, factus sum vel fui, fieri: factus, faciendus: To be made, or to be done. Fero, fers, tuli, far: ferendi, ferendo, ferendum: latum, latu: ferens, laturus: To bear or suffer. Feror, ferris vel far, latus sum vel fui, ferri: latus, ferendus: To be borne or suffered. Indicative Mood Present tense singular▪ POssum, potes, potest. Pluraliter, Possumus, potestis, possunt. Volo, vis, vult. Volumus, vultis, volunt. Nolo, non vis, non vult. Nolumus, non vultis, nolunt. Malo, mavis, mavult. Edo, edis vel es, edit vel est. Malumus, mavultis, malunt. Edimus, editis vel estis, edunt. Fio, fis, fit. Fero, fers, fert. Fimus, fitis, fiunt. Feror, ferris vel ferre, fer●●● Ferimus, fertis, ferunt. Ferimur, ferimini, feruntur. Pret●rimperf. tense sing. Poteram, as, at. Pluraliter, amus, atis, ant. Volebam, Nolebam, Malebam, Edebam, Fiebam, Ferebam, Ferebar, baris vel bare, batur. Plur. bamur, bamin bantu Preterperf. tense sing. Potui, Malui, isti, it. Plur. imus, istis, êrunt vel êre. Volui, Edi, Nolui, Tuli, sum vel fui, tus es vel fuisti, tus est velfuit. Plur. ti sumus vel fuimus, ti estis vel fu●stis, ti sunt, fuêrunt vel fuêre. Factus Latus Preterpluperfect tense singular, Potueram, Malueram, ras, rat. Plur. ram● ratis, rant. Volueram, Ederam, Nolueram, Tuleram, eram vel fueram, tus eras vel fueras, tu● erat vel fuerat. Plur. ti eramus vel fu● ramus, ti eratis vel fueratis, ti erant ve● fuerant. Factus Latus Fu●ure tense singular, Potero, eris, erit. Plur. Poterimus, eritis, erum. Volam, Edam, es, et. Plur. emus, etis, ent. Nolam, Fiam, Malam, Feram, Ferar, ferêris vel ferêre, feretur. Plur. feremur, fer●mini, ferentur. Possum, Volo, Malo, have no Imperative 〈◊〉 Imperative Mood. Noli, nolito, Plural. Nolite, nolitote. present tense ●●ngular. Es, esto, edat, P. Edamus. edite, este, ede, esto, estote, edant, edito: edito. editote: edunto. Fito tu, Fiat, Pl. Fiamus, Fite, Fiant, Fito. fitote, fiunto. Fer, Ferat, Plu. Feramus. Ferte, Ferant, ferto: Ferto, fertote: ferunto. Ferre, Feratur, Pl. Feramur, Ferimini, Ferantur, fertor: fertor. feriminor, feruntor. Optative Mood. present tense ●ing. utin. Possim, Nolim, is it, Plu. utinam imus, itis, in't. Velim, Malim, Edam, as at Plu. utinam amus, atis, ant. Fiam, Feram, Ferar, raris vel rare, ratur, Pl. ut. amur, amini, antur Preterimperfect tense sing. utin. Possem, Ederem vel essem, es, et. Pl. utin. emus, etis, enter. Vellem, Nollem, Fierem, Mallem, Ferrem, Ferrer, rêris vel rêre, rêtur. Pl. utin. rêmur, rêmini, rentur. Preterperfect tense sing. utin. Potuerim, Maluerim, ris, rit. Pl. utinam rimus, ritis, rint Voluerim, Ederim, Noluerim, Tulerim, Factus sim vel fuerim, tus sis vel fueris, tus sit vel fuerit. Pl. utin. ti simus vel fuerimus, ti sitis vel fueritis, ti sint vel fuerint. Latus Preterpluperfect tense 〈…〉. Potuissem, Maluissem, ses, set. Pl. utinam semus, setis, sent. Voluissem, Edissem Noluissem. Tulissem essem vel fuissem, tus esses vel fuisses, tus esset vel fuisset. Pl. ut. ti essemus vel fuissemus, ti essetis vel fuissetis, ti essent vel fuissent. Factus Latus Future tense sing. utin. Potuero, Maluero, ris, rit. Pl. utinam rimus, ritis, rint. Voluero, Edero, Noluero, Tulero, ero vel fuero, tus eris vel fueris, tus erit vel fuerit. P. ut. ti erimus vel fuerimus, ti eritis vel fueritis, ti erunt vel fuerunt. Factus Latus The Potential and the Subjunctive Mood be form like the Optative in voice, and do differ only in signification and sign of the Mood. Infinitive Mood. Present tense and Preterimperf. tense Po●le, Preterperfect & Preterpluperfect tense, Potuisse. Velle, Voluisse. Nolle, Noluisse. Malle, Maluisse. Edere vel esse, Edisse. Far, Tulisse. Fieri, Factum esse vel fuisse. Ferri. Latum esse vel fuisse. Future tense, Esurum esse. Factum iri, vel faciendum esse. Laturum esse. Latum iri, vel ferendum esse. Eo and Queo make ibam and quibam in the Preterimperfect tense of the Indicative mood, and ibo and Quibo in the Future tense: and in all other moods and tenses are varied like verbs in o of the fourth Conjugation, saving that they make their Gerunds, Eundi, eundo, eundum. Queundi, quendo, queundum. Of the Preterperfect tense of the Indicative Tenses for-Preterperfect tense. mood, be form the Preterpluperfect tense of the same mood; the Preterperfect tense, the Preterpluperfect tense, and the Future tense, of the Optative mood, the Potential mood, and the Subjunctive mood; the Preterperfect tense, and the Preterpluperfect of the Infinitive mood: as, of Amavi, are form Amaveram, amavarim, amvero, by changing i into e short: and, Amavissem, amavisse, keeping i still. IMpersonals be declined throughout all Moods and Tenses in the voice of the third person singular only: as, Delectat, delectabat, delectavit, delectaverat, delectabit. Decet, decebat, decuit, decuerat, decebit, decere. Studetur, studebatur, studitum est vel fuit, studitum erat vel fuerat, studebitur, etc. And they have commonly before their English, this sign It: as, It delighteth, Delectat. It becometh not, Non decet. OF THE PARTICIPLE. A Participle is a part of speech derived of a Verb: and taketh part of a Noun, as Gender, case, and declension: and part of a Verb, as tense and signification: and part of both, as Number and figure. There be four kinds of Participles: one of the Present tense, another of the Preter tense; one of the Future in rus, and another of the Future in does A Participle of the Present tense hath his Engglish ending in ing; as Loving: and his Latin in ans, or ens; as, Amans, docens. And it is form of the Preterimperfect tense of the Indicative Mood, by changing the last syllable into us: as Amabam, amans. Audiebam, audience. Auxiliabar, auxilians. Poteram, potens. A Participle of the Future in rus betokeneth to do, like the Infinitive Mood of the Active voice: as Amaturus, To love, or about to love. And it is form of the latter Supine by putting to rus: as Doctu, docturus. A Participle of the Preter tense, hath his English ending in d, t, or n; as, Loved, taught, slain: and is Latin in tus, sus, xus; as Amatus, visus, nexus: and one in vus, as Mortuus. And it is form of the latter Supine, by putting to s: as Lectu, lectus; except Mortuus. A Participle of the Future in dus betokeneth to suffer like the Infinitive Mood of the Passive voice: The second Future tense in 〈◊〉 as, Amandus, To be loved. And it is form of the Genitive case of the Participle of the Present tense by changing 'tis into dus: as Amantis, amandus. Legentis, legendus. And it is also found to have the signification of the Participle of the Present tense: as, Legendis veteribus prosicis, In reading old Authors thou dost profit. Of a verb Active, and of a verb Neuter which hath the Supines come two Participles: one of the Of an active come two participles. Present tense, and another of the Future in rus: as of Amorett, cometh Amans, amaturus: of Curro, currens, cursurus. Of a verb Passive, whose Active hath the Supines, come two Participles: one of the Preter Of a passive come two. tense, and another of the Future tense in dus: as of Amor, cometh Amatus, amandus. Of a verb Deponent come three Participles: one of the Present tense, one of the Preter tense, Of a deponent three. and another of the Future in rus: as of Auxilior, cometh auxilians, auxiliatus, auxiliaturus. And if the verb Deponent do govern an Accusative case after him, it may form also a Participle in dus: as of Loquor, loquendus. Of a verb Commune come four Participles: as of Largior, cometh largiens, largiturus, largitus, largiendus. Of a comm●● four. Participles of the present tense be declined like Participles declined 〈◊〉 Adjectives Nouns Adjectives of three articles: as, Nominativo hic, haec & hoc amans, Genitivo hujus amantis, Dativo huic amanti, etc. Participles of other tenses be declined like Nouns Adjectives of three divers end: as, Amaturus, amatura, amaturum: Amatus, amata, amatum: Amandus, amanda, amandum. OF AN ADVERBE. AN Adverbe is a part of speech joined to the Verbs to declare their signification. Adverbs some be of time: as, Hodie, cras, heri, perendie, olim, aliquando, nuper, quando. Some be of Place: as, Ubi, ibi, hîc, istîc, illîc, intus, foris. Number: as, Scmel, bis, ter, quater, iterum. Order: as, Indè, deinde, denique, postremò. Ask or doubting: as, Cur, quare, unde, quorsum, num, nunquid. Calling: as, Heus, o, ehodum. Some be of Affirming: as, Certè, nae, profectò, sanè, scilicet, licèt, estò. Denying: as, Non, haud, minimè, neutiquam, nequaquam. Swearing: as, Pol, aedepol, hercle, medius-fidiùs, Exhorting: as, Eia, agè, agitè, agedum. Some be of Flattering: as, Sodes, amabò. Forbidding: as, Nè. Wishing: as, Utinam, si, o si, ô. Gathering together: as, Simul, unà, pariter, non modò, non solùm. Parting: as, Seorsim, sigillatim, vicatim. Some be of Choosing: as, Potiùs, imò. A Thing not finished: as, Pene, ferè, prope, vix, modò, non. Showing: as, En, ecce. Doubting: as, Forsan, forsitan, fortassis, fortasie. Chance: as, Fortè, fortuito. Some be of Lihenesse: as, Sic, sicut, quasi, ce u, tanquam velut. Quality: as, Benè, malè, doctè, fortiter. Quantity: as, Multùm, parùm, minimùm, pa●lulùm, plurimùm. Comparison: as, Tam, quàm, magis, minùs, maximè. Certain Adverbes be compared: as, Doctè, doctiùs, doctissimè. Fortiter, fortiùs, fortissimè. propè, propiùs, proximè. Also the voices of Prepositions, if they be set alone, not having any casual word to serve unto joined with them, be not Prepositions, but are changed into Adverbs: as, Qui antè non cavet, pòst dolebit, He that bewareth not afore, shall be sorry afterward. Coràm laudare, & clàm vituperare, inhonestum est, In presence to commend one, and behind the back to dispraise, is an unhonest point. OF A CONJUNCTION. A Conjunction is a part of speech, that joineth words and sentences together. Of Conjunctions some be Copulatives: as, Et, que, quoque, ac, atque, nec, neque. Some be Disjunctives: as, Aut, v●, vel, seu, sive. Discretives: as, Sed, quidem, autem, verò, at, a●●. Causals: as, Name, namque, enim, etenim, quia, ut, quòd, quum, quoniam, and quando set for quoniam. Some be Conditionals: as, Si, sin, modò, dum dummodo. Exceptives: as Ni, nisi, quin, alioquin, praeterquam. Some be Interrogatives: as, Nè, an, utrùm, necne, arm, nun. Illatives: as, Ergò, ideo, igitur, quare, itaque, proin. Some be Adversatives: as, Etsi, quanquam, quam▪ vis, licèt, estò. Redditives to the same: as, Tamen, attamen. Electives: as, Quàm, ac, atque. Diminutives: as, Saltem, vel. OF A PREPOSITION. A Preposition is a part of speech most commonly set before other parts, either in Apposition, as Ad patrem: or else in composition, as Indoctus. These Prepositions following serve to the Accusative case. Ad, To. Ante, Before. Apud, St. Adversus, Against. Adversum, Cis, On this side. Extra, Without: Citra, Intra, Within. Circum, About. Inter, Between. Circa, Infra, Beneath. Contra, Against. Juxta, Beside, or nigh ●irga, Towards. Ob, For. Pone, Behind. Ultra, Beyond. Per, By, or through. Praeter, Beside. Prope, Nigh. Supra, Above. Propter, For. Circiter, About. Secundum, After. Usque, Until. Post, Secus, By. Trans, On the further side. Versus, Towards. Penes, In the power. Where note, that Versus is set after his casual word: as, Londinum versus, Towards London. And likewise may Penes be set also. These Prepositions following serve to the Ablative case. A, ab, abs, From or fro. Pro, For. Cum, With. Prae, Before, or in comparison. Coram, Before, or in presence. Palam, Openly. Clam, Privily. Sine, Without. De, Of or fro. E, Absque, Ex, Tenus Until, or up to. Where note, that if the casual word joined with Tenus be the plural number, it shall be put in the Genitive case, and be set before Tenus: as, Aurium tenus, Up to the ears. Genuum tenus, Up to the knees. Note also, that the voices of Prepositions being set alone without their casual words, be not Prepositions, but are changed into Adverbs: as is aforesaid in the Adverbe. These Prepositions following serve to both cases. In with this sign To, to the Accusative case: as, In urbem, Into the city. In without this sign To, to the Ablative case: as, In te spes est, My hope is in thee. Sub noctem, A little before night. Sub judice lis est, The matter is before the judge. Super lapidem, Upon a stone. Super viridi frond, Upon a green leaf. Subter terram, Under the earth. Subter aquis, Under the water. OF AN INTERJECTION. AN Interjection is a part of speech which betokeneth a sudden passion of the mind, under an unperfect voice. Some are of Mirth: as, Evax, vah. Some are of Sorrow,: as Heu, hei. Some are of Dread: as, Atat. marveling: as, Papae. Disdaining: as, Him, vah. Shunning: as, Apage. Praising: as, Euge. Scorning: as, Hui. Exclamation: as, Proh Deûm, atque hominum fidem. Cursing: as, Vae, malùm. Laughing: as, Ha', ha', he. Calling: as, Eho, oh, io. Silence: as, Au. And such others. THE CONCORD'S OF LATIN Speech. FOr the due joining of words in construction, it is to b● understood, that in Latin speech there be three concord's: the first between the Nominative case and the Verb; the second between the Substantive and the Adjective; the third between the antecedent and the Relative. The first Concord. WHen an English is given to be made in Lative, look out the principal verb. If there be more 〈◊〉 than one in a sentence, the first is the principal verb, except it be the Infinitive mood, or have before it a Relative: as, that, whom, which: or a Conjunction: as, Ut, that; cùm, when; fi, if; and such others. When ye have found the verb, a●k this question, who? or what? and the word that answereth to the question shall be the Nominative case to the verb; except it be a verb Impersonal, which will have no Nominative case. And the Nominative shall, in making and construing, Latin, be set before the verb, except a question be asked, and then the Nominative is set after the verb, or after the sign of the verb: as, ᵇ Amas ᵃ tu? Lovest thou? ᵇ Venitne ᵃ rex? Doth the king come? Likewise if the verb be of the Imperative mood, as, ᵇ Ama ᵃ tu Love thou. ᵇ Amato ᵃ ille, Let him love. And sometime when this sign it, or there, cometh before the English of the verb: as, ᵇ Est ᵃ liber meus, It is my book. ᵇ Venit ad me ᵃ quidam, There came one to me. And that casual word which cometh next after the verb, and answereth to this question whom? or what? made by the verb, shall commonly be the Accusative case; except the verb do properly govern another case after him to be construed withal: as, Sicupis ᵃ placere ᵇ magistro ᵃ utere ᵇ diligentiâ, nec ᵃ sistantus ᵇ cessator, ut ᵇ calcaribus ᵃ indigeas, If thou covet to please thy master, usediligence, and be not so slack, that thou shalt need spurs. A Verbs, personal agreeth with his Nominative case in number and person: as, ᵃ Praeceptor ᵇ legit, ᵃ vos verò ᵇ negligitis, The master readeth, and ye regard not. Where note, that the first person is more worthy than the second, and the second more worthy than the third. Many nommative cases singular, with a conjunction copulative coming between them, will have a verb plural; which verb plural shall agree with the nominative case of the most worthy person: as, ᵃ Ego & tu ᵇ sumus in tuto, I and thou be in safeguard. ᵃ tu & pater ᵇ periclitamini, Thou and thy father are in jeopardy. ᵃ Pater & praeceptor ᵇ accersunt re, Thy ●ather and thy master have sent for thee. When a verb cometh between two nominative cases of divers numbers, the verb may indifferently accord with either of them, so that they be both of one person: as, Amantium irae, amoris ᵃ redintegratio ᵇ est, The falling out of lovers is the renewing of love. ᵃ Quid enim nisi ᵃ vota ᵇ supersunt? For what remaineth saving only prayers? Pectora percussit, ᵃ pectus quoque ᵃ robera ᵇ fiunt, She struck her breast, and her breast turned into oak also. Here note also, that sometime the Infinitive mood of a verb, or else a whole clause aforegoing, ro else some member of a sentence may be the nominative ease to the verb: as, ᵃ Diluculo surgere, saluberrim 'em ᵇ est, To arise betime in the morning, is the most wholesome thing in the world. ᵃ Multum scire, vita ᵇ est jucundissima, To know much, is the most pleasant (or sweetest) life of all. The second Concord. WHen ye have an adjective, ask this question who? or what? and the word that answereth to the question, shall be the Substantive to it. The adjective, whether it be a noun, pronoun, or participle, agreeth with his Substantive in case, gender and number: as, ᵃ Amicus ᵇ certus in ᵃ re ᵇ incerta cernitur, A sure friend is tried in a doubtful matter. ᵃ Homo ᵇ armatus, A man armed. ᵃ Ager ᵇ colendus, A field to be tilled. ᵇ Hic ᵃ vir, This man. ᵇ Meus ᵃ herus est, It is my master. Where note, that the Masculine gender is more worthy than the Feminine, and the Feminine mor● worthy than the Neuter. Many Substantives singular having a conjunction copulative coming between them, will have an adjective plural; which adjective shall agree with the substantive of the most worthy gender: as, ᵃ Rex & regina ᵇ beati, The king and the queen are blessed. The third Concord. WHen ye have a Relative, ask this question who? or what? and the word that answereth to the question shall be the antecedent to it. The antecedent most commonly is a word that goeth before the relative, and is rehearsed again of the relative. The relative agreeth with his antecedent in gender, number, and person: as, ᵃ Vir sapit, ᵇ qui pauca loquitur, That man is wise that speaketh few things, or words. Sometime the relative hath for his antecedent the whole reason that goeth before him, and then he shall be put in the neuter gender and singular number: as, ᵃ In▪ tempore-veni, ᵇ quod omnium rerum est primum, I came in season, which is the thiefest thing of all. But if the relative be referred to two clauses or more, than the relative shall be put in the plural number: as, ᵃ Tu-multum-dormis, & ᵃ▪ saepe-potas, ᵇ quae ambo sunt corpori inimic●. Thou sleepest much, and drinkest often, both which things are naught for the body. When this english that may be turned into this english which, it is a relative; otherwise it is a conjunction: which in latin is called quòd, or ut: and in making latin it may elegantly be put away, by turning the nominative case into the accusative, and the verb into the infinitive mood: as, Gaudeo ᵃ quòd tu bene ᵇ val●s: Gaudeo ᵃ te bene ᵇ valere, I am glad that thou art in good health. Jubeo ᵃ ut tu ᵇ abeas: Jubeo ᵃ t● ᵇ abire, I bid that thou go● hence. Many antecedents singular, having a conjunction copulative between them, will have a relative plural, which relative shall agree with the antecedent of the most worthy gender: as, ᵃ Imperium & a● dignitas ᵇ quae petiisti, The rule and dignity which thou hast required. But in things not apt to have life, the neuter gender is most worthy: yea, and in such case, though the substantives or antecedents be of the masculive, or of the reminine gender, and none of them of the neuter; yet may the adjective or relative be put in the neuter gender: as, ᵃ Arcus & a● calami sunt ᵇ bona, The how and arrows be good: ᵃ Arcus & aa calami quae fregisti, The how and arrows which then ᵇ ●●as● broken. The case of the Relative. WHen there cometh no nominative case between the relative and the verb, the relative shall be the nominative case to the verb: as, Miser est ᵃ qui nummos ᵇ admiratur, Wretched is that person which is in love with money. But when there cometh a nominative case between the relative and the verb, the relative shall be such case as the verb will have after him: as, Felix, ᵇ quem aa faciunt aliena ᵃ pericula cautum, Happy is he, w●●m other men's harms do make to beware. As the relative may be the nominative case to th● verb, so it may be the substantive to the adjective that is joined with him, or that cometh after him, as, Divitias amare noli, ᵃ quod omnium est ᵇ fordidiss●mum, Love not thou riches, which to do is the most beggarly thing in the world. Nouns interrogatives and indefinites follow the rule of the relative: as, Quis, uter, qualis, quantus, quotus, etc. which evermore come before the verb, like as the relative doth: as, Hei mihi, qualis eratl Talis erat, ᵇ qualem nunquam ᵃ vidi. Yet here is to be understood and noted, that the relative is not always governed of the ●erbe that he cometh before, but sometime of the infinitive mood that cometh after the verb: as, ᵇ Quibus voluisti me gratias ᵃ agere, egi, what persons thou willedst me to thank, I have thanked. Sometime of a Participle: as, ᵇ Quibus rebus ᵃ adductus fecisti? With what things moved didst thou it? Sometime of the gerund: as, ᵇ Quae nunc non est ᵃ narrandi ocus, Which things at this present is n●t time too telll. Sometime of the preposition set before him: as, Quem ᵃ in locum deducta re● sit, vides: Unto wha● state the matter is now brought thou seest. Sometime of the substantive that it doth accord with: as, Senties ᵇ qui ᵃ vir siem, Thou shalt perceive what a fellow I am. Albeit in this manner of speaking, qui is an indefinite, and not a relative. Sometime of a noun partitive or distributive: as, ᵇ Quarum rerum ᵃ utram minùs velim, non facilè possum existimare, Of the which two things whether I would with less will have, I cannot easily este●me. Sometime it is put in the genitive case, by reason of a substantive coming next after him: as, Ego illum non novi, ᵇ cujus ᵃ causâ hoc incipis, I knew him not for whose cause thou beginnest this matter. Sometime it is otherwise governed of a noun substantive: as, Omnia tibi dabuntur, ᵇ quibus ᵃ opus habes, All things shall be given thee which thou hast need of. Sometime of an Adverbe: as, ᵇ Cui utrùm ᵃ obviàm procedam, nondum statui, whom whether I will go to meet with, I have not yet determined. Sometime it is put in the Ablative case with this sign than, and is governed of the comparative degree coming after him: as, Uterc virtute, ᵇ quâ nihil est ᵃ melius, Use virtue, than the which nothing is better. Sometime it is not governed at all, but is put in the ablative case absolute: as, Quantus erat Julius Caesar, ab quo Imperatore, Romani primùm Britanniam ingressi sunt! How worthy a man was julius Cesar, under whose conduct the Romans first entered into Britain! Also when it signifieth an instrument wherewith a thing is to be done, it is put in the ablative case: as, Ferrum habuit, ᵇ quo se ᵃ occideret, He had a knife wherewith he would have slain himself. When a relative cometh between two substantives of divers genders, it may indifferently accord with either of them: as, ᵃ Avis ᵇ quae passer appellatur; or, Avis, ᵇ qui ᵃ passer appellatur, The bird which is called a sparrow▪ Yea, though the substantives be of divers numbers also: as, Estne ca ᵃ Lutetia, ᵇ quam nos Parisios' dicimus? Is not that called Lutetia, that we do call Paris? Or else, Estne ca Lutetia, ᵇ quos nos ᵃ Parisios' dicimus? Constructions of nouns Substantives. WHen two substantives come together betokening divers things, the latter shall be the genitive case: as, ᵃ Facundia ᵇ Ciceronis, The eloquent of Cicero. ᵃ Opus ᵇ Virgilii, The work of Virgil. ᵃ Amator ᵇ studiorum, A lover of studies. ᵃ Dogma ᵇ Platonis, The opinion of Plato. But if they belong both to one thing, they shall be put both in one case: as, ᵃ Pater meus ᵇ vir, amat ᵃ me ᵇ puerum, My father being a man, loveth me a child. When the english of this word res is put with an adjective, ye may put away res, and put the adjective in the neuter gender, like a substantive: as, ab Multa me impedierunt, Many things have letted me. And being so put, it may be the substantive to an adjective: as, ᵃ Pauca his ᵇ similia, A few things like unto these. ᵃ Nonnulla ᵇ hujusmodi, Many things of like sort. An adjective in the neuter gender put alone without a substantive, standeth for a substantive, & may have a genitive case after him, as if it were a substantive: as, ᵃ Multum ᵇ lucri, Much gain. ᵃ Quantum ᵇ negotii? How much business: ᵃ Id ᵇ operis, That work. Words importing indument of any quality or property, to the praise or dispraise of a thing, coming after a noun substantive, or a verb substantive, may be put in the ablative case, or in the genitive: as, ᵃ Puer ᵇ bon●-indole; or ᵃ Puer ᵇ bonae-indolis, A child of a good towardness: ᵃ Puer ᵇ boni-ingenii; or ᵃ Puer ᵇ bono-ingenio, A child of a good wit. Opus and usus, when they be latin for need, require an abletive case: as, ᵃ Opus est mihi ●uo ᵇ judicio, I have need of thy judgement. Viginti ᵇ minis ᵃ usus est filio, My son hath need of twenty pounds. Constructions of Adjectives. The Genitive case. ADjectives that signify desire, knowledge, remembrance, ignorance, or forgetting, and such other like, requite a genitive case: as, ᵃ Cupidus ᵇ auri, Covetous of money. ᵃ Peritus ᵇ belli, 〈◊〉 of warfare. ᵃ Ignarus ᵇ omnium, Ignorant of all things. ᵃ Fidens ᵇ animi, Bold of he art. ᵃ Dubius ᵇ mentis, Doubtful of mind. ᵃ Memor ᵇ praeteriti, Mindful of that is past. ᵃ Reus ᵇ furti, Accused of theft. Nouns partitives, and certainè interrogatives, with certain nouns of number, require a genitive case: as, Aliquis, uter, neuter, nemo, nullus, solus, unus, medius, quisque, quisquis, quicunque, quidam, quis for aliquis, or quis an interrogative: as, Unus, duo, tres: primus, secundus, tertius, etc. as, ᵃ Aliquis ᵇ nostrum. ᵃ primus ᵇ omnium. When a question is asked, the answer is latin must be made by the same case of a noun, pronoun, or participle, and by the same tense of a verb that the question is asked by: as, ᵃ Cujus est fundus? ᵇ Vicini. Quid ᵃ agitur in ludo literario? ᵇ Studetur. except a question be asked by Cujus, ja, jum: as, ᵃ Cuja est sententia? ᵇ Ciceronis. Or by a word that may govern divers cases: as, ᵇ Quanti ᵃ emisti librum? bb Parvo. Or except I must answer by ●ne of th●●e posset●ives, Meus, tuns, suus, noster, vester: as, ᵃ Cujus ●st domus? non ᵇ vestra, fed bb nostra. Nouns of the comparative and the superlative degree, being put partitively, that is to say, having after them this english of, or among, require a genitive case: as, ᵇ Aurium ᵃ mollior est sinistra, Of the ears, the left is the softer. Cicero ᵇ Oratorum ᵃ cloquentissimus, Citero the most eloquent of Orators. Nouns of the comparative degree, having than or by after them, do cause the word following to be the ablative case: as, ᵃ Frigidior ᵇ glacie, More cold than ice. ᵃ Doctior ᵇ multo, Better learned by a great deal. Uno ᵇ pede ᵃ altior, Higher by a foot. The Dative case. ADjectives that betoken profit or disprofit, likeness or unlikeness, pleasure, submitting, or belonging to any thing, require a dative case: as, Labour est ᵃ utilis ᵇ corpori, Labour is profitable to the body. ᵃ Aequalis ᵇ Hectori, Equal to Hector. ᵃ Idoneus ᵇ bello, Fit for war. ᵃ Jucundus ᵇ omnibus, Pleasant to all persons. ᵇ Parenti ᵃ supplex, Suppliant to his father. ᵇ Mihi ᵃ proprium, Proper to in. Likewise nouns adjectives of the passive signification in bills, and participials in dus: as, ᵃ Flebilis aa flendus ᵇ omnibus, To be lamented of all men. ᵃ Formidabilis aa formidandus ᵇ hosti, To be feared of his enemies. The Accusative case. THe measure of length, breadth, or thickness of any thing, is put after adjectives in the accusative case, and sometime in the ablative case: as, Turris ᵃ alta ᵇ centumpedes, A tower an hundred foot high. Arbor ᵃ lata ᵇ tres-digitos, A tree three fingers broad. Liber ᵃ crassus ᵇ tres-pollices, vel bb tribus-pollicibus, A book three inches thick. The Ablative case. ADjectives signifying fullness, emptiness, plenty, or wanting, require an ablative case, and sometime a genitive: as, ᵇ Copiis ᵃ abundans. Crura ᵇ thymo ᵃ plena. ᵃ Vacuus ᵇ irâ, bb irae, ab ira. Nulia epistola ᵃ inanis ᵇ re aliqua. ᵃ Ditissimus ᵇ agri. ᵇ Stultorum ᵃ plena sunt omnia. Quis, nisi ᵇ mentis ᵃ inops, oblatum respuat aurum? ᵃ Integer ᵇ vitae, ᵇ scelerisque ᵃ purus, non eget Mauri jaculis nec arcu. ᵃ Expers ᵇ omnium. Corpus ᵃ inane ᵇ animae. These adjectives, Dignus, indignus, praeditus, captus, contentus, with such others, will have an ablative case: as, ᵃ Dignus ᵇ honore. ᵃ Captus ᵇ oculis. ᵇ Virtuae ᵃ praeditus. ᵇ Paucis ᵃ contentus. Where note that Dignus, indignus, and contentus, may in stead of the ablative case have an infinitive mood of a verb: as, ᵃ Dignus ᵇ laudari, Worthy to be praised. ᵃ Contentus in pace ᵇ vivere, content to live in peace. Construction of the pronoun. THese genitive cases of the primitives, Mei, tui, sui nostri, and vestri, be used when suffering or passion is signified: as, ᵃ Parson ᵇ tui. ᵃ Amor ᵇ mei. But when possession is signified, Meus, tuus, suus, noster, and vester be used: as, ᵃ Ars ᵇ tua. ᵃ Imago ᵇ tua. These genitive cases, Nostrûm, vestrûm, be used after distributives, partitives, comparatives, and superlatives: as, ᵃ Nemo ᵇ vestrûm. ᵃ Aliquis ᵇ nostrûm. ᵃ Major ᵇ vestrûm. ᵃ Maximus natu ᵇ nostrûm. Construction of the Verb: and first with the Nominative case. SUm, forem, sio, existo, and certain verbs passives, as, Dicor, vocor, salutor, appellor, habeor, ●●istimor, vidcor, with other like, will have such case after them, as they have before them: as, ᵃ Fama aa est ᵇ malum, Fame is an evil thing. ᵃ Malus culturâ aa fit ᵇ bonus, An evil person by due ordering or governance is made good. ᵃ Croesus aa vocatur ᵇ dives, Croesus is called rich. ᵃ Horatius aa salutatur ᵇ Poeta, Horace is saluted by the name of Poet. Malo ᵃ te ᵇ divitem aa esse, quàm haberi, I had rather thou wert rich indeed, than so accounted. Also verbs that betoken bodily moving, going, resting, or doing, which be properly called verbs of gesture; as, Eo, incedo, curro, sedeo, appareo, bibo, cubo, studeo, dormio, somnio, and such other like, as they have before them a nominative case of the do't or sufferer, so may they have after them a nominative case of a noun, or participle, declaring the manner of circumstance of the doing or suffering: as, ᵃ Incedo ᵇ claudus, I go lame. ᵃ Petrus aa dormit ᵇ securus, Peter sleepeth boyd of care. ᵃ Tutor aa cubas ᵇ supinus, Thou liest in bed with thy face upward. ᵃ Somnias ᵇ vigilans, Thou dreamest waking. ᵃ Studeto ᵇ stans, Study thou standing. And likewise in the accusative case: as, Non decet ᵃ quenquam aa meiere ᵇ currentem, aut mandentem, It doth not become any man to piss running, or eating. And generally, when the word that goeth before the verb, and the word that cometh after the verb belong both to one thing, that is to say, have respect either to other, or depend either of other, they shall be put both in one case, whether the verb be transitive or intransitive, of what kind soever the verb be: as, ᵃ Loquor ᵇ frequens, I speak often. ᵃ Taceo ᵇ multus, I hold my peace much. ᵃ Scribo epistolas ᵇ rarissimus, I writ letters very seldom. Nè ᵃ assuescas aa bibere vinum ᵇ jejunus, Accustom not thyself to drink wine next thy heart, or, not having eaten somewhat before. The Genitive case. THis verb sum, when it betokeneth or importeth possession, ●●ing, or otherwise pertaining to a thing, as a t●ke●, property, duty, or guise, it causeth the noun, pronoun, or participle following to be put in the genitive case: as, Haec vestis ᵃ est ᵇ patris, This garment is my fathers. ᵇ Insipientis ᵃ est dicere, non putâram: It is the property of a fo●l● to say, I had not thought. Extremae ᵃ est ᵇ dementiae discere dediscenda, It is a p●int of the greatest folly in the world, to learn things that mu●● afterward be learned otherwise. ᵇ Orantis ᵃ est nihil ●isi coelestia cogitare, It is the duty of a man that is saying his prayers, to have mind on nothing but heavenly things. Except that these pronouns, Meus, tuus, fuus, noster, and vester, shall in such manner of speaking be used in the nominative case: as, Hic codex ᵃ est ᵇ meus, This book is min●. Haec domus ᵃ est ᵇ vestra, This house is yours. Non ᵃ est mentiri ᵇ meum, It is not my guis● (or property) to lie. ᵇ Nostrum ᵃ est injuriam non infer, It is our parts not to do wrong. ᵇ Tuum ᵃ est omnia juxta pati, It is thy part (or duty) to 〈◊〉 all things in like. Verbs that betoken to esteem or regard, require a genitive case betokening the value: as, ᵇ Parvi ᵃ ducitur probitas, Honesty is reckoned little worth. ᵇ Maximi ᵃ penditur nobilitas, Nobleness of birth is very much regarded. Verbs of accusing, condemning, warning, purgeing, quitting, or assailing, will have a genitive case of the crime, or of the cause, or of the thing that one is accused, condemned, or warned of: or else an ablative case most commonly without a Preposition: as, Hic ᵇ furti se ᵃ alligat, vel ᵇ furto. ᵃ Admonuitme ᵇ errati, vel ᵇ errato. ᵇ De pecununs-repetundis ᵃ damnatus est. Satago, miscreor, misetesco, require a geniti●● case: as, ᵇ Rerum suarum ᵃ satagit. ᵃ Miserere ᵇ mei Deus. Reminiscor, obliviscor, recordor, and memini, will have a genitive or an accusative case: as, ᵃ Reminiscor ᵇ historiae. ᵃ Obliviscor ᵇ carminis. ᵃ Recordor ᵇ pueritiam. ᵃ Obliviscor ᵇ lectionem. ᵃ Memini ᵇ tui, vel bb te, I remember thee. ᵃ Memini ᵇ de te, I speak of thee. ●●gco, or ᵃ indigeo b tui, vel bb te, I have need of thee. ᵃ Potior ᵇ urbis, I conquer the city. ᵃ Potior ᵇ voto I obtain my desire. The Dative case. ALl m●nner of verbs put acqui●●i●vely, that is to say, with these tokens to or for after them, will have a dative case: as, Non ᵇ omnibus ᵃ dormio, I steep ●●t to all men. ᵇ Huic ᵃ habeo, non ᵇ tibi, I have it for this man, and not for thee. To this rule do also belong verb● betokening to pro●●● or disprofit: as, Commodo, incommodo, noc●o. To Compare: as, Comparo, compono, confero. Give or restore: as, Dono, reddo, refero. Promise or to pay: as, Promitto, pollicior, solvo. Command or show: as, Impero, indigo, monstro. Trust: as, Fido, confido, fidem habeo. Obey or to be aganis●: as, Obedio, adulor, repugno. Threats or to be angry with: as, Minor, indignor, irascor. Also sum, with his compounds, except possum: Also verbs compound with satis, benè, and malè: as, Satisfacio, benefacio, malefacio: Finally, cert●ine verbs compound with these prepositio●s, Prae, ad, con, sub, ante, post, ob, in, and inter will haveedative case: as, Praeluceo, adjaceo, condono, suboleo, antesto, posthabeo, objicio, insulto, intersero. This verb Sum, es, fui, may often times be set for habeo, and then the word that seemeth in the English to be the nominative case, shall be put in the dative, and the word that seemeth to be the accusative case, shall be the nominative: as, ᵃ Est ᵇ mihi ᵃ mater, I have a mother. Non ᵃ est ᵇ mihi ᵃ argentum, I have no money. But if Sum be the infinitive mood, this nominative shall be turned into the accusative: as, Scio ᵇ tibi non ᵃ esse ᵃ argentum, I know thou hast no money. Also when Sum hath after him a nominative case and adative, the word that is the nominative case, may be also the dative: so that Sum may in such manner of speaking be consitued with a double dative case: as, ᵃ Sum ᵇ tibi bb praesidio, I am to thee a safeguard. Haec res ᵃ est ᵇ mihi bb voluptati, This thing is to me a pleasure. And not only Sum, but also many other verbs may in such manner of speaking have a double dative case; one of the person, and another of the thing: as, ᵃ Do ᵇ tibi vestem bb pignori. ᵃ Verto hoc ᵇ tibi bb vitio. Hoc tu ᵇ tibi bb laudi ᵃ ducis. The Accusative case. VErbs transitives are all such as have after them an accusative case of the doer or sufferer, whether they be active, common, or deponent: as, Usus ᵇ promptos ᵃ facit. Foeminae ᵃ judificantur ᵇ viros, ᵃ Largitur ᵇ pecuniam. Also verbs neuters may have an accusative case of their own signification: as, Endymionis ᵇ somnum ᵃ dormis. ᵃ Gaudeo gaudium. ᵇ ᵃ Vivo ᵇ vitam. Verbs of ask, teaching, & arraying, will have two accusative cases; one of the sufferer, and another ᵇ of the thing: as, ᵃ Rogo ᵇ te bb pecuniam. ᵃ Doceo ᵇ te bb literas. ᵇ Quod bb te jamdudum ᵃ horror ● tue. bb gladium. The Ablative case. ALl verbs require an ablative case of the instrument, put with this sign with before it, or of the cause, or of the manner of doing: as, ᵃ Ferret eum ᵇ gladio. ᵃ Taceo ᵇ metu. Summâ ᵇ eloquentiâ causam ᵃ egit. The word of price is put after verbs in the ablàtive case: as, ᵃ Vendidi ᵇ auro. ᵃ Emp●us sum ᵇ argento. Except these genitives when they be put alone without substantives: Tanti, quanti, pluris, minoris, tantivis, tantidem, quantivis, quantilibet, quanticunque: as, ᵇ Quanti ᵃ mercatus es hunc equum? Certé ᵇ pluris quàm ᵃ vellem. Saving that after verbs of pric● we shall always use these adverbs, Cariùs, viliùs, meliùs, and pejùs, in stead of their causals. Verbs of plenty or scarceness, f●lling, emptying, loading or unloading, will have an ablative case: as, ᵃ A●fluis ᵇ opibus. ᵃ Cares ᵇ virtute. ᵃ Expleo te ᵇ fabulis. ᵃ Spoliavit me ᵇ bonis omnibus. ᵃ Oneras stomachum ᵇ cibo. ᵃ Levabo te hoc ᵇ onere. Likewise, Utor, fungor, fruor, p●tior, laetor, gaudeo, dignor, muto, munero, communico, afficio, prosequor, impertio, impertior. Verbs that betoken receiving, or distance, or taking away, will have an ablative case, with à, ab, e, ex, or de: as, ᵃ Accepit literas ᵇ à Petro. ᵃ Audivi ᵇ ex nuncio. Longé ᵃ distat ᵇ à nobis. ᵃ Eripui te ᵇ é malis. And this Ablative after verbs of taking away may be turned into the dative: as, ᵃ Subtraxit ᵇ mihi cingulum. ᵃ Eripnit ᵇ illi vitam. Verbs of comparing or exceeding, may have an ablative case of the word that signifieth the measure of exceeding: as, ᵃ Praefero hunc multis ᵇ gradibus, I prefer this man by many degrees. ᵇ Paulo intervallo illum ᵃ superat, He is beyond the other 〈◊〉 a little space. A noun, or a pronoun substantive, joined with ● participle, expressed or understood, and having none other word whereof it may be governed, it shall be put in the ablative case absolute: as, ᵃ Rege ᵇ veniente, hosts fugerunt, The King coming, the enemies fled. ᵃ Me ᵇ duce, vin●es, I being captain, thou shalt overcome. And it may be resolved by any of these words, Dum, cùm, quando, si, quanquam, postquam: as, ᵃ Rege ᵇ veniente; id est, Dum veniret rex. ᵃ Me ᵇ duce; id est, Si ego dux fuero. Constructions of Passives. A Verb passive will have after him an ablative case with a preposition, or sometime a dative of the doer: ●s, Virgilius ᵃ legitur ᵇ à me. ᵇ Tibi fama ᵃ petatur. And the same ablative or dative shall be the nominative case to the be● be, if it be made by the active: as, ᵃ Ego ᵇ logo Virgilium. ᵇ Petas ᵃ tu ●amam. Gerunds. GErunds & supines will have such cases as the verbs that they come of: as, Otium. ᵃ scribendi ᵇ literas. Ad ᵃ consulendum ᵇ tibi. ᵃ Auditum ᵇ Poetas. Wh●n the English of the infinitive mood cometh after any of these nouns substantives, Studium, causa, tempus, gratia, otium, occasio, libido, spes, opportunitas, voluntas, modus, ratio, ●estus sati●tas, potestas, licentia, consuetudo, consilium ' vis, norma, amor, cupido, locus, and others like, i● ● the v●rbe should be of the active voice, it shall be made by the gerund in di: and the sam● gerund in di, is used also after certain adjectives; as, ᵃ Cupidus ᵇ visendi. ᵃ Certus ᵇ cundi. ᵃ Peri●us ᵇ jaculandi. ᵃ Gnarus ᵇ bellandi. When ye have an english of the participle of the present tense, with this sign of or with, coming after a noun adjective, it shall in latin making be put in the gerund in do: as, ᵃ Defessus sum ᵇ ambulando, I am wear● of walking. Also the english of the participle of the present tense coming without a substantive, with this sign ●n or by before him, shall in latinemaking be put in the gerund in do: as, Caesar, ᵇ dando, b sublevando, q ignoscendo, gloriam ᵃ adeptus est, b In apparando totum hunc ᵃ consumunt diem. And the seem gerund in do is used either without a preposition, or with one of these prepositions, A, ab, de, è, ex, cum, in, pro: as, Deterrent ᵃ à ᵇ bibendo, ᵃ A b b amando. Cogitat ᵃ de ᵇ edendo. Ratio bene scribendi ᵃ cum coloquendo conjuncta est. THe english of the infinitive mood, coming after a reason, and showing the cause of a reason▪ may be put in the gerund in dumb: as, Dies mihr ut satis sit ᵃ ad ᵇ agendum, vereor: I fear that a whole day will not be enough for me to do my business. The gerund in dum is used after one of these prepositions, Ad, ob, propter, inter, ante: as, ᵃ Ad ᵇ capiendum hosts, ᵃ Ob (vel ᵃ propter) ᵇ redimendum captivos, ᵃ Inter ᵇ coenandum, ᵇ Ant ᵇ damnandum. And when ye have this english must or ought in a reason where it seemeth to be made by this verb oportet, it may be put in the gerund in dumb, with this verb est set impersonally: and then the word that seemeth in the English to be the nominative case, shall be put in the dative: as, ᵃ Abeundum est mihi, I must go hence. Supines. THe first Supine hath his Active signification, and is put after Verbs and Participles, that betoken moving to a place: as, ᵃ Ec ᵇ cubitum. ᵇ Spectatum ᵃ admissi, risum teneatis amici? The later Supine hath his Passive signification, and is put after Nouns Adicctives, as, Dignus, indignus, turpis, foedus, proclivis, facilis, odiosus, mirabilis, optimus, and such like. And the same Supine may also been turned into the Infinitive mood passive: as it may be indifferently said in latin, ᵃ facile ᵇ factu, or ᵃ Facile ᵇ fieri, Easy to been done. ᵃ Turpe ᵇ dictu, or ᵃ Turpe ᵇ dici, Unhonest to be spoken. The Time. Nouns that betoken part of time be commonly put in the ablative case as, ᵇ Nocte ᵃ vigilas. ᵇ Luce ᵃ dormis. But Nouns that betoken continual term of time, without ceasing or intermission, be commonly used in the accusative case: as, ᵇ Sexaginta annos ᵃ natus. ᵇ Hyemem totam stertis. Space of place. Nouns that betoken space between place and place, be commonly put in the accusative case: as, ᵇ Pedem hinc nè ᵃ discesseris, Go not thou a foot from this place. A place. Nouns Appellatives, or names of great places, be put with a preposition, if they follow a verb that signifieth In a place, To a place, From a place, or By a place: as ᵃ Vivo ᵇ in Anglia. ᵃ veni per Galliam bb in Italiam. ᵃ Proficiscor ᵇ ex urbe. In a place or at a place, if the place be a proper name of the first or second declension, and the singular number, it shall be put in the genitive case: as, ᵃ Vixit ᵇ Londini. ᵃ Studuit ᵇ Oxoniae. And these nouns, Humi, domi, militiae, belli, be likewise used: as, ᵃ Procumbit ᵇ humibos. ᵇ Militiae ᵃ enutritus est. ● Domi bb bellique otiosi ᵃ vivitis. But if the place be of the third declension, or the plural number, it shall be put in the dative, or in the ablative case: as, ᵃ Militavit ᵇ Carthagini, or bb Carthagine. ᵇ Athenis ᵃ natus est. Likewise we say, ᵇ Ruri, or bb Rure educatus est. To a place, if the place be a proper name, it shall be put in the accusative case without a preposition: as, ᵃ Eo ᵇ Romam. Likewise, ᵃ Confero me ᵇ domum. ᵃ Recipio me ᵇ rus. From a place or By a place, if the place be a proper name, it shall be put in the ablative case without a preposition: as, ᵃ Discessit Londino. ᵃ Profectus est ᵇ Londino (vel per Londinum) Cantabrigiam. Domus and Rus be likewise used: as, ᵃ Abil● ᵇ domo. ᵇ Rure ᵃ reversus est. Impersonals. A Verb impersonal hath no nominative case before him; and this word it, or there is commonly his sign: as, Decet, It becometh. ᵃ Oportet ᵇ aliquem esse, There must be some body. But if he hath neither of these words before him, than the word that seemeth to be the nominative case, shall be such case as the verb impersonal will have after him: as, ᵇ Me ᵃ oportet, I must. ᵇ Tibi ᵃ licet, Thou mayest. Interest, refert, & est for interest, require a genitive case of all casual words, except Meâ, tuâ, suâ, nostrâ, vestrâ, and cujâ, the ablative cases of the pronouns possessives: as, ᵃ Interest ᵇ omnium rect ag●re. ᵇ Tuâ ᵃ refert teipsum nôsse. Certain impersonals require a dative case: as, Libet, licet, patet, liquet, constat, placet, expedit, prodest, sufficit, vacat, accidit, convenit, contingit, & otherlike. Some will have an accusative case only: as, Delectat, decet, juvat, oportet. Some beside the accusative case will have also a genicitive: as ● Nostri ᵇ nosmet ᵃ poenitet. ᵇ Me bb vitatis ᵃ taedet. ᵃ Pudet ᵇ me bb negligentiae, ᵃ Miseret ᵇ me bb tui. Me bb illorum ᵃ miserescit. Verbs impersonals of the passive voice, being form of neuters, do govern such case as the verbs, neuters which they come of: as, ᵃ Parcatur sumptui, Let cost be spared. Because we say, ᵃ Parcamus ᵇ pecuniae, Let us spare cost. A verb impersonal of the passive voice, hath like case as other verbs passives have: as, ᵃ Benefit multis, ᵇ à principe. Yet many times the case is not expressed, but understood: as, Maximâ vi ● certatur; subaudi ᵇ ab illis. When a déediss signified to be done of many, the verb being a verb neuter, we may well change the verb neuter into the impersonal in tur: as, In ignem posita est, ᵃ fletur. A Participle. PArticipl●s govern such cases as the verbs that they come of: as, ᵃ Fruiturus ᵇ amicis, ᵃ Consulens ᵇ tibi. ᵃ Diligendus ᵇ ab omnibus: Here note that participles may four manner of ways be changed into nouns. The first is when the voice of a participle is const●●ed with another case than the verb that it cometh of: as, ᵃ Appetens ᵇ 〈◊〉, Greedy of wine. The second when it is compounded with a preposition, which the verb that it cometh of cannot be compounded withal: as, Indoctus, innocens. The third when it formeth all the degrees of comparison: as, Amans, amantior, amantissimus: Doctus, doctior, doctissimus. The fourth, when it hath no respect, nor express difference of time: as, Homo laudatus, A man laudable, Puer amandus, id est, amari dignus, A child worthy to be loved. And all these are properly called nouns participials. Participles when they be changed into nouns require a genitive case: as, ᵃ Fugitans ᵇ litium. ᵃ Indoctus ᵇ pilae. ᵃ Cupientissimus ᵇ tui. ᵇ Lactis ᵃ abundans. These participial voices, Perosus, exosus, pertaesus, have always the active signification, when they govern an accusative case: as, ᵃ Exosus ᵇ saevitiam, Hating cruelty. ᵇ Vitam ᵃ pertaesus, Weary of life. The Adverb. ADverbs of quality, time and place, do require a genitive case: as, ᵃ Multùm ᵇ lucri. ᵃ Tunc ᵇ temporis. ᵃ Ubique ᵇ gentium. Certain adverbs will have a dative case, like as the nouns that they come of: as, Venit ᵃ obviàm ᵇ illi. Canit ᵃ similiter ᵇ huic. These datives be used adverbially. Tempori, luci, vesperi: as, Tempori surgendum. vesperi cubandum. Luci laborandum. Certain adverbs will have an accusative case of the preposition that they come of: as, ᵃ Propiùs ᵇ urbem. ᵃ Proximè ᵇ castra. Where note that prepositions when they be set without a case, or else do form the degrees of comparison, be cha●ged into adverbs. The Conjunction. Conjunctions Copulatives and Disiunctives and these four, Quam, nisi, praeterquam, an, couple like cases: as, ᵃ Xenophon & ᵇ Plato fuere aequales. And sometimes they be put between divers cases: as, ᵃ Studui ᵇ 〈…〉 bb Athenis: Est ᵃ liber ᵇ meus & bb fratris. ᵃ Emi fundum centum ᵇ nummis & bb pluris. Conjunctions Copulatives and Disiunctives, most commonly join like moods and tenses together: as, ᵃ Petrus & joannes ᵇ precabantur & bb docebant. And sometimes diversetenses: as, Et ᵇ habetur & bb referetur tibi à me gratia: The Preposition. SOmetime this preposition In is not expressed, but understood, and the casual word nevertheless put in the ablative case: as, Habeo te ᵇ loco parentis. id est, in ᵇ loco. A verb compound sometime requireth the case of the preposition that he is compounded withal: as, ᵃ Exeo ᵇ domo. ᵃ Praetereo ᵇ te insalutatum. ᵃ Adeo ᵇ templum. The Interjection. Certain interjections require a nominative case: as, ᵃ O festus ᵇ dies hominis. Certain a dative: as, ᵃ Hei ᵇ mihi. Certain an accusative: as, ᵃ Heu ᵇ st●rpem invisam. Certain a vocative: as, ᵃ Proh sancte ᵇ jupiter. And the same Proh will have an accusative case: as, ᵃ Proh Deûm atque hominum ᵇ fidem. FINIS. ¶ GUILIELMI LILLI ad suo● Discipu●os monita Paedagogica, seu Carmen de Moribus. QVi mihi discipulus Puer es, ●upis atque doceri, Huc ades, haec animo concipe dicta tuo. Mane citus lectum fuge, mollem discute somnum▪ Templa petas supplex, & venerare Deum: Attamen in primis facies sit lota manusque; Sint nitidae vestes, comptaque caesaries: Desidiam fugiens, cum te schola nostra vocârit▪ Adsis; nulla pigrae sit tibi causa morae. Me Praeceptorem cum videris, ore saluta, Et condiscipulos ordine quosque tuos. Tu quo que fac sedeas, ubi te sedisse jubemus, Inquc loco, nisi sis jussus abire, mane. Ac magis ut quisque est doctrinae munere clarus, Sic magis is clarâ sede locandus erit. Scalpellum, calami, ●tramentum, charta, libelli, Sint semper studijs arma paratatuis. Si quid dictabo, scribes, at singula rectè; Nec macula, aut scriptismenda sit ulla tuis, Sed tua nec laceris dictata aut carmina chartis Mandes, quae libris inseruisse decet. Saepe recognoscas tibi lecta, animó que revolvas; Si dubites, nunc hos consule, nunc alios. Qui dubitat, qui saepe rogat, mea dicta tenebit; Is qui nil dubitat, nil capit inde boni, Disce puer quaeso, noli dediscere quic quam, Nè mens te insimulet conscia desidiae. Sisque animo attentus: quid enim docuisse juvab●●, Si mea non firmo pectore verba premas▪ Nil tam difficile est, quod non solertia vincat: Inviglla, & parta est gloria militiae. Nam veluti flores tellus nec semina profert, Ni sit continuo victa labore manûs: Sic puer, ingenium si non exercitet, ipsum Tempus & amittit, spem simul inge●●●. Est etiam semper lex in sermone tenend●, Nè nos offendat improba garrulitas: Incumbens studio, submissa voce loquêris; Nobis dum reddis, voce canorus eris: Et quaecun que mihi reddis, discantur ad unguem▪ Singula & abjecto verbula redde libro. Necverbum quisquam dicturo suggerat ullum; Quod pu●ro exitium non mediocre p●●it. Si quic quam rogito sic respondere studebis, Vt laudem dictis & mereare decus. Non linguâ celeri nimis, aut laudabere tardâ; Est virtus medium, quod tenuisse juvat. Et quoties loqueris, memor esto loquare Latinè, Et velutiscopulos barbara verba fuge. Praetereasocios, quoties te cunquerogabunt, Instrue; & ignaros ad mea vota trahe. Qui docetindoctos, licet indoctissimus esset, Ipse brevi reliquis doctior esse queat. Sed tu nec stolidos imitabere Grammaticastros, Ingens Romanidedecus eloquij: Quorum tam fatu●s nemo, aut tam barbarus ore est Quem non authorem barbara turba probet. Grammaticas recte si vis cogn●scere leges, Discere si cupias cultiù, ore loqui; Addiscas veterum clarissima scripta virorum, Et quos authores turba Latina docet, Nunc, te Virgilius, nunc ipse Terentius optat, Nunc simul amplectite Ciceronis opus; Quos qui non didicit, nil praeter somnia vidit, Certat & in tenebris vivere Cimmerijs. Sunt quos delectat (studio virtutis honestae Posthabito) nugis tempora conterere: Sunt quibus est cordi, manibus, pedibusve sodal●s▪ Aut alio quovis sollicitare modo: Est alius, qui se dum clarum sanguine jactat, Insulso reliquis improbrat ore genus. Te tam prava sequi nolim vestigia morum; Ne tandem fact is praemia digna feras. Nil dabis aut vendes, nil permutabis emesve, Ex damno alterius commoda nulla feras, I nsuper & nummos, irritamenta malorum, Mitte alijs; puerum nil nisi pura decent. Clamor, rixa, joci, mendacia, furta, cachinni, Sint procul á vobis; Martis & arma procul. Nilpenitus dices quod turpe, ●ut non sit honestum▪ Est vitae, ac pariter janualingua necis. Ingenscredenefas cuiquam ●●●ledict● referre, jurare aut magni numina sacra Dei▪ Denique servabis res omnes, at que libellos, Et tecum quoties isque redisque fer●s ●●ffuge velea●●as, faciunt quaecunque nocent●m, In quibus & nobis displicuisse potes. FINIS BREVISSIMA Institutio, Seu, Ratio Grammatices cognoscendae, ad omnium puerorum utilitatem praescripta: Quam solam Regia Majestas in omnibus Scholis docendam pracipia. LONDINI, Excudit Rogerus Nortonus Regius in Latinis, Graecis & Hebraicis Typographus. 1637 Studium Grammatices omnibus esse necessarium. GRammatices labor est parvus, sed fructus in illa est Non parvus: Parva hec disci●o parve puer. Nem●●st tam doctus, qui non cogno veritista: Cur 〈…〉 ista labore sequi? DE GRAMMATIGA & ejus partibus. GRAMMATICA est rectè scribendi atque loquendi Ars. GRAMMATICAE quatuorsunt partes: Orthographia, Syntaxis, Etymologia, Prosodia. DE ORTHOGRAPHIA. ORTHOGRAPHIA est rectè scribendiratio; qua docemur, quibus quaeque dictiosit formanda literis: ut, Lectio, non Lexio: ab 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉, rectus, & 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉, scriptu●a. De literis. EXviginti duabus literis quinque sunt vocales: a, e, i, o, u: nam y Grae ca est. Ex quibus variè dispositis coalescunt diphthongi quinque; ae ut Musae. Reliquae literae consonantes appellantur: quarum novem sunt mutae: b, c, d, f, g k, p, q, l. au Audio. oe Coelum ei Hei. eu Euge. Septe m autem semivocales; l, m, n, r, s, x, z. Mutae. Semiv●●● Ex quibus quatuor vocantur etiam liquidae; l, m, n, r. Liquid●. S S verò suae cujusdam potestatis litera est; quae interdum etiam liquescit. X & Z duplices sunt consonantes, atque etiam I inter duas vocales. X & Z. I & V consonantes aliquando. Adduntur etiam consonantibus I & V, quando sibi vel aliis vocalibus in eadem syllaba praeponuntur; ut, juno, jovis, voluntas, vultus. K, y, & z, latinis dictionibus nunquam admiscentur. H, propriè quidem litera non est, sed aspirationis K, Y, & Z. H aspiratio. nota; Apud Poetas autem interdum consonantis vim obtinet. Praeponitur autem vocalibus omnibus; ut, Hamus, hebenus, hiatus, homo, humus, hymnus; consonantibus verò nullis; rectè ita que enuntiamus Hiulcus, trissyllaba: Hieronymus, pentasyllaba. Hiacchus, Hieremias, At in latinis dictionibus interdum h postponitur h: ut Charus, charitas, pulcher, pulchritudo. Bifariam pinguntur literae; maiusculis scilicet characteribus, & minusculis. Majusculis inchoantur sententiae: ut, Deum time. Regem honora: & propria nomina: ut, Henricus, Anglia. Diligēter observa●i oportebit, quae dictiones diphthongis scribantur; nam hae quidem vel scribi omnino vel signari debent: ut, Musae praesunt, vel Musę pręsunt. Litterae majusculae, cum solae ac paucae scribuntur, Litterae majusculae. aliquando significāt praenomen, aliquando numerum: ut A. Aulus. P. C. Patres conscripti. C. Caius. Q. Quintus, Quaestor, Quirites. D. Decius. R. P. Respublica. G. Gaius. Sp. Spurius. L. Lucius. Sex. Sextus. M. Marcus. S. P. Q. R. Senat. populusque Romanus. P. Publius. T. Titus. P. R. Populus T. C. Tua clementia. Et eius generis infi●ita. Romanus. In numeris verò significant, I 1 Vnum, V 5 Quinque, IX 9 Novem, X 10 Decem, XL 40 Quadraginta, L 50 Quinquaginta, XC 90 Nonaginta, C 100 Contum, D 500 Quingenta, M 1000 Mille. De syllabarum distinctionibus. REctè scripturo discendum est in primis, syllabas inter scribendum aptâ distinguere atque connectere. In simplicibus vocibus bd, vocali sequenti adhaerent: ut, A-bdomen, A-bdera. Quam quidem rationem sequuntur & ista; ct ut Do-ctus; gm ut A-gnien, San-ctus; gn I-gnis; ps ut Scri-psi; st ut Ve-ster, Sum-psi; Magi-ster; sc ut Pi-scis; xi ut An-xius, Di-sco; Di-xi: & similia. tn ut Ae-tna; Inter m & n non interseritur p. Malè igitur pingeretur Sompnus, pro somnus; Columpna, pro colunna. Post x non scribitur s: ut, Excribo, exolvo; non exscribo, exsolvo. In compositis cum praepositione, auribus & euphoniae serviendum est: ut Occurro, potiùs quàm Obcurro Officio, Obficio. Aufero, Abfero. Et contrà ' Abstineo, non autem Austineo Obtineo, Ottineo. Obrepo, Orrepo. Atque hujus rei gratiâ, etiam consonantes in cōpositione aliquando interseruntur: ut; Redamo, redeo, ambigo, ambio. DE ORTHOEPIA. ORthographiae affinis est Orthoepia, hoc est, emendatè rectéque loquendi O●●ho●pia. ratio: ab 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 rectus, & 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 verbum. Hîc in primis curandum est, ut praeceptorestenera ac balbutientia puerorum ora sic effingant & figurent, nè vel continuâ linguae volubilitate ità sermonē praecipitent, ut nusquam, nisi ubi spiritus deficit, orationem claudant: vel contrà, ad singulas qu●sque voces longâ interspiratione consilescant, ructu, risu, singultu, screatu, vel tussi, sermonis tenorem ineptè dirimentes. Caeterùm ante omnia deterrendi sunt puerî ab iis vitiis, quae nostro vulgo penè propria esse videntur: cujusmodi sunt jotacismus, Lambdacismus, Ischnotes, Traulismus, Plateasmus, & similla. jotacismusdicitur, quando, (I) litera plenioresono jotacismus. & supra justum decorum extenditur, quo vitio ex nostratibus maximè labo●āt Angli septentrionales. Lambdacismus est, ubi quis (L) nimis operosè Lambdacismus. sonat: ut, Ellucet, pro elucet, Sallvus, pro salvus. Nostrati vulgo diversum vitium impingitur, nempe quòd hanc literam pinguius justo pronuntiant, dum pro Multus, auditur Moultus. Mollis, Moolis, Falsus, Faulsus. Ischnotes est quaedam loquendi exilitas, quoties syl●●bas aliquas exiliùs & graciliùs enuntiamus Ischnotes. quàm par est: ut cum pro Nunc, proferimus Nync. Tunc, Tync. Aliqui● Eliquis. Alius, Elius. Traulismus est haesitantia quaedam aut titubantia oris, quando eadem syllaba saepius repetitur: ut, Traulis●●●mus. Cacacanit, pro canit: Tututullius, pro Tullius. Huic vitio ut foedissimo, ità periculosissimo, sic succurrendum putat Fabius: si exigatur à pueria ut nomina versus affectatae difficultatis, ac plurimis & asperrimis inter se coeuntibus syllabis concatenatis, ac velut confragosis, quam citissimè volvant: ut. Arx, tridens, rostris, sphinx, praester, torrida, seps, strix, — postquam discordia tetra Belli serratos postes portasquerefregit. Plateasmus est, quando crassius & voce plusquam virili loqui nitimur: ut cum Plateasmus. pro Montes, efferimus Mountes. Fontes, Fountes. Pontes, Pountes. Vtetiam pro Ergo, efferimus Argo. Sperma Sparma. Perago, Parago. Sunt alibi apud nostrates, qui pro V consonante F. pro V. sonant F. & è contra, V, pro F. Vt Folo, pro Volo. Fis, Vis. Folui Volui. Felle Velle. Et rursum Vero, pro Fero, Vers, Fers. Verre Ferre. V pro F. S verò mediam inter duas vocales corruptè sonant nonnulli, ● pro Laesus, pronuntiantes Laezus. Visus, Vizus. Risus, Rizus. H, in initio dictionis leniùs, in medio asperiùs enuntiari volu●●● Malè ergò ●● pro Homo, Efferimus Omo. Hamus, Amus. Humus, Vmus. Christus, Cristus. Chrisma, Crisma. Chremes, Cremes. Thus, Tus. Diphthongus, Diptongus. Sphaera, Spaera. Foedè quoque erratur à nostrisubi t & d tanquam aspiratas pronuntiant. ut Amath, pro Amat. Caputh Caput. Aputh, Apud. At innumera penè sunt hujus generis vitia, quae bonarum literarum candidatis, & praeceptorum diligentiae emendanda relinquimus. De sententiarum punctis. NEque exigua Orthographiae pars in scriptura rectè distinguenda consistere videtur: Proinde de clausularum distinctionibus paucula annotâsse non fuerit supervacaneum. Puncta ergò sive notae, quibus in scribendo utuntur Puncta quae. eruditi, Latinis dicuntur, Subdistinctio, Media distinctio, Plena ac perfecta distinctio: Graecis, Cōma, Colon, Periodus. Subdistinctio seu Cōma, est silentii nota, seu potiùs Comma. respirandi locus: utpote quâ pronuntiationis terminus, sensu manente, ità suspenditur, ut quod sequitur, continuò succedere debeat. Notatur autem puncto deorsum caudato, ad huncmodum (,) Ovid. Vtendum est aetate: cito pede praeterit aetas: Nec bona tam sequitur, quàm bona primafuit▪ Hâc item notâ distinguuntur orationum singulae partes: ut. juven. Grammaticus, rhetor, geometres, pictor, aliptes, Graeculus esuriens in coelum, jusseris, ibit. Media distinctio, seu Colon, est ubi tantum fere desententia Colon. restat, quantum jam dictum est: & est perfecta Periodi pars, notatúrque duobus punctis, sic (:) ut, Quemadmodum horologii umbram progressam sentimus, ●. progredientem non ceriumus: & fruticem aut herbam crevisse apparet, crescereaut●m nulli videtur: it● & ingeniorum profectus, quoniam minutis constat auctibus, ex intervallo sentitur. Plena distinctio, quae & Periodus dicitur, ponitur Periodus. post perfectam sententiam; quae & puncto plano notatur, hoc modo (.) ut, Dic mihi Musavirum, captae post tempora Trojae, Qui mores hominum multorum vidit, & urbes. Huc annumerari solent Parenthesis & Interrogatio. Parenthesis est sententia duabus semilunulis inclusa; quâ remotâ, sermo tamen manet integer: ut, Parenthesis. — Princeps (quia bella minantur Hostes) militibus urbos praemunit, & armis. Inte●rogatio signatur duobus punctis, ac superiore sursum caudato, sic (?) ut, Interrogatio Et quae tanta suit Romam tibi causa videndi? DE ETYMOLOGIA. ETymologia versatur in primis circa investigandas dictionum origines: ut, num Coelebs dieatur, quasi coelestem vitam agens, num Lepus, quasi levipes. Caeterùm Etymologia (quatenus nos hoc loco de ca disserimus) est ratio cognoscendi casuum discrimina: ut, fortis, fortiter; lego, legit: omnésque orationis partes complectitur. Cicero Notationem, seu Veriloquium vocat. Componitur autem ab 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 verus, & 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 sermo. DE OCTO PARTIBUS ORATIONIS. PArtes orationis sunt octo. Nomen, declinabiles; Adverbium, indeclinabil. Pronomen, Conjunctio, Verbum, Praepositio, Participium, Interjectio. NOMEN. NOmen est pars orationis, quae rem significat sine ulla temporis aut personae differentia. Nomen dupliciter dicitur: Substantivum et Adjectivum. Substantivum est, quod nihil addi postulat ad suam significationem exprimendam. Est autem substantivum duplex Appellativum, et Proprium. Appellativum est, quod rem multis communem significat: ut, Honm, lapis, justitia, bonitas. Proprium est, quod rem uni individuo propriam significat: ut, Jesus, Maria, Londinum, Thomesis. Proprii nominis tria sunt genera. Praenomen, quod vel differentiae causâ, vel veteriritu praeponitur: ut, Lucius, Publius, Aulus, Marcus. Nomen, quod fuum est cuique: ut, Petrus, Paulus, Cato, Tullius. Cognomen, quod vel à cognatione impositum est; ut, Gracchus, Fabius, Scipi●, Cicero: vel ab eventu alique; ut, Africanus, Macedonicus, Germanicus. Adjectivum est, quod Substantivo indiget, cui in oratione adhaereat: ut, Figer, alacris, candidus, clemens. Adjectivum est duplex: commune et proprium. Commune est, quod affectionem multis communem significat: ut, Bonus, malus, solers, satur. Proprium est, quod affectionem uni individuo peculiarem significat: ut, Gradivus Marti: Quirinus Romul●. DE ACCIDENTIBUS NOMINI. Nomini accidunt septem: Species, Figura, Numerus, Casus, Nomini acc●dentia sept. Genus, Declinatio, Comparatio. DE SPECIE. Species nominum est duplex: Primitiva, & Derivativa. Species. Primitiva est, quae aliunde non trahitur. Derivativa est, quae aliunde formatur. Primi●iva. Derivativa. Primitivae subjiciuntur haec quae sequuntur, & hujusmodi; Collectivum scilicet, quod singulari numero multitudinem Collectivum significat: ut Concio, coetus, plebs, turba, pecus, grex. Fictitium, quod à sono fingitur: ut, Sibilus, tintinnabulum, Fictitium. stridor, clangor. Interrogativum: ut, Quis, uter, qualis, quantus, quot, nunquis: Quae aliquando migrant in indefinita, aliquando Interrogativum. in relativa. Redditivum, quod interrogativo respondet: ut Talis, Redditivum. tantus, tot. Numerale, eujus species hae numerantur: Cardinale à quo, c●u à fonte, alii numeri dimanant: Numerale. Cardinale. ut, Vnus, duo, tres, quatuor. Ordinale: ut Primus, secundus, tertius, quartus. Distributivum: ut, Singuli, bini, terni, quaterni. Ordinale. Distributivū Partitivum. Partitivum, quod significat vel multa singulatim; ut, Quisque, unusquisque, uterque, neuter: vel unum è multis: ut, Alter, aliquis, caeteriae, reliquus. Vniversale: ut, Omnis, canctus, nullus, nemo. Particulare: ut, Aliquis, quisquam, ullus, quidam. Vniversale. Particulare. Derivativa autem has species subjectas habet; nimirum Derivativa. Verbale: ut, Lectio, litura, au●itus, aratrum. Verbale. Patrium. Patrium: ut, Eboracensis, Londinensis, Oxoniensis, Aetonensis. Gentile: ut, Graecus, Latinus, Hebraeus, Anglus. Patronymicum, quod vel à p●rre, vel ab alia quapiam Gentile. Patronymicum. suae familiae persona derivatur: ut Aeacides, filius vel nepos Aeaci. Nerine, filia vel neptis Nerei. Latoīdes, filius Latonae. Menelais, uxor Menelain. Diminutivum: ut, Regulus, popellus, majusculus, minusculus. Diminutivū. Possessivum: ut, Herilis, servilis, regius, paternus. Materiale: ut, Faginus, lapideus, gemmeus, aureus. Possessivum. Materiale. Locale: ut, Hortensis, agrestis, marinus, montanus. Adverbiale: ut Hodiernus, hesternus, crastinus, clandestinus. Locale. Adverbiale. Participiale: ut, Amandus, docendus, videndus, scribendus. Participiale. Et quae in lis exeunt à verbis deducta: ut, Fictilis, coctilis, flexilis, pensilis. DE FIGURA. Figura aut est simplex, ut Justus: aut composita, ut Figura nominum. Injustus. Sunt qui huc addunt & decompositam; ut Irreparaebilis. DE NUMERO. Numeris unt duo: Singularis de uno; ut Pater: Pluralis Numerus. de pluribus; ut Patres. DE CASU. Casus nominum sunt sex. Nominativus, qui & rectus dicitur, est prima vox uâ rem aliquam nominamus. Nominativus Genitivus, qui significat cujus sit res quaepiam; atque hic patrius, gignendi, aut interrogandi casus dici solet. Genitivus. Dativus, sive dandi casus dicitur, quo quid cuipiar● attribuimus. Sub hac voce octavum etiam casum comprehenderunt: Dativus. Octavus casus. ut, It clamorcoelo, id est, in coelum. Accusativus, qui & incus●tivus, vel causativus dici Accusativus. potest, qui verbum sequitur; utpote in quem actio verbi imm●●●atè transit: ut Amo patrem. Vocativus, quem & salutatorium vocant, vocandis Vocativus. compellandisve personis accommodatur. Ablativus, quo quippiam ab aliquo auferri significamus. Ablativus. Latin' casus. Hic sextus atque Latinus casus appellatur, nempe quòd Latinorum sit proprius. DE GENERE. Genus est sexûs discretio. Et sunt genera numero Genera septem. septem: Masculinum, cujus nota est Hic: foemininum, Haec: neutrum, Hoc: commune, Hic & haec: commune trium, Hic, haec, & hoc: dubium, Hic vel haec: epicoenum seu promiscuum, quum sub una generis nota utrumque sexum complectimur: ut, Hic anser, haec aquila. Quanquam hoc quidem genus ad praesens negotium non ità propriè spectare videtur; cùm hoc quidem loco non de natura rerumag●tur, sed de qualitate vocum. Porrò, inter commune genus & dubium haec est differentia: 〈◊〉 & dubit differentia. quòd ubi semel communis generis nomini adjectivum c●●●laveris, non jam integrum fuerit de eadem re loquenti, mutare genus adjectivi: ut, si dixeris, Dutus parens, aut Canisfoeta; quamdiu de eisdem ipsis individuis loquêris, non licebit mutato genere dicere, parentem iniquam, aut Canem foetum. At verò, dubii generis substantivo posito, etiamsi adjectivum masculmun addideris, nihilo tamen seciús de eadem re sermonem continuanti, licuerit pro tuo arbitratu mutare genus adjectivi: ut si dixeris, Durum corticem, poteris etiam de eodemloqui, pergens dicere, eandem corticem esse & amaram. Ut autem genera nominum ad amussim calleas, hi sequentes canones tibi summâ diligentiâ imbibendi sunt, quos & Guliel. Lilio Anglo acceptos referre debes. GUILIELMI LILII Regulaegenerales propriorum. PRopria quae maribus tribuuntur, mascula dicas: Mascula sunt nomina Divorum, Virotum, Fluviorum, Mensium, Ventorum. Vt sunt divorum; Mars, Bacchus, Apollo: virorum; Vt Cato, Virgilius: fluviorum; ut, Tiber, Orontes: Mensium, at October: ventorum, ut Libs, Notus, Auster. De Foemininis. PRopria foemineum referentia nomina sexum, Foemin●o generi tribuuntur: sive dearum Foemini●a Dearum, Mulierum, Urbium. Regionum. Insularum. Exceptio, Etian Sunt; ut, Juno, Venus: mulierum; ceu, Am●a, Philotis: Vrbium; ut, Elis, Opus: regionum; ut, Graecia, Persis: Insulaeitem nomen, ceu, Creta, Britannia, Cyprus. Excipienda tamen quaedam sunt urbium; ut ista Mascula, * Hippo. Etian Sulmo, Agragas: quaedam neutralia, ut * Reate, Caere. Argos, Tibur, Praeneste: & genus Anxur quod datutrumque. Regulae generales Appellativorum. APpellativa arborum erunt muliebria; ut, alnus, Cupressus, cedrus. Mas * Rectius qui colunt ●as pinus, viz. Pinaster. spinus, mas oleaster: Appel. arborum foemin. Et sunt neutra, siler, suber, thus, robur, a●●rque. Epicoena. SVnt etiam volucrum; ceu, passer, hirundo: ferarum; Vt, Tigris, Vulpes: & pisctum; ut, ostrea, cetus, Nomina Volucrum▪ Ferarum, Piscium. Exceptio generalis. Dicta epicoena: quibus vox ipsa genus feret aptum. Attamen ex * viz. de ●●pellativis. cunctis quae diximus antè, notandum, Omne quod exit in um, seu Graecum sive Latinum, Esse genus neutrum; sic invariabile nomen. Sed nunc deresiquis, quae Appellativa vocantur, Aut quae sunt tanquam Appellativa, ordine dicam: Nam genus his semper dignoscitur ex genitivo, Tres regul● generales. Infrâ ut monstrabit specialis regula triplex. Prima regula specialis. Regula specialis prima. NOmen non crescens genitivo, ceu, caro carnis, Capra caprae, nubes nubis, genus est muliebre. Quoniam Lilius noster genus nominum appellativorum ex genitivo dignoscendum docet, admonendi hoc loco sunt pueri, hanc primam regulam esse omnium nominum appellativorum non crescentium in genitivo; cujus generis sunt omnia primae et quartae inslectionis; & secundae etiam, praeter paucula quaedam, quae infrà in tertia regula excepta reperies. Pertinent etiam ad hanc classem pleraque tertiae declinationis: cujusmodi sunt, Labes, labis; pestes, pestis; vis, genitivo vis; mater, matris; caro, carnis. Masculina excepta ex non crescentibus. MAscula nomina in a dicuntur multa virorum: Vt scriba, assecla, scurra, & rabula, lixa, lanista. 1 Nomina virorum in 4. 2 In as, es, & a, primae declinat. Graecorum. Mascula, Graecorum quot declinatio prima Fundit in as & in es; & ab illis quot per a fiunt: Vt, satrapas, satrapa; * Sic Poeta, Cometa. Bibliopola. 3 Verres, etc. athletes, athleta. Legunt●●● Mascida item, verres, natalis, aqualis: ab asse Nata, ut centussis: conjunge lienis, & orbis; Calais, caulis, sollis, collis, mensis, & ensis, Fustis, funis, panis, penis, crinis, & ignis, Cassis, fascis, torris, sentis, piscis, & unguis, Et vermis, vectis, postis; secietur & axis. Mascula in er, ceu venter: in os vel us, ut, logos, annus. In er, os, & u● Foeminina non crescentia. FOeminei generis sunt mater, humas, domus, alvus, Et colus, & quartae profructu fious, acusque, Foemin. excepta, in er▪ Porticus, atque tribus, socrus, nurus, & manus, idus: Huc anus addenda est, huc mystica vannus jacchi: His jungas os in us vertentia Graeca; papyrus, Antidote, costus, diphthongus, byssus, abyssus, Chrystallus, synodus, sapphirus, eremus & Arctus, Cum multis aliis, quę nunc perscribere longum est. Viz. Nardus, Methodus, Dialectus, etc. Neutra non crescentia. NEutrum nomen in e, si gignit is, ut mare, rete: Et quotin on vel in um siunt; ut barbiton, ovum. Est neutrum hippomanes genus, & neutrum cacoenthes, Et virus, pelagus: neutrum modò, mas modò, vulgus. Dubia non crescentia. INcerti generis sunt talpa, & dama, canalis, Halcyonis, finis, clunis, restis, penus, amnis, Pampinus, et corbis, linter, torquis, specus, anguis, Pro morbo sicus fici dans, atque phaselus, Lecythus, ac atomus, grossus, pharus, et paradisus. Communia non crescentia. COmpositum à verbo dans a common duorum est: Grajugena à gigno, agricola à colo, id advena monstrat A venio: adde s●nex, auriga, et verna, sodalis, Vates, extorris, patruelis, perque duellis, Affinis, juvenis, testis, civis, canis, hostis. Excipe p●●spert. Secunda regula specialis. NOmen crefcentis penultimasi genitivi Syllaba acuta sonat, velut haec pietas pietatis, Regula specialis secun. Virtus virtutis monstrant, genus est muliebre. Huc spectant, quae accunt penultimā genitivi crescentis: qualia sunt omnia quintae inflexionis, praeter Fides. Omnia item monosyllaba, praeter Vis. Reliqua omnia sunt tertiae declinationis: ut sunt omnia desinentia In C ut Halec, halêcis. In Delphin, înis, An Titan, ânis, Ans ut Infans. antis. Quadrans, Ens ut Continens entis. Triens, Vns Decuns, decuncis. In er longum, quae Grae cis per 〈◊〉 scribuntur: ut, Character, crater, stater, soter, êris. La●ina in er ad tertiam regulam pertinent: quare mulier haud recte in hac classecollocatur. In Inx ut Syr●nx, ingis. Anx Phalanx, angis. Vnx ut Deunx, uncis. Septunx, Ons ut Esfrons, ontis. Bifrons, Orseolo ut Cohors, ortis. Consors, Praeterea in o Latina; quae ônis & ênis habent in genitivo: ut, Lectio, ligo, spado, ônis; Anio, ênis. Praeter paucula gentilia, quae ad tertiam regulam pertinent: ut, Macedo, Brito, Saxo, Vangio, Lingo, ŏnis. In al neutra: ut, Vectigal, animal, âlis. Caetera in al sunt tertiae regulae. In en, quae énis habent in genitivo: ut, Lien, Siren, ênis. Caetera sunt tertiae regulae. In 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 Graeca, quae retinent 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 in genitivo: ut, Damon, Ladon, Simon, Trion, ônis. Quaedam variant: ut, Orion, Edon, Aegeon, ônis & ŏnis. Caetera sunt tertiae regulae. In ar Latina: ut, Laquear, exemplar, calcar, âris: praeter Jubar, nectar, ăris; hephar, hepătis. In or Latina: ut, Amor, timor, uxor, ôris. Praeter se quentia, quae ad tertiam regulam spectant: ut Arbor, marmor, aequor, ador, robor, etc. ŏris. Et Graeca quoque nonnulla: ut, Rhetor, Hector, Nestor, Stentor, etc. ŏris. In as Latina: ut, Majestas, lenitas, humilitas, humanitas, etc. antis. Excipe, Anas, an ătis; & Graeca quaedam: ut, Lampas, monas, trias, decas, ădis. In es Latina aliquot: ut, Quies, magnes, locuples, entis; Merces, haeres, cohaeres, endis. Accedunt his etiam Graeca quaedam: ut, Lebes, tapes, Dares, Chremes, entis. In is, quae faciunt ītis, īnis, & indis * Pyrois entis in genitivo: ut, Samnis, Quiris, ītis: Salamis, Trachis, īnis: Psophis, Crenis, indis. Caetera sunt tertiae regulae. In os Latina: ut, Custos, ondis: Nepos, ontis. Praeter Compos, impos, ŏris. Et Graeca quae retinent 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 in penultima genitivi: ut, Heros, Minos, onis: Rhinoceros, aegoceros, ontis. In us quae mittunt genitivum singularem in untis, undis unris, untis: ut, Salus, palus, tellus, Opus. Praeter unam vocem, Pecus, petŭdis. Huc pertinent et comparativa neutra in us: ut, Sanctius, probius, melius, pejus, onris. In ax, tam Latina quam Graeca: ut, Limax, fornax, thorax, Phaeax, audax, bibax, ancis. Excipe Graeca quaedam appellativa et gentilia: ut, Abax, storax, styrax, smil●x, colax, corax, dropax, Pharnax, Candax, ancis: Syphax tamen variat ancis, & ăcis. In ex paucula quaedam: ut, Vervex, encis; Vibex, incis; Exlex, engis; Alex, alemcis. Reliqua in ex ad tertiam regulam referenda sunt. In ix Latina & Graeca: ut, Lodix, radix, cornix, spadix, foelix, phoenix, perdix, coturnix, etc. incis. Et ver●●lia omnia in trix: ut, Victrix, nutrix, motrix, lotrix, etc. incis. Caetera pertinent ad tertiam reguiam. In ox substantiva & adjectiva: ut, Celox, velox, oncis. praeter Cappadox, ŏcis; All●brox, ŏgis; & alia quaedam In ux: ut, Pollux, pollucis. Caetera sunt tertiae regulae. In yx: ut, Bombyx, bombycis: Bebryx autem variat Bebrycis. Caetera ad tertiam regulam relegari debent. In s Graeca, praecedente p: ut, Hydrops, Cyclops, conops, Cercops, ôpis. Reliqua in ops ad tertiam regulam referenda sunt. Masculina excepta ex acutè crescentibus. MAscula dicuntur monosyllaba nomi●● quędam, Monosyllaba quaedam. Sal, sol, ren, & splen, Car, Ser, vir, vas vadis, as, mas, Bes, Cres, praes, & pes, glis, gliris habens genitivo: Mos, flos, ros, & Tros, mus, dens, mons, pons, simul & sons, Seps proserpente, grips, Thrax, rex, grex gregis, & Phryx. Mascula sunt etiam polysyllaba in n; ut, Acarnan, Lichen, & delphin: & in o signantia corpus; Polysyllaba in in & ●. Vt leo, curculio: sic seni●, ternio, sermo. Mascula in er, or, & os; ceu crater, conditor, heros: In er, or, & os Sic torrens, nefrens, oriens, cum pluribus in dens: Quale bidens, quando pro instrumento reperitur: Adde gigas, elephas, adamas, Garamasque, tapesque, Atque lebes, Cures, magnes, unumque meridi▪ es nomen quintae: & quae componuntur ab asse; Vt dodrans, semis: jungantur mascula, Samnis, Hydrops, nycticorax, thorax, & mascula vervex, Phanyx, & bombyx pro vermiculo. Attamen ex his Sunt muliebre genus, Syr●n, mulier, soror, uxor. Neutra excepta ex acutè crescentibus. SVnt neutralia & haec monosyllaba nomina, mel, fel, Lac, far, ver, cor, aes, vac vasis, os ossis & oris, Neut. Mel, & in al, ar, polysyllaba. Rus, thus, jus, crus, pus. Et in al polysyllaba in arque Vt capital, laquear. Neutrum halec & muliebre. Dubia acutè crescentia. Halec. SVnt dubia haec Python, scrobs, serpens, bubo, rudens, grus, Perdix, lynx, lymax, stirps protrunco, pedis & calx: Adde dies numero tantùm mas esto secundo. Communia acutè crescentia. Sunt commune, Parens, autorque, infans, adolescens, Dux, illex, haeres, exlex; à fronte creata, Vt bifrons: custos, bos, * Sic ●atro. fur, sus, atquesacerdoes. Tertia & ultima regula specialis. NOmen, crescentis penultima si genitivi Tertia regula specialis. Sit gravis, ●●●enguis genitivo sanguinis, est mas. Huc spectant penultimam genitivi crescentis gravantia, cujus generis su●t paucula illa secundae declinationis, de quibus suprà meminimus; videlicet, Socer, gener, puer, ĕri; Adulter, adultĕri; Presbyter, ĕri. Composita à vir viri: ut, Levir, Triumvir, Decemvir, Centumvir, ĭri. Composita item á gero & fero: ut, Armiger, claviger, caducifer, lucifer, ĕri: et adjectiva quaedam: ut, Tener, dexter, prosper, ĕri; Satur, ŭri. Spectant huc et Graeca omnia neutrius generis in a: ut Poëma, dogma, sophisma, aenigma, ătis. In yr item Graeca: ut, Martyr, martyris; Psithyr, psithyris. Omniaitem in ur Latina: ut, Augur, murmur, furfur, cieur, ŭtis. In ut etiam omnia: ut, caput, capitis; Occiput, occipĭtis. Praeterea in o Latina omnia, praeter illa quae superiús excipiuntur: ut, Imago, sartago, ordo, cardo, ĭnis. In l: ut, Annibal, ălis; mugil, ĭlis; Consul, Praesul, ŭlis. In en: ut, Pecten, tibicen, carmen, crimen, ĭnis. In on Graeca, quae sumunt o parvum in penultima genitivi singularis: ut, Canon, daemon, architecton, Philemon, ŏn●s. In or Latina et Graeca: ut, arbor, aequor, marmor, pantocrator, apator, ŏris. In as: ut, Anas, anătis. Et Graeca: ut, Arcas, chilias, hebdomas, enneas, andis. In es Latina: ut, F●mes, limes, ĭtis; praeses, deses, ĭdis. In is Latina et Graeca: ut, Sanguis, pollis, ĭnis; Tyrannis, paropsis, ĭdis. In ar Latina et Graeca: ut, Jubar, compar, nectar, bacchar, ă●is. In er Graeca: ut, A●r, aether, ĕris. In s praecedente consonante, tam Latina, quam * Excipe quaedam in p▪ Graeca: ut, Princeps, crpis; Aethiops, ŏpis; Hiems, ĕmis; Arabs, ăbis; Inops, ŏpis; Chalybs, ybis. In os Latina: ut Compos, ŏtis.. In us Latina et Graeca: ut, Pecus, decus, ŏris; Vellus, vulnus, ĕris; Tripus, Oedipus, ŏdis. In ax Graeca: ut, Abax, storax, colax, climax, ăcis. In ex Latina: ut, Index, vindex, carnifex, aruspex, ĭcis. In ix Latina et Graeca: ut, Varix, fornix, calix, ĭcis; Mastix, ĭgis. In ox Latina et Graeca: ut, Praecox, Cappadox, ŏcis; Allobrox, Polyphlox, ŏgis. In ux Latina: ut, Conjux, conjugis, Redux, redŭcis. Denique in yx Graeca: ut Onyx, Sardonyx, Ceryx, Eryx, ychis. Femin, excepta ex graviter crescentibus. FOem nei generis sit hyperdissyllabon in do, Quod dinis; atque in go quod dat ginis in genitivo. Hyperdissyllabon in do & go. Idtibi dulcedo faciens dulcedinis, idque Monstrat compago compaginis: adjice virgo, Grando, fides, compes, teges; & seges, arbor, hyémsque: Sic Baccar, sindon, Gorgon, icon et Amazon. Graecula in as vel in is finita: ut, Lampas, jaspis, Cassis, cuspis; in us vox una pecus pecudis dans; Graecula in as & u. His forfex, pellex, carex, simul atque supellex, Appendix, histrix, coxendix, addefilixque. Neutra excepta ex graviter crescentibus. ESt neutrale genus signans rem non animatam, Nomen in a; ut problema: en; ut omen: ar; ut jubar: ur dans; Inanimat. in a, ●●, ar, ur, us, put. Excipe. Vt jecur: us; ut onus: put; ut occiput. Attamen ex his Mascula sunt, pecten, fur●ur: sunt neutra, cadaver: Verber, iter, suber, pro fungo tuber, & uber, Gingiber, & laser, cicer, & piper, atque papaver, Et siser, atque siler. Neutra aequor, marmor, aderque; Atque pecus, quando ●●●oris facit in genitivo. Dubia ex graviter crescentibus. SVnt dubii generis, cardo, margo, cinis, obex, Pulvis, adeps, forceps, pumex, ramex, anas, imbrex: Adde culex, natrix, & onyx cum prole, silexque: Quamvis haec meliùs vult mascula dicier usus. Communia ex graviter crescentibus. COmmunis generis sunt