m F. P. MOULTON, A M. TEACHER IN THE HARTFORD HIGH SCHOOL . %>v’" > ! BOSTON COLLEGE LIBRARY CHESTNUT HILL, MASS, ' „ Boston, U.S.A., and London GINN & COMPANY, PUBLISHERS GT&e &tf)enmtm fptess #•«» Jf**- i.VW •'IvvV^-V-v^'v ' ^V. • •••■ y % sBkcriSsSs^w-. :> »:.&3> 1".V. •i;*-' & $§$£ a .•?»? • * *'. &$apf •>*v- W9gfc* v,; ■ • ..r -v'■■ ■:•■.•>: ’,*■'* * "v 1 ^ y** v „.- ■’. ,• V ‘*v >.*♦ v. '. • ii, v> S ' V • » ‘ •••.'?*.•' 'jVi . V ' . .. :*:% '-■< ^ ..' •. ''Nit- v ■ > «"'v ', o ?■■. ,-T - •:*.*. *\ JrljtS ' . - - ■ ■ ■ : ■ft'-' v- , - ••••:•.> ■- V, v ,?.' ■„• * : • *VJ 4 ' & ’• \. ; v ' 5 . ■■ v ;•% KEY TO THE Preparatory Latin Composition BY F. P. MOULTON, A.M. TEACHER IN THE HARTFORD HIGH SCHOOL BOSTON COLLEGE LIBRARY CHESTNUT HILL, HASS. Boston, U.S.A., and London GINN & COMPANY, PUBLISHERS Copyright, 1897 By GINN & COMPANY ALL RIGHTS RESERVED 24.II 3Z 5 Z / r f A '' 0 f 7 . A\ °\ > Rev Key to Moulton’S Latin Composition. -*o«- PART I. CAESAR’S GALLIC WAR. BOOK FIRST. CHAP. I. 1 . 1. Belgae fuerunt tertia pars Galliae. 2. Hi a reliquls Gallls humanitate differunt. 3. Sed Caesar dixit eos esse fortissimos omnium Gallorum. 4. Aqultanl erant proximl Hispaniae, a qua Pyre- naels montibus dlvlsl sunt. . * 2 . 1. Cum Caesar in Galliam venisset, Belgas virtute et cultu a reliquls gentibus quae earn terram incolerent differre cbgnovit. 2. Helvetil quoque fortissiml erant, quod paene continenter cum Germanls, quos suls flni- bus prohibere volebant, bellum gerebant. CHAP. II. 1. 1. Helvetil fortissiml fuerunt, sed angustioribus flnibus continebantur. 2 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION - _ ! 2. Una ex parte Rhenus a Germanls, altera ex parte 1 mons Iura a Sequanls eos dlvlsit. 3. Quam ob rem, ab Orgetorige permoti, e suls flnibus exlbant ut flnitimls bellum Inferrent. 4. Hoc fecerunt ut totlus Galliae potlrl possent. 2 . I. Orgetorix, nobilissimus et ditissimus, Helvetils persuasit ut totlus Galliae imperl potiundl causa Isido¬ res fines peterent. 2. Id ils facile persuasum est. 3. Nam, bellandl cupidl, non facile bellum flnitimls Inferre poterant, propterea quod angustioribus flnibus continebantur. CHAP. III. 1 . 1. Helveti! quam maximam frumentl copiam com- parabant. 2. Hanc in itinere secum erant portaturl. 3. Orgetorigem qul cum Sequanls Haedulsque arm- citiam confirmaret delegerunt. 4. Neque dubium est quin per Casticum et Dum- norigem earn rem confecerit. 2 . I. Dum Helveti! eas res quas in itinere secum portaturl erant comparant, Orgetorix ils persuasit ut cum suls flnitimls pacem confirmarent: se ad flnitimas clvitates ad earn rem conficiendam iturum. 2. Neque dubium est quin, amlcitia cum Casticb Sequand et Dumnorige Haeduo confirmata, ils persuaserit ut im- perium in suls clvitatibus occuparent. CAESAR: GALLIC WAR , BOOK I. 3 CHAP. IV. 1 . 1. Dubium non erat quin Orgetorix coniurationem faceret. 2. Sed Helvetil diem qua die causam dlceret cbnsti- tuerunt. 3. Die autem constitute, per clientes Orgetorix se eripuit ne a populd incitato Ignl cremaretur. 4. Atque Helvetil ipsum sibi mortem consclvisse arbitrati sunt. 2 . 1. Cum n5n dubium esset quin Orgetorix coniura¬ tionem faceret ut t5tlus Galliae imperib potlretur, Hel¬ vetil diem qua die causa dlcenda esset cdnstituerunt. 2. Sed Orgetorix per familiam quam ad iudicium con- duxerat se eripuit. 3. Deinde magistrates cum armls Insequebantur et ipse, ne ab incitato populd Ignl crema¬ retur, sibi mortem cbnsclvit. CHAP. V. 1 . 1. Helvetil nihilo minus, ubi paratl sunt, domo pro- fectl sunt. 2. Secum sibi quisque trium mensium cibaria porta- bant. 3. Atque omnia praeterquam quae secum portaturl erant incenderunt, ut domum reditidnis spem tollerent. 4. Flnitimae clvitates, e5dem factd, una cum ils pro- fectae sunt. 4 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION. 2 . i. Helvetil nihilo minus, ubi ad proficiscendum parati sunt, cum suum quisque aedificium incendissent ne qua spes domum reditionis esset, e flnibus suls exierunt parati ad omnia perlcula subeunda. 2. Ac flnitimae civitates, auctoritate horum adductae, eodem consilio usae sunt. CHAP. VI. 1. 1. Inter montem et flumen vix singulos carros du- cere poterant. 2. Rhodanum transire facilius videbatur. 3. Atque Allobroges, quod bono animo in populum Romanum non essent, per suos fines eds Ire passuros esse arbitrabantur. 2 . 1. Helvetil vix singulos carros angusto et difficill itinere inter montem et flumen dOcere poterant. 2. Itaque Rhodanum transire in Allobrogum fines constituerunt, quos, propterea quod bono animo in popu-' lum Romanum non essent, per suos fines eos Ire passuros esse arbitrabantur. 3. Omnes ad rlpam RhodanI a. d. V. Kal. Apr. convenerunt. CHAP. VII. 1 . 1. Caesar Helvetios ad flumen iter facere certior factus est. 2. Homines inimlco animd quam maximam iniuriam facturos esse exlstimabat. 5 CAESAR: GALLIC WAR , BOOK /. % 3. Ad Genevam contendit ut pontem rescinderet et provinciae exercitum imperaret. 4. Tamen, cum rogassent ut sibi eius voluntate transire liceret, diem ad deliberandum sumpsit. 2 . I. Cum Caesar certior factus esset Helvetios flumen transiturbs esse, ad Genevam contendit. 2. Nam pon¬ tem sibi rescindendum quam celerrime exlstimabat, ne homines inimlco anim5 in provinciam transire possent. 3. Tamen, cum se eius voluntate sine ulla iniuria Ire velle dlxissent, rogavit ut sibi diem ad deliberandum sumere liceret. 4. Spatium verb sumere voluit dum provincia mllites mitteret. CHAP. VIII. 1 . 1. Interea Caesar murum fossamque a lacu ad montes perduxit ne Helvetil transire possent. 2. Atque illl ea spe deiectl sunt quod sibi iter non dedit. 3. Tamen nbnnulll, eo invito, noctu ratibus aut vadls flumen transibant. 4. Sed murum et fossam transire non poterant, ac repulsl sunt. 2 . i. Interea Caesar mllites altum murum et fossam a lacu ad montes perducere iussit ne quis hoc itinere transire posset. 2. Tamen, cum legatl reversl essent et negasset se ils iter dare posse, nbnnulll, eo invito, noctu ratibus aut vadls flumen transierunt. 3. Sed 6 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION murum fossamque, quae trans flumen erant, transire n 5 n poterant, atque h 5 c conatu omnlno ea spe deiectl destiterunt. CHAP. IX. 1. 1. Angusta via per Sequanbs, his invltls, transire n 5 n poterant. 2. Sed Dumnorix, qul quam plurimas clvitates su5 beneficio obstrictas habebat, apud Sequanos et Hel- vetios plurimum poterat. 3. Atque, eo deprecatore, Helvetil impetraverunt ut per fines Sequanbrum eos Ire paterentur. 2 . 1. Una via quae per Sequanbs relinquebatur erat ita angusta ut, his invltls, Ire non pos^ent. 2. Sed Dum¬ norix magna gratia erat, qul, cupiditate regnl adductus, quam plurimas clvitates suo beneficib obstrictas habe¬ bat atque et Helvetils et Sequanls amicus erat. 3. Et per hunc Helvetil impetraverunt ut sibi per fines Sequa- norum Ire liceret : nullam iniuriam esse facturos. chap. x. 1. 1. Caesar Helvetios a frumentarils agrls provinciae prohibere voluit. 2. Itaque, cum Labienum munltibnl praefecisset, in Italiam ut duas legiones cbnscrlberet contendit. 3. Inde omnes copias per multas clvitates in Segu- siavos duxit. CAESAR: GALLIC WAR , BOOK I. 7 2 . I. Ubi Caesar quid fieret intellexit, Labiend muni¬ tion! praefecto, in Italiam ut duas novas legiones con- scrlberet contendit. 2. Inde cum omnibus copils qua proximum iter in ulteriorem Galliam erat iter fecit ut Helvetios a frumentariis agrls provinciae prohiberet. CHAP. XI. 1. 1. Helvetil, cum fines Haeduorum translrent, eorum agros populabantur. 2. Atque hi Caesarem auxilium rogaverunt quod se defendere non possent. 3. Item Allobrogibus praeter solum nihil erat reli- qul, et rogatum auxilium venerunt. 4. Itaque Caesar n 5 n expectavit dum oppida eorum expugnarentur et liber! abducerentur. 2 . 1. Haedul, cum Helvetil iam in suos fines venlssent neque eos prohibere possent quin suos agros popularen- tur, auxilium sibi a Caesare petendum statuerunt. 2. Et, cum legatl auxilium rogatum venissent quod sibi praeter solum nihil esset reliqul, Caesar non expectavit dum Helvetil oppida quoque e 5 rum expugnarent. CHAP. XII. l. 1. Rates Helvetils ,erant coniungendae ut Ararim translrent. 2. Non intellegebant quam in partem Caesar iter faceret. 8 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION 3. Et quae pars citra Ararim reliqua erat, ea prlma, cum ad earn Caesar pervenisset, sese fugae mandavit. 4. Haec casu fuit eadem pars quae Cassium occlderat. 2 . 1. Rates Helvetils erant coniungendae ut Ararim translrent. 2. Et Caesar, cum ad unam partem per¬ venisset priusquam translssent aut quam in partem iter faceret cognovissent, tantam partem eorum occldit ut reliqui sese fugae mandarent. 3. Haec pars fuit eadem quae Cassio interfectb exercitum eius sub iugum mlserat. 4. Ita casu quae clvitas Helvetia imperatorem Roma- num occlderat, ea prlma a Caesare superabatur. CHAP. XIII. 1 . 1. Caesar pontem in Arare faciendum curavit, et reliquos Helvetids persecutus est. 2. Qu! ita commotl sunt quod ille flumen uno die transierat ut pacem facere vellent. 3. Tamen Caesarem certiorem fecerunt se esse eosdem qul memoria hominum calamitatem exercitui Romano intulissent. 4. Ne ob earn rem mortis Cass! et Plsonis obllvlsce- retur. 2 . i. Ponte in Arare facto, Caesar exercitum traducen- dum curavit ut earn partem Helvetiarum cbpiarum quae iam translsset persequeretur. 2. Qul ita com¬ motl sunt, cum Caesarem uno die translsse cognovissent, ut legatos mitterent qul se pacem cum eo facere velle CAESAR: GALLIC WAR, BOOK I. 9 dicerent : sin armls contendere vellet, ne ipsos memoria hominum calamitatem exercitul Romano intulisse obli- visceretur. CHAP. XIV. 1. 1. «Eo mihi minus dubitationis datur,” Caesar respondit, “ quod ea quae vos, legatl Helvetil, comme- moravistis memoria tene 5 .” 2. “ Haec eo gravius fero quo minus merit 5 popull Romani acciderunt.” 3. “ Et, si ea quae DumnorigI pollicitl essetis fecis- setis, Haeduos Allobrogasque n 5 n vexassetis.” 4. « Tamen, si mihi satisfacere de his iniurils recenti- bus vultis, veteris contumeliae obllvlscl vol 5 .” 5. “ Atque etiam nunc, si ea quae polliceminl fece- ritis, voblscum pacem faciam.” 2 . 1. “Quod vestra victoria tarn Insolenter gloriaminl, quodque tarn diu vos impune iniurias tulisse admlramini, eodem pertinet. 2. C5nsuerunt enim del immortales, quo gravius homines ex commutatione rerum doleant, quos pro scelere eorum ulciscl volunt, his secundiores interdum res concedere. 3. Cum ea ita sint, tamen, si obsides a v5bls mihi dabuntur, ut ea quae pollice¬ minl facturos intellegam, voblscum pacem faciam.” CHAP. XV. 1 . 1. Si Helvetil obsides dedissent, Caesar cum ils pacem fecisset. 10 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION 2. Sed, cum castra movissent, suum equitatum qul eos Insequerentur et pabulationibus prohiberent mlsit. 2 . i. Si Helvetil obsides dare voluissent, Caesar ils bellum non intulisset. 2. Sed, cum castra movissent, equitatus huius eos ita cupide Insecutus est ut proelium committerent. 3. Quo proelio Helvetil ita sublatl sunt ut Romanos audacter lacesserent. 4. Tamen Caesar ne turn quidem proelium commlsit ac pabulationibus modo hostes prohibuit. CHAP. XVI. 1. 1. Interim Caesar frumentum ex agrls sumere non poterat quod maturum non erat. 2. Neque sub frumento utl poterat quod iter a flumine Helvetil averterant. 3. Sed Haedul, qubrum precibus adductus bellum susceperat, el frumentum pollicitl erant. 4. Itaque iam ils nuntiavit se eo frumento quod flumine subvexisset utl non posse. 5. Tamen ne turn quidem eum sublevabant ; atque eos graviter accusabat quod diem ex die se ducerent. 2 . 1. Haedul, qubrum precibus adductus Caesar bellum susceperat, el frumentum pollicitl erant. 2. Iamque ils nuntiavit se eo frumento quod Arare subvexisset utl non posse quod Helvetil quos sequi vellet iter a flumine avertissent. 3. Sed statim eum non sublevabant atque CAESAR: GALLIC IVAR, BOOK I. 11 eos graviter accusabat quod diem ex die se ducerent, praesertim cum ne pabulum quidem ex agrls sumere posset. CHAP. XVII. 1. 1. Nbnnulll seditios! et improbl multitudinem deter- rebant ne frQmentum ad Caesarem conferrent. 2. Dlxerunt, si Romani Helvetios superassent, om¬ nibus Gallls llbertatem esse erepturos. 3. Quin etiam Liscus ipse magistratus hos coercere non poterat quin cbnsilia Caesaris hostibus entintiarent. 2 . 9 I. Erant nonnulil seditibsl et improbl quorum aucto- ritas apud Haeduos plurimum valebat. 2. Hi multitu¬ dinem deterrebant ne frumentum ad Caesarem confer¬ rent : si Romani Helvetios superassent, reliquls Gallls' llbertatem esse erepturds. 3. Sed Liscus magistratus neque timore neque perlculb deterrebatur quin Caesarl quae hi dlcerent enuntiaret. CHAP. XVIII. 1. 1. Dumnorix summa audacia apud Haeduos erat. 2. Potentiae causa magnum numerum equitatus circum se habebat. 3. Atque arbitrabatur, si Romani superatl essent, se esse regnum obtenturum. 4. Itaque cum pugnaretur ab equitatu qul auxilio Caesarl ab Haeduls missus erat, initium fugae fecit. 12 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION 2 . i. Caesar in quaerendo reperiebat Dumnorigem esse summa audacia apud Haeduos. 2. Potentiae causa vectlgalia redempta habebat et magnum numerum equitatus circum se habebat. 3. Helvetils etiam fave- bat quod uxorem ex ilia clvitate duxerat atque arbitra- batur per eos regnum obtenturum si Romani superatl essent. 4. Quod proelium equestre adversum paucls ante diebus factum erat, initium eius fugae Idem fecit. CHAP. XIX. 1. 1. Dumnorix Helvetids traducendos per fines Sequa- norum iniussu clvitatis curaverat. 2. Sed eius frater Divitiacus egregia fide et summo in populum Rdmanum studi 5 fuit. 3. Id satis erat causae qua re Caesar cum Divitiaco conloqueretur priusquam in fratrem eius animadverteret. 2 . 1. Cum Dumnorix Helvetios traducendds per fines Sequandrum iniussu clvitatis curavisset atque initium fugae equitatus fecisset, satis causae fuit qua re Caesar ipse in eum non animadverteret, 2. Nam animum DivitiacI offendere nolebat, cuius voluntatem in se atque in populum Rdmanum esse summam cdgnoverat. 3. Itaque, priusquam quicquam contra Dumnorigem conaretur, cum Divitiaco conlocutus est. CAESAR: GALLIC WAR , BOOK /. 13 CHAP. XX. 1 . 1. “Sci5,” inquit Divitiacus, “ilia esse vera nec quisquam ex e 5 plus quam ego doloris capit.” 2. “Tamen noli quicquam gravius in fratrem statu- ere.” 3. “Quod si quid el a te gravius acciderit, vulgus mea voluntate factum exlstimabit.” 4. Caesar fratrem precibus DivitiacI condonavit, sed el custodes posuit. 2 . 1. Divitiacus ea quae quisque de fratre in conventu dlxisset esse vera sclvit. 2. Nec quisquam ex eo plus quam #pse dolbris cepit quod frater suam gratiam minuebat. 3. Tamen verebatur ne, si quid Caesar gravius in ilium statuisset, vulgus sua voluntate factum exlstimaret. 4. Ac tantl eius apud Caesarem voluntas erat ut praeterita condonaret, et custodes modo Dum- norigl poneret. CHAP. XXI. 1 . 1. Interim Helvetil sub monte circiter mllia passuum a Caesaris castrls oct 5 cbnsederant. 2. Itaque Caesar Labienum qul montem in circuitu ascenderet mlsit. 3. Turn, exploratoribus praemissls, ad hostes con- tendit. 2 . 1. Interim Helvetil sub monte circiter mllia passuum a Caesaris castrls octo consederant. 2. Cum montem facilem in circuitu ascensum habere cognovisset, Caesar i4 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION ‘Labienum qul summum iugum montis occuparet mlsit. 3. Turn, expldratoribus et equitatu praemlsso, ipse in eandem partem contendit. CHAP. XXII. 1 . 1. Prlma luce, Considius se Gallica arma atque Insig¬ nia summo in monte videre exlstimavit. 2. Itaque equo admisso accurrit ut Caesarem certi- orem faceret. 3. Multo tamen die Caesar c5gnovit Labienum mon- tem tenere ut erat el praeceptum. 4. Helvetil vero de Caesaris adventu n5n c5gnove- rant, atque iter qua c5nsuerant celeritate faciebant. 2 . I. Prlma luce, Considius Gallicls armls atque Inslg- nibus, quae se summo in monte videre arbitrabatur, perterritus, equo admiss5 accurrit ut Caesarem certi- orem faceret. 2. Mult5 tamen die Caesar, dum suos in acie Instructos retinet, c5gn5vit Labienum montem tenere ut erat el praeceptum, neque Helvetios cogno- visse aut ipslus adventum aut LabienI, atque iter qua consuessent celeritate facere. CHAP. XXIII. l. 1. Postrldie eius die!, Caesar Bibracte Ire contendit ut rel frumentariae prospiceret. 2. Atque Helvetil, quod timore perterritum ilium iter avertisse exlstimarent, eum a novissimo agmine lacesslverunt. CAESAR: GALLIC WAR , BOOK I. 15 2 . I. Cum postridie eius diel Caesar, ut rel frumenta- riae prospiceret, iter ab Helvetils avertisset, illl, seu quod timore perterritum Caesarem iter avertisse exlsti- marent, — eo magis quod prldie monte a Labieno occu- pato proelium non commlsisset, — slve eo, quod eum re frumentaria intercludere vellent, eum a novissimo agmine lacessiverunt. CHAP. XXIV. 1. 1. Caesar, postquam equitatum impetum hostium sustinere iussit, totum exercitum in acie Instruendum curavit. 2. Interim Helvetil phalangem sub prlma Caesaris acie fecerunt. 3. Id hoc audacius fecerunt quod Caesaris equitatum repulerant. 2 . 1. Caesar statim sarcinas in unum locum conferen- das et totum exercitum in acie su5 quamque legionem in loc5 instruendum curavit. 2. Interim Helvetil, postquam quid Caesar faceret animadverterunt, pha¬ langem sub prlma Romanorum acie fecerunt, eo auda¬ cius quod equitatum, qui praemissus erat ut primum impetum suum sustineret, repulerant. chap. xxv. 1. 1. Romanis erat auxilio quod loco superibre erant. 2. Hostes autem se non satis commode defendere poterant, quod e5rum scuta pills facile transfigebantur. 16 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION. 3. Tandem ad montem qul suberat pedem retulerunt. 4. Sed, cum Boi5s et Tulingos auxilio sibi venire viderent, proelium redintegraverunt. 2 . i. Omni fugae spe sublata, RSmanI acriter pugnave- runt, et, cum in loco superiore essent, pllis scuta hos- tium facile transflgere poterant. 2. Hostibus autem impediments erat quod eorum scuta pills conligabantur, quae, cum ea transflxerant, se Inflectebant. 3. Sed, cum defessl pedem retulissent, Boil et Tulingl, ubi eos se recipere vlderunt, ils auxilio venerunt, ac proelium redintegratum est. CHAP. XXVI. 1. 1. Cum diu atque acriter pugnatum esset, Romani Helvetios ad montem repulerunt. 2. Sed Boil et Tulingl multa nocte, cum Romani impedlmentls castrlsque potltl essent, in fines Lingonum profectl sunt. 3. Caesar sepeliendorum occlsorum causa moratus est, sed ad Lingonas litteras mlsit. 4. “ Nollte BoiSs et Tulingos frumentS neve alia re iuvare.” 5. “ Si eos iuveritis, vos eodem loco qu5 Helvetios habebo.” 2 . 1. Ita bipertlto Romanis pugnandum erat. 2. Sed, cum diu atque acriter pugnatum esset, Helvetios ad montem repulerunt; et cum Boils et Tulingls, qul ad CAESAR: GALLIC WAR, BOOK L 17 impedimenta et carros suos se contulerant, pugnaverunt dum et impedlmentls et castrls potltl sunt. 3. Oul superfuerunt continenter in fines Lingonum ierunt. 4. Caesar, dum ut occlsos sepellret moratur, litteras ad Lingonas mlsit. 5. “Nollte Boios et Tulingos frumento neve alia re iuvare ; si eos iuveritis, vos eodem loco quo Helvetios habebo.” CHAP. XXVII. 1 . 1. Helvetil iam a Caesare suppliciter pacem petie- runt. 2. Sed ille ab his obsides armaque poposcit. 3. Et noctu circiter hominum mllia VI timore sup- plicl perterritl e castrls fugerunt. 2 . i. Legatl ab Helvetils nunc miss! sunt qui flentes a Caesare pacem petierunt. 2. Sed ea nocte circiter hominum mllia VI, quod arma eorum poposcerat, slve supplicl timore perterritl slve spe salutis adduct! fuge¬ runt. CHAP. XXVIII. 1 . 1. Caesar litteras mlsit, ut perfugae ad se reduceren- tur : se omnes reliqubs in deditionem accepturum, si arma tradidissent. 2. Helvetios in fines suos revertl iussit ne GermanI eos occuparent. 3. Atque Allobrogibus imperavit ut eos frumento iuvarent. 18 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION 2 . i. Sed Caesar dixit quorum per fines Issent hos se in hostium numero habiturum, nisi ad se omnes qul ad eos fugissent reducerent : omnibus reliquls, si amici esse vellent, arma esse tradenda. 