royal blazon or coat of arms C R HONI SOIT QVI MAL Y PENSE DIEV ET MON DROIT A SHORT INTRODUCTION OF GRAMMAR Generally to be used: Compiled and set forth for the bringing up of all those that intent to attain to the knowledge of the Latin TONGVE. IMPRINTED BY CANTRELL LEG, Printer to the University of CAMBRIDGE. 1621. blazon or coat of arms TO THE READER. TO exhort every man to the learning of Grammar, that intendeth to attain to the understanding of the tongues (wherein is contained a great treasure of wisdom and knowledge) it would seem much vain, and little needful: for so much as it is known, that nothing can surely be ended, whose beginning is either feeble or faulty: and no building be perfect, when as the foundation & ground work is ready to fall, and unable to uphold the burden of the frame. Wherefore it were better for ●he thing itself, and more profitable to the learner, to understand how he may best come to that, which he ought most necessarily to have, and to ●earne the gainest way of obtaining that, which must be his best and certainest guide, both of rea●ing and speaking, then to fall in doubt of the ●oodnes and necessity thereof. Which I doubt, ●hether he shall more lament that he lacketh, or steam that he hath it: and whether he shall oftener stumble in trifles, & be deceived in light matters, when he hath it not, or judge truly and faithfully of diverse weighty things, when he hath it. The which hath seemed to many very hard to impasse aforetime, because that they, who professed this Art of teaching Grammar, did teach dyer's Grammars, and not one, and if by chance ●ey taught one Grammar, yet they did it diversely, and so could not do it all best, because there is but one bestnesse, not only in every thing, but also in the manner of every thing. As for the diversity of Grammars, it is well and profitably taken away by the King's Majesty's wisdom, who foreseeing the inconvenience, and favourably providing the remedy, caused one kind of Grammar by sundry learned men to be diligently drawn, and so to be set out, only every where to be taught for the use of learners, and for the hurt in changing of Schoolmasters. The variety of teaching is diverse yet, and always will be, for that every Schoolmaster liketh that he knoweth, and seethe not the use of that he knoweth not, and therefore judgeth that the most sufficient way, which he seethe to be the readiest means, and perfectest kind, to bring a learner to have a through knowledge therein. Wherefore it is not amiss, if one seeing by trial an easier and readier way, than the common sort of teachers do, would say what he hath proved, and for the commodity allowed, that other not knowing the same, might by experience prove the like; and then by proof reasonable judge the like● not hereby excluding the better way when it is found, but in the mean season forbidding the worse. The first and chiefest point is, that the diligent Master make not the Scholar hast too much, but that in continuance and diligence of teaching make him to rehearse so, that while he hath perfectly that that is behind, he suffer him not to go forward. For this posting haste, overthroweth and hurteth a great sort of wits, and casteth them into an amazedness, when they know not how they shall either go forward or backward, but stick fast as one plunged, that cannot tell what to do, or which way to turn him: and then the Master thinketh the Scholar to be a dullard, and the Scholar thinketh the thing to be uneasy, and too hard for his wit: and the one hath an evil opinion in the other, when oftentimes it is in neither, but in the kind of teaching. Wherefore, the best and chiefest point throughly to be kept is, that the Scholar have in mind so perfectly that that he hath learned, and understand it so, that not only it be not a stop for him, but also a light and help unto the residue that followeth. This shall be the Master's ease, and the child's encouraging, when the one shall see his labour take good effect, and thereby in teaching the less tormented: and the other shall think the thing the easier, and so with more gladness ready to go about the same. In going forward, let him have of every declination of Nouns, and conjugation of Verbs, so many several examples as they pass them, that it may seem to the Schoolmaster no word in the Latin tongue to be so hard for that part, that the Scholar shall not be able praiseably to enter into the fourming thereof. And surely the multitude of examples, if the easiest and commonest be taken first, and so come to the stranger and harder, must●eedes bring this profit withal, that the Scholar shall best understand, and soon conceive the reason of the rules, and best be acquainted with the fashion of the tongue. Wherein it is profitable, not only that he can orderly decline his Noun, and his Verb, but every way, forward, backward, by ●ases, by persons: that neither case of Noun, nor person of Verb can be required, that he cannot without stop or study tell. And unto this time I count not the Scholar perfect, nor ready to go any further, till he hath this already learned. This when he can perfectly do, and hath learned every part, not by rote but by reason, and is cunninger in the understanding of the thing, then in rehearsing of the words, (which is not past a quarter of a years diligence, or very little more to a painful and diligent man, if the Scholar have a mean wit) then let him pass to the Concord's to know the agreement of parts among themselves, with like way and diligence, as is afore described. Wherein plain and sundry examples, and continual rehearsal of things learned, and specially the daily declining of a Verb, and turning him into all fashions, shall make the great and heaute labour so easy, and so pleasant for the framing of sentences, that it will be rather a delight unto them that they be able to do well, than pain in searching of an unused and unacquainted thing. When these Concords be well known unto them, an easy and a pleasant pain, if the fore-grounds be well and throughly beaten in, let them not continue in learning of their rules orderly, as they lie in the Syntaxe, but rather learn some pretty book, wherein is contained not only the eloquence of the tongue, but also a good plain lesson of honesty and godliness, and thereof take some little sentence as it lieth, and learn to make the same first out of English into Latin, not seeing the book, or construing it thereupon. And if there fall any necessary rule of the Syntaxe to be known, then to learn it, as the occasion of the sentence giveth cause that day. Which sentence once made well, and as nigh as may be with the words of the book, then to take the book, and construe it, and so shall he be less troubled with the parsing of it, and easiliest carry his lesson in mind. And although it was said before, that the scholar should learn but a little at once, it is not meant that when the Master hath heard him a while, he should let him alone, (for that were more negligence for both parts) but I would all their time they be at school, they should never be idle, but always occupied in a continual rehearsing and looking back again to those things they have learned, and be more bound to keep well their old, then to take forth any new. Thus if the Master occupy them, he shall see a little lesson take a great deal of time: and diligently enquiring and examining of the parts and the rules, not to be done so quickly and speedily as it might be thought to be: within a while, by this use the Scholar shall be brought to a good kind of readiness of making, to the which if there be adjoined some use of speaking, (which must necessarily be had) he shall be brought past the wearisome bitterness of his learning. A great help to further this readiness of making and speaking shall be, if the Master give him an English book, and cause him ordinarily to turn every day some part into Latin. This exercise cannot be done without his rules, and therefore doth establish them and ground them surely in his mind for readiness, and maketh him more able to speak suddenly, whensoever any present occasion is offered for the same. And it doth help his learning more a great deal to turn out of English into Latin, then contrary. Furthermore, we see many can understand Latin, that cannot speak it, and when they read the Latin word in the book, can tell you the English thereof at any time: but when they have laid away their books, they cannot contrariwise tell you for the English the Latin again, whensoever you will ask them. And therefore this exercise helpeth this sore well, and maketh those words which he understandeth to be readiest by use unto him, and so perfecteth him in the tongue handsomely. These precepts well kept, will bring a man clean past the use of this Grammar book, and make him as ready as his book, and so meet to further things: whereof it were out of season to give precepts here. And therefore this may be for this purpose enough, which to good Schoolmasters and skilful are not so needful: to other meaner and less practised it may be, not only worth the labour of reading, but also of the using. The LATIN Letters are thus WRITTEN. abcdefghiklmnopqrsstvuxyz. ABCDEFGHIKLMNOPQRSTUXYZ. abcdefghiklmnopqrsstvuxyz. ABCDEFGHIKLMNOPQRSTUXYZ. Letters are divided into VOWELS and CONSONANTS. A Vowel is a Letter, which maketh a full and perfect sound of himself: and there are five in number, namely, A. E. I. O. V whereunto is added the Greek Vowel Y. A Consonant is a Letter, which must needs be sounded with a Vowel: as B. with E. And all the Letters, except the Vowels, are Consonants. A Syllable is the Pronouncing of one Letter, or more with one breath: as, A●ue. A Diphthong is the sound of two Vowels in one syllable, and of them there be four in number, namely, ae, oe, au, eu: whereunto is added ei: as A●●eas, Coens, Audio, Euge, Hei. In stead of ●●, and oe, we commonly do pronounce E. The GREEK Letters are thus WRITTEN. 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉. 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 PRECATIO. DOmine Pater coeli ac terrae effector, qui liberaliter tribuis sapientiam omnibus eam cum fiducia abs te petentibus, exorna ingenij mei bonitatem, quam cum caeteris naturae viribus mihi infudisti, lumine divinae gratiae tuae, ut non modo quae ad cognoscendum te, & Seruatorem nostrum Dominum jesum valeant intelligam: sed etiam ita ment & voluntate persequar, & indies benignitate tua, tum doctrina tum pietate proficiam, ut, qui efficis omnia in omnibus, in me resplendeseere dona tua facias, ad gloriam sempiternam immortalis Maiestatis tuae, Amen. A PRAYER. O Almighty Lord & merciful Father, maker of Heaven and Earth, which of thy free liberality givest wisdom abundantly to all that with faith and full assurance ask it of thee: beautify by the light of thy heavenly grace the towardness of my wit, the which with all powers of nature thou hast poured into me, that I may not only understand those things which may effectually bring me to the knowledge of thee, and the Lord jesus our Saviour, but also with my whole heart and will, constantly follow the same, and receive daily increase through thy bountiful goodness towards me, as well in good life as doctrine, so that thou which workest all things in all creatures, mayst make thy gracious benefits shine in me, to the endless glory and honour of thine immortal Majesty. So be it. An Introduction of the Eight parts of LATIN SPEECH. IN Speech be these eight parts following: Noun, declined. adverb, undeclined. Pronoune, declined. Conjunction undeclined. Verb, declined. Preposition, undeclined. Participle, declined. Interjection undeclined. OF A NOUN. A Noun, A Noun. is the name of a thing that may beseen, felt, heard, or understood; as the name of my hand in Latin, is Manus: the name of an house, is Domus: the namés of goodness, is Bonitas. Of Nouns, some be Substantives, Nouns be o● two sorts. and some be Adiectives. A noun Substantive is that standeth by himself, A Noun Substantive. and requireth not another word to be joined with him to show his signification: as Homo, a man. And it is declined with one Article: as Hic magister, a master. Or else with two at the most: as Hic & Haec Parens, a father or mother. A noun Adiective is that cannot stand by himself in reason or signification, A Noun Adiective. but requireth to be joined with an other word: as Bonus, Good. Pulcher, Fair. And it is declined either with three Terminations: as Bonus, bona, bonum: or else with three Articles: as Hic, haec, & hoc Foelix, Happy. Hic & haec Levis, & hoc Leave, Light. A Noun Substantive, Two kinds of Nouns Substantives. either is proper to the thing that it betokeneth, as Edvardus is my proper name: or else is common to more, as Homo is a common name to all men. Numbers of Nouns. IN Nouns be two numbers, the Singular and the Plural. The Singular number speaketh but of one: as Lapis, a stone. The Plural number speaketh of more than one: as Lapides, stones. Cases of Nouns. Nouns be declined with six cases, singularly and plurally: The Nominative, the Genitive, the Dative, the Accusative, the Vocative, and the Ablative. The Nominative case cometh before the verb, Nominative case. and answereth to this question, Who, or what: as Magister docet, The Master teacheth. The Genitive case is known by this token Of, Genitive. and answereth to this question, Whose, or whereof: as Doctrina magistri, The learning of the Master. The Dative case is known by this token To, Dative. & answereth to this question, To whom, or to what: as Do librum magistro, I give a book to the Master. The Accusative case followeth the Verb, Accusative. and answereth to this question, Whom, or what: as Amo magistrum, I love the Master. The Vocative case is known by calling or speaking to: Vocative. as O Magister, O Master. The Ablative case is commonly joined with Prepositions serving to the Ablative case: Ablative. as De Magistro, Of the Master: Coram Magistro, Before the Master. Also In, with, through, for, from, by, & then, after the comparative degree, be signs of the ablative case. Articles. ARticles are borrowed of the pronoun, and be thus declined, Singulariter, Nominat, hic, hac, hoc Gemtivo huius Dativo huic Accus. hunc, hanc, hoc Vocativo caret Ablativo hoc, hac, hoc Pluraliter, Nomin. hi, hae, haec. Gen. horum, harum, horum Dativo his Accus. hos, has, haec Vocativo caret Ablativo hi●. Genders of Nouns. GEnders of Nouns be seven: the Masculine, the Feminine, the Neuter, the Common of two, the Common of three, the Doubtful, & the Epicene. The Masculine Gender is declined with this Article Hic: as Hic vir, a man. The Feminine Gender is declined with this article Haec: as Hec mulier, a woman. The Neuter Gender is declined with this article Hoc: as Hoc saxum, a flone. The Common of two is declined with Hic and Haec: as Hic & Haec Parens, a father or mother. The Common of three is declined with Hic, haec and hoc: as Hic, haec & hoc foelix, happy. The Doubtful Gender is declined with Hic or Haec: as Hic vel haec dies, a day. The Epicene Gender is declined with one article, and under that one article both kinds be signified: as Hic passer, a sparrow. Haec aquila, an Eagle, both he and she. The Declensions of Nouns. There be five Declensions of Nouns. THe first is when the Genitive & the dative case singular do end in ae diphthong, the accusative in am, the Vocative like the Nominative, the Ablative in a. The Nominative plural in ae diphthong, the Genitive in arum, the Dative in is, the Accusative in as, the Vocative like the Nominative, the Ablative in is: as in example, Singulariter, Nominat. haec musa Genit. huius musae Dativo huic musae Accus. hanc musam Vocativo ô musa Ablat. ab hac musa Pluraliter, Nominative hae musae Haec Mensa. Hic Poëta. Hic & haec Verna. Genit. harum musarum Dat. his musis Accusat. has musas Vocativo ô musae Ablativo ab hic musis. Note that Filia and Nata, Note. do make the Dative and the Ablative plural in is or in abus. Also Dea, mula, equa, liberta, make the Dative and the Ablative case plural in abus only. THe second is, when the Genitive case singular endeth in i, the Dative in o, the Accusative in 'em, the Vocative for the most part like the Nominative, the Ablative in o. The Nominative plural in i, the Genitive in orum, the Dative in is, the Accusative in os, the Vocative like the Nominative, the Ablative in is: as in example, Singulariter, Nomin. hic magister Hic Vir. Hic Liber. Haec Colus. Hic Logos. Gen. huius magistri Dativo huic magistro Acc. hunc magistrum Vocativo ô magister Ablat. ab hoc magistro Pluraliter, Nominativo hi magistri Gen. horum magistrorum Dativo his magistris. Accusativo hos magistros Vocativo ô magistri Ablat. ab his magistris. Here is to be noted, that when the Nominative endeth in us, the Vocative shall end in e: as Nominativo hic Dominus, Vocativo ô Domine. Except Deus that maketh o Deus: and Filius, that maketh o Fili. When the Nominative endeth in ius, if it be a proper name of a man, the Vocative shall end in i: as, Nominativo hic Georgius, Vocativo o Georgi. Also these Nouns following, make their vocative in c, or in us: as Agnus, lucus, vulgus, populus, chorus, fluvius. Note also, Note. that all Nouns of the neuter gender, of what declension foever they be, have the Nominative, the Accusative, and the Vocative like in both numbers, and in the plural number they end all in a: as in example, Singulariter, Nomin. hoc regnum Genitivo huius regni Dativo huic regno Accusat. hoc regnum Vocativo ô regnum Ablativo ab hoc regno Pluraliter, Nominativo haec regna Genit. horum regnorum Hoc damnum Hoc Malum. Hoc Verbum. Dativo his regnis Accusativo haec regna Vocativo ô regna Ablativo ab his regnis. Except Ambo and Duo, which make the Neuter gender in o, and be thus declined, Pluraliter, Nominativo Ambo, ambae, ambo Genitivo Amborum, ambarum, amborum Dativo Ambobus, ambabus, ambobus Accusativo Ambos, ambas, ambo Vocativo Ambo, ambae, ambo Ablat. Ambobus, ambabus, ambobus. Like wise Duo. THe third is, when the Genitive case singular endeth in is, the Dative in i, the Accusative most commonly in 'em, & sometime in in, and sometime in both: the Vocative like the Nominative, the Ablative in e, sometime in i, & sometime both in e & i: The Nominative case plural in es, the Genitive sometime in 'em, & sometime in ium, the Dative in ●us, the Accusative in es, the Vocative like the Nominative, the Ablative in bus: as in example, Singulariter, Nominativo hic lapis Genit. huius lapidis Dativo huic lapidi Accus. hunc lapidem Vocativo ô lapis Ablat. ab hoc lapide Pluraliter, Nominativo hi lapides Hic pater. Hic pani●. Hoc opus. Hoc caput. Haec nubes. Genit. horum lapidum Dativo his lapidibus Accusativo hos lapides Vocativo ô lapides Ablat. ab his lapidibus. Singulariter, Nom. hic & hae parens Genit. huius parentis Dativo huic parenti A. hunc & hanc parentem Vocativo ô parens A. ab hoc & hac parent Pluraliter, Nom. high & ha' parents Hic vel haec bubo. Haec virtus. Hoc animal. Hoc cubile. Hoc calcar. G. horum & harum parentum Da. his parentibus A. hos & has parents Vocativo o parents Ab. ab his parentibus. THe fourth is, when the Genitive case singular endeth in us, the dative in üi, the accusative in 'em, the vocative like the Nominative, the ablative in u The nominative plural in us, the genitive in ünm, the dative in ibus, the accusative in us, the vocative like the nominative, the ablative in ibus: as in example, Singulariter, Nominativo haec manus Genitivo huius manus Hic Gradus. Haec porticus. Hoc Cornu. Dativo huic manui Accusat. hanc manum Vocativo ô manus Ablativo ab hac manu Pluraliter, Nominativo hae manus Gen. harum manuum Dativo his manibus Accusativo has manus Vocativo ô manus Ablat. ab his manibus THe fift is, when the Genitive & the dative case singular do end in ei, the Accusative in 'em, the vocative like the nominative, the ablative in e. The Nominative plural in es, the Genitive in erum, the dative in ebus, the accusative in es, the vocative like the nominative, the ablative in obus: as in example, Singulariter, Nominativo hic meridies Haec Res. Haec Fancies. Haec Acies. Genitivo huius meridei Dativo huic meridei Accusat. hunc meridiem Vocativo o meridies Ablativo ab hoc meridie Pluraliter, Nominat. high meridies G. horum meridierum Dat. his meridiebus Accusat. hos meridies Vocativo o meridies Ab. ab his meridiebus Note that all nouns of the fifth declension be of the feminine gender, except meridies, Note. and dies. The Declining of Adiectives. A Noun Adiective of three terminations is thus declined, Singulariter, No. bonus, Niger, a, 'em. Tardus, a, 'em. Satur, a, 'em. bona, bonum Gen. boni, bonae, boni Dat. bon●, bonae, bono Ac. bonum, bonam, bonum Voc. bone, bona, bonum Abl. bono, bona, bono Pluraliter, Nomin. boni, bonae, bona Goe bonorum, bonarum, bonorum Dat. bonis Acc. bonos, bonas, bona Vocat. boni, bonae, bona Ablativo. bonis. There are beside these, An exception. certain Nouns adjectives of another manner of declining, which make the genitive case singular in ïus, and the dative in i, which be these that follow, with their compounds. Singulariter, No. unus, una, unum Genitivo unius Dativo uni Ac. unum, unam, unum Vo. une, una, unum Ablat. uno, una, uno Pluraliter, Nomin. uni, unae, una G. unorum, unarun, unorum Dat. unis Accus. unos. unas. una Vocat. uni, unae, una Ablativo unis. Note that unus, a, 'em, Note. hath not the plural number, but when it is joined with a word that lacketh the singular number: as, unae literae, una moenia. In like manner be declined totus, solus, Nouns Adiectives lacking the vocative case. and also ullus, alius 〈…〉 uter, and neuter, saving that these five last re●●●sed, lack the Vocative case. A noun adjective of in, articles, is thus declined: Singulariter, Nominat. hic, haec & ho foelix Genit. huius foelicis Dativo huic foelici Accus. hunc & hanc foelicem, & hoc foelix Vocativo ô foelix Ab. ab hoc, hac, & hoc foelice vel foelici Pluraliter, Nomin. high & hae foelices & haec foelicia Ingens. Solers. Capax. Vetus. Gen. horum, harum, & horum foelicium Dativo his foelic●bus Ac. hos & has foelices & haec foelicia V●. o foelices, & o soelicia Ablat ab his foelicibus Singulariter, No. hic & haec tristis & hoc triste Gen. huius tristis Dativo huic tristi Accus. hunc & hanc tristem, & hoc triste Vo. o tristis, & o triste Ablat. ab hoc, hac & hoc tristi Pluraliter, Nomin. high & haetristes & haec tristia Levis, & leave, Celer, celeris & celere. Melior & melius. Gen. horum, harum & borum tristium Dativo his tristibus Acc. hos & has tristes & haec tristia Vo. o tristes & o tristia Ablat. ab his tristibus. Comparisons of Nouns. A Diectives whose significations may increase or be diminished, Three degree, of comparison. The Positive. may form Comparison. There be three degrees of comparison: The Positive, the Comparative, and the Superlative. The Positive betokeneth the thing absolutely without excess: as, Durus, Hard. The Comparative somewhat exceedeth his positive in signification: The Comparative. as, Durior, Harder. And it is form of the first case of his positive that endeth in i, by putting thereto, or & us: as of Duri, hic & haec durior, & hoc durius: of Tristi. hic & hec tristior, & hoc tristius: of Dulci, hic & haec dulcior, & hoc dulcius. The Superlative exceedeth hi●●●sitiue in the highest degree: The Superlative. as, Durissimus, 〈…〉 And it is form of the first case of his Pos●●●●● that endeth in i, by putting thereto sand simus: as of Duri, durissimus: of Tristi, tristissimus: of Dulci, dulcissimus From these general rules are excepted these tha● follow: Exception. Bonus, melior, optimus: Malus, peior, pessimu● Magn●s, maior, maximus. Parvus, minor, minimu● Multus plurimus, multa plurima, multum plus plu● mum. And if the Positive end in er, Ater. Teter. Accu. the Superlati●● is form of the Nominative case, by putting ● rimus: as Pulcher, pulcherrimus. Also these Nouns ending in lis, make the Sparlative by changing lies into limus: as, Humil humillimus similis, simillimus: facilis, facillimus: g●cilis, graci●limus: agilis, agillimus: docilis, docillim● All other Nouns ending in lis, do follow 〈◊〉 general ruse aforegoing: Ignens. Imp●●s. Ardum. Strenuus. as, Vtilis, utilissimus. Also if a vowel come before us, it is compa● by Magis & Maximè: as Pius, magis pius, maximè us. Assiduus, magis assiduus, maximè assiduus. Of the PRONOUNE. APronoune, is a part of speech much like to a Noun, which is used in showing or rehearsing. There be fifteen Pronouns, Ego, tu, sui, ille, There be s●●teene Pronouns. ipse, iste, hic, is, meus, tuus, suus, noster, vester, nostras, vestras, whereof four have the vocative case: as, Tu, meus, noster, and nostras, and all the other lack the Vocative case. To these may be added their compounds, Egomer, tute, idem, and also Qui, quae, quod. These eight Pronouns, Ego, tu, sui, ille, ipse, Pronounes● Primitives'. iste, hic, & is, be Primitives, so called, for because they be not derived of others. And they be also called Demonstratives, Demonstratives. because they show a thing not spoken of before. And these six, Hic, ille, iste, is, idem, and qui, Relatives. be Relatives, because they rehearse a thing that was spoken of before. These seven Meus, tuus, suus, noster, vester, Derivatives. nostras, vestras, be Derivatives, for they be derived of their Primitives, Mei, tui, sui, nostri, and vestri. There belong to a Pronoune these tïue things: Five things belonging to a pronoun. Number, Case, and Gender, as are in a Noun: Declension and Person, as here followeth. The Declensions of PRONOUNS. There be four Declensions of Pronouns. These three, Ego, tu, sui, The first declension. be of the first declensson, and he thus declined. Singulariter, Nominativo Ego Genitivo mei Dativo mihi Accusativo me Vocativo caret Ablativo à me Pluraliter, Nominativo nos Genitivo nostrlim, vel nostri Dativo nobis Accusativo nos Vocativo caret Ablativo à nobis. Singulariter, Nominativo T● Genitivo tui Dativo tibi Accusativo te Vocativo ô tu Ablativo à te Pluraliter, Nominativo vos Genitivo vestrûm vel vestri Dativo vobis Accusativo vos Vocativo ô vos Ablativo à vobis. Singulariter and Pluraliter. Nominativo caret. Genitivo sui. Dativo sibi. Accusativo se. Vocativo caret. Ablativo à se. These six, The second declension. Ille, ipse, iste, hic, is, and qui, be of the second declension, and be thus declined. Singulariter, Nom. iste, ista, istud Genitivo istius Dativo isti Ac. istum, istam istud Vocativo caret Ablat, isto, ista, isto Pluraliter, Nominativo isti, istae, ista Gen. istorum, istarum, istorum Dativo istis Accusat. istos, istas, ista Vocativo caret Ablativo istis. Ille, is declined like Iste, and also Ipse, saving that the neuter gender in the Nominative case and in the Accusative case singular maketh Ipsum. Nominativo hic, haec, hoc: Genitivo huius: Dative huic, as afore in the Noun. Singulariter, Nominat is, ea, id Genitivo eius Dativoei Accus. eum, eam, id Cocativo caret Ablativo eo, ea, eo Pluraliter, Nominativo ij, e●, ea Gen. eorum, earum, eoru● Dativo ijs vel eyes Accusativo eos, eas, ea Vocativo caret Ablativo ijs vel eyes. Singulariter, Nom. qui, quae, quod Genitivo cuius Dativo cui Ac. quem, quam, quod Vocativo caret Abl. quo, qua, quo, vel qui Pluraliter, Nomin. qui, quae, quae G. quorum, quarum, quor Dativo quibus vel quei Accus. quos, quas, qu● Vocativo caret Ablat. quibus vel quei● Likewise Quis and Quid be declined, The compound of Quis. wheth●● they be Interrogatives, or Indefinits, Also Qu●quis is thus declined: Nom. Quisquis. Accus. Quicquid. Abl. Quoquo, Quaqua, Quoquo. Quicquid. Accus. Quicquid. Abl. Quoquo, Quaqua, Quoquo. Where note that Quid is always a Substantive of the Neuter gender. Note. These five, Meus, tuus, suus, noster, & vester, The thirddeclension. are of the third declension, and be declined like nouns Adiectives of three terminations, in this wise: Singulariter, Nom. meus, mea, meum Gen. mei, meae, mei Dat. meo, meae, meo Ac. meum, meam, meum Vocat. mi, mea, meum Ablat. meo, mea, meo Pluraliter, Nom. mei, meae, mea Gen. meorum, mearum Dat. meis Acc. meos, meas, mea meorum Voc. mei, meae, mea Ablativomeis So is Noster declined, and Tuus, suus, vester, saving that these three last do lack the vocative case Nostras, Vestras, and this noun Cuias, The fourth declension. be of the fourth declension, and be thus declined: Singulariter, Nom hic & haec nostras, & hoc nostrate Gen. huius nostratis Dativo huic nostrati A. hunc & hanc nostratem & hoc nostrate Vocat. o nostras, & o nostrate Abl. hoc, hac, & hoc nostrate, velnostrati Pluraliter, Nom. high & he nostrates & haec nostratia Gen. horum, harum, & horum nostratium. Dat. his nostratibus Acc. hos & has nostrates, & haec nostratia Vocat. o nostrates, & o nostratia Abl. ab his nostratibus. Here is to be noted, that Nostras, Vestras, Note. and his Noun Cuias, be called Gentiles, because they properly betoken pertaining to countries or nations, to sects or factions. A Pronoune hath three persons. The first person speaketh of himself: as, Ego, Persons three. 〈◊〉: Nos, we. The second person is spoken to: as, Tu, Thou: Vos, Ye. And of this person is also every vocative case. The third person is spoken of: as, Ille, He: Illi, They. And therefore all Nouns, Pronouns, and Participles be of the third person. Of a VERB. A Verb is a part of speech, A verb. declined with mood and tense, and betokeneth doing: as, Amo, I love: or suffering, as, Amor, I amaoved: or being, as, Sum, I am. Of verbs, such as have persons, be called Personals: as, Ego amo, Tu amas. And such as have no persons, be called Impersonals: as, Taedet, It irketh. Oportet, It behooveth. Of verbs Personals there be five kinds: Verbs Personals. Active, Passive, Neuter, Deponent, and Commune. A verb Active endeth in o, Active. and betokeneth to do: as, Amo, I love: and by putting to r, it may be a Passive: as, Amor. A verb Passive endeth in or, Passive. and betokeneth to suffer: as, Amor, I am loved: and by putting away r, it may be an Active: as, Amo. A verb Neuter endeth in o, Neuter. or m, and cannot take r, to make him a Passive: as, Curro, I runne● Sum, I am. And it is englished sometime actively: as, Curro, I run: And sometime passively as, Aegroto, I am sick. A verb deponent endeth in r, Deponent. like a Passive, an● ye in signification is but either Active, as Loqu● verbum, I speak a word●or neuter, as, Glorior, I boast. A verb Commune endeth in r, Commune. and in signification is both Active and Passive: as, Osculor to I kiss thee: Oseulor à re. I am kissed of thee. MOODS. THere be six Moods: the Indicative, Moods six. the Imperative, the Optative, the Potential, the Subiunctive, and the Infinitive. The Indicative mood showeth a reason true or false: as, Ego amo, I love. Indicative. Or else asketh a question: as, Amas tu? Dost thou love? The Imperative biddeth or commandeth: as, Imperative Ama, Love thou. The Optative wisheth or desireth, Optative. with these sigues, would God, I pray God, or God grant: as, utinam amem, I pray God I love: and hath evermore an adverb of wishing joined with him. The Potential mood is known by these signs, Potential May, can, might, would, should, or aught: as, Amem, I may or can love: without an adverb joined with him. The Subiunctive mood hath evermore some Conjunction joined with him: as, Cùm amarem, Subiunctive. when I loved. And it is called the Subiunctive mood, because it dependeth of another verb in the same ●entence, either going afore, or coming after: as, Cùm amarem, eram miser: when I loved, I was a wretch. The Infinitive signifieth to do, to suffer, Infinitive. or to ●e, and hath neither number, nor person, nor Nominative case before him, and is known common●y by this sign, To: as, Amare, To love. Also when too verbs come together, without any Nomina●ue case between them, than the latter shall be the infinitive mood: as, Cupio discere, I desire to learn. GERUNDS. THere be moreover belonging to the Infinitive mood of Verbs, Gerunds three, Di, de, dum. certain voices called Ge●nds, ending in Diego, do, and dumb: which have both ●e Active and Passive signification: as, Amandi, Of loving, or of being loved. Amando, In loving, or in being loved., Amandum, To love, or to be loved. SUPINES. THere be also pertaining unto Verbs two Supines, Supines two, 〈◊〉, u. the one ending in 'em, which is called the first supine, because it hath the signification of the verb active: as, Eo amatum, I go to love. And the other in u, which is called the latter Supine, because it hath for the most part the signification passive: as, Difficilis amatu, Hard to be loved. TENSES. THere be five Tenses or Times: Tenses five. the Present tense, the Preterimperfect tense, the Preterperfect, the Preterpluperfect, & the Future tense. The Present tense speaketh of the time that now is: Present tense. as Amorett, I love. The Preterimperfect tense speaketh of the time not perfectly passed: Preterimperfect. as, Amabam, I loved, or did love. The Preterperfect tense speaketh of the time perfectly passed, Preterperfect with this sign Have: as, Amavi, I have loved., The Preterpluperfect tense speaketh of the time more than perfectly passed, Preterpluperfect. with this sign Had: as, Amaveram, I had loved. The Future tense speaketh of the time to come, Future. with this sign Shall or will: as, Amabo, I shall or will lou● PERSONS. THere be also in Verbs three persons, Persons three. in both numbers: as, Singulariter, Ego amo, I love: T●amas, Thou lovest: Ille amat, He loveth. Pluralit. Nos amamus, We love: Vos amatis, Ye love: Illiamant, They lou● CONIUGATIONS. Verbs have four Coniugations, Coniugations four. which be● known after this manner: The first Conjugation hath â long before re, and 〈◊〉: as, Amâre, Amâris. The second Conjugation hath ê long before re, and 〈◊〉: as, Docê e, Docêris. The third Conjugation hath ĕ short before re, and 〈◊〉: as, Legĕre, legĕris. The fourth Conjugation hath î long before re, and 〈◊〉: as, Audîre, Audîris. Verbs in O, of the four Coniugations be declined after these examples. AMo, amas, amavi, amare: Amandi, amando, amandum: Amatum, amatu: Amans, amaturus. To love Doceo, doces, docui, docere: Docendi, docendo, docendum: Doctum, doctu: Docens, docturus. To teach. Lego, legis, legi, legere: Legendi, legendo, legendum: Lectum, lectu: Legens, lecturus. To read. Audio, audis, audivi, audire: Audiendi, audiendo, audiendum: Auditum, audiru: Audience, auditurus. To hear. Indicative Mood, Present tense singular. I love or do love. Thou lovest, or dost love. He loveth, or doth love. We love, or do love. Ye love, or do love. Then love, or do love. AMo, amas, amat Pluraliter, Amamus, amatis, amant. Doceo, doces, docet Docemus, docetis, docent. Lego, legis, legit Legimus, legitis, legunt. Audio, audis, audit Audimus, auditis, audiunt. I loved, or did love. Preterimperfect tense singular, Amabam, bas, bat. Plural. bamus, batis, bant. Docebam, bas, bat. Plural. bamus, batis, bant. Legebam, bas, bat. Plural. bamus, batis, bant. Audiebam, bas, bat. Plural. bamus, batis, bant. I have loved. Preterperfect tense singular, Amavi, isti, it. Plural. imus, istis, êrunt vel êre. Docui, isti, it. Plural. imus, istis, êrunt vel êre. Legi, isti, it. Plural. imus, istis, êrunt vel êre. Audivi, isti, it. Plural. imus, istis, êrunt vel êre. I had loved. Preterpluperfect tense singular, Amaveram, ras, rat. Plural. ramus, ratis, rant. Docueram, ras, rat. Plural. ramus, ratis, rant. Legeram, ras, rat. Plural. ramus, ratis, rant. Audiveram, ras, rat. Plural. ramus, ratis, rant. I shall or will love. Future tense singular, Amabo, bis, bit. Pluraliter bimus, bitis, bunt. Docebo, bis, bit. Pluraliter bimus, bitis, bunt. Legam, es, ●●. Pluraliter emus, etis, enter. Audiam, es, ●●. Pluraliter emus, etis, enter. Imperative Mood. Present tense singular, Love thou. Love he, or let him love. Love we, or let us love. Love pre. Love they, or let them love. Ama, amet, Plur. amemus amate, ament, amato: amato. amatote: amanto. Doce, doceat, Pl. doceamus docere, doceant, doceto: doceto docetote: docento. Lege, legate, Plur. legamus legite, legant, Legito: legito. legitote: legunto. Audi, audiat, Pl. audiamus audite, audiant, audito: audito. auditote: diunto. Optative Mood. God grant I love. Present tense singular, utinam, Amem, ames, amet. Plural. amemus, ametis, mean. Doceam, as, at. Plural. utinam amus, atis, ant. Legam, as, at. Plural. utinam amus, atis, ant. Audiam, as, at. Plural. utinam amus, atis, ant. Would God I loved, or did love. Preterimperfect tense singular, Vtinan Amarem, res, ret. Plu. utinam remus, retis, rent. Docerem, res, ret. Plu. utinam remus, retis, rent. Legerem, res, ret. Plu. utinam remus, retis, rent. Audirem, res, ret. Plu. utinam remus, retis, rent. I pray God I have loved: Preterperfect tense singular, utinam, Amaverim, ris, rit. Plural. utin. rimus, ritis, rint. Docuerim, ris, rit. Plural. utin. rimus, ritis, rint. Legerim, ris, rit. Plural. utin. rimus, ritis, rint. Audiverim, ris, rit. Plural. utin. rimus, ritis, rint. Would God I had loved. Preterpluperfect tense singular, Vtin. Amavissem, ses, set. Plur. utinam semus, setis, sent. Docuissem, ses, set. Plur. utinam semus, setis, sent. Legissem, ses, set. Plur. utinam semus, setis, sent. Audivissem, ses, set. Plur. utinam semus, setis, sent. God grant I shall or will love hereafter. Future tense singular, utinam, Amavero, ris, rit. Plural. utinam rimus, ritis, rint. Docuero, ris, rit. Plural. utinam rimus, ritis, rint. Legero, ris, rit. Plural. utinam rimus, ritis, rint. Audivero, ris, rit. Plural. utinam rimus, ritis, rint. Potential Mood. I may or can love. Present tense singular, Amem, ames, amet. Plur. amemus, ametis, ament, Doceam, as, at. Pluraliter, amus, atis, ant. Legam, as, at. Pluraliter, amus, atis, ant. Audiam, as, at. Pluraliter, amus, atis, ant. I might, would, should, ought, or could love. Preterimperfect tense singular, Amarem, res, ret. Plural. remus, retis, rent. Docerem, res, ret. Plural. remus, retis, rent. Legerem, res, ret. Plural. remus, retis, rent. Audirem, res, ret. Plural. remus, retis, rent. I might would, should, or aught to have loved Preterperfect tense singular, Amaverim, ris, rit. Pluraliter, rimus, ritis, rint. Docuerim, ris, rit. Pluraliter, rimus, ritis, rint. Legerim, ris, rit. Pluraliter, rimus, ritis, rint. Audiverim, ris, rit. Pluraliter, rimus, ritis, rint. I might, would, should, or aught to had loved Preterpluperfect tense singular, Amavissem, ses, set. Pluraliter, semus, setis, sent. Docuissem, ses, set. Pluraliter, semus, setis, sent. Legissem, ses, set. Pluraliter, semus, setis, sent. Audivissem, ses, set. Pluraliter, semus, setis, sent. I may or can love hereafter. Future tense singular. Amavero, ris, rit. Pluraliter, rimus, ritis, rint. Docuero, ris, rit. Pluraliter, rimus, ritis, rint. Legero, ris, rit. Pluraliter, rimus, ritis, rint. Audivero, ris, rit. Pluraliter, rimus, ritis, rint. Subiunctive Mood. When I love. Present tense singular, Cùm, Amem, ames, amet. Plur. cùm amemus, ametis, enter. Doceam, as, at. Pluraliter, cùm amus, atis, ant. Legam, as, at. Pluraliter, cùm amus, atis, ant. Audiam, as, at. Pluraliter, cùm amus, atis, ant. When I loved, or did love. Preterimperfect tense singular, Cùm, Amarem, res, ret. Plural. cùm remus, retis, rent. Docerem, res, ret. Plural. cùm remus, retis, rent. Legerem, res, ret. Plural. cùm remus, retis, rent. Audirem, res, ret. Plural. cùm remus, retis, rent. When I have loved. Preterperfect tense singular, Cùm, Amaverim, ris, rit. Plural. cum rimus, ritis, rint. Docuerim, ris, rit. Plural. cum rimus, ritis, rint. Legerim, ris, rit. Plural. cum rimus, ritis, rint. Audiverim, ris, rit. Plural. cum rimus, ritis, rint. When I head loved. Preterpluperfect tense singular, Cùm, Amavissem, ses, set. Plural. cùm semus, setis, sent. Docuissem, ses, set. Plural. cùm semus, setis, sent. Legissem, ses, set. Plural. cùm semus, setis, sent. Audivissem, ses, set. Plural. cùm semus, setis, sent. When I shall or will love. Future tense singular, Cùm, Amavero, ris, rit. Plural. cùm rimus, ritis, rint. Docuero, ris, rit. Plural. cùm rimus, ritis, rint. Legero, ris, rit. Plural. cùm rimus, ritis, rint. Audivero, ris, rit. Plural. cùm rimus, ritis, rint. Infinitive Moode. Present and Preterimperfect tense. Amare, To Love.. Docere, To Teach. Legere, To Read. Audire, To Hear. Preterperfect and preterpluperfect. Amavisse, To have or had Loved. Docuisse, To have or had Taught. Legisse, To have or had Reade. Audivisse, To have or had Herd. Future tense. Amaturum, esse. To Love hereafter. Docturum, esse. To Teach hereafter. Lecturum, esse. To Read hereafter. Auditurum, esse. To Hear hereafter. Ge●n●ds. Amandi, of loving do, in loving. dumb, to love. Docendi, of teaching. do, in teaching. dumb, to reach. Legendi, of reading. do, in reading. dumb, to read. Audiendi, of hearing. do, in hearing. dumb, to hear. Supines. Amatum, to love. Amatu, to be loved. Doctum, to teach. Doctu, to be taught. Lectum, to read. Lectu, to be read. Auditum, to hear Auditu, to be heard. A participle of the present tense. Amans, Loving. Docens, Teaching. Legens, Reading. Audience, Hearing. The participle of the first future tense. Amaturus, to love, or about to love. Docturus, to teach, or about to teach. Lecturus, to read, or about to read. Auditurus, to hear, or about to hear. Before we decline any Verbs in Or, for supplying of many tenses, lacking in all such Verbs, we must learn to decline this Verb Sum, in this wise following. Sum, es, fui, esse: Futurus, To be. Indicative Mood. Present tense singular. SVm, I am: es, est. Pluraliter, sumus, estis, sunt. Preterimperfect tense singular. Eram, I was: eras, erat. Pluraliter, eramus, eratis, orant. Preterperfect tense singul. Fui, I have been: fuisti, fuit. Pluraliter, fuimus, fuistis, fuerunt vel fuere. Precerpluperfect tense singular. Fueram, I had been: fueras, fuerat. Pluraliter, fueramus, fueratis, fuerant. Future tense singular. Ero, I shall or will be: eris, orit. Pluraliter, erimus, eritis, erunt. Imperative Mood. Present tense singular. Sis, Es, Esto, be thou. Sir, Esto, Plur. simus, Siris, Este, Estote Sint, Sunto Optative Mood. Present tense singul. Vtin. Sim, I pray God I be: sis, sit. Pluralit, utinam simus, sitis, sint. Preterimperfect tense, Vt. Essem, Would God I were: esses, esser. Pluralit. utinam essemus, essetis, essent. Preterderfect tense singul. Vtin. Fuerim, I pray God I have beeile: fueris, fuerit. Pluralit. utinam fuerimus, fueritis, fuerint. Preterpluperfect tense sing. Vtin. Fuissem, Would God I had been: fuisses fuisset. Pluralit. utinam fuissemus, fuissetis, fuissent. Future tense sin. Vtin. Fuero, God grant I be hereafter: fueris, fuerit. Pluraliter, utinam fuerimus, fueritis, fuerint. Potential Mood. Present tense singular. Sim, I may or can be: sis, sit. Pluraliter, simus, sitis, sint. Preterimperfoct tense singular. Essem, I might or could be: esses, esset. Pluraliter, essemus, essetis, essent. Preterperfect tense singular Fuerim, I might, could, should, or aught to have been: fieris, fuerit. Plur. fuerimus, fueritis, fuerint▪ Preterpluperfect tense singular. Fuissem, I might, could, should, or aught to ha● been: fuisses, fuisset. Pl. fuissemus, fuissetis, fuissent▪ Future tense singular. Fuero, I may or can be hereafter: fuertis, fuerit Pluraliter, fuerimus, fueritis, fuerint. Subiunctive Mood. Present tense singular. cùm Sim, When I am: sis, sit. Plur. cùm simus, sitis, sint▪ Preterimperfect tense singular, Cùm. Essem, When I was: esses, esset. Plural. cùm essemus, essetis, essent. Preterperfect tense si. Cùm Fuerim, When I have been: fueris, fuerit. Plur● cùm fuerimus, fueritis, fuerint. Preterpluperfect tensae sin. Cùm. Fuissem, When I had been: fuisses, fuisset. Plur● cùm fuissemus, fuissetis, fuissent. Future tense sing. Cùm. Fuero, When I shall or will be: fueris, fuerit. P● cùm fuerimus, fueritis, fuerint. Infinitive Moode. Present and preterimpirfect tense. Esse, to be. Preterperfect & Preterpluperfect tense. Fuisse, to have or had been. Future tense. Before, velfuturum esse, To be hereafter. Verbs in or, of the four Coniugations, be declined after these Examples. AMor, amâ is vel amâre: amatus sum vel fui, amari: amatus, amandus. To be loued. Doceot, docêris vel docêre: doctus sum vel fui, docêri: doctus, docendus. To be taught. Legor, legĕris vellegĕre: lectus sum vel fui, legi: lectus, legendus. To be read. Audior, audîris vel audîre: auditus sum vel fui, audîri: auditus, audiendus. To be heard. Indicative Moode. I am loved. Present tense singular, Amor, amaris vel amare, amatur Pl. mur, mini, ntur. Doceor, doceris vel docere, docetur Pl. mur, mini, ntur. Legor, legeris vel legere, legitur Pl. mur, mini, ntur. Audior, audiris vel audire, auditur Pl. mur, mini, ntur. I was loved. Preterimperfect tense singular, Amabar, baris vel bare, batur. Plural. bamur, bamini, bantur Docebar, baris vel bare, batur. Plural. bamur, bamini, bantur Legebar, baris vel bare, batur. Plural. bamur, bamini, bantur Audiebar baris vel bare, batur. Plural. bamur, bamini, bantur I have been loued. Preterperfect tense singular, Amatus sum vel sui, tus es vel fuisti, tus est vel. fuit. Plural. ti sumus vel fuimus, ti estis vel fuistis, ti sunt, fuerunt vel fuete. Doctus sum vel sui, tus es vel fuisti, tus est vel. fuit. Plural. ti sumus vel fuimus, ti estis vel fuistis, ti sunt, fuerunt vel fuete. Lectus sum vel sui, tus es vel fuisti, tus est vel. fuit. Plural. ti sumus vel fuimus, ti estis vel fuistis, ti sunt, fuerunt vel fuete. Auditus sum vel sui, tus es vel fuisti, tus est vel. fuit. Plural. ti sumus vel fuimus, ti estis vel fuistis, ti sunt, fuerunt vel fuete. I had been loved. Preterpluperfect tense singular, Amatus eram vel fueram, tus eras vel fueras, tus crat vel fuerat. Plural. ti eramus vel fueramus, ti eratis vel fueratis, ti erant vel fuerant. Doctus eram vel fueram, tus eras vel fueras, tus crat vel fuerat. Plural. ti eramus vel fueramus, ti eratis vel fueratis, ti erant vel fuerant. Lectus eram vel fueram, tus eras vel fueras, tus crat vel fuerat. Plural. ti eramus vel fueramus, ti eratis vel fueratis, ti erant vel fuerant. Auditus eram vel fueram, tus eras vel fueras, tus crat vel fuerat. Plural. ti eramus vel fueramus, ti eratis vel fueratis, ti erant vel fuerant. I Sall or will be loved. Future tense singular, Amabor beris vel bere, itur. Pl. bimur, imini, untur. Docebor beris vel bere, itur. Pl. bimur, imini, untur. Legar eris vel ere, etur. Pl. emur, emini, entur. Audiar eris vel ere, etur. Pl. emur, emini, entur. Imperative Moode. Present tense singular, Be thou loved. Let him ve loued. Let us be loued. Be ●ee loued. Let them be loved. Amare, ametur, Plu. amemur. Amamini, amentur, amator: amator. Plu. amemur. amaminor: amantor. Docere, doceatur, P. doceamur. Docemini, doceantur. docetor: docetor. P. doceamur. doceminor: docentor. Legere, legatur, Plu legamur. Legimini, legantur. legitor: legitor. Plu legamur. legiminor: leguntor. Audire, audiatur, Pl. audiamur. Audimini, audiantur. auditor: auditor. Pl. audiamur. audiminor: audiuntor. Optative Moode. God grant I be loued. Present tense singular, utinam, Amer, eris vel ere, etur. Plur. vtin. emur, emini, entur▪. Docear, aris vel are, atur. Plur. vtin. amur, amini, antur. Legar, aris vel