3- 3>o. o , 
 
 PRINCETON,  N.  J. 
 
 Purchased  by  the 
 Mrs.  Robert  Lenox  Kennedy  Church  History  Fund. 
 
 da'  209'  .T4  B5  187  5     v.  7 
 Robertson,  James  Craigie, 
 
 1813-1882. 
 Materials  for  the  history  oii 
 
 Thomas  Becket 
 
Digitized  by  tine  Internet  Archive 
 in  2014 
 
 Iittps://archive.org/details/materialsforhist07robe 
 
RERUM  BRITANNICARUM  MEDU  /EVI 
 SCIIIPTOIIES, 
 
 CHRONICLES  AND  MEMORIALS  OE  GREAT  BRITAIN 
 AND  IRELAND 
 
 THE  MIDDLE  AGES. 
 
 0  12478.       \Vt.  1907. 
 
 n 
 
THE  CHRONICLES  AND  MEMORIALS 
 
 OF 
 
 GREAT  BRITAIN  A  N  D  1  R  E  L  A  IN  J) 
 DURING  THE  MIDDLE  AGES. 
 
 PUBLISHED    BY  THE    AUTHl-KITy   OF   UKll    MAJESTY'S  TKEA.SLKy,  L'^DEU 
 •JHE  JDlKECTIOiN  OF  THE  MASTER  OV  THE  ROLLS. 
 
 On  the  26th  of  January  1857,  the  Master  o!  the  Eolls 
 submitted  to  the  Treasury  a  proposal  for  the  pubhcation 
 of  materials  for  the  History  of  this  Country  from  the 
 Invasion  of  the  Romans  to  the  reign  of  Henry  VIII. 
 
 The  Master  of  the  E,olls  suggested  that  these  materials 
 should  be  selected  for  publication  under  competent 
 editors  without  reference  to  periodical  or  chronological 
 arrangement,  without  mutilation  or  abridgment,  prefer- 
 ence being  given,  in  the  first  instance,  to  such  materials 
 as  were  most  scarce  and  valuable. 
 
 He  proposed  that  each  chronicle  or  historical  docu- 
 ment to  be  edited  should  be  treated  in  the  same  "w^ay  as 
 if  the  editor  Avere  engaged  on  an  Editio  Princeps ;  and 
 for  this  purpose  the  most  correct  text  should  be  formed 
 from  an  accm-ate  collation  of  the  best  MSS. 
 
 To  render  the  work  more  generally  useful,  the  Master 
 of  the  Rolls  suggested  that  the  editor  should  give  an 
 account  of  the  MSS.  employed  by  him,  of  their  age  and 
 their  peculiarities;  that  he  should  add  to  the  work  a 
 brief  account  of  the  life  and  times  of  the  author,  and 
 any  remarks  necessary  to  explain  the  chronology ;  but 
 no  other  note  or  comment  was  to  be  allowed,  except 
 what  might  be  necessary  to  establish  the  correctness  of 
 the  text. 
 
 11  2 
 
4 
 
 Tlic  works  to  be  pLiblislied  in  octavo,  separately,  as 
 they  were  iinislied  ;  the  whole  responsibility  of  tlie  task 
 resting  ii])on  the  editors,  who  were  to  be  chosen  by  the 
 Master  of  the  llolls  Avith  tlie  sanction  of  the  Treasury. 
 
 Tlie  Lords  of  Her  Majesty's  Treasury,  after  a  careful 
 consideration  of  the  subject,  expressed  their  opinion  in  a 
 Treasury  Minute,  dated  February  9, 1857,  that  the  plan 
 recommended  by  the  Master  of  the  llolls  "was  well 
 calculated  for  the  accomplishment  of  this  important 
 national  object,  in  an  eflfectual  and  satisfactory  manner, 
 within  a  reasonable  time,  and  provided  proper  attention  be 
 paid  to  economy,  in  making  the  detailed  arrangements, 
 without  imnecessary  expense." 
 
 They  expressed  their  approbation  of  the  proposal  that 
 each  Chronicle  and  historical  document  should  be  edited 
 in  such  a  manner  as  to  represent  with  all  possible  con-ect- 
 ness  the  text  of  each  writer,  derived  from  a  coUation  of  the 
 best  MSS.,  and  that  no  notes  should  be  added,  except 
 such  as  were  illustrative  of  the  various  readings.  They 
 suggested,  however,  that  the  preface  to  each  work  should 
 contain,  in  addition  to  the  particulars  proposed  by  the 
 Master  of  the  llolls,  a  biographical  account  of  the  author, 
 so  far  as  authentic  materials  existed  for  that  purpose, 
 and  an  estimate  of  his  historical  credibility  and  value. 
 
 Rolls  Ho  use, 
 
 December  1857. 
 
MATERIALS  FOR  THE  HISTORY 
 
 OF 
 
 THOMAS  BECKET, 
 
 AKCHBISHOP  OF  CANTERBURY, 
 
 (CAXONIZED  BY  POPE  ALEXANDER  III..  A.D.  1173.) 
 EDITED 
 
 7" 
 
 JAMES  eUAIGIE  ROBERTSON,  M.A., 
 
 CANON  OF  OAXTERBUHY, 
 AND 
 
 J.  BRIGSTOCKE  SHEPPARD,  LL.D. 
 VOL.  YJI. 
 (EPISTLES,  DXXXL— DCCCVIII.) 
 
 PUBLISHED  BV  THE  AUTHOUITY  OF  THE  LORDS  COMMISSIONERS  OF  HER  AIAJESTY'S 
 TKEASI  RY,  UNDER  THE  DIRECTION  OF  THE  MASTER  OF  THE  ROLLS. 
 
 LONDON: 
 
 LONGMANS  &  Co.,  Paternoster  Row;  TRUBNER  &  Co.,  Ludoate  Hill  ; 
 
 ALSO  BY 
 
 PARKER  &  Co.,  OXFORD;  and  MACMILLAN  &  Co.,  CAMBRIDGE  : 
 A.  &  C.  BLACK,  AND  DOUGLAS  &  FOULIS,  EDINBURGH; 
 AND  A.  THOM  8c  Co.,  Limited,  DUBLIN. 
 
 1885. 
 
Printed  by 
 
 Etre  and  Spottiswoode,  Her  Majesty's  Printers. 
 For  Her  Majesty's  Stationery  Office. 
 
CONTENTS. 
 
 Epistol*  ad  Historiam  Thom*  Cantuariensis  archievi- 
 scopi  pertixentes  : 
 
 531.  Alexaudor  papa  TliomrB  Cantuariensi. — "Cum  inin- 
 
 tios "  1 
 
 532.  Joannes   Sai'esberiensis    Baldwino    Exoiiiensi  avchi- 
 
 diacono. — "  Excussis  propriis  "  -  -  -  2 
 
 533.  Thouia.s  ad  Gratiauum.--"  Giatias  liabemns  "  -  -  8 
 
 534.  Thomas  cuidam  amico. — "  Noscat  dilectio  "    -  -  9 
 
 535.  Joannes    Sai'eeberien.siR     conventui    Cautuariensi. — 
 
 "  Doleo,  dilectissimi  "  -  ...  -  9 
 
 536.  Thomas  ad  episcopos  suos  et  Diinelmensem  epis- 
 
 copum. — "  Gratias  ago  Deo  meo  "     -  -  -  14 
 
 537.  Herbertus    in    jjersona    Thomte    ad  Alexandrnm 
 
 papam. — "  Cum  ego  pauper  "  -  -  -  17 
 
 538.  Thomas  Hubaldo  Osticnsi  episcopo. — "  Sffipe  quidem 
 
 "  cogimur "      -  -  -  -  •  -  23 
 
 539.  Joannes  Saresberiensis  Hugoni  de  Gant. — "  Actiones 
 
 "  gratiarum  debitas "  -  -  -  -  -  30 
 
 540.  Thomas  Willelmo  Papiensi. — "  Nobis  iu  aure  "  -  33 
 
 541.  Thomas  Johanni  cardinali — "  Audivifc  ecclesia  Galli- 
 
 "  cana "  -  -  -          -  -  -  -  33 
 
 542.  Thomas  Hugoni  cardinali. — "  Gratias  agimus."         -  34 
 
 543.  Willelmus  Altisiodorensis  episcopus  Alexandre  papre. 
 
 — "  Si  unum  patitar "  -  -  -  -  -  35 
 
 544.  Milo  Morinorum  episcopus  ad  Alexandrum  papam. — 
 
 "  Impudentia3  mater "  -  -  -  -  -  37 
 
 545.  Baldwiuus  Noviomensis  episcopus  Alexandro  papa). — 
 
 "  Ferreum  pectus "      -  -  -  -  -  39 
 
 54G.  Mauritius  Parisiensis  episcopus  Alexandro  papre. — 
 
 "  Parit  ct  alit "  -          -  •  -  -  -  41 
 
 547.  Willelmus  Senonensis  archiepiscopus  Alexandro  papa^ 
 
 — "  Scelerum  mater "   -  -  -         •  -  42 
 
 548.  Mattheus  Trecensis    episcopus   Alexandro    papa;. — 
 
 "  Apud  Doniinum  meum "      -  -  -  .  44 
 
 •549.  Thomas  Henrico  Wintoniensi  episcopo. — "  Sinceritati 
 
 "  vestra3 "         -  -  -  -  -  -  45 
 
iv 
 
 CONTENTS. 
 
 Page 
 
 550.  Thomas  ad  Henricum  WintonienBcm   episcopum. — 
 
 "Ad  sanctorum  gloriam "      -  -  -  -  47 
 
 551.  Thomas  Rogerio  Wigornicnsi  episcopo. — "  Inspectis 
 
 litteria "  ......  .-^o 
 
 552.  Odo,  monachus  Cantuariensis,  ad  Ricardum  Pictavien. 
 
 sem  avcbidiacoimm. — "  Licet  abjoctio  "        -  -  52 
 
 553.  Exemplum  litterarura  quas  raisit  Wintoniensis  Can- 
 
 tuariensibus. — "  Acta  iiostrorum  "     -  -  -  50 
 
 554.  Thomas  Alexandre  papjB. — "  Ecclesiae  pacem  "  •  59 
 
 555.  Charta  protectionis  et  libertatis  ecclesiae  Christi  Can- 
 
 tuariensi  concessa. — "  Praiteritorum  casus  "  -  -  60 
 
 556.  Thomas  ad  filios  ecclesiaj  per  Cantiam  constitutes. — 
 
 "  Cum  ecclesiarum "    .  .  -  .  -  04 
 
 657.  Joannes  Savesberiensis  Jeanni  Pictaviensi  episcopo. — 
 
 "  Gaudee  si  tamcn "    -  -  .  -  -  65 
 
 558.  Thomas  Roberto  prajposito  Ariensi. — "  Si  verum  est  "  67 
 
 559.  Thomas   ad  Alexandrum   papam. — "  Ilhistri  Fland- 
 
 "rorum"        -  -  -  -  -  -68 
 
 560.  Quidam  amicus  suns  Thomffi. — "  In  die  Assumptionis  "  70 
 
 561.  De    absolutione    episcoporum. — "  Dominus  Cantua- 
 
 riensis "  -  -  .  -  -  -75 
 
 562.  Gilbertus   Londoniensis   episcopus    ad  Alexandrnm 
 
 papam.— "  Benignitati  vcstrnB "         .  -  -  76 
 
 563.  Vivianus  Alexandre  papa;. — "  Quum  statum  "  -  78 
 
 564.  Henricus  rex  Anglia;  Alexandre  papee. — "Soepius. 
 
 nuntios "         .  -  -  -  .  -  82 
 
 665.  Rotrodus   Retliemagensis  arcbicpiscopus  Alexandre 
 
 papas. — "  Evocati  a  domino"  -  .  -  85 
 
 566.  Bcrnardus  Nivernensis  episcoims  Alexandre  papre. — 
 
 "  Pest  nuntiorum "     -  -  -  -  .87 
 
 567.  Episcopi    et     clerns    Normaniiia;    ad  Alexandrum 
 
 pnpam. — "  Nuntios  ct  litLei'as  "        -  .  .89 
 
 508.  Henricus  Anglorum  rex  ad  abbatcs  Cistorcienses. — 
 
 "  De  vestra  sinccritatc "        -  -          -  -  90 
 
 509.  Gilbertus   Londoniensis    episcopus   ad  Alexandrum 
 
 papaui. — "Ad  vestram "        -  -  -       ,   -  93 
 
 570.  Henricus   rex  Angliaj  Willelmo  Senonensi  archic- 
 
 pi.scope. — "  Venientes  ad  me"  -          -          -  94 
 
 •'(71.  Willelmus  Senonensis  arcbiepiscopiis  regi  Auglia;. — 
 
 "  Significavit "  -  .  -  -  -  96 
 
 572.  Willelmus    Senonensis  archiepiscepus   Gratiano  et 
 
 Viviano  nuntiis    demini    papa?. — "  In  admiratio- 
 
 "  nera "  ......  96 
 
CONTENTS. 
 
 Y 
 
 Pago 
 
 673.  Thomas  Willelmo  suppriori   ct   conventul  Cantua- 
 
 i-iensi. — "  Lamentati  samus  "  -  -  -  -  97 
 
 574.  Thomas  ad  clericos  Cantiae. — '•Novit  vestra  "  -  100 
 
 .575.  Thomas    Clarembaldo    electo,    et   fratribus  Sancti 
 
 Augustini. — "  Quanto  majoi-em "       -  -  -  102 
 
 576.  Thomas  ad   Henricum  Wintoniensem  cpiscopum. — 
 
 "Vestra  discretio "     .  -  -  .  .  104 
 
 577.  Thomas    ad    clerum    et    populum    C'icestrensem. — 
 
 Vobis  dilectissimi  "  -----  107 
 
 578.  Thomas    ad  Eicardum   Coventreusem   episcopum. — 
 
 "  Scripseramus  Tobis "  -  .         .  .  m 
 
 579.  Thomas    Rotrodo    Rothomagensi     archiepiscopo. — 
 
 "Meminit  vestra"      -  -  -  -  -  112 
 
 580.  Thomas  decano,  archidiacoiiis,  et  toti  clero  et  popiilo 
 
 Rothomagensi. — "Ad  vestram  credimus  "    -  -  11.3 
 
 581.  Dominus  Gratianus   Gaufrido  Ridel,  et  Nigello  de 
 
 Saccavilla,  et  Thorn®   filio  Bernard!. — "A  vestra 
 
 "  non"-  115 
 
 582.  Thomas     Stephano    Meldensi    episcopo. — "  Merito 
 
 "  dkerim"  HQ 
 
 583.  Thomas  ad  Alexandnim  papam. — "Ad  pedes  majes- 
 
 tatis"  -  -  -  -  -  118 
 
 584.  Thomas  Humbaldo  Ostiensi   cpisropo. — "  Clarissimi 
 
 "  oratoris"     ......  123 
 
 585.  Thomas  Hyacintho  cardinal!. — "  Interemptorura  "     -  125 
 
 586.  Thomas  Willelmo   Papiensi  cardinali. — "  Festinat  ad 
 
 "  reditum"  128 
 
 587.  Thomas  Joanni  cardiuali   titulo  Joannis   et  Pauli. — 
 
 "  Sancta  Caotuariensis "        ....  130 
 
 588.  Thomas  Bernardo  Portuensi  episcopo. — "Missi  sunt 
 
 "  ad  regem "  -  -  -  -  -  .  131 
 
 589.  Thomas  Joanni  titulo  Sanctaj  Anastasiaj  presbytero 
 
 cardinali. — "  Fraternitatem  vestram"  .  -  132 
 
 590.  Thomas  Alexandre  papae. — "  Quot  angnstias"  .  135 
 
 591.  Willelmus     Papiensis     cardinalis     ad    Thomam. — 
 
 "  Ilium  circa  personam  "       ....  136 
 
 592.  Joannes    Saresberiensis    Willelmo    suppriori  Can. 
 
 tuariiB. — "Ex  his  quae"        -  -  .  -130 
 
 593.  Joannes  Sarisberiensis  magistro  Hereberto. — "  Vestra 
 
 "  redolet"      -  -  -  .  .  .137 
 
 594.  Ludovicus    Francorum  rex   ad  Willelmum  regem 
 
 Sicilin?. — "Honor  quern  nobis"        -  .  .  140 
 
vi 
 
 CONTENTS. 
 
 Page 
 
 595.  Thomas    MargaritfB     reginae     Sicnlorum. — "  Licet 
 
 "  faciem  vestrara "     -  -  -  -  -  142 
 
 596.  Thomas  Ricardo  Syracusaiire  ecclesiffi  electo. — "Hu- 
 
 "  manitas  vestra "       .  -  .  .  .  143 
 
 597.  Lxidovicus   Fraiicorum    rex   ad  Mamielem  impera- 
 
 torem  Constant  inopolitanum. — "  Honor  quem  nobis  "  145 
 
 598.  Quidam  amicus  Thomre  Cantuariensi. — "  Sciatia  lumc 
 
 "  esse "  146 
 
 599.  Constitiitiones  a  vegc  Henrico  in  Angliam  missaj. — 
 
 "  Haj  sunt  constitutiones "      -  .  .  .  I47 
 
 600.  Alias  constitntiones  qua^dam   ox  Gervasii  chronica 
 
 excerptae. — "  Nulla  fiat  appellatio  "   -  -  -  150 
 
 601.  Magister  Vivianns  Thomaj. — "  Benedictiis  Deus        -  151 
 
 602.  Thomas  ad  magistrnm  Vivianum. — "  Habita  ratione  "  153 
 
 603.  Thomas   Henrico   regi   Angliae. — "  BreA'iloquio  nti- 
 
 "  mnr "  -  -  -  -  -  -  155 
 
 tj04.  Thomas    ad    Henricuni    Angloruin   regem. — "  Hoc 
 
 "  petimus "     -  -  -  -  -  -  158 
 
 605.  Mauritius    Parisiensis    episcopus    ad  Alcxandrnm 
 
 "  papam. — "  Noverit  celsitudo "       -  -  -  159 
 
 606.  Thomas  Willelmo  Senonensi   archiepiscopo. — "  Im- 
 
 "  possibile  est "          .....  KJi 
 
 607.  Magister     Vivianns     Alexandre    papas. — "  Omuem 
 
 "  operam "      ......  lt;7 
 
 ti08.  Magister  Vivianns  Henrico  regi  Auglia3. — "  Quan- 
 
 "  turn  pro  honorc  "  .....  170 
 (j09.  Thomas  Gratiano. — "  Tmpiorum  molimina  "    -  -  171 
 
 610.  Thomas  Alexaudro  et  Joanni  clcricis  suis. — "  Qnsu  in 
 
 "  colloquio"  173 
 
 611.  Thomas  Alexandre  papfE. — "  Qua)  acta  sunt  "  -  -  180 
 
 612.  Thomas  Alexandi-o  et  Joanni  nuntiis  suis. — "  Solliciti 
 
 "  estote"       -         -         -         -         •  -  181 
 
 613.  Thomas  Stephano  Meldensi  episcopo. — "  Dilectioni 
 
 "  veatrjB  182 
 
 614.  Stephanus  Mcldensis  episcopus  Alexandre  papiu. — 
 
 "  Licet  non  sit "         .....  184 
 
 615.  Gratianus    Romanaj   ecclesia)  subdiaconus  ad  Tho- 
 
 mam. — "Quoddemea"        ....  185 
 
 616.  Thomas  cuidam  amico. — "  No.scat  dilectio  "     -  -  186 
 
 617.  Thomas   ad  Joanncm  Neapolitanum   cardiiialcm. — 
 
 "  Verbum  evangelicum  "       ....  187 
 
CONTENTS. 
 
 vii 
 
 618.  Joannes    Sareebeiiensis    conventiii    Cantnariensi. — 
 
 "  VcBtram  saepius "     -         ...         -  189 
 
 619.  Amicus  amico. — "  Difficile  est  "  -  -  -  191 
 
 620.  Vivianus  acl  Thomam. — "  Ut  cum  domino  "     -  -  192 
 
 621.  Gilbertus   Londoiiieiisis    episcopus    ad  magistrnm 
 
 David. — "  Qua3  vestra  mihi  "  -  -  -  -  193 
 
 622.  Petrus  Blesensis   ad   familiares   Thomje. — "  Doletis 
 
 "  causamini "   -  -  -  -  -  -  195 
 
 623.  Alexander   papa  Rotrodo   Rothomagensi  archiepis- 
 
 copo  et  Bemai'do  Niveriiensi  episcopo. — "  Carissi- 
 
 "  mus  in  Christo "     -  .  -  .  .  198 
 
 624.  Alexander   papa  Rotrodo  Rothomagensi  arcbiepis- 
 
 copo. — "  Quoniam  de  persona  "         -  -  -  202 
 
 625.  Alexander  Papa  Bernardo    Nivernensi   episcopn. — 
 
 "  Quoniam  de  pnidentia  "      ....  203 
 
 626.  Alexander  papa  Henrico  regi  Angliaj. — "  Dilecti  filii 
 
 '•nostri"  ......  204. 
 
 627.  Alexander  papa  ad  Gilbertnm   Londonicnsem  epis- 
 
 copiini. — "  Quod  libi  ad  priBsens  "     -  -  -  208 
 
 628.  Alexander  Rothomagensi  arcliiepiscopo  et  Nivernensi 
 
 episcopo. — "  Quoniam  de  vestriB  "     -  -  -  210 
 
 029.  Alexander  papa  omnibus   Cantuariensis  provincife 
 
 episcopis. — " Noverit  industria  vestra"        -  -  212 
 
 630.  Alexander  papa  Eboracensi,   Dunelmensi,  et  cleio 
 
 eornm.— "  Noverit  industria  vestra  "  -  -  213 
 
 631.  Alexander  papa  Rotrodo  Rothomagensi  archiepiscopo 
 
 et  Bernardo  Nivernensi  episcopo. — "  Quoniam  in 
 
 "  aliis  litteris  215 
 
 632.  Alexander  papa  Thomas  et  omnibus  episcopis  Anglian. 
 
 — "  Ex  commissi  nobis "         -  .  -  .  216 
 
 633.  Alexander  papa  Rogerio  Eboracensi  archio])iscopo 
 
 et  universis    episcopis   Angliaj.  — "  Quoniam  ad 
 "  audiontiam 217 
 634-.  Alexander  papa  Turonensi  archiepiscopo  et  snffra- 
 
 ganeis  et  clero. — "  Noverit  industria  vestra"  -  218 
 
 635.  Alexander  papa  Thomae. — "  Per  venerabilem  fra- 
 
 "  trem"  219 
 
 636.  Thomas  universis  Christifidelibus  per  Angliam  con- 
 
 stitutis   qui  contra  dominum  Alexandrum  papam 
 juravcrant. — "  Sciatis  carissimi  "      -  -  -  220 
 
 637.  Thomas  Frogerio  Sagiensi  episcopo. — "  Gratias  quas 
 
 "pro"  -  -  -  -  -  -  .  224 
 
viii 
 
 CONTENTS. 
 
 Pago 
 
 638.  Thomas    Ganfredo  Autisiodorensi  epiacopo.  —  "  Se- 
 
 "  cufcus  fidem  vestrani "         ....  225 
 
 639.  Baldwimis    Novioinenais   efc   Mauritius  Parieiensis 
 
 episcopi   Alexandi'o   papa3. — "  Nos  sanclitati  ves- 
 
 "  tras"  -  -  "       -  -  -  -  226 
 
 640.  Joannes  Saresberiensis  magistro  Girardo. — "  Moleste 
 
 "  tulit"  -  -  -  -  -  -  228 
 
 641.  Joannes   Saresberiensis   Baldewino  Exoniensi  art-hi- 
 
 diacono. — "  Mitfco  tibi  litteras  "...  231 
 
 642.  Thomas  Alexandre  papa3.—  "  Ecclesiae  ijersecutor"    -  236 
 
 643.  Thomas  Alexandre  ])apa3. — '"  Anima  mea,  pater  "       -  239 
 
 644.  Thomas  Bernardo  Niverncnsi  episcopo  (sub  alterius 
 
 nomine  propter  insidias). — "  Dirigat  Dominus  "      -  245 
 
 645.  Joannes    Saresberiensis  Eoberto   sacristie  Cantua- 
 
 riensi.  — "  Devotionem  quam  "  -  -  -  252 
 
 646.  Thomas  Alexandre  papa3. — "  C'elebre  proverbium  "    -  253 
 
 647.  Alexander  papa  Rogerio  Eboracensi  archiepiscopo  et 
 
 nniversis    episcopis    per    Angliam    constitntis. — 
 
 "  QuantiB  anctoritatis  "  ....  256 
 
 648.  Thomas    omnibus    episcopis    Anglite. — "Ad  nos 
 
 "  iterato"       -  -  -  •  -  -  256 
 
 649.  Thomas  Rogerio  Wigorniensi  episcopo. — ''Vir  illus- 
 
 "  tris  Robertus "        -  .  .         .  .  258 
 
 650.  Thomas  Henrico  Wintoniensi  episcopo. — "  Ut  aliquid 
 
 "  .simile"        -  -  -  -  -  -  261 
 
 651.  Thomas  Rogerio  Eboracensi  archiepiscopo.  Similiter 
 
 omnibus    episcopis  Angliie.  —  "  Discretio  vestra 
 
 "  plenius        -         -         -         -         •         -  263 
 
 652.  Herbertus  exulans  ad  Willelmum  Senonensem  archi- 
 
 episcopum. — "  Qna  verborura  "...  264 
 
 653.  Herbertus  exulans  ad  AVillelmum  Senonensem  jam 
 
 Romam  profectum. — "  Quibus  nunc  potest "  -  265 
 
 654.  Herbertus  exulans  ad  Willelmum  Senonsem  contra 
 
 Londoniensem  episcopum  Roman  jam  proficiscentem. 
 
 — "  Etsi  tanta  qui  "     .....  270 
 
 655.  Quidam    amicus    Thomas.  —  "Licet  vestrne  discre- 
 
 "  tionis"        ......  272 
 
 656.  Alexander  papa  Rotrodo  Rothomagensi  archiepiscopo 
 
 et  Bernardo  Nivernensi  episcopo. — "  Noverit  dis- 
 
 "  cretio  vestra  "  .....  273 
 6.57.  Gilbertus    Londoniensis    episcopus    ad  magi.strum 
 
 David. — "  Ad  HUggestionem  "  -  -  .  275 
 
 658.  Rotrodus   Rothomagensis  archiepiscopns  Thomte. — 
 
 "  Simue  prudcntia3  "    .....  275 
 
CONTENTS. 
 
 ix 
 
 Page 
 
 6.j9.  Rotrodus  Rothomagensis   archiepiscopus  ad  cleiuin 
 
 ot  populum  Anglia3. — "Si,  utmonet"         -  -  276 
 
 660.  Rotrodus  Rothomagcnsis  archicpiscopub  ad  clerum 
 
 ct  populum  Londonicusem. — "  Univcrsitati  vestrte  "  277 
 
 661.  Thomas    Eotrodo    Rothomageusi    arcliicpiscopo. — 
 
 "  Gratias  agiinus  dilectioni "'  -  •  -  278 
 
 662.  Thomas  Alberto  cardinali. — "  Ulinam  dilcctc  "         -  279 
 
 663.  Thomas  domino  Gratiaiio. — "  Nullus  prteter  vos  "  -  281 
 661.  Cocxulcs  Thomaj  Alberto  cardinali. — "  Quantum  sit 
 
 "  innocentis "  -  -  -  -  -  -  283 
 
 665.  Coexulcs  Thoma3  Gratiano   Romanic   ccclcsia3  sub- 
 diacono. — "  Ei  cousultissime  "  -  -  -  -  289 
 
 666.  Thomas  Alejandro  papte. — "  Testatur  vir  "     -  -  292 
 
 667.  Gilbertus   Londonicnsis   cpiscopus   ad  Alexandrum 
 
 papam. — "  Dilecte  mihi,  pater  "        ...  295 
 
 668.  Alexander  jiapa  Willielmo  Senoncusi  archiepiscoijo. — 
 
 "  Littcras  quas  nobis  "  ....  299 
 
 669.  Hcnricus  rex  Angliae  Rotrodo  Rothomagensi  archi- 
 
 cpiscopo. — "  De  vestro  aUorum(iue  "  -  -  -  300 
 
 670.  Hcrbertus  in  persona  Thoma3  ad  Rogcrium  Wigor- 
 
 nensem  cpiscopum. — "  Quid  nobis  de  vcstra  "  -  301 
 
 671.  Joannes  Saresbcrieusis  ad  conveiitum  Cantuarienscm. 
 
 — "jEquumest"       -  -  .  .  .  ^02 
 
 672.  Thomas  ad  Idoneam. — "  Infirma  muudi .  .  307 
 
 673.  Quidam   amicus   suus   ad  Tbomam. — '•  Rex  prima 
 
 Dominica"       ......  399 
 
 674.  "VVilhelmus    Senonensis    archiepiscopus  Alexardro 
 
 papse. — "  Audeat  sanctissime,  pater  "  -  .  313 
 
 675.  Petrus  Bleseusisad  Joannem  Sarisberiensem. — "  Quo- 
 
 "  tiens  communes "     -  -  -  .  .  sii 
 
 676.  Suus  fidelis  ad  Thomam. — "  Transacta  Dominica"    -  316 
 
 677.  .Joannes   Saresberiensis    ad  Thomam. — "  Consilium 
 
 "  Domini "----..  313 
 
 678.  Thomas  Gilberto  Londoniensi  episcopo. — "  Calami- 
 
 "  tates  matris  32O 
 
 679.  Thomas  Henrico  Wintoniensi  episcopo.—"  Fraterui- 
 
 "  tatem  vestram "      -         -         .         .         .  321 
 
 680.  Thomas  Willelmo   suppriori  ct  couveutui  Cautua- 
 
 ricnsi. — "  Quot  et  quantas  "    -  .  .  .  322 
 
 681.  Thomas  omnibus  decauis  per  archiepiscopatum  con- 
 
 stitutis. — "  Novit  vestra  "       ....  323 
 
 682.  Thomas  Clcrebaldo  electo  et  conventui  ISancti  Au^ 
 
 gustini. — "  Quanto  sacrosancta "       .  .  .  324 
 
X 
 
 CONTENTS. 
 
 I'ago 
 
 683.  Tlioinaa  llogei'io  Eboraceusi  arcliicpiscopo. — Qiiaii- 
 
 "  tis  calamitatibus "   -  -  -  -  -  324 
 
 68 i.  Thomas  Alexaudro  papa3. — "  Miserationis  oculo  "      -  326 
 
 685.  Quidam  amicus  magistro  Radullb  de  Series. — "  iScg- 
 
 "  uius  irritant "  .  .  .  .  . 
 
 686.  Henricus  Anglorum  rex  do  pace  roddita  Oautiiaricuai. 
 
 — "  Pro  amore  Dei  "    -  -  -  -  -  343 
 
 687.  Heuricus  rex  ad  Bartholomcum  Exouienscm  episcopum. 
 
 — "  Sciatis  quod  343 
 
 688.  Thomas  ad  Willclmum  Norwicensem  episcopum. — 
 
 "  Gratias  agimus  "      .....  344 
 
 689.  Alexander  papa  Henrico  regi  Angliaj. — "  Cognito  ex 
 
 '■  litteris  345 
 6'JO.  lucipit  coucordia  inter  Heuricum  regem  Angliaj  et 
 
 Thomam. — "  Sciatis  quod  "    -  -  -  -  346 
 
 691.  Thomas   Walterio    Albanensi    episcopo. — "  Otiosum 
 
 est "  347 
 
 692.  Thomas  Humbaldo   Ostiensi   episcopo. — "  Sicut  ad 
 
 "  locum  348 
 
 693.  Thomas  Willelmo  ])apieusi  cardinali. — "Justumest"  349 
 
 694.  Thomas  Jacincto  cardinali. — "  Si  laborautem  "  -  350 
 (i95.  Thomas  Domino  Gratiano. — "  Expcricntiam  rerum  "  -  351 
 
 696.  Alexander  papa  Thorns. — "  Virtutis  ct  iidei  "  .  •  354 
 
 697.  Alexander  papa  clcro  et  populo  regis  Augliic  citra 
 
 mare  et  ultra  marc. — "  Quaui  gratum  "        -  -  355 
 
 698.  Alexander  papa  Kotrodo  Rothomagonsi  archiepiscopo. 
 
 — "  Cum  hi  qui  355 
 
 699.  Alexander  papa  Thomse. — "  Inter  multipliccs  "         -  357 
 
 700.  Alexander  papa  ad  episcopos  quosdam. — "  Oporbuerat 
 
 "  vos "  -  -  -  -  -  -  -  360 
 
 701.  Alexander  papa  Eboraceusi  arcbicpiscopo  et  Dunel- 
 
 mensi  episcopo. — "  Licet  commendabiles  "    -  -  364 
 
 702.  Alexander  papa  ad  Thomam  et  Gilbertum  Londoui- 
 
 enscm. — "  In  beati  Petri  "      -  -  -  -  368 
 
 703.  Albertus    presbyter    cardinalis   Thoma'. — "  Gavisus 
 
 "  est  "  -  -  -  ■  -  •  -  369 
 
 704.  Thcodwinns  presbyter  cardinalis  Thomie. — "  Licet  dc 
 
 "  verbo  370 
 
 705.  Pctrus  presbyter  cardinalis  Thoniio. — "  Per  GuuLe- 
 
 "  rium  -------  371 
 
 706.  JacinctuB  presbyter  cardinalis  Thom;u. — "  Quam  Icr- 
 
 "  vcnti  -------  372 
 
 707.  Humbaldus  Osticiisis  episcopus  Thomaj. — "  Quaudo 
 
 "  paternitatis  "  .....  373 
 
CONTENTS. 
 
 XI 
 
 Page 
 
 7u8.  TheodwinuB  presbyter  cardinalis  tilulo  Sancti  Vitalis 
 
 Thomai. — "  Cognito  et  pro  "  -  -  -         -  374- 
 
 709.  Alexander  papa  Thomac  et  aliis  episcopis  Anglia?. — 
 
 "  Quoniam  eiiormitatibus  "    -  -  -  •  375 
 
 710.  Alexander  papa   (Willelmo)   Seuoneusi  et  Kotrodo 
 
 Eothomageusi  archicpiscopis. — "  Molestias  et  "       -  376 
 
 711.  Alexander  papa  Eotrodo  Kothomagensi  archiepiscopo 
 
 ct  Bernardo  Niverneusi  episcopo.— "  Audito  et  "     -  378 
 
 712.  Alexander  papa  ad  Thomam. — "  Si  enormitates  "      -  379 
 
 713.  Alexander  papa  Ludowico  regi  Francorum. — "  Saluti 
 
 "  regum  381 
 
 714.  Alexander  papa  ad  Thomam. — "  Anxietate  cordis  "    -  382 
 
 715.  Alexander  papa  archicpiscopis,   episcopis,   et  aliis 
 
 ecclesiarum  praelatis,  per  terram  regis  Anglise  cis- 
 marinam  constitutis. — "  Cura  pastoralis  "    -  -  383 
 
 716.  Thomas  Alexandre  papas. — "  Ex  quo,  pater  "  -  -  384 
 
 717.  Nuntii  sui  quos  miserat  in  Angliam  pro  pace  ad  Tho- 
 
 mam.— "  Mandatum  vestrum  "...  iJ89 
 
 718.  Thomas  regi  Augliae. — "  Nobis  inspector  "     -  -  393 
 
 719.  Joannes  Saresberieusis  ad  Willelmum  subpriorem  et 
 
 alios  Cantuarienses. — "  Preces  vestras  "       -  -  395 
 
 720.  Alexander  papa  Exoniensi,   Cestrensi,  Eofensi,  de 
 
 Sancto  Asaph,  Lanelvensi,  et  Duuelmensi  episcopis. 
 
 — "  Quamvis  cm-ae  "    -  -  -  -  -  397 
 
 721.  Alexander  papa  Gilberto  Londoniensi  et  Joceliiio 
 
 Saresbericnsi  episcopis. — "  Quamvis  curse  "  -  -  399 
 
 722.  Hcni'icus  rex  Augliee  ad  Thomam. — "  Sciatis  quod  "  -  4U0 
 
 723.  Thomas  post  reditum  suum  in  Angliam  Alexandre 
 
 papae. — "Quamjustis"         ....  401 
 
 724.  Joannes  Saresberieusis  Petro  abbati  Sancti  Remigii. 
 
 — "  Mora  mea"  .....  4.07 
 
 725.  Thomas  Hugoni  comiti. — "  Lectis  caritatis"  -  414 
 
 726.  Thomas  Wilhelmo  Norwicensi   episcopo.  —  "  Quod 
 
 '•  nobis  cara"  4I6 
 
 727.  Wilhelmus  Norvvicensis  cpiscopus  ad  Thomam — "  Se- 
 
 cundum  formam "    -  ...  -  417 
 
 728.  Alexander  papa  ad  Eicardum  Cantuarieusem  arclii- 
 
 episcopum. — "Ad  aurcs  nostras"     -  -  -  417 
 
 729.  Henricus  Auglorum  rex  ad  Alexauch'um  papam.  — 
 
 "  Si  devotiouis"         .....  4.I8 
 
 730.  Egidius   Ebroiceusis   episcopus  Alexandro  papaj.  — 
 
 "  Circa  mesa"-  .....  420 
 
 731.  AiTiulfus    Lexoviensi§    cpiscopus    ad  Alexandi-um 
 
 papam. — "  Quanta  sollicitudinis  "     -  -  -  423 
 
xii 
 
 COiV  TENTS. 
 
 732.  Eotrodus  llotliomiigcnsis  arcliiepiscopus  ad  Alexaii- 
 
 drum  papain. — "  Novei'it  screiiitas  vestra  "  -  426 
 
 733.  Aruulfus  Lcxoviensis  episcopus  ad  Thomam. — "  Lator 
 
 "  prasscutium "  .....  427 
 
 734.  Ludovicus  rex  Franciaj  Alcxaiidro  papic.  —  "  Ab  bu- 
 
 "  maiia3  pietatis "       .  -  .  .  .  428 
 
 735.  Willclmns  Scnoneiisis  arcbicpiscopus  Alcxaiidro  papa3. 
 
 — "  Inter  scribondum  "  ....  429 
 
 736.  Tbcobaldus  Blcseiisis  comes  Alcxandro  papas. — "Vcs- 
 
 ' '  tra3  placuit "  -  -  -  -  -  433 
 
 737.  Anonymus  ad  Alexandrnm  papain. — '■  Erani  magnifi- 
 
 "  ccnlije "        -  -  -  -  -          -  436 
 
 738.  Arnulfus  Lcxoviensis  episcopus  post  mortem  sancti 
 
 Thomas  Alexandre  papse. — "  Cum  apud  regcm  "    -  438 
 
 739.  Hcnricus  Aiiglorum  rex  ad  Alexandrum  papam. — "  Ob 
 
 "  rcverentiam  "  .....  440 
 
 740.  Willclmus  Senouensis  arcbicpiscopus  Alexandre  papas. 
 
 — "  Vcstro  apostolatui"         ....  440 
 
 741.  Willclmus  quidam  ad  Hugoncm  episcopnm. — "  Mise- 
 
 "  randa  rumorum  "     .....  443 
 
 742.  Rotrodus  Rotbomagensis  arcbicpiscopus  ad  cpiscopos 
 
 etabbatesin  terra  regis  transmariiia. — "  Cum  testi- 
 
 "  monium"      ......  445 
 
 743.  ytepbanus  episcopus  Meldensis  Alexaudro  papas.  — 
 
 "  Licet  praescntis"     .....  446 
 
 744.  Pctrus  Bcriiardi  Grandiniontensis  monacbus  ad  Wil- 
 
 lelmum  priorem-generalcm  ordinis  Grandimontcnsis. 
 
 — "  Aiiglorum  regis."  ....  447 
 
 745.  Willclmus  de  Trabinac  prior  Graiidimontensis  adHeii- 
 
 ricum  Anglorum  regem. — "  Item  Dominc  mi  rex"  448 
 
 746.  Petrus  Bernardi  Gi'andimoiitcnsis  monacbus  ad  Hen- 
 
 ricum  Anglorum  rcgem. — '"Ut  iniiuiiierabilia  "      -  450 
 
 747.  Willclmus  prior  Grandimontcnsis  ad  Petrum  Bernar- 
 
 dum  correctorem  Vincenarum,  olim  priorem  Grandi- 
 montensem. — "  Cruento  reverendi  "  -  -  -  461 
 
 748.  Joannes  Saresbericnsis  ad  Joaimem  Pictavieusem  epi- 
 
 scopum. — "Ex  iiispcrato  "     .  -  -  .  462 
 
 749.  Ex  epistola  Petri  Sancti  Rcmigii  abbatis  ad  Joanuom 
 
 Saresberiensem  et  Ricardum  ejus  fratrcm. — "  Stylum 
 
 "  scribendi "  470 
 760.  Clerici  regis  Anglias  regi  AiigliiP.  — "  Noverit  ves- 
 
 "tra"  -  471 
 
 751.  Nuntius  regis  (Ricardo)  Pictaviciisi  arcbidiacouo. — 
 
 "  Qui  t'uerint"  .         »         .         .         .  475 
 
CONTENTS.  xiii 
 
 752.  Magister  David  ad  Odonem  priorem  Cautuariensem. 
 
 (Sea  potius  ut  videtur  ad  Gilbertum  Loudoniensem 
 episcopum.) — "  Timide  scribitur  "    -  .   .j;^    .  479 
 
 753.  Alexander  papa  ad  Bituricensem  archiepiscopum  et 
 
 Nivernensem  episcopum. — "  Fraternitati  vestrae  "    -  481 
 
 754.  Alexander  papa  ad  Henricum  Anglorum  regem. — 
 
 "  Antequam  secundi  "  ....  482 
 
 755.  Alexander  papa  ad  Joscium   Turonensem  archiepi- 
 
 scopum.— "  In  apostolicaB  "    -  483 
 
 756.  Anonymus  ad  Gilbertum  Londoniensem  episcopum. — 
 
 "  Venturi  sunt "         •  -  -  -  .  485 
 
 7-57.  Anonymus  ad  Alexandrum  papam. — "  Nemo  potest "  486 
 
 758.  Prior  Sanctas  Truiitatis  Londoniensis  ad  Alexandrum 
 
 papam. — "  Cum  apud  summum  "       ...  490 
 
 759.  Arnulfas  Lexovieusis  episcopus  ad  Alexandrum  papam. 
 
 — "  Pepercit  ei "  -  -         -  .  -  492 
 
 760.  Arnnlfus  Lexoviensis  episcopus  ad  Joannem  et  Wil- 
 
 lelmum  cardinales. — "  Qua  fide  "       .  .  .  494 
 
 761.  Gilbertus  Londoniensis  episcopus  ad  P.  Nivernensem 
 
 episcopum. — ' '  Ex  relatione  "  -  -  -  -  496 
 
 762.  Gilbertus    Londoniensis    episcopus  ad  Alexandrum 
 
 papam. — "  Ad  vestram,  pater  "         ...  497 
 
 763.  Alexander    papa     Kothomagensi    archiepiscopo  et 
 
 Ambianensi  episcopo. — "Et  ipsa  loci"         -  -  498 
 
 764.  Alexander    papa     Eothomagensi    archiepiscopo  et 
 
 Ambianensi  episcopo. — "  Quia  non  nunquam  "         -  501 
 
 765.  Rogerius  Eboracensis  archiepiscopus  Alexandre  papae. 
 
 — "  Si  mihi  prsesto  "    -  -  -  -  -  502 
 
 766.  Rogerius  Eboracensis   archiepiscopus  ad  Hugonem 
 
 Dunelmensem  episcopum  et  alios  ecclesiae  praelatos. 
 
 — "Nonignorat"       .....  504 
 
 767.  Alexander  papa  ad  Rothomagensem  archiepiscopum  et 
 
 Ambianensem  episcopum. — "  Fraternitati  Testrte  "  -  506 
 
 768.  Alexander  papa  ad  Jocelinum  Saresberiensem  epi- 
 
 scopum.— "  Licet  in  proposito  "...  509 
 
 769.  Epistola  Herberti  exsulantis  post  Sancti  Thomae  mar- 
 
 tyrium  ad  duos  cardinales  Albertum  et  Theodwinum 
 ad  curandam  tantae  ecclesiae  plagam  missos,  quo 
 tempore  rex  Angloi-um  in  Hiberniam  profectus  est 
 se  (ut  dicebatur)  absentans. — "  Id  in  primis  "  -  510 
 
 770.  Ex  epistola  Herberti  de  Bosham  ad  Joannem  Picta- 
 
 viensem  episcopum. — "  Omnes  novimus  "      -  -  513 
 
 771.  De  recouciliatione  regis. — "  Primo,  dominus  rex  "      -  513 
 O    12478.  b 
 
xiv 
 
 CONTENTS. 
 
 772.  Albertns  et  Theod-winus  cardinales  regi  Aiigliae. — 
 
 "  Ne  in  dubmm  "        .....  516 
 
 773.  Heuriciis  Anglorum  rex  ad  Bartholomenm  Exoniensem 
 
 episcopnin. — "  Sciatis  quod  per  "       -          -  -  518 
 
 774.  Albertus  et  Theodwinus  cardinales  ad  Willelmum 
 
 Senonensem    ai'chiepiscopum. — "  Quoniam  exspec- 
 
 "  tare"  520 
 
 775.  Albertus  et  Theodwinus   cardinales  ad  Gilbertum 
 
 Ravennensem  archiepiBcopum. — "  Quoniam  deside- 
 
 "  rare"  ....  .         .  522 
 
 776.  Joannes   Saresberiensis  Willelmo   Senonensi  arcbi- 
 
 episcopo. — "  Licet  Aaglicanas  "...  523 
 
 777.  Joannes  Saresberiensis  Willelmo    Senonensi  archi- 
 
 episcopo. — "  Agonem  nostram "         -  525 
 
 778.  Epistola  Alexandri  papje  consolatoria  ad  Herbertum 
 
 post  domini  sui,  Sancti  Thomss,  martyrium  exsu- 
 lantem. — "  Devotionis  tuae  "   ....  529 
 
 779.  Petitio  exsulantis  Horberti    ....        ad  Alexan- 
 
 drum  papam ;  postulans  ut  martyris 
 
 solennitatem  omni  ecclesiarum  orbe  mandet  cele- 
 brari. — "  Ego  Ilerbertus  sanotitatis  vestz-^"-          -  531 
 
 780.  Alexander  papa  ad  Bartboloma3um  Exoniensem  epi- 
 
 scopum. — "  Sicut  dignum  est "  ...  534. 
 
 781.  Joannes   Saresberiensis  ad  Petrum  abbatem  Sancti 
 
 Eemigii. — "  Diuturni  causas  "...  537 
 
 782.  Petrus  Blesensis  ad  canonicos  de  Bello-Videre. — "  De- 
 
 "  cessit  pastor "  .  .  .  .         _  540 
 
 783.  Alexander  papa  ad  Albertum  et  Theodwinum  car- 
 
 dinales.— "  Quamvis  nonnulla  "...  544 
 
 784.  Alexander  papa  capitulo  Cantuariensi.— "  Gaudendum 
 
 "est"  -         -         -         -         -         -         -  545 
 
 785.  Alexander  papa  clero   et  populo  totius  Angliae  de 
 
 canonizatione  Sancti  Thomae. — "  Redolet  Anglia  "   -  547 
 
 786.  Alexander  pajDa  Aversano  episcoi^o  de  canonizatione 
 
 Sancti  Thomas. — "  Qui  vice  Beati  Petri "      -          -  549 
 
 787.  Alexander  papa  Alberto  et  Theodino  cardinalibus  de 
 
 reconciliatione  Cantuariensis  ecclesise. — "Mandamus 
 
 "  vobis "  ......  551 
 
 788.  Albertus   et  Theodimis  cardinales  Odoni  priori  et 
 
 conventui  Cantuaria3. — "  Lsetamur  nos  "       -          -  551 
 
 789.  Albertus  et  Theodwinus   cardinales  ad  clericos  ct 
 
 monachos  vacantium  ecclesiarum. — "  Inspirante  illo  "  552 
 
 790.  Henricus  Anglorum  rex  ad  Alexandrum  papam. — 
 
 '  •  Novit  ecclesia  Eomana "      -         -         -         -  653 
 
CONTENTS. 
 
 XV 
 
 791.  Petrus  Blesensis  ad  anonymum  quendam. — "  Arguitis 
 
 "  et  damnatis  "  .....  554 
 
 792.  Gilebertus    Londoniensis   episcopus   ad  Henricum 
 
 Anglortim  regem. — "  Vestrae,  domine,  celsitudini  555 
 
 793.  Arnulfue    Lexoviensis    episcopus    ad  Alexandrum 
 
 papam. — "Felicemme"        ....  558 
 79-i.  Ricardus  Cantuariensis  archiepiscopus  ad  Ricardum 
 "VVintoniensem,   Galfridum  Eliensem,   et  Joannem 
 Norwicensem  episcopos. — "  In  ecclesia  Anglicana  "  561 
 
 795.  Petnis  Saucti  Remigii  abbas  ad  J oaiinem  Saresberien- 
 
 sem. — "  Si  bene  recolo  "         ...  -  564 
 
 796.  Petrus  Sancti  Remigii  abbas  ad  priorem  Cantuarieu- 
 
 sem. — "  Lugduuensem  archiepiscopum  "      -         -  565 
 
 797.  Ex  epistola  Petri  Blesensis  ad  Ricardum  Syi'acusanum 
 
 ai'cbiepiscopum. — "  Quid  me  in  Siciliam  "     -  -  566 
 
 798.  Alexander  Papa  ad  Rogerium  Eboracensem  archiepis- 
 
 copum. — "  A  memoria  vestra  "  -  -  -  568 
 
 799.  Stephanns   Sancti  Evuritii  Aurelianensis  abbas  ad 
 
 Joannem    Pictaviensem    episcopum. — "  Peregrina- 
 
 "  tionem  vestram  "      .....  569 
 
 800.  Petrus  Blesensis  ad  Walternm  archiepiscopum  Panor- 
 
 mitanum  actio  gratiarum  et  discriptio  regis  Anglic. 
 
 — "  Benedictus  Dominus  Deus  "        -  -  .  570 
 
 801.  Ex  epistola  Herbert!  exsulantis  post  Sancti  Thomae 
 
 martyrium  ad  Alexandrum  papam. — "  Quod  tantae 
 "majestatis"   ......  576 
 
 802.  Ex  epistola  Petri  Blesensis  ad  Joannem  (Saresberien- 
 
 sem)  Caruotensem  episcopum. — "  Benedictus  Domi- 
 
 "  nus"  579 
 
 803.  Gilebertus   episcopus  ad  parochianos  Londoniensis 
 
 ecclesiae. — "  Particeps  mercedis  "      ...  579 
 
 804.  Ex  epistola  Alani  et  conveutus  Ecclesia  Cantuariensis 
 
 ad  Baldewinum  archiepiscopum. — "  Vobiscum  quam 
 
 "  plurimum "    -  -  -  -  -  -  580 
 
 805.  Alanus  prior  Cantuariensis   ad  Hem-icum  regem. — 
 
 "  Quanto  desiderio  "    .....  581 
 
 806.  Ex  epistola  Petri  Blesensis  ad  S.  episcopum  et  ab- 
 
 bates. — "  Beatissimus  martyr  "  -  .  582 
 
 807.  Honorii  tertii  papse  epistola  ad  universos  Christianos 
 
 per    Angliam    constitutes    de    translatione  beati 
 Thomse. — "  Rex  cselestis "      -         -         -         -  683 
 
 808.  Honoriiis  papa  ad  Walterum  priorem  et  conventum 
 
 Cantuariensem. — "  Ecclesiae  vestrae  "  -         -  584 
 
EPISTOLJi:  AD  HISTORIAM 
 
 THOM.E  CANTUARIENSIS  ARCHIEPISCOPI 
 PERTIINENTES. 
 
 DXXXI. 
 
 Alexander  papa  Thom^  Cantuariexsi  archi- 
 episcopo. 
 
 (A.  140,  34C  ;  0.  ii.  737;  Z.  iii.  24;  Lup.  iii.  24;  Thorn.  220.) 
 
 Alexander  episcopus,  sei'vus  servorum  Dei,  venerabili 
 fiatri  Thonife,  Cantuariensi  archiepiscopo,  totiu.s  An- 
 glife  primati,  et  apostolicee  sedis  legato,  .salutem  et 
 apostolicam  henedictionem. 
 
 Cum  nuntios  tuos  ad  prsesentiam  nostram  misisses,  June  19. 
 et  carissimiLs  in  Christo  filins  no.stei'  Henricus,  illus-  ^^f^e^e' 
 tris  rex  Anglorum,  proprios  nuntio.s  ad  sedera  aposto-  sm-es. 
 licam  delegasset,  mirabile  gerimu.s  quod,  non  exspectato 
 reditu  nuntiorum  tuorum,  non  ^  cognito  consilio  nostro, 
 quaslibet   personas    regni   aliqiia   .sententia  gravasti. 
 Verum  licet  te  multam  providentiam  et  circumspectam 
 habere  discretionem  non  dubitemus,  quia  tamen  .ssepius 
 contingere  solet  quod  quis  melius  in  aliena  quam  in 
 propria  causa  videt,  nos  sententiam  tuara-  auctoritate 
 propria  revocare    nolentes,^  fraternitatem  tuam  mone-  Advice, 
 mus,  consulimus,  volumus,  et  hortamur  ut  ad  convin- 
 cendam^  duritiam  regis,  et  ejus  animum  mitigandum, 
 
 •  non,  A,  O  ;  wee,  L. 
 -  luam,  A,  0  ;  tua,  L. 
 '  revocare.  A,  V  ;  reuocari,  L 
 o  12478.       Wt.  1907. 
 
 *  nolenles.  A,  O  ;  volentes,  L. 
 ^  convincendam.  A*,   Z  ;  evin- 
 cendam,  L. 
 
 A 
 
2 
 
 KPISTOL.I^. 
 
 [A.n.  ]lGi». 
 
 sententiam  ipsam  suspendas  quousque  ex  lesponsione 
 nuntioium  nostrorum  cognoscas  an  idem  rex  te  sibi 
 reconciliare  velit,  et  ad  ecclesiam  tiiam,  sicut  decet  et 
 nobis  spes  facta  est,  revocaiv^.  Decet  enim  nos  et  te 
 ipsum,  lit  ad  emolliendam  austeritatein '  ipsiiis  duobus 
 vel  tribus  mensibus  exspectemua,  et  ita  dui'itiam  ejus 
 in  benignitate  et  mansuetudine  toleremus,  quod  null  i 
 ei  remanere  possit  occasio,  qua  debeat  pacis  et  eon- 
 cordife  bonura  inter  te  et  ipsuin  quomodolibet  prsepe- 
 diri.  Sane  si  consilio  et  hortatui  nostro  non  duxeris 
 acquiescendum,  et  res  non  processcrit  juxta  desi- 
 deriuni  et  festimatlonem  tuani,  sed  in  contrarium, 
 (quod  avertat  Dominus)  cesserit,  tibi et  non  nobis 
 imputare  debebis.  Veruntamen  si  ad  exhortationeiu 
 nostram  et  suggestionem  nuntioruin  nostrorum  senten- 
 tiam suspenderis,  et  rex  in  sua  duritia  et  severitate 
 perstiterit,  antequam  iidem  nuntii  a  te  recedant,  si  tibi  "' 
 consilii  fuerit  et  voluntatis,  sententiam  ipsam  indubl- 
 tanter  poteris  revocare ;  quod  '  si  feceris,  nobis  minime 
 displicebit  :  imuio  tibi,  secundum  quod  decuerit,  a 
 nobis  consilium  et  auxilium  trlbuetur.  Datum  Bene- 
 venti,  xiii/'  kalendis  Julii. 
 
 DXXXII. 
 
 BaLDKWINo  "  EXONIENST  ARCHIDTAf 'ONO  JOANNES 
 
 Saresberiensts. 
 
 (O.  ii.  181  ;  Z.  iii.  5  ;  Liip.  iii.  .5;  Jo.  3nr.  292  ) 
 
 Interview  Excu.ssus  ^  propriis  aliena  negotia  ''  curans,  quasi 
 ^an  and '  ^''^^^    Cantuaricnsibus  aut  aemulis  eorum  mihi  sit  ali- 
 
 Vivian.   —   — - 
 
 Jul.  22.         '  austeritatem.  A,  O,  Z ;  avtho-  \  iholovieo  episcopo  in  margin ;  Bar- 
 rilaleyi-lj.  I  tfioloiiieo     .  .  architl.,  L. 
 
 -'  tibi,  ova.  V  ;  id  for  tibi  et,  L.  ^  .  .  .  '  aliena  negotia  cino, 
 
 ^  tibi.  A,  O;  /«/,  L.  I  "  Excnssiis  profrii.s."    Hor.  Sat. 
 
 *  (luod,  A,  h;  (/uia,  0,Lh*.         I  II.  iii.  19-'2n.    K.vciissis.  1.. 
 
 '  .17)!.,  om.  L.  I         7i('fi(i/i(i,  om.  L. 
 
 «  Ua/tletrino,  Z,  witli  «/.  Jlar-  ! 
 
A.n.  1109.] 
 
 EPrSTOL.E. 
 
 3 
 
 quod  fauiiliavitatis  coinmerciuui,  nuper  in  festo  beatje 
 Marife  MagdalenjB  Viziliacum  ^  profectus  sum,  occurrens 
 ibi  nuutiis  domini  papie,  causa,  sicut  videbatur,  ad- 
 discendi  quid  Cantuariensis  timere  oporteat  vel 
 sperare.  Nam  hsec  fabuia  fere  sola  linguas  at  aures 
 utriusque  regni,  quod  ad  clerum  spectat,  et  certe  ex 
 magna  parte  ad  populum,  creditur  occupare.  De- 
 siderabam  autem  meuin  revera  videre  cognominem,^ 
 et,  quod  magis  est,  compatriotam  et  quodammodo 
 fratrem,  Gratianum,^  eujus  tu,  ut  raeminisse  potes,  a 
 sanctfe  recoidationis  papa  Eugenio  Feventini  deeretus 
 es  institutor.  Illuiu  fratrem  dixerim  confidenter,  cum 
 quo  mihi  fidei  et  socictatis  sunt  jura  communia.  Et 
 licet  nos  non  ediderit  una  civitas,  patriam  tamen  Ovid, 
 nobis  esse  unam  non  ambigit  qui  patriam  for- 
 tium,  quae  nobis  individua  est,  et  quaui  Carmen-  The  pope 
 tis  ostendit,  reducit  ad  animu'.n.  Ab  illo  ergo  et  to  the 
 socio  ejus  Viviano  amice  et  reverenter  exceptus,'  aych^ 
 familiarius  didici  quod  dominus  papa  et  ecclesia  Ro- 
 mana  Cantuariensibus  pluriinum  favent.  Adeo  quidem 
 ut  nisi  rex  nunc  cum  domino  Cautuariensi  juxta  con- 
 silium domini  papre '  fecerit  paeem,  ei  denuntiaturi 
 sint,  quod  non  modo  in  raanus  archiepiseopi  dabitur, 
 sed  et  ip.se  Romanus  pontifex  in  eum  aggravaturus 
 est  manum  suam.  Quod  autem  multos  mirari  asseris, 
 quo  juris  ordine  Cantuariensis  exeommunicaverit  epi- 
 scopos  et  alios,  non  convictos  de  crimine  sen  de  con- 
 tumacia,  nec  confessos,  sed  nec  citatos  semel,  et  (quod 
 gi-avius  est)  post  appellationem,  mirandum  quidem 
 esset,   si    de  "    veritate    querimonia    niteretur.  Sed 
 
 *  Vizilliacum,    V ;     Viziliacum,  |         acceptus,  O. 
 
 Z  ;  Veziliacum,  L.  papa-,  oin.  Z. 
 
 -  cognomen,  Z.  de  vei-.  querimonia,  O,  Z,  G  ;  di 
 
 ^  Germanum,  L.     {Gralian  is  rcr.  qiier.  teslimoniiim,  V  ;  veriltite 
 
 considered  equivalent  to  John,  on  de  iinerimonia  testimonium,  L. 
 
 the  ground  of  derivation. 
 
 A  2 
 
4 
 
 KPTSTOr„-K. 
 
 [A.B,  ITfiO. 
 
 secu-s  est,  quoniam  '  opera  eorum  non  modo- prsecesserimt 
 ad  judicium,  sed  in  se  quasi  pigram  et  tardantem 
 condemnationem  provocabant,  et  non  tantum,  cum 
 oportuerit,  ab  hominibus  convincentur,  sed  clamat^ 
 contra  eos  caelum  et  terra.  Unde  et  eis  appellationis 
 subsidium  a  Romano  pontifice  jure  subtractum  est,  et 
 archiepiscopo  in  ipsum  regem,'*  et  regnum  et  personas 
 regni  collata  plen^e  potestatis  auctoritas  ad  omnem 
 inobedientiam  puniendara,  et  reprimendos  ecclesiae 
 malefactores,  et  suos.  Procedit  ergo  raunitus  aposto- 
 licse  sedis  consilio,  et  nuper  receptis  propriis  nuntiis 
 et  litteris  domini  papse  securus  factus  est,  quod  ea  quae 
 statuerit  non  mutabuntur  :  archiepiscopus  tamen  ])aratus 
 est  excommunicatos  illos  absolvere  secundum  insti- 
 tutionem  patrum  et  ecclesise  formam,  si  poenituerint 
 fructu  condigno.  Si  vero  in  ea  qua  coeperunt  con- 
 tumacia  (quod  absit !)  duxerint  persistendum,  ipse  vita 
 comite  procedet  ulterius,  nec  ante  reponet  gladium 
 Spiritus  in  vaginam,  quam  terra  purgetur  a  tantis 
 abominationibus.  Nam  in"  infectum  et  concretum 
 pulvere  septies  muero  ^  stringendus  est,  ut  Syria  con- 
 teratur.  Quod  autem,  ut  aiunt,  Reginaldus  archi- 
 diaconus  jactitat,  quod  hi  nuntii  domini  papae  omnes 
 conatus  et  facta  archiepiscopi  apostolica  auctoritate 
 evacuabunt,  ipsi  plane  diffitentur,  asserentes  cum  jura- 
 mento,  quod  in  diapendium  archiepiscopi  nihil  ex 
 proposito  facient,  sed  nec  facere  possiint,  sed  utilitatem 
 ejus  et  honorem  ecclesiae,  quibuscumque  modis  secun- 
 dum Deum  poterunt,  procurabunt.  Et  quidem  illis 
 forma  praescripta  est,  cujus  fines  excedere  non  aude- 
 bunt,  quia  ad  hoc  juramento  arctati  sunt,  adeo  qui- 
 dem ut  jussi  sint,  nisi  pace  formata,  in  tantum  a 
 regis  muneribus    abstinere,  ut  nec  sumptus  ab  eo 
 
 '  quoniam,  Z  ;  qiianrlo,  L. 
 
 ^  modo,  Z  ;  ora.  L. 
 
 3  rlamat,  0,  V  ;  rlamatil,  L. 
 
 *  riyem,  oiu.  V. 
 
 qua,  Z ;  quam,  L. 
 ill,  om.  Z. 
 '  miicrn,  O,  Z  ;  in  litre,  L. 
 
A.D.  Illi9.] 
 
 recipere  permittantur.  Loquautm-  ^  alii  quod  voluerint, 
 mihi  spes  interim  pacis  major  est  quam  antea  fuerit ; 
 nam  et  in  morbis  per  augmenta  dolorum  ad  summum 
 veniendum  est,  ut  invalescente  natura  et  defecata 
 corruptione  salus  et  incolumitas  repai'etui'.    Et  licet  Stories  of 
 
 I'-i.,  J.  J.  absoluriou 
 
 aliqui  glorientur  se  a  domino  papa  absolutos?,  certo  denied, 
 certius  sit  quod  neminem  eorum-  absolvit,  quippe  qui 
 nondum  ligatos  noverat.    Sed  cum  postmodum  itine- 
 vantibus  innotuisset  banc,  de  qua  nunc  agitar,  latam 
 esse   sententiam,   remissus    est   ad   dominum  papam 
 Radulfus'^  archidiaconus  Landavensis,  ut   eum  sollici- 
 taret   excoramunicatos   absolvere ;    sed   non  creditur 
 exaudiendus ;  nam,  ut  cetera  taceam,  se  illi  dominus 
 Meldensis,  auctoritate  major  et  jure  potior,  viribus 
 totis  opponet.    Audietur  autem  in  brevi,  Deo  propitio, 
 ((uid  pal's  alterutra  vel  utraque  ])roficiat,  neque  nun- 
 tiorum,  qui  jam  usque  Autisiodorum pervenerunt,  diu 
 poterunt  arcana  latere,  siquidem  profectionis  exitus, 
 eo  quod  jam  fere  accesserunt  ad  illos  quorum  negotium 
 geritur,  in  januis  est.    Res  in  suspenso*^  diu  esse  non 
 potent.    Et  quia  pro  tuo,  et  quia  tuus  est  meo,"  Ex-  xhe  bishop 
 oniensi,^  sollicitaris.    Interim  probo  quod  fecit,  sub- "^Exe^ter 
 trahens  se  ab  excommunicatorum    participatione.    in  io  his 
 dubium  enim  est  quin  a  fidelibus  tales  oporteat  evitari,  policy, 
 quousque  de  absolutione   constiterit.    Deo  enim  quam 
 hominibus  potius  obedire  oportet.    Quod  tamen  ssepis- 
 sime,   praesertim  in  talibus,  sine  periculo   non  con- 
 tingit,  eo  quod   per  multas  tribulationes  intratur  in 
 regnum  Dei.    Ha^c  est,  dilecte  mi,  via  justorum,  hyec 
 
 '  Loqiienliir,  Z. 
 
 -  coruin,  oil).  (). 
 
 ^  Randulphiis,  L. 
 
 ^  dominus  R  .  .,  L  ;  It  .  .  oui.  O, 
 V,  Z.  (The  name  of  the  bishop  of 
 Meaux  was  Stephen.  See  Ep.437.) 
 
 Auctisiodorum,  O;  Autisiodo- 
 rum, Z  ;  .Intisiodoriim,  L. 
 
 I  "  suspc.io,  Z,  with  id  nuspenso 
 !  interl. 
 
 I      '  in  eo  (for  meo),  L. 
 
 '  "  Exoniensi,  G  ;  E.ronicnsis,  L. 
 (This  shows  that  the  letter  was  not 
 addressed  to  the  bishop  of  Exeter.) 
 
 I 
 
6 
 
 EriSTOL.li. 
 
 [A.D.  IJyj. 
 
 vitiorum  puigatio,  viitutuin  conflatorium,  electos  .sta- 
 tueus  inter  malleuiu  et  iucudem  ;  sed  de  his  omnibus 
 liberat  eos  Doniinus,  et  ])robatos  illustrioii  corona 
 gloriticat.  Si  licentiam  (quod  tamen  non  credo) 
 transfretaudi  obtinuerit,  tinieo  ne  cogatur,  non  ad  suuui, 
 sed'  exactoris  arbitrium  appellave.  Si  cnim  ad  nutuiii 
 ipsius  non  processerint  universa,  exacerbabitur  impa- 
 tientia  ejus,  cui  citra  alioruin  eversionem  nihil  est 
 satis ;  si  processerint,  justitia  reliuquetur,  et  (quo 
 nihil  deterius  aut  turpius  est,)  oflendetur  Ueus.  Si 
 (quod  inagis  credo)  transfretare  prohibeatur,  timeo  nc 
 solus  subsistere  non  possit,  tot  insidiis  appetitus,  tot 
 provocatus  injuriis,  et  tortoribus  cunctis  expositus. 
 Nam  et  hoc  fortasse  mandatis  pvincipalibus  inseretui-. 
 Mitius  tamen,  si  quid  mansuetum  esse  valeat  in  tor- 
 inentis,  tolerari  poterunt  inferiores  ministri  Sathan^f, 
 quam  ille  prsesens  qui  exigentibus  peccatis  majorem 
 nocendi  accei)it  a  Domino  potestatem.  Unde  consultius 
 arbitroi',  ut  (piamdiu  per  dispensatoria  diverticula,  (|Uii! 
 tamen  justitiam  nullatenus  impediant,  evadere  poterit, 
 patienter  interim  sustineat  habitare  cum  filiis  Cedar, 
 exspcctans  consilium  et  consolationem  a  Domino.  Si 
 vero  regem  redire  contigerit,  et  durius  conveniatur  ut 
 transeat  in  collegium  impiorum,  vocem  pontifice  dig- 
 nam  exserat  in  spiritu  libertatis,  et  antequam  Isedat 
 ecclesia^  conditioneni,  sumpta,  quam  Deus  ministrabit, 
 honesta  causa,  exeat  de  medio  Babylonis,  ne  tangens 
 immundum  accipiat  de  plagis  ejus ;.  funem,  si  alias 
 solvi  non  potest,  rumpens,  ne  cum  periculo  conscientiae 
 et  nota  infamitne  salvatricem  cogatur  rumpere  caritatem. 
 Interim,  quia  tot  angustise  undique  imminent,  consulo 
 vrt,  quatenus  poterit,  de  rebus  suis  prospiciat  sibi,  et 
 maxime  spem  ponens  in  operibus  misericordiae  et 
 orationibus  sanctorum.  Sic  enim,  (quod  et  iUum,  si 
 nondum  legit,    legere   desidero,)  magnus    Basilius  se 
 
 '  et,  ins.  V,  Z ;  ad,  L  ;  oin.  0. 
 
A.D.  110!).] 
 
 EPISTOL/E. 
 
 ct  populum  suuni  a  ftiucibus  Juliani  =^  eripuit.  Dens 
 certe  ex  alto  piuspicit,  qui  electos  suos  supra  id  quod  part.  vii. 
 possunt  tentari  nou  patietur,  do   ipsa  jocuiidum  et 
 g'orio.sum  facturus  tentatione  pi'oventum. 
 
 Ut  autem  sollicitudiuem  tuam  ex  aliqua  parte  mi-  ""^"J^'^"' 
 tigem,  Fredericus,  Teutonicus  tyrannus,  Ueo  propitiante,  tween  the 
 pacem  cum  ecclesia  facturus  creditur,  petens  ut  tilium 
 suum  natu  secundum,  quem  in  regem  eligi  fecit,  in  church, 
 imperatorem  recipiat  dominus  papa,  et  a  catholicis 
 cpiscopis  prfecipiat  consecrari,  apostolicee  sedi  paritu- 
 vum ;  dum  tamen  Fredericus  in  persona  sua  nullum 
 apostolicum,  nisi  velit,  recipere  compellatur,  prseter 
 Petrum  et  alios,  qui  in  cjelis  sunt.  Et  in  his  facile 
 audiretur,  si  non  pactis  insereret  ut  in  gradibus  et 
 dignitatibus  suis  remaneant  qui  sunt  a  schismaticis 
 lueresiarchis  ordinati  et  consecrati.  Stat  in  hoc  cal- 
 culo  lis  adhuc,  sed  utraque  pars  ex  aliquibus  signis  in 
 quadam  petitionis  parte  alteri  cessura  esse  pnysumitur. 
 Quod  plenius  innotescet,  cum,  (quod  in  brevi  spera- 
 tur,)  verbi  procuratores  hujus,  Cistertiensis  et  Clarae- 
 Vallensis  abbates,  ab  ecclesia  Romana  redierint.  Pauca 
 familiarius  lator  prajsentium  prosequetur,  cujus  curam 
 (precor)  haberi  facias  donee  convalescat,  in  quo  et 
 fratrem  meum,  quod  ad  ^  medicinam  pertinet,  sollici- 
 tum  esse  desidero.  Cum  relatu  digna  emerserint,  ea 
 favente  Deo  ad  tuam  citissimc  notitiam  perfcrentur. 
 Vale,  et  tuorum  niemineris  ante  Deum. 
 
 quod  ad,  O  ;  t/iioad,  V,  L. 
 
 "  Vak'us  ought  to  be  lutincd  iustcad  of  Julian,  who  died  before  liasil 
 hucamc  a  bisliop. 
 
8 
 
 EPISTOL/E, 
 
 [A.U.  1169. 
 
 DXXXIII. 
 
 Thomas  Cantuakiensis  archiepiscopus  ad 
 Gratianum. 
 
 (A.  302  ;  O.  iii.  24  ;  Z.  iii.  74  ;  Lup.  iii.  74  ;  Thorn.  39.) 
 
 Thomas  Cantuarien.sis  archiepiscopus  Gratiano  eccle- 
 sise  ^  Romanaj  subdiacono,  et  apostolica;  sedis  legato. 
 Regretting     Giatias  habemus  benignitati  vestra;  multimodas  super 
 tianhad'  ^^^>  nobis  a  mero  dilectionis  fonte  prolata  per 
 
 not  visited  latorem  praesentiuui  mandare  curastis ;  sciturus  pro 
 certo  quia^  si  ad  nos  venissetis,  sicut  desiderabamus, 
 oamimodum  vobis  honorem,  quern  possemus,  cum  exac- 
 tissima  diligentia,  turn  intuitu  personJB  vestrse,  quam 
 l)lurima  dilectione  amplexamur,  turn  intuitu  devotionis 
 quam  erga  sacrosanctam  Romanam  ecclesiam  habemus, 
 vobis  utique  exhibuissemus ;  brevioremque  etiam  in 
 partibus  nostris  transitum  et  tutiorem  habuissetis,  si 
 ad  nos  venissetis,  quanquam  temuli  et  invidi  nostri, 
 quasi  ad  detrimentum  nostrum,  ne  mutuo  simul  fru- 
 eremur  colloquio,  aliter  vobis  persuaserint.  Quo  siqui- 
 dem  nobis  nequissime  defraudato  plurimum  dolemus. 
 Begging  Rogamus  tamen  attentius  cum  quanta  possunuis  sup- 
 Han^'*  l)licationc,  quatenus  do  Cfetero,  si  jilacet,  sub  (piadaiii 
 favour.  dilectionis  prserogativa  personam  nostrani,  sed  et  eccle- 
 siam Cantuariensem,  pietatis  intuitu  familiarem  vobis 
 habeatis,  et  patrocinium  nobis  in  opportunitatibus  nos- 
 tris diligenter  pro  loco  et  tempore  prtestetis ;  miseratus 
 saltern  tribulationum  et  angustiarum  nostrarum,  quas 
 pro  parte  aliqua,  quamquam  minima,  jam  novistis ; 
 sciturus  absque  omni  ambiguitate,  quia  neque  mors 
 neque  vita,  neque  instantia  aliqua  poterit  nos  separare 
 a  fidelitate  domini  papse  et  ecclesise  Romanee  ;  etsi  forte 
 prius  ipsa,  (quod  absit,)  prorsus  nobis  defuerit.  Va- 
 
 '  ecdesia  ....  legato,  A,  O  ;  j  -  quia,  A,  O  ;  quod,  L. 
 cardinali,  G  ;  oru.  Z,  I      •*  nobis,  ova.  Z. 
 
A.D.  I  IG!).] 
 
 KlUSTOL.l':. 
 
 u 
 
 lete,  latoriquc  i)n\3sentiuiu,  .si  })lacet,  fideiii  habetc 
 super  his  quie  vobis  ex  parte  nostra  plenius  viva  voce 
 intimaverit. 
 
 I'  DXXXIV. 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus  cuidam 
 
 AMICO. 
 
 (O.  i.  84  ;  Lup.  iii.  18  ;  Thorn.  176.) 
 
 Thomas,  Dei  gratia  Cantuariensis  archiepiscopus, 
 dilecto  suo  N  .  .  .  salutem  et  sincerae  dilectionis  af- 
 fectum.^ 
 
 Noscat  dilectio  tua  nos,  Divina  favente  gratia,  sa- 
 nos  et  incolumes,  et  omnia  fore  prospera.  De  tuge  qui- 
 dem  dilectionis  sinceritate  admodum  plenariam  spem 
 obtinentes  atque  fiduciam,  tibi  mandamus  quatenus 
 per  latorem  prassentium  vel  per  alium  quae  matri  tuse, 
 sanctai  Cantuariensi  ecclesiae,  et  nobis,  sollicitius  in- 
 quirens,  noveris  expedire,  absque  dilatione  maturius 
 procures  significare. 
 
 DXXXV. 
 
 Joannes  Saresberiensis  conventui  Cantuariensi. 
 
 (0.  i.  85;  Z.  iii.  19;  Lup.  iii.  19;  Jo,  «ar.  289.; 
 
 Doleo,  dilectissimi,  et  admodum  doleo  in  his  qua3  Dissen- 
 de  vestra  fraternitate  dicta  sunt  mihi,  quoniam  schis-  ^"^g  ^ 
 mata  in  vobis  sunt,  ut  non  idem  sentiatis  aut  dicatis  monks, 
 in  Domino.    Nam  (ut  aiunt  qui  conversationem  ^  ves- 
 tram  familiarius  inspexisse  et  perspicacius  intellexisse 
 creduntur)  alius  vestrum  dicit,  Ego  sum  regis,  ego 
 
 Thomas  ,  .  .  aff'ectwii,  oiu.  O.  |      '  conversionem,  Z, 
 
10 
 
 [A.D.  1169. 
 
 Rfinulfi ; '  ego  fortunaiii  sequai-,  et  vincentibus  adhie- 
 lebo.    Inter  hpec  varus  adinoduin  est,  si  quis  tamen, 
 qui,  HUiB  professionis  meraor,  arcliiepiscopum  cui  opor- 
 teat  obediri  se  vecolat  habere ;  (pii  verbuin  Dei  loqua- 
 tur  cum  fiducia ;  qui  publice  protestari  audeat  quod 
 Deo  potius  oportet  quam  hominibus  obedire.  Miror 
 (si  tamen  vera  sunt  qute  dicuntur,  et  utinam  falsa 
 apparerent,)  quod  sic   tarn   cito  transferimini  a  via 
 Domini  in  aliud  evangelium,  quod  ecclesise  catholica; 
 subvertit  auctoritatem,  et  eis  qui  meritis  exigentibus 
 SathaniB  traditi  sunt  indulget  communionem  fidelium  ; 
 et  ad  participium  voluptatis  aut  lucri  cum  prsedoni- 
 bus,  furibus,  fornicatoribus  et  simoniacis  docet  iniqui- 
 tatis  ponere  portioneni.    Quod  quidem  inde  credituv 
 cvenisse,  quod  sunt  aliqui  in  corpore  vestro  qui  vos 
 conturbant,  et  alii  foris,  qui,  caeca  ducti  ambitione, 
 dum  vobis  appetunt  dominari,  blandis  promissionibus 
 a  conformitate  ordiuis  vestri,^  et  exquisitis  dolis,  cir- 
 cumveniunt  innocentiam  vestram.    Sed   si  non  estis 
 adeo  mentis  stupidfe  ut  brutissima  animalia  stoliditate 
 vincatis,  luce  clarius  potestis  intueri  in   quern  tinem 
 Foliofs     illorum  molimina  dirigantur.    Ecce  enim  Londoniensis 
 s/ons"'      episcopus  publice,  non  sine  dolore  fidelium,  protestatus 
 est,  quod  primse  Britanniarum  sedi,  videlicet  Cantu- 
 ariensi  ecclesiye,  nullam  debet  obedientiam,  et  quod 
 cathedram  metropoliticam   illuc  transferri  faciet  ubi 
 Loudon     earn  esse  debere  fingit,  ne  dicam  mentitur,  scilicet  ad 
 the  pagan^  ccclesiam  Londoniensem,  ubi  archiflaminem  *  gloriatur 
 primacy,    sedisse  dum  Jovialis  religio  colebatur.    Et  fortasse  vir 
 prudens  et  religiosus  cultum  Jovis  instaurare  disponit, 
 ut,  si  alio  raodo  arcliiepiscopari  non  potest,  archiHa- 
 A  pro-      minis  saltem  nomen  et  titulum  assequatur.  Fretus 
 MeHm"*    tamen  est  oraculo  Merliui,  qui,  nescio  quo  repletus 
 spiritu,   perhibetur   ante   adventum   beati  Augustini, 
 
 [{uiidii/Ji,  ()  ;  Kmuilfi,  Z.  I      '  soliditale,  V. 
 
 nostri,  V.  I      ^  arcliiflamen,  L. 
 
A.l).  IIU'J.] 
 
 i;PJST(JL.E. 
 
 11 
 
 Angloruin  apo.stoli,  vaticinatus  esse  delcndain  esse 
 Chiistianam  religioneiu,  et  denuo  refonnaiidaui  (][uando 
 Loudoniensis  dignitas  Doroberniam  adornabit.  Sed 
 quia  Merlianus  philo.sophus  prophet;e  sui  futilem  novit 
 auctoritatem,  etiam  ad  validiora  ceite  subsidia  dicitur 
 confugisse,  pijesuuiens  de  potentatu  principis,  de  eccle- 
 siae  debilitate,  de  avaritia  Romanorum,  de  pusillani- 
 mitate  vestra,  de  paupertate  archiepiscopi  et  multitu- 
 dine  divitiarum  suarum,  quibus  adversus  sapientiaiii 
 ct  justitiain  Dei  confidit  se  pi;Bvaliturum  in  vanitate 
 sua.  Quid  ergo  dicetis  et  facietis  ^  ad  h?ec  ?  Nun-  Exhoita- 
 quid  adeo  pnenominatos  patronos  vestros,  aut  (iit  r^°'4t'*' 
 verius  diserim)  pictatis  et  fidei  timetis  hostes,  ut  ei  Foiiot. 
 detis  locum  qui  matreni  vestram  tarn  parricidali  ini- 
 pietate  jugulare  molitur  ?  Nonne  hie  non  modo  fa- 
 cultates  ecclesife  erogand?e,  sed  sanguis  fundendus  est, 
 ut  ei  resistatur,  et  ecclesise  eonservetur  auctoritas  ? 
 Fudeat/  quceso,  sanctitatem  vestram  quod  nullam  hac-  The  monks 
 tenus  jiatri  exsulanti  et  proscripto  exhibuistis  Innna-  aidi,VJbeiv 
 uitatem  consolationis,  aut  nihil,  aut  (quod  melius  nos- 
 tis)  minimum  impendistis ;  cum  tamen  fere  totus 
 Latinus  orbis  evidenter  agnoseeret  justitiam  Dei,  et 
 ecclesise  libertatem  titulum  esse  exsilii  et  proscrip- 
 tionis  illius.  Alias  ergo  ecclesias  jam  quinquennio, 
 non  dico  spoliavit,  quoniam  '^  sponte  et  ultro  commu- 
 nicaverunt  necessitatibus  suis  et  tribulation!  bus  ejus ; 
 sed  ab  eis  stipendium  accepit  ad  ministerium  quietis, 
 libertatis,  honoris,  et  glori?e  vestra?.  Non  quod  tena- 
 citatem  aut  inhumanitatem  vestram  accusera,  htec 
 scribo,  quia  forte  occupati  eratis,  sed  ut  fratres  caris- 
 simos  moneo,  ut  tandem  aliquando  in  operibus  cari- 
 tatis  reviviscat  et  floreat  fides  vestra ;  ut  pace,  quam 
 speramus  in  proximo,  reformata,  non  erubescatis  ;  sed 
 fructum  caritatis  exhibitie  '  cum  foenore  multiplici  re- 
 
 '  faciens,  V. 
 
 a  Pufleat,  Z.  L  :  I'ikUi,  (i. 
 
 I      '  cl,  ius.  L. 
 
 I      *  >/uew,  before  nan,  0. 
 
12 
 
 epistola:. 
 
 [x.D.  1169. 
 
 Virg.  Mn. 
 vi.  854. 
 Exhorta- 
 tion to 
 liberality. 
 
 cipiatis  in  Isetitia  et  exsultatione.  Venit  enim  tem- 
 poris  plenitudo,  lit  Satanfe  non  liceat  ultei-ius  tanto 
 furore  in  ecclesiam  debacchari  ;  et  pater  vcster  pote.s- 
 tateni  accepit  a  Domino,  ut  possit 
 
 "  Parcere  subjectis  et  debellare  superbos." 
 
 Utinani  videant  oculi  mei  vos  prte  cseteris  de  nierito 
 nobilitari  posse  in  consolatione  sanctorum  compatien- 
 tium  nobis.  Utinam  vos  artiori  caritatis  vinculo  socios 
 gaudii  nostri  in  reditu  amplectamur.  Utinam  nunc 
 vestra  diligentia  seminet  in  ariditate  indigentium  fra- 
 trum,  efc  maxime  in  corde  jiatris  vestri,  quod  post- 
 modum  metatis  in  gaudio.  Scitis  (juis  ^  dixerit,  "  Qui 
 "  parce  seminat,  parce  et  metet,  et  qui  seminat  in 
 "  benedictionibus,  de  benedictionibus  et  metet."  Quid  ? 
 inquies.  Cum  gratia  temporali  vitam  seternam.  Sed 
 fortasse  pertimescitis  minas  insidiantium  et  intentan- 
 tium  labores  et  dolores,  ut  non  audeatis  quod  tempus 
 exigit,  et  ecclesipe  deposcit  necessitas,  in  ^  lacrymis  se- 
 minare ;  sed  profecto  fere  soli,  qui  seminant  in  lacry- 
 mis, in  gaudio  metent.  Nihil  est  quod  nobis  defuerit  '■^ 
 hactenus ;  opulentiam  et  quietem,  aliis  in  egestate  et 
 labore  pro  defensione  ccclesise  laborantibus,  divina 
 gratia  ministravit:  nunc  demum,  .si  placeat,  et  vcstrae 
 tliscretioni  visum  sit,  \it  compassionem  caritatis,  quam 
 tribulationi  fratrum  verbis  jugiter  prretendistis  exhi- 
 bitione  operis  '  compx'obetis.  Non  quidem  ut  illis  re- 
 mis.sio  sit,  et  vobis  tribulatio  ;  sed  ex  aequalitate,  ut 
 in  prsesenti  tempore  vestra  abundantia,  si  non  fi-aternaj 
 (quod  oporteiet),  saltem  paternte,  inopiie  sit  supple- 
 mentum  adhuc.  Alioquin  patens  erit  iniquitas,  ubi 
 nulla  uequandorum  reperitur  yequalitas.  Nam  de  his 
 qui  unanimes  versantur  in  domo  Domini  scriptum  est, 
 "  Qui  multum  habebat  non  abundavit,  et  qui  modi- 
 
 '  quis,  L  ;  quid,  0,  Z. 
 -  in  ....  lacrymis,  0,  Z  ;  Qu 
 seminant  in  lacrymis,  et,  L. 
 
 »  dcfuit,  L. 
 
 *  operis,  G  ;  oin.  L. 
 
A.D.  nno.] 
 
 F.rifiTOJ.M. 
 
 13 
 
 "  cum,  non   niinoravit.  "    Nuiiquid  vos  soli  in  castris  Metaphor 
 Domini  gomor  legitimum  perdidistis  ?    Si  manna,  pro-  ^annn  of 
 hibente  Domino  reseivatum,   munus   quidem  caeleste,  theexodus. 
 et  panis  et  pastus  angelicus,  putrescit  et  vermes  facit, 
 quid  putredinis  et  vermium  contrahet  putredo,  Domino 
 prohibente  servata  in  dispendium  caritatis,  in  esurie 
 et  nuditate  fratrum  ?    Non  iitique  quod  illi  esuriant 
 aut  nudi  sint,  sed  quod  illos,  nisi  caritas  in  vobis 
 [per  ^  gratiam]   amplius   excitetur,  fami,  nuditati  et 
 periculis  omnibus  exposuistis. 
 
 Versentur  hsec  et  similia  in  animis  et  terantur  in 
 colloquiis  vestris,  et  ponite  corda  vestra  super  vias 
 vestras,  et  causam  et  itinei'a  patris,  et  vias  adversan- 
 tium ;  et  attendite  quis  Deo  inspectore  et  judice  possit 
 ab  his  exitus  provenire.  Ita  tamen  nt  non  alius  [sit]  - 
 consultator^  Ranulfi,  alius  Jamnes,  alius  Mambres,  alius 
 Achitofel  magorumque  similium ;  sed  conscientiam 
 quisque  discutiat,  et  consul  at  legem  Dei.  Jam  sane 
 pr?evia  ratione  illustrati  per  gratiam  reducetis  ad  ani- 
 mum  quoniam  misericordia  plenitudo  virtutum  est,  et 
 recedentes  a  viis  pristinis  cum  eo  facietis  misericor- 
 diam,  qui  '  eam  Deo  propitiante  cito  respondere  pote- 
 rit  in  cornu  uberi,'*  et  affligentes  se  potenter  affligere. 
 Sit  Spiritus  consilii  vobiscum,  et  dirigat  corda  vestra, 
 ut  in  bonum  memineritis  vestri.  Hsec  enim  a  corde 
 et  labiis  meis,  Deo  inspectore,  teste,  et  judice,  caritas 
 expi-essit  ad  dulcissimos  et  reverendissimos  fratres,  ut 
 mihi  de  caetero  coram  Deo,  quem  testem  bonum  et 
 judicem  invoco,  impntari  non  debeat,  si  me  salubria 
 consulentem  dedigiiantur  audire. 
 
 '  per  gratiam,  G  ;  om.  al.  i      ■*  quia,  L. 
 
 -  sit,  L  ;  oin.  V,  O,  Z.  ,      *  verhi,  L,  G. 
 
 ^  cnnsultor,  O.  '       ^  rereretifissinios,  0. 
 
14 
 
 F.PISTOLyK. 
 
 [A.D.  IKiil. 
 
 DXXXVI. 
 
 TfioMAs  Cantuariensts  arohiepiscopus  ad  episcopos 
 suos  ET  Dunelmensem  episcopum.^ 
 
 (A.  290  ;  O.  ii.  312  :  Z.  iv.  38  ;  Lup.  iv.  33  ;  Herbert,  Ep.  9  (MS.  P.)  ; 
 Tlioiii.  79.) 
 
 Thomas,  Dei  gratia  Cantnatiensis  ecclesia^  minister 
 humilis  ct  apostolicu'  sedis  leoatus,  venerabili  fratri 
 siio  Henrico  Wintoniensi  episcopo  et  reliquis  omnibus 
 confratrilms  et  coepiscopis  suis,  al)batibii.s  etiam  pei' 
 ])rovinciam  constitutis,  necnon  et  venerabili  fratri  suo 
 Hugoni  Dunehnensi  episcopo,  viriliter  agere  et  con- 
 I'ortari  in  Domino. 
 Aj^aiiist  Gratias  ago  Deo  meo,  cui  nunc  servio  in  vinculis 
 ofY^ondon, ''i'^^'^.  ^i^^od  obedicntla  vestra  jam  omni  -  ecclesiarum 
 orbe  divulgata  est.  Hsec  est  enim  gloria  mea  quod 
 nunc  habitamus  in  uuum,*  rejecto  illo  infelicissimo 
 Juda,  velut  putridissimo  membro  amputate,  per  quern 
 in  nostro  corpore  tantum  scandalum  venit,  qui  velut 
 jumentum  inquietum  in  junctura  non  trahebat,  sed 
 iinitatis  nostrie  turbabat  jocundum.  Unde  illi  gloriam 
 dantes,  qui  virtute  sua  Catholicfe  ecclesise"  sune  columnas 
 confirmavit,  rogamus  vos,  fi'atres  amantissimi,  per  ad- 
 ventum  Domini  nostri  Je.su  Christi,  et  nostrre  congre- 
 gationis  in  ipsum,''  ut  nou  cite  moveamini  a  vestro^ 
 sensii,  neque  terreamini,  neque  per  spiritum,^  neque 
 
 '  The  heading  in  A  is,  Domiviis  '-  omni,  P;  Dei,  V;  in  Dei,  L. 
 
 CdriliKirieiisis  rpisriipis  Aiii/liir post  ■*  <»/m,  P;  7innc,'L. 
 
 e.vromiiiiixicalioiniii  Ciilchcrli  Lon-  '  episcopo    scilicet  Londoniensi 
 
 doiiii'iifiiii  ,'pisioj}/ ■  in  P  it  is,  /•Ipi-  Gilhcrto,   ins.   before    rejecto,  V 
 
 stola  Herbert,  iii  persona   Thomcc  ,  (seemingly  n  gloss  introiliiced  into 
 
 Cant uariensis  arch iepiscopi  ad  uni-  '  tlie  text). 
 
 versos  Aniilice  episcopos  et  abbates,  ,         ecclesiie,  Z  ;  om.  al. 
 
 coimnove.ns  tiefalsis  niititiorniii  re(/is  ''  ipsiiin,  V,  L  (Vulg.  II.  TiiesB. 
 
 Amilio'  rumoribiis  credani,  quos  de  ii.  1)  ;  iriipsum.  A,  O,  Z. 
 
 ipso  ccfterisque  disseminabani,  et  ne  '  nostro,  L. 
 
 }iova  reqi  e.vliibeant  jiiraiiientn,  vel  ipsum,  L. 
 obi  iga  t  ion  em  align  a  m 
 
A.D.  iir.o,] 
 
 EPTSTOL/E. 
 
 per  sermonem,  neque  pei'  epistolam  tanquam  ab  ecclesia 
 missam.  Hiec  ideo  dixerim,  quia  raulti  venient,  et 
 certe  scio  neque  ^  diibito  quod  aliqui  jam  venerunt, 
 qui  velut  pestilens  venfcus  adducti  mendaciorum  auvu- 
 gine  terram  con-umpunt.  Sunt  enim  isti  propheta^ 
 Baal,  missi  nt  decipiant  popnliim,  et,  ut  religiosa  men- 
 dacia  dictovum  facilius  fidem  inducant,  a  prophetis 
 Jerusalem  ista  egreditur  poUutio  super  ^  terrain.  Ecce 
 enim  professionis  nostrJB  sunt,  qui  persequendo  nos 
 movent  pedes  suos,  et  non  quieseunt ;  qui  epistolas 
 mendacio  plenas  in  orbem  dirigunt,  aures  audientium 
 polluunt,  et  linguis  suis  nos  toto  orbe  consectantur. 
 Facti  enim  divitiarum  servi,  ad  dominorum  '  nutum, 
 a  (piihus  ^'  se  sperant  accepturos,  comicorum  instai'  ser- 
 vorum,  modo  aiunt  omnia,  modo  negant.  Verum  do- 
 lorem  id  temperat,  quod  jampridem  mater  nostra 
 interiorem  banc  visceriim  passionem  sustincat.  Unde 
 et  Dominus  ipse  hujusoemodi "  prophetis,'  qui  etiam 
 [sub]**  statu  veteris  legis  pauci  non  erant,  comminatur 
 in  propheta;  "Ecce  ego,""  inqnit,  "  cibabo  eos  ab- 
 "  synthio,^"  et  potabo  felle."  A  prophetis  enim  Jeru- 
 salem egressa  est  poUutio  super  terram,  neque  "  ab  ista 
 jpgriludine  penitus  sanabitur,  donee  Is  venerit  qui 
 saiiabit  omnes  languores,  et  renovabit  ut  aquila^  ju- 
 ventutem  ejus.^-  Vos  ergo,''-'  fratres,  nolite  audire  pro- 
 phetas  istos.  Radulfus  vero  Landavensis  qualisqualis 
 nrchidiaconus,  et  Ricardus  Barre  dicuntur  principes 
 prophetijB.  Nolite,  inquam,  credere;  propheta  quippe 
 vaticinii  fine  monstrabitur,  et  scietis     indubii  quod 
 
 '  ncc,  P.  "  ef/o,  V  (Vulg.  Jereni.  xxiii- 
 
 -  super,  P,  Z  ;  supra,  L.  15)  ;  om.  al. 
 
 3  vos,Z.  ubcinlhio,  V;  ahsvliithi,,,  A. 
 
 •*  damnatoium,  V.  "  nec,  V. 
 
 L. 
 
 srialis,  V. 
 
 '  prophelas,  P. 
 "  sub,  L  ;  oni.  al. 
 
kpistol;f.. 
 
 [A.n.  1109. 
 
 in  bvevi  (nee  in  longos  i)ropbeto  ^  dies),  Domino 
 faciente,  sermones  vani  in  tempore  visitationis  peri- 
 bunt.  Cum  enim  jam  ^  particularis  quaedam  ^  discessio 
 venerit,  et  revelatus  fuerit  homo  peccati,  filius  perdi- 
 tionis,  de  instantia  Dominici  diei  nulla  quaestio  est. 
 Vos  autem  state,  et  confortamini  in  Domino,  ne  dies 
 ille  tanquam  fur  vos  comprehendat.  Ecee  enim  dedit 
 vos  Deus  hodie  in  civitatem  munitam  et  in"*  columnara 
 ferream,  et  in  murum  aeneum  super  omnem  terram, 
 regi  terrte,  et  principibus  ejus,  et  populo  terra).  Si 
 bellaverint  adversus  vos,  non  praevalebunt,  quia  Do- 
 minus  erit  vobiscum.  Unde  nos,  de  obedientia  vestra 
 non  minimum  confidentes,  firmiter  vobis  injungimus. 
 Enjoins  et  in  virtute  obedientiae  prsecepti  nostri  auctoritate  in- 
 ops^o^"  bibemus,  ne  in  novas  obligationes  juramenti,  sen  etiam 
 bind  them-  pollicitationis  a  vobis  ^  exactae,  declinetis.  Alioquin 
 nofresh^  ^os,  (quod  Deus  avertat!)  in*"'  inobedientiae  reatum 
 oaths.  prolapsos  adducet  Dominus  cum  operantibus  iniqui- 
 tatem.  De  caetero,  fratres,  orate  ut  rumoiibus  falsilo- 
 quorum  oppressis,  et  multiplicis  fraudulentiae  dolis, 
 Veritas  Dei  currat,  et  clarificetur  per  nos,  ut^  et 
 liberemur  ab  importunis  et  mails  hominibus,  qui 
 jamdiu  veritatem  Dei  in  mendacium  detinuerunt.-' 
 Et  Deus  patientiae  et  solatii  det  vobis  id  sapere  in 
 alterixtrum,  secundum  Jesum  Christum,  ut  onera  nostra 
 invicem  portantes,  unanimes  et  uno  ore  honorificemus 
 Patrem  Domini  nostri  Jesu  Christi,  et  sponsam  ejus, 
 matrem  nostram,  sanctam  et  apostolicam  ecclesiam. 
 
 1  propheto,  P  ;  profecto,  al. 
 
 2  jam,  om.  L. 
 
 •*  quadam,  P ;  oni.  al. 
 "  in  (Jerem.  i.  18),  A,  P,  Z; 
 om.  al. 
 5  nobis,  L. 
 "  in,  om.  A. 
 '  ut,  P ;  om.  al. 
 
 »  mendacium,  A,  0,  V,  Z  ;  men- 
 
 daciis,  P  ;  mendacio,  L.  But  these 
 ablatives  seem  to  be  iittempts  at 
 amending  a  passage  which  is  really 
 made  up  of  two  constructions  - 
 "  Qui  veritatem  Dei  in  injustitia 
 "  detinent"  (Rom.  i.  18);  and 
 "  qui  commutaverunt  veritatem 
 "  Dei  in  mendacium  "  (ib.  35). 
 "  decrimerunt,  V. 
 
A.D.  11()9.] 
 
 BPJSTOL/K. 
 
 17 
 
 DXXXVII. 
 
 Epistola  Herberti  in  persona  Thomye  Cantuari- 
 
 ENSIS  AD  AlEXANDRUM  PAPAM.=* 
 (P.  3  ;  Herb.  3.) 
 
 Reverendissimo  patri  et  domino  Alexandre,  Dei 
 gratia  summo  pontifici,  Thomas,  miserse  Cantuariensis 
 ecclesiae  minister  humilis  et  miserabilis  exul,  salutem 
 et  oranem  cum  summa  devotione  obedientiam. 
 
 Cum  ego  pauper  et  dolens  tantfe  maje.statis  regiam 
 clamoribus  querulis  ad  omnia  et  ssepe  urgentia  prse- 
 sentis  agonis  mei  pericula  crcbro  nimis  et  importune 
 pulsaverim,  nunc,  eo  instantius  quo  urgeor  gravius,  ad 
 solitum  prfesidium  recurrimus.  Pulsa  igitur  vere- 
 cundia,  et  quodammodo  majestatem  non  pensans, 
 nudum  et  omni  ope  destitutum  humana  tantse  majes- 
 tatis  me  oculis  ingero  ;  qui  potius  in  hoc  paupere  et 
 tenui  membranulfe  schemate,  quotquot  sumus  doloris^ 
 et  migrationis  hlii,  pietatis  tantfe  pedibus  advolvimur, 
 regiam  illam  clementiam  quadam  lacrymarvim  nostra- 
 rum  dextera,  et  diuturna  jam  vitee  nostras  miseria 
 pulsantes,  ut  misericordise  vestrse  januas  miserabilis 
 ingrediatur  oratio  nostra :  nunc  prsesertim  cum  alio-  Complaiuts 
 phylus  ille,  nunc  demum  revelatus,  corporis  sui  mole  bfshop  of  ^ 
 parvitatem  meam  despiciens  universum  Israelem  sin-  i^oudon. 
 gulari  certamine  provocet,  ut  ita  in  se  summam  belli 
 et  totius  prselii  pondus  excipiens  Philistsea  omnis 
 victoria  et  ipse  pras  caeteris  victoriae  gloria  ponatur.^ 
 Sed  quid  Goliam  significo  ?  Utinam  vel  solum  se 
 Goliam    exhibuisset ;    quin    potius    periculosior  est 
 
 '  coloris,  G.  1      -  frnatur  ? 
 
 »  The  test  of  this  letter  is  in  were  perplexed  by  the  peculiarities 
 
 parts  almost  or  wholly  unintelli-  of  the  writer's  style, 
 
 gible,  and  has  probably  been  ren-  Clementiam  is  probably  omitted 
 
 dered  more  so  by  transcribers  who  at  this  place. 
 
IS 
 
 KPISTOL^:. 
 
 [A.D.  lUiO. 
 
 Nam,  sicut  clamat  mundus,  testantur  opera,  filiuni 
 adversus  patrem  quibus  potest  consiliis  instruit ;  ut 
 idem  sit  nobis  Achitofel  in  abscondito  et  Golias  in 
 aperto.  Et  attendat  paulisper  discretio  vestra,  si  non 
 ipsitis  o))era  tosfcituonium  liis  qufe  ipso  ^  dicnntur  per- 
 il il>eant. 
 
 The  appeal  Prima  objectio.  Primo  in  Anglia  apud  Noi'tham- 
 at  Noith-  ^^^^Q  tanto  versarer  discrimine,  adeo  \it  i]isi 
 
 ainptoii, 
 
 15ehavioiu 
 at  Sens. 
 
 Interfer- 
 ence witli 
 ecclesias- 
 tieal  ]iro- 
 poity. 
 
 et  aliis  fratribus  et  coepiscopis  nostris  a  divinis  dis- 
 tricte  pr£eciperem  cessare  officiis,  si  propritB  mere  per- 
 sonte  violentfe  (quod  multi  tunc  juste  intuebantui-,-) 
 mitterentur  manus,  multis  qui  tunc  aderant  coepi- 
 scopis nostris  audientibus,  clericis  etiam  nonnuUis,  iste 
 confestim  appellavit,  quasi  ex  eo  gravaretur  si  non 
 mihi  vincula  fuissent  injecta.  Quani  iniqua  fuerit 
 appellatio  hrcc,  et  quantani  adversus  appellanteni 
 faciat  prfesumptionem,  vestra,  si  placeat,  consideratio 
 haic. 
 
 Secunda  objectio.  Praeterea  Senonis  in  sublimitatis 
 vestra-  prnesentia  advocans  quantum  adversus  parvi- 
 tatem  meam  linguam  suam  acuerit,  et,  nisi  coliibuissot 
 iiiiseratio  vestra,  quantis  probris  et  contumeliis  la- 
 cerasset  ipsum  patrem  suum,  jaur  cxsulantem  et 
 absentem,  excidisse  non  arbitroi-.  Unde  et  eo  solo 
 nialedici  meruit  quod  patris  sui  pudenda  revclare 
 attentavit. 
 
 Tertia  objectio.  Prseterea  me  Senonis  a  vexationi- 
 bus  meis  et  angustiis  ad  dementia}  vestrfe  sinum 
 properante,'  nec  a  jam  sfepe  dicto  fratre  (et  utinam 
 vero  fratre  !)  exspectatum,  idem  tempore  in  terram  re- 
 versus  una  cum  cfeteris,  nisi  quia  inter  cfeteros  major, 
 necdum  accepto  super  hoc  regis  mandato,  spoliavit,  et 
 universa  ecclesia)  bona  fecit  confiscari. 
 
 Quarta  objectio.  Praeterea  hoc  nulla  commentitia 
 et  concinnata  fraude  valebit,  sen-  in  taiita?  majestatis 
 
 (le  ipso  9 
 metuehant  ? 
 
 ^  proprrantf 
 
A.I). 
 
 EPI.STOLyK. 
 
 10 
 
 oculis  auclebit,  tofjere,  num  sciens  et  pruden.s,  ante  pro-  commum- 
 
 .     ,.  .  .  cates  and 
 
 priam  sui  exeommunicationem  ex  nomine,  meis  excora-  neglect  of 
 raunicati.s  communicaveiit.     lUuJ  etiam  anathematis  censures, 
 vinculum  quo  imprtesentiarum  innodatus  est,  ut  cei'- 
 tis.sime  mihi  persuasum  est,  solvit  ecclesiam  intrans, 
 ipsis  etiam  missaruin  assistens  .solemnihu.'s. 
 
 Quinta  objectio.  Qualiter  etiam  sacvo.s  ve.stm^  ex-  Troatmeiit 
 cellentiai  apice.s  suppres.serit,  et  pavvitatis  meiv  mandata  uad'aiciii- 
 contcmsevit,  omnino  auditum  est.  episcopal 
 
 o  1  •      •        r\       •  letters. 
 
 Sexta  ODjeetio.    Quotiens  vero  et  ob  quas  causas  Wrongful 
 super  iisdem  negotii  articulis  appellaverit,  et  idiotae  appeals, 
 et  plebeii  per  vicos  et  plateas  gaiTiunt ;  spei-ans  quod 
 ad  invocationem  sancti  nominis  tui,  quasi  sub  alarum 
 tuaruin  regimine,^  peisequentium  nos  iniquitas  et  in- 
 justitia  coale.scere  potuissent. 
 
 Septima  objectio.    Novissime  etiam,  dum  consueto  Prcten- 
 hoc  non  refugio   uteretur  sed  sufFugio,  quod  caeteris  j'^'^ep*",. 
 omnibus  longe  scelestius  ^  judico,  non  clam  sed  coram  dence  of 
 populo,  cubile  patris  attentavit  ascendere,  et  se  de  jure  hn°y^'' 
 metropolitanum  esse  publice  contendere  non  erubuit; 
 adjiciens  etiam  quia  inc'.inavit  ex   hoc  in  hoc  de 
 Herefordia    Londoniensis    factus,    Cantuariensi  vero 
 metropolitano  nullo  adstringi  professionis  seu  obedien- 
 tife  vinculo,  cum  in  sui  translatione  htec  exacta  non 
 fuevint,    De  quibus  tamen  memini  me  alias  vestrae 
 plenius  caritati  scripsisse.    Ipsa   igitur  Cantuariensis 
 ecclesia,  tam   multiplices  illecebrosse  artis  nexus  ultra 
 non  sustinens,  illius  caput  contrivit,  cujus  totiens  cal- 
 caneo  fuerat  insidiatus. 
 
 Sed  non  pergo  nunc  ulterius  *  illius  exagitare  ex- 
 cessus :  sufficiat  tetigisse.  Praeteritis  enim  multis  ea 
 duntaxat  recolo  qiuB  lapides  et  marmora  clamant. 
 Horum  etiam  multa  ex  multorum  relatione  ^  ad  vos 
 
 '  teginine  ?  |      ^  alteriiis,  G. 
 
 '-  celestiiiSf'P ;  ccclesliliiis,  G.  '  revelatione,  G. 
 
 ^  ex;  G.  1 
 
 R  2 
 
20 
 
 EPISTOL^.. 
 
 [A.D.  1109. 
 
 comuieantiuni  eftugisse  non  arbitror.  In  omnibus  enim 
 his  coram  populo  processit  in  campum  armatus  ut 
 Philistiim  ^  bella  climicare.  Verum  Golias  in  campo,  in 
 conclavi  Architophel  erat,  adeo  etiam  ut  nuntiis 
 domini  regis  proxime  a  sanctitate  vestra  revertentibus, 
 Ricardo  videlicet  Barre  et  Hadulfo  archidiacono,  ver- 
 bum  pacis,  quod  tunc  sedulo  quidem  et  officiose  - 
 tvactabatur,  una  cum  archidiabolo  illo  Galfrido  Ridel 
 consilii  ^  sui  nisibus  ruperit.  In  cujus  etiam  .  spe 
 verbi  ego  cum  coexsulibus  meis,  de  *  conscientia  regis 
 et  voluntate,  Pontiseram  jam  usque  processeram,  apud 
 Calvum-montem  cum  venerabili  fratre  nostro  domino 
 Rothomagensi  habiturus  colloquium  ;  deinde  juxta 
 eventum  colloquii  ad  regem,  (|ui  ob  id  proprius  so 
 .leeossiii'mu  disposuerat,  proces.surus.  Verum  in  eo 
 ai  tieiild  jam  dioti  regis  nuntiis  advontantibus,  sicut  a 
 C!hus[a]i-''  lideliter  acccpi,  omnis  illo  apparatus  frus- 
 tratus  est  consilio  Architophel,  forsitan  a  nuntiis  ali- 
 quid"  in  mete  depressionis  augmentum  et  restitutionis 
 suse  spem  certam  accipiens.  Sed  esto ;  Dominus  mihi 
 adjutor,  non  timebo  quid  faciat  mihi  caro.  Spero 
 etiam  certissime  quod  te  duce,  te  rectore,  procella 
 mea  statuetur  in  auram,  et  tempestas  erumpens  super 
 caput  impii  veniet.  Unde  ego,  sicut  ipsorum  minimus 
 ita  hodie  et  miserrimus,  et  quotquot  passionis  istius 
 socii  sunt,  sanctitatis  vestrse  genibus  provolutis  ^  et 
 manibus  expansis  supplicamus,  et  quantas  audemus 
 majestati  tantse  porrigimus  preces.  Dissipa,  Domine, 
 consilium  Architophel  et  percute  caput  de  domo  impii. 
 Et  sicut  inde  David  vice  fungeris,  opus  id  probet ; 
 singular!  sollertia  et  fortitudine  tua  Golias  alter  pro- 
 
 '  PhiUsliim,  V  {Philislhiim, 
 Vulg.)  ;  Philistis,  G. 
 
 '  officia  se  (for  officiose),  G. 
 ■'  concilii,  P,  G. 
 "I  de,  om.  G. 
 
 ■'■  Clnisai,  Vulg.  (11.  Keg.  xv.- 
 
 xvii).  The  MS.  and  G  read  Ch^isl, 
 ■which  is  another  name  (lb.  xviii.). 
 
 ^  aliquo,  G.  (The  word  is  con- 
 tracted ill  the  MS.) 
 
 '  provoluti '/ 
 
A.D.  IKi!).] 
 
 i:pistoi,.k. 
 
 21 
 
 sternatur,  et  caput  amittat,  quod,  ut  jam  supra  mou- 
 stravimus,  in  tarn  multas  artes  vertit  ct  fraudes.  Nam 
 tu  solus  in  militia  tanto  ceitamini  habilis  sestimari.s. 
 Et  tunc  profecto  in  decern  millibus  juvenculaium 
 psallentium  testimonio  triumphabis.  Nam  pestilentc 
 pereunte  alii  manus  suas  lavabunt  in  sanguine  pec- 
 catoris,  juxta  quod  unus  sanctorum  ait,  melius  esse  ut 
 paucorum  damnatione  plurimi  liberentur  quam  eorum 
 absolutione  plures  periclitentur.  Alioquiu  certe  in- 
 justa  misericordia  est.  Consulite  ergo  Helise  zelum, 
 et  gladius  Phinees  a  cordis  vestri  ne  ^  excidat  mani- 
 bus ;  et  videte  quo  zolo  dignus  sit  qui  operatus "  est 
 sic,  qui  patrem  suum  retrusit  in  carcerem,  nudavit,  et 
 adhuc  tenet  in  vinculis,  et  (quod  plango  laciymosius, 
 (|uia  Cfeteris  detestabilius  est,)  patris  sui  sponsam  ze- 
 latus  est  sibi,  et  non  in  conclavi  hoc,  sed  (ut  supra 
 diximus)  publice,  cubile  patris  violare  attentavit,  pro- 
 testans,  populo  et  clero  civitatis  suse  audiente,  se  jure 
 debere  metropolim  obtinere,  nec  Cantuariensi  ullo 
 adstringi  professionis  seu  obedienti^e  vinculo.  Igitur 
 an  absolutionem  seu  condemationem  nieruerit  tarn 
 malitiosa  operatus,  tarn  superba  locutus,  singularis 
 jn-imatus  vestri  consideratio  haec  Et  si  forsan  secun- 
 dum ecclesiasticum  morem  anathematis  absolutionem 
 impetravit,  an  in  hoc  ipso  parvitati  mese,  quam  adeo 
 contumaciter  contempsit,  quin  potius  an  matri  suae 
 ecclesise,  cujus  publice  et  tarn  inipudenter  rupit  pro- 
 fessionis et  obedientipe  vincula,  debeat  reservari  aucto- 
 ritas,  vestra  itidem  consideratio  est :  et,  ut  tantaj 
 majestati  non  tarn  temere  quam  timide  hsec  loquor,* 
 singulis  studiose  perpensis^  in  banc  spem  non  csset 
 absonum,  et  pro  certo  ad  ecclesiic  pacem  fierct  cxpc- 
 ditior  via,  si  qualis  accedit  talis  revertetur.  Alioquiu 
 
 '  neci,  P  ;  ne,  G. 
 -  operatur,  G. 
 3  luec,  a. 
 
 ■*  Inqiiar? 
 
 ■'  opprcssix,  it. 
 
Ki'isroL/i:. 
 
 [A.D.  11  tit). 
 
 scitote  ct  ego  ceitiis  .siuii,  ciuoil,  sicut  jam  sicpc  ac- 
 cidit,  ciirabitui-  contritio  nostra  cuin  ignoniinia.  Di- 
 cent  eniiii  "  Pax,  pax/'  ct  non  est  pax.  Hmc  idciico 
 adco  ct  confidcnter^  dixcrim,  <iuod  ex  solo  juslitiio 
 metu  liuiniliatio  erit  et  ad  jiaccm  accessus,  qiiam  sola 
 justitia  poterit,  juxta  quod  cgieghis  illc  doctor  pariter 
 ct  rector,  "Aniant,"  inquit,  "  se  htec  duo,  ut  qui  facit 
 justitiam  inveniat  pacem,  et  non  aliter.    Justitia  enim 
 
 ct  pax  osculataj  sunt ''  -  
 
  Videar  forte  in  sugillationeni 
 
 peisona;  Londoniensis  nimius,  et  odio  potius  quain  ex 
 judicio,  tani  duia  tarn  amara  scripsisse.  Sed  testis  est 
 uiihi  Is  cui  oninis  A'oluntas  loquitur,^'  et  cui  nunc 
 servio^  in  vinculis  lucis,  quoniodo  cu})iani  cum  in  vis- 
 ceribus  Christi  Jesu,  qui  etsi  mihi  filialem,  ego  tamen 
 illi  (Dominus  scit)  affectum  patris  non  substraxi  ; 
 id  magis  ct  magis  inter  vincula  mca  desiderans  ut 
 digne  ambulassemus  vocationc  (jua  vocati  sumus,  cum 
 onini  humilitatc  ct  mansuetudine  alter  alterius  onera 
 ])ortantes. 
 
 Apolojry  Adverto  me  jam  in  tanta  sermonis  longitudine  cpi- 
 writer\  stolarem  omnem  brevitatem  exccssisse.  Unde  vereor 
 prolixity,  tautic  majestatis  oftcndisse  auditun),  ad  alia  tarn 
 magna  et  tam  multiplicia  moitalis  vit«3  hujus  negotia 
 intcntum.  Sed  spero  quod  qui  tam  paterno,  tam 
 matcrno  etiam,  affectu  couq^atitur  meis  afflictionibus, 
 facile  indulgentiam  tribuat  verborum  excessibus  ;  pra3- 
 sertim  cum  brevi  non  potuisset  stiingi  sermone  quod 
 sensibus  et  doloribus  dilatatum  est.  Praeterea  alias 
 breviores,  quas  ^tiam    piaeter  has  vestrai  transmitto 
 
 '  confidens,  G.  i  the  Corpus  MS.,  is  here  omitted, 
 
 2  A  quantity  of  unreadable  mat-  after  the  former  editor's  exiimplc. 
 ter,  amounting  to  about  a  page  of  |      '  sermo,  G. 
 
 '  These  V  ords  are  from  a  prayer  i  Communion   office.     Sec  Palmer, 
 whieh  is  the  original  of  the  "  Col-     Orig.  Liturgica;,  ii.  26. 
 "  lect  for  Purity"  in  the  English  | 
 
A.i).  IKiQ.] 
 
 KI'lSTOl.yE. 
 
 23 
 
 sanctitati,  jam  scripseram  litteras,  cum  ccce  subito 
 cursor  intraret,  qui  profectionem  Londoniensis  ad  Curiam 
 et  alia  plcraquc  liic  contenta  nuntiaret.  Unde,  tantis 
 uovis  supervenieiitibus,  nova  scribcrc  uecessarium,  ot 
 post  priorum  litterarum  finem  harum  inclioare  \n-m- 
 cipium.  Spiritus  consilii  et  scientiie  doceat  vos  do 
 omnibus,  carissimc  milii  pater. 
 
 DXXXVIII/ 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus  Hubaldo 
 
 OsriENSI^  EPISC'OPO. 
 (A.  191  ;  O.  ii.  197  ;  Z.  iii.  79  ;  Lup.  iii.  79  ;  Thorn.  47.) 
 
 Siepe  (|uidem  cogimur  in  vestrne  sanctitatis  auribus  Cruelty  of 
 lerumnas  miserife  nostra;  deplorare,  quia  et  -  ilke  supra 
 numerum  et  modum  multiplicata;  sunt,  et  pneter  vos  pcisecu- 
 nullus  est,  vel  ^  admodum  rarus,  qui  nos  consoletur  in 
 tanta  tribulatione,  aut  spem  solatii  repromittat.  Ta- 
 ceantur  ad  prpesens  quiB  sustinuimus,  funera  propin- 
 quorum,  sacerdotum  Christi  ciedes  et  vincula,  feralis 
 edicti  atrocitas,  quo  ssevitia  Herodiana  sine  misera- 
 tione  conditionis,  ordinis,  setatis,  et  sexus  exterminavit 
 et  proscripsit  omnes,  qui  *  ex  quacumque  causa  vene- 
 rant  in  suspicionem  quod  ad  nos  essent  habituri  cari- 
 tatem,  aut  servaturi  Deo  et  ecclesise  ejus  fidem.  Et 
 ut  diuturnitate  cruciatus  citra "  cruoris  invidiam  Hero- 
 dis  vinceretur  immanitas,  vagientium  cunas  relegavit, 
 a  matrum  sen  nutricum  sinibus  avulsit  parvulos  lac- 
 tentes  et  sugentes  ubera.  Nam  quo  magis  protrahitur, 
 acerbior  est  vis  doloris,  et  quantalibet  poena  in  mo- 
 
 '  Hostiensi,  al. 
 
 '-  ei,  A,  V,  O ;  ora.  L  (Which 
 teildB  illc). 
 
 •■'  vel,  Z,  L  ;  tun.  V;  ins.  us  cor- 
 rection, A. 
 
 ^  qui,  cm.  A,  O. 
 ^  circa,  G. 
 
24 
 
 KPlSTdL/E, 
 
 [A.D.  1161). 
 
 laentuiu  contracta  mansuescit.  Sutiicere  debuerat  ])er- 
 secutori  nostro  quod  hactenus  impune  torsit  ecclesiam, 
 quod  nos  et  nostros  sic  afflixit  exsilio  et  proscriptione 
 quinquennii,^  exspectantes  ut  eum  patientia  nostra  ad 
 poenitentiam  provocavet.  Antiquae,  si  placet,  revolvan- 
 tur  historise,  veterum  tyiannorum  recenseantur  gesta, 
 nascentis  ecclesiee  percurrantur  annales ;  nec  facile 
 occurret  in  omnibus  persecutoribus  ejus  qui  sic  ununi 
 hominem  fuerit  persecutus,  ut  tantam  innocentium 
 stragem  tot  exquisitis  artibus  studuerit  adimplere. 
 Supine-  Cum  ergo  ipsorum  testimonio  tarn  evidens  sit  propo- 
 papaf  ^  situm  ejus, — qui  licet,  (ut  dictum  est,)  tanta  aviditate 
 court.  sitiat  sanguinem  nostrum,  avidius  tamen  appetit  ec- 
 clesiee  perimere  libertatem,  et  auctoritatem  apostolicaj 
 sedis  a  finibus  suis  exterminare — mirabile  est  in  oculis 
 omnium  sapientium  et  timentium  Dominum,  qua  ra- 
 tione  eum  tamdiu  ^  Eomana  ecclesia  sustinuerit,  qua 
 patientia  audierit  tot  injusta  ct  enormia  postulantem, 
 cum  ilia  divinitus  instituta  ^  sit  eradicare  et  disper- 
 dere  omnem  potestatem  et  altitudinem  extollentem  so 
 in  injuriam  et  contumeliam  Christi. 
 
 Vivg.  ^u.,  "  Parcere  subjectis,  et  debellarc  siiperbos," 
 
 fuit  gentilium  eminentia  Romanorum  ;  ct  certe  Christi 
 doctrina  superbos  humiliat,  et  exaltat  liumiles.  "  Ecce," 
 inquit,  "constitui  te  super  gentes  et  super*  regna,  ut 
 "  evellas,  et  destruas,  et  disperdas,  et  dissipes,  et  yedi- 
 "  fices,  et  plantes."  Nunquid  apvid  Petri  successores, 
 Christi  vicarios,  debet  esse  acceptio  personarum  ?  Usee 
 utique  non  est  apud  Deum,  qui  unicuique  tam  prin- 
 cipi  quam  plebeio  respondet  ad  meritum.  Quaenam 
 gloria  est  apud  Deum  vel  apud  homines,  pauperioribus  ^ 
 
 *  super.  A,  Z  (Jerem.  i.  10) ; 
 om.  L. 
 
 '  panpcribus,  Z.  with  vd  ioribus 
 '*  constitute,  0 ;  con\  A.  I  iuterl. 
 
 '  qumquentn  r 
 
 8  taw,  0 )  corr.  to  tam  diu,  A. 
 
A.  I  ..  I  hi!'.]  EI'ISTOL.K.  ?5 
 
 jura  decernere,  et  potentiores  a  maximis  flagitiis  et 
 multis  nulla  ^  juris  auctoritate  coercere  ?  Certe  vera 
 justitia  potentes  potenter  punit,  et  in  his  qui  praesunt 
 gravissimum  exercet  judicium.  Quis  unquam,  Romano 
 pontifice  sciente  et  vidente,  tanta  lieentia  abusus  est 
 ecclesiarum  bonis,  quanta  nunc  abutitur  rex  Anglo- 
 rum  ?  Ecce  jam  quinquennio  possedit  episcopatum  Income  of 
 nostrum  et  omnium  nostrorum  bona ;  item  Lincolnien-  Jees'and 
 sem,^  Bathoniensem,  Herefordensem,  Elieusem  episco-  abbacies, 
 patus  redegit  in  usus  })roprios.  Lanelvensis  ^  ecclesise 
 possessiones  fere  omnes  distribuit  militibus  suis.  Ban- 
 gorensi/  quse  jam  fere  decennio  episcopum  non  ha- 
 buit,  non  patitur  ordinari.  Quid  de  abbatiis  dicetur 
 quas  detinet  ?  nam  illarum  numerus  incertus  est.  Et 
 hoc  quidem  sc  licenter  facere  gloriatur  jure  consuetu- 
 dinum,  quas  ecclesia  Romana  (ut  omnium  vestrum 
 pace  dictum  sit)  ab  initio  publice  debuerat  condem- 
 nasse  cum  auctoribu.s  et  observatoribus  suis,  tamquam 
 Deo  inimicas,  et  contrarias  perpetute  legi.  Si  eis, 
 pater,  voluissemus  dedisse  locum,  nihil  proi"sus  dis- 
 pendii  nobis  provenisset  aut  nostris  ;  et  adhuc  si  ce- 
 dere  voluerimus,^  ad  omnem  familiaritatem  et  gratiam 
 regis,  et  totius  regni  dominium,*'  expeditissiraa  patet 
 via.  Sed  absit  ut  proprise  utilitatis  commercio  publi- 
 cam  prodamus  ecclesiae  libertatem,  sedis  apostolicse 
 jirivilegium  convellamus  ab  Anglia,  et  pro  tempora- 
 lium  compendio  subeamus  dispendium  peternorum.  Et, 
 quia  nolumus  ecclesiam  dejicere,  dejection  em  nostram 
 rex  qugerit  a  vobis.^  Quia  legem  Dei  transferre  nolu-  Henry's 
 mus,  ut  ei  succedat  iniquitas  tyrannorum,  quajrit  ut 
 nos  citra  necessitatem,  prater  utilitatem,  contra  auc- 
 toritatem,  ad  aliam  ecclesiam  transferamur.    Quia  vero 
 
 itllas,  V.  *  Banyorensem,  Z,  L.    (The  last 
 
 ^  Lincolienscm,  A. 
 
 3  Lanelvaisis,  A,  O  ;  Landaven- 
 sis,  Z,  L.  (It  is  St.  Asapli,  not 
 Llandaff,  that  is  meant.) 
 
 syilable  is  contracted  in  the  MS.) 
 voluissemus,  O. 
 "  dominicum,  V. 
 '  vobis,  A,  V,  Z;  nobiiti  L. 
 
Kl'lSl()I..i;. 
 
 [A.D.  IK)!). 
 
 vocantoni  ad  iniquitatis  consortium  sequi  n(jluimu,s,' 
 petit  nos  cvocari  a  vobis,  ut  in  transitu  possit  nostri 
 sanguinis  cum  iniquitatis  huim  consortibus  qualecum- 
 que  exercere  commercium.  Quid  enim  aliud  sibi  vult, 
 quod  Mediolanenses,  Cremonenses,  et  Parmenses"-^  in 
 cxterminium  ^  nostrum  mercede  corruptos  sollicitat  ? 
 Quid  Papiensibus  aut  aliis  Italiee  civitatibus  nocui- 
 inus  unquam,  ut  nosti'um  exsilium  procurarent  ?  In 
 quo  hesimus  sapientes  Bononise,  qui  nunc*  sollicitati 
 precibus  et  promissis,  perniciei  nostrse,^  quam  certam 
 audierant,  voluerunt  dare  consensum  ?  Certe  nos  Ro- 
 bertuni  de  Bassevilla "  non  proscripseramus,  et  tamen 
 sollicitationibus  inductus  est  ut  nostram  apud  vos 
 perpetuaret  ^  proscriptionem.  Dolo  tamen  postea  cog- 
 nito,  poeniteutia  ductus  rogavit  ne  ipsius  injusta  petitio 
 audiretur.  Ricardus  Syracusanus  electus,  corruptus 
 accepta  spe  Lincolniensis  ^  episcopatus,  persecutores 
 nostros  juvit  opibiis,  armavit  consilio,  viribus  roboravit ; 
 nam  et  ipsi  regi  Siculo,  intra  cujus  fines  modo  con- 
 sistitis,'*  ut  eum  caperent  in  perniciem  ecclesite  et  nos- 
 tram, filiam  regis  Anglife  copulandam  in  matrimonium 
 promiscrunt.  Nonne  Fragentes-panera,  et  i'amiliain 
 Leoninam,  et  gentem  Latronum,  et  alios  Romanos  po- 
 tentisslmos,  quasi  castra  conductitia  adduxerunt,  ut 
 non  tam  Hecterent  quam  frangerent  ecclesiam  Roma- 
 nam  ?  8ed  et  pacem  i)nperatoi  is  et  Saxonum  i-epro- 
 mittunt,  et  quod  omncs  Romanos,  data  pecunia,  indu- 
 cent  ut  faciant  fidelitatem  domino  papte,  dummodo  in 
 
 '  iwlumus,  [j ;  and  so  Z,  with 
 noliiimus  interl. 
 
 -  Pannenenses,  V,  Z. 
 
 3  interminium,  V. 
 nec,  followed  by  voluerunt.  A, 
 O,  V  ;  vera,  with  no/nrriml,  L. 
 
 •■^  So  O;  pernu  ici  iioslnr,  ,/„o- 
 iiiain  raiisam,  A  ;  perniciei.  riuisic 
 iiosfnr,  quam,  L.  (The  likeness 
 between  the  contractions  of  certam 
 
 and  causam  had  led  to  mistakes  in 
 MSS.,  and  Lnpus  attempted  to  cor- 
 rect by  conjecture. 
 Basseniilld,  A. 
 '  perpetnarit,  O  ;  corr.  A. 
 Lincoliensis,  A. 
 co7isistit  Is,  L. 
 '0  Aiiylorum,  Z  ;  Anylia,  L. 
 "  data,  O,  A  ;  heata,  L. 
 
A.I).  H()!).] 
 
 ElMSTUl>yi;. 
 
 27 
 
 nostra  dcjectiouc  regis  Augloruiii  ^  satisfaciat  voluntati. 
 Patet  quam  securum  transituiu,  quain  jocuntluiii  com- 
 meatuui,  nobis  diligentia  liominis  pn^paraLat.  Profccto 
 non  satis  curabat  unde  satistierct  creditoribus  nostris, 
 unde  sociis  (si  quis  tamen  inveniri  posset)  ad  pro- 
 cinctum  itineris  necessaria  ministrarentur,  unde  sump- 
 tus  itineris  procederent,  ut  solatia  proscriptse  multitu- 
 dinis,  qua?  post  quinquenne  exsilium  egens  et  afflicta 
 erat  in  tantis  calamitatibus  deserenda.  Eadem  sane 
 diligentia  procurantiuni  h;T3C,  quoniam  regis  nomen  in 
 banc  suspicionem  deducendum  esse  non  credimus,  po- 
 terant  bospitum  utensilia  toxicari ;  et  difficile  est  vitam 
 servare  incolumem,  cui  insidiatur  is  qui  jus  babet  in 
 familiam  totain.  Et  ne  in  bac  parte  scedula  protra-  Bucket  de- 
 bantur-  et  verba,  quoad  vita  comes  fuerit  nos  pro  cHnes  to 
 nulla  unquam  vocatione  tot  et  tantis  periculis  ingere-  thieiitened 
 nnis.  Nam  si  quis  ex  quacumquc  causa  mortem  non 
 detrectat,  vitam  facilius  poterit  ferro  vel  laqueo  ter- 
 niinare. 
 
 Nuper  autem  misit  idem  rex  nuntios  suos,  episcopum  Mission 
 videlicet  Sagiensem,  et  Gaufredum  Cantuariensem  ar-  ,y 
 cbidiaconum,  ad   Cbristianissimum   regem,   sollicitans  Lewis, 
 eum  precibus  et  promissis  ut  nos  ejiceret  de  terra 
 sua.    Sed  vir  Deo  plenus  respondit  se  boc  jus  hsBredi-  The 
 tarium  ab  antecessoribus  contraxisse,  et  semper  fuisse  f*[,^g-g'' 
 consuetudinis  regni  Francorum,  ut  omnes  pro  justitia  answer, 
 exsulantes  benigne  recipiat,  et  eis  debitfe  bumanitatis 
 solatia  impendat ;  et  se  dixit  nunquam  tarn  laudabilem 
 luereditatem  et  Deo  gratam  ex   causa  qualibet  deser- 
 turum.    Adjecit  etiam,  quod  nos  receperat  de  manu 
 domini  papfe,  quem  solum  in  terris  babet  dominum, 
 ct  ideo  nec  pro  iniperatore,  nec  pro  rege,  nee  pro 
 alifjua  mundi  potestate  dimissurum,  quin  foveat  nos 
 et  causara  nostram  quamdiu  necessc  fuerit;  quoniam 
 
 '  A)iylorui}i,  Z;  Aii(jli(c,L. 
 
 *  protraliuHlitr,  A,  O,  Z  ;  proli  ahalur,  L, 
 
28 
 
 EIMSTOL.E. 
 
 |A.D.  1169. 
 
 Deus^  nobiscum  est,  et  pro  tuenda  lege  Ipsius  tot 
 injurias  et  damua  sustinemus.  Hoc  response  confuses 
 dimisit,  et  nobis  (quod  ei  Deus  retribuat !)  solito  be- 
 nignior  et  liberalior  est,  licet  benignus  et  liberalis 
 semper  exstiterit.  Dicit  autem  se  probaturum  in  causa 
 nostra  sinceritatern  et  vigorem  ecclesise  Romana3,  et 
 veritatem  domini  papas,  cujus  fidem  et  constantiani 
 in  eo  commendat  plurimum,  quod  regem  Angliae  in 
 petitionibus  injustis  ab  eo  gaudet  esse  repulsum,  si 
 tamen  vera  sunt  qua;  audivit  a  rumigerulis,  et  domi- 
 nus  papa  pei-severaverit  in  eo  quod  ei  promisit  de 
 nobis.  Sunt  in  parte  adversa  qui  nos  ablatorum  re- 
 stitutionem  petere  dissuadeant,  et  si  forte  de  pace 
 agendum  fuerit,  omnia  perfunctorie  pertransire  ;  non  at- 
 tendentes  quam  perniciosum  ^  esset  exemplo,  cum  lucro 
 succensa  cupiditas  hinc  animari  possit  ut  pro  libitu 
 releget  et  proscribat  episcopos,*  et  tandem  in  gratiam 
 ecclesise  redeat,  si  quacumque  jactm-a  illius  qualem- 
 cumque  fecerit  pacem.  Nam  hujusmodi  dissimulatio 
 cupidas  incendit  potestates,  et  perversis  hominibus 
 prjpstat  audaciam  delinquendi,  meliusque  nobis  esset 
 non  fuisse  natos,  quam  in  ecclesiam  induxisse  pestem 
 tam  pernieiosi  exempli ;  pniasertim  cum  illi  facile  sit 
 damna  rerum  immunitatibus,  privilegiis,  et  posses- 
 sionibus  incultis,^  et  aliis  beneficiis,  nostro  prseeimte 
 Eflect  of  consilio,  ex  parte  maxima  compensare.  Neque  hoc,  si 
 surer"     dominus  papa  nobis  "  adstiterit,  difficile  est  extorqueri ; 
 
 quia,  licet  pr?etendat  minas,  totus  terrore  concutitur, 
 ex  quo  contumaces  episcopos,  et  alios  malitiae  suae 
 complices,  et  satellites  ini(|uitatis,  Sathanse  tradi  vidit 
 in  interitum  carnis.  Nam  si  isti  contriti  fucrint, 
 citius  et  facilius  perdomabitur,  et  fulgura  ejus  in 
 pluviam  convertentur.  Expertis  creditc,  qui  novimus 
 hominis  mores,  qui  portavimus  pondus  diei  et  sestus, 
 
 •  Dominus,  A:  Ueus,  Z,Ji.         i      '  omHes,  L. 
 
 -  7iobis,  om.  Jj.  ■'  rnidtis'f 
 
 ^  periculosum,  L.  '        nobis,  om.  L. 
 
A.D.  lino.] 
 
 EPISTOL^:. 
 
 29 
 
 nec  adhuc  ^  pro  Domino  et  ecclesire  libertate  foimida- 
 mus  congressum.  Credite,  inquam,  quia  ejus  ingenii 
 homo  est  ut  non  possit  nisi  suppliciis  emendari.    Et  Tlie  bishop 
 
 ,,.  .       .         ,  •  T        of  London. 
 
 quia  totius  malitise  ejus  lucentor  est-  episcopus  Lon- 
 donien.sis,  qui  nuper  in  tantam  prosiliit  impudentiam 
 ut  dixerit  se  Cantuariensi  ecclesiee,  cui  professionem 
 fecit,  nullam,  ex  quo  translatus  est,  debere  obedien- 
 tiam,  gloriatur  etiam  quod  cathedram  archiepiscopalem 
 ad  ecclesiara  Londoniensem  transferri  faciet,  necesse 
 est  tantae  iniquitatis  caput  conteri,  ut  Anglicana  ec- 
 clesia  convalescat.  Opposuerunt  se  illi  nuper  scissuram 
 ecclesite  molienti  fratres  et  coepiscopi  nostri,  ad  quos 
 subvertendos  de  cismarinis^  partibus  regis  officiales 
 attraxit,  ut  per  eos  affligantur  qui  cum  ipso  recipere 
 characterem  bestife  non  *  acquieverint.  Placeat  itaque 
 dignationi  vestrfe,  quam  in  Cantuariensis  ecclesife  pa- 
 tronatiini  Deus  ^  suscitavit,  hfec  ad  mentem  domini 
 papfe  reducere,  et  pro  more  vestro  confirmare  in  sub- 
 ventione  ecclesise  fratres  vestros,  et  impetrare  ut  per 
 nostrarum  tolerantiam  passionum  acquirat  apostolica 
 sedes  Anglicanaj  ecclesise  Hbertatem.  Nam  mori  prse- 
 elegimus  in  exsilii  acerbitate  pro  Domino,  quam  videre 
 ecclesiam  exsecrandis  tyiannorum  traditionibus  profa- 
 nari,  et  Divinse  legis  evacuari  vigorem.  Date  veniam, 
 quia  verba  protrahere  protracta  cogit  necessitas,  et 
 nonnulla  pars  solatii  est  in  aure  dulcissimi  patris  et 
 piissimi  domini  proprias  effundere  calamitates.  Si- 
 quidem 
 
 "Dulce  loqui  miseris,  vetei'esque  reducere  questus." 
 
 Et  ut  haec  sa^pius    ad  memoi'iam  reducatis,  vestris 
 provoluti    pedibus    affectuosius    imploramus.  Valeat 
 semper  sanctitas  vestra,  nostri  memor  ante  Deum. 
 Haec  sunt  nomina  excommunicatorum,  qui  incorrigi- 
 
 *  non,  L ;  om.  A,  O. 
 
 ^  Dens,  0  ;  Dominiis,  Z,  L. 
 
KPISTOL^. 
 
 [a.d.  11  09. 
 
 biles  et  contuinaces  inventi,  denuntiati  sunt  ^  secnnda 
 denuntiatioue. 
 
 Gaufridus  Cantuarien.sis  archidiaconus,  Robei-tus 
 vicarius  ejus,  Ricavdus  de  Ivelcestria,-  Ricavdus  de 
 Luci,  Willehnus  Giffard,  Adaui  de  Oheringis. 
 
 DXXXIX. 
 
 Joannes  Saresberiensis  Hugoni  de  Gant.^ 
 
 (O.  192  :  Z.  iil.  89  ;  Lup.  iii.  80;  Jo.  Sar.  288.) 
 
 Intrigue.s  Actioues  gratiarum  debitas  pavturit  animus,  sed,  ut 
 ^'•/j^^''"'-*  ait  propheta,  "Vires  non  habet  parturiens."  Nam 
 Italian  devotionis  effectum  suspendit  hactenus  persecutionis 
 acerbitas.  Sed  affectum,  quin  in  partum  *  gratulationis 
 erumpere  gestiat,  nulla  vis  potest  aut  poterit  cohibere. 
 Et  quidem,^'  Deo  propitiante,  jam  in  eum  calculum 
 Ohristi  et  eeclesias  suve  causa  perducta  est,  ut  de 
 cjetero  periclitari  non  possit,  eo  quod  schismaticis 
 capita  defecerunt,  et  Anglicante  eeclesiaj  malleus,  com- 
 prehensus  in  operibus  suis,  de  cajtero  cui  innitatuv" 
 invenire  non  valet.  Ventum  erat  ad  summum,  tibi 
 constat  habitudines  periculosas  esse,  cum  ille,  qui  sol- 
 licitando  tarn  curiam,  quam  scliismaticos,  Fredericum 
 videlicet  et  complices  suos,^  videns  se  hac  via  non 
 posse  proficere  adversus  Dominum,  et  adversus  cliris- 
 tum  ejus,  transmissa  legatione  confugit  ad  Italire  civi- 
 tates,  promittens  Mediolanensibus  tria  millia  marcarum 
 et  murorum   suorum  validissimam   reparationem,  nt 
 
 '  sutit,  om.  (). 
 
 2  Jvelcestrifi,  A,  0  ;  WeJccslre, 
 
 "  Hist,  de  la  France,"  Anonymi  ad 
 
 aniicum. 
 
 ^  So  headed  in  John  of  Salis- 
 bury's works.  In  the  "  Epp.  S. 
 "  Thomac,  &c.,"  the  heading  i.s 
 Aminis  amico  ;  in  the  "  Recueil  des 
 
 L. 
 
 ^  partu,  O. 
 
 quidem,  Z  ;  quod,  L. 
 "  schismaticis,  7  ;  schismalis,  L. 
 '  imitatur,  V. 
 
 ^  A  word  (snch  as  lahnraverat} 
 
 appears  to  be  here  missing. 
 
A.D.  IKi'.l  ] 
 
 KPISTOL.t:. 
 
 cum  aliis  civitatibus,  quas  comimpere  moliebatiir,  im- 
 peti-arent  a  dommo^  papa  et  ecclesia  Romana  dejec- 
 tionem  vel  translationem  Cantuariensis  archie j)iscopi. 
 Nam  ob  eandem  causam  Cremonensibus  duo  raillia 
 inai'carum  pi'omiserat,  Parmensibus  mille,  et  totideui 
 Boiioniensibus.'-  Doiuino  voro  papte  obtulit  quod  ^  data 
 pecunia  liberai'^t  eum^  ab  exactionibus  omnium  Ro- aikI  with 
 manoi'um,  et '  decem  millia  marcaruui  adjiceret,  conce- 
 dens  etiam  ut  tam  in  ecclesia  Cantuariensi,  quam  in 
 aliis  vacantibus  in  Anglia,  pastores  oidinaret  ad  libi- 
 tum. Sed  quia  fidem  multa  promissa  levabant,  et  in 
 precibus  manifesta  continebatur  iniquitas,  repulsam 
 passus  est ;  et  quod  per  se  impetrare  non  poterat,  regis 
 Siculi  viribus  conatus  est  extorquere.  Sed  nec  ille, 
 licet  ad  hoc  toto  nisu  Sj-racusanus  episcopus,  et  Ro- 
 liertus  comes  de  Bassevilla  multiplicatis  intercessoii- 
 bus  laboraverint,  exauditus  est  pro  sua  reverentia,  vel 
 ))otentia,  vel  gratia,  quamvis  earn  in  ecclesia  Romana 
 pluriniam  habeat.  Dimissi  sunt  ergo  nuntii  regis  Gratian 
 impoces  voti,  hoc  solum  impetrato,  ut  dominus  ps^P^- vivia;^ 
 mitt^ret  nuntios  qui  pacem  procurarent,  Gratianum  aidulea- 
 scilicet  subdiaconum,  et  magistrum  Yiviauum,  Urbis-  yf°t,°'^.on> 
 veteris  archidiaconum,  qui  munere  advocationis  fungi  mi^^ion.  is. 
 solet  in  curia.  Eos  tamen,  ante  prtescripta  forma  pacis, 
 s:\cramenti  leligione  adstrinxit,  quod  prfefinitos  termi- 
 nos  non  excedantj  mandatis  quoque  adjiciens,  ut  a 
 regis  sumptibus  contineant,**  nisi  pace  ecclesife  impe- 
 trata,  et  ne  ultra  diem,  qui  eis  prrestitutus  ^  est,  ali- 
 <]uam  faciant  moram.  Forma  autem  pacis,  qure  archi- 
 episcopo  expressa  est,  nihil  inhonestum  continet,  vel 
 quod  ecclesiam  dedeceat  aut  personam,  nec  auctorita- 
 
 '  excedani,  O,  Z ;  erredent,  \  ; 
 excederent ,  L. 
 
 '  contineaut,  (),  \,  7. ;  iili'tlitie- 
 aiil,  L. 
 
 '  prastilus,  Z. 
 
 '  domino,  (},  /. :  oni.  L.. 
 -  Banon.,  V. 
 '  quod,  Z  ;  quia,  L. 
 <  eum,  O,  Z. 
 ''  et,  om.  O,  V. 
 Ba.iemrUla,  Z. 
 
82 
 
 KPISTOL^R. 
 
 [A.n.  11  GO. 
 
 tern  ejus  in  aliquo  luiauit,  quin  libere  omni  occasione, 
 et  appellatione  cessante,  in  ipsum  regem,  in  regnum 
 et  personas  x-egni,  severitatem  ecclesiasticam  valeat 
 exercere,  proiit  sibi  et  ecclesiae  Dei  expedii'e  cognoverit. 
 Consilium  tamen  amicorum  est,  eorumque^  sapientum 
 ut,  dum  pacis  verba  tractantur,  mitius  agat  et  multa 
 dissimulet;  postea  si  (quod  absit)  pax  non  pi'ocesserit, 
 gravius  quasi  resumptis  viribus  persecutores  ecclesise 
 prostratuvus.  Spera  ergo,  dilecte  mi,  et  quidquid  in- 
 terim audieris,  non  raovearis,  quia  Deus  in  tuto  posuit 
 causam  suam.  Audies  forte  siiperbiam  Moab,  sed  mo- 
 raineris  quod  superbia  major  est  quam  fortitudo  ejus. 
 Nam  territi  sunt  in  Sion  peccatores,  possedit  timor 
 hypocritas,  qui,  nisi  revertantur  a  pravitate  sua,  ex- 
 pellentur,  et  stare  non  poterunt.  Jam  enim  securis 
 ad  radicem  eorum  posita  est,  et  ventilabrum  habet 
 angelus  in  manu  sua,  ut  grana  discernat  a  paleis. 
 Prsefati  nuntii  ad  regem  profecti  sunt,  sed  quid  apud 
 ipsum  invenerint,  nondum  nobis  innotuit.  Hoc  tamen 
 certum  est,  quod  se  rex  verbo  et  scrip  to  obligavit  ad 
 exsequendum  consilium  et  mandatum  domini  papae ; 
 scriptumque  ejus  prte  manibus  est,  a  quo  si  resilient, 
 facile  convincetur.  Sed  nec  sic  credendum  censuit 
 ecclesia,  antequam  verborum  fidem  operum  testimonio 
 roboraret.  Salutatus  a  te,  piurimum  et  aft'cctuose  te 
 resalutat  archiepiscopus,  se  ad  amorem  ^  et  honorem 
 tuum  exponens  promptissima  devotione. 
 
 '  eorumque,  O,  Z  ;  viror unique,  L.  j      ^  niorem,  0. 
 •  (lecernat,  O,  V,  Z  ;  discernat, 
 L.  1 
 
A.D.  1169.] 
 
 RPISTOIwE. 
 
 33 
 
 DXL. 
 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus  Willelmo 
 Papiensi. 
 
 (A,  192  ;  0.  ii.  198  ;  Z.  iii.  81  ;  Lup.  iii.  81  ;  Thorn.  C!».) 
 
 Venerabili  domino  et  patri  carissimo  Willelmo,  Dei 
 gratia  sanctai  Romanos  ecclesiae  presbytero  cardinali, 
 Tliomas,  eadem  gratia  Cantuariensis  ecclesiaj  humilis 
 minister,  salutera  et  sincei'SB  devotionis  obsequium. 
 
 Nobis  in  aure  sanctitatis  vestrte  verba  multiplicare  Asking 
 
 •        • ,  ,  . ,    •  the  car- 
 
 non  ex])edit,  cum  sincentas  vestra  prona  sit  in  patro-  dinai's 
 einium  veritatis,  et  malitia  partis  adverste  latere  ne- 
 queat  ante  oculos  sapientis,  et  ignon)iniosum  reputet 
 caritas  amicum  pro  libertate  ecclesise  diutius  afflictum 
 consolatione  debita  non  recreare.  Hfec  de  vobis  est 
 fiducia  Christianissimi  regis,  hyec  nostra,  qui  per  ipsum 
 rcdivimus  in  gratiam  ve.stram,  hmc  spes  fidelium  prae- 
 dicantium  gloriam  nominis  vestri.  Hac  igitur  animati 
 et  roboiati,  supplicamus  attentius  quatenus,  juxta  quod 
 promisistis  domino  regi  Francorum,  viriliter  exsurgatis 
 in  auxilium  ecclesise  et  nostrum,  et  ecclesiasticte  liber- 
 tatis  et  apostolicte  sedis  hostes,  data  divinitus  sapientia, 
 conteratis.  Facile  enim  est,  si  Romana  ecclesia  jam 
 paratam  decreverit  acceptare  victoriam,  ut  fugiant  et 
 dispereant  inimici  a  facie  ejus ;  nam  territi  latebras 
 qu.nerunt,  et  nesciunt  quo  se  vertant. 
 
 DXLI. 
 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus  Joanni  car- 
 
 DINALI  JoANNIS  ET  PaULI. 
 (A.  194  ;  O.  ii.  200;  Z.  iii.  83  ;  Lup.  iii.  83  ;  Thom.  r,8.) 
 
 Audivit  ecclesia  Gallicana  vos  in  causa  ecclesins  ledgrng^the 
 Anglorum  mutasse  sententiam,  ut  a  patrocinio  perse-  changlTof 
 
 "  '2478.  policy. 
 
34 
 
 EPISTOLiI?, 
 
 [A.D.  1160. 
 
 cutorum,  quos  per  ignorantiam  fovebatis,  credendo  his 
 qui  spem  suam  mendacium  posuerunt,  vestra  discretio 
 prfe  cneteris  transivet  in  consortium  illoruin  qui  patroni 
 fuerant  veritatis.  Audivit,  inquam,  et  laetata  est  valde, 
 quoniam  hpec  est  mutatio  dexterfe  Excelsi,  et  ecclesise 
 Dei  ad  libertatem,  et  nomini  vestro  proficiet  ad  glo- 
 riam  sempiternam.  Sermo  gratus  in  auribus  omnium, 
 sed  gratissimus  nobis  et  ecclesise  Cantuariensi,  qute 
 semper  vestro  consueverat  gaudere  patrocinio,  et  se  in 
 vestram  gratiam  rediisse  Ijetatur.  Justum  est  ergo  ut 
 ad  obsequium  vestrum  revertatur  et  eultum ;  et  nos 
 propensiorem  operam  dabimus  et  diligentiam  ut  vestris 
 devotissime  jussionibus  obsequatur.  Fuimus  enim 
 vestri,  et  vestri  esse  desideranius,  proni  quidem  ad 
 obsequium,  si  rex  Anglorum  (|uam  corde  gerimus 
 officiosam  expedierit  voluntatem.  Nec  dubium  quin  a 
 pcrsecutorum  nostrorum,^  quo  vobis  -  notiores-'  fuerint, 
 patrocinio  desistatis,  quoniam  iniqui,  avari  sunt,  et 
 fabri  mendaciorura,  in  omnibus  negotiis  circumveni- 
 entes  amicos  et  credulos  sibi.  Et  cum  eos  deciperint 
 aut  lajserint,  solvuntur  in  risum,  et  quasi  de  hostibus 
 triumphantes,  de  sua  sapientia  gloriantuv.  Valeat  sem- 
 per cara  nobis  in  Domino  fraternitas  vestra. 
 
 DXLII. 
 
 Thomas  Cantuariensis  archiepisooptts  Huooni 
 cardinali.^ 
 
 (A.  195  ;  O.  ii.  201  ;  Z.  iii.  84  ;  Lup.  iii.  84. ;  Thoin.  43.) 
 
 Asking  the     Gratias  agimus  dilectioni  vestrte  super  amore  quern 
 
 cardinal's  nobis  et  nostris  semper  exhibuistis,  desiderantes  ut 
 assistance. 
 
 <i,  A. 
 
 vohis.  A,  0  ;  mills,  Z,  L. 
 •''  iiotiores  (or  nnciores),  V,  O, 
 A :  noxiores,  L. 
 
 ^  de  Bolonia,  added,  A  ;  de  JJo- 
 nonia,  L  ;  om.  Z.  Brial  says  that 
 Hiimbnld  was  the  onl}'  liolognese 
 cardinal,  and  that  the  name  Huffh 
 
A.l).  11  (i9.] 
 
 KPISTOL.K. 
 
 (levotioni  vestne  valeanuis,  auctoie  Domino,  pro  me- 
 ritis  respondere.  Et  quia  ex  prascedentium  exhibitioue 
 bonorum  do  vestra  gratia  plenam  fiduciam  obtinemus, 
 rogamus  attentius  quatenus^  contra  persecutores  eccle- 
 siastics libertatis  et  apostolicte  sedis  hostes,  qui  apud 
 nos  Dei  auxilio  jam  fere  consumpti  sunt,  exsurgatis 
 in  adjutorium  nobis :  quia  fidelium  spes  est,  salutem 
 ecclesia;  esse  in  januis,  si  doniinus  papa  totius  raalitise 
 incentorem,  episcopum  Londonienseni.  et  (jomplices 
 suos,  ((\ios  exigentibus  culpis  exconimunicavimus,  seve- 
 ritatis  apostolicaj  gladio  corripuerit.  Mec  oportebit 
 graviorem  ulterius  exercere  vindictam,  si  uos  per- 
 miserit  pestilentium  -  membrorum  curare  languorem,  et 
 putrida,  quse  curani  non  admiserint,  resecare.  Valeat  *^ 
 in  Domino,  etc. 
 
 DXLiri. 
 
 Ai.EXAXDRO  I'AP.F.  WiLLELMUS  '  ALTISfOnORENSTS 
 EPISCOPUS. 
 
 (A,  19r,  :  O.  ii.  202  ;  Z.  iii.  85  ;  Lup.  iii.  S.")  :  G.  Fol.  44.3.) 
 
 Si  unum  patitur  membrum,  necesse  est  ut  reliqua  Against 
 compatiantur  ;  et  quod  fomentis  aut  cauterio  sanari  1,^  £^,ndoli' 
 non  potest  abscidi  expedit,  quam  cpeteris  ab  eo  macu- 
 1am  iiTOgari.    Sit  quid,-^  quamlibet  illustre  ef'  officiosum 
 in  corpore,  tamen  si  scandala  germinat,  et  pestem  in- 
 
 is  probably  a  mistake  (xvi.  354"). 
 But  it  appears  that  Haronius  and 
 others  suppose  Hugh,  cardinal  of 
 St.  Eu.stace,  to  have  been  a  Bolog- 
 nese.  Ciacon.  do  Vitis  Pontificuui, 
 i.  1084. 
 
 '  quod,  O. 
 
 -  pestilentum,  Z, 
 3  Valeat  .  .  .  elc.  A,  O;  Va- 
 tete,  L. 
 
 '  Wit/eliHUs,  0  ;  G  .  .  .,  L. 
 '  fjuiJ,  A  ;  om.  Z,  L. 
 el,  om.  O. 
 
 c  2 
 
EPISTOLtE. 
 
 [A.D.  1109. 
 
 gerit,  illud  abscidi  jubet  Dominus  et  projici.^  Cum 
 ergo  nobile  membrum  universalis  ecclesise,  prima  Bri- 
 tanniarum  sedes  et  fidci  mater  in  occidente,  Cantua- 
 i-iensis   ecclesia,  plurimum   patiatur,  ct  diutius  jam 
 passa  sit,  eo  quod  filii  ejus,  parricidali  scclere  publics 
 potestatis  Adribus  abutentes  in  ipsam  irruerint,  necesse 
 est  ut  compatiamur  et  nos,  et  cum  ipsa  et  pro  ipsa 
 recurramus  ad  Dispensatorem  salutis,  ad  Pastorem  et 
 Episcopum  animarum  nostrarum.    Sed  quia  non  facile, 
 nisi  causa  prsecognita,  curatur  infirmitas,  purgate,  si 
 placet,  causam,  et  Anglicana  ecclesia,  Deo  propitio, 
 facile  convalescet.    Et  quidem  causa  prae  oculis  est,'* 
 cum  ille    Londoniensis,   quern,   si    reminisci  placet, 
 Senonis,  cum*  regis  sui  legationem  gereret,  fm-orem 
 mente  conceptum  verbis  ^  constat  aperuisse,  nunc  per- 
 niciosissimum  ecclesife  Dei"  totis  viribus  et  operum 
 testimonio   exprimat   furiosum.     Is  enim  est  auctor 
 scissurai   hujus,  sator  discordije,  scandali  fomes,  qui 
 bellum,  quod   cum   Deo''   et   archiepiscopo   suo  diu 
 liabuit,  nunc  demum  retorsit  in  fratres  et  coepiscopos 
 suos,  eo  quod  sibi  excommunicato,  sicut  per  officiales 
 regis  urgebat,  communicare  noluerunt,  et  archiepiscopo 
 suo    debitam    subtrahere   obedientiam.     Ecce,  pater, 
 quantus  lupus  liactenus  in  ove  latuit,  quam  mani- 
 festus  Antichrist!   prteambulus,  et  prseco  iniquitatis, 
 qui  patrem  persequitur,^  matrem  quferit  evertere,  mani- 
 festum  inobedientiaj  crimen,  quod  ido[lo]latria3  et  ario- 
 landi  flagitio  conformc  est,  committere  non  vei-etui-, 
 tyi-annorum  ministcrio  proscribit  et  perimit  innocentes, 
 pacem   nescit,   et   scindit   ecclesiae   unitatem.  Quid, 
 quajso,  aliud  faciet  Antichristus  ?    Nonne  ad  aboli- 
 
 '  provelli,  A  ;  altered  to  perpelli, 
 O;  propelli,  Z,  L,  There  is  no 
 such  word  as  provelli  in  the  Vul- 
 gate, and  ]irojici  has  been  adopted 
 from  Matth.  v.  30. 
 
 -  el  pro  i]isa,  A,  Z  ;  om.  L. 
 
 ^  est,  om.  JL. 
 
 *  cum,  A  ;  dum,  Z,  L. 
 
 ^  verbis,  om.  L. 
 
 ^  ecclesia:  Dei,  om.  L. 
 
 '  domino? 
 
 ^  el,  ins.  L. 
 
A.D.  1169.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 ;-!7 
 
 tionem  tantaj  iniquitatis  sanctitatem  vestram  in  apo- 
 stolicae  virtutis  robore  ante  faciem  suaui  pitBmisit 
 Christu.s  in  spiritu  et  virtute  HelicB  ? '  Conterat  ergo, 
 si  placet,  vestra  majestas  tarn  istum  quain  reliquos, 
 quos  dominus  Cantuariensis  ex  justls  causis  Satlianae 
 tradidit,  ut  qui  aliis  se  formam  priBbuife  delinquendi 
 tarn  prsesentibus  quani  posteris,  ad  gioriam  Dei  et 
 honoreni  vestruni,  ad  totius  ecclesiaj  salutem  et  pacem, 
 notuiu  relinquatur  correctionis  exempliiui. 
 
 DXLIV. 
 
 MlLO  MORINORUM  EPISCOPUS  AD   AlEXANDRUM  PAPAM. 
 (A.  135;  O.ii.  127;  Z,  iii.  16;  Lup.  iii.  16  ;  G.  Pol.  454.) 
 
 Sancti,s.simo  domino  et  patri  carissimo,  Alexandre 
 Dei  gratia  suramo  pontifici,  Milo,'^  Morinorum  episco- 
 pus,  salutem,  et  dcvotam  in  omnibus  obedientiam. 
 
 Impudentise  mater  ambitio,  quam  caica  sit  ex  co  con-  Against 
 spicuum  est  quod  se  pari  temeritate  audendis^  et  iio^i  of  London 
 audendis  immergit,  et  concupiscentife  stimulis  agitata 
 per  fas  et  nefas  ruit  in  preeceps.  Hujus  impidsus 
 furore  Londoniensis  episcopus  matrem  suam,  sanctam 
 Cantuariensem  ecclesiam,  cui  fidem  et  obedientiam  ex 
 prsestita  professione  debet,  quterit  evertere,  et  archie- 
 piscopatus  honorem  ecclesiaB  Londoniensi,  cui  prresidet, 
 se  acquisiturum  gloriatur.  Sufficcre  debuerat  ei  quod 
 patrem  suum  dominum  Cantuariensem,  ob  confessionem 
 veritatis,  et  tuitionem  libertatis  ecclesiasticae,  et  privi- 
 legiorum  sedis  apostolicfe  defensionem,  jam  quinquennio 
 proscribi  fecit,  et  (quod  indubitanter  peremjitorium  est) 
 reg-is  et  ofKcialium  suorum  animos  in  persecutioncra 
 
 '  Helye,  A.  j     ^  audvnlis  ct  tion  audentis.  A, 
 
 -  Mauricius,  O,  in  the  heading  ;  O. 
 M.  here,  as  also  A.  I 
 
IJ'ISTOL.E. 
 
 [A.D.  110!). 
 
 occlcsice  excitavit,  et,  niandato  vestro  inobediens,  cleri- 
 covum  qui  pro  justitia  spoliati  sunt  adhuc  detinet 
 bona.  Nam  si  in  fraudem  spoliatorum  doJo  desiit 
 possidere,  aut  (quod  magis  credimus)  fingit  se  aliis 
 cessisse  possessionem,  nihilominus  damnaudus  est,  praj- 
 sertim  cum  ante  receperit  tain  vestras  quam  archi- 
 episco})!  sid  literas,  quibus  pra^cipiebatur  in  periculu 
 ordinis  sui  et  sub  anathemate  restituere  clericis  ablata 
 quae  tenebat,  et  alios,  qui  bona  eorundem  niandato 
 regis  occu])averant,  ad  restitutionem  faciendam  .severi- 
 Virg.  ^n.  tate  ecclesiastica  perurgere.  Sed  quia  nimis  "alta  mentc 
 '■  '  repostum^  manct,"  quod  eum  Cantuariensis  ecclesia, 
 
 ])rout  ambierat,  uon  elegit,  et  hactenus  prosperatus 
 est  in  inquitatibus  suis,  et  quod  male  libuit  impunc 
 commisit,  sicut  opera  ejus  videntur  attestari,  nihil  ei 
 satis  erit,  nisi  virum  innocentem  et  justum,  et  patrem 
 suuii),  et  jam  siepius  confessorem,  de  terra  prorsus 
 avellat.  Nuper  in  solemni  conventu  per  ofticiales  regis 
 elaboravit  ut  fratres  et  coepiscopos  suos  sibi  communi- 
 cai-e  couq>clleret,  et  domino  Cantuariensi  debitam  sub- 
 trahere  obedientiam.  Cteterum,  Deo  inspirante,  (pii 
 iu'i;ieci})ui  erant  in  conflatorio  ejus  probati  sunt,  et  ei  in 
 faciem  i-esistentes,  Deo  ante  consi)ectum  suum  proi)Osito, 
 liinc  indignationem  regis,  quam  illc  concitat  et  miua- 
 tur,  inde  consolationem  exspeetaut  a  Deo.  Conter- 
 niinults  sumus  Angiorum,  et  nostrorum  et  illoruni 
 inter\'euiente  frequenti  commercio,  nos  facile  latere  non 
 potest,  quod  tarn  solenniter  ab  illis  geritur.  Din  lupum 
 texit  in  pellibus  agninis,  et  fallacia  habitus  et  gestus 
 simulata  religione  derisit  ecclesiam.  Quid  ergo  super- 
 est,  pater  optime  qui  totius  ecclesise  salutem  coope- 
 rante  Domino  dispensatis,  nisi  ut,  audito  sapientissimi 
 Salomonis  consilio,  jam  a  Christi  corpore  separatum 
 ejiciatis  derisorem.?  .Et  exibit  cum  eo  jurgium ;  nam 
 totius    hujus   schismatis   auctov  est  et   incentor,  et 
 
 rcpositiim,  L,  G, 
 
A.L>.  iiu;).] 
 
 EPISTOL.i:. 
 
 (juasi  per  so  non  satis  m.saniat,  instigat  regem.  Sup- 
 l)licamus  itaque,  maje.statis  vestrte  })edibus  provoluti, 
 ut  Cantuariensi  ecclesiaj  feratis  opem,  et  tani  prcefatum 
 episcopum,  quam  alios,  quos  archiepiscopus  justo 
 anatliematc  perculit,^  sic  conteiatis,  ut  posteris,  qui 
 audituri  sunt  tanta,  peccatis  nostiis  exigentibus,  diebus  - 
 nostris  adversus  ecclesiam  scelera  fuisse  prsesumpta, 
 gaudeant  a  vobis  eadem  severitate  vindictse  fortiter, 
 ut  a  successore  Petri  decet  et  Christi  vicario,  fuisse 
 restincta.'^  Nam  glorise  vestrae,  quam  Deus  perpetuet, 
 titulos  plurimum  illustrabit,  si  tarn  justa3  ultionis  in 
 reprobos  condignum  relinquatis  exemplum.  Valeat 
 semper  sauctitas  vestra. 
 
 DXLV. 
 
 AlEXAXDRO    PAP.E  BALDEWINUS  NOVIOMEN'SIS  EPl- 
 SCOPUS. 
 
 (,A.  193  ;  O.  ii.  I'M  ;  Z.  iii.  82  ;  Lup.  iii.  82  ;  G.  Fol.  437.) 
 
 Ferreum  pectus  est  aut  lapideum,  quod  ad  labores  Sufferings 
 et  aerumnas  sanctai  *  Cantuarieilsis  ecclesise  non  anxia-  church  of 
 tur ;  et  inliumanos  habet  oculos,  qui  in  tantis  ecclesiam  Canter- 
 lacrymis  potest  a  lacrymis  abstinere.     Omnibus  i^a- qq'^  yj 
 bonis  flebilis  est,  sed  nulli,  aut  paucis  in  regno  Fran-  I.  xxiv.  9. 
 corum,  flebilior  esse  debet  quam  mihi,  qui  et  gloriam 
 ejus  vidi,  et   beneticia  sensi,   et   familiarius  agnovi 
 devotionem  quam  ecclesise  Romanje  semper  exhibuit. 
 Semper  enim  (quod  alias  nusquaiu  auditur  aut  raro) 
 habuit  Cantuaria  episcopos  confessores,  et  qui  aut  ^ 
 martyrio  coronati  sunt  pro  fide  Christi,  aut  exsules 
 et  proscripti  sunt  pro  justitia  et  ecclesise  libertate. 
 
 '  pertulil,  0.  I         restrincta,  V. 
 
 -  diebus  .  .  .  scelera,  A,  0  ;  om.        '  saiicUe,  om.  L. 
 Z,  L,  G.  I     '  aut,  om.  O. 
 
40 
 
 EPISTOLi*;. 
 
 [A.D.  1169. 
 
 Cisc  oi     Et  qiudcm  illc  ^  qui  nunc  ci  i^rjeest  implet  mensurani 
 
 archbishop      ^  \  ■  /  ■     ,  • 
 
 Thomas,  patrum  suoruin,  et  pro  honore  Dei  (sicut  jam  utriquc 
 regno  ex  ipsius  perseeutoris  sui  publica  confessione 
 innotuit)  jam  quinquenne  exsiiium  proscriptus  agit. 
 Verum  decessores  sui,  sicut  legitur  in  historiis  aut 
 viventium  tenetur  memoria,  soli  in  propriis  personis 
 exsiiium  aut  proscri))tionis  injuriam  portulerunt ;  hie 
 autem  cum  tota  domo,  cognatis  omnibus,  familiaribus, 
 et  amieis,  tanto  acerbiori  dolore  relegatus  est,  quanto 
 iniquius  et  majori  crudelitate  gravia  nimis  erant 
 quae  a  tortoribus  ecclesirc  perferebat.  Sed  longc  gra- 
 viora  sunt  quaj  nunc  a  fratribus  et  domesticis  sustinet. 
 
 The  bishop  Horum  signifer  est  Londoniensis  ille,  qui  diu  vulpeni 
 ementita  ove  subornans,  latenter  in  manibus  ferebat 
 ignem  et  gladium,  quibus  regis  et  officialium  suoruin 
 animos  succenderet  adversus  ecclesiam,  et  manus  ar- 
 maret.  Et  quia  eum  Cantuariensis  ecclesia  sibi  in 
 pontificem  non  elegit,  CEeca  ductus  ambitione,  quasi 
 versus  in  furorem,  minatur  se  regis  viribus  factuiaun 
 lit  archiepiscopalis  cathedra  Londoniam  transferatur. 
 Coepiscopi  sui,  ab  ofRcialibus  regis  nuper  commoniti, 
 et  quatenus  potuit  fere  compulsi,  iit  ei  communicarent, 
 et  Cantuariensi  archiepiscopo  subtraherent  obedientiani, 
 eum,  ratione*  juris  ut  oportuit,  confuderunt,  non 
 consentientes  ulterius  consilio  et  machinationibus  ejus  ; 
 quoniam  exspectant  et  ipsi  regnum  Dei,  et  interim, 
 consolationem  ab  apostolica  sede.  Placeat  itaque 
 sanctitati  vestrse  tarn  prgefatum  episcoinira,  auctorem 
 scilicet  et  incentorem  schismatis  hujus,  quam  reliquos 
 ecclesiai  inalefactores  quos  dominus  Cantuariensis,  cxi- 
 gentibiis  culpis,  anathematis  vinculo  innodavit,  tanta 
 severitate  conterere,  ut  alii,  eorum  exemplo  territi, 
 non  audeant  similia  attentare. 
 
 •  illi,A. 
 
 -  majori  crudelitale  yravia  ni- 
 mis, A,  Z  ;  ijravia  minis,  V,  O  ; 
 mujoris  crudelilalis  gravamina, 
 
 Possibly  majoris  crudelitatis  gravia 
 minis. 
 
 8  lactenter,  A. 
 
 <  rationis,  V. 
 
A.D.  1169] 
 
 EPISTOL/E. 
 
 41 
 
 DXLVI. 
 
 Alexandro  PAPiE  Mauritius  Parisiensis  episcopus. 
 
 (A.  197  ;  O.  ii.  203  ;  Z.  iii.  86  ;  Liip.  iii.  86  ;  G.  Fol.  46.) 
 
 Parit  et  alit  culpas  licentia  delinquencli,  ct  in  aug-  Agamst 
 iiienta  facinorum  prosilitur,  dum  secura  impunitate  o'j'London. 
 peccatur.  Latuit  aliquamdiu  Loudoniensis  episcopus, 
 ne  dicam  lupus,  Antichristi  pr?eambulus,  in  pellibus 
 agninis  ;  et  quia  in  prima  depopulatione  ovilis  Christi 
 cum  principe  suo,  cujus  viiibus  abusus  est,  non  est 
 ejus  repressa  ^  malitia,  nunc,  impatiens  disciplina?,  uni- 
 tatem  ecclesiee  AnglicansB  scindere  machinatur.  Ex 
 quo  enim,  culpis  exigentibus,  Sathana?  traditus  est  in 
 interitum  carnis ;  discordias  seminavit,  sparsit  scandala, 
 scissuras  et  seditiones  machinatus  est,  et  patenter 
 exercuit  opera  qu£e  solutus  Satlianas  videri  debeat 
 exercere  ;  conatus  est  -  per  officiales  regis  episcopos 
 inducere  ut  ei  communicarent,  et  domino  Cantuariensi, 
 qui  getate  nostra  in  partibus  occidentis  ^  se  confessorem 
 veritatis  et  virtutis  exemplar  proposuit,  obedientiam 
 subtralierent ;  sed  ei,  Deo  iuspirante,  praicipui  eoruui 
 in  faciem  restiterunt,  eo  quod  erat  repreliensibilis. 
 In  tantam  ergo  prosiliit  impudentiara,  *  ut  publice 
 diceret '  se  Cantuariensi  ecclesife  obedientiam  non 
 debere,  eo  quod  postquam  ad  ecclesiam  Londoniensem 
 translatus  est  null  am  ei  de  exhibenda  obedientia  fecit 
 l)rofessionein.  Ausus  est  etiam  gloriari  quod  archi- 
 episcopalcm  cathedram  Londoniam  transferri  faciet,  ut 
 civitas  quam  ante  tempus  beati  Gregorii  Anglorum 
 apostoli,  archiflaminem  dicit  habuisse,  eadem  nunc 
 archiepiscopum  habeat  temporibus  Christianis.  Qui 
 talia,  pater  sanctissime,  facit  et  loquitur,  nonne  merito 
 
 impiidentiam,   A  (by  coiTec- 
 tion),  Z,  L  ;  inprudcntiam,  O. 
 dicerent,  O  ;  corr.  A. 
 
 '  repidsa,  L. 
 ^  est,  om.  L. 
 ■'  occidenlalibus,  L. 
 
42 
 
 Kl'l.STUL^. 
 
 [A.D.  1169. 
 
 creditur  insanire  ?  Utique  non  est  hie  homo  a  Deo 
 qui  obedientiam  non  custodit,  qui  fidem  neseit,  qui 
 schism  atis  auctor  est  et  incentor.  Placeat  itaque  ma- 
 jestati  vestrse,  (quam  in  longa  tempora  conservet 
 Deus !)  domino  Cantuariensi  (quem  constat  pro  justitia, 
 pro  libertate  ecclesite,  pro  tuendis  apostolicfe  sedis 
 privilegiis,  jam  quinquenne  exsilium  fortiter  et  ala- 
 criter  sustinere)  opem  fen-e,  et  tarn  pnefatum  Londo- 
 niensem  quam  alios  ecclesise  malefactores,  quos,  ut 
 meruerant,  serius  tamen,  anathemate  perculit,  allidere 
 et  conterere  ad  apostolicam  petram,  juxta  quam  ab- 
 sorpti  sunt  auctores  eorum.  Alioquin  timendum  est, 
 nc  si  (quod  absit)  tantum  scelus  remaneat  impunituui, 
 citius  et^  Anglicanaj  et  Gallicame  ecclesiie  perniciem, 
 et  religionis  ruinam,  operetur. 
 
 DXLVII. 
 
 Alexandro  rAP/E  WiLLELMus  Senonensis  ARCHI- 
 
 EPISCOPUS. 
 
 (A.  203  ;  O.  ii.  209  ;  Z.  iii.  86  ;  Lup.  iii.  88  ;  Thoiii.  327.) 
 
 Against  Scelerum  mater  impunitas,  foecunda  criminibus,  sci- 
 the  bishop  Jit  Anglicante  ecclesite  unitatem,  et  Gallicanam  ama- 
 rissimo  replevit  scandalo.  Tantorum  caput,  causa, 
 fomesque  malorum  est  episcopus  ille  Londoniensis,  qui, 
 nunc  tandem  de  dracone  conversus  in  leonem,  nequi- 
 tiam,  quam  ab  ambitione  conceperat,  patenter  exercet, 
 ex  quo  (culpis  exigentibus,  sero  tamen)  Sathame 
 traditus  est  in  interitum  carnis.  Cum  enim  auctor 
 schismatis  fuerit  et  incentor,  et  in  insidiis  ageret  ut 
 proscriberet  et  occideret  innocentes,  nunc  palam  loqui- 
 tur, et  proverbium  nullum  dicit,  sed  matrem  suam, 
 Cantuariensem   ecclesiam,   cui  ad   obedientiam  exhi- 
 
 et,  oni.  /.. 
 
KinsroL.-E. 
 
 bendain  ex  professione  astrictus  est,  regis  sui  viribus, 
 (juaerit  evertere,  glorians  quod  cathedram  archiepisco- 
 paleni  Londoniain  ^  transferri  facie t.  Restiterunt  ci 
 nuper  in  faciein  laudabiliter  fratres  sui,  quos  per 
 offieiales  regis  impudenter  urgebat  ut  ei  coraraunica- 
 rent,  et  archiepiscopo  sxxo  debitam  subtraherent  obe- 
 dientiam.  Nonne  manifestus  Antichristi  prfBambulus 
 est,  qui  tarn  patenter  scindere  nititur  unitatem  ecclesite, 
 seminat  inter  fratres  discordiam,  scandala  multiplicat, 
 ecclesiam  torquet,  et  tyrannorum  manibus  proscribit 
 et  interficit  innocentes  ?  Si "-  unitas  de  catholica  tolla- 
 tur  ecclesia,  quis  aut  quid  prohibet  hsereses  pullulare  ? 
 Quis  erit  unitati  locus,  si  non  virtus  obedientiae  mem- 
 bra Christi  conglutinet,  et  caritas  adalterutrum  con- 
 solidet  in  fide  et  veritate  ?  Ergo,  pater  optime,  quia 
 comprehensus  est  in  operibus  manuum  suarum,  et 
 toxicati  fructus,  quos  facit  arbor  infelix,  securim  Petri 
 provocant,  banc  ei,  si  placet,  misericordiam  faciatis,  ut 
 contrita  malitia  ejus,  et  episcopi  deleto  *  titulo,  quoniam 
 bestice  characterem  portat,  de  ctetero  nocere  non  possit, 
 sed  uionachum,  queni  veste  pollicitus  est,  cogatur  nio- 
 ribus  cxhibere.  Satis  et  ultra  siistinuit  dominus  Can- 
 tuariensis,  cui  nisi  in  brachio  virtutis  apostoKctu 
 pacem  et  securitatem  refonnari  feceritis,  et  satisfieri 
 do  ablatis,  timendum  est  ne  ecclesia  jacturani  irrepa- 
 rabilem  cito  contrahat,  et  tain  praesens  tetas  quam 
 posteritas  ad  ecclesiam  conterendam  pernicioso  pro- 
 vocetur  et  animetur  exemplo.  Valeat  et  vigeat  semper 
 sanctitas  vestra. 
 
 ■  Londonia,  Z.  I      ^  quia,  A,  0  ;  quoniam,  Z,  L. 
 
 -  Si,  A,  O  ;  Sed,  L.  1      ^  dejeclu,  L. 
 
44 
 
 EPISTOLA. 
 
 [A.D.  1169. 
 
 In  favou 
 of  the 
 arcli- 
 
 DXLVIII. 
 
 Alexandro  pap^  Mattheus  Trecensis  episcopus. 
 
 (A.  204 ;  0.  ii.  210  ;  Z.  iii.  89  ;  Lup.  iii.  89  ;  G.  Pol.  473.) 
 
 Apud  clomiimra  meum  fiducialius  ago,  recolens  quanta 
 ^  dignatione  tanta  inajestas  meam  semper  dilexerit,  hono- 
 
 andSainst'^'''''^\*'<^  "^^''^^''^  parvitatem.      Et  quidem  gradui 
 the  bishop  quern  habebam  multum  accessit  honoris    sed  multo 
 of  London,  plus  oneris,i  ut  ex  necessitate  deficiant  ^humeri  mei 
 nisi  Dominus  supposuerit  manum  suam,  et  dementia 
 vestra  adjiciat  gi-atiam.     Nam  si  providentia  vestra 
 dignetiir  circumspectionis  siune  oculos  in  partes  nostras 
 dirigere,  multis  bonis  magna  videbit  adesse  tormenta, 
 et  pluribus  graviora  instare  certamina.    Quae  cum  epi- 
 scopus corrigere  nequeam,  et  pro  suscepto  officio  Divini 
 judicii  metu  non  audeam  dissimulare,  me  quisquis  in 
 arcto  constitutum   ambigit,  conditionis  mese  prorsus 
 ig-narus  est.     Cseterum  spes  mea  in  Deo  et  vobis  est, 
 ad  quem  tam  meas  quam  amicorum  angustias,  pra- 
 se vtim  pro  confessione  veritatis  et  justitia  laborantium, 
 ccnseo  referendas.    Horum  unus,  et  auxilio  vestro  dig- 
 nissimus,  est  dominus  Cantuariensis,  qui  pro  honore 
 Dei  jam  quinquenne  exilium  apud   nos  in  patientia 
 multa  proscriptus  peragit.     Periclitatus  est  2  hactenus 
 sievitia  tyrannorum  et  delatorum  insidiis ;  sed  nunc 
 grayius  pcricHtatur  a  falsis  fratribus,  quorum  primus 
 est 'Mile  Londonicnsis,  qui  sub  cpiscopi  nomine,  sicut 
 cx  litteris  domini  Senonensis  plenius  innotescet,  pairi- 
 cidam  *  exprimit  furiosum.     Placeat  itaque  sanctitati 
 vestra?,  cujus  incolumitatem   propitius  ecclesige  snse 
 pcrpetuare   dignetur    Dominus,   tam  pr^fatum  epis- 
 copum  quam  alios,  quos  dominus  Cantuariensis,  exigen- 
 
 '  honcris,  A. 
 '  est,  om.  L. 
 
 est,  om.  L. 
 qucndam,  Z. 
 
A.D.  1169.] 
 
 EPTSTOL^,. 
 
 45 
 
 tibus  mentis,  anathemate  condemnavit,  taiita  severi- 
 tate  conterere,^  ut  a  similium  "^  ausu  reliqui  terreantur 
 exeraplo  vindictie. 
 
 DXLIX. 
 
 Thomas  Cantuariensis  akchiepiscopus  Henrico 
 
 WiNTONIENSI  EPISCOPO.a 
 (A.  200 ;  O.  ii.  206  ;  Z.  iii.  93  ;  Lup.  iii.  93  ;  Thorn.  1.58.) 
 
 Venerabili  domino,  et,  turn  provectione  retatis  et 
 raovum  sanctitate,  tum  conseciationi.s  munere,  carissimo 
 patri  Henrico,  Dei  gratia  Wintonien.si  episcopo,  Thomas, 
 ejusdem  mlseratione  Cantuariensis  archiepiscopus  et 
 sedis  apostolica3  legatus,  salutexn,  et  beati  certaminis 
 cursum  feliciter  consummare. 
 
 Sinceritati  vestra3,  pater  amande,  quantas  pro  tem- Thanks  for 
 pore  licet  gratiarum  referimus  actiones  sujjer  lionesto  '^^^  ' 
 et  pleno  sapientise,  maturitatis,  et  Divini  timoris  con- 
 silio,  quod  nobis  in  spiritu  fortitudinis  vestra  caritas 
 per  prajsentium  latorem  nuper  exhibuit,  et  super  so- 
 latio  qiiod  necessitatibus  nostris  vestra  ssepius  pietas 
 ministravit.  Sic,  pater,  decet  virum  sanguine  genero- 
 sum,  et  clarum-'^  atavis  regibus,  sed  cultu  virtutis  et 
 religionis  exhibitione  clarissimum,  generis  exornare  no- 
 bilitatem.  Sic  debet  Christi  sacerdos  et  pontifex  vitam 
 consummare,  ut  vivens  honorificet  ministerium  suum,  et 
 ecclesiam  Christi  post  fata  jedificet ;  et  relicto  probita- 
 tis  exemplo  posteris,  sua  vel  perfectiores  *  faciat  imitari  •"' 
 
 •  cmiterere,  A,  O ;  conteri,  L.  ^  evitari,  A,  O ;  imitari,  L. 
 -  assimilium,  V.  ("  Vobis  relinquens  exemphini  ut 
 3  Claris,  V,  Z  ;  clarum,  O,  L.  "  sequamini  vestigia  ejus."  I.  Pctr. 
 
 *  perfeclioris?  ii.  21.) 
 
 »  This  letter  was  probably  writ-  i  bishop  after  the  Ascension-tide  ex- 
 ten   some   time  before  the  next,  communications, 
 which  was  addressed  to  the  same  | 
 
40 
 
 KPISTOL.^-.. 
 
 [A.D.  llfiO. 
 
 vestigia.  Menioria  talium  pevpetoa  benedictione  vige- 
 bit  in  generationibus  sseculorum,  et  claritas  eoi-um  ut 
 firmamenti  splendor  in  fBternitate  ^  fulgebit.  Quia  ergo 
 talentum  eonsilii  et  fortitudinis,  pj-te  cteteris  eonterra- 
 neis  et  cotetaneis,  vobis  inter  inniTinera^  charismatum 
 dona  contulit  Spiritus  Sanctus,  paternitatem  vestram, 
 quanta  affectione  possumus,  exoramus  ut  confirmaro 
 meminerit  fratres  nostros,  et  eos  aniniare  et  roborare 
 studeat  tarn  exhortationibus  quam  exemplis.  Nam 
 juxta  Salomonem,  "  Frater  qui  adjuvatur  a  fratre,  quasi 
 "  eivitas  fortis  et  inexpugnabilis."  Et  certe  opera 
 vestra  de  caitero  debent  esse  fortium  armatura,  et 
 justum  est  ut  quod  alii  laudabiliter  egerint,  vestris, 
 pater,  titulis  aseribatur.  Quid  enim  poterunt  operari, 
 nisi  quod  provectiorem  sapientia,  eet&te,  et  gratia  vide- 
 bunt  operantem  ?  Et  quidem  quod  quidam  eorum  jam 
 erecti  sunt,  et  (ut  audivimus  et  speramus)  contra 
 membra  Sathanse  nobiscum  ^  stare  disponunt,  vestris 
 imputant  meritis  qui  quod  nuper  actum  est  audierunt. 
 Nec  est  quod  vos  in  diebus  istis  vereri  oporteat,  cum 
 vestram  conditionem  nobilitas,  prudentia,  copia  rerum 
 et  amieorum,  et  setatis  reverentia  a  laesione  quie  potest 
 in  dissimili  statu  manentes  infestare,  defendant.  Si- 
 quidem  nonnulli  fortasse,  qui  vobis  crederent  non  esse 
 parcendum,  vestris,  quos  in  hac  tempestate  verentur 
 ofFendere,  procul  dubio  parcent  in  vobis,  et  a  domo 
 vestra  flagellum  suspendet  impius,  ne  quod  promeniit 
 propinquorum  vestrorum  ministerio  veniat  super  eum. 
 CiBtera  non  exaranda  litteris  latoris  preesentium  fidei 
 commissa  sunt,  vestris  dumtaxat  auribus  intimanda ; 
 quem,  si  placet,  ut  probatjB  veritatis  fratrem  admittetis 
 et  audietis.  Valeat  sanctitas  vesti-a,  pater  amande,  et 
 creationem  suam  (nostram  parvitatem  loquimur)  in 
 orationibus  suis  Deo  commendare  meminerit. 
 
 '  ceternitatem,  L. 
 -  innumera,  A  (by  correction), 
 Z,  L  ;  mimera,  V  ,  in  munera,  O. 
 
 '  vohiscum,  L. 
 
A.n.  11G9.] 
 
 F.PISTOL.F.. 
 
 47 
 
 DL. 
 
 Thomas  Cantuartensis  aechiepiscopus  ad  Henricum 
 wintoniensem  episcopum. 
 
 (A  201  ;  O.  ii.  207;  Z.  iii.  94  ;  Liip.  iii.  94  ;  Thorn.  l.)9  ;  R.  Hoveden, 
 271.) 
 
 Ad  sanctorum  gloriam  et  reproborum  damnationem  Deuounc 
 neces.se  est  scandala  provenire,  ut  tribnlationibus  pro-  J'-sjjoJf 
 bentur  electi,  qui  probati  per  patientiam  coronam  glo-  London, 
 riffi  acquirunt  sibi,  et  alii.s  ^  proficiunt  per  exemplum ; 
 .sed  va?  illi,  per  quern  scandalum  venit.  Quia  ergo  Lon- 
 doniensis  episcopus  non  parcit  a  .scandali.s,  et  inter  cse- 
 tera  patentis  maliti{e  opera,  postquain  Sathanee  traditu.s 
 est,  etiam  contra  matrem  suam  et  vestram,  sanctam  - 
 Cantuariensem  ecclesiam,  tain  impudenti  audacia  et 
 parricidali  ^  impietate  calcaneum  erexit,  ut  dicere  ausus 
 sit  se  ei,  ex  quo  translatus  est,  nullam  debere  subjec- 
 tionem  aut  obedientiam  exhibere,  et  ad  cumidum 
 damnationis  suse  adjecit  quod  cathedram  arcliiepisco- 
 palem  Londoniam  ti'ansferri  faciet,  fraternitatem  ves- 
 ti'am,  de  qua  plene  confidimus,  quanta  possumus  afFec- 
 tione  rogamus  quatenus  pro  ruatre  vestra  defensionis 
 clypeum  opponatis  filio  Belial,  qui  prse  cseteris  allo- 
 phylis  tanquam  alter  Goliad^  de  Geth  solus,  auctore 
 Domino,  de  castris  incircumcisorum  progredi  non  eru- 
 buit,  nec  timuit  universitatem  filiorum  Cantuariensis 
 ecclesiae  provocare  ad  certanien,  dum  matris  eoinim 
 sanguinem  sitit,  et  catholicEe  pacis  deserit  unitatem. 
 Scripserat  domino  papte  pro  fiatre  nosti'o  Eboracensi 
 archiepiscopo,  sollicitans  eura,  etiam  attestatione  men- 
 daei  et  mendosa,  ut  eum  pateretur  crucem  deferre  per 
 provinciam    nostram;'^  nescio   quid   emolumenti  sibi 
 
 >  alii,  V. 
 
 2  sanctam,  om.  L. 
 
 2  parricidali,  L  ;  altered  to  par 
 
 ricidiali,  A.  (Both  forms  are 
 used.) 
 
 *  Goliad,  A,  O,  Z  ;  Goliath,  L. 
 ■  vcxtram.  A,  (). 
 
48 
 
 EPISTOL/E. 
 
 [a.d.  1169. 
 
 suspicans  eventurum,  si  odio  personfe  nostrce  ecclesiam, 
 cui  ex  professione  fidem  et  obedientiam  debet,'  quo- 
 cumque  leesisset  modo.    Sed  Christus,  qui  Cantuarien- 
 sem   a  .prima   fundatione    inter   turbines   varios  et 
 magnas  multasque  procellas  rexit  et  fovit  ecclesiam, 
 misericorditer  operatus  est,  ut  in  pleno  consistorio  per 
 testes  omni  exceptione  majores  revelaretur  falsitas  et 
 iniquita.s  ejus.    Deo  autem  in  primis  gratias  agimus, 
 (leinde  vobis  et  cfeteris  fratribus  nostris,  qui  vos,i  ut 
 oportuit,  ex  quo  eum  constitit  anathemate  condemna- 
 tmn,  ab  illius  participatione  suspendistis,  et  tarn  ilium 
 quam  cseteros  excommunicatos  nostros  per  episcopatum 
 vestrum  edicto  publico  jussistis  evitari.    Claruit  hie 
 fides  vestra,  constantia  virtutis  effulsit,   qua?  publicse 
 potestatis   et  officialium   minas,  aaque   ut  blanditias, 
 inandatis  Dei   censuit  postponendas.    Liberastis  con- 
 scientias  vestras,  fainam  purgastis,  dum  tam  verbo  ve- 
 ritatis  quam  fortitudinis  L'xemplo  docuistis  quod  Deo 
 ])otius  oportet  quam  hominibus  obedire.    Certum  itaque 
 habeat  sinceritas  vestra,  quandoquidcm  tanta  caritas 
 Dei  per  Spiritum  Sanctum  diffusa  in  cordibus  vestris 
 testimonio  clari  operis  processit  in  publicum,  servili 
 timore  depulso  et  excluso,^  quod  Deus  cito  Sathanam 
 conteret  sub  pedibus  vestris,  et  de  certamine  proventum 
 cducct  gloriosum,  et  quidem  tanto  citius  et  gloriosius, 
 (luanto  ferventius  et  constantius,  in  incepta  persevera- 
 bitis  veritate.    Unde  vos  oramus   et   obsecramus  in 
 caritate  Dei,  et  obtestamur  per  fidem,  per  obedientiam, 
 per  sinceritatis  affectionem  quam  matri  vestrte  Can- 
 tuariensi  ecclesije  debetis,  quatenus  ad  tuendam  digni- 
 tatem et  jura  Cantuariensis  ecclesite,  cui  professionem 
 exhibuistis,  contra  preefatum  episcopum  exsurgatis  in 
 auxilium-''  nobis,  et  domino  psiTpsd  scribatis  et*  Curije 
 testimonium  veritatis,  quale  filios  pro  matris  justitia 
 
 I^-  I         anxilium,  A,  0,  Z  ;  adjutormm, 
 
 -  e.rrusso,  ()  ;  altered  to  c.rclu.so,  L. 
 
A.D.  1169.] 
 
 49 
 
 reddere  decet.  Nam  qui  illud  subtialieret  in  articixlo 
 tanti  discriminis,  procul  dubio  infidelis  habendus  esset, 
 et  infideli  dcterior,  in  (juem  jus  exigeret  usque  ad 
 internecionem  ^  omnes  tideles  irruere.  Nec  tamen  res 
 ista  quicquam  potest  habere  periculi,  cum  Veritas  per- 
 spicua  sit,  et  (ut  dici  solet)  "  lippis  et  tonsoribus "  Horat.  Sat. 
 patens.  Sed  quia  maledictus  est  qui  gladium  revocat  ^  ^' 
 a  cruore,  et  pestilens  tlagellandus  est,  ut  erudiatur 
 sapiens  ad  salutem,  seipsuin  legis  subjicit  nialedicto 
 quieumque  parricidre  cum  lapide  non  occurrit  et  gladio. 
 Videtur  namque  pra?stare  consensum  qui,  cum  possit,  Excommu- 
 non  arguit  aut  impedit  talia  committentem.  Et  ne  a  "^Miiuced 
 nobis  districtius  exigatur,  si  eorum  qui  ecclesiam  per- 
 sequuntur,  et  quos,  ut  pnenitentiam  agerent,  in  multa 
 patientia  jam  fere  toto  quinquennio  supportavimus, 
 magnas  et  manifestas  ulterius  dissimulaverimus  culpas,- 
 fraternitati  vestrte  denuntiamus  uos  publico  excommu- 
 nicasse  Gaufridura  Cantuariensem  archdiaconum  et 
 Robertum  vicariurn  ejus,  Ricardum  de  Ivelcestre, 
 Willelmum  Giffard,  Ricardum  de  Luci,  Adam  de  Che- 
 ringis,  et  item  eos  qui  officia  vel  beneficia  ecclesiastica 
 contra  sacrorum  canonum  institutionem  de  manu  laica 
 acceperunt,  vel  ea  usurpaverunt  propria  temeritate, 
 similiter  et  illos,  qui  domini  pappe  nuntios  aut  nostros, 
 ne  ecclesiae  necessitates  prosequantur,  impediunt.  Vobis 
 autem,*  auctoritate  domini  papte  et  nostra,  mandamus 
 quatenus  eos  tales  liabeatis,  et  in  episcopatu  vestro 
 haberi  faciatis,  quales  haberi  debere  solemniter  excom- 
 municatos    sacrorum    canonum    disciplina  prtescribit. 
 
 Valete. 
 
 interventionem,  V. 
 
 jectural  restoration)  injurias,  novf- 
 
 '  culpas  ....  denunliamus,  A, 
 O;  oin.  V.    Lupus  reads  (as  a  con- 
 
 is. 
 
 WelcMtre,  L. 
 ^  autem,  A,  O  ;  er</o.  Z,  L. 
 
.50 
 
 KPTSTOL.I-:. 
 
 [A.w  1  169. 
 
 DLL 
 
 The 
 
 bishop  of 
 
 London's 
 offences 
 
 tlisoounte- 
 naiiec-d  bv 
 
 bishops 
 
 The 
 
 bishop  of 
 Worces- 
 ter's as- 
 sistance 
 desired. 
 
 Thomas  CAxruAuiENsrs  ,archiepisc:optts  Rogeiuo 
 
 WlGORNIENSl  EPISCOPO. 
 (A.  198:  ().  ii.  2.»l;  Z.  iii.  87;  Lup.  iii.  S7  :  Tiioni.  151.) 
 
 Tiloinas,  Dei  gratia  ( •antuaviensis  avchiepiscopu.s,  et 
 sedis  apostolic^B  legatiis,  venerabili  tVatri  Rogerio,  Wi- 
 gorniensi  episcopo,  salutem  et  piuui  in  futura  pro- 
 spectum. 
 
 Inspectis  litteris,  quas  nuper  ab  Anglia  recepimu.s, 
 potestis  advevtere  quaiii  nialitiose  Loiidonien.sis  epi- 
 scopus,  qui  uobifs  ab  initio  sedens'  in  insidii.s  qiiferebat 
 aniinam  nostrani,  ut  auferat  earn,  jiunc  advevsus 
 matreui  suain  et  vestrain,'-'  saiictani  Cantuarienscin 
 ecclesiani,  calcaneuin  erigat,  et  ei  primogenitura^  sor- 
 tein,  gloriam,  et  nomen,  prreripere  inoliatur.  Restite- 
 nmt  ei  nupev  coram  regis  officialibiis,  quos  in  perse- 
 cutionem  ecclesi<e  excitabat,  laiulabiliter  t'ratres  nostri, 
 seque  ab  ill  ins  coninnmionc  snspendentes,  ];er  ])ai'()- 
 eliias  suas  edieto  ])ublico  jini'cciu  rinit  cniii  a  cnnctis 
 fidelilnis  evit;ni.  Et  lioc  (piidcui  primus  fecit  venera- 
 liilis  IVatcr  noster  episcppus  Noiwicensis  in  synodo 
 jiroxiiiic  baltita,  deinde  Cestrensis  in  ejiiscopatu  suo,  et 
 doniinus  Wintoniensis,  et  Cicestrensis  statim  die  se- 
 quenti  ergo'''  postquam  litteras  nostias  receperant.  Quia 
 nobilitatem  et  religionem  vestram  decet  pr{ie  creteris 
 ornare  ecclesiamj  honorificare  niinisterinni  vestrum,  et 
 pro  niatris,  quse  vos  in  episcopornni  consortio  geiiera- 
 vit,  salute  stare  fortiter  usque  ad  sanguinem,  frater- 
 nitatem  vestram,  qu?e  nobis  ex  accepta  consecratione 
 tenetur  aniplius,  et  de  qua  magis  ex  conscientia  vir- 
 tutis  et  sanguinis  generositate  confidimus,  roganius, 
 nionemus,  et  exhortamur  in  Domino,  quatenus  mati'i  "* 
 
 '  sedis,  T.. 
 
 '-'  reKli  am,  Z  ;  nnslraiii,  1j. 
 
 ■'  (■/■</<),  O  ;  oin.  A,  L. 
 *  mat'i.  oni.  X , 
 
A.D.  lit)!).] 
 
 Kl'lSTOI..!-:. 
 
 vestni',  cujus  tarn  iiupuclenti  scelere  .salus  appetitur, 
 in  tanta  necessitate  fideliter  assistatis,  et  alterius  Ab- 
 salon^  vos  opponatis  impietati.  Provideat  etiani  sin- 
 ceritatis  vestrae  discretio,  et  caritas  in  Christo  pluri- 
 mnm  amplectenda,  ut,  juxta  tenorem  praecedentium 
 mandatorum,  tam  praefatum  episcopum  quam  alios 
 (jui  vobis  excommunicati  esse  denuntiati  sunt,  evitetis  ; 
 ft,  sicut  fratres  et  ooe]Mscoi)i  nostri  fecerunt,  prout 
 canonum  sancit  auctoiitas,  a  tidelibus  per  episcopatuin 
 vestrum  faciatis  edicto  ecelesiastico  evitari.  Et  quia 
 ad  apostolicam  sedem  parricidialis  -  hujus  sceleris  est 
 atrocitas  referenda,  domino  papaj  scribite  qualiter 
 filium  pro  salute  matris  contra  fratrem  Ismaelitem 
 et  sanguinarium  scribere  decet ;  quia,  licet  cruorem 
 propriis  manibus  non  effundat,  tamen  nostrum  et 
 Christi  pauperum  sanguinem  si  tit,  et  eum  quidem  suis 
 consiliis  effundit,  sed  abutens  minisfcerio  tyrannorum. 
 Caetera  in  ore  latoris  prajsentium  posita  sunt,  quern 
 in  his  quae  vobis  ex  parte  nostra  dicet  audietis'*  ut 
 nos. 
 
 Scribunt  pro  Cantuariensi  ecclesia  episcopi  Gallicani,  The  letters 
 sicut  ex  litteris  domini  Parisiensis  potestis  advertere  f  p^g^^jj 
 sed  vos  .scribetis  expressius,  qui  tenemini  arctius  et  bishoos  re- 
 auiatis  ardentius.    Hoc  autem  exprimatur  in  litteris  ^^"'^'^ 
 quas  inittetis  ad  dominum  papam,  qualiter  praefatus 
 Londoniensis,  receptis   litteris  apostolicis,  quas  ei  de  FoUot's 
 reconciliatione   nostra    fraternitas   vestra  transmisit, 
 malignatus  est,  non  modo  nullum  pro  pace  ecclesiaa 
 apud  regem  faciens  verbura,  sed  coetum"  faciens  et 
 px'ociirans  seditionem,  per  se  et  regis  officiales  institit 
 ut  episcopi,  abbates,  et  \iniversi  ecclesiarum  praelati 
 
 '  AbsoloM,  V. 
 
 '-  pari  ictdialis,  V,  Z;  pai  riri- 
 dulis,  L.  (Both  forms  appear  to 
 be  admissible.) 
 
 ■'  I.imaelilcii.,  V,  O,  A  ;  hwa- 
 elitnm.  Z,  L. 
 
 '  audielis,  O,  A,  Z  ;  audiatis,  L. 
 '  advertere.  A,  Z;  iiudire,  L. 
 c'lhiin,  V,  (,),  A  ;  (tCfltiim,  Z  ; 
 
 srritx.  L. 
 
52 
 
 KPISTOL.*:. 
 
 [A.D.  1169, 
 
 suo  et  subditorum  nomine  adversus  niandatum  aposto- 
 licum  a  ppellarent ;  cum  tamen  nobis  indultum  sit  ap- 
 pellationibus  Inijusmodi  non  deferre.  Sed  Deo  melius 
 ytrovidente,  evacuata  est  malitia  ejus,  non  consentien- 
 tibus  ei  viris  religiosis,  nee  pro  metu  officialium,  nec 
 pro  mandate  publiciie  potestatis,  cujus  in  inferendo 
 vim  praetendebat  auctoritatem.^  In  liac  sui  necessitate 
 fidei  vestroe  expei'imentum  facit"  ecclesia,  et  eximise 
 virtutis  Deo  et  hominibus  gratissimum,  tarn  prsesenti- 
 bus  quam  posteris,  velinquetis  exemplum.  Nec  vos 
 terreant  aut  mo\  eant  blanditife  vel  minse  seductorum, 
 cum  certum  sit  quod  spes  impiorum  peri  bit,  et  pariet 
 confusionem.  Et  qui  timet  pruinam,  irruet  super  eum 
 nix,'^  Deum  vero  prsetimeiitibus  nihil  expedientium 
 deest. 
 
 DLII. 
 
 Odo  monac'htjs  Cantuariensis  ad  Ricardum  Picta- 
 vensem  archidiaconum. 
 
 (A.  137  ;  O.  ii.  129  ;  Z  iii.  90;  Lup.  iii.  90;  G.  Fol.  422.) 
 
 Venei'abili  domino  et  amico  suo  Ricardo,  Pictavonsi 
 arctiidiacono,  frater  Odo  a^ternam  in  Christo  salutem. 
 Enforced       Licet  abjectio  paupertatis  meaj  tauti  viri  familia- 
 aga^rst      I'itate  judicari  possit  indigna,  prudens  tamen  excel- 
 the  arch-   lentia  tua,  spii'ituales  divitias  temjioralibus  anteponens, 
 quam  bumiliter  mibi  in  familiaritate  per  caritatem  et 
 orationum  gratiam  conjungi  postulare  dignata  sit,  credo 
 quod   nondum    oblivioni    tradiderit.     Unde  qiioniam 
 juxta  dignationem  voluntatis  tu;e  per  *  caritatis  tibi 
 vinculum  teneor,  et  me  tibi  in  his  quiu  Dei  sunt  ob- 
 
 bishop. 
 
 '  nuctorem.  A;  auctorilalem,  Z,  i         y/V,  V. 
 L.  ■*  />'  '■,  (>ni.  V  ;  I'inculo  (for  per 
 
 •  faciei,  L.  I  •  ■  •  vinculum),  L. 
 
A.D.  1169.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 53 
 
 noxium  esse  confiteor,  non  modicam  tibi  scribendi  ha- 
 bere fiduciam  debeo,  nec,  si  pro  avertendo  ecclesiae 
 mefe  periculo  tibi  per  litteras  supplico,   nirais  \wve- 
 sumptuosum  existinio.    Videiis  igitur  in  appellatif.me 
 episcoporum,  cui  per  justitias  regis  consentire  conipel- 
 limur,  feternum  ecclesite  nostrae  iinniinere  periculum, 
 et  sempiternum  opprobrium,  in  magno  pro  hoc  cum 
 uni verso  conventu  nostro  moerore  constitutus,  ad  pedes 
 pietatis  tui?e  me   corpore  et  mente  prosterno,  et  illud 
 tibi   evangelicum  ^   cum  ciamore   valido  et  lacrymis 
 offero,  "  Domine,  si  quid  potes,  adjuva  nos  !  "  Utinam 
 hoc  quod  ibi  responsum  est  et  tu  mihi  respondeas, 
 "  Si   potes  credere,   omnia   possibilia   sunt  credenti." 
 Huic  responso  statim  subinfero,  "  Credo,  domine,"  nec 
 illud  adjicio,  "Adjuva  incredulitatem -  meam."  Per- 
 fecte  etenim  credo  et  certissime  scio  quia,  si  volueris, 
 ab  imminenti  periculo  cum  omni  facilitate  liberare  nos 
 poteris.    Videtur  enim  mihi  rem  diligenter  conside-  The  writer 
 ranti  quod  sententia  ista  ex  ore  domini  regis  minime  ^p'p^a^i  ctn- 
 processit,  quiE  nos  adversus  archiepiscopum  nostrum,  not  have 
 contra  aequmu  et  bonum,  appellationem  facere  com-  Jp^,; 
 pellit.    Si  enim  ore  ipsius  dictata  fuisset,  hoc  nimirum  runks  of 
 ordine  procederet,  ut  primum  episcopi  omnes,  deinde  by\htrkins 
 abbates  omnes,  postea  priores,  quicumque  alicujus  auc-  i»™self. 
 toritatis  sunt  omnes,  archidiaconi  quoque  et  decani 
 oumes  ad  hoc  faciendum  vocarentur,  quorum  interest 
 jura  ecclesiastica  det'endere,  et  pro  eis  appellationes 
 facere.    Ad  postremum  vero,  si  necesse  esset,  monachi 
 claustrales,  prtesertim  hi  qui  abbate  et  pi-iore  carent, 
 ad  appellationis   supplementum  humiliter  rogarentur, 
 non  [violenter  compellerentur ;  maxime  cum   ad  eos 
 hujusmodi  negotia  minimis  pertinere  noscantui-.  Nunc 
 vero  transitis  abbatibus  multis,  prioribus  ctiam  tarn 
 monaehorum  quam  canonicorum,  magn.ie  auctoritatis 
 
 '  eioangelicum,  V. 
 
 -  ad  incrementum  meuni,  Z,  with  marginal  correction. 
 
.54 
 
 [A.D.  1169. 
 
 viris,  piceteiitis  univeisis,  archidiaconis  quoque  et  de- 
 canis,  cum  suis  .synodis  ct  capitulis,  plerisque  dimissis, 
 quid  est  quod  nos,'  monaclii  simpliciter  claustrales, 
 abbate  et  priore  carentes,  ad  banc  (juietis  iiostipe  pev- 
 turbationem  specialiter  pne  c;»jteiis  evocamur,  et  ad 
 rem  nobis  tarn  - illicitaui.  tam  peiiculosain,  et  in  omni- 
 bus postfuturis  sieculis  cum  maxiino  iinbis  opprobrio 
 semper  objiciendam,  tam  violenter  conqiclliium-  Quid 
 Both  obe-  dico  violenter  ?  Immo  cum  tanto  (-t  cum  tam  inevi- 
 (lisobe  ^""^  tabili  periculo  hoc  facere  compelliniur,  ut,  si  periculum 
 dience  dan-  quod  ab  iva  regia  nobis  imminet  si  ei  inobedientes 
 fuerimu':,  per  consensum  appellationis  declinare  ten- 
 temus,  inajus  hinc  periculum  statim  incurramus,  quod 
 iunninet  nobis  a  Deo  in  damnationem,  a  domino  papa 
 et  ab  archiepiscopo  prajsenti  -  in  excommunicationem, 
 vel  certe  in  ordinis  nostri  destructionem,  ab  omnibus 
 archiejjiscopis  futuris  in  aeternam  odii  et  depressionis 
 occasioneu),  ab  universe  miuido,  iiliieumque  hoc  audi- 
 tum  fuerit,  in  sempiterni  opproljrii  cont'usionem. 
 
 O  angustia  :  0  violeutia  undique  periculosa  !  Absit 
 hoc,  absit  a  domini  nostri  re^is  pietute  atque  pru- 
 dentia,  ut  tam  periculose  conha  ii.is  dictaverit,  qui 
 nos  ab  orani  luimano  solatio  dostiti'tos  in  sua  cura 
 suscepit ;  qui  nobis  loco  arcbiepiscoi)i  et  loco  jorioris 
 se  futurum  fideliter  proposuit,  et  hactenus  misericor- 
 diter  fuit ;  quem  solum  post  Deum  et  sanctos  ejus  in 
 terra  patronum  liabeuuis,  et  a  (j^uo  solo  solatium,  con- 
 silium, et  auxilium  speramus.  Oertus  sum  (|uod  sen- 
 tentia  ista  a  domino  nosti'o  rege  contra  nos  filios  suos, 
 sibi  semper  et  iibique  fidelissitnos,  minime  processit ; 
 sed  justitias  ejus  excomuiuuieatorum  calliditas  circum- 
 venit,  ut  nos,  qui  in  capite  regni  sumus,  secum  ap- 
 pellationem  facere  cogant,  per  qiiam  ct'causam  archi- 
 cpiscopi  maximc  deprimendam,  et  suam  c  contrario 
 plurimum   roborandam   fore  existimant.     )Sed  utrum 
 
 tios,  0111.  L,  G 
 
A.l).  1169.] 
 
 KIMSTOL.*:. 
 
 5.-) 
 
 ex  appellatione  nostra  aliquis  pvofectus  illis  subveniie 
 possit,  ambiguuni  est ;  nobis  auteni  tarn  a  Deo  quam 
 al)  lioniinibus  inde  niaxiumm  imminei-e  periculum,  cer- 
 tissimum  est.  Sed  neque  ai>ud  dominuni  no.'>tiuin  re- 
 gem  tutum  nobis  esse  potest,  ut  vel  ^  .speciali  ejus  nian- 
 dato,  vel  proprii  oris  ejus  -  iiuperio  hoc  faciamus, 
 pnesertim  cum  in  ipsius  consilio  ex  toto  positi  simus. 
 Scio  neque  ipsuin  neque  suos  in  aliquo  vel  modicum  I'rotesta- 
 dubitare  de  nobis,  quo  necosse  sit  hujusmodi  rem  pe-  io°^itv. 
 riculosam  a  nobis  exigere.  Sciat  enim  dilectio  tua, 
 sciat  tecum  sociorum  tuorum  (id  est,  ju.stitiarum  regis) 
 jnudentia,  sciat  vobiscum  uni versa  ten-a,  quod  domi- 
 num  nostrum  regem  prse  oumibus  hominibus,  qui  sunt 
 in  terra,  in  veritate  diligimus,  et  honorem  ipsius  in 
 omnibus  et  per  omnia,  pro  modulo  nostro,  servamus 
 et  servare  volumus. 
 
 Hujus  veritatis  testes  sunt  oratioues  nostra^,  quas 
 Deo  pro  .salute  ipsius  et  hwredum  ejus,  et  pro  inco- 
 lumitate  totius  regni  ejus,  specialius  quam  pro  uUo 
 hominum,  die  ac  nocte  affectucsa  caritate  otferimus. 
 Quod  ut  quiete,  sicut  hactenus  fecimus,  semper  facere 
 possimus,  si  vere  et  regis  et  ecclesife  nostras  amicus 
 es, — immo  vero,  quia  es, — nobis  ad  imminens  evaden- 
 dum  periculum,  in  quantum  potes,  providere,  et  socios 
 tuos,  regis  justitias,  et  amicos  ad  similiter  providendum 
 omnibus  modis  allicere  debes.  Ut  igitur  Christum,  The  jus- 
 cui  in  ecclesia  ipsius  devote  servimus,  in  maxima  tua  ^.'^^.'^^s 
 necessitate  non  aversum  a  te,  (sicut  in  visione  vidisti,) 
 sed  ad  te  conversum,  (sicut  iterum  vidisti,)  tibiquc 
 propitium  invenias,  et  ut  be^tum  Dunstanum,  omnes- 
 que  sauctos,  quorum  reliquin?  in  nostra  continentur 
 ecclesia,  non  contra  te  coram  Deo  accusatores,  sed  pro 
 te  semper  apud  Deum  intercessores  efficias,  ecce  ego, 
 O  domine  venerabilis  et  amice  carissime,  in  persona 
 totius  conventus  ad  pedes  pietatis  tuse  supplex  et  hu- 
 
 '  absque,  ins.  after  vel,  L,  G.      |      -  ejus,  O,  A  ;  oiu.  L,  G. 
 
56 
 
 KPISTOL^:. 
 
 [A.n.  1160. 
 
 mi] is  jacco,  gemitibus  et  lacrymis  insitain  tibi  boni- 
 tatem  postulans,  ut  nobis,  de  tuo  consilio  et  auxilio 
 plurinium  confidentibus,  in  hac  periculosa  necessitate 
 subvenias  ;  et  ita  nos  ab  hac  angustia,  secundum  datam 
 tibi  a  Deo  potestatem  atque  sapientiam,  abs-olute  li- 
 beres,  ut  nee  doraini  regis  indignationem,  appellatio- 
 nem  subterfugientes,  incuiTamus,  nec,  appellationem 
 facientes,  universo  mundo  sempiternuin  opprobrium 
 efticiamur.  Credo  in  Christo,  et  de  tua  bonitate  con- 
 fid  o,  quod  in  hac  necessitate  nostra  illud  proverbiura 
 in  te  verum  experiemur,  "  In  necessitate  probatur 
 "  amicus."  Puta  ipsum  Christum  pro  hac  necessitate 
 ecclesise  suse  tibi  supplicare,  et  oranes  sanctos,  quorum 
 leliquiae  in  ea  continentur,  tuum  pro  loco  sepulturai 
 suye  patrocinium  postulare.  Vale,  domine  mi  et  amice 
 carissime,  pro  certo  sciens,  quod  si  nos  ab  imminenti 
 ])ericulo  liberaveris,  totam  ecclesimii  nostram  in  per- 
 petua  caritatis  servitute  tibi  semper  obnoxiam  habebis. 
 Adjuvet  te^  Dominus  Jesus  Christus  in  liberatione 
 ecciesia;  suge.  Amen. 
 
 Consulta- 
 tion of 
 bishops  as 
 to  the 
 appeal. 
 
 DLin. 
 
 exemplum  lttterarum  quas  misit  wlntonlexsls 
 Cantuariensibus.- 
 
 (A.  lliy  ;  O.  ii.  205  ;  Z. 
 
 Liip. 
 
 !»1  ;  G.  Kol.  471.) 
 
 Acta  nostrorum  paucis  dilectioni  vestne  perstringo. 
 Siquidem  nostrates,  metu  interdicti  in  partibus  nostris 
 divulgati,  delibei'atione    habita,   et    episcopis  nostris 
 
 '  te,  oni.  L,  G. 
 
 2  Exemplum  ....  Cuntuai  ien- 
 sibus,  A,  O.  The  title  in  L  is, 
 "  Heiiricus  Vigornensis  episcopus 
 "  capitii/o  Catituariensi ;"  and  Br. 
 Giles  repeats  this,  prefixing  a  liead- 
 ing  of  his  own — "  Rogerii  Wigor- 
 "  nienxis,"  &c.  (G.  Foliot,  Ep. 
 474).    Z  reads,  Uenricus  Witiloni- 
 
 ensis  episcopus.  But  it  is  clear  that 
 the  letter  was  not  written  by  Henry 
 of  Winchester,  Roger  of  Worcester, 
 or  any  otlier  bishop,  and  that  Wiii- 
 toniensis  in  the  heading  means  a 
 monk  (or  other  inhabitant)  of  Win- 
 chester. It  is  not  impossible  that 
 the  letter  was  addressed  Caiitita- 
 rietisi  {sc.  archiepiscopo). 
 
A.D.  1169.] 
 
 epistola;. 
 
 accitis,  coucione  contracta  sciscitati  sunt  a  sino-ulis, 
 ntrum  personas  suas  et  ecclesias  sibi  commissas  sub 
 ilia  vellent  appcllatione  includi  quse  dudum  ab  epi- 
 scopis  nostris  in  initio  Quadragesimae,  scilicet  ad  ter- 
 uiinuni  Purificationis,  facta  fuit ;  quam  et  communi 
 consilio  proposuerant  in  octavis  ^  Pentecostes  innovare. 
 Requisitus  ergo  Dunelmensis  episcopus,  sicut  sedebat 
 l)rimus,  respondit  quod  illi  appellationi  non  interfue- 
 rat,  neque  niandatum  inde  aliquod  commonitoiium  in 
 scriptis  vel '-  sine  scriptis  audierat,  deliberaturum  se  cum 
 metropolitano  suo  super  hoc,  et  quidquid  liceret,  salvo 
 ordine  Dei  et  suo,  se  consulte  factururn.  Meruit  autem 
 tali  delusione  favorem  audientiuni,  et  dilationeui.  Post 
 lifec  Exoniensis,  requisitus  quid  inde  censeret,  respondit 
 eo  inconsulto  coepiscopos  suos  facile  ad  illam  appella- 
 tionem  convolasse ;  non  posse  pariter  et  ilia  appella- 
 tione  inniti,  et  excommunicatorum  consortium  decli- 
 nare ;  periculum  autem  imminere,  si  summi  pontificis 
 sententia  interdictum  illud  corroboret :  cui  discrimini 
 nulla  se  vellet  ratione  committere.  Si  tamen  ecclesise 
 Dei  consulerent  expedire,  et  prosecutionem  ^  ei  regius 
 favor  indulgeret  ut  luox  regno  posset  excedere,  de 
 novo  appellaret  a  gravamine  non  illato  sed  formidato, 
 licet  iuipetrari  posset  adver.sus  omnem  appellationem 
 siieciale  subsidium  :  quod  si  ei  innotesceret,  et  pastoris 
 sui  sententia  ilium  percelleret,  obedienter  '  illani  sus- 
 ciperet.  Hoc  dicto  Londoniensis  religionem  ejus  ridi- 
 culam  fecit,  et  Exoniensis  deinceps  extra  synagogam 
 fuit.  Accitus  est  dominus  Wintoniensis  per  responsales 
 suos,  ut  apud  Northamtunam  super  ilia  qufestione  co- 
 episcopis  suis  jiroposita  responderet.  Rescripsit  itaque 
 dominus  Wintoniensis  sic,  "  Lex  Divina  prsscribit,  quod 
 "  appellatus  ad  majorem  judicem,  ad  inferiorem  appel- 
 "  lare  non  potest.  Quilibet  autem  qui  appellat,  appella- 
 
 '  Octub',  A  ;  octava,  L.  I      ^  persectitionem,  V. 
 
 -  vel  sine  scriptis,  om.  L.  \      ^  vbcdienliavi,  O. 
 
58 
 
 i:insT()L.i:. 
 
 [A.n.  1109. 
 
 "  tioni  prosequendaj  se.se  ex  necessitate  astringit.  Inde 
 "  est,  quod,  quia  morbo  senioque  fatigatus  a  Domino 
 "  appellor,  steculavi  et  forensi  appellationi  faciendj« 
 "  idoneus  non  cxisto.  Undo  dilectiouem  vestram  ex- 
 "  oratam  esse  volo,  quatenus  me  in  illas  appellationis 
 "  angustias  parcatis  intrudere,  ubi  maledictionis  jacu- 
 "  lum  debeam  formidare."  Hanc  ^  vero  responsionis 
 formam,  licet  auditores  suspicionis  arguerint,  maluit 
 dominus  Wintoniensis  offensas  hominum  mereri,  quam 
 offendere  legem  Dei.  Quod  et  palam  fecit,  quando 
 denuntiationem  excommunicationis  sibi  insinuatae  - 
 publicavit,  et  exinde  consortium  excommimicatorum 
 attentius  evitavit.  Suggeritur  autem  nobis,  quod  Re- 
 ginaldiis  archidiaconus  Wiltesire  patri  suo  reconcilia- 
 tionem  imj^etraverit,  et  quod  dominus  papa  sentential 
 latie  prorsus  ignarus  exstiterit,  Unde  et  tingitur  quod 
 Londoniensi  et  Saresberiensi  causae  cujusdam  cogni- 
 tionem  cum  apostolica  benedictione  deleget,  estque 
 data  rescripti  post  diem  latae  sententiae.  Super  hoc 
 vero^  cavillantur  malitiosi  quod  excommunicatos  illos 
 dominus  papa  reputet  absolutos.  Super  his  omnibus, 
 qure  dilectioni  vestra;  scribere  studui,  cum  in  scholis 
 vestris,  causidicorum  more,  themata  inde  elicueritis,  et 
 juxta  oratoriam  vel  legitimara  institutiouem  Quintilia- 
 num  vel  Papiniauuin  fueritis  in  argumentis  et  allega- 
 tionibus  imitati,  merita  causarum  ex  incude  et  malleis 
 vesti'is  exsilientium  nobis  tanquam  desideratum  anti- 
 dotum  renuntiate,  recepturi  postmodum  gratiora,  et 
 (jute  vestram  plurimum  debeant  spem  alere,  et  fidu- 
 ciam  erigere,'*  ut  ex  illis  vobis  fides  fiat,  quia  vicistis 
 mundum. 
 
 '  //flc  .  .  .  forma  ! 
 '  btainaarc,  V. 
 
 I     •■'  yfi'o,  om.  L. 
 
 I         criyerc,  A,  O,  Z    ixij/erc,  L, 
 
A.u.  ii(;9.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 59 
 
 DLIV. 
 
 Alexandra  pap.e  Thomas  Cantuariensis  archi- 
 eptscopus. 
 
 (A.  20'.>;  O.  ii  21!) ;  Z.  iii.  'J-'  ;  Lap.  iii.  92  ;  Thoiu.  15.) 
 
 Ecclesiae  pacem,  quam  jugi  soUicitudine  pietas  vestra  'Wainiug 
 procui-at,  illi  pvse  cseteris  magis  impediunt,  quos  opor-  jf^^"**^ 
 tebat  turn  pro  debito  officii  sui,  turn  pro  mandati  ves-  envoys, 
 tri  reverentia,  in  reformatione  ejus  amplius  laboi-arc. 
 Luget  ergo  ecclcsia  quod  decoloratur  et  denigratur  a 
 filiia,  et  quia  spolia  ejus  diripiunt  (|ui  custodes  illius 
 fuerant  instituti.  Nam  si  Gaufridu.s  archidiabolus 
 noster,  et  Reginaldus^  Saresberieiisis,  et  Joannes  de 
 Oxeneford  (nomine  et  qusestu  decanus  quondam  in 
 Ohristo  excellentis  ecclesiae,  ministerio  autem  et  cultu 
 satelles-  curije),  itemque  complices  eoi'um,  regis  animum 
 non  pervertissent,  ecclesiio  pax  (ut  creditur)  jam  esset 
 ad  nuntiorum  vestrorum  instantiam^  reformata.  Nam 
 qui  ministrant  arma  iniquitati  fere  omnes  apud  nos 
 clerici  sunt,  quorum  aliqui  de  vestra  familiaritate  et 
 sedis  apostolicas  privilegio  gloriantur,  ut  dicant  se, 
 (piicquid  fecerint^  nulli  nisi  Romano  [)ontifici  respon- 
 suros.  Qufe  gloriatio,  si  vera  est,  et  ecclesise  Romance 
 decolorabit  famam,  et  totius  ecclesife  (quod  absit)  in 
 brevi  subvertetur  honestas,  dum  omnes  ad  omnia 
 privilegiatorum  provocabuntur  exempb's.  His  facile 
 est,  sumptibus  ex  rapinis  ministratis,  frequentes  iterare 
 discursus,  et  ut  sibi,  cum  ignoti  et  inopes  ante  fuis- 
 sent,  faciant  nomen,  et  qupestum  crebra  curiarum  sol- 
 licitatione  procinare,*  quantum  in  eis  est,  ut  ecclesia 
 numquam  habeat  pacem.  Qua  do  causa  nunc  ad  vos 
 properare   dicuntur  Reginaldus  Saresberiensis "  et  Ri- 
 
 '  Raginaldus,  A,  O, 
 mddus,  Z. 
 ■  satellites,  L. 
 3  odventum,  Li 
 
 V  ;  liegi-        *  procurantes,  L. 
 
 '  Sarcab',  A  ;  de  Saresberia,  Z, 
 
 L. 
 
60 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1169 
 
 cardus  Barre,  qui  cujus  fidei  et  modestiai  sint,  auctore 
 Domino,  nuntiis  vestris  referentibus  audietis  in  brevi. 
 Interim  certum  habeat  vestra  paternitas  quod  nomi- 
 natim  excommunioatis  scienter  communicaverunt,  adeo 
 ut  prtefatus  Ricardus  se  contulerit  ad  Gaufridum  ar- 
 chidiaconum  nostrum,  quem  excommunicatum  noverat, 
 ut  illius  patrocinetur  errori,  et  illi  et  aliis  excommu- 
 nicatis  passim  communicet.  Quocirca  supplicamus 
 .sanctitati  vestrie,  ut,  cum  ad  vos  venerint,^  sic  eos 
 tractetis  ut  participes  anathematis,  nee  eorum  sollici- 
 tationes  admittatis  ante  reditum  nuntiorum  vestrorum. 
 Nam  si  delusores  istos  vel  hac  vice  durius  tractaveri- 
 tis,  pacem,  Deo  propitio,  pro  voto  facietis. 
 
 Ad  UNIVERSOS  ECCLESI/E  filios,  charta  protectionis 
 ET  libertatis  ecclesi^  Christi  Cantuariensi  a 
 concessa.'^ 
 
 (MS.  Ciintuar.,  Keg.  A.  pp.  4(i,  68;  Thoin.  72;  Wilkins,  Concilia,  i. 
 
 Thomas  Dei  gratia  Cantuariensis  archiepiscopus  et 
 apostolicse  sedis  legatus  omnibus  ad  quos  prsesens 
 scriptum  pervenerit  salutem  et  benedictionem. 
 
 Wrongs  of     Prgeteritorum    casus    temporum   idcirco  litterarum 
 
 igitur  volumus  notitiam  pervenire,  quod  sancta  Can- 
 tuariensis ecclesia,  a  cujus  uberibus  coaluimus,  quae 
 nos  auctore  ^  Deo,  licet  indignos,  in  id  quod  sumus 
 
 DLV. 
 
 430.) 
 
 L. 
 
 '  advene.rint,  0 ;  venerint.  A,  Z, 
 
 2  Carta  de  libertatibus  ecclesie, 
 Reg.* 
 
 '  adore,  Reg. 
 
 "  See  Keuter,  ii.  438. 
 
A.D.  1169.]  EPISTOL^;.  (jl 
 
 promovit,  in  odium  capitis  nostri  multis  calamitatibus 
 et  anxietatibus  variis  usque  in  septennium  i  pressa 
 est,  quod  tota  fere  novit  Latiiiitas,  et  adhuc  minis  et 
 damnis  innumeris  quotidie  fatigatur.  Quae  cum  sol 
 esse  soleat  occidentis,  et  in  nostris  temporibus  ejus 
 obfuscata  est  claritas,-  quodlibet  tormentum,  sed  et  ^ 
 mille  mortis  genera,  si  tot  occurrerent,  libentius  exci- 
 peremus  in  Domino,  quam  sustineremus  sub  dissimula- 
 tione  his  diebus  mala  quse  patitur.  Nos  itaque,  licet 
 parati  simus  pro  pace  ipsius  *  et  indemnitate  caput  et 
 corpus  persecutoribus  exponere,  et  ^  ne  pereat  vel  ([uid 
 modicum  perdat,  perire,  quicquid  de  nobis  contingat, 
 indenmitati  tamen  "  ipsius  in  futurum  prospicere  volen- 
 tes,  ipsam  ecclesiam  cum  omnibus  personis,  terris,  et  Its  privi- 
 teuementis  suis,^  pertinentiis  et  proventibus,  libertati-  pj^ced 
 bus  quoque  et  dignitatibus,^  sub  Dei  protectione  et  «uder  the 
 curiae  Romanae  et  nostra  [)onimus,  prohibentes  ex  fe*ch\)n.^^° 
 parte  Dei,  sub  perpetuo  etiam  anathemate,  ne  quis 
 jura  Cantuariensis  ecclesise  absque  consensu  totius 
 capituli  monachorum  Cantuariensis,  aliquo  integumen- 
 to  vel  causa  alienare  praesumat.  A  sseculis  enim 
 inauditum  est  quod  aliquis  Cantuariensem  ecclesiam 
 Iseserit,  et  non  sit  contritus  aut^  correctus  a  Christo 
 Domino.  Raptores  igitur  et  alienatores  possessionum, 
 dignitatum  et  rerum  detentores,  consentaneos  quoque 
 et  participes,  et  quicunque  secreta  capituli  malitiose 
 revelaverit  alicui  hominum,"  usque  ad  condignam  sa- 
 tisfactionem  perpetuo  anathemate  condemnamus,  nec 
 volumus  pati  ut  aliquis  alterius  professionis  vel  ordinis 
 secret  is  capituli  misceatur.  Ea  quoque  specialiter  quse  CoDfimia- 
 ad  dilectos  filios  nostros  monachos  ejusdem  ecclesije  property. 
 
 '  seinpiternum,  R* 
 
 2  charitas,  G. 
 
 3  etiam,  G. 
 1  illius,  G. 
 5  ut,  R. 
 
 *  causam,  ins,  R. 
 
 j      '  ejus,  R*. 
 8  suis,  ins.  G. 
 "  vel,  G. 
 '0  et,  ins.  G. 
 
 "  homini,  R*. 
 
02 
 
 KPISTOL.i:. 
 
 [A.n.  11  Of). 
 
 Right  of 
 appointino- 
 and  dis- 
 missing' 
 officials, 
 &c. 
 
 Power  of 
 ecclesi- 
 astical 
 censures. 
 
 Right  of 
 appeal. 
 Attempts 
 to  transfer 
 the  pri 
 macy  con- 
 demned. 
 
 Con.secra- 
 tion  to  be 
 in  the 
 cathedral. 
 
 pertinent,  videlicet  villas,  possessiones,  earimdemque^ 
 villarum  et  possessionum  ecclesias,  et  exenia-  cum 
 pertineutiis  ot  proventibus,  .sicut  in  suis  continentur^ 
 mimimentis,  iis  in  perpetuum  confirmamus.  Terras 
 etiam  ^  et  ecclesias  pensionales,  jura  quoque,  ot  liber- 
 tates,  et  res,  et  quicquid  habent  vel  habituri  sunt,  eh 
 concediiiuis  ot  confirniainu'!.  Officialiuni  quoque  suo- 
 ruvn  ot  sei-vientiuni  ponendi  vel  amovendi,  omniunique 
 (pue  ad  cos  pertinent,  tani  intus  tpxam  extra,  liberam 
 concedimus  et  confirtnanius  in  perpetuum  disponendi 
 libertatem,  sicut  iis  melius  et  utilius  visum  fuerit  de 
 communi  consilio  capituli  sui,  quatenus,  sicut  easdem 
 liabemiis in  possessionibus  '  nostris,  secundum  charlas 
 vegum,  libertates,  similem  habeant  in  portionibus  potes- 
 tateni,  salva  nobis  et  successoribus  nostris  reg-ulari  dis- 
 ciplina.  Adjicimus  ad  h;ec,  auctoritate  qua  fungimur, 
 et  indulgemus,  ut  in  malefactores  ecclesi?e,  si  semel  et 
 seeundo  coiumoniti  noluerint  emendari,''  suspensionis, 
 excmimunicationis,  et  imathematis  ferant  sententiam ; 
 et  ut  liceat  iis  omni  tempore  contra  omnia  gravamina 
 sedem  a])ostolicam  appellare.  Et,  quia  minantui'  ad- 
 versarii  quod  sedem  metropolitanam  vel  primatus" 
 Anglife,  qu?e  a  tempore  beati  Gregorii  (papte)  per  sanc- 
 tum August  inum  in  Cantuaria  statutu  ^"  est,  alias  velint 
 transferre,  sub  perpetuo  prohibemus  anatliematc,  ne 
 quis  liominum  aliquo  integumento  vel  causa  "  unquam 
 hoc  attentare  prfesumat.  Proliibemus  insuper  ne  epi- 
 scopi  Cantuariensis  ecclesiai  suffraganei,  vel  abbates,'^ 
 alibi  consecrentur "  quam  in  ecclesia  Cantuariensi,  cui 
 tenentur  ex  professione  et  debita  subjectione,  nisi  de 
 
 '  que,  om.  K". 
 
 '  exhennia,  R  ;  e.ven 
 
 '■'  rovtinetur,  G. 
 
 *  Terras  .  .  .  co 
 
 ■'  etiam,  om.  R. 
 
 habeamiis,  R*. 
 
 '  poxsetsidiiHiiis  . 
 
 finiKimits.  om. 
 
 om.  R* 
 
 ^  enieiidare,  R. 
 
 '  prhnntis,  G. 
 
 '0  statultim,  R. 
 
 "  vel  causa,  om.  R*. 
 
 histtper,  R ;  ciiain,  G  ;  om.  R* 
 vel  uhhales,  oni.  17,  R*. 
 Om.  R. 
 
A.T).  1160] 
 
 EPTSTOI..F.. 
 
 68 
 
 eommuni  consensu  totius  capituli  raonachovum  Cantua- 
 riensium ;  nec  ^  chrisma  vel  oleum  per  Cantuariensem  Chrism 
 provinciam  dividendum  aliunde  quam  ab  ecclesia  Can-  ^"^ 
 tuariensi  aliquo  tempore  percipiatur.  Volunms  etiam  Relations 
 et  obsecramus  in  Domino,  ut  monachi  Cantuaviensis  ^n„^'^'^°^^ 
 ecclesiae  sufFraganeis  ejusdem  ecclesite,  episcopis  scilicet 
 et  abbatibus,  omnem  reverentiam  exlnbeant  et  honorem  ; 
 i{)si  quoque  episcopi  monachos  Cantuariensis  ecclesife 
 in  vera  qua3  Deus  est  diligant  caritate.  Dignum  si- 
 quidem  est,  et  consonum  rationi,  ut  qui  eidem  ecclesise 
 Cantuariensi  debita  tenentur  ex  professione  simul  et 
 subjectione,  verara  adinvicem  observare  debeant  dilec- 
 tionem,  salva  nobis  et  successoribus  nostris  debita 
 revei-entia  et  auctoritate.  Clericis  quoque  et  laicis,  qui  Rights  of 
 coexsules  nostri  facti  sunt  et  participes  laboris,  omnia 
 jura  sua,  reditus,  et  ecclesias  confirmamus,  et  obsecra- 
 mus in  Domino  ne  quis  iis  injuriam  vel  molestiam 
 faciat.  Si  quis  autem  bominum  hujus  nostrfB  confirma- 
 tionis  paginam  infringere,  vel  ecclesiarn  Cantuariensem 
 in  aliquo  vexare  vel  diininuere  voluerit,  vel  dilectis 
 filiis  nostris  monacbis  aliquam  infen-e  voluerit  molestiam, 
 reternam  Dei  et  nostram  liabeat  maledictionem,  nisi 
 ante  mortem  cum  vestitutione  ablatorum  ecclesi;e  -  con- 
 dignam  fecerit  restitutionem  Omnibus  autem  diligen- 
 tibus  et  foventibus  eam  Dei  omnipotentis  optamus^ 
 gi-atiam,  et  sanctorum  omnium  qui  in  ecclesia  Cantua- 
 riensi requiescunt  societatem,  et  nostiam  donamus 
 benedictionem  *  Amen. 
 
 '  ne,  R.  I      3  optiiieaut,  R. 
 
 -  Om.  G.  1      *  pi  oteclionem,  R*. 
 
64 
 
 KPlS'l'OLyl-:. 
 
 [A.T).  llGi). 
 
 DLVI. 
 
 Ad     FILIOS     ECCLESI/E     PER      CANTIAM  CONSTITUTOS. 
 
 Charta  de  libertatibus  ecclesi^..^ 
 
 (Thorn.  77.) 
 
 Thomas,  Dei  gratia  Cantiiaviensi.s  archiepiscopu.s, 
 Angloi'viin  i>riinas  et  apostolicfB  .sedis  legatus,  omnibus 
 sancte  inatvis  ecclesise  fidelibus  per  parochiam  nostrani 
 Cantia;  constitntis,  salutem. 
 
 Cum  ecclesiarum  jura   nostr?e  jurisdictioni  subdi- 
 tarum  sollicite  debeamu.s  conservare,  eademque  minuere 
 Asserting  pvEesumentes  festina  ot  digna  animadversione  punire, 
 of  ihe       majori  tamen  vigilantia  eccle.siam   Cantuariensem,  cui 
 cathedral   jjQg  (^iyina  prajfecit  misericordia,  eiusdemque  libertates 
 
 as  to  burial        , .     .  ,  .  .  . 
 
 of  straii-    ac  dignitates,  ab  antiquo  ei  jure  competentes,  integras 
 c"'"^-        et  illajsas  nos  convenit  conservare.    Unde  universitati 
 vestnie,  clericis  tainen  specialius,  auctoritate  qua  fnn- 
 gimur  inhibeiiius,  ne  quis  ullum  ex  parochianis  suis, 
 ve\  alium  quemlibet,  (jui  in  cremeterio  Cantiiariensis 
 eccle.sia?  se  sepeliri  petierit,  vel  amici  sni  pro  eo,  im- 
 pedire  prai'sumat.     Clerieus  etiam,  in  cujus  parochia 
 defunctus  erit,  usque    ad   ecclesiam  corpus  defuncti 
 comitetur.    Quod  si   noluerit,  monachi  libere  defuncti 
 corpus  ad  ecclesiam,  obsequiis  rite  peractis,  deferant  et 
 sepeliant.    Porro,  eadem  quoque  auctoritate,  inhibitum 
 esse  sancimus,  quod,  si  quis  in  prtedicta   ecclesia  vel 
 And  a.s  to  infra  ambitum  murorum  ecclesiam  et  curiam  nostram 
 of  crimer  ct  monachorum  cui  gentium,'^  homicidium  vel  furtum 
 committed  fecerit,  sanguinem  fuderit,  personam  quemlibet  dicto 
 bounds!**^  vel  facto  injuriave)-it,  vol  alicui  illicitum  commiserit, 
 ne  quis  archidiaconus,  decanus,  vel  pr?epositus,  ullave 
 justitia  ecclesiastica  seu  sascularis,  se  intromittere  prfe- 
 sumat.    Soli  enim  personse  archiepiscopi  et  monachis 
 ecclesise  nostra?  correctionem  et  satisf actionem  delic- 
 torum  in  memoratis  locis   contingentium  reservanda 
 
 '  Cantuariemis  ? 
 
 -  Cui  (fpnfinm,  Thorn,  clearly  an  error  for  rhigpnthim. 
 
A.D.  1109.] 
 
 KPISTOL.E. 
 
 65 
 
 esse  constituimus.  Quod  si  quis  hanc  nostrain  consti- 
 tutioncm  infringerc  piiusumpserit,  vol  veniae  contrave- 
 nire  attcntaverit,  Dei  omnipotentis  indignationein  ct 
 nostram  proculdubio  se  noverit  incursurum  ! 
 
 DLVII. 
 
 JOANNI  PiCTAVENSI  EPISCOPO  JoANNES  SaRESBERIENSIS. 
 (0.  182  ;  Z.  iii.  12  ;  Lup.  iii.  12  ;  Jo.  Sar.  291.) 
 
 Gaudeo,  si  tamen  fania?  prreconiis  fides  habenda  est,  The  new 
 quod  vos^  rex   AngliiB   a   pridem   destinati   itinei  is  ^||™"""^" 
 limite  revocavit,  ut  processum  ct  cxitum  negotii  vi- 
 deatis,  quod  ei  cum  Cantviariensi,  immo  contra  eccle- 
 siam,  geritur.    Et  utinam  vestro  et  sapientum  con- 
 silio   adquicscat.     Et   quidem   si   Gratianus,  ut  jam 
 dicitur   incepisse,   viriliter   egerit,  tandem  adquiescet 
 sano  consilio  vel  invitus.    Est  autem  spes  multorum 
 quod  filius  grati^e,  cui  ex  re   nomen  est,  et  beati 
 Eugenii  nepos,  recte  incedet  ad  veritatem  evangelii,  ct 
 apostolicse  majestatis  gloriam,  et  ecclesice  laborantis 
 honestatem  et  pacem.    Scit  enim  indubitanter  quod, 
 si  hac  via  incesserit,  seternam  gloriam  coram  Deo  et 
 liominibus    promerebitur.     Et    qviia    paucos  invenit 
 quibus  confidenter  possit  inniti,  vos  constantiam  ejus 
 qugeso  erigatis  et  roboretis  iu  Domino.    Rex,  Deo  pro-  Gratian. 
 pitio,  bene  solvendo   est,  et  constat  impoenitentibus  J^-.'^'^'- 
 peccata  non  posse  remitti ;  si  vero  res   ablata,  cum  Expected 
 reddi  possit,  non  redditur,  non  agitur  pcenitentia,  sed 
 fingitur.     Quid     excommunicatis  conferet  absolutio,  muiiicates. 
 nisi  satisfecerint  de  injuriis  et  rapinis,  et  tarn  mani- 
 festo inobedientite  crimine  ?    Crimina  publicatione  sui 
 evidentissima  totam  ecclesiam  gravi  scandalo  afFece- 
 
 '  vos  om.,  and  pedem  inter!,  after  I  -  Quod,  V. 
 U III  He,  O.  1 
 
66 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  11  GO. 
 
 runt,  et  qusQ  in  lumine  couimissa  sunt,  non  debent  in 
 tenebris  aboleri :  prresertim  cum  non  sit  aliquid  occul- 
 tum  quod  non  reveletur,  et  quod  non  prsedicetur  in  com- 
 pitis  et  super  ^  tecta.  Si  sine  juramento  fuerint  abso- 
 luti,  contra  formam  publicani  et  in  liesionem  ecclesije 
 graviter  prresumetur ;  nisi  restitutionis  faciendte  verbum 
 rite  priBcesserit,^  principibus  et  tyrannis,  tam  concta- 
 neis  quam  futuris^  perniciosum  relinquetur  exempknn. 
 Si  rex  obtinuerit  ut  pactis  inseratur  regni  dignitates 
 salvas  fore,  consuetudines  evicit  inutato  duntaxat  no- 
 mine, ct  omnem  ecclesia>  Eomana^  auctoritatem  elimi- 
 navit  ab  Anglia.  Sed  absit  ut  aliquid  istorum  fiat ; 
 et  certus  sum  quod  dominus  Cantuariensis  pra;eiegit 
 exsulare^  perpetuo,  quam  ut  propter  pacem  ejus  lisda- 
 tur  ecclesia,  et  sedis  apostolicte  privilegium  convellatur. 
 Suadete  ergo  domino  Gratiano  ut  in  omnibus,  .  et 
 pn^cipue  in  his  articulis,  caveat  sibi,  ne  eum  (quod 
 Deus  avertat !) 
 
 "Decipiant  animi  sub  vulpe  latentes." 
 
 Jam  enim,  ni  fallor,  expertus  esse  potest  quoniam 
 verba  pr.Bcipitationis  diligit  lingua  dolosa,  "  Nulla," 
 inquit  sapiens,  "  unquam  securitas  est  vicino  serpen te 
 "  dormire;"  et  in  sede  SathansB  cei'tum  est  habitare 
 struthiones  et  scorpiones,  eum  his  qui  tenent  doc- 
 trinam  Balaam.  Valete. 
 
 '  supra,  L. 
 
 -  processerii,  V. 
 
 ^  coe.vukii  e,  L. 
 
A.D.  11C9.] 
 
 EPISTOL.'K. 
 
 G7 
 
 DLVIII. 
 
 Thomas  Cantuakiensis  archiepiscopus  Roberto  a 
 
 PR.'EPOSITO  ARIENSI.^ 
 (A.  149;  0.  iii.  152  ;  Z.  iv.  99  ;  Thorn.  1G2.) 
 
 Si  verum  est  quod  audisti,  dominum  papam  latere  Profes- 
 non  potest,  et  per  nuntios  nostros,  quos  in  dies  sin-  regard  (or 
 gulos  exspectamus,  super  hoc  confidimus  cei-tioravi  in  the  count 
 brevi.    Et  profecto  honorem  domini  et  amici  nostri  ders.^°' 
 ita  desideramus  sicut  salutem  animre  pi-oprife.^  Honore 
 siquidem  maximo^  dignissimus  est  cui*  ad  gubernan- 
 duin  imperium  adest  nobilitas  generis/  prudentia  suffra- 
 gatur/'   delinquente.s   coercet  rigore  justitise,  subditos 
 obteinperantes  juri  mansuetudinis  luoderatione  guber- 
 nat,  ecclesiam  veneratur  et  protegit,  in  ministris  suis 
 suscipit  Christum,  et  universorum  gratiam  benignitate 
 provocat,  et  obsequiis  et  beneficiis  obligat  afFectiones, 
 non  ssevit  in  subditos,  nec  occasiones  justitiae  prsetextu 
 quaerit  quibus  cruciet  pauperes,  exhauriat  et  spoliet 
 copiosos.      Hfec  fuit  quondam   nobilium  generositas 
 augustorum,  quam  iste  praeter  conterminalium  et  coje- 
 
 '-  Ariensi,  O,  A,  Z  ;  Arcensi,  L, 
 G  (of  Aire  in  Artois). 
 
 -  unima  proprice,  0,  Z,  A,  G  ; 
 propriam,  L  (omitting  anima'). 
 
 3  a  Chrislo,  ius.  before  dignissi- 
 mus, G. 
 
 ^  cni  .  .  .  nobilitas,  om.  L. 
 5  generis,  O,  A  ;  generi,  L,  G. 
 (The  sense  is  disguised  in  G  by 
 mispunctuation.) 
 
 qui  seems  to  be  wanting  before 
 I  dclinquentcs. 
 
 •  Robert  of  Aire  is  mentioned  in 
 the  Anchin  continuation  of  Sigc- 
 bert  as  chancellor  to  Thierry,  count 
 of  Fhxnders.  Migne,  Patrol,  clx. 
 305.  The  letter  is  placed  here 
 because  the  meeting  which  is  men- 
 tioned in  the  last  lines  may  possibly 
 
 have  been  the  same  which  is  spoken 
 of  in  Ep.  5G3. 
 
 Robert  was  elected  to  the  arch- 
 bishoprick  of  Cambray  in  1173; 
 "  sed  paulo  post,  meritis  suis  exi- 
 "  gentibns,  eodem  anno  ab  inimicis 
 "  suis  interfectus  est."  Renediet, 
 ed,  Stubbs,  i.  49. 
 
 E  2 
 
08 
 
 EPLSTOLyE. 
 
 [a.d.  11G9. 
 
 taneoi'uiu  inorcm  cxercet,  qui  salubevrime  et  honestis- 
 sime  novit  et  consiievit 
 
 Virg.  JEn 
 vi.  8:")  4. 
 
 "  parceie  subjectis,  et  debellave  superbos." 
 
 Prompto  igitur  et  prono  anirao,  si  Deus  opportiini- 
 tatem  cledeiit,  operam  dabimus  et  diligentiam  ut  fiat 
 ei  in  beneplacito  Domini  secundum  desiderium  tuum. 
 Sed  vellemus  ut  res  ordine  suo  rite   procederet,  ut 
 gradus  honoris   debitus   non   deesset  aseendenti,  qui 
 medius  est  inter  habitum  et  optatum.    Satis  dictum 
 A  confer-  crcdiiuus  sapienti.    Tu  interim  ut  diligenter  audias  et 
 tweeii  kill"-  '^'^''''ii'^i^s  qu?e  tibi  per  magistrum  Robertum  ^  clericum 
 Lewis  and  nostnnii  significata  sunt,  petimus  affectuose,  rogantes 
 ofVian"'   aii'fcLuosius  ut  colloquio  regis  et  comitis,  quod  speratur, 
 deis.        a  nobis  revertens  valcas  interesse. 
 
 DLIX. 
 
 TnoMAs  Cantuariensis  archiepiscopus  ad  Alexan- 
 
 DRUM  PAPAM. 
 (A.  292  ;  O.  ii.  253  ;  Z.  iv.  CI ;  Thorn.  22.) 
 
 Kindness  lUiistri  Flandrorum  "  comiti  et  viro  claris.simo  Re- 
 count of  Ijcrto  cancellario  ejus  piwposito  Sancti  Audomari  stepe 
 riandersto  preecs  pro  nostra  et  nostrorum  necessitate  relevanda 
 porrexit  vestra  dignatio,'  quas  illi  semper  devote  sus- 
 cipcic  euravcrunt  et  magnificc  adimplere.  Nam  ut 
 de  nobis  ad  pra^sens  taceamus,  quibus  illorum  bcnig- 
 nitas,  in  tot  angustiarum  articubs  ct  tarn  longa  pro- 
 scriptionis  et  cxsibi  acerl/itate,  nunquam  defuit,  quot- 
 quot  de  nostris  ad  illorum  clementiam  confugerunt 
 tanta  ab  iis  humanitate  recepti  sunt,  tanta  libcrali- 
 tatis  indulgentia  reci'eati,  ut  non  tarn  pauperes,  exsules. 
 
 '  Ii.  (initial  letter  onl^  ),  Z.         |        coinite,  G. 
 
 2  Francorum,  0.  |     ■*  diynatio.  A,  Z  ;  diyiiitan,  G. 
 
A.D.  IIGO.] 
 
 EPISTOL^E, 
 
 69 
 
 et  proscriiitos  vidcrentur  suscipere,  quam  in  familiari- 
 bus  suis  vencrari  Dominiim  majestatis.  Sed  licet  prte-  Greatly 
 fatus  comes,  et  nobilitate  generis,  et  (quod  magis  est) 
 virtute  animi,  et  pacis  et  justitite  cultu,  et  uiilitaris  ccllor, 
 exercitii  gloria,  et  amplitudine  principatus,  et  affluentia 
 divitiarum,  alios  post  Christianissimuia  regeni  regni 
 principes  antecedat ;  devotio  tamen  quam  habet  ad 
 apostolicam  sedem,  reverentia  quam  ecclesiis  et  viris 
 ccclosiasticis  exliibet,  liberaJitas  quam  exercet  in  sanc- 
 tos,  pietas  quam  desolatis  Christi  membris  impendit, 
 praeposito  maxime  ascribenda  sunt,  qui  domino  suo 
 salubria  et  honesta  pra^stat  consilia,  cujus  arbitrio 
 prsecipue  non  solum  domus  comitis,  sed  tantus  optime 
 regitur  principatus.  Nam  ab  ejus  decreto  pendet  om- 
 nium administratio,  et  si  quid  adversus  ecelesiam  praj- 
 sumptum  est,  ad  juris  formam  patenter  et  provide 
 revocatur.  Laudandus  est  ^  ergo  dominus  qui  talem 
 consiliarium  prreelegit;  laudandus  et  ille  qui  per  vias 
 rectas  iter  domini  dirigit.  Uterque  vobis  fidelis  est 
 et  devotus,  ut  in  toto  regno,  (quod  ex  animi  sententia 
 dicimus,)  pariter  nequeant  inveniri  similes  illis,  qui 
 tanta  dcvotione  et  efficacia  vestris  per  omnia  cupiant 
 inscrvire  mandatis.  Hi  sanctitati  vestrRj  petitiunculam 
 pori'igentes  nostris  se  credunt,  (quod  et  nos  de  vestra 
 pietatc  pnesumimus,)  posse  suifragiis  adjuvari,  qui, 
 si  rem  grandcm  petissent  a  vestra  majcstate,  digni 
 sunt  exaudiri.  Petunt  enim,  et  nos,  quanta  possumus  for  whom 
 supplicatione,  cum  iis,  quatenus  prasposito  donctis  priu- 
 bendam  in  ecclesia  sancti  Martini  Turonensis,  quod  desired, 
 filio  vestro  Christianissimo  regi  gratum  fore  non  du- 
 bitamus  et  eidem  ecclesise  credimus  j)rofuturum.  Nam 
 multas  necessitates  ejus  potenter  expediet,  et  fretus 
 viribus  amicorum,  de  ipsis  potentum  faucibus,  auctoi-e 
 Deo,  frequenter  excutiet  prjedam.  Pulsat  ad  ostium 
 vestrum  ut  introducatur  per  apostolicam  manum  ;  fur- 
 
 est,  om.  Z. 
 
 I      -  sv,  0  ;  corr.  A. 
 
70 
 
 EPlSTOL,f. 
 
 [a.u  1169. 
 
 tivum  Symonis  posticum,  adhibita  cautionc,  dcclinans, 
 quo  multi  surrepeie  ^  non  erubescunt  nec  formidant. 
 Patet  enim  hsec  via  quamplurimis,^  et  jam  visu  pariter 
 et  vetiistate  trita  est ;  sed  vir  Justus  et  timoratus  non 
 incedit  per  earn.  Hanc  pi-aebendam,  pater,  nou  uni 
 dabitis  personse  sed  multis,  in  quibus  sumus  et  nos ; 
 quia  quod  in  antedicti  prajpositi  bonis  invenitur  com- 
 mune proscriptorum  Christi  patrimonium  est,  nec  au- 
 debit  quisquam,  eo  vivente,  in  tota  terra  comitis  qvup- 
 piam  machinari  quod  aut  ecclesiam^  Isedat  aut  vestram 
 debeat  offendere  sanctitatem.  Uno  ergo  et  modico 
 beneficio  tantum  comitem  et  totum  id  quod  potest 
 obligabitis  vobis,  et  prajposituni  de  fideli  vestro  facietis 
 emptitium. 
 
 DLX. 
 
 ThOM^  CaNTUARIENSI  ARCHIEPISCOPO  QUIDAM  AMICUS 
 SUUS."* 
 
 (A.  312  ;  0.  ii.  311  ;  Z.  iii.  6  ;  Lup.  Hi.  6  ;  Thorn.  383.) 
 
 Domino  suo  suus  ad  omnia  salutem  quam  sibi.-^ 
 In  die  assumptionis  BeattB  Marine  apud  Argento- 
 mium''  perlatffi  sunt  littera'  domini  papre  ex  parte  nun- 
 tiorum,  et  perlectis  ill  is  satis  turbatus  est  dominus  ^ 
 rex.  Crastina  die  misit  obviam  nuntiis  Joannem^  dc- 
 caninn  Saresbericnsein,  et  Eeginaldum  ardiidiaconuni. 
 In  vigilia  beati  Bartholomrei  venerunt  nuntii  ad  Dan- 
 frond  ;  adventum  quorum  cum  audissent  Gaufridus 
 Ridel,  et  Nigellus  de  Sacca-villa,  exierunt  de  Dan- 
 
 ^  surriperc.  A,  0. 
 "  qua  plm-imis,  G. 
 3  ecclesiam,  A  ;  ecclcsice,  G . 
 
 suns,  A  ;  ora.  L. 
 ^  DomiiiQ  .  .  .  sibi,  A,  O ;  om. 
 
 "  Avyentom,  O,  A;  ArgeiUeum, 
 L ;  Argetilomacum,  Z. 
 
 7  dominus,  A,  O  ;  om.  Z,  L. 
 
 ^  Joannem,  om.  L. 
 
 '  JDaiifrond,  A,  Z;  DaiifrwU, 
 V  ;  Damfront,  L. 
 
A.n.  11G9.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 71 
 
 frond  cum  subita  festinatione.    Quare  cxierint,  vobis  .Meeting  of 
 satis  notum  est.    Ipsa  die,  cum  jam  sero  factum  esset,  Ihrconi-"** 
 venit  res  dc  nemore,  ct  divertit  ad  hospitium  mmti-  missiou- 
 orum,  priusquam  ad  suum,  et  eos  cum  multo  honore 
 et  reverentia  et  liumilitate  suscepit  et  salutavit.  Et 
 dum  stans  adhuc  cum  eis  loqueretur,  ecce  ad  ostium 
 ejusdem  hospitii  venit  dominus  Henricus,  filius  regis, 
 et  multi  pueri  cum  eo,  unusquisque  cum  cornu  vena- 
 torio,  buccinantes  sicut  solet  de  captione  cervi,  quem 
 totum  eis  donavit.    Quod  fecerunt  ut  audiret  hospes,  Persius, 
 et  ^  ad  populum  phaleras. 
 
 Crastina  autem  die  circa  horam  primam  venit  rex  Aug.  24. 
 ad  hospitium  nuntiorum,  et  intraverunt  cum  eo  ca-  y^ezTnd"^ 
 meram  Sagiensis  et  Redonensis  episcopi.  Post  aliquam  Renncs, 
 moram  admissi  sunt  Joaimes  decanus  Saresberiensis,  f^utf*^^" 
 et  Reginaldus  archidiaconus,  et  paulo  post  archidia- 
 conus  Landavensis;  et  stantes  usque  ad  horam  nonam 
 colloquebantur  aliquando  in  pace,  aliquando  autem  in 
 lixa  et  tumultu.  Intentio  domini  regis  fuit  quod 
 clerici  excommunicati  non  jurarent.  Aliquantulum 
 ante  occasum  solis  exiit  rex  multimi  iratus,  conquerens 
 graviter  de  domino  papa  quod  nunquam  in  aliquo 
 audierit  eum.  Et  cum  quadani  contumacia  dixit  rex, 
 "  Per  oculos  Dei  ego  faciam  aliud."  Et  Gratianus  gra- 
 tiose  respondit,  "  Domine,  noli  minari.^  Nos  enim 
 "  nullas  minas  timemus,  quia  de  tali  curia  sumus, 
 "  qu?e  consuevit  imperare  imperatoribus  et  regibus." 
 Tunc  convocati  sunt  omnes  barones  et  monaclii  albi 
 qui  priesentes  erant,  et  fere  omnes  de  capella ;  et 
 douiinus  rex  rogavit  ut  tempore  opportuno  testifica- 
 rentur  pro  eo,  quanta  et  qualia  obtulerat,  restitutionem 
 scilicet  archiepiscopatus  et  pacis.  In  fine  visus  est 
 aliquantulum  pacificatus  ab  eis  discedere,  et  certse  re- 
 sponsionis  diem,  diem^  assignavit  octavam.    Ad  quam 
 
 en,  L.  I     *  tliem  not  repeated  in  A,  Z. 
 
 miiari,  V.  I 
 
72 
 
 EPISTOL^. 
 
 [a.d.  11G9. 
 
 diem    convocati    episeopi    venerunt  Rofliomagensis,^ 
 Burdegalensis,  casu  Cenomannensis,  et  omnes  episeopi 
 de  Normannia.    Wigornensis  die  qua  Inec  agebantur, 
 et  qute  dicenda  sunt,  iion  venerat,  sed  ciustina  die 
 venturus  sperabatuv,  et  venit.    Pictavensis  synodum,"^ 
 quam   tenebat,  occasioneni  praitendebat  non  veniendi, 
 sed  post  synoduin  se  continuo  venturum  mandavit. 
 Baycux,     Pridie  kalendas  Septeinbris  Bajoci^  obtulerunt  nuntii 
 Aug.  31.    (Iqj^-iJj^q  j.ggj  litteras  domini  papa?  precatorias  de  i-esti- 
 tutione  vestra,  et  de  pace.    Dominus  vero  rex,  propo- 
 sita  narratione  omnium  veruni  quas  adversus  vos  solet 
 pioponere,  dixit,  "Si  quid  de  homine  isto  fecero  pro 
 "  precibus  domini  papa3,  multas  niihi   debet  habere 
 Bures,      "  grates."    Crastina  die  cum  nuntiis  convcnerunt  om- 
 ^^^^*  ^'     nes  episeopi  ad  locum  quemdam,  qui  vocatur  le  Bur.* 
 Et  statim  ex  quo  venerunt  nuntii,  intravit  dominus 
 rex  parcum,  et  omnes  episeopi  cum  eo,  et  illi  tantum- 
 Absolutiou  modo  qui  vocati   erant  ex  nomine.     Et  statim  ha- 
 immicates  ^^^^^  dominus  rex  consilium  cum  nuntiis  solis,  petens 
 desired.     ab  eis  quod  clericos  suos  absolverent  sine  juramento. 
 
 Quod  cum  nuntii  se  facturos  instanter  negarent,  domi- 
 nus rex  ad  equum  suum  cucurrit,  et  ascendit,  et,  au- 
 dientibus  omnibus,^  juravit  quod  nunquam  in  vita  sua 
 audirct  neque  dominum  papam,  neque  alium de  pace 
 ct  rcstitutione  vestra.  Quo  audito  archiepiscoi)i  et 
 episeopi,  quotquot  erant,  ad  nuntios  venerunt,  et  sup- 
 ])licaverunt  eis  quod  pro  amore  Dei  hoc  facercnt. 
 Ipsi  vero  cum  summa  difficultatc  concesserunt.  Quo 
 i'acto  descendit  dominus  rex,  et  iterum  cum  eis  habuit 
 consilium.  Et  cito  post,  convocatis  omnibus  quotquot 
 in  parco  erant,  incepit  dominus  rex  narrationem  suam, 
 ct  dixit  quod  volebat  eos  scire  quod  vos  per  eum  de 
 The  king's  Anglia  non  existis,  et  quod  vos  multotiens  revocaverat, 
 
 offers. 
 
 '  el,  in.s.  L.  ^  omnilms,  oin.  L. 
 
 -  synodo,  Z,  L.  ,  ^  (inum,  V. 
 3  Baincas,  Z.  '  pace,  V. 
 
 "  Lebitr,  Z,  L.  I 
 
A.D.  11G9.] 
 
 El'lSTOL.E. 
 
 73 
 
 ut  veniretis  satisfacere  .super  his  qu£e  aclvcrsus  vos 
 habiiit,  et  noluistis  :  seel  raodo  ita  se  habet  res,  quod 
 ipse,  prece  et  prajcepto  domini  papi^;,  archiepiscopatum 
 integre  vobis  reddit  et  pacem,  ct  omnibus  qui  de  terra 
 sua  pro  vobis  exierunt.  Lstaui  pacis  concessioneni 
 circa  horam  nonam  fecit  doniinus  rex,  et  post  hfec 
 valde  Itetus  rcmansit,  et  quasdam  alias  causas  in  pnu- 
 sentia  sua  tractari  fecit.  Quibus  pertractatis,  iteruni 
 venit  ad  nuntios,  petens  ab  eis  ut  ^  ipsi  irent  in  An- 
 gliaiu  causa  absolveudi  exconimunicatos  qui  ibi  sunt. 
 Quod  cum  instanter  negarent  se  facturos  iratus  est  His  anger, 
 rex,  et  petiit  iterum  quod  saltern  alter  illorum  iiet 
 alter  remaneret,  vel  quod  unum  clericorum  suorum 
 mitterent,  et  ipse  illi  clerico  reditus  daret  antequam 
 redirct.  Quod  cum  iterum  Gratianus  (qui,  ut  speramus, 
 filius  est  gratiie,)  dencgaret,  dominus'^  rex  ab  eis 
 iratissimus  recessit,  ct  audientibus  illis  dixit;  "Facitc 
 "  (juod  vultis ;  eg"0  neque  vos  nequc  excommunica- 
 "  tiones  vestras  appretior  vel  dubito  unum  ovum." 
 Et  post  istud  vcrbum  equum  suum  aseendit  ut  rece- 
 deret.  Sed  secuti  sunt  eum  archieplscopi  [et]  epi- 
 scopi,  quotquot  erant,  et  dixerunt  ci  quod  male  locutus 
 erat.  Postea  vero  descendit,  et  cum  eis  verbum  ha- 
 buit.  Cujus  consilii  summa  fuit,  quod  ipsi  omnes  scri- 
 berent  domino  papai  quod,'  audientibus  illis,  obtulerat 
 A'obis  pacem,  ct  paratus  erat  faccrc  omnc  pnvceptum 
 domini  papie,  ct  quod  per  nuntios  stetit  quominus 
 fierct.  Deindc  cum  in  facicndis  litteris  nonnihil  tem- 
 poris  pcrdidissent,  cum  multoticns  quasi  iratissimus 
 ab  eis  discessisset,  accesserunt  ad  eum  archiepiscopi 
 et  epivscopi,  dicentes  quod  isti  nuntii  haberent  et  os- 
 tendissent  jam  mandatum  domini  papa?,  quod  omnes 
 facerent  quidquid  ipsi  nuntii  pnBceperint.  Respondit 
 rex,  "  Scio,  scio,  interdicent  terram  meam.    Sed  nun- 
 
 '  ((/,  A  ;  <iH<>d,  Z,  L.  j  quod,  L. 
 
 -  domimis,  om.  0.  j      '  archiepiscopi,  om.  L. 
 
 ^  et,  ins.  L.  ' 
 
74 
 
 EPISTOL/E. 
 
 [A.D.  11G9. 
 
 ment. 
 
 "  quid  ego,  qui  possum  capore  singulis  diebus  castrum 
 "  fortissimum,  [non]  ^  potero  capere  unum  clericum,  si 
 "  interdixerit  terram  meam  ? "  Verum  cum  aliqua  ad 
 voluntatem  suam  se  facturos  promisissent,  cessavit 
 omnino  tempestas,  et  rediit  ad  cor  et  dixit,  "  Nisi  hac 
 "  nocte  pacem  fcceritis,  nunquam  de  csetero  ad  lioc^ 
 "  punctum  venietis."  Postea,  cum  aliquantum  in  verbo 
 isto  laborassent,  convocatis  omnibus,  dixit,  "  Oportet 
 "  me  facere  multum  pro  prece  domini  j)ap8e,  qui  domi- 
 "  nus  et  pater  mens  est,  et  ideo  reddo  ei  archiepiscopa- 
 "  tum  suum  et  pacem  meam  et  omnibus  qui  pro  ea'' 
 "  extra  terram  sunt."  Tunc  nuntii  et  omnes  alii  gra- 
 tias  egere.  Et  tunc  rex  adjunxit,  "  Si  quid  modo 
 "  minus  feci,  eras  consilio  vestro  supplebo." 
 Absolution  Crastina  die,  id  est  '  kalendis  Septembris,  convene- 
 munica'tcs  ^'^^^  eundem  locum  circa  horam  meridianam,  et 
 cum  de  ^  absolutione  excommunicatorum  diutius  esset 
 tractatum,  ut  scilicet  non  jurarent,  eo  decursum  est 
 quod  Gaufridus  Ridel  et  Nigellus  de  Saccavilla  et 
 Thomas  filius  Bernardi,  extenta  manu  ^  ad  evangelia 
 coram  posita,  dixerunt  in  verbo  veritatis  se  facturos 
 Question  mandatum  nuntiorum.  Tunc  petitum  est  a  nuntiis 
 Hs  to  bene-  ^^^^^  ecclesisB  ^  vestrae  omnes,  quotquot  dominus  rex 
 interim  donavit,  penes  eos  residerent  quibus  a  rege 
 donatse  sunt.  Sed,  sicut^  audivimus,  eo  decursum  est 
 ut  libere  ad  vestram  redeant  donationem.  Postea  hoc 
 actum  est,  ut  formam  pacis  quam  ^  concesserat  rex 
 episcopi  scriberent.  et  multa  intentione  agebat  hoc 
 dominus  rex  quod  alter  nuntiorum  in  Angliam  trans- 
 fretaret  ad  absolvendum  excommunicatos.  Et  cum 
 discessissent,  jam  tertia  hora  noctis  fere  elapsa,  rex 
 
 '  non,  A,  but  marked  for  omis- 
 sion ;  interl.  0  ;  om.  Z,  L. 
 2  hoc,  O.  L  ;  hunc.  A,  V,  Z. 
 eo,  Z. 
 
 '  a.  (i.e.  seciaido),  ins.  O  ;  erased, 
 A.    (The  day  was  really  Sept.  2.) 
 de,  ou).  V. 
 
 ^  illud,  ins.  Z,  with  vel  illius  in 
 niarg. 
 
 7  ecclesite  vestra,  A,  0  ;  om.  V, 
 L.    After  omnes,  L  inserts  res. 
 ^  siciit.  A,  0  ;  ul,  Z,  L 
 ^  qiiod,  L. 
 '"  urgebal  ? 
 
A.D.  11G9.] 
 
 EPISSTOLyE. 
 
 dixit  quod  iu  forma  pacis  sciibcietur,  i:>alva  dignitate  Question 
 regni  sui ;   sed  Gratianus,  sicut  audivimus,  instanter 
 negavit  se  ulla  id  concessurum  ratione.    Et  in  isto 
 verbo    staat  adhiic,   redituri   die   Nativitatis  beatee  Sept.  8. 
 Marite^  virginis  apud  Cadomum,'  ut  hoc  ipsiim  plc- 
 nius  confirment.    Lexoviensis  operam   dedit  iit  rcgi  Amulf  aud 
 blandiretur ;  Rothomagensis,  ut  Deo  et  domino  papie.  ° 
 Valete. 
 
 DLXI. 
 
 De  absolutione  episcoporum.^ 
 
 (0.  ii.  147  ;  Z.  iii.  32  ;  L.  iii.  32  ;  Thorn.  385.) 
 
 Dominus  Cantuariensis  concessit,  in  prtesentia  nostra  Conditions 
 et  domini  Trecensis  et  quorundum  aliorum,  nuntiis  "fonJ'*"^'^" 
 domini  papse,  domino  Gratiano  et  magistro  Viviano, 
 pro  bono  pacis,  ut  hac  vice  absolverent  excommunica- 
 tos  suos  ad  tempus,  accepto  ab  eis  juramento  quod 
 stabunt  mandate  ipsius  Cantuariensis,  si  hoc  aliquo 
 modo  *  efficere  poterunt,  sin  autem,  suo.  Et  ^  ipsi  versa 
 vice  promiserunt  domino  archiepiscopo  in  veritate, 
 quod,  si  non  fuerit  pax  subsecuta  inter  regem  et 
 ipsum  ante  recessum  eorum,  qui  non  protrahetur  ultra 
 festum  beati  Martini,  ab  eodem  festo  reponent  eos  in 
 eandem  sententiam  in  qua  fuerunt,  nec  dimittent 
 propter  aliquam  appellationem  factam  vel  faciendam 
 ab  illis,  vel  ab  aliquo  alio  pro  ipsis,  nisi  intra  viginti 
 dies  a  praedicto  festo,  (si  tamen  tanto tempore  moram 
 fecerint,)  domino  ^  Cantuariensi  satisfecerint  de  his  pro 
 quibus  ab  eo  excommunicati  sunt.  Et  si  ante  memo- 
 ratum  festum  recesserint,  similiter  reponent  eos  in 
 
 '  Mal  ice,  Z,  L  ;  cm.  A,  O.  »  Om.  O. 
 
 -  Cadumum,  Z.  •>  tanto  tempore,  A,  O,  V. ;  tan- 
 
 ^  De  .  .  .  episcoporuiii,  O.  topere,  L. 
 
 *  modo,  A  ;  om.  L.  '  domino,  ova.  A. 
 
76 
 
 EPTSTOL.E. 
 
 [A.D.  1160. 
 
 eandem  scntcntiam  a  die  recessu.s  sui,  nisi  (sicut  prfe- 
 dictuin  est)  satisfecerint  eidem  Cantuariensi.  Verentur 
 enim^  ipsuni,  qui  pro  ecclesise  libertate  per  tanti  tem- 
 poris  spatium  exsilium  jam  sustinuit,  ad  intolerabilem 
 injuriam  provocare.  Qui  juxta  sententiam  domini 
 papse  in  paiicis  vexatus  in  multis  profecit,  sicut  cre- 
 ditur  ab  his  qui  ejusdem  Cantuariensis  intima  nove- 
 runt. 
 
 DLXII. 
 
 GlLBERTUS  LONDONIENSIS    EPISCOPUS  AD  AlEXANDRUM 
 PAPAM. 
 
 (C.  201  ;  G.  Fol.  156.) 
 
 Patri  suo  et  domino,  summo  pontifici  Alexandre, 
 f rater  Gillebertus,  Londoniensis  ecclesic©  minister,  salu- 
 tem  et  debitum  honoris  et  obedientise  famulatum. 
 The  Benignitati  vestraj,  pater,  mihi  jam  frequenter  ex- 
 
 difficuUics.  hibitfe,  corde  provolutus  et  corpora  gratias  humillime 
 refero,  quod  onus  a  me  quo  i)remebar  anxie,  prae- 
 valento  tandem  gratia,  summovistis,  et  a  moestitise  me 
 tenebris  in  quandam  optatte  spei  serenitatem,  intus 
 apud  patrem  pulsante  pro  filio  pietatis  affectu,  miseri- 
 corditcr  induxistis.  Unde  soluto  vinculo  quo  tenebar, 
 nil,  pater,  est  quod  optem  amplius,  quod  desiderantius 
 aftectem,  quam  sanctitati  vestr^e  prsesens  assistcre, 
 prajsentem  me  totum  vobis  exponere,  et  banc  dieruni 
 ineorum  paucitatem  relictam  a  tumultibus  et  turbini- 
 bus  abstractam,  vestri  moderamine  consilii,  totam  Do- 
 mino mancipare.  Unde  meis  graviter  accrescit  in- 
 fortuniis  quicquid  obstaculo  mihi  quo  minus  optata 
 peragam,  et  labores  meos  diutinos  et  diu  continuata 
 tsedia  optato  tandem  fine  concludam. 
 
 ■  et,  ins.  A. 
 
A.D.  1169.] 
 
 EPISTOLiE. 
 
 77 
 
 Hinc  milii  dolor  insidet,  et  meum  undequaque  spi- 
 i-itum  involvit  anxietas,  dum  ex  causis  plurimis  enier- 
 gunt  pluriina  qufP  me  avocant  a  proposito,  et  iion 
 occasione  quadam,  sed  necessitate  multiplici,  retraliunt 
 ab  incepto.  Et  quidem  in  causis  ilia  prima  est  et 
 prsecipua  quod  exivit  in  aures  omnium  jamdiu  a 
 eelsitudine  vestra  in  me  latam  sententiam,  cum  col- 
 lata  mihi  pro  parte  gratia  vix  adliuc  paucis  innotuerit. 
 Hinc  omnium  qui  vias  obsident,  qui  calles  directos 
 ad  vos,  ut  formicfe  circumquaque  discurrentes,  obam- 
 bulant,  furor  accensus  est,  ut,  nec  Deum  verentes 
 nec  homines,  impune  sibi  in  me  cuncta  licere  judiccnt ; 
 obsequium  Domino  prrestare  se  reputent,  si  mihi  in- 
 jeetis  manibus  damnis  me  pariter  et  contumeliis  affi- 
 ciant ;  et  carcerali  mancipatum  custodia),  hominem  a 
 summo  condemnatum  et  reprobatum  pontifice,  ad  ex- 
 actam  usque  stipis  ultimse  redemptionem,  exquisita 
 poenarum  adhibitione  compel  lant.  Sti'atas  omnes  hie 
 adversus  me  jam  rumor  implevit,  "  Hac  transiturus 
 "  ille  est,  quem  manus  apostoliea  cunctis  exposuit, 
 "  quem  ut  .lEgyptium  ^  spoliare,  suffocare,  mod  is  om- 
 "  nibus  affligerc,  bonus  odor  sacrifieii  Deo,  et  apud 
 "  ecclesiam  consummata  laus  est.  Aptate  manus,  ad- 
 "  hibite  ciistodiam,  ne  sub  larva  aut  quoquomodo 
 "  subornatus  evadat.  Lundonia3  vobis  opes  in  januis 
 "  ecce  sunt.  Inopes  vos  de  cjetero  negligentia  sola 
 "  constituet."  Hie,  pater,  adversum  me  mui-us  erectus  Difficulty 
 est,  hffic  undique  difficultas  objecta,  quam  etsi  jiivante  ^[^rj^'^tj^, 
 Domino  transcendere  quoquomodo  contingeret,  letas  papal 
 tamen  ultima,  qute  a  pluribus  me  jam  annis  cxcepit, 
 impedimento  mihi  est,  ne  aut  iter  istud  arripere,  aut 
 imparibus  -  sibi  viribiis  laborem  hunc  aut  possim  aut 
 audeam  aliquatenus  attentarc.  Hpgc  mihi  jam  tot 
 invexit  incommoda  quot  enumerare  longum  est,  et 
 quas  magis  supprimere  quam  scripto  propalare  com- 
 pellit  erubescentia. 
 
 '  Egiiptinn,  G. 
 
 -  in  paribus,  G. 
 
78 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  11G9. 
 
 DLXIII. 
 
 Alexandro  pap^  Vivianus.^ 
 
 (A.  13G  ;  O.  ii.  35  ;  Z.  iii.  27  ;  Lup.  iii.  27  ;  Thoni.  3G0  ;  R.  de  Diceto.) 
 
 Beatissimo  patri  et  domino  Alexandro,  Dei  gratia 
 universalis  ecclesire  summo  pontifici,  Vivianus,  ejus 
 sanctitatis  sevvus  devotissimus,  debite  subjectionis 
 obsequium. 
 
 Explana-  Quod  statum  nosti'um  pariter,  et  esse  negotii  pro 
 delay  hi  4^^*^  illustrem  regem  Anglipe  destinati  sumus,  tamdiu 
 reporting,  beatitudiui  vestrse  significare  distulimus,  non  dissolute 
 iiegligentiaj,  qu?e  culpee  annumeratur,'^  sed  necessitati 
 et  qualitati  causae  ^  adscribendum  certissime  fore  sciatis. 
 Erat  enira  cum  exercitu  in  remotis  Gasconi?e  partibus, 
 et  illuc  absque  maximo  discrimine  nullatenus,  sanc- 
 tissime  pater,  poteramus  accedere,  nec  fuit  de  consilio 
 Christianissimi  regis  Francorum,  cul  apud  Silviniacum 
 obviavimus,  litteras  sibi  vestras,  quas  devotissime 
 recepit,  reprgesentantes.  Deinde  Senonis,  regis  Anglite 
 reditum  exspectantes,  declinavimus.  Qui,  cum  longio- 
 rem  quam  credideramus  *  moram  in  Gasconia  fecerat, 
 tandem  rediit,  et  ad  ejus  praesentiam  festinanter^  in 
 Meeting  Normannia  accessimus.  A  quo  et  principibus  suis  satis 
 Henr'  honestt)  recepti  fuimus,  in  crastino  litteras  ei  vestras 
 exhibentes.  Quas  cum  legisset,  multa  in  exordio'' 
 orationis  su£e  contra  dominum  Cantuariensem  nobis, 
 sicut  olim  dominis  nostris  cardinalibiis,  proposuit. 
 Sed  quia  ut  eum  in  amorem  et  gratiam  suam,  omni 
 rancore   deposito,  in  remissionem  peccatorum  suorum 
 
 1  In  A  this  letter  is  ascribed  to 
 William  of  Pavia,  as  if  it  related  to 
 the  first  commission  for  reconcilia- 
 tion. For  the  name  of  Vivian  in 
 the  greeting  that  MS.  has  Wi. ; 
 and  this  may  have  led  to  the  mis- 
 take. 
 
 -  annumcrantur,  V. 
 
 ^  causa',  om.  V  ;  esse,  L. 
 
 crediderimus,  Z. 
 
 festinaiites,  L. 
 
 crastituiv),  A. 
 
A.D.  1169.] 
 
 EPTSTOL 
 
 7y 
 
 reciperet,  sibi  incessantev  injungebatis,  quodammodo 
 verbo  annuit,  et  se  habiturum  fore  consilium  respondit. 
 Sed  ante  de  absolvendis  excommunieatis  proposuit^.  Proposals 
 Nos  vero  qualem  super  absolutione  ^  episcoporum  pote.s-  futiou'!  ^"^^ 
 tatem  haberemus,  quia  vobis  non  extat  incognitum, 
 narratione  supersedemus.  Qualicumque  tamen  post- 
 modum  potestate  accepta,  si  Deus  animum  suum  et 
 voluntatem  ad  pacem  inclinaret,  propter  hoc  prtestito 
 ab  eis  juramento  nuUatenus  remaneret.  Qui  cum  per 
 multos  amfractus  locorum,  nec  minus  verborum,  nos 
 secum  adduxisset,  et  aliquamdiu  detinuisset,  demum 
 in  prfEsentia  Rothomagensis  et  Burdegalensis  archiepi- 
 seoporum  hpee  pi'oposuit :  ut  tres  qui  preesentes  erant, 
 absolverentur,  et  unus  nostrum  Angliam  intraret,  et 
 reliquos  excommimicatos,  quos  juxta  littus  maris  in- 
 veniret,  absolveret,  et  alter  ad  archiepiscopum  procede- 
 ret.  Quo  pacto,  Ejus  intuitu  per  quern  reges  regnant, 
 ct  amore  vestro,  archiepiscopo  permitteret  ut  secm-e 
 veniret,  et  in  bona  pace  et  firma  securitate  ecclesiam 
 suam  reciperet  cum  omni  integritate,  sicut  habuit 
 antequam  exiret,  eamque  teneret  ad  honorem  Dei  et 
 ecclesia?,  et  suum  et  filiorum  suorum ;  et  hoc  idem 
 suis,  qui  cum  eo  et  pro  eo  exsulabant,  concedebat.  Et 
 in  sci'iptis  totum  quod  promittebat,  redigere  debebat. 
 In  crastinum  autem,  cum  illos  tres  absolvere  debere-  The  kiss 
 mus,  mutavit  dumtaxat  nomen  filiorum,  et  dixit  here-  °^  P'^-'"^'^- 
 dura,  et  hoc  in  prtesentia  prtedictorum  archiepiscoporum, 
 et  unius  nominatissimi  Lexoviensis-  episcopi.  Quid 
 ergo  de  osculo  ?  Nec  propter  hoc  modicum  pax  re- 
 maneret, respondit.  Ejus  nobis  verbum  placuit,  et 
 admisimus.  Absolutione  autem  illorum  trium^  post- 
 modo  *  facta,  ubi  dixit,  honorem  suoram  hceredum, 
 ceeteris  in  suo  statu  manentibus,  in  eo^  loco  adjecit, 
 
 *  absolutione.  A,  Z  ;  absolulio-  |        Iriuiii,  oui.  L. 
 
 nem,  L. 
 
 •  Luxovievsis,  A ;  Lexoviensis, 
 
 L. 
 
 L. 
 
 4 
 
 postmodum.  A,  Z ;  poslmodo, 
 
 eo,  A,  0  ;  ejus,  Z,  L. 
 
80 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1160. 
 
 Further 
 
 salva  dignitate  regni  sui  ■  quo  audito  plurimum  tur^ 
 
 Caen  ana   nonstabat.    Et  ita  ab  ea  utcunquel  recessimus,  et  in 
 ducatu  Rothomagensis  archiepiscopi  Cadomum  usque 
 pervenunus.     Et  cum  rex  comiti  Flandrensi  Rotho- 
 niagum  obviam  proficisceretur,  verbum  pacis  nobiscum 
 denuo  retractandum,^  pr^nominatis  archiepiscopis,  Lexo- 
 viensi,  Wigornensi,  Sagiensi,  Baiocensi,  Redonensi  epi- 
 scopis,  Cantuariensi,  Saresberiensi  archidiaconis,  et  suis 
 principibus  commisit.    Qui  cum  instarent  ut  verbum, 
 scilicet  salva  dignitate  regni,  admitteremus,  respondi- 
 mus,   "Stet  ergo   verbum    regis  pariter  ut  verbum 
 Domini,  id  est,  Salva  lihertate  ecclesim:'.    Quod  no}i 
 a(hniserunt ;  sicut  nec  rex,  licet  in  honore  Dei  libev- 
 tatem    ecclesite    (ut    dicebat)    intelligeret,  apponere 
 tamen  scripto  penitus  recusavit.    Et  cum  jam  contra 
 nos  verbo   prajvalere  non    possent,  prteelegerunt  ut 
 archiepiscopus,  sicut  jam  dictum  est,  secure  ad  eccle- 
 siam  suam  accederet,  et  in  bona  pace  et  securitate 
 ecclesiam   suam   cum   omni   integritate,  sicut  habuit 
 antequam  exiret,  hinc  inde,  nulla  conditione  apposita, 
 reciperet,  et  sui  similiter  sua.    Et  ad  eorum  instan-' 
 tiam  verbum  admisimus. 
 
 Demum  a  rege  apud  Rothomagum  vocati  cum  multo 
 labore  accessimus.  Tandem  per  legates  suos  nobis  in 
 curia  archiepiscopi  mandavit  quod  nullatenus  a  verbo 
 illo,  Salva  scilicet  dignitate  regni  mi,  recederet ;  et  ita 
 sicut  nec  primo,  nee  secundo  a  pra^nominatis  personis 
 verbo  invento  stare  placuit.  Et  hoc  inodo,  beatissime 
 patei-,  recessimus,  Archiepiscopis  quoque,  sub  debito 
 fidclitatis  qua  vobis  adstricti  tenebantur,  prtecipimus, 
 ut  eis  quos  absolvimus,  sub  debito  juramenti  quo 
 vobis  tenebantur,  prajciperent,  et  domino  regi  propo- 
 ncrent,  ut  si  pax  secuta  non  asset  ante  discessum  nos- 
 
 '  utrinque,  L. 
 
 "  retractandum,  A,  0,  Z  ;  relractandis,  V  ;  retraclmulce,  L. 
 
A.D.  1169.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 81 
 
 trum,  beneficio  absolutionis  non  fruerentur,  et  senten- 
 tiam  quam  dominus  ^  archiepiscopus  Cantuariensis  in 
 eos  tulerit,^  irrefragabiliter  observarent.  Et  hsec  hac- 
 tenus  de  his  qu£e  cum  domino  rege  gessimus. 
 
 Cseterum  verbum   regis   Cantuariensi  archiepiscopo 
 postmodum  repraesentavimus,  qui  cum  prsedicta  omnia 
 sequanimiter   sustineret,  dignitatem   regni  sui  [sibi]  ^ 
 libenter   conservaret,   salvo   ordine   suo   et  fidelitate 
 Romanae  ecclesise.    De  his  vero,*  si  quis  aliter  vobis 
 proposuerit,  sic  esse  sicut  diximus  per  omnia  credatis. 
 Et  quod  nomen  domini  Gratiani  non  ponitur  in  his 
 litteris,  non  ideo  remansit,  quod  eas  non  viderit  et  return, 
 diligenter  pertractaverit,^  sed  quia  festinabat  redire,  et 
 longe  breviores  volebat  fieri  litteras  ;  scilicet "  ut  nihil 
 nuntiis  regis  contra  nos  usque  ad  reditum  nostrum 
 crederetis.    Novissime,  de  consilio  archiepiscoporum  et 
 episcoporura,  disposuimus  ad  prsesentiam  ipsius  regis 
 mittere   nuntium.     Elegimus  tandem  magistrum  Pe-  Petei-  of 
 trum,  virum  honestum  et  bene  litteratum,  Papiensem  ^o  Henry, 
 archidiaconum,''  quem  ad  prsenominatum  regem  misi- 
 mus,  ut  ei  clementer  supplicaret,  utque  in  exsequenda 
 pace  inter  ipsum  et  dominum  Cantuariensem,  juxta 
 tenorem    litterarum   vestrarum   quas    ipse  receperat 
 preces  admitteret,  ex  parte  vestra  afFectuose  *  rogaret. 
 Qui  cum  honeste  fuisset  receptus,  indecenter  et  contra  ^^^^^^^ 
 honorem  Dei  et  suum,  (sicut  ipse  asserit,)  fuit  tandem 
 dimissus,  et  quibusdam  rebus  suis  in  ejus  ducatu  post- 
 modum exspoliatus.    Unus  quoque  de  suis  prsecipue, 
 qui  ab  eo  (ut  dicebat,)  timore  jam  extra  villam  non 
 longe  recesserat,  a  ssevis  hominibus  acriter  est  tracta- 
 tus,  sed,  suggestione  cujusdam  supervenientis  militis, 
 
 '  dominus.  A,  0  ;  om.  L. 
 2  tulerit,  A,  0  ;  tulerat,  L. 
 
 sibi,  Z  ;  om.  L. 
 ^  vero,  Z ;  quoque,  L. 
 '  pertractavit,  A,  O,  Z  ;  pertrac- 
 taverit,  L. 
 
 o  12478. 
 
 «  scilicet,  Z  ;  sed,  L. 
 7  archidiaconem.  A,  O. 
 ^  affectuose.  A,  0;  affectuosis- 
 sime,  Z,  L. 
 
 F 
 
82 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1169. 
 
 ut  nobis  hujusmodi  factum  denuntiaret,  Divina  gratia 
 de  manibus  est  illorum  ereptus. 
 
 DLXIV. 
 
 Alexandro  pap^  Henricus  rex  Anglic. 
 
 (A.  131  ;  0.  ii.  123  ;  Z.  iii.  20;  Lup.  iii.  20;  G.  Fol.  490  ;  Rymer,  i.  24.) 
 
 The  king's  Ssepius  ^  nuntios  nostros  ad  pedes  paternitatis  vestra; 
 mem  as'to"  ^^i^^ximus,  rogantes  et  supplicantes  quatenus  querelis 
 the  legates,  quae  inter  nos  et  Cantuariensem  vertuntur  finem  debi- 
 tum,  justitia  mediante,  poneretis.  Et  tandem  placuit 
 benignitati  vestras  ut,  juxta  petitionem  nostram,  de 
 latere  vestro  legates  nobis  mitteretis  cum  potestatis 
 plenitudine,  ut  omnes  controversias  nostras  plenc  deci- 
 dere  et  diffinire  possent,  remoto  appellationis  obstaculo. 
 Qui  cum  in  hac  potestate,  (sicut  nuntii  nostri  ^  ad  nos 
 reportaverunt,  et  litteris  vestris  continebatur^  expres- 
 sum,  quas  adhuc  penes  nos  habemus,)  missi  fuissent, 
 sicut  per  eosdem  legatos,  cum  ad  nos  pervenissent,  ac- 
 cepimus,  potestas  ilia  ad  injuriam  nostram  illis  sub- 
 tracta  est.  Unde  cum  nos  ad  omnem  justitiam*  coram 
 eis  offerremus,  prsefatus  Cantuariensis,  qui  ita  inique  et 
 malitiose  erga  me  se  habet  sicut  vobis  et  toti  mundo 
 innotuit,  coram  illis  justitife  parere  omnino  contempsit. 
 Ob  cujus  defectum  alios  deinceps  nuntios  ad  majesta- 
 tem  vestram  transmisimus,  per  quos  litteras  vestras 
 recepimus,  quas  et  ipsas  adhuc  penes  nos  habemus,  in 
 quibus  terram  nostram  et  personas  regni  nostri^  a 
 prsefati  Cantuariensis  potestate  eximebatis,  donee  ipse 
 The  ex-  in  gratiam  nostram  redisset.  Quod  cum  ante  restitu- 
 commmii-  tionem  nostras  gratite    (nescimus  ob   quam  causam), 
 
 cations.  o  \  1  n 
 
 '  Episcopos  (for  Sapius),  G. 
 -  vesiri,  A,  O  ;  nostri,  Z,  L. 
 ^  continebatur.  A,  Oj  continc- 
 
 *  emendalionem,  Bym. 
 nostri,  om.  L. 
 
 bat,  L. 
 
A.D.  1169.] 
 
 epistola:. 
 
 83 
 
 immutaveritis,  duni  alii  nuntii  nostri  adliuc  in  curia 
 vestra  morarentur,  et  antequam  novissimi  legati  vestri 
 ad  nos  pervenissent,  Vivianus  scilicet^  et  Gratianus,  Gratian 
 ipse  in  personas  regni  nostri,  et  in  quosdam  familiares  vivian. 
 et  servientes  nostros,  qui  singulis  diebus  nobis  assiste- 
 bant,  excommtinicationis  sententiam  promulgavit.  Cum 
 vero  prfenominatos  nuntios  debito  nos  honore  susce- 
 pissemus,  qui,  tarn  per  litteras  vestras  quam  viva  voce, 
 protestabantur  quod  ad  honorem  nostrum  et  regni 
 nostri  exaltationem  venissent,  primo  loco  de  absolven- 
 dis  excommunicatis  tractavimus,  qui  non  solum  ad 
 nostram,  verum  etiam  ad  vestram-  et  eorundem  lega- 
 torum  injuriam  excommunicati  videbantur,  petitionibus 
 illis  quas  ex  parte  vestra  nobis  proponebant,  quantum 
 poteramus,  ob  reverentiam  et  amorem  vestrum  pio 
 assensu  condescendentes.  Proponebant  siquidem  littei-se 
 vestrae,  quatenus  saspefato  ^  Cantuariensi  archiepisco- 
 patum  *  suum,  et '  pacem  et  amorem  nostrum  reddere- 
 mus.  Nos  vero  postposito  omni  honore  nostro,  com- 
 municato  consilio  Burdegalensis  et  Rothomagensis 
 archiepiscoporum,  Cenomanensis,  Redonensis,  Bajocensis, 
 Lexoviensis,^  Constantiensis,  et  Sagiensis  episcoporum, 
 Fiscanensis,^  Beccensis,  Sancti  Wandregisili,  Cadomen- 
 sis,  Troacensis,^  Ceresiensis,^  Rievallensis,^"  Mortuimaris,ii 
 Tironensis,  Beldecensis,  et  quorundam  aliorum  abba- 
 tum,  necnon  et  Gaufvidi  Autisiodorensis,^-  et  quorundam 
 aliorum  religiosorum  virorum,  concessimus  antedicto 
 Cantuariensi,  (licet  ipse,  sicut  vobis  multotiens  signi- 
 ficavimus,  absque  conscientia  nosti-a  et  coactione  aliqua 
 a  regno  nostro  exierit,)  ut  in  bono  et  in  pace  rediret, 
 
 '  scilicet,  A,  Z  ;  om.  L. 
 
 *  vestrarum  for  vestr,  et  ^ 
 detn,  L. 
 
 ^  scepefaclo,  A. 
 
 *  archiepiscopatum,  A,  Z ; 
 scopatum,  L. 
 
 5  et,  0,  A  ;  om.  Z,  L. 
 
 '  Ltixovie.nsis,  A,  Z. 
 
 ^  Fiscam',  A. 
 
 ^  Troanensis,  L. 
 
 ^  Ceresensis,  L. 
 
 w  Biewair,  A. 
 
 "  Mortuimarensis,  L. 
 
 '■^  Archisiodorensis,  V. 
 
 F  2 
 
84 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1169. 
 
 et  possessiones  suas  omnes  haberet  sicut  habuit  quando 
 a  regno  exivit,  et  ipse  et  omnes  qui  cum  eo  vel  pi'o  ^ 
 60  exiemnt,  ad  '^  honorem  Dei  et  ob  amorem  vestrum, 
 
 The  abso-  salva  dignitate  regni  nostri.  Cumque  nuntii  vestri 
 "  coram  ^  supradictis  viris  responsum  hoc  absque  omni 
 
 contradictione  recepissent,  excommunicatos  illos  qui 
 prsesentes  erant  absolverunt.  Convenit  autem  inter 
 nos  ut  alter  eorum,  Vivianus  scilicet,  pro  excommuni- 
 catis  illis  qui  in  Anglia  erant  absolvendis  transfretaret, 
 Gratianus  vero  ad  verba  hsec  sfepenominato  Cantua- 
 The  agree-  riensi  transportanda  rediret.  Mane  autem  facto,  cum 
 broken.  ^^^>  quibusdam  negotiis  nos  trahentibus,  accepta«ab 
 
 eis  prius  licentia,  recessissemus,  nescimus  cujus  in- 
 stinctu  aut  quo  spiritu,  concessis  stai'e  recusaverunt, 
 causantes  verbum  illud  quo  nos  dignitatem  regni 
 nostri  salvam  fore  dixeramus ;  quod  tam  nobis,  quam 
 illis  qui  nobiscum  aderant,  nullo  jure  ab  eis  causari 
 Eequestto  (Jebere  videbatur.  Nos  autem  hujus  rei  seriem  ad 
 e  pope.  conscientiam    referendam   esse   duximus,  de 
 
 vestra  semper  discretione  prsesumentes  quod  vos  in 
 nullo  honori  nostro  derogare  velitis,  vel  regni  nostri 
 dignitati ;  obnixe  serenitati  vestrte  supplicantes,  qua- 
 tenus,  attente  considerantes  houorem  et  utilitatem  quam 
 vobis  et  curiae  vestrje  contulimus  et  in  futurum  (nisi 
 per  vos  steterit)  conferemus,  sic  rem  temperetis,  ne 
 penes  vos  tantum  possint  illius  perfidi  proditoris  nostri 
 malitiosae  blanditiae,  quantum  evidentia  tot  et  tantorum 
 virorum  testimoniis  corroborata  causae  nostrse  merita  ; 
 sed  juxta  petitionem  nostram  eos  qui  excommunicati 
 sunt  absolvatis,  et  ne  in  alios*  venenum  suae  excom- 
 municationis  perfundere  possit  provideatis ;  ne,  si 
 minus  in  hac  justa  petitione  nostra  exauditi  fuerimus, 
 tanquam  de  vestra  benevolentia  desperantes,  aliter 
 securitati  nostras   et   honori   prospicere  compellamur. 
 
 '  propter  eum,  L. 
 -  ad,  A  ;  oh,  L. 
 coram,  om.  L. 
 
 *  in  alios,  A,  O,  Z  ;  m  aliitm, 
 V  ;  in  nos  et  alios,  L. 
 
A.D.  IIGO.] 
 
 EPlSTOL.^i. 
 
 85 
 
 Et  quoniam  singula  qu£e  a  nobis  dicta  sunt  et  propo- The  king's 
 sita  difficile  scripto  comprehenderentur,  transmittimixs  ^^^^^^^^^.^^ 
 ad  pedes  paternitatis  vestrse  clericos  et  familiares  nos-  to  explain 
 tros,  Reginaldum  archidiaconum  Saresberiensem  et  Ri-  ^'^'^ 
 cardum  Bane,  qui  plenius  vobis  cuncta,  quse  hinc  inde 
 agitata  sunt,  exponent.    Quibus   in  cunctis   quae  ex 
 nostra  parte  vestra^  sanctitati  proponent,  fidem  indu- 
 bitanter  adhibeatis.^    De   quorum    reditu  festinanter 
 maturando    vestra,  precamur  et  consulimus  soUicite, 
 provideat  discretio,  quoniam  eorum  mora  diuturnior 
 periculum  et  damnum  intolerabile  ecclesise  posset  afferre. 
 
 DLXV. 
 
 Alexandro  pap.e  Rotrodus  Rothomagensis  archi- 
 episcopus. 
 
 (A.  132;  0.  ii.  124  ;  Z.  iii.  21  ;  Lup.  iii.  21  ;  Thorn.  322  ;  G.  Fol.  428.) 
 
 Evocati  ^  a  domino  nostro  rege,  cum  venissemus  ad  Meeting 
 curiam,  et  cum  vestris  legatis  jam  aliquantulum  pro-  J^d^tlie"'^ 
 cessum   esset  super  mandatis  vestris,  ex  veracissimo  pope's 
 archiepiscoporum  et   episcoporum  relatu,   qui  ad  hoc 
 convenerant;''  et  quibus  nirairum  credimus  sicut  nobis, 
 auditu  comperimus,  quod  nuntios  et  litteras  vestras 
 dominus  rex  Anglorum  tan  to  majore  laetitia  et  alacri- 
 tate  susceperit,  quanto  majorem  ei  benignitatis  vestrse 
 gratiam  promittere  videbantur.    Unde  petitione  vestra.  Terms  of 
 de  pace  Cantuariensis  ®  archiepiscopi  et  suorum  reditu, 
 consilio   archiepiscoporum,   episcoporum,   abbatum,  et 
 religiosarum  personarum,  et  optimatum  regni  sui,  pro 
 amore  vestro  benignius  exaudita,  eum  ad  archiepisco- 
 patum  suum  redire,  ipsumque  cum  omni  integritate 
 
 '  adhibeatis,  O,  A  ;  haheatis,  L.  ^  venerant,  L. 
 
 -  malurando,  Z  ;  maturato,  L.  contra  archicpiscopuiii,  A,  O, 
 
 *  suiitus,  ins.  L  (where  the  sen-  Z  ;  Caul,    archiepiscopi,    L,  and 
 
 tence  ends  with  reye).  margin  of'Z. 
 
8G 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1169. 
 
 quod  tenebat  quando  exivit  j-ecipere,  et  deinceps  bene 
 et  in  pace  possidere  ad  honorem  Dei,  salva  nimirum 
 lotion regni   sui   pristina   dignitate,   concessit.    Cum  igitur 
 ofexcom-  inter  dominuni  regem  et  nuntios  vestros   super  hoc 
 municates.  tractatus  prolixior  incidisset,  in  verbo  utrimque  com- 
 placito  novissime  convenerunt,  iia  scilicet  ut  eos  qui 
 prsesentes  aderant  statim  absolverint,  et  ad  eos  qui 
 erant   in   Anglia  absolvendos  alter   eorum,  videlicet 
 magister  Vivianus,  illico  transire,  alter  citra  ^  mare  ad 
 exsecutionem   condictiB   pacis   consenserint  remanere. 
 
 ^'P^f°?^  Postmodum  vero  revocato  consensu,  verbum  quod 
 as  to  "dig-  .     „  ^ 
 
 nity."  jam  susceperant  conservandee  m  futurum  regise  digni- 
 tatis admittere  noluerunt,  ea  quae  jam  salubriter  qui- 
 dem  disposita  fuerant  exsequi  recusantes.  Ego  itaque, 
 cum  prsefatis  non  contemnendse  ^  auctoritatis  personis 
 quse  aderant,  pro  bono  tantse  pacis  missus  omni  vigi- 
 lantia  et  sollicitudine  institi  ut,  sicut  dictum  fuerat, 
 prjeposito  honore  Dei,  et  regni  stante  antiqua  digni- 
 tate,  ut  dignum  est,  nuntii  vestri  verbum,  optimum  et 
 omni  acceptione  dignum,  regico  dignitatis  cum  gaudio 
 susciperent,  ne  tantum  bonum  remaneret.  Et  cum  in 
 hac  ^  nostra  persuasione  multum  laboratum  esset  et 
 nihil  elaboratum,'^  doluimus  plurimum,  preesertim  cum 
 constet  nobis  pro  certo  quod  in  observatione  regise 
 dignitatis  libertas  aut  dignitas  ecclesiastica  nuUatenus 
 Ecclesi-  prsegravetur.  Siquidem  "  dignitas  ^  ecclesiastica  regiam 
 asucaland  „  pj.Q^gj^j^.  potius  quam  adimit  dignitatem,  et  regahs 
 power.  "  dignitas  ecclesiasticam  potius  conservare  quam  tollere 
 "  consuevit  libertatem ;  etenim  quasi  quibusdam  sibi 
 "  invicem  complexibus  dignitas  ecclesiastica  et  regalis 
 "  occurrunt,  cum  nec  reges  salutem  sine  ecclesia,  nee 
 
 1  circa,  Z,  with  correction  in 
 margin. 
 
 "  coHtemptce,  L, 
 
 3  in  hac,  A,  Z  ;  cm.  L. 
 
 *  esset  repeated  after  elaboratum, 
 V. 
 
 *  This  recurs  repeatedly  in  these 
 letters,  and  also  in  K.  de  Diceto 
 (i.  335),  and  is  evidently  a  quota- 
 tion. 
 
A.D.  1169.] 
 
 EPISTOLiE. 
 
 87 
 
 "  ecclesia  pacem  sine  protectione  regia,  consequatur," 
 Genibus  itaque  ^  pietatis  vestrte,  quanta  possumus  devo- 
 tione,  advoluti,  suppliciter  obnixeque  deposcimus,  ne 
 sapientia  vestra  quasi  litterarum  apices  et  conceptiones 
 verborum  potius  quam  rem  ipsam  duxerit  amplecten- 
 das,2  sed,  secundum  a  Deo  datum  vobis  spiritura  discre- 
 tionis,  id  agite  ue  causa  unius  in  niultorum  et  fere 
 innumerabilium  perniciem  convertatur.  Quia  ad  bonum 
 pacis  quandoque  magis  proficit  mansuetudo  gratise 
 quam  severitas  disciplime. 
 
 DLXVI. 
 
 Alexandro  PAPiE  Bernardus  Nivernensis 
 
 EPISCOPUS. 
 
 (A.  133  ;  0.  ii.  125  ;  Z.  iii.  23  ;  Lup.  iii.  22  ;  G.  Fol.  455.) 
 
 Post  nuntiorum  vestrorum  a  domino  rege  discessum,  Report  of 
 ad  ipsius  ^  curiam  citati  venimus,  ibique  ex  certa  rela-  ^^^^'",1  '^^ 
 tione  *  archiepiscoporum,  episcoporum,  et  aliorum  terrse  court, 
 suse  qui  ob  hoc  convenei-ant  magnatum,  accepimus  quod 
 idem  dominus  rex  nuntios  vestros  et  litteras  debita 
 veneratione  susceperat,  quippe  qui  ei  promptam  be- 
 nignitatis  vestrse  gratiam  promittere  videbantur.  Pro- 
 positis  siquidem  ab  eis  petitionibus  vestris,  de  consilio 
 prsedictorum  optimatum  suorum,  prsefatum  regem  be- 
 nigne  respondisse  asserebant  quod,  pro  amore  [Dei]^ 
 et   honore  vestro,  archiepiscopum  Cantuariensem  ad 
 archiepiscopatum  suum  ledire,  et  omnia  quse  tenebat 
 
 '  So  A,  0,  Z.  Lupus  reads  as 
 follows,  the  words  in  brackets  being 
 absent  in  V,  and  supplied  by  the 
 help  of  the  following  letter :  — 
 Genibus  itaque  [provoluti']  pietatis 
 vestrcB,  quanta  possumus  devotione 
 [sanctitatem  vestra  m  exoramus']. 
 
 amplectandam,  O,  A  ;  amplec- 
 lendas,  L. 
 
 3  ad  ipsius,  A,  O,  Z ;  om.  V; 
 ipsius,  om.  L. 
 
 *  legatione,  V ;  allegatione,  Z  ; 
 relatione.  A,  O,  Z. 
 
 '  Dei,  Z. 
 
88 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1169. 
 
 quando  exivit  cum  integritate  recipere,  salva  nimirum 
 pristina  dignitate  regni  sui,  concedebat,^  et  deinceps 
 bene  et  in  pace  possidere  ad  honorem  Dei.  Asserebant 
 etiam  quod  cum  inter  dominura  regem  et  prjedictos 
 nuntios  vestros  super  hoc  tractatus  prolixior  haberetur, 
 tandem  utrimque  complacuit  ut  eos  qui  prsesentes  ade- 
 I'ant  statim  absolverent,  et  ad  illos  qui  in  Anglia  erant 
 absolvendos  alter  eorum,  videlicet  magister  Vivianus, 
 illico  transiret,  alter  ad  condictse  pacis  exsecutionem 
 I'emaneret.  Postmodum  vero  revocato  quern  pi'aebuerant 
 consensu,  verbum  conservandse  in  posterum  regice  dig- 
 nitatis admittere  noluerunt,  ea  quse  utiliter  et  provide 
 ordinata  fuerant  exsequi  recusantes,  tanquam  in  hoc 
 verbo  aliquid  ecclesiasticse  dignitati  derogaretur;  cum, 
 omnibus  sanius  et  recte  intelligentibus,  videatur  quod 
 dignitas  regia  ecclesiasticam  provehat  potius  quam 
 minuat  dignitatem,  sicut  versa  vice  ecclesiasLica  libertas 
 regiam  adornat  et  veneratur  majestatem.  Est  enim 
 in  his  duabus  rebus  firmissimus  amicitiarum  nodus,  et 
 amica  connexio,  cum  et  regiam  excellentiam  dignitas 
 ecclesiastica  provehat,  et  pacem  ecclesiasticam  regia 
 conservet  auctoritas.  Nos  itaque,  paternitatis  vestrje 
 genibus  obvoluti,^  quanta  possumus  supplicatione  pie- 
 tatem  vestram  exoramus,  ne  in  tanto  rerum  discrimine 
 litterarum  apices  et  verborum  conceptiones  potius  quam 
 ipsam  amplecti  velitis  veritatem  sed,  juxta  datum 
 vobis  a  Deo  discretionis  et  consilii  spiritum,  dormitet 
 aliquantulum  apud  vos  severitas  disciplinse,  ut  magis 
 proficiat  mansuetudo  gratise  et  benignitas :  et  causfe 
 unius,  sicut  pium  patrem  decet,  multorum  aut  certe 
 innumerabilium  periculum  et  discrimen  prseferatis. 
 
 1  concedcbat,  A ;  concedat,  L.       |     ^  obvoluti,  A,  0,  Z  ;  advoluti,  L. 
 
A.D.  11G9.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 89 
 
 DLXVII. 
 
 Episcopi  et  clerus  Normanni^  ad  Alexandrum 
 
 PAPAJVr. 
 
 (A.  118;  0.  ii.  110;  Z.  iii.  23;  Lup.  iii.  23  ;  G.  Fol.  439  ;  J.  53  ; 
 Arnulf  (Ed.  Giles)  62.) 
 
 Domino   papae  Alexandre   episcopi  et  clerus  Nor- 
 mannise  salutem  et  obedientiam. 
 
 Nuntios  et  litteras  vestras  dominus  noster  rex  An-  The  same 
 gliae  tanto  majore  laetitia  et  alacritate  suscepit,  quanto  l^^^^^ 
 majorem   ei   benignitatis   vesti-£e   gratiam   promittere  and  566. 
 videbantur.    Unde  petitione  vestra  de  pace  Cantua- 
 riensis  archiepiscopi  et  suorvim  restitutione,^  ecclesias- 
 ticarum    personarum  et  optimatum  regni  sui  consilio, 
 pro  amore  vestro  benignius  exaudita,  eum  ad  arclii- 
 episcopatum  siium  redire,  ipsumque  cum  omni  integri- 
 tate,  qua  tenebat  quando  exivit,  recipere  et  deinceps 
 in^  bona*  pace  et^  securitate  possidere,  ad  honorem 
 siquidera  Dei  et  ®  ecclesise,  salva  nimirum  regni  ^  sui 
 dignitate  pristina,  concessit. 
 
 Cum  ^  igitur  inter  dominum  regem  et  nuntios  vestros 
 super  hoc  tractatus  prolixior  incidisset,  in  verbo  utrim- 
 que  complacito  novissime  convenerunt ;  ita  scilicet  ut 
 eos  qui  praesentes  erant  statim  absolverint,®  et  ad  eos 
 absolvendos  qui  erant  in  Anglia  alter  eorum,  magister 
 scilicet  Vivianus,  illico  transire,  alter  citra  mare  ad 
 exsecutionem  condictse  pacis  consenserint  remanere. 
 Postmodum,  revocato  consensu,  verbum  conservandse  in 
 
 '  restitutione,  J  ;  reditu,  al. 
 ^  ecclesiasticarum  .  .   .  vestro, 
 om.  J. 
 
 in,  om.  A,  O,  Z. 
 
 *  bona,  G  ;  om.  al. 
 
 5  et  securitate,  J,  G ;  om.  al. 
 
 *  et  ecciesia,  J,  G  ;  oiu.  al. 
 '  regni,  om.  V. 
 
 ^  For  Cum  igitur  .  .  .  scilicet, 
 J  reads  Visum  nobis  est  verbum  hoc 
 nuntiis  vestris,  viris  sane  pruden- 
 tibus,  placuisse ;  adeo  ut  .  .  . 
 
 '  absolverent,  L. 
 
 consenserint.  A,  J,  0  ;  consen- 
 sertmt,  V ;  concesserunt,  L  ;  con- 
 senserit,  G. 
 
90 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1169. 
 
 futurum  regio}  dignitatis  admittere  noluerunt,  ea  quae 
 disposita  fuerant  exsequi  recusantes ;  cum  archiepi- 
 scopi,  episcopi,  abbates,  religiosse  personpe,  optimates 
 regni,  qui  aderant,  pro  bono  tantse  pacis  multis  pre- 
 cibus  institissent,  quoniam  in  observatione  regiee  dig- 
 nitatis nulJatenus  videbatur  nobis  libertas  aut  dignitas 
 ecclesiastica  prsegravari.  Siquidem  dignitas  ecclesias- 
 tica  regiam  provehit  ^  potius  quam  adimit  ^  dignitatem, 
 et  ^  regalis  dignitas  ecclesiasticam  conservare  potius 
 consuevit  quam  tollere  libertatem.  Etenim  quasi  qui- 
 busdam  sibi  invicem  complexibus  dignitas  ecclesiastica 
 et  regalis  occui-runt ;  cum  nec  reges  salutem  sine 
 ecclesia,  nec  ecclesia  pacem  sine  protectione  regia  con- 
 sequatur.  Genibus  itaque  pietatis  vestra3,  quanta  pos- 
 sumus  devotione,  advoluti  suppliciter  obnixeque*  de- 
 poscimus  ne  sapientia  vestra  quasi  litterarum  apices 
 et  conceptiones  verborum  potius  quam  rem  ipsam 
 duxerit  amplectendas.^  Sed,  secundum  datum  vobis  a 
 Deo  spiritum  discretionis,  id  agite  ne  causa  unius  in 
 multorum  et  fere  innumerabilium  perniciem  conver- 
 tatur  ;  quia  ad  bonum  pacis  quandoque  magis  proficit 
 mansuetudo  gratise,  quam  severitas  disciplinje.  Do- 
 minus^  personam  vestram  ecclesiae  suae  per  tempora 
 multa  conservet  incolumera. 
 
 DLXVin. 
 
 Henricus  Anglorum  rex  ad  abbates  Cistercienses. 
 
 (A.  324,  327  ;  0.  ii.  292  ;  Z.  iii.  29  ;  Lup.  iii.  29  ;  G.  Fol.  494.) 
 
 Henricus''  rex  Angliie  et  dux  Normannite  et  Aqui- 
 tanise  et  comes  Andegaviae  viris  venerabilibus  abbati 
 
 1  provehal,  J.  ^  amplectenda,  J. 
 
 2  adimat,  J;  adjnvat,  Arn.,  ed.  *  Dominus  .  .  .  incolumem,  om. 
 Giles.  J. 
 
 ■>  vel,  J.  '  Henricus  .  .  .  affectum.  A,  0 
 
 *  obnixeqiie,  J    enixeoue,  L,  G.    I  om.  Z,  L. 
 
A.D.  1169.] 
 
 EP1ST0L.«. 
 
 91 
 
 Cistertiensi  et  universis  ^  abbatibus  Cistertiensis  ordi- 
 nis,  qui  ad  capitulum  Cistertium  ^  conveniunt,  salutem 
 et  sincerse  dilectionis  affectum. 
 
 De  vestra  sinceritate  ^  et  religione  plenius  *  confi-  Request- 
 dens,  et  constantius  prsesumens,  universitati  vestrfe  de-  ppfyers  of 
 vote  5  supplico,  humiliter  petens  quatenus  mei  et  hsere-  the  order, 
 dum  meorum  memoriam  habeatis,  necnon  et  fidelium 
 meorum ;   quatenus  piecibus   vestris  mihi  propensius 
 inclinetur   divina    dementia,   nobisqiie  miserationem 
 ejus  propitiam  facere  studeatis,  ut  cum  pace  solida 
 et  continua  nos  dirigat,  et  regntun  meum  et  alias 
 terras  mihi  subditas  conservet.    Prseterea  vobis  inno-  Keport  of 
 tescere  volo,  quod  *'  nuntios  domini  papse,  viros  vene-  meeting 
 rabiles  Gratianum,  domini  papte  notarium,  et  magis-  with  the 
 trum  Vivianum,  sanctje  Romante  ecclesite  advocatum,  sio^ners!' 
 quos  pro  negotio  archiepiscopi  Cantuariensis  ad  me 
 transmisit,  honorifice  suscipere,   petitionem   ejus  per 
 eosdem  mihi  porrectam  devote,  sicut  decuit,  audire 
 curavi.    Eidem  autem  petitioni,  adbibito  consilio  ar- 
 chiepiscoporum,  el^  episcoporum,  et  abbatum  plurium, 
 benigne  et  sufficienter  respondere  cum  prsedictorum 
 nuntiorum  consensu  studui,  sicut  vos  subscripta  doce- 
 bunt,  ut  domino  papje  omnimodam  videar  in  hoc  ne- 
 gotio exhibuisse  reverentiam,  licet  semper  juri  stare, 
 et  quod  inter  nos  jus^  statueret  subire,  petiissem  a 
 primordiis  hujus  causoe ;  et  sajpius  postulassem  ut  a 
 latere  domini  papae  transmitterentur  qui,  de  ista  causa 
 plenius   cognoscentes,  illam   tequitatis   fine  conclude- 
 rent.    Archiepiscopus  Cantuariensis,  sicut  ad  remotiores 
 finium  ^  nostrorum^"  partes  fama  discurrente  divulga- 
 
 *  universis,  A  ;  omnibus,  G. 
 -  Cisterciejisem,  G. 
 
 ^  sanctitate,  Z,  L;  sinceritate, 
 A,0. 
 
 ■*  plenius,  cm.  L. 
 
 *  devoiius,  Z. 
 
 *  quos,  O. 
 
 '  el.  A,  O ;  om.  L,  G. 
 *  jus.  A,  O,  Z  ;  cm.  L. 
 "  finium.  A,  O,  Z;  finiorum,  V; 
 Francorum,  L. 
 
 vestrorum,  Z,  L. 
 "  discurrere,  L,G. 
 
92 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.U.  1169- 
 
 turn  est,  sine  mea  licentia  et  conscientia  exivit  ab  An- 
 glia,  et  post  exitum  ejus  me  apud  religiosos  viros  cru- 
 delitatis  notabilem  liaberi  voluit,  in  me  vota  principum 
 et  clericorura  provocans,  et  odium  gentium  exterarum. 
 Pro  petitione  tamen  et  reverentia  et  amore  domini 
 papse,  licet  milii  gravissimum  esset,  et  voluntati  meas 
 admodum  repugnans,  et  mihi  molestissimum  videretur, 
 concedo  quod  ipse  redeat  in  Angliam,  et  habeat  ar- 
 chiepiscopatum  suum  cum  ea  integritate  cum  qua 
 ilium  habuit  quando  ilium  dimisit,  et  sui  similiter 
 sua  habeant.  Et  ipse  et  sui  pacem  liabeant  ad  hono- 
 rem  Dei  et  mei,  salvis  dignitatibus  regni  mei.  Quod 
 autem  vobis  ^  brevius  de  prsesenti  negotio,  quam  solen- 
 niter,  quibus  prsesentibus,  actum  sit,  ex  litteris  datur 
 intelligi,  vobis  diligentius  et  plenius  intimabunt  vene- 
 rabiles  fratres  vestri  qui  aderant :  frater  Gaufridus  ^ 
 de  Altisiodoro,  abbas  de  Mortuo-Mari,^  abbas  de  Bel- 
 bee,^  abbas  de  Rievallis,*  quibus,  ut  decet,  fidem  habe- 
 bitis.  Universitati  autem  vestrse  dissuasum  esse  desi- 
 dero  ne  de  c?etero  tam  facilem  adhibeatis  credulitatem, 
 si  quis  in  perniciem  meam^  de  me  vobis  sinistra 
 prsedicare  et  persuadere  voluerit.  Prajterea  dilectioni 
 vestrte  grates  uberes  exsolvo,  quod  ad  petitionem  meam 
 fratrem  Gaufridum  mihi  misistis.  Et  nunc  itcrum 
 diligenter  peto  quatenus  eundem  quam  citius  mihi 
 remittatis.  Necessariam  enim  mihi  ejus  intelligo  dis- 
 cretionem  et  prudentiam,  ut  mihi  praesens  adsit,  et  ali- 
 quamdiu  propinqua  mihi  ejus  sit  conversatio.  Teste  ^ 
 G.  archidiacono  apud  Eurum. 
 
 '  vobis,  om.  0. 
 
 2  Moriu-Mari,  V. 
 
 3  Belbec,A;  Be.lUc, Y,0;  Bel- 
 let,  L 
 
 *  Rievallis,  A*  ;  Bisvallis,  O, 
 A ;  Rievalle,  L. 
 
 *  meam,  A,  A*,  Z  ;  7iie,  0  ;  om. 
 
 L. 
 
 '■'  sit,  om.  L. 
 
 ?  Teste  .  .  .  Bunim,  om.  Z,  L 
 Burum  ? 
 
 »  Formerly  secretary  to  St.  Bernard,  and  abbot  of  Clairvaux.  Briol. 
 xvi.  378. 
 
A.D.  1109.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 93 
 
 DLXIX. 
 
 GiLEBERTUS  LOXDONIENSIS  EPISCOPUS  AD  AlEXANDRUM 
 PAP  AM. 
 
 (C.  161 ;  D.  38  ;  G.  Fol.  173.) 
 
 Patri  suo  et  domino  summo  pontifici  Alexandre 
 frater  Gillebertus,  Londoniensis  ecclesise  minister,  se- 
 ipsum  et  si  quid  potest  obedientife  et  humilitatis 
 obsequiura. 
 
 Ad  vestram,  pater,  audientiam  jam  diu,  ob  mandata  The  wii- 
 patris  nostri  domini  Cantuariensis  mihi  gravamen  non  tfoaof 
 modicum  inferentia,  appellavi,  et  audito  legatorum  carrying 
 vestrorum  in  Normanniam  adventu,  ipsis  festinanter  "ppg^j^ 
 occurri,  paratus  in  eorum  prfesentia  appellationis  ad 
 vos  factae  causas  ostendere,  et  eorum  sententise  in 
 omnibus-  humiliter  obedire.  Quibus  in  causa  hac  suas 
 rainime  partes  interponentibus  ob  evitanda  pericula 
 quse  imminebant,  ad  vestram  denuo  sauctitatem  ap- 
 pellare  multa  proculdubio  necessitate  compulsus  sum. 
 Quia  vero  ad  iter  hoc  arripiendum  ad  vos  me  in 
 Angliam  remeare  et  itineri'^  necessaria  providei-e  ipsa 
 propositi  necessitas  exigebat,  non  occasione  dilationis 
 quserendae,  sed  legitimae  provisionis  intuitu,  appella- 
 tioni  terminum  in  diem  transit  us  beati  Martini  con- 
 stitui.  Unde  si  pietatis  oculos  bonitas  in  me  divina 
 i-eduxerit,  et  iter  ad  vos  pervium  mihi  clementer  in- 
 dulserit,  statuto  die,  vita  comite  Dominoque  juvante, 
 sanctitati  vestrte  astabo,^  qure  mihi  objicientur  audi- 
 turus,  vestrseque  per  omnia  sententise  vel  consilio 
 devotissime  pariturus.  Testis  enim  mihi  est  inspector 
 conscientiag  ^  Deus,  me  in  his  omnibus  quae  apud  nos 
 acta  sunt  nec  adulationi,  nec  elationi,  nec  ambitioni 
 vel  in  modico  deservisse,  sed  vestrse  sanct{Bque  Ro- 
 
 •  itinere,  C,  D. 
 2  obstabo,  G. 
 
 conscientiee,  om.  G. 
 
94 
 
 EPISTOL.E. 
 
 [A.D.  11G9. 
 
 manai  ecclesiae  fidelitati,  et  totius  Anglicanje  ecclesiae 
 utilitati,  juxta  modicum  quod  sum  et  sapio,^  fldeliter 
 prospexisse.  Hinc  enim  patrem  habens,  hinc  domi- 
 num, — inter  duos  gladios  positus,  hinc  in  materialem 
 timens  impingere,  hinc  spiritualem  formidans, — sola 
 vestri  nominis  protectus  auctoritate,  vix  hsereo,  et 
 finem  quem  his  cladibus  Dominus  daturus  est,  multo 
 jam  vitaB^  tjedio  afFectus,  exspecto.  AfFectioni  itaque 
 qua  filiis  suis  et  compati  et  condescendere  pietas 
 apostolica  consuevit  devotissime  supplico,  ne  appella- 
 tionem  ad  vos  honesta  causa  et  justissima  interposi- 
 tam^  irritam  habeatis,  ne  caput  meum,  quod  injusto 
 odio  pater  meus  dominus  Cantuariensis  dire  persequi- 
 tur,  ei  penitus  exponatis  ;  sed  causam  quam  perstrin- 
 gimu.s,*  ut  postulat  sequitas,  ipse  vel  audiatis,  vel,  si 
 hoc  difficultas  non  permittat  itineris,  legatis  vestris 
 qui  penes  nos^  sunt  cognoscendam  et  terminandam 
 committatis.  Qujedam  nuntio  meo  sanctitati  vestra? 
 secretins  intimanda  commisi,  quibus  si  misericorditer 
 pniebueris  assensum  ad  nutum  vestrum,  meum "  hoc 
 condigne  remunerabit  obsequium.  Valere  vos  opto  in 
 Domino,  pater  in  Christo  carissime. 
 
 DLXX. 
 
 HeNRICUS  rex  ANGLIiE  WiLLELMO  SeNONENSI 
 ARCHIEPISCOPO. 
 
 (A.  314;  O.  iii.  16:  Z.  iii.  26  ;  Lup.  iii.  26  ;  G.  Fol.  487.) 
 
 The  ques-  Venientes  ad  me  nuntii  domini  papse  pro  uegotio 
 absolving  q^^o^  inter  me  et  archiepiscopum  Cantuariensem  verti- 
 excomrau-  tur,  licet  aspera  et  omni  honori  meo  portarent  con- 
 nicates. 
 
 *  sapis,  G. 
 
 2  vile,  D  ;  ante,  G. 
 
 3  interposita,  G. 
 prcestringimus,  G. 
 
 ^  vos,  G. 
 
 ^  meum,  om.  (with  a  blank,  as  if 
 the  MS.  were  illegible),  G. 
 
A.D.  1169.] 
 
 EPlSTOLiE. 
 
 95 
 
 traria,  pro  domini  pap<B  reverentia,  et  sanctfe  Romana; 
 ecclesise  debita  devotione,  honorifice  suscepi,  et  qxia 
 decuit  audivi  benignitate,  mandatum  domini  papie 
 modeste  admodum  admittens,  quod  ipsi  deferebant, 
 licet  me  in  meis  gravatuni  sentirem,  quos  ipsi  excom- 
 municat03  habebant,  extraordinarie  praicipitata  in  illos 
 sententia,  magis  ex  impetii  animi  et  motu  mentis, 
 quam  ex  rationis  librata  jequitate  vel  deliberationis 
 consilio.  Cum  autem  super  hoc  diutius  sermo  duce- 
 retur,  petii  ut  absolverentur  ^  quos  ipsi  sic  ligatos  - 
 habebant.  Ipsi  ^  vero  se  illos  absoluturos  promittebant, 
 si  illis  securitas  juratoria  prtestaretur  ab  eisdem,  quod 
 absoluti  ipsorum  parerent  arbitrio.  Hinc  autem  motus 
 vehementius,  juravi  quod  nuUatenus  sacramentum  inde 
 prffistarent,  sed,  si  vellent,  a  laicis  fidei  interpositione, 
 a  clericis  in  verbo  veritatis  pi-omissione,  eis  securitatem 
 fieri  facerem,  ut  mererentur  absolvi.  Ipsi  autem,  esse 
 hoc  extraneum  a  consuetudine  asserentes,  et  a  sibi 
 injuncto  tenore  alienum  affirmantes,  dixerunt  quod  ad 
 hoc  vestrum  habere  vellent  consilium,  qui  et  archiepi-  Reference 
 scopus  et  apostolicfe  sedis  legatus  estis,  ut  si  hoc  ex  ^"Jj^^j^.j^^p 
 vestro  haberent  consilio,  pro  excusatione  eis  sufticeret,  of  Sens, 
 si  aliquando  transgressionis  propter  hoc  arguerentui'. 
 Mittunt  itaque  ad  vos,  et  ego  mitto,  et  precor  quod, 
 honori  meo  et  commodo  consulentes,  ad  hoc  consilium 
 vestrum  applicetis.  Confido  autem  constanter  de  vobis, 
 quem  pro  summo  amico  complector  *  cum  abundan- 
 tissima  devotione,  quod  in  hoc  et  in^  aliis  meis  nego-  . 
 tiis  et  gratiam  uberem,  et  diligentiam  \'igilantem,  et 
 firmissimam  fidelitatem  exbibebitis.  Desiderio  meo 
 plurimum  successisse  reputarem  si  vobiscum  loqui 
 possem,  sed  aliorum  negotiorum  instantia  hoc  ad  prae- 
 sens  fieri  prohibet.     Peto  itaque  quatenus  aliquem  de 
 
 '  absolverent,  L. 
 2  legatos,  A. 
 
 ^  Ipsi  ,  .  .  promittebant.  A,  0  ; 
 om.  L. 
 
 complector.  A,  O  ;  amplector, 
 Z,  L. 
 
 ^  ill,  Z  ;  om.  L. 
 
96 
 
 EPISTOLvE. 
 
 [A.D.  1169. 
 
 vestris  ad  me  mittatis,  per  quem  plenius  vestra  mihi 
 voluntas  innotescat,  et  raea  vobis  pariter  notificetur. 
 
 DLXXI. 
 
 WiLHELMUs  Senonensis  archiepiscopus  regi  Angli^e. 
 
 (A.  315,  348  ;  O.  iii.  17  ;  Z.  Hi.  30  ;  Lup.  iii.  30  ;  Thorn.  324.) 
 
 Declining  Significavit  nobis  vestra  serenitas,  ut  nuntiis  domini 
 tion'o'f^"  ps-P'TS  absque  juratoria  cautione  ^  excommunicatos  ab- 
 Ep.  570.  solvere  de  consilio  nostro  liceret.  Nos  autem  nec  a 
 domino  papa  super  hoc  auctoritatem  habemus,  nec  ipsis 
 consulere  audemus  ut  mandatum  domini  papje  trans- 
 grediantur,  vel  ut  contra  consuetudinem  Romanse  eccle- 
 sise  in  aliquo  negotio  procedant.  Salva  gratia  sua,  ipsi 
 in  nos  culpam  refundere  non  debuerant,  qui  mentem 
 domini  pappe  plenius  cognoverunt.  Nos  enim  nobis 
 succedere  judicamus,  si  honorem  vestrum  in  aliquo 
 promovere,  vel  utilitatem  procurare  valeamus. 
 
 DLXXII. 
 
 WiLHELMUS  Senonensis  archiepiscopus  Gratiano 
 
 ET  ViVIANO  NUNTIIS  2  DOMINI  PAP^. 
 (A.  316,  349  ;  0.  iii.  18  ;  Z.  iii.  31  ;  Lup.  iii.  31  ;  Thorn.  325.) 
 
 In  admirationem  ducimur  non  modicam,  quod  onus 
 quEestionis,  qufe  super  excommuuicatorum  absolutione 
 vertitur,  ita  in  nos  transfundere  voluistis,  quod,  sicut 
 ex  tenore  litterarum  doraiui  regis  Angliae  accepimus, 
 sub  umbra  consilii  nostri  eidem  regi  proposueritis  vos 
 
 Eemon- 
 strance  as 
 to  the 
 question 
 of  absolu- 
 tion. 
 
 '  capiione,  0,  A,  A*  ;  cautione,  I  -  nuntiis  .  .  .  papie,  A,  0 ;  lega- 
 L.  I  lis  (without  dom.  papa'),  Z,  L. 
 
AD.  1 1G9.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 97 
 
 posse  a  nota  transgressionis  excusari.  Noti  enim  in  eo 
 debuistis  in  nos  culpam  refundere,  in  quo  nostram  ^ 
 nemo  valet  incrustare-  sinceritatem.  Verum  quia  in 
 tarn  intima  devotione  et  vinculo  adeo  indissolubili  do- 
 mino papse  et  ecclesiae  Romanse  asti'icti  sumus,  ut  nec 
 sentire,  nec  quidquam  debearaus  consulere  ex  quo  ec- 
 clesise  honori  derogari,  vel  opinionis  su^  integritas 
 violari  videatur,  discretioni  vestrse  nihil  aliud  audemus 
 respondere,  nisi  quod  nec  fines  mandati  domini  papte 
 transgrediamini,  nec  in  pi'iesenti  articulo  quidquam 
 velitis  statuere,  quod  ecclesiasticse  sanctioni,  et  ecclesise  ^ 
 Romanse,  immo  generali  totius  ecclesiae  consuetudini 
 videatur  refragari,*  vel  ad  perniciosi  exempli  conse- 
 quentiam  imposterum  valeat  derivari,  nisi  forte  aliud 
 ex  voluntate  domini  Cantuariensis  acceperitis.  An- 
 gelus  consilii  et  fortitudinis  sit  vobiscum. 
 
 DLXXIII. 
 
 Thomas  Cantuakiensis  akchiepiscopus  Willelmo 
 
 SUPPRIORI,  ET  CONVENTUI  CaNTUARIENSL 
 (A.  213  ;  O.  ii.  122  ;  Z.  ii.  33  ;  Lup.  ii.  34 ;  Thorn.  84.) 
 
 Thomas  Dei  gratia  Cantuariensis  archiepiscopus,  et 
 sedis  apostolicse  legatus,  dilectis  in  Christo  filiis,  Wil- 
 lelmo suppriori  et  toti  conventui  Cantuariensis  eccle- 
 sise,  salutem  et  in  fidei  et  obedienticB  virtute  constan- 
 tem  ^  perseverantiam. 
 
 Lamentati  sumus  quinquennio,  cum  propheta  stu-  Lamenta- 
 pentes  prse  dolore  et  admiratione,  quomodo  domina  Jj^g^church 
 
 vestram.  A,  O. 
 
 "  At  nos  virtutes  ipsas  inver- 
 
 "  tiinus,  atque 
 "  Sincerum  eupimus  vas  in- 
 
 "  crustare." 
 
 Herat.  Sat.  I.  iii.  55-6. 
 
 o  12478. 
 
 3  ecclesiastica,  A. 
 *  nanfragari,  A,  O  ;  refra(/ari. 
 Z,  L. 
 
 5  constantia,  Z. 
 
 of  Cante 
 bury. 
 
98 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1169. 
 
 gentium,  provinciarum  princeps,  et  quondam  numerosa 
 filiorura  sobole  et  populorum  affluentia  gloriosa,  et 
 (quo  gloriosior  et  illustrior  est)  Britanniarum  mater, 
 nutrix  et  propagatrix  in  Christo,  tamdiu  in  solitudi- 
 nem  miseramque  servitutem  redacta  sit,  ut  nec  liber- 
 tatis  audeat  meniinisse,  nec  (ad  quod  fundata  est) 
 gentibus  edisserere  legem  Chi'isti,  et  publicare  eccle- 
 siasticas  sanctiones.  Supervacaneum  erit  referre,  pr£B- 
 sertim  vobis  qui  prsesentes  vidistis  et  audistis,  atroces 
 injurias,  et  quee  sine  miseratione  et  omni  reverentia 
 juris  adversus  Deum  et  ecclesiam  prsesumpta  sunt. 
 Sperabatur  quod  nostra  dominum  regem  patientia 
 posset  ad  poenitentiam  provocare  ;  sed  (quod  sine 
 lacrymis  enunciare  non  possumus)  immanitas  ejus  ab 
 impunitate  semper  ascendit,  et  ex  dissimulatione  factus 
 est  inhumanior.  Timemus  ergo  ne  sanguis  ejus,  et 
 jam  fere  deficientis  ecclesife,  de  manu  nosti-a  merito 
 i-equiratur,  si  tantus  excessus  remanserit  ulterius  im- 
 punitus  et  irrequisitus  a  nobis.  Nam  et  Heli  ob  id 
 perisse  dcsci'ibitur,  quod  filiorum  videns  et  increpans 
 culpas,  uti  maluit  affectione  et  mansuetudine  patris 
 quam  severitate  et  auctoritate  pontificis.  Ne  ergo 
 nos  ex  criminis  dissimulati  consensu  justitia  reos 
 Interdict,  damnationi  deputet  ante  Deum,  vobis  in  virtute  obe- 
 Epp*574  diontire,  sub  anathemate,  in  periculo  officii,  gradus,  et 
 &c.  bcneficii,  apostolica  et  nostra  auctoritate  prtecipiendo 
 
 mandamus,  quatenus,  nisi  infra  Purificationem  beatte  ^ 
 Virginis  ecclesiye  satis fecerit,  et  tam  illi,  quam  ^  his 
 qui  pro  ea  exsulant  aut  proscripti  sunt  debitam  reddi- 
 derit  pacem,  a  Divinis  cessetis  officiis,  excepto  quod 
 cxclusis  laicis,  sine  solemnitate  campanarum  et  eccle- 
 siasticsB  Itetitite  signis,  voce  demissa,^  canonicus  mos 
 viris  religiosis  indulget.  Nec  timeatis  eos  qui  interdum 
 a  Domino  permittuntur  ad  majorem  coronam  electo- 
 
 1  Maria,  X  ;  otn.  A,  V,  Z.  1  ^  diinissa,  V. 
 his  quam,  V.  I 
 
A.D.  1169.] 
 
 epistola:. 
 
 99 
 
 rum.  corporaliter  sanctos  affligere,  ct  in  animas  nihil 
 possunt ;  quia  in  hoc  conflatorio  patentei-  indicabit  ^ 
 Dominus  quos  in  futuro  debeat  coronaie.  Illos  autem 
 qui  ecclesias  et  ecclesiastica  officia  vel  ^  beneficia  contra 
 canonicas  institutiones  accipiunt  de  manu  laicorum ; 
 qui  clericos  poenis  aut  terroribus  ad  inobedientiam 
 compellunt ;  qui  domini  papte  nuntios  et  nostx'os,  ne 
 ecclesife  necessitates  ])rosequantur,  impediunt ;  qui  ^  tra- 
 ditiones  hominum  Divinte  legi  pneferendas  docent,  et  The  ex-"" 
 usurpationes  sive  abusiones  potentum  cogunt  Christi- 
 ame  religionis  iustitutionibus  anteponi ;  et  nominatim 
 Gaufridum  Cantuariensem  archidiaconum  et  Rober- 
 tum  vicarium  ejus,  Ricardum  de  Ivelcestna,"*  Willel- 
 mum  Giffard,  Nigellum  de  Saccavilla,  Ricardum  de 
 Luci,  Thomam  filium  Bernardi,  Adam  de  Cheringis, 
 publico  excommunicavimus.     Quod  si  nec  in  subdito-  The  King 
 
 r.  •,  fi  AT  threatened. 
 
 rum  poenis  excessus  suos  ^  correxent  rex  Anglire, 
 exinde  personse  ejus,  (quod  inviti  dicimus,)  in  dispen- 
 dium  salutis  nostrse,  sicut  hactenus  fecimus,  auctore 
 Domino,  non  parcemus.  Nam  miseratio  talis  impietas 
 esse  convincitur,  cum  scriptum  sit,  quod  qui  virgge 
 parcit  odit  filium.  Ad  hsec  eadem  auctoritate  et  ^  and  others, 
 sub  eadem  interminatione  prfecipimus  ut  Joannem 
 decanum  Saresberiensem,  Widonem  decanum  de  ^  Walt- 
 ham,  Joannem  Cumin,  Radulplium  Landavensem 
 archidiaconum,  Wimarum  presbyterum  alumnum  comi- 
 tis  Hugonis,  a  die  Nativitatis  Dominicee  tanquam 
 excommunicatos  evitetis,  nisi  infra ^  ecclesise  Dei;  quam 
 Ifeserunt,  et  nobis  satisfactionem  debitam  curaverint 
 exliibere.  Verbum  Dei  luceat  in  cordibus  et  operibus 
 vestris,  ut  timorem  Dei  preeferentes  humano,  vobis 
 acquiratis  coronam  gloriae,  et  exemplum  obedientise  et 
 
 1  indicabit,  0,  A  ;  judicabit,  Z,  L. 
 -  officia  vel,  om.  L. 
 3  quam,  V. 
 *  Welcestre,  L. 
 '  suos,  om.  L. 
 
 s  corrcxerit,  A,  0,  Z ; 
 V,  L. 
 
 7  et.  A,  O  ;  om.  Z,  L. 
 
 8  de.  A,  0  ;  oni.  L. 
 '  infra,  om.  L. 
 
 G  2 
 
100  EPISTOL^.  [a.d.  11G9 
 
 fortitudinis  feliciter  ad  corevos  transmittatis  et  pos- 
 teros. 
 
 Similiter  Ricardo  priori  et  cajntulo  Dourcc,  et 
 Cantice  monaster iis. 
 
 DLXXIV. 
 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus  ad  clericos 
 Canti^. 
 
 (A.  214  ;  O.  186  ;  ii.  361  ;  Z.  iii.  32 ;  Lup.  iii.  33  ;  Thorn.  81.) 
 
 Thomas  ^  Dei  gratia  Cantuariensis  archiepiscopus,  et 
 apostolicte  sedis  legatus,  omnibus  clericis  per  Cantiam 
 constitutis,  et  in  Christiana  communione  degentibus, 
 salutem,  et  Deo  potius  quam  hominibus  obedire. 
 An  inter-      Novit  vestra  discretio  pro  parte,  quot  et  quantas 
 ^ct  tobe  ij^jm^ias   ecclesise  Dei  et   nobis  ^  et  nostris  intulerit 
 nounced,    dominus  rex  Anglorum,^  et  quamdiu  ipsum  et  suos  in 
 khi^^re-^^  multa  patientia   sustinuerimus,  exspectantes  ut  eum 
 pent  before  nostra  mansuetudo  ad  poenitentiam  provocaret.*  Nunc 
 mo.^'     autem,  quia   ille   domini   papte   et   nostra  patientia 
 semper  abusus  est,  et  in  periculum  animae  nostrse  re- 
 dundabit  si  tantas  Christi  injurias  ulterius  dissimu- 
 laverimus,  universitati  vestrse  in  virtute  obedientise, 
 sub  anathemate,  in  periculo  ordinis  et  beneficii,  apo- 
 stolica  auctoritate   et  nostra  prsecipiendo  mandamus, 
 quatenus,  nisi   prsedictus   dominus   noster   rex  infra 
 Purificationem  beata3  Marise  ecclesias  Dei  et  nobis  de- 
 bitam   satisfactionem   exhibuerit,  ex  tunc  penitus  a 
 divinorum  celebratione  cessetis,  except©  baptismo  par- 
 vulorum,  poenitentia,  et  viatico,  quod  pro  necessitate 
 
 Thomas 
 
 legatus,  om.  A, 
 
 2  et  nobis  et  nostris,  A  ;  et  nohi. 
 om.  L  :  et  vohis  et  nobis.  Thorn. 
 
 Anylice,  Z.  t 
 
 vel  revocaret,  interl.  Z. 
 
A.D.  1169.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 101 
 
 conficiendum  est,  clausis  ecclesise  januis,  et  laicis  ^  per- 
 sonis  prorsus  exclusis,  sine  campanarum  pulsatione  et 
 solemnitatibus  quas  tempore  quietis  et  Isetitise  exer- 
 cere  ecclesia  consuevit.    Prseterea  Gaufridum  Ridel  et  Excom- 
 Robertum  -  vicai'ium  ejus,  Ricardum  de   Ivelcestria,^  to  be  de- 
 Willelmum  Giffard,  Ricardum  de  Luci,  Nigellum  de  nounced. 
 Saccavilla,  et  Adam  de  Cherringis  excommunicatos  et 
 evitandos  esse  sub  eadem  interminatione  denuntiari  ■* 
 preecipimus ;   et   ne   quis   parodiianorum  ^  vestrorum 
 Roberto  vicario,  quem  beneficio  ecclesiastico  privavi- 
 mus,   deinceps  obediat,  auctoritate   domini   papse  et 
 nostra  probibemus,  et  ne  exactionibus,  quas  exercere 
 sob'tus  est,  ulterius  adquiescant.    Ad  hsec  nisi  Joannes  others 
 decanus  Saresberiensis,  et  Wido  decanus  de  WaltLam,^  unless 
 et  Joannes  Cumin,  et  Radulfus  Landavensis  archidia- be^fore'"^' 
 conus,  et  Wimarus  alumnus   comitis   Hugonis,  infra  Chnstmas 
 Nativitatem  Domini,  ecclesite  Dei  quam  Iseserunt  et 
 nobis   satisfecerint,  publice  denuntietis  eos  tanquam 
 excommunicatos  extunc  esse  vitandos.    Omnes  autem  ^ 
 qui  ecclesias  vel  ecclesiastica  beneficia  de  manu  laico- 
 rum  accipiunt ;  qui  clericos  et  ecclesiasticas  personas 
 ad  inobedientiam  compellunt ;  qui  domini  papte  nuntios 
 et  nostros,  ne  ecclesise  necessitates  prosequantur,  im- 
 pediunt;  qui  ad  devitandam^  legitimam  correctionem, 
 ut  justitia  ecclesise  ^  opprimatur,  ad  sseculi  confugiunt 
 potestates ;  qui  traditiones  hominum  et  potentum  usur- 
 pationes  sive  abusiones  Divinse  legi  prteferendas  prse- 
 dicant,  aut  pi-seferri  compellunt ;  et  sacerdotes  aliente 
 ordinationis,^*'  qui  post  exitum  nostrum  sine  auctoritate 
 nostra  prresumpserunt,  sive  concessionem  usurpantium 
 
 '  et  laicis,  om,  L. 
 -  Rotbertum,  Z. 
 3  Welccstria,  L. 
 *  denuntiare,  L. 
 
 5  parrochianorum,  V. 
 
 6  de  Waltham,  O* ;  Waltham, 
 
 Z  ;  Walcham',  V  ;  Walthamensis, 
 L. 
 
 7  enim,  A,  0*  ;  autem,  L. 
 *  devitandam.  A,  O*,  Z;  evitan- 
 dam,  L. 
 »  Vei,  O. 
 
 ordinationes,  V. 
 
102 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1169 
 
 vices  nostras  habuerint,^  sive  non,  in  episcopatu  nostro 
 Divina  celebrare,  nisi  postquam  hsec  eis  denuntiatio 
 iiinotuerit  a  .tanta  prsesumptione  destiterint ;  illos 
 etiam  qui  eos  de  caetero'-^  admiserint  in  ecclesiis  suis, 
 — hos,  inquam,  omnes  excomniunicatos  esse  publice 
 denuntiari  prsecipimus.  Ne  timeatis,  dilectissimi  filii, 
 a  miiltitudine  vel  facie  eorum,  quia  plures  nobiscum 
 sunt  quam  cum  illis,  vobisque  cita  de  caelo  dabitur 
 consolatio,  Sanctis  omnibus  procurantibus  apud  Deum 
 ut  adversarios  ecclesiae  ad  gloriam  nominis  sui  mature 
 convertat  aut^  conterat.  Perseverantiam  iidei  et  obe- 
 dientiae  vobis  Divina  gratia  largiatur,  sine'*  qua,  ut 
 nostis,  coronam  justitise  nullus  adsequitur. 
 
 DLXXV. 
 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus  Clarembaldo  ^ 
 
 ELECTO,  ET  FRATRIBUS  SaNCTI  AuGUSTINI. 
 (A.  215  ;  O.  ii.  224;  Z.  iii.  37  ;  Lup.  iii.  38  ;  Thorn.  163.) 
 
 laterdict,  Quanto  majorem  cum  sancta  Romana  ecelesia  con- 
 nfcatlon"^'  ^^^^i^tis  familiaritatem,  tanto  ad  reprimendas  et  ulci- 
 &c.,  an-  scendas  injurias  ejus  virilius  debetis  insurgere,  et  qua 
 nounced.  -jj^^  adha^reatis  operis  testimonio  comprobare.  Nec 
 
 dubium  est  in  illius  redundare  injuriam,  quod  ipsa 
 prohibente  tot  et  tanta  et  tamdiu  adversus  Angli- 
 canam  ecclesiam  et  nos  ct  nostros  pra^sumpta  sunt, 
 cum  dominus  rex  ssepe  per  episcopos,  per  abbates,  per 
 subdiaconos  curiae,  per  cardinales,  quos  vel  pro  sua 
 reverentia  oportuerat  exaudiri,  commonitus  sit,  et  sem- 
 per facta  sint  novissima  ejus  atrocioi'a  prioribus.  Quia 
 ergo  verendum  est,  ne  nos  ulterior  dissimulatio  reos 
 
 ^  hahuerunt,  V. 
 
 de  catero,  om.  L. 
 '  autcii,  V. 
 
 et  sine,  0*. 
 s  Ckrehaldo,  V,  L  ;  Clarehaldo, 
 
 A. 
 
A.D.  1169.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 103 
 
 damnationi  obliget  ante  Deum,  apud  quern  personarum 
 non  est  acceptio,  et  qui  potentes  potenter  punit,  vobis 
 in  virtute  obedientise,  sub  anathemate,  in  periculo 
 dignitatis  et  ordinis,  domini  papse,  cujus  vice  fungi- 
 mur,  et  nostra  auctoritate  prsecipiendo  mandamus,  qua- 
 tenus,  nisi  infra  Purificationem  beatce  Marije  prjsfatus 
 dominus  noster  rex  ecclesife  Dei  et  nobis  condignam 
 satisf actionem  exhibuerit,  extunc  a  Divinorum  celebra- 
 tione  cessetis,  excepta  poenitentia,  et  viatico,  et  liis 
 qufe  religionis  favore  locis  venerabilibus  indulget  sacro- 
 rum  canonum  dispensatio,  januis  clausis,  exclusis  per- 
 sonis  laicis,  sine  eampanarum  pulsatione,  et  solemnita- 
 tibus  quas  in  tempoi-e  quietis  et  Isetitiae  consuevit 
 ecclesia  exercere.  Ad  hsec  Gaufriduin  Cantuariensem 
 archidiaconum  et  Robertum  vicarium  ejus,  Ricardum 
 de  Ivelcestria,'  Nigellum  de  Saccavilla,  Willelmum  Gif- 
 fard,  Ricardum  de  Luci,  Adam  de  Clierringis,  quoniam 
 publico  excommunicati  svint,  prtecipimus  a  cunctis 
 fidelibus  evitari ;  quia,  qui  scienter  excommunicato 
 communicat,  seipsum  culpa  ^  anathematis  ex  im- 
 munda  participatione  condemnat. 
 
 Similiter  converttui  Malmesberice  ^  et  Laurentio 
 abhati  Westmonasterii. 
 
 Ahhati  Sancti  Alhani,  et  Sandi  Edmuncli,  sic :  Ex 
 tunc  prorsus  a  Divinorum  celebratione  cessetis,  et  in 
 cunctis  ecclesiis  quse  ad  vestram  jurisdictionem  per- 
 tinent omnia  Divina  prohibeatis  officia  celebrari,  ex- 
 cepto  baptismo"*  parvulorum,  et  pcenitentia,  et  viatico. 
 
 Malmeshirie,  O  ;  Malmesberie, 
 A ;  Malmesbcriensi,  L. 
 beatissimo,  V. 
 
104 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1169. 
 
 DLXXVI. 
 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus  ad  Henricum 
 wintoniensem  episcopum. 
 
 (A.  216  ;  O.  ii.  225  ;  Z.  iii.  52  ;  Lup.  iii.  52 ;  Thorn.  157.) 
 
 Thomas  Dei  gratia  Cantuariensis  archiepiscopus,  et 
 apostolicie  sedis  legatus,  venerabili  fratri  et  amico  ca- 
 rissimo  Henrico,  Dei  gratia  Wintoniensi  episcopo,  salu- 
 tem,  et  perse verantem  in  defensione  matris  ecclesise 
 zelum. 
 
 Interdict       Vestra  discretio  non  potest  ignorare  quas  sub  oculis 
 communi-  ^cstris,  immo  [in  conspectu]^  circumjacentium  remota 
 cation  to    rumque  gentium,  adversus  ecclesiam  in  regno  Anglorum 
 claimed  in  p^fesumpta  esse  noscuntur.    Et  (quod  sine  timore  divini 
 case  of  im- judicii  non  eloquimur,)  verendum  est  ne  dissimulatio 
 penitence,  j^pgi^j,,^^  culpas  auxerit  praesumptorum,  et  impunitas  alu- 
 erit  audaciam  delinquendi.    Quinquennium  jam  exegi- 
 mus  exsules,  et  proscripti  innocentes,  sine  miseratione 
 aetatis  et  sexus,  sine  reverentia  conditionis  aut  ordinis, 
 privati  bonis,  addicti  exsilio,  variis  et  atrocibus  ^  in- 
 juriis  afFecti  sunt,  sancta  profanantur,  bona  diripiuntur 
 ecclesise,  sacerdotes  prohibentur  implere  legem  Dei,^  et 
 quas  professi  sunt  exercere  canonicas  sanctiones.  Et 
 sub  prsetextu  regise  dignitatis  pravitates  obtinent,  quas 
 pridem  sancti  patres  in  diebus  suis,  et  in  nostris  sedes 
 apostolica,  condemnavit.     Ssepe  commonitus  est  domi- 
 nus  rex  ut  ista  corrigeret,  per  episcopos,  per  abbates, 
 per  subdiaconos  curige,  per  cardinales,  et  nunc  tandem, 
 quasi   peremptorio   edicto,   per   dominum  Gratianum 
 subdiaconum  et  notarium  apostolicae*  sedis,  et  magis- 
 trum  Vivianum  Urbis-veteris  ^  archidiaconum,  ut  aut 
 per  istos  prsesumpta  corrigeret,  aut  in  se  et  in  ^  terra 
 
 '  in  conspectu,  Z,  L ;  om.  A,  O.  '  Urbis-veteris  (i.e.  of  Orvieto), 
 
 arctioribus,  L.  A,  O,  Z  ;  veleris,  om.  L. 
 
 Dei,  A,  O  ;  Domini,  L.  ^  in,  om.  A. 
 
 *  apostolica,  om.  L. 
 
A.D.  1169.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 105 
 
 sua,  quam  meruerat,  animadversionem  justitiae  sentiret. 
 Ipsi  vero  ab  eo  non  modo  exauditi  non  sunt,  sed  in 
 venerabili  viro  magistro  Petro,  Carnothensi  ^  archidia- 
 cono  et  aliis  nuntiis,  quos  ad  eum  in  verbis  pacificis 
 miserant,  graves  injurias  exceperunt.  Siquidem  in 
 omni  mansuetudine  domini  papse,  et  diuturnitate  pa- 
 tientiae  nostrse,  et  exhibitione  humilitatis,  non  quievit,- 
 aut  mitigata  est  immanitas  ejus,  sed  ab  impunitate 
 ferocior  in  deteriora  semper  excrevit.  Ne  ergo  nos 
 ulterior  dissimulatio  malitice  consensisse  convincat,  et 
 ante  districti  Judicis  oculos,  apud  quern  non  est  ac- 
 ceptio^  personarum,  damnationi  reos  addicat,  tantos 
 excessus  irrequisitos  amodo  prjeterire  non  possumus 
 nec  audemus.  Inde  est  quod  fraternitati  vestrse  in 
 virtute  obedientiae,  sub  anathemate,  in  periculo  digni- 
 tatis et  ordinis,  apostolica  auctoritate  et  nostra  prte- 
 cipiendo  mandamus,  quatenus,  nisi  infra  Purificationem 
 beatfe  Mariae  dominus  I'ex  ecclesiee  Dei  et  nobis  ablata 
 restituere,  et  proscriptos  innocentes  debita  juris  redin- 
 tegratione  revocare  studuerit,  et  sacras  ecclesiae  sanc- 
 tiones  vigere  permiserit,  et  clerum  et  populum  (ut 
 justum  est)  sanctse  Romanae  ecclesiae  obedire,  extunc 
 per  totum  episcopatum  vestrum  in  omnibus  ecclesiis 
 omnia  Divina  prohibeatis  ofl&cia  celebrari,  excepto  bap- 
 tismate  parvulorum,*  poenitentia,  et  viatico,  quod  pres- 
 byteri  clausis  januis,  sine  campanarum  pulsatione,  et 
 omni  solemnitate  jocunditatis  ecclesiasticae,  pro  necessi- 
 tate salutis  conficere  permittuntur.  Et  si  nec  sic  in 
 flagello  populi  praefatus  dominus  noster  rex  antedictos 
 excessus  debita  satisfactione  correxerit,  noveritis,  et  ei 
 irrefragabiliter  denuntietis,  quoniam  personae  ejus  (quod 
 inviti  dicimus),  cum  periculo  salutis  nostrae  ut  hactenvis 
 fecimus,  ulterius,  auctore  Domino,  non  parcemus.  Sub 
 eadem  quoque  interminatione  praecipimus  quatenus  eos 
 
 1  Carnoth',  V  ;  Carthen',  O.        I      ^  ecceptio,  L. 
 -  quieum,  V.  |        et,  ins.  L. 
 
106 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1169- 
 
 excommunicatos  esse  publico  denuntiari  faciatis,  qui 
 ecclesias  et  ecclesiastica  officia  vel  ^  beneficia  contra 
 sacrorum  canonum  institutionem  de  manu  laicorum 
 aecipiunt  ;  qui  clericos  contra  praelatorum  suorum  in- 
 hibitionem  Divina  celebrare  compellunt ;  qui  nuntios 
 domini  papoe  et  nostros,  ne  ecclesife  necessitates  pro- 
 sequantur,  impediunt;  qui  ecclesias  ad  honorem  Dei 
 non  patiuntur  regulariter  ordinari ;  qui  Divinee  legis 
 institutionibus  traditiones  aut  consuetudines  hominum 
 anteponendas  prjedicant,  aut  violenter  compellunt 
 anteferri.  Sed  ex  nomine  Gaufridum  Cantuariensem 
 archidiaconum,  Robei'tum  vicarium  ejus,  Ricardum 
 de  Ivelcestria,^  Willelmum  '■^  Giffard,  Nigellum  de  Sac- 
 cavilla,  Ricardum  de  Luci,  Thomam  filium  Bernardi, 
 Adam  de  Cherringis,  quos  pridem  excommunicavimus, 
 edicto  canonico  publicetis  cunctis  fidelibus  esse  vitan- 
 dos.  Ad  htec  si  Joannes  decanus  Saresberiensis,  et 
 Guido  decanus  de  *  Waltham,  Joannes  Cumin,  Radulfus 
 Landavensis  archidiaconus,  Wimarus  presbyter  alum- 
 nus comitis  Hugonis,  ecclesise  Dei  quam  Iseserunt  et 
 nobis  infra  diem  Nativitatis  Dominicaj  non  satisfece- 
 rint,  eos  extunc  excommunicatos  esse  publice  denun- 
 tietis.  Confortamini  in  Domino  et  in  potentia  virtutis 
 ejus,  quia  fidelis  est,  nec  vos  supra  vires  tentari 
 patietur,  sed  ex  quo  cum  Josue  secundum  legem 
 sacerdotalibus  insonueritis  tubis,  omnes  munitiones 
 hostium  diruet  et  dissipabit  ante  faciem  vestram.  Pro- 
 babitur  hie,  qui  Christi  sacerdotes  sint,  qui  servi  Baal.^ 
 Dirigat  in  beneplacito  suo  Deus  opera  vestra,  et  eccle- 
 sipe  suae  pacem,  sua  virtute  et  gratia  vestroque  mini- 
 sterio,  reformare  dignetur. 
 
 Waltero  Eo  fensi  episcopo  sic :  ubi  habetur,  Per 
 episcopatum  vestrum — per  totam  Cantiam. 
 
 1  vel,  A,  Z  ;  et,  L. 
 
 2  Welcestre,  L. 
 
 3  Wimarum,  L. 
 
 de.  A;  om.  L, 
 *  Baal,  A  ;  Belial,  Z,  L. 
 
A.D.  1109.] 
 
 EPlSTOLiE. 
 
 107 
 
 Sic  Henrico  WintoncTisi,  sic  Norwicensi,  Cestrensi} 
 Exonicnsii^  Wigornensi,  Dunelmensi. 
 
 David  Menevensi^  vero,  et  Nicolao  Landavensi,  et 
 Godefrido  Lanelvensi  4  sic  :  Per  totam  terram  ejus, 
 quse  in  episcopatu  vestro  est,  in  omnibus  ecclesiis. 
 
 DLXXVII. 
 
 Thomas  Cantuariensis  aechiepiscopus  ad  clerum 
 et  populum  cicestrensem. 
 
 (A.  139  ;  O.  ii.  13G  ;  Z.  iii.  72  ;  Lup.  iii.  72  ;  Thorn.  118.) 
 
 Thomas  Dei  gratia  Cantuariensis  archiepiscopus,  to- 
 tius  Anglite  primas  ^  et  apostolicee  sedis  legatus,  priori, 
 et  Roberto  archidiacono,  et  toti  elero  et  populo  Cices- 
 trensis  ecclesise,  Christianam  communionem  habentibus, 
 salutem,  et  Deo  potius  quam  hominibus  obedire. 
 
 Yobis,  dilectissimi  fratres,  non  potest  esse  incognitum,  Condition 
 quod  et  atrocitate  criminis  et  temporis  diuturnitate  church, 
 jam  fere  totum  Latinum  replevit  orbem.  Taceantur 
 ad  prsesens  quas  vidistis  et  doluistis  innocentium 
 proscriptiones ;  sileatur  bonorum  ecclesise  confiscatio 
 inaudita  ;  atrocitatem  suppliciorum,  concussionem  pau- 
 perum,  quae  referri  nequeunt,  animus  et  lingua  dis- 
 simulet ;  tantum  publicje  libertatis  et  salutis  nostrfe, 
 qui  Christi  tarn  patentes  injurias  nimis  diu  siluimus, 
 et  exempli  perniciem  non  curavimus,  ut  oportebat, 
 delere,*'  pariter  defleamus.  Luctus  enim  communis 
 esse  debet,  ubi  exhonoratur  Dominus  ac  Redemptor 
 et  Judex  omnium  Christus ;  ubi  libertas  ecclesise  pe- 
 rimitur;  ubi  publica  salus  in  periculo  est.  Lugent 
 
 '  Cestrmsi  (i.e.  to  the  bishop  of 
 Lichfield  and  Coventry),  V,  0,  A ; 
 Cicestrensi,  L. 
 
 -  Exoniensi,  L  ;  om.  A,  0. 
 
 '  Menevenseiisi,  L. 
 
 *  Lavenensi,  L  ;  Lanevenensi,  Z. 
 
 5  totius  .  .  .  primas,  A ;  om.  L, 
 
 G. 
 
 ^  publicc,  ins.  G  (probably  by 
 mistake  for  some  such  word  as 
 periculiim.  Brial  gives  jacturam 
 as  a  conjecture,  xvi.  389). 
 
108 
 
 EPlSTOLiE. 
 
