OILDERSLEEVE-LODQE LATIN SERIES m ELEVEN ORATIONS i OF CICERO TEXT EDITION FOR CLASSROOM USE ate- BY ROBERT W. TUNSTALL CLASSICAL MASTER iN JACOB TOME INSTITUTE BOSTON, U.S.A. D. d HEATH & CO., PUBLISHERS U’P 72 *•* .4 C ■A < \ X \ -* J GILDEKSLEEVE-LODGE LATIN SERIES ELEVEN ORATIONS OF CICERO TEXT EDITION FOR CLASSROOM USE BT ROBERT W. TUNSTALL CLASSICAL MASTER IN JACOB TOME INSTITUTE D. C. HEATH & CO., PUBLISHERS BOSTON NEW YORK CHICAGO Copyright, 1899 and 1904, &Y UNIVERSITY PUBLISHING COMPANY. rA <0 III (?s-c,S PRINTED IN U. S. A. IMPEACHMENT OF YERRES ACTIO PEIMA Verres’ friendship is his who when Yerres accusing Brings trial in the year of Yerres’ own choosing. —Paraphrase of Juvenal, III. 53, 54. IMPEACHMENT OF V ERIiES ACTIO PEIMA You have now, gentlemen of the jury, a golden opportunity to redeem the reputation of the senatorial juries. If Verres be acquitted , his escape will only confirm the prevailing impression that no rich man can be convicted in our courts as now constituted. Quod erat optandum maxime, iudices, et quod unum ad invidiam vestri ordinis infamiamque iudiciorum sedan- dam maxime pertinebat, id non humano consilio, sed prope divinitus datum atque oblatum vobis summo rei publicae tempore videtur. Inveteravit enim iam opinio 5 perniciosa rei publicae nobisque periculosa, quae non modo apud populum Eomanum, sed etiam apud exteras nationes omnium sermone percrebruit, his iudiciis, quae nunc sunt, pecuniosum hominem, quamvis sit nocens^ neminem posse damnari. 10 Questions ( for the answers see the Notes). — 1. Who was Verres ? 2. What was his earlier record ? 3. By what right did he go as pro¬ praetor to Sicily ? 4. What is the name of the charge on which the Sicilians brought him to trial? 5. Why did they choose Cicero to con¬ duct the prosecution? 6. From which order was the jury selected for the trial ? 7. What magistrate presided ? 8. What was the reputa¬ tion of the courts at this time? 9. What legislation was now pending in the matter ? 10. Give the date of the speech. 11. Cicero’s age then. 12. What was the result of the speech ? 13. Describe the so- called Verrine series of speeches. 14. How many and which were actually delivered? 15. Did Cicero hold any magistracy at this time? 15 20 25 30 35 4 CICERO'S ORATIONS 2. Nunc in ipso discrimine ordinis iudiciorumque ye- strorum, cum sint parati qui contionibus et legibus hanc invidiam senatus inflammare conentur, reus in iudicium adductus est 0. Yerres, homo vita atque factis omnium iam opinione damnatus, pecuniae magnitudine sua spe et praedicatione absolutus. Huic ego causae, iudices, cum summa voluntate et exspectatione populi Romani actor accessi, non ut augerem invidiam ordinis, sed ut infamiae communi succurrerem. Adduxi enim hominem in quo reconciliare existimationem iudiciorum amissam, redire in gratiam cum populo Romano, satis facere exteris nationi- bus possetis : depeculatorem aerari, vexatorem Asiae atque Pamphyliae, praedonem iuris urbani, labem atque perni- ciem provinciae Siciliae. 3. De quo si vos vere ac religiose iudicaveritis, auctoritas ea, quae in vobis remanere debet, liaerebit; sin istius ingentes divitiae iudiciorum religionem veritatemque perfregerint, ego hoc tamen adsequar, ut iudicium potius rei publicae quam aut reus iudicibus aut accusator reo defuisse videatur. More alarming than ever are the plots that Verres is now laying. He openly boasts of the power that his wealth gives him ; and yet his very impudence must insure his defeat. Dreading a trial during the present year, he contrived a modi prosecution, hoping thus to secure precedence over his own trial in the court, and compel a postponement to a more favorable time. This plot I have, how¬ ever, defeated by the despatch with which I collected my evidence. II. Equidem, ut de me confitear, iudices, cum multae mihi a C. Yerre insidiae terra marique factae sint, quas partim mea diligentia devitarim, parti m amicorum studio officioque reppulerim, numquam tamen neque tantum peri- culum mihi adire visus sum neque tanto opere pertimui ut nunc in ipso iudicio. 4. Neque tantum me exspectatk accusationis meae concursusque tantae multitudinis, qui- bus ego rebus vehementissime perturbor, commovet quan¬ tum istius insidiae nefariae ; quas uno tempore mihi, vobis. IMPEACHMENT OF VERRES 5 M\ Glabrioni, populo Romano, sociis, exteris nationibus, ordini, nomini denique senatorio facere conatnr. Qui ita dictitat, eis esse metuendum, qui quod ipsis solis satis esset surripuissent; se tantum eripuisse, ut id multis satis esse possit : nihil esse tam sanctum quod non violari, nihil tarn munitum quod non expugnari pecunia possit. 5. Quodsi quam audax est ad conandum, tam esset obscurus in agendo, fortasse aliqua in re nos aliquando fefellisset; verum hoc adhuc percommode cadit, quod cum incredibili eius audacia singularis stultitia coniuncta est. Nam, ut apertus in corripiendis pecuniis fuit, sic in spe corrumpendi iudici perspicua sua consilia conatusque omni¬ bus fecit. Semel ait se in vita pertimuisse, turn cum primum a me reus factus sit, quod, cum e provincia recens esset, invidiaque et infamia non recenti, sed vetere ac diu- turna flagraret, turn ad iudicium corrumpendum tempus alienum otfenderet. 6. Itaque, cum ego diem inquirendi in Siciliam perexiguam postulavissem, invenit iste qui sibi in Acbaiam biduo breviorem diem postularet: non ut is idem conficeret diligentia et industria sua, quod ego meo labore et vigiliis consecutus sum. Etenim ille Achaicus in¬ quisitor ne Brundisium quidem pervenit; ego Siciliam totam quinquaginta diebus sic obii, ut omnium populorum priva- torumque litteras iniuriasque cognoscerem; ut perspicuum cuivis esse posset, bominem ab isto quaesitum esse non qui reum suum adduceret, sed qui meum tempus obsideret. Strong as the case is against him, he has counted on his ability to buy his own time for this trial. With no honorable means of escape, he has in all his designs shown only contempt for right-thinking men, while he strangely underestimates the character of the pres¬ ent jury. III. 7. Nunc homo audacissimus atque amentissimus hoc cogitat': intellegit me ita paratum atque instructum in iudicium venire, ut non modo in auribus vestris, sed in oculis omnium sua furta atque flagitia defixurus sim; videt 40 45 50 55 60 65 6 cicero’s orations senatores multos esse testis audaciae suae; videt multos 70 equites Romanos, frequentis praeterea civis atque socios, quibus ipse iusignis iniurias fecerit; videt etiam tot tain gravis ab amicissimis civitatibus legationes cum publicis auc- toritatibus convenisse. 8. Quae cum ita sint, usque eo de omnibus bonis male existimat, usque eo senatoria iudicia 75 perdita profligataque esse arbitrating ut lioc palam dictitet, non sine causa se cupidum pecuniae fuisse, quoniam in pecunia tantum praesidium experiatur esse: sese (id quod difficillimum fuerit) tempus ipsum emisse iudici sui, quo cetera facilius emere postea posset; ut, quoniam criminum 80 vim subterfugere nullo modo poterat, procellam temporis devitaret. 9 . Quod si non modo in causa, verum in aliquo honesto praesidio aut in alicuius eloquentia aut gratia spem aliquam conlocasset, profecto non haec omnia conligeret atque aucuparetur; non usque eo despiceret contemneretque 85 ordinem senatorium, ut arbitratu eius deligeretur ex senatu qui reus fieret; qui, dum hie quae opus essent compararet, causam interea ante eum diceret. 10 . Quibus ego rebus, quid iste speret et quo animum intendat, facile perspicio. Quam ob rem vero se confidat aliquid proficere posse, hoc 90 praetore et hoc consilio, intellegere non possum. Unum illud intellego, quod populus Romanus in reiectione iudicum iudicavit: ea spe istum fuisse praeditum, ut omnem rationem salutis in pecunia constituent; hoc erepto praesidio, ut nul- lam sibi rem adiumento fore arbitraretur. It would be impossible to do justice to the crimes of the accused. .As quaestor to Car bo, as legatus and later as quaestor to Dolabella, and as city praetor, he has successively betrayed every trust in his career, while the crowning period of his villanous life began with his praetor ship in Sicily. 95 IV. Etenim quod est ingenium tantum, quae tanta facultas dicendi aut copia, quae istius vitam, tot vitiis flagi- tiisque convictam, iam pridem omnium voluntate iudicioque damnatam, aliqua ex parte possit defendere ? 11 . Cuius ut IMPEACHMENT OE VERRES 7 adulescentiae maculas ignominiasque praeteream, quaestura, primus gradus honoris, quid aliud habet in se, nisi Cn. Car- 100 bonem spoliatum a quaestore suo pecunia publica, nuda- tum et proditum consulem, desertum exercitum, relictam provinciam, sortis necessitudinem religionemque violatam ? Cuius legatio exitium fuit Asiae totius et Pampbyliae; qui- bus in provinciis multas domos, plurimas urbis, omnia fana 105 depopulatus est turn, cum in Cn. Dolabellam suum scelus illud pristinum renovavit et instauravit quaestorium; cum eum, cui et legatus et pro quaestore fuisset, et in invidiam suis maleficiis adduxit et in ipsis periculis non solum de- seruit, sed etiam oppugnavit ac prodidit. 12. Cuius prae- 110 tura urbana aedium sacrarum fuit publicoruinque operum depopulatio, simul in iure dicundo bonorum possessionum- que, contra omnium instituta, addictio et condonatio. Iam vero omnium vitiorum suorum plurima et maxima constituit monumenta et indicia in provincia Sicilia, quam 115 iste per triennium ita vexavit ac perdidit, ut ea restitui in antiquum statum nullo modo possit; yix autem per multos annos innocentisque praetores aliqua ex parte recreari ali- quando posse videatur. 13. Hoc prae tore, Siculi neque suas leges neque nostra senatus consulta neque communia iura 120 tenuerunt. Tantum quisque babet in Sicilia, quantum bominis avarissimi et libidinosissimi aut imprudentiam sub- terfugit aut satietati superfuit. In Sicily neither life nor property was secure against his greed, his lust, and his cruelty. With equal recklessness he robbed and in¬ sulted private citizens, and plundered the temples and other public buildings. V. Nulla res per triennium, nisi ad nutum istius, iudi- cata est. Nulla res cuiusquam tarn patria atque avita fuit 125 quae non ab eo, imperio istius, abiudicaretur. Innumera- biles pecuniae ex aratorum bonis novo nefarioque instituto coactae; socii fidelissimi in bostium numero existimati; cives Romani servilem in modum cruciati et necati; homines 8 cicero’s orations 130 nocentissimi propter pecunias iudicio liberati; honestissimi atqne integerrimi, absentes rei facti, indicta causa, damnati et eiecti; portus munitissimi, maximae tutissimaeque urbes piratis praedonibusque patefactae; nautae militesque Sicu- lorum, socii nostri atque amici, fame necati; classes optimae 135 atque opportunissimae, cum magna ignominia populi Ro¬ mani, amissac et perditae. 14. Idem iste praetor monu- menta antiquissima, partim regum locupletissimorum, quae illi ornamento urbibus esse yoluerunt, partim etiam nostro- rum imperatorum, quae victores civitatibus Siculis aut dede- 140 runt aut reddiderunt, spoliavit nudavitque omnia. Neque hoc solum in statuis ornamentisque publicis fecit, sed etiam delubra omnia, sanctissimis religionibus consecrata, depecu- latus est. Deum denique nullum Siculis, qui ei paulo magis adfabre atque antiquo artificio factus yideretur, reliquit. In 145 stupris yero et flagitiis nefarias eius libidines commemorare pudore deterreor. Simul illorum calamitatem commemo- rando augere nolo, quibus liberos coniugesque suas integras ab istius petulantia conservare non licitum est. 15. ‘At enim haec ita commissa sunt ab isto, ut non cognita sint ab 150 hominibus. ’ Hominem arbitror esse neminem, qui nomen istius audierit, quin facta quoque eius nefaria commemorare possit; ut mihi magis timendum sit, nemulta crimina prae- termittere quam ne qua in istum fingere existimer. Neque enim mihi videtur haec multitudo, quae ad audiendum con- 155 yenit, cognoscere ex me causam voluisse, sed ea quae scit mecum recognoscere. His boast that he had friends of powerful influence was a mere blind intended to intimidate me, and enable him meanwhile to complete his schemes of bi'ibery ; but the jury was not to be bribed. More recently, however , his hopes revived upon the election of his friends as consuls for next year. VI. Quae cum ita sint, iste homo, amens ac perditus, alia mecum ratione pugnat. Non id agit, ut alicuius elo- quentiam mihi opponat; non gratia, non auctoritate cuius- 160 quam, non potentia nititur. Simulat his se rebus confidere. IMPEACHMENT OE VERRES 9 sed video quid agat, neque enim agit occultissime. Proponit inania mihi nobilitatis—hoc est, hominum adrogantium nomina—qui non tam me impediunt quod nobiles sunt, quam adiuvant quod noti sunt. Simulat se eorum praesidio confidere, cum interea aliud quiddam iam diu machinetur. 165 16. Quam spem nunc habeat in manibus et quid moliatur, breviter iam, iudices, vobis exponam; sed prius, ut ab initio res ab eo constituta sit, quaeso, cognoscite. Ut primum e provincia rediit, redemptio est huius iudici facta grandi pecunia. Mansit in condicione atque pacto usque ad eum 170 finem, dum iudices reiecti sunt. Postea quam reiectio iudi- cum facta est (quod efc in sortitione istius spem fortuna populi Romani, et in reiciendis iudicibus mea diligentia, istorum impudentiam vicerat) renuntiata est tota condicio. 17. Praeclare se res habebat: libelli nominum vestrorum 175 consilique huius in manibus erant omnium. Nulla nota, nullus color, nullae sordes videbantur bis sententiis adlini posse, cum iste repente ex alacri atque laeto sic erat humilis atque demissus, ut non modo populo Romano, sed etiam sibi ipse condemnatus videretur. 180 Ecce autem repente, bis diebus paucis, comitiis consula- ribus factis, eadem ilia vetera consilia pecunia maiore repe- tuntur; eaedemque vestrae famae fortunisque omnium in- sidiae per eosdem homines comparantur. Quae res primo, iudices, pertenui nobis argumento indicioque patefacta est; 185 post, aperto suspicionis introitu, ad omnia intima istorum consilia sine ullo errore pervenimus. The result of the consular elections was regarded as the best guarantee of Verres' acquittal; so true is this that his friend Curio on the occasion congratulated, not Hortensius the consul-elect, as might have been expected, but—Verres himself. This means that the charges against the accused, the testimony of witnesses, and pub¬ lic opinion were to prove powerless. VII. 18. Nam ut Hortensius consul designatus domum reducebatur e campo cum maxima frequentia ac multi- tudine, fit obviam casu ei multitudini 0. Curio; quern, ego 190 IO cicero’s orations hominem honoris potius qnam contumeliae causa nomina- tum yolo. Etenim ea dicam, quae ille, si commemorari noluisset, non tanto in conventu tam aperte palamque dixis- set; quae tamen a me pedetemptim cauteque dicentur, ut 195 et amicitiae nostrae et dignitatis illius habita ratio esse in- tellegatur. 19. Yidet ad ipsum fornicem Fabianum in turba Yerrem. Appellat hominem, et ei voce maxima gratu- latur. Ipsi Hortensio, qui consul erat factus, propinquis necessariisque eius, qui turn aderant, verbum nullum facit. 200 Cum hoc consistit; bunc amplexatur; hunc iubet sine cura esse. ‘Renuntio,’ inquit, c tibi te bodiernis comitiis esse absolutum.’ Quod cum tam multi homines honestissimi audissent, statim ad me defertur: immo vero, ut quisque me viderat, narrabat. 205 Aliis illud indignum, aliis ridiculum videbatur: ridicu- lum eis qui istius causam in testium fide, in criminum ratione, in iudicum potestate, non in comitiis consularibus positam arbitrabantur; indignum eis qui altius aspiciebant, et banc gratulationem ad iudicium corrumpendum spectare 210 videbant. 20. Etenim sic ratiocinabantur, sic honestissimi homines inter se et mecum loquebantur: aperte iam et per- spicue nulla esse iudicia. Qui reus pridie iam ipse se con- demnatum putabat, is, postea quam defensor eius consul est factus, absolvitur. Quid igitur? quod tota Sicilia, quod 215 omnes Siculi, omnes negotiatores, omnes publicae priva- taeque litterae Romae sunt, nihilne id valebit ? Nihil, in¬ vito consule designato. Quid ? iudices non crimina, non testis, non existimationem populi Romani sequentur ? Non: omnia in unius potestate ac moderatione vertentur. Further cause for alarm ivas furnished in the appointme7it by lot of his friend M. Metellus as presiding judge of this court for next year. At the same time, in order to divert my attention, schemes of bribery on a large scale were set afoot in a plot to defeat my election as curule aedile. 220 VIII. Vere loquar, iudices: veliementer me haec res commovebat. Optimus enim quisque ita loquebatur: ‘ Iste IMPEACHMENT OF VERRES II quidem tibi eripietur, sed nos non tenebimus indicia diutius. Etenim quis poterit, Verre absoluto, de transferendis iudiciis recusare ? ’ 21 . Erat omnibus molestum: neque eos tam istius hominis perditi subita laetitia, qnam hominis amplis- 225 simi nova gratulatio, commovebat. Cupiebam dissimulare me id moleste ferre. Cupiebam aniini dolorem voltu tegere, et taciturnitate celare. Ecce autem, illis ipsis diebus, cum praetores designati sortirentur, et M. Metello obtigisset, ut is de pecuniis repetundis quaereret, nuntiatur mihi tantam 230 isti gratulationem esse factam, ut is domum qnoque pueros mitteret qui uxori suae nuntiarent. 22 . Sane ne haec quidem mihi res placebat: neque tamen tanto opere quid in hac sorte metuendum mihi esset, intel- legebam. Unum illud ex liominibus certis, ex quibus omnia 235 comperi, reperiebam: fiscos compluris cum pecunia Siciliensi a quodam senatore ad equitem Eomanum esse translatos; ex his quasi decern fiscos ad senatorem ilium relictos esse comi- tiorum meorum nomine; divisores omnium tribuum noctu ad istum vocatos. 23 . Ex quibus quidam, qui se omnia 240 mea causa debere arbitrabatur, eadem ilia nocte ad me venit. Demonstrat qua iste oratione usus esset: commemorasse istum quam liberaliter eos tractasset etiam antea, cum ipse praeturam petisset, et proximis consularibus praetoriisque comitiis; deinde continuo esse pollicitum quantam vellent 245 pecuniam, si me aedilitate deiecissent. Hie alios negasse audere, alios respondisse, non putare id perfici posse; inven- tum tamen esse fortem amicum ex eadem familia, Q. Ver- rem, Eomilia, ex optima divisorum disciplina, patris istius discipulum atque amicum, qui, HS quingentis milibus de- 250 positis, id se perfecturum polliceretur; et fuisse turn non nullos qui se una facturos esse dicerent. Quae cum ita essent, sane benevolo animo me, ut magno opere caverem, praemonebat. 255 260 265 270 275 280 285 12 CICERO'S ORATIONS Harassed as I was by the presence of these two dangers, I was in spite of all triumphantly elected « When thus free to give my whole time to this case , I discovered that the consuls-elect were tamper¬ ing with the Sicilian witnesses in an effort to have the trial post¬ poned. IX. 24. Sollicitabar rebus maximis uno atque eo per- exiguo tempore: urgebant comitia, et in eis ipsis oppugna- bar grandi pecunia; instabat iudicium; ei quoque negotio fisci Sicilienses minabantur. Agere quae ad iudicium per- tinebant libere, comitiorum metu deterrebar; petitioni toto animo servire propter iudicium non licebat. Minari denique divisoribus ratio non erat, propterea quod eos intellegere videbam, me hoc iudicio districtum atque obligatum futu- rum. 25. Atque hoc ipso tempore Siculis denuntiatum esse audio, primum ab Hortensio, domum ad ilium ut yenirent; Siculos in eo sane liberos fuisse, qui quam ob rem arcesse- rentur cum intellegerent, non yenisse. Interea comitia nostra, quorum iste se, ut ceterorum hoc anno comitiorum, dominum esse arbitrabatur, haberi coepta sunt. Cursare iste homo potens, cum filio blando et grati- oso, circum tribus; paternos amicos—hoc est, diyisores— appellare omnis et convenire. Quod cum esset intellectum et animadversum, fecit animo libentissimo populus Roma- nus, ut cuius divitiae me de fide deducere non potuissent, ne eiusdem pecunia de honore deicerer. 26. Postea quam ilia petitionis magna cura liberatus sum, animo coepi multo magis yacuo ac soluto nihil aliud nisi de iudicio agere et cogitare. Reperio, iudices, haec ab istis consilia inita et constituta, ut, quacumque posset ratione, res ita duceretur, ut apud M. Metellum praetorem causa diceretur. In eo esse haec commoda: primum M. Metel¬ lum amicissimum, deinde Hortensium consulem non solum, sed etiam Q. Metellum, qui quam isti sit amicus attendite: dedit enim praerogativam suae voluntatis eius modi, ut isti pro praerogativis earn reddidisse videatur. 27. An me taci- turum tantis de rebus existimavistis ? et me, in tanto rei IMPEACHMENT OF VERRES 13 publicae existimationisque meae periculo, cuiquam consul- turum potius quam officio et dignitati meae ? Arcessit alter consul designatus Siculos; veniunt non nulli, propterea quod L. Metellus esset praetor in Sicilia. Cum his ita loquitur: se consulem esse; fratrem suum alterum Sicilian! 290 provinciam obtinere, alterum esse quaesiturum de pecuniis repetundis; Yerri ne noceri possit, inultis rationibus esse provisum. Verves has good reason to wish for a postponement of the trial to next year. He would then have the two consuls and the judge on his side with a new jury to try him. Nor are his hopes ivithout some foundation, since the holiday season will soon be at hand. X. 28. Quid est, quaeso, Metelle, iudicium corrumpere, si hoc non est ? testis, praesertim Siculos, timidos homines 295 et adflictos, non solum auctoritate deterrere, sed etiam con- sulari metu et duorum praetorum potestate ? Quid faceres pro innocente homine et propinquo, cum propter hominem perditissimum atque alienissimum de officio ac dignitate decedis, et committis, ut, quod ille dictitat, alicui, qui te 300 ignoret, verum esse videatur ? 29. Nam hoc Yerrem dicere aiebant: te non fato, ut ceteros ex vestra familia, sed opera sua consulem factum. Duo igitur consules et quaesitor erunt ex illius voluntate. ‘Non solum effugiemus,’ inquit, ‘hominem in quaerendo 305 nimium diligentem, nimium servientem populi existima- tioni, M\ Glabrionem. Accedet etiam nobis illud: iudex est M. Caesonius, conlega nostri accusatoris, homo in rebus iudicandis spectatus et cognitus, quern minime expediat esse in eo consilio, quod conemur aliqua ratione corrumpere, 310 propterea quod iam antea, cum iudex in Iuniano consilio fuisset, turpissimum illud facinus non solum graviter tulit, sed etiam in medium protulit. Hunc iudicem ex Kal. Ianu- ariis non habebimus. 30. Q. Manlium et Q. Cornificium, duos severissimos atque integerrimos iudices, quod tribuni 315 plebis turn erunt, iudices non habebimus. P. Sulpicius, 14 CICERO’S ORATIONS index tristis et integer, magistratum ineat oportet Non is Decembribns. M. Crepereius ex acerrima ilia equestri familia et disciplina; L. Cassius ex familia, cum ad ceteras 320 res, turn ad iudicandum, severissima; Cn. Tremellius, homo summa religione et diligentia,—tres hi homines veteres tribuni militares sunt designati: ex Kal. Ianuariis non iudicabunt. Subsortiemur etiam in M. Metelli locum, quo- niam is huic ipsi quaestioni praefuturus est. Ita secundum 325 Kalendas Ianuarias, et praetore et prope toto consilio com- mutato, magnas accusatoris minas magnamque exspecta- tionem iudici ad nostrum arbitrium libidinemque eludemus. ’ 31. Nonae sunt hodie Sextiles. Hora yiii convenire coepistis. Hunc diem iam ne numerant quidem. Decern 330 dies sunt ante ludos votivos, quos Cn. Pompeius facturus est. Hi ludi dies quindecim auferent; deinde continuo Romani consequentur. Ita prope XL diebus interpositis, turn denique se ad ea quae a nobis dicta erunt, responsuros esse arbitrantur; deinde se ducturos, et dicendo et excu- 335 sando, facile ad ludos Yictoriae. Cum his plebeios esse coniunctos; secundum quos aut nulli aut perpauci dies ad agendum futuri sunt. Ita defessa ac refrigerata accusatione, rem integram ad M. Metellum praetorem esse venturam. Quern ego hominem, si eius fidei diffisus essem, iudicem non 340 retinuissem. 32. Nunc tamen hoc animo sum, ut eo iudice quam praetore hanc rem transigi malim, et iurato suam quam iniurato aliorum tabellas committere. I am therefore forced to dispense with the usual elaborate speech in opening, and make it my chief aim to defeat the trickery of Verres and his counsel Hortensius. XI. Nunc ego, iudices, iam vos consulo quid mihi facien¬ dum putetis. Id enim consili mihi profecto taciti dabitis, 345 quod egomet mihi necessario capiendum intellego. Si utar ad dicendum meo legitimo tempore, mei laboris, industriae diligentiaeque capiam fructum; et ex accusatione perficiam ut nemo umquam, post hominum memoriam, paratior, vigi- IMPEACHMENT OE VERRES 15 lantior, compositior ad iudicium venisse videatur. Sed in . hac laude industriae meae, reus ne elabatur, summum peri- 350 culum est. Quid est igitur quod fieri possit ? Non obscu- rum, opinor, neque absconditum. 33. Fructum istum laudis, qui ex perpetua oratione percipi potuit, in alia tempora reservemus: nunc hominem tabulis, testibus, privatis pu- blicisque litteris auctoritatibusque accusemus. Res omnis 355 mi hi tecum erit, Hortensi. Dicam aperte. Si te mecum dicendo ac diluendis criminibus in hac causa contendere putarem, ego quoque in accusando atque in explicandis criminibus operam consumerein. Nunc, quoniam pugnare contra me instituisti, non tarn ex tua natura, quam ex istius 360 'tempore et causa malitiose, necesse est istins modi rationi aliquo consilio obsistere. 34. Tua ratio est ut secundum binos ludos mihi respondere incipias; mea, ut ante primos ludos comperendinem. Ita fiet ut tua ista ratio existimetur astuta, meum hoc consilium necessarium. 365 Honored as I feel by the confidence which the Sicilians have shown in me, I have yet higher aims than the task merely of bringing Verres to justice . In this great state trial I intend to strike at the very root of the matter by dealing with Hortensius as the representative of a thoroughly corrupt cause. XII. Verum illud, quod institueram dicere—mihi rem tecum esse—huitis modi est. Ego cum hanc causam Sicu- lorum rogatu recepissem, idque mihi amplum et praeclarum existimassem, eos velle meae fidei diligentiaeque periculum facere, qui innocentiae abstinentiaeque fecissent; turn, sus- 370 cepto negotio, maius quiddam mihi proposui, in quo meam in rem publicam voluntatem populus Romanus perspicere posset. 35. Nam illud mihi nequaquam dignum industria conatuque meo videbatur, istum a me in iudicium, iam om¬ nium iudicio condemnatum, vocari, nisi ista tua intolerabilis 375 potentia et ea cupiditas, qua per hosce annos in quibusdam iudiciis usus es, etiam in istius hominis desperati causa in- terponeretur. Nunc vero, quoniam haec te omnis dominatio 16 CICERO'S ORATIONS regnumque iudiciorum tanto opere delectat, et sunt homines 380 quos libidinis infamiaeque suae neque pudeat neque taedeat (qui, quasi de industria, in odium offensionemque populi Romani inruere videantur) hoc me profiteor suscepisse ma¬ gnum fortasse onus et mihi periculosissimum, verum tamen dignum in quo omnis nervos aetatis industriaeque meae 385 contenderem. 36. Quoniam totus ordo paucorum improbitate et auda- cia premitur, et urgetur infamia iudiciorum, profiteor huic generi hominum me inimicum accusatorem, odiosum, ad- siduum, acerbum adversarium. Hoc mihi sumo, hoc mihi 390 deposco, quod agam in magistratu; quod agam ex eo loco, ex quo me populus Romanus ex Kal. Ianuariis secum agere de re publica ac de hominibus improbis voluit. Hoc munus aedilitatis meae populo Romano amplissimum pulcherri- mumque polliceor. Moneo, praedico, ante denuntio: qui 395 aut deponere aut accipere aut recipere aut polliceri, aut sequestres aut interpretes corrnmpendi iudici solent esse, quique ad hanc rein aut potentiam aut impudentiam suam professi sunt, abstineant in hoc iudicio manus animosque ab hoc scelere nefario. Next year Hortensius will be consul , I only aedile ; yet the strength of my cause gives me all the advantage. I intend to expose in detail the corruption of the courts for the last ten years in contrast with their purity for forty years of equestrian control. 400 XIII. 37. Erit turn consul Hortensius, cum summo im- perio et potestate; ego autem aedilis,—hoc est, paulo am- plius quam privatus. Tamen huius modi haec res est, quam me acturum esse polliceor, ita populo Romano grata atque iucunda, ut ipse consul in hac cansa prae me minus etiam, 405 si fieri possit, quam privatus esse videatur. Omnia non modo commemorabuntur, sed etiam, expositis certis rebus, agentur, quae inter decern annos, postea quam iudicia ad senatum translata sunt, in rebus iudicandis nefarie flagi- tioseque facta sunt. IMPEACHMENT OF VERRES 1 7 38 . Cognoscet ex me populus Roman as quid sit quam 410 ob rem, cum equester ordo iudicaret, annos prope quinqua- ginta continuos, in nullo iudice, equite Romano iudicante, ne tenuissima quidem suspicio acceptae pecuniae ob rem iudicandam constituta sit; quid sit quod, iudiciis ad sena- torium ordinem translatis, sublataque populi Romani in 415 unum quemque vestrum potestate, Q. Calidius damnatus dixerit, minoris HS triciens praetorium bominem lioneste non posse damnari; quid sit quod, P. Septimio senatore damnato, Q. Hortensio praetore, de pecuniis repetundis lis aestimata sit eo nomine, quod ille ob rem iudicandam pecu- 420 niam accepisset; 39 . quod in 0. Herennio, quod in C. Po- pilio (senatoribus, qui ambo peculatus damnati sunt), quod in M. Atilio (qui de maiestate damuatus est), hoc planum factum sit, eos pecuniam ob rem iudicandam accepisse; quod inventi sint senatores qui, C. Yerre praetore urbano 425 sortiente, exirent in eum reum quern, incognita causa, con- demnarent; quod inventus sit senator, qui, cum iudex esset, in eodem iudicio et ab reo pecuniam acciperet quam iudicibus divideret, et ab accusatore ut reum condemnaret. 40 . Iam vero quo modo ego illam labem, ignominiam, calamitatem- 430 que totius ordiuis conquerar, hoc factum esse in hac civitate, cum senatorius ordo iudicaret, ut discoioribus signis iura- torum hominum sententiae notarentur ? Haec omnia me diligenter severeque acturum esse polliceor. In the present case, evidence of the rascally aims of Verres is clear from the undisguised manner in which he spoke in Sicily of “ the three fortunes which he needed to make.” Foreign nations will soon be petitioning the Roman people to abolish altogether the court de repetundis, since it has only served to treble the extortion practised by Roman governors. XIV. Quo me tandem animo fore putatis, si quid in hoc 435 ipso iudicio intellexero simili aliqua ratione esse violatum atque commissum ? cum planum facere multis testibus pos- sim, C. Yerrem in Sicilia, multis audientibus, saepe dixisse, 2 i8 CICERO ? S ORATIONS se liabere hominem potentem cuius fiducia provinciam spoli- 440 aret; neque sibi soli pecuniam quaerere, sed ita triennium illud praeturae Siciliensis distributum habere, ut secum praeclare agi diceret, si unius anni quaestum in rem suam converteret ; alterum patronis et defensoribus traderet; terbium ilium uberrimum quaestuosissimumque annum 445 toturn iudicibus reservaret. 41 . Ex quo mihi venit in mentem illud dicere, quod apud M\ Grlabrionem nuper cum in reiciundis iudicibus commemorassem, intellexi vehementer populum Romanum commoveri: me arbitrari fore uti nationes exterae legatos 450 ad populum Romanum mitterent, ut lex de pecuniis repe- tundis iudiciumque tolleretur. Si enim iudicia nulla sint, tantum unum quemque ablaturum putant, quantum sibi ac liberis suis satis esse arbitretur; nunc, quod eius modi iudi¬ cia sint, tantum unum quemque auferre, quantum sibi, 455 patronis, advocatis, praetori, iudicibus satis futurum sit; hoc profecto infinitum esse: se avarissimi hominis cupiditati satis facere posse, nocentissimi victoriae non posse. 42 . 0 commemoranda iudicia praeclaramque existima- tionem nostri ordinis! cum socii populi Romani iudicia de 460 pecuniis repetundis fieri nolunt, quae a maioribus nostris sociorum causa comparata sunt! An iste umquam de se bonam spem habuisset, nisi de vobis malam opinionem animo imbibisset? Quo maiore etiam, si fieri potest, apud vos odio esse debet, quam est apud populum Romanum, cum 465 in avaritia, scelere, periurio vos sui similis esse arbitretur. Owing to the bad name of the senatorial juries, the whole senatorial order has fallen into disrepute. Hence the popular demand for a restoration of the tribunician powers as recently manifested at the contio held by Pompey. XV. 43 . Oui loco, per deos immortalis! iudices, con- sulite ac providete. Moneo praedicoque id quod intellego: tempus hoc vobis divinitus datum esse, ut odio, invidia, infamia, turpitudine totum ordinem liberetis. Xulla in IMPEACHMENT OE VERRES 19 iudiciis severitas, nulla religio, nulla denique iam existiman- 470 tur esse iudicia. Itaque a populo Eomano contemnimur, despicimur. Gravi diuturnaque iam flagramus infamia. 44. Neque enim ullam aliam ob causam populus Eomanus tribuniciam potestatem tanto studio requisivit; quam cum poscebat, verbo illam poscere videbatur, re vera iudicia po- 475 scebat. Neque hoc Q. Catulum, hominem sapientissimum atque amplissimum, fugit; qui, On. Pompeio viro fortissimo et clarissimo de tribunieia potestate referente, cum esset sententiam rogatus, hoc initio est summa cum auctoritate usus: Patres conscriptos iudicia male et flagitiose tueri: quod 480 si, in rebus iudicandis, populi Eomani existimationi satis facere voluissent, non tanto opere homines fuisse tribuni¬ ciam potestatem desideraturos. 45. Ipse denique On. Pom- peius, cum primum contionem ad urbem consul designatus habuit, ubi (id quod maxime exspectari videbatur) ostendit 485 se tribuniciam potestatem restituturum, factus est in eo strepitus et grata contionis admurmuratio. Idem in eadem contione cum dixisset, populatas yexatasque esse provincias; iudicia autem turpia ac flagitiosa fieri: ei rei se providere ac consulere velle, turn vero non strepitu, sed maximo cla- 490 more suam populus Eomanus significavit voluntatem. The senatorial order itself is now on trial. If Verres with all his guilt be acquitted by such a jury as this, then the juries of the future must be chosen from some other order. XVI. 46. Xunc autem homines in speculis sunt. Ob¬ servant quern ad modurn sese unus quisque nostrum gerat in retinenda religione conservandisque legibus. Vident adhuc, post legem tribuniciam, unum senatorem hominem 495 vel tenuissimum esse damnatum: quod tametsi non repre- hendunt, tamen magno opere quod laudent non habent. Nulla est enim laus, ibi esse integrum, ubi nemo est qui aut possit aut conetur corrumpere. 47. Hoc est iudicium in quo vos de reo, populus Eomanus de vobis iudicabit. In 500 20 CICERO'S ORATION'S hoc homine statuetur, possitne, senatoribus iudicantibus. homo nocentissimus pecuniosissimusque clamnari. Deinde est eius modi reus, in quo homine nihil sit, praeter summa peccata maximamque pecuniam; ut, si liberatus sit, nulla 505 alia suspicio, nisi ea quae turpissima est, residere possit. Non gratia, non cognatione, non aliis recte factis, non de- nique aliquo mediocri vitio, tot tantaque eius vitia suble- vata esse videbuntur. 48. Postremo ego causam sic agam, indices; eius modi res, ita notas, ita testatas, ita magnas, ita 510 manifestas proferam, ut nemo a vobis, ut istum absolvatis, per gratiam conetur contendere. Habeo autem certam viam atque rationem, qua omnis illorum conatus investigare et consequi possim. Ita res a me agetur, ut in eorum con- siliis omnibus non modo aures hominum, sed etiam oculi 515 populi Eomani interesse videantur. 49. Vos aliquot iam per annos conceptam huic ordini turpitudinem atque in- famiam delere ac tollere potestis. Constat inter omnis, post haec constituta iudicia quibus nunc utimur, nullum hoc splendore atque hac dignitate consilium fuisse. Hie si quid 520 erit offensum, omnes homines non iam ex eodem ordine alios magis idoneos, quod fieri non potest, sed alium omnino ordinem ad res iudicandas quaerendum arbitrabuntur. May Verves prove the only criminal in this trial, and may the pre¬ siding judge, remembering the noble examples of his father and grandfather, use his every effort to secure a righteous verdict. XVII. 50. Quapropter, primum ab dis immortalibus, quod sperare mihi videor, hoc idem, iudices, opto, ut in hoc 525 iudicio nemo improbus praeter eum qui iam pridem inven¬ tus est, reperiatur; deinde, si plures improbi fuerint, hoc vobis, hoc populo Romano, iudices, confirmo, vitam meher- cule mihi prius quam vim perseverantiamque ad illorum improbitatem persequendam defuturam. 530 51. Verum quod ego laboribus, periculis, inimicitiisque meis turn, cum admissum erit, dedecus severe me persecu- IMPEACHMENT OF VERRES 21 fcurum esse polliceor, id ne accidat, tu tua auctoritate, sapi- entia, diligentia, M\ Glabrio, potes providere. Suscipe causam iudiciorum; suscipe causam veritatis, integritatis, iidei, religionis; suscipe causam senatus, ut is, hoc iudicio 535 probatus, cum populo Romano et in laude et in gratia esse possit. Oogita qui sis, quo loco sis, quid dare populo Ro¬ mano, quid reddere maioribus tuis debeas. Fac tibi pater- nae legis Aciliae veniat in mentem, qua lege populus Ro- manus de pecuniis repetundis optimis iudiciis severissimisque 540 iudicibus usus est. 52. Circumstant te summae auctori- tates, quae te oblivisci laudis domesticae non sinant, quae te nocfcis diesque commoneant, fortissimum tibi p&trem, saph entissimum avum, gravissimum socerum fuisse. Qua re, si Glabrionis patris vim et acrimoniam ceperis ad resistendum 545 hominibus audacissimis; si avi Scaevolae prudentiam ad pro- spiciendas insidias, quae tuae atque horum famae compa- rantur; si soceri Scauri constantiam, ut ne quis te de vera et certa possit sententia demovere; intelleget populus Ro- manus, integerrimo atque honestissimo praetore, delectoque 550 consilio, nocenti reo magnitudinem pecuniae plus habuisse moment! ad suspicionem criminis quam ad rationem salutis. Neither praetor nor jury shall be changed in this case : on this point I have made up my mind, for every consideration points to the importance of a speedy trial. I will, therefore, simply state the charge, and proceed immediately to introduce the witnesses. XVIII. 53. Mihi certum est non committere, ut in hac causa praetor nobis consiliumque mutetur. Non patiar rem in id tempus adduci, ut Siculi, quos adhuc servi desi- 555 gnatorum consulum non moverunt, cum eos novo exemplo uni versos arcesserent, eos turn lictores consulum vocent; ut homines miseri, antea socii atque amici populi Romani, nunc servi ac supplices, non modo ius suum fortunasque omnis eorum imperio amittant, verum etiam deplorandi 560 iuris sui potestatem non habeant. 54. Non sinam profecto, causa a me perorata, quadraginta diebus interpositis, turn 22 CICERO’S ORATIONS nobis denique responderi, cnm accusatio nostra in oblivio- nem diurnitate adducta sit. Non committam ut turn haec 565 res iudicetur, cum baec frequentia totius Italiae Roma dis- cesserit, quae convenit uno tempore undique comitiorum, ludorum, censendique causa. Huius iudici et laudis fruc- tum, et offensionis periculum, vestrum; laborem sollicitu- dinemque, nostram; scientiam quid agatur, memoriamque 570 quid a quoque dictum sit, omnium puto esse oportere. 55. Faciam hoc non novum, sed ab eis, qui nunc prin- cipes nostrae civitatis sunt, ante factum, ut testibus ntar statim: illud a me novum, iudices, cognoscetis, quod ita testis constttuam, ut crimen totum explicem, ut ubi id in- 575 terrogando argumentis atque oratione firmavero, turn testis ad crimen adcommodem; ut nihil inter illam usitatam accu- sationem atque banc novam intersit, nisi quod in ilia tunc, cum omnia dicta sunt, testes dantur, hie in singulas res dabuntur: ut illis quoque eadem interrogandi facultas, 580 argumentandi dicendique sit. Si quis erit qui perpetuam orationem accusationemque desideret, altera actione audiet. Nunc id, quod facimus—ea ratione facimus, ut malitiae illo- rum consilio nostro occurramus—necessario fieri intellegat. Haec primae actionis erit accusatio. 585 56. Dicimus C. Verrem, cum multa libidinose, multa crudeliter in civis Romanos atque in socios, multa in deos hominesque nefarie fecerit, turn praeterea quadringentiens sestertium ex Sicilia contra leges abstulisse. Hoc testibus, hoc tabulis privatis publicisque auctoritatibus ita vobis pla- 590 num faciemus, ut hoc statuatis: etiam si spatium ad dicen- dum nostro commodo vacuosque dies habuissemus, tamen oratione longa nihil opus fuisse. Dixi. THE MANILIAN LAW The speech known as the Pro Lege Manilla, which should really be described as the panegyric of Pompeius and of the Roman people, does not show any profound appreciation of the problems which then confronted the Republic; but the greatness of the Republic itself never found a more august interpreter. The stately passage [§§ 29-32] in which Italy and the subject provinces are called on to bear witness to the deeds of Pompeius breathes the very spirit of an imperial race. Throughout this and the other great speeches of the period “the Roman people ” is a phrase that keeps perpetually recurring with an effect like that of a bourdon stop. As the eye glances down the page, consul populi Romani, imperium populi Romani, for tuna populi Romani, glitter out of the voluminous periods with a splendor that hardly any other words could give.— Mackail’s Latin Literature page 67. 24 THE MANILIAN LAW * This is a great honor, fellow-citizens, hut it is one which the plans of my life have hitherto prevented my enjoying. Your approbation, however, and the nature of my theme inspire me now to speak. Quamquam mihi semper frequens conspectus vester multo iucundissimus, hie autem locus ad agendum amplis- simus, ad dicendum ornatissimus est visus, Quirites, tamen hoc^adituiaudis, qui semper optimo cuique maxime patuit, non mea me voluntas adhuc, sed vitae meae rationes ab 5 ineunte aetate susceptae prohibuerunt. Nam, cum antea per aetatem nondum hums auctoritatem loci attingere au- derem, statueremque nihil hue nisi perfectum ingenio, elaboratum industria adferri oportere, omne meum tempus amicorum temporibus transmittendum putavi. 2. Ita neque 10 hie locus vacuus umquam fuit ab eis, qui vestram causam defenderent, et meus labor, in privatorum pe^culis caste integreque versatus, ex vestro iudicio fructum est amplis- Qtjestions {for the answers see the Notes). —1. What was the object of the Manilian law ? 2. Give some account of the Third Mithridatic War up to this time. 3. In what recent war had Pompey won great distinction ? 4. Name the law by which he was intrusted with that command. 5. In what year was the present (Manilian) law pro¬ posed ? 6. Tell the circumstances that were favorable to Cicero’s oratory on this occasion (age, previous successes, prospects, and the general feeling about the Manilian law). 7. What is meant by a contio ? 8. Give the rhetorical outline of this oration, naming its several parts and the aim of each. * The running argument is made much shorter in this speech than in the others, by reason of the fuller rhetorical treatment in the Notes. 25 2 6 CICERO S ORATIONS simum consecutus. Nam, cum propter dilationem comi- 15 tiorum ter praetor primus centuriis cunctis renuntiatus sum, facile intellexi, Quirites, et quid de me iudicaretis et quid aliis praescriberetis. Nunc, cum et auctoritatis in me tan- tum sit, quantum vos lionoribus mandandis esse voluistis, et ad agendum facultatis tantum, quantum bomini vigilanti 20 ex forensi usu prope cotidiana dicendi exercitatio potuit adferre, certe et si quid auctoritatis in me est, apud eos utar, qui earn mihi dederunt, et si quid in dicendo consequi possum, eis ostendam potissimum, qui ci quoque rei fruc- tum suo iudicio tribuendum esse duxerunt. 3. Atque illud 25 in primis mihi laetandum iure esse video, quod in hac in- solita mihi ex hoc loco ratione dicendi causa talis oblata est, in qua oratio deesse nemini possit. Dicendum est enim de Cn. Pompei singulari eximiaque virtute. Huius autem ora- tionis difficilius est exitum quam principium invenire; ita 30 mihi non tarn copia quam modus in dicendo quaerendus est. For I come to speak of the Mithridatic War, and of the man whom all demand, to complete Lucullus ’ work. II. 4. Atque, ut inde oratio mea proficiscatur, unde haec omnis causa ducitur, bellum grave et periculosum vestris vectigalibus ac sociis a duobus potentissimis regibus infer- tur, Mithridate et Tigrane, quorum alter relictus, alter laces- 35 situs, occasionem sibi ad occupandam Asiam oblatam esse arbitrantur. Equitibus Romanis, honestissimis viris, adfe- runtur ex Asia cotidie litterae, quorum magnae res aguntur in vestris vectigalibus exercendis occupatae; qui ad me pro necessitudine, quae mihi est cum illo ordine, causam rei 40 publicae periculaque rerum suarum detulerunt: 5. Bitliy- niae, quae nunc vestra provincia est, vicos exustos esse com- pluris; regnum Ariobarzanis, quod finitimum est vestris vectigalibus, totum esse in hostium potestate; L. Lucullum, magnis rebus gestis, ab eo bello discedere; huic qui succes- 45 serit, non satis esse paratum ad tantum bellum admini- THE MANTLIAX LAW 27 strandum; nnum ab omnibus sociis et civibus ad id bellurn imperatorem deposci atque expeti, enndem hunc unum ab hostibus metui, praeterea neminem. 6. Causa quae sit videtis: nunc quid agendum sit, considerate. Primum mihi videtur de genere belli, deinde de magnitudine, turn de imperatore deligendo esse dicendum. The war is one of far-reaching scope. Genus est belli eius modi, quod maxime vestros animos excitare atque inflammare ad persequendi studium debeat: in quo agitur populi Romani gloria, quae yobis a maioribus cum magna in omnibus rebus turn summa in re militari tradita est; agitur salus sociorum atque amicorum, pro qua multa maiores vestri magna et gravia bella gesserunt; agun- tur certissima populi Romani vectigalia et maxima, quibus amissis et pacis ornamenta et subsidia belli requiretis; agun- turbona multorum civium, quibus est a yobis et ipsorum et rei publicae causa consulendum. ♦ * 1 First, the honor of the Roman arms is at stake. III. 7. Et quoniam semper appetentes gloriae praeter ceteras gentis atque avidi laudis fuistis, delenda est yobis ilia macula Mithridatico bello superiore concepta, quae penitus iam insedit ac nimis inveteravit in populi Romani nomine, quod is, qui uno die, tota in Asia, tot in civitatibus, uno nuntio atque una significatione litterarum civis Romanos necandos trucidandosque denotayit, non modo adhuc poe- nam nullam suo dignam scelere suscepit, sed ab illo tempore annum iam tertium et vicesimum regnat, et ita regnat, ut se non Ponti neque Cappadociae latebris occultare velit, sed emergere ex patrio regno atque in vestris vectigalibus—hoc est, in Asiae luce—versari. 8 . Etenim adhuc ita nostri cum illo rege contenderunt imperatores, ut ab illo insignia yic- toriae, non victoriam reportarent. Triumphavit L. Sulla, triumphavit L. Murena de Mithridate, duo fortissimi viri 50 55 60 65 70 75 2 8 CICERO'S ORATION’S et summi imperatores, sed ita triumpharunt, ut ille pulsus superatusque regnaret. Verum tameu illis imperatoribus laus est tribuenda quod egerunt, venia danda quod relique- 80 runt, propterea quod ab eo bello Sullam in Italiam res publica, Murenam Sulla revocavit. Mithridates has shown great activity. IV. 9. Mithridates autem omne reliquum tempus non ad oblivionem yeteris belli, sed ad comparationem novi contulit; qui postea cum maximas aedificasset ornassetque 85 classis, exercitusque permagnos quibuscumque ex gentibus potuisset comparasset, et se Bosporanis finitimis suis bellum inferre simularet, usque in Hispaniam legatos ac litteras misit ad eos duces, quibuscum turn bellum gerebamus, ut, cum duobus in locis, disiunctissimis maximeque diversis, 90 uno consilio a binis hostium copiis bellum terra marique gereretur, vos ancipiti contentione districti de imperio dimi- caretis. 10. Sed tamen alterius partis periculum, Sertoria- nae atque Ilispaniensis, quae multo plus firmamenti ac roboris liabebat. On. Pompei diyino consilio ac singulari 95 virtute depulsum est; in altera parte ita res a L. Lucullo summo viro est administrata, ut initia ilia rerum gestarum magna atque praeclara non felicitati eius, sed yirtuti, haec autem extrema, quae nuper acciderunt, non culpae, sed for- tunae tribuenda esse videantur. Sed de Lucullo dicam alio 100 loco, et ita dicam, Quirites, ut neque vera laus ei detracta oratione mea neque falsa adficta esse yideatur. 11. De yestri imperi dignitate atque gloria, quoniam is est exorsus orationis meae, yidete quern yobis animum suscipiendum putetis. Compare our present conduct with that of our forefathers. 105 V. Maiores nostri saepe mercatoribus aut naviculariis nostris iniuriosius tractatis bella gesserunt: vos, tot milibus civium Romanorum uno nuntio atque uno tempore necatis. THE MANILIAH LAW 2 9 quo tandem animo esse debetis ? Legati quod erant appel- lati superbius, Oorinthum patres yestri totius Graeciae lumen exstinctum esse yoluerunt: vos eum regem inultum esse 110 patiemini, qui legatum populi Romani consularem, yinculis ac verberibus atque omni supplicio excruciatum, necavit ? Illi libertatem imminutam ciyium Romanorum non tule- runt: vos ereptam yitam neglegetis? Ius legationis verbo violatum illi persecuti sunt: vos legatum omni supplicio 115 interfectum relinquetis? 12 . Yidete ne, ut illis pulcher- rimum fuit tantam vobis imperi gloriam tradere, sic vobis turpissimum sit, id quod accepistis, tueri et conservare non posse. Our hard-pressed allies are crying for help. Quid ? quod salus sociorum summum in periculum ac 120 discrimen vocatur, quo tandem animo ferre debetis ? Regno est expulsus Ariobarzanes rex, socius populi Romani atque amicus. Imminent duo reges toti Asiae non solum vobis inimicissimi, sed etiam vestris sociis atque amicis; civitates autem omnes cuncta Asia atque Graecia vestrum auxilium 125 exspectare propter periculi magnitudinem coguntur; impe- ratorem a vobis certum deposcere, cum praesertim vos alium miseritis, neque audent, neque se id facere sine summo periculo posse arbitrantur. 13. Vident et sentiunt hoc idem quod vos: unum virum esse, in quo summa sint omnia, 130 et eum propter esse, quo etiam carent aegrius; cuius ad- ventu ipso atque nomine, tametsi ille ad maritimum bellum venerit, tamen impetus hostium repressos esse intellegunt ac retardatos. Hi vos, quoniam libere loqui non licet, tacite rogant, ut se quoque, sicut ceterarum provinciarum socios, 135 dignos existimetis, quorum salutem tali viro commendetis, atque hoc etiam magis, quod ceteros in provinciam eius modi homines cum imperio mittimus, ut etiam si ab hoste defendant, tamen ipsorum adventus in urbis sociorum non multum ab hostili expugnatione differant. Ilunc audiebant 140 antea, nunc praesentem vident tanta temperantia, tanta 145 150 155 160 165 170 30 CICERO'S ORATIONS mansuetudine, tanta liumanitate, ut ei beatissimi esse vide- antur, apud quos ille diutissime commoratur. Secondly , our revenues are in danger. VI. 14. Qua re, si propter socios, nulla ipsi iniuria la- cessiti, maiores nostri cum Antiocho, cum Philippo, cum Aetolis, cum Poenis bella gesserunt, quanto vos studio con- venit iniuriis provocatos sociorum salutem una cum imperi yestri dignitate defendere, praesertim cum de maximis yestris vectigalibus agatur ? Nam ceterarum provinciarum vectigalia, Quirites, tanta sunt, ut eis ad ipsas proyincias tutandas yix contenti esse possimus; Asia yero tarn opima est ac fertilis, ut et ubertate agrorum, et yarietate fructuum, et magnitudine pastionis, et multitudine earum rerum quae exportantur, facile omnibus terris antecellat. Itaque haec vobis provincia, Quirites, si et belli utilitatem et pacis di¬ gnitatem retinere voltis, non modo a calamitate, sed etiam a metu calamitatis est defendenda. 