are, atur. Plur. vtin. amur, amini, antur. Audiar, aris vel are, atur. Plur. vtin. amur, amini, antur. Would God I were loved. Preterimperfect tense singular, utinam, Amarer, reris vel rere, retur. Plur. vtin. remur, remini, rentur. Docerer, reris vel rere, retur. Plur. vtin. remur, remini, rentur. Legerer, reris vel rere, retur. Plur. vtin. remur, remini, rentur. Audirer, reris vel rere, retur. Plur. vtin. remur, remini, rentur. I pray God I have been loued. Preterperfect tense singular, utinam, Amatus sim vel fuerim, tus sis vel fueris, tus si● vel fuerit. Plur. vtin. ti simus vel fuerimus, ti sitis vel fueritis, ti sinc vel fuerint. Doctus sim vel fuerim, tus sis vel fueris, tus si● vel fuerit. Plur. vtin. ti simus vel fuerimus, ti sitis vel fueritis, ti sinc vel fuerint. Lectus sim vel fuerim, tus sis vel fueris, tus si● vel fuerit. Plur. vtin. ti simus vel fuerimus, ti sitis vel fueritis, ti sinc vel fuerint. Auditus sim vel fuerim, tus sis vel fueris, tus si● vel fuerit. Plur. vtin. ti simus vel fuerimus, ti sitis vel fueritis, ti sinc vel fuerint. Would God I had been loved. Preterpluperfect tense singular, utinam, Amatus Doctus Lectus Auditus essem vel fuissem, tus esses vel fuisses, tus esset vel fuisset. Plur. vtin. ti essemu● vel fuissemus, ti essetis vel fuissetis, t● essent vel fuissent. God grant I be loved hereafter. Future tense singular, utinam, Amatus ero vel fuero, tus eris vel fueris, tus eri● vel fuerit. Plu. vtin. ti erimus vel fuerimus, ti eritis vel fueritis, ti erunt vel fuerunt. Doctus ero vel fuero, tus eris vel fueris, tus eri● vel fuerit. Plu. vtin. ti erimus vel fuerimus, ti eritis vel fueritis, ti erunt vel fuerunt. Lectus ero vel fuero, tus eris vel fueris, tus eri● vel fuerit. Plu. vtin. ti erimus vel fuerimus, ti eritis vel fueritis, ti erunt vel fuerunt. Auditus ero vel fuero, tus eris vel fueris, tus eri● vel fuerit. Plu. vtin. ti erimus vel fuerimus, ti eritis vel fueritis, ti erunt vel fuerunt. Potential Moode. I may or can be loved. Present tense singular, Amer, eris vel ere, etur. Plur. emur, emini, entur, Docear, aris vel are, atur. Plur. amur, mini, tur. Legar, aris vel are, atur. Plur. amur, mini, tur. Audiar, aris vel are, atur. Plur. amur, mini, tur. I would, should, or aught to be lovad. Preterimperfect tense singular, Amarer, reris vel rere, retur. Plu. remur, remini, remini, rentur. Docerer, reris vel rere, retur. Plu. remur, remini, remini, rentur. Legerer, reris vel rere, retur. Plu. remur, remini, remini, rentur. Audirer, reris vel rere, retur. Plu. remur, remini, remini, rentur. I would, should, or aught to have been loved. Preterperfect tense singular, Amatus sim vel fuerim, tus sis vel fueris, tus sit vel fuerit. Plur. ti simus vel fuerimus, ti fiti● vel fueritis, ti sint vel fuerint. Doctus sim vel fuerim, tus sis vel fueris, tus sit vel fuerit. Plur. ti simus vel fuerimus, ti fiti● vel fueritis, ti sint vel fuerint. Lectus sim vel fuerim, tus sis vel fueris, tus sit vel fuerit. Plur. ti simus vel fuerimus, ti fiti● vel fueritis, ti sint vel fuerint. Auditus sim vel fuerim, tus sis vel fueris, tus sit vel fuerit. Plur. ti simus vel fuerimus, ti fiti● vel fueritis, ti sint vel fuerint. I would, would, or aught to had been loved. preterpluperfect ●●nse singu●●r, Amatus Doctus Lectus Auditus essem vel fuissem, tus esses vel fuisses, tus esset vel fuisset. Plur. ti essemus vel fuissemus, ti essetis vel fuissetis, ti essent vel fuissent. I may or ran be loved hereafter. ●●ture ●●●se singu●●r, Amatus ero vel fuero, rus eris vel fueris, tus erit vel fuerit. Plur. ti erimus vel fuerimus, ti eritis vel fueritis, ti erunt vel fuerint. Doctus ero vel fuero, rus eris vel fueris, tus erit vel fuerit. Plur. ti erimus vel fuerimus, ti eritis vel fueritis, ti erunt vel fuerint. Lectus ero vel fuero, rus eris vel fueris, tus erit vel fuerit. Plur. ti erimus vel fuerimus, ti eritis vel fueritis, ti erunt vel fuerint. Auditus ero vel fuero, rus eris vel fueris, tus erit vel fuerit. Plur. ti erimus vel fuerimus, ti eritis vel fueritis, ti erunt vel fuerint. Subiunctive Moode. When I am loved. ●●esent ●●●se singu●●● Cùm, Amer, eris vel ere, etur. Plur. cùm emur, emini, entur, Docear, aris vel are, atur. Plur. cùm amur, amini, antur. Legar, aris vel are, atur. Plur. cùm amur, amini, antur. Audiar, aris vel are, atur. Plur. cùm amur, amini, antur. When I was loved. ●●terim●●●fect ●●●se singu●●● Cùm, Amarer, reris vel r●c, retur. Pl. cùm remur, remini, rentur. Doceret, reris vel r●c, retur. Pl. cùm remur, remini, rentur. Legerer, reris vel r●c, retur. Pl. cùm remur, remini, rentur. Audirer, reris vel r●c, retur. Pl. cùm remur, remini, rentur. When I have been loued. Preterperfect tense singular, Cùm, Amatus sim vel fuerim, tus sis vel fueris, tus sit vel fuerit. Plur. cùm ti simus vel fuerimus, ti sitis vel fueritis, ti sint vel fuerint. Doctus sim vel fuerim, tus sis vel fueris, tus sit vel fuerit. Plur. cùm ti simus vel fuerimus, ti sitis vel fueritis, ti sint vel fuerint. Lectus sim vel fuerim, tus sis vel fueris, tus sit vel fuerit. Plur. cùm ti simus vel fuerimus, ti sitis vel fueritis, ti sint vel fuerint. Auditus sim vel fuerim, tus sis vel fueris, tus sit vel fuerit. Plur. cùm ti simus vel fuerimus, ti sitis vel fueritis, ti sint vel fuerint. When I had been loved. Preterpluperfect tense singular, Cùm, Amatus Doctus Lectus Auditus essem vel fuissem, tus effes vel fuisses, tus esset vel fuisset. Plural. cùm ti essemus vel fuissemus, ti essetis vel fuissetis, ti essent vel fuissent. When I shall or will be loved. Future tense singular, Cùm, Amatus ero vel fuero, tus eris vel fueris, tus erit vel fuerit. Plur. cùm ti erimus vel fuerimus, ti eritis vel fueritis, ti erunt vel fuerint. Doctus ero vel fuero, tus eris vel fueris, tus erit vel fuerit. Plur. cùm ti erimus vel fuerimus, ti eritis vel fueritis, ti erunt vel fuerint. Lectus ero vel fuero, tus eris vel fueris, tus erit vel fuerit. Plur. cùm ti erimus vel fuerimus, ti eritis vel fueritis, ti erunt vel fuerint. Auditus ero vel fuero, tus eris vel fueris, tus erit vel fuerit. Plur. cùm ti erimus vel fuerimus, ti eritis vel fueritis, ti erunt vel fuerint. Infinitive Moode. Present and preterimperfect tense. Amari, To be Loved. Doceri, To be Taught. Legi, To be Read. Audiri, To be Herd. To have or had been loved. Preterperfect & preterpluperfect tense. Amatum esse vel fuisse. Doctum esse vel fuisse. Lectum esse vel fuisse. Auditum esse vel fuisse. Future tense. Amatum iri vel amandum esse to be loved hereafter. Doctum iri vel docendum esse to be taught hereafter. Lectum iri vel legendum esse to be read hereafter. Auditum iri vel audiendum esse to be heard hereafter. A participle of the preter tense Amatus, Loved. Doctus, Taught. Lectus, Read. Auditus, Heard. A participle of the Future in dus Amandus, To be Loved. Docendus, To be Taught. Legendus, To be Read. Audiendus, To be Heard. Of certain Verbs going out of Rule, which are declined and form in manner following. POssum, potes, potui, posse, potens: To may or can. Volo, vis, volui, velle: volendi, volendo, volendum: supinis caret, volens: To will, or to be willing. Nolo, nonvis, nolui, nolle: nolendi, nolendo, nolendum: supinis caret, nolens: To nil or to be unwilling Malo, mavis, malui, malle: malendi, malendo, ma● lendum: supinis caret, malens: To have rather, or to be more willing. Edo, edis vel es, edi, edere vel esse: edendi, edendo, edendum: esum, esu, vel estum estu: edens, efurus vel esturus. To eat. Fio, fis, factus sum vel fui, fieri: factus, faciendus: To be made, or to be done. Fero, fers, tuli, far: ferendi, ferendo, ferendum: latum, latu: ferens, laturus: To bear or suffer. Feror, ferris vel far, latus sum vel fui, fetri: latus, ferendus: To be borne or suffered. Indicative Moode. Present ●ense singu●ar, POssum, potes, potest. Volo, vis, vult. Nolo, non vis, non vult. Malo, mavis, mavult. Edo, edis vel es, edit vel est. Fio, fis, fit. Fero, fers, fert. Feror, ferris, vel ferre, fertur. Pluraliter, Possumus, potestis, possunt. Volumus, vultis, volunt Nolumus, nonvultis, nolunt. Malum ', mavultis, malunt. Edimus, editis vel estis, edunt. Fimus, fitis, fiunt. Ferimus, fertis, ferunt. Ferimur, ferimini, feruntur. Preterimperfect tense singular, Poteram, as, at. Pluraliter, amus, atis, ant. Volebam, as, at. Pluraliter, amus, atis, ant. Nolebam, as, at. Pluraliter, amus, atis, ant. Malebam, as, at. Pluraliter, amus, atis, ant. Edebam, as, at. Pluraliter, amus, atis, ant. Fiebam, as, at. Pluraliter, amus, atis, ant. Ferebam, as, at. Pluraliter, amus, atis, ant. Ferebar, baris vel bare, batur. Plur. bamur, bamini, bantur. Preterperfect tense singular, Potui, isti, it. P. imus, istis, êrunt vel êre▪ Volui, isti, it. P. imus, istis, êrunt vel êre▪ Nolui, isti, it. P. imus, istis, êrunt vel êre▪ Malui, isti, it. P. imus, istis, êrunt vel êre▪ Edi, isti, it. P. imus, istis, êrunt vel êre▪ Tuli, isti, it. P. imus, istis, êrunt vel êre▪ Factus, sum vel fui, tus es vel fuisti, tus est vel fuit Plural. ti sumus vel fuimus, ti estis vel fuistis, ti sunt fuerunt vel fuere. Latus, sum vel fui, tus es vel fuisti, tus est vel fuit Plural. ti sumus vel fuimus, ti estis vel fuistis, ti sunt fuerunt vel fuere. Preterplupersect tense singular, Potueram ras, rat. Pl. ramus, ratisrant. Volueram ras, rat. Pl. ramus, ratisrant. Nolueram ras, rat. Pl. ramus, ratisrant. Malueram ras, rat. Pl. ramus, ratisrant. Ederam ras, rat. Pl. ramus, ratisrant. Tuleram ras, rat. Pl. ramus, ratisrant. Factus, eram vel fueram, tus eras vel fueras, t● erat vel fuerat. Pl. ti eramus vel fuer amus ti eratis vel fueratis, ti erant vel fueran●▪ Latus, eram vel fueram, tus eras vel fueras, t● erat vel fuerat. Pl. ti eramus vel fuer amus ti eratis vel fueratis, ti erant vel fueran●▪ Future tense singular, Potero, poteris, poterit. Plur. erimus, eritis, erint. Volam, es, et. Plural. emus, etis, ent. Nolam, es, et. Plural. emus, etis, ent. Malam, es, et. Plural. emus, etis, ent. Edam, es, et. Plural. emus, etis, ent. Fiam, es, et. Plural. emus, etis, ent. Feram, es, et. Plural. emus, etis, ent. Ferar, rêris vel rête, retur. Plur. rêmur, remini, rentu● Possum, Volo, Malo, have no Imperative moode. Imperative Moode. Present tense singular, Noli, Nolito. Pluraliter, Nolite, Nolitote. Es, esto, ede, edito edat, esto, edito P. Edamus, edite, este, estore, editote edant. edunto. Fito, tu Fiat, fito. Pluraliter, Fiamus, Fite, fitote Fiant, fiunto. Fer, ferto. Ferat, ferto. Plur. feramus, Ferte, fertote. Ferant, ferunto. Ferre, fertor. Feratur, fertor. P. feramur, Ferimini, feriminor ferantur, feruntor. Optative Mood. Present tense singular, Vti●am, Possim, is, it. Plu. utinam imus, itises, in't. Velim, is, it. Plu. utinam imus, itises, in't. Nolim, is, it. Plu. utinam imus, itises, in't. Malim, is, it. Plu. utinam imus, itises, in't. Edam, as, at. Plur. utinam amus, atis, ant. Fiam, as, at. Plur. utinam amus, atis, ant. Feram, as, at. Plur. utinam amus, atis, ant. Ferar, raris vel rare, ratur. Plur. amur, amini, antur. Preterimperfect tense singular, V●inam, Possem, es, et. Pluraliter, utinam emus, etis, enter. Vellem, es, et. Pluraliter, utinam emus, etis, enter. Nollem, es, et. Pluraliter, utinam emus, etis, enter. Mallem, es, et. Pluraliter, utinam emus, etis, enter. Ederem es, et. Pluraliter, utinam emus, etis, enter. vel essem, es, et. Pluraliter, utinam emus, etis, enter. Fierem, es, et. Pluraliter, utinam emus, etis, enter. Ferrem, es, et. Pluraliter, utinam emus, etis, enter. Ferrer, rêris vel rêre, rêtur. Plu. utin. remur, remini. Preterperfect tense singular, utinam, Potuerim, ris, rit. Pl. utinam rimus, ritis, rint. Voluerim, ris, rit. Pl. utinam rimus, ritis, rint. Noluerim, ris, rit. Pl. utinam rimus, ritis, rint. Maluerim, ris, rit. Pl. utinam rimus, ritis, rint. Ederim, ris, rit. Pl. utinam rimus, ritis, rint. Tulerim, ris, rit. Pl. utinam rimus, ritis, rint. Factus, sim vel fuerim, tus sis vel fueris, tus sit ve● fuerit. Pl. utin. ti simus vel fuerimus, ti sitis vel fueritis, ti sint vel fuerint. Latus, sim vel fuerim, tus sis vel fueris, tus sit ve● fuerit. Pl. utin. ti simus vel fuerimus, ti sitis vel fueritis, ti sint vel fuerint. Preterpluperfect tense singular, utinam, Potuissem, ses, set. Plu. utin. semus, setis, sent. Voluissem, ses, set. Plu. utin. semus, setis, sent. Noluissem, ses, set. Plu. utin. semus, setis, sent. Maluissem, ses, set. Plu. utin. semus, setis, sent. Edissem, ses, set. Plu. utin. semus, setis, sent. Tulissem, ses, set. Plu. utin. semus, setis, sent. Factus essem vel fuissem, tus esses vel fuisses, tus esset vel fuisset. Pl. utin. ti essemus vel fuissemus, ti essetis vel fuissetis, ti essent vel fuissent. Latus essem vel fuissem, tus esses vel fuisses, tus esset vel fuisset. Pl. utin. ti essemus vel fuissemus, ti essetis vel fuissetis, ti essent vel fuissent. ●uture ●ense singular, utinam, Potuero, ris, rit. Pl. utin. rimus, ritis, rint. Voluero, ris, rit. Pl. utin. rimus, ritis, rint. Noluero, ris, rit. Pl. utin. rimus, ritis, rint. Maluero, ris, rit. Pl. utin. rimus, ritis, rint. Edero, ris, rit. Pl. utin. rimus, ritis, rint. Tulero, ris, rit. Pl. utin. rimus, ritis, rint. Factus ero vel fuero, tus eris vel fueris, tus erit vel fuerit. Plur. utinam ti erimus vel fuerimus, ti eritis vel fueritis, ti erunt vel fuerint. Latus ero vel fuero, tus eris vel fueris, tus erit vel fuerit. Plur. utinam ti erimus vel fuerimus, ti eritis vel fueritis, ti erunt vel fuerint. The Potential and the Subiunctive mood be form like the Optative in voice, and do differ only in signification, and sign of the mood. Infinitive Mood. Present tense and preterimperfect tense Posse. Preterperfect & Preterpluperfect tense. Potuisse. Velle. Preterperfect & Preterpluperfect tense. Voluisse. Nolle. Preterperfect & Preterpluperfect tense. Noluisse. Malle. Preterperfect & Preterpluperfect tense. Maluisse. Edere vel esse. Preterperfect & Preterpluperfect tense. Edisse. Fut. esurum esse. Far. Preterperfect & Preterpluperfect tense. Tulisse Fut. laturum esse. Fieri. Factum esse vel fuisse. Ferri. Latum esse vel fuisse. Future tense. Factum iri vel faciendum esse. Latum iti, vel ferendum esse. Eo and Queo make Ibam & Quibam, in the Preterimperfect tense of the Indicative mood, and Ibo and Quibo in the future tense: & in all other moods and tenses are varied like verbs in o, of the fourth Conjugation, saving that they make their Gerunds, Eundi, eundo, cundum. Queundi, queundo, queundum. Of the Preterperfect tense of the Indicative mood be form the Preterpluperfect tense of the same mood, Tenses form of the preterperfect tense. the Preterperfect tense, the Preterpluperfect tense, & the future tense of the Optative mood, the Potential mood, and the Subiunctive mood: the Preterperfect tense, & the preterpluperfect tense of the Infinitive mood: as of Amavi, are form Amaveram, amaverim, amavero, by changing i, into ĕ short: as, Amavissem, amavisse, keeping i, still. IMpersonals be declined throughout all moods and tenses, Impersonals. in the voice of the third person singular only: as, Delectar, delectabat, delectavit, delectaverat, delectabit. Decet, decebat, decuit, decuerat, decebit, decere. Studetur, studebatur, studitum est vel fuit, studitum erat vel fuerat, studebitur, etc. And they have commonly before their english, this sign, It: as, It delighteth, Delectat. It becometh not, Non decet. Of the Participle. AParticiple is a part of speech, derived of a Verb, and taketh part of a Noun, as Gender, case, and declension: and part of a Verb, as tense and signification: and part of both, as number and figure. There be four kinds of Participles: Four kinds of Participles. Present tense. one of the Present tense, another of the Preter tense, one of the Future in rus, & another of the Future in dus. A participle of the present tense, hath his English ending in ing, as, Loving. And his Lative in ans or ens: as, Amans, docens: And it is form of the preterimperfect tense of the Indicative mood, by changing the last syllable into ns: as, Amabam, amans. Audiebam, audience. Auxiliabar, auxilians. Poteram, potens. A participle of the Future in rus, The first Future tense in rus. betokeneth to do, like the Infinitive mood of the Active voice: as, Amaturus, To love, or, about to love. And it is form of the latter Supine, by putting to rus: as, Doctu, docturus. A Participle of the Pretertense, Preter tense. hath his English ending in d, r, or n: as, loved, taught, slain: & his Latin in tus, sus, xus: as, amatus, visus, nexus: and one in üus, as Mortuus. And it is form of the latter Supine, by putting to s: as, lectu, lectus, except Mortuus. A Participle of the Future in dus, The second Future tense in dus. betokeneth to suffer, like the Infinitive mood of the Passive voice: as, Amandus, to be loved. And it is form of the genitive case of the participle of the Present tense, by changing 'tis, into dus: as, Amantis, amandus: Legentis, legendus. And it is also found to have the signification of the Participle of the Present tense: as, Legendis veteribus proficis, In reading gold authors thou dost profit. Of a verb Active, Of an Active come 2. Participles. and of a verb Neuter, which hath the Supines, come two Participles, one of the Present tense, and another of the Future in rus: as of Amorett, cometh Amans, amaturus: of Curro, currens, cursurus. Of a verb Passive, 〈◊〉 a Passive come a. whose Active hath the Supines, come two Participles, one of the Preter tense, and another of the Future tense in dus: as of Amor, cometh Amatus, amandus. Of a verb Deponent cometh three Participles, Of a Deponent 3. one of the Present tense, one of the Preter tense, and another of the Future in rus: as of Auxilior, cometh auxilians, auxiliatus, auxiliaturus. And if the verb Deponent do govern an Accusative case after him, it may form also a Participle in dus: as of Loquor, loquendus. Of a verb Commune cometh four Participles: Of a Commune 4. as of Largior, cometh largiens, largiturus, largitus, largiendus. Participles of the Present tense, be declived like nouns Adiectives of three Articles: as, Nominativo hic, haec, hoc Amans: Genitivo huius amantis: Dativo huic amanti, etc. Participles of other tenses, Participles declined like Adiectives. be declined like nouns Adiectives of three diverse end: as, Amaturus, amatura, amaturum: Amatus, amata, amatum: Amandus, amanda, amandum. Of an ADVERBE. AN adverb is a part of speech joined to the Verbs to declare their signification. Adverbs some be of time: as, Hodiè, cras, heri, perendiè, olim, aliquando, nuper, quando. Some us of Place: as, ubi, ibi, hîc, istîc, illîc, intùs, foris. Number: as, Semel, bis, ter, quater, iterùm. Order: as, Ind, deinde, denique, postremò Some bee of Ask or doubting: as, Cur, quare, unde, quorsum, num, nunquid? Calling: as, Heus, o, ehodum. Some be of Affirming: as, Certè, nae, profectò, sanè, scilicet, licèt, estò. Denying: as, Non, haud, minimè, neutiquam, nequaquam. Swearing: as, Pol, aedepol, hercle, medius-fidius. Exhorting: as, Eia, agè, agitè, agedùm. Some be of Flattering: as, Sodes, amabò. Forbidding: as, Ne. Wishing: as, utinam, si, o si, ô. Gathering together: as, Simul, unà, paritor, non modò, non solùm. Parting: as, Seorsim, sigillatim, vicatim. Some be of Choofing: as, Potiùs, imò. A thing not finished: as, Penè, ferè, propè, vix, modò non. Showing: as, En, ecce. Doubting: as, For sand, forfitan, fortassis, fortasse. Chance: as, Fortè, fortuitò. Some be of Likeness: as, Sic, sicut, quasi, ceu, tanquam, velut. Quality: as, Benè, malè, doctè, fortiter. Quantity: as, Multùm, parùm, minimùm, paululùm, plurimùm: Comparison: as, tam, quàm, magis, minùs, maximè. Certain Aduerbes be compared: as, Doctè, doctiùs, doctissimè. Fortiter, fortiùs, fortissimè. Propè, propiùs, proximè. Also the voices of Prepositions, if they be set alone, not having any casual word to serve unto, joined with them, be not Prepositions, but are changed into Aduerbes: as, Qui ante non cavet, pòst dolebit, He that bewareth not afore, shall be forie afterward. Coràm laudare, & clàm vituperare, inhonestum est, In presence to commend one, and behind the back to dispraise, is an unhonest point. Of a CONJUNCTION. A Conjunction is a part of speech that joineth words and sentences together. Of Conjunctions some be Copulatives: as, Et, que, quoque, ac, atque, nec, neque. Some be Dissunctives: as, Aut, ve, vel, seu, sive. Discretives: as, Sed, quidem, autem, verò, at, hast. Causals: as, Name, námque, enim, etenim, quia, ut, quôd, quum, quoniam and quando set for quoniam. Some be Conditionals: as, Si, sin, modò, dum, dummodò. Exceptives: as, Ni, nisi, quin, alioquin, praeterquam Interrogatives: as, Ne, an, utrùm, necne, arm, nónne. Illatives: as, Ergò, ideo, igitur, quare, itaque, proin Some be Aduersatives: as, Etsi, quanquam, quamvis, licèt, esto. Redditives to the same: as, Tamen, attamen. Electives: as, Quàm, ac, atque. Diminutives: as, Saltem, vel. Of a PREPOSITION. A Preposition is a part of speech most commonly set before other parts, either in Apposition, as Ad patrem: or else in Composition, as Indoctus. These Prepositions following, serve to the Accusative case. Ad, To. Ant, before. Apud, At. Aduersus, Aduersum, against. Cis, on this side. Extra, without. Citra, on this side. Intra, within. Circum, about. Inter, between. Circa, about. Infra, beneath. Contra, against. juxta, beside, or nigh to. Erga, towards. Ob, for. Pone, behind. Per, by or through. Prope, nigh. Propter, for. Secundum, after. Post, after. Trans, on the further side. Vltra, beyond. Praeter, beside. Supra, above. Circiter, about. Vsque, until. Secus, by. Versus, towards. Penes, in the power. Where note that Versus, is set after his casual word: as, Londinum versus, Towards London. And likewise may Penes be set also. These Prepositions following, serve to the Ablative case. A, ab, abs, From or fro. Cum, with. Coram, before, or inpresence. Clam, privily. De, of or fro. E, of or fro. Ex, of or fro. Pro, for. Prae, before, or in comparison. Palam, openly. Sine, without. Absque, without. Tenus, until, or up to. Where note that if the casual word joined with Tenus, be the plural number, it shall be put in the genitive case, & be set before Tenus: as Aurium tenus, Up to the ears. Genuum tenus, Up to the knees. Note also, that the voices of Prepositions, being set alone without their casual words, be not Prepositions, but are changed into Aduerbes: as is aforesaid in the adverb. These Prepositions following, serve to both cases. In with this sign To, to the Accusative case: as In urbem, Into the city. In without this sign To, to the Ablative case: as, In te spes est, My hope is in thee. Sub noctem, a little before night. Sub iudice lis est, The matter is before the judge. Super lapidem, Upon a stone. Super viridifronde, Upon a green leaf. Subter terram, Under the earth. Subter aquis, Under the water. Of an INTERJECTION. AN Interjection is a part of speech, which betokeneth a sudden passion of the mind, under an unperfect voice. Some are of Mirth: as, Evax, vah. Some are of Sorrow: as, Heu, her. Dread: as, At at. Marvelling: as, Papae. Disdaining: as, Him vah. Shunning: as, Apagè. Praising: as, Euge. Scorning: as, Hui. Exclamation: as, Proh Deûm atque hominum fidem Cursing: as, Vae, malùm. Laughing: as, Ha' ha' be. Calling: as, Eho, oh, io. Silence: as, Au. And such others. The Concords of Latin SPEECH. FOR the due joining of words in construction, it is to be understood, that in Latin speech there be three Concord's. The first, between the Nominative case and the Verb. The second, between the Substantive and the Adiective. The third, between the Antecedent and the Relative. The first Concord. THen an English is given to be made in Latin, look out the principal Verb. It there be ●o Verbs then one in a sentence, the first is the principal Verb, except it be ●he Infinitive mood, or have before it a Relative: as That, whom, which: or a Contraction, as, , that, Cum, when, Si, if, or such others. When ye have found the Verb, ask this question, who? or what? and the word that answereth to the question, shall be the nominative case to the Verb, except it be a verb impersovall, which will have no nounnative case. And the Nominative shall in making and construing Latin be set before the Verb, except a question be asked, & then the Nominative is set after the Verb, or after the sign of the Verb: as Amas tu? Lovest thou? venit ne Rex? doth the King come? Likewise if the Verb be of the Imperative mood: as, Ama tu, Love thou. Amato ille, Let him love. And sometime when this sign it, or there, cometh before the English of the Verb: as, Est liber mens, It is my book. Venit ad me quidam, There came one to me. And that casual word which cometh next after the Verb, and answereth to this question whom? or what? made by the Verb, shall commonly be the accusative case, except the Verb de properly govern an other case after him to be construed withal: as, Si cupis placere magistro, utere diligentia, nec sis tan●us cessator, ut calcaribus indigeas, If then covet to please thy master, use diligence, and be not so slack, that thou shait need spurs. A verb personal agreeth with his Nominative case in number and person: as, Praeceptor legit, vos verò negligitis, The master tradeth, and ye regard not. Where note, that the first person is more worthy than the second, & the second more worthy than the thre●. Many nominative cases singular, with a conjunction copulative coming between them, will have a verb plural: which verb plural shall agree with the numinative case of the most worthy person: as, Ego & tu sumus in tuto, I and thou be in safeguard. Tu & pater periclitamini, Thou and thy father are in jeopardy. Pater & praeceptor accersunt te, Thy father and thy master have sent for thee. When a Verb cometh between two Nominative cases of diverse numbers, the Verb may indifferently accord with either of them, so that they be both of one person: as, Amantium irae amoris redintegrati● est, The falling out of lovers is the renewing of love. Quid enim nisi vota supersunt? For what remaineth saving only prayers? Pectora percussit, pectus quoque tobora fiunt, She struck her breast, and her breast turned into oak also. Here note also, that sometime the Infinitive mood of a Verb, or else a whole clause afore going, or else some member of a sentence, may be the Nominative case to the Verb: as, Diluculò surgere saluberrimum est, To arise betime in the morning is the most wholesome thing in the world. Multum scire vita iucundissima, To know much is the most pleasant (or sweetest) life of all. The second Concord. WHen ye have an Adiective ask this question, who or what, and the word that answereth to the question, shall be the Substantive to it. The Adiective whether it be a Noun, Pronoune, or Participle, agreeth with his Substantive in case, gender, and number: as, Amicus certus in re incerta cernitur, A sure friend is tried in a doubtful matter. Homo armatus, A man armed. Ager colendus, A field to be tilled. Hic vir, This man. Meus herus est, It is my master. Where note that the Masculine gender is more worthy than the Feminine, and the Feminine more worthy than the Neuter. Many Substantives singular, having a conjunction copulative coming between them, will have an Adiective plural, which Adiective shall agree with the Substantive of the more worthy gender: as, Rex & Regina beati, The King and the Queen are blessed. The third Concord. WHen ye have a Relative, ask this question who or what, and the word that answereth to he question, shall be the Antecedent to it. The Antecedent most commonly is a word that goeth before the Relative, and is rehearsed again of the Relative. The Relative agreeth with his Antecedent in Gender, Number, and Person: as, Vir sapit qui pauca loquitur, That man is wise that speaketh few things or words. Sometime a Relative hath for his Antecedent the whole reason that goeth before him, and then he shall be put in the Neuter gender and Singular number: as, In tempore veni, quod omnium rerum est primum, I came in season which is the chiefest thing of all. But if the Relative be referred to two clauses or more, than the Relative shall be put in the plural number: as, Tu multùm dormis, & saepè potas, quae ambo sunt corpori in imica, Thou sleepest much, and drinkest often, which both things are naught for the body. When this English That may be turned into this English which, it is a Relative, otherwise it is a conjunction, which in Latin is called quod or ut: and in making Latin, it may elegantly be put away, by turning the Nominative case into the accusative, and the Verb into the Infinitive mood: as, Gaudeo quòd 〈◊〉 benè vales, Gaudeo te benè valere, I am glad that thou art in good health. jubeo ut tu abeas, jubeo te abire, I bid that thou go hence. Many Antecedents singular, having a Conjunction Copulative between them, will have a Relative plural, which Relative shall agree with the Antecedent of the most worthy Gender: as, Imperium & dignitas quae perijsti, The Rule and dignity which thou hast required. But in things not apt to have life, the Neuter gender is most worthy: yea, and in such case, though th● Substantives or Antecedents be of the Masculine or of the Feminine gender, and none of them of th● Neuter, yet may the Adiective or Relative be put in the Neuter gender: as, Arcus & calamisunt bona, The bow and arrows be good: Arcus & calami quae fregisti, The bow and arrows which thou hast broken. The Case of the Relative. WHen there cometh no Nominative case between the Relative and the Verb, the Relative shall be the Hominative case to the Verb: as, Miser est qui nummos admiratur, Wretched is that person, which is in love with money. But when there cometh a Nominative case between the Relative and the Verb, the Relative shall be such case as the Verb will have after him: as, Foelix, quem faciunt alien a pericula cautum, Happy is he, whom other men's harms do make to beware. As the Relative may be the Nominative case to the Verb, so it may be the Substantive to the Adiective that is joined with him, or that cometh after him: as, Divitias amare noli, quod omnium est sordid issimum, Do not thou love riches, which to do, is the most beggarly thing in the world. Nouns Interrogatives and Indefinites, follow the rule of the Relative: as, Quis, uter, qualis, quantus, quotus, etc. which evermore come before the Verb like as the Relative doth: as Hei mihi, qualis crat? Talis erat, qualem nunquam vidi. Yet here is to be understood and noted, that the Relative is not always governed of the Verb that he cometh before, but sometime of the Infinitive mood that cometh after the Verb: as, Quibus voluisti me gratias agere, egi, What persons thou willedst me to thank, I have thanked. Sometime of a Participle: as, Quibus rebus adductus fecisti? With what things moved didst thou it? Sometime of the Gerund: as, Quae nunc non est narrandi locus, Which things at this present is no time to tell. Sometime of the Preposition set before him: as▪ Quem in locum deducta res sit, vides, Unto what state the matter is now brought, thou seest. Sometime of the Substantive that he doth accord with: as, Senties qui vir siem, Thou shalt perceive what a fellow I am. Albeit in this manner speaking, Qui, is an Indefinite, and not a Relative. Sometime of a Noun Partitive or Distributive: as, Quarum rerum utram minus velim, non facilè ●ossum existimare, Of the which two things, whether I would with less will have, I cannot easily esteem. Sometime it is put in the Genitive case by reason ●f a Substantive coming next after him: as, Ego●lum non novi, cuius causa hoc incipis, I knew him not or whose cause thou beginnest this matter. Sometime it is otherwise governed of a Noun abstantive: as, Omnia tibi dabuntur quibus opus habes, ●ll things shallbe given thee, which thou hast need of. Sometime of an adverb: as, Cui utrum obuiàm ●ocedam, nondum statui, Whom whether I will go 〈◊〉 meet with, I have not yet determined. Sometime it is put in the Ablative case with this agne than, & is governed of the Comparative degree, imming after him: as, Vtere virtute qua nihil est meli● Use virtue, than the which nothing is better. Sometime it is not governed at all, but is put in ●e ablative case absolute: as, Quantus erat julius Cae●, quo Imperatore, Romani primum Britanniam ingressi ●t? How worthy a man was julius Cesar, under ●hose conduct the Romans first entered into Britain? Also when it signifieth an instrument wherewith a thing is to be done, it is put in the ablative case: as, Ferrum habuit, quo se occideret, He had a knife wherewith he would have slain himself. When a Relative cometh between two Substantives of diverse genders, it may indifferently accord with either of them: as, Auis, quę passer appellatur, or Auis, qui passer appellatur, The bird which is called a sparrow. Yea, though the Substantives be of diverse numbers also: as, Est ne ca Lutetia quam nos Parisios' dicimus? Is not that called Lutetia, that we do call Paris? Or else, Est ne ea Lutetia, quos nos Parisios' dicimus? Constructions of Nouns Substantives. WHen two Substantives come together, betokening diverse things, the latter shall be the genitive ease: as, Facundia Ciceronis, The eloquence of Cicero. Opus Virgilii, The work of Virgil. Amator studiorum, Alover of studies. Dogma Platonis, The opinion of Plato. But if they belong both to one thing, they shall be put both in one case: as, Pater meus vir, amat me puerum, My father being a man, loveth me a child. When the English of this word Res, is put with an Adiective, ye may put away Res, and put the Adiective in the Neuter gender, like a Substantive: as, Multa me impedierunt, Many things have letted me. And being so put, it may be the Substantive to an Adiective: as, Pauca his similia, A few things like unto these. Nonnulla huiusmodi, Many things of like sort. An Adjective in the neuter gender, put alone without a Substantive, standeth for a substantive, & ma● have a geaitive case after him, as if it were a Substantive: as, Multum lucri, much gain. Quantum negotij? How much business? Idoperis, That work. Words importing indument of any quality, o● property, to the praise or dispraise of a thing, coming after a noun Substantive, or a verb Substantive, it may be put in the Ablative case, or in the genitive as, Puer bona indole, or Puer bonae indolis, A child of a good towardness. Puer boni ingenij, or Puer bono ingenio, A child of a good wit. Opus and usus when they be latin for need, require an Ablative case: as, Opus est mihi tuo iudicio, I have need of thy judgement: Viginti minis usus est filio, My son hath need of twenty pounds. Constructions of Adiectives. The Genitive case. Adiectives that signify desire, knowledge, temembrance, ignorance, or forgetting, and such other like, require a genitive case: as, Cupidus auri, Covetous of money. Peritus belli, Expert of warfare. Ignarus omnium, Ignorant of all things. Fidens animi, Bold of heart. Dubius mentis, Doubtful of mind. Memor praeteriti, Mindful of that is past. Reus furti, Accused of theft. Nouns Partitives, and certain Interrogatives with certain nouns of number, require a genitive case: as, Aliquis, uter, neuter, nemo, nullus, solus, unus, medius, quisque, quisquis, quicunque, quidam, quis for aliquis, or quis an interrogative: as, Vnus, duo, tres: Primus, secundus, tertius, etc. as, Aliquis nostrum, Primus omnium. When a question is asked, the answer in Latin must be made by the same case of a Noun, Pronoun, or Participle, and by the same tense of a Verb, that the question is asked by: as, Cuius est fundus? Vicini. Quid agitur in ludo literario? Studetur. Except a question be asked by Cuius, a, 'em, as, Cuia est sententia? Citeronis. Or by a word that may govern diverse cases: as, Quanti emistilibrum? Paruo. Or except I must auswer by one of these possessives, Meus, tuus, suus, noster, vester: as, Cuius est domus? Non vestra, sed nostra. Nouns of the Comparative and the Superlative degree, being put partitively, that is to say, having after them this English of or among, require a genitive case: as, Aurium mollior est sinistra, Of the ears, the left is the softer. Cicero oratorum eloquentissimus, Cicero the most eloquent of Orators. Nouns of the Comparative degree, having than, or by after them, do cause the word following to be the Ablative case: as, Frigidior glacie, More cold than ice. Doctior multo, Better learned by a great deal, Vno pede altior, Higher by a foot. The Dative case. Adiectives that betoken profit, or disprofit, likeness, or unlikeness, pleasure, submitting, or belonging to any thing, require a Dative case: as, Labour est utilis corpori, Labour is profitable to the body. Aequalis Hectori, Equal to Hector. Idoneus bello, Fit for war. jucundus omnibus, Pleasant to all persons. Parenti supplex, Suppliant to his father. Mihi proprium, Proper to me. Likewise Nouns Adiectives of the Passive fignification in bilis, and Particip●ais in dus: as, Flebilis, flendus omnibus, To be lamented of all men. Formidabilis, formidandus hosti, To be feared of his enemies. The Accusative case. THe measure of length, breadth, or thickness of any thing, is put after Adiectives in the Accusative case, and sometime in the Ablative case: as, Turri● alta centum pedes, A tower an hundred foot high. Arbour latatres digitos, A tree three fingers broad. Liber craffus tres policies, vel tribus pollicibus, A book three inches thick. The Ablative case. Adiectives signifying fullness, emptiness, plenty or wanting, require an Ablative case, and sometime a Genitive: as, Copijs abundans. Crura thymo plena. Vacuus irâ, irae, abirâ. Nulla epistola inanis re aliquâ. Ditissimus agri. Stultorum plena sunt omnia. Qu●s nisi mentis inops, oblatum respuat aurum? Integer vitae scelerisqué purus, non eget Mauri iaculis nec arcu. Expers omnium. Corpus inane animae. These Adiectives, Dignus, Indignus, praeditus, captus, contentus, with such others will have an Ablative case: as, Dignus honore, Captus oculis, Virtute pręditus, Paucis contentus. Where note, that Dignus, indignus, and contentus, may in stead of the Ablative case, have an Infinitive mood of a Verb: as, Dignus laudari, Worthy to be praised. Contentus in pace vivere, Content to live in peace. Construction of the pronoun. THese Genitive cases of the Primitives, Mei, tui, sui, nostri, and vestri, be used when suffering or passion is signified: as, Pars tui, Amor mei. But when possession is signified, Meus, tuus, suus, noster, and vester be used: as, Ars tua, Imago tua. These Genitive cases, Nostrûm, vestrûm, be used after distributives, partitives, comparatives, and superlatives: as, Nemo vestrûm. Aliquis nostrûm. Maior vestrûm. Maximus natu nostrûm. Construction of the Verb: and first with the Nominative case. SVm, forem, fio, existo, and certain verbs Passives: as, Dicor, vocor salutor, appellor, habeor, existimor, videor, with other like, will have such case after them, as they have before them; as, Fama est malum, Fame is an evil thing. Malus culturâ fit bonus, In evil person by due ordering or governance is made good. Croesus' vocatur diues, Croesus is called rich. Horatius ●●lutatur Poëta, Horace is saluted by the name of Poet. Malote divitem esse quàm haberi, I had rather thou wert rich indeed, then so accounted. Also Verbs that betoken bodily moving, going, resting, or doing, which be properly called Verbs of gesture: as, Eo, incedo, curro, sedeo, appareo, bibo, cubo, studeo, dormio, somnio, and such other like, as they have before them a Nominative case of the doer or sufferer, so may they have after them a Nominative case of a Noun or Participle, declaring the manner of circumstance of the doing or suffering: as, Incedo claudus, I go lame. Petrus dormit securus, Peter sleepeth void of care. Tu cubas supinus, Thou liest in bed with thy face upward. Somnias vigilans, Thou dreamest waking. Studeto stans, Study thou standing. And likewise in the Accusative case: as, Non decet quemquam meiere currentem aut mandentem, It doth not become any man to piss running, or eating. And generally when the word that goeth before the Verb, and the word that cometh after the verb, belong both to one thing, that is to say, have respect either to other, or depend either of other, they shall be put both in one case, whether the Verb be Transitive or Intransitive, of what kind socuer the verb be: as, Loquor frequens, I speak often. Tacco multus, I hold my peace much. Scribo epistolas rarissimus, I writ letters very sieldome. Ne assuelcas bibere vinum ieiunus, Accustom not thyself to drink wine nex● thy heart, or not having eaten somewhat afore. The Genitive case. THis Verb Sum, when it betokeneth or imports possession, owing, or otherwise pertaining to 〈◊〉 thing, as a token, property, duty, or guise, it causeth the Noun, Pronoune, or Participle following to b● put in the Genitive case: as, Haec vestis est patris, Thi● garment is my fathers. Insipientis est dicere, Non p●taram, It is the property of a fool to say, I had n● thought. Extremae est dementiae discere dediscenda, It is a point of the greatest folly in the world, to learn things that must afterward be learned otherwise. Orantis est nihil nisi coelestia cogitare, It is the duty of a man that is saying his prayers, to have mind on nothing but heavenly things. Except that these Pronouns, Meus, tuus, suus, noster, and vester, shall in such manner of speaking be used in the Nominative case: as, Hic codex est meus, This book is mine. Haec domus est vestrà, This house is yours. Non est mentiri meum, It is not my guise (or property) to lie. Nostrum est iniuriam non infer, It is our parts not to do wrong. Tuum est omnia iuxta pati, It is thy part (or duty) to suffer all things in like. Verbs that betoken to esteem or regard, require a Genitive case betokening the value: as, Parui ducitur probitas, Honesty is reckoned little worth. Maximi penditur nobili●as, Nobleness of birth is very much regarded. Verbs of accusing, condemning, warning, purging, quiting, or assoiling, will have a genitive case of the crime, or of the cause, or of the thing that one is accused, condemned, or warned of: or else an Ablative case most commonly without a Preposition: as, Hic furti se alligat, vel furto. Admonuir me errati vel errato. De pecunijs repetundis damnatus est. Satago, misereor, miseresco, require a Genitive case: as, Rerum suarum satagit. Miserere mei Deus. Reminiscor, obliviscor, recordor, and memini, will have a Genitive or an Accusative case: as, Reminiscor historiae. Obliviscor carminis. Recordor Pueritiam. Obliviscor lectionem. Memini tui, vel te, I remember thee. Memini de te, I spoke of thee. Egeo, or indigeo tui vel te, I have need of thee. Potior urbis, I conquer the City. Potior voto, I obtain my desire. The Dative case. ALl manner of Verbs put acquisitively, that is to say, with these tokens to or for after them, will have a Dative case: as, Non omnibus dormio, I sleep not to all men. Huic habeo, non tibi, I have it for this man, and not for thee. To this rule doth also belong verbs betokening to profit o● disprofit: as, Commodo, incommodo, noceo. To Compare: as, Comparo, compono, confero. Give or restore: as, Dono, reddo, refero. Promise or to pay: as, Promitro, polliceor, soluo. Command or show: as, Impero, indigo, monstro. Trust: as, Fido, confido, fidem habeo. Obey, or to be against: as, Obedio, adulor, repugno Threaten, or to be angry with: as, Minor, indignor, irascor. Also Sum, with his compounds, except Possum. Also verbs compound with Satis, benè, and malè: as, Satisfacio, benefacio, malefacio. Finally, certain verbs compound with these Prepositions, Prae, ad, con, sub, ante, post, ob, in, and inter, will have a Dative case: as, Praeluceo, adiaceo, condono, subolco, antesto, posthabeo, obijcio, insulto, intersero. This Verb Sum, es, fui, may oftentimes be set for Habeo, and then the word that seemeth in the English to be the Nominative case, shall be put in the Dative, and the word that seemeth to be the Accusative case, shall be the Nominative: as, Est mihi matter, I have a mother. Non est mihi argentum, I have no money. But if Sum be the Infinitive mood, this Nominative shall be turned into the Accusative: as, Sciotibi non esso argentum, I know thou hast no money. Also when Sum hath after him a Nominative case and a Dative, the word that is the Nominative case, may be put also in the Dative: so that Sum may in such manner speakings been construed with a double dative ease: as, Sum tibi praesidio, I am to thee a safeguard. Haec res est mihi voluptati, This thing is to me a pleasure. And not only Sum, but also many other Verbs, may in such manner speaking have a double Dative case, one of the person, and another of the ●hing: as, Do tibi vestem pignori. Verto hoc tibi vitio. Hoc tu tibi laudi ducis. The Accusative case. Verbs Transitives are all such as have after them an Accusative case of the doer or sufferer, whether they be Active, Commune, or Deponent: as ●sus promptos facit. Foeminae ludificantur viros. Largi●ur pecuniam. Also Verbs neuters may have an Accusative case ●f their own signification: as, Endymionis somnum ●ormis. Gaudeo gaudium. Vivo vitam. Verbs of ask, teaching, and araying, will have too Accusative cases, one of the sufferer, and another ●f the thing: as, Rogo te pecuniam. Docco te literas. Quod te iamdudum horror. Exuo me gladium. The Ablative case. ALl Verbs require an Ablative case of the instrument, put with this sign with before it, or of the ●ause, or of the manner of doing: as, Ferit eum gladio. Tacco metu. Summâ cloquentiâ causam egit. The word of price is put after verbs in the Ablative case: as, Vendidi auro. Emptus sum argento. Except these Genitives, when they be put alone without Substantives: Tanti, quanti, pluris, minoris, antidem, quantivis, quantilibet, quantitunque: as, quanti mercatus es hune equum? Certè pluris quàm vel●m. Saving that after verbs of price, we shall al●ayes use these Adverbs, Cariùs, viliùs, meliùs, and ●e●ùs, in stead of their casuals. Verbs of plenty or scarceness, filling, emptying, ●ding, or unloding, will have an Ablative case: as, Affluis opibus. Cares virtute. Expleo te fabusis. Spoliau●● me bonis omnibus. Oneras stomachum cibo. Levabo 〈◊〉 hoc onere. Likewise, Vtor, fungor, fruor, potior, laeto● gaudeo, digrior, muto, munero, communico, afficio, pro● sequor, impertio, impertior. Verbs that betoken receiving, or distance, or taking away, will have an Ablative case, with a, ab, ● ex, or de: as, Accepit literas à Petro. Audivi ex nuntio Longè distat à nobis. Eripui te è malis. And this Ablative after Verbs of taking away, may be turned into the Dative: as, Subtraxit mihi cingulum. Eripuitilli vira● Verbs of comparing or exceeding, may have a● Ablative case of the word that signifieth the measure of exceeding: as, Prefero hunc multis gradibus, I prefe● this man by many degrees. Paulo interuallo illum superar, He is beyond the other but a little space. A Noun, or a pronoun substautive, joined wit● a Participle, expressed or understood, & having no● other word whereof it may be governed, it shallbe pu● in the Ablative case absolute: as, Rege veniente hostes fugerunt, The king coming, the enemies fled. M● duce vinces, I being Captain, thou shalt ouercome● And it may be resolved by any of these words, dum● cùm, quando, si, quanquam, postquam: as, Rege venient● i