 [A.D.  11 G9. 
 
 ecclesiiB  pastoribus  destituta^ sine  sacramentorum 
 plenitudine  decedunt  pai'vuli ;  ecclesiarum  et  virginum 
 consecratio  cessat ;  non  est  in  populis  multis  qui  cri- 
 minosos  confitentes  excipiat  ad  consolationem ;  non 
 est  qui  publice  poenitentes  absolvat  ad  veniam ;  non 
 est  qui  errantium  delicta  debita  correctionc  redarguat ; 
 qui  causas  possit  examinare  et  finire  majores ;  qui  pro- 
 moveat  quos  in  necessitatibus  suis  desiderat  ecclesia 
 promoveri ;  nisi  forte  conduetus  quis  alienus  episcopus, 
 aut  coactus,  lege  Domini  proliibente,  falcem  mittere 
 in  alienam  messem.  Ubi  vero  majores  ecclesiae  pon- 
 tifices  suos  liabent,  et  in  minoribus  necessaria  provisa 
 sunt  subsidia  sacerdotum,  ab  ofRciis  suis  publicje  po- 
 testatis  edicto  et  violentia  suspenduntur,  cum  in  ma- 
 jores personas,  aut  quantulumcumque  beneficii  aut 
 officii  a  domino  rege  liabentes,  eis  curam  pastoralem 
 exercere-  non  liceat,  nisi  venia  impetrata. 
 Attempts  Hfec  autem  quantum  Divinis  obvient  institutis,  et 
 vab™*^'^^  universorum  saluti  derogent,  verbis  astruere  super- 
 vacuum  est,  cum  res  ipsa  tardioribus  etiam  perspicua 
 sit,  nedum  vobis  qui  sensus  habetis  exercitatos  in 
 lege  Domini.  Plurima,  ne  simus  onerosi,  consulto  re- 
 ticemus,  quae  quisquis  fidelium  non  attendit,  ciecus 
 est ;  qui  non  dolet,  caret  sensu,  qui  proficiat  ad  sa- 
 lutem.  Dum  commonitus  est  dominus  noster  rex 
 per  litteras,  per  nuntios,  per  episcopos,  per  abbates, 
 per  subdiaconos  curiae,  per  clarissimos  cardinales,  ut 
 tam  male  prsesumpta  corrigcret,  plenum  in  multa 
 amaritudine  ecclesiae  dolentis  et  languentis  effluxit 
 quinquennium,  et  non  est  inventus  qui  earn  ^  apud 
 regem  *  relevaret  ex  omnibus  caris  ejus.  Quodque 
 raagis  dolendum  est  et  stupendum,  (quod  sine  gravi 
 moerore  non  recolimus  aut  dicimus,)  quidam  de  cla- 
 rioribus    episcopis    infideles   inventi    sunt,    et  arma 
 
 >  destitee,  A,  O.  I      '  earn,  0,  A  ;  causam,  L. 
 
 2  in,  0,  A  ;  om.  L.  |     ^  regem,  A,  O ;  ipsum,  Z,  L. 
 
A.D.  11G9.]  EPISTOL.E.  109 
 
 iniquitatis,  opc  auxilii  ct  consilii,  persecutoribus  con- 
 tulerunt.^ 
 
 Si  recolatis,  dilectissimi,  quae  in  injuriam  Christi,  King 
 et  in  depressionem  ecclesise,  nostramque  et  nostrorum  offiTnces. 
 contiitionem,  sub  hac  tempestate  gesta  sunt,  juste  (ut 
 credimus)  mirabimini  quod  tarn  patienti  animo  potui- 
 mus  hsec  omnia  tolerare  ;  prsesertim  cum  a  multo 
 tempore  (sicut  multi  noverunt)  plenam  habuimus  po- 
 testatem  reprimendi  et  coercendi  persecutores  nostros. 
 Quorum  tamen  tanta  fait  immanitas,  ut  antiqui  mitius 
 egerint  in  confessores  Christi ;  quorum,  si  priscas  revol- 
 vatis  historias,  cognatos  et  amicos  nequaquam  Isede- 
 bant,  nisi  ex  publica  confessione  consortes  haberentur 
 et  tituli.  Quia  ergo  nee  diuturnitate  patientise,  nec 
 multa  humilitatis  exhibitione,  praefati  domini  nostri 
 ira  deferbuit,  sed  ab  impunitate  pertinacior  et  atrocior 
 factus  est,  tantos  excessus  ejus  irrequisitos  ulterius 
 praetermittere  non  audemus.  Nam  dissimulatio  culpse 
 comparatur  assensui,  et  facientes  et  consentientes  pari 
 poena  lex  Divina  percellit.  Inde  est  quod  vobis,  di- 
 lecti  filii,  decani,  archidiaconi,  et  qui  archidiaconorum 
 geritis  vices,  in  virtute  obedientise,  sub  anathemate,  in  Interdict 
 periculo  salutis  et  ordinis,  apostolica  auctoritate  et 
 nostra  prsecipiendo  mandamus,  quatenus,  nisi  ssepe-  unless  he 
 dictus  dominus  rex  infra  Purificationem  beatae  Marise 
 memoratas  enormitates  debita  satisfactione  correxerit, 
 et  ecclesi^  debitam  cum  libertate  et  dignitate  reddi- 
 derit  paeem,  ex  tunc  prorsus  cessetis  a  Divinis,  et  ea 
 per  totum  episcopatum  vestrum  penitus  in  omnibus 
 ecclesiis,  eadem  auctoritate  et  sub  eadem  intermina- 
 tione,  celebrari  prohibeatis,  excepto  baptismo  parvulo- 
 rum,  et  poenitentia,  et  viatico,  quod  clausis  januis,  et 
 laicis  personis  exclusis,  confici  licet  sine  campanarum 
 pidsatione,  et  solemnitate  cantus  et  Isetitise  quam  in 
 diebus  jocundis  consuevit  ecclesia  exercere.    Nec  ti- 
 
 inluleruni,  L. 
 
110 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  11G9. 
 
 meatis  eos  qui  interdum  a  Domino  pennittuntur  ad 
 majorem  coronam  electorum  corporaliter  sanctos  affli- 
 gere,  et  in  animas  nihil  possunt ;  quia  in  hoc  confla- 
 torio  patenter  indicabit '  Deus  quos  in  futuro  debcat 
 coronare.  Illos  autem,  qui  ecclesias  et  ecclesiastica 
 officia  vel  beneficia  contra  canonicas  institutiones  ac- 
 cipiunt  de  manu  laicorum ;  qui  clericos  poenis  aut 
 Excom-  terroribus  ad  inobedientiam  compellunt;  qui  domini 
 threateued!  P^P*  nuntios  et  nostros,  ne  ecclesiae  necessitates  pro- 
 sequantur,  impediunt ;  qui  ti'aditiones  hominum  Divinai 
 legi  praeferendas  docent ;  et  usurpationes  sive  abusiones 
 potentum  cogunt  Christianso  religionis  institutionibus 
 anteponi ;  et  nominatim  Cantuariensem  archidiaconum 
 Gaufridum,'^  Robertum  vicarium  ejus,  Ricardum  de 
 Ivelcestria,^  Willelmum  GifFard,  Nigellum  de  Sacca- 
 villa,*  Ricardum  de  Luei,  Thomam  filium  Bernardi, 
 Adam  de  Cherringis,  publico  excommunicamus.  Quod 
 The  king  si  nec  in  subditorum  poenis  excessus  suos  correxerit 
 spared rex  Anglorum,  exinde  personam  ejus,  (quod  inviti  di- 
 cimus,)  in  dispendium  salutis  nostrse,  sicut  hactenus 
 fecimus,  auctore  Deo,  non  parcemus.  Nam  miseratio 
 talis  impietas  esse  convincitur,  cum  scriptum  sit  quod 
 "  Qui  virgae  parcit,  odit  filium."  Ad  haic,  eadem  auc- 
 toritate  et  sub  eadem  interminatione,  pra3cipimus,  ut 
 Johannem  decanum  Saresberiensem,  Guidonem  decanum 
 Walthamensem,  Joannem  Cumin,  Radulfum  Landaven- 
 sem  archidiaconum,  Wimarum  presbyterum  alumnum 
 comitis  Hugonis,  a  die  Nativitatis  Dominicte  tanquam 
 excommunicatos  evitetis,  nisi  infra  ecclesite  Dei,  quam 
 Iseserunt,  et  nobis  satisfactionem  debitam  curaverint 
 exhiberc.  Verbum  Dei  luceat  in  cordibus  et  operibus 
 vestris,  ut  timorem  Dei  i)ra5ferentes  humano,  vobis 
 acquiratis  coronam  gloriaj,  et  exemplum  obedientice  et 
 fortitudinis  feliciter  transmittatis  ad  posteros. 
 
 '  indicabit,  A,  0,  Z  ;  jndicabit,  i      3  Welcestre,  L. 
 L.  ■*  Sanchevilla,  O ;  Sanrheville^ 
 
 ■  et,  ins.  L.  I  A. 
 
A.D.  1169.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 Ill 
 
 In  eamlem  formavi  clero  et  i^opulo  Lincolniensi, 
 ef^  clero  et  populo  Bathoniensi. 
 
 DLXXVIII. 
 
 Thomas  Caxtuaeiensis  archiepiscopus  ad  Ricardum 
 coventrensem  episcopujl 
 
 (Z.  iii.  99;  Thorn.  119.) 
 
 Thomas  Dei  gratia  Cantuariensis  archiepiscopus  et 
 apostolicse  sedis  legatus,  venerabili  fratri  Ricardo 
 Conventrensi  episcopo,  salutem. 
 
 Scripseramus  vobis  et  aliis  fratribus  nostris  ut  sus-  The 
 penderetis  denuntiationem  excommunicatorum  nostro-  ^enoimce^ 
 rum,  donee  innotesceret  a  nuntiis  domini  papte,  qui  those  who 
 
 in,-  •  1     •  J.      •  i.  had  been 
 
 ad  reiormationem  pacis  ecclesice  venerant,  si  possent  excom- 
 eam  juxta  formam  quam  dominus  papa  praescripseiat,  municated. 
 impetrare  a  domino  rege.  Sed  quia  dominus  rex 
 mandatis  apostolicis  non  acquiescit,  et  nuntii  infecta 
 pace  revertuntur,  vobis  in  virtute  obedientice  prteci- 
 piendo  mandamus  quatenus  prsefatos  excommunicates 
 nostros,  scilicet  Gaufridum  Cantuariensem  archidia- 
 conum,  Robertum  vicarium  ejus,  Ricardum  de  Ivel- 
 cestria,  Willelmum  GifFard,  Joannem  Cumin,  Nigellum 
 de  Saccavilla,  Ricardum  de  Luci,  Adam  de  Cheringis, 
 Thomam.  filium  Bernardi,  denuntietis  excommunicatos 
 esse,  et  eos  per  parochiam  vestram,  prout  canonum 
 censura  praescribit,  prsecipiatis  ab  omnibus  fidelibus 
 evitari.  Similiter  denuntiate  excommunicatos  esse  qui 
 ecclesias  aut  officia  vel  beneficia  ecclesiastica  contra 
 sacrorum  canonum  institutionem  de  manu  laicorum 
 accipiunt,  et  qui  nuntios  domini  papse  vel  nostros  ne 
 ecclesi£B  necessitates  prosequantur  impediunt,  et  qui 
 personas  ecclesiasticas  divina  celebrare  contra  prsela- 
 
 '  In  eandem  formam  repeated.  A,  Z. 
 
112 
 
 EPISTOLjE. 
 
 [A.D.  1169. 
 
 torutn  suorum  obedientiam  cogunt.  Quia  omnes  ipsos 
 justo  anathemate  catholica  et  apostolica  damnat  ecclesia. 
 Vale. 
 
 DLXXTX. 
 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus  [Rotrodo] 
 rothomagensi  archiepiscopo. 
 
 (A.  211  ;  O.  ii.  220  ;  Z.  iii.  36  ;  Lup.  iii.  36  ;  Thorn.  105.) 
 
 Renewal  of  Meminit  vesti'a  discretio,  qualiter  ex  mandato  nun- 
 nfcations"'  ^^o^""*''^  domini  papte,  juramento  prtecedente,  nostros 
 &c.  excommunicatos  absolveritis,  scilicet  Gaufridum  Can- 
 tuariensem  archidiaconum,  Nigellum  de  Saccavilla  et 
 Thomam  filium  Bernard!,  concepta  spe  pacis  ecclesiae, 
 quae  per  lianc  dispensationem  credebatur  citius  pro- 
 venire.  Nos  autem,  id  requanimiter  interim  susti- 
 nentes,  in  orani  mansuetudine  fidem  promissionis  ex- 
 spectavimus  usque  ad  terminum  quern  dominus  papa 
 praefixerat  nuntiis  ut  redirent.  Et  quia  pax  secuta 
 non  est,  prfefatos  Gaufridum,  Nigellum,  Thomam, 
 elapso  termino,  publico  excoinmunicavimus,  vobisque 
 secundum  sacrorum  ^  canonum  scita  ^  denunciavimus,^ 
 ut  eos  per  provinciam  vestram,  ])rout  ecclesiastica  dis- 
 ciplina  prsescribit,  tanquam  excommunicatos  faciatis  a 
 cunctis  fidelibus  evitari.  Ediximus  etiam  more  cano- 
 nico  quatenus  Joannes  decanus  Saresberiensis,  et  Wido 
 decanus  de  Waltham,  ct  Joannes  Cumin,  et  Radulfus 
 ai-chidiaconus  de  Landaf,  ct  Wimarus  presbyter,  infra 
 octavam  beati  Martini  satisfaciant  ecclesia?  Dei,  quam 
 lajserunt,  et  nobis ;  quia  tunc  auctore  Deo  eos  ex- 
 communicabimus,  nisi  interim  satisfecerint.  Excom- 
 
 '  sacrorum,  om.  O. 
 2  scita,  A,  O,  Z ;  om.  V.    L  has 
 institutiones  after  canonum. 
 
 •*  denunciavimus,  A ;  denuntia- 
 mus,  L. 
 
A.D.  1169.] 
 
 EPISTOL.'E. 
 
 113 
 
 municaviinus  etiam  illos,  qui  nuntios  ilomini  papse 
 aut  nostros,  ne  ecclesise  necessitates  prosequantur, 
 impediunt. 
 
 DLXXX. 
 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus  decano,^  arciii- 
 diaconis,  et  toti  clero  et  populo  rothomagensi. 
 
 (A.  212  ;  O.  ii.  226  ;  Z.  iii.  35  ;  Lup.  iii.  35 ;  Thorn.  108.) 
 
 Venerabilibus  fratribus  G  .  .  .  .  decano,  archi- 
 diaconis,  et  toti  clero  et  populo  Rothomagensi,  Thomas 
 Dei  gratia  Cantuariensis  ecclesia3  minister  humilis, 
 salutem,  et  utriusque  vitse  successus. 
 
 Ad  vestram  credimus  pervenisse  notitiam,  qualiter  The  ex- 
 dominus  Gratianus  et  magister  Vivianus,  nuntii  domini  commun 
 
 cations 
 
 papae,  excommunicatos  nostros,  scilicet  Gaufridum  revived. 
 Ridel,  Nigellum  de  Saccavilla,  Thomani  filium  Ber- 
 nardi,  concepta  spe  pacis,  absolvi  fecerint,  accepto  prius 
 ab  eis  juramento  quod  mandate  eorum  stare  deberent, 
 et  quia  post  absolutionem  eorum  pax,  ut  debuit,  sccuta 
 non  est,  immo,  per  aliquem  eorum  qui  absoluti  fuerant 
 (ut  dicitur)  impedita,  px'tefati  nuntii  domini  papaj, 
 infecto  negotio  redeuntes,  dederunt  in  mandatis  vene- 
 rabilibus patribus  Rothomagensi  et  Burdogalensi  archi- 
 episcopis,  prtecipientes  auctoritate  domini  paptB  et 
 sua  in  virtute  obedientise,  quatenus  pnefatis  Gaufrido, 
 et  ^  Nigello,  et  Thomse  denuntiarent,  in  virtute  jura- 
 menti  quod  prsestiterant,  ne  fruerentur  collatto  sibi 
 absolutionis  beneficio,  nisi  infra  festum  beati  Michaelis 
 tunc  imminens  esset  pax  ecclesiai  reformata ;  sed  se 
 gererent  excommunicatos  ex  quo  constaret  eis  nos  in 
 illos  anathematis  tulisse  sententiam.    Quia  ergo  infra 
 
 '  decatio  .  .  .  populo,  A ;  capi-  I  -  ct,  V,  O,  A  ;  oiu.  L. 
 tiilo,  Z,  L.  I 
 
 o  12478.  jl 
 
114 
 
 EPISTOLiTi. 
 
 [A.D.  1169. 
 
 terminum  ilium  ecclesia  ^  non  obtinuit  pacem,  sed  illius 
 sunt  auctae  ct  multiplicatae  injuriEe,  saepiusdictos  Gau- 
 fredum,  Nigellum,  et  Thomam  anathematis  vinculo  inno- 
 davimus,  vobis  et  aliis  ecclesiis,  secundum  canonum  insti- 
 tuta,  denuntiantes  ut  caveatis  illorum  communionem, 
 quousque  mereantur  absolvi.  Siquidem  vobis  non  est 
 incognitum  quod,  qui  scienter  excommunicatis  com- 
 municare  prsesumit  se  ipsum  laqueo  similis  damna- 
 Othersare  tionis  astringit.  Morem  quoque  canonicum  exsequentes, 
 threatened.  Jenuntiavimus  ^  Joanni  decano  Saresberiensi,  Guidoni 
 decano  Waltham,  Joanni  Cumin,  Radulfo  Landavensi 
 archidiacono,  Wimaro  presbytero,  quatenus  ecclesifvi 
 Dei  quam  Iseserunt  et  nobis,  infra  octavas  beati 
 Martini  satisfaciant ;  quia  nisi  interim  satisfecerint, 
 eos  ex  tunc,  auctore  Domino,  excommunicabimus.  Ex- 
 communicavimus  ctiam  omnes  illos  qui  nuntios  domini 
 papjB  et  nostros,  ne  ecclesite  necessitates  prosequantur, 
 impediunt.  Toto  jam  quinquennio  molestias  exilii, 
 proscriptionis  ^  injurias,  et  multiplices  nos  et  nostros 
 persequentium  et  patientiam  provocantium  stimulos, 
 in  multa  mansuetudine  sustinuimus ;  sed  injuriam 
 Christi,  et  tantas  ecclesiae  lacerationes  non  audemus 
 ulterius  sustinere,  ne  nostrse  (quod  absit)  desidife  vel 
 negligentise  merito  debeat  imputari ;  quia  ex  dissimu- 
 latione  reus  convincitur  ante  Deum,  qui  pro  debito 
 officii  culpas  non  reprimit  aut  arguit  subditorum.  Si 
 vero  dominus  rex  et  quicumque  nos  Iseserunt,  in 
 reformatione  ecclesiasticse  pacis,  debitum  hoiiorcm  Deo 
 reddiderint,  et  caritatis  officia  studuerint  adimplere, 
 nos,  per  gratiam  Dei,  singulis  sincerte  caritatis  afFec- 
 tione  jungemur,  et  sua  in  Domino  jura  cuique  cui-a- 
 bimus  illibata  servaro,  sed  regi  operosius  et  efficacius, 
 tanquam  domino  amantissimo  et  omni  jure  cseteris  in 
 mundanis  omnibus  prjecellenti.    Solum  Deum,  et  qufe 
 
 ecclesiam,  0  ;  corr.  A. 
 denuntiamus,  L. 
 
 proscriptiones,  Z. 
 
A.D.  IIGO.] 
 
 EPISTOL^E. 
 
 115 
 
 Dei  sunt,  illi  et  suis  (si  permisorit)  censemus  prpe- 
 ferendum,  ut^  voluntati  ejus  sic  obtemperemus  ^  in  omni- 
 bus, ut  solus  ordo  collatus  a  Domino,  qui  sine  dispendio 
 salutis,  DivinjB  legis,  et  Christianie  institutionis 
 prjBvaricationes  ^  noii  admittit,  nobis  permaneat  illyesus 
 et  illibatus.  Det  vobis  Deus  cor  ut  colatis  eum,  ipsius 
 fideliter  implendo  volunfcatem,  et  habendo  memoriam 
 nostri  in  orationibus,  eleemosynis,  et  Deo  placitis 
 operibus  vestris.  Illud  ethicum  ad  mentem  reducite, 
 "  Quia  mors  fequo  pede  pulsat  Regum  turres  et  pau-  Hor.  Od. 
 "  perum  tabernas."  I.  n  .i3. 
 
 Similiter  scriptum  est  omnibus  episcopis  Normdii- 
 nioi  ut  archiepiscopo ;  et  capitulis  ut  Eothomagensi. 
 
 DLXXXI. 
 
 DoMiNUS  Gratianus  Gaufrido  Ridel,  et  Nigello  de 
 Saccavilla,  et  Thom^  filio  Bernardi. 
 
 (A.  210  ;  ().  ii.,  219  ;  Z.  iii.  37  ;  Lup.  iii.  37.) 
 
 Gratianus  sanctiB  Romanre  ecclesifB  subdiaconus,  et 
 domini  papse  notarius,  Gaufrido  Cantuariensi  ai'chi- 
 diacono,  et  Nigello  de  Saccavilla,  et  Thomse  filio 
 Bernardi,  sic  transire  per  bona  temporalia,  ut  non 
 amittant  teterna. 
 
 A  vestra  non  debet  excidisse  *  memoria  qualiter,  a  The  arch- 
 vobis  accepto  juramento,  vos  in  spe  pacis  promisspe  gg^^engps 
 fecerimus  absolvi.    Et  quia  pax,  ut  sperabatur,  secuta  to  be  ob- 
 non  est,  vobis  per  venerabiles  viros  Rothomagensem 
 et   Burdegalensem    archiepiscopos   denuntiavinius,  ut 
 nisi  infra  tunc  imminens  festum  beati  Michaelis  pax 
 reforniata  esset,  nequaquam  exinde  collatse  absolutionis 
 beneficio  frueremini,  sed  sententiam,  quam  Cantuarien- 
 
 1  «/,  A ;  et,  Z,  L. 
 
 •  obtemperamus,  L. 
 
 3  prcvaricationis,  A. 
 f.rcedisse,  A,  O. 
 
 H  2 
 
116 
 
 EPISTOL.E. 
 
 [a.d.  11G9. 
 
 sis  archiepiscopus  in  vos  ferret,  sine  fraude  et  malo  in- 
 genio  firmiter  servaretis.  Quia  ergo  pax  secuta  non  est, 
 et  vos  pnefatus  Cantuariensis  in  sententiam  excom- 
 municationis  publice  reposuit,  vobis,  in  virtute  praestiti 
 juramenti,  pnecipimus  quatenus  sententiam  ipsam,  donee 
 absolvi  mereamini,  inviolabiliter  observetis.  Det  vobis 
 Deus  cor  ut  colatis  eum,  et  magis  faciatis  Ipsius 
 quam  hominis  voluntatem. 
 Similiter''-  scripsit  Viviamis. 
 
 DLXXXII. 
 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus  [Stephano] 
 Meldensi  episcopo. 
 
 (A.  183  ;  Z.  iii.  15  ;  Lup.  iii.  15  ;  Thorn.  138.) 
 
 Entreating  Merito  dixei'im  cum  propheta,  "Vse  mihi,  quia  tacui ;" 
 -irthe^"*^*^  quia  vulneris  mei  et  doloris  non  revelavi  molestiam 
 papal  illi,^  qui  prffi  ceeteris  mihi  et  coexsulibus  meis,  Christi 
 court.  proscriptis,  in  regno  Francorum  eonsuevit  adhibere 
 mcdicinam,  et  necessarije  consolationis  i'oixienta.  Sed 
 tanti  silentii  culpam  probabilis  error  excusat,  quia 
 vester  ab  amicis  reditus  exspectabatur,  et  sperabatur 
 indies.  Nutu  vero  divino  crediderim  accidisse,  ut  vos 
 tarn  diu  morari  turn  causaj  necessitas  tum  sanctfe  ec- 
 clesire  Romaniie  voluntas  compulerit,  ut,  ex  longa  con- 
 versatione  et  familiaritate  contracta,  virtus  vestra  cla- 
 rius  elucescat,  et  de  c?&tero  possit  egenis,  quorum 
 primus  ego,  cfficacius  opitulari  apud  apostolicam  ma- 
 je.statem.  Et  jam  quidem  misera  ccclesia  Anglicana 
 experta  est  in  multis  necessitatibus  pietatis  vestrje 
 subsidium,  et  unde  vobis  gratias  agit ;  quotquot  redeunt 
 vos  cam  sollicitudinem  gerere  perhibent  in  negotiis 
 nostris,   quam  exerceretis  in  propriis,  aut  forte  am- 
 
 1  SiiniliUr,  &c..  A,  O  ;  om.  L.      |     -  illi,  Z,  G ;  oui.  L. 
 
A.D.  11G9.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 117 
 
 pliorem.  Quocirca  fiducialius  ad  vos,  quanta  possunt 
 devotione,  parvuli  Christi  confugiunt,  et  sancta  Can- 
 tuariensis  ecclesia  provolvitur  pedibus  vestris,  ut  in- 
 tercessionum  vestrarum  suffragio  ipsam  et  omnes  con- 
 terminas  ejus  eripiatis  a  laqueo  mortis,  quam,  sub 
 honestfe  pacis  velamine,  persecutor  noster  intentat.  Eo 
 enim  perductus  est  ad  instantiam  domini  Gratiani,  ut 
 quod  anno  praeterito  respuerat,  pi-o  araore  et  prece 
 domini  papfe  nunc  admittat,  honorem  Dei  scilicet 
 salvum  fore.  Sed  incontinenti  adjecit,  Salvis  dignita-  ^f"hT*''^ 
 tihm  suis ;  quarum  nomine  damnatas  pridem,  et  per-  dignities, 
 petuo  damnandas,  disponit  consuetudines  obtinere.  Ea 
 enim  mens  est  pii  principis,  ut  tunc  demum  vigeat 
 honor  Dei,  si  dignitatibus  quas  vendicat  non  refra- 
 getur ;  alioquin  illae  pi  fejudicent.  Gratianus  autem 
 intulit  quod  ille,  salva  libertate  ecclesife,  regni  liber- 
 tatibus  potiatur,  sed  ad  nomen  libertatis  ecclesice,  quod 
 ante  sibi  in  exactis  conditionibus  fuerat  inauditura, 
 pius  rex  ^  vehem  enter  excanduit,  et  nomen  hoc  vix 
 potuit  sustinere.  Jactitant  sui  restitutionem  ablatorum  Question 
 nuUam  ecc]esi?e  faciendam,  eo  quod  antecessores  sui,  °ion!*'""' 
 ut  mentiuntur,  nihil  unquam  restituerunt  archiepiscopis 
 et  episcopis  quos,  ex  pari  causa,  ssepenumero  fugave- 
 runt.  Et  certe  eo  constantius-  petenda  est,  et  petetur 
 a  nobis,  quia  malorum  exempla  citius  invalescunt, 
 et,  auctore  Deo,  quoad  licuerit,  declinabimus  ad  pos- 
 teros  tantae  enorniitatis  et  sceleris  transfcrre  et  per- 
 petuare  perniciem. 
 
 Conatur  idem  rex  formam  fidelitatis  quam  clerici  Alteration 
 principibus  facere  consueverunt  evertere,  non  admit-  form  of 
 tens  in  ultima  clausula  se  obligantis  ordinem  ^  salvum  fealty, 
 fore  sed  honorem  Dei.    Quia  persuasus  est,  ut  aiunt, 
 a  grammaticis  suis,  quos  in  Isesionem  ecclesias  nuper* 
 adscivit,  quod  honor  Dei  non  minuetur,  si  clerici  pas- 
 
 1  Francia,  ins.  G.    (But  Henry  I      ^  So  O,  Z,  G ;  ordinem,  cm.  V, 
 is  certainly  meant.)  L  ;  sed,  om.  L. 
 
 ^  instantius,  O.  1        nuper,  Z  ;  om.  L,  G. 
 
118 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1169. 
 
 sim  appellare  et  appellationes  prosequi  non  permit- 
 tantiir,  si  ad  singulas  vocationes  domini  papas  vel 
 legatorum  cpiscopi  vel  alii  vocati  non  accedant,  ad 
 quod  tauien,  ex  ordinis  sui  necessitate,  tenentur.  Sup- 
 plicanius  itaque  sanctitati  vestrae,  quatenus  domino 
 papoe  persuadeatis,  ut  in  dispendium  ecclesiasticse  li- 
 bertatis  nullam  admittat  pacem,  neque  nos  compellat 
 a  damnorum  repetitione  desistere,  neque  tritam  fideli- 
 tatis  exemplo  nostro  faciat  mutari  t'ormam.  Nam  quod 
 semel  obtinuerit,  prsesertim  auctoritate  ecclesise  Ro- 
 manse,  sibi  et  libaris  suis  volet  esse  perpetuum.  Ad 
 hsec,  latorcs  prsesontium  magistrum  Godefridum  ct 
 magistrum  Waltherum,  nuntios  venerabilis  fratris  nps- 
 tri  Trundensis  ^  archiepiscopi,  ea,  si  placet,  benignitate 
 fovete  et  recipite,  qua  nos  et  nostros  vestra  caiitas 
 recipere  consuevit.  Valeat  semper  sanctitas  vestra,  et 
 has  mentis  angustias  domino  Ostiensi  et  domino  la- 
 cincto  communicare  dignetur. 
 
 DLXXXIII. 
 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus  ad  Alex- 
 andrum  papam. 
 
 (A.  217  ;  0.  ii.  226  ;  Z.  iii.  54  ;  Lup.  iii.  54  ;  Thorn.  12.) 
 
 Sanctissimo  domino  et   patri  carissimo  Alexandro 
 Dei   gratia   summo   pontifici,   Thomas  Cantuariensis 
 ecclesi.e   minister   humilis,   salutera,  et  omnem  cum 
 summa    devotione  obcdientiam. 
 King  Ad  pedes  majestatis  vestrix)  confugiunt  raiscri  nostri, 
 
 Henry's  jjutu  divino  reservati  esse  creduntur,  ut  fratrum 
 
 oppression  ^ 
 
 of  the  suorum  crudelitcr  interemptorum  cladem  dej)lorare 
 church.     valeant,  et  jam  fere  pcreuntis  ecclcsife  miserias  cx- 
 
 '  7';-M»iiie?iS!s  (of  Di-ontheini),  L;  I  ^  domijio  Ostiensi,  om.Jj. 
 Trumleiicnsis,  G.  |        summa,  A,  Z  ;  cm.  L. 
 
A.D.  1 109.] 
 
 EPISTOLiK. 
 
 119 
 
 ponant  in  auribus  vestris.  Jam  enim  rarus  est  qui, 
 etiam  cum  magna  difficultate  inter  tot  pericula  et 
 mortes,  audeat  prosequi  necessitates  nostras,  cum  alii 
 incarcerati,  alii  capti,  alii  flagellati,  alii  mortui,  diebus 
 fere  singulis  audiantur;  et  rex  Anglorum,  qui  tanto- 
 rum  malorum  causa  esse  dignoscitur,  non  modo  impu- 
 nitus  ^  remaneat,  sed  gaudeat  in  confusione  ecclesise, 
 et  in  periculis  rideat  alienis ;  cum  ^  diu,  si  Spiritu 
 Dei  ageretur,  mansuetudo  vestra,  in  multa  patientia 
 sustinens,  debuerat  ad  pcenitentiam  provocasse.  Sed 
 ille,  dum  peccata  peceatis  et  minora  majoribus  cu- 
 mulat,  sibi  videtur  thesaurizare  iram,  et  temeraria^ 
 provocatione  accelerare  •*  vindictam.  Toto  quinquennio 
 in  ecclesiara  debacchatus  est,  et  ego  (quod  sine  timore 
 non  eloquor)  Christum  in  membris  fere  quotidie 
 video  crucifigi,  profanari  sancta,  lacerari  et  conculcari 
 ecclesiam  cui  custos  a  Domino  fueram  deputatus,  et 
 nondum  cum  Petro  exserui  gladium  verbi  Dei,  ut 
 Malchi  sjevientis  auriculam  amputarem.  Quotiens  lego 
 zelum  Phinees,^  Helife,  Matathise  ^'  filiorumque  ejus, 
 quotiens  menti  mese  fervor  occurrit  apostolicus,  quo- 
 tiens sanctorum  patrum,  qui  se  principibus  et  potes- 
 tatibus  murum  opposuerunt  pro  domo  Domini,  gesta 
 revolvo,  totiens  iiigemisco  periculum  meum,  et  miserse 
 animjB,  animje  scilicet  mefe,  timeo  justam,  ex  dissi- 
 mulatione  injusta  et  indebita  patientia,  damnationem^ 
 Cum  enim  facientes  et  consentientes  comparentur^  in 
 crimine,  et  qui,  potestate  divinitus  accepta,  non  corrigit 
 qua?  non  ambigit  corrigenda,  consentientis  cadat  in 
 culpam,  tremendum  mihi  video  imminere  judicium, 
 qui  tantas  enormitates  tamdiu  remissione,  (quod 
 vereor,)  nimia  pertuli  subditorum.    Nam  beatus  qui 
 
 1  impunitiis.  A,   0  ;  runipi?n7i(i, 
 V ;  impwiis,  L. 
 ^  quern? 
 
 *  iemeraria.  A,  O  ;  temerata,  L. 
 ■•  accelerare,  om.  L. 
 
 '  Finees,  A,  O,  V,  Z. 
 "  Maihathie,  A. 
 
 '  damnationem.  A,  O  ;  condem- 
 natioiiem,  L. 
 
 ^  compereuttir,  A. 
 
120 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1169. 
 
 talium  parvulos  nascentes  exstinguit,  aut  natos,  quam 
 cito  ^  tenentur,  allidit  ad  petram.  Vereor,  pater,  ne 
 sanguincm  illius  et  commalignantium  sibi  de  manu 
 mea  requirat  Dominus.  Timeo  ne  proscriptorum 
 suorum,  et  in  causa  ecclesise  laborantium  usque  ad 
 mortem,  neces  multas  exigat  durus  Judex,  cum  scrip- 
 turn  sit,  quoniam  "maledictus  est,  qui  gladium  pro- 
 "  hibet  ^  a  cruore."  Nam,  ut  ait  Salomon,  "  Qui  delicate 
 "  nutrit  servum,  postea  ilium  sentiet  contumacem." 
 Et  hoc  quidem  crebris  ecclesia  et  certissimis  sentit 
 experimentis.  Siquis  enim  primos  ejus  cohibuisset 
 impetus,  siquis  instigantium  ad  mala  et  furorem  pro- 
 curantium  pet'culisset  temeritatem,  nequaquam  tot  et 
 tantas  pestes  arbores  pestiferse  germinassent.  JSJam 
 tenerorum  vitia  citius  abolentur,  et  cum  diuturnitate 
 invaluerint  quodammodo  transeunt  in  naturam.  Et 
 certe  tanta  fuerat  reprimenda  prnesumptio,  turn  sui 
 ipsius  corripienda  enormitate,  tum  quia  totum  orbem 
 Latinum  pernicioso  corrumpit  exemplo.  Audiat,  quseso, 
 dementia  vestra  per  dominum  Gratianum,  subdia- 
 conum  vestrum,  cui  ex  re  nomen  esse  credimus,  co 
 quod  tamquam  filius  gratia;  causam  ecclesise  fideliter 
 et  prudenter  in  omni  modestia  et  sinceritate  studuit 
 procurare.  Audiat,  inquam,  qualiter  in  occidente 
 nostro,  nisi  citius,  Deo  propitio,  subveneritis,  occidat 
 ecclesia ;  et  tandem  misereatur,  et  tantis  miseriis  de- 
 bitum*  imponat  flnem.  Si  enim  expectaveritis,  ut 
 nuntii  ejus  et  malitife  fautores  non  habeant  mendacia 
 qu0e  prpetendant,^  et  nobis  et  vobis  et  illis  vita  deficiet, 
 ct  in  districto  examine  cogetur  quilibet  nostrum  sine 
 personarum  acceptione  sui  operis  reddere  rationem. 
 Henry's  Ecce  nunc  dicit  se  non  a  me  exigere  .rationem 
 altered''^    administrationis  cancellariae  sujb,  nec  pecuniam  quam 
 
 *  debilum,  Zi ;  om.  L. 
 
 1  citos,  V 
 
 2  prohihei,  L  (Jerem.  xlviii.  10, 
 Vulg.)  ;  cohibet,  0,  Z. 
 
 3  j)ertulissel,  0  ;  corr.  to  pcrcu- 
 lisset,  A. 
 
 ^  pratendant,  V,  A,  0  ;  praten- 
 Jnnt,  L. 
 
A.D.  IICO.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 121 
 
 tunc  acceperim  aut  promiserim,  sed  id  solum  petit, 
 quod  me  tempore  areliiepiscopatus  mei  dicit  accepisse 
 de  rebus  suis.  Sed  Deo  propitiante  cunctis  apud  nos 
 notum  est  quod  ei,  jam  super  hoc  reddita  ratione,  non 
 teneor.  Item  dicit  se  non  controversatum  esse  de 
 consuetudinibus  suis ;  quas  tamen,  inutato  dumtaxat 
 verbo,  sibi  servari  petit  nomine  dignitatem.  Et  ego 
 quidera  dignitates  regni  libenter  servabo,  sicut  scepius 
 obtuli,  salvo  ordine  meo  et  fidelitate  ecclesice  Romance. 
 Sed  ut  novam  juramenti  formam  in  ecclesiam  Dei 
 inducam,  auctore  Deo,  et  pietate  vesti'a  mihi  pro- 
 spiciente,^  nulla  necessitate  induci  potero  ;  nam  quod 
 a  me  nunc  obtinebit,  ab  omnibus  episcopis  et  ecclesia 
 tota  indubitanter  exiget.  Observationem  canonum,  sed 
 nec  evangelii  mandata,  se  impleturos  aliqui  jurare 
 compelluntur  ;  certe  nec  tutum  esset :  et  episcopi  ad 
 obscrvantiam  consuetudinum  vel  dignitatum  arctabun- 
 tur,  inaudito  exemplo,  juramenti  necessitate?  Forma 
 fidelitatis  exigit  in  ecclesia  Gallicana  et  Anglicana,- 
 ut  prtelati  ecclesiarum  principibus  jurent  se  Fervaturos 
 eis  fidem,  in  indemnitate  vitiB,  membrorum,  honoris 
 terreni,  salvo  ordine  siio ;  et  htec  forma  etiam  re- 
 probis  consiietudinibus  ejus  inserta  est.  In  liac  forma 
 juravi,  sic  me  jurasse  publice  profitebor,  et  hac  debet 
 esse  contentus ;  nec  ego  in  hac  parte  transgvediar 
 temere  terminos  a  patribus  constitutes.  Instat  etiam 
 ut  mihi  et  meis  ablata,  immo  ecclesiae,  non  restituat 
 aut  satisfaciat,  dicens  raajores  suos,  quorum  mensuram 
 in  persecutione  ecclesifB  implet  aut  supergreditur, 
 multos  de  meis  fugasse  majoribus,  quibus  nihil  um- 
 quam  ^  restituerunt.  Sed  ne  trahatur  ad  conscquen- 
 tiam,  citius  providendum  est,  ut  pernicies  deleatur 
 exempli ;  nam  qui  posteris  relinquit  erroris  exemplum, 
 30S  merito   in  culpam   inipulisse  convincitur.  Sicut 
 
 prospiciantc,  O  ;  altered  in  A.  I  ^  nunqnam,  V. 
 3  Anglica,  L.  \ 
 
122 
 
 [A.D.  1169. 
 
 Jeroboam  ^  filius  Nabath  ^  legitur  fecisse  peccare  imita- 
 torem'^  sui  sceleris  Israel.  Quis  autem  dimittet  pecca- 
 tum,  si  ablata  non  restituat,  aut  satisfaciat  ?  Utique 
 omni  sollicitudine  procurandum  est,  ut,  sicut  illo 
 auctoritatem  criminis  a  decessoribus  trahit,  sic  idem 
 posteris  suis  relinquat  exempla  correctionis.  Alioquin 
 verendum  est  ne  ille  successoribus  suis  fiat  Jeroboam,^ 
 et  ego,  si  de  caetero  a  debita  cessavero  correptione, 
 meos  velut  alter  Heli,  aut  potius  sacerdos  excelsorum, 
 in  ruinam  damnationis  prfecipitem. 
 
 Exhorta-  Nec  me  quispiam*  detrectare  concord iam,  dummodo 
 action.      ^^^.t  in  Domino  et  sine  Isesione  ecclesise,  mentiatur. 
 
 Quia  non  sum  adeo  vecors,  ut  ^  quse  in  temporalibus 
 maxima  et  hominibus  gratissima  sunt  tanta  facilitate 
 contemnam,  nisi  quia  pro  his  nolo  dispendium  facere 
 reternorum.'''  Nemo,  dum  me  accusat  in  contemptu,'' 
 suum  in  appetitu  vanse  quietis  aut  mundanse  supel- 
 lectilis  tueatur  errorem  ;  quia  Deus,  qui  ^  irrideri  non 
 potest,  revelabit  in  brevi,  quando  ante  tribunal  ejus 
 adstabimus  omnes,  qua  mente  quis  vixerit.  Ilium  con- 
 scientifiB  Inspectorem  et  testem  habeo  ;  Ilium  exspecto 
 Judicem,  quern  contra  ajquitatem  nullus  fallit  astutia, 
 nec  viribus  flectit.  Recolite,  pater,  quanta  vos  Ille 
 miseratione  respexerit,^  quomodo  vestros,  immo  ecclesiog, 
 ad  gloriam  nominis  sui,  protriverit  inimicos,  et  cum 
 Eo  exsurgite  in  adjutorinm  Ejus,  qui  in  membris  suis 
 injuste  proscribitur,  torquetur,  conspuitur  et  cruci- 
 figitur.  Audite,  si  placet,  miseros  nostros,  et  preccs, 
 quas  per  eos  vobis  j)orrexit  et  adhuc  porrigit  Cantua- 
 riensis  ecclesia,  clementius  exaudite,  ut  a  patre  suo, 
 post  tantas  miserias,  consolationem  debitam  se  gaudeat 
 recepisse.    Conterite   persecu tores   ejus,   et   eos  quos 
 
 '  Hierohoam,  L. 
 
 Nabaihi,  V. 
 ■*  imitatores,  7i. 
 
 '  quispiam.  A,  0 ;  quisqiiam,  L. 
 5  ut,  om.  V. 
 
 terrorem,  V,  with  correction. 
 7  contemptum,  O  ;  corr.  A. 
 
 qui,  om.  L. 
 ^  respexit,  L. 
 
 conspuilur,  om.  L. 
 
A.D.  1169.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 123 
 
 Sathanai   tradidiraus    in    interitum    carnis,    quorum  Severity 
 nomina  vobis   exprimentur,  si  ad  vos  venerint   aut  g^j^J^y^'^ 
 miserint,  cxcominunicatos,  donee  ecclesise   Dei   satis-  cates 
 faciant  et  nobis,   liaberi  faciatis.    Nuntii  vobis  quae  tended, 
 fuerant  dicenda  supplebunt,  licet  cumulum  miseriaruni 
 ecclesitB    Anglicanse   non    sufticiant,   prout  neccssitas 
 exigit,  explanare.    Valeat  semper  et  vigeat  sanctitas 
 vestra. 
 
 DLXXXIV. 
 
 Thomas  Cantuariensis  Humbaldo  ^  Ostiensi 
 episcopo. 
 
 (O.  227  ;  Z.  iii.  55  ;  Lup.  iii.  55j  Thorn.  46.) 
 
 Clarissimi  ^   oratoris  prieclara  sententia  est — "  quia 
 "  primo  decipi,  incommodum  ;  secundo,  stultum  ;  tertio,  support 
 "  turpe."   Sed  utinam  nuntii  regis  Anglorum,  dolis  et  ^^^^^  ^^^^ 
 
 F.   .  papacj'. 
 
 minis  armati,  sedis  apostolicse  religionem  ter  quaterque 
 non  elusissent,  si  tamen  de  circumventione  queri  possunt 
 qui,  scientes  et  prudentes,  per  dissimulationem  criiuinis 
 publice  peccantibus  delinquendi  audaciam  prsestiterunt. 
 Quomodo  enim  potuit  ecclesia  Romana,  quse  in  uni- 
 versum  orbem  provideutiae  suae  oculos  circumducit,  et 
 ad  quam  provinciarum  negotia  referuntur,  ignorare 
 quod  lippis  et  tonsoribus  notum  est,  quod  in  plateis 
 praedicatur,  quod  cantitatur  *  in  compitis  Ascalonis  ? 
 Proscriptionom  meam  et  meorum  jam  quinquennio 
 pertuli,  ad  vos  tarn  ecclesi;-©  quam  proprias  deploravi 
 injurias ;  coexsulantium  mihi  funera  in  Christo,  pro 
 quo  passi  sunt,  dormientium  partim  vidistis,  et  plura 
 audistis.  Et  tamen  regis  Anglorum,  cujus  in  depres- 
 sionem  ecclesite  et  sanctorum  conculcationem  manus 
 
 Humbaldo,  cm.  Z,  L.  I      •'  Gralissimi,  L. 
 
 2  HoBtiensi,  A,  0,  V,  Z.  1        canlatur,  L. 
 
124 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1]69. 
 
 extenta  est,  furor  nondum  cohibetur  a  vobis.  Ubi, 
 quseso,  pater,  veri  saccrdotii  zelus,  quo  so  patriarchae, 
 prophetic,  apostoli,  et  apostolici  viri  principatibus  et 
 potestatibus  opposuerunt  pi'o  domo  Domini,  stantes  in 
 prjelio  in  die  discriminis,  et  per  fidem  regna  vincentes  ? 
 Nunquid  ha3c  scripta  sunt  ut  fabulte  sint  narrantium, 
 non  exempla  morum  et  forma  vivendi  ?  Hsgc  enim 
 pr?edicatorum  volvuntur  in  ore,  sed,  (quod  sine  rubore 
 et  dolore  non  eloquor,)  quod  vita  convincit,  non 
 habentur  in  corde.  Aut  certe,  si  I'etinentur  in  con- 
 scientia,^  quasi  qujcdam  in  animo  scribuntur  justissime 
 eorum  qui  bona  decent  et  non  faciunt,  damnationis 
 argumenta.  Et  quidem  mihi  prre  cseteris  timeo,  ne 
 sanguis  ecclesise  tamdiu  et  tam  atrociter  et  palam 
 afflicttB,  et  adhuc  inultae,  cito  requiratur  a  me  :  eo 
 quod  in  brevi  stabimus  omnes  ante  tribunal  Christi, 
 sine  acceptione  personarum  reddituri  rationem  de  ope- 
 ribus  et  dissimulationibus  nostris.  Sed  regem,  quod 
 ratio  exigebat  ut  convinceretur  malitia  ejus,  voluistis 
 saepius  commoneri,  et  est  -  comnionitus  per  litteras  et 
 nuntios  extraneos,  per  subdiaconos,  per  cardinal es 
 vestros,  per  episcopos,  per  abbates,  et  nunc  tandem 
 in  fine  quinti  anni,  quasi  peremptorio  edicto,  per 
 domiuum  Gratianum  et  magistrum  Vivianum ;  et  sem- 
 per facta  sunt  novissima  ejus  deteriora  prioribus. 
 Referet  htec  ^  dominus  Gratianus,  qui  in  tanta  sinceri- 
 tate  et  matnritate  conversatus  est  in  hoc  negotio  ut 
 Dei  et  hominum  magnam  debeat  gratiam  meruisse. 
 The  king's  Nec  per  eum'  stetit,  nee  per  nos,  quod  pax  reformata 
 Dtwteira;,.  _         ^^j^        modo  ait,  modo  negat,  et  ver- 
 
 sibilitate  Prothea  vincit.  Gaufridus  quoque  archidia- 
 conus  jam  fere  factam  impedivit  pacem,  persuadens 
 regi  ut  nulla  ratione  componeret,  nisi  extorta  ^  obli- 
 gatione  servandarum  consuetudinum  ;   quas,  ut  facilius 
 
 3  h(tc,  A  ;  Jioc,  Z,  L. 
 e.T  lola,  L . 
 
A.D.  1169.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 125 
 
 obtineat,  favorabilioii  nomine  nuncupat  clignitates. 
 Ego  vero  concedo  et  gratum  habeo  ut,  salvo  ordine 
 meo  valeant  ct  vigeant  omnes  regis  ^  et  regni  cligni- 
 tates; sed  ut  observantiam  earum  jurem,  non  ad- 
 quiesco,  quippe  qui  nec  canones  nee  evangelii  man- 
 data  me  impleturura  jui'are  praesumo,  nec  populum 
 terrje  ^  juramento  hujusmodi  video^  coarctatum.  Labo- 
 rat  ad  hoc  *  ut  ablata  restituere,  vel  pro  his  satisfa- 
 cere,  non  compel]  atur  :  quod  evidenter  injustum  est, 
 praesertim  cum  ipse  palam  confessus  sit  quod  ei  de 
 administratione  cancellaria}  non  teneor.  Nuntii  sup- 
 plebunt  plura ;  quos,  si  placet,  clementer  audite,^  et 
 petitiones  nostras  more  solito  promovere  dignemini. 
 Valeat  dominus  et  pater  meus. 
 
 DLXXXV. 
 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus  Hyacintho" 
 cardinali. 
 
 (A.  219  ;  O.  ii.  228  ;  Z.  iii.  56  ;  Liip.  iii.  56  ;  Thorn.  32.) 
 
 Interemptorum  pro  causa  Domini  et  ecclesiae  liber-  Kin<r 
 tate  sanguis  clamat  ad  Dominum,  et  miseri  qui  re-  ^^J^^H 
 sidui  sunt  omnes  ad  sanctitatis  vestrae  confugiunt 
 pedes  in  miseriis istis.  Quot  et  quanta  ab  impiis 
 Anglicana  ecclesia  toto  quinquennio  isto  pertulerit,  soli 
 illi  noverunt,  qui  experti  sunt ;  quorum  primus  ego 
 cum  miseris  coexsulibus  meis,  proscriptis  Christi  Jesu. 
 Ipse,  cujus  expugnatur  hosreditas,  lex  conculcatur,  pro- 
 fanantur  sancta,  sic  causae  sua3  cito  propitius  adsit, 
 sicut  conscientise  meai  fidelissimus  testis  adsistit;  et 
 pro   innocentibus  contra  persecutores   et  oppressores 
 
 *  aiidire,  L. 
 «  lacincto.  A,  V,  O,  Z. 
 7  miseris,  A,  0  ;  miseriis,  L. 
 
 '  regi,  u. 
 -  certe,  L. 
 '  videro, 
 
 *  ad  hoc,  A  :  ad/iuc,  L. 
 
12G 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1169. 
 
 eorum,  quam  promisit  ferat  sententiam.  Commonitus 
 est  rex  Anglorum,  per  litteras,  per  nuntios,  per  abbates, 
 per  episcopos,  per  subdiaconos  curife  Romanse,  per 
 cardinales,  et  nunc  tandem,  quasi  peremptorio  edicto, 
 per  dominum  Gratianum  et  magistrum^  Vivianuni, 
 qui  quatenus  profecerint,  referente  domino  Gratiano, — 
 qui  fideliter,  modeste,  et  in  omni  sinceritate  in  hoc 
 negotio  versatus  est,  et  nunc  festinat  ad  vos, — potcstis 
 audire.  Non  enim  stetit  per  nos  quominus  pax  refor- 
 raaretur,  sed  per  ilium  qui  confidit  in  potentatu  suo  ; 
 in  divitiis  ecclesiai  cujus  impune  diripit  spolia ;  in 
 dolositate  suorum  ;  et  familiaritate  quorumdam  vestra- 
 tum  quos  hactenus  in  perversitatibus  protegendis  ^ 
 Coirnpt-  habuit  defensores.  Nam  (quod  mundus  sentit,  dolet, 
 papal"  '  ingemiscit,)  nullus  adeo  iniquam  causam  ad  eccle- 
 
 couit.  siam  Romanam  defert,  quin  ibi,  spe  lucri  concepta  ne 
 dixerim  odore  sordium,  adjutorem  inveniat  et  patro- 
 num.  Sed  et  hoc  in  raonte  Dominus  videt,  cujus  ante 
 tribunal  citius  omnes  adstabimus  de  operibus  et  con- 
 scientiis  responsuri. 
 The  king's  In  quo  vero  calculo  nunc  causa  nostra  resederit,  si 
 proposals,  pig^^g^^  auditc.  Rex  adquiescit  ut  ego  et  mei  redeanius 
 ad  nostra,  domos  scilicet  vacuas,  honorem  Dei  ser- 
 vaturi,^  salvis  dignitatihiis  suis,  quarum  nomine  pra- 
 vas  illas  intelligit  consuetudines  quas  audistis,  et  quas 
 constat,  lege  Divina  et  auctoritate  ecclesise  Romanje, 
 esse  damnatas.  Nos  autem  admittimus  ut,  salvo  honore 
 Dei  et  fidelitate  ecclesiee  Romante,  regni  valeant  et 
 vigeant  dignitates,  quse  sub  mensura  Divini  honoris 
 cohibenda3  sunt ;  non  enim  ad  illarum  formam  coarc- 
 tandus  est  honor  Dei.  Sed  ille  non  adquiescit  nisi 
 absolute  profiteamur,  sub  religione  juramenti,  obser- 
 vantiam  dignitatum,  quod  nondum  fecit  nec  minimus 
 de  populo  teniae.     Nec  ad  hoc  alicubi  arctatus  est 
 
 1  iiingislrum,  om.  A,  O. 
 
 *  vestratum.  A,  0 :  vestronim,  L. 
 
 3  protendendis,  Z. 
 
 *  ct,  om.  L. 
 
 ■''  servanles,  L. 
 
A.D.  1109.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 127 
 
 clerus,  ut  se  vel  sacros  canones  vel  evangeKi  mandata 
 juret  observaturum.  Certe  nec  tutum  esset,  quia  "  in 
 "  multis  offendimus  omnes."  Detrectat  ablata  resti- 
 tuere  vel  satisfacere,  cum  taraen,  et  prsefatis  nuntiis  ^ 
 domini  papfe  et  aliis,  palam  professus  sit  quod  de 
 tempore  cancellarite  non  teneor  illi.  Hanc  tamen 
 detentionis  injustse  praetendit  rationem,  quod  ante- 
 cessores  sui  nostris,  quos''  ssepe  fugaverunt,  redeun- 
 tibus  nihil  restituisse  i-eperiuntur.  Sed  hoc  falsum 
 esse  convincitur  ex  historiis,  et  attestatione  vivo  rum. 
 Numquid  ergo  cohibendus  non  est,  qui  majorum  vio- 
 lentias  et  impietates  usurpat  pro  lege  ?  Utique  si 
 (quod  absit)  in  isto  prsevaluerit,  pessimum  iniqui  com- 
 pendii  cunctis  gentibus  et  sfeculis  relinquet  exem- 
 plum,  Releget  ergo  et  proscribat  quot  et  quantos*  et 
 quamdiu  voluerit,  et  cum  redierint,  petitiones  eorum, 
 hoc  exemplo  immo  jam  lege,  excludat.^  Nain  Deura 
 testem  invoco  in  animam  meam,  quod  me  magis 
 movet  pernicies  exempli  quam  temporalium  jactura 
 rerum.  Cum  itaque  novas  et  indebitas  exigat  obliga- 
 tiones,  cum  tarn  perversas  sub  nomine  clignitatum 
 vendicet  consuetudines,  non  pei-suadeat  vobis  quispiam 
 quod  ego  pacis  generem  impedimentum,  sed  ille,  qui 
 Dei  subvertit  legem  et  totam  turbat  ecclesiam.  Quic- 
 quid  potero  facere  salvo  ordine  meo  et  sine  pernicie 
 exempli,  libenter  faciam  pro  recuperanda  gi-atia  ejus 
 et  pace  nostra.^  Sed  absit  ut  scienter  faciam  contra 
 Deum,  pro  quiete  momenfanea  et  non  tam  perituris 
 quam  pereuntibus  bonis.  Haec  diligentius  scripsi  pater- 
 nitati  vestrse ;  plura  tamen  de  necessariis,  ne  scripta 
 fastidium  *  generarent,  in  ore  nuntiorum  posita  sunt ; 
 
 '  nuntiis,  om.  L. 
 
 -  qvod,  A. 
 
 3  relinquit,  L. 
 
 *  quantas,  V,  0  ;  corr.  A. 
 
 5  excludat,  V,  0,  A  ;  excludet. 
 
 ^  Cum  itaque,  A;  Cumqiie  ita, 
 Z,  L. 
 
 '  nostra,  A,  O  ;  mea,  Z,  L. 
 ^  fastidium,  orn.  O. 
 
128 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1109. 
 
 quos,  si  placet,  qua^  consuevistis  benignitate,  recipite, 
 et  causam  ecclesine  fovete  ut  vestram,  quoniam  Dei 
 causa  est.  Et  ego  et  parvuli  mei''^  sumus  et  erinuis 
 semper  vestri. 
 
 Similiter  domino  Alberto  'preshytero  cardinali. 
 
 Item  domino  Theodino^  i')reshytero  cardinali. 
 
 DLXXXVI. 
 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus  Willelmo 
 
 PaPIENSI  CARDINAL!. 
 (A.  220  ;  O.  ii.  229  ;  Z.  iii.  57  ;  Lup.  iii.  57  ;  Thorn.  63.) 
 
 Return  of      Festinat  ad  reditum   dominus  Gratianus,  qui  cum 
 
 the  com-  niagistro  Viviano  ad  hoc  destinatus  est  ad  regem 
 missioners.      °  ° 
 
 Angloi'um,  sicut  indubitantev  accepimus,  ut  duritia  ejus, 
 
 si  nobis  pacem  non  reformaret,  manifestius  convincere- 
 
 tur.  Qualiter  autem  in  negotio  proccssuni  sit,  nuntiis"* 
 
 referentibus,  auctore  Deo,  plcnius  audietis,-'^  et,  si  placet, 
 
 magisti-um  Petvum  Carnotensem  arcliidiaconum,  virum 
 
 quidem  littcris  et  honcstate  conspicuum,  interrogate  ; 
 
 quoniam  et "  ipse  mansuetudinem  et  niodestiam  prtefati 
 
 regis  expertus  est,  et  qua  devotionc  Romanam  venere- 
 
 tur^  ecclesiam.    Sed  et  vos  ipsi  prajsentes  audistis  et 
 
 vidistis  quomodo  premat  ecclesiam,  et  mores  hominis 
 
 rerum  experientia  familiarius   didicistis.     Quid  ergo 
 
 amplius  ad  convincendam   duritiam  ejus  pro  ecclesia 
 
 desideratis  testes  ?    Ipsi  cnim,  pi'out  credimus,  ab  ore 
 
 hominis  audistis,  et  operis  publicatione,  ut  speramus 
 
 de  vobis,  inviti  vidistis  blasphemiam.    Unde  ad  serc- 
 
 nitatis  vestr.ie   patrocinium  fiducialius  reeurrit  miscra 
 
 ecclesia  Anglicana,  supplicans  ut  ei  feratis  opem,  ne 
 
 1  qua  consuev.  benignitate,  A, 
 O  ;  ut  consuev.  in  benignitate,  L. 
 
 2  mei,  A,  O  ;  om.  L. 
 
 3  Tbeoduino,  L. 
 
 *■  nuntiis,  A  ;  ex  nuntiis,  L. 
 ^  audietis,  A ;  audieritis,  L, 
 ^  et.  A,  0  ;  oru.  Z,  L. 
 7  venercnlur,  A. 
 
A.D.  1169.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 129 
 
 ia  hac  tribulatione  deficiat.  Reducite,  si  placet,  ad 
 animum  quomodo  me  et  causam  ecclesife  receperitis 
 de  manii  Christianissimi  regis  Francorum,  qui  super- 
 stites  miseros  nostros  secure  confugere  preecepit  ad 
 pedes  clementiae  vestrae.  Nam  magna  pars  proscrip-  Deaths  of 
 torum  Christi,  pro  fide  et  libertate  ccclesije  agonizan- 
 tium,  de  mundo  sublata  est,  et  apud  Patrem  misericor- 
 diarum  sanguinis  sui,  qui  injuste  efFusus  est,  implorat 
 ultionem.  Ilia,  ut  confidimus,  assistit  ^  vultui  Dei ;  nos, 
 qui  residui  sumus,  adventum  aut  vocationem  Domini 
 praestolantes,  interim  quanta  possumus  supplicatione 
 clamamus  ad  vos  ut,  vestra  intercedente  industria,  justi- 
 tiam  suam  ecclesia  consequatur  et  pacem.  Qua  namque  ' 
 juris  consequentia  residebunt  apud  regem,  sine  satis - 
 factione,  impune  bona  ecclesiae  quce  diripuit,  cum  ille, 
 (sicut  nuntiis  domini  papte  et  pluribus  aliis  palam  The  king's 
 confessus  est,)  de  toto  tempore  cancellariEe,  cujus  ali-  ^^^^f^  °^ 
 quando  simulabat  deberi  rationes,  nunc  nihil  exigat,  sed 
 hoc  pra^tendat,  quod  sui  meis  antecessoribus,  quos 
 ssepe  fugaverunt,  nihil  redeuntibus  reddiderunt.  Hoc 
 tarn  en,  ut  pace  ejus  dictum  sit,  ex  multis  rationibus 
 constat  non  esse  verum.  Sed  ne  pernicies  exempli 
 vertatur  in  legem,  modis  omnibus  occurrendum  est. 
 Nomine  dignitatum  damnatas  nititur  consuetudines 
 instaurare.  Sed  ut  omnem  pravse  suspicionis  occasionem 
 a  me  amoveam,  quatenus  potero,  scdvo  online  meo  et 
 fidelitate  ecclesice  Romanre,  dignitates  ejus  libenter 
 observabo,  et  eas  in  Domino  multiplicare  curabo  et 
 augere.  Sed  absit  ut  exemplo  mei  nova  faciendse 
 fidelitatis  forma  in  ecclesiam  inducatur,  pr^esertim  per- 
 niciosa.  Nec  vos  latere  creditur  quanta  me  immanitate  The  bishop 
 persecutus  sit  episcopus  Londoniensis,  to  tins  hujus 
 discordiai  incentor ;  cui,  si  placet,  tamquam  inobedienti  enmity, 
 et  excommunicato,  vos  pro  domo  Domini  opponatis ; 
 
 '  assistit.  A,  Z,  L  ;  assiste,  V  ;  I  -  Qua  namque,  A,  O,  V,  Z  ; 
 assistat,  O.  |  Qminam,  L. 
 
 o  12478. 
 
130 
 
 KPJSTOL^, 
 
 [A.D.  1109. 
 
 G.  Eidel.  quoniam  in  depressione  illius  et  Gaufiidi  Eidel,  ut 
 spes  Hdelium  est,  cessabit  terapestas.  Cseteva  posita 
 sunt  in  ore  nuntiorum,  quos,  si  placet,  benigne  recipite, 
 et  caiisam  Christi,  quam  portant  pro  Christo,  promo- 
 vete.    Valeat  sanctitas  vestra. 
 
 DLXXXVII. 
 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus  Joannt  i  .car- 
 
 DINALI  TITULO^  JOANNIS  ET  PaULI. 
 (A.  221  ;  O.  ii.  230  ;  Z.  iii.  58  ;  Lup.  iii.  58  ;  Thom.  56.) 
 
 Against  Sancta  Cantuariensis  ecclesia  diu  et  familiaritate  et 
 Henry.  patrocinio  vestro  gavisa  est,  et  adhuc  in  spe  vestrae 
 miserationis  et  consolationis  exsultat.  Unde  ad  sinum 
 dulcedinis  ^  vestrje  fiducialius  transmittit  miseros  suos, 
 qui  fratrum  suorum,  pro  fide  et  libertate  ecclesiae 
 interemptorum,  neci  supcrstites  relicti  sunt.  Sanguis 
 interemptorum  clamat  ad  Dominum  adversus  perse- 
 cutores  et  oppressores  ecclesise ;  et  utinam  non  contra 
 me,  et  contra  illos  qui  se  nobiscum  opposuisse  debue- 
 rant,  pro  legibus  paternis  *  et  domo  Domini.  Audite, 
 si  placet,  et  intelligite  a  nuntiis  qui  nuper  missi  sunt, 
 quanta  evidentia  duplicitatis  et  pravitatis  convicta  sit 
 duritia  regis  Angloruni,^  et  in  quibus  finibus  ecclesiai 
 causa  resederit.  Nunc  enim,  ut  semper,  stetit  per 
 regem  quo  pax  minus"  i-eformaretur.  Ego  enim  qua- 
 tenus  potero,  salvo  ordine  meo  et  fidelitate  ecclesise 
 Romanre,  dignitates  ejus  fovendas  et  augendas  libens 
 admitto ;   sed  non  acquiesco  ut  nova   et  perniciosa 
 
 '  Neapolitano,  A,  O.  But,  as 
 has  been  already  explained,  John 
 of  Naples  was  cardinal  of  St.  Anas, 
 tasia. 
 
 -  titulo,  om.  L. 
 
 3  dulcedinis,  A,  0 ;  dilectionis, 
 Z,  L. 
 
 paternis,  Z  ;  om.  L. 
 *  Anylice,  A  ;  Atiglorum,  Z,  L. 
 quo  pax  minus,  A,  0  ;  91/0- 
 minus  pax,  L. 
 
A.D.  11G9.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 131 
 
 fidelitatis  forma,  exemplo  mei,  in  ecclesiam  inducatui*. 
 Ablata  mihi  et  meis,  aut  satisf actionem,  omni  jure 
 repeto,  ne  pei-nicies  exempli,  si  tarn  manifesta  rapina 
 irrequisita  remaneat,  vertatiir  in  legem,  et,  tarn  posteris 
 quam  cosetaneis  nostris,  prpestet  audaciam  similiter 
 delinquendi.  Yos  itaque,  si  placet,  exsurgite  in  adju- 
 torium  jam  fere  deficientis  ecclesia?,  et  persuadete  do- 
 mino papae  et  fratribus  vestris,  ne  diutius  tarn  mani- 
 festam  injuriam  Christi  dissimulent,  cui  nobiscum  sine 
 personarum  acceptione  reddetis  in  brevi  cunctorum 
 operum  rationem.  Nam  opportimitas  ssepe,  dum  ex- 
 spectatur,  elabitur,  et  culpse  particeps  est  qui  quod 
 potest  cori'igere  negligit  emendare.  Nuntii  supplebunt 
 cietera,  quos,  si  placet,  pro  Christo  audiatis  in  causa 
 Christi.  Et  si  forte  Londoniensis  episcopus  et  Gau-  Foliot  and 
 fridus  Ridel  ad  ecclesiam  Romanam  venerint,  eos  vel- 
 ut  Anti-Christi  membra  tractate,  qui  jam  mysterium 
 iniquitatis  sua^  operatur  in  illis.  Yaleat  sanctitas 
 vestra. 
 
 DLXXXYIII. 
 
 Thomas  Cantuariensis  Archiepiscopus  Berxardo^ 
 portuensi  episcopo. 
 
 (A.  222  ;  O.  ii.  231 ;  Z.iii.  59;  Lup.  iii.  59  ;  Thorn.  36.) 
 
 Missi  sunt  ad  regem  Anglorum  -  nuntii  multi,  quo-  Against 
 rum  omnium  fuit  labor  infructuosus.  Et  quomodo  novis-  Henry, 
 simis  istis,  domino  Gratiano  et  magistro  ^  Yiviano,  opera 
 et*  impensa  perierit,  si  placet,^  ipsis  referentibus  po- 
 testis  audire.  Rex'  et  sui  nunc,  ut  semper,  impedierunt 
 pacem,  cum  ego  et  coexsules  mei  nuntiis  (sicut  dominus 
 Senonensis  et  episcopi  qui  prfesentes  aderant  audie- 
 
 '  B.,  A  J  om.  L ;  Baldu-ino,  Z.    I      *  et.  A;  Ota.  Z,  L. 
 
 -  Anfflontm,  A  ;  Aiiylice,  L.         ^  aft  ins.  before  ipsis,  L. 
 
 '  viagistro,  Z  ;  om.  L.  I 
 
 I  2 
 
132 
 
 EPISTOLiK. 
 
 [A.D.  1169. 
 
 runt,)  usquequaque  obtemperaverimus.  Et  adhuc  qui- 
 dem,  quantum  salvo  ordine  meo  et  fidelitato  ecclesife 
 Romanaj  ^  potero,  regis  et  regni  dignitates  conservare 
 et  augei'e  paratus  sum ;  sed  auctore  Deo  novam  ^  et 
 perniciosam  fidelitatis  formam,  exemplo  mei,  in  cccle- 
 siam  Dei  nunquam  inducet.  Peto  autem  ut  mihi  et 
 meis  ablata  restituat  aut  satisfaciat,  quae  gratis  et 
 absque  causa  resident  penes  ipsum.  Nam  et  nuntiis 
 et  aliis  pluribus  palam  confessus  est  quod,  de  toto  tem- 
 pore canccllarife  nec  pecuniiB  nec  administrationis  ratio- 
 nem  exigit.  Nec  me  tantum  perturbant  damna  reruin 
 quantum  pernicies  exempli,  quod  cojetaneos  et  posteros 
 facile  impinget  in  errorem  et  ausum  similia  attentandi, 
 si  pestis  h?ec  impunita  et  irrequisita  remanserit. 
 Cfetera,  ne  scrip  turam  protraliendo  vobis  fastidium 
 generetur,  in  ore  pauperum  Christi,  qui  diriguntur  ad 
 vos,  posita  sunt ;  quos,  si  placet,  audite  et  exaudite 
 pro  Christo,  cujus  negotium  proseqiiuntur,  et  date 
 operam  et  diligentiam  ut  ecclesia  ^  debitam  consequi 
 valeat  libertatem.  Si  vero  prajambulos  anti-Christi, 
 Foliot  and  Londoniensem  episcopum  et  Gaufridum  Ridel,  ad  curiam 
 Ridel.  venire  contigerit,  sic  eos  tractate  sicut  Antichrist! 
 membra  tractari  decet  a  christo  Domini. 
 
 DLXXXIX. 
 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus  Joanni  titulo* 
 
 SANCT^  ANASTASIiE  PRESBYTERO  CARDINALI,  PERSE- 
 CUTOR! SUO, 
 (A.  223  ;  O.  ii.  232  ;  Z.  iii.  GO  ;  Lup.  iii.  60  ;  Thorn.  67.) 
 
 Against  Fraternitatem  vestram  in  Christo  convenio  ut  Angli- 
 Heury.      canse  ecclesia)  assistatis  pro  Christo.    Hoc  enim  mihi 
 
 '  quatenus,  ins.  L. 
 
 ^  novam  .  .  .  perniciosam  .  .  . 
 formam  .  .  .  induce!,  A,  O,  V,  Z ; 
 3iova  .  .  .  pcrnlciosa  .  .  .  forma 
 .  .  ,  inducetur,  L. 
 
 5  ecclesiam,  0  j  corr.  A. 
 
 titulo  .  .  .  svo,  A,  O  ;  cardi- 
 'ili  Neapolitniio,  Z,  L. 
 
A.D.  1169.] 
 
 EPISTOL^E. 
 
 133 
 
 a  vobis  promissum  indubitanter  ct  gratanter  lecolo, 
 quod  mihi  consilium,  auxilium,  et  patrocinium  fir- 
 missime  promisistis,  ubicuinque  et  contra  quemcumque 
 mihi  justitia  suffiagaretur.  Nunc  autem,  in  quo  cal- 
 culo  mea,  immo  Anglicanse  ecclesice,  causa  consistat, 
 ex  nuntiis  domini  papas,  domino  Gratiano  et  magistro 
 Viviano,  et  venerabili  viio  ^  Petro  Carnotensi  archi- 
 diacono,  potestis  audire,  ct  plane,  si  placuerit,  cognos- 
 cetis  quod  non  ego,  sed  rex  et  sui,  more  solito,  pacis 
 impedimentum  attulerunt.  Nam  dignitates  ejus,  qvian- 
 tum  salvo  ordine  meo  et  fidelitate  ecclesiaj  Eomanse 
 licuerit,  servare  paratus  sum  et  augere ;  sed  novam  et 
 perniciosam^  lidelitatis  formam  in  ecclesiam,  Deo  pro- 
 pitio,  numquam  iuducam.  Ablata  quidem  mihi  et 
 meis  restitui,  aut  ecclesije  satisfieri,  peto,  quia  nunc, 
 auctore  Deo,  constat  quod  ex  nulla  vel  injusta  causa 
 resident  penes  ipsum.  Nuntiis  enim  domini  papse  et 
 pluribus  aliis  palam  confessus  est,  quod  de  toto  tem- 
 pore cancellarifB  nec  pecuniae  nee  administrationis  illi 
 debeo  rationera.  Agite  ergo,  si  placet,  ut  tollatur 
 exempli  pernicies,''^  qua3  co^etaneos  et  posteros  occupa- 
 bit,  si  (quod  absit)  tarn  manifesta  rapina  et  injuria 
 Christi  remanserit  impunita.  Jam  enim  convicta  est 
 duritia  ejus,  nec  est  quare  debeat  ulterius  supportari, 
 nisi  qui  fovet  aut  *  dissimulat  errorem,  in  se  ipsum  alieni 
 criminis  provocet  ultionem.  Ego  et  coexsules  mei,  immo 
 ecclesia  Anglicana  pro  cujus  libertate  persecutionem 
 patimur,  et  prosciipti  variis  torquemur  injuriis,  Deo  de 
 csetero  committimus  causam  nostram,  aut,  ut  rectius 
 dixerim,  suam ;  ut  Ipse,  in  cujus  conspectu  in  brevi 
 sine  acceptione  personarum,  sine  sufFragio  munerum, 
 stabimus,  reddituri  de  actibus  et  voluntatibus  rationem, 
 dijudicet  inter  nos  et  persecutores  et  oppressores  ec- 
 clesije,  et,  ad  gloriam  nominis  sui,  promissionis,  qua 
 
 '  L'iro,  A,  O  ;  om.  L.  |      ^  pernios,  A. 
 
 '  inperniciosam,  A.  |      ■*  (pd,  ins.  A  ;  oiii.  Z,  Li 
 
EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  11G9. 
 
 parvulos  suos  in  praescntia  corporis  consolatus  est, 
 citius  exhibeat  veritatem.  Interim,  de  promissione 
 vestra  et  caritate  praesumens,  aftectuosius  supplico,  (jua- 
 teniis  miscros  nostros,  praesentium  portitores,  benignius 
 audiatis,'  ct  causam  Christi  prouioveatis  pro  Christo. 
 Si  auteni  ad  occlesiam  Romanain  venerint  episcopus 
 Foliot  and  Londonieusis  et  Gaufridus  Ridel,  sic  illos  tractate  ut 
 Ridel.       tractaii  debeiit  qui  semiiiaiit  inter  fratres  discordian). 
 
 Cantuariensis  ecclesia  suum  vobis  praesentat  obsequium, 
 quod  promptissinia  devotione  vobis  et  vestris  inipcndet, 
 cum  vestro  patrocinio  ((juod  speramus)  eruta  fuerit  a 
 tribulatione  uialorum  et  dolore. 
 
 DXC. 
 
 Alexandro  pap^  Thomas  Cantuariensis  archi- 
 episcopus. 
 
 (0.  201  ;  Z.  iv.  58  ;  Lup.  iv.  50  ;  Thorn.  20.) 
 
 Entreating  Quot  angustias  ac tribulationes,  multas  et  malas, 
 heV"^^'*  libertate  sanctae  Dei  ecclesiae  tuenda,  in  diuturno 
 cum  copiosa  et  innumera  Christi  pauperum  multitudine, 
 exsilio  jam^  fere  per  septennium '"^  laborantes,  misera- 
 biliter  sustinuerimus,  vestra,  pater  sanctissime,  plenius 
 noscere  debet  prudens  discretio,  a  cujus  animo  de 
 facili  non  possumus  credere  quod  ^  sustinuerimus 
 elabi ;  sed  vestrae "  potius,  pater  caiissime,  debent 
 radicitus  inhserere  memoriae.    Cum  quo  etiam,  domine 
 
 against 
 Henry. 
 
 '  audiatis,  A,  0  ;  exaiidiatis,  L. 
 -  uc,  om.  O. 
 
 3  javi  fere  placed  here,  L  ;  after 
 diuturno,  0,  V,  Z. 
 
 quot,  0,  V. 
 6  illabi,  O,  V  ;  elabi, 
 ^  vestra  .  .  .  domim 
 vestra  potins,  pater,  L. 
 
 {),  Z) 
 
 »  Tcrhaps  this  letter  ought  to  be 
 placed  somewhat  later ;  but  the 
 "  fere  per  septennium "  cannot  be 
 literally    correct    as    the  whole 
 
 length  of  the  exile  was  six  years, 
 and  the  reconciliation  with  the 
 king  had  taken  place  some  months 
 before  the  end  of  it. 
 
A.D.  1169.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 135 
 
 mi  carissime,  scilicet  cum  ^  rege  AngloruiiQ  fere  usque 
 ad  mortem  in  agone  contenderimus,  vestra  plenius 
 novit  experientia,  qui,  sicut  et  nos,  ipsius  versutias  et 
 deceptiones  rerum  experientia  didicistis.  De  nostris  qui- 
 dem  vel  de  alienis,  qui  pro  ecclesise  nostrae  et  nostris 
 ad  vos  de  csetero  velit  transire  negotiis,  in  diuturno  ex- 
 ilic adeo  extenuati,  vix  aliquem,  immo  veraciter  nullum, 
 reperimus.  Unde,  domine  et  pater  carissime,  sanctitati 
 vestrje  provoluti  ^  genibus,  pro  ecclesia  Anglicana,  pro 
 nobis,  et  pro  vita  nostra  temporali  supplicamus,  qua- 
 tenus,  et  ecclesiaa  occidentali  et  vit£e  nostrse  ne  tur- 
 piter  a  tyranno  prostrati  corruamus,  in  petitionibus 
 quas  sanctitati  vestrte  per  magistrura  Lombardum  et 
 nuntios  nostros,  quos  ad  eum  et  ad  paternitatem 
 vestram  direximus,  nos  benigne  et  plenarie  in  eis  ex- 
 audiatis,  et  ad  subsidium  ecclesipe  Dei  et  vitce  nostrte 
 imposterum  nobis  quantocius  mittere  digneiiiini.  Prye- 
 sentium  siquidem  latorem,  virum  honestum  et  religio- 
 sum,  sanctitati  vestree  destinavimus,  supplicantes  et 
 rogantes  attentius  quatenus  eum  vice  nostri  benigne 
 suscipiatis,  et  ea  quge  vestrfe  paternitati  per  eum 
 communicanda  domino  Ostiensi  et  magistro  Lombardo 
 significamus,  sicut  Dei  ecclesise  Occidentali,  et  praeci- 
 pue  Cantuariensi,  cupitis  esse  prospectum,  pariter  et 
 vitse  nostrse,  prout  petimus,  omnino  et  plenarie  exau- 
 dientes,  citius  adimpleta  nobis  remittere  per  nostrum 
 nuntium  vestra  paternitas  dignetur.  Si  magister  Lom- 
 bardus  praesens  fuerit,  penes  eum  littersE  istse  rema- 
 neant,  sin  autem,  apud  dominum  et  patrem  nostrum 
 dominum  Ostiensem,  vel  (filium  gratije)  Gratianum. 
 Valeat  sanctitas  vestra,  pater  sanctissime,  in  tempora 
 longiora.^ 
 
 '  quod  cum,  L. 
 
 -  provoluti,  7i ;  provolntis,  L  ; 
 provolutus,  V. 
 
 ^  loiiya,  A,  with  vel  longiora  in- 
 ter!. 
 
136 
 
 EPLSTOL/E. 
 
 [A.D.  1169. 
 
 DXCI. 
 
 WiLLELMUS  PaPIENSIS  CARDINALIS  AD  ThOMAM  CaNTU- 
 ARIENSEM  AKCHIEPISCOPUM. 
 
 (A.  77  ;  O.  iii.  71  ;  Z.  v.  64 ;  G.  Fol.  Ep.  405.) 
 
 Professing  Ilium  circa  personam  vestram  sinceri  amoris  fer- 
 toTei°e vorem  concepimus,  ut  omnia  negotia  vestra  tanquam 
 the  arch-  propria  suscipere  incommutabiliter  proposuerimus  et 
 fovere,  ac  ^  ad  vestmm  honorem  diligcntiori  studio 
 omnimodis  promoveve,  malentes  in  propriis  quam  in 
 vestris  pigri  vel  negligentes  aliquatenus  inveniri.  Inde 
 est  quod  excellentise  vestrJE  litteras  laeta  plurimum 
 manu  recepimus,  et,  ea  quae  continebant  sollicitius  con- 
 siderantes,  efficacem  studuimus  adhibere  curam,  ut  vota 
 vestra  congruum  sortirentur  effectum.  De  cretero 
 autem  paternitatem  vestram  amicali  exoram.us  consi- 
 deratione,  quatenus,  de  nobis  ^  omnem  confidentiam 
 obtinentes,  diligentise  nostrte  qufecunque  discretioni 
 vestrse  complacuerint  securissime  imponatis,  quoniam, 
 in  his  qua3  honori  et  profectibus  vestris  cognoverimu.s 
 consonare,  diligentissime  curabimus  semper  intendere 
 et  cooperari. 
 
 DXCII. 
 
 Joannes  Saresbeiuensis  Willelmo  suppriori 
 Cantuari^e. 
 
 (A.  196  ;  Z.  iv.  40  ;  Lup.  iv.  35  ;  Jo.  Sar.  303.) 
 
 Suo  Britoni  suus   Joannes   salutem,  et  ^  pium  in 
 futura  prospectum. 
 As  to  help-     Ex   his    quae   universitati .scripta   sunt  colligere 
 •nchbishop  po^eris  quid  te  oporteat  facere.    Nee  est  quod  ^  nuga- 
 
 with  gifts.  
 
 '  atque,  G. 
 2  vobis,  O. 
 
 et  ,  .  .  prospcilum,  C) 
 
 vestrce,  L,  G ;  om.  O,  V,  Z. 
 ^  quod,  G ;  qui,  O,  V,  Z,  L. 
 
A.D.  1169.] 
 
 EPISTOL/E. 
 
 137 
 
 torias,  ut  hactenus,  prjetendas  excusationes ;  quia  tem- 
 pus  est  ut  ecclesia  vestra  patiatur  aut  compatiatur. 
 Si  cnini  communicavent  nocessitatibus  patris  in  con- 
 solationibus,  quas  indubitanter  Deo  propitio  speramus, 
 in  brevi  reflorescet.  Et  quidem  a  centum  annis 
 tempus  exstitisse  non  arbitror  quo  tarn  facile  posset, 
 ad  i-eparanda  omnia  antiqua  pi-ivilegia,  respirare,  si 
 patri  in  his  sollicito  viriliter  et  cfficaciter  vellet  assis- 
 tere,  et  necessariis  participare  sumptibus.  Sed  nescio 
 quo  pacto  regnare  vultis  sine  onere  et  sollicitudinc, 
 cum  certum  sit, 
 
 "  Non  nisi  supremo  magna  labore  peti." 
 In  his  autem  eatenus  jam  profecit,  per  Dei  gratiam, 
 industria  pauperis  et  proscripti,  ut  in  his  emerendis 
 duo  millia  niarcarum  antecessorem  suum,  si  data  esset 
 occasio,  expensurum  fuisse  non  dubitem.    Dicitur  quod 
 candelabra  alienastis  in  usus  varios,  fortasse  non  sine 
 conscientia  sacrilegii ;  et  adeo  tenaces  estis  in  ecclesise 
 necessitatibus,  et  honoribus  reformandis.     Circa  h^ec 
 sollicita  fratres  tuos,  et  si  illi  contemnendo  desipiunt, 
 tu  ecclesi;e  et  tibi  providers  memineris.    Si  episcopus  Foliot's 
 Londoniensis  iter  arripuerit  ad  curiam,  procura,  sicut  fo^^g'*" 
 tibi  injunctum  est,  ut  duo  monachi  sufficienter  instru-  papal 
 antur,  ei,  cum  vocati  fuerint,  occursuri. 
 
 DXCIII. 
 
 Joannes  Saresberiensis  magistro  Hereberto. 
 
 (0.  200 ;  Z.  iv.  5"  ;  Lup.  iv.  49  ;  Jo.  Sar.  298.) 
 
 Vestra  redolet  pagina  caritatem,  et  quas  ad  prsesens 
 redderc  nequeo  gratias  diligentia  studiosa  pi'omeruit. 
 Reddet  autem  qui  potens  est,  et  qui  cordi  vestro  gra- 
 tiam inspiravit,  ut  desolatis  solatium,  et  Christi  con- 
 fessoribus  veritatis  testimonium  perhiberet.  Siquidem 
 
138 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1169. 
 
 nobis  (lit  coexsulantium  vota  dictionis  pluralitate  con- 
 cipiain)  gaudiuin  est  et  exsultatio  cum  ecclesiae  co- 
 lumnas  adversus  impetus  malignantium,  qui  nos  in 
 aliud  cvangelium  ti'ansfei're  moliuntur,  videmus  immo- 
 biles,  ut  fidei  sinceritatem  gratiae  et  potentatui  ^  pvfefe- 
 rant,  et  traditiones  hominum  divinje  legi  subjiciendas 
 patenter  et  potenter  evincant.  Resistentibus  enim 
 facillime  cedunt,  qui  fugientes  instantissime  perse- 
 quuntur  ;  et,  tanquam  prsevisi  lupi,  nullam  appropin- 
 quantibus  adferunt  Itesionem,  si  fraus  eorum  reveletur 
 a  fidelibus,  et  arguatur  a  lumine.  Quid  enim  dedit 
 ab  initio  cornua  peccatori,  nisi  quod  omnes  in  fugam 
 versi  disparuerunt  a  facie  tribulantis,  et  ecclesiam 
 labovantem  contra  ea  qute,  sub  prsetextu  juiis  invete- 
 rati,  et  antiquarurn  vel  antiquandarum  consuetudinum, 
 prresumpta  sunt,  non  erat  qui  adjuvaret  ?  Sed  pro 
 certo  qui  tunc  prse  cseteris  placere  hominibuSj  immo 
 furentibus,  afFectabant,  confusi  sunt,  comprehensi  in 
 operibus  manuum  suarum ;  et,  divina  prseeunte  et 
 adjuvante  dementia,  amplius  confundentur,  quoniam 
 Deus,  dum  taliter  in  specie  religionis  versati  fuerint, 
 spernit  illos.  Salus  autem  electorum  videtur  stare 
 pra3  foribus,  et,  Deo  propitio,  gioriam  eorum  cito  coa- 
 templabuntur  oculi  vestri,  et  aliorum  qui  decreverunt 
 The  bishop  Deo  potius  quam  liominibus  obedire.  Unde  domino 
 ch^er'  ^^^^^  episcopo  Wintoniensi,  quanta  possum  mentis 
 alacritate,  congratulor,  qui,  conventus  a  judicibus  et 
 senioribus  terrse,  Christo  dignum  responsum  dedit,  et 
 rescriptum  emisit  congruum  jstati,  professioni,  honori, 
 et  gencri,  et  quod  ad  virtutem  poterat,  sicut  et  fecisse 
 creditur,  compi-esbyteros  animare.  Nam  et  illi  tendi- 
 culas  insidiantium  laudabiliter  eluserunt,  alia  vice,  si 
 conventi  fuerint,  locuturi  verbum  fidei  et  veritatis 
 cum  fiducia ;  plane  doccntes  quod  dominus  rex,  liacte- 
 
 '  jiolevlalui,  O,  Z ;  jwlcslalui,  I  "  liomines,  0. 
 L.  I 
 
A.D.  11G9.] 
 
 EriSTOLiE. 
 
 139 
 
 nus  abutens  pernicioso  consilio,  abductus  est  in  invium 
 et  non  in  viam,  et  suadebunt  (ntinam  persuadeant !) 
 ut  ad  viam  rediens^  extra  quam  salvari  non  potest 
 nec  diu  principis  frui  gloria,^  cum  ecclesia  Dei  faciat 
 pacem.    Nec  vos  moveat  inanis  gloriatio  eorum  qui  "I'so 
 
 .  ^  ,    ,      .  .„    ®  ,  .     .       ^     lution  of 
 
 jactitant  quod  dominus  papa  illos  quos  archiepiscopus  excom  • 
 excommunicaverat  habeat  absolutos ;  inde  solatium  municute 
 qufierentes  misericO  suae,  quod  eis  cum  benedictione 
 causam  dicitur  delegasse,  et  hoc  postquam  anathemate 
 condemnati  sunt.  Nam  dominum  papam  excusat  igno- 
 rantia,  cui  nondum  innotuerat  in  eos  excommunica- 
 tionis  latam  esse  sententiam ;  nec  tamen  prece  vel 
 pretio  induci  potuit,  ut  aliquem  eorum  a  manu  domini 
 Cantuariensis  eximeret,  quin  pro  modo  culpa3  eos  per- 
 celleret  severitate  vindictje.  Hoc  autem  certum  teneat 
 vestra  dilectio,  quod  dominus  ^  Cantuariensis  prseelegit 
 in  exsilio  mori  quam  sine  ecclesias  liberatione  redire ; 
 nec,  auctore  Deo,  pacem  facturus  est,  nisi  utilem  pos- 
 teris,  et  tam  *  preesentibus  quam  futuris  honestam. 
 Si  vero  persecutores  ecclesi?e  perduraro  in  malitia 
 decreverint,  ipse,  quoniam  plenam  accepit  potestatem, 
 progredietur  ulterius,  et  contra  Deum  in  exercenda 
 jnstitia  nulli  omnino  parcet.  Valete. 
 
 '  rcdieiis,  O,  V,  Z  ;  redeat,  L. 
 ■  nisi,  ins.  L. 
 '  mens,  ins.  G. 
 
 ^  So  G  ;  lionestam  prceseiilibita 
 futuris,  Z,  L. 
 
140 
 
 EPISTOL^E. 
 
 [A.D.  1169. 
 
 DXCIV. 
 
 Thanks 
 for  kind- 
 ness in  the 
 crusade. 
 
 LUDOVICUS  FrANCORUM  rex  a  AD  WlLLELMUM^  REGEM 
 SiClLIJE. 
 
 (Z.  i.  181  ;  O.  ii.  179  ;  G.  Fol.  508.) 
 
 Ludovicus,  Dei  gratia  rex  Francorum,  illustri  regi 
 Sicilife  ^  Willelmo,  venerabili  fi-atri  et  amico  suo 
 carissimo,  salutem,  et  Ei  jugiter  adhserere  qui  dat 
 salutem  regibus. 
 
 Honor  quern  nobis  magnificus  avus  "  vester  in  obse- 
 quio  Dei  peregrinantibus  exhibuit ;  liberalitas  quam 
 in  nos  et  comperegrinantes  exercuit ;  consolatio  multi- 
 plex quam  fessis  et  laborantibus  devotus  impcndit,  a 
 memoria  nostra  recedere  nequeunt,  sed  animum  nos- 
 trum indesinenter  accendunt.  Utinam  devotio,  quam 
 habemus  ad  vos,  possit  operis  exhibitione  clarescere, 
 et  effectus  meriti  conspicuum  testimonium  reddat  afFec- 
 tui  promerendi.  Gratius  enim  esset  nunc  si  opportu- 
 nitas  divinitus^  aperiretur  obsequium  vobis  rependere, 
 quam  fuerit  tunc  illud  a  vestris  progenitoribus  accepisse, 
 magnique  muneris  instar  erit,  si  decreveritis  imperare 
 quod  desiderio  nostro  prjestaret  materiam  obscquendi. 
 Licet  enim  nos  interjacentium  terrarum  spatia  separent, 
 ct  obsequiorum  vicissitudines  intercludant,  ferventissi- 
 mam  tamcn  a  pectore  nostro  nequeunt  excludere  cari- 
 tatem,  quin  prosperis  vestris  congaudeamus  ut  nostris, 
 et  adversa,  quoties    audiuntur,   feramus   ut  nostra. 
 
 1  Siciliee,  O,  Z  ;  Siculorum,  G. 
 -  promereret,  ins.  0  (seemingly  ! 
 
 iperfluous). 
 
 »  This  and  the  following  three 
 letter.s  arc  all  of  one  time,  which 
 cannot  have  been  earlier  than  1169, 
 as  two  of  them  mention  the  expul- 
 sion of  Stephen,  archbishop  of  Pa- 
 
 lermo, from  his  see,  which  took 
 jjlace  in  that  3-ear. 
 
 I'  William  II.  (the  Good),  who 
 succeeded  his  father  William  (the 
 Bad)  in  May  1166. 
 
 '  Roger  JI.,  who  died  in  llHi, 
 
A.D.  1169.] 
 
 EPISTOL/E. 
 
 141 
 
 Proinde  quod  honori  vestro  et  glorire  credimus  inser- 
 vire,  secure  petiinus  et  sineera  consulimus  caritate, 
 sicut  preces  vcstras  admittere  pvompti  sumus,  et 
 similiter  expedient!  consilio  obedire. 
 
 Nobilis  vir  Stephanus,  quern  familiaritatis  vestrte  ho-  C';ise  of 
 nore  sublimastis,  caro  et  sanguis  noster  est,  et  clarissi-  ^.l^^pp^g^g 
 mos  proceres  regni  Francorum  cognatione  ^  vel  afRnitate  mchbishop' 
 contingit.    Qualiter  autem,  ad  ignominiam  generis  et 
 gentis  suae,  dejectus  sit  et  ejectus,  prudentia  vestra 
 tanto  certius  recolit,  quanto  quae  circa  eum  gesta  sunt 
 insidiantium  fraude  clarius  per  pr?esentiam  intellexit. 
 Rogamus  ergo  affectuosius  nobilitatem  vestram,  ut  eum,'^ 
 ad  gloriam  nominis  vestri  et  regni  Francorum  consola- 
 tionem,   curetis  maturius  revocare,  eumque  restituatis 
 in  integrum  amoris,  familiaritatis,  honoris  et  dignitatis. 
 Ob  banc  causam,  et  alias  quas  scripto  non  duximus  Recom- 
 committendas,  latorcm  prtesentium  Theobaldum,  vene-  of ''the 
 rabilem  Crispiacensis  ecclesia?  priorem,  ad  excellentiam  i"  'oi'  of 
 vestram   fiducialiter   destinavimus ;   cui   in    his  qute 
 vobis  ex  parte  nostra   dixerit   credi   postulamus  ut 
 nobis.    Est  enim  vir   fide  jjlenus,   reverendus  titulo 
 sanctitatis,  litterarum  eruditione  prseclarus,  nobis  ad- 
 modum  familiaris,  carus  et  acceptus  regno  Francorum 
 Procurat  autem  necessitates  nobilis  ecclesice  Clunia- 
 censis  in  Oriente ;  in  quibus  eum  a  vestra  sublimitate 
 petimus   benignius    exaudiri   et  efficacius  promoveri. 
 Gloriam  vestram  ad  honorem  suum  in  longa  tempora 
 promoveat   et   tueatur   Rex   regum   et  dominantium 
 Dominus. 
 
 cognatione,  Z ;  cognomine,Q.      |     ^  eum,  G. 
 
142 
 
 EPISTOLVE. 
 
 [a.d.  1169. 
 
 DXCV. 
 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus  MARGAHiTiE  ^ 
 
 REGIN^  ^  SiCULORDM. 
 (Z.  i.  53  ;  0.  ii.  177  ;  A.  171  ;  Lup.  i.  57  ;  Thorn.  Ep.  192.) 
 
 Serenissimre  dominre,  et  in  Christo  carissinise  Mar- 
 garitse,  illiistri  '"reginse  Siculorum,  Thomas  Divina 
 dispensatione  Cantuariensis  ecclesiae  minister  humilis, 
 salutem,  et  sic  temporaliter  regnare  in  Sieilia,  ut  cum 
 angelis  teternaliter  exsultet  in  gloria. 
 Thanks  for  Licet  faciem  vestram  non  noverimus,  gloriam  tamen 
 and^"econi  possumus  ignorare,  quam   et   generosi  sanguinis 
 
 mendation  illustrat  claritas,  et  multarum  magnarumque  virtutum 
 of  Cre^phi'  decorat  titulus,  et  famae  celebritas  numerosis  prseconiis 
 reddit  insignem.  Sed  inter  cceteras  virtutes,  quas  cum 
 aliis  auditoribus  gratanter  amplectimur,  liberalitati 
 vestrae  debemus,  et  qua  nunc  possumus  devotione 
 gratias  referimus  ampliores,  quje  coexsules  nostros,  pro- 
 scriptos  Christi  et  consanguineos  nostros,  fugientes  ad 
 partes  vestras  a  facie  persecutoris,  consolata  est  in 
 tribulatione  sua.  Quae  profecto  magna  pars  verse  et 
 Deo  gratissimye  religionis  est,  si  pro  justitia  patien- 
 tibus  dementia  ferat  solatium,  si  pauperibus  opulentia 
 suffragetur,  si  sanctorum  necessitatibus  absoluta  potes- 
 tatis  communicet  amplitudo.  Talibus  enim  hostiis  pro- 
 meretur  Deus,  exhilarescit  et  dilatatur  gloria  tempora- 
 lis, et  omnium  bonoruin  gratiosus  conciliatur  affectus. 
 His  meritis  -  inter  alios  specialiter  tamen  promeruistis 
 et  nos,  qui  totum  id  quod  sumus  et  possumus  ad 
 vestrum  devovemus  obsequium.    Cujus  devotionis  pri- 
 
 1  M.  (initial),  V  ;  Mathildi,  L  ;   |  ^^^h  the  marginal  note,  "  In 
 
 "  alio  iibro,  Matildi." 
 Margarite,  A,  0.    Z  has  Marga-  |     o  q_  ^ . 
 
 "  Margaret  was  the  queen-»io//ier,  and  her  son  was  as  yet  unmarried. 
 
A.D.  1169.] 
 
 EPISTOLyE. 
 
 143 
 
 mitias  quas  pro  tempore  potuimu,s  excellentise  vestrse 
 nuper  obtulimus,  preces  vestras  apud  regem  Christia- 
 nissimum  promoventes,  sicut  perpendere  potesti.s  ex 
 precibus  ejus  dilecto  no.stro  illustri  regi  Sicilise  por- 
 rectls,^  et  ex  verbis  venerabilis  viri  -  prions  Crispinia- 
 censis,  quern  et  eruditio  litterarum,  et  vitse  sinceritas,^ 
 et  integritas  famre  bonis  omnibus  amabilem  et  com- 
 mendabilem  reddunt.  Est  enim  vir  probatissimse 
 conversationis,  sanee  doctrinse,  et  (quantum"  ad  huma- 
 num  spectat  examen)  perfectse  pro  *  tempore  sanctitatis, 
 quem  tanta  reverentia  a  sublimitate  vestra  desidera- 
 mus  et  petimus  exaudiri,  quanta  ^  totam  occidentalem 
 ecclesiam,  si  vestris  pedibus  assisteret,  andiretis.  Et 
 hoc  quidem  turn  pro  sute  personie  reverentia,  turn  pro 
 merito  et  auctoritate  Cluniacensis  ecclesice,  cujus  pro- 
 curat  necessitates ;  quai  in  orbe  Latino  dignoscitur,  a 
 diebus  patrum  nostrorum,  in  monastica  religione  per- 
 fectionis  gloriam  quasi  propriam  possedisse.  In  cseteris 
 qua?  vobis  ex  parte  nostra  dixerit,  ei,  si  placet,  credatis 
 ut  nobis  Valete. 
 
 DXCVI. 
 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus  Eicardo  Syra- 
 cltsanie  ecclesi^  electo." 
 
 (Z.  i.  54  ;  0.  ii.  178;  A.  172;  Lap.  i.  58  ;  Thorn.  Ep.  150.) 
 
 Humanitas  vestra  nos  provocat  ad  audendum,'  et  Thanks 
 nostris  collata   beneficiorum    exbibitio   nos    vobis  et  "'"^  T!""^' 
 vestns  multipliciter  reddit  obnoxios.    Hoc  ergo  offi-  as  in  Epp. 
 
 494,  495. 
 
 '  polestis,  0. 
 
 -  viri,  A,  Z  ;  om.  L. 
 
 3  sinceritatis,  V. 
 
 pro,  A,  L  ;  om.  0. 
 
 quanluvi,  A, 
 8  electa,  0,  V,  A  ;  clertco,  L. 
 
 The  archbishop  of  Syracuse  wa-s 
 li.  Palmieri  or  Palmer,  au  English- 
 man. 
 
 '  audiendum,  O,  A.  So  Z,  but 
 with  vel  aiidendum  interlined. 
 
144 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  11  GO. 
 
 ciorum  ingiessi  commerciiim,  urgente  necessitate,  prte- 
 sertim  cum  benigno  creditove  contrahere  iion  veremuv, 
 sperantes  in  Domino  quod  nostra  misericorditer  debita 
 vobis  solvet  et  aliis  Qui  se  timentes,  cum  expedit, 
 ab  omni  articulo  necessitatis  ^  absolvit.  Recepistis 
 coexsules  et  consanguineos  nostros,  sed  procul  dubio 
 Christum  -  rccepistis  in  illis,  qui  se  fideliter  promittit 
 redditurum  quidquid  uni  pauperum  suorum  fuerit  ero- 
 gatum.  Vobis  in  his  conterraneorum  vestrorum  con- 
 ciliastis  gratiam,  gloriam  promeruistis  apud  posteros, 
 et  nos  emptitios^  vestros  constituistis.  Et  quia  nobis 
 ad  prsesens  colloquium  Divina  dispositio  subtrahit, 
 latori  prajsentium  sic  a  vobis  credi  postulamus  ut 
 nobis;  cujus  fidei  ereditum  est  quod  nequaquam  litteris 
 censuimus  committendum.  Est  enim  vir  litteraruin 
 eruditione  conspicuus,  prteditus  morum  gratia,  monas- 
 ticse  religionis  sanctitate  prtesignis,  et  inter  probatos 
 Cluniacenses  appetendfe  perfectionis  exemplar.  Is 
 Cluniacensis  ecclesise  necessitates,  ct  Christianissimi 
 regis  et  nostra  mandata,  procurat.  Et  cum  ilium  pro 
 dobita  reverentia  receperitis  in  illo,  cujus  minister  est, 
 
 Influence   et  sanctissimum  principeni  recipietis   et  nos.  Unum 
 in  favour   ^^^^^  ^st  quod  in   aure  vestra  secretius  consuluisse, 
 of  the       rogasse,   et   obtinuisse    desideramus,   ut   nobilis  viri 
 ofPatenK^!  Stephani,  Panormitani  electi,  revocationem  diligentius  * 
 jn-ocuretis  apud  regem  et  reginam,  turn  ob  causas  quas 
 in   praesenti  de  industria  reticemus,    tum  ut  prsefati 
 regis  et  totius  regni  Francorum  gratiam  vobis  seter- 
 naliter  comparetis.  Valete. 
 
 '  necessitas,  V. 
 
 2  ipsum,  L. 
 
 3  emptios,  0,  L. 
 
 diligevltvs,  O,  A  ;  diliyentiam, 
 V  ;  diliyenter,  L. 
 
A.D.  11G9.] 
 
 EPISTOLiE. 
 
 145 
 
 DXCVII. 
 
 LuDOvicus  Francorum  rex  ad  Manuelem  impera- 
 
 TOREM  CONSTANTINOPOLITANUM. 
 (Z.  i.  180 ;  0.  ii.  161 ;  G.  Fol.  507.) 
 
 Manueli  Dei  gratia  illustri  et  glorioso  Romanorum 
 imperatori,  semper  Augusto,  venerabili  fratri  et  amico 
 carissimo,  Liidovicus  eadem  gratia  rex  Francorum, 
 salutem,  et  Ei  jfideliter  et  felicitcr  adhferere  qui  regna 
 largitur  et  transfert  imperia. 
 
 Honor  quern  nobis  in  Domino  peregrinantibus  ainid  Thanks  for 
 
 ,        .    .     ^  .  lunduess 
 
 vos  exhibuistis,  Deo  auctore,  a  memona  nostra  mm-  j„  the 
 quam  excidet ;   et,   licet  nos  maria  et  interjectorum  crusade, 
 regnorum  interstitia  separent,  nulla  tamen  vis  meritis 
 vestris   debitam   excutiet  nobis   caritatem.    Inde  est 
 quod   do  vestra   prosperitate   Ijetamur   ut  nostra,  et 
 iemulis  vestris  quod  nostris  optamus  evenirc,  promptum 
 gei-entes  animum  si  Deus  opportunitatem  dederit,  ves- 
 tram  in  Domino  implere  voluntatem  et  gloriam  dilatare. 
 Ut  autem  vos  de  nostro  et  nos  de  vestro  statu  faciat  Kecom- 
 certiores,  latori  prsesentium,  Theobaldo,  venerabili  priori  "f"|,'e'*'°" 
 Crispiacensis  ccclesice,  dedimus  in  mandatis,  ut  impe- abbot  of 
 rialem  adeat  majestatem,  et  ad  thronum  celsitudinis  ^"^P'"' 
 vestrse  secreta  perferat,  qu?e  potius  fidei  ejus  quam 
 litteris  censuiraus  impi-imenda.    Est  enim  vir  litteris 
 eruditus,  morum  sanctitate  conspicuus,  prseclari  nominis, 
 et  nobis  admodum  familiaris.    Unde  prae  caetcris,  qui 
 in  ordine  suo  perfecti  habebantur,  electus  est  procurare 
 necessitates  ccclesise  Cluniaccnsis.^  quvc  non  modo  mo- 
 nasteriorum  regni  nosti-i  cajiut  cxstitit  a  dicbus  anti- 
 quis,  sed  in  toto  orbe  Latino  monasticee  religionis  prse 
 creteris  omnibus  obtinuit  gloriam.    Imperatoriam  ergo 
 clementiam  imploramus,  ut  tantum  virum  condecenter 
 
 '  Diniiaven'  (seemingly),  0. 
 
146 
 
 EPISTOLE. 
 
 [A.D.  1169. 
 
 adniittat,  verba  nostra  quas  posuimus  in  ore  ejus 
 audiat  diligenter,  et  misericorditer  exaudiat  preces 
 ejus,  et  respiciat  ecclesise  necessitates. 
 
 DXCVIII. 
 
 THOMyE  Cantuariensi  archiepiscopo  quidam  Amicus 
 
 SUUS.a 
 
 (0.  fol.  54  *  ;  Z.  fol.  76  *  ;  Lup.  i.  14 ;  Append  ad  Qiiadril,  1G9 ;  Thorn. 
 372.) 
 
 Sciatis  hunc  esse  tenorem  mandator un\  qua3 1  Henri- 
 cus  rex  misit  in  Angliam :  scilicet,  ut  omnes  portus 
 cauti.ssinie  custodiantui-,  nc  litterfe  iuterdictionis  ulla- 
 tenus  ^  illuc  deferantur.  Et  si  aliquis  regularis  illas 
 attulerit,  pedibus  truncetur;  si  clericus,  oculos  amittat 
 et  genitalia  ;  si  laicus,  suspendatur  ;  si  leprosus,  combu- 
 ratur.  Et  si  quis  episcopus  ejus  interdictum  inetuens 
 recedere  voluerit,  nihil  secum  deferat  prfeter  baculum. 
 Vult  etiam  ut  omnes  scholares  repatriare  cogantur,  aut 
 beneficiis  suis  priventur ;  et  qui  remanserint,  sine  spe 
 remeandi  remanebunt.  Et  presbyteri  qui  cantare 
 noluerint,  genitalia  amittant.  Omncsquc  rebelles  sibi  ^ 
 omnibus  beneficiis  priventur.  Vale. 
 
 1  qiicm,  L.  I      '  sibi,  ova.  0. 
 
 2  idlatenus  illuc,  om.  L.  | 
 
 •  This  letter  is  placed  in  the  old 
 collection  as  if  it  belonged  to  Christ- 
 mas 1164;  and  both  Mr.  Froude 
 and  Ur.  Giles  refer  it  to  the  same 
 time.  But  such  a  date  is  incon- 
 sistent with  the  introductory  words. 
 
 as  Henry  was  then  in  England. 
 It  wouhl  seem  rather  to  be  intended 
 as  a  summary  of  the  orders  given 
 under  the  next  number,  with  their 
 severity  exaggerated  by  the  writer's 
 hostility  to  the  king. 
 
A.D.  1169.] 
 
 EPISTOLJi. 
 
 U7 
 
 DXCIX. 
 
 CONSTITUTIONES  [A  REGE  HeNRICO  IN  AnGLIAM 
 MlSS^J.a 
 
 V.  fol.  3*  ;  O.  fol.  54-5  ;  Z.  i.  12 ;  Lup.  i.  16  ;  Append,  ad  Quadril.  167  ; 
 Will.  Cantuar.  p.  53;  (Gcrvas.  Cant.  i.  214;  E.  Hoveden,  231,  &c.) 
 
 Hfe  sunt  constitutiones,  quas  constituit  rex  Henri- 
 cus  in  Nortmannia,  proscripto  ^  beato  Thoma ;  et  man- 
 davit  justitiis  suis,  Ricardo  de  Luci,  et  duobus  arclii- 
 diaconis  Galfrido  Ridel  archidiacono  Cantuariensi  -  et 
 Ricardo  arcliidiacono  ^  Pictaviensi,  et  omnibus  princi- 
 pibus  et  populis  Anglite,  juranda  et  servanda  contra 
 papam  Alexandrum,  et  beatum*  Thomam  archiepisco- 
 pum  Cantuariensem.^  Harum  latores  fuerunt  Wimerus " 
 presbiter  et  postea  ^  vicecomes,  et  Walterus  de 
 Grimesbi  ^  clericus  ^  et  vicecomes  Ijincolite.^^ 
 
 T.  Si  quis  inventus  fuerit  litteras  ferens  domini 
 papse,  vel  aliquod  mandatum  ai/chiepiscopi  Cantuarien- 
 
 '  proscripto  .  .  .  Thoma,  om.  Z  ; 
 post  transiium  b.  Thome,  O. 
 
 -  Cantunrioi  um,  L  ;  archidiacono 
 Cant.,  om.  Z. 
 
 •''  archidiacono,  oni.  Z. 
 
 *  beatum,  Z  ;  om.  L. 
 
 *  Canimirienscm,  Z  ;  om.  I.. 
 Wimerus,  0,  Z ;  Wincmerus, 
 
 V*  ;  Winierus,  L. 
 
 7  postea,  V,  Z  ;  pratcrea,  L. 
 
 8  Grimes,  L. 
 
 '  This  piece,  like  the  prccciling, 
 is  referred  in  the  old  collection  to 
 Christmas  1164,  but  it  really  be- 
 longs to  Michaelmas  1169.  See 
 Dr.Stubbs's  note  in  Hoveden,  i.  232. 
 The  copy  given  by  Hoveden  is 
 fuller  than  that  in  the  collections 
 of  letters,  and  there  is  considerable 
 variety  as  to  arrangement  and  as 
 
 '  clericus  el,  0. 
 
 Lincolic,  0  ;  om.  al. 
 
 "  Gerviisehasn  fcslivitate  Sancti 
 Dionisii ;  from  w  hich  words  it  ap- 
 pears, as  the  feast  of  St.  Denys 
 was  on  Oct.  9,  that  the  orders  were 
 issued  immediately  after  it  had 
 been  found  that  the  reconciliation 
 between  tlie  king  and  the  arch- 
 bishop had  not  been  effected  before 
 Miehaehnas. 
 
 to  langu;ige  between  the  different 
 copies,  while  the  main  substance  is 
 alike  in  all,  so  that  the  orders 
 would  seem  to  have  been  issued 
 more  than  once,  with  elianges  adapt- 
 ing them  to  the  circumstances  of 
 each  time.  No  attempt  is  here 
 made  at  a  verbal  collation  with  the 
 copies  given  by  the  chroniclers. 
 
148 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.t>.  1169. 
 
 sis,  continens  interdictum  Christianitatis,  in  Angliani, 
 capiatuv/  et  de  co  sine  dilatione  justitia  fiat  sicut  de 
 traditore  regis  et  regni.- 
 
 II.  Praeterea,^  nullus  clericiis,  vel  monachus,  [vel 
 canonicus,]  *  vel  conversus,^  vel  alicujus  conversationis,^ 
 peiniittatur  transfretave  vel  redire  in  Angliam,  nisi  do 
 transitu  suo  ^  habeat  litteras  justiti.ic,  ct^  de  reditu 
 suo  litteras  domini  regis.  Siquis  aliter  inventus  fuerit 
 agens,  capiatur  et "  incarceretur. 
 
 III.  Ne  aliqiiis  appellet  ad  papam  vel  ad archi- 
 episcopum. 
 
 IV.  Ne  aliquod  jdacitum  tcneatur  de  mandatis " 
 jiapcB  vel  arcliiepiscopi ;  vel  aliquod  mandatum  illoruni  ^'^ 
 in  Anglia  ab  ullo  homine  accipiatur.^^  Si  quis  inventus 
 fuerit  aliter  agcns,  capiatur  et  incarceretur. 
 
 V.  Generaliter  quoque  interdictum  est  quod  nullus 
 ferat  aliquod  inandatum  clerici  vel  laici  domino  papte 
 vel  arcliiepiscopo.  Si  talis  inventus  fuerit,  capiatur  et 
 incarceretur.^' 
 
 VI.  Si  episcopi,  vel  clerici,  vel  abbates,  vel  laici 
 sententiam  interdicti  tenere  voluerint/^  sine  dilatione 
 de  terra  ejiciantur,  et  tota  corum  cognatio,  ita  quod 
 de  catallis  suis  nihil  secum  fcrant,  [sed  omnia  in 
 manu  Regis  saisentur  "^]. 
 
 1  capialiir  ct    rctlncnlnr   doiicc  j 
 rcx  justilicc  vohinUdcm  sitaiii  de  co 
 pracrpcrit. 
 
 -  Gorvasc  adds  —  Venmtamen  illi 
 qui  rnpli  sunt  cum  matidato  vel  lil- 
 Icris  luijusmudi  anic  fi  stum  Siincd 
 Mdiliiu  (Nov.  11),  ruf-lndianlur 
 tistjucad  ciiiidew  lrn)iliiiiiii,rl  posted 
 fiat  de  eis  justitia  sicut  prtrceptniii 
 est. 
 
 3  Prceterea,  V,  0  ;  om.  7.. 
 ■*  vel  canonicus,  ins.  "V,  Gcvv. 
 5  conversus  .  .  .  conversationis, 
 V  ;  vel  laicHS  professimiis  homo,  L. 
 «  co7iversionis,  0,  Z ;  religionis, 
 
 y*. 
 
 '  ti  ansfrclatione  sua,  V*. 
 »  vel,  L. 
 
 '  rclinealur  vcl,  V*. 
 
 ad,  om.  L. 
 "  mandalo,  L. 
 '-  iUorwn,  om,  L. 
 "  i  ccipialui;  V*,  Z. 
 '*  retineatur,  V*. 
 
 temicrint,  V. 
 
 sed  .  .  .  saisentur,  om.  O,  V, 
 Z  ;  ins.  L.  The  words  arc  found, 
 however,  in  V*,  where  co.  vi.  and 
 vii.  arc  combined  into  one.  V* 
 reads  saisiantur. 
 
A.D,  1169.] 
 
 EPISTOLiE. 
 
 149 
 
 VII.  Ut^  catalla  omnium  domino-  papie  vel  archi- 
 episcopo  faventium,  et  omnes  possessiones  eorum,  et 
 omnium  eis  pertinentium,  cujuscumque  gradus,  vel 
 ordinis,  vel  sexus,  vel  conditionis  sint,  capiantur,  et 
 in  dominica  manu  ^  domini  regis  confiscentur. 
 
 VIII.  Ut^  omnes  clerici  qui  reditus  liabent  in. 
 Anglia  sint  suramoniti  per  omnes  comitatus,  ut  infra 
 tres  menses  veniant  in  Angliam,'*  sicut  reditus  ^  suos 
 diligunt,  [et  deinceps  ^  iu  Angliam  redire] ;  et  si  non 
 venerint  ad  prrefixum  ^  terminum,^  reditus  eorum  in 
 manu  regis  capiantur.^^ 
 
 IX.  Ut  denarii  beati  Petri  non  reddantur  ulterius 
 apostolico,  sed  diligenter  colligautur,  et  serventur  in 
 thesauro  regis,  et  expendantur  ad  ejus  prjeceptum. 
 
 X.  Londonicnsis  et  Norwicensis  episcopi  sint  in 
 misericordia  regis,  et  summoneantur  per  vicecomites 
 et  bedellos,  ut  sint  contra  regis  justitias  ad  rectum 
 faciendum  regi  et  justitiis  ejus  de  eo  quod,  contra 
 statuta  de  Clarenduna,-^*'  interdixei'unt  ex  mandate 
 papse  terram  comitis  Hugonis,  et  excommunicationem 
 quam  dominus  papa  in  ipsum  fecerat  per  suas  paro- 
 chias  divulgaverunt  sine  licenlia  justitiarum  regis. 
 
 '  Ut,  0,  Z  ;  Et,  L. 
 
 -  domino,  om.  Z. 
 
 3  So  O,  V,  Z ;  mamim,  V  (omit- 
 ting dominica)  ;  dominico  (omitting 
 manu),  L. 
 
 ad  reditus  suos,  Y*,  Z. 
 
 •'■  eos  (for  reditus  suos),  V*. 
 
 ^  et  .  .  .  redire,  om.  O,  Z. 
 
 7  amodo,  V*. 
 
 "  praefixiim,  V* ;  prascriplum, 
 L ;  om.  O. 
 
 9  statuimus,  ins.  O,  V,  Z: 
 
 1"  eorum,  om.  0,  V. 
 
 "  capiatur,  V ;  saisiaritur,  V*. 
 In  Hoveden  this  article  prescribes 
 the  feast  of  St.  Hilary  (Jan.  13)  as 
 the  day  before  ■which  the  absentee 
 
 clergy  must  re'iurn,  and  adds,  et 
 ipsi  sint  sine  spe  reverlendi.  Et 
 vicecomites  faciant  hoc  sine  archi- 
 episcopis  [c/]  episcopis  de  provin- 
 ciis  suis. 
 
 12  Y*  i-eads,  Denarii  Saudi  Petri 
 colligantur  et  serventur  quonsque 
 dominus  rex  voluntalem  suam  inde 
 praceperit. 
 
 13  This  article  is  abridged  in  V, 
 and  neither  it  nor  Art.  ix.  appears 
 iu  Hoveden.  As  to  the  chrono- 
 logical import  of  Art.  x.,  see  Dr. 
 Stubbs's  note  on  Hoveden,  i.  232. 
 
 summoveantur,  L. 
 coram  .  .  .  justitiis,  V. 
 Clarendune,  L. 
 
150  EPISTOLiE.  [a.d.  1169. 
 
 DC. 
 
 Ali^  Constitution es  qu^edam,  E.  Gervasii 
 
 CaNTUARIENSIS  chronica  EXCERPT^.a 
 (Gerv.  i.  215.) 
 
 IV.  Nulla  fiat  appellatio  ad  dominum  papam,  neque 
 ad  Thomam  Cantuariensem  archiepiscopum,  nec  aliquod 
 placitum  eorum  mandato  teneatur.  Et  si  quis  a  festo 
 sancti  Dionisii  inventus  fuerit  hoc  faciens,  capiatur  et 
 retineatur,  et  omnia  catalla  ejus  et  possessiones 
 capiantur  in  manu  domini  regis,  sive  episcopus  fuerit, 
 sive  abbas,  vel  monachus,  aut  canonicus,  aut  clericus, 
 vel  cujuscunque  ordinis  fuerit. 
 
 V.  Siquis  laicus  venerit  de  ultra  mare,  ubicumque 
 applicuerit  intente  exquiratur  utrum  portet  aliquid 
 quod  sit  contra  honorem  domini  regis.  Et  si  quid 
 tale  super  eum  inventum  fuerit,  capiatur  et  incarcere- 
 tur.  Et  similiter  fiat  de  laicis  qui  veniunt  ad  mare 
 transfretare. 
 
 VI.  Si  clericus,  vel  canonicus,  vel  monachus,  vel 
 conversi;s,  seu  cujuscunque  religionis  fuerit,  de  ultra 
 mare  venerit,  exquiratur,  et,  si  nihil  hujusmodi  cum 
 illo  inventum  fuerit,  nisi  habeat  litteras  domini  regis 
 de  passagio  suo  non  procedat  ulterius,  sed  quam  citius 
 poterit  revertatur;  et  si  aliquod  hujusmodi  super 
 eum  inventum  fuerit,  capiatur  et  incarceretur. 
 
 VIII.  Siquis  Walensis,  clericus  vel  laicus,  applicuerit, 
 nisi  habeat  litteras  domini  regis  de  passagio  suo,  ca- 
 piatur et  custodiatur ;  et  omnes  Walenses  qui  sunt  in 
 scholis  in  Anglia  ejiciantur. 
 
 •  It  seems  expedient  to  give  here 
 the  chief  variations  and  additions 
 which  appear  in  Gervase's  cop}'  of 
 the  royal  orders  of  1169.  As  in 
 this  copy  the  festivals  of  St.  Denys 
 
 (Oct.  9),  St.  Martin  (Nov.  11), 
 and  the  Purification  (Feb.  2),  are 
 named  as  limits  of  time,  it  may 
 probably  bo  regarded  as  the  oldest 
 form  of  the  document, 
 
A.D.  1169.] 
 
 EPISTOL.T:. 
 
 151 
 
 IX.  Omnes  vero  vicecomites  totius  Anglife  faciant 
 omnes  milites,  et  libere  tenentes,  et  omnes  illos  qui 
 quindecim  annos  liabent,  de  comitatibus  sui.s,  jurare  in 
 pleno  comitatu  et  per  omne.s  civitates  et  burgos,  quod 
 hsec  mandata  super  vitam  et  membra  sua  servabunt, 
 et,  missis  servientibus  suis  per  omnes  villatns  Anglite, 
 faciant  jurare  omnes  illos  qui  ad  comitatus  non  fuerunt, 
 quod  hfec  mandata  cum  cseteris  tenebunt. 
 
 DC! 
 
 Thom^  Cantuariensi  ahchiepiscopo  magister 
 
 ViVIANUS. 
 
 (A.  331  ;  O.  ii.  288  ;  Z.  iii.  9  ;  Liip.  iii.  9  ;  Thorn.  359.) 
 
 Reverendo^  patri  suo  et  domino  carissimo,  Thomae, 
 Dei  gratia  Cantuariensi  arcbiepiscopo  et  apostolicee 
 sedis  legato,  Vivianus,  utcunque  dictus  magister, 
 sanctse  Romanfe  ecclesife  advocatus  et  ejus  honoris  et 
 suorum  prolocutor  fidelissimus,  cum  gaudio  et  gloria 
 incontinenti  redire  ad  propria. 
 
 Benedictus  Deus  et  Pater  Domini  nostri  Jesu  Christi,  Invitation 
 qui  disjunctos  parietes  suggestione  pravorum  indisso-  conference 
 lubili  iam  caritatis  vinculo  unire,  contra  multorum 
 
 .   .  .  .  kings. 
 
 opimonem,  paratus  est.  Ad  prresentiam  regis  revocati 
 accessimus,  et  ea,  Divina  cooperante  gratia,  invenimus 
 in  quibus  honor  Dei  et  ecclesise  in  nullo  violatur.  Si 
 ergo  nuntium  Christianissimi-  regis  Francorum  et  domini 
 Rothomagensis  jam  recepistis,  sicut  indubitanter  credi- 
 mus,  gaudemus  ;  ita  enim  fuit  statutum.  Et  si  magister 
 Joannes  Sarcsberiensis,  clericus  vester  carissimus  socius 
 noster,  ad  vos  rediit,  sicut  speramus  quoniam  nuntium 
 recepit,  Isetamur.    Quidquid  tamen,  reverende  pater, 
 
 >  Hevertndo  .  .  .  propria,  A,  0  ;  I  "  Christiaiiissimi,  A,  0,  Z  ;  do- 
 ova.  Z,  L,  I  7iiini,  L. 
 
152 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1169. 
 
 fuerit,  rogamus,  et  rogando,  ex  parte  domini  papse  et 
 Romanae  ecclesioe,  consulimus,  ut,  omni  occasione  post- 
 posita,  ad  coUoqiiium  quod  inter  duos  reges  apud 
 Sanctum  Dionysiuni,  prima  Dominica  post  festum 
 Sancti  Martini,  celebrabitur,  desiderantissime '  occurra- 
 tis.  Quoniam  illic,  auctore  Deo,  angelicum  accipietis 
 hymnum :  "  Gloria  in  excelsis  Deo,  et  in  terra  pax 
 domino  Cantuariensi."  Magister^  presbyter  camera- 
 rius  summi  et  maximi  cardinalis  Willelmi,  fidelissiraus 
 vester,  vos  sicut  proprium  dominum  salutat,  et  nobiscum 
 est  in  labore  socius,  et  gerit  personam  domini  sui,  et  quse- 
 dam  secreta  domini  regis  poi'tat,  qujB  ad  exaltationem 
 vestram  omnimodo  spectant.  Est  praeterea  quod  (ef 
 hoc  cum  proesentes  erimus  exponemus,)  ^  consulit  ut 
 omnino  ad  colloquium  properanter^  accedatis,  quia  regem 
 et  ejus  filios  juxta  nostrum '  arbitrium  habcbitis.^ 
 Nos  properamus  ad  serenissimum  regem  Francorum, 
 et  dupplomate,^  ut  vos  videamus,  utimur,  et  illico 
 simul  ad  statutum  colloquium^"  accedamus.^^  Omnes 
 vobiscum  in  exilio  Joannis^'^  positos  sincerissime  salu- 
 tamus.  Optamus  ut  charissimus  socius  noster  magis- 
 ter  Longinus,"  more  suae  genti^J,  in  hoc  negotio 
 prudenter  sapiat. 
 
 '  desiderantissime,  A,  0  ;  desi- 
 deiatissime,  L. 
 
 2  adore,  A. 
 
 3  et,  ins.  L  ;  om.  A,  O. 
 
 *  et  hoc,  A,  0,  Z  -,  nos,  L. 
 
 *  quod  vobis,  L  ;  om.  A,  0,  Z. 
 Perhaps  vobis  only. 
 
 6  properaiiter,  Z,  L  ;  properantes, 
 A. 
 
 '  nostrum,  A  ;  vestrum,  L. 
 
 8  habebatis,  A,  0  ;  habebitis,  L- 
 
 5  dupplomate.  A,  l),"V,  Z  ;  diplo- 
 ■rnate,  L. 
 
 eloquium,  V. 
 
 accedamus,  A  ;  accedatis,  L. 
 
 Joannis,  A,  V,  O,  Z;  om.  L. 
 (The  word  is  probably  written  by 
 mistake  for  some  other.) 
 
 '3  Longiniis,  Z  •,Longus,  L  ;  Lon', 
 A.  (Probably  Master  Lombard  is 
 meant.    See  vol.  iii.  523.) 
 
A.D.  1169.] 
 
 EPISTOLJi. 
 
 153 
 
 DCII. 
 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus  ad  magistuum 
 
 ViVIANUM. 
 
 (A.  35  ;  0.  ii.  29  ;  Z.  iii.  10  ;  Lup.  iii.  10  ;  Thoin.  173.) 
 
 Thomas,  Dei  gratia  Cantuariensls  ecclesire  minister 
 humilis  et  apostolicae  sedis  legatus,  magistro  Viviano,^ 
 fideli  suo  et  sanct?e  Romance  ecclesise  advocate,  salufem, 
 et  per  omnia  recte  sapere-  et  intelligere. 
 
 Habita  ratione  legationis  tibi  commisste,  et  negotii  Answer  to 
 
 ,.  .        .         ,  11.  °       the  fore- 
 
 crediti,  utinam  ex  accessu  tuo  ad  dominum  regera  going 
 Anglite  niiiil  deperisset  de  substantia  negotii,  in  nullo 
 derogatum  fuisset  auctoritati  te  mittentis,  nihil  atten- 
 tatum,  dictum,  aut  actum  ecclesiiB  ■*  dispendio  et  nostro. 
 Quatenus  enim  in  hoc  facto  partes  se  extenderint  tute, 
 cum  .semel  functus  sis  officio  tibi  commisso,  sive  bene 
 sive  male,  prasstituti  temporis  prtefinitio  ad  legationem 
 explendam  te,  scientem  jura  professum  legibus,  satis 
 per  omnia  cautum  reddere  debuerat.  Vide  ergo  ut 
 prudenter  sapias  et  prudenter  incedas,  ne  fias  in  fabu- 
 1am  et  magnatibus  in  derisum.  Verum  si  auctoritate 
 propria  novum  sortitus  es  ac  recens  legationis  officium, 
 pareat  °  cujus  interest,  et  inde  sustineat  onus  ad  quem 
 spectabit  emolumentum ;  me  autem  in  nullo  obligat 
 jurisdictio.  Et  quidem  quod  dicis  te  habere  socium  in 
 labore  camerarium  summi  et  magni  cardinalis,  pres- 
 byterum  loquor  gerentem  domini  sui  personam,  non 
 minus  adtiiiror  consortis  istius  prsesumptionem,  quam 
 personse  principalis  in  hac  parte  sollicitudinem.  Et  si 
 cujus  id  actum  est  periculo,  curam  suam  habeat  quo- 
 modo  cautius  possit  ejus  praesumptionis  vitare  perieu- 
 lum.    Satis  credo  dictum  esse  sapienti.    Gratias**  ha- 
 
 1  Wiviano,  A. 
 
 -  sane  (for  sapere  el),  A  ;  sane, 
 
 Z. 
 
 3  vtitiam,  A,  0,  Z  ;  cm,  L. 
 
 ecclesia,  O  ;  om.  V,  L. 
 pateat,  O. 
 Gratiam  tameii,  O. 
 
154 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1169. 
 
 bemus  sollicituclini  tuce  quam.  geris  super  pace  nostra 
 et  nostrorum,  iitinam  non  minus  prudenter  quam  sol- 
 licite.  Sed  timeo  ne  argutiis  et  verborum  aixfractibus, 
 cum  quibus  tibi  res  agitur,  pereat  (quod  absit)  opera 
 tua  et  industria,  et  sic  deludatur  1  sollicitudo  laborantis. 
 Caeterum  quod  hortaris  nos,  ut  descendamus  ad  collo- 
 quium regum  quod  liabituri  sunt  die  Dominica  prox- 
 ima  apud  Sanctum  Dionysium,  qua  certitudine,  qua 
 spe  pacis,  qua  ratione,  cum  tanta  instantia  hoc  feceris, 
 sicut  ex  mandate  tuo  intelligere  non  possumus,  sic  te 
 ad  nostri  vocationem  ^  tam  facilem  fuisse  plurimiun 
 A  meeting  miramur.  Verum,  ob  reverentiam  sanctre  Romanie 
 propo'sed'  ecclesise  et  tui  dilectionem,  (licet  in  incertum,  ut 
 for  Nov.  timemus,)  ad  tnam  instantiam  die  Veneris  per  Dei 
 misericordiam  apud  castrum  Corbulii  ^  tibi  occurremus, 
 ut  citius  audiamus  per  os  tuum  quem  laboris  et  operis 
 tui  fructum  consequi  debeamus,  et  tu  quid  honoris  et 
 gloria?.  Vale,  et  provideat  tibi  Deus  ne  capiaris  in 
 regis  *  muscipula,  quam  secum  conti-ahentium  vix  ali- 
 quis  potuit  evadere. 
 
 DCIII. 
 
 Thomas  Cantuaeiensis  archiepiscopus  Henrico 
 
 REGI  ANGLIiE. 
 (A.  33,  37  ;^  O.  ii.  27,  31  ;  Z.  i.  C2  ;  iv.  63;  Lup.  i.  C6  ;  Thom.  i.  181.) 
 
 Dilectissimo  domino  suo  Henrico,  Dei  gratia  illustri 
 Anglorum  regi,  duci  Nortmannorum  et  Aquitanorum, 
 
 >  deludatur,  Z  ;  ladatur,  L. 
 
 2  revocationem,  O. 
 
 3  Curbullii,  0. 
 
 *  in  regis,  0,  Z,  G  ;  cm.  L. 
 '  The  versions  in  A.  .'J3,  O.  27, 
 and  Z.  iv.  63,  nre  shorter  than  that 
 
 here  given,  ■nhich  agrees  with  V, 
 and  in  the  main  with  A.  37  and  O. 
 31.    The  abbreviations  and  omis- 
 sions are  not  all  noted  here. 
 6  illustri,  om.  Z,  L. 
 
A.D.  1169.] 
 
 EPISTOL^:. 
 
 155 
 
 et  comiti  Andegavite,^  Thomas,  eadem  gratia  sanctsa 
 Cantuariensis  ecclesite  minister  humilis,  salutera,  omni- 
 que  tempore  perseverare  in  bono,  ac  reniti  viriliter 
 suggestionibus  malignis  et  -  pravis  quse  facile  corrum- 
 punt  bonos  mores, 
 
 Breviloquio  utimur  ad  vos,  ne  3  in  multitudine  ser-  Admoni- 
 monis  efficiamur  amplius  trediosi,  qui  utinam  essemus 
 vobis  magis  accepti,  sicut  ad  dominum  nostrum  *  treatment 
 dilectissimum.  Novit  hoc  llle  qui  scrutator  est  cor- "^^^^j^ 
 diura,  quidquid  inimici  nostri  aliter  et  inho  submur- 
 murent  ^  ac  susurrent,  et  certe,  ut  verius  dicam,*'  magis 
 vestri  quam  nostri.  Hortamur  vos  itaque  adhuc^ 
 ex  parte  omnipotentis  Dei,  et  iu^  virtute  Spiritus 
 Sancti  adjuramus,  et  in  remissionem  peccatorum  ves- 
 trorum  a  vobis  requii-imus,  gratise  vestrre,  et  pacis 
 vera?,  et  securitatis  bonre  nobis  et  nostris  sine  malo 
 ingenio  restitutionem  ^ ;  et  similiter  ecclesiee  Cantuari- 
 ensi  in  ea  plenitudine  et  libertate,  in  qua  earn  melius 
 et  plenius  habuerunt  decessores  ^'^  nostri,  et  nos  post- 
 quam  facti  sumus  archiepiscopus  ;  et  possessionum  et 
 ecclesiarum  et  prrebendarum  ad  eandem  ecclesiam  per- 
 tinentium,  qua;  vacaverunt  postquam  orta  est  dissensio 
 ista  inter  nos  et  vos ;  et  similiter  nostris,  ut  sub 
 dominio  vestro  ita  libex-e  eis  valeamus  frui  et  uti, 
 sicut  melius  et  liberius  usi  sunt  eis  antecessores 
 nostri,  et  nos  post  nostram  promotionem  ;  et  gaudere 
 debeat  ecclesia  de  nostra  reversione,  quje  multis  ex 
 causis,  periculo  animae  vestrfe  et  nostree,  sicut  credi- 
 
 '  comiti  Andegavornin  et  dnci 
 Aquilania,  A  ;  Normannie  .... 
 Aquitanie,  Z. 
 
 -  et  .  .  .  mores,  A,  O,  Z  ;  om. 
 
 L, 
 
 '  7ie  .  .  .  accepti.  transferred  in 
 A  to  the  end  of  the  next  sentence 
 (between  nostri  and  Hortamur). 
 
 *  Om,  Z*. 
 
 ^  submin  murent,  A*,  Z;  om.  A  ; 
 murmurent,  L. 
 
 «  dicam,  A*,  Z,  L ;  dixerim,  A. 
 '  adlnic,  om.  A, 
 
 s  in  virtute  Sp.  Sa7icti  et  ex 
 parte  omn.  Dei  in  remissionem 
 .  .  .  requirimns  pacis  vera  cum 
 vcstra  dilectione  restitutionem,  A. 
 
 'J  ct  libertatcm,  ins.  A. 
 predecessores,  O. 
 
156 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.I>.  1169. 
 
 mus,  tanto  tempore  caruit  pra3sentia  nostra,  et  dolere 
 potuit  de  absentiae  incommode.  Hoc  facite,  benigne 
 domine  mi,  et  ^  corde  jocundo  ac  hilari,  quatenus  con- 
 cedat  vobis  Deus  efc  hceredibus  vestris  et  restituat 
 illam  pacem  quam  desiderat  cor  vestrum  ad  salutem 
 animpB  vestrse,  et  populi  vobis  a  Domino  commissi. 
 Et  nos  pro  certo  parati  sumus  et  erimus  ad  omne 
 obsequium  vestrum  ferventius  ^  ac  devotius  quam  un- 
 quam  ante  fuerimus ;  dummodo  non  offendamus  in 
 Deum  neque  in  ordinem  nostrum. 
 
 De-^  mobilibus  vero*  ablatis  ecclesioe  Cantuariensi 
 et  nobis  et  nostris,  secure  vobis  afRrmamus  coram 
 Deo  et  toto  raundo,  etiamsi  prtesens  esset,  quia  nuUo 
 modo,  nulla  ^  ratione,  dimittitur  peccatum  nisi  resti- 
 tuatur  ablatum,  si  habuerit  qui  abstulit  vel  auferri 
 
 Ep.  cliii.  fecit  imde  restituat.  Unde  beatus  Augustinus :  "  Si 
 "  res   ablata,   cum  reddi   possit,   non   redditur,  non 
 
 Ibid.  21.  "  agitur  poenitentia,  sed  simulatur."  Et  alibi :  "  Illud 
 "  fidentissime  dixerim,  eum  qui  pro  bomine  ad  hoc 
 "  intervenit,  ne  ablata  restituat,  et  qui "  ad  se  con- 
 "  fugientem,  quantum  honeste  poterit,  ad  restitutionem 
 "  non  compellit,  socium  esse  fraudis  et  criminis.  Nam 
 "  hujusmodi  hominibus  misericordius  opem  nostram 
 "  subtrahimus  quam  impendimus."  Hoc  certum  tenete, 
 hoc  verissimum  esse  nulla  ratione  dubitate ;  ^  et  si 
 quis  vobis  in  contrarium  pra;dicaverit,  etiam^  angelus 
 de  ctelo,  anathema  [est,  et  sit,  et  erit,  quamdiu  in 
 hac  sententia  perseveraverit.  Videte  ergo,  domine  mi 
 carissime,  quomodo  in  hac  parte  caute  ambuletis,  ne 
 detentio  rei  male  acquisita?,  quse  non  est  nisi  cinis  et 
 vermis,  impellat  vos  (quod  absit !)  in  impoenitentiam,  et 
 
 >  et,  A,  Z ;  om.  L. 
 
 2  frequentius,  L. 
 
 '  This  paraftiiiph  is  omitted  in 
 
 A. 
 
 *  veto,  A,  O  ;  aittem,  with  vel 
 vera  interl.,  O  ;  autem,  L. 
 ^  dirnitlitur  ulla  ratione,  L. 
 
 "  qui  eum,  A*,  O,  Z;  eum  qui, 
 L;  qui,  0  (as  in  the  original). 
 
 7  dubitatis,  V;  dubitetis,  with 
 alteration  to  dubitatis,  O  ;  dubitatis 
 altered  to  dubitetis,  A*,  Z;  dubi' 
 fate,  L,  G. 
 
 "  etiamsi,  L. 
 
A.D.  11G9.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 157 
 
 subjiciat  discriraini,  quod  ca  vobis  puvgari  non  potcrit  ^ 
 nec  oratione  nequc  jejunio. 
 
 Preeterea  nosse  debet  vestva  discretio,  quoniam,  etsi 
 omnes  episcopi  sancti  non  sint,  loca  tamen  sanctorum 
 obtinent ;  qui,  etsi  vitae  merito  non  clarescant,  esse 
 tamen  debent  eorum  imitatores,  quatenus  divina  eis 
 contulerit  dementia.  Inde  igitur  -  quoniam  sancti  viri 
 pr)  lege  Dei  sui  cevtaverunt  usque  ad  mortem,  et  a 
 verbis  impiorum^  ac  minis  persequentium  se  non 
 timuerunt ;  (llle  enim  amplius  timendus  est,  qui  potest 
 animam  et  corpus  mittere  in  gebennam ;)  necesse 
 habemus  et  nos,  prout  Deus  nobis  inspiraverit,  leges 
 suas  custodirc,  fovere,  et  defendere.  Nec  hoc  nobis 
 imputandum  est  *  ad  superbiam  vel  malignitatem,  sed 
 ad  nostri  necessitatem  officii.  Sic  enim  ait  Uominus  : 
 "  Leges  meas  custodite  ; "  et  iterum  in  Evangelio  :  "  Si 
 "  quis  solvent  unum  de  mandatis  meis  minimis,  et 
 "  docuerit  sic  homines,  minimus  erit  in  regno  cielo- 
 "  rum."  Satis  credimus  dictum  esse  sapienti,  et  id- 
 circo  ^  postulamus  a  vobis,  sicut  a  domino  carissimo, 
 in  nomine  Domini  nostri  Jesu  Christi  audiri  et 
 exaudii'i  benigne,  quatenus  audiat  et  exaudiat  vos 
 Dcus  in  districto  examine,  et  recipiat  inter  electos 
 suos,  quando  nequc  fortitudo,  neque  potentia,  nec  im- 
 perium,  nec  divitise,  nec  leges  sieculares  vel  consuetu- 
 dines,  poterunt  juvarc  quemquam,  nec  aliud  quicquam 
 nisi  Divina  dementia,  et  prsecedentium  operum  fructus. 
 Quod''  utinam  omni  die  firmissime  resideat  animo 
 vestro,  nec  unquam  mentem  vestram  excedat.''  Hujus 
 rei  consiliarios  libenter  admittat  et  audiat  dominus 
 mens,  et  exaudiat  semper,  ut  benefaciat  ei  Dcus,  et 
 augeat  sibi  ^  et  hjeredibus  suis  ^  vitam  et  pacem  in 
 
 '  p'ltcril,  0  ;  potest.  A*,  L. 
 
 est,  ins.  A  ;  om.  A*,  L. 
 ■*  impiontm,  A*,  om.  A,  L. 
 *  est,  om.  L. 
 '  idea,  A. 
 
 Qui,  A*. 
 "  cxcedal,  A*,  O,  V,  Z  ;  cxcidut, 
 
 L. 
 
 "  sibi,  A  ;  a,  L, 
 '-'  ejus,  L. 
 
158 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  11G9. 
 
 tempora  longa.  Nec  pr£etereant  temporaliter  inipu- 
 niti/  qui  dolis  suis  et  fraudibus  exquisitis  nisi  sunt 
 bonum  domini  mei  propositum  pervertere  et  pertur- 
 bare,  quod  infra  septem  annos  regni  sui  de  exhi- 
 bendo  honore  ccclesiis  et  ecclesiasticis  viris,  multa 
 (ut  credimus)  animi^  devotione,  conceperat.  Valeat^ 
 dominus  meus  in  jeternum/  et,  ut  melius  sit  inde 
 ecclesise  Dei  et  nobis,  vivat  in  tempora  longa. 
 
 DCIV. 
 
 The  arch- 
 bishop's 
 I)etition  ut 
 Mont- 
 
 Thomas  Cantuaeiensis  arciiiepiscopus  ad  Henricum 
 Anglorum  regem. 
 
 (C.  181  ;  D.  73  ;  Thom.  181 ;  R.  de  Diccto,  i.  33G  ;  U.  raiis.  ii.  262.) 
 
 Hoc  petiuuis  a  domino  nostro  rcgo  juxta  mandatum 
 ct  consilium  domini  papa),  quod,'  pro  amore  Dei  ct 
 domini  papte,  et  honore  sanctte  ecclesiie,  ac  salute  sua 
 et  hseredum  suorum,^  nos  recipiat  in  gratiam  suam, 
 et  concedat  nobis  et  omnibus  qui  nobiscum  et  pro 
 nobis  exierunt  de  regno,  pacem  suara  et  plenam  secu- 
 ritatem  de  se  et  suis  sine  malo  ingcnio ;  et  reddat 
 nobis  ecclesiam  Cantuariensem,  in  ea  plenitudine  et 
 libcrtatc  in  qua  cam  melius  habuimus  postquam  facti 
 sumus  arciiiepiscopus ;  ct  possessiones  omncs  [quas 
 habuimus]  °  ad  tenendum  et  habendum  ita  libere  et 
 quicte  et  honorifice,  sicut  ecclesia  ct  nos  eas  liberius 
 et  honorificentius  tenuimus  et  habuimus  postquam 
 promoti  sumus  in  archiepiscopum  ;  et  similiter  [omni- 
 bus]    nostris ;   et  omnes  ecclesias  et  prtebendas  ad 
 
 1  impuiuta,  A,  aiul  inturl.  Z. 
 -  aiiiini,  ova.  L. 
 
 '  Vuleat  dom.  mens,  et  bene  sit 
 ei  dill  ac  .'temper,  ut  melius  sit  inde 
 ccclesice  Dei  el  nobis,  el  miseris  co- 
 e.rsidibus  nostris,  A. 
 
 quatimis,  Die,  Par. 
 ct,  ins.  G  ;  ut,  D. 
 quas  habuimus,  Die,  Par. 
 omnibus.  Par. 
 
A.D.  1169.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 159 
 
 archiepiscopatum  pertinentes,  qute  vacaverunt  post- 
 quam  exivimus  de  terra,  ut  faciamus  de  eis  sicut  de 
 [rebus]  ^  nostris,  prout  -  nobis  placuerit,  similiter  habere 
 pcrmittat ;  et  ^  nos  faciemus  ei  quicquid  archiepiscopus 
 debet  x-egi  et  principi  suo,  salvo  honorc  Dei  et  ordine 
 nostro. 
 
 DCV. 
 
 MaURICIUS  PaRISIEXSIS  EPISCOPUS  ad  ALEXAXDRUJr. 
 PAPAM. 
 
 (A.  142  ;  O.  ii.  130  ;  Z.  iii.  28  ;  Lup.  iii.  28  ;  G.  Fol.  460.) 
 
 Sanctissiiuo  patri  et  domino  Alexandre,  Dei  gratia 
 summo  pontifici  et  universali  papa3,  Mainicius  eadcm 
 gratia  Parisiensis  ecclesire  humilis  minister,  obedien- 
 tiae,  servitutis,  et  devotionis  plenitudinem. 
 
 Noverit  celsitudo   vestra,   serenissime   pater,   quod  The  meet- 
 nuper  prope  Parisius  de  pace  inter  regem  Anglorum  *  ^^^^^^^ 
 et  dominum  Cantuariensem  reformanda  tractatum  est.  maitre. 
 Et  sicut  magistrum  Vivianum  confitentem  audivi,  rex 
 Anglorum  *  in  hunc  modum  pacis  ^  concessit,  scilicet, 
 quod  juxta    mandatum   et    consilium   vestrum,  pro 
 amore''  Dei  et  vestri,  et  honore  sanctcB  ecclesitB,  do- 
 minum Cantuariensem  in  gratiam  suam  reciperet,  et 
 omnibus  qui  pro  eo  exsulabant  pacem  et  plenam  de 
 se  et  suis  securitatem  concedcret ;    et  ipsi  ecclesiam 
 Cantuariensem,  in  ca  plenitudine  et  liber tate  in  qua 
 earn  melius  habuerat  postquam  factus  est  archiepisco- 
 pus, redderet ;  possessiones  etiam  omnes  quas  habuit,^ 
 ita  libere,  ct  quiete,  et  honorifice  tenendas,  sicut  ec- 
 
 -  rebus.  Par.  1      ^  paces.  A,  0  ;  paccm,  L. 
 
 '  sicut,  D.  6  amore  et,  O;  amove,  A,  G; 
 
 »  et  nos  .  .  .  nostro.     This  is     om.  L. 
 not  given  by  the  chronick-rs.  ^  ha(>ucrit,0. 
 
 *  Analorum,  Z  ;  Anglice,  L.  I 
 
160 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1169. 
 
 elesia  et  ipse  liberius  ct  honorificentius,  postquam 
 promotus  est  in  arcliiepiscopum,  tenucrat,  ipsi  et  suis 
 similiter  resignaret ;  et  omnes  ecclesias  et  prtebeadas  ad 
 archiepiscopatum  pertinentes,  cpife  postquam  de  terra 
 exivit  vacaverunt,  ut  de  his  sicut  de  suis  ad  libitum 
 suum  faceret,  similiter  habere  permitteret.  Hfec  qui- 
 dem  omnia  concessit;  verumtamen  in  osculum  pacis 
 ipsum  nuUatenus  recipe  re  voluit.  Quod,  quia  multis 
 prudentibus  qui  aderant  suspectum  videbatur,  nec  eo 
 modo  dominum  Cantuariensem  in  plenariam  regis  An- 
 glicG  gratiam  redii'e,  vel  pacis  integritatem  obtinere, 
 posse  intelligebant,  pax  imperfecta  remansit.  Prteterea 
 requirebat  dominus  Cantuariensis  partem  ablator um  ^ 
 sibi  restitui,  alteram  vero  partem  in  sustentationem 
 dimitti,  donee  vestrum  super  hoc  et  rcligiosorum  vi- 
 roruia  haberet  consilium.  Inconveniens  enim,  et  sibi 
 valde  damnosum,  et  perniciosum  sanctre  ecclesiae  ex- 
 emplum  videretur,  si  ipse  omnia  ablata,  sicut  rex 
 Angliffi  postulabat,  penitus  rcmitteret,  cum  per  ejus 
 absentiam  redificia  Cantuariensis  ecclesife  diruta  essent, 
 et  ad  possessiones  dissipatas  tenuc  haberet  refugium, 
 et  ipse  gravissimo  alieni  reris  debito  a-strictus  tenere- 
 Requcst  to  tui'.  Sanctitati  igitur  vestr.na,  quam  pro  ecclesia  Can- 
 the  pope,  ^^j^^.jyj^gj  frecpicntius  )'ogavi,  flexis  genibus  ct  tota 
 animi  devotionc  supplico,  ut  filiai  vestrae  tam  diu  - 
 periclitantis  miscrias  misericorditcr  attendcntcs,  ipsius 
 honori  ct  utilitati  consulendo,  et  honestcie  compositioni 
 iiitcndendo,  eum  ^  ab  exsilio  instanter  revocarc  paterno 
 affectu  vigiletis.  Videtur  autem  quod  dominus  Can- 
 tuariensis non  minus  possit  vel  debeat  a  rege  Angliae 
 exigere,  prtesertim  cum  dominus  rex  *  palam  dixerit, 
 eidem  Cantuariensi  plenarie  gratiam  minime  restitui, 
 nec  se  aliquo  modo  huic  compositioni  interesse,  nisi  ^ 
 osculo  pacis  firmaretur. 
 
 '  ablatarum,  A. 
 
 -  tam  diu,  A  ;  jam  din,  Z,  L. 
 
 '  e«w,  A,  0  ;  eum,  L. 
 
 ^  Fraiicie,  interlined,  perhaps  as 
 explanatory,  Z. 
 «  itbi,  O. 
 
A.D.  11G9.] 
 
 EPISTOL-C. 
 
 161 
 
 DCVI. 
 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus.  Willelmo 
 Senonensi  archiepiscopo. 
 
 (A.  224  ;  0.  223  ;  Z.  iii.  61  ;  Lup.  iii.  61  ;  Thorn.  109.) 
 
 Reverendo  patri  et  amico  carissimo  Willelmo,  Dei 
 gratia  Senonensi  archiepiscopo,  Thomas  Cantuariensis 
 ecclesife  minister  hiimilis,  quidquid  devotio  potest  ex- 
 sulis  et  proscripti. 
 
 Irapossibile  est  ut  animus  quiescat  impii,  quern  con-  William's 
 scientiae  stimulus  semper  exagitat,  perpetuumque  ti-  to  the**'°" 
 morem  incutit  ne  per  singula  momenta  recipiat  quod  papal 
 mei'etur.    Sic  testuantem  jugis  sollicitudo  premit,  et 
 dum  omnes  homines,  etiam  bene  promeritos  et  ami- 
 cissimos,^  suspicionibus  lacerat,  ex  proprise  culpa  per- 
 fidise  putat  aliis  deesse  quam  in  conscientia  non  habet 
 fidem.    Sic  rex  Anglorum,  audita  profectione  vestra, 
 suae  conscius  iniquitatis,  et  veritus  zelum  legis  et  per- 
 severantiam  virtutis  quam  habetis  et  exercetis  in  Do- 
 mino, supra  modum  timet  ne  in  terram  ejus  cisma- 
 rinam  sauctitati  vestrte  legatio  committatur,  quia  in 
 tota  ecclesia  Gallicaoa  ei  alius  non  occurrit  per  quern 
 malitia  ejus  reprimi  possit  aut  conteri.    Sed  nec  in 
 ecclesia  Romana  veretur  aliquem,  sicut  sui  testantur, 
 prseter  dominum   Gratianum ;  quia,  si  gloriatio  ejus  Gratian. 
 vera  est,  quotquot  alii  ad  ipsum  ex  quacumque  causa 
 aceesserint,  ad  nutum  ejus,  et  interdum  non  sine  nota 
 sinistrte   opinionis,  convertibiles  invonti  sunt.  Quia 
 ergo  dominum  Gratianum  in  comitatu  vestro  redire 
 didicit,  adeo  turbatus  est  ut  animi  motum  dissimulare 
 nequiverit,  dicens  quod  per  vos  cogendus  erat^  ad  pacem, 
 aut  cum  magno  sui  suorumque  dispendio  perpetuam 
 ignominiam    subiturus.     Evocavit    itaque   magistrum  King 
 Vivian um  per  suas  et  domini  Rothomagensis  et  Gau-  ^e"7to 
 
  .  Vivian. 
 
 '  amucissimos,  A.  |      -  evil,  Z  ;  eral,  L. 
 
 0  1247S.  T 
 
1G2 
 
 EPISTOL.E. 
 
 [A.D.  1169- 
 
 fridi  Ridelli  litteras,  eique  (sicut  idem  Vivianus  in 
 publica  plurimorum  audientia  confessus  est)  corpora- 
 liter  fidem  dedit,  quod  in  pace  ecclesias  reformanda 
 domini  papte  mandatmn  ct  ipsius  consilium  sequeretur. 
 Fecit  et  litteras  signari  sigillo  suo,  quas  ostendit  qui- 
 bus  voluit,  promittens  in  illis  quod,  pro  amore  domini 
 jiapffi,  nobis  redderet  Cantuariensem  ecclesiam,  et  pos- 
 sessiones  ablatas  nobis  et  nostris,  et  pacem  et  secui-i- 
 tatem,  ut  ad  tractandum  pacis  verbum,  quam^  vestro 
 et  domini  Gratiani  metu,  quidquid  alius  glorietur, 
 quterere  videbatur,  prii^fatum  Vivianum  validius  perur- 
 geret.  Sed  de  ablatis  non  faciebat  aliquam  mentionem, 
 nisi  quod  innuebat,  quia^  si  illius  in  reformatione  pacis 
 sequeremur  arbitrium,  nos  collocaret  in  capite  regni, 
 et  nulla  ratione  pateretur  egere. 
 
 Revocato  autem  magistro  Viviano,  et  verbis  ejus 
 habente   fidem,   simulata  devotione  profectus  est  ad 
 Sanctum  Dionysium,  re  autem  vera  ut  faceret  quod 
 ptene  fecit,  id  est,  ut  regem  Cliristianissinuim  circum- 
 Conference  veniret.    Convenit  enim  inter  eos  in  colloquio  apud 
 at  Mont-    Sanctum  Dionysium,  ut  ei  alendum  et  institucndum 
 
 martre,  ' 
 
 Nov.  16.  traderet  '  Ricardum  filium  suum,  et  ut  comitem  Sancti 
 yEgidii  Turonas  evocct,  eidem  Ricardo  responsurum 
 super  comitatu  Tliolosano.  Sicpiidem  locus  ille  pru- 
 (lenter  commodissimus  visus  est  ubi  subsidiarii  partium 
 tutissime  conveniant,  et  litigantium  natales  libere  pro- 
 testentur,  et  qui  jus  dicturi  sunt,  quam  ratio  cxegerit 
 partem,  alteri  sine  trepidatione  vel  aliqua  cunctatione 
 condemnent;^  Nos  ad  illud  colloquium  compulerunt 
 accedere  dominus  rex  Francorum"  et  magister  Vivianus 
 et  alii  sapientes,  ut  nobis  Parisius  constitutis  et  illo 
 apud  Sanctum  Dionysium  existente,  posset  de  vicino 
 commodius  pax  nostra  tractari.  Ubi  cum  ilium  sfepe- 
 dictus  Vivianus  instantius  et  diligentius  conveniret  ut 
 
 '  quod,  Z,  with  vel  quam  intcil. 
 2  alias  ? 
 
 »  qttia,  A,  Z ;  quod,  L. 
 
 ^  Iraheret,  ( ) ;  corr.  A. 
 
 riindi'iiijmii'riiil,  V. 
 ^'  Franrunim,  A,  Z;  Franc ia,  L. 
 
A.D.  IIGO.] 
 
 EPISTOL.^:. 
 
 impleret  proinissionis  fidem,  resiliit  more  suo,  et  talem 
 se  Viviano  exhibuit,  ut,  ad  nos  rediens  pluribus  assi- 
 dentibus,  palam  dixerit  quod  hominem  adeo  mendacem 
 se  vidisse  vel  audisse  non  poterat  recordari.  Sed  et 
 ipsi  pifesenti,  multis  audientibus,  (sicut  ab  eis  post 
 accepimus,)  quse  fuerant  dicenda  non  tacuit ;  iramo 
 duplicitatcm  ejus  patenter  arguens,  ex  magna  parte, 
 quam  prius  Ifeserat  redemit  famam,  conquerens  quod 
 adeo  captus  fuerat  dolis  ejus.  Quod  quidem  vobis 
 ideo  intimamus,  nt  si  ad  ecclesiam  Romanam  rediens 
 partes  iHusoris  fovere  praesumpserit,  aut  fraudes  occu- 
 lere,  rei  veritatem  domino  papte  et  cardinalibus  vestra 
 dilectlo  possit  fidelius  intimare.  Nam  sicut,  nutu  Di- 
 vino,  contigit  ut  re  strenue  gesta  rediret  dominus  Gra- 
 tianus,  et  vos,  quem  Deus  firmissimam  columnam, 
 (pro  ^  spe  loquimur,)  in  ecclesia  sua  posuit,  et  qui  mores 
 liominis  plenius  nostis,  ad  sedem  apostolicam  arripe- 
 i-etis  -  iter,  sic  ejusdem  nutu  creditur  accidisse  ut 
 Vivianus,  quicquid  haberet  in  animo,  ad  illustrandam 
 justitiam  ecclesiiv  et  dilatandam  gloriam  Gratiani,  i-e- 
 manserit  in  Francia  ;  ut  rex  Anglorum  per  fautorem 
 suum  hominibus  quos  decipere  consuevit  amplius  in- 
 notescat,  et  fallacia  verborum  dominum  papam,  et 
 Curiam  ei  hucusque  nimis  credulam,  de  c?etero  minus 
 solito  circumscribat. 
 
 Cum  vero  prfefatus  Anglorum  rex  a  Sancto  Diony-  Interview 
 sio  recedens  prope  Montem  Martyrum  transitum  face-  arch^isho] 
 ret,  illuc  occurrimus,  petentes  ab  ipso  per  venerabiles  with 
 viros  dominum  Rothomagensem  et  episcopum  Sagien-  ^'^^'T- 
 sem,  et  alios  quosdam  qui  se  verbo  ingesserant,  qua- 
 tenus  nobis,  pro  amore  Dei  et  domini  papfe,  et  nostris, 
 gratiam   suam,    pacem,   securitatem,   possessiones,  et 
 ablata  restitueret,  oflferentes  nos  paratos  esse  exhibere 
 illi  quicquid  archiepiscopus  principi  debet.    Ille  autem 
 
 •  pro  spe.  A,  0,  Z  ;  prospcret,  I  -  arripervtis,  A,  0  ;  accipereti's, 
 V;  ut  periscepe,  L.  \  V,  L. 
 
 L  2 
 
1G4 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  11G9. 
 
 respondit,  so  ex  animo  libenter  remittere  ex  parte  sua 
 offensas  et  querelas,  si  quas  contra  nos  habuerat ;  et, 
 de  his  qure  proponere  vellemus  adversus  eum,  paratum 
 esse  stare  dieto  eurire  domini  sui  regis  Francorum,  vel 
 judicio  ecclesiiTB  Gallicame,  aut  scholariuin  Parisiensium. 
 Quo  audito,  respondimus  nos  curife  domini  regis,  si 
 ei  placeret,  aut  ecclesire  Gallicanse,  non  refutai'e 
 judicium ;  malle  tamen,  si  illius  sederet  animo,  cum 
 illo  amicabiliter  componere  quam  litigare  ;  et  si  eccle- 
 siam  et  possessiones  nobis  et  nostris  ablatas  ^  vellet 
 restituere,  et  gratiam,  et  pacem,  et  securitatem  prsestare 
 nobis  in  osculo  pacis,  parati  eramus  hoc^  recii)ere, 
 postulantes  ut  mobilium  ablatorum  medietatem  ecclc- 
 sire  redderet,  ad  solvenda  nostra  et  nostronim  debita, 
 ad  sarta  tecta  reficienda,  ad  instrvienda  prjedia,  et 
 reparandas  varias  ecclesise  necessitates,  quae  ad  sum- 
 mum  calamitatis,  officialiura  suorum  depopulatione  et 
 fraude,  perducta  est.  Et  ne  vota  nostra  modum  vide- 
 rentur  excedere,  et  ut  pacta,  ad  declinandam  lubri- 
 citatem  hominis,  in  scripturam  redacta  fidelius  tene- 
 rentur,  ei  petitionem,  quam  vobis  scriptara  mittimus, 
 ad  nuntiorum  suorum  arbitrium  castigatam  et  tera- 
 peratam,  feciiuus  ofFerri,  ut  omnibus  innotesceret  nos 
 nullam  pacis,  quae  ecclesite  Dei  tolerabilis  sit,  detrec- 
 tare  conditionem.  Sed  ille,  audito  scripto  et  ab  om- 
 nibus propter  nimiam  modesfciam  approbate,  materna 
 respondit  lingua,  sic  amfractus  verborum  (quod  fami- 
 liare  habet)  invertens,  ut  simplicioribus  viderctur 
 universa  concedere,  cautioribus  autem  perversas  et  non 
 The  kiss  ferendas  immiscere  conditiones.  In  uno  tamen  con- 
 refused*'  «entiunt  universi,  quod  nos  in  osculo  pacis  recipere 
 non  acquievit.  Subintulit  ergo  Christianissimus  prin- 
 ccps,  quod,  pro  tanta  quantitate  aui  i  quantus  ipse  est, 
 non  consuleret  ut  terram  ejus,  nisi  prius  accept© 
 publico  pacis  osculo,  ingrederemur.    Et  comes  Theod- 
 
 ublutas,  A,  (),  Z  ;  oin.  L.  |         hoc,  A  ;  liar,  L. 
 
A.u.  1169.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 165 
 
 baldu.s '  adjccit  quod  stulti.saima  esset  praesumptio,  mul- 
 tis  circum.stantiuiii  ,sibi  invicem  dicentibus  et  i  cducen- 
 tibus  ad  animum  quid  Roberto  de  Silliaco  accidevit, 
 (pxia  nec  ipsum  osculum  ad  pacis  et  securitatis  cus- 
 todian! satis  firma  cautio  videretur.  Sed  nec  istud 
 responsum  suum  nobis  per  prsefatos  episcopos,  pacis 
 (ut  sperabatur)  mcdiatores,  aut  per  alios  significare 
 curavit ;  iramo,  nobis  praestolantibus  responsionera,  ver- 
 sus Medontum^  deflexit  iter.  Allatus  est  au tern  *  ei  in 
 via  doininus  Philippus,  benedictus  filius  Christianissinii 
 regis ;  quern  (ut  aiunt  qui  attulerant)  subtristis  vidit, 
 tenuiter  allocutus  est,  et  cum  festinatione  dimisit. 
 Deus  tamen  prseelecti  pueri  sui  inspiravit  aniinuui  et 
 linguain  formavit  et  direxit,  ut,  cum  astantium  admi- 
 ratione,  festinantem  ad  discessum  moneret  et  rogaret 
 quatenus  diligeret  regem  et  regnum  Francorum  ^  et 
 ipsum,  quia  per  hoc  Dei  et.  hominum  gratiam  con- 
 sequeretur. 
 
 Comitatus  est  autcm  cum  dominus  rex  Francorum 
 usque  Medontama  et  inde  usque  prope  Paciacum,'^ 
 exspectans  ut,^  juxta  condictum,  traderet  Ricardum 
 filium  suum.  At  ilJe  se  hoc  facturum  promi.sit  in  col- 
 loquio  Turonensi  f  in  quo  manifeste  deprehenderunt 
 dominus  rex  et  sui  quod  res  cum  eis  agebatur  iu  dolo. 
 Et,  sicut  ex  consequentibus  signis  visum  est,  in  minori 
 caritatc  discesserunt  ab  invicem  quam  ab  initio  con- 
 venissent.  Nec  creditur  colloquium  illud  quod  ille 
 captat  esse  futurum,  quia  machinatio  htec  multis  patet 
 impedimentis,  ISos  siue  responso  ejus  ad  loca  con- 
 solationis  nobis  Divinitus  provisa  reversi  sumus,  spem 
 
 >  Teodhaldus,  0;  Theodbaldus, 
 
 A  ;  Theobaldus,  Z,  L. 
 
 -  Filliaco,  L. 
 
 3  Meldam,  L. 
 
 •*  aulem,  om.  L. 
 
 "  Francorum,  A,  O,  Z  ;  Fraiicia; 
 
 L. 
 
 "  ei,  ins.  A  ;  om.  Z,  L. 
 
 ^  Tureiisi,  A,  O  ;  7Wonciisi,  L, 
 
 *  Mantes. 
 
 I     "  Pacy 
 
IGG 
 
 EPISTOL.E. 
 
 [A.D.  11G9. 
 
 Vivian 
 
 L'fuses 
 
 intrigue. 
 
 nostram  projicientes  in  Euin  qui  non  deseiit  sperantes 
 in  se,  et  dileetionis  vestrte  '.solatium  prtestolantes. 
 Rex  autem  Anglite^  ad  magisti-um  Vivianum  postea 
 prcseut.  nuntium  inisit  et  viginti  marcas,  ut  aiunt,  rogans  ut 
 se  iterum  introniitteret  de  pace  reformanda.  Sed  ille 
 (sicut  pro  certo  accepimus)  et  pecuniani  respuit,  et 
 respondit  ei  litteris  quarum  dilectioni  vestrse  exem- 
 nlum  mittimus.  Nec  est  quod  ipsuni  ad  pacem  tan- 
 topeve-  ui-geat,  quantum  metus  ille  quem  de  vestra 
 et  domini  Gratiani  profectione  conceijit ;  nec  Vivianum 
 captat  ob  aliud  nisi  ut  vestras  et  Gratiani  non  inci- 
 Henvy's  dat  in  manus.  Nobis  etiam  relatum  est  quod  .^gidium 
 Rothomagenscm  archidiaconuni,  et  Joannem  de  Oxene- 
 ford,  et  Joannem  Sagieusem  misit  ad  curiam,  ut 
 impediant  nc  vobis  in  ten-iiin  suam  legatio  concedatur, 
 aut  aliud  quod  ei  vel  coiiiiti  Flandriee  possit  esse 
 luolestiuu.  Vos  nuntioruiii  personas  pro  parte  novistis, 
 sed  fortasse  [)leiiius  nostri,  qui,  vestri  gratia,  vobiscum  ^ 
 sunt.  Cum  ergo  de  vestra  sincei-itate  et  domini 
 Grati;ini,  cpiam  expertus  est,  fide  tantus  hominem  ilium 
 timor  iuvascrit,  luce  clarius  est,  quod,  si  euni  dominus 
 papa  ab  initio  terruisset  auctoritate  summi  pontificis 
 potius  (|uam  sustineret  i)ia  mansuetudine  patris,  jam 
 ecclesia  Dei  a  multis  diebus  serenata  fuissct,  et  de- 
 tumuisset  furor  hominis,  qui  fugientes  et  imbelles  sine 
 miseratione  persequitur  et  viriliter  resistcntibus  cedit. 
 Miserio3  nostrfe  conditionem  pro  parte,  quia  fastidiosum 
 esset  recensere  singula,  deploravimus  in  auribus  ves- 
 tris  ;  vestrie  dignationis  et  caritatis  erit  impetrare  a 
 donuno  papa  ut  ecclesi?e  Dei,  et  nobis,  et  miseriis 
 nostris  expedientem,  ot  se  dignam,  provideat  pacera  ; 
 (juia  in  eum  oculi  omnium  direct!  sunt,  exspectantes 
 quid  ^  facturus  sit  in  causa  ista.  Si  raptor  ablata  non 
 restituerit  aut  satisfecerit ;  si  novam,  et  prseter  ecclesiai 
 
 '  Aiiylontm,  Z.  I        quod,  om.  O. 
 
 '■^  tanto  operC)  A,  O ;  tantoperc,  ■*  nohiscum,  L. 
 L.  I      ^  quod,  V. 
 
A.D.  1169.] 
 
 EPISTOL/E. 
 
 167 
 
 morem,  a  nobis  obligationem  cxtorseiit,  praesertiiu'  auc- 
 toritate  summi  pontificis,  pernicies  exempli  non  delebi- 
 tiir  in  sempiternum,  sed  a  nobis  transferetur  ^  in  alias 
 nationes.  Quid  autem  loiniis  exigi  potuit,  quam  id 
 quod,  de  suorum  arbitrio  contracta  et  castigata,  con- 
 tinet  subscripta  petitio  ?  Sane  si  dominus  papa,  vel 
 nunc  tandem,  nuntios  ejus  confusos  remiserit,  et  in 
 terras  ejus  eismarinas  aggravare  proposuerit  manum 
 suam,  nihil  volet  pra3cipere  quod  noa  sine  difficultate 
 et  mora  valeat  obtinere.  Nam  proceres  ecclesia^ 
 favent,  solique  clerici,  quam  venenosis  consiliis  semina- 
 verunt,  furoris  pertinaciam  rigant  exhortationibus,  et 
 instigationibus  fovent  et  promovent.  Quorum  alii'^ 
 in  Anglia  debacchantur  in  tormentis  ecclesiee,  alii 
 vero  crebis  discursionibiis  nunc  apostolicam  sedem, 
 nunc,  ad  versus  ecclesiam,  publicas  orbis  Latini  sollici- 
 tant  potestates.  Quod  autem  sine  dolore  et  stupore 
 non  dicimus,  sfeculi  potestates  ad  tanti  flagitii  consor- 
 tium nequeunt  inclinare,  sed  in  ecclesia  Romana  sem- 
 per inveniunt  aliquos  quos  scelerati  propositi  se 
 gloriantur  habere  consortes. 
 
 DCVII. 
 
 ALEXANDRO  PAPiE  MAGISTER  ViVIANUS. 
 (A.  22.5  ;  O.  ii.  234  ;  Z.  iii.  62  ;  Luii.  iii.  62  ;  Thoiii.  361.) 
 
 Omneiii  '  operam  adhibui  et   diligentiam,  ut  inter 
 regem  Anglorum  et  dominum  Cantuariensem  pax  re- 
 formaretur   juxta  formam  quam  sanctitas  vestra  prse- 
 scripserat.    Tandem  vero  post  multos  labores  ad  id  ven-  Confer- 
 tum  est,  ut  dominus  Cantuariensis,  in  colloquio  regum  ^ont-' 
  martre. 
 
 '  transferrctiir,  A  ;  Iraiisferelur,  i      ^  dj;;     _  _  ccclesicc,  om.  Jj. 
 L.  ■*  Omnmi  operam,  A,  O  ;  Operam 
 
 -  oolcl,  A  ;  viilcl,  L.  I  omuem,  L. 
 
168 
 
 EPISTOLyE. 
 
 [A.D.  1169. 
 
 Pari.siiis  habito  in  octavis  ^  Bead  Mai-tini,  petitioneni 
 subscriptam,  pcv  dominum  Rofchomagensem  et  episco- 
 pum  Sagiensem  ct  me,^  regi  Anglorum,  prsesente  Chiis- 
 tianissimo  rege,  porrigoretj  "  Hoc  petimus  a  domino 
 "  nostro  rege  juxta  mandatum  et  consilium  domini 
 "  papse,  ut,  pro  amore  Dei  et  domini  papse,  et  honore 
 "  sanctse  ecclesine,  ac  salute  sua  et  lijeredum  suorum, 
 "  recipiat  nos  in  gratiam  suani,  et  concedat  nobis,  et 
 "  omnibus  qui  nobiscum  et  pro  nobis  exierunt  de 
 "  regno,  pacem  suam  et  plenam  securitatem  de  se  et 
 "  suis,  sine  malo  ingenio  ;  et  reddat  nobis  ecclesiara 
 "  Cantuariensem  in  ea  plenitudine  et  libertate  in  qua 
 "  eam  melius  babuerimus^  postquam  ad  sedem  illam 
 "  accessimus ;  et  possessiones  omnes  quas  habuimus, 
 "  ad  tenendum  et  habendum  ita  libere,  et  quiete,  et 
 "  honorifice,  sicut  ecclesia  et  nos  eas  liberius  et  hono- 
 "  rificentius  tenuimus  et  habuimus  postquam  promoti 
 "  sumus  in  archiepiscopum  ;  et  similiter  nostris ;  et 
 "  omnes  ecclesias  et  prsebeudas  ad  archiepiscopatum 
 "  pertinentes  qute  vacaverunt  postquam  exivimus  de 
 "  terra,  et  ^'  ut  faciamus  de  eis  sicut  de  nostris,  prout 
 "  nobis  placuerit,  similiter  habere  ])ermittat."  Et  hoc 
 in  scripturam  rcdactum  est,  De  mobilibus  vero  ablatis 
 se  facturum  promisit  archiepiscopus,  juxta  consilium 
 vestrum,  ut  a  nuUo  super  hoc  deberet  argui.  Rex 
 autem,  audita  petitione  scripta,  de  piano  [quidem]  ^  non 
 contradixit,  sed,  mutatis  verbis,  respondit  quod  archi- 
 episcopus haberet  ecclesiam  suam  et  possessiones  suas 
 in  pace,  quas  habuerunt  et  sicut  habucrunt  anteces- 
 sores  sui ;  ut "  sic  excluderet  possessiones  quasdam  quae 
 de  novo  acciderant  huic  archicpiscopo  de  jure  ecclesiie 
 suaj,  ct  quas  habuerat  et  tenuerat  postquam  factus  est 
 
 •  octabis  (contr.),  A;  octava,  L;  el,  oni.  L. 
 
 octabus,  with  correction,  Z.  '■"  (juidam,  V  ;  oiii.  Z.  L. 
 
 2  et,  ins.  V.  "  ul,  A,  O  ;  et,  L. 
 
 habuerimus,  V,  A  ;  lutbuimus, 
 Z,  L. 
 
A.D.  1169.] 
 
 EPliSTOL^E. 
 
 169 
 
 arcliicpiscopus,  et  ecclcsias  et  prsebendas,  quae  vacave- 
 runt  postquara  exivit  cle  terra ;  et  ut  sic  ^  callide  alli- 
 garet  eum  ad  observandas  eonsuetudines  suas  pravas 
 et  maledictas,  sicut  jDOstea  bene  deprehendimus,  quia 
 in  omnibus  fere  verbis  suis  ecclesite  Dei  sophisticus 
 est  et  captiosus.  Et  prseterea  nullius  prece,  cum  tamen 
 rogaretur  a  multis,  induci  potuit  ut  praefatum  Can- 
 tuariensem  in  osculo  pacis  reciperet.  Institi  apud 
 Christianissimum  regem  ut  hoc  tantillum  suarum  pre- 
 cum  instantia  extorqueret ;  sed  ille  alii  ^  regi,  dum 
 in  terra  sua  erat,  nolebat  esse  molestus  in  aliquo. 
 Domino  tamen  Cantuariensi  dixit,  et  etiam  mihi,  co- 
 ram multis  qui  praescntes  aderant,  quod,  nec  pro  tanta 
 quantitate  auri  quantus  ipse  erat,  vellet  vel  auderet 
 consulere,  nisi  pacis  osculo  prjecedente,  quod  terram 
 ejus  ingrederetur ;  quia  subtract©  osculo  gratiam  non 
 reddebat.  His  ergo  qui  aderant,  ex  causa  probabili, 
 visum  est  quod  verbum  pacis  tractabat  in  dolo,  qui 
 publicum  et  celebre  gentibus  pacis  sigmun  admittere 
 rccusabat,  nec  aliquid  per  suos  domino  Cantuariensi 
 respondere  curavit,  sed  quasi  occasionem  discedendi 
 captaus  recessit.  Visumque  est  quod  tantum  simulare 
 volebat  gratiam  non  restituere.  Placeat  itaque  sanc- 
 titati  vestrae,  siquid  adversus  haec  audieritis,  difFerre 
 omnia  qnousque  servi  vestri  faciem,  qui  cunctis  inter- 
 fui,  videatis,  et  audiatis  ex  ore  meo  qualiter  ecclesia 
 conculcetur,  et  quam  inique  proscripti  sint  iunocentes. 
 Omnipotens  Deus^  incolumitatem  vestram,  ad  gloriam 
 nominis  sui  et  pia  nostra*  nostrorumque  vota,  in  tem- 
 pera longa  custodiat,  sanctissime  et  amatissime  ^  pater. 
 
 '  sic,  A,  O  ;  om.  L. 
 2  alio,  V. 
 
 •*  Deus,  A  ;  Dominus,  L ;  Z 
 seems  doubtful. 
 
 vestra  veslrorumque,  A. 
 *  amatissime^  A,  0  ;  amanlissime, 
 Z,  L. 
 
170 
 
 EPLSTOL^. 
 
 [A.D.  1169. 
 
 DCVIII. 
 
 Henrico  kegi  Anglic  magister  Vivianus. 
 
 (A.  226;  O.  ii.  235  ;  Z.  iii.  G3 ;  Liip.  iii.  03  ;  Thorn.  362.) 
 
 Serenissimo  domino  et,  ^  amico  Henrico,  Dei  gratia 
 Anglorum  regi,  magister  Vivianus,  sancttB  Romance 
 ecclesitTS  advocatus,  salutem,  et  salubri  consilio  adqui- 
 escere. 
 
 Advising  Quantum  pro  lionore  vestro  laboraverim,  quantam 
 sioir^^  diligentiam  adhibuerini,  ut,  ad  gloriara  Dei  et  vestram, 
 })aceui  cum  ecclesia  faceretis,  novit  Deus,  ct  prudentia 
 vestr.i  ignorarc  non  debet.  Nam  tantum  pro  vobis 
 institi  quod  iniiltoruin  et  magnorum  amisi  gratiam,  et 
 f'abula  factus  sum  detractorum.  Unde  miror  quod  me, 
 queiu  in  vestra  utilitate  et  lionore  nohnstis'"^  audire, 
 (jnasi  pecunia  corruptum  reddere  voluistis  infamem. 
 Scd  (pua  vos  obsequiis  coepi  colere,  et  ab  amicis 
 non  facile  recedere  consuevi,  precor,  et  modis  omnibus 
 consulo,  lit  redeatis  ad  cor,  et  petitioneni,  quam  vobis 
 scriptam  misit  dominus  Cantuariensis,  charta  vestra 
 confirmetis  ;  lioc  adjecto,  quod  euin  recipielis  in  osculo 
 pads,  eique  mittatis,  et  revocctis  ipsum,  antequam 
 teri'a  vestra  subjiciatur  interdicto,  et  illi  feriantur 
 anathematc  quorum  nomina  in  libello  damnationis 
 .  eorum  concepta  sinat.  Nam  et  plurimi  sunt,  et  vobis 
 pernecessarii,  et  tempus  breve  est.  Quare  autem  vos 
 rogare  noluerint''  quidam,  discretio  vestra  facile  per- 
 pendet,  si  veros  peu.saverit  ^  amicos  et  fidem  hominum. 
 Pneterea  de  mobilibus  quae  abstulistis,  ea  moderatione 
 respoudeatis  archiepiscopo,  ut  et"  liberalitas  vesti'a 
 coram  hominibus  anq^lius  elucescat ;  et  conscientia  tanti 
 criminis  reatum  diluat  ante   Deum ;  et   idem  archi- 
 
 '  cl  amico,  Z ;  oni,  L. 
 *  voluistis,  A  ;  iwliiJstis,  L. 
 iioliici  unl,  Z. 
 
 pulsavci  it, 
 ct,  A,  0  ;  < 
 
 it,  O  ;  coir.  A. 
 ;  om.  Z,  L. 
 
A.D.  11G9.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 171 
 
 episcopus  efc  sui,  quoad  vixerint,  vobis  ct  hiuredibus 
 vestvis  fideliores  et  devotiores  debeant  peimanere.  Si 
 autem  ine  vel  hac  vice  nolueritis  audire,  sera  exit 
 poenitentia ;  nec  dicatis  ulterius  vobis  quod  imminet 
 non  fuisse  pisedictum. 
 
 DCIX. 
 
 Thoma.s  Camuariensls  archiepiscopus  Gkatiaxo. 
 
 (A.  227;  O.  ii.  230;  Z.  iii.  04;  Lup.  iii.  64  ;  Thorn.  38.) 
 