2. Deinae, ne ulll fines vacarent qu5s German! occuparent, Helvetios in sedes suas revert! iussit; et fructibus amissls Allobro- gibus imperavit ut eos frumento atque alia re iuvarent. CHAP. XXIX. 1 . 1. Ex hostium ratione, post proelium reperta, mllia CCCLXVIII domo exlsse inventum est. 2. Caesar dlcit milia modo C et X redlsse. 2 . 1. Post hoc proelium Romani hostium ratibnem nominatim cbnfectam repererunt. 2. Quae ratib nu- merum esse capitum eorum qul ad id bellum profectl essent ad mllia CCCLXVIII docebat. 3. Domum redlsse, censu habito, Caesar reperiebat mllia modo C et X. chap. xxx. l. 1. Bello Helvetiorum confectb, omnes fere clvitates Galliae legatos ad Caesarem gratulatum mlserunt. 2. Dlxerunt Helvetios domos rellquisse eo consilib, utl totlus Galliae imperio potlrentur. 3. Sed, ne quis ea quae dlxissent cbgnosceret, peti- erunt ut sibi secreto concilium habere liceret.. CAES A }?: GALLIC WAR, BOOK I. 19 2 . I. Legati totius fere Galliae, bello Helvetidrum con- fecto, Caesar! gratulab^ntur : sibi ilium omnibus gratum fecisse, quod Helvetios, qu! omnium Galliae clvitatum imperio potlr! voluissent, vicisset. 2. Voluntate Cae^ saris concilium in occulto indlxerunt ne quis ea quae dlxissent cdgndsceret. CHAP. XXXI. 1 . 1. Haedu! et Sequan! de potentate Galliae inter se multos ann5s contenderunt. 2. Tandem Sequan! Germanos arcessiverunt, qui Rhenum transierunt et una cum Sequanis Haeduds fre- gerunt. 3. Unus Divitiacus recusavit quo minus obsides daret, et Romam ad senatum. profugit auxilium postu- latum. 4. Nam Ariovistus, rex Germanorum, optima parte Galliae occupata, nunc crudeliter imperabat. 5. Atque omnes Gall! verebantur ne aliae sedes sibi petendae essent. 6. Ita secreto a Caesare petierunt ut se ab Ariovist! crudelitate defenderet. 2 . 1. Galliae alterius factionis Haedu!, alterius Avern! prmcipatum tenebant. 2. Postquam hae duae facti- ones de potentatu inter se multos annos contenderunt, Avern! Sequamque Germanos arcessiverunt. 3. Qu! cum venissent atque Haedu! fracti essent, Sequan! Haeduos victos se iureiurando obstringere coegerunt 20 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION sese perpetuo sub illorum dicione futuros. 4. Unus Divitiacus iurare recusavit et Romam ad senatum pro- fugit auxilium postulatum. 5. Ariovistus autem, rex Germanorum, postquam in Gallia consedit, multbs Se- quanos vlctores etiam ex optima parte agrorum expulit et crudeliter imperabat. 6. Et nunc omnes Galll vere- bantur ne e sedibus suls sibi emigrandum esset, nisi Caesar exercitu suo deterreret ne maior multitudo Ger- mandrum Rhenum translret. CHAP. XXXII. 1 . 1. Sequanl, qul intra fines suds Ariovistum recepis* sent, idem quod reliqul querl non potuerunt. 2. Itaque illls crudelitas eius erat perferenda, neque enim erat ulla fugae facultas. 2 . 1. Sequanl, quorum fortuna gravissima erat, tamen idem quod reliqul querl non audebant, propterea quod ipsl intra fines suds Ariovistum recepissent. 2. Itaque illls nunc crudelitas AriovistI perferenda erat, reliquis verb fugae facultas dabatur. CHAP. XXXIII. 1 . 1. His rebus cognitls Caesar pollicitus est sibi earn rem curae futuram. 2. Multae res erant quare Germanos in Galliam venire nollet. CAESAR: GALLIC WAR, BOOK I 21 3. Ipse autem Ariovistus sibi n 5 n temperaverat quin magnam adrogantiam sumeret. 4. Hoc esse ferendum Caesar non putavit. 2 . 1. His rebus cognitls Caesar sibi concilium dlmitten- dum et causam amlcorum, qul in servitudine a Germa- nls tenerentur, suscipiendam putavit. 2. Praesertim cum German! fen ac barbarl consuescebant Rhenum transire. 3. Ipse autem Ariovistus sibi n 5 n tempera¬ verat, quin, cum obsides ab Haeduls recepisset, magnam adrogantiam sumeret. CHAP. XXXIV. 1 . 1. Itaque Caesar! placuit cum AriovistS conloqul. 2. Ariovistus autem in conloquium venire neque vole- bat neque audebat. 3. Atque eo magis quod in Gallia neque Caesar! neque omnlno populo R 5 mano quicquam negotl esse putavit. 2 . 1. At, cum Caesar petlsset ut sibi cum Ariovistd conloqul liceret, ille adroganter respondit. 2. ‘Si quid mihi a te opus esset, ego ad te venissem ; si quid tu me vis, te ad me venire oportet. 3. Neque autem tibi quicquam in mea Gallia, quam bello vlcl, neque omnlno populo Romano negotl est.’ 22 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION. CHAP. XXXV. 1 . 1. Ariovistus cum Caesare de commOnl re invltatus gravabatur conloqul. 2. Qua re haec Caesar ab eo postulavit. 3. ‘Noll ullam multitudinem Germanorum amplius trans Rhenum traducere.’ 4. ‘ Redde obsides quos ab Haeduls habes,et noli els neve socils eorum bellum Inferre.’ 5. ‘ Si id ita feceris, mihi populoque Romano per- petua amlcitia tecum erit.’ 2 . 1. Cum Ariovistus cum Caesare conloqul nollet, ab hoc ille postulavit ut deterreret ne maior multitudo Germandrum Rhenum translret, neve impedlret quin SequanI obsides, quos ab Haeduls iniuria accepissent, redderent : si non impetrasset, sese Germanls pro Haeduls bellum inlaturum. CHAP. XXXVI. 1 . 1. Ad postulata Caesaris Ariovistus Insolenter re¬ sponds. 2. Populus Romanus els quos vlcit, quern ad mo- dum vult, imperat. 3. Qua re illos non oportet praescrlbere quern ad modum Haeduls, qul mihi iure belli stlpendiaril sunt, imperem. 4. Quod si noblscum congressus eris, intelleges quid German! virtute possint. CAESAR: GALLIC WAR , BOOK I. 23 2 . I. Ad postulata Caesaris Ariovistus Insolenter re- spondit: se Haeduls, qul sibi iure belli stlpendiaril essent, ad suum arbitrium imperare; Caesarem non oportere praescrlbere quem ad modufti ils, qu5s Ger¬ man! proelia superassent, imperaret. 2. Quod si armls cum Germanls congressus esset, se suo cum perlculo contenturum. CHAP. XXXVII. 1. 1. Interea Caesar Harudes Germanos fines Haeduo- rum popularl cognovit. 2. SuevI autem, qui nuper ad Rhenum consederant, flumen transire conabantur ut cum Ariovisto sese con- iungerent. 3. Neque his novis manibus facile resist! poterat. 4. Qua re Caesar ad eos quam celerrime posset sibi contendendum exlstimabat. 2 . i. Interea enuntiatum est Harudes Germands agros Haeduorum popularl et Suevds Rhenum prope fines Treverorum transire conarl. 2. Itaque Caesar ad eos quam celerrime contendit, quod intellexit, si haec novae manus flumen translssent, veteres copias Ario- vistl cum els sese coniuncturas esse neque his facile resistl posse. CHAP. XXXVIII. 1 . 1. Vesontio, magnum cppidum Sequanorum, flu- mine et monte magna altitudine cinctus est, 24 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION. 2. Praeterea earum rerum quae ad bellum usul erant summam facultatem habebat. 3. Itaque, hoc oppidum ne Ariovistus occuparet, Caesar magnopere praecavit. 4. Namque verebatur ne, si id ita fecisset, bellum duceretur. 2 . 1. Vesontionem, magnum oppidum Sequanorum ne Ariovistus occuparet, Caesar magnopere praecavit. 2. Namque verebatur ne, si magna facultas earum rerum quae ad bellum usul erant, quam id oppidum habebat, in eius potestatem venisset, bellum duceretur, eo magis quod oppidum flumine et monte magna altitudine cinc- tum est. CHAP. XXXIX. 1 . 1. Paucos dies ad Vesonti5nem frumentandl causa Caesar! morandum erat. 2. Dum mllites magnitudinem corporum et virtutem Germandrum praedicant, animl mllitum magnopere perturbabantur. 3. Nonnulll etiam petierunt ut sibi domum redlre liceret ; alii fatum suum querebantur et testamenta obslgnabant. 4. At, ne hostem timere viderentur, alius aliam causam intulit. 2 . i. Mercatores, a quibus rem frumentariam ad Veson¬ tionem Caesar emebat, tanta magnitudine corporum Germanos esse praedicabant ut ne aciem quidem ocu- CAESAR: GALLIC WAR , BOOK /. 25 l 5 rum ferre potuissent. 2. Quae voces animos mili- tum ita perturbaverunt ut nonnulll etiam peterent ut sibi domum redire liceret. 3. Dum alii fatum suum queruntur et testamenta obslgnant, omnes paulatim perturbabantur. 4. Alii aliud timere se dicebant. CHAP. XL. 1 . 1. Caesar, cum perturbati 5 nem mllitum animadver- tisset, vehementer centuriones accusavit. 2. * Mihi quidem persuadetur Ariovistum n5blscum congredl neque velle neque audere.’ 3. ‘Quod si, furore atque amentia impulsus, bellum intulerit, quid tandem vereaminl ? ’ 4. Si in vobls est constantia, hunc exercitum facile vincetis neque minorem laudem quam maiores vestri merebimini, qul servllem tumultum sedaverunt. 5. ‘Ne adverso proelio Gallorum perterritl sltis, namque Ariovistus qua ratione ill 5 s vicit hac nostrum exercitum capere non potest.’ 6. Sed, ut quam prlmum intellegere possim utrum angusta itinera an hostem timeatis, castra moverl iu- bebo.’ 2 . 1. At Caesarl persuasum est Ariovistum secum armls congredl non audere. 2. Etiam centuriones incusavit quod, cum ipse exercitul praeesset, hostem verendum sibi esse putarent. 3. Cohortatus est ne minus fortes essent quam maiores qul servllem tumultum sedassent; neve adverso proelio Gallorum commoverentur : si haberent in se cdnstantiam, Ariovistum, qua ratione illos, cum de pugna desperarent, superasset, hac ipslus 26 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION. exercitum capere non posse. 4* Sed, ut intellegere posset utrum milites, cum iussisset, slgna ferrent an propter timdrem dubitarent, castra mover! iussurum. CHAP. XLI. 1 . 1. Caesar sua dratidne de decima legione optimum iudicium fecerat. 2. Ac reliquae legiones iam Caesar! satisfecerunt quod verer! visae essent. 3. Hac satisfactidne Caesar! pudorem atque officium non solum decimae legionis sed etiam suum esse osten- derunt. 2 . 1. Hac oratione Caesaris habita, qua de decima legi- one optimum iudicium fecisset, reliquae legiones Cae¬ sar! cupiditatem bell! gerend! non minus suam quam decimae legionis esse persuadere volebant. 2. Ita ei satisfecerunt quod de ipsius iudicio desperare vis! essent. 3. Eorum satisfactidne accepta iterum ad Ariovistum eo itinere, quod Divitiacus exquisiverat, profectus est. CHAP. XLII. l. 1. Ariovistus Caesarem accedere cognovit, ac iam petebat ut sibi cum eo sine ullo pedite conloqui liceret. 2. Sed, ne quid esset pericul!, Caesar equitatum, cu! confidere posset, s! quid opus esset, secum habere vole- bat. 3. Itaque decimam legionem in equos, quos Gallis detraxit, imposuit, ut nullum insidiarum periculum esset. CAESAR: GALLIC WAR, BOOK L 27 2 . i. Ariovistus, cum Caesarem accedere cognovisset, iam ultro pollicitus est se in conloquium venturum, si suum utrlque equitatum sine ullo pedite alterius volun- tate adducere liceret, ne quod perlculum esset Insidi- arum. 2. Itaque Caesar, quod equitatum, cul quam maxime conflderet, si quid opus esset, secum habere volebat, equls Gallls detractls, eo mllites decimae legi- onis imposuit, ut nullum perlculum esset. CHAP. XLIII. 1 . 1. In conloquio Caesar prlmum sua multa popullque Romani in Ariovistum beneficia commemoravit. 2. Deinde docebat Haeduos, qul popull Romani amici essent, prlncipatum Galliae habuisse, priusquam Ario¬ vistus Rhenum translsset. 3. Qua re quod socil popull Romani ante habuisset, id ils eripl.se pat! non posse. 2 . 1. Caesaris fuit cbnsuetudo ut hostes aequitatem postulatorum perspicere vellet. 2. Quod verb postu- laverat, id neglegere neminem passus est. 3. Itaque in conloquio, priusquam ab Ariovistb postulasset ne quos amplius Germanbrum trans Rhenum traduceret, docebat quam ample el sub senatusque beneficio munera tributa essent. 4. Putavit etiam Haeduos, qul popull Romani amici fuissent, prius etiam quam GermanI eo venissent, causam nunc ipslus amlcitiae postulandae iustam habere. 28 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION CHAP. XLIV. 1 . 1. Ariovistus ad postulata Caesaris respondit venisse in Galliam se non prius quam arcessltum. 2. Etiam questus est quod amlcitia popull Romani, quam sul muniendl causa petlsset, sibi detriments esset. 3. Atque hanc amlcitiam recusare volebat, nisi in suo iure simulata amlcitia se interpellare destitissent. 4. Praeterea, si Caesarem proeliS interfecisset, gra- tiam prlncipum popull Romani se redempturum arbi- trabatur. 2 . 1. Ariovistus amlcitiam popull Romani petierat quod earn sibi ornaments et praesidio futuram putaret. 2. Sed, cum per eos stlpendium remittl videret, et Cae¬ sarem recusare ne ipse GermanSs in Galliam traduceret, huius amlcitiam recusavit : se non prius in Galliam GermanSs traduxisse quam a se ut eS venlret petlssent. 3. Ob earn rem ilium inlquissimum esse quod in suas possessiSnes simulata amlcitia venisset, et, nisi in suS iure se interpellare destitisset, sese ilium prS amlcS habere nSn posse. CHAP. XLV. l. 1. Caesar suam potius esse quam AriovistI Galliam putavit, atque ilium esse eum qul inuste faceret. 2. Itaque postulatls nSn destitit, quod libera esse deberet Gallia, quam senatus RSmanus suls legibus utl voluisset. CAESAR: GALLIC WAR , BOOK I. 29 2 . I. Caesar postulates non destitit, quod Galliam bello vlctam potius esse suam quam AriovistI iudicaret. 2. Quod si alteruter iniuste faceret, ilium esse Ariovistum, quod Galliam, cui populus Romanus stipendium n5n imposuisset, Ariovistd stipendiariam esse n5n oporteret. CHAP. XLVI. 1 . 1. Interim equites Ariovisti lapidibus telisque impe- tum in Caesaris milites fecerunt. 2. Quae res alacritatem pugnandi magnam totl exer- citui iniecit. ^ At Caesar, ne quis diceret se in conloquio impe- tum in hostes fecisse, suos proelio abstinebat.. 4. Nec quisquam ullum omnlno telum in hostes reiecit. 2 . 1 Dum Caesar atque Ariovistus inter se conloquun- tur, equites Ariovisti lapides telaque in Caesaris milites coniciebant, eaque res conloquium diremit. 2. Sed, ne quis diceret Caesarem proelium commisisse, nemo ullum telum reiecit, nec quisquam ullum omnino impetum in hostes fecit, cum adrogantia Ariovisti maius studium pugnandi exercitui iniecisset. CHAP. XLVII. 1 . 1. Bidud post Ariovistus eas res, de quibus agere coeperant, perficere voluit. 30 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION. 2. Sed Caesar iterum hulc neque se neque legatum e suls obicere ausus est. 3. Namque Ariovistus, vir summa adrogantia atque audacia, retineri non poterat quin dolo uteretur. 4. Etiam Procillum et Metium, quos ad eum nuntios Caesar mlserat, pro speculatoribus habebat. 2 . 1. EtsI eae res, de quibus biduo ante agere coepe- rant, nbn perfectae sunt, tamen Caesar iterum conlo- quium constituere nolebat. 2. Atque eo magis, quod Ariovistum tanta adrogantia et dolo esse putavit ut non el minime confider^ posset. 3. Quae diffldentia fuit iustissima, namque etiam nuntios, qu5s ad eum postea Caesar mlsit, prd speculatoribus habebat atque eos conantes dlcere prohibuit. CHAP. XLVIII. 1. 1. Caesar iam suas copias Instruxit ut Ariovistd pugnandl potestas esset. 2. Ariovistus autem commeatu sine ullo proelio Caesarem intercludere volebat. 3. In proelils equestribus cum singulis equitibus singull pedites versabantur. 2. 1. Postquam Ariovistus castra promovit, Caesar suas copias Instruxit ut el potestatem pugnandl daret. 2. Ariovistus autem tutius esse arbitrabatur commeatu equestrl proelio Caesarem intercludere. 3. In equestri¬ bus proelils German! singulos pedites deligebant, qul, si qul vulneratus erat, concurrebant. CAESAR: GALLIC WAR , BOOK I. 31 CHAP. XLIX. 1 . 1. Caesar se diutius commeatu prohiberl intellexit. 2. Itaque castra minus mille passus ultra Germanos munivit. 3. Dum castra muniuntur, prlma et secunda acies hostem propulsabat. 2 . 1. Ubi Caesar se diutius commeatu prohiberl intel¬ lexit, ultra Germanos minus mille passus castra munlre coepit. 2. Interea prlmam et secundam aciem Instruc- tam habuit ut Germanos propulsaret, qul tertiam aciem munltione prohibere conarentur. CHAP. L. 1 . j Proximb die hostes n5n pugnabant, etsl ils potes- tatem Caesar dedit. 2. Itaque Caesar nesciebat utrum Ariovistus proelio contendere vellet necne. 3. Sed matresfamiliae vaticinationibus declaraverant Germanls ante novam lunam n5n esse contendendum. 2 . i. Quoniam hostes, cum els potestatem pugnandl Caesar fecisset, n5n prbdlssent, nesciit utrum Ariovis¬ tus proximb die proelio contenderet necne. 2. Sed captlvl quldam eum certiorem fecerunt Ariovistum non ante novam lunam contenturum esse, matresfamiliae enim non esse fas, eum ita facere, declarasse. 32 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION . CHAP. LI. 1 . 1. Postrldie eius die! Caesar, ad speciem alarils usus, mllites legidnarios usque ad castra hostium duxit. 2. Ac demum ill! necessario generatim in proelium profectl sunt, quod nulla spes in fuga relinquebatur. 2 . I. Postrldie eius die! Caesar, cum alarios inconspectu hostium ad speciem constituisset, ipse triplicem aciem legionariorum usque ad castra hostium duxit. 2. Et, cum demum necessari5 hostes generatim in proelium proficiscerentur, mulieres flentes viros impl5rabant ut se in servitutem tradl prohiberent. CHAP. LII. 1 . 1. Caesar singulis legionibus singulos legatos prae- fecit, et proelium committere iussit. 2. Cum legatos testes suae quisque virtutis haberet, Romani acriter pugnaverunt. 3. Etiam in phalangas hostium Insiluerunt, et, scutls revulsls, cominus pugnaverunt. 2 . I. Postquam Caesar singulis legionibus singulos legatos praefecit, testes suae quisque virtutis legatum Romanus, mulieres Germanus, habebat, et duo exer- citus acriter concurrerunt. 2. Cum German! suam phalangem fecissent ut impetum exciperent, Romani CAESAR: GALLIC WAR, BOOK I. 33 in phalangas hostium Insiliebant et desuper vulnera- bant. 3. Ita sinistrum cornu hostium pulsum est et dextrum cornu quae repelleret tertiam aciem Crassus mlsit. CHAP. LI 11. 1 . 1. Romani non prius acriter pugnare destiterunt, quam hostes repulerant. 2. Ariovistus profugit ; Caesar autem persequens in custodes, qul Procillum suum familiarem trahebant, incidit. 3. Nec quicquam salute sui familiaris Caesarl plus voluptatis attulit. 4. Nam nesciebat utrurn sui nuntil necatl essent an in aliud tempus reservatl essent. 2. 1. Postquam acriter pugnatum est, German! in fugam conversl sunt, et equites R5manl non prius InsequI destiterunt quam hos fere omnes interfecerant. 2. Neque fuga AriovistI de Caesaris gratulatione quic¬ quam dlminuit, quod Procillus et Metius, quds ante proelium Ariovistus in catenas coniecerat, el restitutl sunt. 3. Ac difficile dlctu est utrum vlctdria ipsa, quae quidem bellum confecit, an salus nuntiorum Cae¬ sarl maidrem voluptatem attulerit. BOOK SECOND. CHAP. I. i. Caesar in citeriorem Galliam venit. 2. Atque omnes Gall! verebantur ne ad eos exercitum adduceret. 3. Belgae, quae tertia erat Galliae pars, contra popu- lum R5manum coniurabant. 4. In Gallia potentiores vulgo regna occupabant. CHAP. II. 1. Caesar, cum duas legidnes novas conscrlpsisset, Pedium legatum in interiorem Galliam mlsit. 2. Bel¬ gae, qul flnitim! Senonibus erant, manus in unum locum cogebant. 3. Caesar, de his rebus certior factus, ad eos cum exercitu profectus est. 4. Neque dubitavit quin in fines Belgarum venlret. CHAP. III. 1. Eo Caesar diebus circiter qulndecim pervenit, et Gallos contra se coniurasse repperit. 2. RemI se in fidem Caesaris permlserunt, neque se cum Belgls c5n- senserunt. 3. Sed ne flnitimbs quidem consanguine- osque su5s deterrere potuerant quin Belgas iuvarent. CHAP. IV. 1. Belgae antlquitus in Gallia consederunt. 2. Cae¬ sar dixit Belgas, qul antlquitus in Gallia consedissent, magnos sibi splritus sumere. 3. Quae clvitates inter Belgas plurimum virtute et hominum numero valebant ? CAESAR: GALLIC WAR, BOOK II. 35 4. Ab Haeduls, qui amici popull Romani erant, Caesar cognovit quae clvitates plurimum valerent. 5. Bello- vacl, qui inter Belgas plurimum valebant, totlus belli imperium sibi postulaverunt. CHAP. v. 1. Caesaris interfuit copias Belgarum in unum locum non cogl. 2. Itaque, Divitiacum cohortatus, docet quo modo copiae Belgarum distinerl possint. 3. Sed Belgae, cdpils in unum locum coactls, iam ad Caesarem profectl erant. 4. Turn Caesar, cum omnes Belgarum copias ad se maturare cognovisset, exercitum Axonam traduxit. 5. Hoc factd castra ibi posuit. 1 CHAP. VI. i. Belgae, cum Bibractem magno impetu oppugna- vissent, facile murum defensoribus nudaverunt. 2. Tantam enim multitudinem totls moenibus circumie- cerunt ut omnes, qui in muro constiterant, depulsl sint. 3. Tamen Iccius, qui oppido praefuit, verebatur ut diu- tius sustinere possent. 