15. Nam in ceteris rebus, cum venit calamitas, turn detrimentum accipitur; at in vec¬ tigalibus non solum adventus mali, sed etiam metus ipse adfert calamitatem. Nam, cum hostium copiae non longe absunt, etiam si inruptio nulla facta est, tamen pecuaria relinquitur, agri cultura deseritur, mercatorum navigatio conquiescit. Ita neque ex portu, neque ex decumis, neque ex scriptura, yectigal conservari potest. Qua re, saepe totius anni fructus uno rumore periculi atque uno belli terrore amittitur. 16. Quo tandem igitur animo esse existimatis aut eos qui vectigalia nobis pensitant, aut eos qui exer- cent atque exigunt, cum duo reges cum maximis copiis propter adsint ? cum una excursio equitatus perbrevi tem¬ pore totius anni yectigal auferre possit ? cum publicani familias maximas, quas in saltibus babent, quas in agris, quas in portubus atque custodiis, magno periculo se liabere arbitrentur ? Putatisne vos illis rebus frui posse, nisi eos, qui vobis fructui sunt, conservaritis non solum, THE MANILIAN LAW 3 l ut ante dixi, calamitate, sed etiam calamitatis formidine 175 h’beratos ? Thirdly, the ‘public credit is threatened. VII. 17. Ac ne illud quidem vobis neglegendum est, quod mihi ego extremum proposueram, cum essem de belli genere dicturus, quod ad multorum bona civium Romano- rum pertinet, quorum vobis pro vestra sapientia, Quirites, 180 liabenda est ratio diligenter. Nam et publicani, homines honestissimi atque ornatissimi, suas rationes et copias in illam provinciam contulerunt, quorum ipsorum per se res et fortunae vobis curae esse debent. Etenim, si vectigalia nervos esse rei publicae semper duximus, eum certe ordinem, 185 qui exercet ilia, firmamentum ceterorum ordinum recte esse dicemus. 18. Deinde ex ceteris ordinibus homines gnavi atque industrii partim ipsi in Asia negotiantur, quibus vos absentibus consulere debetis, partim eorum in ea provincia pecunias magnas conlocatas habent. Est igitur humanitatis 190 vestrae magnum numerum eorum civium calamitate pro- hibere; sapientiae, videre multorum civium calamitatem a re publica seiunctam esse non posse. Etenim primum illud parvi refert, nos publica his amissis vectigalia postea vic¬ toria recuperare: neque enim isdem redimendi facultas erit 195 propter calamitatem, neque aliis voluntas propter timorem. 19. Deinde quod nos eadem Asia atque idem iste Mithri- dates initio belli Asiatici docuit, id quidem certe calamitate docti memoria retinere debemus. Nam turn, cum in Asia res magnas permulti amiserant, scimus Romae solutione im- 200 pedita fidem concidisse. Non enim possunt una in civitate multi rem ac fortunas amittere, ut non plures secum in ean-. dem trahant calamitatem. A quo periculo prohibete rem publicam et mihi credite, id quod ipsi videtis: haec tides atque haec ratio pecuniarum, quae Romae, quae in foro 205 yersatur, implicata est cum illis pecuniis Asiaticis et cohae- ret. Ruere ilia non possunt, ut haec non eodem labefacta motu concidant. Qua re videte, num dubitandum vobi$ sit 32 CICERO^ ORATIONS omni studio ad id bellum incumbere, in quo gloria nominis 210 vestri, salus sociorum, vectigalia maxima, fortunae pluri- morum civium coniunctae cum re publica defendantur. As for the magnitude of the war, Lucullus, it is true, has done much. VIII. 20 . Quoniam de genere belli dixi, nunc de ma- gnitudine pauca dicam. Potest hoc enim dici, belli genus esse ita necessarium, ut sit gerendum; non esse ita magnum, 215 ut sit pertimescendum. In quo maxime elaborandum est ne forte ea vobis, quae diligentissime providenda sunt, con- temnenda esse yideantur. Atque ut omnes intellegant me L. Lucullo tantum impertire laudis, quantum forti viro et sapienti bomini et magno imperatori debeatur, dico eius 220 adventu maximas Mitbridati copias omnibus rebus ornatas atque instructas fuisse, urbemque Asiae clarissimam no¬ bisque amicissimam, Cyzicenorum, obsessam esse ab ipso rege maxima multitudine et oppugnatam vehementissime, quam L. Lucullus yirtute, adsiduitate, consilio summis ob- 225 sidionis periculis liberavit; 21. ab eodem imperatore clas- sem magnam et ornatam, quae ducibus Sertorianis ad Ita- liam studio atque odio inflammata raperetur, superatam esse atque depressam; magnas hostium praeterea copias multis proeliis esse deletas, patefactumque nostris legionibus esse 230 Pontum, qui antea populo Eomano ex omni aditu clausus fuisset; Sinopen atque Amisum, quibus in oppidis erant domicilia regis, omnibus rebus ornatas ac refertas, ceterasque urbis Ponti et Cappadociae permultas, uno aditu adventuque esse captas; regem, spoliatum regno patrio atque avito, ad 235 alios se reges atque ad alias gentis supplicem contulisse; atque baec omnia, sal vis populi Romani sociis atque integris vectigalibus, esse gesta. Satis opinor haec esse laudis, atque ita, Quirites, ut hoc vos intellegatis, a nullo istorum, qui liuic obtrectant legi atque causae, L. Lucullum similiter ex Q40 hoc loco esse laudatum. THE MANTLIAH LAW 33 But the war is still formidable. IX. 22. Kequiretur fortasse nunc quem ad modum, cum haec ita sint, reliquum possit magnum esse bellum. Cogno- scite, Quirites; non enim hoc sine causa quaeri videtur. Primum ex suo regno sic Mithridates profugit, ut ex eodem Ponto Medea ilia quondam profugisse dicitur, quam praedi- 245 cant in fuga fratris sui membra in eis locis, qua se parens persequeretur, dissipavisse, ut eorum conlectio dispersa maerorque patrius celeritatem persequendi retardaret: sic Mithridates fugiens maximam vim auri atque argenti pul- cherrimarumque rerum omnium, quas et a maioribus acce- 250 perat et ipse bello superiore ex tota Asia direptas in suum regnum congesserat, in Ponto omnem reliquit. Haec dum nostri conligunt omnia diligentius, rex ipse e manibus erffu- git. Ita ilium in persequendi studio maeror, bos laetitia tardavit./ 23. Hunc in illo timore et fuga Tigranes, rex 255 Armenius, excepit, diffidentemque rebus suis confirmavit, et adflictum erexit, perditumque recreavit. Cuius in re¬ gnum postea quam L. Lucullus cum exercitu venit, plures etiam gentes contra imperatorem nostrum concitatae sunt. Erat enim metus iniectus eis nationibus, quas numquam 260 populus Romanus neque lacessendas bello neque temptandas putavit. Erat etiam alia gravis atque vehemens opinio, quae animos gentium barbararum pervaserat: fani locuple- tissimi et religiosissimi diripiendi causa in eas oras nostrum esse exercitum adductum. Ita nationes multae atque ma- 265 gnae novo quodam terrore ac metu concitabantur. Noster autem exercitus, tametsi urbem ex Tigrani regno ceperat, et proeliis usus erat secundis, tamen nimia longinquitate locorum ac desiderio suorum commovebatur. 24. Hie iam plura non dicam; fuit enim illud extremum, ut ex eis locis 270 a militibus nostris reditus magis maturus quam processio longior quaereretur. Mithridates autem et suam manum iam confirmarat, et eorum, qui se ex ipsius regno conle- gerant, et magnis adventiciis auxiliis multorum regum et 3 34 CICERO’S ORATIONS 275 nationum iuvabatur. Iam hoc fere sic fieri solere accepimus, ut regum adflictae fortunae facile multorum opes adliciant ad misericordiam, maximeque eorum, qui aut reges sunt aut vivunt in regno, ut eis nomen regale magnum et sanctum esse videatur. 25. Itaque tantum victus efficere potuit, 280 quantum incolumis numquam est ausus optare. Ham, cum se in regnum suum recepisset, non fuit eo contentus, quod ei praeter spem acciderat, ut illam, postea quam pulsus erat, terram'umquam attingeret, sed in exereitum nostrum clarum atque victorem impetum fecit. Sinite hoc loco, Quirites, 285 sicut poetae solent, qui res Romanas scribunt, praeterire me nostram calamitatem, quae tanta fuit, ut earn ad auris Luculli imperatoris non ex proelio nuntius, sed ex sermone rumor adferret. 26. Hie in illo ipso malo gravissimaque belli offensione L. Lucullus, qui tamen aliqua ex parte eis 290 incommodis mederi fortasse potuisset, vestro iussu coactus (qui imperi diuturnitati modum statuendum yetere exemplo putavistis), partem militum, qui iam stipendiis confecti erant, dimisit, partem M\ Glabrioni tradidit. Multa prae- tereo consulto, sed ea vos coniectura perspicite, quantum 295 illud bellum factum putetis, quod coniungant reges potentis- simi, renovent agitatae nationes, suscipiant integrae gentes, novus imperator noster accipiat yetere exercitu puiso. When we come to the question of choosing a commander, we find that Pompey alone possesses the necessary qualifications. X. 27. Satis mihi multa verba fecisse videor, qua re esset hoc bellum genere ipso necessarium, magnitudine peri- 300 culosum. Restat ut de imperatore ad id bellum deligendG ac tantis rebus praeficiendo dicendum esse videatur. Uti- nam, Quirites, virorum fortium atque innocentium copiam tantam haberetis, ut haec vobis deliberatio difficilis esset, quemnam potissimum tantis rebus ac tanto bello praeficien- 305 dum putaretis! Hunc vero, cum sit unus Cn. Pompeius, qui non modo eorum hominum, qui nunc sunt, gloriam, sed THE MANILIAH LAW etiam antiquitatis memoriam virtute superarit, quae res est quae cuiusquam animum in hac causa .dnbium facere possit ? 28. Ego enim sic existimo, in summo imperatore quattuor has res inesse oportere: scientiam rei militarise virtutem, 310 auctoritatem, felicitatem. His military icnoivledge is the result of long and varied experience. Quis igitur hoc liomine scientior urnquam aut fuit aut esse debuit ? qui e ludo atque e pueritiae disciplinis, bello maximo atque acerrimis hostibus, ad patris exercitum atque in militiae discipiinam profectus est; qui extrema pueritia 315 miles in exercitu fuit summi imperatoris, ineunte adule- scentia maximi ipse exercitus imperator; qui saepius cum hoste conflixit, quam quisquam cum inimico concertavit; pltfra bella gessit quam ceteri legerunt; pluris provincias confecit quam alii concupiverunt; cuius adulescentia ad 320 scientiam rei militarise non alienis praeceptis, sed suis im- periise non offensionibus belli, sed victoriis, non stipendiis, sed triumphis, est erudita ? Quod denique genus esse belli potest, in quo ilium non exercuerit fortuna rei publicae ? Civile, Africanum, Transalpinum, Hispaniense, mixtum ex 325 civitatibus atque ex bellicosissimis nationibus, servile, navale bellum, varia et diversa genera et bellorum et hostium, non solum gesta ab hoc uno, sed etiam eonfecta, nullam rem esse declarant in usu positam militari, quae huius viri scien¬ tiam fugere possit. 330 Words fail to do justice to his soldierly virtues. XI. 29. Iam vero virtuti Cn. Pompei, quae potest oratio par inveniri ? Quid est quod quisquam, aut illo dignum, aut vobis novum, aut cuiquam inauditum, possit adferre 9 Eeque enim illae sunt solae virtutes imperatoriae, quae volgo existimantur: labor in negotiis, fortitudo in periculis, in- 335 dustria in agendo, celeritas in conficiendo, consilium in providendo. Quae tanta sunt in hoc uno, quanta in omni- CICERO’S ORATIONS 3 6 bus reliquis imperatoribus, quos aut vidimus aut audivimus, non fuerunt. 30. Testis est Italia, quam ille ipse victoi 340 L. Sulla huius virtute et subsidio confessus est liberatam. Testis est Sicilia, quam multis undique cinctam periculis non terrore belli, sed consili celeritate explicavit. Testis est Africa, quae, magnis oppressa bostium copiis, eorum ipsorum sanguine redundavit. Testis est Gallia, per quam 345 legionibus nostris iter in Ilispaniam Gallorum internecione patefactum est. Testis est Hispania, quae saepissime pluri- mos bostis ab lioc superatos prostratosque conspexit. Testis est iterum et saepius Italia, quae, cum servili bello taetro periculosoque premeretur, ab hoc auxilium absente expeti- 350 vit, quod bellum exspectatione eius attenuatum atque im- minutum est, adventu sublatum ac sepultum. 31. Testes nunc vero iam omnes orae atque omnes exterae gentes ac nationes, denique maria omnia cum universa, turn in sin¬ gulis oris omnes sinus atque portus. Quis enim toto mari 355 locus per bos annos aut tarn firmum habuit praesidium ut tutus esset, aut tarn fuit abditus ut lateret? Quis navi- gavit qui non se aut mortis aut servitutis periculo commit- teret, cum aut bieme aut referto praedonum mari navigaret ? Hoc tantum bellum, tarn turpe, tarn vetus, tarn late divisum 380 atque dispersum, quis umquam arbitraretur aut ab omnibus imperatoribus uno anno aut omnibus annis ab uno impera- tore conflci posse ? 32. Quam provinciam tenuistis a prae- donibus liberam per hosce annos ? Quod vectigal vobis tutum fuit ? Quern socium defendistis ? Cui praesidio 305 classibus vestris fuistis ? Quam multas existimatis insulas esse desertas ? Quam multas aut metu relictas aut a prae- donibus captas urbis esse sociorum ? You remember his recent brilliant success in the war against the pirates. XII. Sed quid ego longinqua commemoro ? Fuit hoc quondam, fuit proprium populi Romani, longe a domo bel- 3^0 lare, et propugnaeulis imperi sociorum fortunas, non sua THE MAKILIAH LAW 37 tecta defendere. Sociis ego nostris mare per lios annos clausum fuisse dicam/ cum exercitus vestri numquam a Brundisio nisi hieme summa transmiserint ? Qui ad yos ab exteris nationibus yenirent, captos querar, cum legati populi Bomani redempti sint ? Mercatoribus tutum mare 375 non fuisse dicam, cum duodecim secures in praedonum potestatem pervenerint ? 33. Cnidum aut Colophonem aut Sanmm, nobilissimas urbis, innumerabilisque alias captas esse commemorem, cum yestros portus atque eos portus, quibus yitam ac spiritum ducitis, in praedonum fuisse 380 potestate sciatis ? an vero ignoratis portum Oaietae cele- berriinum ac plenissimum navium, inspectante praetore, a praedonibus esse direptum; ex Miseno autem eius ipsius liberos, qui cum praedonibus antea ibi bellum gesserat, a praedonibus esse sublatos ? Nam quid ego Ostiense incom- 385 modum atque illam labem atque ignominiam rei publicae querar, cum, prope inspectantibus vobis, 'classis ea, cui con¬ sul populi Bomani praepositus esset, a praedonibus capta atque oppressa est? Pro di immortales! Tantamne unius hominis incredibilis ac divina yirtus tarn breyi tempore 390 lucem adferre rei publicae potuit, ut yos, qui modo ante ostium Tiberinum classem liostium yidebatis, ei nunc nul- lam intra Oceani ostium praedonum nayem esse audiatis ? 34. Atque liaec qua celeritate gesta sint quamquam videtis, tamen a me in dicendo praetereunda non sunt. Quis enim 395 umquam aut obeundi negoti aut consequendi quaestus stu¬ dio tarn brevi tempore tot loca adire, tantos cursus conficere potuit, quam celeriter Cn. Pompeio duce tanti belli impetus navigavit ? Qui nondum tempestivo ad navigandum mari Siciliam adiit, Africam exploravit; inde Sardiniam cum 400 classe yenit, atque liaec tria frumentaria subsidia rei publicae firmissimis praesidiis classibusque munivit. 35. Inde, cum se in Italiam recepisset, duabus Hispaniis et Gallia transal- pina praesidiis ac nayibus confirmata, missis item in oram Illyrici maris et in Achaiam omnemque Graeciam navibus, 405 Italiae duo maria maximis classibus firmissimisque praesidiis 33 CICERO’S ORATIONS adornavit. Ipse autem ut Brundisio profectus est, unde- quinquagesimo die totam ad imperium populi Romani Cili- ciam adiunxit; omnes, qni ubique praedones fuerunt, partim 410 capti interfectique sunt, partim unius buius se imperio ac potestati dediderunt. Idem Cretensibus, cum ad eum usque in Pampbyliam legatos deprecatoresque misissent, spem deditionis non ademit, obsidesque imperayit. Ita tantum bellum, tarn diuturnum, tarn longe lateque dispersum, quo 415 bello omnes gentes ac nationes premebantur, Cn. Pompeius extrema hieme apparavit, ineunte yere suscepit, media * aestate confecit. lie is the model soldier. XIII. 36. Est haec diyina atque incredibilis virtue im- peratoris. Quid ceterae, quas paulo ante commemorare 420 coeperam, quantae atque quam multae sunt? Non enim bcllandi virtus solum in summo ac perfecto imperatore quaerenda est, sed multae sunt artes eximiae liuius admi- nistrae comitesque virtutis. Ac primum, quanta innocentia debent esse imperatores, quanta deinde in omnibus rebus 425 temperantia, quanta fide, quanta facilitate, quanto ingenio, quanta bumanitate ? Quae breviter, qualia sint in Cn. Pompeio, consideremus; summa enim omnia sunt, Quirites, sed ea magis ex aliorum contentione quam ipsa per sese cognosci atque intellegi possunt. 37. Quern enim impera- 430 torem possumus ullo in numero putare, cuius in exercitu X* centuriatus veneant atque yenierint ? Quid bunc bominem magnum aut amplum de re publica cogitare, qui pecuniam ex aerario depromptam ad bellum administrandum aut propter 1 cupiditatem provinciae magistratibus diviserit aut 435 propter avaritiam Romae in quaestu reliquerit? Yestra admurmuratio facit, Quirites, ut agnoscere videamini qui baec fecerint. Ego autem nomino neminem: qua re irasci mibi nemo poterit, nisi qui ante de se voluerit confiteri. Itaque, propter banc avaritiam imperatorum, quantas cala- 440 mitates, quocumque ventum est, nostri exercitus ferant, V THE MAHILIAH LAW 39 quis ignorat? 38. Itinera quae per hosce annos in Italia per agros atque oppida civiurn Romanorum nostri impera- tores fecerint, recordamini: turn facilius statuetis quid apud exteras nationes fieri existimetis. Utrum pluris arbitramini per liosce annos militum vestrorum armis hostium urbis, an 445 bibernis sociorum civitates esse deletas ? Neque enim potest exercitum is continere imperator, qui se ipse non continet, neque severus esse in iudicando, qui alios in se severos esse iudices non volt. 39. Hie miramur liunc hominem tantum excellere ceteris, cuius legiones sic in Asiam pervenerint, ut 450 non modo manus tanti exercitus, sed ne vestigium quidem cuiquam pacato nocuisse dicatur ? Iam vero, quern ad modum milites bibernent, cotidie sermones ac litterae per- feruntur: non modo ut sumptum faciat in militem nemini vis adfertur, sed ne cupienti quidem cuiquam permittitur. 455 Hiemis enim, non avaritiae perfugium maiores nostri in sociorum atque amicorum tectis esse voluerunt. His self-control is the key to his success. XIY. 40. Age vero; ceteris in rebus quali sit temperan- tia, considerate. IJnde illam tan tarn celeritatem et tarn incredibilem cursum inventum putatis ? Non enim ilium 460 > eximia vis remigum, ant ars inaudita quaedam gubernandi, aut venti aliqui novi, tarn celeriter in ultimas terras pertu- lerunt; sed eae res, quae ceteros remorari solent, non re- tardarunt. Non avaritia ab instituto cursu ad praedam aliquam devocavit; non libido ad voluptatem, non amoenitas 465 ad delectationem, non nobilitas urbis ad cognitionem, non denique labor ipse ad quietem. Postremo signa et tabulas ceteraque ornamenta Graecorum oppidorum, quae ceteri tol- lenda esse arbitrantur, ea sibi ille ne visenda quidem existi- mavit. 41. Itaque omnes nunc in eis locis Cn. Pompeium 470 sicut aliquem, non ex hac urbe missum, sed de caelo de- lapsum intuentur; nunc denique incipiunt credere fuisse homines Romanos hac quondam continentia, quod iam 475 480 J> 485 490 495 500 505 40 CICERO^S 0RATION'S nationibus exteris incredibile ac falso memoriae proditum videbatur; nunc imperi vestri splendor illis gentibus lucem adferre coepit; nunc intellegunt non sine causa maiores suos turn, cum ea temperantia magistratus habebamus, ser- vire populo Romano quam imperare aliis maluisse. Iam vero ita faciles aditus ad eum privatorum, ita liberae queri- moniae de aliorum iniuriis esse dicuntur, ut is, qui dignitate principibus excellit, facilitate infimis par esse videatur. 42. Iam quantum consilio, quantum dicendi gravitate et copia valeat, in quo ipso inest quaedam dignitas imperatoria, vos, Quirites, hoc ipso ex loco saepe cognovistis. Eidem vero eius quantam inter socios existimari putatis, quam liostes omnes omnium generum sanctissimam iudicarint ? Humanitate iam tanta est, ut difficile dictu sit utrum hostes magis virtutem eius pugnantes timuerint an mansuetudinem victi dilexerint. Et quisquam dubitabit quin huic hoc tantum bellum transmittendum sit, qui ad omnia nostrae memoriae bella conficienda divino quodam consilio natus esse videatur ? His very prestige is a tower of strength. XV. 43. Et quoniam auctoritas quoque in bellis admi- nistrandis multum atque in imperio militari valet, certe nemini dubium est quin ea re idem ille imperator plurimum possit. Vehementer autem pertinere ad bella administranda quid liostes, quid socii de imperatoribus nostris existiment, quis ignorat, cum sciamus homines in tantis rebus, ut aut contemnant aut metuant aut oderint aut ament, opinione non minus et fama quam aliqua ratione certa commoveri ? Quod igitur nomen umquam in orbe terrarum clarius fuit ? Cuius res gestae pares ? De quo homine vos, id quod ma- xime facit auctoritatem, tanta et tarn praeclara iudicia fecis- tis ? 44. An vero ullam usquam esse oram tarn desertam putatis, quo non illius diei fama pervaserit, cum universus populus Romanus, referto foro completisque omnibus tem- plis ex quibus liic locus conspici potest, unum sibi ad com- THE MANILIAK LAW 41 mune omnium gentium bellum On. Pompeium imperatorem depoposcit? * Itaque, ut plura non dicam, neque aliorum exemplis confirmem quantum huius auctoritas valeat in 510 bello, ab eodem Cn. Pompeio omnium rerum egregiarum exempla sumantur: qui quo die a yobis maritimo bello praepositus est inrperator, tanta repente vilitas annonae ex summa inopia et caritate rei frumentariae consecuta est unius hominis spe ac nomine, quantam vix in summa uber- 515 tate agrorum diuturna pax efficere potuisset. 45. Iam ac¬ cepts in Ponto calamitate ex eo proelio, de quo vos paulo ante invitus admonui, cum socii pertimuissent, bostium opes animique crevissent, satis firmum praesidium provincia non baberet, amisissetis Asiam, Quirites, nisi ad. ipsum 520 discrimen eius temporis divinitus Cn. Pompeium ad eas regiones fortuna populi Romani attulisset. Huius adventus et Mitbridatem insolita inflammatum victoria continuit, et Tigranem magnis copiis minitantem Asiae retardavit. Et quisquam dubitabit quid yirtute perfecturus sit, qui tantum 525 auctoritate perfecerit ? aut quam facile imperio atque exer- citu socios et vectigalia conservaturus sit, qui ipso nomine ac rumore defenderit ? XYI. 46. Age vero, ilia res quan¬ tam declarat eiusdem hominis apud bostis populi Romani auctoritatem, quod ex locis tarn longinquis tamque diversis 530 tarn brevi tempore omnes huic se uni dediderunt! quod a communi Cretensium legati, cum in eorum insula noster imperator exercitusque esset, ad Cn. Pompeium in ultimas prope terras venerunt, eique se omnis Cretensium civitates dedere velle dixerunt! Quid? idem iste Mithridates nonne 535 ad eundem Cn. Pompeium legatum usque in Hispaniam misit ? eum, quern Pompeius legatum semper iudicavit, ei, quibus erat semper molestum ad eum potissimum esse mis- sum, speculatorem quam legatum iudicari maluerunt. Po- testis igitur iam constituere, Quirites, banc auctoritatem 540 multis postea rebus gestis magnisque vestris iudiciis ampli- bcatam, quantum apud illos reges, quantum apud exteras nationes valituram esse existimetis. 42 CICERO’S ORATIONS May we not call him the favorite of Fortune ? 47. Reliquum est ut de felicitate.—quam praestare de 545 se ipso nemo potest, meminisse et commemorare de altero possumus, sicut aequnm est homines de potestate deorum,— timide et pauca dicamns. Ego enim sic existimo: Maximo, Marcello, Scipioni, Mario, et ceteris magnis imperatoribus non solum propter yirtutem, sed etiam propter fortunam 550 saepius imperia mandata atque exercitus esse commissos. Fuit enim profecto quibusdam summis viris quaedam ad amplitudinem et ad gloriam et ad res magnas bene gerendas divinitus adiuncta fortuna. De buius autem bominis felici¬ tate, de quo nunc agimus, bac utar moderatione dicendi, 555 non ut in illius potestate fortunam positam esse dicam, sed ut praeterita meminisse, reliqua sperare videamur, ne aut invisa dis immortalibus oratio nostra aut ingrata esse vide- atur. 48. Itaque non sum praedicaturus quantas ille res domi militiae, terra marique, quantaque felicitate gesserit; 560 ut eius semper voluntatibus non modo cives adsenserint, socii obtemperarint, hostes oboedierint, sed etiam venti tem- pestatesque obsecundarint.- Hoc brevissime dicam: nemi- nem umquam tarn impudentem fuisse, qui ab dis immortali¬ bus tot et tantas res tacitus auderet op tare, quot et quantas 565 di immortales ad Cn. Pompeium detulerunt. Quod ut illi proprium ac perpetuum sit, Quirites, cum communis salutis atque imperi turn ipsius bominis causa, sicuti facitis, velle et optare debetis. 49. Qua re, cum et bellum sit ita necessarium, ut neglegi 570 non possit, ita magnum, ut adcuratissime sit administran- dum, et cum ei imperatorem praeficere possitis, in quo sit eximia belli scientia, singularis virtus, clarissima aucto- ritas, egregia fortuna, dubitatis, Quirites, quin hoc tantum boni, quod vobis ab dis immortalibus oblatum et datum est, 575 in rem publicam conservandam atque amplificandam con- f eratis ? THE MAHILIAH LAW 43 Add to these advantages his fortunate presence at this time in Asia with an army. XVII. 50. Quod si Romae Cn. Pompeius privatus esset hoc tempore, tamen ad tantum helium is erat deligendus atque mittendus; nunc cum ad ceteras summas utilitates haec quoque opportunitas adiungatur, ut in eis ipsis locis 580 adsit, ut habeat exercitum, ut ab eis, qui liabent, accipere statim possit, quid exspectamus? aut cur non ducibus dis immortalibus eidem, cui cetera summa cum salute rei pu- blicae commissa sunt, hoc quoque helium regiurn commit- tamus ? 585 But Catulus and Ilortensius are opposed to the law. 51. At enim vir clarissimus, amantissimus rei publicae, vestris beneficiis amplissimis adfectus, Q. Catulus, itemque summis ornamentis honoris, fortunae, virtutis, ingeni prae- ditus, Q. Ilortensius, ab liac ratione dissentiunt. Quorum ego auctoritatem apud yos multis locis plurimum valuisse 590 et valere oportere confiteor; sed in liac causa, tametsi cognoscetis auctoritates contrarias yirorum fortissimorum et clarissimorum, tamen, omissis auctoritatibus, ipsa re ac ratione exquirere possumus yeritatein, atque hoc facilius, quod ea omnia, quae a me adhuc dicta sunt, eidem isti yera 595 esse concedunt, et necessarium helium esse et magnum, et in uno Cn. Pompeio summa esse omnia. To the objection raised by Ilortensius, the Gabinian law of last year furnishes answer enough. 52. Quid igitur ait Ilortensius? Si uni omnia tribu- enda sint, dignissimum esse Pompeium, sed ad unum tamen omnia deferri non oportere. Obsolevit iam ista oratio, re 600 multo magis quam verbis refutata. Xam tu idem, Q. Hor- tensi, multa pro tua summa copia ac singulari facilitate dicendi et in senatu contra virum fortem, A. Gabinium, gray iter ornateque dixisti, cum is de uno imperatore con- 44 CICERO'S ORATIONS 605 tra praedones constituendo legem promulgasset, et ex hoc ipso loco permulfca item contra earn legem verba fecisti. 53. Quid? turn, per deos immortalis! si plus apud populum Romanum auctoritas tua quam ipsius populi Romani salus et vera causa valuisset, hodie hanc gloriam atque hoc orbis 610 terrae imperium teneremus ? An tibi turn imperium hoc esse videbatur, cum populi Romani legati, quaestores, prae- toresque cajoiebantur ? cum ex omnibus provinciis commeatu et privato et publico prohibebamur ? cum ita clausa nobis erant maria omnia, ut neque privatam rem transmarinam 615 neque publicam iam obire possemus ? XVIII. 54. Quae civitas antea umquam fuit,—non dico Atheniensium, quae satis late quondam mare tenuisse dicitur; non Karthagini- ensium, qui permultum classe ac maritimis rebus valuerunt; non Rhodiorum, quorum usque ad nostram memoriam disci- 620 plina navalis et gloria remansit,—sed quae civitas umquam antea tarn tenuis., quae tarn parva insula fuit quae non portus suos et agros et aliquam partem regionis atque orae maritimae per se ipsa defenderet ? At hercule aliquot annos continuos ante legem Gabiniam ille populus Romanus, cuius 625 usque ad nostram memoriam nomen invictum in navalibus pugnis permanserit, magna ac multo maxima parte non modo utilitatis, sed dignitatis atque imperi caruit. 55. Nos, quorum maiores Antiochum regem classe Persenque supera- runt, omnibusque navalibus pugnis Karthaginiensis, homi- 630 nes in maritimis rebus exercitatissimos paratissimosque, vicerunt, ei nullo in loco iam praedonibus pares esse potera- mus. Nos, qui antea non modo Italiam tutam habebamus, - sed omnis socios in ultimis oris auctoritate nostri imperi salvos praestare poteramus (turn, cum insula Delos, tarn 635 procul a nobis in Aegaeo mari posita, quo.omnes undique cum mercibus atque oneribus commeabant, referta divitiis, parva, sine muro, nihil timebat), eideni non modo provinciis atque oris Italiae maritimis ac portubus nostris, sed etiam Appia iam via carebamus; et eis temporibus non pudebat 640 magistratus populi Romani in hunc ipsum locum escendere, THE MANILIAtf LAW 45 cum euin nobis maiores nostri exuviis nauticis et classium spoliis ornatum reliquissent. XIX. 56. Bono te animo turn, Q. Hortensi, populus Bomanus et ceteros, qui erant in eadem sententia, dicere existimavit ea quae sentiebatis; sed tamen in salute com- 645 muni idem populus Bomanus dolori suo maluit quam auc- toritati vestrae obtemperare. Itaque una lex, unus yir, unus annus non modo nos ilia miseria ac turpitudine libera- vit, sed etiam effecit, ut aliquando vere videremur omnibus gentibus ac nationibus terra marique imperare. 650 And by the way let me say that Gabinius has fairly earned the right to be appointed legatus to Pompey in the present war. 57. Quo mihi etiam indignius videtur obtrectatum esse adhuc, Gabinio dicam anne Ponrpeio, an utrique, id quod est verius, ne legaretur A. Gabinius Cn. Pompeio expetenti ac postulanti. Utrum ille, qui postulat ad tantum bellum legatum quern yelit, idoneus non est qui impetret, cum 655 ceteri ad expilandos socios diripiendasque provincias quos voluerunt legatos eduxerint; an ipse, cuius lege salus ac dignitas populo Bomano atque omnibus gentibus constituta est, expers esse debet gloriae eius imperatoris atque eius exercitus, qui consilio ipsius ac periculo est constitutus? 660 58. An C. Falcidius, Q. Metellus, Q. Caelius Latiniensis, Cn. Lentulus, quos omnis honoris causa nomino, cum tri- buni plebi fuissent, anno proximo legati esse potuerunt: in uno Gabinio sunt tarn diligentes, qui in hoc hello, quod lege Gabinia geritur, in hoc imperatore atque exercitu, quern 665 per yos ipse constituit, etiam praecipuo iure esse deberet ? De quo legando consules spero ad senatum relaturos. Qui si dubitabunt aut gravabuntur, ego me profiteor relaturum: neque me impediet cuiusquam inimicum edictum, quo minus vobis fretus yestrum ius beneficiumque defendam, neque 670 praeter intercessionem quicquam audiam, de qua, ut arbitror, isti ipsi, qui minantur, etiam atque etiam quid liceat con- siderabunt. Mea quidem sententia, Quirites, unus A. Gabi- 46 CICERO’S ORATIONS nius belli maritimi rerumque gestarnm On. Pompeio socius 675 ascribitur, propterea quod alter uni illud bellum suscipien- dum vestris sufiragiis detulit, alter delatum susceptumque confecit. As for Catulus, you have yourselves answered him in part; for the rest of his objection, he knows that Pompey's career shows that the Roman people in a time of war do not wait for precedents. XX. 59. Eeliquum est ut de Q. Catuli auctoritate et sententia dicendum esse videatur. Qui cum ex vobis quae- 680 reret, si in uno On. Pompeio omnia poneretis, si quid eo factum esset, in quo spem essetis habituri, cepit magnum suae virtutis fructum ac dignitatis, cum omnes una prope voce in eo ipso vos spem liabituros esse dixistis. Etenim tabs est vir, ut nulla res tanta sit ac tarn difficilis, quam ille 685 non et consilio regere et integritate tueri et virtute conficere possit. Sed in lioc ipso ab eo vehementissime dissentio, quod, quo minus certa est hominum ac minus diuturna vita, hoc magis res publica, dum per deos immortalis licet, frui debet summi viri vita atque virtute. 60. 4 At enim ne quid 690 novi fiat contra exempla atque instituta maiorum.’ Xon dicam boc loco maiores nostros semper in pace consuetudini, in bello utilitati paruisse; semper ad novos casus temporum novorum consiliorum rationes adcommodasse. Xon dicam duo bella maxima, Punicum atque Hispaniense, ab uno im- 695 peratore esse confecta, duasque urbis potentissimas, quae liuic imperio maxime minitabantur, Karthaginem atque Numantiam, ab eodem Scipione esse deletas. Xon com- memorabo nuper ita vobis patribusque vestris esse visum, ut in uno C. Mario spes imperi poneretur, ut idem cum 700 Iugurtha, idem cum Cimbris, idem cum Teutonis bellum administraret. 61. In ipso Cn. Pompeio, in quo novi con- stitui nihil volt Q. Catulus, quam multa sint nova summa Q. Catuli voluntate constituta, recordamini. XXI. Quid tarn novum quam adulescentulum privatum 705 exercitum difficili rei publicae tempore conficere? Con- THE MAHILIAN LAW 47 fecit. Huic praeesse ? Praefuit. Rem optime ductu suo gerere ? Gessit. Quid tarn praeter consuetudinem quam homini peradulescenti, cuius aetas a senatorio gradu longe abesset, imperium atque exercitum dari, Siciliam permitti, atque Africam bellumque in ea provincia administrandum ? 710 Fuit in bis proyinciis singulari innocentia, gravitate, vir- tute. Bellum in Africa maximum confecit, victorem exer¬ citum deportavit. Quid vero tarn inauditum quam equitem Romanum triuinpliare ? At earn quoque rem populus Ro- manus non modo vidit, sed omnium etiam studio visendam 715 et concelebrandam putavit. 62. Quid tarn inusitatum quam ut, cum duo consules clarissimi fortissimique essent, eques Romanus ad bellum maximum formidolosissimumque pro consule mitteretur ? Missus est. Quo quidem tem¬ pore, cum esset non nemo in senatu qui diceret non opor- 720 tere mitti hominem privatum pro consule, L. Pliilippus dixisse dicitur, non se ilium sua sententia pro consule, sed pro consulibus mittere. Tanta in eo rei publicae bene gerendae spes constituebatur, ut duorum consulum munus unius adulescentis virtuti committeretur. Quid tarn singu- 725 lare quam ut ex senatus consulto legibus solutus consul ante fieret, quam ullum alium magistratum per leges capere licuisset ? quid tarn incredibile quam ut iterum eques Ro- manus ex senatus consulto triumpliaret ? Quae in omnibus bominibus nova post hominum memoriam constituta sunt, 730 ea tarn multa non sunt quam haec, quae in hoc uno homine videmus. 63. Atque haec tot exempla, tanta ac tarn nova, profecta sunt in eundem hominem a Q. Catuli atque a ceterorum eiusdem dignitatis amplissimorum hominum auctoritate. 735 Well may we trust the wisdom of the people. XXII. Qua re videant ne sit periniquum et non ferun- dum, illorum auctoritatem de On. Pompei dignitate a vobis comprobatam semper esse, vestrum ab illis de eodem homine iudicium populique Romani auctoritatem improbari; prae- 48 CICERO’S ORATIONS 740 sertim cum iam suo iure populus Romanus in hoc homine suam auctoritatem vel contra omnis qui clissentiunt possit defendere, propterea quod, isdem istis reclamantibus, vos unum ilium ex omnibus delegistis quern bello praedonum praeponeretis. 64. Hoc si vos temere fecistis, et rei publicae 745 parum consuluistis, recte isti studia vestra suis consiliis re- gere conantur; sin autem yos plus turn in re publica vidis- tis, vos eis repugnantibus per vosmet ipsos dignitatem huic imperio, salutem orbi terrarum attulistis, aliquando isti principes et sibi et ceteris populi Romani universi auctori- 750 tati parendum esse fateantur. The fact is, Pompey is the only choice we have. Atque in hoc bello Asiatico et regio non solum militaris ilia virtus, quae est in Cn. Pompeio singularis, sed aliae quoque virtutes animi magnae et multae requiruntur. Dif¬ ficile est in Asia, Cilicia, Syria regnisque interiorum na- 755 tionum ita versari nostrum imperatorem, ut nihil aliud nisi de hoste ac de laude cogitet. Deinde etiam si qui sunt pudore ac temperantia moderatiores, tamen eos esse talis propter multitudinem cupidorum hominum nemo arbitra- tur. 65. Difficile est dictu, Quirites, quanto in odio simus 760 apud exteras nationes propter eorum, quos ad eas per hos annos cum imperio misimus, libidines et iniurias. Quod enim fanum putatis in illis terris nostris magistratibus re- ligiosum, quam civitatem sane tarn, quam domum satis clau- sam ac munitam fuisse ? Urbes iam locupletes et copiosae 765 requiruntur, quibus causa belli propter diripiendi cupidi- tatem inferatur. 66. Libenter haec coram cum Q. Catulo et Q. Hortensio, summis et clarissimis viris, disputarem. Noverunt enim sociorum volnera; vident eorum calamitates; querimonias audiunt. Pro sociis vos contra hostis exerci- 770 turn mittere putatis, an hostium simulatione contra socios atque amicos ? Quae civitas est in Asia quae non modo imperatoris aut legati, sed unius tribuni militum animos ac spiritus capere possit? XXIII. Qua re, etiam si quern THE MA^ILIAH LAW 49 habetis qui conlatis signis exercitus regios superare posse videatur, tamen nisi erit idem, qui se a pecuniis sociorum, 775 qui ab eorum coniugibus ac liberis, qui ab ornamentis fano- rum atque oppidorum, qui ab auro gazaque regia manus, oculos, animum cohibere possit, non erit idoneus qui ad bellum Asiaticum regiumque mittatur. 67. Ecquam puta- tis civitatem pacatam fuisse quae locuples sit? Ecquam 780 esse locupletem quae istis pacata esse videatur? Ora mari- tima, Quirites, Cn. Pompeium non solum propter rei milita- ris gloriam, sed etiam propter animi continentiam requisivit. Videbat enim praetores locupletari quot annis pecunia pu- . blica praeter paucos, neque eos quicquam aliud adsequi clas- 785 sium nomine, nisi ut detrimentis accipiendis maiore adfici turpitudine videremur. Nunc qua cupiditate homines in provincias, quibus iacturis et quibus condicionibus pro- ficiscantur, ignorant videlicet isti, qui ad unum deferenda omnia esse non arbitrantur ? quasi vero Cn. Pompeium non 790 cum suis virtutibus, turn etiam alienis vitiis magnum esse videamus. 68. Qua re nolite dubitare quin huic uni creda- tis omnia, qui inter tot annos unus inventus sit, quern socii in urbis suas cum exercitu venisse gaudeant. Jf the sanction of statesmen is asked for, here are the names of four eminent authorities. Quod si auctoritatibus hanc causam, Quirites, confirman- 795 dam putatis, est vobis auctor vir bellorum omnium maxi- marumque rerum peritissimus, P. Servilius, cuius tantae res gestae terra marique exstiterunt, ut, cum do bello de- liberetis, auctor vobis gravior nemo esse debeat; est C. Curio, summis vestris beneficiis maximisque rebus gestis, summo 800 ingenio et prudentia praeditus; est Cn. Lentulus, in quo omnes pro amplissimis vestris honoribus summum consi¬ lium, summam gravitatem esse cognovistis; est C. Cassius, integritate, virtute, constantia singulari. Qua re videte ut horum auctoritatibus illorum orationi, qui dissentiunt, re- 805 spondere posse videamur. 4 50 CICER0 ? S ORATIONS Stand firm then, Manilius, in your proposal, and count on my help. XXIV. 69. Quae cum. ifca sint, C. Manili, primum istam tuam et legem et voluntatem et sententiam laudo vehemen- tissimeque comprobo; deinde te liortor, ut auctore populo 810 Romano maneas in sententia, neve cuiusquam vim aut minas pertimescas. Primum in te satis esse animi perseverantiae- que arbitror; deinde cum tantam multi tudinem cum tan to studio adesse videamus, quantam iterum nunc in eodem liomine praeficiendo videmus, quid est quod aut de re aut 815 de perficiendi facilitate dubitemus ? Ego autem, quicquid est in me studi, consili, laboris, ingeni, quicquid hoc bene- ficio populi Romani atque hac potestate praetoria, quicquid auctoritate, fide, constantia possum, id omne ad hanc rem conficiendam tibi et populo Romano polliceor ac defero^ 820 70. testorque omnis deos, et eos maxime, qui huic loco tern-" ploque praesident, qui omnium mentis eorum, qui ad rem publicam adeunt, maxime perspiciunt, me hoc neque rogatu facere cuiusquam neque quo Cn. Pompei gratiam mihi per hanc causam conciliari putem neque quo mihi ex cuiusquam 825 amplitudine aut praesidia periculis aut adiumenta honoribus quaeram; propterea quod pericula facile, ut hominem prae- stare oportet, innocentia tecti repellemus, honorem autem neque ab uno neque ex hoc loco, sed eadem ilia nostra labo- riosissima ratione vitae, si vestra voluntas feret, conse- 830 quemur. 71. Quam ob rem quicquid in hac causa mihi susceptum est, Quirites, id ego omne me rei publicae causa suscepisse confirmo; tantumque abest ut aliquam mihi bo- nam gratiam quaesisse videar, ut multas me etiam simultates partim obscuras, partim apertas intellegam, mihi non neces- 835 sarias, vobis non inutilis, suscepisse. Sed ego me hoc honore praeditum, tantis vestris beneficiis adfectum statui, Quirites, vestram voluntatem et rei publicae dignitatem et salutem provinciarum atque sociorum meis omnibus com- modis et rationibus praeferre oportere. FIRST ORATION AGAINST CATILINE / Catiline was surrounded by men of high birth whose fortunes were desperate as his own. There was Lentulus, who had been consul a few years before, and had been expelled from the Senate by the cen¬ sors. There was Cethegus, staggering under a mountain of debts. There was Autronius, who had been unseated for bribery when chosen consul in 65. There was Manlius, once a distinguished officer in Sulla’s army, and now a beggar. Besides these were a number of senators, knights, gentlemen, and dissolute young patricians whose theory of the world was that it had been created for them to take their pleasure in, and who found their pleasures shortened by emptiness of purse.— Froude’s Caesar, pages 144, 145. FIRST ORATION AGAINST CATILINE How long, Catiline, will you abuse our patience ? Does not every sign point to the discovery of your plans ? Quo usque tandem abutere, CatilTna, patientia nostra ? Quam diu etiam furor iste tuus nos eludet ? Quem ad flnem sese effrenata iactabit audacia? Nihilne te nocturnum prae- sidium Palatl, nihil urbis vigiliae, nihil timor popull, nihil concursus bonorum omnium, nihil hie munltissimus habendi senatus locus, nihil horum ora voltusque moverunt ? Patere tua consilia non sentls ? Constrictam iam horum omnium scientia tenerl coniurationem tuam non vides ? Quid pro- xima, quid superiore nocte egeris, ubi fueris, quos convo- caveris, quid consili ceperis, quem nostrum ignorare arbi- traris ? Questions ( for answers see the Notes). —1. In what year were the four orations against Catiline delivered ? 2. What was Cicero’s rank ? 3. Give an account of Catiline’s earlier career. 4. What office did he fill in 68 ? 67 ? 5. His purpose in 66 ? 6. Why unsuccessful ? 7. Who was Autronius ? 8. Narrate the circumstances of the so-called First Conspiracy of Catiline, naming three of the ringleaders. 9. Why did it fail ? 10. Date (years) of the Second Conspiracy ? 11. Whc were three of the candidates for the consulship in 64 ? 12. What was Catiline’s plan if elected ? 13. Reason for his failure ? 14. His plans for election day in 63 ? 15. How foiled ? 16. What was the ultimum decretum ? 17. What led the Senate to pass 7; ? " . On what day was it passed ? 19. Who was Manlius ? 20. What happened on Oct. 28 ? 21. Nov. 1 ? 22. Nov. 6 ? 23. Nov. 8 (or 7) ? 24. Immediate occasion of the First Oration against Catiline ? 25. Distinguish between the terms consul designatus, consul , and consularis. 53 CICERO’S ORATIONS 54 What an age is this ! when a man who deserves death by the consul's order actually enters the Senate, and takes part in its deliberations. For treason, Catiline, like yours, Gracchus and Maelius paid with their lives. Only we, the consuls, are now to blame. 2 . 0 tempora ! 6 mores ! senatus haec intellegit, consul videt; hie tamen vivit. Vlvit ? immd vero etiam in sena- tum venit, fit public! ednsili particeps, notat et designat 15 oculis ad caedem unum quemque nostrum: nos autem, fortes viri, satis facere rei publicae videmur, si istius furo- rem ac tela vitemus. Ad mortem te, Catilina, duci iussu. consulis iam pridem oportebat ; in te conferri pestem quam tu in nos iam diu machinaris. 3. An vero yir amplissimus, 20 P. Scipio, pontifex maximus, Ti. Gracchum mediocriter labefactantem statum rei publicae privatus interfecit: Oati- linam, orbem terrae caede atque incendiis yastare cupientem, n5s consules perferemus ? Nam ilia nimis antiqua praetereo* quod 0. Seryilius Ahala Spurium Maelium novis rebus stu- 25 dentem manu sua occidit. Puit, fuit ista quondam in hac re publica virtiis, ut yiri fortes acrioribus suppliciis ciyem perniciosum quam acerbissimum hostem coercerent. Habe- mus senatus consultum in te, Catilina, yehemens et grave. Non deest rei publicae consilium, neque auctoritas huius 30 ordinis : nos, nos, died aperte, consules desumus. The case of Opimius, and again that of Marius and Valerius, give us precedents for consular action. The Senate long ago armed us with the necessary decree. Yet in my lenience, Catiline, 1 have permitted you even to collect an army in Etruria. Your death would be wel¬ come news to every true patriot, but until your guilt becomes clear to all the world, you shall live, though under my continued surveil¬ lance. II. 4. Decrevit quondam senatus, ut L. Opimius con¬ sul videret, ne quid res publica detriment! caperet. Nox nulla intercessit : interfectus est propter quasdam seditionum suspiciones 0. Gracchus, clarissimo patre, avo, maioribus ; 35 occisus est cum liberis M. Pulvius consularis. Simili sena¬ tus ednsultd, C. Mario et L. v^alerio consulibus est permissa FIRST ORATION AGAINST CATILINE 55 res publica. Num unum diem postea L. Saturnlnum tribu- num plebis et C. Servllium praetorem mors ac rei publicae poena remorata est ? At n5s vlcesimum iam diem patimur hebescere aciem horum auctoritatis. Habemus enim huiusce modi senatus consultum (verum inclusum in tabulls, tam- quam in vagina reconditum) quo ex senatus consulto con- festim te interfectum esse, Catillna, convenit. Vlvis ; et vlvis non ad deponendam, sed ad conflrmandam audaciam. Cupio, patres conscript!, me esse clementem ; cupio in tantls rei publicae perlculls me non dissolution viderl; sed iam me ipse inertiae nequitiaeque condemno. 5. Castra sunt in Italia contra populum Romanum in Etruriae faucibus con- locata. Crescit in dies singulds hostium numerus. Eorum autem castrorum imperatorem ducemque hostium intra moenia atque adeo in senatu videmus, intestlnam aliquam cotldie perniciem rei publicae molientem. Si te iam, Cati¬ llna, comprehendl, si interficl iussero, credo, erit verendum mihi, ne non hoc potius omnes bonl serius a me, quam quis- quam crudelius factum esse dicat. Verum ego hoc, quod iam prldem factum esse oportuit, certa de causa nondum adducor ut faciam. Turn denique interficiere, cum iam nemo tarn improbus, tarn perditus, tarn tul similis, invenlrl poterit, qul id non iure factum esse fateatur. 6. Quam diu quisquam erit, qul te defendere audeat, vlves ; et vlves ita, ut vlvis, multls mels et flrmls praesidils oppressus, ne com* movere te contra rem publicam possls. Multorum te etiam ocull et aures non sentientem, slcut adhuc fecerunt, specu- labuntur atque custodient. Your designs are all known: then give them, up. Do you not remem¬ ber my foretelling in the Senate the very day on which Manlius would be in arms? and my prediction of your intended massacre of the aristocracy ? This plot, as well as your attack on Prae - neste, was defeated through my efforts. III. Etenim quid est, Catillna, quod iam amplius ex- spectes, si neque nox tenebrls obscurare coetus nefarios, nec 40 45 50 55 60 65 CICERO’S ORATIONS 50 privata domus parietibus, continere voces coniurationis tuae potest ? si inlustrantur, si erunrpunt omnia ? Muta iam istam mentem ; mihi crede, obliviscere caedis atque incendi- 70 orum. Teneris undique ; luce sunt clariora nobis tua con- silia omnia, quae iam mecum licet recognoscas. 7. Memi- nistine me ante diem xn. Kalendas Novembris dicere in senatu, fore in armis certo die (qui dies futurus esset ante diem yi. Kal. Novembris) C. Manlium, audaciae satellitem 75 atque administrum tuae ? Num me fefellit, Catilina, non modo res tanta, tarn atrox, tamque incredibilis, ye rum, id quod multo magis est admirandum, dies ? Dixi ego idem in senatu caedem te optimatium contulisse in ante diem y. Kalendas Kovembris, turn cum multi principes ciyitatis 80 Roma, non tarn sui cdnservandi quam tuorum consiliorum reprimend5rum causa, profugerunt. Num infitiari potes te illo ipso die, meis praesidiis, mea diligentia circumclusum, commovere te contra rem publicam non potuisse, cum tu discessu ceterorum nostra tamen, qui remansissemus, caede 85 te contentum esse dicebas P 8. Quid ? cum te Praeneste Kalendis ipsis Kovembribus occupaturum nocturno impetu esse cdnfideres, sensistine illam coloniam meo iussu meis praesidiis, custodiis, yigiliis esse munitam ? Nihil agis, nihil mdliris, nihil cogitas, quod non ego non modo audiam, 90 sed etiam videam planeque sentiam. As further evidence of my vigilance, I will tell you of the meeting which you held night before last at Laeca's house. You had a goodly attendance. There you completed your plans, assigning to each conspirator his particular duty. The plot included an at¬ tach on me, but before your meeting had broken up I knew every thing. IV. Recognosce tandem mecum noctem illam superio- rem. Iam intelleges multo me vigilare acrius ad salutem quam te ad perniciem rei publicae. Died te priore nocte venisse inter falcarios—non agam obscure—in M. Laecae 95 domum; convenisse eodem compluris eiusdem amentias FIRST ORATION - AGAINST CATILINE 57 scelerisque socios. Num negare audes ? quid taces ? con- vincam, si negas. Video enim esse hie in senatu quosdam qui tecum una fuerunt. 9. 0 di immortales ! ubinam gen¬ tium sumus ? in qua urbe vivimus ? quam rem publicam habemus ? Hie, hie sunt, in nostro numerd, patres con- 100 scripti, in hoc orbis terrae sanctissimo gravissimoque con- silio, qui de nostro omnium interitu, qui de huius urbis atque adeo de orbis terrarum exitio cogitent^ Idos ego video consul, et de re publica sententiam rogo ; et quos ferro tru- cidari oportebat, eos nondum voce volnero. Fuisti igitur 105 apud Laecam ilia nocte, Oatilina. Distribuisti partis Italiae ; statuisti quo quemque proficisci placeret; delegisti quos Eomae relinqueres, qu5s tecum educeres; discripsisti urbis partis ad incendia. Confirmasti te ipsum iam esse exiturum. Dixisti paulum tibi esse etiam nunc morae, quod ego vive- no rem. Reperti sunt duo equites Romani qui te ista curalibe- rarent, et sese ilia ipsa nocte, paul5 ante lucem, me in meo lectulo interfecturos esse pollicerentur. 