 Inipiorum  inolimina  gxatite  tiliis  in  finem  nocere  Heury  aud 
 lion  possunt ;  quia  Deus  eos  supra  vires  tentari  non  "V^^'''^- 
 jiatitur,  ad  electorum  utilitatem  cuncta  dirigens,  et  de 
 singulis  eventibus  reruni  profectum  mirabiliter  eliciens 
 gloriosum.  Et  quidem  fideni  vestram  respexit  Dominus, 
 qui  moram  magistri  Viviani,  et  quicquid  post  recessum 
 vestrum  gessit  in  Francia,  convertit  in  gloriam  nominis 
 vestri,  vos  in  Deum  constituens  Pharaoni.  Ex  quo 
 enim  dominus  rex  Anglorum  cognovit  quod  cum  do- 
 mino Senonensi,  cujus  zelum  timet  supra  quam  dici 
 possit,  ad  curiam^  revertebamini,  et  nos'-  promptos 
 animadvertit  ad  justitiam  exercendam,  illico  per  se 
 et  per  suos  praefatum  Vivianum  sollicitare  studuit  ut 
 rediret ;  promittens  se  ad  lionorem  Dei  et  utilitatem 
 ecclesite  per  eura  pacem  esse  facturum,  si  ille  procuraret 
 ut  cum  eo  colloquium  haberemus.  Dicebat  enim  se 
 hanc  illi  velle  rependere  ^  gratiam,  eo  quod  morigerum 
 senserat  sibi,  cum  tamen  magis  absentia  vestra  quam 
 praesentia  ejus  gratiae  Dei  cooperaretur,  et  perurgeret 
 ad  pacem.  In  spe  ergo  pacis;  sicut  plenius  innotescet 
 ex  litteris  vocationis  nostiw,  accessimus  ad  colloquium, 
 
 a  curia,  A,  O,  Z  ;  ad  curiam,  <      -  vos,  A  ;  nos,  L. 
 L.    (In  the  uext  letter  we  read,  1      ^  inipenderc,  L. 
 "  Dominuin  Senonensein  et  Gra- 
 "  tiaiium  ud  curiam  profici'ci.") 
 
172 
 
 EPlSTOLyE. 
 
 [A.D.  1169. 
 
 in  quo  quid  actum  sit,  ex  his  quae  scripsimus  ^  domino 
 Senonensi  et  sociis  nostris,  facile  discretio  vestra  per- 
 pendet.  Timemus  cnim,  ne  si  cuncta  retexamus  ^ 
 prolixitas  orationis  fastidium  generet,  prsesertim  cum 
 certum  teneamus  diligentiam  vestram  circa  plurima 
 occupatam.  Sed  sicut  non  potest  ^thiops  mutai-e 
 pellem  aut  pardus  varietates  suas,  sic  fallaciam  et 
 fraudem  exuere  nesciunt,  qui,  ab  initio  vitse  usque  ad 
 lutatem  maturiorem,  docuerunt  linguam  suam  loqui 
 mendacium,  et  ut  inique  agerent  laboraverunt.  Ut 
 ei'go  uiagistri  Viviani  verbis  utamur,  hoc  in  tantarum 
 promissionum  ^  summa  deiiium  reperit,  quod  rex  ille 
 prfis  cunctis  mortalibus  sophistice  vivit  et  loquitur,  ut 
 Deo  et  hominibus  debeat  esse  odibilis.  Cessit  tandem 
 priefatus  magister  in  sententiam  vestram,  et  sicut  ab 
 cis  accepimus  quibus  fides  habenda  ^  est,  fallaciam  regis 
 apud  Sanctum  Dionysium  patenter  arguit,  et,  sicut 
 audivimus,  pecuniam  quam  ei  recessuro  miserat  accipere 
 rccusavit,  detestans  duplicitatem  et  malitiam  ejus.  Ei 
 quoque rescripsit  increpatorias,  exhortatorias,  et  com- 
 minatorias  litteras,  sicut  nobis  significatum  est,  qua- 
 rum  exemplum  vobis  jussimus  praesentari,  Quicum- 
 que  vcro  familiaritatis  initje  viderunt  exitum,  aut 
 Giatian  Vivianum  loquentem  audierunt,  publico  protestaban- 
 to'viviiiD,  '^olum  ex  omnibus  qui  ad  regem  Anglorum  missi 
 fuerant  sapere  Gratianum.  Si  Vivianus  in  curia  con- 
 .sonaverit  istis,  ibidem,  illo  auctore  velit  nolit,  nomi- 
 nis  vestri  titulus  clarius  elucescet.  Si  partem,  quani 
 apud  nos  detestatus  est,  fovere  ausus  fuerit,  dignus 
 est  cum  j>roditorc  Christi  ignominiosam  suspendii 
 •subire  damnationem.      Speramus  autem  de  illo  vici- 
 
 '  scripsinms,  A,  0  ;  subscripsi^ 
 
 ■*  tandem,  A,  O,  L  ;  tumvn,  V. 
 ^  udhibciida,  L. 
 "  Eique,  L. 
 
 mux,  Jj. 
 
 ^  reta.ramus,  V,  Z. 
 ^  promissione,  A,  0  ;  promissi- 
 
 onum, L. 
 
A.D.  1169.] 
 
 epistola;. 
 
 173 
 
 niora  saluti  et  honestati,  quia,  quantum  deprehen- 
 dere  potuimus  et  qui  nobiscum  erant,  et  sicut  indubi- 
 tanter  a  multis  accepimus,  laudabiliter  in  extremis 
 versatus  est.  Rei  series  vobis '  innotescet  ex  ordine. 
 Vos,  si  placet,  necessitates  nostras  et  honestatem  eccle- 
 siie  adhibita  diligentia  promovete.  Nam  si  dominus 
 papa  et  ecclesia  Romana  extenderit  manum  suam  in 
 retribuendo,  nobis  citissime  quies  dabitur,  et  auetoritas 
 ecclesife  Romanse,  tarn  in  Anglia  quam  in  cismarinis 
 terris  regi  Anglorum  subditis,  reflorescet.^ 
 
 DCX. 
 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus  Alexandro 
 et  joanni  clericis  suis. 
 
 (A.  228  ;  O.  ii.  237  ;  Z.  iii.  65  ;  Liip.  iii.  6.5  ;  Thorn.  92.) 
 
 Quae  in  colloquio  regum  in  octavis  ^  Sancti  Martini  Siipple- 
 apud  Sanctum  Dionysium  habito  gesta  sunt,  plenius  "p^gg'^  * 
 agnoscetis  ex  rescripto  litterarum  quas  domino  Seno- 
 nensi  transmisimus.     Sed  quia  verebamur  fastidium, 
 nonnulla  quje  ibi  desunt,  "'eidem  domino  et  amico  nostro 
 per  vos  communicanda,  litteris  prsesentibus  curavimus 
 exarare.    Nam  sic  ei  res  facilius  innotescent;'  cum  viva 
 voce  referre  possitis  plurima  qute  litteris  illis  minime 
 censuimus  inserenda.    Exegerunt  a  nobis  dominus  Ro-  Question 
 thomagensis  et  episcopus  Sagiensis,  qui  pacis  refor-  s\^i(j[fi^n" 
 mandix^  medlatoi'es  esse  dcbuerant,  quatenus  exprimere- 
 mus  immobilium  nomina  possessionum,  quas  nobis  "  cum 
 ecclesia  Cantuariensi   restitui  petebamus.     Ad  quod 
 respondimus  nos,  qui  tanto  tempore  absentes  fuimus, 
 
 '  nobis,  A,  O ;  vobi.i,  L.  ^  innotescenl.  A,  O  ;  innotescet, 
 
 ■  injlorescet,  L.  L. 
 
 ^  octahis.  A,  O,  Z;  octava,  L.  nobis  cum  ecclesia,  A  ;  nobis- 
 
 •*  eidcin,  A,  V,  O  ;  ei,  L.  cuw  ecclesice,  I. 
 
174 
 
 EPISTOLJ!;. 
 
 [a.d.  1160. 
 
 et  cavuinms  omnino  gentis  et  terrte  nostr?e  commercio, 
 scire  non  posse  quas  terras  dominus  rex  aut  ofRciales 
 ejus  alienaverint  aut  distraxerint ;  sed  omnes  nobis 
 restitui  volebamus,  quas  antecessor  nostei-  bonse  me- 
 morire  Theobaldus  archiepiscopus  habuit  quoad  vixit, 
 et  nos  ipsi  quando  ad  regimen  Cantuariensis  ecclesire 
 accessimus,  et  postea  (piando  prof'ecti  sunius  ad  con- 
 cilium Turonense,  et  semper  antequam  rex  nos  et 
 ecclesiam  persequeretur.  Et  praiter  istas  petivimus  et 
 petimus  terram  quam  Henricus  de  Essexia^  tenebat 
 de  nobis,  quia,  illo  ex  tali  causa  exhtei-edato,  in  domi- 
 nium et  proprietatem  ecclesiaa  redire  debuit,  sicut  illfe 
 quas  de  rege  tenebat  ad  ilium  redierunt.  Feudum 
 quoque  Willelmi  de  Ros  nobis  abstulit,  contra  jura- 
 mentum  quod  regi  Stephano  prsestitit,  quando  eum 
 adoptavit  in  filium,  et  accepto  hominio  ejus  ipsum 
 regni  instituit  hseredem.  Juravit  enim  tunc  solemniter 
 et  publico  quod  terras  quas  rex  Steplianus,  dominus 
 et,  adoptionis  jure,  pater  suus,  ecclesiis  contulerat,  eis 
 perpetuo  conservaret.  Abstulit  etiam  nobis  terram  de 
 Mundeham,^  quam,  contra  Deum  et  salutem  suam  et 
 omnem  sequitatem,  Joanni  Marescallo  ^  contulit  ;  qui 
 nutu  Divino  (ut  scitis)  beato  *  Anselmo  suam  vindicante 
 injuriaiii,  cum  liberis  suis,  quos  pra3d;e  futuros  succes- 
 sores  opinabatur,  post  paucos  dies  defunctus  est.  Has 
 autem  ti-es  possessiones,  scilicet  Henrici,  Willelmi,  et 
 terram  quam  Joanni  contulit,  expresse  petivimus  et 
 petimus,  malentes  exsulare  perpetuo  quam  istis  ablatis 
 dispendiosam  ecclesife  faccre  pacenx. 
 
 Mediatores  autem  nos  in  bona  spe  terraruin  restitu- 
 endarum  verbis  pdnere  nitebantur,  sed  circa  mobilia 
 quae  abstulit  loquebantur  tepidius;  quamvis  Sagiensis 
 et  magister  Vivianus  nobis  mille  ^  marcas,  si  pax  pro- 
 
 '  Esaexa,  A,  O,  Z;  Excxia,  V; 
 
 Marescallo,  A,  0,  Z;  Maris- 
 
 E/r.rn,,  L. 
 
 ■  i\Inntii)i</liai)i,  Z. 
 
 callo,  V  ;  Mariachallo,  L. 
 
 ■*  bealo.  A,  O,  Z;  beatissimn,  L. 
 5  ille,  V. 
 
A.D.  11G9.] 
 
 EPISTOL.^:. 
 
 175 
 
 cederet,  restituendas  assererent.    Hoc  enim  se  dicebant 
 accepisse  ex  ore  ejus.    Nos  autem  exegimus  medietatem 
 ablatorum  ad  necessaries  iisus,  domini  papfe  vel  reli- 
 giosorum  consilio  de  residue  panturi ;  quia  super  omnia 
 perniciem  veremur  exempli,  et  saluti  nostr?e  timemus, 
 pariter  et  illius  ;  nostrse  qiiidem,  si  tantum  sacrilegium 
 dissimulatione  foverimus,  illius  vere,  si  nen  restituat 
 cum  solvendo  ^  sit,  aut  satisfaciat  de  ablatis  ;  quia  in 
 tali  casu  constat  prorsus  nou  dimitti  peccatum  si  non 
 restituatur  ablatura.    Sunt  autem  varije  species  compen- 
 satienum,  quas  et  ille  implere  sufficit  sine  magno  sui 
 dispendio,  et  nes  parati  reeipere.    Nam  ut  ei  remitta- 
 mus,  impoenitenti  prresertim,  quod  ecclesia?  Dei  abstulit, 
 Divina  nes  protegente  dementia,,  nullis  unquam  machi- 
 natienibus  obtinebit.    Si  tamen  poenituerit,  et  de  parte 
 satisfecerit,  nos  eum  de  reliquo,  pro  devotione  quam 
 exhibebit  ecclesitp,  et  caritate  quam  ad  nes  habebit, 
 supportabimus  in  omni  patientia ;  quia  tarn  Roman*  Usefulness 
 quam  Anglicanre  ecclesia^  expedit,  ut  aliquid  liabeat  f-"'''^' 
 penes  se,  quod  ei  tumultus  et  seditiones  molienti  recte 
 possit  oppeni.    Alioquin  quisquis  eum  piorsus  expediet, 
 immanitatem  ejus  armabit  ad  ecclesiam  jugulandam. 
 Nunc  autem  in  ee  calculo  constitutus  est,  et  imminen-  The  king 
 tern  sibi  et  terrpe  sufe  sententiam  adee  timet  ex  quo  '"^^'**y- 
 dominum  Senonensem,  et  -  Gratianum  ilium  cujus  me- 
 moria  in  utroque  regno  in  gloria  et  benedictione  est, 
 cognovit  ad  curiam  proficisci,  ut  nihil  domino  papre 
 negare  audeat,  quidquid  simulet  et  minetur,  si  in  terras 
 ejus  cismarinas  aggravare  decreverit  n)anum  suam,  et 
 nuncios  ejus  confuses  remiserit.    Nec  eportebit  ut  sen- 
 tentia  sortiatur  effectum,  quia  sola  comminatio  facillime 
 quidquid  intentatum  fuerit  obtinebit.     Misit  nuper  in  Attempt 
 Angliam    Gaufridum  Ridellum,   ut  terqueat  personas  e-^tort 
 ecclesiasticas,  et  ad  inobedienticB  crimen  nefariis  obliget  mem  from 
 
 
 —  hops. 
 
 '  solvendo,  A,  0,  Z ;  xnlveniluw,  I      -  et,  om.  0. 
 L,  and  Z  interl.  I 
 
176 
 
 EPISTOLyE. 
 
 [A.D.  11 G9. 
 
 saci'amentis.  Is,  cum  Ricardo  Pietavensi  archidiacono 
 et  aliis  ofRcialibus  regni,  prtecepit  ex  parte  regis,  ut 
 omnes  episcopi  Londoniam  ^  convenirent,  praestituri  cau- 
 tionem  de  servando  edicto  regis,  ne  quis  nuntium  aut 
 litteras  domini  papa3  vel  nostras,  inconsulto  rege,  reci- 
 piat ;  ne  pareat  interdicto,  si  fuerit  promulgatum ;  ne 
 sententiam  anatliematis  in  aliquem  fidelium  regis  ferre 
 praesumat.  Sed  nullus  episcoporum  vel  abbatum  prseter 
 ilium  emissarium  Sancti  Augustini,  in  illo  conciliabulo 
 officialium  comparere  voluit,  eo  quod  praeelegerunt  in- 
 currere  publicas  potestatis  offensam,  si  cam  declinare 
 How  nequiverint,  quam  derelinquere  legem  Dei.  In  primis 
 reeeiveil.  ^^.^^  dominus  Wintoniensis  publico  protestatus  est  et 
 solemniter  praedieat  so  mandatis  apostoiicis,  et  ecclesiae 
 Cantuariensis,  cui  ex  professione  fidem  et  obedientiam 
 debet,  cum  omni  devotione,  quoad  vixerit,  per  omnia 
 pariturum ;  et  ut  idem  faciant,  clericis  suis  indicit. 
 Imitatur  eum  episeopus  Exoniensis,  ad  omnem  promptus 
 obedientiam,  et  se  in  religiosorum  collegio  recepit  donee 
 transeat  iniquitas.  Norwicensis  vero,  prohibitus  ex 
 parte  regis,  praesentibus  officialibus,  excommunicavit 
 comitcrn  Hugonem  et  alios,  prout  sibi  fuerat  impera- 
 tum ;  et  descendens  a^  pulpito,  cambutam,'*  (baculum 
 scilicet  pastoralem,)  super  altare  posuit,  dicens  se  visu- 
 vum  quis  in  terras  vel  res  ecclesiae  suae  manus  exten- 
 deret  ;  ingressusque  claustrum  cum  fratribus  vivit. 
 Cestrensis  vero,  similiter,  exsequi  paratus*  imperata,^ 
 ut  ab  officialibus  tutus  sit  secessit  in  illam  partem 
 episcopatus  sui  quam  Walenses  inhabitant.  Ex  quo 
 perspicuum  est  dominum  papam,  ad  gloriam  Dei  et 
 ]icrpetuum  honorem  aj)Ostolicae  sedis,  in  Anglia  trium- 
 phare  ;  ut  ibi  floreat  et  fructificct  auctoritas  ejus,  si  in 
 vigore  perseveraverit,  nec  rejecerit  coronam sibi  Divi- 
 
 '  Londoniam,  A.;  Londnnia, Z,Jj. 
 2  de,  Z,  with  vel  a  ir.tcrl. 
 •*  camhulam.  A,  0 ;  cambiwii  n, 
 V  ;  camhutam,  L. 
 
 ■I  est,  ins.  L. 
 
 ■''  et,  ins.  A,  (hy  altcrntion)  L. 
 sibi  coronam,  A. 
 
A.D.  1169.] 
 
 EPISTOLi^;. 
 
 177 
 
 nitus  praeparatum.  Nescit  onim  impietas  quo  se  vertat, 
 et  semper,  ut  sui  perhibent,  habet  ante  oculos  dominum 
 Senonensem,  et  filium  gratise  Gratianum.  Ad  cujus 
 gloriam  plurinium  proficit  mora  quam  fecit  Vivianus, 
 qui  nunc  tandem  dolos  expeitus  est  illusoris,  et  mali- 
 tiam  ejus,  et  fraudes  varias  non  destitit  apud  nos  in 
 compitis  prfedicare.  Quod  cum^  in  ecclcsia  Romana  Directions 
 fecerit,  si  tamen  fides  in  homine  est,  etiam  testimonio  p^p"/'^^ 
 ejus  amplius  justificabitur  dominus  Gratianus  in  operi-  court, 
 bus  suis.  Vos  autem,  et  per  vos  et  per  dominum 
 Jacinctum,^  elaborate  ut,  secundum  quod  promisit,  con- 
 futet  nuncios  illusoris  sui ;  et  si  hoc  fecerit  et  vobis- 
 cum  fideliter  ambulaverit,  litteras  quas  pro  eo  scribi- 
 mus  porrigatis  domino  papse,  quia,'^  sicut  pro  certo 
 didicimus,  nunc  in  recessu  regem  perfidiae  constanter 
 arguit,  et  famam,  quam  prius  Iseserat,  ex  magna  parte 
 redemit.  Si  vero  voluerit  ingredi  duabus  viis  (quod 
 tamen  non  credimus,  quia  pecuniam  dicitur  respuisse) 
 et  litteras  retineatis,  et  ne  nocere  valeat  estote  solliciti. 
 Sollicitaverunt  nos  quidam  ex  conscientia  et  mandato 
 regis  ut  ad  ipsum  in  Normanniam  proficiscamur  ;  nec 
 hoc  detrectamus  ^  implere  si  nobis  in  confinio  terrarum, 
 ut  promissum  est,  occurrerint  qui  nobis  et  nostris  suf- 
 ficiant  prtestare  securitatem.  Vos  autem  instate  ut 
 dominus  papa  inhibeat  ne  novam,  et  prseter  morem 
 ecclesiae  Gallicanae  et  Anglicanre,  praestemus  cautionem  ; 
 ne  a  forma  quam  regi  scriptam  misimus  dominus 
 papa  recedat;  ut  partem  condecentem  ablatorum  nobis 
 restitui  prsecipiat;  ut  terreat  regem  metu  interdicti  in 
 terris  cismarinis  ;  ut  regi  Anglorum  diligentius  scribat 
 quatenus  nos  recipiat  in  osculo  pacis ;  et  jubeat  in  aliis 
 litteris  ut  terras  ablatas,  quas  prfenominavimus,  sine 
 quibus  pax  esse  non  potest,  ecclesite  Cantuariensi  re- 
 stituat.     Item   prohibeat  ne  aliquem,  nisi  prpestito 
 
 '  Hyacinthum,  L.  |     3  detractavms,  A. 
 
 -  quia.  A,  0  ;  et,  Z,  L.  | 
 o  12478. 
 
178 
 
 kplstola:. 
 
 [A.D.  11G9. 
 
 secundum  morem  et  formam  ecclesife  juramento,  ab 
 anathematis  vinculo  prjesumamus  absolvere,  quoniam 
 inter  jura  consuetudinum,  quas  vendicat  contra  Deum, 
 si  credatur  expertis,  manifeste  cognoscetur  hoc  fere  esse 
 perniciosissimum  ;  in  quo  si  a  prsesumptione  sua  ceci- 
 derit,  non  magnopere  (ut  »speramus),  ne  s?epius  con- 
 fundatur,  insistet^  cajteris.  Ad  hrec,  ut  dominus  papa 
 Christianissimo  regi  de  consolatione  nostra  gratias 
 agens,  scribat  exhortatorias  et  animatorias,  interserons 
 in  eis  quantum  crimen  sit  sacrilegii,  ecclesife  bona 
 diripere,  et  sine  justa  causa  personas  ecclesiasticas 
 exquisitis  occasionibus  fraudare  bonis  suis  ;  et  quod 
 peccatum  sine  poenitentia  et  satisfactione,  prsesertim 
 cum  tempus  adest  et  rerum  copia  suppetit,  non  dimit- 
 r.  156.  titur :  quoniam  si  res  ablata,  cum  reddi  possit,  non 
 redditur,  phantastica  poenitentia  est  et  non  vera  qure 
 proficiat  ad  salutem,  sed  aecumulat  dainnationem. 
 Mittimus  vobis  petitionem  quam  porreximus  regi,  a  qua 
 nullo  modo  recedatis,  nisi  possitis '  meliorare  causam ; 
 et  litteras  quas  misimus  magistro  Viviano,  et  quas  ille 
 (ut  accepimus)  misit  Anglorum  regi ;  quo  plenius  in- 
 sti'ucti  negotium  ecclcsito  possitis  commodius  promo- 
 The  kisn  vero.  Si  garrulorum  quispiam  prjesumat  arguere  quod 
 o  peaci.  ^g^j.g^j^  gjyg  ingredi  nolumus  nisi  nos  recipiat  in  osculo 
 pacis,  Robertus  de  Silliaco  redeat  in  mentem  ejus, 
 quem  nec  pacis  osculum  publice  datum,  nec  fides  cor- 
 poraliter  regi  Francorum  ^  prsestita,  fecit  esse  securum ; 
 nostraeque  cautelae,  nisi  rationis  expers  sit  (ut  credi- 
 mus),  illico  veniam  dabit.  Nos  et  vos  dirigat  Dominus 
 ut  faciamus  in  omnibus  Ipsius  voluntatem,  et,  sive  per 
 prospera  sive  per  adversantia  nobis,  dcbitam  ecclesias 
 suae  restituat  libertatem. 
 
 Haec  patri  nostro  domino  Ostiensi,*  et  csetera  quoe 
 Senonensi   archiepiscopo   scripsimus,  siguificabitis  ex 
 
 '  itiststit,  V.  I      ^  Francorum,  Z  ;  Francioe,  L. 
 
 '  possitis,  L;  postpositis,  A.        1      ''  Hostiensi,Jj. 
 
A.D.  11G9.] 
 
 EPISTOL^E. 
 
 179 
 
 parte  nostra,  deinde  ex  consilio  ejus  reliquis  amicis 
 nostris  qui  exspectant  et  procurant  ^  redemptionem 
 Israel.  Lexoviensis  episcopus  nos,  (ut  scitis)  perse-  Amuif  of 
 quitur,  amici  tamen  indutus  nomine,  et  Nasonis  sui,  tHmmei\ 
 quern  sub  episcopi  ^  professione  *  vivendo  semper  ex- 
 pressit,  formam  imitatus,  dantis  arma  Danais  in 
 Amazones,  et  Amazonibus  tela  in  Danaos  ministrantis ; 
 ut  su-dd  quieti  provideat,  nunc  viris  ecclesiasticis  in 
 saeculares,  nunc  ssecularibus  in  ecclesiasticos,  arma 
 ministrat.  Inspicite  litteras  quas  modo  pro  Londo- 
 niensi  episcopo,  cujus  merita  nostis,  scribit,  et  ad 
 mentem  reducite  qu£B  nobis  consuevit  dare  consilia ; 
 et  alterum  plane  videbitis  Sinonem  inter  Danaos  et 
 Dardanos  discurrentem.  Nam  et  iste,  si  virtutem 
 nominis  attendatis,  Si-non  est,  fovens  eum  ^  et  non  in 
 sinxi  suo.  Lingua  concinnat"  dolos,  et  ex  abundantia 
 cordis  fere  semper  in  amicorum  causis  et  negotiis  fidei 
 volvit,  terit,  et  replicat  sic  et  non.  Presbyter  clericus 
 domini  Papiensis  idem  perseveravit  in  causa  nostra,  Pp-  ^52. 
 qui  fuit  ab  initio  ;  quod  quid  sit,  non  latet,  ut  credi- 
 mus,  dominum  Gratianum  ;  nam  et  illi,  dum  praesens 
 esset,  astitit,  et  regi  postea  semper  adhtesit. 
 
 ^  procurabit,  A,  0,  Z  ;  procura- 
 bant,  V  ;  procurabiint,  L. 
 
 2  Nasonis,  A,  V,  O,  Z ;  Simonis, 
 L.    (The  reference  is  to  Ovid,  de 
 Arte  Amandi,  iii.  1,  2 — 
 "  Arma  dedi  Danais  in  Amnzonas  ; 
 
 "  arma  supersunt 
 "  Quae  tibi  dem  et  turmae,  Fen- 
 
 "  thisilea,  tuse.") 
 
 '  sui,  ins.  A,  O. 
 
 *  professionem,  0,  A  ;  profes- 
 sione, L. 
 
 ^  euvi,  A  ;  est,  L.  Possibly  ece'jw. 
 (^ecclesiam). 
 
 '•  concinat,  0,  L. 
 
 M  2 
 
180 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1169. 
 
 DCXI. 
 
 Alexandro  pap^  Thomas  Cantuariensis  archi- 
 episcopus. 
 
 (0.  189  ;  Z.  iii.  6C ;  Lup.  iii.  CO;  Thorn.  13.) 
 
 Commend-  Qnve  acta  sunt  a  magi.stvo  Viviano  de  negotio  eccle- 
 oifhis^'^"  sifT^  Dei  et  nostro  po.st  recessum  doniini  Gvatiani,  et 
 return  to  quam  Rollicitc,  sanctitati  vestrte  breviter  intimare 
 curaviniUR.  Quod  ipse  vero  moram  fecerit  in  Francia 
 aliquam  post  socii  sui  recessum,  in  confusionem  oppri- 
 mentium  ecclesiam  crcditur  accidisse,  ut  justitia  eccle- 
 sise,  quam  multi  pravitatis  astutia  ^  nitebantur  offuscare, 
 in  conspectu  omnium  gentium  declararetur.  Studuit 
 quidem  prsefatus  filius  vester  morem  homini  gerere 
 ut  vocatus  ab  ipso,  sicut  asserit,  litteris  suis  et  multa 
 instantia  ipsum  inclinaret  ad  pacem ;  cujus  ex  raultis 
 et  magnis  promissionibus  spem  indubitatam  acceperat, 
 et  eousque  pi'omissiones  ejus  secutus  est,  donee  in  con- 
 spectu ChrLstianissimi  regis  et  procerum  Francia? 
 convinceret  malitiam  et  duritiam  ejus.  Quantum  vero 
 laboraverit  ut  regum  et  nostri  colloquium  viniretur ; 
 quantam  operam  et  diligentiam  reformandaj  paci  ibi- 
 dem adhibuerit;  quam  instanter  universos  et  singulos, 
 quos  ad  hoc  idoneos  esse  credebat,  sollicitaverit ;  verbis 
 exponere  non  sufficimus,  et  nisi  prsesentes  fuissemus, 
 vix  possemus  fidem  referentibus  adhibere.  Quia  ergo 
 in  mora  ejus  justitia  ecclesiae  amplius,  per  Dei  mise- 
 ricordiam  qui  non  derelinquit  sperantes  in  se,  sicut 
 nobis  videtur  et  omnibus  qui  interfucrunt,  manifestata 
 est,  majestati  vestrte  profusis  geniV)us  supplicamtis, 
 quatenus  ipsum  ad  sinum  cleraentiiX3  vestrpe  redeuntem 
 paterna  pietatc  recipiatis. 
 
 '  astutia,  0  ;  actu,  L. 
 
A.D.  1169.] 
 
 E  PISTOLS. 
 
 181 
 
 DCXII. 
 
 Thomas  Cantuariensis  aechiepiscopus  Alexandro 
 et  joanni  nuntiis  suis.^ 
 
 (A.  267  ;  0.  190  ;  Z.  iii.  67  ;  Liip.  iii.  67  ;  Thorn  93.) 
 
 Solliciti  estote  circa  negotium  nostrum,  et  contra  Denounc- 
 adversarios  nostros  cautelam  et  continuam  vigilantiam 
 habeatis,  praesertim  adversus  ilium  spurium,  fornica-  deacon  of 
 rium,  et  ecclesiasticie  pacis  inimicum,  sacerdotis  filium,  ""^ 
 Reginaldum  "^  de  Saresberia,  qui  personam  nostram,  in 
 quantum  potest,  diffamat  ubiq^^e  et  deturpat,  dicens 
 nos  proditorem  esse,  et  sibi  fidem  nostram  dedisse 
 quod  patrem  ejus  non  Isedercmus  in  aliquo.  Quod 
 utique  ipsi  non  plus  quam  cani  ^  faceremus.  Dicit 
 etiam,  quod,  si  dominus  papa  dccederet,  faceret  nos 
 deleri  de  libro  vitse,  jactitans  Curiam  Romanam  ita 
 venalem  esse,  ut  intervenientibus  muneribus  quicquid  * 
 velit  possit  impetrare.  Suggessit  etiam  regi  Anglorum 
 hujusmodi  petitiones  facere  domino  papee,  ut  alicui 
 episcopo  in  Anglia  coinmitteret  auctoritatem  coro- 
 nandi  filium  ipsius  regis  et  consecrandi  episcopos,  ut 
 vel  sic  dominum  papam  deciperet.  Cui  cum  respon- 
 disset  rex  se,  ut  credebat,  a  domino  papa  petitiones 
 illas  non  posse  impetrare,  respondit  Reginaldus  :  "  Domi- 
 "  nus  papa  ut  stolidus  et  fatuus  aget,  si  petitionibus 
 "  tuis  non^  satisfecerit."  Rogamus  idcirco  dilectionem 
 vestram,  de  qua  sine  dubio  confidimus,  ut  cum  Hugo- 
 tione  Romano,  amico  nostro,  qui  de  Francia  Romam 
 profectus  est,  et  cseteris  amicis  nostris  et  vestris,  pro 
 nobis,  sed  et"  pro  justitia  et  libertate  ecclesite,  viri- 
 liter  stetis,  et  ad  hoc  vigilanter  tota  intentione  labo- 
 
 '  nuntiis  suis,  magistro  A.  ct  B.,  *  quid,  L. 
 
 A.  *  non,  cm.  V  ;  nisi  for  si  .  . 
 
 -  al.  Raginaldum,  Raginoldum.  non,  L. 
 
 *  carni,  V.  et,  cm.  A. 
 
182 
 
 [a.d.  1169. 
 
 retis,  ut  ille  commentov  fraudis,  inachinator  doli,  fictor 
 falsitatis,  sua  pravitatis  opinione  frustratus,  undique 
 confundatiir,  et  ita  ejus  iniquitas  per  vos  detegatur  ct 
 in  eum  redundet,  ut  doleat  se  ad  Curiam  venisse,  et  a 
 sute  iniquitatis  teste  quern  assidue  gerit  in  pectore, 
 merito  torqueri  dignoscatuv.  Nam,  sicut  bene  novistis, 
 si  dominus  papa  petitionibus  regis  in  hac  parte,  (quod 
 Deus  avertat,)  aliquo  modo  adquieverit,  sciat  indubi- 
 tanter  auctoritatem  ecclesise  Romanse  in  Anglia  in 
 perpetuum  perituram,  ita  ut  auctoritatis  apostolical 
 aliquis  ibi  mentionem  facere  non  audeat.  Si  vero 
 dominus  papa,  prout  sibi  expedient,  nuntios  ejus  con- 
 futatos  et  proposito  suo  frustratos  dimiserit,  sciat  nos  in 
 proximo,  per  misericordiam  Dei,  pacem  habituros.  His 
 cnim  duobus  articulis,  videlicet  coronationi  filii  sui  et 
 consecrationibus  episcoporum,  insistit  rex  Anglorum ; 
 et  valde  arctabitur  ad  pacem  nostram  faciendani,  si 
 constantiam  domini  papa?  viderit.  Inter  cfetera  vero 
 caveatis  ne  cum  prrenominato  Hugotione  in  ^  prfBsentia 
 eardinalium  sive  aliorum  aliqua  verba  super  negotio 
 nostro  habeatis,  sed  cum  opportunitatem  habueritis 
 secretius  cum  ipso  de  exsecutione  negotii  tractetis,  ita 
 quidem  ut  non  possit  deprehendi  vos  aliquam  cum 
 ipso  familiaritatem  habere. 
 
 DCXIIl. 
 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus  Stephano 
 Meldensi  episcopo. 
 
 (A.  336  ;  0.  ii.  287  ;  Z.  iii.  97  ;  Lup.  iii.  97  ;  Thorn.  139.) 
 
 Venerabili  ^  domino  et  patri  carissimo  Stephano,  Dei 
 gratia  Meldensi  episcopo,  Thomas,  Dei  gratia  Cantua- 
 
 >  et  (for  in),  0. 
 
 *  Venerabili  .  .  .  exsulyA,  O  ;  om.  Z,  I* 
 
A.D,  11  GO.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 183 
 
 riensis  ecclesife  minister  humilis,  et  miserabilis  exsul, 
 salutem,  et  modicum  id  quod  devotio  potest  exsulis 
 et  proscripti. 
 
 Dilectioni  vestne  super  consolatione  quam  nobis  et 
 nostris  semper  exhibuistis  non  sufficimus  reddere  gi'a- 
 tiarum  debitas  actiones.  Reddet  autem,  Qui  potens 
 est/  pro  cujus  honore  pevsecutionem  patimur,  Chiistus. 
 Et  nos,  si  quid  unquam  potuerimus,  ad  vest]-um  et 
 vestrorum,  ut  justissimum  est,  prompti  sumus  obse- 
 quium.  Poterimus  autem,  propitiante  Deo  qui  ecclesise 
 sUcG  justitiam  -  semper  illustrat,  et  nunc  (sicut  a  ve-  Kefereuces 
 nerabili  patre  domino  Senonensi,  et  magistro  Petro  for  "-epoit 
 
 .  .  ....  of  Ifte 
 
 Carnotensi  archidiacono   potestis   audire)  malitiam  et  proceed- 
 
 duritiam  regis  Anglian  manifestissime  denudavit.  Filio 
 
 gratii^  Gratiano  secundum  tidem  suam,  et  in  ea  since- 
 
 ritate  qua  causam  tractavit  ecclesiaj,  respondeat  Deus  ; 
 
 quia  apud   eiim   acceptio   personarum  vel  munerum 
 
 nihil  potuit,  sed  fideliter  et  prudenter  ad  honorem  Dei 
 
 et  ecclesite  Romanae  usquequaque  versatus  est.  Agite 
 
 ei,  si  placet,  gratias,  et  merita  partium  ab  ipso  dili- 
 
 genter  audite.    Nuntios  nostros  ad  clementiam  sereni-  Kecom- 
 
 tatis  vestii^  dirigimus,  quos,  si  placet,  in  causa  Christi  meudation 
 .  ,  ,      .  of  envoys. 
 
 audite  ut  nos  ipsos,  et  date  operam  ut  dommus  papa 
 miseriam  nostram,  ad  gl oriam  Dei  et  honorem  suum, 
 consoletur  celerius.  Oramus''  instanter,  quatenus  potest 
 devotio  miseri  ^  peccatoris,  ut  Deus  prosperum  t'aciat 
 iter  vestrum,  et  felices  vobis^  largiatur  ad  optanda 
 successus. 
 
 '  potest,  L.  *  miscreri,  V. 
 
 ■  justitia,  A,  0  ;  juslititim,  L.       1      •>  vobis,  L  ;  om,  A. 
 
 ^  Oremus,  A,  O  ;  Oi  amus,  Z,  L.  | 
 
18i 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1169- 
 
 DCXIV. 
 
 Alexandro  papa:  Stephanus  Meldensis  episcopus. 
 
 (A.  319  ;  O.  iii.  29  ;  Z.  iii.  98  ;  Lup.  Hi.  98  ;  G.  Fol.  451.) 
 
 In  behalf      Licet  noii  sit  cliscipulus  super  magistrum,  judiciaque 
 
 ofthearch-  pastorum  ovibus  veneranda  sint  non  retractanda,  non 
 bishop.       '■  .    .  .  . 
 
 tamen  ent  incongruum,  si  patri  films  m  cansa  pietatis 
 
 supplicet,  et  bonum  dominum  pro  bono  pacis  humilis 
 servus  instanter  inter])ellet.  Novit  non  solum  Roinana, 
 sed  et  omnis  catliolica  ecclesia,  quam  injuste  dominus 
 Cantuariensis  exsulet,  quam  inique  vapulet,  de  quam 
 bono  opere  lapidetur ;  et  quod,  dum  ecclesire  verus 
 nititur  esse  filius,  hostibus  ecclesite  factus  est  hostis 
 publicus,  et  ea  causa  in  exsilium  est  depulsus,  qua 
 fuerat  ab  exsilio  dignissime  revocandus.  Nondum 
 tamen  iniquitas  oj)pilavit  os  suum,  nec  obstructum 
 est  OS  loquentlum  iniqua,  sed  quasi  quosdam  cineres 
 mortuos  persequitur,  et  in  capite  judicii  nititur  eruerc 
 oculos  veritatis,  quae  jam  in  quibusdam  obliquavit  ^ 
 pedes  rectitudinis.  Filiali  igitur  devotione  et  omni- 
 modis  obnixa  supplicatione  postulamus,  ut  erga  domi- 
 num Cantuariensem  indefessam  et  solidam  solitamquc 
 geratis  circumspectionem.  Et  dum  Angloi'um  vobis  pe- 
 cuniosae  insidiantur  versutiae,  papalis  nihil  diminuatur 
 constantise;  sed  immotam  et  ineradicabilem  scrvando 
 perseverantiam,  et  domini  regis,  et  totius  ecclesia;  Gal- 
 licfe  2  vobis,  et  conservetis  benevolentiam,  et  augeatis 
 amicitiam. 
 
 '  obligavit,  with  correction,  Z. 
 Gallice,  A,  O,  V ;  Gallicancc,  L. 
 
A.D.  1169.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 185 
 
 DCXV. 
 
 Thom^  Cantuariensi  archiepiscopo  Gratianus 
 Romans  ecclesl«  subdiaconus. 
 
 (O.  191  ;  Z.  iii.  77  ;  Liip.  iii.  77  ;  G.  Fol.  391.) 
 
 Quod  de  mea  sinceritate,  prout  ^  ex  litteris  et  nun-  Assurinfr 
 tiis  vcstri-s  intelligo,  indubitatam  spem  fiduciamque  '  |,^shop  of 
 tenetis,  gratum  habeo  modis  omnibus  et  acceptum,  assistance, 
 vesti-seque  paternitati  ex  hoc  ipso  devotior  ac  fidelior 
 persevero.  In  proposito  siquidem  meie  ad  vos  devo- 
 tionis  ac  fidei,  et  causce  vestrse  defensione  constanti, 
 eaedem  qua?  induxerunt  causae  me  ^  I'etinent,  timor  vi- 
 delicet Dei,  amor  honesti,  zelus  et  fervor  ^  ecclesiastics 
 libertatis.  Accedit  ad  lijec  per.sonpe  vestrse  virtus  et 
 gratia,  qu»  me  jam  in  eo  quod  ante  probaveram, 
 stimulo  quodam  sollicitudinis  urget  arctius  et  instigat, 
 concurrentibus  ^  ad  idem  et  virtutis  studio  et  amoris 
 ac  diligentiaj  fiHalis  officio.  Confidite  igitur  de  me*^ 
 sicut  facitis,  et  sperate,  quia  spes  ista  vos,  Deo  propi- 
 tio,  non '  frustrabit  ;  nec  mea  unquam  fides  aut  ca- 
 ritas  in  vestro  poterit  refrigescere  negotio  vel  tepere. 
 Puto  autem  quod  et  res  ipsa  fidem  faciet  his  qiise 
 dico,  et  in  hujus  rei  testimonium  cum  amicis  vestris 
 inimici  convenient.  Et  quidem  in  hoc,  si  venisset  P.  172. 
 homo  contra  quern  devotionem  meam  sollicitudo  vestra 
 prsemonuit,  non  discordaret  a  cseteris  ejusdem  malitise 
 satelli  tibus,  et  prajambulis  anti-Christi.  Verum  cum 
 ills  non  venerit,  in  eo  quod  reliquum  erat  et  expedire 
 putavi  mea  sollicitudo  non  tepuit,  et  quotidiana  apud 
 dominum  papam  instantia  non  quievit,  donee  litteras, 
 quas  cum  his,  Deo  dante,  videbitis,  per  domini  papse 
 
 1  pvoul,  O,  Z  ;  sicut,  L. 
 -  fiduciamque,  O,  V,  Z  ;  etfidu- 
 ciam,  L. 
 3  mee, 
 
 <  favor,  0,  Z. 
 
 '  constir7  e)itibus,  V. 
 
 ">  me,  om.  0,  V  ;  de  me,  om.  Z. 
 
 '  non,  O,  V ;  nec,  if. 
 
186 
 
 EPISTOLJB. 
 
 [a.d.  11G9. 
 
 gratiam  indultas  obtinui ;  quas  quidem  credo,  cre- 
 detis  ^  autem  et  vos,  ni  fallor,  efficaces  ad  rem,  et 
 negotio  utiles  afiuturas.  Agite  itaque  confidenter,  et, 
 quod  ad  vos  pertinet,  causam  vcstram  "^  Domino  com- 
 mendate  qui  non  deserit  sperantes  in  se,  per  quem 
 diligentibus  eum  omnia  cooperantvir  in  bonum.  Ego 
 autem  quod  amici  et  tidelis  est,  cum  res  postulaverit, 
 exsequi  non  cessabo.  De  csetero,  quod  in  litteris  ves- 
 tris  miseria  consuevit  exsilio  copulari,  discretionem 
 vestram  (ut  audacter  salva  reverentia  loquar)  emen- 
 dare  voluerim ;  cum  (sicut  arbitror)  miseros  vocari 
 non  deceat,  qui  a  Domino  beati  dicuntur,  juxta  illud 
 Evangelii :  "  Beati  qui  persecutionem  patiuntur  propter 
 "  justitiam."  Det  vobis  Dominus  pacem  in  proximo, 
 et  in  futuro  consortium  et  gloriam  beatorum. 
 
 DCXVI. 
 
 Thomas  Oantuariensis  archiepiscopus  cuidam 
 
 AMICO. 
 
 (0.  184  ;  Z.  iii.  118  ;  Lup.  iii.  118  ;  Thorn.  176.) 
 
 Thomas  Dei  gratia  Oantuariensis  archiepiscopus  di- 
 lecto  filio  suo  salutem  et  sincerre  dilectionis  affectum. 
 Asking  for     Noscat  dilectio  tua  nos,  Divina  favente  gratia,  sanos 
 infoiw-        incohimes,  et  omnia  fore  prospera.    De  tu£e  quidem 
 tion.        dilectionis  sinceintate  admodum  plenariam  spem  obti- 
 nentes  atque  fiduciam,  tibi  mandamus,  quatenus,  per 
 latorein  prfBsentium  vel  per  alium,  quae  matri  tusu 
 sanctie  Cantuariensi  ecclesdae  et  nobis,  sollicitius  in- 
 quirens,  noveris  expedirc,  absque  dilatione  maturius 
 procures  signiticare. 
 
 '  creditis,  Z. 
 
 I     ^  nostrum,  £. 
 
A.D.  1169.] 
 
 EPISTOLit. 
 
 187 
 
 DCXVII. 
 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus  ad  Joannem 
 Neapolitanum  cardinalem. 
 
 (A.  36  ;  0.  ii.  30  ;  Z.  ii.  113  ;  Lap.  ii.  99;  Thorn.  55.) 
 
 Venevabili  fratri,  et  iitinam  amico,  domino  Joanni 
 Neapolitano,  Dei  gratia  sancte  Komanse  ecclesise  pves- 
 bytero  cardinali,  Thomas  eadem  gratia  Cantuariensis 
 ecclesise  minister  hiunilis,  miser  ac  miserabilis  exsul; 
 salutem,  et  sic  transire  per  bona  temporalia,  ut  feterna 
 non  demereatur. 
 
 Verbum  evangelicum  ^  est :  "  Qui  non  est  mecum  Expostula- 
 "  contra  me  est,  et  qui  non  colligit  mecum  dispergit." 
 Et  nunc  quidem  quae  fuit  unquam  adversus  sublimi- 
 tatem  vestram  nostra  iniquitas,  qujB  parvitatis  nostroe 
 indevotio,  ut  non  fieret  nobis  tempore  tribulationis 
 nostrse  benigna  vestra  sollertia ;  non  faceret  nobiscum 
 vestra  benevolentia ;  immo  (quod  durius  est,)  non 
 destiterit  aggravari  manus  vestra  super  exsulis  et  pro- 
 scripti  importunitates  ac  molestias  ?  Non  continuerit  ^ 
 opera  vestra  et  industria  semper  accepto  tempore 
 miseri  hominis  augere  miseriam  ?  Non  debuit  certe 
 talis  ^  testimonivim  conscientise  fieri  gloria  vestra. 
 Parcat  itaque  de  cjetero,  si  placet,  par  cat,  quseso,  et 
 nunc  tempus  est  ut  parcat  cessetque  indignatio  vestra 
 infortunati  hominis  exaggerare  infortunium,  et  inno- 
 centiam  lacerare.  Nam  et  siquando  fuerim  felix,  pro 
 modo  temporis  didici  et  nunc  esse  infelix,  nec  felicius 
 est  infelici  quam  nosse  sortem  suam.  Preeterea  quo- 
 modo  potuit*  unquam  a  memoria  vestra  excidere, 
 quod,  petitione  domini  regis  Francorum  in  virgulto 
 sUo  apud   Aurelianum,^   prsesente  comite  Theobaldo, 
 
 '  ewangeticuin,  Z. 
 ■  coiitinuit,  V,  Z. 
 »  tale,  0. 
 
188 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1169. 
 
 susceperit  nos  vestra  discvetio  de  manu  ipsius  propria 
 protegendum,  ac  dc  ctetero  fovendum  adversus  omnes 
 homines,  excepto  domino  papa  ?  Quorsum  evanuit  ista 
 susceptio  ?  Non  equidem  credimus  ex  tunc  temporis 
 culpa  ^  ipsius  regis  aliqua  excidisse ;  scimusque  pro 
 certo  ex  parte  nostra  nullum  erga  vos  intercessisse 
 delictum,  quo  debuerimus  et  gratiam  vestram  demeru- 
 isse  et  promeruisse  offensam.  Hsec  hactenus. 
 The  bishop  Cseterum  ut  veniamus  ad  rem,  accedit  Lundoniensis 
 of  London  ^^^^  multa  accelei'atione  ad  Curiam,  sicut  dicitur, 
 fhe^pope.  suasus  a  vobis,  ut  nemine  de  nostris  ibi^  nuntiis  in- 
 vento  paucisque  amicis,  nunc  blandis  adulationibus, 
 nunc  promissionibus  innumeris,  nunc  minis  ac  ter- 
 roribus  suis  ac  regis,  ibi  consequatur  gratiam  undo 
 magis  meruit  recipere  ^  poenam  ;  inde  absolutionem  ex- 
 torqueat,  unde  magis  meruit  reportare  condemnationem. 
 Nec  prajtendat  quisquam  vestrum  banc  esse  sedem 
 misericoi'dise,  quae  frequentius  pietatis  intuitu  consue- 
 vit  misereri  peccantibus  quam  corripere  delinquentes. 
 Verum  respondemus  vobis  quod  dicit  scriptura  :  Amant 
 se  justitia  et  pax  eatenus,  ut  qui  facit  justitiam, 
 inveniet*  pacem,  et  non  aliter.  Justitia  ctcnim  et  pax 
 invicem  osculatse  sunt.  Unum  tamen  est  quod  petimus 
 super  omnia,  nunquam  a  mente  vestra  fieri  alienum, 
 quoniam  semper  protrahitur  ^  avaritia  latentium "  in- 
 dagatrix  lucrorum,  manifestieque  prsedse  avidissima 
 vorago,  neque  habendi  fructu  felix,  et  cupiditate  qure- 
 rendi  miserrima.  Videte  ergo,  si  placet,  ne  vos  decipiat 
 versuti  bominis  artificiosa  malignitas,  palliata  religio, 
 illicita  curiositas,  promissio  vana,  munera  (quod  absit !) 
 quse  excfecant  oeulos  et  vim  auctoritatis  inclinant, 
 quorum  finis  interitus,  quorum  fructus  pulvis  et  cinis 
 qua3  exsufflata  in  vcntum  facile  evanescunt;  ne,  in- 
 
 '  culpam,  Z. 
 
 2  jitmciis  ibique,  A. 
 
 3  recipere  .  .  .  meruit,  cm,  L. 
 
 '  invcniat,  L, 
 "  protrahimur,  O. 
 lactentium,  A, 
 
A.D.  1169.] 
 
 EPISTOLvE. 
 
 189 
 
 honesti  lucri  captura  invitatus,  scelus,  quod  vindicavi 
 debet  in  homine  isto,  auctoritate  vestra  tegatis. 
 
 Quid  plura  ?  Spivitus  Sanctus  faciat  vobiscum  ut 
 ministerio  vestro  et  confratum  vestroium  ^  reveletur 
 filius  perditionis,  convertatur  iniquitas  ipsa  in  caput 
 suum.  Dissipet  Deus  consilium  Achitophel,^  et  statuat 
 eum  contra  faciem  suam,  ut  recipiat  in  Curia  ista  quod 
 gessit  inique,  et  reportet  inde  quod  dignum  est,  ubi 
 solet  et  debet  exseri  gladius  beati  Petri  ad  vindietam 
 malorum,  laudem  vero  bonorum :  quatenus  sit  inde 
 gloria  in  caelis  coram  Deo  et  angelis  ejus,  et  fiat  pax 
 in  terra  bona?  voluntatis  hominibus.  Valeat  semel  et 
 semper  vestra  dilectio,  ut  inde  sit  melius  nobis  et 
 miseris  coexulibus  nostris,  preesertim  in  instanti  ne- 
 gotio. 
 
 DCXVIII. 
 
 Joannes  Saresberiensis  conventui  Cantuariensi. 
 
 *     (0.  195  ;  Z.  iv.  39  ;  Lup.  iv.  34 ;  Jo.  Sar.  302.) 
 
 Vestram  soepius,  si  reminisci  placet,  commonui  cari-  Appiica- 
 tatem,  quatenus  patri  vestro  et  domino,  pro  libertate  pecu,i^:ary 
 ecclesise  agonem  in  sextum  annum,  quod  hactenus  ex-  assistance, 
 egit  necessitas,  protrahenti,  fideliter,  ut  oportebat,  assis- 
 teretis,  et  ut  communicaretis  necessitatibus  eorum  qui 
 acerbitates  exsilii,  proscriptionis  injurias,  contumelias 
 detrahentium,  persecutorum  molestias  (ne  furorem  dix- 
 erim),  pro  verbo  Domini  pertulerunt.    Et  utinam  salu-  Fulfilment 
 taria  et  honesta  monentem   audissetis,  vel   audiatis  '^rlt&t'^i 
 adhuc,  ne  vos  (quod  absit)  nimis  sero  pceniteat  incre-  predic- 
 dulitatis  et  duritiai  vestr?e.    Nam  ego  hactenus  vobis, 
 ut  Cassandra  Trojanis,  semper  vera  pronuntians  videor 
 
 '  vestrorum.  A,  Z,  L  ;   nostra-  I         Archilophcl,  V. 
 rum,  V.  O. 
 
190 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1169- 
 
 insanii-e ;  et  ab  incredulis  dicitur :  Homo  iste  de  corde 
 suo  prophetat,  et,  ut  sirapliciores  inducat  in  erroris  et 
 infortunii  sui  consortium,  vanis  terret  oraculis,  et  nunc 
 rectum  sapientibus  intentat  adversa,  nunc  acquiescen- 
 tibus  prospera  pollicetur.  Sed  ecce  in  cervices  ini- 
 micorum  ecclesise  Petri  gladius  potenter  exsertus  est, 
 et  Malcho,  nisi  declinet  ictum,  amputabit  auriculam 
 dexteram.  Quid  Malchus  Latino  sonet  eloquio,  nos- 
 tis  °'  ;  loquor  enim  scientibus,  tenentibus,  diligenti- 
 bus,  et  amplectentibus  legem.  Non  credebatur  quod 
 episcopus  Londoniensis  et  alii  auctores  scliismatis  et 
 incentores  esseot  anathematis  gladio  percellendi ;  sed 
 illos  jam  a  corpore  suo  rejecit  et  exclusit  ecclesia. 
 Non  credebatur  quod  condemnationem  eorum  Romanus 
 pontifex  approbaturus  esset ;  sed  ex  eo  constat  ratam 
 esse  sententiam,  quod  nuntii  a  sede  apostolica  missi 
 sunt,  qui  eos,  praestito  juramento  secundum  morem 
 ecclesiae,  sub  ea  conditione  absolverent,  si  rex  cum  ec- 
 clesia, secundum  quod  dominus  papa  pnescripserat, 
 faceret  pacem.  Cujus  spe  data  Cantuariensis  archi- 
 diaconus  et  alii  qui  erant  in  partibus  transmarinis 
 absoluti  sunt,  prjemissa  juratoria  cautione.  Et  quia 
 pax  infra  fcstum  beati  Michaelis  (ut  condictum  fuerat) 
 secuta  non  est,  in  eandem  sententiam  anathematis 
 juxta  condictum  rcducti  sunt.  Liquet  ergo  quam  peri- 
 culosa  sit  participatio  eorum  ;  nam^  revera  excommuni- 
 Further  cati  erant  quos  oportebat  absolvi.  Superest  autem  ut 
 to"*" '^'^^  animadversio  procedat  ulterius,  quia  h?ereditas  Domini 
 expected,   de  manu  hostium  liberari  non  potest  nisi  in  manu  forti. 
 
 In  quo  conflictu  patenter  agnoscet  Dominus  qui  sunt 
 ejus,  et  qui  pluris  faciunt  ollas  ^gyptias  pane  CJelesti, 
 verbo  scilicet  Dei  quod  dat  vitam  mundo.  Quicumquc 
 vero  fuerunt  hi,  sortem  damnationis  suse  recipient  cum 
 his  quos  terra  vivos  absorbuit.     Nam  qui  peccatis 
 
 »  7iam,  om.  L.  |     »  rc  ea,  G. 
 
 "  "  Noinen  est  Chaldaicum — rex."  Schleusner. 
 
A.D.  1169.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 191 
 
 communicat  alienis  communicabit  et  morti.  Exite  Exhorta- 
 ergo  qufeso  de  medio  eorum,  ponite  corda  vestra  super 
 vias  vestras ;  et  qui  ex  magna  parte  (quod  cum  rubore 
 et  dolore  confusus  eloquor)  privigni  fuistis  hactenus, 
 vel  nunc  tandem  transeatis  in  sortem  filiorum,  commu- 
 nicando  paternis  necessitatibus,  fructus  poenitentise  et 
 obedientife  exequendo,  et  infamiam  ab  ecclesia  propel- 
 lendo ;  qute,  (quod  Deus  avertat)  nisi  pr?ecaveritis, 
 vestra  duritia  promerente,  perpetuabitur  in  sempi- 
 ternum.  Monuerat  hoc,  immo  prjeceperat,  dominus 
 papa,  sed  nec  ipse  pro  sua  reverentia  exauditus  est. 
 Numquid  et  vos,  infidelium  more,  dicturi  estis,  Christo 
 iterum  pro  ecclesia  patiente  :  "  Nos  non  habemus  ponti- 
 "  ficem  aut  papam  nisi  Csesarem  ? "  Nunquid  adeo 
 timetis  ilium  qui,  accepta  divinitus  potestate,  corpora 
 vexare  potest  non  perdere,  ut  ilium  contemnatis  qxii 
 totum  corpus  potest  et  animam  perdere  in  gehennam  ? 
 Is  carte  pra3cepit  ut  prfslatis  obediretur,  ut  filii  pa- 
 rentes  honorent,  eorumque  necessitates  excipiant  promp- 
 tissima  caritate  ;  quam  profecto  non  habere  convinci- 
 tur,  qui  fratrem  in  tribulatione  positum  pro  facultate 
 sibi  data  non  consolatur.  Affectum  namque  mentis 
 validissime  convincit  exhibitio  opois.  Valeat  semper 
 sanctitas  vestra,  et  in  his  qua^  monui  verbum  Dei 
 potius  consulat  quam  vicinos. 
 
 DCXIX. 
 Amicus  amico.^ 
 
 (O.  148  ;  Z.  iv.  62  ;  Tliom.  373.) 
 
 Difficile  est  ibi  consulte  agere  ubi  ratio  respuitui-, 
 justitia  conculcatur,  ubi  summus  pontifex  contemnitur, 
 
 '  So  Z ;  the  epistle  has  no  head-  may  be  taken  for  a  description  of 
 
 ing  in  O  or  in  G.    It  does  not  ap-  the  state  of  England  under  the 
 
 pear  when  it  was  written,  or  to  king's  ordinances  given   iu  Epp. 
 
 what  it  npecially  relates  ;  but  it  is  599,  600. 
 placed  here  as  the  first  sentence 
 
192 
 
 EPISTOL.'E. 
 
 [A.D.  1169. 
 
 et  reverentia  plus  spurcissimis  hominibus  quam  Deo 
 exhibetur.  Debueram  siquidem  ^  sic  et  sic  egisse.  Hoc 
 facillimum  erat  dictu,  sed  difficillimum  effectu,  turn 
 quia  omnes  person{e  mutuam  sibi  operam  preebent, 
 turn  quia  et  cent.  Existimabam  ergo  esse  securius  et 
 minus  periculosum  gestuantis  irse  gurgitem  cum  baculo 
 liumilitatis  attentare,  quam  temeritatis  vel  impetus 
 ausu  in  profunditatis  gurgite  totura  corpus  immittere. 
 Habui  etiam  et  aliam  hujus  rei  considerationem,  qua 
 nolui  patris  mei  verenda  irreverenti  fronte  detegere. 
 Consultius  igitur  (ut  mihi  videtur)  agitur,  si  sub 
 fruticis  domicilio  dum  tempestas  immurmurat  sede- 
 atur,  quia  Deo  propitio  post  hujus  aeris  intemperiem 
 serenitatis  gratia  subsequatur.  Adverte  igitur  quod 
 causiB  nostras  intentio  magna  ex  parte  cassetur,  eo 
 quod  in  subito  facta  sit  accentuum  permutatio. 
 
 DCXX. 
 
 ViviANus  AD  Thomam  Cantuariensem  archiept- 
 
 SCOPUM. 
 
 (A.  309  ;  Z.  iii.  4  ;  Lup.  iii.  4  ;  Thorn.  358.) 
 
 Thomfe  Cantuariensi  archiepiscopo  inagister  Vivia- 
 nus  salutem,  et  de  instanti  negotio  ad  honorem  Dei 
 et  ecclesioe  victoriam. 
 A  caution.  Ut  cum  domino  Turonensi  vel  ejus  nuntiis  ad  Cu- 
 riam, auctore  Deo,  festinantissime  reverteremui-,  Tu- 
 ronis  declinavimus,  et  quarto  kalendas  Novembris 
 litteras  regis  Angliae,  archiepiscopi  Rothomagensis,  et 
 Cantuariensis  archidiaconi,  per  priorem  abbatia?  de 
 Beuo^  et  quendam  alium  nobilem  virum  accepimus,* 
 quarum    transscriptum  beatitudini   vestrse  mittimus. 
 
 '  siquidem,  ova.  Z. 
 2  Existimaham,  Z  ;  jEslivuibam, 
 O,  G. 
 
 ^  Beuo,  Z;  Becc\  V,  A,  0; 
 Beuis,  L. 
 
 ♦  recepimus,  Z. 
 
A.D.  1169.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 193 
 
 supplicantes  ut  non  acquie-scatis  suggestioni  alicujus 
 clerici,  etiam  si  pvimatiali  ^  fulgeret  dignitate  prfeclara, 
 si  in  apertis  litteris  regis  tpiod  honori  vesti'O  expediat, 
 prout  saepenumero  propositum  est,  non  recipiatis.  Et 
 rogaraus  ut  festinantissime   cursorem  vel  clericum  ali- 
 quem  ad  nos  usque  mittatis,  per  quern  voluntatem  Keque.^t 
 vestram  nobis,  si  placet,  aperiatis,  nec  tantum  defera- 
 tis   magistro   Gratiano,   ut   honoi-em   carissimi   amici  not  be  di's- 
 vestri,  praecipui  defensoris  in  ecclesia  Romana,  penitus,  '"^^^^''^'e'l. 
 persona  nostra,  conculcetis. 
 
 DCXXI. 
 
 GiLEBERTUS  LOXDONIENSIS  EPISCOPUS  AD  MaGISTRXJM 
 
 David. 
 
 (V*.  146  ;  Liveiaui,  642.) 
 
 Gilbertus  Dei  gratia  Loudoniensis  episcopus  dilecto 
 
 filio  et  amico  suo  carissimo  magistro  David  .salutem, 
 
 gratiam,  et  benedictionem. 
 
 Quae  vestra  mihi  nuntiavit  epistola  multa  gratiarum  U^vid  is 
 /r  .     .  1  .    desired  to 
 
 actione  suscepi,  jam  nunc  obsecrationes  et  preces  m  announce 
 hoc  obnixe  porrigens,  ut  quod  mihi  littera  significa- j^^^^^^^ , 
 turn   est   opere   complere   velitis,   et   vestrfe   mentis  approach 
 affectum  erga  me  ejus quod  postulo  declaretis  affectu.  *"**^'^P''P'^- 
 Probatio  namque  dilectionis  exhibitio  operis  ^  est,  et 
 operatur  amor  magna,  .si  est;  si  vero  operari  renuit, 
 amor   non   est.    In   am  oris   igitur  experimentum  et 
 remunerationis  condigna?  preemium  postulo,  ut  meum 
 ad  praesens  onus  pro  parte  suscipiatis,  et  meum  ad 
 dominum    papam   adventum,  tam   ipsi   quam  Curiae, 
 significetis,  ex  parte  tam  nostra  quam  vestra  suppli- 
 cando,  et  sollicitudinem  quantam  poteritis  adhibendo, 
 
 '  primarie,  V,  L.  I      ^  est  open's,  et  operatur  mcifina 
 
 -  enixius,  Liv.  |  amor,  Li  v. 
 
 0  12478.  V 
 
194 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1169. 
 
 ne  latam  in  me  a  domino  Cantuariensi  sententiam 
 (quam  nullam  esse,  juvante  Domino  et  ipso  semper 
 recte  judicante,  constabit)  sua  roboret  auctoritate,  nec 
 ratam  habere  velit,  si  die  appellatione  ^  prsefixo  (a 
 Purificatione  scilicet  beatse  Virginis  -  octavo)  me  non- 
 dum  ad  curiam  pervenisse  contigerit.'^  Nam  cum 
 in^'^at"'^^^'  mense   transfretaverimus,    et    ad  dominum 
 
 Mont-       rcgem  veniens  qu^erendse  paci  *  domini  Cantuariensis 
 martif.      operaui  diligenter  impendimus,  inspirante  Domino,  rex 
 adeo  pietate  motus  est,  ut,  remoto  ambage  et  obscuri- 
 tate  verborum,  quae  in  colloquio  quod  cum  ipso  Gra- 
 tianus    habuerat   universa  turbaverat,  pacem  archi- 
 cpiscopo  suisque  concederet,  ipsumque  sua  suscipere,  et 
 cum  honore  Dei  et  libertate  ecclesiaa  possidere,  nulla 
 regalium  consuetudinum  habita  mentione,  promitteret. 
 Qu£e  cum  domino  Cantuariensi,  preesente  Francorum 
 rege  comit  eque  Theobaldo  cseterisque  qui  convenerant, 
 u-  failure,  primo  complacuissent ;  postmodum,  eo  quod  sibi  domi- 
 nus  rex  negabat  osculum,  repudiata  sunt.  Speramus 
 vero'  [ut]  ^  quod  nunc  minus  ^  actum  est,  in  colloquio 
 iiopt-      quod  inter  reges  die  beati  Hilarii  Turonis  futurum 
 confeivnce  ^^^>    Domino  juvante,   complendum   [sit].^    Hasc  me 
 to  be  held  causa  detinet,  ista  remoratur  occasio,  ut  cum  caeteris 
 '  qujjerendae  paci  pie  studentibus  operam  dem;^  ut  in 
 longum   protracta   dissensio   fine   tandem  terminetur 
 optato.    Quod    si  ad  vota  processerit,   ad  dominum 
 papam    visitandum   ne   pertrahet  jamdiu   super  hoc 
 concepta  voluntas  ;  re  secus  accidente,  compellet  adesse 
 necessitas. 
 
 The  pope  Agatis  itaque,  carissime,  quod  prsesentis  articuli  est, 
 warned  summo  supplicando  et  suadendo  pontifici,  ne  his  qui 
 against  the  sermonibus  odii  circumdederunt  me  fidem  habeat,  nec 
 
 writer's 
 enerai 's.  " 
 
 appellationi.  Liv. 
 Maria,  ins.  Liv. 
 continyat,  Liv. 
 pacts,  Liv. 
 ut,  ins.  Liv. 
 
 <•  minime,  Liv. 
 
 ?  sit,  Liv.;  est,  but  struck  out, 
 V*. 
 
 "  demus,  Liv. 
 
A.D.  1169.] 
 
 EPISTOLiE. 
 
 195 
 
 latam  in  injuriam  beati  Petri  sententiam  ipse  con- 
 firmando  suscipiat  ;  ne  orclinem  evangelicura,  oris 
 ipsius  dominici  constitutione  consecratum,  humanje 
 prfesumptionis  immutatione,  iit  ita  dicam,  profanari 
 permittat ;  prtesertim  dicente  Domino  :  "  Non  est  servus 
 "  major  domino  suo,"  nec  apostolus  major  eo  qui  misit 
 ilium.  Mihi,  si  quidem  quicquid  circumquaque  minen- 
 tur  plurimi,  suaderi  non  potest,  apostolica  auctoritate 
 quemlibet  modicum  Christi  corporis  membrum,  nedum 
 episcopum  orthodoxum,  non  commonitum,  non  regula- 
 riter  citatum,  inauditum,  indefensum,  et  in  nuUo 
 contumacise  aut^  notorii  criminis  reprehensions  ob- 
 noxium,  ab  ipsius  Christi  corpore  fuisse  prsecisum. 
 Agetis  ita,  carissime,  [prudenter,]  ^  confidenter,  et  ^  inter- 
 ventu  strenuo,  rem  in  suspenso  tenebitis,  quousque 
 meam,  juvante  Domino,  innocentiam,  praesente  me, 
 sub  sole  constituatis. 
 
 DCXXII. 
 
 PeTRUS  BlESEXSIS,  BaTHONIENSIS  ARCHIDIACONUS,  ad  A.D.1169- 
 
 Familiares  Thom^  archiepiscopi  Cantuariensis.* 
 
 (Pet.  Bles.  24  (Migne,  ccvii.)  ;  MS.,  C.C.CC.  (Litterae  excusatoriae).^ 
 
 Doletis  et  causamini  quod  ad  archidiacomim  Sares-  in  favour 
 beriensem  me  contuli :  sed,  si  culpa  est  accessisse  ad  °^^<^s^' 
 eum,  reddit  me  necessitas  excusatum.    In  verbo  Do-  deacon  of 
 mini  dico  vobis  quod  nec  noveram  nec  audieram  quod  ^-^f  ^' 
 dominus  vester  adversus  eum  aliquid  rancoris  aut  odii  612.) 
 concepisset.    Nudc  etiam  certissime  novi  quod  vestro 
 domino  reconciliari  toto  corde  desiderat,  et  jam,  nisi 
 
 '  et,  Liv. 
 
 -  Marked  for  omission  in  V* 
 ^  Om.  Liv. 
 
 ■*  Ad  ....  Cantuariensis,  M ; 
 not  in  MS. 
 5  Litt.  cvcus.,  MS. ;  om.  M. 
 
 N  2 
 
196 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1169-70. 
 
 inimicus '  homo  impedisset,  per  omnia  satisfacturus 
 so  ipsius  pedibus  humiliter  advolvisset.  Adhuc  etiam 
 correctionem  et  conversionem  ipsius  exspecto  quoti- 
 die,  et  ad  hoc  operam  adhibeo  diligentem.  Sed  sunt 
 aliqui  cum  eo  qui  seminant  zizania,  et  firmiter  inter- 
 dicunt  ne  domino  vestro  reconcilietur,  si  patris  sui, 
 quem  super  omnia  diligit,  ac  totius  sui  generis  salutem 
 et  quietem  desiderat.  Scitis  equidem,  quia  homo  cir- 
 cumspectus  est  et  industi'ius,  vobisque  ac  donaino  ves- 
 tro fructuosissimus  esse  potest,  si  staret  vobiscum,  si 
 in  se  partem  vestrse  persecutionis  exciperet.  Scio 
 etiam  quod  ad  hoc  eum  tenuissima  exbortatio  domini 
 Gantuariensis  efficaciter  inclinaret.  Date  operam,  quseso, 
 ut  ad  eum  a  domino  vestro  super  hoc  litterfe  dirigan- 
 tur.  Quod  si  non  facitis  vestme  utilitatis  intuitu, 
 faciatie  hoc  saltern  suas  conversionis  et  salutis  obtentu. 
 Certe  Moyses,  ut  Hobab^  ab  errore  gentilitatis  aver- 
 teret,  volens  ipsum  tanquam  necessarium  retinere,  dice- 
 Num.  X.  bat :  "  Proficiscimur  ad  locum  quem  Dominus  daturus 
 "  est  nobis ;  veni  nobiscum  et  benefaciemus  tibi,  quia 
 "  Dominus  bona  promisit  Israeli,  noli  nos  relinquere ; 
 "  tu  enim  nosti  in  quibus  locis  castra  ponere  debea- 
 "  raus,  et  eris  ductor  noster."  Si  Moyses  Oentilem 
 postulabat  sibi  fieri  duceno,  non  erubescat,  quseso, 
 ]\[oyse  minor  archidiaconum  sibi  adjungere  dolorum  et 
 iaborum  participem.  Archidiaconus  enim  hoc  prfecipiie 
 desiderat,  ut  pro  eo  et  cum  eo  laborem  et  dolorem 
 inveniat.  Naiper  legebamus  in  libro  Regnm,  et  occurrit 
 nobis  verbum  illud  Ethai  Gethaei  ^  ad  David  egredi- 
 cntem  nudis  pedibus  de  Jerusalem  a  facie  Absalon,  et 
 dicentem  quod  ille  reverteretur ;  illeque  respondit, 
 Vid.  II.  "  Vivit  Dominus  quia  non  derelinquam  te,  neque  in 
 19™  i''^  "  ^'^^^  neque  in  morte.''  Suspirans  ergo  archidiaconus, 
 IKxix.     "  Sic  faciat  mihi,"  inquit,  "Dominus,"  et  -hoc  addat 
 
 13. 
 
 '  inimicus,  M;  imicun,  MS.  I        Ethe;/  Gethey,  MS.,  for  Etheij. 
 
 2  Johab,  MS.  I  Gelheij  ? 
 
A.D.  1169-70.] 
 
 epistola;. 
 
 197 
 
 "  antequam  moriar,  ut  sic  possim  domino  Cantuaiiensi 
 et  ex  corde  hoc  dicere  et  opere  adimplere."  Suggerite, 
 quajso,  domino  archiepiscopo  ne  clericum  suum  verbis 
 provocet  aut  nimis  exasperet,  ne,  dum  ligna  cum 
 proximo  cfeduntur  in  sylva  ferrum  de  manubrio  securis 
 evadat  proximumque  interimat.  Ligna  enim,  teste 
 Gregorio,  c;edimus,  cum  per  increpationem  proximi 
 peccata  succidimus ;  sed  ferrum  securis  elabitur  pi'oxi-  Moral,  x. 
 mumque  occidit,  dum  contumeliosa  correctio  conscien-  q^ojgd)''' 
 tiam  proximi  vulneratam  a  dilectionis  spiritu  in  mor- 
 tale-"^  odium  vertit.  Sane  non  est  admonitio  accepta 
 in  oculis  Altissimi  quae  non  fit  ex  caritatis  intimo,  et 
 in  spiritu  lenitatis.  Quod  liquido  patet  ex  verbis 
 Elife''^  dicentis :  "  Ecce  Spiritus  Domini  subvertens 
 "  montes  et  conterens  petras,  et  non  in  spiritu  Domi- 
 "  nus  ;  et  post  spiritum  commotio,  et  non  in  commo- 
 "  tione  Dominus  ;  et  post  commotionem  ignis,  et  non  in 
 "  igne  Dominus  ;  et  post  ignem  sibilus  aurse  tenuis, 
 "  et  in  sibilo  Dominus."  Nam  cum  per  ^  prsedicta 
 terribilis  imprecatio  expi'imatur,  per  sibilum  aurne 
 tenuis,  blanda,  et  amica  exhortatio  designatur.  Htec 
 fit  cum  silentio,  ilia  fit  cum  iracundia  et  tumultu, 
 sicut  scriptum  est :  "  Quoniam  aqute  Siloes  cum  silentio 
 "  currunt,  aquse  vero  Rasin  transeunt  cum  tumultu." 
 Porro  dominus  Cantuariensis,  qui,  sicut  mihi  videtur, 
 jam  aggressus  est  arctioris  et  altioris  vit?e  propositum, 
 non  spiritum  hujus  mundi  accepit,  sed  spiritum  qui 
 ex  Deo  est.  Caritas  ergo  Dei,  qu?e  diffusa  est  in 
 corde  illius,  usque  ad  proximum  se  extendat,  sicut 
 decet  sanctum,  Unde,*  si  Saresberiensis  archidiaconus 
 perseverat  in  ea  satisfactione  et  obedientia  quam  pro- 
 mittit,  aperienda  sunt  ei  viscera  caritatis.  Ego  autem 
 magnum  reputo  tantum  lucrifacere  virum ;  qui,  si 
 vestigiis  domini  Cantuariensis  inhpeserit,  fructum  in 
 
 '  immortale,  MS.,  by  alteration    |      '  per,  cm.  MS. 
 (but  wrongly).  <  Nam,  MS. 
 
 ysate,  MS.  I 
 
198 
 
 EPISTOLJE. 
 
 [A.D.  1169-70. 
 
 ecclesia  Dei  faciet  tempestivum.  Si  adhuc  residet  in 
 animo  ejus  adversus  archidiaconum  aliqua  suspicionis 
 occasio,  antequam  eundem  in  sacra  rium  suse  familiari- 
 tatis  admittat,  fidem  ipsius  experiatiir  operibus.  Josue 
 5.  V.  13.  quidem  non  prius  Angelum  amicum  recepit,  quam 
 amicum  esse  cognoverat/sciscitans  prius  suusne  esset 
 an  advei'sariorum.  Illud  verbis  assero  confidenter, 
 quoniam  si  conversionem  ejus  procurare  voluerit,  in  eo 
 quod  Saulum  reperit,  Paulum  inveniet.  Super  conver- 
 sione  siquidem  et  salute  archidiaconi  anxia  sollicitudo 
 me  tangit ;  non  enim  possum  eum  non  diligere  qui 
 frequenter  in  suis  [dilectionibus  et]  ^  benedictionibus 
 me  prsevenit. 
 
 DCXXIII. 
 
 Alexander  Papa  Kotkodo  Rothomagensi  archi- 
 EPiscopo,2  ET  Bernardo  Nivernensi^  episcopq. 
 
 (A.  38  ;  0.  ii.  32  ;  Z.  V.  3  ;  Lup.  v.  3  ;  Thorn.  253.) 
 
 A.D.  1170-     Carissimus  in  Christo  filius  noster  Henricus  lUustris 
 ^^ig.    Anglorum  rex  nobis,  per  litteras  et  nuntios,  significavit 
 sionfor     quod  ipse  venerabni  fratri  nostro  Thomae  Cantuariensi 
 tfon'.'^^'^'^'  archiepiscopo  concesserat,  ut,  pro  amore  Dei  et  nostro 
 necnon    et    ecclesise   Romanse,    ad    ecclesiam  suam 
 secure  veniret,  et  earn  atque  omnes  possessiones  suas, 
 sicut  liabuit  antequam  exiret  dum  in  gratia  sua  esset, 
 in  pace  teneret  atque  haberet,  et  sui  similiter  qui 
 exierunt*  pro®   eo.    Verum  jam  dicti   nuntii  nobis 
 inter  csetera  proposuerunt,  quod  praefatus  rex,  graviter 
 The  kiss     provocatus,  fimaverat  se  memoratum  archiepiscopum 
 of  peace.        osculo  pacis  *'  nullatenus  recepturum  ;  cui  tamen  pri- 
 
 '  dilectionibus  et,  MS. 
 
 -  archiepiscopo,  A  ;  om.  L. 
 
 3  Vevernensi,  V. 
 
 *  e.viertmt,  0,  Z  ;  exierant,  L. 
 5  pro,  A,  Z ;  cm.  L. 
 ^  pacis,  Z  ;  om.  L. 
 
A.i>.  1170.] 
 
 EPISTOLiE. 
 
 199 
 
 mogenitus  filius  suus,  pro  amore  Dei  et  nostro,  vice 
 sua  osculum  exhiberet.  Magister  quoque  Vivianus  ad 
 nostram  pisesentiam  re  versus  nobis  diligentius  intima- 
 vit,  quod  jam  dicto  arcliiepiscopo,  sicut  in  colloquio 
 apud  Montem  Marty  rum  habito  intellexerat,  gratiam 
 et  amorem  suum  concederet';  et  ipsum  possessiones 
 suas,  sicut  prjedecessor  eas  unquam  melius  Labuerit/ 
 faceret  obtinere  ;  necnon  et  mille  marcas  ei  pro  apparatu 
 sue  ad  prsesens  conferret.  Inde,  (siquidem  est  quod  nos 
 de  prudentia,  discretione  quoque  et  honestate  vestra, 
 plenam  in  omnibus  spem  fiduciamque  tenentes,  et 
 quod  nobis  et  ecclesise  EomacEe  sincerissima  estis 
 devotione  astricti,  nihil  ominus  attendentes)  vos  ad  prre- 
 nominatum  regem  et  arcluepiscopum  pro  hujus  pacis 
 exsecutione  duximus  transmittendos.  Quocirca  frater- 
 nitati  vestrse  per  apostolica  scripta  mandamus  atque 
 prsecipimus,  necnon  et  in  virtute  obedientise  injungi- 
 mus,  quatenus  in  unum  pariter^  convenientes,  ad  eun- 
 dem  regem  eundi  ^  infra  mensem  post  barum  suscep- 
 tionem  litterarum  *  iter  arripiatis,^  et  eum  ex  parte 
 Dei  et  nostra  diligentius  ac  sollicitius  moneatis,  et 
 multimodis  inclinare  curetis,  quod  ssepedicto  archiepis- The  kiss  ot 
 copo  paccm  et  stcuritatem  .suam  coEcedat,  et  evm,  ol^' rector"- 
 Divinse  majestatis  reverentiam  et  pro  honore  beati  tion  of 
 Petri  ac  nostro  necnon  et  pro  salute  sua,  in  osculo  •  '""r^'''-  - 
 pacis  recipiat,  et  ipsi  ac  suis  universas  possessiones 
 eorum,  sicut  unquam  eas  melius  babuerit  (quemadmo- 
 dum  per  plerosque  nuntios  nostros,  et  maxime  per 
 dilectum  filium  nostrum  "VVillelmum,  titulo^  Sancti 
 Petri  ad  Vincula^  presbyterum  cardinalem,  atque 
 prsescriptum  Vivianum,  ipsum  facturum  promisisse 
 accepimus)  clementer  restituat ;  et  ilium  ad  ecclesiam 
 
 '   habuit.  A,  O ;  habuerat,  Z,L.  |  '  accipiatis,Jj. 
 
 -  pariter,  Z  ;  om.  L.  ^  earn,  A,  O  ;  eum,  L. 
 
 3  eundi,  A,  O,  Z ;  eundum,  V  ;  '  tituli,  Z. 
 
 om.  L.  *  vinculo,  V. 
 *  litterarum,  oni.  A. 
 
200 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1170 
 
 Interdict 
 to  be  pro- 
 nounced 
 
 suam  faeiat  secure  redire,  et  ibidem  in  pace  manere. 
 Archiepiscopvim  etiam  ad  illarn  pacem  suscipiendam 
 ex  parte  nostra  studiosius  exhortemini/  et  eum  ut 
 erga  regem,  quantum  salva  libertate  ecclesite  et  abs- 
 que periculo  suo  ac  suorum  potest,  se  humiliet 
 instantius  moneatis.  Veruntamen  ^  si  rex  ad  solutio- 
 nem  ^  mille  marcarum,  de  quibus  supra  fecimus  men- 
 tionem,  inclinari  non  possit,  nolumus  ut  pax  propter 
 hoe  aliquatenus  impediatur  si  alia  rex  velit  complere.^ 
 Quod  si  ea  quse  nobis  pi'omisit,  et  maxime  de  integra 
 possessionum  ablatarum  restitutione,  et  ilia  etiam  quse 
 
 if  the  king  sibi  de  osculo  significavimus,"  nisi  forte  archiepisco- 
 fulfiUhe  P^^  osculo  filii  velit  esse  contentus,  infra  quadraginta 
 terras.  dies  post  commonitionem  nostram  ^  noluerit  adimplere, 
 vos  totam  terram  ejus  cismarinam,  auctoritate  beati 
 Petri  et  nostra,  omni  contradictione  et  appellatione 
 remota,  interdicti  sententise  subjiciatis,  et  in  ea  omnia 
 Divina,  prteter  baptisma  parvulorum  et  poenitentias 
 morientium,  prohibeatis  officia  celebrari,  nisi  forte  vobis 
 omnino  constaret  quod  saepefatus  rex  Henricus  in 
 brevi  post  quadraginta  dies  elapsos  adimpleret,^  aut 
 archiepiscopus  osculum  filii  pro  suo  velit  suscipere. 
 Si  autem  pax  fuerit  cooperante  Domino  consummata, 
 vos  eundem  regem,  non  statim  pace  facta,  sed  post 
 aliquantulum  ^  intervallum  secundum  discretionem  ves- 
 tram  interpositum,  ex  parte  Dei  et  nostra  commonere  ^" 
 cm-etis,  et  ei,  in  delictorum  suorum  veniam,  injungatis, 
 quod  consuetudines  illas"  pravas,  et  illas  maxime  quas 
 ipse  de   novo  adjecit  et  qute  contra  salutem  suam  et 
 
 1  studiosius  exhortemini,  ova.  L. 
 -  sui,  A,  Z  ;  suo,  L. 
 
 Veruntamen  ....  comjilerc 
 transferred  in  Z  to  after  suscipere, 
 below. 
 
 *  soUiciouem,  V. 
 
 implere,  A. 
 ^  significavimus  .  .  .  osculo.  A, 
 O  ;  om.  L. 
 
 "  vestrani,  Z,  with  vel  nostram 
 interl. 
 
 adimplere  dcberet,  A. 
 aliquanlum,  O. 
 
 Dei  et  nostra  commonere,  A, 
 Z  ;  Dei  et  commonitione  vestra,  L. 
 "  illas,  A  ;  om.  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 201 
 
 libertatem  ecclesise  fuerint,  deleat  penitus  et  condem- 
 net,  et  episcopos  atque  alias  pei-sonas  regni  ab  earuni 
 observation  e  absolvat ;  ac  fructus  perceptorum  reddi- 
 tuum  archiepiscopo  et  suis  restituat.  Quod  si  vestnu 
 in  hac  parte  commonitioni  non  acquieverit,  vos  quae 
 de  consuetudinibus  illis  fuerint  abolenda  nobis  una 
 cum  ipso  archiepiscopo,  necnon  et  quod  rex  de  per- 
 ceptorum fructuum  restitutione  facere  velit,  vestris 
 litteris,  quanto  celerius  poteritis,  plenius  intimare  cure- 
 tis.  Verum  si  certam  spem  de  pace  et  reconciliatione  The  ex- 
 facienda  conceperitis,  vos  universos  excommunicates, 
 qui  absolvendi  fuerint,  absolvatis ;  ita  quidem  quod, 
 nisi  pax  fuerit  subsecuta,  ipsos^  in  priorem  excommu- 
 nicationem,  nullius  contradictione  vel  appellatione  ob- 
 stante, continuo  reducatis.  Prasterea  si  rex  ad  osculum 
 prajstandum  nullatenus  poterit  induci,  vos  archiepis- 
 copum  inducere  laboretis,  quod,  si  id  absque  periculo 
 personse  sute  et  suorum  fieri  posse  cognoverit,  et  in 
 consilio  suo  invenire  potuerit,  osculo  filii  ^  contentus 
 exsistat.  Quod  si  utei-que  vestrum  his  exsequendis 
 interesse  non  poterit  vel  noluerit  (quod  tamen  non 
 credimus),  alter  nihilominus  *  ea  quae  prtedicta  sunt 
 non  differat  adimplere.  Ad  haec  vobis  prrecipimus  ut  Outrage 
 saepedictum  regem,  super  eo  quod  dilectum  filium  p^vfa 
 nostrum  P[etrum]  archidiaconum  Papiensem,  ad  eum 
 a  dilecto  filio  nostro  G[ratiano]  subdiacono  et  notario 
 et  magistro  Viviano,  transmissum,  quidam  sui,  ad  nu- 
 tum  illius^  (ut  dicitur)  et  de  mandato  ejus,  ceperunt, 
 et  quibusdam  relais  suis^  privatum  inhoneste  tracta- 
 verunt,  durius  iacrepetis,  et  eos  quos  in  eundem 
 P[etrum]  et  illius  socios  clericos  violentas  manus  in- 
 jecisse  constiterit,  appellatione  reinota,  excommunicates 
 publice   nuntietis,   et   ab   omnibus   praecipiatis  sicut 
 
 '  ipso,  Z. 
 
 -  nulla  ralione,  Z,  with  vel  nul- 
 latenus inter!. 
 ^  sui,  ins.  0. 
 
 nihilominm.  A,  Z;  non  minus, 
 O,  L. 
 
 ipsius,  Z,  with  vel  illius  interl. 
 suis,  0,  A  ;  ejus,  L. 
 
202 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 excommunicates  vitari,  donee  ablata  restituant,  injuriam 
 passis  congTue^  satisfaciant,  et  ad  nos  cum  vestris 
 litteris  satisfacturi  accedant.    lUud  quoque  regi  dili- 
 Gratian     gentius  intimetis,  quod  jam  dictus  Gratianus  non  aliud 
 Vivian.     quam  fecit,  salvo   mandato  nostro,   facere  potuisset. 
 
 Quod  si  attentasset,  nos  id  procul  dubio  irritaremus. 
 Si  quis  autem  quod  ipse  vel  ejus  socius  aliud  ^  secun- 
 dum mandatum  nostrum  potuisset  fecisse,  regi  pro- 
 posuit,^  ei^  verum  nequaquam  suggessit.  Datum 
 Beneventi  decimo  quarto  kalendas  Februarii. 
 
 DCXXIV. 
 
 On  his 
 appoint- 
 ment as 
 commis- 
 sioner. 
 
 Alexander  Papa  Rotrodo  Rothomagensi  archi- 
 episcopo. 
 
 (A.  48  ;  0.  ii.  42  ;  Z.  v.  2  ;  Lup.  v.  2 ;  Thom.  252.) 
 
 Quoniam  de  persona  tua,  prge  cseteris  coepiscopis 
 tuis  et  aliis  personis  ecclesiasticis  quae  in  terra  illus- 
 tris  Anglorum  regis  consistunt,  specialem  ^  fiduciam 
 obtinemus ;  et  te  nobis  et  Ecclesise  Romanse  sinceris- 
 sima  novimus'''  devotione  adstrictum,  tibi  negotium 
 venerabilis  fratris  nostri  Thomte  Cantuariensis  archi- 
 episcopi,  de  pace  et  reconciliatione  sua,  commisimus 
 exsequendum.  Inde  siquidem  est,  quod  fraternitati 
 tnse  per  apostolica  scripta  prjecipiendo  mandamus, 
 necnon''  et  in  -virtute  obedientiae  injungimus,  quate- 
 nus  *  in  prsescripto  negotio  ita  ^  te  constantem  et  dili- 
 gentem,  omni  timore  et  dubitatione  remota,  exhibeas, 
 quod  prsefatus  rex  pontificalem  in  te  maturitatem  et 
 
 condkjne,  Z,  vrith  congnie  in- 
 
 '  quam,  ins.  L  ;  om.  A,  0,  Z. 
 '  proposuisset,  L. 
 ei,  A,  0  ;  cm.  L. 
 
 spiritualern,  0  ;  corr.  to  speci- 
 alem, A. 
 
 novissimns,  V. 
 7  necnon,  om.  Z. 
 ^  quod,  0. 
 '  ita,  om.  A. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 203 
 
 constantiam  inveniat,  et  te  Deum  et  officii  tui  debi- 
 tum  magis  quam  hominem  revereri  cognoscat.  Nos 
 quoque,  spe  ilia  quam  cle  tua  persona  jam  pridem 
 concepimus  et  sjepius  experti  sumus  nequaquam  frus- 
 tremur;  nec  te  ad  prfescripti  negotii  exsecutionem, 
 px-ae  ceteris  personis  quae  in  terra  memorati  regis  esse 
 noscuntur,  specialiter  elegisse  debeamus  merito  poeni- 
 tere,  sed  tuam  potius  super  hoc  sollicitudinem  et  dili- 
 gentiam  teneamur  multipliciter  commendare. 
 
 DCXXV. 
 
 Alex  AK  DEE  Papa  Beenaedo  Kiveenensi  episcopo. 
 
 (A.  47 ;  O.  ii.  41  ;  Z.  V.  6  ;  Lup.  V.  6  ;  Thorn.  287.) 
 
 Quoniam  de  prudential  et  honestate,  et  constantia  on  Ber- 
 tua  fiduciam  plenam  concepimus,  et  certum  super  his  i^^rd's  ap- 
 
 ^  ,    ,    .  .  '■  pomtmeut 
 
 in  multis  experimentum  haouimus,  te,  m  exsecutione  as  com- 
 pacis  venerabilis  fratris  nostri  Thomse  Cantuariensis  ^^ssioner. 
 archiepiscopi,  Rotomagensi  archiepiscopo  duximus  ad- 
 jungendum ;  ilium  autem,  quod  ^  de  terra  illustris  An- 
 glorum  regis  esse^  dig-noscitur,  exsecutorem  una  tecum 
 constituimus,  ne  idem  rex  aliquam  adversum  nos  quere- 
 landi  occasionem  videretur  habere,  eo  quod  negotium 
 illud  personis  extraneis  et  extra  terram  suam  manen- 
 tibus,  commisissemus.  Et  quoniam,  sicut  diximus,  te 
 virum  pontificalis  maturitatis  et  constantise  esse  cog- 
 noscimus,  et  honestate  ac  litteratura  inter  ceeteros  co- 
 episcopos  tuos  pollere,  fraternitati  tute  per  apostolica 
 scripta  prsecipiendo  mandamu.s,  et  in  virtute  obedientise 
 injungimus,  quatenus  si  prjefatus  Eotomagensis,  in  his 
 qu£e  vobis  injunximus  *  una  tecum  procedere  nollet,  sive 
 
 '  et,  ins.  Z,  L.  |      ^  i/ijun.rimiis,  A ;  injurKjimiis,  Z, 
 
 -  qui,  Z.  L. 
 3  esse,  A,  0  ;  om.  L.  I 
 
204 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 non  posset,  tu  in  prtescriiDto  negotio/  omni  timore  et  du- 
 bitatione  semota,  secundum  tenorem  litterarum  nostra- 
 rum  incunctanter  procedas,  et  te  in  hoc  ita  sollicitum 
 et  diligentem  exhibeas,  quod  a  Deo  dignum  exinde 
 praemium  merearis  recipere,  et  coram  hominibus  laudem 
 et  gloriam  non  modicam  propterea  valeas  reportare  ; 
 nos  quoque  sollicitudinem  tuam  teneamur  multipliciter 
 commendare,  et  devotionem  ac  constantiam  tuam,'^  quam 
 in  aliis  expertam  habemus,  possumus  in  hac  parte, 
 sicut  desideramus,^  plenius  comprobare. 
 
 DCXXVI. 
 
 Alexander  papa  Henrico  regi  ANGLiiE. 
 
 (A.  60  ;  O.  ii.  34  ;  Z.  V.  1  ;  Lup.  V.  1  ;  Thorn.  307.) 
 
 Jan.  1170.      Dilecti  fdii  nostri,  Joannes  Saresberiensis  decanus, 
 
 Henry's  ^Eaidius  Rothoniajjensis,  et "  J oannes  Sagiensis,  archi- 
 envoys  at       =  .      ,  , .  t  , 
 
 the  papal   diaconi,  nuntii  tui,  ad  nostram  prsesentiam  accedentes 
 
 nobis  regi^  celsifcudinis  litteras  detulerunt,  ex  quarum 
 
 tenore  cognovimns  quod,  eis  super  his  qute  nobis  ex 
 
 parte  tua  dicerent,  tanquam  tibi  ipsi,  credere  debere- 
 
 mus.    Qui  utique,  una  cum  archidiacono  Saresberiensi 
 
 Regiualdo,  coram  nobis  et  fratribus  nostris  prsesentes 
 
 qusedam   instanter   et  sollicite    proposuerunt,  quibus 
 
 sicut  ncc  debuimus,  non  duximus  aliquatenus  acquies- 
 
 cendum.    Tandem  vero,  cum  his  quae  nobis  in  prin- 
 
 cipio  fueraut  intimata  aures,  sicut  non  decebat,  nulla- 
 
 tenus  inclinai-emus,  nobis  diligentius  proposuerunt  quod 
 
 tu,  sicut  in  eorum "  commemoratorio vidimus,  venera- 
 
 bili  fratri  nostro  Thomse  Cantuariensi  archiepiscopo  con- 
 
 '  iiegodo,  om.  Z. 
 
 2  ac  constantiam  luiim.  A,  O  ;  de 
 constantia  tua,  Z,  L. 
 
 ^  desideramus.  A,  O  ;  desldera- 
 uiinus,  L. 
 
 *  de  Saresbcria,  L. 
 
 *  et,  Z. 
 
 ^  coram.  A,  Z  ;  om.  L. 
 7  cfmimemoratorio,  A,  O,  Z ;  com- 
 menlario,  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOLiE. 
 
 205 
 
 cesseras,  ut,  pro  amore  Dei  et  nostro^nec  non  et  ec- 
 clesiae  RoraanjB,  ad  ecclesiam  suam  secure  veniret,  et 
 earn  atque  possessiones  suas  omnes,  sicut  habuit  ante- 
 quam  exiret  dum  in  gratia  tua  asset,  in  pace  tene- 
 ret  atque  haberet,  et  sui  similiter  qui  pro  eo  exierunfc. 
 Quod  siquidem  gratum  plurimum  et  omnino  acceptum 
 habemus,  de  misericordia  Christi  sperantes  quod  ille 
 qui  incepit  hoc  meliori  fine  concludet,  et  ^  te  ad  illius 
 quod  deest  consummationem  inducet.  Quare  hoc  ejus 
 a  quo  bona  cuncta  procedunt  immensiB  et  superabun- 
 danti  clementije  adscribimus,  et  munificentiae  tute  super 
 hoc  multiplices  gratiarum  exsolvimus  actiones.  Cum 
 autem  prfedictos  nuntios  de  forma  securitatis,  et  max-  The  kiss  of 
 ime  super  osculo  prjestando,  non  modicum  sollicitare-  P®^*'^' 
 mus,  responsum  nobis  dederunt,  quod,  graviter  provo- 
 catus,  firmaveras  te  praefatum  archiepiscopum  in  osculo 
 [pacis]  ^  nullatenus  recepturum,  cui  tamen  primogenitus 
 filius  tuus,  pro  amore  Dei  et  nostro,  vice  tua  osculum 
 exhiberet.  Unde  quoniam  alter  nuntiorum  nostrorum, 
 magister  Vivianus  videlicet,^  ad  prjesentiam  nostram 
 reversus,  nobis  diligentius  intimavit  quod  prtelibato 
 arcliiepiscopo,  sicut  in  colloquio  apud  Montem  Mart}-- 
 rum  habito  intellexerat,  gratiam  et  amorem  tuum  con- 
 cederes,*  et  ipsum  possessiones  suas,  sicut  praedecessor 
 ejus  eas  unquam  melius  habuerit,^  faceres  obtinere,  nec 
 non  et  mille  marcas  ei  pro  apparatu  suo  ad  praesens 
 conferres,  nos,  de  regise  celsitudinis  dementia  omnino 
 confisi,  de  osculo  sibi*^  prsestando  preces  et  exhorta- 
 tiones  nostras  apud  exeellentiam  tuam,  prjenominatis 
 nuntiis  tuis  plus  justo  etiam  renitentibus,  duxiraus 
 interponendas.  Et  quoniam  regije  congruit  dignitati 
 et  honori,  atque  saluti  tuse  noscitur  plurimum  expe- 
 dire,  ut  quod  cordi  tuo  super  his  est  Divinitus  inspi- 
 
 a,  iu8.  L. 
 
 pacis,  om.  A,  O,  Z. 
 
 videlicet.  A,  O,  V  ;  scilicet,  L. 
 
 concedens,  L. 
 
 ■•  haOucril,  Z  ;  habuit,  0  ;  hahn- 
 erut,  L. 
 tibi,  L. 
 
206 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170 
 
 ratum,  ad  optatum  et  Deo  gratum  porducas  effectum, 
 ita  quod  ab  eo  propter  hoc  mercedem  plenam  et  per- 
 fectani  recipere  merearis,  serenitatem  tuam  per  apos- 
 tolica  scripta  rogamus,  monemus,   et  exhortamur  in 
 
 Absolution  Domino,  necnon  et  te'^  a  juramenti  firmatione,  si 
 to°with^^  quando^  calore  iracundine  ductus  fecisti,  auctoritate 
 hold  the  beati  Petri  et  nostra  penitus  absolventes,  in  remis- 
 peacc.  sionem  tibi  peccatorum  injungimus  quatenus  praeno- 
 minatiim  avcbiepiscopum,  ob  Divinse  reverentiam  ma- 
 jestatis  et  obtentu  beati  Petri  et  nostro,  necnon  et 
 Kestitu-    pi'o  salute  et  honore  tuo,  in  osculo  pacis  recipias,  et 
 
 tion  of         .  ,  .         .  i.  • 
 
 property.  Gi  pacem  et  securitatem  tuam,  necnon  et  umversas 
 possessiones  suas  et  suorum,^  sicut  eas  ullo  tempore 
 melius  habuerit,^  clementer  restituas,  et  ita  nos  in  hac 
 parte,  immo  Deum  in  nobis,  exaudias,  qui  tibi  propter 
 hoc  perenne  prsemium  largiatur  in  caelis,  et  in  terris 
 laudem  et  gloriam  conferens  copiosam,  te  atque  tuos 
 hseredes  suos  faeiat  cohreredes.  Siquae  vero  alia  inter 
 vos,  per  carissimum  filium  nostrum  in  Christo  Ludo- 
 wicum  illustrem  ®  Francorum  regem,  et  per  venerabiles 
 A  new  fratres  nostros  Rothomagensem  avcbiepiscopum  et  Su- 
 sion.        essionensem  episeopum,  vel  per  alios  majora  tractantur  ; 
 
 aut  si  aliqua  magis  accepta  praenominato  archiepiscopo 
 postmodum  promisisti,  ea  in  remissionem"  delictorum'' 
 tuorum  adimpleas,  et  plenius  ac  diligentius  exsequaris. 
 Nos  enim  jam  dictum  Rothomagensem  archiepiscopum,*^ 
 et  venerabilem  fratrem  nostrum  Bernardum  Nivernen- 
 sem  episcopum,  ad  praesentiam  tuam  pro  supradictse" 
 pacis  exsecutione  transmittimus  ;  per  quos  tibi  volun- 
 tatem  atque     nostram,  et  quae  regise  saluti  et  honori 
 
 >  c<,  V  ;  cm.  L  ;  et  te,  Z. 
 
 2  si  qiiam,  with  vel  quando  in- 
 terl.,  Z. 
 
 3  et  suorum,  A,  O  ;  om.  L. 
 •*  kabuerit,  Z  ;  hahuit,  L. 
 5  illustrem,  A  ;  om,  L. 
 
 ^  remissione,  O. 
 
 "  suprascripte,  Z,  with  dicte  ia- 
 tcrlined. 
 
 L. 
 
 7  peccatorum,  Z. 
 
 "  archiepiscopum,  A,  O ;  om.  Z, 
 
 atque,  Z. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 207 
 
 plurimum '  expedire  cognoscimus,  signifieamus,  subli- 
 mitatem'  tuam  rogantes  attentius  et  monentes,  iit,  si 
 aliquid-  addendum  fuerit  vel  mutandum,  hoc  ad  com- 
 monitionem  illorunij  pro  amove  Dei  et  nostro,  ita  cor- 
 rigas  et  emendes ;  et  ea  quae  tibi  ex  parte  nostra  pro- 
 ponent tali  modo  exaudias,  et  aurem  benevolam  adhi- 
 bens  ita  efficaciter  digneris  implere,  quod  omnipotens 
 Dominus  et  misericors  veram  tibi  et  liseredibus  tuis 
 pacem  concedat,  et  honor  inde  regius  multimodis  adau- 
 geatui',  ac  tu  indeficiens  propter  hoc  a  Deo  prsemium, 
 et  in  conspectu  hominum  laudem  et  gloriam  non  mo- 
 dicam,  debeas  reportare.  Praedicti  siquidem  archiepi- 
 scopus  et  episcopus,^  certa  spe  de  pace  et  reconcilia- 
 tione  concepta,  illos  qui  fuerint  absolvendi  excommu- 
 nicatos  absolvent,  ita  quidem  quod  si  pax,  Domino 
 faciente,*  sequatur,  nullum  honoris,  ordinis,  aut  officii 
 sui^  periculum,  sive  aliquam  infamia?  notam,  pro  eo 
 quod  excommunicati  fuerant,  debeant  sustinere.  Archi- 
 episcopum  enim  ad  pacem  suscipiendam  inducent  ex 
 parte  nostra,  et  si  in  aliquo  justum  metum  prgeten- 
 derit,  te  ad  evim  tollendum  sollicitius  admonere,  et 
 multimodis,  ex  parte  Dei  et  nostra,  ad  ea  quse  tibi 
 per  eos  significamus  implenda  inclinare  debebunt. 
 Varum  si  pax  (quod  Deus  ^  avertat  1)  subsecuta  non 
 fuerit,  et  iUi  qui  se  appellasse  proponunt  appella- 
 tionem  suam*  duxerint  prosequeudam,  nos  eorum  ra- 
 tiones  super  hoc  diligentius  audiemua,  et  causa  cog- 
 nita,  secundum  quod  Deus  nobis  administraverit,  judi- 
 cabimus.  Qui  utique  in  proximis  octavis  beati 
 Michaelis,  sive  in  proximo  festo  sancti  Lucib,  appel- 
 
 '  phtrhnum,  O  ;  om.  L. 
 
 -  aliquid,  A  ;  quid,  L. 
 
 -  archiepiscopi  et  episcopi,  A ; 
 archiepiscoptts  et  episcopi,  O  ;  ar- 
 chiep.  Rothomagensis  et  episcopus, 
 Z. 
 
 ■*  favente,  Z,  with  vel  faciente 
 interl. 
 
 5  sui,  A,  0  ;  om.  L. 
 
 ^  eos,  A,  O;  710S,  L;  eos  with 
 vel  nos  interl,,  Z. 
 
 "  Vominus,  Z. 
 
 '  suam,  om.  L. 
 
208 
 
 EPISTOL.*'. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 lationem  suam  proseqnantiir ;  ita  tamen  quod  proro- 
 gatio  ista  non  debeat  alteriitrius  partis  justitise  in 
 aliquo  praejudicare. 
 
 DCXXVII. 
 
 Alexander  papa  ad  Gilebertum  London: ensem 
 episcopum. 
 
 CC.  225 ;  D.  68  ;  Thorn.  Ep.  280;  Cf.  R.  de  Diceto,  i.  337.) 
 
 Feb.  12.  Quod  tibi  ad  prsesens  apostolicae  benedictionis  al- 
 ^"'^°th  nullatenu.s  impertimur,  non  duritife  nostrte 
 
 Wslufp's  ^  mentis  causae  tuse^  potius  ascribendum.  Cum  enim 
 absolution,  metropolitanum  tuum  sententiam  in  te  audiverimus  ^ 
 protulisse,  indignum  omnino  esset,  et  ab  honestate 
 nostri  officii  penitus  alienum,  ut  te  nostris  ^  debere- 
 mus  litteris  salutare.  Quod  utique  grave  plurimum  et 
 omnino  molestum  liabemus,  cum  te,  sicut  venerabilem 
 fratrem  nostrum  et  virum  quem  religione  non  modica 
 litteratura  quoque  et  honestate  novimus  praseminere, 
 arctioris  in  Domino  caritatis  brachiis  amplectimur,  et 
 tibi  in  omnibus,  quantum  cum  Deo  et  justitia  possu- 
 mus,  pi-ompto  animo  deferre  velimus,  et  aftectioni  tuge 
 honorem  et  gratiam  libentius  exhibere.  Ut  autem 
 nostram  circa  personam  tuam  voluntatem  certis  operum 
 indiciis  experiaris,  et  nos  tibi  benedictionem,  non  de 
 voluntate  sed  de  necessitate  potius,  subtraxisse  cog- 
 noscas,  venerabilibus  fratribus  nostris  Rothomagensi 
 archiepiscopo  et  Exoniensi  episcopo  dedimus  in  man- 
 datis  ut,  a  te  recepto  juramento  quod  nostro,  super 
 his  pro  quibus  in  te  sententia  est  prolata,  debeas 
 parere  mandato,  nostra  vice  absolvant,  si,  de  appella- 
 tione  quam  diceris  fecisse  diffisus,  potius  absolvi  vol- 
 
 '  est,  ins.  G. 
 ^  audivimus,  D. 
 
 ■■'  veslris,  G. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 209 
 
 ueris,  quod  tibi  magis  ciedimus  espedire  quam  tuam 
 prosequi  appellationem.  Si  autem  appellationem  dux- 
 eris  prosequeudam,  nos  personam  tuam  libenter  vide- 
 biraus,  ct,  rationibus  tuis  diligenter  auditis  et  cognitis, 
 super  hoc,  secundum  quod  nobis  Dominus  administra- 
 verit,  j  udicabimus.  Quod  si  a^  jam  dicto  archiepiscopo 
 et  episcopo  absolvi  volueris,  ipsi  te,  auctoritate  nostra, 
 absolvent,  ita  quidem  ut  pro  eo  quod  excommunicatus 
 fueras,  nullum  ordinis  aut  officii  seu  dignitatis  pericu- 
 lum,  neque  aliquam  infamite  notam  debeas  sustinere. 
 Verum  si  uterque  illorum  his  exsequendis  interesse 
 non  poterit,  alter  (sicut  dictum  est)  ea  nihilominus 
 exsequatur,  et  venerabili  fratri  uostro  Thomte  archi- 
 episcopo Cantuariensi  ex  parte  nostra  priecipiat,  nec- 
 non  et  in  virtu  te  obedientiie  injunget,  quod  absolu- 
 tionem  tuam  occultam  habeat  et  omnino  secretam, 
 donee  absque  periculo  tuo  valeat  propalari. 
 
 Et  quoniam-  dilectus  filius  noster  magister  David,  Master 
 ecclesia?  tute  canonicas,  vir  utique  litteratus,  providus,  J^gom- 
 et  discretus,  et  tibi  etiam  fidelissimus,  apud  nos  pro  mended, 
 negotio  tuo,  tam  secreto  quam  publico,  coram  nobis 
 et  fratribus  nostris  sollicite  institit,  et  ejus  exsecutioni 
 omnem  quam  potuit,  et  etiam  ultra  quam  debuit, 
 studiiun  et  diligentiam  adhibere  curavit,  discretionem 
 tuam,  per  apostolica  scripta,  rogamus  attentius  et  mo- 
 nemus,  quatenus  eimdem  pro  reverentia  beati  Petri  et 
 nostra,  et  obtentu  sui  ipsius,  quod  tibi  adeo  fidelis 
 et  devotus  exstitit,  habeas  propensius  commendatum, 
 nec  adversus  eum  pravis  aliquorum  suggestionibus 
 credas,  vel  de  ipsius  in  aliquo  fidelitate  diffidas,  sed 
 ejus  obsequium  ita  remuneres  quod  ipse  tibi  et  tuis 
 debeat  omni  tempore  fidelis  et  devotus  exsistere,  et 
 nos,  id  gratum  acceptumque  tenentes,  affectioni  tuge 
 multiplices  inde  gra,tias  teneamur  referre. 
 
 Datum  Beneventi,  ii.  idus  Februai-. 
 
 '  a,  ova.  D.  |      -  quum,  G. 
 
 o  12478. 
 
 0 
 
210 
 
 EP1ST0L.E. 
 
 [\.T>.  1170. 
 
 DCXXVIII. 
 
 Alexander  papa  Rothomagensi  archiepiscopo  et 
 
 The  com-  Quoniam  de  vestrfe  devotionis  ac  sinceritatis  fcrvore, 
 are  to  discvetioue  quoque,  maturitate,  et  prudentia  ve.stra, 
 follow  plenam  in  omnibus  spem  fiduciamque  tenemus,  vos 
 England.  exsecutioneni  pacis  venerabilis  fratris  nostri  Thoma;, 
 Cantuariensis  archiepiscopi,  pvaj  cpeteris  regni  Franco- 
 rum  per.sonis  elegiiiius,  et  ad  carissimum  in  Christo 
 filiuni  nostrum  Henricum,  illustrem  Anglorum  regem, 
 sicut  per  alias  vobis  litteras  significavimus,  propter 
 hoc  duximus  transmittcndos.  Unde,  quoniam  eundem 
 regem  postmodum  in  Angliam  audivimus  transfretasse, 
 ne  forte  pra;dicti  archiepiscopi  negotium  propter  hoc 
 possit^  quomodolibet  impediri  sive  protendi,  fraterni- 
 tati  vestrsB,''  per  iterata  scripta  mandamus,  et  in  A'ir- 
 tute  obedientiye  injungimus,  quatenus,  sicut  ^  gratiam 
 beati  Petri  ac  nostram  caram  habetis,  et  nos  et  eccle- 
 siam  Romanam  de  honestate  ac  eonstantia  vestra 
 volueritis  aliqua  de  Ciutero  ratione  confidere;  in  unum 
 pariter  convenientes,  ad  memoratum  regem  eundi  infra 
 
 viginti  dies  post  harum  susceptionem  litterarum,  omni 
 excusatione  postposita,  nisi  id  jam  forte  feeeritis,  iter 
 arripiatis,  et  ad  cum  festinare  curetis.  Cum  autciu 
 ejus  prtesentiam  habueritis,  vos  ipsi  ea  quo3  in  aliis 
 litteris  nostris  vobis  expressimus,  sicut  viros  pontifi- 
 calis   coiistantiaf?  decet,   omni   dubitatione  et  timore 
 
 1  poscit,  V.  I     ^  sicut,  om.  A. 
 
 -  fruternitatem  vestram,  V.  1 
 
 »  JafiFo  refers  this  letter  to  Feb-  j  week  of  March  tlnit  Henry  crossed 
 
 later,  as  it  was  not  until  the  first  |  into  England.    See  Keuter,  ii.  483. 
 
 NiVERNENSI  EPI.SCOPO.-'i 
 
 (A.  39  ;  O.  ii.  33  ;  Z.  v.  4  ;  Lup.  v.  4  ;  Thoni.  254  ;  W.  C.mt.  78.) 
 
A.D.  1170.] 
 
 EP1ST0L.E. 
 
 211 
 
 remoto/  instantissime  proponatis,  et  eundem  ad  illorum 
 exsecutionem,  ex  parte  nostra,  studeatis  modis  omnibus 
 invitare.  Quod  si  rex  ea  quae  nobis  promisit,  et 
 maxima  de  integra  possessionum  ablatarum  restitutione, 
 et  plena  pace  archiepiscopo  ac  suis  reddenda  ;  necnon  fii™ent  o' 
 et  super  osculo  eidem  pnestando  (nisi  lorte  osculo  tilii 
 velit  esse  contentus),  infra  quadragiata  dies  post  com- 
 monitionem  v^estram  adimplei  e  noluei  it ;  aut  arte  aliqua 
 sive  ingenio  per  se  vel  per  suos  efFecerit  quominus  ad 
 eum  juxta  praeceptum  nostrum  possitis  accedere,  et  ipsi 
 ea  quae  a  vobis  super  his  vestrje  sollicitudini  sunt 
 injuncta  cum-  omtii  libertate  et  securitate  proponere, 
 vos  in  totam  terram  ejus  cismarinam,^  auctoritate 
 beati  Petri  et  nostra,  omni  contradictione  et  appella- 
 tione  remota,  interdicti  sententiam  proferatis,  et  in  ea 
 omnia  Divina  praiter  baptisma  parvuloruui  et  poeni- 
 tentias  morientiimi  prohibeatis  olticia  celebrari,  quem- 
 admodum  in  aliis  litteris  quas  vobis  inde  direximus 
 constat  expressum  fuisse,  Litteras  quoque  nostras, 
 quas,  super  observatione  interdicti,  archiepiscopis  et 
 episcopis  teriie  supe  quae  citra  mare  consistit  transmit- 
 timus,  eisdem,*  omni  excusatione  ^  postposita,  destinetis, 
 et  ipsis  ex  parte  nostra  firmiter  injungatis,  quod  in- 
 terdictum  nostrum,  nullius  timore,  prohibitione,  vel 
 appellatione  obstante,  per  suas  parochias  irrefragabi- 
 liter  servent,  nec  contra  hoc  aliquo  modo  venire 
 praesumant.  Quod  si  aliquis  archiepiscopus  vel  epi- 
 scopus,  aut  alia  quselibet  pereona,  interdictum  vestrum 
 observare  contempserit,  vos  eum  ab  officii  sui  exse- 
 cutione,  sublato  appellationis  remedio,  suspendatis  ;  et, 
 si  nec  sic  resipuerit,  in  eum  excommunicationis  sen- 
 tentiam piomulgetis.  Stepedicto  vero  regi,  praeter  ea 
 quae  scripta  sunt,  viva  voce  vel  litteris  vestris  con- 
 
 '  semoto,  O ;  semoto,  with  vel  I  ^  scismariiiam,  A. 
 remote  interl.,  Z.  *  eisdem,  A  ;  eis,  L. 
 
 -  cum,  O,  Z  ;  e.r,  L.  |      '  occasione,  Z. 
 
 o  2 
 
2J2 
 
 EPISTOL/E. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 Tiiejiiug  stantissiine  proponatis,  quod,  si  nec  sic  resipuerit,  per- 
 thieatencd  ^oiive  susB,  sicut  nec  Frederico  dicto  impeiatoii  fecimus, 
 with  cx-    nenuaquam  parcenius,  sed  in  eum  potius  excomraunica- 
 
 communi-     .     .  .      ..  ,  ,  . 
 
 cation.  tionis  sententiam  absque  dubio  proferemus.  Volumus 
 autem,  et  sub  obtentu  gratia?  Dei  et  nostrje  districts 
 vobis  ^  injungimus,  ut  in  his  quae  praedixinius  exse- 
 quendis  omnem  quam  convenit  et  oportet  diligentiam 
 et  studium  adhibeatis.  Et  si  uterque  vestrum  adessc 
 non  poterit  vel  noluerit  (quod  tamen  non  crodimus, 
 nec  conveniens  aut  ^  tolerabile  esset),  alter  non  minus 
 ca  qua?  prjedicta  sunt,  onini  dubitationc  et  timore 
 sublato,  adimpleat. 
 
 DGXXIX. 
 
 Alexander  papa  omnibus  CANTUARfENsis  PROviNciiE'* 
 
 EPISCOPIS. 
 
 (A.  64  ;  O.  vi.  138  ;  Z.  v.  7  ;  Lup.  v.  7  ;  Thorn.  240  ;  W.  Cant.  p.  80.) 
 
 I'Vb.  18.  Novcrit  industria  vestra  quod  nos  venerabiles  fratres 
 iu"""  '"*^*  Rotrocuni  Rothoniagensem  archiepiscopum  et 
 
 coriiniis-  Bemardum  Nivernensem  episcopuin  ad  regem  Anglo- 
 rum,  pro  pace  et  reconciliatione  venerabilis  fratris 
 nostri  Thomte  Cantuariensis  archiepiscopi,  destinavimus, 
 eis  dantes  in  mandatis  et  firmiter  praecipientes  quod, 
 nisi  idem  rex  ad  pacem  et  concordiam,  secundum 
 quod  nobis  per  litteras  et  nuntios  suos  promisit,  ad 
 commonitionem  illorum  inclinari  potuerit,  totam  terram 
 ejus  quaj  citra  mare  consistit,  omni  contradictione  et 
 appellatione  remota,  subjiciant  interdicto,   et   in  ea 
 
 vobis,  0111.  L.  I  wiongly  inscribed  Tiii  onensi  ai  chi- 
 
 vel,  L. 
 
 •*  So  Z  ;  Caiilia  provincue,  V  ; 
 ('aiUicB,  L  ;  term  rcyis  Atiijlortim 
 in  Aiujliu,  0.    In  A  this  letter  is 
 
 episcopo.    (Cf.  Ep.  634.) 
 
 ^  Itotrocim  .  .  .  Bemardum,  A ; 
 oni.  Z,  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 epistol;f,. 
 
 213 
 
 omnia  Divina  prreter  baptisma  pavvulorum  et  poeni- 
 tentias  morientium  prohibeant  officia  celebrari.  Inde 
 siquidem  est  quod  universitati  vestrae,  per  apostolica 
 scripta  preecipiendo,  mandamus,  et  sub  poena  ordinis 
 et  officii,  in  virtute  obedientiae,  vobis^  injungimus, 
 quatenus  ^  supradietorum  ^  archiepiscopi  vel  ^  episcopi, 
 vel  alterius  eorum^  si  uterque  adesse  non  potuerit 
 vel  noluerit,  in  hac  parte  sententiam,  si  quam  ab  eis 
 eontigerit  inde  proferri,  nullius  timore,  gratia,  vel 
 prohibitione  obstante,  per  vestras  parochias,  omni  ex- 
 cusatione  et  appellatione  remota,  firmiter  observetis, 
 et  ab  omnibus  faciatis,  quantum  in  vobis  est,  irre- 
 fragabilitei-  observari.  Datum  Beneventi  duodecimo 
 kalendas  Martii. 
 
 DCXXX. 
 
 Alexander  papa  Eboracensi,  Dunelmensi,  et  clero 
 
 EORUM. 
 
 (A.  45  ;  O.  ii.  39  ;  Z.  v.  8  ;  Lup.  v.  8  ;  Thorn.  2-18.) 
 
 Alexander  tfpiscopus,  servus  servorum  Dei,  venera-  Feb,  i8. 
 bilibus  f  ratribus  Rogero  Eboracensi  ^'  episcopo  apostolicfe 
 sedis  legato,  et  Hugoni  ^  Dunelmensi  episcopo,  et 
 dilectis  filiis  aliis  ecclesiarum  pra^latis  per  Eboracensem 
 arcliiepiscopatum  constitutis,  salutem  et  apostolicam 
 benedictionem. 
 
 1  vobis,  om.  Z. 
 
 2  qiiatejius,  A  ;  quotl,  O,  Z  ;  lit, 
 
 L. 
 
 supradietorum  ....  proferri. 
 Brial.  reads  (xvi.  423)  sententiam 
 quam  prcenominatiis  archiepiscopiis 
 et  episcopus,  vel  alter  eoruni  .  .  .  [ 
 noluerit,  in  prcefati  regis  terram  \ 
 
 juxta   praceptum   nostrum  protu- 
 lerint. 
 *  et,  O. 
 
 5  eorum,  oni.  O. 
 
 '  Alexander  ....  liogcro,  Z  ; 
 om.  al. 
 
 '  Hugoni,  Z  ;  om.  al. 
 ^  salutem  .  .  .  benedictionem,  Z  ; 
 !  om.  al. 
 
214 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 commis- 
 sion. 
 
 Announc-  Noverit  iudustvia  vestra  quod  nos  venerabiles  fratres 
 nostros  Eotrodum  Rothomagensem  archiepiscopum  et 
 Bernardum  Nivernensem  episcopum  ad  illustrem  An- 
 glorum  regem,  pro  pace  et  reconciliatione  venerabilis 
 fratris  nostri  Thomas  Cantuariensis  archiepiscopi, 
 destinaviinus,  eis  dantes  in  mandatis  et  firmiter  prae- 
 cipientes  quod,  nisi  idem  ^  rex  ad  pacem  et  con- 
 cordiam,  secundum  quod  nobis  per  litteras  et  nuntios 
 suos  promisit,  ad  comonitionem  illorum  -  inclinari 
 potuerit,  totam  terram  ejus  quae  ^  regno  Francorum 
 consistit,  omni  contradictione  et  appellatione  remota, 
 subjiciant  interdicto,  et  in  ea  omnia  divina  praeter 
 baptisma  parvulorum  et  pcenitentias  morientium  pro- 
 liibeant  celebrari.  Inde  siquidem  est  quod  univer- 
 sitati  vesti-ae,  per  apostolica  scripta  praecipiendo,  man- 
 damus, et  sub  poena  ordinis  et  officii,  in  virtute 
 obedientiae,  vobis  injungimus,  quatenus  *  sententiam 
 quam  priienominatus  ^  Cantuariensis  in  provinciam 
 suam  super  hoc  tulerit,"  nullius  timore,  gratia,  vel 
 prohibitione  obstante,  i)er  vesti-as  parochias,  omni  ex- 
 cusatione  et  appellatione  remota,  firmiter  observetis, 
 et  ab  omnibus  faciatis,  quantum  in  vobis  est,  irrefra- 
 gabiliter  observari. 
 
 Datum  Beneventi,  duodecimo  kalendas  Martii. 
 
 '  idem,  Z. 
 
 -  illorvm,  Z  ;  eorum,  L. 
 ^  ultra  mare,  for  in  rcyno  Frc 
 coriim,  Z. 
 
 ^  quatinus,  Z. 
 ^  supradictus,  Z. 
 6  inliderit,  Z. 
 
A.D.  \  i7>y] 
 
 EPISTOL.B. 
 
 215 
 
 DCXXXI. 
 
 Alexander  papa  Rotrodo  Rothomagensi  archiepi- 
 scopo  ET  Bernardo  Nivernensi  episcopo. 
 
 (A.  43  ;  O.  ii.  37  ;  V' 
 
 p.  135  ;  Z. 
 Liveraui,  n. 
 
 .  5  ;  Lup.  V.  5  ;  Thom.  255  ; 
 U5.) 
 
 Qiioniam  iti  aliis  litteris,  quas  vobis  super  negotio  Feb.  23.  ^ 
 
 venerabilis  fratris  nostri  Thomas  Cantuariensis  archi-  l^g  with 
 
 episcopi  destinavimus,  de  excominunicatis  suis  expres-  excommu- 
 
 1.         .     .  ,  IT  T  mcates. 
 
 sum  discretiom  vestraj  mandatum  nos  dedisse  recolimus, 
 
 ut  eos,  certa  spe  pacis  concepta/  deberetis  absolvere  ; 
 
 fraternitati  vestme  per  iterata  scripta  mandamus  atque 
 
 prtecipimus,  quatenus  -  si  eos  per  vos  absolvi  conti- 
 
 gerit,  ipsos  secundum   ecclesiae   Romanee   formam  et 
 
 consuetudinem   absolvatis.      Illis   autem   qui  prsefati 
 
 arcbiepiscopi  vel  ^  commissje  sibi  ecclesite  possessiones, 
 
 sive  clericorum  suorum  beneficia  detinuerunt,^  et  fruc- 
 
 tus  etiam  perceperunt,"  vel''  adhuc  detinent  sive  per- 
 
 cipiunt,  et''  maxime  G[aufrido]  archidiacono ^  Cantua- 
 
 riensi,  si  ipsum  ecclesiam  de  Otteford  ^  per  manum 
 
 laicam   (sicut  audivimus)  cepisse  et  tenere  constiterit, 
 
 nulla  ratione  absolutionis  beneficium  indulgeatis,  nisi 
 
 prius  vobis     cautionem  sufficientem  exliibeant,  quod 
 
 memorato  archiepiscopo   beneficia  qute  detinent  sine 
 
 dilatione  restituent/^  et  fructus  inde  perceptos  absque 
 
 diminutione  persolvent.^-    Quod  si  post  cautionem  ex- 
 
 hibitam  et  absolutionem  acceptam  adimplere  noluerint, 
 
 vos  ipsos     in  priorem  excommunicationis  sententiam, 
 
 '  accepta,  V*,  Z. 
 -  quod,  O. 
 3  aut,  L. 
 
 detinuerunt,  \*. 
 5  perceperint,  V*. 
 "  vel,  om.  V. 
 '  et,  ova.  L. 
 '  Ccuilitariensis  ( 
 
 '  Occeford,  Liv.  and  some  copies 
 of  Lup.,  while  others  read  Oxforde; 
 Otteford,  Y,  Z. 
 
 vobis,  om.  L ;  nobis,  Liv. 
 "  restitiiant.  A,  L. 
 '-<;<....  persolvant,  om.  V*  ; 
 persolvent,  L. 
 
 So  V*,  Z  ;  iUos,  A,  L. 
 
210 
 
 EPISTOL/K. 
 
 [A.r>.  1170. 
 
 omni  excusatione  et  appellationc  postposita,  reducatis,^ 
 ct  ab  omnibus  faciatis,  auctoritatc  nostra,  sicut  cxcom- 
 municatoa,  iisqne  ad  dignam^  satisfactionem,  vitai-i. 
 Data  Beneventi,  vii.  kal.  Martii.-'* 
 
 DCXXXII. 
 
 Alf,xant>kt{  papa  TfioM.K  Cantuariensi  AUCHIKPISCOPO, 
 
 KT  0MNI)3US  EPISCOPIS  AnOLLI-:. 
 (Z.  iv         Lui).  iv.  43  ;  Tlioiii.  224  ;  Wilkins,  i.  458.) 
 
 Feb.  24.        Ex  commissi  nobis  officii  debito  soUicitiidini  nostrre 
 ^'"^^'^'^^jI"^  incnmbit  ecclesiis  Dei  et  jura  sua  servare,  et,  ne  ab 
 tion  unless  aliquibus  opprimi  valeant  aut  deleri,  studium  tenemur 
 give^smi-       diligcntiam  adhibere.    Hac  siquidem  ratione  inducti . 
 rities  to  the  et  ecclesia^  Cantuariensi  suam  volentes  dignitatem  et 
 ^  ^^^^  '     justitiam  conservare,  fraternitati  vcstra?,  per  apostolica 
 scripta  pr<Tecipiendo,*  mandamus,  necnon  ct  in  virtute 
 obedienti.ie  injungimus,  quateniis  si  Henricus  illustris 
 Anglorum  rex   filium  suum  coronari  voluerit   et  in 
 regem  inungi,  tu  frater  Cantuariensis,  ad  cujus  officium 
 de  antiqua  ecclesire  tuse  dignitate  spectare  audivimus, 
 ei  manum  nequaquara  imponas,  nec  ab  alio  quolibet 
 imponi  permittas,  nisi  prius  illud  juramentum  exhibeat 
 quod   alii  reges,  ejus   prajdecessores,  ecclesiae  Dei,  et 
 specialiter  Cantuariensi,  impendere  consueverunt :  Et 
 nisi  univcrsos  ab  observatione  consuetudinum  suarum, 
 et  a  sacramentis  illis  quae  ultimo  ab  hominibus  Anglise 
 extorta  fuerunt  prorsus  absolvat.    Vobis  autem  fratres 
 cpiscopi,  auctoritatc  apostolica,  districtius  inhibemus  ne 
 illius  coronationi,  nisi  juramentum  prrestiterit,  pne- 
 sumatis  aliquatenus  interesse.    Sed  vos  potius  absen- 
 
 '  iuducatis,  Liv.  I     ^  The  date  is  from  Z. 
 
 -  condignam,  L.  |      *  pracipiendo,  Z ;  om.  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 217 
 
 tctis,  et  inde,  nullius  contvadictione  vel  prohibitione 
 obstcante,  cclerius  recedatis. 
 
 Dat.^  Beneventi,  sexto  kal.  Martii. 
 
 DCXXXIII. 
 
 Alexander  papa  Rogerio  eboracensi  archiepiscopo 
 ET  universis  episcopis  Angli^e.^ 
 
 (A.  264  ;  O.  ii.  217  ;  Z.  iv.  28  ;  Lup.  iy.  42  ;  Thoiu.  247  : 
 Rymer,  i.  25.) 
 
 Quoniam  ad  audientiam  nostraiu  raultorum  jam  Feb.  26. 
 pridem  relatione  pervenit,  quod  coronatio  i-egum  ^  cor'on™^ 
 Anglise  et  inunctio  ad  Cantuaiiensem  archiepiscopum  tion. 
 de  antiqiia  ecclesise  suae  consuetudine  et  dignitate  per- 
 tineat,  fraternitati  vestrae  prcesentibus  litteris,  auctori- 
 tate  apostolica,  districtius  inhibemus,  ut,  si  illustris  rex 
 Anglorum  filiiim  suum,  dum  vcnerabilis  frater  noster 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus  in  exsilio  fuerit, 
 coronari  voluerit  et  in  regem  inungi,  nuUus  vestx'um 
 ei  manum  imponere  praesumat,  aut  se  exinde  aliqua- 
 tenus  intromittere  audeat.  Quod  si  quis  vestrum 
 attentare  preesumpserit,  id  in  periculum  officii  et  or- 
 dinis  sui  noverit  procul  dubio  graviter  redundare. 
 In  his  vero  appellationis  remedium  quibuslibet  voluraus 
 denegari,  et  omnem  malignandi  occasionem  excludi. 
 Datum  apud  Cervinarium quarto  *  kalendas  Martii. 
 
 '  The  date  is  from  Wilkins. 
 
 2  So  A,  O  ;  Rogerio,  oin.  V ; 
 Dunelmensi,  et  omnibun,  for  arcliiep. 
 et  universis,  V,  L ;  et  Hugoni  Du- 
 nelmensi el  omnibus,  Z. 
 
 *  Cisvinarium,  0,  Rymer  ;  Cer- 
 
 vinarium,  Z ;  Cerumar,  Wilkius, 
 i.  459  ;  Cisvi7iarium,  Brial.,  xvi. 
 427. 
 
 quarto  ins.  before  kulendus,  L  ; 
 cm.  O. 
 
218 
 
 EPISTOL^:. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 DCXXXIV. 
 
 Alexander  papa  Turonensi  archieptscopo  et 
 suffraganeis  et  clero. 
 
 (A.  48  ;  O.  ii.  40 ;  Z.  V.  10  ;  Lup.  V.  10  ;  Thom.  264.) 
 
 Feb.  Turonensi  arehiepiscopo  et  sufiVaganeis  ejus/  necnon 
 
 Notices  of     ,  ,.  1-  1    .  1  ^  m 
 
 the  inter-        tlilectis  nliis  aharum  eccJesiarum  prailatis  ^  per  Tu- 
 
 diet.         ronensem''^  provinciaiii  [constitutis]. 
 
 Noverit  industria  vestra,  &c.  ut  supra,  usque  ad : 
 "  iuclinari  potuerit,*^  aut  arte  aliqua  sive  ingenio  per 
 "  se  vel  per  suos  efFecerit  ^  quominus  ad  eum  juxta 
 "  prpeceptum  nostrum  accedere,  et  ipsi  ea  qute  sibi 
 "  super  his  sunt  a  nobis  injuncta  cum  omni  libertate 
 "  et  securitate  proponere  possint,  totam  terram  ejus 
 "  qute  in  regno  Francorum  consistit  omni  contradictione 
 "  et  appellatione,"  &c. 
 
 In  eiindem  modum  Bituricensi  arcliiepiBcopo  et  euflra- 
 ganeiy  ejus,  iiec  uou  et  aliis  ecclesiarum  Prselatis. 
 
 In  euudem  modum  Burdegalensi "  arehiepiscopo  apostolicaj 
 Bedis  legato,  et  suffraganeis  ejus. 
 
 In  eundem  modnm  Auxitano  arehiepiscopo  et  suftragaiieis 
 ejus. 
 
 In  eundem  modum  universis  episcopis  et  cssteris  eccle- 
 siarum praelatis  per  Eothomagensem  proTinciam  constitutis.'' 
 
 '  ejus,  om.  O,  L. 
 -  prcclalis,  initial,  A  ;  om.  (). 
 So  A,  O ;  Turonensis  provin- 
 ciie  l  otislitutis,  Z,  L. 
 
 The  letter  is  given  in  full  by 
 Z  and  G. 
 
 •'  efficcre,  A. 
 
 '''  The  mention  of  the  province  of 
 Bordciiux  is  omitted  in  L. 
 "  These  notices  are  abridged  iu 
 
 Z. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 219 
 
 DCXXXV. 
 
 Alexander  papa  Thom.e  Cantuariensi  archi- 
 episcopo. 
 
 (Z.  V.  17  ;  Lup.  V.  17  ;  Tliom.  225.) 
 
 Per  venerabilem  fratrem  nostrum  Senonensem  archi-  The  arch- 
 epi.scopum  apostolicte  sedis  legatum,  et  per  alias  litte-  s'Jiis"^ 
 ras  nostras,  discretion!  tuos  nos  significasse  raeminimus,  returns 
 quod  illustris  Anglorum  rex  nobis  de  pace  tua  nuncios  Curia. 
 et  transcripta  transmisit.    Et  nos  venerabilibus  fratri- 
 bus  nostris  Rothomagensi  archiepiscopo  et  Nivernensi 
 episcopo   de   illius  pacis  exsecutione  litteras  nostras 
 destinavinius,  sicut  jam  dictus  Senonensis  jirudentite 
 tufe  viva  voce  plenius  potuit  enarrare.    Unde  quoniam 
 dilecti  filii  nostri  Alexander  et  Joannes  ^  nuntii  tui,' 
 pro  quibusdam  negotiis  tuis,  post  prajfati  archiepiscopi 
 discessum  moram  facere  voluerunt,  nos  tibi  per  eun- 
 dem  archiepiscopum  voluntatem  et  consilium  nostrum 
 secT'etius  et  celerius   dusimus   intimandum,  fraterni- 
 tatem  tuam  per  apostolica  scripta  rogantes  attentius 
 et  monentes,  ut  prtedictorum  Senonensis  et  Rothoma- 
 gensis  archiepiscoporum  et  Nivernensis  episcopi  con- 
 silio  et  admonitioni,  sicut  per  alias  tibi  litteias  signi- 
 ficavimus,  adquiescas. 
 
 ^  A.  ...  el  Y.,V;A.  et  V.,  L  ;  A.  et  J.,  Z,  where  the  names  are 
 filled  up  by  interlineation.    C  f.  Epp.  359,  610. 
 -  ttti,  om.  L. 
 
220 
 
 EPTSTOLiK, 
 
 [A.D.  1170. 
 
 DCXXXVI. 
 
 Thomas   Cantuariensis  archiepiscopus  universis^ 
 Christifidelibus  per  Angliam  constitutis,  qui 
 
 CONTRA  DOMINUM  PAP  AM  AlEXANDRUM  JURAVE- 
 RANT.- 
 
 (P.  8  ;  Herb.  8;  Z.  iv.  55  ;  Lup.  iv.  47  ;  Thorn.  78.) 
 
 Sciatis,  carissimi,  quod  ex  multa  tribulatione  et  an- 
 gustia  cordis  scripsimus,  non  quidem  ut  vos  contris- 
 temus,  sed  ut  intelligatis  quam  caritatem  habeamus 
 abundantius  ^  in  vobis.  Testis  enira  mihi  est  Deus  quo- 
 modo  cupiara  vos  omnes*  in  visceribus  Christi  Jesu, 
 Unde  cognitis  quse^  tarn  corporis  proximo  quam  ani- 
 mte  vestr.ie  periculo,  et  ad  ipsius  quidem''  injuriam, 
 nostris  ^  inaudita  teraporibus  gesta  sunt,  non  modicum 
 contristamur  et  confundimur propter  vos.  Patet 
 siquidem,  fama  vulgante,  qua! iter  dominum  papam,  qui 
 ipsius  Christi  imaginem  [in  ecclesia]  gerit,  et  me  pa- 
 riter,  qui,  licet  indignus,  pater  tamen  et  episcopus  ani- 
 marum  vestrarum  sum  constitutus,"  abjuraveritis.^"^  Hoc 
 et/^  prpe  cteteris  qua3  in  exemplum  justi  judicii  Dei 
 jam  pluribus  annis  sustinuimus/*  nobis    ad  incredibile 
 
 '  universis  per  Anyliam,  A,  O  ; 
 omnibus  in  Anglia,  L.  The  head- 
 ing iu  the  C.C.C.  MS.  of  Herbert  is, 
 "  Epistola  hsEC  in  persona  Thomac 
 "  Cautuariensis  archiepiscopi  ad 
 "  universos  totius  Anglisc  clericos 
 "  et  laicos,  absolveiis  eos  a  jura- 
 "  mento  quod  contra  dominum  pa- 
 "  pam  et  ipsum  fecerant,  videlicet 
 "  quod  nec  uuntium  uec  Utteras 
 "  ipsorum  reciperent,  et  recipientes 
 "  proderent."  The  copy  in  that 
 MS.  may  be  supposed  to  represent 
 the  letter  as  written  by  Herbert ; 
 that  iu  the  Epp.  S.  Thoma;  to  be 
 the  form  in  which  it  was  actually 
 sent. 
 
 -  juraverant,  A,  O,  V  ;  jurave- 
 runt,  L. 
 
 ^  abundantius,  om.  1'. 
 ^  omnes  (Philipp.  i.  ft),  om.  L. 
 his  qua-  pro.rimc  tU  corporis  <  t, 
 
 V. 
 
 »  Dei,  ins.  L. 
 
 '  veslris,  I/. 
 
 ^  rovfinuhiwnr,  P. 
 
 "   C  Irhri,  lor  Pati:l,V. 
 
 //(  ,  (■<  h'siti,  V  ;  om.  al. 
 "  ordinatus,  P. 
 '2  objuraveritis,  P. 
 '3  et,  L ;  est,  A  ;  om.  P  ;  enim,  Z. 
 sustinemus,  V,  omitting  jam 
 pluribus  annis. 
 '5  so  P ;  om.  Z. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 221 
 
 pressm-ye  uostrre  augmentuni  accessit.  Illucl  ^  quippe 
 tarn  detestabile,  tarn  flagitiosimi  [ne-  dicam  sed  per- 
 juriiini]  juramentuui,  quantum  jam  generavit''  scan- 
 dalum  mundo,  oftensam  Deo,  vobis  culpam,  nobis  af- 
 flictionem  ?  Praepositos  siquidem  a  Deo  *  abjuiare 
 ipsius  qui  prrepositos  constituit  injuria  est,  et  non  ^ 
 nostra  qui  praificimur,  sed  potius  ejus  qui  pnefecit 
 inhouoratur  potestas,  et  evacuatur  obedientia.  Quod  ^ 
 profecto  vitium,  vobis^  confidcuter  dice  sod  lacryma- 
 biliter  propter  vos,  ido[Io]latria3  par  et  simile  est,  ut 
 ait  propheta :  "  Quasi  peccatum  ariolandi  est  repug- 
 "  nare,  et  quasi  scelus  ido[lo]latrite  '■^  nolle  adquiescere." 
 Unde  etiam  ^'^  statu  veteris  legis  tales  tanquam  "  veri 
 ido[lo]latriie  corporalis  mortis  reportabant  sententiam. 
 Vos  autem  fecisse  videmini  quod  deterius  est,  qui  non 
 solum  repugnatis,  sed  etiam  repugnaturos  vos  jura- 
 mcnto  firmatis.  Illud  denique  quale  est,  oves  pas- 
 tores  abjicere  ?  Piofecto  qui  pastores  suos  deserunt 
 jam  lupus  invasit,  et,  nisi  pastor,  quem  abjuraverunt 
 nunc  protegat,  depascet^*  eas  in  finem.  Multa  scrip- 
 turarum  testiinonia  et  sanctorum  exempla  in  vestri 
 detestatione  delicti  possent  induci.  Vera  tanti  ex- 
 ccssus  enormitas  etiam  extremte  intelligentipe  homini- 
 bus  claret.  Si  tamen  non  spontanei,  sed  inviti  et 
 tracti,^^  accessistis,  in  parte  quidem  extenuatur  pecca- 
 tum, sed  non  excusatur  omnino.    Satius  enim  fuisset 
 
 '  Istiid,  P. 
 
 -  ne  diram  .  .  ,  sed  pei-jiirium, 
 
 P. 
 
 •*  jam  yeneracil,  P  ;  (jeneral,  Z, 
 L  ;  jam  general,  al. 
 
 ■»  adeo,  V,  Z  (for  a  Deo). 
 
 5  non,  P. 
 
 6  et,  om.  P. 
 
 '  ju-rta  quod,  P. 
 
 ^  omnibus  dico  vobis,  sed  lachry- 
 mabiliter,  P  (omitting  confidcntir 
 aud  pvuplcr  vos). 
 
 'J  idolatrie,  P. 
 
 ctia}n  statu,  P  ;  et  statiUo,  L. 
 "  potius  quam,  P. 
 
 pastores  abjicere,  L  ;  sic  pus- 
 tores  suos  contemnere,  ne  dicam 
 etiam  abjurare,  P. 
 
 suos,  om.  L. 
 
 depascet  lupus,  P. 
 
 detestationem,  P,  L  ;  detesta- 
 tione, A,  V,  0. 
 '«  Verum,  P,  G. 
 
 et  tracti,  om.  L,  G. 
 
 extenuatur,  V ;  excusatur,  Z, 
 
222 
 
 EPISTOLJ!;. 
 
 [a.d.  1170. 
 
 corpus  ipsum  perdere  quani  juramentum  tam  exsecra- 
 bile  pei'pctrassc.^  Unde  filii  mortis  universi  vos,  quia  ^ 
 juxta  quod  propheta  ait  de  populo  suo  :  "  Et  vos  plaga 
 "  inimici  percussi  estis,  castigatione  crudeli."  Veruiu 
 ad  manifestandam  ^  sollicitudiuem  *  quam  pro  vobis 
 habemus  ad  Deum,  vulneri  tam  sasvo  foraentum  quod 
 solum  nunc  superest  adhibere^  curavimus ;  et  de  tam" 
 illieito  juramento  prenitentes,  illos^  pnesertim  qui  non 
 spontanei  sed  coacti  juraverunt,  vice  beati  Petri  apo- 
 stolorum  principis,  et  Romani  pontificis,'*  et  nostra " 
 absolvimus ;  venerabilibus  ^"  fratribus  nostris  dioece- 
 sianis  episcopis,  et  etiam  minoribus  sacerdotibus,  ubi 
 sedes  episcopales  vacare  contigerit,  vices  nostras,  in^-^ 
 exteriori  satisfactione  jam  dictis  poenitentibus  injun- 
 genda,  committentes ;  omnes  id  scire  volcntes,  vos  tali 
 juramento  nequaquam  esse  obnoxios,  nec  ut  pareatis 
 obligari ;  ne  instar  Herodis  sub  prtetextu  pietatis  efti- 
 ciamini  impii,  et  juramento  excusetis  scelus  ipso  dete- 
 Giat.  II.  rius  juxta  quod  quidam  ait  "Non  est  observandum 
 xxu.  4.  0.  u  juramentum,  quo  malum  incaute  promittitur."  Et 
 lb.  5.  item :  "  In  malis  promissis  rescinde  fidem.  In  turpi 
 "  voto  muta  decretum.  Quod  incaute  vovisti  ne 
 "  facias."  Et  multa,  quibus  nunc  supersedeo,  his  con- 
 sonantia  sunt.  In  fine  autem  obsecro  vos  ego  vinctus 
 in  Domino ;  obsecro     quidem  vos,  tanquam  filios  mihi 
 
 •  pp.rpetrare  in  perjnrium,  1'. 
 
 ^  qu(e,  G  (for  quia)  ;  quia  .  .  . 
 crudeli,  om.  P. 
 
 3  manifcstandum,  A. 
 
 *  nostram,  ins.  P. 
 
 (idhihro  for  ad/i.  curavimus,  V. 
 ''  liiiitd  j)i  ijiirid  ex  vobis,  I',  for 
 taw  illu  .  jarumriilo. 
 
 '  illos  .  .  .  juraverunt,  om.  P. 
 '  Alexandri,  ins.  P. 
 '•'  de  reatu  tam  illiciti  pcrjurii,  et 
 coacti,  ins.  P. 
 
 venerabilibus,  om.  P. 
 "  vacant,  V,  hrepisc.  contigerit. 
 
 '2  vires,  H,  P. 
 
 ad  exteriorem  salisf actionem 
 super  scepejam  facto  juramento,  P, 
 for  m  .  .  .  dictis. 
 
 universes  communiter  non  ly no- 
 rare  ne  vel  in  modieo  oblii/ari  ut 
 pareatis,  P,  for  vos  .  .  .  obli(/ari. 
 
 '■•  majiis  pcrjurin,  V,  for  dete- 
 rius. 
 
 Ail  enim  quidam,  "  Non  est," 
 inquit,  "  observandum,"  P. 
 consona,  P. 
 obsecro  inquam,  V. 
 
A.D.  1 170.] 
 
 semper  in  Christo  amplectendos/  ufc  dignc  ainbuletis 
 vocatione  qua  vocati  estis,  ut  ipsius  -  Christi  primo 
 fidem  tenentes  ;  postea  ipsius  obcdiatis  pr{Bpositis;'  sub- 
 jacentes  eis ;  "  Ipsi  enim  pro  *  vobis  vigilant,  quasi 
 "  rationem  pro  animabus  vestris  reddituri."  Scire 
 autem  volo  vos  fratres,  quia  et^  juramenta  illicita,  et 
 caitera  enormia  multa  qujB,  pravis  suggestionibus  in 
 oppressions  justitice  et  veritatis,  circa  nos  facta  sunt, 
 ipsa"  favente  veritate,  magis  evenient  ad  ipsius  pro- 
 fectum.  Veritas  enim  claudi  et  ligari  potest,  vinci 
 vero '  non  potest,  quae  et  suorum  ^  paucitate  contenta 
 est,  et  multitudine  hostium  non  terretur.  Spiritus 
 autem  consilii  et  sapientise  det  vobis  idipsum  sapere 
 in  alterutrum,  ut  unanimes  uno  ore  honorificetis  pas- 
 tores  et  episeopos  animarum  vestrarum,  quos  constituit 
 ille  magnus  Pastor  oviuni,  in  sanguine  teterni "  testa- 
 menti,  Jesus  Christus  ;  et,  per  caritatem  Spiritus  Sancti, 
 ut  patri  vestro  jam  naufraganti  orationis  vestrie  manus 
 porrigatis,  ut  liberer  ab  infidelibus  prohibentibus  etiam 
 ne  in  ecclesia  pro  me  in  carcere  fiat  oratio,  quas  tamen 
 commune  fidelium  et  infidelium  suflfragium  est.  Gratia 
 Domini  nostri  Jesu  Christi  ,sit  cum  omnibus  vobis, 
 qui  a  ^'^  male  prajstito  juramento  resipueritis,  et  con- 
 digne  et  humiliter  poenitueritis.  Cseteros  vero  Deus 
 aut  cito  convertat,  aut  temporaliter  afHigat,  quousque 
 resipuerint  et  condignam  poenitentiam  egerint. 
 
 '  mihi  dilectissijiios  semper  in 
 Christo,  V,  for  mihi  .  .  .  amplcc- 
 tendos. 
 
 •  obedietUes,  V,  for  ui  ipsiii'i  .  .  . 
 obcdiatis. 
 
 a  ct,  ins.  P. 
 vos  perciyilaut,  V,  for  pro  .  .  . 
 vigilant. 
 
 ^  et  juramenta  .  .  .  rcritalis,  om. 
 V,  which  has  quia  qua;  circa  mc. 
 ^  matjis    ad  profeclum  ve.nienl 
 
 •nyelii,  P,  for  ips 
 
 profcc. 
 
 turn. 
 
 '  vero,  0111.  P. 
 
 cl  suorum  .  .  .  rt,  ow.  P. 
 ''  contempla.  A,  V,  O. 
 
 Spiritus  quidem  magni  consilii 
 det,  P. 
 
 "  ceteriii  .  .  .  egerint.  For  this 
 P  has  testamenli  Jesn  (liristi, 
 Domini  nostri,  qui  ririt  el.  rc;/uat 
 Deus  per  omnia  Sfccida  stecu/oruin. 
 
 '-  qui  a,  A  ;  quia,  L. 
 
224 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 DCXXXVII. 
 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus  Frogekio 
 Sagiensi  episcopo. 
 
 (A.  229  ;  O.  ii.  238;  Z.  iii.  14;  Lup.  iii.  14  ;  Thorn.  145.) 
 
 As  to^a  ^  Gratias  quas  pro  tempore  licet  referimus  dilectioni 
 mcTdug.  vestrtB,  quae  nostri  gcrit  sollicitudinem,  et  Cantuariensi  ^ 
 ccclesire,  a  cujus  uberibus  coaluimus,  officiosam  repcn- 
 dit  caritatem.  Utinam  ilia  quandoquc/  Deo  pro})i- 
 tiante,  possit,  et  nos  per  illam,  vestrum  candelabrum 
 promovere,  et  vicem  condignam  reddere  miserationi 
 quam  cum  paucis  electis  pro  Domino  nobis  et  nostris 
 exhibetis  afflictis.  Et  quidem  de  gratia  Dei  non 
 diffidimus,  quae  semper  Cantuariensem  protexit  ecclc- 
 siam,  et  tarn  cultores  quam  persccutores  ejus  consuevit 
 beare  vel  punire  pro  merito.  Nam  licet  Christus  ejus 
 sit  benignus  et  patiens,  tamen  fortis  et  justus  et 
 certe  redditor  est.  Et  cum  vobis  in  multis  teneamur 
 obnoxii,  in  eo  maxime  nos  emeruistis  quod  vestro 
 (ut  scripsistis)  interventu  Dominus  rex  indignationem 
 suam  nobis  remisit  ex  animo.  De  ejus  quoque  et 
 sapientum  qui  circa  eum  sunt  prudentia  confidentes, 
 indubitanter  speramus  quod  contra  inatrem  suam  Can- 
 tuariensem ecclesiam,  quse  ipsum  et  antecessores  ^' 
 suos  promovit,  nihil  faciet  conti-a  salutem  animse  suae, 
 et  in  perniciem  filii,  quem  Dominus  ab  omnibus 
 tueatur  adversis.  Scripsistis  autem  nuper  ut  vobis 
 P.  227.  ct  domino  Tyrensi  ^  redeuntibus  a  rege  Francorum 
 Parisius  occurreremus  ;  et  licet  diem  non  praefixeritis, 
 ut  oportuit,  nos  tamen  parati  eramus  iter  arripere 
 quando  vos  audivimus  jam  ^  in  Normanniam  rediisse. 
 
 '  Canhiariensis,  L.    (The  ter-  »  et,  om.  L. 
 
 mination  is  contracted  in  MSS.)  ■*  antesessores,  V. 
 
 -  So  A  ;  (jue  possit,  om.  V;  Deo,  ^  Cyrensi,  L. 
 
 om.  O.  ^  i«»'>  om- 1'- 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL/E. 
 
 225 
 
 Substitimus  ergo  stupentes  quod  nihil  nobis  significave 
 curastis  vel  de  reditu  vestro,  vel  de  itinere  nostro. 
 Nunc  autem  similiter  scribitis  ut  vobis  redeuntibus 
 occurramus,  nec  diem  designatis ;  quasi  aut  nos  ^  ves- 
 trum  possimus  rcditum  divinare,  aut  abundemus  ex- 
 pensis,  ut,  sine  onere  amicorum  qui  nobis  et  nostris 
 sfepe  necessarii  sunt,  morari  et  exspectare  vos  valea- 
 mus  in  domibus  alienis.  Inde  est  quod  vobis  occur- 
 rere  non  possumus  in  incertum,  licet  proni  simus,  cum 
 fructus  itineris  nostri  apparuerit,^  ad  dominum  regem 
 accedere,  et  ipsius,  in  quibuscumque  secundum  Deum 
 et  ecciesife  lionestatem  poterimus,  obsequi  voluntati. 
 Valeat  semper  et  prosperetur  in  Domino  cara  nobis 
 vestra  fraternitas. 
 
 DCXXXVIII. 
 
 Thomas  Cantuakiensis  archiepiscopus  Gaufredo 
 autisiodorensi  episcopo. 
 
 (A.  232  ;  O.  ii.  242  ;  Z.  iv.  43  ;  Lup.  iv.  38  ;  Thorn,  111.) 
 
 Secutus  fidem  vestram  potius  quam  rationem  meam,  The  vain 
 non  sine  labore  mei  et  meorura  quos  de  diversis  locis  Pontmse^ 
 evocaveram,  accessi  usque  ^  Pontisaram,  cum  orani 
 humilitate  reformanda^  pacis  quie  sperabatur  acceptans 
 occasionem.  Ubi  receptis  litteris  vestris,  quibus  me  et 
 meos  innotuit  esse  delusos,  persuasus  sum  ne  de  csetero 
 credara  omni  spiritui,  et  ne  tarn  facile  coexsules 
 meos,  Christi  pauperes  et  proscriptos,  affligam  amplius 
 discursibus  vanis  et  sumptibus  magnis.  Et,  si  mihi 
 credidissetis  vera  dicenti,  utrique  nostrum  utilius  esset 
 pro.spectum.  Nunc  autem  insipiens  factus  sum ;  quis 
 me  coegerit,  quis  induxerit  plenius  scitis.    Nec  hoc 
 
 '  cl,  ins.  L. 
 
 2  apparuerini,  0  ;  marked  for  alteration,  A  ;  ajipctrveril.  Z,  L. 
 ^  ad,  ins.  A,  0  ;  om.  Z,  L. 
 
 o  12478.  P 
 
226 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 dico  quod  vobis  impensfe  Deo  sollicitudinis  non  habeam 
 gratiam,  sed  ut  utevque  nostrum  de  cjetero  cautius 
 negotietur,  et  verba  meminerit  esse  verba.  Si  ergo 
 aliud  audieritis,  ne  miremini.  Et  quia  fidem  vestram 
 secutus  sum,  ofFerens  me  ad  omnem  conditionem  pacis 
 in  Domino,  precor  ut  qualiter  mecum  actum  sit  et 
 agatur  per  vos  innotescat  domino  Cistertiensi,  qui  re- 
 conciliationis  hujus,  ne  delusionis  dicam,  vobiscum 
 institutus  est  procurator.  Expedit  enim  honestati 
 vestrjie  et  illius  ut  Veritas  pluribus  innotescat.  Valete. 
 
 DCXXXIX. 
 
 Alexandro  pap^  Balduinis^  Noviomensts  et 
 Mauritius  Parisiensis^  episcopi. 
 
 (A.  231  ;  O.  ii.  241 ;  Z.  iv,  42  ;  Lup.  iv.  37  ;  G.  Fol.  4r)8.) 
 
 Change  in  Nos  sanctitati  vestrje  pro  ecclesia  Anglicana  et  vene- 
 orparties  ^abili  viro  Cantuariensi  archiepiscopo  preces  saepius 
 ]->orrexisse  meminimus ;  nec  poterit,  Deo  propitio, 
 nostra  instantia  cohiberi,  donee  ei  misericordiam  im- 
 ]iendatis,  et  apostolicoe  majestatis  dextera  malitiam 
 reprimatis  corum  qui  Christum  in  illo  conantur  exstin- 
 giiei'e,  et  totius  ecclesise  perimere  libertatem.  Gravia 
 quidem  sunt  et  multa  damna  qufo  diu  fortiterque  sus- 
 tinuit,  atroces  nimis  et  sine  exemplo  in  se  et  suis 
 patienter  excepit  injurias,  sed,  divina  cooperante  gratia, 
 ad  magnum  jam  ecclesise  profectum,  ut  indubitanter 
 credimus,  pervenerunt.  Nam  apud  ilium  Anglorum 
 regem  cui  non  satis  est  indebita  servitute  torquere 
 subjectos,  gratis  affligere  innocentes,  contrahentes  deci- 
 pere,  vicinis  insidiari,  fraudare  dominos,  nisi  contra  fas 
 et  jura  conculcet  ecclesiam)  jam  de  consuetudinibus  et 
 dignitatibus  nec  mentio  est ;  hoc  eo  petente  dumtaxat. 
 
 •  Bernardus,  Z,  L. 
 
 I      2  Parisiacensis,  Z. 
 
A.l).  1170.] 
 
 EPISTOL/E. 
 
 227 
 
 ut  ei  faciat  praafatus  Cantuariensis  quod  archiepiscopus 
 regi  debet,  et  ipse  vicissim  illi  quod  rex  debet  archi- 
 episcopo.     Nuper  autem  ad  banc  ejus  poUicitationem  Tlie  arch- 
 spe  reconciliationis  pleniori  concepta/  idem  Cantua-  ^o^^fg 
 riensis  in  omni  bumilitate  et  devotione  usque  ad  Pon-  Pontoise. 
 tisaram  accessit,  confidens  se  regis  colloquium  habitu- 
 rum,  sicut  venerabiles  viri  dominus  Rothomagensis  et 
 episcopus  Sagiensis  promiserant  per  litteras  suas,  et 
 pneter   hos   Cistertiensis  abbas,  et   frater  Gaufridus 
 Antisiodorensis,  quos  prpefatus  rex   Senonas  ad  sfepe- 
 dictum   arcbiepiscopum    miserat    ut    hoc  colloquium 
 proeurarent.     Sed  idem  rex  in  reditu  nuntiorum  suo-  Return  of 
 rum,  scilicet  magistri  Eicardi  Barre  ^  et  Radulfi  Landa-  envoys^  ^ 
 vensis   arcbidiaconi    redeuntium   a   sanctitate  vestra,  from  the 
 more  suo  resiliit  a  pactis,  dicens  se  cum  festinatione 
 iturum  in  Angliam,  ut  filium  suum,  in  Itesionem  et 
 injuriam   Cantuariensis  ecclesise,  per  manum  domini  Project  of 
 Eboracensis  vel  alterius  episcopi,  faceret  coronari.    Et,  h^g^J"" 
 sicut  apud  nostrates  celebre  est,  prcefati  nuntii  ejus 
 gloriati  sunt  se  et  banc  novi  regis  coronationem  obti- 
 nuisse  a  vobis,  et  absolutionem  eorum  quos  dominus 
 Cantuariensis  pro  merito  anatbemate  condemnavit. 
 
 Rediit  itaque  infecto  negotio  totiens  memoratus  The  arch- 
 Cantuariensis,  condolente  sibi  Cbristianissimo  rege,  et  appouited. 
 regno  compatiente,  mirantibus  cunctis  si  etiam  nunc 
 in  tam  conspicua  causa  circumvcniri  potuerit  ^  apos- 
 tolica  scdes.  Quis  enim,  et  pro  qua  causa,  condem- 
 nabitur,  si  tanta  et  tam  evidens  Christi  injuria,  et 
 ecclesiee  Isesio  et  contemptus,  ab  illo  rege  non  requi- 
 runtur  ?  Quis  innocens  de  manu  calumniatoris  libera- 
 bitur,  si  non  .subvenitur  domino  Cantuariensi  et 
 coexsulibus  suis  ?  HfBC  enim,  qure  se  *  nuntii  ejus 
 jactitant  evacuasse,  ad  coercionem^  hominis,  aut  potius 
 
 suscepta,  L. 
 cl,'  Barn;  O. 
 potuit,  A,  Z. 
 
 •*  se,  om.  L. 
 
 '  cohcrcioncm,  A,  V,  0 ;  coerci- 
 tionem,  L. 
 
 P  2 
 
228 
 
 KPTSTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 iniquitatis,  videbantur  esse  prajcipua ;  et  jam  in  poena 
 aliorum  didicerat  quid  adversus  malitiam  potestatum 
 valeat  ecclesiasticus  vigor.  Pax  ecclesia?  credebatur  ^ 
 adesse  pro  ^  foribus,  ipseque  rex,  ferocitate  seposita, 
 earn,  in  veritate  ad  honorem  Dei,  expetere,  etiam  a 
 familiarissimis,  putabatur.  Sed  si  haec  ei,  etiam  post 
 injiiriam  quam  vobis  in  imitatore  beati  Petri  et  vcstro, 
 domino  Gratiano,  et  aliis  nuntiis  intulit,  indulta  sunt, 
 idem  est  ac  si  omnis  via  pacis  et  spes  ecclesise 
 prterupta  sit  Anglicanee.  Sed  absit  hoc  a  sinceritate 
 temporis  vestri ;  absit  a  sanctitate  vestri  pontificatus, 
 ut  tarn  patens  injuria  Christi  confessoribus  irrogetur, 
 et  pernicioso  exemplo  tyrannorum  adversus'*  ecclesiam 
 armetur  et  roboretur  iniquitas.  Sperabatur  enim  ab 
 omnibus  quod  vestram  non  posset  ulterius  circum- 
 venire  prudentiam,  aut  illudere  sanetitati,  aut  justa; 
 severitatis  manus  evadere.  Ecclesiai  miseria  et  inno- 
 centum  infinita  afflictio,  quam  vidcmus,  nos  verba 
 protendere  coegerunt ;  sed  summa  desidcrii  nostri  est, 
 et  totius  ecclesiae  Gallicana?,  ut  tan  turn  scandahim 
 celeri  subventione  de  medio  tollatis,  et  prajfatum 
 regem  his  qua^  Christiano  regi  competinit  faciatis 
 esse  contentum,  et  Regi  regum  sua  privilegia  illibata 
 relinquere. 
 
 DCXL. 
 
 Reproof 
 for  com- 
 municnt- 
 ing  with 
 G.  Ridel. 
 
 Joannes  Saresbertensis  Magistro  Girardo.'' 
 
 (O.  198  ;  Z.  iv.  44  ;  Lup.  iv.  .39;  Jo.  Sar.  295.) 
 
 Moleste  tulit  dominus  archiepiscopu.s,  quod  vos,  qui 
 clavem  habetis    scientise,   et   in   lege  Domini  quam 
 
 1  ecdesie,  repeated  after  crede- 
 batur, L. 
 
 2  pro.  A,  O  ;  pro-,  L. 
 
 adversus,  om.  V. 
 
 Girardo,  Z,  G ;  Gaufredo,  L. 
 (Gerard  la  Pucelle  appears  to  be 
 meant.) 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOLiE. 
 
 229 
 
 publico  docetis  jugiter  occupamini,  acleo  ut,  mundanis 
 disciplinis  peiiitus  rejectis,  solius  veritatis  et  justitiaj 
 sacra  profiteamini,  Cantuaricnsi  arcliidiacono,  quern 
 publico  excommunicatum  esse  non  anibigitis,  com- 
 municare  picesumpsistis,  exemplo  pernicioso,  et  quod 
 sicut  vestram  conscientiam  laedit,  sic  non  modice 
 denigrat  et  famam.  Nam  nec  in  minus  ^  perito 
 tantus  facilis  esset  excessus,  nedum  in  iilo  cujus  non 
 mode  doctrina  sed  et  vita  debet  esse  auditoribus 
 virtutis  exemplar.  Sed  quia  credibilius  est  vos  de 
 humana  infirmitate  quam  de  malitise  perversitate,  licet 
 et  grave  nimis  sit  quod  admisistis,  peccasse,  de  man- 
 dato  ipsius  litteris  vestris  respondeo  quoe  sequuntur ; 
 mittoque  rescriptum  litterarum  quas  ad  cxcusationem 
 sui  -  domino  Sagiensi  transmisit,  qui  monuerat  ut  ei 
 Parisius  occurreret  in  incertum.     Sed,  ut  scitis,  nec  Inconve- 
 
 ...  .  .  nience  of 
 
 equitaturas,  nec  expensas,  nec  socios  qui  per  regnum  atteudiug 
 dispersi  sunt,  ad  tarn  crebi'os  et  inutiles  discursus  coufer- 
 potest  subito  praeparare.  Quod  et  sapientes,  qui  eum 
 tarn  facile  evocant,  oportuerat  prtemetiri.  Vos  autem 
 diligentior  exstitistis,  qui  ei,  uno  duntaxat  interposito 
 die,  certum  prsestituistis  diem,  ut  duplomate  ^  incedens 
 episcopo  Sagiensi  et  arcbidiacono  Cantuaiiensi  oc- 
 curreret. Sed  quatenus  episcopum  verba  et  litterse 
 vestrte obbgent,  melius  nostis ;  et  ipse  recolit  qualiter 
 ejusdem  episcopi  ^  litteris  et  aliorum  consilio  nuper  The  Pou- 
 delusus  sit,  ut  socios  convocaret  et  varias  inutiliter 
 procuraret  expensas.  Nam  ad  iter  accinctus  erat,  et 
 fatigaverat  multos,  cum  ipsun),  fama  vulgante,  didi- 
 cit  in  Normanniam  redisse,  incertum  an  dignus  habe- 
 retur  qui  litteris  deberet  aut  nuntio  prtemuniri.*^  Fov- 
 tasse  ecclesije  negotium  adeo  humile  est  ut  non  nisi 
 de  latere  et  ex  incidenti  ^  tractari  debeat,  et  transcur- 
 
 '  minus,  O,  G ;  7ni7iimis,  Z. 
 
 ■■^  sui,  Z,  G  ;  suam,  L. 
 
 3  duplomate,  O,  V;  diplmnatc, 
 
 L. 
 
 vestra,  O,  V  ;  om.  Z. 
 episcopi,  0,  G  ;  om.  L; 
 prcemoneri,  L. 
 accidenli,  G. 
 
230 
 
 EPJSTOLyE. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 rentibus  tangi  potius  quani  explevi.  Sed  quicunique 
 personas  (pice  plurimum  Ux3S£e  sunt  despicit  causaui 
 uieminevit  esse  Christi,  qui  compriuiit  clationes  maris, 
 et  pro  arbitrio  suo  potestatum  dispensat  habenas. 
 Ipse  Cantuariensis  ecclesia?  patronus  est,  et  inspirabit 
 animo  domini  regis  ut  divinitus  indultam  sibi  licen- 
 tiaui  inoderetur,  nee  earn  quae  satis  et  supra  et  contra 
 [fas  et]  ^  moduui  gratis  afflicta  est,  et  tarn  ipsum  c^uam 
 antecessores  suos  tanquani  pia  mater  promo vit,  ab.iit, 
 et  })rotexit,  affligat  amplius.  Sapicntior  cniin  est 
 (piam  ut  salutis  suae  dispendium  et  filii  sui  pcrniciem 
 procurct,  neque  nos  ignari  sumus  quid  nuntii  sui 
 ([uicsierint  ab  apostolica  sede  vol  obtinucrint.  Cesscnt 
 mimc,'-^  quoniam  ccclesia  Dei  per  misericordiam  ejus 
 in  portu  navigat  ;  nee  est  a  strata  publica,  quam 
 Clnistus  ^ostendit,  rccedendum ;  pra3sertim  his  qui  in 
 tanta  acerbitate  exsilii  tarn  patenter  cxperti  sunt 
 clenientiam^  Dei. 
 
 Oscula  ^  promittitis  et  amplexus,  si  morem  gcrannis 
 homini  ;  et  Is  qui  forma  Cliristianorum  est  audivit  a 
 tcntatovc,  "  Ha3C  omnia  tibi  dabo,  si  cadens  adoraveris 
 "  me."  Ipse  judicet  causam  suam,  et  dominum  regem 
 perducat  ad  veniam,*^  qui,  malignantium  consiliis  im- 
 pulsus,  innatse  benignitatis  quam  habere  consueverat 
 nimis  oblitus  est :  et,  dum  inimicis  ecclesi?e  vehemen- 
 tius  cessit,  speciem  induit  inimici.  Nec  dubito  quin 
 ipse  sibi  dum  hrec  ageret"  displiceret,  sed  quasi  invi- 
 tus  insipientium  clamoribus  agitabatur,  et  trahebatur 
 funiculis  impiorum.  Adjicitis  ut  dominus  Cantuari- 
 ensis occurrat  nominato  superius  episcopo  et  archidia- 
 cono  Cantuariensi,  quasi  ilium  rccepturus  sit  nedum  ei 
 occursurus  quern  ipse  ^  solemni  anathemate  condem- 
 navit,  sententiamque  in  eum  latam  confirmavit  apo- 
 
 '  fas  et,  G  ;  om.  Z,  L.  |      ^  Brial.  is  probably  right  in  read- 
 
 2  minoe,  0,  G ;  in  me,  L. 
 
 3  misericordiam,  G. 
 ♦  et,  ins.  "V. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOLyE. 
 
 231 
 
 stolica  sedes.    Utique  mirum  ducit  quod  ei  prtefatus 
 Sagiensis  et  alii  veneiabiles  viri,  prtelati  ecclesiarum, 
 citra  absolutionem  communicant ;  quod  a  se  sciunt  in 
 districto  examine  requirendura,  et  fortasse  in  ecclesia 
 praesenti  non  dabitur  oblivioni.    Certo  tamen  certius  Tin-  arch- 
 eat,  quod  tam  episcopum  Londoniensem  et  ante  nomi- ^ 
 natum  archidiaconum  dominus  Cantuariensis  paterna  to  receive 
 pietate  recipiet  et  consolabitur,  ex  quo  se  filios  exhi-  P'^"''^"^^- 
 buerint ;  et  omnes  excommunicates,  quos  absolvi  licitum 
 est,  viam  fidei  ingredientes  sincera?  caritatis  bracliiis 
 amplexabitui-.     Quid    multa  ?     Nihil  est  (dummodo 
 conditio  ecclesite  non  laedatur)  quod  non  sit  ad  volun- 
 tatem  domini  regis  paratus  implere,  si  gratiam  ejus 
 sibi  et  suis  plene  senserit  reformatam.    Vos  autem  de 
 Cietero   negotiamini    cautius,    et  absolutione  quassita 
 diKgentius,  excommunicatorum  participationem  studio- 
 sius  evitetis,  nisi  ab  ecclesia  velitis  excludi  citius,  et 
 cum  eis  anathematis  recipere  portionem.    Sane  prte-  Reference 
 cedens  ruina  vos  cautiores  reddidisse  debuerat,  eritque  i°  Gerard's 
 
 ,      ,    .  former 
 
 sequentis  gravior  reparatio,  si,  quod  absit,  post  com-  troubles, 
 monitiones  et  pericula  toties  instructa  discretio  non 
 declinaverit  casum.    Optata  salute  vos  impertiar,  cum 
 licuerit. 
 
 DCXLI. 
 
 BALDEWINO  ^  EXONIENSI  AKCHIDIACONO  JOANNES  SaRES- 
 BERIENSIS. 
 
 (0.  266  ;  Z.  V.  18  ;  Lup.  v.  18  ;  Jo.  Sar.  293.) 
 
 Mitto  tibi  litteras  quas  domino  Cantuariensi  nun^ 
 tii  sui  a  Curia  nuper  miserunt;  ex  quibus  cautior 
 esse  poteris  ut  non  facile  omni  spiritui  acquiescas. 
 Nam  a  fautoribus  utriusque  partis  in  alteram  multa 
 
 Bartholomceo,  L. 
 
232 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 The  em- 
 peror treat 
 ing  with 
 the  Lom- 
 bard 
 league. 
 
 Missions 
 to  the 
 pupal 
 eourt. 
 
 clicuntur,  ct  qutelibet  ^  earum  in  assensum  suum  quos 
 potest  et  quibus  modis  valet  conatur  inclucere.  Seclis 
 apostolicse  gratiam  utrinque  qua^runt;  et  (ut  arbitror) 
 {[ui  earn  minus  meruerunt,  aut^  assecuti  sunt,  amplius 
 gloriantur  se  voti  ^  compotes  exstitisse.'*  Jactitant  se 
 haac  et  ilia  obtinuisse ;  sed  scio  quod  eis,  pvoesertim 
 in  his  qua3  contra  jus'  videntur  elicita,  nullus  sapiens 
 habebit  fidem  nisi  scripta  authentica*'  et  originalia 
 ])roferant.  Unum  scio,  et  mundo  reclamante  indubi- 
 tanter  et  libere  assero,  quia  qui  Christo  adhiTeserit,  in 
 finem  non  ptienitebit.  Momentaneum  est  gaudium 
 impiorum  et  instar  puncti,  quibus  in  brevi  tinea  sub- 
 sternetur  et  operimentum  erunt  vermes ;  et  clectos 
 suos  consolabitur  Dorainus,  nec  patietur  ut  eos  affligat 
 duplex  tribulatio.  Pacem  universalis '  ecclesia3  spcrant 
 oranes,  et  3am  fere  universi  desiderant ;  nec  alios  ex- 
 cipicndos  esse  crediderim,  nisi  quos  scelerum  consci- 
 entia  torquet,  convincens  eos  propria3  damnationis 
 meruisse  sententiam.  Nam  et  ipse  imperator  jam 
 exaugustus  patenter  expertus  est  se  in  augustalem 
 non  posse  redire  dignitatem,  nisi  pacem  cum  ecclesia 
 fecerit,  nec  detrectat  jam  conditionibus  tequis  f'oedus 
 inirc  cum  Italis ;  accitique  consules  civitatum  cum 
 nuntiis  ejus  ineundse  pacis  in  Curia  librant  et  formant 
 articulos,  ct  valituras  in  posterum  componunt  cau- 
 tiones.  Hujus  rei  exitum  prsestolabatur  *  dominus 
 Senouensis ;  qui  tamen  Paschalem  soleranitatem  domi 
 sucB  creditur  et  spei'atur  acturus.  Eevertentur  cum  eo 
 vita  comitc  Cantuariensis  ecclesise  procuratores,  qui 
 domino  suo  scripserunt  petitiones  suas  benignius  quam 
 speraverant^  exauditas,  licet  dc  fide  et  constantia 
 domini   papne   sibi   antea  viderentur   esse  certissimi. 
 
 1  qiiilibet,  L. 
 
 2  vl,  0. 
 
 »  Om.  O. 
 
 ■*  esse,  G. 
 
 *  coiitrarius  (for  contra  jus),  G. 
 
 mictcntia,  V  ;  aulentica,  O. 
 '  universalis  .  .  .  fere,  om.  X. 
 
 prastolabatvr,  O,  V,  Z  ;  pra- 
 stolahittir,  L  ;  prastolatur,  G. 
 'J  speravcrint,  Z. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOLiE. 
 
 233 
 
 Prsevenerant  eos  nuntii  domini  regis,  Raginaldus  archi- 
 diaconus  Saresberiensis,  Magister  Ricardus  Barrc,  et 
 Radulfus  Landavensis  archidiacouus ;  sed  nulla  in- 
 stantia  potuerunt  eflBcere,  ut  eos,  nisi  confusos,  dimit- 
 teret  dominus  papa  antequam  suum  ^  reciperet  Gratia- 
 num,  in  cujus  adventu  cornua  eorum  repressa  sunt  et 
 retusa,  et  ecclesite  causa,  revelata  plenius  veritate, 
 magis  et  magis  invaluit.  Nam  et  conjuratio,  qu?e  ad 
 instar  schismatis  fieri  cogebatur  in  Anglia,  ecclesiai 
 contra  quam  parabatur  profectibus  militabat  ?  ^  Secuti 
 sunt  alii  nuntii  ex  parte  regis :  ^gidius  scilicet  Ro- 
 thomagensis  archidiaconus,^  Johannes  Sagiensis  archi- 
 diaconus,  et  famcsus  jurator  ille  decanus*  Saresberiensis, 
 retractantes  priorum  petitiones,  et  dicentes  dominum 
 regem  causam  qu?e  inter  ipsum  et  ^  Cantuariensem 
 arcbiepiscopum vertitui",  et  foi'mam  pacis  inter  eos 
 reformanda),  prorsus  in  domini  papte  conferre  arbi- 
 trium,  et  super  hoc  ipsius  regis  bullatas  litteras  protu- 
 lerunt.  Quod  dominus  papa  beniguius  audiens  regi 
 gratulatorias  scripsit  litteras,  quarum  tibi  rescriptum 
 mitto. 
 
 Interim  rex  cum  alio  rege,  mediante  Tyi-ensi ''  archi-  a  crusade 
 episcopo,  de  tollenda  cruce  tractabat,  eique  persua-  ^'^'-^^'^'^ 
 serat,  interpositis  cautionibus  (quas  exprimi  pro  per- 
 some  reverentia  non  oportet),  quod  a  proximo  Pascha 
 in  annum  ^  arripiendo  itineri  accingetur.  Et  quidem 
 sub  eo  praetextu  Cbristianissimum  principem  in  com- 
 ponendis  finibus  suis  habebat  adjutorem,  donee  coUusio 
 inita  cum  Hervajo  de  Monte -Mirabili  ilium  ex  causa 
 probabili  fecit  esse  suspectum ;  suspectiorem  vero 
 quod  colloquium  et  concordiam  regis  Francorum  et 
 
 1  suum,  oni.  O. 
 -  militabit,  G. 
 
 3  archidiaconns,  om.  G,  with 
 chidiaconi  below. 
 *  decauus,  om.  L. 
 ■>  dominum,  ius.  L. 
 
 •*  archiepiscopum,  om.  O. 
 
 '  Tyrenoisi,  O,  Z  ;  Turoneiisi, 
 
 L. 
 
 s  ill  (uiiium,  O,  Z,  G  ;  vumuum, 
 V  :  nuvinm,  L. 
 
234 
 
 EPISTOL^. 
 
 [a.d.  1170. 
 
 comitis  Flandrisu  studuit  impedire.  Ut  tamen  devo- 
 tioncni  tollenda3  crucis  probabllius  astrueret,  per  vivos 
 luagnos  ct  religiosos  et  per  familiares  suos,  (sicut^  ex 
 litteris  eorum  videbis)  cum  ecclesia  de  pace  tractabat, 
 iitens  domini  Tyrensis  officio  in  hac  causa,  cui  etiam 
 prajsentibus  avchiepiscopis,  episcopis,  abbatibus,  et 
 niultis  proceribus  convocatis,  primo  Deum  et  (ut  dici 
 solet)  Christianitatem  suam  obsidem  dabat :  deinde 
 patruuiii  suum  regem  Jerosolymoruin,  et  omnes  qui 
 convcnerant  constituebat  fidejussores,  quod  ex  animo, 
 in  fide,  et  sinceritate  Cantuariensi  ai'chiepiscopo 
 remiserat  omnes  querelas,  et  iram,  et  animi  rancoreni, 
 et  omnibus  snis,  petens  ut  redirent  sua  omnia  in  pace 
 et  securitate  recepturi ;  nee  aliquid  exigebat,  nisi  ut 
 ei  faciat  arcbiepiscopus  quod  regi  debetur,  et  ipso 
 vicissim  illi  quod  rex  debet  arcliiepiscopo.  Misit 
 autem  abbatem  Cisterciensem,  et  fratrem  Gaufridum  ^ 
 Fulcherii  magistrum  Templi,  et  Gaufridum  *  Autissio- 
 dorensem  Senonas,  ut  prsefatum  Cantuariensem  ad 
 ipsum  cum  episcopo  Sagiensi  in  hsec  verba  adducerent. 
 Arch-  Sed  cum  fidem  eorum  secutus  arcbiepiscopus  Pontisaram 
 Thomas  venisset,  denuntiavit  ei  dominus  Eothomagensis  ne 
 vainly  goes  procederet,  quia  rex  erat  in  Angliam  transiturus  sub 
 toisc.  omni  celeritate,  pace  infecta.  E-ecepcrat  autem  duos 
 de  nuntiis  suis,  magistrum  Ricardum  Barre  et  Lan- 
 daveuseni  archidiaconum,  in  quorum  reditu  pax 
 impedita  est,  machinatione  (ut  aiunt)  Gaufridi '  Can- 
 tuariensis  archidiaconi ;  cui  Deus  quandoque  respondc- 
 bit  ad  merita. 
 
 Eumours       Jactitabatur  tunc  regis  nuntios  absolutionem  epis- 
 ahsolution  copi   Loiidoniensis  et  omnium  aliorum   obtinuisse,  et 
 ofFoHot.   quod  archiepiscopo  subtracta  erat  potestas  animadver- 
 tendi  in  regem  ct  tcrram  suam,  sive  regni  personas ; 
 
 lit,  L. 
 
 Tyreiimsis,  (},  Z;  Turoncnsis, 
 
 '^-x-'  In  these  three  cases  most  of 
 the  MSS.  have  only  the  initial 
 letter. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL.li. 
 