dum veniret Rex. Me duce, id est, si ego dux fuero. Constructions of Passives. A Verb passive will have after him an ablative ca● with a Preposition, or sometime a darive of th● doer: as, Virgilius legitur à me. Tibifama petatur. A● the same ablative or dative, shall be the Nominati● case to the Verb, if it be made by the Active: as, Eg● lego Virgilium. Petas tu famam. Gerunds. GErunds and Supines, will have such cases a● the Verbs that they come of: as, Otium scriben● literas. Ad consulendum tibi. Auditum Poëtas. WHen the English of the Infinitive mood cometh after any of these Nouns substantives, ●udium, causa, tempus, gratia, otium, occasio, libido, spes, ●ortunitas, voluntas, modus, ratio, gestus, satietas, pote●s, licentia, consuetudo, cons●lium, vis, norma, amor, cudo, locus, and others like, if the verb should be of the active voice, it shall be made by the Gerund in Di. ●nd the same Gerund in Diego, is used also after certain ●diectiues: as, Cupidus visendi. Certus eundi. Peritus ●culandi. Gnarus bellandi. WHen ye have an English of the Participle of the Present tense, with this sign of or with, imming after a Noun Adiective, it shall in Latin ●aking be put in the Gerund in Do: as, Defessus sum ●mbulando, I am weary of walking. Also the English of the Participle of the present ●ense coming without a Substantive, with this ●●gne In or by before him, shall in Latin making be put ●n the Gerund in Do: as, Caesar dando, sublevando, ig●oscendo, gloriam adeptus est. In apparando totum hunc ●onsumunt diem. And the same Gerund in Do, is used either without a Preposition, or with one of these Prepositions, A, ab, de, e, ex, cum, in: as, Deterr●nt à bi●endo. Ab amando. Cogitat de edendo. Ratio benè scri●endi cum loquendo coniuncta est. THe English of the Infinitive mood, coming after a reason, and showing a cause of the reason, may be put in the Gerund in Dum: as, Dies mihi ut sa●is sit ad agendum, vereor: I fear that a whole day will not be enough for me to do my business. The Gerund in Dum, is used after one of these prepositions, Ad, ob, propter, inter, ante: as, Ad capiendum hosts. Ob (vel propter) redimendum captivos. Inter co●nandum. Ante damnandum. And when ye have this english must or aught, in a reason, where it seemeth to be made by this verb Oporter, it may be put in the Gerund in dumb, with thi● verb est set impersonally: & then the word that seemeth in the english to be the nominative case, shallbe put i● the Dative: as, Abeundum est mihi, I must go hence Supines. THe first Supine hath his Active signification and is put after Verbs and Participles, that betoken moving to a place: as, Eo cubitum. Spectatum admissi, risum teneatis amici. The latter Supine hath his Passive signification, and is put after Nouns Adiectives: as, Dignus, indignus, turpis, foedus, proclivis, facilis, odiosus, mirabilis optimus, and such like. And the same Supine may also be turned into the Infinitive mood Passive, as 〈◊〉 may be indifferently said in Latin, Facile factu, o● Facile fieri, Easy to be done. Turpe dictu, or Turpe dici, Unhonest to be spoken. The Time. Nouns that betoken part of time, be commonly put in the Ablative case: as, Nocte vigilas: Luce dormis. But Nouns that betoken continual term● of time, without ceasing or intermission, be commonly used in the accusative case: as, Sexaginta annos natus. Hyemem totam stertis. Space of Place. Nouns that betoken space between place and place, be commonly put in the Accusative case as, Pedem hinc ne discesseris, Go not thou a foot from this place. A Place. Nouns Appellatives or names of great places be put with a Preposition, if they follow a verb that signifieth in a place, to a place, from a place, o● by a place: as, Vivo in Anglia, Veni per Galliam in Italiam. Proficiscor ex urbe. In a place, or at a place, if the place be a proper name of the first or second declension, and the singular number, it shall be put in the Genitive case: as, Vixit Londini. Studuit Oxoniae. And these Nouns, humi, domi, militiae, belli, be likewise used: as, Procumbit humi bos. Militiae enutritus est. Domi bellique otiosi vivitis. But if the place be of the third declension, or the piural number, it shallbe put in the dative, or in the ablative case: as, Militavit Carthagini, or Carthagine. Athenis ●atus est. Likewise we say, Ruri, or Rure educatus est. To a place, if the place be a proper name, it shallbe ●ut in the accusative case, without a Preposition: as, Eo Romam. Likewise, Confero me domum. Recipio me rus. From a place or by a place, if the place be a proper ●ame, it shall be put in the ablative case without a Preposition: as, Discessit Londino. Prosectus est Lon●ino (vel per Londinum) Cantabrigiam. Domus and Rus ●e likewise used: as, Abijt domo, Rure reversus est. impersonals. A Verb Impersonal hath no Nominative case before him, and this word It, or there, is commonly is sign: as, Decet, It becometh. Oporter aliquem ●sse, There must be some body. But if it hath neither ●f these words before him, than the word that seemeth 〈◊〉 be the Nominative case, shall be such case as the Verb Impersovall will have after him: as, Me o●orter, I must. Tibi licet, Thou mayst. Interest, refert, and est for interest, require a genitive ●se of all casual words, except Meâ, tuâ, suâ, nostrâ, estrâ, and cuiâ, the ablative cases of the Pronouns ●ossessiues: as, Interest omnium rectè agere. Tuâ re●rt teipsum nôsse. Certain Impersonals require a Dative case: as, bet, licet, patet, liquer, constat, placer, expedit, prodest, sufficit, vacat, accidit, convenit, contingit, and other like. Some will have an Accusative case only: as Delectar, decet, iuvat, oportet. Some bessde the Accusative will have also a Genitive: as, Nostri nosme● poenitet. Me civitatis taeder. Pudet me negligentiae. Mice ret me tui. Me illorum miserescit. Verbs Impersonals of the Passive voice, being form of Neaters, do govern such case as the verb● Neuters which they come of: as, Parcatur sumptui● Let cost be spared. Because we say, Parcamus pecuniae, Let us spare cost. A verb Impersonal of the Passive voice, hath like case as other Verbs Passives have: as, Benefit multip à principe. Yet many times the case is not expressed, bu● understood: as, Maximâ vi certatur, subaudi, ab illis. When a deed is signified to be done of many, th● verb being a verb neuter, we may well change th● verb neuter into the Impersonal in tur: as, In igne● posita est, fletur. A Participle. PArticiples govern such cases as the Verbs tha● they come of: as, Fruiturus amicis. Consulens tib● Diligendus ab omnibus. Here note, that Participles may four manner o● ways be changed into nouns. The first is, when th● voice of a Participle is construed with an other cas● than the verb that it cometh of: as, Apperens' vin● Greedy of wine. The second, when it is compounded with a Pr●position, which the Verb that it cometh of cann●● be compounded withal: as, Indoctus, Innocens. The third, when it formeth all the degrees of comparison: as, Amans, amantior, amantissimus. Doctus doctior, doctissimus. The fourth, when it hath no respect, nor express difference of time: as, Homo laudatus, A man laudable. Puer ●mandus, i amari dignus, A child worthy to be loved. ●nd all these are properly called Nouns participials Participles when they be changed into Nouns, ●equire a Genitive case: as, Fugitans litium. Indoctus ●lae. Cupientissimus tui. Lactis abundans. These participial voices, Perosus, exosus, pertae●s, have always the Active signification, and go●erne an accusative case: as, Exosus saevitiam, Hating ●uelty. Vitam pertaesus, Weary of life. The adverb. A Duerbs of quantity, time, and place, do require a Genitive case: as, Multum lucri. Tunc tempo●s. Vbique gentium. Certain Adverbs will have a Dative case, like ●s the Nouns that they come of: as, Venit obuiàm 〈◊〉. Canit similiter huic. These Datives be used Aduerbially, Tempori luci, ●esperi: as, Tempori surgendum. Vesperi cubandum. Luci ●borandum. Certain Adverbs will have an Accusative case ●f the Preposition that they come of: as, Propiùs vr●em. Proximè castra. Where note, that Prepositions, when they be set without a case, or else do form the degrees of Comparison, be changed into Adverbs. The Conjunction. Conjunctions Copulatives and dissunctives, and these four, Quàm, nisi, praeterquam, an, couple ●ke cases: as, Xenophon & Plato fuere aequales. And ●metime they be put between diverse cases: as, Stu●i Romae & Athenis. Est liber meus & fratris. Emi funum centum nummis & pluris. Conjunctions Copulatives and Distunctives, most ●mmonly join like moods & tenses together: as, Petrus & johannes precabantur & docebant. And sometime diverse tenses: as, Et habetur & referetur tibi à megrati● The Preposition. SOmetime this Preposition In, is not expressed but understood, and the casual word nevertheless put in the ablative case: as, Habeo te loco parentis i in loco● A Verb compound, sometime requireth the case o● the Preposition that he is compounded withal: as, Exco domo. Praeterco te insalutatum. Adeo templum. The Interjection. Certain Interjections require a Nominative case: as, O festus dies hominis. Certain a datives as, Hei mihi. Certain an Accusative: as, Heu stirpem invisam. Certain a Vocative: as, Proh sancte jupiter. And the same Proh will have an Accusative case: as, Proh Deûm atque hominum fidem. FINIS. Guilielmi Lilij, ad suos Discipulos monita Paedagogica, seu Carmen de Moribus. QVi mihi discipulus puer es, cupis atque doceri, Huc ades, haec animo concipe dictatuo. Manè citus lectum fuge, mollem discute somnum: Templa petas supplex & venerare Deum. Attamen in primis facies sit lota manusqué, Sint nitidae vestes, comptáque caesaries. Desidiam sugiens, cùm te schola nostra vocârit, Adsis, nulla pigrae sit tibi causa morae. Me praeceptorem cùm videris, ore saluta, Et condiscipulos ordine quosque tuos. Tu quoque fac sedeas ubi te sedisse iubemus, Inque loco, nisi sis iussus abire, mane. Ac magis ut quisque est doctrinae munere clarus, Sic magis is clarâ sede locandus erit. Scalpellum, calami, atramentum, charta, libelli, Sint semper studijs arma parata tuis. Si quid dictabo scribes, at singula rectè, Nec macula, aut scriptis menda sit ulla tuis. Sed tua nec laceris dictata, aut carmina chartis Mandes, quae libris inseruisse decet. Saepè recognoscas, tibi lecta, animóque revoluas, Si dubites, nunc hos consule, nunc alios. Qui dubitat, qui saepè rogat, mea dicta tenebit. Is qui nil dubitat, nil capit inde boni. Disce puer quaeso, noli dediscere quic quam, Ne mens te insimulet conscia desidiae. Sisque animo attentus, quid enim docuisse iuvabit, Si mea non firmo pectore verba premis? Nil tam difficile est, quod non solertia vincat, Invigila, & parta est gloria militiae. Nam veluti flores tellus nec semina profert, Ni sit continuo victa labore manus: Sic puer ingenium si non exercitet, ipsum Tempus & amittet, spem simul ingenij. Est etiam semper lex in sermone tenenda, Ne nos offendat improba garrulitas. ●cumbens studio submissa voce loquêris. Nobis dum reddis, voce canorus eris. ●t quaecunque mihi reddis, discantur ad unguem, Singula & abiecto verbula redde libro. ●ec verbum quisquam dicturo suggerat ullum, Quod puero exitium non mediocre parit. ●quicquam rogito, sic respondere studebis, laudem dictis & mercare decus. ●on lingua celeri nimis aut laudabere tarda, Est virtus medium quod tenuisse iuvat. quoties loqueris, memor esto loquare Latinè, Et veluti scopulos barbara verba fuge. ●aeterea socios, quoties te cunque rogabunt, Instrue, & ignaros ad mea vota trahe. Qui docet indoctos, licòr indoctissimu● esset, Ipse brevi reliquis doctior esse queat. Sed tu nec stolidos imitabere Grammaticastros, Ingens Romani dedecus eloquij. Quorum tam fatuus nemo, aut tam barbarus ore est, Quem non autorem barbara turba probet. Grammatica● recte si vis cognoscere leges, Discere si cupias cultiùs ore loqui, Addiscas veterum clarissima scripta virorum, Et quos authores turba Latina docet: Nunc te Virgilius, nunc ipse Terentius optar, Nunc fimul amplecti te Ciceronis opus. Quos qui non didicit, nil praeter somnia vidit, Certat & in tenebris vivere Cimmerijs. Sunt quos delectat (studio virtutis honestae Posthabito) nugis tempora conterere: Sunt quibus est cordi, manibus, pedibúsue sodales, Aut alio quovis solicitare modo. Est alius, qui se dum clarumsanguine iactat, Insulso reliquis improbtat ore genus. Te tam prava fequi nolim vestigia morum, Ne tandem factis praeinia digna feras. Nil dabis aut vendes, nil permutabis emésue, Ex damno alterius commoda nulla feres. Insuper & nummos, irritamenta malorum, Mitte alijs, puerum nil nisi pura decent. Clamor, rixa, ioci, mendacia, fur●a, cachinni, Sint procul à vobis, Martis & arma procul. Nil penitùs dices, quod turpe, aut non sit honestu● Est virae, ac pariter ianua lingua necis. Ingens crede nefas cuiquam maledicta referre, jurare aut magni numina sacra Dei. Denique seruabis re● omnes, atque libellos, Et tecum quoties isque redisque fores. Effuge velcausas faciunt quaecunque nocentom, In quibus & ●obis displicuisse potes. FINIS. BREVISSIMA INSTITUTIO, SEV RATIO GRAMMATICES Cognoscende; Ad omnium puerorum utilitatem praescripta, quam solam REGIA MAIESTAS in omnibus Scholis profitendam praecipit. Ex Officina CANTRELLI LEGGE, Academiae Cantabrigiensis Typographj. 1621. STUDIUM GRAMMATICES OMNIBUS ESSE NECESSARIUM. Grammatices labor est paruus, sed fructus in illa est Non paruus, parua haec discito parue puer. Nemo est tam doctus, qui non cognoverit ista: Cur pudeat pueros, ista labore sequi? DE GRAMMATICA ET EIUS PARTIEVS. GRAMMATICA, est rectè scribendi atque loquendi Ars. GRAMMATICAE quatuor sunt partes: Orthographia, Syntaxis, Etymológia, Prosodia. DE ORTHOGRAPHIA. ORTHOGRAPHIA, est rectè scribendi ratio, qua docemur, quibus quaeque dictio sit formanda literis: ut, l●ctio non lexio, ab 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉, rectus, & 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉, scriptura. DE LITERIS. Ex viginti duabus literis quinque sunt vocalos: Vocal●s. a, e, i, o, u: nam y Graecaest. Ex quibus varic dispositis, Diphthongi. toalescunt diph●hongi quinque, ●…e ut Musae. Reliquae, literae Consonantes appellantur, quarum novem sunt Mu●ae: q, c, d, f, g, k, p, q, t. ●…u ut Audio. Reliquae literae Consonantes appellantur, Consonante●. quarum novem sunt Mu●ae: q, c, d, f, g, k, p, q, t. ●…e ut Coelum. Reliquae, literae Consonantes appellantur, quarum novem sunt Mu●ae: q, c, d, f, g, k, p, q, t. ●…i ut Hei. Reliquae, literae Consonantes appellantur, quarum novem sunt Mu●ae: q, c, d, f, g, k, p, q, t. Mutae. ●…u ut Euge. Reliquae, literae Consonantes appellantur, quarum novem sunt Mu●ae: q, c, d, f, g, k, p, q, t. Septem autem semivocales: l, m, n, r, s, x, z. Semivocales. Ex quibus quatuor vocantur etiam Liquidae: l, m, n, Liquidae. S. X & Z. ●. S, verò suae cuiusdam potestatis litera est, quae in●erdum etiam liquescit. X & Z, duplices sunt conso●antes, atque etiam i inter duas vocales. Adduntur etiam consonantibus i & u, I & V consonantes aliquando. quando sibi ●el alijs vocalibus in eadem syllaba praeponuntur: ut, ●uno, jovis, voluntas, vultus. K, y, & z, latinis dictionibus nunquam admiscentur. K, Y, & Z. H, aspiratio. H, propriè quidem litera non est, sed aspirationis n●ta. Apud P●●tas autem interdam conson●●●● vi● optine●. Pra ponitur autem vocalibus omnibus: ut, Hamus, hebenus, hiatus, homo humus, hym●us. Consonantibus verò nullis: recte itaque enuntiamus, Hiulous, ●r●●yllaba: Hieronymus, pent●syllaba. Hiachus, ●r●●yllaba: Hicreunal, pent●syllaba. At in Latinis ●●●nonious in terdum h●postponitu● c: v●, Charus, ch●ritas: Pulcher, pulchritudo. Bitariam pinguntur literae, maiusculis scilicet characteribus, & m●n●sculis. Maiusculi● in choantur sennentlae: yet, Deum time, Regem honora: & propria nomiva: ut, Henricus, Anglia. Dilicenter obserualioporrebit quae dictione● dip●● thongis scribantur, nam hae quidem velseribi omn●d vel signaridebent, ut Muse presunt: ve Musae praesu●●. Literae maiuscule, Viterae maiusculae. cum sole ac pau●e scribuntur, aliquando significan● 〈◊〉 nomen, aliqua●do numerum▪ ●t A. Aulus. P. G. Patres conseripti. C. C●iu●. Q. Qinntus, Quaestor, Quirites. D. Decius R. P. Respublica. G. Gaius. Sp. Spurius. L. Lucius. Sex. Sextus. M. Marcu●. S.P.Q.R. Senatus, Popu●usque R●ma●u● P. Publius. P. Titus. P. R. Populus Rom. T. C. Tua clemen●●●, & eius, g● neris infinita. In numeris verò I. significat 1. Va●m. V. significat 5. Quinque. IX. significat 9 Nouem. X. significat 10. Dcecm. XL. significat 40. Quadragint●. L. significat 50. Quinquaginta. XC significat 90. Nonaginta. C. significat 100 Centum. D. significat 500 Quinenta. M. significat 1000 Mille. DE SYLLABARUM DISTINCTIONIBUS. REctè scripturo, discendum est in primis syllabas inter scribendum aptè distinguere, atque conne●tere. In simplicibus vocibus, bd, vocali sequenti adhaerent: ut, A-bdomen, A-bdera. Quam quidem rationem sequuntur & ista: ct ut Do-ctus, gm ut A-gmen. ct ut San-ctus. gn ut I-gnis. ps ut Scri-psi, st ut Ve-ster, ps ut Sum-psi. st ut Magi-ster. sc ut Pi-scis, xi ut An-xius, sc ut Di-sco. xi ut Di-xi, & similia. tn ut Ae-tna. xi ut Di-xi, & similia. Inter m, & n, non interseritur p. Malè igitur pingeretur Sompnus, pro somnus. Colum 〈◊〉 colūn●. Post x non scribitur s: ut, Excribo, exoluo: non exscribo, exsoluo. In compositis cum Praepositione, auribus & euphoniae seruiendum est: ut Occurro, potiùs quàm Obeurro. ut Officio, potiùs quàm Obficio. ut Aufero, potiùs quàm Abfero. Et contràt Abstineo, non autem Austineo. Et contràt Obtinco, non autem Ottineo. Et contràt Obrepo, non autem Orrepo. Atque huius rei gratia, etiam consonante● in compositione aliquando interseruntur: ut, Redamo, redeo, ambigo, ambio. DE ORTHOEPIA. ORthographiae affinis est Orthoëpia, hoc est, Orth●cpia. emendatè rectèque loquendi ratio, ab 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉, rectus, & 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉, verbum. Hic in primis curandum est, ut praeceptores tenera ac balbutientia puero●●ora ●ic e●●ingant, & figurent, ne vel continua linguae volubilitate, ita fermonem praecipitent, ut nusquam, nisi ubi spiritus deficit, orationem claudant: vel contra, ad singulas quasque voces loga interspiratione confilescant, ructu, risu, singultu, sereatu, vel tussi, fermonis tenorem ineptè dirimentes. Caeterùm ante omnia deterrendi sunt pueri ab ijs vitijs, quae nostro vulgo penè propria esse videntur: cuiusmodi sunt jotacismus, Lambdacismus, Ischnotes, Traulismus, Plateasmus, & similia. jotacismus dicitur, jotacismus. quando I litera pleniore sono, & supra iustum decorum extenditur, quo vitio ex nostratibus maximè laborant Angli septentrionales. Lambdacismus est, Lambdacismus. ubi quis L nimis operosè sonat, ut Ellucet, pro eluc●t: Saulvus, pro salvus. Nostrati vulgo diversum vitium impingitur, nempe quòd hanc literam pinguiùs iusto pronunciant, dum pro Multus, auditur Moultus. pro Mollis, auditur Moolis. pro Falsus, auditur Faulsus. Ischnotes, Ischnotes. est quaedam loquendi exilitas, quoties syllabas aliquas exiliùs & graciliùs enuntiamus, quàm par est: ut cùm pro Nunc, proferimus Nync. pro Tunc, proferimus Tync. pro Aliquis, proferimus Eliquis. pro Alius, proferimus Elius. Traulismus, Traulismus. est ●aesitantia quaedam, aut titubantia oris, quando eadem syllaba saepiùs repetitur: ut, Cacacanit, pro canit: Tutullius, pro Tullius. Huic vitio ut foedissimo, ita & periculosissimo, sic succurrendum putat Fabius: si exigatur à pueris, ut nomina & versus affectatae difficultatis, ac plurimis & asperrimis interse coëuntibus syllabis concatenatis, ac velut confragosis, quàm citissimè volvant: ut, Arx, tridens, rostris, sp●inx, praester, torrida, seps, strix, — postquam di●cordia tetra. ●elli ferra●es pos●es, por●asque refregit. Plateasmus est, quando crassiùs, & voce plusquam Plateasmus, ●i●ili loqui nitimur: ut cùm pro Montes, efferimus Mountes, ut etiam pro Fontes, efferimus Fountes, ut etiam pro Pontes, efferimus Pountes, ut etiam pro Ergo, efferimus Argo. pro Sperma, efferimus Sparma. pro Perago, efferimus Parago. Sunt & alibi apud nostrates, qui pro V consonante ●nant F, & contra V, pro F: ut, Folo, pro Volo. ut, Fis, pro Vis. ut, Folui, pro Volui. ut, Felle, pro Velle. ●trursum: Vero, pro Fero. ●trursum: Vers, pro Fers. ●trursum: Verre pro Ferre. S, S. verò mediam inter duas vocales corruptè sonant ●onnulli, pro Laesus, pronuntiantes Laezus. pro Visus, pronuntiantes Vizus. pro Risus, pronuntiantes Rizus. H, in initio dictionis leniùs, H. in medio asperiùs ●untiari volunt: malè ergò, pro Homo, efferimus Omo. pro Hamus, efferimus Amus. pro Humus, efferimus Vmus. pro Christus, efferimus Cristus. pro Chrisma, efferimus Crisma. pro Chremes, efferimus Cremes. pro Thus, efferimus Tus. pro Diphthongus, efferimus Diptongus. pro Sphaera, efferimus Spaera. Foedè quóque erratur à nostris, ubi t & d, tanquam spiratas pro●untiant: ut, Amath, pro Amat. ut, Caputh, pro Caput. ut, Aputh, pro Apud. At innumera penè sunt huius generis vitia, qua● bonarum literarum candidatis, & praeceptorum diligentiae emendanda relinquimus. DE SENTENTIARUM PUNCTIS. NEque exigua Orthographiae pars in scriptura rectè distinguenda consistere videtur. Proinde declausularum distinctionious paucula annotâsse, no● fuerit supervacaneum. Puncta ergò sive notae, Pencta quae. quibus in scribendo utuntur eruditi, Latinis dicuntur, Subdistinctio, Medi● distinctio, Plena ac perfecta distinctio. Graecis, Comma, Colon, Periodus. Subdistinctio seu Comma, Comma. est silentij nota, seu potiùs respirandi locus, utpore qua pronuntiationis terminus, sensu manente, ita suspenditur, ut quod sequitur, continuò succedere debeat. Notatur aute● puncto deorsum caudato, ad hunc modum [,] Ouidius. Vtendum est aetate, cito pede labitur aeta●, Nec bon●tam sequitur, quàm bona prima fuit Hac item nota disting●untur orationum sing●●●● partes: ut, juvenalis. Grammatieus, rhetor, geometres, pictor, alipte● Graeculus esuriens, in coelum, iusseris, ibit. Media distinctio, Colon. seu Colon, est ubi tantum ferè ● sententia restat, quantum iam dictum est: & est perfe●cta periodi pars, notatúrque duobus punctis, sic [:] Quemadmodum horologij umbram progressam sentim●● progredientem non cernimus: & fruticem aut herbam c●uisse apparet, crescere autem nulli videtur: ita & ingeni● rum profectus, quoniam minutis constat auctibus, ex int●uallo sentitur. Plena distinctio, Periodus. quae & Periodus dicitur, poni● post perfectam sententiam, quae & puncto plano n●tatur, hoc modo [.] Dic mihi Musa virum, captae post tempor● T●●i●, ●i mor● hominum multorum vidit & urbes. Huc annumerari solent Parenthesis, & Interrogatio. Parenthesis, Parenthesis. est sententia duabus semilunulis incluqua remota, sermo tamen manet integer: ut, — princops (quia bella minantur ●stes) militibus urbes praemunit, & armis. Interrogatio, signatur duobus punctis, Interrogatio. ac superiore ●rsum caudato, sic [?] ut, ●e quaetanta fuit Romam tibi causa videndi? DE ETYMOLOGIA. ETymologia versatur in primis circa investigandas ● dictionum origines, ut num coelebs dicatur, quasi ●elestem vitam agens: num lepus, quasi levipes. Caeterùm Etymologia (quatenùs nos hoc loco de a disserimus) est ratio cognoscendi casuum discrimi●a: ut, Fortis, fortiter: Lego, legit: omnesque oratio●is partes complectitur. Cicero notationem, seuy●●loquium vocat, componitur autem ab 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉, verus; ● 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉, sermo. DE OCTO PARTIEVS ORATIONIS. PArtes orationis sunt octo: declinabiles. Nomen, Pronomen, Verburn, Participium, Indeclinabiles. Adverbium, Coniunctio, Praepositio, Interiectio, NOMEN. NOmen, est pars orationis, quae rem significat, Nomen. fine ulla temporis aut personae differentia. Nomen dupliciter dicitur, Substantivum, & Adiectivum. Substantivum est, Nomen Substantium. quod nihil addi postulat ad st●am significationem exprimendam. Est autem substantiwm duplex: Appellatiwm, & Proprium. Appellatiwm est, Appellativum quod rem multis communem sinificat: ut, Homo, lapu, iustitia, bonitas. Proprium est, Proprium. quod rem uni individuo propria significat: ut, Iësus, Maria, Londinum, Thamesis. Proprij nominis tria sunt genera. Praenomen, Praenomen. quod vel differentiae causa, vel vete●i●tu praeponitur: ut, Lucius, Publius, Aulus, Mare● Nomen, Nomen. quod suum est cuique: ut, Petrus, Paul● Cato, Tullius. Cognomen, Cognomen. quod vel à cognatione impositum e● ut, Gracchus, Fabius, Scipio, Cicero. Vel ab euen aliquo: ut, Africanus, Macedonicus, Germanicus. Adiectiwm est, Nomen Adiectiwm. quod substantivo indiget, cui in● ratione adhae●eat: ut Piger, Alacris, Candidus, Clemen● Adiectiwm est duplex: Commune & Proprium. Commune est, Commune. quod affectionem multis comm●nem significat: ut, Bonus, malus, ●olers, sa●ur. Proprium est, Proprium. quod affectionem uni individuo pe●liarē significat: ut, Gradiws Marti, Quirinus Rom● DE ACCIDENTIBUS NOMINI. Nomini accidunt septem. Nom. accidentiascp●em Species, Figura, Numerus, Casu● Genus, Declinatio, Comparati● DE SPECIE. Species nominum est duplex: Primitiva, & Derivativa. Primitiva est, Primitiva. quae aliundè non trahitur. Derivativa est, Derivativa. quae aliundè formatur. Primitivae subijciuntur haec quae sequuntur, & 〈◊〉 iusmodi. Collectiwm seilicet, Collectivum. quod singulari numero mutitudinem significat: ut, Concio, coetus, plebs, turba, 〈◊〉 cus, grex. Fictitium, Fictitium. quod à sono fingitur: ut, Si●ilu●, tintin● bulum, stridor, clangor. Interrogatiwm: ut, Quis, uter, qualis, qu●ntus, quot, Interrogativum. unquis? Quae aliquando migrant in Indefinita, ali●uando in Relativa. Redditiwm, quod Interrogativo respondet: ut, Redditivum. Ta●s, tantus, tot. Numerale, cuius species hae numerantur. Numerale. Cardinale, à quo seu à fonte alij numeri dimanant: Cardinale. ut, Vnus, duo, tres, quatuor. Ordinale: ut, Primus, secundus, tertius, quartus. Ordinale. Distributiwm: ut, Singuli, bini, terni, quaterni. Distributivum. Partitiwm, quod significat vel multa singulatim: ut, Partitivum. Quisque, unusquisque, uterque, neuter. Vel unum è multis: ut, Alter, aliquis, caetera, reliquus. Vniversale: ut, Omnis, cunctus, nullus, nemo. Vniversale. Particulare: ut, Aliquis, quisquam, ullus, quidam. Particulare. Derivativa autem has species subiectas habent, Derivativa. ●●i●irum, Verbale: ut, Lectio, litura, auditus, aratrum. Patrium: ut, Eboracensis, Londinensis, Oxoniensis, Patrium. Actonensis. Gentile: ut, Graecus, Latinus, Hebraeus, Anglus. Gentile. Patronymicum, quod vei à patre, Patronymicum. vel ab alia quapiam suae familiae persona derivatur: ut Aeacides, filius vel nepos Aeaci. ut Neríne, filia vel neptis Nerei. ut Latóides, filius Latonae. ut Meneláis uxor Menelai. Diminutiwm: ut, Regulus, popellus, maiusculus, Diminutivum. minusculus. Possessiwm: ut, Herilis, seruilis, regius, paeternus. Possessivum. Materiale: ut, Faginus, Lapideus, Gemmeus, Aureus. Materiale. Locale: ut, Hortensis, agrestis, marinus, montanus. Locale. Aduerbiale: ut, Hodiernus, hesternus, crastinus, Adverbiale. clandestinus. Participiale: ut, Amandus, docendus, videndus, Participiale. scribendus. Et quae in Lis exeunt, à verbis deducta: ut, Fictilis, ●ctilis, flenilis, pensilis. DE FIGURA. Figura aut est s●plex, Figurae nominum. ut justus: aut compos●ta, 〈◊〉 Iniustus. Sunt qui liuc addunt & decomposita: ut, 〈◊〉 reparabilis. DE NUMERO. Numeri sunt duo: Numerus. Singularis de uno, ut Pater: Pluralis de pluribus, ut, Patres. DE CASU. Casus Nominum sunt sex. Nominatiws, Nominativus. qui & rectus dicitur, est prima vot qua rem aliquam nominamus. Genitiws, Genitivus. qui significat cuius sit res quaepiam. At●● hic patruus, gignendi, aut interrogandi casus dici sole▪ Datiws, Dativus. Octavus casus. five dandi casus dicitur, quo quid cuipia● attribuimus. Sub hac voce Octawm etiam casu● comprehenderunt: ut, It clamor coelo, id est, in coelum▪ Accusatiws, Aceusativus. qui & Incusatiws, vel Causatiws dici potest, qui verbum sequitur, utpote in quem acti●verbi immediatè transit: ut, Amo patrem. Vocatiws, Vocativus. quem & Salutatorium vocant, vocan 〈◊〉 compellandisue personis accommodatur. Ablatiws, Ablativus. Latinus casus quo quippiam ab aliquo auserri signi●camus. Hic Sextus, atque Latinus casus appellatu● nempe quòd Latinorum sit proprius. DE GENERE. Genus est sexus discretio. Genera septem. Et sunt genera nume●● seprem. Maseulinum, cuius nota est, hic. Foemi● num, haec. Neutrum, hoc. Commune, hic & ha● Commune trium, hic, haec, & hoc. Dubium, hic 〈◊〉 haec. Epicoenum seu promiscuum, quum sub una g● neris nota, utrumquesexum complectim●●: ut, Hit 〈◊〉 ser, Haec Aquila. Quanquam hoc quidem genus ad pr● sens ne gotium non its proptiè spectare videtur, cu●●oc quidem loco, non de natura rerum agatur, sed de ●ualitate vocum. Communis & dubij differentia. Porrò inter commune genus, & dubium, haec est ●ifferentia: quòd ubi semel communis generis nomini ●diectiuum copulaveris, non iam integrum fuerit dè ●adem re loquenti, mutare genus adiectivi: ut si dixe●is, Durus parens, aut Canis foeta: quamdiu de eisdem ip●s individuis loquêris, non licebit mutato genere di●ere, Parentem iniquam, aut Canem foetum. At verò, du●ij generis substantivo posito, etiamsi adiectiwm ●nasculinum addideris, nihilo tamen seciùs de eadem ●e sermonem continuanti, licuerit pro tuo arbitratu ●utare genus adiectivi: ut si dixeris, Durum corticem, ●oteris etiam de eodem loqui pergens dicere, eandem ●orticem esse & amaram. autem genera nominum ad amussim calleas, hi ●equentes canones tibi summa diligentia imbibendi ●unt, quos à Gulielmo Lilio Anglo acceptos referre ●cbes. G. LIIII. Regulae generales propriorum. ORopria quae maribus tribuuntur, mascula dicas, sunt Divorum, Mars, Bacchus, Apollo; Virorum, Mascula sunt nomina Divorum: Virorum: Fluviorume Mensium: Ventorum. ●t Cato, Virgilius: Fluviorum, ut Tiber, Orontes: Mensium, ut October: Ventorum, ut Lybs, Notus, Auster. Foeminina. PRopria foemineum referentia nomina sexum, Foemineogeneri tribuuntur: five Dearum ●unt, ut juno, Venus: Mulicrum, ceu Anna, Philotis: Foemin. Dearum: Mulierume Vrbium: Regionume Insularum. Excipe ista Vrbium. ●rbium, ut Elis, Opus: Regionum, ut Graecia, Persis. ●sulae item nomen, ceu Creta, Britannia, Cyprus. ●xcipienda tamen quaedam sunt Virbium, ut ista ●ascula, Sulmo, Agragas: quaedam neutralia, ut Argos, ●bur, Praeneste, & genus Anxur quod dat utrunque. Regulae generales Appellativorum. Appellativa Arborum erunt muliebria, Appellativa Arborum Foemin. ut alnus, Cupressus, cedrus: mas spinus, mas oleaster: Et sunt neutra siler, suber, thus, robur, acerque. Epicoena. SVnt etiam Volucrum, Excipe Nomina Volucrum. Ferarum. Piscium. Exceptio generalis. seu passer, hirundo: Ferarum. tigris, vulpes: & Piscium, ut ostrea, cetus, Dicta epicoena, quibus vox ipsa genus feret a ptum. Attamen ex cunctis, quae diximus antè, notandum Omne quod exit in um, seu Graecum sive Latinum Esse genus neutrum: sic invariabile nomen. Sed nunc de reliquis, Vsus trium regularum specialium. quae Appellativa vocantur, Aut quaesunt tanquam Appellativa, ordine dicam: Namgenus his semper dignoscitur ex Genitivo, Infrà ut monstrabit specialis regula triplex. Prima Regula specialis. NOmen non crescens Genitivo, Nomen non crescens gen. firmin. seu Caro carnis, Capra caprae, Nubes nubis, genus est muliebre. Quoniam Lilius noster genus nominum Appella● tivorum ex genitivo dignoscendum docet, admone● di hoc loco sunt pueri, hanc primam regulam esse omnium nominum Appellativorum non crescentium 〈◊〉 genitivo, cuius generis sunt omnia primae & quarta● in flexionis, & secundae etiam, praeter paucula quz● dam, quae infrà in tertia regula excepta reperies. Pertinent etiam ad hanc classem, pleraque terti● declinationis, cuiusmodi sunt Labes labis, Pestes pe● stis, Vis, genitivo vis, Mater matris, Garo carnis. Masculina excepta ex non crescentibus. MAscula nomina in a, ●. Nomina ●irorum in a. ●. In as, es, & a primae declin. ●raecorum. dicuntur multa virorum, scriba, assecla, scurra, & rabula, lixa, lanista. Mascula Graecorum quot declinatio prima Fundit in as, & in es, & ab illis quot per a fiunt: satrapas satrapa, athletes athleta. Leguntur Masculaitem verxes, natalis, aqualis: 3. Verres, &c ab asse Nata, ut centussis: coniunge lienis, & orbis, ●allis, caulis, follis, collis, mensis, & ensis, ●ustis, funis, panis, penis; crinis, & ignis, ●assis, fascis, torris, sentis, piscis, & unguis, ●tvermis, vectis, postis, societur & axis: ●ascula in, er, ceu venter: in os vel us, ut logos, annus. a. Iner, or, & us. Foeminina non crescentia in er, os, & us. FOeminei generis sunt mater, humus, domus, alvus, Et colus, & quartae pro fructu ficus, acusque, ● Exceptioà regula praec●denti. ●orticus, atque tribus, socrus, nurus, & manus, idus, ●uc anus addenda est, buc mystica vannus Jac●bi, ●is iungas os in us vertentia Graecd, papyrus, ●ntidotus, costus, diphthongus, byssus, abyssus, ●ystallus, synodus, sapphîrus, er emus, & arctus, ●m multis atijs, quae nunc perscribere longum est, Neutra non crescentia. NEutrum nomen in E, si gignit Is, ut mare, rete: Et quot in on, vel in um fiunt, ut barbiton, ovum, ●neutrum hippomanes genus, & neutrum cacoe thes, ●virus, pelagus: neutrum modo, mas modò vulgus. Dubia non crescentia. Ncerti generis sunt talpa, & dama, canalis, Halcyonis, finis, clunis, restis, penus, amnis, ●mpinus, & corbis, linter, torquis, spe●us, anguis, ● morbo ficus fici dans, atque Phaselus, ●ythus, ac atomus, grossus, pharus, & paradisus. Communia non crescentia. FOmpositum à verbo dans a, commune duorum est:, ●Graiugens à gigno, agricala à colo, äd advena monstra● ●eniq: adde senex, auriga, & verna, sodalis, Vates, extorris, patruelis, perque duellis, Affinis, iuvenis, testis, eivis, canu, hostis. Secunda Regula specialis. NOmen crescentis, Nomen acu●è crescen●●oemin. penultima si Genitivi Syllaba acuta sonat, velut haec pietas pietâtis, Virtus virtûtis monstrant, genus est mulichre. Hue spectant, quae acuunt penultimam geni●● crescentis, qualia sunt omnia quintae inflexionis, prater Fides. Omnia itemmonosyllaba, praeter Vis. Reliqua omnia sunt tertie declinationis, ut sunt omnia desinen● In C ut Hale●, halêcis. In In ut Delphin, nis. In An ut Titan, nis. In Ans ut Infans, antis. In Ans ut Quadrans, antis. In Ens ut Continens, entis. In Ens ut Triens, entis. In Vns ut Decuns, decuncis. In Er longum, quae Graecis per ne scribuntur: 〈◊〉 Character, crater, stater, soter, êris. Latina in Er, ad tertiam regulam pertinent, qua● mulier haud rectè in hac classe collocatur. In Inx ut Syrinx, ingis. In Anx ut Phalanx, angis. In Vnx ut Deunx, uncis. In Vnx ut Septunx, uncis. In Ons ut Effrons, ontis. In Ons ut Bifrons, ontis. In Orseolo ut Cohors, ortis. In Orseolo ut Consors, ortis. Praeterea in o Latina, O. quae ônis & ênis habent genitivo: ut Lectio, ligo, spado, ônis. Anio, ênis. Praeter paucula gentilia, quę ad tertiam regulam p●●nent: ut, Macedo, Brito, Sa●o, Vangio, Lingo, 〈◊〉 In Aln●ut●ae ut Vectigal, animal, alis. Al. Caetera in ●●l, sunt tertiae regulae. In En, quae enis habent in genitivo: ut, Lion, En. Sy●en, ênis. Caetera sunt tertiae regulae. In 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 Gręca quę retinent 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 in genitivo: ut, Damon, 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 Ladon, Simon, Trion, ônis. Quaedam variant: ut Orion, Edon, Aegeon, ônis & ●nis. Cartera fime terriae regulae. In Are Latina: ut, Laquear, exemplar, calcar, atis, Ar. ●raeter jubar, Nectar, ăris: Hépar, hepätis. In Or Latina: ut, Amor, timor, uxor, ôris. Or. Praeter sequentia, quoe ad tortiam regulam spestant: ut, Arbor, marmor, aequor, ador, robor, etc. öris. Et Gręca quoque nonnulla: ut, Rhctor, Hector, Netor, Stentor, etc. òris. In As Latina: ut, Maiestas, lenitas, humilitas, As. hu●anitas, etc. atis. Excipe Anas, anătis, & Graeca quae●am foeminina: ut, Lampas, monas, trias, decas, ădis. In Es Latina aliquot: ut, Quies, magnes, loeuples, Es. ●tis. Merces, haeres, cohaeres, endis. Accedunt his etiam Graeca quaedam. , Lebes, ta●es, Dares, Chremes, êtis. In Is quae faciunt ●tis, înis, & îdis in genitivo: Is. ut ●amnis, Quiris, îtis, Salamis, Trachis, ●nis, Psophis, Crenis, îdis. Caetera sunttertiae regulae. In Os Latina: ut, Custòs, ôdis, Nepos, ôtis. Os, Praeter Compos, impos, ŏtis. Et Graeca quae retinent 〈◊〉 in penultima genitivi: ut ●cros, Rinos, Rhinoceros, Aegoceros, ôtis. In Vs, quae mittunt genitiwm singularem in ûtis, Vs. dis, ûris, ûntis: ut, Salus, palus, tellus, opus. Praeter ●nam vocem, Pecus pecŭdis. Hue pertinent & comparativa neutra in us: ut, San●ius, probius, melius, peius, ôris. In Ax, tam Latina quàm Graeca: ut, Limax; fornax, Ax: ●orax, phaeax, audax, bibax, âcis. Excipe Graeca quaedanlappellativa & Gentilia: ut Abax, storax, styrax, smilax, colax, corax, dropax, ph●●nax, candax, âcis. Syphax tamen variat, Syphacis 〈◊〉 Syphăcis. In Ex paucula quaedam: Ex. ut, Veruex, êcis, Vibex, îcis, exlex, êgis, alex, alêcis. Reliqua in ex, ad tertiam regulam● referenda sunt. In Ix Latina & Graeca: Ix. ut, Lodix, radix, cornix, spadix, foelix, phoenix, perdix, coturnix, etc. âcis. ●tive● balia omnia in trix: ut, Victrix, nutrix, moarix, low i● etc. îcis. Caetera pereinent ad tertiam regulam. In Ox substantiva & adiectiva: Ox. ut, Celox, velox, ôc● Praeter Cappadox, ôcis: Allobrox, ôgis. In Vx: Vx. ut, Pollux, pollûcis. Cęrera sunt tertiae regule In Yx: Yx. ut, Bombyx, bomby̆cis: Bebrix autem varia bebry̆cis. Caetera ad tertiam regulam relegate deben● In S Graeca, S. praecedente p: ut, Hydrops, Cyclop● conops, cercops, ôpis. Reliqua in ôps, ad tertiam to gulam referenda swit. Ma sculina excepta ex acutè crescentibus. MAscula dicuntur monosyllaba nomina quaedam, ● Monosyllaba quaedam ut ista, Sal, sol, etc. Sal, sol, ren, & splen, Car, Ser, vir, va● vadis, as, m●● Bes, Cyes, praes, & pes, glis glir is habens ge●itiu●: Mos, flos, ros, & Tros, mus, dens, mons, pons, fimul & fo● Seps pro serpente, grips, Thrax, rex, grex gregis; & Phry● Mascula sunt etiam polysyllaba in n, 2. Folysyllaba in N & O. ut Acarnan, Lichen, & delphin: & in o signantia corpus, leo, curculio: sic senio, ternio, sermo. Mascula in er, 3. Nom in Hr, Or, Os, Dens. or, & cs, ceu crater, conditor, heros, Sic torrens, nefrens, oriens, cum pluribus in dens, Quale bidens, quando pro instrumento reperitur: Adde gigas, elephas, adamas, Garamasque tapesque Atque lebes, Cures, magnes, unumque meridies, nomen quintae: 〈◊〉 ●omposita 〈◊〉 Asse, & quae componuntur ab asse, dodrans, semis: iungantur mascula Samnis, H●drops, nycticorax, thorax, & mafculaveruex, Phoenix, & bombyx pro vermiculo. Praeter Siren, Mulier, Sorot Vxor, Foem. Attamen ex his Sunt muliebre genus, Siren, mulier, soror, uxor. Neutra excepta ex acutè crefcentibus. SVnt neu●●alia & haec monosylaba nomina, mel, fel, 1. Monosyl. ut Mel. 2. Polysyl. in Al. & Ar. 3. Halee Neutr. & muliebre. Lac, far, ver, tor, aes, vas uàsis, os ossis & oris. Rus, thus, ius, erus, pus. Et in al polysyllaba, in arque capital, laquear. Neutrum balec, & muliebre. Dubia acutè crescentia. SVnt dubia baec python, scrobs, serpens, bubo, rudens, grus, Nota quod Stirps pro progenie, Calx prosaxo excoct●● foemin. sunt. Perdix, lynx, limax, stirps pro crunco, pedis & calx. Adde dies, numero tantùm mas esto secundo. Communia acutè erescentia. SVnt commune Parens, autorque, infans, adolescens, Dux, illex, haeres, exlex: à fronte creata, bifrons, cuslos, bos, fur, sus, atque, facerdoes. Tertia & ultima Regula specialis. NOmen, Nomen graviter cresens mase. crescentis penultima si Genitivi Sit gravis, ut Sanguis, genitivo sanguinis, est mas. Haec contrà penultimam genitivi crescentìs graant. Cuius generis sunt paucula illa secundae decliationis, de onibus suprà meminimus: videlicet, Socer, ●ener, puer, ĕri, Adultĕr, adultĕri. Presbytĕr, presbyĕri, vox ecclesiastica. Composita à vir uĕri: ut, Levir, Triumuir, Decem●ir, Centumuir, ĭri. Composita item à gero & fero: ut, Armiger, clauier, cadueifer, lueifer, ĕri. Et adiectiva quaedam: ut, ener, satur, dexter, prosper, ĕri. Spectant hue & Graeca omnia neutrius gener is in a: ut, Poëma, A. dog●a, sophisma, aenigma, ătis. In Yritom Graeca: ut Martyr, marty̆ris. Psithyr, Y. ●sithy̆ris. Omnia item in Vr Latina: Vr. ut, Augur, murmur, furfur, ciour, uris. In etiam omnia: Vt. ut, Caput, capĭtis. Occiput, occipĭtis. Praeterea in O Latinu omnia, O. praeter illa quae superiùs excipiuntur: ut, Imago, sartago, ordo, cardo, ĭnis. In L. ut, L. Annibal, ălis. Mugil, ĭlis. Consul, praesul, ŭlis. In En: En. ut, Pecten, tihi●en, carmen, crimen, ĭnis. In On Graeca, On. que sumunt oparuum in penultima genitivi singularis: ut, Canon, daemon, architecton, Philemon, ŏnis. In Or Latina & Graeca: Or. ut Arbor, aequor, marmor, pantocrator, apator, ŏris. In As: As. ut, Anas, anătis. Et Graeca: ut, Arcas, chilias, hebdomas, enneas, ădis. In Es Latina: Es. ut, Fomes, limes, ĭtis. Pręses, deses, ĭdis. In Is Latina & Graeca: Is. ut, Sanguis, pollis, ĭnis. Tyrannis, paropsis, ĭdis. In Are Latina & Graeca: 〈◊〉. ut, jubar, compar, nectar, bacchar, ăris. In Er Latina & Graeca: Er. ut. Socer, gener, ĕri. Aër aether, ĕris. In S praecedente consonante, ●praecedente consonante. tam Latina quà● Graeca, ut, Princeps, cĭpis. Aethiops, ŏpis. Hiems, ĕmis. Arabs, ăbis. Inops, ŏpis. Chalybs, y̆bis. In Os Latina: Os. ut, Compos, ŏtis. In Vs Latina & Graeca: Vs. ut, Pecus, decus, ŏris. Vellus vulnus, ĕris. Tripus, Oedipus, ŏdis. In Ax Graeca: Ax. ut, Abax, storax, colax, climax, ă● In Ex Latina: Ex. ut, Index, vindex, carnifex, aruspex, ĭt● In Ix Latina & Graeca: Ix. ut, Varix, fornix, calix, ĭc●… Mastix, ĭgis. In Ox Latina & Gręca●●t, Ox. Praecox, Cappadox, ŏc● Allobrox, Polyphilox, ĭgis. In Vx Latina: ut, Goniux, coniŭgis. Redux, redŭcis. ux. I enique in Yx Graeca: ut, Onyx, Sardonyx, y̆chis. Yx. Ceryx, Eryx, y̆chis. Foemin. excepta ex graviter crescentibus. FOeminei gener is sit byperdissyllabon in do, 1. Hyperdiss. in Do & Go. Quod dinis: atque in go, quod dat ginis in genitiu●, Id ●th: dulcedo, faciens dulcedinis, idque Monstrat compago compaginis: adijce virgo, 2. Virgo, Grando, etc. Grando, fides, compes, toges, & seges, arbor, hyemsque, Sic bocchar, sindon, Gorgon, icon, & Amazon. Graeculam as ve● in is finita, ut lampas, iaspis, 3. Graecula in As vel Is finita, ut Lampas. Sie Cu. spis, pecus, &c Cassis, cuspis: in us vox una pecus, pecudis, dans. His forfex, pellex, carex, simulatque supellex, Appendix, histrix, coxendix, adde filixque Neutra excepta ex graviter crescentibus. EST neutrale genus signans rem non onimatam, 1. Nom. signantia rem non animatam in A.N. Ar. Vr. V●. Pue Praeter pecten furfur, masc. Nome in a, ut problema: en ut omen, ar ut iubar, ur dans iecur, us ut onus, put, ut occipùt: attamen ex his Mascula sunt pecten, furfur: sunt neutra cadaver, Verber, ●ter, suber, profungo tuber, & uber, Gingi●er, & laser, cicer, & piper, atque papaver, Et siser atque siler. Neutra aequòr, marmor, adorque, 2. Quaedam neutra in Er, & Or, & unum in Vs, sign. rem an●matam, ut pocus pecotis ●tque pecus quaxdo pecor is facit in genitivo. Dubia ex graviter crescentibus. SVnt Dubij generis, cardo, maergo, einis, obex, Pulvis, adeps, forceps, pumex, ramex, anas, imbrex, ●dde culex, natrix, & onyx cum prole, silexque: Quamuis haec moliùs vult mafcula dister usus. Communia ex graviter crescentibus. Communis generis sunt ista, vigik pugil, exul, Praeful, homo, nemo, martyr, Ligur, augur, & Arcas. ●●tistes, miles, pedes, interpres, comes, bospes. ●it ales, praeses, princeps, auceps, eques, obses, Atque alia à verbis, Creata à verbis, ut coniuk, etc. qua nomina multa creantur: coniux, iudex, vindex, opifex, & aruspex. Regula adiectivorum generalis. Adiectiva unam duntaxat habentia vocem, 1. Vnius terminationis, ut foelix. foelix, audax, retinent genus omne sub unâ: Sub geminâ sivocecadant, 2. Duarum terminat. ut eristis. velut omnis & omne, Vox commune duûm prior est, vox altera neutrum. At si tres variant voces, sacer ut sacra sacrum: Vox prima est mas, 3. Trium terminat. ut bonus. alterd foemina, tertia neutrum. At sunt quae flexu propesubstantiva vocares, Adiectiva tamen naturâ usaque reperta: 4. Adiectiva prope sub flexu. Talia sunt pauper, puber, cum degener, uber, Et diues, locuples, suspes, comes, atque superstes, Cum paucis alijs quae lectio iusta docebit. Haec proprium quendam sibi flexum asciscere gaudent: 5. Adiect. proprij flexus Campester, volucer celeber, celer, atque saluber. junge pedester, equester, & acer: iunge paluster, Ac alacer, Quae sic variantur, Hic celer, &c syluester, Athaec tu sic variabis: Hic celer, haec celeris, neulro hoc celere: aut aliter sic, Hic atque haec celeris, rursum hoc celere est tibi neutrum. Sunt quae deficiunt genere adiectiva notanda, De quibus atque alijs alibi tibi mentio fiet. DE DECLINATIONE. DEclinatio, Declinatio●es nominum estvatiatio dictionis per casus. Sunt autem declinationes numero quinque. PRima declinatio complectitur quatuor terminationes: Prima nominum declina●●o. A, ut Mensa. Es, ut Anobises. As, ut Aeneas. E, ut Penelope. Porrò Graeca funt omnia quaein As, finiuntur: ut Thomas. Es, finiuntur: ut Anchises. E, finiuntur: ut Phoebe. Sunt qu i hue addunt Hebraea quaedam in ●m: ut Adam Adae, Abraham Abrahae. Quae ramen meliùs a● ●atinorum formam redacts, ad hunc modum inflexe●s: Adamus Adami: Abrahamus Abrahami. As, accusativum in am & in an facit: ut Aeneas, As A●●eam vel Aenean. Vocatiwm in at ut Aeneas, Aenea. Es, in accusativo en sumit: ut Anchises, Anchisen. Es In ●o cativo & Ablatino e, vel a: ut Anchise, vel Anchisa. E, genitiwm in es mittit, datiu um in e, E. accusatiwm 〈◊〉 en, vocatiwm & ablatiwm in e: ut Nom. Penelope, Acc. Penelopen, Gen. Penelopes, Voc. Penelope, Dat. Penelope. Abl. Penelope. As, in genitivo nominum Latinorum, As ingeni●uo. interdum ●peritur ad Graecorum imitationem, ut Paterfami●as, Filius familias. Id quod veteres obseruabant in●ult is alijs. Ennius. ●ux ipse vias. Livius Andronicus. Mercurius cumquee●●lius Latonas, pro Latonae. Sic Nevius. Filij terras, pro ●errae. Virgilius.