ista, vigil, pugil, exul, Praesul, homo, nemo, martyr, Ligur, augur, & Arcas, Antistes, miles, pedes, interpres, comes, hospes; Sic ales, praeses, princeps, auceps, eques, obses: Atque Si● Artifex municeps, particeps. alia à verbis quae nomina multacreantur; Vt Conjux, judex, vindex, opifex, & aruspex. Regula Adjectivorum generalis. ADjectiva unam duntaxat habentia vocem, Vt foelix, audax, retinent genus omne sub una: Sub gemina si voce cadant, velut omnis & omne, Vox commune duûm prior est, vox altera neutrum: At si tres variant voces, sacer ut sacra sacrum: Vox prima est mas, altera foemina, tertia neutrum. At sunt quae flexu propè substantiva vocares, Adjectiva tamen naturâ usuque reperta: Talia sunt pauper, puber, cum degener, uber, Et dives, locuples, sospes, comes, atque superstes; Cum paucis aliis, quae lectio justa d●cebit. Haec proprium quendam sibi flexum asciscere gaudent, Campester, volucer, celeber, celer, atque saluber: Junge pedester, equester, & acer: junge paluster, Ac alacer, sylvester. At haec tu sic variabis; Hic celer, haec celeris, neutro hoc celere: Aut aliter sic; Hic atque haec celeris, rursum hoc celere est tili neutrum. Sunt quae deficiunt genere adjectiva notanda, De quibus atque aliis alibi tibi mentio fiet. DE DECLINATIONE. DEclinatio est variatio dictionis per casus. Sunt autem Declinationes nominum. declinationes numero quinque. PRima declinatio complectitur quatuor terminationes: Prima nominum declinatio. A, ut Mensa; Es, ut Anchises; As, Aeneas; E, Penelope; Porrò Graeca sunt omnia quae in As, finiuntur: ut Thomas. Es, Anchises. E, Phoebe. Sunt qui huc addunt Hebraea quaedam in am: ut Adam, Adae; Abraham, Abrahae. Quae tamen meliùs ad Latinorum formam redacta, ad hunc modum inflexeris: Adamus, Adami; Abrahamus, Abrahami. As, accusativum in am et in an facit, ut, Aeneas, Aeneam, As. vel Aenean: vocativum in a; ut Aeneas, Aenea. Es, in accusativo en sumit; ut Anchises, Anchisen: in Es. vocativo et ablativo e vel a: ut Anchise, vel Anchisa. E, genitivum in es mittit, dativum in e, accusativum E. in en, vocativum et ablativum in e: ut, Nom. Penelope, Acc. Penelopen, Gen. Penelopes, Voc. Penelope, Dat. Penelope, Abl. Penelope. As in genitivo nominum Latinorum interdum reperitur ad Graecorum imitationem: ut, Pater-familiâs, As in Gen. Filius-familiâs. Id qúod veteres observabant in multis aliis. Ennius; Dux ipse viâs. Livius Andronicus; Mercurius, cumque eo, f●ius Latonâs, pro Latonae. Sic Naevius; Filii terrâs, pro terrae. Virgilius; Nec aurâs, nec sonitûs memor. Aulai, & Pictai, atque id genus alia, priscis relinquito. Genitivus pluralis interdum Syncopen admitt it: ut, Aeneadûm, Grajugenûm; pro Aeneadarum, Grajugenarum. Haec dativos et ablativos plurales mittunt in âbus: Dea, mula, equa, liberta, ambae, duae, âbus. Haec verò tam in 〈◊〉 quàm in âbus: Filia, filiis vel filiabus; Nata, natis vel natabus. SECUNDA DECLINATIO. SEcundae declinationis terminationes sunt apud Secunda dedeclinatio. Latinos quinque; Er, ut Aper. Ir, Vir. Ur, Satur. Us, Dominus. Um, Templum. Et Graecorum, Os, ut Delos. On, Ilium. Eus, Orph●us. Attica in os genitivum in ó mittunt, accusativum in on: ut, Androgeos, Androgeô. Accus. Androgeôn. Quaedam Graeca contracta in us, vocativum formant in û: ut, Panthus, ô Panthu: Oedipus, ô Oedipû. Notabis et Latina quaedam, tam in us quam in e mittere vocativum singularem: ut, Agnus, vulgus, lucus, fluvius, chorus, populus pro natione. Eus, genitivum format in any vel eos, dativum in ëi, accusativum in ea, vocativum in eu: ut, Nom. Orpheus. Acc. Orphea. Ovid. Orpheon. Gen. Orphëi vel Orpheos. Voc. Orpheu Dat. Orphëi. Abl. Orpheo. Notandae sunt denique syncopationes illae, Deûm, pro Deorum. Virûm, Virorum. Item anomala illa Ambo & Duo; quas duas voces Poëtae etiam in accusativo Masculinas usurpant: ut, Virg. Si duo praeterea tales Idaea tulisset Terra vir●s. Hor. Nè vos titillet gloria, jurejurando obstringam ambo. Cic. in Phi. secund. Praeter duo vos, nemo sic loquitur. TERTIA DECLINATIO. TErtia declinatio admodum varia est: cujus difficillores duntaxat casus hoc loco ●●●ingemus. Quorundam accusativi flectuntur tantum in im; ut, Accusativ●● singulari●. Vim, ravim, tussim, sitim, magudarim, amussim, Charybdim. Sic & quorundam fluviorum accusativi: ut, Tybrim, Ararim. Quaedam accusativos flectunt in im & in em communiter: ut, Buris, pelvis, clavis, securis, puppis, torquis, turris, restis, febris, navis, bipennis, aqualis, im vel em. Ablativus regulariter in e desinit: ut, Pectus, salus: Ablativus. Ablativo Pectore, salute. Proprianomina adjectivis similia, ablativos in e mittunt: ut Felice, Clement, Juvenale, Martiale, etc. At neutra desinentia in al, ar, & e, ablativum magna ex parte mittunt in i: ut, Vectigal, Ablat. Vectigali, Calcar, Calcari, Mare, Mari. Ablativus rete a nominativo retis est: non à nominativo 〈◊〉▪ rete. Par, cum compositis, tam e quàm i habet: ut, Par, compar: ablativo pare, compare, velri. Haec tamen e retinent, Far, hepar, jubar, nectar, gausape, praesepe: Ethaec propriá, Soracte, Ablat. Soractê, Praeneste, Praenestê. Reate, Reatê. Festorum nomina, quae tautúm pluralia sunt, genitivum interdum in orum mittunt: ut, Agonalia, Vinalia: Festorum genitivo Agonaliorum, Vinaliorum. Interdum autem in ium: ut Floralia, Feralia; genitivo, Floralium, feralium. Aliquando vero tam in orum quam in ium: ut Parentalia, Sa●urnalia: genitivo Parentaliorum, Saturnaliorum vel ium. Dativos verò & ablativos in bus: ut Saturnalibus, Bacchanalibus. Praeter Quinquatriis, quod juxta secundam declinationem format praedictos casus. Mensium nomina in er vel is, ablativum in i solùm mittunt: Me●sium noi●a. ut Septem●●●●prilis: ablativo Septembri, Aprili. Quorum accusativus in im tantùm desinit, iis ablativus exit in i: ut Sitim, tussim: ablativo Siti, tussi. Adjectiva quae nominativum in is vel er & e neutrum faciunt, ablativum mittunt in i solùm: ut, Fortis, mollis, dulcis; ablativo Forti, molli, dulci: Sic Acer, acris, acre; ablativo acri. Licet Poëtae, inter dum metricausa, e pro i usurpent. Caetera adjectiva tàm in e quàm in i mittunt: ut Capax, Nota. duplex; ablativo capace, duplice vel ci. Praeter pauper, degener, uber, sospes, hospes, quae in tantum faciunt ablativum. Comparativa etîam bifariàm faciunt ablativum: ut Melior, doctior; ablativo Meliore, doctiore, vel ri. Similiter & substantiva quaedam: ut Ignis, amnis, anguis, supellex, unguis, vectis; ablativo e vel i Roriùs autem Civis, Ablativo Cive vel civi. Rarius etiam Arpinas, Arpinâte vel ti. Et sic de caeteris id genus gentilibus. Denique ad eundem modum ablativos formant, quorum accusativi per em & im finiunt: ut, Puppis, navis; ablativo Puppe, nave, vel vi. Et Verbalia item in trix: ut, Victrix, altrix; ablativo Victrice, altrice, vel ci. Neutra quorum ablativus singularis exit in i tantum, vel in e & i, nominativum pluralem mittunt in ia; ut Molli, duplice vel ci; nominativo plurali, Mollia, duplicia. Praeter Ubera, plura vel pluria, aplustra vel aplustria: sic comparativa, ut, Meliora, fortiora, doctiora, priora. Ex ablativis in i tantùm, vel in e & i, fit pluraliter Genitivus plura●is. genitivus in ium: ut, Utili, utilium, puppe, vel pi, puppium, praeter comparativa: ut Majorum, Meliorum. Item praeter ista, Supplicum, complicum, strigilum, ar●●●cum, vigilum, veterum, memorum, pugilu●, i●●●pum. At Plus plurium format. Sunt & quae Syncopen aliquando admittunt: cujusmodi sunt, Sapientûm pro sapientium, serpentûm pro serpentium. Quando nominativi singulares duabus consonantibus finiuntur, genitivi plurales exeunt in ium: ut, Pars, urbs, falx, glans, trabs, merx; genitivo plurali Partium, urbium, falcium, glandium, trabium, mercium. Excipe Hyemum, principum, participum, municlpum, forcipum, inopum, coelibum, clientum, etc. Ubi in nominativis & genitivis singularibus reperiuntur pares syllabae, genitivus pluralis exit in ium: ut Collis, in genitivo, Collium, Adde istis, Mensis, Mensium, Auris, Aurium. Litium, ditium, virium, salium, manium, penatium. Excipe tamen Canum, panum, vatum, juvenum, opum, apum, etc. As format assium: Mas marium: Vas, vadis, vadium: Nox noctium: Nix nivium: Os oslium: Faux faucium: Must murium: Caro carnium: Cor cordium. Alituum ab ales, assumit u. Boum anomalum est, ut etiam bobus vel bubus. Quorum genitivi plurales desinunt in ium, accusativum Genitivus. pluralis. formant per es & eye diphthongum: ut, Partium, omnium; Partes, omnes vel eis. Graeco fonte d●rivata pleraque, quando ju●ta linguae Graecor●m 〈◊〉. suae morem variantur, genitivum mittunt in os: ut, Titan, pan, Daphnis, Phyllis: genitivo Titânos, Panos, Daphnidos, Phyllidos: dativum verò in i breve: ut, Titani, Pani, Daphnidi, Phyllidi: accusativum in a, nisi sint neutrius generis in a non terminantia: ut, Pana, Phyllida, Amaryllida, Orphea. Is tamen & ys per os purum declinata in genitivo, accusativum faciunt, nominativi mutatâ in n: ut, Tethys, Tethyos, Accusat. Tethyn. Decapolis, lios, Decapolin. Genesis, sios, Genesin. Metamorphôsis, sios, Metamorphôsin. Sunt quae duplicem genitivum faciunt: alterum in os non purum, alterum in os purum. Atque haec pro genitivorum ratione duplicem quoque accusativum formant; alterum in n, alterum in a: ut, Paris, genitivo Paridos & Parios, accusativo Parida & Parin: Themis, genitivo Themidos & Themios, accus. Themida & Themin. Foeminina in ô, genitivum in ûs, & accusativum in ô mittunt: ut, Sapphô, Sapphûs, hanc Sapphô. Mantô, Mantûs, Mantô. Cliô, Cliûs, Cliô. Vocativus nominativo magna ex parte similis est; in nonnullis tamen â nominativo abjicitur s: ut, Pallas, Vocativus. Pallantis; Theseus, Theseos; Tethys, Tethyos; vocativo ô Palla, Theseus, Tethy. Phyllis, Phyllidos, Vocativo ô Phylli. Alexis, Alexios, Alexi. Achilles, Achilleos, Achille. Neutra singularia in a Graeca sunt: ut, Problema, poemma: Graeca neutra 〈…〉. quae veteres juxta Latinam quoque formam declinabant, additâsyllabâ tum: ut, Hoc Problematum, hoc poëmatum. Quorum dativi & ablativi plurales adhuc in frequentiore usu sunt: ut, Problematis, poëmatis. QVARTA DECLINATIO. QUartae declinationi nihil ferè difficultatis in est; Quarta d●●linatio nominum. nam duas tantum sortitur terminationes in recto singulari; nempe us & u: ut, Manus, genu. Veteres â nominativis Anus, tumultus, ornatus, dixerunt Anuis, tumulti, ornati, in genitivo: ut, Teren. Ejus anuis causa. Idem. Nihilornatis, nihiltumulti. Dativus ui habet, & interdum●●iam u: ut, Fructui, Dativus singularis. concubitui: rarius fructu, concubitu. Virgilius; Quòd neque concubitu indulgens. Terent. Vestitu nimis indulges. Currûm autem pro currunm Synaeresis est; ut & in aliis declinationibus fieri solet. Iësus, in accusativo Iësum habet; in reliquis verò casibus I●sus. ubique Iësu. Haec dativum & ablativum pluralem in ubus formant; Dativus & ablativus pluralis. Acus, lacus, artus, arcus, tribus, ficus, specus, quercus, partus, portus, veru, ubus. Caetera omnia in ibus: ut, Fructibus, foetibus, manibus, motibus. QVINTA DECLINATIO. QUinta declinatio genitivum, dativum, & ablativum Quinta de●linatio nominum pluralem in paucioribus sortita est, quemadmodum infrâ in Heteroclitis fusiûs tradetur. Olim juxta hanc declinationem flectebantur quaedam nomina tertiae inflectionis: ut, Plebes, plebei. Genitivus singularis. Genitivus hujus declinationis olim etiam in es, two, & e, exibat. Cicero; Equites verò datur●s illius dies poenas. Virgilius; Muneral●titiamque dii. Salustius; Vix decimâ parte die reliquâ. Caeterùm, praeterista quae jam diximus, notabis etiam diligenter ea nomina quae à Grammaticis Heteroclita dicuntur. Haec partim variâ probatorum autorum lectione, part●m à sequentibus regulis discere licebit. DE NOMINIBUS HETEROCLITIS. Rob. Robinson. QVae genus aut flexum variant, quaecunque novat● 〈◊〉 deficiunt, superantve, Heteroclita sunto ●eteroclita quae sunt. Variantia genus. Haec genus ac partim flexum variantia cernis, Pergamus, inselix urbs Troum, Pergamon gignit; 1 Fo●min. sin. Neut. plural. Quod, nisi plurali careot, facit ipsa supellex: Singula foemineis, neutris pluralia gaudent. Dat prior his numerus neutrum genus, alter utrumque, Rastrum cum fręno, filum, simul atque capistrum, 2 Neut. sing. ●aseul. & neu. plural. Argos item & coelum sunt singula neutra: Sed audi, Mascula duntaxat coelos vocitabis & Argos; 3. Neut sing. ●as. tan. plur. Fraena sed & fraenos, quo pacto & caeteraformant. Nundinum, & hinc epulum, quibus addito balneum▪ & haec sunt 4. Neut. sing. ●●m. plural. ●●xcep. Neutra quidem primo, muliebria ritè secundo: Balnea plurali Juvenalem constat hab●re. Haec maribus dantur singularia, plurima neutris, Maenalus, atque sacermons Dindymus, Ismarus, atque ●. Mascul. sing. ●●ut. plural. Tartara, Taygetus, sec Taenera, Massica, & altus Gargarus. At numerus genus his dabit alter utrumque, ●. Mascul. sing. ●●se. & neut. ●lural. Sibilus, atque jocus, locus, & campanus Avernus. Defectiva. Quae sequitur manca est numero, casuve, propago. Aptôta. Quae nullum variant casum; ut, sas, nil, nihil, instar: Multa & in u simul i; ut sunt haec, cornuque, genuque: ●ptôta sunt ●ae à recto ●n variant ●um. Si● gummi, frugi; sic Tempe, tot, quot, & omnes A tribus ad centum numeres, Aptôta vocabis. Monoptôta. Estque Monopt●ton nomen, cui vox cadituna: Ceu noctu, natu, jussu, injussu, simul astu, 2 Monopt●t● sunt quae●nico i●●bliquo reperiuntur. Promptu, p●rmissu: plurali legimus astus; Legimus inficias, sed vox ea sola reperta est. Diptôta. Sunt Diptôta, quibus duplex 〈…〉▪ 3. Diptôt●, quae dua●bus ●●sibus. Vt fors forte dabit sexto, spon●s quoque sponte; Sic plus pluris habet, repetundarum repetundis; Jugeris & sexto dat jugere, verberis autem Verbere, suppeti● quarto quoque suppetias dant: Tantundem dat tantidem, simul impetis hoc dat Impete: junge vicem sexto vice; nec lego plura. Verberis atque vicem, sic plus, cum jugere, cunctos Quatuor haec numero casus tenuere secundo. Triptôta. Tres quibus inflectis casus, Triptôta vocantur: Vt, precis atque precem, petit & prece blandus amicam; 4. Triptota quae tribus ca●ibus. Sic opis est nostrae, feropem legis, atque ope dignus: At tantùm recto frugis caret, & ditionis: Integra vox vis est, nisi desit fortè dativus: Omnibus his mutilus numerus prior, integer alter. Quae referunt, ut qui: quae percontantur, ut ecquis: Et quę distribuunt; ut, nullus, neuter, & omnis: 5. Defect. vocative. Infinita solent his jungi; ut, quilibet, alter: Quinto hęc sępe carent casu; & pronomina, praeter Quatuor haec infrà, noster, nostras, meus, & tu. Propria cuncta notes, quibus est natura coërcens, 6. Propria ● fect. plur al Plurima nè fuerint: ut, Mars, Cato, Gallia, Roma, Ida, Tagus, Laelaps, Parnassus, Bucephalusque. His frumenta dabis, pensa, herbas, uda, metalla; In quibus authorum quę sint placita ipse requiras: Est ubi pluralem retinent h●c, est ubi spernunt. Hordea, farra, forum, mel, mulsum, defruta, thusque, Neut. singul. carent. quibu●d. casibus Trestantùm similes voces pluralia servant. Hesperus & vesper, pontus, limusque, simusque, plural. 1 Mascul. defect. plural. Sic penus, & sanguis, sicaether, nemo: sed ista Mascula sunt numerum vix excedentia primum. Singula f●minei generis, pluralia rarò, I●●es atque salus, sic talio cum indole tussis, ● Foemin. ca 〈◊〉. piural. Pix, 〈…〉, & fuga; junge quietem, Sic cholera atque fames, 〈◊〉, senecta, juventus: Sed tamen haec, soboles, labes, ut & omnia quintae, Treis similes casus plurali saepe tenebunt: Nota. Excipe res, species, facies, aciesque, diesqu●▪ Quas voces numero totas licet esse secund●. Istis multa solent muliebria nectere; ut haec sunt, St●ltitia, invidia, & sapientia, desidia, atque Id genus i●numerę voces, quas lectio prębet: Quam tibi praesixam ceu certum collige filum. Rariùs his numerum, quandoque sed adde secundum. Nec licet his neutris numerum deferre secundum, ●. N●utra ca●●tia plurali. Delicium, scnium, lethum, coenumque, salumque; Sic barathrum, virus, vitrum, viscumque, penumque, Justitum, nihilum, ver, lac, gluten, simul halec: Adde gelu, solium, jubar. Hîc quoque talia ponas, Quae tibi si observes, occurrent multa legenti. Mascula sunt tantùm numero contenta secundo, Masculi● 〈◊〉. fingu. ●●●min. 〈◊〉. fing. Manes, majores, cancelli, liberi, & antes, Menses prosluvium, lemures, fasti, atque minores. Cùm genus assignant natales: adde penates, Et loca plurali, quales Gabiique, Locrique, Et quęcu●que legaspassim similis rationis. Hęc sunt foeminei generis, numerique secundi, Exuviae, p●alerae, gratesque, manubiae, & idus. Antię, & inducię, fimulinsidięque, minęque, Excubia, non●, nugę, tricaeque, calendę. Quisquiliae, thermae, cunae, dirae, exequiaeque, Feriae & inferiae; sic primitiaeque, plagaeque Retia signantes, & valvae, divitiaeque; Nuptiae item & lactes: addantur Thebae & Athenae: Quod genus invenias & nomina plura locorum. Rariùs haec primo, plurali neutra leguntur, 3 N●●tra 〈◊〉 singula●●. Moenia, cum tesquis, praecordia, lustraferarum, Arma, mapalia; sic bellaria, munia, castr Funus justa petit, petit & sponsalia 〈◊〉, Rostra disertus amat; puerique crepundia gestant; Infantésque colunt cunabula; consulit exta Augur: & absolvens su●●ris effata reca●tat. Festa Deûm poterunt, ceu Bacchanalia, jungi. Quòd si plura leges, licet hac quoque classerepenas. Redundantia. Haec quasi luxuriant, varias imitantia formas: Nam genus & vocem variant, tonitrus tonitrûque. 1 R●dun da●tia. Sic clypeus clypeum, baculus baculum, atque bacillum, Sensus & hoc sensum, ti gnustignumque, tapetum Atque tapete tapes, punctus punctumque; sinapi, Quod genus immutans fertur scelerata smapis; Sinus & hoc sinum vas lactis, mendaque mendum. Viscus & hoc viscum, sic cornu & flexile cornum, At Lucanus ait, Cornus tibi cura sinistri: Eventus simul eventum. Sed quid moror istis? Talia doctorum tibi lectio mille ministrat. Sed tibi pręterea quaedam sunt Graeca notandae, 2 Nominativ ex accusativ● Gr●tis in a▪ Quae quarto casu foetum peperêre Latinum: Nam panther panther a create, crateráque crater; Cassida cassishabet, sed & aether aetherafundit: Hinc cratera venit, venit aethera; sic caput ipsum Cassida magna tegit; nec vult panthera domaeri. Vertitur his rectus, sensus manet, & genus unum: 3 Rectum 〈◊〉 ●iantia. Gibbus & hicgibber, cucumis cucumer, stipis & stips; Sic cinis atque ciner, vomis vomer, scobis & scobs, Pulvis item pulver, pubes puber: quibus addes Quae pariunt or & os, honour, & labor, arbor, odorque; His & apes & apis, plebs plebis: Sunt quoque multa Accepta à Graecis, geminani referentia formam; Vt delpin delphinus, & hic elephas elephantus, Sic congrus conger, Meleagrus sic Meleager, 〈…〉 Dabis huc & caetera cuncta, Quae tibi par ratio 〈◊〉 & lectio casta. Haec simul & quarti flexus sunt atque secundi: Laurus enim lauri facit, & laurus genitivo; 4. Declinationem variantia. Sic quercus, pinus, profructu ac 〈◊〉 ficus; Sic colus, atque penus, cornus quando arbor habetur; Sic lacus atque domus; licèt haec nec ubique recurrant: His quoque plura leges, quae priscis jure relinquas. Et quae luxuriant sunt adjectiva notanda Multa, sed inprimis quot & haec tibi nomina fundunt, 5. Adjectiva luxuriantia. Arma, jugum, nervus, somnus, clivusque, animusque, Et quotlimus habet, quot fraenum, & cera ●acillum: A quibus us simul is forms; ut, inermus inermis. Rarior ast hilarus, vox est hilaris bene nota. COMPARATIO NOMINUM. COmparantur nomina, quorum significatio augeri minuive potest. Gradus comparationis sunt tres: Nominum comparatio. Positivus, qui rem sine excessu significat: ut, Albus, Positivus gradu●. niger, probus, improbus. Comparativus, quisignificationem sui positivi per adverbium magis auget: ut, Albior, probior, id est, Magis Comparativus. albus, magis probus. Fit autem regulariter à primo positivi casu in i, addita syllaba or: ut, ab Amici, pudici, fit Amicior, pudicior. Superlativus, quisupra positivum cum adverbio Valdè, vel Maximè significat: ut, Superlativus. Doctissimus, id est, valdè Doctus. Justissimus, vel maximè Justus. Fit autem regulariter à primo positivi casu in i, adjectis s & simus: ut, à Candidi, prudenti, fit Candidissimus, prudentissimus. Quae verò positiva in r desinunt, adjecto rimus superlativum formant: ut, Pulcher, pulcherrimus; Niger, nigerrimus. In mus▪ Excipiuntur, Dextimus à 〈◊〉, Maturimus sive Maturissimus ab antiquo Ma●●r. Sex ista in lis, superlativum formant mutando lis in limus: nempe, Facilis, f●●illimus: Docilis, docillimus: Agilis, In lis. agillimus: Gracilis, gracillimus: Humilis, humillimus: Similis, simillimus. Quae derivantur à Dico, loquor, volo, facio, ad hunc modum comparantur: Maledicus, maledicentior, maledicentissimus, D●trivat. à dico, loquor, etc. à Dico: Magniloquus, magniloquentior, magniloquentissimus, à loquor. Plautus tamen à mendaciloquus, & confidentiloquus, usurpat mendaciloquius, & confidentiloquius. Benevolus, à volo. Magnificus, à facio. Benevolentior, Magnificentior, Benevolentissimus, Magnificentissimus Quoties vocalis praecedit us finale, comparatio fit per adverbia Magis & Maximè: ut, Idoneus, magis idoneus, Comparati● nominum in us finit. maximè idoneus. Arduus, magis arduus, maximè arduus. COMPARATIO INUSITATIOR. Interim acre judicium adhibendum est, ut quae in legendis authoribus rarò occurrunt, rarò itidem usurpentur. Cujusmodi sunt quae sequuntur. Assiduior, strenuior, egregiissimus, mirificissimus, pientissimus vel piissimus, ipsissimus. Perpetuissimus, Exiguissimus, apud Ovidium. Tulssimus, Multissimus, apud Cicerenem. COMPARATIO ANOMALA. Bonus, melior, optimus. Malus, pejor, pessimus. Magnus, major, maximus. Parvus, minor, minimus. Multus plurimus, multa plurima, multum plus pulrimum. Vetus, veterior, veterrimus. Deterior, deterrimus, ab antiquo deter. Nequam, nequior, nequissimus. 〈◊〉, citerior▪ citimus. Intrà, interior, intimus. Infrà, inferio●, 〈…〉 extrà, exterior, extimus vel extremus. Suprà, superior, su●remus vel summus. Pòst, posterior, postremus. Ultrà, ulterior, ultimus. Propè, pro pior, proximus, à quo proximior, ●pud Ovidium▪ Pridem, prior, primus. Diu, diutior, diu●●●mus. Saepe, saepius, saepissime. COMPARATIO DEFECTIVA. Inclytus, Meritus, Comparatio 〈◊〉. Inclytissimus. Meritissimus. Opimus, Opimior. Sinister, Ocyor, ab 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 Sinisterior. Ocyssimus. Novus, Juvenis, Novissimus. Junior. Adolescens, Adolescentior. Senex, Potior, Senior, Potissimu●. Maximus nat ● Longinquus, Antè, Longinquior. Anterior. Penè, Nuper, Penissimus. Nuperrimus. Interdum autem à substantivis fit comparatio, sed abusiuè: Comparatio 〈◊〉▪ ut, Nero●ior, à Nerone. Cinaedior, Cinaedo. Poenior. Poeno. Comparationum Typus. SINGULARITER. POSITIWS. COMPA. SUPER. Doctus, Tener. Dulcis. Felix. P●●dens. Nom. us, a is ior mus a is x ns ior ma um e ius mum Gen. i is ioris mi ae mae i mi Dat. o i iori mo ae mae ● mo Accu. um em em em iorem mum am em em em iorem mam um e x ns ius mum Voc. e, er is x ns ior me a is ior mae um e iu● mum Ablat. ● i mo â e iore mâ ● i iori m● Comparationum Typus. PLURALITER. POSITIWS. COMPA. SUPER Docti●● Ten●r●● Dul●●es, Fel●ces, P●●dentes. Nom. i es ior●s mi ae es iore mae a ia iora mae Gen. orum ium iorum morum arum marum orum morum Dat. i● ibus ioribus mis Accus. os es iores mos as es iores mas a ia iora ma Vocat. i es iores mi ae ●● iores mae a ia iora ma Ablat. is ibus ioribus mis ¶ DE PRONOMINE PRonomen est pars orationis, quâ in demonstranda aut repetenda re aliqua utimur. Pronomina sunt quindecim; Ego, tu, sui, ille, ipse, iste, hic, is, meus, tuus, suus, noster, vester, nostras, vestras. Quibus addi possunt & sua composita: ut, Egomet, tute, idem, & similia: ut etiam, Qui, quae, quod. DE ACCIDENTIBUS PRONOMINI Accidunt Pronomini, Species▪ 〈…〉, Genus, Accidentia pronomini. Pronominum Species. Declinatio, Persona, 〈◊〉. Species Pronominum ●st duplex; Primitiva & Derivativa. Ad Primitivam s●●ctant ista; Ego, tu, sui, ille, ipse, Primitiva. iste, hic, is. Ex Primitivis alia sunt Demonstrativa, alia Relativa. Demonstrativa dicuntur eadem, quae & Primitiva; Demonstrat. nimirum, Ego, tu, sui, ille, ipse, iste, hic, is. Relativa autem sunt, Ille, ipse, iste, hic, is, idem, qui. Relativa. Derivativa. Derivativa sunt, Meus, tuus, suus, noster, vester, nostras, vestras. Derivativorum alia sunt Possessiva, alia Gentilia. Possessiva sunt, Meus, tuus, suus, noster, vester. Possessiva. Gentilia. Gentilia ex eo dicuntur, quòd gentem aut nationem, vel partes & sectas significent: ut, Nostras, Vestras, & Cujas nomen. DE NUMERO. Numerus pronominum duplex est; Singularis, ut, Ego; Numerus in Pronomi●. Pluralis, ut, Nos. DE CASU. Casus autem sunt sex, quemadmodum in nomine. Casus in Pronom. Vocativo carent omnia pronomina, praeter haec quatuor, Tu, meus, noster, nostras. Martialis tamen pronomini Ipse vocativum tribuere videtur, quum ait, Vt Martis revocetur amor, summique Tona●tis, A te Juno petat ceston, & ipsa Venus. DE GENERE. Genera sunt in pronominibus, perinde ut in adjectivis nominum. Alia enim ad tria genera referuntut; ut, Genera pronominum. Ego, tu, sui: alia per tria genera variantur; ut, Meus, mea, meum. DE DECLINATIONE. Declinationes pronominum sunt quatuor. Genitivus autem primae declinationis exit in i: ut, Pronom●●●m declinatio prima. 〈…〉 Mei, tui; & sui, quod recto caret in utroque numero. Genitivus secundae 〈◊〉 in ius vel ●us: cujus formae sunt, Ille, ipse, iste: genitivo Illius, ipsius, istius: Hic, is, Secunda. qui: genitivo Hujus, ejus, cujus. Genitivus tertiae declinationis e●●tin i, ae, i, quemadmodum nominum adjectivorum, qui per tres terminationes Tertia. variantur: cujus sortis sunt, Nominativo Meus, mea, meum, Genitivo Mei, meae, mei. Tuus, tua, tuum, Tui, tuae, tui. Suus, sua, suum, Sui, suae, sui. Noster, nostra, nostrum, Nostri, nostrae, nostri. Vester, vestra, vestrum, Vestri, vestrae, vestri. Genitivus quartae habet âtis: ex quo ordine sunt, Nostras, Genitivo Nostrâtis. Vestras, Quarta. Vestrâtis. Cujas, Cujâtis. Caeteriobliqui in utroque numero ad formam nominum tertiae declinationis inflectuntur. DE PERSONA. Personae pronom. sunt tres, Personae pronominum. Prima, ut Ego. secunda, Tu. Tertia, Ille. DE FIGURA. Figura est duplex: Simplex, ut Ego; Composita, ut Fig●ra. Egomet. Pronomina inter se componuntur: ut, Egoipse, tuipse, ●●onominum ●●mpositio. suiipsius, meiipsius. Nom. Istic, Accus. istunc, Ablat. istoc, 1. Inters●▪ istaec, istanc, istac, istoc, vel istuc. istoc, vel istuc. istoc. Pluraliter, Nominativo & Accusativo Istaec, Eodem modo declinatur & illic, illaec, illoc. Componuntur etiam cum nominibus: ut, Cujusmodi, 2. cum n●minib●●▪ hujusmodi, illiusmodi, istiusmodi. Componuntur & cum praepositionibus: ut, Mecum, tecum, secum, nobiscum, vobiscum, 〈…〉 〈◊〉 praepositionib●a cum. Componuntur etiam & cu● adverbiis: ut, Singular. Eccum, ab Ecce & is. ●●●um, ab Ecce & ille. 4. cum adverbiis. eccam, ellam, Ut & Idem Eccos, Ellos, quoque, ab is & demum. eccas, ellas, Cum conjunctione quoque componuntur: ut Nominativo Hiccine, haeccine, hoccine, Accusarivo, 5. cum conjunctione. hunccine, hanccine, hoccine▪ Ablativo hoccine, haccine, hoccine Plural. Haeccine, neutrum. Componuntur denique cum syllabicis adjectionibus: ut, Met, te, ce, pte. 6. cum syllab. adject. Met adjicitur primae & secundae personae: ut Egomet, meimet, mihimet, memet, nosmet, etc. Sic Sibimet Met. quoque, ac semet dicimus. Tum●t autem in recto non dicimus, ne putetur esse verbum à tumeo, sed tuimet, tibimet, temet, nosmet etc. Te adjicitur istis, Tu, ut, ture; te, ut tete. Ce adjicitur obliquis hor●m pronominum, Hic, Te. Ce. ille, iste, quoties in s desi●●nt; ut, Huiusce, hisce, illiusce, hosce, illosce. Pte apponitur istis ablativis, Meâ, ut Meapte: P●a. Tuâ, Tuapte: Suâ, Suapte: Nostrâ, Nostrapte: Vestrâ, Vestrapte. Interdum etiam masculinis & neutris adjici solet▪ ut, Meopte marte, tuopte labore, suopte jumento, nostropte damno, etc. Quis & Qui ad hunc modum componuntur. Quis, in cōpositione hisce particulis postponitur, Quis. En, ut Ecquis, Et haec tam in foemininosingulari, quam in neutro plurali, qua habent, non qua: ut, Siqua mulier, Nequa flagitia, etc. Ne, Nequis, Alius, Aliquis, Num, Nunquis, 〈◊〉 Siquis, Praeter 〈…〉 utrumque in foeminino habere reperitur, Ecquae & Ecqua. 〈◊〉. His autem particulis p●●●onitur Quis in compositione, Nam, ut Quisnam, E● haec ubique (praeterquam in ablativo singulari) quae habent, non qua: ut, Quaenam doctrina? Negotia Piam, Quispiam, Putas, Quisputas, Quam Quisquam, Que, Quisque: quaepiam, Optima quaeque. Quis etiam cum seipso componitur; ut Quisquis, 〈◊〉 quod & in hunc modum variatur; Nominativo Quisquis, quicquid, Accusativo Quicquid; Ablativo Quoquo, quaqua, quoquo. Qui▪ in compositione praeponitur his particulis. Dam, 〈◊〉 ut Quidam, Et haec ubique (praeterquam in ablativo singulari) qua retinent, non qua: ut▪ Vis, Quivis, Libet, Quilibet, Cunq. Quicunque Quaedam puella, Quaecunque facinora. ¶ DE VERBO. VErbum est pars orationis, quae modis & temporibus inflexa, esse aliquid, ageréve, aut pa●● significat: ut, Sum, existo: moveo, moveor: tan●o, tangor. Verbum dividitur inprimis in personale, ut Doceo: & impersonale, ut Oportet. Personale est, quod certis personis distinguitut: Verbum▪ Personale. Verbum Impers●●●● ut, Ego lego, Tu legis, Hic legit, Illi legunt. Contrà, Impersonale dicitur, quod diversarum personarum vocibus non distinguitur nec variatur: ut, Poenitet, taedet, miseret, oportet. DE ACCIDENTIBUS VERBO. Verbo quidem accidunt ista▪ Genus, modus, tempus▪ Figura, Species, Pe●sona, Numeru● 〈◊〉 DE GEN●●E. Quinque sunt verborum genera. Acti●um, Deponens, ●assivum, Neutrum, Commune. ●CTIWM. Activum est, quod agere significat, & in o finitum, passivum in or formare potest: ut, Doceo, doceor; Activum▪ Lego, legor. PASSIWM. Passivum est, quod 〈◊〉 significat, & in or finitum, activi formam, ● dempto, resumere potest: ut, Amor, amo▪ Afficior, asficio. NEUTRUM. Neutrum est, quod in o vel in m finitum, nec activam, nec passivam formam integrè induere potest: ut, Curro, ambulo, jaceo, sum. Neutrorum tria sunt genera. Nam aliud Substantivum dicitur; ut, Sum, es, est, sumus, etc. Aliud Absolutum; sic dictum quod ipsum Neutrum substantiv● Neutrum absolutum▪ per se sensum absolvat. Atque hocrursum duplex est: Nam alterum actionem completā in ipso verbo significat, nec in aliud transeunum; ut, Ambio, dormio, pluit, ningit; alterum verò passionem in ipso completam indicat; ut, Illeo, rubeo, albesco, nigresco. Est praeterea & aliud, cujus actio in rem cognatae T●●tium genus 〈◊〉. significationis transit, ac tertiam personam passivae vocis usurpat: ut, Bibo vinum, Vinum bibitur, Curro stadium, Stadium curritur. Vivo vitam, Vita vivitur. Sunt denique, quae fimplicia quidem neutra sunt, composita verò agendi vim concipiunt: ut, Eo ●d●o, mingo, commingo. ●EPONENS. Deponens, quo● 〈◊〉 finitum, vel activi significationem habet; ut 〈◊〉 verbum: vel neutri, ut Deponens. Philosophor. COMMVN Commune, quod in or finitum, ●m activam quàm passivam significationem obtinet ut, Veneror, crimin●●, Commune. consolor, stipulor, speculor, osculor, adulor, frustror, dignor, testor, interpretor, amplector, meditor, experior, ementior, multáque id genus alia, quae passim apud veteres reperias. DE MODO. Modi verborum sex enumerantur. Indicativus, qui simpliciter aliquid fieri, aut non Indicativus. ●ieri definit: ut Probitas laudatur & alget. Hic modus aliquando per interrogationem usurpatur, ut, Qui● legit haec? Aliquando per dubitationem; ut, Anin astu venit aliud ex alio malum? Imperativus, quo inter imperandum utimur. Hic modus futurum non habet, sed praesens duplex: ut apud Imperativus Propertium; Aut si es dura, nega; sin es non dura, venito. Virg. Tityre dum redeo (brevis est via) pasce capellas; Et p●tum pastas age Tityre, & inter agendum O●●ur sare capro (cornu ferit ille) caveto. Praeteritum autem à Subjunctivo mutuatur. Cic. Sed amabo te, nihil incommodo valetudinis tuae fecer●▪ Martial. Dic quotus es, quanti cupias caenare? nec ullum Addideris verbum, coena parata tibi est. Quin & illapassiva, Praeceptum sit, dictum ●it, ●eterminatum sit, praeteriti Imperativi esse fatetur Priscianus. Hic modus etiam permissivus dicitur, quòd interdum per hunc permissio significetur: ut, Si sine pace tua, atque invito Numine, Troes Italiam petiere, luant peccata, nec illos 〈…〉. Denique aliquando etiam ●●ppositivus, aut hortativus appellatur: ut V●●gilius; — eamus, & in 〈…〉 arma ruamus. Optativus, quo 〈…〉 fieri rem aliquam; nec refert factáne sit, a fiat, an sit facienda: ut, utinam Optativus. bonis literis suus 〈◊〉 honos. Modus optativus, Potentialis, & Subjunctivus, quinque se parata eisdē vocibus tempora habere videntur; ut est author Linacrus. Praeterea notandū est, praesens hujus modi assumere quandoque significationem futuri: ut, utinam aliquando tecum loquar. Potentialis, quo posse, velle, aut debere fieri aliqui● Potentially▪ significamus: ut, Expectes eadem â summo, minimoque poeta; pro potes expectare. Non expectes, ut statim gratias agat, qui sanatur invitus; pro non debes expectare▪ Quis enim rē tam veterem pro certo affirmet? pro vult affirmare. Graeci hunc modum nunc per Indicativum, nunc Graecorum optandi 〈…〉. per Optativum & particulam 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 exprimunt. Subjunctivus, qui nisi alteri subjiciatur orationi, Subiunctivus. vel alteram sibi subjectam orationem habeat, per se sententiam non absolvit: ut, Sifueris felix, multos numerabis amicos: Tempora si suerint nubila, solus eris. Nota. Temporun igitur vocibus hi tres modi per omma (sicut dictum est) conveniunt: discernuntur ver● significatu, & signis. Optativus enim semper adhaeret adverbio cuipiā optandi: ut, Vtinan veniat aliquando tempus. Potentialis verò neque ullum adverbium adjunctum habet, nec conjunct on●m. Subjunctivus autem semper aliquam conjunctionem annexam habet: ut, Si venero, Vt taceas; Cùm coenavero. Infinitivus, qui agere quidem aut pati significat, at 〈◊〉. citra certam numeri & personae differentiam: ut, Malim probus esse, quàm haberi. DE TEMPORE. 〈…〉. Praesens, quo 〈…〉 geri significatur; ut Scribo. Prae●●●●. Imperfectum, quo prius q●●dem aliquid in agendo fuisse significatur, non 〈◊〉 absolutam tunc Imperfect. temporis fuisse actionem: ut, Virgil. Hic templum Iuneniingen● Sidonia Dido Condebat: Erat enim adhuc in oper●. Perfectum, quo praeterita absolutáque significatur actio. Hoc in passivis, deponentibus, & communibus Perfectum. duplex est, & ob id duplici circuitione explicatum: Alterum, quo proximè praeteritum exprimitur: ut Pransus sum: Alterum, quo ulterius praeteritum indicatur, ut Pransus fui. Non enim, si modò pransus fis, pransus fui commodè aptéve dixeris. Plusquam perfectum, quo actio jamdiu praeterita Plusquam perfectum. Futurum. significatur. Futurum, quo res in futuro gerenda significatur. Hic Promissivus modus à nonnullis vocatur, qu●d videatur aliquid promittere, aut velle facere: ut Ovid. Jbimus ô Nymphae, monstrataque saxa petemus. Hujus aliud genus est, quod Exactum vocant ut, Videro, abiero. Ter. Si te aequo animo ferre accipiet, negligentem feceris. Quod quidem exactum futurum etiam in subjunctivo modo reperitur: ut Plin. Erosecurior dum legam, statimque timebo cùmleger●. DE FIGURA. Figura est duplex: Simplex, ut Facio; Composita, ut Calefacio. Verba composita quorum simplicia exoleverunt, sunt, Defendo, offendo, aspicio, conspicio, adipiscor, experior, comperior, expedio, impedio, deleo, imbuo, compello, appello, incendo, accendo, ingruo, congruo, infligo, instigo, impleo, compleo, & id genus alia. Quaedam etiam videntur à Graecis nata: ut, Impleo, à 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉. Percello, à 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉. DE SPECI● Species est duple● Primitiva, quae est 〈◊〉 verbi positio: ut Ferveo. Primitiva. Derivativa. Derivativa, quae ●●rimitiva deducitur, ut fervesco. Derivativorum ●●nera sunt quinque. Inchoativa, à Grammaticis appellata (quae Valla Inchoativa. meditativa poti●s, & augmentativa appellat,) in sco desinunt: ut, Labasco, calesco, ingemisco, edormisco. Haec autem inchoationem significant, ut Lucescit, d est, incipit lucere, aut certè gliscere & intendi: ut apud Virgil. Expleri mentem nequit, ardescitque tuendo: hoc est, magis magisque ard●t. Ex his pleraque pro thematibus primariis usurpantur: ut, Timesco, hisco, conticesco, id est, Timeo, hio, taceo. Frequentativa desinunt in't to, so, xo, aut tor: ut visito, Frequentativa. affecto, scriptito, pulso, viso, quasso, nexo, texo, vexo, sector, scitor, sciscitor. Significant autem vel assiduitatem quandam; vel conatum: ut, Dictito, id est, frequenter dico; viso, id est, eo ad videndum. Huc pertinent & illa, vellico, fodico, albico, et Apparativa. fimilia idgenus, quae à Grammaiicis etiam apparativa appellari solent. Desiderativa finiunt in urio: Ut, Lecturio, parturio, Desiderat esurio, coenaturio. Haec ad significationem suorum Primitivorum studium, atque apperentiam quandam adjiciunt: ut, Lecturio, id est, Legere cupio; Coenaturio, id est, cupio coenare. Diminutiva, in lo, vel sso, exeunt: ut, Sorbillo, cantillo, pitisso, id est, parùm ac modicè sorbeo, canto, bib●. Diminutiva. Imitativa sunt, quae imitationem significant: ut, Patrisso, Atticisso, Platonisso. At Latini hâc formâ Imitativa. non adeo delectati sunt: unde pro Graecisso, Graecor usi sunt: ut Cornicor, à cornice; Vulpinor, à vulpe; Bacchor, à Baccho. DE PERSONA. Tres sunt ●●rbi personae: prima, ut Lego; Secunda, ut Legis; 〈…〉 Legit. DE NV●ERO. Numeri sunt duo; Singula●● ut Lego; Pluralis, ut Legimus. DE CONJVGAT●ONE. Quandoquidem de conjugan●●rum verborum tatione in rudimentis Anglicis traditum est, quae pueritanquam ungues suos exactissime callere debent: proximum fuerit, ut hae Gulielmi Lilii de praeteritis & supinis regulae (lucidissimae quidem illae, compendiosissimaeque, nec sane minùs utiles) pari aviditate imbibantur. G. LIL. DE SIMPLICIUM Verborum primae Conjugationis communi Praeterito. 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉. A Sin praesenti perfectum format in avi; Vt, nonas navi, vocito vocitas vocitavi. Demelavo lavi, juvo juvi; nexóque nexui; * Hypermeter versus plus justo unasyllaba constat, sed collidenda ●um prima vote sequentis versus; id quod omnium commune est. Et seco quod secui, neco quod necui, mico verbum Quod micui, psico quod plicui, srico quod fricui dat. Sic domo quod domui, tono quod tonui, sono verbum Quod sonui, crepoquod crepui, veto quod vetui dat. Atque cubo cubui: rarò haec formantur in avi, Do das ritè dedi, sto stas formare steti vult. Secundę Conjugationis commune Praeteritum. ES in praesenti perfectum format ui dans; 〈…〉▪ Vt nigreo nigres nigrui: jubeo excipe jussi; Sorbeo, sorbui habet, sorpsi quoque, mulceo mulsi; Luceo vult luxi, sedeo sedi, videóque Vult vidi; sed prandeo prandi, strideo stridi▪ Suadeo suasi, rideo risi, habet ardeo & ●rsi. Quatuor his infrâ 〈◊〉 syllaba prima: Pendeo namque pependi, 〈…〉 uúltque momordi, Spondeo habere spospon●●, tondeo uúltque totondi. L vol R ante 〈…〉, geo vertitur in si; Vrgeo ut ursi, 〈…〉, dat quoque mulxi: 〈◊〉▪ Frigeo frixi, lugeo luxi, habet augeo & auxi. Dat fleo fles flevi, leo les levi, indéque natum Deleo delevi, pleo ples plevi, neo nevi: A maneo mansiformatur: torqueo torsi, Haereo vult haesi. Veo fit vi; utferveo servi: Niveo, & indè satum poscit conniveo nivi V●●▪ Et nixi: cieo civi, vieóque vievi. Tertia Conjugatio. TErtia praeteritum formabit ut hîc manifestum. Bo fit bi, ut lambo lambi: scribo excipe scripsi, Bo. Et nubo nupsi; antiquum cumbo cubui dat. Co fit ci, ut vinco vici: vult parco peperci Co▪ Et parsi, dico dixi, duco quoque duxi. Do fit di, ut mando mandi: sedscindo scidi dat, Do▪ Findo fidi, fundo fudi, tundo tutudique; Pendo pependi, tendo tetendi, pedo pepédi: junge cado cecidi, pro verbero caedo oecidi. Cedo▪ Cedo pro discedere, sive locum dare, cessi: Vado, rado, laedo, ludo, divido, lrudo, Claudo, plaudo, rodo, ex do semper faciunt ●i. Go fit xi, ut jungo junxi: sed r ante go vult si; Vt spargo sparsi: lego legi, & ago facit egi; ●o▪ Dat tango tetigi, pungo punxi pupugique: Dat frango fregi: cùm signat pango pacisci, Vult pepigi; pro jungo, pegi; pro cano, panxi. Ho fit xi; trah● ceu traxi docet, & veho vexi. Ho. Lo. Lo fit ui, colo ceu colui: psallo excipe cum p, 〈…〉 salli format utrumque: Dat vello velli, vulsi 〈◊〉, fallo fef●lli, ello pro frango, ceculi; pello p●●●lique. Mo fit ui, vomo seu vomui: sea 〈◊〉 facit emi, ●mo petit compsi, promo prompsi: 〈◊〉 demo Mo. Quod formet dempsi, sumo sumpsi, prem● pressi. No fit vi sino ceu sivi: temno exci●e t●●psi; No. Dat sterno stravi, sperno, sprevi, lino levi, Inter dum lini & livi; corno quoque crevi: Gigno, pono, cano, genui, posui, cecini dant. Po fit psi, ut scalpo scalpsi; rumpo exciperupi; Po. Et strepo quod format strepui, crepo quod crepui dat. Quo fit qui, ut linquo liqui: coquo demito coxi. Quo. Ro. Ro fit vi, sero ceu pro planto & semino, sevi, Quod serui meliùs dat mutans significatum: Vult verro verri & versi, uro ussi, gero gessi, Quaero quaesivi, tero trivi, curro cucurri. So, velut accerso, arcesso, incesso, atque incesso, So. Formabit fivi: Sed tolle capesso capessi, Quodque capessivi facit, atque facesso facesso, Sic viso visi: sed pinso pinsui habebit. Sco fit vi, ut pasco pavi: vult posco poposci. Sco. Vult didici disco, quexi formare quinisco. To fit ti, ut verto verti: sed sisto notetur To. Pro facio stare activum, nam jure stiti dat, Dat mitto misi, petij peto sive petivi. Sterto stertui habet, meto messui: ab ecto fit exi, Vt, flecto flexi: pecto dat pexui, habetque Pexi; ●tiam necto dat nexui, habet quoque nexi. Vo fit vi, ut volvo volvi: vivo excipe vixi. Vo. exo ut nexui facit, sic texo texui habebit. Xo. N Fit cio ci: ut, facio feci, jacio quoque jeci; Cio, ntiquum lacio lexi, specio quoque spexi. Fit dio di, ut fodio fodi. Gio, ceu sugio gi. Dio. 