10 . Haec ego om¬ nia, vixdum etiam coetu vestro dimisso, comperi. Domum meam maioribus praesidiis munivi atque firmavi. Exclusi 115 eos quos tu ad me salufcatum miseras, cum illi ipsi venis- sent, quos ego iam multis ac summis viris ad me id temporis venturos esse praedixeram. Then leave the city with your accomplices , for, although we have been fortunate enough to escape thus far , ive cannot afford to take too many risks. Your attacks on me I repelled without trouble ; but now your plans are more sweeping. Your departure is more de¬ sirable than your death, for your adherents would then follow you out of the city. V. Quae cum ita sint, Catilina, perge quo coepisti. Egredere aliquando ex urbe ; patent portae; proficiscere. 120 INTimium diu te imperatorem tua ilia Manliana castra desi- derant. Educ tecum etiam omnis tuos ; si minus, quam plurimos. Purga urbem. Magno me metu liberabis, dum modo inter me atque te murus intersit. bTobiscum versari 58 cicero's orations 125 iam diutius non potes; non feram, non patiar, non sinam. 11 . Magna dls immortalibus habenda est atque huic ipsi IovI Statori, antiquissimo custodi huius urbis, gratia, quod hanc tam taetram, tam horribilem, tamque infestam rel publicae pestem totiens iam effugimus. Non est saepius in 130 uno homine summa salus periclitanda rei publicae. Quam diu mihi consuli designato, Catilina, insidiatus es, non pu¬ blico me praesidio, sed privata diligentia defend!. Cum proximis comitiis consularibus me consulem in campo et competitores tubs interficere yoluisti, compress! conatustuos 135 nefarios amicbrum praesidio et copiis, nullo tumultu publice concitato. Denique, quotienscumque me petisti, per me tibi obstiti, quamquam yidebam perniciem meam cum magna calamitate rei publicae esse coniunctam. 12 . Nunc iam aperte rem publicam uniyersam petis. Templa deorum 140 immortalium, tecta urbis, yitam omnium civium, Italiam denique totam ad exitium ac yastitatem vocas. Qua re quo- niam id quod est primum, et quod huius imperi disciplinae- que maibrum proprium est, facere nondum audeo, faciam id quod est ad seyeritatem lenius et ad communem salutem 145 utilius. Nam si te interfic! iussero, residebit in re publica reliqua coniuratorum manus; sin tu, quod te iam dudum hortor, exieris, exbaurietur ex urbe tuorum comitum magna et perniciosa sentina rei publicae. 13 . Quid est, Catilina ? num dubitas id, me imperante, facere, quod iam tua sponte 150 faciebas ? Exire ex urbe iubet consul hostem. Interrogas me, num in exsilium ? Non iubeo; sed, si me consulis, suadeo. Your crimes are so notorious that you can surely find no pleasure in this city. You are stained with vice and ruined financially. Not a man here but knows the story of your first conspiracy, which only the good fortune of the Roman people baffled. I need not mention your repeated attacks on me. VI. Quid est enim, Catilina, quod te iam in hac urbe delectare possit ? in qua nemo est, extra istam coniur&tio- FIRST ORATION AGAINST CATILINE 59 nem perditorum hominum, qui te non metuat; nemo qui 155 non oderit. Quae nota domesticae turpitudinis non inusta yitae tnae est ? Quod privatarum rerum dedecus non haeret in fama ? Quae libido ab oculis, quod facinus a manibus umquam tuis, quod flagitium a toto corpore afuit ? Cui tu adulescentulo, quern corruptelarum inlecebris inretisses, 160 non aut ad audaciam ferrum aut ad libidinem facem prae- tulisti ? 14 . Quid verb ? nuper cum morte superioris uxoris noyis nuptiis domum yacuefecisses, nonne etiam alio incredi- bili scelere hoc scelus cumulasti ? Quod ego praetermitto, et facile patior silerL, ne in hac ciyitafce tanti facinoris im- 165 manitas aut exstitisse aut non yindicata esse yideatur. Praetermittb ruinas fortunarum tuarum, quas omnls impen- dere tibi proximis Idibus senties. Ad ilia yenio, quae non ad privatam ignominiam yitiorum tuorum, non ad domesti- cam tuam difficultatem ac turpitudinem, sed ad summam 170 rem publicam atque ad omnium nostrum yitam salutemque pertinent. 15 . Potestne tibi haec lux, Catilina, aut huius caeli spiritus esse iucundus, cum scias horum esse neminem qui nesciat, te pridie Kalendas Ianuarias, Lepido et Tullo consulibus, stetisse in comitio cum telo ? manum, cbnsulum 175 et principum civitatis interficiendorum causa, paravisse ? sceleri ac furori tuo non mentem aliquam aut timorem tuum, sed fortunam populi Romani obstitisse ? Ac iam ilia omitto—neque enim sunt aut obscura aut non multa com- missa—quotiens tu me designatum, quotiens consulem inter- iso ficere conatus es ! quot ego tuas petitiones ita coniectas, ut yitari posse non yiderentur, parva quadam declinatione et, ut aiunt, corpore elfugi ! Nihil agis, nihil adsequeris, nihil moliris, neque tamen conari ac yelle desistis. 16 . Quotiens tibi iam extorta est ista sica de manibus ! Quotiens yero 185 excidit casu aliquo et elapsa est! Tamen ea carere diutius non potes, quae quidem quibus abs te initiata sacris ac devota sit nescio, quod earn necesse putas esse in consulis corpore defigere. 6o CICERO'S ORATIONS In pity rather than in hate I ask, Who of all your acquaintances in ihis body greeted you as you entered just now ? Your very presence causes general abhorrence. To be feared bg one’s slaves were bad enough, but to be hateful to one's fellow citizens, and even an object of dread to one’s country, would be intolerable. Hear the cry , Catiline, of our common mother, our native land : she, too, bids you leave her. 190 VII. Nunc verd quae tua est ista vita ? Sic enim iam tecum loquar, non ut odio permdtus esse videar, quo debed, sed ut misericordia, quae tibi nulla debetur. VenistI paulo ante in senatum : quis te ex hac tanta frequentia, tot ex tuls amlcls ac necessarils, salutavit ? SI hoc post hominum 195 memoriam contigit neminl, yocis exspectas contumeliam, cum sis gravissimo iudicio taciturnitatis oppressus ? Quid, quod adventu tub ista subsellia vacuefacta sunt ? Quod omnes consulares, qul tibi persaepe ad caedem constitute fuerunt, simul atque adsedistl, partem istam subselliorum 200 nudam atque inanem rellquerunt,—quo tandem animo tibi ferendum putas ? 17. ServI mehercule me! si me isto pactd metuerent, ut te metuunt omnes elves tin, domum meam relinquendam putarem : tu tibi urbem non arbitraris ? et, si me mels clvibus iniuria suspectum tarn graviter atque 205 ottensum viderem, carere me aspeutu clyium, quam Infestls omnium oculls cdnspicl, mallem. Tu, cum conscientia scelerum tuorum agnoscas odium omnium iustum et iam diu tibi debitum, dubitas, quorum mentis sensusque yolneras, eorum aspectum praesentiamque yltare ? SI te parentes 210 timerent atque odissent tul, neque eds ulla ratione placare posses, tu, oplnor, ab eorum oculls aliquo eoncederes : nunc te patria, quae communis est parens omnium nostrum, odit ac metuit et iam diu te nihil iudicat nisi de parricldio suo edgitare. Huius tu neque auctoritatem yerebere, nec iudi- 215 cium sequere, nec vim pertimesces ? 18. Quae tecum, Cati- llna, sic agit, et quodam modo tacita loquitur : f Nullum iam aliquot annls facinus exstitit nisi per te, nullum flagitium sine te. Tibi uni multdrum clvium neces, tibi vexatio direp- FIRST ORATION AGAINST CATILINE 6l tioque sociorum impunita fnit ac libera. Tu non solum ad neglegendas leges et quaestiones, verum etiam ad everten- 220 das perfringendasque yaluisti. Superiora ilia, quamquam ferenda non fuerunt, tamen, ut potui, tuli ; nunc vero me totam esse in metu propter unum te, quicquid increpuerit, Catilinam timer!, nullum videri contra me consilium iniri posse quod a tuo scelere abborreat, non est ferendum. 225 Quam ob rem discede, atque hunc mihi timorem eripe: si est verus, ne opprimar ; sin falsus, ut tandem aliquandd timere desinam/ VIII. 19. Haec si tecum, ut dixi, patria loquatur, nonne impetrare debeat, etiam si vim adhibere non possit ? 230 Tour very offers to give yourself up in custody amount to self-condem¬ nation. In the light of all this evidence , why hesitate what to do ? Quid, quod tu te ipse in custodiam dedisti ? quod, vitan- dae suspicionis causa, ad M\ Lepidum te habitare velle dixisti ? a quo non receptus etiam ad me venire ausus es, atque, ut domi meae te adservarem, rogasti. Cum a me quoque id responsum tulisses, me nullo modo posse isdem parietibus tuto esse tecum, qui magno in periculo essem, quod isdem moenibus contineremur, ad Q. Metellum prae- torem venisti; a quo repudiatus ad sodalem tuum, virum optimum, M. Marcellum demigrasti; quern tu videlicet et ad custodiendum te diligentissimum et ad suspicandum sagacissimum et ad vindicandum fortissimum fore putasti. Sed quam longe videtur a carcere atque a vinculis abesse de- bere, qui se ipse iam dignum custodia iudicarit ? 20. Quae cum ita sint, Catilina, dubitas, si emorl aequo animo non potes, abire in aliquas terras, et vitam istam, multis sup- pliciis iustis debitisque ereptam* fugae solitudinique man- dare ? 62 CICERO’S ORATIONS “ Put the matter to the vote ? ” I need not do that to show you the senti¬ ment of the Senate . Hear me—I bid you go into exile !—and this audience hears my words in approving silence. Such words spoken to another would have led to scenes of violence. But bitterly as these citizens hate you , they would willingly act as your escort if you would only go. ‘ Refer/ inquis, f ad seriatum*; id enim postulas, et, si hie ordo placere decreverit te ire in exsilium, obtempera- 250 turum te esse dicis. JSTon referam (id quod abhorret a meis moribus) et tamen faciam ut intellegas quid hi de te sen- tiant. Egredere ex urbe, Catilina; libera rem pfiblicam metu; in exsilium, si hanc vocem exspectas, proficiscere. Quid est, Catilina ? ecquid attendis, ecquid animadyertis 255 horum silentium ? Patiuntur, tacent. Quid exspectas auc- toritatem loquentium, quorum voluntatem tacitorum per- spicis ? 21, At si hoc idem huic adulescenti optimo P. Sestio, si fortissimo viro M. Marcello, dixissem, iam mihi consuli, hoc ipso in templo, senatus iure optimo yim et 260 manus intulisset. De te autem, Catilina, cum quiescunt, probant; cum patiuntur, decernunt ; cum tacent, clamant. ISTeque hi solum (quorum tibi auctoritas est yidelicet cara, yita yilissima) sed etiam illi equites Komani, honestissimi atque optimi viri, ceterique fortissimi cives, qui circumstant 265 senatum ; quorum tu et frequentiam videre, et studia per.- spicere, et voces paulo ante exaudire, potuisti. Quorum ego vix abs te iam diu manus ac tela contineo, eosdem facile adducam, ut te haec, quae yastare iam pridem studes, relin- quentem usque ad portas prosequantur. But why speak to you of exile f Would to Heaven you would go / 1 would gladlg bear all the odium such a course might bring upon me. But I know that every preparation has been made for your arrival at the camp in Etruria. ♦ 270 IX. 22. Quamquam quid loquor ? te ut ulla res frangat? tu ut umquam te corrigas ? tu ut ullam fugam meditere ? tu ut exsilium cogites ? Utinam tibi istam mentem di ini' FIRST ORATION AGaiNST CATILINE 6 3 mortales dnint ! tametsl video, si, mea voce perterritus, ire in exsilium animum induxeris, quanta tempestas invidiae nobis, si minus in praesens tempus, recenti memoria scele- 275 rum tuorum, at in posteritatem, impendeat. Sed est tanti, dum modo ista sit privata calamitas, et a rei publicae peri- culis seiungatur. Sed tu ut vitiis tuis commoveare, ut legum poenas pertimescas, ut temporibus rei publicae cedas, non est postulandum. Neque enim is es, Catilina, ut te 280 aut pudor umquam a turpitudine, aut metus a periculo, aut ratio a furore, revocarit. 23. Quam ob rem, ut saepe iam dixi, proficiscere ; ac, si mihi inimico, ut praedicas, tuo con- flare vis invidiam, recta perge in exsilium. Yix feram ser- mones hominum, si id feceris ; vix m5lem istius invidiae, .285 si in exsilium iussu consulis ieris, sustinebo. Sin autem servire meae laudi et gloriae mavis, egredere cum importuna sceleratorum manu; confer te ad Manlium ; concita perditos cives ; secerne te a bonis ; infer patriae bellum ; exsulta infl- pio latrocinio, ut a me non eiectus ad alienos, sed invitatus 290 ad tuos isse videaris. 24. Quamquam quid ego te invitem, a quo iam sciam esse praemissos qui tibi ad forum Aurelium praestolarentur armati ? cui sciam pactam et constitutam Cum Manlio diem ? a quo etiam aquilam illam argenteam quam tibi ac tuis omnibus confido perniciosam ac funestam 295 futuram, cui domi tuae sacrarium scelerum tuorum con- stitutum fuit, sciam esse praemissam ? Tu ut ilia carere diutius possis, quam venerari ad caedem proficiscens solebas, a cuius altaribus saepe istam impiam dexteram ad necem civium transtulisti ? 800 Go you will to that camp at last, and with what pleasure ! What joys await you among that abandoned crew ! There you will be in your natural sphere. Your defeat for the consulship will have the effect at least of making you appear in your true colors at last. _ Cv X. 25. Ibis tandem aliquando, quo te iam pridem ista tua cupiditas effrenata ac furiosa rapiebat. Xeque enim tibi haec res adfert dolorem, sed quandam incredibilem 04 cicero’s oratioks voluptatem. Ad hanc te amentiam natura peperit, voluntas 305 exercuit, fortuna servavit. Numquam tu non modo dtiurn, sed ne bellum quidem nisi nefarium concupisti. Nanctus es, ex perditls atque ab omni non modo fortuna verum etiam spe derelictis conflatam, improborum manum. 26. Hie tu qua laetitia perfruere ! Quibus gaudiis exsultabis ! Quanta 310 in voluptate bacchabere, cum in tantd numerd tuorum, neque audies Yirum bonum quemquam, neque videbis ! Ad huius vitae studium meditati ill! sunt qui feruntur labores tui : iacere humi, n5n solum ad obsidendum stuprum, verum etiam ad facinus obeundum ; vigilare, non solum insidian- 315 tern soinno maritdrum, verum etiam bonis dtidsdrum. Ha- bes ubi ostentes tuam illam praeclaram patientiam famis, frigoris, inopiae rerum omnium, quibus te brevi tempore confectum esse senties. 27. Tantum profeci turn, cum te a consulate reppuli, ut exsul potius temptare quam consul 320 vexare rem publicam posses ; atque ut id, quod est a te scelerate susceptum, latrocinium potius quam bellum nomi- naretur. Let me explain my position, 0 conscript fathers. If my beloved coun¬ try should reproach me for remissness in allowing Catiline to escape : if she should invoke the examples of our forefathers, or plead that the laws were made for citizens not enemies, and charge me with ingratitude for the honors the people have con¬ ferred on me . . . XI. Nunc, ut a me, patres conscriptl, quandam prope iustam patriae querimoniam detester ac deprecer, percipite, 325 quaeso, diligenter quae dicam, et ea penitus animis vestris mentibusque mandate. Etenim si mecum patria, quae mihi vita mea multd est carior, si cuncta Italia, si omnis res publica loquatur : f M. Tulli, quid agis ? Tune eum, quern esse hostem comperisti, quern ducem belli futurum vides, 330 quern exspectari imperatorem in castris hostium sentis, auetdrem sceleris, principem coniurationis, evocatorem ser- vorum et civium perditorum, exire patiere, ut abs te non FIRST ORATION AGAINST CATILINE 65 emissus ex urbe, sed immissns in nrbem esse videatur? Non hunc in yincnla duel, non ad mortem rapi, non summo supplicio mactari imperabis ? 28. Quid tandem te impedit ? 335 Mosne maiorum ? at persaepe etiam privati in hac re publica pernicidsds civis morte multaverunt. An leges, quae de civium Rdmandrum supplicio rogatae sunt ? at numquam in hac urbe, qul a re publica defecerunt, civium iura tenu- erunt. An invidiam posteritatis times ? praeclaram vero 340 populo Romano refers gratiam, qui te hominem per te cogni- tum, nulla commendatidne maiorum, tarn mature ad sum- mum imperium per omnis hondrum gradus extulit, si propter invidiae aut alicuius periculi metum salutem civium tuorum neglegis. 29. Sed si quis est invidiae metus, num est vehe- 345 mentius severitatis ac fortitudinis invidia quam inertiae ac nequitiae pertimescenda ? An cum bello vastabitur Italia, vexabuntur urbes, tecta ardebunt, turn te non existimas invidiae incendio conflagraturum ? 3 In answer to this , let me say that , deserved as was the fate of Saturninus and others like him, yet putting Catiline to death would bring upon us the charge of tyranny without helping the situation. Rather let Catiline go, and with him his crowd, and every sign of disorder will disappear. XII. His ego sanctissimis rei publicae vocibus, et eorum 350 hominum, qui hoc idem sentiunt, mentibus pauca respon- debo. Ego, si hoc optimum factu iudicarem, patres con- scripti,—Catilinam morte multari,—unius usuram liorae gladiatori isti ad vivendum non dedissem. Etenim si summi et clarissimi viri, Saturnini et Gracchorum et Flacci et supe- 355 riorum complurium sanguine, non modo se non contamina- runt 3 sed etiam honestarunt, certe verendum mihi non erat, ne quid, hoc parricida civium interfecto, invidiae mihi in posteritatem redundaret. Quod si ea mihi maxime impen- deret, tamen hoc animo semper fui, ut invidiam virtute 333 partam gloriam, non invidiam putarem. 30. Quamquam non nulli sunt in hoc ordine, qui aut ea quae imminent non 66 CICERO'S ORATION’S videant, aut ea quae vident dissimulent. Qul spem Cati« llnae mollibus sententils aluerunt, coniurationemque nascen- 365 tem non credendo conroboraverunt; quorum auctoritatem secutl multi, non solum improbl, verum etiam imperltl, si in bunc animadvertissem, crudeliter et regie factum esse dicerent. Nunc intellego, si iste, quo intendit, in Manliana castra pervenerit, neminem tarn stultum fore qul non yideat 370 coniurationem esse factam, neminem tarn improbum qul non fateatur. Hoc autem uno interfecto, intellegd lianc rel publicae pestem paulisper repriml, non in perpetuum com- priml posse. Quod si se eiecerit, secumque suos eduxerit, et eodem ceterds undique conlectos naufragos adgregarit, 375 exstinguetur atque delebitur non modo haec tarn adulta rel publicae pestis, yerum etiam stirps ac semen malorum omnium. XIII. 31. Etenim iam diu, patres conscrlptl, in bis perl- culls coniurationis Insidilsque yersamur, sed nescio quo 380 pacto omnium scelerum ac veteris furoris et audaciae matu- ritas in nostrl consulates tempus erupit. Quod si ex tanto latrdcinio iste unus tolletur, yidebimur fortasse ad breve quoddam tempus cura et metu esse relevatl; perlculum autem residebit, et erit inclusum penitus in yenls atque in 385 vlsceribus rel publicae. Ut saepe homines aegrl morbo grayl, cum aestu febrlque iactantur, si aquam gelidam biberint, prlmo relevarl videntur, deinde multo gravius yehementiusque adfllctantur, sic lilc morbus qul est in re publica, relevatus istlus poena, vehementius reliquls ylvls 390 ingravescet. Then let these anarchists ivithdraiv , ceasing from their corrupt and dan¬ gerous work in our midst, arid begin their impious war: Jupiter the Stayer ivill defend us all, and bring them to justice, living or dead. 32. Qua re secedant improbl; secernant se a bonis ; unum in locum congregentur ; muro denique, id quod saepe iam dlxl, discernantur a nobis. Desinant Insidiarl domj FIRST ORATION AGAINST CATILINE 6 7 suae consul!, circumstare tribunal praetoris urban!, obsidere cum gladiis curiam, malleolos et faces ad inflammandam 395 urbem comparare. Sit denique inscriptum in fronte unius cuiusque, quid dere publica sentiat. Polliceor hoc vobis, patres c 5 nscr!pt!, tantam in nobis consulibus fore diligen- tiam, tantam in vobis auctoritatem, tantam in equitibus Romanis virtutem, tantam in omnibus bonis consensionem, 400 ut Catillnae profectione omnia patefacta, inlustrata, oppressa, vindicata esse videatis. 33 . Hisce ominibus, Catilina, cum summa rei publicae salute, cum tua peste ac pernicie, cumque eorum exitio, qui se tecum omni scelere parricidioque iunxerunt, proficiscere 495 ad impium bellum ac nefarium. Tu, Iuppiter, qui isdem quibus haec urbs auspiciis a Romulo es constitutus, quern Statorem huius urbis atque imperi vere nominamus, hunc et liuius socios a tuis ceterisque templis, a tectis urbis ac moenibus, a vita fortunisque civium omnium arcebis ; et 4^ homines bonorum inimicos, hostis patriae, latrones Italiae, scelerum foedere inter se ac nefaria societate coniunctos, aeternis suppliciis vivos mortuosque mactabis. SECOND ORATION AGAINST CATILINE Catiline went alone, and joined Manlius, and had he come on at once he might have taken Rome. The army was to support an insur¬ rection, and the insurrection was to support the army. Catiline was to wait for a signal from his friends in the city, and Lentulus, Cethe- gus, Autronius, and the rest of the leaders waited for Catiline to arrive.— Froude’s Caesar, page 152. SECOND ORATION AGAINST CATILINE At last, fellow-citizens, we have driven Catiline out of the city ! He. has been dislodged from his stronghold, and must now fight in open warfare . Tandem aliquando, Quirltes, L. Catillnam, furentem audacia, scelus anhelantem, pestem patriae nefarie molien- tem, vobls atque liuic urbi ferr 5 flammaque minitantem, ex urbe vel eiecimus yel emisimus,, yel ipsum egredientem ver¬ bis prosecuti sumus. Abiit, excessit, evasit, erupit. Nulla 5 iam pernicies a mdnstro illo atque prodigid moenibus ipsis intra moenia comparabitur. Atque bunc quidem unum liuius belli domestici ducem sine controversia vicimus. Non enim iam inter latera nostra sica ilia versabitra* ; non in campo, n 5 n in foro, non in curia., non denique intra lti domesticds parietes pertiinescemus. Loco ille motus est, cum est ex urbe depulsus. Palam iam cum hoste, nullo impediente, bellum iustum geremus. Sine dubio perdidi- mus liominem magnificeque vicimus, cum ilium ex occultis insidiis in apertum latrocinium coniecimus. 15 Questions ( for the answers see the Notes). —1. What are the dates given for the First and the Second Oration against Catiline ? 2. The year ? 3. Before whom was the Second Oration delivered ? 4. What was the purpose of the Second Oration ? 5. Whom did Catiline leave in the city to manage the conspiracy after his own departure ? 6. By what title does Cicero address the people ? (See the first line of the Latin text). 7. Look back at the first line of chap, xi of the First Oration, and tell by what title he addresses the Senate. 71 72 cicero’s orations He has had his very weapons revested from his hands, and leaving us all alive he finds himself utterly routed. 2. Quod yerd n5n cruentum mucronem, ut yoluit, ex- tnlit; quod vlvls nobis egressus est ; quod el ferrum e manibus extorsimus ; quod incolumls clvls, quod stantem urbem rellquit—quanto tandem ilium maerore esse adfllctum 20 et profligatum putatis ? Iacet ille nunc, prostratusque est, et se perculsum atque abiectum esse sentit, et retorquet oculos profecto saepe ad lianc urbem, quam e suls faucibus ereptam esse luget : quae quidem mihi laetarl yidetur, quod tantam pestem evomuerit forasque proiecerit. It is true, he deserved death, but many did not believe my words: in driving him out therefore my triumph is complete. 25 II. 3. Ac si quis est talis, quails esse omnls oportebat, qul in hoc ipso, in qu5 exsultat et triumphat oratio mea, me yehementer acciiset—quod tarn capitalem hostem non comprehenderim potius quam emlserim—non est ista mea culpa, sed temporum, Interfectum esse L. Catillnam et 30 grayissimo supplicio adfectum iam prldem oportebat, idque a me et mos maiorum, et hums imperl severitas, et res publica postulabat. Sed quam multbs fuisse putatis qul quae ego deferrem n5n crederent ? quam multos qul propter stultitiam non putarent ? quam multos qul etiam 35 defenderent ? quam multos qul propter improbitatem fave- rent ? Ac si, illo sublato, depelll a yobls omne perlculum iudicarem, iam prldem ego L. Catillnam non modo invidiae meae, verum etiam yltae perlculo sustulissem. 4 . Sed cum viderem, ne y5bls quidem omnibus re etiam turn prob-ata, 40 si ilium, ut erat meritus, morte multassem, fore ut eius socios inyidia oppressus persequl non possem, rem hue deduxl, ut turn palam pugnare possetis, cum hostem aperte videretis. SECOND ORATION AGAINST CATILINE 73 We have now nothing more to fear — Quern quidem ego hostem quam vehementer foris esse timendum putem, licet hinc intellegatis, quod etiam mo- 45 leste fero, quod ex urbe parum comitatus exierit. Uti- nam ille omnis secum suas copias eduxisset ! Tongilium mihi eduxit, quem amare in praetexta coeperat, Publicium et Minucium, quorum aes alienum contractum in popina nullum re! publicae motum adferre poterat : reliquit quos 50 viros ! quanto aere alieno ! quam valentls ! quam nobilis ! III. 5 . Itaque ego ilium exercitum prae Gallicanis legio- nibus, et hoc dilectu. quem in agrd Piceno et Gallico Q. Metellus habuit, et his copiis quae a nobis cotidie compa- rantur, magno opere contemno, conlectum ex senibus despe- 55 ratis, ex agresti liixuria^ ex rusticis decoctoribus, ex eis qui vadimonia deserere quam ilium exercitum maluerunt. Quibus ego n 5 n modo si aciem exercitus nostri, verum etiam si edictum praetoris ostendero, concident. except the adherents he has left behind: these also had better go. Hos, quos video volitare in ford, quos stare ad curiam, 60 quos etiam in senatum venire, qui nitent unguentis, qui fulgent purpura, mallem secum milites eduxisset. Qui si hie permanent, mementote non tarn exercitum ilium esse nobis quam hos qui exercitum deseruerunt, pertimescendos; atque hoc etiam sunt timendi magis, quod quicquid cogi- 65 tant me scire sentiunt, neque tamen permoventur. 6. Video cui sit Apulia attributa, quis habeat Etruriam, quis agrum Picenum, quis Gallicum, quis sibi has urbanas insidias caedis atque incendiorum depoposcerit. Omnia superioris noctis consilia ad me perlata esse sentiunt; patefeci in 70 senatu hesterno die. Oatilina ipse pertimuit, profugit: hi quid exspectant ? Ne illi vehementer errant, si illam meam pristinam lenitatem perpetuam sperant futuram. IV. Quod exspectavl, iam sum adsecutus, ut vos omnes factam esse aperte coniurationem contra rem publicam 75 7 4 CICERO’S ORATIONS yideretis ; nisi yero si qnis est qnl Catillnae simills cum Catillna sentlre non putet. Non est iam lenitatl locus ; severitatem res ipsa flagitat. tJnum etiam nunc conce- dam : exeant, proficlscantur, ne patiantur deslderio sul Ca- 80 tillnam miserum tabescere. Demonstrabo iter : Aurelia via profectus est; si adcelerare yolent, ad vesperam conse- quentur. What a relief since Catiline departed ! lie was the intimate friend of criminals of every class. 7. 0 fortunatam rem publicam, si quidem hanc sentlnam urbis eiecerit ! IJno mebercule Catillna exhausto, levata 85 milii et recreata res publica yidetur. Quid enim mall aut sceleris lingl aut cogitarl potest quod non ille conceperit ? Quis tota Italia yeneficus, quis gladiator, quis latro, quis slcarius, quis parricida, quis testamentorum subiector, quis circumscrlptor, quis ganeo, quis nepos, quis adulter, quae 90 mulier Infamis, quis corruptor iuyentutis, quis corruptus, quis perditus invenlrl potest qul se cum Catillna non fami- liarissime ylxisse fateatur ? Quae caedes per hosce annos sine illo facta est ? Quod nefarium stuprum non per ilium ? 8 . Iam yero quae tanta umquam in ullo bomine iuventiitis 95 inlecebra fuit, quanta in illo ? qul alios ipse amabat turpis- sime, alidrum amorl flagitiosissime seryiebat; alils fructum libldinum, alils mortem parentum, non modo impellendd, yerum etiam adiuyando pollicebatur. Nunc yero quam subito non solum ex urbe, yerum etiam ex agris ingentem 100 numerum perditorum bominum conlegerat! Nemo non modo Romae, sed ne Hilo quidem in angulo totlus Italiae oppressus aere alieno fuit, quern non ad hoc incredibile sceleris foedus asclverit. Y. 9. Atque ut eius diyersa studia in dissimill ratione perspicere possltis, nemo est in 105 lfido gladiatorio paulo ad facinus audacior, qui se non intimum Catillnae esse fateatur ; nemo in scena leyior et nequior, qul se non eiusdem prope sodalem fuisse conn memoret. Atque Idem tamen stuprorum et scelerum ezer- SECOND ORATION AGAINST CATILINE 75 citatione adsuefactus frlgore et fame et sit! et yigilils per- ferendls fortis ab istis praedicabatur, cum industriae sub- 110 sidia atque Instrumenta yirtutis in libldine audaciaque con- sumeret. His accomplices are the most desperate characters , whose only thoughts are of murder, incendiarism , and rapine. 10. Hunc vero si secutl erunt sul comites, si ex urbe exierint desperatorum liominum flagitiosl greges, 0 nos beatos, 0 rem publicam fortunatam, 0 praeclaram laudem 115 consulatus me!! Non enim iam sunt mediocres hominum libldines, non humanae ac tolerandae audaciae. Nihil cogi- tant nisi caedem, nisi incendia, nisi raplnas. Patrimonia sua profuderunt, fortunas suas obligaverunt; res eos iam pridem, fides nuper deficere coepit. Eadem tamen ilia, 120 quae erat in abundantia, libido permanet. Quod si in ylno et alea. comissationes solum et scorta quaererent, essent illl quidem desperandl, sed tamen essent ferendl. Hoc yero quis ferre possit, inertls homines fortissimls yirls Insi- diarl, stultissimos prudentissimls, ebriosos sobrils, dormi- 125 entls yigilantibus ? qul mihi accubantes in convlyils, com- plexl mulieres impudlcas, ylno languid!, confertl cibo, sertls redimltl, unguentls oblitl, debilitatl stuprls, eructant sermonibus suls caedem bonorum atque urbis incendia. Our country is at peace with the rest of the world: to have removed these foes within will be the crowning glory of my consulship. 11. Quibus ego cbnfldo impendere fatum aliquod, et 130 poenam iam diu improbitatl, nequitiae, scelerl, libldinl de- bitam aut Instare iam plane aut certe appropinquare. Quos si meus consulatus, quoniam sanare non potest, sustulerit, non breye nescio quod tempus, sed multa saecula propagarit rel publicae. Nulla est enim natio quam pertimescamus; 135 nullus rex qul bellum populo Romano facere possit. Omnia sunt externa hnlus virtute terra marloue pacata. Domesti* CICERO’S ORATIONS ;6 cum bellum manet; intus Insidiae sunt ; intus inclusum periculum est ; intus est liostis. Cum luxuria nobis, cum 140 amentia, cum scelere certandum est. Huic ego me bello ducem profiteor, Quirites. Suscipio inimicitias hominum perditdrum. Quae sanari poterunt, quacumque ratione sanabo; quae resecanda erunt, non patiar ad perniciem civitatis manere. Proinde aut exeant aut quiescant, aut, si 145 et in urbe et in eadem mente permanent, ea quae merentur exspectent. “Catiline an exile,” my felloiv-citizens? Poor fellow ! But not he: he has gone , not to Massilia, but to the camp of Manlius in Etruria. YI. 12. At etiam sunt qui dicant, Quirltes, a me in exsilium eiectum esse Catilinam. -Quod ego si verbo adse- qui possem, istos ipsos eicerem, qui haec loquuntur. Homo 150 enim videlicet timidus, aut etiam permodestus, vocem consulis ferre non potuit: simul atque ire in exsilium iussus est, paruit. Quid ? ut hesterno die, Quirites, cum domi meae paene interfectus essem, senatum in aedem Iovis Statoris convocavi, rem omnem ad patres conscriptos detuli: 155 qu5 cum Catilina venisset, quis eum senator appellavit ? quis salutavit ? quis denique ita aspexit ut perditum civem, ac non potius ut importunissimum hostem ? Quin etiam principes eius ordinis partem illam subselliorum, ad quam ille accesserat, nudam atque inanem reliquerunt. 13. Hie 160 ego vehemens ille consul, qui yerbo civis in exsilium eicio, quaesivi a Catilina in nocturno conventu ad M. Laecam fuisset necne. Cum ille, homo audacissimus, conscientia conyictus, primo reticuisset, patefeci cetera. Quid ea nocte egisset, quid in proximam constituisset, quern ad modum 165 esset ei ratio totius belli descripta, edocui. Cum haesitaret, cum teneretur, quaesivi quid dubitaret proficisci eo, quo iam pridem pararet, cum arma, cum securis, cum fascis, cum tubas, cum signa militaria, cum aquilam illam argen- teanv cui ille etiam sacrarium scelerum domi suae fecerat. SECOND ORATION AGAINST CATILINE 77 scirem esse praemissam. 14. In exsilium eiciebam, quem 170 iam ingressum esse in bellum videbam ? Etenim, credo, Manlius iste centurio, qui in agro Faesulano castra posuit, bellum populo Kbmano sub nomine indixit, et ilia castra nunc non Catilinam ducem exspectant, et ille eiectus in exsilium se Massiliam, ut aiunt, non in baec castra 175 conferet. Let him, if he will, go into exile. If he does, I may be misjudged, but I will gladly bear the consequences, be they what they may, if only the country be saved. But in three days you will know the truth. VII. 0 condicionem miseram non modo administran- dae, verum etiam conseryandae rel publicae ! Nunc si L. Catilina, consiliis, laboribus, perlculls meis circumclusus ac debilitatus, subito pertimuerit, sententiam mutaverit, 180 deseruerit subs, consilium belli faciendi abiecerit, ex hoc cursu sceleris ac belli iter ad fugam atque in exsilium con- yerterit, non ille a me spoliatus armis audaciae, non obstu- pefactus ac perterritus mea diligentia, non de spe conatuque depulsus, sed indemnatus, innocens in exsilium eiectus a 185 consule yi et minis esse dicetur : et erunt qui ilium, si hoc feeerit, non improbum sed miserum, me non diligentis- simum consulem sed crudelissimum tyrannum, existimari velint ! 15. Est mihi tanti, Quirites, huius invidiae falsae atque iniquae tempestatem subire, dum modo a vobis huius 190 horribilis belli ac nefarii periculum depellatur: dicatur sane eiectus esse a me, dum modo eat in exsilium. Sed mihi credite, non est iturus. Numquam ego a dis immor- talibus optabo, Quirites, invidiae meae levandae causa, ut L. Catilinam ducere exercitum hostium atque in armis 195 volitare audiatis ; sed triduo tamen audietis, multoque magis illud timeo, ne mihi sit invidiosum aliquando, quod ilium emiserim potius quam quod eiecerim. Sed cum sint homines qui ilium, cum profectus sit, eiectum esse dicant, eidem, si interfectus esset, quid dicerent ? 16. Quamquam 200 78 CICERO'S ORATION’S istl qui Catilinam Massiliam ire dictitant, non tam hoc queruntur quam verentur. Nemo est istoruin tam mise- ricors qui ilium n5n ad Manlium quam ad Massiliensis ire malit. Ille autem, si me hercule hoc, quod agit, num- 205 quam antea cogitasset, tamen latrocinantem se interfici mallet quam exsulem vivere. Nunc vero, cum ei nihil adhuc praeter ipsius voluntatem cogitationemque acciderit, nisi quod vivls nobis Roma profectus est, optemus potius ut eat in exsilium quam queramur. But leaving Catiline now as a self-confessed enemy,' let me describe the classes to which his followers belong . 210 VIII. 17. Sed cur tam diu de uno hoste loquimur, et de hoste qui iam fatetur se esse hostem, et quern, quia, quod semper yolui, murus interest, non timeo. De eis qui dissimulant, qui Romae remanent, qui ndbiscum sunt, nihil dicimus ? Qu5s quidem ego, si ullo modo fieri possit, non 215 tam ulcisci studeo quam sanare sibi ipsos, placare rei publi- cae ; neque, id qua re fieri n5n possit, si me audire yolent, intellego. Exponam enim yobls, Quirites, ex quibus gene- ribus hominum istae cbpiae comparentur; deinde singulis medicinam consili atque orationis meae, si quam potero, 220 adferam. The first class consists of propertied men who are yet deeply in debt. 18. Tlnum genus est eorum qui magno in aere alieno maiores etiam possessiones habent, quarum amore adducti dissolvi nullo modo possunt. Horum hominum species esi honestissima; sunt enim locupletes. Voluntas yero et 2*35 causa impudentissima. Tu agris, tu aedificiis, tu argentb, tu familia, tu rebus omnibus ornatus et copiosus sis, et dubites de possessione detrahere, adquirere ad fidem ? Quid enim exspectas ? bellum ? Quid ergo ? in yastatibne omnium tuas possessiones sacrosanctas futuras putas ? An tabulas 230 novas ? Errant qui istas a Catilina exspectant: meo bene- SECOND ORATION AGAINST CATILINE 79 ficio tabulae novae proferentur, verum auctionariae; neque enim istl, qul possessiones habent, alia ratione ulia salvl esse possunt. Quod si maturius facere voluissent, neque (id quod stultissimum est) certare cum usurls fructibus praediorum, et locupletioribus Ills et melioribus clvibus 235 uteremur. Sed hosce homines minime puto pertimescendos, quod aut deduct de sententia possunt, aut, si permanebunt, magis mihi videntur Yota facturl contra rem puolicam quam arma laturi. The second class , of needy but ambitious politicians. IX. 19. Alterum genus est eorum qui, quam quam 240 premuntur aere alieno, dominationem tamen exspectant, rerum potirl volunt, honores, quos quieta re publica despe- rant, perturbata se consequl posse arbitrantur. Quibus hoc praecipiendum videtur (unum scilicet et idem quod reliquls omnibus), ut desperent id, quod conantur, se con- 245 sequl posse : prlmum omnium me ipsum vigilare, adesse, providere rel publicae ; deinde magnos animds esse in bonis virls, magnam concordiam in maxima multitudine, magnas praeterea copias mllitum; deos denique immo^talls hulc invicto populo, clarissimo imperio, pulcherrimae urbl con- 250 tra tantam vim sceleris praesentis auxilium esse laturos. Quod si iam sint id, quod cum summo furore cupiunt, adeptl, num illl in cinere urbis et in sanguine clvium, quae mente conscelerata ac nefaria concuplverunt, se eonsules ac dictatores aut etiam reges sperant futuros? Xon vident id 255 se cupere, quod si adeptl sint, fugitive alicul aut g/adia- torl concedl sit necesse ? The third class, of Sulla’s veterans spoiling for another war. 20. Tertium genus est aetate iam adfectum, sed tamen exercitatione robustum. Quo ex genere iste est Manlius, cul nunc Catillna succedit. Sunt homines ex els colonils 260 quas Sulla constituit; quas ego universas clvium esse opti- 8o CICERO’S ORATIONS morum et fortissimorum yirorum sentio, sed tamen el sunt colon! qui se in Insperatls ac repentinls pecunils sumptuosius Insolentiusque iactarunt. HI dnm aedificant tamquam 265 beat!, dum praedils lectls, familils magnls, conylvils appa¬ ratus delectantur, in tantum aes alienum inciderunt, ut, si salvl esse yelint, Sulla sit els ab Inferls excitandus ; qui etiam non nullos agrestls, homines tenuis atque egentls, in eandem illam spem raplnarum veterum impulerunt: quos 270 ego utrosque in eodem genere praedatorum dlreptorumque pono. Sed eos hoc moneo : desinant furere, ac proscrip¬ tion's et dictaturas cogitare. Tantus enim illorum tem- porum dolor inustus est clyitatl, ut iam ista non modo homines, sed ne pecudes quidem mihi passurae esse viae- 275 antur. The fourth , of hopeless bankrupts , a motley crew. X. 21. Quartum genus est sane varium et mlxtum et turbulentum, qui iam prldem premuntur, qui numquam emergunt; qui partim inertia, partim male gerendo nego- tio, partim etiam sumptibus in yetere aere alieno yacillant; 280 qui yadimonils, iudicils, proscription bonorum defatlgatl, permultl et ex urbe et ex agrls se in ilia castra conferre dlcuntur. Hosce ego non tarn mllites acrls quam Infitia- tores lentos esse arbitror. Qui homines prlmum, si stare non possunt, conruant, sed ita, ut non modo clvitas, sed ne 285 ylclnl quidem proximl sentiant. Xam illud non intellego, quam ob rem, si ylyere honeste non possunt, perlre turpiter yelint; aut cur minore dolore perituros se cum multls, quam si soli pereant, arbitrentur. The fifth, of criminals of every sort; and the sixth and last , of young debauchees , Catiline’s especial favorites. 22. Qulntum genus est parricldarum, sicaridrum, deni- 290 que omnium facinordsorum. Quos ego a Catillna non reyoco ; nam neque ab eo dlyelll possunt, et pereant sane in SECOND OKATION AGAINST CATILINE 8l latrocinio, quoniam sunt ita multi, lit eos career capere non possit. Postremum autem genus est non sdlum numero, verum etiam genere ipso atque vita, quod proprium Catilinae est, 295 de eius dllectu, immo verb de complexu eius ac sinu ; quos pexo capillo, nitidos, aut imberbis aut bene barbatos videtis, manicatis et talaribus tunicls, yells amietbs, non togls, quorum omnis industria vitae et vigilandl labor in antelu- canis cenis expromitur. 23. In bis gregibus omnes alea- 300 tores, omnes adulteri, omnes impiiri impudicique yersantur. Hi pueri tarn lepidi ac delicati non solum amare et amari, neque saltare et cantare, sed etiam sicas yibrare et spargere venena didicerunt; qui nisi exeunt, nisi pereunt, etiam si Catilina perierit, scitote hoc in re publica seminarium 303 Catilinarum futurum. Yerum tamen quid sibi isti miseri volunt ? Hum suas secum mulierculas sunt in castra duc- turi ? Quern ad modum autem illis carere poterunt, his praesertim iam noctibus ? Qu5 autem pacto ill! Apenninum atque illas pruinas ac nivis perferent ? nisi ideired se facilius 310 hiemem toleraturos putant, quod nudi in conviyiis saltare didicerunt. Contrasting the two sides, your own and that of Catiline, we find that we have nothing to fear; for this is a war between strength and weakness, virtue and vice, right and wrong, the result of which can be safely foretold. XI. 24. 0 bellum magno opere pertimescendum, cum hanc sit habiturus Catilina scortorum cohortem praetoriam! Instruite nunc, Quirites, contra has tarn praeclaras Catilinae 315 copias vestra praesidia vestrosque exercitus. Et primum gladiatori ill! c5nfect5 et saucio consules imperatoresque vestrbs oppbnite ; deinde contra illam naufragorum eiectam ac debilitatam manum flbrem totius Italiae ac robur 6 ducite. Iam verb urbes coloniarum ac municipiorum respondebunt 320 Catilinae tumulis silvestribus. Neque ego ceteras copias, ornamenta, praesidia yestra cum illius latronis inopia 0 82 CICEKO'S ORATIONS atque egestate conferre debed. 25. Sed si, omissls his rebus, quibus nos suppeditamur, eget ille (senatu, equitibus 325 Eomanls, urbe, aerario, yectlgalibus, cuncta Italia, pro- yincils omnibus, exterls nationibus)—si, his rebus omissls, causas ipsas quae inter se confllgunt contendere yellmus, ex eo ipso, quam yalde illl iaceant, intellegere possumus. Ex hac enim parte pudor pugnat, illinc petulantia ; hine pudl- 330 citia, illinc stuprum ; hinc fides, illinc fraudatib ; hinc pietas, illinc scelus ; hinc constantia, illinc furor ; hinc honestas, illinc turpitudo ; hinc continentia, illinc libido ; denique aequitas, temperantia, fortitudo, prudentia, virtutes omnes certant cum inlquitate, luxuria, Ignayia, temeritate, cum 335 vitiis omnibus ; postremo copia cum egestate, bona ratio cum perdita, mens sana cum amentia, bona denique spes cum omnium rerum desperatione confllgit. In eius modi certamine ac proelio nonne, etiam si hominum studia defi- ciant, dl ipsl immortales cogant ab his praeclarissimls yirtu- 340 tibus tot et tanta yitia superarl ? Guard your homes ; I have 'provided for the safety of the city. I have also taken every means of defence outside. XII. 26. Quae cum ita sint, Quirltes, yos, quern ad modum iam antea, vestra tecta custodils yigililsque defen- dite ; mihi, ut urbl sine yestro motu ac sine ullo tumultu satis esset praesidi, consultum atque provlsum est. ColonI 345 omnes municipesque vestrl, certiores a me factl de hac noc- turna excursione Catillnae, facile urbls suas flnisque defen- dent. Gladiatores, quam sibi ille manum certissimam fore putavit, quamquam animo meliore sunt quam pars patrici- orum, potestate tamen nostra continebuntur. Q. Metellus, 350 quern ego hoc prospiciens in agrum Gallicum Plcenumque praemlsl, aut opprimet hominem, aut omnls eius motus conatusque prohibebit. Eeliquls autem de rebus constitu- endls, maturandls, agendls iam ad senatum referemus, quern vocarl videtis. SECOND ORATION AGAINST CATILINE 83 To the conspirators left behind by Catiline I give warning 07ice more. Let them go if they will; for, guilty as they are, I will not detain them. This war I will wage in the garb of peace, and with the least possible disturbance. 27. Nunc illos, qui in urbe remanserunt, atque adeo qul 355 contra urbis salutem omniumque vestrum in urbe a Catilina relicti sunt, quamquam sunt hostes, tamen, quia sunt elves, monitos etiam atque etiam void. Mea lenitas si cui adhuc solutior visa est, hoc exspectavit, ut id, quod latebat, erumperet. Quod reliquum est, iam non possum oblivisci, 360 rneam hanc esse patriam; me horum esse consulem ; mihi aut cum his vivendum aut pro his esse moriendum. Nullus est portis custos, nullus insidiator viae : si qui exire volunt, conivere possum. Qui vero se in urbe commoverit; cuius ego n5n modo factum, sed inceptum ullum conatumve 365 contra patriam deprehendero—sentiet in hac urbe esse consules vigilantis, esse egregios magistrates, esse fortem senatum, esse arma, esse carcerem, quern vindicem nefari- orum ac manifestorum scelerum maiores nostri esse volu- erunt. 370 XIII. 28. Atque haec omnia sic agentur, Quirites, ut maximae res minimo motu, pericula summa nullo tumultu, bellum intestinum ac domesticum post hominum memoriam crudelissimum et maximum me uno togato duce et impera- tore sedetur. Quod ego sic administrabo, Quirites, ut, si 375 ullo modo fieri poterit, ne improbus quidem quisquam in hac urbe poenam sui sceleris sutferat; sed si vis manifestae audaciae, si impendens patriae periculum me necessario de hac animi lenitate deduxerit, lllud profecto perficiam, quod in tanto et tarn insidioso hello vix optandum videtur, ut 380 neque bonus quisquam intereat, paucorumque poena vos omnes salvi esse possitis. 84 cicero’s orations We may safely rely on the help of the gods. 29. Quae quidem ego neque mea prudentia neque hu- manis consiliis fretus polliceor yobls, Quirites, sed multls et 385 non dubiis deorum immortalium significationibus, quibus ego ducibns in hanc spem sententiamque sum ingressus; qui iam non procul, ut quondam solebant, ab externo ho- ste atque longinquo, sed Inc praesentes suo numine atque auxilio sua templa atque urbis tecta defendunt. Quos 390 yos, Quirites, precari, yenerari, implorare debetis, ut, quam urbem pulcherrimam florentissimamque esse voluerunt, hanc omnibus hostium copris terra marique superatis a per- ditissimorum civium nefario scelere defendant. THIRD ORATION AGAINST CATILINE Conspirators never think that they have taken precautions enough, or have gained allies enough ; and in endeavoring to gain fresh sup¬ port, the Catilinarians made a fatal mistake. —Froude’s Caesar, p. 152. Thus Cicero’s first object was fully attained ; the conspirators in the city, whose machinations had hitherto been hidden from the public, were now caught in a flagrant act of rebellion, and an act which had conspicuously failed. — Strachan-Davidson’s Cicero „ p. 137. THIRD ORATION AGAINST CATILINE Fellow-citizens, I have saved the state , and am entitled to rank ivith Romulus himself. I will tell you briefly what has occurred in the Senate. Rem publicam, Quirites, yitamque omnium yestrum, bona,, fortunas, coniuges liberosque vestros, atque hoc clo- micilium clarissimi imperi, fortunatissimam pulcherrimam- que urbem, hodierno die debrum immortalium summo erga yos ambre, laboribus, cbnsiliis, periculis meis, e flamma atque ferro ac paene ex faucibus fati ereptam et vobis con- servatam ac restitutam videtis. 2. Et si non minus nobis iucundi atque inlustres sunt ei dies quibus cbnservamur, quam illi quibus nascimur, quod salutis certa laetitia est, nascendi incerta condicib, et quod sine sensu nascimur, cum yoluptate servamur, profecto, quoniam ilium, qui bane urbem condidit, ad debs immortalis benevolentia famaque sustulimus, esse apud yos posterosque yestros in honore debebit is qui eandem hanc urbem conditam amplificatam- que servavit. Earn toti urbi, templis, delubris, tectis ac moenibus subiectos prope iam ignis circumdatosque re- stinximus ; idemque gladios in rem publicam destrictos ret- tudimus, mucronesque eorum a iugulis vestris deiecimus. 3. Quae quoniam in senatu inlustrata, patefacta, comperta sunt per me, yobis iam exponam breviter, Quirites, ut, et Questions ( for answers see the Notes ).— 1. How long a time elapsed between the delivery of the Second and the Third Oration against Catiline ? 2. What action did the Senate take about this time ? 3. What was Cicero’s object during the interval ? 4. What is the theme of the Third Oration ? 5 10 15 20 87 88 cicero’s orations quanta et qua ratione investigata et comprehensa sint, vos qul ignoratis et exspectatis scire possitis. From the first it has been my aim, since Catiline's departure, to secure such evidence against the conspirators as could not be questioned. Principio, ut Catilina paucis ante diebus erupit ex urbe, cum sceleris sui socids, huiusce nefarii belli acerrimos duces, 25 Kdmae reliquisset, semper yigilayi et proyidi, Quirites, quern ad modum in tantis et tarn absconditis insidiis salyi esse possemus. II. Nam turn, cum ex urbe Catilinam eiciebam—non enim iam yereor huius verbi inyidiam, cum ilia magis sit timenda, quod yiyus exierit—sed turn, cum 30 ilium exterminari yolebam, aut reliquam coniuratorum manum simul exituram, aut eos, qui restitissent, infirmos sine illo ac debilis fore putabam. 4. Atque ego, ut vidi, quos maximo furore et scelere esse inflammatos sciebam, eos ndbiscum esse et Komae remansisse, in eo omnis dies 35 noctisque cdnsfimpsi, ut quid agerent, quid molirentur, sentirem ac yiderem, ut, quoniam auribus yestris propter incredibilem magnitudinem sceleris minorem fidem faceret oratio mea, rem ita comprehenderem, ut turn demum animis salu.ti yestrae provideretis, cum oculis maleficium ipsum 40 yideretis. I learned that certain delegates of the Gaids, visiting our city, had been tampered with by Lentulus, and that they with Volturcius, the representative of the conspirators, were to bear to their coun¬ trymen and to Catiline important letters, written by the revolution¬ ists in the city. Accordingly I yesterday sent two praetors, Flac- cus and Pomptinus, to intercept the party at the Mulvian bridge. The arrests were made early this morning, and the prisoners with the letters were brought to me. Itaque ut comperi legatos Allobrogum, belli Trans- alpini et tumultus Gallici excitandi causa, a P. Lentulo esse sollicitatos, eosque in Galliam ad suos ciyis eodemque itinere cum litteris mandatisque ad Catilinam esse missos, THIRD ORATION AGAINST CATILINE 89 comitemque els adiunctum esse T. Volturcium, atque lnric ad Catillnam esse datas litteras, facultatem mihi oblatam putavi, ut (quod erat difficillimum, quodque ego semper optabam ab dis immortalibus) tota res non solum a me, sed etiam a senatu et a vobls manifesto deprehenderetur. 5. Itaque hesterno die L. Flaccum et C. Pomptinum praetores, fortissimos atque amantissimos rei publicae yiros, ad me yocayi. Rem exposui; quid fieri placeret, ostendi. Illi autem, qui omnia de re publica praeclara atque egregia sentirent, sine recusatione ac sine ulla mora negotium sus- ceperunt; et, cum adyesperasceret, occulte ad pontem ■ Mulyium peryenerunt, atque ibi in proximis yillis ita bi¬ partite fuerunt, ut Tiberis inter eos et pons interesset. Eodem autem et ipsi sine cuiusquam suspicione multos fortis yiros eduxerant, et ego ex praefectura Reatina com- pluris delectos adulescentis, quorum opera utor adsidue in re publica, praesidio cum gladiis miseram. 