 235 
 
 scd  meudacia  illico  clefcecta  sunt,  supervcnicntibus 
 littcris  domini  papfe  etiam  antequam  Londoniensis 
 episcopus  ad  curiam  iter  arriperet;  qui  proculdubio 
 labori  pepercisset  et  sumptibus,  si  (ut  quidam  mentiti 
 sunt)  sine  tanta  difficultate  absolvi  potuisset.  Fama 
 Celebris  est  quod  memoratus  Cantuariensis  archidiaconus 
 regi  persuasit  in  Angliam  transfretare,  ut  e]:»iscopos 
 torqueat  et  clerum  qui  contra  dominum  papam  ct 
 matrem  suam  Cantuariensem  ecclesiam  jurare  nolue- 
 rint.'  .Undique  metus  et  angustise  undique  longje,"^ 
 necessitate  ^  vitandorum  inflicta  ;  melius  est  enim  *  inci- 
 dere  in  manus  hominum  quam  derelinquere  legem 
 Dei.  Alterum  enim  semper  gehennam  ingerit,  alterum 
 via  est  ad  coronam  et  perpetuat  gloriam.  Nam  qui 
 pcrsecutionem  patiuntur,  propter  justitiam  beati  sunt; 
 quoniam  quos  pugna  purgat,  probat  et  illustrat,  finis 
 pugnie  sine  fine  coronat.  Sathanas  autem  amplius 
 stevit;  cum  exterminium  suum  videt  accelerari ;  et  ilia 
 pars  hyemis  tetrior  est  quai  veris  iraminentis  prrecedit 
 amoenitatem.  Historias  replica,  tyrannorum  gesta 
 revolve,  et  plane  reperies  in  pressuris  semper  ^  dilata- 
 tam  esse  ecclesiam  ;  et  quod  persecutio,  quanto  atrocior 
 erat,  tanto  citius  sedabatui'."  Regi  ^  autem  tarn  ab  An  inter- 
 amicis  quam  ab  aliis  nuntiis  qui  prtemiserunt  istos,  ut  ^^y^y'*'^"'' 
 prsemuniretur,  indubitanter  significatum  est,  quod,  nisi 
 citius  cum  ecclesia  fecerit  pacem,  secundum  quod 
 ad  petitionem  suam  dominus  papa  pra^scripsit,  et  hoe 
 infra  kalendas  Maii,  ex  tunc  nulla  ratione  diflferri 
 poterit  quin  in  personam  ejus  et  terram  cismarinam 
 et  transmarinam  ecclesiastica  severitas  exerceatur.  Et 
 hoc  quidem  arbitror   huic  exacerbationi  (quam  Deus 
 
 '  nolucrint,  O,  Z,  G ;  iiohtcrunt, 
 
 L. 
 
 ■2  longe  (or  Ioikjcc  tv.  to  after  in- 
 flicta, -where  it  begins  a  new  sen- 
 tence), G. 
 
 ^  lor  necessitate  . 
 has  only  in  quam. 
 "  enim,  O  ;  om.  G. 
 
 semper,  om.  L. 
 ^  sedehatnr,  V. 
 'i  Ilea  em.  G. 
 
236 
 
 EPISTOL.E. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 mature,  prout  eeelesise  novit  expedire,  compescat !) 
 dedisse  originem,  procurantibus  fomitem  ardoris  ^  et 
 incendii,  causas  jugiter  subrogantibus,  his  qui  oderimt 
 pacem :  et  scivrnt  se  cum  perpetuae  nota  infamite 
 futures  detestandum  schismatis  ^  et  apostasifJB  exemplum. 
 Lator  pnesentium,  si  tibi  visum  fuerit  ut  eum 
 admittas,  plura  supplebit.  Cum  redierint  quorum  in 
 brevi  speratur  adventus,  referenda  quae  emerserint  tibi 
 Deo  propitio  ^  scribere  non  pigritabor ;  et  utinam  me 
 de  statu  tuo,  quern  Deus  successibus  imj)leat,  mature 
 certiorari  contingat. 
 
 DCXLII. 
 
 Alexandro  PAPiE  Thomas  Cantuariensis  archi- 
 
 EPISCOPUS. 
 
 (A.  161 ;  O.  ii.  165;  Z.  iv.  15;  Lup.  iv.  13;  Thorn.  18.) 
 
 KiDg  Ecclesise  persecutor  et  noster  abutitur  patientia  ves- 
 
 cou°a^c(i"  tia,  ncsciens   aut  dissimulans  quod  eum  vestra  be- 
 byreturu   nignitas  in  multa  mansuetudine  sustinet,  ut  habeat 
 envoys      s])atium  poenitendi,  et  si  (quod  absit)  in  furore  persti- 
 fromliome.  ^erit  vestra  qua  condemnabitur  justitia  manifesta  sit 
 in  conspectu  omnium  nationum.     Nam  quoties  nuntii 
 ejus  a  vestra  redeunt  sanctitate,  fit  insolentior,  et  in 
 ecclesiam  Dei  crudelius  spevit,  et  ab  impunitate  qua 
 diu  elatus  est  majorem  concipit  audaciam  delinquendi ; 
 quasi  non  manifesta  sint  opera  ejus  provocantia  judi- 
 Jobu  of     cium  inexorabile  in  caput  suum.     Siquidem  Joannes 
 de  Oxeneford,  quasi  non  satis  insaniret  homo,  eum  in 
 reditu  suo  amplius  instigavit,  nobisquc  subtraxit  obe- 
 dientiam  et  reverentiam  provincise  nostrjB.  Excom- 
 municatos  sine  juramento  et  satisfactione  fecit  absolvi ; 
 
 1  arhoris,  V. 
 
 2  scismaticis,  O. 
 
 -*  propiliante,  G. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL^]. 
 
 237 
 
 qua  justitia  viderit  Dcus  ct  judicet.  Sccutus  eum  John 
 Joannes  Cumin  se  majora  gloviatus  est  impefcrasse  ;  et,  ut 
 Christianissimum  regem  et  optimates  regni  Francorum 
 a  nostra  et  coexsulantiura  nobis  subvcntione  retraheret, 
 peragi-ans  Franciam  et  in  Burgundiam  irrumpens,  in 
 ccclesiis  et  nobilium  domibus  disseminabat  se  certum 
 esse  de  nostra  cita  dejectione,  dicens  tamen  se  tempus 
 et  modum  reticere,  quia  revelare  secretum  sedis  apo- 
 stolicre  non  audebat.  Qui  vero  nunc  novissime  redi- 
 erunt,  jactitant  indultam  regi  dilationem,  et  potestatem 
 nostram  a  vobis  esse  suspensam,  ut,  nec  in  ipsum  nec 
 in  aliquam  pei'sonam  terrre  suae,  justitiae  manum  ex 
 quacumque  causa  possimus  extendere.  Abbas  etiam  cimem- 
 Sancti  Augustini  gloriatus  est  quod  benedictionis  muiuis 
 suscepisset  a  vobis,  si  tutum  ^  fuisset  ut  tondei'ctur ;  et 
 utinam  (quod  in  vicinia  sua  nondum  creditur^)  bene- 
 dietione  fieret  dignus.  Nec  reticent  se,  nisi  petitiones 
 eorum  promoverentur,  inimicitias  ecclesije  catliolicfe 
 denuntiasse,  et  a  Curia  recessisse  cum  indignatione ;  et 
 postea'"*  Fratrum  vestrorum,  qui  columnje  videntur  ec- 
 clesife,  sedulitate  et  diligentia  ad  Curiam  fuisse  revo- 
 catos.  Hsec  in  compitis  prsedicant,  ut  eorum  magnani- 
 mitas  innotescat,  et  fortassc  ut  nationum  principes  ad 
 similia  provocentur.  Et  quidem,  pater  sancte,  officii 
 nostri  potestas  facile  suspendi  poterit,  sed  dextera 
 Dei,  qua?  jam  capita  deprimit  tyrannorum,  cohiberi 
 non  potest.  Tiraent  fideles  vestri  ne,  duin  exercendre 
 justitiie  meliora  tempora  exspectatis,  optima  elabantur. 
 Nam  in  arcto  positi  sunt,  et  qui  terret  plus  ipse 
 timet.  "  Confortare,"  inquit  Dominus,  "  et  esto  robus- 
 "  tus,  ne  timeas  a  facie  eorum,  quia  Ego  "*  tecum  sum." 
 Jactitationibus  nuntiorum  regis  non  crederetur,  nisi 
 quia  cardinalis  in  cadcm  opinione  est,  et  nos  verbo  et 
 
 1  totutn,L.  I  i'os/ca,  A,  (),  Z;   oiii.  V; 
 
 scd,  L. 
 
 credihm,  L. 
 
 Ego,  om,  L. 
 
238 
 
 EPISTOL/E. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 litteris  fecisset  certiores.  Misimus  ergo  dileetissimum 
 filiuin  nostrum/  fidelissimum  vobis,  efc  per  omnia  nobis 
 probatuui  participem  tribulationis  nostrfB,  magistrum 
 Lombard  Loinbavduni,  qui  miserias  nostras  et  partis  adversse 
 sent  by  iiialitiam  plenissime  novit,  et  ea  qufe  in  ecclesia  Gal- 
 biihop/  licana  dicuntur  de  his  quse  contra  nos  fiunt  fidelissime 
 referet.  Si  placet,  ipsum  sicut  nos  ipsos  audite,  quia 
 fidelior  vobis  et  ecclesia^,  nobisque  comraodior,  non 
 potuit  inveniri.  Audite  ergo,  si  placet,  hunc  conscicn- 
 tia3  nostrse  testem,  miseriarum  ecclesise  inspectorem, 
 assertorem  veritatis,  amatorem  justitite,  et  apostolica? 
 sedis  affectu  et  devotione  filium  probatissimum,  quern 
 mittimus  ut  saltem  per  eum  solatium  conferatur  eccle- 
 site  Anglicanse,  qute  sic  attenuata  est  et  afflicta  ^  ut 
 de  eaetero  necessitates  suas  nuntiorum  discursibus  ex- 
 ponere  nequeat,  sed  soli  Deo  cogatur  exponere  et 
 committere  causam  suam.  Persecutores  ecclesife  ex- 
 spectant  et  desiderant  (quod  eis  Divina  subtrabat 
 miseratio  !)  videre  fidelium  lugentium  in  transitu  ves- 
 tro  dolorem,  ut  post  dies  vestros  ecclesiam  subjiciant 
 servituti,  nemine  contradicente.  Eo  enim  tendunt, 
 quas  contra  Deum  et  justitiam  ejus^  implorant,  dila- 
 tiones.  Sed  divina  discretio  vestra,  pater  sanctissime, 
 studiosius  providebit,  ut  ante  exitum  vitse  tantas  pu- 
 niat  enormitates,  ne  de  injuriae  Dei  dissimulatione 
 cogatur  in  die  judicii  reddere  rationem. 
 
 ^  ejus,  0111.  Z. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL.E, 
 
 239 
 
 DCXLITI. 
 
 Alexandro  pap.e  Thomas  Cantuariexsis  aechi- 
 episcopus. 
 
 (A.  1G5,  24S  ;  0.  ii.  169  ;  Z.  iv.  16  ;  Lup.  iv.  14  ;  Thorn.  19.) 
 
 Anima  mea,  pater,  in  amaritudine  est,  qui,  cum  Complaint 
 miseris  coexsulibus  meis,  ex  quo  per  litteras  vestra.s  ^,o\>e'^ 
 quibus  nos,  ut  placuit,  suspendistis,  opprobrium  liomi-  conduct, 
 num  factu.s  sum  et  abjectio  plebis.  Et  (quod  acei'bius 
 urit  animam  meam)  ecclesia  Dei  iniquorum  exposita 
 est  voluntati.  Magnis  viris  Flandrorum  comiti  et 
 aliis  ^  regni  summatibus  -  persecutor  ecclesiaj  et  noster 
 certam  pacis  nostra?  spem  dederat,  sed  in  reditu  nun- 
 tiorum  suorum,  vestra  fretus  auctoritate,  nobis  omnem 
 reconciliationis  prfeclusit  viam.  Illi  ergo,  et  alii  amici 
 nostri  quid  facerent,  sic  facto  vestro,  quasi  clava 
 Herculea  percussi  et  repulsi  ?  Utinam  quEe  super  hoc 
 episcopi,  et  proceres,  et  plebes  utriusque  regni  loquun- 
 tur  audiret  auris  vestra,  et  oculus  videret  scandalura 
 quo  repleta  est  ecclesia  Gallicana.  Quid  de  cfetero 
 non  sperabit  homo  ille,  qui  per  homines  sol  is  crimini- 
 bus  aut^  aliis  maculis  insignes  sic  circumvenit  ha- 
 bentes  clavem  scientife,  et  dispensatores  jequitatis 
 .subvertit,  et  variis*  territat  commiuationibu.s,  et  im- 
 pellit  sedis  apostolicse  majestatem  ?  Non  est  enim 
 dubium,  quin  vos  Joannes  de  Oxeneford  deceperit, 
 impune  tamen.  Et  certe  primo  decipi,  prtesertim  in  Oxford 
 re  tanta,  incommodum  est,  quod,  licet  dissimuletur,  remb^dd' 
 tota  petate  nostra  cum  dolore  sentiet  ecclesia  Angli- 
 c^na.  At  ille  venerabilis  abbas  Sancti  Augustini,  qui, 
 quondam  monachus  fugitivus  et  suis  excommunicatus 
 meritis,  ecclesiam  cui  nunc  prseest  dilapidat  et  in- 
 
 >  alii,  A. 
 
 -  sunnnantibus,  O  ;  summntibus, 
 Z,  with  vel  magnatibus  iiiterl. 
 
 3  aut.  A,  O,  Z  ;  non,  L. 
 ■*  vitrii^,  A  ;  ranis,  L. 
 
240 
 
 EPlS'l'OLyE. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 cestat,  et  alii  nuntii  regis,  nunc  vesti-am  longe 
 deteiius  deceperunt  sanctitatem.  Eece  enim  rex  ille, 
 qui  nihil  aliud  nisi  mortem  vestram  desiderat  aut 
 nostram,  voti  compos  effectus  est,  sperans  (qiiod  Deus 
 avcrtat !)  sub  liujus  dilationis  ^  tractu  horum  alterum 
 Tho  in-     evcnturum.     Sed  monetis  ut  interim  paticntiam  ha- 
 
 tenni 
 
 beamus.  Non  attenditis,  pater,  hoc  interim  quam  sit 
 dispendiosum  ccclesite,  et  quantum  vestrse  detrahat 
 honestati.  Interim  episcopatus  et  abbatias  vacantes 
 in  proprios  abusus  redigit,  nec  in  illis  patitur  ordinari 
 pastores.  Interim  in  omnes  parochias,  ecclesias,  et 
 loca  venerabilia,  et  totum  clerum,  irrevocabili  furore 
 dcbacchatur.  Interim  tam  ipse  quam  alii  persecutores 
 ccclesiaj  licitum  corequant  libito.  Quis  interim  ovium 
 Christi  curam  geret,  et  eas  excutiet  a  faueibus  lupo- 
 rum,  qui  jam  non  circumeunt,  sed,  caulas  ipsas  ingressi, 
 mordent,  lacerant,  et  occidunt  nemine  reclamante  ? 
 Cui  enim  pastorum  non  prteripuistis  voccm  ?  Quis 
 episcoporum  non  est  in  nostra  suspensione  suspensus  ? 
 ^^>ture  ^  Nam  sicut  sine  exemplo,  ita  et  sine  merito,  facta  est, 
 the  pope's  et  tam  illi  quam  aliis  principibus,  et  vestro  tempore  et 
 lenity.  pQ^^  (jigg  vestros,  prsebebit  audaciam  conculcandi 
 ecclesias,  proscribendi  innocentes,  denuntiandi  inimi- 
 citias  ecclcsine  Romantu,  nisi  connivendo  vel  dissimu- 
 lando  communicet  et  auctoritatem  prtestet  iniquita- 
 tibus  eorum.  Ecce  enim  ^  prte  manibus  habent  vestrse 
 dispensationis  exemplum,  nec  dubium  est  quin,  tam 
 ab  ipso  quam  a  posteris  ejus,  nisi  citius  occurrat 
 dextcra  vestra,  trahatur  ad  consequentiam,  et  quasi 
 in  privilegium  redigatur,  ut  pro  quocumque  scelere 
 nec  in  regem,  nec  in  personas  I'egni,  nec  in  terram 
 liceat*  excommunicationis  aut  intcrdicti  sine  auctori- 
 tate  sedis  apostolicje  promulgaro  sententiam.    Et  pro- 
 
 1  dilectionis,  A.  I     '  enim,  A  ;  om.  L. 
 
 -  ecclesias.  A,  (),  Z ;  ccclcsiam,         '  licrl,'V,0. 
 L.  I 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 241 
 
 fecto  sic  processu  temporis  poterit  ab  hoc  exemplo 
 malitia  convalescere,  ut  nec  Romanus  ipse  pontifex 
 in  toto  regno  inveniat  qui  ei  contra  regem  aut  prin- 
 cipes  velit  aut  audeat  obedire.  Hoc  est  enim  quod 
 agitur  ab  illis,  hoc  est  quod  nostro  causam  dedit 
 exsilio.  Nec  i  enim  est  (si cut  quosdam  dominos  nostros, 
 fratres  vestros,  audio  susurrare)  quod  mihi  iraputari 
 debeat  visitationes  Anglire,  quae  decessorum  vestrorum 
 tempore  solebant  fieri,  vobis  esse  subtractas.  Mihi 
 potius  et  Christi  pauperibus,'-^  coexulibus  meis, 
 fuerat  imputandum  quod  vobis  aliquid  reservatum  est 
 in  terra  ilia.  Legatur,  si  placet,  libellus  reprobatarum  The 
 consuetudinum,  quas  contra  ecclesiam  vendicat,  et  "^^^^^ 
 nostri  exsilii  causa  sunt,  et  plane  videbitis  quomodo, 
 antequam  proclamaremus  appellantium  ad  vos  ora^ 
 prjecluserit,*  quomodo  sine  juratoria  cautione  personas 
 ecclesiasticas  transfretare  prohibuerit,  quomodo  suffo- 
 caverit  electionum  jura,  quomodo  omnia  judicia,  tarn 
 ecclesiastica  quam  mundana,  traxerit  ad  examen  curiaj 
 suae,  quomodo  in  eisdem  consuetudinibus  omnem  eccle- 
 siasticam  jugulaverit  libertatera.  Quis,  vestro  aut 
 decessorum  vestrorum  tempore,  appellans  ad  ecclesiam 
 Romanam,  prece,  vel  pretio,  vel  jure  contra  eum  justi- 
 tiam  potuit  obtinere  ?  Appellationem  decessoris  sui 
 luit  adhuc  Exoniensis  episcopus,  ecclesiam  de  Bose- 
 ham  suse  ecclesit^  contra  omnem  justitiam  subtractam 
 dolens.  Saresberiensis  episcopus,  cui  se  nunc  favere 
 dissimulate  propter  inobedientise crimen,  castrum  de 
 Divisis'  et  alias  possessiones  ecclesiaj  suse  multas 
 amittit,  quia  ipsum  ad  faciendam  restitutionem,  jura- 
 menti  religione  arctatum  decessorum  vestrorum  Ana- 
 stasii   et  Adi'iani  litteris,  ausus  est  convenire.  Non 
 
 '  ncqiic.  O,  A  ;  7iec,  L 
 -  el,  ills.  L. 
 3  hora,  V. 
 ■*  praclusit,  O. 
 0  1247 
 
 ^  Simula  t,  Z. 
 ^  violentia,  L. 
 
 '  Divish,  A,  Z  ;  Diviscs,  L. 
 
 Q 
 
242 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 sufficiet  dies  si  voluero  similia  quse  contra  singulas 
 ccclesias  regni  pr?esumpta  sunt  percurrere ;  cum  aliis 
 hoc  modo   possessiones   ablatte   sint,   et  omnibus  in 
 commune  perempta  liberfcas,  ut  ncc  spes  liberationis 
 alicui  relicta  sit.    Legatur,  inquam,  Deo  reprobus  ille 
 libcUus,  et  videant  domini  nostri,  fautores  regis,  quid 
 piivilegii,  qu£e   prterogativa,   reservetur  eis   in  terra 
 ejus,    Sed  dicunt  fortasse  odio  nominis  mei  confcctum 
 Hfiiry's     esse  libellum.    At  certe  ab  initio  susceptte  potestatis 
 onhT'""   libertatem  ecclesifB  quasi  jure  ha^reditario  persequitur. 
 cliuich's    Nunquid    eram    archiepiscopus/   quando    pater  ejus 
 not  pro-    nuntios  domini  -  Eugenii   terram  suam   intraro  pvo- 
 th'^''''^*r  Nunquid  eram  archiepiscopus,  quando  Grc- 
 
 gorius  Sancti  Angeli  diaconus  cardinalis,  tyrannidem 
 hujus  prsevidens,  persuasit  domino  Eugenio  ut  Eusta- 
 chium  filium  regis  Stepliani  permitteret  coronari, 
 dicens  facilius  posse  teneri  arietem  per  cornua  quam 
 Cauda  leonem  ?  Hpec  vobis  historia  nota  est ;  et  quas 
 litteras  impetraverit  tunc,  qui  nunc  Eboracensis  est, 
 et  ecclesiam  persequens  cum  rege  illo  nomen  meum, 
 immo  ecclesiasticam  libertatem.  conatur  exstingucrc. 
 Nunquid  eram  archiepiscopus,  quaudo  rex  ob  injuriam 
 appellationis  ecclesiam  de  Boseham  in  episcopum 
 Lcxoviensem  transtulit,  qui  cam  grammatica  sua  et 
 arte  placitandi  contra  justitiam  Exoniensis  ecclcsiixj 
 tueretur  ?  Sed  et  episcopus  Cicestrensis  quid  profecit 
 ad  versus  abbatem  de  Bello,^  qui,  privilegiis  aposto- 
 licis  fretus,  cum  ca  nominasset  in  curia,  et  abbatem 
 dcnuntiasset  excommunicatum,  eidem  incontincnti 
 coram  omnibus  communicare  compulsus  est  sine  omni 
 absolutione,  et  eum  recipere  in  osculo  pacis  ?  Sic 
 enim  placuit  regi  et  curijE  quae  ei  in  nullo  contra- 
 
 '  episcopus,  L.  I      ^  non  permillercl,  L ;  non,  om.  Z. 
 
 2  beati,  L.  1 
 
 "  For  the  controversy  as  to  Battle  Abbey,  see  vol.  iv.  p.  244,  scqq. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 243 
 
 dicerc  audebat ;  et   hoc,   sanctissime   pater,  contigit 
 tempore  vestri  decessoris  et  nostri.     Qui  vero  odio 
 mei  mala  hsec  omnia  contigisse  loquuntur,  dicant,  si 
 noverint :  qiiis  in  regno  ejus  temj)ore  suo  sit,  de  eo 
 vel  de  his  quibus  patrocinari  voluit,  auctoritate  sedis 
 apostolicEe  justitiam  consecutus  ?    Certe,  quod  memi-  Sees  oC 
 nerim,  nec  unum  proferent,  multosque  poterunt  ^  nomi-  Avi'iai- 
 nare  qui  odio  Romani  nominis  sub  eo  periclitati  sunt,  clios. 
 Achardus^  Abbas  Saucti  Victoris  electus  in  episcopum 
 Sagiensem,  quare  non  permissus  est  ordinari  ? — Quia 
 electionem  ejus  confirmaverat  summus  pontifex  Adria- 
 nus.    Quare  permisit  rex  ixt  idem  postmodum  fieret 
 cpiscopus  Abricensis  ? — Plane  quia  nulla  voluntatem  '■^ 
 ejus  prgecessit  electio.    Similiter  et  Frogerius  in  eccle- 
 siam  Sagiensem  non  electus  sed  intrusus  est; — et  ego 
 nondum  promotus  eram.    Nec  ambigo,  quin  jam  inter  • 
 nos  super  libertate  ecclesire  fuisset  exstincta  contentio, 
 nisi  in  ecclesia  Romana  voluntatis  suse,  ne  perver- 
 sitatis  dicam,  patronos  reperisset.   Retribuat  illis  Deus 
 pront  ecclesine  suse  et  illis  expedit ;  et  dijudicet  inter 
 nos*  potentissimus  et  fequissimus  Judex.    Utique  non  The  wntor 
 esset  mihi  necessarium  patrocinium  illorum,  si  ecclesiam  sovemed 
 
 ^  '  by  duty. 
 
 Dei  voluissem  exponere,  et  acquiescere  voluntati  ejus. 
 Siquidem  florere  potueraui,  et  regni  divitiis  et  deliciis 
 abundare,  timeri,  coli,  et  honorari  ab-^  omnibus,  et  meis 
 in  voluptate  et  gloria  mundi  pi-ovidere  pro  libitu. 
 Sed  quia  me  indignum  et  miserrimum  peccatorem, 
 florentem  tamen  in  saeculo  prtB  cunctis  conterraneis 
 meis,  ad  ecclesiae  suae  regimen  vocavit  Dominus,  ipsius 
 gratia  prfeeunte  et  cooperante,  elegi  abjectus  esse  in 
 domo  ejus,  et  exsilium,  et  proscriptionem,  et  extremam 
 miseriam  finix'e  cum  vita,  quam  facere  dispendium 
 ecclesiasticae  libertatis,  et  traditiones  hominum,  prse- 
 
 '  poiuerunt,  A,  O.  I      ^        ^'  ^  > 
 
 '  Anardiis,  A.  ' 
 '*  voluntute,  L.  I 
 
 Q  2 
 
244 
 
 EPTSTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 sertirn  iniquas,  prsefeiTe  legi  Dei.  Faciant  hoc  qui 
 sibi  longos  dies  pollicentur,  et  de  suorum  conscientia 
 meritorum  prtestolantur  tempora  melioi'a.  Ego  enim 
 certus  sum  quoniam  breves  sunt  dies  mei ;  et  si 
 tacuero  impio  iniquitatem  suam,  sanguis  ejus  require- 
 tur  ^  de  manu  mea  ab  Illo  cui,  non  suffragante  homi- 
 nis  patrocinio,  do  commissis  et  omissis  rationem  red- 
 diturus  sum.  Ibi  aurum  et  argentutn  non  proderit, 
 nee  munera,  qiite  excsBcant  etiam  oculos  sapientum. 
 Astabimus  in  brevi  ante  tribunal  Christi,  per  cujus 
 majestatem  et  tremendum  judicium  vos,  sicnt  patrem 
 et  dominum  et  summum  in  terra  judicem,  obtcstor, 
 ut  ecclesiae  suae  et  mihi  justitiam  exhibeatis  de  his 
 qui  quserunt  animam  ejus  ut  auferant  earn.  Nec 
 patiamini  diutius  earn  tarn  contumeliose  -  conculcari 
 His  pedibus  impiorum.  Adeo  attenuatus  sum  et  afflictus, 
 poverty.  aliena  quadra  et  Christianissimi  regis  sustentor 
 
 alimonia   non   possim   de   csetero   vobis   instare  per 
 nuntios,   quibus   quid   porrigam   omnino   non  habeo. 
 Request  to  Placeat  itaque  ^  majestati  vestrse  Cantuariensis  ecclesiag 
 6  pope.  miseriam,  et  quaj  nuper  in  utroque  regno  emer- 
 
 serunt,  et  pullulant,  et  malignantibus  priebent  audaciam 
 delinquendi,  tollere  scandala,  sanctitatis  vestree  puerum 
 absolvendo,  et  scribendo  Christianissimo  regi  et  eccle- 
 siee  Gallicanse,  quod,  nisi  rex  Anglorum  commoni- 
 tiones  vestras  audierit,  et  nobis  pacem  et  ablata  cum 
 ecclesife  libertate  restituerit,  extunc  nos  in  eum  et 
 terram  suam  nostri  officii  potestatem  exercere  con- 
 ceditis,^  et  sententiam,  quam  Domino  auctore  fere- 
 mus,  velitis  ^  ab  omnibus  episcopis  inviolabiliter 
 observari. 
 
 '  requiratur,  O,  A. 
 
 *  tarn  contumeliose,  oin.  L. 
 
 3  inquam,  A. 
 
 Anglornm,  A,  O  ;  Anglia,  L. 
 5  concedatis,  L. 
 "  vultis,  0,  A  ;  velitis,  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOLiE. 
 
 245 
 
 DCXLIV. 
 
 Thomas  Cantuariexsis  archiepiscopus  Bernardo  ^ 
 nivernexsi  episcopo,  (sub  alterius  nomine 
 propter  insidias.) 
 
 (A.  244  ;  O.  ii.  249 ;  Z.  v.  12  ;  Lup.  v.  12  ;  Thorn.  140.) 
 
 Dirigat  Dominus  gressus  vestros,  ut  in  causa  ec-  Warning 
 cle.sitTB,  cujus  exsecutio  vobis  pro  parte  commissa  est,  ^^^^^^ 
 non  declinetis  ad  dexteram  vel  ad  ^  sinistram,  sed  via  Henry, 
 regia  incedatis,  ut  nec  sollicitationibus,  nec  minis,  nec 
 exquisitis  dolis  pi-sevaleat  ad  versus  prudentiam  et  sin- 
 ceritatem  vestram,  eujus  tendiculas  nullus  unquam 
 evasit  qui  cum  ipso  contraxerit.  Et,  nisi  fallor,  vobis 
 pugnandum  erit  ad  bestias,  cum  ipse  episcopos,  abba- 
 tes,  et  viros  disertos^  producturus  sit,  ut  per  eos 
 expugnet  constantiam  vestram,  si  prtesenserit  quod  vos 
 promissis  ^  et  blandiloquio  circumvenire  non  possit. 
 Quia  ergo  multiplices  illius  prodigii  fucos  non  est 
 facile  deprehendere,  quidquid  dixerit,  quamcumque  ^ 
 figuram  induat^  tam  ipse^  quam  omnia  ejus  vobis 
 suspecta  sint,  et  fallaciae  plena  esse  credantur,  nisi 
 quorum  fidem  manifesti  operis  exhibitio  comprobabit. 
 Si  vero  senserit  quod  vos  aut  promissis  corrumpere 
 valeat,  aut  minis  deterrere,  ut  aliquid  obtineat  contra 
 honestatem  vestram  et  causee  indemnitatem,  illico 
 vestra  apud  eum  prorsus  evanescet  auctoritas,  et  eritis 
 tam  illi  quam  suis  in  contemptum,  in  fabulam,  in 
 derisum.  Sin  autem  viderit  quod  vos  a  proposito 
 flectere  nequeat,  furorem  simulabit  in  primis,  jurabit 
 et  dejerabit,  Protbeum  imitabitur,  et  tandem  reverte- 
 
 1  Bernardo,  A,  Z  ;  orn.  L.  ^  pr-omisislis,  O  ;  corr.  A. 
 
 "  ad,  Z ;  oni.  L.  ^  quaittwnque,  V. 
 
 *  diserlos,  Z;  discretos,  L.  '  indiicat,  L. 
 
 ^  producturus,  A,  O  ;  perductu-  "  'pse.  A,  O,  Z  ;  om.  L. 
 rus,  L. 
 
246 
 
 EPISTOL^:. 
 
 [A.D.  1169. 
 
 tur  in  se,  et,  nisi  per  vos  steterit,  exinde  semper  critis 
 in  Deum  Pharaoni.  Homo,  inter  ctetera  quibus  inno- 
 tuit  familiaribus  et  vicinis,  in  eo  maxime  gloriatiir 
 quod  expl orator  morum  est,  bonorum  insidiator,  dc- 
 lusor,  et  derisoi- ;  ut  si  forte  verbum  incautius  alicui 
 elabatur,  statim,  adhibitis  testibus  quasi  sub  prastextu 
 injuria^  suae  vel  erroris  alieni,  fugam  paret,  ut  juste  ^ 
 recedere  videatur.  Cum  ergo  convenietur,  erit  in 
 omni  re  adhibenda  modestia,  a  multiloquio  absti- 
 nendum. 
 
 The  points  Articuli  ^  causfe  summatim  colligantur,  insistendum 
 tion"'^^  diligentiua  ut  respondeat  ad  proposita,  quoniam  ex 
 consuetudine  dyscolus  est.  Super  omnia  fugienda^ 
 Adjourn-  dilationes  quas  ille  semper  consuevit  indueere,  et  vos, 
 be'avoideil  "I'gente  mandato  apostolico,  admittere  non  potestis ; 
 
 nec  expedit  ut  consilium  vestrum^  alicui  innotescat, 
 quia  scorpiones  sunt  qui  faciem  prfeferent  *  amicorum. 
 Commodissimum  vero  videtur  exordium  a  litteris  quas 
 ei  ^  dominus  papa  transmisit,  quibus  testatur  sibi  per 
 litteras  et  nuntios  regis  significatum  esse  quod  idem*' 
 rex  archiepiscopo  Cantuariensi  concesserat  ut  ad  eccle- 
 siam  suam  in  omni  securitate  redeat,  et  sui  omnes  ad 
 sua,  habituri  possessiones  suas  omnes  sicut  eas  melius 
 habuerunt  dum  in  gratia  regis  essent. 
 The  kiss  Secundus  articulus  est,  ut  eundem  archiepiscopum 
 beexacted  osculo  pacis  recipiat ;  quae  forma  solemnis  est  in 
 omni  gente  et  in  omni  religione,  et  citra  quaiu  nus- 
 quam  pax  antea  dissidentium  confirmatur ;  nec  tam 
 vicario  filii  regis  osculo  videretur  archiepiscopus  pacem 
 rccepissc  a  rege,  quam  in  -filii  ejus  gratiam  rediisse. 
 Quod  verbum  si  semel  audiretur  in  turba,  patens  est 
 quam  facilis  malignandi  adversus  pacem  initam  daretur 
 occasio.    Et  si  archiepiscopo  (quod  absit)  secus  acci- 
 
 '  juste,  A,  0,  Z  ;  7-ecte,  L.  I        praferunt,  L. 
 
 2  uriicule,  A,  0.  ei,  A,  0  ;  eis,  L. 
 
 3  vestrum,  A,  0  ;  nostruvi,  L.        I        idem,  cm.  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 247 
 
 deret,  rex  »ub  prsetextu  negati  osculi  crederetur  cx- 
 emptus  infamise.  Redeat  in  mentem  Robertus  de  ^P^  igs, 
 Silliaco,  et  alii  qui  per  manum  Christianissimi  regis 
 cum  eo  pacem  fecerunt,  quibus  si  nec  osculum  publico 
 datum,  nec  tanti  mediatoris  reverentia  veram  contulit 
 pacem,  non  mirabimini  cur  menioratus  arcliiepiscopus 
 publicae  religionis  solemnem  exigat  cautionem.  Cui- 
 cumque  pi'semissorum  articulorum  rex  nolit  acquiescere, 
 vos,  si  vultis  ut  vobis  in  causa  succedat,  accipite  li- 
 centiam  incontinenti,  et,  nisi  mandate  domini  papce 
 adquiescens  vos  revocaverit,  redire  citius^  non  difFe- 
 ratis.  Si  autem  acquieverit,  exprimite  nomina  pos- 
 scssionum  sicut  vobis  in  chartula  exprimuntur,  nec 
 admittatis  delusiones  et  fabulas  ejus  quibus  ecclesiam 
 conabitur  mutilare  bonis  suis  ;  quia  ^  dum  passum  pedis 
 auferat  ^  pacem  cum  archiepiscopo  inire  non  poterit ; 
 raavult  enim  proscribi  perpetuo  quam  eo  consentiente, 
 vol  in  minimo  proscribatur  ecclesia.  Quod  si  et  liic 
 detrectavei'it,  et  vos  oblatam  occasionem  redeundi 
 ai-ripiatis.'' 
 
 Tertius  artieulus  earundem  litterarum  est,  ut  mille  A  thou- 
 marcas  per  Vivianum  promissas  archiepiscopo  inconti-  fo°'^J,Jftfi't 
 nenti  *^  restituat,  ut  habeat  unde  possit  apparatui  suo 
 et  suorum  necessaria  providere.  "Quas  si  se  promisisse 
 inficiatur,  reducite  ei  ad  memoriam  quod  eas  similiter 
 apud  Montem  Martyrum  promisit  episcopo  Sagiensi,^ 
 qui  nullo  modo  mandati  ^  fines  excederet.  Si  ^  perti- 
 nacius  detrectat  banc  pecuniam  reddere,  frontem  ves- 
 tram  sentiat  sua,  quamvis  nimis  attrita  sit,  duriorem, 
 Et  antoquam  ab  hoc  dosistatis  articulo,  reditum  tanta 
 procuretis  instantia  ut  omnes  vos  indubitanter  credant 
 transfretaturos.     Si   tamen  demum   apparuerit  quod 
 
 '  citius,  A,  Z  ;  om.  L. 
 -  qui,  L. 
 3  auferet,  L. 
 
 ai  ripiatis,  A,  O  ;  accipiatis,  L. 
 
 earumque,  O  ;  cofr,  A. 
 
 "  in  prmsenti,  Z. 
 
 "  episcopo  Sayiensi,  A,  O  ;  cpi- 
 scopu.s  SatjiCHsis,  L. 
 **  mandala,  V. 
 '■'  scd  ei,  ins.  Z. 
 
248 
 
 EPISTOL^E. 
 
 [a.d.  1170. 
 
 nullo  modo  possit  evinci,  vos,  quasi  regi  condescen- 
 dentes,  hac  petitione  dilata  et  pecunia  nulla  ratione 
 remissa/ formam  pacis  quae  in  prioribus  articulis  pr?e- 
 missa  est  recijiiatis.  Scitis  enim  ex  litteris  quas  vobis 
 dominus  papa  transmisit,  quod  nuUam  rcmittendEe  pe- 
 cunife  habetis  auctovitatem,  qui  etiam  pace  facta  tene- 
 mini  ipsuiri  convenire  super  Integra  restitutione  abla- 
 torum,  et  pravis  consuetudinibus  abolendis.  Nam,  ut  in 
 litteris  ad  regem  missis  expressum  est,  vos  ad  exsecu- 
 tionem  pacis  misit  dominus  papa,  et  ut  per  vos  melioretur 
 conditio  ecclesite,  et  archiepiscopus  et  sui  in  nullo  Ire- 
 dantur.  Nullam  enim  in  hac  parte  habetis  ^  potestatem. 
 Abaolution  Quartus  articulus  est  de  absolutione  excommunica- 
 municates.  torum,  in  qua  vobis   duplex  cautela   necessaria  est. 
 
 Primo,  ut  nulla  ratione  eam  ^  faciatis  nisi  certa  spe 
 pacis  et  reconciliationis  accepta.  Secundo,  ut  nullum, 
 nisi  juramento  solemniter  et  publice  2ira:stito  juxta 
 mandatum  apostolicum,  absolvatis ;  nec  enim  aliter  eos 
 The  king's  potestis  absolvere.  Sed  quomodo  certain  concipietis 
 characfer  spem  ab  hom.ine  lubrico,  cujus  verba  et  juramcnta 
 eandem  vim  habent,  et  pari  sunt  lance  pensanda  ? 
 Difficile  quidem  est;  si  tamen  induci  posset  ut  aliqui 
 magnatum  regni,  plures  aut  saltem  unus,  niandato 
 ejus  jurarent  quod  formam  pacis  fideliter  et  sine  malo 
 ingenio  rex  exsequeretur,  et  episcopi  fidejussores  exis- 
 terent,  posset  haec  aliqua  imago  certitudinis  interim 
 credi. 
 
 How  to  get  Verumtamen  si  el  persuaderi  non  potest  ut  jam 
 security.  cUctas  prjBstari  faciat  cautiones,  exigatur  ut  patentibus 
 litteris,  sigillo  suo  munitis,  hoc  scribat  archiepiscopo, 
 et  item  aliis  ;  in  eundem  modum  domino  papse ;  et 
 vobis  similiter  tertiis ;  ne  quid  ex  contingentibus  omi- 
 sisse  videamini,  et  nimia  facilitate  certi  fuisse  de  pro- 
 missione  hominis  cui  vix  unquam  sine  periculo  ci'edi- 
 tur.      Prseterea    possessioues   ecclesije    tradat  vobis, 
 
 »  habeatis,  A,  O. 
 
 I      2  earn,  A,  O,  Z  ;  cum,  V ;  id,  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 249 
 
 amotis  satellitibus  suis,  et  per  vos  ministris  archiepi- 
 scopi.  Haec  enim,  licet  secuturse  pacis  non  sint  satis 
 certa  indicia,  quia  et  contra  scripta  sua  facile  venire 
 consuevit,  et  ministros  archiepiscopi  eadem  qua  solitus 
 est  injuria  posset  ejicere,  tamen  quia  speciem^  firmioris 
 obligationis  obtinent,  utcumque  cei'tam  spem  videntur 
 poUiceri,  et  diligentiam  vestram,  si  impetrata  fuerint, 
 quidquid  exinde  contingat  a  vitio  levitatis  poterunt 
 excusare.  Quod  si  rex  ista,  scilicet  attestationem 
 scriptorum  et  possessionum  cessionem,  faceve  noluerit, 
 restat  ut  vos  certam  spem  concipere  non  debeatis, 
 nec  ad  absolutionem  excommunicatorum  procedere. 
 Nam  etiamsi  ^  absoluti  essent,  tenemini  ex  mandate 
 apostolico  reponere  eos  in  anteriorem  sententiam  si 
 pax  (quod  absit)  secuta  non  fuerit.  Et  si  hominem 
 recte  novimus,  ab  istorum  absolutione  exordietur,  di- 
 cetque  se  neminem  auditurum,  nihil  boni  facturum, 
 antequam  absolvantur  familiares  sui.  Dum  hoc  ob-  The  king's 
 tineat  fortasse  modestiam  simulabit,  promittet  grandia, 
 et  quasi  sub  specie  religionis,  quo  innocentior  credatur, 
 peccata  confitebitur,  aliquas  conscientite  niaculas  de- 
 teget,  quas  tamen  emendicatis  aut  ementitis  virtutibus 
 continuo  diluere  possit.  Ex  quo  vero  obtinuerit,  in- 
 veteratam  duritiam  induet,  et  qui  humiliter  orabat, 
 exinde  nulla  humilitate  ^  poterit  exorari.  Haec  ita  esse 
 persuadeant  Gratianus  et  Vivianus,  quibus  se,  fide  cor-  Difficulties 
 poraliter  prsestita,  obligavit  quod  illorum  consilium  de  '"^^^  the 
 pace  cum  archiepiscopo  facienda  sequeretur,  si  excom-  muuicatcs. 
 municatos  absolverent.  Quibus  absolutis,  ita  ab  uni- 
 versis  quae  promisit  resiliit,  ac  si  nec  verbum  cum 
 eis  habuisset ;  quocirca  et  qui  absoluti  fuerant,  in 
 priorem  excommunicationem  reducti  sunt,  eo  quidem 
 justius,  quo  nequius  pacem,  cujus  spe  fuerant  absoluti, 
 studuerunt  modis  omnibus  impedire.    Praecaveatis  ita- 
 
 '  speciem,  0  ;  spem,  A,  Z,  L.  I  ^  humanitate,  L. 
 ■  si,  om.  V.  1 
 
250 
 
 EPISTOL^. 
 
 [AD.  1170. 
 
 que-ne  prosiliatis  ad  aLsolutionem  nisi  corti  dc  pace 
 secutm-a;  ot  ut  cum  cam  feceritis,  si  tamcn  facturi 
 estis,  juramentum,  secundum  quod  vobis  pniescriptum 
 est,  recipiatis  ab  absolvendis ;  denuntiantes  eis  quod, 
 nisi  exliibitam  consecutione  operum  impleverint  cau- 
 tionem,  omni  excusatione  et  appellatione  postposita,  in 
 pristinam  excommunicationis  sententiam  reducentur. 
 Interim  autem  communionem  eorum  sollicitius  evitetis, 
 Kestora-  uequod  offendiculum  detis  infirmis,  ct  vituperari  faci- 
 proporty  ^^'^^  ministcrium  vestrum,  et  impiis  animatis  ad  con- 
 temjitum  ecclesiasticae  disciplinee,  causee  Dei  non  me- 
 diocre dispendium  generetis.  Si  forte  exegerit  rex,  ut 
 archiepiscopus  in  terram  suam  redeat,  possessiones  suas 
 et  pacis  osculum  prsesentialiter  suscepturus,  procurate 
 ut,  quod  in  absentia  ejus  fieri  potest,  domos  et  pos- 
 sessiones siias  ecclesise  ministri  recipiant,  qui  possint 
 redeunti  necessaria  prseparare.  Et  ut  aliqui  de  mag- 
 natibus  terrre  (quod  episcopos  quosdam  libenter  fac- 
 turos  esse  non  ambigo)  veniant  ad  archiepiscopum 
 ex  mandato  regis,  qui  ei  conductum  et  secinitatem 
 pmestent,  ut  sine  impedimento  possit  inter  eos  rccon- 
 ciliatio,  prout  ipsam  antea  formaveritis,  adimpleri. 
 Alioquin  archiepiscopus,  nisi  causa  cognita  et  securi- 
 tatc  accepta,  nullum  ejus  inibit  colloquium.  Et  si, 
 (juod  de  prudentia  et  constantia  vestra  credi  non 
 debet,  rex  vos  circumvenerit  aut  compulerit,  ut  in  laj- 
 sioncm  ecclesiee  aut  proscriptorum  Christi  mandatuin 
 aposiolicum  excedatis,  vobis  certo  certius  sit  quod 
 archiepiscopus  nihil  eorum  quse  sic  gesseritis  ratum 
 habebit,  nec  contra  conscientiam  suam  alicujus  mor- 
 Thc  carl  of  taliuui  consilio  adquiescet.  Comitem  Hugonem  vobis 
 Norfolif.  nulla  ratione  licet  absolvere,  quia  nihil  ei  cum  causa 
 ista.  Ad  haec  cavete  ne  vos  dilationibus  protrahat 
 ultra  mandatum  domini  papse,  quia  null?e  sunt  hie 
 partes  vestne.    Cum  vobis  fuerit  transfretandum,  lit- 
 
 sttas,  om.  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 El'ISTOLJi. 
 
 251 
 
 teras  originales  quas  recepistis  nou  deferatis  vobis- 
 cum,  sed  transcripta,  quia  insidias  in  littore  posuit  et 
 exploratores  gravissimos,  qui  litteras  hujusmodi  prje-  Letters 
 ripcre  consueverunt.  Vos  cnim  originalia  recepistis,  et 
 ipsi  regi  denimtiavit  dominus  papa  quod  vos  missurus 
 erat ;  nee  tenemini,  sed  nec  expodit,  ut  ei  tarn  cito 
 innotescat  quicquid  vobis  datum  est  in  mandatis.  Et 
 quia  incertum  est  an  metu  sententiie  imminentis  vobis 
 aliquod  cito  redeundi  paraturus  sit  impedimenti;m, 
 necesse  est,  si  placet,  et  si  vidtis  ut  opovtet  causje 
 prospicere,  quatenus  scribatis  episcopis  cismarinis  juxta  Henry's 
 conceptionem  litterarum  domini  papt«,  prajcipiendo  ut  ^.^j  jjishops. 
 per  parochias  suas  divina  prohibeant  celebrari  ex 
 quo  terminus  regi  indultus  elapsus  fuerit ;  easdemque 
 litteras  vestras  committatis  domino  Senonensi,  qui, 
 cum  exegerit  res,  procurabit  ut  vestrum  mandatimi 
 ecclesiis  i  publicetur.  Hoc  etiam  apud  regem  plurimum 
 valere  poterit,  si  sibi  persuasum  fuerit  quod  necessitas 
 immineat  cismai'inis  ej)iscopis  mandatum  apostolicum, 
 quicquid  vobis  accidat,  exsequendi.  Sane  quotiens- 
 cumque  vobis  cum  prtefato  I'ege  ex  quacumque  causa  His  per- 
 fuerit  contrabendum,  redeant  in  memoriam  vestram  ^'^^ ' 
 fratres  TempK  et  Xenodochii  ^  Hierosolymitani,  cardi- 
 nales  et  nuntii  domini  pap^e,  Cartusienses  et  Grandi- 
 montani,  Cistercienses  et  episcopi  terra?  sua^,  quos 
 omnes  in  variis  contractibus,  dum  proprige  voluntatis 
 quocumque  modo  malitiam  adimpleret,  etsi  hoc  ple- 
 rumque-^  non  meruerint,  notari  fecit  infamia.  Si  qute- 
 sierit  an  de  rebus  ablatis  et  illatis  injuriis  pacem  sit 
 perpetuo  habiturus,  si  archiepiscopum,  ut  dictum  est, 
 revocaverit,  intimate  ei  ut  nec  vobis  nec  alii  credat 
 se  citra  pcenitentiam  ab  aliquo  hominum  posse  absolvi, 
 aut  veniam  promereri.  Nam  in  Evangelio  secimdum 
 Lucam  ait  Dominus  :  ^  "  Attendite  vobis ;  si  peccaverit 
 
 '  ecclesiis,  om.  L.  I      •*  plurimumqiie,  0  ;  corr.  A,  Z. 
 
 -  exonodochii,  V.  |        Dominus,  A,  L ;  />eMS,  O. 
 
252 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 "  in  te  frater  tuus,  increpa  ilium,  et  si^  poenitentiam 
 "  egerit,  dimitte  illi.  Et  si  in  die  peccaverit  in  te, 
 "  et  septies  in  die  conversus  fuerit  ad  te,  dicens  Pce- 
 "  nitet  me,  dimitte  illi."  Poeniteat  ergo,  si  vestro  vel 
 alieno  ministerio  ^  fructuosam  desiderat  pacem ;  quia, 
 ut  ait  apostolus :  Nulli  contra  veritatem  aliquid  licet.* 
 Nec  omnino  dimittitur  peccatum,  nisi,  cum  facultas 
 adsit,^  restituatur  ablatum.  Aut  enim  verba  Christi 
 superfluunt,  aut  conversio,  poenitentia,  et  *^  vera  con- 
 fess! o  necessaria  sunt  ad  veniam  promerendam. 
 
 DCXLV. 
 
 Joannes  Saresbeeiensis  Roberto  sacrists  ^  [Can- 
 
 TUARIENSl]. 
 (O.  205  ;  Z.  V.  13  ;  Liip.  V.  13;  Jo.  Sar.  294.) 
 
 Prospects  Devotionem  quam  liabetis  ^  ad  me  nuntius  vester 
 of  peace,  diligenter  exposuit,  et  me  non  mediocriter  ad  referen- 
 das  gratias,  quantum  verbis  potuit,  obligavit.  Cum 
 enim  me  tanto  exsilii  tempore  veteres  amici  prorsus 
 omiserint  et  contempserint,  illi  ^  qui  saltern  bona  verba 
 sub  bac  tempestate  proscriptis  communicant,  his  quos 
 alii  contempserunt,  prfesertim  cum  facultas  non  sup- 
 petat  ut  eos  opere  consolentur,  amicitiam  prout  pos- 
 sunt  videntur  colere,  et  ulteriorem  gratiam  prome- 
 reri.  Siquidem  }-atio  non  minus  animorum  quam 
 rerum  pensat  impendia,  censetque  pneponderare  lancem 
 
 '  si,  ins.,  but  uot  in  Lat.  Vulgiite 
 (Luc.  xvii.  4). 
 
 2  septies  in  die,  L. 
 
 *  ministcTio,  cm.  L. 
 
 •*  Perhaps  the  refereuce  may  be 
 to  II.  Cor.  xiii.  8,  "Non  enim  pos- 
 "  sumus  aliquid  adversus  veritatem, 
 "  sed  pro  veritate." 
 
 5  ahsit,  O. 
 "  et,  om.  L. 
 
 7  cuidam  amico  (^foT  li.  sacrista'), 
 »  hahes,  G. 
 
 9  illi,  Z,  L  ;  iliis,  O,  3. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 253 
 
 quae  solidata  caritate  repletur ;  et  quae  rerum  levitatem 
 pnefert,  et  fictfe  dilectionis  umbratiles  ostentat^ 
 imagines,  suspendit  in  auras.  Perseverate  ergo  in  eo 
 quod  fideliter  incepistis,  eb  devotionem  quam  patri 
 vestro  debetis,  et  ecclesise  laboranti  continua  caritatis 
 exhibitione  quotiens  fuerit  opportunum  proferte  in 
 lucem ;  ut  tarn  a  Deo  quam  ab  ipso  archiepiscopo 
 vobis  in  retributione  uberi^  respondeatur  pro  meritis. 
 Quod  Deo  propitiante  futurum  speratur  in  brevi :  quia 
 non  creditur  apud  nos  quod  pax  ecclesine  diu  differri 
 possit.  Sed  et  lianc  ad  honorem  Dei  et  ecclesite  utili- 
 tatem  creditur  proventurara,  non  (ut  quidam  mentiti 
 sunt)  in  confusionem  domini  Cantuariensis  et  eorum  qui 
 pro  justitia  decreverunt  *  ponere,  si  opus  fuerit,  animas 
 suas.  Nec  doleatis  si  Rothomagcnsis  archiepiscopus  et 
 episcopus  Nivernensis  in  Angliam  venerint ;  quos  sicut 
 pro  ecclesia  plurimum,  ita  contra  earn  vel  dominum 
 Cantuariensem  aut  sues  nihil  omnino  posse  certissimum 
 est.  Sed  nec  eos  velle  nocere  credimus :  quin  potius 
 quod  ad  honestam  pacem  et  utilem  totis  viribus  labora- 
 bunt.  Haec^  scripsi  ne  nuntii  vestri  videar  contemp- 
 sisse  sermonem,  qui  ad  obsequium  vestrum,  ubi 
 faeultas  affuerit,  sum  paratus  in  Domino.  Valete. 
 
 Alexandro  pap^  Thomas  Cantuariensis  archi- 
 
 Amantissimo  domino  et  patri  sanctissimo  Alexandro, 
 Dei  gratia  summo  pontifici,  Thomas  miserae  Cantuari- 
 
 DCXLVI. 
 
 EPISCOPUS. 
 
 (A.  34;  0.  ii.  28  ;  Z.  ii.  41  ;  Lup.  ii.  35  ;  Thorn.  8.) 
 
 '  ostentat,  Z,  L  ;  pratendit,  G. 
 -  profeire,  V. 
 '  verbi,  G. 
 
 '*  decrevere,  L. 
 5  Hoc,  G. 
 
254 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 ensis  ecclesiae  minister^  huniilis,  miser ^  ac  miserabilis 
 exsul,  debitae  subjectionis  famulatum,  et  per  omnia  de 
 pra3cipuis  ecclesire  inimicis  triumphare. 
 
 Celebre  proverbium  est :  "  Quod  redimi  potest,  sive 
 
 appointed.  "  temporis  productione  sive  alias,  non  timetur."  Est  et 
 aliud  quippe  celebrius :  "Faciliiis  est  vitare  discordem 
 "  quam  declinare  fallacem."  Inde  est,  quod  celsitudini 
 vcstrge  notificamus  qualiter  dominus  noster  rex  Anglitx) 
 fallaciis  et  falsis  promissionibus  suis,  cum  jam  ^  videre- 
 mur  esse  in  januis  pacis  sicut  etiam  ab  omnibus  suis 
 spcrabatur  et  credebatur,  noviter  nos  decepit  occasione 
 (piorundam  nuntiorum  suorum  a  maj  estate  vestra 
 redeuntium,  qui  jactabant  ct  scminabant*  se  obtinuisse 
 a  vobis,  ad  regis  iK^titioncui  ct  instantiam,  mandatum 
 ct  auctoritatem  in  depressionem  Cantuariensis  ecclesite 
 irreparabilcm,  et  nostram  (quod  Deus  avertat !),  et 
 coexsulum  nostrorum  ruinam.  Decepit  utique  nos  hac 
 vice  sicut  et  seepius,  nec  solum  nos,  sed  et  viros  reli- 
 giosos  portantes  nobis  ex  parte  sua  verba  pacis,  qutc 
 sanctitati  vestrte  per  latorem  prtesentium  intimanda 
 commisimus;,  necnon  archiepiscopum  Rotomagenscm  ct 
 Sagiensem  cpiscopum  mitten tes  nobis,  dc  conscientia 
 et  voluntate  atque^  mandato  suo,  litteras,  quarum 
 transcriptum  vobis  transniittimus.  Veruntamen  quic- 
 quid  de  nobis  fecerit,  utinam  serenitatem  vcstram 
 bland  is  et  inanibus  promissis  vel  hac  vice  non  delu- 
 serit,  sicut  gloriatur  pluries  se  fecisse,  ut  protractionc 
 temporis  contingat  inopinate  quod  nunquam  videant 
 ejus  oculi  aut  audiant  aures.  Et  quoniam  multoticns 
 opportune,  inqwrtunc,  prudentiam  vestram  sollicitavi- 
 mus,  multotiens  pulsavimus  ad  aures  serenitatis  vestrse, 
 ut  auctoritate  beati  Petri  huic  tanto  malo,  tantse  per- 
 secutioni,  severitatis  censura  finem  debitum  imponere- 
 
 1  viinister,  oin.  L. 
 
 -  uc  miser,  Z,  L;  ac  om.  A. 
 
 3  jam,  A,  Z  ;  om.  L. 
 
 *  .limulabant,  L. 
 "'-uc,  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 255 
 
 tis,  nec  adhue,  peccatis  nostris  exigentibus,  exauditi 
 sumus  ad  salutcm  Anglicanie  ecclesias,  ad  relevationem  ' 
 depressionis  nostrte  et  nostrorura,  quee  indies  adversuin 
 nos  ex  patientia  et  exspectatione  vestra  (quse  utinani 
 delusoriis  promissionibus  ulterius  non  fallatur)  exerce- 
 tur  durior  et  acerbior,  in  tantum  ut  vix  amodo  spirare 
 valeamus.  Nec  est  nobis  inter  nostros  quisqnam  qui 
 de  caetero  velit  se  huic  periculo  supponere,  subjicere 
 tanto  discrimini,  prsesertim  cum  multos  de  illis  in 
 hujus  negotii  prosecutione  mors  amara  comprehenderit. 
 Mittimus  sanctitati  vestrse  latorem  prsesentium,  qui 
 intuitu  libertatis  et  sola  liberalitate  sua  suscepit  nego- 
 tium  nostrum  ad  vos  perferendum  benigne,  utinam 
 efficaciter.  Hunc  petimus  (si  placet)  sicut  desideratis 
 ab  Eo  exaudiri  in  ultima  necessitate  vestra  qui  dat 
 salutem  regibus,  qui  aufert  spiritum  principum,  si  cura 
 est  vobis  de  vita  nostra  et  salute,  a  benignitate  vestra 
 benigne  recipi,  et  benignius  exaudiri  super  his  qufc 
 postulamus  a  serenitate  vestra  per  ipsum,  qui  efFecti 
 sumus  pi'oscripti  et  miseri,  non  ut  securius  vivamus 
 et  quietius  declinando  tanti  persecutoris  importunita- 
 tem,  sed  ut  vigeat  ecclesia  Dei,  et  valeat  temporibus'' 
 posteris  efficacius  respirare  in  libex'tatem.  Feliciter 
 nam  que  dura  et  gravia  sustinentur  ad  tempus,  ut 
 feliciora  succedant.  Et  quidem  si  de  rege  nostro,  jam 
 diu  est,^  nobis  fuisset  creditum,  jam  pridem,  sicut  pro 
 certo  credimus,  per  Dei  misericordiam  obtiuuisset 
 ecclesia  et  vos  de  ipso  victoriam,  atque,  exemplo  illius 
 in  cfeteris  principibus,  gloriam  et  lionorem.  Sors 
 namque  tyrannorum  hvec  est,  ut  qui  terret  plus  ipse 
 timeat.'"^^ 
 
 '  relevationem,  A,  O  ;  revelatio- 
 netn,  L  ;  relevaiiones,  Ti. 
 2  nostris,  ins.  L  ;  om.  A,  Z . 
 est,  7i ;  om.  L. 
 
 ■*  "  Qui  terret,  plus  ipse  timet." 
 Claudiau.  dc  IV.  Cons.  Houorii, 
 viii.  290. 
 
25G 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 DCXLVII. 
 
 Alexander  papa  Rogerio  eboracensi  archibpiscopo, 
 
 ET  UNIVERSIS  EPISCOPIS  PER  AnGLIAM  CONSTITUTIS.^ 
 (0.  11 ;  Z.  iv.  47  ;  Lup.  iv.  41  ;  Thorn.  246.) 
 
 Against        Qiiant?e  auctoritatis  et  dignitatis  ^  prterogativa  Can- 
 the^prm-   tuai'iensis  ecclesia  ab  antiquo  fuei-it  decorata,  et  quo- 
 leges  of     modo  nos  ei  velimus   dignitates  et  jura  sua,  juxta 
 bury.       officii   nostri   debitum,   conservare,   fraternitas  vestra 
 certis  potest  indiciis  cognoscere.    Quapropter  vobis  per 
 apostolica  scripta  mandamus,  et  mandando  priBcipimus, 
 quatenus    contra    auctoritatem   et   dignitatem  ipsius 
 ecclesite  nihil  unquam  faeere  quomodolibet  attentetis, 
 aut  contra  ipsam  venire  ausu  temerario  prpesumatis. 
 Quod  si  feceritis  grave  nobis  exsistet,  neque  poteri- 
 mus  id  pequo  animo  tolerare. 
 
 DCXLVIII. 
 
 Thomas  Cantuariensis  omnibus  episcopis  Anglic. 
 
 (A.  262  ;  O.  ii.  252  ;  Z.  iv.  51  ;  Lup.  iv.  44  ;  Thorn.  76.) 
 
 Thomas  Dei  gratia  Cantuariensis  archiepiscopus  et 
 sedis  apostolica3  legatus,  venerabilibus  fratribus  et  araicis 
 in  Christo  carissimis  omnibus  episcopis  per  Angliam 
 et  Gualiam  constitutis,  salutem,  et  in  his  qute  Dei 
 sunt  felici  perseverare  proposito. 
 Forbid-  Ad  nos  iterato  ^  perlatum  est  verbum  absconditum 
 coronation  ®^  *  sfBCulis  omnibus  abscondendum,  scilicet  quod  cum  ^ 
 nobiscum  de  pace  cum  domino  nostro  rege  tractatur," 
 
 ^  So  O  ;  oiimibus  episcopis  An- 
 glia,  for  wiiv.  .  .  ■  constitutis,  L. 
 
 2  et  dignitatis,  0,  Z  ;  om.  L. 
 
 3  bis,  V 
 
 ^  ct  .  .  .  abscondendum,  A,  0, 
 Z  ;  om.  L. 
 *  cum,  om.  L. 
 ^  Iractetur,  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 257 
 
 ^  in  injuriam  sanctse  Cantuariensis  ecclesise  et  nostram, 
 suadetur-  ei  ut  per  manum  veiierabilis  fratris  nostri 
 Eboracensis  archie piscopi  filium  suuin  coronari  faciat. 
 Nos  quidem  ex  conscientia  nostra  ad  reformationem 
 paci.s  in  Domino  nos  semper  obtulimus,  parati  etiam 
 nunc  domino  regi  et  filio  suo  debitum  honorem  et  re- 
 vcrentiam  in  Christo  per  omnia  exhibere,  et,  si 
 domino  regi  placnerit,  pro  debito  officii  nostri,  inun- 
 gere  et  coronare  in  regem,  sicut''^  antecessor  noster 
 ipsum  dominum  nostrum  (cujus  incolumitatem  Deus 
 ad  honorem  suum,  et  utilitatem  *  cleri  et  populi,  in 
 omni  prosperitate  per  longa  tempora  tueatur)  digno- 
 scitur  consecrasse.  Unde  major  et  evidentior  injuria 
 matri  vestrfe  ^  Cantuariensi  ecclesise  irrogaretur  et 
 nobis,  si  hoc  alius  cujuscumque  instinctu  usurpare 
 prsesumeret.  Prohibet  hoc,  auctoritate  quae  cunctis  prae- 
 eminet,  summus  pontifex,  sicut  ex  litteris  ejus,  quas 
 vobis  mittimus,  potestis  advertere,  et  ei  qui  hoc  atten- 
 tare  prtesumpserit  (si  quis  tamen  est)  pericukim 
 honoris,  officii,  et  beneficii  patenter  imminere  denun- 
 tiat.  Nos  etiam,  ipsius  auctoritate  freti  universitati 
 vestrjB  in  virtute  obedicntiae,  in  periculo  ordinis"  et 
 beneficii,  sub  anathemate  praecipiendo  mandamus,  ut 
 hoc  nulhis  vestrum  attentet,  nec  attentnnti  assistat; 
 sed,  apostolica  auctoritate,  quilibet  vestrum  exquisita 
 diligcntius  opportunitate  inhibeat  praesumptori  ne  hoc 
 usurpet,  et  a  communione  illius  abstineat.  Valete 
 semper  dilectissimi  fratres  in  Christo. 
 
 '  et,  ins.  L. 
 
 -  suadeatvr,  L. 
 
 3  licet,  O. 
 
 '  voluntatem,  A. 
 
 *  vestra,  A,  Z  ;  notti-tp,  L. 
 
 ^  ordinis.  A,  0  ;  ho7ioris,  Z,  L. 
 
 o  12478. 
 
 B 
 
258 
 
 EPISTOL^E. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 DCXLIX. 
 
 Thomas  Cantuariensis  ARCiriEPiscopus  Rogeiuo  ' 
 
 WiGORNIENSI  EPISCOPO. 
 (O.  ii.  251  ;  Z.  iv.  46;  Lup.  iv.  40;  Thorn.  155.) 
 
 Thomas,  Dei  gratia  Cantuariensis  arcliiepiscopus  et 
 ;H)o.stolicae  sedis  legatus,  vcnerabili  fratri  et  aniico, 
 Rogerio  Wigorniensi  episcopo,  salutem,  et  perseve- 
 rantiain  in  fidei  zelo,  et  sincerte  caritatis  fervore  jn'O- 
 foctnni. 
 
 Koliorf,  1  Vir  illustris  Robertas  comes  GlocestriiXi  pater  vester, 
 (Umuvs-  ^""^  plnrcs  liaberet  lilies  vos  aiiipliori  pra;  cajteris 
 tiT,  thr  afl'ectii  traditur  dilexisse,  co  quod  vos''  in  seucctute 
 father'^  genuerit,  et  totuin,  prout  indoles  pollicebatur,  pruden- 
 ticO  su;e  et  virtutum  fomitem,  Dei  cooperante  gratia, 
 transfudit  in  sobolem,  quam,  utpote  pretiosissimam,  ab 
 ineunte  fetate  Domino  consecravit.  Intuemini,  quam 
 fidelis,  quam  prudens,  (juam  magnanimus,  quam  con- 
 stans  fuerit  ille,  qui  florcntis,  pugnacis,  gratiosi,  genc- 
 rosi  regis,  et  opulenti,  ejusdeuKjue  Normannorum  ducis 
 (.'t  Bolonise  comitis,  vires  aggressus  oppressit,  et  non 
 modo  regno  privatum,''  sed  et  captivum  conjecit  in 
 \  iiicula,  adeoque  fortunam  indignantem,  habita  fidei  et 
 virtutis  ratione,  contempsit,  ut  pro  reparandi  sacra- 
 menti  religione  nulla  exhorruerit subire  pericula,  et 
 tandem  captus  incarcerari  maluerit,  quam  soror  ejus 
 et  domina  juris  sui  dispendium  pateretur.  Qui  licet 
 invidia  fortunee  captus  fuerit,  vinculatus  tamen  judicio 
 sapientum  tantus  habitus  est,  ut  liberationem  ejus 
 commutandam  et  emendam  censuerint  rege  et  regno. 
 
 •  II.  .  .  .,  V;  lioi/'rio,  O;  Jio-  i        primivit  / 
 hcrto,  L.  \      '  cvliorrnil,  0, 
 
 -  vus   oui.  O ;  addfcl  in  uiaig., 
 
 A. 
 
A,D.  1170.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 259 
 
 Contcinplatio  viri  clarissimi  vobis  adiiciat  aminos,  et  Exhorta- 
 \  ...     ...   ,  ,      .,         tiou  to 
 
 cum  qui  vos  generosi  sanguini.s  titulo  illustravit  co-  imitate 
 
 Ktaneis  et  posteris  reprtesentate  moribus  et  virtute.  'i""- 
 
 Hue  accedit  colendte  virtutis  nobilior  titulus,  pontifi- 
 
 calis  apex,  qui,  sicut  episcopalc  officium  fideliter  adim- 
 
 plentes  ampliori  gloria  et  honove  coruscantcs  illustrat, 
 
 sic  timidos  et  ignavos  abjection  vilitate  reddit  inglo- 
 
 rios.    Sal  enim  infatuatum  ad  nihilum  utile  est,  sed 
 
 tanta  abjectione  vilescit  ut  nec  stercoribus  comparetur 
 
 quibus  agrorum  inftecunditas  propulsatur.    Nam  ut  ait 
 
 Martyr  Cyprianus :  "  Episcopus  si  timidus  est,  actum 
 
 "  est  de  eo."''    Actum,  inquit,  quia  cum  ipsum  timor 
 
 luundanus  effoetum^  reddiderit,  superest  ut  ad  omnia 
 
 salubriter  agenda  inutilis  sit.    Caritas  ergo  timoreui 
 
 liunc  expellat,  ut  populi  ducem  espediat,  quia  defi- 
 
 cicntis   timore   ducis  eshortatio  nequaquam  militum 
 
 potest  animos  ad  fortia  roborare.    Et  quidem  nutu 
 
 Divino  credimus  accidisse,  ut  vos  ad  propulsandam 
 
 matris  vestrse,  sancta^  scilicet  Cantuariensis  ecclesite, 
 
 injuriam  diebus  his  contigerit  -  transfretare,  quo  pr;>3- 
 
 sentialiter  resistere  possitis  eis,  sicut  nobis  promisistis, 
 
 qui  earn  gratis  diutius  atflixerunt,  et  adhuc  sine  causa 
 
 queerunt  animam  ejus,  ut  auferant  cam.    Quod  ut,  Dei 
 
 prsBCimte  gratia,  commodius  facere  valeatis,  vos  litteris 
 
 domini  papse,  tanquam  avmis  bellicis,  prajmiiniendos 
 
 esse  decrevimus,  ut  fratrum  nostrorum  corda  possitis 
 
 efficacius  in  Domino  confirmare.    Rogamus  itaque  ct  'J''"-" 
 
 obsecramus  in  Domino  Jesu  Christo,  et  in  virtute  obe-  to^ prevent 
 
 dientise,  et  in  periculo  officii,  honoris,  et  beneficii  pr^- c"i"«na- 
 
 cipimus,  quatenus  litteras  apostolicas,  quas  vobis  mit- king's  son 
 
 *  effectiim,  A ;  effwtum,  L ;  /«- 
 fecerit  (for  eff.  redd.),  G. 
 
 coniitjerif,  A,  0,  V  ;  contingil, 
 
 "  "  Si  .  .  .  neq'oissJmorum  time-  I  "  vigorc,  ct  do  ccclcsise  giibernanda; 
 
 '■  atur  audacia,  et  quod  inali  jure-  |  '•  sublima  ac  divina  potestatc."  Ep. 
 
 "  atque  a;quitate  non  possuut,  se-  ]  ad  Correliuui,  Ep.  5j,  ed.  Baluz. 
 
 •'  veritatc  ac  desperatione   pcrfi-  ■  (Migue,  iii.  798). 
 
 ciunt,  actum  est  de  episcopatus 
 
 R  2 
 
260 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 timus,  ostendatis  venerabili  fratri  nostro  Rogerio 
 Eboracensi  arcliiepiscopo  et  aliis  fratribus  et  coepi- 
 scopis  nostris,  et  inhibeatis,  auctoiitate  domini  papae, 
 vos  et  alii  ^  fratres  nostri  ne  prajfatus  Eboracensis  filio 
 domini  regis  consecrationis  munus  dare,  aut  coronam, 
 si  hoc  ab  co  petitum  fiierit,  prpesiimat  imponere.  Sub 
 eadem  interminatione  prsecipimus,  ut  similiter  hoc  in- 
 hibeatis episcopis  Londoniensi  et  Saresberiensi,  et 
 ca^teris,  si  quis  hoc  ausus  fuerit  attcntare.  Hoc  autcra, 
 Deo  teste  et  Judice,  non  in  doinini  regis,  aut  filii  sui, 
 aut  cujuscumque  vel  ecclesia?  vel  persons  ex  con- 
 scientia  nostra  mandamus  injuriam,  sed  ex  necessitate, 
 qua  cogimur  ecclesise  Cantuariensis  jura  pro  viribus 
 conservare.  Parati  enim  sumus,  si  domino  regi  pla- 
 cuerit,  filium  suum  coronare,  pro  debito  officii  nostri, 
 et  utrique  honorem  debitum  et  reverentiam  exhibere. 
 Non  vacillet  in  his  implendis,  frater  carissime,  fides 
 vestra,  quia  fidelis  est  Deus,  qui  vos  supra  vires  ten- 
 tari  non  patietur.  Confidite  ergo  in  Ipso,  qui  vicit 
 iinmdum,  et  memineritis  quoniam,  qui  timet  pruiuam 
 irruet  super  eum  nix,  et  qui  declinat  arma  fcrrca, 
 sequenter'^  incidit  in  arcum  seneum. 
 Virg.  ^1).  "  Degeneres  animos  timor  arguit," 
 
 ■  ct  fortiter  ausos  juvabit  gratia,  gloria  coronabit.  Quid- 
 quid  agant  alii,  nobis  persuasum  est  quod  constantiam 
 vestram  nullius  turbinis  impetus  franget ;  quod  qua3 
 de  ore  vestro  processerunt,  et  tam  vestro  quam  epi- 
 scopi  Lexoviensis  scripto  continentur,  et^  utriusque 
 charactere  impressa  sunt  et  cxpressa,  non  erunt  irrita. 
 Absit  enim  ut  generosus  sanguis  sit  animse  degene- 
 rantis  habitaculum ;  ut  i)er  vos  tituli  patrum  obliteren- 
 tur,  ut  quajcuiuque  trepidatio  mentis  aut  ignavia 
 operis  evincat  patris,  qui  vos  omnibus  liberis  praetulit, 
 
 '  vos  et  noslri.  A,  O,  V  (V  having  I     '  sequentem,   Z  ;  sequenter,  0  ; 
 
 sequeter,Y ;  frequenter,  L. 
 fratri)  ;  om.  L,  G.  |  jng^  y  .  s„j^  ^ 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL.E, 
 
 261 
 
 errasse  judicium,  et  antiqure  oaritatis  excludat  aftec- 
 turn.  Nam  ut  pie  creditur  a  fidelibus,  ille  felicius  in 
 Deo  quam  in  liberis  vivit,  et  studiosis  operibus  aut 
 reprobis  gratiam  ejus  promereri  potestis  aut  demereri. 
 
 DCL. 
 
 Thomas  Cantuahiensis  archiepiscopus  Henrico 
 wintoxiensi  episcopo. 
 
 (A.  259  ;  O.  ii.  239  ;  Z.  iv.  52  ;  Lup.  iv.  45  ;  Thorn.  160.) 
 
 Ut  aliquid  simile  loquamur  apostolo,  gratias  agimu.s  The 
 Deo  qui  odorem  notiticB  suae  per  vos  manifestat  in 
 omni  loco,  quoniam,  sicut  fama  vulgante  didicimus,  to  late 
 fides  vestra  in  articulo  tempestatis  hujus  enituit,  et  ^^'^^^^ 
 caritas  abundantius  eftulsit,  in  columna  virtutis  ostensa 
 et  exhibita  auctoritate  pontificis.  Nam  adversus  filios 
 diffidentise  (viros  Belial,  in  quibus  Sathanas  mysterium 
 iniquitatis  patentius  operatur)  cum  nuper  ecclesiam 
 scindere  voluissent,  et  extortis  juramentis  attentarent 
 obedientise  et  fidei  virtutem  exstinguere,  vos  ex  ad- 
 verso  adscendentes  opposuistis  murum  pro  domo  Israel, 
 et  audaciam  eorum  repressistis  in  spiritu  et  virtute 
 Helite,  et  corda  eorum  qui  pavebant  in  clero  viriliter, 
 ut  oportuit,  erexistis,  ut  Deuin  hominibus  prsetimerent, 
 et  vestigia  patrum  sequerentur  in  Christo.  Ille  vobis 
 in  his  adjutor  astitit  qui  perse verantiam  vestram  coro- 
 nabit  in  cselo,  et  hie  in  brevi  consolabitur,  subjiciens 
 eos  pedibus  vestris  qui  adversus  Dominum,  de  permissa 
 sibi  momentanea  potestatis  indulgentia,  fallaciter  glori- 
 antur.  State  ergo  in  eo  quod  coepistis,  et  quam  jam 
 promeruistis  ^  coronam  fidei  intermissione  nolite  rejicere, 
 quibus  anchora  per  gratiam  Dei  firmiter  heex'et  in 
 portu  consolationis  et  pacis.    Providete,  ne  vos  interim 
 
 promeruisti,  A. 
 
262 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 circumveniat  inimicus,  ne  ad  versus  apostolicam  sedem, 
 vel  matrem  vestram  sanctam  Cantuariensem  ecclesiam, 
 vobis  consentientibus,  pntsumatur,  quod  et^  illi  labo- 
 rem,  et  vobis  jacturani  ct  poenitentiam  valeat  inipostc- 
 jecUHi'"'  ^'""^  generare.  Accepimus  enim  quod  quidam  malitiosi 
 coronation  liomines  domiiio  vegi  persuadere  nituntur,  ut  in  inju- 
 iorbiddeu.  y\r^^yy^  matris  vestne  Cantuaricnsis  ecclesise,  et  Isesioneia 
 nostram  filium  suum  (quern  Deus  et  ab  hoc  infortunio 
 et  ab  omnibus  malis  liberet !)  per  manum  venerabilis 
 fratris  nostri  Eboracensis  archiepiscopi  in  regem  faciat- 
 coronari.  Quod,  quia  contra  dignitatem  Cantuaricnsis 
 ecclesife  esse  dignoscitur,  dominus  papa  litteris  suis, 
 quas  vobis  ^  et  aliis  fratribus  nostris  transmittimus, 
 tarn  prtefato  archiepiscopo  quam  omnibus  episcopis 
 AnglijB  interdicit.  Et  nos  si  illud^  (quod  absit)  idem 
 arcliiepiscopus  aut  alius  attentare  praesumpserit,  ne 
 vos  aut  aliquis  de  fratribus  nostris,  aut  his  qui  nobis 
 sive  ex.  officio  legationis  sive  jure  metropolitico  sub- 
 jecti  sunt,  assistero  audeat,  apostolica  et nostra  auc- 
 toritate,  in  virtute  obedientire  et  sub  anathemate, 
 penitus  inhibeniu.s,  a})pcllantes  adversus  omnem  animam 
 quse  se  tantiu  pra'sumptioni  attentaverit  immiscere, 
 diemque  prsefigimus  Purificationeui  •">'  Sancta)  Maria?. 
 
 ■'  ef,  cm.  0,  L. 
 •  faciei,  A.  0 
 fralribus  tiostn's  ct  aliis,  V. 
 
 ■'  episcopts,  om.  U  ;  Amilue,  oin. 
 A,  O. 
 
 ^  i/lud,  Z  ;  alind,  L. 
 "  ft.  om.  Z. 
 
 '  This  must  be  understood  as  moaning  the  I'urifieation  in  Ihc 
 Ibllowinif  year,  1171. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL^E. 
 
 263 
 
 DCLI. 
 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus  Rogerio 
 Eboracensi  Archiepiscopo.  Similiter  omnibus 
 EPiscoPis  Angli.^.i 
 
 (A.  160  ;  0.  ii.  240  ;  Z.  iv.  53  ;  Lup.  iv.  4G  ;  Thorn.  91.) 
 
 Thomas  Dei  gratia  Cantuarieu.sis  ccclcsi;ie  minis tev 
 humilis  et  sedis  apostolicro  legatus,  veiierabili  fi-atri 
 llogerio  Eboracensi  avchicpiscopo  et  sedis  apostolicie 
 legato,  salutem  et  utviusque  vita3  successus. 
 
 Discretio  vestra  plenius  novit  quod  Deus  in  eos  Fo 
 vindex  est,  qui  accept;ie  gi-atiaj  immemores  retribuunt 
 mala  pro  bonis,  et  eos  quos  exigentibus  mciitis  eolcie 
 et  venerari  debuerant,  accepta  occasionc  noccndi,  Itedeve 
 non  formidant.  Quot  autem  et  quanta  bona  a  sancta 
 Cantuariensi  ecclesia  receperitis,^  et  qualiter  ilia  vus 
 promoverit  ad  sumraum  sacerdotii  gradum,  in  auribus 
 rcverentite  vestra3  non  neeesse  est  rejilicare  ;  turn  (piia 
 fere  omnibus  notum^  est,  turn  quia  incredibile  est  cpiod 
 hiBc  a  ])ietatis  vestrte  memoria  possint  cxcidere.  Et 
 quidem  adhue  eadem  mater  nostra  parata  est,  quamdiu 
 vestrjB  visum  fuerit  sanctitati,  amoris  et  reverentia) 
 cultu  prosequi  quod  cojpit  in  vobis,  optans  et  orans 
 sibi  ab  cminentia  vestra  rependi  vicissitudinem  pietatis. 
 Nec  stabit  per  nos  quin  solliciti  simus  servare  vobiscum 
 unitatem  Spiritus  in  vinculo  pacis.  Et  licet  simus 
 e.Ksules  ct  proscripti  pro  Domino,  s])eramus  quia,  Illo 
 propitiante  pro  quo  patiiniii',  vobis  poterimus  obsequii 
 vicem  referre  in  Domino.    Percepimus^  autem  susurri 
 
 '  Similiter  .  .  .  Angliee.  In  A 
 and  0  these  words  are  placed  at 
 the  end  of  the  preceding  letter  ; 
 but,  as  that  letter  has  not  the  cha- 
 racter of  a  circular,  it  would  seem 
 
 that  they  ought  rather  to  he  in  this 
 place. 
 
 -  acceperitis,  L. 
 
 ^  nola,  L  (omitting  est). 
 
 '  nostra,  A  ;  vestra,  L. 
 
 ^  Percipimus,  L. 
 
26-1. 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 venas,  quod  sineeritatem  vestram  quidam  in  injuriam 
 sanctfie  Cantuai'iensis  ecclesife  animare  et  arraare  ni- 
 tuutur,  ut  filio  domini  regis  (cujus  vias  Deus  dirigat 
 in  beneplacito  suo  !)  diadenia  imponatis,  et  ipsum 
 contra  fas  promoveatis  in  regem.  Quod,  quia  contra 
 dignitatem  Cantuariensis  ecclesiai,  si  forte  (quod  absit) 
 prtesumeretur,  esse  manifestissime  constat,  hoc  tam 
 vobis  quam  omnibus  episcopis  Anglise  dominus  papa, 
 sicut  ex  litteris  ejus  quas  vobis  transmittimus  per- 
 spicuum  est,  interdicit ;  et  nos,  ne  ab  aliquo  attentetur 
 auctoritate  apostolica  prohibemus,  super  hoc  advei'sus 
 omnem  animam  hoc  molientem  appellantes,  diemque 
 prjefigimus  Purificationem  Sanctis  Mariae.  Et  ne  quis 
 eoi'uui  qui  jurisdictioni  nostnu  metro])olitico  aut  lega- 
 tionis  jure  subjecti  sunt  huic  temeritati  assistat,  in 
 virtute  obedientiiB  et  sub  anathemate  penitus  inhi- 
 bemus. 
 
 DCLII. 
 
 EpISTOLA  HeRBERTI  EXSULANTIS  ad  WlLLELMUM 
 
 Senonensem  archtepiscopum. 
 
 (P.  7  ;  Herl).  7.) 
 
 Qua  verborum  facundia  quibusve  lingufe  pra?coniis 
 tot  et  tantas  miserationes  vestvas  ab  initio  passionum 
 nobis  exhibitas  condigne  efferamus,  invenire  non  pos- 
 sumus ;  sed  nunc  praesertim,  cum  amplior  misorendi 
 prajstaretur  occasio,  ad  nostra  sananda  vulnera  omnibus 
 patuerunt  viscera  misericordite  vestrse.  Omnes,  a  minimo 
 usque  maximum,  cognoverunt  et  apostolicum  virum 
 prsedicant  qui  onus  nostrum  tanta  caritatc  supporta- 
 verit.  Unde  divina  miscratione  tribuentc  merces  erit 
 operi  vcstro  et  opes  novissimis  vestris.  Nos  autem, 
 non  solum  confratres  et  amici,  sed  ego  et  passionis 
 mei  socii,  scabellum  facti  sumus  pedum  vestrorum. 
 Verum  periclitantibus  adhuc  servis  necessarium  est, 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOLiK. 
 
 2G5 
 
 doniine  mi,  auxilii  vestri  porrigcrc  manus,  maxime 
 his  qui  domi  manus  pessimorum  confortavit,  conversus 
 sit  nunc  demum  ad  cursum  suum,  et  quasi  equus 
 impetu  vadat  ad  proelium,  captate^  forte  David  ab- 
 sentia ut  libere  exprobret  Israel,  cum  noii  sit  qui  ejus 
 possit  vel  audeat  ludere  impetum.  Hie  est  Londoni-  ^he  ^ 
 ensis,  qui  jam  coepit  mendacii  conficere  iter.  Unde  London's 
 nos,  leonis  metuentes  violentiam  qui  draconis  jam  expeditioi 
 pridem  experti  sumus  insidias,  ad  alarum  vestrarum 
 sufFugimus  velamentum  ;  ut  si  forte  vos  in  diversorio 
 invenerimus,  Davidicam  adhibeatis  soUertiam  et  forti- 
 tudinem,  ne  ad  proelium  procedentis  contra  Israelem 
 prisevaleat  impetus.  Potius  in  hostein  retorqueatur 
 totius  plebis  opprobrium.  Spiritus  consilii  et  scientite 
 vobiscum  sit,  qui  pro  pueris  nostris,  huic  certamini 
 minus  idoneis,  doceat  manus  ad  proelium  et  digitos 
 nostros  ad  bellum. 
 
 DCLIII.a 
 
 Epistola  Herbert:  exsulantis  ad  Willelmum  seno- 
 
 NENSEM  ARCHIEPISCOPUM  JAM  ROMAM  PROFECTUM. 
 (P.  5  ;  Herb,  a.) 
 
 Quibus  nimc  potest  vehiculis  parvitas  mea  sublimi-  The  king's 
 tatis  tuse  se  prfesentife   ingerit ;   quin  potius  tecum  [iie^i^'iJisaud 
 litterarum  schemate  quotquot  sumus  migrationis  filii  l>is  bud 
 pedibus  ture  pietatis  advolvimur,   regiam   illam  cle- 
 mentiie  tuse   pulsantes  ut   ostimn   misericordiee  tute 
 ingrediatur  oratio  nostra.    Cujus  si  non  audis  clamorem 
 vocis,  exaudias  vel  clamorem  sanguinis ;  ad  te  enim 
 clamat  sanguis  noster,  nunc  prassertim  validius  quo 
 
 captata '/ 
 
 The  text  seems  to  have  undergone  considerable  corruption. 
 
260 
 
 EPISTOL^-:. 
 
 [a.d.  1170- 
 
 tentamur  periculosius.  Siquidem  in  specie  peregrini 
 absconderunt  nunc  superbi  laqueum  nobis.  Ille,  illc 
 nempe  ad  nos  in  specie  peregrini  accessit.  Percgrinus 
 (piidem  accessit,  scd  pcregrinus  diu  non  latuit.  Simu- 
 lans  enim  sc  cogitare  cogitationes  pacis,  pacis  nostra), 
 admittebat  ^  benigne  loquens  et  ipse  pariter  quae  pacis 
 erant.  Unde  et  speciem  tarn  bonam  cernentes,  multo- 
 rum  oculi  tenebantnr,  fiducialitcr  pacifica  prjestolantes. 
 Sed  denmm  verborum  aiicupiis  oculos  snos  deprredatos 
 qiiercbantur.  Nam  cum  jam  ab  omnibus  consumma- 
 tionis  totius  finis  speraretur,  pcregrinus  noster  jser 
 (juosdam  sibi  bene  notos  anfractus  a  via  recta  deflex- 
 The  Mont-  erat,  et  deprehensus  est  devotus  ille  non  quidem  cogi- 
 confJrcnce  tationes  pacis,  sed  potius  afllictionis,  cogitasse  ;  quippe 
 alliuk'cl  to.  cum  prius  jmccm  offerret,  postea  pacis  osculum  perne- 
 gabat.  Quo  audito  liferent  circumstantes,  hfesitant 
 mediatores,  stupet  populus,  admirantur  universi,  et 
 frustratur-  spes  omnium.  Quibusdam  proclamantibus 
 ilium  non  solum  ecclesiastici,  sed  et  totius  humani 
 moris  subversorem,  quin  potius  ipsam  naturfe  legem 
 olfendere,  qure  dilectionis  signum  et  pacis  noscitur 
 homines  docuisse  ut  in  illo  prjecipue  membro  appareat 
 signum  concovdite,  unde  rixse  et  jurgia  oriri  consuo 
 verunt.  Alii  non  istud  0})ert8e  in  corde  seduction  is 
 manifeste  speciem  declarare  testabantur,  diabolicam 
 ctiam  excedere  prtesumptionem,  qua  non  dignaretur 
 homo  communicare  homini  quod  liomini  exhibuerit  Do- 
 minus  ;  et  ipse  enim  in  signum  reconciliationis  et  pacis 
 osculatus  est  me  osculo  oris  sui.  Ego  vero,'  ut  domino 
 meo  secretins  loquar,  rem  tacitus  considerans,  restimo 
 non  sine  causa,  quinpotius  divino  nutu,  pacis  osculum 
 nobis  fuisse  denegatum ;  quod  videlicet  illius  pax, 
 quam  quserimus,  et  nostra  justitia  quam  fovemus, 
 convenire  non  possint,  illius  regnum  et  sacerdotium 
 
 '  admittebat,  V  ;  (t(hnittct)atiir,  I  -  frustrantuv,  CJ. 
 G.  1 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL/E. 
 
 2G7 
 
 nostrum.  Alias  quippe  legimus  pacis  et  justitiai  oscu- 
 lum :  "  Justitia "  (inquit)  "  ct  pax  osculate  sunt." 
 Utinam  tauien,  juxta  quod  propheta  de  se  optat, 
 cssem  vir  non  habens  spiritum  ct  mendacium  loquerer. 
 Pneterea  scriptam  domini  Cantuariensis  petitionem, 
 pacis  nostvce  formam  continentem,  et  prudentiuin  ar- 
 bitrio  moderate  satis  et  discrete  conceptam,  oblatani 
 sibi  et  perlectam  primo  quidem  videbatur  admittcre ; 
 sed  postea,  ut  mos  hominis  est,  nescio  quibus  utens 
 mollitis  sermonibua  scriptae  petitionis  variavit  senten- 
 tiam,  ita  ut,  juxta  quod  consuevit  perfidia,  nihil 
 faciens,  totum  fecisse  videretur.  Et  sic  frustrati  dis- 
 cessimus,  niliil  pnvterquam  nostras  angustias  repor- 
 tantes. 
 
 Age  ergo,  homo  Dei,  para  to,  superborum  baculum.  The  arch- 
 tyrannorum  malleum  et  oppressorum  levamen,  ut  quo- g^^')*'!^  "i'gi 
 rum  sortitus  es  ministerium,  sortiaris  et  zelum,  et  to  tin- 
 alterum  nobis  Mattathiam  ^  exhibeas  adversus  Antiochi 
 saci'ilegia  ;  ignito  cloquio  tuo  frigida  Israelitarum 
 corda  excitando,  soUicite  provideas  ^  ne  flabris  lepro- 
 sorum  exstinguatur.  Nam,  quod  nunc  solum  residuum 
 est,  ad  te  sunt  oculi  nostri ;  quin  potius  tota  Angli- 
 cana  ecclesia,  cujus  tu  adhuc  parvulus  suxisti  ubera, 
 ad  te  suspirat  et  hostias  exspectat  paciticas ;  nunc  pr?e- 
 sertim  cum  per  tcmet  ipsum  introieris  in  sancta. 
 Quod  prsefatus  illc  peregrinus  noster  metuens,  miro 
 modo  consternatus  est,  qui  ex  solo  tua;  profectionis 
 metu,  dolo  et  calliditate  quadam  (ut  jam  diximus), 
 humilitatem  })rcTetendit  et  etiam  peregrinum  simulavit ; 
 in  qua  profecto  peregrinatione  ex  tui  absentia  occa- 
 sione  captata,  Gallicanos  fluvios  multa  jam  ex  pai'te 
 videtur  absorbuisse,  adeo  etiam  ut  Jordanis  ipse  in 
 OS  ejus  dicatur  influxisse,  hac  arte  et  nos  absorbere 
 attentans.  Ni  fallor,  scit  quid  dicam  prudentia  tua. 
 Unde  necesse  est  in  brevi  medicinalis  occurrat  virtus 
 
 Mathathiam,  P. 
 
 I      -  provideres,  P. 
 
268 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 consilii  tui,  nc  non  solum  partem  terrse  quam  petit 
 et  in  spe  certa  jam  obtinere  videtur,  seel  totam  (quod 
 absit)  terram  absoi'beat.  Id  autem  in  calce  sermonis 
 ego  et  passionis  mete  socii,  provoluti  ^  tunc  genibus, 
 tufe  supplicamus  di.scretioni,  no  unquam  te  volente, 
 te  assentiente,  damna  patrimonio  Christi  sanguine 
 elaborato  et  vidua3  doti  illata  superiori  auctoritatc 
 compellamur  remittere.  Quippe  hoc  esset  exemplum 
 perniciosum  inducere,  et  nos  ipsos^  de  indebito  con- 
 taminare  consensu ;  justificaie  etiam  manifest!  sacri- 
 legii  reum  :  prsesertim  cum  regula  divini  juris  sit  non 
 remitti  peccatum,  nisi  restituatur  ablatuin  ;  et  iterum  : 
 Veram  poenitentiam  non  agi,  sed  simulari  })otius,  quam- 
 diu  penes  furem  raptorcnive  res  ablata  constiterit, 
 nisi  forte  arctatus  excusetur  inopia. 
 Absolution  Prseterea  nc  excommunicati  nostri,  pi'a;terquam  pr?e- 
 of  the  ex-  g|.jj^g^  iuxta  moreui  ecclesiasticum  cautione  absolvantur, 
 
 commum-  J  .  . 
 
 cates.  vestra  item  sollicitudo  et  consideratio  hsec,  ne  quod 
 semel  bisve  secus  actum  est  ad  ecclesia;  l?esionem 
 possit  convcrti.  Unde  expressum  super  hoc  Romani 
 Arnulfin  pontificis  multum  acceptarcinus  mandatum.  Audivi- 
 FoHot  °^  ^^^^  proximo  aliquos,  in  nostri  suggillationem,  pro  per- 
 sona Loiidoniensis  scriptis  suis  tcstimonia  in  curia 
 perhibituros,  quorum  unus  cismarinus  in  Normannia, 
 (ut  dicitur,)  episcopus  est ;  qui  tamen  an  episcopus 
 sit,  licet  in  ei)i8Copio  jam  scnucrit,  ignoratur :  immo 
 quod  verius  est,  si  (juis  (*hristuu)  bene  recogitet,  non 
 dico  episcopum,  sed  ncc  etiam  Christianum,  vere  pro- 
 fitebimur,  nisi  forte  verba  non  opera  faciant  Chris- 
 tianum.  Cujus  profecto  omnis  virtus  in  ore  est,  lingua 
 aurea  et  ferreum  cor,  cujus  epistolare  eloquium  quod 
 })roxime  vidimus,  contra  nos  operose  sed  viperee  nimis 
 conceptum,  nimio  candore  deforme  mentitur  idolum, 
 quinpotius  verum  idolum   est,  quia  falsum  est  quod 
 
 provolutis,  P. 
 ipso,  G. 
 
 3  Lmidoniensi,  P,  G. 
 ^  episcopis,  G. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL/E. 
 
 269 
 
 conflavit,  et  spiritus  non  est  in  eo.  Is  est  qui  in  ore 
 suo  pacem  nobiscum  loquebatui',  et  nunc  occulte  ponit 
 insidias ;  undo  periculosior  est  de  quibuslibet  propheta 
 dicit :  "  Sagitta  vulnerans  lingua  eorum ;  dolum  lo- 
 "  cutus  est."  Verum  non  pergo  nunc  ulterius  istius 
 exagitare  ignominiam :  sufficit  tetigisse,  prpesertim  cum 
 sciam  nec  dubitem  me  tacente  ex  jam  dictis  personam 
 circumstantiis  personam  ipsam  cum  universis  idio- 
 matibus  suis  menti  tuae  mox  occurrisse  ;  sed  speramus 
 ([uod  hi  et  horum  similes  nobis  sine  causa  adversantes, 
 tua  maj estate  prsesente,  prsestante  Domino,  reverten- 
 tur  confusi.  Inter  quos  etiam  nonnulli  militi  ^  dicun- 
 tur,  ut  nobis  potius  quam  vobis  obsistant,  cum  domino 
 suo  somniantes  vos  in  terra  ipsorum  cismarina  ncscio 
 quam  legationem  petiturum.  Verum,  parum  istorum  ^ 
 somnia  curantes,  cum  universa  ecclesia  et  nos  pariter, 
 inter  monachos  et  petras  delitiscentes,  in  nostra  oramus 
 pressura  ut  veniens  venias  cum  exsultatione  prose- 
 quentes,  de  cujus  munex*e  venit  quod  tanti  pontificis 
 niinisterio  visitavit  plebeui  suam ;  qui  pro  filiis  capti- 
 vitatis  legationc  fungatur,  qui  ad  justitiam  raajorum 
 nustrorum  nobis  corda  conciliet,  et  vota  intiinet  mise- 
 rorum.  Angelus  magni  consilii  sit  vobiscuni,'^  qui 
 aptet  vos  in  omni  bono,  ut  intelligatis  qua)  recta  sunt 
 et  opere  semper  compleatis. 
 
 '  militi,  1' ;  mulcti,  G  (both  I  '-  islomm,  V ;  eorum,  G. 
 seemingly  wrong).  )      ^  nobiscum  .  .  .  nos,  G. 
 
270 
 
 EPISTOLJE, 
 
 [A.D.  1170. 
 
 DCLIV. 
 
 Epistola  IIehberti  exsulantis  ad  Willelmum  Seno- 
 nensem  allcuiepiscopum  contra  londokiensem 
 eplscopum  eomam  jam  proficiscentem.a 
 
 (P.  C  ;  Herb.  G.) 
 
 Rcvercndissimo  patri  et  domino  suo  in  Christo  aman- 
 (lissimo  Willelmo  Dei  gratia  Senonensi  archiepiscopo  et 
 apostolicse  sedis  legato,  suus  Herbcrtus,  misci'abilis 
 nunc  ct  oxsul,  modicum  id  quod  nunc  potest. 
 
 A';;iiiist        Etsi  tauta  cui   scvibitur  jusserit  silcre  auctoritas, 
 
 oiYo'iillon  I'l^^it  tamen  silentium  caritas ;  quaj  ut  mora  valida 
 est  et  pleruraque  majestatem  ])ensare  non  novit,  juxta 
 quod  etiam  ait  gentilis  illc  poeta, 
 
 Dviil.  "  Non  bene  conveniunt  nec  in  una  sede  morantur 
 
 Mctam.  i:,     „  Majestas  et  amor  "  : 
 
 undo  et  subjectam  membranulam  totam  jam  caritatis 
 igne  accenderem,  si  non  me  instantium  curarum  algor 
 prcmeret,  et  urgens  necessitas  ad  alia  calanium  detor- 
 (|ucrct.  Ecce  enim  draco  ille  magnus,  serpens  anti- 
 (juus,  gladio  verbi  Dei  vulneratus,  vol  demum  nunc 
 dc  fovea  lubrici  erroris  exire  cogitur.  Scimus  vero 
 (]Uf>d  de  malo  ad  malum  egrcditur,  ut  qui  prius 
 iVaudulcnter  incessit,  amodo  fiat  manilestus  fratruui 
 suorum  accusator,  et  induct  arma  calumnio)  multo 
 plus  gvaviora  quam  pugn.ne.  XJnde  quam  citius,  sivc 
 in  solitudine  sive  in  urbe,  sive  viatorem  ^  sive  stationa- 
 
 »  This  is  not  correct,  as  the  letter 
 was  evidently  written  at  a  time 
 when  tlic  arclihislio])  of  .Sens  luid 
 heon  long  absent  frcni  his  see.  and 
 Richard  Uarrc  had  returned  (in 
 January  1170?)  from  a  mission  to 
 
 the  pope.  We  have  already  hail  a 
 letter  (of  Fel'ruary)  which  speaks 
 of  archbish.op  William's  return ; 
 but  this  is  i)laced  hero  on  account 
 of  its  coiniexion  with  Ihe  absolu- 
 tion of  the  bishop  of  London, 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOLiE. 
 
 271 
 
 rium,  oppressorum  clamor  clementife  vestraj  aures 
 attigerit,  necesse  est  subveniat  miseratio  vestra,  ut 
 militiai  vestrte  armis  coUidas  vasa  iniquitatis  bcllantia. 
 Sic  enim  congregatio  hypocrite  sterilis  orit,  cum  ignis 
 vester  devoraverit  tabernacula  eorum  qui  munera 
 libenter  accipiunt.  lUa  tamen  leprosorum  flabra  huic 
 saucto  inimica  igni  semper  mihi  suspecta  sunt ;  tibi 
 nunc,^  domine  mi,  locutio  hsec.  Ut  autem  sublimitati 
 vestrfB  non  tarn  temere  quam  timidc  quod  negotiatio ' 
 proficeret  eloquar :  si  forte  nos  ^  viatorem  reperimus, 
 cxpedit  ut  vestrum  aliquis  una  cum  nostris  remitta- 
 tur ;  alioquin  profecto,  nisi  illi  domiaatores  nostii 
 vereantur  faciem  vestram,  veremur  nos  ne  absor- 
 bcamur  a  dracone,*  et  illi  reploant  ventrem  suum 
 de  temeritudine  nostra.  Ni  fallor,  scit  et  nunc  ([uid 
 verbis  propheticis  significem  prudentia  vestra.  Verum, 
 ne  sanctitatis  vestrre  auditum  insipientia3  nieie  verbis 
 diutius  morer,  id  in  calce  sermonis  adjicio,  quantum 
 omnis  ecclesia  in  miserationibus  domino  Cantuaricnsi, 
 nunc  prajsertim  in  hac  profectione  vestra^  cxhibitis, 
 vestram  supra  modum  caritatem  concelebret,  et  pacem 
 nobis  opera  vestra,  faventc  Domino,  redditam,  scu 
 ctiam  justitiam,  si  pacem  pnecesserit,  in  miserationum 
 vestrarum  catalogo  audio  jam  et  gaudeo  numerai'i. 
 Unum  autem  est  quod  celare  non  possum,  falsilo(pios  F; 
 quosdam  regis  Anglorum  nuntios,  revertentes  a  curia,  J.| 
 ventosis  verbis  totam  terram  implevisse ;  qui  causam 
 vestrfe  profectionis  et  negotii  intima  cuicunque  dis- 
 semiiiabant  et  auditoribus  etiam  sibilabant  invitis. 
 Ricardus  autem  Barre  erat  princeps  prophetise.  Unum 
 scio,  quod  iis  si  consilia  vestra  credidistis,  proditores 
 sunt ;  si  vero  non  credidistis,  mendaces.  Vestrorum 
 tamen  nonnulli,  ad  credendum  leviores,  ad  ventum 
 
 cernunt  (for  titn  nunc),  G. 
 negotio,  G. 
 
 adrasone  (for  a  dracone),  G. 
 nostra,  G. 
 
272 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 hunc  moti  sunt.  Plurimi  veio,  ut  domino  meo  verum 
 d icons  non  parcam,  justius  eonqueruntur  quod  nuUam, 
 videlicet  absentise  vestrse  tarn  longie,^  per  proprios 
 nuntios  vestros  seu  litteras  consolationem  merucrunt ; 
 et,  ut  in  hoc  audeara,  justa  omnino  queiinionia  hajc. 
 Verum  excessus  hi  veniam  facile  impetrabunt,  si  ab- 
 sentiio  desolatio  cita  prjBsentise  vestrse  Isetitia  com- 
 pensetur  ;  quod  nobis  praestet  magnus  ille  dux  itineris 
 vestri  qui,  sicut  spcr.ttur,  prosperum  faciet  vobis  iter, 
 Deus  salutarium  nostrorum. 
 
 DCLV. 
 
 Thom^  Cantuariensi  archiepiscopo  quidam  amicus. 
 
 (0.  199  ;  Z.  ii.  56  ;  Lnp.  iv.  48 ;  Thorn.  388.) 
 
 Difficulty  Licet  vestrse  discretionis  paternitatem  litterarum 
 sponder.ce  ^'^^'^^^^  ssepius  non  visitaverim,  vos  inde  mirari  nulla- 
 '  tonus  decet,  cum  vix  aliquis  aut  fere  nullus  ad  vos 
 a  Curia  processum  habeat,  cui  secreta  literarum  indicia  ^ 
 comraitti  possint,  et  cum  vobis  phxres  littoras  destina- 
 verim  qufie  ad  prsesentiam  vestram,  sicut  pro  certo 
 didici,  nunquam  pervenerunt.  Sciatis  quippe  me  circa 
 negotia  vestra  soUicitum  et  vigilantem  pro  possibili- 
 tatis  mese  viribus  exstitisse,  et  ad  eorum  promotionem 
 diligenter  intendisse,  prjecipue  per  magistrum  Wal- 
 terum,  qui  prse  omnibus  speciahter  pro  eisdem  negotiis 
 promovendis  apud  dominum  papam  efficaciter  labora- 
 vit,  et  ipsa  conscribendo  ad  desideratum  finem,  Deo 
 volente,  perduxit.  Sicut  enim  in  littoris  et  tran- 
 scriptis  sub  bulla  clausis,  quse  a  domino  papa  vobis 
 diriguntur,  evidentius  videre  potestis  petitiones  vestrae 
 debitum  sortitse  sunt  effeetum.    Cfeterum  Londoniensi 
 
 -  longe,  G.  (The  MS.  may  be  I  -  indicia,  V,  Z  ;  om.  L 
 understood  in  either  way.)  I 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 273 
 
 firniiter  injunctum  est  a  Domino  Papa,  ut  sententiam  Conditions 
 quam  in  eum  dedistis,  firmam  et  inconcussam  observet.  ab*o°i't°*n 
 Nec  a  Rothomagensi  et  Exoniensi,^  quibus  super  hoc 
 iterate  scribit  dominus  papa — nisi  forte  ab  eisdem  post 
 susceptionem  pi-iorum  litterarum  ipsius  qiias  inde 
 susceperunt,  praestito  secundum  ecclesise  formam-  jura- 
 mento  sit  absolutus — absque  domini  papae  mandate 
 nuUatenus  absolvatiu-.  Confortamini  ergo  et  constanter 
 agatis,  et,  tanquam  supra  firmam  petram  fundatus,  ad 
 quorumlibet  ventorum  exsufflationes  nolite  moveri,  aut 
 aliquo  modo  terreri  vel  turbari ;  nec,  ut  moris  vestri 
 est,  quoslibet  per  vos  transeuntes  seeretorum  vestro- 
 rum  interpretes  constituatis ;  ut  magis  de  justitia  quam 
 de  multitudine  confidere  videamini.  Quia  ubi  mul- 
 titude, et  proecipue  in  talibus,  creberrimse  solent  con- 
 fusiones  emergere,  et  impedimenta  plurima  provenire. 
 Secretum  sit  apud  vos  quod  scribo  de  Londoniensi, 
 cum  nihil  de  illo  vobis  scriptum  sit.  Propter  malig- 
 nantes  dico,  ne  dicar  secreta  revelare.  Cum  vero  The  writer 
 Deus  vos  in  statum  pristinum  reduxerit,  quod  in  ^^^eward 
 proximo  spero  adfuturum,  estote  memor  magistri  Wal- 
 teri  et  mei,  si  placet,  ne  pro  multitudine  ad  vos 
 respicientium  a  vestra  memoria  elabamur,  quia  tunc 
 forte  prffisentes  non  erimus. 
 
 DCLVI. 
 
 Alexander  papa  Rotrodo  Rothomagensi  archi 
 EPiscopo  ET  Bernardo  Nivernensi^  episcopo. 
 
 (A.  286  ;  O.  ii.  274  ;  Z.  v.  15  ;  Lup.  v.  15  ;  Thorn.  256.) 
 
 Noverit  discretio  vestra  nos  Gileberto  Londoniensi  Instruc- 
 episcopo  per  litteras  nostras  significasse,  ut,  si  a  sen-  lb°oivhl^„ 
 
  the  bishop 
 
 '  Exoniensi,  O,  V,  Z  ;  Lexovi-  j      ^  Exoniensi,  O.     This  reading  ^^^'^on. 
 
 ensi,  L.  might  possibly  have  arisen  from 
 
 -  formatn,  cm.  V.  |   the  scribe's  having  mistaken  the 
 
 o  12478. 
 
 S 
 
274. 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 tentia  quam  venerabilis  frater  noster  Thomas  Cantua- 
 riensis  arcliiepiscopus  in  eutn  protulit  absolvi  voluerit, 
 ad  prjesentiam  vestram  (vel  alterius,  si  uterque  adesse 
 non  potest)  accedat,  et  a  vobis,  prsestito  juramento 
 quod  nostro  debeat  parere  mandate,  absolutionem 
 recipiat.  Inde  siquidem  est,  quod  nos  ei,  sicut  viro 
 religioso,  litterato,  provide,  et  discreto  in  omnibus, 
 (quantum  cum  Deo  et  justitia  possumus)  cupientes 
 defeiTe,  et  dilecti  filii  nostri  magistri  David  Londoni- 
 ensis  ecclesije  canonici  '  postulatione  inducti,  fraterni- 
 tati  vestrse  per  apostolica  scripta  mandamus,  quatenus 
 si  memoratus  episcopus  ad  vos  pro  absolutionis  re- 
 ceptione  accesserit,  vos  ipsum,  accepto  ab  eo  juramento 
 quod  nostro  de  prsescripta  sententia  pavebit  mandato, 
 sublato  appellationis  remedio,  absolvatis  ;  ita  quidem 
 quod  nullum  propter  hoc  dignitatis,  oixlinis,  aut  officii 
 periculum  debeat  sustinere  aut  aliquam  infamise  notam 
 incvxrrere.  Absolutione  autem  facta,  id  praenominato 
 archiepiscopo  per  litteras  vestras  significetis,  et  ei  ex 
 parte  nostra  firmiter  pr?ecipiatis,  et  in  virtute  obedien- 
 tije  injungatis,  quod  absolutionem  ejus'occultam  habeat 
 et  omnino  secretam,  donee  absque  ipsius  episcopi  peri- 
 culo  valeat  propalari.  Quod  si  uterque  vestrum  his 
 exsequendis  interesse  non  poterit,  alter  non  minus  ea, 
 prout  diximus,  exsequatur.  Valete. 
 
 initial  B.  as  meauing  Bartholomew  i  the  archbishop  of  Rouen  iu  Ep.  658, 
 of  Exeter,  but  we  also  find  the     and  in  Diceto,  i.  337. 
 bishop  of  Exeter  mentioned  -with  | 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 275 
 
 DCLVII. 
 
 GiLBERTUS  LONDONIENSIS  EPISCOPUS  AD  MaGISTRUM 
 
 David. 
 
 (V.*  14.5  ;  Liverani,  G44.) 
 
 Gilebei-tus  Dei  gratia  LondoniensLs  episcopu.s  dilecto 
 .suo  magistro  David,  salutem  et  sincerte  dilectionis 
 affectum. 
 
 Ad    suggestionem    uimtiorum    domini    regis    per  The 
 dilectum   nostrum  Nich[olaum]  archidiaconum  vobis 
 factam,    et   ad    commonitionem    et  consilium   tuum,  to  St. 
 latentes  insidias,  viarum  discrimina,  et  anceps  vitje  " 
 periculum,  maturato  reditu  vitavimus,  licet  cum  multa 
 difficultate    propter  montium  incommeabiles  semitas, 
 quiete  et  prospere  ad  sanctum  Ambrcsium  devenimus. 
 Et  quam  necessario  prtesentiam  tuam  coram  judicibus  a 
 domino  papa  delegatis  negotii  nostri  summa  de.siderat, 
 quas  possumus  preces  tibi  aff'ectuose  porrigimus,  qua- 
 tenus  ob  ^  nostrum  provectum  et  liberationem  adventum 
 nostrum  Rothomagi  sustineas,  et  nos  cum  omni  celeri- 
 tate  illuc  properabimus. 
 
 DCLVIII. 
 
 Thom^  Cantuariensi  archiepiscopo  Rotrodus 
 rothomagensis  archiepiscopus.^ 
 
 (A.  237  ;  O.  ii.  293  ;  Z.  v.  16  ;  Lup.  v.  16  ;  Thorn.  323.) 
 
 Scimus  prudentise  vestrse  notum  esse,  quod  melior  Aunounc- 
 est  obedientia  quam  victimse,  et  quod  ido[lo]latri8e  scelus  'Jlfs^^/tiou 
 est  nolle  acquiescere,  ei  pifesertim  cui  debetur  omnis  Apr.  a. 
 obedientia  in  ecclesia  praesenti,  et  qui  cogendi  habet 
 
 '  ad,  Liv.  I  ceivcr   of  this  letter  are  inter- 
 
 *  In  A  the  writer  and  the  re-  j  changed. 
 
 s  2 
 
276 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 potestatem.  Dominus  papa  nobis  et  venerabili  fratri 
 nostro  Nivernensi  ^  episcopo  certam  praescripsit  formam, 
 juxta  quam  absolveremus  venerabilem  fratrem  nostrum 
 Londoniensem  episcopum ;  et  mandate  additum  est, 
 quod,  si  uterque  nostrum  adesse  non  posset,  alter 
 nihilominus  ab  eo  requisitus  eum  absolveret.  Nos 
 itaque  requisiti  ab  eo,  die  Pasclife,  juxta  formam 
 mandati,  eum  absolvimus,  auctoritate  domini  papse  vobis 
 injungentes  quateuus  hoe  penes  vos  ita  secretum  obser- 
 vetur,  sicut  ex  rescripto  litterarum  domini  papte,  quod 
 vobis  mittimus,  discretioni  vestrte  manifestius  appare- 
 bit.  Valete. 
 
 DCLIX. 
 
 EOTRODUS  ROTHOMAGENSIS  .U;CHIEPISCOPUS  AD  CLERUM 
 
 ET  POPULUM  Anglic. 
 
 (C.  223  ;  G.  Fol.  433.) 
 
 [Rotrodus]  ^  Rothomagensis  Dei  gratia  archiepiscopus, 
 dilectis  sibi  in  Domino  universis  per  Angliam  constitu- 
 tis  episcopis,  abbatibus  et  clericis,  cseterisque  Christi 
 fidelibus,  salutem,  gratiam  et  benedictionem. 
 
 Si,  ut  raonet  apostolus,  legem  caritatis  admittimus, 
 alterius  invicem  et  congratulari  commodis  et  compati 
 debemus  adversis.  Unde  sicut  venerabili  fratri  nostro 
 Gileberto  Londoniensi  episcopo  ob  sententiam  a  domino 
 Cantuariensi  in  eum  quocunque  modo  latam  intime 
 condoluimus;  sic  ad  indultam  sibi  jam^  nunc  a  domino 
 papa  benignitatem  et  gratiam  tota  cordium  alacritate 
 congaudemuR,  Noverit  enim  vestra  fraternitas  nos  a 
 summo  pontifice  id  in  mandatis  accepisse,  ut  cum  a 
 jam  dicta  sententia,  apostoiica  auctoritate,  absolveremus 
 
 '  Exonietisi,  A,  0  (see  p.  273)  ;  I  -  The  name  om.  in  C. 
 Nivernensi,  L.  I     ■*  jam,  om.  G. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 277 
 
 sic  quidem  ut  ob  eandem  sententiam  nullam  penitus 
 infamite  notam.  sustineat,  nec  honoris,  dignitatis,  aut 
 ordinis  detiimentum  ullum  omnino  incurrat.  Quod,  ut 
 nobis  injunctum  est,  habentes  mandato  gratias  ^  etfectu 
 complere  cui'avimiis  ;  et  jam  dictum  fratrem  nostrum, 
 a  lata  in  eum  sententia,  summi  pontificis  auctoritate,  a 
 nobis  solenniter  absolutum,  dilectee  -  nobis  in  Domino 
 universitati  vestrte  prtesentium  testificatione  commen- 
 damus.    Valere  vos  optamus  in  Domino,  carissimi. 
 
 DCLX. 
 
 ROTRODUS  ROTHOMAGENSIS  AKCHIEPISCOPUS  AD  CLERUM 
 ET  POPULUM  LOXDOXIENSEM. 
 
 l^C.  224  ;  D.  70  ;  G.  Fol.  434.) 
 
 [Rotrodus]  ^  Dei  gratia  Rothomagensis  archiepiscopus, 
 dilectis  in  Christo  fratribus,  clero  et  populo  Limdoni- 
 ensis  episcopatus,  salutem,  gratiam,  et  benedictionem. 
 
 Universitati  vestrae  notum  facimus  quod  venerabilem 
 fratrem  nostrum  Gilebertum,  episcopum  vestrum,  a' 
 sententia  quam  in  eum  protulerat  excommunicationis 
 Cantuariensis  archiepiscopus,  mandato  domini  papte, 
 absolvimus,  de  mandato  ejus  hoc  habentes,  ut  pro  eo 
 quod  excommimicatus  fuit '  nec  honoris  nec  officii 
 detrimentum,  nec  infamite  notam  sustineat.  Unde,  auc- 
 toritate domini  papa?,  vobis  priBcipimus  quatenus  ei, 
 tanquam  a  domino  papa  absoluto,  communicare  non 
 dubitetis,  solitam  et  debitam  obedientiam  et  reveren- 
 tiam  ei  exhibentes  Valete. 
 
 '  gratias,  C  ;  operis,  G.  j      '  Om.  C. 
 
 '  (lilecto,  C.  I        ftiei  it,  G. 
 
278 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 DCLXI. 
 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus  Rotrodo 
 rothomagensi  archiepiscopo. 
 
 (A.  238  ;  O.  ii.  248  ;  Z.  v.  19;  Lup.  v.  19  ;  Tliom.  107.) 
 
 Remon-  Gratias  agimus  dilectioni  vestr^e,  quas  nostri  curam 
 to'^absolu-^  gerit ;  sed  utinam  vestra  sollicitudo,  in  ilia  quam 
 tion  of  dicitis  episcopi  Londoniensis  absolutione,  mandatum 
 domini  papte  non  excessisset.  Scitis  enim  quid  vobis 
 in  communi  negotio  sine  ^  collega  licuerit  (prsesertim 
 cum  ille  nondum  conventus  fuerit,  nee  constabat  quod 
 ille  si  conveniretur  non  posset  adesse,  qui  nee  con- 
 ventus est)  cum  tunc  demum  alteri  vestrum  aliquid 
 in  hac  causa  licuerit,  si  alter  adesse  non  posset.  Hanc 
 enim  conditionem  dominus  papa  inserit  quam  constat 
 non  exstitisse,  ut  exinde  fortasse  constet  sapientibus 
 an  aliquid  actum  sit  deficiente  conditione.  Sed  quid 
 ista  protrahimus  ?  Vos  scitis  quid  egeritis,  et  nos, 
 Deo  auctore,  quid  nobis  ^  competat  non  ignoramus. 
 Quod  autem  prtecipitis  esse  secretum,  quomodo  secre- 
 tum  esse  valeat  ^  procurent  qui  possunt — si  qui  tamen. 
 Quia  antequam  mandatum  vestrum  reciperemus,  apud 
 nos  cantitabatur in  compitis,  et  apud  vos  °  ipsius 
 Londoniensis  diligentia  divulgatum  est,  qui  in  civitate 
 vestra"  et  in  ecclesia  solemniter  divina  celebravit. 
 Valetc.^ 
 
 •  sine,  om.  (). 
 
 2  7iobis,  A,  O,  Z;  robis,  L,  G. 
 
 3  The  printed  copies  ])lacc  a  mark 
 of  interrogation  after  milcal. 
 
 *  vos,  L. 
 
 cantitabatur,  Z,  G ;  cantaba- 
 tur,  L. 
 ''  nos,  L. 
 
 '  vestra,  A,  O  ;  nostra,  L,  G. 
 Valcte,  0,  Z  ;  om.  al. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 279 
 
 DCLXII. 
 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus  Alberto 
 cardikali. 
 
 (A.  239  ;  O.  ii.  243  ;  Z.  v.  20  ;  Lup.  v.  20  ;  Thoui.  31.) 
 
 Utinam,  dilecte  ^  mi,  aures  vestrge  sint  ad  ora  nostra-  Denoune- 
 tum,  et  audiant  ilia  quae  in  ignominiam  ecclesiae  !J^|olution 
 Komanae  cantitantur  in  compitis  Ascalonis  '.  Aliquid  of  Foliot. 
 consolationis  novissimi  nuncii  nostri  videbantur  a  sede 
 apostolica  retulisse  in  litteris  domini  papse ;  sed  earum 
 auctoritas  evacuata  est,  missis  a  latere  litteris  ut  in 
 perniciem  ecclesiae  Sathanas  solveretur.'-  Soluti  sunt 
 enim  apostolico  mandate  Londoniensis  et  Saresberien- 
 sis  episcopi,  quorum  alter  incentor  schismatis  et  totius 
 malitife  artifex  ab  initio  dignoscitur  exstitisse,  et  tarn 
 Saresberiensem,  quam  omnes  quos  potuit  in  crimen 
 inobedientite  impegisse.  Nescio  quo  pacto  pars  Domini 
 semper  mactatur  in  Curia,  ut  Barabbas  ^  evadat  et 
 Christus  occidatur.  Auctoritate  Curiae  jam  in  finem 
 sexti  anni  proseriptio  nostra  et  ecclesiae  calamitas  pro- 
 tracta  est ;  condemnantur  apud  vos  miseri  exsules 
 innocentes,  nec  ob  aliud  (ut  ex  conscientia  loquar) 
 nisi  quia  pauperes  Christi  sunt  et  imbecilles,  et  a 
 justitia  Dei  recedere  noluerunt ;  absolvuntur  e  I'egione 
 sacrilegi  et  homicidae,  raptores  et  impoenitentes,  quos 
 mund6  reclamante  nec  a  Petro,  si  praesideret,  apud 
 Deum  absolvi  posse,  libera  voce,  Christo  auctore,  pro- 
 nuntio.  Ait  enim  in  Evangelio  secundum  Lucam : 
 "  Si  peccaverit  in  te  frater  tuus,  increpa  ilium ;  et  si 
 "  poenitentiam  egerit,  dimitte  illi.  Et  si  septies  in 
 "  die  peccaverit  in  te,  et  septies  in  die  convei'sus  fuerit 
 "  ad  te,  dicens  Poenitet  me,  dimitte  illi."  Nunquid 
 
 1  dilecti,  V.  I     ■>  Ban  abas,  A.  0. 
 
 -  solveretur,  A,  0,  Z  (cf.  Apocal. 
 XX.  7)  ;  absolveretur,  L. 
 
280 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 otiosa  sunt  verba  Christi,  quibus  ait,  "  Si  poeniten- 
 "  tiam  egerit,  si  conversus  confiteatur,  dicens  Poenitet 
 "  me "  ?  Nequaquam  de  otiositate  verbi  redditurus 
 est  in  die  judicii  rationem,  sed  potius  eos  damnaturus 
 qui,  contra  formam  quam  dedit,  iniquos,  sine  confes- 
 sione  et  poenitentia,  vanis  absolutionibus  justificare^ 
 prjesumunt,  et  -  vivifieare  animas  quae  non  vivunt. 
 Certe  si  res  ablata  reddi  potest  et  non  redditur,  non 
 agitur  poenitentia  sed  fingitur.  Profecto  Spiritus 
 Sanctus,  ut  scriptum  est,  efFugiet  ^  fictum ;  quoniam 
 ipse  Veritas  est,  [et*]  non  figmentum.  Obliget  se  qui 
 audet,  nec  venturi  judicis  formidat  ^  sententiam. 
 Raptores,  sacrileges,  homicidas,  perjuros,  sanguinarios, 
 et  schisinaticos,  impoenitentes  absolvat ;  ego  quae  eccle- 
 siae  Dei  ablata  sunt  impoenitenti  nunquam  remittam. 
 Noune  nostra,  aut  potius  ecclesiae,  spolia  sunt  quae 
 nuntii  regis  cardinalibus  et  cui'ialibus  largiuntur  et 
 promittunt  ?  Quae  iniquitas  manifesta  est,  si  ilia  quae 
 in  ecclesiam  Dei  apud  nos  exercetur  occulta  est  ? 
 Injustice  Nos  ecclesise  libertatem  tueri  non  possumus,  quia 
 of  the***^^  sedes  apostolica  proseriptionem  nostram  jam  in  finem 
 Curia.  sexti  anni  protraxit.  Viderit  Deus,  et  judicet ;  sed 
 pro  ea  mori  parati  sumus.  Insurgant  qui  voluerint, 
 cardinales  arment  non  modo  regem  Angliae,  sed  totum, 
 si  possunt,  orbem  in  perniciem  nostram  ;  ego,  Deo 
 propitiante,  nec  in  vita  nec  in  morte  ab  ecclesias  fide- 
 litate  recedam.  Causam  suam  de  caetero  committo 
 Deo  pro  quo  exsulo  proscriptus ;  Ille  medeatur  ut 
 novit  expedire.  Non  est  mihi  propositum  ulterius 
 vexandi  Curiam  ;  earn  adeant  qui  praevaient  in  iniqui- 
 tatibus  suis,  et  triumphata  justitia  et  innocentia  cap- 
 tivata,  in  confusionem  ecclesia3  redeunt  gloriosi.  Uti- 
 nam  via  Romana  non  gratis  peremisset  tot  miseros 
 
 '  justificare,  om.  A,  0. 
 2  <;<,  Z  ;  om.  L. 
 
 ^  effugit,  A  ;  effugiel,  L.  (Sap. 
 i.  5,  Vulg.) 
 
 ''  et,  om.  A,  0. 
 
 ^  formidat,  0,  A  (by  correction)  ; 
 formidet,  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOLiE, 
 
 281 
 
 innocentes.  Quis  de  Cietero  audebit  illi  regi  resistere, 
 quern  ecclesia  Romana  tot  triumphis  animavit  et  ar- 
 mavit,  exemplo  pernicioso  manante  ad  posteros  ?  Valeat 
 semper  sanctitas  vestra,  nostri  memor  ante  Deum. 
 
 DCLXIII. 
 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus  domino 
 Gratiano. 
 
 (A.  240  ;  O.  ii.  244  ;  Z.  v.  21  ;  Lup.  v.  21  ;  Thom.  40.) 
 
 Nullus  prtetei-  vos  ab  ecclesia  Romana  pro  causa  'i'^'e 
 ecclesise  missus  est  ad  regem  AngliEe  '  qui  eam  non  " 
 laeserit,  et  cornua  non  dederit  peccatori.  Vos  autem 
 illam  erexeratis,  ut  pax  in  brevi  necessario  sequeretur, 
 nisi,  resumptis  a  Curia  viribus,  convaluisset  iniquitas. 
 Videbaraur  quidem  nuper  aliquid  solatii  recepisse  in 
 litteris  domini  papae,  sed  auctoritas  earum  antequam 
 porrigerentur  evanuit,  missis  e  regione  litteris  quibus 
 Sathanas  solutus  est,  ut  liberius  soiviat  in  ecclesiam 
 Dei.  Absolutis  enim,  de  mandate  domini  papee,  Lon- 
 doniensi  et  Saresberiensi  episcopis,  omnes  animati  sunt 
 ut  regis  sequantui-  voluntatem  ;  qui  ita  fautores  sues, 
 quamlibet  criminosos,  expedit ;  qui  de  sede  apostolica 
 sic  triumphat ;  cujus  nuntii  contra  Deum  et  justitiam 
 ejus  semper  redeunt  gloriosi.  Bonorum  econtra^  con- 
 sternantur  corda,  cum  tam  patentem  et  tantam  ini- 
 quitatem  videant  in  viis  suis  jugiter  piosperari.  Ecce 
 quomodo  punita  est  injuria  vobis^  illata  et  nvmtiis 
 domini  pap?e  ;  ecce  quomodo  fidelitas  vestra  remune- 
 rata  est ;  et  ecclesise  Dei  repres.sa  calamitas ;  ecce 
 quomodo  vindicatum  est  quod  Angliam  nuper,  extortis 
 juramentis,  ab  obedientia  domini  papse  conatus  est 
 separare.  Dei  quidem  miseratio  est  quod  non  potuit, 
 quia  malitia  ejus  ex  contingentibus  nihil  omisit.  Ex- 
 
 '  Anglia,  A  ;  Anglorum,  L. 
 2  ccontra,  A,  0  ;  contra,  L. 
 
 •■'  vobis,  A,  Z  ;  nobis,  O. 
 
282 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 silium  et  proscriptionem  nostram  jam  pex*  sex  annos 
 Injustice    pvotraxit  Curia ;  innocentes  miseri  pro  libertate  ecclesise 
 Cm^a       gratis  in  itinere  perierunt,  et   persecutores  ecclesise 
 spolia^  nostra   cardiaalibus  et  curialibus  promittunt 
 et  largiuntur ;  et  sic Barrabas  ^  dimittitur  et  crucifi- 
 gitur  Christus.    Creditores  exhausti  sunt,  et  si  quos 
 movebat  miseratio  exsilii  nostri,  visis  *  his  quiB  fiunt 
 a  domino  papa,  mittuntur  in  desperationem.    Sed  et 
 heec  in  monte   Dominus  videbit,   et  judicabit  fines 
 terrse  Majestas  ilia  terribilis  quae  aufert  spiriium  prin- 
 cipum.    Nos  per  gratiam  ejus,  sive  vivi,  sive  mortui, 
 ipsius  sumus  et  erimus ;  parati  pro  libertate  ecclesise 
 exsilium,  proscriptionem,  et  omnia  mundi  incommoda, 
 quamdiu  ipsi  ^  visum  fuerit,  sustinere.    Utinam  invenia- 
 mur  digni  qui  persecutionem  pro  justitia  patiamur. 
 Certe  ob  banc   causam"  non  modo  cardinalibus,  qui 
 ecclesire  auctoritate  ecclesiam  impugnant,  nos,  ut  Do- 
 mino placuerit,  torquendos  exponimus ;  sed  etsi  totus 
 mundus  (quod  absit)  insurgat,  ab  ecclesije  fidelitate, 
 quam  professi  sumias,  Deo  miserante,  non  recedemus. 
 Cui  de  cfetero  curse  sit  et  nostri  misereri,  et  ecclesite, 
 quam  apostolica  sedes  exponit,  tueri  libertatem.  Nos 
 He  re-      ex  proposito  Curiam  non  vexabimus,  sed  eam  cedemus 
 the^Curia  ^^^^^  quorum  ibi  acceptatur  iniquitas,  et  qui  venalita- 
 tem  ejus  prsedicant  et  cantitant  in  plateis.  Parcentes 
 autem  reticemus^  quid  quibus  ex  causa  mercimonii 
 hujus  donatum  est,  quid  promissum.     Nec  dubium 
 quin    aliqui  eorum   qui   triumphatores   redierunt,  se 
 non  triumphasse  maluerint.    Vos  avitem  qui  ecclesite 
 patrociniiim  in  tanto  periculo  suscepistis,  in  bono  per- 
 severate  proposito,  non  nostri,  qui  nihil  posse  permit- 
 timur,  contemplatione,  sed  illius,  qui  vestrum  procul 
 dubio  in  retributione  uberi  remunerabit  obsequium,  et 
 
 '  et,  ins.  0 ;  om.  by  correction,  *  nisi,  V. 
 
 A.  '  ipsum,  V. 
 
 2  sic,  O,  Z ;  nunc,  L.  ^  caussam,  L. 
 
 3  Barrabas,  A,  V,  0,  Z.  '  recitemus,  V. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL/li. 
 
 283 
 
 nobis  dabit  ut,  secundum  quod  volumus  et  debemus, 
 dilectioni  vestraj   condignam  officii  vicem  rependere 
 valeamus.    Interim  vestri  memores  erimus  ante  Deum  ;  He  hints 
 et  vos,  si  placet,  affectione  simili,  memineritis  nostri.  ^1^^^.^ 
 
 DCLXIV. 
 
 Alberto  Cardinali  co-exsules  Thom.e  Cantua- 
 riensis  archiepiscopi.^ 
 
 (A.  242;  0.  ii.  247 ;  Z.  v.  22  ;  Lup.  v.  22  ;  Thorn.  390.) 
 
 Sanetissimo  domino  et  patri  carissimo  Alberto,  Dei 
 gratia  sanctae  Komanie  ecclesise  pvesbytero  cardinali, 
 miseri  Cantuarienses  totum  id  modicum  quod  relictum 
 est  exsulibus  et  proscriptis  sincerte  fidei  et  verse  dilec- 
 tionis  affectum. 
 
 Quantum  sit  innocentis  conscientite  bonum  nesciunt  Complaint 
 qui  sinceritatem  conscientiiB  perdiderunt ;  nec  veretur 
 alienam  funestis  infestare  -  consiliis  qui,  semel  relicta  poliev. 
 verecundia,  in  turpitudinis  suiie  defensionem  pr«}claros 
 viros  desiderat  habere  consortes  erroris.  Utinam  hoc^ 
 domini  papje  sanctitas,  cum  ecclesise  confusione  et 
 infamia  Curine,  non  esset  in  nostris  experta  periculis, 
 eoi'umque  saluti  pariter  et  honestati  repuguantia  con- 
 silia  sapientite  et  auctoritatis,  qua  cunctis  prsemi- 
 net,*  vigore  ab  initio  reprobasset,  qui  persuadere  ausi 
 sunt  ut  innocentium  proscriptionem  per  sex  annos, 
 derisoriis  dilationibus,  protelaret.  Certe,  quisquis  et 
 quantuscumque  fuerit  ille  consultor,  illico  audisse 
 debuerat,  "  Vade  retro  Sathana,  quia  non  sapis  ea 
 "  quse  Dei  sunt."  Nee  persuadebitur  mundo  quod 
 suasores   isti  Deum  saperent  ;   sed   potius  pecuniam, 
 
 >  A  and  O  attribute  this  letter  to 
 the  archbishop  ;  but  L  is  clearly 
 right  in  describing  it  as  written  in 
 the  name  of  the  exiles  generally. 
 The  editor  has  substituted  Thoma 
 
 Cant.  arch,  for  the  later  form  beati 
 Thomce  martyris  in  the  heading. 
 
 -  aufestare,  V. 
 
 3  hoc,  Z  ;  hac,  L. 
 
 ■*  praeminet,  L. 
 
284 
 
 EPISTOL.E. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 quam  immoderato  avaritiai  ardore  sitiunt,  olfecerunt ; 
 ideoque  prredonibus  et  sacrilegis  adhserentes  consensu, 
 consiliis  instruentes,  armantes  patrociniis,  insurrexerunt 
 in  pauperes  Christi,  acceptantes  munera,  secuti  retri- 
 butiones.  Nec  possunt  illorum  nomina  latere,  quae 
 tura  evidentia  operis  manifestat,  turn  relatio  nuntiorum 
 partis  adversie,  turn  attestatio  litterarum  quibus  glori- 
 antur  apud  regem  Anglorum  se  pro  eo  stetisse  viriliter, 
 et  quod,  illis  tacentibus,  erat  credibile  persuasisse  do- 
 mino papas,  ut  prtefati  regis  immanitatem  in  tanta 
 patientia  sustineret.  In  quo  tiinendum  est  ne  seductus 
 sanctus  erraverit  nimis,  adeo  ut  quod  in  ecclesiam  Dei 
 deliquit,  etiam  cum  voluerit,  nequeat  emendare.  Sic 
 enim^  solet  Deus  talia  plerumque  puuire  delieta,  ut 
 qui  Divinitus  oblata  gerendorum  opportunitate  non 
 utitur,  eadem  illi  in  perpetuum  auferatur.  Scrutanti 
 legem  loquimur  et  scienti,  qui  quod  dicitur  sibi  fami- 
 liaribus  clarum  habet  exemplis,  et^  tamen  ut  culpam 
 Conuption  suam,  quaui  sic  magis  auget,  purgare  Curia  videatur, 
 Curia  com- nuncios  nostros  retorquent^  quod  ecclesise  Dei,  de 
 plained  of.  tam  manifestis  injuriis  et  damnis,  justitia  non  sit* 
 exhibita.  Ergo  quasi  re  bene  gesta  consulunt  ut  sapi- 
 entiores  mittamus,  ac  si  per  se  non  sit  patens  injuria, 
 damna  sint  vel  pauca  vel  modica,  sajpe  non  sit  pra-;do 
 commonitus,  nuntiis  nostris  illataj  non  sint  atrociores 
 injuriae,  diu,  immo  nimis  et  ultra  omnein  modum  et 
 contra  sequitatem,  non  sit  exspectata  correctio.  Non 
 sunt  in  nobis,  pater,  sapientes  illi  quos  quaerunt,  non 
 potentes  aut  divites,  quos  semper  et  ^  contra  ecclesiam 
 Dei  et  nos  locum  habere  videmus  in  Curia,  ut  assidue 
 redeant  cum  triumpho.  Vix  sustentamur  aliena  stipe ; 
 et  fere,  nisi  nos  gratia  conservaret,  ab  ecclesia  Romana 
 attriti  qui  soli  in  orbe   occiduo  pro  ilia  dimicamus 
 
 •  enim,  0  ;  om.  L. 
 
 2  et,  A,  0  ;  eUi,  L. 
 
 3  rctorquent,  A,  V,  Z  ;  retorquet, 
 
 sic,  A. 
 5  et,  A,  0  ;  om.  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 285 
 
 tleserere  cogiraur  causam  Christi,  efc  ecclesiiie  contemnere 
 libertatem.  Potuit  ab  initio  in  solum  regem  Anglorura 
 et  nostrfB  proscriptionis  et  depnedationis  ecclesia?  culpa 
 refundi,  qui  per  se  ct  satellites  suos,  sine  miseratione 
 setatis  et  sexus,  sine  reverentia  dignitatis  et  ^  ordinis, 
 circiter  quadraginta-  quadringentos  innocentes  addixit 
 exsilio,  Cantuariensem  cum  omnibus  possessionibus  et 
 bonis  ^  suis  confiscavit  ecclesiam,  bona  vacantium  sedium 
 occupans  non  permisit  in  eis  episcopos  et  abbates  re- 
 gulariter  ordinari.  Dici  non  potest  quot  animas  sine 
 confirmationis  Sacramento  excesserint ;  quot*  criminosi 
 sine  poenitentia  et  absolutione  decesserint;  quot  sacrse 
 virgines  optata  consecratione  fraudatae  sint ;  quot  causae 
 cum  ecclesiaiaim  et  injuste  oppressorum  dispendio  ex- 
 spiraverint ;  quantum  ^  justitium  totam  possederit  An- 
 gliam  ;  quanta  perditionis  animarum  janua  Sathanse  sit 
 aperta,  pastoribus  ovium  Cliristi  aut  in  exsilium  actis, 
 aut  coactis  obmutescere  et  silere  a  bonis,  aut  illectis 
 ut  praeberent  sub  praetextu  religionis  et  dispensationis 
 arma  iniquitatis  peccato,  et  ipsos  serpentes  et  antiqui 
 sei'pentis  membra  perniciosis  consiliis  toxicarent.  Tan- 
 tas  et  tam  patentes^  Christi  injurias  ssepe,  immo  con- 
 tinue, per  sex  annos  prosecuti  sumus  in  auditoriis 
 vestris,  parati  in  ipsa  maloi'um  novitate,  cum  adhuc 
 essetis  Senonis  et  nuntii  regis  adessent,  appellationes 
 prosequi  quae  vel  a  nobis  vel  contra  nos  fuerant  in- 
 stitutae.  Non  placuit  ut  audiremur  tunc,  quando  nobis 
 adhuc  aliquid,  etsi  modicum,  suberat  facultatis,  et 
 amicis  et  adjutoribus  nonnihil  spei.  Longum  erit,  et 
 vobis,  ut  timemus,  taediosum,  si  retexamus  quoties  nos 
 obtulerinms  ad  agendum,  nec  placuit  ut  audiremur,  et 
 adversariis  nostris,    oppressoi'ibus  ecclesiae,  facta  est, 
 
 '  et,  A,  0  ;  aut,  Z,  L. 
 
 -  quadraginta,  A,  O  ;  ora.  Z,  L. 
 
 '  et  bonis,  om.  A,  Z. 
 
 ^  quot  .  .  .  fraudatce   si?it,  om. 
 
 ^  quanttim,  V ;  quanta  injustitia, 
 L  ;  quantum  justitium,  A,  O,  Z. 
 ^  pai-entes,  V. 
 "  ill  viichil,  V. 
 
286 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 ut  scitis,  non  prosequendse  appellationis  indulgentia. 
 Interim  si  pater  noster,  doniinus  Cantuai'iensis  vellet 
 ablata  remittere,  et,  perniciosmn  composition  is  ineundge 
 cofetaneis  et  postei-is  pi-gebere  exemplum,  pacem  facere, 
 vobis  non  interponentibus  partes  vestx-as,  cum  rege, 
 potuerat  et  redire  in  gratiam  familiaritatis  antiquge. 
 Sed  absit  hsee  lues  a  mentibus  nostris,  ut,  pro  quolibet 
 temporali  emolumento,  jugulemus  animas  nostras ;  in- 
 sanabili  plaga  conscientias  vulneremus ;  et  nefando 
 voluptatis  aut  avariti^e  mercimonio  A'endamus  ecclesise 
 libertatem,  et  posteros  pravo  corrumpamus  exemplo. 
 Faciant  hoc,  si  volunt,  alii,  aut  potius  nullus  faciat, 
 quia  nos  non  ita  instituti  sumus  a  Sanctis  patribus,  qui 
 Cantuariensem  ecclesiam  rexerunt  in  laboribus  multis,  et 
 tandem  mercedem  laboiaim  receperunt  a  Domino  ;  idem 
 qui  auctor  propositi,  conscientise  nostras  testis  est  Deus, 
 quod  dorninus  Cantuariensis  prseelegit  in  exsilio  mori 
 ipiam  perniciosam  ecclesite  vel  probrosam  i  inire  con- 
 cordiam.  Et  si  hsec  (quod  absit)  attentaret,  rarus  est 
 inter  nos  (si  quis  tamen)  qui  deinceps  illius  posset 
 dominium  aut  consortium  sustinere.  Nobiscum  de 
 pace  ecclesise,  mediantibus  amicis,  tractabatur,  cum 
 Joannes  de  Oxeneford  Romam  proficiscens,  et  manifesto 
 multis  -  justificatus  perjurio,  rediit  triumphator,  et  ab 
 apostolica  sede  furenti,  quasi  per  se  non  satis  insani- 
 The  Cuiia  ret,  cornua  attulit  peccatori.  Ab  ea  die  proscriptio 
 to'theTiif-  nostra,  quae  antea  soli  regi  et  suis  poterat  imputari, 
 ferings  of  ecclesiam  Romanam  dissimulatione  vel  consensu  aucto- 
 rem  habuit,  cum  persecutor!  in  malitia  perduranti  sit 
 indulta  dilatio,  et  quodammodo  licentia  prsestita  incu- 
 bandi  ecclesiis  et  torquendi  innocentes.  Et  nobis,  si 
 quid  solatii  videbatur  esse  porrectum,  statim,  missis^ 
 e  latere  nuntiis  aut  litteris,  impediebatur  ne  votivum 
 aut  debitum  sortiretur  effectum.     Nobis  etiam  tacen- 
 
 '  proprosam,  A.  |      '*  missis,  om.  L. 
 
 2  muUus,  O.  I 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 287 
 
 tibus  rerum  eventus  ita  esse  convincit.  Ecce  enim, 
 cum  pax  nostra  (sicut  multi  noverunt)  esset  in  januis, 
 et  ecclesia  solatium  (ut  putabamus)  efRcax  a  sanctis- 
 simo  domino  nostro  ^  Romano  pontifice  accepisset,  super- 
 venientes  nuntii  regis  abstulerunt  pacem,  et,  absolutis 
 excommunicatis  nostris,  etiam  spem  reconciliationis  visi 
 sunt  prteclusisse.  Siquidem  denuntiaverunt  eis  et  aliis 
 adversariis  ecclesiae,  ut,  si  libuerit,  sex  annorum  appel- 
 lationes,  quas  totiens  prosecuti  ^  sumus  et  interdum 
 obtinuimus,  prosequantur  in  festo  beati  Lucse,  seituri 
 quod  eis  nullum  honoris, .  officii,  beneficii,  aut  famfe 
 dispendium  generabitur  ex  hoc  quod  tanto  tempore 
 excommunicati  fuenint.  Namque  ^  in  eo  maxime  apud 
 nostrates  justitia  viget  ecclesiastica,  quod,  qui  excom- 
 municationem  per  annum  sustinent  notari  solent  in- 
 famia.  Sed  ecce  ab  *  hujus  novitatis  exemplo,  et  quasi 
 apostolico  privilegio  quod  continetur  in  litteris,  solutus 
 est  ecclesiasticus  vigor.  Quid  ergo  superest,  nisi  ut 
 nullius  momenti  sit  apud  provinciales  sententia,  quam 
 sine  omni  poena  vident  tarn  facile  posse  dissolvi  ? 
 Juraverunt  tamen,  ut  dicitur,  se  staturos  mandate 
 domini  papje,  sed  praecipitur  esse  absconditum.  Deus 
 bone !  Quid  rei  est,  quod,  quje  contra  ecclesiam  fiunt 
 licenter  prsedicantur  in  foro  ut  trahi  possint  ad  con- 
 sequentiam  ;  et  si'quid  pro  ecclesia  fit,  cujus  exemplum 
 possit  esse  laudabile  et  prodesse  in  posterum,  illud 
 apostolica  sedes  jubet  abscondi  ?  Cum  ergo  sic  apud 
 vos,  prsevalentibus  fautoribus  regis  aut  potius  malitise 
 aut  ^  pecuniae  amatoribus,  causa  Christi  tractetur,  cur  a 
 nobis  exigitur  ut  nuntios  mittamus  sapientes,  quasi 
 vos  ipsi  non  debueritis  tarn  justam  causam  tarn  mani- 
 festam  defendere,  etiam  tacentibus  universis  ?    Ad  hoc 
 
 '-  domino  fiostro,  A,  O,  Z  ;  pa(re,     and  O  read  Vix  ac  ;  Lupus,  Unde  ; 
 
 L  (omitting  nostro). 
 -  persecuti,  A. 
 
 ^  Namque  is  Brial's  reading.  A 
 
 Z,  Unde,  with  vel  Vir  Dei  interl. 
 
 *  ad,  0  ;  corr.  A. 
 '  et,Z;  aut,  L. 
 
 *  At  for  ad  hoc,  L ;  hoc,  om.  V. 
 
288 
 
 EPISTOL^. 
 
 [a.d.  1170. 
 
 enim  estis  in  mundi  cardine  constituti  ;  ut  liberetis 
 pauperem  a  potente :  ut  justitiam  decernatis  et  faciatis 
 inter  filios  hominum.  Nos  sane  viros  honestos  et  lit- 
 teratos  credebamus  quos  via  Romana  absorbuit.  Quae 
 tamen  nobis  ^  utilitas  in  sanguine  eorum  ?  Numquid 
 mittemus  plures;  ut  et  '^  ipsi  moriantur  ;  ut  innocentium 
 minuatur  numerus  vel  annulletur ;  et  tyrannus,  illis 
 exstinctis,  licenter  dominetur  ecclesise  nullo  contra- 
 dicente  ?  Si  appellation es  prosequendfe  sunt,  quare 
 cum  nascebantur  aut  nondum  exspiraverant  non  sunt 
 examinatse  ?  Satius  enim  fuerat  nobis  eas  tunc  expe- 
 diri,  aut  saltem  denuntiari  nobis,  ut  aliud  aliquid 
 negotii  ageremus,  quo  vitam  nostram  possemus  utcum- 
 que  transigere,  et  causam  suam  Deo^  comraitteremus 
 expediendam  ?  Spoliati  et  nudi  sumus.  Satis  hac- 
 tenus  delusionibus  bujusmodi  fatigati  *  consultius  esse 
 credimus  ut  vitam  in  orationibus  quam  in  litibus  ^ 
 finiamus ;  domesticis  exemplis  edocti,  ne  de  csetero 
 non  modo  opera  et  impensa  nobis  periclitetur,  sed 
 et  anima  Christus,  cui  cam  committimus,  ecclesias 
 sufie  deinceps  ^  sit  patronus  et  causae.  Sed  fortasse 
 dicet  aliquis  :  quoniam  pro  bono  pacis  et  quae  prae- 
 misimus  gesta  sunt,  et  totiens  indulta  dilatio,  et  dis- 
 pensandi  ratio  admissa  est.  Utique  si  pax  exspectatur 
 a  Deo,  peccatis  et  his  quae  contra  legem  fiunt  pro- 
 curanda  non  est ;  si  a  Deo  futura  non  est,  nec  est 
 ecclesiae  necessaria  nec  alicui  utilis.  Bonorum  nostro- 
 rum  non  indiget  Deus,  sed  certe  peccatorum  nostrorum 
 minus  ad  expediendam  justitiam  et  misericordiam 
 suam ;  et  fortasse  tamdiu  dilata  est  pax,  quia  non  via 
 Domini,  sed  humana  procurabatur  astutia.  Excessimus 
 modum,  sed  urget  nos  necessitas  quae  nec  modo  nec 
 regulae  necessitate  arctatur.  Et  Spiritus  Sanctus,  qui 
 in  vobis  est,  persuadebit,  ut  necessario  excedentibus 
 
 '  nobis.  A,  L. 
 
 -  et,  A,  0  ;  om.  L. 
 
 3  Domino,  A,  0  ;  Deo,  Z,  L. 
 
 ^  fatigati.  A,  Z  ;  fatigatis,  L. 
 5  mililibus  (for  iti  litihus),  V. 
 deinceps,  om.  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 KPISI'OL.E. 
 
 289 
 
 indulgeatifi  of  conipatiamini.  In  siimina,  pietatis  ves- 
 trae  genihus  provoluti,  supplicainus  attentius  ut  haec 
 omnia  intimetis  domino  papre,  et  persuadeatis  ei  ne 
 de  caetero  circumventoribus  credat,  qui,  amore  sordium 
 allecti,^  ipsLim  conantur  inducere  ut,  in  Itesione  nostra, 
 animam  suam  pei'dat  et  causam  Chiisti. 
 
 DCLXV. 
 
 Gratiano  Romance  ecclesi.e  subbiacono  coexsules 
 Thom.e  Cantt^ariensts  arciiiepiscopi,- 
 
 (A.  218  ;  ().  ii.  248  ;  Z.  v.  23  ;  Lup.  v.  23  ;  Thoni.  391.) 
 
 Ei  consultissirae  vulneris  deteguntur  ineommoda  qui  Gratian'; 
 eompatitur  aut  medetur ;  nec  in  necessitate  quisquani 
 potius  adeundus  est  eo  qui  ipsam  consuevit  fideJiter 
 expedire.  Et  quidem  Anglicante  ecclesise  est  gravis- 
 sima  necessitas,  et  a  multis  diebus  jam  fere  insanabilis 
 plaga,  cui  medelam  plurimi  promiserunt ;  sed  jam  fere 
 sex  annorum  prorsus  elapso  curriculo,  prreter  vos  non 
 fuit  ab  ecclesia  Romana  descendens  qui  adjuvaret. 
 Qusevebant  olii  fortasse  quae  sua  sunt,  et  Christi  post- 
 posuerunt  gloriam,  et  ecclesia?  honestatem ;  sed  vos  ab 
 homine  illo,  qui  corruptibili  auro  et  argento,  et  variis 
 lenociniis  miindanaj  supellectilis,  contrahentes  corrum- 
 pere  consuevit,  nihil  pra^ter  sinceritatem  conscientitV 
 retulistis.  Nec  vos  poeniteat  hunc  ecclesije  Dei  gratis 
 prtestitisse  laborem,  nec  vos  arbitremini  modicam  jam  * 
 suscepisse  mercedem,  cui  duplex  virtutis  fructus  red- 
 ditus  est ;  in  conscientia  alter,  alter  in  gloria.  Sed 
 utrumque  perseverantia  ^  raultiplicabit,  et  dum  Angli- 
 
 '  illecti,  Z. 
 
 -  Here  again  (vide  p.  283)  A  has 
 for  title  Idem  [i.e.  Thomas]  domino 
 Gratiano,  and  the  heading  has  been 
 altered  from  bead  Thoma  martyris. 
 o  12478. 
 
 '  corruptili,  V,  L. 
 '  jam,  om.  L. 
 '  severantia,  V. 
 
290 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 Gratitude  cana  in  Christo  spirabit  ecclesia  inerito  lecolet  se 
 fn^sonhe  "^^^i^  ^^^^  obnoxiam.  Scitis  quam  miseiabiliter  lace- 
 Church,  rata  et  conculcata  sit  liactenus ;  quam  variis  delusioni- 
 bus  et  quotiens  ipsius  sit  impedita  justitia ;  quam  sajpe 
 solatia  debita,  quae  sibi  coUata  videbantur  ab  apo- 
 stolica  sede,  missis  e  regione  litteris  aut  nuntiis  et 
 indultis  adversse  parti  dilationibus,  .subtracta  sint ; 
 quomodo  quidam  de  dominis  cardinalibus  et  de  curia- 
 libus^  amicis  afflicta)  vulneribus  vulnera  inflixerunt,- 
 ut  jam  non  sit  dolor  sicut  dolor  ejus.  Poterant  hpec 
 ab  initio  regi  Anglorum  imputari  et  complicibus  suis, 
 qui  horum  omnium,  in  injuriam  Dei,  caiisa  et  artife.x 
 est ;  cui  si,  antequam  curia  justifica.sset  ilium  qui 
 schismatis  conciliator^  fuerat,  vellemus  ablata  remit - 
 tere,  et,  in  lfe.sionem  ecclesite  perniciosum  composi- 
 tionis  dare  exemplum,  pacem,  mediantibus  amicis  ces- 
 sante  opera  sedis  apostolicfe,  eramus  habituri.  Sed 
 absit  ut  pro  Deo  coepta  sic  contra  Deum  finiatur 
 causa;  ut  pro  qnocumque  emolumento  Christi  titulum 
 
 di.strahamus  et  occlesife  libertatem.  Testis  est  in- 
 spector cordium,  quod  dominus  et  pater  noster  mori 
 mallet,  et  nos  ei  consepeliri,  tantum,'  morientes  in 
 Domino.  A  diebus  autem  Joannis  de  Oxeneford,  non 
 modo  a  praefato  rege  sed  et  ab  ecclesia  Romana  vim 
 patimur,  tpiie  usque  in  finem  sexti  anni,  datis  dila- 
 tionibus, pi'otraxit  exsilium  nostrum ;  et  persecutores 
 ecclesiae,  qui  spoliis  nostris  corrupti  .sunt  et  alios  cor- 
 rumpunt,  cum  tiiumpho  remittunt  et  gloria.  Illi  autem 
 redeuutcs  regem,  quasi  per  .se  non  satis  insaniret,  in- 
 stigant,  et  illos  qui  ecclesiaa  decreverant  adhaerere, 
 minis  et  terroi'ibus  et  exquisitis  dolis,  transire  faciunt 
 
 Keturn  of  adversam  figuram.  Experti  sumus  hoc  turn  sa^pe, 
 Henry's     ^xim  maxime  modo,  quando  novissimi  nuntii  redierunt. 
 
 other 
 envoys. 
 
 1  de  nurialibus,  (),  A;  decuiiali- 
 bus,  L. 
 
 hifllxennit,  (),  Z  ;  hijlu.rerunl , 
 
 vel  coniiliator,  Z,  iuterl. 
 *  tamfii,  (). 
 
A.D.  1 170.] 
 
 EPISTOL^, 
 
 291 
 
 quia  regeiu  pronum  ad  concordiam  ab  ipso  rcvoeave-  Oct.  13. 
 runt  introitu  pacis,  .suadentes  ut  suas  prosequi  patiatur 
 appellationes  in  festo  beati  Lucse  quae  variis  subter- 
 fugiis  interpositai  sunt,  etiam  post  inliibitioiiem  a 
 domino  papa  factam  ;  quia  contra  voluntatem  suam, 
 si  pei-severaverit,  nihil  facere  couipelletur.  Interim  The  abso- 
 absoluti  sunt  qui  exeominunicari  mcruerant,  hujus  *' 
 schismatis  ineentores  et  spoliatores  nostri,  indulto  sibi 
 privilegio  ne  quod  dispendium  honoris,  officii,  benefieii, 
 ant  fainse  contrahant  ex  hoc,  quod  anathematis  vin- 
 culo tamdiu  innodati  fuerunt.  Quod  quam  recte  et 
 salubriter  ecclesife  factum  sit  viderit  Deus  et  judicet. 
 Sed  dicitur  eos  jurasse  quod  stabunt  mandato  domini 
 papte,  idque  ^  praecipitur  occultari,  ne  forte  innotescat 
 aliquid  pro  ecclesia  gestum  quod  ad  ipsius  pertineat 
 honestatem  ;  cum  e  contra  publice  prsedicetur  in  foro 
 si  quid  in  perniciem  ejus  prfesumptum  est  aut  indul- 
 tum.  Cum  ergo  pars  nostra  ab  initio  prosecuta  sit 
 appellationes  omnes  et  se  singulis  annis  obtulit,  diffu- 
 giente  parte  adver.sa,  et  ilia  plus  profecerit  in  malitia 
 sua  quam  nos  in  innocentia  nostra  et  justitia,  quis  The  exiles 
 sani  capitis  audebit  suadere  ut  hyec  ulterius  prtestigia  "''^  °° 
 
 .  11  more  ap- 
 
 consectemur  ?  Quae  est  utilitas  m  tot  laboribus  et  peal  to 
 expensis,  et  sanguine  innocentum  qui  pro  novo  ^  tes- 
 tamento  Dei  animas  posuerunt  ?  Utique  non  est 
 nobis  tanti  delusionibus  vexari  in  Curia  sine  fructu, 
 ut  no.s,  qui  residui  sumus,  velimus  sine  causa  morien- 
 tium  esse  consortes,  si  *  Deo  causam  .suam  potius  com- 
 mittimus  dirigendam.  Si  quis  enim  nostrum  conventus 
 fuerit  ut  ad  curiam  iter  arripiat : 
 
 "  Olim  quod  vulpes  aigroto  cauta  Leoni  Hor.  Ep.  I. 
 
 "  Respondit  referet  ^ :  quia  me  vestigia  terrent  "^-s. 
 
 "  Omnia  te  adversum  spectantia,"  nulla  retrorsum  ;  " 
 
 1  id  quod,  O.  I  *  referet,    om.    L    ("  referam," 
 
 -  iiovio,  om.  L.  I  Hor.). 
 
 tesliiiionio  ?  1  advemuni  te  siisprclavtia,  A> 
 
 *  si.  A  :  sed.  Z.  L.  O. 
 
292 
 
 KPISTOLiE. 
 
 fA.D.  1170. 
 
 et  iter  hoc,  donee  spes  profectus  aliunde  luceat,  detes- 
 tabitur.  Vestris  itaque  pedibus  i)rovoluti  supplicamus 
 attentius  quatenus  sanctissimo  patri  et  pastori  eccle- 
 sipB,  Domino  papse,  per  vos  omnia  hsec  innotescant, 
 et  persuadeatis  ei  ne  se  deinceps  circumveniri  tarn 
 facile  patiatiir ;  et,  si  eum  oculus  vel  pes  aut  raanus 
 ulterius  appetat  scandalo,  quicumque  ille  sit,  a  con- 
 silii  sui  corpore  ipsum  resecare  non  pigritetur.  Quia 
 melius  est,  ut  amputato  auctore  scandali  sine  eo  vitam 
 promereatur  feternam,  quam  ab  eo  se  patiatur  pertrahi 
 (quod  absit)  in  gehennam. 
 
 DCLXVI. 
 
 Alexandro  Pap^  Thomas  Cantuariensis 
 Archiepiscopus. 
 
 (A.  265 ;  O.  ii.  254;  Z.  v.  24  ;  Lup.  v.  24  ;  Thorn.  24.) 
 
 Blarainof^  Testatur  vir  eloquentissimus  oratoris  in  eo  maxime 
 treafment^  promoveri  succossus,  si  preenoverit  judicis  audito- 
 °iil^r°?  t  ^'"^^^1^^*^  pei-sonas,  et  pro  qualitate  eorum  sermonis 
 '  moderetur  officium.  Hanc  sententiam  ad  multa  alia 
 probabiliter  arbitror  dilatandam,  prtesertim  cum  nemo 
 debeat  ignarvis  esse  conditionis  ejus  cum  quo  contrahit ; 
 et  sibi  maxime,  si  secus  spem  aut  opinionem  acci- 
 dent, imputare  debeat,  qui  commune  negotium  de  pro- 
 pi'io  maluit  arbitrio  committere  fortunoi  manibus, 
 quam  vires  ejus  et  eventum  prsemetiri,^  inspectis  turn 
 aliis  circumstantiis  tum,  prsecipue,  qualitate  comortis. 
 Quod,  pater,  si  vestra  discretio  in  causa  ecclesise  et 
 regis  Anglorum  ab  initio  attendisset,  nequaquam  in 
 tantas  calamitates  incidisset  Anglicana  ecclesia;  nec 
 Gallicana  (quod  sine  dolore  ncn  loquimur)  tam  per- 
 nicioso  attentaretur  aut  opprimeretur  exemplo.  Prge- 
 
 premetiri,  Z  ;  prometiri,  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 293 
 
 monuerunt  tamen  vos  multi  fidelcs  vestri '  quod  rex 
 Angloriim  expugnari  qiiidein  austeritate  facilius  potest, 
 sed  nulla  mansuctudine,  nuUis  obscquiis  aut  beneticiis 
 emolliri.  Bland itur  his  quos  timet,  hos  colit  obsequiis 
 quos  rebus  aut  moribus  aut  honestioris  famte  titulo 
 privare  desidei'at.  Si  monentibus  tune  credere  noluistis,^ 
 si  publica  omnium  attestatio  v^era  non  movit,  salteni 
 ipsa  cxperientia  vel  nunc  persuadeat  et  compellat 
 mutare  senteutiam,  ut  persecutor!  eeclesije  respondeatis 
 pro  merito ;  et  qui  Divinam  et  apostolicam  contemnit 
 auctoritatem  sentiat  prophetam  esse  in  Israel,  et  zelum 
 Petri  nondum  a  sede  apostolica  exsulasse.  Nam  si 
 inimicus  est  ecclesiaj  et  schismatis  incentor  debet 
 puniri  et  conteri,  si  amicus  propter  obsequia  castigari 
 et  emendari  oportet.    Sed  proverbium  est, 
 
 "  Timeri  Danaos  et  dona  ferentes."  v 
 
 Utique  uuntii  regis  Anglorum  quodammodo  Danai 
 sunt,  etsi  non  consortio  ^  generis,  arte  tamen  et  imita- 
 tione  Sinonis.  Hi  vobis  satisfactionem  promiserunt,  ut 
 ccclesise  Dei  calamitatem  protendei'ent  et  exsilium  nos 
 trum.  Impetraverunt  ut  adhuc  Rex  ille  per  archi- 
 episcopum  Rothomagensem  et  episcopum  JVivernensem 
 conveniretur,  quasi  jam  satis  conventus  non  fuisset,  et 
 malitia  ejus  non  provocasset  judicium.  Clamant  enim 
 contra  ilium  cseli  et  terra,  et  soli,  qui  lateribus  vestris 
 assident,  non  audiunt  cardinales.  Sed  certe  quisquis 
 obsurdescit,  hie  audiet  in  judicio  verbum  asperum  :  '* 
 "Ite  maledicti  in  ig-nem  aeternum."  Prtefatus  autem 
 ai'chiepiscopus  et  episcopus,  mandati  vestri  formam 
 excedentes,  dilationes  indulgent ;  regis  obtemperant 
 voluntati ;  et,  sive  errore  sive  dolo,  (sicut  ex  litteris 
 quas  vobis  mittimus  potestis  advertere)  perpetuant 
 ecclesise  calamitatem.  Londoniensis  episcopus,  quern 
 pro  voluntate  vestra  pra3cepistis  absolvi,  et  qui,  sicut 
 
 '  vestri,  A ;  nostri,  L. 
 2  voluislis,  A. 
 
 1^  consortii,  V. 
 *  aspersum,  V. 
 
294 
 
 EPISTOL.i-:. 
 
 [a.d.  1170. 
 
 contra  justitiam  ita  et  contra  form  am  quani  exprcs- 
 sistis,  absolutus  est,  ecclesiaj  pacem  et  nostrani  impedit ; 
 et  praevio  Eboracensi  archiepiscopo,  et  assistentibus ' 
 sibi  clericis  regis  quos  benignius  recipere  et  efficacius 
 consuevistis  audire,  niolitur  contra  professionem  suain 
 ut,  coronate  contra  Deuni  per  manum  jam  dicti  Ebora- 
 censis  filio  regis,  Cantuaricnsis  ecclesia  nunquani  habeat 
 The  coro-  paceu).  Inhibueratis  quideiii  ne  fieret  ;  sed  illi  e  con- 
 nation,  ti-avio  gloriantur  se  obtinuisse  a  vobis  ut  fiat,  sive 
 manu  Eboracensis  archiei)iscopi,  sive  cujuscumque  epi- 
 TLe  bishop  scopi  ministerio  rex  voluerit.  Et  quia  hoc  detrectant 
 ofSeez.  epigcopi  provincifti  nostras,  Sagiensis  episcopus,  signifer 
 eorum  qui  Deum  uon  verentur,  se  hoc,  si  alii  defuerint, 
 de  familiari  mandato  vestro  gloriatur  esse  facturum. 
 Jam  ex  hac  causa  transfretavit.  Spinis  sepiat,  quo- 
 niam  aliunde  uon  est  auxilium,  Dominus  vias  ejus. 
 Ctetera  i^osuimus  in  ore  latoris  prresentium,  in  quo 
 vobis,  quanta  possuuius  afl'ectione,  supplicamus  ut  in 
 negotiis  nostris  ei  fidem  habeatis,  et  petitiones  quas 
 vestrae  sanctitati  per  eum  mittimus,  celerius,  quoniani 
 id  ecclesise  necessitas  et  nostra  postulat,  jubeatis  efiectui 
 mancipari.  [Quicquid  autem  agant,  sciatis  quod]  - 
 neque  mors  neque  vita,  nec  prajsentia  nec  futura,  per 
 gratiam  Dei,  separabunt  nos  a  caritate,  obedientia,  et 
 obsequio  vestro  ;  quia  indubitanter  scimus  quod  spiritus 
 vester  non  requiescit  in  eis  qui,  ab  accejitione  persona- 
 rum  et  munerum,  favore  suo  patrocinantur  injuriis,  et 
 ponunt  cum  impiis  portionem  ;  sacrilegum  videntes,  et 
 currentes  cum  eo.  Nomen  vestrum  sit  benedictum 
 in  siecula;  et  ecclesiam,  pro  qua  nos oportebit  reddere 
 rationem,  celerius  et  ellicacius  consoletur. 
 
 1  consislentibus,  A  ;  assistenti- 
 bus,  Z,  L. 
 
 -  Quicquid  autem  ayunl,  scialia 
 quod  before  neque,  G. 
 nos,  A,  0  ;  vos,  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL.t;. 
 
 295 
 
 DCLXVJI. 
 
 GlLEBEHTUS  LoNDDNlENSLS   EPJ.SCOPUS  AD  AlEX\NDUUM 
 PAPAM. 
 
 (C.  194  ;  (i.  Fol.  154.) 
 
 Patri  suo  et  domino  suiuiiio  pontitici  Alexandro, 
 frater  Gillebertus  Lundoniensis  ecclesi«3  minister,  totum 
 quod  in  se  potest  humilis  et  ad  obediendum  prompta 
 devotio. 
 
 Dilecta3  miiii,  i)ater,  et  diligendfe  semper  in  Domino  Thanks  to 
 sanctitati  vestne  gratiavum  rcfero  totis  aniiiue  me.'B 
 viribus  actiones,  quod  apostolica  mihi  viscera  clernenter 
 aperiens,  et  in  necessitate  sumnia  anxietati  mete  pie 
 compatiens,  oculos  in  me  misericordife  reduxistis,  et, 
 cui  mortis  injuste  nectebat  laqueos  adversantis  milii 
 potestatis  austeritas,  in  vitam  me  respirare  paterna 
 tandem  caritate  voluistis,  in  ira  (si  qua  fuit)  memor 
 inisericordias,  totum  tamen  quod  oportuit  justitiaR 
 reservans  et  disciplina?.  Quod  profecto  beneficium  eo 
 mihi  gratius,  longeque  reputatur  acceptabilius  quod 
 non  ad  preces  regias,  non  ad  multorum  in  id  porrecta 
 suffi-agia,  non  ad  opum  oblata  pondera  seu  promissa, 
 sed  de  fontc  caritatis  lucidissimo,  pectore  scilicet  apos- 
 tolico,  in  filium  pietate  progressa,  non  meis  meritis 
 exhibitum,  sed  omne  prteveniente  meritum  sola  totum 
 gratia  misericorditer  indultum  est.  Unde  quod  obsequii 
 possum,  pater,  et  quod  honoris,  vestrae  circa  me  muni- 
 ficentiffi  fateor  in  omnibus  obhgatum ;  adeo  ut  me  velle 
 quod  volueritis,  totum  .subire  quod  injunxeritis,  com- 
 pellat  pariter  et  suadeat  non  solum  sedis  cui  prjBsi- 
 detis  auctoritas,  sed,  ex  impensi  etiam  magnitudine 
 beneficii,  innata  siquidem  et  jamdiu  super  hoc  concepta 
 voluntas.  Suis  itaque  circa  me  sibique  placitis  vestra 
 sanctitas  utetur  imperiis  ;  in  omnibus  quse  mea3  possi- 
 bilitati  responderunt,  patri  filius,  domino  servus,  obediet, 
 
2yu 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 nec  durum  reputando  nec  asperum  quod  apostolicae 
 circa  me  novero  mansuetudini  ^  complacere. 
 
 Sciat  enim  dominus   meus,  et  certum  tcneat,  me  a 
 tempestatis   liujus   qua  jamdiu   (piassamur   initio  id 
 semper   voluntatis,   id    habuisse   propositi,   ut  vobis 
 occasionc  quacumque  assisterem,   et  vobis  coram  posi- 
 Thu  wiitor  tiis  anxietatis  -  mei  cordis  exponerem,  ut  a  sublimitatc 
 sented'to    vestra  impetrata  clementer   ejus   cui  astringor  officii 
 tlie  pope,   absolutione,   ab   his    quibus   obruor   fluctibus  salt«m 
 nudus  evaderem,  et  cum  multorum  nequeam,  saluti 
 saltem  mea3  aliquatenus  providerem.    Omnes  enim  ab 
 Angli.ne  finibus  ad  vos  usque  decurrentes,  ut  quibus- 
 dam  noil   certe   placeant,   me   seminarium  discordife, 
 subversorem  ecclesias,  incentivum  ^  malorum,  fomitem 
 litis  et  odiorum  omnium,  sinistre  denuntiant ;  et  qu«e 
 nec  vera  sunt,  nec  unquam  (juvante  Domino)  probari 
 poteiunt,  Sanctis  vestris  auribus  adversum  me  quorun- 
 dam  promissis  et  precibus  instillare  non  omittunt.  Et 
 ecce,  pater,  morioi',  cum  nil  horum  fecerim,  cum  horum 
 in  nullo  conscius  sim.    Dantur  in  me  sententiie  nec 
 confessum  nec  convictum  sed  nec  quidem  commonitum. 
 Formatur   et   connngitur   notorium,   et    ut  grassanti 
 nihil   desit   invidiaa,   quod  nulli  notum  est  audacter 
 asserunt   esse   notissimum.    De    manu    mea  sanguis 
 quern  non  efl'udi  requiritur,  et  injustissime  quaj  non 
 rapui   cogor  exsolvere.    Quae  nimirum  omnia  in  me 
 His  appeal.  I'ecasura    iiietuens,   omnem    prseveuiendo  sententiam 
 apostolicam  jamdudum  appellavi  praesentiam,  ei  super 
 his   optans   assistere   quern  in  jure  certum  est  non 
 errare.    Quam  nimirum  appellationem  si  minime  pro- 
 secutus  sum  hsec  causa  exstitit,  quod  legatis  ad  domi- 
 num  nostrum  regem  a  latere  vestx'O  directis,  eis  onmium 
 quaj  inter  dominuin  Cantuariensem  vertebantur  et  nos 
 cognitionem  pariter  et  diffinitionem  commisistis ;  litteiis 
 
 •  munsuetudine,  C,  G.  I      ^  iniiocentkuvi,  C  ;  incentivum, 
 
 '  anxietatesf  \  G. 
 
A.D.  1170.] 
 
 El'ISTOL.*:. 
 
 297 
 
 clestinatis  ad  nos  ut  nos  eis  praesentes  exhibeiemus ; 
 et,  quod,  auditis  partibus,  statuerent  in  nos,  firmiter 
 observaremus.  Quibus  rem  minime  prosequentibus, 
 cum,  ob  imminentis  metum  periculi,^  in  eorum  denuo 
 pnesentia  una  cum  fratribus  nostris  appellaverim, 
 hujus  etiam  appellationis  prosecutio  nobis  a  vestia 
 gratia  domini  regis  interventu,  remissa  est.  Testantur 
 hoc  littene  qute  penes  nos  sunt  apostolico  .signo  com- 
 munitae.  Cum  vero  judicem  moveri  non  oporteat,  si,  The  ai  cii- 
 cum  de  gravamine  suspectus  est,  ad  superiorem  pro- 
 vocetur,  ofFen.sus  tamen  dominus  Cantuariensi.s,  eo 
 quod  ad  vestram  appellaverim  audientiam,  meum 
 caput  impetere,  me,  non  servato  ordine,  proposuit  ex- 
 communicando  suffoeare.  Cujus  rei  prsescius,  senten-  A  fresh 
 tiam  prseveniens,  ad  vesti-am  item  -  appellavi  clemen-  ^PP®**^- 
 tiam,  ejus  examen  expetens  qui,  merita  causarum  recte 
 ponderans,  suum  unicuique  jus  aequa  ratione  conservat. 
 Quod  enim  legitur,  ne  in  una  eademque  causa  tertio 
 appelletur,  non  eo  spectat  ut  quotiens  episcopus  se  a 
 metropolitano  suo  gravandum  putaverit  libere  non 
 appellet,  sed  eo  potius,  ut  a  sententia  a  tribus  grada- 
 tim  judicibus  post  appellationem  approbata  qui  victus 
 est  appellare  non  debeat.  Quod  quidem  non  solem 
 facibus  adjuvando  dicimiis,  sed  ut  his  qui  de  crebra 
 nos  appellatione  redarguuut  vel  paucis  respondeamus. 
 Ad  cuiuien  igitur  apostolicuin  sic  ai)pellavi,  sperans  id 
 subsidio  futui-um  mihi,  ne  ante  diem  appellationi  prse- 
 fixum  meus  po.sset  status  ab  eo  contra  quem  appella- 
 tum  est  aliquatenus  interverti.  Sedis  enim  apostolicse 
 soliditas  ilia  est  de  qua  mari  dictum  est:  "Hue  usque 
 "  venies,  ct  hie  confi-inges  tumentes  fluctus  tuos ; "  ad 
 quam  appellando  allisa  judicis  cujusque  sententia  jam 
 lata  suspenditur,  si  fiierit  prajappellatum,  lata  postmo- 
 dum  viribus  omnino  caret  ut  tam  re  quam  nomine 
 prorsus  nulla  reputetur,  habenda  magis  irrita,  quam 
 
 imminetis  pei  iculum,  G.  |      -  iterum  ? 
 
298 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 aliqua  extrinsecus  solemnitate  irritanda.  Quia  tamen 
 populus  juris  apices  et  canonum  occulta  non  pei'cipit, 
 lata  in  me  postmoduni  post  appellationem  sententia, 
 a  doctis  de  humilitate  culpari,  quam  divina  celebrando 
 de  ausu  quasi  sacrilego  a  multitudine  reprehendi ;  ^  me 
 sic  habens,  sic  in  omnibus  exhibens,  ac  si  me  teneret 
 sententia,  quam  ab  ipso  suae  pronuntiationis  initio 
 apostolica  sublimitas  elidebat,  ad  quam  prsemissa  ap- 
 pellatio  sententiam,  ne  quid  posset  omnino,  potentissime 
 reprimebat.  Qui  nimirum  articolus  cum  possit  in 
 partem  banc,  patrum  auctoi'itate  sufiragante,  pluri- 
 mum  disputari,  inspectis  tamen  litteris  quibus  me 
 vestra  caritas  instruere  et  consolari  dignata  est,  alter- 
 The  abso-  cationem  respui,  et  juxta  vestri  formam  consilii  abso- 
 lution, lutione  suscepta,  prajsente  Evangelio  me  vobis  in  id 
 quod  vestra  mihi  sanctitas  dederit  in  inandatis  obli- 
 gavi,  vestro  per  omnia  pariturus  imperio  pro  possibili- 
 tate,  non  recessurus  a  promisso.  Temperet,  obsecro, 
 caritas  paterna  mandatum,  quousque  meum  in  jure 
 deprehenderit,  actore  aliquo  et  idoneo  teste,  peccatum. 
 Si  meritis  gratiam  referri  distuli,  sestivus  calor,  difficul- 
 tas  itineris,  deprsedationis  metus  et  carceris,  id  fecere 
 differri.  Si  progressus  in  itinere  ad  vos  usque  non 
 process!,  exploratorum  insidiis  impeditus  sum,  et  a 
 nuntiis  domini  regis  a  vestra  sublimitate  reversis,  sub 
 multa  interminatione,  revocatus.  Obsecro  per  miseri- 
 cordiam  Jesu  Ghristi,  Domini  nostri,  ut  pater  iram 
 filio  de  corde  remittat,  et  in  sua  protectione  suscep- 
 tum  totum  de  caetero  ad  omne  posse  meum^  et  suum 
 velle  possideat.  Conservet  incolumitatem  vestram  Domi- 
 nus,  in  Christo  dilecte  pater. 
 
 '  Some  such  word  as  tnalui  is  I  ^  si,  ins.  G. 
 required  here.  I 
 
A.D.  1170] 
 
 EPISTOI.A). 
 
 299 
 
 DCLXVJII. 
 
 Alexander  papa  Wilhelmo  Senonensi  ARCHiEPifiCOPO. 
 
 Litteras  quas  nobis  .super  negotio  venerabilis  fratris  Case  of 
 
 transmisit,  gratanter  admisimus,  et  eas  diligenter  cura- 
 vimvis   ac   studiose  audire.    Verum    quoniaiu  Londo- 
 niensis  episcopus  ad  nos  nequaquam  accessit,  nihil  de 
 causa  sua  statuimus.    Sed,  si  ad  nos  venisset,  nos  jam 
 dicto  archiepiscopo  (quantum  salva  coiiscientia  nostra 
 fieri   posset)   suam  justitiam   studeremus  conservare. 
 Qualiter  autem  in  causa  ista  processimus,  ei  jam  ex 
 parte,-  necnon  et  cliarissimo  in  Christo     filio  nostro 
 Ludovico  iUustri  Francorum  regi,  sicut  tibi  viva  voce 
 injunximus,  satis  credimus  innotuisse.    Nos  enim  inde 
 nihil  post  discessum  tuum  mutavimus,  nec  inposterum 
 duximus  immutandum ;  licet  praefatus   Anglorum  rex 
 nos   exinde   per  consules  Lombardiaj,  qui   una  cum  The  Greek 
 nuntio  *  coram  nobis  prtesentes  erant,  magna  eis  pro-  ^j^g"^^ 
 missione   facta,    necnon  et  per  nuntios  carissimi  in  Loml.ard 
 Christo  filii   nostri   Manuelis   illustris  ^   Constantino-  j^nt'Jrcede 
 politani  imperatoris,  instantissime  sollieitarent  ut  ei  for  Hemy. 
 tempus  deberemus  aliquantulum  prolongare.    Et,  quo- 
 niam  ipsius  archiepiscopi   causam  nostram  et  ecclesiaj 
 reputamus,  fraternitati  tuse,  per  apostolica  scripta  man- 
 damus, quatenus  venerabiles  fratres  nostros  Rothoma-  Kohou 
 genseni    archiepiscopnm    et    Nivernensem  episcopum,  ^1,"^"" 
 super  diligenti  ac  festinanti  exsecutione  prfecepti  nostri 
 studiose  commoneas,  et,  viva  voce,  vel  litteris,  si  utrum- 
 que  non  poteris  prgesentem  habere,  instantius  exhor- 
 teris.    Quod  si  adhuc   in  negotio  illo  nullatenus  pro- 
 
 episcopus,  A,  V,  O,  Z  ;  om.  I      •*  Christo,  om.  O. 
 
 (A.  289  ;  V  *  135;  O.  ii.  275  ;  Z.  v.  26  ;  Lui).  v.  26  ;  Thorn.  262  : 
 Liveraui,  548.) 
 
 V*,  L. 
 
 ■  pro  le  (for  ex-  parte),  Liv. 
 
 *  ejus,  ins.  L. 
 ■'  illustris,  om.  Liv. 
 
300 
 
 EPISTOL^. 
 
 [a.d.  1170. 
 
 cesserunt,  tu  ipsos  ex  pai'te  nostra  durius  iucrepes,  ct 
 gravius  redargueie  non  omittas.  Siautem  eos  in 
 praslibati  ^  regis  terram  sententiam  interdicti  juxta 
 prteceptum  nostrum  proferre  contigerit,  tu  earn  per 
 ejusdeui  regis  terram  quam  in  tua  pi'ovincia  habere 
 dignosceris,  omni  excusatione  et  appellatione  remota, 
 tirmam  et  inconcussam  observes,  et  ab  omnibus  facias, 
 quantum  in  te  est,  irrefragabiliter  observari. 
 