〈◊〉. ●io. Fit pio pi, ut capio c●pi: cupio excipe pivi, Et rapio rapui, sapio sapui atque sapivi. Fit rio ri, ut pario peperi. 〈◊〉, geminans ●▪ Rio. Tio. Vt quatio quassi, quod vix ●●●eritur in usu. Denique uo fit ui, 〈◊〉 statui: luo pluvi Uo. Format, sive plui; 〈◊〉 struxi, fluo fluxi. Q●arta Conjugatio. QVarta dat is ivi, ut monstrat scio scis tibi scivi: Excipias venio dans veni, cambio campsi, Excip. Venio, cambio, etc. Raucio rausi, fartio farsi, sartio sarsi, Sepio sepsi, sentio sensi, fulcio fulsi, Hauric item hausi, sancio sanxi, vincio vinxi, Pro salto salio salui, * Pes proceleusmaticus. & amicio amicui dat, Par●●ùs utemur cambivi, haurivi, amicivi, Sepivi, sanxivi, sarcivi, atque salivi. De Compositorum Verborum Praeteritis. PRaeteritum dat idem simplex & compositivum, Vt docui edocui monstrat. Sed syllaba semper, Quam simplex geminat, c●mposto non geminatur: Praeter quam tribus his, praecurro, excurro, repung●: Atque à do, disco, sto, posco, ritè creatis▪ A plico compositum cum sub, vel nomine, ut ista, 〈◊〉. Supplico, multiplico, gaudent sormareplicavi: Applico, complico, replico, & explico, ui vel in avi. Quamvis vult oleo simplex olui, tamen inde Oleo. Quod vis compositum meliùs formabit olevi.: Simplicis at formam redolet sequitur, subolètque. Composita â pungo formabunt omnia punxi. Pungo. Vult unum pupugi, interdúmque repungo repunxi. Natum â do, quando est inflexio tertia, ut addo, Credo, edo, dedo, reddo, perdo, abdo, vel obdo, Do. Condo, indo, trado, prodo, vendo, didi: at unum Abscondo abscondi. Natum â sto stas stiti habebit. S●. Mutantia primam vocalem in E. 〈…〉 ●●mplicia praesentis, praeteritique, Si componantur, 〈◊〉 primam in e mutant: Damno, lacto, sacro, fallo, arce●, 〈◊〉, satiscor, Partio, carpo, patro, scando, spargo▪ ●arióque, Cujus nata peri duo comperit & 〈◊〉 dant: Pario. Caeterased pervi; velut haec, aperire, verire. A pasco, pavi: tantum compôsta notentur Haec duo, compesco, disp●sco, pescui habere: Caetera, ut epasco, servabunt simplicis usum. Pasco. Mutantia primam vocalem in I. HAec, * Posthab●o simplicis form●● sei 〈◊〉. habeo, lateo, salio, statuo, cado, laedo, Pango danspegi, cano, quaero, caedo, cecidi, Tango, egeo, teneo, taceo, sapio, rapióque, Si componantur, vocatem primamin i mutant: Vt rapio rapui, eripio eripui: â canonatum, Praeteritum per ui, ceu concino concinui dat. Cano. A placeo sic displiceo; sed simplicis usum Haec duo, complaceo cum perplaceo, bene servant. Placeo. Composita â pangoretinent, a quatuor ista, Depango, oppango, circumpango atquerepango. Pango. A maneo, mansi, minui dant quatuor ista, Man●o. Praemineo, emineo, cum promineo, immineóque: Simplicis at verbi servabunt caetera sormam. Composita â scalpo, calco, saito, a per u mutant: 〈◊〉 calco, sal●o. Id tibi d●monstrant exculpo, inculco, resulto. Composita â claudo, quatio, lavo, rejiciunt a: Id docet â claudo, occludo, excludo: â quatióque, Claudo, qu●tio, la●o. Percutio, excutio: â lavo, proluo, diluo, nata. Mutantia primam vocalem in I, praeterquam in Pręterito. HAec si componas, Ago, emo, sedeo, rego, frango, Excip 〈◊〉 Co●mo. Et capio, jacio, lacio, specio, premo, semper Vocalem primam praesentis in i sibi mutant, Praeteriti nunquam; ceu, frango refringo refregi: A ca●io incipio incepi Sed pauca notentur: Namque suum simplex perago sequitur, satagoque. Atque ab ago dego dat degi, cogo, coegi: Ago. Rego A rego sic pergo perrexi, vult 〈◊〉 surgo Surrexi, media praesenti● 〈◊〉 ademptâ. Nil variat facio, nisi ●●aeposito praeeunte: Facio Id docet olfacio, cum ●●fàcio, inficióque. A lego nata, re, * s●●per, prae, sub, trans, praeeunte, Lego. Praesentis servant v●●alem; in icaetera neutant: De quibus haec, intelligo, diligo, negligo, tantùm Praeteritum lexi faciunt; reliqua omnia legi. De simplicium verborum Supinis. NVnc ex praeterito discas formare Supinum. Bi sibi tum format, sic namque bibi bibitum fit. Bi. Ci. Ci fit ctum; ut, vici victum, testatur & ici Dans ictum; feci factum, jeci quoque jactum. Di fit sum, ut, vidi visum: quaedam geminant f; Di. Vt pandi passum, sedi sessum: adde scidi quod Dat scissum, at que fidi fissum, fodi quoque sossum. H●c etiam advertas, quòd syllaba prima supinis, Quam vult praeteritum geminari, non geminatur: Idque totondi dans tonsum docet, atque cecidi Quod caesum, & cecidi quod dat casum, atque tetendi Quod tensum & tentum, tutudi tumsum, atque pepédi Quod format peditum; adde dedi quod jure datum vult: Gi fit ctum, ut legilectum: pegi pepigique Gi▪ Dat pactum, fregi fractum, tetigi quoque tactum, Egi actum, pupugi punctum, fugi, fugitum dat. Li fit sum; ut salli, ftans pro sale condio, salsum● Dat pepulipulsum, ceculi culsum, atque fefolli Li, Falsum; dat velli vulsum: tuli habet quoquelatum, Mi, ni, pi, qui, tum fiunt; velut hîc manifestum, ●●, ni, pi, qui Emi emptum, veni ventum, cecini à cano cantum, A capie cepi dans captum, à coepio coeptum, A rumpo rupi ruptum, liqui quoque lictum. Ri fit sum, ut verri versum: peperiexcipe partum. Ri. Si. Si fit sum, ut visi visum: tamens geminato 〈…〉: fulsi excipe fultum, Hausi hauftum, sarsi 〈◊〉, farsi quoque fartum, Vssi ustum, gesss gestum; 〈◊〉 tortum Et torsum, indulsiindultum 〈◊〉 requirit. Psi fit ptum, ut scripsi scriptum. 〈◊〉 excipe campsum. P●i. Ti▪ Ti fit tum; â sto namque steti,, â 〈…〉 fit, Praeterito, commune statum: verti excip●versum. Vi fit tum, ut flavi flatum: pavi excipe pastum; Vi. Dat lavi lotum, interdum lautum atque lavatum; Potavi potum, interdum facit & potatum: Sed favi fautum, cavi cautum; à sero sevi Formes ritè satum; livi linique litum dat; Solvi à salvo solutum, volvi á volvo volutum; Vult fingultivi singultum, veneo venis Venivi venum, sepelivi rités●pultum. Quod dat ui dat itum, ut domui domitum: excipe qu●●vi▪ Verbumin uo, quia semper ui formabit in utum; ●●. Exui ut exutum: á ruo deme rui, ruitum dans. Vult secui sectum, necui nectum, fricuique Frictum, miscuiitem mistum, * ●es Procel●●smaticus. ac amicui dat amictum: Torrui habet tostum, docui doctum, tenuique Tentum, consului consultum, alui altum alitumque; Sic salui saltum, colui occului quoque cultum: Pinsui habet pistum, rapuiraptum; seruîque Asero vult sertum; sic texui habet quoque textum. Haec sed ui mutant in sum: nam censeo censum, Cellui habet celsum; meto messui habet quoque messum; Quaedam mutant ui in sum Nex ui item nexum, sic pexui habet quoquepexum: Dat patui passum, ca●ui cassum caritumque. Xi fit ctum, ut vinxi vinctum, quinque abiicium n: Nam finxi fictum, minxi mictum, inque supino Dat pinxi pictum, strinxi, rinxi quoque rictum. Xum, flexi, plexi, fixi dant; & fluo fluxum. De Compositorum Verborum Supinis. COmpsitum ut simplex formatur quodque supinum, 〈◊〉. Ouamvis non eadem st●t semper syl●aba utrique. Composita à tunsum, ●●mptâ n, tusum; à 〈…〉, R●o. Salio. S●ro. I mediâ dempta, rutum; & à 〈◊〉 quoque sultum: A sero, quando satum 〈◊〉, composta situm dant. Haec, captum, factum, 〈◊〉, raptum, a per e mutant; Et cantum, partum, 〈◊〉, carptum, quoque ●artum. Verbum edo 〈◊〉, non estum, sed facit esum: 〈◊〉. Vnum duntaxat comedo, formabit utrumque. A nosco tantum duo cognitum & agnitum habentur; Caetera dant notum: nullo est iam noscitum in usu. De Praeteritis Verborum in Or. VErba in or, admittunt ex posteriore supino Praeteritum, verso ●per us, & sum consociato Vel fui: ut a lectu, lectus sum vel fui. At horum Nunc est deponens, nunc est commune notandum: Nam labor lapsus, pati●r dat passus, & eiu● 〈◊〉. Nata; ut, compatior compassus, perpetiorque Formans perpessus, fate or quod fassus, & indè Fateor. Nata; ut, confiteor confessus, diffiteorque Gradior. F●rmans diffessus: gradior dat gressus, & indè Nata; ut igredior digressus. junge fatiscor Fessus sum, mensus sum metior, utor & usua. Pro tex● orditus, pro incepto dat ordior orsus, Nitor nisus vel nixus sum, ulciscor & ultus: Irasc●r ●imul iratus, reor atque ratus sum, Obliviscor vult oblitus sum: fru●r optat Fructus vel Fruitus, misererijunge misertus. Tuor & Tueor. Vult tuor & tueor non tutus sed tuitus sum, Quamvis & tutum & tuitum sit utrique supinum: A loquor adde locutus, & â sequor ad desecutus; Experior facit expertus: formare paciscor Gaudet pactus sum, nanciscor nactus: apiscor, Apiscor. Quod vetus est verbum, eptus sum; unde adipiscor adeptm junge queror questus, proficiscorjunge profectus; Expergiscor sum experrectus: & haec quoque, commi▪ 〈…〉, nascornatus, moriórque Mortuus, atque orior 〈◊〉 ●raeteritum facit ortus: De verbis geminum p●●teritum habentibus, viz. Activae & Pa●●●vae vocis. PRaeteritum activae & passivae 〈◊〉 habenthaec; Coeno coenavi & coenatus sum tib●●ormat, juro juravi & juratus, potoque potavi * Versus hype●meter. Et potus, titubo titubavivel titubatus: Sic careo carui & cassus sum, prandeo prandi Et pransus, pateo patui & passus, placeôque Dat placui & placitus, suesco suevi atque suetus; Veneo pro vendor; venivi venditus & sum, Nubo nupsi nuptâque sum, mereor meritus sum Vel merui: adde libet libuit libitum; & licetadde Quod licuit licitum, taedet quod taeduit & dat Pertaesum: adde pudet faciens puduit puditúmque; Atque piget, tibi quod format piguit pigitumque. De Neutro-passivorum praeteritis. NEutro passivum sic praeteritum tibi format, Gaudeo gavisus sum, fid● fisus, & audeo * Versus hypermeter. Ausus sum, fio, factus, soleo solitus sum, Moereo sum moestus: sed Phocae nomen habetur. De Verbis praeteritum mutuantibu●. QVaedam praeteritum verba accipiunt aliundè: ●lavesco. ●rubesco. L●cesco. Inceptivum in sco, stans pro primario, ●doptat Praeteritum ejusdem verbi: vult ergò tepesc● A tepeo tepui, fervesco à serveo fervi; A video cerno vult vidi▪ à concutio vult Praeteritum quatio concussi; à percutióque Percussiferio; ● mingo vult meio minxi; A sedeo sido vult sedi, à suffero tollo Sustuli; & à suo sum fui a tulo ritè sero tuli; Asto sisto steti, tantùm pro stare, furóque Insanivi, à verbo ejusdem signific●ti: Sicposcunt, vescor, med or, 〈◊〉, reminiscor, Praeteritum à pascor, 〈◊〉, liquesio, recordor. De Verbis ●raeterito carentibus. PRaeteritum fug●unt, vergo, ambigo, glisco, fatisco, Silve●●●. Frut●cesco▪ Ster●iesco. Diesco. Desiderativ● ut, Micturio. Scripturio. Iturio. Cacaturio. Polleo, nide●: Ad haec, inceptiva, ut puerasco: Et passiva, quibus caru●re activa supinis; V●metuor, tim●or: Meditativa omnia, praeter Parturio, esurio, quae praeteritum duoseruant. Verba Supinum rarô admittentia. HAec rarò aut nunquam retine●unt verba supinum, Lambo, mico micui, rudo, scabo, parco peperci, Dispesco, posco, disco, compesco, quinisco, Diego, ango, sugo, lingo, ningo, satagóque, Psallo, volo, nolo, malo, tremo, strideo, strido, Flaveo, liveo, avet, pav●o, conniveo, fervet: A nuo compositum, ut renuo, à cado, ut incido; praeter Occido, quod facit occasum, recidóque recasum: Respuo, linquo, luo, metuo, cluo, frigeo, calvo, Et sterto, timeo. Sic luceo, & arceo, cujus Composita crcitum habent: Sic à gruo, ut ingruo, natum▪ Et quaecunque in ui formantur neutra secunda: Exceptis oleo, doleo, placeo, taceóque, Pareo, item & careo, noce●, pateo, lateóque, Et valeo, caleo: gaudent 〈◊〉 na ●que supi●▪ De Verbis Defectivis. SEdnunc, ut totum percurras ordine verbum, Istis pauca dabis mutilata & anomala verba: Quae quia clauda quidem remanent, nec versibus apta, Qui rectis pedibus plenisque incedere gaudent, Hisce sequens dabitur, quem cernis, sermo solutus. Praesens Indicativi, Aio, ais, ait, Plural. aiunt. 〈…〉, Aiebam, aiebas, aiebat. Ai●. Plu. Aiebamus, aiebatis, ●●ebant. Imperativus, Ai. Praesens Optativi, 〈◊〉▪ & Subjunctivi, Aias aiat. Plural. Aiamus, aiant. 〈◊〉 particip. Aiens. Praesens Optativi, & Subjuncti▪ Ausim, ausis, ausit. Plural. Ausint. Ausim. Indicat. Salvebis. Imper. Salve, salveto. Plural▪ Salvete, salvetote, Infinit. Salvere. Salv●. Imperat. Ave, aveto, Pl. Avete, avetote. Infin. Avere. A●●. Imperat. Cedo; Plural. Cedite: id est, Dic, vel porrige; Dicite, vel porrigite. Ced●. Futurum, Faxo velfaxim, faxis, faxit, pro faciam vel fecer●. Plural. Faxint. Fax●. Imperfectum Optat. Potent. & Subjunct. Forem, fores, foret; pro essem, esses, esset. Plur▪ Forent. Forem. Infinitivus, Fore, id est, Futurum esse. Praesens Indicat. Quaeso. Plural. Quaesumus. Infit, sola vox est, dicit, seu dixit significans. Plural. Qu●so. 〈◊〉. Infiunt, id est, Dicunt. Praesens Indicativi, Inquio vel inquam, inquis inquit. Plural. Inquimus, inquiunt. 〈◊〉. Praeter. perfectum, Inquisti, inquit. Futurum, Inquies, inquiet. Imperat. Inque apud Terent. Inquito apud Plautum. Praesens Optativi, Potentialis, & Subjunctivi, Inquiat. Particip. Inquiens. Indicat. Valebis. Imper. Vale, valeto. Plural. valeto▪ valetote. Va●●▪ Infinit. Valere. Haec quatuor sequentia, Odi, coepi, memini, no●●, omnes voces praeteriti perfecti & plusquam perfecti Odi, coep●, memini novi. omnium modorum integras habent; ut & futuri quoque, quoties à praeterito indicativi formatur: in reliquis magna ex parte deficiunt, nisi quòd Memini in Imperativo Sin. Memento, Plur. Mementote habet. Odi, novi, & coepi, carent Imperativo. Notabunt praeterea pueri▪ Dor, furo, for, der, fer à for, simplicia non reperi●●: Praeterea, Dic, pro Dice, Voces esse per Apocopen concisas & decurtatas. Duc, Duce, Fer, Fere, Fac Face, Denique notabunt, Eo & queo, habere impersectum Ibam, quibam: in futuro, Ibo, quibo. ¶ De verbis Impersonalibus. ET de Personalibus quidem hactenus dictum esto; deinceps verò de Impersonalibus dicendum, quae nominativun certae personae non recipiunt, sed mutatur nominativus personae in obliquos: ut quod Anglicè personaliter dicimus, I must reade Virgil, Latine impersonaliter effer●ur, Opartet me legere Virgilium. Impersonalia igitur appellantur, non quòd person â careant, (habent enim, ut videmus, vocem tertiae Imperso●●lia cur 〈◊〉 dicta. personae tam activam quàm passivam, quamplurima) sed quia nullius personae aut numeri certam significationem, nisi ex adjuncto nominis vel pronominis casu obliquo, sortiantur: Nam Oportet me, primae personae esse videtur, numerique singularis▪ Oportet nos, primae personae plurali●: Oportet te, secundae personae singularis: Oportet vos, secundae pluralls: atque itidem de reliquis. Sunt igitur Impersonalia duplicia: Activae vocis & passivae vocis. Impersonalia activae voei● sunt haec & his simill● Impersonalia activae voci●. Est, Accidit, Interest, Contingit, Vacat, juvat, Refert, Evenit, Praestat, Constat, Placet, Expedit, Restat, Conducit Libet, Liquet, Decet, Miseret Poenitet, Licet, Oportet Piget, Taedet, Solet, Potest, Pudet. Denique nullum 〈…〉 est tam personale ut non idem impersonalis 〈◊〉 possit induere; nec è diverso. Horum tamen quaeda●● personaliter usurpantur ut, Virtus placet probis. ●●cunia omnia potest: Ars juvat egentes. Quaedam verò semper manent impersonalia: ut, Pudet, poenitet, oportet. Tametsi legere est apud Terentium; Quae adsolent, quaeque oportent signa ad salutem esse, buic omnia adesse video. Conjungantur autem in tertia persona singulari Con●ugan●r interti● persona. per omnes modos. A Liquet, non extat praeteritum. Taedet, pertaesum format. Miseret & miserescit, misertum est. Inveniuntur etiam in usu, Placitum est, Praeterit. à Placet. Libitum est, Libet. Puditum est, Pudet. Licitum est, Licet. Pigitum est, Piget. Impersonalia passivae vocis fiunt ab omnibus verbls activis & neutris: ut, Curritur, turbatur. Impersonalia Supinis, & vocibus Gerundij carent DE GERUNDIIS. GErundia porrò voces participiales vocari possunt, quòd fimilia participijs sunt: sicut proverbialia dicimus, quae sunt fimilia proverbijs. Proinde quia parum videbamus convenire inter Grammaticos, utrùm ad verba, an ad participia propids pertineant, hic in confinio utriusque partis relin quimus, ut, utri velint, sese regno addicant. Porro à nomine casum, à verbo agendi vel patiendi vel neutrius significationem accipiunt. Et quia temporum nec discrimen discretis voclbus recipiunt, neque numeros aut personas admittunt, ideo n●c justa verba esse possunt, n●c participia. Gerundij terminationes sunt tres. Di, Genitivi casus. Da ●ativi & Ablativi. Terminationes Ger●dij ●um, Nominativi & Accusat. Gerundia autem ●ctivè majore ex parte significare, nulli dubiu● est, licèt interdum etiam passiuè significent 〈◊〉 rei exempla erunt ista: Athenas qus ue ●issus er●diendi causâ: id est, ut erudiretur. Vritque vi lendo Foemina: id est, dum vi●etu●. Satis ad cognoscendum ill●stria: id est, ut cognoscantur. Ars ad discendum facilis: id est, ut discatur. DE SUPINIS. SVpina quoque meritò participialia verba dicuntur, Supi●●. ●mniáque cum gerundij vocibus comunia habent, Ex●unt autem, prius in um, posterius in 〈◊〉 ut, V●sum, 〈◊〉. Significāt autem, prius quidem ferè actiuè (sicur in rudimentis dictum est) posterius verò passive. ¶ DE PARTICIPIO. Participium est pars orationis inflexa casu; Participi●●▪ quae à Nomine, genera, casus & declinationem, à Verbo▪ tempora & significationes; ab utroque numerum & figuram accipit. ACCIDENTIA PARTICIPIO. Accidunt Participio septem, Casus, Significatio, Accidentia participior●● Genus, Numerus, Declinatio, Tempus, Figura. De genere autem, & casu, & declinatione, idem hie statuendum, quod suprà in nomine est traditum. TEMPUS. Tempora participiorum sunt quatuer. Tempora particip. Praesens. Nota. Praesens in ans vel ens, ut, Amans, legens. Caeterùm iens, participium ab Eo, simplex rariùs legitur in nominativo; sed euntis, eunti, euntem, eunt●, in obliquis: cóposita verò nominativun quidem in 〈◊〉 finitum hab●●▪ genitivum autem in euntis, ut, Abiens. abeuntis; Redie. ●●redeūtis: praeter unum, Ambiens, ambientis. Han● f●rmam s●qunntur & h●●um gerundia; ut Abeundi, abeundo, abeundum: p●aeter Ambiendi, ambiendo, ambiendum. Praeteritum verò in Pr●teritam. Tus, ut Doctus. Sus, Visus. Xus, Nexus. Futurum autem duplex: Alterum quidem in rus, Futurum. activae ut-plurimùm significationis, aut neutralis: ut, ●ecturus, cursurus: Alterum verò in dus, passivae significationis semper, ut Legendus. SIGNIFICATIO. Activè significant ea participia, quae ab activis Significatio activa cadunt: ut, Docens, docturus; Verberans, verberaturus. A neutris cadentia neutraliter significant: ut, Curreus, cursurus; Dolens, doliturus. Participia in dus. A quibusdam neutris reperiuntur etiam participia in dus: ut, Dubitandus, vigilandus, carendus, dolendus. Passiuè significant, quae à passivis descendunt: ut, Lectus, legendus; Auditus, audiendus. Significatio pas●●va. Fiunt & participia passiva ab hujusmodi neutris, qu orum tertiae personae passiuè usurpantur: ut, Araturo●●re hinc, arata & aranda terra. Participia formata à deponentibus, imitantur significationem Participia ● deponentibus. suorum verborum: ut, Loquens, locutus, locuturus, à loquor. Deponentibus, quae olim communia fuerunt, manet participium futuri in dus: ut, Sequendus, Vtendus, Obliviscendus, Loquendus, Patiendus, & alia id genus. Habent & deponentia praeteriti temporis participia, quae nunc actiuè, nunc passiuè significant: ut, Virgil. Nunc oblita mihi totc●●mina. Terent. Meditata sunt 〈◊〉 omnia mea incommoda. Virgil. — mentit●●ue ●ela Agno●cunt. Communium ●●nique verborum participia ipsorum significati●nem induunt: ut, Criminans, criminatus, crimi●aturus, criminandus. Ab impersonalibus nulla extant participia, praeter Poenitens, decens, libens, pertaesus, poenitendus, Impersonalium participia. pudendus. Haec participia, praeter analogiam, à verbis suis deducuntur, Pariturus, nasciturus, sonaturus, arguiturus, Participia anomala deducta a verbis praeter analogiam. Participia de●ivata a nominibus. luiturus, eruiturus, nosciturus, moriturus, oriturus, osurus, futurus. Similia participijs sunt ista, Tunicatus, togatus, personatus, larvatus, & innumera hujus sortis vocabula quae à nominibus, non à verbis deducuntur. NUMERUS. Est & numerus in participi●s, ut in nomine: Singularis, ut legens; P●uralis, ut Legentes. Nume●●s. DE FIGURA. Figura est duplex: Simplex, ut Spirans; Composita, ut Respirans. Figura participiorum. Participia siunt nomina. Participia aliquando degenerant in nomina participialia; Vel cùm alium casum quàm suum verbum regunt: ut. Abundans lactis, Patiens inediae, Alieni appetens, Fugitans litium. Vel cùm componuntur cum dictionibus, cum quibus ipsorum verba componi, non possunt: ut, Infans indoctus, innocens, ineptus. Vel cùm comparantur: ut, Amans. Doctus, Amantior, Doctior, Amantissimus. Doctissimus▪ Velure cùm tempus significare desinunt: ut, Expectem qui me nunquam visur●● abîsti? hoc est, Qui eo animo dis●essisti, ut me ampliùs non videres. Nullam mentionem ●ecit c●●etarum, nil praetermisurus, si quid explorati haberet: id e●● ita affectus, ut non praetermitteret. Amandus est doctissimus quisque: ●● est, dignus est, vel debet amari. Vita lau●ata: id est, lau●●bilis. Esicienda est haec mollities animi: id ●st, debet ejici. Participia praesentis temporis non rarò fiunt substantiva Participia praesen. temporis fiunt ●omina. nomina. Modò in masculino genere; u●, Oriens, occidens, profluens, confluens: Modò in foeminino: ut, Consonans, continens. Modo in neutro: ut, Contingens, accidens, antecedens, consequens, Modò in communi genere, pro verbalibus in t●r vel trix: ut, Appetens, diligens, fitiens, indulgens. Animans, modò foemininun, modò n●utrū reperitur ¶ DE ADVERBIO. ADverbium est pars orationis non flexa, quae adjecta verbo sensum ejus perficit Adverbium. atque eplanat. Explanat etiam interdum & nomen: ut Homo egregi● impudens. Ne parùm sis leno. Nimium philosophus. Aliquoties & Adverbium: ut, Parùm honestèse gerit. ACCIDENTIA ADVERBIO Adverbio accidunt, Significatio, Comparatio, Species, Figura. Accidentia Adverbio. Significationis varietas ex verborum circum●●antiis colligenda est. In loco significant, Hîc, illîc, istîc, intus, foris, usquam, nusquam, ubi, ubique, ubicun que, ubilibet, utrobique, ubivis, ubi, ibi, alibi, alicubi, necubi, ficubi, Adverbia loci. inibi, ibidem, inferiùs, superiùs. Ad locum respiciunt, Huc, illùc, istùc, intro, aliò, quò, aliquò, nequò, quoquò, siquò, eò, eodèm, quolibet, quovis, quocunquè, foras, horsum, aliorsum Ad locum significanti●. dextrorsum, sinistrorsum, sursum, deorsum, utroquè, neutrò, quoquoversum. A loco denotant, Hinc, ill●nc, istinc, intus, foris, indè, undè, aliundè, ali●●●de, sicunde, necunde, indidem, A loco ●ig●●ficantia. undelibet, 〈◊〉, undecunque, superne, infernè, coelitus, fun●●tus. Denique per loc● innuunt, Hàc, illàc, istàc, quacunquè, eà, eadèm, ●●ià, aliquà, siqua, nequà, quaquà. Per locum significantia▪ Adverbia temporis sunt, Dum, quum, quando, aliquando, quamdiu, dudum, quamdudum, jamdudun, Temporis adverbia. quampridē; jampridē, usque, quousque, toties, quoties, aliquoties, heri, hodie, cras, pridie, postridie, perendie, manè, vesperi, nudiustertius, nudiusquartus, nudiusquintus, nudiussextus, etc. Diu, noctù, interdiu, nunc, jam, nuper, aliàs, olim, itē, pridē, tantisper, paulisper, parumper, saepe, rarò, subinde, identidē, p●erumque, quotidie, quotannis, nunquam, unquam adhuc, etiam pro adhuc, hactenus, in-diès, in-horàs, ut primùm, quum-primùm, simulac, simulatque. Usque temporis & loci adverbium est: ut, Vsque Vsqu● sub obscurum noctis. Ab Aethiopia est usque haec. Est & ubi pro semper, aut continuen ponitur: ut Vsque metumicuêre finus. Adverbia numeri: ut, Semel, bis, ter, quater, quinquies, sexies, septies, vigesies vel vicies, trigesies, Numeri. vel tricies, quadragies, quinquagies, sexagies, septuagies, octogies, centies, millies, infinities. Ordinis sunt, Indè, deinde, hinc, dehinc, deinceps, Ordinis▪ novissimò, imprimis, postremò, primùm, jamprimun denique, demum, tand●̄, ad-fummùm. Adverbia interrogandi sunt, Cur, quamobrem, quare, quomodo, ecquid, quin pro cur non, num, quid ita Interrogād●. quò, unde, quantùm? Vocandi sunt, Heus, ô, elio, et siqua sunt similia. Negandi: ut, Haud, non, minimè, nequaquam, ne Vocandi. pro non, & similia. Negandi. Affirmandi: ut, Etiam, sic, quidni, sanè, prorsus, nempe, nimirum, certè, profectò, adeò, planè, scilicet. Affirmandi. jurandi: ut, Hercle, mehercule, medius-fidius, Dius-fidius. Pol, aedepol, Castòr, ecastor. Jurandi. Hortandi: ut, Age, sodes, 〈◊〉, amabò, agedum, chodum, eia, agitè. Hortandi. Prohibendi: ut, Ne, non. Optandi: ut, utinam, si. ô si, ô. Prohibendi. Excludendi: ut, Modò, dummodo, tantummodo, solummodo, Optandi. tantùm, solum, duntaxat, demum. Excludendi. Congregandi: ut, Simul, unà, pariter, populatim, universim, conjunctim, etc. Congreg●di Segregandi: ut, Seorsim, gregatim, egregiè, nominatim, viritim, oppidatim, vicatim, privatim, speciatim, Segregandi. bifariam, trifariam, omnifariam, plurifariam, ostiatim. Diversitatis: ut, Aliter, secus. Eligendi: ut, Potiùs, potissimùm, imò, satiùs. Diversitatis. Eligendi. Intendendi. Intendendi: ut, Valde, nimis, nimium, immodicè, impendiò, impensè, prorsus, penitus, funditus, radicitus, omnino. Remittendi: ut, Vix, aegrè, paulatim, sensim, pedetentim. Remittendi Concedentis: ut, Licèt, estò, demùs, sit-ità, sit-san●▪ Negatae solitudi●is: ut, Non solùm, non tantùm, Concedentis Negatae solitudinis. non modò, nedum. Qualitatis: ut, Doctè, pulchrè, fortiter, graviter. Quantitatis: ut, Parum, minimè, maximè, summùm, Qualitatis. Quantitatis. ad-summùm, & similia. Comparandi: ut, Tam, quàm, magis, minùs, maximè, minimè, aequè. Comparandi Rei non peractae: ut, Ferme, fere, prope, propemodum, Rei non peractae. tantùm, tantùm non; modò non. Demonstrandi: ut, En, ecce, sic, ut cùm dicimus, scribito. Demonstrandi. Explanandi● Explanandi, ut, Id est, hoc est, quasi dicas, putà, puta, utpote. Dubitandi: ut, Forsan, forsitan, fortassis, fortasse. Dubitandi Eventus. Similitudinis Eventus: ut, Fortè, casù, forte-fortunà. Similitudinis: ut, Sic, sicut, sicuti, ità, item, itidem; tanquam, quasi, ceu, uti, velut, veluti. COM●ARATIO. Adverbia à nominibus adjectivis nata, & comparantur, & regun● casus comparativi & superlativi: Comparatis ut, Doctè, docti●s illo, doctissimè omnium: similiter Bene, meliùs, optimè. Malè, pejùs, pessimè: etiam Saepe, saepius, saepissime: Nuper, nuperri●●è & similia. SPECIES. Species est duplex, Principalis, quae ex se originem habet: ut, Heri, cras. Species adverbiorum. Nomina fiunt adyet●. Derivativa est eorum, quae nata sunt aliunde: ut Furtim, a furor; Strictim, à stringo; ●●umaniter, ab humanus Aliquando neutra adjectiva induunt formam adverbiorum, ad Graecorum imitationem: ut, Recens, pro recenter: Toruùm, pro toruè. FIGURA. Figura est duplex: Simplex, ut Prudenter, Composita, ut Imprudenter. ¶ DE CONJUNCTIONE. COnjunctio est pars orationis, quae sententiarum clausulas aprè connectit. ACCIDENTIA CONJUNCTIONI. Conjunctioni accidunt, Figura, Potestas, & Ordo. Accidentiaa. Conjunct. FIGURA. Figura est duplex: Simplex, ut nam: Composita ' ut namque. Figura. POTESTAS. Potestas, id est, significatio, est varia▪ Aliae enim è conjunctionibus Copulativae sunt: ut Et, ac, que, Potestas. atque, quoque, etiam, item, itidem, cùm, et tum. Tum item geminatum: ut, Vir tum probus, tum eruditus. Huc spectant & his contrariae: ut, Nec, neque, Tum. neu, neve. Hae quatuor sequentes, Et, que, nec, neque, cùm geminantur, Suspensivae etiam vocantur, quòd aliud Suspensivae. semper expectari faciant: ut, Et fugis, & pugnat. Nec sapit ista, nec sentit. Aliae Disjunctivae: ut, Aut, vel, ve, seu, sive. Disjunctivae. At istae, cùm geminantur, Suspensivae etiam vocantur: ut, Velscribit, vel dictat. Aliae Discretivae: ut, Sed, sed enim, at, ast, atqui, Discretivae. quidem, autem, quoque, scilicet, caeterùm, verò, enimverò, quòd si, verò, porro, quin. Aliae Rationales, seu Illativae: ut, Ergò, ideo, igitur, itaque, idcirco, quare, quamobrem, quocirca, Rationales. seu Illativae. proinde, propterea, ob eam-rèm, ea-rè: Cicer. Earèstatim ad te Aristocritum misi. Aliae Causales, id est, quae rationem praecedentis Causales. orationis inferunt: ut, Nam, namque, enim, etenim, quod, quia, quippe, utpote, siquidem, quando, quandoquidem, propterea, quòd, quoniam, quatenus, et ut Virgil. Audieras & sama suit: pr● nam, vel quia fuit: quò pro quia, ut Cicer. Non quò quicquam desit, sed quia valde cupio. Ovid. Crede mihibene qui latuit, bene vixit, & intr● Fortunam debet quisque manere suam. pro nam ve● quia. Aliae Perfectivae seu Absolutivae: ut, Vti, quò pro ut. Perfectivae. Ne & ut, pro ne non: Terent, Sed patris vim ut queas ferre. Ne, pro ut non: Cieero, Opera datur, judicia ne fiant. Aliae Continuativae: ut, Si, sin, ni, nisi. C●tinuativ● Aliae Dubitativae: ut, Ne, an, anne, num, nunquid, Dubitativae. utrùm, necne. Aliae Adversativae: ut, Etsi, quanquam, quamvis, Adversativ●▪ licèt, tametsi: & aliae. id genus. Aliae Redditivae earundem: ut, Tamen, attamen, Redditivae. sed tamen, veruntamen. Aliae Diminutivae: u●, saltem, at, certè, vel: ut Cic. Ne vel latum digitum discesseris. Diminutivae. Aliae Electivae: ut, Quàm, ac, atque, ut, quando pro Quàm accipi●ntur. Electivae. Expletivae: ut, Quidem, equidem, nimirum, autem, scilicet, quoque▪ nam, profectò, verò, enimverò, Expletivae▪ sed enim, enim pro certe. Virgil. Nam quis tè, juvenum confidentissime, nostras Iuss● a●ire domos? Ter. Atenim non sinam. Sunt dictiones, quae nunc adverbia, nunc conjunctiones, nunc praepositiones esse inveniuntur: ut Cum, quoties casui jungitur, praepositio est. In genere, Conjunctiones adeò tenui discrimine Cum. ab adver●ijs discernuntur, ut quàm saepissime confundantur: ut, Quando, proinde, et similia. ORDO. Ordo conjunctionum est triplex, nempe. Praepositivus: earum scilicet, quae in sententiarum exordio ponuntur. Ordo conjunctionum ●raeposit. Subjunctiv● Subjunctivus: earum scilicet, quae secundum in clausula, vel tertium, vel ad summum quartum locum occupant. Communis. Communis. Ex conjunctionibus hae inprimis praeponi solent, Nam, quare, at, ast, atque, &, aut, vel, nec, neque, si, quin, quatenus, sin, seu, sive, nisi. Prępositiv●● Subjunctivae verò sunt, Quidem, quoque, autem, verò, enim. Subjunctivae quae. Et tres Encliticae: ut, Que, ne, ve: sic dictae, quòd accentum in praecedentem syllabam inclinent: ut Encliticae. Horat. Ludere qui nescit, campestribus abstinet armis; Jndectúsque pilae, discive, trochive qui●scit. Sunt & aliae quoque voces aliquot Encliticae: ut, Dum, sis, nam, etc. Communes denique dicuntur, quae indifferenter Communes. et praeponi et postponi poss●nt, quales sunt reliquae ferè omnes, praeter praedictas: ut, Equidem, ergo, igitur, saltem, tamen, quanquam, etc. DE PRAEPOSITIONE. PRaepositio est pars orationis indeclinabilis, quae alijs orationis partibus, vel in Compositione, vel in Appositione praeponitur. Appositione ut, Christus sedet ad dextram Patris. Compositione: ut, Adactum juramentum adhibendum admonuit. Quaedam praepositiones postponi suis casibus inveniuntur: Praepositione● postpositae sub casibus. ut, Cum, ut Quibuscum▪ Tenus. Pube tenus. Versus. Angliam versus▪ Usque, Ad occidentem usque. ACCIDENTIA PRAEPOSITIONI. Praepositioni accidit casuum regimen, sive constructio, Caeterùm in iisdem casibus mira est significationis varietas, quae non tam regulis, quam assiduo legendiatque scribenndi usu discenda est. Exempli causâ: Secundum, Aliud significat cùm dico, Secundū 〈◊〉 vulnus accepit, id est, juxta aurem, Aliud verò hîc, ●●●undum. S●cundum Deum parentes amandi sunt, id est, proximè post Deum: Aliud in hac oratione, Secundum quietem satis mihi felix visu● sum, id est, in quiete, vel inter quietem. Praepositiones accusativum regentes. Ax praepositionibus istae accusat. casui adjunguntur. Ad. Ad Calendas Graecas. Apud. Vir. At bene apud memores veteris stat gratia facti. Ante. Horat. — dicique beatus Ante obitum nemo, supremáque sunera debet. Adversus. Ne Hercules quidem adversus dues. Cis. Cis Tamesim sita est Atonia. Citra. Hor. Est modus in rebus, sunt certi denique fines, Vltra. Quos ultra citrá●● nequit consistere rectum. Intra. Ovid. Crede mihi, bene qui latuit, bene vixit, & intra Fortunam debet quisque manere suam. Extra. Plin. Ma. Extra omnem ingenii al●am positus Gicere Circum, locale est: ut Circum montem, Circa, Circa forum. Circa viginti annos. Circiter, tempus & numeium significat, ut, Circiter h●●am decim●m. Caesar; Circiter duo millia desiderati sunt. Contra. Ne contra stimulum calces. Erga. Princeps erga populum clemens. Inter. Hor. Mul●a cadunt inter calicem supremáque labra. Infra. Terent. Quem ego infra omnes, infimum esse puto. Supra. Sallust. Dux hostium cum ●xercitu supra caput ●st. juxta. Ter. Cùm lucubrando iuxta ancillas lan●m suc●re● Ob. Foeda mors ob oculos versabatur. Per. Hor. I●●iger extremos currit mercator ad Indos, Per mare pauperie●● fugiens, per saxa, perignes▪ Prope. Prope urbem. Prope mortem. Praeter. Terent. Ità fugias, ne praeter casam. Propter. Aliquid mali prepter vicinum malum. Post. Hor. O cives, cives, quaerenda pecunia primùm est, Virtus postnummos. Penes. Ovid. Me penes est unum vas●i, ●stodia mundi. Trans. Hor. Coe●um non animum mutant, qui trans mare currunt. Praepositiones Ablativum regentes. A. Terent. A me nulla tibi orta est injuria. Ab. Haec vocalibus praeponitur. Mimu●, Ab ali● expectes al●eri quod feceris. Abs. Terent. Abs quovis homine beneficium accipere, cùm opus est, gaudeas. Absque. Terent. Absque eo esset. Absque pecunia miserè vivitur. Cum. Mimus. Damnum appellandum est, cum mala fama lucrum Clam. Clam patre. Et Plautus. Clam patrem. Coram. Coram Senatures ac●● est. De. Sophistae rixantur de lana caprina. E. Qui falsum tes●imonium dixisse convictus erat, èsaxo Tarpeio deijciebatur. Ex. Ex malis moribus ●onae leges natae sunt. Pro. Mimus, Comes facundus in via pro vehiculo est▪ Prae. Terent. Huic aliquid prae manu dederis. Sine. idem, Sine Cerere & Baccho friget Venus. Tenus. Virg. — capuloque tenus ferrum impulit irà. Praepositiones utrique casui servientes. Hae quatuor utrumque casum exigunt sed diverfâ feré significatione. In. Terent. Jntempore veni, quodomnium rerum est primum: sine motu. Ovid. Inq. domos superas scandere cura fuit: motum quodammodo innuit. Sub. Vir. Sub lucem exportant calathis: i paulò ante lucem Idem, — vaste vidisse sub antro. Super. Virg. Super ripas Tiberis. Fr●nde super viridi. Subter. Subter terram. Virg. Densa subter testudine casus Praepositiones nunquam extra compositionem ●eper●●. Sunt & Praepositiones, quae nunquam extra compositionem inveniuntur: nimirum, Am, ut Ambio: Re, ut Recipio Di, Diduco▪ Se, Sepono Dis, Distraho Con, Cōdono Con verò, quoties cum dictione à vocali incipiente componitur, amittit n: ut Coagmento, coemo. coinquino, cooperio. DE INTERJECTIONE. INterjectio est pars orationis, quae sub incondit voce subitòprorumpentem animi aff●ctú demonstrat. Tot autem sunt interjectionum significationes, quot animi perturbati sunt motus. Exultantis: ut Evax, vah. Plaut. Evax, jurgiotandem uxorem abegi. Dolentis: ut Heu, hoi, hei, ô, ah. Ter. jintro, hoi, hei. Virgilius: O dolor atque d●cus magnum! Timentis: ut Hei, atat. Terentius: Hei, vereornè quid Andria apportet mali. Admirantis: ut Papè. Ter. Paepè, nova figura ori●▪ Vitantis: ut Apage, apagésis. Terentius: Apagensis, egon' formidolosus? Laudantis. ut Euge. Mart. Citò, nequiter, euge, beat●● Vocantis: ut Eho, oh, io. Terent. Oh, qui vocar●● Deridentis: ut Hui. Ter. Hui, tu mihi illam laud as▪ Ex improviso aliquid deprehendentis: ut Atat▪ Terentius. Atat, data hercle mihi sunt verba. Exclamantis: ut Oh, proh, proh-nefas. Seneca. Of paupertas foelix! Imprecantis: ut Malùm, vae malùm. Terent. Qui● hoc (malùm) infoelicitatis est? Ridentis: ut Ha, ha, he. Terent. Ha, ha, he, defessa jam misera sum te ridendo. Silentium injungentis: ut Au. Terent. Au, ne comparandus hic quidem ad illum est. Aliae pa●tes fiun●interjectiones▪ Illud hic obseraundum est, nomina quoque & verba quandoque interjectionis loco poni: ut apud virgilium. Navibus infandum amissis. Cicero: Sed amabo te cura. Imo quaevis orationis pars, affectum animi inconditum significans, interjectionis vice fungitur. Atque haec quidem de octo orationis partium Etymolagid, quamisbet crassa (quod aiunt) Minerva, tradita sunt pu●ris, tantisper dum ordinar●s in ludo operis ac pensis sub ferula defunguntur, abundè sufficere arbitramur. Quòd si cui tamen alubescit quicquam his altiùs exactiùsque pervestigare, hunc ad Grammaticorum ev●lvenda perscrut and aque opera relegandum censemus. Quorum cùm magnus sit numerus, & quidem egregiè doctorum, nullum tamen novimus, qui vel propter eruditionis ac doctrinae praestantiam, vel propter praecipiendi claritatem elegantiámque, Linacro nostro comparari posse videatur, nedum praeponi. DE CONSTRUCTIONE octo partium orationis. ATque de octo quidem orationis partibus, earumque Constructio quid sit. formis, quatenus ad Etymologiam attinet, hactenus dictum esto: deinceps de eisdem, quatenus ad Syntaxim, quae Constructio dicitur, agemus. Est igitur Syntaxis debita partium orationis inter se compositio connexióque, juxta rectam Grammatices rationem. Ea verò est, qua veterum probatissimi, ●tum in scribendo, tum in loquendo, sunt usi. Concordantiae Grammatices. Caeterùm, priusquam de partium orationis structurâ singulatim pertractemus, quaedam in genere de tribus Grammaticae concordantiis sunt paucis edisserenda. CONCORDANTIA Nominativi & Verbi. VErbum personale cohaeret cum nominativo numero & personâ, ut, Concordantia prima. Nunquam sera ᵇ est ad bonos mores ᵃ via. ᵃ Fortuna nunquam perpetuò ᵇ est bona. Nominativus primae vel secundae personae raris-simè exprimitur: nisi cau●a di●cretionis; ut, ᵃ Vos ᵇ damnastis; quasi dicat, praeterea nemo: aut emphasis gratiâ; ut Ter. ᵃ Tu ᵇ es patronus, ᵃ tu pater, si ᵇ descris ᵃ tu, perimus; quasi dicat, praecipuè, & prae aliis tu patronus es. Ou. ᵃ Tu dominus ᵃ tu vir ● tu mihi frater ᵇ eri● In verbis quorum significatio ad homines tan● tùm pertinet, tertiae personae nominativus saepe subauditur; ut, Est, fertur, dicunt, ferunt, aiunt, praedicant, clamitant, & in similibus; ut, Terentius. ᵇ Fertur atrocia flagitia designâsse. Ovid. Téque ᵇ ferunt'irae poenituisse tuae. Non semper vox casuali● est verbo nominativus, Verbum infinitum nominati-vusverbo. sed aliquando verbum infinitum; ut Plaut. ᵃ Mentiri non ᵇ est meum: Aliquando oratio; ut Ovid. Adde quòd ᵃ ingenuas didicisse fideliter artes ᵇ Emollit mores, nec sinit esse feros. Aliquando adverbium cum genitivo; ut, ᵃ Partim virorum ᵇ ceciderunt in bello. ᵃ Partim signorum ᵇ sunt combusta. EXCEPTIO PRIMA. Verba infiniti modi pro nominativo accusativum Accu●ativu● ante verbum infinitum. antese statuunt▪ ut ᵃ Te ᵇ red●●sse incolumem gaudeo. ᵃ Te fabulam ᵇ agere volo. Resolvi potest hic modus per quod & ut, ad hunc modum: ᵃ Quòd tu ᵇ redijsti incolumis, gaudeo. ᵃ Vtt● fabulam ᵇ agas, volo. Verbum inter duos nominativos diversorum numerorum positum, cum alterutro convenire potest: ut Terent. Amantium irae amoris ᵃ redintegratio ᵇ est. Ovid. - quid enim nisi ᵃ vota ᵇ s●persunt? Idem. Pectora percussit, pectus quoque ᵃ robora ᵇ fiunt. Virgilius.