6 . Interim, tertia fere yigilia exacta, cum iam pontem Mulvium magno comitatu legati Allobrogum ingredi inciperent, unaque Yolturcius, fit in eos impetus. Educuntur et ab illis gladii et a nostris. Res praetoribus erat nota solis, ignorabatur a ceteris. III. Turn interyentu Pomptini atque Elacci pugna quae erat commissa sedatur. Litterae, quaecum- que erant in eo comitatu, integris signis praetoribus tra- duntur. Ipsi comprebensi ad me, cum iam dilucesceret, deducuntur. Atque horum omnium scelerum improbis- simum machinatorem Cimbrum Gabinium statim ad me, nihil dum suspicantem, yocayi; deinde item arcessitus est L. Statilius et post eum 0. Cethegus; tardissime autem Lentulus yenit, cred5 quod in litteris dan dis praeter con- suetudinem proxima nocte yigilarat. After consulting certain prominent citizens, I immediately assembled the Senate. 7. Cum summis ac clarissimis huius civitatis yiris, qui audita re frequentes ad me mane conyenerant, litteras a me 45 50 55 60 65 70 75 90 CICERO S ORATIONS prius aperlrl quam ad senatum deferrem, placeret (ne, si nihil esset inventum, temere a me tantns tumultus in- 80 iectus clvitatl videretur), negavl me esse facturum ut de perlculo publico non ad consilium publicum rem integram deferrem. Etenim, Quirltes, si ea, quae erant ad me delata, reperta non essent, tamen ego non arbitrabar, in tantls rei publicae perlculls, esse mihi nimiam dlligentiam 85 pertimescendam. Senatum frequentem celeriter, ut vl- distis, coegl. 8. Atque interea statim, admonitu Allobro- gum, C. Sulpicium praetorem, fortem virum, mlsl, qul ex aedibus Cethegl, si quid telorum esset, efferret; ex quibus ille maximum slcarum numerum et gladiorum extulit. Before the Senate, Volturcius under a promise of immunity made a full confession , after which the Gauls were summoned to appear, and told the whole story. 90 IV. IntroduxI Volturcium sine Gallis ; fidem publicam iussu senatus dedl; hortatus sum, ut ea quae sclret sine timbre indicaret. Turn ille dixit, cum vix se ex magno timbre recreasset, ab Lentulo se babere ad Catillnam mandata et lltteras, ut servorum praesidio uteretur, ut ad 95 urbem quam prlmum cum exercitu accederet ; id autem go consilib, ut, cum urbem ex omnibus partibus, quern ad modum dlscrlptum distributumque erat, incendissent, caedemque Inflnltam clvium fecissent, praesto esset ille qul et fugientls exciperet, et se cum bis urbanls ducibus con- 100 iungeret. 9. Introductl autem Gall! ius iurandum sibi et lltteras ab Lentulo, Cethego, Statilio ad suam gentem data esse dlxerunt, atque ita sibi ab bis et a L. Cassio esse prae- scrlptum, ut equitatum in Italiam quam prlmum mitterent; pedestrls sibi copias non defuturas; Lentulum autem sibi 105 conflrmasse, ex fatls Sibylllnls baruspicumque responsls, se esse tertium ilium Cornelium ad quern regnum huius urbis atque imperium peryenlre esset necesse : Cinnam ante se et Sullam fuisse; eundemque dlxisse, fatalem hunc annum esse ad interitum huius urbis atque imperl, qul esset annus THIRD ORATION - AGAINST CATILINE 9 1 decimus post virginum absolutionem, post Capitol! autem 110 incensidnem vlcesimus. 10. Hanc autem Cethego cum ceteris controversiam fuisse dlxerunt, quod Lentulo et aliis Saturnalibus caedem fieri atque urbem incendi placeret, Cethego nimium id longum videretur. Not to detain you, the prisoners were confronted with the letters. Cethegus and Statilius, forced to acknowledge their seal and handwriting, soon made confession. Lentulus was next examined and his letter read. Upon his cross-examining the Gauls, their straightforward replies finally resulted in his confessing also. He was especially agitated when his unsigned letter to Catiline was read. Gabinius was then examined with the same result. To my mind the prisoners were convicted as much by their looks and manner as by the letters. V. Ac ne longum sit, Quirltes, tabellas proferrl iussi- 115 mus, quae a quoque dlcebantur datae. Prlmum ostendi- mus Cethego signum ; cognovit. Yds linum incidimus ; legimus. Erat scriptum ipsius manu Allobrogum sena- tul et populo, sese quae eorum legatls cdnflrmasset fac- turum esse ; orare ut item ill! facerent quae sibi eorum 120 legatl recepissent. Turn Cethegus, qui paulo ante ali- quid tamen de gladiis ac sicis, quae apud ipsum erant deprehensa, respondisset, dixissetque se semper bonorum ferramentorum studiosum fuisse, recitatls Htteris debili- tatus atque abiectus conscientia repente conticuity Intro- 125 ductus est Statilius ; cognovit et signum et manum suam : recitatae sunt tabellae in eandem fere sententiam ; confes- sus est. Turn ostendi tabellas Lentulo, et quaesivi cdgno- sceretne signum. Adnuit. Est vero/ inquam, notum quidem signum, imago avl tul, clarissiml yirl, qui amavit 130 unice patriam et clvls suds ; quae quidem te a tanto scelere etiam muta revocare debuit/ 11 . Leguntur eadem ratione ad senatum Allobrogum populumque lltterae. SI quid de his rebus dlcere vellet, feci potestatem. Atque ille prlmo quidem negavit ; post autem aliquanto, toto iam indicid 105 exposito atque edito, surrexit; quaeslvit a G-allls quid sibi 9 2 CICERO’S ORATIONS esset cum els, quam ob rem domum suam venissent, item- que a Yolturcio. Qui cum ill! breyiter constanterque respondissent, per quern ad eum quotiensque venissent, 140 quaeslssentque ab eo, nihilne secum esset de fatis Sibyllinis locutus, turn ille subito scelere demens quanta conscientiao tIs esset ostendit. Nam cum id posset Infitiari y repente praeter opinionem omnium confessus est. Ita eum non modo ingenium illud et dicendi exercitatio, qua semper 145 valuit, sed etiam propter vim sceleris manifest! atque de- prehensi impudentia, qua superabat omnis, improbitasque defecit. 12. Yolturcius verb subito litteras proferri atque aperiri iubet, quas sibi a Lentulo ad Catilinam datas esse dicebat. Atque ibi yehementissime perturbatus Lentulus 150 tamen et slgnum et manurn suam cognovit. Erant autem scriptae sine nomine, sed ita : ‘ Quis sim, scies ex eo quern ad te misl. Cura ut vir sis, et cogita quern in locum sis progressus; vide ecquid tibi iam sit necesse, et ciira ut omnium tibi auxilia adiungas, etiam infimbrum.' , Gabinius 155 deinde introductus, cum primo impudenter respondere coepisset, ad extremum nihil ex eis quae Galli insimu- labant negavit. 13 . Ac mihi quidem, Quirites, cum ilia certissima visa sunt argiimenta atque indicia sceleris— tabellae, signa, mantis, denique tinius cuiusque confessib, 160 turn multo certiora ilia—color, oculi, voltus, taciturnitas. Sic enim obstupuerant, sic terram intuebantur, sic fnrtim non numquam inter sese aspiciebant, ut non iam ab aliis indicari, sed indicare se ipsi viderentur. At the dose of these proceedings the Senate passed a vote of thanks to me, to the two praetors, and to Antonins my colleague. They then directed that Lentulus, Cethegus, Statilius, Gabinius, and five others should be placed under arrest. And still further they honored me with a supplicatio under circumstances that have no parallel. Of course, to remove every religious scruple, Lentulus was first required to resign his magistracy. YI. Indiciis expositis atque editis, senatum consulul, de 165 summa re publica quid fieri placeret. Dictae sunt a prln- THIRD ORATION AGAINST CATILINE 93 cipibus acerrimae ac fortissimae sententiae, quas senatus sine ulla varietate est secutus. Et quoniam nondum est perscrlptum senatus consultum, ex memoria vobls, Quirltes, qnid senatus censuerit exponam. 14 . Prlmum mihi gratiae verbis amplissimls aguntur, quod virtute, consilio, provi- 170 dentia mea res publica maximls perlculls sit llberata; deinde L. Elaccus et C. Pomptlnus praetores, quod eorum opera fort! fidellque usus essem, merito ac iure laudantur; atque etiam viro forth conlegae meo, laus impertltur, quod eos, qui huius coniurationis participes fuissent, a suls et a 175 rel publicae consilils removisset. Atque ita censuerunt, ut- P. Lentulus, cum se praetura abdicasset, in custodiam tra- deretur; itemque utx C. Cethegus, L. Statilius, P. Gabl- nius, qui omnes praesentes erant, in custodiam traderentur. Atque idem hoc decretum est in L. Cassium, qui sibi procu- tgO rationem incendendae urbis depoposcerat; in M. Ceparium, cul ad sollicitandos pastores Apuliam attributam esse erat indicatum; in P. Eurium, qui est ex els colonls, quos Eaesulas L. Sulla deduxit; in Q. Annium Chllonem, qui una cum hoc Eurio semper erat in hac Allobrogum sollici- 185 tatione versatus ; in P. Embrenum, llbertlnum hominem, a quo prlmum Gallos ad Gablniuin perductos esse constabat. Atque ea lenitate senatus est usus, Quirltes, ut ex tanta coniuratione tantaque hac multitudine domesticorum ho- stium, novem hominum perditissimorum poena re publica 190 conservata, reliquorum mentis sanarl posse arbitraretur. 15 . Atque etiam supplicatio dls immortalibus pro singular! eorum merito meo nomine decreta est, quod mihi prlmum post hanc urbem conditam togato contigit, et his verbis decreta est: quod urbem incendils, caede clvls, Italiam 195 bello llberassem. Quae supplicatio si cum ceteris confera- tur, hoc interest, quod ceterae bene gesta, haec una con¬ servata re publica constituta est. Atque illud, quod faciendum prlmum fuit, factum atque transaction est. Nam P. Lentulus, quamquam patefactls indicils, confes- 200 sionibus suls, iudicio senatus non modo praetoris ius, verum 94 cicero’s orations etiam clvis amiserat, tamen magistrate se abdicavit, ut, quae religio C. Mario, clarissimo yiro, non fuerat, quo mi¬ nus C. Glauciam, de quo nihil nbminatim eral decretum, 205 praetorem occideret, ea nos religione in privato P. Lentulo puniendo liberaremur. The conspiracy was doomed, fellow-citizens, from the moment I drove Catiline, its master spirit, out of the city. VII. 16. Nunc quoniam, Quirites, consceleratissimi pe- rlculosissimlque belli nefarios duces captos iam et compre- hensos tenetis, existimare debetis omnis Catilinae copias, 210 omnis spes atque opes, bis depulsis urbis periculis, con- cidisse. Quern quidem ego cum ex urbe pellebam, hoc providebam animo, Quirites : remoto Catilina, non mihi esse P. Lentuli somnum nec L. Cassi adipes nec C. Cetliegi furiosam temeritatem pertimescendam. Ille erat 215 unus timendus ex istis omnibus, sed tarn diu, dum urbis moenibus continebatur. Omnia norat, omnium aditus tenebat; appellare, temptare, sollicitare poterat, audebat; erat ei consilium ad facinus aptum, consilio autem neque manus neque lingua deerat. Iam ad certas res conficiendas 220 certos homines delectos ac descriptos habebat. Neque yero, cum aliquid mandarat, confectum putabat : nihil erat quod non ipse obiret, occurreret, vigilaret, labbraret. Frigus, sitim, famem ferre poterat. 17. Hunc ego homi- nem tarn acrem, tarn audacem, tarn paratum, tarn calli- 225 dum, tarn in scelere vigilantem, tarn in perditis rebus diligentem, nisi ex domesticis insidiis in castrense latro* cinium compulissem (dicam id quod sentio, Quirites), non facile hanc tantam molem mall a ceryicibus vestris depu- lissem. Non ille nobis Saturnalia constituisset, neque 230 tanto ante exsili ac fati diem rei publicae denuntiavisset • neque commisisset, ut signum, ut litterae suae testes manifesti sceleris deprehenderentur. Quae nunc, illo absente, sic gesta sunt, ut nullum in privata domo furtum umquam sit tarn palam inventum, quam haec tanta in re THIRD ORATION aGAINST CATILINE 95 publica coniuratio manifesto inventa atque deprehensa est. 235 Quod si Catilina in urbe ad hanc diem remansisset, quam- quam, quoad fuit, omnibus eius consiliis occurri atque obstiti, tamen, ut levissime dicam, dimicandum nobis cum illo fuisset; neque n5s umquam, cum ille in urbe hostis esset, tantis periculis rem publicam tanta pace, 240 tantd otio, tanto silentio liberassemus. That the gods were with us we have ocular proof. When Cotta and Torquatus were consuls, two years ago , we were reminded by the soothsayers of the warning given when lightning struck the- Capitol. To ward off disaster they then directed that a neiv statue—a larger one—should be erected to face the east, and the work after great delay was finished on this very day. That such a coincidence between the completion of the work and the discovery of the conspiracy marks a divine intervention, no man can be so blind as to deny. VIII. 18. Quamquam haec omnia, Quirites, ita sunt a me administrata, ut deorum immortalium nutu atque consilio et gesta et provisa esse videantur; idque cum coniectura consequi possumus, quod vix videtur humani 245 consili tantarum rerum gubernatio esse potuisse, turn vero ita praesentes bis temporibus opem et auxilium nobis tulerunt, ut e5s paene oculis videre possemus. Nam ut ilia omittam, visas nocturno tempore ab occidente faces ardoremque caeli; ut fulminum iactus, ut terrae motus 250 relinquam; ut omittam cetera, quae tarn multa nobis consulibus facta sunt, ut baec, quae nunc fiunt, canere di immortales viderentur—hoc certe, quod sum dicturus, neque praetermittendum neque relinquendum est. 19. Nam profecto memoria tenetis. Cotta et Torquato 255 consulibus, compluris in Capitolio res de caelo esse per- cussas, cum et simulacra deorum depulsa sunt, et statuae veterum hominum deiectae, et legnm aera liquefacta. Tactus est etiam ille, qui hanc urbem condidit, Romulus, quern inauratum in Caj)itolio, parvum atque lactentem, 260 9 6 cicero’s orations uberibus lnplnls inhiantem, fuisse meministis. Quo qui- dem tempore cum haruspices ex tota Etruria convenissent, caedes atque incendia et legum interitum et bellum civile ac domesticum et totius urbis atque imperi occasum ap- 265 propinquare dixerunt, nisi di immortales, omni ratione placati, su5 numine prope fata ipsa flexissent. 20 . Itaque illbrum responsis turn et ludi per decern dies fact! sunt, neque res ulla quae ad placandos debs pertineret praeter- missa est; idemque iusserunt simulacrum Iovis facere 270 rnaius, et in excelso conlocare, et contra atque antea fuerat ad orientem conyertere ; ac se sperare dixerunt, si illud signum quod yidetis, solis ortum et forum curiamque conspiceret, fore ut ea consilia, quae clam essent inita contra salutem urbis atque imperi, inlustrarentur, ut a 275 senatu populoque Romano perspici possent. Atque illud signum conlocandum consules ill! locaverunt; sed tanta fuit operis tarditas, ut neque superioribus consulibus, neque n5bis ante hodiernum diem conlocaretur. IX. 21 . Hie quis potest esse tarn aversus a vero, tarn 280 praeceps, tarn mente captus, qui neget haec omnia quae videmus, praecipueque hanc urbem, deorum immortalium nutu ac potestate administrari ? Etenim cum esset ita responsum, caedes, incendia, interitum rei publicae com- parari, et ea per civis (quae turn propter magnitudinem 285 scelerum non nullis incredibilia videbantur), ea non modo cogitata a nefariis civibus, verum etiam suscepta esse sensistis. Illud vero nonne ita praesens est, ut nutu Iovis Optimi Maxim! factum esse yideatur, ut cum hodiernb die mane per forum meo iussu et coniurati et eorum in- 290 dices in aedern Concordiae ducerentur, eo ipso tempore signum statueretur ? quo conlocato atque ad vos senatum- que converso, omnia et senatus et vos, quae erant cogitata contra salutem omnium, inlustrata et patefacta vidistis. TIIIRD ORATION AGAINST CATILINE 97 That our enemies were deprived of their senses by Jupiter is clear from their conduct, and is another proof of his protecting care over us. 22. Quo etiam maiore sunt istl odio supplicioque dlgnl, qul non solum vestrls domicilils atque tectls, sed etiam 295 dedrum templls atque delubrls sunt funestos ac nefarios Ignis Inferre conatl. Quibus ego si me restitisse dicam, nimium mihi sumam et non sim ferendus. Ille, ille Iuppi- ter restitit; ille Capitolium, ille haec templa, ille cunctam urbem, ille vos omnls salvos esse voluit. Dls ego immor- 300 talibus ducibus banc mentem, Quirltes, voluntatemque • suscepl, atque ad haec tanta indicia pervenl. Iam vero ab Lentulo ceterlsque domesticls hostibus tarn dementer tantae res creditae, et Ignotls et barbarls commissae llt- terae numquam essent profecto, nisi ab dls immortalibus 305 hulc tantae audaciae consilium esset ereptum. Quid vero ? ut homines Galll ex clvitate male pacata, quae gens una restat quae bellum populo Romand facere.posse et non nolle videatur, spem imperl ac rerum maxim arum ultro sibi a patricils hominibus oblatam neglegerent, 310 vestramque salutem suls opibus anteponerent, id non dl- vlnitus esse factum putatis ? praesertim qul nos non pu- gnando, sed tacendo superare potuerint. Never was occasion more meet for thanksgiving, fellow-citizens. Since the days of Sulla we have had many dissensions in our city, but in all these troubles revolution was the object of selfish politicians: in this our latest disturbance, the very life of the state itself was at stake. X. 23. Quam ob rem, Quirltes, quoniam ad omnia pulvlnaria supplicatio decreta est, celebratote illos dies 315 cum coniugibus ac llberls vestrls. Nam multi saepe honores dls immortalibus iustl habitl sunt ac debitl, sed profecto iiistiores numquam. EreptI enim estis ex crude- lissimo ac miserrimo interitu; ereptl sine caede, sine sanguine, sine exercitu, sine dlmicatione. Togatl me uno 320 togato duce et imperatore vlcistis. 24. Etenim recorda- 7 9 8 CICERO’S ORATIONS mini, Quirites, omnls civilis dissensiones—non solum eas quas audistis, sed eas quas vdsmet ipsl meministis atque' yldistis. L. Sulla P. Sulpicium oppressit; eieeit ex urbe 325 C. Marium, custodem huius urbis ; multosque fortis virds partim eieeit ex civitate, partim interemit. Cn. Octavius consul armls expulit ex urbe conlegam : omnis hie locus acervis corporum et civium sanguine redundavit. Supera- vit postea Cinna cum Mario : turn verb, clarissimis viris *30 interfectis, lumina civitatis exstincta sunt. Ultus est huius victoriae crudelitatem postea Sulla : ne dlci quidem opus est quanta deminutibne civium et quanta calamitate rei publicae. Dissensit M. Lepidus a clarissimb ac fortis¬ simo viro Q. Catulo : attulit non tarn ipslus interitus re! 335 publicae luctum quam ceterorum. 25. Atque illae tamen omnes dissensiones erant eius modi, quae non ad delen- dam, sed ad commutandam rem pfiblicam pertinerent. Non ill! nullam esse rem publicam, sed in ea, quae esset, se esse principes, neque hanc urbem ednflagrare, sed se in 340 hac urbe florere, voluerunt. Atque illae tamen omnes dissensiones, quarum nulla exitium rei publicae quaesivit, eius modi fuerunt, ut non reconciliatione concordiae sed internecione civium diiudicatae sint. In hoc autem uno post hominum memoriam maximo crudelissimoque hello, 345 quale bellum nulla umquam barbaria cum sua gente ges- sit, quo in bello lex haec fuit a Lentulo, Catilina, Cethego, Cassid constituta, ut omnes, qui salva urbe salvi esse pos- sent, in hostium numero ducerentur, ita me gessi, Quiri- tes, ut salvi omnes conservaremini ; et, cum hostes vestri 350 tantum civium superfuturum putassent, quantum infinitae caedi restitisset, tantum autem urbis, quantum flamma obire non potuisset, et urbem et civis integros incolumis- que servavi. In return for my services I ash for no reward other than the memory of my achievements. XI. 26. Quibus pro tantis rebus, Quirites, nullum ego *55 a vobis praemium virtutis, nullum insigne honoris, nul- THIRD ORATIOH AGALHST CATILIHE 99 lum monumentum laudis postulo, praeterquam huius die! memoriam sempiternam. In animis ego vestrls omnls triumphos meos, omnia ornamenta honoris, monumenta gloriae, laudis insignia, condi et conlocari volo. Nihil me mutum potest delectare, nihil taciturn, nihil denique eius 360 modi, quod etiam minus digni adsequi possint. Memoria vestra, Quirites, res nostrae alentur, sermonibus crescent, litterarum monumentis inveterascent et conroborabuntur ) eandemque diem intellego (quam spero aeternam fore) propagatam esse et ad salutem urbis et ad memoriam con- 365 sulatus mei ; unoque tempore in hac re publica duos civis exstitisse, quorum alter finis yestri imperi non terrae, sed caeli regionibus terminaret, alter eiusdem imperi domi- cilium sedisque servaret. Such services as mine have been, impose upon you a corresponding obligation , for it will be your duty in future to see that I suffer nothing at the hands of those whom I have for your sake made my enemies. This is all I ask of you, since you have already bestowed on me the noblest gifts to ivhich I could aspire. And as night is now upon us, fellow-citizens, with prayers to Jupiter, guard your homes as before ; you shall soon be free from all anxiety. XI. 27. Sed quoniam earum rerum, qua.s ego gessi, 370 non eadem est fortuna atque condicio quae illorum, qui externa bella gesserunt, quod mihi cum eis vivendum est quos yici ac subegi, isti hostis aut interfectos aut oppressos reliquerunt, yestrum est, Quirites, si ceteris facta sua recte prosunt, mihi mea ne quando obsint, providere. Mentes 375 enim hominum audacissimorum sceleratae ac nefariae ne vobis nocere possent, ego providl; ne mihi noceant, yestrum est providere. Quamquam, Quirites, mihi quidem ipsi nihil ab istis iam noceri potest. Magnum enim est in bonis praesidium, quod mihi in perpetuum comparatum est; 330 magna in re publica dignitas, quae me semper tacita de- fendet; magna vis cdnscientiae, quam qui neglegunt, cum me yiolare volent, se ipsi indicabunt. 28. Est etiam nobis is animus, Quirites, ut non modo nullius audaciae cedamus, 100 CICER0 ? 5 ORATIONS 385 sed etiam omnis improbos ultro semper lacessamus. Quod si omnis impetus domesticorum hostium, depulsus a vobls, se in me unum conyertit, vobls erit videndum, Quirltes, qua condicione posthac eos esse yelltis, qul se pro salute yestra obtulerint invidiae perlcullsque omnibus. Mihi 890 quidem ipsl, quid est quod iam ad vitae fructum possit adqulri, cum praesertim, neque in honore vestro, neque in gloria yirtutis, quicquam videam altius, quo mihi libeat ascendere. 29. Illud profecto perficiam, Quirltes, ut ea, quae gessl in consulatu, prlvatus tuear atque ornem, ut, 395 si qua est invidia conservanda re publica suscepta, laedat invidos, mihi yaleat ad gloriam. Denique ita me in re publica tractabo, ut meminerim semper quae gesserim curemque ut ea yirtute, non cash gesta esse videantur. Yos, Quintes, quoniam iam nox est, veneratl Ioyem, 400 ilium custodem huius urbis ac yestrum, in yestra tecta discedite ; et ea, quamquam iam est perlculum depulsum, tamen aeque ac priore nocte custodils yigililsque defen- dite. Id ne yobls diutius faciendum sit, atque ut in per- petua pace esse possltis, providebch FOURTH ORATION AGAINST CATILINE By cutting the evil at the root, by surprising and punishing the conspiracy before it broke out, Cicero perhaps delayed the advent of monarchical government at Borne for fifteen years. He was not wrong, then, in boasting of the services he rendered at that time to his country’s liberty, and we must acknowledge with Seneca that if he praised his consulship without measure, he has not done so without reason.— Boissier’s Cicero and His Friends, page 150. FOURTH ORATION AGAINST CATILINE Gratifying, 0 conscript fathers, as are the evidences of your anxiety on my account, yet I pray you dismiss your fears as unworthy of my position. 1 will cheerfully bear whatever fate may have in store for me. Video, patres conscript!, in me omnium vestrum ora atque oculds esse converses ; video vos non solum de vestro ac rel publicae, verum etiam, si id depulsum sit, de meo perlculo esse sollicitos. Est mihi iucunda in mails et grata in dolore vestra erga me voluntas ; sed earn, per deos im- 5 mortalls, deponite, atque oblltl salutis meae de vobls ac de vestris llberls cdgitate. Mibi si liaec condicio consulates data est, ut omnls acerbitates, omnls dolores cruciatusque perferrem, feram non solum fortiter, verum etiam libenter, dum modo mels laboribus vobls populoque Romano dlgnitas 10 salusque pariatur. 2. Ego sum ille consul, patres con- scrlptl, cul non forum, in quo omnis aequitas continetur, non campus consularibus auspicils cdnsecratus, non curia, summum auxilium omnium gentium, non domus, commune Questions ( for answers see the Notes). —1. Give the date of this speech. 2. Before what body was it delivered ? 3. Where ? 4. Why was Silanus first called on for his opinion ? 5. What was Caesar’s rank at this time ? 6. Give an account of the debate. 7. Also of the execution. 8. What bearing on the question of the legality of the executions had the lex Sempronia? (9. Why called lex Semproma ?) 10. Cicero’s answer to this point ? 11. The weakness of this answer ? 12. What other consideration makes for the legality of this course ? 13. Does this settle the matter finally ? 14. What is the strongest justification Cicero had for doing what he did ? 15. Give some account of Catiline’s defeat in battle and his death. 103 104 CICERO’S ORATIONS 15 perfugium, non lectns ad quietem datus, non denique haeo sedes honoris, sella curulis, umquam vacua mortis perlculo atque Insidils fuit. Ego multa tacul, multa pertull, multa concessl, multa meo quodam dolore in vestro timore sanavl. Nunc, si hunc exitum consulatus mel dl immortales esse 20 voluerunt, ut vos populumque ROmanum ex caede miser- rima, coniuges liberosque vestros virginesque Vestalls ex acerbissima vexatione, templa atque delubra, hanc pul- cherrimam patriam omnium nostrum ex foedissima flamma, totam Italiam ex bello et yastitate eriperem, quaecumque 25 mihi uni proponetur fortuna, subeatur. Etenim si P. Lentulus suum nomen, inductus a vatibus, fatale ad per- niciem rel publicae fore putavit, cur ego non laeter meum consulatum ad salutem popull Eoinanl prope fatalem ex- stitisse ? Therefore let your present thoughts be only for fatherland and family. Do not suppose , however, that I am not moved by the anxiety and the tears of my loved ones : rather do these evidences of affection stir me to more energetic action that I may save them from threat¬ ened destruction. 30 II. 3. Qua re, patres conscrlptl, consulite vobls ; pro- spicite patriae; conservate yos, coniuges, llberos fortunas- que vestras, popull Romani nomen salutemque defendite : mihi parcere ac de me cogitare desinite. Nam prlmum debeo sperare omnls deos qul hulc urbl praesident, pro eo 35 mihi ac mereor relaturos esse gratiam; deinde, si quid obtigerit, aequd animo paratoque moriar. Nam neque turpis mors fortl yiro potest accidere, neque immatura consular!, nec misera sapientl. Nec tamen ego sum ille ferreus, qul fratris carissiml atque amantissiml praesentis 40 maerore non moyear, horumque omnium lacrimls, a quibus me circumsessum videtis. Neque meam mentem n5n domum saepe reyocat exanimata uxor, et abiecta metu fllia, et parvolus fllius, quern mihi videtur amplectl res publica tamquam obsidem consulatus mel, neque ille qul. FOURTH ORATION AGAINST CATILINE 105 exspectans huius exitum die!, adstat in conspectu med, 45 gener. Moveor his rebus omnibus ; sed in earn partem, uti salvi sint vobiscum omnes, etiam si me vis aliqua op- presserit, potius quam et illi et nos una rei publicae peste pereamus. For the present crisis is far more grave than those of former years. 4. Qua re, patres conscript!, incumbite ad salutem rei 50 publicae; circumspicite omnis procellas quae impendent, nisi providetis. Non Ti. Gracchus, quod iterum tribii¬ nns plebis fieri voluit; non C. Gracchus, quod agrarios coneitare conatus est; non L. Saturninus, quod C. Mem- mium occidit, in discrimen aliquod atque in vestrae 55 seyeritatis iudicium adducitur. Tenentur ei qui ad urbis incendium, ad yestram omnium caedem, ad Catilinam accipiendum Romae restiterunt; tenentur litterae, signa, man us, denique unius cniusque cbnfessio : sollicitantur Allobroges, seryitia excitantur, Catilina arcessitur; id est 00 initum consilium, ut, interfectis omnibus, nemo ne ad deplorandum quidem populi Rdmani nomen atque ad la- mentandam tanti imperi calamitatem relinquatur. These things are clear from the evidence and from the confession of the prisoners, and you have already by your acts condemned the priso7iers; and yet as if it were still an open question, 1 will lay the matter before you now with the reminder that, whatever your course, you should decide before night. III. 5. Haec omnia indices detulerunt, rei confess! sunt, yos multis iam iudiciis iudicayistis: primum, quod 65 mihi gratias egistis singularibus yerbis, et mea virtnte atque diligentia perditorum hominum coniurationem pate- factam esse decreyistis; deinde, quod P. Lentulum se abdicare praetura coegistis ; turn, quod eum et ceteros, de quibus iudicastis, in custodiam dandos censuistis ; maxi' meque quod meo nomine supplicationem decrevistis, qui honos togato habitus ante me est nemini; postremo, he- 106 CICERO'S ORATIOHS sterno die praemia legatls Allobrogum Titoque Volturcio dedistis amplissima. Q.uae sunt omnia eius modi, ut el, 75 qui in custodiam nbminatim datl sunt, sine ulla dubita- tione a vobls damnatl esse videantur. 6. Sed ego InstituI referre ad vos, patres conscript!, tamquam integrum, et de facto quid iudicetis, et de poena quid censeatis. Ilia praedicam quae sunt consulis. Ego 80 magnum in re publica versarl furorem, et nova quaedam mlscerl et concitari mala, iam prldem videbam ; sed hanc tantam, tarn exitiosam haberl coniurationem a clyibus numquam putavl. Nunc quicquid est, quocuinque vestrae mentes incllnant atque sententiae, statuendum vobls ante 85 noctem est. Quantum facinus ad yos delatum sit, videtis. Hulc si paucos putatis adflnls esse, vebementer erratis : latius oplnione disseminatum est hoc malum. Manavit non solum per Italiam, verum etiam transcendit Alpls et obscure serpens multas iam provincias occupayit. Id op- 90 priml sustentando ac prolatando nullo pacto potest. Qua- cumque ratidne placet, celeriter vobls vindicandum est. Of the two proposals before us, that of Silanus favors the death- penalty; that of Caesar , imprisonment for life and confiscation of their property. But Caesar’s proposal is hardly practicable, and, after all, is the severer of the two. % IV. 7. Video adhuc duas esse sententias: imam D. SllanI, qui censet eos, qui haec delere conatl sunt, morte esse multandos; alteram 0. Caesaris, qui mortis poenam 95 removet, ceterorum suppliciorum omnls acerbitates am- plectitur. Uterque et pro sua dlgnitate et pro rerum magnitudine in summa severitate yersatur. Alter eos, qui nos omnls, qui populum Romanum, vita prlvare conatl sunt, qui delere imperium, qui popull Romani nomen 100 exstinguere, punctum temporis frul vita et hoc communl splritu non putat oportere ; atque hoc genus poenae saepe in improbds clvls in hac re publica esse usurpatum recor- datur. Alter intellegit mortem ab dls immortalibus non FOURTH ORATION AGAINST CATILINE 107 esse supplicl causa constitutam; sed aut necessitatem na¬ turae, aut laborum ac miseriarum quietem. Itaque earn 105 sapientes numquam invltl, fortes saepe etiam libenter, oppetlverunt. Vincula verb, et ea sempiterna, certe ad singularem poenam nefarii sceleris inventa sunt. Munici- pils dispertlrl iubet. Habere videtur ista res inlquitatenq si imperare veils, difficultatem, si rogare. Decernatur 110 tamen, si placet. 8 . Ego enim suscipiam et, ut spero, reperiam qul id, quod salutis omnium causa statueritis, non putent esse suae dignitatis recusare. Adiungit gra- yem poenam municipibus, si quis eorum vincula ruperit; ■ horribills custodias circumdat, et dlgnas scelere hominum 115 perditorum. Sancit ne quis eorum poenam quos con- demnat, aut per senatum aut per populurn levare possit; eripit etiam spem, quae sola hominem in miserils consolarl solet. Bona praeterea publicarl iubet. Vltam solam re- linquit nefarils hominibus : quam si eripuisset, multos 120 uno dolores animl atque corporis et omnls scelerum poenas ademisset. Itaque ut aliqua in vita formldo improbis esset posita, apud Inferos eius modi quaedam illl antlqul supplicia impils constituta esse voluerunt, quod videlicet intellegebant, els remotls, non esse mortem ipsam perti- 125 mescendam. Since Caesar is a popular leader, to follow Ms opinion would perhaps be the safer course ; but no such consideration shall influence me. One of these would-be democrats, I see, is absent to-day to avoid the necessity of voting in a capital case. Having already declared himself on the question, he is inconsistent. Caesar is aware that our laws were not made for enemies, and hence Lentulus deserves perpetual imprisonment. V. 9. Nunc, patres conscrlptl, ego mea video quid in¬ tersit. Si eritis secutl sententiam 0. Caesaris, quoniam hanc is in re publica viam, quae popularis habetur, secutus esb, fortasse minus erunt, hoc auctore et cdgnitore huiusce 130 sententiae, mihi populates impetus pertimescendl; sin illam alteram, nescio an amplius mihi negotl contrahatur. io8 CICERO'S ORATIONS Sed tamen meorum perlculdrum ratidnes utilitas rel publi- cae yincat. Habemus enim a Caesare, slcut ipslus dlg- 135 nitas et maidrum eius amplitude postulabat, sententiam, tamquam obsidem perpetuae in rem publicam voluntatis. Intellectum est quid interesset inter levitatem contidnatd- rum et animum vere popularem, salutl populi consulentem. 10. Video de istls, qui se popularis haberl volunt, abesse 140 non neminem, ne de capite videlicet clvium Rdmandrum sententiam ferat. At is et nudius tertius in custbdiam clvls Romanos dedit, et supplicationem mihi decrevit, et indices hesterno die maximls praemils adfecit. Iam hoc nemini dubium est, qui reo custodiam, quaesltori gratula- 145 tionem, indici praemium decrevit, quid de tota re et causa iudicarit. At vero 0. Caesar intellegit, legem Semproniam esse de civibus Romanis ednstitutam ; qui autem rel publi- cae sit hostis, eum clvem nullo modo esse posse ; denique ipsum latorem Semproniae legis, iussu populi, poenas rel tso publicae dependisse. Idem ipsum Lentulum, largltorem et prodigum, non putat, cum de pernicie populi Romani, exitio huius urbis tarn acerbe, tarn crudeliter cogitarit, etiam appellarl posse popularem. Itaque homo mltissimus atque lenissimus n5n dubitat P. Lentulum aeternls tenebrls 155 vincullsque mandare, et sancit in posterum, lie quis huius supplicio levando se iactare, et in perniciem populi Romani posthac popularis esse possit: adiungit etiam publicationem bonorum, ut omnls animl cruciatus et corporis etiam ege- stas ac mendlcitas consequatur. Whatever you decide, you cannot be charged with cruelty. When 1 think of Lentulus lording it as king, Gabinius his grand vizier, the outrages that would follow such a state of things assure me that severity in this case is the truest humanity. Remember the words of Lucius Caesar and the example of the elder Lentulus. 160 VI. 11. Quam ob rem, slve hoc statueritis, dederitis mihi comitem ad contidnem populo carum atque iucun- dum; slve SllanI sententiam sequl malueritis, facile me FOURTH ORATION AGAINST CATILINE IO 9 atque vos crudelitatis vituperatione exsolveritis, atque obtinebo earn multo leniorem fuisse. Quamquam, patres conscripti, quae potest esse in tanti sceleris immanitate 165 punienda crudelitas ? Ego enim de meo sensu iudico. Nam ita mihi salva re publica vdbiscum perfrui liceat, ut ego, quod in hac causa yeliementior sum, non atrocitate animi moyeor—quis est enim me mitior ?—sed singular! quadam humanitate et misericordia. Yideor enim mihi 170 videre hanc urbem, lucem orbis terrarum atque arcem om¬ nium gentium, subito uno incendio concidentem. Cerno animo sepulta in patria miseros atque insepultos aceryos civium. Versatur mihi ante oculos aspectus Cethegi et furor in vestra caede bacchantis. 12. Cum yero mihi pro- 175 posul regnantem Lentulum, sicut ipse ex fatis se sperasse confessus est; purpuratum esse huic Gabinium ; cum exercitu venisse Oatilinam ;—turn lamentationem matrum familias, turn fugam virginum atque puerorum, ac yexa- tionem virginum Vestalium perhorreseo. Et, quia mihi 180 vehementer haec videntur misera atque miseranda idcirco in eos, qui ea perficere voluerunt, me severum vehemen- temque praebeo. Etenim quaero, si quis pater familias, liberis suis a servo interfectis, uxore occisa, incensa domo, supplicium de servo ndn quam acerbissimum sumpserit, 185 utrum is clemens ac misericors, an inhumanissimus et crudelissimus esse videatur. Mihi yero importunus ac fer- reus, qui non dolore et cruciatu nocentis suum dolorem cruciatumque lenierit. Sic nos in his hominibus, qui nos, qui coniuges, qui liberos nostros trucidare voluerunt; qui 190 singulas unius cuiusque nostrum domos, et hoc universum rei publicae domicilium delere conati sunt; qui id egerunt, ut gentem Allobrogum in vestigiis huius urbis atque in cinere deflagrati imperi conlocarent, si vehementissimi fuerimus, misericordes habebimur; sin remissiores esse 19S voluerimus, summae nobis crudelitatis in patriae civium- que pernicie fama subeunda est. 13. Nisi yero cuipiam L. Qaesar, yir fortissimus et amantissimus rei publicae, cru- IIO CICERO'S ORATIOKS delior nudius tertius yIsus est, cum sororis suae, feminae 200 lectissimae, yirum praesentem et audientem vita prlvandum esse dixit, cum avum suum iussu consulis interfectum, flliumque eius impuberem, legatum a patre missum, in carcere necatum esse dixit. Quorum quod simile factum ? quod initum delendae rel publicae consilium ? Largltionis 205 voluntas turn in re publica versata est, et partium quaedam contentio. Atque eo tempore hums ayus Lentull, yir cla- rissimus, armatus Graccbum est persecutus. Ille etiam grave turn volnus accepit, ne quid de summa re publica deminueretur : blc ad evertenda rel publicae fundamenta 210 Gallos arcessit, servitia concitat, Catillnam yocat, attribuit nos trucldandos Cethego, et ceteros clvls interficiendos Ga- blnio, urbem Inflammandam Cassio, totam Italiam vastan- dam dlripiendamque Catillnae. Vereaminl, censed, ne in hoc scelere tarn immanl ac nefando nimis aliquid severe 215 statuisse yideaminl : multo magis est verendum, ne remis- sidne poenae crudeles in patriam, quam ne severitate ani- madyersionis nimis vehementes in acerbissimos hostls fuisse yideamur. Let not the whispered fears that we lack the strength to deal with our enemies disturb you. I have made every preparation to meet the issue. Consider the unanimity of all good citizens : the knights , who may yield to you in rank, but not in patriotism ; the no less zealous civil servants, freedmen, and even slaves, while the shop¬ keepers are ever on the side of peace and order. YII. 14. Sed ea quae exaudio, patres conscriptl, dis- 220 simulare non possum. Iaciuntur enim voces, quae per- veniunt ad aurls meas, eorum qul vererl videntur, ut habeam satis praesidl ad ea, quae yds statueritis hodierno die, transigunda. Omnia et provlsa et parata et constituta sunt, patres conscriptl, cum mea summa cura atque dlli- 225 gentia, turn multo etiam maiore populi Romani ad summum imperium retinendum et ad communis fortunas conservan- das voluntate. Omnes adsunt omnium ordinum homines. FOURTH ORATION AGAINST CATILINE I I I omnium denique aetatum ; plenum est forum, plena tem- pla circum forum, pleni omnes aditus huius templl ac loci. Causa est enim post urbem conditam haec inventa 230 sola, in qua omnes sentirent unum atque idem, praeter eos qui, cum sibi viderent esse pereundum, cum omnibus potius quam soli perire voluerunt. 15. Hosce ego homi¬ nes excipio et secerno libenter; neque in improborum civium, sed in acerbissimorum hostium numero habendos 235 puto. Ceteri verb, di immortales ! qua frequentia, quo studio, qua virtute ad communem salutem dignitatemque consentiunt! Quid ego hie equites Romanos commemorem ? qui vobis ita summam ordinis consilique concedunt, ut vobis- 240 cum de amore rei publicae certent; quos ex multorum annorum dissensione huius ordinis ad societatem concor- diamque rexocatos hodiernus dies Yobiscum atque haec causa coniungit. Quam si coniunctionem, in consulatu confirmatam meo, perpetuam in re publica tenuerimus, 245 confirmo Yobis nullum posthac malum civile ac domesti- cum ad ullam rei publicae partem esse venturum. Pari studio defendundae rei publicae convenisse video tribunos aerarios, fortissimos viros ; scribas item univer- sos, quos cum casu hie dies ad aerarium frequentasset, 250 video ab exspectatione sortis ad salutem communem esse conversos. 16. Omnis ingenuorum adest multitudo, etiam tenuis- simorum. Quis est enim cui n5n haec templa, aspectus urbis, possessib libertatis, lux denique haec ipsa et hoc 255 commune patriae solum, cum sit carum, turn verb dulce atque iucundum ? VIII. Operae pretium est, patres con¬ script!, libertinbrum hominum studia cognoscere, qui, sua virtute fortunam huius civitatis consecuti, hanc suam patriam iudicant, quam quidam hie nati, et summo loco 260 nati, non patriam suam sed urbem hostium esse iudica- verunt. Sed quid ego hosce homines ordinesque comme- moro, quos privatae fortunae, quos communis res publica. 112 CICERO S ORATIONS quos denique libertas, ea quae dulcissima est, ad salutem 265 patriae defendendam excitavit ? Servus est nemo, qui modo tolerabili condicione sit servitutis, qui non audaciam civium perhorrescat; qui non haec stare cupiat; qui non, quantum audet et quantum potest, conferat ad salutem voluntatis. 270 1 7. Qua re, si quern vestrum forte commovet hoc quod auditum est—lendnem quendam Lentuli concursare cir- cum tabernas, pretio sperare sollicitari posse animos egen- tium atque imperitorum—est id quidem coeptum atque temptatum ; sed nulli sunt inventi tarn aut fortuna miseri 275 aut voluntate perditi, qui non ilium ipsum sellae atque operis et quaestus cotidiani locum, qui non cubile ac lec- tulum suum, qui denique non cursum bunc otiosum vitae suae salvum esse velint. Multo vero maxima pars eorum qui in tabernis sunt, immo vero—id enim potius est 280 dicendum—genus hoc universum amantissimum est oti. Etenim omne instrumentum, omnis opera atque quaestus, frequentia civium sustentatur, alitur otio. Quorum si quaestus occlusis tabernis minui solet, quid tandem in- censis futurum fuit ? With every advantage, therefore , in your favor, and with everything that is dear at stake, so act that never again may such a con¬ spiracy be possible. 285 18 . Quae cum ita sint, patres cdnscripti, vobis populi Eomani praesidia non desunt: vos ne populo Edmano deesse videamini, providete. IX. Habetis consulem ex plurimis periculis et insidiis atque ex media morte, non ad vitam suam sed ad salutem vestram reservatum. Omnes 290 ordines ad conservandam rem publicam mente, voluntate, voce consentiunt. Obsessa facibus et telis impiae coniura- tionis vobis supplex mantis tendit patria communis ; vobis se, vobis vitam omnium civium, vobis arcem et Capitolium, vobis aras Penatium, vobis ilium ignem Yestae sempi- 295 ternum, vobis omnium deorum templa atque delubra, vobis FOURTH ORATIOH AGAIHST CATILIHE 113 murds atque urbis tecta commendat. Praeterea de vestra ▼Ita, de cdniugum vestrarum atque Hberdrum anima, de fortunis omnium, de sedibus, de focis vestrls, hodierno die vobls iudicandum est. 19. Habetis ducem memorem vestrl, oblltum sui, quae non semper facultas datur ; habetis omnis 300 ordines, omnis homines, universum populum Romanum (id quod in civil! causa hodierno die prlmum videmus) unum atque idem sentientem. Cogitate quantls laborihus fun- datum imperium, quanta virtute stabilltam llbertatem, quanta debrum benlgnitate auctas exaggeratasque fortunas, 305 una nox paene delerit. Id ne umquam posthac non modo non conficl, sed ne cogitarl quidem possit a clyibus, hodi¬ erno die providendum est. Atque haec non ut yds, qul mihi studio paene praecurritis, excitarem, locutus sum ; sed ut mea yox, quae debet esse in re publica prlnceps, officio 310 functa cdnsularl yideretur. As for myself, come what may, I shall never repent of my course. Let Scipio the elder and his younger namesake, let Paulus and Marius, and Pompey, greatest of them all, enjoy the glory to which they are entitled : beside these names my own shall have its modest place. Meanwhile the violence of my private enemies will be harmless against the support for which I look to you. X. 20. Nunc, ante quam ad sententiam reded, de me pauca dicam. Ego, quanta manus est coniuratorum, quam videtis esse permagnam, tantam me inimicdrum multitu- dinem suscepisse video ; sed earn iudico esse turpem et 315 Inflrmam et abiectam. Quod si aliquando alicuius furore et scelere concitata manus ista plus valuerit quam vestra ac rel publicae dlgnitas, me tamen meorum factorum at¬ que cdnsiliorum numquam, patres conscrlptl, paenitebit. Etenim mors, quam illl fortasse minitantur, omnibus est 320 parata. Yltae tantam laudem, quanta vos me yestris de- cretls honestastis, nemo est adsecutus ; ceteris enim sem¬ per bene gesta, mihi uni conservata re publica, gratula- tidnem decrevistis. 21. Sit Scipio ille clarus, cuius consilio cicero’s oratione i 14 _ — 325 atque virtute Hannibal in Africam redlre atque Italia decedere coactus est; ornetur alter eximia lande Africanus, qul duas nrbis huic imperio infestissimas, Karthaginem Numantiamque, delevit ; habeatur vir egregius Panlus ille, cuius currum rex potentissimus quondam et nobilissimus 330 Perses honestavit ; sit aeterna gloria Marius, qul bis Italiam obsidione et metu servitutis liberavit; anteponatur omnibus Pompeius, cuius res gestae atque virtutes isdem, quibus solis cursus, regionibus ac terminis continentur:—erit profecto inter borum laudes aliquid loci nostrae gloriae, 335 nisi forte maius est patefacere nobis provincias quo exire posslmus, quam curare ut etiam illi, qui absunt, babeant qa5 victores reyertantur. 22. Quamquam est uno loco condicio melior externae victoriae quam domesticae, quod hostes alienigenae aut oppress! serviunt aut recepti in 340 amicitiam beneficio se obligatos putant: qui autem ex numerd civium, dementia aliqua depravati, hostes patriae semel esse coeperunt, eos cum a pernicie rei publicae rep- puleris, nec vi coercere nec beneficio placare possis. Qua re mibi cum perditis civibus aeternum bellum susceptum 345 esse video. Id ego vestro bonorumque omnium auxilio, memoriaque tantbrum periculorum (quae non modo in hoc populo qui servatus est, sed in omnium gentium sermo- nibus ac mentibus semper haerebit) a me atque a meis fa¬ cile propulsari posse confidb. Neque ulla profecto tanta 350 vis reperietur, quae coniunctionem vestram equitumque Rbmanbrum, et tantam conspiratibnem bonorum omnium confringere et labefactare possit. Let my reward be your recollection of these events and your 'protection of my son. Decide, then, fearlessly, and I will do your will. XI. 23. Quae cum ita sint, pro imperio, pro exercitu, pro provincia quam neglexi, pro triumpho ceterisque 355 laudis insignibus quae sunt a me propter urbis vestraeque salutis custodiam repudiata, pro clientelis bospitiisque pro- vincialibus, quae tamen urbanis opibus non minore labore FOURTH ORATION AGAINST CATILINE II 5 tueor quam compard—pro his igitur omnibus rebus, pro mels in vos singularibus studils, proque hac quam per- spicitis ad conservandam rem publicam dlligentia, nihil a 360 vobls, nisi huius temporis totlusque mel consulates memo- riam, postulo : quae dum erit vestrls flxa mentibus, tutis- simo me muro saeptum esse arbitrator. Quod si meam spem yTs improborum fefellerit atque superaverit, com- mendo vobls parvum meum fIlium ; cul profecto satis erit 365 praesidl, non solum ad salutem, Yerum etiam ad dignita¬ tem, si eius, qul haec omnia suo sollus perlculo conser- Yarit, ilium fllium esse memineritis. 24. Quapropter de summa salute vestra popullque Romani, de vestris coniu- gibus ac llberls, de arls ac fools, de fanls atque templls, de 370 totlus urbis tectls ac sedibus, de imperio ac llbertate, de salute Italiae, de universa re publica decernite dlligenter, ut Instituistis, ac fortiter. Habetis eum consulem qul et parere vestris decretls non dubitet, et ea quae statueritis, quoad vlvet, defendere et per se ipsum praestare possit. 375 DEFENCE OF ARCHIAS “Strange words these to fall from the pleader’s lips in the dusty atmosphere of the praetor’s court ! non fori, neque iudiciali con- suetudine, says Cicero himself, in the few words of graceful apology with which the speech ends. But in truth, as he well knew, he was not speaking to the respectable gentlemen on the benches before him. He addressed a larger audience : posterity and the civilized world.”—• Mackail’s Latin Literature, page 69. C’x DEFENCE OF ARCHIAS Whatever talent or shill I may possess, I am bound to devote it to the defence of A. Licinius here, for all that I am I owe to him. Si quid est in me ingeni, iudices, quod sentio quam sit exiguum, aut si qua exercitatio dicendi, in qua me non infitior mediocriter esse versatum, aut si huiusce rei ratio aliqua ab optimarum artium studiis ac disciplina profecta, a qua ego nullum confiteor aetatis meae tempus abhorru- 5 isse—earum rerum omnium vel in primis hie A. Licinius fructum a me repetere prope suo iure debet. Nam quoad longissime potest mens mea respicere spatium praeteriti temporis, et pueritiae memoriam recordari ultimam, inde usque repetens hunc video mihi principem et ad suscipi- 10 endam et ad ingrediendam rationem horum studiorum exstitisse. Quod si haec vox, huius hortatu praeceptisque conformata, non nullis aliquando saluti fuit, a quo id accepimus quo ceteris opitulari et alios servare possemus, huic profecto ipsi, quantum est situm in nobis, et opem et 15 salutem ferre debemus. 2. Ac ne quis a nobis hoc ita dici forte miretur, quod alia quaedam in hoc facultas sit ingeni, neque haec dicendi ratio aut disciplina, ne nos quidem huic uni studio penitus umquam dediti fuimus. Etenim omnes artes quae ad humanitatem pertinent, 20 Questions ( for the answers see the Notes ).—1. When was the Pro Archia delivered ? 2. What was its object ? 3. The true secret of the prosecution ? 4. Give a short sketch of the life of Archias. 5. His earliest association with Cicero? 6. What city gave him its fran¬ chise ? 7. Discuss the legal aspects of the case. 8. In what does the real interest of the speech lie ? 119 25 30 35 40 45 120 CICER0 ? S ORATIONS habent quoddam commune vinculum, et, quasi cogna- tione quadam, inter se continentur. For the unusual character of my speech my apology must be the char¬ acter of my client and of this court. II. 3. Sed ne cui vestrum mirum esse videatur, me in quaestione legitima et in iudicio publico (cum res agatur apud praetorem populi Romani, lectissimum virum, et apud severissimos iudices, tanto conventu hominum ac frequentia) hoc uti genere dicendi, quod non modo a con- suetudine iudiciorum, verum etiam a forensi sermone ab- horreat, quaeso a vobis, ut in hac causa mihi detis hanc veniam, adcommodatam huic reo, vobis, quern ad modum spero, non molestam, ut me pro summo poeta atque erudi- tissimo homine dicentem, hoc coneursu hominum littera- tissimorum, hac vestra humanitate, hoc denique praetore exercente iudicium, patiamini de studiis humanitatis ac litterarum paulo loqui liberius, et in eius modi persona, quae propter otium ac studium minime in iudiciis pericu- lisque tractata est, uti prope novo quodam et inusitato genere dicendi. 