— Nec auras nec sonitus memor. ●ulai & pictai, atque id genus alia, priscis relinquito. Genitiws pluralis interdum Syncopen admittit: ut ●eneadûm, Graiugenûm, pro Aeneadarum, Graiu●enarum. Haec dativos & Ablativos plurales mittunt in abus. ●ea, mula, equa, liborta, ambae, duae, abus. Haec verò tam in is, quam in abus: Filia, filijs vel ●iabus. Nata, natis vel natabus. SECUNDA DECLINATIO. Secunda declinatio. SEcundae declinationis terminationes sunt a●●d Latinos quinque: Er, ut Aper. Ir, ut Vir. Vr, ut Satur. Vs, ut Dominus. Vm ut Templum. Et Graecorum, Os, ut Delos. On, ut Ilium. Eus, ut Orpheus. Attica in Os, Os. genitiwm in o mittunt, accusatiwm in on: ut, Androgeos, Androgeo. Accusativo Androgeon. Quaedam Graeca contracta in us, vocatiwm formam in u: ut, Panthus, ô Panchu. Oedipus, ô Oedipu. Notabis & Launa quaedam tam in us quàm in ● mittere vocatiwm singularem: 〈…〉 ut Agnus, vulgus, lupus, flwius, chorus, populus pro natione. Eus, geninuum format in ei, vel eos, datiwm in ci, accusatiwm in ea, vocatiwm in ou: ut, Nominativo Orpheus. Acc. Orphea. Ouid. Orphot●. Gen. Orphei vel Orphcos. Voc. Orpheu. Dativo Orphei. Ablativo Orphco. Notandae sunt denique syncopationes illae, Deum, Virûm, pro Deorum. Virorum. Item anomala illa Ambo & Duo, quas duas vote poëtae etiam in accusativo masculina usurpant: ut, Virg. Si duo praeterea tales Idaea tulisset Terra vir●s. Hor. Ne vos titillet gloria. jureiurando obstringam ambo. Cicero in Phi. secunda. Praeter duo vos, nemo sit loquitur. TERTIA DECLINATIO. TErtia declinatio admodum varia est, cuius difficiliores duntoxat casus hoc loco attingemus. Quorundam accusativi flectuntur tantum in im, ut Vim, navim, tussim, sitim, magudcrim, amussim, charybdim. Sic & quorundam flwiorum accusativi; ut, Tybrim Ararim. Quaedam accusativos flectunt in im, Accusativus in im & em. & in em co●muniter: ut, buris, peluis, clavis, securis, puppis, to● quis, turris, restis, febris, navis, bipennis, aqualis, i● vel em. Ablatiws regulariter in e desinit, Ablatiws singularis. ut Pectus, sal● Ablativo Pectore, salute. Propria nomina adiectivis similia, ablativos in e ●ittunt● ut, Foelice, Clement, Iuuenale, Martiale, etc. At neutra definentia in al, ar, & e, Ablatiwm magna ex parte mittunt in i: ut Vectigal, Abl. Vectigali. Calcar, Abl. Calcari. Mare, Abl. Mari. Ablatiws rete, à nominativo retis est; non à nomi●atiuo rete. Par cum compositis, tam e quàm i habet: ●t, Par, compar. Ablativo Pare, compare, vel ri. Haec tamen retinent, Far, hepar, iubar, nectar, gau●pe, praesepe, e. Ethaec propria, Soracte, Ablativo Soracte. Praeneste, Ablativo Praeneste Reate. Ablativo Reate. Festorum nomina, quae tantùm pluralia sunt, Festorum nomina. ge●itiuum interdum ôrum mittunt: ut, Agonalia, Vina●ia. Genitivo Agonaliôrum, Vinaliôrum. Interdum autem in ium: ut, Floralia, feralia. Geni●iuo, Floralium, feralium. Aliquando vero tam in orum quàm in ïum: ut, Pa●entalia, Saturnalia. Genitivo Parentaliôrum, Satur●ali●rum, velïum. Dativos verò & ablativos in bus: ut, Saturnalibus, Bacchanalibus. Praeter quinquatrijs, quod iuxta secundam declinationem format praedictos casus. Mensium nomina er, vel is, Mensium nomina. ablatiwm in i solùm mittunt: ut, September, Aprilis. Ablativo Septembri, Aprili. Quorum accusatiws in im tantùm desinit, ijs ablatiws exit in i: ut, Sitim, Tu●sim. Ablativo Siti, Tussi. Adiectiva, quae nominatiwm in is, vel er, & c, neutrum faciunt, ablatiwm mittunt in i solum: ut, Fortis, mollis, dulcis. Ablativo Forti, molli, dulci. Sic Acer, acris, acre. Ablativo Acri. Licei Poëtae interdum metri causa, E pro I usurpent. Caetera adiectiva tam in e, quàm in i mittunt: ut, Not● Capax, duplex. Ablativo Capace, duplice, vel ci. Praeter Pauper, degener, uber, sospes, hospes, qu● in etantum faciunt ablatiwm. Comparativa etiam bi●ariàm faciunt ablatiwm: ut Melior, doctior. Ablativo meliore, doctiore, vel ri. Similiter & substantiva quaedam: ut, Ignis, amnis, angui● supellex, unguis, vectis. Ablativo, e vel i Rariùs autem Civis, Ablativo, Ciue vel civi. Rariùs etiam Arpinas, Ablativo, Arpinate, vel ti. Et sic de cęteris id genus gentilibus. Denique a● cundem modum ablativos formant, quorum accusativi per em & im finiunt: ut Puppis, navis. Ablatiu● Puppe, naue, vel i. Et verbalia item in trix: ut Victrix, altrix. Ablativo Victrice, altrice, vel ci. Neutra, quorum ablatiws singularis exit in i t●ntùm, vel in e & i, nominatiwm pluralem mittunt in ia: ut, Molli, duplice vel ci: Nominativo plurali, Mollia, duplicia. Praeter ubera, plura vel pluria, aplustra, vel aplustria: sic comparativa: ut, Meliora, forriora, doctiora, priora. Ex ablativis in i tantùm, Genitivus p●uralis. vel in e & i, fit pluraliter genitiws in ium: ut, Vtili, utilium: puppe vel pi, puppium. Praeter comparativa: ut, Maiorum, Meliorum. Item praeter ista▪ Supplicum, complicum, strigilum, artificum, vigilum, veterum, memorum, pugilum, inopum. At plus, plurium format. Sunt & quae syncopen aliquando admittunt, cuiusmodi sunt, Sapientûm pro sapientium: Serpentûm, pro serpentium. Quando nominativi singulares duabus consona●tibus finiuntur, genitivi plurales exeunt in ium: ut, Pars, urbs, falx, glans, trabs, merx. Genit. plurali, Partium, urbium, falcium, glandium, trabium, mereium. Excipe hyemum, principum, participum, municipum, forcipum, inopum, coelibum, clientum. Vbi in nominativis & genitivis singularibus reperiuntur pares syllabae, genitiws pluralis exit in ium: ut Collis, in Genitivo Collium, Adde istis, ut Mensis, in Genitivo Mensium, Adde istis, ut Auris, in Genitivo Aurium. Adde istis, Litium, ditium, vitium, salium, manium, penatium. Excipe tamen, Canum, panum, vatum, iuvenum, opum, apum. As format assium. Mas marium. Vas, vadis, vadium. Nox noctium. Nix nivium. Os ossium. Faux faucium. Must murium. Caro carnium. Cor cordium. Alituum ab ales assumit u. Boum anomalum est, ut etiam bobus vel bubus. Quorum genitivi plurales desinunt in ium, Accusar. Pluralis. accusa●iuum formant per es & eye diphthongum: ut, Partium, omnium. Partes, omnes vel eis. Graeco fonte derivata pleráque, Graecor●● declinatio. quando iuxta linguae suae morem variantur, genitiwm mittunt in o● ut Titan, Pan, Daphnis, Phyllis: genitivo Titános, Pa●os, Daphnidos, Phyllidos. Dariwm verò in i, breve: ut, Titâni, Pani, Daphnidi, Phyllidi. Accusatiwm in a, nisi sint neutrius generis in a non terminantia: ut, Pana, Phyllida, Amaryllida, Orphea. Is tamen & ys per os purum declinata in genitivo, ●ccusatiuum faciunt, S, nominativi mutata in N: ut, Terbys, Tethyos, Accusativo, Tethyn. Decapolis, lios, Accusativo, Decápolin. Genesis, sios, Accusativo, Génesin. Metamorphosis, sios. Accusativo, Metamorphôsin. Sunt quae duplicem genitiwm faciunt, alterum in ●s non purum, alterum in os purum. Atque haec pro genitivorum ratione, duplicem quoque accusatiwm ormant, alterum in n, alterum in a: ut, Paris, geni●uo Paridos & Parios: accusativo Parida & Parin. Themis, genitivo Themidos & Themios: accusativo Themida & Themi●. Foeminina in ô, genitiwm in ûs, & accusatiwm i● ô mittunt: ut Sapphò, Sapphûs. Hanc Sapphô. ut Mantò, Mantûs. Hanc Mantô. ut Cliò, Cliûs. Hanc Cliô. Vocatiws nominativo magna ex parte similis est, Vocativus. i● nonnullis tamen à nominativo abijciturs: ut, Pallas Pallantis. Thescus, Thescos. Tethys, Tethyos. Vocativo ô Palla, Theseus, Tethy. Phyllis, Phyllidos. Vocat. ô Phylli. Alexis, Alexios. Vocat. ô Alexi. Achilles, Achillcos Vocat. ô Achille. Neutra singularia in a, Graeca neutra in A. Graeca sunt: ut, Problema poêma, quae veteres iuxta Latinam quoque forma● declinabant, addita syllaba tum: ut, Hoc Problém● tum, Hoc Poëmatum. Quorum dativi & ablativi plurales adhuc in frequentiore usu sunt: ut, Problématis, poëmatis. QVARTA DECLINATIO. QVartae declinationi nihil ferè difficultatis inest nam duas tantùm sortitur rerminationes in rec● singulari, Quarta declinatio nomi●um. nempe us & u: ut Manus, genu. Veteres à Nominativis Anus, tumultus, ornatus, d● xerunt Anuis, tumulti, ornati, in genitivo. Terentius. Eius anuis causa. Idem. Nihil ornati. Nihil tumulti. Datiws üi habet, Dativus singul●●●s. & interdum etiam u: ut Fructu● concubitui: raritìs, fructu, concubitu. Virgilius. Quod neque con●ubitu indulgens. Terentius. Vestitu nimis indulges. Currûm autem pro curruum, Synaeresis est, ut & 〈◊〉 alijs declinationibus fieri solet. Iësus, jesus. Dariws & Ablativus pluralis. in accusativo Iësum habet, in reliquis verò 〈◊〉 sibus ubique Iësu. Haec datiwm & ablatiwm pluralem in ubus ●o● mant: Acus, lacus, artus, arcus, tribus, sicus, specus, quercus, partus, portus, veru, ŭbus. Caetera omnia in ĭbus: ut, Fructibus, foetibus, ma●ibus, motibus. QVINTA DECLINATIO. QVinta declinatio, genitiwm, datiwm, Quinta declinatio nominum. & ablatiwm pluralem in paucioribus sortita est, quemadmodum infra in Heteroclitis fusiùs tradetur. Olim iuxta hanc declinationem flectebantur quaedam nomina tertiae inflectionis: ut, Plebes, plebei. Genitiws huius declinationis olim etiam in es, ij, Genitivus singularis. & e, exibat. Cicero. Equites verò daturos illius dies poenas. Virgilius. Munera laetitiamque dij- Salustius. Vix decima parte die reliqua. Caeterum, praeter ista quae iam diximus, notabis e●iam diligenterea nomina, quae à Grammaticis Hete●oclita dicuntur. Haec partim varia probatorum auto●um lec●ione, partim à sequentibus regulis discere li●ebit. DE NOMINIBUS HETEROGLITIS. Rob. Robins. QVae genus aut flexum variant, Heterocl●●● quae sunt. quaecunque novato Ritu deficiunt, superantué, Heteroclita sunto. Variantia genus. Haec genus ac partim flexum variantia cernis: 1. Foem. sing. Neutra plut. Pergamus infoelix urbs Troum, Pergamon gignit. Quod nisi plurali carcat, facit ipsa supellex, Singula foemineîs, neatris pluralia gaudent. Dat prior his numerus neutrum genus, alter utrunque, 2. Neutra sin. masc. & neurplural. ●astrum cum fraeno, filum simul atque capistrum, Argos item & colum, funt singula noutra. Sed audi, Mascula auntaxàt Coelos vocitabis & Argos, 3. Neutr. sing. Masc. tantum plural. Fraena sed & fraenos, quo pacto & caetera formant. Nundinum, 4. Neutr. sing. foemin. plur. Excep. & hinc epulum, quibus addito balneum; & hat sum Neutra quidem primo, muliebria ritè secundo. Balnea plurali Iwenalem constat habere. Haec maribus dantur sing●laria, 5. Masc. sing. Neut. plural. plurima neutris, Maenalus, atquesacer mons Dindymus, Ismarus, atque Tartara, Taygetus, sic Toenera, Massica, & altus Gargarus. 6. Masc. sing. masc. & neut. plural. At numerus genus his dabit alter utrunque Sibilus atque iocus, locus, & Campanus Avernus. Defectiu●●. Quae sequitur manca est numero, Aptôta sunt quae à rectonon variant 〈◊〉 sum. casuué, propago. Aptôta. Quae nullum variant casum, ut fas, nil, nihil, instar: Multa & in u, simul i, ut sunt haec, cornuque, genuque. Sic gummi, frugi, sic tempe, tot, quot, & omnes A tribus ad tentum numeros, Monoptôta sunt, quae unico in obliquo reperiuntur. Aptotavocabis. Monoptôta. Estque Monoptôton nomen, cui vox cadit una, Ceu noctu, natu, iussu, iniussu, simul astu, Promptu, permissu: pluralilegimus astus, Legimus inficias, Diptôta quae duobus. sed vox easola reperta est. Diptôta. Sunt Diptôta, quibus duptex flexara remansit, fors forte dabit sexto, spontis quoque sponte. Sic plus pluris habet, repetundarum repetundis, jugeris & sexto dat iugere, verber is autem Verbere, Quorum qua●●● integra p●●ral. suppetiae quarto quoque suppetias dant, Tantundem dat tantidem, simul impetis hoc dat Impete, iunge vicem sexto vice, nec lego plura. Verberis atque vicem, sic plus cum iugere, cunctos Quatuor hac numerocasut tennere secundo. Triptôta. Triptôta quae Tribus. Treis quibus in flectis casus, Triptôta vocantur, precis, atque precem, petit & prece blandus amicam. Sic opis est nostrae, for opem legis, atque ope dignus: Defect. nominat. Vis. Nota. Defecta vocativo. At tantùm recto frugis caret, & ditionis. Integra vox vis est, nisi desit fortè datiws. Omnibus his mutilus numerus prior, integer alter. Quae referunt, ut Qui: quae percontantur, ut Ecquis: Et quae distribuunt, ut nullus, neuter, & omnis: Infinita solent his iungi, ut quilibet, alter, Quinto haec saepè carent casu: & pronomina praeter Quatuor haec infrà, Noster, nostras, meus, & tu. Defecta plurali. Propria cuncta no●es, Propria defecta plural● Sic nomina frumentorum, etc. quibus est natura coërcens Plurima né fuerint, ut Mars, Cato, Gallia, Roma, ●da, Tagus, Laelaps, Parnassus, Bucephalusque. His frumenta dabis, pensa, berbas, uda, metalla, ●n quibus authorum quae sint placita ipse requiras: Est ubi plur alem retinent haec, est ubi spernunt. Hordea, farra, forum, mel, mulsum, defruta, thusque. Neutr. sing. carent quib. cas. plural. Masc. defect● plurali. ●reis tantum similes voces pluralia seruant. Hesperus & vesper, pontus, limusque, fimusque, ●ic penus & sanguis: sic aether, nemo, sed ista ●ascula sunt numerum vix excedentia primum. Singula foeminei generis, pluralia rarò: Foem. carent. plurali. ●ubes, atque salus, sic talio cum indole, tussis, ●x, humus, atque lues, sitis & fuga, iunge quietem, ●c cholera atque fames, bilisque, senecta, iwentus. ●d tamen haec soboles, labes, ut & omnia quintae, Nota● ●eis similes casus plurali saepè tenebunt. ●cipe res, species, facies, aciesque, diesque, ●uas voces numero totas licet esse secundo. ●is multa solent muliebria nectere, ut haec sunt: ●ultitia, invidia, & sapientia, desidia, atque Id genus innumeraevoces, quas lectio praebet. Quam tibi praefixam ceu certum collige filum. Rariùs his numerum, quandoque sed adde secundum. Nec licet his neutris numerum deferre secundum: Neutra carentia plucas●. Delicium, senium, lethum, coenumque, salumque. Sic Barathrum, virus, vitrum, viscumque, penumque. justitium, nihilum, ver, lac, gluten, simul halec, Adde gelu, solium, iubar. Hic quoque talia pona●, Quae tibi, si obserues, occurrent multa legenti. Defecta singuleri. Mascula sunt tantùm numero contenta secundo, Masculina carentia singulari. Manes, maiores, cancelli, liberi, & antes, Menses profluvium, lemures, fasti, atque minores, Cum genus assignant natales: adde penates, Et loca plurali quales Gabijque, Locrique, Et quaecunque legas passim similis rationis. Haec sunt foeminei generis, Foeminina carentia singulari. numerique secundi: Exuviae, phalerae, gratesque, manubiae, & idus: Antiae & induciae, simul insidiaeque, minaeque, Excubiae, nonae, nugae, tricaeque, calendae, Quisquiliae, thermae, cunae, dirae, excquiaeque, Inferiae, & feriae, sic primitiaeque, plagaeque, Retia signantes, & valuae, divitiaeque, Nuptiae item & lactes. Addantur Thebae, & Athena, Quod genus invenias & nomina plural●●orum. Rariùs haec primo, Neutra carentia singulari. plurali neutra leguntur: Moenia cum tesquis, praecordia, lustra ferarum, Arma, mapalia, sic bellaria, munia, castra, Funus iusta petit, petit & sponsalia virg●, Rostra disertus amat, puerique crepundia gestant, Jnfantesque, colunt cunabula, consulitextae Augur, & absoluens superis effata recantat, Festa Deûm poterunt, ceu Bacchanalia iungi. Quòd si plura leges, liçet hac quoque classe repona●. Redundantia. 1. Quae variant genus & vocem: ut tonitrus, tonitru, etc. Haec quasi luxuriant, varias imitantia formas, ●am genus & vocem variant tonitrus, tonitruque, ●c clypeus clypeum, baculus baculum, atque bacillum, ●nsus & hoc sensum, tignus tignumque, tapetum ●●que tapete tapes, punctus punctumque, sinapi Quod genus immutans ferturscelerata smapis, ●●us & hoc sinum, vas lactis: mendaque, mendum, ●●scus & hoc viscum, sic cornu & flexile cornum, 〈◊〉 Lucanus ait, Cornus tibi cura sinistri. ●entus simul eventum, Sed quid moror istis? ●lia doctorum tibi lectio mille ministrat. Sed tibi p●aeterea quaedam sunt Graeca notanda, 2. Nominativi ex accusativis Graecis in a. ●uae quarto casu foetum peperêre Latinum. ●m panth●r panthera creat, crateraque crater, ●ssida cassi● habet, sed & aether aethera fundit. ●nc cratera venit, venit aethera, sic caput ipsum ●ssida magna tegit, nec vult panthera domari. Vertitur his rectus, sensus manet, & genus unum: 3. Rect●m variantia. ●bbus & hic gibber, cucumis cucumer, stipis & stips: ●c cinis atque ciner, vomis vomer, scobis & scobs: ●lvis item pulver, pubes puber: quibus addes, ●●ae pariunt or & os, honor & labor, arbor, adorque, 〈◊〉 & apes & apis, plebs plebis. Sunt quoque multae ●cepta à Graecis, geminam referentia formam: ●●delphin delphinus, & hic elephas elephantus, 〈◊〉 congrus conger, Meleagrus sic Meleager, ●●crus item Teucer. Dabis huc & caetera cuncta, ●ae tibi par ratio dederint & lectio casta. Haec simul & quarti flexus sunt atque secundi: 4. Declinationem varian●● ●urus enim lauri facit, & laurûs genitiue. ●quercus, pinus, pro fructu ac arbore ficus, 〈◊〉 colus atque penus, cornus quando arbor habetur: Sic lacus atque domus, licèt haec nec ubique recurrant, His quoque plura leges, quae priscis iure relinquas. 5. Adiectiva luxuriantia. Et quae luxuriant sunt adiectiva notanda Multa, sed in primis quot & haec tibi nomina fundunt: Arma, iugum, nervus, somnus, clivusque, animusque: Et quot limus habet, quot fraenum, & cera, bacillum, A quibus us sim●l is formes, ut inermus inermis. Rarior est hilarus, vex est hilaris bene nota. COMPARATIO NOMINUM. COmparantur nomina, Nominam comparatio. quorum significatio aug●● minuiué potest. Gradus Comparationis sunt tres. Positivus, Positiws gradus. qui rem sinc excessu significat: ut, Albu● niger, probus, improbus. Comparatiws, Comparativus. qui significationem sui positivi 〈◊〉 adverbium Magis auget: ut, Albior, probior, id 〈◊〉 Magis albus, magis probus. Fit autem regularitet● primo positivi casu in i, addita syllaba or: ut ab ami● pudici, sit amicior, pudicior. Superlatiws, Superlatiws. quisupra positiwm cum Aduerb●● Valdè, vel Maximè significat: ut Doctissimus, id est, valdè vel maximè Doctus. justissimus, id est, valdè vel maximè justus. Fit autem regulariter â primo positivi casu in i, ● iectis s & simus: ut, à Candidi, prudenti, sit Cand●● simus, prudentissimus. Quae verò positiva in r desinunt, ●u rimus. adiecto rimus, perlatiwm formant: ut Pulcher, pulcherrimus, Ni● nigerrimus. Excipiuntur Dextimus à Dexter, Maturimus, 〈◊〉 Maturilsimus, ab antiquo Matur. Sex ista in lis, 〈◊〉. lis. superlatiwm formant in limus: n● pe Facilis, facillimus: Docilis, docillimus: Agili● gillimus: Gracilis, gracillimus: Humilis, humilli● Similis, simillimus. Quae derivantur à Dico, loquor, volo, facio, Derivativa ● dico, loquor, etc. ad hunc modum comparantur. Maledicus, maledicentior, maledicentissimus, à dico. Magniloquus, magniloquentior, magniloquentissimus, à loquor. Plautus tamen à mendaciloquus, & confidentiloquus, usurpat mendaciloquius, & confidentiloquius. Bencuolus, à volo. Benevolentior, à volo. Benevolentissimus. à volo. Magnificus, à facio. Magnificentior, à facio. Magnificentissimus. à facio. Quoties vocalis praecedit us finale, Comparatio nomin. in us purum. comparatio fit ●er Aduerbia Magis & maximè: ut Idoneus, magis ido●eus, maximè idoneus. Arduus, magis arduus, maxi●è arduus. COMPARATIO INUSITATIOR. Interim acre iudicium adhibendum est, ut quae in ●egendis authoribus rarò occurrunt, rarò itidem vsur●entur. Cuiusmodi sunt quae sequuntur. Assiduior, strenuior, egregijssimus, mirificissimus, ●entissimus vel pijssimus, Ipsissimus. Perpetuissimus, Exiguissimus, apud Ouidium. Tuissimus, Mult●●mus, apud Ciceronem. COMPARATIO ANOMALA. Bonus, melior, optimus. Malus, peior, pessimus. Comparatio irregularis. agnus, maier, maximus. Parnus, minor, mi●imus. ●ultus pluranus, multa plurima, multum plus pluri●um. Vetus, veterior, veterrimus. Deterior, deterri●us, ab antiquo deter. Nequam, nequior, nequissimus. ●tra, citerior, citimus. Intra, interior, intimus. In●●, inferior, infimus. Extra, exterior, extimus vel ex●mus. Supra, superior, supremus, vel summus. Post, posterior, postremus. Vltra, ulterior, ultimus. Propë, propior, proximus, à quo proximior apud Ouidium. Pridem, prior, primus. Diu, diutior, diutissimus. Saepè, saepiùs, saepissimè. COMPARATIO DEFECTIVA. Inclytus, Meritus, Inclytissimus. Meritissimus. Opimus, Comparatio ●anca. Sinister, Opimior. Sinisterior. Ocyor, ab 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉. Ocyssimus. ab 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉. Novus, juvenis, Novissimus. Iunior. Adolescens, Senex, Adolescentier. Senior, Maximus natu. Potior, Ante, Potissimus. Anterior. Longinquus, Nuper, Longinquior. Nuperrimus. Penè, penistimus. Interdum autem à substantivis fit comparatio, Comparatio abusiva. sed● busiuèt ut, Neronior, à Nerono. busiuèt ut, Cinaedior, à Cinaedo. busiuèt ut, Poenior, à Poeno. Comparationum Typus. SINGULARITER. POSITIWS. COMPA. SUPER. Doctus. Tener. Dulcis. Foelix. Prudeus. Nom. us, er is x ns ior mus a is ior ma um e ius mum Gen. i is eoris mi ae mae i mi Dat. o i iori mo ae mae o mo Accu. um em em em iorem mum am em em em iorem mam um e x ns ius mum Voc. e, er is x ns ior me a is ior ma um e ius mum Abla. oh i mo a e iore, ma o i iori mo Comparationum Typus. PLURALITER. POSITIWS. COMPA. SUPER. Docti, Teneri. Dulces. Foelices. Prudentes Nom. i es iores mi ae es iores mae a ia iora ma Gen. orum ium iorum morum arum marum orum morum Dat. is ibus ioribus mis Accu. os es iores mos as es iores mas a ia iora ma Voc. i es iores mi ae es iores mae a ia iora ma Abla. is ibus ioribus mis DE PRONOMINE. PRonomen, est pars orationis, qua in demonstranda aut repetenda re aliqua utimur. Pronomina sunt quindec●m: Ego, tu, sui, ille, ipse, iste, hic, is, meus, ruus, suus, noster, ●ster, nostrâs, vestrâs. Quibus addi possunt & sua composita: ut, Egomet, ●te, idem, & similia. etiam Qui, quae, quod. DE ACCIDENTIBUS PRONOMINI. Accidunt Pronomini, Species, Numerus, Casus, Accidentia Pronomini. Ge●s, Declinatio, Persona, Figura. Species Pronominum est duplex, Species Pronominum. Primitiva & Deri●tiua. Ad Primitivam spectant ista: Ego, tu, sui, ille, ipse, Primitiva. ●c, hic, is. Ex Primitivis alia sunt Demonstrativa, alia Relativa. Demonstrativa dicuntur eadem quę & Primitiva, Demonstrativa. ni●rùm, Ego, tu, sui, ille, ipse, iste, hic, is. Relativa autem sunt, Illo, ipse, iste, hic, is, idem, qui. Relativa. Derivativa. Derivativa sunt, Meus, tuus, suus, noster, vester, no●âs, vestrâs. Derivativorum alia sunt Possessiva, alia Gentilia. Possessiva sunt, Meus, tuus, suus, noster, vester. Possessiva. Gentilia. Gentilia ex eo dicuntur, quodgentem, aut nationem, ●lpartes & sectas significent: ut, Nostrâs, vestrâs, & ●tias nomen. DE NUMERO. Numerus Pronominum duplex est: Singularis, ut, Numerus in Pronomin● bus. E●●. Pluralis, ut nos. DE CASU. Casus autem sunt sex, quemadmodum in nomine. Vocativo carent omnia Pronomina, praeter haec qua●r, Tu, meus, noster, nostras. Martialis tamen prono●ilpse vocatiwm tribuere videtur, quum ait, Martis revocetur amor, saeuíque tonantis, A te Iuno petat Ceston & ipsa Venus. DE GENERE. Genera sunt in pronominibus perinde ut in adiectivit nominum. Genus procominum. Alia onim ad triagenera referuntur: ut, Ego, tu, sui. Alia per tria genera variantur: ut, Meus, mea, meum. DE DECLINATIONE. Declinationes pronominum sunt quatuor. Pronominum declinatio. Genitiws autem primae declinationis exit in i: ut, Ego, tu. Genitivo Mei, tui, & sui, quod recto caret in utroque numero. Genitiws secundae desinit in ïus vel ius: Secunda. Cuius formae sunt ille, ipse, iste. Genitivo illius, ipsius, istius. Hie, is, qui. Genitivo Huius, eius, cuius. Genitious tertiae declinationis exit in i, Tertia. ae, i, quem. admodum nominum adiectivorum, quae per tres terminationes variantur. Cuius sortis sunt, Nominat. Meus, mea, meum, Genitivo, Mei, meae, mei. Nominat. Tuus, tua, tuum, Genitivo, Tui, tuae, tui. Nominat. Suus, sua, suum, Genitivo, Sui, suę, sui. Nominat. Noster, nostra, nostrum Genitivo, Nostri, nostrae, nostri. Nominat. Vester, vestra, vestrum. Genitivo, Vestri, vestrę, vestr●. Genitiws quartae habet âtis, 〈◊〉 ex quo ordinesunt, Nostras, Genitivo Nostrâtis. Vestras, Genitivo Vestrâtis. Cuiàs, Genitivo Cuiâtis. Caeteri obliqui in utroque numero ad formam no● minum tertiae declinationis inflectuntur. DE PERSONA. Personae Pronominum sunt tres, Persona pronominum. Prima, ut Ego. Secunda, ut Tu. Tertia, ut Ille. DE FIGURA. Figura est duplex: Figura. Pronominum compositio. simplex, ut Ego: Composita, v● Egomet. Pronomina inter se componuntur: ut, Egoipse, tu●pse, suijpsius, meijpsius. Nom. Istic, Accus. Istunc, Ablat. Istoc. Nom. Istaec, Accus. Istanc, Ablat. Istac. Nom. Istoc, velistuc. Istoc, vel istuc. Istoc. Pluraliter, Nominativo & Accusativo, Istaec. Eodem modo declinatur & Illic, Illaec, Illoc. Componuntur etiam cum nominibus: ut, Cuiusmodi, huiusmodi, illiusmodi, istiusmodi. Componuntur & cum praepositionibus: ut, Mecum, ●tecū, secrum, nobiscum, vobiscum, quicum, quibuscum. Componuntur etiam & cum adverbijs: ut, Eccum, ab Ecce. Ellum, ab Ecce. & idem quoque, ab is & demum. Eccam, ab Ecce. Ellam, ab Ecce. & idem quoque, ab is & demum. Eccos, ab Ecce. Ellos, ab Ecce. & idem quoque, ab is & demum. Eccas, ab Ecce. Ellas, ab Ecce. & idem quoque, ab is & demum. Cum coniunctione quoque componuntur: ut, Nominativo Hiccine, haeccine, hoccine. Accusativo Hunccine, hanccine, hoccine, Ablativo Hoccine, Haccine, Hoccine. Pluraliter Haeccine neutrum. Componuntur denique cum syllabicis adiectionibus: ut, Mer, t●, cc, pte. Met adijcitur primae & secundae personae: ut, Met. Egomet, meimet, mihimee, memet, nosmet, etc. Sic sibimet quoque, ac semet dicimus. Tumet autemin rec●o non dicimus, Tumet. ne putetur esse verbum â Tumeo. Sed Tuimet, tibimet, temet, aosmet, etc. Tc adijcitur ist●●: su, ut Tute: Te, ut Tere. Te. Cc. Cc adijcitur obliquis horum pronominum, Hic, ille, iste, quoties in ● desinunt, ut Huiusce, hisce, illiusce, istiusee, hosce, illosee, istosce. Pte apponitur istis ablatiuls, Mea, ut Meapte. Pte apponitur istis ablatiuls, Tua, ut Tuapte. Pte. Pte apponitur istis ablatiuls, Sua, ut Suapte. Pte apponitur istis ablatiuls, Nostra, ut Nostrapte. Pte apponitur istis ablatiuls, Vestra, ut Vestrapte. Interdum etiam masculinis & neutris adijci solec ut, Meopte marte, Tuopte labore, Suopte iumento, Nostropte damno, etc. Quis & Qui ad hunc modum componuntur. Quis. Quis, in compositione hisce particulis postponitur: En, ut Ecquis, Et haectam in foeminino● singulari, quàm in neutro● plurali, qua habent, non● quae: ut, Siqua mulier, Nequa-flagitia, etc. Ne, ut Nequis, Et haectam in foeminino● singulari, quàm in neutro● plurali, qua habent, non● quae: ut, Siqua mulier, Nequa-flagitia, etc. Alius, ut Aliquis, Et haectam in foeminino● singulari, quàm in neutro● plurali, qua habent, non● quae: ut, Siqua mulier, Nequa-flagitia, etc. Num, ut Nunquis, Et haectam in foeminino● singulari, quàm in neutro● plurali, qua habent, non● quae: ut, Siqua mulier, Nequa-flagitia, etc. Si, ut Siquis. Et haectam in foeminino● singulari, quàm in neutro● plurali, qua habent, non● quae: ut, Siqua mulier, Nequa-flagitia, etc. Praeter Ecquis, ●cquis. quod utrunque in foeminino habere reperitur, Ecquae & Ecqua. His autem particulis pręponitur Quis in compositione: Nam, ut Quisnam, Et haec ubique (praeterquam in ablativo singulari) Quae habent, non Qua: ut, Quaenam doctrina, Negotia quaepiam, Optima quaeque. Piam, ut Quispiam, Et haec ubique (praeterquam in ablativo singulari) Quae habent, non Qua: ut, Quaenam doctrina, Negotia quaepiam, Optima quaeque. Putas, ut Quisputas, Et haec ubique (praeterquam in ablativo singulari) Quae habent, non Qua: ut, Quaenam doctrina, Negotia quaepiam, Optima quaeque. Quam, ut Quisquam, Et haec ubique (praeterquam in ablativo singulari) Quae habent, non Qua: ut, Quaenam doctrina, Negotia quaepiam, Optima quaeque. Que, ut Quisque. Et haec ubique (praeterquam in ablativo singulari) Quae habent, non Qua: ut, Quaenam doctrina, Negotia quaepiam, Optima quaeque. Quis etiam cum seipso componitur: Quis. ut, Quisquis, quod & in hune modum variatur: Nominativo Quisquis, quicquid. Accusativo Quicquid. Ablativo Quoquo, quaqua, quoquo. Qui in compositione praeponitur his particulis. Qui. Dam, ut Quidam. Et haec ubique, praeterquam in Ablatiue singulari, Que retinent non Qua: ut, Vis, ut Quivis. Et haec ubique, praeterquam in Ablatiue singulari, Que retinent non Qua: ut, Liber, ut Quilibet. Et haec ubique, praeterquam in Ablatiue singulari, Que retinent non Qua: ut, Cunque ut Quicunque Et haec ubique, praeterquam in Ablatiue singulari, Que retinent non Qua: ut, Quaedam puella. Quaecunque facinora. DE VERBO. VErbum, est pars orationis, quae modis & temporibus inflexa, esse aliquid, ageréue, au● pati significat: ut, Sum, existo: moveo, moveor: tango, tangor. Verbum deducitur in primis in Personale, ut Do● ceo: & Impersonale, ut Oporter. Personale est, quod certis personis distinguitur: ut, Personale verbum. Ego lego, Tu legis, Hic legit, Illilegunt. Contrà, Impersonale dicitur, I E●personale. quod diversarum personarum vocibus non distinguitur, nec variatur: ut Poenitet, taeder, miseret, oporter. DE ACCIDENTIBUS VERBO. Verbo quidem accidunt ista: Genus, Modus, Accidenti● verbo. Tempus, Figura, Species, Persona, Numerus, Coniugatio. DE GENERE. Quinque sunt Verborum genera, Actiwm, Deponens. Commune. Quinque sunt Verborum genera, Passiwm, Deponens. Commune. Quinque sunt Verborum genera, Neutrum, Deponens. Commune. ACTIWM. Actiwm est quod agere significat, & in o finitum, Actiwm. Passiwm in or formare potest: ut Doceo, doceor. Lego, legor. PASSIWM. Passiwm est, quod pati significat, Passivum. & in or finitum activi formam, r●dempto, resumere potest: ut, Amor, amo. Afficior, afficio. NEUTRUM. Neutrum est, quod in o vel in m finitum, Neutrum. nec acti●am, nec passivam formam integrè induere potest: ut, Curro, ambulo, iaceo, sum. Neutrorum tria sunt genera. Nam aliud Substantiwm dicitur: ut, Sum, es, est, Neutrumsubstantiwm. Neutrum absolutum. sumus, etc. Aliud absolu●um, sic dictum, quòd ipsum per se sensum absoluat. Atque hoc rursum duplex est. Nam alterum actionem completam in ipso verbo significat, nec aliud ●●anse untem: ut, Ambio, dormi o, pluit, nin in Alterum verò passionem in ipso completam indicat: ut Palleo, rubeo, albesco, nigresco. Est praeterea & aliud, cuius actio in rem cognatae significationis transit, ac tertiam personam passivae vocis usurpat: ut, Bibo vinum, Vinum bibitur. Curro stadium, Stadium curritur. Vivo vitam, Vita vivitur. Sunt denique, que simplicia quidem neutra sunt, composita verò agendi vim concipiunt: ut, Eo, adeo, mingo, commingo. DEPONENS. Deponens, Deponens. quod in or finitum, vel activi significationem haber, ut Loquor verbum: vel neutri, ut Philosophor. COMMUNE. Commune, Commune. quod in or finitum, tam activam quàm passivam significationem obtinet: ut, Veneror, criminor, consolor, stipulor, speculor, osculor, adulor, frustror, dignor, testor, interpretor, amplector, meditor, experior, ementior: multaque id genus alia, quae passim apud veteres reperias. DE MODO. Modi verborum sex enumerantur. Indicatinus, Indicatinus. qui simpliciter aliquid fieri aut non fieri definit: ut, Probitas laudatur & alget. Hic modu● aliquando per interrogationem usurpatur: ut Quis legit haec? Aliquando per dubitationem: ut, An in ast● venit aliud ex alio malum? Imperatiws, Imperatiws. quo inter imperandum utimur. Himodus futurum non habet, sed praesens duplex: ut apud Propertium, Aut si es dura nega, sin es non dura venito. Virg. Tityre dum redeo, br●uis est via, pasce capellas: Et potum past●s age Tityre, & inter agendum Occursare capro (cornu ferit ille) caveto. Pręteritum autem à subiunctivo mutuatur: Cicer. ed amabò te, nihil incommodo va●etudinis tuae feceris. ●artial. Dic quotus es, quanti cupias coenare, nec ullum Addideris verbum, caena parata tibi est. Quin & illa passiva, Praeceptum sit, Dictum sit, Deer●●natum sit, praeteriti imperativi esse fatetur Pris●anus. Hic modus etiam permissivus dicitur, quòd inter●um per hunc permissio significetur: ut, Si sine pace tua, atque invito numine Troês Italiam petiere, luant peccata, nec illos Iweris auxi●ia. Denique aliquando etiam Suppositiws aut Hortati●us appellatur: ut Virgilius, eamus, & in media arma ruamus. Optatiws, quo optamus fieri rem aliquam, Optatiws. nec re●ert factáne sit, an fiat an sit facienda: ut, utinam bonis ●teris suus detur honos. Modus Optatiws, Potentialis, & Subiunctiws, ●uinque separata eisdem vocibus tempora habere vi●entur, ut est author Linacrus. Praeterea notandurn ●st, Praesens huius modi assumere quandoque signfi●ationem futuri: ut, utinam aliquando tecum loquar. Potentialis quo posse, velle, Potentialis. aut debere fieri aliquid ●gnificamus: ut, Expectes eadem à summo minimoque Poe●, pro potes expectar●. Non expectes ut statimgratias gat, qui fanatur invitus, pro non debes expectare. Quis ●im remtam veterem pro certo affirmet? pro vult affir●are. Graeci hunc modum nunc per Indicatiwm, Graeco●um optandi modus. nunc ●er Optativum modum, & particulam 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 exprimunt. Subiunctivus, qui nisi alteri subijciatur orationi, Subiunctiws. vel ●teram sibi subiectam orationem habeat, perse sen●ntiam non absoluit: ut, Si fueris foelix, multos numerabis amicos: Tompora si fuerint nubila, solus eris. Temporum igitur vocibus hi tres modi per omni● (sicut dictum est) conveniunt: Nota. discernuntur verò fignificatu & signis. Optativus enimsemper adhaeret aduerbio cuipiam optandi: ut, utinam veniat aliquan● tempus. Potentialis verò neque ullum adverbium adiunctum habet, nec coniunctionem. Subiunctivus autem semper aliquam coniunctionem annexam habe● ut, Sivenero. taceas. Quum coenavero. Infinitivus, Infini●iuus. qui agere quidem aut pati significat, a● citra certam numeri & personae differentiam: ut, M●lins probus esse, quàm haberì. DE TEMPORE. Tempora sunt quinque. Praesens, Praesens. quo actio nune geri significatur: ut, Scrib● Imperfectum, Imperfectum quo prius quidem aliquid in agend● fuisse significatur, non tamen absolutam tunc tem●ris fuisse actionem: ut, Virgil. Hic templum Iunoni ingens Sydonia Dido Condebat. Erat enim adhuc in opere. Perfectum, Perfectum. quo praeterita absolutaque significatur actio. Hoe in passivis, deponentibus, & communibu● duplex est, & ob id duplici circuitione explicatum. Alterum, quo proximè praeterirum exprimitur: ut, Pra●sus sum. Alterum, quo ulteriùs praeteritum indicatu● Pransus fui. Non enim si modò pransus sis, Pransus fu● commodè aptéue dixeris. Plusquam perfectum, Plusquam ●perfectum. quo actio iam diu pr●●ter●● significatur. Futurum, Futurum. quo res in futuro gerenda significatur. Hic promisssivus modus à nonnullis vocatur, quò videatur aliquid promittere, aut velle facere: ut Oui● Ibi●●● 〈◊〉 Nymphae; monstrataque saxa petemus. Huius aliud genus est, ●xactum. quod Exactum vocant: 〈◊〉 Videro, Abiero. Teren. Si te aquo animo ferre accipiet, negligentem seceris. Quod quidem exactum futurum, etiam in subiunctivo modo reperitur. Plin. Ero securior dum legam, statimque timebo quum legero. DE FIGURA. Figura est duplex. Simplex ut facio: Composita, ut ●a●ctacio. Verba composita, quorum simplicia ex leverunt, sunt defendo, offendo, aspicio, conspicio, adipiscor, expe●ior, comperior, expedio, impedio, deleo, imbuo, com●ello, appello, incendo, accendo, ingruo, congruo, in●ligo, instigo, impleo, compleo, & id genus alia. Quaedam etiam videntur à Graecis nata: ut Impleo, à 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉. Quaedam etiam videntur à Graecis nata: ut Percello, à 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉. DE SPECIE. Species est duplex. Primitiva, quae est prima verbi positio: ut, Ferueo. Primitiva. Derivativa, quae à primitiva deducitur: ut, Feruesco. Derivativa. Detivativorum genera sunt quinque. Inchoativa, à Grammaticis appellara (quae Valla, Inchoativa. ●editatiua potiùs & augmentativa appellat) in sco de●unt, ut Labasco, calesco, ingemisco, edormisco. Haec aut inchoationem significant: ut Lucescit, id ●t, incipit lucere, aut certè gliscere & intendi: ut apud ●rg●ium: Expleri mentem nequit, ardescitque tuendo, hoc 〈◊〉, magis magisque ardet. Ex his plaetáque pro themati●s primarijs usurpantur: ut, Timesco, hisco, conticesco, est, Timeo, bio, taceo. Frequentativa desinunt in to, so, ●o, aut to●: ut, Frequentativa. Vi●●, affecto, scriptito, pulso, viso; quasso, nexo, texo, ●xo, sector, scitor, sciscitor. Significant a●en● vel ●iduita●em quandam, velconatum 〈◊〉 ut Dictito, 〈◊〉 ●st, ●quenter dico. Viso i co ad viden●um. Huc pertinent & illa, Vellico, fodico, albico, Apparatiu●. & similia id genus, quae à Grammaticis etiam Apparatiu● appellari solent. Desiderativa finiunt in urio: Desiderativa. ut, lecturio, parturio, esurio, coenaturio. Hęc ad significationem fuorum primitivorum studium atque appetentiam quandam adijciunt ut, Lecturio, i legere cupio. Coenaturio, i cupio coenare. Diminutiva in lo, Diminutiva. vel sso exeunt: ut, Sorbillo, cantillo▪ pitisso, id est, parùm ac modicè sorbeo, canto, bibo. Imitativasunt, Imitativa. quae imitation est significant: ut, Patrisso, Atticisso, Platonisso. At Latini hac forma non adeò de● lectatisunt, unde pro Gręcisso, Gręcor usi sunt: ut, Cornicor, à cornice: Viupinor à vulpe: Bacchor à Baccho. DE PERSONA. Tres sunt verbi personae: Prima, ut Lego: Secund● ut Legis: Tertia, ut Legit. NUMERUS. Numeri sunt item duo, Singularis, ut Lego: Plurali● ut legimus. DE CONIUGATIONE. Quando quidem de coniugandorum verborum rat one in Rudimentis Anglicis traditum est, ●eniugatio. quae pu● tanquam ungues suos exactissimè callere debent, pre● ximum fuerit, ut hae G●liel. Lilij de praeterit is & sup● tris regulae sucidissimae quidem illae, compendiosissimae● nec sanè mimìs utiles, pari aviditate imbibantur. G. L. DE SIMPLICIUM VE● borum primae Coniugationis communi PRAETERITO. ●ivpermeter ●ertus plus insto una syllaba constat, sed collidenda cum prin● voce se●uentis ve●●●●, id ●●od 〈◊〉 com●vne est, AS in praesenti perfectum format in avi: no, nas, navi: vocito, votitas, vocitavi. ●Deme lavo, lavi: iwo, iwi, nexoque nexüi. Et seco quod secüi, neco quod necüi, mico vtr●● Quod micüi, plico quod plicüi, frico, quod fricï dat: Sit domo quod domüi, tono quod tonüi, son● verbu● Quod sonüi, crepo quod crepüi, veto quod vetüi dat: Atque c●bo eubüi. Raro baec formantur in avi, Do, das, ritè dedi, sto stas, formare steti vult. Secundae Coniugationis commune praeteritum. ES in praesenti perfectum format üi dans, Es ●●i. Excip. Beo. Ceo. Deo. nigreo, nigres, nigrüi: iubeo excipe iussi, Sorbeo sorbüi babet, sorpsi quoque, mulceo mulsi, Luceo vult luxi, sedeo sedi, videoque Vult vidi, sed prandeo prandi, strideo stridi, Suadeo suasi, rideo risi, habet ardeo & arsi. Quatuor his infrà geminatur syllaba prima: ●endeo namque pependi, mordeo vultque momord●, ●pondeo habere spopondi, tondeo vultque totondi. I. vel Rante geo si stet, geo vertitur in 〈◊〉 Geo. Vrgeo ut ursi, mulgeo mulsi, dat quoque mulxi Frigeo frixi, lugeo luxi, habe● augeo & auxi. Dat fleo, fles, flevi: leo, les, levi: jeo. indeque natum ●eleo delevi, pleo ples plcui, neo neu●: Neo. Queo. Reo. Veo. 〈◊〉 maneo mansiformatur, tor queo torsi, ●aereo vult haesi. Veo sit vi, ut ferueo ferui, ●ineo & inde satum poscit conniveo nivi, ●t nixi: cieo civi, vieoque vievi. jeo. Tertia Coniugatio format praeter●● ut in sequentibus. ●'Lrtia praeteritum formabit ut hîc manifeslum: Bo fit bi, ut lambo lambi: scribo excipe scrip●● Bo. ●nubo nupsi, antiquum cumbo cubüi dat. Co fit ci, ut vinco vici, vult parco peperci, Co. parsi: dico dixi, duco quoque duxi. Do fit di, ut mando mandi: sed scindo scidi d●t Do. ●ndo fidi, fundo fudi, tundo tutudique. ●ndo pependi, tendo tetendi, pedo pepêdi: ●nge cado cecidi, pro verberocaedo vecîdi. Cedo pro discedere, sive locum dare, cessi. Vado, rado, laedo, ludo, divido, trudo, Claudo, plaudo, rodo, ex do semper saciunt si. Go fit xi, Go. ut iungo iunxi: sed r ant go, vult si: spargo sparsi, leg●legi, & ago facit egi. Dat tango tetigi, pungo punxi, pupugique Dat frango fregi: cum signat pango pacisci, Vult pepigi: pro iungopegi: pro cano panxi. Ho fit xi, Ho. traho ceu traxidocet, & veho vexi. Lo fit üi, Lo. colo ceu eolüi: psallo excipe cump, Et sallo sine p, namsalli format utrumque: Dat vello vell●, vulsiquoque, fallo fefelli, Cello pro frango ceculi, pello pepulique. Mo fit ü●, M●. vomo ceu vomüi: sed emo fatit emi, Como petit compsi, promo prompsi: adyce demo Quod format dempsi, sumo sumpsi, premo pressi. No fit vi, No. sino ceu sivi: temno excipe tempsi, Dat sterno stravi, sperno sprevi, lino levi, Interdum lini & livi, cerno quoque creui, Gigno, pono, cano, genüi, posüi, cecini dant. Po fit psi, Po. ut scalposcalpsi, rumpo excipe rupi: Et strepo quod format strepüi, crepo quod crepüi d●●. Quo fit qui, Quo. ut linquo liqui●coquo demito coxi. Ro fit vi, Ro. sero ceu pro planto & semino, seui, Quod serüi meliùs dat mutans significatum. Vult venro verri & versi, vero ussi, gero gessi, Quaero quaesivi, tero trivi, curro ●ucurri. So velut accerso, So. arcesso, incesso, atque lacesso, Formabit sivi: Sed tolle capesso capessi, Quodque capessivi facit: atque facesso facessi: Sic viso visi, sed pinso pinsüi habebit. Sco fit vi, Sco. ut pasco pavi: vult posco poposci, Vult didici d●sco, quexi formare quinisco. To fit ti, To. ut verto verti: sed sisto notetur Pro facio stare actiwm, nam iure stiti dat. Dat mitto misi, petij peto, sive petivi, Sterto stertüi habet, meto messüi: ab ecto fit exi: flecto flexi, pecto dat pexöi, habetque Pexi: etiam necto dat nexüi, habet quoque nexi. Vo fit vi, v● voluo volui: vivo excipe vixi. Vo. Xo. Cio. Nexo ut nexüi habet, sic texo texüi habebit. Fit Cio ci, ut facio feci, iacio quoque icci, Antiquum lacio lexi, specio quoque spexi. Fit Dio di, ut fodio fodi. Gio, ceu fugio, gi. Dio. Gio. Pio. Fit Pio pi, ut capi●cepi: cupio excipe pivi: Etrapio rapüi, sapio sapüi, atque sapivi. Fit Rio ri, ut: pario peperi. Ti● ssi, geminans S, Rio. Tio. quatio quassi, quod vix reperitur in usu. Denique üo fit üi, ut statuo statui: Uo. pluo plwi Format, sive plui: struo sed struxi, fluo fluxi. Quarta Coniugatio. QVarta dat is ivi, monstrat scio scis tibi scivi: Iö, is, ivi. Excipias venio dans veni, cambio campsi, Excep. Raucio rausi, farcio farsi, sarcio sarsi, Sepio sepsi, sentio sensi, fulcio fulsi, Haurio item hausi, sancio sanxi, vincio vinxi: ●ro salto, salio salui, * Pes proc●leusmaticus. & amicio amicüi dat, ●arcius utemur, cambivi, haurivi, amicivi, ●epiui, sanxivi, sarcivi, atque salivi. De compositorum Verborum praeteritis. ●Raeteritum datidem Simplex & Compositiwm, Regula. Excep 1. docüi edocüi monstrat: Sed syllaba semper ●uam Simplex geminat, Compôsto non geminatur, ●aeterquam tribus his, praecurro, excurro, repungo: limitatio. ●tque à do, disco, sto, posco ritè creatis. A Plico compositum cum sub, velnominc, ut ista, Excep. 2. Plico. ●pplico, multiplico, gaudent formare plicavi. ●pplico, complico, replico, & explico, üi vel in avi. Quamvis vult oleo simplex olüi, Exc. 3. Oleo tamen inde Quoduis compositum, meliùs formabit oleui: Simplicis at formam redolet sequitur suboletque. imitatio. s●●p. 4. ungo. Composita à pungo formabunt omnia punxi, Vult unum pupugi, interdumque, repungo repunxi. Natum à do, Scep. 5. Do. quando est inflexio tertia, ut add●, Credo, edo, dedo, reddo, perdo, abdo, vel obdo: Condo, indo, trado, prodo, vendo, didi at unum Abscondo abscondi. ●●cep. 6. Sto. Natum à sto, stas, stiti habe●bit. Mutantia A in E ubique. VErba haec simplici● presentis praeteritique Si componantur, vocalem primum in e mutant● Damno, lacto, sacro, fallo, arceo, tracto, fatiscor. Partio, Pa●io. carpo, patro, scando, spargo, parioque, Cuius nata peri, duo comperit & reperit dant: Caetera sed perüi, velut haec, aperire, operire. A Pasco pavi tantùm compôsta notentur Haec duo, Pasco. compesco, dispesco, pescüi habere: Caetera, ut epasco, seruabunt simplicis usum. Mutantia primam vocalem in I. HAEc habeo, lateo, salio, statuo, cado, laedo, Pango dans pegi, cano, quaero, caedo cecîdi, Tango, egeo, teneo, taceo, sapio, rapioque, Si componantur, vocalem primam in I mutant: ra●io rapüi, ●ano. eripio eripüi: à Cano natum, Praeteritum per üi, eeu concino concinüi dat. A Placeo sic displiceo, ●laceo. sed simplicis● usum. Haec duo, complaceo cum perplaceo bene seruant. Composita à Pango r●tinent a quatuor ista, ●ango. Depango, oppango, circumpango, atque repango. A Maneo mansi, Maneo. minüi dant quatuor ista, Praemineo, emineo, cum promineo, immineoque: Simplicis at verbiseruabunt caetera formam. Composita à Scalpo, Scalpo, etc. caleo, salto, a per u mutant: Id tibi demonstrant exculpo, inculco, resulto. Composita à Claudo, Clando, etc. quatio, lavo reijciunt a: Id docet à claudo, occludo, excludo: à quatioque Percutio, excutio: à lavo, proluo, diluo, nata. Mutantia primam Vocalem in I, praeterquám in praeterito. HAEc si componas, Ago, emo, sedeo, rego, frango, Excipi●ur Coemo. Et capio, iacio, lacio, specio, premo, semper Vocalem primam praesentu in I sibi mutant, ●raeteriti nunquam, ceu Frango, refringo, refregie ●capio, incipio incepi. Sed pauca notentur: Nota. ●amque suum simplex perago sequitur satagoque. Atque ab ago, dego dat degi, eogo coëgi, 1. Ago. 〈◊〉 rego sic pergo perrexi, ●. Rego. vult quoque surgo ●urrexi, mediâ praesentis syllabâ ademptâ. Nilvariat facio, nisi praeposito praecunte, 3 ●acio. ● docet olfacio, cum calfacio, inficioque. A lego nata, re, ● Lego. se, per, prae, sub, trans praeeunte, ●raesentis seruant vocalem, in I caetera mutant; 〈◊〉 quibus haec Intelligo, diligo, negligo tantùm ●aeteritum lexi faciunt, reliqua omnia legi. De Simplicium verborum Supinis. NVnc ex praeterito discas formare Supinum. Bi sibi tum format, sie namque bibibibitum fit. Bi. Ci. Ci fit ctum, ut vici victum, testatur & ici ●ns ictum, fecifactum, ieci quoque iactum. Di fit sum, ut vidi visum; quaedam geminant S. Di. 〈◊〉 pandi passum, sedi sessum, adde scidi quod ●t scissum, atque fidi fissum, fodi quoque fossum. Hic etiam advertas, quodsyllaba prima supinis, ●uam vult praeteritum geminari, non geminatur, que totondi dans tonsum docet, atque cecîdi ●od caesum, & cecidi quod dat casum, atque tetendi ●od tensum & tentum, tutudi tunsum, atque pepêdi ●od format peditum, adde dedi quod iure datum vult. Gi fit ctum, ut legilectum, Gi. pegi pepigique 〈◊〉 pactum, fregifractum, tetigi quoque tactum, ●actum, pupugi punctum, sugi fugitum dat. Li fit sum: Li. ut salli, flans pro sale condio, salsum, Dat pepuli-pulsum, ceculiculsum, atque fefelli Falsum, dat vellivulsum, tuli habet quoque latum. Mi, Mi, Ni, Pi, Qui. ni, pi, qui tum fiunt, velut bîc manifestum, Emi emptum, veni ventum, cecini à cano cantum. A capio cepidans captum, à coepio coeptum, A rumporupi ruptum, liqui quoque lictum. Ri fit sum, Ri. ut verri versum: peperi excipe partum Si fit sum, Si. ut visi visum, tamen ssgeminato, Misi formabit missum, fulsiexcipe fulium, Hausi haustum, sarsi sartum, farsi quoque fartum, Vssi ustum, gessi gestum, torsi duo, tortum Et torsum, indulsi indultum, indulsumque requirit. Psi fit ptum, Psi. ut seripsi scriptum, campsi excipe campsum. Ti fit tum, Ti. à sto namque ●eti, à sistoque stiti fit Praeterito, communestatum: verti excipe versum. Vi fit tum, Vi. ut flauï flatum: pavi excipe pastum. Dat lavi lotum, interdum lautum atque lavatum, Potavipotum, interdum facit & potatum. Sed favi fautum, caut cautum, à seroseui Formes ritè satum, livi linique litum dat. Solui à soluo solutum, volu●à voluo volutum, Vult singultivi singultum, veneo venis Venivi, venum: sepelivi ritèsepultum. Quod dàt üi dat itum, ●i. ut domüi domitum: excipe quodu● Verbum in üo, quiasemper üi, formabit in utum: Exüi ut exutum: à ruo demerüi, ruitum dans. Vult secüi sectum, necüi nectum, fricüique Frictum: Proceleusnatious. miscüi item mistum, ac amicüi dat amictum. Torrüi habet tostum, docüi doctum, tenüique Tentum, consulüiconsultum, alüialtum, alitumque Sic salüi saltum, colüi, occulüi quoque cultum. Pinsü● habet pistum, rapüi raptum, serüique A sero, vult sertum, sic texüi habet quòque textum. Haec sed üi mutant in sum, nam censeo censum, Cellüi habet celsum, meto messüi habet quoque messum, ●exüi item nexum, sic pexüi habet quoque pexum, ●at patüi passum, carüi cassum, caritumque. Xi fit ctum, ut vinxi vinctum: quinque abijciunt n, Xi. ●am finxi, fictum, minxi mictum, inqué supino ●at pinxi pictum, strinxi, rinxi, quoque rictum. ●um, flexi, plexi, fixi dant, & fluo fluxum. De compositorum verborum Supinis COmpositum ut Simplex formatur quodque Supinum, Regula. Exceptio. Tundo, Ruo. Salio, Sero. Quamuis non eadem stet semper syllaba utrique. ●mposita à tunsum, dempta n, tusum: à ruitum fit ●●cdiâ demptâ, rutum: & à saltum quoque sultum, ●sero, quando satum format, compôsta situm dant: ●ec captum, factum, iactum, raptum, a per e mutant: Mutantia a, in e. 