- Nihil hîc nisi ᵃ carmina ᵇ desunt. Impersonalia praecedentem nominativum non habent: ut Taedet me vitae. Pertaesum est conjugij. de Except. 1. quibus suo loco. Nomen multitudinis singulare, quandoque verbo plurali jungitur: ut ᵃ Pars ᵇ abiére. ᵃ uterque ᵇ deludun●ur dolis. CONCORDANTIA Substantivi & Adjectivi. ADjectivum cum Substantivo, genere, numero, & casu consentit: ut Juvenal. ᵇ Rara ᵃ avi● in terris ●ecunda con●ordantia. ᵇ nigróque simillima ᵃ ●ygno. Ad eundem modum participia & pronomina substantivis adnectuntur: ut Ovid. Donec eris foelioe mul●●s numerabis amicos: Nullus ad ᵇ amissas ibit ᵃ ami●us ᵃ op●●. Seneca. Non ᵇ hoc primùm ᵃ pectora ᵃ vulnus ᵇ mea sens●runt: graviora tuli. Aliquando oratio supplet locum substantivi: ut Not●. ᵇ Audito ᵃ Regem Doroberniam proficisci. CONCORDANTIA Relativi & Antecedentis. RElativum cum Antecedente concordat genere, numero, & personâ: ut- ᵃ vir bonus est quis? ᵇ Qui consulta patrum, ᵇ qui leges juráque servat. Tertia concordantia. Nec unica vox solùm, sed interdum etiam oratio ponitur pro antecedente: ut Ter. ᵃ In tempore ad eam veni, ᵇ que omnium rerum est primum. Nota. Relativum inter duo antecedentia diversorum generum collocatum, nunc cum priore convenit: ut Valerius Maximus. Senatus assiduam stationem eo ᵃ loci poragebat, ᵇ qui hodie Senaculum appellatur. Non pro●ul ab eo ᵃ flumine, ᵇ quod Saliam vocant. Cic. Propiù●àterra Jovis ● stellafertur, ᵇ que Ph●a●●on dicitur. Nunc cum posteriore: ut Homines tu●●ur illum globum, ᵇ quae ᵃ terra dicitur. Est locus incarcer●, ᵇ quod ᵃ Tullianum appellatur. ●● coitu lunae, ᵇ quod ᵃ into ●●nium vocant. Aliquando Relativum, aliquando & nomen adjectivam respondet Primitivo, quod in Possessivo subintelligitur: ut Terentius. Omnes omnia bona dicere, & laudare fortunas ᵃ meas, ᵇ qui filium haberem tali ingenio praeditum. Ovid.- ᵃ nostros vidisti ᵇ flentis ocellos. Quoties nullus nominativus interseritur inter relativum & verbum, relativun erit verbo nominativus: Casus relativi. ut Boetius. Foelix ᵃ qui ᵇ potuit boni fontem visere lucidum. At si nominativus relativo & verbo interponatur, relativum regetur à verbo, aut ab alia dictione quae cum verbo in oratione locatur: ut Ovid. Gratia ab officio, ᵇ quod mora ᵃ tardat, abest. Virg. ᵇ Cujus ᵃ numen adoro. ᵇ Quorum ᵃ optimum ego habeo. ᵇ Cui ᵃ similem non vidi. ᵇ Qu● ᵃ dignum te judicavi. ᵇ Quo ᵃ meliùs nemo scribit. ᵇ Quem ᵃ videndo obstupuit. Lego Virgilium prae ᵇ quo cateri ᵃ Poetae sordent. SUBSTANTIVORUM constructio. QUum duo Substantiva diversae significationis sic concurrunt, ut posterius à priore possideri quodammodo Genitivus substant. videatur, tum posterius in genitivo ponitur: ut Juvenalis. Crescit ᵃ amor ᵇ nummi, quantum ipsa pecunia crescit. Rex ᵃ pater ᵇ patriae. ᵃ Arma ᵇ A●●illis. ᵃ Cultor ᵇ agri. Proinde hic genitivus saepissimè in Adjectivum possessivum mutatur: ut ᵇ Patris ᵃ domus, ᵇ Paterna Variatio f●●stantivi in ●●j●ctivum 〈◊〉 ᵃ domus; ᵇ Heri ᵃ filius, ᵇ Herilis ᵃ filius. Est etiam ubi in dativum vertitur: ut Luc. de Cat. ᵇ Vrbi ᵃ pater est, ᵇ urbique ᵃ maritus. ᵃ Herus ᵇ tibi, ᵇ mihi ᵃ Pater. Excipiuntur quae in eodem casu per Appositionem connectuntur: ut Ovid. Effodiuntur ᵃ opes, ᵇ irritamenta Exceptio. Appositio. malorum. Virg. Ignavum ᵃ fucos ᵇ pecus à praesepibus arcent. Adjectivum in neutro genere absolutè, hoc est, absque substantivo positum, aliquando genitivum postulat: ut ᵃ Paululum ᵇ pec●niae. ᵃ Hoc ᵇ noctis. Catul. Non videmus ᵃ id ᵇ 〈…〉 quod in tergo est. Juvenal. ᵃ Quantum quisque suâ ᵇ nummorum servat in areâ, ᵃ Tantum habet & ᵇ fidei. Ponitur interdum genitivus tantùm, nempe priore ●ubstantivo per Eclipsim subaudito: ut in hujusmodi locutionibus. Terentius. Vbi ad ᵇ Dianae veneris, ito ad dextram. Ventum erat ad ᵇ Vestae. Utrobique subauditur ᵃ Templum. Virgil. ᵇ Hectoris Andromache: subauditur ᵃ ux●r. Idem. Deiphobe ᵇ Glauci: subauditur ᵃ filia. Terent. ᵇ Hujus video Byrrhiam: subaudi ᵃ servum. LAUS ET VITUPERIUM. Laus & vituperium rei, variis modis effertur, at frequentiùs in ablativo, vel genitivo: ut ᵃ Vir ᵇ nulla ●ide. Ovid. ᵇ Ingenui vultus ᵃ puer, ingenuique pudoris. OPUS ET VSUS. Opus & Usus ablativum exigunt: ut Cicero. ᵇ Authoritate tuâ nobis ᵃ opus est. Gellius. Pecuniam, ᵇ quâ sibi nihil esset ᵃ usus, ab ūs quibus sciret usui esse non acc●pit. Opus autem adjectiuè pro Necessariis quandoque poni videtur, variéque construitur: ut Cicero. Dux ᵇ nobis & author ᵃ opus est. 〈…〉. Idem Dicts nummos ᵇ mihi ᵃ opus osse ad apparatum triumphi. Ter. Al●a ᵇ quae ᵃ opus sunt, para. Cicero. Sulpitüoperam intelligo ex tuis literis, ᵇ tibi multùm ᵃ opus nonfuisse. Adjectivorum Constructio▪ GENITIVUS. ADjectiva quae desiderium, notitiam, memoriam atque iis contraria significant, genitivum adsciscunt: ut Constructio adjectivorum. Plinius. Est natura hominum ᵇ novitatis ᵃ avida. Virg. Mens ᵇ futuri ᵃ praescia. Idem. ᵃ Memor esto brevis ᵇ aevi. Ter. ᵃ Imperitos ᵇ rerum, eductos liberè, in fraudem illicis? Sillius. Non sum ᵇ animi ᵃ dubius, sed ᵃ devius ᵇ aequi. Cicero. Graecarum ᵇ literarum ᵃ rudis. Adjectiva verbalia in ax, etiam in genitivum feruntur: Verbalia in ax. ut ᵃ Audax ᵇ ingenū. Ovid. Tempus ᵃ edax ᵇ rerum. Seneca. Virtus est ᵇ vitiorum ᵃ fugax. Horat. ᵇ Vtilium ᵃ sagax. Idem. ᵇ Propositi ᵃ tenax. Virgilius. Tam ᵇ ficti pravique ᵃ tenax, quàm nuncia veri. Plaut. ᵇ Pecuniarum ᵃ petax, etc. Ingens praeterea adjectivorum turba, nullis certis regulis obstricta, casum patrium postulat. Quorum farraginem satis quidem amplam congesserunt Linacrus & Despauterius. Tu verò crebra lectione ea tibi reddes admodum familiaria. Nomina partitiva, aut partitiuè posita; Interrogativa quaedam & certa numeralia, genitivo, à quo & genus mutuantur, gaudent: ut Cicero. Quanquam te Marce fili, annum jam audientem Cratippum, idque Athenis, abundare oportet praeceptis institutisque Philosophiae, propter summam & doctoris authoritatem & urbis, ᵇ quorum ᵃ alter te scientia augere potest, altera exemplis. ᵃ Vtrum ᵇ horum mavis, accipe. Ovid. ᵃ Quisquis fuit ille ᵇ deorum. Terent. An ᵃ quisquam ᵇ hominum est aequè miser, ut ego? Virgilius.- ᵇ diuûm promittere ᵃ nemo auderet. ᵃ Tres ᵇ fratrum. ᵃ Quatuor ᵇ judicum. ᵇ Sapientum ᵃ octavus quis fuerit, nondum constat. ᵃ Primus ᵇ regum Romanorum fuit Romulus. In alio tamen sensu ablativum exigunt cum Praepositione: ut ᵃ Primus ᵇ ab Hercule, ᵃ Tertius ᵇ ab Aenest. In alio verò sensu dativum: ut Virgilius.- ᵇ nulli pietate ᵃ secundus. Usurpantur autem & cum his praepositionibus: E, de, ex, inter, ante: ut Ovid: Est deus ᵇ è vobis ᵃ alter. Idem. ᵃ Solus ᵇ de superis. Virgilius. ᵃ Primus ᵇ inter omnes. Idem. ᵃ Primus ibi ᵇ ante omnes, magna comitante cateruâ, 〈◊〉 ardens summa decurrit ab arce. Interrogativum & ejus redditivum ejusdem casus Interrogat. & temporis erunt: ut ᵃ Quarum rerum nulla est satietas? ᵇ Divitiarum. Quid rerum nunc ᵃ geritur in Angliâ? ᵇ Consulitur de religione. Fallit haec regula, quoties interrogatio fit per cujus, ju, jum. ut ᵃ Cujum pecus? ᵇ Laniorum. Aut per dicti●nem variae syntaxeos: ut ᵃ Furtine accusas, an homicidi●;? ᵇ utr●que. Fallit denique cùm per possessiva, Meus, tuus, suus, etc. respondendum est: ut ᵃ Cujus est hic codex? ᵇ Meus. Comparativa & superlativa, accepta partitiuè, genitivum, Comparativa Superla●iva. undè & genus sortiuntur, exigunt. Comparativum autem ad duo, superlativum ad plura refertur: ut ᵇ Manuum ᵃ fortior est dextra. ᵇ Digitorun med●●s est ᵃ longissimus. Accipiuntur autem partitiuè, cùm per E, ex, aut inter exponuntur: ut Virgilius ᵇ poëtarum ᵃ doctissimus: id est, ᵇ ex po●t●s, ve● ᵇ inter poëtas. Comparativa, cùm exponuntur per quàm ablativum adsciscunt: ut Horatius. ᵃ Vilius argentum est ᵇ auro, Comparativorum constructio. ᵇ virtutibus aurum: id est, ᵇ quàm ●urum, quàm virtutes. Adsciscunt & alterum ablativum, qui mensuram excessus significat: ut. Cicero. ᵇ Quanto ᵃ doctior es, ᵇ tanto te geras ᵃ submissiùs. Tanto, quanto, multo, longè, aetate, natu, utrique gradui apponuntur: ut Catul. Tantò ᵃ pessimus omnium poèta, ᵇ quantò tu ᵃ optimus omnium patronus. Eras. Nocturnae lucubrationes longè ● periculosissimae habentur. ᵇ Longè caeteris ● peritior es, sed non ᵇ muito ᵃ melior tamen. Juvenal. Omne animi vitium ᵇ tantò ᵃ conspectius in se. Crimen habet, quantò ᵃ major qui peccat, habetur. ᵃ Major & ᵃ maximus aetate. ᵃ Major & maximus ᵇ natu. DATIVUS. Adiectiva quibus commodum, incommodum, similitudo, dissimilitudo, voluptas, submissio, aut relatio Commodum & incommodum, etc. ad aliquid significatur, in dativum transeunt: ut Virgilius. Sis ᵃ bonus ô ᵃ foelixque ᵇ tuis. Martial. Turba ● gravis ᵇ paci, placidaeque ᵃ inimica ᵇ qui●ti: Est ᵃ fi●itimus oratori poëta. Ovid. Qui col●r albus erat, nunc est ᵃ contrarius albo. Martial. ᵃ Jucundus ᵇ amicis. ᵇ Omnibus ᵃ supplex. Horatius. Si facis ut ᵇ patriae sit ᵃ idoneus, ᵃ utilis ᵇ agro. Huc referuntur nomina, ex Con praeposition● com posita: ut Contubernalis, commilito, conservus, Composit● cum con. cognatus, etc. Quaedam ex his quae similitudinem significant, etiam genitivo gaudent: ut Similitudo. Lucanus. Quem motuis, ᵃ par ᵇ hujus erat. Terentius. Patres aequum esse censent, nos jamjam à pueris illico nasci senes, neque illarum ᵃ affines esse ᵇ rerum, quas fert adolescentia. Id●m. ᵇ Domini ᵃ similis es. Auson. Mens ᵃ conscia ᵇ recti. Virgilius. Praeterea regina ᵇ tui ᵃ fidissima, dextra Occidit ipsa suâ. Communis, alienus, immunis, vari●s casibus serviunt: ut Cicero: ᵃ Commune ᵇ animantium omnium est conjunctionis Communis, alienus, immunis, varils casibus serv. appetitus, procreandicausâ. Mors ᵇ omnibus ᵃ communit. Hoc ᵇ mihi tecum ᵃ commune est. Sallust. Non ᵃ aliena ᵇ consili●. Seneca. ᵃ Alienus ᵇ ambitio●i. Cicero. Non ᵃ alienus ᵇ à Scevolae studi●s. Ovid. - vobis ᵃ immunibus hujus Esse ᵇ malidabitur. Plinius. Caprificus ᵇ omnibus ᵃ immunis est. ᵃ Immunes ᵇ ab illis malis sumus. Natus, commodus, incommodus, utilis, inutil●s, vehemens, aptus, interdum etiam accusativo cum Praepositione adjunguntur: ut Cicero. ᵃ Natus ᵇ ad gloriam. Verbalia in bilis, accepta Passiuè, ut & participia, seu potiùs participialia in dus, 〈◊〉 adjecto gaudent: In bilis & 〈◊〉 ut Martialis. ô ᵇ mihi post nullos Juli ● memorande sod●les▪ Statius. - nulli ᵃ penetrabilis ᵇ astro Lucus erat. ACCUSATIVUS. Magnitudinis mensura subjicitur adjectivis in accusativo: ut G●omon septem ᵇ pedes ᵃ longus, umbram non ampliùs quatuor ᵇ pedes ᵃ longam reddit. Magnit. Mensur●. Interdum & in ablativo: ut Columella. Fons ᵃ latus ᵇ pedibus tribus, ᵃ altus ᵇ triginta▪ Interdum etiam & genitivo: ut Columel. In morem horti areas ᵃ latas ᵇ pedum denûm, ᵃ longas ᵇ pedumquinquagenûm facito. ABLATIWS. Adjectiva quae ad copiam egestatémve pertinent, Copia & ino●ia. interdum ablativo, interdum & genitivo gaudent: ut Plantus. Amor & ᵇ melle & felle est ᵃ f●cundissimus. Horat. ᵃ Dives ᵇ agris, ᵃ dives positis in foenore ᵇ nummis. Virgilius. At fessae multa referunt se nocte min●res, Crura ᵇ thymo ᵃ plena. Idem. Quae regio in terris nostri non ᵃ plena ᵇ laboris? Idem. ᵃ Dives ᵇ opum, ᵃ dives pictai ᵇ vestis & auri. Persius. ôcurvae in terras animae, & ᵇ coelestium ᵃ inanes! ᵃ Expers ᵇ fraudis. ᵇ Gratiâ ᵃ beatus. Nomina diversitatis, ablativum sibi cum praepositione Diversitas. subjiciunt: ut Virgilius. ᵃ Alter ᵇ ab illo. ᵃ Aliud ᵇ ab hoc. ᵃ Diversus ᵇ ab isto. Nonnunquam etiam dativum: ut ᵇ Huic ᵃ diversum. Adjectiva regunt ablativum significantem causam: Causa ut ᵃ Pallidus ᵇ ira. ᵃ Incurvus ᵇ senectute. ᵃ Livida ᵇ armis brachia. ᵃ Trepidus ᵇ morte futurâ. Forma vel modus rei adjicitur nominibus in ablativo: ut Facies miris ᵇ modis ᵃ pallida. ᵇ Nomine ᵃ Grammaticus, Modus rei. ᵇ re ᵃ barbarus. Cicero. Sum tibi ᵇ naturâ ᵃ parens, ᵃ praeceptor ᵇ consilijs. Virgilius. ᵃ Trojanus ᵇ origine Caesar. ᵇ Spe ᵃ dives, ᵇ re ᵃ pauper. ᵃ Syrus ᵇ natione. Dignus, indignus, praeditus, captus, contentus, extorris, Dignus etc. auferendi casum adjectum volunt: ut Terent. ᵃ Dignus es ᵇ odio. Qui filium haberem tali ᵇ ingenio ᵃ praeditum. Virg. Atque ᵇ oculis ᵃ capti fodêre cubilia talpae. Idem. ᵇ Sorte tua ᵃ contentus abi. Horum nonnulla genitivum interdum vendicant: ut Ovid. Militia est ᵇ operis altera ᵃ digna tui. Virgilius. Descendam magnorum haud quaquam ᵃ indignus ᵇ avorum. Pronominum Constructio. MEi, tui, sui, nostri, vestri, genitivi primitivorum ponuntur cùm passio significaturi ut, Primitiva. Languet ᵃ desiderio ᵇ tui. (ᵇ nostri. Ovid. ᵃ Parsque ᵇ tui latitat corpore clausa meo. ᵃ Imago, Meus, tuus, suus, noster, vester, adjiciuntur cùm actio vel possessio rei denotatur: ut, Favet ᵃ desiderio Derivativa ᵇ tuo. ᵃ Imago ᵇ nostra, id est, quam nos possidemus. Nostrum & vestrum genitivi sequuntur distributiva, partitiva, comparativa, & superlativa; ut, ᵃ Vnusquisque ᵇ vestrum. ᵃ Nemo ᵇ nostrûm. Nè ᵃ cu● ᵇ vestrum sit mirum. ᵃ Major ᵇ vestrum. ᵃ Maximus natu ᵇ nostrúm. Haec possessiva, Meus, tuus, suus, noster & vester Possessiva: hos genitivos post se recipiunt; Ipsius, solius, unius, duorum, trium, etc. Omnium, plurium, paucorum, cujusque; & genitivos participiorum, quae ad genitivum primitivi in possessivo inclusum referuntur: ut, Ex ᵃ tuo ᵇ ipsius animo conjecturam feceris. Cic. Dico ᵃ mea ᵇ unius opera Rempublicam esse liberatam. Idem. ᵃ Meum ᵇ solius peccatum corrigi non potest. Er. ᵃ Noster ᵇ duorum eventus ostendat utra gens sit melior In ᵃ sua ᵇ cujusque laude praestantior. ᵃ Nostran ᵇ omnium memoria. Br. ad Cic. ᵃ Vestris ᵇ paucorum respondet laudibus. Ho. - scripta cum ᵃ mea nomo legat, vulgo recitare ᵇ timentis. Sui & Suus reciproca sunt, hoc est, semper reflectuntur ad id quod praecessit in eadem oratione; ut, ᵃ Petrus nimium admiratur ᵇ se. Parcit erroribus ᵇ suis. Sui & suus reciproca. Aut annexa per copulam: ut, Magnopere ᵃ Petrus rogat; nè ᵇ 〈◊〉 deseras. Ipse ex pronominibus solum trium personarum significationem repraesentat; ut; Ipse. ᵃ Ipse ᵇ vidi, ᵃ Ipse ᵇ videris, ᵃ Ipse ᵇ dixit. Et nominibus pariter ac pronominibus adjungitur: ut, ᵃ Ipse ᵇ ego, ᵃ Ipse ᵇ ille, ᵃ Ipse ᵇ Hercules. Idem, etiam omnibus personis jungi potest; ut, Idem. Ego ᵃ idem ᵇ adsum. Terent. ᵃ Idem has nuptias ᵇ perge facere. Virgil. ᵃ Idem ᵇ jungat vulpes, & mulgeat hirces. Idem. Haec demonstrativa, Hic, ille, iste, sic distinguuntur: Hic mihi proximum demonstrat; Iste, eum qui apud Demonstrativa hic, ille iste. Ille, & iste, te est; Ille, eum qui ab utroque remotus est, indicat. Ille, tum usurpatur, cùm ob eminentiam rem quampiam demonstramus: ut, Alexander ille magnus. Iste verò ponitur, quando cum contemptu rei alicujus, mentionem facimus: ut Terent. Istum aemulum quoad poteris ab ea pellito. Hic & ille, cùm ad duo anteposita referuntur, Hic, ad posterius & propius; Ille, ad prius & remotius Hic & ille. propriè ac usitatissimè referri debet: ut Col. ᵃ Agricolae contrarium est aa pastoris propositum: ᵇ Ille quam maximè subacto & puro solo gaudet, bb hic novali graminosoque ᵇ ille fructum è terra sperat, bb hic è pecore. Est tamen, ubi è diverso pronomen Hic ad remotius suppositum referri invenias, & Ille ad proximius. Verborum Constructio. Nominativus post Verbum. VErba substantiva, ut Sum, for●m, fio, existo, verba vocandi passiva, ut Nominor, appellor: dicor, vocor, nuncupor, & iis similia, ut Seribor, salutor, Nominat. ●trinque. habeor, existimor: item verba gestus, ut Sedeo, dormio, cubo, incedo, curro, utrinque nominativum expetunt: ut, ᵇ Deus ᵃ est ᵇ summum bonum. ᵇ Perpusilli ᵃ vocantur ᵇ nanl ᵇ Fides religionis nostrae ᵇ fundamentum ᵃ habetur. Malus ᵇ pastor ᵃ dormit ᵇ supinus. Lactantius. ᵇ Homo ᵃ incedit ᵇ erectus in coelum. Denique omnia ferè verba pòst se nominativum habent adjectivi nominis, quod cum supposito verbi, Infiniti verbi constructio. casu, genere & numero concordat: ut. ᵇ Rex ᵃ mandavit ᵃ primus extirpari haeresin. ᵇ Pii ᵃ orant ᵇ taciti. ᵇ Boni ᵃ discunt ᵇ seduli. ᵇ Infinitum quoque utrinque eosdem casus habet, praecipuè cùm verba optandi, eisque similia accedunt: ut ᵇ Hypocrita cupit ᵃ videri ᵇ justus: Hypocrita cupit ᵇ se ᵃ videri ᵇ justum. Malo dives esse quàm haberi: Malo ᵇ me ᵇ divitem esse ᵃ quàm haberi. Claudianus. Vivitur exiguo meliùs. Natura ᵇ beatis ᵇ Omnibus ᵃ esse dedit, si quis cognoverit uti. Martialis. ᵇ Nobis non licet ᵃ esse tam ᵇ disertis, vel disertos. Terentius. Expedit bonas ᵃ esse ᵇ vobis. Ovid. Quo mihi commisso non licet esse piam. Quamvis in his postremis exemplis subaudiuntur accusativi ante verba infinita: ᵇ Nos ᵃ esse ᵇ disertos. ᵇ Vos ᵃ esse ᵇ bonas. ᵇ Me ᵃ esse ᵇ piam. GENITIVUS POST VERBUM. SUm, genitivum postulat, quoties significat possessionem, aut ad aliquid pertinere: ut Sum sign. pos. ge●. Virgilius. - pecus ᵃ est ᵇ Melib●i. Cice●o. ᵇ Adolescentis ᵃ est, majores natu revereri. Virg.- ᵇ regum ᵃ est, Parcere subjectis, & debellare superbot. Excipiuntur hi nominativi, Meum, tuum, suum, nostrum, vestrum, humanum, belluinum, & similia: ut Non ᵃ est ᵇ meum contra authoritatem senatûs dicere. Terentius. Eia, haud ᵇ vestrum ᵃ est iracundos esse. ᵇ Humanum ᵃ est irasci. At hic subintelligi videtur officium, quod aliquando etiam exprimitur: ut Terent. Tuum est ᵇ officium has benè ut adsimiles nuptias. Verba aestimandi genitivo gaudent: ut ᵇ Plurimi passim ᵃ ●i● pecunia. Pudor ᵇ parvi ᵃ penditur. ᵇ Nihili, vel Aestiman●● verba. ᵇ pro nihilo ᵃ habentur literae. gen. Hota. ᵇ Pluris opes nunc ᵃ sunt, quàm prisci temporis annis. Aestimo, vel genitivum, vel ablativum adsciscit: ut Valerius Maximus. Non hujus te ᵃ aestimo. ᵇ Magno ubique virtus ᵃ aestimanda est. Flocci, nauci, nihili, pili, assis, hujus, terunti●, his verbis, aestimo, pendo, facio, peculiariter adjiciuntur: ut Ego illum ᵇ flocci ᵃ pendo. Nec ᵇ hujus ᵃ facio, qui me ᵇ pisi ᵃ ast●mat. Singularia sunt ista: ᵇ Aequi boni ᵃ consulo. ᵇ Aequi boni ᵃ facio, id est, in bonam accipio partem. Verba accusandi, damnandi, monendi, absolvendi, & consimilia, genitivum postulant, qui crimen ●ignificet: Accusandi. verba. ut Plaut. Qui alterum ᵃ incusat ᵇ probri, ipsumse intueri oport●t. Cicer. Etia ᵇ sceleris ᵃ condemnat generum suum. Ovid. Parce tuum vatem ᵇ sceleris ᵃ damnare, Cupido. ᵃ Admoneto illum pristinae ᵇ fortunae. ᵇ Furti ᵃ absolutus est. Vertitur hic genitivus aliquando in ablativum vel cum Praepositione, vel sine Praepositione: ut Cicero, Si in me iniquus es judex, ᵃ condemnabo eodem egote ᵇ crimine. Gellius. Vxorem ᵇ ae pudicitiâ graviter ᵃ accusavit. Cicero. Putaviea ᵇ de re ᵃ admonendum esse te. Uterque, nullus, alter, neuter, alius, ambo, & superlativus gradus, non nisi in ablativo id genus verbis subduntur: ut ᵃ Accusas furti, an stupri, an ᵇ utroque? five ᵇ de utroque? ᵇ Ambobus, vel ᵇ de ambobus? ᵇ Neutro, vel ᵇ de neutro? ᵇ De plurimis simul ᵃ accusaris. Satago, misereor, miseresco, genitivum admittunt: ut Terent. Is ᵇ rerum suarum ᵃ satagit. Satago, etc. Virgil. - oro ᵃ miserere ᵇ laborum Tantorum, ᵃ miserere ᵇ animi non digna ferentis. Statius. Et ᵇ generis ᵃ miseresce tui. At misereor & miseresco, rariùs cum dativo leguntur: ut Seneca. Huic succurro, ᵇ huic ᵃ misereor. Misereor, etc. Boetlus. Dilige jure bonos, & ᵃ miseresce ᵇ malis. Reminiscor, obliviscor, memini, genitivum aut accusativum desiderant: ut Datae fidei reminiscitur. Reminiscor, etc. Proprium est stultitiae aliorum vitia cernere, ᵃ oblivisci suorum. Ter. Faciam ut ᵇ meique ac hujus ● diei, ac ● loci semper ᵃ memineris Plaut. ᵇ Omnia quae curant senes ᵃ meminerunt. ᵃ Memini ᵇ de hac re, ᵇ de armis, de te id est, mentionem feci. Potior aut genitivo aut ablativo jungitur; ut, Plaut. Romani signorum & armorum ᵃ potitisunt. Potior gen. aut Ablat. Virg. Egressioptata Troes ᵃ potiuntur ᵇ arena. Dativus post Verbum. OMnia verba acquisitiuè posita adsciscunt dativum ejus rei, cui aliquid quocunque modo acquiritur; ut Plau. ᵇ Mihi ist●c nec ᵃ seritur, nec ᵃ metitur. Verba acquisatiuè posita Dat. regunt. Virg. Nescio quis teneros oculus ᵇ mihi ᵃ facinat agnos. Huic regulae appendent varii generis verba. In primis, verba significantia commodum aut incommodum regunt dativum; ut Virg. Illa seges Commodum in commodum. demum ᵇ votis ᵃ respondet avari Agricolae. Non potes mihi ᵃ commodare nec ᵃ incommodare. Idem. - validis ᵃ incumbite ᵇ remis. Suam eruditionem ᵇ tibi acceptam ᵃ fert. Ex his quaedam efferuntur etiam cum accusativo: ut Cicero. ᵇ Vnum ᵃ studetis omnes, unum sentitis. Exceptio Plautus. Si ea m●morem, quae ᵇ ad ventris victum ᵃ conducunt, mora est. Cicero. ᵇ In haec studia ᵃ incumbite. Naturáne plus ᵇ ad eloquentiam ᵃ conferat, an doctrina. ᵇ Fessum quies plurimùm ᵃ juvat. Verba comparandi regunt dativum: ut Virg. - sic ᵇ parvis ᵃ componere magna solebam. ᵇ Fratrise & opibus & dignatione ᵃ adaequavit. Verb● comparandi. Interdum additur ablativus cum praepositione: ut ᵃ Compar● Virgilium ᵇ cum Homero. Aliquando accusativus cum praepositione ad: ut Si ᵇ ad eum ᵃ comparatur, nihil est. Verba dandi & reddendi, regunt dativum: ut Fortuna ᵇ multis ᵇ nimium ᵃ dedit, ᵇ nulli satis. Ingratus est, qui Verba 〈◊〉 gratiam benè ᵇ merenti non ᵃ reponit. Haec variam habent constructionem: ᵃ Dono ᵇ tibi hoc munus: ᵃ dono ᵇ te hoc munere. Cicero. Huic ᵇ rei aliquid temporis ᵃ impertias. Terentius, Plurima salute ᵇ Permenonem summum suum ᵃ impertitt Gnath●. ᵃ Aspersit mihi ᵇ labem: ᵇ Aspersit me labe. ᵃ Inftravi ᵇ equo p●nulam: ᵃ Instravit ᵇ equum ᵃ penulâ. Ovid. Ut piget infido ᵃ consuluisse ᵇ viro ‑ id est, dedisse consilium, vel etiam prospevisse. Lucanus. Rectoremque ratis de cunctis ᵃ consulit astris: id est, petit consilium. ● Consule saluti tuae: id est, prospice. Ter. Pessimè istuc ᵇ in te atque in illum ᵃ consulit. i. statuis. ᵃ Metuo, ᵃ timeo, ᵃ formido ᵇ tibi, vel ᵇ de te. i. sum sollicitꝰ pro te. ᵃ Metuo, ᵃ timeo ᵃ formido ᵇ te, vel ᵇ à t●: scilicet nè mihi noceas. Verba promittendi ac solvendi regunt dativum: ut Cicero. Haec ᵇ tibi ᵃ promitto, ac recipio sanctissimè esse Verba pro mittendi. observaturum. Cicero. Aes alienum ᵇ mihi ᵃ numeravit. Verba imperandi & nuntiandi, dativum requirunt: Verba impe●andi. ut Horat. ᵃ Imperat aut servit collecta pecunia ᵇ cuique. Idem. Quid de quoque viro & ᵇ cui ᵃ dicas saepe caveto. Dicimꝰ, ᵃ tempero, ᵃ moderor ᵇ tibi, & ᵇ te. ᵃ Refero ᵇ tibi, & ● ad te. Itē, ᵃ Refero ᵇ ad Senatum, id est, propono ᵃ scribo, ᵃ mitto ᵇ tibi, & ᵇ ad te. ᵃ Do ᵇ tibi literas, ut ad aliquen feras: ᵃ Do ᵇ ad te literas, id est, mitto ut legas. Verba fidendi dativum regunt: ut Horatius. - vacuis ᵃ committere ᵇ venis, Nil nisi lene decet. ᵇ Mulieri nè ᵃ credas, nè mortuae quidem. Verb. fidendi Verba obsequendi & repugnandi dativunregunt: ut Semper ᵃ obtemperat pius filius ᵇ patri. Quae homines arant, navigant, aedificant, ᵇ virtuti omnia ᵃ parent. Verba obsequend Ipsum hunc orabo, ᵇ huic ᵃ supplicabo. Persius. venienti ᵃ occurrite ᵇ morbo. Ignavis ᵇ precibus fortuna ᵃ repugnat. At ex his quaedam cum alijs casibus copulantur: ut ᵇ Ad amorem nihil potuit ᵃ accedere. Hoc ᵃ accessit meis ᵇ malis. Illud ᵃ constat omnibus, seu ᵇ inter omnes. Terentius. Haec ᵇ fratrimecum non ᵃ conveniunt. Juvenal. Saevis inter se ᵃ convenit ᵇ ursis. ᵃ Ausculto ᵇ tibi, id est, obedio. ᵃ Ausculto ᵇ te, id est, audio. Adamas ᵃ dissidet ᵇ magneti, seu ᵇ cum magnete. ᵃ Certat ᵇ cumillo, & Graecanicè ᵇ illi. Catul. Noli ᵃ pug●are ᵇ duobus, id est, contra duos. Virgilius.— tu di● ᵇ mecum quo pignore ᵃ certes. Verba minandi, & irascendi regunt dativum: ut Verba 〈◊〉. ᵇ Utrique mortem ᵃ minat●s est. Terentius. ᵇ Adolescenti nihil est quòd ᵃ succenseat. Sum cum compositis pręter possum, exigit dativum: ut Rex pius ᵃ est ᵇ Reipublicae ornamento. ᵇ Mihi nec ᵃ obest, nec Sum. prodest. Horat. Multa ᵇ petentibus ᵃ desunt multa. Dativum postulant verba composita cum his praepositionibus. Prae. Cicero. Ego meis ᵇ majoribus virtute ᵃ praeluxi. Verba composita. Sed Praeeo praevinco, praecedo, praecurro, praeverto, praevertor, accusativo junguntur. Ad. Albo ᵇ gallo ne manum ᵃ admoliaris. Con. ᵃ Conducit hoc tuae ᵇ laudi. ᵃ Convixit ᵇ nobis. Sub. Terent. ᵃ Subole● jam ᵇ uxori, quod ego machinor. Ante. Cic. Iniquissiman pacem justissimo ᵇ bello ᵃ antefero. Post. ᵃ Posthabeo, ● postpono ᵇ famae pecuniam. Virgil. ᵃ Postposui tamen illorum measeria ᵇ ludo. Terentius dixit: Qui suum commodum ᵃ posthab●it prae meo commodo. Ob. Teren. Quum ᵇ nemini obtrudi potest, itur ad me. In. Impendet ᵇ omnibus periculum. Inter. Cicero. Ille huic ᵇ negotio non ᵃ interfuit modò, sed etiam praefuit. Pauca ex his mutant dativum aliquoties in alium casum: ut Quintilianus. ᵃ Praestat ingenio alius ᵇ alium. Varia constructio. ᵇ Multos virorum ᵃ anteit sapientia. Terent. ᵇ In amore haec ᵃ ins●nt vitia. Plinius. ᵃ Interdi●o tibi ᵇ aqua & igni. Est pro Habeo, dativum exigit: ut Persius. Velle suum ᵇ cuique ᵃ est, ne● voto vivitur uno. Est pro habeo. Virgil. ᵃ Est ᵇ mihi namque domi pater, est injusta noverca. Huic confine est Suppetit: ut Horat. Pauper enim non est, ᵇ ●●i rerum ᵃ s●●ppetit usus. Suppe●it. Sum, cum multis alijs, geminum adsciscit dativum Geminus Dativus ut ᵇ Exitio ᵃ est avidis mare ᵇ nautis. Speras ᵇ tibi ᵇ laudi ᵃ fore, quod ᵇ mihi ᵇ vitio ᵃ vertis? Nemo ᵇ sibi Mimos ᵃ accipere debet ᵇ favori. Est ubi hic Dativus, tibi, aut sibi, aut etiam mihi, Dativus festivitatis. nulla necessitatis, at festivitatis potiùs causâ additur: ut Ego ᵇ tibi hoc effectum ● dabo. Ter. ᵃ Expedi ᵇ mihi h●c negotium. Suo ᵇ sibi hunc ᵃ jugulo gladio. ACCUS ATIVUS POST VERBUM. VErba transitiva cujuscunque generis, sive activi, sive communis, sive deponentis, exigunt accusativum: ut Horatius. ᵇ Percontatorem ᵃ fugito, nam garrulus idem est. Verbatransitiva. Idem. Nec ᵃ retinent patulae ᵇ commissa fideliter aures. Virgilius. Inprimis ᵃ venerare ᵇ deos. Apor ᵇ agros ᵃ depopulatur. Quinetiam verba, quamlibet alioqui intransitiva atque absoluta, accusativum admittunt cognatae significationis: ut Cicero. Tertiam ᵇ atatem hominum ᵃ vivebat Nestor. Virgil.— longam incomitata videtur ᵃ Ire ᵇ viam. Plautus. Duram ᵃ servit ᵇ servitutem. Hunc accusativum mutant authores non rarò in ablativū: ut Plaut. Diu videor ᵇ vita ᵃ vivere. ᵃ Ire rectâ ᵇ viâ. Suetonius. ᵇ Morte ᵃ obiüt repentina. Sunt quae figuratè accusativum habent: ut Accusat. fig. Virgil.— nec vox ᵇ hominem ᵃ sonat: ô Dea certè▪ Juvenal. Qui ᵇ Curios ᵃ simulant & ᵇ Bacchanalia ᵃ vivunt. Horat. ᵇ Pastillos Rufillus ᵃ olet, Gorgonius hircum. DUO ACCUSATIVI. Verba rogandi. Verba rogandi, docendi, vestiendi, duplicem regunt accusativum: ut Tu modò ᵃ posce ᵇ Deum ᵇ veniam. ᵃ Dedocebo ᵇ te istos ᵇ mores. Ridiculun est te ᵇ me ᵃ admonere ᵇ istud. Terent. ᵃ Induit ᵇ se ᵇ calceos, quos priùs exuerat. Exceptio 1. Rogandi verba interdum mutant alterum accusativum in ablativum: ut Virgil. ᵇ Ipsum ᵃ obtestomur, ᵇ vemámque ᵃ oremus bb ab ipso▪ Terent. ᵇ Suspitionem istam bb ex illis quaere. Vestiendi verba interdum mutant alterum accusativum in ablativum vel dativum: ut ᵃ Induo ᵇ te bb tu●icae, Exceptio 2 vel bb tibi ᵇ tunicam. ABLATIVUS POST VERBUM. QUodvis Verbum admittit ablatiwm significantem instrumentum, aut causam, aut modum actionis. INSTRUMENTUM. Ut, Daemona non ᵇ armis, s●d morte ᵃ subegit jesus▪ Horat. Naturam ᵃ expellas ᵇ furca l●cèt, usque recurret, Virg. Hi ᵇ jaculis, illi certant ᵃ defendere ᵇ saxis. CAUSA. ut Ter. ᵃ Gaudeo (ità me dii ament) gnati ᵇ causa. Vehementer ᵃ ira ᵇ excanduit. Horat. Invidus alterius ᵇ rebus ᵃ macrescitopimis. MODUS ACTIONIS. ut Mirâ ᵇ celeritate rem ᵃ peregit. ●uven. Invigilate viri, tacito nam tempora ᵇ gressu ᵃ Disfugiunt, nullóque ᵇ sono ᵃ convertitur annus. Ovid. Dum vires annèque sinunt, tolerate laborem; Jam ᵃ veniet tacito curva senecta ᵇ pede. Ablativo causae & modi actionis aliquando additur Exceptio praepositio: ut ᵃ Baccharis ᵇ prae ebrietate. Summa ᵇ cum humanitate ᵃ tractavit hominem. Quibuslibet verbis subjicitur nomen pretii in ablativo Nomen pretii. casu: ut ᵇ Teruncio, seuvitiosa nuce non ᵃ emerim Liv. Multo sanguine ac vulneribus ea victoria ᵃ stetit Vili, paulo, minimo, magno, nimio, plurimo, dimidio, duplo, adjiciuntur saepe sine substantivis: ut Terent. ᵃ Redime te captum quam queas ᵇ minimo. ᵇ vili ᵃ venit triticum. Senec. ᵃ Constat parvo fames, ᵇ magno fastidium. Excipiutur hi genitivi fine substantivis positi Tanti quanti, pluris, minoris, tantidē, quamtivis, quantilibet Exceptio. quanticunque ut Cic. ᵇ Tanti ᵃ eris aliis, ᵇ quanti tibi fueris. Non ᵃ vendo ᵇ pluris, quàm alii fortasse etiam ᵇ ᵃ minoris. O vid Vix Priamus ᵇ tanti, totaque Troja ᵃ fuit. Sin addantur substantiva, in ablativo efferuntur: ut Aul. Gel. b Tanto mercede ᵃ docuit, ᵇ quanta, hactenus nemo. ᵇ Minore pretio ᵃ vendidi, quàm emi. Valeo etiam interdum cum accusativo junctum reperitur: ut Varro. Denari● dicti, quòd ᵇ den●s aeris ᵃ valebant: quinari●, quòd ᵇ quinos. Valeo. Verba abundandi, implendi, onerandi, & his diversa, ablativo gaudent: ut Terentius. ᵇ Amore ᵃ abundas Antipho. Verba abundandi. & ● Malo virum ᵇ pecunia, quàm pecuniam ᵇ viro ᵃ indigentem. Salustius. Sylla omnes suos ᵇ divitiis explevit. Terentius. Hoc te ᵇ crimine ᵃ expedi. Cicer. Homines nequissimi, quibus te ᵃ onerant ᵇ m●ndacijs? Virgilius. - ego hoc te ᵇ fasce levabo. Sallust. Aliquem familiarem suo ᵇ sermone ᵃ participavit. Ex quibus quaedam nonnunquam etiam in genitivum feruntur. ut Virgilius. Ex●●ptio. Quàm dives nivei pecoris, quàm ᵇ lactis ᵃ abundans? Terent. Quafi tu hujus ᵃ indigeas ᵇ patris. Quid est quòd in hac causa ᵇ defensionis ᵃ egeat? Virgil▪ ᵃ Implentur veteris ᵇ Bacchi, pinguisque ferinae. Fungor. etc. Idem. Postquam dextra fuit ᵇ caedis ᵃ saturata. Terent. Omnes mihi labores levesfuer●, praetorquam ᵇ tui ᵃ carendum quòd erat. Paternum servum sui ᵃ participavit ᵇ con●ili●. Fungor, fruor, utor, & similia, ablativo junguntur: ut Cicero. Qui adipisci veram gloriam volunt, justitia ᵃ fungantur ᵇ officijs. Optimum est aliena ᵃ frui ᵇ insania. In ●● mala, ᵇ ●nim● si bon● utare, jurat. Virg. Aspice venturo ᵃ latentur ut omnia ᵇ seclo. Caesar. Qui sua ᵇ victoria tam insolenter ᵃ gloriarentur▪ Horat. Diruit, adificat, ᵃ mutut quadrata ᵇ r●tundis. ᵃ Vesco● carnibus. Virgil,— haud equidem tali me ᵃ dignor ᵇ honore▪ Terentius. Vt ᵇ malis ᵃ gaudeat a●enis. Plautus. Exemplorum ᵇ multitudine ᵃ supersedendum est. Macrobius. Regni cum ᵇ societate ᵃ numeravit. Plautus. ᵃ Communicab● te semper ᵇ mensamea. ᵃ Prosequor te ᵇ amore, ᵇ laude, ᵇ honore, etc. i amo laudo, honoro. ᵃ Afficio te ● gaudio ᵇ supplicio ᵇ dolore, Prosequ●● Afficio. etc. id est, exhilaro, punio, contristo. Mereor, cum adverbiis benè, malè, meliùs, pejùs, Mereor. optimè, pessimè, ablativo adhaeret cum praepositione De: ut ᵇ de me nunquam bene ᵃ meritus est. Erasmus de ᵇ lingua latina optimè ᵃ meritus est. ●atilina pessimè ᵇ de republica ᵃ meruit. Quaedam accipiendi, distandi, & aufere●di verba Verba 〈◊〉, etc. ablativum cum praepositione optant: ut, Istuc ᵇ ex multis jampridem ᵃ audiveram. Luc. ᵇ A trepido vix ᵃ abstinet ira magistro. ᵃ Nasci ᵇ à principibus fortuitum est. Procul ᵃ abest ᵇ ab urbe Imperator. Vertitur hic ablativus aliquando in dativum: ut Horat. Vivere sirectè nescis, ᵃ discede ᵇ peritis. 〈◊〉 Ovid. Est virtus placitis ᵃ abstinuisse ᵇ bonis. Virg. Heu feuge, Nate Dea, teque his ait, ᵃ eripe ᵇ flammis, Verbis quaevim comparationis obtinent, adjicitur ablativus V●rba 〈…〉. significans mensuram excessus: ut, Deforme existimabat, quos ᵇ dignitate ᵃ praestaret, ab iis ᵇ virtutibus ᵃ superari. Quibuslibet verbis additur ablativus absolutè 〈…〉 sumptus: ut, Imperante ᵇ Augusto, ᵃ natus est Christus: Imperante ᵇ Tiberio, ᵃ crucifixus. Juven. Credo pudicitiam, ᵇ Saturno rege, ᵃ moratam in terris. Nil ᵃ desperandum, ᵇ Christo duce, & auspice Christo. Jam Maria, ᵇ audito Chr●stum venisse, ᵃ cucurrit. Verbis quibusdam additur auferendi casus per synecdochen, & poeticè accusativus: ut, ᵃ Aegrotat ᵇ animo 〈◊〉 magis quàm corpore. ᵃ Candet ᵇ dentes. ᵃ Rubet ᵇ capillos. Quaedam tamen efferuntur in gignendi casu●ut, Absurde facis qui ᵃ angas te ᵇ animi. 〈◊〉. Examinatus ᵃ pendet ᵇ animi. ᵃ Desipiebam ᵇ mentis. Plaut. ᵃ Discrutior ᵇ animi, quia ab domo abeundū est mihi. Eidem verbo diversi casus diversae rationis apponi possunt: ut, Diversi casus. 1 Dedit 3 mihi 2 vestem 4 pignori, 6 te presente 5 prepriâ manu. Passivis additur ablativus agentis, sed antecedente praepositione, & interdum dativus: ut Hora ᵃ Laudatur ᵇ ab his, ᵃ culpatur ᵇ ab illis. Cicero. Honesta bonis ᵇ viris, non oculta ᵃ petuntur. Passivorum constructio Quorum participia frequentiùs dativis gaudent: ut, Virg. Nulla tuar● ᵃ audita ᵇ mihi, nec visa sorerum. Horat. Oblitúsque meorum, obliviscendus & ᵇ illis. Caeteri casus manent in passivis, qui fuerunt activorum: ut Accusaris à me ᵇ furt●. ᵃ Habeberis ᵇ ludibrio. ᵃ Dedocebris à me istos ᵇ mores. ᵃ Privaberis, ᵇ magistratu Vapulo, vaeneo, ●iceo, exulo, fio, neutro passiva, Neutro-pass. constructio. passivam constructionem habent: ut, ᵇ Apraeceptore ᵃ vapulabis, Malo ᵇ à cive ᵃ spoliari, quàm ᵇ ab hoste ᵃ venire. Quid ᵃ fiet ᵇ ab illo? Virtus parvo pretio ᵃ licet ᵇ omnibus Cur ᵇ à conviviis ᵃ exulat philosophia? Quibu●dā tum verbis tum adjectivis, familiariter subjiciuntur verba, infinita: ut Infinitorn̄ constructio Virg.— ᵃ suvat usque ᵇ morari, Et conferre gradum. Ovid. ᵇ Dicere quae ᵃ puduit, scribere ᵃ jussit amor. Martial. ᵃ Vis ᵇ fieri dives Pontice? Nil cupias. Virg. Et erat tum ᵃ dignus ᵇ amari. Horat. ᵃ Audax omnia perpeti Gens humana ruit per vetitum nefas. Ponuntur interdum figuratè, & absolutè verba infinita: ut, Haeccine ᵇ fieri flagitia? subauditur, ᵃ dece● Eclipsis. ᵃ oportet, par est, ᵃ aequum est, aut aliquid simile. Virg. Criminibus ᵇ terrere novis, binc ᵇ spargere voces In vulgum ambiguas, & ᵇ quarere conscius arma. id est, terrebat, spargebat quaerebat. Ena●●age. De Gerundiis. GErundia sive Gerundivae voces, & supina, regunt casus suorum verborum: ut Cicer. Efferor studie ᵃ videndi ᵇ parentes. Gerundia. Ovid. ᵃ Utendum est ᵇ aetate, cito pedepraeterit aetas. Virgil.— ᵃ scitatum ᵇ oracula Phoebi Mittimus. Gerundia in Di, pendent à quibusdam tum substantivis, Diego tum adjectivis: ut Virgilius. Et quae tanta fuit Romam tibi ᵃ causa ᵇ videndi? Idem. Cecropias innatus apes ᵃ amorurget ᵇ habendi. Idem. Ae●eas celsa in puppi jam ᵃ certus ᵇ cundi. Poëticè infinitivus modus loco gerundii ponitur: ut Virgil.- ᵃ studium quibus arva ᵇ tueri. ᵃ Peritus ᵇ medicari. Nota. Interdum non invenustè adjicitur Gerundii vocibus etiam genitivus pluralis: ut Quum ᵇ illorum ᵃ videndi gratia me in forum contulissem. Terent. Date ᵃ crescendi copiam ᵇ novarum. Concessa est ᵃ diripiendi ᵇ pomorum atque opsoniorum licentia. Gerundia in Do pendent ab his praepositionibus: Do. A, ab, abs, de, è, ex, cum, in, pro: ut Cicero. Ignavi ᵃ à ᵇ discendo citò deterrentur. Amor & amicitia, utrunque ᵃ ab ᵇ Amando dictum est. Cicero. ᵃ Ex ᵇ defendendo, quàm ᵃ ex ᵇ accusando, uberior gloria comparatur. Consultatur ᵃ de ᵇ transeundo in Galliam. Quint. Rectè scribendiratio ᵃ cum ᵇ loquendo conjuncta est. Plaut. ᵃ Pro ᵇ vapulando ab hoste mercedem petam. Ponuntur & absque praepositione: ut Virgilius. - alitur vitium crescitque ᵇ teg●ndo. ᵇ Scribendo disces scribere. Gerundia in Dum pendent ab his praepositionibus: Inter, ante, ad, ob, propter: ut Dum ᵃ Inter ᵇ coenandum hilares este. Virgilius.— ᵃ ante ᵇ domandum Ingentes tollent ansmos. Cicero. Locus ᵃ ad ᵇ agendum amplissimus. Idem. ᵃ Ob ᵇ absolvendum munus nè acceperis. Veni ᵃ propter te ᵇ redimendum. Cùm significatur necessitas, ponuntur citra praepositionem, addito verbo Est. ut Juven. ᵇ Orandum est, ut sit mens sana in corpore sano. Vigilandum est ei, qui cupit vincere. Ventuntur Gerundii voces in nomina adjectiva: ut Virg. Tantus amor florum, & ᵇ generandi gloria ᵃ m●llis. Gerundia in nomina vertuntur. Ad ᵇ accusand●s ᵃ homines duci praemio, proximum latrocinio est. Cur adeò delectarit ᵃ criminibus ᵇ inferendis. DE SUPINIS. PRius Supinum actiuè fignificat, & sequitur verbum Prius sup. aut participium significans motum ad locum: ut Ovid. ᵇ Spectatum ᵃ veniunt, veniunt spectentur ut ipsae. Milites sunt ᵃ missi ᵇ speculatum arcem. Illa vero, Do vaenum, do filiam nuptum, latentem Nota. habent motum. At hoc supinum in neutro-passivis, & cum infinito Iri, passiuè significat: ut Plautus: ●●ceptio Coctum ego, non ᵇ vapulatum, dudum conductus sum. Terent. Postquam audierat non ᵇ datum iri uxorem filio. Poeticè dicunt: ᵃ Eo ᵇ visere. ᵃ Vado ᵇ videre. Nota. Ponitur & absolutè cum verbo Est: ut Terentius. ᵇ Actum est: illicet, peri●sti. Ovid. ᵇ Itum est in viscera terrae, ᵇ Cessatum est satis. Posterius supinum passiuè significat, & sequitur nomina adjectiva: ut Posterius supinum. Sum extra noxam, sed non est ᵃ facile ᵇ purgatis. Quod ᵇ factu ᵃ faedum est, idem est & ᵇ dictu ᵃ turpe. Qui pecunia non movetur, hunc ᵃ dignum ᵇ spectatu arbitramus In istis verò, ᵃ Surgit ᵇ cubitu, ᵃ Redit ᵇ venatu: Cubitu & venatu, nomina potiùs censenda videntur, quàm supina. DE TEMPORE ET LOCO. TEMPUS. QVae significant partem temporis, in ablativo Pars temporis frequentiùs usurpantur, in accusativo rarò: ut Nemo mortalium omnibus ᵇ horis ᵃ sapit. ᵇ Nocte ᵃ latent menda. ᵇ Id tempus ᵃ creatus est consul. Quanquam hîc eclipsis videtur esse praepositionis per vei sub. Duiatio temporis Quae autem durationem temporis & continuationem denotant, in accusativo; interdum & in ablativo efferuntur: ut Virgilius. Hic jam ter centum totos ᵃ reg●abitur ᵇ annos. Idem. ᵇ Noctes atque dies ᵃ patet atri janua Ditis. Idem. Hic tamen hac ●●oc●m poteri● ᵃ requiescere ᵇ noct●. Suct. ᵃ Imperavit ᵇ trienmo, & decem mensibus, ectóque di●bu●. Dicimus etiam, ᵃ In paucis ᵇ diebus. ᵃ De ᵇ die. ᵃ De ᵇ ●●cte. Promitto ● in ᵇ diem. Commodo ᵃ in ᵇ mensem. ᵇ Ann●s ᵃ ad quinquaginta natus. ᵃ Per tres ᵇ ann●s studui. Puer ᵇ id aetatis. Non plus ᵇ triduum, aut ᵇ tridu●. ᵇ Tertio, vel ᵃ ad ᵇ tertium calendas, vel calendarum. SPATIUM LOCI. Spatium loci in accusativo effertur, interdum & in Spatium loci. ablativo: ut Virgilius. Dic, quibus in terris (& eris mihi magnus Apollo) Tres ᵃ pateat coeli spatium, non ampliùs, ᵇ ulnas. Jam mille ᵇ passus ᵃ pro●esseram. ᵃ Abest bid●i: subintelligitur ᵇ spatium vel ᵇ spatio, ᵇ itinere vel ᵇ iter. ᵃ Abest ab urbe quingentis ᵇ millibus passuum. APPELLATIVA Locorum. Nomina appellativa, & nomina majorum locorum, adduntur ferè cum praepofitione verbis significantibus Appellativa & regionum nomina. motum aut actionem in loco, ad locum, a loco, aut per locum: ut ᵇ In foro ᵃ versatur. ᵃ Meruit sub rege ᵇ in Gallia. Virgil.