4. Quod si mihi a vobis tribui concedi- que sentiam, perficiam profecto ut hunc A. Licinium non modo non segregandum, cum sit civis, a numero civium, verum etiam si non esset, putetis asciscendum fuisse. From his earliest years Archias displayed astonishing talents, and these were developed by study and travel. In Italy he received a most flattering welcome. Finally settling at Rome, he soon num¬ bered our leading men among his friends. III. Nam ut primum ex pueris excessit Archias, atque ab eis artibus quibus aetas puerilis ad humanitatem infor- mari solet, se ad scribendi studium contulit, primum Anti- ochiae—nam ibi natus est loco nobili—celebri quondam urbe et copiosa, atque eruditissimis hominibus liberalissi- misque studiis adfluenti, celeriter antecellere omnibus ingeni gloria contigit. Post in ceteris Asiae partibus DEFENCE OF ARCHIAS 12 I cunctaeque Graeciae sic eius adventus celebrabantur, ut famam ingeni exspectatio hominis, exspectationem ipsius 50 adventus admiratioque superaret. 5. Erat Italia tunc plena Graecarum artium ac disciplinarum, studiaque haec et in Latio vehementius turn colebantur quam nunc eis- dem in oppidis, et hie Romae propter tranquillitatem rei publicae non neglegebantur. Itaque hunc et Tarentini et 55 Regini et Neapolitani civitate ceterisque praemiis donarunt, et omnes, qui aliquid de ingeniis poterant iudicare, cogni- tione atque hospitio dignum existimarunt. Hac tanta ce- lebritate famae cum esset iam absentibus notus, Romani venit, Mario consule et Catulo. Nactus est primum con- 60 sules eos quorum alter res ad scribendum maximas, alter cum res gestas, turn etiam studium atque auris, adhibere posset. Statim Luculli, cum praetextatus etiam turn Ar- chias esset, eum domum suam receperunt. Sed etiam hoc non solum ingeni ac litterarum, verum etiam naturae 65 atque virtutis, ut domus quae huius adulescentiae prima fuit eadem esset familiarissima senectuti. 6 . Erat tem- poribus illis iucundus Metello illi Eumidico et eius Pio filio; audiebatur a M. Aemilio ; vivebat cum Q. Catulo et patre et filio; a L. Crasso colebatur; Lucullos vero 70 et Drusum et Octavios et Catonem et totam Hortensi- orum domum devinctam consuetudine cum teneret, ad- ficiebatur summo honore, quod eum non solum colebant qui aliquid percipere atque audire studebant, verum etiam si qui forte simulabant. 75 While travelling with Lucullus he was enrolled as a citizen of Hera- elia, and having duly fulfilled every legal requirement he was entitled under the law to the Roman citizenship. IV. Interim satis longo intervallo, cum esset cum M. Lucullo in Siciliam profectus, et cum ex ea provincia cum eodem Lucullo decederet, venit Heracliam. Quae cum esset civitas aequissimo iure ac foedere, ascribi se in earn civitatem voluit; idque, cum ipse per se dignus putaretur, 80 122 cicero’s orations turn auctoritate et gratia Luculli ab Heracliensibus im« petravit. 7 . Data est civitas Silvani lege et Carbonis: SI QUI FOEDERATIS OIVITATIBUS ASCRIPTI FUISSENT: SI tnm, cum lex ferebatur*' in Italia domicilium habuissent, 85 ET SI SEXAGINTA DIEBUS APUD PRAETOREM ESSENT PRO- fessi. Cum hie domicilium Romae multos iam annos haberet, professus est apud praetorem Q. Metellum famili- arissimum suum. ’What more needs to be said ? His citizenship of Heraclia is vouched for, Oratius, by the upright Lucullus, who speaks from actual knowledge, and by the noble delegates from Heraclia here present, so that we do not need the missing records of that city. That my client has long been a resident of Rome, everybody knows. Finally, he made his declaration as required before Metellus, whose records are above suspicion. 8 . Si nihil aliud nisi de civitate ac lege dicimus, nihil 90 dico amplius : causa dicta est. Quid enim horum in- firmari, Gratis potest ? Heracliaene esse turn ascriptum negabis ? Adest vir summa auctoritate et religione et fide, M. Lucullus; qui se non opinari sed scire, non audisse sed vidisse, non interfuisse sed egisse dicit. Adsunt He- 95 raclienses legati, nobilissimi homines ; huius iudici causa cum mandatis et cum publico testimonio venerunt; qui hunc ascriptum Heracliensem dicunt. Hie tu tabulas desideras Heracliensium publicas, quas Italico bello in- censo tabulario interisse scimus omnis. Est ridiculum ad 100 ea quae habemus nihil dicere, quaerere quae habere non possumus; et de hominum memoria tacere, litterarum memoriam flagitare ; et, cum habeas amplissimi viri re- ligionem, integerrimi municipi ius iurandum fidemque, ea, quae depravari nullo modo possunt, repudiare, tabulas, 106 quas idem dicis solere corrumpi, desiderare. 9 . An do¬ micilium Romae non habuit is qui tot annis ante civitatem datam sedem omnium rerum ac fortunarum suarum Romae conlocavit ? At non est professus. Immo vero eis tabulis professus, quae solae ex ilia professione conlegioque prae* DEFENCE OF ARCHIAS 123 torum obtinent publicarum tabularum auctoritatem. Y. 110 Nam, cum Appi tabulae neglegentius adservatae dice- rentur, Gabini, quam diu incolumis fuit, levitas, post damnationem calamitas omnem tabularum fidem resi- gnasset, Metellus, homosanctissimus modestissimusque om¬ nium, tanta diligentia fuit, ut ad L. Lentulum praetorem 115 et ad iudices venerit, et unius nominis litura se commotum esse dixerit. In liis igitur tabulis nullam lituram in nomine A. Licini videtis. The first objection raised to my client's citizenship is absurd , since not only Heraclia, but other cities also admitted him to the franchise. The second objection—the absence of his name from the census—is easily explained, and more than offset by other facts well known. 10 . Quae cum ita sint, quid est quod de eius civitate dubitetis, praesertim cum aliis quoque in civitatibus fuerit 120 ascriptus ? Etenim cum mediocribus multis, et aut nulla aut humili aliqua arte praeditis, gratuito civitatem in Graecia homines impertiebant, Reginos credo aut Locrensis aut Neapolitanos aut Tarentinos, quod scenicis artificibus largiri solebant, id huic summa ingeni praedito gloria 125 noluisse ! Quid ? cum ceteri non modo post civitatem datam, sed etiam post legem Papiam aliquo modo in eorum municipiorum tabulas inrepserunt, hie, qui ne utitur quidem illis in quibus est scriptus, quod semper se Heracliensem esse voluit, reicietur ? 130 11. Census nostros requiris scilicet. Est enim obscurum proximis censoribus hunc cum clarissimo imperatore L. Lucullo apud exercitum fuisse ; superioribus, cum eodem quaestore fuisse in Asia ; primis Iulio et Crasso nullam populi partem esse censam. Sed, quoniam census non ius 135 civitatis confirmat, ac tantum modo indicat eum, qui sit census, ita se iam turn gessisse pro cive, eis temporibus, quibus tu criminaris ne ipsius quidem iudicio in civium Romanorum iure esse versatum, et testamentum saepe fecit nostris legibus, et adiit hereditates civium Roma- 140 124 CICERO'S ORATIONS norum, et in beneficiis ad aerarium delatus est a L. Lucullo pro corisule. VI. Quaere argumenta, si qua potes : num- quam enim hie neque suo neque amicorum iudicio revin- cetur. The reason , Gratius , why I take such delight in the defence of Archias, is that he provides us advocates with a necessary relaxa¬ tion. The time that others devote to more frivolous pursuits , I have given to literature. 145 12 . Quaeres a nobis, Grati, cur tanto opere hoc homine delectemur. Quia suppeditat nobis ubi et animus ex hoc forensi strepitu reficiatur, et aures convicio defessae con- quiescant. An tu existimas aut suppetere nobis posse quod cotidie dicamus in tanta varietate rerum, nisi animos no- 150 stros doctrina excolamus ; aut ferre animos tan-tam posse contentionem, nisi eos doctrina eadem relaxemus ? Ego vero fateor, me his studiis esse deditum. Ceteros pudeat, si qui se ita litteris abdiderunt, ut nihil possint ex eis neque ad communem adferre fructum, neque in aspectum 155 lucemque proferre : me autem quid pudeat, qui tot annos ita vivo, iudices, ut a nullius umquam me tempore aut commodo aut otium meum abstraxerit, aut voluptas avo- carit, aut denique somnus retardarit 13 . Qua re quis tandem me reprehendat, aut quis mihi iure suscenseat, 160 si, quantum ceteris ad suas res obeundas, quantum ad festos dies ludorum celebrandos, quantum ad alias voluptates et ad ipsam requiem animi et corporis conceditur temporum, quantum alii tribuunt tempestivis conviviis, quantum denique alveolo, quantum pilae,—tantum mihi egomet ad 165 haec studia recolenda sumpsero ? Atque hoc ideo mihi concedendum est magis, quod ex his studiis haec quoque crescit oratio et facultas; quae quantacumque in me est, numquam amicorum periculis defuit. Quae si cui levior videtur, ilia quidem certe, quae summa sunt, ex quo fonte 170 hauriam, sentio. DEFENCE OF ARCIIIAS 125 True merit is worth its full cost to attain ; yet its memory would per¬ ish but for the records of literature . Here I find the memorials of those great exemplars, the story of whose lives has always sus¬ tained me in my public life. 14. Nam nisi multorum praeceptis mnltisque litteris mihi ab adulescentia suasissem, nihil esse in vita magno opere expetendum nisi landem atque honestatem, in ea autem perseqnenda omnis cruciatus corporis, omnia peri- cula mortis atque exsili parvi esse ducenda, nnmquam 175 me pro salute vestra in tot ac tantas dimicationes atque in lios profligatorum hominum cotidianos impetus obie- cissem. Sed pleni omnes sunt libri; plenae sapientium voces, plena exemplorum vetustas; quae iacerent in tene- bris omnia, nisi litterarum lumen accederet. Quam mnltas 180 nobis imagines, non solum ad intuendum, verum etiain ad imitandum, fortissimorum virorum expressas scriptores et Graeci et Latini reliquerunt ! Quas ego mihi semper in administranda re publica proponens animum et mentem meam ipsa cogitatione hominum excellentium conforma- 185 bam. “ Have the great then themselves always been lettered men ? ” This I cannot say, but nature and culture have certainly united to pro¬ duce the greatest men. Yet apart from this the delights of litera¬ ture are perennial. VII. 15. Quaeret quispiam : ‘Quid? illi ipsi summi viri, quorum virtutes litteris proditae sunt, istane doctrina, quam tu effers laudibus, eruditi fuerunt ? ’ Difficile est hoc de omnibus confirmare, sed tamen est certe quod 190 respondeam. Ego multos homines excellenti animo ae virtute fuisse, et sine doctrina naturae ipsius habitu prope divino per se ipsos et moderatos et gravis exstitisse fateor. Etiam illud adiungo, saepius ad laudem atque virtutem naturam sine doctrina quam sine natura valuisse doctrinam. 195 Atque idem ego contendo, cum ad naturam eximiam atque inlustrem accesserit ratio quaedam conformatioque doc- 126 CICERO'S ORATIOKS trinae, turn illud nescio quid praeclarum ac singulare solere exsistere. 16 . Ex hoc esse hunc numero,, quem patres 200 nostri viderunt, divinum hominem Africanum ; ex hoc 0. Laelium., L. Furium, moderatissimos homines et continen- tissimos ; ex hoc fortissimum virum et illis temporibus doctissimum, M. Catonem ilium senem ; qui profecto si nihil ad percipiendam colendamque virtutem litteris adiu- 205 varentur, ^numquam se ad earum studium contulissent. Quod si non hie tantus fructus ostenderetuiq et si ex his studiis delectatio sola peteretuiq tamen,, ut opinor, hanc animi adversionem humanissimam ac liberalissimam iudi- caretis. Nam ceterae neque temporum sunt neque aetatum 210 omnium neque locorum : haec studia adulescentiam alunt, senectutem oblectant, secundas res ornant, adversis per- fugium ac solacium praebent, delectant domi, non im- pediunt foris, pernoctant nobiscum., peregrinantur, rusti- cantur. Even if without these accomplishments ourselves , we must admire them in others. We all admired Roscius the actor: is Archias the poet less deserving of our esteem ? Our own Ennius called poets “ sacred: ” may you so regard them, gentlemen of the jury. Many cities honored Homer dead: shall Archias living receive less honor ? And Archias has devoted his genius to singing the glories of Rome. 215 17 . Quod si ipsi haec neque attingere neque sensu nostro gustare possemus, tamen ea mirari deberemus, etiam cum in aliis videremus. VIII. Quis nostrum tarn animo agresti ac duro fuit, ut Eosci morte nuper non commoveretur ? qui cum esset senex mortuus, tamen 220 propter excellentem artem ac venustatem videbatur om- nino mori non debuisse. Ergo ille corporis motu tantum amorem sibi conciliarat a nobis omnibus: nos animorum incredibilis motus celeritatemque ingeniorum neglegemus ? 18 . Quotiens ego hunc Archiam vidi,, iudices^—utar enim 225 vestra benignitate, quoniam me in hoc novo genere di- cendi tarn diligenter attenditis,—quotiens ego hunc vidi, DEFENCE OF ARCHIAS 127 cum litteram scripsisset nullam, magnum numerum opti- morum versuum de eis ipsis rebus, quae turn agerentur, dicere ex tempore ! Quotiens revocatum eandem rem dicere commutatis verbis atque sententiis ! Quae vero adcurate 230 cogitateque scripsisset, ea sic vidi probari, ut ad Teterum scriptorum laudem perveniret. Hunc ego non diligam, non admirer, non omni ratione defendendum putem ? Atque sic a summis liominibus eruditissimisque ac- cepimus, ceterarum rerum studia et doctrina et praecep- 235 tis et arte constare ; poetam natura ipsa valere, et mentis viribus excitari, et quasi divino quodam spiritu inflari. Qua re suo iure noster ille Ennius sanctos appellat poetas, quod quasi deorum aliquo dono atque munere commendati nobis esse videantur. Sit igitur, iudices, sanctum 240 apud vos, humanissimos homines,—hoc poetae nomen, quod nulla umquam barbaria violavit. Saxa et solitudines voci respondent; bestiae saepe immanes cantu flectuntur atque consistunt : nos, instituti rebus optimis, non jooeta- rum voce moveamur ? Ilomerum Oolophonii civem esse 245 dicunt suum, Chii suum vindicant, Salaminii repetunt, Smyrnaei vero suum esse confirmant, itaque etiam delu- brum eius in oppido dedicaverunt; permulti alii praeterea pugnant inter se atque contendunhj IX. Ergo illi alie- num, quia poeta fuit, post mortem etiam expetunt : nos 250 hunc vivum, qui et voluntate et legibus noster est, repu- diabimus ? praesertim cum omne olim studium atque omne ingenium contulerit Archias ad populi Eomani gloriam laudemque celebrandam ? Nam et Cimbricas res adulescens attigit, et ipsi illi C. Mario, qui durior ad haec 255 studia videbatur, iucundus fuit. Great men have ever loved the poets ivho sang of their exploits. The poets who have praised our national heroes have at the same time shed lustre on the Roman name. Ennius the alien for such ser¬ vices received the citizenship: shall Archias be deprived of his ? 20 . Neque enim quisquam est tarn aversus a Musis, qui non mandari versibus aeternum suorum laborum facile 128 cicero’s orations praeconium patiatur. Themistoclem ilium, summum 260 Athenis virum, clixisse aiunt, cum ex eo quaereretur, quod acroama aut cuius vocem libentissime audiret: eius, a quo sua virtus optime praedicaretur. Itaque ille Marius item eximie L. Plotium dilexit, cuius ingenio putabat ea quae gesserat posse celebrari. 21 . Mithridaticum vero 265 bellum, magnum atque difficile et in multa varietate terra marique versatum, totum ab hoc expressum est; qui libri non modo L. Lucullum, fortissimum et clarissimum virum, verum etiam populi Romani nomen inlustrant. Populus enim Romanus aperuit, Lucullo imperante, Pon- 270 turn, et regiis quondam opibus et ipsa natura et regione vallatum; populi Romani exercitus, eodem duce, non maxima manu innumerabilis Armeniorum copias fudit; populi Romani Ians est, urbem amicissimam Oyzicenorum eiusdem consilio ex omni impetu regio atque totius belli 275 ore ac faucibus ereptam esse atque servatam ; nostra semper feretur et praedicabitur, L. Lucullo dimicante, cum interfectis ducibus depressa liostium classis, et incre- dibilis apud Tenedum pugna ilia navalis ; nostra sunt tro- paea, nostra monumenta, nostri triumpbi: quae quorum 280 ingeniis efteruntur, ab eis populi Romani fama celebratur. 22 . Cams fuit Africano superiori noster Ennius; itaque etiam in sepulcro Scipionum putatur is esse constitutus ex marmore. At eis laudibus certe non solum ipse qui lau- datur, sed etiam populi Romani nomen ornatur. In cae- 285 Inm liuius proavus Cato tollitur : magnus lionos populi Romani rebus adiungitur. Omnes denique illi Maximi, Marcelli, Fulvii non sine communi omnium nostrum laude decorantur. X. Ergo ilium qui haec fecerat, Rudi- num hominem, maiores nostri in civitatem receperunt • 290 nos hunc Heracliensem, multis civitatibus expetitum, in hac autem legibus constitutum, de nostra civitate eiciemus? DEFENCE OF AHCHIAS I29 The fact that Archias writes in Greek, the language of the world, is the greater stimulus to our ambition. Alexander grieved that he had not a Homer ; our own Pompey honored Theophanes with the gift of citizenship. Archias also would have been so honored by one of our generals, had not the laivs already made him a citizen. 23 . Nam si quis minorem gloriae f rue turn putat ex Graecis versibus percipi quam ex Latinis, veliementer errat, propterea quod Graeca leguntur in omnibus fere gentibus, Latina suis Ambus, exiguis sane, continentur. Qua re si 295 res eae, quas gessimus, orbis terrae regionibus definiuntur, cupere debemus, quo manuum nostrarum tela pervenerint, eodem gloriam famamque penetrare ; quod, cum lpsis populis, de quorum rebus scribitur, liaec ampla sunt, turn eis certe, qui de vita gloriae causa dimicant, hoc maximum 300 et periculorum incitamentum est et laborum 24 . Quam multos scriptores rerum suarum magnus ille Alexander secum habuisse dicitur ! Atque is tamen, cum in Sigeo ad Achillis tumulum astitisset : ‘ 0 fortunate,’ inquit, ‘ adu- lescens, qui tuae virtutis Ilomerum praeconem inveneris !’ 305 Et vere. Nam nisi Ilias ilia exstitisset, idem tumulus, qui corpus eius contexerat, nomen etiam obruisset. Quid ? noster hie Magnus, qui cum virtute fortunam adaequavit, nonne Theophanem Mytilenaeum, scriptorem rerum sua¬ rum, in contione militum civitate donavit; et nostri illi 310 fortes viri, sed rustici ac milites, dulcedine quadam gloriae commoti, quasi participes eiusdem laudis, magno illud clamore approbaverunt ? 25 . Itaque, credo, si civis Romanus Archias legibus non esset, ut ab aliquo imperatore civitate donaretur, perficere 315 non potuit. Sulla cum Hispanos donaret et Gallos, credo hunc petentem repudiasset: quern nos in contione vidimus, cum ei libellum malus poeta de populo subiecisset, quod epigramma in eum fecisset, tantuinmodo alternis versibus longiusculis, statim ex eis rebus, quas tunc vendebat, iubere 320 ei praemium tribui, sed ea condicione, ne quid postea scri- beret. Qui sedulitatem mali poetae duxerit aliquo tamen 9 130 CICERO’S ORATIONS praemio dignam, hums ingenium et virtutem in scribendo et copiam non expetisset? 26. Quid? a Q. Metello Pio, 325 familiarissimo suo, qui civitate multos donavit, neque per se neque per Lucullos impetravisset ? qui praesertim usque eo de suis rebus scribi cuperet, ut etiam Cordubae natis poetis, pingue quiddam sonantibus atque peregrinum, tamen auris suas dederet. The love of fame is universal, and the poet , as the herald of fame, is as dear to the citizen as to the soldier. Hence my own solicitude for Archias, for he has begun a great epic on the events of my consulship. 330 XI. Neque enim est hoc dissimulandum, quod obscu- rari non potest, sed prae nobis ferendum : trahimur omnes studio laudis, et optimus quisque maxime gloria ducitur. Ipsi illi philosophi etiam in eis libellis, quos de contemnenda gloria scribunt, nomen suum inscribunt; in eo ipso, in quo 335 praedicationem nobilitatemque despiciunt, praedicari de se ac nominari volunt. 27. Decimus quidem Brutus, sum- mus yir et imperator, Acci, amicissimi sui, carminibus templorum ac monumentorum aditus exornayit suorum. Iam yero ille, qui cum Aetolis Ennio comite bellavit, Ful- 840 vius, non dubitavit Martis manubias Musis consecrare. Qua re in qua urbe imperatores prope armati poetarum nomen et Musarum delubra coluerunt, in ea non debent togati iudices a Musarum honore et a poetarum salute ab- horrere. 345 28. Atque ut id libentius faciatis, iam me yobis, iudices, indicabo, et de meo quodam amore gloriae, nimis acri for- tasse verum tamen honesto, yobis confitebor. Nam qtias res nos in consulatu nostro vobiscum simul pro salute huius- ce imperi, et pro yita civium, proque uniyersa re publica, 350 gessimus, attigit hie yersibus atque inchoayit ; quibus auditis, quod mihi magna res et iucunda visa est, hunc ad perficiendum adornavi. f Nullam enim virtus aliam merce- dem laborum periculorumque desiderat praeter hanc laudis DEFENCE OF AECHIAS 131 et gloriae : qua quidem detracta, iudices, quid est quod, in hoc tam exiguo vitae curriculo et tam brevi, tantis nos in 355 laboribus exerceamus ? 29. Certe si nihil animus prae- sentiret in posterum, et si quibus regionibus vitae spatium circumscriptum est, eisdem omnis cogitationes terminaret suas ; nec tantis se laboribus frangeret, neque tot curis vigiliisque angeretur, nec totiens de ipsa vita dimicaret. 360 Nunc insidet quaedam in optimo quoque virtus, quae noctis ac dies animum gloriae stimulis concitat, atque admonet, non cum vitae tempore esse dimittendam commemoratio- nem nominis nostri, sed cum omni posteritate adaequan- dam. XII. 30. An vero tam parvi animi videamur esse 365 omnes, qui in re publica atque in his vitae periculis labori- busque versamur, ut, cum usque ad extremum spatium nullum tranquillum atque otiosum spiritum duxerimus, nobiscum simul moritura omnia arbitremur ? An statuas et imagines, non animorum simulacra sed corporum, stu- 370 diose multi summi homines reliquerunt; consiliorum relinquere ac virtutum nostrarum effigiem nonne multo malle debemus, summis ingeniis expressam et politam ? Ego vero omnia, quae gerebam, iam turn in gerendo spar- gere me ac disseminare arbitrabar in orbis terrae memoriam 375 sempiternam. Haec vero sive a meo sensu post mortem afutura est, sive (ut sapientissimi homines putaverunt) ad aliquam mei partem pertinebit, nunc quidem certe cogita- tione quadam speque delector. And so, gentlemen of the jury, as Archias is a man of modest worth, whose case has been fully established, and a man of great gifts, which he has employed to the glory of the Roman name, you can¬ not but acquit him . 31. Qua re conservate, iudices, hominem pudore eo, 380 quern amicorum videtis comprobari cum dignitate turn etiam vetustate ; ingenio autem tanto, quantum id con- venit existimari, quod summorum hominum ingeniis ex- petitum esse videatis; causa vero eius modi, quae beneficio 385 390 395 400 132 CICERO S ORATIONS legis, auctoritate municipi, testimonio Luculli, tabulis Metelli comprobetur. Quae cum ita sint, petimus a vobis, iudices, si qua non modo humana verum etiam divina in tantis ingeniis commendatio debet esse, ut eum, qui ygs, qui yestros imperatores, qui populi Romani res gestas semper ornavit, qui etiam bis recentibus nostris vestrisque domesticis periculis aeternum se testimonium laudis da- turum esse profitetur, estque ex eo numero qui semper apud omnis sancti sunt habiti itaque dicti, sic in vestram accipiatis fidem, ut humanitate vestra levatnis potius quam acerbitate violatus esse videatur. 32. Quae de causa pro mea consuetudine breviter simpliciterque dixi, iudices, ea confido probata esse omnibus : quae autem remota a mea iudicialique consuetudine, et de hominis ingenio et com- muniter de ipsius studio, locutus sum, ea, iudices, a vobis spero esse in bonam partem accepta; ab eo qui iudicium exercet, certo scio 0 DEFENCE OF MILO The feverish anarchy which prevailed at Rome throughout this period was without doubt the most significant of the many alarming symptoms which pointed to the speedy dissolution of the republican system.— Clark’s Pro Milone, Introduction, page xiv. Cicero was Milo’s most enthusiastic backer. He never forgot that although Pompey sanctioned his recall [from exile five years before], and the optimates made it a party question, still it was to Milo that he owed everything. One of the most charming traits of his character is the warmth of his gratitude to those who worked in his behalf. . . . Also in the matter of his friends, he was an incurable opti¬ mist. He did not see that there was no room for such a person as Milo in a civilized community.—Id., ib., page xx. Cicero was bound by every tie of honor and gratitude to under¬ take the defence of Milo. But the drawn swords of the troops with which Pompey had lined the Forum and the excitement of the crowd shook the orator’s nerves, and he delivered, not the magnificent pub¬ lished defence, but a poor and halting speech. When Milo in exile received a copy of the oration in its perfected form, he sarcastically observed, “It is just as well Cicero did not deliver it, or I should never have known the taste of these excellent mullets of Massilia.”— How & Leigh’s History of Rome, pages 521, 522. 134 DEFENCE OF MILO Alarming as the strange sight of armed men here is at first— Etsi vereor, iudices, ne turpe sit pro fortissimo viro dicere incipientem timere ; minimeque deceat, cum T. Annius ipse magis de rei publicae salute quam de sua per- turbetur, me ad eius causam parem animi magnitudinem adferre non posse : tamen baec novi iudici nova forma 5 terret oculos, qui, quocumque inciderunt, consuetudinem fori et pristinum morem iudiciorum requirunt. Non enim corona consessus vester cinctus est, ut solebat; non usitata frequentia stipati sumus ; 2. non ilia praesidia, quae pro templis omnibus cernitis, etsi contra vim conlo- 10 cata sunt, non adferunt tamen oratori aliquid, ut in foro et in iudicio, quamquam praesidiis salutaribus et neces- sariis saepti sumus, tamen ne non timere quidem sine ? aliquo timore possimus. yet the wisdom and justice of Pompey should reassure us. Quae si opposita Miloni putarem, cederem tempori, 15 iudices ; nec inter tantam vim armorum existimarem esse oratori locum. Sed me recreat et reficit Cn. Pompei, sapientissimi et iustissimi viri, consilium, qui profecto Questions (for the answers see the Notes). —1. What reasons had Cicero for undertaking the defence of Milo ? 2 . Date of the trial ? 3. Cicero’s age ? (See the first page of the Introduction.) 4. Describe the situation at Rome in the years following the First Triumvirate. 5. Who was Clodius ? 6. Narrate the story of the murder. 7. Also, of the disturbances that followed. 8. What is a quaestio ? 9. What happened at the trial ? 135 136 CICERO’S ORATIONS nec iustitiae suae putaret esse, quern reum sententiis iudi- 20 cum tradidisset, eundem telis militum dedere; nec sapientiae, temeritatem concitatae multitudinis auctori- tate publica armare. 3 . Quam ob rem ilia arrna, centuri- ones, cobortes non periculum nobis, sed praesidium de- nuntiant ; neque solum ufc quieto sed etiarn ut magno 25 animo simus hortantur ; neque auxilium modo defensioni meae, yerum etiam silentium pollicentur. The citizens are wholly on our side : only the gangs of Clodius are hostile. Keliqua vero multitudo, quae quidem est civium, tota nostra est; neque eorum quisquam, quos undique intuen- tis, unde aliqua fori pars aspici potest, et huius exitum 30 iudici exspectantis yidetis, non cum virtuti Milonis favet, turn de se, de liberis suis, de patria, de fortunis bodierno die decertari putat. II. Unum genus est adversum in- festumque nobis eorum, quos P. Olodi furor rapinis et incendiis et omnibus exitiis publicis pavit; qui hesterna 35 etiam contione incitati sunt, ut vobis voce praeirent quid iudicaretis. Quorum clamor si qui forte fuerit, admonere vos debebit, ut eum civem retineatis, qui semper genus illud hominum clamoresque maximos prae vestra salute neglexit. Fear not then , gentlemen of the jury: if ever you had the power of rewarding patriotic service, such power is yours to-day. 40 4 . Quam ob rem adeste animis, iudices, et timorem, si quern habetis, deponite. Nam, si umquam de bonis et fortibus viris, si umquam de bene meritis civibus potestas vobis iudicandi fuit, si denique umquam locus amplissi- morum ordinum delectis viris datus est, ut sua studia erga 45 fortis et bonos civis, quae voltu et verbis saepe significas- sent, re et sententiis declararent,—hoc profecto tempore earn potestatem omnem vos habetis, ut statuatis utrum nos, qui semper vestrae auctoritati dediti fuimus, semper DEFENCE OF MILO 137 miseri lugeamus, an, diu vexati a perditissimis civibus, aliquando per vos ac per vestram fidem, virtutem, sapi- 50 entiamque recreemur. 5. Quid enim nobis duobus, iudices, laboriosius ; quid magis sollicitum, magis exercitum dici aut fingi potest, qui, spe amplissimorum jiraemiorum ad rem publicam adducti, metu crudelissimorum supplicio- rum carere non possumus ? Equidem ceteras tempestates 55 et procellas in illis dum taxat fluctibus contionum semper putavi Miloni esse subeundas, quia semper pro bonis con¬ tra improbos senserat; in iudicio vero, et in eo consilio in quo ex cunctis ordinibus amplissimi viri iudicarent, num- quam existimavi spem ullam esse habituros Milonis inimi- 60 cos ad eius non modo salutem exstinguendam, sed etiam gloriam per talis viros infringendam. Yet waiving the plea of Milo's public services, I will make it clearer than day that Clodius, not Milo, was guilty of criminal intent. 6 . Quamquam in hac causa, iudices, T. Anni tribunatu, . rebusque omnibus pro salute rei publicae gestis ad huius criminis defensionem non abutemur. Nisi oculis yideritis, 65 insidias Miloni a Clodio factas, nec deprecaturi sumus, ut crimen hoc nobis propter multa praeclara in rem publicam merita condonetis ; nec postulaturi, ut, si mors P. Clodi salus yestra fuerit, idcirco earn virtuti Milonis potius quam populi Komani felicitati adsignetis. Sed si illius 70 insidiae clariores hac luce fuerint, turn denique obsecrabo obtestaborque vos, iudices, si cetera amisimus, hoc saltern nobis ut relinquatur, ab inimicorum audacia telisque vitam ut impune liceat defendere. But I must first remove three errors: the first, “ that the self-confessed homicide deserves to die." This is not always true, as human experience and the law clearly show. III. 7. Sed ante quam ad earn orationem venio, quae est 75 propria vestrae quaestionis, videntur ea esse refutanda, quae et in senatu ab inimicis saepe iactata sunt, et in con- 138 CICERO'S ORATIONS tione ab iinprobis, et panlo ante ab accusatoribus, ut, omni errore sublato, rem plane, quae veniat in indicium, videre 80 possitis. Negant intneri lncem esse fas ei, qni a se homi- nem occisnm esse fateatur. In qua tandem urbe hoc homines stultissimi disputant ? nempe in ea, quae primum iudicium de capite vidit M. Horati, fortissimi viri, qui nondum libera civitate tamen popnli Romani comitiis 85 liberatns est, cum sua manu sororem esse interfectam fateretur. 8 . An est quisquam qui hoc ignoret, cum de homine occiso quaeratur, aut negari solere omnino esse factum aut recte et iure factum esse defendi ? Nisi vero existimatis dementem P. Africanum fuisse, qui cum a C. 90 Carbone tribuno plebis seditiose in contione interroga- retur quid de Ti. Gracchi morte sentiret, respondent iure caesum videri. Neque enim posset aut Ahala ille Servi- lius aut P. Nasica aut L. Opimius aut C. Marius aut, me consule, senatus non nefarius haberi, si sceleratos civis 95 interfici nefas esset. Itaque hoc, iudices, non sine causa etiam fictis fabulis doctissimi homines memoriae prodi- derunt, eum qui patris ulciscendi causa matrem necavis- set, variatis hominum sententiis, non solum divina sed etiam sapientissimae deae sententia liberatum. 9 . Quod 100 si duodecim tabulae nocturnum furem quoquo modo, diurnum autem, si se telo defenderet, interfici impune yoluerunt, quis est qui, quoquo modo quis interfectus sit, puniendum putet, cum yideat aliquando gladium nobis ad hominen occidendum ab ipsis porrigi legibus ? 105 IV. Atqui si tempus est ullum iure hominis necandi, quae multa sunt, certe illud est non modo iusturn, yerum etiam necessarium, cum vi vis inlata defenditur. Pudici- tiam cum eriperet militi tribunus militaris in exercitu C. Mari, propinquus eius imperatoris, interfectus ab eo 110 est, cui vim adferebat; facere enim probus adulescens periculose quam perpeti turpiter maluit. Atque hunc ille summus vir scelere solutum periculo liberavit. 10 . Insi- diatori vero et latroni quae potest inferri iniusta nex ? DEFENCE OF MILO 139 Quid comitatus nostri, quid gladii volunt ? Quos habere certe non liceret, si uti illis nullo pacto liceret. Est igitur 115 haec, iudices, non scripta, sed nata lex ; quam non didi- cimus, accepimus, legimus, verum ex natura ipsa adri- puimus, hausimus, expressimus ; ad quam non docti sed facti, non instituti sed imbuti sumus : ut, si vita nostra in aliquas insidias, si in vim et in tela aut latronum. aut ini- 120 micorum incidisset, omnis honesta ratio esset expediendae salutis. 11 . Silent enim leges inter arma, nec se exspectari iubent, cum ei, qui exspectare velit, ante iniusta poena luenda sit quam iusta repetenda. Etsi persapienter et quodam modo tacite dat ipsa lex potestatem defendendi, 125 quae non hominem occidi, sed esse cum telo hominis occi- dendi causa vetat, ut, cum causa, non telum quaereretur, qui sui defendendi causa telo esset usus, non bominis occidendi causa habuisse telum iudicaretur. Quapropter hoc maneat in causa, iudices; non enim dubito quin pro- 130 baturus sim vobis defensionem meam, si id memineritis, quod oblivisci non potestis, insidiatorem iure interfici posse. The second error, “ that the Senate has already condemned Milo." On the contrary, the Senate has always approved Milo's course; its resolution that recent events (the murder of Clodius, the burning of the Curia, and the attach on the house of Lepidus) were con¬ trary to the public interests, teas perfectly natural, so much so that I voted for it myself. V. 12 . Sequitur illud, quod a Milonis inimicis saepis- sime dicitur, caedem, in qua P. Clodius occisus est, sena- 13o turn iudicasse contra rem publicam esse factam. Illam vero senatus non sententiis suis solum, sed etiam studiis comprobavit. Quotiens enim est ilia causa a nobis acta in senatu ! quibus adsensionibus universi ordinis, quam nec tacitis nec occultis ! Quando enim frequentissimo 140 senatu quattuor aut summum quinque sunt inventi qui Milonis causam non probarent ? Declarant huius am- 140 CICERO S ORATIONS busti tribuni plebis illae intermortuae contiones, quibus cotidie meam potentiam invidiose criminabatur, cum 145 diceret senatum non quod sentiret, sed quod ego vellem decernere. Quae quidem si potentia est appellanda, po- tius quam aut propter magna in rem publicam merita mediocris in bonis causis auctoritas, aut propter bos officiosos labores meos non nulla apud bonos gratia— 150 appelletur ita sane, dum modo ea nos utamur pro salute bonorum contra amentiam perditorum. 13 . Hanc vero quaestionem, etsi non est iniqua, numquam tamen senatus constituendam putavit. Erant enim leges, erant quaestiones yel de caede vel de vi; nec tantum mae- 155 rorem ac luctum senatui mors P. Olodi adferebat, ut nova quaestio constitueretur. Cuius enim de illo incesto stupro iudicium decernendi senatui potestas esset erepta, de eius interitu quis potest credere senatum iudicium novum constituendum putasse ? Cur igitur incendium curiae, 160 oppugnationem aedium M. Lepidi, caedem hanc ipsam contra rem publicam senatus factam esse decrevit ? Quia nulla vis umquam est in libera civitate suscepta inter civis non contra rem publicam. 14 . Non enim est ilia defensio contra vim umquam optanda, sed non numquam est 165 necessaria. Nisi vero aut ille dies quo Ti. Gracchus est caesus, aut ille quo Gaius, aut quo arma Saturnini op- pressa sunt, etiam si e re publica oppressa sunt, rem pu¬ blicam tamen non volnerarunt. VI. Itaque ego ipse de- crevi, cum caedem in Appia factam esse constaret, non 170 eum, qui se defendisset, contra rem publicam fecisse, sed, cum inesset in re vis et insidiae, crimen iudicio reservavi, rem notavi. Quod si per furiosum ilium tribunum sena¬ tui quod sentiebat perficere licuisset, novam quaestionem nullam haberemus. Decernebat enim, ut veteribus legi- 175 bus, tantum modo extra ordinem, quaereretur. Divisa sententia est, postulante nescio quo : nihil enim necesse est omnium me flagitia proferre. Sic reliqua auctoritas senatus empta intercessione sublata est. DEFENCE OF MILO 141 The third error, “ that Pompey's action is a condemnation of Milo.” This also is false, since Pompey is responsible only for the main¬ tenance of the law, not for a decision on the question of guilt. 15 . At enim Cn. Pompeius rogatione sua et de re et de causa iudicavit : tulit enim de caede, quae in Appia 180 via facta esset, in qua P. Clodius occisus esset. Quid ergo tulit ? nempe ut quaereretur. Quid porro quaerendum est ? factumne sit? At constat. A quo? At paret. Yidit igitur, etiam in confessione facti, iuris tamen defensionem suscipi posse. Quod nisi vidisset, posse absolvi eum qui 185 fateretur, cum videret nos fateri, neque quaeri umquam iussisset, nec vobis tarn hanc salutarem in iudicando lit- teram quam illam tristem dedisset. Mihi vero Cn. Pom¬ peius non modo nihil gravius contra Milonem iudicasse, sed etiam statuisse videtnr quid vos in iudicando spectare 190 oporteret; nam qui non poenam confession]', sed defen¬ sionem dedit, is causam interitus quaerendam, non interi- tum putavit. 16 . lain illud ipse dicet profecto, quod sua sponte fecit, Publione Clodio tribuendum putarit an tempori. 195 VII. Domi suae nobilissimus vir, senatus propugna- tor, atque illis quidem temporibus paene patronus, avun¬ culus huius iudicis nostri, fortissiini viri, M. Catonis, tribunus plebis M. Drusus occisus est. Nihil de eius morte populus consultus ; nulla quaestio decreta a senatu est. 200 Quantum luctum in hac urbe fuisse a nostris patribus accepimus, cum P. Africano domi suae quiescenti ilia nocturna vis esset inlata ? Quis turn non gemuit ? Quis non arsit dolore, quern immortalem, si fieri posset, omnes esse cuperent, eius ne necessariam quidem exspectatam esse 205 mortem ! Num igitur ulla quaestio de Africani morte lata est ? certe nulla. 17 . Quid ita ? quia non alio facinore clari homines, alio obscuri necantur. Intersit inter vitae dignitatem summorum atque infimorum : mors quidem inlata per scelus isdem et poenis teneatur et legibus. Nisi 210 forte magis erit parricida, si qui consularem patrem quam 142 CICERO^ ORATIONS si quis humilem necarit; aut eo mors atrocior erit P. Olodi, quod is in monumentis maiorum suorum sit inter- fectus—lioc enim ab istis saepe dicitur—proinde quasi 215 Appius ille Caecus viain muniverit, non qua populus uteretur, sed ubi impune sui posteri latrocinarentur ! 18 . Itaque in eadem ista Appia via cum ornatissimum equitem Romanum P. Clodius M. Papirium occidisset, non fuit illud facinus puniendum ; homo enim nobilis in suis 220 monumentis equitem Romanum occiderat: nunc eiusdem Appiae nomen quantas tragoedias excitat ! Quae cruentata antea caede honesti atque innocentis viri silebatur, eadem nunc crebro usurpatur, postea quam latronis et parricidae sanguine imbuta est. Sed quid ego ilia commemoro ? 225 Comprehensus est in templo Castoris servus P. Olodi, quern ille ad Cn. Pompeium interficiendum conlocarat; extorta est ei confitenti sica de manibus. Oaruit foro postea Pompeius, caruit senatu, caruit publico ; ianua se ac parietibus, non iure legum iudiciorumque texit. 19 . 230 Num quae rogatio lata, num quae nova quaestio decreta est ? Atqui si res, si vir, si tempus ullum dignum fuit, certe haec in ilia causa summa omnia fuerunt: insidiator erat in foro conlocatus, atque in yestibulo ipso senatus; ei viro autem mors parabatur, cuius in vita nitebatur salus 235 civitatis ; eo porro rei publicae tempore, quo, si unus ille occidisset, non haec solum civitas, sed gentes omnes con- cidissent. Niso vero quia perfecta res non est, non fuit poenienda; proinde quasi exitus rerum, non hominum con- silia, legibus vindicentur. Minus dolendum fuit re non 240 perfecta, sed poeniendum certe nihilo minus. 20 . Quotiens ego ipse, iudices, ex P. Olodi telis et ex cruentis eius manibus effugi ! ex quibus si me non vel mea vel rei pu¬ blicae fortuna servasset, quis tandem de interitu meo quae- stionem tulisset ? 245 VIII. Sed stulti sumus qui Drusum, qui Africanum, Pompeium, nosmet ipsos cum P. Olodio conferre audea- mus. Tolerabilia fuerunt ilia: P. Olodi mortem aequo DEFENCE OF MILO M3 animo ferre nemo potest. Luget senatus; maeret eque- ster ordo ; tota civitas confecta senio est; sqnalent mu- nicipia; adflictantur coloniae; agri denique ipsi tarn 250 beneficum, tarn salutarem, tarn mansuetum civem deside- rant. t 21 . Non fuit ea causa, iudices, profecto, non fuit cur sibi censeret Pompeius quaestionem ferendam ; sed homo sapiens, atque alta et divina quadam mente praeditus, multa vidit : fuisse ilium sibi inimicum, familiarem Milo- 255 nem ; in communi omnium laetitia si etiam ipse gauderet, timuit ne videretur infirmior fides reconciliatae gratiae. Multa etiam alia vidit, sed illud maxime, quamvis atrociter ipse tulisset, vos tamen fortiter iudicaturos. Itaque de¬ legit ex florentissimis ordinibus ipsa lumina; neque vero, 260 quod non nulli dictitant, secrevit in iudicibus legendis amicos meos :J neque enim hoc cogitavit vir iustissimus, neque in bonis viris legendis id adsequi potuisset, etiam si cupisset. Non enim mea gratia familiaritatibus continetur, quae late patere non possunt, propterea quod consuetudines 265 victus non possunt esse cum multis ; sed, si quid possumus, ex eo possumus, quod res publica nos coniunxit cum bonis : ex quibus ille cum optimos viros legeret idque maxime ad fidem suam pertinere arbitraretur, non potuit legere non studiosos mei. 22. Quod vero te, L. Domiti, liuic quae- 270 stioni praeesse maxime voluit, nihil quaesivit aliud nisi iustitiam, gravitatem, humanitatem, fidem. Tulit ut con- sularem necesse esset : credo, quod principum munus esse ducebat resistere et levitati multitudinis et perditorum temeritati. Ex consularibus te creavit potissimum : dederas 275 enim quam contemneres popularis insanias iam ab adule- scentia documenta maxima. These points being settled, the question is, which of the two men was the aggressor ? IX. 23. Quam ob rem, iudices, ut aliquando ad causam crimenque veniamus, si neque omnis confessio facti est iuusitata; neque de causa nostra quicquam aliter ac ncs 280 144 CICERO'S ORATIOKS vellemus a senatu iudicatum est; et lator ipse legis, cum esset controversia nulla facti, iuris tamen disceptationem esse voluit; et ei lecti iudices isque praepositus est quae- stioni, qui haec iuste sapienterque disceptet,—reliquum 285 est, iudices, ut nihil iam quaerere aliud debeatis nisi uter utri insidias fecerit. Quod quo facilius argumentis per- spicere possitis, rem gestam vobis dum breviter expono, quaeso, diligenter attendite. Glodius as candidate for the praetorship saw with uneasiness the grow¬ ing popularity of his enemy Milo as a candidate for the consul¬ ship, and openly made threats of violence. 24. P. Clodius cum statuisset omni scelere in praetura 290 vexare rem publicam, videretque ita tracta esse comitia anno superiore, ut non multos mensis praeturam gerere posset (qui non honoris gradum spectaret, ut ceteri, sed et L. Paulum conlegam effugere vellet, singulari virtute civem, et annum integrum ad dilacerandam rem publi- 295 cam quaereret), subito reliquit annum suum, seseque in annum proximum transtulit; non, ut fit, religione aliqua, sed ut haberet, quod ipse dicebat, ad praeturam geren- darn,—hoc est, ad evertendam rem publicam,—plenum annum atque integrum. 300 25. Occurrebat ei mancam ac debilem praeturam futu- ram suam consule Milone ; eum porro summo consensu populi Romani consulem fieri videbat. Oontulit se ad eius competitores, sed ita, totam ut petitionem ipse solus etiam invitis illis gubernaret, tota ut comitia suis, ut dictitabat, 305 umeris sustineret. Convocabat tribus ; se interponebat ; Collinam novam dilectu perditissimorum civium conscribe- bat. Quanto ille plura miscebat, tanto hie magis in dies convalescebat. Ubi vidit homo ad omne facinus paratis- simus fortissimum virum, inimicissimum suum, certissi- 310 mum consulem, idque intellexit non solum sermonibus, sed etiam suffragiis populi Romani saepe esse declaratum, palam agere coepit, et aperte dicere occidendum Milonem. DEFEHCE OF MILO 145 26. Servos agrestis et barbaros, quibus silvas publicas de- populatus erat Etruriamque vexarat, ex Apennino dedu- xerat, quos videbatis. Res erat minime obscura : etenim 315 palam dictitabat consulatum Miloni eripi non posse, vitam posse. Significavit hoc saepe in senatu, dixit in contione ; quin etiam M. Favonio, fortissimo viro, quaerenti ex eo qua spe fureret Milone vivo, respondit triduo ilium aut summum quadriduo esse periturum, quam vocem eius ad 320 hunc M. Catonem statim Favonius detulit. Meanwhile Clodius, knowing that Milo was forced to go to Lanuvium, deliberately sought the collision on the Appian Way, and was killed by Milo's slaves. X. 27. Interim cum sciret Clodius—neque enim erat difficile scire—iter sollemne, legitimum, necessarium ante diem xm Kalendas Februarias Miloni esse Lanuvium ad flaminem prodendum (quod erat dictator Lanuvi Milo), 325 Roma subito ipse profectus pridie est, ut ante suum fun- dum, quod re intellectum est, Miloni insidias conlocaret. Atque ita profectus est, ut contionem turbulentam, in qua eius furor desideratus est, quae illo ipso die babita est, relinqueret; quam nisi obire facinoris locum tempusque 330 voluisset, numquam reliquisset. 28. Milo autem cum in senatu fuisset eo die, quoad senatus est dimissus, domum venit ; calceos et vestimenta mutavit; paulisper, dum se uxor, ut fit, comparat, commoratus est ; dein profectus id temporis, cum iam Clodius, si quidem eo die Romam 335 venturus erat, redire potuisset. Ob viam fit ei Clodius, expeditus, in equo, nulla raeda, nullis impedimentis; nullis Graecis comitibus, ut solebat; sine uxore, quod numquam fere ; cum hie insidiator, qui iter illud ad caedem facien- dam apparasset, cum uxore veheretur in raeda, paenulatus, 340 magno et impedito et muliebri ac delicato ancillarum pue- rorumque comitatu. 29. Fit ob viam Clodio ante fundum eius hora fere undecima, aut non multo secus. Statim complures cum telis in hunc faciunt de loco superiore 10 . A 146 CICERO'S ORATIONS 345 impetum. Adversi raedarium occidunt. Cum autem hie de raeda, reiecta paenula, desiluisset, seque acri animo defen- deret, illi qui eraut cum Clodio, gladiis eductis, partim recurrere ad raedam, ut a tergo Milonem adorirentur, partim, quod hunc iam interfectum putarent, caedere in- 350 cipiunt eius servos, qui post erant ; ex quibus qui animo fideli in dominum et praesenti fuerunt, partim occisi sunt, partim, cum ad raedam pugnari viderent, domino succurrere prohiberentur, Milonem occisum et ex ipso Clodio audirent et re vera putarent, fecerunt id servi 355 Milonie—dicam enim aperte, non derivandi criminis causa, sed ut factum est—nec imperante nec sciente nec prae- sente domino, quod suos quisque servos in tali re facere voluisset. XI. 30 . Haec, sicuti exposui, ita gesta sunt, iudices: 360 insidiator superatus est; vi victa vis, vel potius oppressa virtute audacia est. Nihil dico quid res publica consecuta sit, nihil quid vos, nihil quid omnes boni : nihil sane id prosit Miloni, qui hoc fato natus est, ut ne se quidem ser- vare potuerit quin una rem publicam vosque servaret. Si 365 id iure fieri non potuit, nihil habeo quod defendam ; sin hoc et ratio doctis, et necessitas barbaris, et mos gentibus, et feris etiam beluis natura ipsa praescripsit, ut omnem semper vim, quacumque ope possent, a corpore, a capite, a vita sua propulsarent,—non potestis hoc facinus impro- 370 bum iudicare quin simul iudicetis omnibus, qui in latro- nes inciderint, aut illorum telis aut vestris sententiis esse pereundum. 31 . Quod si ita putasset, certe optabilius Miloni fuit dare iugulum P. Clodio, non semel ab illo neque turn primum petitum, quam iugulari a vobis, quia 375 se non iugulandum illi tradidisset. Sin hoc nemo vestrum ita sentit, non illud iam in iudicium venit, occisusne sit, quod fatemur, sed iure an iniuria, quod multis in causis saepe quaesitum est. Insidias factas esse constat, et id est, quod senatus contra rem publicam factum iudicavit; 380 ab utro factae sint, incertum est. De hoc igitur latum est DEFENCE OF MI.LO 147 at quaereretur. Ita et senatus rem, non hominem, nota- vit; et Pompeius de iure, non de facto, quaestionem tulit. XII. Hum quid igitnr aliud in iudicium venit, nisi uter utri insidias fecerit ? Profecto nihil: si hie illi, ut ne sit impune ; si ille huic, ut seel ere solvamur. 385 That Glodius, not Milo, was the aggressor, may be inferred (a) from motive: Clodius had everything to gain by Milo's death, Milo nothing by that of Glodius. 32. Quonam igitur pacto probari potest insidias Miloni fecisse Clodium ? Satis est in ilia quidem tam audaci, tam nefaria belua docere, magnam ei causam, magnam spem in Milonis morte propositam, magnas utilitates fuisse. Itaque illud Cassianum, * cui bono f uerit/ in his 390 personis yaleat; etsi boni nullo emolumento impelluntur in fraudem, improbi saepe parvo. Atqui Milone inter- fecto Clodius haec adsequebatur, non modo ut praetor esset non eo consule, quo sceleris nihil facere posset; sed etiam ut eis consulibus praetor esset, quibus, si non 395 adiuvantibus, at coniventibus certe, speraret posse se eludere in illis suis cogitatis furoribus: cuius illi conatus, ut ipse ratiocinabatur, nec cuperent reprimere si possent, cum tantum beneficium ei se debere arbitrarentur; et, si vellent fortasse vix possent frangere hominis sceleratis- 400 simi conroboratam iam vetustate audaciam. 33. An vero, iudices, vos soli ignoratis ? Vos hospites in hac urbe versamini ? Vestrae peregrinantur aures, neque in hoc pervagato civitatis sermone versantur, quas ille leges (si leges nominandae sunt ac non. faces urbis, pestes rei pu- 405 blicae) fuerit impositurns nobis omnibus atque inusturus ? Exhibe, quaeso, Sexte Clodi, exhibe librarium illud legum vestrarum, quod te aiunt eripuisse e domo, et ex mediis armis turbaque nocturna tamquam Palladium sustulisse, ut praeclarum videlicet munus atque instrumentuin tri- 410 bunatus ad aliquem, si nactns esses, qui tuo arbitrio tri- bunatum gereret, defer re posses. . . . Et aspexit me 415 420 425 430 435 440 445 148 CICERO’S ORATIONS illis quidem oculis quibustum solebat, cum omnibus omnia minabatur. Movet me quippe lumen curiae ! XIII. Q,uid ? tu me tibi iratum, Sexte, putas, cuius inimicissi- mum multo crudelius etiam poenitus es, quam erat hu- manitatis meae postulare ? Tu P. Clodi cruentum cadaver eiecisti domo ; tu in publicum abiecisti; tu spoliatum imaginibus, exsequiis, pompa, laudatione, infelicissimis lignis semiustilatum, nocturnis canibus dilaniandum reli- quisti. Qua re, etsi nefarie fecisti, tamen, quoniam in meo inimico crudelitatem exprompsisti tuam, laudare non possum, irasci certe non debeo. 34. Audistis, iudices, quantum Clodi interfuerit occidi Milonem : convertite animos nunc vicissim ad Milonem. Quid Milonis intererat interfici Clodium ? Quid erat cur Milo non dicam admitteret, sed optaret ? e Obstabat in spe consulatus Miloni Clodius.’ At eo repugnante fiebat, iinmo vero eo fiebat magis ; nec me suffragatore meliore utebatur quam Clodio. Yalebat apud vos, iudices, Milonis erga me remque publicam meritorum memoria ; valebant preces et lacrimae nostrae, quibus ego turn vos mirifice moveri sen- tiebam ; sed plus multo valebat periculorum impendentium timor. Quis enim erat civium qui sibi solutam P. Clodi praeturam sine maximo rerum novarum metu proponeret ? Solutam autem fore videbatis, nisi esset is consul, qui earn auderet possetque constringere. Eum Milonem unum esse cum sentiret universus populus Romanus, quis dubitaret sutfragio suo se metu, periculo rem publicam liberare ? At nunc, Clodio remoto, usitatis iam rebus enitendum est Mi¬ loni, ut tueatur dignitatem suam ; singularis ilia et huic uni concessa gloria, quae cotidie augebatur frangendis furo- ribus Clodianis, iam Clodi morte cecidit. Vos adepti estis, ne quern civem metueretis ; hie exercitationem virtutis, suffragationem consulatus, fontem perennem gloriae suae perdidit. Itaque Milonis consulatus, qui vivo Clodio labe- factari non poterat, mortuo denique temptari coeptus est. Non modo igitur nihil prodest, sed obest etiam Clodi mors DEFENCE OF MILO 149 Miloni. 35. ‘At valuit odium, fecit iratus, fecit inimicus, fuit ultor iniuriae, poenitor doloris sui/ Quid ? si liaec 450 non dico maiora fuerunt in Clodio quam in Milone, sed in illo maxima, nulla in hoc, quid voltis amplius ? Quid enim odisset Clodium Milo, segetem ac materiem suae gloriae, praeter hoc civile odium, quo omnis improbos odimus ? Ille erat ut odisset primum defensorem salutis meae, deinde 455 vexatorem furoris, domitorem armorum suorum, postremo etiam accusatorem suum ; reus enim Milonis lege Plotia fuit Clodius, quoad vixit. Quo tandem animo hoc tyran- num ilium tulisse creditis ? quantum odium illius, et in homine iniusto quam etiam iustum fuisse ? 460 (b) From character and habits of life: the violence of Clodius drove me into exile, led him to assault Hortensius, caused the death of Papirius, and wrought other mischief, while Milo on the other hand neglected many an opportunity to hill Clodius, and ivin the gratitude of his country. XIV. 36. Reliquum est ut iam ilium natura ipsius con- suetudoque defendat, hunc autem haec eadem coarguat. Nihil per vim umquam Clodius, omnia per vim Milo. Quid ? ego, iudices, cum maerentibus vobis urbe cessi, iudiciumne timui ? non servos, non arma, non vim ? 465 Quae fuisset igitur iusta causa restituendi mei, nisi fuisset iniusta eiciendi ? Diem mihi, credo, dixerat, multam inro- garat, actionem perduellionis intenderat; et mihi videlicet in causa aut mala aut mea, non et praeclarissima et vestra, iudicium timendum fuit.l Servorum et egentium civium 470 et facinorosorum armis meos civis, meis consiliis periculis- que servatos, pro me obici nolui. 37. Yidi enim, vidi hunc ipsum Q. Hortensium, lumen et ornamentum rei publicae, paene interfici servorum manu, cum mihi adesset; qua in turba C. Vibienus senator, vir optimus, cum hoc cum esset 475 una, ita est mulcatus, ut vitam amiserit. Itaque quando illius postea sica ilia, quam a Catilina acceperat, conquie- vit ? Haec intentata nobis est; huic ego vos obici pro me 480 485 490 495 500 505 510 ISO CICERO S ORATIONS non sum passus ; haec insidiata Pompeio est; haec istam Appiam, monumentum sui nominis, nece Papiri cruentavit; haec eadem longo intervallo conversa rursus est in me; nuper quidem, ut scitis, me ad regiam paene confecit. 38. Quid simile Milonis? cuius vis omnis haec semper fuit, ne P. Clodius, cum in iudicium detrahi non posset, vi oppres- sam civitatem teneret; quern si interficere voluisset, quantae quotiens occasiones, quam praeclarae fuerunt ! Potuitne, cum domum ac deos penatis suos, illo oppugnante, defen- deret, iure se ulcisci ? Potuitne, civi egregio et viro for¬ tissimo, P. Sestio, conlega suo, volnerato ? Potuitne, Q. Fabricio, viro optimo, cum de reditu meo legem ferret, pulso, crudelissima in foro caede facta ? Potuitne, L. Caecili, iustissimi fortissimique praetoris, oppugnata do- mo ? Potuitne illo die cum est lata lex de me, cum totius Italiae concursus, quern mea salus concitarat, facti illius gloriam libens agnovisset, ut, etiam si id Milo fecisset, cuncta civitas earn laudem pro sua vindicaret ? XV. 39. At quod erat tempus ! Clarissimus et fortissimus consul, inimicus Clodio, P. Lentulus, ultor sceleris illius, propugnator senatus, defensor yestrae voluntatis, patronus publici consensus, restitutor salutis meae ; septem praetores, octo tribuni plebei, illius adversarii, defensores mei; Cn. Poinpeius, auctor et dux mei reditus, illius hostis, cuius sen- tentiam senatus omnis de salute mea gravissimam et ornatis- simam secutus est, qui populum Romanum est cohortatus ; qui cum de me decretum Capuae fecisset, ipse cunctae Italiae cupienti et eius fidem imploranti signum dedit, ut ad me restituendum Romam concurrerent ; omnium de- nique in ilium odia civium ardebant desiderio mei, quern qui turn interemisset, non de impunitate eius, sed de prae- miis cogitaretur. 40. Tamen se Milo continuit, et P. Ciodium in iudicium bis, ad vim numquam vocavit. Quid ? privato Milone et reo ad populum accusante P. Clodio, cum in Cn. Pompeium pro Milone dicentem impetus factus est, quae turn non modo occasio, sed etiam causa illius DEFENCE OF MILO 151 opprimendi fuit! Nuper vero cum M. Antonins summam 515 spem salutis bonis omnibus attulisset, gravissimamque adulescens nobilissimus rei publicae partem fortissime sus- cepisset, atque illam beluam, iudici laqueos declinantem, iam inretitam teneret, qui locus, quod ternpus illud, di immortales, fuit ! Cum se ille fugiens in scalarum tene- 520 bris abdidisset, magnum Miloni fuit conficere illam pestem nulla sua invidia, M. vero Antoni maxima gloria ? 41 . Quid ? comitiis in campo quotiens potestas fuit! cum ille in saepta ruisset, gladios destringendos, lapides iaciendos . curavisset, dein subito voltu Milonis perterritus fugeret ad 525 Tiberim, yos et omnes boni vota faceretis, ut Miloni uti virtute sua liberet. XVI. Quern igitur cum omnium gratia noluit, hunc voluit cum aliquorum querella ? quern iure, quern loco, quern tempore, quern impune non est ausus, hunc 530 iniuria, iniquo loco, alieno tempore, periculo capitis, non dubitavit occidere ? 42. praesertim, iudices, cum honoris amplissimi contentio et dies comitiorum sub- esset, quo quidem tempore—scio enim quam timida sit ambitio, quantaque et quam sollicita sit cupiditas consula- 535 tus—omnia, non modo quae reprehendi palam, sed etiarn obscure quae cogitari possunt, timemus : rumorem, fabulam fictam, levem perhorrescimus ; ora omnium atque oculos intuemur. Nihil est enim tarn molle, tarn tenerum, tarn aut fragile aut flexibile, quam voluntas erga nos sensusque 540 civium; qui non modo improbitati irascuntur candida- torum, sed etiam in recte factis saepe fastidiunt. 43. Hunc igitur diem campi speratum atque exoptatum sibi proponens Milo, cruentis manibus scelus et facinus prae se ferens et confitens, ad ilia augusta centuriarum auspicia 545 veniebat ? Quam hoc non credibile in hoc ! quam idem in Olodio non dubitandum, cum se ille, interfecto Milone, re- gnaturum putaret ! Quid ? quod caput est audaciae, iudices, quis ignorat maximam inlecebram esse peccandi impunitatis spem ? In utro igitur haec fuit ? in Milone, 550 152 CICERO’S ORATIONS qui etiam nunc reus est facti aut praeclari aut certe neces* sarii, an in Clodio, qui ita iudicia poenamque contem- pserat, ut eum nihil delectaret quod aut per naturam fas esset aut per leges liceret ? (c) From the evidence of the time: Clodius had predicted that Milo should die on the very day on which he himself was 'killed. Again, Milo in ignorance of the plans of Clodius left Rome on January 18 , under official necessity; Clodius, certainly aware of Milo's plans, was absent from Rome on that day, ivhen a meeting was held in the city, which in other circumstances he would not have missed for the world. The very hour chosen by Clodius for his return points to the suspicion of foul play. 555 44. Sed quid ego argumentor ? quid pluradisputo ? Te, Q. Petili, appello, optimum et fortissimum civem ; te, M. Cato, testor, quos mihi divina quaedam sors dedit iudices : yos ex M. Favonio audistis Clodium sibi dixisse, et audi- stis vivo Clodio, periturum Miionem triduo. Post diem 5G0 tertium gesta res est quam dixerat. Cum ille non dubitarit aperire quid cogitaret, yos potestis dubitare quid fecerit ? XVII. 45. Quern ad modum igitur eum dies non fefellit ? Dixi equidem modo : dictatoris Lanuvini stata sacrificia nosse negoti nibil erat. Vidit necesse esse Miloni proficisci 565 Lanuvium illo ipso quo est profectus die : itaque antevertit. At quo die ? Quo, ut ante dixi, fuit insanissima contio ab ipsius mercenario tribuno plebis concitata: quern diem ille, quam contionem, quos clamores, nisi ad cogitatum facinus approperaret, numquam reliquisset. Ergo illi ne 570 causa quidem itineris, etiam causa manendi ; Miloni ma¬ nendi nulla facultas, exeundi non causa solum, sed etiam necessitas fuit. Quid ? si, ut ille scivit, Miionem fore eo die in via, sic Clodium Milo ne suspicari quidem potuit ? 46. Primum quaero qui id scire potuerit ? quod vos idem 575 in Clodio quaerere non potestis. Ut enim neminem alium nisi T. Patinam, familiarissimum suum, rogasset, scire potuit illo ipso die Lanuvi a dictatore Milone prodi flami- nem necesse esse. Sed erant permulti alii ex quibus id DEFENCE OF MILO 153 facillime scire posset : omnes scilicet Lannvini. Milo de Clodi reditu unde quaesivit ? Quaesierit sane—videte quid 580 vobis largiar—servum etiam (ut Q. Arrius, meus amicus, dixit) corruperit. Legite testimonia testium vestrorum : dixit 0. Causinius Schola, Interamnas, familiarissimus et idem comes Clodi (cuius iam pridem testimonio Clodius eadem liora Interamnae fuerat et Romae) P. Clodium illo 585 die in Albano mansurum fuisse ; sed subito ei esse nuntia- tum, Cyrum arcliitectum esse mortuum, itaque repente Romani constituisse proficisci. Dixit hoc comes item P. Clodi, C. Clodius. XVIII. 47. Videte, iudices, quantae res liis testimo- 590 niis sint confectae. Primum certe liberatur Milo non eo consilio profectus esse, ut insidiaretur in via Clodio : quippe, si ille obvius ei futurus omnino non erat. Deinde—non enim video cur non meum quoque agam negotium—scitis, iudices, fuisse qui in hac rogatione sua- 595 denda dicerent, Milonis manu caedem esse factam, consilio vero maioris alicuius. Me videlicet latronem ac sicarium abiecti homines et perdifci describebant. Iacent suis testi- bus ei qui Clodium negant eo die Romam, nisi de Cyro audisset, fuisse rediturum. Respiravi, liberatus sum ; non 600 vereor ne, quod ne suspicari quidem potuerim, videar id cogitasse. 48. Nunc persequar cetera. Nam occurrit illud : * Igitur ne Clodius quidem de insidiis cogitavit, quoniam fuit in Albano mansurusP Si quidem exiturus ad caedem e villa non fuisset. Video enim ilium, qui 605 dicatur de Cyri morte nuntiasse, non id nuntiasse, sed Milonem appropinquare. Nam quid de Cyro nuntiaret, quern Clodius, Roma proficiscens, reliquerat morientem ? Una fui, testamentum simul obsignavi cum Clodio ; testa- mentum autem palam fecerat, et ilium lieredem et me 610 scripserat. Quern pridie bora tertia animam efflantem re- liquisset, eum mortuum postridie bora decima denique ei nuntiabatur ? XIX. 49. Age, sit ita factum : quae causa cur Romam 154 CICERO'S ORATIONS 615 properaret ? Cur in noctem se coniceret ? Ecquid ad- ferebat festinationis, quod heres erat ? Primum, erat niliil cur properato opus esset; deinde, si quid esset, quid tandem erat quod ea nocte consequi posset, amitteret autem si postridie Romam mane venisset ? Atque ut 620 illi nocturnus ad urbem adventus vitandus potius quam expetendus fuit, sic Miloni, cum insidiator esset, si ilium ad urbem nocte accessurum sciebat, subsidendum atque exspectandum fuit. 50 . Nemo ei neganti non credidisset, quern esse omnes salvum etiam confitentem volunt. Susti- 625 nuisset lioc crimen primum ipse ille latronum occultator et receptor locus, cum neque muta solitudo indicasset neque caeca nox ostendisset Milonem; deinde ibi multi ab illo violati, spoliati, bonis expulsi, multi haec etiam timentes insuspicionem caderent; tota denique rea citaretur Etruria. 630 51 . Atque illo die certe Aricia rediens devertit Clodius ad Albanum. Quod ut sciret Milo ilium Ariciae fuisse, su- spicari tamen debuit eum, etiam si Romam illo die reverti vellet, ad villam suam, quae viam tangeret, deyersurum. Cur neque ante occurrit, ne ille in villa resideret, nec eo in 635 loco subsedit, quo ille noctu venturus esset ? So far, then, the evidence clearly indicates Milo's innocence and the guilt of Clodius. 52 . Video adhuc constare, iudices, omnia: Miloni etiam utile fuisse Clodium vivere, illi ad ea, quae concupierat, optatissimum interitum Milonis; odium fuisse illius in hunc acerbissimum, nullum hums in ilium ; consuetudi- 640 nem illius perpetuam in vi inferenda, huius tantum in repellenda; mortem ab illo denuntiatam Miloni et prae- dicatam palam, nihil umquam auditum ex Milone; pro- fectionis huius diem illi notum, reditus illius huic ignotum fuisse ; huius iter necessarium, illius etiam potius alienum; 645 hunc prae se tulisse illo die Roma exiturum, ilium eo die se dissiinulasse rediturum; hunc nullius rei inutasse con¬ silium, ilium causam mutandi consili finxisse; huic, si DEFENCE OF MILO 155 insidiaretur, noctem prope urbem exspectandam, illi, etiam si hunc non timeret, tamen accessum ad urbem noctnrnum fuisse metuendum. 65G Again, the guilt of Clodius may be inferred (d) from the place: of all spots he chose the one best suited to his purpose—a ridge near his Alban estate, where he had a thousand men employed. XX. 53 . Videamus nunc id quod caput est : locus ad insidias ille ipse, ubi congressi sunt, utri tandem fuerit aptior. Id vero, iudices, etiam dubitandum et diutius cogitandum est ? Ante fundum Clodi, quo in fundo propter insanas illas substructiones facile hominum mille 655 versabantur valentium ; edito adversari atque excelso loco superiorem se fore putarat Milo, et ob earn rem eum locum ad pugnam potissimum elegerat ? an in eo loco est potius exspectatus ab eo qui ipsius loci spe facere impetum cogi- tarat ? Res loquitur^ ipsa, iudices, quae semper valet plu- 660 rimum. 54 . Si haec non gesta audiretis, sed picta vide- retis, tamen appareret uter esset insidiator, uter nihil cogitaret mali, cum alter veheretur in raeda paenulatus, una sederet uxor. Quid horum non impeditissimum ? vestitus an vehiculum an comes ? Quid minus promptum 665 ad pugnam, cum paenula inretitus, raeda impeditus, uxore paene constrictus esset ? Videte nunc ilium, primum egre- dientem e villa, subito : cur ? Vesperi : quid necesse est ? Tarde : qui convenit, praesertim id temporis ? Devertit in villam Pompei: Pompeium ut videret ? sciebat in Alsiensi 670 esse ; villam ut perspiceret ? miliens in ea fuerat. Quid ergo erat ? morae et tergiversationes : dum hie veniret, locum relinquere noluit. 675 680 085 690 695 700 I 56 CICERO'S ORATIONS And (e) from their relative readiness: while Milo was hampered by the character of his attendants, Clodius ivas well equipped for the fray. Clodius, true, was defeated at his own game, but this was because his opponent was a man, and had loyal slaves. These slaves earned their reward of freedom, and yet this just act of their master's has been absurdly misconstrued. Of course, Clodius ’ slaves when put to torture convicted Milo. XXI. 55. Age nunc, iter expediti latronis cum Milonis impedimentis comparate. Semper ille antea cum uxore, turn sine ea; numquam nisi in raeda, turn in equo ; comites Graeculi, quocumque ibat, etiam cum in castra Etrusca properabat, turn nugarum in comitatu nihil. Milo, qui numquam, turn casu pueros symphoniacos uxoris ducebat et ancillarum greges. Ille, qui semper secum scorta, semper exoletos, semper lupas duceret, turn neminem, nisi ut virum a viro lectum esse diceres. / Cur igitur victus est ? Quia non semper viator a latrone, non numquam etiam latro a viatore occiditur ; quia, quam- quam paratus in imparatos Clodius, tamen mulier inciderat in viros. 56. Xec vero sic erat umquam non paratus Milo contra ilium, ut non satis fere esset paratus. Semper ille, et quantum interesset P. Clodi se perire, et quanto illi odio esset, et quantum ille auderet, cogitabat; quain ob rem vitam suam, quam maximis praemiis propositam et paene addictam sciebat, numquam in periculum sine praesidio et sine custodia proiciebat. Adde casus; adde incertos exitus pugnarum Martemque communem, qui saepe spoliantem iam et exsultautem evertit et perculit ab abiecto ; adde inscitiam pransi, poti, oscitantis ducis, qui cum a tergo liostem interclusum reliquisset, nihil de eius extremis comitibus cogitavit, in quos incensos ira vitamque domini desperantis cum incidisset, haesit in eis poenis, quas ab eo servi fideles pro domini vita expetiverunt. • 57. Cur igitur eos manu mieit ? Metuebat scilicet ne indicaretur, ne dolorem perferre non possent, ne tormentis cogerentur occisum esse a servis Milonis in Appia via P. Clodium confiteri. Quid opus est tortore ? Quid quaeris ? DEFENCE OF MILO 157 occideritne ? Occidit. lure an iniuria ? Nihil ad torto- rem: facti eiiim in eculeo quaestio est, iuris in iudicio. 705 XXII. Quod igitur in causa quaerendum est, indagamus hie; quod tormentis invenire vis, id fat^mur. -Manu vero cur miserit, si id potius quaeris, quam cur parurn amplis adfecerit praemiis, nescis inimici factum reprehendere. 58. Dixit enirn hie idem, qui omnia semper constanter et 710 fortiter, M. Cato, et dixit in turbulenta contione, quae tamen huius auctoritate placata est, non libertate solum , sed etiam omnibus praemiis dignissimos fuisse, qui domini caput defendissent. Quod enirn praemium satis magnum est tarn henevolis, tarn bonis, tarn fidelibus servis, propter 715 quos vivit ? Etsi id quidem non tanti est, quam quod propter eosdem non sanguine et volneribus suis crude- lissimi inimici mentem oculosque satiavit : quos nisi manu misisset, tormentis etiam dedendi fuerunt conservatores domini, nltores sceleris, defensores necis. Idic vero nihil 720 habet in his malis quod minus moleste ferat, quam, etiam si quid ipsi accidat, esse tamen illis meritum praemium persolutum. 59. Sed quaestiones urgent Milonem, quae sunt habitae nunc in atrio Libertatis. Quibusnam de servis ? rogas ? 725 De P. Clodi. Quis eos postulavit ? Appius. Quis pro- duxit ? Appius. IJnde ? ab Appio. Di boni ! quid potest agi severius ? De servis nulla lege quaestio est in dominum nisi de incestu, ut fuit in Clodium. Proxime deos accessit Clodius, proprius quam turn, cum ad ipsos penetrarat, 730 cuius de morte tamquam de caerimoniis violatis quaeritur. Sed tamen maiores nostri in dominum de servo quaeri noluerunt ; non quin posset verum inveniri, sed quia vide- batur indignum esse et domini morte ipsa tristius. In reum de servo accusatoris cum quaeritur, verum inveniri 735 potest ? 60. Age vero, quae erat aut qualis quaestio ? ( Heiis tu, Rufiof verbi causa, ( cave sis mentiaris: Clodius insidias fecit Miloni 9 ’ ‘ Fecit ’: certa crux. * Nullas fecit’: sperata libertas. Quid hac quaestione certius ? 158 CICERO*S ORATIONS 740 Subito abrepti in quaestionem, tamen separantur a ceteris et in areas coniciuntur, ne quis cum eis conloqui possit. Hi centum dies penes accusatorem cum fuissent, ab eo ipso accusatore producti sunt. Quid hac quaestione dici potest integrius, quid incorruptius ? As further proof of Milo’s innocence, his conduct since the event has shown his confidence in the justice of his cause. He has thus given the lie to his enemies, many of whom predicted that he • would prove a second Catiline. 745 XXIII. 61. Quod si nondum satis cernitis, cum res ipsa tot tarn Claris argumentis signisque luceat, pura mente r atque integra Milonem, nullo scelere imbutum, nullo metu perterritum, nulla conscientia exanimatum, Eomam re* vertisse, recordamini, per deos immortalis ! quae fuerit 750 celeritas reditus eius, qui ingressus in forum ardente curia, quae magnitudo animi, qui voltus, quae oratio. Neque yero se populo solum, sed etiam senatui commisit; neque senatui modo, sed etiam publicis praesidiis et armis; neque bis tantum, yerum etiam eius potestati, cui sena- 755 tus totam rem publicam, omnem Italiae pubem, cuncta populi Romani arma commiserat: cui numquam se hie pro- fecto tradidisset, nisi causae suae confideret, praesertim omnia audienti, magna metuenti, multa suspicanti, non nulla credenti.j Magna yis est conscientiae, iudices, et 760 magna in utramque partem, ut neque timeant qui nihil commiserint, et poenarn semper ante oculos versari putent qui peccarint. 62. Neque vero sine ratione certa causa Milonis sem¬ per a senatu probata est; videbant enim sapientissimi 765 homines facti rationem, praesentiam animi, defensionis constantiam. An vero obliti estis, iudices, recenti illo nuntio necis Clodianae non modo inimicorum Milonis sermones et opiniones, sed non nullorum etiam im- peritorum ? Negabant eum Romam esse rediturum, 770 63. Sive enim illud animo irato ac 'percito fecisset, ut DEFENCE OF MILO 159 incensus oclio trucidaret inimicum, arbitrabantur eum tanti mortem P. Clodi putasse, ut aequo animo qpatria carepet, cum sanguine inimici explesset odium suum ; sive etiam illius morte patriam liberare voluisset, non dubitaturum fortem virum quin, cum suo periculo salutem 775 populo Romano attulisset, cederet aequo animo legibus, secum auferret gloriam sempiternam, nobis haec f mend a relinqueret, quae ipse servasset. Multi etiam Catilinam atque ilia portenta loquebantur: f Erumpet, occupabit aliquem locum, helium patriae faciei f Miseros interdum. 780 civis optime de re publica meritos, in quibus homines non modo res praeclarissimas obliviscuntur, sed etiam nefa- rias suspicantur ! 64. Ergo ilia falsa fuerunt, quae certe vera exstitissent, si Milo admisisset aliquid quod non posset honeste vereque defendere. 785 What contempt, has Milo shown for these wild stories ! Inquiry by Pompey has proved them false in every case, for Pompey has been cautious—too much so, I fear. This over-caution has led people to suspect that Pompey really fears Milo. Beware, Pompey, of going too far: the time may yet come when you shall need the friendship of Milo. But how absurd to attribute false motives to Pompey, who with his unlimited powers could crush Milo if he would: he has stationed these troops here to reassure rather than to intimidate the court. „ XXIV. Quid ? quae postea sunt in eum congesta, quae quemvis etiam mediocrium delictorum conscientia per- culissent, ut sustinuit, di immortales ! Sustinuit ? immo vero ut contempsit ac pro nihilo putavit quae neque ma- ximo animo nocens neque innocens nisi fortissimus vir 790 neglegere potuisset ! Scutorum, gladiorum, frenorum, pilorumque etiam multitudo deprehendi posse indicaba- tur; nullum in urbe vicum, nullum angiportum esse dicebant, in quo Miloni conducta non esset domus ; arma in yillam Ocriculanam devecta Tiberi, domus in cliyo 795 Capitolino scutis referta, plena omnia malleolorum ad urbis incendia comparatorum. Haec non delata solum. i6o CICERO'S ORATIONS sed paene credita, nec ante repudiata sunt quam quae- sita. 800 65. Laudabam eqnidem incredibilem diligentiam Cn. Pompei, sed dicam, ut sentio, iudices : nimis multa au- ^ dire coguntur neque aliter facere possunt ei quibus tota commissa est res publica. Quin etiam fuit audiendus popa Licinius nescio qui de Circo maximo, servos Milonis 805 apud se ebrios factos sibi confessos esse de interficiendo Pompeio coniurasse ; dein postea se gladio percussum esse ab uno de illis, ne indicaret. Pompeio in liortos nuntiavit ; arcessor in primis ; de amicorum sententia rem defert ad senatum. Non poteram in illius mei patriae- 810 que eustodis tanta suspicione non metu exanimari; sed mirabar tamen credi popae, confessionem servorum audiri, volnus in latere, quod acu punctum videretur, pro ictu gladiatoris probari. 66 . Yerum, ut intellego, cavebat magis Pompeius quam timebat, non ea solum, quae 815 timenda erant, sed omnia, ne vos aliquid timeretis. Op- pugnata domus C. Oaesaris, clarissimi et fortissimi viri, \/ per multas noctis lioras nuntiabatur : nemo audierat tarn celebri loco, nemo senserat ; tamen audiebatur. Non poteram Cn. Pompeium, praestantissima virtute virum, 820 timidum suspicari; diligentiam tota re publica suscepta, nimiam null am putabam. Frequentissimo senatu nuper in Capitolio senator inventus est qui Milonem cum telo esse diceret : nudavit se in sanctissimo templo, quoniam vita tabs et civis et viri fidem non faciebat, ut eo tacente ' 825 res ipsa loqueretur. NXY. 67. Omnia falsa atque insidiose ficta comperta sunt; cum tamen, si metuitur etiam nunc Milo, non iam lioc Clodianum crimen timemus, sed tuas, Cn. Pompei— te enim iam appello, et ea voce, ut me exaudire possis— 830 tuas, tuas, inquam, suspiciones perhorrescimus. Si Mi¬ lonem times ; si liunc de tua vita nefarie aut nunc cogitare aut molitum aliquando aliquid pibas ; si Italiae dilectus (ut non nulli conquisitores tui dictitarunt), si liaec arma, DEFENCE OF MILO 161 si Capitolinae cohortes, si excubiae, si vigiliae, si dilecta iuventus quae tuum corpus domumque custodit, contra 835 Milonis impetum armata est, atque ilia omnia in hunc unum instituta, parata, intenta sunt,—magna in hoc certe vis et incredibilis animus ; et non unius viri vires atque opes iudicantur, si quidem in hunc unum et praestantissi- mus dux electus et tota res publica armata est. 68. Sed 840 quis non intellegit, omnis tibi rei publicae partis aegras et labantis, ut eas his armis sanares et confirmares, esse com- missas ? Quod si locus Miloni datus esset, probasset profecto tibi ipsi, neminem umquam hominem homini cariorem fuisse quam te sibi : nullum se umquam pericu- 845 lum pro tua dignitate fugisse ; cum ipsa ilia taeterrima peste se saepissime pro tua gloria contendisse ; tribunatum suum ad salutem meam, quae tibi carissima fuisset, con- siliis tuis gubernatum ; se a te postea defensum in periculo capitis, adiutum in petitione praeturae ; duos se habere 850 semper amicissimos sperasse,—te tuo benelicio, me suo. Quae si non probaret; si tibi ita penitus inhaesisset ista suspicio, nullo ut evelli modo posset ; si denique Italia a dilectu, urbs ab armis sine Milonis clade numquam esset conquietura,—ne ille haud dubitans cessisset patria, is qui 855 ita natus est et ita consuevit. Te, Magne, tamen antesta- retur, quod nunc etiam facit. XXYI. 69 . Yide quam sit varia vitae commutabilisque ratio, quam vaga volubilisque fortuna, quantae infidelitates in amicis, quam ad tempus aptae simulationes, quantae in 860 periculis fugae proximorum, quantae timiditates. Erit, erit illud profecto tempus, et inlucescet aliquando ille dies, cum tu (salutaribus, ut spero, rebus tuis, sed fortasse motu aliquo communium temporum, qui quam crebro accidat experti scire debemus), et amicissimi benevolen- 865 tiam, et gravissimi hominis fidem, et unius post homines natos fortissimi viri magnitudinem animi, desideres. 70 . Quamquam quis hoc credat, Cn. Pompeium, iuris publici, moris maiorum, rei denique publicae peritissimum. CICERO'S ORATIONS 162 870 cum senatus ei commiserit ut videret ne quid res publica detrimenti caperet (quo uno versiculo satis armati semper consules fuerunt, etiam nullis armis datis), hunc exercitu, hunc dilectu dato, iudicium exspectaturum fuisse in eius consiliis vindicandis, qui vi iudicia ipsa tolleret ? Satis 875 iudicatum est a Pompeio, satis, falso ista conferri in Mi- lonem, qui legem tulit, qua, ut ego sentio, Milonem absolvi a vobis oporteret, ut omnes confitentur, liceret. 71 . Quod vero in illo loco atque illis publicorum praesidiorum copiis circumfusus sedet, satis declarat, se non terrorem inferre 880 vobis—quid enim minus illo dignum quam cogere, ut vos eum condemnetis, in quern animadvertere ipse et more maiorum et suo iure posset ?—sed praesidio esse, ut intel- legatis contra hesternam illam contionem licere vobis quod sentiatis libere iudicare. Admitting that Milo slew Clodius, it was a glorious act, for Clodius was far more dangerous than either Maelius or Tiberius Gracchus, % His death assures for us many a blessing which, had he lived, would have been impossible. 885 XXVII. 72 . Nec vero me, iudices, Clodianum crimen movet; nec tarn sum demens, tamque vestri sensus ignarus atque expers, ut nesciam quid de morte Clodi sentiatis. De qua, si iam nollem ita diluere crimen, ut dilui, tamen impune Miloni palam clamare ac mentiri gloriose liceret: 890 “ Occidi, occidi, non Sp. Maelium, qui annona levanda iacturisque rei familiaris, quia nimis amplecti plebem videbatur, in suspicionem incidit regni appetendi; non Ti. Gracchum, qui conlegae magistratum per seditionem abrogavit, quorum interfectores impleverunt orbem ter- 895 rarum nominis sui gloria : sed eum—auderet enim dicere cum patriam periculo suo liberasset—cuius nefandum adulterium in pulvinaribus sanctissimis nobilissimae femi- nae comprelienderunt; 73 . eum cuius supplicio senatus sollemnis religiones expiandas saepe censuit; eum quem 900 cum sorore germana nefarium stuprum fecisse L. Lucullus DEFENCE OF MILO 163 iuratus se quaestionibus liabitis dixit comperisse; eum qui civem quem senatus, quem populus Romanus, quem omnes gentes urbis ac vitae civium conservatorem iudica- rant, servorum armis exterminavit; eum qui regna dedit, ademit, orbem terrarum quibuscum voluit partitus est; eum qui, plurimis caedibus in foro factis, singulari virtrrfe et gloria civem domum vi et armis compulit; eum cui nihil umquam nefas fuit nec in facinore nec in libidine ; eum qui aedem Nymph arum incendit, ut memoriam publicam re- censionis tabulis publicis impressam exstingueret; 74 . eum 910 denique, cui iam nulla lex erat, nullum civile ius, nulli possessionum termini ; qui non calumnia litium, non iniu- stis vindiciis ac sacramentis alienos fundos, sed castris, exercitu, signis inferendis petebat; qui non solum Etru- scos—eos enim penitus contempserat—sed hunc P. Varium, 915 fortissimum atque optimum civem, iudicem nostrum, pel- lere possessionibus armis castrisque conatus est; qui cum architectis et decempedis villas multorum h oi^g^ q ue per- agrabat; qui Ianiculo et Alpibus spem possliajpium termi- narat suarum; qui cum ab equite Romano srafn&ido et forti, 920 M. Paconio, non impetrasset, ut sibi insul&m in l|cu Prilio venderet, repente luntribus in earn insul^m materiem, calcem, caementa, arma convexit, dominoque trans ripam inspectante, non dubitavit exstruere aedificium in alieno;^ 75 . qui huic T. Eurfanio, cui viro ! di immortales !—quid 925 enim ego de muliercula Scantia, quid de adulescente P. Apinio dicam ? quorum utrique mortem est ininitatus, nisi sibi hortoruin possessione cessissent—sed ausum esse Fur- fanio dicere, si sibi pecuniam, quantam poposcerat, non dedisset, mortuum se in domum eius inlaturum, qua in- 930 vidia huic esset tali viro conflagrandum ; qui Appium fratrem, hominem mihi coniunctum fidissima gratia, absentem de possessione fundi deiecit; qui parietem sic per vestibulum sororis instituit ducere, sic agere funda,- menta, ut sororem non modo vestibulo privaret, sed omni 935 aditu et limine.” 164 CICEROS ORATIONS XXVIII. 76 . Quam quam haec quidem iam tolerabilia videbantur, etsi aequabiliter in rem publicam, in privatos, in longinquos, in propinquos, in alienos, in suos inrnebat; 940 sed nescio quo modo iam usn obduruerat et percallnerat civitatis incredibilis patientia. Quae vero aderant iam et impendebant, qnonam modo ea ant depellere potnissetis ant ferre ? Imperium ille si nactns esset,—omitto socios, exteras nationes, reges, tetrarcbas ; vota enim faceretis, ut 945 in eos se potius immitteret quam in vestras possessiones, vestra tecta, vestras pecunias : pecunias dico ? a liberis (me dins fidius) et a coniugibus vestris numquam ille effrenatas suas libidines cobibuisset. Fingi haec putatis, quae patent, quae nota sunt omnibus, quae tenentnr ? servorum exer- 950 citus ilium in nrbe conscriptnrnm fuisse, per quos to- tam rem publicam resque privatas omnium possideret ? 77 . Quam ob rem si cruentum gladium tenens clamaret T. Annius: ‘Adeste, quaeso, atque audite, cives: P. Clodium interfeci ; eius furores, quos nullis iam legibus, nullis 955 iudiciis frenare poteramus, hoc ferro et hac dextera a cer- vicibus vestris reppuli, per me ut unum ius, aequitas, leges, libertas, pudor, pudicitia in civitate maneret/—esset vero timendum, quonam modo id ferret civitas ! Xunc enim quis est qui non probet, qui non laudet, qui non unum post 960 hominum memoriam T. Annium plurimum rei publicae profuisse, maxima laetitia populum Romanum, cunctam Italiam, nationes omnis adfecisse et dicat et sentiat ? Xon queo vetera ilia populi Romani gaudia quanta fuerint iudi- care : multas tarnen iam summorum imperatorum clarissi- 965 mas victorias aetas nostra vidit, quarum nulla neque tarn diuturnam attulit laetitiam nec tantam. 78 . Mandate hoc memoriae, iudices : spero multa vos liberosque ve- stros in re publica bona esse visuros : in eis singulis ita semper existimabitis, vivo P. Clodio nihil eorum vos visu- 970 ros fuisse. In spem maximam, et, quern ad modum confido, verissimam sumus adducti, hunc ipsum annum, hoc ipso summo viro consule, compressa hominum licentia, DEFENCE OF MILO I65 cupiditatibus fractis, legibus et iucliciis constitute, salu- tarem civitati fore. Num quis est igitur tam demens qui hoc, P. Olodio vivo, contingere potnisse arbitretur ? Quid? 975 ea quae tenetis, privata atque vestra, dominante liomine furioso quod ius perpetuae possessionis habere potuissent ? If Milo's acquittal depended on Clodius ’ recall to life—but the bare thought of such a thing has frightened you. Would Pompey re¬ call him if he could ? Then do honor to Milo as the Greeks honor those who have put tyrants to death. Well might Milo make the same confession that Ahala and others made, prepared alike for praise or blame. XXIX. Non timeo, iudices, ne odio inimicitiarum mea- rum inflammatus libentius haec in ilium evomere videar quam verius. Etenim si praecipuum esse debebat, tamen 980 ita communis erat omnium ille hostis, ut in communi odio paene aequaliter versaretur odium meum. Non potest dici satis, ne cogitari quidem, quantum in illo sceleris, quantum exiti fuerit. 79. Quin sic attendite, iudices. Nempe haec est quaestio de interitu P. Clodi. Eingite 985 animis—liberae sunt enim nostrae cogitationes, et quae volunt sic intuentur, ut ea cernimus quae videmus—fingite igitur cogitatione imaginem huius condicionis meae : si possim efficere ut Milonem absolvatis, sed ita, si P. Clo¬ dius revixerit—quid voltu extimuistis ? Quonam modo 990 ille vos vivus adficeret, quos mortuus inani cogitatione percussit ? Quid ? si ipse On. Pompeius, qui ea virtute ac fortuna est, ut ea potuerit semper, quae nemo praeter ilium,—si is, inquam, potuisset aut quaestionem de morte P. Clodi ferre aut ipsum ab inferis excitare, utrum pu- 995 tatis potius facturum fuisse ? Etiam si propter amicitiam vellet ilium ab inferis evocare, propter rem publicam non fecisset. Eius igitur mortis sedetis ultores, cuius vitam si putetis per vos restitui posse, nolitis ; et de eius nece lata quaestio est, qui si lege eadem reviviscere posset, lata 1000 lex numquam esset. Huius ergo interfector si esset, in confitendo ab eisne poenam timeret, quos liberavisset ? CICERO’S ORATIONS 166 80. Graeci homines deorum honores fcribuunt eis viris qui tyrannos necaverunt. Quae ego vidi Athenis ! quae aliis 1005 in urbibus Graeciae ! quas res divinas talibus institutas viris ! quos cantus, quae carmina ! prope ad immortalita- tis et religionem et memoriam consecrantur. Yos tanti conservatorem populi, tanti sceleris ultorem non modo honoribus nullis adficietis, sed etiam ad supplicium rapi 1010 patiemini ? Confiteretur, confiteretur, inquam, si fecisset, et magno animo et libenter, fecisse se libertatis omnium causa, quod esset ei non confitendum modo, verum etiam praedicandum. XXX. 81. Etenim si id non negat, ex quo nihil petit 1015 nisi ut ignoscatur, dubitaret id fateri, ex quo etiam prae- mia laudis essent petenda ?—nisi vero gratius putat esse vobis sui se capitis quam vestri defensorem fuisse,—cum praesertim in ea confessione, si grati esse velletis, hono¬ res adsequeretur amplissimos. Si factum vobis non pro- 1020 baretur—quamquam qui poterat salus sua cuiquam non probari ?—sed tamen si minus fortissimi viri virtus civibus grata cecidisset, magno animo constantique cederet ex ingrata civitate. Nam quid esset ingratius quam laetari ceteros, lugere eum solum propter quern ceteri laeta- 1025 rentur ? 82. Quamquam hoc animo semper omnes fuimus in patriae proditoribus opprimendis, ut, quoniam nostra futura esset gloria, periculum quoque et invidiam no- stram putaremus. Nam quae mihi ipsi tribuenda laus esset, cum tantum in consulatu meo pro vobis ac liberis 1030 vestris ausus essem, si id quod conabar sine maximis dimicationibus meis me esse ausurum arbitrarer.? Quae mulier sceleratum ac perniciosum civem interficere non auderet, si periculum non timeret ? Proposita invidia, morte, poena, qui nihilo segnius rem publicam defendit, 1035 is vir vere putandus est. Populi grati est praemiis adficere bene meritos de re publica civis ; viri fortis ne suppliciis quidem moveri ut fortiter fecisse paeniteat. 83. Quam ob rem uteretur eadem confessione T. Annius, qua Ahala, DEFENCE OF MILO I67 qua Nasica, qua Opimius, qua Marius, qua nosmet ipsi, et, si grata res publica esset, laetaretur ; si ingrata, tamen 1040 in gravi fortuna conscientia sua niteretur. But the glory of the deed belongs to the gods immortal, for Clodius fell amid the holy places which he had defiled, and his body was deprived of the honors due to the dead. Sed huius benefici gratiam, iudices, fortuna populi Romani et vestra felicitas et di immortales sibi deberi putant. Nec vero quisquam aliter arbitrari potest, nisi qui nullam vim esse ducit numenve divinum ; quem neque 1045 imperi nostri magnitudo neque sol ille nec caeli signo- rumque motus nec vicissitudines rerum atque ordines movent, neque (id quod maximum est) maiorum sapien- tia, qui sacra, qui caerimonias, qui auspicia et ipsi sanc- tissime coluerunt, et nobis, suis posteris, prodiderunt. 1050 XXXI. 84 . Est, est profecto ilia vis. Neque in his corpo- ribus atque in hac imbecillitate nostra inest quiddam quod vigeat et sentiat, et non inest in hoc tanto naturae tarn praeclaro motu ; nisi forte idcirco non putant, quia non apparet nec cernitur ; proinde quasi nostram ipsam men- 1055 tern qua sapimus, qua providemus, qua haec ipsa agimus ac dicimus, videre, aut plane qualis aut ubi sit, sentire possimus. Ea vis igitur ipsa, quae saepe incredibilis huic urbi felicitates atque opes attulit, illam perniciem exstinxit ac sustulit; cui primum mentem iniecit, ut vi inritare 4060 ferroque lacessere fortissimum virum auderet, vinceretur- que ab eo, quem si vicisset, habiturus esset impunitatem et licentiam sempiternam. 85 . Non est humano consilio, ne mediocri quidem, iudices, deorum immortalium cura res ilia perfecta: 1065 religiones me hercule ipsae, quae illam beluam cadere viderunt, commosse se videntur, et ius in illo suum retinuisse. Yos enim iam, Albani tumuli atque luci, vos, inquam, imploro atque obtestor; vosque, Alba- norum obrutae arae, sacrorum populi Romani sociae et 1070 168 CICERO^S ORATIONS aequales, quas ille praeceps amentia, caesis prostratisque sanctissimis lucis, substrnctionum insanis molibus oppres- serat. Yestrae turn arae, vestraei religiones yiguerunt; vestra vis valuit, qnam ille omni scelere polluerat. Tuque 1075 ex tuo edito monte, Latiaris sancte Iuppiter, cuius ille lacus, nemora finisque saepe omni nefario stupro et scelere macularat, aliquando ad eum poeniendum oculos aperuisti. Yobis illae, vobis vestro in conspectu serae, sed iustae tamen et debitae poenae solutae sunt. 86. Nisi forte hoc etiam 1080 casu factum esse dicemus, ut ante ipsum sacrarium Bonae deae, quod est in fundo T. Sergi Galli, in primis honesti et ornati adulescentis, ante ipsam, inquam, Bonam deam, cum proelium commisisset, primum illud volnus acciperet, quo taeterrimam mortem obiret, ut non absolutus iudicio 1085 illo nefario videretur, sed ad hanc insignem poenam re- servatus. XXXII. Nec vero non eadem ira deorum hanc eius satellitibus iniecit amentiam, ut sine imaginibus, sine cantu atque ludis, sine exsequiis, sine lamentis, sine lauda- 1090 tionibus, sine funere, oblitus cruore et luto, spoliatus illius supremi diei celebritate, cui cedere inimici etiam solent, ambureretur abiectus. Non fuisse credo fas clarissimorum virorum formas illi taeterrimo parricidae aliquid decoris adferre, neqne ullo in loco potius mortem eius lacerari, 1095 quam in quo vita esset damnata. In his corrupt and unholy career there was but one obstacle that stood in his path, and that was Milo . 87 . Dura, me dius fidius, mihi iam Fortuna populi Ro¬ mani et crudelis videbatur, quae tot annos ilium in hanc rem publicam insultare pateretur. Polluerat stupro sanctis- simas religiones ; senatus gravissima decreta perfregerat; 1100 pecunia se a iudicibus palam redemerat; vexarat in tri- bunatu senatum ; omnium ordinum consensu pro salute rei publicae gesta resciderat ; me patria expulerat, bona diripuerat, domum incenderat, liberos, coniugem meam DEFENCE OE MILO 169 vexarat; Cn. Pompeio nefarium bellum indixerat; magi- stratiium privatorumque caedis effecerat; domum mei 1105 fratris incenderat; vastarat Etruriam ; multos sedibus ac fortunis eiecerat. Instabat, urgebat. Capere eius amen-, tiam civitas, Italia, provinciae, regna non poterant. In- cidebantur iam domi leges, quae nos servis nostris addi- cerent. Nihil erat cuiusquam, quod quidem ille adamasset, 1110 quod non hoc anno suum fore putaret. 88 . Obstabat eius cogitationibus nemo praeter Milonem. Ilium ipsum, qui obstare poterat, novo reditu in gratiam quasi devinctum arbitrabatur; Caesaris potentiam suam esse dicebat; bonorum animos in meo casu contempserat: Milo unus 1115 urgebat. And so, I repeat, it was the gods that tempted Clodius to , attack Milo. Thus ivas removed a man whom, had he lived, neither Senate nor consuls could have restrained. XXXIII. Hie di immortales, ut supra dixi, mentem illi perdito ac furioso dederunt, ut huic faceret insidias. Aliter perire pestis ilia non potuit ; numquam ilium res publica suo iure esset ulta. Senatus, credo, praetorem 1120 eum circumscripsisset : ne cum solebat quidem id facere, in privato eodem hoc aliquid profecerat. 89 . An consoles in praetore coercendo fortes fuissent ? Primum, Milone occiso, habuisset suos consules ; deinde quis in eo praetore consul fortis esset, per quern tribunum yirtutem consula- 1125 rem crudelissime vexatam esse meminisset ? Oppressisset omnia, possideret, teneret ; lege nova quae est inventa apud eum cum reliquis legibus Clodianis, servos nostros libertos suos fecisset; postremo, nisi eum di immortales in earn mentem impulissent, ut homo effeminatus fortissi- 1130 mum virum conaretur occidere, liodie rem publicam nul- lam baberetis. 90 . An ille praetor, ille vero consul, si modo haec templa atque ipsa moenia stare eo vivo tain diu et consulatum eius exspectare potuissent, ille denique vivus 1135 CICERO’S ORATIONS I/O mali nihil fecisset, qui mortuus, uno ex suis satellitiWs Sex. Cloclio duce, curiam incenderit ? Quo quid miserius, quid acerbius, quid luctuosius vidimus ? Templum sancti- tatis, amplitudinis, mentis, consili publici, caput urbis, 1140 aram sociorum, portum omnium gentium, sedem ab uni- verso populo concessam uni ordini, inflammari, exscindi, funestari ? neque id fieri a multitudine imperita (quam- quam esset miserum id ipsum), sed ab uno ? Qui cum tantum ausus sit ustor pro mortuo, quid signifer pro vivo 1145 non esset ausus ? In curiam potissimum abiecit, ut earn mortuus incenderet, quam vivus everterat. 91. Et sunt qui de via Appia querantur, taceant de curia ! et qui ab eo spirante forum putent potuisse defendi, cuius non restiterit cadaveri curia! Excitate, excitate ipsum, si 1150 potestis, a mortuis : frangetis impetum vivi, cuius vix sustinetis furias insepulti ? Eisi vero sustinuistis eos qui cum facibus ad curiam cucurrerunt, cum falcibus ad Ca- storis, cum gladiis toto foro volitarunt. Caedi vidistis populum Romanum, contionem gladiis disturbari, cum 1155 audiretur silentio M. Caelius, tribunus plebis, vir et in re publica fortissimus, et in suscepta causa firmissimus, et bonorum voluntati et auctoritati senatus deditus, et, in hac Milonis sive invidia sive fortuna singulari, divina et incredibili fide. Then acquit Milo. Conscious as he is of his innocence , he himself refuses to ash for pity ; yet I am distressed when I recall the sad words that I have lately heard him utter. Not that he reproaches his country with ingratitude but only with timidity. Though sus¬ picion may ruin him, yet he is sure of your good-will; his reward shall be the fame that attends every patriot’s name. 1160 XXXIV. 92. Sed iam satis multa de causa ; extra cau- sam etiam nimis fortasse multa. Quid restat, nisi ut orem obtesterque vos, iudices, ut earn misericordiam tribuatis fortissimo viro, quam ipse non implorat, ego etiam repu- gnante hoc et imploro et exposco ? Nolite, si in nostro 1165 omnium fletu nullam lacrimam aspexistis Milonis, si vol- i % DEFENCE OF MILO 171 turn semper eundem, si vocem, si orationem stabilem ac non mutatam videtis, lioc minus ei parcere. Hand scio an multo sit etiam adinvandus magis. Etenim si in gladiatoriis pngnis et infimi generis hominum condicione atque fortuna timidos atque supplices, et, nt yivere liceat, 1170 obsecrantis, etiam odisse solemus, fortis atque animosos et se acriter ipsos morti offerentis servare cupimus, eorum- que nos magis miseret, qui nostram misericordiam non requirunt, quam qui illam efflagitant,—quanto hoc magis in fortissimis civibus facere debemus ? 1175. 93. Me quidem, iudices, exanimant et interimunt hae voces Milonis, quas audio adsidue et quibus intersum cotidie ‘Yaleant/inquit, ‘valeant cives mei; sint inco- lumes, sint florentes, sint beati. Stet haec urbs praeclara miliique patria carissima, quoquo modo erit merita de me. 1180 Tranquil]a re publica mei cives, quoniam mihi cum illis non licet, sine me ipsi, sed propter me tamen perfruantur. Ego cedam atque abibo. Si mihi bona re publica frui non licuerit, at carebo mala, et quam primum tetigero bene moratam et liberam civitatem, in ea conquiescam. 94. 0 1185 frustra/ inquit, ‘mihi suscepfci labores ) 0 spes fallaces et cogitationes inanes meae ! Ego cum tribunus plebis re publica oppressa me senatui dedissem, quern exstinctum acceperam, equitibus Romanis, quorum vires erant debiles, bonis viris, qui omnem auctoritatem Olodianis armis abie- 1100 cerant, mihi umquam bonorum praesidium defuturum putarem ? Ego cum te 1 —mecum enim saepissime loqui¬ tur—‘ patriae reddidissem, mihi putarem in patria non futurum locum ? Ubi nunc senatus est, quern secuti sumus ? Ubi equites Romani illi, illi/ inquit, ‘ tui ? Ubi 1195 studia municipiorum ? ubi Italiae voces ? Ubi denique tua ilia, M. Tulli, quae plurimis fuit auxilio, vox atque defensio ? mihine ea soli, qui pro te totiens morti me obtuli, nihil potest opitulari ? 9 XXXY. 95. Nec vero haec, iudices, ut ego nunc Hens 1200 sed hoc eodem loquitur voltu quo videtis. Uegat enim, 1205 1210 1215 1220 1225 1230 1235 172 CICERO'S ORATIONS negat ingratis civibus fecisse se quae fecerit; timid is et omnia circumspieientibus pericula non negat. Plebem et infimam multitudinem, quae P. Olodio duce fortunis vestris imminebat, earn, quo tutior esset vestra vita, se fecisse commemorat ut non modo virtute flecteret, sed etiam tribus suis patrimoniis deleniret; nee timet ne, cum plebem muneribus placarit, vos non conciliarit meritis in rem publicam singularibus. Senatus erga se benevolen- tiam temporibus his ipsis saepe esse perspectam, vestras vero et vestrorum ordinum occursationes, studia, sermones, quemcumque cursum fortuna dederit, se secum ablaturum esse dicit. 96. Meminit etiam sibi vocem praeconis modo defuisse, quam minime desiderarit; populi vero cunctis suffragiis, quod unum cupierit, se consulem declaratum ; nunc denique, si haec contra se sint futura, sibi facinoris suspicionem, non facti crimen obstare. Addit haec, quae certe vera sunt : fortis et sapientis viros non tarn praemia sequi solere recte faetorum, quam ipsa recte facta ; se nihil in vita nisi praeclarissime fecisse, si quidem nihil sit prae- stabilius viro quam periculis patriam liberare ; beatos esse quibus ea res honori fuerit a suis civibus ; 97. nec tamen eos miseros, qui beneficio civis suos vicerint; sed tamen ex omnibus praemiis virtutis, si esset habenda ratio prae- miorum, amplissimum esse praemium gloriam ; esse hanc unam quae brevitatem vitae posteritatis memoria conso- laretur, quae efficeret ut absentes adessemus, mortui vive- remus ; hanc denique esse cuius gradibus etiam in caelum homines viderentur ascendere. 98. ‘ De me/ inquit, f semper populus Romanus, semper omnes gentes loquen- tur, nulla umquam obmutescet vetustas. Quin hoc tem¬ pore ipso, cum omnes a meis inimicis faces invidiae meae subiciantur, tamen omni in hominum coetu gratiis agendis et gratulationibus habendis et omni sermone celebramur/ Omitto Etruriae festos et actos et institutos dies ; cente- sima lux est haec ab interitu P. Olodi et, opinor, altera. Qua fines imperi populi Romani sunt, ea non solum fama DEFENCE OF MILO 173 iam de illo, sed etiam laetitia peragravit. Q.uam ob rem, ‘Ubi corpus hoc sit non/ inquit, ( laboro, quoniam omnibus in terris et iam versatur et semper habitabit nomi- 1240 nis mei gloria/ For my sake acquit Milo. Me restored me from exile : from exile let me save him. Grant that this patriot may die in the land of his birth. Finally , in giving your verdict, be true to your convic¬ tions, for so shall you please Pompey, who chose this jury for its wisdom and courage. XXXYT. 99. Haec tu mecum saepe his absentibus, sed isdem audientibus haec ego tecum, Milo: ‘Te quidem, cum isto animo es, satis lgudare non possum ; sed, quo est ista magis divina virtus, eo maiore a te dolore divellor. 1245 Nec vero, si mihi eriperis, reliqua est ilia tamen ad con- solandum querella, ut eis irasci possim, a quibus tantum volnus accepero : non enim inimici mei te mihi eripient, sed amicissimi, non male aliquando de me meriti, sed semper optime/ Nullum umquam, iudices, mihi tantum 1250 dolorem inuretis—etsi quis potest esse tantus ?—sed ne hunc quidem ipsurn, ut obliviscar quanti me semper feceritis. Quae si vos cepit oblivio, aut si in me aliquid offendistis, cur non id meo capite potius luitur quam Milonis ? Praeclare enim vixero, si quid mihi acciderit, 1255 prius quam hoc tantum mali videro. 