4. Itaque nuntius celeriter ad Caesarem missus est : se aegerrime oppugnationem sustentare. CHAP. VII. 1. Sagittaril et funditores a Caesare subsidio Remls missl sunt. 2. Hos ad oppidum duxerunt il- quibus nuntils Iccius usus est. 3. Quorum adventu hostes flnem oppidl oppugnandl fecerunt. 4. Et, vlcls Re- morum incensls, ad castra Caesaris contenderunt, quae circiter mllia passuum octo aberant. 36 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION. CHAP. VIII. I. Caesar paulisper propter hostium eximiam oplni- onem virtutis proelio supersedit. 2. Paucls diebus tamen equestribus proelils suds virtute non esse Inferi- ores intellexit. 3. Erat collis qu! tantum loci patebat ut ad aciem Instruendam natura idoneus esset. 4. Ibi aciem Instruxit, ab utroque latere eius collis fossa ob- ducta ne su! circumvenlrentur. CHAP. IX. 1. Caesar suds, si hostes paludem translrent, ut ad- grederentur paratos in armls habebat. 2. Cum neutrl adgredl auderent, hostes copias suas ad flumen reduxe- runt. 3. Pons, qul in eo flumine erat, magno Caesarl usul fuit. 4. Hunc Belgae interscindere volebant, ut Caesar commeatu prohiberetur. CHAP. x. 1. Caesar, cum de hostium consilid certior factus esset, celeriter suas copias pontem traduxit. 2. At- que hostes flumen transire conantes adgressus, tantum numerum occldit ut reliqul desperarent. 3. Cum res frumentaria iam deficeret, constituerunt optimum esse in suls flnibus decertare et domesticls copils utl. 4. Neque Bellovacls persuaderl ut diutius morarentur po- terat, quod Divitiacus flnibus eorum adpropinquabat. CHAP. XI. 1. Adeo sibi quisque prlmum itineris locum petere properavit, ut exercitus magno cum strepitu castrls egrederetur. 2. Caesar, cum hostes discedere cognd- CAESAR: GALLIC WAR , BOOK II. 37 visset, equitatum, qui eos prosequeretur, praemlsit. 3. Cum hi novissimos adorlrentur magnamque multitu- dinem eorum conclderent, reliqul fortiter impetum sus- tinuerunt. 4. Sed priores, exaudlto clamore, quod nullo imperia continebantur, fugere coeperunt. CHAP. XII. 1. Cum etiam hostes fugerent, Caesar ad Noviodu- num contendit. 2. Et, priusquam Suessianes ad oppi- dum venerunt, omnia quae ad oppugnandum usul erant, comparaverat. 3. Ill!, cum proxima nocte convenissent vldissentque aggerem et turres, permatl sunt. 4* Itaque celeriter legatas de deditiane mlserunt priusquam oppi- dum expugnaretur. CHAP. XIII. 1. Caesar prlmas clvitatis obsides accepit, neque multitudinem interfecit. 2. Turn ad fines Bellovaca- rum profectus est, qui, cum Caesarem venire cagnbvis- sent, se in oppidum Bratuspantium contulerunt. 3. Priusquam ad oppidum accesserat, maiares natu ex op- pida egress! clvitatem in fidem eius permlserunt neque armls contenderunt. 4. Item puerl mulieresque ex mura passls manibus pacem a Caesare petierunt. CHAP. XIV. 1. BellovacI ab suls prlncipibus impulsl erant ut popula Ramana bellum Inferrent. 2. Qui huius cansill prlncipes erant, magnam calamitatem clvitatl intulerunt. 3. Divitiacus Caesarl dixit eas qui huius cansill prlnci¬ pes essent, magnam calamitatem clvitatl intulisse. 4. Prlncipes intellexerunt quantam calamitatem clvitatl 38 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION. intulissent, itaque in Britanniam profugerunt. 5. Et Caesar sua dementia in Bellovacos usus est. CHAP. XV. 1. Petente Divitiaco, qul magna inter Haeduos aucto- ritate erat, Caesar Bellovacos conservavit. 2. A qui- bus cum obsides recepisset, iter per fines Ambianorum sine proelio fecit. 3. Sed Nervi! homines erant magnae virtutis, quod mercatores vlnum Inferre aut reliqua quae virtutem remitterent n5n patiebantur. 4. Hi increpi- tabant reliqubs Belgas qul se Caesarl dedidissent, et obsides mittere recusaverunt. CHAP. XVI. 1. Caesar iam a Sabi flumine non amplius mllia passuum decern aberat. 2. Trans id flumen Nervil et flnitiml eorum, quibus persuasum erat ut se cum ils coniungerent, adventum Caesaris exspectabant. 3. Interim pueros mulieresque in eum locum coniecerant qu5 exercitui aditus n5n erat. CHAP. XVII. I. Quldam ex Belgls Caesarem secutl sunt ut consue- tudinem itineris eius perspicerent. 2. Cum inter legi- ones magnus numerus impedlmentorum intercederet, singulas legibnes se sine ullo negotio adorlre posse exlstimabant. 3. Et sepes, quas maiores fecissent, exercitum Caesaris impedlturas esse arbitrabatur. 4. Namque antlquitus Nervil arbores inclderant atque Inflexerant ne flnitimorum equitatus praedandl causa ad eos venire posset. CAESAR: GALLIC WAR , BOOK II. 39 CHAP. XVIII. I. Caesar in colie qul non longe a flumine Sab! aberat, consederat. 2. Nervil silvestrem collem trans flumen delegerant, secundum quod paucas stationes equitum disposuerant. CHAP. XIX. i. Caesar nunc impedlnlenta legionesque aliter conlo- cavit ac Nervil exlstimabant. 2. Equites, qu! prae- missl erant, proelium commlserunt, sed hostes in silvas cedentes InsequI non audebant. 3. Cum prlmae sex legiones castra mumrent, hostes, ubi prlma impedi¬ menta vlderunt, rursus impetum in equites fecerunt. 4. Hi facile puls! sunt, et, flumen transgress!, incredi- bili celeritate adverso colle ad Caesaris castra contende- runt. CHAP. XX. 1. Successus hostium erat tarn celer ut Caesar omnia, quae erant agenda, agere non posset. 2. Erant el ab opere revocandl mllites, acies Instruenda, multa slgna danda. 3. Sed Caesar! erat subsidio, quod mllites superioribus proelils exercitatl erant. 4- Atque sin- gull legatl singulis legionibus quae videbantur praescrl- bebant. CHAP. XXI. 1. Caesar in m^litibus suls cohortandls non multum temporis dlmlsit. 2. Nam hostes impetum tarn for- titer fecerunt, ut proelium prius committendum esset quam tempus etiam ad galeas induendas daretur. 3* Sed quam ad legionem devenit, hanc cohortatus est ut impetum fortiter sustineret neu timeret. KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION. 40 Y. CHAP. XXII. H i. Caesar! exercitus ex necessitate temporis In- struendus erat. 2. Itaque legiones aliae alia in parte hostibus resistebant. 3. Atque prospectus sepibus im- pedltus est ut Caesar omnia imperia administrare non posset. CHAP. XXIII. * - 1. Legiones, n5na et decima, Atrebatibus obvene- runt qu5s celeriter in fugam coniecerunt. 2. Item legiones, undecima et octava, Veromanduos profligave- runt, neque flumen transierunt. 3. At nunc, cum legiones, duodecima et septima, in dextro cornu consti- tissent, a fronte et ab sinistra parte castra nudata sunt. 4. Itaque Nervi! castrorum occupandbrum causa ad eum locum contenderunt. CHAP. XXIV. 1. Equites, qu! primb impetu puls! erant, nunc se in castra recipiebant. .2. Qu!, cum adversls hostibus occurrissent, una cum calbnibus qu! praedandl causa egress! erant, rursus fugae sese mandabant. 3* T um Trever!, cum omnes has res vidissent, domum conten- debant ut Romanos pulsos esse civitati renuntiarent. CHAP. XXV. I. Res in dextro cornu iam erat in angusto, namque omnes fere centuribnes ibi occis! sunt. 2. Ac rmlites tarn conferti erant ut non facile pugnare possent, et nonnull! proelio exceclebant. 3. Itaque Caesar ipse in primam aciem processit centurionesque subs quemque CAESAR: GALLIC WAR , BOOK II. 41 manipulos laxare iussit. 4. Quo facto, facilius uteban tur, ac paulum hostium impetum tardaverunt. CHAP. XXVI. 1. Cum septima legio item urgeretur, legiones sese coniungebant ut alia alii subsidium ferret. 2. Cum iam fortius pugnarent, duae legiones, quae praesidio impedlmentls fuerant, ad summum collem pervenerunt. 3. Interim Labienus, qul Atrebates trans flumen com- pulerat, nunc hostium castrls potltus erat. 4. Et, cum ex loco superiore castra Romandrum magno in perlculo esse cdgnovisset, decimam legionem his sub- sidio mlsit. 4 CHAP. XXVII. 1. Quae cum advenisset, animus Romandrum ita redintegratus est atque hostes ita perterritl sunt ut com- mutatio rerum fieret. 2. Ac iam etiam equites, ut virtutem praestarent, se legionarils mllitibus praetule- runt. 3. At hostes magnae virtutis fuerunt, neque nequlquam altissimas rlpas ascenderant. 4. Nam, cum complures ex his interfectl essent, qul supererant cadavera coacerverunt, atque ut ex tumulo tela conicie- bant. CHAP. XXVIII. 1. Romani, quos nihil iam impedlre videbantur, pugnabant dum Nervil prope ad internecionem redact! sunt. 2. At Caesar, misericordia permotus, paucos qul supererant in fidem recepit. 3. Atque ab eorum finibus flnitimos se prohibiturum pollicitus est. 42 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION. CHAP. XXIX. i. AduatucI, qul auxilio Nervils veniebant, domum ad su5s suaque omnia defendendos iam reverterunt. 2. Cuncta oppida praeter unum deseruerunt, quod altis- simls rupibus munltum erat. 3. In quod cum sua omnia contulissent, aditum duplic! mur5 in longitu- dinem circiter ducentorum pedum munlverunt. 4. Hi AduatucI erant ex ils qu5s multls annis ante in pro- vincia CimbrI Teutonlque reliquerant prognatl. CHAP. xxx. 1. Romani, ubi Aduatucos sese in oppido circum- munlre vlderunt, aggerem et turrim exstruere coepe- runt. 2. Sed turris ab tanto spatio Instruebatur ut inrlderent modo hostes. 3. Nam tantam machinatio- nem ab hominibus tantulae staturae moverl non posse confldebant. CHAP. XXXI. 1. Ubi vero Romani machinationes ad moenia magna celeritate moverunt, inusitata species hostes commdvit. 2. Itaque legatds de pace ad Caesarem sibi statim esse mittendos statuerunt. 3. Hi legatl ab eo petierunt ne se armls despoliaret. 4. Nam verebantur ne traditls armls se inimlcl per cruciatum interficerent. CHAP. XXXII. 1. Caesar respondit prius Aduatucls arma esse tra- denda quam ullam pacis condicionem accipere posset. 2. Illl quae imperantur faciunt, atque armorum magnam multitudinem de oppido iaciunt. 3. Et tamen circiter partem tertiam retinent et eelant. CAESAR: GALLIC WAR , BOOK II. 43 CHAP. XXXIII. I. NoctQ, cum Romanos indlligentius servare crede- rent, subito arma celata ceperunt. 2. Ubi verb ex oppido concursum est, Roman! Ignibus slgnificatibnem fecerunt, atque acriter pugnatum est. 3. Hostes, cum iniquo loco pugnandum esset, celeriter multls occlssis reiect! sunt. 4. Postrldie eius die! Caesar, refractls portls atque oppido occupato, omnes oppidanbs ad nu- merum amplius milium quinquaginta vendidit. CHAPS. XXXIV, XXXV. 1. Eodem tempore Crassus omnes maritimas clvi- tates in dicionem Romanbrum redegerat. 2. Ob eas res Caesar, omnibus Belgls pacatis, legionibus in hiber- nacula deductls, ipse in Italiam profectus est. 3. Et tanta huius vlctoriae Romani opinio ex litterls eius per- lata est ut in dies qulndecim supplicatio decerneretur. BOOK THIRD. CHAP. I. i. Caesar Galbam, qul iter per Alpes patefaceret, misit. 2. Causa aliquot proeliorum faciendorum fuit, quod eae nationes quae in montibus incolebant ilium ibi hiemare nolebant. 3. Sed, postquam acriter pugna- tum est, cohortes duas in Nantuatibus hiemandl causa conlocavit. 4. Reliquls cohortibus et Gallls permissum est ut in vied Veragrorum hiemarent. CHAP. II. a P 1. Cum Galba cohortes duas frumentand! causa ml- sisset, Gall! se reliquas cohortes opprimere posse ex- Istimabant. 2. Itaque culmina ednsilio in vallem decurrendl telaque in Romanos coniciend! occupaverunt. 3. Nam Romanos oderant, qul suds llberos obsidum nomine abstraxissent. 4. Turn etiam verebantur ne Romani Alpes ea loca provinciae adiungendl causa occuparent. CHAP. III. 1. Multitudo armatorum iam superiora loca occupa- verat priusquam Galba munltiones plene perfecerat. 2. Itaque, cum neque satis commeatus esset neque el subsidia submittl possent, celeriter concilium convoca- vit. 3. Quo in ednsilio alii sibi esse relinquendum impedlmentum et ad salutem revertendum, alii castra defendenda dlxerunt. CAESAR: GALLIC WAR, BOOK III. 45 CHAP. IV. i. Hae res vix administratae erant, cum hostes de montibus decurrerent. 2. R5manl quamque partem castrorum fortiter defendere conatl sunt, sed numero superabantur. 3. Nam, cum hostes defessl erant, alii his succedere poterant, sed nemo R5manus, defessus aut vulneratus, ex pugna excedere poterat. CHAP. V. 1. Galbae mllites tarn diu continenter pugnaverant ut languescerent. 2. Itaque hostes spe valll scindend! adduct! eo acrius Instabant. 3. Ac iam res ad tantum casum perducta est ut Baculus et Volusenus Galbam monerent ut ex castrls eruptionem experlretur. CHAP. VI. 1. Mllites tam subito ex castrls eruperunt ut amplius tertiam partem hostium interficerent priusquam se conli- gere possent. 2. Ac reliqul, cum se castrls potlrl n5n posse viderent, facile in fugam coniect! sunt. 3. Galba nunc commeatus inopia statuit sibi statim in provinciam esse revertendum. CHAP. VII. 1. Omnis Gallia iam pacata esse videbatur, itaque Caesar Illyricum adiit. 2. At, cum ille abesset, Venetl, ad qu5s Crassus complures homines frument! causa dlmlserat, subito initium belli fecerunt. CHAP. VIII. 1. Venetl tot naves habebant ut omnes fere clvitates maritimas haberent vectigales. 2. Itaque, cum Cras- 46 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION. sus Silium atque Velanium ad e 5 s mlsisset, hos retinebant dum obsides subs reciperarent. 3. Flni- timl autem cum illls agere quam populo Romano servire maluerunt. 4. Quam ob rem per communem legationem Crassum certiorem fecerunt se el legatos Romanos non esse tradituros nisi ille sibi suos obsides remlsisset. CHAP. IX. 1. Caesar tarn longe aberat ut legatos, qui nautas ex provincia ad bellum maritimum compararent, mitteret. 2. Venetl magnum se facinus admisisse intellegebant, quod equites Romanos retinuissent. 3. Ac propter periculum socios sibi quam plurimos poterant adscis- cere Tnstituerunt. 4. Tamen hoc maibrem spem habebant, quod Romani paucas naves habebant neque hanc partem maris cognoverant. • ~ / CHAP. X. i. Caesar earn nationem quae rebellionem datis obsidibus fecerat sibi esse neglegendam non putavit. 2. Itaque exercitum partitus est ac latius distribuit priusquam plures civitates ad bellum excitarentur. CHAP. XI. 1. Labienus missus est qui Germanos flumen trans¬ ire prohiberet. 2. Item legati in complures civitates missi sunt, qui manum hostium distinendam curarent. 3. Turn Caesar ipse, cum primum Brutum classi prae- fecisset, pedestres copias in Venetian! deduxit. CAESAR: GALLIC lVAR, BOOK III. 47 CHAP. XII. i. Oppida ita posita erant ut neque pedites aestu maximo ea adire neque naves minuente aestu appelll possent. 2. Ac, si quand 5 Romani, ut mare extrude- rent, molem exstruxerant, oppidan! se in aliud oppidum recipiebant. 3. Aestus autem apert 5 marl tarn magnl erant ut non facile Romani eos prohibere possent. CHAP. XIII. 1. Hostium navium prorae admodum erectae erant, ut magnbs fluctus excipere possent. 2. Ob earn rem RbmanI minus facile ad eas tela adigere poterant. 3. Et, quod totae ex robore factae erant, R5man6rum naves, cum celeritate praestarent, his nocere non poterant. 4. Accedebat, ut Galll nihil decessum aestus timerent, carlnae enim planiores erant ; neque ventSs, naves enim veils factls ex aluta regebantur. CHAP. XIV. 1. Caesarl iam oppida eorum se frustra expugnare constabat, quod navibus fugere poterant. 2. Sed, cum classis advenisset, Romani falcibus praeacutls Insertls longurils funes hostium navium comprehensos absclderunt. 3. Qu5 facto, navibus utl non poterant, et reliquum certamen virtute gerendum erat. 4. Romani fortius pugnabant, quod Caesar atque omnis exercitus ex loco superibre rem cbnspiciebant. CHAP. XV. 1. Hostes, cum mllites ex blnls ac terms navibus in eorum naves singulas transcenderant, fuga salutem 48 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION. petebant. 2. Tamen perpaucae naves ad terram per- venerunt, nam Romani, qui remls utebantur, singulas malaria quae exstitit expugnare potuerunt. CHAP. XVI. / 1. Qu5 proelio Venetl tot homines ac naves ami- serunt ut iam qui se defenderent non haberent. 2. In eos qui se dediderunt, eo gravius Caesar vindicavit, quod ius legatorum non cbnservarant. CHAP. XVII. 1. Interim contra Sabinum, qui a Caesare in Unel- los missus erat, Viridovix consederat. 2. Sed tanta multitudo hominum praedandi causa se cum Viridovice coniunxerat ut Sabinus Caesare absente ex castrls sibi non esse egrediendum statueret. 3. Atque eo magis, quod opinionem timbris praebere volebat ut hostes propius moverent. CHAP. XVIII. I. Itaque Sabinus callido Gallo persuasit uti ad hostes transiret et Caesarem difficultatibus premi diceret. 2. Atque illi huic Gallo libenter crediderunt, qui dixit non longe abesse quin proxima nocte Sabinus ex castrls ad Caesarem auxilii ferendi causa egrederetur. 3.' Ita Viridovici persuaserunt ut se prius ad castra contendere pateretur quam Sabinus proficisceretur. CHAP. XIX. 1. Hostes tanta celeritate adverso colle contende- runt ut ad castra exanimati pervenirent. 2. At Romani celeriter armabantur et duabus portis erup- CAES A/?: GALLIC WAR, BOOK III. 49 tionem fecerunt. 3. Hostes propter defatlgationem etiam prim 5 impetu multls interfectls pulsl sunt. 4. Sic hi Galll, qui ad bella suscipienda tam alacres fuerant, calamitatem perferre non potuerunt ac statim se dediderunt. CHAP. xx. 1. Crasso, cum iam in Aqultaniam pervenisset, equitatus, qu5 minimum valebat, comparandus erat. 2. N5n mediocrem dlligentiam adhibuit, quod bellum in eo loc5 gerendum erat, ubi ante exercitus Romanus pulsus erat. 3, Prlmo pars Sontiatum eum equestrl proelio adorta est. 4. Postea pedestres copiae, quae in Insidils conlocatae erant, subito ex convalle eductae sunt. CHAP. XXI. I. Sontiates quam acerrime pugnaverunt, sed tan¬ dem Crassus, adulescentulus ac fortis dux, effecit ut salutem fuga peterent. 2. Sed, cum eorum oppidum oppugnasset, rursus fortiter restiterunt, cunlculumque ad aggerem agere conatl sunt. 3. Cuius rel etsl perl- tissiml erant, tantam dlligentiam Romani adhibuerunt, ut nihil hac re proficerent, seque armls traditls dederent. CHAP. XXII. 1. Sed alia ex parte oppidl clamor sublatus est, ac mllites ad arma concurrerunt. 2. Adiatunnum una cum ils qui se eius amlcitiae dedidissent ex oppido erup- tionem facere conarl reperiebant. 3. Hbs repulerunt ; tamen acriter pugnatum est, quod eius devotl sibi mor¬ tem consclscere volebant ne ille interficeretur. 50 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION CHAP. XXIII. i. Oppidum Sontiatum munltum tarn celeriter ex- pugnatum erat ut Vocates, cum eo Crassus pervenisset, ex Hispania auxilia arcesserent. 2. Duces, qui inde venerunt, quod ibi Sert 5 ri 5 Rbmano duce pugnaverant, scientiam rel mllitaris cognbverant. 3. At Crassus, quod in dies hostium numerus augebatur, postero die pugnare constituit. CHAP. XXIV. 1. Ets! prlma luce Crassus duplicem aciem Institue- bat, hostes non pugnabant. 2. Nam propter inopiam re! frumentariae Romanos Infirmiore animo esse arbi- trabantur, atque ita ipsos sine ullo vulnere victoria esse potlturos. 3. Sed eorum cunctatio ut mllites etiam eo alacrius ad castra contenderent effecit. CHAP. xxv. 1. Mllites iam defensores munltionibus depellebant. 2. Item auxiliares, ut oplnionem pugnantium praebe- rent, ad aggerem cespitem comportabant. 3. Interim equites circumeundls castrls reperiebant decumanam portam facilius prorul posse. CHAPS. XXVI, XXVII. 1. Itaque praefectl eas cohortes, quae praesidio cas- trls erant, prius ad hostium decumanam portam cir- cumduxerunt quam ab his etiam viderl possent. 2. Sed clamore sublato Romani, spe vlctoriae excitatl, redintegratls vlribus hostes impugnaverunt. , 3. Ill!, desperatls omnibus rebus, se per munltidnes deiecerunt CAESAR: GALLIC WAR , BOOK III. 51 et apertissimls campls fugerunt. 4. Quos equitatus consectatus est dum tantum numerum interfecit ut omnis fere Aqultania sese Caesar! dederet. CHAP. XXVIII. 1. Ut id bellum conficeret Caesar ad Morinos pro- fectus est, qu! pacem non petierant. 2. Ill! autem, quod aliae nationes proelio superat! erant, in silvas se contulerunt. 3. Quo cum Caesar venisset mllitesque ad castra munienda intent! essent, subit 5 ex silvis evolaverunt, sed compluribus interfectis repuls! sunt. CHAP. XXIX. 1. Caesar iam omnes silvas caedere et materiam ex- struere coepit ne quis ab alterutro latere in se impetum faceret. 2. Sed, cum iam pecus atque impedimenta adsequeretur, violentae tempestates consecutae sunt, ut necessarid opus intermitteret. 