- ᵇ Ad templum non aequae Palladis ᵃ ibant Iliads. Sallust. ᵃ Legantur ᵇ in Hispaniam majores natu nobiles. ᵇ E Sicilia ᵃ discedens, Rhodum veni. Per mare ᵃ ibis ᵇ ad Indos. Omne verbum admittit genitivum proprij nominis loci, in quo fit actio, modò primae vel secundae declinationis, & singularis numeri sit: ut Urbium & oppid●rum nomina. Juven. Quid ᵇ Romae ᵃ faciam? mentiri nesci●. Terentius. Samia mihi mater fuit, ea ᵃ habitabat ᵇ Rhodi. Hi genitivi, humi, domi, militiae, belli, propriorum Humi, domi etc. sequuntur formam: ut Ter. ᵇ Domi ᵇ bell●que simul ᵃ viximus Cicero. Parvi sunt foris arma, nisi ᵃ est consilium ᵇ domi. Domi, non alios secum patitur genitivos, quàm Meae, tuae, suae, nostrae, vestrae, alienae: ut Domi. Vescor ᵃ domi ᵇ meae, non ᵇ alienae. Verùm si proprium loci nomen pluralis duntaxat numeri, aut tertiae declination is fuerit, in dativo aut ablativo ponitur: ut Colchus an Assyrius, ᵇ Thebis ᵃ nutritus an ᵇ Argis? Suet. Lentulum Getulicus ᵇ Tyburi ᵃ genitum scribit. Livius. ᵃ Neglectum ᵇ Anxuri praesidium. Cicero. Cum una sola legione ᵃ fuit ᵇ Carthagini. Horat. ᵇ Rome Tybur ᵃ ano ventosus, ᵇ Tybure Romam. Cicero. Cum tu ᵇ Narbone mensas hospitum ᵃ convomeres. Idem. Commendo tibi domum ejus quae ᵃ est ᵇ Sycione. Sicutimur Ruri vel rure in ablativo ut ᵇ Ruri ferè se Nota. acontinet. Persius. ᵇ rure paterno ᵃ Est tibi far modicum. AD LOCUM. Verbis significantibus motum ad locum, apponitur proprium loci in accusativo: ut ᵃ Concessi ᵇ Cantabrigiam ad capiendum ingenij cultum. Adlocum. ᵃ Eo ᵇ Londinum ad merces emendas. Ad hunc modum utimur Rus & domus: ut Ego ᵇ rus ᵃ ib●. Virg. ᵃ Ite ᵇ Domum saturae, venit Hosperus, ite capellae. A LOCO. PER LOCUM. Verbis significantibus motum à loco, aut per locum, adijcitur proprium loci in ablativo: ut Nisi ante A loco, Per locum. ᵇ Româ ᵃ profectus esses, nunc eam relinqueres. ᵇ Eboraco sive ᵇ per Eboracum) ᵃ sum prof●cturus iter. Ad eundem modum usurpantur Domus & Rus: ut Nuper ᵃ exijt ᵇ Domo. Ter. Timeo ne pater ᵇ rure ᵃ redicrit. Impersonalium constructio. GENITIVUS. HAectria impersonalia, Interest, refert, & est, quibustibet genitivis annectuntur, praeter hos ablativos foemininos, Meâ, tuâ, suâ, nostrâ, vestrâ, & cujâ; ut ᵃ Interest ᵇ magistratus tueri bonos, animad vertere in malos. ᵃ Refert multum Christianae ᵇ reipublicae, Episcopos doctos & pios esse. ᵇ Prudentis ᵃ est multa dissimulare. ᵇ Tuâ ᵃ refert teipsum nosse. Cicer. Ea caedes crimini potissimùm datur ei, ᵇ cu●â ᵃ interfuit, non ei cujâ nihil interfuit. Adjiciuntur & illi genitivi, Tanti, quanti, magni, parvi, quanticunque, tantidem: ut ᵇ Magni ᵃ refert quibuscum vixeris. ᵇ Tanti ᵃ refert honesta agere. Vestrâ ᵇ parvi ᵃ interest. Et, Interest ad laudem meam. DATIVUS. In datvium feruntur haec impersonalia: Accidit, certum est, contingit, constat, confert, competit, conducit, convenit, placet, displicet, dolet, expedit, evenit, liquet, libet, licet, nocet, obest, prodest, praestat, patet, stat, restat, benefit, malefit, satisfit, superest, sufsicit, vacatpro Otium est: ut ᵃ Convenit ᵇ mihi tecum. Sallust. Emori per virtutem ᵇ mihi ᵃ praestat, qu●m per dedecus vivere. Ovid. Non ᵃ vacat exiguis rebus adesse ᵇ Jovi. Terent. ᵃ Dolet dictum imprudenti ᵇ adolescenti & libero. A noverca ᵃ malefit ᵇ privignis. A Deo ᵇ nobis ᵃ benefit. Virg. ᵃ Stat ᵇ mihi casus renovare omnes: id est, statutum est. ACCUSATIVUS. Haec impersonalia accusandi casum exigunt: ᵃ Juvat, decet cum compositis, delectat, oportet: ut ᵇ Me ᵃ juvat ire per altum. ᵇ Uxorem aedes curare ᵃ decet. Dedecet ᵇ viros muliebriter rixari. Cato. Patrem familias vendacem, non emacē esse oportet. His verò, Attinet, pertinet, spectat, propriè additur praepositio Ad: ut Méne vis dicere quod ᵇ ad te ᵃ attinet? Accusativus cum praep. ᵃ spectat ᵇ ad omnes benè vivere. Quintilianus. ᵃ Pertinet ᵇ in utramque partem. His impersonalibus subjicitur accusativus cum genitivo: Poenitet, taedet, miseret, miserescit, pudet, piget: Accusativ us cum Gen●t. get: ut Cicero. Si ad centesimum vixisset an●●m, bb so●ectut is ᵇ ●um suae non ᵃ poenit●r●t. ᵃ Tad●t ᵇ animam mea● bb vit● meae. bb Ali●rum ᵇ te miseret. bb Tui nec ᵃ miseret, nec pudet. bb Fratris ᵇ me quidem ᵃ piget, pudetque. Nonnulla impersonalia remigrant aliquando in Personalia: ut Virgilius. Imper●onalia siunt perso●●●a. Non omnes ᵃ arbusta ᵇ j●vant, humilesque myricae. Ovid. Namque ᵇ d●cent ani●os mollia ᵈ regna tu●s. Seneca. Agricolam ᵃ arbor ad frugem producta ᵇ delectat. ᵃ N●mo miserorum ᵇ commis●rescit. Te non ᵇ pudet ᵃ istud? Non te ᵃ haec ᵇ pudent? Coepit, incipit, desmit, debet, solet, & potest, impersonalibus Coepit, etc. juncta, impersonalium formam induunt: ut Quin Vbi primum ● coeperat non ᵇ cōvemire, quaestio ori●batur. Idem. ᵇ Taedere ᵃ solet avares impendū. ᵃ Definit illum studun ᵇ t●deres. Sacerdotem inscitiae ᵇ pudere ᵃ debat. Quin. ᵇ Perveniri ad summum nisi ex pri●cip●s, non ᵃ potest. Verbum impersonale passivae vocis, similem cum personalibus passivis casum obtinet: ut Caesar. ᵇ Ab hostibus constanter ᵃ pugnatur. Qui quidem casus interdum non exprimitur: ut Virgilius. - strato ᵃ discumbitur ostro. Verbum impersonale passivae vocis, pro singulis personis utriusque numeri indifferenter accipi potest: ut ab Statur, id est, sto, sta●, stat; stamus, statis, stant. Videlicet ex vi adjuncti obliqui: ut ᵃ Statur ᵇ à me, id est sto: ᵃ Statur ᵇ ab illis id est, stant. Participii Constructio. PArticipia regunt casus verborum à quibus derivantur: ut Virgil. — Duplices ᵃ tendens ad sidera ●palma●, Talia voce refert. Idem; Vbera ᵇ lacte domum referent ᵃ distenta capell●▪ ᵃ Diligendus b ab omnibus. Quamvis in his usitatior est dativus: ut Ter. Restat Chremes, qui ᵇ mihi ᵃ exorandus est: Genitivus. Participiorum voces, cùm siunt nomina, genitivum postul●nt: ut Sallust. b Alievi ᵃ appetens, ᵇ sui ᵃ p●ofusus. ᵃ Cupientissimus ᵃ tui. Inexpertus ᵇ belli. ● Indoctus Genitivus pilae. Accusativus. Exosus, perosus, pertaesus, actiuè significant, & in a●cusativo feruntur▪ ut Immundam ᵇ segnitiem ᵃ perosae. Astronomus ᵃ perosus ad-unum ᵇ mulieres. Accusativus Sueton. ᵃ pertaesus ᵇ ignaviam suam. Exosus & perosus etiam cum dandi casu leguntur, videlicet in passiuè significantia: ut, Germani à Romans aa perosi sunt. ᵃ Exosus ᵇ Deo & sanctis. Dativus▪ Ablativus. Natus, prognatus, satus, cretus, creatus, ortus, Ablativus editus, in ablativum feruntur: ut, Ter. Bona bonis ● prognata ᵇ parentibus, Virg.— ᵃ sate ᵇ sanguine diuûm. Idem; — Quo ● sanguine ᵃ cretus? Ovid. Venus ᵃ orta ᵇ mari mare prestat eunti. ᵇ Terr● ᵃ editus. Adverbii Constructio. Nominativus. EN & ecce, demonstrandi Adverbia, nominativo frequentiùs junguntur, accusativo rariùs: ut Virg. ᵃ En ᵇ Priamus, sunt hîc etiam sua pr●mia laudi. Cic. ᵃ E●ce tibi ᵇ status noster. Virg. ᵃ - ●u quatuor ᵇ ●ras: ᵃ Ecce duo tibi Daphni, duóqu● ᵇ altaria Phoebo. En & ecce, exprobrantis, soli accusativo nectuntur: ut ᵃ Eu ᵇ animu● & mentem. Juvenalis: ᵃ E● ᵇ habitum. Terentius. ᵃ E●●e autem ᵇ alterum. Genitivus. Quaedam Adverbialoci, temporis, & quantitatis, genitivum post se recipiunt. Ubi, Lo ci: ut ubinam, nusquam, eò, longè, quò, ubivis, huccine: ut ᵃ Ubi ᵇ gentium? ᵃ Quò ᵇ terrarum about? Loci. ᵃ Nusquam ᵇ loci invenitur. ᵃ Eò ᵇ impudentiae ventum est. Temporis: ut Nunc, tunc, tum, interea, pridie, postridie: ut Nihil ᵃ tunc ᵇ temporis ampliùs quàm flere poteram. Temporis. ᵃ Pridiè ᵇ ejus di●i pugnam inierunt. ᵃ Pridie ᵇ calendarum, seu ᵇ calendas. Quantitatis: ut Parùm, satis, abunde, etc. ut ᵃ Satis ᵇ eloquentiae, ᵇ sapientiae ᵃ parùm. ᵃ Abundè ᵇ fabularum audivim●s Instar, aequiparationem, mensuram, aut similitudinem Quantitatis. significat: ut Virg. ᵃ Instar ᵇ m●ntis equum divina Palladis arte Aedificant. Mittitur Philippus solus, in Instar. quo ᵃ instar omnium ᵇ auxiliorum erat. Ovid. Sed scelus hoc ᵇ meriti pondus & ᵃ instar habet. Hic apponitur interdum Praepositio Ad: ut Vallis ᵃ ad instar ᵇ castrorum clauditur. Populus Rom. è parva origine, ᵃ ad tantae ᵇ magnitudinis ᵃ instat em●cuit. Terent. Ah, ᵃ minimè ᵇ gentium, non faciam. Hîc genitivus gentium, festivitatis causa additur. Genitiu us festivitatis. Dativus. Quaedam dativum admittunt nominum unde deducta sunt: ut, Venit ᵃ obviàm ᵇ illi. Nam obvius illi dicitur. Canit ᵃ similiter ᵇ huic. Et, ᵇ Sibi ᵃ inutiliter vivit. ᵃ Propinquius ᵇ tibi sedet, quàm mihi. Sunt & hi dativi adverbiales; Tempori, luci, vesperi: Dat. adverbial. ut, ᵇ Tempori ᵃ venit quòd omnium rerum est primum ᵇ Luci ᵃ occidit hominem. Vidi ad vos ᵃ afferi ᵇ vesperi. Accusativus. Sunt quae accusandi casum admittunt praepositionis unde sunt profecta: ut, Castra ᵃ propius ᵇ urbem moventur. Sallust. ᵃ Proximè ᵇ Hispaniam sunt Mauri. Cedò, flagitantis exhiberi, accusativum regit: ut Terent. ᵃ Cedò quemvis ᵇ arbitrum. Cedò. Ablativus. Adverbia diversitatis, Aliter, secùs; & illa duo, Antè, post, cum ablativo non raro inveniuntur: ut, Adverb, diversitatis. ᵇ Multo ᵃ aliter ᵇ Paulo ᵃ secus. ᵇ Multo ᵃ ante. * Longè secus. Virg.. — longo ᵃ pòst ᵇ tempore venit. b Paulo ᵃ pòst. Nisi & ipsa adverbia potiùs censenda sunt. *** Adverbia comparativi & superlativi gradus, admittunt casus comparativis & superlativis assuetos Adverb, Compar. & Superlat. grad. subservire, sicut antè praeceptum est: ut, Accessit ᵃ propiùs ᵇ illo. ᵃ Optime ᵇ omnium dixit. Cic. Legimus. ᵃ propiùs ᵇ ad deos, & ᵃ propiùs b à terris. Plus nominativo, genitivo, accusantivo, & ablativo junctum reperitur: ut Liv. Paulò ᵃ plùs trecenvebicula Plus. sient amissa. Idem. Hominum eo die▪ caesa ᵃ plùs duo millia. ᵃ Plùs quàm quinquaginta b hominum ceciderunt. Abierat aces paulò ᵃ plus quingentos ᵃ passus. Terent. Dies triginta, aut ᵃ plùs ᵇ eo, in nave fui. Quibus verborum modis, quae congruant Adverbia. Ubi, postquam & cùm, temporis adverbia, interdum indicativis, interdum verò subjunctivis verbis Ubi, postquam, eum apponuntur: ut Virgilius. Haec ubidicta ᵇ debit. Terentius. ● Ubi nos ᵇ laverimus, si voles, la●●to. Virg. ᵃ Cùm ᵇ faciam vitula pro frugibus, ipse venito. Idem. ᵃ Cum ᵇ canerem reges & praelia, Cynthius aurem Vellit. Hic prius adverbium, posterius conjunctio esse videtur. Donec pro Quamdiu, indicativo gaudet: ut Nota. Donec. Ovid. ᵃ Donec ᵇ eram sospes. Idem. Donec ᵇ eris foelix, multos numerabis amicos. Pro quousque, nunc indicativum, nunc subjunctivum exigit: ut Virgilius. Cogere ᵃ donec oves stabulis numerumque referre ᵇ Jussit. Colum. ᵃ D●nec ea aqua, quam adjecerù, decocta ᵇ sit. Dum de re praesenti, non perfecta; aut pro Quamdiu, fatendi modum poscit: ut Dum Terent. ᵃ Dum ᵇ apparatur virgo in conclavi. Idem. Ego te meum dici tantisper volo, ᵃ dum quod ●e dignum est, ᵇ facis. Dum pro dummodo, aliàs potentiali, aliàs subjunctivo nectitur: ut ᵃ Dum ᵇ pr●fim tibi. ᵃ Dum ne ab hoc me falli ᵇ comperiam. Dum pro Donec, subjunctivo tantùm: ut Virgilius. Tertia ᵃ dum Lati● regnantem ᵇ viderit aestas. Quoad, pro Quamdiu, vel indicativis, vel subjunctivis: pro Donec, subjunctivis solis adhibetur: ut ᵃ Quoad ᵇ expectes contubernalem? Cicero. ᵃ Quoad ᵇ possem Quoad & liceret, ab ejus later● nunquam discederem. Omnia integra servabo, ᵃ quoad exercitus huc ᵇ mittatur. Simulac, simulatque, indicativo & subjunctivo adhaerent: ut ᵃ Simulac belli patiens ᵇ erat. Simulac. Virgilius. ᵃ - simulatque ᵇ adoleverit ●tas. Quemadmodum, ut, utcunque, sicut, utrumque modum admittunt: ut Eras. ᵃ Ut ᵇ salutabis, ità & resalutaberis. Quemadmodum, etc. Horat.. ᵃ Ut sementem ᵇ feceris, ità & me●●s. Ut pro postquam, indicativo jungitur: ut, ᵃ Vt ᵇ ventum est in urbem. Quasi, ceu, tanquam, perinde-acsi, haud secus, acsi, quum proprium habentverbum, subjunctivo Quasi: etc. apponuntur: ut Tanquam ᵇ feceris ipse aliquid. Terentius. ᵃ Quasi non ᵇ norimus nos inter nos. Aliàs copulant consimiles casus: ut Novi ᵇ h●minem Nè tanquam ᵇ te. Arridet ᵇ mihi, ᵃ quasi ᵇ amico. Nè, prohibendi, vel imperativis, vel subjunctivis Ne. praeponitur: ut Virgil. ᵃ - ne ᵇ saevi magna sacerdos. ●dver. Praepositionum formam 〈◊〉. Terentius. Hic nebulo magnu● est, ᵃ ne ᵇ metuas. Nè pro Non, caeteris modis inservit. Adverbia, accedente casu, transeunt in praepositiones: ut Juven. Cantabit vacuus ᵃ coram ᵇ latrone viat●r. DE CONJUNCTIONUM Constructione. COnjunctiones copulativae & disjunctivae, cum C●njunctioe● copul●nt si●●ile● ca●us. his quatuor, Quàm, nifi, pręterquam, an, similes omninò casus nect unt: ut Socrates doc●i● ᵇ Xenophontem & ●latonem. Utinam ᵇ calidus esses, aut frigidus. Albus an ᵇ ater homo sit, nescio. Est ᵇ minor natu qu●m ᵇ tu. Nemini placet nisi (vel praeterquam) ᵇ sibi. Excepto si casualis dictionis ratio aliqua privata Except. repugnet, vel aliud poscat: ut ᵃ Emi librum ᵇ centussi & ᵇ pluris. Vixi ᵇ Romae & ᵇ Vene●üs. Hor. In Menti descendat judicis ᵃ aure●, Et ᵇ patris & ᵇ nostras. Conjunctiones copulativae & disjunctivae, aliquoties similes modos & tempora conglutinant. ut. Rocto stat corpore, ᵇ despieitque terras Aliquoties autem similes modos, sed diversa tempora: ut Terentius. Nisi me lactasses amantem, & vana spe ᵇ produceres. Tibi gratias ᵃ egi, & te aliquando ●ollandare ᵇ possum. Etsi, tametsi, ●tiamsi, quanquam, in principio orationis Etsi, etc. indicativos modos, in medio subjunctivos saepius postulant: ut Etsi nihil ᵇ novi afferebatur. ᵃ Quanquam animus meminisse ᵇ horret. Quamvis & licet subjunctivos frequentiùs: ut Virgil. ᵃ Quamvis Elysios miretur Graecia campos. Ovid. Ipse ᵃ licèt ᵇ venias musis comitatus Homer, Niltamen attuleris, ibis Homere foras. Ni, nisi, si, siquidem, quòd, quia, quàm, postquam, posteaquam, ubi pro postquam, nunqam, pr●●●quam Ni, nisi, etc. & indicativis & sub●unctivis adhaerent: ut ᵃ Quod ᵇ r●lieris incolumis gaudeo. Castigo te, non ᵃ quòd ●dio ᵇ habeam, sed ᵃ quòd ᵇ ●mem. Aliud honestum judicas, ᵃ quàm Philosophi ᵇ statuant. Plin. Graviùs accusas, quàm ● patitur tua consuetudo. Si, utrique modo jungitur; at si pro quam vis, subjunctivo tant●m: ut Terent. Redeam? non ᵃ sime ᵇ ●●secret. Si. Si quis, tantùm indicativo: ut ᵃ Siquis ᵇ adést. Quando, quandoquidem, quoniam, indicativo jungun●ur: ut Quando. Virg. Dicite (quandoquidem in molli ᵇ consed●mus herba.) ᵃ Quoniam m●●●non ᵇ credis, ●pse ●acito periculum. Quippe, cùm proprium habet verbum, gaudet indicativo: ut Dan●a est huic venia, ● quippe ᵇ agrotat. Quippe. Si addier is Qui, ut runque admittit modum: ut Non est huic dan●a venia, ᵃ quippe qui iambis ᵇ pejeravit, five pejeraverit. Qui, cum habet vim causalem, subjunctivum postula●: ut Stultu● es, eui huic ᵇ cr●das. Q●i. Cùm pro quamvis, pro quandoquidem velquoniam, subujnctivis ●emper adhaeret: ut Cicero. Nos ● cùm praecipi nibil posse ᵇ dicamus, tamen alijns de rebus differ●re solemus. Cum. Vitg. ᵃ Cum ᵇ this offic●s, Gradive, virilibus aptus. Cùm & tum; item Tum geminatum, similes modos copulant. Est autem in Cùm, quiddam minus, atque ideo in priore clausulae parte statuitur: in Tum quiddam ●ajus, ac proinde in posteriore c●●usulae Cum & ●ùm. parte collocatut: ut Ne, an, num. ᵇ Amplectitur ᵃ cùm erudit●s omnes, ● tum in primis Marcellum. ᵇ Odit ᵃ tùm ltteras, ᵃ túm virtutem. Ne, an, num, interrog● diparticulae, indicativum amant: ut Vir. ᵇ superát ᵃ ne & vescitur aurâ Aethere●? At cùm accipiuntur dubitativ● aut indefinitè, subjunctivum postulant: ut Vise ᵃ num ᵇ redi●rit. Nihil refert ᵇ fecoris ● ne, an ᵇ persuaseris. Ut, causalis seu perfectiva conjunctio; & Utpro Nè non, post verba timoris, nunc potentiali, nunc Ut. subjunctivo ●ungitur: ut Terentius. ●ili●m perd●●●re illuc, secum ᵃ ut una ᵇ esset, meum. Idem. T●●ro Dave, ᵃ ut ● redeat jam in viam. Idem. Metu● ᵃ ut ᵇ subst●t hospes, id est, Nè non substet. Ut, concedentis, seu positum pro Quanquam; & Ut pro Utpo●e, subjunctivo servit: ut Vt omnia ᵇ co●tingant quae v●lo, l●varinon p●ssu●. Non est tibi fidendum, ᵃ ut qui totie● ᵇ fefell●ris. ᵃ Ut qu● solus relictus ● fue●is. ᵃ Ut pro Postquam, pro Quomadmodum, vel sicut, & interrogativum, indicativis nect●●ur: ut Cicero. ᵃ Ut ab ●rbe ᵇ discessi, nullum intermisi di●m qui● scriberem. Terent. T● tamen has nuptias perge facere, ᵃ ut ᵇ facis. Idem. Credo ● ut ● est dementi●. Virgil. ● Ut ᵇ valet? ᵃ Ut ᵇ memini● nostri? Quanquam de hocin Adverbii quoque constructione, paulò supr● est dictum. PRAEPOSITIONUM constructio. PRaepositio subaudita, interdum facitut addatur ablativus: ut Habe●●e ab loco parentis, id est, in loco. Apparuitilli humanâ ᵃ speci●, id est, sub humana ᵇ specie. Discessi● ab magistratu, id est, ᵃ ● ᵇ magistratu. Prępositio, in compos●●ione, eundem nonnunqua● easum regit quem & extra compositionem rege●at: ut Virg. Nec posse ᵇ Italiâ Teucrorum ᵃ avertere r●g●m. ᵃ Praeter●o ᵇ te insalutatum. Idem.— ● ●moti procumbunt ᵇ cardine postes. Idem. ᵃ Detrudunt naves ᵇ scopul●. Verba composita cum a, ab, ad, con, de, ●, ex, in, Verba composita cum a, ab, etc. nonnun quam repetunt easdem praepositiones cum suo casu extracompositionem, idque eleganter: ut ᵃ Abstinuerunt ᵇ à viris. Ter. Ami●●s▪ ᵃ advocabo ᵇ ad ha●● rem. Cum legibus ᵇ confere●us. Cio▪ ● Detraher● ᵇ de tu● fama nunquam cogitavi. Cum ᵇ ex infid●s ● evaseris. Terentius. Postquam ᵃ excessit ᵇ 〈◊〉 eph●bis. In Rempublicam cogitatione curâque ● i●cumbe. In pro erga, contra & ad, accusativum habet: ut Virg. Aceipit ᵃ in ᵇ Teu●ros animum mentemque benig●am. In cum Accusativo. Idem. Quid meus Aeneas ᵃ in ᵇ t● committeretantum? Quid Tr●es potuere? Idem. Quò te Meri pedes? A●, quò via ducit, ᵃ in ᵇ urbem? Item cum accusativo jungitur, quoties divisio, mutatio, aut incrementum rei cum tempore significatur: ut Virgilius: Est qu● locus, ᵇ part●i● ubi se via findit ᵃ in ambas. 〈◊〉. Versa est ᵃ in ᵇ cineres sospite Trojavir●. — amm mihi crescit ᵃ in horas: In cùm significatur actut in loco, ablativum In cum ablativo. Sub cum accusativo postulat: ut Ovid. Scilicet ut fulvum spectatur ᵃ in ᵇ ignibus ●urum. Sub pro Ad, per & ante, accusative innititur: ut ᵃ Sub ᵇ umbram properemus. Liv. Legatifere ᵃ sub id ᵇ tempus ad res repetēd as missi; id est, ᵃ per id ᵇ tempus Virg. ᵃ sub ᵇ ●●stē crura recursat; id est, Paulo ᵃ ante Sub cum ablativo. ᵇ noctem, vel instante nocte. Aliàs ablativū admittît: ut▪ Quic quid ᵃ sub ᵇ terra est, in apricu proferet aetas. Virg. ᵃ sub ᵇ nocte silenti; id est, ᵇ in ᵇ nocte silenti. Super cū●●cusativo Super pro Ultra, accusativo jungitur: ut Virg. ᵃ Super ᵇ Garamantar & Indos proferet imperium. Super prode & in, ablativo: ut Tac. Multus ᵃ super ●a ᵇ re, variúsque rumor. Virg. ᵇ frode ᵃ super viridi Super cum ablativo. Subter. Subter, uno significatu utrique casuiapud apud authores jungitur: ut Liv. Pugnatum est super ᵃ subterque ᵇ terras. Virg. - omnes ferre libet ᵃ subter ᵇ densa testudinc casus Tenus gaudet ablativo & singulari & plurali: ut ᵇ Pube ᵃ tenus. ᵇ Pectoribus ᵃ tenus. At genitivo Tenus. tantùm plurali: ut, ᵇ Crurum ᵃ tenus. Praepositiones, cùm casum amittunt, migrant Praepositiones migrant in adverbia. in adverbia: ut Virg. - longo ᵃ pòst tempore venit. Idem. ᵃ P●nè subit conjux, ferimur per opaca locorum. Idem.- ᵃ coràm quem quaeritis adsum Trojus Aeneas. Interjectionum Constructio. INterjectiones non rarò absolutè, & sine casu ponuntur: ut virgilius, Spem gregis (* ah!) silice in nuda connixa reliquit Terent. Quae (ᵃ malum) dementia? O exclamantis, nominativo accusativo, & vocativo jung: tur: ut ᵃ O fes●us ᵇ dies 〈◊〉! Vit. ᵃ O tortunatos 〈◊〉, bona 〈◊〉 nor int, ᵇ Agricolist Idem ᵃ O for nose ᵇ puer, 〈◊〉 ne crede ●●lori. Heu & prô, nunc nomin●tivo, nunc acculativo adhaerent: ut ᵃ H●u p●●tas! V●rgil ᵃ Heu prisca ᵇ fides! Idem. ᵃ Heu ᵇ stirp. in i●vis●m. Ter. ᵃ ●ro ᵇ Jupiter! tu ho●o ad●ges me ad i●saniam Idem. ᵃ ●ro ᵇ Deum atque 〈◊〉 ᵇ fidem! ᵃ Prosa●cte. ᵇ Iu●iter: apud Plaut. Hei & vae da ivo appon● nt●r: ut O● ᵃ 〈…〉 quòd null●s 〈◊〉 est medicabilis herbis Ter. ᵃ Vae misero ᵇ mihi; quan●a de sp●decid; DE FIGURIS. F●gura, est novata arte aliqua dicen●i forma. Figura quid sit. Cujus duo tantùm genera, Dictio●is scilic●●, & Constructionis, hoc loco trademus. FIGURA DICTIONIS. Figurae dictionis sunt sex: Protnesis, Syncope, Aphaeresis, P●ragoge, Epenthesis, Apocope. Prothesis, est appositio literae vel syllabae ad principium dictionis: ut Gnatus pro natus: T●tuli pro tuli. Prothesis Aphaeresis Aphaeresis, est ablatio literae vel syllabe à principio dictionis: ut Ruit pro eruit: Temnere pro contemnere. Epenthesis, est interpositio literae vel syllabae in Epenthesis medio dictionis: ut Relliquias, relligio; additâ l. Iud●peratorem. pro Imperatorem. Syncope Syncope est ablatio literae vel syllabae è medio dictionis: ut Abunt, petüt, dixti, repostum etc. Paragoge, Paragoge, est appositio literae vel syllabae ad finem dictionis: ut Dicier pro dici. Apocope, est ablatio literae vel syllabae à fine dictionis: Apocopo. ut Peculi pro pecul●●: Dix●in ' pro di●tine: Ingeni pro ingenun. FIGURAE CONSTRUCTIONIS. Figurae constructionis sunt octo: Appositio, Evecatio, Syllepsis, Prolepsis, Zeugma, Synthesis, Antiptôsis, Synecdoche. APPOSITIO. APpositio, est duorum substantivorum ejusdem casus, quotum altero declaratur alterum, continuata sive immediata conjunctio: ut ● Flumen ᵇ Rhenus. Appositio quid 〈◊〉. Potest autem Appositio plurium substantivorum esse: ut Marcus ᵇ Tulli●●s bb Cicero. In●erdum apud authores in diversis casibus ponuntur substantiva, perinde quasi ad diversa pertinerent: ut ᵃ Urbs ᵇ Patavij, apud Virgilium▪ ᵃ Vrbs ᵇ Antiothi●. apud Ciceronem. In Appositione, substantiva non semper ejusdem generis aut numeri inveniuntur. Nam quoties alterum substantivorum caret numero singulari, aut est nomen collectivum, diversorum numerorum esse possunt: ut ᵃ Vrbs ᵇ Athenae. Ovid. Inme ᵇ turba ruunt luxuriosa ᵃ proci. Virgil. Ignav●m ᵃ fuc●s ᵇ pecus à praesepibus arcent. Triplici nomine fit Appositio. Restringendae generalitatis gratiâ: ut ᵃ Urbs ᵇ Roma. ᵃ Animal ᵇ 〈◊〉. Tollendae aequivocationis causâ: ut ᵃ Taurus ᵇ 〈◊〉 Asiae. Lupus ᵇ piscis. ●t ad proprietatem attribuendam: ut ᵃ Erasmus vir exactissimo judici●. ᵃ Nereus ᵇ adolescens insigni formâ. 〈…〉 ᵇ home incredibili fortuna. EVOCATIO. CUm prima vel secunda persona immediatè ad se evocat tertiam, ambae fiunt primae vel secun●● personae: ut ᵃ Ego ᵇ panperl●b●r●. ᵃ Tu ᵇ diuet ludis. Evocatio quid sit. Est ergò Evocatio, immediata tertiae personae ad primam vel secundam reductio. Observandum verò est, verbum semper convenire cum persona evocante: ut ᵃ Ego pauper labor●. ᵃ Tu dives ᵇ ludis. Nam in evocatione quatuor sunt notanda: Persona evocans, Notanda quatuor. quae semper est prima vel secunda: Evocata, quae semper est tertia: Verbum, quod semper est primae vel secundae personae: & Absentia conjunctionis. In evocatione persona evocans & evocata aliquando sunt diversorum numerorum; ut pote vel cum persona evocata caret numero singular● ut ᵃ Ego tuae deliciae istûc veniam. Aut cùm est nomen collectivum: ut Magna ᵃ pars studiosorum amoenitates ᵇ quaerimus; hic subauditur nos. Aut den●que cùm est nomen distributivum ut In magnis ᵇ lasi rebꝰ ᵃ uterque ᵇ sumꝰ; subintelligitur nos. Duplex autem est Evocatio: Explicita, ubi tam persona evocans quam evocata exprimitur: & Implicita, Evocatio. duplex. ubi persona evocans subintelligitur: ut ᵃ Sum pius Aeneas, subintelligitur Ego. ᵃ Populus ᵇ superamur ab uno: subauditur nos. SYLLEPSIS. SYllepsis, seu conceptio, est comprehensio indignior●s sub digniore: a 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉, con: & 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉, sumo. Syllepsi● quid sit. Dupiex autem est conceptio: Personarum scilice● quoties persona concipitur cum persona: & Generum, quoties genus indignius cum genere digniore concipitur. Cujus declarandi rei gratiâ, haec quae sequuntur observabis. Copulatum per conjunctionem Et, nec, neque, & cum pro Et acceptum, est pluralis numeri: ac proinde verbum, Nota. autadjectivum, autrelatvium, exigit plurale. Quod quidem verbum, aut adjectivum, aut relativum, genere & personâ cum digniore supposito ac substantivo quadrabit: ut Quid ᵃ tu & soror ᵇ fa●●tis▪ ᵃ Ego & mat●r ᵇ miseri perimus. ᵃ Tu & uxor ᵇ qui ᵇ adfuistis, testes est●●●. Conceptio Personarum. Dignior autem est persona prima qu●m secunda aut tertia: & dignior secunda quam tertia: ut ᵃ Ego Pignior persona. & Pater ᵇ sumus in tuto. ᵃ Tu atque frater ᵇ estis in periculo. Neque ᵃ ego, neque tu ᵇ sapimus. Virgil.— ᵇ d●●ellimur inde Iphitus & Pelias ᵃ mecum. Idem. ᵃ— Remus cum fratre Quirino Jura dabant. ● Cum, tamen singulare verbum magîs amat: ut Cum. Tu, quid eg● & ᵃ popuius mecum ᵇ defideret, audi. Conceptio Generum. Dignius etiam est masculinum genus, quàm foemininum aut neutrum: & dignius foemininum quàm Dignius genus. neutrum: ut ᵃ Rex & regina ᵇ beat●, ᵃ Chalybs & aurum sunt in fornace ᵇ probati. Hinc per vim ᵃ leges & plebiscita ᵇ coacta. At cùm substantiva res inanimatas significant, adjectivum aut relativun usitatius in neutro genere ponitur ut Virgilius. - cùm Daphnidis ᵃ arcum. Fregist● & calam●s, quae tu perverse Menalca, Et cùm vidisti 〈◊〉 bb donata, d●lebas. Sallust. ᵃ Ira & aegr●●ude permista sunt. Idem. Huic ᵃ bella Civilia, caedes, & ᵃ discordi●●ivilis, ᵇ grata fuerunt. Conceptio duplex. ᵃ Virg●tua & baculus tuus, ᵇ ipsa me consolata sunt. Porrò conceptio aliâs directa est, nempe cùm concipiens. i. dignius; & conceptum, id est, indignius, cop●●antur per Et, vel atque, vel Que▪ aliâs indirecta cùm copulantur per Cum: ut ᵃ Ego cum fratre ᵇ sumu● 〈◊〉; ubi utraque conceptio est indirecta. Est etiam quaedam Conceptio generum implicita, Syllep●isimplici●a. nempe quando nec genus concipiens, nec genus conceptum explicatur; sed de mare atque foemina perinde loquimur, ac de solo mare: ut si dic am: ᵃ Ute●que est formosus; loquens de sponso & sponsa. Sic Ovid. ᵇ Impliciti laqueis nudus ᵃ uterque ja●et; loquens de Marte & Venere, reti implicitis a Vulcano. PROLEPSIS. PRolepsis seu praesum ptio, est pronuntiatio quaedam rerum summaria▪ Fitchow autem quum congregatio Prolepsis. five totum, cum verbo vel adjectivo aptè cohaeret: deinde partes totius ad idem verbum vel adjectivum redu●untur, cum quo tamen ferè non concordāt: ut ᵃ Duae aquilae ᵇ volaveri●t: ᵇ haec ab oriente, ab illa ab oc●idente. Hic congregatio sive totum, Duae aquilae, cum verbo v●laverunt, per omnia concordat: ●um quo partes, haec & illa, ad idem verbum relatae, in numero non concordant. Nota. Congregatio sive totum, est dictio pluralis numeri; ut Duae aquilae aut plurali equivalens: ut Coridon & Thyrsis. Nam copulatum aequivalet plurali: ut Virgilius. ᵇ Compulerántque gre●es Coridon & Tbyrsis in unum: ab Thyrsis ●ves, ᵇ Cory●on distentas lactecapellas. Aut Congrg●atio est nom●n Collecti●um: ut ᵃ Populus ● vivit; ●b alü in penuria, ᵃ ali● in delici●s. Sul● tius & Aldus quinque dicunt in Prolepsi esse necessaria. Congregationem, ut in priore exemplo, Quinque in Prolepsi necessaria. Duae aquilae: Verbum, ut vola●erunt: Partes, ut haec & illa: Partium determination●m, ut ab oriente & ●ccident●. & Ordinem, videlic et quòd totum praecedat, partes sequantur. Duplex ●utem est Prolepsis: Explicita, ubi omnia exprimuntur, quae in Prolepsi esse opo●tet: ut ᵃ Equi Prolepsis duple●. ᵇ concurrunt, ab hic à dextra, ab ille à sinistra Hypodromi. Et Implicita, in qua aliquid tacetur: ut Ovid. ᵃ Alter in alterius ᵃ jactantes lumina vultus, ᵃ Quaerebant taciti noster ubi esset amor. Deest altera partium cum determinatione, videlicet, Et ab alter in alterius. Et ab Alter alterius onera portate Ubi deest vos: & altera pars cum determinatione, videlicot, ab Et alter alterius. Terent. ² Cur emus aequam ³ uterque partem. Hic totum ●us, subintelligitur; & partes, alter & alter, includuntur in distributivo ut●rque. Diomedes Prolepsim dicit esse, quories id quod posterius gestum est, ante describimus: ut Virgilius. - ᵃ Lavináque venit littor: Lavinium enim nondum erat, quum Aeneas venitet in Italiam. Dicitur vero Prolepsis, à 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉, quod est ante, & 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉, sumo. ZEUGMA. ZEugma, est unius verbi vel adjectivi, vicinior respondentis, ad diversa supposita reductio: ad Zeugma. quid sit. unum quidem expressè, ad alterum verò pe● supplementum: ut Cicero Nihil te noct●rnū ᵃ profidium palaetij, nihil urbis ᵃ vigiliae, nihil ● timer populi, nihil concursu● bonorum omnium, nihil hic munitissimus habendi S●natûs ᵃ locus, nihil horum ora vultúsque ● morerunt? H●c moverunt expressè reducitur ad ora vultúsqus; at ad caetera per supplementum: subintelligendum est enim, praesidium movit, vigilie moverunt, timer populi movit, bonorum concursus movit, habends senatus locus movit. Attamen quando est comparatio vel similitudo, verbum vel adjectivum convenitcum remotiore ut ᵃ Ego melius quàm tu ᵇ scribo. ᵃ Ego sicut foenum ᵇ arui. Hoc ᵃ ille it à prudemer atque ego ᵇ fecisset. Iten per nisi: ut Ter. Tal● filium ᵃ nulla nisi tu ᵇ pareret. Licèt Poëtae interdum aliter loqui solean●: ut Ovid. Quid nisi secretae ᵇ laeserunt Phyllidae ᵃ fyive? De quibus in concordantia Verbi & Nominativi suprà est dictum: ut Cicero. Quare ut arbitror, priùs hîc te nos quàm istîc ᵃ tunos ᵇ videbis. Tribus modis fit Zeugma. In persona: ut Ego & ᵃ tu ᵇ studes. In genere: ut Maritus & ᵃ uxor est ᵇ irata. In numero: ut-hîc illius arma, Hîc ᵃ currus ᵇ fuit. Ponitur aliquando verbum vel adjectivum in principiō, & tum vocatur Protozeugma: ut ᵇ Dormio ᵃ ego & tu. Quandóque in medio, vocaturque Mesozeugma: ut ᵃ Ego ᵇ dormio & tu Quandoque in fine, & vocatur Hypozeugma: ut Ego & ᵃ tu ᵇ dormis. Requi● untur autem in Zeugmate quatuor: Duo Substantiva; ut Rex & Regina. Conjunctio, quae vel ●opulativa vel di●junctiva, vel etiam expletiva esse Quatuor Zeugmat● requisita. potest ut Et, vel, etc. Verbum vel adjectivum ut Irata est: & qu●d verbum vel adjectivum viciniori supposito respondeat. Fit etiam quoddam Zeugmatis genus per Adverbia: ●● ᵇ Cubas ᵃ ubi ego. ᵇ Coenas ᵃ quando nos. Quando verbum ad duo supposita reducitur, & cum utroque convenit, est Zeugma (ut dicunt) Locutionis, non constructionis: ut ᵃ I●annes ᵇ fuit Pis●at●r & ᵃ Petrus. Dicitur autem Zeugma, quasi copulatum: à Graeco verbo 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 vel 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉; quod est, Copulo. SYNTHESIS. SYnthesis, est oratio congrua sensu, non voce: ut Synthesis quid si●. Virgilius. ᵃ Pars in frustra ᵇ secant. ᵃ Gens ᵇ armati. Fit autem Synthesis, nunc in genere tantùm: idque aut sexus discernendi ●ausâ: ut ᵃ Anser ᵇ foeta: ᵃ Elephantus ᵇ grav da; aut supplementi gratiá: ut ᵃ Praeneste sub ᵇ ipsa, ●ubauditur urbe. ᵃ Centauro in ᵇ magna; subintelligitur navi. Nunc in numero tantùm: ut ᵃ Turba ᵇ ruunt. ᵇ Aperite ᵃ aliquis ostium. Nunc verò in Genere & Numero simul: ut ᵃ Pars ᵇ mersi tenu●re ratem. Virg. Hac ᵃ manus ob patriam pagnando vulnera ᵇ passi. Dicitur autem Synthesis a 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 quod est co●; & 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 pofitio: quia est compositio, id est, constructio, facta gratiâ significationis. ANTIPTOSIS. ANtiptôsis, ab 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 quod est pro; & 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 casus, est positio casus pro casu, idque interdum non Antiptosis quid sit. invenusrè: ut Virg. ᵃ Urbem quam statuo, vestra ᵇ est. Ter. Populo ut ᵇ placerent, quas f●ciss●e ᵃ fabula●. ᵃ Ser●●nem quem audistis, non ᵇ est meus. ● Ejus non ᵇ venit in mentem; pro id. (Quanquam hic venit, impersonaliter potitis usurpari existimandum est.) Aristotelis libri ●unt omne ᵇ genus ᵃ elegantia referti; pro omnis generis. Sic id ᵇ genus, quod ᵇ genus, etc. Idnè est is ᵃ aut●or●● mihi? pro ejus. Interdum autem fit du●ior Antiptosis: ut Salv● ᵇ primus omnium parens patriae ᵃ appellate; pro prime. Habet duos gladios, ᵇ quibus ᵃ altero te occisurum minatur, altero visticum; pro quorum altero. SYNECDOCHE. SYnecdoche, est cùm id quod partis est, attribuitur toti: ut aethiop's ᵃ albus ᵇ dentes. Hic album, quod soli● dentibus convenit, totiattribuitur. Aeth●opi. Per Synecdochen, omnia nomina adjectiva aliquam proprietatem significantia: item verba passiva & neutralia, significantia aliquam passionem possunt regere accusativum, aut ablativum, significantem locum in quo est proprietas aut passio: ut ● ager ᵇ pedes, vel ᵇ pedibus. Saucius ᵇ frontem, vel ᵇ fronte. Doleo ᵇ caput, vel ᵇ capite. ᵃ Redimitus ᵇ tempora lauro. ᵃ Truncatus ● membra bipenni. Effusas ᵃ laniata ᵇ comas, ᵃ contusáque ᵇ pectus. Nam illae Graecae phrases sunt. ᵇ Excepto ᵃ quod non simul esses. ᵇ Caetera ᵃ laetus. ᵇ Caetera ᵃ similes uno differunt. Dicitur autem Synecdoche, à 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉, quod est con; & 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 suscipi●: videlicet, quòd totum cum sua parte capiatur. Si cui lubet figurat● constructionis elegantias pernoscere, legae Thomam Linacrum de Eclipsi, Pleonasmo, & Enallage; déque aliis figuri● eruditè, dilucid● ac copiose disserentem. DE PROSODIA PRosodia, est quae rectam vocum pronuntiationem tradit: Latinè Accentus dicitur. Dividitur autem Prosodia, in Tonum, Spiritum, & Tempus. Tonus, est lex vel nota, quâ syllaba in dictione elevatur, vel deprimitur. Tonus. Est autem Tonus triplex: Acutus, Gravis, Circumflexus. Tonus acutus, est virgula obliqua, ascendens in dextram, sic●. Tonus acutus Gravis, est virgula obliqua, descende●s in dextram, ad hunc modum●. Gravis. Circumflexus, est quiddam ex utrisque conflatum, hâc figurâ●. Circumflexus. Huc addatur etiam Apostrophus, qui est quaedam circuli pars in summo literae apposita, quam sic Apostrophus. pinges '. Hâc notâ ultimā dictionis vocal● de●sse ostenditur: ut Ta●ion' me crimine dignum dixisti? pro ●antó●●. Spiritus. Spiritus duo sunt: Asper & Lenis. Asper, quo aspirata profertur syllaba: ut Homo, honor. Lenis, quo citra aspirationem syllaba profertur: ut Amo, onu●. TONORUM REGULA I. MOnosyllaba dictio brevis, aut positione longa Monosyllaba. acuitur: ut Mél, ●él, párs, páx. Naturâ longa circumflectitur: ut Spês, flôs, sôl, thûs, rûs. REGULA II. In dissyllaba dictione, siprior longa fuerit natura, posterior brevis; prior circumflectitur: ut Lûna, mûsa; Dissyllaba in caeteris acuitur: Citus, látus, solérs, sátur. REGULA III. Dictio polysyllaba, si penultimam habet longam, acuit candem: ut Libértas, penátes. Sin brevem habet Polysyllaba. penultimam, acuit antepenultimam: ut Dóminus, póntifex. Exicpiuntur composita à Facio: ut Benefácis, malefácis, calefácit, frigef●cit. At si penultima longa fuerit naturâ, & ultima brevis, circumflectitur penultima: ut Românas, amâtor. Nota. Composita. à Fis, fit, ultimam acuunt: ut Malefit, calefit, satisfit APPENDIX. Quia hodie propter hominum imperitiam, circumflexus ab acuto vix prolatione discernitur, Grammatici Nota. circumflexum cum acuto confuderunt. REGULA. FOUR Quinque sunt, quae tonorum regulas perturbant. Quae tonos perturbant 1 DIFFERENTIA. Differentia tonum transponit: ut Uná, adverbium, ultimam acuit, nè videatur esse nomen. Sic eó, alió, Differentia aliquó, continuó, seduló, porró, forté, quá, siquá, aliquá, nequá, illó, falsó, citó, feré, plané, & id genus alia putá pro sicut, poné pro post; corám, circúm, aliás, palám, ergó conjunctio, sed ergô pro causa circumflectitur. ut Virg. - illius ergô venimus. Haec igitur omnia sicut Graeca acutisona, in fine quidem sententiarum acuuntur: in consequentia verò gravantur. Sic differentie causâ antepenultima suspenditur in his: Déinde, próinde, périnde, aliquando, siquando, néquando, húcusque álongè, délongè, déinceps, dúntaxat, déorsum, quápropter, quinimo, enimverò, propémodum, ádmodum, affabrè, intereáloci, nihilóminus, paulóminus, cùm non sunt orationes diverse, uti sunt pube-tenus, crurum-tenus: non enim composita sunt, velut hactenus, quatenus, & ejus generis reliqua. 2 TRANSPOSITIO. Transpositio tonum invertit, id quod usu venit in Transpositio. Praepositionibus, quae postpositae gravantur: ut Virgilius. Transtra per & remos. Tepenesimperium. 3 ATTRACTIO. Attractio tonum mutat, cum post vocabulum aliquod Attractio. sequitur conjunctio inclinativa: ut, Que, ne, ve. At●●ahunt enim hę particulae accentum syllabae pręcedenti, eámque acuunt: ut Lumináque ●aurúsque Dei. Sic, Dum, sis, nam, parelca. Ubi autem est manifesta compositio, non variatur tonus: ut, Dénique, útique, itaque, úndique, hiccine, & hu●usmodi. Ubique & Ubivis. Ubîque tamen t●poris sui tonum servat, & Vbivis 4 CONCISIO. Concisio transfert tonum, cùm dictiones per syncopen Concisio. aut apocopen castrantur. Tunc enim tonum retinent integrae dictionis: ut Virgili, Valéri, Mercuri: pro Virgilij, Valerii, Mercurii. Sic quaedam nomina & pronomina syncopata, Nomina pronomina syncopata. circumflectunt ultimam: ut A●pinâs, Ravennâs, nostrâs, vestrâs, cujâs: ab Arpinâtis, Ravennâtis, nostrâtis, etc. Sic Donec, à donecum. Sic hûc, illûc, istûc, adhûc etc. pro hucce, illucce, etc. Et composita à dic, duc, fac: ut benedic, reduc, calefac. 5 IDIOMA. Idioma, hoc est, linguae proprietas, tonum variat, Idioma adeò ut, si dictiones Graecae integrae ad nos veniant servent tonum suum; ut Symóis, periphas, penultimam acuunt: at facta Latina, antepenultimam elevant, ●uia corripiunt penultimam. Quae autem prorsus Latina fiunt, Latinum quoque tonum servant: ut Geórgica, Bucólica, antepenultima acuta, licèt apud Graecos in ultima tonum habeant. Sic & comoedia, tragoedia, sóphia, symphónia, tonum recipiunt in antepenuluma, licèt in sua lingua habeant in penultima. Porro, siignoretur proprius peregrinae vocis tonus, tutissimum fuarit juxta Latinum accentum illam Nota. enuntiare. Syllabae communes in prosa oratione, semper corrip●untur: ut Célebris, Cathedra, Mediocris. Syllabae communes. DE CARMINUM RATIONE. HActenus de Tonis & Spiritibus, deinceps de syllabarum tempore, & carminis ratione pauca adjiciemus. De fyl. tempore. Tempus, est syllabae pronuntiandae mensura. Syllaba brevis, uniusest temporis, longa verò duorum. Tempus qd. Tempus breve sic nota [●] Syllaba brevis. longa Longum autem sic [-] ut, Tenrră. Ex syllabis justo ordine dispositis fiunt pedes. Est autem pes duarum syllabarum pluriumve constitutio, ex certa temporum observatione. Pes. Pedum alii dissylabi, alii trissyllabi. De tetrasyllabis autem non multùm attinet ad Divisio Pedum. hoc nostrum institutum disserere. Dissyllabi sunt. Spondaeus, ut, — Virtus. Pyrrhichius, vv Deus. Trochaeus, - v Panis. jambus, v— Amans. Molossus, ut, —— Magnates. Tribrachus, vvv Dommus. Dactylus, - w Scribere. Anapaestus, w Pietas. Bacchius, v— Honestas. Antibacchius, — v Audire. Amphimacer, - v- Charitas Amphibrachus v-v Venire. Po●re, pedes justo numero atque ordin● concinnati, carmen constituunt. Est enim Carmen, oratio justo atque legitimo pedum Carmen. numero constricta. Carmen composituro in primis discendum est, pedibus ipsum ritè metiri, quam Scansionem vocant. Est autem Scansio, legitima carminis in singulos pedes Scans●●. commensuratio. Scansioni accidentia. Scansioni accidunt, Synaloepha, Eclipsis, Synaeresis, Diaeresis, & Caesura. Synaloepha. Synaloepha, est elisio quaedam vocalis ante alteram in di●ersis dictionibus: ut, Sera nimis vi' est crastina, viv' bodie. Fit autem interdum in his dictionibus: ut. Dii, diis, iidem, iisdem, deinde, dein●eps, semianimis, semihom●, semiustus, deest, deero, deerit, & similibus. At, heu & O, nunquam intercipiuntur. Eclipsis, est quoties m, cum sua vocali perimitur, Eclypss●. proxim● dictione a vocali exor●â: ut, Monstr', horrend', inf●rm', ingens, cuilumen ademptum: pro Monstrum, horrendum, etc. Synaeresis, est duarum syllabarum in unam contractio: Synaeres●●. ut Virg. Seu lento fuerint alvaria vimine texta: pro alveari●. Diaeresis, est ubi ex una syllaba dissecta, fiunt duae: ut Diaere●i●. - UU---- UU-U U- Ovid. Debuerant fusos evoluisse suos, pro evolvisse. Caesura, est cum post pedem absolutum, syllaba brevis Cę●ur●. in fine dictionis extenditur. Caesurae species sunt. Triemimeris, ex pede & syllabâ: ut, Triemime●i●. - UU- UU--- UU- UU-- Virgilius. Pectoribus inhians, spirantia consulis exta. Penthemim●ris, ex duobus pedibus & syllaba: ut Pentherrim●tis. - UU- UU----- U U-- Virgilius. Omnia vincit amor, & nos cedamus amori. Hepthemimeris, ex tribus pedibus & syllaba: ut ----- U U--- U U-- Hepthemimeris. Idem. Ostentans artem▪ ari●er arcúmque sonantem. Enneëmimer is, con at ex quatuor pedibus & syllaba: - U U- U U----- U U-- Enneëmimeris. ut Idem, Ille latus niveum molli ful●u● hyacintho. DE GENERIBUS Carminum. CArminum genera u●●tatiora, de quibus nos hoc loco potissimùm tractare decrevimus, sunt Heroicum, Elegiacum, Asclepiadaeum, Sapphicum, Phaleucium, jambicum. Carmen Heroicum. Carmen Heroicum quod idem Hexametrum dicitur, constat pedibus numero quidem sex, genere verò Hexame●●um. duobus, dactylo & spondaeo. Quintus locus dactylum, sextus spondaeum peculiariter sibi vendicat: Reliqui hunc vel illum, prout volumus. - U U- U U- U U--- U U-- ut Virgilius. Tytiretu patula recubans sub tegmine fagi. Reperitur aliquando spondęus etiam in quinto loco: ut Idem. Chara Deûm soboles, magnum 〈…〉. Ultima cujusque versus syllaba habetur communis. Carmen Elegiacum. Ultima communis. Carmen Elegia cum, quod & Pentametri nomen haber, è duplici constat Penthemim●ri, quarum prior duos P●●tame●●um. pedes, dactylicos, sp●ndaicos, vel alterutros comprehendit, cum syllaba longa: altera etiam duos pedes, ●ed omninò dactylicos, cum syllaba item longa: --- U U-- U U- U U- ●t Ovid. Res est solliciti plena timoris amor. Carmen Asclepiadaeum. Carmen Asclepiadaeum, constat ex penthemimeri, Asclepiadaeum. hoc est, spondaeo & dactylo, & syllaba longa, & duobus deinde dactylis: ut --- U U-- U U- U U Horatius. Maecenas atavis edite regibus. Sapphicum. Carmen Sapphicum constat ex trochaeo, spondaeo, Sapphicum. dactylo, & duobus demum trochaeis: ut - U--- U U- U-- Horatius. Jam fatis terris nivis atque dirae. In hoc tamen carminis genere, post tres versus additur Adonie. ubi & unde. Adonicum, quod constat ex dactylo & spondaeo: ut - U--- U U- U-- Horatius. Integer vitae, scelerisque purus, - U--- U U- U-- Non eget Mauri jatulis nec arcu, - U--- U U- U-- Nec venenatis gravida sagittis, Fusce pharetra.