〈◊〉 cantum, partum, sparsum, carptum, quoque fartum. Verbum Edo compositum, non estum, sed facit esum: Edo. ●num duntaxat Comedo, formabit utrunque. ●nosco tantùm duo cognitum & agnitum habentur, Nosco. ●tera dant notum, ●ullo est iam noscitum in usu. Praeterita verborum in Or. VErba in or, admittunt ex posteriore Supino Praeteritum, verso u per us, & sum consociato ●lfui: ut à lectu, lectus sum velfui. At borum ●nc est deponens, nunc est commune notandum: ●m labor, lapsus. Patior dat passus, & eius ●ta, ut compatior compassus, perpetiorque ●mans per pessus. Fateor quod fassus, & inde ●ta, ut confiteor confessus, diffiteorque ●mans diffessus. Gradior dat gressus, & inde ●ta, ut digredior digressus. junge fatiscor, ●us sum, mensus sum metior, utor & usus. ●texo orditus, pro incepto dat ordior orsus, ●or nisus vel nixus sum, ulciseor & ultus. ●cor simuliratus, reor atq ratus sum. ●iuiscor vult oblitus sum. Fruor optat Fructus ve●fruitus, misereri iunge misertus. Vult tuor & tueor, non tutus, sed tuitus sum: Quamuis & tutum & tuitum sit utrique supinum. A loquor adde locutus, & à sequor adde secutus. Experior facit exp●rtus. Formare paciscor Gaudet pactus sum, nanciscor nactus. Apiscor Quod vetus est verbum, aptus sum: unde adipiscor adeptu● Junge queror questus, proficiscor iunge profectus. Expergiscor sum experrectus. Et haec quoque comminiscor commentus, nascor natus, moriorque Mortuus, atque orior quod praeteritum facit ortus. De Verbis geminum praeteritum habentibus viz. Activae & Passivae vocis. PRaeteritum activae & passivae vocis habent haec: Coeno coenavi & coenatus sum tibi format. * Versus hypermeter. juro iuravi & iuratus, potoque potauì Et potus, titubo titubavi vel titubatus. Sic carco carüi & cassus sum, prandeo prandi Et pransus, pateo patüi & passus, placeoque Dat placüi & placitus, suesco suevi atque suetus. Veneo pro vendor, venivi, venditus & sum. Nubo nupsi nuptaque sum, mereor meritus sum, Velmerüi: adde libet libüit libitum. Et licet adde Quodlicüit licitum. Taedet quod taedüit, & dat Pertaesum, adde pudet faciens pudüit, puditumque Atque piget, tibi quod format pigüit pigitumque. De Neutro-passiuorum Praeteritis. NEutro-passiuum sit Praeteritum tibi format, * Versus hypermeter. Gaudeo gavisus sum, fido fifus, & audeo Ausus sum, fio factus, soleo solitus sum, Moerco sum moestus: sed Phacae nomen habetur. De Verbis Praeteritum mutuantibus. QVaedam Praeteritum verba accipiunt aliundè: ●lauesco. Incoeptivum in seo, stans pro primario, adoptat ●aeteritum einsdem verbi: Erubesco. Lucesco. ● vult ergo teposco ●tepeo, tepüi: feruesco, à ferueo, ferui. ●video cerno vult vidi: à concutio vult ●aeteritum quatio concussi, à percutioque ●rcussi ferio: à mingo vult meio minxì. ●sedeo sido vult sedi: à suffero tollo ●stuli, & à fuo sum fui, & à tuloritè fero tuli. ●sto ●●sto steti, tantùm prostare, furoque ●saniui, à verbo ciusdem significati. 〈◊〉 poscunt vescor, medear, liquor, reminiscor, ●aeteritum à pascor, medicor, liquefio, recordor. De Verbis Praeterito carentibus. ●Raeteritum fugiunt, vergo, ambigo, glisco, fatisco, Siluesco. Fru●ic esco. Sterilesco. Diesco. Desiderarino, ut Micturio, Scripturio. Iturio. Cacaturio. Polleo, nideo. Ad haec meoeptiva, ut puerasco, 〈◊〉 Passiva, quibus caruere activa supinis, ●t metuor, timeor. Meditativa omnia, praeter ●rturio, esurio, quae praeteritum duo seruant. Verba Supinum rarò admittentia. HAEcrarò aut nunquam retinebunt verba supinum: Lambo, mico micüi, rudo, scabo, parco peperci, ●spesco, posco, disco, compesco, quinisco, ●ego, ango, sugo, lingo, ningo, satagoque. ●allo, volo, nolo, malo, tremo, strideo, strido, ●aueo, liveo, avet, panco, conniveo, feruet. ●nuo compositum, ut venuo, à cado ut incido: praeter ●cido, quod facit occasum, recidoque recasum. ●espuo, linquo, luo, metuo, cluo, frigeo, caluo, ●e sterto, timeo: sic luc eo & arceo, cuius ●mposita ercitum habent. Sic à gruo, ut ingruo, natum: 〈◊〉 quaecunque in üi formantur neutra secunda: ●ceptis oleo, doleo, placeo, taceoque ●ureo, item & careo, noceo, pateo, lateoque 〈◊〉 valeo, caleo: gaudent haec namque supino. De Verbis Defectivis. SEd nune ut totum percurras ordine verbum, Istis pauca dabis mutilata & anomala verba: Quae quia clauda quidem remanent, nee versibus ●pta, Qui rectis pedibus plenisque incedere gaudent, Hisce sequens dabitur, quem cernis sermo solutus. Praesens Indicatiws, Aio. Aio, ais, ait Plur. aiunt. Praeteritum imperfectum, Aiebam, aiebas, aiebat, Pl● Aiebamus, aiebatis, aiebant. Imperatiws, Ai Praesens Optatiws, Potentialis, & Subiunctiws: Aias, aiat. Plural. Aiamus, aiant. Praesens particip um, Aiens. Praesens Optativus & Subiunctiws, Ausum. Ausim, ausis, 〈◊〉 sit. Pluraliter, Ausint. Indicat. Saluebis. Jmper● Salue, salueto. Plural. Saluete, saluetote. Infinit. Salue● Imperat. 〈◊〉 Cedio. Aue, aveto. Plur. Auete, avetote. Infinit. Aue● Imperat. Cedo. Plur. Cedite, id est, Dic, vel Porri● Futurum, Faxo. Faxim, saxis, faxit, pro faciam velfece●● Plur. Faxint. Imperfectum, Forem. Opt. Potent. & Subiunct. Forem, 〈◊〉 res, forer: pro essem, esses, esset. Plural. Forent. Infinitiws, Fore, id est, Futurum esse. Praesens, Quaeso. Infit. Indicat. Quaeso. Plural. Quaesumus. Infit, sola vox est. Dicit seu dixit significans. Plur● Infiunt, id est, Dicunt. Praesens Indicatiws, Inquio. Inquio vel inquam, inquis, inquit. Plural. Inquiunt. Praeterperfectum, Inquisti, inquit. Futurum, Inquies, inquiet. Imperativus, Inque apud Terentium, Inquito ap● Plautum. Praesens Optatiws, Potentialis, & Subiunctivu● Inquiat. Participium Inquiens. Futurum, Inquies, 〈◊〉 quiet. Indicat. Valebis. Imper. Vale, valeto. Plu● Valete, valetote. Infinit. Valere. Haec quatuor sequentia. Odi, coepi, memini, novi, Odi, etc. omnes voces praeteriti perfecti, & plusquam perfecti omni●m modorum integras habent: ut & futuri quoque, quoties à praeterito indicativi formatur: in reliquis magna ex parte deficiunt, nisi quod Memini in Imperativo sing. memento: Plur. Mementote habet. ●di, novi, & coepi, carent Imperativo. Notabunt praeterea pueri, Dor, furo, for, der, fer, à for, simplicia non reperiri. Praete●ea, Duc, pro Duce, voces esse per Apocopen concisas & decurtatas. Praete●ea, Fer, pro Fere, voces esse per Apocopen concisas & decurtatas. Praete●ea, Fer, pro Fere, voces esse per Apocopen concisas & decurtatas. Praete●ea, Fac, pro Face, voces esse per Apocopen concisas & decurtatas. Denique notabunt, Eo & queo, habere Imperfectum ●am, quibam: in Futuro, Ibo, quibo. DE VERBIS IMPERSONALIBUS. ET de Personalibus quidem hactenus dictum esto, deinceps verò de Impersonalibus dicendum, quae nominativum certae personae non recipiunt, sed mutatur nominativus per●nae in obliquos: ut quod Anglicè personaliter dici●us, I must reade Virgil. Latinè impersonaliter effertur, ●portet me legere Virgilium. Impersonalia igitur appellantur, Impersonalia cur sic dicta. non quòd persona ●reant, (habent enim ut videmus, vocem tertiae per●nae, ram activam quàm passivam quàm plurima) sed ●na nellius personae aut numeri certam significationem, ●si ex adiuncto nominis vel Pronominis casu obliquo ●rtiantur. Nam, Oportet me, primae personae esse vi●etur, numerique singularis: Oportet nos, primae per●nae pluralis: Oportet te, secundae personae singularis. ●portet vos, secundae pluralis: atque itidem de reliquis. Sunt igitur Impersonalia duplicia: Activae vocis, & ●assiuae vocis. Impersonalia Activae vocis sunt haec & his similia: Impersonaliae activae vocis. Est, Interest, Refert, Placet, Libet, Poenitet, Taedet, Accidit, Contingit, Euenit, Expedit, Liquet, Licet, Solet, Vacat, Praestat, Restat, Decet, Oportet, Potest, Iwat. Constat. Conduci●● Miseret. Piget. Pudet. Denique nullum ferè verbum est tam personale, 〈◊〉 non idem impersonalis formam possit induere: nec diverso. Horum tamen quaedam personaliter vsurpa● tur: ut, Virtus placet probis. Pecumaomnia potest. Ars●● vat egentes. Quaedam verò semper manent impersonalia: ut, P●det, poenitet, oportet. Etiamsi legere est apud Tere● tium, Quae adsolent, quaeque oportent signa ad salutem esshuic omnia esse video. Coniugantur autem in tertia persona singulari p●omnes modos. Coniugantur ●● tercia persona. A Liquet, non extat praeteritum. Taedet, pertaesum est format. Miseret & miserescit, misertum est. Inueniuntur otiam in usu, Placitum est, praeterit. à Placet. Inueniuntur otiam in usu, Libitum est, praeterit. à Libet. Inueniuntur otiam in usu, Puditum est, praeterit. à Pudet. Inueniuntur otiam in usu, Licitum est, praeterit. à Licet. Inueniuntur otiam in usu, Pigitum est, praeterit. à Piget. Impersonalia passivae wocis fiunt ab omnibus ver●● activis & neutris: Impersonalia passivaevocis. ut, Curritur, Turbatur. Impersonalia Supinis & vocibus Gerundij carent. Carent Supi●● & Gerund. DE GERUNDIIS. GErundia porrò voces participiales vocari possua● quod similia participijs sunt: sicut prouerbiales 〈◊〉 cimus, quae sunt similia proverbijs. Proindè quia parum videbamus convenire in● Grammaticos, utrum ad verba, an ad participia p●●pius pertinent, hinc in confinio utrinsque partis re●●quimus, ut utri velin●, sese regno addicant. Potrò à nominecasum, à verbo agendi vel patiendi, ●el neutrius, fignificationem accipiunt. Et quia tempor●● nec●discrimen discretis vocibus ●cipiunt, neque numeros aut personas admittunt, ideò ●ec iusta verba esse possunt, nec participia. Gerundij termina●ones sunt tres: Terminationes Gerundii. Di, Genitivi casus. Do, Dativi & Ablativi. Dum, Nomin. & Accusativi. Gerundia autem actiuè maiore ex parte significare, ●ulli dubium est: licèt interdum etiam passiuè signifient. Cuius rei exempla erunt ista: Athenas quoque mis●s erudiendicausa, id est, ut erudiretur. Vritque videndo ●mina, id est, dum videtur. Satis ad cognoscendum illu●ria. Ars ad discendum facilis, i ut cognoscatur, ut di●atur. DE SUPINIS. SVpina quoque meritò participialia verba dicuntur, Supina. omniaque cum gerundij vecibus communia habent. ●xeunt autem, prius in um, posterius in u: ut Visum, ●su Significant autem prius quidem ferè actiuè (si cut ●●●dimentis dictum est:) posterius verò passiuè. DE PARTICIPIO. PArticipium, est pars orationis inflexa casu, Participiu●. quae à Nomine, genera, casus, & declinationem: à Verbo, tempora & significationes: ab utroque, numerum & figuram accipit. ACCIDENTIA PARTICIPIO. Accidunt Participio septem, Casus, Significatio. Accidentia participiorst. Numerus, Figura. Accidunt Participio septem, Genus, Significatio. Numerus, Figura. Accidunt Participio septem, Declinatio, Significatio. Numerus, Figura. Accidunt Participio septem, Tempus, Significatio. Numerus, Figura. De genere aurem & casu, & declinatione, idem h●c statuendum, quod suprà in nomine est traditum. TEMPUS Tempora Participiorum sunt q●●●, ●or. Tempora participiorum. Praesens. Praesens in ans vel ens: Amans, Legens. Caeterùm iens, participium ab eo, simplex rarius legitur in nominativo, sed euntis, eunti, euntem, eunte, in obliquis. Composita verò nominatiwm quidem in iens finitum habent, Composita in iens. genitiwm autem in euntis: ut, Abiens, abeuntis. Rediens, redeuntis. Praeter unum, Ambiens, ambientis, etc. Hanc formam sequuntur & horum Gerundia: ut Abeundi, abeundo, abeundum. Praeter Ambiendi, ambiendo, ambiendum. Praeritum verò in Tus, Praeteritum. ut, Doctus. Praeritum verò in Sus, ut, Visus. Praeritum verò in Xus, ut, Nexus. Futurum autem duplex: Futurum. Alterum quidem in Rus, ●ctiuae ut plurimum significationis: Aut neutralis, 〈◊〉 Lecturus, cursurus. Alterum verò in Dus, passivae significationis semper: ut Legendus. SIGNIFICATIO. Actiuè significant ea participia, Significatio. quae ab activis cadunt: ut Docens, docturus. Verberans, verberaturus. A neutris cadentia, neutraliter significant: ut, Currens, cursurus. Dolens, doliturus. A quibusdam neutris reperiuntur etiam participi● in dus: Participia in dus. ut, Dubitandus, vigilandus, carendus, dolendus▪ Passiuè significant, quae à passivis descendunt: ut, Lectus legendus, Participia passiva à neutris. Participia passiva à deponentibus. Auditus audiendus. Fiunt & participia passiva ab huiusmodi neutris▪ quorum tertiae personae passiuè usurpantur: ut, Arat●● terra. Hinc arata & aranda terra. Participia formata à Deponentibus, imitantur significationem suorum verborum: ut, Loquens, locutus, locuturus, à loquor. Deponentibus, quae olim communia fuerunt, maner participium futuri in Dus. ut, Sequendus, Loquendus, Vtendus, Patiendus, Obliviscendus, & alia id genus. Habent & deponentia praeteriti temporis participia, quae nunc actiuè, nunc passiuè significant. ut, Virgilius. Nunc oblita mihi tot carmina. Terentius. Meditata sunt mihi mea incommoda. Virgilius.— mentitáque tela Agnoscunt. Communium denique verborum participia, ipsorum ●gnificationem induunt: ut, Criminans, criminatus, ●riminaturus, criminandus. Ab impersonalibus nulla extant participia, Impersonalia carent participiis. praeter ●oenitens, decens, libens, pertaesus, poenitendus, pu●endus. Haecparticipia praeter analogiam à verbis suis dedu●ntur: Pariturus, nasciturus, sonaturus, arguiturus, Participiaanomala deducta à verbis praeter analogiam. Participia derivata à nominibus. lu●rus, eruiturus, nosciturus, moriturus, oriturus, osu●s, futurus. Similia participijs sunt ista: Tunicatus, togatus, pernatus, jaruatus. Et innumera huius sortis vocabula, ●ae à nominibus, non à verbis deducuntur. NUMERUS. Est & numerus in participijs, ut in nomine: Numerus in participiis, Singu●is, ut Legens: Pluralis, ut Legentes. DE FIGURA. Figura est duplex: Simplex, ut Spirans: Composita, Figura participiorum. ●espirans. Participia aliquando degenerant in nomina partici●ia, vel cum alium casum quàm suum verbum re●●t, Participia siunt nomina partici piali●. ut Abundans lactis. Alieni appetens. Patiens inediae. Fugitans litium. Velcum componuntur cum dictionibus, cum quibus ipsorum verba componi non possunte ut, Infans, indoctus, innocens, ineptus. Vel cùm comparantur: ut, Amans, Amantior, Amantissimus. Doctus, Doctior, Doctissimus. Vel cùm tempus significare desinunt: ut, Expectem qui me nunquam visurus abisti? Hoc est, Q●●eo animo discessisti, ut me ampliùs non videres. Nullam mentionem fecit cometarum, nil praetermissurus, quid explorati haberet: id est, ita affectus, ut non pretermitteret. Amandus est doctissimus quisque i dignus est, vel debet ● mari. Vitalaudata i laudabilis. Eijcienda est haec mollicies animi, id est, debet eijci. Participia praesentis temporis, Participia praes. temporis fiunt nomina. non rarò fiunt substantiva nomina. Modò in masculino genere: ut, O● ens, occidens, profluens, confluens: Modò in foemin● no: ut, Consonans, continens: Modò in neutro: v● Contingens, accidons, antecedens, consequens: Mo● in communi genere pro verbalibus in tor vel trix: 〈◊〉 Appetens, diligens, sitiens, indulgens. Animans, modò soemininum, modò neutrum reperin● DE ADVERBIO. ADuerbium, Aduerbium. est pars orationis non flexa, q●● adiecta verbo, sensum eius porficit atque 〈◊〉 planat. Explanat etiam interdum & nomen: ut, H● egregiè impudens. Ne parùm sis leno. Nimiùm Philosoph● Aliquoties & Aduerbium: ut, Parùm honestè se geri●. ACCIDENTIA ADVERBIO. Aduerbio accidunt, Significatio, Comparatio, Sp● cies, Figura. Significationis varietas, ex verborum circumstan● colligenda est. In loco significant: Hîc, illîc, istîc, intus, foris, Aduerbla loci. vs●uam, nusquam, ubi, ubique, ubicunque, ubilibet, vtro●ique, ubivis, ubiubi, ibi, alibi, alicubi, necubi, sicubi, inbi, ibidem, inferiùs, superiùs. Ad locum respiciunt, Hùc, illùc, istlic, intrò, aliò, Ad locum significantia. quò, ●liquò, nequò, quoquò, siquò, eò, eodem, quolibet, ●uóuis, quócunque, foras, hórsum, aliorsum, dextrorum, sinistrorsum, sursum, deorsum, utróque, neutrò, ●uoquouorsum. A loco denotant, Hinc, illinc, istinc, intus, foras, A loco signistcantia. in●c, unde, aliunde, alicunde, sicunde, n●cunde, indidem, ●ndelibet, undevis, undecunque, supernè, infernè, coe●tùs, funditùs. Denique per locum innuunt, Hâc, illâc, istâc, Perlocum significantia. quâ●unque, eâ, câdem, aliâ, aliquâ, fiquâ, nequâ, qua●uâ. Aduerbia temporis sunt, Dum, quum, quando, Temporis Aduerbia. ali●uando, quamdiu, dudum, quamdudum, iamdudum, ●uampridem, iampridem, usque, quousque, toties, quo●es, aliquoties, heri, hodie, cras, pridie, postridie, peren●c, manè, vesperi, nudiustertius, nudiusquartus, nudisquintus, nudiussextus, etc. Diû, noctû, interdiû, nunc, ●un, nuper, aliâs, olim, item, pridem, tantisper, pauli●er, parumper, saepè, rarò, subinde, identidem, plae●mque, quotidic, quotannis, nunquam, unquam, ad●uc, etiam pro adhuc, hactenus, in-dies, in-horas, ut ●imùm, quum primùm, simul●c, simulátque. Vsque, Vsque. emporis & loci adverbium est: ut, Vsque sub obscurum ●ctis. Ab Aethiopia est usque hac. Est & ubi pro semper ●t continuè ponitur: ut, Vsque metu micuêre sinus. Aduerbia numeri, ut semel, bis, ter, quater, quinquies, Numer●. ●pties, vigesies, trigesies, quadragies, quinquagies, sep●agies, octogies, centies, millies, infinities. Ordinis sunt, Ind, deinde, hinc, dehinc, deinceps, Ordinis. ●uissimò, in-primis, postremò, primùm, iam-primùm, enique, demùm, tandem, ad-summùm. Aduerbia interrogandi sunt, Interrogandi. Cur, quamobrem, quare, quomodo, ecquid, quin pro cur non, num, quid i● quo, unde, quantum? Vocandi sunt, Vocandi. ô, heus, oho; & si qua sunt similia. Negandi; Negandi. ut, Haud, non, minimè, nequaquam, 〈◊〉 pro non, & similia. Affirmandi; Affirmandi. ut, Etiam, sic, quidni, sanè, prorsi●● nempe, nimirum, certè, profectò, adeò, planè, scilice. jurandi; jurandi. ut, Hercle, mehercule, medius-fidius, d●● fidius, Pol, aedepol, Castor, ecastor. Hortandi; Hortandi. ut, Agè, sodes, sultis, amabo, agédum, ●hódum, eia, agitè. Prohibendi; Prohibendi. ut, Ne, non. Optandi; Optandi. utinam, si, ô si, ô. Excludendi; Excludendi. ut, Modò, dummodò, tantummodò, s● jummodò, tantùm, solùm, duntaxàt, demùm. Congregandi; Congregandi ut, Simul, una, pariter, populatim, 〈◊〉 niversim, coniunctim, etc. Segregandi; Segregandi. ut, Seorsim, gregatim, egregiè, no●● natim, viritim, oppidatim, vicatim, privatim, speciati● bisariàm, trifariam, omnifariàm, plurifariàm, ostiati● Diversitatis; Diversitatis. ut, Aliter, secùs. Eligendi; Eligendi. ut, Potiùs, potissimùm, imò, satiùs. Intendendi; Intendendi. ut Valdè, nimis, nimiùm, immodicè, i● pendiò, impensè, prorsus, penitùs, funditùs, radicitù● omnino. Remittendi; Remittendi. ut Vix, aegrè, paulatim, sensim, pe●tentim. Concedentis; Concedentis. ut, Licèt, esto, demùs, sit ita, fit sanè. Negatae solitudinis; Negatae solitudinis. ut, Non solùm, non tantum, n● modò, nedum. Qualitatis; Qualitatis. ut, Doctè, pulchrè, fortiter, graviter. Quantitatis; Quantitatis. ut, Parùm, minimè, maximè, summ●● ad summùm, & similia. Comparandi; Comparandi. ut, Tam, quàm, magis, minùs, ma● mè, minimè, aequè. Rei non peractae; ut, Fermè, ferè, propè, Rei non peractae. propemodùm, tantùm, tantùm non, modò non. Demonstrandi; ut, En, ecce, sic. cùm dicimus, Demonstrandi. Sic ●cribito. Explanandi; ut, id est, hoc est, quasi dicas, putà, Explanandi. ut. putà, utpotè. Dubitandi; ut, Forsan, forsitan, fortassis, fortasse. Dubitandi. Euentus; ut, Fortè, casu, forte, fortuna. Euentus. Similitudinis; ut, Sic, sicut, sicuti, ita, item, itidem, Similitudinis. ●anquam, quasi, ceu, uti, velut, veluti. COMPARATIO. Aduerbia à nominibus adiectivis nata, Comparatio. & compa●ntur, & regunt casus comparativi & superlativi; ut, ●octè, doctiùs illo, doctissimè omnium. Similiter & quaedam alia; ut, Benè, meliùs, optimè. Malè, peiùs, pessimè. Saepè, saepiùs, saepissimè. Nu●er, nuperrimè; & similia. SPECIES. Species est duplex; Principalis, Species adverbiorum. quae exse originem abet; ut, Heri, cras. Derivativa est corum, quae nata sunt aliundè ut, Tur●●, à furor. Strictim, à stringo. Humaniter, ab humanus. Aliquando neutra adiectiva induunt formam Aduer●orum, ad Graecorum imitationem; ut, Recens, Nomina hun● adverbia. pro ●center. Torvum pro toruè. FIGURA. Figura est duplex. Simplex, ut Prudenter; Com●sita, ut Imprudenter. DE CONIUNCTIONE. COniunctio, est pars orationis, quae sententiarum clausulas aptè connectit. Accidentia Coniunctions. Coniunctioni accidunt, Figura, Potestas, & Ordo. FIGURA. Figura est duplex: Figura. Simplex, ut nam: Composita, ut námque. POTESTAS. Potestas, Potestas. id est, significatio, est varia; Aliae enim è coniunctionibus copulativae sunt; ut Et, ac, que, atque, quoque, etiam, item, itidem, cum & tum. Tum item geminarum: Tum. ut, Vir tum probus, tum eruditus. Huc spectant & his contrariae: ut Nec, neque, neu, néue. Hae quatuor sequentes, Et, que, nec, neque, cù● geminantur, Suspensivae. Suspensivae etiam vocantur, quòd aliu● semper expectari faciant: ut, Et fugit, & pugnat. Ne● sapit ista, nec sentit. Aliae Disiunctivae: Disiunctivae. ut Aut, vel, ve, seu, sive. At istae, cùm geminantur, Suspensivae ctiam vocantur: ut, Velscribit, vel dictat. Aliae discretivae: Discretivae. ut Sed, sed enim, at, ast, atqui, quidem, autem, quoque, scilicèt, caeterùm, verò, enimve●● quod si, verùm, porrò, quin. Aliae rationales, Rationales scu Illativae. seu illativae: ut Ergò, ideò, igit●● itaque, idcirco, quare, quamobrem, quocirca, proind● propterea, ob cam rem, care. Cicero. Ea re staim ●te Aristocritum misi. Aliae causales, Causales. id est, quae rationem praeced entis● ration is inferunt: ut Nam, námque, enim, etenim, quò● quia, quippe, utpote, siquidem, quando, quando●● dem, propterea quòd, quoniam, quatenus, & pro qu● Virgilius. Audieras, & fama fuit: pro nam, vel quia● it. Quô pro quia: ut Cicero, Non quô quicquam desit, quia valdè cupi●. Ouid. Crede mihi benè quilatuit, benè vixit, & intra Fortunam debet quisque manere suam: pro nam, vel q●● Aliae perfectivae, Perfectivae. seu absolutivae: ut Vtì, quo prô Ne & ut, pro Ne non. Terentius. Sed patris vim ut ●ueas ferre. Ne pro ut non. Cicero. Opera datur, iudicia ne fiant. Aliae continuativae: ut Si, sin, ni, nisi. Continuativae Aliae dubitativae: ut Ne, an, anne, num, nunquid, Dubitativae. ●trum, nécne. Aliae adversativae: ut Etsi, quanquam, quamuis, Aduersativae. li●ct, tametsi; & aliae id genus. Aliae redditivae earundem: ut Tamen, attamen, Redditivae. sedamen, veruntamen. Aliae diminutivae: ut Saltem, at, certè, vel: Diminutivae. ut Ne vel ●tum digitum discesseris. Aliae Electivae: ut Quàm, ac, atque, ut, Electivae. quando pro Quàm accipiuntur. Expletivae: ut Quidem, equidem, nimirum, aucem, Expletivae. ●ilicet, quoque, nam, profectò, verò, enimverò, sed, c●im, enim pro certè. Virgilius. Nam quis te iuvenum considentiffime nostras jussit adire domo●? Ter. At enim non sinam. Sunt dictiones, quae nunc Aduerbia, nunc Coniuntiones, nunc Praepositiones esse inveniuntur: ut Cum, Cum. ●uoties casui iungitur, Praepositio est. In genere, Coniunctiones adeò tenui discrimine ab ●duerbijs discernuntur, ut quàm saepissimè confundan●●r: ut Quando, proinde; & similia. ORDO. Ordo coniunctionum est triplex, nempe: Ordo coniunctionum. Praepositiws. Praepositiws, earum scilicer, que in sententiarum ex●rdio ponuntur. Subiunctiws, earum scilicot, Subiunctiws. quae secundum in clau●la, vel tertium, vel ad summum quartum locum oc●upant. Communis. Communis. Ex Coniunctionibus hae in primis praeponi solent: I am, quare, ac, ast; atque, &, aut, vel, nec, neque, si, quin, ●uatenus, sin, seu, sive, ni, nisi. Subiunctivae verò sunt: Subiunctivae quae. Quidem, quoque, autem, verò, enim. Et tres Enclyticae: Enclyticae. ut, Que, ne, ue: sic dictae, quòd accentum in praecedentem syllabam inclinent: ut, Horat. Ludere qui nescit, campestribus abstinet armis, Indoctusque pilae, disciue, trochiue quiescit. Sunt & aliae quoque voces aliquot Enclyticę: ut Dum, sis, nam, etc. Communes denique Communes. dicuntur, quae indifferenter & praeponi & postponi possunt, quales sunt reliquae ferè omnes, praeter praedictas: ut Equidem, ergo, igitur, saltem, tamen, quanquam, etc. DE PRAEPOSITIONE. PRaepositio, est pars orationis indeclinabilis, quae alijs orationis partibus, vel in Compositione, vel in Appositione praeponitur. Appontione: ut, Christus sedit ad dextram Patris. Compositione: ut, Adactum iuramentum adhibèndum admonuit. Quaedam praepositiones postponi suis casibus inucniuntur: Praepositiones postposi●ae suis casibus. ut, Cum, ut Quibuscum. Tenus, ut Pube tenus. Versus, ut Angliam versus. Vsque, ut Ad occidentem usque. Accidentia Praepositioni. Praepositioni accidit casuum regimen, sive constructio. Caetesùm in ijsdem casibus mira est signification●● varietas, quae non ●am regulis, quàm assiduo legendi, atque seribendi usu discenda est. Exempli causa: Secundùm, Secundum. aliud significat cùm dico, Secundùm a●rem vulnus accepit: id est, iuxta aurem. Aliud vero hic Secundùm Deum parentes amandisunt: id est, prox●● p●● Deum. Aliud in hac oratione: Secundùm quietem, sat●● ●ihi foelix visus sum: id est, in quiete, velinter quietem. Praepositiones Accusatiwm regentes. Ex praepositionibus istae accusativo casui adiunguntur. Ad. Ad Calendas Graecas. Apud. Virg. At benè apud memores veteris stat gratia facti. Ante. Horat.— dicíque beatus Ante obitum nemo, supremâque funera debet. Aduersus. Ne Hercules quidem adversus duos. Cis. Cis Thamesim sitae est Aetonia. Citra. Vltra. Hor. Est modus in rebus, sunt certi denique fines, Citra. Vltra. Quos ultra citraque nequit consistere rectum. Intra. Oui. Crede mihi, benè qui latuit, bene vixit, & intra Fortunam debet quisque manere suam. Extra. Plin. Ma. Extraomnen ingenij aleam positus Cicero. Circum, locale est: ut, Circum montem. Circa. Circa forum. Circa viginti annos. Circiter, tempus & numerum significat: ut, Circiter horam decimam. Caesar. Circiter duo millia desideratisunt. Contra. Ne contra stimulum calces. Erga. Princeps erga populum elemens. Inter. Hor. Multa cadunt inter calicem supremaque labra. Infra. Terent. Quem ego infra omnes, insimum esse puto. Supra. Sallust. Dux hostium cum exercitu supra caput est. juxta. Ter. Cùm lucubrando iuxta ancillas lanam faceres. Ob. Foeda mors ob oculos versabatur. Per. Hor. Impiger extremos currit mercator ad Indos, Per mare pauperiem fugiens, per saxa, per ignes. Prope. Prope urbem. Prope mortem. Praeter. Terent. Ita fugias, ne praeter casam. Propter. Aliquid mali propter vicinum malum. Post. Hor. O ciues ciues, quarenda pecunia primùm est, Virtus post nummos. Pe●●s. Ouid. Me penes est unum vasti custodia mundi. Trans. Hor. Coelum non animum mutant, qui trans mare curtunt. Praepositiones Ablatiwm regentes. A. Terent. A me nulla tibi arta est iniuria. Ab. Haec vocalibus praeponitur. Mimus. Ab alio expectes, alteri quod feceris. Abs. Terent. Abs quovis homine beneficium accipere, cùm opus est, gaudeàs. Absque. Terent. Absque eo esset. Absque pecunia miserè vivitur. Cum. Mimus. Damnum appellandum est cum mala fame lucrum. Clam. Clam patre. & Plaut. Clam patrem. Coram. Coram Senatures acta est. De. Sophistae rixantur de lana caprina. E. Quifalsum testimonium dixisse convictus erat, è saxo Tarpeio deijciebatur. Ex. Ex malis moribus bonae leges natae sunt. Pro. Mimus. Comes facundus in via, pro vehiculo est. Prae. Terent. Huic aliquid prae manu dederis. Sine. idem. Sine Cerere & Baccbo friget Venus. Tenus. Virg.— capuloque tenus ferrum impulit ira. Praepositiones utrique casui seruientes. Hae quatuor utrunque casum exigunt, Veriusque casus praeposi. ●●ones. sed diversa ferè significatione. In. Terent. In tempore veni, quod omnium rerum es● primum. sine motu. Ouidius. Inque domos superas scandere cura fuit. motum quodammodo innuit. Virg. Sub lucem exportant talathis, i paulò ante lucem. Idem.— vasto vidisse sub antro. Super. Virg. Super ripas Tyberis. Fronde super viri●● Subter. Subter terram. Densa subter testudine casus. Vi● Sunt & praepositiones, ●●●positio●es nunquam extra compositionem repertae. quae nunquam extra compofitionem inveniuntur, nimirùm: Am, ut Ambio, Di, ut Diduco, Dis. ut Distraho. Re, ut Recipi●. Se, ut Sepono. Con ut Condono. Con verò, quoties cum dictione à vocali incipiente componitur, amittit n: ut Coagmento, coëmo, comquino, cooperio. DE INTERIECTIONE. INteriectio, Interiectio. est pars orationis quae sub incordita voce subitò prorumpentem animi affectum demonstrar. Tot autem sunt interiectionum significationes, quot animi perturbatisunt motus. Exultantis: ut Euax, vah. Plaut. Euax, iurgio tandem uxorem abegi. Dolentis: ut Heu, hoi, hei, ô, ah. Ter. I intrò, hoi, bei. Virgilius. O dolor, atque decus magnum! Timentis: ut Hei, attat. Terent. Hei, vereor ne quid Andria apportet mali. Admirantis: ut Papè. Ter. Papè, nova figura oris. Vitantis: ut Apagè, apagésis. Terent. Apagésis, egon' formidolosus? Laudantis: ut Euge. Mar. Cito, nequiter, euge, beatè. Vocantis: ut Eho, oh, io. Terent, O, qui vocaris? Deridentis: ut Hui. Terent. Hui, tu mihi illam laudas? Ex improviso aliquid deprehendentis: ut Atat. Ter. Atat, data herclè mibi sunt verba. Exclamantis: ut Oh, proh, proh-nefas. Seneca. Oh paupertas foelix! Imprecantis: ut Malum, vae malum. Terent. Quid hoc (malùm) infoelicitatis est? Ridentis: ut Ha ha he. Terent. Ha ha he, defessa iam misera sum te ridendo. Silentium iniungentis: ut Au. Terent. Au, ne comparandus hic quidem ad illum est. Illud hic obseruandum est, Allae partes fiunt interiectiones. nomina quoque & verba quandóque interiectionis loco poni: ut apud Virgilium. Navibus infandum amissis. Cicero. Sed amabò te tura. Imo quaevis orationis pars, affectum animi inconditum significans, Interiectionis vice fungitur. Atque haec quidem de octo orationis partium Etymologis, quamlibèt crassa (quod aiunt) Minerva, tradita sunt pueris, tantisper dum ordinarijs in ludo operis ac pensis sub ferula defunguntur, abundè sufficere arbitramur. Quòd ficui tamen adlubescit quicquam his altiùs exactiusque perues●ig●re, hunc ad Grammaticorum evoluenda perserutand●que opera relegandum censemus. Quorum cùm magnus sit numerus, & quidem egregiè doctorum, nullum tamen novimus, cui vel propter eruditionis ac doctrin● prastantiam, vel propter praecipiendi claritatem elegantiamque Linacro nostro comparari posse videatur, nedum praeponi. DE CONSTRUCTIONE octo partium Orationis. ATque de octo quidem orationis partibus, carumque formis, quatenus ad Etymologiam a●tinet, hactenus dictum esto: deinceps de e●sdem, quatenus ad Syntaxim, quae Constructio dicitur, agemus. Est igitur Syntaxis, Constructio quid sit. debita partium orationis inter se compositio connexiòque, iuxta rectam Grammatices rationem. Ea verò est, qua veterum probatissimi, tum in se●bendo, tum in loquendo sunt usi. Caeterùm, Concordantly Grammatices. priusquam de partium orationis structura singulatim pertractemus, quaedam in genere de tribus Grammaticae concordantijs sunt paucis edisserenda. CONCORDANTIA Nominativi & Verbi. VErbum personale cohaeret cum Nominativo, ●●ima con●●●dantia. numero & personâ: ut, Nunquam sera est ad bones mores via. Fortuna nunquam perpetuò est bona. Nominativus ●baudi●us. Nominatiws primae vel secundae personae rarisaimè exprimitur, nisi causâ discretionis: ut, Vos damnastis: quasi dicat, praeterea nemo: autemphasis gratiâ; ut, Terentius. Tu es patronus, tu pater, si deseris tu, perimus: quasi dicat, praecipuè, & prae alijs tu patronus es. Ouidius. Tu dominus, tu vir, tu mibi frater eris. In verbis, quorum significatio ad hominestantùm pertinet, tertiae personae nominativus saepè subauditur: ut Est, fertur, dicunt, ferunt, aiunt, praedicant, clamitant, & in similibus: ut, Tetentius. Fertur atrocia flagitia designâsse. Ouid. Tequeferunt irae poenituisse tuae. Non semper vox casualis est verbo nominatiws, Verbum infinitum nominatiws Verbo. sed ●liquando verbum infinitum: ur, Plautus. Mentir● non est meum. Aliquando oratio: ut, Ouid. Adde quod ingenuas didicisse fideliter artes Emollit mores, nec sinit esse feros. Aliquando adverbium cum genitivo: ut, Partimvirorum ceciderunt in bello. Partim signorum sunt combusta. EXCEPTIO PRIMA. Verba infiniti modi, Accusatiuu● ante Verbum infinitum. pro nominativo accusatiwm ante se statuunt: ut, Te redijsse incolumem gaudc●. Te fa●ulam agere volo. Resolui potest hic modus per quòd & ut, ad hunc modum: Quòd tu redijsti incolumis, gaudeo. tu fabu●am agas, volo. Verbum inter duos nominativos, diversorum nume●orum positum, cum alterutro convenire potest: ut, ●er●nt. Amantium irae, amoris redintegratio est. ●uid.— quid enim nisi vota supersunt? ●dem. Pectora percussit, pectus quoquerobora fiunt. Virgilius.— nihil hïc nisi carmina desunt. EXCEPTIO SECUNDA. Impersonalia praecedentem nominatiwm non ha●ent: ut, Tade● me vita, Pertasum est coniugij: de quibus ●o loco. Nomen multitudinis singulare, quandoque verbo plurali iungitur: ut, Pars abi●re. Vterque deluduntur dolis. CONCORDANTIA Substantivi & Adictivi. ADiectivum cum Substantivo, ●●cunda con●ordantia. ge●ere, numero, & casu consentit: ut luvenal. Rara avis in terris, nigroque simillima cygno. Ad eundem modum participia & pronomina substantivis ad●ectuntur: ut, Ouidius, Donec eris foelix, multos numerabis amicos, Nullus ad amissas ibit amicus opes. Seneca. Non hoc primum pectora vulnus measenserunt, grauiera tuli. Aliquando oratio supplet locum substantivi: ut, Audito regem Doroborniam proficisci. CONCORDANTIA RELATIVI & Antecedentis. RElativum cum Antecedente concordat genere, Tertia concordantia. numero, & personâ: ut,— vir bonus est quis? Qui consulta patrum, qui leges iuraque seruat. Nec unica vox solùm, sed interdum etiam oratio ponitur pro Antecedente: ut, Terent. In tempore ad eam veni, quod omnium rerum est primum. Relativum inter duo Antecedentia diversorum generum collocatum, Nota. nunc cum priore convenit: ut, Valerius Maximus. Senatus assiduam stationem ●o l●●i peragebat, qui hodie Senaculum appellatur. Non procul ab eo flumine, quod Saliam vocant. Cic. Propiùs à terrâ lovis stella fertur, qua Phaethon dicit●●. Nunc cum posteriore: ut, Homines tuentur illum gl●bum, quae terra dicitur. Est lo● us in carcere, quod Tullianum appellatur. In coitu lunc, quod interlunium vocant. Aliquando Relatiwm, Exceptio. aliquando & Nomen adiectivum, respondet Primitivo, quod in Possessivo subin●elligitur: ut Terentius. Omnes omnia bona dicere, & ●audare fortunas meas, qui filium haberem tali ingenio praeditum. Ouid.— nostro● vidisti flentis occllos. Quoties nullus nominativus interseritur inter relativum & verbum, relatiwm etit verbo nominativus: Casus Relativi. ●●t Boëtius. Foelix, qui potuit boni Fontem visere lucidum. At si nominativus relativo & verbo interponatur, re●ativum regitur à verbo, aut ab aliâ dictione, quae cum verbo in oratione locatur: ut Ouid. Gratia ab officio, quod mora tardat, abest. Virgil. Cuius numen adoro. Quo●um optimum ego habee. Cui similem non vidi. Quo dignum te iudicavi. Quo meliùs nemo scribit. Quem videndo ●bstupuit. Lego Virgilium, prae quo caeteri poëtae sordent. SUBSTANTIVORUM constructio. QVum duo substantiva diversae significationis sic concurrunt, Oenitivus substant. ut posterius à priore possideri quodammodo videatur, tum posterius in genitivo ponitur: ●vt juvenalis. Crescit amor nummi, quantùm ipsa pecunia crescit. Rex pater patriae, Arma Achillit, Cultor agri. Proinde hic genitiws saepissimè in adiectivum possessivum mutatur: ut Patris domus, Paterna domus: Variatio substantivi in adiectivum. Heri filius, Herilis filius. Est etiam ubi in datiwm vertitur: ut Luc. de Cat. Vrbi paterest, urbique maritus. Herus tibi, mihi pater. EXCEPTIO. Excipiuntur quae in codem casu per Appositionem connectuntur: Appositio. ut Ovid Effodiuntur opes irritamenta ma●orum. Virg. Ignawm fucos pe●us à prasepibus arcent. Adiectiwm in neutro genere absolutè, hoc est absque substantivo positum, aliquando genitiwm postu●at: ut, Paululum pecuniae. Hoc noctis. Carul, Non videmu●●d manticae, quod in tergo est. juvenal. Quantum quisque suâ nummorum seruat in arcâ, Tantum habet & fidei. Ponitur interdum genitivus tantùm, ●●●●psis. nempe priore substantivo per Eclipsim subaudito: ut in huiusmodi locutionibus: Terentius. Vbi ad Dianae veneris, ito ad dextram. Ventum erat ad Vestae: utrobique subauditur templum. Virg. Hectoris Andromache: subauditur uxor. Idem. Deiphob● Glauci: subauditur filia. Terent. Huius video Byrrhiam: subaudi servum. LAUS ET VITUPERIUM. Laus & vituperium rei, varijs modis effertur, ac frequentiùs in ablativo, vel genitivo: ut, Vir nullâ fide. Ouidius. Ingenüi vultus puer, ingenüíque pudoris. OPUS ET VSUS. Opus & Vsus ablatiwm exigunt: ut Cicero. Autho● ritate tuâ nobis opus est. Gellius. Pecuniam, qua sibi nihil esset usus, ab ijs quibus sciret usui esse non accepit. Opus autem adiectiuè pro Necessarius quandóque poni videtur, Opus adiectiue. variéque construitur: ut, Cicero. Dux nobis & author opus est. Idem. Dicis nummos mihi opus esse ad apparatum triumphi. Terent. Alia, quae opus sunt, para. Cicero. Sulpitij operam intelligo ex tuis literis, tibi multùm opus non fuisse. Adiectivorum Constructio. GENITIWS. A Diectiva quae desiderium, Constructio adiectivorum notitiam, memoriam, atque ijs contraria significant, genitivum adsciscunt: ut Plinius. Est natura hominum n●uitatis avida. Virg. Mens futuri praescia. Idem. Memor esto brevis aevi. Terent. Imperitos rerum, educatos liberè, in fraudem illicis. Sillius. Non sum animi dubius, sed devius aequi. Cicero. Gracarum literarum rudis. Adiectiva verbalia in ax, Verbalia in ax. etiam in genitiwm ferun●ur: ut Audax ingenij. Ouid. Tempus edax rerum. Sene●a. Virtus est vitiorum sug●x. Horat. Vtilium sagax. Idem. Propositi tenax. Virgilius. Yam ficti prauíque tenax, quàm ●uncia veri. Plaut. Pecuniarum petax, etc. Ingens praeterea adiectivorum turba, nullis certis re●ulis obstricta, casum patrium postulat. Quorum far●aginem satis quidem amplam congesserunt Linacrus & Despauterius. Tu verò crebrâ lectione ea tibi reddes ●dmodum familiaria. Nomina partitiva, aut partitiuè posita: Interrogativa ●●edam, & certa numeralia, genitivo, à quo & genus ●utuantur, gaudent: ut Cicero. Quanquam te Marce ●li annum iam audientem Cratippum, idque Athenis, a●undare oportet praeceptis institutisq, Philosophiae propter ●mmam & doctoris authoritatem & urbis: quorum, alter 〈◊〉 scientiâ augere potest, altera exemplis. ●trum horum mavis, accipe. ●uidius. Quisquis fuit ille deorum. ●erent. An quisquam bominum est aequè miser, ut ego? ●ngilius.— diuûm promittere nemo auderet. ●esfratrum. Quatuor iudicum. Sapientûm octavus quis ●●rit, nondum constat. ●imus regum Romanorum faeit Romulus. In alio ●amen sensu ablatiwm exigunt cum praepotione: ut, Primus ab Hercule. Tertius ab A●nea. In alio vero sensu darivum: ut Virgilius.— nulli pie●te secundus. Vsurpantur autem & came his praepositionibus: E, de, 〈◊〉, inter, ante: ut Ouidius. Est deus è vobis alter. ●em. Solus de superis. Virgilius. Primus inter omnes. ●em. Primus ibi ante omnes magnâ comitante cateruâ, Laosoon ardens summâ decurrit ab arce. Interrogatiwm & eius redditiwm, Interrogatiwm. eiusdem casus & ●mporis erunt: ut, Quarum rerum nulla est satietas? Di●tiarum. Quid rerum nu●t geritur in Angliâ? Consulitur 〈◊〉 resigione. Fallit haec regula, Exceptio. quoties Interrogatio fit per cuius, ia, ium: ut, Cuium pecus? Laniorum. Aut per dictionem variae syntaxeos: ut, Furtíne accusas, an homicidij? Vtroque Fallit denique cum per possessiva, Meus, tuus, suus, etc. respondendum est: ut, Cuius est hic Codex? Meus. Comparativa & superlativa, Comparativa & superlariva. accepta partitiuè, genitiwm, unde & genus sortiuntur, exigunt. Comparativum autem ad duo, superlativum ad plura refertur: ut, Manuum fortior est dextra. Digitorum medius est longissimus. Accipiuntur autem partitiuè, cum per E, ex, aut inter exponuntur: ut, Virgilius poëtarum doctissimus: id est, ex poëtis, vel inter poëtas. Comparativa, cùm exponuntur per quàm, ablativum adsciscunt: ut Horatius. Vilius argentum est auro, virtutibus aurum, id est, quàm aurum, quàm virtutes. Adsciscunt & alterum ablatiwm, qui mensuram excessûs significat: ut, Cicero. Quantò doctior es, tantò te geras submissiùs. Tantò, quantò, multò, longè, aetate, natu, utrique gradui apponuntu●: ut Catul. Tantò tu pessimus omnium poëtae. Quantò tu optimus omnium patronus. Eras. Nocturnae lucubrationes longè periculosissimae habentur. Longè caeteris peritior es, sed non multò melior tamen. juvenal. Omne animi vitium, taniò conspectius in se Crimen habet, quantò maior qui peccat habetur. Maior & maximus aetatc. Maior & maximus natu. DATIWS. A diectiva quibus commodum, Commodum, incommo●um, etc. incommodum, similitudo, dissimilitudo, voluptas, summissio, aut relatio ad aliquid significatur, in datiwm transeunt: ut, Virgilius. Sis bonus ô foelixque tuis. Martial. Turba gravis paci, placidaeque inimica quieti. E● finitimus oratori poëta. Ouid. Qui color albus erat, nu●● est contrarius albo. Martial. jucundus amicis. Omnibus supplex. Horatius. Si facis ut patriae sit idoneus, vtilisagro. Huc referuntur adiectiva, Composita cum con. ex Con praepositione composita: ut Contubernalis, commilito, conservus, cognarus, etc. Quaedam ex his quae similitudinem significant, Nota: q. quaedam quae simil. gaudent Gen. etiam genitivo gaudent: ut, Lucanus. Quem metuis, par huius erat. Terentius. Patres aequum esse censent, nos iamiam à pueris ●llicò nasci senes, neque illarum affines esse rerum, quae fert adolescentia. ●dem. Domini similis es. Auson. Mens conscia recti. Virgilius. Praeterea regina tui fidiss●na dextrâ Occidit ipsa suâ. Communis, alienus, immunis, Com. alienu● immunis, varijs cas●serv. varijs casibus serui●nt: ut Cicero. Commune animantium omnium est conunctionis appetitus, procreandi causa. Mors omnibus com●unis. Hoc mihi tecum commune est. ●alust. Non aliena consilij. Seneca. Alienus ambitioni. ●●cero. Non alienus à Scaevolae studijs. ●uid.— vobis immunibus huius Esse mali dabitur. ●linius. Caprificus omnibus immunis est. ●nmunes ab illis malis sumus. Natus, commodus, incommodus, utilis, inutilis, Natus, com. etc. interdum accus. cum praepo. adiung. Verbalia in bilis, & parti. in dus, dat. gaud. Magnit. mensura in accus. Interd. in ab●. ve●mens, aptus, interdum etiam accusativo cum prae●sitione adiunguntur: ut Cicero, Natus ad gloriam. Verbalia in bilis, accepta passiuè, ut & participia, 〈◊〉 potiùs participialia in dus, dativo adiecto gaudent: Martial. ô mihipost nullos Iuli memorande sodales. ●tius.— nulli penetrabilis astro Lucus erat. ACCUSATIWS. Magnitudinis mensura subijcitur adiectivis in ac●atiuo: ut, Gnomon septem pedes longus, umbram non ●pliùs quatuor podes longam reddit. Interdum & in ablativo: ut, ●umella. Fon● latus pedibus tribus, altus triginta. Interdum etiam & genitivo: Interdum in ●en. ut Columel. In morem hortiareas latas pedum denûm, longas pedum quinquagenûm facito. ABLATIWS. Adiectiva quae ad copiam, ●opia & ino●a. egestarémue pertinent, interdum ablativo, interdum & genitivo gaudent: ut, Plautus. Amor & melle & felle est foecundissimus. Horat. Dives agris, diues positis in foenore nummis. Virgilius. At fessae multâ referunt se nocte minores, Cr●ra thymo plena. Idem. Quae regio in terris nostri non plena laboris? Idem. Dives opum, diues pictaī vestis & auri. Persius. ôcuruae in terras animae, & coelestium inanes! Expers fraudis. Gratiâ boatus. Nomina diversitatis, ●●●ers●as. ablatiwm sibi cum praepositione subijciunt: ut Virgilius. Alter ab illo. Aliud ab hoe. Diversus ab isto. Nonnunquam ctiam datiwm: ut, Huic diu●●sum. Adiectiva regunt ablativum significantem causam● ut, Causa rei. Pall dus irâ Ineurvus senectute. Livida armis brachi● Trepidus morte futu● â. Forma vel modus rei adijcitur nominibus in ablativo: Modus rei. ut Facies miris modis pallida. Nomine Grammati●●● re barbarus. Cicero. Sum tibi naturâ parens, praeceptor consilijs. Virgilius. Troianus origine Caesar. Spe diues, re pauper. S●● rus natione. Dignus, Oignus, etc. indignus, praeditus, captus, contentus, ●● torris, auferendi casum adiectum volunt: ut, Terentius. Dignus es odio. Qui filium haberem tali in●nio praeditum. Virg. Atque oculis captifodêre cubilia ta● Idem. Sorte tuâ contentus abi. Horum nonnulla genitiwm interdum vendicant●● Oui dius. ●xceprio. Militia est operis altera digna tui. Vir. Descendam magnorum haud quaquam indignaue auor● Pronominum Constructio. MEi, tui, sui, nostrî, vestrî, genitivi primitivorum, Quando primitivis, quando possessiun utendum. ponuntur cum passio significatur: ut, Languet desiderio tui. Ouid. Parsque tui latitat corpore clausa meo. Imago nostrî. Meus, tuus, suus, noster, vester, adijciuntur, cùm actio vel possessio reidenotatur: ut, Favet desiderto tuo. Imago nostra, id est, quam nos possidemus. Nostrûm & vestrûm genitivi, sequuntur distributius, Nostrûm & vestrûm. partitiva, comparativa, & superlativa: ut, umisquisque vestrûm. Nemo nostrûm. Ne cui vestrûm sit mirum. Maior vestrûm. Maximus natu nostrûm. Haec possessiva, Mcus, tuus, suus, noster & vester, Genitivi post possessiva. hos genitivos post sc recipiunt, Ipsius, solius, unius, duorum, trium, etc. omnium, plurium, paucorum, cuiusq● & genitivos participiorum, quae ad genitiwm primitivi in possessivo inclusum referuntur: ut, Ex tuo ipsius animo coniecturam feceris. Cicer. Dico meâ unius operâ Rempublicam esse liberutam. Idem. Meum solius peccatum corrigi non polest. Eras. Noster duorum eventus ostendat, 〈◊〉 gens sit melior. Insuâ cuiusque laude praestantior. Nostrâ, ●●●nium memoriâ. Brutus ad Cicer. Vestris paucorum respondet laudibus. Hor.— scripta Cùm mea nemolegat, vulgo recitare timentis. Sui & suus reciprocasunt, hoc ost, Reciproca. semper reflectuntur ad id, quod praecessit in eâdem oratione: ut, Petrus nimiùm admiraturse. Parcit erroribus suis. Aut annexâ per copulam: ut, Magnopere Petr●●● at ●ne se deseras. Ipse, Ipse. ex pronominibus solum trium perion●rum signification em repraesentat: ut, Ipse vidi, Ipse videris, Ipse dixit. Et nominibus pariter ac pronominibus adiungitur: ut, Ipse ego, Ipse ille, Ipse Hercules. Idem, etlam omnibus personi iungi potest: Idem. ut Ego idem adsiem. Terentius. Idem has nuptias perge facere. Vngil.— idem iungat vulpes, & mulgeat hircos. Haec demonstrativa, Hie, ille, iste. Hic, Ille, Iste, sic distinguuntur: Hic, mihi proximum demonstrat. Iste, cum qui apud te est. Ille, cum qui ab utroque remotus est, indicat. Ille, Ille & Iste. tum usurpatur, cum ob eminentiam rem quampiam demonstramus: ut, Alexander ille magnus. Iste, vero ponitur, quando cum contemptu rei alicuius mentionem facimus: ut Terentius. Istum aemulum quoad poteris, ab eâ pellito. Hic & Ille, Hic & Ille. cum ad duo anteposita referuntur, Hic, ad posteriùs & propius: Ille, ad prius & remotius propriè ac usitatissimè referri debet: ut Colum. Agricolae contrarium est pastoris propositum: ille quàm maximè subacto & purosolo gaudet, hic novali graminosoque: ille fructum è terrâ sperat, hic ê pecore. Est tamen ubiè diverso pronomen Hic, ad remotius suppositum referri invenias, & Ille, ad proximius. VERBORUM CONSTRUCTIO. Nominativus post Verbum. VErba substantiva, Nominatiws utrinque. ut Sum, forem, fio, existo: verba vocandi passlua, ut nominor, appellor, dicor, vocor, nuncupor, & ijs similia: ut, Scribor, salutor, habeor, existimor ●item verba gestus, ut Sedeo, dormio, cubo, incedo, curro, utrinque nominativum expetunt: ut, Deus est summum bonum. 〈◊〉 vocantur nani. Fides religionis nostrae fundamentu●● 〈…〉. Malus pastor dormit supinus. Lactantius. Homo incedit crectus in coelum. Deniqueomnia forè verba post se nominatiwm habent adiectivi nominis, Nota gene●●sis. quod cum supposito verbi, casu, genere, & numero concordat: ut, Rex mandavit primus extirpari haeresin. Pij orant taciti. Infiniti yerbi ●●nstructio. Bonidiscunt seduli. Infinitum quoque utrinque cosdem casus habet, przcipuè cum verba optandi, eisque similia accedunt: ut, Hycrita cupit videri iustus. Hypocrita cupit se videri iustum. ●alo diues essè quam haberi. Malo me diuitem esse quàm haberi. ●audianus. Vivitur exiguo meliùs.