3. Et, cum hostes densiores silvas iam petisse videret, vastatis agris exer- citum in hibernis conlocavit. BOOK FOURTH. CHAP. I. i. Suebl tam cupidl bellandl erant ut ex suls flnibus centum mllia armatorum quotannls educerent. 2. Hi ab ils qu! dom! remanserunt alebantur. 3. Neve agri- cultura neu scientia belli intermitteretur, il qul uno quodam anno in armis erant, anno post doml remanse¬ runt. 4. Neque culquam apud eos longius anno incolere un5 in loco licuit. 5. Multum erant in vena- tionibus atque in earn se consuetudinem adduxerunt, ut lacte atque pecore vlverent, neque quicquam contra voluntatem fecerunt. 6. Nihil habuerunt vestltOs praeter pelles, atque in frigidissimls fluminibus lava- bantur. CHAP. II. 1. GermanI, quae exportare possent, quibus vende- rent habere volebant, neque tamen unquam multum importabant. 2. Vlnum ad se omnlno non importa- bant, quod homines ita effeminaret ut labdrem ferre non possent. 3. Ac ne iumenta quidem importabant, sed animalibus, quamvls parvis atque deformibus, quae apud se nata sunt, utebantur. 4. Equestribus proelils equ5s propter relinquebant ut, si celerius recipiendum esset, adessent. 5. Neque unquam ephippils ute¬ bantur. CHAP. III. 1. Suebl nullam natidnem prope su 5 s fines incolere volebant, ut suam vim flnitimae clvitates timere puta- CAESAR: GALLIC WAR , BOOK IV. 53 rentur. 2. Ex horum flnitimis una ex parte proximT erant Ubil, quos cum non expulissent, tamen vectl- gales sibi fecerunt. 3- Haec natio florentissima atque humanissima omnium Germanorum erat, quod non longe ab Rheno atque humanitate Gall5rum aberat. CHAP. IV. 1. Usipetes et Tencterl ad extremum domo a Suebis expulsl sunt et vagabantur dum ad earn regionem quae a Menapils incolebatur pervenerunt, qul eorum adventu tarn perterritl erant ut praesidia cis Rhenum quae Ger- manos transire prohiberent, disponerent. 2. Ill! autem, cum naves quibus transire possent n 5 n habeient, omnia expert! sunt quibus in suas sedes revertisse se simula- rent. 3. Deinde subito Menapils oppressls naves eorum occupaverunt, quibus prius flumen transierunt quam praesidia eos prohibere possent. CHAP. v. 1. Caesar, Infirmitatem Gall 5 rum veritus, nihil his pronuntiavit, cuius se posted paenitere necesse esset. 2. Erat enim hoc consuetudinis mercatdium qul in eos Ibant, ut multa ad voluntates vulgl, qul se in oppidis circumsisterent, flcta responderent. 3. Quae audi- ti5nes incertissimae tamen saepe eos permdverunt ut consilia inlrent quibus plerumque servlrl non posset. CHAP. VI. i. Caesar Germanos ab Rheno in fines Condru- sorum discedere cognovit. 2. Itaque, ut animos Gallorum permulceret, constituit sibi bellum cum Ger- manls esse gerendum. 3. Sed graviSrl bell 5 quam suspicatus erat occurrit. 54 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION CHAP. VII. i. Cum Caesar contra Germanos iter faceret, legati eum in itinere convenerunt, qul dixerunt, cum domo invltl convenissent neque priores bellum Inferrent, pos- sentque Romanis utiles esse amlcos, si sibi agros ibi tenere paterentur, tamen se ips 5 s, si lacesserentur, esse defensuros, unos enim in terrls esse Suebos quibus con- cedere vellent. CHAP. VIII. i. f Nulll in Gallia vacant agrl,’ respondit Caesar, ‘ quos dare ils, quibuscum mihi nulla amlcitia est, pos- sim, ac praesertim ils qul suds fines non tueantur. 2. Sed licet vobls, si vultis, in Ubidrum flnibus consldere, quorum legati ad me auxilium petltum venerunt.’ CHAP. IX. 1. Legati, quod non impetraverunt, nunc domum redierunt ut haec ad suds referrent. 2. Interea propius eos Caesar castra movit. 3. Suspicatus enim est equites eorum, qul aliquot diebus ante frumentandl causa Mosam transierant, mox esse redituros. CHAP. X. 1. Rhenus, qul per multas nationes citatus fertur, prope Oceanum in multas defluit partes. 2. Il qui incolunt multas ingentesque insulas, quae his partibus RhenI efhciuntur, ferl barbarlque sunt, qul piscibus atque ovls avium vlvunt. CHAP. XI. 1. Cum legati reverterentur, Caesarem in itinere congressl sunt, atque eum orabant ut moraretur dum CAESAR: GALLIC WAR , BOOK IV. 55 legatos ad Ubi5s mittere possent. 2. Sed Caesar, quod quamobrem mora interponeretur intellegebat, neque equitibus eorum revertendl spatium dare volebat, legatls dixit hue se postero die illos esse conventurum. 3. Interim praefectls dixit : “Nollte lacessere hostes proeli5 ; sed, si ipsl lacessaminl, sustinete, quoad ipse cum exercitu propius accedam.” CHAP. XII. I. At hostes in equites, nihil timentes, quod legatl pauld ante a Caesare indutias petierant, tarn celeriter impetum fecerunt ut eos perturbarent. 2. In eo proelio equestrl Piso, cum fratrem ex perlculb eriperet, equ5 vulnerat5 deiectus atque interfectus est. 3. Ubi frater ilium cecidisse animadvertit, ipse in vicem se hostibus obtulit ac fortissime pugnavit dum interfectus est. CHAP. XIII. 1. Est summae dementiae condiciones audlre ab ils qul semel Insidils usl sunt. 2. Itaque Caesar statuit sibi n5n esse exspectandum dum ad consilia capienda spatium Gallls daretur, apud quos uno proelio Ger- mands magnam auctoritatem consecutos esse cogno- verat. 3. Et, cum German! frequentes ad eum in castra venissent sul purgandl causa, quod contra indu¬ tias in equites prldie impetum fecissent, illos retinuit atque ipse cum omnibus copils ad hostium castra pro- fectus est. CHAP. XIV. 1. Cum Caesar ad hostium castra pervenisset, Ger¬ man! subito eius adventu tarn perterritl sunt ut prius multitudo puerorum mulierumque passim fugere 56 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION. coepissent quam consill habendl aut cSgnoscendl equitesne an Caesar ipse cum omnibus suls pervenisset spatium daretur. 2. Qu5s cum equitatus consecta- retur, reliqul milites in castra inruperunt et celeriter eos qul arma ad se defendendos ceperant in fugam coniecerunt. CHAP. xv. i. Tot ex Germanls iam interficiebantur ut reliqul suls rebus desperatls arma abicerent. 2. Et, cum se ex castrls eiecissent, se in flumen praecipitaverunt, ubi vl fluminis oppressl sunt. 3. Cum iam ill! German!, quos ante proelium Caesar retinuerat, negassent se cruciatum GallSrum veritos discedere velle, his rema- nend! apud se libertatem concessit. CHAP. XVI. 1. Caesar Rhenum transire statuit ut German!, qui in Galliam venerant, suis rebus timerent atque ita im- pellerentur ut se in Germaniam ad suos agros defen- dendos reciperent. 2. At Sugambri, cum legat! a Caesare venissent qu! postularent ut sibi eos Germa- n5s, qui apud e5s essent, dederent, responderunt Caesarem su! quicquam esse imper! aut potestatis trans Rhenum postulare se non aequum existimare. 3. Ubi! autem a Caesare auxilium petierunt, quod, Germanis pulsis atque Ariovisto, amicitiam modo Caesaris magno sibi usui fore in reliquum tempus arbitrabantur. CHAP. XVII. 1. Caesar, ubi sibi cum exercitu Rhenum esse trans- eundum statuit, ets! flumen latissimum altissimumque erat, pontem sibi faciendum existimabat, quod navibus, CAESAR: GALLIC WAR, BOOK IV. 57 quas Ubil pollicitl erant, exercitum suum transportare neque satis tutum neque suae dignitatis esse videbatur. CHAP. XVIII. I. Tam brevl tempore, quo materiam comportare coeperat, omnem in flumine pontem Caesar effecit ut Usipetes ac Tencterl Sugambros, quorum in fines contenderet, hortarentur ut se in silvas abderent. 2. Interim ceteris clvitatibus, quae ad eum legatos mlse- rant, pacem atque amlcitiam se facturum pollicitus est. CHAP. XIX. i. Caesar, paucos dies in flnibus Sugambrorum moratus dum frumenta succldere posset, se in fines Ubiorum recepit, quos se obsididne Suebdrum llbera- turum esse pollicitus est. 2. Interim hi nuntios in omnes partes dlmlserant: pontem in Arare a Caesare fieri; ut puerl mulieresque in silvas fugerent. 3. Quo facto, il qul arma ferre possent in regiones quas SuebI obtinebant convenerant, atque ibi Romandrum adven- tum exspectabant. 4. Hac re slgnificabatur Caesarem Germanls metum iniecisse atque eas res confecisse, quarum causa Rhenum translsset. chap. xx. 1. Omnibus fere Gallicis bellls ex Britannia Caesaris hostibus auxilia subministrata sunt. 2. Itaque ipse Insulam adlre statuit ut genus hominum atque aditus cognosceret. 3. Neque enim mercatores, qul soli erant qul illo adlre consuessent, el de hominibus qul ibi incolerent aut Institutls eorum quicquam renuntiare potuerant. 58 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION. CHAP. XXL i. Priusquam ipse proficisceretur ut Insulam explo- raret, Caesar Volusenum ad res cognoscendas praemlsit. 2. Cum ipse in Morinos classem cogeret, ut inde mare translret, incolae Britanniae, consilio eius cdgnito per mercatores, ad eum legatos mlserunt. 3. Hos libenter audlvit, llberaliterque pollicitus eos domum remlsit. 4. Commio imperavit ut cum ils una pro¬ ficisceretur ac regiones perspiceret. 5- Volusenus navi egredl non ausus erat, ac celeriter ad continentem revertit. CHAP. XXII. 1. Caesarl opportunissime ex Morinls quoque, dum ibi copiarum trans mare transportandarum causa naves parat, ad eum legatl venerunt. 2. Bellum se el superi- ore tempore fecisse dlxerunt, quod Romanorum consue- tudinis imperltl essent. 3. Itaque Caesar h5s excusavit seque eos in suam fidem recepturum pollicitus est; sed, ne quern post tergum hostem relinqueret, obsides ils imperavit dum reverteretur. 4. Interim hue quod navium longarum habebat coegit. CHAP. XXIII. 1. Cum equites naves, quas in portum Caesar coegerat, tardius conscenderent, ipse cum paucls navi- bus ad Britanniam progressus est. 2. Quo cum pervenisset, hostes armatos ex locls superioribus tela in se ex navi egredientem adigere paratos nactus, sta- tuit sibi in ancbrls exspectandum esse dum reliquae naves eo convenlrent. 3. Quae cum convenient, lega- tls convocatls quae fieri vellet ostendit. 4. Deinde, CAESAR: GALLIC WAR , BOOK IV. 59 ancoris sublatls, vento et aestu secundo circiter septem mllia passuum ad locum magis iddneum ad naves constituendas progressus est. CHAP. XXIV. i. At barbarl, consilio Caesaris cognito, equitatum et essedarios praemlserunt, qul Romanos navibus egred! prohiberent. 2. Erat quidem summa navibus egrediendl difficultas, quod naves in alto constituendae erant j mllites autem in fluctibus consistentes cum hos- tibus pugnabant, qul aut paulum modo in aquam progrediebantur aut ex arido tela coniciebant. 3 * genere pugnae Romani perterritl sunt. CHAP. xxv. i. Figura et species navium longarum Romanorum erant barbarls tarn inusitatae, ut, cum ad latus apertum hostium Caesar naves constituisset, hi facile propelle- rentur ac permotl pedem referrent. 2. Ac iam qul aquilam ferebat, ubi mllites in alto cunctarl vldit, cohortatus eos qul in navi erant ne aquilam hostibus proderent, cum se certe suum officium praestituium voce magna dlxisset, cum aquila se in aquam pioiecit, mllitibus ex reliquis navibus universls subsequentibus. CHAP. XXVI. i. Romani celeriter magnopere perturbabantur, quod hostes, notls omnibus vadls, plures e 5 s singulares alium alia ex navi egredientes adorlrl poterant. 2. Tamen in fluctibus laborabant dum Caesar scaphas quae eos ad lltus portarent submlsit. 3. Sed ne turn quidem, etsl 60 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION hostes in fugam dederunt, longius prosequi potuerunt, quod equites vent 5 tentl erant quo minus Insulam caperent. CHAP. XXVII. i. Cum hostes proelio facto pacem petltum venis- sent, Caesar questus est, quod Commium, quern in Bri- tanniam oratoris modo cum mandatls mlsisset, compre- hendissent, imprudentiaeque Ignovit. 2. Atque ill! statim se Caesarl commendaverunt, obsidesque qu 5 s imperavisset, cum prlmum ex longinquioribus locls arcessl possent, daturos esse pollicitl sunt. CHAP. XXVIII. i. Ante aliquot dies h 5 c proelium factum erat etiam quam naves, quae equites sustulerant, solverant. 2. Atque, cum iam naves ex Insula viderentur, alias earum subita tempestas in altum retulit, alias ad solis occa- sum deiecit. 3. Quae tamen, ancorls iactls, cum fluctibus complerentur, necessarib adversa nocte con- tinentem petierunt. CHAP. XXIX. 1. Caesar, quod lunam ea nocte futuram esse ple- nam, qul dies maritimos aestus maximos efficeret, nesciebat, naves, quibus exercitus transportatus erat, in aridum subducendas curaverat. 2. Postero die longas naves aqua completes esse, et onerarias tempestate ad- fllctarl cognovit. 3. Et, cum omnes naves, quae non fractae erant, armamenta amlssissent, necessario totus exercitus perturbabatur. 4. Neque enim ullam mate- riam habebant, qua adfllctatas naves reficerent. CAESAR: GALLIC WAR, BOOH IV,\ 61 CHAP. XXX. i. Prlncipes Britanniae, cum post proelium ad Caesarem venissent, quam angusta castra eius essent animadverterunt. 2. Quam ob rem Caesarem, cum paucas naves haberet, reditu interclud! posse conflde- bant, atque eum se eo facilius superare posse, quod exiguum commeatum haberet. 3 - Itaque constituerunt rem in hiemem producere, ne quis in Britanniam ad eum auxilil ferendl causa translret. CHAP. XXXI. I. Cum Caesar ex eventu navium et ex e 5 , quod legati non iam ad se veniebant, hostes rebellionem fac- turos esse suspicaretur, alios ex suls frumentandl causa in agros mlsit, alids naves reficere iussit. 2. QuI tanto studio labdrabant ut, quae naves gravissime ad- fllctatae erant, earum materia utenda efficerent ut reliquas satis commode reficere possent. CHAP. XXXII. i. Interim Caesar non prius nova consilia barbaro- rum suspicatus est quam magnus pulvis in ea parte, quam in partem legionem mlserat, vlsus est. 2. Turn iussu Caesaris aliquot cohortes armabantur ac statim legion!, quae iam ab hostibus premebatur, auxilio pro- fectae sunt. 3. Nam Romanos frumentum metentes in ea parte una, qua ex parte frumentum non messum erat, barbarl, qul hie delitescebant, subito adortl per- turbabant. 62 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION. CHAP. XXXIII. I. Auiigae piimo in proelils per omnes partes celeriter perequitabant, ut ipse terror equbrum ordines hostium perturbaret. 2. Deinde milites, qul pedibus proeliarentur, relinquebant, et, cum ips! paulum ex proelio excessissent, eventum re! exspectabant. 3. Ad qu5s ill!, si gravius premebantur, se recipiebant. 4. Atque adeo exercitatl equ! eorum erant ut eos incitatos sustinere et brev! flectere possent. CHAP, xxxiv. 1. Nostr! novitate pugnae tam vehementer pertur- batl sunt ut n 5 n prius se ex timore reciperent quam Caesar pervenisset. 2. Interim tempestates opportu- nissime barbarbs lacessere Romanos complures dies prohibebant. 3. Sed, cum nuntios per omnes partes dlmlsissent qul quam paucos milites Caesar haberet suls praedicarent, celeriter magnam multitudinem peditatus equitatusque coegerunt ut Romanos castrls expellerent. CHAP. XXXV. i. Superiore die hostes repulsl perlculum celeritate fugae effugerant, tamen Caesar optimum factu esse arbitratus est legionibus pro castrls constitutes proelium committere. 2. Quo facto, hostes terga verterunt et effugere coeperunt. 3. Quos Romani secutl tantum numerum eorum, quantum potuerunt, occlderunt, deinde omnia longe lateque aedificia incenderunt. CHAP. XXXVI. i. Cum iam legatl ad Caesarem de pace venissent, ils imperavit ut ad se in continentem obsides adduce- CAESAR: GALLIC WAR, BOOK IV. 63 rent. 2. Turn ipse propinqua die aequinoctil ad conti- nentem tempestate idonea profectus est, ne hieml navigatidnem subiceret. 3. Atque Infirmae naves omnes incolumes tamen praeter duas onerarias eundem portum ceperunt. CHAP. XXXVII. 1. Caesaris mllites, cum prlmum ex navibus expositi essent, in castra contenderunt, sed parvae parti Mori- norum, qul e5s praedae causa interficere volebant, obvenerunt. 2. Qul cum Romanos arma ponere nolle, orbemque facere ut se defenderent, viderent, clamorem sustulerunt, ad quern hominum circiter mllia sex els auxilio convenerunt. 3. Cum legiones hostium impe- tum fortiter sustinerent, e 5 Caesar, qul per nuntios quae res gereretur cogndverat, omnem equitatum mlsit. 4. Cuius adventu hostes, cum complures ex suls occldl viderent, perterritl arma abiecerunt. CHAP. XXXVIII. 1. Caesar, cum ex Britannia legidnes reduxisset, Morinds rebellionem fecisse cogndvit. 2. Qul tamen, cum paludibus perfugid iam utl non possent, se celeri- ter Labieno dediderunt. 3. Interim Menapil, post- quam Titurius et Cotta aedificia incenderunt, cum quo se abderent alium locum non haberent, densissimas silvas petierant. 4. Ac iam Caesar, omnibus legioni- bus in hiberna deductls, litteras de suls vlctorils Romam ad senatum mlsit. CICERO: FIRST ORATION AGAINST CATILINE. CHAP. I. i. Consules furore atque audacia Catillnae iam diu eludebantur. 2. Et nunc senatores, qul quid consill cepisset cognoverant, noctu in munltissimum locum convenerant. 3. Tamen Catillna nihil motus est. 4. Immo vero quisque senatorum ab hoc audacl homine ad caedem deslgnabatur, quem ipsum ad mortem duel iam prldem oportebat. 5. Quondam tarn perniciosus clvis acerrimls supplicils coercitus esset. CHAP. II. 1. Senatus a. d. XII Kal. Nov. decreverat ut c5nsules viderent ne quid res publica detriment! caperet. 2. Tamen Catillna n 5 n audaciam deposuit, cum quondam multi virl clarissimls maioribus simill senatus consulto interfectl essent. 3. Atque erant qul quod Catillnae cdpiae in dies singulos crescebant, consules inertiae con- demnarent. 4. Verum Cicero non adductus est ut Catillnam interficeret quamdiu quisquam erat qul, si hoc fecisset, se dissolutum esse dlceret. CHAP. III. 1. Catillna nihil amplius expectare poterat, cum vdees coniuratorum ne privatae quidem domus parieti- bus contineri possent. 2. Immo ver5 nihil m5llrl CICERO: FIRST ORATION AGAINST CATILINE. 65 poterat, quod Cicer5 non plane sentlret. 3. Idem diem ipsum quo Catillna optimates interfecturus esset intel- lexit. 4. Num quid Cicero amplius cupere poterat ? 5. Neque tamen Catillna mentem mutavit, neque caedis prlncipum Romae oblltus est. 6. Nam, cum multi sul conservandl causa profugissent, caede cetero- rum contentus erat. CHAP. IV. % 1. Cicero acrius ad salutem re! publicae vigilabat. 2. Catillna enim esse in senatu qu! sceleris socil essent negare non potuit. 3. Ac non s 5 lum senatores tru- cldare exercitumque in urbem ducere statuerat, sed etiam qul consulem interficerent delegerat. 4. At Cicer5, omnibus his rebus compertls, dom 5 exclusit eos quos Catillna ad se salutatum mlserat. CHAP. V. 1. Ouamdiu Catillna vltam consulis petiit, Cicero per se el obstitit et gratiam dls immortalibus habebat quod tarn horribilem hostem effugerat. 2. Sed nunc iam Catillnam diutius in urbe, quam ad vastitatem voca- ret, versarl nolebat. 3. Itaque, cum optimum factu esse nondum iudicaret Catillnam interficere, — id quod proprium fuit illlus imperl quod ad eum a, d. XII Kal. Nov. delatum est, — el suasit ut ex urbe exlret atque omnes su 5 s secum duceret. CHAP. VI. 1. Num dubitas in exsilium Ire, cum quae notae dedecoris ac turpitudinis inustae vitae tuae sint omnes elves sciant ? 2. Verum praetereunda mihi sunt 66 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION. prlvata flagitia eius quem omnes sclmus in comitium slcae in consulis corpore deflgendae causa venisse. 3. Quae quidem ita coniecta ut vltarl non posset videba- tur. 4. Sed fortuna popull Romani furor! tuo obstitit et tibi extorsit istam slcam de manibus. CHAP. VII. 1. Si died tibi, Catillna, urbem relinquendam, iniustus essevideor? 2. Si nemo ex tuls amlcls te salutavit cum in senatum venistl, silentium eorum iustum ac debitum non cognSvistl ? 3. Si elves tul, quorum mortem iam diu cogitas, pertimuerint et te comprehend! iusserint, nihilne te odium eorum move- bit? 4. Si patria tota propter te pertimuerit, sine quo nullum aliquot annls scelus commissum est, tu non concedas atque hanc hoc metu llberes? 5. Ego qui¬ dem, si me patria metueret atque odisset, neque ad hunc metum perfringendum valere possem, urbem relinquerem. 6. Et tu iam prldem urbem rellquisses, si sensus clvium tudrum secutus esses. CHAP. VIII. 1. Cicerd Catillnae dixit, si patria cum eo, ut dlxis- set, loqueretur, hanc impetrare esse debituram. 2. Eum qul ipse rogasset ut doml amlcorum sudrum adser- varetur, in carcere esse debere. 3. Ac rogavit quare, si emorl aequo animo non posset, urbem relinquere dubitaret. 4. Catillna respondit, si senatus placere de- crevisset eum Ire in exsilium, se esse obtemperaturum. 