- U U-- Phaleucium, sive Hendecasyllabum. Carmen Phaleucium, sive Hendecasyllabum, constat Phaleuclum. ex spondaeo, dactylo, & tribus tandem trochaeis: ut, --- U U- U- U- U Quoquò diffugias pavens Mabili, Nostrum non poteris latere nasum. jambicum Archilochium. Legitimus versus Iambicus è solis constat jambis: Carmen jambicum. U- U- U- U- U- U- ut, Suis & ipsa Roma viribus ruit. R●cipit tamen interdum in locis imparibus, pro jambo, tribrachum, spondaeum, dactylum, anapaestum: atque in paribus tribrachum, spondaeum rariùs. Hoc carmen in duo genera deducitur, Dimetrum, & Trimetrum, sive Senarium. Dimetrum, constat ex quatuor pedibus: ut, O Carminum dulces notae-- U--- U- Quas ●re pulchra melle●-- U- U- U- Fundis, lyraeque succinis!-- U- U- U- Trimetrum, sive Senarium. Trimetrum, senis constat pedibus: ut, ------ u--- u- Qui nos damnant, sunt histriones maximi. DE QVANTITATE primarum syllabarum. PRimarum syllabarum quantitas octo modis cognos●itu●: Positione, vocali ante vocalem, diphthongo, derivatione, ompositione, praepositio●e, egula, exemplo, seu authoritate. POSITIO. Regula I. Vocalis ante duas consonantes, aut dupli●em in ead●m dictione, ubique posituta longa est: ut, Ventus, axn, patrizo. Quod si●onsonans priorem dictionem claudat, sequente item à consonante m●hoante, vocalis praecedens etiam positione longa 〈…〉, Major sum, quàm cu● possit ●ortuna nocere. Syllabae j●●, sum quam & ●●c, positione longe sunt. At si prior dictio in vo●alem brevem excat, sequente à duabus consonantibus incipiente, interdum, sed rarius producitur: -- UU-- UU-- ut Vi●g, Occul ● s●olia, & plures de pace triumphos. Vocalis brevis aute mutam, sequente liquid â, communis redditur: ut, Patris, volucris. Longa vero non mutatur: ut, Aratrum, simulacrum, Vocalis ante alteram. Regula II. Vocalis ante alteram in eadem dictione ubique brevis est: ut s●ĕs, meus, tŭus, pĭus. Excipias genitivos in ius, secundam pronominis formam habentes: ut Unius, illius, etc. 〈…〉, communis reperitur, licèt in alterius semper sit brevis, in aliv● semper longa. Excipiendi sunt etiam genitivi & dativi quintae declinationis, ubi e, inter geminum ●, longa fit: ut Faci●i, alioqui non: ut Rĕi, spei, fidĕi. Fi etiam in fio, longa est, nisi sequantur e & r sim●l, ut Fierem, Fĭeri. Juven. Sic ●unt octo mariti.-- U U-- Idem. Quod ●eri non posse putes.- U U- U i U- Ohe Interjectio, priorem syllabam an●ipitem habet. Vo●alis ante alteram in Graecis dictionibus submde longa fit: ut Dicite Pierides. Respice Lāerte●● Et ●● possessivis: ut, Aenenia nutrix. Rhodop●ius Orphenus. DIPHTHONGUS. Regula III. Omius Diphthongus apud Latinos longa est: ut, Aunrum, nēuter, mu●ae: nisi sequente vocale: ut, Praeire, praeustus, praeamplus. DERIVATIO. Regula IU. Derivativa eandem cum primitivis quantitatem so●tiuntur: ut, amator, ămicus, ămabilis, prima brevi ab ămo, Excipiuntur tamen pauca, quae à brevibus deducta primam producunt. Cujus generis sunt Vox v●cis, à uŏco. Juncundus, à jŭvo. Lex lengis, à lĕgo. Jūnior, à jŭvenis. Rex rengis, à rĕgo. Mombilis, à mŏveo. Sēd●s & sĕdile, à sĕdeo, Hummanus, ab hŏmo Jummentum, à jŭvo. ●edile saepius habet brevem in antepenultima. Vōmer, à vŏmo. Fōmes & fommentum, à fŏveo. Pēdor, à pĕde. Sunt & contrà, quae à longis deducta, corripiuntu● qualia sunt, Dux ducis, à dūco▪ Gĕnui, à gingno. D●cax, maledicus & id genus multa, à dīco. Frăgor, à framngo. Frăgilis, F●des, à fino. Nŏto, as, à nontu. ●rena, ab āreo. Năto, as, à nantu. ●rista, Disertus, à dissero. Pŏsui, à ponno. Sŏpo●, à Sompio. Et alia nonnulla ex utroque genere, quae relinquuntur studiosis inter legendum observanda. COMPOS●TIO. Regula V. Composita simplicium quantitatem sequuntur: ut, Pŏtens, impŏtens, Sôlor, Cons●lor. Lĕgo, is, Pe●lĕgo, Lengo, as, Allengo. Excipiuntur tamen haec brevia à longis enata: ut▪ Innŭba, à numbo. Dejero, à junro. Pronŭba, Pejĕro, PRAEPOSITIO. Regula VI. Ex praepositionibus hae ubique producuntur: A, de, prae, se, è▪ nisi vocali sequente: ut Undadehiscen●. - Sudibúsve praeustis. apud Virgilium. Pro quoque longa est, praeterquam in istis: Prŏcella, prŏfugus, prŏtervus, prŏnepos, prŏpago pro stirpe, prŏfanus, prŏfiteor, prŏfundus, prŏficiscor, prŏfari, prŏparo, prŏfugio, prŏfectò. Procutro, profundo, propello, propulso, propago, as, primara syllabam habent ancipitem. Prŏpheta & prŏpino, Graeca sunt per o parvum, & p●oinde primam brevem habent. Di, etiam producitur, nisi in Dĭrimo, & Dĭsertus. Reliquae praepositiones, si positio sinat, corripiuntur. Cujusmodi sunt, Ad, ob, ab, sub, re, in, etc. REGVLA. VII. Canon I. Omne praeteritum dissyllabum, priorem habet iongam: ut Lengi, emmi. Excipias tamen F●di ● findo, bibi, dĕdi, scĭ●i, st●ti, tuli. Canon II. Primam praeteriti geminantra, primam itidem brevem habent: ut, Pĕpendi, Pĕpedi, Pŭpugi, Tĕtendi, Tŭtudi, Dĭdici, Tŏtondi, Fĕfelli, Cĕcindi, à cado. Mŏmordi, Tĕtigi, Cĕcindi, à caedo. Quin & supinum dissyllabun priorem quoque producit. ut, Montum, Lantum, Lontum, Crentum. Excipe Quĭtum, Sĭtum, Lĭtum, ĭtum, Rŭtum, Rătum, Dătum, Sătum. Et cĭtum, a cieo, es: nam cintum à cio, cis, quartae, priorem habet longam. EXEMPLUM SEU AUTHORITAS. Regula VIII. Quarum verò syllabarum quantitas, sub praedictas rationes non ca●it, à poëtarum u●u, exemp●o atque authoritate petenda est certissima omnium regula. Discant ergo pueri observare ex poëtis communes primarum syllabarum quantitates, cujùs sortis sunt. Britannus, Bithynus, Cacus, Cosyra, Crathys, Pachmus, Palatium, Pelion, Creticus, Curetes, Diana, Fidene, Gradivus, hinulus, Pyrene, rubigo, Rutilius, Hymen, Italus, liquor, liquidus, Lycus, Orion, rudo, Sychaeus, Sycanius, & similia. DE MEDIIS SYLLABIS. MEdiae syllabae partim eadem ratione qua primae, partim etiam ex incrementis genitivi, atque conjugationis analogiâ cognosci possunt. De incrementis genitivi nominum polysyllabarum, Incremen. Genit▪ suprà in generibus nominum abundè dictum arbitrantur, unde petere licebit, si quid de hac re haesitavoris. Caetera frequens lectio & optimorum Poëtarum observatio, facile suppeditabunt. Conjugationis analogiam ex imbibitis rudimentis pueri didicerunt, nempe A, indicem primae con●ugationis, Conjugationum analogia. longam esse naturâ, praeterquam in do, & ejus compositis, quando hujus sunt conjugationis: ut Dămus, circundămus, Dăbis, circundăbis, Dăre, circundăre. Praeterea syllabas rimus & ritis, in praeterito perfecto modi subjunctivi, ubique pro brevibus habendas animadvertant, in futuro autem in oratione prosa longas esse debere; in carmine verò indifferentes reperiri, quemadmodum contendit Aldus: ut Praeterito, Amaverimus, amauéritis: Futuro, Amaverimus, amaveritis. Est & ubi mediae syllabae variant apud Poëtas, ut in his quae subjunximus: Connubium, Ficedula, Malea, Pharsalia, Batavus, Sidonius, & in simil●bus. Adjectiva in inus Latina, penultimam producunt: ut, Clandestînus, mediastînus, parietînus, matutînus, vespertînus, repentînus. Pręter hęc sequentia Diutĭnus, Serotĭnus, Crastĭnus, Oleagĭnus, Pristĭnus. Fagĭnus, Perendĭnus, Cedrĭnus, Hornotĭnus, Carbasĭnus. Et reliqua materialia, sive à ●etallorum nominibus formata in inus, qualia sunt permulta a Graecis vocibus deducta in 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉: ut, Crystallĭnus, myrrhĭnus, hyacinthinus, adamantĭnus, etc. Caetera foeli●iùs docebit usus, & Poëtarum observatio, qúam ullae Grammaticorum regulae, quas sine ullo aut modo aut sine de mediarum syllabarum quantitate tradere solent. Quare illis praetermissis, ad ultimarum syllabarum quantitates aperiendas jam accingamur. DE ULTIMIS SYLLABIS. QVanquam ultimae syllabae ipsum literarum numerum aut aequant, aut etiam superant, non tamen pigebit illas etiam ordine per●urrere. Primum, a finita, producuntur: ut Aman, contr●̄, ergā, Excipias Pută, ită, quiă. A Item nominativos, & omnes casus in a, cujuscunque fuerint generis, numeri, aut declinationis, praeter vocativo, in a, à Graecis in as: ut ô Aenean, ô Thoman, & ablativum primae declinationis: ut ab hac Musan. Numeralia in ginta, a finalem habent communem, sed frequentiùs longam: ut Trigintan, quadragintā. In b, d, t, desinentia, brevia sunt: ut ăb, ăd, capŭt. In c desinentia, producuntur, ut anc, sīc, & hinc adverbium. B, d, t. Sed tria in c, semper contrahuntur: ut, Lăc, C nĕc, donĕc. Duo sunt communia: Fac, & pronomen hic: & neutrum hoc, modò non sit ablativi casus. E finita, brevia sunt: ut Marĕ, penĕ, legĕ, scribĕ. Excipiendae sunt omnes voces quintae inflexionis in E e: ut, Diē, fidem, unà cum adverbiis inde enatis: ut, Fames olim quintae nunc te●tiae declinationis producit ultimam in ablativo: Famen. Hodiē, quotidiē, pridiĕ, postridiē, qua-rē, qua-de-rē, ea rē: & siqua sunt similia. Et secundae item personae singuiares imperativorum activorum secundae conjugationis: ut, Docen, movē, manē, cavē. Producuntur etiam monosyllaba in e: ut, Mē, ten, ●ē: praeter Quĕ, nĕ, vĕ, conjunctiones encliticas. Quin & adverbia quoque in e, ab adjectivis deducta, elongum habent: ut Pulchrē, doctē, valdē pro valide. Quibus accedunt Fermē, ferē. Benĕ tamen & malĕ corripiuntur omninò. Postremò, quae à Graecis per ● scribuntur, natura producuntur, cujuscunque fuerint casus, generis, aut numeri: ut Lethen Anchisen, Ceten, Tempē. I finita, longa sunt: ut, Dominin, magistrī, amarī, doceri, I Praeter mihi, tibi, sibi, ubi, ibi, quae sunt commmunia. Nisi verò & quasi corripiuntur: Cujus etiam sortis sunt dativi & vocativi Graecorum, quorum genitivus singularis in os breve exit: ut, Huic Palladĭ, Vocat. ô Amaryllĭ, Phillid●, Alexĭ, Minoidĭ. Daphnĭ. L finita corripiuntur: ut Animăl, Annibăl, mĕl, pugĭl, L Săl, consŭl. Praeter n●l contractum à nihil, & Sonl. Et Hebraea quaed ā in l: ut Michaenl, Gabrienl, Raphaenl, Danienl. N finita producuntur: ut Paeamn, Hymenn, quīn, Xenophonn, nōn, daemōn. N Excipe forsăn, forsităn, ăn, tămen, attămen, veruntamĕn. Corripitur & In ●um compositis: ut Exĭn, subĭn, deĭn, In proĭn. Accedunt his & voces illae, quae per apocopen castrantur: ut Mĕn? Vidĕn? Audĭn? Nemŏn? Nomina item in en, quorum genitivus ĭnis, correptum En habet: ut Carmĕn, crimĕn, pectĕn, tibicĕn, ĭnis. Graeca etiam in on, per o parvum, cujuscunque fuerint casus: ut Non. Iliŏn, peliŏn. Accus. Caucasŏn, pylŏn On. Quaedam etiam in in per i, ut Alexĭn. In yn per y, ut Ityn. In an quoque à Nominativis in A; ut Nominat. Iphigenia, Aegina. Accusat. Iphigeniăn, Aeginăn. Nam in an, à nominativis in as, producuntur: ut Nominat. Aeneas, Marsyas. Accusat. Aeneān, Marsyān. O finita, communia sunt: ut Amo, virgo, porrò, docendo, O finita. legendo, eundo, & aliae gerundii voces in do. Praeter obliquos in o, qui semper producuntur: ut, huic Dominon, serō. Ab. hoc templō, damnō. Et adverbia ab adjectivis derivata: ut Tanton, quantō, liquidō, falsō, primō, manifestō, etc. Praeter sedulò, mutuò, crebrò, ferò, quae sunt communia. Caeterùm modŏ, & quomodŏ, semper corripiuntur. Citò quoque, ut & ambo, duo, ego, atque homo, vix leguntur producta. Monosillaba tamen in o producuntur: ut Dō, stō, ut & ergon pro causa. Item Graeca per 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 cujuscu●que fuerint casus: ut haec Sapphon, Did●. Hujus Androg●●, Apollon. Hunc Athon Apollon. R finita corripiuntur: ut Caesăr, torculăr, pĕr, vĭr, uxŏr turtŭr. R Cor, semel apud Ovidium productum legitur: ut, - U U- U U--- UU- UU-- Molle meum levibus cor est violabile telis. Producuntur etiam Fanr, lār, nār, vēr, fūr, cūr: Panr quoque cum compositis; ut Companr, impār, dispār. Graeca quaedam in er, quae illis in 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 desinunt; ut Aenr, cratēr, charactēr, aethēr, sotēr. Praeter patĕr & matĕr, quae apud Latinos ultimam brevem habent. S finita, pares cum numero vocalium habent terminationes; nempe, As, es, is, os, us. S Primò, as finita producuntur; ut Amans, musās, majestās, bonitans. A: Praeter Graeca, quorum genitivus singularis in dos exit; ut Archăs. Pallăs. Genitivo Archadŏs. Palladŏs. Et praeter accusativos plurales nominum crescentium; ut Heros, Heroos. Phillis, Phillidos. Accusativo plurali, Heroăs, Phillidăs. Es finita, longa sunt; ut Anchisēs, sedens, docens, patrens. Excipiuntur nomina in es, tertiae inflexionis, quae penultimam genitivi crescentis corripiunt; ut Milĕs, seges E: diuĕs. Sed Ariens, abiens, pariens, ceriens; & pēs, unà cum compositis; ut Bipēs, tripēs, quadrupēs, longa sunt. Es quoque à sum, unà cum compositis corripitur; ut Potĕs, adĕs, prodĕs, obĕs. Quibus penĕs adjungi potest unà cum neutris ac nominativis pluralibus Graecorum: ut, Hippomanĕs, cacoëthĕs, Cyclôpĕs, Naiadĕs. Is finita, brevia sunt: ut, Parĭs, panĭs, tristĭs, hilarĭs. Excipe obliquos plurales in is qui producuntur: ut Is Musis, mensis, à mensa, domins, templiīs. Item quis pro quibus, cum producentibus penultimam genitivi cresc●●tis: ut, Samnis, Salamīs: Genitivo Samnîtis, Salaminis. Adde huc quae in eis diphthongum desinunt, sive Graeca, sive Latina, eujuscunque fuerint numeri aut casus: ut Symoeīs, pyroe●s, parteīs, omneīs. Et monosyllaba item omnia: ut, Vins, līs praeterĭs, & quĭs nominativos, & Bĭs apud Ovidium. Istis accedunt secundę personę singulares verborum in is, quorum secundę personę plurales desinunt in îtis, penultima producta, unà cùm futuris subjunctivi in ris: ut, Audins, velīs, dederīs. pl. Audîtis, velîtis, dederitis. Os finita, producuntur: ut, Honōs, nepōs, dominōs, Os servōs. Praeter compŏs, impŏs & ŏs ossis. Et Graeca per● parvum: ut, Delŏs, Chaŏs, Palladŏs, phyllidŏs. Vs finita, corripiuntur: ut, Famulŭs, regiŭs, tempŭs, Us amamŭs. Excipiuntur producentia penultimam genitivi crescentis: ut, Salūs, tellūs: Genitivo salûtis, tellûris. Longae sunt etiam omnes voces quartae inflexionis in us praeter nominativum & vocativum singulares: ut, Hujus manus, hae manus, has manus, ô manus. His accedunt etiam monosyllaba: ut, Cruns, thūs, mūs, sūs, etc. Et Graeca item per 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 diphthongum cujuscunque fuerint casus: ut Hic Panthūs, Melamp●s. Hujus Sapphūs, Cliūs. Atque pijs cunctis venerandum nomen JESUS. Postremò, u finita, producuntur omnia: ut, Manun, genum, amatum, dium. U Grammatices finis. OMNIUM NOMINUM IN regulis Generum contentorum, tum Heteroclitorum, ac Verborum Interpretatio aliqua. Ando▪ To hid. Abscondo Occulto. Abysius, immensaquae●a● prol●nditas impe netrabilis. A depth that by sounding cannot be found. Acarnan, gens ex quadam regio-Graeciae. The people of Acarra●i● in Greice. Ac●cerso, eo ad vocandum, vel voco. To go● to call. Ac●t, arbour. A M●ple●r●●. Ac●es, acumen ●erum s●cantium, ex●rcitus instructio, 〈◊〉 lumen An edge. The array of an army●. The fight of the ere. Ac●s, ●nstrumentum sartot●s, ac 〈◊〉 eris o●namentum. Ante dle, or a● iustrur eri, wherewith w●men did set their 〈◊〉. Adeps, omnis p●nguedo, sive carnis, fiv● alteriu● rei, 〈◊〉. Adipiscor, assequ●t●●●●um. T● 〈◊〉. Adolescens, juven●s 〈◊〉. A 〈…〉 from twelve to on a●d twenty. Adorni, ●umenti g●nus vel sartis Whereas. Advena, ou● non est civis, sed externus ● stranger A●quo●, 〈◊〉, pelagus The sea because nothing 〈…〉: for A●quor doth general, signify a pla●●e in any parcel of the world. It is taken for ●he air als●: as Aspicebis sends volitante● aequote ●ygnos. Aes spect●● metalli rubro colore. B●●sse, and because that in 〈◊〉 time money was made of it, Aes sometime doth signify ●ony. ●the●, tota caeli syderumque substantia ac compago. The whole substance of the spheres from the ●●reto the extreme est circuit of heaven. Affini●, cogn●tus▪ A kinsman by marriage. Ag●osco, est noscere id, quod no●is o●●m aut vi●um fu●t▪ 〈◊〉 alia quapiam ration● cognitum. To 〈…〉 kn●w ● new▪ or to come to remembrance of. 〈◊〉 To 〈◊〉. Agragas, urbs Siciliae, 〈◊〉 in the Isle of Sicily, called new Gergen●i. Ag●icols, qui exercitat ●em tusticam. An 〈…〉. Halcyon a● is matina, by 〈◊〉 pull●●s educa●s. A certain sea●ird th●t 〈…〉, and ●atcheth in winter. Alice, qu● libet avis, aut velox. Abird, or 〈◊〉. Alnus, genus▪ ar●otis. An Alder tree. Alo nutrio. To rourish. A●ter. Th● other of the two. 〈…〉, qua 〈…〉, of't 〈◊〉 tur. The paun●●, and sometime 〈…〉 without. 〈…〉, e● quod 〈◊〉 careant. Certaire women of 〈◊〉, so 〈◊〉 for lacking a 〈◊〉. 〈◊〉, circumago, cir●undo. To compose, 〈…〉. Amici●, velli● To clot● Amni●, 〈…〉. Anas, avis in aquis degens. A duck or a drake. A●go, crucio▪ premo, vexo●to trouble or ve●▪ Anguis, Serpen● in ●quis degens. A●ry or a w●ter- 〈◊〉. Animus, consilij▪ principium. The mind. Axna, nomen mulietis. Ann●. 〈◊〉, ascension. T● assent an● agree unto. Annus, tempus; 〈◊〉. dienim & 6. horarum. Ayeare. Ante●, ab ante, eminentes lapides, sive ultimae columnae, quibble s●stinetur fabrica. The pillars, or 〈…〉, that s●●le over the wel● to bear the srame, or the dry stone wa●l that encloseth a v●neyard, or the first set or frontier of 〈◊〉. A●tidotus, medicamentum contra ven●na datum. A praeservati●● against p●ison. Arti●. 〈…〉 in f●o●te demissi. A 〈…〉. 〈◊〉, in ali●na re summus, 〈…〉▪ ●r chief rule● 〈…〉. Ann●, ●●tul●. An old wif● Anxu●, nomen nibis Italiae, quae non● Tatentina dicitur. T●rentine. Aperi●. indigo, resero. To 〈…〉, to show or to declare. Ap●s & apis, animal mellificum. A Be●. Apiscor, assequot, acquito. To 〈◊〉. Apollo, deus onem Graecis●ol●m appellant. The God of 〈◊〉 and physic, and of prophecy, ●nd the God that 〈◊〉 the surre about. Appendix, quod al●is adiunctum, qua● ex alio 〈…〉 ●n Appenti●e, or 〈…〉 increa●e a th●●. Applico, jungo, a dvenio. To apply ●n to, or t●●rrive Aptoto●, nomen 〈…〉▪ 〈◊〉 nullo defectum easu. A 〈◊〉 undeclined, having one 〈◊〉 in all cases. 〈◊〉, vasis genus, quo aqua 〈◊〉 ad praebendam eam manibus▪ Alav●●, or an 〈◊〉. Arbour, vel arbos, notae 〈◊〉. Atred. Ate●, ex Arcadia populus. The people of Arcadi●. Arceo, pello, & adven●re non si●o. To keep away. 〈◊〉, ●oco & accuso. To call, ●● to accuse, or to go to 〈◊〉. 〈◊〉, ursa, quam nostri septen●●ionem dixerunt, fignum coe●est●. A fig●● called the ●eare, ●● the Wag●●. Arde●, ur●●, inflammor. To be hoc 〈◊〉, oppidi nomen. A town of the Pen●us●la of Gr●●ce called Pelopon●esus. Armamunimenta, s●utum, gladius talum, & ea quibus praeliamur. Arm●a●, or any kind of weapon. 〈◊〉, q●i victimas ins●icit. 〈◊〉 or she that seeketh 〈…〉 the bowels of beasts. A●, est 〈◊〉, id est, d●odeci●o ●●ciae. A pound often 〈◊〉. or the whole sum of anything. A●●ec●a, qui continue & semper aliqu●m sequitur. A pag●● or lockey, or continual wa●●er As●u, do●o, fallacijs. By deceit, or 〈◊〉. At●●mas, nomen viri. A ma●s ●ame which should be sacrificed for his son 〈◊〉. 〈◊〉, civit●s Greciae. inter Ach●iam & M●cedu●am. The ●ity of Athens. 〈◊〉, pugil & ●uctator, A 〈◊〉, or he that striveth for a ga●●. 〈◊〉, corpus insecabile. A 〈◊〉 so small that it 〈◊〉 be parted. 〈◊〉, qui vel quae 〈◊〉 capit. A 〈◊〉, man or woman. 〈◊〉, ●um ausus. To be bold. 〈◊〉, cupio To de●ire to. ●net. 〈◊〉, sacus Cam●a●tae 〈…〉 quem ●●●toni 〈◊〉 opinantur veteres. A 〈…〉, wherehence th●● 〈…〉 wa● desce●● 〈…〉. Augeo, majus facio, amplifico. To increase. Augur, qui futura pr●n●nciat. A southsater, man or woman. Auriga, quarrel quae currum ducit. A 〈…〉, or a carter. Auster, ventu●●●ans a meridie. The south wind. Author, qui ve● quae aliquod ●p●s facit. The worker or doer of any ●hing▪ men or woman. A●is, diamet●os nun●i, & dicitur, lignum teres. c●rca quod tota currus vertitur. An aex●e tree: and by translation, the strei, 〈◊〉 line that may be imagine à from the one p●le to the other. B BAcchanalia, Dionyfi●. i. Bacchi ●esta. The feast of Bacchu●. Baccha●, ●●erba radicis odor●●●. An herb that the frenchmen call our Lady's gloves Bacch●s, dens vini. The drunken god, the god ●f wine. Baculus, Baci●lus, & baculum & hinc bacillum, scipio. A staff. Balneum, locus publicus vel pri●●tus in quo a●t ●anitatis aut abstergend 〈◊〉 sor●ium causal●●●mur. Abath. Barat●rum, erat locus profundior, Athenis putei modo vel for●ā. A certain pit by Athens Now it is taken for ●ell. It is also the hole where any water 〈◊〉, and fall●th in●o the earth. ●a●b●ton, instrumentum musi cum, quod puliatur plectro vel calamo. the ●ute, or any like that is ●laid on with a quill. It is also Barbitus, both masculate and feminine. Bellatia. cibi secund● mensae. I●●cates. B●s, unciae o●●o. 〈…〉. Bibo, potu●●●urio, hunorem attra●io. To drink. Bidens instru●entum. duorum dentium vel ovis Any instrument with two 〈…〉 a ●heep of two t●●th, in the 〈…〉 gender. B●●rona, habens du●● frontes, He or she that hath a face before and another behind. Bilis, humoris genus. It is with this w●rd atra melancholy and with ●ava, cholle●: and being used alone, is the same diseas● that Cholera is after Cor. Celsus. see Cholera. Bombyx, ver●us, & pro materia ●rm●tur. A silkworm 〈…〉. Bos nota e●t figuificatio. An ox, ●ull, 〈◊〉. Britannia, 〈◊〉 quam nunc Angli & Scoti incolunt. The I●●e whic● is inhabited of ●nglish-men and Sc●t●shmen called Britannia major. Britannia minor. I● Britain in France. 〈◊〉, avis nomen, a bovis mugitu. An owl. Bacep●●lus, nomen equi Alexandri magni. Alexan●●● the great his horse. By●●us, tennis●imi lini genus, A most fine sort of fine 〈◊〉 whereof a precious kind of lioun cl●th is made. It may be taken for si●k also. C CAc●ethes, malus mos An 〈◊〉 customs, or a b●le hard to b●t cured. Cadaver, corpus mort●um. A carcase. Cado, c●rr●o, praecipitor, vel labo●: To fall, and sometime to hap, to chance. Caedo, percutio, ferio, verbero To strike, or to be at, and sometime to ●●tor lop, or to pr●n● 〈◊〉: sometime to kill, to sacrifice and sometime to 〈◊〉 as caedere januam ●●xis, inst●re referro. Caello, percutio, aut s●ango. To smite or to break, antiquum verbum, the comp●●nds whereof o● in use 〈◊〉. Cello, it also read without a diphthong. Caelum v●l coelum, extrema mundi determinatio cuni pliaeris, quas ambit ad element 〈◊〉 ignis. Heaven, or with a difference, any of the sphetes. It signifieth weather also. Calco, ●ede comptuno. To 〈◊〉 upon, and by a translation unto the mind, to despise and set 〈◊〉 by. Calelida, die● primus cujusque ●ensis. The first day of every mo●●th. Calen, ferven, calidus sum. To be hot, o● to glow. Calais, via perdurata. id est, via, t●ita. Apath-way. Calvo, decipio, frus●●or. To deceive, to beguile, to tromp. Calx, pes imus & pro cujusvis re●fine ponitur, vel pro materia qua ●apides in mur● conglutinantur. A heel, or last end of a race, or 〈◊〉 Cambio, commuto. To exchange and of the old write●●s it is taken for to fight. Canali●, per quod aqua confluit in viis lapide stratis. A channel. Cancelli, ligua interse modic is intervallis in transversum 〈◊〉 retis invicem annexa. A lattice, or the lists of a game place▪ or of a spectacle. Canis, animal latra isle, & piscis marinus, & signum eaeleste A d●gor ● dogfish: ● st●r or a fign● in the firmantent ca●ed canis. Cano. T● sing, to indi●● poetically, to play upon instruments: sometime it is to praise or prop●●sie. Capesso. capio, five ad ca●●en dum eo. To ta●e, or to g●t to take: & sometimes recipio me to g●●at. Nunc pergam herae i● per●um exequi, & me domum capess●m. Capio To take, to delight, to de ce●v● to ch●se, is 〈◊〉, an● sister: as Capio dolores. To ho●d, or contain to invade and catch as▪ Navem cepin●ns To ins●●●e with l●ne. And is lightly of such signification as the ablative is that cometh with it. Ca●●strum, capitis ●incu●um, adhibitum 〈◊〉 animalia aulug●aut. An halter. Capital. quod oli●● sacerdotes gesta●ant in capite. An ornament that the Nuns were 〈◊〉 to bear upon their heads. Cap●a, animalia carpend●● virgulti● dictum. A Goa●. Car, aliquis ex Caria. A man of Caria. C●rdo, quo janua movetur. An 〈◊〉 or 〈◊〉. Caren●est rem defideratam non ha●ere. To lack or to be with 〈◊〉, and socially such a thing as once we had. Carex, herba ac●ta duris●ima ●odge. 〈◊〉, quòd anima careat non solom de animalibus, sed etiam de piscibus & fructibr●. The meat of any thing, ●us ●os● commonly 〈◊〉. Ca●po, decerpo. To crop, to late of●, or to gather. It is also to lease or to choose cut, ad sometime to taunt or rebake. Carp●re 〈◊〉 To begin to journey. Carper● vitales auras. Carpere lanam. To tose woo●. Carpere lmum To hatchelling. Carpere c●bum. To eat. Ca●sts, reticulum, masc. pro gales saem. sis est cassis, dis, & hoc ca●sida. Anes, or an belwes in the seminine gender. Castra, locus in 〈◊〉 tent●ria fixerunt The camp, the pavilion, or the ar●y. Cato, non. en vi●i. A certain Romans name. Caveo, diligentian ad●●beo provideo, consul●, prosp●cio ne aliqu●d praeter spem c●●niat To be 〈…〉 be w●ry and becasu●●. Cavere is also to put in assurance, and to save 〈◊〉 by cautioner 〈◊〉. Caulis, ●o ●erbis dicitur ipsum ●obur, sive 〈◊〉. à stalk. Cedo. To give place, to departed, and go away. Ce●rus, arbour i●gens & procer●. A 〈…〉 Cello▪ See Caello. Censeo, ex 〈◊〉, pu●●, arbitror. To de●●re, to judge, to suppose, to think to tell one's mind S●me take it for to be angry. Cen●●ri is also to be in books of su●fidies, & to be tasked or ●●tued, Ce●tum. An 〈◊〉. Centuisis, 〈◊〉 librarum. An 〈…〉. Cera, 〈◊〉 quod melle e● savis expt. 〈◊〉 remanet 〈◊〉. Cer●●, vide●. To see. And b● translat●●● to 〈◊〉 and understand. Sometime to decree and appoint. To ●ist, reng●, or bolt, to seue● and part, to fight to g●● unto ●as. Cernere ●aereditatem Cetus, piscis maximus. A whole. Chole●a, est vent●lculi immodica per●urbatio, suj ra & ●●ira per vomitum fa●. 2. The 〈◊〉. It is also choler, the 〈◊〉 and dry h●mour. Cice●. genus leguminis. A ●●●tatu● Italian p●ase. Cito, tur●o, comm●veo. To trouble, t● shake●●●flir, and sometime for Cio. it is to call. Cinis, vel ciner, pulvis. Ashes. Cinis, est avis quam alio nomine alau●um dicu●●s. A. a●ke. Claudo, 〈◊〉, ●ble●o. To 〈◊〉 or clos●, to make fast or stop, or to stay, ●ot to suffer to pass, ai Ecce maris nagna cla●dit no● obice pontus. Clivus, 〈…〉 arduus, & pro collo ponitur. A bank 〈◊〉 ● rising also 〈◊〉 hill. Clunis natium tu●or the 〈◊〉. Cluo, splendour, To shine, to g●ister. sometime to fi●ht. Clyptus & clypeum, ●●uta ma●●●a, & proprie peditum. A buckler. Cu●●um▪ Agravi●g ●oole, the 〈◊〉 t●at is, as much of the world as is ●bove the elements of 〈◊〉 which is called ae her●● quintum element●m ●● Coelum also ●● taken for the a●re: as, In h●● 〈◊〉 qui ●ici●ur act. Coeno, c●nam, ●umo. To sup, or to take supper Coe●io, pro incipio, a tiquum est. To begin. Cogno●co, nosco eo●qui prino incogniti era●t. To know that which we know not before: sometime diligently and atte●● 〈◊〉 to consider or to understand, to search by an enquiry, and to fit 〈◊〉 judgement. C●llis, mo●ticulus. An hill Colo, ad●ro, ●e●ror 〈…〉▪ or worship with prayer, to exercise, to ●ake 〈◊〉 of to 〈◊〉, to lo●e, Vitam colere, 〈…〉 time 〈…〉 or till the 〈◊〉▪ sometime to ●eck and 〈◊〉. 〈◊〉, instr●ment●●q●od ●●nsa continet. a distaff or 〈◊〉. 〈◊〉, comitans au● sequens, a compa●●on by the way, either 〈…〉. Comminisco●. fingo, excogito, to 〈…〉, to feig●● to in 〈…〉 and d●vise to ●ss●y, to 〈◊〉 a man to the belief of that that is not. 〈…〉. tok●mb to dress 〈◊〉 hush with a comb, or to ●●ck and a ●orn. 〈◊〉, compactio & conjunctio. 〈…〉 Comrades, 〈◊〉 genus a pair 〈…〉 or 〈◊〉. Conditor, qui aliquid facit. a maker or builder. 〈◊〉 conger, gen●s pinnace, a Co●g●e. Conjis, maritus vel●●xor. ● husband or wife. Consulo▪ to a●k counsel, with an accusative: to ●ive counsel, or provide for with ae dative: to take in good▪ w●●th with a 〈◊〉: Sometime it is to fi● in counsel, and to dilibrat● but used plurally, as, Consu●u●t se●ato●es. Coquo cibum, ●sni aptum 〈…〉, to dr●ss 〈…〉 pla● the Cook, to prepare and go about: a● Bellum 〈◊〉. To vex and trouble: as Coquitme ●●tra. To concoct to bri●g our 〈◊〉 unto a nature 〈…〉. Cor, praeci●num inter visce●●▪ & vitae 〈…〉 ac calori● nativi quo anima 〈…〉 so●s ●uid●m & domicilium. the hear●, and sometime it is ●●ed for the 〈◊〉. Co●bis, 〈◊〉 ex viminibus factum a hasket. Co●nus, vel 〈◊〉, aut 〈…〉 capiti● 〈…〉 By 〈◊〉 the 〈…〉 v●rs be called Cornus t● sieusfieth al●o the wing 〈…〉 and the 〈◊〉 of 〈…〉. Co●nus, 〈…〉 & ●igiditate 〈…〉 circa 〈…〉 primo candinum, poste● sangine●●. a certain 〈…〉. 〈◊〉, 〈…〉, a shreb 〈◊〉 in 〈…〉, and 〈…〉 a ve●● 〈◊〉 ●avour, the which antiquity ●●rned to their 〈◊〉, as they did Frankincense Coxendix, co●arum vertex quo semora vertuntur▪ the hip. C●ater, vel cratera, vas amplum 〈…〉 imponimus a goblet or 〈…〉 Crepo, sono, t● crack. Sometime to complain lament, 〈◊〉 accuse● a●. Quis po●● viu● graved pauperie● crepat? Crepundia, p●ima 〈◊〉 quae pue●is dantur▪ all manner o● things that are 〈◊〉 children in thei● infancy, as corals. sw●lling ●ands. da●g●r●, timbrel●, and such like. Cres Cretensis. a man of Cand●. Cre●●, ins●la est, 〈◊〉 called Candy Crinis, c●pillis, hair. Crus, 〈…〉 gembus usque ad in, 〈…〉 a ●e● Crystallus, glaci●● ex g●lu vehementer 〈◊〉▪ Crystal Cu●●, 〈◊〉, to lie. and sometime to be sick in ●ed. Cucumis a 〈…〉 the which is called also in Latiner 〈◊〉. Culex vermiculus alatu●, A G●a●. Cumbo, the sam● that, ●nbo ●s. 〈…〉 cradle. Cunae, ●unabula, idem. Cu●io, opto, d●sidem▪ to 〈…〉 desire, to lust for: and sometime with a dative, to favour. C●●ressus arboris nomen. a 〈…〉. Cu●culio 〈◊〉 patrum 〈…〉 curtodem, ● Wes●●l. Cures. opid●●●men, 〈…〉 name. Curto, celeriter ●o, granum. praecipito, int●●ta celerit●t● viam voto to run ●nd 〈◊〉 to 〈◊〉 that it 〈…〉. Cu●pis▪ acutior pae● ha●●ae the point of a she●●t, 〈…〉 or 〈◊〉 other like. Custos qu●, vel quae tem aliqu●m tu●●ur & curate, a 〈…〉. Cyp●u● ins●la dives, Cy●tes the 〈◊〉. D D●ma▪ animal ti●idum, A ●uck▪ or a Do Dam●o▪ damno ●fficio. vel condemno ● damage or to co● 〈◊〉. Dedo, in perpetu●m do vel totum subd● sieve in man ●● & ●●bitrium do, to ●eeld. Delt●tum, a defe●e●do, vinum d●co●nm ad, me●●am partem, Wine sudden to half. De●o a●o to ●ive. Del●o, expungo, proprie line●s aut ●●g●las, to put any and to cancel. Delicium, oblectam●ntum quod nobis voluptat● est, the 〈…〉 take pleasure Delphio, vel delphinus, vel delphis, pis●●s maris & ●ignum, 〈…〉 D●lphin. 〈…〉 to pull away, a● to exempt. De●s, notum 〈◊〉 per similitudinem: 〈◊〉 pro omni, 〈…〉 potrist▪ 〈◊〉. Dep●ng 〈◊〉 to faste● dow● 〈◊〉 to plant. 〈…〉 vitium. Sloth. fullness. Dico loquor, nomino to speak or to tell. Dies, tempts viginti quat●oe 〈◊〉, a da●. Diffiteor, inficias ●o, ●●go, to den●. Digr●d or di●cedo▪ to go from. Diligo, amo. to love. Dilu●▪ aqua vel quovis humo●● aliquid purgo, 〈◊〉 purge with washing. Dindymus, ●ugum montis Phrygiae Idae marri deum dicatum. the top of Ida the hill by Troy Dipthong●●, unu● du●●um vocasium sonus. a double s●und a diphthong. Diptoton, nomen flexum duobus in casibus, quibuscunque. a noun declined with two cases whatsoever. Dirae, imprecatione●, exec●tiones & inferorum ●uriae. Curses ban, and the furies of bell. Disco, capio doctrinam. to 〈…〉 Dispel●o, sepa●o d●imo. to sever. Displiceo. to 〈…〉. Ditionis, impe●ii do●inii. Of my right and title. We need not for 〈◊〉 to refuse Di tio the nominative. Divido, par●●er. to divide. Divitiae, opes, a●plae so●t●nae. Riches. Do dono, to give. Doceo, alic▪ jus 〈◊〉 cognitionem alteri ●●ado to teach, and sometime to show and to declare, to warn and to ascertain. Dodian●, unciae novem. Nine ounces. Doleo, t●●stis sum. to be sorrow full. Domo, mansue●●m facio▪ to tame. Dom is aedificium ad babita●dum f●ctum an house. Duco notum est. to lead, to 〈…〉, to account. Dul●edo, suavit●s. Sweetness Dux, qui vel quae ducit 〈…〉 ae guide man or woman. E E●quis. Whether any Edo ●●medo. to eat. Edo, i. emitto, & ●u●si extr●do. to set out, and to evulgate, and s●me●me to exhibit and show, as Ede●e spectacula Edere animam is to die. The signisication of it in all other phrases may be reduced to the first signification. Edo●●o, deligenter do●●o. though 〈◊〉 or perfectly to 〈◊〉. Effa●●●s●nt altim● precatione● augurum post finem auspitiorum extra u●bem dictae. the prayers that Scoths●●ers said, after notice taken of birds flying before they 〈◊〉 the City. Egeo, careo to need. Elephas, elephantus animal fama notum an elephant. Elis, civitas A●cadiae. a city in A cadia, or a country in Pelo. ponnesus. En i●eo prae aliis appa●eo, vel excello. to appear before others and to pas●e them. Emo, co●pa●o mercor. to buy. Ensis, gladius a sword. Epasco. ●o eat up, to consume with seeding, and to leave nothing. Epulum quasi, edipulum est celebre convivi●m, a banquet or feast. E●ues, 〈…〉 insidens. an horse man, or he, or she that ●●. death. Eremus lo●us desertus. a desert, o● wilderness. Eripio. ext●a rapio. te pull cut. Esurio, famem pat●or. to hunger. Eventur● eventum, quoth casu aut fortuna nobis even●●. hap, or that which cometh to pas●e. Excludo, extra claudo. to shu● out. Excubiae, vigiliae divinae & no ct●●nae. Watch and wardings. Exculpo, perfect scalpo, vel scalpendo conficio. to carve to grave, to cut out, to scratch ●ut: as Ocul●m exculpere: To wrest or wrind out: as Ve●um exculpere. Excur●o, extra 〈◊〉, vel p●aecu●●. to run out, or to out run before, to am●●nt to a great deal, to make an 〈◊〉 or an excursion Excuso, extra ●●pam ●eddo to excuse. Excutio, ejicio, emitto. to s●ite out. Exequy, 〈◊〉 officium. the ceremonies of the burial. Exlex, sine lege vivens▪ a lawless man or woman. Expergiscon ●rigilo. to awake. Expe●io●, tento, veltentor. t● prove, or to be proved. Explico, extendo, & decla●o. t● stretch ou● and to declare. Exta, pr●p●●e 〈◊〉 jecur, & pulmo dicuntur. the entra●●s. Extor●is, erul. a banished man or woman. Exu●, qui vel q●ae ex●lat. a banished man or woman. Exuo, ●x●lvo, denudo. to put off● to unclothe Exuviae, ab exuendo. the things that we put off. F Fancies. a face. Facio, ali●uid ago to make. Facesso, facio, vel ●o ad faciendum▪ to make, 〈◊〉 to go to m●ke Fallo, decipio. to dec●ive. Fames, edendi ●●pidi●as. ●unger. Fa● On●e a general word for any kind of grain or ●orne: a● Triticeum far, ho●deace●●, filigineum etc. But now it signifieth one certain kind called Adorni, which is bread, corn. Fa●cio, sat●ro, impleo, pingue, facio sagino. to s●affe, to s●l● to satisfy, and make fat. Fas pium●●eligiosum & dignum factu. Lawful, right godly and worth the doing. Fascis ligno●um a●t alicuj●s rei congeres. a faggot. Fasti, lib●● in quibus totius anni●es pop●li Romani scriptae continebantur & causae ●estivitatum explicabantur. a Register for the o●des of things, for the whole year. Fasti dies, were days wherein the Judges might give sentence without offence of the gods, with these three solemn words of the law, do, dico, addico. Nefasti dies 〈…〉 contrary days. Fatoor, annuo concedo 〈…〉 and to as●ent unto. Fa●isco, deficio, aut defatigor a boundantly to gape. Fatiscor. sess●●s 〈◊〉 to be weary to faint, and to be weak. Faveo▪ recte alicui opto. to favour. Fel, purgamentum sa●gni●is. T●● gall. Fo●●ae, di●● cessationum ab opere Holidays or time of pas●une us●● Ferio, per●utio. To stri●e. F●●o. To bear, or to suffer, to ●ead or tell, to give, to ●o●et, to advance, ●o bring forth, to have, to take away▪ to obtain. To ask advice: as Fo●peius tulit ad populum. Fer●eo, volde caleo. To be h●t. Fe●ve●co, cale●co To wax ●ot. Ficus, arbour v●l mo●bu●. A figtree, or a certain bile rising in the fundament. Fides constanti●m omnibus rebu●. Faith and Truth. Fi●o, fiduciam & spem liabeo. To h●●e trust. Figo. To fasten to plant, to smite wit● arrow, or such like. Filix herb● si●e cau●e, fine flo●e, sine ●emine. Ferne, whereof ●●ereb two kinds as in 〈◊〉 you s●a●● s●e. Filmn, illud subtile quod ex lino ●anave tr●bendo ducitur A thread. Fimus▪ laetamen & exc●ementa animalium quibus 〈…〉 ●iatur. Dung. It is also funum in the ●●uter ●end●r Findo, disseco, diffindo. To cleave. Fingo, formo To fashion. Finis, extremitas sive terminus in ●naquaq●ere. An end. Fin, efficior To be made. Flauto, flav●s ●um. To be yellow. Flecto, ●nclino, volvo, duco, moveo. To ●ow to move, and to cause to follow. Fleo. 〈◊〉. To weep. Flo, 〈◊〉. To blow. Flos dictus qui ex arb●●ibus vel herb●s colligitur. A ●lower. 〈…〉, proptie ut liquo●es. To slow. F●dio terram eruo. To dig. Follis▪ instrumentum quo attra●●itur atque ●mittitur ventus. A pair of bellows. Fons, 〈◊〉 A w●ll. Forceps, 〈…〉 quo 〈◊〉 ali●●id. A pair of ●ongs Forsex, instrumentum fa●torum, quo ●liquid sc●nditu●▪ a pair of swissers. for'rs fortunacasus. Hap. Forum a se●endo, quia lights & vevalias illue feruntur. The judicial place, and then it is named Forum judic●ale, or the market place, and is called Forum penale. Frango, tumpo destruo. To break. Frenum vel sraenum instrumentum quo equum incessor coer●et. Ab riddle. Frico, scalpo. To rub. Frigeo, frigidus sum. To be cold. Frugi, indeclinabile omnis genetis, utilis: necessarius frug●lis. Good profitable and thrifty. Frugis ejus quod ex terrae fructu in alimoniam vertimus. Of corn or pulse. Some make the nominative hereof F●uges, and some F●ux; the foremost is not to b● misliked. Fruor delectationem & fructum capio, & alor. To take pleasure or fruit, and profit of and to be fed. Fuga fugiendi actus. Flying or running away. F●gio, vito currendo relinquo. To fly from, to avoid. Fulcio sustineo munio. To under prop, ●nd to sh●re. Fundo▪ li●ut ●acio vel liquidum spargo. To melt or to pour. Funis ●e●tis. A rope. Fur, qui vel quae alteri subtra●it A man or woman thief 〈◊〉▪ purgamentum sa●i●ae. Bran, or sc●ri. Fu●o, insanio. To be mad. Fuliis, b●culus. A club. G GAbii, volscorum urby A town in Italy seventy miles from Rome. Gallia, Eu●opae pa●s, sita intra Pi●enaeos montes, inter Hi●paniam Germani●● que, & duo ma●ia, oc●anum ●●●annicum, & ma●e nostrum. France. Garamas, Libyae incola. A certain inhabitant of afric. Gargatus, unus ex collibus montis Idae. a very high top of the ●ill Ida. There is also a town of that name at the fo●t of the same hill. Gaudeo, laetor. To rejoice. G●lu▪ proprie glacies. frost or ice Genu, c●tvatura qua c●us & semur connectuntur. a Knee. Geto, porto, to bear. Gibbus & Gibber, solidus in dorso tumour. a Jub or Bunch Gigas, vic 〈◊〉 ●●aturae. a Giant. Gigno, geneto. To beg●●. Gingiber▪ herba in Arabia nascens▪ Ginger Gli●, animal muri simile. A dor mo●se. Glisco, cresco, augtor, invalesco. To increase & grow, to wax strong to wax fat, and much to desire and s●re to covet. Gluten, glutinum aut coll●▪ glue Gorgon, nomen m●lieris. A certain terrible woman Gradior eo, incedo, progrediot To go. Graecia. The Country of Greece. a great piece of Europe, which is now under the Turk. Grajugena Grae●us A Gracian bo●●e. Grando, gutta aquae in a●●e congelata. Ha●l. Grates, gratiae relatae pro accepto benesicio. Thanks. Grex, pecudum multitudo. ●●tock. Gross●s sicus abo●tiva. quae non matur●scit. A rath rip● fig. Gruo ut grut● gruere dicuntur. To cry like a crane. Grus, avis nota: A crane. G●yps, animal pen●atum. omni ex parte ●eoni sim●le. a griffin Gummi, liquor glutinosus, ex ●boribus refudans. gu●●. Gu●gulto, pa●s gutturis a nar●bus ad ●ulmone●; vel animal. The weasand or weasel. H HAbeo, possideo, t●neo. to have. Haerem a●ctè alicui rei infigo● To cleave unto. Haeres, qui succeed it in haeriditatem alte●ius. an heir. Halec▪ piseiss qui sola aqua nutritur. an herring. Haurio, extraho humorem & educo ex profundo aliquo loco▪ to draw. Heros, vir illustris & nobilis. a nobleman, a man of great excellency in no●thy facts and therein more like a god than a man. Hesperus serotina stella. the evening star. Heteroclitum, nomen fecu●, quàm declinationum canones poscunt, flexum, a word ●ec●ned otherwise than the bare rules of the declensions do require Hillaris vel ●●ilarus, ●ucundus, laetus▪ Merry. Hippomanes, vi●us ab equa collectum▪ vel caruncula in front pull● equ●ni● hominem adinsaniam redigens. Poison to procure love withal, or a little piece of flesh growing in the col●s forehead, when it is first so a led. Hirundo, avis notissima a swallow. Hist●●, animal ex he●inaceorum Genere. a Porcupike. Homo, notae signifi●ationis. a man or woman. Honour vel honos, est reverentia quam alicui exhibemus in virtutis testimonium. honour worship. Hordcum▪ abhorrore, quoniam hordeo qu●m frumento a●ista est mo●daciot. Barley. Hospes, qui vel quae ad hospitium recipit, aut recipitur, & capitur pro peregrino● an host or an hostess, or a guest, man or woman. Hostis, ●nimicus, vel perigrinus. an enemy. Huber fertils abundans, & mamma pecoris & hominis. Plentiful, or a dug or the ●dder of any beast. Humus, terta h●mefacta. The ground. Hydrops, aqua intercus. The dropsy. Hiems, bruma. Winter. I IAceo, decumbo. to lie. Jacio, emitto, ac vi impello. to c●st, to hurl, to lay; as Jacere fundamentum: or by translation it is to make a beginning. Jeedo is sometime to spread abroad by rumour, and sometime to object against one with an accusative with this preposition I●. Jaspis, ●apis pretiosu●. a green p●●tious▪ stone, whereof there be divers kinds and degrees of divers colours. Ico, ferio▪ pereutio▪ to strikes to 〈◊〉; at leer colaphum. leer foedus is to strike up a bargain. Ico●● imago. an image. joa, mons altissimus ●●oici soli. a hill in the country of Troy. Idu●, dies qui dividunt mensem. In March, May, June, and October it is the fifteenth day, in the rest the thirteenth. Jecur, hepar. the liver. Ignis, nuum ex quatnor elementis. Fir●. Illex, qui sine lege vivit. a lawless body, men or wom●n. Imber, agmen aquarum latgius ex nubibus effusum. a shower. Imbrem canalis, vel regula curva & abtorta, per quam imbet defluit, a gutter-tile. Immineo, insto. to hang over. Impetis, violentiae, invasionis, Of violent & bei ter●usnesse. Incesso accuso, impet ● accuse, to provoke, to revile, to invade, and enter into. Incido, ferio seco. ●o cut, to grave in. Incido, in aliquid, vel super aliquid cado. to fall into by hap, to run into: a● Incidi in errorem. And sometime to happen, or to chance. Incipio, anchor. to begin to take in hand, to enterprise. Inculco, eadem saepius iterando ingero often to repeat. Indo, impono. to put in. Indoles, sacili● significatio futurae probitatis. to 〈…〉 liketh disposition. Induciae, pax in p●ucos dies. a truc●. Indulgeo obsequor. to set much by, and to give to. Inermus, vel inermis qui armatus non est. 