— natura beatis Omnibus essè dedit siquis cognoverit uti. ●artialis. Nobis nonlicet esse tam disertis, vel disertos. ●rentius. Expedit bonas esse vobis. ●uidius. Quo mihi commisso non licet esse piam. Quamvis in his postremis exemplis subaudiuntur cusativi ante verba infinita: Nota. Nos esse disertos. Vos esse ●as. Me esse piam. GENITIWS POST VERBUM. Vm genitiwm postulat, Possessio, etc. quoties significat possessionem, aut ad aliquid pertinere: ut, ●gilius.— pecus est Meliboei. ●cero. Adolescentis est maiores naturevereri. ●●g.— regum est Parcere subiectis, & debellare superbos. Excipiuntur hi nominativi, meum, tuum, suum, Exceptio. no●m, vestrum, humanum, belluinum, & similia: ut, ●n est meum contra authoritatem Senatus dicere. ●●entius. Eia, haud vestrum est iracundos esse. ●manum est irasci. Athîc subintelligi videtur officium, Officium. quod aliquando ●m exprimitur: ut Terent. Tuum est officium has be●t adsimules nuptias. ●erba aestimandi genitivis gaudent: ut, Aestimandi verba. Plurimi passim ●●ecunia. Pudor parui penditur. Nibili, vel pro nibilo ba●ur literae. ●at. Pluris opes nunc sunt, quàm prisci tempor is annis. AEstimo vel genitivum, vel ablativum adsciscit: ut, ●erius Maximus. Non huius te aestimo. Magno ubique ●us aestimanda est. Flocci, nauci, nihili, pili, assis, huius, teruntij, his ver●estimo, pendo, facio, peculiariter adijciuntur: ut, Ego 〈◊〉 floccipendo. Nec huius facio, qui me pili aftimat. Singularia sunt ista, Aequi boni consulo. Aequi boni facio, id est, in bonam accipio partem. Verba accusandi, Accusandi verba. damnandi, monendi, absoluendi, & consamilia, genitiwm postulant, qui crimen sig●●ficet: ut, Plaut. Qu● alterum incusat probri ipsum se●●●uerioportet. Cicero. Etiam sceleris cond mnat generum suum. Ouid. Parce tuum vatemsceleris damnare Cupid. Admoneto illum pristinae fortunae. Furti absolutus est. Vertitur hic genitiws al quando in ablatiwm, Exceptio. vel cum praeposuione, vel sine praepositione: ut Cic●: o● Simo in me iniquus es iudex, condemnabo codem ego te crimi●● Gellius. Vxorem de pudicitiâ graviter accusavit. Cicero. Putavi cá de re admonendum esse te. V●erque, Exceptio. nullus, alter, neuter, alius, ambo, & super, latiws gradus, non nisi in ablativo id genus verbi● subdunt●: ut, Accusas furti, an stupri, an utróque? 〈◊〉 de utróque? Ambobus, vel de ambobus? Neutro, vel 〈◊〉 neutror De plur mis simul accusaris. Satago, Satago, etc. misercor, miseresco, genitiwm admittu●● ut Terent. Is rerum suarum satagit. Vi gil.— oro miserera laborum Tantorum, miserere animi non digna ferentis. Statius. Et generis miseresce tui. At misereor & miseresco, Exceptio. rariùs cum dativo legu●tur: ut Seneca. Huic succurro, buic misereor. Boetius. Dilige iure bonos, & miseresce malis. Reminiscor, Reminiscor, etc. obliviscor, memini, genitivum aut 〈◊〉 cusatiwm desiderant: ut, Datae fidei reminiscitur. Proprium est stultitiae, aliorum vitia cernere, obliuiscisu● T●r. Facian ut meique, ac huius diêi, ac loci semper memine● Plautus. Omnia quae curantsenes, meminerunt. Memini de hac re, de armis, de te, id est, mentionem s●● Potior, Potior. aut genitivo aut ablativo iungitur: ut Plaut. Romani signorum & armorum potitisunt. Virg. Egressi optarâ Troës potiuntur arenâ. DATIWS POST VERBUM. OMnia verba acquisitiuè posita, Verba acquirendi. adsciscunt datiwm eius rei, cui aliquid quocunque modo acquiritur: ut ●●aut. Mihi is●îc nec seritur, nec metitur. V●gil. Nescio quis tener●s oculus mibifascinat agnos. Huic regulae appendent varij generis verba. In primis, Commodum & incommodum. verba significantia commodum aut incommodum regunt datiwm: ut Virgil. Illa seges demùm cotis respondet avari Agricolae. Non potest mih● commodare, nec incommodare. Idem.— validis incumb te remis. Suam eruditionem tibi acceptam fert. Ex his quaedam efferuntur etiam cum accusativo: Exceptio. ut Cicero. Vnum studetis omnes, unum sentitis. Plautus. Si ca memorem, quae ad ventris victum conducunt, mora est. Cicero. In haec studia moumbite. Naturáne plus ad eloqueatiam confer at, an doctrina. Fessum quies plurimùm invat. Verba comparandi regunt datiwm: Verba comparandi. ut Virg. sic paruis componere magna soleham. Fratri se & opibus & digratione adaequavit. Interdum additur ablativus cum praeposidone: ut, Comparo Virgilium cum Homero. Aliquando accusativus cum praepositione Ad: ut, Si ad ●um comparatur nibil est. Verbadandi & reddendi, regunt dativum: ut, Verba dandi. Fortuna multis nimium dedit, nulli satis. Ingratus est qui gratiam benè merenti non repo●it. Haec variam habent constructionem: Varia constructio. Dono tibi hoc muaus, dono●e hoc munere. Cicero. Huic rei aliquid remporis impertias. Terentius. Pl●rimâ salute Parmenonem summum suum impertit Gnato. Aspersit mihi labem: Aspersit me labe. Instravit equo penulam: Instravit equum penulâ. Ouid. piget insido consulüisse viro: id est, dedisse consilium, vel etiam prospexisse. Lucanus. Rectoremque ratis de cunctis consulit astris, id est, petit consilium. Consule saluti tuae, id est, prospice. Ter. Pessimè istuc in te atque in illum consulis. i statuis. Metuo, timeo, formido tibi, vel de te. i sum sol citus pro te. Metuo, timeo, formido te, vel à te: scilicet, ne mihi noceas. Verba promittendi ac soluendi, Verba promittendi. regunt datiwm: ut, Cicero. Haec tibi promitto, ac recipio sanctissimè esse obseruaturum. Cicero. Aes alienum mihi numeravit. Verba imperandi & nunciandi, Verba impetandi. datiwm requirunt: ut Hor. Imperat aut seruit collecta pecunia cuique. Idem. Quid de quoque viro, & cui dicas, saepe caveto. Dicimus, Varia constructio. tempero, moderor tibi, & te. Refero tibi & ad te. Item. Refero ad senatum, id est, propono. Scribo, mitto tibi, & ad te. Do tibi literas, ut ad aliquem feras. Do ad te literas, id est, mitto ut legas. Verba fidendi datiwm regunt: Verba sidendi ut Horatius. — vacuis committere venis, Nil nisi lene decet. Mulieri ne credas, ne mortuae quidem. Verba obsequendi & repugnandi dativum regunt: Verba obsequendi. ut Semper obtemperat pius filius patri. Quae homines arant, navigant, aedificant, virtuti omnia parent. Ipsum hunc orabo, huic supplicabo. Persius.— venient: occurrite morbo. Ignavis precibus fortuna repugnat. At ex his quaedam cum alijs casibus copulantur: 〈◊〉 con●●●●ctio. ut, Ad amorem nihil potuit accedere. Hoc accessit meis malis. Illud constat omnibus, seu inter omnes. Terentius. Haec fratri mecum non conveniunt. juvenal.— Saevis inter se convenit ursis. Ausculto tibi, id est, obedio. Ausculto te, id est, and o. Adamas dissidet magneti, seu cum magnete. ●●tat cum illo, & Graecanicè, illi. Nolipugnare duobus, id 〈◊〉, contra duos. ●●gilius.— tudic mecum quo pignore certes. Verba minandi & irascendi regunt datiwm: ut, Verba minandi. V●●que mortem minatus est. Terentius. A dolescenti nibilest ●●dsuccenseat. Sum cum compositis praeter possum, exigit datiwm: Sum. Rexpius est Reipublicae ornamento. Mihi nec obest, nec dest. Horat. Multa petentibus desunt multa. Datiwm postulant Verba composita cum his praepositionibus. Prae. Cicer. Ego meis maioribus virtute praeluxi. Verba composita. Sed Praeeo, praeuinco, praecedo, praecurro, praeuer 〈◊〉, accusativo iunguntur. Ad. Albo gallo ne manum admoliaris. Con. Conducit hoc tuae laudi. Conuixit nobis. Sub. Terent. Subolet iam uxori quod ego machinor. Ante. Cic. In●quissimam pacem iustissimo bello antefero. Post. Posthábeo, postpono famae pecuniam. ●gil. Postposuitamen illorum mea seria jude. ●●entius dixit: Quisuu●: commodum postbabuit prae meo ●modo. Ob. Terent. Quum nemini obtrudi potest, itur ad me. ●n. Impendet omnibus periculum. ●nter. Cicero. Ille buic negotio non interfuit modò, fed ●m praesuit●. ●auca ex his mutant datiwm aliquoties in alium ca●: Varia constructio. ut Quintilian 〈◊〉 Praestat ingenio alius alium. Mul●irorum anteit sapientiâ. Terent. In amore haec insunt ●a. Plinius. Interdico tibi aquâ & igni. ●st pro habeo datiwm exigit: Est pro habeo. ut ●sius. Vellesuum cuique est, nec voto vivitur uno. ●gil. Est mihi namque domi pater, est iniusta noverca. ●uic consine est suppetit: Suppetit. ut, ●●at. Pauper enim non est, cuirerum suppetit usus. Sum, Gemin. dativ. cum multis alijs, geminum adsciscit dativum● ut, Exitio est avidis mare nautis. Sperato as tibtlaudi fore, quod mihi vitio vertis? Nemo sibi Mimos accipere debet favori. Est ubi hic dativus, Dativus festivitatis. tibi, aut sibi, aut c●iam mihi, nu●lâ necessitatis, at festivitatis potiùs causâ additur: ut Ego tibi hoc effectum dabo. Ter. Expedi mihi hoc negotium. Suo sibi hunc iugulo glodi● ACCUSATIWS POST VERBUM VErba transitiva cuiuscunque generis, Verba tranfitiva. sive activi, ●●ue communis, sive deponentis, exigunt accusa●● vum: ut Horatius. Percontatorem fugito, ●am garrul● idem est. Idem. Nec retinent patulae commissa fideliter ●●res. Virg. In primis venerare deos. Aper agros depopula●● Quinetiam verba, Neutra tranfitiva. quamlibet alioqui intransitiva a●● absoluta, accusativum àdmittunt cognatae significati●nis: ut Cicer. Tertiam atatem hominum vivebat Nestor. Virgil.— longam incomitata videtur Ire viam. Plautus. Duram seruit seruitutem. Hunc accusarivum mutant autores non rarò in a● lativum: ut Plaut. Diu videor vitâ vivere. Ire rectâ 〈◊〉. Suetonius. Morte obijt repentinâ. Sunt quae figuratè accusativum habent: ut, Virgil.— nec vox hominem sonat, ô dea certè. juvenal. Qui Curios simulant, & Racchanalia viunnt. Horat. Pastilloes Rufillus olet, Gorgonius ●●●cum. DVO ACCUS ATIVI. Verbarogandi, docendi, vestiendi, duplicem reg● Accusativum: Verba rogandi, etc. ut, Tu modò posce Deum veniam. Dedo●te istos mores. Ridiculum est te me admonere istud. Terent. Induit se calceos, quos priùs exuerat. Rogandiverba, Exceptio. interdum mutant alterum ac●● tivum in ablatiwm: ut Virgil. Ipsum obtestemur, veniamque oremus ab ipso. Terent. Sussicionem istam ex illis quaere. Vestiendi verba interdum mutant alterum accusatium in ablativum vel dativum: Exceptio. 2. ut, Induo te tunicâ, vel ●ibi tunicam. ABLATIWS POST VERBUM. QVoduis verbum admittit ablativum significantem instrumentum, aut causam, aut modum actionis. INSTRUMENTUM. 〈◊〉, Doemona non armis, fed morte subegit Iësus. Horat. Naturam expellas furcâ licèt, usque recurret. ●irgilius. Hi iaculis, illi certant defendere saxis. CAUSA. ●erent. Gaudeo (ita me dij ament) gnati causâ. ●ehementer irâ excanduit. ●orat. Invidus alterius rebus macrescit opimi●. MODUS ACTIONIS. 〈◊〉, Mirâ celerit aterem peregit. ●uvenal. Invigilate viri, tacito nam tempora gressu Diffugiunt, nulloque sono convertitur annus. Duidius. Dum vires, anmque sinunt, tolerate laborem, I am veniet tacito curua senecta pede. Ablativo causae & modi actionis aliquando additur ●raepositio: Exceptio. ut, Baccharis prae ebrietate. ●ummâ cum humanitate tractavit hominem. Quibuslibet verbis subijcitur nomen pretij in ablati●o casu: ut, Nomen precii. Teruntio, seu vitiosâ nuce non emarim. ●iuius, Multo sanguine ac vulneribus ea victoria stetit. Vili, paulo, minimo, magno, nimio, plurimo, Vili, etc. dimi●io, duplo, adijciuntur saepe sine substantivis: ut ●erent. Redime te captum quàm queas minimo, Vili ve●it triticum. ●eneca. Constat paruo fames, magno fastidium. Excipiuntur hi genitivi sine substantivis positi: Exceptio. Tan●, quanti, pluris, minoris, tantidem, quantivis, quantilibet, quanticunque: ut Cicero. Tanti eris alijs, quanti tibi fueris. Non vendo pluris quàm alij, fortasse etiam minori●. Ouidius. Vix Priamus tanti, totaque Troia fuit. Sin addantur substantiva, in ablativo efferuntur: ut, Aul. Gel. Tantâ mercede docuit, quintâ hactenùs nemo, Minoriprecio vendidi, quàm emi. Valco, Valco. etiam interdum cum accusativo iunctum reperitur: ut Varro. Denarij dicti, quòd denos aeris valebant: quinarij, quòd quinos. Verba abundandi, Verb a abundandi. implendi, onerandi, & bis diversa, ablativo gaudent: ut, Terentius. Amore abundas Antipho. Malo virum pecuniâ, quàm pecuniam viro indigentem. Salustius. Sylla omnes suos divitijs explevit. Terentius. Hoc te crimine expedi. Cicero. Homines nequissimi, quibus te onerant mendacijs? Virgilius. Ego hoc te fasce levabo. Sallust. Aliquem familiarem suo sermone participavit. Ex quibus quaedam nonnunquam etiam in genitivum feruntur: Exceptio. ut Virgilius. Quàm diues nivei pecoris, quàm lact●s abundans? Terent. Quasi tu huius indigeas patris. Quid est quod in hac causâ defensionis egeat? Virg. Implentur veteris Bacchi pinguisque ferinae. Idem. Postquam dextra fuit caedis saturata. Cicero. Omnes mihi labores leues fuêre, praeterquam tui carendum quòd erat. Paternum servum sui participavit consilij. Fungor, Fungor, etc. fruor, utor, & similia, ablativo iunguntur● ut Cicero. Qui adipisciveram gloriam volunt, iustitiae fungantur officijs. Optimum est alienâ frui insaniâ. In re mal● animo si bono utare, iuvat. Virg. Aspice venturo laetentur ut omnia seclo. Caesar. Qui suâ victoriâ tam insolenter gloriarentur. Ho●at. Diruit, aedificat, mutat quadrata rotundis. Vesco● carnibus. Virg. Haud equidem tali me dignor honore. Terentius. malis gaudeat alienis. Plaut. Exemplorum multitudine supersedendum est. Macrobius. Regni eum societate numeravit. Plautus. Communicabo te semper mensâ meâ. Prosequor te amore, laude, honore, etc. i amo, Prosequor. Afficio. lau●o, honoro. Afficio te gaudio, supplicio, dolore, etc. ●d est, exhilaro, punio, contristo. Mercor, cum adverbijs, benè, malè, meliùs, peiùs, Mereor. op●mè, pessimè, ablativo adhaeret cum praepositione De●, De me nunquam bènè meritus es. ●…asmus de linguâ Latinâ optimè mèritus est. ●…tilina pessimè de Republicâ meruit. Quaedam accipiendi, distandi, & auferendi Verba, Verba accipiendi. ●latiuum cum praepositione optant: ut, Isl●●c ex mul● iampridem audiveram. Luc. A trepida vix abstinct ira agistro. Nasci à principibus fortuitum est. Procul abest ab●be Imperator. Vertitur hic ablativus aliquando in dativum: Exceptio. ut ●rat. Vivere si rectè nescis, discede peritis. ●…nd. Est virtus placitis abstinuisse bonis. ●●rgil. Heu fuge nate Deâ, teque his ait eripe flammis. Verbis quae vim comparationis obtinent, Verba comparationis. adijcitur lativus significans mensuram excessus: ut, Deforme exmabat. quos dignitate praes●aret, ab ijs virtutibus superari. Quibuslibet verbis additur ablatiws absolutè sump●●: ut, Imperante Augusto, natus est Christus: Ablat. absolutus. Imperante ●erio, crucifixus. juvenalis. Credo pudicitiam, Satur●ege, moratam In terris. ●desperandum Christoduce, & auspice Christo. ●n Maria, audito Christum venisse, cucurrit. Verbis quibusdam additur auferendi casus per Sy●●cdochen, & poeticè accusativus: ut, Synecdoche. Aegrotat animo gi●, quàm corpore. Candet dentes. Rubet capillos. Quaedam tamen efferuntur in gignendi casu, ut, Exceptio. surdè facis, qui angas te animi. animatus pendet animi. Desipiebam mentis. Plaut. Discrucior animi, quia ab domo abeundum est mihi. Eidern verbo diversi casus diversae rationis appon● possunt: Diversi casus. ut, Dedit mihi vestem pignori, te praes●nte, propriâ manu. Passivis additur ablativus agentis, Passivorum constructio. sed antecedente praepositione, & interdum dativus: ut, Horatius.— laudàtur ab his, culpatur ab illis. Cicero. Honesta bonis viris, non occulta petuntur. Quorum participia frequentiùs dativis gauden● ut Virgilius. Nulla tuarum audita mihi, nec visa sororum. Horat. Oblitusque meorum, obliviscendus & illis. Caeteri casus manent in passivis, qui fuerunt activorum: ut, Accusaris à me furti. Habeberis ludibrio. D●doceberis à me istos mores. Privaberis magistratu. Vapulo, Constructio neutro-pass. venco, liceo, exulo, fio, neutro-passina, passivam constructionem habent: ut, A praeceptore ●apul●bis. Malo à ciue spoliari, quàm ab hoste venire. Quid fic● ab illo? Virtus paruo pretio licet omnibus. ●ur à convin●● exulat philosophia? Quibusdam tùm verbis, Infinitorum constructio. tùm adiectivis, familiarite subijciuntur verba infinita: ut, Virgilius.— I●vat usque morari, & conferre gradum. Ouid. Dicere quae puduit, scribere iussit amor. Martial. Vis sieri diues Pontice? nil cu●ias. Virg.— & erat tum dignus amarj. Horat. Audax 〈◊〉 perpeti, Gens humana ruit pervetitum nesat. Ponuntur interdum figuratè, Eclipsis. & absolutè verba i●●●nita: ut, Haeccine fieri flagitia? subauditur decet, opo●tet, pa● est, aequum est, aut aliquid simile. Virg. Criminibus terrere novis, hinc spargere voces In vulgum ambiguas, Euallage. & quaerere consci●s arma. id est, terrebat, spargebat, quaerebat. DE GERUNDIIS. GErundia sive Gerundivae voces, Gerundia. & supina, regucasus suorum verborum: ut Cicero. Efferor studio videndi parentes. Ouidius. Vtendum est aetate, cito pede praeterit aetas. Virgil.— scitatum or acula Phoebi Mittimus. Gerundia in Di, Di. pendent à quibusdam tum substantivis, tum adiectivis: ut Virgilius. Et quae tanta fuit Romam tibi causa videndi? Idem. Cecropias innatus apes amor urget habendi. Idem. Aeneas celsâ in puppi iam certus eundi. Poëticè infinitivus modus loco gerundij ponitur: Nota. ut Virgil.— studium quibus arua tueri. Peritus medicari. Interdum non inuenustè adijcitur Gerundij vocibus etiam genitiws pluralis: ut, Quum illorum videndi gra●iâ me in forum contulissem. Terent. Date crescendi copiam novarum. Concessa est diripiendi pomorum, atque opsonio●umlicentia. Gerundia in Do pendent ab his praepositionibus: A, Do. ab, abs, de, è, ex, cum, in, pro. ut Cicero. Ignavi à discendo citò deterrentur. Amor & amicitia, utrunque ab amando dictum est. Cicero. Ex defendendo, quàm ex accusando, uberior glo●ia comparatur. Consultatur de transeundo in Galliam. Quint. Rectè scribendiratio, cum loquendo coniuncta est. Psaut. Pro vapulando ab hoste, mercedem petam. Ponuntur & absque praepositione: ut ●ugilius.— alitur vitium, crescitque tegendo. ●cribendo disce● scribere. Gerundia in Dum, pendent ab his praepositionibus, Dum ●nter, ante, ad, ob, propter: ut, Inter coenandum hilares este. Virgilius.— ante domandum Ingentes tollent animos. Cicero. Locus ad agendum amplissimus. ●dem. Ob absoluendum munus ne acceperis. Veni propter te redimendum. Cùm significatur necessitas, ponuntur citra praepo●tionem addito verbo, Est. ●uven. Orandum est, ut sit mens sana incorpore sano. ●igilandum est ei qui cupit vincere. Vertuntur gerundij voces in nomina adiectiva: Gerundia in nomina vertuntur. ut Virg. Tantus amor florum, & generandi gloria mellis. Ad accusandos homines duci praemio, proximum latrocini● est. Cur adeò delect aris criminibus inferendis? DE SUPINIS. PRius Supinum act●●e significat, Vm. & sequitur verbum aut participium, significans motum ad locum: ut Ouidius. Spectatum veniunt, veniunt spectentur utipsae: Milites sunt missi speculatum arcem. Illa verò, Do venum, Do filiam nuptum; latentem habent motum. At hoc supinum in neutro-passiuis, & cum infinito iri, passiuè significat: ut Plautus. Coctum ego, non vapulatum, dudum conductus sum. Terent. Postquam audiêrat non datum iri uxorem filio. Poëticè dicunt: Eo visere. Vado videre. Ponitur & absolutè cum verbo est: ut, Nota. Terentius. Actum est, ilicet, perijsti. Ouidius. Itum est in viscera terrae. Cessatum est satis. Posterius supinum passiuè significat, V. & sequitur nomina adiectiva: ut, Sum extra noxam, sed non est facile purgatu. Quod factu foedum est, idem est & dictu turpe. Qui pecuniâ non movetur, hunc dignum spectatu arbitramur. In istis verò, Surgit cubitu. Redit venatu: Cubitu & Venatu, nomina potius censenda videntur, quàm supina. DE TEMPORE ET LOCO. Tempus. QVae significant partem temporis, Pars temporis. in ablativo fre● quentiùs usurpantur: in accusativo rarò: ut, N● momortalium omnibus horissapit. Nocte latent mendae. 〈◊〉 tempus creatus est consul. Quanquam hic eclipsis videtur esse praepositionis p●vel sub. Quae autem durationem temporis & continuati● nem denotant, Duratio ●●mporis. in accusativo; interdum & in ablat● efferuntur: ut Virgilius. Hiciam ter centum totos regnabitur annos. Idem. Noctes atque dies patet atriianua Ditis. Idem. Hîc tamen hac mecum poteris requiescere nocte. Suet. Imperavit triennio, & decem me●sibus, octoque diebus. Dicimus etiam, In paucis diebus. De die. De nocte. Promitto indiem. Commodo in mensem. Annos ad quinquaginta natus. Per tres annos studui. Puer id aetatis. Non plus triduum, aut triduo. Tertio, vel ad tertium calendas, vel calendarum. SPATIUM LOCI. Spatium loci in accusativo effertur, Spatium loci. interdum & in ablativo: ut Virgilius. Dic, quibus in terris. (& eris mihi magnus Apollo) Treis pateat coeli spatium non amplius ulnas. jam mille passus processeram, abest bidui: subintelligitur spatium vel spatio, itinere vel iter. Abest ab urbe quingentis millibus passuum. APPELLATIVA LOCORUM, & Propria nomina Regionum. Nomina appellativa, Appellati●a & Regionum nomina. & nomina maiorum locorum ●dduntur ferè cum praepositione verbis significantibus motum, aut actionem in loco, ad locum, à loco, aut per ●ocum: ut, In foro versatur. Meruit sub rege in Galliâ. Virgil. Ad templum non aequae Palladis ibant Iliader. ●alust. Legantur in Hispaniam maiores natu nobiles. 〈◊〉 Sic lià discedens, Rhodum veni. Per mare ibis ad Indos. PROPRIA NOM. VRBIUM, ET OPPIDOR. Omne verbum admittit g●nitivum proprij nominis ●●i, in quo fit actio, Vrbium & Oppidorum nomina propria. In loco. in quo fit actio, modò primae vel secundae declinaonis, & singularis numerisit. ●uen. Quid Romae faciam? mentirivescio. ●erent. Samia mihi mater suit, ea habit abat Rhodi. Humi, Dom●, etc. Higenitivi, humi, domi, militiae, belli, propriorum sequuntur formam: ut Ter. Domibellique simul viximus. Cicero. Parui suntforis arma, nisi est consilium domi. Domi, on●. non alios secum patitur genitivos, quàm Meae, tuae, suae, nostrae, vestrae, alienae: ut, Vescor domi mea, non alienae. Verùm si proprium loci nomen pluralis duntaxàt numeri, aut tertiae declinationis fuerit, in dativo, aut ablativo ponitur: ut, Colchus an Assyrius, Thebis nutritus an Argis? Suet. Lentulum Getulicus Tyburi genitum seribit. Livius. Neglectum Anxuri praesidium. Cicero. Cum unâ sola legione fuit Carthagini. Horat. Romae Tybur amo ventosus, Tybure Romam. Cicero. Quum tu Narbone mensas hospitum convome●●● Idem. Commendo tibi domum eius, quae est Sycione. Sic utimur ruri vel rure, in ablativo: ut, Ruri ferès● continet. Persius.— rure paterno Est tibi far modicum. AD LOCUM. Verbis significantibus motum ad locum, A● locum. apponitur proprium loci in accusativo: ut, Concessi Cantabrigiam, ad capiendum ingenij cultum. Eo Londinum ad merces emendas. Ad hunc modum utimur Rus & domus: ut, Ego ru● ib●, Virgil. Ite domum saturae venit Hesperus, ite capellae. A LOCO PER LOCUM. Verbis significantibus motum à loco, 〈◊〉. aut per locum adijcitur proprium loci in ablativo: ut, Nisi ante Rom● profectus esses, nunc cam relinqueres. Eboraco (sive per Ebor●●cum) sum facturus iter. Ad eundem modum usurpantur Domus & Rus: ut, Nuper exijt dome. Ter. Time● ne pater rure rediêrit. Impersonalium Constructio. GENITIWS. HAEc tria impersonalia, interest, refert, & est, qbuslibet genitivis annectuntur, praeter hos ●blatuos foemininos, meâ, tuâ, suâ, nostrâ, vestrâ, & cuiâ: ut, Interest magistratûs tueribonos, animadvertere in malos. Refert multùm Christianae Reipublicae, Episcopos doct●s & pios esse. Prudentis est multa dissimulare. Tuâ refert teipsum nosse. Cicero. Ea caedes crimini potissimùm datur ei, cuiâ interfuit, 〈◊〉, cuiâ nihil interfuit. Adijciuntur & illi genitivi, Tanti, quanti, magni, Alli genitivi. parui, quanticunque, tantidem: ut, Magni resert quibuscum viveris. Tantirefert honesta agere. Vestrâ parui interest. Et, Interest ad laudem meam. DATIWS. In dativum feruntur haec impersonalia: Accidit, certum est, conting it, constat, confert, competit, conducit▪ convenit, placet, displicet, dolet, expedit, evenit, liquet, libet, licet, nocet, obest, prodest, praestat, pater, stat, restat, benefit, malefit, satisfit, superest, sufficit, vacat prootium est: ut, Conuenit mihi tecum. Sallust. Emori per vir●utem mihi praestat, quàm per dedecus vivere. Ouid. Non vacat exiguis rebus adesse jovi. Terent. Dolet dictum imprudenti adolescenti & libero. Anovercâ male fit privignis. A Deo nobis benefit. Virg. Stat mihi casus reno●●re omnes. id est. statutum est. ACCUSATIWS. Haec impersonalia accusandi casum exigunt: juvat, lecet cum compositis, delectat, oportet: ut, Me iuvat ire per altum. Vx●rem aedes curare decet. Dedecet viros muliebriter rixari. Cato. Patrem-familiâs vendacem, non e●acem esse oportet. His verò, Attinet, pertinet, spectat, Accusat. cum praepositione. propriè additur ●raepositio Ad: ut, Méne vis dicere quod ad te attinet? ●pectat adomnes benè vivere. Quintilianus. Pertinet in utramque partem. Accusativus cum Genit●uo. His impersonalibus subijcitur accusatiws cum geni●uo: Poenitet, taedet, miseret, misercscit, pudet, piget: ut Cicero. Si ad centesimum vixisset annum, senectutis eum suae non poeniteret. Taedet animam meam vitae mea. Aliorum te miseret. Tui nec miseret, nec pudet. Fratris me quidem piget, pudetque. Nonnulla impersonalia remigrant a●●●ando in personalia: Impersonalia ●●●nt persona●●. ut Virgilius. Non omnes arbusta iuvant, humilesque myricae. Ouid. Namque decent animos mollia regna tuos. Sencoa. Agricolam arbor ad frugem producta delectat. Nemo miserorum commiserescit. Te non pudet istud? Non te haec pudent? Coepit, Coepit, etc. incipit, desinit, debet, solet, & potest, impersonalibus iuncta, impersonalium formam induunt: ut Quint. Vbi primum coeperat non convenire, quaestio oriebatur. Idem. Taedere solet avaros impendij. Desinit illum studij taedere. Sacerdotem inscitiae pudere debet. Quint. Perueniri adsummum, nisiex principijs, non potest. Verbum impersonale passivae vocis, Impersonalia Palsma. similem cum personalibus passivis casum obtinet: ut, Caesar. Ab hostibus constanter pugnatur. Qui quidem casus interdum non exprimitur: ut Virgilius.— strato discumbitur ostro. Verbum impersonale passivae vocis, pro singulis personis utriusque numeri indifferenter accipi potest: ut, Statur, id est, Sto, stas, stat. stamus, statis, stant: videlicet ex vi adiuncti obliqui: ut Statur à me, id est, sto: Statur ab illis, id est, stant. PARTICIPII Constructio. PArticipia regunt casus verborum à quibus derivantur: Participiorū●onstructio. ut Virgilius,— duplices tendens ad sydera palmas, Talia voce resert. Idem. Vbera lacte domum referent distenta capellae. Diligendus ab omnibus. Quamvis in his usitatior est dativus: ut Terentius. Restat Chremes, qui mihi exorandus est. GENITIWS. Participiorum voces, cùm fiunt nomina, Genit●●●s. genitivum ●stulant: ut Sallust. Alieni appetent. Sui profusus. Cupitissimus tui. Inexpertus belli. Indoctus pilae. ACCUSATIWS. Exosus, perosus, pertaesus, actiuè significant, Accusatiws. & in ac●satiuum feruntur: ut, Immundam segnitiem perosae. ●ronomus perosus ad unum mulieres. ●etonius. Pertaesus ignaviam suam. Exosus, & perosus, etiam cum dandi casu leguntur, delicet passiuè significantia: ut, Germani Romanis pesi sunt. Exosus Deo & sanctis. ABLATIW●. Natus, prognatus, satus, cretus, creatus, ortus, Ablatiws. edi●s, in ablativum feruntur: ut Terent. Bona bonis pro●ta parentibus. Virg.— sate sanguine diuûm. ●em.— quo sanguine cretus? Ouidius. Venus erta mamare praestat cunti. Terrâ editus. Aduerbij Constructio. NOMINATIWS. ●N & ecce, demonstrandi Aduerbia, Aduerbi●rum constructio. nominativo ●frequentiùs iun guntur, accusativo rariùs: ut, ●gil. En Priamus, sunt hîc etiam sua praemia laudi. ●cero. Ecce tibi status noster. Virg.— en quatuor ara●: ●ce duo tibi Daphni, duoque altaria Phoebo. En & Ecce exprobrantis, soli accusativo nectuntur: En animum & mentem. juvenal. En habitum. ●entius. Ecce autem alterum. GENITIWS. Quaedam adverbia loci, temporis, & quantitatis, ●nitivum post se recipiunt. Loci: Loci. ut Vbi, ubinam, nusquàm, eò, longè, quò, ubivis, huccine: ut, Vbi gentium? Quò terrarum abijt? Nusquam loci invenitur. Eò impudentiae ventum est. Temporis: Temporis. ut Nunc, ●●●c, tum, interea, pridiè, postridiè: ut, Nihil tunc temporis ampliùs quàm flere poteram. Pridiè cius diêi pugnam iniêrunt. Pridiè calendarum, se● calendas. Quantitatis: Quantitatis. ut Parùm, satis, abundè, etc. ut, Satueloquentiae, sapientiae parùm. Abundè sabularum audivimus. Instar, Instar. aequiparationem, mensuram, aut similitud● nem significat: ut Virgil. Instar montis equum divinâ Palladis arto. Aedificant. Mittitur Philippus solus, in quo instar omnium auxiliorum erat. Ouidius. Sedscelus hoc meriti pondus & instar habot. Hîc apponitur interdum praepositio Ad: ut, Vallit ad instar castrorum cla●ditur. Populus Ro. è paruâ origine, adtantae magnitudinis instar ●micuit. Terent. Ah, minimè gentium, non faciam. Hic genitivus gentium, Genitivus festivitatis. festivitatis causâ additur. DATIWS. Quaedam dativum admittunt nominum unde deduct● sunt: ut, Venit obviam illi. Nam obuius illi dicitur. Canit similiter huic. Et, Sibi inutiliter vivit. Propinquiùs tibi sedet quàm mihi. Sunt & hidatiul aducrbiale, Tempori, luci, vesperi● ut, Tempori venit, quod omnium rerum est primum. Lucioccidit bominem. Vidi ad vos afferri vesperi. ACCUSATIWS. Sunt quae accusandi casum admittunt praeposition● unde sunt profecta: ut, Castra propius urbem moventur. Sallust. Proximè Hispaniam sunt Ma●●i. Cedò, ●●do: flagitantis exhiberi, accusativum regit: ● Terent. Cedò quem vis arbitrum. ABLATIWS. Aduerbia diversitatis, Aliter, socùs; & illa duo, Antè, Adverbia diversitatis. pòst, cum ablativo non rarò inveniuntur: Multo aliter 〈◊〉 ●o secùs. Multo antè. Longè secùs. Virgilius. 〈◊〉 pòst tempore venit. Paulò pòst. Nisi & ipsa adverbia potuìs censenda sunt. Aduerbia comparativi & superlativi gradus, Comparat. & Superlat. admittunt casus comparativis & superlativis assuetos subseruire, sicut antè praeceptum est: ut, Accessit propiùs illo. Optimè omnium dixit. Cicero. jegimus Propiùs ad deos, & propiùs à terris. Plus nominativo, genitivo, accusativo, & ablativo Plus. iunctum reperitur: ut Livius. Paulò plus trecenta vehicula sunt amissa. Idem. Hominum eo die caesa plùs duo millia. Idem. Plùs quàm quinquaginta hominum ceciderunt. Abiêrat acies paulò plus quingentos passus. Terent. Dies triginta, aut plus eo, in naue fui. Quibus Verborum modis, quae congruant Aduerbia. Vbi, postquam, & cûm, temporis adverbia, Vbi, post●uam, & Cum interdum indicativis, interdum verò subiunctivis verbis apponuntur: ut Virgilius. Haec ubi dicta dedit. Terentius. Vbinos laverimus, si voles, lauato. Virgil. Cùm faciam vitulv pro frugibus, ipse venito. Idem. Cùm caneremreges & praelia, Cynthius aurem Vellit. Hîc prius adverbium, posterius coniunctio esse videtur. Donec pro Quamdiu, indicativo gaudet: Donec. ut Ouidius. Donec eram sospes. Ouid. Don●● eris foelix multos numerabis amicos. Pro quousque, nuncindicativum, nunc subiunctiwm exigit: ut Virgilius. Cogere donec oves stabulis, numerumque referre jussit. Colum. Donce ea aqua, quam adieceris, decocta sit. Dum, Dum de re praesenti, non perfectâ, aut pro quamdiu, fatendi modum poscit: ut Terent. Dum apparatur virgo in conclavi. Idem. Ego te meum dici tantisper volo, du●…od te dignum est, facis. Dum pro dummodo, aliâs potentiali, aliâs subiunctivo nectitur: ut, Dum prosim tibi. Dum ne ab hoc me falli comperiam. Dum pro donec, subiunctivo tantùm: ut Virgilius. Tertia dum Latio regnantem viderit aestas. Quoad pro quamdiu, Quoad. vel indicativis, vel subiunctivis: pro donec subiunctivis solis adhibetur: ut, Quoad expectes contubernalem? Cicero. Quoad possem & liceret, ab eius latere nunquam discederem. Omnia integra seruabo, quoad exercitus huc mittatur. Simulac, Simulac. simulatque indicativo & subiunctivo adhaerent: ut, Simulac belli patiens erat. Virgilius.— simulátque adoleverit aetas. Quemadmodum, Quemadmoum, etc. ut, utcunque, sicut, utrunque modum admittunt: ut Eras. salutabis, ita & resalutaberis. Horatius. sementem feceris, ita & metes. pro postquam, indicativo iungitur: ut, ventum est in urbem. Quasi, Quasi, etc. ceu, tanquam, perinde-acsi, haud-secus-acsi, quum proprium habent verbum, subiunctivo apponuntur: ut, Tanquam feceris ipse aliquid. Teren●●us. Quasi non nôrimus nos inter nos. Aliâs copulant consimiles casus: ut, Novi hominem tanquam te. Arridet mihi quasi amico. Ne, Ne, prohibendi, vel imperativis, vel subiunctivis praeponitur: ut Virgil.— ne saevi magnasacerdoes. Terentius. Hic nebulo magnus est, ne metuas. Ne pro Non, caeteris modis inscruit. Aduerbia, Aduerbia 〈◊〉 positio●●●n formam ●●●uunt. accedente casu, transeunt in praepositiones: ut juyen. Cantabit vacuus coram latrone viator. DE CONIUNCTIONUM constructione. COniunctiones copulativae & disiunctivae, Coniunctionum constructio. cum his quatuor, quàm, nisi, praeterquàm, an, similes omni● casus nectunt: ut, Socrates docuit Xenophontem & Pla●em. utinam calidus esses, aut frigidus. Albus an ater uno sit, nescio. Est minor natu quàm tu. Nemini placet si (vel praeterquam) sibi. Excepto si casualis dictionis ratio aliqua priuatar●●●●gnet, vel aliud poscat: ut, ●i librum centussi & pluris. Vixi Romae & Venetijs. ●or. in Meti descendant iudicis aures, Et patris & nostras. Coniunctiones copulativae & disiunctivae, aliquoties miles modos & tempora conglutinant: ut, ●cto stat corpore, despicitque tèrras. Aliquoties a●tem similes modos, sed diversa tempora: ● Ter. Nisi me lactâsses amantem, & vanâ spe produceres. ●bigratias egi, & te aliquando collaudare possum. Etsi, tametsi, etiamsi, quanquam; Etsi. in principio orati●is indicativos modos, in medio subiunctivos saepiùs ●stulant. Quamvis & licèt, subiunctivos frequentiùs: ut, Etsi ni●● novi afferebatur. Quanquam animus meminisse horret. ●●rgil. Quamvis Elysios miretur Graecia campos. ●uid. Ipse licèt venias musis comitatus Homer, Nil tamen attuleris, ibis Homerc soras. Ni, nisi, si, siquidem, quòd, quia, quàm, postquam, Ni, nisi, etc. ●steaquam, ubi pro postquam, nunquam, priusquam, indicativis & subiunctivis adhaerent: ut, Quòd rediê● incolumis, gaudeo. Castigo te, non quòd odio habeam, sed ●òd amem. Aliud honestum iudicas, quàm Pbilosophi statu●t. Plin. Graviùs accusas, quàm patiturtua consuetuào. Si, utrique modo iungitur. At, Si, pro quamvis, Si. subiun●uo tantùm: ut Terent. Redeam? non si me obsecret. Si quis, tantùm indicativo: ut, Si quis adest. Quando, Quando, etc. quandoquidem, quoniam, indicativo iunguntur: ut Virg. Dicite (quandoquidem in molliconsedimus herbâ.) Quoniam mihi non credis, ipse facito periculum. Quippè, Quippe. cùm proprium habet verbum, gaudet indicativo: ut, Danda est huic venia, quippeaegr●tat. Si addideris Qui, utrunque admittit modum: ut, Non est huic danda venia, quippè qui iam bis peieravit, sive pei●raucrit. Qui, Qui. cùm habet vim causalem, subiunctiwm postu●●●: ut, Stultus es, qui huiccredas. Cùm pro quamuis, Cum. pro quandoquidem, vel quoniam, subiunctivis semper adhaeret: ut Ciccro. Nos cùm praecipi nihilposse dicamus, tamen alij● de rebus disserere solemus. Virg. Cùm sis officijs, Gradiue, virilibus aptus. Cùm & tùm, Cum & tum. item tum geminatum, similes mod●● copulant. Est autem in Cùm, quiddam minus, atqu● ideò in priore clausulae parte statuitur: in Tùm, quiddam maius, ac proinde in posteriore clausulae parte collocatur: ut, Amplectitur cùm eruditos omnes, tùm in primis Marcellum Odit tum literas, tum virtutem. Ne, Ne, an, num. an, num, interrogandi particulae, indicativu● amant: ut Virgil.— superátne & vescitur aurâ Aethered At cum accipiuntur dubitatiuè aut indefinitè, subiunctivum postulant: ut, Vise num rediêrit. Nihil refert fecerísne, an persuaseris. , Vt. eausalis seu perfectiva coniunctio, & ut pro n● non, post verba timoris, nunc potentiali, nunc subiu● ctivo iungitur: ut Terentius. Filium perduxêre illucsecum, ut unà esset, meum. Idem. Te oro Daue, ut redeat iam in viam. Idem. Metuo ut substet hospes, id ost, ne non substet. concedentis, seu positum pro quanquam, & pro utpote, subiunctivo seruit: ut, omnia contingant quae volo, lovari non possum. Non est tibi fidendum, ut qui toties sefelleris. qui solus ●relictus fueris. pro Postquam, pro Quemadmodum, velsicut, & interrogatiwm, indicativis nectitur: ut Cicer. ab urbe discessi, nullum intermisi diem quin ●●riberem. Terent. Tu tamen has nuptias perge facere, ut facis. Idem. Credo ut est dementia. Virgil. valet? meminit nostrî? Quanquam de hoc in Aduerbij quoque constructio●e, paulò suprà est dictum. PRAEPOSTTIONUM constructio. PRaepositio subaudita, Praepositio subaudita. interdum facit ut addatur ablativus ut, Habeo te loco parentis, id est, in loco. Apparuit illi humanâ specie, i sub humanâ specie. Discessit magistratu, i à magistratu. Praepositio in compositione, Praepositio in compositione cundem no●nunquam ●asum regit, quem & extra compositionem regebat: ut Virg. Nec posse Italiâ Teucrorum avertere regem. Praetereo te insalutatum. Idem.— emoti procumbunt cardinepostes. Idem. Detrudunt naues scopulo. Verba composita cum à, ab, ad, con, de, è, ex, in, Verba composita cum A, ab, etc. non●unquam repetunt easdem praepositiones cum suo ca●● extra compositionem, idque eleganter: ut, Abstinucunt à viris. Terent. Amicos advocabo ad hanc rem. Cum gibus conferemus. Cicero. Detrahere de tuâ famâ nunuam cogitavi. Cùm ex insidijs cuaseris. ●erent. Postquam excessit ex ephebis. 〈◊〉 Rempublicam cogitatione curâque incumbe. In, pro erga, contra, & ad, accusativum habet: ut, In, cum asousatir. ●irgil. Accipit in Teucros animum mentemque benignam. ●●em. Quid meus Aen●as in te committere tantum? Quid Troëspotuere? Idem. Quò te Meripedes? Aut quò via ducit in urbem? Item cum accusativo iungitur, quotie: divisio, mutatio, aut incrementum rei cum tempore significatur● ut Virgil. Estque locus, parteis ubi se via findit in ambas. Ouid. Versa est in cineres s●spite Tro●a viro. — amor mihi crescit in horas. In cum significatur actus in loco, In, cum ablativo. ablativum postulat ut Ouid. Scilicet ut sulvum spectatur in ignibus aurum. Sub pro ad, per & ante, accusativo innititur: ut, Sub umbram properemus. Livius. Legati ferè sub id tempus adres repotendas missi: id est, per id tempus. Virg.— sub noctem cura recursa●: id est, Paulò ante n●ctem, Cum ablativo vel instante nocte. Aliàs ablativum admittit: ut Quicquid sub terrâ est, in apricum proferet aetas. Virgil.— sub nocte silenti: id est, in nocte silenti. Super pro ultra, Super, cum accusativo. accusativo iungitur: ut Virg.— super Garamantas & Indos Proferet imperium Super pro de & in, Cum ablativ. ablativo: ut Tacitus. Mullus sup●●ed re, variúsque rumor. Virg. Fronde super viridi. Subter, Subter. uno significatu utrique casui apud autore iungitur: ut Livius. Pugnatum est. super subterque terras. Virg.— omnes Ferre libe● subter densâ testudine casus Tenus, Tenus. gaudet ablativo & singulari & plurali: ut Pube tenus. Pectoribus tenus. At Genitivo tantùm p●●rali: ut, Crurum tenus. Praepositiones, Praepositiones migrant in aducrbia. cùm casum amittunt, migrant in adverbia: ut Virg.— longo pòst tempore venit. Idem. Ponsubit coniux, ferimur per opaca locorum. Idem.— corà● quem quaeritis adsum, Troius Aencas. INTERIECTIONUM constructio. INteriectiones non rarò absolutè & sine casu ponu●tur: ut Virgilius. Spem gregis (ah!) silice in nudâ connixareliquit. Terentius. Quamalùm dementia? O exelamantis, nominativo, accusativo, O. & vocativo ●ungitur: ut, O festus dies hominis! Virg. O fortunatos nimiùm bona si sua norint, Agricolas! Idem. O formose puer, nimiùm ne crede colori! Heu & prô, nunc nominativo, Heu, pro. nunc accusativo ad●●rent: ut, Heu pietas. Virgilius. Heu prisca fides. Idem. Heu stirpem invisam. Terent. Prô jupiter tu homo adiges me ad insaniam. Idem. Prô Deûm atque hominum fidem. Prô sancte jupiter, ●pud Plaut. Hei & vae, dativo apponuntur: Hei & vae. ut Duid. Hei mihi quod nullis amor est medicabilis herbis. Terent. Vae misero mihi, quantâ despe decidi? DE FIGURIS. FIgura, est novata arte aliqua dicendi sorma. Figura quid sit. Cuius duo tantùm genera, Dictionis scilicet, & Constructionis, hoc loco trademus. FIGURAE DICTIONIS. Figurae dictionis sunt sex: Próthesis, Syncope, Figurae dictionis sunt sex: Aphaeresis, Paragoge, Figurae dictionis sunt sex: Epénthesis, Apócope. Próthesis, Prothesis. est appositio literae vel syllabae ad princi●um dictionis: ut, Gnatus, pro natus. Tetuli pro tuli. Aphaeresis, Aphaeresis. est ablatio literae vel syllabae à principio ●ictionis: ut, Ruit, pro eruit. Temnere pro contemnere. Epénthesis, Epenthesis. est interpositio literae vel syllabae in me●odictionis: ut Relliquias, relligio, addita l. Indupera●em, pro Imperatorem. Syncope, Syncope. est ablatio literae vel syllabae è medio ditionis: ut, Abijt, petijt, dixti, repôstum, etc. Paragoge, Paragoge. est appositio literae vel syllabae ad finem ●ctionis: ut, Dicier pro dici. Apócope, Apocope. est ablatio literae vel syllabae à fine dictio●●: ut, Peculi pro peculij. Dixtin ' pro dixtine. Ingoni pro genij. FIGURAE CONSTRUCTIONIS. Figurae constructionis sunt octo: Appositio, Euocatio, Syllepsis, Prolepsis, Zeugma, Synthesis, Amiptôsis, Synecdoche. APPOSITIO. APpositio, Appositio quid sit. est duorum substantivorum ciusdem casus, quorum altero doclaratur alterum, continuata sive immediata coniunctio: ut, Flumen Rhenus. Potest autem Appositio plurrum substantivorum esse: ut, Marcus Tullius Cicero. Interdum apud authores in diversis casibus ponuntur substantiva, perinde quasi ad diversa pertinerent ut Vrbs Patavij, apud Virgilium. Vrbs Antiochiae, apu● Ciceronent. In appositione, substantiva non semper eiusdem generis aut numeri inveniuntur. Nam quoties alterum substantivo rum caret numero singulari: aut est nome● collectivum, diversorum numerorum esse possunt: v● Vrbs Athenae. Ouid. In me turba ruunt luxuriosa proci. Virgil. Ignavum fucos pecus à praesepibus arcent. Triplici nomine fit Appositio. Restringendae generalitatis gratiâ: Appositio triplex. ut, Vrbs Rom Animal equus. Tollendę aequivocationis causâ: ut, Taurus mons As● Lupus piscis. Et ad proprietatem attribuendam: ut, Erasmus 〈◊〉 exactissimo iudicio. Nerëus adolescens insigni formâ. Timotheus homo incredibili fortunâ. EVOCATIO. CVm prima vel secunda persona, Euocatio. immediatè adcuocat tertiam, ambae fiunt primae vel secunpersonae: ut, Egopauper laboro. Tu diues ludis. Est ergô Euocatio, immediata tertiae personae ad primam vel secundam reductio. Obseruandum verò est, verbum semper conueni●e cum person â cuocante: ut, Ego pauper laboro. Tu diues ludis. Nam in euocatione quatuor sunt notanda: Persona tuocans, quae semper est prima vel secunda: Euocata, quae semper est tertia: Verbum, quod semper est primae velsecundae personae, & absentia coniunctionis. In euocatione persona vocans & evocata, Euocatio varia. aliquando sunt diversorum numerorum, utpote vel cum persona cuocata caret numero singulari: ut, Ego tuae deliciae istuc veniam. Aut cùm est nomen collectivum: ut, Magnapars studiosorum amoenitates quaerimus; hic subauditur nos. Aut denique cùm est nomen distributivum: ut, In magnis laesi rebus uterque sumus, subintelligitur nos. Duplex autem est Euocatio: Explicita, ubi tam persona evocans quàm evocata exprimitur: & Implicita, ubi persona evocans subintelligitur: ut, Sum pius Aeneas, subintelligitur Ego. Populus superamur ab uno; subauditur nos. SYLLEPSIS. SYllepsis, seu conceptio, Syllepsis. est comprchensio indignioris sub digniore, à 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉, con; & 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉, sumo. Duplex autem est conceptio: Personarum scilicet, quoties persona concipitur cum personâ: & Generum, quoties genus indignius cum genere digniore conci●itur. Cuius declarandae rei gratiâ, haec quae sequuntur obseruabis. Copulatum per coniunctionem Et, nec, neque, & cum pro Et acceptum, est pluralis numeri: ac proinde verbum, aut adiectivum, aut relativum, exigit plura●e. Quod quidem verbum, aut adiectivum, aut relati●um, genere & personâ cum digniore supposito ac substantivo quodrabit: ut, Quid tu & soror facitis? Ego & mater miseri perimus. Tu & uxor qui adfuistis, tef●es estote. Conceptio Personarum. Dignior enim est persona prima quàm secunda aut tertia, Dignior persona. & dignior secunda quàm tertia: ut, Ego & pater sumus in tuto. Tu atque frater estis in periculo. Neque ego, neque tu sapimus. Virgil.— divellimur inde Iphitus & Pelias mecum. Idem.— Rhemus cum fratre Quirino jura dabant. Cum, Cum. tamen singulare verbum magis amat: ut, Tu quid ego & populus mecum desideret, audi. Conceptio Generum. Dignius etiam est masculinum genus quàm foemininum aut neutrum, Dignius getrus. & dignius foemininum quàm neutrum: ut, Rex & regina beati. Chalybs & aurum sunt in fornace probati. Hinc per vim leges & plebiscita coacta. At cùm substantiva res inanimatas significant, Exceptio. adiectivum aut relativum usitatiùs in neutro genereponitur: ut Virgiliu●.— cùm Daphnidis arcum Fregisti & calamos, quae tu peruers● Menalca, Et cum vidisti puero donata dolebas. Sallust. Ira & aegritudo permista sunt. Idem. Huic bella civilia, caedes, & discordia civilis, grata fuerunt. Virga tua, & baculus tuus, ipsa me consolata sunt. Porrò conceptio aliàs directa est, Conoeptio duplex. nempe cùm concipiens i dignius; & conceptum, id est, indignius, copulantur per Et, vel atque, vel que: aliàs indirecta, cum copulantur per Cum: ut, Ego cum fratre sumu● candidi: ubi utraque conceptio est indirecta. Est etiam quaedam Conceptio generum implicita, Syllepsis implicita. nempe quando nec genus concipiens, nec genus conceptum explicantur, sed de mare atque foemina perinde loquimur, ac de solo mare: ut si dicam: Vterque est formosus: loquens de sponso & sponsâ. Sic Ouidius. Impliciti laqucis nudus uterque lacet: loquens de Marte & Venere, reti implicitis à Vulcano. PROLEPSIS. PRolepsis s●u praesumptio, Prolepsis. est pronuntiatio quaedam rerum summaria. Fit autem quum congregatio, sive totum, cum verbo, vel adiectivo aptè cohaeret: de●●de partes totius ad idem verbum, vel adiectivum reducuntur, cum quo tam on ferè non concordant: ut, Duae aquilae volaverunt: haec ab oriente, illa ab occidente. Hîc congregatio, seu totum, Duae aquilae, cum verbo volaverunt, per omnia concordat: cum quo partes, haec & illa ad idem verbum relatae, in numero non concordant. Congregatio sive totum, est dictio pluralis numeri, ut Duae aquilae: aut plurali aequiualens: ut, Corydon & Thyrsis. Nam copulatum aequivalet plurali: ut Virgilius. Nota. Compulerantque greges Corydon & Thyrsis in unum, Thyrsis oves, Corydon distentas lacte capellas. Aut congregatio ost nomen collectiwm: ut, Populus vivit, alij in penuriâ, alij in delicijs. Sulpitius & Aldus quinque Quinque Prolepsi necessaria. dicunt in Prolepsi esse necessaria. Congregationé, ut in priore exemplo, duae aquilae: Verbum, ut volaverunt, Partes, ut haec & illa: Partium determinationem, ut ab oriente & occidente: & Ordinem, videlic et quòd totum praec●dat, partes sequantur. Duplex autem est Prolepsis. Explicita, Prolepsis duplex. ubi omnia exprimuntur, quae in Prolepsi esse oportet: ut Equi con●urrunt: hic à dextrâ, ille à sinistrâ Hippodromi: & Implicita, in quâ aliquid tacetur: ut Ouidius, Alter in alterius iactantes lumina vultus, Quaerebant taciti noster ubi osset amor. ●eest altera partium cum determinatione, videlicet, ●t alter in alterius. Et, Altor alterius on●ra portate. Vbi ●eest vos: & altera pars cum determinatione, videli●et, Et alter alterius. ●erent. Curemus aequam uterque partem: hîc totum, nos, subintelligitur, & parts, alter & alter, includuntur in distributivo uterque. Diomedes Prolepsim dicit esse, quoties id quod posterius gestum est, antè describimus: ut Virgilius.