5. Turn Cicero ilium proficiscl iussit: si hoc vird bono dlxisset, sibi senatum vim et manus inlaturum fuisse. 6 . De Catillna autem illos probare atque eum usque ad portas urbis esse prdsecuturbs. CICERO: FIRST ORATION AGAINST CATILINE. 67 CHAP. IX. i. Ut Catillna admonitu consulis in exsilium Tret, non erat postulandum, neque enim is fuit qu! a mente ac furore aut metu aut ratione revocaretur. 2. Quod si ille fecisset, Cicero sensit fore ut tempestas invidiae sibi impenderet. 3. Tamen esse tantl odium ferie arbitratus est, dum modo a re publica perlculum seiungere posset. 4- Catillnam autem ad Porum Aureiium Ire maluit, ubi el praestolarentur armatl, quo etiam aquila ilia argentea missa esset. CHAP. X. 1. Cicero habebat ubi ostenderet illam praeclaram dlcendl facultatem, ad quam natura exercuerat. 2. Nam turn cum Catillnam proficiscl iussit multi ilium ex urbe iniuria eicl arbitratl sunt. 3* Sed ex orationc Ciceronis omnes vlderunt Catillnam belli nefai if causa cbnflavisse perditbrum manum. 4. Quo gaudid Ciceio exsultabat, cum in urbe nullum socium Catillnac videret! CHAP. XI. 1. At Ciceroni illl quoque, qul eum non ex urbe emittere sed in urbem immittere eum quern evocatorem clvium perditbrum esse invenisset arbitrabantur, erant placandl. 2. Namque intellegebat populum Romanum qul se tarn mature ad summum imperium extulisset, in- ertiae nequitiaeque esse condemnatuium, nisi ducem coniurationis comprehendl iussisset. 3* Atque iner- tiae invidiam n5n minus quam severitatis metuit. 68 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION CHAP. XII. i. Itaque ad eos qui timebant ne quid perlcull im¬ pendent Cicero respondit se hoc optimum factu non iudicare, Catillnam morte multarl, quod etiam in senatu non null! essent qui coniurationem nascl non crederent. 2. Quod si Catillna in Manliana castra pervenlsset et eodem omnes socids adgregasset, omnes perlculum esse fassuros. 3. Turn non solum Catillnam interfic! posse sed etiam extingul stirpem ac semen malorum omnium. CHAP. XIII. 1. Cicero intellegebat, si unum Catillnam sustulisset, cum fortasse ad breve quoddam tempus rem publicam metu relevaret, tamen veterem furorem aliquo modo in aliud tempus esse erupturum. 2. Itaque Catillnam atque eos qui se scelerum foedere coniunxissent cohor- tatus est ut ex urbe proficiscerentur. 3. Deinde se ipsum fore dlligentem pollicitus, cum Iovem imploras- set ut a Catillna ac socils eius urbem defenderet, flnem orandi fecit atque adsedit. CICERO: SECOND ORATION AGAINST CATILINE. CHAP. I. i. Cum tandem Cicero ex urbe verbis Catillnam eiecit, perlculum a for5 et curia sine controversia rembvit. 2. Palam enim iam bellum iustum gerendum erat. 3. Catillna ipse, quod vlv5 Cicerone et incolumi- bus senatoribus urbem relinquere coactus erat, maerore prope profllgatus est. 4. Cum oculos ad hanc urbem quam relinquebat, n5n conflagrantem ut voluit, retor- sisset et sentlret Ciceronem sibi e manibus n5n cruen- tum ferrum extorsisse, furebat. CHAP. II. 1. Cicerb, cum quldam eum accusarent quod Catill¬ nam emlsisset, se remoturum esse perlculum, Catillna uno interfecto, n5n putavit. 2. Nam ne senatores quidem omnes quae ad senatum detulisset crediderunt. 3. Atque ilium non defendissent, si Catillnam compre- hendisset. 4. Cicero ipse moleste tulit magis quod omnes Catillnae copiae ex urbe cum eo n5n egressae essent. CHAP. III. 1. Copiae quas Catillna secum habuit prae exercitu Romano magnopere contemnendae erant. 2. Quas Cicero, si edictum praetoris ostendisset, concasuras esse sensit. 3. Illos autem qul in urbe remansissent 70 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION quam vehementer esse timendos Cicero putaverit, licet hinc intellegatur quod moleste tulit, quod, cum eorum omnia consilia patefecisset in senatu, n5n profugissent. CHAP. IV. i. Cicero rem publicam esse fortunatam putavit quod Catillna perterritus ex urbe profug^sset, atque omnes cbnsilia eius videre possent. 2. Ac speravit omnem sentlnam urbis eum cbnsecuturam esse, ut urbs hoc incredibill sceleris foedere llberaretur. 3. Nullus erat enim slcarius, nullus corruptus, ne Infimb quidem loco urbis, qul cum Catillna non familiarissime vlveret. CHAP. V. 1. Si leves et nequam soli intim! Catillnae essent, ferendus esset; h5c verb quis ferre possit istos homines Catilinam fortem praedicare, cum nihil nisi de caede, nisi de raplna cogitet ? 2. At videlicet ill! quorum tides defecit quod fortunas suas profuderunt hunc, qul sibi fructum raplnae polliceatur, laudabunt. 3. Si cum his qul in urbe sunt hominibus nobis certandum erit, quacumque ratione certabimus; ac poena illls ex- spectanda est quae scelerl et libldinl iam diu debita est. CHAP. VI. i. Cicero, cum quldam dlcerent eum in exsilium eiecisse Catilinam verbis quae in senatu a. d. VI. Id. Nov. fecisset, edocuit priusquam etiam senatum convo- cavisset, Catilinam rationem totlus belli descrlpsisse, atque in agrum Faesulanum aquilam argenteam prae- mlsisse, ubi castra Manliana ilium ducem exspectarent. 2. Idem dixit Catilinam se doml suae interficere esse CICERO: SECOND ORATION AGAINST CATILINE. 71 conatum. 3. Itaque, cum senatum convocavisset atque Catilina in curiam venisset, nullus senator eum salutavit, quae res slgnificavit hos ilium iam ita aspi- cere ut importunissimum hostem. CHAP. VII. I. Cicer 5 iam n 5 n tarn veritus est quam optavit ut Catilina hostem contra urbem duceret. 2. Nam intel- lexit, si Catilina suum consilium mutavisset atque in exsilium exlsset, quosdam dlcturos esse se ilium in ex- silium vl et minis eiecisse. 3. Et tamen, si Catillnam interfecisset, eldem eum esse tyrannum dlxissent. 4. Itaque condicio misera Ciceronis consulatus fuit ut slve Catilina in exsilium exlsset slve interfectus esset quod contra clvitatem coniuravisset, tempestas invidiae ei subeunda esset. CHAP. VIII. 1. Sed, cum Catilina cdnsulibus vlvls Roma exlsset, CicerS non tarn ilium quam e 5 s qul remanserunt vere- batur. 2. Atque etiam h 5 rum unum genus placare re! publicae aliqua ratione posse speravit. 3. Fuerunt enim locupletes ac futurl meliores elves, si adducl pos- sent ut fructibus praedidrum magnum aes alienum sol- verent neu tabulas novas a Catilina exspectarent. CHAP. IX. 1. Alterum genus Cicero admonuit ne honores quos consequl conarentur exspectarent, quod non solum omnes bonl sed etiam del immortales urbem defende- rent. 2. Atque, etiam si reges vel consules fact! esserit, ednflagratam modo urbem regere sperare posse. 72 KEY TO MOULTON’S LATIN COMPOSITION 3. Tertium genus, qul fuerunt Sullae colbnorum, veteres raplnas exspectabat. 4. Sed bom elves, qul Sullae prbscrlptibnum meminerant, iam istam raplnam non passun erant. chap. x. 1. Quartum genus, qul vetere aere alieno premuntur quod numquam solvent, in castra hostium se conferat, ut non s5lum ill! sed ne Catillna quidem sdlus pereat. 2. Denique omnes slcaril et facinorosi, qulpropril Cati- llnae sunt, se cum eo coniungant atque in furore et scelere pereant, ut hoc seminarium Catilinarum ex urbe deducatur. CHAP. XI. i. Cicero putavit bellum esse paulum timendum, si imperatbres Romani florem Italiae ac rbbur contra ilium gladiatorem eduxissent. 2. Nam cbpiae atque ornamenta urbana n5n conferenda erant cum inopia Catillnae, qul exercitus et vectlgalium egebat. 3. Deinde, honestas, fortitudo, prudentia cum turpitudine, cum Ignavia, cum temeritate certaturae erant. « CHAP. XII. 1. Cicerb, cum salutl urbis provldisset, Metellum, qul certissimus esse exlstimabatur, mlsit, qul omnes extra urbem motus Catillnae opprimeret. 2. Deinde eos qul Romae remanserant admonuit els esse quiescen- dum aut exeundum. 3. Consules enim vigilare et career exspectare qul se contra salutem urbis commo- visset. CICERO: SECOND ORATION AGAINST CATILINE. 73 CHAP. XIII. I. Cicero pollicitus est se togatum hoc Insidiosum bellum ita administraturum esse ut omnes bon! incolu- mes essent. 2. Nam putavit deos, qul quondam popu- lum Romanum ab externo hoste defendissent, nunc urbem atque sua templa esse defensuros. 3. Itaque, auxilils e5rum fretus, paucls improbls punltls, se omnes motus esse sedaturum confidebat. CICERO: THIRD ORATION AGAINST CATILINE. CHAP. I. i. Cicero iam putavit, quoniam suls labdribus urbs e ' maximis perlculls erepta esset, se esse apud populum Rdmanum non minus in honore quam Rdmulum ipsum debere. 2. Nam condiciones rel publicae conservan- dae consul! perlculosae fuerant, quoniam el cum con- iuratls perditls, qu! iam gladium destrinxerant atque ignis tot! urbi circumdaturl erant, certandum fuit. 3. Nunc igitur clvibus exposuit quern ad modum consilia Catillnae ducis coniurationis investlgavisset ac com- pressisset. CHAP. 11. 1. Quoniam mult! soci! Catillnae turn cum ipse erupit n5n exierunt, Cicero incredibile periculum osten- dere voluit, ut populus suae saluti providere posset. 2. Ac demum facultas, quam iam diu optabat, e! oblata est. 3. Nam Lentulus legatos Allobrogum sollicita- verat atque in Galliam per e5s litteras miserat. 4. Itaque Cicero ad pontem Mulvium, quern Allobroges transitur! erant, misit, qu! legatos comprehenderent atque sibi litteras traderent. CHAP. III. 1. Mane c5nsul‘ senatum coegit et coniuratos ar- cessivit, qu! litteras esse captas nondum cdgnoverant. CICERO: THIRD ORATION AGAINST CATILINE. 75 2. Turn contra admonitum multorum et clarorum viro- rum, qul verebantur ne maiorem tumultum iniceret, rem integram prius etiam ad senatum frequentem detulit quam litteras aperuit. 3. Interim praetor, qui ad aedes Cethegi missus erat, cum multls tells quae ibi invenerat rediit. CHAP. IV. 1. Litterae coniuratos urbem incensuros et quam plurimos elves trucldaturos slgnificaverunt. 2. Duces quoque urban! praesto erant, qul se cum Catillna, qul exercitum in urbem duceret, coniungerent. 3. Gallls autem praescrlptum erat ut suum exercitum in Italia cum copils pedestribus, quas e5 coniurati missurl essent, coniungerent. 4. Lentulo, qul se post hunc annum ex fatls Sibylllnls regem futurum esse arbitrabatur, ante Kalendas Ianuarias incensionem urbis fieri placuit. CHAP. v. 1. Ut brevissime dicam, omnes re!, cum primo quisque aliquid impudenter respondisset, signis ostentls ac rnanu, ita abiecti conscientia erant ut aut conticesce- rent aut confiterentur. 2. Qu5s non solum litterae ac manus sed etiam voltus et oculi indicaverunt. 3. Haec sola certissima indicia sceleris esse debuerunt.. 4. Sed vis cdnscientiae tanta fuit ut ne Lentulus quidem, quern impudentia nemo superabat, aliquid se Gallis de regno urbis atque imperio dixisse negaret. CHAP. VI. 1. Indicium, quod expositum erat, tarn certum erat ut senatus Ciceroni gratias ageret quod coniuratos com- prehendisset consiliaque eorum patefecisset. 2. Atque 76 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION. etiam supplicationem eius nomine dels immortalibus, quibus ducibus urbem perlculo llberasset, decreverunt. 3. Novem perditissimls conluratls punltls, ceteros sanarl posse arbitrate sunt. 4. Ac, ne qua religio sibi in praetore puniendo esset, Lentulum magistrate se abdicare coegerunt. CHAP. VII. 1. Cicero, cum Catillnam ex urbe tanta pace, tanto silentio eiecisset, dlmicandum sibi non esse putavit cum ceteris, qul multo minus pertimescend! essent. 2. Catillna acerrimus ac callidissimus fuit. 3. Homines appellare et temptare sclvit. 4. Neque vero, si cul ut aliquid faceret mandarat, unquam prius ipse vigilare ac laborare destitit, quam confectum esset. 5. Si non ille urbem rellquisset, Cicero non tarn facile litteras deprehendlsset cdnsililsque coniuratdrum obstitisset. CHAP. VIII. 1. Ne de omnibus cdnsilils dlcam, quibus in suo cdnsulatu Cicero obstitit, id quod vix videtur unlus hominis fuisse ilium confecisse dlcendum est. 2. Ipse sibi deos immortales auxilium tulisse arbitratus est. 3. Nam non solum vlsae nocturnd tempore faces ac terrae motus sed maxime statua Romull de caelo percussa et legum aera liquefacta indicaverant fore ut imperium deleretur, nisi aliqua ratione del immortales placatl essent. 4. Itaque illorum placandorum causa ludos per decern dies fecerant et consules simulacrum Iovis maius faciendum conlocaverant. CICERO: THIRD ORATION AGAINST CATILINE. 77 CHAP. IX. I. Cicero putavit, nisi del immortales omnia admin- istrarent, futurum non fuisse ut, quo die simulacrum Iovis ad curiam converteretur, eo ipso die in aedem Concordiae coniurat! ducerentur. 2. Neque sibi tan- tum laudis sumere voluit ut dels ducibus se ad indicia coniuratorum pervenisse negaret. 3. Dlvlnitus item factum esse credidit ut ill! barbarl, quibus Lentulus et ceterl litteras mandaverant, n5n tacerent atque impe- rium quod sibi patricil homines Romae obtulerunt ac- ciperent. CHAP. x. I. Quam ob rem Cicero, elves cohortatus ut e5s ludos qu5s senatus dels immortalibus decrevisset cele- brarent, coniurationem Catillnae cum clvllibus Sullae dissensibnibus et Marl, qul mutare modo rem publicam voluerant, contulit. 2. Ostendit, cum Catillna tantum urbis incendere ac tantum clvium trucldare quantum potuisset constituisset, omnes elves se duce servatos esse, illas autem omnes clvlles dissensiones internecione virorum qul lumina civitatis essent esse dliudicatas. CHAP. XI. 1. Nunc verb non tarn auxilium popull Romani quam laudem posteritatis Cicero cuplvit. 2. Ac ne did quidem opus est ilium gloriam eius modi consecu- tum esse, quam minus dignus adsequl non potuisset. 3. Memoria enim consulatus eius duo fere mllia anno- rum propagata est, atque orationes eius iam diu in nostrls rationibus discipllnae inveterascant. 4. Quae res monumentum taciturn est memoriae eius qul non bello sed oratione sedem imperi servavit. 78 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION. CHAP. XII. i. Cicerd iam aeternam voluntatem omnium bon5- rum clvium c5nsecutus erat. 2. Nec quicquam amplius adqulrere poterat quod sibi valeret ad glSriam. 3. Atque, ut huius fortuna fuerat ut elves ab audaci ac scelerata coniuratione conservaret, sic nunc illls viden- dum erat ne el noceretur ab ils qulbus is animus erat ut eum lacesserent. 4. Praesertim cum c5nsulatus eius condicio fuerat ut perdit5rum impetibus depel- lendls a clvibus inimlcitiam e5rum susciperet quibuscum el in reliquum tempus vlvendum esset. CICERO: FOURTH ORATION AGAINST CATILINE. CHAP. I. I. Cum senatus convocatus esset ut viderent quid de coniuratls agerent, omnes in Ciceronem oculSs suos converterunt. 2. Atque ille libentissime locutus est, eorum enim erga eum voluntas in perlculls gratissima fuit. 3. EtsI, ut consul factus est, neque suae doml neque in curia umquam vacuus Insidils fuerat, urbem ex flamma eripuerat ac salutem senatul populoque pepererat. 4. Itaque quaecumque fortuna el propo- neret, libenter ferre volebat, cum consulatus eius ad salutem patriae fatalis esse videretur. CHAP. 11. I. Qua re senatores Cicero cohortatus est ut sibi cbnsulerent neve de eo cogitarent. 2. Nam, etiamsi sibi mors obtigisset, quoniam pro eo ac meritus esset popull gratiam accepisset, aequo anim5 paratoque se morl posse arbitratus est. 3. Et tamen familiae suae maeror metusque eum vehementer movit. 4. Neque enim fuit is qul animbs eorum qul sibi carissiml essent neglegeret. 5. Neque clvls perlre volebat, etiamsi ipse ad coniuratos puniendos n5n relinqueretur. 6. Non enim mediocres sceleratl erant ill! qul in iudicium adduct! sunt. 80 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITLON. CHAP. III. i. Quoniam rel c 5 nfessl erant et Lentulus praetura se abdicaverat, Cicero ilia praedlxit quae esse consulis arbitratus est. 2. Senatum cohortatus est ne rem prolataret, sed, quacumque ratione placeret, celeriter statueret: coniurationem iam prldem misceii et nunc celerrime manare. 3. Atque, cum tot adflnes essent, ad eos indicium integrum retulit. 4. Nam, quamquam de facto quid iudicarent multls iam decretis ostendis- sent, de poena, omnibus indicils expositls, e 5 s senten- tiam ferre oportere putavit. CHAP. IV. 1. Silanus, qul consul deslgnatus primus sententiam rogatus est, auctores tarn horribilis coniurationis prae- sentl morte dignos esse censuit. 2. Caesar autem, cum neque poenam levare neque animis atque corpo- ribus nefariorum hominum dolores adimere vellet, intellegebat vincula sempiterna ac publicationem bono- rum iure inventa esse ad poenam e 5 rum qul ali 5 s vita praedae causa privare voluerunt. 3. Huic placuit con- • iuratos municipils dispertirl et custodias circumdarl ne qua spes esset quae eos in miserils consolaretur. CHAP. V. 1. Cicerd idem quod Silanus sensit, etsi sua ipsius interesse senatum sequi sententiam Caesaris, qul vere popularis esse habebatur, intellegebat. 2. Multum in- terfuit inter Caesarem atque eos qui aberant ne de capite civis Romani sententiam ferrent. 3. Nam Cae¬ sar in Lentulo aeternis tenebris mandando ea quae de scelere coniuratdrum ac poena sentiebat dicere non CICERO: FOURTH ORATION AGAINST CATILINE. 81 dubitavit, et suam in rem publicam voluntatem ostendit. 4. At vero Cicero iudicavit nullum esse perlculum in coniuratls morte multandis, quod, cum rel publicae essent hostes, elves non iam essent. CHAP. VI. 1. Consul arbitrabatur esse n 5 n crudelitatis sed hu- manitatis hos homines punlre, ne urbem incenderent ac caede clvium baccharentur. 2. Nisi vero supplicium de illls quam acerbissimum sumpsisset, crudelitatis in elves vituperationem sibi subeundam sensit. 3. Nam in partium contentione homines iussu consulum inter- fectl erant. 4. Itaque nunc illls verendum non erat ne in hos, qul alii urbem Inflammandam, alii elves interfici- endds, attribuissent, aliquid severius statuerent. CHAP. VII. I. Erant qul vererentur ut consul ea quae senatus statuisset transigere posset. 2. Sed omnes elves tanta voluntate ad rem publicam conservandam ac studi5 consenserunt ut Cicero se habiturum esse satis praesidl arbitraretur. 3. Etiam equites et senatores ad con- cordiam communl perlcul 5 revocatl erant. 4. Denique omnes ordines ingenuorum de amore rel publicae inter se certabant. 5. Etenim omnes possessionem llber- tatis perpetuam tenerl voluerunt. CHAP. VIII. 1. Llbertlnus erat nemo, qul modo virtute llbertatem consecutus esset, qul non audacia coniuratorum ad urbem suamque domum defendendam excitaretur. 2. Etiam servl rem publicam stare voluerunt ; nam, si 82 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION. urbe stante eorum condicio miserabilis erat, intolera- bilis incensa futura erat. 3. Ac videlicet omnes qul in tabernls erant cursum otidsum quaestus cotldianl salvum esse voluerunt. 4. Qua re Cicero speravit senatum populo Romano non defuturum esse, cuius illls praesidia defutura non essent. CHAP. IX. 1. Cicero, quoniam ipse ex morte dlvlnitus reser- vatus erat, se officio fungi consular! debere putavit. 2. Itaque senatores imploravit ut viderent ne llbertas, quae magna virtute stabillta esset, unquam deleretur. 3. Atque illls, a quibus patria auxilium supplex peteret, statim de poena coniuratorum non llbertatis solum sed etiam suarum fortunarum ac focdrum causa esse iudicandum docebat. CHAP. X. I. Cum Cicero consul inimicitiam multorum perdi- torum suscepisset, eum factorum suorum non paeni- tebat, laudem enim magis amavit quam mortem timuit. 2. Nec quisquam imperatorum illorum clarissimdrum qul aeternam gloriam terra marlque adsecut! erant quam hie maius fecerat, — nisi vero gloriosius est externum hostem superare quam ad concordiam omnes ordines- clvium dissensidnibus partiumque contentionibus di- strictos revocare atque homines dementia aliqua ac furore depravatos a pernicie rel publicae repellere. CHAP. XI. I. Ut rem publicam defenderet, Ciceroni imperium, dlvitiae, triumphl ceteraque laudis Insignia neglegenda CICERO: FOURTH ORATION AGAINST CATILINE. S3 erant. 2. Sed pro his magnam consulates sui laudem adsecutus est. 3. Etenim suo ipslus perlculo coniura- tionem patefecit atque effecit ut coniuratl convince- rentur et interficerentur,—denique senatum ad suas aras ac focos, ad llbertatem atque imperium, ad domos ac patriam defendendam excitavit. 4. Et ea quae senatus statuit, quoad vixit, per se ipsum praestitit ac defendit. THE CITIZENSHIP OF ARCHIAS. -♦O* CHAP. I. i. Cicero puer Archia praeceptore ration! atque art! clicendi studuit. 