 DCLXIX. 
 
 Henricus  rex  Anglic  Rotrodo  Rothomagensi  archi- 
 episcopo. 
 
 (A.  136  ;  0.  ii.  128  ;  Z.  v.  14 ;  Lup.  v.  14  ;  G.  Fol.  495.) 
 
 De  vestro  aliorumque  fidelium  baronum  meorum 
 consilio,  pacis  reformandse  inter  me  et  archiepiscopum 
 Cantuariensem  susceptam  formam,  domino  papte  nun- 
 tiis  et  litteris  meis  insinuavi.  Ipse,  sicut  per  suas 
 mihi  litteras  significavit,  eam,  cum  tenore  quo  a  vestro 
 prodiit  consilio  eique  ex  ^  parte  vestra  fuerat  signifi- 
 cata,  suscepit  cum  gratiarum  actione  plurima,'^  man- 
 dans,  monens,  et  *  supplicans,  et  suadens  attentius,  ut 
 illam  exsequar  mediatione  vestra  et  Nivernensis  epi- 
 scopi.  Illam  itaque,  vobis  mediantibus,  plene  et  libenter 
 complebo,  nuUatenus  declinaturus  formam  vestro  con- 
 silio propositam.  Teste  Ricardo  de  Luci,  apud  West- 
 monasterium. 
 
 '  prallbuti,  V,  V*,  0,  A,  Z;  ]  ^  pluriout,  A,  O,  G;  pahna,Y  ; 
 pnifati,  L.  palavi,  L. 
 
 ^  a,  Z  ;  cx,  L.  I      ^  el,  om.  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 RPISTOL.E. 
 
 301 
 
 DCLXX. 
 
 Eptstola  Hf:rberti  in  persoxa  Thom.-e  Cantuariexsis 
 archiepiscopi  ad  rogerium  wigornensem  episcopum. 
 
 (P.  10;  Ilerh  10.) 
 
 Thomas  Dei  gTatia  Cantuariensis  ecclesii^i  minister 
 Immilis,  venerabili  fi-atri  suo  Rogerio  Wigornensi  epi- 
 scopo  quod  bene  incepit  meliori  fine  concludere. 
 
 Quid  nobis  de  vestra  transfretatione  placeat  cari-  Foibidstiie 
 tati  vestrse  nos  ssepius  scripsisse  meminimus,  et  de  I'eturn  to 
 vestra  non  minimum   gaudemus   obedientia.    Verum  England, 
 quoniam    districtiora  credimus  tempora  imminere,  et 
 inimicorum    castigationem   crudelem,  adhuc  iteramus 
 mandatum,  firmiter  injungentes  et  in  virtu te  obedientias 
 pmecipientes,  ne  ullo  modo  transfretare  attentetis,  donee 
 super  ecclesise  negotio  domini  papae  et  nostrum  man- 
 datum  receperitis.    In  eadem  etiam  virtute  obedientias  or  to  share 
 prsecipimus,  ne,  contra  matris  vestrjB  Cantuariensis  eccle-  n°  jjo^f"'^"' 
 sise  dignitatem,  ad  filium  domini  regis  coronandum  ullo 
 unquam  tempore,  metu  cujusquam  seu  gratia,  pragbeatis 
 assensum ;  quin   potius,  si  tantam  ecclesi.t;  libertatem 
 pex'iclitari  seu  etiam  vacillare  noveritis,   sicut  decet 
 tantum  filium  viriliter  vos  opponatis.     Et  quia  scio 
 nuntios  domini  regis  a  Curia  prosime  revertentes,  lin- 
 guas  liabere  latas  et  in  ventum  multa  seminasse,  ilium, 
 quern  non   dubito   gestarum   rerum    veritatem  quam 
 peroptime  novit  relaturum  fideliter,  qui  et  ipse  poste 
 rior  a  curia  recessit,  ad  vos  destinare  curavimus ;  ut 
 consolationes  nostras  laelificent  quoque  animam  vestram. 
 Prseterea  desideramus  voh  monitum  fore  ut  rcscriptum 
 literarum,  quas  vobis  diiigimus,  confratribus  et  coepi- 
 scopis  nostris  mittere  curetis,  domino  videlicet  Wintoni- 
 ensi  et  domino  Exoniensi,  scripto  etiam  proprio  conso- 
 lans   eos  et  portans   ut  nobis  paritei-  stent  Domini 
 prselia  strenue  dimicando  ;  et  tunc  praesertim,  ut  Domi- 
 
302 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1170- 
 
 nici  gregis  arietes,  se  opponant,  si  super  eoronando 
 regis  filio,  nostra  aiictoritate  seclusa,  conveniantur. 
 Angelus  rnagni  consilii  et  nostra  benedictio  vobiscum 
 sit,  fili  mi  carissime. 
 
 DCLXXI. 
 
 Joannes  Saresberiensis  ad  conventum  Cantu- 
 ariensem. 
 
 (O.  197  ;  Z.  iv.  41  ;  Lup.  iv.  36  ;  Jo.  Sar.  296.) 
 
 Dilectissimis  fratribus  et  amicis  carissimis,  qui  in 
 sancta  Cantuariensi  ecclesia  congregati  sunt,  et  piam 
 sapiunt  unitatem,  proscriptorum  minimus  Joannes  de 
 Saresberia  semper  coram  facie  sua  feliciter  ambulare. 
 Tndiffer-        iEquum  est,   dilectissimi,^  de  vestris   gaudere  pro- 
 ^^^^''^i ^^'"^  fectibus,  anxiari  periculis,  damnis  et  injuriis  compati, 
 the  arch-    et,   quantum   Christiano   licet,  si   forte  (quod  absit) 
 cTiIsc'^^     immineat  exanimari  defectu.    Lugere  siquidem  parum 
 est,  quod  etiam  in  hostium  occasu  justos  pie  fecisse 
 recolimus,  cum  caritatis  virtus  exstincta  Spiritus  saneti 
 protestetur  occasum.    Cujus  funus  ^  non^  est  perfunc- 
 toriis   lacrymis,  non   est  gemitu  aut  do! ore  momen- 
 taneo  prosequendum ;     sed  vita,  per  poenitentiam  et 
 fructum  bonorum  operum,  instantius  reparanda.  Nec 
 moveat  si  Spiritum  sanctum,  qui  proculdubio  immor- 
 talis  est  et  beata  vita  justorum,  dictum  est  in  aliqui- 
 bus  interire,  cum  Paulum  audieritis  dicentem  :  "  Spi- 
 "  ritum  nolite  exstinguere,  prophetias  nolite  spernere." 
 Et  utinam  efficaciter    audissetis  quod,  ut  sapiens  mo- 
 
 1  me,  L  ;  om.  Z,  G. 
 
 2  fumus,  V. 
 
 3  So  G;  perfunctoiiis  lacrymis 
 iinir  est  aul  dnlori;  (),  Z,  L.  The 
 reading  in  the  text  is  probably  that  ! 
 
 of  the  -writer's  epistle,  as  speeiallj' 
 collected,  while  the  other  is  that  of 
 the  "  Epp.  S.  Thomae." 
 persequendum,  G. 
 *  efficaciter,  Z,!,  ;  efficialiter,  G- 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 303 
 
 niinit :  '•  Non  auditores  verbi,  sed  factores  justi  sunt 
 "  apud  Deum/'  Neque  hsec  in  suggillationem  omnium 
 vestrum  dicta  credantur ;  quia  Spiritus  sanctus  testis 
 est,  quod  ex  caritate  potius,  quam  lUe  solus  inspirat 
 qui  cai  itas  est,  prolata^  sunt  quam  in  alicujus  -  in- 
 juriam  Christiani ;  licet  aliquos  de  numero  vestrum 
 pro  injuria  Spiritus  et  fraternfe  caritatis  exterminio 
 jure  et  merito,  ne  pereant  sed  salubriter  confundan- 
 tur,  crediderim  ai'guendos.  Evolvat  unusquisque  et 
 relegat  proprije  conscientise  librum :  in  ambiguis,  si 
 qua  sunt,  interpretem  qui^rat  et  invocet  Spiritum 
 sanctum,  qui  docet  hominem  scientiam,  et  abscon- 
 ditam  I'evelat  veritatem,  ut  eo  docente  sibi  fidelius 
 et  familiarius  innotescat :  et  (ut  arbitror)  plane  et 
 plene  deprehendet  quid  ab  accensa  vel  incensa,^  quid 
 a  tepida  vel  remissa,  quid  ab  exstincta  vel  fugata 
 et  perdita  sibi  provenerit  caritate.  Absit  tamen  ut 
 per  blaspliemiam,  aut  obstinationem,  aut  desperationem, 
 aut  impoenitentiam,  peccatum  inremissibile  commiserit 
 quis  in  vobis ;  quia  licet  in  ramis  debilitata  *  et  con- 
 fracta  ^  sit  caritas,  spes  tamen  est  quod  maneat  in 
 radice,  et  rigata  et  perfusa  cailestis  gratife  imbribus 
 possit"  revirescere,  et  verge  compassionis  et justitire 
 facere  fructus,  si  cor  posuerit  anima  super  vias  suas, 
 si  poenituerit,  si  culpam  fateatur,  si  pro  facultate  satis- 
 faciendo  redimat  quod  commisit.  Sed  fortasse  dicetis : 
 "  Tu  quis  es,  aut  quse  est  domus  patx'is  tui  in  Israel, 
 "  ut  religiosos  arguas  viros,  prsesertira  in  ecclesiarum 
 "  Britanniaa  cardine  constitutes  ?  Aut  nos  quid  com- 
 "  misimus  unde  caritatem  probes  exstinctam  aut  re- 
 "  missam  ? "  Ego  quidem  pro  me  respondeo  quod 
 prsemisi,  quia  proscriptorum  Christi  minimus  sum,  et, 
 
 '  prolata  sunt,  ova.  O.  ^  fracta,  Z. 
 
 -  allerius,  L.  *  poterit,  O. 
 
 ^  iiitensa,  Z;  incensa,  L,  G.  7  veiw  (repeated),  Z. 
 
 *  debilita,  V. 
 
304 
 
 EPISTOLyE. 
 
 [AD.  1170. 
 
 quod  ex  conscientia  loquor,  quern  zelus  domus  Dei, 
 ut  alterius  pavcam  judicio  vel  errori,  jam  multo  tem- 
 pore fecit  exsulare  proscriptum :  et  qui,^  ut  propriam 
 fatear  insipientiam,  scandala  fratrum  patienti  animo 
 sine  scrupulo  nequeo  tolerare.  An  non  licet  mihi, 
 pr?esertim  apostolo  docente,  pi'opriam  ustionem  deplo- 
 rave  in  scandalis  ?  Non  licet  cosegrotantes  quibus 
 coinBrmor  invitare,  ut  pariter  cuiramus  ad  medicum  ? 
 Profecto  cuilibet  discipulo  Christi,  etiam  -  mini  mo, 
 libeiura  est  Ipso  inspirante  dare  testimonium  veritati, 
 quam  quisquis  ex  Deo  est,  non  modo  patienter  sed 
 libenter,  audit.  Audite  ergo  et  vos  animo  patienti 
 et  ^  quam  ego  reputem  culpam  vestram,  quod  dispendium 
 caritatis ;  quod  quseso,  ubi  apparuerit,  nolite  vanis 
 verborum  foliis  adumbrare,  sed  opere  potius  expur- 
 getur  et  veritate.  Sex  anni  fere  evoluti  sunt,  ex  quo 
 ])ro  justitia  proscriptus exsulat  pater  vester,  multis 
 et  magnis  arctatus  augustiis,  multis  utriusque  sexus 
 
 They  have  et  cujusque  fetatis  coexsulibus,  Christi  scilicet  panperi- 
 buted'To"'  oneratus  ;   et   quid   ei   vel   coexsulantibus  sibi 
 
 his  sup-  tanto  tempore  impenderitis,  si  quid  tamen,^  a  memoria 
 vestra  elapsuiii  esse  non  arbitror.  Ubi  interim  (qureso) 
 caritas  ?  ubi  amor  ?  ubi  affectio  filialis  ?  Nam,  ut  ait 
 per  organum  suum  Spiritus  sanctus,  probatio  dilec- 
 tionis  exhibitio  est  operis  ;  et  eodem  constat  auctore 
 amorem  non  posse  otiari.  Sed  prastenditis  publico? 
 potestatis  vires,  satellitum  insidias,  et  metum  justum 
 ne  locum  perderetis  et  gentem.  Plane  magnoe  sunt, 
 et  utinam  magnae  sint  semper  in  Domino,  vires  regire 
 ])otestatis ;  sed  non  tantse  ut  omnes  vestras  cohi- 
 berent"  impensas,  quas  ubi  saepius  fecerint  qui  pote- 
 rant,  quisquis  diffiteatur,  Veritas  novit,  et  fortasse  etiam 
 ante  diem  Domini  quandoque,  saltem  pro  parte,  revela- 
 
 '  quasi,  L. 
 
 *  et,  Z,  L  ;  etiam,  G. 
 ^  et,  Z,  L  ;  om.  G. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 305 
 
 Intur.  Hoc  indubitanter  dixerim,  Christum  numquam 
 puniturum,  nec  homines  culpaturos,  si  aliquid  sub- 
 tiaxissetis  necessitati  vestrse,  nedum  deliciis,  quod 
 possit  Christi  pauperibus  pro  justitia  et  libertate 
 ecclesiae  exsulantibus  erogari  ;  nisi  forte  quispiam 
 credat  Deum  in  extremo  examine  glorificaturum  illos 
 (jui  duplicibus  induti  sunt,  et  epulantur  quotidie 
 splendide.  Sathanas  votivo  pietatis  affectui  satellitum 
 rainisterio  miiltas  tendit  ^  insidias :  sed  eas  aliquorum 
 tides  et  diligentia,  licet  paucorum,  evasit ;  quod  vos 
 facilius  potuisse  conjicio,  si  quandoque  ^  fuisset  ^  atten- 
 tatum.  Utinam  pietatem  vestram  saltem  voluisse 
 cujuscumque  operis  testiraonio  convinci  potuisset ! 
 Superest  ut  de  timore  vobis  apostolus  Christi  respon- 
 deat, quoniam  timor  iste  non  est  in  caritate.  Judaei, 
 ne  locum  perderent  et  gentem,  Christum,  ut  recolitis, 
 oceiderunt,  et  eo  ipso,  quod  maxime  volebant  evitari, 
 de  merito  amiserunt  locum  et  gentem.  Nam  fere 
 quotiens  ex  aliqua  causa  consulto  Deus  offenditur, 
 res  in  contrarium  voto  pergit  eventum.  Si  tamen 
 illi  longo  tempore  exspectati  poenitentiam  egissent, 
 potuerant  ^  loci  et  gentis  retinuisse  primatum,  qui,  illis 
 induratis,  genti  traditus  est  facienti  fructum  ejus. 
 
 Vos  itaque,  dilectissimi,  quoniam  adhuc  tempus  est 
 propitiationis   et    meriti,   accelerate   ad   veniam  per 
 dignos  pnenitentite  fructus,  et  prreoccupate  faciem  judi- 
 cis  in  confessione,  et  satisfactionis  diligentia  redimite 
 moram,  et  lapsam  erigite  caritatem.    Facilis  et  gloriosa.  Urging  to 
 si  vera  sunt  quse  dicuntur  apud  nos,^  satisfaciendi  et  feuers  for- 
 redimendi  famam  vobis  offertur  occasio,  cum  dominus  bidding 
 rex  (ut  aiunt),  in  injuriam  ecclesi^  vestrte,  filium  suum  1100!°*^°°^ 
 per   manum   archiepiscopi    Eboracensis    aut  alterius 
 episcopi  velit  inungi  et  consecrari  in  regem.  Prohibet 
 
 '  prapemlit,  Z,  i  ;  tetemiit,  G.  I  *  potuerant,  Z,  L  ;  potuissenl,  G. 
 2  quandoque,  Z,  L  ;  quando,  G.  *  vos,  L 
 
 '  fuisse,  G.  I 
 
 O  12478.  Xj 
 
306 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 hoc  dominus  papa  mandate  iterate,  et  sunt  prohibi- 
 toria3  ejus  in  regno.  Quas,  si  porrigere  cessaverint 
 alii  et  ad  vos  pervenerint,  induantur  queeso  aliqui 
 vestrum  virtute  ex  alto  ut  eas  porrigant,  Dei  et 
 surnini  pontificis  auctoritate  prohibentes,  etiam  inter- 
 posita  appellatione  si  opus  fuerit,  ne  tantum  praeju- 
 dicium  sanctse  Cantuariensi  ecclesise  ^  inferatur  ;  prse- 
 sertim  cuin  is  ad  quern  spectat,  dominus  Cantuariensis, 
 paratus  sit  hoc  implere.  Nihilominus  si  eas  in  fraudem 
 ecclesise  suppresserit  aliquis  ut  ad  vos  pervenire  non 
 valeant,  vos  tamen,  de  divina  misericordia  confidentes, 
 prohibitionem  et  appellationem  ad  propulsandam  in- 
 juriam  imminentem  interponere  non  difFeratis,  et 
 omnibus  ecclesise  vestrie  suffi'aganeis,  auctoritate  sedis 
 apostolicse,  preecipere  ut  praesentiam  suam  huic  operi 
 subtrahant,  et  prsejudicio  matris  suae  nulla  prorsus 
 ratione  communicent.  Quod  si  vobis  tacentibus  prse- 
 sumptum  fuerit,  cui  de  caetero  poterit  persuaderi 
 zelum  non  periisse,  et  caritatem  non  esse  exstinctam? 
 Sic  non  est  in  vobis  aliquis  qui  non  faciat  pretiosiorem 
 momentaneam  vitam  quam  salutem  ecclesiae  suae  et 
 coronam  justitias.  Non  enim  nunc  a  vobis  vestra 
 quaerxmtur,  sed  ut  vos  doceatis  Dei  esse  cultores  et 
 ecclesiae  filios.  Hac  virtute  procedentes  redimetis 
 offensas,  et  tam  perspicua  caritas  multitudinem  quae 
 praecesserunt  operiet  peccatorum.  Eis  tamen  qui  in- 
 spirante  Christo  armaturam  zeli  assumpserint,  induti 
 pro  thorace  justitiam,  et  pro  galea  judicium  certum, 
 dux  et  custos  aderit  fidelis  Deus,  qui  eos  supra  vires 
 tentari  non  patietur  ;  sed  ea  quae  nunc  videntur  im- 
 minere  pericula  in  veram  pacem,  plenam  securitatem, 
 et  perpetuam  gloriam  commutabit.  Nam  dominus  rex, 
 quicquid  loquantur  homines,  se  ^  meminit  esse  christum 
 
 '  ecclesice,  om.  V.  i      '  si  se  meminerit,  L,  G 
 
 inferatur  .  .  .  Cnntuarieiisij<,      0,  V,  Z  ;  meminit,  Z. 
 G  :  om.  L.  I 
 
AD.  1170.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 307 
 
 Domini,  et  pro  debito  officii,  pro  generis  nobilitate, 
 pro  clarissimi  vii-tute  animi,  non  modo  justa  petenti- 
 bus  non  irrogabit  injuriam,  sed  alios  ne  irrogent 
 cohibebit;  scit  enim  quia  regis  honor  judicium  diligit. 
 Videor  mihi  videre  plures  in  vobis  qui  preeclari  hujus 
 meriti  coronam  affectent,  et  dicant  singuli  cum 
 propheta  in  auribus  ecclesise  :  "  Ecce  ego,  mitte  me ;  " 
 conantes  caeteris  prseripere  titulum  quo  fama  redimetur 
 universitatis,  et  privilegium  ecclesipe  stabili  vigore 
 perpetuabitur. 
 
 DCLXXII. 
 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus  ad  dilectaji 
 
 FILIAM  SUAM  iDONEAJNI.a 
 
 (A. 
 
 O.  ii.  250;  Z.  V.  72  ;  Lup.  v.  70;  Thorn.  196.) 
 
 Thomas,  Dei  gratia  Cantuariensis  archiepiscopus,  et 
 sedis  apostolicse  legatus,  dilectte  filite  suae  ^  Idonete 
 salutem,  et  pei'severantem  in  virtute  obedientire  et 
 justitise  zelo  vigorem. 
 
 Infii-ma  mundi  elegit  Deus  ut  fortia  debellaret,  intume-  Encourag- 
 .scentemque  contra  Deum   audaciam  Holofernis,-  viris  V 
 
 1  n  .       -1  T     -1  •        •  scriptural 
 
 dencientibus,  ducibus  exanimatis,  et  sacerdotibus  fere  examples 
 deserentibus  legem,  foeminse  virtus  exstinsit.  Hester 
 electa  est  ut  exsulantis  et  condemnatse  ecclesise  salu- 
 
 '  suce,  L ;  om.  A,  Z. 
 
 -  Olofernis,  V,  0,  A  ;  Holofernis,  Z. 
 
 "  This  letter  has  been  commonly 
 supposed  to  relate  to  the  delivery 
 of  the  document  suspending  the 
 archbishop  of  York,  which  Becket 
 sent  across  the  channel  immediately 
 before  his  own  return  to  England. 
 But  as  that  document  is  said  to 
 have  been  committed  to  a  male 
 
 messenger  (see  Renter,  ii.  540, 
 n.  8),  and  as  Idonea's  name  does 
 not  appear  in  any  of  the  narratives, 
 it  seems  more  likely  that  the  letter 
 which  she  conveyed  was  the  pro- 
 hibition of  the  younger  Henrj-'s 
 coronation. 
 
 U  2 
 
308 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 tem  procuraret.  Titubantibus  apostolis,  fugieutibusque, 
 et  (quod  magis  est)  in  perfidiam  lapsis,  Dominum 
 passioni  addictum  [sanctre]  ^  prosecutfe  sunt  mulieres, 
 et  (quod  ampliovi.s  est  fidei  manifestnm  indicium,"^) 
 etiam  mortuo  [fideliter]  obsecutte,  meruerunt  ^  ange- 
 lorum  visu  et  alloquio  confortari,  et  percipere  Dominicae 
 resuiTcctionis  primitias,  et,  latentibus  apostolis^  et  fere 
 desperatione  submersis,  redemptoris  gloriam  et  evangelii 
 gratiam  nuntiare.  Speramus  autem  te  in  illarum,  Deo 
 auctore,  ti'ansituram  esse  consortium,  quarum,  Christi 
 zelo  succensa,  apprehendis  exemplum ;  quia  spiritus 
 caritatis  qui  a  corde  tuo  timorem  expulit,  per  gratiam 
 suam  faciet  ut  tibi,  licet  ardua  videantur  qu;e  neces- 
 sitas  ecclesife  fieri  constantius  et  instantius  exigit, 
 non  modo  possibilia,  sed  et^  facilia  sint^  credenti. 
 to  deliver  a  jJac  ergo  de  fervore  quern  babes  in  Domino  spe  con- 
 to  the^^"*^"^  cepta,  tibi  niandamus,  et  in  remissionem  peccatorum 
 archbishop  injungimus,  quatenus  literas  domini  papee,  quas  tibi 
 mittimuti,  venerabili  fratri  nostro  Rogerio  Eboracensi 
 archiepiscopo  tradas,  si  fieri  potest  pnesentibus  aliqui- 
 bus  de  ^  fratribus  et  co-episcopis  nostris ;  aut  si  eos 
 preesentes  habere  nequiveris,  hoc  ipsum  facias  in  prse- 
 sentia  eorum  quos  adesse  contigerit.  Et  ne  originale 
 scriptum  aliqua  possit  tergiversatione  supprimi,  trans- 
 criptvim  ejus  legendum  circumstantibus  tradas.  et  eis, 
 prout  plenius  te  nuntius  instruct,  mentem  aperias  litte- 
 rarum.  Labori  tuo,  fiha,  prBemium  grande  proponitur, 
 remissio  peccatorum,  fructus  immarcessibilis,  et  corona 
 olorife  quam  tandem  beatse  peccatrices  Magdalena  et 
 ^gyptiaca,  deletis  totius  anteact^e  vitae  maculis,  a 
 Christo  Domino  receperunt.   Aderit  tibi  mater  ^  miseri- 
 
 1  sancla,  G ;  om.  A,  Z,  L. 
 -  indicium,  om.  L. 
 3  fideliter,  G  ;  om.  A,  L,  Z. 
 sunt  fideliter  obsecutce.  Unde 
 et  meruerunt,  G. 
 
 *  apostolis.  A,  Z,  L ;  discipulis, 
 
 G. 
 
 ^  et,  om.  L. 
 7  sunt,  v. 
 
 '  aliquibus  de,  A,  O,  Z ;  om.  L,  G. 
 '  magistra,  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 309 
 
 cordijB,  filium,  quein  pro  muncli  salute  edidit  Deuin 
 et  hominem,  rogatura  ut  tui  sit  dux,  comes,  et  patro- 
 nus  itineris.  Et  qui  inferni  claustra  dirumpens  dserao- 
 num  contrivit  potestatem,  licentiam  coarctavit,  ne  tibi 
 nocere  valeant,  manus  cohibeat  impiorura.  Vale  spousa 
 Christi,  et  sum  semper  cogites  esse  prsesentem. 
 
 DCLXXIII. 
 
 Thom^  Cantuariensi  archiepiscopo  quidam  amicus 
 suus^  Domino  suo  salutem.' 
 
 (A.  262  ;  O.  204  ;  Z.  V.  11  ;  Lup.  v.  11  ;  Thorn.  389.) 
 
 Rex  prima  Dominica  die  Londoniis  debet  esse,  eoque  Prepara- 
 arcliiepiscopum  Eboracensem  omnesque  Angliae  episco-  thTcoro- 
 pos  et  bai'ones,  ad  diem  illam  ex  omnibus  terrse  par-  uatiou. 
 tibus  convocavit.  Sane  ea  die  coronabit  filium  regis 
 Eboracensis,  uxore  ejus,  filia  scilicet  regis  Francorum, 
 apud  Cadomum  derelicta,  et  quasi  repudiata,  in  con- 
 tumeliam  patris  et  contemptum.  Coronabitur  certe 
 puer  ille.  quem  diximus  et  quando  diximus,  nisi  Do- 
 minus  mare  clauserit  navigare  volenti,  vel  manus 
 contraxerit  Eboracensi,  vel  nisi  rex  Francorum  aliquo 
 prohibitionis  modo  inhibuerit.  Puer  enim  properat  ad 
 mare,  et  a  patre  exspectatur  in  adverso  littore,  et,  de 
 mandato  regis,  Baiocensis  et  Sagiensis  cum  puero  va- 
 dunt.  Ricardus  de  Humet  non  ibit.  Regina  Cadomi  ^ 
 morabitur  donee  gaudii  hujus  certitudinem  acceperit. 
 Litterje  ergo  domini  papai  super  prohibitione  consecra- 
 tionis  hujus  diu  est  quod  mare  transierunt ;  sed 
 inutiles  prorsus  efFectse,  in  man[ib]us*  illius  cui  tradita? 
 sunt  perierunt,  nec  alicui  ostensse  nec  ullatenus  pro- 
 palatae.    Quid  igitur  prosunt  quse  sic  occultantur,  per 
 
 ^  suus,  om.  Z.  I      ^  Cadumi,  V,  O. 
 
 -  Domino  .  .  .  salutem,  A  ;  om.         •*  iiKmiis,  V,  O,  A,  Z  ;  maim,  L. 
 Z,  L.  I 
 
310 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 quas  ^  nec  instans  coronae  impositio  nec  personse  unctio 
 cessabit  ?  Certissime  enim  sciatis  hoc  sine  dilatione 
 futurum,  et,  si  non  auderet  -  Eboracensis,  manus  tamen  ^ 
 cruentas  apponeret  camifex  Sagiensis.  Hoc  autem  fit  con- 
 tra vos,  ut  nec  diutius  liceat  etiam  sperare  de  pace, 
 cui  non  solum  pax  difFertur,  sed  *  tota  spes  pacis  et  re- 
 The  king  conciliationis  aufertur.  Dixit  etiam  ^  nobis  Ricardus  de 
 irrecon-^  Ivelcestre,*^  qui,  pro  accelerando  transitu^  pueri,  venit 
 cileabie.  altera  die  usque  Cadomum  et  statim  reversus  est  cum 
 illo — dixit  (inquam)  ille  quod  pacem  vestram®  modis 
 omnibus  differet,  et  si  aliter  non  posset,  non  solum 
 domino  papee  sed  etiam  ipsi  Deo  inobediens,  rex  ante 
 usque  ad  mortem  exsisteret  quam  vobiscum  pacem 
 haberet.  Nolite  ergo  sperare  in  iniquitate,  nec  Tem- 
 plariis  illis  credite  qui  non  ambulant  in  simplicitate, 
 sed,  regis  potius  quam  vestram  voluntatem  exsequi 
 cupientes,  vobis  nihil  aliud  quam  mendacia  de  rege  et 
 patre  mendacii  afferunt  ut  decipiant.  Quidquid  enim 
 rex  agit  vobiscum  dolus  est  et  nequitia.  Sed,  ut  pace 
 vestra  loquar,  stultum  decipit  verbis  inanibus,  ut 
 interim  sibi  magis  provideat,  et  de  tractu  temporis 
 contra  vos  majores  insidias  paret,^  et  laqueos  prteparet 
 fortiores.  Quid  igitur  facies,^**  hominum  miserrime, 
 si  tibi  fuerit,  sub  temporis  brevitate,  subtractum  ad 
 quod  tantis  temporibus  suspirasti  ?  Si  per  alium  rex 
 fiierit  effectus,  qui  non  nisi  per  te  regnare  debuerat  ? 
 Immo,  quid  facies  si  inimicus  tuus  regem  tibi  con- 
 secraverit  '^^  inimicum,  ut  contra  te  in  patris  auxilium, 
 quanto  junior  tanto  fortior  manus,  insurgat  ?  Verum 
 quid  faciet  rex  ipse  Francorum,  cujus  ita  filia  contem- 
 
 '  quos,  L. 
 
 5  auderet.  A,  0,  Z  ;  audierit,  V  ; 
 audh-et,  L. 
 
 '  tawcn,  O,  A,  Z  ;  om.  L. 
 *  sed  .  .  .  aufertur,  om.  L. 
 '  etiam,  A  ;  enim,  Z,  L. 
 '  Welceslre,  L. 
 7  iransittm,  L. 
 
 nostram,  V. 
 'J  pater,  V. 
 1"  faciet,  V. 
 
 "  co7isecravcrit,  A,  0,  Z  ;  conse- 
 cravil,  L. 
 
 patrice,  L. 
 
 ferocior,  A  ;  fortior,  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 311 
 
 nitur,^  cui  regnum  anfertur,  cujus  speranda  poster! tas 
 condemnatur  ?  Cur  enim  ejus  filius,  qui  adhuc  ei  for- 
 tasse  nascetur,  regni  gloriam  consequei-etur  si  ipsa 
 modo  coronee  indigna  judicatur?  Forsitan  non  move- 
 bitur  rex  ille  nimium  Justus,  nec  suum  filiasque  contemp- 
 tum  vindicabit,  sed  magis  in  sua  justitia  peribit.  Mode- 
 rate loquor  in  christum  Domini,  sed  tamen  pro  nihilo  ei 
 coronam  Francis  deseret,  qui  coronam  Anglite  tain 
 facile  auferet.^  Unieum  ergo  et  singulare  ei  et  vobis 
 remedium  est,  ut  sine  omni  dilatione  ad  reginam  et 
 ad  Ricardum  de  Humet  nuntios  mittat,  qui  ex  sua 
 parte  prohibeant  ne  fiat,  et,  si  factum  fuerit,  ab  utro- 
 que  cum  diffiducia  ^  separentur.  Sic  enim  territi 
 Ricardus  et  regiua  mittent  ad  regem,  et  regis  impe- 
 dietur  voluntas.  Nuntius  enim  regis  Francorum  vel 
 vester  nullus  posset  ad  regem  nostrum  accedere.  Et 
 si  litteras  domiui  papse  deferret,  mitteretur  in  carce- 
 rem ;  si  vestras,  traderetur  in  mortem  ;  *  si  regis 
 Franciae,  teneretur  honeste,  sed  non  procederet  donee 
 negotium  ad  aures  regis  perveniret.  Currite  ergo 
 statim  ad  regem,  et  advocate  Senonensem,  ut  aliquod 
 opponatur  obstaculum  huic  operi,  quod  in  personae 
 regis  contemptum  et  in  causes  vestrge  prsejuclicium 
 noscitur  agitari.  De  caetero  sciatis  Thomam^  novum 
 arcbidiaconum  Batlionensem,^  nuper  a  rege  ad  archi- 
 episcopum  Rothomagensem  venisse,  et  a  Nivernensi  epi- 
 scopo  transeundi  inducias  impetrasse  usque  ad  sequen- 
 tem  Dominicam.  Publice  enim  Thomas  ille  clamavit, 
 et  multi  alii  quotidie  clamant,  regem  in  proximo  esse 
 venturum ;  quod  penitus  est  falsissimum.  Per  episco-  The 
 patus  ergo  et  abbatias  et  per  domos  regias  usque  ad  bishop  of 
 montem  Sancti  Michaelis,  formicino  gradu,  Nivernensis  movegH 
 
 slowly. 
 
 *  condempnitur,  A. 
 '  aiiferrel,  0. 
 diffudicia,  V;  diffidutia,  Z.  2 
 
 <  si  vestras  ,  .  .  mortem.  A,  Z  ; 
 cm.  L. 
 
 Batoriensem,  A  ;  Batomemem, 
 
312 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 incedit ;  et  qui  in  terra  sua  quindecim  esset  contentus  * 
 [apud  uos  -]  triginta  sex  equitaturas  adducit.  Dicitur  ergo 
 quod  magis  f-itit  pecuniani  regis  quam  pacem  regni  ; 
 magis  lucrum  suum  quam  comiuodum  vestrum.     Et  res 
 satis  manifestis  indiciis  declaratur.  Sexta  enim  feria  post 
 Junes.     octavas^  Pentecostes  venit  Cadomuni,  unde  tunc  filius 
 regis  exierat,  cum  quo  Nivernensis  optime,   si  vellet, 
 transire  potuisset.  Sed  dioitur  ei,  cito  *  regem  esse  ven- 
 turum  aut  navem  regiam  venturam  propter  ipsura.  Et 
 sic  homo  ille,  mores  gentis  nostrre  ^   ignorans  penitus, 
 fallacius  capitur,  nec  in  manu  ejus  verbum  Domini 
 prosperatur.    Verum  si   astutias   istas  intelligeret,  si 
 concito  gradu  ad   mare  properaret,  oporteret  archiepi- 
 scopum  prseire,  et  istum  regis  responsum  exspectare. 
 Et  si  omnino  vellet  transire,  navem  quidem  et  instru- 
 menta  navis  inveniret,  sed  gubernator  nullus  appareret. 
 Singuli  enim  fugerent,  vel  se  nihil  scire  dicerent,  vel 
 A'entum  penitus  esse  adversum  jurarent.    Stultus  ergo 
 fuit  qui  veniendi  per  nos  ^  voluntatem  habuit,  qui  per 
 Flandriam  ire  disposuit.    Statim  ergo  litteras  regis  et 
 litteras  Senonensis  et  nuntium  vestrum  ad  Nivernensem 
 dirigite,  ut  cum  omni  celeritate  ^    reginam  Cadomi  mo- 
 rantem  conveniat  quatenus  ei  transitum  paret.  Quae 
 si  noluerit  ob  manifestam  impossibilitatem,  idem  epi- 
 scopus  ad  vos  revertatur,  facturus  citius  *  quod  facturus 
 est.   Nolite  enim  de  csetero  parcere,  sed  totum  spiritum 
 effundite,  totum  gladium  evaginate,  quoniam  non  re- 
 si)iciet  vos  oculus  regis  usque  in  sempiternum.  Respiciat 
 autem   super  vos   et  super  oves  pascuse  suje  oculus 
 pietatis   divinse  ;   et    magis   de  principibus  victoi'ise 
 gloriam,  quam  principum  pacem  non  veram  ecclesije 
 suae  conferre  dignetur.     Valete,   et  si  adversitas  in- 
 
 '  contemptus,  A. 
 -  apud  nos,  Z. 
 a  Octabas,  A,  O. 
 scito,  A. 
 
 '  vestra;,  L. 
 *  vos,  L. 
 7  sceleiitate,  A. 
 siciiis,  A. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EP1ST0L.E. 
 
 313 
 
 crebuerit  nolite  timerf>,  quia  Dominus  supponit  manum 
 suam.    Valete,^  et  utinam  valeretis  quantum  volo. 
 
 DCLXXIY. 
 
 Alexaxdro  pap.e  Wilhelmus  Senonensis 
 aechiepiscopus. 
 
 (A.  266,  271  ;  O.  ii.  255  ;  Z.  v.  25  ;  Lup.  v.  25  ;  Thorn.  329.) 
 
 Audiat,  .Sanctis sime  pater,  excellentia  vestra  patienter  Indigna- 
 quod  loquimur,  quia  in  amaritudine  moratur  anima  pofio'tV^ 
 no.stra,  et  tarn   devotus  filius  ve.stei'  C'hristianissimus  absolution 
 rex  Francorura,  quam  tota  Gallicana  ecclesia  turbatur  corona- 
 a  scandali.s  quie  in  diebus  apostolatus  ve.stri  manant  tion- 
 ab  apostolica  sede  ;  siquidem  (ut  nostrates  aiunt)  ibi 
 solvitur  Sathanas  in  perniciem  totiu.s  ecclesi^e ;  iterate 
 crucifigitur  Christus,  et  qui   manifestus  sacrilegus  est 
 et    horaicida    dimittitur.       Procuravimus   apud  vos 
 causam  ecclesise  Angiicanse,  et  -  in  discessu  nostro  ei 
 credebamus  aliquatenus  esse  subventuni.    Verum  ubi 
 Londoniensem  episcopum,   nobis  ignorantibus,  fecistis 
 absolvi,  res  in  contrarium  lapsa  est,  et  cornua  data 
 sunt  peccatori.    Ecce  enim  rex  ille,  cui  nimis  f uistis  I'irst  Dotice 
 propitius,  filium  suum  consecrari  fecit  in  regem ;  (si  ^^]^^ 
 
 I-     r         '  o       J    \  nation. 
 
 tamen  consecratio  est  qupe  ab  excommunicatis  et 
 Spiritus  Sancti  inimicis  et  ecclesi^e  impugnatoribus 
 datur)  et  hoc  in  injuriam  Cantuariensis  ecclesise,  et 
 domini  i-egis  Francis,  cujus  filiam  noluit  rex  ille,  Deo 
 et  hominibus  inimicus,  consecrationis  hujus  esse  par- 
 ticipem.  Hanc  consecrationein,  vel  potius  exsecra- 
 tionem,  fecit  ille  ille  ^  Eboracensis,  vestra,  ut  dicunt, 
 auctoritate,  assistentibus  sibi  Londoniensi  et  quibus- 
 
 '  Valett  et  utinam  .  .  .  volo,  A ;  I      ^  ille,  ille,  O,  Z  ;  ille  (without 
 om.  Z,  L.  repetition),  L. 
 
 -  et,  om.  A*.  ' 
 
314 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 dam  aliis  nomine-tenus  episcopis,  quorum  memoria 
 in  maledictione  est.  Vos  ergo,  pater,  de  csetero  pro- 
 videte  ecclesi?e  illi  qute  periit  in  manibus  vestris,  ne 
 sanguis  ejus  requiratur  ^  a  vobis.  Quod  aliter  fieri 
 posse  non  credimus  ad  redimendam  famam  et  con- 
 scientiam  vestram,  nisi  prsefatos  malefactores  virtute 
 apostolica  conteratis. 
 
 DCLXXV. 
 
 Petrus  Blesensis  ad  Joannem  Saresberiensem.^ 
 
 (Pet.  Bles.  22,  ed.  Migne  (Patrol,  ccvii.)  ;  MS.  CCCC.  22.) 
 
 Carissimo  amico  suo  magistro  Joanni  de  Saresberia, 
 Petrus  Blesensis  [Bathoniensis  archidiaconus]  salutem 
 in  auctore  salutis. 
 Goodness      Qviotiens   communes   ecclesije  Anglicanse  pressuras, 
 arc^®       dominique  vestri,  Thom?e  archiepiscopi  Cantuariensis, 
 bishop's     exsilium,  diligenter  attendo,  plurimum   mihi  cedit  ad 
 cause.       solatium  quod  pro  justitia  Dei  et   pro  eeclesije  liber- 
 tate  se  murum  opponit,  et  ex  ipsa   persecutione  hac 
 finem  merebitur  gloriosum.    Video  quod  positi  estis 
 inter  malleum  et  incudem,  et  assidue  supra  dorsum 
 vestrum    fabricant    peccatore.s.     Veruntamen,    si  in 
 Christo  et^  pro  Christo  pugnatis,  Ipse  non  permittet 
 vos  tentari  supra  id  quod  potestis  ferre,  sed  faciet  cum 
 
 Thecen-    tentatione   proventum  Vobis  itaque 
 
 sures.  congratulor  quia  justitiam  in  judicium  convertitis,^ 
 quia  quorundam  rebellionem  atque  contumaciam  sus- 
 pensionis  animadversione  reprimitis;  si  tamen  hoc 
 facitis  rationis  et  justitire  motu,  non  zelo  ultionis  aut 
 aliense  injurige  appetitur.  Nihil,  quseso,  faciatis  ex 
 rancore  vel  odio,  sed  omnia  vestra  in  caritate  fiant ; 
 nec  enim  ex  persecutione  hac  salutis  manipulos  colli- 
 
 '  Consolaiio  in  exsilio  beati  1  -  in  Christo  et,  om.  ed. 
 Thoma,  MS.  I      ■'  convertistis,  ed. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 315 
 
 getis,  nisi  tota  intentio  vestra   procedat   ex  intimo 
 
 caritatis  Plurimum  quidem  commen- 
 
 dabUe  est  in  domino  vestro  quod  sic  solus  ascen- 
 dit  ex  adverso,  quod  opponit  se  murum  pro  domo 
 Israel,  et  arguit  pro  mansuetis  terrae.  Istum  ^  habemus 
 hodie  solum  et  unicum  inter  filios  excussorum    .    .  , 
 
 Quis  a  primitivis  ecclesise  cunabulis  sine  patientia  Need  of 
 triumphavit  ?    Sane,  licet  plurimum  habeat  de  spiritu  P^'^t'ence. 
 fortitudinis  dominus  vester,  dicitiu'  tarn  en  quod  prop- 
 ter coronationem  novi  regis  Anglorum  ab  Eboracensi  The  coro- 
 factam,  et   propter   qusedam   privilegia,  sicut   dicunt,  "nation, 
 contra  ipsum  snbreptitie  impetrata,  adeo  turbatus  est, 
 quod  a  pusillanimitate  spiritus   et   tempestate  pene  >, 
 moti  sunt  pedes  ejus,  pene  effusi  sunt  gi'essus  sui. 
 Verumtamen  vos,  qui  estis  manus  archiepiscopi  et  oculus 
 ejus,  Sanctis  exhortationibus  vestiis  confortate  manus 
 
 dissolutas,  et  genua  debilia  roborate  Si 
 
 ergo  propter  ingi-uentiam  malorum  quje  sustinet  domi- 
 nus vester,  aut  pro  suorum  desolatione,  aut  pro  exsilii 
 hujus  diuturjiitate,  videritis  ei  torporem  mentis  ob- 
 repere,  sitis  ipsi  solatio  ne  desperet,  ne  titubet  ;  in 
 proximo  est  enim  tempus  visitationis  sufe  
 
 Per  legates  ^  sedis  apostolicje,  cum  quibus  a  curia  A  settie- 
 Komana  usque  ad  Bononiam  veni,  vel  Anglorum  regi  l^g^^j^^j. 
 in  proximo  promissione  reeonciliabitur,  vel  ad  majoris  ences  is  at 
 patriarchatus  eminentiam  transferetur.    Sane  qualiter- 
 cunque  voluerit  Dominus  negotium  ejus  disponere,  si 
 talis  perseverat  qualis   est  hodie,   securus  exspectet 
 exitum  hujus  pugnre ;   ideoque  voces  palpantium  non 
 attendat,  sed  sequatur  spiritum  Dei,  qui  in  eo  est,  et 
 
 '  JuStHlH,  MS. 
 
 ■  Reuter,  supposing  Gratian  and 
 Vivian  to  be  here  meant,  re- 
 fers the  letter  to  1169.  But  the 
 mention  of  the  younger  Henry's 
 coronation  seems  to  establish  1170 
 as  the  date,  and  the  legati  may  be 
 
 supposed  to  have  been  some  papal 
 envoys  who  were  not  specially  com- 
 missioned to  deal  with  the  differ- 
 ences between  the  king  and  the 
 primate  of  England.  (See  Gous- 
 sainville's  note  in  MignC;  ccvii.) 
 
316 
 
 EPISTOLvK. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 qiiocunque  ibit  spiritus,  et  rotse  pariter  gradiantur. 
 Scio  enim  quod  gloriosus  erit  sui  certaminis  cursus,  si 
 tantummodo  perseveret  in  eo  quern  coepit  fortitudinis 
 et  constantiye  statu.^  Qui  enim  legitime  certaverit 
 coronabitur ;  cumque  omnes  virtutes  cun-ant  ad  bra- 
 vium  sola  perse %-erantia  coronatur.  Rogo  autem  vos, 
 tanquam  dominum  et  raagistrum  meum,  ut  me  de 
 vestro  et  ipsius  statu  frequenter  instruatis.  Nam,  cum 
 aliud  non  possim,''^  oro  jugiter  pro  vobis  ut,  prseveniente 
 Altissimi  gratia,  regis  Anglorum  gratiam,  vestrarumque  ^ 
 rerum  liberam  administrationem  obtinere  possitis. 
 The"Poly-  Librum  vestrum  De  nugis  curialihtis  legi,  et  mira- 
 biliter  me  refecit ;  nam  et  ibi  optima  forma  eruditionis 
 est,  et  propter  artificem  *  sententiarum  varietatem  in- 
 aistimabilis  materia  voluptatis.    Bene  valete. 
 
 CDLXXVI. 
 Thom^  Cantuariensi  Archiepiscopo  suus 
 
 FiDELIS. 
 
 (O.  207;  Z.V.33;  Lup.  v.  33  ;  Thorn.  392.) 
 
 Domino  suo,  Thomse  Cantuariensi  archiepiscopo,  suus 
 ti  delis  salutem. 
 
 Corona-        Transacta  Dominica,  rex  apud  Londonias  filium  suum 
 tiou  of  the  ^-^g^l^  militise   donavit,  eundemque'^   statim  Ebora- 
 Henry,      censis  in  regem  inunxit.    Ibique  rex  filiis  suis  terras 
 Juue  14.    j^^^g  divisit,  cunctis  admirantibus  qiiid  de  ctetero  sit 
 facturus.    Adventum  suum  in   Normanniam  quotidie 
 facit  prsedicari,   ut  magis  timeatur,   sed  non  veniet 
 quamdiu   pacem^   regis   Francorum   habuerit.  Man- 
 
 '  casn,  ed. 
 -  possum,  MS. 
 '  que,  cm.  cd. 
 *  artificiosam,eA. 
 
 '  eumque,  O. 
 
 '  pacem  .  .  .  quod,  0,  Z  ;  cm. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 317 
 
 davit   etiam   Ricardo   de   Humez   quod   filiam  regis 
 Francorum,  cum  regina  Cadomi  ^  morantem,  vestibus, 
 equitaturis,  et  familia  decenter   instrueret,  ad  trans- 
 fretandum  quando  ipse  mandaret.    Hoc  autem  factum 
 est,   ut   audiat   rex   Francoi'um,  et  ab  indignatione, 
 quam  de  contemptu  filife  concepit,  aliquantisper  quies- 
 cat.     Non  enim   mandatum  est  ut  statim  eat,   sed  Arrange- 
 prfeparari  jubetui-,  ut,  quando  rex  miserit  pro  ea  ire  ^^hi^ 
 non  differat.    Forte  ergo  conseerationem  puellae,  sicut 
 et  pueri,  furari  nituntur.    Sed  si  etiam  palam  fieret, 
 videte  ne  a  vobis  aliquo  modo   inunctio  fili?e  regis 
 Francorum  prohibeatur.    De  inunctione  quoque  pueri 
 nolite  nimium  turbari,  sed  vobis  imputate,  qui  litteras 
 non   misistis  quiie  poterant  conseerationem  impedire. 
 Nolite  igitur  super  regem  aut  super  episcopos  vestros 
 aliquam   sententiam   dare,   quamdiu   de   pace  vestra 
 tractatur ;  sed  patienter  sustinete,  donee  veniat  dies 
 Iretitiae  et  pacis,  vel  dies  ir£e  et  indignationis.  Credo 
 tamen  quod   per  Nivernensem  pax  vestra   non  tiet, 
 quoniam  Senonensis  pacem  cum  rege  Anglorum  amplius 
 quferit  quam  vestram.    Plurimum  enim  affectat  loqui  The  arch- 
 cum  rege,  et  dixit  mihi  manifeste  quod,  si   osculum  ^j^gg^^, 
 rex  vobis  vellet  indulgere,  in  omnibus  aliis  satis  illi  seeks  to 
 esset  parcendum.    Me  etiam  increpavit  quod  ita  loque-  J^^n  peace 
 bar  de  vobis  et  contra  regem,  et,  ut  certe  cognovi,  pax  withHenry. 
 vestra  in  manu  sua  non  poterit  prosperari.    Ob  hoc 
 enim  recessit  ab  eo'^  archidiaconus   Bituricensis,  fide- 
 lissimus   vester,   et   episcopus    ille   apud  Maantam 
 moratur,  exspectaturus  ibi  adventum  regis  Anglorum 
 per  quindecim  dies,  et  post,  si  rex  non  venerit,  re- 
 versurus  ad  mare  per  Normanniam,  ut  procurationem  ' 
 regiam  habeat,  quam   hucusque   suscepit,   et  moram 
 faciat  longiorem.     Reginam  tamen  et  Ricardum  de 
 
 (probably  Mantes,  usually  c:ilied 
 in  Latin  Medonia). 
 
 procuintionem,  V,  Z  ;  procura- 
 tionem, L. 
 
 '  Candumi,  V. 
 
 "-  ab  eo,  Z  ;  cm.  L. 
 
 >  Maantam.  O.  Z  :  Maatam.  L. 
 
318 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 Humez  convenit  ipse,  ut  naves  solverent,  et  viam 
 maris  sibi  aperirent,  quani  non  solum  ei,  sed^  omnibus 
 propter  eum,  fecerant  inhiberi.  Ipsi  autem  noluerunt. 
 A  manifesto  igitur  contemptu  et  defectu  episcopus 
 debuit  dies  computare,  sed  noluit,  immo  ^  cum  regina 
 familiare  colloquium  habuit,  et  inducias  dedit  quas 
 ilia  voluit ;  utpote  qui  regis  gratiam,  et  Senonensis  cum 
 rege  pacem,  potius  quam  vestram  dicitur  affectare. 
 Videte  ergo  ne  quis  vos  seducat,  ne  in  morte  vestra* 
 gratiam  reconciliationis  inveniant  qui  sunt  inimici 
 adinvicem.  Videte  etiam  cui  verbum  vestrum*  com- 
 misistis  ;  et  si  vobis  bene  videtur  de  illo,  certe  aliter 
 vobis  videtur  quam  omnibus  aliis  qui  vident  ilium. 
 Prreterea  properate  et  loquamini  cum  illo  Nivernensi, 
 adhibito  Senonensi,  ut  statim  verbum  sibi  commissum 
 exsequatur  vel  omnino  dimittat ;  neque  per  Norman- 
 niam,  immo  per  Flandriam  iter  suum  disponat.  In- 
 terim autem  ad  nuUam  sententiam  procedatis,  nisi 
 forte  super  Eboracensem  ponere  possetis.  Dominus 
 Wigornensis,  fidelissimus  ecclesise  Cantuariensis  filius, 
 nondum  transfretavit,  sed  honori  ecclesise  et  libertati 
 omnino  intendit.  Valeat  dominus  meus,  et  voluntatem 
 suam  et  statum  mihi,  servo  suo,  prolixius  scribat. 
 Valeat  in  setemum  et  ultra. 
 
 DCLXXVII. 
 
 Thomm  Cantuartensi  archiepiscopo  Joannes 
 Saresberiensis. 
 
 (0.  205  ;  Z.  V.  42  ;  Lup.  v.  42  ;  Jo.  Sar.  297.) 
 
 A(i%isiug       Consilium  domini  Senonensis  et  nostrum  est,  si  vobis 
 
 that  the     melius  non  occurrit,  ut  litterse  urgentiores  quas  habetis 
 
 letters  of  
 
 iuterdict 
 
 should  be       '  sed,  Z,  L ;  quin,  V.  I      ^  vestrum,  Z,  L.    The  reading 
 
 used.  2  imvio,  Z  ;  om.  L.  of  V  seems  doubtful. 
 
 3  vestra,  om.  V  ;  interl.  Z.  I 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 319 
 
 penes  vos  de  justitia  exercenda,  si  pax  non  fuerit, 
 celerius  Rothomagensi  et  Tui-onensi  archiepiscopis  osten- 
 dantui',  saltern  ut  audiat  hostis  et  ten-eatur.  Pi-jeterea 
 desiderat  ut  suse  reddantur  Ausitano  et  Buidegalensi, 
 quia  et  causae  prodesse  poterit,  et  pei-secutoris  minuere 
 vires,  si  in  Guasconia  auditum  fuerit  terrain  ejus  inter- 
 dicto  subjiciendam  es«e.  Nam  ad  Bituricensem,  quid- 
 quid  de  guerris  contingat,  semper  facilior  probabiliorque 
 speratur  accessus.  Et  memineritis  quantum  periculum 
 et  infortunium  ad  se  traxerit  mora  porrigendi  conven- 
 tionales  archiepiscopo  Rothomagensi  et  episcopo  Niver- 
 nensi,  et  item  prohibitorias  Eboracensi  archiepiscojDO 
 et  episcopis  transmarinis.  Nec  dixeritis  qute  provene- 
 rimt  vobis  ^  non  f  uisse  prsedicta,  sed  potius  quod, 
 omnium  auspicantium  more,  subtilitatem  vestram  vati- 
 cinia,  quse  non  erant  a  spiritu,  deluserunt.  Utinam 
 non  sit  deceptionis  hujus  morbus  irreparabilis,  sed  nisi 
 cjelitus  data  sit,^  relevatio  ^  seu  consolatio  non  occurrit ; 
 et  quidem  recte,  ut  arbitror,  cum  nos  alieni  ingenii, 
 imaginationibus  vanis,  prsesumeremus  evolvere  cordis 
 humani  latebras,  quarum  solus  Deus  arbiter  est.  Quid, 
 quseso,  magis  temerarium,  aut  in  Deum,  qui  hoc  sin- 
 gulaiis  eminentife  privilegio  vendicat*  injuriosius 
 est  ?  ^  Nam  se  ipsum  nosse,  etiam  ApoUinis  oraculo, 
 summam  esse  sapientiam,  adeo  Celebris  sententia  est 
 apud  philosophos,  ut  ei  nemo  veterum  ausus  sit  refra- 
 gari.  "  De  ccelo  "  siquidem  (ut  ajunt)  '•  descendit  Notis  j 
 "  elyton,"^  idest,  Scito  te  ipsum.  Quia  ergo  hie  humana  " 
 deficit,  et  angelica  eatenus  non  attingit,  sola  Dei  sapi- 
 entia  est  qu£e  consilia  et  cogitatioues  hominum  non 
 imaginatione  phantastica  conjicit,  sed  sicut  sunt  usque- 
 quaque  cognoscit.  Yaticiniis  ergo  renuntiemus  impos- 
 terum,  quia  nos  in  hac  parte  gravius  infortunia  per- 
 
 1  vobis,  O  ;  7iobis,  L. 
 
 -  sit,  om.  Z. 
 
 3  revelatio,  Z. 
 
 *  vendicat,  0,  Z;  uavit,  L. 
 
 est,  om.  V. 
 
 notis  ely  ton,  V,  Z  ;  notisClyton, 
 L.  {yvwOi  (Tfavrhv  is,  of  course, 
 meant.) 
 
320  EPISTOL^.  A.D.  1170 
 
 culeruiit.  Qui  corda  finxit  ill  i  examinefc ;  nos  quid 
 domi  nostrse  sit,  exploremus. 
 
 DCLXXVIII. 
 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus  Gileberto 
 
 LONDONIENSI  EPISCOPO. 
 (A.  340  ;  O.  ii.  257  ;  Z.  v.  35  ;  Lup.  v.  35  ;  Thorn.  146.) 
 
 Thomas  Dei  gTatia  Cantuariensis  archiepiscopus  et 
 apostoliciB  sedis  legatus,^  venerabili  viro,  et  utinam  vero 
 fratri,^  Gileberto  Londoniensi  episcopo,  coram  facie  sua 
 fideliter  ambulare. 
 Interdict  Calamitates  matris  vestr?e  Sanctte  Cantuariensis  eccle- 
 nounced"'  tanto  plenius  agnovistis,  quanto  eas  ab  initio  vici- 
 nius  et  planius'^  inspexistis,  corpore  prsesen.s,  utinam  non 
 animo.  Exspectavimus  toto  jam  fere  sex  annoruin  cur- 
 riculo  poenitentiam  domini  legis  ;  sed  ille  (quod  sine 
 dolore  non  loquimur)  adeo  misericordia  Dei  et  sanctse* 
 Romanse  ecclesise  patientia  semper  abusus  est,  ut  ^  no- 
 vissima  ejus  fierent  indies  deteriora  prioribus.  Ne  ergo 
 ex  nimia  dissimulatione,  tam  illius  quam  compereuntis 
 ecclesipe  sanguis  in  district©  examine  requiratur  a  nobis, 
 vobis,  prfeeunte  auctoritate  domini  papte,  in  virtute 
 obedientise,  in  periculo  ordinis,  honoris  et  beneficii, 
 prtecipiendo  mandamus,  quatenus  infra  quindecim  dies 
 a  su.sceptione  prgesentium,  per  totum  episcopatum  ves- 
 trum  omnia  divina,  prfeter  baptisma  parvulorum  et 
 pcenitentias  morientium,  prohibeatis  officia  celebrari,  et 
 ab  omnibus  subditis  vestris  interdicti  sententiam, 
 quantum  in  vobis  est,  faciatis  inviolabiliter  observari. 
 Et  ut  litteras  domini  papas,  quas  vobis  mittimus  fra- 
 
 '  Thomas  .  .  .  legatus,  Z,  L; 
 om.  A,  0. 
 
 2  et  .  .  .  fratri,  om.  L. 
 
 3  vel  plenius,  interl.  Z. 
 
 '  sacra,  L. 
 in,  V. 
 
 compereuntis.  A,  Z  ;  pereuntis. 
 
AD.  1170.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 321 
 
 tribus  et  coepiscopis  nostris,^  et  vacantium  ecclesiarum 
 oapitulis..  communicetis,  et  ab  eis  inspectas  nobis  remit- 
 teve  non  differatis  ;  portitori  etiam  hai'um  prospicientes, 
 sicut  vobis  et  ovclini  vestro  cupitis  esse  prospect uni. 
 Qua?  nisi  fideliter  adimpleveritis,  vobis  perpetuse  dam- 
 nationis  sententiam  noveritis  irrefragabiliter  imminere. 
 Eodem  modo  SarieberienBi  episcopo. 
 
 DCLXXIX. 
 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus  Henrico 
 wintoniensi  episcopo. 
 
 (A.  341 ;  O.  ii.  258  ;  Z.  v.  36  ;  Lup.  v.  3G  ;  Thorn.  161.) 
 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus Henrico  Win- 
 touiensi  episcopo  ^  salutem,  et  (in  via)  *  mandatorum  Dei 
 promereri  bravium  supernse  vocation  is. 
 
 Fraternitatem  vestram  latere  non  possunt  calamitates  interdict 
 quae  jam  per  sex  annos  Anglicanam  ecclesiam  afflixerunt,  nounced° 
 sed  praecipue  matrem  vestram  Cantuariensem  ecclesiam, 
 cujus  sicut  ex  caritate  debetis  miseriis  compati,  sic  ex 
 necessitate  officii  et  exhibita  protessione  vos  oportet 
 ipsius  obedire  mandatis.  Exspectavimus  pcenitentiam 
 domini  regis  ;  sed  ille  (quod  non  .sine  moerore  possumus 
 eloqui)  adeo  misericordia  Dei,  et  sanctae^  Romanae  ec- 
 clesiae  et  nostra  patientia  semper  abusus  est,  ut  novis- 
 sima  ejus  indies  ecclesiai  Dei  fierent  deteriora  priori  bus. 
 Ne  ergo  sanguis  ejus  et  compereuntis  ecclesiae  requira- 
 tur  a  nobis,  fraternitati  vestrae  in  virtute  obedientiae, 
 in  periculo  ordinis,  honoris,  et  beueficii,  praecipiendo 
 mandamus,  quatenus  infra  quindecim  dies  a  susceptione** 
 praesentium,  per  totam  dioecesim  vestram  omnia  divina, 
 
 '  veslris,  Z. 
 
 -  TTioma.i  .  .  .  archiep.,  Z  ;  om. 
 
 L. 
 
 3  Henrico  .  .  .  episcopo,  A  om. 
 
 L. 
 
 o  12478. 
 
 '  Himia,  V ;  omnia,  L  ;  i»  via, 
 A,  O,  Z. 
 
 sanclce,  A,  Z  ;  sacne,  L. 
 "  sitpceptione.  A,  Z. 
 
 X 
 
322 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 prseter  baptisma  parvulorum  et  pcenitentias  morien- 
 tium,  prohibeatis  officia  celebrari,  et  ab  omnibus  vestris 
 subditis  interdicti  sententiam,  quantum  in  vobis  est, 
 faciatis  inviolabiliter  observari ;  portitori  prospicientes 
 sicut  vobis  et  ordini  vestro  capitis  esse  prospectum. 
 Alioquin  vos  ipsos  exinde  ab  episcopali  et  sacerdotali 
 officio  noveritis  esse  suspenses.  Deo  potius  quam 
 hominibus  obedientem,  reverentiam  vestram  coronet 
 Pastor  pastorum  et  Prineeps  principum  immarcessibili 
 seternse  glorias  corona. 
 
 Eodem  modo  omnibus  episcopis  Angliee  et  Wallise.^ 
 
 DCLXXX. 
 
 Thomas  Cantuariensis  Archiepiscops  Willelmo 
 
 SUPPRIORI  ET^  CONVENTUI  OaNTUARIENSI. 
 (A.  342  ;  O.  ii.  259  ;  Z.  v.  37  ;  Lup.  v.  37  ;  Thorn.  85.) 
 
 Interdict  Quot  et  quantas  persecutiones  jam  per  sex  annos 
 tiounced°'  8"^'^^^^  pertulerit  ecclesia  Angiicana  tanto  certius  agno- 
 scitis,  quanto  acerbius  ipsa  rerum  experientia  pro 
 magna  parte  sensistis.  Quia  ergo  dominus  rex,  dum 
 in-multa  patientia  sanctaj  ^  Romante  ecclesise  et  nostra 
 provocatus  ad  poenitentiam  non  modo  non*  corrigitur, 
 sed  semper  adjicit  deteriora  prioribus ;  ne  sanguis  ejus 
 et  compereuntis  ecclesite  requiratur  a  nobis,  universi- 
 tati  vestrse  in  virtute  obedientise,  sub  periculo  ordinis 
 et  gradus,  prsecipiendo  mandamus,  quatenus  in  ecclesia 
 Cantuariensi  cessetis,  infra  quindecim  dies  a  susceptione 
 prsesentium,  ab  omnibus  Divinis,  excepta  poenitentia 
 morientium  et  viatico,^  quod  januis  clausis,  et  laicis 
 exclusis,  sine  campanarum  pulsatione  et  omni  solemni- 
 
 1  Wallie,  V  ;  Giiallie,  A  ;  Gwal- 
 lie,  Z. 
 
 2  Will.  supp.  et,  om.  L. 
 
 3  sacrce,  L. 
 
 mn,  om.  O,  A. 
 '  viatio,  0. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 323 
 
 tate  Ijetitiae,  confici  religionis  favor  ^  exposcit.  Prseci- 
 pimus  autem  ut,  auctoritate  nostra  de  hujus  specialis 
 mandati  tenore  utentes,  omnibus  decanis  per  archi- 
 episcopatum  constitutis  denuntietis,  in  virtute  obedien- 
 tiae,  in  periculo  ordinis,  officii,  et  beneficii,  quatenus  in 
 omnibus  ecclesiis  jurisdictionis  eorum  hujus  interdicti 
 sententiam,  quantum  in  eis  est,  faciant  inviolabiliter 
 observari.  Vos  Deo  potius  quam  hominibus  obedientes 
 gratia  Dei  custodiat. 
 
 Similiter  abbati  de  Favresham,  et  aliis  abbatibus,  et  priori- 
 bue  per  archiepiscopatum  constitutis  ;  nisi  ^  quod  non  tenentur 
 aliquid  praecipere  decanis. 
 
 DCLXXXI. 
 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus  omnibus  ^ 
 decanis  per  archiepiscopatum  constitutis* 
 
 (A.  343  ;  0.  ii.  260 ;  Z.  v.  38  ;  Lup.  v.  38 ;  Thorn,  82.) 
 
 Novit  vestra  dilectio,  quomodo  in  perniciem  ecclesiaj  interdict 
 dominus  rex,  sedis  apostolicse  patientia  et  nostra  nounced? 
 semper  abutens,  deteriora  prsecedentibus  malis  semper 
 adjecerit.  Inde  est  quod  vobis  in  virtute  obedientise, 
 in  periculo  ordinis,  officii,  et  beneficii  prtecipiendo  man- 
 damus quatenus,  infra  quindecim  dies  a  susceptione 
 prsesentium,  in  ecclesiis  jurisdictionis  vestr£e  omnia 
 divina,  pr^eter  baptisma  parvulorum  et  pcenitentias 
 morientium,  prohibeatis  officia  celebrari,  et  hujus  inter- 
 dicti sententiam,  quantum  in  vobis  est,  faciatis  ab 
 omnibus  inviolabiliter  observari.  Ad  ha^c  sub  eadem 
 interminatione  prajcipimus,  ut  procuretis  quo  modo 
 litex'se  nostrse  conventui  Cantuariensis  ecclesite  prte- 
 sententur. 
 
 fervor  ?'  ^  per   a.  . 
 
 nisi  .  .  .  decanis,  om.  A,  O.  Cantia,  Z,  L. 
 '  omnibuji,  A  ;  cm.  Z,  L. 
 
 constitutis,  A 
 
 X  2 
 
324 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170- 
 
 DCLXXXII. 
 
 Thomas  Cantuariexsis  archiepiscopus  CLKKEnALDO  ^ 
 
 ELECTO  ET  CONVENTUI  SaNCTI  AUGlTSTmi.- 
 (A.  344  ;  0.  ii.  261  ;  Z.  v.  39  ;  Lup.  v.  39  ;  Thorn.  164.) 
 
 The  inter-  Quanto  sacrosancta  Romana  ecclesia  monasterium 
 be  pro-  vestriini  ampliori  donavit  gratia,  tanto  diligentius 
 nounced.  ipsius  debetis  obedire  mandatis.  Unde  de  vestra  obe- 
 dientia  spem  certain  concipientes,  vobis,  auctoritate 
 domini  papte  et  nostra,  in  virtute  obedienti?e,  in  pei-i- 
 culo  honoris,  officii,  et  gradus,  prsecipiendo  mandamus 
 quatenus,  infra  quindecim  dies  a  susceptione  prassentium, 
 abstineatis  ab  omnibus  Divinis,  excepta  poenitentia 
 morientium  et  viatico,  quod,  januis  clausis  et  laicis 
 excbisis,  privatiin  fieri  necessitas  exposcit,  et  religionis 
 impetrat  favor.  Sub  eadem  quoque  interminatione 
 prrecipimus,  ut  in  onini'uus  locis  jurisdictionis  vestrfe 
 ecclesiasticre  faciatis,  quantum  in  vobis  est,  hujus 
 interdicti  sententiam  inviolabiliter  observari. 
 
 Similiter  Westmonasterii,  Sancti  Albaiii,  Sancti  Edmuudi. 
 et  MalmesberisB  abbatibus. 
 
 DCLXXXIII. 
 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus  Rogerio 
 Eboracensi  archiepiscopo. 
 
 (A.  256  ;  Z.  V.  30  ;  Lup.  v.  32  ;  Thorn.  91.) 
 
 Thomas  Dei  gratia  ^  Cantuariensis  archiepiscopus,  et 
 apostolicse  sedis  legatus,  venerabili  fratri  et  amico 
 Rogerio,  eadem  *  gratia  Eboracensi  archiepiscopo,  et  sedis 
 
 1  Clerebaldo,  L.  j        eadem,  A,   O,   Z ;    Dei,  L. 
 
 '  electa  .  .  .  Augustini,  L ;  vice-      (The  reading  of  A  and  0  shows 
 
 abbati  Sancti  Augustini,  el  fratribus  1  that  the  omission  of  Dei  gratia  in 
 fjusdem  loci.  A,  O.  those  MSS.  is  a  mistake.) 
 
 ^  Dei  gratia,  L  ;  om.  A,  O.  I 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 325 
 
 apostolicae  legato,  salutera,  et  pastorales  excubias  feli- 
 citer  adimplere. 
 
 Quantis  calamitatibus  diutius  afflicta  sit  mater  nostra,  Interdict 
 acujus  uberibus  coaluimus,  et  quoe  utrumque  nostrum  *°,'^ng^d'^' 
 auctore  Deo,  in  id  quod  est  promovit,  sancta  Cantua- 
 riensis  ecclesia,  fraternitatem  vestram  latere  non  potest, 
 prfesertim  cum  totus  fere  Latinus  orbis  contritiones 
 ejus  hactenus,  contra  fas  et  sequuni,  et  supra  omnem 
 moduni,  invaluisse  cognoverit.  Exspectaveramus  correc- 
 tionem  domini  regis,  quera  dementia  summi  pontificis 
 et  patientia  nostra,  et  Divini  judicii,  quod  maxime 
 fi  delis  anima  reveretur,  timoi",  debuerant  ad  poeniten- 
 tiam  provocasse.  Sed  ille  misericordia  Dei  ^  et  homi- 
 num  patientia,  quoad  ^  causam  banc,  semper  abutens, 
 damna  damnis  indesinenter  adjecit,  et  atrocissimas 
 injurias  gravioribus  cumulat^  injuriis.  Ne  ergo 
 sanguinem  ejus  et  *  compereuntis  ecclesise,  ob  niraiam 
 patientiam  et  injustam  dissimulationem,  de  manibus 
 nostris  requirat  Dominus,  frateruitati  vestrte  literas 
 apostolicas  destinamus,  rogantes  et  obsecrantes  in  Do- 
 mino Jesu  Christo,  et  unitate  caritatis,  et  foedere  pacis 
 ecclesiasticse,  et  auctoritate  domiui  papaj,  per  fideli- 
 tatem  quam  sedi  apostoliciB  debetis,  denuntiautes  qua- 
 tenus,  infra  quindecim  dies  a  susceptione  prtesentium, 
 per  totam  provinciam  vestram,  qua?  in  potestate  prjefati 
 regis  est,  omnia  divina,  pvteter  baptisma  parvulorum 
 et  poenitentias  morientium,  proldbeatis  officia  celebrari, 
 ot  ab  omnibus  subditis  vestris  interdicti  sententiam, 
 quantum  in  vobis  est,  facialis  inviolabiliter  observari : 
 ne  vos  (quod  absit)  cum  his  qui  in  scelere  suo  pei'i- 
 turi  sunt  ruina^  damnationis  involvat.  Portitori  vero 
 istarum  prospicite,  sicut  vobis  et  ordini  vestro  cupitis 
 esse  prospectum.    Fraternitatem  vestram  per  vias  rec- 
 
 '  Dei,  ova.  V. 
 '-  quod  ad,  Z. 
 2  cumulut,  A,  U  ; 
 
 jimulavii,  Z, 
 
 •*  in.  L. 
 
 *  ruina,  A,  0,  Z  ;  poena,  L 
 (The  woril  is  illegible  in  V,  but  i« 
 certainly  not  pena.) 
 
32G 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 tas  deducat  Altissimus,  et  faciat  participem  illorura 
 quibus  in  Evangelio  promissum  est  regnum  eoelorum. 
 
 DCLXXXIV. 
 
 Alexandro  pap^  Thomas  Cantuariensis  archi- 
 episcopus. 
 
 (A.  352  ;  O.  ii.  303  ;  Z.  v.  46  ;  Lup.  v.  45  ;  Thorn.  25.) 
 
 Serenissimo  domino  et  patri  carissimo  Alexandi'O 
 Dei  gratia  summo  pontifici,  Thomas,  sanctfe  Cantuari- 
 ensis ecclesipe  minister  humilis,  sal  litem  et  omnem,  cum 
 summa  devotione,  obedientiam. 
 Therecon-  Miserationis  oeulo  respexit  Deus  ecclesiam  suam,  et 
 brought  t.^iidem  tristitiam  ipsius^  in  Itetitiam  commutavit. 
 about.  Nec  dubiiim,  pater,  quin,  si  nobis  vera  dicentibus  ab 
 initio  fuisset  creditum,  cornua  retunderentur  eorum 
 qui  ventilabant,  conterebant,  et  variis  plagis  vulnera- 
 bant  ecclesiam,  ut,  exterminata  prorsus  libertate  ejus 
 et  evacuata  auctoritate  divinee  legis,  vigerent^  consue- 
 tudines  aut  potius  abusiones  veterum  tyrannorum,  Ro- 
 manus  pontifex  nesciretur  in  Anglia,  et  sponsfe  Christi 
 privilegia  sine  reparationis  spe  delerentur.  Ecce  enim 
 ad  novissimas  litteras  vestras,  quibus  domino  regi  An- 
 glorum  innotuit  quod  ei  ulterius  non  parceretis,  sicut 
 nec  pepercistis  Frederico  dicto  imperatori,  cum  intel- 
 lexisset  terram  ejus,  amotis  omnibus  subterfugiis,  inter- 
 dict© subjiciendam  esse,  et  episcopos,  si  qui  forte  ^  non 
 obedirent,  suspendendos  et  excoirmunicandos,  illico  no- 
 biscum  pacem  fecit  ad  honorem  Dei,  et  maximam  (ut 
 speramus)  ecclesite  utilitatem.  Nam  de  consuetudini- 
 bus,  quas  tanta  pertinacia  vendicare  consueverat,  nec 
 mutire  prjesumpsit.    Nullum  a  nobis,  vel  ab  '  aliquo 
 
 '  ipsius.  A,  0,  Z  ;  ejus,  L.  I        si  quiforle,  oni.  A. 
 
 -  ingereient,  L.  \        ah,  om.  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 '  EPISTOL.E. 
 
 327 
 
 nostrum,  exegit  juramentum ;  possessiones  qua3  occa- 
 •sione  dissensionis  hujus  'ecclesiae  abstulerat,  prout  eas 
 in  chartula  expresseramus,  nobis  concessit ;  pacem  et 
 securitatem  et  reditum  omnibus  nostris  promisit,  et 
 osculum,  si  taraen  vellemus  eum  eatenus  perurgeri  ; 
 ut  non  modo  in  omnibus  articulis  victus  appareret, 
 sed  ut  perjurus  diceretur  ab  his^  qui  audierant  ipsum 
 jurasse  quod  non  erat  nos  ea  die  in  osculo  receptm-us. 
 Nos  autem,  habito  plurimorum  sapientum  coiisilio,  et  The  meet- 
 maxime  domini  Senonensis,  qui  pacem  nostram  eaeteris  j^reteval. 
 sollicitius  et  efficacius  procuvabat,  cum  ipso  ad  collo- 
 quium regis  -  accessimus ;  quern  (Deo  faciente,  qui 
 omnes  illos  amoverat  qui  sanctitatem  vestram  variis 
 dolis  circumvenire  soliti  sunt)  adeo  mutatum  inveni- 
 mus,  ut  (quod  sine  circumstantium  admiratione  non 
 contigit)  animus  ejus  in  nullo  videretuv  a  quietis  con- 
 siliis  abhorrere.  Nam  ut  nos  procul  adventantes  con- 
 spexit,  a  circumfusa  turba  exsiliens  occurrit  properus, 
 et  capite  detecto  nos  in  salutationis  verba  prorumpere 
 gestientes^  salutatione  praevenit,  et  habitis  paucis  ser- 
 monibus,  solis  nobis  prresentibus  cum  domino  Seno- 
 nensi,  nos,  illo  divertente,  stupentibus  universis,  traxit 
 in  partem,  et  diu  tanta  familiaritate  collocutus  est,  ut 
 videri  posset  nunquam  inter  nos  aliquam  fuisse  dis- 
 cordiam.  Omnes  fere,  quotquot  adevant,  laetissima  ad- 
 mii-atione  stupentes,  plurimorum  genis  lacrymarum 
 imbre  madentibus,  glorificabant  Deum,  et  benedicebant 
 beatam  Magdalen  am  in  cujus  solemnitate  rex  con  versus  Jul.  22. 
 est  a  viis  pristinis,  ut  toti  terrae  suse  Isetitiam  refor- 
 maret,  et  ecclesite  redderet  pacem.  Corripuimus  eum, 
 adhibita  moderatione  quam  oportuerat  adhiberi ;  vias 
 quibus  incesserat,  et  *  pericula  quae  undique  immine- 
 bant  patenter  ostendimus ;  rogavimus  et  monuimus  ut 
 rediret  ad  cor,  ut,  dignos  fructus  poenitentiaj  faciens. 
 
 '  iis,  A. 
 2  regi,  V. 
 
 j  *  gestiens,  L. 
 I        et,  om.  A. 
 
328 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 et  ecclesise,  quam  non  mediociiter  Iseserat,  manifesta 
 boni  compensatione  satisfaciens,  purgaret  conscientiam, 
 et  redimeiet  faniam  ;  nam  ab  iniquis  consiliariis,  po- 
 tins  quam  a  propripe  voluntatis  instinctu,  grave  utrius- 
 que  dispendium  patiebatur. 
 The  ques-  Oum  autem  hfec  omnia  non  mode  patienter,  sed  et 
 corona-  benigne,  audiret,  et  emendationem  promitteret,  adjeci- 
 tion.  i;i^^g  gi})i  nece.«sarium  esse  ad  salutem,  et  liberis  suis 
 ad  incolumitatem  et  indemnitatem  concessse  divinitus 
 potestatis,  ut  in  eo  sanctie  Cantuaiiensi  ecclesijie  matri 
 suse  diligentius  satisfaceret,  in  quo  earn  nuper  gravis- 
 sime  Iseserat  Nam  filium  suum  contra  jus  antiquis- 
 simum  ecclesise  nostise  fecerat  enormiter  eoronari, 
 usurpatione  archiepiscopi  Eboracensis..  qui  contra  vetus- 
 tissimam  consuetudinem,  et  post  prohibitionem  vestram, 
 et  etiam  in  aliena  provincia,  consecrationem  banc  ex- 
 sequi  cseca  nimis  et  temeraria  ambitione  prsjsumpsit. 
 In  quo  ille  paullulum  reluctans,  protestatus  tamen  ante 
 se  nihil  proponere  vel  propositurum  esse  animo  con- 
 tendendi,  "  Quis,"  inquit,  "coronavit  regem  Willelmum, 
 "  qui  sibi  Angliam  subjugavit,  et  reges  succedentes  ? 
 "  Nonne  Eboracensis,  aut  alius  episcopus,  prout  illi 
 "  placebat  qui  coronandus  erat  in  regem  ? "  Ad  qu;y 
 nos,  quod  ex  celebri  gentis  nostrte  claret  historia,  re- 
 spondimus,  quod  '  eo  tempore  quo  Anglia  capta  est  a 
 "  Normannis,  Cantuariensis  ecclesia  proprium  non  ha- 
 "  bebat  antistitem,  sed  quasi  captiva  tenebatur  a  quo- 
 "  dam  Stigando,  qui  illam,  sicut  et  Wintoniensem,  et 
 "  Londoniensem,  et  Wigorniensem,  et  Eliensem  eccle- 
 "  siam,  publicse  potestatis  et  amicorum  viribus  contra 
 "  inhibitionem  Rcmani  pontificis,  occupaverat,  aposto- 
 "  licse  sedis  communione  carens  et  gratia ;  unde  et 
 "  de  mandato  ejus,  a  pra^fato  rege  captus  in  carcerc 
 "  diem  obiit.  Qua  necessitate  tunc,  (quod  nec  ante, 
 "  nec  post  lectum  est  vel  auditum,)  arcbie2:)iscopus 
 "  Eboracensis,  qui  clarioris  erat  opinionis,  illi  regi  co- 
 "  ronam  imposuit.    Lanfrancus  vero  filium  ejus  regem 
 
1170.] 
 
 EP1ST0L.«. 
 
 329 
 
 Willelmiim,  cognomento  et  colore  Rufum,  consecravit 
 in  regem,  pi-tesente  Thoina  Eboracensi  archiepiscopo, 
 nec  in  eo  sibi  officio  aliquid  vendicante.  Post  cujus 
 obitum,  cum  sanctus  Anselmus  Cantuariensis  archi- 
 episcopus  exsularet,  ex  eadem  causa  qua  et  nos, 
 unus  suftraganeorum  Cantuariensis  ecclesise,  scilicet  '■ 
 Girardus  Herefordensis,=>'  vice  arcbiepiscopi  sui  tunc 
 absentis,  regem  Henri  cum,  non  contradicente  ai'chi- 
 episcopo  Eboracensi,  consecravit.  Revertente  autem 
 ab  exsilio  beato  Anselmo,  accessit  ad  eum  rex  Henricus, 
 tradens  ei  diadema  et  rogans  ut  eum  coronaret,  nec 
 imputaret  illi  quod  ip.sum,  necessitate  regni  pra?pe- 
 
 •  diente,  non  exspectaverat.  Fatebatur  enim  coram 
 '  omnibus  hanc  esse  Cantuariensis  ecclesite  dignitatem, 
 
 ut  Anglorum  reges  inungat  et  consecret.  Et,  hac 
 '  quidem  satisfactione  placatus,  sanctus  archiepiscopus 
 "  approbavit  quod  a  suffraganeo  suo  factum  fuerat,  et 
 
 •  regi  coronam  imposuit.    Quare  ergo  tunc  siluit  Ebo- 
 
 •  racensis  archiepiscopus,  et  sibi  Cantuariensis  ecclesi-ae 
 
 ■  suftraganeum  preeferri  sustinuit  ?  Nunquid  Thomas 
 '  senior,  qui  Eboracensem  regebat  ecclesiam,  et  Lan- 
 
 •  franco  Cantuariensi,  de  litteris  et  amicorum  copia 
 
 ■  intumescens,  multos  labores  texuit,  et  ecclesiam  suam 
 ampliavit  in  plurimis,  hie  obmutuisset,  pauperi  ce- 
 
 •  dens  episcopo,  nisi  .sibi  de  arcbiepiscopi  Cantuariensis 
 
 •  primatu  et  dignitate  constaret  ?    Deinde  post  tri- 
 ginta  et  sex  annos  regem  Stephanum,  prsedecessorem 
 
 '  vestrum,  a  decessore  nostro  Willelmo  fuisse  consecra- 
 '  turn,  pryesente  Turstano  Eboracensi  archiepiscopo, 
 "  nec  se  immiscente  negotio  aut  contradicente,  certo 
 "  certius  est.    Quo  post  novem  et  decern  annos  in  fata 
 
 '  S.  (as  if  for  sanclus),  instead  of  scilictf),  L. 
 
 It  was  really  Maurice,  bishop  Hcnrj  I.,  in  which  Thomas,  arch- 
 of  London,  who  represented  his  bishop  of  York,  also  took  part, 
 metropolitan  at  the  coronation  of  i  Matt.  Paris,  ii.  115,  ed.  Luard. 
 
330 
 
 EPIST0LJ5. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 "  collapso,  bonfe  memorise  Theobaldus  Cantuariensis 
 "  archiepiscopus,  qui  pro  vestra  promotione,  cum  suis 
 "  omnibus,  labores  inmimeros,  damna  irreparabilia,  et 
 "  pericula  plurima  memoratu  et  relatu  horrenda,  sus- 
 '•'  tinuit,  ^  regnum,  quod  in  aliam  familiam  jam  trans- 
 "  ierat,  avi  ^  vestri  liberie  restituit ;  ^  vos  inunxit  et 
 "  coronavit  in  regem,  prtesente  isto  Eboracensi  Rogerio 
 "  qui  nunc  est,  et  (ut  scitis)  nec  cooperante  nec  con- 
 "  tradicente,  nec  aliquid  agente,  nisi  eo  modo  quo  mi- 
 "  nimus  episcoporum,  sacris  indutus  vestibus  audiens 
 "  intererat  solemnitati. 
 
 "  Cur  ergo  tanta  facilitate  animi,  aut  potius  consi- 
 "  liariorum  vestrorum  pravitate,  matrem  vestram  Can- 
 "  tuariensem  ecclesiam,  sine  causae  cognitione,  jure 
 "  antique  spoliastis,  quod  plusquam  nonaginta^  annis 
 "  inconcusse  possedisse  dignoscitur  ?  Nunquid  perpe- 
 "  tuare  voluistis  inimicitias  inter  ecclesiam  et  liberos 
 "  vestros  ?  Ant  si  tantum  praesumptionis  Eboracensi 
 "  archiepiscopo  fuerat  indulgendum,  ut  novo  regi  mu- 
 "  nus  consecrationis  impenderet,  cur  provinciam  suam 
 "  excedens  invasit  nostram  ?  Cur  tam  ipsum  quam 
 "  suffraganeos  nostros  in  crimen  inobedientise  impu- 
 "  listis  ?  Receperant  enim  inbibitionem  domini  papse, 
 "  ne  hoc  in  absentia  nostra  aliquo  '  modo  prsesume- 
 "  rent.  Deuique  si  substitutionem  filii  et  consecra- 
 "  tionem  properabatis  impleri,  cur  eos,  quos  ab  ore 
 "  summi  pontificis  nominatim  et  a  nobis  excommuni- 
 "  catos  esse  constabat,  a  tanti  sacramenti  solemnitate 
 "  non  curastis  excludei-e  ?  Nunquid  consecratio  sine 
 "  participio  exsecrationis  non  videbatur  implenda  ? " 
 
 His  et  pluribus  aliis  ad  hunc  articulum  pertinenti- 
 bus,  qupe  epistolaris  "  bre vitas  non  admittit,  diligenter 
 
 '  et,  ins.  L. 
 
 -ah  avi,  L. 
 
 •■'  restituit,  ora.  L. 
 
 ■•  Ixxxx,  A  ;  l.vxx,  with  a  fourth 
 
 X  interlined,  0  ;  octoyiiila,  Z ;  oc- 
 tuagijtta,  L. 
 
 171  aliquo,  V. 
 "  epistolaris,  A,  O,  V,  Z  ;  tem- 
 poris,  L. 
 
A.D.  1 170.] 
 
 EPIbTOL^. 
 
 331 
 
 et  modeste  propositis,  rogaviinus  attentius  ut  hujus 
 liesionis  nostrje  jacturam,  pro  amore  Dei,  et  salute  sua, 
 et  liberorum  indemaitate,  repararet,  et  tantae  prse- 
 sumptionis  emendaret  escessum.  lUe  vero  se,  de  man- 
 date vestro  quod  pridem  obtinuerat,  adversus  banc 
 petitionem  nostram  tutum  esse  respondit  ;  et  super 
 boc  litteras  protulisse,'^  quibus  constitit  episeopis  cele- 
 braturis  hoc  munus  sibi  indultum  esse,  ut  filium  suum 
 faceret,  a  quoeumque  vellet  episcopo,  coronari.  Ad 
 quod,  ei  respondentes,  supplicavimus  ut  reduceret  ad 
 animutn  quando  et  quare  littei-as  impetrasset,  quibus 
 suum  et  episcoporum  defendere  nitebatur  excessum. 
 Constabat  enim  eas,  quando  Cantuariensis  ecclesia 
 vacabat,  eo  proposito  fuisse  impetratas,  ne  Eboracensis 
 archiepiscopus,  si  prtefatam  Cantuariensem  ecclesiam 
 diutius  vacare  contingeret,  ad  innovandi  regis  corona- 
 tionem  prfe  c?eteris  provincife  nostrfe  episeopis  auderet 
 aspirare.  "  Et  ut,  domine  mi  rex,  htec  lidelius  et 
 "  familiarius  reeolatis,  nonne  tunc  palam  solebatis  as- 
 "  serere  quia  -  filium  vestrum  malletis  decollari,  quam 
 "  ut  ssepe  dictus  Eboracensis  capiti  ejus  baeretieas 
 "  manus  imponeret  ?  Certum  vero  est,  quod  priori 
 "  mandato  per  posterius  derogatur.  Esto  ergo,  quod 
 "  tune  ^  tales  litteras  impetraveritis ;  nostras  vero,  quia 
 "  posteriores  sunt,  illis  debuerant  derogasse  :  unde  con- 
 "  stat  vobis  et  aliis  sapientibus  cujus  momenti  ha- 
 "  bendum  sit  quod  contra  jus  usui*patum  est,  prse- 
 "  sertim  cum*  regis  consecratio,  sicut  et  alia  sacra- 
 "  menta,  de  jure  causam  habeat,  et  totam  substantiam 
 "  nanciscatur.  Neque  hsec  dicta  videantur,  quod  de- 
 "  gradari  velimus  filium  vestrum,  aut  in  aliquo  mino- 
 "  rari ;  quia  successus  ejus  et  ampliationem  glorige 
 "  exoptamus,  et  ad  eam  laborabimus  modis  omnibus 
 "  in  Domino  :  scd  ut  indig-nationem  omnipotentis  ^  Dei, 
 
 '  protiilit,  L. 
 
 -  quia,  A,  Z ;  <77/of/,  L. 
 
 3  nunc,  0,  with  vel  tunc  in  marg. 
 
 *  turn,  A. 
 
 ■■'  omnipotentis,  Z,  G;  Oni.  L. 
 
332 
 
 EPISTOL^. 
 
 [AD.  1170. 
 
 "  et  sanctorum,  qui  in  Cantuariensi  ecclesia  requies- 
 "  cunt  et  graviter  injuriati  sunt,  a  vobis  ^  et  ab  illo  ^ 
 "  pariter  arceatis.  Quod  fieri  posse  non  credimus,  nisi 
 "  per  condignam  satisfactionem  ;  quia  a  steculis  inau- 
 "  ditum  est  quod  aliqnis  Cantuariensem  ecclesiam  lee- 
 "  serit,  et  non  sit  correctus  aut  contritus  a  Christo 
 "  Domino." 
 
 Subintulit  ergo  rex  vultu  liilari  et  voce  jucunda : 
 "  Si  filium  meum  diligitis,  duplici  jure  facitis  quod 
 "  debetis.  Nam  et  ego  vobis  ilium  dedi  in  tilium, 
 "  eumque,  ut  meminisse  potestis,  recepistis  de  manu 
 "  mea.  Et  ipse  vos  tanta  afFectione  diligit,  ut  ali- 
 "  quern  inimicorum  vestrorum  recto  lumine  nequeat 
 "  intueri.  Eos  enim  jam  contrivisset,^  nisi  obstitisset 
 "  reverentia  et  timor  nominis  mei.  Sed  scio  quod 
 "  vos  gravius  de  eis,  etiam  quam  oporteat,  ulciscetur, 
 "  quam  cito  tempus  et  occasionem  acceperit.  Nec 
 "  dubito  quin  ecclesia  Cantuariensis  nobilissima  sit 
 '•■  inter  omnes  ecclesias  occidentis,  nec  eam  jure  suo 
 "  privari^  volo ;  quin  potius  juxta  consilium  vestrum 
 "  dabo  operam  ut  et  in  hoc  articulo  relevetur,  et 
 '•  pristinam  in  omnibus  recuperet  dignitatem.  Illis 
 "  autem  qui  me  et  vos  liactenus  prodiderunt,  Deo 
 "  propitio,  sic  i-espondebo  ut  exigunt  merita  prodi- 
 "  torum."  Cum  ergo  equo  desiliens  me  humiliarem  ^ 
 ad  pedes  ejus,  ille, "  arrepto  scansili,  me  coegit  ascen- 
 dere,  et  visus  illachrymari  ait,  "  Quid  raulta  ^  ?  Do- 
 "  mine  *  archiepiscope,  restitiiamus  nobis  invicem 
 "  veteres  aflPectiones,  et  alter  alteri  quod  potuerit 
 "  bonum  exliibeat,  et  prsecedentis  odii  prorsus  simus 
 "  immemores.  Sed  mihi,  quseso,  coram  his  qui  procul 
 "  adspiciunt,   honorem   exhibeatis."    Et   transiens  ad 
 
 '  nohis,  L,  G.  ^  humilitatem,  V. 
 
 '  illo,  A,  O,  Z  ;  illis,  L,  G.  «  ille,  om.  L. 
 
 contrivisset.  A,  O,  V,  Z ;  con-  '  multa,  Z,  L ;  phii  a,  A. 
 
 titiiiisset,  L,  G.  ^  mi,  ins.  G. 
 privari,  A,  O,  Z  ;  privare,  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 333 
 
 illos,  (quia  paucos  ibi,  quos  lator  prpesentium  indical)it, 
 videbat  amatores  discordiee,  et  odii  incentores,)  ait, 
 ut  tarn  illorum  quam  omnium,  ne  quid  mali  dicerent, 
 ova  prjecluderet :  "  Si  ego,  cum  arehiepiscopum  ad 
 "  omne  bonum  paratum  inveniam,  ei  vieissim  bonus 
 "  non  fuero,  tunc  ero  nequior  cjeteris  omnibus,^  et 
 "  mala  qute  de  me  dicuntui',  vera  esse  probabo.  Nec 
 "  aliud  consilium  honestius  aut  utilius  erediderim, 
 "  quam  ut  ipsum  studeam  benignitate  prsecedeie,  et 
 "  tam  ca'ritate  quam  beneficiis  superare/' 
 
 Sermonem  regis  cum  summa  gi'atulatione  fere  quot- 
 quot  aderant  exceperunt.  Misit  ergo  ad  nos  epi- 
 scopos  suos,  qui  monerent  ut  petition  em  nostram  coram 
 omnibus  faceremus.  Et  si  quorundam  ex  ipsis  con- 
 silio  credidissemus,  in  arbitrium  ejus  contulissemus 
 prorsus  et  nos  et  totam  causam  ecclesise.  Nam  ab 
 initio  usque  nunc  a  scribis  et  pharisfeis  suis  egressa 
 est  iniquitas,  et  de  auctoritate  seniorum  invaluit,  qui 
 debuerant  regere  populum.  Sed  benedictus  Deus, 
 qui  non  permisit  ut  in  consilium  illorum  transiret 
 anima  nostra,  et  ecclesiae  libertatem  aut  justitiam  Dei 
 exponeremus  cujuscumque  homiuis  voluntati.  Illis 
 autem  dimissis,  habita  deliberatione  cum  domino 
 Senonensi  et  Christi  pauperibus,  sociis  peregrinatiouis 
 et  proscriptionis  nostrte,  in  eo  firmavimus  propositum, 
 ut  nec  2  qusestionem  consuetudinum,  nec  damnorum 
 quae  ecclesise  nostrse  intulerat,  nec  usurpatse  conse- 
 crationis  querelam,  nec  ecclesiastica?  libertatis  aut 
 honoris  nostri  dispendium,  aliquo  modo  confen-emus  in 
 arbitrium  ejus.  Et  sic  accedentes  *  ad  regem  et  suos, 
 cum  omni  humilitate  rogavimus  per  os  domini  Seno- 
 nensis,  qui  verbi  nostri  bajulus  erat,  ut  nobis  gratiam 
 suam*  restitueret,  pacem  et  securitatem  tam  nobis  quam 
 nostris,  Cantuariensem  ecclesiam  et  possessiones  ejus, 
 
 >  mnnibuSfZ,!,;  homi}iH>us,  A,0.  I  ^  accendeiites,Y. 
 -  nec,  om.  L.  I      *  gratia  sua. 
 
334 
 
 EPISTOL/E. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 quas  exceptas  i  in  chartula  legerat ;  et  ut  miseri- 
 corditer  emendaret  quod  contra  nos  et  ecclesiam 
 nostiam  fuerat  in  filii  sui  coronatione  prsesumptum : 
 promittentes  ei  amorem  et  honorem,  et  quidquid 
 obsequii  regi  et  principi  potest  ab  arcliiepiscopo  ex- 
 Questious  hiberi  in  Domino.    Ille  verbum  acceptans  annuit,  et 
 
 of  pro-  ,         ,  •      1         ,  •  • 
 
 pert}-       nos,  et  nostros  qui  aderant,  recepit  m  gratiam  suam. 
 
 deferred.  Et  quia  non  praBceperatis  ut  ipse  nobis  et  nostris 
 ablata  restitueret,  neque  a  nobis  poterat  impetrari, 
 aut  poterit,  Deo  auctore,  ut  ea  remittamus  ;  juxta  man- 
 datum  vestrum  repetitio  eorum  dilata  est,  non  sublata. 
 Nam  si  prfecepissetis  eo  vigore  quem  in  novissimis 
 litteris  -  expressistis,  ut  restituerentur,  liaud  dubium 
 quin  satisfecisset  et  posteris  dedisset  exemplum,  toti 
 ecclesife   Dei,   et  maxime   apostolicae   sedi,  perpetuo 
 
 The  part-  profutui'um.  Tandem  itaque  nobiscum  multa  et  ,  diu 
 conferens,  cum  nos  duo  soli  fere  usque  ad  vesperam 
 coUocuti  essemus  secundum  morem  familiaritatis  anti- 
 qu£e,  in  hoc  convenimus,  ut  eo  discedente,  rediremus 
 gratias  acturi  Christianissimo  regi  et  aliis  benefactori- 
 bus  uostris,  reversuri  ad  ipsum,  rebus  coinpositis,  et 
 aliquamdiu  moraturi  circa  eum,  antequam  redeamus  in 
 Angliam,  ut  omnibvis  innotescat  in  quantani  familiari- 
 tatem  et  gratiam  nos  receperit. 
 
 Exspectabimus  autem  in  Francia  donee  redeant 
 nuntii  nostri,  quos  ad  recipiendas  possessiones  nostras 
 destinavimus,  quia  non  est  in  animo  nostro  ut  rede- 
 amus  ad  ipsum  quamdiu  de  terra  ecclesia?  passum 
 
 Thekiug's  pedis   abstulerit.     Nam   in  restitutione  possessionum 
 
 visers'^'     facile    advertemus   qua    sinceritate   agatur  nobiscum. 
 
 Nec  tamen  veremur  quin  impleat  quod  promisit,  nisi 
 eum  prsepediant  consiliarii,  quos  depravatse^  consci- 
 entife  stimulus  quiescere  non  permittit.  Hi  siquidem, 
 ne    comprehendantur   in   operibus    manuum  suarum, 
 
 1  excerpta  /  |     ^  depravata,  0,  V,  Z ;  deprai 
 
 2  litteris,  om.  L.  \  tate.  A,  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPItSTOL.E. 
 
 335 
 
 errores  suos  impunitate  donari  moliuntur,  auctoiitate 
 et  consortio  regiie  majestatis.  Hi  nos  in  sortem  Balaa-- 
 mitarum  conantur  impellere,  ut,  vivificantes  animas 
 quae  non  vivunt,  eriminosos  in  scelere  deprehensos 
 absolvamus  sine  ])cenitentia  et  confessione  erroris  ; 
 quani  utique  potestatem  Deus  nec  alii  indulsit,  nec 
 retinuit  sibi.  Nisi  adquieverimus,  pacem  et  concor- 
 diam  cum  domino  lege  initam  machinantur  infringeie. 
 Sed,  Deo  auctore,  nec  sic  nos  inducent  ut,  sedem 
 ponentes  ex  adverso  Altissimi,  gloriemur  inaniter  nos 
 aut  ^  vivificare  quos  mortificat,  aut  mortificare  quos 
 ille  vivificat.  Certum  enim  est  quanticumque  ^  pastoris 
 sententiam  jure  meracissimo  ^  non  tenere,  si  divino 
 judicio  reprobatur.  Nos  tamen  sub  ipso  discessu  Proposal 
 nofltro,  sive  paci  invidens,  sive  amicis  et  familiaribns  °^ '^'^"'^ 
 prospicere  volens,  ad  instantiam,  sicut  dicitur,  Gau- 
 fredi  Cantuariensis  nrchidiaconi,  Lexoviensis  episcopus 
 satis  argute  et  instanter,  rege,  episcopis,  et  proceribus 
 prsesentibus,  sollieitavit  circa  articulum  istum,  dicens 
 oportere  ut,  qviemadmodum  dominus  rex  fideles  nostros 
 in  gratiam  receperat,  ita  nos  omnes  qui  cum  illo 
 steterant  in  gratiam  reciperemus.  Cui  respondimus, 
 hie  (si  placeret  illi)  distinctionem  necessario  admit - 
 tendam.  Nam  in  eis  quorum  advocationem  susceperat, 
 erant  homines  diversai  conditionis,  et  ahi  nocen- 
 tiores  alii  minus ;  alii  in  communione  ecclesi?e,  alii 
 exconimunicati  contactu  ^  et  participatione  anathematis 
 aut  sententia;  alii  in  summi  pontificis  coustitutionem 
 inciderant,  et  sine  auctoritate  ejus  absolvi  non  pos- 
 sunt ;  alii  ex  variis  causis  a  nobis  vel  ab  aliis  pastori- 
 bus  suis  justo  sunt  anathemate  condemnati.  Proinde 
 in  personis  et  causis  tarn  dissimilibus  ratio  juris  et 
 jequitatis  vetat  idem  esse  judicium.    Nos  autem  ad 
 
 •  vivificare  aui  jusiificare  ^ 
 ille  non,  L  (for  aut  .  .  .  ille'). 
 '  guamcunque,  G. 
 
 3  vieracissimo,  A,  O,  V,  Z;  vera- 
 ci.ssimo,  L. 
 
 *  contractu,  Z. 
 
336 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  117  0 
 
 oinnes,  quantum  in  nobis  est,  pacem  et  caritatem 
 habenfces,  domini  regis  audito  consilio,  ad  honorem 
 ecclesiffi  Dei  et  ^  suuni  et  nostrum,  necnon  et  salutem 
 illorum  quibus  raconciliatio  quseritur,  negotium,  Deo 
 propitio,  [ita]^  moderabimur,  ut  siquis  eorum  (quod 
 absit)  pace  caruerit,  reconciliationis  expers  hoc  sibi 
 non  nobis  debeat  imputare.  Cum  autem  ad  haec  prae- 
 fatus  Gaufredus  archidiaconus,  adhuc  excommunicatus, 
 sicut  incentor  discordige  ita  et  contemptor  justre 
 sententife,  tumidius  ^  responderet,  dominus  rex,  ne 
 suborientia  hinc  inde  verba  causas  odii  et  sopitfe 
 inimicitipe  fomitem  instaurarent,  nos*  de  turba  extra- 
 hens,  rogavit  ne  curaremus  qure  dicerentur  a  talibus, 
 et  ut  pacato  animo  et  tranquillo  ei  ^  licentiam  et  bene- 
 dictionem  dantes,  cum  gratia  Dei  et  sua  rediremus  ad 
 hospitium  nostrum. 
 Report  as  Postea  vero  accepimus  quod  venerabiles  viri,  domi- 
 bishop  of  Rothomagensis  et  episcopus  Nivernensis,  quos  inter 
 Seez.  nos  et  dominum  regem  jusseratis  esse  mediatores,  et 
 qui  de  pace  nostra  solliciti  exstiterunt,  episcopo 
 Sagiensi,  transeunti  in  Angliam,  dederunt  in  mandatis 
 ut  excommunicates  nostros  absolveret ;  sed  incertum 
 est  an  ei  formam  quam  illis  dederatis  prsescripserint; 
 aut,  si  praescripta  est,  an  eam  sit  idem  episcopus  secu- 
 turus.  Verumtamen  nec  illis  mandare  licuit,  nisi  qua- 
 tenus  potestatem  a  vobis  acceperunt,  nec  ille  aliquid 
 egit,  si  fines  quos  prsescripseratis  excessit.  Unde  (si 
 placet)  necesse  est,  ut  si  aliter  absoluti  sunt,  prae- 
 cipiatis  eos  sen  ten  ti  a,  qua  tenebantur,  arctari,  donee  se- 
 cundum ecclesife  formam  jurent,  ut  ante  jusseratis,  se 
 vestro  mandato  parituros ;  et  illis  qui  taliter  absolvi 
 meruerint,  in  virtute  obedientiae  injungatis,  quatenus 
 mandatum,  quod  eis  ex  parte  vestra  faciemus,  inviola- 
 
 '  et,  cm.  L,  G. 
 
 2  ita,  B. 
 
 '  lamidus,  L. 
 
 *  vos,  L. 
 
 *  et,  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOLjE. 
 
 337 
 
 biliter  obscrvciit,  vel  ad  vo.s  intra  terminuui,  quern 
 pnetigetis,  aecedant,  ut  audiant  vestrum  praeceptum,^ 
 subjecta  pcena  nisi  jjaruerint,  iit  in  pvistinam  sentcn- 
 tiani  sublato  appellationis  obstaculo  reponantur. 
 
 Nequc  ha^c  dicimus,  Deo  teste,  vindictam  cxpetentes, 
 cum  scriptum  esse  noveriinus,  "  Non  quaeres  ultioneni, 
 "  nec  memor  eiis  injuriaj  civium  tuorum,"  sed  ut 
 ecclesia  correctionia  exemplo  possit  per  Dei  gratiam  in 
 posterum  roborari,  et  poena  paucorum  niultos  aedificet. 
 Nam  ut  Spiritus  Sauctus  auctor  est,  "  flagellato  pesti- 
 "  lente  sapiens  eruditur."  Nec  vigere  poterit  apostolicae 
 sed  is  auctoritas,  nisi  percellantur  et  hi  qui,  laicorum 
 patrocinio  abutentes,  cxcommunicati  aut  prohibiti  pra;- 
 sumpserunt  divina  celebrare.  Quid  enim  solus  epi- 
 scopus,  (juantumliltet  ecclesitB  Komame  devotus,  poterit, 
 si  ab  obedieutia  ejus  ad  nutuni  potentum  recesserint 
 sacerdotes  et  clerus  suns  ?  Nihil  enim  est,  quod  eccle- 
 siam  raagis  debilitet,  quani  (j^uod  apostolica  sedes  talia, 
 cum  emergunt,  facile  praeterit  impunita.  Hajc  dicentes 
 scimus  nobis  in  his  exsequendis,  si  placuerit  vobis, 
 magnos,  Deo  tamen  propitio  vincibiles,  imminere 
 labores.  Sed  pneelegimus  arctam  et  angustam  viam 
 sequi,  quai  ducit  ad  vitam  (juam  latam  et  spatiosam 
 quae  per  illecebras  stt'culi  traliit  ad  inferos.  De  man- 
 date vestro  daninorum  nostrorum  ad  pnesens  tacita 
 est  repetitio.  Placeat  serenitati  vestrae  qualiter  vos 
 hie  procedere  oporteat  a  latore  pncsentium  exaudire, 
 et  injuriam  corrigere  qu;i;  nobis  ct  ecclesiae  nostrae 
 illata  est  in  coronatione  filii  regis,  alio,  contra  morem 
 antiquum  et  mandatum  vestrum,  invadente  jus  nostrum 
 ct  provinciam  nostram.  Neccssitas  nos  coegit  excedere 
 modum  scribendi,  timoi-  et  reverentia  de  dicendis 
 plura  reprimere  compulerunt ;  sed  apostolica  dignatio 
 et  dementia  paternae  mansuetudinis  immoderationi,  si 
 
 '  pt  aoeptitm  (on  an  erasure)  ]  -  adultam  (for  ad  vitam},  V. 
 G  ;  om.  A,  O,  V,  L.  '  1 
 
 o  12478.  Y 
 
338 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 placet,  veniam  dabit,  et  quae  dicenda  fuerant,  a  latorc 
 pi-fBsentium  solita  :pietate  exaudiat,  et  petitiones  quas 
 per  eum  porrigimus  celerius  jubeat  adimpleri. 
 
 DCLXXXV. 
 
 QUIDAM  AMICUS  SUUS  MAGISTRO  RADULFO  DE  SeRRES.^ 
 (A.  357  ;  0.  iii.  11 ;  Z.  v,  110  ;  Lup.  v.  46  ;  Thom.  393.) 
 
 AneFoH         "  irritant  animum  demissa  per  aurem, 
 
 180-1.     '         "  Quam  qute  sunt  oculis  subjecta  fidelibus." 
 Negotia-  jg  his  igitur,  qute  auditu  solo  didici  minus  lucu- 
 
 tions  of       t      .  n  .  ^ 
 
 the  pope's  lentam  lecero  naiTationem,  veniam  peto.  Constantia 
 commis-    gnim  veritatis,  et  manifestior  quiesitorum  a  vobis  ex- 
 
 sionei-s.  .  .  .  .1 
 
 positio,  est  peues  illos  qui  rem  gestam  conspexerunt. 
 Novit  autem  dilectio  vestra  dominum  Rothomagensem 
 et  Nivernensem  episcopum  a  domino  papa  ad  regem 
 Anglorum,  pro  transactione  inter  prsedictum  regem  et 
 dominum  Cantuariensem  formanda,  transmissos  fuisse 
 legates.  Arripiens  igitur  iter  Nivernensis  ad  mandatum 
 domini  pap?e,  deferens  secum  transactionis  formam  a 
 domino  papa  dictatam  cum  comminatoriis  ejusdcni,- 
 in  Neustriara  usque  pervenit.  Conveniens  itaquc 
 Rothomagensem  paratus  erat  transfretandi  inire  labo- 
 rem  ;  erat  enim  rex  Anglise,  ut  etiam  vestra  novit 
 dilectio,  tunc  temporis  in  Anglia.  Rex  igitur,  auditis 
 his,  Nivernensi  obviam  misit,  mandans  et  monens  ne 
 casus  subiret  marinos,  sed  ipsius  adventum  in  Nor- 
 mannia  patienter  pr.-estolaretur  ;  erat  enim  inprfesen- 
 tiarum  in  fines  illos  remeaturus.     Regressum^  ergo 
 
 '  Instead  of  this  heading  (which 
 is  in  A  and  0)  Z  and  L  have  Jo- 
 anni  Saresbertensi  quidam  amicus. 
 For  R.  de  Serra  or  Serres,  see  the 
 "  Catalogus  Eruditorum,"  in  vol. 
 iii.  526  ;  also  vol.  vi.  p.  366. 
 
 '  eundem,  V,  Z ;  ad  mndem,  L  ; 
 ejusdem,  A,  O. 
 
 '  Itcgressus,  A,  0 ;  Reyressum, 
 Z,  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL/E. 
 
 339 
 
 Rothomagensis  et  Nivemensis  diligenter  ^  convenientes, 
 commonitorias  domini  papre  pacis  faciendse  formam 
 continentes,  illi  obtulerunt ;  quorum  sermo  hoc  demum 
 fine  resedit.  Spopondit  rex  prsetaxatis  legatis,  se  ad 
 nutum  ct  voluntatem  domini  papte/  sine  fuco  simul- 
 tatis,  restituturum  domino  Cantuariensi  pacem  suam, 
 ecclesiam  suam,  possessiones  ecclesise  suae  in  integrum, 
 gratiam  etiam  suam,  licet  de  prpecepto  apostolico  ad 
 gratise  restitutionem  non  cogeretur;  unum  vehementer 
 laborans  excipei-e  de  his  qu?e  dominus  papa  man-  The  kiss 
 daverat,  osculum  videlicet ;  quoniam  huic  publice  in  °^  P^"''^' 
 conspectu  Francorum  apud  Montem-Martyrum  abjura- 
 verat.  Revcrsi  sunt  igifcur  -  Rothomagensis  et  Niver-  Jul.  16. 
 nensis  ad  dominum  Cantuariensem  Senonis,  feria  quinta 
 (ut  recolo)  hebdomadaj  praicedentis  festum  3  Magdalense, 
 nuntiantes  illi  qua3  penes  rcgem  invenerant,  et  ut  ibi 
 pariter  diem  reconciliationis  faciendtie  assignarent. 
 
 Inter  agendum  autem  hiec  rex  Francise  et  rex 
 AnglitB  diem  colloquii  statuerant,  feriam  videlicet  se- 
 cundam  ante  festum  Magdalense,  in  limitibus  suis  inter  Jul.  20. 
 Firmitatem,  oppidum  scilicet  in  pago  Camotensi,  et 
 Fretivalle,  castrum  videlicet  in  territorio  Turonensi. 
 Dominus  vcro  Senonensis  interim  consilium  dederat  Meetiug  at 
 Cantuariensi,  quatenus  una  sccum  et  cum  Rothomagen.si  Fretevai. 
 ct  Nivcrnensi  regum  adirct  colloquium  ;  adjiciens,  inter 
 ipsum  et  regem  suum,  dum  tanta  locorum  intercape- 
 dine  disjungercntur,  nequaquam  posse  componi.  Domi- 
 nus autem  Cantuariensis,  licet  in  principio  renitens 
 injussus  ad  colloquium  accedere,'  consilio  Senonensis 
 demum  acquievit,  profectique  .sunt  pariter  ad  collo- 
 quium CantuariensLs,  Senonensis,  Rothomagensis,  Niver- 
 nen.sis.  Convenerunt  igitur  reges  in  unum  ad  tempus 
 colloquio  priefixum,  rebusque  suis  secunda  et  tertia 
 feria  ante  festum  Magdalente  tractatis,  nullam  de  Can- 
 
 (liligentes,  L, 
 
 igitur,  A,  O,  Z ;  ergo,  L. 
 
 festo,  L. 
 
 Y  2 
 
340 
 
 epistola;. 
 
 [A.D.  1170 
 
 tuariensi  fecerunt  mentioneui,  ita  etiam  ut  clerici  ipsius^ 
 a  colloquio  secunda  die  ad  dominum  suum  revertentes, 
 mmtiarent  ei  veges,  finito  negotio"  suo,  vecedere,  vehe- 
 iiienterque  expaverunt,  nc  qui  ad  colloquium  non 
 invitati  accesserant  leverterentur  confusi.  Intercesse- 
 rant  tamen  interim  .solita  diligentia  pro  Cantuariensi 
 ad  i-cgein  Anglia3  Senonensis,  Rothomagensis,  Niver- 
 nensis,  concessitque  illis  tandem  rex  se  in  festo  Mag- 
 <lalcna^  Cantuariensi  collocuturum,  et  omnia  ad  pnie- 
 Question  ccptum  domini  papre  eidem  redintegraturum,  solo 
 ^  oscido  excepto,  ad  cujus  concessionem  apud  Montem- 
 
 Martyrum  nec  etiam  regis  Francife  precibus  potuit 
 inclinari.  Adjeeit  etiam,  et^  juramento  sancivit/'^  se  in 
 hiijus  negatione  nuUas  Cantuariensi  prtetendere  insi- 
 dias,  et  Deum  seepius  testando,  Senonensem  super 
 ordinis  sui  periculum  interposuit  fidejussorem.  Dicitur 
 etiam  recedentibus  secretius  instillasse,  se,  etsi  invite, 
 prius  daturum  osculum,  quam  pace  infecta  ipse  et 
 Cantuariensis  recederent  discordes.  Reversus  ita[que] ' 
 Senonensis  ad  Cantuariensem,  indicavit  ei  quam  et 
 qualem  dulcedinem  cum  ■'  in  vultu  tum  in  verbis  regis 
 invenerat,  rogans  et  monens  ne  in  osculi  exactione 
 paratam  domini  sui  amitteret  dilectionem ;  multisque 
 interpositis  adjeeit  etiam,  quod  et  I'ex  ipse  eidem'' 
 l)rius  publice  promiserat,  regem,  cum  in  suas  veniret 
 possessiones,  ilium  cum  pacis  osculo  et  maxima  gratia- 
 rum  actione  recepturum.  Consilio  igitur  Senonensis 
 dominus  Cantuariensis,  tanquam  paratus  etiam  animam 
 pro  ovibus  suis  ponere,  condescendit,  et  sero  facto 
 nuutiatum  est  rcgi  domini  Cantuariensis  rcsponsum. 
 Jul.  22.  Mane  autem  redeunte  in  festo  Magdalena?,  summo 
 Confer-     diluculo  rex  ad  limites  usque  prius  inter  ipsum  et 
 
 ence  be-  _,  •       .  ,  i-, 
 
 tween  king  regem  Francorum  colloquio  assignatos,  quos  et  Can- 
 
 Ileury  and  ,  
 
 the  arch- 
 bishop. '  ad,  V.  ^  ita,  A,  0  ;  itaque,  L. 
 2  ct,  cm.  A,  0.  turn,  Z. 
 
 '  sanescivit,  V,  O,  Z  ;  sane  avivit,         ^  eidem,  A,  O,  Z  ;  et  idem,  \ 
 A  ;  sancivit,  L  (for  smirit).  idem,  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL.i:. 
 
 341 
 
 tuaricnsi,  ut  convenirent,  assignavcrat,  cum  intinita 
 .suoruni  multitiuline  processit.  Cantuaricnsis  autem, 
 seriov  egressus,  comitante  ilium  Senonensi  et  comite 
 Theodbaldo,  coneurrentibus  ^  etiam  catervatim  Francis 
 qui  cum  rege  suo  ad  colloquium  venerant,  ad  limitcs 
 pcrvenit  assignatos.  Rex  autem,  ut  Cantuariensem 
 venientem  cognovit,  a  multitudine  circumstantiura 
 erumpens,  illi  occurrit,  prjeveniensque  Cantuariensem 
 salutavit.  Finitis  ad  invicem  salutationibus,  datis 
 dextris  et  amplexibus,  secesserunt  in  partem  rex,  Can- 
 tuariensis,  et  Senonensis.  Cantuariensis  autem,  regi 
 suo  de  injuriis  sibi  et  ecclesiaj  sua?  illatis  conquerens, 
 sermone  usus  est  vehementer  commotivo,  et,  ut  re- 
 vertcns  Senonensis  testatus  est,  materia?  tali  admodum 
 cognato.  Deindc  soli  duo,  rex  scilicet  et  Cantuariensis, 
 in  partem  secedentes,  de  secretis  suis  multo  diei  spatio 
 disseruerunt,  adeo  ut  (juampluribus  adstantium  tsedi- 
 osa  lieret  tam  diutina  mora  coUocutionis.  Conquestus 
 est  autem  ibi  Cantuariensis  de  Isesione  dignitatis  ec- 
 clesiie  sute,  maxime  in  novi  regis  coronatione  ;  enume- 
 raris  -quot  et  quse  bona  ^  prjedicta  ecclesia  regi  contu- 
 lerat,  maxime  cum  de  regni  corona  inter  ipsum  et 
 regem  Stephanum  fieret  disceptatio.  Rex  autem  cau- 
 sam  coronationis  supradictic  assignans,  tum  statum 
 regni,  tum  iram  quam  in  Cantuariensem  exercuerat, 
 promisit  se  omnia  correcturum  ad  voluntatcm  domini 
 Cantuariensis ;  adjiciens  tiliam  regis  Francitu,  nonduur 
 coronatam,  ab  ipso  coronandam  ;  filium  etiam  suum 
 denuo  ab  illo  coronam  suscepturum,  cum  recognitione 
 dignitatis  ad  ecclesiam  Cantuariensem  pertinentis.  Ad 
 ha?c  promissa  Cantuariensis,  regi  suo  gratias  agens,  ab 
 equo  descendit,  seque  ad  pedes  ejus  '  humiliavit.  Rex 
 autem,  cum  festinationc  equum  lincjuens,  Cantuariensis, 
 
 '  conciirreiitibux,  Z,  L  ;  c<  cnr- 
 i  cnlibas,  A.  (The  contractions  for 
 con  and  et  may  readily  be  eon- 
 foundei.) 
 
 -  eiiamci  uiis,  Z  ;  ciiiimerdlis,  L. 
 
 '  buna,  A,  Z  ;  om.  L. 
 
 *  f'jus,  A,  O  ;  illins,  Z,  L. 
 
342 
 
 EPISTOLJ?. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 equum  rcascendentis,  ascensoriuni  (quod  vulgo  stviva- 
 The  rccon-  rium  ^  dicitur)  tcnuit.  Sic  igitur  rcversi  sunt,  rex  ad 
 suus,  CaiituaricnsiH  ad  Francos.  Rex  autcm,  non  inito 
 alio  consilio,  ])ulj]ice  nuntiavit  se  cum  Cantuariensi 
 pacoui  fccLsse  ad  honorem  Lei  ot  suum.  Convocatis 
 igitur  hinc  inde  astantibus,  restitu'it  Cantuariensi  pacem 
 suaiu,  gratiam  suam,  ecclesiam  suam,  et  possessioncs 
 ccclesicB  sure  in  integrum.  Processerunt  etiam  coex- 
 sulcs  domini  Cantuariensis  qui  adfuerant,  et  ad  pedes 
 regis  se  liumiliaverunt ;  rex  autem,  sua  singulis  resti- 
 tuens,  suam  benigne  pacem  concessit  eis  et  gratiam. 
 His  ita^  gestis,  voluit  dominus  rex  ut  Cantuariensis 
 secum  statim  in  Normanniam  veniret,  turn  spatiandi 
 causa,  turn  ne  occultaret  concordiam  diuturnitas  dis- 
 sensionis.  Promisit  etiam  Cantuai'iensi  et  suis  suffi- 
 cientem  necessariorum  administrationem.  Cantuariensis 
 autem,  quia  absque  licentia  a  rcge  et  ecclesia  Franco- 
 rum  accepta,^  sine  lassione  nominis  sui,  recedere  non 
 Herbert,  to  potcrat,  revcrtendi  ad  ipsum  inducias  expetivit.  Jussit 
 intrEivr-  igitur  rex  interim  Cantuaricnseui,  ad  possessiones  suas 
 land.  ct  suorum  recipiendas,  aliquem  clericorum  suorum  in 
 Angliam  transmittere,  ita  tamen,  ut  prius  ad  ilium 
 legatus  veniret,  receptisque  litteris  suis  ad  filium  suum 
 et  ad  cfeteros  I'egni  custodes,  securus  transfretaret. 
 His  ita*  executis,  rex,  requisita  a  domino  Cantuariensi 
 benedictione,  recessit.  Quia  igitur  amico  vestro,^  sed 
 amicissimo  et  in  omnibus  voluntati  nostrje  ^  devoto, 
 magistro  Hereberto  legatio  hsec  injuncta  est,  rogo 
 quatenus,  vestra  oratione  ad  Deum  intercedente  adjutus, 
 tutior  incedat.    Valete,  memor  mei. 
 
 '  strinariiim,  A. 
 -  itaqiic,  L. 
 3  cxcepta,  A. 
 
 *  ita.  A,  Z ;  itaque,  L. 
 •''  vcstro,  A  ;  nostro,  L. 
 "  nostra,  A  ;  vestra,  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPIST0LJ2. 
 
 343 
 
 DCLXXXVI. 
 
 Henricus  Anglorum  rex  de  pace  reddita 
 Cantuariensi. 
 
 (D.  7i  ;  C.  182  ;  G.  Fol.  496.) 
 
 Pro  amore  Dei  et  domini  papse,  pro  salute  nostra  Act  of 
 et  hferedmn  meorum,  remitto  Cantiiaricnsi  archiepi-  li^,™  a^ila* 
 scopo,  et  suis,  qui  cum  eo  et  pro  eo  exsulant,  irani  restora- 
 meani  et  offensam  ;^  et  eidem  remitto  omnes  querelas 
 praecedentes,  si  quas  habebam  adversus  eum;  et  con- 
 cedo  ei  et  suis  veram  pacera  et  firmam  securitatem 
 de  me  et  meis ;  et  reddo  ei  ecclesiam  Cantuariensem 
 in  ea  plenitudine  in  qua  eam  habuit  cum  factus  est 
 archiepiscopus ;  et  omnes  possessiones  quas  habuit  et 
 tenuit  ecclesia  et  ipse.;  ad  tenendum  et  habendum  ita 
 libere  et  honorifice,  sicut  melius  et  honorilicentius  eas 
 habuerunt  et  tenuerunt  ipse  et  sui ;  et  omnes  eccle- 
 sias  et  pmebendas  ad  archiepiscopatum  pertinentes, 
 quje  ca?perunt  -  vacare  postquam  ii)se  Cantuariensis 
 exivit  de  terra,  ut  faciat  de  iis  sicut  de  suis,  prout 
 [ei]  ^  placuerit,  reddo  ei  similiter,  salvo  honore  regni 
 mei. 
 
 DCLXXXVII. 
 
 Henricus  rex  ad  Bartholom.eum  exonienseji 
 EPiscopujr. 
 
 (Rcc.  des  Hist.  xri.  487  ;  Jo.  Sar.  308.) 
 
 Henricus  rex  Anglia3  et  dux  Normanniie  et  Aqui-  Announc- 
 tanise  et  comes  Andegavite,  Bartholomreo  Exoniensi  I."co*|^cUiu- 
 episcopo  salutem.  tion. 
 
 '  offensam  meam,  D.  |     ^  ei,  G ;  om.  C. 
 
 2  coeperant,  D.  1 
 
3U 
 
 EPISTOL.E. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 Sciatis  quod  coneessi  pacem  meam  omnibus  qui  cxi- 
 erunt  de  Anglia  propter  Thomam  Cantuariensem  archi- 
 episcopuin  ;  et  omnes  res  suas,_,sicut  eas  melius  habuerunt 
 quando  eadem  causa  exierunt  de  Anglia ;  et  beneficia 
 qua3  idem  archiepiscopus  eis  postoa  contulit.  Quare 
 eos  secui'e  venire  faciatis,  et  res  suas  habeant  bene  et 
 in  pace,  salva  fidelitate  mca  quam  mihi  facicnt. 
 
 Testibus  Gaufi-[ido]  arcliid[iacono]  Cant[uariensi],  Ric- 
 [ardo]  arcbid[iacono]  Pict[avensi],  Ric[ardo]  de  Hum- 
 [eth]  constabulario,  Ricardo  de  Luci,  Reginaldo  de 
 Curtenai,  apud  Cloec. 
 
 DCLXXXVIII. 
 
 Thomas  Cantuariensis  akchiepiscopus  ad  Willel- 
 mum  norwicensem  episcopum.'' 
 
 (Thorn.  14.3.) 
 
 Announc-  Gratias  agimus  Domino  Jesu  Christo,  qui  nunquam 
 mg  the      sperantes  in  se  deserit,  sed  solitte  sute  pietatis  gratia 
 
 reconcuia-    '■  ..  .  . 
 
 tion.  misericorditer  dignatur  visitarc,  et  a  miseriarum  cala- 
 niitatibus  poterit  eripore.  Inde  siquidem  est  quod  ad 
 vestram  cupimus  pervenire  notitiam,  nos,  in  die  beatse 
 Marise  Magdalenjie  cum  domino  nostro  Henrico,  illustri 
 Anglorum  rege,  ad  honorem  Dei  et  ecclesiie  suse,  ad 
 honorem  regis  pariter  ac  nostrum,  honestam  ac  bonam 
 pacem  fecisse.  Quod  quidem  vobis  designavimus,  qua- 
 tenus  de  pace  nostra  facta  consolationem  non  modicam 
 habeatis,  et  de  reditu  nostro  imprpeseutiariim  gaudcrc 
 possitis.  Valeatis  diu  et  scnq)er,  quern  vidcaut  oculi 
 nostri  priusquam  moriamur. 
 
 ■>  This  letter  is  taken  from  Dr.  Giles,  who  fi'irea  no  reference  to 
 manuseript  authority  for  it. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL/M. 
 
 345 
 
 DCLXXXTX. 
 
 Alexander  papa  Henrico  reot  Anglic. 
 
 (A.  353  ;  O.  ii.  304  ;  Z.  v.  5G  ;  Liip.  v.  55  ;  Thorn.  308.) 
 
 Cognito  ex  litteris  venerabilis  fratris  nostri  Thomse  ^  Exliortinfr 
 Cantuariensis  archiepiscopi,  quod  ei,  omni  turbatione  et 
 rancore  deposito,  gratiam  et  amorem  timm  restituisses,  work  of 
 tanto  gaiidium  et  Ijetitiam  conccpimus,  quanto  id  Deo 
 gratius  et  magis  acceptxim  existere,  et  tibi  ampliiis 
 honorificum,  et  tua3  considerainus  fructuosiim  saluti. 
 Tanta  enim  eundem  archiepiscopum  religione,  piudcntia, 
 honestate,  ac  fidei  virtute  prieeminere  cognoscimus,  quod 
 ipsum  tibi  et  regno  tuo  fidelem  et  devotum  exsistere, 
 honori  et  ineremento  tuo  pro  viribus  et  posse  et 
 animose  se  ^  intendere,  et  pro  augnicnto  gloria3  et 
 exaltationis  tma  fideliter  et  sollicite  vigilarc,  non 
 dubitamus.  Cseterum  quoniam  non  remittitur  pec- 
 catum  nisi  restituatur  ablatum  ;  ct  licet  idem  archi- 
 episcopus,  pro  patientia  et  dilcctione  quam  erga  te 
 habet,  hoc  forte  subticeat ;  nos  tamen,  qui  salutem 
 tuam  summoperc  cupimus,  id  minime  reticere  debe- 
 mus  ;  nee  tuam  decet  magniticentiam,  quern  Dominus 
 ita  magnum  et  potentem  constituit,  jura  et  bona  Can- 
 tuariensis ecclesise  detinere  ;  regiiB  serenitatis  clemen- 
 tiam  rogando^  monemus  et  exliortamur  attentius, 
 quatenus,  exemplo  Zachei  de  (juo  legitur  in  evangelio  : 
 "  Domine,  ecce  dimidiuni  bonorum  meorum  do  pau- 
 "  peribus,  et  si  quid  defraudavi  reddo  quadruplum," 
 praedicto  archiepiscopo  et  ecclesiye  suss  ablata  resti- 
 tuere,  damna  et  detrimenta  qut«  illis  intulisti  in 
 brevi  studeas  emendare ;  ut  in  co  quod  deliquisti  ]3eum 
 sic  possis  placare,  et  nos  tibi  tantam  oftcnsam  digne 
 
 '  Thoma,  L  ;  oni.  A. 
 -  animo  se,  V,  Z,  L  ;  ti»imo  sexe, 
 () ;  ariimosc  se,  A. 
 
 rnqainiis,  Z. 
 
346 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  ]  170. 
 
 indulgere  possimus,  et  idem  arehiepiscopus  ad  obse- 
 quium  et  devotionem  tuam,  et^  ad  augmentum  honoris 
 tui  et  ha3redum  tuorum,  debeat  promptissimus  inveniri. 
 Volcntibus  autem  inter  te  et  ipsum  pacem  reformari,^ 
 benigno  favore  adquiescas ;  quos  vero  hujus  dissen- 
 sionis  noveris  hactenus  fuisse  incentores,  de  csetero  non 
 cxaudias.  Nihiloniinus  et  filium  tuum,  super  articulo 
 juramenti''  quod  prjBtermisifc  de  servando  jure  et 
 libertate  Cantuariensis  ecelesiae,  secundum  quod  reges 
 et  principes  Anglias  fecisse  noscuntur,  eidem  archi- 
 episcopo  ct  ecclesia;  suae  condigne  satisfacere  moneas 
 et  borteris  ;  et  quod  prtetermissum  est,  facias  adim- 
 ])lerc.  Ordinationes  quoque  ecclesiarum,  et  alia  qua? 
 ad  viros  ecclesiasticos  pertinent,  prsedicto  archiepi- 
 sco])0  et  aliis  viris  ecclesiasticis,  tarn  tu  quam  filius 
 tuus  libere  et  pacificc  relinquatis  ;  ut  sic  agendo  hos- 
 tiam  laudis  Domino  digne  imniolare  possitis,  et  vobis 
 regnum  comparare  seternum. 
 
 DCLXC. 
 
 INCIPIT*  CONCORDIA  INTER   HeNRICUM  REGEM  ANGLIiE 
 
 ET  Thomam  Cantuariensem  ARCHIEPISCOPUM. 
 
 (A.  73 ;  O.  ii.  67  ;  C.  184  ;  Z.  v.  44  ;  Lup.  v.  43  ;  "W.  Cant,  p.  352  ; 
 R.  de  Uiceto,  i.  339  ;  G.  Fol.  497.) 
 
 Henricus  rex  Anglire  filio  suo  Henrico  regi  Anglo- 
 rum  salutem.^ 
 
 Announc-  Sciatis  quod  Thomas  arehiepiscopus  Cantuariensis 
 reco^n-*^  pacem  mccum  fecit  ad  voluntatem  meam.  Et  ideo 
 ciliation.    prsecipio  quod ipse  et  omnes    sui  pacem  habeant ; 
 
 »  et,  O,  Z  ;  om. 
 
 -  reformari,  .  .  .  Nihiloniinus  et, 
 om.  A. 
 
 ■*  jnramenti,  Z,  L;  jiiraiiietitn,  0, 
 
 A. 
 
 Incipit  .  .  .  sahitem,  om.  Z. 
 5  Jlenricus  .  .  .  salutem,  C. 
 •■•  ul,  C. 
 
 ?  omnes,  om.  C. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 347 
 
 et  faciatis  habere  ipsi  archiepiscopo  ^  et  omnibus  ^  suis, 
 qui  pro   co  exicrunt  ab^  Anglia,  [omnes^]  res  suas 
 bene  et  in  pace  et  lionorifice,  sicut  liabuorunt  tribus 
 mensibus  antcquam  ipse  archiepiscopus  recessisset  ^  ab  How 
 Anglia  ;  et  faciatis  venire  coram  vobis  de  legalioribus  "  to^™" 
 et  antiquioribus  militibus  de  honore  de  Saltwode/  et  settled, 
 eorum  sacramento  faciatis  recognosci  quid^  ibi  habca- 
 tur  de  feudo  archiepiscopatus  Cantuariensis  ;  ct  quod 
 recognituni  fuerit  de  feudo  ejus  esse   ipsi  archiepi- 
 scopo habere  faciatis. 
 
 Teste  '•'   Rotroco   archiepiscopo   Rothomagcnsi  apud 
 Chinum. 
 
 DCXCI. 
 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus  Walterio 
 Albanensi  episcopo. 
 
 (A.  67  ;  0.  ii.  61  ;  Z.  v.  48  ;  Lup.  v.  48  ;  Thom.  110.) 
 
 Otiosum  est  in  auditu  ejus  verba  protendere     qui  Recom- 
 ex  paucis   multa  perpendere  consuevit,  et  magistra  |^c"be"fcr 
 caritate  amicis  justa  petentibus  non  deesse.  Quod 
 in   multis   et   magnis   frequenter  experti,   ad  sinum 
 dementia?  vestr?e  Uitorem  pra^sentium  cum  orani  fiducia 
 destinamus,  tarn  ipsum,  quam  petitiones  quas  per  eum 
 domino  papce  porrigimus,  sanctitati  vestrfB  affectuosius 
 commendantes,  et  rogantes  attentius  iit  eas  dilectio 
 vestra  solita  bonitate  studeat  promo vere.    Audietis,  si  The  recon- 
 placet,  ab  ipso  qualiter  cum  Domino  rege  Anglorum  filiation. 
 
 '  ci,  C  (omitting  archiepiscopo). 
 '  omnibus,  om.  C. 
 3  de,  C  ;  ab.  A,  Z,  L. 
 
 *  omries,  C  ;  om.  A,  Z,  L. 
 
 *  cxiret,  C  (omitting  archiepi- 
 scopus') ;  recessisset,  A,  Z,  L. 
 
 '  inelioribus,  C. 
 
 "  Sallu-ode,  A,  0;  Saltwdi 
 Z  ;  Saltivudc,  V,  L. 
 
 '  quid  .  .  .  habeatur,  A,  Z, 
 quod  .  .  .  habctur,  G. 
 
 '  Teste  .  .  .  Chinum,  C; 
 A,  Z,  L. 
 
 pratcndere,  L. 
 
 i»  Atifflio',  Z. 
 
348 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 fecerimus  pacem,  ad  honorem  Dei,  et,  ut  speramus, 
 ecclesite  iitilitatem,  et  dilatandam  apud  nos  ^  auctori- 
 tatem  apostolicae  sedis.  Nuntius  supplebit  csetera,  qufe 
 hie  scienter  et  de  industria  reticentuv. 
 
 Thomas  Cantuariknsis  archiepiscopus  Humbaldo^ 
 ostiensi^  episcopo. 
 
 (A.  G8  ;  O.  ii.  G2;  Z.  v.  49  ;  Lup.  v.  49  ;  Thoiu.  48.) 
 
 Sicut  ad  locum  *  unde  exeunt  tiumina  revertuntur, 
 lit  iterum  Huant ;  ,sic  ad  agendas  pietati  vestrte  gratias 
 Hexis  genibus  mentis  debemus  accedere,  ut  per  vos  in 
 miuisteriu  ecclesi;e  roboremur,  quia  vestra  ^  miseratione, 
 post  Deum,  vires  accepimus  ne  caderemus  in  manu 
 hostili.  Amici  nostri  et  proximi  nostri  steterunt  con- 
 tra nos,  persecutorum  gladios  acuentes,  et  ut  nos  con- 
 funderent  et  contererent,  etiam  sub  ipsis  facti  sunt  in 
 arcum  pravum.  Sed  fides  vestra  in  camino  tribiila- 
 tionis  nostra?  et  pressura  ecclesife  semper  examinata 
 clarescit;  et  caritas  non  quterens  qute  sua  sunt  sed 
 quad  Jesu  Christi,  a  Patre  misericordiarum  obtinuit 
 pacem,  quam  mundus  dare  non  poterat  aut  sperare. 
 Nos   enim   ad   dominum  nostrum  regem  Anglian  in 
 
 expresses  humilitatc  debita  accedentes,  cum  eo  fecimus  pacem, 
 in  Hum-  cujus  tamen  tota  substantia  adhuc  subsistit  in  spe, 
 bald  and  gg^j  q^yg  auctore  Deo  non  confundet.  Nam  ut  res 
 the  recon-  sequatur,  qui  ccepit  ^  Ipse  perficiet.  Instabant  aliqui 
 ciliation.  eorum  etiam  qui  columnse  ecclesise  videbantur,  ut  nos 
 et  totam  causam  Dei  conferremus  in  arbitrium  ejus; 
 
 '  non,  A,  ()  ;  Am/lus,  L ;  oui.  |      ■*  laciim,  O  :  locum  (Eccles.  i.  7), 
 
 DCXCII. 
 
 V. 
 
 al. 
 
 ■  JIuhrrlo,  A  ;  om.  L  ;  Hubaldo, 
 
 ^  vestra.  A,  Z  ;  isla,  L. 
 ^  adhuc.  A,  Z  ;  oni.  L. 
 7  fecit,  L. 
 
 Z. 
 
 Hoalieiisi,  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL-li. 
 
 .sed  a  nobis,  Deo  piopitio,  nec  ol-teutum  est  nec 
 obtinebitur  ut  quaestionem  damnorum  quae  ecclesi* 
 [Dei]i  et  nobis  illate  sunt,  aut  querelam  consue- 
 tudinum  (immo  potius  abusionum),  aut  Divinfe  legis 
 velint  nolint  principes  fidelibus  observandai  custodiam, 
 in  arbitrium  hominis  conferamus.  Quantalibet  enim 
 potestas  divinitus  ordiuata,  minor  est  Eo  qui  instituit 
 earn ;  et  impoenitentibus  dimitti  peccata  non  posse,  per- 
 petui  et  perspicui  juris  est.  Et  si  res  ablata  ab  eo 
 qui  solvendo-  est  non  reddatur,  constat  poenitentise 
 veritatem  non  exhiberi,  sed  exerceri  fignientum  malitiae 
 mcndacio  palliata?,  aut,  ut  verius  dictum  sit,  bis  pol- 
 lutje.  Error  siquidem  pristinus  perseverat,  et  nova 
 fraude  calcatius  cumulatur.  Cietera  supplebit  nuntius, 
 quem,  et  petitiones  quas  per  eum  domino  papaj  porri- 
 gimus,  paternitati  vestrae  desideramus  attentius  com- 
 mendari  et  promoveri. 
 
 Dcxciir. 
 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus  Willelmo 
 Papiensi  [Cardinali]. 
 
 (A.  G9  ;  O.  ii.  63  ;  Z.  v.  50 ;  Liip.  v.  50  ;  Thorn.  71.) 
 
 Justum  est  ut  ecclesia  Cantuariensis,  quae,  jiost  Deum  Thanks, 
 vestra  et  paucoi'um  amicorum  industria  et  labore,  venit 
 ad  portuni,  vobis  et  vestris  in  omni  devotione  et  ex- 
 liibitione  obsequii  ^  obnoxiam  recognoscat.  Nam  inter 
 praecipuos  et  primes  amicos  et  dominos  vobis  as- 
 cribimus,*  quod,  Dei  pmeeunte  auxilio,  erepta  est  a 
 trvbulatione   malorum   et   dolore.     Transistis   pro   ea  ^he  roco 
 
 cuiatiou. 
 
 maria,  peuetrastis  et  superastis  Aipes,  in  partibus  nos- 
 
 '  Dei,  L  ;  oiu.  A,  O,  Z.  I       '  AC  et,  A  j  et  om.  and  se  placed 
 
 -  qui  solvendo,  O,  A,  Z ;  a  quo     after  obsequii,  L. 
 solvenda,  L.  1      *  ascripsimus,  L. 
 
350 
 
 EPTSTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 tris  pugnastis  acl  bestias,  et  in  ipsa  curia,  ubi  validius 
 et  acrius  expugnabamur,  ssepe  et  diu  portastis  pondus 
 diei  et  restus,  et  tandein,  quia  labor  vester  erat  in 
 Domino,  sapienter  et  viriliter  ^  triumphastis.  Sensimus 
 hoc  nuper  in  concordia  quam  inivimus  cum  domino 
 rege  Angliiie,  cujus  formam,  si  placet,  a  la  tore  praesen- 
 tium  audiatis,  et  petitiones,  quas  per  eum  domino 
 papa3  porrigimus,  solita  bonitate  promoveatis,  habea- 
 tisque  liominem  attentius  commendatum. 
 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus  Jacincto  ^ 
 
 Acknow-  Si  laborantem  agrieolam  oportet  primum  post  redditas 
 ledcjmeuts.  jy^^  primitias  edere,  justissimum  est  et  ^  vestram  carita- 
 tem,  quae  in  sublevatione  sanctsB  Cantuariensis  ecclesia? 
 fere  jam  pereuntis  plus  et  diutius  '  laboravit,  et  (quod 
 magis  est)  fidelius  et  efficacius,  labovis  sui  ab  ea  in 
 omni  gratiarum  aetione  ct  exhibitione  obsequii  per- 
 cipere  fructus.  Nam  cum  aliorum  amicorum  fere  omnium 
 fides  esset  exinanita,  vos  illorum  animos  a  pusillanimi- 
 tate  spiritus  ■'  erexistis,  solidastis  manus  dissolutas, 
 genua  debilia  roborastis,  et  attentus"  auditor  verbi, 
 verus  Christi  discipulus  et^  censors  apostoli,  hreres  Petri 
 fratres  vestros,  qui  ad  cultum  justitife  et  patronatum 
 ecclesier;  prreordinati  crant,  exemplo  confirmastis  et 
 verbo.    Expetierat  enim  Satlianas  ccclesiam  Romanam 
 
 DCXCIV. 
 
 CA.RDINALI. 
 
 (A.  70i;  O.  ii.  64  ;  Z.  v.  51  ;  Lup.  v.  51  ;  Thorn.  53.) 
 
 '  utiliter,  L. 
 
 '  Jacincto,  V,  0,  A,  Z  ;  Jli/a- 
 
 ■'  spirilits,  A,  V,  0,  Z  ;  in  spcm 
 
 L. 
 
 3  lit,  L. 
 
 *  jam,  ins.  L  ;  om.  A,  0  ;  iuterl. 
 
 Z. 
 
 civtho,  L. 
 
 ''  atteiitus,  A,  0 ;  attentius,  V 
 Z,  L. 
 '  et,  Z. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOLyE, 
 
 351 
 
 in  tribulatione  vestra,  sicut  et  nostra,  ut  earn  cribraret 
 
 sicut  triticum,  et  suos  probaret,  et  convinceret  infideles. 
 
 Sed  Christus  de  ipsa  tentationc  proventum  operatus 
 
 est  laetum,  et  utilem  fidelibus  universis,  sed  vobis,  qui 
 
 alios  superastis  in  fide,  prge  cseteris  gioriosuni.    Nos  The  reeon- 
 
 enim  per  gratiam  Dei  et  vestram,  cum  domino  rege "  '-^^'o"- 
 
 Anglorum  fecimus  pacem,  ad  honorem  Dei  et  ecclesi?e 
 
 (ut  speramus)  utilitatem  ;  cujus  formam  lator  praesen- 
 
 tium  vobis  exponet,  quera  desideramus  vobis  attentius 
 
 commendari,  et  petitiones  quas  habet  in  manibus  qua 
 
 consuevistis  industria  promoveri. 
 
 DCXCV.a 
 
 Thomas  Cantuariensis  akchiepiscopus  domino 
 Gratiano.^ 
 
 (A.  66  ;  0.  ii.  60  ;  Z.  v.  47  ;  Lup.  v.  47  ;  Thorn.  41.) 
 
 Experientiam  rerum  matrem  et  nutricem  esse,  philo-  Effect  of 
 sophise  ^  Celebris  apud  antiquos  et  vera  sententia  est, 
 et  ipsius  ApoUinis  testimonio  comprobata.  Nec  im-  Hem  y. 
 merito,  cura  expertus  quisque  de  rebus  in  quibus  ver- 
 satus  est  possit  fidelius  judicare,  et  inexpei'ti  de  rebus 
 incognitis  sit  plerumque  vana  et  fraudidenta  imagi- 
 natio.  Qu£e  idcirco  prjemiserim,  ut  vel  nunc  animad- 
 vertatur,  quanto  periculo  ecclesise  et  meo,  aut  potius 
 apostolicte  sedis,  cujus  privilegia  non  sine  multo  et 
 cvidenti  ^  discrimine  tueri  aggressus  sum,  dominus  papa 
 
 '  A  wrongly  adds  cardinali.         j        ecidcnti.  A,  0,  Z  ;  ejnsdi-m,  L. 
 -  phitophie,  0.  I 
 
 *  lleiiter  seems  to  refer  this  to 
 the  time  when  William  and  Otho 
 were  employed  as  commissioncis— 
 about  August  1167  (ii.  610).  But 
 
 it  was  evidently  of  later  date  than 
 Gratian's  visit  to  France  as  a  com- 
 missioner. 
 
EPlSTOL.^i. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 mihi  expcrto  crcdero  noluerit,  qualiter  sibi  efc  ecclesiae 
 Dei  agendum  esset  cum  domino  rege  Anglite.  Ecce 
 enim  iit  facta  est  vox  nuperrime  '  comminationis  apo- 
 stolicai  in  auribus  ejus,  qua  cotistitit  ipsum  x-eponendum 
 esse  in  conditione  Frederici  -  dicti  imperatoris,  et  terram 
 ejus  subjiciendam  esse  interdicto,  ct  mandati  prsevari- 
 catoves  episcopos  suspendendos  et  excommunicandos, 
 illico  ad  honorem  Dei  et  ecclesige  (ut  ex  conditionibus 
 insertis  pacto  concipi  debuit)  utilitatem,  pacem  fecit, 
 cujus  fonnani  ex  litteris  domino  papje  missis  planum 
 est  intelligere.  Nec  dubium  quin  infra  duos  primos 
 exsilii  nostri  annos  earn  fecisset,  si  eum  ab  initio  hac 
 via  aggressus  ^  esset  dominus  papa,  aut  quos  ad  ipsum 
 destinavit  in  primis  liabuissent  spiritum  vestrum* 
 Quid  enim  rex  potuisset  in  illos,  cum  perpetuo  varum 
 sit :  "  Nec  speres  aliquid,  nec  extimescas,  exarmaveris 
 "  inpotentis  ^  irani "  ?  Aut  quid  tentavit  in  vos, 
 quem  nec  prece,  nec  pretio,  nec  blanditiis,  nec  minis, 
 aut  quibuscumque  sollicitationibus  deflectere  potuit  a 
 via  recta?  A^eruui  quia  Romana  ecclesia  (quod  pace 
 omnium  in  aure  vestra  dixerim)  posuit  firmamentum 
 suum  formidincm,  aut  res  captat,  aut  personas  accipit, 
 ct  auctoritate,  qua  prreeminet,  iniqua  gerentibus 
 non  occurrit,  propterea,  fiagella  Dei  gravia,  et  toti 
 mundo  vix  portabilia  veniunt  super  earn,  ut  instabilis 
 facta  fugiat  a  facie  persequentis,  et  in  tribulationibus 
 vix  subsistat.  Sed  apud  (][uem  rectius  ista  deplorem, 
 quam  a])ud  eum,  qui,  a  ])ra^fatis  vitiis  per  gratiam  Dei 
 immunis  solus,"  miscris  compassus  est  et  solatium  tulit, 
 et  tanto  regi  et  omnibus  coniplicibus  suis  in  faciem 
 rcstitit,  CO  quod  erat  rei)rehensibilis,  et  gratis  et  nimis 
 impugnabat  ecclesiam  ?    Et  quia  strenuitas  vestra  Can- 
 
 '  nupcrrhnce,  L. 
 Frederici,  oiii.  L. 
 egrcssus,  V. 
 
 vestrum,  A,  V,  O,  Z  ;  nostrum, 
 
 ^  inpotentis,  A  ;  in  Polaitis,  L. 
 "  snliix,  Z,  iiud  by  correction  A  ; 
 solis,  V,  0,L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 353 
 
 tuariensem  ecclesiam  protexit  in  adversis,  par  est  et 
 meracissimfe  ^  conscntaneum  fequitati,  ut  se  patrocinio 
 et  voluntati  vestraj  subdat  in  prosperis.  Vestruin  erit 
 quod  placiierit  dictare  prece  vel  jussu,  quia  in  nostro 
 (mei  dico  et  meorum)  proposito  est  vestris  obtemjoe- 
 rare  mandatis.  Ex  sinceritate  ergo  conseientite  vestrum 
 affectantis  ^  obsequium,  ad  vos  latorem  preesentium  des- 
 tinamus,  tarn  ipsum  quam  petitiones  quas  per  eum 
 domino  papse  porrigimus  dilectioni  vestrje  affectuosius 
 commendantes.  Hoc  autem  certo  cei-tius  sit,  et  per 
 vos  innotescat  domino  nostro,  quia,  si  in  omnibus 
 articulis  causte  nostrae,  aut  potius  suae,  eundem  rigorem 
 exseruisset,^  regem  ad  satisfaciendum  de  omnibus 
 facile  potuisset  urgere.  Quce  scienter  hie,  et  de  indus- 
 tria,  reticentur,  nuntius,  Deo  propitio,  viva  voce  supple- 
 bit.  Provideat  etiam  *  vestra  discretio  ut  urgentiores  Care  to  be 
 et  efficaciores  litterse,  quas  Dominus  noster  pi-o  ecclesia  t'»i<en  for 
 
 '  ^  ^  recording 
 
 regi  Anglorum  transmisit,  registro  inserantur ;  quia  these 
 posteris  magnum  incitamentuin  est  virtutis,  quotiens 
 cos  animaverint  exempla  majorum.  Ad  negotium  vero  ^ 
 nosti-um  spectantes  quas  accepimus  remittimus  vobis, 
 ut  si  forte  editorum  exemplaria  desint,  ea  mutuare 
 possitis  a  transcriptis. 
 
 '  merac.issme  (or  mcr(icissima), 
 A  ;  vwrissime,  Z,  L. 
 
 -  affeclmitis,  A,  Z ;  qffeclamus, 
 
 ^  exeruisset,  A,  Z ;  e.vercvisse.t, 
 
 *  ergo,  A. 
 
 *  cum,  ins.  V. 
 
 ^  literas,  ins.  L. 
 
 o  12478. 
 
 Z 
 
354. 
 
 EPISTOL.E. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 DCXCVI. 
 
 Alexander  papa  Thom^  Cantuariensi  archi- 
 episcopo. 
 
 (A.  169  ;  0.  li.  281  ;  Z.  v.  34  ;  Lup.  V.  34 ;  Thorn.  228.) 
 
 The  late  Virtutis  ct  fidei  constantiam,  et  fortitudinis  animum, 
 is°Dot'to°"  <1"6'"  pi'O  libertate  ecclesire  tuse  conservanda  induisse 
 injure  the  dignosceris,  studiosius  attendentes,  tibi,  tanquam  fratri 
 Cantei"'^^  carissimo,  super  Iiis  quae  ad  conservationem  ^  et  augmen- 
 bury.  turn  ecclesite  tuse  spectare  noscuntur,  libenti  auimo  con- 
 silium et  auxilium  impendimus;  et  contra  eos  qui  jura 
 et  dignitates"  ejusdem  ecclesiae  imminuere  vel  pertur- 
 bare  nituntur,  apostolicse  tuitionis  ^  praesidium  diligenti 
 studio  volumus  ministrare.  Audivimus  autem,  et  certa 
 relatione  comperimus,  quod  Eboracensis  archiepiscopus, 
 contra  prohibitionem  et  interdictum  nostrum,  Henrico 
 filio  illustris*  Anglorum  regis  in  provincia  tua  coro- 
 nam  imposuit.  Quia  vero  ex  hoc  juri  et  dignitati 
 ecclesiae  tuae  immoderate  asseris  et  enormiter  derogatum, 
 nos,  in  hac  parte  tam  tibi  quam  eidem  ecclesite  pro- 
 videre  volentes,  auctoritate  apostolica  statuimus  ut  fac- 
 tum prsedicti  archiepiscopi  vobis  nulla  ratione  prse- 
 judicium  po,ssit  imposterum  generare,  quominus  jus 
 coronationis  et  inunctionis  regum  Anglise  possessiona- 
 liter  habeatis,  si  cut  antecessores  tui  et  eadera  ecclesia 
 a  quadraginta  annis  retro  liabuisse  noscuntur. 
 
 1  servationem.  A ;  conservatio- 
 nem, Z,  L. 
 
 2  dignitates,  A ;  dignitatem,  Z, 
 
 L. 
 
 ^  intHitionix,  0  ;  corr.  A. 
 '  illitstri,  0  :  corr.  A. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 355 
 
 BCXCVU. 
 
 Alexander  papa  clero  et  populo  regis  Anglic 
 
 CITRA  MARE^  et  ultra  MARE. 
 (A.  ii.206  ;  Z.  v.  57  ;  Lup.  v.  56  ;  Thorn.  265.) 
 
 Quam  gi-atum  Deo  et  acceptum  existat  inter  discor-  Exhorta- 
 dantcs  pacem  et  concordiam  reformare,  et  quam  grave  Jj'°ip*t^g 
 et  dctestabile  sit  bouum  turbare  pacis,  et  jurgia  et  works  of 
 lites  inter  aliquos  suscitare,  univer.sitatis  vestrre  pru-  P*^'""^^" 
 dentia  non  ignorat.    Sane  quia^  de  concordia  et  pace, 
 quse  inter  regem  Anglorum^  et  venerabilem  fratrem 
 nostrum  TLomam  Cantuariensem  archiepiscopum,  Divina 
 cooperante  gratia.,  est  reformata,  non  solum  ecclesia,  sed 
 etiam  regnum  ipsum  magnum  bonum  *  et  incrementum 
 Deo  propitiante  recipiet,  universitati  vestrte  monendo 
 mandamus,  et   vobis  sub  interininatione  excommuni- 
 cationis   prjecipimus,    ut    prsescriptam   pacem  nuUus 
 vestrum  impedire  aut  perturbare  attentet,  sed  potius 
 ad  incrementum  et  observationem  ipsius  pacis  modis 
 omnibus  intendatis. 
 
 DCXCVIII. 
 
 Alexander  papa  Rotrodo  Rothomagensi  archi- 
 episcopo. 
 
 (A.  2G3 ;  C.  283  ;  Z.  v.  73  ;  Lup.  v.  71  ;  Thorn.  258.) 
 
 Alexander  ^  episcopus  servus  servorum  Dei,  venera- 
 bili  fratri  Rothomagensi  archiepiscopo  salutem  et 
 apostolicam  benedictionem. 
 
 '  mart!,  cm.  Z. 
 
 -  Sane,  0,Z;  Sed  .  .  .,  L. 
 
 ^  prediclum  regem  for  regem  An- 
 
 orum,  O,  Z. 
 
 ■*  bonum  inter!.,  Z. 
 
 '  Alexander  .  .  .  benedictionem, 
 
 C. 
 
 z  2 
 
356  EPISTOL^.  [a.d.  1170. 
 
 English  superiorem  gradum  ^  obtiuent  dignitatis, 
 
 bishops  ita  virtutis  et  fidei  robore  deberent  muniri,  ut  pro 
 corona-  j^^titia  et  pro  ecclesiastica  libertate  tuenda  seipsos 
 tion.  inexpugnabilem  murum  opponerent,  dolemus  admodum 
 quod  plus  in  episcopis  Anglise  terreni  principis  reve- 
 rentia,  quam  pontificalis  honor  valuit  dignitatis.  Ipsi 
 non  solum  eonsuetudines,  quas  rex  eis  proposuit.  eccle- 
 siasticfe  rationi  contrarias,  juraverunt,'^  sed  etiam  filio 
 ejus,  in  depressionem  dignitatis  et  justiti?e  venerabilis 
 fratris  nostri  Thomse  Cantuariensis  arcliiepiscopi  et 
 ecclesiae  suse,  coronam  imposuerunt.  Quia  vero  tam 
 grave  m  et  enormem  excessum  nec  possum  us  nee  debe- 
 mus  relinquere  impunitum,  fraternitati  ture  per  apo- 
 stolica  scripta  ^  mandamus,  et  in  virtute  obedientire 
 pra3cipimus,  quatenus  litteras  quas  Eboracensi  arclii- 
 episcopo  et  episcopis  Anglife  dirigimus,  per  nuntium 
 tuum,  postposita  occasione,  transmittas  et  facias  assig- 
 The  nari.  Prreterea,  utrnm  Bajocensis  et  Sagiensis  episcopi 
 Bayeux*'^  coronationi  quam  diximus  interfuerint  *  diligenter  in- 
 and  See/,  quiras  ;  et  si  eos  interfuissc  repercris,  nobis,  ut  in  eos 
 vindicemus,  significes.  Sane  prtedictum  Sagiensem,  qui, 
 ministerio  Dei  negleeto,  tanquam  curialis  factus  est, 
 sicut  dicitur,  rusticorum  spoliator  et  scelerura  ultor,  si 
 ita  est,  vel  ministerio  regio  aut  episcopatui  abrenuntiare 
 compellas.  Si  enim  curiales  prohibentur  ad  sacros 
 ordines  promoveri,  multo  minus  qvii  sunt  in  sacris 
 ordinibus  constituti  inter  curiales  debent  assumi. 
 
 '  yradum  obt.  dignitatis,  A,  O,  i  ^  pracipiendo,  ins.  C  (but  pra:- 
 C,  Z  ;  oht.  dignitatem,  L.  cipimns  follows  immediately  after). 
 
 -  jurant,  C.  I      ■*  interfuerunt,  C. 
 
 "  September,  Jaffe. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOLiE. 
 
 357 
 
 DCXCIX. 
 
 Alexander  papa  Thom^e  Cantuariensi  archiepiscopo. 
 
 (0.  210  ;  Z.  V.  67  ;  Lup.  v.  65  ;  Thorn.  230.) 
 
 Alexander  episcopus,  servu.s  servorum  Dei,  venerabili  Sept.  lo. 
 fratri  Thomse  Cantuariensi   archiepiscopo  salutem,  et 
 apostolicam  benedictionem. 
 
 Inter  multiplices  curas,  qiite  pro  malitia  temporis  se  Explana- 
 animo  nostro  ingerunt,  fatigatio  tua,  quam  pro  tuenda  ^'""^  ?^ 
 
 .  .    .  .  pope  s 
 
 libertate  ecclesiastica  .siiscepisti,  non  modicum  nos  per-  policy, 
 turbat,  dum  et  tibi  propensius  desideramus  adesse,  et 
 votum  nostrum  perstrepentium  hinc  inde  causarum 
 obstaculo  ^  retardatur.  IJlDi  enim  multa  irruunt  formi- 
 danda,  non  facile  potest  animus  expedire  in  quam 
 potius  partem  debeat  declinare,^  prsesertim  si  non  datur 
 intelligi  unde  plus  captarc  compendii,  plus  incommodi 
 valeat  ct  periculi  evitare.^  Nam  si  aliquotiens  ipsi 
 nautfe  ita  redduntur  ambigui  diversitate  ventorum,  ut 
 inter  se  nullo  modo  conveniant  utrum  ad  locum  propo- 
 situm  *  proficisci  debeant,  an  ad  portum  quem  reliquc- 
 rant  reveliantur^ ;  nec  admiratione  dignum  nec  repre- 
 hensione  videtur,  si  in  hoc  inari  magno  et  spatioso,  ubi 
 reptilia  sine  ninnero  cursum  nostrum  impediunt,  et  ubi 
 non  tam  corporum  et  corporalium  mercium,  quam  ani- 
 marum  et  spiritalium  virtutum,  pericula  formidantur,  ei 
 qui  navem  regit  ecclesite  de  facili  non  occurrit  ad  quam 
 potius  partem  assensum  suum"  inclinet,  cum  divcrsa  con- 
 silia  de  diversitate  veniant  voluntatum,  et  aliter  videa- 
 tur^  illi  qui  eausam  promovet  singular  em,  aliter  autem 
 ei  qui  providcre,'^  debet  et  consulere  in  commune.  Undo 
 frater  carissime,  si  nos  in  causa  tua  et  ccclesia)  Angli- 
 
 '  ohslactacido,\ .  tcncmitur,  L. 
 
 ■  declinarc,  O.  Z  ;  inclinarc,  L.  suitiii,  om.  Z. 
 
 3  evilare,  G  ;  evitari,  L.  '  videtiir,  (),  7.. 
 
 *  disposUum,  7,.  ^  prot  idcl,  I.. 
 
358 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 cansB  remissius  egisse  videmur,  nec  ad  petitiones  tuas 
 pro  tua  voluntato  respondimus,  non  ex  eo  processit,  quod 
 caiisam  ipsam  nobis  tecum  et  cum  Anglicana  ecclesia 
 non  credamus  esse  communem,  aut  quod  tibi  deesse 
 ulla  ratione  velimus,  sed  quia  patientia  utendum  esse 
 credidimus,  ut  in  bono  malum  superare  possemus. 
 Timuimus  ^  etiam,  ne  si  major  scissura  fieret  in  eccle- 
 sia, nostrse  posset  duritife  deputari.  Nunc  autem,  quia 
 turbatores  pacis  et  libei'tatis  ecclesiasticje  depressores 
 ad  corrigenda  mala  prteterita  nulla  videntur  compunc- 
 tione  moveri,  immo,  trahentes  peccata  sicut  restcm 
 longam,  tarn  in  gravamen  tuum  quam  in  depressionem 
 Censures  Cantuariensis  ecclesife  magis  et  magis  exsestuant,  ct 
 lateT,*&c.  omnem  fere  nobis  ^  spem  videntur  poenitentise  prseci- 
 concerned  disse,  nos  in  fratrem  nostrum  Eogerium  Eboracensem 
 corona-  arcliiepiscopum,  et  reliquos  episcopos  qui  juramentum 
 tion.  conservandis  iniquis  consuetudinibus  prsestiterunt,  et 
 tantje  sunt  malitise  incentores,  sententiam  canonicam 
 jaculamur,  et  ab  episcopali  eos  suspendimus  dignitate. 
 Saresberiensem  autem  et  Londoniensem  episcopos,  qui 
 majoris  videbantur  gi'atife  debitores,  et  pro  gratia 
 dicuntur  ingratitudinem  rependisse,  si  coronando  novo 
 regi,  contra  Cantuariensis  ecclesiie  dignitatem,  prtesen- 
 tiam  suam  et  ministerium  prsebuerunt,  in  sententiam 
 anathematis,  de  qua  soluti  fuerant,  revocamus.  Sane 
 Koffensem  episcopum,  vicarium  tuum,  qui  pro  tua  et 
 ecclesife  tu£e  justitia  constantius  debuerat  decertare ; 
 nec  non  et  Gaufredum  ^  Ridel  Cantuariensem  archidia- 
 conum,  qui  (sicut  dicitur,)  in  matrem  suam  gravius 
 debacchatur,  et  excommunicationis  a  te  latam  *  in 
 ipsum  sententiam  spernit,  quam  nos  ratam  habemus, 
 et  avictoritate  apostolica  confirmamus  ;  vicarium  quoque 
 ejus    Robertum  ;   et   Godefridum  ^    episcopum  Sancti 
 
 1  Timuiinui,  0,  Z  ;  Evincimus,  L. 
 
 2  nobis,  O,  Z  ;  vobis,  L. 
 
 '  Ganfre.dus  .  .  .  Cantnariefisis 
 archidiacoims,  L. 
 
 *  atcUatam  (for  a  te  latam),  V. 
 5  Godefridum,  Z  ;  G  .  .  .,  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 359 
 
 Asaph,  mandati  nostri  contemptorem  ;  et  David  ejusdem 
 ecclesire  archidiaconum,  auctoritaii  et  potestati  tua)  re- 
 linquimus,  ut  tu,  si  durius  aliquid  ^  in  eos  fueiit 
 statuendum,  de  potestate  tibi  tradita,  remote  appella- 
 tionis  obstaciilo,  exsequaris.  Nos  vero  quod  de  poena 
 illorum  a  te  canonice  factum  fuerit,  ai;ctore  Domino, 
 ratum  et  firmum  habebimus.  Et  hsec  quidem  -  ad 
 pi-sesens  videntuv  posse  sufficere.  Si  autem  tantam 
 male  agentium  viderimus  pertinaciam,  ut  nec  sub  hac 
 poena  moveantur  ad  poenitentiam,  assumemus  adliuc 
 contra  eos,  auctore  Domino,  fidei  armaturam,  et  pontifi- 
 calem  zelum  pro  domo  Domini  quantum  expedire 
 videbimus  exseremus.  De  coetero  quia  Salomone  do- 
 cente  instruimur,  ut  in  omni  re  opportunitatem  tem- 
 poris  attendamus,  et  inimicos  ecclesije,  qui  etiam  regno 
 Francorum  sunt  in  insidiis,  Matisconensem  civitatem  Danger  at 
 audivimus  invasisse,  nostrse  voluntatis  esse  noveris  et 
 consiKi,  ut  super  his  carissimi  in  Christo  filii  nostri 
 Ludovici  ^  illustris  Francorum  regis  consilium  exquiras, 
 et  ad  mittendas  litteras  nostras  de  ipsius  voluntate 
 procedas ;  ne,  si  forte  (quod  Deus  avertat)  aliqua  in 
 regno  suo  *  fuerit  suborta  turbatio,  giavior  tua  et 
 ecclesise  causa  ex  regni  turbatione  reddatur ;  aut,  si 
 pax  tibi  et  ecclesife  ^  reddita  fuerit,  earn  pro  facto  ^  isto 
 duceres  perturbandam.  Datum  Verulis  quarto  Idus 
 Septembris. 
 
 '  all  quod,  V. 
 
 *  quidem,  om.  L. 
 
 3  Ludovici,  O,  Z;  In,  V; 
 
 *  ipso,  O. 
 '  tua,  ins.  O. 
 6  profccto,  V. 
 
3C0 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 DCC. 
 
 Alexander  papa  ad  episcopos  quosdam. 
 
 Sept.  IG. 
 
 Reproof 
 for  sub- 
 servience 
 to  the 
 king. 
 
 (C.  186;  A.  75;  O.  212;  ii.  ( 
 E.  de  Diceto, 
 
 ' ;  Z.  V.  68  ;  Lup.  v.  66  ;  Thorn.  272  ; 
 340  ;  Rymer,  i.  26.) 
 
 Alexander^  episcopus,  servus  servorum  Dei,  venera- 
 bilibus  fi^atribus  Lundoniensi,  Saresberiensi,  Exoniensi, 
 Cestrensi,  Roffensi,  de  Sancto  Asaph,  et  Landavensi^ 
 episcopis,  salutem  et  apostolicam  benedictionem. 
 
 Oportuerat  vos,  quando  primum  carissimus  filius 
 noster  Henricus,  rex  vester,  sub  regire  dignitatis  et 
 fidelitatis  obtentu,  ea  vobis  constituta  proposuit,  et 
 scripto  petiit  et  juramento  firmari,  quae  liquido  satis 
 et  libertatem  ecclesise  et  sacerdotalis  officii  judicium 
 deprimebant,  erigere  oculos  vestros  ad  coelum,  et  as- 
 cendere  pro  domo  Domini  ex  adverso,  ut  non  posset 
 in  oculis  vestris,  tacentibus  vobis,  ecclesiastica  dignitas 
 naufragari.  Et  quidem,  si  ullus  ^  vos  pro  pastorali 
 cura  zelus  rectitudinis  tenuisset,  cognovissetis  vos  super 
 gentes  constitutos*  et  regna,  ut  in  majoribus  et  in^ 
 minoribus  evellere  plantaria  vitiorum,  et  germen  de- 
 lectabile  Domino  inserere  debeatis.  Nunc  autem,  quia 
 jilus  in  vobis  terreni  principis  reverentia  quam  timor 
 Domini  et  ei^iscopalis  honor  valuit  dignitatis,  pro  vili 
 lentis  edulio  (quod  moerentes  dicimus)  contempsistis 
 primogenita  cum  Esau,  et  implevistis  in  vobis  quod 
 in  populo  Judseorum  Jeremias  lamentatur  impletum,^ 
 dicens :  "  Sederunt  in  terra,  conticuerunt  senes,  con- 
 "  sperserunt  cinere  capita  sua  virgines  filife  Juda." 
 Sane  si  terroribus  et  minis  exterriti  ad  recipiendas  et 
 
 1  Alexander  .  .  .  benedictionem. 
 So  iu  C,  with  episcopis  inserted 
 from  L. 
 
 "  Landavenensi,  V. 
 
 3  ullus,  otn.  C. 
 
 ■*  conslitulos,  om.  C. 
 in,  C ;  om.  A  ;  et  in  minoribus, 
 ova.  0. 
 
 «  Dei,  C  ;  Domini,  A,  Z,  L. 
 ?  iwplelum,  C,  Z  ;  oin.  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL/E. 
 
 361 
 
 juramento  firmandas  iniquas  ^  illas  consuetudines  pro- 
 cessistis,  nunquid  non  decuerat  vos  post  tanti  teni- 
 poris  spatium  sacerdotalem  resumere  firmitatem,  et 
 contra  tantas  enormitates  cum  praeteritse  transgressionis 
 poenitudinc  -  sacerdotalitcr  reclamare  ?  C0ete}-um  vos, 
 detestabili  facto  pertinaciam  adjungentes,  et  in  illarum 
 usurpationum  observantia  permanetis,  et  ita  in  de- 
 pressionem ecclesije  pnefati  regis  votum  sequi  vide- 
 mini,  ut  quasi  jam  proscriptiB  de  regno  vestro  ex 
 magna  parte  leges  *  ecclesiasticre  videantur.  Et  nos 
 quidem  usque  modo  exspectavimus  ut  cor  principis, 
 nut  per  officium  vestrum  aut  per  inspirationem  suam,^ 
 Divina  gratia  visitaret,  et  supernse  glorite  magis  quam 
 suai  faceret  amatorcm.  Nam  et  ^  hoc  nobis  pluri- 
 mumque  ^  suggestum  fuerat;**  et  optabile  admodum  pro 
 qualitate  temporis  vidcbatur,  ut  asperitas  ejus  ^  in 
 patientia  potius  et  mansuetudine  leniretur.  Nobis 
 autem  pneteritorum  correctionem  et  poenitentiam  ex- 
 spectantibus,  nihil  ipse  de  pristina  severitate  mutavit, 
 sed  in  constitutionibus^^^  illis  iniquis '"^  immobilitcr 
 perseverat. 
 
 Quanto  autem  jam  sane  tempore  venerabilis  frater 
 noster  Thomas  Cantuariensis,  archiepiscopus  vester, 
 quia  usurpationibus  illis,  licet  prius  carnis  infirmitate 
 eis  visus  fuerit  consentire,^^  voluit  obviare,  a  commissa 
 sibi  ecclesia  cum  clericis  suis  et  aflBnibus  exulaverit,^^ 
 
 1  in,  ins.  V,  O. 
 
 -  pleniludine,  V;  corr.  to  pcni- 
 tudine,  A  ;  penitudiiie,  Z,  L. 
 
 3  depressione,  C. 
 re(/es,  V. 
 
 *  C  inserts  el  exspectationcm  nos- 
 Iram  after  suam. 
 
 «  ex,  O. 
 
 '  plcrumquc  (omitting  nobis),  L  ; 
 nobis,  om.  A. 
 "  fiivrat,  om.  C. 
 
 5  ejus  (without  in),  C  ;  in  (with- 
 out ejus),  L  ;  ejus  in,  A,  Z. 
 '»  praterita,  C. 
 "  consueiudinihm,  L. 
 12  iniquis,  C ;    antiqjtis.  A,  L  ; 
 iniquis,  with  vcl  antiquis,  Z. 
 imniobilis,  C. 
 autem,  om.  C. 
 1*  assentirc,  C. 
 
 1"  et  affinibus,  om.  C  ;  et  a finibus, 
 
 V. 
 
 exuhavvvit,  C,  Z  ;  exulavit,  L. 
 
362 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 nobis  etiam "  tacentibus  recognoscitis,'^  et  utinam  co 
 compatercmini  caritatis  aflectu,  quo  in  tali  ei  causa 
 compati  oporteret.  Vos  autem  ^  non  solum  ei  frater- 
 num  subtraxistis  auxilium,  sed  super  dolorem  vul- 
 nerum  ipsius  addidistis.  Cum  enim  jam  dictus  rex 
 filium  suura  nuper  coronavi  voluerit,  et  hoc  de  anti- 
 quo  jure  ad  Cantuariensem  noscatur  ^  archiepiscopum 
 pertinere,  vos,  jam  dicti  fratris  nostri  auctoritate  et 
 reverentia,  quam  sibi  et  ecclesiee  suae  debetis,  post- 
 posita,  ad  coronationem  illius  favorem  vestrum*  et 
 ministerium  prfebuistis,  nulla  de  conservanda^  eccle- 
 siie  libertate  prfestita,  vel  etiam  exacta  (sicuc  dicitur) 
 cautione ;  quin  immo  sustinuistis  potius  ut  juramentum 
 ab  illo  de  servandis  regni  consuetudinibus  prtestaretur, 
 Profecto  pro  reconciliatione  illorum  nos,  per  litteras  et 
 personas  ex  latere  nostro,  et  per  plures  alios  viros 
 qui  digni  fuerant  exaudiri,  snepenumero  laboravimus, 
 et,  quicquid  datum  fuerit^  nobis  spei,  prafeter  inanem 
 pompam  verborum  nihil  hactenus  potuimus  reportare. 
 Nec  tamen  hoc  ideo  dicimus,  qnin,  dum  adhue  essemus 
 in  Francia,  in  multis  eundem  regem  liberalem  erga 
 nos  senserimus  ac  devotum.  Sed  ob  hoc  non  debemus 
 omittere  quin  tantis  nos  transgressionibus,  et  pro 
 gloria  Dei  et  pro  salute  ipsius  et  vestra,®  zelo  rccti- 
 tud.inis,^  opponamus. 
 
 Nunc  igitur,  quia  s?ecularium  horainum^"  culpa?  nullos 
 magis  quam  desides  prselatos  negligentesque  respiciunt, 
 qui  multam  saipe  nutriunt  pestilentiam  dum  neces- 
 sariam  adhibere  negligunt  medicinam  et  post  exspec- 
 tationem  diutinam  nullo  dolore  contra  vos  ipsos,'^  nullo 
 
 1  rccognoscctis,  C. 
 
 -  vero,  C,  Z  ;  enim,  A. 
 
 3  noscatur,  C  ;  asseratur.  A,  Z, 
 
 L. 
 
 ^  vestrutn,  om.  C. 
 5  conservanda,  A,  Z,  C ;  servan- 
 da, L. 
 
 '>  fiierat,  O. 
 
 '  erga  nos,  om.  C. 
 
 "  veslra,  C,  Z  ;  nostra,  L. 
 
 '■•  nos  repeated,  A,  {),  Z,  L. 
 
 hnmitiitm,  oni.  L. 
 11  et,  ins.  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 363 
 
 fervore  contra  iniquas  illas  usurpationes,  exsurgitis, 
 nos  de  coramissa  nobis  a  Domino  ^  potestate,  de  auc-  Censures 
 toiitato  apostolicse  sedis,  cui,  licet  immeriti,  Deo  dis-  ^^tnced 
 poncnte,  servimus,  ab  omni  episcopali  vos  suspendimus 
 dignitate.  Illos  autem  vestrum,  Lundoniensem  vide- 
 licet et  Saresberiensem  episcopos,  qui  pro  impetrata 
 apud  nos  gratia,  juxta  spem  nostram,  ad  reconcilia- 
 tionem  magis  laborare  debuerant,  et  a  jamdicti  archi- 
 episcopi  gravamine  abstinere,  si  prtefatfe  coronationi 
 favoris  sui  ministerium  prpebuerunt,  in  sententiam 
 anathematis  revocamus,  et  sicut  excommunicatos  ^  prae- 
 cipimus  evitari.  De  Rofensi  quoque  ^  episcopo  et 
 Gaufrido  Ridel  Cantuariensi  archidiacono,  qui  cum 
 amplius  Cantuariensi  ecclesiffi  debitores  existant,*  in 
 minori  reverentia  et  honore  jam  dictum  archiepiscopum 
 habere  dicuntur,  et  alter  eorum,  Rofensis  videlicet 
 episcopus,  illi  coronationi  interfuit,  alter  vero  in  se^ 
 excommunicationis  a  preefato  archiepiscopo  latam 
 sententiam  spre\dt,*^  illud/  a  vobis  remota  appellatione, 
 observari  prrecipimus  quod  ab  eo  canonice  fuerit  con- 
 stitutum.  Nos  enim  eos,  quanto  gravius  videntur  of- 
 fendere.  tanto  durius  decernimus  addicendos.  Ad  heec, 
 quidquid  adversus  Robertum  vicarium  Cantuariensis 
 archidiaconi,  contemptorem  sententia;  sure,  idem  archi- 
 episcopus  statuit,^  vel  in  futurum  rationabiliter  statu- 
 erit,  firmiter  et  inviolabiliter,  nulla  ei  sufFragante 
 appellatione,  custodiri  pnecipiendo  mandamus.  Clericos  The  earl  of 
 autem  Hugonis  comitis,  Nicolaum,  Thomam,^  Willel-  ^^"rfolk's 
 
 o  '  \  '  chaplains. 
 
 mum,  et  cceteros  qui  excommunicati  a  prsedicto  archi-  See  Epp. 
 episcopo  Divina  scienter  celebrare  praesumpserunt,  si  "^^'^^ 
 ita  est,  anathematis  vinculo  innodari,  eorumque  com- 
 
 1  Domino,  A,  C,  Z  ;  Bco,  L. 
 
 2  excommunicatos,  ova.  in  text  of 
 C,  a  space  being  left  blank  ;  but  in- 
 serted in  the  margin. 
 
 ^  quoque,  C  ;  vcro,  A,  Z,  L. 
 *  exstaul,  L. 
 
 *  in  sc,  om.  C. 
 
 ^  sprevit.  A,  Z  ;  spernit,  L. 
 
 '  i  t  iUud,  0. 
 
 8  staluit  .  .  .  rationabiliter,  C, 
 Z ;  om.  A,  L. 
 
 9  et,  ins.  C. 
 
364 
 
 EPISTOL.E. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 munioncm  sicut  excommunicatorum  prtecipimus  evitari. 
 Datum  Ferent[ini]  decimo  sexto  kalendas  Octobris. 
 
 DCCI. 
 
 Eebuke 
 for  sub- 
 serviency. 
 
 Alexander  papa  Eboracensi  archiepiscopo  et  Du- 
 jselmensi  episcopo. 
 
 (A.  76;  C.  185;  0.  ii.  70;  Z.  v.  69;  Lup.  v.  67  ;  \V.  Cant.  92; 
 Rymcr,  i.  4 ;  R.  de  Diceto,  i.  334.) 
 
 Alexander^  episcopus,  servus  servorura  Dei,  Rogerio 
 Eboracensi  archiepiscopo  et  Hugoni  Dunelmensi  epi- 
 scopo  salutem  et  apostolicam  benedictionem. 
 