— Lavinaque venit littora. Lavinium enim nondum erat, quum Aeneas venit in Italiam. Dicitur verò Prolepsis, à ●pò, quod est ante, & 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉, sumo. ZEUGMA. ZEugma, Zeugma. est unius verbi vel adiectivi, viciniori respondentis, ad diversasupposita reductio: ad unum quidom expres●è, ad alterum verò persupplementum: ut Cicero. Nihilte nocturnum praesidium palatij, nihil vr●is vigiliae, nihil timor populi, nihil concursus bonorum omnium; nihil hic munitissimus habendi Senatûs locus, nihil horum ora vul●úsque moverunt. Hîc moverunt, expressè reducitur ad ora vultúsque, at ad caetera per supplementum. Subintelligendum est enim praesidium movit, vigiliae moverunt, timor populi movit, bonorum concursus movit, habendi Sonatûs locus movit. Attamen quando est compatatio vel similitudo, verbum vel adiectivum convenit cum remotiore: ut, Ego melius quàm tu s●ribo. Ego siout soenum arüi. Hoc ille ita prudenter, atque ego, fecisset. Item per, nisi: ut Ter. Talem filium nulla, nisi tu, pareret. Lieèt Poëtae interdum aliter loqui soleant: ut Ouid. Quid nisi secretae laeserunt Phyllida syluae? De quibus in concordantiâ Verbi & Nominativi suprà est dictum: ut Cicero. Quare ut arbitror, priùs h●● te nos, quàm istâc tu nos videbis. Tribus modis fit Zeugma. ●eugma triplex. In personâ: ut, Ego & 〈◊〉 studes. In genere: ut, Maritus & uxor est irata. In numero: ut,— hic illius arma, Hîc currus fuit. Ponitur aliquando verbum vel adiectivum in principio, & tum vocatur Protozeugma: Dormio ego & 〈◊〉 Quandoque in medio, vocatúrq, Mesozeugma: ut, Ego dormio & tu. Quandóque in fine, & vocatur Hypozeugma: ut, Ego & tu dormis. Requiruntur autem in Zeugmate quatuor. Duo substantiva: ut Rex & Regina. Coniunctio, quae vel copulativa vel disiunctiva, vel etiam expletiva esse potest: ut Et, vel, etc. Verbum vel adiectivum: ut Irata est: & quod verbum vel adiectivum viciniori supposito respondeat. Fit etiam quoddam Zeugmatis genus per Adverbia: ut, Cuhas ubiego. Coenas quando nos. Quando verbum ad duo supposita reducitur, & cum utroque convenit, est Zeugma, ut dicunt, Locurionis, non Construction is: ut joannes fuit piscator & Petrus. Dicitur autem Zeugma, quasi copulatum, à Graeco verbo 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉. vel 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉, quod est copulo. SYNTHESIS. SYnthesis, est oratio congrua sensu, non voce: ut, Synthesis. Virgilius. Pars in frusta secant. Gens armati. Fit autem Synthesis, nunc in genere tantùm, idque aut sexus discernendi causâ: ut, Anser foeta. Elephantu● gravida: aut supplementi gratiâ, ut Praeneste sub ipsâ, subauditur urbe. Centauroin magnâ, subintelligitur navi. Nunc in numero tantùm: ut, Turba ruunt. Aperite aliquis ostium. Nunc verò in genere & numero simul: ut, Par● mersi tenuêre ratem. Virg. Haec manus ob patriam pug●ando vulnera passi. Dicitur autem Synthesis, à 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉, quod est con, & 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉, positio, quia est compositio, id est, constructio, facta gratiâ significationis. ANTIPTOSIS. ANtiptôsis, ab 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉, quod est pro, & 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉, casus, Antipto●●. est positio casus pro casu, idque interdum non in●enustè: ut, Virg. Vrbem quam statuo vestra est. Ter. Populo ut placerent quas fecisset fabulas. Sermonem quem audistis, non est meus. Eius non venit in mentem, pro id. Quanquam hîc venit, impersonaliter potiùs usurpari ex●stimandum est. Aristotelis libri sunt omne genus eingantiâ refcrti: pro omnis generis. Sic id genus, quod genus, etc. Id ne estis authores mihi? pro ●ius. Interdum autem fit durior Antiptôsis: ut, Salue primus omnium parens pa●●iae appellate, pro prime. Habet duos gladios, quibus altero t● occisurum minatur, altero villicum: pro quorum altero. SYNECDOCHE. SYnecdoche, SYnecdoche. est cùm id quod partis est, attribuitur toti: ut, Aethiops alhus dentes. Hîc album, quod solis dentibus convenit, toti attribuitur Aethiopi. Per Syneedochen omnia nomina adiectiva, ●ea. aliquam proprietatem significantia: item verba passiva & neutralia, significantia aliquam passionem, possunt regere accusativum, aut ablativum, significantem locum in quo est proprietas aut passio: ut, aeger pedes vel pedibus. Saucius frontem, vel fronte. Doleo caput, vel capite. Redimitus tempora lauro. Truncatus membra bipenni. Effusas laniata comas, contusaque pectus. Nam illae Groecae phrases sunt: Excepto quòd non simul esses, caetera laetus. Caetera similis, uno differunt. Dicitur autem Synecdoche, à 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉, quod est con, & 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉, suscipio, videlicet quòd totum cum sua parte capiatur. Si eui lubet figuratae constructionis elegantias pernoscere, legat Thomam Linacrum de Eclipsi, Ple●nasmo, & Enallage, deque alijs figuris erud●tè, dilue●dè, ae copíosè disserentem. DE PROSODIA. PRosodia est, ●●●sodia ●●d sit. quae rectam vocum pronuntiationem tradît: Latinè accentus dicitur. Dividitur autem Prosodia in Tonum, Spiritum, & Tempus. Tonus, est lex vel nota, quâ syllaba in dictione elcuatur, vol deprimitur. Est autem Tonus triplex: Acutus. Est autem Tonus triplex: Gravis. Est autem Tonus triplex: Circumflexus. Tonus acutus, est virgula obliqua, Tonus acutus. ascendêns in dexteram, sic'. Gravis est virgula obliqua, Gravis. descendens in dexteram ad hunc modum, `. Circumflexus, est quiddam ex utrisque conflatum, Circumflexus. hac figura,. Huc addatur etiam Apostrophus, Apostrophus. qui est quaedam circuli pars insummo literae apposita, quam sic pinges '. Hac nota ultimam dictionis vocalem deesse ostenditur: ut, Tanton' me crimine dignum dixisti? pro tantóne. Spiritus duo sunt, Asper & Lenis. Spiritus. Asper, quo aspirata profertur syllaba: ut, Homo, honor. Lenis, quo citra aspirationem syllaba profertur: ut, Amo, onus. TONORUM. Regula I. MOnosyllaba dictio brevis, Monosyllaba. aut positione longa acuitur: ut, Mél, fél párs, páx. Naturâ longa, cir●umflectitur: ut, Spês, flôs, sôl, thûs, rûs. Regula II. In dissyllabâ dictione, si prior longa fuerit naturâ, Dissyllaba. osterior brevis: prior circumflectitur: ut Lûna, Mûsa. ●n caeteris acuitur: ut, Cítus, látus, sólers, sátur. Regula. III. Dictio polysyllaba, si penultimam habet longam, Polysyllaba. a●it candem. ut, Libértas, penátes. Sin brevem habet peultimam, acuit antepenultimam: ut, Dóminus, póntifex. Excipiuntur composita à facio: ut, Benefácis, male●is, calefácit, frigefácit. At si penultima longa fuerit naturâ, & ultima br●uis, circumflectitur penultima: ut Românus, amâtor. Composita à fis, fit, ultimam acuunt: ut Malefit, calefit, benefit, satisfit. APPENDIX. Quia hodie propter hominum imperitiam, Nota. Accentuum confusio. circumflexus ab acuto vix prolatione discernitur, Grammatici circumflexum cum acuto confuderunt. Regula. IV. Quinque sunt, Quae tonos perturbant. quae tonorum regulas perturbant. 1. Differentia. Differentia tonum transponit: Differentia. ut, Vná, adverbium, ultimam acuit, ne videatur esse nomen. Sic eó, alió, aliquó, continuó, seduló, porró, forté, quá, siquá, aliquá, nequâ, illó, falsó, citó, feré, plané, & id genus alia: putá pro sicut, poné pro post, corám, circúm, aliás palám, ergó coniunctio, sed ergô pro causa circumflectitur: ut Virgil.— illius ergô Venimus. Haec igitu● omnia sicut Graeca acutisona, in fine quidem senten tiarum acuuntur, in consequentiâ verò gravantur. Sic differentiae causâ antepenultima suspenditur i● his, Déinde, próinde, périnde, alíquando, síquand● néquando, húiusque, álonge, délonge, déinceps, dú● taxat, déorsum, quápropter, quínimo, enímverò, pr● pémodum, ádmodum, áffabre, intereáloci, nihilóm nus, paulóminus, cùm non sunt orationes diversae, 〈◊〉 sunt pube-tenus, crurum-tenus: non enim compos● sunt, velut hactenus, quatenus, & eius generis reliqu● 2. Transpositio. Transpositio tonum invertit, Transpositio. id quod usu veni● praepositionibus, quae postpositae gravantur: ut Vir● Transtra per & remos. Te penes imperium. 3. Attractio. Attractio tonum mutat, Attractio. cùm post vocabulum aliquod sequitur coniunctio inclinativa: ut Que, ne, ve. Attrahunt enim hae particulae accentum syllabae praecedenti, eámque acuunt: Luminaque laurúsque Dei. Sic Dum sis, nam, parelca. Vbi autem est manifesta compositio, non variatur tonus: ut, Dénique, útique, ítaque, úndique híccine, & huiusmodi. Vbîque tamen temporis suitonum seruat, & Vbîuis. Vbique & ubivis. 4. Concisio. Concisio transfert tonum, Concisio. cùm dictiones per syncopen aut apocopen castrantur. Tunc enim tonum retinent integrae dictionis: ut, Virgíli, Valéri, Mercúri: pro Virgilij, Valerij, Mercurij. Sic quaedam nomina & pronomina syncopata, Nomina & Pronomina syncopata. circumflectunt ultimam: ut Arpinâs, Rauennâs, nostrâs, vestrâs, cuiâs: ab Arpinâtis, Ravennâtis, nostrâtis, etc. Sic Donec, à donecum. Sic hûc, illûc, istûc, adhûc, etc. pro hucce, illucce, etc. Et composita à dic, duc, fac: ut benedic, reduc, calefac. 5. Idioma. Idioma, hoc est linguae proprietas, tonum variat, Idioma. adeò ut, si dictiones Graecae integrè adnos veniant, seruent tonum suum: ut Symóis, períphas, penultimam acuunt, at facta Latina, antepenultimam elevant, quia corripiunt penultimam. Quae autem prorsus Latina fiunt, Latinum quoque tonum seruant: ut Geórgica, Bucolica, antepenultimâ acutâ, licèt apud Graecos in ultimî tonum habeant. Sic & cóm●edia, trágoedia, sóphia, symphónia, tonum recipiunt in antepenultima, licèt in suâ linguâ habeant in pemul●imâ. Porrò, No●●. si ignoretur proprius peregrinae vocis tonus, tutissimum fuerit iuxta Latinum accentum illam enuntiarc. Syllabae communes, Syllabae communes. in prosâ oratione semper corripiuntur: ut Célebris, Cáthedra, Medíocris. DE CARMINUM RATIONE. HActenus de Tonis & Spiritibus, deinceps de syllabarum tempore, & carminis ratione pauca adijciemus. Tempus, Tempus. Syllaba. est syllabae pronuntiandae mensura. Syllaba brevis, unius est temporis, longaverò duorum. Tempus breve sic notatur, [˘] Longum autem sic, [¯] ut, Terră. Ex syllabis iusto ordine dispositis, fiunt pedes. Est autem Pes duarum syllabarum pluriúmue constitutio, Pes. ex certâ temporum obseruatione. Pedum, Divisio pedum. alij dissyllabi, alij trissyllabi. De tetrasyllabis autem non multum attinet ad hoc nostrum institutum disserere. Dissyllabi sunt, Spondaeus, ut ¯ ¯ Virtus. Dissyllabi sunt, Pyrrychius, ut ˘ ˘ Deus. Dissyllabi sunt, Trochaus, ut ¯ ˘ Panis. Dissyllabi sunt, jambus. ut ˘ ¯ Amans. Trissyllabi octo, Molossus, ut ¯ ¯ ¯ Magnates. Trissyllabi octo, Tribrachus, ut ˘ ˘ ˘ Dominus. Trissyllabi octo, Dactylus, ut ¯ ˘ ˘ Scribere. Trissyllabi octo, Anapaestus, ut ˘ ˘ ¯ Pietaes. Trissyllabi octo, Bacchius, ut ˘ ¯ ¯ Honestas. Trissyllabi octo, Antibacchius, ut ¯ ¯ ˘ Audire. Trissyllabi octo, Amphimacer, ut ¯ ˘ ¯ Charitas. Trissyllabi octo, Amphibrachus, ut ˘ ¯ ˘ Venire. Porrò pedes iusto numero atque ordine concinnat● Carmen constituunt. Est enim Carmen, Carmen. oratio iusto atque legirimo p● dum numero constricta. Carmen composituro in primis discendum est, pedi●tipsum ritè metiri, quam Scansionem vocant. Est autem Scansio, Scansio. legitima carminis in singulos pe●s commensuratio. Scansioni Accidentia. Scansioni accidunt, Synaloepha, Eclipsis, Synaeresis, ●irresis, & Caesura. Synaloepha, Synaloepha. est elisio quaedam vocalis ante alteram in ●uersis dictionibus: ut, Sera nimis vit' est crastina, viu hodie. Fit autem interdum in his dictionibus: ut, Dij, dijs, ●em, ijsdem, deinde, deinceps, semianimis, semiho●o, semiustus, deest, deero, deerit, & similia. At heu & ô, nunquam intercipiuntur. Eclipsis, est quoties m, cum suâ vocali perimitur, Eclipsis. ●ximâ dictione à vocali exors●: ut, Monstr' horrend' inform' ingens, cui lumen ademptum: ● monstrum, horrendum, informe, etc. Synaeresis, Synaeresis. est duarum syllabarum in unam contra●o: ut Virg. Scu lento fuerint aluâria vimine texta, pro ●taria. Diaeresis, est ubi ex unâ syllabâ dissectâ, fiunt duae: Diaeresis. ut ●uidius. Dēbŭĕrānt fūsōs ēvŏlŭīssĕ sŭōs. pro evolvisse. Caesura, est cum post pedem absolutum, Caesura. syllaba bre●in fine dictionis extenditur. Caesurae species sunt. Triemimeris, ex pede & syllabâ: Triemimeris. ut ●●●gilius. Pēctŏrĭbūs ĭnhĭāns, spīrāntĭă cōnsŭlĭt ēxtā. Penthemimeris, ex duobus pedibus & syllabâ: Penthemimeris. ut ●●●gilius. Ōmnĭă vīncĭt ămōr, & nōs cēdāmŭs ămōrī. Hepthemimeris, ex Hepthemimeris. tribus pedibus & syllabá: ut Idem. Ōstēntāns ārtēm părĭtēr ārcú̄mquĕ sŏnāntēm. Enneëmimeris, Enne emimeris. constat ex quatuor pedibus & syllab● ut Idem. Īllĕ lătūs nĭuĕūm mōllī fūltūs hy̆ăcīnthō. DE GENERIBUS Carminum. CArminum genera, de quibus nos hoe loco p● tissimum tractare decrevimus, sunt Heroicur● Elegiacum, Asclepiadaeum, Sapphicum, Ph●leucium, jambicum. Carmen Heroicum. Carmen Heroicum quod idem Hexametrum di●tur, Hexametrum. constat pedibus numero quidem sex, genere ve● duobus, dactylo & spondaeo. Quintus locus dactylum, sextus spondaeum peculia●ter sibi vendicat: reliqui hunc vel illum pro ut volumu● ut Virgilius. Tȳtĭrĕ tū pătŭlaē rĕcŭbāns sūb tēgmĭnĕ fāgī. Reperitur aliquando spondaeus etiam in quinto loco● Nota. Idem. Chāră Dĕūm sŏbŏlēs, māgnūm Iŏvĭs īncrēmēntūm Vltima cuiusque versue syllaba habetur communis. Carmen Elegiacum. Carmen Elegiacum, Pentametrum quod & Pentametri nomen 〈◊〉 bet, è duplici constat Penthemimeri, quarum prior● os pedes, dactylicos, spondaicos, vel alterutros comp●hendit, cum syllabâ longâ: altera etiam duos p●des, 〈◊〉 omninò dactylicos, cum syllabâ item longâ: ut Ouidius. Rēs ēst sōllĭcĭtī plēnă tĭmōrĭs ămōr. Carmen Asclepiadaeum. Carmen Asclepiadaeum, Aselepiadaeum. constat ex Penthemi● hoc est spondaeo & dactylo, & syllabâ longâ, & duobus deinde dactylis: ut Horatius. Moēcēnās ătăuīs ēdĭtĕ rēgĭbŭs. Sapphicum. Carmen Sapphicum constat ex trochaeo, spondaeo, Sapphicum carmen. lactylo, & duobus demùm trochaeis: ut, Horatius. Iām sătīs tērrīs nĭuĭs ātquĕ dīraē. In hoc tamen carminis genere, Adonicum. post tres versus additur ●donicum, quod constat ex dactylo & spondaeos ut Horatius. Īntĕgēr vītaē, scĕlĕrí̄squĕ pūrūs, Nōn ĕgēt Maūrī iăcŭlīs nĕc ārcū, Nēc uĕnēnātīs grăuĭdâ săgīttīs, Fūscĕ phărētrâ. Phaleucium, siue Endecasyllabum. Carmen Phaleucium, siue Endecasyllabum, constat, Phaleucium. 〈◊〉 spondaeo, dactylo, & tribus tandem trochaeis: ut Quōquò dīffŭgĭās păuēns Măbīlī. Nostrum non poteris latere nasum. jambicum Archilochium. Legitimus versus jambicus, è solis constat jambis: Carmon jambicum. ut Sŭīs & ̆ īpsă Rōmă vīrĭbūs rŭīt. Recipit tamen interdum in locis imparibus, pro I●…bo, tribrachum, spondaeum, dactylum, anapaestum: que in paribus tribrachum, spondaeum rariùs. Hoc carmen in duo genera deducitur, Dimetrum, & imetrum, sive Senarium. Dimetrum. Dimetrum, Carmen dimetrum. constat ex quatuor pedibus: ut O Carminum dulces note ¯ ¯ ˘ ¯ ¯ ¯ ˘ ¯ Quas ore pulebra melleo ¯ ¯ ˘ ¯ ¯ ¯ ˘ ¯ Fundis, lyraeque succinis. ¯ ¯ ˘ ¯ ˘¯ ˘ ¯ Trimetrum, sive Senarium. Trimetrum, Trimetrum. senis constat pedibus: ut Quī nōs dāmnānt, sūnt hīstrĭōnēs māxĭmī. juvenalis. Nām Cŭrĭōs sĭmŭlānt, uīuūnt Bācchānālĭā. DE QVANTITATE Primarum Syllabarum. PRimarum syllabarum quantitas, Primae sylla bae. octo mo● cognoscitur: Positione, Vocali ante vocalem, Diphtho● go, Derivatione, Compositione, Praepositine, Regulâ, Exemplo, seu Authoritate. 1. POSITIO. Vocalis ante duas consonantes, Positio. aut duplicem in ●dem dictione, ubique positurâ longa est: ut, Vent● axis, patrizo. Quòd si consonans priorem dictionem claudat, 〈◊〉 quente item à consonant inchoante, vocalis praecode● etiam positione longa erit: ut, Maior sum, quàm cui possit fortuna nocere. Syllabae ior, sum, quàm, & sit, positione longae sunt. At si prior dictio in vocalem brevem excat, sequen● à duabus consonantibus incipiente, interdum, sed ra● ùs, producitur: ut Virgil. Ōccūltā spŏlĭā, & plūrēs de pācĕ trĭūmphōs. Vocalis brevis ante mutam, Exceptio. sequente liquidâ, co● munis redditur: ut, Patris, volucris. Longa vero non ●●●tatur: ut, Aratrum, simulachrum. 2. VOCALIS ANTE ALTERAM. Vocalis ante alteram in eâ dem dictione ubique brevis est: ut Dĕus, mĕus, tŭus, pĭus. Vocalis ante alteram. Excipias genitivos in ius, Exceptio. 1. secundam pronominis for●am habentes: ut Vnius, illius, etc. Vbi communis re●eritur, licèt in alterĭus semper sit brevis, in alīus sem●erlonga. Excipiendi sunt etiam genitivi & dativi quintae de●inationis, vbie, inter geminum i, longa fit: ut Faciei: Exceptio. 2. ●ioqui non: ut Rĕi, spĕi, fidĕi. Fi, etiam in fio, longa est, nisi sequantur e & r simul: Exceptio. 3. 〈◊〉 Fierem, Fieri. ●●ven. Sic fiunt octo mariti. ¯ ¯ ¯ ¯ ˘ ˘ ¯ ¯ ●●em. Quod fieri non posse putes. ¯ ˘ ˘ ¯ ¯ ¯ ˘ ˘ ¯ Ohe interiectio, priorem syllabam ancipitem ha●t. Exceptio. 4 Vocalis ante alteram in Graecis dictionibus subinde ●ga fit: ut Dicite Pierides. Respice Lāerten. Exceptio. 5. Et in ●ssesiuis: ut Aenēia nutrix, Rhodopēius, Orphēus. 3. DIPHTHONGUS. Omnis Diphthongus apud Latinos longa est: Diphthongus ut Aū●●, nēuter, musae, nisi sequente vocale: ut Praeire, prae●us, praeamplus. 4. DERIVATIO. ●eriuatiua eandem cum primitivis quantitatem for●tur: ut ămator, ămicus, ămabilis, Deriua●●. prima brevi ab ă●●. Excipiuntur tamen pauca, quae à brevibus deducta, ●am producunt. Cuius genetis sunt. Vox uōcis, à uŏco. Iūcundus, à iŭvo. Lex lēgis, à lĕgo. Iūnior, à iŭvenis. Rex rēgis, à rĕgo. Mōbilis, à mŏueo. Sēdes & sēdile, à sĕdeo. Humanus, ab hŏm● Iūmentum, à iŭgo. Vōmer, à vŏmo. Fōmes & fōmentum, à Fŏueo. Pēdor, à pĕde. Sunt & contrà, quae à longis deducta, corripuntu● Qualia funt, Dux, dŭcis, à dūco. Gĕnui, à gīgno. Qualia funt, Dĭcax, maledĭcus, & Frăgor, à frango. Qualia funt, id genus multa, à dīco. Frăgilis, à frango. Qualia funt, Fĭdes, à Fīo. Nŏto, as, à nōtu. Qualia funt, ărena, ab ārco. Năto, as, à nātu. Qualia funt, ărista, ab ārco. Dĭsertus, à dīssero. Qualia funt, Pŏsui, à pōno. Sŏpor, à Sōpio. Et alia nonnulla ex utroque genere, quae relincutur studiosis inter legendum obseruanda. 5. COMPOSITIO. Composita simplicium quantitatem sequuntur: Compositio. Pŏtens, Impŏtens. Sôlor, Consôlor. Lĕgo, is, Perlĕ●… Lēgo, as Allēgo. Excipiuntur tamen haec brevia à longis enata: ut, Innŭba, à nūbo. Deiĕro, à iūro. Pronŭba, à nūbo. Peiĕro, à iūro. 6. PRAEPOSITIO. Ex praepositionibus hae ubique producuntur: Praepositio. A, prae, se, e, nisi vocali sequente: ut Vnda dehiscens. — Sudibúsue praeustis: apud Virgiliúm. Pro quoque longa est, Pro. praeterquam in istis: Prŏcella, prŏfugus, prŏtervus, prŏnepos, prŏpago stirpe, prŏfanus, prŏfiteor, prŏfundus, prŏficiscor, prŏfari, prŏpero, prŏfugio, prŏfecto. Procuro, profundo, propello, propulso, propago, primam syllabam habent ancipitem. Prŏpheta & prŏpino, Graeca funt per o parvum, proinde primam brevem habent. Di, etiam producitur, nisi in Dĭrimo, & Dĭsertus. Reliquae praepositiones, si positio sinat, corripiuntur. Cuiusmodi sunt, Ad, ob, ab, sub, re, in, etc. 7. REGVLA. Canon. I. Omne praeteritum dissyllabum, Regula. priorem habet longam: ut, Lēgi, ēmi. Excipias tamen Fĭdi à findo, bĭbi, dĕdi, scĭdi, stĕti, tŭli. Canon. II. Primam praeteriti geminantia, primam itidem brevem habent: ut, Pĕpendi, Pĕpedi, Dŭpugi, habent: ut, Tĕtendi, Tŭtudi, Dĭdici, habent: ut, Tŏtondi, Fĕfelli, Cĕcĭdi, à cado. habent: ut, Mŏmordi, Tĕtigi, Cĕcīdi, à caedo. Quin & supinum dissyllabú priorem quoque produciae ut Mōtum, Lātum, Lōtum Crētum. Excipe Quĭtum, Sĭtum, Lĭtum, ĭtum, Rŭtum, Rătum, Dătum, Sătum. Et cĭtum, à cieo, cs: nam cītum à cio, cis, quartae, priorem habet longam. 8. EXEMPLUM seu AUTHORITAS. Quarum verò syllabarum quantitas, Exemplumsiue Authoritas sub praedictas ●ationes non cadit, à Poëtarum usu, exemplo, atque au●horitate petenda est certissima omnium regula. Discant ergò pueri obseruare ex poëtis communes primarum syllabarum quantitates, cuius sortis sunt: Britannus, Bithynus, Cacus, Cosyra, Crathis, Quae primam habeant communem. Pachy●us, palatium, Pelion, criticus, Curetes, Diana, Fide●ae, Gradivus, hinulus, Pyrene, rubigo, Rutilius, Hy●men, Italus, liquor, liquidus, Lycus, Orion, rudo, Sy●haeus, Sycanius, & similia. DE MEDIIS SYLLABIS. MEdiae syllabae partim eâdem ratione qua primae, partim etiam ex incrementis genitivi, Mediae syllabae. atque coniugationis analogiâ cognosci possunt. Increment● geritivi. De incrementis genitivi nominum polysyllabarum, suprà in generibus nominum abundè dictum arbitra. mur, unde petere licebit, si quid de hac re haesitaveris. Caetera frequens lectio & optimorum Poëtarum obseruatio, facilè suppeditabunt. Coniugationis analogiam ex imbibitis rudimentis pueri didicerunt, Coniugationum analogia nempe A, indicem primae coniugationis, longam esse naturâ, praeterquam in do, & eius compositis, quando huius sunt coniugationis: ut, Dămus, circundămus, Dăbis, circundăbis, Dăre, circundăre. Praeterea syllabas rimus & ritis, in praeterito perfecto● modi subiunctivi, ubique pro brevibus habendas ani● maduertant, in futuro autem in oratione prosa longas esse debere, in carmine verò indifferentes reperiri quéadmodum contendit Aldus: ut, Praeterito Amauérimus, amauéritis: Futuro, Amaverîmus, amaverítis. Est & ubi me●iae syllabae variant apud Poëtas, Mediarum syllabarum variatio. ut in his quae subiunximus: Connubium, Ficedula, Malea, Pharsalia, Batavus, Sidonius, & similia. Adiectiva in inus Latina, Adiectiva in inus. penultimam producunt: ut, Cland estînus, mediastînus, parietînus, matutînus, vespertînus, repentînus. Praeter haec sequentia Diutĭnus, Serotĭnus, Praeter haec sequentia Crastĭnus, Oleagĭnus, Praeter haec sequentia Pristĭnus, Fagĭnus, Praeter haec sequentia Perendĭnus, Cedrĭnus, Praeter haec sequentia Hornotĭnus, Carbasĭnu● Et reliqua materialia, sive à metallorum nominibu● formata in inus, qualia sunt permulta à Graecis vocibu● deducta in inos: ut, Chrystallinus, myrrhinus, hyacinth●nus, adamantinus, etc. Caetera foeliciùs docebit usus, & Poëtarum obsernatio, quàm ullae Grammaticorum regulae, quas sinullo aut modo aut fine de mediarum syllabarum quantitate tradere solent. Quare illis praetermissis, adultimarum syllabaru● quantitates aperiendasiam accingamur. DE VLTIMIS SYLLABIS. QVanquam ultimae syllabae ipsum literarum numerum, aut aequant, aut etiam superant, Vltimae syllabae. non tamen pigebit illas etiam ordine percurrere. Primùm A finita producuntur: ut, Amā, A. produc. con●ra, ergä. Excipias pută, ită, quiă. Exceptio. 1. Item nominativos, & omnes casus in a, cuiuscunque Exceptio. 2. fuerint generis, numeri, aut declinationis, Limitatio. praeter vocativos in A, à Graecis in As: ut, ô Aeneā, ô Thomā, & ●blativum primae declinationis: ut ab hac Musā. Numeralia in ginta, A finalem habent communem, sed frequentiùs longam: ut Trigintā, quadragintā. In b, d, t, desinentia, brevia sunt: ut, ăb, ăd, capŭt. B, D, T, corripiuntur. C. produc. Exceptio. 1. Exceptio. 2. In c desinentia, producuntur, ut āc, sīc, & hīc adverbium. Sed tria in c, semper contrahuntur: Làc, nĕc, ●onëc. Duo sunt communia: Fac, & Pronomen hic, & ●eutrum hoc, modò non sit ablativi casûs. E finita, brevia sunt: ut, Marĕ, penĕ, legĕ, scribĕ. E. corrip. Excipiendae sunt omnes voces quintae inflectionis in ●vt, Diē, fidē, unà cum adverbiis inde enatis: ut, Exceptio. 1. Ho●ē, quotidiē, pridiē, postridiē, qua rē, qua de rē, ea rē, 〈◊〉 siqua sunt similia. Exceptio. 2. Et secundae item personae singula● imperativorum activorum, secundae coniugationis: 〈◊〉 Docē, mouē, manē, cauēe. Producuntur etiam monosyllaba in E: ut: Mē, tē, sē, Exceptio. 3. Limitatio ●rter Quĕ, nĕ, vĕ, coniunctiones incliticas. Quin & adverbia quoque in e, ab adiectivis deducta, Exceptio. 4. ●ongum habent: ut, Pulchrē, doctē, valdē pro validē. ●ibus accedunt Fermē, forē. Benĕ tamen & malĕ, Limitatio. ●ripituntur omninò. Postremò, quae à Graecis per n scribuntur, Exceptio. 5. naturâ ●ducuntur, cuiuscunque fuerint casûs, generis aut nu●●i: ut, Lethē, Anchisē, cetē, tempē. ●nita, longa sunt: ut Dominī, magistrī, amarī, I. produc. docerī. Praeter Mihi, Exceptio. ●. tibi, sibi, ubi, ibi, quae sunt communia. Nisi verò & quasi, Exceptio. 2, 3. corripiuntur. Cuius etiam sortis sunt dativi & vocativi Graecorum, quorum genitivus singular●a in Os breve exit: ut, Huic Palladĭ, Vocat. ô Amaryllĭ. Huic Phyllidĭ, Vocat. ô Alexĭ. Huic Minoidi. Vocat. ô Daphnŏ. L finita, L. corrip. corripiuntur: ut Animăl, Annibă, mĕ, pugĭl, Săl, Exceptio. consŭl. Praeternīl contractum à nibil, & Sōl. Et Hebraea quaedam in l: ut Michaēl, Gabriē, Ray haēl, Daniēl. N finita, N. produc. producuntur: ut Paeān, Hymēn, quīn, Xenophōn, nōn, daemōn. Excipe forsăn, Exceptio. 1. forsităn, ăn, tamĕn, attamĕn, veruntamĕn. Corripitur & In cum compositis: Exceptio. 2. ut, Exĭn, subĭn, deĭn, proĭn. Accedunt his & voces illae, Exceptio. 3. quae per apocopen castrantur: ut, Mĕn? Vidĕn? Audĭn? Nemŏn. Nomina item in en, Exceptio. 4. quorum genitivus ĭnis, correptum habet: ut, Carmĕn, crimĕn, pectĕn, tibicĕ, ĭnis. Graeea etiam in On, Exceptio. 5. per o parvum, cuiuscunque fuerint easûs: ut, Nominat. Iliŏn, peliŏn. Accusativo Caucasŏn, pylŏn. Quae dam etiam in In, Exceptio. 6. ut Alexĭn. In yn, ut Ity̆n. In An quo que à Nominativis in A: Exceptio. 7. ut Nominat. Iphigenia, Aegina. Accusat. Iphigeniăn, Aeginăn. Nam in An, à nominativis in As, producuntur: v● Nominat. Aeneas, Marsyas. Accusat. Aeneān, Marsyā●. O finita, O. commun. communia sunt: ut, Amo, virgo, porrò, do● cendo, legendo, cundo, & aliae gerundij voces in D● Praeter obliquos in o, Exceptio. 1. qui semper producuntur: ut, H● ic Dominō, seruō. Ab hoc templō damnō. Et adverbia ab adiectivis derivata: Exceptio. 2. ut, Tantō, quant● liquidō, falsō, primō, manifestō, etc. Praeter sedulò, Limitatio. mutuò, erebrò, serò, quae sunt commun● Caetorùm modŏ & quomodŏ, Exceptior 3. semper corripiuntur. Citò quoque, ut & ambo, duo, ego, atque homo, Exceptio. 4. vix leguntur producta. Monosyllabatamen in o, producuntur, ut Do, sto, Exceptio. 5. ut & ergō, pro causa. Item Graeca per ●; cuiuscunque fuerint casûs: Exceptio. 6. ut haec Sapphō, Didō. Huius Androgeō, Apollō. Hunc Athō, Apollō. R finita corripiuntur: ut, Caesă, torculăr, pĕr, vĭr, R. corrip. vxŏr, turtŭr. Cor, semel apud Ouidium productum legitur: Exceptio. 1 ut Mōllĕ mĕūm lĕuĭbūs cōr ēst vĭŏlābĭlĕ tēlīs. Producuntur etiam Fār, lār, nār, vēr, fūr, cūr. Exceptio. 2. Pār quoque cum compositis: ut, Compār, impār, dispār. Exceptio. 3. Graeca quaedam in er, quae illis in np desinunt: ut, Aër, Exceptio. 4. ●ratēr, charactēr, aethēr, sotēr. Praeter Patĕr & matèr, quae apud Latinos ultimam brevem habent. S finita, S. pares cum numero vocalium habent terminationes: nempe, As, es, is, os, us. Primò, as finita producuntur: ut, Amās, musās, As. produc. ma●estās, bonitās. Praeter Graeca, Exceptio. 1. quorum Genitivus singularis in dos exit: ut, Archăs, Pallăs, Genit, Archadŏs, Palladŏs. Et praeter accusativos plurales nominum crescenti●m: ut, Horos, Heroos: Phyllis, Phyllidos, Exceptio. 2. Accusativo ●lurali, Heroăs, Phyllidăs. Es finita, longa sunt: ut, Anchisēs, sedēs, docēs, patrēs. Ex. produc. Excipiuntur nomina in es, tertiae inflectionis, Exceptio. ●. quae p●●ultimam genitivi crescentis corripiunt: ut, Milĕs, segĕs, iuĕs. Sed ariēs, abiēs, pariēs, Cerēs, & pēs, Limitatio. vnà cum ●ompositis: ut, Praepēs, b pēs, tripēs, quadrupēs, longa ●nt. Es quo que à sum, unà cum compositis corripitur: ut, Exceptio. 2. ●otĕs, adĕs, prodĕs, ohĕs. Quibus penĕs adiungi potest, Exceptio. 3. unà cum neutris ac nominativis plura libus Graecorum: ut Hippomanĕs, cacoëthes, Cyclôpĕs, Naiadĕs. Is finita, Is. corrip. brevia sunt: ut, Parĭs, panĭs, tristĭs, hilarĭs. Excipe obliquos plura●es in is, Exceptio. 1. qui producuntur: ut, Musīs, mensīs à mensa, dominis, templīs. Item queīs pro quibus, Exceptio. 2. cum producentibus penultimam genitivi crescentis; ut, Samnīs, Salamīs. Genitivo Samnîtis, Salamînis. Adde huc quae in Eis diphthongum desinunt, Exceptio. 3. sive Graeca, siue Latina, cuiuscunque fuerint numeri aut casûs: ut, Simoëïs, Pyroëïs, parteīs, omneīs. Et monosyllaba item omnia: Exceptio. 4. ut Vīs, līs, praeter ĭs, & quis nominativos, & Bĭs apud Ouidium. Istis accedunt secundae personae singulares verborum in is, Exceptio. 5. quorum secundae personae plurales desinunt in îtis, penultimâ productâ, unà cum futuris subiunctivi in ris: ut Audīs, velīs, dederīs. pl. Audîtis, velîtis, dederîtis. Os finita producuntur: Os. produe. ut, Honōs, nepōs, dominōs, seruōs. Praeter compŏs, Exceptio. impŏs, & ŏs ossis. Et Graeca per o parvum: ut, Delŏs, Chaŏs, Palladŏs, Phyllidŏs. Vs finita corripiuntur: Vs. corrip. ut, Famulŭs, regiŭs, tempŭs, amamŭs. Excipiuntur producentia penultimam genitivi erescentis: Exceptio. 1. ut, Salūs, tellūs, Genitivo salûtis, tellûris. Longae sunt etiam omnes voces quartae inflexionis in us, Exceptio. 2. praeter nominativum & vocativum singulares: ut, Huius manūs, hae manūs, has manūs, ô manus. His accedunt etiam monosyllaba: Exceptio. 3. ut Crūs, thūs, mūs, sūs, etc. Et Graeca item per ous diphthongum, Exceptio. 4. cuiuscunque fuerint casus: ut Hic Panthūs, Melampūs. Huius Sapphūs, Cliūs. Atquc pijs cunctis venerandum nomen Iësūs. Postremò, produc. u finita producuntur omnia: ut Manū, genū, amatū, diū. Grammatices finis. OMNIUM NOMINUM IN Regulis Generum contentorum tum Heteroclitorum ac Verborum, interpretatio alique. ARdo, To hide. Abscondo, occulto, To hide. Abyssus, immensa quaedam profunditas im●en●trabilis. A depth that by sounding 〈◊〉 cannot b● sound. ●carnan, gens ex quadam regione 〈◊〉 Graeci●. The people of Acarnania in Greece. ●cer, Arbour. A Maple tree. ●ccerso, co ad vocandum, vel voco. To go● to call. flies, acumen rerum secantium, ex● ercitus instructio, oculi lumen. An edge. The array of an army. The sight of the eye. ●cus, instrumentum sartoris, ac mulieris ornamentum. A needle, or an instrument wherewith women did set their hair. adeps, omnis pinguedo, sive carnis, sive alterius rei. Fat. ●dipiscor, assecutus sum. To obtain. ●doleseens, iuvenis adultus. A stripling from twelve to xxi. ●dor, frumenti genus vel farris. Wheat. ●uena, qui non est civis, sed externus. A stranger. ●ther, tota coeli syderumque substantia ac compago. The whole substance of the Spheres from the fire unto the extremest circuit of heaven. ●equor, marc, pelagus. The sea, because nothing is more plain than it: for Acquor doth generally signify a plain in any parcel of the world. It ●taken for the air also: as, Aspice ●is senos volitātes aequore cygnos. ●s, species m●tallirubro colore. Copper, and because that in olds' time money was made of it, Aes, sometime doth signify money. Affinis, cognatus. A kinsman by marriage. Agnosco, est noscere id, quod nobis olim aut visum fuit, aut alia quapiam ratione cognitum. To recognize, to know a new, or to come to remembrance of. Ago, facio. To do. Agragas, urbs Sicil. A town in the Isla of Sicily, called now Gergenti. Agricola, qui exercitat tem rusticam. An husbandman. Halcyon, aves maritima, hyeme pullos educans. A certain sea-birde that lieth in the sands, and hatcheth in winter. Alice, quaelibet avis, aut velox. A bird, or swift. Alnus, genus arboris. An Alder tree. Alo, nutrio. To nourish. Alter. The other of the two. Alvus, qua sordes defluunt. aut luuntur. The paunch, and sometime the belly without. Amazons, Scythicae foeminae, co quòd mammis careant. Certain women of Scythia, so named for lacking a dug. Ambigo, circumago, circundo. To compass, to doubt. Amicio, vestio. To . Amnis, fluvius. A river. Anas, avis in aquis degens. A Duck, or a drake. Ango, crucio, premo, vexo. To trouble and vex. Anguis, serpens in aquis degens. A dry or a watery snake. Animus, consilij principium. The mind Anna, nomen mulieris. Anne. A●…, assentior. To assent & agree 〈◊〉 Annus, tempus 365 ●… die●… & ●…arum. A●…are. Anus, verule. A noble wife. Ants, ab ante ●…minenres apides, suo ultimae columnae, quibus sustinetur fabrica. The P●… 〈◊〉 sailing s●…es that saileth, over the 〈…〉 ref●…ame, or the 〈◊〉 stone ●… 〈…〉 a Vinyard, or the first se●… frontier of vines. Antido●…is, medicamentum contra venens datum. A preservative against 〈◊〉 Anti●…, mulledires capilla in front demissi. man's fore 〈◊〉. Antistes, 〈…〉 summus. A 〈◊〉 or co●…se 〈◊〉, man or woman. An●…, nomen ●…bis I●…, quae nunc Tarentina ●…citur. 〈◊〉 ntines. Apes & apis, animal●… 〈◊〉. A bee. Apisco, assequor, 〈◊〉. To obtain. Apollio, deus quem, Graeci appellant. The god of wisdom and P●…sicks, and of p●…, and the god that carrieth the S●… 〈◊〉. Appendix, quod ●llis a●…unctum, 〈◊〉 ex allo pendeat. An appen●ise, or an addition to increase a thing. Applico, & iungo, & advenio. To app●…, or to arrive. Aproro 〈◊〉, nomen invariabile sed nullo defectum cass●. A 〈…〉 Aqualis, va●… 〈…〉 tenotur, ad praeb●…m 〈◊〉 ●…bus. 〈…〉 Arbour vel ar●…, 〈◊〉 signif●…tionis. A tree. Ar●… 〈…〉 Arposso, voco, & accuso. To call, or to accuse, or to go to accuse. Arces, or Arcadia populus. The 〈◊〉 i'll or Arcadia. Arctus, 〈◊〉, quam nostri soprentri●…o 〈◊〉 ●…erunt, signum, 〈◊〉. A sign called the Bear, or the 〈◊〉 A 〈◊〉, 〈◊〉 inflammor. To 〈◊〉. Argos, 〈◊〉 nomen. A 〈…〉 Arma, nunimentum, scurum, gladd●… telum, & ea quibus puell●…. A 〈…〉 weppon Ar●…. qui vi●…imas inspicit. 〈◊〉 she that 〈…〉 of beasts. As, libra 〈◊〉, duo decim 〈◊〉 A pound of 〈…〉 of any thing. Assec●…, qui continue & s●… quid sequitur. A page, or 〈◊〉 continual 〈◊〉. Athamas, nomen viri. A man's name 〈◊〉 should be 〈…〉. A●tu, dolo fallacis. By deceit or 〈◊〉 Athene, 〈◊〉 Greci 〈◊〉 inter Ac●…am & ●…cedoniam, The 〈◊〉 〈◊〉 them. At●… 〈…〉 Auceps, 〈◊〉 vel qua 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 man or woman. Aud●…, sum ausis. To be bold 〈◊〉 Auco, cupio. To diss●…, 〈◊〉 〈◊〉 Auge● 〈◊〉 〈◊〉 amplifico. To increase Augur, qui future pr●nunti●…. 〈…〉 〈◊〉 〈◊〉 Canpaniaes 〈◊〉 Baias, 〈…〉 〈◊〉 〈◊〉 〈◊〉 A lake in Italy, 〈◊〉 they 〈…〉 A●…, qui vel quae 〈◊〉 ducit. A 〈…〉 A●ster, ventus ●…ans a meridie. The south winds. A●…, qui vel quae aliquod opus facit. The worker or doer of any thing, man or woman. Axis, diametros mundi, & dicitur lignum ●…res, circa quod rora curcus vertitur. An Ax●… 〈…〉, the strait line that may be imagined from the one pole to the other pole. B BAcchanalia, Dyonisia ●. Bacchi fe●●a. The feast of Bacchus. Bacchar, herbaradieis odoratae 〈◊〉 〈◊〉, that the Frenchmen call our Lady's gloves Bacchus, deus vini. The drunken god, the god of wine. Baculus, ba●illus, & baculum. & hinc bacillum, scipio 〈◊〉 〈◊〉 Balneum, locus publicus vel privatus, in quo aut sanitatis, aut abstergendarum sordium causa lavamur. A bath. Barathrum, erat locus profundior Athenis, putei modo vel forma. A certain 〈◊〉 by Athens. Now it is taken for bell It i● also the hole where any water extret● and falleth into the earth. Barbiton, instrumentum musicum quod pulsatur plectro vel calamo. The Lute, or any like that is played on with a quill. It is also Barbitos, both masculine and feminine. Bellaria, cibi secundae mensae. juncats Bes, unciae octo. Eight ounces. Bibo, potum haurio, humorem attraho. To drink. Bidens, instrumentum duorum dentium, vel 〈◊〉. Any instrument with two teeth, or a sheep of two teeth, in the feminine gender. Bisrons, habens dua frontes. He or she that hath a face before, an other behind. Bili● humoris genus, It is with this word arra, melancholy, and with ●laua, chaler and being used alone, is the same sense that Cholera is after Cor. Celsus. See Cholera Bombix, vermis & pre materia sumitur. A silk, orme, or silk Bos, nora est significatio. An One, Bull, or Cow Britannia, Insula quam nunc Angli, & Scori incolunt. The Isle which is inhabited of English men and Scotish men, and is called Britannia maior. Britannia minor. Is Britain in France. Bubo, avis nomen, à bovis mugitu. An Owl. Buc●phalus, nomen equi Alexandri Magni. Alexander the great his horse. Byssus, tenuissimi lini genus. A most fine sort of fine flax, whereof a most precious kind of linen cloth is made, It may be taken for silk also. C CAcoethes, malus mos. An evil custom, or a bile hard to be cured. Cadaver, corpus mortu●. A carcase. Cado, corruo, praecipitor, vellabor. To shall, and sometime to happen, to chance. Caedo, percutio, ferio, verbero. To strike, or to beat and sometime to cut or to lop, or to prune trees, sometime to kill, sometime to sacrifice, and sometime to break, as caedere ianuam saxis, instare ferro. Caello, percutio, aut frango, To smite or to break, antiquum verbum. The Compounds whereof be in use only. Cello is read also without a diphthong. Caelum vel coelum, extrema mundi detenninatio cum sphaeris quas ambit ad elementum ignis. Heaven, or with a difference any of the spheres. It signifieth weather also. Calco, pede comprimo. To tread upon, and by a translation unto the mind, to despise and sat naught by. Calendae, dies primus cuiusque mensis. The first day of every month. Calco, ferueo, callidus su●h. To be hot, or to glow. Calais, via perdurata, id est, via trita. A path way. Caluo, decipio, frustror. To deceiuc, to beguile, and to trump. Calx, pes imus, & pro cuiusuis rei sine ponitur, vel pro materia qua lapides in muro conglutinantur. An he●le, or last end of a race, or lime. Cambio, commuto. To exchange● & of the old writers it is taken for to fight. Canalis, per quod aqua confluit in viis lapide stratis. A channel. Cancelli, ligna inter se modicis interuallis in transuersum instar re●is ●●●icem annexa. A lattice, or the lifts of a game place or 〈◊〉 a spectacle. Canis, animal latrabile, & piscis marinus, & signum coeleste. A dogge or a dog fish, and a star or sign in the firament, called Canis. Cano. To sing, to indite poetically, to play upon instruments. Sometime it is topraise or to prophesy. Capesso, capio, sive ad capiendum co. To take or to go to take, and sometime recipio me, to go: as, Nunc pergam horae imperium exequi, & me domum capessam. Capio. To take to delighs, to deceive, to choose, to abide and suffer: as, Capio dolores. To hold or contain. To invade & catch: as. Navem cepimus To ●●flame with love. And is lightly of such signification as the ablative is that cometh with it. Capistrun, capitis vinculum, adhibitum ne animalia aufugiant. An halter. Capital, quod olim sacerdotes gestabant in capite. An ornament that the Nuns were wont to bear upon their heads. Capra, animal à carpendis virgultis dictum. A goat. Car, aliquis ex Caria. A man of Caria. Cardo, quo ianua movetur. An book or hinge. Careo, est rem desideratam non habere. To lack, or to be without and specially such a thing as once we had. Carex, herba acuta durissima. Sedge. Caro, quod anima careat, non solum do animalibus, sed etiam de piseibus & fructibus. The meat of any thing, but most commonly flesh. Carpo, decerpo. To crop, to bite off, nottle, or to gather. It is also to lease, or to chooseout, and sometime to tant or rebuke. Carpere viam, is to begin to journey. Carpere vitales auras, Carpere lanam, to teise wool. Carpere linum, To hatchel flax. Carpere cibum. To eat. Castra, locus in quo milites tentoria fixerunt. The ●ampe, the pamlions, or the army. Cassis, reticulum, & pro galea foemini: est cassis, dis, & haec cassida. A net, or an holm●t in the feminine gender. Cato, nomen viri. Ascertain Romans name. Caveo, diligentiam adhibeo, provideo, consulo, prospicio ne aliquid praeter spem eveniat. To beware, or to be wary and heedsull. Cavere is also to put in assurance, and to save harmolesse by caution or sureties. Caulis, in herbis dicitur ipsum robur five stipes. A stalk. Cedo. To g●●to place, to departed or go away ●edrus, arbour ingens & procera. A ● Cedar tr●e. ●ello. See Caello. ●enseo, existimo, puto, arbitror. To ● deem, to judge, to suppose, to think, to ● tell one's mind. Some take it for to be angry. Censeri, is also to be in books ● of subsidies, & to be tasked or valued ●entum. An hundred. ●entussis, centum librarum. An hundred pound. ●era, illud quod melle ex favis expresso remanet. Wax. ●●rno, video. To see. By translation to perceive and understand. Sometime to decree and appoint. To fist, to range or bolt, to sever and part, to fight, to go unto: as, Cernere haereditatem. ●ctus, piscis maximus. A whale. ●holera, est ventriculi immodicaperturbatio, supra & infra per vomitum facta. The Colic. It is also cholor the hot and dry humour. ●cer, genus leguminis. A certain Indian pease. ●eo, turbo, commoveo. To trouble, to shake and stir, and sometime for Cio, it is to call. ●nis, vel ciner, puluis. Ashes. Cinis est avis, quam alio nomine alaudam dicimus. A Lark. ●audo, obstruo, obsero. To shut, or ●●lose, to make fast, to stop or to stay, not to suffer to pass further: as, Ecce maris magna claudit nos obice pontus. ●ivus, locus molliter arduus, & pro colle ponitur. A bank arising, and it is used for a little hill. ●unis, natium tumour. The buttock. ●uo, splendeo. To thine, to glister: sometime to fight. ●ypcus & Clypeum, scuta maiora & propriè peditum. A buckler. ●elum. A graving tool, the skic that ●is, as much of the world as is above the element of fire, which is called aether, or Quintum elementum. Coelum also sometime is taken for the atre, as, In hoc coelo qui dicitur aer. Coeno, coenam sumo. To sup, or to take supper. Coepio, pro incipio, antiquum est. To begin. Cognosco, nosco eos qui priùs incogniti crant. To know that which we know not before, sometime diligently and attentively to consider, or to understand, to search by an inquiry, and to sit in judgement. Collis, monticulus. An hillock. Colo, adoro, veneror. To honour, or worship with prayer, sometime to make much of, to exercise, to inhabit, to love: & vitam colere, is to lead a life, sometime to plough or till the ground, sometime to deck and trim. Colus, instrumentum quod pensa continet. A distaff or spindle. Comes, comitans aut sequens. A companion by the way, ●uherman or woman. Comminiscor, fingo, excogito. To imagine, to fain, to invent and device, to assay, to bring a man to the beleese of that that is not. Como, comam compono. To keame, to dress the bush with a comb, or to deck and adorn. Compago, compactio, & coniunctio. Aiornt. Compedes, vineuli genus. A pair of fetters or gives. Congrus, conger, genus piscis. A Congre. Coniux, maritus vel uxor. A husband or wife. Coque, cibum usui aptum reddo. To dress meat, to play the Cook, to prepare and go about: as, Bellum coquere. To vex and trouble, as Coquit me cura. To concoct, to bring our nutriment unto a natural foment or ivyes. Consulo. To ask counsel with an accusative: to give counsel, or provide for, with a dative: to take in good worth, with a genitive. Sometime it is to fit in counsel, and to deliberate, but used plurally, as, consulunt Senatores. Cor, praecipuum inter viscera, & vitae sedes, & arterearum, ac caloris nativi, quo animal regitur, quasi sons quidam & domicilium. The heart, and sometime it is used for the mind. Cornus, vel Cornum, aut Cornu, munimentum capitis quorundam animalium. An born●. By tr●uslation the turning of rivers be called Cor●ua. It signifieth also the w●ng of an army, and the end of any thing. Cornus, arbour ramos habens duritia & rigiditate cornibus similes, fructumcirca solstitium ferens, primo candidum, postea sanguineum. A certain tree unkno ●ne among us. Costus, radix magni odoris. A shrub gr●●●ing in Arabia, Iu●y, and Syria, 〈◊〉 a root of very ir●●r●n● sanour, the which antiquity burned to their gods, as they did frankincense. Coxendix, coxarum vertex, quo femora vertuntur. The hip. Crater vel cratera, vas amplum, cui vinum aut oleum imponimus. A Goblet or standing 〈◊〉. Crepo, sovo. To crack. Sometime to complain, lam●nt, and accus●●●, Quis post vina gravem pauperiem crepat▪ Crepundia, prima munuseu all quae pueris dantur. All mannerosthings that are giu●nchildren in their in sanc●e: as Corrals, s●●d●●● hands, dagger's, timbrels▪ and such like. Cr●ta insula est. The Jsle called Caudy. Crey, Cretensis. A man of Candie. Crinis, capillus. Hair. Crystallus, glacies ex gelu vehementer concreta. Crystal. Crus, pars a genibus usque ad inferiorem pedem. A Log Conditor, qui aliquid facit. A maker or builder. Corbis, vas ex viminibus factum, A baskes. Cubo, iacco. To lie, and sometime to be sick in bed. Cueumis. Acueumer, the which is also called in Lative Cue●mer. Cumbo. The same that Cubo is. Culex, ve mieulus alatus. A guat. Cunabula, cunae. A cradle. Cunae, eunabula, idem. Cupio, opto, desidero. Tocovet, to desire, to lust for: and sometime with● d●tine to savour. Cupressus, arboris nomen. A Cypre tree. Cures, oppidi nomen. A town's name ● Cureulio, animal parvum, frumentum corrodens. A weasel. Curro, celeriter co, gradum praecipito, intenta celeritate viam qua● voro. Torun, and sometime to stom● that is, to run as rivers do. Cusp●s, aeurto● pars hastae. The poi● of a spear, ●ike, partisan, or any oth● like. Custos, qui vel quae rem aliquam tue tur & curate. Akeeper, man or woma● Cyprus, insula diues. Cypress the Is●● D DAma, animal timidum. A Buck or a do. Damno, damno afficio, vel conde● no. To damage, or to condemn. Dedo, in perpetu●m do, vel totusubdo, sive in manus & arbit●iu● do. Toyeeld. Defrutum, a deferendo, vinum dee●ctum ad medium partem. W●● sodden to the half. Diego, ago. To line. Deleo, expun● o, propriè lineas aut regulas. To put out, and to cancel. Dehcium, oblectamentum, quod nobis voluptati est. The thing wherein 〈◊〉 take pleasure. Delplun, vel delphinus, vel delphis, piseiss maris, & signum c●eleste. A Dolphin. Demo, aufero. To pullan ay, and to ex●●p●. Den, notum est, per similitudinem, cap●tur pro omni, quo aliquid teri potest. A tooth. Depango, defigo. To sasten down, and to plant. Desidia, ignaviae vitium. Sloth fullness Dieo, loquor, nomi●o. To speak, or to call. Dies, tempus viginti quatuor horarum. A day. Dissiteor, iusicias eo, nego. To deny. Dig●edior, diseedo. To got from. Diligo, amo. To love. Dil●o, aqua vel quovis humore aliquid purgo. To purge with wisling. Diphthongu●, unus duas●● voe●lium sonus. A double sound. Adiphthong. Diptoton, now●en flexum duobus in easibus quib●scunque. A Noun declined with two eases whatsoever. Dindimus, iugum, montis Phrygian, Idar matri deûm dicarum. The top of Ida, the hill by Troy. Dirae, imprecationes, execrationes, & inferorum furiae. Curses, banuing●, and the furies of hell. Disco, capio doctrinam. To learn. Dispesco, separo, dirimo. To sever. Displiceo. To displease. Ditionis, imper●i, dominii. Of my right and title. We need not scrupulously to tesuse Ditio the Nominative. Divido, partior. To d●uide. Divitiae, opes, amplae fortunae. Riche● Do, dono. ●o g●●●. Doceo, ●licuius rei cognitionem alteri trado. To teach, and sometime to shea, and to declare, to warn, and to ascertain. Dodrans, unciae nouem. Nine ounces. Doleo, tristis sum. To be sorrowful. Domo, mansectum facio. Totame. Domus, adilicium ad habitandum factum. Anhouse. Duco, notum est. To lead, to marry, to account. Duleedo, suavitas. Sweetness. Dux, qui vel quae ducit aliquem. A guide man or woman. E ECquis. Whether any. Edo, comedo. To eat. Edo i mitto, & quasi extrudo. To set out, and to ovulgate: and some. time to exhibit, and sho●● as Edere spectacula Edere animam, is to die. The signisication of it in all other phrases, may bereduced to the first signification. Edoceo, diligenter docco. Throughly or persictly to reach. Effara, sunt ultimae precationes augurum, post finem auspiciorum extra urbem dictae. The prayers that Soothsayers said, after notice taken of birds flying, before they entered the City. Egeo, careo. To need. Elephas, clephantus, animal