2. Ac iam, cum in exercitati5ne dicend! versaretur, ei qui se cohortatus esset ut hanc rationem studiorum ingrederetur, quantum esset situm in se, opem ferre se debere sensit. 3. Praeterea, etsi in eo non eadem fuit facultas ingen! quae in Archia, poetas atque oratores quddam communi vinculo cogna- tionis inter se continer! aestimavit. CHAP. II. 1. Cum multi et literatissim! homines in hoc iudicio adessent, Cicero n 5 n iudiciali sermone utebatur sed liberius de litterarum studio dicebat. 2. Et, cum Archiam legibus civem esse ostendisset neque ob earn rem de civitate eici posse; perfecit, ut, etiam si non esset civis, eum adsciscendum esse, quod poeta esset, videretur. CHAP. III. 1. Archias, qui Antiochiae natus est, adulescentulus omnibus suis sociis studio scribend! antecellebat et Asia cunctaque Graecia notus est. 2. Graeciae Italiae urbes ingenium atque hominem ipsum tantum colebant ut eum civitate dignum iudicarent. 3. Cum Romam venisset, Luculli primi ingenium eius atque THE CITIZENSHIP OF AKCHIAS. 85 virtutem percipiebant. 4. Et, cum .Luculll suam clomum hunc recepissent, summl ac clarissimi homines eum summo honore adficiebant. 5. Sed hoc erat ingem atque virtutis ut, qul eum adulescentulum dlli- gebant, eldem senem colerent. CHAP. IV. 1. Accidit ut cum Lucullo Archias Heracllam venlret ; quam cum esse clvitatem aequissimo iure ac foedere cdgndvisset, in earn clvitatem ut adscrlberetur per Lucullum effecit. 2. Postea Silvani lege et Car- bdnis, quae sexcentensimo sexagensimo qulntd anno ab urbe condita lata est, ius clvis Romani adsecutus est. 3. Et, cum Gratius, qul tabulas Heracliensium deletas esse sclvit, Archiam, quod clvis non esset, reicl vellet, Lucullus se ipsum interfuisse cum Archias Heracliensis adscrlberetur testatus est. 4. Nihil Gratius respon¬ ded poterat. CHAP. v. 1. Quoniam Archias n 5 n in AppI tabulls sed in Metelll adscriptus est, quern omnes dlligentissimum esse cognoverant, non erat quod quisquam dubitaret quin clvis esset. 2. Praeterea complures foederatae quoque clvitates eum clvitate donaverant. 3. Atque in iuribus clvis Romani iam prldem versabatur. 4. Tamen Gratius census requlslvit, cum Archiam ne in urbe quidem cum populus censeretur fuisse cognovisset. CHAP. VI. i. At, lege omisso, Cicero Archiam clvitate dlg- num aestimavit quod suppeditaret ubi industrius homo post laborem cotldianum animum reficeret. 2. Neque 86 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION ♦ Ciceronem, quantum plerlque ad requiem et ad volup- tatem tribuerent temporis, tantum se in studio littera- rum sumere faterl pudebat. 3. Etenim h 5 c magni esse in laude atque honestate persequenda el persuasum est. 4. Atque idem tamen reprehendisset eum qui se ita litteris abderet ut nullum tempus commodo aml- corum subrum attribuere posset. CHAP. VII. 1. Etsi doctrina ad virtutem atque honorem non semper valet, multi autem homines eximia atque in- lustri natura sine doctrina moderati et graves exstiterunt, tamen summi viri fuerunt ii qui natura inlustri praediti ratione quadam ac disciplina eruditi sunt. 2. Huius modi fuit Africanus, huius modi fuit Cat 5 ille senex, qui, dum se ad litterarum studium confert, non delecta- tidnem solam petebat. 3. Haec profecto studia sunt temporum omnium atque locbrum domi ac foris. CHAP. VIII. 1. Nonne mors Rose! senis nos omnes nuper vehe- menter commovit? 2. Erg 5 ille arte ac venustate quibus versus alienos dixit laudari debuit, Archiam non admiremur, non defendamus, qui suds versus optimos extempore dicere possit, atque adcurate versus scribere possit quos ne veteres quidem scriptores superaverint ? 3. Poetae, qui non praeceptis ac disciplina sed divino spiritu valent, quorum vox etiam bestias immanes movet, sancti apud vos, humanissimds homines, haberi debent. THE CITIZENSHIP OF ARC HI AS. 87 CHAP. IX. i. Ergo multae nationes Homerum etiam post mor¬ tem clvem vindicaverunt, nos hunc vlvum non expe- temus, praesertim cum quisque eum poetam, qul suam virtutem optime praedicare possit, libentissime audiat ? 2. Praeterea is, qul clvem Romanum clarissimum laudat, gloriam populi Romani celebrat. 3. Apertus quidem Pontus, Lucullo imperante, populi Romani laus est. 4. Ita poetae, qui nostros Magnos laudent, ex marmore constitui atque a cuncto populo Romano ornari debent. CHAP. x. 1. Atque eo magis Archiam ornare debemus, quod Latini versOs n 5 n in tot nationibus quot Graeci leguntur. 2. Atque Archias, ubi nostri fortes gloriae causa dimicant, eodem ad gloriam famamque celebran- dam plurimum valeat. 3. Quis Alexandrum atque Achillem fortunatbs non putat, qui scriptores qui res suas praedicarent habuerint? 4. Ergo nostri impera- tores saepe poetas peregrinos etiam malos- civitate tamen dignos duxerunt; nos hunc poetam, qui est vir summo ingenio et virtute, civis autem Romanus lege est, reiciemus? CHAP. XI. 1. Optimus quisque laudarl vult. 2. Ne philosophi quidem usque eo gloriam despiciunt ut sua nomina in iis libris quos scribunt inscribere dubitent. 3. Confi- teor me laetatum esse quod Archias versibus consulates mei res inchoasset. 4. Nam quaedam nos omnes vir- tus concitat ut laboremus, ut posteritati commemora- tionem nominum tradamus. 5. Qua detracts, non 88 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION\ haberemus quare in hoc exiguo vitae curriculo labora- remus et angeremur. CHAP. XII. i. Certe ego tam parvl animl n 5 n sum ut earum rerum quas in vita gessl me post mortem meminisse desiturum esse credam. 2. Atque mea ingenia ac virtutes a poeta expriml et polirl quam simulacrum cor¬ poris mel ex marfnore constitul ab artifice mult 5 malim. 3. Quare debetis, iudices, non solum ipslus sed etiam rel publicae causa hunc cdnservare, qul cum ingenid turn virtute amlcitia familiarum nobilissimarum dlgnus exlstimatur, clvis autem Romanus integerrimo testi- m 5 nio comprobatur. POMPEY’S MILITARY COMMAND. +o .CHAP. I. I. Quamquam optimus quisque ex hoc loco dlcendl honorem maxime cuplvit, tamen antea per vitae meas rationes omne meum tempus ad meos amlcds defen- dendds transmlsl. 2. At nunc, cum mihi honores me praetore creando mandaveritis, quidquid auctoritatis in me est apud eos utar potissimum, qu! tarn bene de me iudicaverunt. 3. Atque maxime laetor quod de eo mihi dlcendum est, de quo difficile non erit invenire quod dicam. CHAP. 11. 1. Ut levissime dicam, Mithridates et Tigranes bellum vestrls vectlgalibus Inferunt. 2. Atque equites Romani, qul vectlgalia vestra exercent, recipiunt ex Asia cotldie litteras : bellum ab eo, qul Lucullo suc- cesserit, male administrarl, atque omnes socios quem- dam imperatorem quern hostes timeant deposcere. 3. Qua re, cum bellum sit eius modi, quod salutem socio- rum vestrorum ac vectlgalium in discrlmen adducat, mihi videtur summo studio vos id persequl debere. CHAP. III. 1. Vobls, qul adpetentes gloriae estis, memoria illlus superioris maculae delenda est neque socil re- linquendl sunt Mithridatl trucldandl. 2. Etenim ille 90 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION. rex, a Mtirena superatus, iam diu in vestrls vectlgalibus versatur. 3. Verum tamen nostrl superiores impera- tores reprehendendl non sunt, qu 5 s ex Asia Romam res publica revocavit. CHAP. IV. 1. Mithridates autem novos exercitus classemque magnam comparavit, ut, cum in Hispania bellum gereremus, in nos impetum * faceret. 2. Sed tamen alterius partis huius ancipitis contentions perlculum Pompeius removit; alteram prlmo optime administravit Lucullus. 3. Neque hulc laus detrahenda est propter haec quae nuper acciderunt, quae n 5 n culpae sed for- tunae tribuenda erant. 4. Sed ad exorsum orationis meae mihi revertendum est. chap. v. 1. Vos vectlgalia amissa et elves Romanos trucl- datos neglegere debetis, cum nostrl maiores, eos qu! nostros legatos superbius adpellassent inultds relin- quere, sibi turpissimum esse exlstimarent? 2. Duo reges salutem socidrum summum in perlculum vocant, qul dlgnl sunt qu! a vobls defendantur, atque hoc magis quod ceteri imperatores, qu! ad eos miss! sunt, eorum oppida dlripuerunt. 3. Hie autem unus imperator, quern volunt, tanta humanitate ac temperantia est, ut hi tut! sint, si ille qul eos defendat missus sit. CHAP. VI. 1. Qua re vos cum sociorum turn vestra causa con- venit etiam a timore incursionis defendere has terras, quae tarn oplmae sunt ac fertlles ut els et ad belli subsidia et ornamenta pads content! esse posslmus, POMPEY'S MILITARY COMMAND. 91 2. Quo tandem animo his vectlgalibus frul poteritis, nisi et e 5 s qul nobis ea pensitant et e 5 s qul exigunt conservaritis ? 3. Nam, cum duo exercitus hostlles propter adsint, incursionem timent. 4. Qul timor ipse agriculturam ac mercatorum navigationem intermittit. CHAP. VII. 1. Vectlgalia, qul sunt nervl rel publicae, minul non possunt, ut non calamitatem trahant. 2. Etenim ratio pecuniarum, quae Romae versatur, ita cum pecunils Asiaticls implicata est ut, si illlc solutio impedlta sit, tides Romae concidat. 3. Qua re est sapientiae videre, nisi salutem sociorum ac fidem doml defendatis, parvi postea relaturum esse bello recuperare provincias in quibus elves Romani pecuniam ad vectlgalia exer- cenda conlocare non audeant. CHAP. VIII. 1. Nunc hoc bellum magnum est neque contemnen- dum, tamen non est timendum. 2. Non enim est tarn difficile quam id bellum in quo Lucullus hostes multls proelils terra marlque superavit. 3. Hie Idem im- perator patefecit nostrls legionibus Pontum, urbes cepit, regnum avltum Mithridatl occupavit. 4. Atque Lu- cullo maxima laus debetur quod haec omnia integrls vectlgalibus fecerit. CHAP. IX. I. Si non nostrl mllites moratl essent ut aurum atque argentum, quae, ut persequendl studium retar- daret, Mithridates fugiens rellquerat, conligerent, ille non profugisset. 2. Praeterea multae aliae nationes, quae a nobis numquam lacessltae erant, timere coepe- 92 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION runt ne noster exercitus in se dlripiendl causa adductus esset. 3. Qua re auxilia ad Mithridatem superatum mlserunt atque ita eum superatum erexerunt ut in patriam reverteretur, atque etiam exercitum vlctorem superaret. 4. Cum acciderit ut Lucullus in hac calamitate revocaretur, bellum ab integrls nationibus susceptum perlculosum factum est. chap. x. 1. Cum hoc bellum perlculosum sit, unum impera- torem habemus qul omnes ceteros scientia re! mllitaris superet. 2. Neque enim hoc exercitatior in bell 5 externo ac civil!, servill atque naval! fuit quisquam. 3. Denique nulla mllitiae discipllna est, in qua a pueritia non exercitus sit. 4. Ille pluribus vlctorils potitus est et plures triumphos egit quam quisquam alius eorum qul nunc sunt aut in antlquis temporibus fuerunt. 5. Hie igitur homo potissimum ad id bellum perlculbsum nobis est deligendus. CHAP. XI. 1. Iam vero quis virtut! Pompel parem 5 rati 5 nem invenlre potest, in quo summae sunt omnes virtutes imperatoriae ? 2. Atque ed magis fide atque honore nostro dlgnus est quod in omni genere belli exercitus est. 3. Ille iter per Galliam in Hispaniam patefecit ac bellum servile.compressit. 4. Praedones nunc vero omnibus sinibus atque portubus universl maris depulit, cum tarn firmum imperium haberent ut socils praesidio classibus vestrls esse non possetis, ac ne mercatbres quidem nostrl navigare nisi hieme summa possent. POMPEY'S MILITARY COMMAND. 93 CHAP. XII. i. Sed quid socios nostros vel mercatores tutbs non fuisse dicam, cum praedones praetorem Romanum ceperint, vestrbs portus dlripuerint, prope populo Romano Inspectante vestram classem ceperint ? 2. Et tamen Pompeius paucls mensibus postquam hoc bellum suscepit totum mare praedonibus liberavit et omnibus sinibus atque portubus praesidid class! sua fuit. 3. Idem a Cretensibus obsides recepit, Ciciliamque ad imperium popull Roman! adjunxit. 4. Quis alius est qu! tantum tarn celeriter quam Pompeius conficere potuisset ? CHAP. XIII. 1. Verum tamen in summo imperatore maxima inno* centia ac temperantia esse debent. 2. Neque enim quicquam amplum de re publica imperator cogitare potest, qu!, cum se bellum gerere simulet, pecuniam ex aerarid ad suum quaestum depromat. 3. Si Romae hoc factum est, quid apud socios fiat, qubcumque avar! imperatores venerunt, omnes existimare potestis. 4. Pompeius autem suum exercitum nemin! nocere nec quicquam ne a cupiente quidem cive accipere patitur, ne domus sociorum avaritiae perfugium sint. CHAP. XIV. 1. Age vero, Pompeius ad ultimas terras celerrime pervenire poterat quod iter ad voluptatem non inter- misit, ac ne visit quidem signa et tabulas, quas alii sustulissent. 2. Itaque mirandum non est soci 5 s cre¬ dere Pompeium esse tanta continentia quanta veteres Roman! quondam esse putabantur. 3. Et difficile 94 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION dlctu est utrum magis virtutem an fidem dlligant, an vero facilitatem — quae omnes sunt virtutes imperatoriae. CHAP. XV. I. Dubitatne quisquam auctoritatem quoque ac famam multum in re mllitarl valere ? 2. Atque a Pompeid ipso exempla suml possunt quae declarent quantum hostes et socil nostrl fama imperatorum com- moveantur. 3. QuI quo die bellum maritimum sus- cepit, res frumentaria, quae inops et cara fuerat, vllis facta est. 4. Atque Asiam, cum Mithridates victoria Inflammatus esset et Tigranes cum magnls copils prop¬ ter esset, vix conservare potuissetis, si Pompeius eo ad ipsum discrlmen temporis non dlvlnitus pervenisset. CHAP. XVI. • I. Iam vero ilia res quantum eius auctoritas apud hostes valitura sit declarat, quod nationes se Pompeio dedere maluerunt atque ad eum potissimum legatds mlserunt. 2. Et dlcam hunc doml mllitiaeque tanta felicitate res gessisse ut non solum hostes sed etiam vent! el obsecundasse videantur ? 3. Ad neminem quidem unquam del immortales tantam fellcitatem quantam ad Pompeium detulerunt. 4. Qua re cum ipslus turn communis salutis causa dubitare non debetis quin ad hunc hoc bellum administrandum conferatis. CHAP. XVII. 1. Hoc bellum Pompeio e 5 magis committl debet, quod iam in els ipsls locls cum exercitu adest. 2. At Catulus atque Hortensius, quorum auctoritates iuste plurimum apud vos valent, ad unum quamvls dlgnum omnia nos deferre non oportere putant. 3. Sed eldem POMPEY'S MILITARY COMMAND. 95 * negaverunt unum contra praedones constitul debere. 4. Tamen res magis quam verba drationem eorum refutaverunt. 5. Nam, etsl praedones turn tantum imperium maris habebant ut etiam praetores Romani caperentur ac res transmarina prohiberetur, nunc omnium marum et terrarum imperium tenemus. CHAP. XVIII. 1. Etsl quondam nulla natio fuit quam populus Romanus superare non posset, nulla Insula aut portus quern defendere non posset, praedones aliquot annos orae ac portuum, atque etiam viae Appiae imperium tenebant. 2. Turn populum ita pudebat imperio atque auct 5 ritate, quae maiores sibi rellquissent, carere ut Pompeium imperatorem posceret, qul per se ipse prae- donibus ubique par erat. CHAP. XIX. 1. Nunc vero rnihi videtur Gabinium, qul effecit ut Pompeius huic bello praeficeretur, participem gloriae eius imperatoris esse debere. 2. Ii qui obtrectant ne Pompeius legatum quern postulet educat eo minus nunc idonel sunt qul impetrent, quod si antea eorum auctori- tatl obtemperassemus non iam marl imperaremus. 3. Neque me impediet quicquam praeter edictum prae- toris quo minus de hoc homine legandd, cuius auc- toritate bellum suscipiendum contra praeddnes uni imperatdrl delatum est-, ad senatum referam. CHAP. XX. 1. At a Catulo quoque vehementissime dissentio, qul timet ne Pompeius, si in eo omnia ponamus, inter- 96 KEY TO MOULTON’S LATIN COMPOSITION ficiatur et ut habeamus in quo spem pbnamus. 2. Sed summorum virdrum vltls, dum licet, fruamur. 3. Ac, si quid Pompeib factum erit, in Catulo ips 5 spem babe- bimus. 4. At enim ille obtrectat ne quid novl flat; dicam autem iterum et saepius salutem imperl in uno homine summa Catull ipslus voluntate esse positam ? •> CHAP. XXI. i. Fuitne unquam quicquam inusitatius quam sena- tum hominl peradulescentl triumphum decernere ? 2. Quid verb tarn singulare quam ut senatus tantam spem in adulescentulo baberet ut el uno duorum consulum munus committeret ? 3. Sed—id quod etiam magis singulare est—senatus Pompeium lege solvit ut consul ante crearl posset quam etiam praetorem per leges crear! licuisset. 4. Denique plura exempla nova in Pompeio, quam in omnibus els qul nunc sunt, constituta sunt. CHAP. XXII. 1. Si hi homines temere obtrectaverunt cum Pom¬ peium bello praedonum praeposuistis, nunc volunta- tibus vestrls pareant. 2. Atque eo magis cum sit in Pompeio non solum virtus sed etiam tantus pudor ut difficile sit dlctu hostesne avaros imperatores quos ad eos mlsimus oderint magis quam hunc dlligant. 3. Neque enim est ulla urbs locuples, quam nostrl impera¬ tores belli simulatione non dlripuerint. 4. Et quamdiu socils nostrls splritus ac cupiditas istorum imperatorum capienda est ? CHAP. XXIII. I. Qua re, etiamsl est qul exercitus regibs superare possit, non erit idoneus cul exercitum committamus, si POMPEY'S MILITARY COMMAJVD. 97 in eo tanta cupiditas pecuniae est ut domos ac templa sociorum dlripiat. 2. Nam quid aliud per hos annos imperatores nostrl adsecutl sunt, nisi ut locupletaren- tur ? 3. Qua re nollte dubitare quin ad socios nostros Pompeium unum mittatis, cuius virtutes dlligunt non minus quam vitia aliorum contemnunt. 4. Ac vero, si auctoritatibus summorum virorum in hac causa obtem- perare debemus, Pompeius nobis est mittendus, quern tot et tanti virl iuste laudant. CHAP. XXIV. 1. Qua re tibi, Manlll, et populo R5man5 quicquid est in me ingenl ad hanc legem constituendam me delaturum polliceor. 2. Hoc rel publicae causa facio, neque quo Pompel gratiam aut cuiusquam auxilium quaeram. 3. Nam clvitatis dignitatem ac salutem sociorum mels omnibus rationibus praefero. 4. Cum multas inimlcitias suscipiam, tamen hanc causam defendam. 5. Ita nunc te hortor ut eodem studid qu5 antea perseveres, neve de sententia tua cuiusquam obtrectatione demovearis. SUPPLEMENTARY SIGHT TESTS. -•o*- 1 . i. Scid Divitiacum fratrem meum Romanbs odisse, Helvetils etiam regnl per eos obtinendl causa favere. 2. Nec quisquam ex eo plus quam ego doloris capit, propterea quod, cum ipse gratia plurimum dornl atque in reliqua Gallia, ille minimum propter adulescentiam possit, per me crevit. 3. Quibus opibus ac nervls non solum ad minuendam gratiam sed paene ad perniciem meam utitur. 2. ■' JH 1. Cum Caesar in Galliam venit, alterius factionis prlncipes erant Haedul, alterius Sequanl. 2. Proelils vero compluribus factls secundls atque omnl nobilitate Haeduorum interfecta, Sequanl potentia Haeduos ante- cesserunt, ut Haedul obsides prlncipum fllios dare et publice iurare cogerentur, numquam se contra Sequanos coniuraturos. 3. Unus Divitiacus erat qul adducl non posset ut iuraret, isque Romam ad senatum profugit auxilium postulatum. 3. 1. Si quos adversum proelium et fuga Gallorum commovet, hi, si quaerunt, reperlre possunt, Ariovis- tum, cum multos menses castrls se ac paludibus tenuis- set, neque sul potestatem fecisset, eos subito adortum SUPPLEMENTARY SIGHT TESTS. 99 magis ratione et cbnsilib quam virtute vlcisse. 2. CuT ration! contra homines barbaros atque imperitos locus fuit, hac ne ipse quidem Ariovistus sperat nostrum ex- ercitum cap! posse. 4. I. Aduatuci, qu! auxilio Nerviis venerant, proelio facto, domum reverterunt atque in unum oppidum sul defendendi causa se contulerunt. 2. Prlmum inrldebant turres, quae a Romanis instruebantur. 3. Ubi vero mover! ad moenia viderunt, celeriter se dediderunt, sed a Caesare petierunt ne se armis despoliaret. 4. Cae¬ sar statuit se consuetudine sua conservaturum, sed arma esse *tradidenda. 5. Ill!, parte armorum celata, cum his noctu repentind ex oppido eruptionem fece- runt, sed in oppidum reiect! sunt. 5. I. Caesar, cum cdgnovisset Germanos invitatos esse ut in Galliam venirent, re frumentaria comparata, iter in ea loca facere coepit, quibus in locis esse Germanos audiebat. 2. A quibus cum paucbrum dierum iter abesset, legat! ab i!s venerunt, quorum haec fuit oratib : “ German! neque priores populo Romano bel- lum inferunt, neque tamen recusamus, si lacessimur, quin armis contendamus, quod Germanorum consue- tudo haec est a maioribus tradita, quicumque bellum inferunt, resistere.” 