 Licet  commendabiles  nobis  et  grati  in  plurimis  ex- 
 sistatis,  et  sincerte  vos  complectamur  ^  brachiis  caritatis, 
 propter  hoc  tamen  non  debemus  omittere,  qiiin  ea  quse 
 perpetrata  et  incorrecta  generant  mortem  et  requiramus 
 in  vobis,  et  zelo  rectitudinis  corrigamus,  dicente  Domino 
 per  prophetam  :  "  Si  loquente  ^  me  ad  impium  Morte 
 moricris,  non  annuntiaveris  ei  neque  locutus  fueris, 
 "  ipse  quidem  *  in  peccato  suo  morietm-,  sanguinem 
 "  autem  ejus  de  manu  tua  requiram."  Depressio  si- 
 quidem  ecclesicB  Anglicanse  et  dirainutio  libertatis 
 ipsius,^  quae  per  regem  vestrum,  sive  proprio  motu  sive 
 potius  aliis  suggerentibus,  facta  dignoscitur,  plurimum 
 jam  pridem  animum  nostrum  afflixit,  et  non  modicum 
 sollicitudinis  et  doloris  ingessit.  Cum  enim  oporiuerit 
 eum  de  corrigendis  eis  ^  qu?e  ab  antecessoribus  suis  male 
 commissa  fuerant  cogitare,  ipse  potius,  pnievaricationibus 
 priBvaricationes  adjiciens,  tam  iniqua  statuta,  sub  regiiy 
 
 '  Alexander  .  .  .  henedictioncm, 
 
 C. 
 
 '  amplcctaviur,  L. 
 3  dirvntc,  Vulff.  (Ezek.  iii.  18). 
 I  quidem.  A,  C,  Z;  siquidem,  Ti  ; 
 oui.  Vulg. 
 
 ipsius,  A  ;  om.  Z,  L. 
 oporlucrat ,  C  ;  oportucrit,  Z, 
 
 S  L. 
 
A.T).  1170.] 
 
 EPTSTOL/E. 
 
 3G5 
 
 dignitatis  obtentu,  et  posuit  et  firmavit,  sub  quibus  ct 
 libertas  perit  ecclesiee,  et  apostolicorum  virorum  statuta, 
 quantum  in  eo  est,  suo  robore  vacuantur.  Nec 
 credidit  debere  sufficere,  si  ab  ^  eo  Divinse  leges  in  regno 
 Anglian  silentium  et  vacationem  -  susciperent,^  nisi 
 peccatum  transmitteret  ad  liseredes,  et  longo  tempore 
 faceret  sine*  ephoth  ^  et  sine  superhumerali  regnum  suum 
 sedere.  Inde  fuit  quod  iniquas  illas  usurpationes, 
 absque  uUa  exceptione,  vestro  et  aliorum  fratrum  et 
 coepiscoporum  nostrorum  "  juramento,  fecit  firmari,  et 
 plectendum  judicavit  ut  hostem  quicumque  vellet  ab 
 iniquis  illis  constitutionibus  ^  dissentire.  Indicat  hoc  Case  of 
 venerabilis  [fratris  nostri*]  Thomje  Cantuariensis  archi-  j^^gj^^p'^^f 
 episcopi  exsilium ;  demonstrat  et  hoc  clericorum  et  Canter- 
 consanguineorum  ejus,  illorum  etiam  qui,  adhuc  pen-^""' 
 dentes  ab  uberibus  matris,  vagiebant  in  cunis,"  mi- 
 seranda  proscriptio,  et  metus  mortis  incutitur,  si  ad 
 hoc^"  cujusquam  animus  erigatur  ut,  contra  statuta 
 ilia  divinis  velit  legibus  obedire.  Nos  ipsi,  quorum 
 judicio  prrevaricationes  illjB  corrigendse  fuerant  aut 
 plectendge,  ad  confirmationem  illarum  sub,  oceasione 
 temporis  impacati,  multa  fuimus  instantia  provocati,  et 
 laboratum  est  apud  nos  exactione  non  modica,  ut 
 usurpationibus  illis,  cum  nondum  nobis  expressfe  fuis- 
 sent,  auctoritatis  apostolicae  conferremus  firmitatem. 
 Et  hoc  equidem  a  principio.  Processu  vero  temporis,  Commis- 
 exsulante  pro  debito  iiastoralis  officii  iam  dicto  archi-  '"'"^^  ^I^?" 
 
 A  .  reconcilm- 
 
 episcopo,  et  consuetum  Ecclesi<e   Eomante  subsidium  tion. 
 ab  officio  nostro  sajpius   requirente,  misimus  ad  jam 
 
 '  sub,  C ;  ab,  A,  L. 
 *  vacationes,  L. 
 
 '  acciperent,  C  ;  sitscipcrent,  A, 
 
 L. 
 
 egnum 
 
 sniim  sine  ephoth  et  sine 
 
 humerali  sedere,  C. 
 
 6  nontrorum,  O,  C  ;  vestroriim, 
 A,  Z,  L. 
 
 '  diss,  constitutionibus,  C  ;  con- 
 suetudinibus,  I,. 
 
 ^  fratris  nostri,  C  ;  om.  A,  Z, 
 
 L. 
 
 «  cujus,\. 
 
 s  ephoth,  A,  C,  0  ;  ephot,  V  ;  I       '«  hoc,  A  ;  hcec,  L. 
 ephod,  L.  I      "  apud  nos,  C,  Z  ;  om  A,  L. 
 
366 
 
 EPISTOLjE. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 dictum  regem  de  melioribus  et  majoribus  fratribus 
 nostris ;  misimus  et  alias  ecclesiasticas  personas ;  et 
 speravimus^  quod  duritia  ejus  in  nostra  humilitate  et 
 mansuetudine  frangeretur,  et  fieret  quod  Salomon  dicit  : 
 "  Patientia  lenietur  ^  princeps,  et  lingua  mollis  frangit 
 "  iram."  Ipse  vero  [rex^],  sufferentiain  nostram  multi- 
 plici  legatorum  arte  deludens,  usque  adeo  contra 
 monita  nostra  videtur  animum  obdurasse,  ut  nec 
 contra  praenomiuatum  aruliiepiscopum  deferveat,  nec 
 de  perversis  statutis  illis  quidquam  minui  patiatur ; 
 immo  et  ipsam  Cantuariensem  ecclesiam  plurimo  de- 
 trimcnto  possessionum  suarum  afficiat,  et  in  ipso 
 earn*  ecclesiastico  ministerio  antiqua  spoliet  dignitate. 
 The  coro-  Nuper  enim  cum  filium  suum  coronari  voluerit,  con- 
 tempto  eodem  arcliiepiscopo  ad  cujus  hoc  ^  officium 
 de  antique  jure  dicitur  pertinere,  per  manum  tuam,  f ra- 
 ter archiepiscope,  ei,*'  in  aliena  provincia,  diadema ''  fecit 
 imponi.  In  coronatione  autem  illius  nulla  ex  more  de 
 conservanda  ecclesise  libertate  cautio  est  prsestita,  vel 
 (sicut  ajunt,)  exacta,  sed  juramento  potius  asseritur  ^  con- 
 firmatum,  ut  regni  consuetudines  quas  avitas  dicunt,  sub 
 quibus  dignitas  periclitatur  ecclesise,  illibatas  omni  tem- 
 pore debeat  conservare.  In  quo,  etsi  multum  prsenominati 
 regis  vehement]  a  nos  conturbat,  amplius  tamen  de  vestra 
 et  aliorum  coepiscoporum  nostrorum  ^  possunius  infirmi- 
 tate  moveri  ;  qui  (quod  dolentcs  dicimus)  "  facti  sicut 
 "  arietes  non  habentes  cornua,  abiistis  absque  fortitudine 
 "  ante  faciem  subsequentis."  Etsi  licere  forte  enim 
 [hoc'^]  tibi,  frater  archiepiscope,  in  propria  provincia  po- 
 
 '  speravimus,  A,  Z  ;  paravim 
 O  ;  putavimus,  L. 
 ■  Unietur,  C,  V,  O. 
 rex,  C  ;  oin.  A,  Z,  L. 
 causa,  O. 
 
 5  hoc,  om.  C. 
 
 6  ei.  A,  Z  ;  et,  L. 
 
 ^  regni  ei,  C  ;  om.  L. 
 asseritur,  C,  Z  ;  dicitur,  A, 
 
 IS,         ^  veslrorum,  li. 
 
 sicut,  A,  Z;  sutit,  L;  om.  O. 
 ("  Facti  sunt  principes  ejus  vclut 
 "  arietes  non  invenientes  pascua  ; 
 "  et  abierunt  absque  fortitudine 
 "  ante      faciem  subsequenti.';." 
 I    Lam.  i.  6.) 
 !       "  enim,  om.  L. 
 L.  1  hoc,  C  ;  om.  A,  Z,  L. 
 
A.D,  1170.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 367 
 
 tuisset,  quomodo  tamen  in  aliena  provincia,  et  illius  ^  prre 
 cipue,  qui  exsulare  pro  justitia  et  fere  solus  exire 
 voluit,  et  dare  gloriam  Deo,  tibi  licuerit,  nec  do 
 ratione  possumus  nec  de  sanctorum  patrum  constitu- 
 tionibus  -  invenire.  Quod  si  ad  excusationem  tantte 
 prsevaricationis  quisquam  objiciat,  in  aliis  quoque  reg- 
 nis  gravia  plurima  et  enormia  perpetrari,  in  veritate 
 possumus  respondere,  quod  nullum  adliuc  regnum  in 
 tantum  Divime  legis  contemptum  invenimus  corruisse, 
 ut  scriptis  et  juramentis  episcoporum  tam  manifestas 
 enormitates  fecerit  communiri,^  nisi  quisquam  illud  im- 
 pudenter  alleget  quod  schismatici,  postquam  '  a  fidelium 
 communione  prijecisi  sunt,^  inaudita  et  damnabili  super- 
 bia  commiserunt.  Unde,  quia,  juxta  verbum  prophette, 
 factum  est  in  vobis  perversum  quid  ultra  omnes  alias 
 proviucias  in  iisurpationibus  suis,  et  post  tam  iniquas 
 consuetudines  juramento  firmatas,  non  adjecistis  re- 
 suraere  scutum  fidei,  ut  staretis  pro  domo  Domini  in 
 die  prselii,  sed  posuistis  corpus  vestrum  in  terram  ^  ut 
 per  vos  fieret  via  transeunti ;  ne,  si  ^  diutius  tacue- 
 rimus,  una  vobiscum  in  die  judicii  damnationis  sen- 
 tentia  involvamur,  auctoritate  sacrosanctre  Romanse, 
 cui  Deo  auctore  ministramus,^  ecclesire,  ab  omni  officio 
 episcopalis  ^  vos  suspendimus  dignitatis,  sperantes 
 quod^"  sub  disciplina  saltern  et  paterno  verbere  con- 
 stituti,  redire  tandem  ad  cor,  et  de  tuenda  debeatis 
 [ccclesite  libertate  satagere.  Si  vero  nec  sic  episcopalis 
 officii  zelum  resumpseritis,  nos  adhuc,  auctore  Deo,^- 
 quod  vobis    imminet  faciemus.  Vos  videte  ne  illud  vobis 
 
 ■  ipsius,  C. 
 
 2  institutionibiis,  Z. 
 
 *  commutari,  O. 
 
 postquam,  Z  ;  postmodum  et,  L_ 
 '=■  sunt,  Z. 
 
 6  terram,  C ;  terra,  A,  L.  (.The 
 Vulgate  has  "  posuisti  ut  terram 
 ''  corpus  tuum  et  quasi  viam  trans- 
 "  cnntibus.  '    Is.  li.  23.) 
 
 '  si,  om.  V. 
 
 miiiistramw,  O. 
 'J  episcopali,  C. 
 
 que  (for  quod),  C. 
 "  ecclesice,  C  ;  om.  A,  Z,  L. 
 '-  Deo,  C,  Z ;  Domino,  L ;  Do- 
 mino altered  to  Deo,  A. 
 "  vobis,  C  ;  nobis.  A,  L. 
 
3G8 
 
 EPISTOLJE. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 dicatur  quod  cuidam  dictum  esse  ^  per  prophetam  diei- 
 tur :  "  Quia  tu  scientiam  repulisti,  repellam  te  ne 
 "  sacerdotio  fungavis  mihi."  Nos  enim,  quia  locum  ^ 
 illius,^  Deo  prout  ipsi  placuit  '*  disponente,  conspicimur 
 obtinere,  qui  a  prsedicatione  verbi  Dei  nec  verberibus 
 potuit  nec  vinculis,  coerceri  non  debemus,  sub  ambigua 
 exspectatione  pacis,  creditam  nobis  Divini  verbi  pe- 
 cuniam  reponere  in  sudario,  et  alligatam  earn  tam- 
 diu  conservare^  donee  paullatim  lucrandi  hora  decur- 
 rat,  et  creditor  veniens  nos  conveniat  de  reddenda 
 rati  one. 
 
 Datum  Ferent  [ini],  decimo  sexto  kalendas  Octobris. 
 
 DCCII. 
 
 Alexander  papa  ad  Thomam  Cantuariensem  kt 
 gilebertum  londonibnsem. 
 
 (C.  372  ;  Thorn.  345.) 
 
 Ferentiuo,  Alexander  episcopus,  servus  servorum  Dei,  vcnerbili- 
 Oct.  1.      1^^^^   fratribus   Thomoe   Cantuariensi   arehiepiscopo  et 
 
 Gilberto  Londoniensi  episcopo,  salutem  et  apostolicam 
 
 benedictionem. 
 
 Desiring        In  beati   Petri  apostolorum   principis  cathedra,  ex 
 setter     divinae  dispensationis  arbitrio  residentes,  sic  omnia  in 
 claim  to     Dei  ecclesia  dispensare  debemus,  ut  nullus,  quantum 
 deaconry        nobis  est,  pro  defectu  justitise  cogatur  diutiiis  labo- 
 of  Derby,  rare,  sed  quisque  sui  juris  per  nostram  obtineat  solli- 
 citudinem  complementum.     Veniens  autem  ad  nostri 
 apostolatus  praesentiam,  dilectus  filius  noster  magister 
 W.  de  Lega,  lator  prsBsentium,  sua  nobis  relatione 
 exposuit  quod  bonse  memoriae  Walterus,  olim  Conven- 
 
 1  So  A,  V,  O  ;  esse,  om.  C  ;  est, 
 with  omission  of  dicitur,  L. 
 
 2  petri,  ins.  C. 
 
 '  tenere  after  illius,  with  om.  of 
 ohiinrrc,  A,  C. 
 
 '  planirril.  A,  O. 
 
 •'  cause  rrdi-c,  C  ;  servare,  L. 
 
A.D.  "1170.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 369 
 
 trensis  episcopus,  per  librum  et  aureum  annulum,  de 
 arcbicliaconatu  Deyeibiie  cum  suis  libertatibus  eum 
 canonice  investivit,  atque  concessit.  Unde,  quoniam 
 qufe  a  fratribus  nostris  episcopis  rationabiliter  ordi- 
 nantur  volumus  firmitate  imraobili  permanere,  frater- 
 nitati  vestrje  per  apostolica  scripta  mandamus,  qua- 
 tenus,  si  hujus  assertio  veritate  subsistit,  dilatione 
 remota,  eundem  archidiaconatum  cum  pertinentiis  suis 
 prsedicto  magistro  exliibeatis  et  assignetis.  Quod  si 
 unus  vestrum,  imminente  necessitate,  huic  negotio  ex- 
 sequendo  non  potuerit  interesse,  alter  in  causa  ipsa 
 nihilominus  pi'ocedat.  Data  Ferentini,^  kalendis  Oc- 
 tobris. 
 
 DCCIII. 
 
 THOMiE  Caxtuaeiensi  archiepiscopo  Albertus 
 
 PRESBYTER  ^  CARDIXALIS. 
 (O.  ii'  72  ;  Z.  V.  56  ;  Lup.  v.  57 ;  G.  Fol.  384.) 
 
 Gavisus  est  dominus  noster,^  gavisi  sunt  cum  eo  et  Joy  of  the 
 fratres,  quod  pacem    vobis   et  Cantuariensi   ecclesise  tk^'unct"" 
 redditam  aifdiei'unt ;  et  ego  ipse,  unus  exspectantium  et  perfect, 
 gaudentium,  nisi  quod  gaudium  meum  hpesitatio  quas- 
 dam,  de  adversariorum  *  tergiversatione  proveniens,  sus- 
 pendebat.     Supervenientibus  autem  litteris  vestris,  et 
 intellecto  quod  plus  vobis   in  accidentibus  quam  in 
 substantia  sit  exhibitum,  magis  adhuc  ccepimus  hfesi- 
 tare  ;  et  intelleximus  quod  non  facile  mutat  ethiops 
 pellem  suam,  aut  pardus  varietates  suas.'^    Nunc  autem, 
 quia  (sicut  homo  non  est  laudandus  in  vita  sua,  ita" 
 nec  judicandus  ante  tempus)  quemadmodum  non  sumus 
 
 •  fenmlur,  C. 
 
 -  presbyter,  om.  Z,  L. 
 
 3  noster.  A,  V,  O,  Z  ;  papa,  L. 
 
 *  adrersalioiiem,  V. 
 
 o  12478. 
 
 j     5  So  2,  as  in  Vulg.  (Jer.  xiii. 
 1  23)  ;  l  urielalvm  suam,  L. 
 I        ita  It/,  A,  O. 
 
 A  A 
 
370 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 sine  gaudio  do  hoc  quod  audivimus,  ita  nec  possumus 
 plene  gaudere  propter  id  quod  timemus.  Fluctuantes 
 igitur  inter  spem  et  timorem,  suspii-amus '  ad  Eum 
 qui  potens  est  superabundantius  facere  quam  petimus 
 aut  spevamus,  ut  ipse  adimpleat  gaudium  nostrum,  et 
 gaudium  istud  nemo  tollat  a  nobis.^ 
 
 DCCIV. 
 
 THOMiE  Cantuariensi  aechiepiscopo  Theodwinus 
 
 PRESBYTER  CARDINALIS. 
 (A.  79  ;  O.  ii.  37  ;  Z.  v.  59  ;  Liip.  v.  58  ;  G.  Fol.  401.) 
 
 The  recon-  Licet  de  verbo  pacis  vestrte,  quod  audivimus,  pluri- 
 ciluition.  jjjyj^^  dubitaverimus,  attendentes  eorum  malitiam  qui 
 regi  assistunt,  et  lingua  locuti  sunt,^  et  circumvenire 
 rectos  corde  consueverunt,  confidimus  tamen*  in  Do- 
 mino quod,  infatuato  eorum  iniquo  consilio  et  denudata 
 ipsorum  malitia,  pacis  abundantiam  vestra  ^  exspectatio, 
 qua3  patienter  hactenus  exspectavit,  sperato  citius,  fa- 
 ciente  Domino,  obtinebit.  Ea  vero  pro  quibus  ad 
 curiam   misistis   ut   efFectui   mandarentur    pro  voto 
 
 The  arch- 
 bishop's 
 objects  at 
 
 the  Curia  efficaciter  laboravimus,  et  ecce  per  Dei  gratiam  propriis 
 oculis  cernere  quod  referimus  jam  valetis. 
 
 '  suspiramus,  A  ;  suspiravimus, 
 Z,L. 
 
 nobis,  A  ;  vobis,  L. 
 
 *  lingua  lingua  locuti  sunt,  A  ; 
 lingua  loqui,  Z,  L.  Perhaps  the 
 second  lingua  iu  A  may  be  a  mis- 
 
 take for  some  epithet,  such  as  do- 
 losa.  ("  Lingua  dolosa  locuti  sunt," 
 Ps.  cviii.  3.) 
 
 ''  tamen,  A,  O,  Z  ;  om.  L. 
 
 =  vestra,  O,  A  ;  nostra,  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL/E. 
 
 371 
 
 DCCV. 
 
 Thom.'E  Cantuariensi  ARCHiEPiscopo  Petrus  pres- 
 byter CARDINALIS. 
 
 (A.  80  ;  0.  ii.  74  ;  Z.  v.  60 ;  Lup.  v.  59  ;  Thom.  400.) 
 
 Per  Gunterium,  fidelem  nuntium  vestrum,  quod  melius  Comir.en- 
 nobis  et  salubrius  visum  fuifc  sollicitudini  vestrfe  nuper  "'^^^ 
 rescripsimus.  Nunc  etiam,  visis  sanctitatis  vestrfe  lit- 
 teris,  licet  adhuc  in  solis  verbis  consolatio  vestra 
 videatur  pendere,  placet  tamen  nobis  humilitatis  via'^ 
 quam^  incepistis,  et  consilii  vestri  propositum  in  Do- 
 mino 3  collaudamus ;  ut,  videlicet,*  in  causa  vestra  cum 
 omni  mansuetudine  ac  patientia  procedatis,  quatenus 
 hoc  modo  feritas  hominis,  auctore  Domino,  mansuescat, 
 et  ad  meliora  ejus  animus  inducatur.  Duris  enim 
 mentibus  auferre  simul  omnia  valde  est  difficile,  et 
 
 "  Quod  natura  negat  reddere  nemo  potest." 
 
 De  caetero  noveritis  propositi  nostri  esse  causam  ves- 
 tram,  immo  Dei,  quantum  jiossumus  promovere,  et  in 
 acie  Christi,  eo  auxiliante,  vobiscum  virilitcr  stare. 
 Noveritis  prieterea  quod,  litteris  vostris  in  audientia 
 fratrum  perlectis,  de  communi  consilio  dominus  papa 
 suum  vobis  remittit  responsum. 
 
 '  huiiiilitatis  via,  A,  0  ;  humili-  I      "  qua,  O. 
 UiUs  vestra,  V;  humilitas  vestra,        ^  in  Dotnino,  A,  (J ;  om.  L. 
 L.  I      *  scilicet,  Z. 
 
 A  A  2 
 
372 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.U.  1170. 
 
 DCCVI. 
 
 Thom^  Cantuarie^tsi  archieplscopo  Jacinctus^  pres- 
 
 Cono:iatu-      Quam  ferventi  affectii  pacem  vestram  desideravimus 
 non  est  necesse  litteris  cxprimere,  quia,  nobis  tacenti- 
 Inis,  in  mente  vestra  Icgitis  qiianta  dilectione  vobis 
 adstringamur.     Unde  audito  et  vestrarum  litterarum 
 tenore  cognito,  quod  ille,  in  cujus  manu  corda  regum 
 existunt,  animum  principis  vestri  inclinaverit  ut  vobis 
 gratiam  suam  restituerit,  ultra  quam  loqui  possimus 
 in  hilaritate  jocundati  sumus,  gi-atias  exsolventes  Illi, 
 qui  vestrte  constantiiB   humilitatem  dignatus  est  re- 
 spicere  ;  quem  rogamus  ut,  quod  incepit  ita  dignetur 
 perficere,  quod  honor  ecelesire  inde  augmentari  valeat, 
 et  quicquid  reatus  dictus  princeps  ex  culpa  contraxit 
 Gentleness  sequens  satisfactio  diluat.     Vcrum  si  corpus  quod  cor- 
 mendecl.    I'umpitur  non  sinit  cum  ad  hunc  rectitudinis  locum 
 mentem  revocare,  consulimus  modis  omnibus  et  mone- 
 mus  ut  cum  in  spiritu  lenitatis  studeatis  ^  instruere,  ut 
 quod  ad  satisfactionem  deest   perficere   curet,  et  ad 
 pristinum  amorem  revocatus/  et  ad  mentem  reversus, 
 vobis  debitam  gratiam  firmiter  exhibeat,  et  malitite 
 inimicorura  vestrorum  pro  voluntate  vestra  respondeat. 
 Hac  enim  via  vestrae  discretioni  incedendum  putainus, 
 ut  hominis  aniniositas  reprimatur,  et  vestrorum  inimi- 
 corum  perversitas  destruatur ;  ne  forte,  si  severitatis 
 viam  iterum  velletis  aggredi,  cum  nondum  illius  ani- 
 mus  in  hoc  sit  solidatus  quod  debet,  de  facili  re- 
 laberetur  in  hoc  quod  non  debet,^  et.  ita  esset  error 
 
 BYTER-  CARDINALSIS, 
 
 (A.  81 ;  0.  ii.  75 ;  Z.  v.  61  ;  Lup.  v.  60 ;  G.  Fol.  393.) 
 
 Jacinctus,  V,  Z ;  Hi/acinthus, 
 
 *  revocatis,  V. 
 de  facili  .  .  .  debet.  A,  O  ; 
 oui.  Z,  L. 
 
 L. 
 
 2  preshijter,  Z  :  om.  al. 
 
 3  studeatis,  A,  Z  ;  stiuleas,  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 373 
 
 pejor  priori;  quod  Oinnipotentis  virtus  avertat.  Nos 
 autem  pro  vestris  petitionibas  promovendis  solliciti 
 fuimus,  et  dominus  papa  quod  potuit,  libenti  animo, 
 vobis^  fecit.  Ssepe  statum  vestrum  nobis  significetis, 
 quia  tanquam  fratri  charissimo,  vestro  desiderio  respon- 
 dere  cupientes,  vobis  concordabimus. 
 
 DCCVII. 
 
 ThOM-E  CaNTUAEIENSI  AKCIIIEPISCOPO  HUMBALDUS- 
 OSTIENSIS  EPISCOPUS. 
 
 (A.  82  ;  O.  ii.  76  ;  Z.  v.  62  ;  Lup.  v.  61  ;  Thorn.  392.) 
 
 Quando  paternitatis  vestra)  littera^  nobis  allataa  sunt,  Against 
 tanta  corporis  infirmitate  laborabamu.s  quod  a  medicis  jj-^-jj^jp  ^ 
 omnibus  ^  de  vita  nostra  desperabatur.  Verum,  quia  York, 
 vobis  in  vestris  persecutionibus  et  angustiis,  etiam  in 
 infirmitate  nostra,  non  immerito  compatimur  et  con- 
 dolemus,  per  quosdam  de  fratribus  [nostris]^  et  domesticos 
 etiam  nostros,  instantes  et  frequentes  preces  domino 
 papre  porreximus,  ut  tan  tee  iniquitati  Eboracensis  et 
 suorum  complicum  ^  obviaret,  et  ipsorum  dolositatibus 
 et  malitiis  firiem  imponeret.  Ipse  vero,  sicut  quern  ^ 
 pluribus  respondere  oportet,  huic  vestro  negotio  tantum 
 intendere  distulit,  quod,  Deo  desuper  faciente,  nobis  ^ 
 aliquantulum  melius  fuit.  Cumque  .super  his  a  fratri- 
 bus suis  episcopis  et  cardinalibus  consilium  expetisset, 
 plures  pro  vobis  inventi  sunt  quam  contra  vos,  ita, 
 quod  a  Domino  factum  credimus,  eos  pro  vobis  in  hac 
 parte  locutos  fore  qui  consueverant  vestris  commodis 
 obviare.    Nostrum  autem  consilium,  per  quosdam  de 
 
 '  vobis,  A,  0,  Z  ;  cm.  L. 
 -  Huhertus  Hostiensis,  A ;  Hu- 
 baldus,  Z;  cm.  L. 
 
 3  omnibus.  A,  0,  Z  ;  cm.  L. 
 *  nostris,  Z. 
 
 *  complicum.  A,  Z  ;  complicium, 
 
 L. 
 
 ^  qui,  V,  0,  A  ;  quem,  Z,  L. 
 ^  nobis,  A,  0,  Z  ;  vobis,  L. 
 
374 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 fratribus  nostiis,  idem  dominiis  noster  expetiit,  et  nos 
 de  pura  conscientia  jam  dictum  Eboracensem  deponen- 
 dum,  et  suos  complices  excommunicandos,  per  eosdem 
 fratres  nostros  sibi  respondimus.  In  cujus  litteris  cog- 
 noscere  poteritis  quid  super  hoc  ab  eo^  statutum  sit. 
 Rogamus  autem  discretionem  vestram  ut  id  sequa- 
 nimiter  et  patienter  sustineatis.  Causara  quidem  Dei 
 et  ecclesise  agitis,  unde  et^  pacein  vos  in  proximo 
 habituros  et  confidimus  et  speramus.  Prseterea  nove- 
 ritis  nos  domino  Bituricensi  misisse,  ut  septem  marcas 
 argenti  et  quadraginta  quinque  marobotos^  vobis  trans- 
 mitteret  ;  quod,  si  factum  est  placet  nobis,  alioquin 
 significare  nobis  curetis,  ut  id  faciamus  effectui  man- 
 cipare. 
 
 DCCVIII. 
 
 Thom^  Cantuariensi  archiepiscopo  Theodwinus 
 
 PRESBYTER  CARDINALIS  TITULO  SaNCTI  ViTALIS. 
 (A.  83  ;  O.  ii.  77  ;  Z.  v.  63  ;  Lup.  v.  61  ;  G.  Fol.  402.) 
 
 Mercy  Cognito  et  pro   vero  habito  quod.  Ejus  praeeunte 
 
 mended  g^'^tia  qui  superis  reconciliavit  niortales,  inter  vos  et 
 dominum  regem  Anglise  pax  sit  plenarie  reformata, 
 inedicibili  ■*  gaudio  et  Isetitia  exsultavimus,  ex  intimis 
 visceribus  lUi  gratias  referentes  qui  fecit  vobiscum 
 misericordiam,  et  dedit  etiam  cum  exsultatione  proven- 
 turn  ;  eidem  pariter  preces  continuas  offerentes,  ut  qui 
 rcformare  dignatus  est,  illibatam  conservet  et  augeat, 
 sicut  expedit,  in  neternum.  Et  licet  magis  videatur 
 idoneum  et  conveniens  a  vobis  nos  doceri,  et  admoneri 
 debere,  de  sincera  tamen  dilectione  prtesumentes,  alio- 
 
 1  haheo  (for  ab  eo),  V. 
 
 2  et,  Z. 
 
 3  inurahotas,  Z. 
 
 *  inedicihili.  A,  V,  O,  Z  ;  indici- 
 hili,  Jj  ;  vel  ineffahUi  interl.  Z. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL.li. 
 
 375 
 
 rum  anna  induimur,  et  paternitati  vestrce  aliqua  suadere 
 tentamus.  Rogamus  igitur  et  affectuose  suggerimus 
 quatenus  misericordiam,  non  judicium,  in  eos  qui  pec- 
 caverunt  in  vobis  exerceatis ;  non  ultionem,  sed  venise 
 fontem,  reis  et  persecutoribus  aperiatis ;  quatenus,  verbo 
 et  opere  imitatoi-em  Christi  vos  in  conspectu  hominum 
 ostendentes,  qufe  docetis  facere,  prout  expedit,  vestra 
 sanctitas  agnoscatur,  et  non  immerito  ab  omnibus 
 commendetur.  Ex  hoc  enim  et  adversarii  vestri  in 
 suis  cordibus  confundentur,  et  amici  plurirnum  vultu 
 et  animo  gloriabuntur.  Nos  enim  in  his  et  aliis  suc- 
 cessibus  vestris,  caritati  vestrre  modis  omnibus  con- 
 gaudentes,  tam  ut  prtTeteritse  petitiones  vestrae  man- 
 darentur  effectui,  quam  etiam  ut  munus  nostrse  dilec- 
 tionis  liberalitas  vestra  susciperet,  gratanter  effecimus, 
 et,  per  harum  latorem,  viridis  coloris  examitum,^  quem 
 inter  alios  ipse  elegit,  vobis  mandamus,-  reliquos 
 pannos  sericos;  et  qusecumque  apud  nos  sunt  vestriB 
 prudentiae  exponentes,  parati  semper  pro  vobis  efficere 
 qute  vestrte  sint  fraternitati  accepta. 
 
 DCCIX. 
 
 Alexander  papa  Thom^  Cantuariensi  archi- 
 
 EPISCOPO  ET  ALUS  EPISCOPIS  AnGLLE. 
 (A.  335  ;  O.  ii.  282 ;  Z.  v.  41  ;  Lup.  v.  41  ;  Thom.  229.) 
 
 Quoniam  enorraitatibus  et  sceleribus  iniquorum  pon-  Q^t.  g. 
 tificali   nuctoritate,    prout    oporteret,  non   occui-ritur,  Penaltj  for 
 insolentia  et  protervitas  malorum   quotidie   augmen-  divine"  '""^ 
 tatur,  timor  Dei  contemnitur,  ecclesiis  et  eccle.siasticis  ^^ervice 
 
 T  1  . ,  .  1         •         1  where  lor- 
 
 personis    dcbita    reverentia    et    devotio    denegatur.  bidden. 
 Quia  vero   tantis   mails    sacerdotali   ministerio  nos 
 oportet  occurrere,  et,  ne  succrescere  valeant,  attentam 
 
 examicluni,  L. 
 
 I      -  mandamus,  A,  Z  ;  mittimus,  L. 
 
376 
 
 EPISTOL^. 
 
 [a.d.  1170. 
 
 providentiam  et  sollicitudinem  adhibere,  fraternitati 
 vestrfe,  per  apostolica  scrip ta  prsecipiendo  mandamus, 
 et  mandando  prsecipimus,  quatenus  oinnes  presbyteros, 
 diaconos,  et  subdiaconos,  qui,  contra  speciale  interdic- 
 tum  nostrum  vel  episcoporum  suorum,  scienter  divina 
 celebrarunt,  aut  de  ctetero  in  terris  excommunicatorum, 
 ipsis  excommunicatis  prsesentibus,  Divina  celebraverint, 
 vel  aliquos  celebrare  coegerint,  omni  officio  ct  bencficio 
 ecclesiastico,  auctoritate  nostra,  privatos  denuntietis, 
 donee  ad  nos  veniant  et  mandatum  nostrum  recipiant. 
 Quod  si  super  hoc  mandati  nostri  contemptores  fue- 
 rint,  ipsos  excommunicetis.  Et  si  excommunicati  can- 
 taverint,  eos  quos  poteritis  comprehendatis,  et  retrudatis 
 in  monasteriis,  ut  ibi  j)cenitentiam  perpetuam  agant, 
 et  aliis  poenae  illorum  formido  exsistat. 
 Datum  Anagnife,  octavo  idus  Octobris. 
 
 DCCX. 
 
 Alexander  papa  [Willelmo]  Senonensi  et  [Kotrodo] 
 rothomaoensi  archiepiscopis. 
 
 (O.  ii.  280 ;  Z.  V.  31  ;  Lup.  v.  31  ;  Thoin.  263.) 
 
 Oct.  9.  Molestias  et  angustias  et  anxietates,  onera  et  gvava- 
 HeMy  to  ^1"^  venerabilis  frater  noster  Thomas  Cantuavi- 
 
 be  admo-  ensis  archie})iscopus,  pro  honore  et  ^  libertate  ecclesi.ne 
 threat- ''"'^  tueiida,-  invicta  fortitudine  sustinuit,  et  Eequo  anirao 
 ened.  toleravit,  quotiens  ad  memoriam  nostram  reducimus, 
 totiens  super  ejus  admirandse  virtutis  et  patientise  con- 
 stantia  noster  animvis  hilarescit.  Et  circa  eum  de  die 
 in  diem  magis  ac  magis  nostrje  dilectionis  afFectus 
 excrescit.  Inde  est  quod  nos  ei,  tamquam  fratri  caris- 
 simo  et  prsecipuo  membro  ecclesite,  super  variis  moles- 
 tiis  et  pressuris,  dignse  consolationis  remedium,  providere 
 
 '  pro,  ins.  O. 
 
 I      -  tucnda,  V,  Z;  om.  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL.^;. 
 
 377 
 
 volentes,  et  carissimi  in  Christo  filii  nostri  Henvici 
 illustris  Anglorum  regis  (qui  quanto  eidem  archiepi- 
 scopo  majores  persecutiones  et  molestias  intulit,  et 
 amplius  ipsum'^  gravavit,  tanto  magis  deliquit,  nec 
 potest  tantura  expiave  delictum,  nisi  restituatur  abla- 
 tum  -)  consultius  prospicere  cupientes  saluti,  fraternitati 
 vestrje  per  apostoliea  scripta  prtecipiendo  mandamus, 
 et-  in  virtute  obedlentire  prfecipimus,  quatenus,  infra 
 viginti  dies  post  harum  susceptionem,  eundem  regem 
 ex  parte  nostra  diligcnter  conveniatis,  commonere  pro- 
 pensius  et  exhortari  curetis,  ut  pacem  quam  cum 
 codem  archiepiscopo  verbotenus  fecit,  exsccutione  operis 
 compleat.  Nihilominus  etiam  eidem  [regi^]  suggeratis, 
 ut  postmodum  ablata  omnia  restituat,  damna  data 
 resarciat,  pravas  et  exsecrabiles  consuetudines  omnino 
 prrecidat.  Si  autem,  infra  triginta  dies  post  commoni- 
 tionem  vestram,  pacem  quam  statuit  et  promisit  con- 
 summare  noluerit,  in  tota  terra  ejus  cismarina  omnia 
 divina,  prseter  baptisma  parvulorum  et  poenitentias 
 morientium,  remoto  appellationis  obstaculo,  j^roliibeatis 
 officia  celebrari :  Et  sententiam  ipsam,  usque  ad  con- 
 dignam  *  satisfactionem,  faciatis  inviolabiliter  observari. 
 Quod  siuterque^  vestrum,  aliqua  necessitate  obstante, 
 hujus  rei  exsecutioni  non  potuerit  aut  noluerit  interesse, 
 (quod  tamen  nollemus  nec  expediret)  alter  non  minus 
 id  quod  dictum  est  exsequatur.  Datum  Anagnife  sep- 
 timo  idus  Octobris. 
 
 '  {psum,  0,  Z  ;  Christum,  L. 
 
 2  abhttum,  V. 
 
 3  regi,  L  ;  om.  O,  V,  Z. 
 
 1        diynam,  O,  Z ;  condignam,  L. 
 *  alteruter,  L. 
 
 s 
 
378 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 DCCXI. 
 
 Alexander  papa  Rotrodo  Rothomagensi  archiepi- 
 scopo  et  Bernardo  Nivernensi  episcopo. 
 
 (A.  35G  ;  0.  ii.  307  ;  Z.  v.  40  ;  Lup.  v.  40;  Thom.  257.) 
 
 Oct.  9.  Audito  et  intellecto  quod  carissimus  in  Christo  filius 
 ciliation.  noster  Henricus  illustris  rex  Anglorum,'^  Divina  gratia 
 inspiratus,  et  instantia  cominonitionum  et  exhortatio- 
 num  nostrarum  devictus,  venerabili  fratri  nostro  Thom?e 
 Cantuariensi  archiepiscopo,  ajDostolicae  sedis  legato,  gra- 
 tiam  et  pacem  suam  restituerit,  Isetati  sumus  plurimum 
 et  gavisi.  Et  exinde  universali  ecclesife  magnum 
 bonum  et  incrementum  credimus,  auxiliante  Deo,  pro- 
 Penalties  venturum.  Verumtamen  quoniam  quidam,  tarn  clerici 
 tio/o^'^"  q^^*^^  ^^i^i'  regno  ejus  constituti,  plus  faventes  ter- 
 church  reno  principi  quam  Regi  seterno,  pro  eo  quod  tarn 
 property,  ggg^ggjg^g  quam  alia  jura  Cantuariensis  ecclesise  illicite 
 et  enormiter  occiipaverunt,  ab  eodem  archiepiscopo  ex- 
 communicationis  fuere  vinculo  innodati ;  quos  a  vestra 
 fraternitate,  si  spes  certa  esset  de  pace  complenda, 
 sub  certa  forma  mandavimus  absolvi,  fraternitati 
 vestrse  per  apostolica  scrip ta  mandamus,  et  in  virtu te 
 obedientia3  prnecipimus  quatcnus,  nisi  illi  qui  excom- 
 municati  fuerunt,^  a  vobis  vel  dc  mandate  vestro, 
 secundum  formam  nostram,  absoluti  sunt,  et  ecclesias 
 et  possessiones  Cantuariensis  ecclesia3  et  omnium  suo- 
 rum,  et*  omnes  fructus  inde  pcrceptos,  infra  viginti 
 dies  post  commonitionem  ipsius  Cantuariensis  et  suorum, 
 (si  pacem  liabuerint,  vel  non  habuerint)  ^  resignaverint, 
 eos  in  eandem  sententiam  in  qua  prius  fuerunt,  infra 
 quindecim  dies  postquam  exinde  requisiti  fueritis,  nostra 
 
 Anylon 
 
 A,  0,  Z  ;  Anglia, 
 
 '  mandamus,  A. 
 
 3  et,  ins.  L  ;  om.  A,  0,  V. 
 
 et,  om.  L. 
 
 vel  non  habuerint,  A,  0  ;  om. 
 
A.D.  1170.] 
 
 epistola;. 
 
 379 
 
 fiilti  auctoritate,  omni  occasione  postposita,  revocetis, 
 donee  ab  ipsis  supradicta  omnia  compleantur.  Si  vero 
 aliqui  clerici  ex  ipsis  prsesumpserint  celebrare  divina, 
 vel  divinorum  interesse  celebi-ationi,  vel  aliquem  sacer- 
 dotem  ad  celebrandiim  coegerint,  ipsos  omni  officio 
 et  beneficio  privates  denuntietis,  et  per  totam  terram 
 regis  facialis  privates  denuntiari.  Si  vero  laici  fuerint, 
 excepto  rege  et  filio  sue,  qui  talia  prsesumpserint,  eis 
 duram  comminationem  faciatis,  et  formidinem  incutia- 
 tis  et  terrorem  quod  nisi  destitei'int  graviori  poena 
 plectantur,  et,  quousque  satisfaciant,  a  ferendo^  testi- 
 monio  repeUantur. 
 
 Datum  Anagnice,  septimo  idus  Octob. 
 
 DCCXII. 
 
 Alexander  papa  Thom.e  Cantuariensi  archi- 
 episcopo, 
 
 (0.  ii.  275  ;  Z.  V.  28 ;  Lup.  v.  28  ;  Thorn.  226.) 
 
 Si  enormitates  et  scelera  iniquorum  impunita  relin-  Oct.  9. 
 querentur,  virtus  bonorum  facile  posset  succumbere, 
 et  vitia  viderentur  virtu  tibus,  ordine  postposito,  prse- 
 valere.  Cieterum  ab  ipso  Conditore  mundi  statutum  ^ 
 est  et  ordinatum  ut  virtutes  praemineant,^  et  locum 
 semper  obtineant  et  ordinem  superiorem.  Sane  vene- 
 rabilibus  fratribus  nostris,  Rothomagensi  arcliiepiscopo 
 et  Nivernensi  episcopo,  per  scripta  nostra  prrecepimus 
 ut,  postquam  de  pace  inter  te,  frater  archiepiscope,  et 
 carissimum  in  Christo  filium  nostrum  illustrem  An- 
 glorum  regem  reformanda  certi  exsisterent,  eos  qui  a 
 te  fuerant  excommunicati,  secundum  formam  sibi  pi'se- 
 fixam,  absolverent.    Verum  quoniam  dubitamus  utrum 
 
 '  affereitdo  (for  a  ferendo),  V.      1        prceemine.ant,  L. 
 -  constilutum,  O.  | 
 
 / 
 
380 
 
 EPJSTOLiE. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 illi  quos  excommunicatio  tua  involverat,  secundum 
 mandati  nostri  tenorem  satisfecissent,  ne  illi  de  ma- 
 litia  sua  valeant  gloriari  et  inaniter  sibi  applaudex-e, 
 fraternitati  vestrje  per  apostolica  scripta  mandamus, 
 et  in  virtu te  obedientice  injungimus,  quatenus  nisi  illi 
 qui  excommunicati  fuerunt  per  mcmoratum  archiepi- 
 scopum  et  episeopum,  vel  per  aliquem  de  mandate 
 ipsorum,  absolutionis  beneficium  secundum  formam 
 nostram  promeruerunt,  et  ecclesias  et  possessiones 
 Cantuariensis  ecclesise  et  omnium  suorum,  et  omnes 
 fructus  inde  perceptos,  infra  viginti  dies  post  com- 
 monitionem  tuam  et  tuorum,  resignaverint,  eos,  infra 
 quindecim  dies  postquam  litterse  nostrfe  de  hac  causa 
 ad  prsedictum  archiepiscopum  et  episeopum  pervene- 
 rint,  in  eandem  sententiam  reductos,  omni  occasione 
 et  appellatione  remota,  tanquam  excommunicates  vite- 
 tis,  et  ab  omnibus  per  parocliias  vestras  faciatis,  sicut 
 publice  excommunicatos,  vitari,  donee  ab  ipsis  suj^ra- 
 dicta  omnia  compleantur.  Si  vei'O  clerici  aliqui  ex 
 iliis  prsesumserint  celebrare  divina,  vel  divinorum  in- 
 teresse  celebrationi,  vel  aliquem  sacerdotem  ad  cele- 
 brandum  coegerint,  ipsos  omni  officio  et  beneficio  pri- 
 vates denuntietis,  et  per  totam  terram  I'egis  faciatis 
 privatos  denuntiari.  Si  vero  laici  fuerint,  excepto 
 rege  et  filio  sue,  qui  talia  praesumserint,  eis  duram 
 comminationem  faciatis,  et  eis  formidinem  incutiatis 
 et  terrorem  quod,  nisi  destiterint,  gravieri  poena  plec- 
 tentur,  et,  quousque  satisfaciant,  a  ferendo  testimonio 
 repellantur.    Datum  ^  Anagnise  ^  septimo  idus  Octobris. 
 
 1  tenorem,  O,  V,  Z  ;  formam,  L.  I  ^  Anagine,  Z. 
 -  Data,  Z.  I 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOLi-E. 
 
 381 
 
 DCCXIII. 
 
 Alexander  papa  Ludowico  eegi  FRANCORUM.a 
 
 (O.  ii.  276  ;  Z.  v.  27  ;  Lup.  v.  27  ;  Thorn.  313.) 
 
 Saluti  regum  et  prineipum  principaliter  expedire  No  inter- 
 dignoscitur,  ut  quanto  majori  potentia  et  dignitate, 
 munere  Divince  gratise,  sunt  decorati,  tanto  ea  qute  -nith  ex- 
 ad  opera  pietatis  et  justitire  pertinent  studiosius  et  cate™*^"^' 
 devotius  exsequi,  et  ecclesias  et  ecclesia.sticas  personas, 
 in  quibus  Deus  maxime  honoratur,  reverentia  pariter 
 et  honore  debcant  praevenire,  et  sanctorum  patrum 
 statuta/  devotiori  mente  et  puriori  corde,  servare. 
 Quantum  vero  iniquum  sit  et  detestabile,  et  quomodo 
 ab  ecclesia  et  Sanctis  patribus  prohibitum,  excommuni- 
 catis  scienter  communicare,^  et  suae  pravitatis  malitiam 
 confovere,  regice  discretioni  non  credimus  esse  incog- 
 nitum ;  prsesertim  cum  se  damnationis  eorum  parti- 
 cipes  faciant,  qui  eis,  quos  propria  culpa  et  flagitia 
 maculant,  scienter  favorem  ministrant.  Excommuni- 
 catio  enim  ad  modum  leprae,  quie  totum  corpus  cor- 
 rumpit,  totum  hominem  contaminat  et  deturpat.  Le- 
 prosi  namque,  sicut  in  Testamento  A^eteri  legitur,  extra 
 castra  abjiciebantur.  Ad  quorum  similitudinem  ex- 
 communicati  a  consortio  et  communione  Dei  fidelium 
 debent  omnino  arceri.  Ne  autem  tantte  corruptionis 
 soi'de  in  modico  regia  contaminetur  serenitas,  aut  oc- 
 casions tua  ecclesiasticse  censurae  imminuatur  auctori- 
 tas,  discretionis  tuae  prudentiam  rogamus,  monemus, 
 consulimus,  et  exhortamur,''  et  in  remissionem  tibi 
 peccatorum  injungimus,  quatenus  eos  quos  tibi  a  pra3- 
 
 '  inslituta,  0.  I      ^  hortamur,  Z. 
 
 -  excommunicare,  V.  | 
 
 *  This  letter  is  referred  by  JafFo  to  October  1170,  but  may  possibly 
 be  of  earlier  date. 
 
382 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 latis  ecclesiarum  constitei'it  excommunicatos  et  ab 
 ecclesife  communione  alienates,  nulla  ratione,  prsesertim 
 in  cibo,  vel  ^  potu,  vel  oratione,  sen  osculo,  amore  per- 
 sonee,  vel  obtentu  alicujus  legationis  quam  ad  te  gerat, 
 scienter  communices,  aut  gratite  vel  familiaritatis  fa- 
 vorem  ministres.  Et  sententias  archiepiscoporum,^  et 
 episcoporum,  et  aliorum  ecclesiarum  prtelatorum  fir- 
 miter  et  devote  observes,  ita  quod  exinde  ab  omni- 
 potenti  Domino  praemium  merearis  perenne  recipere, 
 et  turpitudo  et  iniquitas  malorum  tuse  sinceritatis  non 
 valeant  maculare  virtutem. 
 
 DCCXIV. 
 
 Alexander  papa  Thom^  Cantuariensi 
 archiepisoopo. 
 
 (A.  354  ;  O.  ii.  305  ;  Z.  v.  29  ;  Lup.  v.  29  ;  Thorn.  227.) 
 
 Segni,  Anxietate   cordis    et    amaritudine   premimur,  cum 
 
 Oct.  13.  angustias,  onera,  et  gravamina  quae  zelo,  justitiae  et 
 bisliopis  pro  libertate  ecclesia)  manutenenda,  aequo  animo  et 
 authorised  invicta  fortitudine  tolerasti,  ad  memoriam  nostram 
 nounce  reducimus,  et  sedula  meditatione  cogitamus.  Verum- 
 censures  if  ^amen  quod  in  te  virtutis   perfectionem  adimpleres, 
 
 the  reeon-  ^  .  .  . 
 
 ciliation  be  non  potuisti  frangi  adversis,  nec  a  tuae  constantife  pro- 
 imperfect.  pygj^Q  amoveri,^  tuam  super  hoc  commendamus  admi- 
 randam  virtutem,  et  tibi  super  tanta  patientia  pluri- 
 mum  in  Domino  congaudemus.  Caeteiiim  quoniam 
 carissimum  in  Domino  filium  nostrum  Henricum, 
 illustrem  Anglorum  regem,  diutius  in  patientia  et 
 benignitate  exspectavimus,  et  blandis  et  dulcibus 
 verbis,  et  interdum  duris  et  asperis,  ut  ad  se  ipsum 
 
 '  vei  in,  V,  with      marked  for 
 omission  ;  vel,  Z  ;  el,  L. 
 -  archiej^iscopi,  0. 
 
 amoveri.  A,  Z  ;  moveri,  L. 
 ■*  Domino,  A  ;  Christo,  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 383 
 
 rediret,  ssepe  monuiraus,  si  pacem  quam  tecum  fecit 
 exsecutione  operis  non  adimpleverit,  et  tibi  ac  tuis  et 
 ecclesije  tua^  possessiones  et  honores  ablatos  non  resti- 
 tuerit,  tibi  plenam  auctoritatem  concedimus,^  in  per- 
 sonas  et  loca  quae  ad  tuam  legationem  pertinent, 
 excepta  persona  regis,  uxoris  quoque,  et  filiorum, 
 ecclesiasticam  justitiam  secundum  officii  tui  debitum, 
 nullius  obstante  appellationis  obstaculo,  exercendi ; 
 providentia  tamen  et  circumspectione  adhibita,  quam 
 modestia  sacerdotalis  requirit.^  Datum  Signiae  ^  tertio 
 idus  Octobris. 
 
 DCCXV. 
 
 Alexander  papa  archiepiscopis,  episcopis,  et  aliis 
 
 ECCLESIARUM    PR.ELATIS    PER    TERRAM    REGIS  AN 
 GLI^  CISMARINAM  CONST  IT  UTIS* 
 
 (0.  ii.  279  ;  Z.  v.  32  ;  Lup.  v.  32  ;  Thom.  271.) 
 
 Cura  pastorafis   officii,   quam   providente   Domino,  oct.  is. 
 
 licet  immeriti,   gerunus,  nos  admonet  propensius    et  Segni. 
 
 hortatur   ad   universos  aciem  nostrje   considerationis  of  the 
 
 extendere,   et   de   universorum    salute   sollicitudinem  '•'Fates  to 
 
 XT         ,  ,       ...  be  ob- 
 
 gerere  propensiorem.    Inde  est  quod  universitati  ves-  served. 
 
 trae,  per  apostolica  scripta  pra;cipiendo,  mandamus,  et 
 
 in  virtute  obedientiae  sub  poena   ordinis  et  officii  in- 
 
 jungimus,  quatenus,  si  rex  Anglorum,^  secundum  quod 
 
 nobis  per  litteras  et  nuntios  stepius  promisit,  venera- 
 
 bili  fratri  nostro  Thomfe   Cantuariensi  archiepiscopo, 
 
 apostolicEe   sedis   legato,   et  suis  plenam    pacem  et 
 
 securitatem  quam,  mediantibus  venerabilibus  fratribus 
 
 '  ut,  ins.  L. 
 
 -  requirit.  A,  Z  ;  requiret,  L. 
 3  Sign',  V,  O,  A  ;  Signivi,  L  ; 
 Signie,  Z. 
 
 / 
 
 Alex  ander  .  .  .  constittttos,  0. 
 Anglorum,  Z  ;  AngUw,  L. 
 
384. 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 nostris  Rothomagensi  arcliiepiscopo  et  Nivernensi 
 episcopo,  in  multorum  postea  priBsentia  obtulit,  non 
 adimpleverit,  et  ei  archiepiscopatum  suum  cum 
 plenaria  restitutione  ablatorum,  possessionum,  et  ho- 
 norum  non  restituerit,  sententiam  qiiam  venerabilis 
 frater  noster  Willelmns  Senonensis  arcliiepiscopus, 
 apostolicse  sedis  legatus,  et  prpedictus  Rothomagensis, 
 vel  alter  eorum,  in  terram  ejus  cismarinam  propter 
 hoc  promulgaverit,  per  parochias  vestras,  omni  appel- 
 latione  et  occasione  remota,  firmiter  et  inconcnsse 
 observetis,  et  ab  aliis  faciatis  inviolabiliter  observari. 
 Datum  Signini  ^  tertio  idus  Octobris. 
 
 mises. 
 
 DCCXVI. 
 
 Alexandko  pap^  Thomas  Cantuariensis  archi- 
 episcopus. 
 
 (A.  71  ;  O.  ii.  65  ;  Z.  v.  52  ;  Lup.  v.  52  ;  Thorn.  26.) 
 
 Henry  Ex  quo,  patcr,  in  auribus  regis  Anglorum  commi- 
 
 evadcs  ful-  nationis  apostolicse  tuba  personuit,^  et  tarn  sibi  quam 
 
 filiueut  of  ^  ,  -^^    .  . 
 
 his  pro-    terrae  suse  severitatem  eccJesire  credidit  immmere,  no- 
 
 biscum  pacem  fecit,  promittens  firmiter  quod  de  tota 
 
 mandati  vestri  continentia   non  jota   prseteriret  aut 
 
 apiecm,  quin  eam  penitus  adimpleret.    Cum  autem  sic 
 
 declinasset  turbinem  sententire  imminentis,  in  quibus- 
 
 dam  articulis  a  pactione  resiliit,  subtrahens  nobis  ad- 
 
 huc  quasdam  possessiones  ecclesise  quas  decessor  noster^ 
 
 omnibus  diebus  vitie  suae  inconcusse  possedit^  et  nos 
 
 exinde   donee  in  Anglicanam   ccclesiam  tempestatis 
 
 hujus  procella   surrexit.     Promittit   tamen  interdum, 
 
 cum  super  earum  restitutione  convenitur  a  nobis,  quia 
 
 si  exspectaverimus,  ei  devotionem  pristinam  exhibentes. 
 
 '  Siynini,  L. 
 2  consonuU,  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 Kl'ISTOLyE. 
 
 385 
 
 quod  ita  satisfaciet  nobis,  ut  nulla  justas  conqucfttionis 
 relinquatur  occasio.  Caeterum  pi-omissionibus  fidem 
 demunt  et  noti  i  mores  hominis  efc  operis  ^  exhibitio,  quia 
 nihil  adhue  ab  eo  prseter  verba  potuimus  impetrare. 
 Quod  ut  vobis  evidentius  constat,  latorem  prfesentiuni, 
 et  litteras  quas  a  procnratoribus  qui  negotia  nostiu 
 in  Anglia  expedire  debuerant,  ad  sanctitatis  vestrpe  pra3- 
 sentiam  curavimus  destinare  f  interim,  quantum  in  nobis 
 est,  modis  omnibus  caventes  resciudere  pacis  initio  con- 
 ventionem,  licet  conscientiam  nostram  remordeat,  quod 
 damna  irrogata '  ecclesiaj  Dei,  et  Christi  pauperibus 
 pro  justitia  Dei  exsulantibus  et  proscriptis,  sacerdotali 
 non  exquirimus  auctoritate.  Timemus  enim  supra 
 niodum  exempli  perniciem  eoaitaneis,  nisi  divina  jiietas 
 medeatur,  et  posteris  nocituri.  Sed  quia  nobis  sic 
 faciendum  esse  majestatis  vestrre  et  dominorum  nos- 
 trorum,  qui  circa  vos  sunt,  prudentia  censuit,  pro  bono 
 pacis  siluimus  et  silemus,  nihil  divini  juris  (quod,  In- 
 spectore  cordium  teste,  in  auribus  vestris  et  ecclesise 
 dicimus)  impoenitentibus  remittentes  aut  remissuri. 
 Scimus  autem  quod  in  extremo  examine  districtus 
 Judex  non  prteteribit  irrequisita,  ad  quem  lacrymabi- 
 liter  quotidie  clamat  concussa  et  lacerata  ecclesia  : 
 "  Domine  vim  patior,  responde  pro  me."  Cum  i])sa 
 et  pro  ipsa  clamamus  ct  nos,  juxta  consilium  et  man- 
 datum  vestrnm,  amplectentes  interim  pacis  vel "  umbra- 
 tilis  occasionem,  donee  adspiret  dies '  et  evanescentes 
 inclinentur  umbra^.  Captabimus  autem  gratiam  homi- 
 nis quantumcumque,  salva  libertate  et  honestate  ec- 
 clesife,  poterimus,  et  testimonio  conscientire  nostrre  ex- 
 ])erimentum  facturi,  an  vel  sic  valeat  ad  mansuetudinem 
 revocari.    Misit  nobis  dementia  vestra  litteras,  quas 
 
 '  7ioti,  A,  O,  Z ;  non.,  V  ;  orti.  L, 
 -  non,  ins.  L ;  om.  A,  V ;  ixili, 
 
 O. 
 
 ^  destinari,  L. 
 ■<  irrogata,  A  ;  om.  Z,  L. 
 ^2478. 
 
 '  et,  ins.  L. 
 
 «  rel.  A,  0,7.  ;  oiu.  L  ;  vel  hra- 
 
 mis,  V. 
 
 '  Dens,  V. 
 
 ^  e.rperientice,  L. 
 
 B  B 
 
386 
 
 EPISTOL^. 
 
 [.V.D.  1170- 
 
 ad  coireptionem  et  conectionem  tarn  Eboiacensis  archi- 
 episcopi  quam  coepiscoporum  nostrorum,  certum  est 
 conceptas  et  dictatas  a  Spiritu  Sancto,  et  quae  regis 
 excessus,  ^  auctoritate  qua;  succe.ssoiem  Petri  et  vicarium 
 The  cen-  Cliristi  decet,  redarguunt.  Sed  quia  timemus  ne  tene- 
 prehites.  ^'^^  "^"'^  pi'K?potentis  aures  verbum  ^  mordax  exulceret, 
 et  nuper  initam  pacem  iinpediat,  sanctitati  vestrae, 
 <levotione  tota  prostrati,  supplicamus,  quatenus,  detracta 
 iiientione  exeessuum  regis,  et  enormiter  praestiti  jura- 
 nienti,  et  consuetudiniim  perversarum,  eb  non  exactae 
 cautionis  in  coronationc  novi  regis,  eandem  sententiam 
 in  prsefatum  arcliiepiscopum  et  episcopos  infligatis, 
 eo  quod  in  provincia  nostra,  nobis  pro  justitia  et 
 libertate  ecclesije  exsulantibus,  coronationem  banc  exer- 
 cere  prresumpsit,  cum  omnibus  constet  quod  ecclesia 
 nostra  per  multos  annos  coronandi  regis  possessionem 
 habuerit,'"'  et  quod  ea  non  debuerit  sine  judicio  .spoliari. 
 Sic  enini,  ad  gloriam  Dei  et  honorem  apostolicio  sedis, 
 speraraus  pnesumptionem  tantam  facile  et  commode 
 posse  puniri,  et  paci  ecclesipe  nullum  ex  hoe  afierri 
 impedimentum.  Necessarium  quoque  duximus,*  ut  do- 
 mino regi  scribatis  affectuose,  quia  ad  hoc  in  specula 
 totius  ecclesia;  dominus  sedem  apostolicam  ordinavit, 
 ut  omnium  fidelium  causas  examinet,  et  ^  pro  merito 
 in  retributione  poenai  aut  praemii,  respondeat  universis. 
 Ideoque  neminem  debere  turbari  si,  ea  dictante,  qui- 
 libet  in  sinu  colligat  causam  suam,  ne  coram  angelis 
 et  hominibus,  ex  causa  indisciplinationis,  mittatur  in 
 ignem  teternum.  Regi  plurimum  detulistis,  sed,  licet 
 ei  peperceritis,  dissimulare  non  audetis  excessus  et 
 crimina  sacerdotum.  Ad  hsec,  quia  veremur  ne  pax 
 recens  ex  variis  causis  impediri  valeat  aut  turbari, 
 suspensionem  aut  excommunicationem  episcoporum, 
 nostro,"  qui  ad  Dei  et  vestrum  honorem  (quod  in  verbo 
 
 '  excelsu.i,  O. 
 ■-  verum,  Z,  L. 
 3  liabitit,  h. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPrSTOLiE. 
 
 387 
 
 ejus  (licinms;  oimiia  pro  viribus  ex  couscientia  refcie- 
 mus,   si    i)lacet  coimuittatis   arbitrio,  excipientes,    si  Dist'uc 
 visum  fiierit,  et  vestio  judicio  reservantes  arehiepisco-  tween 
 pum  Eboraceiisem,  qui  malorum  omnium  incentor^  et 
 caput  est.    Et  (juamqiiam  Londoniensis  episeopus,  sig- 
 iiifer   totius  hujus  seditionis,  ne  scliismatis  dicamus, 
 exstiterit,  rogamus  ut  nobis  tarn  illi  quam  Saresberi- 
 ensi  episcopo  liceat  miseveri,  si  sine  schismatis  instau- 
 ratione  juxta  mandatum  vestrum  puniri  non  possunt. 
 Et  quia  praicepistis  ut  in  verbo  hoc  juxta  consilium 
 Christianissimi   regis  Francorum  procederemus,  repri- 
 niendo  vel  ostendendo  litteras  vestras,  sic-  procedimus 
 de  consilio  ejus  monentis  ut  special es  litteras  impe- 
 tremus  a  vobis  de  suspensione  Eboracensis  sine  laesione 
 regis,  et  aiias  de  excommunicatione   duorum  episco- 
 poruni   [Londoniensis'^  videlicet  et  Sarisberiensis],  et 
 tertias  de  omnium  suspensione  episcoporum ;  hoc  etiarn 
 impetrato,  ut  singulis  utamur  ]>rout  tempus  exegerit 
 et  necessitas  causie.    Fluctuat  enim,  licet  ad  portum 
 venisse  videatur,  ecclesia  Anglicana,  et  nisi  rex  ei  pro- 
 missjB  pacis  conditiones  impleverit,  necesse  habet  ut, 
 adversus  insidias  malignantium  et  persecutorum  incur- 
 sus,  muniatur  armis  protectionis  et  consolationis  vestrog. 
 Quod  quidem  ita   fiet,  si  litteris  vestris  prteceperitis  Troposals 
 venerabili  fratri  nostro  domino^  Meldensi,  et  probata?  ^-J^  *  ^ 
 religionis   viro   B    .    .    .    .    abbati    Sancti  Crispini 
 Suessionensis,  quatenus  regeui  conveniant  ut  posses- 
 siones  eccJesite  et  damna  nostris  et  nobis  illata  resti- 
 tuat,  sciturus  severitatem  ecclesiasticam  exercendam  in 
 ipsum  et  terram  suam,  nisi  mandatis  vestris  obtempera- 
 verit.^    Et  si  nec  sic  duxerit  acquiescendum,  conferte 
 nobis,  si  placet,  auctoritatera  quam  domino  Rothonia- 
 gensi    contulistis   et  episcopo  Nivernensi,  aut  etiam 
 
 incept  or,  A  ;  incentor.  Z,  L.  ■*  domino,  om.  A. 
 
 sic,  O,  A  ;  sicut,  L. 
 Londmiensis  .  .  .  Sairslie, 
 oni.  L. 
 
 obteiiiperavit,  V. 
 
 B  B  2 
 
388 
 
 EPISTOL-t:. 
 
 [A.n.  1170. 
 
 ampliorem  ;  quia  quanto  ille  potentior  et  ferocior  est 
 tanto  ad  ipsuai  vinciendum  et  reprimendum,  arctiora 
 vincula  niagis  necessaria  sunt  et  durior  baculus.  Prte- 
 terea  quia  turbationibus  hujusmodi  seminarium  et 
 foraes  exstitit,  quod  Eboracensis  ecclesia  matri  suae, 
 Canter-  sanctte  Cantuarlensl  ecclesife,  subtraxit  obedientiara, 
 YoVk""^'  redintegiate,  si  placet,  ecclesife  Anglicanfe  unitatem, 
 praicipiendo  quatenus,'  omni  appellatione  et  occasione 
 remota,  Eboracensis  archiepiscopus  et  ecclesia  sua 
 nosti'i  juri  primatus  obediat ;  quod,  si  decessorum 
 vestrorum  vestigia  volueritis  imitari,  liquet  faciendum 
 esse,  regestis eorum  diligenter  inspectis.  Neque  hoc 
 (quod  Deus  novit)  quserimus  ad  gloriam  nostram,  qui 
 utinam  pastorale  non  suscepissemus  officium,  procul 
 dubio  morte  feterna  aut  plurimis  plenum  angustiis, 
 sed  ut,  in  diebus  vestris  et  nostris,  frequenter  emergen- 
 tium  schismatum  ^  prsecidatur  occasio,  et  Anglicana> 
 ecclesiPB  perpetua,  vestro  beneficio,  pax  reddatur.  Hrec 
 vobis  dicimus,  coi'am  illo  qui  utriusque  nostrum  judex 
 est,  et  cui  tenemur  de  omnibus  reddere  rationem.  Tile 
 vobis  inspiret  et  doceat  quid  potissime  facere  debeatis. 
 Audistis  agonem  nostrum,  sed,  ut  nostratum  pi'overbio 
 dici  solet :  "  Solus  ille  cui  vicinatur  ignis  sentit 
 ardorem."  Credimus  nos  in  Angliam  profecturos,  ad 
 pacem  an  ad  poenam  nobis  incertum  est,  sed  divinitus 
 ordinatum  qua;  sors  nos  excoptura  sit.  Ideoque 
 paternitati  vestriv  commendamus  animas  nostras,  gratias 
 agentes  vobis  et  apostolica3  sedi  super  omnibus  con- 
 solationibus  quas  nobis  et  nostris,  in  tantio  *  necessitatis 
 The  articulo,  ministravit.  Prjieterea,  noveritis  indubitanter 
 Exeter  °^  qiiod  venerabilis  frater  noster  Bartholomeus  Exoniensis 
 episcopus  ii.  culpa  pniesumptio  coronationis  innnunis  est, 
 et  sub  hac  tempestate  ab  adversariis  ecclesise,  propter 
 
 1  qua,  A.  I      ^  scismalum.  A,  O,  Z  ;  ftcismali 
 
 -  refiistria,  L.  j  cum,  V  ;  sclihrndlicdnnn,  L. 
 
 ■*  lantie,  Z;  lantu,^li. 
 
A.D.  1170.]  EPISTOL^.  389 
 
 justitiaul,  luulta  sastiniiit.  Valeat '  semper  saoctitas 
 vesti-a,  seienissime  domine  et  amantissime  pater. 
 
 DCCXV. 
 
 -  THOMyE   CaNTUAKIEiNSI  ARCHIEPISCOPO    NUNTII  SUI, 
 QUOS  MISERAT  IN  AnGLIAM  PRO  PACE. 
 
 (O.  209  ;  Z.  V.  53  ;  Lup.  v.  53  ;  Thorn.  3'J4.) 
 
 Domino-^  suo  carissiiuo  ThomiB    Cantuarieusi  archi- 
 episcopo  nuntii  sui,  salutem  et  fidele  servitiuni. 
 
 Mandatum  vestniin,  juxta  quod  potuimus,  adiniplc-  Expcditioi 
 vimus,   litteras   vcstras   Willelmo  de   Einesfordia  et 
 
 arc! 
 
 Willelmo  filio  Nigelli  *  liberavimus,  et  eos  quacumque  bi-'hop 
 
 L'nvoys 
 I'>nglaud. 
 
 pcena  usque  Londoniam  attraximus,  simul  cum  Ti"--  ^'ovoysmto 
 
 stino  ^  et  Osberto.    Et  cum  litteras  domini  regis,  quas 
 apud  nos "  habuimus,  juniori  Regi  Angliio  ostendere 
 parati  essemus  nullus  istorum  coiam  regc  apparero 
 ausus  est.    Consilium  enim  a  quibusdam  acceperant, 
 qui  eos  ne  starent  nobiscum   in  negotio  penitu  dc- 
 clinaverant.    Nos   vero  quibus  incumbebat  negotium, 
 accepto  nobiscum  solo  Roberto  sacrista  '  Cantuarieusi, 
 audacter  et  cum  omni  diiigentia,  consultis  tamen  Wil-, 
 helmo   filio   Aldelinje^   et   Radulplio   filio  Stepliani, 
 accessimus  ad  regem  in  camera  sua  apud  Westmona-  liituvicw 
 sterium,  die   lunte  proxima    post  festum  Bcati  Micha-  ^^u^.^ci' 
 clis,  residentibus   cum   ipso   rege   comile  Kagiualdo,"  king  at 
 arcbidiacono    Cantuariensi,    arcbidiacono   Pictaviensi,  minster 
 Willelmo  do  Sancto  Joanne,  et   multis   aliis.    Comes  0^=*-  ^■ 
 autem  Raginaldus  audita  pace,  similiter  et  plures  alii, 
 
 '  Valeat  ,  .  .  pater,  Z.  '  sacristario  Canluarie,  Z. 
 
 •  quos  .  .  .  pace,  O.  j      «  Aldeline,  Z    (cf.  Will.  Caut. 
 
 •1  Domino  .  .  .  servitiuni,  7,.  I  \^.  108)  ;  AldeV ,  V  ;  Aldeli,  L  ; 
 
 <  Nigello,  L.  j  Aldelin' ,  O. 
 
 ^  Turstaiio,  Z.  '■'  liayinaldo,  Z  ;  Rehialdo,  L. 
 
 VPS,  L.  1 
 
390 
 
 EPISTOL^. 
 
 [a.d.  1170. 
 
 sed  non  oinnes,  Deo  inde  coram  rege  gratias  devote 
 reddiderunt.  Periectis  vcro  littcris,  nobis  aiuoti«,  con- 
 silium inde  rex  se  capturum  respondit.  Tunc,  vocato 
 Waltero  de  Insula,  et  cum  eodem  habito  consilio,  re- 
 vocati  sumus,  et,  priiesentibus  nobis,  archidiaconus 
 vaster  Cantuariensis  ^  in  hsec  verba  respondit :  "  Dominus 
 "  rex  mandatum  et  prieceptum  domini  patris  sui  acccpit 
 "  et  inde  consilium  habuit."  Respondit  igitur  sic  :  "  Ran- 
 "  dulfus  de  Broc,  et  ministri  ejusdcm  Randulti,  simi- 
 "  liter  cum  aliis  ministris,  terras  et  ])OSsessiones  archi- 
 "  episcopatus,  et  res  et  ^  ecclesias,  et  reditus  clericoruin 
 "  archiepiscopi  diversis  in  locis  pmecepto  regis,  patris, 
 "  habuerunt.  Et  quoniam  nisi  adhibitis  ])rcTefatis  minis- 
 "  tris  instauramentum  maneriorum  ^  archiepiscopi 
 "  veraciter  sciri  et  inquiri  non  poterit,  diem  prsesentis 
 "  mandati  plenius  exsequendi  ponit  et  assignat  vobis 
 "  dominus    rex  diem  Jovis,  crastinam  beati  Calixti 
 
 Oct.  lo.     "  papte."    Quidam  autem  dilationem   istam  audientes 
 et^  de  pace  firma  penitus  desperantes,  malam  pacis 
 esse  significationem  constanter  asserunt ;  quidam  vero, 
 quia''  reditum   termini   hujus  habere   volunt,^  quod 
 potius  credendum  est.    Sunt  itaque  omnes  vestri  quos 
 in  Anglia   invenimus   ita   de  pace    desperati,  quod 
 neque  litteris  domini  regis  ;  quas  extra  sigillum  pen- 
 dentes  ostendimus,  neque  nobis,  qui  paci  facta^  inter- 
 fuimus  et  voce  viva  juramento  affirmavimus,-  credere 
 volunt,  nec  possunt. 
 Inturvitw       Quidam  vero  nostrorum,  cum  dominus  rex  de  Londo- 
 °v"y'to      "^''^  ^  versus  Windlesores     iter  faceret,  in  via  accessi- 
 Wiudsor.    mus  ad  eum,  et  ex  parte  vestra  cum  omni  humilitate 
 
 et  diligentia   salutavimus ;    ipse  vero   benigne  nobis 
 
 '  Cantuariensis,  om.  O. 
 et,  Z. 
 
 maneriorum,  O,  Z  ;  cum  manc- 
 
 '  noiiDtt,  L. 
 
 ^  affirmavimus,  Z ;  uffirmamiis, 
 
 L. 
 
 riu,  L. 
 
 non,  om.  L. 
 '••  et,  0,  Z  ;  om.  L. 
 quia,  0,  V,  Z ;  om.  L. 
 
 '>  Londoniis,  Z  ;  Londo?iia,  L. 
 1"  Windlesores,  Z ;  Winthlesores, 
 V,  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL.B. 
 
 391 
 
 respondit,  et  multu  vultuui  alaciioiem  nobis  ostendit 
 in  via,  quam  corani  justitiis  suis  prius  ostenderat. 
 Con.sulunt  autem  vos  secreto  per  nos  amici  vestii  ^ 
 multi,  (piod  circa  dominum  regem  moram  faciatis,  si 
 quoquo  modo  fieri  potest,  donee  plenius  gratiam  ejus 
 et  bonam  voluntatem  adipisci  mereaniini.  Fere  tamen 
 omnes  cum  quibus  locuti  sumus,  ita  personam  vestram 
 diligunt,  et  accessum  et  prjesentiam  vestram  ita  con- 
 cupiscenti  anirao  desiderant,  quod  vos  vix  ci'ederetis ; 
 sed  timor  ipsos  dissimulare  cogit,  quasi  non  diligant. 
 Domine,  audiviuius,  et  a  quodam  familiari  quondam  Plan  for 
 vestro  pro  certo  didicimus,  s^imus  etiam  quia  verum  cant^ee's 
 est :  dominus  rex  Anglii^,  per  Walterum  de  Insula  et 
 per  brevia  sua  per  eundem  in  partibus  illis  transmissa, 
 submonuit  Rogerium  Eboracensem  dictum  archiepisco- 
 pum,  Gilbertum  Londoniensem,  Jocelinum  Sarcsberien- 
 sem  episcopos,  et  de  omnibus  ecclesiis  qua)  vacant  in 
 Anglia  quatuor  vcl  sex  personas,  clericos,  ut  episcopos 
 sues  secundum  ejus  voluntatem  et  prjedictomm  epi- 
 scoporum  consilia  eligant,  et  eosdem  secundum  volun- 
 tatem suam  et  istorum  consilium  electos  summo  pon- 
 titici,  ad  detrimentum  Cantuariensis  ecclesije  et  vestri 
 confusionem  (quod  Deus  avertat)  consecrandos  desti- 
 nent.  Inde  siquidem  est,  quod  adventum  vestrum 
 in  Angliam  tautum  cupiat,  et  in  confusione  personae 
 vestrse  ita  frequenter  et  improbe  persistat.-  Videmus 
 autem  hujus  machinationis  diaboliccB  nimis  certa,  et 
 omnibus  regionem  illam inhabitantibus  credibilia,  in- 
 dicia. Episcopus  euim  ille  dictus  Londoniensis,  sed 
 non  verus  episcopus,  jamdiu  in  partibus  Beverlacensibus 
 moram  fecit,  et  ^  quasi  Beatum  Joannem  ibidem  adora- 
 turus  falsam  peregrinationem  simulavit,  ut  inde,  similis 
 domino   suo,   ct  pastoris  sui-^    operibus  detrahat,  et 
 
 '•^jrs/n,  (.),  Z  ;  iiosti  i,  L.  •>  reyioiii  illi,  V,  Z. 
 
 -  j)^jistcl,  O,  V,  Z  ;  persintal,         '  et  markei]  for  omission,  V. 
 
 !      i  suis,  V. 
 
392 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 ipsum,  non  alitcv  (juain  crucntis  manibus,  jugulare 
 machinetuv.  Dc  his  omnibus,  domine  veneraiule, 
 vobis  providere  diligenter  studeatis,  et,  secundum  con- 
 silium quod  a  Deo  desuper  datum  vobis  fuerit,  cura 
 pcrvigili,  animo  discreto,  infestationes  vobis  insidian- 
 tium,  Dei  auxilio  qui  non  deielinquit  sperantes  in  se,  • 
 valide  excutere  possitis.  De  CJBtero  dominc,  quam 
 citius  littene  domini  regis  viste  et  audit.e  fuerunt, 
 audivimus  diceie  quod  rex  et  archidiaconi  statim  nun- 
 tium  quemdam  ad  regem  in  Normanniam  trans- 
 miserunt,  sed,  quid  mandaverint  penitus  ignoramus. 
 Idcirco  latorem  prsesentium  cum  maxima  festinatione 
 ad  vos  mittimus,  ut  quod  audivimus  et  didicimus 
 vobis  significemus.  Eundem  ergo  vel  alium  sine  dilatione 
 ad  nos  mittere  non  differatis,  et  nobis  super  his  vohin- 
 tatem  vestram  et  placitum  plenius  renuntietis ;  quia, 
 sicut  iste  ore  vobis  dicere  poterit,  soli  sine  capite,  et 
 auxilio,  et  consilio  ^  sumus.  Nullus  enim,  quern  nobis 
 proposuistis,  mandate  vestro  neque  prsecepto  obedire 
 ausus  est,  proster  Robertum  sacristam,  qui,  quantum 
 scivit  et  potuit,  in  negotio  operam  adhibuit.  Cum 
 vero,  si  forte  cvenerit,  die  nobis  statuta  restitutionem 
 rerum  vesti'arum  fecerint,  sicut  audiemus  et  intellige- 
 mus,  incontinenti  vobis  renuntiabimus.  Valeat  domi- 
 nus  noster. 
 
 Lator  iste  secreto  qufedam  vobis  proprio  ore  recita- 
 bit,  qufe,  ut  pro  vero  credantur,  abominabilia  sunt,  et 
 tamen  vera  sunt.  Non  est  opus,  domine,  ut  pluribus 
 ista  revelata  sint;  sed,  si  placet,  scpulti  sint  sermones 
 cum  solus  ca  audieritis.  Hoc  srepe  et  srepius,  domine, 
 vobis  memorise  committimus,  ne  in  Angliam  venire 
 i'estiuetis,  nisi  puriorem  gratiam  domini  regis  adipisci 
 possitis.  Non  est  enim  homo  in  Anglia,  nec  etiam 
 solus   inter  omnes   de  quibus  contidebatis,  qui  non  ^ 
 
 '  et  consilio,  om.  L. 
 '  proprio,  0,  Z ;  oni.  L, 
 
 quill,  O. 
 
A.  I).  1170.1 
 
 393 
 
 omniuo  do  pace  desperet ;  et  collocpiiuui  nostium  et 
 habituin,  circa  eoHdcm  qui  nobis  '  consulere  debeicut  et 
 de  (pxibus  inaxiiiic  confidebamus,  vitaut  omne.s  com- 
 munitcr  et  fugiunt.  Valete. 
 
 DCCXVIII. 
 
 Thomas  Cantuariensis  AucHiEriscopus  uegi  ANGUiE. 
 
 (A.  "2;  O.  ii.  66  ;  Z.  v.  54;  Lup.  v.  51  ;  Thoiu.  i83.) 
 
 Sercnissirao  domino  suo  Henrico,  Dei  gratia  illustri 
 Anglorum  regi,  Nonnanniae  et  Aquitanniae  duci,  et 
 comiti  Andegavije,  Thomas  Cantnariensis  ecclesiae 
 minister  humilis,  salutem,  et  sincerum  in  omni  devo- 
 tione  obsequium.^ 
 
 Novit  inspector  cordium,  aniniarnm  judex,  et  vindex  Dchiy  as 
 ciilparum,  Christus,  in  quanta  animi  puritate  et  sin-  j,,^.," 
 ccritatc  amoris  fecerimus  vobiscum  pacem,  credentes  kiii^^'s 
 quod  simpliciter  et  bona  fide  nobiscum  ageretur.  Quid 
 enim,  serenissime  domine,  aliud  conciperc  debebamus 
 ex  verbis  vestris,  quae,  vel  arguendo  vol  mulcendo,  nobis 
 vestrte  benignitatis  communicabat  humanitas?  Litterse 
 vestrje  quas  ad  dominum  nostrum  regem,  lilium  ves- 
 trum,  destinastis,-'  ut  nobis  et  nostris  omnia  qure  ha- 
 bueramus  antequam  recederemus  ab  Anglia  restitue- 
 rentur,  quid  aliud  quam  benevolentiam,  pacem,  et 
 securitatem  omnimodam  prsetendebant  ?  Sed  ecce 
 (quod,  Deus  novit,  nobis  pro  honoris  vestri  pcriculo, 
 quam  pro  utilitatis  nostrae^  dispendio  gravius  reputa- 
 mus)  rerum  cxhibitio  non  simplicitatem  praitendit  aut 
 bonam  tidcm.     Nam  restitutio,  quam  nobis  et  nostris 
 
 I      •*  desthiaslis,  A,  0,  Z  ;  dentinatis^ 
 obsequium,  L. 
 
 I     ^  vcstr<r,  L. 
 
 '  t'obis,  L 
 -  Serenis^ 
 Z )  oni.  L. 
 
394 
 
 EPISTOL/E. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 fieri  pnuccperatis,!  dilata  est  iu  diem  decimuui,  avxh 
 obtentu  Randulfi,  (juein  cousiliarii  doiiiini  nostri,  Ulii 
 vestri,  interim  conveniendiim,  ut  mandatum  vcstrum 
 impleretur,  censuerunt.  Qui  sint  illi,  et  quomodo  et 
 qua  fide  res  gesta  sit,  vos,  cum  placuerit,  inquiretis. 
 Nobis  autem  persuasum  est  hfec  fieri  in  dispendium 
 ecclesia3,  et  salutis  vestrjie  et  honoris,  nisi  dilio-entius 
 corrigatur  a  vobis.  Nam  prtefatus  Randulfus  interim 
 in  bona  ecclesise  debacchatur,  et  victualia  nostra  in 
 castrum  de  Saltwede  ^  etiam  nunc  palam  congerit,  et 
 (sicut  accepimus  ab  his  qui  id,  si  vobis  ^  placuerit,  pi'o- 
 bare  parati  sunt)  multis  audientibus  gloriatus  est, 
 (piod  *  non  diu  gaudebimus  de  pace  vestra,  quia  non 
 comedemus  panem  integrum  in  Anglia  antequam  ille, 
 ut  minatur,  nobis  auferat  vitam.  Scitis  autem,  sere- 
 nissime  domine,  quia  culpse  particeps  est  qui,  cum  possit 
 corrigere,  negiigit  emendare.  Et  quid  prsefatus  Ran- 
 dulfus possit,  nisi  vestrse  voluntatis  fretus  et  armatus 
 sit  auctoritate  ?  Quid  litteris  domini  regis,  filii  vestri, 
 respondent,  super  hoc  negotio  scribentis  ad  ipsuni, 
 audiet  et  judicabit  pro  "'  beneplacito  suo  discretio  vestra. 
 Et  quia,  sicut  nunc  ex  perspicuis  appavet  indiciis, 
 sancta  Cantuariensis  ecclefiia,  Britanniannn  mater  in 
 Christo,  perif  odio  capitis  nostid,  ne  ilia  pereat,  sed 
 evadat,  tam  siepe  dicto  Randulfo  quam  complicibus 
 suis,  ecclesiaj  persecutoribus,  caput  pro  ipsa,  Deo  pro- 
 pitio,  exponemus,  parati  pro  Christo  non  inodo  mori, 
 sed  et  mille  mortes  et  omnia  tormenta  excipere,  si 
 ille  per  gratiam  suam  dignatus  nobis  ^  fuerit  patientiaj 
 largiri  vires.  Ad  vos,  domine,  redire  proposueram,  sed 
 me  miserum  ad  miseram  ecclesiam  necessitas  trahit ; 
 ad  illam,  vestra  licentia  et  gratia,  rediturus,  et  fortasse, 
 
 '  prcccepcralis.  A,  O,  Z  ;  prcc- 
 ccpisns,  L. 
 
 -  Sallwedc,  O,  A;  Saltwdc,  V, 
 
 Z, 
 
 ■*  .St.  oni.  V  :  vobis  si.  L. 
 
 •*  (piod,  0111.  A. 
 
 5  jiro,  A,  Z ;  0111.  L. 
 
 pdrit,  A. 
 '  nobis,  om.  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 395 
 
 nc  ilia  pei-eat,  periturus,  nisi  vcstra  pietas  aliam  nobis 
 consolationem  celerius  piw.staro  dignutur.  Sed  sive 
 vivinms  sivc  uioriumr,  vestri  sumus  et  eriiuus  semper 
 in  Domino ;  et  ({uidquid  nobis  contingat  et  nostris, 
 benefaciat  vobis  Deus  et  liberis  vestris. 
 
 Valeat  ^  pra^minentia  tua,  serenissime  domine. 
 
 DCCXIX . 
 
 Joannes  Saresbeiuensis  ad  Willelmum  subpkiorem 
 et  alios  cantuarienses.- 
 
 (0.  210  ;  Z.  V.  65  ;  Lup.  v.  63  ;  Jo.  Sar.  291).) 
 
 Amicis  et  IVatribus  cavissimis  Willelmo  subpriori,  et  c)ci. 
 Roberto  sacristte,  et  alii.s  cpii  sanctje  C'antuar.  ecclesiaj 
 curam  gerunt,  suus  Joannes,  salutem  et  dirigere  pru- 
 denter  in  futura  prospectuni. 
 
 Preces  vestras  et  vota  fidelium  tandeiu  misericors  Meeting  of 
 et  miserator  Dominus  exaudivit  ad  honorem  suuni,  ut 
 ex  multis  et  certis  indiciis  patet ;  Angiieanee  ecclesia?  archbishoi) 
 restituens  pacera,  et  ab  exsilio  revocans  patrem  vestrum.  ^Vo7s  ;ind 
 Utinam   fuissent   aures  vestra?  ad   os   domini   regis,  Amboisc. 
 quando,  in  colloquio  regum  nuper  babito  inter  castrum 
 Blesense    ct  Ambasiam,  dimisit  dominum  archiepisco- 
 pum,  ut  a  Francis,  quibus  tenebatur,  licentiam  mature 
 recipevet,  sub  omni  celeritate  rediturus  ad  ipsum,  inde 
 in  Angliam  transiturus.    Igitur,  ut  condictum  est,  Deo  Nov.  i. 
 propitio,  in  festo  Omnium  Sanctorum  Senonis  vale- 
 faciet,  ex  proposito  et  condicto  rediturus  ad  propria,  et 
 quam  cito  poterit,  sanctorum  urbem,  reditu  suo,  Can- 
 tuariam,*  illustrabit.    Vos  itaque,  sicut  honori  et  saluti 
 
 '  Valeat  .  .  .  domine,  Z.  ,      •*  Besense,  V,  L. 
 
 -  J.  S.  Cantwiriensi  ecclesie,  Z  ;  1      ■*  Canluariensi  m,  Z. 
 ('oiuentui    Cantuariensi,   L ;    ad  ^ 
 Willetmum  .  .  .  Cantuarienses.G. 
 
39G 
 
 EPISTOL^E. 
 
 [a.d.  1170. 
 
 The  monks  ecclesise  vestrtB  prospectum  esse  vultis  in  postex-ura, 
 to'son/    patri  vestro  occurrite,   et  in  partibus  cismarinis,  si 
 bill!  money  quid  fidcl,  si  quid  auiicitise,  si  quid  devotionis  aut 
 welcome    consilii  est,  transmittere  lion  difieratis  unde  se  possit 
 cxonerarc,  et  vobis  perpetuo  teneatur  obnoxius.  Redi- 
 mite  vel  nunc  moram,  ne  forte  ad  se  inevitabile  jac- 
 Htst^Nov  ^^"'^  rerum  et  fanite  periculum  trahat.    In  Historia 
 (Migne,     Novorum  reperi   decessores  vestros  primos  occurrisse 
 chx.  464.)  i.gygj.t,gnti   j^]3   exsilio   patri   Anselmo ;   nunquid  vos 
 degeneres  eritis,  ut  nihil  solatii  aut  minimum  ad  ^  vos 
 revertentibus  patri  et  fratribus  conferatis  ?    Absit  hoc 
 semper  a  prima  Britanniarum  sede  Cantuariensi,  ne 
 tarn  foedum  operis  vestri,'^  tam  inhumanum,  etindevotum, 
 et  indisciplinatum  exemplum  transmittat  ad  posteros.'*^ 
 Dolor  et  cordis  angustia  me,  vobis  compatientem  et 
 timcntem  ne  ex  pusillanimitate  et  tenacia  quorumdam 
 (quod  Deus  avertat)  ecclesia  Dei  contrahat  opprobrium 
 sempiternum,  scribere  non  patiuntur  omnia  quaj  locus 
 ct  causa  ingerit ;  sed,  ut  arbitror,  Deum  timentibus,  et 
 sapientibus,  et  amantibus  honestatem,  satis  dictum  est. 
 Hactcnus  ergo  amicos  pr.Temonuissc  sufficiat.    Nec  du- 
 bito  (juin  amantibus  caritatis  reddatur  fructus,   et  in 
 surdos  (ut  veteri  proverbio  dici  solet)  "faba  cudatur." 
 Valcte,  vestri  et  nostri  memores  in  caritate. 
 
 3  pastores,  L. 
 
 ■*  "  istaec  hi  me  cudetur  faba." 
 Ter. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPlSTOL.t. 
 
 DCCXX. 
 
 Alexander  papa  Exoniensi/  Cestrensi,  Rofensi,  de 
 Sancto  Asaph,  Laxelvexsi  et  Dunelmexsi  epi- 
 
 SCOPIS. 
 
 (A.  84  ;  O.  ii.  78  ;  Z.  V.  70  ;  Lup.  v.  68  ;  Thoni.  285.) 
 
 Quamvis  curse  pastoralis  officium  et  in   suavitatc  Tuscuinm, 
 olei  et  in  austeiitate  vini  nos  oporteat  exercere ;  et  ^us^peuti. 
 his  qui  subesse  videntur  nunc  mollia  nunc  dura  pro-  ii|g  the 
 ponei-e  ;  in  voluntate  tamen  nostra  esset  ac  desiderio  fof'thei'r 
 lit  in  omnibus,   et  praisertim  in   fratribus  et  coepi-  j'J'^ifi  in 
 scopis   nostris,   ita   totius   se   subtraheret  austeritatis  tion. 
 occasio,  ut  semper  eos  et  confortare  in  bono  et  ex- 
 hortari   ad   melius,   blandis   solummodo   ct  dulcibus 
 deberemus.    Quia  vero,  refrigescente  caritate  multorum 
 et  abundante  malitia,  eo  infelicium  temporuni  liorum 
 processit  iniquitas,  ut  hi  etiam,  qui  ad  ducatum  con- 
 stituti  sunt  et   regimen  aliorum,  vix  aliquotiens  in 
 omni  severitate  a  suis  vohmtatibus  revocentur,  contra 
 eos  intei'dum  virgam  cogimur  extenders  disciplimi)  quoa 
 ad  correctionem  aliorum  adjutores  habere  deberemus. 
 Quid  sane  causje  venerabilem  fratrem  nostrum  Thomam 
 Cantuariensem  archiepisconnm,  sedis  apostolicas  legatuin, 
 a  sede  sua  exsulare  compulerit,  non  oportet  litteris 
 prjesentibus  annotare,  quoniam  et   vos  pmesentialiter 
 aspexistis,  et  per  totam  fere  occidentalem  ecclesiam 
 fama    Celebris  divulgavit.     Et  pro  ipso  quidem  ad 
 Creatorem  nostrum  in  commune  resonare  debet  gratia- 
 rum  actio  et  vox  laudis,  qui,  ut  credimus,  vexatus  in 
 paucis  in  multis^ene  disponetur ;  quoniam  Deus  ien- 
 tavit  ilium,  et  iiXenit  dignum  se.    De  vobis  autem 
 non  sine  magna     admiratione   ferimus,  quod,  spiritu 
 
 '  Exonieiisi  .  .  .  Dimelmensi,  A,  I      -  mayna,  om.  L. 
 O,  Z  ;  Londtmwnsi  et  Saresberiensi 
 (without  iiiiiuin<;  any  others),  L.  ; 
 
398 
 
 EPISTOL^;. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 compassionis  amis.so,  a  tribulatione  ipsius  ita  miseva- 
 tionis  oculum  avertistis,  ut  dicere  potuerit  quod  vir 
 ille  Justus  et  timoratus  Job,  inter  flagella  positus 
 querebatur,  dieens  :  "  Fratres  mei  prfeterierunt  nie  sicut 
 "  torrens  qui  raptim  fluit  in  convallibus."  Poterat 
 vobis  satis  Divini  judicii  terrorem  incutere,'  quod  non 
 ascendistis  ox  adverso,  nec  posuistis  vos  niurum,  ut 
 staretis  pro  domo  Domini  in  die  pnolii,  quod  facti 
 estis  sicut  arietes  non  habentes  cornua  ante  faciem 
 subsequentis.  Vos  insuper  in  eum,  qui  unus  de  tanta 
 multitudine  zelatus  est  legem  Domini,  convertistis  praa- 
 lium,  et,  sicut  ait  pvophcta :  desuper  tunicam  abstulistis 
 et  pallium.  Cum  enim  bonce  memoriiB  Theobaldus, 
 pr?edeeessor  ejusdem  arcliiepiscopi,  carissimo  filio  nostro 
 Henrico  Anglorum  rcgi  coronam,  sicut  dicitur,  im- 
 posuerit;  cum  etiam  antecessor  ipsius  regis  ab  eodem 
 coronam  acceperit,  ac  ])er  hoc  Cantuariensis  ecclesia 
 quasi  pos.sessionem  hujiis  dignitatis  haberet,  vos  nunc 
 novi  regis  coronationi,  eo  irrequisito,  in  provincia  ejus, 
 ministerium  sive  assensum  vestrum  prtebere,  nobis 
 .-uxctoritate  apostolica  et  litteris  inhibentibus,  prfe- 
 sumpsistis.  Et  qui  relevare  ipsius  exsilium  qualibus- 
 cumque''  solatiis  debuistis,  aggravastis  potius  causam 
 (>jus,  et  super  dolorem  vulnerum  ipsius  (quod  moe- 
 rentes  dicimus)  addidistis.  In  quo  facto,  si  contra 
 personas  vestras  non  quantum  culpa  exigit  moveamur, 
 pertransire  tamen  hoc  sub  silentio  non  debemus,  ne 
 forte  (quod  Deus  avcrtat !)  et  nos  ct  vos  sententia 
 Divinse  severitatis  addicat,  si  vobis,  ut  ait  propheta, 
 parietem  erigentibus  nos  eum  luto  absque  paleis  linia- 
 mus,  et  similibus  aditum  pandamus  excessibus ;  si  ea 
 quje  in  oculis  etiam omnium  perperam  acta  sunt 
 neglexerimus  vindicare.  Noveritis  itaque  vos  tamdiu 
 ab    episcopali    officio,   commissa  nobis  a    Deo  auc- 
 
 '  inciirrere,  V. 
 
 -  qiialiheicunqve,  A. 
 
A.T>.  1170.] 
 
 EPTSTOLi^:. 
 
 399 
 
 tox'itato,  suspensos,  donee  ad  scdeni  apostolicaiii  do 
 tanto  exeessu  tiatisfacturi  ^  accedatis,  nisi  per  pra*fatum 
 archiepiscopum  steterit.  Si  vero  ita  eidem  archi- 
 e]>i.scopo  et  Cantuai'iensi  ecclesii^  satisfacere  curaveritis, 
 ut  poenani  istam  ipse  videat  relaxandam,  viceni  nos- 
 tiam  per  euni  volumus  adimpleri.  Datimi  Tuseulani 
 octavo  kalendas  Decern bris. 
 
 DCCXXI. 
 
 Alexander  papaGileberto  'Londoniexsi  et  Jocelino 
 Saresberiensi  episcopis. 
 
 (A.  213  ;  0.  ii.  79-80;  Z.  v.  71;  Liip.  v.  G9  ;  Thoin.  285.) 
 
 Quamvis  ciirje  pastoralis  officiuin,  etc.  Vbsquc  ihi  sicut 
 'V  alia  episfola  covtinentur — ^Noveritis  itaque  tamdiu 
 vos  ab  episcopali  officio,  commissa  nobis  a  Deo  *  auc- 
 toritate,  suspensos,  et  etiamsi  pax  completa  non  fuerit, 
 in  sententiani  ^  anathematis  revocatos,  quia,  pro  impe- 
 trata  apnd  nos  gratia,  juxta  spem  nostram  ad  recon- 
 ciliationem  magis  laborare  debueratis,  et  a  jam  diet! 
 arcliiepiscopi  gi-avamine  abstinere,  donee  ad  sedeni 
 apostolicani  de  tanto  satisfacturi  exeessu  accedatis, 
 nisi  per  prpefatum  archiepiscopum  steterit.  Si  vero 
 ita  eidem  archiepiscopo,  etc. 
 
 In  euiidem  uiodnm  Eboracensi  archiepiscopo,  prajter  quam 
 do  relaxatione  snBpensionie,  quam  eibi  reservat  dominnB  papa. 
 
 '  salixfdcliii  i,  A,  (),  Z  ;  satixfiic 
 turn,  V,  L. 
 
 -  Gileherto  .  .  .  Joce/iiin.  A 
 om.  Z,  L. 
 
 •'  fticiif  .  .  .  rnnlhieliir,  ()  ;  oiii. 
 A,  Z,  L. 
 
 (t  Deo,  A,  Z  ;  om.  L. 
 
 senlt'iifia,  V,  O,  A  ;  seiili'iiliaiii 
 Z,  L. 
 
400 
 
 [a.d.  1170. 
 
 DCCXXII. 
 
 Thom^  Cantuariensi  archiepiscopo  Henricus  rex 
 Anglic:. 
 
 (A.  74  ;  O.  ii.  68 ;  Z.  v.  45  ;  Lup.  v.  45 ;  Thorn.  G.  Fol.  498.) 
 
 The^kin^  Sciatis  quod  obviam  vobis  Rothomagum  venire  non 
 keep  lii^  potui  ad  termimim  quem  prailocuti  fuimus  inter  nos, 
 fippoint-  sio-niticatum  mihi  fuit,  ab  amicis  meis  Francia?, 
 
 luent  nt        '  i  i  •       »  , 
 
 lioiKii.      rco-em  l?rancoruni  prjeparare  se  ad  eundum   m  Alver- 
 niam  super  homines  nieos,i  ad  male  faciendum  ipsis 
 et  terrjB  mete.    Ipsi  autem  homines  Alvernise  idem 
 mihi   significavernnt,    rogantes    ut    eis  succurrerem. 
 Quapropter,  ad  terminum  quem  statuimus  inter  nos,  ad 
 Joiiu  of     vos  Rothomagum  venire  non  potui.    vSed  mitto  vobis 
 senuo      Joannem  decanum  Saresberiensem/  famiUarem  clericum 
 escort  the  meum,  vobiscum  in  Angham  iturum,  per  quem  signi- 
 hishop.  Henrico  regi  Anglorum,  filio  meo,  ut  bene,  et  in 
 
 pace,  et  honorifice  habeatis  omnes  res  vestras ;  qui 
 etiam  emendari  faciet/  siquid  minus  actum,  est  quam 
 opoi'tuerit  de  his  qiVce  ad  vos  spectant.  Et  quoniam 
 mihi  et  fiho  meo  plura  referuntur  de  mora  ve.stra 
 quam  facitis,  qute  forsitan  vera  non  sunt,  vobis  (ut 
 credo)  expediret,  ne  ire  in  Angliam  diutius  differretis. 
 Teste  rege  ipso  apud  Lochas.* 
 
 '  cl,  ins.  L. 
 •-  Saresbcrl,-,  Z. 
 fucief,  A,  O  ;  faclaf,  Z,  L. 
 
 "  Lorhus,  Z  ;  Lohchas,  L  ;  Lo- 
 l<as,  with  ch  written  over  /(  as  cor- 
 rection, V. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOLjE. 
 
 401 
 
 DCCXXIII. 
 
 Alexandro  PAP.E  Thomas  Cantuariensis  archi- 
 EPiscopus  posT^  reditum  suum  IN  Angliam. 
 
 (0.  ii.  81,  95;  A.  86;  C.  187;  Z.  v.  76;  Lup.  v.  73;  Thom.  27  ;  W. 
 Cant.  95;  E.  Grim.  422;  K.  de  Diccto,  i.  341.) 
 
 Reverendo  ^  domino  et  patri  in  Christo  carissimo 
 Alexandro,  Dei  gratia  summo  pontifici,  Thomas,  Can- 
 tuariensis ecclesise  minister  humilis,  salutem,  et  omni- 
 modam  cum  summa  devotione  obedientiam. 
 
 Quam  justis  et  quam  lionestis  conditionibus  cum 
 domino  nostro  rege  Anglorum  pacem  fecerimus,  ad  ves-  The  king's 
 tram  notitiam,  tam   ex  nostra  quam  multorum  inter-  [^p^'^fg^g.''^ 
 meantium  relatione,  credimus  pervenisse ;  et  qualiter  mcnts. 
 idem  dominiis  noster  resilierit  a  pactis  et  promissioni- 
 bus  suis.    Quod  tamen  non  tam  illi  credimus  impu- 
 tandum,  quam   sacerdotibus   Baal   et   falsorum  filiis 
 prophetarum,  qui  totius  discordire  incentores  ab  initio 
 exstiterunt.     Sad     horum    omnium    primicerii  sunt 
 Eboracensis     ille,    et    episcopus     Lundoniensis,     qui  Maehina- 
 quondam,^  cum  essetis  *  Senonis,  a  vobis   redeuntes,  hogt^e* 
 domino  rege  nondum  adito  vel  audito,  nos,  in  curia  prelate.*, 
 clementipe    vestr£e    pedibus  assistentes,  possession  ibus 
 nostris  spoliare  non  timuerunt,  cum  illis  indubitanter 
 constaret  nos  duarum  appellationum  causas  apud  vos 
 exercere,  utpote  qui  appellati    eramus  ^  ab  archiepi- 
 scopo  Eboracensi,  et  tam  ilium  quam  coepiscopos  nostros 
 appellaveramus,  ab  iis  ibidem  appellati.    Cum  ergo  hi 
 Balaamitarum  signiferi  nos  cum  domino  rege  pacem 
 fecisse  audissent,  accitis "  sibi  Saresberiensi  et  aliis  com- 
 plicibus  suis,  circuierunt  mare  et  aridam,  ut  initam' 
 pacis  rescinderent  unitatem,  per  se  et  per  alios  domino 
 
 '  post  .  .  .  Anyliam,  A.  Z.  ^  essetis,  om.  autl  a  blank  left,  C. 
 
 -  lieverendo  .  .  .  obedientiam,  *  eramus  .  .  .  appellati,  om.  L. 
 
 om.  C,  Z  ;  Catitiiariensis,  om.  C.  associalis,  C  ;  accitis.  A,  Z,  L. 
 
 3  quondam,  om.  C.  '  inilura,  C. 
 
 o  12478.  C  C 
 
402 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 regi  et  suis  suadentes  concordiam  regno  inutilem  et 
 inhonestam  ^  esse,  nisi  donationes  ecclesiarum  nostrarum 
 quas  rex  fecerat  stabiles  manerent,  et  nos  cogeremur 
 regni  consuetudines,  super  quibus  inter  nos  est  orta 
 contentio,  firmiter  ^  observare.  Adeoque  profecerunt  in 
 perversitatibus  suis,  ut,  eorum  instinctu,  dominus  rex 
 omnes  reditus  nostros  et  nostrorum,  post  pacem  in 
 festo  beatae  MarifB  ^  Magdalente  factam  usque  ad 
 festum  beati*  Martini  abstulerit,  tunc  demum  nobis 
 cedens^   domos    vacuas   et   horrea    demolita.  Clerici 
 
 The  pro-  tamen  sui,  scilicet  Gaufridus  EideP  archidiaconus  noster, 
 fhe'^arch-  ^t  Nigellus  de  Saccavilla,  duas  ecclesias  nostras,  quas 
 bishoprick.  (\q  manu  laica  acceperunt,  adhuc  detinent  occupatas ; 
 
 et  ipse  plures  ecclesise  nostrse  possessiones,  quas  se  in 
 pacis  reformatione  promiserat  redditurum,  nobis  et 
 Tho  ^  ecclesiae  nostrce  reddere^  contradicit,  et  licet  aliter 
 return.''  quam  ipsum  deceret,  contra  pacta  sua  (ut  pluribus 
 notum  est)  versaretui-.  Nos  tamen  enormia  damna 
 ecclesioe  et  irreparabilia  videntes,  et  prpecaventes  gra- 
 viora,  vestro  ^  et  dominorum  cardinalium  pneeunte 
 consilio,  ad  ecclesiam  nostram  laceratam  et  conculcatam 
 redire  ^  decrevimus,  ut,  si  earn  non  jDOssemus  erigere 
 et  reformare,  saltem  cum  ipsa  pereuntes  confidentius 
 pro  ipsa  prsesentes  spiritum  redderemus.  Quod  cum 
 illi  inimici  nostri  certius  didicissent,  ambiguum  est 
 quid  veriti,  consilium  inierunt  cum  officialibus  regis 
 et  sceleratissimo  illo  filio  perditionis  Randulfo  de 
 Broch,  qui  in  ecclesiam  Dei,  publicse  po testa tis  abutens 
 viribus,^'^  jam  per  septem  annos  licentius  debacchatus 
 est.    Decreverunt  ergo  ut  armata  manu     portus  maris, 
 
 '  in  honestatem,  V. 
 
 2  firmiter,  om.  L. 
 
 3  Maria,  A,  0,  Z ;  om.  C,  L. 
 
 *  sancti,  C. 
 
 *  cedens,  with  reddens  as  correc- 
 
 8  vestro,  C,  Z  ;  nostra,  L. 
 redire,  om.  L. 
 
 amici,   C  ;   nuncii,  L ;  amici 
 
 tion,  C  ;  concedens,  Z. 
 
 6  Bidel,  om.  Z. 
 
 7  nobis  ,  .  .  reddere,  om.  L. 
 
 corr.  to  inimici,  A ;  amici  illi,  Z. 
 1'  potestatis,  om.  C. 
 12  viribus,  A,  Z  ;  juribus,  L. 
 "  manu,  C,  0,  A ;  manus,  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOLiE. 
 
 403 
 
 ad  quos  nos  venturos  suspicabantur,  militum  et  satel- 
 litum  custodia  et  diligentia  observarent  ^  ne  terram 
 possemus  intrare,  quin  omnem  ^  supellectilem  nostram 
 curiosius  perscrutarentur,  et  omnes  litteras  quas  impe- 
 travimus  a  majestate  vestra  nobis  auferrent.  Sed  nutu 
 Divino  contigit,  ut  machinamenta  eorum  nobis  per 
 amicos  innotescerent,  qute  inipiidentia  eorum  ex  nimia 
 prsesumptione  non  patiebatur  ^  esse  abscond ita.  Nam 
 satellites,  quos  pnediximus,  armati  littora  circuibant, 
 gressus  suos  dirigentes  prout  eis  jam  dicti  Eboracensis 
 et  Londoniensis  et  Saresberiensis  episcopi  dictitabant.* 
 Elegerant  enim  ad  exsecutionem  hujus  malitise  quos 
 nobis  maxime  noverant  esse  infestos,  scilicet  Eandulfum 
 de  Broc,  Raginaldum  de  Warenna,  Gervasium  Cantite 
 vicecomitem,  qui  palam  minabantur,  si  forte  prse- 
 sumereraus  applicare,  nobis  caput  amputaturos.  Ssepe- 
 dicti  vero  episcopi  Cantuariam  venerant,  ut,  si  satel- 
 lites publicfe  potestatis  non  insaniebant  *  satis,  eos 
 amplius  instigarent.  Itaque  consiliis  eorum  diligentius 
 exploiatis,  una  die  antequam  mare  ingrederemur " 
 praemisste  sunt  litterte  vestrfe  ;  sed  et  iUas  quibus 
 Eboracensis  suspendebatur,  et  Lvindoniensis  et  Sares- 
 beriensis revocabantur  in  sententiam  anathematis,  eis 
 traditse  sunt.  Die  sequenti  navem  ^  ascendimus,  et  His 
 in  Angliam  pervenimus  *  navigatione  felici,  adducto  ^'^S- 
 nobiscum,  ex  mandate  domini  regis,  Joanne  decano 
 Saresberiensi,^  qui  armatos  quos  prfediximus  vidit,  non 
 sine  dolore  et  rubore,  accelerantes  ad  navigium  nostrum 
 ut  adventantibus  vim  inferrent.  Prjefatus  ergo  de- 
 canus,  timens  ne,  si  quid  nobis  aut  nostris  mali  infer- 
 retur,  in  domini  regis  redundaret  infamiam,  obviam 
 
 '  observarent,  C,  A,  Z ;  obser- 
 varet,  L. 
 
 '-  omnem,  A ;  om.  L. 
 
 3  patiebantur,  C. 
 
 *  dictitabant,  Z ;  dictabant,  L. 
 
 '  insaniebant,  A,  C,  V,  O,  Z ; 
 insanirent,  L,  plausibly. 
 ^  inyrederentur,  C. 
 '  in  navem,  C. 
 '  venimus,  Z. 
 9  Saresberie,  Z. 
 
 c  c  2 
 
404 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 processit  armatis,  denuntians  eis,  ex  parte  domini  regis, 
 ne  nos  aut  nostros  Isederent,  quia  hoc  esset  ipsum 
 regem,  cum  quo  pacem  feceramus,  nota  proditionis 
 inurere  ^ ;  persuasitque  eis  ut  ad  nos  accederent  exar- 
 mati.2  Illi  tamen,  quia  Syraonem  Senonensem  archidia- 
 conum  nobiscum  adduxeramus,  qui  amicos  quos  habet 
 in  Anglia  decreverat  visitare,  exegerunt  ab  eo  jura- 
 mentum  fidelitatis,  quo  se  regibus  nostris  contra  omnes 
 homines '  obligaret,  nec  vos  excipientes  nee  alium. 
 Sed  nos  non  permisimus  *  ut  talis  obligatio  prtestare- 
 tur,  veriti  ne  clerus  regni  ad  simile  juramentum 
 cogeretur  auctoritate  exempli,  si  domestic!  nostri  obli- 
 gationes  hujusmodi  prrestitissent.  Quod  utique  in  dis- 
 pendium  sedis  npostolicae,  ut  auctoritas  ejus  evacuctur 
 aut  minuatur  in  regno,  moliuntur  seepedictus  Ebora- 
 censis  et^  Lundoniensis  et  Saresberiensis,  et  complices 
 sui.  OfRciales  vero  qui  juramentum  exegerant  pau- 
 ciores  erant  quara  ut  ■  nos  possent  contra  voluntatem 
 nostram  in  eo  loco  ad  aliquid  cogere,  eo  quod  popu- 
 lus  reditvii  nostro  congaudens,^  si  vires  pararentur, 
 fortior  erat. 
 
 Reception  Inde  ad  ecclesiam  nostram  venientes,  cum  magna 
 bury.  devotione  a  clero  et  populo  recepti  sumus,  licet  in- 
 trusi  adhuc  violenter  incubent  ^  ecclesiis  nostris :  in 
 quibus,  in  omni  peste  et  vexatione  ecclesiie,  praecipui 
 sunt  Gaufridus  Ridel  archidiaconus  noster,  et  Ni- 
 gellus  de "  Saccavilla  clericus  ;  quorum  alter,  scilicet 
 Gaufridus  occupat  ecclesiam  de  Otteford,  alter,  vide- 
 licet Nigellus^'^,  ecclesiam  de  Herges,^^  quas  cum  fruc- 
 
 '  i7icurrere,  C. 
 
 2  exarmati,  Z  ;  inarmati,  L. 
 
 3  hominibus,  V. 
 
 ■*  passi  sumus  -written  over  per- 
 misimus  in  C. 
 5  et,  om.  C. 
 s  ad,  om.  C. 
 
 7  congaudens,  0*,  C,  Z  ;  gaudens, 
 O,  V,  A,  L 
 
 ^  ivcnmherent,  O ;  irtaimbent, 
 O*. 
 
 »  de,  om.  O,  A. 
 
 i»  ejus,Z;  om.  0,  C,  A. 
 
 Ridel,  ins.  C. 
 
 de  Saccavilla,  ins.  Z,  L. 
 '3  Hegis,  C  ;  Hereges,  Z. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 405 
 
 tibus  perceptis,  nobis  et  clericis  nostris  quorum  sunt, 
 ex  mandate  vestro  reddere  debuerant.  PrjBcepistis  Question 
 enim  domino  Rothomagensi  et  episcopo  Nivernensi  J" 
 ut  eos  absolverent,  accepto  secundum  morem  ecclesiie  the 
 saci-amento,  et  prseciperent  auctoritate  vestra  nobis 
 ecclesias  nostras  ^  cum  fructibus  resignari.  Postquam 
 vero  ad  ecclesiam  nostrara  venimus,  incontinenti  nos 
 adierunt  ^  officiales  regis,  denuntiantes  ex  parte  ipsius, 
 sicut  eos  dominus  Eboracensis  et  Lundoniensis '  et 
 Saresberiensis  episcopi  informaverant,  *  ut  suspenses 
 cpiscopos  et  excommunicatos  absolveremus,  quia,  quod 
 contra  eos  factum^  fuerat  in  regis  injuriam  redun- 
 dabat  et  in  eversionem  consuetudinum  regni,  promit- 
 tentes  episcopos  provincite  nostras  post  absolutionem 
 venturos  esse  ad  nos,  et  juri,°  salvo  honore  regni, 
 libenter  parituros.  Nos  autem  respondimus  non  esse 
 judicis  inferioris  ut  superioris  sententiam  sol  vat,  et 
 quod  nuUi  omnino^  liominum  licet  intirmare  quod 
 apostolica  sedes  decreverit.  Quia  tamen  illi  instantius 
 perurgebant,  et  minabaatur  dominum  regem,  uisi  eis 
 acquiesceremus,  mira  et  stupenda  facturum,  diximus 
 eis,  quod,  si  Lundoniensis  et  Saresberiensis  episcopi 
 jurarent  coram  nobis  *  in  forma  ecclesiiB  se  vestro 
 mandato  parituros,  nos  pro  pace  ecclesise  et  reverentia 
 domini  regis,  cum  ^  consilio  ipsius  et  domini  Winto- 
 niensis  et  aliorum  fratrum  nostrorum,  subjiceremus 
 periculo,  et  faceremus  inde  quidquid  possemus,^^  salva 
 reverentia  vestra,  et  eos  tanquam  fratres  in  Christo 
 carissimos  diligeremus,  et  in  omtii  mansuetudine  et 
 humanitate^-  tractareiuus.  Quod,  cum  episcopis  ab  inter- 
 meantibus   referretur,    respondit  Eboracensis,  quajrens 
 
 •  nostras,  0,  C,  A  ;  om.  Z,  L. 
 2  adjecerunt,  V. 
 
 ^  Lond.  episcopus  et  Sarisberi- 
 eyisis,  C. 
 
 ■*  reformaverant,  V. 
 =  factum,  oni.  C. 
 
 *  se,  ins.  C. 
 
 7  omniiio,  om.  L. 
 ^  nobis,  om.  C. 
 '  cum,  om.  C. 
 
 inde,  om.  C. 
 "  posseinus,  C,  Z ;  om.  L. 
 
 humanitaie,  C,  Z  ;  humilitate, 
 A,L. 
 
406 
 
 EPISTOL.E. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 seditionis  consortes  et  schismatis  incentores,  juraraen- 
 tum^  hujusmodi  nisi  de  voluntate  regis  non  debere 
 prfestari,  prjesertim  ab  episcopis,  quia  erat  contra 
 dignitatem  principis  et  consuetu dines  regni.  Ei  vero 
 ex  parte  nostra  responsum  est,  quod  iidem  episcopi 
 antea  a  nobis  excommunieati  fuerant,  et  non  nisi 
 prPBstito  juramento,  cum  vos  ^  multis  sollicitationibus 
 interpellassent,  absolvi  meruerunt.^  Et  si  nostra  sen- 
 tentia  sine  juramento  episcoporum  solvi  non  debuit, 
 multo  minus  vestra,  quae  longe  fortior  est,  et  incom- 
 parabili  nobis  et  mortalibus  cunctis  auctoritate  sub- 
 nixa.  Ad  quam  responsionem,  *  sicut  nobis  retulere 
 qui  prsesentes  aderant,  episcopi  adeo  moti  sunt  ut 
 decreverint  venire  ad  nos,  et  secundum  morem 
 ecclesise  recipere  absolutionem,  non  ducentes  tutum, 
 ut,  pro  conservandis  regni  consuetudinibus,  ecclesise  se 
 opponerent,  et^  impugnarent  apostolicas  sanctiones. 
 Sed,  homo  pacis  inimicus,  et  ecclesise  turbator,  Ebora- 
 censis  dissuasit,  consulens  ut  potius  adirent  dominum 
 regem,  qui  eis  semper  patrocinatus  est,  et  nuntios 
 mitterent  ad  novum  regem,  qui  persuaderent  ei  quod 
 eum  deponere  volumus ;  cum  nos,  Deo  teste,  si  ipse 
 ecclesife  Dei "  profuturus  est,  mallemus  eum  non  modo 
 unum  [regnum] '  possidere  sed  amplissima  et  plura 
 regna  terrarum.  Hujus  vero  legationis  signifer  est 
 arcbidiaconus  noster  ;  nam  Eboracensis  et  duo  prsefati 
 episcopi  citius  transfretaverunt,  ^  ut  (quod  Deus  aver- 
 tat !)  circumveniant  dominum  regem,  et  adversus  eccle- 
 siam  exacerbent  iram  ejus.  Fecerunt  autem  ^  evocari 
 senas  ptMsonas  vacantium  ecclesiarum,  ut  consilio 
 eorum,  contra  c\nones,  coram  rege,  in  alieno  regno. 
 
 1  juramentnm,  A,  C,  0,  Z  ;  jura- 
 menta,  L. 
 
 2  vos,  A  ;  nos,  L. 
 ■''  meruerant,  L. 
 
 ^  rationem,  G. 
 5  ef,  ova.  C. 
 
 «  Dei,  A,  C,  Z  ;  om.  L. 
 
 "  re(juum,  om.  A,  Z. 
 tmnsfretaverunt,    C,    A,    0 ; 
 transfreiarunt,  L. 
 '  mdem,  om.  C. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 407 
 
 fratribus  suis  absentibus,  celebrent  electiones^  episco- 
 porum  provincije  nostrfe  ;  quod  si  sic  electos  nolueri- 
 mus  consecrare,  videntur  sibi  habere  causam  semi- 
 nandi  discordiam  inter  nos  et  dominum  regem.  Nihil 
 enim  est  quod  magis  timeant  quam  pacem  ecclesice,  ne 
 forte  videantur  opera  eorum  et  corrigantur  excessus. 
 Caetera  plura  supplebit  nuntius,  quae,  ne  t?ediuni  pare- 
 rent,^  schedule  ^  non  censuimus  inserenda.  Vos,  si 
 placet,  preces  nostras  clementer  audite.  Valeat  *  in 
 ojternuiu  ^  sanctitas  vestra,  carissime  pater. 
 
 DCCXXIV 
 
 Joannes  Saresberiensis  Petro  Abbati  Sancti 
 Remigii. 
 
 (O.  iii.  40 ;  Z.  v.  66  ;  Lup.  v.  64  ;  Jo.  Sar.  300.) 
 
 Mora  mea  rectissime  poterat  aecusari,  si  non  earn  How  the 
 necessitas  excusaret.    Debueram  enim,  ex  quo  prinium  found 
 in  Angliam  pedem  posui,  nuntium  remississe,  per  quern  things  in 
 vestra  dilectio  de  alumnorum  suoruin  statu  posset  cer- 
 tiorari.    Sed  quia  mihi  in  ipso  navis  egressu  nova  et 
 stupenda  rerum  facies  occurrit,  alium  certiorare  non 
 potui,  qui,  ex  variis  opinionibus  et  verbis  hominum, 
 reddebar  incertus.     Nam  triduo  antequam  applicarem, 
 omnia  bona  domini  Cantuariensis  et  suorum  annotata 
 fuerant,  procuratoribus  suis  ab  administratione  sum- 
 motis,  et  in  portubus,  edicto  publico,  inhibitum  est,  sub 
 interminatione  exsilii  et  proscriptionis,  ne  quis  nostro- 
 rum,  si  forte   Angliam  vellet  exire,  transveheretur. 
 Piissimi  tamen  officiales  domini  regis,  provida  nimis 
 cautela  et  perniciosa  nobis  circumspectione,  prsecave- 
 
 '  celectiones,  C;  celebrent  dec-         *  Valeat  .  .  .  paler,  C;  om. 
 tioneni,  L ;  electioiies,  A.  L. 
 -  parent,  C.  "  avian,  Z. 
 
 3  ordine  for  scheduler,  C. 
 
408 
 
 EPISTOLJE. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 rant  ut  archiepiscopus  et  sui  ab  exsilio  redeuntes  nihil 
 prorsus  aut  minimum  invenirent,  prseter  domos  vacuas 
 ex  magna  parte  consumptas,  et  liorrea  demolita,  et 
 areas  nudas,  et  hoc  ad  consolationem  diuturnae  pro- 
 scriptionis  et  emendationem  saerilegii  perpetrati.  Et 
 cum  pax  ^  nostra  nobis  in  festo  beataa  Magdalense 
 fuisset  reformata,  et  serenissimus  dominus  noster  rex 
 Ep.  686.  filio  suo,  novo  regi,  litteris  patentibus  praecepisset,  ut 
 archiepiscopo  et  suis  omnia  restituerentur  in  integrum 
 prout  fuerat^  tribus  mensibus  antequam  Angliam  egre- 
 derentur,  omnes  tamen  reditus  nomine  ejus  praerepti 
 sunt,  qui  usque  ad  Natale  Domini  percipi  potuerunt. 
 Plures  possessiones  et  ecclesias  quas,  ipso  jure  et  ra- 
 tione  pacti  conventi,  restitui  oportebat  ecclesite  Can- 
 tuariensi,  adhue,  publicse  potestatis  auctoritate,  occu- 
 pant curiales.  Ego  inter  cseteros  una  ecclesia  piivatus 
 sum  quae  quadraginta  marcas  annuas  solvebat  anteces- 
 Nov.  18.  sori  meo.  Contigit  autem  me  triduo  applicare  ante 
 octavas  beati  Martini,  et  in  ipsis  octavis  erat  Can- 
 tuarise  synodus  celebranda,  in  qua  me  vices  absentis 
 His  recep-  archicpiscopi  gerere  oportebat.  Cum  itaque,  praeter 
 Canter-  spem  et  contra  bonam  opinionem  et  bonas  prcmissiones 
 bury.  domini  regis,  sic  omnia  turbata  reperissem  ut  de  pace 
 nostra*  et  de  reditu  archiepiscopi  desperaretur  ab 
 omnibus,  et  me  tanquam  in  carcere  positum  agnovis- 
 sem,  vultu  hilari  et  animo  constanti  Cantuariam  petii, 
 ubi  a  clero  et  populo  cum  magno  honore,  et  quasi 
 angelus  Domini,  receptus  sum  ;  fidelibus  jam  ex  adventu 
 meo  meliora  sperantibus,  eo  quod  eis  persuasum  erat, 
 quod  me  nuUo  modo  archiepiscopus  praemisisset  si 
 non  esset  in  brevi  secuturus.  Inde  synodo  celebrata 
 ad  novum  regem  profectus*  sum,  et  satis  humane  re- 
 ceptus, licet  custodes  ^  sui  aliquid  timoris  praetenderint,^ 
 
 '  pax,  om.  V;  nostra,  om.  L.  '  concustodes,  L,  G  ;  et  custodes, 
 
 2  fuerat,  O,  Z  ;  fuerant,  L.  0  ;  custodes  stii,  Z. 
 
 3  vestra,  V.  ^  pretenderint,  Z  ;  preetende- 
 *  provectvx,  G.  runt,  G. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 409 
 
 suspicantes  pacem  nobiscum  non  simpliciter  factam 
 esse,  sed  rancoris  palam  remissi  firruius  hserere  radices ; 
 quod,  etsi  ex  variis  signis  patenter  adverterem,  sic 
 egi '  ac  si  omnia  ad  votum  proccdere  arbitrarer.  Fes-  Visit  to 
 tinauter  inde  ad  matrem  meam  deflexi  iter,  quam,  jam 
 altero  languentem  anno,  et  amodo  jam  diem  Domini 
 cum  gaudio  praestolantem  ex  quo  me  vidit,  vestris  et 
 sanctorum  quibus  cohabitatis  orationibus  precor  atten- 
 tius  commendari.  Receperat  autem  responsum  a  Spiritu, 
 se  mortem  non  visuram  donee  me  et  fratrem  meum 
 videret  ab  exsilio  redeuntes. 
 
 Interim  illi  veteres  amici  domini  Cantuariensis  et  Intrigues 
 ecclesiastic£e  libertatis  propugnatores,  dominus  Ebora- °f  Yofk"^ 
 censis,  episcopus  Londoniensis,  et  complices  eorum,  con-  and  Folioi. 
 silium  inierunt  cum  publicanis,  legatione  transmissa 
 ad  dominum  regem,  ne  praefatum  Cantuariensem  in 
 Angliam  redire  pateretur,  antequam  renuntiaret  lega- 
 tionis  officio ;  et  restitueret  ei  universas  litteras  quas 
 emeruerat  ab  apostolica  sede  ;  et  repromitteret  se  regni 
 jura  inviolabiliter  servaturum,  ut  sub  obtentu  cautionis 
 hujus  ad  observantiam  consuetudinem  arctaretur.  Dice- 
 bant  enim  ^  quod  reditus  ejus  domino  regi  damnosus 
 et  probrosus  futurus  erat,  nisi  ista  prcecederent.    Fece-  Scheme  for 
 rant    etiam    de   singulis    vacantibus   ecclesiis    senas  ^'j^op^/* 
 evocari  pei-sonas,  in  quas  de  pastore  eligendo  universi- 
 tatis  arbitria  conferrentur,  ut  electiones  de  ecclesia,  in 
 aliud  regnum  et  palatium  protractte,  celebrarentur  ad 
 nutum   regis  ;   ubi^  si  Cantuariensis,  ob  reverentiam 
 canonum  pro  officii  sui  debito,  obloqueretur,  regiam 
 offenderet  majestatem ;   si  consentiret,  reus  esset  in 
 Deum,  et  convinceretur  in  constitutiones  ecclesiasticas 
 incidisse. 
 
 Saepedictus  autem^  Cantuariensis,  ex  mandato  domini  The  king 
 regis,  Rothomagum  venerat,  inde  ex  promisso  libe-  appear  at 
  Rouen. 
 
 •  legi,  G.  j     '  ul,  with  vel  uhi  interl.,  Z. 
 
 -  enim,  0,  G ;  om.  L.  |     *  dominus,  ins.  G. 
 
410 
 
 EPISTOLJ*:. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 randus  ab  obligatione  creditorum,  et  cum  honore  in 
 patriam  remittendus.  Sed  fefellit  eum  opinio,  Joanne 
 de  Oxenefordia  afFerente  literas  domini  regis,  qiiibus 
 
 Ep.  722.  I'ogabat  et  raonebat,  ut  sine  mora  rediret  ad  ecclesiam 
 suam,  et  antedicti  Joannis  conductu  et  solatio  in  iti- 
 nere  frueretur.  Paruit  archiepiscopus,  et,  in  redeundo, 
 femulorum  per  amicos  machinamenta  cognovit,  qui  jam 
 ad  mare  profecti  ventum  commodum  exspectabant,  archi- 
 episcopo  nostro  in  littore  opposite  similiter  expectante. 
 
 The  arch-  "(jbi  cum  de  transitu  eorum  et  machinationibus  certior 
 
 bishop 
 
 sends  the  fieret,  conatus  eorum  via  qua  potuit  elisit,  mittens 
 letters  of   archiepiscopo    Eboracensi   litteras   apostolicas,  quibus 
 
 excommu-  .  t\       i  •         •  • 
 
 nieation,    ipse  et  Dunelmensis  episcopus,  propter  usurpatam  novi 
 before  ^.ggjg  coronationem,  ab  episcopali  officio  suspenduntur. 
 Alias  quoque  porrexit  nuntius  Londoniensi  et  Sares- 
 beriensi  episcopis,  quibus  in  sententiam  anathematis 
 revocantur,  et  suspenduntur  omnes  episcopi  qui  prfe- 
 He  crosses  fatse  coronationi  interfuerunt.     Quo  facto,  prosperior 
 aura  spirans  a  Flandria  dominum  archiepiscopum  in 
 Angliam   felici    navigatione    perduxit,  venientemque 
 ad  portum  cui  Sandwicus  nomen  est  regii  satellites 
 exceperunt,  custodiis  per  littora  dispositis,  ut  creditur 
 ad  nocendum,  et  armatis  perstrepentibus ;  quos  ante- 
 fatus  Joannes  de^  Oxenefordia  coliibuit  et  compulit 
 Difficulties  arma  deponere,  non  tam,  ut  putatur,  favore  nostrorum, 
 a"sand-°^  quam  ne  temeritas  eorum  dominum  regem  et  liberos 
 wich.        suos  nota  proditionis  inureret.     Exegerunt  tamen  ut 
 alienigenfe,  qui  cum  archiepiscopo  venerant,  saci^amen- 
 tum  preestarent  de  servanda  fidelitate  regi  et  regno. 
 Nee  apparebat  quisquam  alienigena  prater  Symonem 
 Senonensem  archidiaconum,  qui  ad  prsestandum  jura- 
 mentum  facile  fuisset  inductus  si  archiepiscopus  per- 
 misisset ;    qui,   exempli   perniciem   veritus,  respondit 
 bonis  moribus  hoc  prorsus  esse  contrarium,  ut,  inau- 
 dita  ^  barbaric,  compellerentur  hospites  et  peregrini  ad 
 
 I      ^  mandata,  V. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 411 
 
 hujusmodi  juramenta.  Et  fortasse  satellites  vim  par- 
 assent  nisi  eos  compescuisset  tumultus  popularis  ; 
 verentes  plebis  impetum,  quse  sic  de  recepto  pastore 
 gavisa  est^  ac  si  de  Cfelo  inter  homines  Cliristus  ipse 
 descenderet. 
 
 Cum  vero  se  die  sequenti  Cantuarite  recepisset,^  ve-  Amval  at 
 nerunt  ad  eiim  ^  alteriiis  *  archiepiscopi  et  episcoporum 
 suspensorum  nuntii,  ad  sedem  appellantes  apostolicam,  Dec.  2. 
 licet  eis  indubitanter  constaret  quod  summus  pontifex  I^^^ciis- 
 omnem  appellandi  prsecluserit  facultatem.  Venerunt 
 
 the  cell- 
 
 ex  alio  latere   domini   regis  officiales,  suo  rogantes  f"""^*^ 
 
 .  .  ,  .  bishops. 
 
 nomine,  et  publica  denuntiantes  auctoritate,  ut  arcni- 
 episcopus  latam  in  archiepiscopum  Eboracensem  et 
 alios  episcopos  sententiam  relaxaret,  nisi  regis  et  regni 
 vellet  decerni  ^  publicus  hostis,  ut  qui  novo  regi  coro- 
 nam  moliebatur  auferre.  Ad  quod  archiepiscopus  re- 
 spondit,  se  nullo  modo  impugnare  regiam  dignitatem, 
 sed  potius  vii-es,  opes,  et  gloriam  pro  viribus  in  Christo 
 augmentaturum,  hoc  tamen  nulla  ratione  impetrari 
 posse,  quin  adversus  prjesumptores  episcopos  ecclesife 
 sufe  justitiam  prosequatur.  Illis  autem  instantibus 
 acrius,  adjecit  quod  pro  honore  domini  regis, — licet  ei 
 periculosum  esset  et  vires  ejus  excedoret,  quia  judex 
 inferior  superioris  non  potest  relaxare  sententiam, — 
 paratus  erat  duos  episcopos  absolvere,  recepto  prius  ab 
 eis,  secundum  morem  ecclesise,  juramento,  quod  domini 
 pap.ne,  qui  eos  vinxerat,  mandatis  obedirent.  Officiales 
 autem  non  permiserunt  ut  fieret,  dicentes  hujusmodi 
 juramentum  ab  episcopis  non  debere  prtestari  quia 
 regni  consuetudines  impugnabat.  Replicavit  ad  haec® 
 archiepiscopus  quod,  cum  dominum  papam  modis  om- 
 nibus antea  sollicitassent  ut  eos  absolveret  a  vinculo 
 anathematis,  quo  solius  Cantuariensis  ecclesia^  auctori- 
 
 est,  om.  O.  I      *  alterutrius,  0. 
 
 -  reperissef,  L.  I      *  esse,  0. 
 
 ei,  ins.  G.  |      «  hoc,  G. 
 
412 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 tate  fuerant  innodati,  non  nisi  prjestito  juramento 
 absolvi  potuerunt.    Quod  si  necessarium  fuit  ad  unius 
 episcopi  sententiam  dissolvendam,  quiie  longe  est  infir- 
 mior^  edicto  summi  pontificis,  luce  clarius  est  quod 
 senteiitia  apostolica  sine  eo,  prsesertim  a  judice  infe- 
 riori,  solvi  non  debet.     Ad  hujusmodi  et  similes  alle- 
 gationes  episcopi  moti  sunt,  et,  sicut  pro  certo  relatum 
 est,  ad  clementiam  archiepiscopi  confugissent,  nisi  eos 
 saepe  nominatus  Eboracensis  seduxisset,  dissuadens  ne 
 quid  rege  facerent  inconsulto,  quern  patronum  habue- 
 rant  in  omnibus  operibus  suis. 
 These  go       Illis  itaque  cum  indignatione  properantibus  ad  domi- 
 in  Nor-*°^  nnxn  regem,  noster  -  archiepiscopus  ad  novum  regem 
 mandy.     iter   arripuit.    Cum  vero  Londonias  pervenisset,  de- 
 bishopls'  nuntiavit  ei  rex  junior  ne  progrederetur,  nec  civitates 
 forbidden   ejus  aut  castella  intraret,  sed  reciperet  se  cum  suis 
 younger     infra  ambit  um  ecclesise  suae ;  et  suis  denuntiatum  est 
 Jlenry.      j^g  regni  fines  exeant,  nec  ^  prodeant  in  publicum  ; 
 His  life  at  sed,  sicut  se  ipsos    diligunt,  caveant  sibi.    Qua  denun- 
 bury*^"^'     tiatione  publicata,  se  et  suos  Cantuariae  recepit  archi- 
 episcopus, ibique  salutare  Dei  cum  multo  discrimine 
 prasstolamur ;  neque  nobis  via  consolationis  aut  securi- 
 tatis  alia  patet,  quam  ut  vestris  et  sanctorum  orationi- 
 bus  evadamus  insidias  eorum  qui  ecclesige  ^  sanguinem 
 sitiunt   et   quserunt,  ut  de   terra   penitus  avellamur, 
 aut  celerius  pereamus  in  ipsa.    Licet  autem  persecutio 
 gravissima  sit,  et  ad  archiepiscopum  rarus  de  numero 
 divitum  vel    honoratorum  visitator  accedat,  ipse  tamen 
 cunctis   ad   se   venientibus    pontificali   gravitate  jus 
 reddit,  diducta  ^    prorsus   acceptione    personarum  ac 
 The         munerum.  Frater  meus  ad  vestrum  ^  Exoniensem,  quern 
 brother  at  ^^^^^  nondum  licuit    visitare,    profectus  lateri  ejus 
 
 Exeter.  
 
 1  infirmior,  O,  G  ;  inferior,  L. 
 
 2  noster  .  .  .  arripuit,  om.  O. 
 
 3  ne,  Z,  L  ;  nec,  G. 
 *  ipsos,  om.  O. 
 
 ^  ecclesice,  Z  ;  noslrorum,  L,  G. 
 
 6  et,  L. 
 
 7  diducta,  O,  V,  Z  ;  deducta,  L  ; 
 reducta,  G. 
 
 vestrum,  O,  Z  ;  nostrum,  L,  G. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 413 
 
 adhajret,  in  timore  multo  et  jugi  sollicitudine.  Lon- 
 gum  erit,  et  vereor  ne  tsedium  generet,  si  cunctas 
 angustias  nostras  coepero  ^  replicare ;  sed  qute  desunt 
 epistolae,  supplebimtur  officio  portitoris.  Sit  itaque, 
 si  placet,  miserationis  vestrte  sollicitare  sanctum  prio- 
 rem,  et  amicos  Christi  -  de  Monte  Dei,  et  Valle  Sancti 
 Petri,  et  abbates  Sanctorum  Nicasii  ^  et  Crispini,  et  alios 
 sanctos  familiares  vestros,  quatenus  nobis  apud  Altissi- 
 mum  sufFragentur,  ut  eorum  meritis  salubriter  libere- 
 mur  qui  periclitamur  ex  nostris.  Carissimos  autem  Remem- 
 fratres  nostros  et  dominos  qui  beatissimo  Remigio  ufg"  " 
 jugiter  *  famulautur,  vix  sine  gemitu  et  suspiriis  aut  Reims, 
 madore  lacrymarum  possum  ad  animum  revocare  ;  re- 
 colens  me  quoddam  ^  instar  paradisi  feliciter  incoluisse, 
 dum  illorum  prtesentia  fruebar,  et  caritatis  experiebar 
 imaginem  quje  in  teterna  vita  speratur.  lUos,  qu?eso, 
 diligentius  sollicitate  ut  alumnorum  suorum  meminerint 
 in  orationibus  suis.  Quam  cito  Deus  prospera  donabit, 
 vobis  currentium  litterarum  ministerio,  Christo  pro- 
 pitiante,  communicare  non  differam.  Valeat  semper  et 
 vigeat  sanctitas  vestra,  et  totius  ecclesiae  prosperitas 
 in  bonis  omnibus  provehatur,  et,  si  placet,  pauperem 
 saccrdotem  Sancti  Cosmse  commendatum  habeatis. 
 
 '  repeto,  L.  i      *  jugiter,  ova.  L. 
 
 -  episcopi  {{oi  Christi),!,.  *  qvoddam,  V,  Z;  quoiidaiii,  O, 
 
 3  Nigasii,  O,  V,  Z.  |  L,  G. 
 
414 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 DCCXXV. 
 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus  Hugoni 
 
 COMITI.a 
 
 (O.  215  ;  Z.  V.  77  ;  Lup.  v.  74  ;  Thorn.  195.) 
 
 f  t°^'tii""  Lectis  ^  caritatis  vestrse'sermonibus,  canonicorum  quo  - 
 earl  on  his  litteris  inspectis,  quibus  se  liberalitatis  ^  vestrie 
 "conver-  quotidiana  beneficia  experiri  attestabantur,  adeo  ex- 
 hilaratus  est  spiritus  meus,  quod  omnia  interiora  mea 
 laudem  germinaverunt,  Ilium  prosequens  multiplicium 
 gratiarum  actione  de  cujus  munere  venit  tarn  fruc- 
 tuosa,  tarn  salubris  et  prseclara  conversio  vestra.  Ista 
 quippe  vobismet  in  caelis  gloriam,  nobis  in  spiritu 
 Ifetitiam,  sed  et  toti  regno  suavissimum  exempli  prse- 
 stat  odorem.  Ita  ut  caeteri  cmcis  Christi  inimici  a 
 vobis  discere  valeant,  si  velint,  diaboli  jugum  excutere, 
 et  post  vos  3  currere  in  odorem  unguentorum  vestrorum. 
 Inde  etiam  est  quod  nos  deinceps  omni  tempore,  vestro 
 et  vestrorum  honori  et  profectui,  favente  Domino, 
 studiosius  intendemus,  utpote  qui  in  nostrse  pacis  initio, 
 ante  etiam  quam  terram  ingrederemur,  mandatum  nos- 
 trum et  consilium  non  minus  magnifice  quam  benigne 
 consummastiSj  caeteris  similiter  faciendi  vosipsum  prse- 
 Case  of  bens  exemplar.  Veruntamen  non  modicum  nos  arctat 
 chapfains.  sacerdotibus  illis  inobedientibus  tarn  urgens*  pre- 
 cum  vestrarum  instantia.  Novit  quippe  discretio  vestra, 
 carissime  fill,  quia  sicut  humilis  paupertas  remuner- 
 anda  est,  ita  superba  punienda.  Clerici  vero  illi  pau- 
 peres,  sicut  scribitis,  quam  contumaciter,  quam  superbe, 
 inobedientes  exstiterint  et  repugnaverint,  attendatis,  si 
 
 '  Licet,  L.  I      ^  vos,  0,  Z;  nos,  V,  L. 
 
 2  liberalitati,  V,  Z  ;  liberalitatis,  *  urgens,  O,  V,  Z  ;  vigens,  L. 
 L.  I 
 
 "  See  Epp.  482,  seqq.,  and  700. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL^i. 
 
 415 
 
 placet,  et  vos  ipsi  ^  nec  debitum  -  precibus  denegabitis 
 locum,  si  delinquentium  pensetis  excessum.  Isti  enim 
 sunt  qui,  in  manifesta  inobedientia  persistentes,  in  ipsum 
 pugnaverunt^  Deum,  mundo  feeerunt  scandaluiQ,  et 
 planctum  mihi  *  insuper,  et  totum  corpus  Christi  detest- 
 abili  quadam  exempli  pernicie  polluentes ;  qui,  ut  jam 
 diximus,  in  manifesta  inobedientia  persistentes,  corpus 
 Christi  conficere,  et  alia  etiam  Divina  celebrare  prse- 
 sumpserunt,  ad  quod  ministerium  homines,  etiamsi 
 angelicam  induerent  puritatem,  adhuc  procul  dubio 
 forent  indigni.  Sed  non  pergimus  nunc  ulterius*^ 
 istorum  exagitare  flagitia,  ne  cogamur  eorum  exaspe- 
 rare  supplicia.  Et  pro  certo,  nisi  pro  vestrae  inter- 
 cessionis  mihi  admodum  acceptse  reverentia  [stetisset], 
 infi-uctuosje  arbores,  securi  ad  radices  posita,  omnino 
 succiderentur.  Verum  quos  propria  damnat  in  getemum 
 iniquitas,  postulationis  vestr£e  gratia  non  modicam 
 misericordiam  consequentur.  Sic  tamen  volumus  eos 
 manere,  donee  (sicut  speramus)  proximo  veniamus,  et 
 videamus  vos  ^  in  ^  interdictorum  absolutione  vestra, 
 quantum  secundum  Deum  poterimus,  desideria  com- 
 pleturi.  Huic  vero  preesentium  bajulo  ob  reverentiam 
 vestram  et  dilectionem,  quam  caram  habemus  omni- 
 modis  et  acceptam,  interim  evangelizandi  usum  indul- 
 simus,  baptizandi  quoque  et  tribuendi  viaticum,  si 
 tamen  id  ultima  mortalium  cogat  necessitas. 
 
 1  ipse,  O. 
 
 -  debitum,  O,  Z  ;  debilo,  V  ;  (/«- 
 bito,  L. 
 
 ^  peccaverunt,  Z. 
 *  mihi,  Z  ;  om.  L. 
 
 *  et,  0. 
 
 ^  ulterius,  O,  V,  Z ;  om.  L. 
 
 7  stetisset,  0. 
 
 8  nos,  L. 
 
 9  in,  Z ;  ut,  O  ;  om.  L. 
 
416 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 DCCXXVI. 
 
 Thomas  Cantuariensis  archiepiscopus  Wilhelmo 
 norwicensi  episcopo. 
 
 (Z.  V.  78  ;  Lup.  V.  75  ;  Thorn.  142.) 
 
 In  the  Qiiod  nobis  cara  fraternitas  vestra  significavit,  in 
 
 ^rlHugh's  absolutionc  nobilis  viri  Hiigonis  comitis  omnia  solem- 
 clergy.  niter  et  ex  ordine,  juxta  mandatum  nostrum,  fore 
 completa,  non  modicum  gratulati  sumus.  De  ove 
 quippo  pcrdita  gaudio  magno  gavisi  sumus,  quod 
 huiiieris  pii  pastoris  per  avia  deserti  sit  reportata  ad 
 gregem.  Quod  vero  adjecistis  ad  omnipotentem  Deum 
 vos  ^  erigere  manus,  qui  his  ultimis  diebus  terram 
 respiccre  dignatus  est,  pariter  et  anima  mea  magni- 
 ficat Dominum,  qui  magnifice  egit  nobiscum,  statuens 
 procellam  nostram  in  auram,  et  motum  fluctuum 
 mitigaos.  A  quo  etiam  nunc  desideranter  id  oramus, 
 ut  mereamur  videre  vos  antequam  abeatis  et  avoletis 
 ab  hac  rcgione  mortalium  in  illam  ?eternorum,  ubi 
 sunt  concives  vestri  et  domestici  Dei.  Speramus 
 siquidem,  quod  ex  prsesentia  vestra  non  modicum 
 impertiatur-  pusillanimitati  nostrse  gratife  spiritualis 
 ad  confirm andos  nos  ;  quia  benedictus  Deus,  qui  in  his 
 diebus  posuit  vos  columnam  domus  suse  immobilem. 
 De  clericis  illis  interdictis,  pro  quibus  illustris  comes 
 Hugo  nobis  scripsit,  nihil  inprjesentiarum  mutare  statui- 
 mus,  sed  sic  volumus  eos  manere,  donee,  favente  Domino, 
 nos  ipsi  veniamus,  vestro,  super  his  et  aliis  ecclesiaj 
 negotiis,  consilio  fruituri.  Verumtamen  huic  prpesen- 
 tium  bajulo  propter  mittentis  reverentiam,  proprio 
 etiam  ipsius  compatientes  labori,  evangelizandi  usum 
 indulgemus,  baptizandi  quoque,  et  tribuendi  viaticum, 
 si  tamen  ultima  vitse  cogat  necessitas.  Valete. 
 
 1  nos,  L. 
 
 2  impercitur,  V;  i7nperciatur,Z;  impartietur,  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 417 
 
 DCCXXVII. 
 
 Thojle  Cantuaeiexsi  auchikpiscopo  Willelmus 
 nokwicensis  episcopus. 
 
 (0.  ii.  301 ;  Z.  V.  79  ;  Lup.  v.  76  ;  G.  Fol.  456.) 
 
 Sanctlssimo  ^  domino  et  patri  Thomse,  Dei  gratia 
 Cantuariensi  archiepiscopo,  et  sedis  apostolicas  legato, 
 Willelmus,  Norwicensis  dictus  episcopus,  salutem  et 
 debitfe  .subjectioni.s  obedientiam. 
 
 Secuudtmi  formam  mandati  vestrse  sanctitatis,  clericos  Con- 
 de  terra  comitis  Hugonis,  qui  post  interdictum  domini  ditional 
 
 .       T~v   •  IT  absolution 
 
 papse  m  terra  ipsius  Uivma  celebrare  prresumpserunt,  of  the  earl 
 aceepto  ab  eis  sacramento  quod  vestro  mandate  sta-  ^gj^"'^" 
 bunt,   absolvimus,  interdicentes   eis  ne  Divina  cele-  chaplains, 
 brarent.     De    quorum    numero    latores  prsesentium, 
 Gilebertus  et  Baldewinus   presbyteri,  sunt ;   quos  ad 
 pedes  vestrse  sanctitatis  suspenses,  cum  literarum  nos- 
 trarum  testimonio  dirigimus ;  quia  ipsi  miserabiliter  ad 
 nos   acccdentes  id  a   nobis   impetraverunt,  sperantes 
 misericordiam  vesti-am  prtevenire,  potius  quam  exspec- 
 tare  judicium.    Semper  valete. 
 
 DCCXXVIII. 
 Alexander  papa  ad  Kicardum  Cantuariensem 
 
 ARCHIEPISCOPUM.'i 
 (Z.  V.  103  ;  Thorn.  348.) 
 
 Ad  aures  nostras  noveris    pervenisse   quod   terra  Earl 
 nobilis  viri  Hugonis  comitis,  pro  injuria  quam  idem  ^^^^^^ 
 
 '  Sayictissimo  .  .  .  obedientiam,  O. 
 
 "  This  letter,  although  it  belongs  I  on  account  of  its  connexion  in  sub- 
 to  the  time  of  Becket's  successor  in  ject  with  those  immediately  pre- 
 the  primacy,  is  given  in  this  place  I   ceding  ir. 
 
 o  12478.  D  D 
 
418 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 having  comes  canonicis  de  Panteneia  intulcrat,  de  mandate 
 terras  of  nostro  fuisset  interdicto  supposita ;  tamcn,  quia  clerici 
 their  abso--  tciTa  ipsa  divina  officia  nihilominus  celebrare  prse- 
 againto  sumpsevunt,  a  beato  Thoma  martyre  vinculo  fuerint 
 be  sus-      cxcommunicationis  adstricti.    Postmodum  ^  vero,  cum 
 
 pended, 
 
 &c.  idem  martyr  reverteretur  ab  exsilio,  usdem  clencis 
 absolutionem  petentibus,  mandavit  a  divinis  abstinere 
 officiis,  ut  super  eorum  prposumptione  interim  nos  con- 
 suleret  et  nostrum  inde  mandatum  haberet,^  sed  paulo 
 post  eodem  martyre  per  martyrium  ad  caelum  migrante, 
 pnefati  clerici,  sicut  prius  fecerant,  non  sunt  veriti 
 divina  officia  celebrare.  Quoniam  igitur  temeritas  et 
 pnesuniptio  ipsorum  clericorum  non  debet  incorrccta 
 manere,  fraternitati  tuse,  per  apostolica  scripta  prse- 
 cipiendo  mandamus,  quatinus,  si  res  ita  se  habet, 
 prpefatos  clericos,  pro  tantse  prsesumptionis  excessu,^  ab 
 officiis  et  beneficiis,  contradictione  et  appellatione  ces  ■ 
 sante,  apostolica  auctoritate  suspendas,  ita  quod  sine 
 mandato  Romani  pontificis  non  debeant  ipsis  restitui. 
 Quosdam  etiam,  quos  noveris  ad  tantum  malum  promp- 
 tiores  fuisse,  ab  officio  deponas,  et  si  contra  suspen- 
 sionis  aut  depositionis  sententiam  venerint,  eos  in 
 eandem  cxcommunicationis  sententiam,  appellatione 
 ccssante,  reducas. 
 
 DCCXXIX. 
 
 Henricus  Anglokum  rex  ad  Alexandrum  papam. 
 
 (C.  198  ;  G.  Fol.  488.) 
 
 Venerabili  patri  summoque  pontifici  Alexandre,  Hen- 
 ricus rex  Angliae,  dux  Normannise  et  Aquitanifu  et 
 comes  Andegavise,  salutcm  et  debitam  venerationcm. 
 
 '  Postmodn,G. 
 
 -  et  .  .  .  habere!,  om.  G. 
 
 3  egrcssu,  G. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 419 
 
 Si  devotionis  meiB,  pater,  erga  sanctitateni  vestram  Complain- 
 experimentum  quseritis,  et  quje,  in  vestrre  promotionis  ""^ 
 initio  ad  honorem  vestrum,  fideliter  a  mc  gesta  sunt,  bishop's 
 clapsa  forsitan  a  memoria,  non  tenetis,  id  saltern,  quod  ^ince"his 
 raandato  vestro  a  me  nuper  effectu  completum  est,  return, 
 precor  ut  prjie  oculis  habeatis,  et  devotionem  meam 
 erga  vos  ex  ipsa  mei  operis  attentione  plenissime,  si 
 placet,  advertere  cognoscatis.  Hostem  enim  mihi  in- 
 festissimum,  in  meum  et  meorum  (quod  absit !)  exter- 
 minium  tota  sua  possibilitate  promptissimum,  seden- 
 tem  milii  semper  in  insidiis  ut  machinetur  in  me 
 malum,  cui  convivere  (ut  praesens  indicat  casus)  mors 
 mihi  est,  in  regno  cohabitare  confusio, — hunc,  mandato 
 vestro,  vestris  me  totum  substernens  pedibus,  in  pace 
 suscepi,  et  de  latere  meo  ducatum  sibi  pro vi  dens,  ut 
 cum  pace  deduceretur  ad  propria  sollicite  procuravi. 
 Quse  nimiruni  pax  non  solum  sibi  sed  et  suis  plene 
 concessa  est,  et  homines  qui  meas  jamdiu  carnes 
 amaris  (ut  sic  dicam)  morsibus  lacerare  non  destite- 
 runt,  qui  'per  orbem  discurrentes  sinistris  adversum 
 me  mundum  rumoribus  impleverunt,  in  regno  meo 
 cum  pace  suscepi,  sollicite  providens  ne  loederentur 
 ab  his  quos  Iseserant,  ne  ab  his  quos  ofFenderant  ali- 
 quid  omnino  moleste  ^  sustinerent.  Oportebat  itaque 
 sanctitatem  vestram,  pater,  et  mihi  prospexisse,  ne 
 malum  mihi  pro  bono  redderetur,  ne  in  ejus  adventu 
 cui  pacem  dederam  et  quern  cum  pace  susceperam, 
 regni  mei  pax  illico  turbaretur,  et  ecclesia  regni,  quae 
 nihil  tale  meruerat,  absque  audientia,  ad  falsas  ejus 
 suggestiones  tanti  mole  gravaminis  opprimeretur,  ut 
 quidam  suspensioni,  quidam  anathemati,  subjecti  sint, 
 cum,  si  defensionis  sibi  detur  opportunitas,  se  nil  tale 
 meruisse,  juvante  Domino,  per  omnia  probare  parati 
 sint.  Unde  sanctitati  vestrae  devotus  supplico,  ut  si 
 quae  sunt,  aut  esse  possunt,  erga  mo  pristinre  caritatis 
 
 molcsti,  or  moleslic  (i.e.  molest ia')  ? 
 
 D  D  2 
 
420 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 reliquiae,  sententiam  regni  mei  personis  impositam, 
 amore  justitife  meseque  petitionis  intuitu,  relaxetis,  et 
 si  quis  advcrsus  eas  querelam  super  quacumque  re 
 moverit,  causam,  aut  per  vos  aut  per  quos  vestry 
 discretioni  placuerit,  examinetis,  ut  in  jure  pro  se 
 quisque  respondeat,  et  judicialem  calculum,  quern 
 meruisse  convincetur,  excipiat.  Hoc  alii  non  nega- 
 retis.  Quod  si  mihi  negatum  fuerit,  dicam  quod 
 doleo,  quia  nimia  me  severitate  repellitis,  et  abjectum 
 reputatis.  Cfetera  pra3sentium  latori  magistro  David 
 quern  mihi  commendavit  gratia,  vobis  intimanda  com- 
 misi ;  quern  si  mihi  compatiendo  exaudioritis,  corpus 
 meum  vobis,  et  animam,  quam  jam  periclitari  metuo, 
 Deo  conservare  poteritis.  Valeat  et  suis  exorabilem 
 se  prsebeat  sanctitas  vestra,  pater. 
 
 DCCXXX. 
 
 Alexandko  PAPiE  iEGiDTus  Ebroicensis^  episcopus. 
 
 (0.  ii.  320 ;  Z.  V.  80 ;  V*.,  67  ;  Lup.  v.  67  ;  Liverani,  589  ;  G.  Fol.  448.) 
 
 Disap-         Circa  mese  vocationis  initia  vestrse  debueram  pedi- 
 
 pointmcnt  ,         .        ,     ,   .  ,  .    .  ^ 
 
 followng  bus  majestatis  advolvi, et  ibi  mnrmitatis  mefe  re- 
 dllation"'  ^^^^^^^  quserere,  ubi  summi  consilii  Angelus  salutaris 
 consilii  posuit  firmamentum.  Verum  ad  hsec  et  alia 
 debiti  nostri  officia  exsequenda,^  peccatis  exigentibus, 
 impedimur,  maxime  cum  citra  spem  omnium,  graviora 
 solito  apud  nos  et  circa  ^  nos  scandala  oriantur.  Cum 
 enim  post  multos   labores,   et  totius  fere  ecclesije 
 
 1  Tor  JEgidius  Ebroicensis  the 
 Vatican  MS.  6024  (from  which 
 Livertoi  prints  this  letter  as  if  it 
 had  been  previously  unpublished) 
 has  Arnulfus  Lexovtensis.  But 
 the  first  words  of  the  letter  show 
 that  the  writer  liad  not  been  long 
 a  bishop,  whereas  Aruulf  had  held 
 the  see  of  Lisieux  since  1141.  3iles 
 
 was  consecrated  to  Evreux  in  the 
 current  year  as  the  successor  of 
 Kotrou,  who  had  been  raised  to  the 
 arehbishoprick  of  Rouen  in  1170. 
 
 2  ahsolvi,  Liv. 
 remedium,  V*. 
 
 ■I  exeqiiendo,  V*. 
 
 5  citra,  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 421 
 
 graves  molestias,  et  illam  sollicitudinem  ^  quam  in 
 sacrario  pectoris  vestri,  quasi  crucem  -  assiduam,  porta- 
 batis,  ad  pacem  Cantuariensis  archiepiscopi  animum 
 gloriosi  regis  Anglorum,  ad ,  preces  vestras  et  juxta 
 vestri  formam  mandati,  divina  dementia  inclinasset, 
 et,  audita  pace,  omnium  bonorum  voces  exsultarent  et 
 corda,  et  ipse  Cantuariensis  archiepiseopus  salvo,  sano, 
 honestoque  commeatu  transisset  in  Angliam,  et 
 omnes  in  adventu  suo  vocem  jocunditatis  et  canticum 
 prfBstolarentur  Itetitiae,  versa  est  in  luctum  cithara 
 eorum,  et  tantam  vegise  serenitatis  perturbationem, 
 afflictionemque  ecclesiarum,  totiusque  populi  fere  des- 
 perationem,  accepimus,  ut  ^  non  possimus  graviter  non 
 dolere,  quia  domini  regis  offensa  omnes  qui  sub 
 ditione  ejus  Domino  famulantur  gravat  pariter  et 
 offendit ;  et  ipso  laborante  quiescere  nec  volumus  nec 
 debemus.  Quia  ergo  semel  coepi,  loquar  ad  dominum 
 meuni,  cum  sim  pulvis  et  cinis.  Meminerit,  qua\so,'* 
 pater  sanctissime,  prudentia  vestra°  quod  saneta  ani- 
 malia  oculos  ante  et  retro  Jiabentia  describuntur,  et 
 ad  designandam  munditiam  aniraalium,  ungula3  fissu- 
 ram  e  legislator  non  tacuit,  ut  in ''  lumine  multiplici 
 arduje  discretionis  subtilitas,  et  in  fissura  ungulse 
 creditce  nobis  ^  dispensationis  moderamen  suavissimum 
 designetur.  Ad  hsec  a  mente  vestra  non  excidit, 
 quod  ubi  multorum  sti-ages  apparet,  detrahendum  est 
 severitati  in  pluribus,  et  occasione  ^  unius  personae 
 non  oportet  totam  domum  Domini  concuti  tarn  gra- 
 viter etturbari,  prsesertim  cum^°  rege  peccante,^^  si  viam 
 pacis  Cantuariensis  agnosceret^  et  diligeret  agnitam, 
 plus  universali  paci  ecclesise,  plus  proprise,  per  man- 
 suetudinem  discretam  consuleret,  quam  comminationi- 
 
 '  solitudcnem,  V*. 
 
 *  Ddhthiicam,  ins.  O. 
 
 3  ut  non  possimus,  V*,  0,  Z  ; 
 71071  possumus,  L. 
 ■*  ergo,  V*. 
 
 *  tua,  V*. 
 
 ^  Jissura,  Liv. 
 
 <  et,  V*. 
 ^  vobis,  V*. 
 '  occisione,  G. 
 
 aulem,  Liv. 
 "  pacalo,  V*. 
 '2  cognosceret,  Liv. 
 '3  vellet  (for  plus  univ.'),  V*. 
 
422 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 False 
 reports  as 
 
 bus  coruscando,  et  omnem  potestatis  suse  rigorem  ^ 
 exserendo  ^  proficiat.  De  caetero  nec  novum,  nec  mirum 
 est,  humanum  animum  falli  ^  vel  fallere.  Ad  utrum- 
 que  posuit  nobis"*  cautelam  magni  consilii  Angelus 
 dicens,  "Estote  prudentes  sicut  serpentes,  et  simplices 
 "  sicut  columbse." 
 
 Miror  qua^  impudentia  vestrse  sit  serenitati  sug- 
 tothe  gestum,''  regain  Anglorum®  et  domini  regis  Anglorum 
 coronation,  et  principis  nostri  filium,  professionem  consecrationis 
 suae  tempore  debitam^  non  fecisse,  et  juramentum  de 
 quibusdam  consuetudinibus  conservandis  pi'aestitisse. 
 In  unius  negatione  et  affirmatione  alterius  pari  malig- 
 nitate  gi'assatum  [est].^''  Dico  enim  vobis  coram  Deo, 
 et  testor  in  animam  meam,  quod  pi'ofessionem  a 
 prsedicto  domino  rege  factam  audivi  in  publico ;  de 
 juramento  autem  nec  ante^^  consecrationem,  nec  tem- 
 pore consecrationis  cui  assidue  prsesens  interfui,  nec 
 post  consecrationem  usque  in  banc  horam,'°  auribus 
 meis  vel  modicum  verbum  insonuit.  In  his  omnibus, 
 pater  sancte,  vigilet  et  provideat  sancta  discretio  vestra, 
 ut  quseratis  '^^  et  rogetis  qute  ad  pacem  sunt  peregri- 
 nantis  Jerusalem ;  ne  major  in  ecclesia  Dei  scissura 
 fiat  et  gravior.  Tempus  est,  reverendissime  pater, 
 ostendendi  et  exercendi  circa  carissimum  filium  tuum 
 illustrem  regem  Anglorum  apostolicse  viscera  caritatis, 
 ut  ei  respondeat  mane  justitia  sua,  humilisque  et 
 prompta  devotio,  quam  vobis  et  ecclesise  Romanse 
 tempore  opportuno  exhibuit, "  in  sinum  suum  aposto- 
 lico  moderamine  convertatui'. 
 
 *  vigorem,  Liv. 
 ^  exerendo,  V* 
 
 Liv.,  G. 
 
 -  posse  falli,  V 
 
 *  vobis,  V*. 
 
 *  quod,  Liv. 
 sanctitate,  Z. 
 
 7  suygessit,  Liv. 
 ^  Anylorum  .  . 
 trum,  filium  regis  nostri,  V 
 ^  dehito,  Liv. 
 
 exercendo,  L, 
 
 filium,  L ; 
 
 1"  grassatum,  V*  ;  quassatum,  O, 
 V,  Z  (omitting  est). 
 
 "  et  testor,  V*  ;  om,  al. 
 12  Om.V*. 
 '5  post,  L,  G. 
 
 cui  .  .  .  consecrationem,  Vom. 
 
 al. 
 
 '5  horani,  O,  V*  ;  om.  V ;  diem, 
 L,  G. 
 
 geratis,  V*. 
 '7  ut.  ins.  L,  Liv. ;  om.  0.  V*. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 423 
 
 DCCXXXI. 
 
 Arnulfus  Lexoviensis  episcopus  ad  Alexandrum 
 
 PAPAM.a 
 
 (MS.  Vat.  6024,  67,  147  ;  Liverani,  583.) 
 
 Reverendissimo  domino  suo  et  patri  Alexandro,  Dei 
 gratia  catholicce  ecclesise  summo  pontifici,  Arnulfus, 
 Lexoviensis  ecclesiae  humilis  minister,  salutem,  et  de- 
 bitam  cum  omni  devotione  obedientiam. 
 
 Quanta  sollicitudine  et  diligentia,  quibus  modis  et  The 
 artibus,  ad  pacem  Domini  Cantuariensis  post  egressum  lablu'i-s  for 
 ejus   laboraverim,    manifestis    rerum   liquet    indiciis,  peace, 
 adeo  ut  id  nec^  imperitia  debeat  ignorare,  nee  ingra- 
 titude  valeat  difl&teri.    Licet  enim   apud  principum 
 celsitudinem  periculosa  sit  libertas  consilii,  prsesertim 
 cum  crebris  exacerbationibus  in  perpetuas  inimicitias 
 odia  convalescunt,  accessi  tamen  frequens  et  sedulus 
 intercessor,  simulando  plerumque,   dissimulando  seepius, 
 sicut  humana  mos  est  ingenia  variare,  ubi  directis^ 
 rationibus  suisque  modis  infructuose  Veritas  expeditur. 
 Tanta   quippe  nominis   illius   apud  regis  domesticos 
 invidia  percrebuerat,  ut  regi  et  regno  putaretur  in- 
 festus  quem  vel  zelus  ecclesiasticie  pacis,  vel  prsecep- 
 tionis  vestrse  necessitas  de  eo  mentionem  facere  com- 
 pellebat.     Vicit   tamen  regem  invictissimum    vestrfe  The  king's 
 reverentia  majestatis,  et  contra  spem  multorum,  contra  1°^^^^' 
 opinionem  universorum,   ex   quo  Dominus  imperavit 
 ventis  et  mari  universa  procellarum  perturbatio  con- 
 quievit;  vicit  enim  iram,  vicit  odium,  vicit  denique 
 seipsum  ad  preces  vestras  rex  potentissimus,  et  prte- 
 
 noti,  Liv.  I      -  discretis,  U. 
 
 "  Of  this  letter  there  arc  two  i  copy  (MS.,  p.  147)  are  denoted  by 
 copies  in  the  Vatican  MS.,  0024.  U. 
 The  peculiar  readings  of  the  second  | 
 
424 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 cedentes  acerbitates,  ob  devotionem  vestrse  paternitatis 
 dementia  commutavit,  adeo  ut  miraretur  ipse  quod  id 
 sibi  potuerit  imperare  vel  cujusquam  ^  impendere  cari- 
 tati,  Inde  erat  quod  personam  vestram  omni  ^  sibi 
 tempore  ^  ferventissima  caritate  credebat  fore  devinc- 
 tam,  quia  soli  vobis  remisit  quod  erat  humano  generi, 
 si  peter et,  regaturus.  Reddita  est  itaque  me  prsesente 
 archiepiscopo  pax  et  gTatia,  et  ad  ejus  voluntatem,  per 
 bVh  simul  *  et  litteras,  ad  universa  qute  possederat  ^ 
 
 return.      restitutus,  in  Angliam  a   domesticis   regis  doductus, 
 ibique,  ex  utriusque  regis  mandate,  summo  cum  honore 
 summaque  gratulatione  receptus  est.    Facta  esse  vide- 
 batur  tranquillitas  magna,  et  in  devotionem  vestram 
 omnia  reducta "  erant,  et  ambo  reges  ad  obedientiam 
 vestram  pariter  et  humiliter  inclinati.    Ipse  vero  (quod 
 sine  dolore  simul  ^  et  rubore  dieere   non  possumus) 
 His  uucon-  portavit  in  manibus  ignem  et  gladium,  et  qui  venisse 
 behavwur.  sperabatur  in  benedictionibus,  tranquillae  pacis  initia 
 visus  est  maledictionibus  infecisse  ;  vestrse,  ut  aiunt, 
 indulgentise  beneficiis  abusus,  qui  rescriptum,  quod  ut 
 pax  fieret  datum  credimus,  ad  pacis  Isesionem  non 
 distulit   retorquere.    Ecce   enim    in    pace  amaritudo 
 amarissima  et  ob  novi  regis  consecrationem,  postquam,^ 
 inter  regem  et  arcliiepiscopiim  compositum  est,  quam^ 
 etiam    ex  conscientia  vestra  et  mandato  novimus  pro- 
 Censures    cessisse,  quidam   episcoporum  ab  episeopali  dignitate 
 of  the  coro-  suspensi  sunt,  quidam  anathematis  vinculo  gravius 
 nation.     innodati,  quasi  in     ipsa  consecratione  aliquid  ecclesias- 
 tic£e  deperierit  dignitati.^^    Loquor  ergo,  licet  id  praj- 
 sens  non  viderim,  quod  per  religiosas  venerandasque 
 
 '  et  uicumque,  Liv.  (for  vcl  ai- 
 jusq.'). 
 
 '  Dei,  Liv. 
 ^  ipse,  Liv. 
 
 fuit,  Liv. 
 *  possiderat,  Liv. 
 «  deducta,  V*. 
 
 ^  similiter,  Liv. 
 *  pro  qua,  L. 
 ^  quern,  L. 
 >»  Om.  V*. 
 "  graviter,  L. 
 
 quia  for  quasi  in,  L. 
 13  dignitatis,  L. 
 
A.D.  1170.] 
 
 epistola;. 
 
 425 
 
 personas,  omnique  majores  exceptione,    mihi  fidelitei- 
 innotuit.    Nihil    unquam   in   consecrationibus   regum  Regularity 
 
 ...  .  .  ,  ^  x-      -i.  ofthecoio- 
 
 exigi  solet  aut  requiri,  quod  a  consecrando  non  tuent  uation. 
 diligentius  requisitum  et  exuberantius  adimpletum.  Ju- 
 ra vit  enim  filius,  patre  id  affectuosius'^  mandante  et 
 disfcrictius  imperante,  utraque  manu  super  sanctum 
 altare,  coram  positis  evangeliis  et  sanctorum  reliquiis, 
 quicquid  ecclesiasticse  libertatis  vel  dignitatis  in  canone 
 eontinetur ;  quia,  quern  ^  ritu  Christiano  consecrari  ]ios- 
 tulabat,  Christianis  profecto  legibus  voluit  subjacere- 
 Nihil  ibi  omnino  de  quarumlibet  ^  consuetudinum 
 sonuit  diversitate,  super  qua*  beatitudinem  vestram, 
 sicut  ex  tenore  rescripti  datur  intelligi,  fraudulenter 
 novimus  circumventam.  Nihilominus  tamen  episcopi 
 non  conventi,^  non  citati,  inauditi,  subito  sagittati 
 sunt,  et  humiliati  pedes  eorum  in  compedibiis,  qui 
 mandatis  apostoJicis  obsequium  fideliter  prsestiterunt, 
 et  uterque  regum  gravi  moerore  confectus,  qui  in  igno- 
 miniam  suam  quod  actum  est  existimant  plenius  redun- 
 dax'e.  Facta  sunt  ergo  novissima  pejoia  prioribus, 
 quoniam  una  prius  ecclesia  laborante,  multis  modo 
 pernicies  imminet  et  lamentum,  cum  in  hoc  facto 
 circa  ^  personas  ecclesiasticas  ambo  reges  ad  graves 
 inimicitias  provocentur. 
 
 Supplicamus   ergo    dilectissimre     nobis    paternitati  The  pope 
 vestra^  cui  omnium  ecclesiarum  et  personarum  curam   q^gsted  to 
 a  Domino  commissam  esse  cognovimus,  quatenus  auc-  restrain 
 toritas  vestra,  qUcB  regis  celsitudincm  ad  misericordiam  ^jigi^op. 
 potuit  inclinare,  sacerdotis  animosita.tem  temperet  et 
 refrsenet,  ne  subita  pacis  insperatse  Isetitia,  quam  de 
 vestra    benignitate  percepimus,  ^  in  eam  crescat  in- 
 solentiam,  ut  confidentia  gratise  vestrie  bella  regibus 
 inducat  et  regnis ;  quia  noster  et  multorum  metus  est 
 
 affectuose,  L. 
 quoniam,  L. 
 quantarumlibet,  L. 
 quo,  L. 
 
 convincti,  L. 
 "  contra,  L. 
 causam,  L. 
 
 CoiT.  from  suscepimus  in  V* 
 
426 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 ne  scintillula^  hrec  ad  incendium  coalescat,''^  nisi  dis- 
 creta  severitas  celerius  ^  hominis  illius  fervorem  *  tem- 
 peret  et  compescat  audaciam.  Omnipotens  Dominus 
 personam  vestram  ecclesiiB  suae  per  multa  tempora 
 conservet  incolumem.^ 
 
 DCCXXXII. 
 
 The 
 
 ■writer's 
 exertions 
 for  the 
 reeoncilia- 
 tiou. 
 
 II  is  regret 
 at  Becket's 
 course 
 after  re- 
 turning to 
 England. 
 
 What  was 
 sworn  at 
 the  young 
 
 ROTRODUS   ROTHOMAGENSIS   ARCHIEPISCOPUS  AD  AlEX- 
 ANDKUM  PAPAM. 
 
 (V*.  146  ;  Liverani,  759.) 
 
 [Rothomagensis]    domino  papa?. 
 
 Noverit  serenitas  vestra,  quod  in  reformatione  pacis 
 inter  dominum  regem  Anglorum  et  venerabilem  fratrem 
 nostrum  Cantuariensem  arcliiepiscopum,  juxta  mandatum 
 vestrum,  diligentem  adhibuimus  sollicitudinem,  et  in  ea 
 perquirenda  frequentem  sustinuimus  mentis  angustiam, 
 et  noa  modicum  corporis  laborem,  et  plurimas  expensas. 
 Ipse  vero,  pace  reformata,  cum  gratia  regis  in  Ang- 
 liam  rediens,  durum  et  triste  dedit  sui  adventus 
 principium.  Nam  statim  in  suo  ingressu  omnes  epi- 
 scopos  Angliae  suspendit,  et  quosdam  excommunicavit, 
 auctoritate  litterarum  vestrarum  ;  et  quas  ^  a  sanctitate 
 vestra  ad  pacis  reformationem,  si  nondum  facta  esset, 
 receperat,  eis  usus  est  in  gladium  ultionis.  Unde 
 dominus  rex  non  modicum  turbatus  et  iratus  est, 
 videns  agi  contra  coronam  tilii  sui,  et,  ab  ipso  cui 
 pacem  concesserat  et  a  quo  pacem  exspectabat,  omnia 
 turbari.  Porro  pro  certo  teneatis,  quod  rex  junior  in 
 coronatione   sua    manifeste  juravit  se  observaturum 
 
 '  scintilla,  V*. 
 
 2  convalescat,  L. 
 
 3  celeriter,  L. 
 
 *  fervorem  hominis  illi 
 
 ^  Omnipotens  .  .  .  incolumem, 
 om.  V*. 
 
 This  word  is  written  in  a  later 
 hand. 
 
 ''  tjitos,  Liv. 
 
A.D.  1170.] 
 
 EPISTOLiE. 
 
 427 
 
 omnia  ecclesiae   jura,  sicut  in  antique  et  communi 
 conseci-ationis  canone  continetur,  neque  de  novis  con-  tion. 
 suetudinibus   mentio  ^   aliqua  facta  est.    Supplicamus  nie  pope'i 
 itaque  paternitati  xestvse  gravi  precum  instantia,  quate-  '^"^1^™ 
 nus  mala  ista  efficaciter  avertatis,  ipsum  auctoritate 
 vestra  ab  hujusmodi  calumniis  reprimendo,  ne  unius 
 audacia  in  perniciem  totius  regni  convertatur,  et  fiat 
 novissimus  error  pejor  priore. 
 
 DCCXXXIII. 
 
 Arnulfus  Lexoviensis  episcopus  ad  Thomam  Can- 
 tuariensem  archiepiscopum. 
 
 (V*.  60  ;  Liverani,  580.) 
 
 Venerabili  domino  et  patri  suo  T[homse,]  Dei  gi'atia 
 Cantuariensi,  Arnulfus,  Lexoviensis  ecclesijB  humilis 
 minister,  salutem  et  debitam  cum  plurima  devotione 
 reverentiam. 
 
 Lator  prajsentium,  magister  Edvardus/  cum  ex  con-  In  behalf 
 cessione  abbatis  Beccensis,  et  ofRcialis  vestri  qui  tunc  "^j^^  ||"^^^' 
 praesidebat  donatione,  ecclesiam  de  Sutremonde  (?),  ut  lost  bis 
 asserit,  percepisset,   exsilii  vestri   tempore,   pravorum  ^^^^7' 
 quorundam  hominum   violentia  spoliatum  et  ejectum 
 fuisse,  miserabiliter  lamentatur.    Quoniam  ergo  parti- 
 ceps  fuit  tribulationis,  precibus  nostris  coadjuvantibus, 
 pai-ticeps  desiderat  esse  consolationis ;  quamvis  calami- 
 tatem  eam^  credamus  apud  clementiam  vestram  per 
 se  posse  facillime  quod  postulat  impetrare. 
 
 •  mutatio,  Liv.    (It  will  be  seen  I     ^  Qr  Evrardus,  as  L  reads  it. 
 that  this  mistaken  reading  entirely        ^  So  Liv. ;  vieam,  MS. 
 reverses  the  meaning.)  I 
 
428 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1171. 
 
 DCCXXXIV. 
 
 AlEXANDRO  PAP^  LuDOVICUS  rex  FRANCIiE. 
 
 (A.  128  ;  C,  195  ;  Z.  v.  82  ;  Lup.  v.  78  ;  G.  Fol.  503  ;  K.  Hovedeu, 
 ii.  18.) 
 
 Domino  ^  et  patri  sanctissimo  Alexandro,  Dei  gratia 
 summo  pontifici,  Ludowicus,  eadem  gratia  Francorum 
 I'cx,  salutem  et  debitam  reverentiam. 
 Crying  for  Ab  humana)  pietatis  lege  recedit  filius,  qui  matrcm 
 ou'thT"^*'  deturpat,^  neque  Creatoris  beneficii  reminiscitur,  qui 
 murder  of  de  ^  sanctsB  ecclesise  illata  turpitudine  non  tristatur. 
 bishop!  '  Unde*  specialius  est  condolendum,  et  novitatem  do- 
 loris  excitat  inauditse  ^  novitaa  crudelitatis ;  quoniam 
 in  sanctum  Dei  insurgens  malignitas  in  pupillam 
 Christi  gladium  infixit,  et  lucernam  Cantuariensis 
 ecelesicB  non  tarn  crudeliter  quam  turpiter  jugulavit. 
 Excitetur  itaque^  exquisitse  genus  justitise,  denudetur 
 gladius  Petri  in  ultionem  Cantuariensis  martyris,  quia 
 sanguis  ejus  pro  universali  clamat  ecclesia,  non  tarn 
 sibi,  quam  universte  ecclesise  conquerens  de  vindicta. 
 Et  ccee  ad  tumidum  agonistte,  ut  relatum  est  nobis, 
 divina  in  miraculis^  revelatur  gratia,^  et  divinitus 
 demonstratur,  ubi  humanitus  requiescit,  pro  cujus 
 nomine  decertavit.^^  Latores  vero^^  prjesentium  patre 
 orbati  vestry  pietati  seriem  [hujus  '^^  nefandi  actus]  in- 
 dicabunt,  et  testimonio  ^*  veritatis  aurem  mitissimam 
 
 '  Domino  .  .  .  sunctissiiiio,  Z; 
 om.  A,  L. 
 
 2  deturhat,  L. 
 
 "  de,  cm.  A,  L. 
 
 ■»  verum,  C,  O  ;  mule,  A,  L. 
 inauditce  novitatis  crvdclitas,Q; 
 inaudita  novitas  crudelitatis,  A,  L. 
 
 f'  itaque,  Z ;  om.  C,  L. 
 
 '  ut  revelatum  est  nobis.  A,  V, 
 O,  L  ;  ut  nobis  a  multis  relatum  est, 
 C. 
 
 8  multis  for  miracidis,  C. 
 gratia,  A,  L  ;  gloria,  C. 
 humanitus,  O,  C,  A,  Z  ;  hiima- 
 tus,  L. 
 
 "  ccrtavit,  C. 
 '2  vera,  om.  C. 
 
 '3  hiijus  .  .  .  actus,  C ;  om.  A, 
 
 L. 
 
 testimonio  itaque,  L  (omittinjr 
 
A.D.  1171.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 429 
 
 adhibete,  et  tarn  de  isto  negotio  quam  de  aliis,  ipsis 
 tanquam  nobis  eredite. 
 
 "Valeafc-^  paternitas  vestra  [et  in  vindicta  invigilct.] 
 
 DCCXXXV. 
 
 AlEXANDRO  PAP.E  WiLLELMUS  SeNONENSIS  ARCHI- 
 EPISCOPUS.a' 
 (Herb.  33  ;  Lup.  v.  80  ;  Z.  v.  84  ;  R.  Hoved.  ii.  22.) 
 