100. Nunc me una consolatio sustentat, quod tibi, T. Anni, nullum a me amoris, nullum studi, nullum pietatis officium defuit. Ego inimicitias potentium pro te appetivi; ego meum saepe corpus et vitam obieci armis inimicorum tuorum ; ego me 1260 plurimis pro te supplicem abieci ; bona, fortunas meas ac liberorum meorum in communionem tuorum temporum contuli ; hoc denique ipso die, si quae vis est parata, si quae dimicatio capitis futura, deposco. Quid iam restat ? Quid habeo quod faciam pro tuis in me mentis, nisi ut earn 1265 fortunam, quaecurnque erit tua, ducam meam ? Non recuso, non abnuo ; vosque obsecro, iudices, ut vestrabene- 174 CICERO’S ORATIONS ficia, quae in me contulistis, aut in huius salute augeatis, aut in eiusdem exitio occasnra esse videatis. 1270 XXXVII. 101. His lacrimis non movetur Milo—est quodam incredibili robore animi : exsilium ibi esse putat, ubi virtuti non sit locus ; mortem naturae finem esse, non poenam. Sed hie ea inente qua natus est. Quid vos, iudices ? quo tandem animo eritis ? Memoriam Milonis re- 1275 tinebitis, ipsum eicietis ? et erit dignior locus in terris ullus qui banc virtutem excipiat quam hie qui procreavit ? Vos, vos appello, fortissimi viri, qui multum pro re publica sanguinem effudistis; vos in viri et in civis invicti appello periculo, centuriones, vosque, milites: vobis non modo 1280 inspectantibus, sed etiam armatis et huic iudicio praesi- dentibus, liaec tanta virtus ex hac urbe expeiletur, exter- minabitur, proicietur ? 102. 0 me miserum ! 0 me in- felicem ! Revocare tu me in patriam, Milo, potuisti per hos ; ego te in patria per eosdem retinere non potero ? 1285 Quid respondebo liberis meis, qui te parentem alterum putant ? Quid tibi, Quinte frater, qui nunc abes, con- sorti mecum temporum illorum ? Mene non potuisse Milonis salutem tueri per eosdem per quos nostram ille servasset ? At in qua causa non potuisse ? quae est grata 1290 gentibus . . . non potuisse ? eis qui maxime P. Clodi morte acquierunt. Quo deprecante ? Me. 103. Quod- nam ego concepi tantum scelus, aut quod in me tantum facinus admisi, iudices, cum ilia indicia communis exiti indagavi, patefeci, protuli, exstinxi ? Omnes in me meos- 1295 que redundant ex fonte illo dolores.^ Quid me reducem esse voluistis ? an ut inspectante me expellerentur ei per quos essem restitutus ? Nolite, obsecro vos, acerbiorem mihi pati reditum esse, quam fuerit ille ipse discessus : nam qui possum putare me restitutum esse, si distrahar 1300 ab his per quos restitutus sum ? ITtinam di immortales fecissent—pace tua, patria, dix- erim: metuo enim, ne scelerate dicam in te quod pro Milone dicam pie—utinam P. Clodius non mo^o viveret. DEFENCE OF MILO 175 sed etiam praetor, consul, dictator esset, potius quam hoc , spectacnlum viderem ! 104. 0 di immortales! fortem et 1305 a vobis, iudices, conservandum virum ! ‘ Minime, minime/ inquit; ‘ immo vero poenas ille debitas luerit: nos subea- mus, si ita necesse est, non debitas/ Hicine vir, patriae natus, usquam nisi in patria morietur, aut, si forte, pro patria ? Huius vos animi monumenta retinebitis, corporis 1310 in Italia nullum sepulcrum esse patiemini ? Hunc sua quisquam sententia ex hac nrbe expellet, quem omnes urbes expulsum a vobis ad se vocabunt ? 105. 0 terram illam beatam, quae hunc virum exceperit; hanc ingratam, si eiecerit, miseram, si amiserit ! 1315 Sed finis sit. Neque enim prae lacrimis iam loqni pos¬ sum, et hie se lacrimis defend i vetat. Vos oro obtestorque, iudices, ut in sententiis ferendis, quod sentietis, id audea- tis. Yestram virtu tern, iustitiam, fidem, mihi credite, is maxime probabit, qui in iudicibus legendis optimum et 1330 sapientissimum et fortissimum quemque elegit. ORATION FOR MARCELLUS t Tt was the first time he had spoken since Pharsalia [48 b. c.]. In that Senate, purged by Caesar and filled with his creatures, free speech had not yet been heard. The friends and admirers of the master alone spoke, and whatever excess we may find in the praises that Cicero gives him, we may rest assured that all these flatteries must have seemed lukewarm compared with those heard every day.— Boissier’s Cicero and his Friends, page 272. And when he [Caesar] was seen to be so clement and generous towards private individuals, was it forbidden to think that he might one day show the same liberality to his country ?—Id., page 275. If any one had advised Cicero to qualify the glowing eulogy of the Pro Marcello, he would probably have replied in words used by him three years and a half before, when certain expressions of his used in a letter to Caesar were criticised as too adulatory : “When my theme was the liberty of my country, the charge of adulation had no terrors for me : in such a case I would gladly have thrown myself at his feet.”— Tyrrell and Purser’s Correspondence of Cicero, volume v.» page 28. ORATION FOR MARCELLUS My long silence must end at last, for Caesar has shown unprecedented clemency. He has also relieved the pangs of my own conscience , for hitherto Marcellus was not so fortunate as I. In this act of Caesar’s I see the hope of a restored republic as well as a tribute to my friend’s worth. Diuturni silenti, patres conscripti, quo eram his tem- poribus usus (non timore aliquo, sed partim dolore, par- tim verecundia) finem hodiernus dies attulit ; idemque initium quae vellem quaeque sentirem meo pristino more dicendi. Tantam enim mansuetudinem, tam inusitatam 5 inauditamque clementiam, tantum in summa potestate rerum omnium modum, tam denique incredibilem sapien- tiam ac paene divinam, tacitus praeterire nullo modo pos¬ sum. 2. M. enim Marcello vobis, patres conscripti, reique publicae reddito, non illius solum, sed etiam meam vocem 10 et auctoritatem et vobis et rei publicae conservatam ac restitutam puto. Dolebam enim, patres conscripti, et vehementer angebar virum talem, cum in eadam causa, in qua ego, fuisset, non in eadem esse fortuna; nec mihi persuadere poteram, nec fas esse ducebam versari me in 15 nostro vetere curriculo, illo aemulo atque imitatore stu- Questions (for the answers see the Notes ).—1. Give the date (year) of this speech. 2. Where was it delivered ? 3. What are the Caesar - ianae f 4. Tell something of the opposition shown by Marcellus to Caesar just before the Civil War. 5. His subsequent behavior. 6. Who procured his pardon ? 7. How is the eulogistic strain of the speech explained ? 179 i8o CICERO S ORATIONS diorum ac laborum meorura, quasi quodam socio a me et comite, distracto. Ergo et mihi meae pristinae vitae consuetudinem, 20 C. Caesar, interclusam aperuisti, et bis omnibus ad bene de omni re publica sperandum quasi signum aliquod sustulisti. 3. Intellectum est enim mihi quidem in mul- tis et maxime in me ipso, sed paulo ante in omnibus, cum M. Marcellum senatui reique publicae concessisti, 25 commemoratis praesertim oilensionibus, te auctoritatem huius ordinis dignitatemque rei publicae tuis vel doloribus vel suspicionibus anteferre. Ille quidem fructum omnis ante actae vitae hodierno die maximum cepit, cum summo consensu senatus, turn iudicio tuo gravissimo et maximo. 30 Ex quo profecto intellegis quanta in dato beneficio sit laus, cum in accepto sit tanta gloria. 4. Est vero fortunatus ille, cuius ex salute non minor paene ad omnis, quam ad ipsum ventura sit, laetitia pervenerit. Quod quidem ei merito atque optimo iure contigit ; quis enim est illo aut 35 nobilitate aut probitate aut optimarum artium studio aut innocentia aut ullo laudis genere praestantior ? Great as are your other achievements, 0 Caesar, this is the greatest of all. Your military fame you must share with others: in this your latest deed you have no partner,—the glory is all your own. II. Nullius tantum flumen est ingeni, nullius dicendi aut scribendi tanta vis, tanta copia, quae non dicam exor- nare, sed enarrare, C. Caesar, res tuas gestas possit. Tamen 40 adfirmo, et hoc pace dicam tua, nullam in his esse laudem ampliorem quam earn quam hodierno die consecutus es. 5. Soleo saepe ante oculos ponere, idque libenter crebris usurpare sermonibus, omnis nostrorum imperatorum, om¬ nis exterarum gentium potentissimorumque populorum, 45 omnis clarissimorum regum res gestas, cum tuis nec con- tentionum magnitudine nec numero proeliorum nec varie- tate regionum nec celeritate conficiendi nec dissimilitudine bellorum posse conferri ; nec vero disiunctissimas terras ORATIOK FOR MARCELLUS l8l citins passibus cuiusquam potuisse peragrari, qnam tuis non dicam cursibus, sed victoriis lustratae sunt. 6. Quae quidem ego nisi ita magna esse fatear, ut ea vix cuiusquam mens aut cogitatio capere possit, amens sim ; sed tamen sunt alia maiora. Nam bellicas laudes solent quidam extenuare verbis, easque detrahere ducibus, communicare cum multis, ne propriae sint imperatorum ; et certe in armis militum virtus, locorum opportunitas, auxilia socio¬ rum, classes, commeatus multum iuvant. Maximam vero partem, quasi suo iure, fortuna sibi vindicat, et quicquid prospere gestum est, id paene omne ducit suum. 7. At vero huius gloriae, C. Caesar, quam es paulo ante adeptus, socium babes neminem : totum hoc, quantumcumque est (quod certe maximum est), totum est, inquam, tuum. Nihil sibi ex ista laude centurio, nihil praefectus, nihil cobors, nihil turma decerpit; quin etiam ilia ipsa rerum humanarum domina, Fortuna, in istius societatem gloriae se non offert. Tibi cedit ; tuam esse totam et propriam fatetur : numquam enim temeritas cum sapientia commi- scetur, neque ad consilium casus admittitur. .. ' ■ l Nations without number and of every character have you' conquered before : this day you have conquered yourself. Future ages shall praise your military glory: we who see your gracious presence here cherish most your good-will to the republic. III. 8. Domuisti gentis immanitate barbaras, multitu- dine innumerabilis, locis infinitas, omni copiarum genere abundantis : sed tamen ea vicisti, quae et naturam et con- dicionem ut vinci possent habebant. Nulla est enim tanta vis quae non ferro et viribus debilitari frangique possit. Animum vincere, iracundiam cohibere, victoriam tempe- rare ; adversarium nobilitate, ingenio, virtute praestantem non modo extollere iacentem, sed etiam amplificare eius pristinam dignitatem,—baec qui facit, non ego eum cum summis viris comparo, sed simillimum deo iudico. 9. Itaque, C. Caesar, bellicae tuae laudes celebrabuntur ilia© 50 55 60 65 70 75 CICERO S ORATIONS l8'2 80 quidem non solum nostris, sed paene omnium gentium litteris atque linguis, nec ulla umquam aetas de tuis laudibus conticescet; sed tamen eius modi res, nescio quo modo, etiam cum leguntur, obstrepi clamore militum vi- dentur et tubarum sono. At vero cum aliquid clementer, 85 mansuete, iuste, moderate, sapienter factum, in iracundia praesertim, quae est inimica consilio, et in victoria, quae natura insolens et superba est, audimus aut legimus, quo studio incendimur, non modo in gestis rebus, sed etiam in fictis, ut eos saepe, quos numquam vidimus, diligamus ! 90 10 . Te vero, quern praesentem intuemur, cuius mentem sensusque et os cernimus, ut, quicquid belli fortuna reli- quum rei publicae fecerit, id esse salvum velis, quibus laudibus efferemus ? quibus studiis prosequemur ? qua benevolentia complectemur ? Parietes, me dius fidius, ut 95 mihi videtur, huius curiae tibi gratias agere gestiunt, quod brevi tempore futura sit ilia auctoritas in his maiorum suorum et suis sedibus. The act by which you have restored prestige to the noble family of the Marcelli will be remembered long after the material monuments of your greatness have perished. You have been victorious over vic¬ tory itself. IV. Equidem cum 0. Marcelli, viri optimi et comme- morabili pietate praediti, lacrimas modo vobiscum viderem, 100 omnium Marcellorum meum pectus memoria obfudit, qui¬ bus tu etiam mortuis, M. Marcello conservato, dignitatem suam reddidisti, nobilissimamque familiam iam ad paucos redactam paene ab interitu vindicasti. 11 . Hunc tu igitur diem tuis maximis et innumerabilibus gratulationibus iure 105 antepones. Haec enim res unius est propria C. Caesaris. Ceterae duce te gestae magnae illae quidem, sed tamen multo magnoque comitatu : huius autem rei tu idem es et dux et comes. Quae quidem tanta est, ut tropaeis et monu* mentis tuis adlatura finem sit aetas (nihil est enim opere 110 et manu factum, quod non aliquando conficiat et consumat ORATION FOR MARCELLUS 183 vetustas) : 12 . at liaec tua iustitia et lenitas animi florescet cotidie magis, ita ut quantum tuis operibus diuturnitas detrahet, tantum adferat laudibus. Et ceteros quidem omnis victores bellorum civilium iam ante aequitate et misericordia viceras : hodierno yero die te ipsum vicisti. 115 Yereor ut hoc quod dicam perinde intellegi possit auditum atque ipse cogitans sentio : ipsam victoriam yicisse videris, cum ea, quae ilia erat adepta, yictis remisisti. Nam cum ipsius victoriae condicione omnes victi occidissCmus, clementiae tuae iudicio conservati sumus. Recte igitur 120 unus inyictus es, a quo etiam ipsius victoriae condicio vis- que devicta est. This pardon clears from every imputation of crime all of us who fought against Caesar. As one of these I had private reasons for my course, but I was ever an advocate of peace as you all well know. Caesar's conduct towards those who favored peace has shown that he himself preferred peace to victory. Y. 13. Atque hoc C. Oaesaris iudicium, patres con- scripti, quam late pateat attendite. Omnes enim, qui ad ilia arma fato sumus nescio quo rei publicae misero funesto- 125 que compulsi, etsi aliqua culpa tenemur erroris humani, scelere certe liberati sumus. Nam cum M. Marcellum, de- precantibus vobis, rei publicae conservavit, me et mihi et item rei publicae, nullo deprecante, reliquos amplissimos viros et sibi ipsos et patriae reddidit; quorum et frequen- 130 tiam et dignitatem hoc ipso in consessu videtis. Non ille hostis induxit in curiam, sed iudicavit a plerisque ignora- tione potius et falso atque inani metu, quam cupiditate aut crudelitate, bellum esse susceptum. 14. Quo quidem in bello semper de pace audiendum putavi; semperque dolui 135 non modo pacem, sed etiam orationem civium pacem flagi- tantium repudiari. Neque enim ego ilia nec ulla umquam secutus sum arma civilia, semperque mea consilia pacis et togae socia, non belli atque armorum, fuerunt. Hominem sum secutus privato consilio, non publico ; tantumque apud 140 184 CICERO^ ORATIONS me grati animi fidelis memoria valuit, ut nulla non modo cupiditate, sed ne spe quidem, prudens et sciens, tamquam ad interitum ruerem voluntarium. 15. Qnod qnidem meum consilium minime obscurum fuit; nam et in hoc ordine 145 integra re multa de pace dixi, et in ipso hello eadem etiam cum capitis mei periculo sensi. Ex quo nemo iam erit tarn iniustus existimator rerum qui dubitet quae Caesaris de bello voluntas fuerit, cum pacis auctores conservandos statim censuerit, ceteris fuerit iratior. Atque id minus 150 mirum fortasse turn, cum esset incertus exitus et anceps fortuna belli : qui vero victor pacis auctores diligit, is pro- fecto declarat se maluisse non dimicare quam vincere. Marcellus and 1, knowing the spirit of our own party, dreaded the hour of victory: hence the more welcome, Caesar, is your mod¬ eration. Never weary of exercising the same magnanimity — your truest glory—in behalf of those who have erred. VI. 16. Atque huius quidem rei M. Marcello sum testis ; nostri enim sensus, ut in pace semper, sic turn etiam in 155 bello, congruebant. Quotiens ego eum et quanto cum dolore vidi, cum insolentiam certorum hominum, turn etiam ipsius victoriae ferocitatem extimescentem ! Quo gratior tua liberalitas, 0. Caesar, nobis, qui ilia vidimus, debet esse ; non enim iam causae sunt inter se, sed victoriae com- 160 parandae. 17. Vidimus tuam victoriam proeliorum exitu terminatam : gladium vagina vacuum in urbe non vidimus. Quos amisimus civis, eos Martis vis perculit, non ira vic¬ toriae ; ut dubitare debeat nemo quin multos, si fieri posset, C. Caesar ab inferis excitaret, quoniam ex eadem acie con- 165 servat quos potest. Alterius vero partis nihil amplius dicam quam (id quod omnes verebamur) nimis iracundam futuram fuisse victoriam. 18. Quidam enim non modo armatis, sed interdum etiam otiosis minabantur ; nec quid quisque sensisset, sed ubi fuisset, cogitandum esse dicebant; 170 ut mihi quidem videantur di immortales, etiam si poenas a populo Romano ob aliquod delictum expetiverunt, qui civile ORATION FOR MARCELLUS 185 bellum tantum et tam luctuosum excitaverunt, vel placati iam vel satiati aliquando, omnem spem salutis ad clemen- tiani victoris et sapientiam contulisse. 19. Qua re gaude tuoisto tam excellenti bono, et fruere 175 cum fortuna et gloria, turn etiam natura et moribus tuis ; ex quo quidem maximusest fructus iucunditasque sapienti. Cetera cum tua recordabere, etsi persaepe virtuti, tamen plerumque felicitati tuae gratulabere : de nobis, quos in re publica tecum simul esse voluisti, quotiens cogitabis, totiens 180 de maximis tuis beneficiis, totiens de incredibili liberalitate, totiens de singulari sapientia tua cogitabis. Quae non modo summa bona, sed nimirum audebo vel sola dicere. Tantus est enim splendor in laude vera, tanta in magnitu- dine animi et consili dignitas, ut haec a virtute donata, 185 cetera a fortuna commodata esse videantur. 20. Noli igitur in conservandis bonis viris defetigari, non cupiditate praesertim aliqua aut pravitate lapsis, sed opinione offici— stulta fortasse, certe non improba—et specie quadam rei publicae ; non enim tua ulla culpa est, si te aliqui timue- 190 runt, contraque summa laus, quod minime timendum fuisse senserunt. You have spoken , Caesar , of dangers that threaten you. From what source f Surely not from your friends ? and as for your enemies, such as survive the war your mercy has changed to devoted friends. Yet your safety is ours. VII. 21. Nunc venio ad gravissimam querellam et atrocissimam suspicionem tuam, quae non tibi ipsi magis quam cum omnibus civibus, turn maxime nobis, qui a te 195 conservati sumus, providenda est : quam etsi spero falsam esse, tamen numquam extenuabo verbis. Tua enim cautio nostra cautio est; ut si in alterutro peccandum sit, malim videri nimis timidus quam parum prudcns. Sed quisnam est iste tam demens ? De tuisne ? — tametsi qui magis 200 sunt tui quam quibus tu salutem insperantibus reddidisti ? — an ex hoc numero, qui una tecum fuerunt ? Non est CICERO^ ORATIONS 186 credibilis tantus in ullo furor, ut quo duce omnia summa sit adeptus, huius yitam non anteponat suae. An si nihil 205 tui cogitant sceleris, cavendum est ne quid inimici ? Qui ? omnes enim, qui fuerunt, aut sua pertinacia yitam amise- runt aut tua misericordia retinuerunt; ut aut nulli super- sint de inimicis, aut qui fuerunt sint amicissimi. 22. Sed tamen cum in animis hominum tantae latebrae sint et 210 tanti recessus, augeamus sane suspicionem tuam : simul enim augebimus diligentiam. Nam quis est omnium tarn ignarus rerum, tarn rudis in re publica, tarn nihil umquam nec de sua nec de communi salute cogitans, qui non intel- legat tua salute contineri suam, et ex unius tua vita 215 pendere omnium ? Equidem de te dies noctisque, ut debeo, cogitans, casus dumtaxat humanos et incertos even- tus valetudinis et naturae communis fragilitatem extimesco ; doleoque, cum res publica immortalis esse debeat, earn in unius mortalis anima consistere. 23. Si vero ad humanos 220 casus incertosque motus valetudinis sceleris etiam accedifc insidiarumque consensio, quern deum, si cupiat, posse opi- tulari rei publicae credamus ? The state has been shattered by the war, so that your greatest work re¬ mains to be done. That you have “ lived long enough either for nature or for glory,” as you say, may be true in a sense, but not in the sense that your country can spare you. Then secure undying fame by healing the wounds made by the war. VIII. Omnia sunt excitanda tibi, C. Caesar, uni, quae iacere sentis, belli ipsius impetu, quod necesse fuit, per- 225 culsa atque prostrata: constituenda iudicia, revocanda tides, comprimendae libidines, propaganda suboles; omnia, quae dilapsa iam diffiuxerunt, severis legibus vincienda. sunt. 24. Non fuit recusandum in tanto civili bello, tanto animorum ardore et armorum, quin quassata res publica, 230 quicumque belli eventus fuisset, multa perderet et orna- menta dignitatis et praesidia stabilitatis suae ; multaque uterque dux faceret armatus, quae idem togatus fieri ORATION FOR MARCELLUS I87 prohibuisset : quae quidem tibi nunc omnia belli volnera sananda sunt, quibus praeter te nemo mederi potest. 25. Itaque illam tuam praeclarissimam et sapientissimam vo- 235 cem in vitus audivi: Satis diu vel naturae vixi vel gloriae.’ Satis, si ita vis, fortasse naturae, addo etiam, si placet, gloriae : at, quod maximum est, patriae certe parum. Qua re omitte istam, quaeso, doctorum hominum in contem- nenda morte prudentiam : noli nostro periculo esse sapiens. 240 Saepe enim venit ad auris meas, te idem istud nimis crebro dicere, tibi satis te vixisse. Credo ; sed turn id audirem, si tibi soli viveres, aut si tibi etiam soli natus esses. Omnium salutem civium cunctamque rem publicam res tuae gestae complexae sunt; tantum abes a perfectione maximorum 245 operum, ut fundamenta nondum quae cogitas ieceris. Hie tu modum vitae tuae non salute rei publicae, sed aequitate animi definies ? Quid, si istud ne gloriae tuae quidem satis est ? cuius te esse avidissimum, quamvis sis sapiens, non negabis. 26. Parumne igitur, inquies, magna relinque- 250 mus ? Immo vero aliis, quamvis multis, satis; tibi uni parum. Quicquid est enim, quamvis amplum sit, id est pa¬ rum turn, cum est aliquid amplius. Quod si rerum tua- rum immortalium, C. Caesar, hie exitus futurus fuit, ut de- victis adversariis rem publicam in eo statu relinqueres, in 255 quo nunc est, vide, quaeso, ne tua divina virtus adinira- tionis plus sit habitura quam gloriae ; si quidem gloria est inlustris ac pervagata magnorum, vel in suos vel in patriam vel in omne genus hominum, fama meritorum. If then you achieve the work that now awaits you,posterity will praise as well as admire you . IX. 27. Haec igitur tibi reliqua pars est; hie restat 260 actus, in hoc elaborandum est, ut rem publicam constituas, eaque tu in primis summa tranquillitate et otio perfruare. Turn te, si voles, cum et patriae quod debes solveris, et naturam ipsam expleveris satietate vivendi, satis diu vixisse dicito. Quid est enim omnino hoc ipsum diu, in 265 188 CICERO’S ORATIONS quo est aliquid extremum ? quod cum venit, omnis voluptas praeterita pro nihilo est, quia postea nulla est futura. Quamquam iste tuus animus numquam his angustiis, quas natura nobis ad yivendum dedit, contentus fuit: semper 270 immortalitatis amore flagravit. 28. Nee vero haec tuavita ducenda est, quae corpore et spiritu continetur : ilia, in- quam, ilia vita est tua, quae vigebit memoria saeculorum omnium, quam posteritas alet, quam ipsa aeternitas semper tuebitur. Huic tu inservias, buic te ostentes oportet, quae 275 quidem quae miretur iam pridem multa habet : nunc etiarn quae laudet exspectat. Obstupescent posteri certe imperia, provincias, Khenum, Oceanum, Nilum, pugnas innumera- bilis, incredibilis victorias, monumenta, munera, triumphos audientes et legentes tuos : 29. sed nisi haec urbs stabilita 280 tuis consiliis et institutis erit, vagabitur modo tuum nomen longe atque late : sedem stabilem et domicilium certum non habebit. Erit inter eos etiam qui nascentur, sicut inter nos fuit, magna dissensio, cum alii laudibus ad caelum res tuas gestas efferent, alii fortasse aliquid requirent, idque 285 vel maximum, nisi belli civilis incendium salute patriae restinxeris, ut illud fati fuisse videatur, hoc consili. Servi igitur eis etiam iudicibus, qui multis post saeculis de te iudicabunt, et quidem haud scio an incorruptius quam nos ; nam et sine amore et sine cupiditate et rursus sine 290 odio et sine invidia iudicabunt. 30. Id autem etiam si turn ad te, ut quidam falso putant, non pertinebit, nunc certe pertinet, esse te talern ut tuas laudes obscuratura nulla umquam sit oblivio. The war being happily over, and all dissension crushed, guard the general welfare and your own safety. Shoidd danger threaten you, we pledge in your behalf our ivatchful care and, if need be, our lives. X. Diversae voluntates civium fuerunt distractaeque 295 sententiae ; non enim consiliis solum et studiis, sed armis etiam et castris dissidebamus. Erat enim obscuritas quae- ORATION FOR MARCELLUS 189 dam, erat certamen inter clarissiinos cluces : multi dubi- tabant quid optimum esset ; multi quid sibi expediret; multi quid deceret; non nulli etiam quid liceret. 31. Per- functa res publica est hoc misero fatalique bello. Yicit is 300 qui non fortuna inflammaret odium suum, sed bonitate leniret; neque omnis, quibus iratus esset, eosdem etiam exsilio aut morte dignos iudicaret. Arma ab aliis posita, ab aliis erepta sunt. Ingratus est iniustusque civis qui, armorum periculo liberatus, animum tamen retinet arma- 305 turn, ut etiam ille melior sit, qui in acie cecidit, qui in causa animam profudit. Quae enim pertinacia quibus- dam, eadem aliis constantia videri potest. 32. Sed iam omnis fracta dissensio est armis, exstincta aequitate victo- ris: restat ut omnes unum velint, qui modo habent ali- 310 quid non solum sapientiae, sed etiam sanitatis. Nisi te, 0. Caesar, salvo, et in ista sententia, qua cum antea turn hodie vel maxime usus es, manente, salvi esse non possumus. Qua re omnes te, qui haec salva esse volumus, et hortamur et obsecramus, ut vitae tuae et saluti consulas ; omnesque 315 tibi (ut pro aliis etiam loquar quod de me ipse sentio), quoniam subesse aliquid putas quod cavendum sit, non modo excubias et custodias, sed etiam laterum nostrorum oppositus et corporum pollicemur. And to end my speech as it began, once more I thank you in behalf of all, but especially on my own account; for you have added this day a crowning kindness to those which you had already shown me. XI. 33. Sed ut, unde est orsa, in eodem terminetur 320 oratio, maximas tibi omnes gratias agimus, C. Caesar, maiores etiam habemus : nam omnes idem sentiunt, quod ex omnium precibus et lacrimis sentire potuisti. Sed quia non est omnibus stantibus necesse dicere, a me certe dici volunt, cui necesse est quodam modo ; et quod fieri decet, 325 M. Marcello a te huic ordini populoque Romano et rei publicae reddito, fieri id intellego. Nam laetari omnis non cicero’s orations 190 de unius solum, sed de communi omnium salute sentio. 34. Quod autem summae benevolentiae est (quae rnea erga 330 ilium omnibus semper nota fuit, ut vix 0. Marcello, op- timo et amantissimo fratri, praeter eum quidem cederem nemini), cum id sollicitudine, cura, labore tarn diu prae- stiterim, quam diu est de illius salute dubitatum, certe hoc tempore, magnis curis, molestiis, doloribus liberatus, prae- 335 stare debeo. Itaque, C. Caesar, sic tibi gratias ago, ut, omnibus me rebus a te non conservato solum sed etiam ornato, tamen ad tua in me unum innumerabilia merita, quod fieri iam posse non arbitrabar, maximus hoc tuo facto cumulus accesserit. DEFENCE OF LIGARIUS The story goes that when Quintus Ligarius was put on his trial as an enemy to Caesar, and Cicero appeared as his advocate, Caesar said to his friends : “We know beforehand that the prisoner is a pestilent fellow and a public enemy : what harm can it do to listen once again to a speech of Cicero ? ” But soon he felt himself strangely stirred by Cicero’s opening words, and as the speech proceeded, instinct with passion and exquisite in grace, one might see rapid changes of color pass over Caesar’s face, bearing witness to the tide of emotions ebbing and flowing through his mind. At length, when the speaker touched on the struggle at Pharsalia, Caesar became so agitated that his body trembled, and some papers which he was holding dropped from his hand. In the end he was carried by storm, and acquitted the accused. —Plutarch, quoted by Strachan-Davidson, Cicero, pages 357, 358. DEFENCE OF LIGARIUS Strange, wondrous strange is this charge that Tubero brings against Ligarius, for it is one that the accused freely admits, and one to which Tubero must himself plead guilty. Noyum crimen, 0. Caesar, et ante hunc diem non auditum propinquus meus ad te Q. Tubero detulit, Q. Ligarium in Africa fuisse; idque C. Pansa, praestanti vir ingenio, fretus fortasse familiaritate ea quae est ei tecum, ausus est confiteri: itaque quo me vertam, nescio. Para- 5 tus enim veneram, cum tu id neque per te scires neque audire aliunde potuisses, ut ignoratione tua ad liominis miseri salutem abuterer. Sed quoniam diligentia inimici investigatum est quod latebat, confitendum est, opinor, praesertim cum meus necessarius Pansa fecerit, ut id 10 integrum iam non esset; omissaque controversia, omnis oratio ad misericordiam tuam conferenda est, qua plurimi sunt conservati, cum a te non liberationem culpae, sed errati veniam impetravissent. 2 . Habes igitur, Tubero, quod est accusatori maxime optandum, confitentem reum; 15 sed tamen hoc confitentem, se in ea parte fuisse, qua te, qua virum omni laude dignum, patrem tuum. Itaque prius de vestro delicto confiteamini necesse est, quam Ligari ullam culpam reprehendatis. Questions (for the answers see the Notes ).—1. When and where was the Pro Ligario delivered ? 2. Tell the circumstances surround¬ ing the case. 0. What was the result of the speech ? 1 93 1 3 CICEROS ORATIONS 194 Before anybody dreamed of war, Ligarius as legatus in Africa was much against his will left in charge of that province. There the war overtook him , and again reluctantly he was pressed into service as leader of the Pompeians in the province. 20 Q. enim Ligarius, cum esset nulla belli suspicio, lega¬ tus in Africam cum C. Considio profectus est. Qua in legatione et civibus et sociis ita se probavit, ut decedens Considius provincia satis facere hominibus non posset, si quemquam alium provinciae praefecisset. Itaque Ligarius, 25 cum diu recusans nihil profecisset, provinciam accepit in- vitus; cui sic praefuit in pace, ut et civibus et sociis gratissima esset eius integritas ac tides. 3 . Bellum subito exarsit, quod qui erant in Africa ante audierunt geri quam parari. Quo audito, partim cupiditate inconsiderata, 30 partim caeco quodam timore, primo salutis, post etiam studi sui, quaerebant aliquem dueem; cum Ligarius, domum spectans, ad suos redire cupiens, nullo se implicari negotio passus est. Interim P. Attius Yarus, qui praetor Africam obtinuerat, Uticam venit. Ad eum statim concursum est. 35 Atque ille non mediocri cupiditate adripuit imperium, si illud imperium esse potuit, quod ad privatum clamore multitudinis imperitae, nullo publico consilio, defereba- tur. 4 . Itaque Ligarius, qui omne tale negotium cuperet eSugere, paulum adventu Vari conquievit. 40 II. Adhuc, C. Caesar, Q. Ligarius omni culpa vacat. Domo est egressus non modo nullum ad bellum, sed ne ad minimam quidem suspicionem belli. Legatus in pace pro¬ fectus est; in provincia pacatissima ita se gessit, ut ei pacem esse expediret. Profectio certe animum tuum non 45 debet offendere: num igitur remansio ? Multo minus. Nam profectio voluntatem habuit non turpem; remansio neees- sitatem etiam honestam. Ergo haec duo tempora carent crimine: unum, cum est legatus profectus; alterum, cum ecflagitatus a provincia praepositus Africae est. 5 . Tertium 50 tempus est, quod post adventum Vari in Africa restitit; quod si est criminosum, necessitatis crimen est, non volun- DEFENCE OF LIGARLUS j 95 tatis. An ille, si potuisset ullo modo evadere, Uticae quam Romae, cum P. Attio quam cum concordissimis fratribus, cum alienis esse quam cum suis maluisset ? Cum ipsa legatio plena desideri ac sollicitudinis fuisset propter incredibilem quendam fratrum amorem, hie aequo ammo esse potuit, belli discidio distractus a fratribus ? And I, Marcus Cicero, to be pleading his cause ! Ligarius was the victim of circumstances , but I opposed Caesar with my eyes open: I was the guiltier of the two, yet Caesar's magnanimity restored me to my former position. 6 . Nullum igitur habes, Caesar, adhuc in Q. Ligario signum alienae a te voluntatis. Cuius ego causam ani- madverte, quaeso, qua fide defendam: prodo meam. 0 clementiam admirabilem atque omnium laude, praedica- tione, litteris monumentisque decorandam! cum M. Cicero apud te defendit alium in ea voluntate non fuisse, in qua se ipsum confitetur fuisse ; nec tuas tacitas cogitationes extimescit, nec, quid tibi de alio audientide se ipso occur- rat, reformidat. III. Vide quam non reformidem; vide quanta lux liberalitatis et sapientiae tuae mihi apud te dicenti oboriatur. Quantum potero, voce contendam, ut hoc populus Romanus exaudiat. 7. Suscepto bello, Caesar, gesto etiam ex parte magna, nulla vi coactus, iudicio ac voluntate, ad ea arma profectus sum, quae erant sumpta contra te. Apud quern igitur hoc dico? Nempe apud eum qui, cum hoc sciret, tamen me, ante quam vidit, rei publicae reddidit; qui ad me ex Aegjpto litteras rriisit, ut essem idem qui fuissem ; qui, cum ipse imperator in toto imperio populi Romani unus esset, esse me alterum passus est; a quo, hoc ipso C. Pansa mihi hunc nuntium per- ferente, concessos fascis laureatos tenui, quoad tenendos putavi; qui mihi turn denique se salutem putavit reddere, si earn nullis spoliatam ornamentis dedisset. 55 60 65 70 75 80 I96 CICERO'S ORATIONS Tubero, my accomplished kinsman, says that it was a crime to be in Africa: yet Tubero himself, Caesar’s enemy, was only prevented from landing there by Ligarius. The young man winces under my words, yet neither he nor his worthy father realizes the bar¬ barous nature of this prosecution. 8 . Vide, quaeso, Tubero, ut, qui de meo facto non dubitem, de Ligari non audeam confiteri. Atque haec propterea de me dixi, ut mihi Tubero, cum de se eadem dicerem, ignosceret; cuius ego industriae gloriaeque faveo 85 vel propter propinquam cognafcionem, vel quod eius in- genio studiisque delector, vel quod laudem adulescentis propinqui existimo etiam ad meum aliquem fructum re- dundare. 9. Sed lioc quaero : Quis putat esse crimen fuisse in Africa ? Nempe is qui et ipse in eadem Africa esse voluit 90 et prohibitum se a Ligario queritur, et certe contra ipsum Caesarem est congressus armatus. Quid enim tuus illc, Tubero, destrictus in acie Pbarsalica gladius agebat ? Cuius latus ille mucro petebat ? Qui sensus erat armorurn tuorum ? quae tua mens? oculi ? manus? ardor animi? 95 Quid cupiebas ? Quid optabas ? blinds urgeo: commoveri videtur adulescens. Ad me revertar: isdem in armis fui. IY. 10. Quid autem aliud egimus, Tubero, nisi ut quod hie potest nos possemus ? Quorum igitur impunitaS, Caesar, tuae clementiae laus est, eorum ipsorum ad cru- 100 delitatem te acuit oratio. Atque in hac causa non nihil equidem, Tubero, etiam tuam, sed multo magis patris tui prudentiam desidero; quod homo, cum ingenio turn etiam doctrina excellens, genus hoc causae quod esset non viderit. Nam si vidisset, quovis profecto quam isto modo 105 a te agi maluisset. Arguis fatentem. Non est satis: accusas eum qui causam habet aut, ut ego dico, meliorem quam tu aut, ut tu vis, parem. 11. Haec admirabilia, sed prodigi simile est quod dicam: non habet earn vim ista accusatio, ut Q. 110 Ligarius condemnetur, sed ut necetur. Hoc egit civis Romanus ante te nemo: externi isti mores usque ad DEFENCE OP LIGARIUS 197 sanguinem incitari solent odio, aut levium Graecorum aut immanium barbarorum. Nam quid agis aliud ? Romae ne sit? ut domo careat? ne cum optimis fratribus, ne cum hoc T. Broccho avunculo, ue cum eius filio consobrino 115 suo, ne nobiscum vivat ? ne sit in patria ? Num est ? Nuin potest magis carere his omnibus quam caret ? Italia pro- hibetur ; exsulat. Non tu ergo eum patria privare, qua caret, sed vita vis. 12. At istud ne apud eum quidem dictatorem, qui omnis quos oderat morte multabat, quis- 120 quam egit isto modo: ipse iubebat occidi nullo postulante, praemiis etiam invitabat; quae tamen crudelitas ab hoc eodem aliquot annis post, quem tu nunc crudelem esse vis, vindicata est. “You are not seeking my client's life ? " Of course not; yet here in the Forum you are striving to undo all that I have sought to ac¬ complish by private entreaty with Caesar. But for Caesar's hu¬ manity, what might we not expect of his vindictive friends , since even his former enemies are so cruel in their demands ? V. 4 Ego vero istud non postulo/ inquies. Ita me 125 hercule existimo, Tubero. Novi eniin te, novi patrem, novi domum nomenque yestrum ; studia generis ac familiae vestrae virtutis, humanitatis, doctrinae, plurimarum artium atque optimarum nota mihi sunt. 13. Itaque certo scio vos non petere sanguinem, sed parum attenditis : res enim eo 130 spectat, ut ea poena, in qua adhuc Q. Ligarius est, non videamini esse contenti. Quae est igitur alia praeter mor¬ tem ? Si enim est in exsilio, sicuti est, quid amplius pos- tulatis ? An, ne ignoscatur ? Hoc vero multo acerbius multoque est durius : quod nos domi petimus precibus, 135 lacrimis, strati ad pedes, non tarn nostrae causae fidentes quam huius humanitati, id ne impetremus oppugnabis, et in nostrum fletum inrumpes, et nos iacentis ad pedes sup- plicum yoce prohibebis ? 14. Si, cum hoc domi facere- mus (quod et fecimus et, ut spero, non frustra fecimus) tu 140 repente inruisses et clamare coepisses : 4 C. Caesar, cave 145 150 155 160 165 170 igS CICERO'S ORATIONS ignoscas, cave te fratrum pro fratris salute obsecrantium misereat/—nonne omnem humanitatem exuisses ? Quanto hoc durius, quod nos domi petimus, id te in foro oppugnare, et in tali miseria multorum perfugium misericordiae tol- lere ! 15. Dicam plane, Caesar, quod sentio : si in hac tanta tua fortuna lenitas tanta non esset, quam tu per te, per te, inquam, obtines—intellego quid loquar—acerbissimo luctu redundaret ista victoria. Quam multi enim essent de victoribus qui te crudelem esse vellent, cum etiam de victis reperiantur ! quam multi qui, cum a te ignosci nemini vellent, impedirent clementiain tuam, cum etiam hi, quibus ipse ignovisti, nolint te esse in alios misericor- dem ! 16. Quod si probare Caesari possemus in Africa Ligarium omnino non fuisse, si honesto et misericordi mendacio saluti civi calamitoso esse vellemus, tamen ho- minis non esset, in tanto discrimine et periculo civis, refellere et redarguere nostrum mendacium ; et, si esset alicuius, eius certe non esset, qui in eadem causa et for¬ tuna fuisset. Sed tamen aliud est errare Caesarem nolle ; aliud nolle misereri. Tunc diceres : ‘ Caesar, cave credas : fuit in Africa, tulit arma contra te/ Nunc quid dicis ? ‘ Cave ignoscas/ Haec nec hominis nec ad hominem vox est : qua qui apud te, C. Caesar, utitur, suam citius abiciet humanitatem quam extorquebit tuam. You alone, Tubero, call this offence a crime — this madness that was sent from Heaven to convince us of our weakness. Speak not of Pompey now dead and others as criminals , since Caesar himself does not do this : each side had its honest convictions. Thank Heaven that none can grieve for the victory of him who slew no enemy that was not armed. VI. 17. Ac primus aditus et postulatio Tuberonis haec, ut opinor, fuit: velle se de Q. Ligari scelere dicere. Non dubito quin admiratus sis, vel quod de nullo alio quisquam, vel quod is qui in eadem causa fuisset, vel quidnam novi sceleris adferret. Scelus tu illud vocas, Tubero? Cur? DEFENCE OF LIGARIUS l 99 v Isto enim nomine ilia adhuc causa caruit: alii errorem appellant, alii timorem ; qui durius, spem, cupiditatem, odium, pertinaciam ; qui gravissime, temeritatem : scelus praeter te adhuc nemo. Ac milii quidem, si proprium et verum nomen nostri mali quaeritur, fatalis quaedam cala- 175 mitas incidisse videtur, et improvidas hominum mentis occupavisse, ut nemo mirari debeat humana consilia divina necessitate esse superata. 18. Liceat esse miseros : quam- quam, hoc victore, esse non possumus. Sed non loquor de nobis : de illis loquor, qui occiderunt. Fuerint cupidi, 180 fuerint irati, fuerint pertinaces : sceleris yero crimine, furoris, parricidi liceat Cn. Pompeio ihortuo, liceat mul- tis aliis carere. Quando hoc quisquam ex te, Caesar, audivit, aut tua quid aliud arma voluerunt nisi a te con- tumeliam propulsare ? Quid egit tuus invictus exercitus, 185 nisi ut suum ius tueretur et dignitatem tuam ? Quid ? tu, cum pacem esse cupiebas, idne agebas, ut tibi cum scele- ratis, an ut cum bonis civibus conveniret ? 19. Mihi vero, Caesar, tua in me maxima merita tanta certe non vide- rentur, si me ut sceleratum a te conservatum putarem. 190 Quo modo autem tu de re publica bene meritus esses, cum tot sceleratos incolumi dignitate esse voluisses ? Seces- sionem tu illam existimavisti, Caesar, initio, non bellum ; neque hostile odium, sed civile discidium, utrisque cupien- tibus rem publicam salvam, sed partim consiliis, partim 195 studiis a communi utilitate aberrantibus. Principum dignitas erat paene par, non par fortasse eorum qui seque- bantur ; causa turn dubia, quod erat aliquid in utraque parte, quod probari posset. Nunc melior ea iudicanda est, quam etiam di adiuverunt. Cognita vero dementia 200 tua, quis non earn victoriam probet, in qua occiderit nemo nisi armatus ? 200 CICERO^ ORATIONS Tubero boasts of that of which he now accuses Ligarius. But Li- garius went to Africa in a time of peace ; Tubero on Pompey's orders after the war had begun. Had not Ligarius prevented your landing in Africa, Tubero, you would have found yourself in a dilemma—between treachery to the Senate and hostility to Caesar. At best, you owe it to Ligarius that you could not show your enmity to Caesar. VII. 20. Sed, ut omittam communem causam, venia- mus ad nostram : utrum tandem existimas facilius fuisse, 205 Tubero—Ligarium ex Africa exire an vos in Africam non venire ? ‘ Poteramusne/ inquies, ‘ cum senatus cen- suisset ? 9 Si me consulis, nnllo modo. Sed tamen Liga¬ rium senatus idem legaverat. Atque ille eo tempore paruit, cum parere senatui necesse erat: vos tunc paruistis, cum 210 paruit nemo qui noluit. Reprehendo igitur ? Minime vero; neque enim licuit aliter vestro generi, nomini, familiae, disciplinae. Sed hoc non concedo, ut, quibus rebus gloriemini in vobis, easdem in aliis reprehendatis. 21. Tuberonis sors coniecta est ex senatus consulto, cum 215 ipse non adesset, morbo etiam impediretur: statuerat excusare. Haec ego novi propter omnis necessitudines quae mihi sunt cum L. Tuberone: domi una eruditi, militiae contubernales, post adfines, in omni denique vita familiares. Magnum etiam vinculum, quod isdem studiis 220 semper usi sumus. Scio igitur Tuberonem domi manere voluisse : sed ita quidam agebat, ita rei publicae sanctissi- mum noinen opponebat, ut, etiam si aliter sentiret, verbo- rum tamen ipsorum pondus sustinere non posset. 22. Ces- sit auctoritati amplissimi viri, vel potius paruit: una est 225 profectus cum eis quorum erat una causa ; tardius iter fecit; itaque in Africam venit iam occupatam. Hinc in Ligarium crimen oritur, vel ira potius. Nam, si crimen est ilium voluisse, non minus magnum est vos Africam, arcem omnium provinciarum, natam ad bellum contra 230 hanc urbem gerund nm, obtinere voluisse, quam ali- quem se maluisse. Atque is tamen aliquis Ligarius non DEFENCE OF LIGARIUS 201 fuit : Varus imperium se habere dicebat ; fascis certe babebat. 23. Sed quoquo modo se illud habet, liaec querella, Tubero, vestra, quid valet ? ‘ Recepti in provinciam non 235 sumus/ Quid, si essetis? Caesarine earn tradituri fuistis an contra Oaesarem retenturi ? VIII. Vide quid licentiae, Caesar, nobis tua liberalitas det, vel potius audaciae. Si respondent Tubero, Africam, quo senatus eum sorsque miserat, tibi patrem suum traditurum fuisse, non dubi- 240 tabo apud ipsum te, cuius id eum facere interfuit, gravis- simis verbis eius consilium reprehendere. Non enim, si tibi ea res grata fuisset, esset etiam probata. 24. Sed iam hoc totum omitto, non tarn ne offendam tuas pati- entissimas auris, quam ne Tubero quod numquam cogita- 245 vit facturus fuisse videatur. Veniebatis igitur in Africam, provinciam unam ex omnibus huic victoriae maxime in- festam; in qua erat rex potentissimus, inimicus huic causae, aliena voluntas, conventus firmi atque magni. Quaero : quid facturi fuistis ? Quamquam quid facturi 250 fueritis dubitem, cum videam quid feceritis ? Prohibit! estis in provincia vestra pedem ponere, et prohibiti summa iniuria. 25. Quo modo id tulistis? Acceptae iniuriae querellam ad quern detulistis? Nempe ad eum cuius auctoritatem secuti in societatem belli veneratis. Quod 255 si Caesaris causa in provinciam veniebatis, ad eum pro- fecto exclusi provincia venissetis: venistis ad Pompeium. Quae est ergo apud Caesarem querella, cum eum accusetis, a quo queramini prohibitos esse vos contra Caesarem gerere bellum? Atque in hoc quidem vel cum mendacio, si voltis, 260 gloriemini per me licet, vos provinciam fuisse Caesari tra- dituros. Etiam si a Varo et a quibusdam aliis prohibiti estis, ego tamen confiteor culpam esse Ligari, qui vos tan- tae laudis occasione privaverit. 202 CICERO^ ORATIOKS Consider, Caesar, Tubero’s fidelity, or rather long-suffering. When rejected by Pompeians, he fled to Pompey, and Pompey's cool reception could not damp his ardor. But we were all ardent then — Tubero most of all through sheer necessity. 265 IX. 26. Sed vide, quaeso, Caesar, constantiam ornatis- simi viri Tuberonis, quam ego, quamvis ipse probarem (ut probo), tamen non commemorarem, nisi a te cognovissem in primis earn virtutem solere laudari. Quae fnit igitur nmquara in ullo homine tanta constantia? Constantiam 270 dico? Xescio an melius patientiam possim dicere. Quotus enim istud quisque fecisset, ut, a quibus partibus in dis- sensione civili non esset receptus, esset etiam cum crude- litate reiectus, ad eos ipsos rediret ? Magni cuiusdam animi atque eius viri est, quern de suscepta causa propo- 275 sitaque sententia nulla contumelia, nulla vis, nullum periculum possit depellere. 27. Ut enim cetera paria Tuberoni cum Varo fuissent—honos, nobilitas, splendor, ingenium, quae nequaquam fuerunt—hoc certe prae- cipuum Tuberonis, quod iusto cum imperio ex senatus 280 consulto in provinciam suain venerat. Hinc probibitus— non ad Caesarem, ne iratus; nondomum, ne iners ; non in aliquam regionem, ne condemnare causam illain quam secutus erat videretur—in Macedoniam ad Cn. Pompei castra venit, in earn ipsam causam a qua erat reiectus 285 iniuria. 28. Quid ? cum ista res nihil commovisset eius animum ad quern veneratis, languidiore, credo, studio in causa fuistis : tantum modo in praesidiis eratis, animi vero a causa abhorrebant: an, ut fit in civilibus bellis, nec in vobis magis quam in reliquis; omnes enim vincendi 290 studio tenebamur. Pacis equidem semper auctor fui, sed turn sero: erat enim amentis, cum aciem videres, pacem cogitare. Omnes, inquam, vincere volebamus; tu certe praecipue, qui in eum locum veneras, ubi tibi esset pere- undum, nisi vicisses. Quamquam, ut nunc se res habet, 295 non dubito quin banc salutem anteponas illi victoriae. DEFENCE OF LIGARIUS 203 Far from sharing your private enmities, Tubero, Caesar will even pardon his own enemies, for Caesar is merciful. Never, 0 Caesar, in all my former experience when you and I were pleading causes together, did I plead as I do now—as a child before a father rather than as an advocate before a judge. X. 29. Haec ego non dicerem, Tubero, si aut vos eon- stantiae yestrae aut Caesarem benefici sui paeniteret. Nunc quaero utrum vestras iniurias an rei publicae per- sequamini : si rei publicae, quid de vestra in ilia causa perseverantia respondebitis ? si vestras, videte ne erretis, 300 qui Caesarem vestris inimicis iratum fore putetis, cum ignoverit suis. Itaque num tibi videor in causa Ligari esse occupatus ? num de eius facto dicere ? Quicquid dixi, ad unam sum- mam referri volo : vel humanitatis vel clementiae vel mise- 305 ricordiae tuae. 30. Causas, Caesar, egi multas equidem tecum, dum te in foro tenuit ratio honorum tuorum, certe numquam hoc modo : e Ignoscite, iudices ; erravit, lapsus est, non putavit ; si umquam posthac—/ Ad parentem sic agi solet : ad iudices, ‘Non fecit, noncogitavit; falsi testes, 310 fictum crimen/ Die te, Caesar, de facto Ligari iudicem esse; quibus in praesidiis fuerit quaere: taceo, ne haec quidem conligo, quae fortasse valerent etiam apud iudicem : e Legatus ante helium profectus, relictus in pace, bello op- pressus, in eo ipso non acerbus, iam est totus animo ac 315 studio tuus/ Ad iudicem sic ; sed ego apud parentem loquor, ‘ Erravit, temere fecit, paenitet; ad clementiam tuam confugio, delicti veniam peto, ut ignoscatur oro/ Si nemo impetravit, adroganter : si plurimi, tu idem fer opem, qui spem dedisti. 31. An sperandi Ligario causa 320 non sit, cum mihi apud te locus sit etiam pro altero depre- candi ? Quamquam nec in hac oratione spes est posita causae nec in eorum studiis, qui a te pro Ligario petunt, tui necessarii. 325 330 335 340 345 350 355 204 CICERO’S ORATIONS It is your wont, Caesar, to consider the merits of causes and the sin¬ cerity of the pleader. See then this splendid throng, whose signs of mourning plead for Ligarius. Neutrals they were during the war; hence, as you say, your friends. The brother of Ligarius was your devoted friend. XI. Vicli enim et cognovi quid maxime spectares, cum pro alicuius salute multi laborarent : causas apud te rogan- tium gratiosiores esse quam voltus ; neque te spectare quam tuus esset necessarius is qui te oraret, sed quam illius pro quo laboraret. Itaque tribuis tu quidem tuis ita multa, ut mihi beatiores illi yideantur interdum, qui tua liberalitate fruuntur, quam tu ipse, qui illis tarn multa concedas ; sed video tamen apud te causas, ut dixi, valere plus quam preces, ab eisque te moveri maxime, quorum iustissimum videas dolorem in petendo. 32. In Q. Ligario conservando multis tu quidem gratum facies necessariis tuis," sed hoc, quaeso, considera, quod soles. Possum fortissimos viros, Sabinos, tibi probatissi- mos, totumque agrum Sabinum, florem Italiae ac robur rei publicae, proponere. Nosti optimos homines : animad- verte horum omnium maestitiam et dolorem. Huius T. Brocchi, de quo non dubito quid existimes, lacrimas squaloremque ipsius et fili vides. 33. Quid de fratribus dicam ? Noli, Caesar, putare de unius capite nos agere : aut tres tibi Ligarii retinendi in civitate sunt aut tres ex civitate exterminandi; nam quodvis exsilium his est opta- tius quam patria, quam domus, quam di penates, uno illo exsulante. Si fraterne, si pie, si cum dolore faciunt, moveant te horum lacrimae, rnoveat pietas, moveat ger- manitas. Yaleat tua vox ilia quae vicit. Te enim dicere audiebamus nos omnis adversaries putare, nisi qui nobiscum essent; te omnis qui contra te non essent, tuos. Yidesne igitur hunc splendorem omnium: banc Brocchorum domum, hunc L. Marcium, C. Caesetium, L. Corfidium, hos omnis equites Romanos, qui adsunt veste mutata, non solum notos tibi, verum etiam probatos viros, qui tecum DEFENCE OF LIGARIUS 205 fuerunt ? Atque liis irascebamur, hos requirebamus, bis non nnlli etiam minabamur. Conserva igitur tuis suos; ut, qnem ad modnm cetera quae dicta sunt a te, sic hoc verissimum reperiatur. XII. 34. Quod si penitus perspicere posses concordiam 3G0 Ligariorum, omnis fratres tecum iudicares fuisse. An potest quisquam dubitare quin, si Q. Ligarius in Italia esse potuisset, in eadem sententia fuerit futurus, in qua fratres fuerunt ? Quis est qui horum consensum conspirantem et paene conflatum in hac prope aequalitate fraterna non 365 noverit, qui hoc non sentiat, quidvis prius futurum fuisse, quam ut hi fratres diversas sententias fortunasque sequeren- tur ? Yoluntate igitur omnes tecum fuerunt : tempestate abreptus est unus, qui si consilio id fecisset, esset eorum similis, quos tu tamen salvos esse voluisti. 