6 . i. Germanicb bello confectd, multis de causis Cae¬ sar statuit sibi Rhenum esse transeundum ; quarum ilia fuit iustissima, quod Germanos suis rebus timere voluit. 100 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION 2 . Ad quos cum Caesar nuntios misisset, qul postula- rent, eos qul sibi Galliaeque bellum intulissent sibi dederent, responderunt: “ Popull RdmanI imperium Rhenus flnit ; si te invito Germanos in Galliam trans¬ ire non aequum exlstimas, cur tul quicquam esse imperi aut potestatis trans Rhenum postulas?” 7. i. Iam Caesar a Gergovia discessisse enuntiabatur ac de secundd Galliae m 5 tu rumores adferebantur. 2. Turn Labienus tanta rerum commutatione longe aliud sibi capiendum consilium atque antea senserat intelle- gebat. 3. Itaque sub vesperum consilio convocato suos milites cohortatus est ut ea quae imperasset dlligenter industrieque administrarent. 4. Qulnque cohortes, quas minime firmas ad dlmicandum esse exls- timabat, castrls praesidio relinquit ; qulnque eiusdem legionis reliquas cum omnibus impedlmentls adversd flumine magno tumultu proficiscl imperat. 5. Ipse post pauld silentid egressus cum tribus legionibus eum locum petit, quo naves adpelll iusserat. 8 . 1 ' . * 1. Cum flumen omnes sul celeriter transportatl essent, Labienus, eos cohortatus ut suae prlstinae vir- tutis retinerent memoriam, dat slgnum proelil. 2. Prlm 5 concursu ab dextro cornu, ubi septima legio con- stiterat, hostes pelluntur atque in fugam coniciuntur; ab sinistro, cum prlml ordines hostium transflxl tells concidissent, tamen acerrime reliqul resistebant, nec dabat suspicidnem fugae quisquam. 3. Ipse dux hos¬ tium Camulogenus suls aderat atque e 5 s cohortabatur. SUPPLEMENTARY SIGHT TESTS. 101 4. Incerto nunc etiam exitu victorias, ne eo quidem tempore quisquam loco cessit, sed circumventl omnes interfectlque sunt. 9. i. Diebus ante vlgintl senatus decrevit ut consules viderent ne quid res publica detriment! caperet. 2. Atque ego Catillnam iam diu speculor, et scio qu5 see- leris socil convenerint, quae consilia ceperint. 3. Et tamen certa de causa nondum adducor ut istum scele- ratum interficiam. 4. Etenim si ilium iam, ut meritus est, interficl iusserim, mult! bonl, qu! Ignorant eum descripsisse urbis partes ad incendia, senatores ad caedem, me crudelius agere dicant. 5- T um denique interficietur, cum iam nemo erit qul n5n plane videat ilium nostra qul in senatu slmus caede n5n esse con- tentum, sed urbis delendae ac totlus Italiae vastandae causa exercitum conligere. 10 . 1. Catillna urbem a. d. VI Idus Novembrls rellquit. 2. Poster5 die Cicer5 popul5 convocato edocuit cur Catillnam, quern interficl iam prldem oporteret, non comprehendisset. 3. Nonnulll fuerunt qul ilium con- sull morte, urbl flamma, minitarl non crederent. 4. Itaque Cicero eum ex urbe exlre passus erat. 5. Cati¬ llna statim ad Manliana castra profectus est, ut omnes factam esse coniurationem contra rem publicam plane videre possent. 6. Cicero tamen populo dixit ilium etiam nunc vehementur esse timendum quod non omnls secum suas cdpias eduxisset. 102 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION. 11 . i. In oratione tertia in Catilinam consul civibus ex- posuit qua ratione consilia Catillnae investlgata essent. 2. Postquam Catillna ex urbe excessit, Cicer5 legatos Allobrogum, qul eo tempore Romam venerant, tu~ multus Gallic! excitandl causa a Lentulo esse sollici- tatos comperit. 3. Itaque h! legati, cum domum reverterentur cum litterls a coniuratls ad suam gentem, comprehens! sunt, ac litterae integrls slgnls testes manifest! sceleris Ciceroni datae sunt. 4. Senatus celeriter coacta est, et, recitatis litteris, re! singulatim confess! sunt. 12 . 1. In aede Concordiae Romae nonis Decembribus ab urbe condita anno sexcentensimo nonagensimo primo Cicero ad senatores omnem Catilinae coniura- tionem detulit, atque eos oravit ut se suosque liberos conservarent ac de ipso cogitare desinerent. 2. Cum re! cdnfessi essent, de poena modo illis iudicandum erat. 3. Duae sententiae fuerunt : altera Silan!, qui censuit coniuratos morte esse multandds ; altera Cae- saris, qui intellegebat mortem non esse supplier causa constitutam, atque ita eos vinculis sempiternis mandari iussit. 4. Cicero idem quod Silanus sentiebat. 5. Confestim igitur principes coniurationis necati sunt. 13. 1. Populus Romanus multas civilis dissensiones viderat, ne die! quidem opus est quanta calamitate re! publicae. 2. Atque illae tamen omnes dissensiones, quarum nulla exitium re! publicae quaesivit, eius modi SUPPLEMENTARY SIGHT TESTS. 103 fuerunt ut non reconciliatione concordiae sed inter- necione clvium dliudicatae sint. 3. In hoc autem uno post hominum memoriam maximo crudelissimoque belld ita me gessl ut salvl omnes conservareminl; et, cum hostes vestrl tantum clvium superfuturum putassent quantum InflnTtae caedl restitisset, tantum autem urbis quantum flamma oblre non potuisset, et urbem et clvls integros incolumlsque servavl. 14. 1. Sed quoniam mea non eadem est fortuna quae illorum qul externa bella gesserunt, — quod mihi cum ils vlvendum est quos vlci ac subegl, istl hostes aut interfectos aut oppressos rellquerunt, — vestrum est, Ouirltes, si ceteris facta sua recte prosunt, mihi mea ne quando obsint providere. 2. Ouamquam mihi qui- dem ips! nihil ab istls mels sceleratls ac nefarils inimlcls iam noceri potest. 3. Magnum enim est in bonis praesidium, quod mihi m perpetuum comparatum est ; magna in re publica dlgnitas, quae me semper tacita defendet; magna vis conscientiae, quam qul neglegunt, cum me violare volent, se ipsl indicabunt. 15. I. A. Licinius Archias Antiochlae, celebrl quondam urbe et cbpiosa natus est. 2. Praetextatus Heracllam, quae fuit urbs aequissim 5 iure ac foedere, venit, et postea Mario consule et Catul 5 venit Romam, ubi multos et claros viros novit, qul eum clvitate donave- runt, atque aliter summo honore adfecerunt. 3. Eo autem tempore quldam Gratius nomine Archiam clvem Romanum legibus non esse crlminatus est. 4. Crimen facile refutatum est. 5. Orator igitur genere dlcendl 104 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION. usus est, quod a consuetudine iudiciorum abhorruit, atque ostendit Archiam tanto ingenio esse ut, si non esset clvis, asclscendus esset. 16. i. Cicero n 5 n dissimulat trahl omnes studio laudis, et dlcit ipsos illos philosophos, quT de contemnenda gloria scrlbant, usque eo praedicarl de se cupere ut in suls libellis nomen Suum Inscrlbant. 2. Et vere. 3. Nam laus maximum incitamentum est labbrum. 4. Cicero quidem non tarn studiose tantls se in perlculls exercuisset, nisi quaedam virtus admonuisset comme- morationem eius nominis cum omnl posteritate esse adaequandam. 5. Is quidem parvl animl est qul, qui- bus regionibus vitae spatium circumscriptum est, ilsdem omnia quae gerit terminarl arbitratur. k Is ' . 17. 1. Satis mihi multa de genere huius belli verba fecisse videor. 2. Restat ut de imperatore deligendo sit dlcendum. 3. Utinam virorum fortium atque inno- centium copiam tantam haberetis, ut haec dellberatio difficilis esset, quemnam potissimum tantls rebus prae- ficiendum putaretis ! 4. Nunc verb, cum sit unus Cn. Pompeius, qul non modo eorum hominum qul nunc sunt gloriam, sed etiam antlquitatis memoriam, virtute superet, quae res est quae ut quisquam in hac causa dubitet efficere possit? 5. Humanitate verb tanta est ut difficile dlctu sit utrum hostes magis virtutem eius pugnantes timeant an mansuetudinem vlctl dlligant. SUPPLEMENTARY SIGHT TESTS. 105 18. I. Itinera quae per h 5 sce annos in Italia per agr5s atque oppida clvium Romanorum nostri imperatores fecerint recordamini; turn facilius statuetis quid apud exteras nationes fieri exlstimetis. 2. Utrum pluris arbitraminl per hosce annos mllitum vestrorum armls hostium urbis, an hibernls sociorum clvitates esse deletas? 3. Neque enim potest exercitum is con¬ tinue imperator, qui se ipse non continet, neque severus esse in iudicando, qui alios in se severos esse iudices non vult. 4. Hie mlramur Pompeium tantum excellere ceteris, cuius legiones sic in Asiam pervene- rint ut non modo manus tanti exercitus sed ne vesti¬ gium quidem cuiquam pacato nocuisse dicatur? 19. I. Etiam nunc, C. Eruci, tibi quod in alia causa non cederem in hac concedam, fretus huius innocentia. 2. Non quaer 5 abs te qua re patrem Sex. Roscius occiderit. 3. Quaero quo modo occiderit. 4. Ipse percussit, an aliis occidendum dedit? 5. Si per alios, quaero servosne an liberSs? 6. Cur non nominantur? 7. Si Roma, unde eos ndverat, qui R 5 mam multis annis non venit, neque unquam plus triduo fuit? 8. Litteras, credo, misit alicui sicario. 9. Pretio aut pro- missis induxit aliquem. 10. Nihil hSrum ne confingi quidem potest. 11. Et tamen causa de parricidid dicitur! 20 . 1. Cum iam tot horas de Verris nefaria crudelittea dicam, rem vobis exponam, quae ipsa vestros animos 106 KEY TO MOULTON'S LATIN COMPOSITION. Inflammabit. 2. Gavius, clvis Romanus, in vincula coniectus erat, et aliqua ratione clam profugerat Messanamque venerat; eoque ips 5 die casu Mes- sanam Verres venit. 3. Res ad eum defertur. 4. Ipse, Inflammatus scelere et furore, in forum venit. 5. Ardebant ocull, toto ex ore crudelitas eminebat. 6. Exspectabant omnes quidnam acturus esset, cum repente hominem prorip!, atque indamnatum et inno- centem verberarl iubet. 7. O nomen dulce llbertatis ! 8. Hucine tandem omnia reciderunt, ut clvis Roma¬ nus in prbvincia popull R 5 manl a praetore R 5 mano deligatus verberaretur? 21 . Usipetes German! et Tencter! ita ab Suevls exagita- bantur ut suas domos relinquere cogerentur, et trien- nium novas sedes nequlquam petentes vagarentur. Ad extremum tandem ad flumen Rhenum pervenerunt eo consilio ut! in Galliam translrent. Sed Menapii, qu! eo loco ad utramque rlpam fluminis incolebant, tantae multitudinis aditu perterritj, sua omnia flumen transportaverunt et praesidia ad ulteriorem rlpam dis- posuerunt ut Germanos transire prohiberent. Ill!, cum naves non haberent, dolum expert! sunt : revert! se in suas sedes simulantes, de flumine demigraverunt ; sed, cum Menapii, discessu eorum decept!, suas domos remigravissent, subito reverterunt, ac magno itinere confecto hos inopinantes oppresserunt et omnibus iii- terfectls naves eorum occupaverunt. 22 . Cicerd consul in senatu a. d. VI Idus Novembris A. U. C. anno sexcentensimo ndnagensimo primo quae- SUPPLEMENTARY SIGHT TESTS. 107 . slvit a Catillna Ignoraretne omnes se fecisse coniura- tionem contra rem publicam cdgnovisse. “Luce,” inquit, “sunt clariora nobis tua cSnsilia omnia ; in Laecae domum priore nocte socios tuos convenistl ; delegistl qu 5 s ad urbem incendendam atque optimates trucldandos R 5 mae relinqueres; tu ipse me interfecto es iturus ad exercitum quern tibi iam in Etruria Manlius conligit. Te interficl iussu consulis iam prldem oporte- bat, sed te exlre patiar ; immo vero tibi s.uadeo ut eas.” Catillna respondere conans clamoribus senatorum prohibebatur atque erupit, dlcens se iturum in exsilium Masiliam; re quidem vera in Manliana castra iit, atque anno post fortiter pugnans cecidit. 23 . Cicerone Romae cdnsule, senator, nomine Catillna, consilium rel publicae delendae iniit, et aliquot homini- bus summo loc 5 natls persuasit ut in hoc consilio se cum ipso coniungerent. At Cicero, qul semper vigila- bat ac providebat ne quid res publica detriment! caperet, statim de hac coniuratione cognovit; et, cum numerum coniurationis in dies singulos crescere audivisset, timere coepit ne sua vita in perlculo esset. Oua re senatum convocavit, rem omnem ad e 5 s detulit. Post- quam Cicero dlcendl flnem fecit, Catillna respondere conatus est, sed minis et clamoribus maximls senato¬ rum prohibitus curiamque relinquere coactus est. Sen- atores tarn vehementer Iratl sunt ut hunc, nisi ipse sua sponte postera nocte exlsset, ex urbe eiecissent. Paucls post diebus senatus decrevit ut coniuratl, qul in urbe remanserant, morte multarentur. Catillna ipse postea ab Antonib, Ciceronis conlega, proelio superatus atque interfectus est. Copyright, 1898 By GINN & COMPANY ALL RIGHTS RESERVED 24.II Key to Moulton’s Latin Composition. PART II. CHAP. I. Illustrative Examples. i. L. Plso legatus Caesaris soceri avus erat. 2. Ciceroni consul! designato Catillna Insidiatus est, eum consulem interficere voluit. 3. Bellum servile erat grave et perlculosum. 4. Flumen transire perlculosum erat. 5. Magnum erat nomen et oplnid exercitus. 6. BonI, bona, omnia, nostrl. 7. Castra Manliana, bellum Cassianum, ptigna Cannensis, Kalendae Ianuariae. 8. Flumen primus transiit. 9. In summo colle, reliquae legiones, extremae fossae, media in via. 10. Multi- ^tudo lapides coniciebant. 11. Cicero et Atticus amici erant. 12. Magna subitd malacia ac tranquillitas exstitit. 13. Ego et tu adsumus. 14. Tu herl non adfuistl, qul dlligentissimus semper es. Miscellaneous Exercises. 1. Paulus vir egregius habebatur. 2. Praemissus erat equitatus et essedaril. 3. Archias cum Luculld quaestdre fuit in Asia. 4. Arma, tubae, aquila ilia argentea erat praemissa. 5. Si tu et Tullia valetis, 4 KEY TO THE io. Vestrum est urbem defendere. n. Pericula mortis parvl ducuntur. 12. Popull gratl est praemils adficere meritos clvls. CHAP. IV. Illustrative Examples. i. German! unis Suevls concesserunt. 2. Dum- norix Helvetils favet. 3. Helvetils a Dumnorige favetur. 4. Caesar magnum ils numerum obsidum imperavit. 5. Magnus ils numerus obsidum imperatus est. 6. Marcellus oppidd pepercit. 7. Num nos re! publicae satisfacimus ? 8. Insidias verebatur, navibus n5n verebatur. 9. Coniurat! tot! urbl Ignis circumdederunt. 10. Hostes Rdmands equitatu atque essedls circumdederunt. 11. Catillna consull Insidiatus est. 12. Haec res Caesarl magnam voluptatem adtulit. 13. Hunc mihi timdrem eripe. Miscellaneous Exercises. / 1. Maiorl parti placuit. 2. Exercitum provldit, exercitul provldit, frumentum exercitul provldit. 3. Exercitus prdvlsus est, exercitul provlsum est, frumen¬ tum exercitul prdvlsum est. 4. In his locls paucl multls resistere potuerunt. 5. His facile resist! potuit. 6. Mortem servitutl antepono. 7 - Glabrio Lucullo successit. 8. Luculld a Glabrione successum est. 9. Caesar ils auxilium pollicitus est. 10. Tuae ac mllitum salutl consule. 11. Si me consulis, suaded. 12. Cati¬ llna vobls atque hulc urbl minitatur. 13. Caesar PREPARATORY LATIN COMPOSITION. 5 praedam militibus donavit, mllites praeda donavit. 14. Amlcitiam omnibus rebus humanls antepdnd. 15. Pom- peius hostibus spem deditionis n 5 n ademit. 16. Mihi creditur, tibi creditur, el creditur. 17. Nobis persua- sum est, vobls persuasum est, els persuasum est. chap. v. Illustrative Examples. 1. Nobis nihil est reliqul. 2. Haec tibi ferenda sunt. 3. Nobis pro patria pugnandum est. 4. Mlli¬ tes cohortandl sunt. 5. Haec mihi erit curae. 6. Labienus decimam legionem subsidio nostrls mlsit. 7. Estne tibi haec lux iucunda? 8. Belgae Ger- manls proximi sunt. 9. Locum idoneum castrls dele¬ git. 10. Hostibus in contemptidnem Sablnus veniebat. 11. Sese Caesarl ad pedes proiecerunt. 12. Quid tibi vis? 13. Locutus est pro his Divitiacus. Miscellaneous Exercises. 1. Coniuratio rel publicae perlculdsa est neque ferenda. 2. His difficultatibus duae res erant subsidio. 3. Quid in Gallia Caesarl negotii fuit ? 4. Tibi uni vexatio dlreptioque socidrum impunlta est. 5. Quid sibi istl miserl volunt ? 6. Pro Caesaris in me beneficils plurimum el debed. 7. Rel frumentariae mihi prospi- ciendum est. 8. Equitatum auxilio Caesarl Haedul mlserunt. 9. Paulum mihi est etiam niinc morae. 10. Omnibus Gallls idem erit faciendum. 11. Versa- 6 KEY TO THE tur mihi ante oculos adspectus Cethegl. 12. Mihi perpetua amlcitia tecum erit. 13. Mihi aut cum his vlvendum aut pro his est moriendum. 14. Nullus aditus fuit ad eos mercatoribus. 15. Mors AriovistI magno dolor! Germanls fuit. 16. Acies Instruenda, slgnum dandum est. CHAP. VI. Illustrative Examples. 1. Labienus montem tenebat. 2. Mons a Labieno tenebatur. 3. Clves meum casum luctumque dolue- runt. 4. Prlvatamne servitutem servit ? 5. E5s h5c moneo. 6. Plurimum potest. 7. Romani Celtas appellabant Gallos. 8. Mucius Laelium appellabat sapientem. 9. Laelius a Mucio appellabatur sapiens. 10. Celtae Gall! appellabantur. 11. Caesar flumen exercitum traduxit. 12. Me sententiam rogavit. 13. Pacem a Romanis petierunt. 14. Belgae Rhenum traductl sunt. 15. Sablnus sententiam' rogatus est. 16. Pax a Romanis petlta est. 17. Caesar paucos dies moratus est. 1-3 and 5-10 rewritten with dixit before them : 1. Dixit Labienum montem tenere. 2. Dixit mon¬ tem a Labieno tenerl. 3. Dixit elves suum casum luctumque doluisse. 5. Dixit se eos hbc monere. 6. Dixit eum plurimum posse. 7. Dixit Romanbs Celtas appellasse Gallos. 8. Dixit Mucium Laelium appel- lasse sapientem. 9. Dixit Laelium a Mucio appellatum esse sapientem. 10. Dixit Celtas Gallos esse appel- latos. PREPARATORY LATIN COMPOSITION 7 Miscellaneous Exercises. i. Cincinnatus dictus est dictator. 2. Tibi nihil nocebo. 3. Tibi nihil nocebitur. 4. Quaesiit ex solo eadem. 5. Sclpio et Laelius vlxerunt earn vltam quae est s5la vita nominanda. 6. Quid me istud rogas ? 7. Omnes idem sentiunt. 8. Honores desperant. 9. Multum potest, plus potest, plurimum potest. 10. Quantum valet? Plurimum valet. 11. Id gloriantur. 12. Haec nos Mithridates docuit. 13. Nos haec a Mithridate doctl sumus. 14. Omnibus h 5 c praecipio. 15. Omnibus hoc praecipitur. 16. Omnibus hoc prae- cipiendum est. 0 1 CHAP. VII. Illustrative Examples. 1. Nos omnl spe prlvant. 2. Hoc conatu destite- runt. 3. E clvitate eicientur. 4. Opus est auxilio. 5. Usus est tua mihi opera. 6. Belgae sunt ortl ab Germanls. 7. Naves totae factae ex robore sunt. 8. Fame interlmus. 9. Sunt ist! supplicid dlgnl. 10. Nihil ipsls indlgnum committebant. 11. N 5 n fuit e 5 contentus. 12. Sontiates superidribus victorils fretl erant. 13. Mons a Labieno tenebatur. 14. Luce sunt clariora nobis tua consilia. 15. Misericordia est dlgnior quam contumelia. 16. Spatium non amplius ducentorum pedum relinquebatur. 17. AntlquI cum cura scrlpserunt. 18. Rem publicam magna pace llbe- ravimus. 19. De flnibus suls cum omnibus copils exie- runt. 20. Cum eo contendit, cum eo loquitur, cum eo pacem facit. 8 KEY TO THE Miscellaneous Exercises. i. Ab Ariovisto hominum amplius qulndecim mllia cum omnl equitatu miss! sunt. 2. Mihi mea patria est carior quam tibi. 3. Patria mihi vita mea est carior. 4. Hostes cum temeritate et imprudentia pugnaverunt. 5. Egredere ex urbe, libera rem ptiblicam metu. 6. Galli celeritate Romanorum permotl erant. 7. Nunc vlribus usus est. 8. Vobls fretus sum. 9. Honore fuit contentus. 10. Scuta ex cortice facta sunt. 11. Catillna loco motus est, ex urbe depulsus est. 12. Summa laude dignus es. 13. Navibus consul! usus non fuit. 14. Maerore moveor. 15. Hac pugna nihil fuit ndbilius. 16. Amplissima familia natus est. if. Dlligentia nostrorum nihil his rebus ab hostibus profici poterat. 18. Romani cum Germanls magn5 impetu gladiis pugnaverunt. CHAP. VIII. „ Illustrative Examples. 1. Galli hac oratione adductl sunt. 2. Caesar eodem itinere, quo hostes ierant, contendit. 3. Quo usque abutere patientia nostra ? 4. Officio fungar con¬ sular!. 5. Paulo longius progressus est. 6. Quanto erat gravior oppugnatio, tant 5 crebriores litterae erant. 7. Pompeius magna temperantia fuit. 8. Fundus quadringentls minis venditus est. 9. Magni opera Catonis erat, exlstimata est non minoris quam tri- umphus. 10. Galli lingua, Institutes, legibus differe- bant. 11. Omnibus aedificils incensls, in provinciam contendit. 12. Dumnorige deprecatdre impetrant. PREPARATORY LATIN COMPOSITION. 9 Miscellaneous Exercises. i. Vendidit hie aura patriam. 2. VendidI fundum pluris quam emi. 3. Helvetii reliquos Gallos ^irtute praecedunt. 4. Eo facilius gladils utebantur. 5. Haec eo gravius fer 5 , quo minus merito acciderunt. 6. Castrls impedimentisque hostes potltl sunt. 7. Classis Romana celeritate praestitit. 8. Agesilaus et statura fuit humill et corpore exiguo, et claudus altera pede. 9. Hoc respdnso data, discessit. 10. Servi munere fungitur. 11. Haec clvitas erat magna inter Belgas auctoritate, atque hominum multitudine prae- stabat. 