〈◊〉. Infans, homo per aetatam nondum sciens fati. a babe. Inferiae sacrificia quae inferis solvuntur. Sacrifice do●e to spirits in hell. Here of In●erias facere, is Manes sacri●●cils placare, that is to celebrated obi●e●an● obsequies. Inficias, negationem, se vel debere quod actor poscit, vel commis●sse quod accusator objicit a d●●ial, and it followeth only the verb ●●o. Inficio, intingo, vitio, seu maculo. to die or to infect. Ing●no, invado, impetum sacio. to give an onset and to invade. Inju●●u, absque authoritate, & 〈◊〉 since jussione. Without briding. Insidiae, ●olosa expectatio ad hominem aggrediendum, fallacy▪ a lying in wa●t for, or a deceit. Instar, significat vel similitudinem, vel aequiparationem & mensutam▪ Like● or as big, or the image. Intelligo, capio. to understand. Interpres, qui aut●●es declarat, aut aliquid ex lingua in linguam transfert. an interpreter man or woman, or a transitor. Invidia, meror ex aliena prosp●ritate. Envy sorrow for another man's welfare, or else the evil will and spite of a men. Jocus, est quidam lepo● & sestivitas in verbis. A merry scoffs. Itasco●, ita stimulor▪ to be angry. Isma●u●, mons Thraciae asper. & incultus ex ●na parte, ex ●●●fertilis vinetis & ●livetis. a hill in Thracia so named. Iter, itio, actus eund. a journey. u bar, sol, velips●n● splendour. The sun-be 〈◊〉. Iub●o, impero. To command. Index, qui vel quae judicat. A Judge, he or she. jugeris, agri tantum quantum ab ●no pari aut jugo b●um, ●no die araripotest. Plinius. W●● call is an acre. The author's do vary in ●he measure of i●: for the commodit●e of the nominative and ●th●r cases, we may use jugerum. jugum, vertex, five cacumen mo●●is. The top of an hill. It is also a yoke, or a yoke of ●●en, that is, a couple. By m●●●ph●● it i● a servitude or a boudige. It is also a weaver's be●ame, or a pair of gallows: such as for ignominy the Romans 〈◊〉 under. Tribus hastis jugum ●it, humi fixis duabus, superque eas transverse 〈◊〉 detigat●. jungo, copulo, & quasi in unum ago. To i●yr●. juno, dea ●ovis uxor. The goddess, Jupitors wise. juto, juramentum facio, To swea●e. Ius, quod natura, aut civitas, aut gens jubet, & liquor corum quae coquuntur. The law and right: and the broth of any thing fodden. ●ussu, imperio, jussione. By 〈◊〉. 〈◊〉, ●dem quod exequiae. ●ustitium, jutis dicendi i●●ormissio. No term. ●uvenis, qui adol●scentiam exce●sit ●tatem. On● come to man's ag●. ●uventus, aetas juvenili●. Man's state. 〈◊〉, auxilium do. To help. L LAbes, hiatu●, maenla, dedecus. A great chap, a 〈◊〉, a dishonour or repr●ach. 〈◊〉, vellabos, opera, defati●atio. Labour and ●●ile, pai●es taking: sometime it is misetie, calamitis, 〈◊〉, danger, travel. Lac, succus maternus, quo animalia nutriuntur. Milk. Lacesso, vexo, incite, provoco. To trouble, to provoke. Lacio, in fraudem dnco. To allure, or to ●●●ice. Lactes, graciliora intestina. The small guts. Lacto, lac emi●to, vel per blanditias decipio. To give milk, or to deceive. Lacus, locus p●osundus cum aquis perpetuis ibidem natis, qul efficit rivos. A lak●, a we are, ●r meyre. Laedo, verbo factove aliquem offendo. To hurt. Laelaps, nomen cujusdam é canibus Actaeoni●. One of Actaeon's dogs called Laelaps for speedy ●u●iousnesse. For Laelaps signifies a whirl●wind●, a temp●st, and a storm●. Lambo, linguâ li●go. To lick. Lampas, lignis aut solis splendour. A fire, or brightness of the sun●c, or a l●●pe. Lanista, qui domi gladiatore● docet, & populo vendit. A master of defence. Laquear, pa●s superior cubiculi parum convexa. A vaulted roof● of a parlour. Laser, herba quaedam, & succus qui ex culmo lacerpitii exudat. The her●e out of which cometh the juice tha● the Apothecary's do● call Asa duicis, and Belzoe, or Belzoin: the common people call it Benjamin. Lat●o, absconder, non compareo. To l●●ke, or to be hidden. Lavo, aqu● purgo. To wash. Laurus, genus arbor●●. A B●y tree. Lebes, vas ●neum. A cauldron, or a pa●. Lecythus, ampulla oleari●. A box for o●leando in●●en●●. It i● taken also for eloquence in writing. Lego, notum est. To read. Lemures, larvae nocturnae, & terrificatio●es imagin●●. Hobgoblins, or night-s●rights. Leo, anim●● serox. A lion. Leo, imprimo, ●o●mo, To imprint, to form. Abus●●um. Lethum, mors, interi●●s. Death. Libe●i, pignors. Children: o●● son●e or one daughter may be called Liberi: and so may nephews and their successors. Libet, placet. It pleaseth. Libe ventus Africus. The south-west-wind, by wis●. Licet, fas est. It is law f●ll. Lichen, herba, vel gravis●imum morbi genus. Liverwort, the Apothecaries call it Hepatica. It is also the kind ●f lepry called a 〈…〉 Latin Impetigo. Li●●, splen. The milt. Dicitur & lienis in nominativo. Ligur, incola Liguriae. An Italian of the country of Ligu●i●. Limax, te●●udo, & cochlea terrestria. The shelled s●●il●, and the due snail. Lincus, vestis genus ab umbilico ad pedes, feu lutum aut coenum mollius. A kind of garment, or else sli●e or 〈◊〉. Lingo, lambo, id est, aliquid ling●● molliter tango. To licks. Lino, aliquid alicuirei s●perin● duco. To daub. Linquo, c●mmitto, pecco. To leave, to 〈◊〉. Linter, navieula ● cavata arbore facta▪ Ac●ck-●oat. Lique●io, liquesco. ●o b● molte●. Liquour, liqu●o, idem. Liveo, lividus sum, id est, sordidus. To ●e ●an or ●il●by. Li●a, coquus in exercitu, vel qui lequitur quaestu● gratiâ. The se●ll●o● that w●iteth on an army. Locri, urbs in Br●tiis. A t●w●● in Italy. Locus, proprie illud quod al●quid contin●t. A place. Logo●, serm●, ratio, verbum. Speech, reason, a word. Loquor, verba qualiac●●que profero. To speak. Luceo, lucem emitto. To be light. Ludo, ludum ex●●c●o, jocor. To play, or to sport. Lu●●, c●m in urbe aut in agro fe●ri●, al●●dve mo●bi genus homines, aut p●cora, aut u●i osqu● corru●● pit a common disease, or murre●. Luge●, to be wai●e, to lan●nt a thing, or else 〈◊〉 to mou●●e, and sometime to be a 〈◊〉 in apparel. Luo, solvo, penal do. to redeem, to cleanse, to pay for. Lustra, habitac●la fer●rum. De●nes of wild be acts, or brothel houses, and pe●ty tip. pling ho●ses of bawdry. Lynx, animal maculosum, aicu●issime vide●s. Our men call this be hast an Ounce. M MAenaius, mon● quidam A●cadiae. a hill of that name in Arcadia. Magnes, lapi● ferrum attrahens. a stone that draweth iron unto it. It is called also Herald's lapis, or Side●itis. Majores, avi, abavi, pro●vi, atavi, tritavi, & quicanjue a●te hos infinit●. our 〈◊〉. Malo, magis velim. to will rather. Mando, comedo, vel commite. to ea●e or to commit. Maneo, sisto, & expecto. to ●ar●y, or to tarry for. Manes, dii inferi intet N●mina laeva. Sp●rits, or devils. Manubiae, ●uae mana●api ●tur ab hostib●●. Sp●●ls take● in War●e. Manus, membram notum▪ a hand. Mopalia, agrestes ●asae. Sheep ●●ats, or small cottages. Mare, pelagu●. the sea. Margo, ●●●usgue ●ei extremitas The brink or skir● of any thing or the bank of a river, or Sea. Mar●●or, lapidis genus, Marble. Mars, deus belli The name of the god of war. Matty●, testi●. a witness man or woman. Ma●, vi●. a man. Massic●●, mons Camp●oiae op ti ●l vini te●ax. an hi●● in 〈…〉 part of Italy that is call●a Campania, fruitful ●f pleasant wines. Mater, nota est si●●isteato. a Mother. Medeo●, do medelam. to c●●e. Medi●or, medior remedia● adfero. Idem. Mei● mingo. to piss. Mel, ●iquamen dulce▪ Honey. Meleager, vel Meleag ut O●nri Attoliae regisfilias. a man's name. Menda, & mendum, ●rrot, erratum. a fault. Menses, mulie●um ptoslavium. women's flowers. Me●sis, tempus Lunae 〈◊〉 confectum. a month. Meteor, aliquid ●●eio, quamobrem di●nussum, qui obtineam p●aemi 〈◊〉, vel poenam patior. to deserve. M●ridies, dies medius. Noon or the noon steed. Metior, pondero, mens●●o, consideto. ●o measure. Meto, seeo, ampato he●bam, vel segetem▪ to mow Meto, timeo. to fear. Metuor, timeor. to be feared. Meus. mine. Mico, fulgeo cum molu vel tremore. Often with certain intermissions to shine, and likewise to be moved, to put forth fingers to him with whom we play, WILL put so●th: which is called Micaredigiti●. Miles, ●ui vel q●ae militiam ex ceret. a warrior, a soldier. Minae, metu● incussiones p●● ve●ba aut, sigu●. threatening. Mingo, utinam facio. to piss or make water. Minores, poste●i, etiam post trine, potes ●●turi● our successors Misceo. to mingle, to serve drink, s●metime to trouble. Meserio●, miser●cordia afficior▪ to take pity on. Mit●o, ad all●uem do. to send. Moenia, m●ti urbin. The walls Of a town, and signifi●a●i ●el● the Town itself Moeteo, tristor, dolore a●●icior. To be heavy sad, in a 〈◊〉, or mourning. Mouop●oton, nomen no 〈◊〉 carens om●j casu prae●t ● quam u●o, & eo obli●uo N●●n having 〈◊〉 and th●t in ●ne obliqne ●ase. Mons, tertae tumor altiasimus. an hill. Mordeo, dentibus laedo. To bi●● Morior, è vita di●cedo. To die. Mos, vitae institutum cousu●tudine firmatum. a custom. Mulceo, lenio. to 〈◊〉 Mulgeo lac● mam●r●s exp. imo To mi●ke. Mulier, quae non est virgo. a woman. Mul●um, potus ex vino & melle. a certain wine confect with honey. Multiplico, adaugeo. To multiply to increase. Munia, onera legi dedita & officia quae publice praeslantur. a duty or office. Mu●, exiguum animal▪ a mouse. N NAnciscor, ●c●uiro▪ to get and to obtain. Nasco●, o●io●, in mundum ve●io. To be 〈◊〉. Naralis conditio san●uieis & familiae. The degree of bl●●d, and gentry▪ as gene● osi natales natales 〈◊〉. It is also taken for years. Sex mihi natrles ●eran●. There were passed fix years. It is also used for the oughne, o●●irs● spring of things. Natalis, di●s ali●ui Natalis. ● birthday. Natrix, serpens aquatious. ● water scrp●nt that with poison infect●th the water. Nata, aetate pa●tu. ●y age or by birth. Neco, 〈…〉 To ki●. Necto, ligo, conjungo. To 〈◊〉 Nelten●, proculus pe● aetate● fabam 〈◊〉 nondum potens a y●●ng pig. Negligo, contemns, non ●●ro, Not to pass on, to con●em●e Nigreo, nigt● fi●. to become black. Ne●o, nè homo, No body man or woman. Neo, filum torquco. To spin. Servus, motus s●nsúsque just. u●ent●m. A sinew. 〈◊〉▪ Neither of both. Nexo, ligo vel necto. To bind. 〈◊〉, splendeo. To shine. Nihil, rei cujusv●s privatio. Nothing. Nihilum, ●ei cujusvis privatio. Nilo vide nihil. Nitor, couo●, ago 〈◊〉. To ●ge about, to endeavour. Niveo, est oculo●um & alio●● membrorum nisi aliq●id conati. To give a token with the ●ies, to win●, to endeavour. N●, nato. To 〈◊〉. Noc●o, malum inf●ro. To hu●t, N●o 〈…〉, By 〈…〉. To nill. o●ae, quasi ●ovae, propter 〈…〉. Erant a● t●m, in Martto, Ma●o, Junio, & Octobri, sex illi di●s qui cal●ndas s●queba●tur, in reliq●is quatuor. The nonce of a month. No●co, 〈◊〉 certam habeo. To know. Noster. O●rs. Nostras. Of our country, sect, or faction. Notus, ventus meridionalis, quem nos Aust●●m appellamus. The south wind●. Nubes, vapour 〈◊〉 sublimè ●gr●ssus. A cloud. Nub●, viro trador. To be married to a 〈◊〉: for it is in the woman's part only. N●gae, cum nihil agimus. Trifles. Null●s. None. Nundinum, dies & con●entus status 〈◊〉 me●●atui. A sai●. Nuo. A ●erb not 〈…〉: the compounds: hereof be commonly received, & it signifies to god. Nuptiae, legitima conjunctio maris & soeminae in vitae societatem. Marriage. N●ru●, sl●ii uxor. A daughterter in law. Nyctycora●, vus nocturnus. O OBdo, oppono, sive appono ' to set against. Obex, objectum aliquod, vel obstaculum, ut pessul●m, fera. a bar, or s●op. Obl●viscor, e●●emoria aliquid excide●e si●o to forget. Obses, qui vel quae traditur in fidem alteri. an hostage, or pledge, mano● woman. O●cido▪ to fall or perish, and to be s●ain. Occido▪ to set as the sun sets. Occiput, posterior pa●s capitis, the ●in●er pa●t of the head. Occludo, claudo. to shalt. Occulto, abscondo, abdo. to hid. Occulo. ●dem. October, mensis octavus à M●rtio. the tenth ●●oueth in our ●ear, c●lled October. Odour, vel odos, quasi olor ab ol●●●est antem infectus ●er. a savo●r. Oleaster, olea sy●●e●●ris. a certain shou● like the olive t●●e, the Greeks' call it the wil●e olive, or the 〈◊〉 olive, for the 〈◊〉. 〈◊〉, odor●m spiro & emitto. to give a s●ell, and that indifferently, so that the differences be made with bené and malé. Olfaci●, odor●r. to 〈◊〉, or to savour a thing: by translation it is to perceive and find, to foresee. Omen, augurium quod fit over. Halsoning and forespeaking. Omnis. Every one. Onus, pondus alicui injunctum. a burden. Onyx, unguis & gemma. the nail of a man's hand, a precious sto●e white like a nail, the haw in a man's eye. Operto, ●eg●▪ to cover. Opifex, qui opus facit. a workman. Opis, ad●iniculi, presidii. Of aid and help. Opp●●go, circumfigo, circumplanto. to fasten, or to ●oyn unto, unto, or to plant about. Opus, Opuntis, ●omen civitatis in Locris. a towns name in t●● country of Locris. Orbis, circulus mundi, in ●o●unda▪ a glob●, or a b●res and thereof the world is called Orbis, because it is every way ●ound like a 〈◊〉. Ordior, incipio. to begin, or to commence. Ordior, id est, texo. to wove. Oriens, regio orientalis. the Fast Orior, nas●or, surgo, incipio. to spring, to rise, to begin. Oron●es, nomen vi●i & fluvii. a man's name, or a certain ●iver in Syria, now called Tarsaro. O●, oris, conca●um illud intra q●od sunt dentes & lingua. a mouth. Os, ossis, solidamentum corporis durum. a bone. Ostrea, couchae species. an Oyster. Ouum. an egg●. P PAciscor, pactum facio, convenio. to make a bargains, to fall to an accord, sometime to promis●. Palleo, pa●ùm albeo. to be pale. Pampi●●●, vitis ramus. a vine-branch. Pando, aperio, pate facio▪ to open. Pango, paciscor, cano, ju●go, plango, figo. to bargain, to sing, to ●oyn, to nail, to fasten. Panis, quo pascimur. Bread. Panther, & Pa●thera, animal quodd●m pardo simile. a certain beasi. Pap. ve●, genus herbae sopo●iserum. Potpie. Papyrus, charta quâ utimur in liter●s scr●bendis. a ●●rtain s●rt of rush, growing in the morish of Egypt, somewhat high, whereof they made a kind of paper, and called it Papyrus, whereof our paper now is called likewise. Parad 〈◊〉, locus am●●nis●im●s▪ a place ●f pleasure. Parco. abstin●o ab ultione. to sp●re. Parens, pater ●ut ●oter, 〈◊〉 aut avia. A father or mother. a grandfather or grandmother. Pareo▪ ob●dio. to obey. Pario. prolem prodaco. to bring Forth. Parnassus, mo●s in phoc●de duos vertices habens. A: hill in Phocis, a country of Greece. Pa●tio, divido & q●asi partes facio. to part or to divide. Pa●tturio, cup●o aut conor patere to be toward labour. Pasco, nutrio. to feed to nourish. Pa scor▪ nutrior. alo●. to be fed. Passer, avis salacissima. a sparrow. Pateo, apertly sum. to be open. Patior, sustineo, tole●o. to suffer or to abi●e. Patro aliquid mali committo. to commit some evil. Pat●uel●s, pat● orum filli. Brother's children. Pa●eo, timeo. to fear. Pecten, instrumen●um textorum, & dentatum. a combs or a weaver's s●ay. Pe●●o▪ orno capillos. to comb the hair. Pecus, cudis▪ o●is, omne animal quod sub hominis imperio pabulo terrae pascitur. all cattles. Pedes, qui pedibus incedit. a footman. Pedo, ventris crepitum facio. to fart. Pelagus, mar●. the sea. Pellex, mulier impudica. a● harlot. Pello, ejiclo, remo●eo. to drive, or put away. Penates, dii domestici, quòd p●nes nos nati s●at. Household Gods. Pen●eo, suspensus sum, to be ●ha●ped. Pendo, suspendo, vel pondero, aestimo. to hang to weigh, to prise. Penit, cauda, a tail, and at the last it was taken for a man's yard. Penus vel penum, omne ese●len. tum poculentum, quo h●●ines vescuu●u●. all manner of victuals. Perago, perficio. to finish, and to perfect business▪ Percutio serio. to smite. Perdix, avis nota a partridge. Perdo, amitto. to lose. Pardu●llit, hostis. an enemy in the war. Pergamus, civitas insignis ●fiae in ditione ●rojanorum. The city of the Trojans, otherwise called ●lium or ●lion. Pergo, in te procedo, abeo to go forward. Perlego, totum lego. Wholly & Thoroughly to read. Permissu, pern●itione cùm ne mo adversatur. By sufferance with leave and licence. Pe●per or, mul●●m cum labore ac dolo●e pat●or. throughly to bear or suffer. Perplaceo, valde placeo. to please very mu●h, or throughly to please. Pe●sis orientalis regio. the country of Persia. Pe●ima pars corpotis qua gradimu●. a foot. Peto, oro, ob●ecro, volo▪ to ask. Phalerae, ornamenta equo●um horse trappings. Pharus, turrit altissima in portu quae luc●t navigantibus. a watch tower. Phaselus, navicula velox & oblonga a brig●●●ine. Philotis, nomen mulietis. a woman's name Phoenix, avis in oriente▪ à Phoe. niceo pennatum colore dicta, toto orbe celebe●ti●a in ●rab●●●ascens aquilae magnitudi●e. Phoenix the bird. Phryx, vir Phtygiae. a Troj●●. Piet●s, pi●s cultus. Godliness. Piget dolet, seu molestum est. I● is k. Pingo, formam alicujus ●ei ductis lineis represento. to 〈◊〉. Pinso, ●undo, panem conficio. To 〈◊〉 with the beak, to b●at i● a mortar, at once th●y did their grain, and thereof to b●ke. Pinus arbot est picei generis nuces serens 〈…〉, quas Latini pinea● vocant. a 〈◊〉 tree. Piper, herba. P●pper. 〈◊〉▪ animal quoth continued 〈◊〉 aquil degit. A fish. Pix, ●esina ex arbotibus fluent Pitch. Placeo gratus sum. to pleasure. Plagae, ●etia ratiora ad c●pien: ●as fera●. Hunting nets, or wild meashe● 〈◊〉 to take beasts. Pla●do, ma●ibus percutio, at ●e ●u laetitiam indigo. To cla● bands for joy. Pleb●, vel pleb●s, idem quod vulgus. The cenm●s▪ people. Plecto suppl●●● as●cio, punio, ferio. To punish to beat. Pleo, plenum facio To fill. Plico contrabo, & ●ugas facio. To field or to plait. Pluo, aquam de●●tto. To rain. Pl●s, vox incrementi. More. Polleo▪ possum, valeo To be abl●, to be o● power, 〈◊〉 so●●e 〈◊〉 it ●● take● for t● pa●se, or to be b●t●er, or mor● profitable. Po●o colloco, constit●● To set or to put. Pons, asse●, vel quodvis all●● per quod super aquas transimus. A briage. Pontu● ma●e. The sea. Po●ticus, ampla 〈◊〉, propter re●entinos im●res de ambulations grati● ae●i●● c●ta. A gallery or 〈…〉 batory. Posco, peto To ask to require▪ Post●s, latus potrae sive janu●●. A post. Poto, bibo. To drink. Preco, d●a, qua e●ta sepata● ab in●eriore visce●um pa●t▪ Th● midriff. P●ae●urro, antec●●ro. sive 〈◊〉 an●e●eo. To 〈◊〉 before. Praelego, ant●lego, ut sol● p●aeceptore●●nis discipulize be 〈…〉, or a 〈◊〉 and sometime to ●nd, 〈◊〉 sail by. Praemineo, praecello. To 〈◊〉 others. Praenesse●▪ nomen urbis. a town in Italy. Praesi sponsor evi se obligat, id est fide jusso● in lite nummaria. a surety. Praeses, qni vel quae praesidet He or she that superi▪ tendeth. Praaesul, qui vel quae praeest. I dem. Pra●deo, prandiu● sumo, vel ante prandium cibum sumo. To di●e. Precis, precationis, obsectationis. Of Prayer of petition. Pren●o. To pr●sse, to be against, and to vex, to pursue, and to be hard at 〈◊〉 with, to drive▪ to hid, to expel, to shut, to deflower, to kill, etc. 〈◊〉 prim● fructus exag●o percepti, qui Deo reseruntur. First fruit●●f a man's gro●ndor the 〈◊〉 of any other thing. Princeps, qui vel quae principatum obtinet. The Prince or prine●sses. Problema, propositio interrogationem anne●m habens a demand. Prodo, manifesto. To ●etray, to make manifest. Proficiscor eo alio. to go forth. Prolu●, multùm sive multo tepore lavo. to all to wish. Promineo, procul apparco. To hang out in sight. Promo, profero, eloquo●. To set abroach, or to ●●ter. Promptus, paratè, sine mora. With readousie, or speed. Psallo, caro instrumento musico. To sing or to play on an instrument. Pubor vel pubes, propriè ●anugo, quae ma●ibus decimo quar ●o anno, so minis duodecimo ●itea pudenda oriri incipit. Ripeness of age. ●●rdet, pudo●e afficior. It shameth. ●uerasco, exacta insantia pueri●●iam inchoo. to wax a child. ●gil, qui vel quae pugnandi ● attem novit. a champion man or w●man. 〈◊〉 is & ● Pult●r. Dust. Notum est. Pumex, lapis cavernosus▪ a Punese stone. Punctus & punctum. minima iodividuaque lineae pa●s. a. prick, or a point, a little centre. Pungo, stimulo, morlum ac acu. le●●● infigo. to prick or sting Pus sani●s, & 〈◊〉 or in putredinem virtue a. matter or co●●. Python●, serpens è puttredite natus a serpent. Q QV●io, 〈◊〉, inter●o go▪ to 〈◊〉 for, ●o search. Quatio▪ moveo, 〈◊〉 To shake. Quercus. a ●ake. Quero●, samento●. To complain or lament. Qui. The which. Quies, vacatio á labour, aut cessatio à ●u●vis ope●e. Rest it appertai●●es to the body, ●●anquili●as unto the 〈◊〉. Quilibet. Every one. or whoso ever you will. Quinisco caput inclino, moreo. to h●●g the head. Quis●uiliae, p●●gan enta, & quicquid ex a●bo●ibus su●culo●●m, ●elio●um, aut flerum min●tin● decidit. things of no weight, things not worthy regard or chip. Quet. How much. R RAbula, homo sntilis. a braw●er, or a smatterer in the law. Rado, cultro vel quavi●re acuta decerpo. to shave. Ramex ruptura & distentio intestinorum. Burstennesse. Rapio, per vim tra●o, aufero. to snatch away. Rastrum, instrumentum dentatum, quo utimur in 〈◊〉 ad cor●adendum soenum, a rake. Ra●cio, raucus si●m to be ●oarse. Re●ido▪ retro sive ite●m neadem ●ado. to fall backward or to fall into the same age●● Recordor rui●sus in n●ertem 〈◊〉 voco. to call to mind again. Reddo, acceptum vel ablatum restituo. to render, ●r▪ to restore. Re●oleo, odo●em alicujus rei refero, vel ●ult●m oleo. To bea●e the savour of a thing, or to savour strongly▪ and by metaphor, to rese●●ble, and to taste of. Rel●mgo, Ite●um fiango. To break open. Rego, gube●no. To rule or to govern. Relego, ●ursus lego. To read again. 〈◊〉, recordor ●●emini. to remember. Ren, v●lcus quondam. The ●ian●y. Ren●o, resuto, rejicio. to refuse Reor, arbjiro●▪ p●to. to supposed Repango, dissolvo, rejungo. to 〈…〉. Repe●io, invenio. to find. Repetunda●um, al●enarum pecuniarum, de quibus piases p●●●inciae à provincialibus accusa●ur. si ●●as ●i aut dolo exp●●avit. Of bribery and pillage: or of ex●ertion. Replico, 〈◊〉. to unfold. Repungo, ne●um ●●imul●, vicem ●eddo. to prick 〈◊〉. Res, omnia ●●ve co●paralia, ●ive 〈◊〉 poralia co●p●ehendi A thing. Reseio, ●u●sum pe●cipio. to knew apaire. Re●p●o, ●epudio, ●pemo. to refuse. Restis, fun●s vello●um. a rope or a with. Re●u●to, resilio, reve●tor, in contia●ium ●alio. to rebound. Rete, inst●un▪ entium quo pisces copiuntur. a net. Rex, nota est significatio. A King. Ride●, ●achino. to laugh. Ringo, os torque eo ut canes. to make an evil▪ favox●ed f●ce like a snarling dog, & to vex. Robur, species que●cu● du●issin ae. an cake. Redo, n●ordeo, comedo. tog●aw Rema, urb●●taliae quondam▪ a pasio●ibus condita, 〈◊〉 pentium domina, cum 〈◊〉, quarta & post●ema ●onatchia Rome. Ro●, humour qui sereno tempore 〈…〉. a a●w. Ro●●ia, templum sens●rum judicia●e ante cur●m He●●iliam, in quo erat pulpi●●●r, ex 〈◊〉 concio●ati solebant. the place where matters are a●●laimed. Rudent, sunis nauticus. a ●able. Rude, gravite● seno ut asirns. To cry 〈◊〉 an as●e. Rumto, s●ango. To break. Ruo. cado. To ●all. Rus, lotus extro urbem, ●biag●i sunt & villae. The country. S SAce●, quoth venerabile Holy. Sacer●e● deo d●catus ad sacrifica fac. enda. a Priest. or Nun. Sacro deo dedico, facrum sacio. To ●edica●e. Sal, quo ut mur in cibis cendier dis. Salt. Sa●io, falio. to le●●e, ●r to ●●epe a● brult 〈◊〉 a●en 〈◊〉 the male covereth the 〈◊〉. Sallo. sale condio ac conspergo. To 〈◊〉 powder, or to season with ●●lt. Salto. To leap, or ●o danc●. Salum, 〈◊〉 sapore salis. The Sea. Sal●●, incolumi●as Health. Samuts, non engentis. a Sam. ●ite. Sa●eio, fi●●o & proprie off● so sanpui●e per hos●iae in●●o lationem. to make ●ure, and to establish. Sanguis, ●ruor qui ex 〈◊〉 spargitu●. Blood. Sapp●irus, pretiosus ●●pis. A Seppbir●. Sapient●a, retum divinarum atque humana●um scientia Wisdom. Sapio, saporem ●ab●o. to have a ●asie. Sarcio, purgo, ●efido, integrum ●acio. To patch and am●●d. Sardonyx. a certain precious stone. Satago, satished, la●o●o, ●olicitus s●m▪ To do 〈◊〉 Satrap 〈◊〉. A 〈◊〉. Scabo, 〈◊〉 to serarch or r●●k. Scalpo, sculpo, & 〈◊〉 urguibus 〈…〉. to cl●re or ●● sera●ch, Scardo ●● altum tendo. To 〈◊〉. 〈…〉, s●do. To 〈◊〉 or to 〈◊〉. Scio▪ To 〈◊〉. Scobis & 〈◊〉▪ est id 〈◊〉 ab ali●ua 〈…〉 per 〈…〉, Dust. Scriba, qui 〈◊〉. vel gesta, vel tabellas, & sin ilia scrib●t 〈…〉. A scribe or netery. Scribo 〈◊〉. To write. Scrubs, sossi, aut put. 〈…〉 pit. Scu●ra, 〈◊〉 ab ●uditoribus cap●at, 〈◊〉 ●abita ratione verec●rdiae aut 〈…〉▪ a slosser, a 〈◊〉 or a ●arafite. 〈◊〉, abjun●o, sepa●o. to divive, to 〈◊〉. Seco, divido. to cut. S●deo, qui●sco. To sit. Sedges, 〈…〉. Corn yet sienai●g Seligo, ●eorlum ●●lligo. In gather a part. Semis, id est, semias, sex u●ci● di● 〈…〉 Half a pound, or the half of an● whole 〈◊〉. S●necta vel 〈…〉. O●a age. S●nex, ser●o confectus. an old m●n. Senio, ●u●d ●ex puncta 〈◊〉. The s●●e 〈◊〉. Seri●n, 〈…〉 senecta. 〈◊〉, & 〈…〉▪ any 〈…〉 sive wits called the se● se●; or that which the 〈…〉, called the meaning. Ser●io, 〈◊〉 sensu percipio pro intell●go p●nitu●. to percerve by some s●rse● or to understand. Sentis, ●pina. a thorn. Sepello, desunctum 〈…〉 do. To 〈◊〉. Sepio obstivo, circundo, 〈◊〉. To corrpas●e. to 〈◊〉. S●ps, ●erpens partus. a little serpent, after whose s●rche the numbers dorct● Se●u●r, ab●unten: 〈◊〉▪ to follow. Se●mo, loquela. Spe●ch. Ser, populus Asiae. One of a certain people in Asia called ●etes. Se●o, semino, plarto, to sow●or plent, or to graced: and some time by 〈◊〉 to b●●et. ●y 〈…〉 bella, 〈◊〉 est, 〈◊〉 li●es & p●●gras● Se●yens anguis. a 〈…〉, or a 〈◊〉. Sibilus, est ●uidam stridor ori●p●● angustam 〈…〉, inter dentes tere an his sing. Sido de●ce●do ad sede●dum. To pitch or to lie 〈◊〉. Sile●, as bot quam vulgo 〈◊〉 vocant. an Osser. with the disserence, Mortanum, it signife●● a simple that the 〈…〉 use in 〈◊〉 called 〈◊〉 Ma●silien●e. Silex, ●●pis duriss●mus▪ ur deignis 〈◊〉. a 〈◊〉 stone. Si●apis, & s●napi, 〈◊〉 est semen ser●us 〈…〉. S●●nice ●●stard. Sirden, velum 〈◊〉, Fine lin●en cloth, law●. Singultio, graviter t● 〈◊〉 & 〈…〉, To s●t. Sino▪ pern it●o To 〈◊〉. 〈◊〉 & finu●, gen●s vasil siru●si, a bowl or dish to dri●l● wint or 〈◊〉. Si●en, 〈◊〉▪ matis▪ a 〈◊〉. Si●●r herba cuju● tadix praecip●● est in 〈◊〉 a 〈◊〉. Si●to, state ●acio, To sand●● fere, Sitis desiderium 〈…〉. Soboles, ●ucces●●o an▪ 〈◊〉. Socrus, 〈…〉▪ A mother in law. Sodalis, ejusdem sortis socius. a fellow. Sul, qui Pl●oebus dicitur. the sun. Soleo, suetus sum. to be wo●●. Solium, fella regia, in qua regesjus dicen●es sedebant. a throne, ●● chair of estate. Solvo, quod 〈…〉, dis●●lvo, ac enodo▪ to loo●●. Somous, sopor, quies▪ s●e●p. Son●, sonum facio. to sound. Sorbeo, deglu●io quicquam mol●e. to s●●. Soror, nutum est▪ a sister. Spa●go, late projicio, ac passim ●acto. to sparkle, o●●pr●nkle. Species, effigies, ●rom●ta. genus, vifio. a form, spice, the k●nde of a thing, or an appearance. Spe●io, video. to see. Specus, spelunca, unde spectare licet. a de●● to wait a 〈◊〉. Spe●no, defpicio, contemno. to despise. Spinus, agrestium prunorum 〈◊〉. a sto● tre●. Spl●u, lain, viscus quoddum. the ●ils. Spondeo, sponte promitto, to promise: and sometime to betrothe. Sponsalia, pro●●ssio five stipul●tio ●utorarum nunti●rum. Betrathing, with co●ittions taken. Spontis, natu●ae & ingenti prope●i, Of nature and own 〈◊〉. ●●atuo, po●e, colloco, ●●igo. To place, to 〈◊〉 up; sometime ●● decree an● appoint; 〈◊〉 to dedicate, and set be●ore. 〈◊〉, pe●jicio in te●tam. To 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 to bread. 〈…〉, so●●um altum 〈…〉 capio. to sleep till 〈…〉. 〈◊〉 & stips, ●ecuniae genus, quod per capita colligere 〈◊〉. A 〈◊〉 gat●ared by the 〈◊〉, for the use of the gods, ●● for the poo●e● and there● 〈◊〉 i● signifieth also a reward, or a profit. Stirps, origo, progenies, foboles, A stock, a tribe, a descent; and sometime it is the body of a tree. Idem quod truncus. Sto, erectus sumrrel man●o. To stand. Str●po, sonum facio. To make a noise. Strido, strepitnm edo, to make a noise, a whissing, or a croaking. Strideo, f●cio stridorem, sonum 〈◊〉. to make a great noi●e, or to gnash with teeth. It is applied also to wheels, to do●re books, to serpents, to the sea, and such other things. Stringo, premo, a●cto. to make straight, to pull▪ sometime to st●ike. Struo. to build, to ●ile up, and sometime to ●●deavour, and to go about, or to set in a●ay. Stultiti●, imprudentia, stoliditas. Foalishnesse. Suaden, ho●●or ad id quod intends. to counsel. Sab●r, genus ligni, quod na●tis utile est, ut supernatent ●etia. A cork-t●ee. Sublego, furto aliquid surrip●o. Privily to steal away. Suboleo, leviter oleo, sive odoratus sensu leviter percipio. to savour or to 〈◊〉 a thing a little; and by translation to be espied, and to be smelled out. Sues●o, soleo. to be accustomed. Su●●ero, suftineo, patior. to sustain or abide. S●go, spiritu attraho succ●● to suck. Sulmo, oppidum in Brutus. A town. Sum. to be. Su●●o, 〈◊〉 & penè nimium mihi. to take. Sup●llex, res domestio●. Household stuff. 〈◊〉, pugilism, subsi●●ium. 〈…〉, succour. Suppl●o, humilite● & cum reverentia precor. to entreat. Surgo, erigo me. to arisen sometime to spring or to grow▪ to increase. It is also to a●ise by little and ittle, as things do in building. Sus, animal sordidum. a boar, sow or h●g. Synodus, conventus. A council congregate. T TAceo, sileo, non loquor. to keep silence. Taede●, per●aesum est, displicet. It irketh, or 〈…〉. Taenarus, locus umbrofus in radice Maleae 〈◊〉 Laconiae juxta Spartam cinitatem, in quo qu●a hiatus magnus est, & strepi●us quasi progredientium sent●tur, dixerunt veteres per hunc ess● de●●ensum ad ●nferos. a promontory in La●onia, wherein is an 〈◊〉 to godow●●e to hell. Tagus,- fluvius Lusitaniae habe●s are●as a●reas. certain river in Portugal. Talio, vindicta, hostimentum. a v●ngement, or like for like. Talpa, animal captum oculis, muti simile. a mo●● or wa●●. Tango, percutio. to touch. Tantundem, aequè tantum. as much. Tapes, vel tapotum, vel tapete, id est, ●anni depicti tegimen mire pictum var●●s coloribas. a carpet, 〈◊〉 a cloth of arras. Tartat●s, demis●ior inferni lo cousin. Hell. Taygetus, mons in Laconide ●●ccho sace●, l●b quo Sparta & A●●ic●e. an hill in Lacedemoni●, where Sparta and Amiclae the cities ●o stand. Teges, vile stragulum, matta scirpea. a mat. Temno, sperno. to despise. Te●pe, pulche●rimus ager in Thessalia quem Peneus allui●. a very saire field in Thess●lia, most pleasant to behold, and therefore appellatively it may be used for a place of delight, as Paradise and Elysium are. There ● also Tempe in Boeotia, called Temnesia Tempe● another in Sicily. named for difference Helorix. the first ●● called Thessalia ●empe. Tendo expando. To stretch, or bend. Tento, apptehendo. To hold. Tepeo, in medio inter calidum & frigidum sum. To be warm. Tepelco, tepidus sio. To wax hot Ternio numerus te●natius. The number of three. Tero, comminuo, consumo, tundo. To wear by diminishing. Tesqua, loca edita, aspera. Te●tis. qui velquae testimonium profert. A witness, man or woman. Teuctus, Teucet, nomen proprium Troja●orum regis. A ●ame of a certair▪ king of Troy. Texo, telam, s●ruo ac pa●o To w●ave. Thebae, nomen quarundum utbium. The name of a city in Egypt, and of a● other in Boeotia: you shall find also in Authors Thebes & Thebes. Thermae, loca aqua● hahentia▪ a●t naturae lpoute calentes, aut fornace caletactas fundend● 〈◊〉 usibus servata. Hot baths. Thotax, pectus & pectoris munimentum. The breast, and breastplate. Thr●x vi● Thraciae. ● Thracian. Thus, ●hcensum libam●n quo Deum venetamur, aliquando ipsa arbour. Franki● c●use▪ and the tree. Tignus, tignum, trabs quâ varie disposita domus extruitur. A rafter. Tigris, animal velocissimum & truculentum. A Ti●re. Timeo, metuo. To f●ar. Timeor, metuor. To be ●eared. 〈◊〉, lingua vel pedibus vacil●o. To s●umble, or sta●mer. Tollo●●levo, sublevo, To lis● upto bring up, as children are by ●●rsing, or else to stay, or take away. Tondeo, crines vellanam feco ●orcipe. To clip or shear. Tonitrus, & tonitro, nubis ictae sen potius ditup●ae sonus, Thunder. Tono val●e suno, ac facio tonitrum. To thunder. Torpeo, languidus sum & remissus. To be stuggish and weak. Torqu●o. To wreath, to wrest, to wind or turn about, to govern, to ●pi●, to vex and trouble, to whirl, etc. To●quis, circulus aurens collique ornamentum. A chain to adorn the ●eek. 〈◊〉, ●●uri●s per pluviam collect●●. A la●e without spring, b●gu● by rain. Torreo, u●●, asso. To ●ost. Tortis, lignum ardens vel adustum. A fire brand. Tot. So many, or many. Tracto▪ ●ra●e vel 〈◊〉 tiano To pull and to draw up, or to h●●al● by fair or foul m●ans. Trado, in potes●atem alteriu● transse●o. To deliver unto another. Traho, vi ad me rapio ac ●●co. T● draw. Trans●●go, legendo 〈◊〉. at pe●lego. To rea● over. 〈◊〉 com●oveor, ag●tor. To 〈◊〉. T●es Three. Tribus, progenies. A ●iedred. Tricae, capilli ped●●us p●llo tum g●llinaceo●um involati. Ha● or f●a●her● 〈◊〉 about the feet of chickens, or pigeons: also vain triftes. T●ip●●ton, nomen quod t●rbus quib●s●●●que casiuns inflectitur. A noun declined with three casts. Tr●s, nomen vi●i. A T●●ian. Trudo, manibus pedibusre impello. To thrust. Tu, Thou. Tuber, dictum a tumendo, & priore longae terra callus, ● swelling in any thing, amish rome, or that whereof th● push ●● Tutor, desendo. To descend. Tuo●, video To see. Tundo, decutio, pulso. To ●ea● or to knsck. Tuss i●, ve●emens s●i●tu● 〈◊〉, ex qua meatum suum obstr●●nt excutere conantes, the cough. Tiber fl●vius ●tal●ae. Tiber. Tybur, oppdid●m Italiae. V VAdo, ●o. to go. Valeo, postum, validus a● san●s sum. To be in good health, or to be able. Valv●, sun● fores geminas haben●es parts i●●e coc●nte●. a two ●eaved door. Vannus. A urn to 〈◊〉 corn with. Vas, vadis, vadimo●ium. a surety in a matter of debt. Vas vasis. instrumen●um ad aliquid capi●ndum ido●●um. A v●ssell. Va●es, po●ta, & qui fatura pr●dicit a Prophet, or a Prop●● tesse. Vber▪ the a sective signifies plentiful. abundance, copious the substantive sig●ifyeth ●● pap●o● a dug● oer an 〈◊〉▪ ● sometime it is sound for plen woefulness: as ubec ag●●, s● Fe●tilitas agri. Vectus, instrumentum quo clauditur os●●m, a d●●re ba●. Veho, na●i plaustro quad●upede po●to, to c●●ry. Vello, trano, extir●o, To 〈◊〉 or to pluck up. Vendo, venn●do alieno, to sell Veneo, vendo. To be sect. Venio, ad aliquem acc●do, To come. Veuter, qui à pectore ad pub●● terminator. a belly. Venus, dea ●moris & venustat● The goddess of Love● and Beauty. Ver, anni pars temperation, the spring time. Verber, instrumentum Iong●● verberandi. Any thing 〈◊〉 we be at withal, as r●d, whip, w●nd, or other. I● 〈◊〉 also the ●●ripe. 〈◊〉 is, hoc non videtur deficere ullo cas●. V●d● Verber. Vergo. te●do, declino. to bend to go, o● to incline some war. 〈◊〉, ● ve●●endo, quia seize ●or 〈◊〉 repit. 〈…〉 Verna, ex an●illa dominatu●●e v●s. 〈…〉, of 〈◊〉 wo●an at 〈◊〉. It is used adjectively for that that ●● domestical or not strange, as vinu● ve●na. V●●res, po●●us no● cast●atus. An ●ogge. 〈◊〉 p●●go, 〈◊〉 To sweep. Ve●to, mato, volvo. To 〈◊〉 or t●●hange. Ve●ve●, ●as i●●er 〈◊〉, evi adempti sunt testiculi. A Wether. 〈◊〉, utor cibo, & pa●co. To 〈◊〉. 〈◊〉, idem quod 〈◊〉. It is called also Vesp●●ugo. & it is taken for the ev●ning tide. V●to p●ohibeo. To forbid. 〈◊〉 viscis sit ●dine●. An int●r change when turns be. Video oculis intu●os. to see. Vi●o●igo, se● in●●ecto. to ●inde or to bow: thereof Victores be called Cooper's, ●ui vasa vinatia r●ligant. Vigil, qui vel quae vigilat. a wa●cher man or woman. Vincio, ligo▪ to bind▪ Vinco, sup●to to overcome Vindea qui vel quaevindicat. an a venge● man or woman. Vi● notum est. A●an. Virgilian Po●ta. a Po●ts name Vi●go ●uae non est passa virum. A virgin. Virt●s 〈…〉 recte ●● vivendi. Virtue or great power Vir●s ve●enum & gravis od●r. Poyso● or 〈◊〉. Vis virtus 〈◊〉 fortit●do n●t●ra violentia. Strength power nature, violence. Viscum vel visc●s id est glu●in●m ad auc●pium. Bir●●●me. Viso eo ad videndum. to go to see. Vitrum. mateda translucida quae ex arena & ●inere fit. Glass. Viro vit●m ago. to live. V●●isco● vindi●o. to ave●●ge. Vnguis du●ities digitorum tamin avib●s caeteri●●ue 〈◊〉 qua● in homine. A ●ail●, or 〈◊〉 a talent. Voci●o frequenter vo●o. Often t● call. Volo, as to ●●ve or to ●o a pace as Na●is volat● 〈◊〉 v●lat But volo vis. Is to will or to be willing. Volvo ve●to. to ●owle. Vomis vel vo●er nomen habet quoth 〈◊〉 vomat. the plough sh●re. Volto p●r o● ejicio. to vomi●. or to parbreak. V●geo premo compe●lo. to thrust. V●o a●dore a●t frigore non. nunquam alia v● laed●▪ to. burn; and by translation to hur● or to grieve. Vtor usum 〈◊〉 habet. to use. Vulgus multitudo ig●obilis. base and the common people. Vulpes animal a●●utum. a Fox or a Fixion. V●or viri conjux. a wise▪ Finis interpretationis Nominum & Verborum Grammatices REGIAE. Magister discipulos ad studium literarum cohortans. VOs adse, pueri, primis invitat ab annis, Atque suâ Christus voce venire jubet; Praemidque ostendit vobis venientibus ampla: Sic vos, ô pueri, curat amátque Deus, Vos igitur laeti properate, occurrite Christo, Prima sit haec Christum n●scere cura Deum, Sed tamen ut Dominum possis cognoscere Christum, Ingenuas artes discito, parve puer: Hoc illi gratum officium est, hoc gaudet honore; Infantum fieri notior ore cupit Quare nobiscum studium ad commune venite, Ad Christum monstrat nam schola nostra viam, Puer ante lectionem. AeTerno soboles amata Patri, Quem vox aethere missa mandat unum Audirique, colique, Christ, qui nos Ad te voce jubes venire blandâ, Affirmans pueros Deo placere; Da sanctum mihi Spiritum, Magistro Vt monstrante, viam ingredi; Redemptor, Ad te quâ liceat venire, possim: Da cum moribus artibúsque honestis Sacri dogmata puriora verbi Addiscam: sapientiâque & annis Vt crescens, tibi plurimos & ipse Olim adducere, quae facit beatos Doctrinámque alios docere possim. Haec est summa mei, capútque voti; Quod ratum jubeas ut esse, per te Ipsum Christe rogo, tuúmque nomen, Aeterno soboles amata Patri. Puer orans ante Cibum. COnditor & rector magni Pater optime mundi, Huc ades, & donis a●xiliare tuis▪ Nae Deo, nostrae re●arat●r Christe ●at●tis, Vt cibus, ut positus fac benè potus alat. Et tu sancte comes, dux solatorque piorum Spiritus, huic mensae mitis adesse▪ velis. Corpora sic rectè pascentur nostra, nihilque Languida sic poterit laedere membra mali. Post Cibum. Corpora qui solito satiasti nostra cibatu, Quisatias toto quicquid in orbe manet: Pasce tuo, Genitor, mortalia pectora verbo, Nostr áque coelesti nectare cordariga: Quo pariter membris, pariter quoque ment refectis, Vsque tua liceat nos bonitate frui; Tandem etiam placido vectos super aethera cursu, Inter foelices astra tenere choros. Oratio Matutina. CHriste, Dei aeterni soboles aeterna parentis, Ex ill●bata virgine natus homo: Morte tuà qui devicta de morte triumphas, Et peccata tuo sanguin● nostra lavas: Ah vitam largire pijs sine fine beatam, Qui te cunque fide non dubitante colunt. O da peccati tangat mea pectora sensus, Delicti ut pigeat, poeniteát que mei. Vtque petens veniam credam tibi vere profess●, Et studium de te pende at omne meum: Te solum venerer, tibi discam fidere soli; Vnicum & agnoscam te Dominum atque Deum. Néve tuo à cultu vesanâ ment recedam, Résque prior mihi sit nomine nulla tuo. Ne me quicquam in vita aut in nece separet abs te, Sed semper famulus sim, mane●mque tuus. Amen.