fama notum. An Elephant. Elis, civitas Arcadia. A city in Arcadia, or a country in P●lopounesus. Emineo, prae aliis appareo, vel excello. To appear before others, and to pass them. Emo, comparo, mercor. To buy. Ensis, gladrus. A sword. Epasco. To eat up, to consume with feeding, and to leave nothing. Epulum, quasi edipulum, est celebre convivium. Abanquet or feast. Eques, homo equo insidens, An horseman, or he or she that rideth. Eremus, locus desertus. A desert, or wilderness. Eripio, extra rapio. To pull out. Esurio, famem patior. To hunger. Edentus, eventum, quod casu aut fortuna nobis evenit. Hap, or that that cometh to pass. Excludo, extra claudo. To shut out. Excubiae, vigiliae diurnae & nocturnae. Watch and warding●. Exculpo, perfectè scalpo, vel scalpendo consicio. To carve, to grave, to cut out, to scratch out: as, Oculum exculpero. To wrest, or wring out: as Verum excalpere. Excurro, extra curro, vel praecurro. To run out, or to outrun before, to amount to a great deal, to make an out road, or an excursion. Exequiae, funebre officium. The ceremontes of the burial. Excuso, extra culpam reddo. To excuse. Excutio, eiicio, emitto. To smite out. Exlex, sine lege vivens. A lawless man or woman. Expergiscor, cuigilo. To ●ake. Experior, tento, vel tentor. To prove or be proved. Explico, extendo, & declaro. To stretch out, and to declare. Exta, propriè cor, ●ecur, & pulmo dicuntur. The entrailes. Extorris, exul. A banished man or woman. Exul, qui vel quae exulat, A banished man or woman. Exuo, exoluo, denudo. To put off, to unclothe. Exuviae, ab exuendo. The things that we put off. F Fancies. A face. Facio, aliquid ago. To make. Facesso, facio, vel co ad faciendum. To make, or to go to make. Fallo, decipio. To deceive. Fames, edendi cupiditas. Hunger. Far. Once a general word for any kind of grain or corn: as, Triticeum far, hordeaceum, siligineum, etc. But now it signifieth one certain kind, called Adorni, which it bread corn●. Farcio, saturo, impleo, pinguefacio, sagino. To stuff, to fill, to satisfy, & make sat Fas, pium, religiosum, & dignum factu. Lawful, right, godly, and worth the doing. Fascis, lignorum, aut alicuius reicongeries. A faggot. Fasti, libri in quibus totius anni res populi Romani scriptae continebantur, & causae festivitatum explicabantur. A Register for the order of things, for the whole year Fastidies, were days wherein the Iudge● might give sentence without offence of the gods, with these three solemn words of the law, Do, dico, addico. Nefasti dies, were their contrary ditties. Fateor, annuo, concedo. To grant and assent unto. Fatisco, desicio, aut defatigor. Abundartly to g●pe. Fatiscor, fessus sum. To be weary, to faint, and to be weak. Faveo, rectè alicui opto. To savour. Fel, purgamentum sanguinis. The gall. Feriae, dies cessationum ab opere. Holy days, or time of pastime used. Ferio, percutio. To strike. Fero. To bear, or to suffer, to lead, or tell, to give, to covet, to advance, to bring forth, to have, to take away, to obtain, to ask advice: as, Pompeius tulit ad● populum. Ferueo, valde caleo. To be hot. Feruesco, calesco. To wax hot. Ficus, arbour vel morbus. A fig tree, 〈◊〉 a certain bile rising in the fundament. Fides, constantia in omnibus rebus. Faith and truth. Fido, fiduciam & spem habeo. To have trust. Figo. To fasten, to plant, to smite with arrow or such like. Filum, illud subtile quod ex lino lanáne trahendo ducitur. A thread. Filix, herba sine call, sine flore, sine semine. Ferne, whereof there be two kinds, as in Herbaries' you shall see. Funus, laetamen & excrementa animalium, quibus agri stercorantur. Dung. It is also Fimum, in the neuter gender, Findo, disseco, dissindo. To cleave. Fingo, formo. To fashion. Finis, extremitas, sive terminus in unaquaque re. An end. Fio, essicior. To be made. Flaveo, flavus sum. To be yellow. Flecto, inclino, voluo, duco, moneo. To bow, to move & to cause to follow ●leo, lachrymor. To weep. ●lo, spiro. To blow. ●o●, dictus qui ex arboribus vel herbis colligitur. A flower. ●uo, decurro, propriè ut liquores. To flow. ●dio, terram cruo. To dig. ●llis, instrumentum quo attrahitur atque emittitur ventus. A pair of bellowes. ●us, scatebra. A well. ●●ceps, instrumentum quo tenetur aliquid. A pair of tonngs. ●●fex, instrumentum sarto rum, quo aliquid scinditur. A pair of sciscers ●●s, fortuna, casus. Hap. ●rum, à ferendo, quià lights & vena●ia illuc feruntur. The judicial place, and then it is named Forum iudiciale: or the market place, and is called, Forum venale. ●ngo, rumpo, destruo, To break. Frenum, vel fraenum, instrumentum quo equum insessor coercet. A bridle. Frico, scalpo. To rubbe. Frigeo, frigidus sum. To be cold. Frugi, indeclinabile omnis generis, utilis, necessarius, frugalis. Good, profitable and thrifty. Frugis, eius quod ex terrae fructu in alimoniam vertimus. Of corn or pulse. Some make the Nominative hereof, Fruges, and some Frux: the foremost is not to be misliked. Fruor, delectationem, & fructum capio, & alor. To take pleasure, or fruit and profit of, and to be fed. Fundo, liquefacio, vel liquidum spargo. To melt, or to pour. Fugio, vito, eurrendo relinquor. To flee from, to avoid. Fulcio, sustineo, munio. To underprop and to short. Fuga, fugiendi actus. Flying, or running away. Funis, restis. A rope. Fur, qui vel quae alteri subtrahit. A man or woman thief. Furfur, purgamentum farinae. Brawn or scurf. Furo, insanio. To be mad. Fustis, baculus. A club. G GAbii, Volscorum urbs. A town in Italy, seventy miles from Rome. Gallia, Europae pars, sita intra Pirenaeos montes, inter Hispaniam, Germaniamque, & duo Maria, Oceanum Britannicum, & mare nostrum, France. Garamas, Lybiae incola. A certain inhabitant of Africa. Gargarus, unus ex collibus montis Idae. A very high top of the hill Ida. There is also a town of that name at the foot of the same hill. Gaudeo, laetor. To rejoice. Gelu, propriè glacies. Frost, or Jse. Genu, curuatura qua crus & femur connectuntur. A knee. Gero, porto. To bear. Gibbus, & gibber, solidus in dorso tumour. A iub, or a bunch. Gigas, vir altissimae staturae. A Giant. Gigno, genero. To beget. Gingiber, herba in Arabia nascens. Ginger. Glisco, Cresen, augeor, invalesco. To increase and grow, to wax strong, to wax fat, or much to desire, and sore to covet. Glis, animal muri simile. A dormouse. Gluten, glutinum, aut colla. Glue. Gorgon, nomen mulieris. A certain terrible woman. Gradior, co, incedo, progredior. To go. G●aecia. The country of Greece, a great piece of Europe which is now under the Turk. Graiugena, Graecus. A Grecian borne. Grando, gutta aquae in aere congelata. hail. Grates, gratiae relatae pro accepto beneficio. Thanks. Grex, pecudum multitudo. A flock. Gryps, animal pennatum, omni ex parte leoni simile. A Gryffon. Grossus, ficus abortiva, quae non maturescit. A rath ripe fig. Gruo, ut grues gruere dicuntur. To cry like a Crane. Grus, avis nota. A Crane. Gummi, liquor glutinosus ex arboribus resudans. Gummi. Gurgulio, pars gutturis à naribus ad pulmonem, vel animal. The weasand, or a Wesell. H HAbeo, possideo, teneo. To have. Haereo, arctè alicui rei infigor. To cleave unto. Haeres, qui suceedit in haereditatem alterius. An heir. Hale●, piscis qui sola aqua nutritur. A herring. Heros, vir illustris, & nobilis. A noble man, a man of great excellency in worthy facts, and therein more like a god than a man. Hesperus, serotina stella. The evening star. Heteroclitum, nomen secus quam declinationum canones poscunt flexum. A word declared otherwise then the bare rules of the declensions do require. Haurio, extraho humorem, & educo ex profundo aliquo loco. To draw. Hilaris, vel hilarus, iucundus, laetus, Merry. Hippomanes, virus ab equa collectum, vel caruncula in front pulli● equini, hominem ad insaniam redigens. Poison to procure love withal, or a little piece of flesh growing in the colts forehead when it is first foaled. Hirundo, avis notissima. A swallow. Histrix, animal ex herinaciorum genere. A poreupike. Homo, notae signisicationis. A man or woman. Honour, vel honos, est reuerenti● quam alicui exhibemus in virtuta testimonium. Honour, worship. Hordeum, ab horrore, quoniam ho● deo quam frumento arista 〈◊〉 mordacior. Barley. Hospes, qui vel quae ad hospitium recipit, aut recipitur, & capitur pr● peregrino. An host, or an hostess, a guest, man or woman. Hostis, inimicus vel peregrinus. A● enemy. Huber, fertilis, abundans, & mam● pecoris & hominis. Plentiful, a dug, or the udder of ary beast. Humus, terra humefacta. The ground. Hydrops, aqua intercus. The dropsy. Hiems, bruma. Winter. I IAceo, decumbo. To lie. jacio, emitto, ac vi impello. To cast, to whirl, to lay: as, jacere fundamentum, or by translation it is to make a beginning: jacio, is sometime to spread abroad by rumour, and sometime to object against one with an accusative, with this Preposition, in. jaspis, lapis preciosus. A green precious stone, whereof there be divers kinds and degrees of diverse colours. Ico, ferio, percutio. To strike, to smite, as Icere colaphum. Iccre foedus, is to strike up a bargain. Icon, imago. An Image. Ida, mons altissimus Troici soli. An hill in the country of Troy. Idus, dies qui dividunt mensem. In March, May, june, and October, it is the fifteenth day, in the rest the thirteenth. jecur, hepar. The li●er. Ignis, unum ex quatuor elementis. Fire. Illex, qui sine lege vivit. A law less body, man or woman. Imber, agmen aquarum largius ex nubibus effusum. A shower. Imbrex, canalis, vel tegul a curua & obtorta, per quam imber defluit. A gutter tile. Immineo, insto. To hang over. Impetis, violentiae, invasionis. Of violence and boysterousnes. Incesso, accuso, impero. To accuse, to provoke, to revile, to invade and enter into. Incido, ferio, seco. To cut, to grave in. Incido, in aliquid, vel super aliquid cado. To fall into by hap, to run into: as, Incidi in errorem. And sometime to happen or chance. Incipio, inchoo. To begin, to take in hand, to enterprise. Inculco, eadem saepius iterando ingero. Often to repeat. Indo, impono. To put in. Indoles, facilis significatio futurae probitatis. Towardness or likely disposition. Indulgeo, obsequor. To set much by, and to give to. Induciae, pax in paucos dies. A truce. Inermus, vel inermis, qui armatus non est. Unarmed. Infans, homo per aetatem nondum sciens fari. A babe. Inferiae, sacrificia quae inferis solvuntur. Sacrifice done unto spirits in h●l. Hereof Inferias facere, is, Manes sacrificiis placare, that is, To colobrate Obites and Obsequies. Inficias, negationem, se vel debere quod actor poscit, vel commisisse quod accusator obiicit. A denial: and it followeth only the Verb Eo. Insicio, intingo, vitio, ceu maculo. To die, or to infect. Ingruo, invado, impetum facio. To give an on set, and to invade. Iniussu, absque authoritate, & temere sine iussione. Without bidding. Irascor, ira stimulor. To be angry. Ismarus, mons Thraciae, asper & incultus ex una parte, ex alia fertilis vinetis & olivetis. A certain hill in Thracia so named. Insidiae, dolosa expectatio ad hominem aggrediend●m, fallacia. A lying in wait for, or a deceit. Instar, significat vel similitudinem, vel aequiparationem & mensuram. Like, or as big, or the image. Intelligo, capio. To understand. Interpres, qui authores declarat, aut aliquid ex lingua inlinguam transfert. An interpreter, manor woman, or a translator. Inuidia, mocror ex aliena prosperitate. Envy, sorrow for an other man's welfare, or else the evil will & spite of a man. jocus, est quidam lepor & festivitas in verbis. A merry scoff. Iter, itio, actus cundi. A journey. jubar, sol, vel ipsius splendour. The Sun beam. jubeo, impero. To command. Iudex, qui vel quae iudicat. A judge, he or she. jugeris, agri tantum quantum ab uno pari aut iugo. boum uno die arari potest. Plinius. We call it an Acre. The authors do vary in the measure of it. For the commodity of the Nominative and other cases, we may use jugerum. jungo, copulo, & quasi in unum ago. To join. jugum, vertex, sive cacumen montis. The top of an hill. It is also a yoke, or a yoke of oxen, that is, a couple. By a metaphor it is a servitude, or a bondage. It is also a weaver's beam, or a pair of gallones, such as for ignominy the ●Romanes went under. Tribus hastis iugum fit, humi sixis duabus, superque ●as transuersa una deligata juno, dea, jovis uxor. The goddess, jupiters' wife. juro, iuramentum facio. To swear. Ius, quod natura, aut civitas, aut gens iubet, & liquor corum quae coquuntur. The law and right, and the broth of any thing sodden justa. jussu, imperio, iussione. By commandment. justa, idem quod exequiae. justitium, iuris dicendi intermissio. No Term. juvenis, qui adolescentium excessit aetatem. One come to man's age. juventus, aetas iuvenilis. Man's state. juvo, auxilium do. To help. L LAbes, hiatus, macula, dedecus. A great chap, a spot, a dishonour, or reproach. Labour, vel labos, opera, defatigatio. labourer and toil, pains taking, sometime it is misery, calamity, peril, danger, travel. Lac, succus maternus, quo animalia nutriuntur. Milk. Lacesso, vexo, incito, provoco. To trouble, to provoke. Lacio, in fraudem duco. To allure, or to entice. Lactes, gracilliora intestina. The small guts. Lacto, lac emitto, vel per blanditias decipio. To give milk, or to deceive. Lacus, locus profundus cum aquis perpetuis ibidem natis, qui efficit rivos. A lake, a wear, or a mire. Laedo, verbo factóue aliquem offendo. To hurt. Laelaps, nomen cuinsdam est canibus Actaeonis. One of Actaeon's dogs, called Laelaps for speedy furiousness. For Laelaps signifies a whirlwind, a tempest, and a storm. Lambo, lingua lingo. To lick. Lampas, ignis aut solis splendour. A fire, or the brightness of the Sun, or a lamp. Lanista, qui domi gladiatores docer, & populo vendit. A master of defence. Laquear, pars superior cubiculi parum convexa. A vaulted roof of a parlour. Laser, herba quaedam, & succus qui ex culmo lascrpitii exudat. The herb out of the which cometh the juice that the Apothecaries do call As●dulcis, and Belzoe, or Belzoin, the common people called it Benjamin. Lavo, aqua purgo. To wash. Lateo, abscondor, non compareo. To lurk, or to be hidden. Laurus, genus arboris. A bay tree. Lebes, vas aeneum. A caldron, or a pan Lecythus, ampulla olearia. A box for oil and ointment. It is taken also for eloquence in writing. Lego, notum est. To read. Lemures, laruae nocturnae, & terrificationes imaginum. Hobgoblins, or night sprights. Leo, animal ferox. A lion. Leo, imprimo, formo. To imprint, to form. Abusivum. Lethum, mors, interitus, Death. Liberi, pignora. Children. One son, or one daughter may be called Liberi, and so may nephews and their successors. Libet, placet. It pleaseth. Libs, ventus Aphricus. The South-west wind, by west. Licet, fas est. It is lawful. Lichen, herba vel granissimum morbigenus. Liverwort, the Apothecaries call it Hepatica. It is also a kind of lepry, called a sauce phlegm, called in Latin Impetigo. Lain, splen. The milt. Dicitur & lienis in nominativo. Ligur, incola Liguriae. An Italian of the country of Liguria. Limax, testudo & cochlea terrestris. The shelled shaile, and the due snail. Lincus, vestis genus ab umbisico ad pedes, ceu lutum aut coenum mollius. A kind of garment, or else s●me or mud. ●ngo, lambo, id est, aliquid lingua molliter tango. To lick. ●no, aliquid alicui rei superinduco. To daub. ●nquo, committo, pecco. To leave, to trespass. ●ter, navicula 〈◊〉 cavata arbore facta. A cockboat. Linx, animal maculosum, aentissime videns. Our men call this beast an Ounce. Liquesio, liquesco. To be melted. Liquor, liqueo. Idem. Liveo, lividus sum, id est, sordidus. To be wan, or filthy. Lixa, coquus in exercitu, vel qui s●quitur quaestus gratia. The Scolian that waiteth on an army. Locri, urbs in Brutiis. A town in Jtalie. Locus, proprie illud quod aliquid continer. A place. Logos, sermo, ratio, verbum. Speech, reason, a word. Loquor, verba qualiacunque profero. To speak. Luceo, lucem emitto. To be light. Ludo, ludum exerceo, iocor. To play, or to sport. Lues, cum in urbe, aut in agro febris, aliudue morbi genus homines, ave pecora, aut utrosque corrumpit. A common discaseor murrain. Lugeo. To beiraile, to lament a thing, 〈◊〉 else absolutely to mourn, and sometime to be a mourner in apparel. Luo, soluo, poenas do. To redeem, to cleanse, to pay for. Lustra, habitacula ferarum. Dens of wild beasts, or brothel houses, and petty tippling houses of bawdry. M MEnalus, mons quidam Arcadia. A hill of that name in Arcadia. Magnes, lapis ferrum attrahens. A stone that draweth iron unto it. It is called also Heraclius lapis: or Sideritis. Maiores, avi, abavi, proavi, atavi, tritavi, & quicunque ante hos in infinitum. Our ancestors. Malo, magis velim. To will rather. Mando, comedo, vel committo. To eat, or to commit. Maneo, sisto, & expecto. To tarry, or to tarry for. Manes, dii inferi inter numina laeva. Spirits or devils. Manubiae, quae manu capiuntur ab hostibus. Spoils taken in wars. Manus, membrum notum. A band. Mapalia, agrestes c●sae. Sheep-coates, or small cottages. Mare, pelagus. The Sea. Margo, cuiusque rei extremitas. The brink or skirt of any thing, or the bank of a river or sea. Marm or, lapidis genus. Marble. Mars, deus belli. The name of the god of war. Martyr, testis. A witness, man or woman Mas, vir. A man. Massicus, mons Campaniae, optimi vini ferax. An hill in that part of Italy that is called Campania, fruitful of pleasant wines. Mater, nota est significatio. A mother. Medeor, do medelam. To cure. Medicor, medeor, remedium adfero. Idem. Meio, mingo. To piss. Mel, liquamen d●lce. Hony. Meleager, vel Meleagrus, Oenei Aetoli aeregis filius. A man's name. Menda, & mendum, error, erratum. A fault. Menses, mulierum prossuvium. Woman's flowers. Mensis, tempus lunae curriculo confectum. A month. Mereor, aliquid facio, quamobrem dignus sum obtivere praemium vel poenam pati. To deserve. Meridies, dies medius. Noon, or the noonestead. Metior, pondero, mensuro, considero. To measure. Meto, seco, amputo herbam, velsegetem. To mow. Metuo, timeo. To fear. Metuor, timeor. To be feared. Meus, Mine. Mico, fulgeo cum motu vel tremore. Often with certain intermissions to shine, and likewise to be moved, to put forth fingers to him with whom we play, Will put forth, which is called Micare digitis. Miles, qui vel quae militiam exercet. A warrior, a soldier. Mingo, urinam facio. To piss, or to make water. Minae, metus incuffiones per verba, aut signa. Threaten. Minores, posteri, etiam post trinepotes futuri. Our successors. Misceo. To mingle, to serve drink, sometime to trouble. Misereor, miserecordia afficior. To take pirty on. Mitto, ad aliquem do. To send. Moenia, muri urbis. The walls of a town, and figuratively the tun ne itself. M●ereo, tristor, dolore afficior. To be heavy, sad, in a dump, or a mourning. Monoptoton, nomen non flexum, se● carens omni casu praeterquam vno● & eo obliquo. A noun having on termination, & that in one obliqne ca● Mons, terrae tumor altissimus. An hil● Mordeo, dentibus laedo. To bite. Morior, è vita discedo. To die. Mos, vitae institutum consuetudin● firmatum. A custom. Mulceo, lenio. To assuage. Mulgeo, lacè mammis exprimo. 〈◊〉 milk. Mulier, quae non est virgo. A wom● Mulsum, potus ex vino & melle. 〈◊〉 certain wine confect with honey. Multiplico, adaugeo. To multiply, increase. Munia, onera legi debita, & offi● quae publicè praestantur. A du●● or office. Must, exiguum animal. A Mouse. N NAnciscor, acquiro. To get, and to obtain. Nascor, orior, in mundum venio. To be borne. Natales, conditio sanguinis & familiae. The degree of blood and gentry, as, generosi natales, natales obscuri. It is also taken for years. Sex mihi natales iërant. There were passed six years. It is also used for the origine or first spring of things. Natalis, dies alicui natalis. A birth day Natrix, serpens aquatieus. A water serpent, that with poison infecteth the water. Natu, aetate, partu. By age, or by birth. Neco, quacunque re te occido. To kill. Necto, ligo, coniungo. To knit. Negligo, contemno, non curo. Not to pass on, to contemn. Nefrens, porculus per aetatem fabam frangere nondum potens. A young pig. Nigreo, niger fio. To become black. Nemo, nullus homo. No body, man, or woman. Neo, filum torqueo. To spin. Neuter. Neither of both. Nervus, motus sensusque instrumentum. A sinew. Nexo, ligo vel necto. To bind. Wycticorax, corvus nocturnus. A night raven. Video, splendeo. To shine. Vihil, rei cuiusuis privatio. Nothing. Vihilum, rei cuiusuis privatio. Vil, vide nihil. Vitor, conor, ago sedulo. To go about, to endeavour. ●iueo, est oculorum & aliorum membrorum nisu aliquid conari. To give ● token with the eyes, to wink, to ondeavour. No, nato. To swim. Noceo, malum infero. To hurt, ort● harm. Noctu, nocte. By night. Nolo, renuo, non volo. To nill. Nonae, quasi novae, propter initium obseruationis. Erant autem in Martio, Maio, junio, & Octobri, sex illi dies, qui calendas sequebantur, in reliquis quatuor. The names of a month. Nosco, rem certam habeo. To know. Noster. Ours. Nostras. Of our country, sect, or faction. Notus, ventus meridionalis, quem nos austrum appellamus. The south wind Nubes, vapour humidus sublime egressus. A cloud. Nubo, viro trador. To be married to a man: For it is in the woman's part only. Nugae, c●m nihil agimus. Trifles. Nullus. None. Nundinum, dies & conventus status rerum mercatui. A fair. Nuo. A verb not much in use, the compounds thereof be commonly received, and it signifieth to nod. Nuptiae, legitima coniunctio maris & foeminae in vitae societatem. Marriage. Nurus, filii uxor. A daughter in law. O OBdo, oppono, sive appono. To set against. Obex, obiectum aliquod, vel obstaculum, ut pessulum, sera. A bar, or stop. Oblivifcor, è memoria aliquid excidere sino. To forget. Obses, qui vel quae traditur in fidem alteri. An hostage or pledge, man or woman. Occido. To fall or perish, and to be slain. Occiput, posterior pars capitis. The hinder part of the hand. Occludo, claudo. To shu●. Occulto, abscondo, abdo. To hide. Odour vel odos, quasiolor ab oleo, est autem infectus aer. 〈◊〉 savour. October, mensis octavus a Martio. The tenth maneth in our year, called October. Oleaster, olea sylvestris. A certain shrubbilike the Olive tree: the Greeks' callit the wrlde Olius, or the ground Olive for the lowness. Olco, odoremspiro & emitto. Togive a smell, and that indiffirently, so that the differences he made with been and male. Olfacio, odoror. To smell, or to sanour a thing: by translation it is to perceive, and find, to foresee. Omon, augurium quod fit over. Halsoning, and forespeaking. Omnis. Every one. Onus, pondus alicui iniunctum. A burden. Onyx, unguis, & gemma. The nail of a man's hand, a precious stone white like a nail, the haw in a man's eye. Operio, tego. To cover. Opis, adminiculi, praesidii. Of aid, and help. Opifex, quì opus facit. A workman. Oppango, circumsigo, circumplanto. Tofasten, or to join unto, or to plant ●●out. Opus Opuntis, nomen civitatis in Locris. At●wnes name in the country of Locris. Orbis, circulus mundi, res rotunda. A Globe, or a bowk, and thereof the world iscalled Orbis, because it is every way round like a bowl. Ordior, incipio. To begin, or to commence. Ordior, id est, texo. To wove. Oriens, regio orientalis. The East. Orior, nascor, surgo, incipio. To spring, to rise, to begin. Orontes, nomen viri, & fluvii. A man's name, or a certameriner in Syria, now called Tarsaro. Os oris, concavum illud intra quod sunt dentes, & lingua. A mouth. Os ossis, solidamentum corporis durum. A bone. Ostreum, conchae species. An Oyster. Ouum. An Egg. P PAciscor, pactum facio, convenio, To make a bargain, to fall to an accord, and sometime to promise. Palleo, parùm albeo. To be pale. Pampinus, vitis ramus. A vinebranch. Pando, aperio, patefacio. To open. Pango, paciscor, cano, iungo, plango, figo. To bargame, to sing, to toyne, to wail, to fasten. Panis, quo pascimur. Bread. Panther, & panthera, animal quoddi pardo sunile. Acertaine beast. Papaver, genus herbae soporiferum, Poppy. Papyrus, charta qua utimur in litter is scribendis. A certain sort of rus●● growing in the marish of Egypt, somen hat high, whereof they made a kind of paper, & called it Papyrus, 〈◊〉 her● of our paper now is called likewist. Paradisus, locus amoenissimus. ● place of pleasure. Partio, divido, & quasi parts faci● To part ordivide. Parco, abstineo ab ultione. To 〈◊〉 Parco, obedio. To obey. Pario, prolem produco. To bring f●rt● Parens, pater aut matter, avus aut 〈◊〉 via. A father or mother, a gran●●● theror grandmother. Parnassus, mons in Phoeide, du● vertices habens. An hill in Ph●●● a country of Greece. Parturio, cupio, aut conor parere 〈◊〉 be toward labour. Pasco, nutrio. To feed, to nourish. Pascor, nutrior, alor. To be fed. Passer, avis salacissina. A Sparrow. Pateo, apertus sum. To be open. Patior, sustinco, tolero. To suffer, or to abide. Patro, aliquid mali committo. To commit some evil. Patrueles, patruorum filii. Brother's children. Paveo, timeo. To fear. Pecten, instrumentum textorum, & dentatum. A comb, or a weavers slay. Pecto, orno capillos. To comb the hair. Pecus, cudis, oris, omne animal quod sub hominis imperi s pabulo terrae pascitur. All cattles. Pedes, qui pedibus incedit. A fcoteman. Pedo, ventris crepitum facio. To fart. Pelagus, mare. The sea. Pellex, mulier impudica. An harlot. Pello, eiicio, removeo. To drius, or to put away. Penates, dii domestici, quod penes nos nati sunt. Household gods. Pendco, suspensus sum. To be hanged. Pendo, suspendo, vel pondero, aestimo. To hang, to weigh, to prize. Penis, cauda. A tail, etc. Penis, vel penum, omne esculentum, poculentum quo homines vescuntur. All manner of victual. Perago, perficio. To finish, and to perfect business. Perlego, totum lego. Wholly and throughly to read. Percutio, ferio. To sinite. Perdix, avis nota. A Partridge. Perdo, amitto. To lose. Perduellis, hostis. An enemy in the wars. Pergamus, civitas insignis Afiae in divone Troianorum. The city of the Troyans', otherwise called Ilium or Ilium. Pergo, in re procedo, abeo. To g●● forward. Permissu, permissione, cum nemo adversatur. By sufferance, with leave and licence. Perpetior, multum cum laboro ac dolore patior. Throughly to bear or suffer. Perplaceo, valde placeo. To please very much, or throughly to please. Persis, orientalis regio. The country of Persia. Pes, in a pars corporis qua gradimur. A foot. Peto, oro, obsecro, volo. To ask. Phalerae, ornamenta equorum. Horsa trappings. Phasus, turris altissima in portu, quae lucet navigantibus. A watch tower. Phaselus, navicula velox & oblonga. A brigandine. Philotis, nomen mulieris. A woman's name. Phoenix, avis in oriente, à Phcenice● pennarum colore dicta, toto orbc celeberrima, in Arabia nasceus, aquilae magnitudine. Phoenix the b●d. Phryx, vir Phrygiae. A Trojan. Pietas, pius cultus. Godliness. Piger, dolet, seu molestum est. I●irketh Pingo, formam aliculus rei ductis lineis repra sento. To paint. Pinso, tundo, panem conficio. To sinite with the beak, to be it in a mortar, as on●e they did their grain, and thereof to bake. Pinus, arbour est picci generis, nucc● ferens omnium maximas, quat Latini pineas vocant. A pine tree. Piper, herba. Pepper. Piscis, animal quoth continue su●● aquis degit. A sish. Pix, resina ex a rboribus fluens. Pi●●●. Python, serpens è putredine natus. Serpent. Placeo, gratus sum. To pleaso. Plagae, retia rariora ad capiendas feras. Hunting nets, or wide meashed nets to take beasts. Plaudo, manibus percutio, ae gestu laetitiam indigo. To clap hands for joy Plebes, vel plebis, idem quod vulgus. The common people. Plecto, supplicio afficio, punio, ferio. To punish, to beat. Pleo, plenum facio. To fill. Plico, contraho, & rugas facio. To fold, or to plaite. Pluo, aquam demitto. To rain. Plus, vox incrementi. More. Polleo, possum, valeo. To be able, to be of power, and sometime it is taken for to pass, or to be better, or mora profitable. Pons, asser, velquoduis aliud per quod super aquas transunus. A bridge. Pono, colloco, constituo. To sit, or to put. Pontus, mare. The Sea. Porticus, ampla domus propter repentinos imbres de ambulationis gratia aedificara. A gallery, or an ambulatory. Posco, peto. To a●ke, and to require. Postis, latus portae sive ianua. A post. Poto, bibo. To drink. Praecordia, quae exta separant ab inferiore viscerum parte. The midderiffe. Praecurro, antccurro, sive cito ante co To ruane before. Praelego, antelego, ut solent praeceptores suis discipulis. To be an interpreter, or a Reader, and sometime to cut, or to sail by. Praeminco, praecello. To excel other. Praesul, qui vel quae praecst. He or she that superintendeth. Praescs, qui vel quae praesider, Idem. Prandeo, prandium sumo, vel ante prandium cibum sumo. To dive. Precis, precationis, obsecrationis. Of prayer, of petition. Premo. To press, to be against, and to vex, to push, and to be hard at hand with, to drive, to hide, to expel, to shut, to deslowre, or kill, etc. Preneste, nomen urbis. A town in Italy. Pres, sponsor qui se obligat, id est, fide iussor in lite nummaria. A surety Princeps, qui vel quae prineipatum obtinet. The Prince, or Princess. Primitiae, primi fructus ex agro percepti, qui deo offeruntur. First fruits of a man's grounds, or the firstlings of any other thing. Problema, propositio interrogationem annexam habens. A demand. Prodo, manifesto. To betray, to make manifest. Proficiscor, eo aliò. To go forth. Proluo, multum sive multo tempore lavo. To all to wash. Promineo, procul appareo. To hang out in sight. Promo, profero, cloquor. To set ● broach, or to utter. Promptu, paratè, sine mora. Wi● readmesse or speed. Psallo, cano instrumento musico. T● sing, or to play on an instrument. Puber, vel Pubes, propriè lanug● quae maribus decimoquarto ann● foeminis duodecimo circa pude● da oriri incipit. Ripeness of age. Pudet, pudore afficior. It shameth. Pucrasco, exacta infantia pueritia inchoo. To wax a child. Pugil, qui vel quae pugnandi art● novit. A champion man or wom● Puluis, & pulver. Dust. notum est Punctus, & punctum, minima indi● duaque lineae pars. A prick, 〈◊〉 point, a little centre. Pungo, stimulo, morsum ac acul● infigo. To prick, or to sting. Pumex, lapis cavernosus. A Pummis stone. P●s, sanies, & quicunque humor in putredinem versus. Master or Core. Q QVaero, investigo, interrogo. To seek for, to search. Quatio, mouco, concutio. To shake. Quercus. An Oak. Queror, lamentor. To complain and lament. Qui. The which. Quies, vacatio à labour, aut cessatio à quovis opere. Rest, it appertaineth to the body. Tranquillitas, unro the mind. Quilibet. Every one, or whosoever ye will. Quinisco, caput inclino, moveo. To hang the head. Quisquiliae, purgamenta, & quicquid ex arboribus surculorum, foliorum, aut florum minutim decidit. Things of no weight. Things not worthy regard, or chip. Quot. How many. R RAbula, homo futilis. A brawler, or a smatterer in the Law. Rado, cultro vel quavis re acuta decerpo. To shave. Ramex, ruptura, & distentio intestinorum. burstness. Rapio, per vim traho, aufero. To snatch away. Rastrum, instrumentum dentatum, quo utimur in foenificio ad corradendum faenum. A rake. Raucio, raucus sum. To be hoarse. Recido, retrò sive iterum in eadem cado. To fall backward, or to fall into the same again. Recordor, rursus in mentem revoco, To call to mind again. Reddo, acceptum vel ablatum restituo. To render, or to restore. Redoleo, odorem alicuius rei refero, vel multum oleo. To bear the saver of a thing, or to savour strongly, & by a metaphor to resemble, and to taste of. Refringo, iterum frango. To break open. Rego, guberno. To rule or roverne. Relego, rursus lego. To read again. Reminiscor, recordor, memini. To remember. Ren, viscus quoddam. The kidney. Renuo, refuto, reiicio. To refuse. Reor, a bitror, puto. To suppose. Repango, dissoluo, reiungo. To unloose, to dis●gyne. Reperio, invenio. To find. Replico, dissoluo. To unfold. Repetundarum, alicnarum pecuniarum, de quibus praeses provinciae a provinc: alibus accusatur, si qua● v● aut dolo expilavit. Of briberia, and pillage, or of extortion. Repugno, iterum stimulo vicem reddo. To prick again. Res, omnia sive corporalia, sive incorporalia comprehendit. A thing. Rescio, rursum percipio. To know again. Respuo, repudio, sperno. To refuse. Restis, funis vel lorum. A rope, or a with. Resulto, resilio, revertor, in contrarium salio. To rebound. Rete, instrumentum quo pisces capiuntur. A net. Rex, nota est significatio. A King. Rideo, cachinno. To laugh. Ringo, os torqueo ut canes. To make an evil favoured face like a snarring dog, and to vex. Robur, species quercus durissimae. a ●ake. Rodo, mordeo, comedo. To gnaw. Roma, urbs Italiae quondam à pastoribus condita, olim gentium domina eum floreret, quarta & postrema Monarchia. Rome. Ros, humour qui sereno tempore à caelo fluit. Adem. Rostra, templum sen forum iudiciale ante curiam Hostiliam in quo erat pulpitam, ex quo concionari solebant. The place where matters be deelamed. Rudens, funis nauticus. A cable. Rudo, graviter sono ut asini. To cri● like an ass. Rumpo, frango. To break. Ruo, cado. To fall. Rus, locus extra urbem, ubi agri sunt & villae. The country. S SAcer, quod venerabile. Holy. Sacerdos, deo dicatus ad sacrificia facienda. A Priest or a Nun. Sacro, deo dedico, sacrum facio. To delicate. Sal, quo utimur in cibis condiendis. Salt. Salio, salto. To lempe, or to leap as bruit beasts do when the male covereth the female. Sallo, sale condio, ac conspergo. To salt, to powder, or to season with salt. Salto. To leap, or to dance. Salum, mare, à sapore salis. The sea. Salus, incolumitas. Health. Samnis, nomen gentis. A Samnite. Sancio, firmo, & propriè effuso sanguine per hostiae immolationem. To make sure, and to establish. Sanguis, cruor qui ex vulnere spargitur. Blood. Sapientia, rerúm divinarum atque humanarum scientia. Wisdom. Sapio, saporem habeo. To have a taste. Sapphitus, pretiosus lapis. A Sapphire. Sarcio, purgo, reficio, integrum facio. To patch, and amend. Sardonyx. A certain preciove stone. Satago, satis ago, laboro, solicitus sum. To do end ●uour. Satrap, princeps. A Prince. Scabo, frico. To seratch, or to rubbe. Scalpo, sculpo, & fodio unguibus ae manibus. To claw, or to scratch. Scando, in altum tendo. To climb. Scindo, feco, findo. To cut, or to divide. Scio. To know. Scobis & scobs, est id quod ab aliqua materia decidit per serram, terebram, aut limam. Dust. Scriba, qui literas, vel gesta, veltabellas, & similia scribit alterius nomine. A Scribe, or Notary. Scribo, literas formo. To write. Scrobs, fossa aut puteus. A ditch, or 〈◊〉 pit. Scurra, qui risum ab auditoribus captat, non habita ratione verecundiae, aut dignitatis. A scoffer, austere, a parasite. Secerno, abiungo, separo. To divide to separate. Seco, divido. To cut. Sedeo, quiesco. Tosit. Sedges, frumentum in spicis. Corn ye● standing. Seligo, seorsum colligo. To gathey 〈◊〉 part. Semis, id est, semias, sex uneiae, dim●dium assis, Half a pound or the hal● of any whole sum. Senecta vel senectus, senium, aetas. Onage. Senex, senio confectus. An old ma● Senio, quod sex puncta continet. Senium, idem quod senecta. Sensus & sensum, organum sentient & quod ment concipitur. Any the five wits called the senses, or t●● that the mind conceiveth, called meaning. Sentio, alique sensu percipio, P●● intelligo ponitur. To pereaive by some sense, or to understand. Sentis, spina. A thorn. Sepelio, defunctum terra condo. To bury. Sepio, obstruo, circundo, munio. To compass, to hedge. Seps, serpens parvus. A little serpent, after whose stroke the members do r●t Sequor, abeuntem subsequor. To follow. Ser, popul●● Asiae. One of a certain people in Asia called Scres. Sermo, loquela. Speech. Sero, semino, planto. To sow, or plant, or to graft, and sometime by translation to beget: by translation also we say, serere bella, serere certamina, id est, movere lights & pugnas. Serpens, anguis, A dragon, or serpent, or a snake. Sibilus, est quidam stridor oris per angustam spiritus emissionem, inter dentes fere. An hissing. Sido, descendo ad sedendum. To pitch, or to lie down. Siler, arbour quam vulgo salieem vocant. An Osier, with this difference Montanum, it signifies a simple that the Apothecaries do use, in Latin called Seccli Massiliense. Silex, lapis dunissimus, unde ignis excutitur. A flintstone. Sinapis, & sinapi, herba est semen ferens, tanta acrimonia, ut lachrymas cieat comedenti. Scenic. Sindon, velum subtilissimum. Sendal. Singultio, graviter tuffin, & singultum emitto. To sob. Sino, permitto. To suffer. Sinus & sinum, genus vasis sinuosis. A bowl or dish for milk or wine to drink of. S●ren, monstrum maris. A Mermaid. S●er, herba cuius radix praecipuè est in usu. A Persenep. Sisto, stare sacio. To bring before. Sitis, desiderium potionis. A thirst. Synodus, conventus. A council congregate. Soboles, successio. An offspring. Socrus, uxoris vel mariti matter. Amother in law. Sodalis, eiusdem sortis socius. A follow. Sol, qui Phoebus dicitur. The Sun. Soleo, suctus sum. To be wont. Solium, sella regia, in quareges ius dicentes, sedebant. A throne, or a chair of state. Soluo, quod ligatum erat dissoluo, ac enodo. To lose. Somnus, sopor, quies. Sleep. Sono, sonum facio. To sound. Sorbeo, deglutio quicquam molle. To sup. Soror, notum est. A Sister. Spargo, late proiicio, ac passim iacto. To sparkle, or sprinkle. Species, effigies, aromata, genus, visio. A form, spice, the kind of a thing, or an appearance. Specio, video. To see. Specus, spelunca, unde spectare licet. A den to await a prey. Sperno, despicio, comemno. To despise. Spinus, agrestium prunornm arbour. A Slow tree. Splen, lain, viscus quoddam. The milt. Spondeo, sponte promitto. To premise, and sometime to betrothe. Sponsalia, promissio sive stipulatio futurarum nuptiarum. Betrothing with conditions taken. Spontis, naturae & ingenii propri●. Of nature and own disposition. Statuo, pono, colloco, erigo. To place, to set up, sometime to decree and appoint, sometime to dedicats, & set before. Sterno, proiicio in terram. To thr●xe 〈◊〉, or to spread. Sterto, dormio, & somnum altum dormiendo capio. To sleep till we s●●●rt. Stipis, & stips, pecuniae genus quod per capita colligere solent. A money gathered by the poll for the use of the good, ●r for the poor, and therefore it signifieth also a reward, or a profit. Stirps, origo, progenies, soboles. A stock, a tr●be, a deseent, and sometime it is the body of a tree, idem quod truncus. Sto, erect●s sum, vel maneo. To stand Strepo, fonum facio. To make a noise. Strido, strepitum edo. To make a noise, whissing, or a crooking. Strideo, facio stridorem, sonum violent●●n. To make a great noise, or to gnash with teeth. It is applied also to wheels, to doore-hookes, to serpents, to the Sea, and such other things. Stringo, premo, arcto. To make straight, to pull, sometime to strike. Struo. To build, to pile up, & sometime to endeavour, and to go about, or to set in array. Stultitia, imprudentia, stoliditas. Foolishness. Suadeo, horror ad id quod intendo. To counsel. Suber, genus ligni quod nautis utile est ut supernatent retia. A corke-tree. Sublego, furto aliquid surripio. Privily to steal away. Suboleo, leviter oleo, sive odoratus sensu leviter percipio. To savour, or to smell a thing a little, and by transtation to be espied, and to be smelled out. Suffero, sustineo, patior. To sustain, or abide. Suesco, soleo. To be accustomed. Sugo, spiritu attraho succum. To suck. Sulmo, oppidum in Brutiis. A town. Sum. To he. Sumo, multam, & penè nimium mihi. To take. Supellex, res domestica. Household stuff. Supplico, humiliter & cum reverentia precor. To entreat. Suppetiae, auxilium, subsidium. Aid, help, succour. Surgo, erigo me. To arise, sometime to spring, or to groan, to increase. It is also to arise by little and little, as things do in building. Sus, animal sordidum. A Boar, Sow, or Hogge. T TAceo, sileo, non loquor. To keep silence. Taedet, pertaesum est, displicet. It irketh or wearieth. Taenarus, locus umbrosus in radice Malex, promontorii Laconiae iuxt● Spartam civitatem, in quo quia hiatus magnus est, & strepitus qua●● progredientium sentitur, dixerun veteres per hunc esse descensun adinferos. A Promontory in Lac●nia, wherein is an entrance to go don● to Hell. Tagus, fluvius Lusitaniae habens are nas aureas. A certain river in Po●tugall. Talio, vindicta, hostimentum. Avengement, or like for like. Talpa, animal captum oculis, mu● simile. A Moule, or want. Tango, percutio. To touch. Tartarus, dimissior inferni locus. H● Tantundein, aeque tantum. As mu● Tapes, vel Tapetum, vel tapete, id e●panni depictitegimen, mirè pict● variis coloribus. A carpet or c●● of Arras. Tagetus, mons in Laconide, Baec● sacer, sub quo Sparta & Amiclae. An hill in Lacedemonia, where Sparta and Amiclae the cities do stand. Teges, vile stragulum, matta scirpia. Amat. Thebae, nomen quarundam urbium. The name of a city in Egypt, and of another in Boeotia, you shall find also in Authors Thebae and Thebes. Thermae, loca aquas habentia, aut naturae sponte calentes, aut fornace calefactas, fundendi lauandiue usibus seruata. Hot baths. Temno, sperno. To despise. Tempe, pulcherrimus ager in Thessalia, quem Peneus alluit. A very fair field in Thessalia, most pleasant to behold, and therefore appellatively it may be used for a place of delight, at Paradise & Elysium is. There is also Tempe is Boeotia, called Temnesia Tempe: another in Sicily, named for difference Helorix: the first is called Thessalia Tempe. Tendo, expando. To stretch, and to bend. Teneo, apprehendo. To hold. Tepeo, in medio inter tepidum & frigidum sum. To be warm. Tepesco, tepidus sio. To wax hot. Ternio, numerus ternarius. The three. Tero, comminuo, consumo, tundo. To wear by diminishing. Tesqua, loca edita aspera. Teverus, Teucer, nomen proprium Troianorum regis. Aname of a certain king of Troy. Trado, in potestatem alterius transfero. To deliver unto another. Tros, nomen viri. A Trojan. Testis, qui vel quae testimonium profert. A witness, man or woman. Texo, telam struo ac paro. To wove. ●●gnus, tignum, trabs qua variè disposita domus extruitur. A rafier. ●nitrus, & tonitru nubis ictae, seu potius diruptae sonus. Thunder. Torqueo. To writh, to wrest, to wind, or turn about, to geverue, to torment, to spin, to vex and trouble, to whirl, etc. Tot. So many, or many. Thorax, pectus, & pectoris munimentum. The breast and breast place. Thrax, vir Thraciae. A Thraciam. Thus, incensum, libamen quo deum veneramur, aliquando ipsa arbour. Frank incense, and the tree. Tiber, fluvius Italiae. Tibur, oppidum Italiae. Tigris, animal velocissimuth & truculentum. Alygre. Timeo, metuo. To fear. Timeor, metuor. To be feared. Titubo, lingua vel pedibus vacillo. To stumble or stammer. Tollo, elevo, sublevo. To lift up, to bring up as children are by ●●rsing, or else to slay, or take away. Tondeo, crines vel lanam seco forcipe. Tô clip or shear. Tono, valdè sono, ac facio tomitrum. To thunder. Torpeo, languidus sum & romissus. To be sluggish, and weak. Torquis, circulus aureus, colic ornamentum. A chain to aderne the neck. Torreo, uro, asso. To roast. Torrens, fluvius per pluviam collectus. A lake without spring begun by rain. Torris, lignum ardens vel adustum. A firebrand. Tracto, traho, vel sursum traho. To pull, and to dra●e up, or to handle by fair or fowl means. Tra●o, vi ad me rapio, ac duco. To draw. Translego, legendo transcurro, ac perlego. To read over. Tremo, commoveor, agitor. To tremble. Tres. Three. Tribus, progenies. A kindred. Tricae, capilli pedibus pullorum Gallinaceorum involuti. Let's or stops, or hindrances of that, that chickens so used could but evil go. Triptoton, nomen quod tribus quibuscunque casibus inflectitur. A Noun declined with three cases. Trudo, manibus pedibusue impello. To thrust. Tu. Thou. Tuber, dictum à tumendo, & priore longa, terrae callus. A swelling in any thing, a mushroom, or that whereof the push is. Tueor, defendo. To defend. Tuor, video. To see. Tundo, decutio, pulso. To beat, or to knock. Tussis, vehemens spiritus eruptio, ea quae meatum suum obstruunt exoutere conantis. The eough. V VAdo, eo. To give. Valeo, possum, validus ac sanus sum. To be in health, or to be able. Valuae, suntfores geminas habentes parts in se cocuntes. A two leased ●●ore. Vannus. A van to winnow corn with. Vas vadis, vadimonium. A surety in a matter of debt. Vas vasis, instrumentum ad aliquid capiendum idoneum. A vessel. Vates, poeta, & qui futura praedicit. A Prophet or Prophetess. Vber. The adjective signifieth plentiful, abundant, copious: the substantine signifieth a pap or a dug, or an udder: and sometime it is found for plentifulness, as Vber agri, for fertilitas agri. Verberis, hoc non videtur defici ullo casu. Vide Verber. Vectis, instrumentum quo elauditu● ostium. A doere bar. Vcho, nau●, plaustro, quadrupede porto. To carry. Vello, traho, extirpo. To pull, or i● pluck up. Vendo, venundo, alieno. To sell. Veneo, vendor. To be sold. Venio, ad aliquem accedo. To con. Venture, qui à pectore ad pubem terminatur. A belly. Venus, dea amoris, & vennstatis. The goddess of love and beauty. Ver, anni pare temperatior. The spring time. Verber, instrumentum longum verberandi. Any thing that we b●ate withal, as r●d, whip, wand, or other. It signifieth also the stripe. Vergco, tendo, declino. To bend, 〈◊〉 go, or to incline some way. Vermis, à vertendo, quia seize torquendorepit. Aworme. Verna, en ancilla domi natus servus. A bond man borne of a bond 〈◊〉 at home. It is used adiectively for th●● that is donesticall, or not strange, 〈◊〉 vinum verna. Verres, porcus non castratus. An log● Ʋerro, purgo, traho. To sw●epe. Verto, muto, voluo. To turn, or 〈◊〉 change. Veruex, mas inter oves, cui ademp● sunt testiculi. A . Vescor, utor eibo, & pasco. To ea●● Vesper, idem quod Hesperus. It called also vesperugo, and it is take for the evening tide. Veto, prohibeo. To forbid. Vicem, vicissitudinem. An into● change when turns be. Video, oculis intucor. To see. Vieo, ligo seu inflecto. To bind, or hew, thereof Victores be called C●pers, qui vasa vinaria religant. Vigil, qui vel quae vigilat. A watcher 〈◊〉 or woman. Vincio, ligo. To bind. Vinco, supero. To overcome. Vindex, qui vel quae vindicat. An avenger man or woman. Vir, notum est. A man. Virgilius Poeta. A Poet's name. Virgo, quae non est passa virum. A Virgive. Vitrum, materia translucida, quae ex arena, & cinere fit. Glass. Virtus, ar● recte beneque vinendi. Virtue or great power. Virus, venenum, & gravis odor. Poison, or stench. ●is, virtus, robur, sortitudo, natura, violentia. Strength, power, nature, viesence. ●so, en ad videndum. To go to see. ●iscum, vel viscus, id est, glatinum ad ●ucupium. Bird-lime. 〈◊〉, vitam ago. To live. Vleiscor, vindico. To avenge. Vnguis, durities digitorum, tam in avibus caeterisque bestiis, quam in homine. A nail, a hoof, and● taland Vocito, frequenter voco. Often to eal. Volo, as. To fle●, or to g●e apa●●: as Navis volat: Fama volat. B●● volo, vis, is to will, or to bewilling. Voluo, verto. To roll. Vomis, vel vomer, nomen habet quod terram vomat. The plowshare. Vomo, per os eiicio. To vemit, or to parbreak. Vrgeo, premo, compello. To thre●t. Vro, ardore aut frigore, nonnunquam alia vi la do. And by translation to hurt, or to grieve. Vtor, usum rei habeo. To use. Vulgus, multitudo ignobilis. The base and common people. Vulpes, animal astutum. A Fox, or a Fix●n. Vxor, viri coniux. A wise. Finis interpretationis omnium Nominum & Verborum Grammatices REGIAE. MDCXXI.