12. Rex nomine magis quam imperio erat. 13- Hoc iter multo facilius est. 14. Eo frumento, quod flumine navibus subvexerat, utl non poterat. 15. Recordatione nostrae amlcitiae fruor. CHAP. IX. Illustrative Examples. 1. Eodem die castra sua movit. 2. Triduo id audietis. 3. Caesar Idibus Martils confossus est. 4. Multos annos in Italia vlxit. 5. Virga septem pedes longa est. 6. Venit domo, ex Italia, Corintha, rure, ex oppido, Athenis. 7. lit domum, in Italiam, Corin- thum, rus, in oppidum, Athenas. 8. Hostes in silvas delituerant. 9. Multi ad eum in castra venerunt. 10. Vixit domi, in Italia, Corinthi, ruri, in oppida, Athenis. 11. Legianem Caesar passibus ducentis ab ea tumula canstituit. 12. Oppidum aberat milia passuum octa. 13. Ibi paucis ante annis Valerius interfectus erat. 10 KEY TO THE 14. Post annum quartum quam Themistocles Athenls erat expulsus. 15. Ante diem duodecimum Kalendas Novembrls [a. d. XII. Kal. Nov.]. 16. Ante diem quartum Nonas Februaries [a. d. IV. Non. Feb.]. 17. Prldie Kalendas Ianuarias. Miscellaneous Exercises. 1. Pompeius res terra marlque fellciter gessit. 2. Brundisio Athenas, Athenls in Asiam, ex Asia in Europam iimus. 3. Paucls diebus obsides dabimus. 4. Ab mllibus passuum minus duobus castra posuerunt. 5. Du5bus annls post mortem African!. 6. Abhinc annos hoc factum est sedecim. 7. Collis erat passus ducentds apertus. 8. Prldie Kalendas Aprlles. 9. Ante diem sextum Idus Ianuarias [a. d. VI. Id. Ian.]. 10. Ex urbe rus a. d. VII. Kal. Jul., rur! duos menses remansimus, rure ad urbem a. d. VIII. Kal. Sept, redii- mus. 11. Divitiacus solus Rdmam ad senatum venit. 12. R 5 ma legatl Carthaginem venerunt. CHAP. x. Illustrative Examples. 1. Fundis, sagittls, tormentls hostes propellebantur. 2. Tuam legem et voluntatem et sententiam vehe- menter comprobo. 3. Agros, aedificia vlcosque habe- bant. 4. Erant multae et ingentes Insulae. 5. Cum luxuria nobis, cum amentia, cum scelere certandum est. 6. Neque enim Catillnae haec res adfert. 7. Turn vero hostes se suaque omnia in oppidum contulerunt. 8. Archias enim alils quoque in clvitatibus fuit clvis. PREPARATORY LATIN COMPOSITION. 11 9. Quid agis ? 10. Meministlne ? Memim. 11. Nonne tul socil in Laecae domum convenerunt? 12. Num negare audes ? 13. A servlsne an llberls est Roscius occlsus ? Miscellaneous Exercises. 1. Idem cum Iugurtha, idem cum Cimbrls, idem cum Teutonls, bellum administravit. 2. Bonus quidem vir laudem amat. 3. Ne philosophl quidem laudem despi- ciunt. 4. Haec multls ac summls virls dlxi. 5. Copiasne adversus hostes ducemus an castra defende- mus ? 6. Omnis fere Britannia Gallls incognita erat. 7. Neque enim saepe mercatbres Insulam adierunt, neque ils interiores regiones notae sunt. 8. Neque tamen Caesar Britanniam adlre dubitavit. 9. Magnd enim el usul erat portus modo, loca, aditus cognoscere. 10. Tune Catillnam ex urbe exlre patiere ? 11. Non hunc morte mactabis ? 12. Quid tandem te impedit ? 13. Mosne an leges ? CHAP. XI. Illustrative Examples. 1. Meruimus et ego et pater de v 5 bis. 2. Tu perge; ego audiam. 3. Caesar ipse in Italiam contendit. 4. Vos ipsl haec videtis. 5. Ipsos res frumentaria deficere coepit. 6. In ipsls fluminis ripls pugnabant. 7. Tu te ipse in custodiam dedisti. 8. Me culpo, te culpas, se culpat, nos culpamus, vos culpatis, se culpant. 9. Suum equitatum omnem secum duxit. 10. Mihi patria mea, tibi tua, est cara. 11. Caesar suos cohortatus est. 12 KEY TO THE 12. Quam diu furor iste tuus nos eludet ? 13. Ilium maeror, hos laetitia tardavit. 14. Cdnsulem occidit exercitumque eius sub iugum mlsit. 15. Eos qul dlcunt ea quae sentiunt non culpamus. Miscellaneous Exercises. 1. Vos per vdsmet ipsos dignitatem hulc imperio adtulistis. 2. Cats ille senex, Alexander ille Magnus. 3. Tandem Catillna ex hac urbe exiit. . 4. Non iam ilium monstrum et illam slcam pertimescemus. 5. Suas copias secum eduxit. 6. Vos ipsl hoc ipsd ex loco haec audlvistis. 7. In furorem istum tuum saepe me obiecl. 8. Ego Africanum, ille vicissem me dlligit. 9. Hie imperator se sudsque servavit, ille consulem exercitumque eius superavit. CHAP. XII. Illustrative Examples. 1. Urbs quam videtis est pulcherrima. 2. Hi sunt eldem quibuscum Helvetil congress! sunt. 3. Fecit idem quod fecerat Coriolanus. 4. Amlcitia nihil melius est, qul fons est benevolentiae. 5. In ealoca iter fecit, quibus in locls erant German!. 6. Nuntium, quern mlsistl, recepl. 7. Quae urbs pulcherrima est, hanc defendite. 8. Quae naves gravissime adfllctae erant, earum materia reliquas refecit. 9. Quanta manus est coniuratorum, tantam inimlcorum multitudinem suscepl. 10. Magna vis conscientiae est. Quam qul neglegunt se saepe indicant. 11. Caesar classem arcesslvit. Quae dum convenit, exspectabat. PREPARATORY LATIN COMPOSITION. 13 Miscellaneous Exercises. i. Quot homines, tot sententiae sunt. 2. Quantum ceteris ad voluptates conceditur temporis, tantum egomet ad studium sumo. 3. Quoties abs te litteras accepl, toties ad te scrlpsl. 4. Quoties hunc vidl! 5. Non est tarn sapiens quam fortis. 6. Eodem consilio, quo flnitiml, us! sunt. 7. Quod proelium equestre paucls ante annfs factum erat, initium eius fugae factum est a Dumnorige. 8. Qualis vir fuit Laelius ? 9. Tabs fuit qualem omnes admlramur. 10. Nem 5 fere tot honores, quot Pompeius, adsecutus est. CHAP. XIII. Miscellaneous Exercises. 1. Si quis est Catillnae similis, cum Catillna sine ulla dubitatidne sentiet. 2. Quod tantum unquam in ullo homine flagitium fuit quantum in illo ? 3. Hanc coniurationem, si ullo modo fieri possit, quacumque ratione comprimam. 4. Sed n 5 nnulll coniurationem non credunt. 5. Hoc quodam timore facio. 6. H 5 c aliquo timore facio. 7. Hoc sine ullo timore facia. 8. Hac nan sine aliqua timare facia. 9. Num cul Ire licebit ? 9. Culquamne Ire licebit ? 9. Culvls Ire licebit ? 10. Si culquam unquam Ire licebit, culvls et culque Ire licebit, quandacumque vult. 11. Fuitne unquam ilia quisquam usquam sapientior ? 12. Alius aliud dixit. 13. Alii hostes, alii itinera, timebant. 14. Quondam Ramae duo elves fuerunt, quarum alter pra- 14 KEY TO THE vincias vicit, alter rem publicam servavit. 15. Si quis in aliqua noxia est comprehensus, punltur. 16. Uter vestrum mecum Ire vult ? Utervls aut uterque nostrum Ire vult. 17. Quaedam fortuna quibusdam summis virls ubique adiuncta est, qul in quaque re fortOnatl sunt neque unquam a quoquam petunt auxilium. CHAP. XIV. Illustrative Examples. 1. Alios ex navi egredientes, alios ex navi egressos, aliquos ex navi egressuros conspexerunt. 2. Mllites laborantes, copiae armatae. 3. Perfidiam veritl reverte- runt. 4. Hostes suas cbpias ex castrls eductas Instrux- erunt. 5. Indutiomarus comprehensus interficitur. 6.. Caesar legionibus in "hibernacula deductls in Italiam profectus est. 7. Post urbem conditam, depressa hostium classis. 8. Homines haec n5n sunt passurl. 9. Catillna in exsilium n 5 n est iturus. 10. Castra munienda sunt. 11. Omnibus Gallls idem erit facien¬ dum. 12. Caesar pontem faciendum curavit. 13. Exer- citum legatls in Menapibs ducendum dedit. Miscellaneous Exercises. 1. Hostes superatl legatos de pace mlserunt. 2. Caesar hostibus superatls se in castra recepit. 3. Crassus paucos dies moratus, omnibus vlcls incensls, in provinciam revertit, nullo hoste iter demorante. 4. Vos ereptam vltam neglegetis ? 5. Hoc non est feren-. dum. 6. Exercitus nobis in hibernacula ducendus est. 7. Flumen transiturl erant. 8. Lentulus attribuit nos PREPARA TOR Y LATIN COMPOSITION. 15 trucldandos Cethego. 9. Hannibal Gracchum in Insidias inductum interfecit. 10. Hostes impedltos et flumen transire conantes circumventos interfecerunt. 11. Hac re Caesar cognita Insidias veritus hostes fugientes consectatus interfecit. chap. xv. Illustrative Examples. 1. Pugnandl studium. 2. Venandl studios! erant. 3. Consilium belli renovandl legionisque opprimendae. 4. Nobis potestatem legatos mittendl facite. 5. Sul conservandl causa profugerunt. 6. Omnibus hibernls Caesaris oppugnandls hie est dictus dies. 7. Naves ad navigandum inutiles erant. 8. Haec ad reficiendas naves usul erant. 9. In petenda pace hostes fallendo impetrare conatl sunt. 10. Legatl de pace petenda missl sunt. 11. Haedul legatos mlserunt rogatum auxilium. 12. Mlrabile dictu. 13. Hoc optimum est factu. 14. Turpissimum est imperium non tuerl et con- servare. 15. Castra munlre coeperunt. 16. Imperium tuerl cupimus. Miscellaneous Exercises. 1. Spes potiundl oppidl eos fefellit. 2. Hoc iuven- tutis exercendae causa faciunt. 3. Athletae Athenls se currendo et saliendo exercebant. 4. Difficile dictu est. 5. Legatl petltum pacem miss! sunt. 6. Ad has res conficiendas Orgetorix deligitur. 7. Proelil com- mittendl slgnum dat. 8. Sul llberandl facultas data 16 KEY TO THE est. 9. Transire flumen difficile est. 10. Flumen transire ausl sunt. 11. Tempestas erat idonea ad navi- gandum. 12. Haedul questum venerunt. 13. Per- facile factu est conata perficere. 14. Neque consilil habend! neque arma capiendi spatium datum est. CHAP. XVI. Illustrative Examples. 1. Hi exeant, ne patiantur Catillnam unum Ire. 2. Decernatur. 3. Quid ego hie equites Romanos com- memorem ? 4. Hunc ego non dlligam ? 5. Egredere ex urbe, Catillna; secerne te a bonis; Infer patriae bellum; educ tecum omnes tuos. 6. Mementote, Quirltes, hos esse pertimescendos. 7. Habetote hos in hostium numero. 8. Nollte omnem Galliam servi- tutl subicere. 9. Ne hi elves in exsilium eiciantur, neve bona publicentur. 10. Hoc fieri potuit. Miscellaneous Exercises. 1. Ne moremur, statim proficiscamur. 2. Memento me, habeto me in amlcorum tuorum numero. 3. Quid dicam ? querar ? dubites ? 4. Ne cesseris, neve mortem timueris, sed te defende. 5. ImprobI secernant se a bonis. 6. Nollte hostes popull Romani frumento neve alia re iuvare. 7. Te interficere debeo. 8. Te inter- ficl iam prldem oportebat. 9. Hoc facere potul. 10. Tibi hoc facere licet, tibi hoc facere licuit. 11. Nobis omnibus Ire licebit. PREPARATORY LATIN COMPOSITION. 17 CHAP. XVII. Illustrative Examples. i. IllI vehementer errant, si nunc lenitatem exspec- tant. 2. Si ill! se dictatores futuros sperabant, vehementer erraverunt. 3. Si Catillna ex urbe dis- cedet, multi cum eo Ibunt. 4. Si ille remaneat, nos omnes caedem timeamus. 5. Si ille ex urbe exierit et omnes secum suas copias eduxerit, laetabor. 6. Sed si ego ilium ire iusserim, multi me tyrannum esse dicant. 7. Si omnes eius copiae extra urbem essent, non time- remus. 8. Si ille omnes secum suas copias eduxisset, nos metu llberasset. 9. Utinam tu, Catillna, omnes tecum tuas copias educas! 10. Vellem omnes illius copiae extra urbem essent! 11. Utinam ille omnes suas copias ex urbe eduxisset! 12. Si ille omnes secum suas copias eduxisset, laetarer. 13. Ego, si hoc optimum factu esse iudicarem, Catillnam iam prldem interfecissem. Miscellaneous Exercises. 1. Si ego te in tuo iure nbn impedib, non oportet te me in meo iure impedlre. 2. Nisi tu me impedlvisses, ego non quererer. 3. Nisi rogatus essem, in Galliam nbn venissem. 4. Nisi meam esse Galliam iudicarem, trans Rhenum Germanos nbn traduxissem. 5. Nisi exercitum deducas ex his regionibus, te pro hoste habebo. 6. Si te interfecerim, populo Romano gratiam faciam. 7. Si exercitum deduxeris, tecum pacem faciam. 8 . Oh, si meus frater vlveret! 9. Utinam numquam ad haec lltora venissem! 18 KEY TO THE CHAP. XVIII. Illustrative Examples. i. Consilia tua sentio. 2. Exercitus iter facit. 3. Nihil est carius amlcitia. 4. Iam diu consilia tua sentio. 5. Mllites arma capiunt. 6. Dum in his locls Caesar moratur, ad eum legatl venerunt. 7. Hostes flumen translbant. 8. Hostes suls flnibus prohibebant. 9. Hostes nostros commeatu prohibe- bant. 10. Mons altissimus itinerl impendebat. 11. Archias domicilium Romae multos iam annos habebat. 12. Quae sanarl poterunt, sanabo. 13. Quod exspec- tavl iam sum adsecutus. 14. Legatl ad Caesarem venerunt questum. 15. Dlxl, causa dicta est. 16. Venetl omnes suas naves unum in locum coegerunt. 17. Ego certe meum ofificium praestitero. 18. In muro constiteram, legid iuxta constiterat. Miscellaneous Exercises. 1. Tecum eras, si potero, Ibo. 2. Densissimae silvae adspectum celabant. 3. Catillna in senatum venit. Quis eum salutavit ? 4. Miles moritur. 5. Multi interficiebantur. 6. Te iam dudum hortor. 7. Flu- men vado transltur. 8. Dum haec geruntur, hostes adpropinquaverunt. 9. Coniuratl obstupuerant et inter se adspiciebant. 10. Usipetes agricultura prohibeban- tur. 11. Imperator interfectus est. 12. Patria tua te odit ac metuit. 13. GermanI consuescunt Rhenum transire, consuerant Rhenum transire. 14. Vlxl, urbs PREPARATORY LATIN COMPOSITION. 19 capta est. 15. Turres constituebantur, hae turres a Caesare constitutae sunt, turres a Romanis saepe constituebantur. CHAP. XIX. Illustrative Examples. 1. Abs te quaero quomodo patrem Roscius Occident. 2. QuaesivI a Catillna ubi proxima nocte fuisset. 3. Te hortor ut maneas in sententia, neve vim et minas pertimescas. 4. Labieno scribit ut magnum numerum navium Instruat. 5. Caesar su 5 s subsequi iussit. 6. Legatos discedere vetuerat. 7. Pronuntiatur prlma luce ituros. 8. Duces pronuntiant ne quis ab loco discederet. 9. Ambiorix pronuntiat ut procul tela cdniciant neu propius accedant. 10. Orgetorix civitatl persuasit ut de finibus suls exlrent. n. Els hoc perfacile esse persuadet. Miscellaneous Exercises. 1. El imperat ut has quoque civitates adeat. 2. El imperatum est ne quod proelium committeret. 3. Obsides ad se adduci iussit. 4. Caesar suos longius progredl vetuit. 5. A Lentulo quaesitum est quae de coniuratione locutus esset. 6. Turn ille scelere demens, quanta conscientiae vis esset, ostendit. 7. Quaero servine an llberl sint. 8. Antonius ubi Atticus esset requlsivit; et el sua manu scripsit ne timeret: se eum de proscriptorum numero exemisse. 20 KEY TO THE CHAP. XX. Illustrative Examples. i. Exspectavi ut v 5 s omnes perlculum videretis. 2. Caesar magnls itineribus contendit ne Ariovistus oppidum occuparet. 3. Ubi hostes essent qul cognos- cerent mlsit. 4, Manipulos laxare iussit, quo facilius gladiis utl possent. 5. Ita acriter impetum fecerunt ut hostes celeriter pellerentur. 6. Oppidum sic munl- tum est ut expugnarl non posset. 7. Naves vento tenebantur quo minus in portum venlrent. 8. Multi- tudinem deterrebant ne frumentum conferrent. 9. Hostes nostros intra munltiones ingredl prohibebant. 10. Non dubium est quin Helvetil fortissiml fuerint. 11. German! retinerl non poterant quin tela conicerent. 12. Hostes circumvenlre conatl sunt, ne qua spes in fuga relinqueretur. 13. Tanta tempestas subito coorta est ut nulla navis cursum tenere posset. 14. Vereban- tur ne interficerentur. 15. Timed ut sustineas. Miscellaneous Exercises. 1. Maturavit ut ad oppidum pervenlret neve pug- nandl tempus dlmitteret. 2. Equites mlsit qul hostes flumen transire prohiberent. 3. Quid me impedit qu5 minus meum ius defendam ? 4. Timebant ne circum- venlrentur. 5. Quis dubitat quin Romani Helvetios superaverint ? 6. Caesar verebatur ut GermanI sibi temperarent quin in provinciam exlrent. 7. Consul vldit ne quid respublica detriment! caperet. 8. Consul tarn acriter vigilabat ut nihil respublica detriment! caperet. 9. Celeriter impetum fecit, ne quis effugeret. PREPARATORY LATIN COMPOSITION. 21 io. Ita celeriter impetum fecit ut nemd effugeret. n. Quo facilior esset victoria, omnes secum suas copias eduxit. CHAP. XXI. Illustrative Examples. i. Senectus, quamvls n 5 n sit gravis, tamen aufert viriditatem. 2. EtsI Rhenus latus et altus erat, tamen Caesar pontem fecit. 3. Cum SuevI hostes flnibus expellere non possent, tamen vectlgales sibi fecerunt. 4. Lentulus, quamquam civis ius amiserat, magistrate se abdicavit. 5. Magno me metu llberabis, dum modo inter me atque te murus intersit. 6. Belgae fortissiml erant, quod vitils provinciae non effeminatl erant. 7. Haedul quest! sunt quod German! fines eorum popula- rentur. 8. Nervi! incusaverunt reliquos Belgas, qui se populo Romano dedidissent. 9. Sunt qu! coniura- tionem non credant. 10. Divitiacus unus erat qu! non iuraret. n. Non est idoneus, qui ad h5c bellum mittatur. 12. Cum Archias sit civis, ex civitate non est eiciendus. Miscellaneous Exercises. 1. Hi libr! digni sunt qui legantur. 2. Erant duo itinera quibus itineribus domo exire possent. 3. Catd senex videbatur aptus qu! de senectute loqueretur. 4. Cum ea ita sint, tamen v 5 biscum pacem faciam. 5. Invidiam libenter subibo, dummodo a vobis peri- culum depellatur. 6. Quis est qui diligi nolit ? 7. Catilina, quamquam omnibus eius consiliis Cicero obstitit, tamen periculosus hostis fuit. 8. Legati se 22 KEY TO THE excusabant quod nostrae consuetudinis imperltl bellum fecissent. 9. Oh, fortunatl sumus, qul tantam pestem effugerimus! CHAP. XXII. Illustrative Examples. 1. Helvetil, ubi proficiscl paratl sunt, vlc5s incende- runt. 2. SuevI, posteaquam pontem fieri compererunt, unum in locum convenerunt. 3. Galliae prlncipatum Haedul tenuerunt priusquam Romanorum amlcitiam adpetierunt. 4. Caesar, priusquam perlculum faceret, Volusenum cum navi longa praemittit. 5. Dum in his locls Caesar moratur, ad eum legatl venerunt. 6. Caesar non exspectavit dum spatium arma capiendl hostibus daretur. 7- Cum tacent, probant. 8. Cum ad urbem perveneris, longe abero. 9. Cum Caesar ipse venisset, hostes se dediderunt. 10. Plso, cum fratrl auxilium ferret, interfectus est. n. Haec dlxisset, discessit. 12. Potestne tibi haec lux esse iucunda, cum scias tuam coniuratibnem esse comper- tam ? 13. Cum Galll hostes superaverant, Marti ani- malia immolabant. 14. Cum Caesar in Galliam venit, erant duae factiones. Miscellaneous Exercises. 1. Miles vulneratus, quoad potuit, fortissime restitit. 2. Sustinete, quoad veniam. 3. Haec ubi cognbvit, Caesar se in Galliam recepit. 4. Hostes ad Rhenum pervenerunt priusquam fugere destiterunt. 5. Ger¬ man! flumen transierunt priusquam viderentur. 6. Cum Gall! quaeslvissent ex Lentulb quid dlxisset, ille PREPARATORY LATIN COMPOSITION. 23 subito confessus est. 7. Cum tanta multitudo tela conicerent, nemo impetul resistere poterat. 8. Caesar exspectavit dum classis convenlret. 9. Id postquam audlvit, profectus est. 10. Cum veneris, paratus ero. CHAP. XXIII. 1. Caesar Helvetios prohibere voluit,quod Haedubrum agros populabantur. 2. Pons mihi in Rheno faciendus est ut Germanls metum iniciam. 3. Si mihi bellum intuleris, magnam calamitatem tibi Inferam. 4. N5n exspectabo dum Helvetil Haeduorum agros populentur. 5. Noll Haeduls sociisque edrum bellum Inferre; obsides quos habes redde; si nullam partem Germand- rum domum remittere potes, at noli ullos amplius Rhenum transire patl. 6. Ne timueris (noli timere) statimque ad me venl; te et tua causa Canum de prdscrlptdrum numero exeml. 7. Cicero dixit illos vehementer errare si suam lenitatem perpetuam spera- rent futuram. 8. Ariovistus negavit se transiturum fuisse Rhenum, nisi arcessltus esset a Gallls. 9. Titu- rius arbitrabatur, nisi Caesar profectus esset in Italiam, Carnutes interficiendl Tasgetil consilium fuisse cap- turos, neque Eburones, si ille adesset, tanta contempti- one venturos esse. 10. Cicero vldit, si Catillnam morte multasset, fore ut eius socios persequl non posset. 11. Haruspices dlxerunt, si maius simulacrum Iovis forum curiamque conspiceret, fore ut omnia consilia inlustra- rentur. 12. Cicero arbitrabatur, nisi del immortales omnia administrarent, non futurum fuisse ut coniuratio comprimeretur. 24 KEY TO PREPARATORY LA TEW COMPOSITION. Indirect. i. Caesar dixit se Helvetios prohibere voluisse, quod Haeduorum agros popularentur. 2. Caesar dixit sibi pontem in Rheno faciendum esse, ut Germanls metum iniceret. 3. Caesar dixit si ille sibi bellum intulisset, magnam se calamitatem el esseinlaturum. 4. Caesar negabat se exspectaturum esse dum Helvetil Haeduo¬ rum agrbs popularentur. 5- Caesar postulavit ne Haeduls socilsque eorum bellum Inferret; obsides, quos haberet, redderet; si nullam partem Germanorum domum remittere posset, at ne quos amplius Rhenum transire pateretur. 6. Antonius el scrlpsit, ne timeret statimque ad se venlret; se eum et illlus causa Canum de proscrlptorum numero exemisse. y\t