35. Sed ierit 370 ad bellum, dissenserit non a te solum, verum etiam a fra- tribus: hi te orant tui. Equidem, cum tuis omnibus negotiis interessem, memoria teneo qualis T. Ligarius quaestor urbanus fuerit erga te et dignitatem tuam. Sed parum est me hoc meminisse : spero etiam te—qui oblivisci 375 nihil soles nisi iniurias, quoniam hoc est animi, quoniam etiam ingeni tui—te aliquid de huius illo quaestorio officio, etiam de aliis quibusdam quaestoribus reminiscentem, re- cordari. 36. Hie igitur T. Ligarius, qui turn nihil egit aliud — neque enim haec divinabat — nisi ut tui eum stu- 380 diosum et bonum virum iudicares, nunc a te supplex fratris salutem petit : quam huius admonitus officio cum utrisque his dederis, tris fratres optimos et integerrimos non solum sibi ipsos, neque his tot talibus viris neque nobis necessariis tuis, sed etiam rei publicae condonaveris. 385 As lately you showed in the Senate, so now again in the Forum show that clemency which is the noblest of your virtues. 37. Fac igitur, quod de homine nobilissimo et claris- simo fecisti nuper in curia, nunc idem in foro de optimis et liuic omni frequentiae probatissimis fratribus. Ut con- 20 6 cicero's orations cessisti ilium senatui, sic da hunc populo, cuius voluntatem 390 carissimam semper habuisti; et, si ille dies tibi gloriosissi- mus, populo Romano gratissimus fuit, noli, obsecro, dubi- tare, 0. Caesar, similem illi gloriae laudem quam saepissime quaerere. Nihil est tarn populare quam bonitas ; nulla de yirtutibus tuis plurimis nec admirabilior nec gratior mise- 395 ricordia est. 38. Homines enim ad deos nulla re propius accedunt quam salutem hoininibus dando. Nihil habet nec fortuna tua maius quam ut possis, nec natura melius quam ut velis, servare quam plurimos. Longiorem orationem causa forsitan postulet, tua certe natura breviorem. Qua 400 re cum utilius esse arbitrer, te ipsum quam me aut quem- quam loqui tecum, finem iam faciam : tantum te admonebo, si illi absenti salutem dederis, praesentibus his omnibus te datu runic THE NINTH PHILIPPIC THE NINTH PHILIPPIC Prefatory Note 1. The Name “Philippic.” The Philippics of Cicero are four¬ teen speeches that were made by him as leader of the republican, or senatorial, party against Mark Antony during the winter and spring of 44-43 b.c. They derived their name from a supposed resemblance to the speeches of the same name delivered by Demosthenes against Philip of Macedon. With these speeches Cicero closed his career as an orator. 2. Mark Antony. Mark Antony was the son of M. Antonins Creticus and Julia, the sister of Julius Caesar. He was about twenty- three years younger than Cicero. At an early age he lost his father. His mother was then married to Lentulus, one of the conspirators put to death in 63 b.c. by Cicero as consul. This fact explains An¬ tony’s personal enmity to Cicero. From early youth he had been dis¬ sipated and without principle. Before the outbreak of the Civil War between Caesar and Pompey he was an active partisan of Caesar, and in 48 b.c. he led the left wing of Caesar’s army at Pharsalia. Four years later he was consul with Caesar, to whom he offered the kingly diadem at the feast of the Lupercalia. After Caesar’s death (March 15, 44 b.c.) he endeavored to succeed to his power. 3. Oct a vi an (afterwards called Augustus). The assassination of Caesar did not further the ends of his murderers in their effort to “restore the republic.” On the contrary, it threw the country into a state of political confusion by which Antony, his colleague, was quick to profit. He seized the government treasure and Caesar’s prop¬ erty, including important state papers left by Caesar, and at once plunged into a career of reckless despotism. lie soon found an unex¬ pected rival, however, in the person of Octavian, Caesar’s grand¬ nephew and adopted son and heir. Though only nineteen years old, Octavian displayed great firmness and tact in his public conduct. His effort to make good his claims as Caesar’s heir led to a quarrel between the rivals over the property, which Antony refused to give up. Further evidence of Antony’s despotic policy drove Octavian to 208 THE KINTH PIIILimC 209 side with the Senate. For a while, therefore, he led the armies of the Senate against Antony, while Cicero in the same cause was striving to inspire the timid or listless republicans with the spirit of his patriotic words. The First Philippic was delivered in the Senate, September 2, 44 b.c. Though mild and conciliatory in tone, it opposed the policy of Antony, and hence roused his bitter hostility, necessitating Cicero’s leaving the city for a while. 4. Mutina (now Modena). Antony had forced through the Comitia a measure providing for an exchange of provinces, by which he was to hold Cisalpine Gaul, supplanting Decimus Brutus its right¬ ful governor. The appearance of Octavian, however, as stated above, caused a serious disturbance to his plans, for Octavian was meanwhile rallying round his own standard some of the veteran legions on which Antony had relied for assistance. Finding himself unable to make much headway in his schemes, Antony collected such forces as he could, and left Rome for Mutina, which Brutus had occupied for the purpose of resisting Antony’s attack. 5. The Second Philippic. Antony’s absence made it safe for Cicero to return to Rome, as he did in December. He then published as a political pamphlet his Second Philippic, which, although written two months before, he had never delivered. It is the most famous of all the Philippics as well as the longest and bitterest. It strengthened Cicero’s position as the acknowledged leader of the Senate. 6. Ser. Sulpicius Rufus. Shortly after Antony had set out for Mutina to attack Brutus, he was followed by Octavian, who with a large army went to the help of Brutus. At this stage of matters a meeting of the Senate was held, January 1, 43 b.c., for the purpose of considering the proper steps to take in dealing with Antony. The new consuls were C. Yibius Pansa and A. Hirtius. After a debate lasting several days, during which Cicero advocated the most strenu¬ ous measures, the timid Senate, overruled by Antony’s friends, ended by appointing a commission of three men to go to Mutina in order to negotiate with Antony, and if possible bring him back in submis¬ sion to the authority of the Senate and people. The commission so appointed consisted of Ser. Sulpicius, L. Philippus, and L. Piso. Sul¬ picius was in wretched health at the time, and on this plea tried to have himself excused from the embassy, but he finally yielded to the wishes of the Senate. He died before reaching Antony’s camp; so that, as Cicero says, in ipsa cur a ac meditatione obeundi sui muneris excessit e vita (‘he drew his last breath in the very midst of his care and thought in the discharge of his official duty ’). It was to his dis¬ tinguished ability as a jurist that his appointment had been due. But 14 210 PREFATORY NOTE besides being a jurist and an orator of high rank, he seems to have been a man of attractive personality, and is best known as the author of a famous letter of consolation written to Cicero on the occasion of his daughter Tullia’s death. Sulpicius had been consul with M. Mar- cellus, whose pardon by Caesar forms the theme of the Pro Marcello (page 179). 7. Subject of the Speech. Shortly after the death of Sulpicius, the consul Pansa summoned the Senate to take appropriate action in honor of the dead statesman. Pansa proposed a public funeral, and the erection of a pedestrian statue before the Rostra in the Forum. To this motion objection was raised by P. Servilius, who opposed that part of the proposal relating to the statue, saying in explanation of his position that statues had been erected in the past only to such ambassadors as had fallen by the sword while discharging theii duties. Cicero in the following speech supported the consul’s motion, which was accordingly carried. THE NINTH PHILIPPIC (For sight translation) Vellem dl immortales fecissent, patres conscript!, nt vivo potius Ser. Sulpicio gratias ageremus quam honores mortuo quaereremus. Nec vero dubito quin, si ille vir legationem rennntiare potuisset, reditus eius et vobls gratus fnerit et rel publicae saliitaris futurus ; non quo L. Philippo et L. PisonI aut studium aut ciira defuerit in tanto officio tantoque mnnere, sed cum Ser. Sulpicius aetate illos antelret, sapientia omnls, subito ereptus e causa totam legationem orbam et debilitatam rellquit. 2. Quod si culquam iustus lionos habitus est in morte legato, in nullo iHstior quam in Ser. Sulpicio reperietur. Ceterl qul in legatione mortem obierunt, ad incertum vitae perlculum sine ullo mortis metu profectl sunt : Ser. Sul¬ picius cum aliqua perveniendl ad M. Antonium spe pro- fectus est, nulla revertendl. Qul cum ita adfectus esset, ut, si ad gravem valetudinem labor accessisset, sibi ipse difflderet, non recusavit quo minus vel extremo spiritu, si quam opem rel publicae ferre posset, experlretur. Ita- que non ilium vis hiemis, non nives, non longitudo itineris, non asperitas viarum, non morbus ingravescens retardavit: cumque iam ad congressum conloquiumque eius perve- 1. Vellem: I would that. 4. legationem renuntiare : report the (result of the) embassy. 5 . saliitaris futurus: likely to prove ad¬ vantageous. non quo : not that. 8. omnis : Acc. PL 9. or¬ bam: destitute. 17. non recusavit quo minus : did not refuse to. 211 5 10 15 20 212 CICERO’S ORATIONS nisset, ad quem erat missus, in ipsa cura ac meditatione obeundi sui muneris excessit e vita. 3. Ut igitur alia, sic hoc, 0. Pansa, praeclare, quod 25 et nos ad honorandum Ser. Sulpicium cohortatus es, et ipse multa copiose de illius laude dixisti. Q.uibus a te dictis, nihil praeter sententiam dicerem, nisi P. Ser- vilio, clarissimo viro, respondendum putarem ; qui hunc honorem statuae nemini tribuendum cSnsuit, nisi el qui 30 ferro esset in legatione interfectus. Ego autem, patres conscripti, sic interpretor sSnsisse maiores nostros, ut causam mortis censuerint, non genus, esse quaerendum. Etenim cui legatio ipsa causa mortis fuisset, eius rnonu- mentum exstare voluerunt, ut in bellis periculosis obirent 35 homines legationis munus audacius. ISTon igitur exempla maiorum quaerenda, sed consilium est eorum, a quo ipsa exempla nata sunt, explicandum. II. 4. Lars Tolumnius, rex Veientium, quattuor legatos populi Romani Eidenis interemit, quorum statuae ste- 40 terunt usque ad meam memoriam in rostris. Justus honos : eis enim maiores nostri, qui ob rem publicam mortem obierant, pro brevi vita diuturnam memoriam reddiderunt. Cn. Octavi, clari viri et magni, qui primus in earn familiam, quae postea viris fortissimis floruit, attulit consulatum, 45 statuam videmus in rostris. Nemo turn novitati invide- bat; nemo virtutem non honorabat. At ea fuit legatio Octavi, in qua periculi suspicio non subesset. Nam cum esset missus a senatu ad animos regum perspiciendos liberorumque populorum, maximeque, ut nepotem regis 24. Ut, etc.: supply dixisti. quod : in that. 27. nihil, etc.: would cast my vote without a word. P. Servilio: see Prefatory Note, last paragraph. 35. exempla: precedents. 36. c5n- silium: purpose, spirit. 37. nata sunt: sprang. 39. Fidgnae, -arum, a town in Latinm. 43. Octavius was sent by the Senate to Syria as guardian of the young king Antiochus, and assassinated by one (quodam, 1. 52) Leptines, 162 b.c. 45. novitati invidebat: looked down on his want of noble birth. Compare novus homo: a self- made man. THE NINTH PHILIPPIC 213 Antioclil (eius qui cum maioribus nostrls bellum gesserat) 50 classls habere, elephantos alere prohiberet, Laudiceae in gymnasio a quodam Leptine est interfectus. 5. Reddita est ei turn a maioribus statua pro vita, quae multos per annos progeniem eius honestaret; nunc ad tantae familiae memoriam sola restat. AtquI et huic et Tullo Cluvio et 55 L. Roscio et Sp. Antio et 0. Fulcinio, qui a Yeientium rege caesi sunt, non sanguis qui est profusus in morte, sed ipsa mors, ob rem piiblicam obita, honor! fuit. III. Itaque, patres conscripti, si Ser. Sulpicid casus mor¬ tem attulisset, dolerem quidem tanto rei publicae volnere ; 60 mortem vero eius non monumento, sed luctu publico esse ornandam putarem. Nunc autem quis dubitat quin ei vitam abstulerit ipsa legatio ? Secum enim ille mortem extu- lit : quam, si nobiscum remansisset, sua cura, optimi fili fidelissimaeque coniugis diligentia, vitare potuisset. 6. At 65 ille cum videret, si vestrae auctoritati non paruisset, dis- similem se futuruin sui, sin paruisset, nrunus sibi illud pro re publica susceptum vitae finem fore, maluit in maximo rei publicae discrimine emori quam, minus quam potuisset, videri rei publicae profuisse. Multis illi in 70 urbibus, iter qua faciebat, reficiendi se et curandi potestas fuit. Aderat et hospitum invitatio liberalis pro dignitate summi viri, et e5rum hortatio qui una erant missi, ad requiescendum et vitae suae consulendum. At ille pro- perans, festinans, mandata vestra conficere cupiens, in hac 75 constantia, morbo adversante, perseveravit. 7. Cuius cum adventu maxime perturbatus esset Antonius, quod ea, quae sibi iussu vestro denuntiarentur, auctoritate erant et sen- tentia Ser. Sulpici constituta, declaravit quam odisset senatum, cum auctorem senatus exstinctum laete atque 80 63. extulit : carried, as an ill man. 66. paruisset : Fut. Pf. in O. O. (trans. did or should). 72. pro : as befitted . 79. con- stituta : based, quam : how much. 80. cum = quod, in that, or simply in with Eng. verbal in -ing ; compare cum tacent clamant, Cat. i. 8, 21. auctorem : representative. 214 cicero’s orations Insolenter tulit. Non igitur magis Leptines Octavium, nec Veientium rex eos quos modo nominavl, quam Ser. Sulpicium occldit Antonins : is enim profecto mortem at- tulit, qui causa mortis fuit. Quocirca etiain ad posteri- 85 tatis memoriam pertinere arbitror exstare quod fuerit de h5c bello iudicium senatus. Erit enim statua ipsa testis bellum tarn grave fuisse, ut legatl interitus honoris memoriam consecutus sit. IV. 8 . Quod si excusationem Ser. Sulpici, patres con- 90 script!, legationis obeundae recordarl volueritis, nulla dubitatio relinquetur quin lionore mortul, quam vivo in- iuriam fecimus, sarciamus. Vos enim, patres conscrlptl — grave dictu est, sed dlcendum tamen — vos, inquam, Ser. Sulpicium vita prlvastis : quern cum videretis re 95 magis morbum quam oratione excusantem, non vos qui- dem crudeles fuistis — quid enim minus in hunc ordinem convenit ? — sed cum speraretis nihil esse quod n5n illlus auctoritate et sapientia efficl posset, vehementius eius excusationl obstitistis, atque eum, qui semj)er vestrum con- 100 sensum gravissimum iudicavisset, de sententia deiecistis. 9. Ut vero Pansae consulis accessit cohortatio gravior quam aures Ser. SulpicI ferre didicissent, turn vero deni- que fllium meque seduxit, atque ita locutus est, ut aucto- ritatem vestram vitae suae se dlceret anteferre. Cuius 105 n5s virtutem admlratl non ausl sumus adversarl voluntatl. Movebatur singularl pietate fllius ; non multum eius per- turbationl meus dolor concedebat : sed uterque nostrum cedere cogebatur magnitudinl animl orationisque gravitatl, cum quidem ille maxima laude et gratulatione omnium 110 vestrum pollicitus est, se quod velletis esse facturum, neque 84. Quocirca: wherefore. 85. quod: Interrog. 89. ex- cusatiSnem : plea, desire to be excused from. 92. sarciamus : should make amends for. 94. re: by the fact, i.e. by his looks. 95. quidem : it is true. 99. consensum : united ivishes. 100. gravis¬ simum: Pred. adj. 103. seduxit: led aside. 105. nos: Cicero and Sulpicius’ son. TILE NINTH PHILIPPIC 215 eius sententiae periculum vitaturum, cuius ipse auctor fuisset. Quem exsequi mandata vestra properantem mane postridie prosecuti sumus. Qui quidem discedens mecum ita locutus est, ut eius oratio omen fati videretur. Y. 10. Reddite igitur, patres conscripti, ei vitam, cui 115 ademistis : vita enim mortuorum in memoria est posita vivo- rum. Perficite ut is, quem vos inscii ad mortem misistis, immortalitatem liabeat a vobis. Cui si statuam in rostris decreto vestro statueritis, nulla eius legatidnem posteritatis obscurabit oblivio. Nam reliqua Ser. Sulpici vita multis 120 erit praeclarisque monumentis ad omnem memoriam com- mendata. Semper illius gravitatem, constantiam, fidem, praestantem in re publica tuenda curam atque prudentiam omnium mortalium fama celebrabit. Nee vero silebitur admirabilis quaedam et incredibilis ac paene divina eius 125 in legibus interpretandis, aequitate explicanda scientia. Omnes ex omni aetate, qui in hac civitate intellegentiam iuris habuerunt, si unum in locum ednferantur, cum Ser. Sulpicio non sint comparandi. Nec enim ille magis iuris consultus quam iustitiae fuit. 11. Ita ea, quae pro- 130 ficiscebantur a legibus et ab iure civili, semper ad facilitatem aequitatemque referebat ; neque instituere litium actiones malebat quam controversies tollere. Ergo hoc statuae monumento non eget: habet alia maiora. Haec enim statua mortis lionestae testis erit, ilia memoria 135 vitae gloriosae, ut b5c magis monumentum grati senatus quam clari viri futurum sit. 12. Multum etiam valuisse ad patris honorem pietas fili videbitur; qui quamquam adflictus luctu non adest, tamen sic animati esse debetis, ut si ille adesset. Est autem ita adfectus, ut nemo umquam 140 unici fili mortem magis doluerit quam ille maeret patris. 111. auctor : responsible , i.e. as a member of the Senate. 115. cui: Indirect Object, from. 129. iuris . .. iustitiae : “ skilled in the letter than in the spirit of the lawy 131. legibus : statutes. ad . . . aequitatemque : to (the standard of) courtesy and justice. 133. litium actiones: actions at law. controversial: causes of disputes. 216 CICERO’S ORATIONS Et quidem etiam ad famam Ser. SulpicI fill arbitror per- tinere, ut videatur honorem debitum patrl praestitisse. Quamquam nullum monumentum clarius Ser. Sulpicius 145 relinquere potuit quam effigiem morum suorum, virtutis, constantiae, pietatis, ingenl fllium cuius luctus aut hoc honore vestro aut nullo solacio levari potest. VI. 13. Mihi autem recordantl Ser. SulpicI multos in nostra familiaritate sermones gratior ill! videtur, si qul est 150 sensus in morte, aenea statua futura, et ea pedestris quam inaurata equestris, qualis L. Sullae prlmum statuta est. Mlrifice enim Servius maiorum continentiam dlligebat, huius saecull Insolentiam vituperabat. Ut igitur si ip- sum consulam quid velit, sic pedestrem ex aere statuam 155 tamquam ex eius auctoritate et voluntate decerno ; quae quidem magnum clvium dolorem et deslderium honore monumentl minuet et leniet. 14. Atque hanc meam sen- tentiam, patres conscrlptl, P. Servlll sententia comprobai’I necesse est: qul sepulcrum publice decernendum Ser. Sul- 160 picio censuit, statuam non censuit. Nam si mors legatl sine caede atque ferro nullum honorem deslderat, cur decernit honorem sepulturae, qul maximus haberl potest mortuo ? Sin id tribuit Ser. Sulpicio, quod non est datum Cn. Octavio, cur, quod ill! datum est, hulc dandum esse 165 non censet ? Maiores quidem nostrl statuas multls decre- verunt, sepulcra paucls. Sed statuae intereunt tempestate, vl, vetustate: sepulcrorum autem sanctitas in ipso solo est, quod nulla vl moverl neque delerl potest; atque, ut cetera exstinguuntur, sic sepulcra sanctiora flunt vetustate. 170 15. Augeatur igitur isto honore etiam is vir cul nullus 146. fllium: appositive to effigiem (say, in the son). 153. in- solentiam : unusual display , extravagance. 155. ex : springing from , suggested by. decerno : give my vote for. 156. deslderium : regret , sense of loss. 162. Cicero maintains that the public funeral advocated by Servilius was a greater honor than the erection of a statue would he. 167. sol5 : soil. 168. ut : while. 169. sic : omit in translating. 170. Augeatur : let.. .be dignified. THE KIJSTTH PHILIPPIC 2iy honos tribul non debitus potest; grail slmus in eius morte decorand a, cul nullam iam aliam gratiam referre possumus. Notetur etiam M. Antoni, nefarium bellum gerentis, scelerata audacia : his enim honoribus habitls Ser. Sulpicio repudiatae reiectaeqne legationis ab Antonio 175 manebit testificatio sempiterna. VII. Quas ob res ita censeo : Cum Ser. Sulpicius Q. F. Lemonia Kufus difficillimo rel publicae tempore, gravl perlculosoque morbo adfectus, auctoritatem senatus, sa- lutem rel publicae vitae suae praeposuerit, contraque vim 180 gravitatemque morbl contenderit, ut in castra M. Antoni, quo senatus eum mlserat, pervenlret, isque, cum iam prope castra venisset, vl morbl oppressus, vltam amlserit maximo rel publicae tempore, eiusque mors consentanea vitae fuerit sanctissime honestissimeque actae, in qua saepe 185 magno usul rel publicae Ser. Sulpicius et piivatus et in magistratibus fuerit: 16 . cum talis vir ob rem publicam in legatione mortem obierit,— SenatuI placere Ser. Sulpicid statuam pedestrem aeneam in rostrls ex huius ordinis sententia statul, 190 circumque earn statuam locum ludls gladiatoribusque llberos posterosque eius quoquo versus pedes qulnque habere, quod is ob rem publicam mortem obierit, eamque causam in basl Inscrlbl; utique C. Pausa A. Hirtius consules, alter ambove, si els videatur, quaestoribus urbis 195 imperent, ut earn basim statuamque faciendum et in rostrls statuendam locent, quantlque locaverint, tantam 171. slmus : note the mood. 177. Cum: Whereas (introducing' a resolution). The name in full = Ser. Sulpicius Quinti fllius Lemonia (tribii) Rufus, i.e. Servius Sulpicius Rufus, son of Quintus, of the Lemonian tribe. 194. tempore : need, consentanea : in keeping with. 189. SenatuI placere : Resolved by the Senate (Infinitive after censeo, first line of the chap.). 191. ludls gladiatoribusque : for the gladiatorial shows (in the Forum), Hendiadys. 192. quo- quo versus : ( ivhithersoeverward ), in every direction. 194. basl: base , pedestal. 197. locent: have, i.e. contract for. quant!: Gen. of Price. 218 CICERO'S ORATION'S pecuniam redemptorl attribuendam solvendamque curent: cumque antea senatus auctoritatem suam in virorum 200 fortium funeribus brnamentisque ostenderit, placere eum quam amplissime supremo sub die efferri. 17. Et cum Ser. Sulpicius Q. F. Lemonia Rufus ita de re publica meritus sit, ut eis ornamentls decorarl debeat, senatum censere atque e re publica exlstimare aedills 205 curulls edictum, quod de funeribus babeant, Ser. Sulpici Q. F. Lemonia Rufi funeri remittere : utique locum se- pulcro in campo Esquilino C. Pansa consul, sen quo in loco videbitur, pedes xxx qu5qu5 versus adsignet, quo Ser. Sulpicius Inferatur; quod sepulcrum ipslus, libe- 210 rorum, posterorumque eius esset, utl quod optimo iure publice sepulcrum datum esset. 198. redemptori: contractor, attribuendam: be appropriated, sol- vendam : be paid. 200. placere: see 1. 189. 201. efferri: be borne out (for burial). 204. e : in the interest of. 205. edictum: edict (rule established by the curule aediles). 206. remittere: suspend (in favor of, Dative). 208. quoquo versus : see 1. 192. 210. esset: shall belong to. quod : Causal rel. with utl. THE PLUNDER OF SYRACUSE Contrast between the treatments of Syracuse by Marcellus its conqueror and Verres its governor. Unius etiam urbis omnium pulcherrimae atque ornatis- simae, Syracusarum, direptionem commemorabo et in me¬ dium proferam, iudices, ut aliquando totam huius generis orationem concludam atque definiam. Nemo fere vestrum est quin, quern ad modum captae sint a M. Marcello Syracu- 5 sae, saepe audierit, non numquam etiam in annalibus legerit. Conferte hanc pacem cum illo bello, liuius praetoris adven- tum cum illius imperatoris victoria, huius cohortem impuram cum illius exercitu invicto, huius libidines cum illius conti¬ nents : ab illo qui cepit, conditas, ab hoc qui constitutas 10 accepit, captas dicetis Syracusas. 2 . Ac iam ilia omitto, quae disperse a me multis in locis dicentur ac dicta sunt: forum Syracusanorum, quod introitu Marcelli purum a caede servatum esset, id adventu A£prris • Siculorum innocentium sanguine redundasse; portum Syra-15 cusanorum, qui turn et nostris classibus et Karthaginiensium clausus fuisset, eum isto praetore Cilicum myoparoni prae- donibusque patuisse ; mitto adhibitam vim ingenuis, matres familias violatas, quae turn in urbe capta commissa non sunt neque odio hostili neque licentia militari neque more belli 20 neque iure victoriae; mitto, inquam, liaec omnia, quae ab isto per triennium perfecta sunt: ea, quae coniuncta cum illis rebus sunt, de quibus antea dixi, cognoscite. Description of Syracuse. 3. Urbem Syracusas maximam esse Graecarum, pulcher- rimam omnium saepe audistis. Est, iudices, ita ut dicitur. 25 Nam et situ est cum munito turn ex omni aditu vel terra 6 cicero’s orations vel mari, praeclaro ad aspectum; et portus habet prope in aediiicatione amplexuque nrbis inclusos ; qui cum diversos inter se aditus habeant, in exitu coniunguntur et confluunt. 30Eorum coniunctione pars oppidi, quae appellatur Insula, mari diiuncta angusto, ponte rursus adiungitur et continetur. LIII. 4. Ea tanta est urbs, ut ex quattuor urbibus maxi- mis constare dicatur; quarum una est ea quam dixi Insula, quae duobus portibus cincta, in utriusque portus ostium 35aditumque proiecta est, in qua domus est, quae Hieronis regis fuit, qua praetores uti solent. In ea sunt aedes sacrae complures, sed duae quae longe ceteris antecellant: Dianae, et altera, quae fuit ante istius adventum ornatis- sima, Minervae. In bac insula extrema est fons aquae 40dulcis, cui nomen Arethusa est, incredibili magnitudine, plenissimus piscium, qui fluctu totus operiretur, nisi muni- tione ac mole lapidum diiunctus esset a mari. 5. Altera autem est urbs Syracusis, cui nomen Achradina est; in qua forum maximum, pulcherrimae porticus, ornatissimum pry- 45 tanium, amplissima est curia templumque egregium Iovis Olympii ceteraeque urbis partes, quae una via lata perpetua .multisque transversis divisae privatis aedificiis continentur. Tertia est urbs, quae, quod in ea parte Eortunae fanum antiquum fuit, Tycha nominata est, in qua gymnasium 50amplissimum est et complures aedes sacrae; coliturque ea pars et habitatur frequentissime. Quarta autem est, quae, quia postrema coaedificata est, Neapolis nominatur; quam ad summam tbeatrum maximum, praeterea duo templa sunt egregia, Cereris unum, alterum Liberae signumque Apol- 55 linis, qui Temenites vocatur, pulcherrimum et maximum; quod iste si portare potuisset, non dubitasset auferre. The self-restraint of Marcellus opposed to the plunder even of temples by Verres. LIV. 6. Nunc ad Marcellum revertar, ne baec a me sine causa commemorata esse videantur; qui cum tarn prae- claram urbem vi copiisque cepisset, non putavit ad laudem THE PLUNDER OF SYRACUSE 7 populi Romani hoc pertinere, hanc pulchritudinem, ex qua 60 praesertim periculi nihil ostenderetur, delere et exstinguere. Itaque aedificiis omnibus, publicis privatis, sacris profanis, sic pepercit, quasi ad ea defendenda cum exercitu, non oppugnanda venisset. In ornatu urbis habuit victoriae rationem, habuit humanitatis. Victoriae putabat esse multa 65 Romam deportare, quae ornamento urbi esse possent, huma¬ nitatis non plane exspoliare urbem, praesertim quam con- servare voluisset. 7. In hac partitione ornatus non plus victoria Marcelli populo Romano appetivit quam humanitas Syracusanis reservavit. Romam quae apportata sunt, ad 70 aedem Honoris et Virtutis itemque aliis in locis videmus. Nihil in aedibus, nihil in hortis posuit, nihil in suburbano; putavit, si urbis ornamenta domum suam non contulisset, domum suam ornamento urbi futuram. Syracusis autem permulta atque egregia reliquit; deum vero nullum violavit, 75 nullum attigit. Conferte Verrem: non ut hominem cum homine comparetis, ne qua tali viro mortuo fiat iniuria, sed ut pacem cum bello, leges cum vi, forum et iuris dic- tionem cum ferro et armis, adventum et comitatum cum exercitu et victoria conferatis. 80 LV. 8 . Aedis Minervae est in Insula, de qua ante dixi; quam Marcellus non attigit, quam plenam atque ornatam reliquit; quae ab isto sic spoliata atque direpta est, non ut ab hoste aliquo, qui tamen in bello religionem et consuetu- dinis iura retineret, sed ut a barbaris praedonibus vexata esse 85 videatur. Pugna erat equestris Agathocli regis in tabulis picta praeclare ; his autem tabulis interiores templi parietes vestiebantur. Nihil erat ea pictura nobilius, nihil Syracusis quod magis visendum putaretur. Has tabulas M. Marcellus cum omnia victoria ilia sua profana fecisset, tamen religione 90 impeditus non attigit; iste, cum ilia propter diuturnam pacem fidelitatemque populi Syracusani sacra religiosaque accepisset, omnis eas tabulas abstulit; parietes, quorum ornatus tot saecula manserant, tot bella effugerant, nudos ac deformatos reliquit. 9. Et Marcellus, qui, si Syracusas 95 8 CICERO’S ORATIONS cepisset, duo templa se Romae dedicaturum voverat, is id, quod erat aedificaturus, iis rebus ornare, quas ceperat, noluit; Verres, qui non Honori neque Yirtuti, quem ad modum ille, sed Yeneri et Cupidini vota deberet, is Minervae 100 templum spoliare conatus est. Ille deos deorum spoliis ornari noluit; hie ornamenta Minervae virginis in meretri- ciam domum transtulit. Yiginti et septem praeterea tabulas pulcherrime pictas ex eadem aede sustulit; in quibus erant imagines Siciliae regum ac tyrannorum, quae non solum 105 pictorum artificio delectabant, sed etiam commemoratione hominum et cognitione formarum. Ac videte quanto tae- trior hie tyrannus Syracusanis fuerit quam quisquam superiorum, quia, cum illi tamen ornarint templa deorum im- mortalium, hie etiam illorum monumenta atque ornamenta 110 sustulit. Particular works of art which Verres carried away. LYI. 10. Iam vero quid ego de valvis illius templi com- memorem? Yereor ne haec qui non viderunt, omnia me nimis augere atque ornare arbitrentur; quod tamen nemo suspicari debet, tarn esse me cupidum, ut tot viros primarios 115 velim, praesertim ex iudicum numero, qui Syracusis fuerint, qui haec viderint, esse temeritati et mendacio meo conscios. Confirmare hoc liquido, iudices, possum, valvas magnificen- tiores, ex auro atque ebore perfectiores, nullas umquam ullo in templo fuisse. Incredibile dictu est quam multi Graeci 120 de harum valvarum pulchritudine scriptum reliquerint. Nimium forsitan haec illi mirentur atque efferant. Esto: verum tamen honestius est rei publicae nostrae, iudices, ea quae illis pulchra esse videantur imperatorem nostrum in bello reliquisse, quam praetorem in pace abstulisse. Ex 125 ebore diligentissime perfecta argumenta erant in valvis ; ea detrahenda curavit omnia. 11. Gorgonis os pulcherrimum, cinctum anguibus, revellit atque abstulit; et tamen indicavit se non solum artificio, sed etiam pretio quaestuque duci. Nam bullas aureas omnis ex iis valvis, quae erant multae THE PLUNDER OF SYRACUSE 9 et graves, non dubitavit auferre; quarum iste non opere 130 delectabatur, sed pondere. Itaque eius modi valvas reliquit, ut quae olim ad ornandum templum erant maxime, nunc tantum ad claudendum factae esse videantur. Etiamne gra- mineas bastas — vidi enim vos in hoc nomine, cum testis diceret, commoveri, quod erat eius modi, ut semel vidisse 135 satis esset; in quibus neque manu factum quicquam neque pulchritudo erat ulla, sed tantum magnitudo incredibilis, de qua vel audire satis esset nimium videre plus quam semel — etiam id concupisti ? LVII. 12. Nam Sappho, quae sublata de prytanio est, 140 dat tibi iustam excusationem, prope ut concedendum atque ignoscendum esse videatur. Silanionis opus tarn perfectum, tarn elegans, tarn elaboratum quisquam non modo privatus, sed populus potius haberet quam homo elegantissimus atque eruditissimus, Verres ? Nimirum contra dici nihil potest. 145 Nostrum enim unus quisque — qui tarn beati quam iste est non sumus, tarn delicati esse non possumus — si quando aliquid istius modi videre volet, eat ad aedem Felicitatis, ad monumentum Catuli, in porticum Metelli; det operam ut admittatur in alicuius istorum Tusculanum ; spectet forum 150 ornatum, si quid iste suorum aedilibus commodarit; Yerres haec habeat domi, Yerres ornamentis fanorum atque oppidorum habeat plenam domum, villas refertas. Etiamne huius operari studia ac delicias, iudices, perferetis ? qui ita natus, ita educatus est, ita factus et animo et corpore, ut 155 multo appositior ad ferenda quam ad auferenda signa esse videatur. 13. Atque haec Sappho sublata quantum deside- rium sui reliquerit dici vix potest. Nam cum ipsa fuit egre- gie facta, turn epigramma Graecum pernobile incisum est in basi: quod iste eruditus homo et Graeculus, qui haec sub- 160 tiliter iudicat, qui solus intellegit, si unam litteram Graecam scisset, certe non sustulisset. Nunc enim, quod scriptum est inani in basi, declarat quid fuerit, et id ablatum indicat. 14. Quid ? signum Paeanis ex aede Aesculapi praeclare factum, sacrum ac religiosum, non sustulisti ? quod omnes 165 10 cicero’s orations propter pulcbritudinem visere, propter religionem colere solebant. Quid ? ex aede Liberi simulacrum Aristaei non tuo imperio palam ablatum est? Quid? ex aede Iovis religiosissimum simulacrum Iovis Imperatoris, quern Graeci 170Urion nominant, pulcberrime factum, nonne abstulisti ? Quid? ex aede Liberae, caput illud pulcherrimum, quod visere solebamus, num dubitasti tollere ? Atque ille Paean sacrificiis anniversariis simul cum Aesculapio apud illos colebatur; Aristaeus, qui [ut Graeci ferunt, Liberi filius] in- 175 ventor olei esse dicitur, una cum Libero patre apud illos eodem erat in templo consecratus. LVIII. 15. Iovem autem Imperatorem quanto bonore in suo templo fuisse arbitramini ? Conicere potestis, si recor- dari volueritis quanta religione fuerit eadem specie ac forma 180signum illud, quod ex Macedonia captum in Capitolio posuerat Elamininus. Etenim tria ferebantur in orbe ter- rarum signa Iovis Imperatoris uno in genere pulcberrime facta: unum illud Macedonicum, quod in Capitolio vidimus ; alterum in Ponti ore et angustiis; tertium, quod Syracusis 185 ante Verrem praetorem fuit. Illud Elamininus ita ex aede sua sustulit, ut in Capitolio (boc est, in terrestri domicilio Iovis) poneret. Quod autem est ad introitum Ponti, id, cum tarn multa ex illo mari bella emerserint, tarn multa porro in Pontum invecta sint, usque ad banc diem integrum inviola- 190 tumque servatum est. Hoc tertium, quod erat Syracusis, quod M. Marcellus armatus et victor viderat, quod religioni concesserat, quod cives atque incolae colere, advenae non solum visere, verum etiam venerari solebant, id C. Verres ex templo Iovis sustulit. 195 16. Ut saepius ad Marcellum revertar, iudices, sic babe- tote : plures esse a Syracusanis istius adventu deos, quam victoria Marcelli homines, desideratos. Etenim ille requisisse etiam dicitur Arcbimedem ilium, summo ingenio bominem ac disciplina, quern cum audisset interfectum, permoleste 200 tulisse; iste omnia, quae requisivit, non ut conservaret, verum ut asportaret requisivit. THE PLUNDER OF SYRACUSE 11 LIX. 17. Iam ilia quae leviora videbuntur ideo prae- teribo,— quod mensas Delphicas e marmore, crateras ex aere pulcherrimas, vim maximam vasorum Corinthiorum ex omnibus aedibus sacris abstulit Syracusis. Itaque, 205 iudices, ii qui hospites ad ea quae visenda sunt solent ducere, et unum quidque ostendere, quos illi mystagogos vocant, conversam iam habent demonstrationem suam. Nam, ut ante demonstrabant quid ubique esset, item nunc quid undique ablatum sit ostendunt. 210 The effect upon the citizens of Syracuse. 18. Quid turn ? mediocrine tandem dolore eos adfectos esse arbitramini? Non ita est, iudices; primum, quod omnes religione moventur, et deos patrios, quos a maioribus acceperunt, colendos sibi diligenter et retinendos esse arbi- trantur; deinde hie ornatus, baec opera atque artificia, 215 signa, tabulae pictae, Graecos homines nimio opere delec- tant. Itaque ex illorum querimoniis intellegere possumus, liaec illis acerbissima videri, quae forsitan nobis levia et con- temnenda esse videantur. Mihi credite, iudices, — tametsi vosmet ipsos haec eadem audire certo scio,— : cum multas220 acceperint per hosce annos socii atque exterae nationes calamitates et iniurias, nullas Graeci homines gravius ferunt ac tulerunt, quam huiusce modi spoliationes fanorum atque oppidorum. Empty pretence of purchase. 19. Licet iste dicat emisse se, sicuti solet dicere, credite 225 hoc mihi, iudices : nulla umquam civitas tota Asia et Graecia signum ulluin, tabulam pictam, ullum denique ornamentum urbis, sua voluntate cuiquam vendidit, nisi forte existimatis, postea quam iudicia severa Romae fieri desierunt, Graecos homines haec venditare coepisse, quae turn non modo non 230 venditabant, cum iudicia fiebant, verum etiam coemebant; aut nisi arbitramini L. Crasso, Q. Scaevolae, C. Claudio, potentis- simis hominibus, quorum aedilitates ornatissimas vidimus, 12 CICERO’S ORATIONS commercium istarum rerum cum Graecis hominibus non 235fuisse, iis qui post iudiciorum dissolutionem aediles facti sunt fuisse. LX. 20. Acerbiorem etiam scitote esse civitatibus falsam istam et simulatam emptionem, quam si qui clam surripiat aut eripiat palam atque auferat. Nam turpitudinem sum- 240 mam esse arbitrantur referri in tabulas publicas, pretio ad- ductam civitatem, et pretio parvo, ea quae accepisset a maioribus vendidisse atque abalienasse. Etenim mirandum in modum Graeci rebus istis, quas nos contenmimus, delec- tantur. Itaque maiores nostri facile patiebantur haec esse» 245apud illos quam plurima: apud socios, ut imperio nostro quam ornatissimi florentissimique essent; apud eos autem, quos vectigalis aut stipendiaries fecerant, tamen haec re- linquebant, ut illi quibus haec iucunda sunt, quae nobis levia videntur, haberent haec oblectamenta et solacia servitutis. 250 21. Quid arbitramini Reginos, qui iam cives Romani sunt, merere velle, ut ab iis marmorea Venus ilia aufera- tur? quid Tarentinos, ut Europam in tauro amittant, ut Satyrum, qui apud illos in aede Vestae est, ut cetera? quid Thespiensis, ut Oupidinis signum, propter quod unum 255 visuntur Thespiae? quid Cnidios, ut Venerem marmoream? quid, ut pictam, Coos ? quid Ephesios, ut Alexandrum ? quid Cyzicenos, ut Aiacem aut Medeam ? quid Rhodios, ut Ialysum ? quid Atheniensis, ut ex marmore lacchum aut Paralum pictum aut ex aere Myronis buculam ? Longum 260 est et non necessarium commemorare quae apud quosque visenda sunt tota Asia et Graecia ; verum illud est quam ob rem haec commemorem, quod existimare vos hoc volo, mirum quendam dolorem accipere eos, ex quorum urbibus haec auferantur. THE CRUCIFIXION OF A ROMAN CITIZEN Cicero's reluctance to present the story. Quid ego de P. Gavio, Consano municipe, dicam, iudices, 265 ant qua vi vocis, qua gravitate verborum, quo dolore animi dicam ? Tametsi dolor me non deficit, ut cetera mihi in di- cendo digna re, digna dolore meo suppetant, magis laboran- . dum est. Quod crimen eius modi est ut, cum primum ad me delatum est, usurum me illo non putarem; tametsi enim 270 verissimum esse intellegebam, tamen credibile fore non ar- bitrabar. Coactus lacrimis omnium civium Eomanorum qui in Sicilia negotiantur, adductus Valentinorum, hominum honestissimorum, omniumque Reginorum testimoniis mul- torumque equitum Eomanorum qui casu turn Messanae275 fuerunt, dedi tantum priore actione testium res ut nemini dubia esse possit. A simple statement of the facts the most effective presentation. 2. Quid nunc agam ? Cum iam tot boras de uno genere ac de istius nefaria crudelitate dicam, cum prope omnem vim verborum eius modi, quae scelere istius digna sint, aliis 280 in rebus consumpserim, neque hoc providerim, ut varietate criminum vos attentos tenerem, quern ad modum de tanta re dicam ? Opinor, unus modus atque una ratio est. Eem in medio ponam, quae tantum habet ipsa gravitatis, ut neque mea (quae nulla est) neque cuiusquam, ad inflammandos 285 vestros animos, eloquentia requiratur. Complaints by Gavius of illegal treatment. 3. Gavius hie, quern dico, Consanus, cum in illo numero civium Eomanorum ab isto in vincla coniectus esset, et nes- cio qua ratione clam e lautumiis profugisset, Messanamque venisset, qui tarn prope iam Italiam et moenia Reginorum, 290 13 14 CICERO’S ORATIONS civium Romanorum, videret, et ex illo metu. mortis ac tene- bris, quasi luce libertatis et odore aliquo legum recreatus, revixisset, loqui Messanae et queri coepit, se civem Ro- manum in vincla esse coniectum; sibi recta iter esse 295 Romam; Yerri se praesto advenienti futurum. Verves informed of his words. LXII. 4. Non intellegebat miser, nihil interesse utrum haec Messanae, an apud istum in praetorio loqueretur. Nam, ut ante vos docui, hanc sibi iste urbem delegerat, quam haberet adiutricem scelerum, furtorum receptricem, 300 flagitiorum omnium consciam. Itaque ad magistratum Mamertinum statim deducitur Gavius; eoque ipso die casu Messanam Verresvenit. Res ad eum defertur: esse civem Romanum, qui se Syracusis in lautumiis fuisse quereretur; quern, iam ingredientem in navem, et Yerri nimis atrociter 305 minitan tern, ab se retractum esse et adservatum, ut ipse in eum statueret quod videretur. Gavius scourged and threatened with crucifixion. 5. Agit hominibus gratias, et eorum benevolentiam erga se diligentiamque conlaudat. Ipse, inflammatus scelere et furore, in forum venit. Ardebant oculi j toto ex ore crude- 310 litas eminebat. Exspectabant omnes, quo tandem progres- surus aut quidnam acturus esset, cum repente hominem proripi, atque in foro medio nudari ac deligari, et virgas expediri iubet. Clamabat ille miser, se civem esse Roma¬ num, municipem Consanum; meruisse cum L. Raecio, 315 splendidissimo equite Romano, qui Panhormi negotiaretur, ex quo haec Yerres scire posset. Turn iste: se comperisse eum speculandi causa in Siciliam a ducibus fugitivorum esse missum ; cuius rei neque index, neque vestigium aliquod, neque suspicio cuiquam esset ulla. Deinde iubet undique 320 hominem vehementissime verberari. 6 . Caedebatur virgis in medio foro Messanae civis Ro- manus, iudices ; cum interea nullus gemitus, nulla vox alia THE CRUCIFIXION OF A ROMAN CITIZEN 15 illius miseri inter dolorem crepitumque plagarum audieba- tur, nisi haec, Civis Romanus sum! Hac se commemora- tione civitatis omnia verbera depulsurum, cruciatumque a 325 corpore deiecturum, arbitrabatur. Is non modo hoc non perfecit, ut virgarum vim deprecaretnr; sed, cum imploraret saepius, usurparetque nomen civitatis, crux—crux, inquam — infelici et aerumnoso, qui numquam istam pestem vide- rat, comparabatur. 330 The legal protections of a Roman citizen mocked. LXIII. 7. 0 nomen dulce libertatis! O ius eximium nostrae civitatis! 0 lex Porcia, legesque Semproniae! O graviter desiderata, et aliquando reddita plebi Romanae, tribunicia potestas! Hucine tandem omnia reciderunt, ut civis Romanus, in provincia populi Romani, in oppido335 foederatorum, ab eo qui beneficio populi Romani fascis et securis haberet, deligatus in foro virgis caederetur ? Quid ? cum ignes ardentesque laminae ceterique cruciatus admove- bantur, si te illius acerba imploratio et vox miserabilis non inhibebat, ne civium quidem Romanorum, qui turn aderant, 340 fletu et gemitu maximo commovebare ? In crucem tu agere ausus es quemquam, qui se civem Romanum esse diceret? 8 . Nolui tarn vehementer agere hoc prima actione, iudices ; nolui. Vidistis enim, ut animi multitudinis in is- tum dolore et odio et communis periculi metu concitarentur. 345 Statui egomet mihi turn modum orationi meae, et C. Nurni- torio, equiti Romano, primo homini, testi meo ; et Glabrio- nem, id quod sapientissime fecit, facere laetatus sum, ut repente consilium in medio testimonio dimitteret. Etenim verebatur ne populus Romanus ab isto eas poenas vi repe-350 tisse videretur, quas veritus esset ne iste legibus ac vestro iudicio non esset persoluturus. It is proven that Gavius was not a spy. 9. Nunc, quoniam iam exploratum est omnibus quo loco causa tua sit, et quid de te futurum sit, sic tecum agam: 16 cicero’s orations 355 Gavium istum, quem repentinum speculatorem fuisse dicis, ostendam in lautumias Syracusis abs te esse conieetum. Neque id solum ex litteris ostendam Syracusanorum, ne possis dicere me, quia sit aliquis in litteris Gavius, hoc fin- gere et eligere nomen, ut hunc ilium esse possim dicere; sed 360 ad arbitrium tuum testis dabo, qui istum ipsum Syracusis abs te in lautumias conieetum esse dicant. Producam etiam Consanos, municipes illius ac necessarios, qui te nunc sero doceant, iudices non sero, ilium P. Gavium, quem tu in cru- cem egisti, civem Romanum et municipem Consanum, non 365 speculatorem fugitivorum fuisse. His claim of citizenship ought to have been investigated. LXIV. 10 . Cum baec omnia, quae polliceor, cumulate tuis proximis plana fecero, turn istuc ipsum tenebo, quod abs te mihi datur; eo contentum me esse dicam. Quid enim nuper tu ipse, cum populi Romani clamore atque im- 370 petu perturbatus exsiluisti, quid, inquam, locutus es ? Ilium, quod moram supplicio quaereret, ideo clamitasse se esse civem Romanum, sed speculatorem fuisse. Iam mei testes veri sunt. Quid enim dicit aliud C. Numitorius? quid M. et P. Cottii, nobilissimi homines, ex agro Taurome- 375 nitano ? quid Q. Lucceius, qui argentariam Regi maximam fecit ? quid ceteri ? Adhuc enim testes ex eo genere a me sunt dati, non qui novisse Gavium, sed se vidisse dicerent, cum is, qui se civem Romanum esse clamaret, in crucem ageretur. Hoc tu, Verres, idem dicis ; hoc tu confiteris 380 ilium clamitasse, se civem esse Romanum; apud te nomen civitatis ne tantum quidem valuisse, ut dubitationem ali- quam crucis, ut crudelissimi taeterrimique supplici aliquam parvam moram saltern posset adferre. Roman citizenship supposed to be a protection anywhere. 11 . Hoc teneo, hie haereo, iudices. Hoc sum contentus 385 uno; omitto ac neglego cetera; sua confessione induatur ac iuguletur necesse est. Qui esset ignorabas ; speculatorem THE CRUCIFIXION OF A ROMAN CITIZEN IT esse suspicabare. Non quaero qua suspicione; tua te accnso oratione. Civem Eomanum se esse dicebat. Si tu, apud Persas aut in extrema India deprehensus, Yerres, ad supplicium ducerere, quid aliud clamitares, nisi te civem 390 esse Eomanum ? Et, si tibi ignoto apud ignotos, apud bar- baros, apud homines in extremis atque ultimis gentibus positos, nobile et inlustre apud omnis nomen civitatis tuae profuisset, ille, quisquis erat, quern tu in crucem rapiebas, qui tibi esset ignotus, cum civem se Eomanum esse dice-395 ret, apud te praetorem, si non effugium, ne moram quidem mortis, mentione atque usurpatione civitatis, adsequi potuit ? LXY. 12 , Homines tenues, obscuro loco nati, navigant; adeunt ad ea loca quae numquam antea viderunt; ubi ne- 400 que noti esse eis quo venerunt, neque semper cum cogni- toribus esse possunt. Hac una tamen fiducia civitatis, non modo apud nostros magistratus, qui et legum et existima- tionis periculo continentur, neque apud civis solum Roma¬ nos, qui et sermonis et iuris et multarum rerum societate405 iuncti sunt, fore se tutos arbitrantur ; sed, quocumque vene- rint, hanc sibi rem praesidio sperant futuram. 13 . Tolle hanc spem, tolle hoc praesidium civibus Roma¬ nis ; constitue nihil esse opis in hac voce, Civis Romanus sum; posse impune praetorem, aut alium quempiam, suppli-410 cium quod velit in eum constituere qui se civem Romanum esse dicat, quod qui sit ignoret: iam omnis provincias, iam omnia regna, iam omnis liberas civitates, iam omnem orbem terrarum, qui semper nostris hominibus maxime patuit, ci¬ vibus Romanis ista defensione praecluseris. Quid ? si L. 415 Raecium, equitem Romanum, qui turn erat in Sicilia, nomi- nabat, etiamne id magnum fuit, Panhormum litteras mit- tere ? Adservasses hominem custodiis Mamertinorum tuorum, vinctum clausum habuisses, dum Panhormo Rae- cius veniret; cognosceret hominem, aliquid de summo sup- 420 plicio remitteres. Si ignoraret, turn, si ita tibi videretur, hoc iuris in omnis constitueres, ut, qui neque tibi notus 18 CICERO’S ORATIONS esset neque cognitorem locupletem daret, quamvis civis Ro- manns esset, in crucem tolleretur. Every possible detail added to make the crime atrocious. 425 LXVI. 14. Sed quid ego plura de Gavio ? quasi tu Gavio tnm fueris infestus, ac non nomini, generi, iuri civium hostis. Non illi, inqnam, homini, sed causae com- muni libertatis, inimicns fuisti. Quid enim attinuit, cum Mamertini more atque instituto suo crucem fixissent post 430 urbern, in via Pompeia, te iubere in ea parte figere, quae ad fretum spectaret; et hoc addere (quod negare nullo modo potes, quod omnibus audientibus dixisti palam) te idcirco ilium locum deligere, ut ille, quoniam se civem Romanum esse diceret, ex cruce Italiam cernere ac domum suam pro- 435 spicere posset ? Itaque ilia crux sola, iudices, post condi- tam Messanam, illo in loco fixa est. Italiae conspectus ad earn rem ab isto delectus est, ut ille, in dolore cruciatuque moriens, perangusto fretu divisa servitutis ac libertatis iura cognosceret; Italia autem alumnum suum servitutis ex- 440 tremo summoque supplicio adfixum videret. Roman citizenship insulted and outraged to the last degree. 15. Facinus est vincire civem Romanum; scelus verbe- rare; prope parricidium necare; quid dicam in crucem tollere ? verbo satis digno tarn nefaria res appellari nullo modo potest. Non fuit his omnibus iste contentus. Spec- 445 tet, inquit, patriam: in conspectu legum libertatisque moriatur. Non tu hoc loco Gavium, non unum hominem nescio quern sed communem libertatis et civitatis causam in ilium crucia- tum et crucem egisti. Iam vero videte hominis audaciam. Nonne eum graviter tulisse arbitramini, quod illam civibus 450 Romanis crucem non posset in foro, non in comitio, non in rostris defigere? Quod enim his locis, in provincia sua, celebritate simillimum, regione proximum potuit, elegit. Monumentum sceleris audaciaeque suae voluit esse in con¬ spectu Italiae, vestibulo Siciliae, praetervectione omnium 455 qui ultro citroque navigarent. Date Due 9'^-% To Ow* a * ft f t* i MAY 21 '48 WWT C \qc. *7 V BOSTON COLLEGE 3 9031 1145526 8 ft/ (j* 7 & JL i) ij .1 1 ti n1nftrn JL W w fl. ------- AUTHOR 1 ? 1 pyati Or^ti nns of Hinftro .. TITLE BOSTON COLLEGE LIBRARY UNIVERSITY HEIGHTS CHESTNUT HILL, MASS. Books may be kept for two weeks and may be renewed for the same period, unless reserved. Two cents a day is charged for each book kept overtime. If you cannot find what you want, ask the Librarian who will be glad to help you. The borrower is responsible for books drawn on his card and for all fines accruing on the same.