 Amantissimo  patri  ac  domino  Alexandra,  Dei  gratia 
 summo  pontifiei,  Willelmus,  Senonensis  eeclesitie  liumilis 
 minister,  spiritum  consilii  et  fortitudinis,  cum  omni 
 obedientiai  famulatu.^ 
 
 Inter  scribendum  hrec,  immo  pi'ius  quam  scriberem.  Tidings  of 
 mox  steti  et  hsesi,  dubius  admodum  quo  dictionis  the  murder, 
 genera  nuper  patrati  sceleris  atrocitatem,  et  supplicii  in 
 christum  Domini  recenter  illati  immanitatem,  clemen- 
 tise  vestrfe  oculis  prfesentarem.  Et  profecto  arbitror 
 clamorem  mundi  jam  vestrse  sanctitatis  aures  imple- 
 visse,  utpote  qui  in  mundi  specula  residetis,  qualiter 
 nominatissimus  ^  ille,  non  rex  Anglorum,*  sed  angelo- 
 rum  ^  potius  et  Christi  inimicus,  proxime  sit  malig- 
 natus  in  sancto,  in  filio  dexteise  tuse,  quern  confir- 
 masti  tibi.  Cujus '  de  mundo  hoc  excessum  et  excessus 
 modum,  et  si  forte  ex  aliquorum  diverso,  sive  etiam 
 
 1  Valeat  .  .  .  invigilet,  C  ;  om. 
 A,  L  ;  Valeat  pietas  vestra,  B 
 (omitting  the  rest)  ;  Valeat  pater- 
 nitas tua,  Z. 
 
 -  Amantissimo  .  .  .  famulatu, 
 Hoved.  (The  smaller  differences 
 between  Hoveden's  text  and  that 
 here  given  are  not  noticed.) 
 
 ^  nominatissimus,  P ;  famosissi- 
 mus,  Z,  L. 
 
 Anglorum,  P ;  Anylia:,  L. 
 
 5  angelomm,  Y,  Z;  Anglonm, 
 P,  L. 
 
 ^  totitis,  ins.  P ;  tolius  corporis, 
 H. 
 
 7  forte,  ins.  P. 
 
 *  The  authorship  of  this  letter  is 
 claimed  for  Herbert  of  Bosham  by 
 the  C.C.C.  MS.—"  Epistola  haec  iu 
 "  persona  Willelmi  Senonensis 
 "  archiepiscopi  ad  Alexandrum 
 "  papam  contra   intertectores  S. 
 
 "  Thomaj  Cantuariensis  archiepis- 
 "  copi  et  martyris  "  ;  and  the  same 
 writer's  later  narrative  (vol.  iii., 
 p.  487,  sqq.)  has  much  in  common 
 with  the  letter. 
 
430 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1171. 
 
 ad  verso  relatu  acceperitis,  quod  niihi,  ab  liis  qui 
 interfuerant,  innotuit  certius,  fidelius  intimo,  et  patrati 
 sceleris  ordinem  paucis  explico,  cujus  tamen  immanitas 
 Dec.  29.  excogitari  non  potest.  In  Natali  Domini,  pi'oxima 
 post  festum  Innocentium  die,  sole  ^  occidente  circa 
 horam  vesperorum,  intromissi^  spiculatores  quatuor,^ 
 qui  primi  fuerant,  ad  fortem  ilium  Christi  athletam 
 terribiliter  admodum  et  fastuose  accesserunt,  quorum 
 hie  intersero  nomina,  ut  eorum  memoria  sit  in  male- 
 dictione  perpetua :  Wilhelmus  de  Traci,  Reginaldus 
 Filius  Ursi,  Hugo  do  Morevilla,  Ricardus  Brito.*  Qui 
 in  primo  accessu  ^  a  sancto  viro  salutati  non  resaluta- 
 verunt,  utpote  qui,  jam  vias  perditionis  ingressi,  mani- 
 feste  respuebant  salutem,  quin  potius  cervicose  nimis 
 et  aspere  intonuerunt,^  sciscitantes  si  episcopos  suspen- 
 sos  sive  excommunicatos  ad  regis  esset  illico  absolu- 
 turus  mandatum.  Quo  modeste  respondente  id  ad 
 singularis  primatus  vestri  spectare  censuram,  nec  .sibi 
 aliquid  vendicare  ubi  tanta  intei-venisset  auctoritas, 
 mox  ipsum  ex  parte  regis  diffiduciaverunt,  et  continuo 
 exierunt  ad  cohortem/  militibus  qui  de  familia  liomi- 
 nis  Dei  erant,  super  vitae  periculo  et  bonorum  omnium 
 proscriptione,  in  exitu  suo,  ex  parte  regis  prsecipientes 
 ut  ipsi  pariter  exirent,  et  rei  eventum  tacite*  et  pati- 
 enter  exspectarent.  Publice  autem  per  civitatem 
 simile  regis  exivit  edictum.  Singularis  vero  ille  in  nos- 
 tris  diebus  athleta  Christi  qui  ^  minas  principum  sprevit, 
 de  loco  ipso  ubi  jam  velut  mortis  exceperat  nuntium,'** 
 ad  multam  instantiam,  vix   egredi  compulsus  est,  et 
 
 1  inclinata  jam  die  (for  sole  occi- 
 dente'), P. 
 
 2  intromissos,  P. 
 
 3  duntaxat,  ins.  P  ;  tres  dun- 
 laxat,  H. 
 
 liic.  Brito,  ora.  H. 
 ■'  prima  accessu,  Z,  II ;  accessu, 
 om.  L  ;  ipso  accessu,  P. 
 
 intonuerunt,  P,  V,  Z  ;  in 
 introitu,  L. 
 
 '  curtetn  ?  In  the  Life,  Herbert 
 says,  "  propc  hortum  coUcgerunt 
 "  cohortem." 
 
 tacite  et  patienler,  P  ;  taciti  et 
 patienles,  L. 
 
 '  qui,  P  ;  om.  Z,  L,  which  have 
 cl  before  de. 
 
 initium,  H. 
 
A.D.  1171.] 
 
 EPlSTOLiE. 
 
 431 
 
 hoc  quidem  ne  consummari  vidcretur  invitus.  Deo 
 itaque  melius  dispensante,  metropolitanam  ^  eccleBiam, 
 in  ipsius  Christi  honorc  dedicatam,  ingressus,  ibidem 
 cliristus  Domini  pro  nomine  Christi  meruit  immolari, 
 ubi  quotidie  immolatur  ^  et  ^  Christus.  Et  sacerdos 
 ille  Altissimi,  stans  ante  altare,  et  crucem,  quara  ante 
 se  gestare  consueverat,  brachiis  suis  complectens,  et 
 orans,  vohmtarie  se  ipsum  inter  crucis  et  altaris  cor- 
 nua  pacificam  Deo  hostiam  obtulit.  Nam,  appropin- 
 quante  jam  hora  [passionis  ipse,  flexis  ^  gcnibiis  ex- 
 tento  collo  et  curvata  cervice,  calicem  salut(ar)is  accepit, 
 et  a  quatuor"  prtenominatis  spicnlatoribus  decalvatus 
 est,  prius  tamen  probris  et  contumeliis  multis  affectus, 
 ut  nec  ullo  ^  passionis  Domini  sui  ^  titulo  fraudaretur. 
 Cujus''  ut  in  ipso  adhue  forma  magis  claresceret,  eadem 
 hora  pro  occisoribus  suis  exoravit,  adjiciens  etiam  et 
 afFectuosissime  siipplicans,  ut  saltem  familia  sua  serva- 
 retur  illsesa.  Solus  itaque  pontifex  non  sine  sanguine 
 intravit  in  sancta. 
 
 Et  quia  post  viri  sancti  transitum,  operante  Domino, 
 memoranda  qutedam,  ex  crebra  multoi'um  relatione, 
 audivimus  accidisse,  omnino  prseteriri  non  debent. 
 Dicitur  namque  et  constanter  asseritur  post  passionem 
 suam  multis  apparuisse  in  visu,  quibus  perhibet se 
 non  mortuum  esse,  sed  vivere,  et  non  vulnera,  sed 
 vulnerum  tantum    cicatrices   ostentat.''^     Age  igitur. 
 
 '  metropolicam,  Z. 
 
 -  immolatur,  Y,  P,  Z  ;  immolans, 
 
 L. 
 
 3  et  Christus  .  .  .  complectens, 
 P,  H  ;  om.  al. 
 passionis,  H. 
 *  Jlcxis  genibus,  P  ;  om.  al. 
 
 6  tnfcus,  H. 
 
 7  isto,  P. 
 
 s  DominiccB,  P ;  Domini  sui,  al. 
 Cujus  .  .  .  saltern,  P  ;  Denun- 
 tiavit  etiam,  al. 
 
 ut  a  matis  pra-sentibus  ejus 
 familia  servaretur  illa^sa,  H. 
 1'  illffsa,  P,  Z;  om.  L. 
 probet  ? 
 
 '3  ostendat,  V,  Z  ;  ostendit,  L  ; 
 ostentat,  H.  Here  H  has  the  fol- 
 lowing passage,  which  may  be 
 safely  regarded  as  a  later  inser- 
 tion : — "  Inter  quos  veterano  cui- 
 '•  dam  monaclio  nomine  Necl  ma- 
 "  nifeste  apparuisse  dicitur ;  sed 
 "  qualittr  hoc,  non  edissero,  ut 
 "  evitetur  longitudo  sermonis  ;  sed 
 
432 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1171. 
 
 0  homo  Dei,  quorum  tenes  sedem,  indue  ^  fortitu- 
 dinem,  o  fili  excussoi'um.  Hinc  miseratio,  inde  te 
 moveat  indignatio.  Unam  debes  filio,  alteram  ty- 
 ranno.  Et  hujus  in  terris  auge  gloriam,  quem  de 
 Vengeance  ctelis  tam  mirabiliter  glorificat  Deus.  lUi  vero  prsesta 
 ignominiam,  qui  in  terra  sua^  tam  horribiliter  perse- 
 cutus  est  Deum.  Qui  in  visceribus  proprise  matris 
 proprium  peremit  patrem,  qui  proprii  ventris  tui  con- 
 cussit^  latera,  excussit  viscera,  et  conculcavit  in  terra 
 filium  tuum  quem  sicut  mater  unice  diligebas,  et, 
 nescio  per  quos  incircumcisos  et  immundos,  tam  perfide, 
 et  tam  inhumane  mactavit,  patris  non  reveritus  offen- 
 sam,  nec  miseratus  aetatem.  Quorum  igitur  sortituvs 
 es^  ministerium,  sortiaris  et  zelum,  et  quia  cernis 
 Achab  scelus,  Helise  te  apprehendat  semulatio.  Occidit 
 enim  Achab,  et  possedit.  Sed  Achab  quid  ?  Totius 
 quippe  patrati  sceleris  facie  operose  perpensa,  Achab 
 ab  ipso  justificatus  est.  Istud  siquidem  est,  quod  inter 
 omnia  quae  leguntur  sive  referuntur  sceleratorum  sce- 
 Icra  longe  primum  obtinet  locum,  quod  omnem  No- 
 ronis  nequitiam,  Herodis^  ssevitiam,  Juliani  perfidiam, 
 sacrilegam  etiam  Judse  proditoris  proditionem  excedit. 
 Vide  siquidem  qualis  persona  et  in  quali  ecclesia  per- 
 empta  sit ;  quale  etiam  tempus  ad  patrandum  scelus 
 elegerit  tyrannus  ;  natale  videlicet  Domini,  et  proxi- 
 mam  post  sanctorum  Innocentium  diem,  ut  novus  ex 
 
 •'  horum  bajuli  fideliter  et  patenter 
 "  exponent.  De  cseco  vero  quodara, 
 "  qui,  mox  passione  consummata, 
 "  crudo  adhuc  sanguine  oculos  per- 
 "  linens  oculos  et  visum  recepit, 
 "  omiiino  auditum  est.  De  cefeis 
 "  etiam  circa  corpus  positis  et  ex- 
 "  stiuctis,  scd  postea  per  se  rcac- 
 "  censis,  nou  infida  niultorum  re- 
 "  latio  est.  Et,  quod  raajus  est 
 "  adhuc  gaudium,  et  miraculum 
 "  habet ;  cxpletis  omnibus  circa 
 "  corpus    humanitatis  obsequiis, 
 
 "  cum  jam  in  choro  jaceret  super 
 "  feretrum,  circa  auroram,  levata 
 "  manu  dextera,  benedictionem  de- 
 "  dit." 
 
 ^  induere,  V,  Z;  indue,  L  ;  er- 
 cntere,  H. 
 
 -  terris  (for  terra  sua),  H. 
 
 3  concussit,  V,  Z  ;  contorsit,  L. 
 
 *  es,  om.  L. 
 
 5  Herodis  saviliam,  Z;  om.  L, 
 
 II. 
 
 •>  proditionem,    Z ;  perditionem, 
 
 L. 
 
A.D.  1171.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 433 
 
 veteri  nostris  diebus  suscitaretur  Herodes.  Pax  etiaiii 
 publice  data  proditorem  nihilominus  non  revocavit  a 
 scelere  ;  qui,  tanquam  per  se  non  satis  insaniret,  vesa- 
 niae  su£e  instigatores  habuit  dantes  sibi  coruua  pecca- 
 tori,  falsos  videlicet  illos,  et  ab  orani  ecclesiai'um  orbe 
 perpetuo  detestandos  fratres,  Rogerium  videlicet  Ebo- 
 racensem  archidiabolum,  et  Londoniensem  et  Saresbe- 
 riensem,  non  episcopos,  sed  apostaticos,  qui  filium  tuum, 
 fratvem  suum  J  oseph,  non  mystice  ^  sed  in  veritate, 
 occiderunt,  patris  jam  senis  nee  maledictionem  metu- 
 entes,  nee  dolori  vel  jetati  parcentes.  Quorum  vita 
 prsesens  ut  in  amaritudine  perpetua  sit,  et  memoria 
 eorum  in  maledictione  seterna,  vestra  statuat,^  pater 
 sancte,  sancta  consolatio.  PrfBsentium  portitores,  magis-  This  letter 
 trum  Alexandrum  et  magistrum  Gunterium,  viros  probos  ^-^'icxaridcn- 
 et  industrios,  qui  sancto  Dei  martyri  in  vita  sociati  ami 
 
 ...  .  ,  ,  Gunthcr. 
 
 sunt  et  m  niortc  separan  non  possvmt,  vestne  com- 
 mendatos  esse  charitati  officiose  imploro,  quibus  quae 
 litterarum  garrulis  apicibus  committere  nolui,  instillavi 
 secretius,  vobis  in  aure  revelanda. 
 
 DCCXXXVI. 
 Alexandro  pap^  Theobaldus  Blesensis  comes,^ 
 
 (C.  196  ;  Z.  V.  85  ;  Lup.  v.  81 ;  R.  Hovcd.  ii.  20  ;  Thorn.  a.^B.) 
 
 Reverendissimo  domino  suo  et  patri  Alexandro,  Dei 
 gratia  ^  summo  pontifici,  Theobaldus  Blesensis  comes,  et 
 regni  Francorum  procurator,  salutem,  et  debitam  cum 
 filiali  subjectione  reverentiam. 
 
 1  vendiderunt,  ins.  H. 
 
 '  H  concludes  : — pater  sancte, 
 auctoritas  pariter  et  austeritas  effi- 
 ciat.  Valeat  sanctitas  vestra,  pater 
 sancte. 
 
 o  12478. 
 
 3  Blesetter  for  Blesensis  comes, 
 
 L. 
 
 <  Reverentissimo,  O.  The  head- 
 ing in  C  is  Domino  papce  Tlieoh. 
 .  .  .  Francia  procurator. 
 
 *  Dei  gratia,  Z. 
 
 E  K 
 
434 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1171. 
 
 Requiring  Vesti'se  placuit  majestati,  quod  ^  inter  dominum 
 *  Cantuariensem  ^  et  regem  Anglorum  ^  pax  reformaretur, 
 et  integi-a  firmaretur  concordia.  Itaque  juxta  vestri 
 tenorem  mandati  ilium  rex  Anglise  vultu  liilari,  fronte 
 laita  et  pacem  spondente  et  gratiam  sibi  referente 
 I'ecepit.  Huic*  paci  et  concordise  adfui,  et  me  prre- 
 sente  dominus  Cantuariensis  apud  regem  de  corona- 
 tione  filii  sui  conquestus  est,  quern  voto  festinante  et 
 ardente'''  desiderio  in  eulmen  regise  dignitatis  feccrat 
 promoveri.  Hujus  autem  injurise  reus  et  sibi  °  male 
 conscius,  rex  Anglije  juris  et  satisfactionis  ipsi^  Can- 
 tuariensi  pignus  dedit,  Conquestus  est  etiam  dc  epi- 
 scopis  ^  qui  contra  jus  et  decus  Cantuariensis  ecclesicC 
 novum  regem  in  sedem  regiam  prsesumpserunt  in- 
 trudere,  non  zelo  justitise,  nee  ^  ut  Deo  placerent,  sed 
 ut  tyrannum  placarent.  De  illis  vero  liberam  et 
 licitam  rex  ei  concessit  potestatem,  ut  ad  vestrte  et 
 sute  potestatis  arbitrium,  in  eos  sententiam  promul- 
 garet.  Htec  siquidem  vobis,  vel  juramento  vel  quo- 
 libet  alio  libuerit  modo,  attestari  paratus  sum  et 
 sancire.  Sic  itaque,  pace  facta,  vir  Dei  nil  metuens 
 recessit,  ut  gladio  jugulum  subderet,  et  cervicem  ex- 
 poneret  ferienti.  Passus  est  ergo  martyrium  agnus 
 '  innocens,  crastina  Sanctorum  Innocentum  die.  EfFusus 
 est  sanguis  justus,  ubi  nostra3  viaticum  salutis  sanguis 
 Christi  solitus  est  immolari.  Canes  aulici,  familiares 
 et  domestici  regis  Anglise,  se  ministros  regis  pr^ebuerunt, 
 et  nocentes  innocentem  sanguinem  hauserunt.^*  Hujus 
 
 1  ul,  C. 
 
 -  archiepiscopum,  ius.  Z,  L  ;  om. 
 O,  C. 
 
 3  Anglim,  O,  Z. 
 
 4  Hinc,  L. 
 
 5  ardenti,  C. 
 
 vt  sibi,  C  ;  fiibi  cl,  L. 
 7  domino  (for  ipsi),  C. 
 episcopis,  C  ;  ipsin,  L. 
 nec,  C  ;  non,  L. 
 
 licitam,  C  ;  llcentem,  L. 
 "  vobis  vel  juramento,  Z,  L ;  vidi 
 et  audivi,  et  hoc  vel  jurejurando, 
 C. 
 
 '2  Innocentum,  0,  Z ;  Innocen- 
 lium,  L. 
 
 '3  Christo  solebat,  C  (omitting 
 sanguis')  ;  solebat,  Z. 
 
 fuderunl,  C;  effiiderunt,  L; 
 nuxerunt,  0  ;  hauserwit,  Z. 
 
A.D.  1171.] 
 
 EPISTOLiE. 
 
 435 
 
 prodigii  modiun  detestabilem  [et  inauditam  turpitn- 
 dinem  vobis  verbo  -  significarem,  sed  vereor  ne  mihi 
 in  odio^  adscribatur,  et  latores  pnesentium  patenter 
 et  plenius "  rei  •*  ordinem  evolvent.  Ex  eonim  relatione 
 discetis  quant  us  moeroris  cumulus,  quanta  sit  uni- 
 versas  ecclesije  et  calamitas^  et  maxime  Cantuariensis, 
 [quanta  etiam  totius  regni  Franciee,  immo,  omnium 
 partium  mundi  ad  quas  ista  pervenerit  nequitia  et 
 seditio,  et  querela,  et]  banc,  salvo  pudore,  non  potest 
 dissimulare  Romana  mater  ecclesia.^  Quidquid  enim 
 in  filiam  pnesumitur  inimicum,  redundat  in  parentem, 
 nec  sine  matiis  injuria  filia  captivatur.  Ad  vos  ita- 
 que  clamat  sanguis  justi "  [et  martyris  Dei],  et  flagitat 
 ultionem.  Vobis  ergo,  pater  sanctissime,*  adsit  et 
 consulat  [super  '  \'indicta  facienda]  Pater  omnipotens  ; 
 et^^  qui  filii  sui  cruorem  mundo  impendit,  ut  mundi 
 noxas  ^-  detergeret  et  deleret  maculas  peccatorum,  iUe 
 vobis  [sufficientis]  vindicta?  voluntatem  insinuet,^*  et 
 suggerat  facultatem,  ut  ecclesia  inauditi  [et  nefondi] 
 sceleris  confusa  magnitudine,  districta  [inaudita,^"  et 
 toti  mundo  jocunda]  hilarescat  ultione,  Yaleat  sanc- 
 titas  vestra,  et  sicut  vos  decet  facite. 
 
 ^  et  .  .  .  turpitudinem,  C. 
 
 -  verbo,  Z,  L;  his  litteris,  C ; 
 prasenti  scripto,  Z. 
 
 3  ne  mihi  odio  a  serpente  cujus 
 nec  odio  [odia  ?]  timeo  nec  annorevi 
 volo,  ascribatur,  C  ;  in  oui.  before 
 odio,  Z. 
 
 hoc  vobis  indicabtmt,  C;  rei 
 .  .  .  evolvent,  L. 
 
 *  martyris  Cantuariensis  caiami- 
 tas,  O,  V,  Z  ;  viart.  cat.  (omitting 
 Cantuariensis^,  L.  The  -trords  in 
 brackets  (probably  the  amplifica- 
 tion of  a  later  scribe)  are  from  C. 
 
 ^  Hinc  salvo  pudore  dissimulare 
 ratio  non  debet,  nec  potest  Horn.  m. 
 .  cel.,  C. 
 
 7  justi  et  marli/ris  Dei,  ins.  L. 
 *  sanctissime,  L  ;  piissime,  C. 
 '  super  .  .  .  facienda,  ins.  C. 
 Pater  omnip.,  L  ;  omnip.  et  mi- 
 sericors  Dominus,  C. 
 "  et,  L ;  om.  C. 
 12  noxius,  Y. 
 
 sufficientis,  ins.  C. 
 insinuat,  C. 
 suggeret,  V,  0. 
 et  nefandi,  ins.  C. 
 inaudita  .  .  .  jocunda,  ins.  C. 
 '8  Valeat  .  .  .  facite,  L ;  Valete, 
 et  sicut  decet  sanctitatem  vestram, 
 ei  dignitatem  totius  Curice  Bomanie, 
 studele,  C. 
 
 E  E  2 
 
436 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1171. 
 
 DCCXXXVII. 
 
 Anonymi  ad  Alexandeum  papam, 
 
 (G.  Fol.  501.) 
 
 The  arch-  Eram  magniflcentise  vestrse  qusedam  cum  tranquil- 
 return  to  litate  mentis  intimaturus,  sed  inopinus  miserandaj 
 England  i-q[  eventus  intercepit  calamum,  et  propositam  tanto 
 death.  domino  jocunditatem  in  lacrimarum  materiam  com- 
 mutavit.  Ecce  enim  omni  prseditus  morum  et  pec- 
 toris honestate,  magnifici  cordis  vir  ille  Thomas  Can- 
 tuarise  pr?esul  et  apostolicae  sedis  legatus,  hoc  voto  ad 
 curam  pastoralem  remearat,  ut  omnes  omnino  cogi- 
 tatus  suos  in  Domino  conjectans,  qufeque  secundum 
 Deum  et  ad  honorem  ecclesiee  disponere  procuraret, 
 nec  quse  sua  sed  quae  Jesu  Christi  et  fore  cognosceret, 
 equitatis  libramine  ponderaret,  et  qui  stimnlis  leo- 
 ninse  feritatis  agitatus  dicebatur  ab  temulis  rediisse, 
 cohimbinse  simplicitatis  amator,  agnina  mansuetudino 
 mitescere  liquido  probabatur.  Hunc  in  hunc  modum 
 mitem  et  mansuetum  gens  quaedam  ferocitate  sacri- 
 lega,  forsitan  secta  scelerosa,  renitentem  et  volentem 
 ferre  se  faeinorosis  obvium  in  ipsam,  proh  dolor ! 
 individuse  Trinitatis  ecclesiam,  a  clericis  suis  qui 
 secum  erant  coactum,  ante  altare  compulerunt,  allo- 
 quentes  eum  in  hsec  verba,  gladiis  extractis :  "  Fuge, 
 proditor,  ecce  mors  sreva  tibi  imminet  "  :  quaesito  prius 
 propter  monachorum  multitudinem,  qui  aderant  et 
 clericorum  :  "Ubi  est  archiepiscopus"  ?  Quibus  ipse 
 taliter,  demisso  quidem  sed  audibili  valde  sermone,  re- 
 spondit :  "  Ego  sum ;  et  tu,  0  Reginalde,  cum  com- 
 plicibus  tuis  vade  retro,  quia  nescitis  quid  facitis. 
 Verumtamen  si  me  quEeritis  occidendum,  ne  ceteros 
 contingatis.  In  nomine  ejus  mortem  excipere  paratus 
 sum,  qui  pro  me  servo  suo  mori  dignatus  est "  :  et 
 porrectum  caput  spiculatori   porrexit  feriundum,  qui 
 
A.D.  1171.] 
 
 EPISTOL^:. 
 
 437 
 
 mox,  amputata  ad  modum  corona)  cervice,^  confusis 
 sanguine  commixtum  et  cerebro,  tanquam  ad  orandum 
 pronus  in  paviraento  corpus,  in  sinum  Abrahte  spiritum 
 collocavit.  Ego  utique  his  nequaquam  interfui,  sed 
 eodem  die  Cantuariam  veni,  corpus  exanime  cum 
 singultibus  et  fletu  conspicatus  sum,  habitudinem  vero 
 faciei  quantum  cruoris  labefacto  sinebat  serenam,  et 
 viventis  parum  ac  similem  immo,  ut  verum  fateax',  ad- 
 stantibus  quasi  conquerens  viva  voce  videbatur  audiri : 
 "  Vindica,  Domine,  sanguinem  servi  tui,  qui  efFusus 
 est."  Prfeconsideret  igitur  provida  bonarum  mentium 
 et  stabilita  discretio,  quae  tempora  tanti  sceleris  immani- 
 tatem  commutari :  sua  enim  diei  malitia  non  sufficit : 
 a  primitiva  enim  perscquutorum  rabie  tarn  horrendum 
 nefas  inauditum  est  perpetrari  :  fabulis  deest  solum  ut 
 qui  locus  raptores,  fures,  homicidas,  et  quantumlibet 
 sccleratos  inconcussa  pace  tuetur,  innoxium  virum, 
 niiteni,  pacificum,  ecclesige  rectorem,  piaculari  flagitio 
 repr?esentet.  Prtesagiat  prsevisionis  vestrae  sagax  in- 
 dago,  si  est  dolor,  sicut  ille,  quem  hsec  furoris  men- 
 dacia  creditur  esse  paritura.  Quippe  si  dominus  rex 
 senior  factionem  banc  nefariam  sua,  quod  Deus  avertat, 
 ratihabitione  confirmet :  quod  enim  ex  mandato  ejus 
 hoc  facinorosum  opus  processerit,  nefas  est  opinari. 
 Verumtamen  ratihabitio  comparatur  mandato,  totius 
 Anglicanpe  regionis  universitas  alterutri  duorum  incom- 
 modorum  necessitate  succumbet:  aut  enim  miserandse 
 mentis  excaecatione  sedis  apostolicaa  disciplinam  et 
 devotionem  et  obedientiam  abjurabit,  aut  irregressi- 
 biliter  dispensatione  tantum  exulabit.  Longe  etenim 
 minus  malum  est  proscriptionis  incommodo  et  sub- 
 stantite  totius  tempestate  multari,  quam  post  agnitam 
 veritatem  ignominiose  retrogradari. 
 
 •  amputato  .  .  .  vertice  ? 
 
438 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1171- 
 
 DCCXXXVIII. 
 Alexandro  pap^e  Ernulfus  Lexoviensis  episcopus 
 
 POST  MORTEM  SANCTI  ThOM^. 
 (Arn.  55  ;  C.  186  ;  Z.  v.  83  ;  Lup.  v.  79.) 
 
 Carissimo  ^  domino  et  patri  Alexandro,  Dei  gratia 
 catholicfe  ecclesise  summo  pontifici,  Arnulfus^  Lexovi- 
 ensis ecclesite  humilis  minister,  salutem  et  debitam 
 cum  omni  devotione  obedientiam. 
 Heury's  Cum,  apud  regem  ^  nostrum  pariter  congregati,  do 
 on^hearbl-  ^lagnis  ecclesise  regnique  negotiis  tractaturi  credere- 
 of  the  mur,  subitus  nos  de  domino  Cantuariensi  rumor  lamen- 
 """"  tabili  moerore  perfudit,  adeo  ut  in  momento  securitas 
 in  stuporem,  et  consultationes  in  suspiria  verterentur. 
 Per  aliquos  enim  ab  Angus'*  revertentes  certa  rela- 
 tione didicimus,  quod  qui  dam  inimici  ejus,  crebris  (ut 
 ajebant)  exacerbationibus  ad  iracundiam  et  amentiam 
 provocati,  temere  in  eum  irruptione  facta,  (quod  sine 
 dolore  dicere  non  possumus  nec  debemus)  personam  ejus 
 aggredi  et  trucidare  crudeliter  perstiterunt.  Ad  regis 
 denique  notitiam  rumor  infaustus,  quibusdam  perferenti- 
 bus,  penetravit ;  quoniam  ei  non  licuit  ignorare  quod  ad 
 ejus  vindictam,  jure  potestatis  et  gladii,  videbatur  spe- 
 ■  cialius  pertinere.  Qui  statim,  in  primis  nefandi  sermonis 
 initiis,  ad  omnia  lamentationum  et  miserationum  genera 
 conversus,  regiam  prorsus  majestatem,  quasi  cilicio  im- 
 mutans  et  cinere,  multo  fortius  amicvim  exhibuit  quam 
 principem,  stupeus  interdum,  et  post  stuporem  ad  ge- 
 mitus  acriores  et  accrbiores  amaritudines  revolutus. 
 Tribus  fere  diebus  conclusus  in  cubieulo,  nec  cibum 
 capere  nec  consolatores  admittere  sustinuit,  sed  mcesti- 
 tia  perniciosiore  ^  voluntariam  sibi  perniciem  indicere 
 
 1  Carissimo  .  .  .  obedientiam,  C. 
 "  Arnaldus,  C. 
 
 3  dominum  ins.  before  regem,  Z. 
 
 4  Aiiglia,  C ;  Atiglis,  V,  0,  L. 
 *  peniitiore,  C. 
 
A.D.  1171.] 
 
 EPISTOLiE. 
 
 439 
 
 pevtinaciter  videbatur.  Miserabilis  erat  maloium  facics, 
 et  anxia  vicissitude  dolovum,  qvioniam  qui  sacerdotem 
 lamentabamur  primitus,  de  regis  salute  consequenter 
 ccepimus  desperare,  et  in  alterius  nece  miserabiliter 
 utrumque  credebamus  ^  intei'isse.^  Porro  querentibus 
 amicis,  et  episcopis  maxime,  quod  eum  ad  se  redire 
 non  permitteret,  respondit  se  metuere  ne  ^  sceleris 
 auctores  et  complices,  veteris  rancoris  confidentia,  im- 
 punitatem  sibi  criminis  promississent :  licet  ipse  novas 
 inimicitias  recentibus  injuriis  et  frequentibus  maleficiis 
 compararet,  arbitrari  se  nominis  sui  famam  et  gloriam 
 maledictis  £emulatorum  *  respergi  posse,  et  confingi  id 
 ex  ejus  conscientia  processisse ;  sed  omnipotentem  Deum 
 se  testem  invocare  in  aniiuam  suam,  quod  opus  ne- 
 fandum  nec  sua  voluntate  nec  conscientia  commissum 
 est,  nec  ai'tificio  perquisitum,  nisi  foi'te  in  hoc  delictum 
 sit,  quod  adhuc  minus  diligere  credebatur.  Super  hoc 
 quoque  se  judicio  ecclesite  prorsus  exponere,  et  humi- 
 liter  suseepturum  quidquid  in  eo  fuerit  salubriter  sta- 
 tuendum.  Communicato  igitur^  consilio,  in  hoc  uni- 
 versorum  consultatio  conquievit,  ut  sedis  apostolicse 
 sapientiam  et  auctoritatem  consuleret,  quam  spiritu 
 sapientiye,  et  potestatis  plenitudine  Christiana  fides 
 pniedicat  abundantius  redimdare,  et  apud  earn  suam 
 studeat  innocentiam  modis  legitimis  et  canonicis  ap- 
 probare.  SuppHcamus  ergo  quatenus,  secundum  datum  A  word  for 
 a  Deo  vobis  spiritum  consilii  et  fortitudinis,  tanti  see- 
 leris  auctoribus  secundum  facti  immanitatem  severitas 
 vestra  retribuat,  et  suam  innocentiam  regi  pietas  apo- 
 stolica  in  ^  statu  suo  velit  afiectuosius  conservare. 
 Omnipotens  Deus  personam  vestram  ecclesise  sues  per 
 multa  tempora  conservet  incolumem. 
 
 1  ct  edebamus,  C;  credebam,  V, 
 
 interisse,  C  ;  interiisse,  L. 
 ne,  om.  C. 
 
 cemulorum,  C  ;  temulatortttn,  L. 
 sibi,  C  ;  igitur,  L. 
 et,  L. 
 
-1.40 
 
 EPISTOL.E. 
 
 [A.D.  1171. 
 
 DCCXXXIX. 
 Henricus  Anglorum  rex  ad  Alexandrum  pap  am. 
 
 (Marteue,  Thes.  Anecd.  i.  559.) 
 
 Alexandro  Dei  gratia  summo  pontifici  H[enricus] 
 rex  Anglorum,  et  dux  Normannorum  et  Aquitanoruui, 
 et  comes  Andegavorum,  salutem,  et  debitam  devo- 
 tionem. 
 
 Exeulpat-  Qb  reverentiam  Romanas  ecclesiae  et  amorein  ves- 
 seff  as"to  trum,  quem  Deo  teste  fideliter  quaesivi,  et  constanter 
 the  mur-  visque  modo  servavi,  Thompe  Cantuariensi  archiepiscopo, 
 juxta  vestri  formam  mandati,  pacem  et  possessionum 
 suarum  plenam  restitutionem  indulsi,  et  cum  honesto 
 commeatu  in  Angliam  transfretare  concessi.  Ipse 
 vero  in  ingressu  suo,  non  pacis  Isetitiam,  sed  ignem 
 portavit  et  gladium,  dum  contra  me  de  regno  et  corona 
 proposuit  qujEstionem.  Insuper  meos  servientes  passijii 
 sine  causa  excommunicare  aggressus  est.  Tantam  igitur 
 protervitatem  homines  non  ferentes  excommunicati  ct 
 alii  de  Anglia  irruerunt  in  eum,  et  (quod  diccre 
 sine  dolore  non  valeo)  occiderunt.  Quia  igitur  iram 
 quam  contra  ilium  dudum  conceperam  timeo  causam 
 huic  maleficio  priestitisse,  Deo  teste  graviter  sum  tur- 
 batus.  Et  quia  in  hoc  facto  plus  famte  mefc  quam 
 conscientise  timeo,  rogo  serenitatem  vestram  ut  in 
 hoc  articvilo  me  salubris  consilii  medicamine  foveatis. 
 
 DCCXL. 
 
 Alexandro  pap^  Wilhelmus  Senonensis  archi- 
 episcopus. 
 
 (O.  ii.  130  ;  Z.  v.  86;  Lup.  v.  82  ;  Thorn.  Ep.  331  ;  E.  de  Diccto,  i.  347  ; 
 R.  Hoveden,  ii.  18.) 
 
 Sanctissimo  domino  ac  patri  Alexandro,  Dei  gratia 
 summo  pontifici,  Willelmus  Senonensis  ecclesite  humilis 
 
A.D.  1171.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 441 
 
 minister,  salutem   et   debitam    cum    omni  devotione 
 obedientiam. 
 
 Vestro  apostolatui,  pater  sancte,  data  est  omnis  Henry 
 potestas  in  cajlo  et  in  terra,  gladius  anceps  in  manibus 
 vestris.  Super  gentes  et  regna  constituti  estis  ad  murder, 
 alligandos  reges  eorum  in  eompedibus,  et  nobiles  eoriim 
 in  manicis  ferreis.  Vide  ergo  domine,  et  considera 
 quem  vindemiaverint  ^  ita.  Vineam  namque  domini 
 sabaoth  exterminavit  aper  de  sylva,  et  singularis  ferus 
 depastus  est  ^  earn.  Ecclesia  siquidem  Oantuariensis, 
 immo  universalis  ecclesia,  sanguine  rorantes  lacr^nnas 
 et  amaritudine  asperas  a  finibus  terrte  in  conspectu 
 vestro  effundit,  quia  posita  est  quasi  signum  ad  sagit- 
 tam,  facta  est  opprobrium  vicinis  suis,  et  qui  vident 
 earn  movent  capita  sua  super  earn,'  dicentes,  "  Ubi  est 
 "  Deus  eorum  ?  "  Ipsa  autem  gemens  et  conversa  reti'or- 
 sum  clamat  in  auribus  Domini  *  exercituum,  "  Vindiea, 
 "  Domine,  sanguinem  servi  tui  et  martyris  Cantuari- 
 "  ensis  archiepiscopi,  qui  occisus  est,  immo,  pro  liber- 
 "  tate  ecclesise,  crucifixus."  Pater  sancte,  vei'bum  hor- 
 rendum,  facinus  flagitiosum,  enorme  flagitium  factum 
 est  in  diebus  vestris,"  quod  quicumque  audierit  tin- 
 nient  ambse  aures  ejus.  Non  est  auditum  in  Theman, 
 neque  ®  visum  in  Chanaan.  Alter  siquidem  Herodes, 
 semen  Chanaan  et  non  Juda,  progenies  viperarum, 
 missis  a  latere  suo  lictoribus,  signum  Dominican  pas- 
 sionis,  quod  desuper  in  vertice  gerebat,  nequaquam 
 exhorruit  profundis  exarare  vulneribus,^  et  notis  *  tur- 
 pibus  cselestem  deformare  imaginem.  Proh  dolor  '  sicut 
 omnis  ecclesia  sanctorum  ^  asserit,  ipsum  facit  martyrem 
 et      poena   pariter  et  causa ;   poena,  dolor  passionis 
 
 '  vindemiaverint,  0,  Z ;  vinde- 
 miaverunl,  L. 
 -  est,  om.  V. 
 3  sua,  O,  V,  Z  ;  om.  L. 
 <  Dominus,  V. 
 nostris,  0,  Z. 
 
 *  neque,  Z  ;  nec  est,  L. 
 7  muneribus,  V. 
 
 ^  votis,  L. 
 
 *  sanctorum,  Z  ;  om.  L. 
 
 vt,  Z  ;  om.  L. 
 
442 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1171. 
 
 illatae  ;  causa,  rigor  ecclesiasticfe  censurse  ;  quia  pi'O 
 demanded*^  lege  Dei  sui  certavit  usque  ad  mortem.  Vestra  ergo 
 interest,  pater  clementissime,  custos  murorum  Jeru- 
 salem, I'emedium  adbibere  prseteritis  et  providentiam 
 futuris.  Quis  enim  locus  poterit  esse  tutus,  si  rabies 
 tyrarmica  saneta  sanctorum  cruentat,  et  vicarios  Cliristi, 
 columnas  ^  ecclesite,  impune  dilacerat  ?  Insurgant  ergo 
 ecclesiasticse  leges,  armentur  jura  ctelestia,^  introeat  in 
 conspectu  vestro  vdtio  sanguinis  gloriosi  martyris  qui 
 de  Anglia  clamat.  Clamabit  siquidem,  et  commovebit 
 non  solum  terram  sed  et^  cselum,  et  sic  nostro  con- 
 sulite  dolori,  ut  honestati  vestrse  pariter  consulatis 
 et  saluti  ecclesise.  De  csetero  sanctas  paternitati  vestrse 
 insinuare  dignum  duximus,  quod  cum  domino  Rotlio- 
 magensi  et  nobis  in  mandatis  dederitis  ut  terram  regis 
 Anglise  cismarinam,  si  pacem,  quam  gloriosa;  memorire 
 domino  Cantuariensi  promiserat,'*  non  observaret,  sub 
 Difference  interdicto  poneremus  f  adjicientes  etiam  quod,  si  uterque 
 t'hrwri'tcr  iios^^i'i^ii^  I'^i  exsecutioni  non  posset  aut  nollet  interesse, 
 and  the  alter  nihilominus  mandatum  vestrum  exequeretur ; 
 orKouen°^  prtedictus  Rothomagensis,  postquam  litteras  vestras  ei 
 prsesentari  ^  fecimus,  nobis  significavit  quod  Senonas 
 veniret,  et  juxta  formam  mandati  apostolici  procederet. 
 Cum  autem  illuc venisset  una  cum  Ernulfo  Lexoviensi, 
 et  ^gidio  Ebroicensi,  et  Rogero  Wigornensi  episcopis 
 et  aliis  quampluribus,  tarn  clericis  quam  laicis  de 
 familia  pi'^edicti  regis,  post  multas  verborum  tergiver- 
 sationcs  et  excusationes  inde  diductas,^  ad  sedem  apo- 
 stolicam  appellavit,  et  se  ad  prsesentiam  vestram  iter 
 arripuisse  respondit,  et  preedicto  regi  exacerbationem 
 se  nolle  infundere  acerbiorem.  Nos  vero,  scientes  quod 
 vitium  paganitatis  incurrit  quisquis  mandatis  aposto- 
 
 '  columnas,  Z,  L  ;  alwnpnos,  0, 
 
 V. 
 
 2  ccclcsiastica,  H. 
 
 3  ct,Z;  om.  L. 
 ■*  protnisit,  Z. 
 
 5  svpponerenius,  Z. 
 °  prasentari,  Z,  II ;  reprasett- 
 tari,  L. 
 7  illi,  V. 
 
 s  diductas,  V,  Z  ;  deductas,  L. 
 
A.D.  1171.] 
 
 EPISTOL/E. 
 
 443 
 
 licis  obedu'e  contempserit,^  juxta  seriem  mandati  vestri, 
 do  communi  consilio  venerabilium  fratrum  nostroruin 
 omnium  episcoporum,  et  S.  Dionysii,  et  S.  Germani 
 de  Pratis,  et  Pontiniacensis,-  [et]  Wallacensis  ^  abbatum, 
 et  aliorum  quam  plurimoium  religiosorum  virorum  et 
 sapientum,  in  terram  ejus  cismarinam  sententiam  tuli- 
 mus,  et  memorato  archiepiscopo  et  episcopis  ut  earn 
 observari  facerent,  ex  parte  vestra,  injunximus.  Seimus  The  writer 
 enim,  quod  nec  possessiones,  sicut  promiserat,  restituit,  nou'nces 
 nec  securitatem,  sicut  mors  martyris  indicat,  prajstitit.'^  inter- 
 Per  Carthusiensem  quoque  quem  ad  eum  miseramus, 
 nobis  significavit  quod  causam  mortis  ejus  dederat,  et 
 quod  eum  occiderat.  Inde  est  quod  clementite  ves- 
 trte  supplicamus  quatenus  prjedictam  sententiam  ratam 
 habeatis,  et,  sicut  majestatem  vestram  decet,  et  in- 
 columitati  expedit  ecclesise,  earn  taliter  faciatis  obser- 
 vari quod  honor  Dei  et  vester  conservetur,  et  nos,  qui 
 vestram  sanctitatem  ea  qua  scitis  devotionc  amplectimur, 
 minime  propter  hoc  possimus  illudi.  Valete,  et  sicut 
 decet  majestatem  et  sanctitatem  vestram  facitc.^ 
 
 LCCXLI. 
 
 WiLLELMUS  AD  HuGONEM  DUNELMENSEM  EPISCOPUM. 
 (C.  189;  D.  82;  Thorn.  354.) 
 
 Venerabili  patri  et  domino  Dei  gratia  illustri 
 Dunehiiensi  episcopo  H[ugoni]  suus  Willelmus  sahitem, 
 et  felices  ad  vota  successus. 
 
 Miseranda  rumorum  no%atate  turbatus,  multoque 
 acrius  afliictus  quoniam''  ea  novi  mentis  vestrJB  sere- 
 
 '  contenmit,  Z. 
 -  Pontimg',  V. 
 
 WalUenn',  Z  ;  Wall'  V  ; 
 WaV  Cenon\  0 ;  Wall  .  .  .,  L. 
 
 ■*  prcestUit,  Z;  iiistiiuit,  L. 
 
 ^  Per  Caif/ius  .  .  .facile,  ova.  L, 
 
 "  qumiiam,  D  ;  quam,  G. 
 
444 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1171. 
 
 num  tristitiae  nubilo  caligare,  I'erum  eventus  sollicitus 
 explore,  ut  si  quos  vestris  auribus  ofFerendos  comperero, 
 prelates  at  ^'^^^^  scripto  mediante  significem.  Noveritis  itaque 
 Sens.  archiepiscopum  Rotbomagensem  et  episcopos  Wigor- 
 nensem,  Ebroicensem,'^  et  Lexoviensem,  et  clericos 
 Raginaldum  Lumbardum  Ricardum  Barre,  magistrum 
 Jau.  25.  Henricum  de  Norhamptona,  et  plerosque  alios,  ipso  die 
 Conversionis  beati  Pauli,  Senonis  ^  venisse  ut,^  animum 
 archiepiscopi  Senonensis,  qui  ibidem  eadera  die  omnes 
 suffraganeos  suos  ad  exsequendum  mandatum  domini 
 papse  convenerat,  vel  precibvxs  lenirent ;  ne  sententiam 
 interdicti  in  terra  regis  pronuntiarent,  vel  ipsam  sen- 
 Difference  tentiam  appellatione  *  suspend  erent ;  qui,  nec  precibus 
 nouncin"-  ^0™!^^  acquiescens,  nec  appellationem  eorum  attendens, 
 interdict,  expositis  in  medio  litteris  sententiam  continentibus  et 
 appellationis  remedium  excludentibus,  toti  terrse  regis 
 in  partibus  transmarinis  indixit.  Sed  non  fuit  a 
 Rothomagensi  recepta  sententia ;  dicebat  enim  non 
 Senonensi  soli  sed  utrique  eorum,  litteris  illis  ad 
 utrumque  directis,  ferendse  sententiae  auctoritatem  et 
 potestatem  fuisse  collatam.  Adjecit  etiam  mutatum 
 esse  casum ;  prseceperat  enim  dominus  papa  ut,  si  Can- 
 tuariensis  archiepiscopus  captus  teneretur,  prfenominata 
 sententia  exsecutioni  mandaretur.  Ad  hsec  duo  in 
 hunc  modum  respondit  Senonensis.  Ad  primum,  quia 
 etsi  ad  utrumque  essent  litteree  directas,  tamen  in  eis 
 continebatur  quod  si  alteruter  a  ferenda  sententia  et 
 exsequenda  desisteret,^  reliquus  utrique  injunctam 
 praeceptionem  efFectui  manciparet.  Ad  secundum,  vero, 
 quoniam  si  minori  casu  domini  Cantuariensis  injuriam 
 dominus  papa  hac  poena  decrevit  esse  ferendam,*' 
 multo  fortius  in  casu  majori  et  tam  detestabili  hoc 
 idem  voluit  esse  faciendum.  Facta  tamen  appellatione 
 omnes  prsedicti  Romam  profecti  sunt  excepto  Lexoviensi. 
 
 '  Eboracensem,  G.  |      ■*  appellatione,  C. 
 
 "  Senonis,  C  ;  Setioiias,  G.  ^  desistet,  C. 
 
 3  orf,  C,  D ;  ut,  G.  I      "  feriendam  ? 
 
A.D.  1171.] 
 
 EPISTOL^E. 
 
 445 
 
 Dc  domino  rege  Francorum  hoc  vobis  duxi  nuntian- 
 duin,  qiioniam  proxinia  die  Jovis  post  Conversiouem 
 beati  Pauli  profectus  est  ad  colloquium  inter  ipsum 
 et  imperatorem,  petitione  ipsius  imperatoris  habendum, 
 dominica  qua  cantabitur  Invocavit,  in  confinio  regni 
 et  imperii  versus  Mechisi,^  ubi  speratur  de  reformanda 
 unitatc  et  pace  ecclesiastica  esse  tractandum,  et  inter 
 i{)sos,  turn  conjugiis  tum  aliis  pacis  foederibus,  amici- 
 tiam  esse  firmandam.  Inter  innumera  quaa  fama, 
 immo  veritate,  docente  didici,  quoniam  cfetera  vel 
 modica  vel  vobis  arbitror  manifesta,  sola  proedicta  ad 
 vestram  audientiam  deferenda  docrevi.  Valctc. 
 
 DCCXLII. 
 
 ROTRODUS    ROTHOMAGENSIS    ARCHIEPISCOPUS     AD  EPI- 
 SCOPOS  ET  ABBATES  IN  TERRA  REGIS  TRANSMARINA. 
 
 (Martene,  Thes.  i.  559.) 
 
 R[otrodus]  Dei  gratia  Rothomagensis  archiepiscopus 
 venerabilibus  fratribus  omnibus  episcopis  et  abbatibus 
 in  terra  regis  Angliaj  cismarina  constitutis  salutem. 
 
 Cum    testimonium  veritati   exhibere   debeat  unus-  The  writer 
 quisque  fidelis,  hoc  prsecipue  a  pontificibus  est  exigen-  |° 
 dum.     Notum  sit  itaque  serenitati  vestrte  quod  ex  the  inter- 
 quodam  mandato  domini  papse  domino  Senonensi  et  flounced' 
 nobis  directo,  licet  ipse  occasionem  sumpserit  ferendi  by  the 
 sententiam  interdicti  in  terram  domini  regis  cismari-  of'scn^*'^ 
 nam,  nos  tamen,  quibus  reque  mandatum  fuerat,  assen- 
 sum  non  prsebuimus  nec  prsebemus ;   immo  in  priB- 
 scntia  et  facie  ejus  coram   multis   constanter  etiam 
 recusavimus,   et    adhuc   recusamus ;    praesertim  cum 
 audierimus  dominum  regem  omni  se  satisfactioni  ofie- 
 
 '  Mechisi,  C  ;  Melnrhisi,  D. 
 
446 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1171. 
 
 rentcm,  adeo  quod,  si  lata  csset  sententia,  rclaxari 
 deberet. 
 
 DCOXLIII. 
 
 Domino  PAPiE  Stephanus  episcopus  Meldensis. 
 
 (C.  197  ;  G.  Fol.  453.) 
 
 Tiie  mur-  Licet  prtesentis  negotii  magnitude,  pater  sancte, 
 *^  '  verborum  prolixitatem  exigit,^  tamen  ex  multorum 
 relatione,  et  ex  scriptis  magnorum  virorum  quamplu- 
 rium  ad  vos  missis,  pretiosam  in  conspectu  Domini 
 novi  (ut  credimus)  martyris  archiepiscopi  mortem  tarn  ^ 
 plenis  innotuisse  non  ambigimus.  Super  hoc  ipso 
 verbo  ^  abbreviatum  vobis  duximus  faciendum.  Prjeter- 
 mittentes  igitur  de  morte  illius  tanti  viri  lacrima- 
 bilem  narrationem,  qualiter  in  crastino  Innocentium, 
 infra  actum  innocentium,  inter  templum  et  altare  a 
 ministris  Herodianse  crudelitatis,  ex  prsBcepto  regis 
 sui,  se  in  sanguine*  ejus  grassari'^  coram  omni  populo 
 protestantibus,  ad  solas  preces,  maxima  urgente  ne- 
 
 Veugeance  cessitate,  convertimur.    Vestram  itaque  paternitatem. 
 
 sicut  decet,  altius  moveat  sanguis,  alterius  Abel  ab 
 iniquissimo  Caim  injuste  effusus,  qui^  de  transmarinis 
 regionibus  ad  vos  clamare  non  cessat.  Moveat  vos 
 etiam  totius  ecclesi£e  communis  dolor,  et  conquestio 
 miserabilis  et  periculum  imminens.  Moveat  vos  regni 
 Francorum  subita  perturbatio,  et  super  haec  omnia 
 amor  Dei  et  zelus  justitige,  quo  in  tanto  sceleris 
 
 The  iuter-  auctore '  non  minimum   exardescere  debetis.  Vestrre 
 diet.        igitur  sanctitati,  quanto  possumus  cordis  affectu,  sup- 
 plicamus  ut  sentcntiam  a  domino  Senonensi,  consilio 
 
 1  cxiget,  C. 
 
 2  jam  plenius  ? 
 
 3  verbum? 
 
 *  sanguinem? 
 
 ^  quassari,  C  ;  grassari,  G. 
 8  que,  C  ;  qui,  G. 
 ^  auctorem? 
 
A.D.  1171.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 447 
 
 provincialium  episcoporam  et  quorundam  abbatuin, 
 necnon  etiam  quamplurium  prudentium  et  religio- 
 sorum  clericorum,  in  terram  ejus  cismarinam  juxta 
 mandatum  vestrum  promulgatam,  ratam  habeatis  et 
 firmiter  observari  pr^cipiatis;  et  quod  ab  ipso  fieri 
 non  pofcuit,  vos,  cui  plenitudo  potestatis  collata  est, 
 supplere  non  differatis ;  et  ut  tyrannus  ille  talia  non 
 exerceat  sine  damnatione,  et  novus  martyr  non  frau- 
 detur  debita  exaltatione,  ipsum  et  totam  terrain  ejus 
 transmarinam  ecclesiasticse  censurpe  potenter  subjiciatis. 
 Seniores  etiam  populi/  a  quibus  egi-essa  est  iniquitas,  The 
 episcopos  scilicet  pridem  ex  parte  damnatos,  nullo  ^^^^ 
 modo  prfEtermittatis  ;  vigilantes  ne  spiritus  mendacii, 
 et  humilitas  palliata,  seu  etiam  frivolarum  terror 
 minarum,  et  falsa  periculi  majoris  interpretatio,  in 
 tramitc  justitise  prudentiam  vestram  aliciuatenus  faciat 
 decliuare.    Valeat  sanctitas  vestra. 
 
 DCCXLIV. 
 
 Petrus  Bernardiji  Grandimontexsis  monachus  ad 
 
 WlLLELMUil  PRIOREM  GENERALEM  ORDINIS  GrANDI- 
 MONTENSIS. 
 
 (Martene,  Thes.  i.  560.) 
 
 Eeverendo  patri  Willelmo  priori  suo  generali  frater 
 Petrus  Bernardi  ex-generalis  meliora  quam  novit. 
 
 Anglorum  regis   quid   faciemus   animte,   aliquando  The 
 sorori  nostrse  ?  Denigrata  est  super  carbones  exstinctos 
 facies  ejus.  Heu  !  qui  nostras  fundavit  ecclesias,  ecclc-  accouut  of 
 
  king 
 
 Henry. 
 
 1  populos,  C  ;  populi,  G.    (Cf.  Dan.  xiii.  5,  Vulg.) 
 
 The  same  with  Bernard  ilc   |  dieu  in  a  commission  for  recon- 
 Corilo  (or  dc  la  Coudre),  who  had  ciliation. 
 been  joined  with  Simon  of  Mont-  | 
 
448 
 
 EPISTOLJS. 
 
 [A.D.  1171. 
 
 siam  Cantuariensem  violavit.  Heu !  si  scires  quod 
 novi  et  portenti  fert  regis  Galliorum  aula,  obstupes- 
 ceres.  Nam  et  cseli  obstupescunt  super  hoc  cum  ex- 
 probratione  super  legatione  nostra.  Scripsere  turn 
 excellentissimus  princeps  et  reverendus  pater  dominus 
 Henricus  de  Francia,  regis  Francorum  germanus  frater, 
 dux  et  archiepiscopus  Remensis,  turn  reverendissimus 
 pater  Willelmus  Senonensis  archiprsesul,  Henricum  Ang- 
 liiTC  regem  interemisse  sanctum  Thomam  Cantuariensem 
 archiepiscopum.  Obdorraissem  utinam  solito  profundius 
 quando  et  sanctissimus  papa  et  reverend  i  Galliorum 
 antistites  me  ad  eundem  Henricum  miserunt  cum 
 domino  priore  Carthusise  de  Monte-Dei !  Utinam 
 reliquissent  nos  in  solitudinibus  errantes,  absconditos 
 in  cavernis  et  speluncis  terrpe  Grandimontensis !  Vide 
 quantum  pietatis  infundat  in  cor  meum  impietas 
 tanta.  Jam  stylus  noster  submergitur.  Vale,  et  mecum 
 scribente  scribas  ad  eundem  regem,  si  forte  audiat  et 
 convertatur.  Precor  fiat  oratio  sine  intermissione  ab 
 ecclesia  nostra  ad  Deum  pro  me  perturbato. 
 
 DCCXLV. 
 
 Willelmus  de  Trahinac,  pkior  Grandimontensis,  ad 
 Henricum  Anglorum  regem. 
 
 (Mai  tene,  Thes.  i.  5G1.) 
 
 Salutcm  in  Eo  qui  dat  .salutem   regibus  Henrico 
 Anglorum  regi,  graviter  laboranti  praesertim  in  inte- 
 riore  liomine,  frater  Willelmus  de  Trahinac  conterritus 
 in  Grandimonte  vestro  prior  et  peccator. 
 A  church       Item,   domine   mi   rex,   quid   est   quod   audio  de 
 Henry  was  vobis  ?    Nolo  vos  ignorare  quod  a  die  qua  didicimus 
 building    vos  lethaliter  cecidisse,  operarios  remisimus  devotionis 
 ordeHs     vestrse  aedificantes  ecclesiam  domus  tuie  Grandimontis, 
 suspended,      in  ullo  tecum  participes  essemus.    Considerata  siqui- 
 
A.T>.  1171.] 
 
 epistot,.t:. 
 
 449 
 
 dem  regi^  vestne  majestatis  iiigenita  bonitate,  et  col- 
 lata  ex  adverse  cum  horrendi  parricidii  crimine  quo 
 accusaris;  non  potuit  hoc  de  te  sibi  suadere  anima 
 mea.  Quod  si  insons,  Deo  gratias,  qui  dedit  nobis 
 famulis  tuis  desiderium  cordis  nostri.  Si  autem  proxi- 
 mus  et  pavticeps  efFusi  sanguinis,  attende,  nec  reinaneas 
 infirmus  in  luto  tanti  reatus.  Plane  nescius  sum 
 utrum  te  conscio  tam  pessimum  facinus  desig-natum 
 fuerit  neene.  Scribo  autem  tibi  non  sine  timore  et 
 pavore ;  si  enim  tanti  criminis  fautor,  ne  dicam  auctor, 
 esses,  nollem  nec  auderem  tecum  agere.  Quod  si,  fato 
 nescio  quo  illud  evenerit,  doleo  sane  super  te  et  mortifi- 
 cata  bona  opera  tua,  quoniam  scriptum  est :  "  Si  averterit 
 "  se  Justus  a  justitia  sua,  et  fecerit  iniquitatem,  omnes 
 "  justitise  ejus  quas  fecerat  non  recordabuntur."  Nul- 
 lum jus,  sed  nec  imperium,  teneo  in  voluntatem  tuam  ; 
 et  licet  haberem,  nullo  modo  cogerem  te.  Ingenuus  est 
 enim  hominis  animus  ;  mavult  duci  quam  trahi.  Sed 
 si  quid  valet  coram  te  peceatoris  oratio,  precor  noli 
 perdeve  fructus  bonorum  operum  tuorum,  noli  perdi- 
 tam  negligere  animam  tuam,  pro  qua  Christus  mortuus 
 est.  Convertere  et  age  pa^nitentiam  ab  omnibus  ini- 
 quitatibus,  et  non  erit  tibi  in  ruinam  iniquitas.  Hodio 
 si  vocem  Domini  audieris  et  non  obduraveris  cor  tuum, 
 orationes  famulorum  tuorum  Grandimontensium,  quas 
 cum  jejuniis  effundimus  et  offeriraus,  ascendent  ad 
 Dominum. 
 
 0  12478. 
 
450 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1171. 
 
 DCCXLVI. 
 
 Petrus  Bernardi  Grandimontensis  monachus  ad 
 Henricum  Anglorum  regem. 
 
 (Martcne,  Thes.  i.  562.) 
 
 Henrico  Anglorum  regi  pauperrimo  pauper  et  de- 
 
 solatus     frater     Petrus    Bernardi,   exprior  generalis 
 
 Grandimontis,  .suas  lacrymas  ad  cor  cmolliendum. 
 
 The  king's     Ut  innumerabilia  sunt  tufe   devotionis  argumcnta 
 
 benefits  ^^^^  incnarrabilia,  0  illustrissima  sed  nunc  exaurata 
 
 to  the 
 
 order.  Anglife  corona  cujus  decoris  rosse  deciderunt ;  nimirum 
 quantum  nescio  quid  immensum  debemus  tibi,  0  rex; 
 ideo  durum  Christians  reipublics,  immo  durissimum, 
 priEsertim  nobis,  audire  extra  Deum  factum,  et  ab  eo 
 projectum  ne  esset  rex,  qui  finem  nobis  bona  conferendi 
 invenire  non  potuit,  quique  in  sua  magnificentia 
 parum  esse  judicat  nisi  innumeris  obruendo  beneficiis 
 Gran  dim  ontensem,  aliquando  suum,  populum  nostrum 
 potius  oneraret  quam  ornaret.  Tantum,  inquam,  de- 
 bemus decoro  aliquamdiu  diademati  tuo  quantum  non 
 valemus  enarrai'e.  At  quid  tibi  et  carmini  huic  ?  bene 
 quid  em  incoepisse,  at  defecisse  in  via  Dei  retrogredi 
 est.  Omnes  qui  vident  incipient  illudere  tibi,  dicentes : 
 "  Hie  homo  coepit  jedificare,  et  non  potuit  consum- 
 mare."  At  quid  laudari  hie  ab  hominibus,  quibus  qui 
 placerc  studet  servus  Christi  non  est,  immo  confun- 
 ditur,  quoniam  Deus  sprevit  eum,  et  in  coelo  a  Deo 
 reprobatur,  a  quo  uno  merces  est  operi  nostro,  et 
 gloriifi  corona  de  sola  manu  ejus,  animam  separari  a 
 corpore  infirmo  doleraus.  Potestne  a  Deo  vera  hominis 
 forma  separata  manere  ?  Signatum  et  sigillatum  super 
 nos  lumen  vultus  Dei;  peccato  foedatur  et  obscuratur 
 hrec  lux  gratise,  quae  sola  serenum  confert.  Exctecatus 
 ab  aulicis  verborum  lenocinio  pater  prgecipitio  proximo 
 collidendus  est,  quomodo  filii  suo  damnabili  silentio 
 eum  perire  sinent  ?  Vivit  Dominus,  animam  hujusmodi 
 patris   ab   his    filiis  requiret   Deus.     Si  tacuerimus, 
 
A.D.  1171.] 
 
 EPISTOLiE. 
 
 451 
 
 sceleris  arguemur  a  Deo  nuncupante  nos  canes  mutos 
 non  valentes  latrare,  suspendio  dignos  adjudicabit  cum 
 canibus  capitolinee  arcis  custodibus.  Quidnam  est  hoc 
 verbum  quod  dictum  est  pauperibus  Grandimonten - 
 sibus  ?  Quomodo  evanuit  ?  Promiseras  patri  Simoni,  The  king's 
 fratrum  Carthusiensium  priori  de  Monte-Dei,  et  mihi,  3°"^^.^** 
 quod  pai'atus  eras  dominum  Thomam  Cantuarise  epi-  and  Simon, 
 scopum  ponere  secundiim  in  regno  tuo,  dummodo 
 speciem  humilitatis  coram  populo  tuo  tibi  ostenderet. 
 Fecit  centies  quod  postulasti,  et  ille  jacet  in  corde  The  arch- 
 terrte,  Vocem  sanguinis  clamantem  ad  Deum  de  terra  ^'gl^^^'  ^ 
 audiviraus.  Quomodo  cecidit  verbum  ex  ore  regis, 
 quod  est  sanctum  et  in  te  venerandum  ?  Verum  ita 
 sunt  omnes  isti  divites ;  si  quid  bene  facias,  levior 
 pluma  est  gratia ;  si  quid  peccatum  est,  plumbeas 
 iras  gerunt.  Hsecne  threna  tragoedi  parsinalis  didi- 
 cere  ibides  nostras  eremi  ?  ^  In  pectoribus  plebeiis  et 
 infirmis  beneficia  omnia  conservantur  quomodo  si 
 scripta  essent  in  arena  et  littore  maris ;  in  iisdem 
 cordibus  permanent  injurise  exaratae  quasi  in  marmore. 
 Reverendus  ille  pater  Becket  archiepiscopus  et  irre- 
 preliensibiliter  cancellarii  munere  coram  te  perfunctus 
 fuerat,  quare  talem  tantumque  fidelem  delevit  oblivio  ? 
 O  vitream  principum  gratiam  !  quid  nobis  et  mundo  ? 
 Nolite  confidere  in  principibus,  nec  in  filiis  hominum, 
 in  quibus  non  est  salus.  Immo  salus  ipsi  domino 
 Thomae  arcbiepiscopo  Cantuariensi,  quoniam  ab  eis  oc- 
 cisus  dealbavit  stolam  suam  in  sanguine  Agni  imma- 
 culati.  Ideoque  beatus  quia  vocatus,  quia  etiam 
 introductus  ad  coenam  nuptiarum  Agni.  0  reverendum 
 hieromartyrem  !  0  beatum  pontificem !  cujus  anima 
 paradisum  possidet,  quandoquidera  invenit  salutem 
 ex  inimicis  suis,  et  de  manu  eorum  qui  oderant  se 
 gratis.  Bone  Deus !  auribus  nostris  audivimus,  et  patres 
 nostri   dominus   princeps  Henricus   de   Francia,  par 
 
 '  This  and  one  or  two  other  1  they  stand  in  Martene,  in  order  to 
 passages  in  the  letter  are  given  as  I  avoid  conjectural  emendation. 
 
 F  F  2 
 
452 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1171. 
 
 Francife,  dux  et  archipraesul  Remensis,  dominus  Willel- 
 mus  Albimanus  Senonensis  arcliiepiseopus,  dominus 
 Joannes  de  Bellesme  Pictaviensis,  dominus  Bernardus 
 ISivernensis,  episcopi,  Galliarum  paties,  narraverunt 
 nobis  opus  quod  operati  sunt  perditi  quidam  homicidse, 
 non  rex  Auglus,  opus  illud  nefarium,  indignum  homine, 
 multo  magis  rage  benigno,  misericordi,  mansueto,  nemini 
 non  benevolo.  Corpora,  dicebant,  magnanimo  satis  est 
 prostrasse  leoni,  humiliatum  coram  te,  Anglia,  primatem 
 dominum  Thomam  Cantuariensem,  de  regia  tua  0  rex 
 salute  sollicitum  patrem  occubuisse  ferunt  gladiis  im- 
 piorum  Willelmi  de  Theraci,  Hugonis  de  Morville, 
 Willelmi  le  Breton,  Renaldi  Urse,  quos  si  emiseris, 
 The  -writer  occidisti  et  tu  quem  occiderunt.  Absit  hoc  a  rege 
 acquits  the  Anglias.    Non  credo  te  adeo  foedum  designasse  facinus. 
 
 Ad  solam  vindictam  malefactorum,  laudem  vero  bo- 
 norum,  gladium  portas.  Inter  agendum  de  politicis, 
 Thseroneus  comes  Illyricus  declarat  regem,  in  sua  in- 
 stitutione  et  inauguratione,  perpetuam  in  se  recipere  et 
 vovere  obligationem  bene  beatequo  vivendi,  rectumque 
 judicium  observandi.  Magnus  ille  sacerdotum  Dei 
 Joiada,  dum  conservaret  in  regem  Israel  conservatum 
 usque  ad  tempus  Joas  filium  Okosise,  quem  furata 
 fuerat  amita  ejus  Josaba  de  medio  filiorum  regis 
 OkosicB  qui  interficiebantur  a  lupa  ilia  Athalia,  posuit 
 hie  sacerdos  super  juvenem  regem  diadema  et  testi- 
 Henry's  monium.  Quod  est  testimonium  ?  Volumen  legis  Dei, 
 coronation  doceret  reges  a  die  solemni  coronationis  suae  sin- 
 gulariter  astringi  legis  divina;  praxi.  Recordare  do- 
 mine,  quid  acciderit  tibi,  O  rex,  cum  consecrandus 
 esses  per  manus  reverendi  patiis  Theobaldi,  archiepiscopi 
 Cantuariensis,  die  vicesimo  Decembris,  et  quod  pro- 
 fessionem  banc  in  manibus  episcoporum  consecrantium 
 emiseris — "  Ego  Henricus,  Deo  annuente  futurus  rex 
 "  Anglife,  profiteor  et  promitto  coram  Deo  et  angelis 
 "  deinceps  legem,  justitiam,  et  pacem  ecclesiaj  Dei 
 "  populoque  mihi  subject o."  Et  attende,  quasso,  quod 
 et  cui  promisisti.    Scriptum   est  enim :   "  Vovete  et 
 
A.D.  1171.] 
 
 EPISTOLyE. 
 
 453 
 
 "  reddite,''  et  iterum  ;  "  Displicet  Deo  stulta  et  infi- 
 "  delis  promissio."  Statue  contra  te  cor  tuum,  et 
 quaere  ab  eo  quomodo  et  quaudo  votum  reddidisti.  Sic- 
 cine  justitiam  servasti,  tuis  non  I'eddendo  ?  Dicunt 
 horrendum  hoc  et  immane  parricidii  scelus  te  per- 
 petrasse.  Nos,  licet  inscii,  jamjam  super  te  dolemus, 
 reformidantes  quod  nunquam  scire  vellemus.  Quomodo 
 obscuratum  est  ture  caritatis  aurum  obrisum,  mutatus 
 est  color  optimus !  Ecclesias  nostras  esstruere  et  do- 
 tare  curabas  ;  quomodo  ecclesiaj  pastorem  percutiendo 
 dispersisti  oves  gi'egis  catholic!,  et  (quod  dictu  incredi- 
 bile),  mactando  !  Peripateticorum  princeps,  in  Ethicis, 
 reges  vocut  legem  vivam.  Credo  eundem  sic  fuisse 
 locutum  pro  eo  quod  reges  soleant  subditorura  suo- 
 rum  vitam  procurare.  Sane  sic  te  non  salutasset, 
 sed  sub  nomine  legis  mortuae,  qui  tuos  mortificasti. 
 Filius  gentium  quae  ignorant  Deum  fraterna  csede 
 foedavit  Romae  fundamenta.  Absit  autem  ChristianaB 
 veritatis  filio  et  domorum  nostrarum  protectori  nostro- 
 rum  fundamentorum  caementum  paterno  diluere  cruore. 
 Odi  et  exsecror  raanus  violentas  plus  quam  pilosas. 
 Prudentissime  quamvis  ethnicus  rex  Antigonus  male- 
 dixit  adulatori  suo,  sibi  suadenti  per  fas  et  nefas 
 agere  suos  inter  subditos  et  regnicolas.  "Absit,"  in- 
 quit,  "  hoc  a  me  ;  tyrannorum  est  sic  procedere,  regum 
 "  vero  secundum  leges  et  instituta  imperii."  O  dignum 
 optimi  regis  eloquium !  Graecorum  sapicntes  regem 
 vocaverunt  hasilea,  quod  experirentur  eum  populi 
 hasim  et  fundamentum  firmum.  Tu  autem  quale  firma- 
 mentum  populi  judicaberis  ?  Siccine  regio  fulgens 
 diademate  tuum  sustentas  et  portas  populum,  populi 
 tui  tuumque  patrem  spiritualenx  e  medio  tollendo  ? 
 Merito  vocaberis  concussum  populi  fundamentum,  et 
 jam  ruinse  proxiraum.  Csecus  ille  Graecorum  vates 
 reges  nuncupabat  pastores.  At  quis  nesciat  quod  boni 
 pastoris  est  tondere  oves,  non  deglubare  ?  At  tu  traxisti, 
 possedisti,  occidisti.  Quis  videat  quis  audiat  tantam  ini- 
 
454 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1171. 
 
 quitatem  refundi  in  caput  regis,  et  regis  catholici  ?  Illc 
 qui  in  diebus  Saul  abstulerat  opprobrium  ex  Israel  vocavit 
 reges  clypeum,  ilia  in  oratione  funebri  prtedicti  regis 
 Saul  et  Jonatlise,  amabilium  principum :  "Abjectus 
 "  est  in  te  clypeus  fortium."  Versum  decimum  Psalmi 
 xlvi.,  in  quo  gloriatur  David,  "  Quoniam  dii  fortes 
 "  terras  vehementer  elevati  sunt,"  legit  sanctse  ecclesige 
 doctor  Hieronymus,  "Reges  scuta  terrse."  Dato  et 
 concesso,  quos  inter  reges  te  inventum  non  habeo. 
 Justi  te  non  sentiunt  in  genere  suo.  Reges  illi  obum- 
 brant  super  caput  populi  in  die  belli ;  tu  autcm, 
 domine  mi  i-ex,  non  tantum  avertis  faciem  tuam  a 
 tuis ;  ipsos  etiam  interfectos  insepultos  relinquis  in 
 oculis  solis,  ut  quos  opprimis  indesinenter  contcm- 
 pletvxi'.  Fateor  et  ingenue  non  potest  hoc  de  te  sibi 
 pcrsuadere  anima  mea,  nisi  ex  istorum  patrum  scrip- 
 tis  exprobratum  fuisset.  Suscepta  mea  legatione,  cui  te 
 facturum  satis  regis  promiseras  sacramento,  tot  tanta- 
 que  nobis  contulisti  beneficia ;  ut  quid  erit  pretii  ? 
 Ecce  enim  durus  a  Deo  emissus  est  proplieta,  omnium 
 justitiarum  tuarum  quas  fecisti  non  recordabitur 
 Deus.  In  vanum  laborasti  sedificando  civitates  et 
 cellas  parvas,  in  quibus  pauci  resident  viri  super  flu- 
 Inconsis-  mina  sanguinis  effusi,  flentes  dum  recordarentur  tui 
 the*king's  ^elatoris  nostrte  Sion.  Hodie  sedificare  et  eras  des- 
 nlleged  truere,  quid  est  aliud  quam  animam  suam  in  vanum 
 conduct,  accipere  ?  Cum  qusesisset  divinus  vates,  "  Quis  ascen- 
 "  det  in  montem  Domini  ?"  respondit  ei  Spiritus  Sanctus, 
 "Innocens  manibus  et  mundo  corde."  Si  hi  duo  gra- 
 dus  sunt  necessarii  ad  caelum  pertingendum,  et 
 primum  gradum  non  possis  amplius  iuvenire,  quo 
 pervenies  ?  Hinc  migrare  necessum  est ;  quo  ibis  ? 
 Qua  die  nobis  attulit  vitam  Christus,  christi  Ejus 
 vitam  prsecidendam  pronuntiabas.  Incredibile  hoc  retu- 
 lere ;  non  credo ;  Domine  Deus,  quis  credet  auditui 
 nostro.  Dicent  do  te  quicunque  haec  accipient, 
 "  Quid  acuisti  linguam  tuam  sicut  serpentis  ? "  Si  hoc 
 
A.D.  1171.] 
 
 EPISTOLiK. 
 
 455 
 
 in  sanguinis  innocui  luto  sic  defixus  fucris,  ccce  factus 
 cs  sine  corona  et  sine  substantia.  O  durissiniain 
 sanguinis  Andegavi  soitem !  O  miserabilem  Anglia3, 
 regni  quondam  florentissimi,  statum !  Quando  capvit 
 dolet,  sentimus  ctetera  membra  dolere.  Kex  populi 
 sui  caput,  caput  autem  regis  Christus.  Innocuo  nocendo 
 insontem  csedendo,  cecidisti  casu  tam  pernicioso  ut 
 magna  sit  tibi,  Anglorum  capiti,  inflicta  contritio ;  quis 
 mcdebitur  tui  ?  A  capite  foetet  qualiscunque  piscis ; 
 populi  infirmitas  a  rege  capite  suo  defiuit,  quia  ilium 
 quo  vult  convertit.  Consularis  satis  superque  notus 
 scribit  ad  Sempronium,  quod  inter  tuos  observare  licet, 
 secus  ac  in  corporibus  ita  in  imperio.  Gravissimus  est 
 morbus  qui  a  capite  difFunditur  de  mortuo  corde  in 
 corpore  humano.  Quid  amplius  caro  nostra  nisi 
 vermis,  foetor,  et  horror  ?  Parricidii  crimine  sulFocato 
 te  Britannorum  corde,  quid  valet  populus,  et  nos 
 pauperes  erimicoliB,  famuli  tui  ?  Valde  expertus  ille 
 qui  dicebat,  "  Qualis  rex,  talis  et  populus  ejus  ,' 
 namque 
 
 "  componitur  orbis . 
 "  Regis  ad  exemplum," 
 Quodnam,  heu  !  et  augusti  regis  das  nobis  exemplum  ? 
 In  oraculo  testimonii  duo  cherubim  ex  ligno  olivarum 
 factos  auroque  textos  ^  posuit  magnus  prudential  rex  III.  l?eg. 
 Israel,  ad  quid  supremas  potestates  ecclesiasticam  et 
 temporalem    Deo    officiantes  caritate   et  benignitate, 
 decorandos  edocebat,  cujus  generis  olivarum  erat  illud 
 lignum  ?    Ex  quo  te  compositum  clamabit  posteritas  ? 
 dum  Ahias  Selonites  Israeliticus  colloqueretur  in  via 
 cum  Jeroboam,  onusto  ex  scissuris  pallii  novi  regem 
 Israel  vocabat  lucernam.    Quid  est  hoc  ?  Ad  nihilum 
 valet  lucerna  nisi  abundet  oleo  cum  lumine.    Ita  rex 
 quantumvis  fulgeat  auro,  gemmis  in  sceptro  radianti- 
 
 '  texlos,  Mart.  But  the  true  j  "  Te.vil  quoquc  cherubim  auro," 
 readins  appears  from  the  Vulgate,  ]  v.  28. 
 
456 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1171. 
 
 bus,  paruiii  est,  nisi  caritatc  et  beneficentia  emineat. 
 Axidivimus  ct  nos,  dum  media  nocte  surgereinus  ad 
 orandum,  Sponsum  nolentem  recipere  novissime  veni- 
 entes  quinque  virgines  qu?e  non  sumpserant  oleum 
 secum,  ipsasque  confundcntem  cum  repulsa  evangelica 
 "  Nescio  vos."  Oleum  passim  in  scripturis  efFusum 
 symbolum  misericordise  et  magnificentise  regise,  quae, 
 infirmoruni  ac  subditorum  miseriis  subveniendo,  pro- 
 ximo accedit  ad  oleum  quod  videmus  supernatare 
 nliis  liquoiibus ;  ideoque,  ut  reor,  reges  non  conse- 
 crantur  vino  aspero  aut  aceto,  sed  oleo  misericordife,  ut 
 discant,  ab  liac  die  suae  coronationis,  facere  utique 
 misericordiam  cum  judicio.  Ad  hoc  ut  vigiliis  addicta 
 luceat  lucerna,  debet  teneri  recta ;  sic  reges  populorum 
 lucern;\3  debent  esse  magnifici,  recti,  amantissimi,  et 
 suorum  commodis  invigilare.  Nunc  itaque  vides  ad 
 verbum  Dei  veram  lucernam  positam  pedibus  regum, 
 (piia  lumen  quod  erat  in  te  tenebrse  sunt,  et  tenebrie 
 super  universam  terram  tuam  per  scandalum  quod 
 omni  populo  tuo  posuisti,  et  hoc  vidisti  : 
 
 Virg.  Eel.      "  Majoresque  cadunt  latis  ^  de  montibus  umbra?," 
 
 i.  84. 
 
 Juvoii.         "  Omne  animi  vitium  tanto  conspectius  in  se 
 
 "  Crimen  habet,  quanto  major  qui  peccat  habctur." 
 
 Jeroboam,  quia  rex  Israel,  plusquam  quis  alius 
 Hcbneorum  Deo  displicuit  idololatrife  crimine,  eo  quod 
 pessimo  scandaloso  -  vitce  exemplo  peccare  fecit  popu- 
 luin  Israel.  Et  sane  imperatoris  collusio,  ut  notat 
 Egesippus,  populo  proponitur  quasi  lex  flagitiorum. 
 Omnis  princeps  quasi  populi  sui  monarchies  censetur, 
 qui  eum  exempli  sui  gubernaculo  sive  timone  quo 
 vult,  sive  ad  bonum  sive  ad  malum,  eum  convertit. 
 Nonne  tibi  aliquando  retuleret  legati  trium  Magorum 
 quod  dum  turbatus  est  Herodes,   turbatur  et  omnis 
 
 '  altis,  Virg. 
 
 I      -  scandaloscc  ? 
 
A.D.  1171.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 457 
 
 Jerosolyma  cum  illo  ?  Tuiris  quo  altior  est,  eo  casus 
 ejus  gravior,  ruina  extensione  major,  strepitusquc 
 cadentis  et  fragor^  terribilior  ;  ita  reges  (quoniam 
 vitia  neminem  latere  possunt)  qui  facti  sunt  turres 
 fortitudinis  gentium  sibi  commissarum  a  facie  inimici 
 saevientis,  quando  depravatis  moribus  et  opere  per- 
 dito  cadunt,  magnam  causant  ruinam  in  subditorum 
 mentibus.  Declaravit  Via,  Veritas,  et  Vita,  Christus, 
 princeps  regum  teiTce,  non  de  malo  muliercuk^  opere 
 quae  se  sequebatur,  sed  de  principis  apostolici  crimine 
 reformidandum  illud,  "  Vse  homini  illi  per  quern 
 "  scandalum  venit !  "  Quantum  (proh  dolor  !)  quantum 
 est  scandalum  hoc  quod  tuis  posuisti  ?  Manhu !  tu  ^^P^^^ 
 qualis,  tu  quantus  et  quis  es,  et  quid  fecisti  ?  Viden' 
 utrum  hoc  facinus  principem  tui  sanguinis  addeceat  ? 
 Posuisti  offendiculum  fratribus  redemptionis  tuae, 
 lapidem  ofFensionis  et  petram  scandali.  Magister  de 
 discipulorum  nugis,  dominus  de  servorum  insolentia, 
 pater  de  filiorum  malis .  moribus,  ita  rex  de  subdi- 
 torum excessibus  rationem  reddet  in  die  judicii. 
 Omnia  illorum  scelera,  sive  levia  sive  gravia,  in  caput 
 regum  refunduntur.  Quod  si,  Deo  inspirante,  tam 
 acerbam  quam  in&mem  tui  nominis  notam  declinare 
 et  delere  meditaris,  quatuor  illi  sicarii,  sua  imma- 
 nitate  nobiles,  extremis  afficiendi  sunt  suppliciis  et  e 
 finibus  humaniie  naturai  sunt  eliminandi  et  exter- 
 minandi ;  non  patiaris  illos  vivere  in  terris  tuis  ;  nec  The  king's 
 hoc  to  priBtereat,  si  tolerantia  tua  aut  participatione  fhe^ur-" 
 cum  illis  quatuor  excommunicatis  desiisti  vitam  spiri-  derers. 
 talem  vivere,  vivere  nolo  amplius  vitam  temporalem. 
 Tanta  talique  in  consideratione  apud  me  est  salus  tui 
 diadematis,  quantum  profert  qui  pro  te  cupit  etiam 
 fieri  amathema.  Vellem,  utinam  te  nunquam  nobis 
 bona  fecisse,  quoniam,  patre  a  filio  occiso,  brevi  Deus 
 judex,  justus,  fortis,  qui  armat  creaturam   suam  ad 
 
 el,  ins.  Mart. 
 
458 
 
 EPISTOLyE. 
 
 [A.D.  ]  171. 
 
 ultionem  suam,  (quia  qua  mensura  mensi  fueritis 
 remetietur,  et  qui  fuderit  sanguinera,  fundetur  sanguis 
 illius)  paternum  contra  sceptrum  dominationis  tuie 
 seternje  suscitabit  zelum  amarum  filiorum  tuorum. 
 Verumtamen  faxit  Deus  me  false  prophetare  ;  interim 
 prtepara  animam  tuam  ad  tribulationem.  Peccatum 
 peccavit  Jerusalem,  propterea  instabilis  facta  est,  nec 
 est  pax  ossibus  regiis,  id  est,  interioris  hominis  parti- 
 bus  superioribus,  a  facie  pcccatorum  suorum.  Salo- 
 mon litem  suam  instituendo  revelavit  potentes  potenter 
 tormenta  passuros,  quoniam  seternus  Judex  non  vere- 
 bitur  magnitudinem  cujuscumque.  Jamjam  aposto- 
 lorum  novissimus  judicium  reformidat,  quod  fiet  duris- 
 simum  liis  qui  prsesunt.  Hoc  cum  gravi  verborum 
 pondere  de  bono  opere  non  lapidamus,  sed  de  blas- 
 phemia,  de  exsecratione  et  mendacio,  si  verum  parri- 
 cidium  quod  relatum  est,  zelo  zelatus  pro  filiis  Domini 
 Dei  exercituum  spinae  nostrorum  eremorum  lingua 
 dolatfe  sunt  aculeata,  non  sine  punctura  loquuntur; 
 vervim  ita  pungant  ut  compungantur  compungendi  ad 
 salutem.  Acerbai  querimoniae  mete  non  succussant,  ne 
 deterius  quid  contingat ;  magna?  ulcerum  saniei  validius 
 detersivum  necesse  est,  ex  modico  vulnere  tabidum  facit 
 ulcus  nimis  blanda  chirurgi  manus.  Non  audit  medicus 
 fidelis  inter  resecandum  putridum  membrum  lamenta- 
 bilem  amici  sui  vocem,  sed  ad  salutem.  Volo,  domine 
 mi  rex,  te  talium  sermonibus  aut  consiliis  uti  qui 
 tam  timeant  palpare  vitia  quam  detractai'e  virfcutibus. 
 Vendant  alio  loco  et  oleum  suum  peccatores  illi  adula- 
 tores  quam  coram  te ;  pura  regum  imago  non  vult 
 oleo  peccatoris  impinguari  caput  suum.  Etsi  te  lacta- 
 verint  peccatores  aulici  ne  acquiescas  eis,  molliti  sunt 
 sermones  eorum,  sed  ipsi  sunt  jacula,  offerant  Sama- 
 ritani  (intelligo  anima?  tuse  custodes)  oleum  et  vinum, 
 ut  animtB  insolentis  infundant  vulneribus ;  utinam  et 
 ego  cum  eis  fierem  apud  te  idoneus  minister  novi  tes- 
 tamenti,  duris  verbis  veniens  ad  te,  vinum  inci'epa- 
 
A.D.  1171.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 459 
 
 tionis  debitae  infunderem  usque  ad  cordis  tui  contri- 
 tionem ;  et  hoc  est  agere  misericordem  in  hoc  genere 
 fuisse  crudelem.  Dum  vos  alloquimur,  fili  excelse, 
 blandiri  vobis  nec  volentes  nec  debentes,  Ladignationem 
 forte  tuam  advei*sus  nos  concitabimus ;  nihil  vereor, 
 nec  facio  animam  meam  pretiosiorem  quam  me. 
 Melius  est  mihi,  cum  ilia  a  duobus  senibus  inveteratis 
 dierum  malorum  accusata,  incidere  in  manus  hominum 
 absque  opere  malo,  cum  obtruncato  domiao  Cantua- 
 riensi,  quam  in  manus  Dei  viventis,  quod  horrendum 
 credebat  gentium  doctor.  Pereant  per  me  licet  bona 
 nostra  temporalia,  mode  non  amittat  aiterna  anima 
 tua,  pro  qua  Christus  mortuus  est,  Justus  pro  injustis. 
 Longius  progredi  et  diutius  tecum  versari  duo  mihi 
 prohibent,  silentium  imponendo.  Primo,  majestas  tua 
 supra  vii'es  exsecrandis  compedita  et  nimis  invokita 
 negotiis,  quam  innocente  fuso  sanguine  lethaliter  doleo 
 sauciatam.  Secundo,  contagiosum  hocce  vuhius  excom- 
 municationis  in  anima  tua  inflictum  prohibet  me 
 tecum  agere,  ne  tam  perniciosa  labe  inficiatur  anima 
 mea  quondam  tua,  nisi  usquam  resipiscas ;  quoniam 
 sanctiore  titulo  prohibet  Paulus  scribens  Corinthiis 
 non  commisceri  nec  cibum  sumere  cum  avaris  aut 
 rapacibus.  Sed  et  discipulus  quern  diligebat  Jesus, 
 commendans  electse  dominse  et  natis  ejus  caritatem, 
 "  Si  quis  venit  ad  vos,  et  hanc  caritatis  doctrinam 
 "  non  afFert,  nolite  recipere  in  domum,  nec  Ave  ei 
 "  dixeritis;  qui  enim  dicit  illi  Ave,  communicat  operi- 
 "  bus  ejus  mahgnis."  Tu  autem,  qui  nosti  quod  opor- 
 tet  nos  mutuam  vicem  reddere  parentibus  animarum 
 nostrariun,  intelligis  nos  tecum  non  amplius  debere 
 communicare,  nisi  prius  deposueris  sordes  animas  tuae. 
 Erat  Jerosolymis  probatica  piscina,  ubi,  mota  aqua, 
 qui  prius  descendebat  in  eam  sanabatur.  Simt  et 
 RomiB  natatoria  Siloe,  quod  interpretatur  missus,  seu 
 apostolus,  quoniam  ibi  apostolica  sedes,  quae  pecca- 
 tores  excipit  ad  poenitentiam.     Vade  itaque  ad  hsec 
 
460 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1171. 
 
 natatoria  Siloe  ;  quod  si  Frederici  Augusti  armis  in- 
 terclusum  est  iter,  descende  in  Jordanem  ])cenitentia3 ; 
 aquse   enim   .sane  meliores  sunt  Abana  et  Pharphar 
 fluviis  Damasci.    Festina,  ne  tardaveris  ;  pericidum  in 
 mora ;    lavare   septies.     Hoc   repurgato   et  reparato, 
 miseras  et  miserabiles  animre  tuse  ruinas  septena  hacce 
 lotione — confessione,  lacrymis,  jejuniis,  satisfactione,  dis- 
 ciplina,  peregrinatione  ad  loca  sancta  et  eleemosynis — 
 peccata  tua  redime.    Adhibe  quam  viduasti  ecclesiam, 
 ut  pro  te  oret.    Nos  quidem  non  cessamus  orantes  pro 
 vobis  nocte  ac  die,  ut  prasveniendo  faciem  ejus  in  con- 
 fessione revertaris  ad  Dominum,  si  forte  audiat  nos, 
 et  saneris  ab  eo.    Hac  sine  lotione  obliviscere  nostri ; 
 nihil  tibi  et  nobis ;  qui  aves  cfeli  pascit  nos  curabit. 
 Epistolas  tuas  non  cxspeetaraus,  sed  nee  expetimus ; 
 non  amplius  rescribas,  quia  nomen  tuum  deletuni  est 
 de  libro  viventium  ;  neque  te  faciem  tuorum  excom- 
 municationis  fulminc  combustam  videamus,  ne  male- 
 dicto  participes  efFecti  tecum  separemur  ab  usu  gratite 
 Dei,  sine  quo  nihil  possumus  facere.    Si  vis  nos  in- 
 venire,  revcrtere  ;  revertere  ad  Patrem  nostrum  cseles- 
 tem,  in  quo  et  per  quern  vivimus,  movemur,  et  sumus, 
 et  dicito  ei  in  spiritu  humilitatis  et  in  animo  contrite : 
 "  Ego  qui  inique  egi.  Pater,  in  crelum  et  in  tuos,  nihil 
 "  amplius  a  Te  exspecto."     Sic  miserere  anim^e  tuse, 
 placens   T3eo ;   exspectat  (piidem,  donee  veniat  immu- 
 tatio  tua,  Grandimontensis  populus  geniens  et  qufereus 
 a  Deo,  qui  dat  escam  oiiini  canii,  pro  te  panem  gratife 
 in  cinere  et  sacco  factus    obcdiens  Deo.    In  nostro 
 priore  gencrali  ha^c  tibi  ioquor  et  exhortor  in  Christo 
 Jesu   Domino   meo,   districto  judice,   qui,   licet  sint 
 omnia  oculis  ejus  nuda  et  apcrta,  accuratam  operum 
 nostrorum  inquisitionem  scrutatuvum  se  (licit  in  lucer- 
 nis  Jerusalem,  quamquam  dileetam.    Quid  faciet  eis 
 quos  reprobavit  ?    "  Malos  male  perdet,"  verba  sunt 
 sancti  evangelii.    Qui  ex  Deo  est,  verba  Dei  audit. 
 
A.B.  1171.] 
 
 EPISTOLiK. 
 
 461 
 
 DCCXLVir. 
 
 WiLLELMUS  PRIOR  GrANDIMONTENSIS  AD  PeTRUM  BeR- 
 
 nardi  correctorem  vincenarusi,  olim  priorem 
 Geandimontexsem. 
 
 (Maiteue,  Thes.  i.  560.) 
 
 Fideli  servo  Christi  et  prudenti  patri  domino  Petro 
 Bemai'di,  nostro  fratri  et  correctori  de  Vincennis, 
 bonum  animum  ei  respirarc  in  misoiicordia  Dei  fvater 
 Willelmus  prior  gcneralis. 
 
 Cruento  reverendi  patris  Cantuaviensis  occasu  quid  Against 
 turbaris,  et  cogitationes  tute  ascendimt  in  cor  tuum  ?  anxiety'^ 
 Si  manum  aut  consilium  parricidis,  suadente  diabolo, 
 prsestitisses,  contristari  deberes  tristitia  quse  salutem 
 operatur.  Plaga  sane  crudelis  et  cruenta  vehementer 
 inflicta  est  ecclesife  sanctte  "Dei  in  internecione  sancti 
 primatis.  At  quid  remedii  ?  Non  tarn  deplorandus 
 qui  insons  occidit  quam  qui  occidit.  Interempto 
 manet  corona,  interemptori  gelienna,  quaj,  imniane  os, 
 jamjam  aperuit  ut  deglutiat  vi^^.^m.  Quod  paternitati 
 tuse  retulere,  illustri.ssimum  Anglorum  regem  hoc 
 flagitium  perpetrasse,  difficile  mihi  persuaderem,  nisi 
 narrantium  dignitas  intercederet.  Quod  si  ita  est,  res 
 male  cedit  ipsi  regi  et  nobis  famulis  ejus ;  non  tamen 
 hac  re  desperandum,  sicut  calamus  quassatus  non  con- 
 terendus.  Noli  turbari  quasi  fecisses ;  justitia  justi 
 liberabit  eum,  impius  autem  in  sua  iniquitate  corruet. 
 Si  bene  egeris,  recipies.  Secus  ac  lepra  corpori  ad- 
 hferet  quod  foedat,  ita  culpa  ipsi  operanti  iniquitates. 
 Impietas  impii  erit  super  eum.  Justus  tilius  non  mo- 
 rietur  in  iniquitate  patris  sui,  sed  vita  vivet.  Filius 
 non  portabit  iniquitatem  patris,  nec  tu,  carissiroe  pater, 
 filii  tui  regis  Anglia3  si  verum  sit  quod  adeo  ei  in- 
 genitse  justitijE  oblitus  fuerit.  Ut  tibi  complaceat 
 anima  mea,  scribam  ad  eum ;  sed,  epistolam  futuram 
 credo  infirmam,  nam  coram  eo  non  sum  vir  magni 
 
462 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1171. 
 
 meriti.  Faciam  tamen  lubens  ut  revertatur  ad  Do- 
 minum.  Plurimum  tribuit  sancte  tiife  eloquentiiu ; 
 ergo  ad  industria  tua  devote  conveniendus,  pathetice 
 admonendus,  solHcita  exhortatione  in  Christo  Jesu  sus- 
 citandus. 
 
 DCCXLVIII. 
 
 Joannes  Saresberiensis  ad  Joannem  pictavensem 
 
 EPISCOPUM.a 
 
 (0.  ii.  321  ;  Z.  v.  81 ;  Jo.  Sar.  304;  Martene,  Thes.  Nov.  Anecd.  iii.  1746  ; 
 Rcc.  des  Hist.  xvi.  61.5.) 
 
 Ex  insperato  et  in  transitu  mihi,  gratia  Dei  propi- 
 tiante,  nuper  innotuit  quod  ad  vos  erat  lator  prtesen- 
 tium  transiturus.    Gavisus  ergo  divinitus  ministratam  ^ 
 occasionem  scribendi  ad  amicum,  earn  gratanter  arri- 
 pui,  arbitratus  mihi  longBO  calamitatis  magnum  dari 
 solatium,  quod  in  tutis  auribus  liceat  ^  angustiarvim 
 cumulum  deplorare.     Sed  unde   sumetur   exordium  ? 
 Nam  dicendi  parit  inopiam  materia  copiosa  et  ex- 
 uberans,  et  quae*  nisi  tempore  nostro  malitia  excre- 
 visset  ad  summum,  fidem  excedit.     Publicas  angustias 
 an  domesticas  deplorabo  ?     Sed  generales  mundus  ag- 
 The  mur-  novit.    Sua  quemque  miseria  perurit  acrius :  nisi  forte 
 the  arch-    quispiam  sectatorum  Christi  tanta  sit  caritate  succen- 
 bishop.      sus  ut  iiniversoram  subeat  onera,  et  uratur  in  seandalo 
 proximorum.     Et  quia  vobis  de  passione  gloriosi  mar- 
 
 '  monstratam,  Brial.  ]        non,  ins.  G. 
 
 2  liceat,  Z ;  licebat,  G.  I 
 
 *  See  vol.  ii.  p.  xlii.  O  and  Z  j  this  is  given  as  a  letterfrom  the  prior 
 have  the  heading  "  Cuidam  amico  of  Canterbury  to  Henry,  bishop  of 
 "  sue."    In  Martene's  Thesaurus  I  Winchester. 
 
A.D.  1171.] 
 
 EPTSTOL^. 
 
 463 
 
 tyris  Thom£e  Cantuaviensis  archiepiscopi,  qui  non  modo 
 ecelesiam  propriam,  sed  utramque  provinciam  Anglo- 
 rum  et^  Gallicorum,  miraculis  multis  et  magnis^  irra- Cf.  vol.  ii. 
 diat,  constarc  non  dubito,   in  ea  non  censui  mihi 
 diutius  iramorandum  ;  prresertim  cum  et  tempus  scri- 
 bendi  breve  sit,  et,  ut  opinor,  jam  fere  per  orbem 
 Latrnum  ex  relatione  plurimorum  sit  nota  et  vulgata 
 materia.     Hoc  tamen  in  tanto  divinse  dispensationis 
 munere  silendum  esse  non  credidi,  quod  ad  Dei  et 
 martyris   sui  gloriam  universi   mirantur.     Quia  sic 
 omnes  circumstantisp  concurrerunt  ^  in  agone  pontificis, 
 ut  patientis  titulum  perpetuo  illustrarent,  et  perse- 
 quentium  revelarent  impietatem,  et  nomen  sempiterno 
 macularent  opprobrio.     Si  enim  personas  hinc  inde 
 intueri   et  metiri   placuerit,   occurrit   hinc  religiosus 
 archiepiscopus,  Britanniarum  primas,  sedis apostolicse 
 legatus,  judex  incorruptissimus,  utpote  nec  acceptor 
 personarum  nec  munerum,  assertor  ecclesiasticoe  liber- 
 tatis,  et  quasi  turris  erecta  in  Jerusalem  contra  faciem 
 Damasci,  malleus  impiorum,  sed  pauperum  et  moeren- 
 tium  consolator.    Viderit  qui  voluerit  ^  quis  e  regionc 
 procedat.      Et  si  causa  martyrem  facit,  quod  nulli 
 rectum  sapienti  venit  in  dubium,  quid  justius,  quid 
 sanctius  causa  ejus  ?  qui  opes  et  omnem  mundi  glo- 
 riam, qui  amicorum  et  totius  cognationis  afFectionem 
 pro  Christi  amore  contemnens,  exsilium  subiit,  se  et" 
 suos  omnes  exposuit  periculis  et  paupertati:  qui  pro 
 lege  Dei  sui  tuenda  et  evacuandis  abusionibus  veterum 
 tyrannorum  certavit  usque  ad  mortem  :  nec  in  aliqua 
 obligatione,  postquam  semel  lapsus  est,  captus  insidi- 
 antium  dolo  induci  potuit  ut  aliquid  eorum  qnse  ab 
 ipso  exigebantur  promitteret,  quin  in  omnibus  adj  ice- 
 ret  honorem  Dei  et  honestatem  ecclesise  salvam  fore. 
 
 '  ct  Oallicoriim,  Z ;  om.  G. 
 -  magnis,  O,  Z  ;  maximis,  G. 
 3  concurrerunt,   O,  Z;  concur- 
 unt,  G. 
 
 el  apost.  sedis,  Z. 
 noverit,  G. 
 suosque,  Z. 
 
404 
 
 EPISTOL^E. 
 
 [a.d.  1171. 
 
 Nec  ad  modicum  et  quasi  ad  horam  credens  et  in 
 articulo  temptationis  recedens  adversa  perpessus  est, 
 sed  exsilium  et  acerbissimam  ^  proscriptionem  in  annum 
 septimum  protelavit ;  tanta  quidem  virtute  constantiae 
 I'egia  via  incedens,  et  Christi  ^  et  apostolicorum  viro- 
 rum  sequens  vestigia,  ut  invictus  ejus  animus  nec 
 fortunse  sfevientis  impetu  posset  frangi,  nec  blanditiis 
 emoUiri. 
 
 Circum-        Sed   et  ^   ubi   sit   immolatus    advertite.    Certe  in 
 ^^{th^^      ecclesia  quae  caput  regni  est,  et  aliarum  omnium  mater 
 murder.         Cliristo,  coram  altari,  inter  consacerdotes  ■*  et  manus 
 religiosorum  quos  armatorum  carnificum  tumultus  fece- 
 rat  ad  stupendum  et  miserabile  spectaculum  convenire. 
 Qui  ergo  se  ipsum  a  multo  tempoi'e  exhibuerat  hostiam 
 vivam,  sanctam,  Deo  placentem  ;  qui  carnem  suam  in 
 orationibus,  vigiliis,  jejuniis,  et  asperioris   cilicii  usu 
 continue,  cum  vitiis  et  concupiscentiis  crucifixerat ;  qui 
 dorsum  (quod  sancti  familiares  ejus  noverant)  tanquam 
 Christi  puerulus  exponere  consueverat  ad  flagella  ;  qui 
 Christi   corpus  et  sanguinem  solitus  erat  offerre  in 
 altari,    coram    altari    prostratus,^   effusum  manibus 
 Compari-   Impiorum    obtulit    proprium.    Nec    licuit  ministris 
 the  SathanjB  in  immolatione  discipuli  et  servi  quod  prse- 
 
 Saviour's  ambulis  eorum  in  crucifixiono  Magistri  et  Domini, 
 passion.  Christus  enim,  ne  civitas  foedavetur,  ne  pollueretur 
 sabbatum,  judicio  licet  iniquo  praidamnatus,  qualem- 
 qualem''  allegandi  pro  se  acceperat  facultatem,  et  ab 
 urbe  eductus  ^  extra  portam  crucifixus  est,  ministerio 
 utique  gentilium,  qui  Deum  ^  non  noverant,  et  auctori- 
 tate  publicse  potestatis,  his  reum  ^  deferentibus  quorum 
 legem  visus  est  impugnare,  discipulo  filio  perditionis 
 proditionis  perfidiam  procurante.    At  iste     non  modo 
 
 1  acerbam,  Z. 
 
 2  Christi  et,  om.  Z. 
 
 3  et,  om.  Z. 
 
 ^  sacerdotes,  B. 
 
 5  prostralum  et  fmum,  0,  Z. 
 
 *  qualeni  (single),  O. 
 '  ductus,  G, 
 
 5  Deum,  Z  ;  Domimm,  G. 
 
 rerum,  Z. 
 ">  ille,  O. 
 
A.D.  1171.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 465 
 
 in  urbc,  sod  intra  ecclesiam,  non  tempore  prophano,' 
 sed  die  quern  nativitatis  dominica3  solemnitas  conse- 
 crabat,  et  omni  jure  deeuit  ut  natalis  ejus,  qui  inno- 
 center  et  sanctissime  vixerat  ad  gloriam  Dei,  natalem 
 sanctorum  Innocentium  consequeretur.^  Et  quidem,  ut 
 creditur,  necem  ipsius  traditores  procuravere  discipuli, 
 sacerdotum  ^  principes  formaverunt,  tanto  in  nialitia 
 Annam  et  Caipham,  Pilatum  et  Herodcm  amplius 
 prfficedentes,  quanto  diligentius  prfBcaverunt  *  ne  in 
 judicium  traheretur,  ne  conveniretur  ab  accusatoribus, 
 ne  appareret  ante  faciem  praesidis,  ne  privilegio  sacri 
 loci,  vel  temporis,  aut  dignitatis,  aut  gxadus,  aut 
 reformatas  pacis  et  datae  securitatis  conditione,  sacri- 
 legas  nianus  evaderet,  non  gentilium,  non  hostium,  sed 
 eorum  qui  legem  Domini  ^  profitebantur  et  amicorum 
 fidem.  Sane  mira  Dei  omnipotentis,"  cuncta  ^  sapien- 
 ter  et  salubriter  ordinantis,  dispensatione  contigit,  quod 
 qui  hiBC  tarn  male,  tam  impudenter  et  imprudenter, 
 permisit  lieri,  eadem  non  est  passus  abscondi :  ut  hie 
 etiam  temporaliter  impleatur  quod  Veritas  protulit, 
 niliil,  scilicet,  esse  occultum  quod  non  reveletur.  Nam 
 quod  de  signifero  proditorum  Juda,  sermone  celebri, 
 vulgatum  est,  pari  jure  trahendum  est  et  ad  complices 
 ejus,  eo  quod  de  similibus  rebus  idem  constet  ^  esse 
 judicium,  ut  Clxristianis  omnibus  ex  fide  liqueat,  quod 
 cceli  revelabunt  iniquitatem  ipsorum,  et  adversos  eos 
 terra  consurget.  Quis  enim  fidelium  audeat  dubitare 
 quod  Deus  auctores  et  perpetratores  tanti  sacrilegii 
 aut  convertet  aut  conteret  ? 
 
 Passurus  autem  in  ecclesia,  ut  dictum  est,  coram  Story  of 
 altari   martyr   Cbristi,   antequam   feriretur/**  cum  se  ^gr.'"'^' 
 
 '  prophanatico,  Z. 
 conseipieretur,  Z 
 
 G. 
 
 ^  sacerdotum  .  .  . 
 om.  Z. 
 
 peccaverunt,  G. 
 o  12478. 
 
 ;  sequerelur, 
 formaverunt, 
 
 5  Domini,  Z  ;  Dei,  G- 
 ^  omiiipotentis,  Z,  G  ;  om  O. 
 7  et,  ins.  0. 
 ^  tam,  om.  O. 
 'J  constat,  O. 
 feriretif,  0. 
 
 G  G 
 
466 
 
 EPISTOLyE. 
 
 [a.d.  1171. 
 
 audisset  inquiri,  militibus,  qui  ad  hoc  venerant  in  turba 
 clericorum  et  monaehorum,  vociferantibus  :  "  Ubi  est  archi- 
 "  episcopus  ?  "  occurrit  iis  o  gradii  quern  ex  magna 
 parte  ascenderat,  vultu  intrepido  dicens :  "  Ecce  ego  ;  quid 
 "  vultis?"  Cui  unus  funestorum  militum  in  spiritu 
 furoris  intulit :  "  Ut  ^  modo  moriaris,  impossibile  enim  est 
 "  ut  ulterius  vivas."  Respondit  autem  archiepiscopus 
 non  minori  constantia  verbi  quam  animi  (quia,  quod 
 omnium  martyrum  pace  ex  animi  mei  sententia  fiden- 
 ter  dixerim,  nullus  eorum  videtur  in  passione  isto 
 fuisse  constantior) :  "  Et  ego  pro  Deo  meo  ^  mori  para- 
 "  tus  sum,  et  pro  assertione  justitiae,  et  ecclesife 
 "  libertate.  Sed  si  caput  meum  quferitis,  prohibeo, 
 "  ex  parte  omnipotentis  Dei  et*  sub  anathemate,  ne 
 "  cuiquam  alii,  sive^  monacho,  sive  clerico,  vel  laico, 
 "  majori  vel  minoi'i,  in  aliquo  noceatis,  sed  sint  im- 
 "  munes  a  poena,  sicut  exstiterunt  a  causa :  non  enim 
 "  illis  sed  mihi  imputandum  est,  si  qui  eorum  causam 
 "  laborantis  ecclesise  susceperunt.  Mortem  ^  libenter 
 "  amplector,  dum  modo  ecclesia  in  effusione  sanguinis 
 "  mei  pacem  consequatur  et  libertatem."  Quis  isto 
 videtur  in  caritate  ferventior  ?  qui  dum  se  pro  lege 
 Dei  persecutoribus  ofFerebat,  in  id  solum  erat  solli- 
 citus,  ne  proximi  in  aliquo  Igederentur.  Verba  ejus 
 nonne  Christum  videntur  exprimere  in  passione  di- 
 centem,  "  Si  me  quseritis,  sinite.  hos  abire  ? "  His 
 dictis,  videns  carnifices  eductis  gladiis,  in  modum 
 orantis  inclinavit  caput,  haec  novissima  proferens 
 verba :  "  Deo,  et  Sanctse  Marise,  et  Sanctis  hujus  ecclesia; 
 "  patronis,  et  beato  Dionysio,  commendo  me  ipsum  et 
 "  ecelesise  causam." 
 
 Cfetera  quis  sine  suspiriis,  singultibus,  et  lachrymis 
 referat  ?  Singula  prosequi '  pietas  non  permittit,  quae 
 
 1  c.r,  Z. 
 
 2  Ut  .  .  .  vivas,  Z,  G  ;  Jani  scies, 
 mortuus  es,  O. 
 
 ^  ?neo,  O,  Z  ;  om.  G. 
 
 *  et  .  .  .  (cnulhomale,  om,  O. 
 
 sive  .  .  .  minori,  om.  O. 
 "  Mortem  ....  libertatem,  om. 
 
 O. 
 
 '  persequi,  G. 
 
A.D.  1171.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 4G7 
 
 camiKces  iinmanissimi,  Dei  timore  contempto,  et  tarn 
 fidei^  quam  totius  humanitatis  iramemores,  commi- 
 serunt.  Non  enim  suffecit  eis  sanguine  sacerdotis  et  Ontm-re 
 nece  profanare  ecclesiam,  et  diem  sacratissimum  in-  ^[aucU  rc. 
 cestare,  nisi  corona  capitis,  quam  sacri  chrismatis 
 unctio  Deo  dicaverat,  amputata,  (quod  etiam  ^  dictu 
 horribile  est)  funestis  gladiis  jam  defuncti  ejicerent 
 cei-ebi-um,  et  per  pavimentum  cum  cruore  et  ossibus 
 crudelissime  spargevent ;  immaniores  Christi  crucifix- 
 oribus,  qui  ejus  crura,  quern  obiisse  viderant,  sicut 
 adhuc  viventium  non  censuerunt  esse  fi-angenda. 
 Sed  in  his  omnibus  crueiatibus  invicti  animi  et 
 admirandfe  constantife  martyr  nee  verbum  protulit, 
 nee  clamorem  emisit,  nec  edidit  gemitum,  nec  bra- 
 chium  aut  vestem  opposuit  ferienti,  sed  capiit,  quod  ^ 
 inclinatum  •  gladiis  *  exposuerat,  virtute  admiranda, 
 donee  consummaretur,  tenebat  immobile ;  et  tandem 
 in  terram  procidens  recto  corpore,  non  pedem  movit 
 aut  manum. 
 
 Camifices  autem,  non  minus  cupidi  quam  crudeles,  Plunder  of 
 inde,  tam  in  regiae  potestatis  quam  divinas  maj es talis  ^^^P"''"**^^" 
 injuriam,  ad  ecclesiaj  palatium  redeuntes,  universam 
 supellectilem,  et  quicquid  in  scriniis  aut  clitellis  archi- 
 episcopi  et  suorum  potuit  inveniri,  sive  iQ  am-o,  sive 
 in  argento,  aut  vestibus,  aut  variis  ornamentis,  aut 
 libris,  aut  privilegiis  aut  aliis  quibuscumque  scriptis, 
 aut  equitaturis,  insatiabili  avaritia  et  stupendo  ausu 
 diripientes,  ea,  ut  libuit,  inter  se  diviserunt ;  imita- 
 tores  eorum  facti  qui  inter  se  Christi  vestimenta  par- 
 titi  sunt,  licet  eos  quodammodo  prtecedant  in  scelere. 
 Et,  ut  pontifici  jam  per  martjrium  coronato  hominum 
 gratia  aufeiTetur,  omnia  scripta  qua?  sacrilegus  praedo 
 surripuit,  ad  regem  in  Normanniam  transmissa  s\mt. 
 
 '  quod  incUnatum,  O,  Z  ;  inclina- 
 tum quod,  G. 
 •*  gladio,  0. 
 
 G  G  2 
 
 >  fide,  Z. 
 
 -  etiam,  G ;  om.  O,  Z. 
 
468 
 
 EPISTOLyE. 
 
 [A.D.  1171. 
 
 Sed  nuta  tliviuo  contigit  quod,  quanto  magis  athletse 
 fortissiini  gloriam  offuscare   nitebatur  humana  tenie- 
 Miracles.    ritas,   tanto   earn   amplius   Dominus  illustrabat/   in  ^ 
 ostensione  virtutis,  et  miraculoruin  manifcstis  indiciis. 
 Quod  viri  iuipii,  ()ui  eum  insatiabiliter  oderant,  in- 
 tuentes,   inhibuerunt   nomine   publicse    potestatis  ne 
 miracula  qure  fiebant  qui.s(iuam  publicare  prsesumeret. 
 Cfeterum,  frustra  quis  obnubilare  desiderat  quod  Deus 
 clarificare  disponit.     Eo   enim   amplius   percrebuerc  ^ 
 miracula,  quo  videbantur  impiis  studiosius  occultanda. 
 Homo  videfc  in   facie,   solus   Deus  est  qui  renes  et 
 The         corda   scrutatur.    Nam,   cum   beati   martyris  corpus 
 'iinal.       sepultura?  tradendum  esset,  et  *  de  more  pontificali- 
 bus  indueretur,  quod  admodum  pauci  familiares  ejus 
 noverant,  inventum  est  cilicio  pedunculis^  et  vermibus 
 referto  involutum,'''  ipsaque  ^  femoralia  ejus  ^  interiora 
 usque  ad  poplites  cilicina  [stamina  ^  et  cuculla  super- 
 inductis]   quod  apud  nostrates  antea''^^  fuerat  inaudi- 
 tum,  reperta  sunt.    Exterior  tantum"  habitus  cieteris 
 conformabatur,    juxta    sapientis     edictum,     dicentis : 
 Scncc.      "  Frons  tua  populo  conveniat,   intus  omnia  dissimilia 
 ■'■       "  sint." 
 
 Quis  referat  quos  geniitus,  (j^uantos  lacrymarum 
 imbres,  sanctorum  coetus  qui  aderant,  in  revelatione 
 sic  adumbratfe  religionis,  emiserit  ?  Nec  tamen  in  his 
 omnibus  persecutorum  quievit  furor,  dicentium  :  cor- 
 pus proditoris  inter  sanctos  pontifices  non  esse  hu- 
 mandum,  sed  projiciendum  in  paludem  viliorem,  vol 
 suspendendum  esse  patibulo.  Unde  sancti  viri  qui 
 aderant,  vim  sibi   timentes   inferri,   eum   in  crypta^ 
 
 •  illustraret,  G. 
 -  in,  om.  G. 
 
 8  pcrcrehuerunt,  0. 
 
 *  et  .  .  .  indueretur,  om.  O. 
 '  pediculis,  G. 
 
 "  Here  O  ha.s  et,  quod  antea 
 
 fuerat  inauditum,  omitting  quod 
 .  .  .  inauditum  below. 
 
 '  que,  cm.  0. 
 
 **  ejus,  om.  O. 
 
 '■'  stamina  .  .  .  superinductis,  0. 
 
 aiitca,  om.  (). 
 "  tamen,  O, 
 
A.l).  1171.] 
 
 EPISTOLyE. 
 
 469 
 
 antequam  satellites  Sathanje,  qui  ad  sacrilegia  perpe- 
 tranda  ^  convocati  fuerant,  convenirent,  ante  ^  altare 
 sancti  Joannis  Baptistae  et  sancti  Augustini  Anglorum 
 apostoli,  in  sarcophago  marmoreo  sepelierunt;  ubi,  ad 
 gloriam  omnipotentis  Dei,  per  eum  multa  et  magna 
 miracula  fiunt  ;  catervatim  confluentibus  ^  populis,  ut 
 videant  in  aliis  et  sentiant  in  se  potentiam  et  cle-  Miracles^ 
 mentiain  Ejus  qui  semper  in  Sanctis  suis  mirabilis  et 
 gloriosus  est.  Nam  et  in  loco  passionis  ejus,  et  ubi 
 ante  majus  altare  pernoctavit  humandus,  et  ubi  tandem 
 sepultus  est,  paralytici  cuvantur,  cajci  vident,  surdi 
 audiunt,  loquuntur  muti,  claudi  ambulant,  evadunt 
 febricitantes,  [leprosi  '  mundantur,]  nrreptitii  ^  a  dte- 
 mouio  liberantur,  et  a  variis  morbis  sanantur  tegroti, 
 blaspliemi  a  doemonio  arrepti  confunduntur,  Illo  h;ec 
 et  plura,  quai  referre  perlongiTm  est,  0})erante,  qui 
 solus  est  super  omnia  benedictus  in  secula,  et  eos 
 pra?elegit  esse  gloriae  supe  consoi'tes,  quos  per'"'  veri- 
 tatem  fidei,  zelum  justitia?,  confessionis  virtutem,  et 
 invictfe  constantia?  perseverantiam,  facturus  erat  de 
 veritatis  ac  fidei  adversariis  triumphantes.  Qufe  i)to- 
 fecto  nulla  ratione  scribere  prjesumpsissera,  nisi  me 
 super  his  tides  oculata  certissimum  I'eddidisset. 
 
 Superest  itaque  ut  nostram  parvitatem  vestra  in-  Is  the 
 struat  eruditio,  an,  citra  Romani  jiontiticis  auctoritatem,  bTpraycd 
 tutum  sit  in  mi.ssarum  solenniis  et  aliis  publicis  ora-  or 
 tionibus  cum  in  catalogo  martyrum,  tanquam  salutis 
 prsesidem,  invocare ;   an  adhuc  ei,  quem  Deus  tantis 
 miraculorum   clari6cavit   indiciis,    quasi  alii  defuncto 
 orationes  subventorias   teneamur   exsolvere.  Timetur 
 enim  ne  sic  orandi  instantia  beati  martyris  injuria 
 videatur,  et  incredulitatis   pnytcndat  imagincm,  post 
 tot   signorum   exhibitionem,  nondum   secura  devotio. 
 
 •  perpetrala,  O. 
 
 -  coram  (tltaribus,  O. 
 
 '  Jluentibus,  Z. 
 
 '  leprosi  mundantur,  Z. 
 
 arreptitii,  O,  Z  ;  arrepti,  G. 
 per  veritatem,  O,  Z  ;  pro  veri- 
 late.  G. 
 
470 
 
 EPlbTOLyE. 
 
 [A.D.  1171. 
 
 Jam  super  hoc  consultus  esset  Komanus  pontifex,  nisi 
 quia  facultas  transeundi  adeo  omnibus  prseclusa  est, 
 ut  nuUus  ad  navigium  admittatur  nisi  litteras  regis 
 ante  porrexerit.  Nobis  tamen  interim  ^  consultius  esse  ^ 
 videtur  ut  assistamus  Domini  voluntati,  et  quern  ipse 
 honorare  dignatur  ut  martyrem,  nos,  sive  cantemus 
 sive  ploremus,  ut  martyrem  veneremur.  Nam  fere 
 in  omnibus  mundi  partibus  Deus,  non  exspectata  cujus- 
 cunque  hominis  auctoritate,  potuit  et  consuevit  clari- 
 ficare  quos  voluit ;  quod  sapienti  non  potest  esse 
 ambiguum,  qui  varias  scripturas  solerti  indagatione 
 diligentius  perscrutatur. 
 
 DCCXLIX. 
 
 Ex  EPisTOLA  Petri,  Sancti  Kemigii  abbatis,  ad  Jo- 
 
 ANNEM  SaRESBERIENSEM  ET  ElCARDUM  EJUS  ERA- 
 TREM.a 
 
 (Pet.  Cell.  Ep.  121,  ap.  Migne,  Patrol,  ccii.) 
 
 Stylum  scribendi,  etc. 
 
 *  *  *  *  * 
 
 De  quEestione  autem  ilia  quam  in  fine  passionis  beati 
 martyris  Thomae,  bone  amice,  posuisti,  credo  nuUatenus 
 solutionem  te  latere.  Forsitan  tamen  et  meum  animum 
 in  tuam  sententiam  translatum  non  dubitabas ;  sed  ut 
 recogitarem  quia  quod  Deus  per  se  facere  disponit, 
 hominis  auxilium  vel  auctoritatem  non  quserit ;  ubi 
 autem  ministeria  hominum  non  despicit,  causa  nostras 
 utilitatis  vel  humilitatis,  hoc  facit.   Absque  enim  omni 
 
 1  interim,  om.  Z.  |      ^  esse,  om.  Z. 
 
 »  Only  so  much  of  this  i.s  given  I  of  Salisbury,  in  the  end  of  the  pre- 
 as  relates  to  the  question  proposed     ceding  letter, 
 to  another  correspondent  by  John  I 
 
A.D.  1171.] 
 
 EPISTOL.*;. 
 
 471 
 
 Sacramento,  id  est  visibilium  elementorum  vcl  operum 
 aduiiniculo,  hominem  salvare  posset,  nisi  exercitia  hu- 
 niilitatis  vol  fidei,  ad  iitilitatem  salvandorum  utilia, 
 procurasset  ?  Diffinitive  ergo  teneo,  nulla  ratione  lucor- 
 nam  accensani  in  nianu  Dei  posse  reprimi  vel  exstingui ; 
 nec  ibi  exspectanduiu  hominis  judicium,  ubi  manifesta 
 luce  Dei  se  explanat  judicium. 
 
 DCCL. 
 
 ClERICI  regis  ANGLI.E  REGI  AnGLI^. 
 (C.  190 ;  O.  217  ;  O.*  ii.  132  ;  Z.  v.  87  ;  Lup.  v.  83  ;  R.  Hoved.  iL  26.) 
 
 Carissimo  domino  suo  Henrico,  illustri  Anglorum  regi, 
 duci  Normannipe  et  AquitanitB,  et  comiti  Andegavensi  ^ 
 
 R.  abba-s  Yallatite,  Raginaldus  Saresberiensis 
 
 archidiaconus,  R[adulfus]  Lexoviensis  archidiaconus, 
 Ricardus  Barre,  et  raagister  Henricus  salutem,  et  fidele 
 in  omnibus  et  ubique  obsequiimi.^ 
 
 Noverit  vestra  ^  Majestas,  quod  cum  Ricardus  Barre  Journey 
 nos  prsecessisset,  et  cum  multo  periculo  ^  et  gravamine  ^^^0^"'^ 
 nos  ad  curiam  domini  papje  prfevenisset,  nos  quatuor, 
 cum  duobus  episcopis  et  decano  Ebroicensi  et  magis- 
 tro  Henrico,^  cum  multa  difficultate  venimus  usque 
 Senas.  Ibi  diebus  aliquot  detenti  fuimus;  comes*'  enim 
 Macharius  sic  ex  omni  parte  vias  obsederat,^  quod  nulli 
 patebat  egressus.  Cum^  vero  nos  quatuor  cum  cpi- 
 scopis  quidem,  qui  plurimum  exire  desiderabant,  non 
 potuissemus,  in  maxima  animi  angustia  positi,  ex  com- 
 
 *  Carissimo  .  ,  .  Andeg.  L ;  Do- 
 mino regi,  C. 
 
 -  et  .  .  .  ohsequiwn,  om.  C. 
 '  vestra,  om.  C. 
 
 *  periculo  et,  om.  C. 
 
 ^  T.  .  .  .,C  i  H,  V;  Henrico, 
 L,  Hoved. 
 
 comes,  om.  C. 
 "  obsederat,  C,  O*  ;  obsidcbat, 
 Z,  L. 
 
 ^  Cum  vero  .  .  .  poliiisscmus,  Z, 
 Li  ;  Nos  vero  quatuor,  cum  episcopis 
 quidem,  qui  multum  desiderabant 
 exire,  non  possent,  C. 
 
472 
 
 EPISTOLJE. 
 
 [A.D.  1171. 
 
 muni  consilio  media  noctc  ct  latentcv  ^  cxivimus,  ct 
 sic  per  abrupta  montium  et  per  loca  fere  invia,  sub 
 magiio  timoi-e  et  periculo,  tandem  venimus  Tusculanum. 
 Ibi  Ricarduin  Barrc,  de  vcstro  honore,  sicut  deccbat, 
 sollicitum,  et  ad  vest  ram  utilitatem  prudenter  et  in- 
 stanter  laborantem,  invenimus,  multum  tamen  -  con- 
 tristatum  et  confusum,  quia  nec  dominus  papa  eum^ 
 recepcrat,  nec  alii  benignos  ct  humanos  se  illi  exhi- 
 Their  re-  buerant.  Nos  autem  venientes  dominus  papa  nec  videre, 
 TuscuUim.  osculum,  nec  ad  pedem  '  voluit  recipere.^  Vix 
 
 enim  pleriquc  cardinaliuui  dignati  sunt  nos  recipere 
 vel  in  ^  verbo.  Diu  ergo  in  amaritudine  s[)irituum 
 nostrorum  anxie  conturbati/'  liis  qui  vos  fidebus  dili- 
 gebant  omnimode  supplicavimus,  ut  eorum  interventu 
 dominus  papa  quocumque  mode  audientiam  nobis  in- 
 (bilgevet.  Ad  eorum"  instantiam  recepti  sunt  dominus'"'^ 
 abbas  Vallacensis  et  Lexoviensis  archidiaconus,  qui  mi- 
 nus habebantur  suspecti.  Ipsi  autem  cum  nomen  ves- 
 trum,  tanquam  devotissimi  fibi  Romanfe  ecclesipe,  in  salu- 
 tatione  ex  vestra  parte  proponerent,  acclamavit^*  tota 
 curia  :  "  Sustinete,  sustinete  !  "  tanquam  domino  i)apoe 
 abominabile  esset  audire  nomen  vestrum.  Sic  a  curia 
 venientes  sero  redierunt^^  ad  dominum  papam,  ei  dc 
 communi  nostro  consibo  exponentes  quod  nobis  fuerat 
 a  vestra  majestate  injunctum,  referentes  etiam  seriatim^" 
 singula  beneficia  quse  Cantuariensi  contuleratis,  et  sin- 
 gulos  excessus  et  inopportunitates^^  quas  contra  vestram 
 commiserat  dignitatem  ;  totumque  hoc  primum  secreto, 
 
 '  occultn  ct  fiuiidulenter,  C;  et 
 latcnter  (without  occulta),  Z,  L. 
 2  tamen,  om.  C. 
 eum  .  .  .  papa,  om.  C. 
 
 ^  prd,'^,  C  ;  pvdrw,  L. 
 5  rrr,y„-r,  ,  1,;  < „u ( I rrc,  C. 
 <•  ciuin,  L  ;  tiinini.  C 
 tuntiim,  C  ;  ii>,  L. 
 "  amaritudincm,  V,  0" 
 "  coiitiniiali,  L, 
 
 'fl  hos,  C. 
 
 "  conim,  C  ;  oni.  L. 
 
 dominus,  om.  C. 
 '3  Wallat'.,  O  ;  de  Wallafiac.  L  ; 
 dc  Wadatin,  Z  ;  de  Wall.,  V. 
 
 acclamalur,  V. 
 •5  redientes,  C. 
 
 seriatim,  om.  C. 
 '7  importunilates,  C,  Z. 
 
 primum,  C  ;  primo,  L. 
 
A.D.  1171.] 
 
 EPISTOLiE. 
 
 473 
 
 postea  coram  domino  papa  et.  omnibus  cardinalibus.  Maundy 
 contendentibus  etiam  contra  ^  nos  Alexandre  Waleusi '  Jj!,"'"''25^' 
 et  Gimterio  Flandrensi,^  clericis  Cantuariensis.  Instante 
 vero^  quinta  fcria  ante  Pascha,  in  qua,  de  consuetu- 
 dine  Romanas  ecclesice,  solet  dominus  papa  publice^ 
 absolvere  vel  publice  excommunicare,  cum  certi  ^  esse- 
 mus  quod  de  vestro  et  regni  vestri  gravamine,  tan- 
 quam  ad  hoc  proni,  diutissime  tractassent,  consuluimus 
 eos  quos  majestati  vestrje  fidelioves "  cognovimiis,  sci- 
 licet, dominum  Portuensem,  dominum  Jacinctum,^  domi- 
 num  Papiensem,  dominum  Tusculanum,  dominum  Pe- 
 trum  de  ]\Iizio  ^  (dominus  Joannes  Neapolitanus  aberat) 
 cum  omni  studio  et  instantia  exorantes,  ut  nobis  ani- 
 mum  domini  papie,  et  quod  circa  vos  statuere  propo- 
 neret,  aperirent.  Ipsis  vero  nihil  nisi  sinistrum  et 
 vestrie  celsitudini  ignominiosum  reportantibus,  ex  sin- 
 gultuosa  eorum  et  fratris  Franci,  fidelis  vestri,  relatione 
 prsesensimus,  quod  ea  die  immutabiliter  disposuerat  interdict 
 dominus  papa  in  vos^-  nominatim,  et  in  totam  terram 
 vestram  cismarinam  et  transmarinam,  de  communi  fra- 
 trum  consilio,  interdicti  ferre  sententiam,  et  eam  qute 
 in  episcopos"  lata  fuerat  confirmare.  Positi  ergo  in 
 arctissimo  omni  studio  attentavimus,  per  cardinales,  et 
 per  illos  de  sociis  nostris  qui  ad  ilium  habebant  ac- 
 cessum,  et  per''  familiai'es  suos,  ut  cessaret  ab  hoc 
 proposito,  vel  saltem  differret  usque  ad  adventum 
 episcoporum   vestrorum.^'^      Quod    cum   tunc '"  nullo 
 
 '  contra  nos,  O,  Z ;  extra  eos, 
 C  ;  contra  va,  L.  ! 
 
 -  Waleiisi,  om.  C.  | 
 
 3  Flandrensis  comitis  clericis  et 
 Cantuariensis,  C. 
 igilur,  C. 
 
 5  publice  vel  absolvere  vel  e.rcom- 
 municare,  C. 
 
 "  territi  essemiis  dc.  vestro  re;/- 
 nii/uc,  C. 
 
 J  fidetcs,  C. 
 
 s  Jacincttim,  C,  V,  O,  Z  ;  Bi/a- 
 ciuthuni,  L. 
 
 9  Mizo,  C  ;  Mizip,  O.  O*,  Z  ; 
 Mizia,  V  ;  Mirso,  L. 
 
 '0  nos,  C,  V,  0*  ;  vos,  Z,  L. 
 
 "  eadem,  C. 
 
 710S,  C. 
 
 '■^  ipsos,  L. 
 per,  (ira.  C. 
 nostroTum,  C. 
 tunc,  C  ;  oin.  L. 
 
474 
 
 EPISTOL.E. 
 
 [A.D.  1171. 
 
 modo  fieri  posset,  nos,  sicut  decet,  et  sicut^  debi- 
 tores  vobis  sumvis,  personee  vestrse  dedecus  et  totius 
 terrse  vestrte  gravamen  sustinere  non  valentes,  nee 
 debentes,  tandem,^  convocatis  sociis  nostris  coram 
 quibusdam  cardinalibus,  viam  invenimus  saluti  vestrse 
 et  honori  vestro  ^  bonam  et  securam,  et  universse  terrse 
 vestrse  utilem,  et  episcopis  necessariam,  pro  qua  a 
 vobis,  et  a  terra  vestra,  et  ab  episcopis  vestris  dedecus 
 et  periculum  quod  imminebat  avertimus,  et  nos  ipsos 
 pi'O  hac  liberatione  toti*  periculo  exposuimus  ;  credentes 
 et  certam  spem  habentes,  quod  totum  negotium  ves- 
 trum^  procederet  secundum  quod  credimus  vos  velle,*' 
 et  secundum  quod  scimus  vos  velle  debere.  Timore  ^ 
 namquc  perterriti,  iisdem  cardinalibus  intercedentibus, 
 significavimus  domino  papse  nos  accepisse  in  mandatis 
 a  vobis,  quod  juraremus  in  praesentia  ejus,  quod  vos 
 stabitis  mandato  suo,  et  hoc  jurabitis  in  propria  per- 
 sona. Eadem  ergo  die  Jovis,  fere  circa  horam  nonam, 
 vocati  sunt  nuntii,  tam  vestri  quam  episcoporum,  et 
 in  generali  consistorio  juravimus,  abbas  scilicet  de 
 Wallatia,  et  Saresberiensis  et  Lexoviensis  archidiaconi, 
 et  magister  Henricus,  et  Ricardus  Barre,  quod  vos 
 stabitis  mandato  papse,  et  ad  prseceptum  ejus  hoc  ju- 
 rabitis. Nuntii  vero  archiepiscopi  Eboracensis  et* 
 Londoniensis  et  Saresberiensis  episcoporum  juraverunt 
 similiter,  quod  domini  sui  stabunt  prsecepto  ejus,  et 
 hoc  jurabunt.  Ipsa  die  tamen  generaliter  excommuni- 
 dcrerTXc.  cavit  interfectores  Cantuariensis,  et  omnes  qui  consilium 
 excommu-  vel  auxilium  vel  assensum  prsebuerunt,  et  omnes  qui 
 nic.i  e  .  terram  suam  eos  scienter  receperint  aut  foverint.  Do- 
 minus  Wigornensis  et  dominus  Ebroicensis  episcopi, 
 et  Robertus  de®  novo  Bui-go  decanus^"  Ebroicensis,  et 
 
 How  it  i 
 averted. 
 
 1  sicut,  om.  O. 
 
 tumen,  Z. 
 3  vestro,  C  ;  om.  L. 
 
 tolas,  C. 
 
 vcstrum,  C  ;  om.  L. 
 
 *  So  0,  O*  ;  velle  .  .  .  vos,  om. 
 Z  ;  7I0S  velle  debere,  L. 
 
 '  Timore  .  .  .  foverint,  om.  C. 
 8  ct,  om.  L. 
 
 '  dc  novo  Buryo,  ora.  L. 
 decamis,  C,  0*  :  om.  L. 
 
A.D.  1171.] 
 
 EPISTOL^E. 
 
 475 
 
 magister  Henricus  in  proximo  venturi  erant;  et  cos 
 quidem  climisimus  ultra  modum  anxios  et  turbatos, 
 quia  pro  explendo  negotio  vestro  pro  velle  suo  venire 
 non  poterant.  Fuitquc  de  consilio  eorum  et  nostro 
 quod  nos  quocumque  modo  pnecederemus  eos,  ut  de- 
 decus  et  malum,  quod  parabant  nobis  adversarii  vestri  ^ 
 impedire  possemus.  Certi  enim  eramus,  quod  vestrum  ^ 
 gravamen  in  curia  praeparabatiu-;'*  et  timuimus  illius 
 diei  consuetudinem.  De  *  nuntiis  quos  ad  dominum 
 imperatorem  misistis,  nihil  postea  audivimus.  De 
 verbo  quod  mihi  per  Reginaldum  misistis  secreto  coram 
 Willelmo  filio  Hamonis,  et  postmodum  abbati  de  Wal- 
 lacia,  spem  bonum  concepimus  quod  fiet.  Valeat  et  diu 
 vigeat  sublimitas  vestra.  Confortamini  in  Domino  et 
 cxultet  cor  vestrum,  quoniam  post  °  prsesens  nubilum 
 ad  gloriam  vestram  sequetur  serenum.  Die  Sabbati 
 ante  ramos  Palmarum  ad  curiam  venimus,  et  lator 
 prjBsentium  die  pascha?  recessit  a  nobis.  Valete.^ 
 
 DCCLI. 
 
 NUNTIUS  REGIS  [RiCARDO]  PiCTAVEXSI  ARCHIDTACONO.^ 
 (O.  ii.  326  ;  Z.  V.  88  ;  Lup.  v.  84  :  G.  fol.  469.) 
 
 Qui  fuerint primi  nuntii  regis,  et  qui  secundi,  et  quid  Envoys 
 tarn  hi  quam  illi  postulaverint,  et  quomodo  a  curia  Eughmd  to 
 recesserint,  sub  ea  qua  potero  bre\'itate  perstringam.  "^^^ 
 
 '  nostrt,  L. 
 
 *  nostrum,  C  ;  veslntin,  L. 
 ^  praparabant,  C. 
 
 De  nuntiis  .  .  .  fiet,  C  ;  om.  L. 
 '  post,  C  ;  om.  L. 
 ^  ante  ramos,  om.  C. 
 '  iste  for  et  lator,  C. 
 8  Valelc,  C  ;  om.  L. 
 
 I  '  Nuiitius  .  .  .  archidiacono,  Z, 
 I  L ;  Exemplum  Utterarum  quos  Iti- 
 cardoPictavensi  archidiacono  mise- 
 runt  arnici  sui,  explorantes  in  curia 
 qiuenam  futura  esset  conditio  reyis 
 et  suoram  post  mortem  sancli 
 Tkomce,  0. 
 I      »o  fucrunt,  V. 
 
476 
 
 EPlSTOLiE. 
 
 [A.D.  1171. 
 
 Priini  missi  sunt  Joannes  Cumin,  et  magister  David, 
 ad  petendum  absolutionem  et  relaxationem  episco- 
 porum.  Sed  Joannes  Cumin  prius  venit  ad  curiam, 
 et  fere  quindecim  diebus  in  ea,  antequam  David 
 vcniret ;  et  post  inultam  instantiam  suam,'  prius  facta 
 promissione  quingentarum  marcarum,  auditus  est,  ad- 
 stantibus  cum  eo,  et  plurimum  allegantibus  ad  excu- 
 sationem  episcoporuni,  clcricis  Eboracensis  archiepiscopi 
 EffL'ct  of  ct  nuntio  Dunelmensis.  Et  credo  quod  reportassent 
 of'tlie^°'^*  absolutionem  nisi  supervenisset  ^  rumor  de  morte  archi- 
 murder.  opiscopi  qui  omnia  denigravit.  Ita  enim  perturbatus 
 est  dominus  papa,  qaod  nec  etiam  sui  fere  per  octo 
 dies  cum  co  potuerunt  habere  colloquium ;  et  genc- 
 ralitcr  interdicttnn  est,  ne-  Anglici  ad  eum  haberent 
 accessum,  et  suspensa  sunt  omnia  eorum  negotia. 
 Secundi  nuntii  fuerunt  episcopi  Vigorniensis  et  Ebroi- 
 censis,  et  abbas  de  Valace,  et  archidiaconi  ^  Saresbe- 
 riensis  et  Lexoviensis,'*  et  dominus  Robertus  de  Novo 
 Burgo,  et  Ricardus  Barre,  eb  magister  Henricus 
 Picliun,'^  et  quidam  Templarius,  missi  ad  cxcusandum 
 regem,  quod  nec  ejus  mandate  nec  voluntate  inter- 
 fectus  esset  Cantuariensis.  Hoc  autem  non  est  nega- 
 tum  quin  ipse  dedisset  causam  mortis  sufe,  et  quin 
 aliquid  dixisset  unde  inteifectores  illi  occasionem 
 Maundy  interficiendi  [eum]  sumpserunt.  Sed  nec  isti  nuntii 
 'Ihursday.  ^jj^^^^j  ^d  Curiam  venerunt,  sed  Saresbericnsis  et 
 Lexoviensis,  et  abbas  prredictus,  et  magister  Henricus, 
 et  Ricardus  Barre,  prius  aliis  venerunt,^  et  a  domino 
 papa  non*^  sunt  admissi,  nec  in  conspectu  ejus  ap- 
 parere^  potuerunt.  Deinde  ad  preces  quorundam  cardi- 
 nalium  recepti  sunt  abbas  et  Lexoviensis  archidiaconus. 
 Appropinquante  die  Jovis  proximo  ante  Pascba,  gene- 
 
 '  suam,  om.  Z. 
 
 -  supervenissent,  V. 
 
 •''  archidiaconus,  Z. 
 
 *  Le.ronicnsis,  V. 
 
 '  Pichiv,  V. 
 
 eum,  O  ;  om.  a\. 
 '  sed  .  .  .  vcncriint,  Z;  om.  L. 
 
 non  sutil,  om.  O. 
 '  venire,  Z. 
 
 proximo,  Z  ;  proxima,  \i. 
 
A.D.  1171.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 477 
 
 raliter  dicebatnr  ab  omnibus  ^  in  Curia,  quod  dominus 
 papa  illo  die  daturus  esset  -  sententiam  oxcommuni- 
 .  cationis  in  regem  Anglia)  ^  ct  in  regnum  suum.'  Unde 
 nuntii  [timore]  ^  perteniti,  quibusdam  cardinalibus  in- 
 tercedentibus,  significaverunt  domino  papa;  sc  accepisse 
 in  mandatis  a  domino  rege,  quod  jurarent  in  prai- 
 sentia  ejus,  quod  rex  stabit  mandato  suo,  et  hoc 
 jurabit  in  propria  persona  sua.  Eadem  die  Jovis, 
 fere  circa  horam  nonam,  vocati  sunt  tarn  nuntii  regis 
 quam  nuntii  episcopoi-um,  et  in  generali  consistorio 
 juraverunt  nuntii  regis — scilicet  abbas  de  Valace,  ct  , 
 duo  arcliidiaconi  pra?dicti,  et  Heniicus,  et  Ricardus 
 Barre — quod  rex  stabit  mandato  ^  domini  papse,  et  ad 
 prajceptum  ejus  hoc  juiabit.  Nuntii  vero  Eboracensis 
 ax-chiepiscopi  et  Londoniensis  et  Saresberiensis  episco- 
 porum  juraverunt  similiter,  quod  domini  sui  stabunt 
 proecepto  ejus,  et  hoc  jurabunt.  nuntio  vero  Dun- 
 helmensi,  qui  prsescns  aderat,  nulhim  juramentum 
 exactum  est  nec  prajstitum.  Eadem  tamen  die  ex- 
 communicavit  generaliter  interfectores  Cantuariensis, 
 et  omnes  qui  consilium,  vel  auxilium,  vel  consensuui" 
 pi-aebuerunt,  et  omnes  qui  eos  in  terram  ^"  suam  recepe- 
 rint  aut  foverint. 
 
 Post  Pascha  venerunt  Vigorniensis  et  Ebroicensis 
 •episcopi,  et  Robertus  do  Novo  Burgo,  et  utrum  illud 
 juramentum  ab  eis  exactum  sit,  nescio ;  sed  scio  quod 
 non  juraverunt.  Et  cum  stetissent  in  curia  per  quin- 
 decim  dies  et  eo  ainplius,  vocati  sunt  ad  audienduni 
 responsum  suum.  Nam  illi  cum  aliis  concordabant.  The  pope's 
 iam  in  excusatione  regis,  quam  in  accusatione,  secun- 
 dum  quod  dictum  est.    Et  cum  se  crederent  dextrum 
 
 '  ab  omnibus,  Z  ;  ova.  L. 
 -  esset,  Z  ;  ei  at,  L. 
 
 Avglia,  Z  ;  om.  L. 
 ^  suum,  Z  ;  om.  L. 
 5  timore,  Z ;  cm.  L. 
 *  cepisse,  V. 
 
 '  mandato,  Z ;  judicio,  L. 
 *  A  nuntio  .  .  .  prastitum,  Z  ; 
 om.  ul. 
 
 conscnsum,  Z  ;  assensum,  L. 
 terra  sua,  L. 
 i>  se  crederent,  Z  ;  crederentur,  L- 
 
478 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1171. 
 
 calculum  reportaturos,  confirmavit  dominus  papa  sen- 
 tentiam  interdicti  quam  dominus  Senonensis  dederat  in 
 terram  regis  ^  cismarinam,  et  sententiam  excommuni- 
 cationis  et  suspensionis  qufe  data  erat  in  episcopos 
 Anglise.  Pr?ecepit  etiam,  quod  rex  temperaret  ab  in- 
 gressu  ecclesire,  et  subjunxit  quod  ipse  mittet  legatos 
 suos  ad  regem,  ut  videant  et  cognoscant  ejus  humili- 
 tatem.  Deinde,  post  multam  nuntiorum  instantiaui, 
 et  interventu  quomndam  cardinalium  et  magnse  pe- 
 cuniae etiam,  sicut^  dicitur,  hoc  impetratum  est;  quod 
 dominus  papa  scribit  Bituricensi  archiepiscopo,  quod, 
 The  si  infra  mensem  post  adventum  nuntiorum  in  Nor- 
 London"^  manniam  non  audierit  legatos  transalpinasse,  quod 
 and  Salis-  tunc  absolvat  Londoniensem  et  Saresberiensem  ab  ex- 
 communicatione,  praestito  prius  juramento  quod  stabunt 
 mandato  domini  papiB,  tarn  illis  quam  aliis  in  suspen- 
 sione  manentibus,  excepto  ^  Dunelmensi  qui  etiam  in 
 hoe  speciali  gaudet  prserogativa.  Nam  nuntius  ejus 
 relaxationem  suam  reportat,  licet  cun)  magna  difficultate 
 et  mora  effectui  mancipaverit.  Sic  recesserunt  nuntii 
 domini*  regis  a  Cviria,  nec  aliud  reportant.  Quando 
 autem  venturi  sint  legati  ^  vel  qui,  nondum  credimus 
 cardinalibus  innotuisse.  Sed  nunc  non  oportebit  vos 
 timere  interdictum  in  Angliam,  ^  sicut  credo,  si  rex 
 legati  s  parere  voluerit.  Et  dominus  papa  scribit  ei, 
 et  invitat  eum  ad  humilitatem,  sed  vix  fuit  impe- 
 tratum ut  ei  scriberet. 
 
 bur  J'. 
 
 '  regis,  Z  ;  ova.  L. 
 -  sic,  L. 
 
 3  excepto  .  .  .  mancipaverit,  Z 
 om.  111. 
 
 domini,  om.  Z. 
 ^  legati,  Z  ;  om.  L. 
 'i  oportebit,  Z  ;  oportet,  L. 
 '  Angliam,  Z  ;  Anglia,  L. 
 
A.D.  1171.]  EPISTOL^.  479 
 
 DCCLIT. 
 
 Magister  David  ad  Odonem  priorem  Cantuariensem 
 [seu  potius,  ut  videtur,  ad  gilbertum  lon- 
 
 D0NIENSE5I  EPISCOPUM]. 
 
 (V.*  143  ;  Liverani,  i 
 
 Domino  '  suo  et  amico  carissimo  Odoni,  Dei  gratia 
 priori  Cantuariensi,  dictus  magister  David,  salutcm  et 
 plurimfB  dilectionis  affectum. 
 
 Timide  scribitur  ubi  scripta   periculose   publicari  -  The 
 timetur.    In  quanta  anima?  mefe  amaritudine,  in  quanta  .^uJcuium 
 faciei  confusione  totam  quadrage.simam  et  dies  paschales 
 Tusculani  transegerim,  nec  vos  scriptum  juvaret  audire, 
 et  mihi  longum  esset  et  difficile  scripto  comprehendere. 
 Eatenus  tamen  post  varios  labores,  post  longos  tracta- 
 tus  ventum  est  quod,  in  die  Jovis  ante  Pascha,  publico  Maundv 
 coram  domino  papa,  cum  jam  paratus  esset  ad  missarum  Thursd.iy. 
 soleunia  coram  universis  cardinalibus  et  coram  populis 
 diversarum  nationum,  juravi  in  animam  vestram  vos 
 pariturum  mandato  domini  papte,  super  causis  illis  pro 
 quibus   revocatus  fuistis   in  sententiam   auathematis : 
 juravi  et  in  animam  propriam  me  super  hoc  a  vobis 
 accepisse  mandatum ;  juravit  id  ipsum  devotus  et  fidelis 
 vester  magister  Hugo.    Hoc  autem  feci,  non  tam  spo 
 imminentis   futurad    vestram   absolutionis,   quam  metu 
 instantis  periculi,  et  formidine  innovandi  in  vos  ver- 
 bum  maledictionis,  vel  statuendi  aliquid  gravioris  con- 
 
 1  This  is  the  heading  in  the  MS., 
 and  it  is  copied  without  suspicion 
 by  Mgr.  Liverani.  But  the  letter 
 was  evidently  written  to  one  of  the 
 bishops  who  had  been  placed  under 
 a  renewed  anathema  by  the  late 
 archbishop,  most  likely  the  bishop 
 of  London,  by  whom  David  was 
 
 usually  employed  as  an  agent.  That 
 David  had  reached  the  curia  in  the 
 interest  of  the  censured  bishops, 
 before  the  archbishop's  death  was 
 kuown  there,  is  stated  in  the  open- 
 ing of  Ep.  751. 
 -  publicare,  Liv. 
 
480 
 
 EPISTOLiK. 
 
 [A.D.  1170. 
 
 deinnationis  ad  solani  ejus,  quam  famani  dicunt,  sim- 
 plicem  relationem.  Siquideni,  ni  fallor,  viribus  totis  la- 
 borat  domini  papse  et  fere  totius  curiae  intentio, 
 exceptis  paucis  quorum  gratia;  vos,  ut  potui,  conciliavi, 
 ut  etiam^  cum  ipso  domino  rege  nostro  de  poena 
 mitiore  -  transigat  ut  vos  et  trinitatein  vestram  (sic 
 The  popes  enim  domiuus  papa  loquitur)  pcena  duriore  efiiciat,  ut 
 policy.  poena  vestra  terrte  sit  ad  exemplum,  et  metus  efficiatur 
 universorum  quasi  ^  contra  ecclesiam  principibus  suis 
 de  Ccietero  assistentium.*  Satis  enim  erit  eis  regem  quo- 
 cunque  modo  sustincrc,  ut  in  vos  valeant  liberius 
 againfrthe  desjBvire.  Ar^ueient  vos  prtecipue  quod,  consilio  et 
 bishop.  callida  machinatione  in  mortem  domini  Cantuariensis 
 ieritis ;  arguerent  quod  domini  papai  prohibitionem  de 
 non  coronando  filio  regis  spreveritis.  Sed  his  in  con- 
 trarium,  facto  ipso,  quamvis  in  privato,  fidem  feci. 
 Ncgata  est  enim  mihi  super  his  audientia  in  publico.^ 
 clear'afto  ^^^P*^^'  verbo  vcstrte  restitutionis,  supplicationibus  vel 
 his  resto-  promissis,  blanditiis  vel  minis,  nihil  certum  a  domino 
 papa  tenere  potui,  nisi  quod  quemdam  legatum  suum, 
 quem  nescio,  ad  partes  illas  missurus  est,  qui,  accepto 
 a  vobis  juramento  vos  tantum '''  absolvet,  et  domini 
 papa3  mandatum  voljis  injunget,  vel  a  vobis  audita  ad 
 cum  referet,  })rius  tainen  a  domino  rege  juramento 
 pnestito  in  persona  propria,  quod  pro  co  coram  domino 
 papa  prjestituin  est  in  aliena,  sicut  satis  audivistis ; 
 vinculum  enim,  quo  vos  tres  vincimini^  firmissimam 
 catenam  autumant  qua  regem  quo  volent*^  trahant. 
 Solliciti  igitur  super  negotio  vestro  estoe,  ne  dominus 
 rex  vobis  ipsis  vos  relinquat ;  non  enim  tain  Romani 
 quam  Galli  vos  judicant.  De  reditu  meo  ad  vos  nil 
 certum  scio  ;  animam   enim  meam  pro  vobis  posui  et 
 
 ration. 
 
 '  ct,  Liv. 
 
 -  mitiori,  Liv. 
 
 qui,  Liv. 
 
 assislent,  Liv. 
 
 privato,  Liv. 
 <"  tainen,  Liv. 
 '  junyimini,  Liv. 
 5  volunt,  Liv. 
 
A.D.  1171.]  EPISTOL.E  481 
 
 pono.  Siquis,  etsi  angelus  de  caelo,  vos  ad  cessionem  ^ 
 sollicitaverit,  ne  credatis  ei ;  in  parte  enim  de  personis 
 nihil  poterit  esse  periculi. 
 
 DCCLIII. 
 
 Alexander  papa  ad  Bituricensem  archiepiscopum 
 
 ET  NiVERNENSEM  EPISCOPaM. 
 (D.  92  ;  G.  Fol.  336.) 
 
 Alexander  episcopus,  servas  servorum  Dei,  venera-  Apr.  24. 
 bilibus  fratribus  Bituricensi  archiepiscopo  et  Nivernensi 
 episcopo  salutein  et  apostolicam  benedictionem. 
 
 Fratemitati  vestree  non  credimus  esse  incognitum,  Authoii- 
 qualiter  sanctie  recordationis  Thomas,  quondam  Can-  ^^4^^^!°^ 
 tuariensis  archiepiscopus,  de  mandate  nostro  in  Lon-  solution 
 doniensem  et  Salesberiensem  episcopum  excommunica-  ^[^'jfopg 
 tionis  sententiam  promulgavit,  quam  utique  nos  ratam  London 
 habentes  et  firmam,  earn  auctoritate  apostolica  curavi-  bury?but 
 mus  confirmare.    Quia  vero  prfedicti  episcopi,  senio  et  retaining 
 debilitate  corporis  confecti,  et  alter  morbo  laborans,  pensionr 
 ad  prsesentiam  nostram  venire  non  possunt,  vobis,  de 
 quorum  prudentia  et  honestate  confidimus,  absolutionem 
 eorum,  pro  qua  nuntii  regis  Henrici  Axiglias  et  eorun- 
 dera  episcoporum  apud   nos  vehementius  institerunt, 
 duximus  committendam.     Ideoque  fraternitati  vestrje 
 per  apostolica  scripta  mandamus  quatenus,  infra  mensem 
 postquam   iidem   nuntii   ad  propria   redierint,  si  de 
 adventu  legatorum  nostrorura,  quos  ad  partes  illas  pro 
 cognoscenda  ati'ocitate  illius  facinoris  et  sceleris  quod 
 perpetratum  est,  et  reconciliatione  regis  disposuimus 
 transmittere,  quod  transalpinaverint  vobis  non  innotu- 
 erit,^  eos  publice,  recepto  juramento  secundum  morem 
 
 concessionem,  Liv.  |       -  innotiierint,  G. 
 
 o    12478.  H  U 
 
482 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1171. 
 
 ecclesiae  quod  nostro  debeant  adstare  mandate,  ab 
 excommunicationis  vinculo  absolvatis,  sententia  sus- 
 pensionis,  ob  earn  causam  qua  fuerant  ultimo  in  ex- 
 communicationem  dedvTcti,  in  suo  robore  permanente. 
 Si  autem  vobis  constiterit  quod  Salesberiensis  episcopus 
 morbo  laborans  ad  vos  venire  non  possit,  illuc  in 
 propria  persona,  quod  nobis  placeret,  accedatis  ;  aut  si 
 accedere  non  poteritis,  personas  idoneas,  de  quibus  nos 
 et  vos  confidere  valeamus,  transmittatis,  qupe  ilium, 
 recepto  juramento  publice  in  conspectu  ecclesiai  quod 
 nostro  debeat  parere  mandato,  absolvant.  Si  autem 
 huic  rei,  frater  archiepiscope,  interesse  non  poteris,  tu, 
 frater  episcope  ipse  cum  Pontiniacensi  abbate,  quce 
 dicta  sunt  diligentius  exsequaris.  Datse  Tusculani, 
 8  Cal.  Maii. 
 
 DCCLIV. 
 
 Alexandee  papa  ad  Henricum  Anglorum  regem. 
 
 (V.*  153;  Liverani,  153.) 
 
 Alexander  episcopus,  serws  servorum  Dei,  illustri 
 Anglorum  regi. 
 
 Exertion.s  Antequam  secundi  nuntii  tui  ad  nostram  pr»- 
 of  the  first  sentiam  accessissent,  dilecti  fiUi  nostri  R[eginaldus] 
 the  pope?  arcbidiaconus  Saresberiensis  et  Ric[ardus]  Bar  et  ma- 
 gi.ster  D[avid]  nostro  se  conspectui  prsesentamnt,  et 
 injuncto  sibi  negotio  omnem  quam  decuit  curam  et 
 sollicitudinem  adhibuerunt,  et  apud  nos  plus  justo 
 etiam  institerunt.  Unde  quoniam  aliis  .supervenienti- 
 bus  et  quasi  in  labores  illorum  intrantibus,  ea  quae 
 nobis  proposuerant  locum  nequaquam  habebant,  prse- 
 fati  viri  una  cum  aliis,  qui  postremo  venerant,  diligentes 
 
A.D.  1171.] 
 
 EPISTOLiE. 
 
 483 
 
 et  studiosi  fuerunt,  et  maxirne  prtefatus  archicliaconus, 
 et  magister  D[avid],  postquam  R[icardus]  socius  illo- 
 rum^  a  nostra  curia  recesserat,  non  solum  sicut  et 
 caetex-i  ad  promotionem  negotii  tui  cum  aliis,  sed  etiam  - 
 sine  ill  is,  discrete  ac  soUicite  laborarunt.  Verum  si 
 de  illis  in  aliis  litteris  nostris  mentionem  non  fecimus, 
 mirari  non  debes,  nec  id  alia  credas  ratione  omissum, 
 nisi  quia  secundi  nuntii  tui,  pro  eo  quod  cum  illis 
 non  venerant,  ipsos  in  litteris  suis  nolebant  apponi  : 
 s6d,  sicut  verbum  gratius  et  magis  acceptum  attule- 
 rant,  sic  responsum  regite  sublimitati  soli  reportai'e 
 volebant,  licet  constanter  proponerent  quod  eos  post 
 adventum  suum  de  mandate  regio  ^  detinebant.  Quare 
 nos  fidei  et  sollicitudini,  quam  circa  injunctum  sibi 
 et  sociis  eorum  negotium  habuerunt,  significatione 
 prapsentium  testimonium  duximus  pei'hibendum,  prse-  These 
 sertim  cum  indignum  esset  ut  qui  in  his  non  minus 
 
 .  1  • .     ,  1  1  .  •       •  to  be  over 
 
 etticaciter'  aliis  laborarunt,  sed  cum  eis  potms  in  toto  looked  by 
 negotio  usque  ad  consummationem  steterunt,  minorem 
 a  regia  munificentia  gratiam  obtinere  deberent. 
 
 DCCLV. 
 
 Alexandee  papa  ad  Joscium  Turonensem 
 archiepiscopum. 
 
 (Martene,  Thes.  Nov.  Anecd.,  i.  !i69.) 
 
 Alexander  episcopus,  servus  servoi'um  Dei,  venera- 
 bilibus  fratribus  Jo[scio]  Turonensi  archiepiscopo  et 
 universis  suffraganeis  ejus,  et  ecclesiasticis  personis  in 
 
 '  eonim,  Liv. 
 -  el,  Liv. 
 
 regis,  Liv. 
 
 H  H  2 
 
484, 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1171. 
 
 sua  provincia  constitutis,  salutem  et  apostolicam  bene- 
 dictionem. 
 
 jSlay  14.  In  apostolic£e  sedis  specula,  licet  immeriti,  constituti, 
 the^^inter^  universorum  excessus,  per  nos  aut  pei'  eos  qui  sunt  in 
 diet  pro-  partem  sollicitudinis  nobis  commissae  assumpti,  pro- 
 thearch-^^  vida  debemus  circumspectione  corrigere,  et  singulorum 
 bishop  of  erratibus  pontificali  moderantia  obviare,  ne,  nobis  dis- 
 ^^"**  simulantibus,  vitia  videantur  virtu tibus  prsevalere.  A 
 memoria  siquidem  uostra  non  excidit  qualiter  pro  pace 
 sanct.e  recordationis  Thomse,  Cantuariaa  archiepiscopi, 
 (cujus  anima;  Deo  sicut  credimus  pretioso  martyrio 
 dedicata,  in  cselis  cum  Sanctis  habitat)  juxta  officii 
 nostri  debitum  solliciti  et  vigiles  exsistentes,  venera- 
 bilibus  fratribus  nostris  Willelmo  Senonensi,  apostolicae 
 sedis  legato,  et  Ro[trodo]  Rothomagensi  archiepiscopis 
 mandaverimus  ut,  si  rex  Anglorum  ei  ecclesiam  suam 
 in  omni  pace  et  libertate  non  dimitteret,  et  ablata 
 non  restitueret,  nec  pacem  quam  secum  fecerat  firmiter 
 conservaret,  terram  ejus  Cisraarinam  interdicto  sub- 
 jicerent ;  et  si  uterque  aliquo  casu  interesse  non  posset 
 vel  nollet,  alter  nihilominus  raandatum  nostrum  studio- 
 sius  adimpleret.  Quia  vero,  prtenominato  Ro[trodo] 
 Rotoniagensi  nolente  mandatum  nostrum  exsequi, 
 id  per  jam  dictum  Senonensem  est  adimpletum,  nos, 
 de  communi  fratrum  nostrorum  consilio,  sententiam 
 quam  idem  archiepiscopus,  de  mandato  et  auctoritate 
 nostra,  in  totam  terram  Cismarinam  prjedicti  regis  An- 
 glise  protulisse  dignoscitur  ratam  et  firmam  habentes, 
 et  eam  auctoritate  apostolica  confirmantes,  universitati 
 vestrse  per  apostolica  scripta  prajcipiendo  mandamus, 
 et  in  virtute  obedientiae,  sub  periculo  ordinis  et  officii 
 vestri,  prsecipimus,  quatenus  eamdem  sententiam  in 
 terra  quae  est  in  ditione  memorati  regis,  usque  ad 
 dignam  satisfactionem,  firmiter  et  inviolabiliter  obser- 
 vetis,  et  ab  aliis  faciatis  inviolabiliter  observari,  nec 
 aliquis  vestrum  eam  relaxare,  vel  contra  ipsam,  sine 
 
A.D.  1 171.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 485 
 
 mandate  Romani  pontificis,  vel  legati  ab  eo  destinati, 
 divina  officia  celebrave  pi-tesumat. 
 Data  Tuscul.,  ii.  Idus  Maii. 
 
 DCCLVI. 
 
 Anonymus''  ad  Gilibertum  Londoniensem 
 episcopum, 
 
 (D.  84  ;  G.  Fol.  520.) 
 
 Venturi  sunt,  ut  dicitur,  magister  Otho  ^  Tusculanus  Move- 
 episcopus  et  dominus  Albertus  presbyter  cardinalis ;  ^g'cu^ 
 et  si  dominus  rex  mandate  domini  stare  voluerit,  tunc 
 creditur  eos  ventui-os  in  Angliam.  Dominus  Jacinctus 
 transiit  -  in  Hispaniam,  functurus  ibidem  officio  lega- 
 tionis.  Abbas  Ciarfevallensis  fuit  Placenti?e  prima  die 
 Dominica  post  Ascensionem  Domini,  transiturus  ad 
 dominum  papam,  et  modum  pacis,  sicut  et  imperator 
 et  rex  Francorum  Concordes  effecti  sunt,  domino  papsB 
 et  curife  representabit.  Nuntii  nostri  transitum  habue- 
 runt  prope  Romam  datis  senatoribus  viginti  libris,  et 
 iidem  nuntii  f  uerunt  Bononiae,  in  reditu,  prima  die  M«y  9- 
 Dominica  post  Ascensionem.  Wigornensis  tamen  epi- 
 scopus  et  Reginaldu.s  archidiaconus  non  ausi  sunt  se 
 committere  fidei  senatorum.  Robertus  de  Novo  Burgo 
 transiit  in  Siciliara,  visitaturus  regem  et  parentes  suos. 
 Prseterea  sciatis  quod  dominus  rex  omnia  castella 
 Widomari  de  Leun  subvertit  in  Britannia,  exceptis 
 tribus  quae  dominus  rex  habet  in  manu  sua.  Plana 
 terra  Widomaro  concessa.     Quod  autem  Widoinarus 
 
 '  Odo,  D.  I       -  li  aiisit,  I). 
 
 •  Perhaps  this  letter  may  be  I  we  have  seen,  had  been  acting  for 
 scribed  to  Master  David,  who,  as  |  Foliot  in  the  papal  court. 
 
486 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  117J. 
 
 occiipavit  de  feudis  vicinorum  suorum  reddet,  vel 
 super  hoc  stabit  in  judicio  coram  rege;  quod  occu- 
 pavit  de  feudis  hominum  suorum  reddet,  vel  eis  plenum 
 rectum  tenebit  in  curia  sua,  si  dominus  rex  prpeceperit 
 May  1.  per  breve  suum.  Bituricensis  archiepiscopus  his  diebus 
 rebus  est  humanis  exemptus,  in  cujus  loco  substi tutus 
 est,  consensu  clerici  et  populi,  Meldensis  episcopus, 
 scilicet  dominus  Stephanus,  frater  Adaj  quondam  came- 
 rarii  regis  Francoi'um. 
 
 DCCLVII. 
 
 Anonymus  •  AD  Alexandrum  papam. 
 
 (V.*  143  ;  Liverani,  551.) 
 
 Denuncia-  "  Nemo  potest  servire  Deo  et  mammonae ;"  nemo 
 potest  hominibus  placere  et  Christi  servus  esse :  unus 
 
 Becket's  -rx      .  .  ait         t  • 
 
 opponents,  cst  Dommus,  Una  Veritas,  Ab  hac  deviare  est  apos- 
 tatare.  Christus  veritatem  docuit,  Veritas  vitam  promi- 
 sit.  Veritas  unam  viam  habet,  falsitas  infinitas  ;  Veritas 
 angulum  non  quaerit,  nulla  agit  ex  insidiis ;  justitia 
 et  Veritas  cognatse  sunt  virtutes,  separari  non  possunt. 
 Justitia  justi  super  eum  erit,  et  impietas  impii  vas- 
 tabit  eum ;  Justus  in  justitia  sublatus  est  et  in  in- 
 sidiis capientur  iniqui.  ^Eque  pensat  utriusque  merita 
 judex  justitife.  Quo  magis  sustinet  quo  diutius  ex- 
 spectat,  eo  poena  justior  et  vindicta  gravior ;  differri 
 potest,  non  auferri,  poena  malorura.  Hoc  non  veren- 
 tur  iniqui,  sed  mala  malis  addunt,  iniquitatem  super 
 iniquitatem  apponunt,  obdurati  corde,  obfirmati  malitia. 
 
 '  The  heading  in  Liverani  is 
 Anonynii  cujusdain  Angliao  epis- 
 copi  de  caede  Sancti  Thoma; 
 Cantuaiiensis,  ad  Alexandrum 
 papam  ;"  but  there  is  nothing 
 I  show  that  the  -ivriter  was  a 
 
 bishop  ;  unless,  indeed,  the  "  quae- 
 "  dam  eeclesia  parva,"  which  claims 
 the  authorship  ^of  the  letter,  stand, 
 not  for  the  Church  of  England,  but 
 for  some  bishop  and  his  chapter. 
 
A.D.  1171.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 487 
 
 justitiam  Dei  de  terra  delere  nituntur.  In  naufragio 
 positi  poenitentice  tabulam  negligunt,  vitiorum  gurgite 
 submerguntur.  Numine^  Babylonis  debriati  judiciorum 
 Dei  obliviscuutur,  et,  quod  adbuc  nequius,  simulantes 
 religioneni,  sub  pascuis  Jesu  occultati,^  Goliam  mente 
 ferunt.  Verba  Jesum  sonant,  opera  diabolum  nun- 
 tiant ;  corde  fraudes  tegunt,  verbis  dolos  concinnant ; 
 ex  ore  volat  columba,  cor  serpens  amplexatur;  vene- 
 num  imis  visceribus  infusum  *  tempus  nocendi  exspec- 
 tat;^  virtutem  existimant  artificiose  uocere.  Talibus 
 commissa  ecclesia  Dei,  si  concidcatur,  si  conteritur, 
 quis  dubitet  ?  Pastor  oves  dilaniat,  lac  et  lanam  quajrit, 
 lupina  feritate  guttur  invadit,  strangulat,  et  occidit. 
 Tales  nostri  pastores  pastorem  suum  interfecerunt,  et 
 in  grege  Domini  desseviunt.  Percusso  pastore  non  est 
 qui  gi-egera  ducat  ad  pascua,  qui  lupos  arceat  a  stabulis, 
 indifFerenter  rapiuntur  oves :  nulli  custodes,  defensor 
 nullus ;  fiunt  oves  domestica  pra3da  pastorum. 
 
 Est  autem  prse  omnibus  unus  prsedo,  pastor  .  .  .,  pne- 
 sul  .  .  .,  in  cujus  corde  vidpes  foveas,  volucres  cieli  nidum  of  Loudon, 
 posuerunt,  qui  in  caelum  posuit  os  suum,  dolis  aggressus 
 est  innocentem,  odio  inexorabili  amicum  virtutis  per- 
 secutus,^  lumen  adeo  singulariter  electum  eonatus  est 
 exstinguere ;  sed  dextera  excelsi  illud  ^  super  candela- 
 brum posuit,  ut  luceat  his  qui  in  tenebris  sunt  et  in 
 pei-secutionibus  laborant.  Aggressus  est  draco  ex  insi- 
 diis  superbus  humilem,  cnidelis  mitera,  impius  pium, 
 injustus  justum,  turpi  et  tacenda  immunditia  pol- 
 lutus  castum  et  sincerum.  Non  destitit  sagittas  ex 
 occulto  mittere,  invidise  fomitem  fovere,  ignem  odii 
 accendere,  donee  furor  Neronis  invictum  militem  Christi 
 hac  luce  privavit.  Modus  ipsuni  scelus  superat,  Sodo- 
 mam  justificat,  Antiocbum,  Herodem,  Neronem  excusat. 
 
 »  ? 
 
 -  Christi,  Liv. 
 
 occiiltatnm  ? 
 '  est,  ins.  Liv. 
 
 "  e-rspectaitt,  Liv. 
 *  proseculus,  Liv. 
 '  illud,  om.  Liv. 
 
488 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [a.d.  1171. 
 
 Nam  igitur  immunis  est  a  scelere  quia  manum  non 
 apposuit  ?  Judiei  Unguis,  Judas  traditione,  Pilatus  et 
 Herodes  consensu,  scribaj  ct  phai'isrei  invidia,  milites 
 officio,  Christum  occiderunt.  Qui  eorum  deteriores  ? 
 Profecto  qui,  invidia  et  odio  stimulati,  judici  tradide- 
 runt.  Servus  secutus  Dominum,  miles  Imperatorem, 
 fill  us  Patrem,  afiectus  injuriis,  afflictus  opprobriis  et 
 contumeliis  a  suis,  non  ovibus  sed  lupis,  accusatus,  in- 
 vidia et  odio  agente,  insignis  et  praeelectus  Thomas 
 archiepiscopus  pro  justitia  martyr  occubuit  ;  non  minas 
 judicum  timuit,  exui  dignitate,  spoliari  divitiis,  pro 
 Christo  dulce  habuit.  Pro  grege  sibi  commisso  caput 
 posuit,  multos  relinqucns  filios,  hperedem  nullum.  Ser- 
 vus in  UKjdico  fidelis  supra  ^  bona  Domini  sui  consti- 
 tuitur,  nunc  gaudet  in  cielis,  exsultat  cum  angelis  qui 
 pro  Christo  mala  sustinuit.  Attestantur  virtutes  probant 
 miracula,  qualis  ^  in  vita  fuerit,  quam  dignus  sacerdos, 
 quam  dignam  victimam  se  Christo  pro  suis  ovibus  obtu- 
 lerit.  Felix  commercium  !  miranda  dextera  excelsi ! 
 Qui  ipsum  prius  contemnebant,  nunc  fila  cilicii  ejus 
 venerantur.  Mira  praesumptio,  audax  temeritas  ad  ex- 
 cusandas  excusationes  in  peccatis.  Auctor  sceleris, 
 domini  sui  traditor,  invenit  commenta,  mendicat 
 suffragia,  non  quibus  crimen  per  poenitentiam  deleat, 
 sed  quibus  occultet ;  et  quod  universus  mundus  agnovit, 
 mulierculse  cantant  in  triviis,  quibusdam  litteris,  non 
 impetratis  sed  potius  regis  timore  extortis,  obnubilare 
 vel  annullare  contendit.  Numquid,  oculos  omnia  vi- 
 dentis  excsecare  poterit  ?  num  oculos  summi  pastoris, 
 oculos  matris  ecclesiie,  lippire  faciet  ?  In  crimine  tam 
 manifesto  periculosum  et  damnosum  differre  senten- 
 tiam.  Fere  per  septennium  pro  libertate  ecclesiae 
 sanctum  Dei  exsulantem,  cum  quo  stare  debuit, 
 irrcverenter  impugnavit.  Ipsius  et  totius  ecclesite 
 causam  agentem  tum  manifeste,  saepius  autem  occulte, 
 
 '  super,  Liv. 
 
 I      ^  qualiter,  Liv. 
 
A.D.  1171.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 489 
 
 ejus  felicibus  actibus  detrectans,^  genusque  imprope- 
 rans,  opprobriis  lacessivit.  Supersunt  scripta  a  multis 
 intellecta  satisque  notata,  qure  animum  ejus  evideutei- 
 denuntiant.  Insun-exit  filius  in  patrem,  Absalon  in 
 David,  Judas  in  Salvatorem,  et  pro  se  puguantem 
 impugnavit,  cum  quo  usque  ad  sanguinem  certare 
 debuit,  lingua  concinnante  dolos  insidias  tetendit. 
 Quot  appellationes  dilatorias,  frustratorias,  falsas  fece- 
 rit,  ut  sanctorum  patrnm  statuta  diffugeret,  ut 
 tempus  malignandi  redimeret,  quis  nor  novit  ?  Nunc 
 tractus  Romam  vadit,  mallet  Babylon  iam  adire.  Quan- 
 ta malignatus  est  in  sanctum  Dei !  Cham  patrem 
 nudum  deridens  maledictionem  meruit.  Iste  non 
 patrem  nudum,  sed  Jesu  Christo '  indutum  in  vita 
 sprevit,  post  mortem  derisit.  Miracula,  qualia  a  ste- 
 culis  ^  non  sunt  audita,  qualiaque  quotidie  per  sanctum 
 martyrem  Thomam  fiimt,  multis  prtesentibus,^  operante 
 Beelzebub  facta  pronuntiavit.  Quid  amplius  scribce  et 
 pharisEei,  Christo  fecerunt  ?  Opera  Spiritus  Sancti  dice- 
 bant  diaboli,  in  Spiritum  Sanctum  peccantes ;  zelum 
 habebant  Dei,  sed  non  secundum  scientiam.  Iste,  non 
 minus  peccans  zelum  habet  diaboli  secundum  inviden- 
 tiam.  Dolet  ecclesia  suo  privata  capite,  luget  bona  sua 
 confiscari,  sancta  conculcari,  lapides  dispergi,  fere  ad 
 paganismum  redigi.  Nisi  gladius  Petri  subveniat,  nisi 
 pater  filiis,  mater  filije,  succurrat,  tota  ecclesiae  pro- 
 genies contristabitur,  quare,  summe  pater,  extende  Exhorta- 
 manum,  ampe  gladium,  allide  adversaries,  et  confunde  jj^^p^pg 
 inimicos  ecclesite.  Eleva  manum  cum  Moyse,  nec  depo- 
 nas  cum  Josue,  donee  hostes  aut  poenitentes  ad  eccle- 
 siam  redeant,  aut  impoenitentes  intereant.  Non  est 
 opus  verbis,  sed  verbere ;  pravus  filius  verbis  non 
 corripitur ;  castigat  pater  filium  quern  diligit.  Derisore 
 percusso,   filii  corrigentur.    Hoc  tibi,  venerande  pater, 
 
 '  dctretaiis,  Liv. 
 -  amplius,  Liv.  (for  a  multis) 
 ^  Jesum  Christum,  Liv. 
 
 *  saculo,  Liv. 
 et,  ins.  L. 
 
490 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1171. 
 
 sciibit  qusedam  ecclesia  parva,  sine  nomine,  sine 
 auctoritate,  et  cum  singultu  totius  ecclesia  dolorem  et 
 gemitum  paucis  innotescit.  Spiritus  ,sai)ienti?e  mentem 
 tuam  illuminet,  spiritus  consilii  informet,  spiritus  forti- 
 tudinis  corroboret.  Amen. 
 
 DCCLVIII. 
 
 Sanct^  Trinitatis  Londoniensis  prior  ad  Alex- 
 andrum  papam. 
 
 (C.  192  ;  D.  89  ;  Thorn.  349.) 
 
 Reverendo^  patri  Alexandre,  Dei  gratia  summo 
 pontifici,  S.  .  .  .  ecclesise  sanctse  Trinitatis  Londoniensis 
 servus  humilis,  salutem  et  debitse  subjectionis  obe- 
 dientiam. 
 
 In  favour  Cum  apud  summum  Judicem,  qui  renes  omnium 
 Wsbop  of  scrutatur  et  corda,  si  quem  vita  commendet  humana 
 London,  infirmitas  commendare  non  dubitet,  summa  in  hoc 
 mundo,  inter  homines  et  supra,  sanctitatis  vestrae  sub- 
 limitas,  semper  reverende  et  amantissime  pater,  viruin 
 venerabilem  dominum  Gilbertum  Londoniensis  ecclesi;e 
 episcopum,  a  parvitate  nostra  humiliter  commendatum, 
 pio  patris  affectu  et  caritate  sincera,  dignanter  et 
 benigne  suscipiat.  Quem^  non  solum  vitse  sinceritas, 
 religionis  integritas,  scientife  charitas,  commendabilem 
 reddunt ;  verum  etiam  et  prresertim  Romanse  ecclesiae 
 apud  nos  (ut  dignoscitur)  conservata  fidelitas  et  prona 
 semper  et  devota  obedientia.  Quis  enim  in  exse- 
 cutione  causarum  pro  mandato  vestro  secundum  leges, 
 jura,  et  canones,  in  Anglorum  [regione]  ^  sic  miseris 
 subvenit,  sic  expulsos  restituit,  sic  oppresses  liberavit, 
 
 1  Venerando,  D,  G. 
 
 -  Que,  C  (omittiug  the  mark 
 which  denotes  m)  ;  Qua,  G  ;  Quem, 
 Migne,  cl.  1442. 
 
 3  A  word  is  wanting  in  C,  D, 
 and  G.  Migni;  supplies  regione. 
 Possibly  (jente. 
 
A.D.  1171.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 491 
 
 sic  pacem  reformavit?  Nonne  hie  est  cui  nuper, 
 principum  tiinore  pastposito,  spretaque  sui  corporis 
 poena  et  schismaticorum  malitia,  qui  Britannici  maris 
 pericula  vix  evaserat,  cum  cteteri  sustinereut  ad 
 tempus,  jam  Alpium  soli  angustias  transgresso,  quo 
 se  vobis  totum  crederet,  gratia  summi  obvia^'it 
 pontificis  quasi  mater  honorificata.  Unde  feliciter 
 revei-sus,  qui  optimam  (ut  creditur)  partem  elegerat, 
 ab  illo  exspectabat  ecclesije  pacem  in  tei-ris,  qui  factus 
 est  pas  hominibus  bona3  voluntatis.  Quod  autem 
 eam,  quantum  illi  desuper  datum  fuerat,  desideraret  ^ 
 animo  et  opere  qusereret  ac  verbo,  non  solum  (ut 
 dictum  est)  iter  ad  vos  tarn  fideliter  ac  constanter 
 arreptum  indicat,  verum  etiam,  ut  a  legitimis  cogno- 
 vimus  testibus,  in  communi  synodo  singultus  et  unda 
 lacrymarum  quas  fudit  pro  dissensione  inter  domLnum 
 regem  et  dilectum  Deo  et  hominibus,  nunc  coram 
 Ipso  patronum  nostrum,  dominum  Cantuariensem. 
 Quis  ergo,  bone  pater,  hunc,  talem  tantumque  Christi 
 ecclesiae  virum,  de  nobis  fihis  vestris  judicare  minus 
 reverenter  pr^sumat  ?  Ut  quandoque  apud  regem  domi- 
 num foveret  discordiam,  vel  quasi  fieri  vellet  causa 
 vel  conscius  reatus  cujusquam,  quo  pacem  confuuderet 
 regni  et  omnium  ofienderet  sanctitatem,  fieretque  per- 
 secutor ecclesiae  amator  illius  et  defensor  veritatis  et 
 justitise.  Agat  igitur  plus  pater,  pater  sanctissimus, 
 pater  spiritualis,  qui  omnia  dijudicat  et  a  nemine 
 judicatur,-  ne  famse  contractu  qute  respondit  de 
 Christo  "  Alii  dicunt  quia  bonus  est,  alii  vero,  non,  Joan.  vii. 
 "  sed  seducit  turbas,"  tanta  ecclesige  columna  de  for- 
 titudine  cadat  summi  ponti6cis.  Et  prsesei-tim  ut, 
 Domino  cooperante  et  sermonem  confirmante  quotidie 
 apud  nos^  sequentibus  signis,  sumat  a  vobis  bene- 
 dictionem  patemam  in  Spiritu  Sancto,  per  quern  mederi 
 
 '  desideravit,  D. 
 *  dijudicator,  G. 
 
 3  vos,  D. 
 
492 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1171. 
 
 melius  vestra  forsan^  et  cautius  poterit  omnium  eccle- 
 siarum  sollicitudo.  Valeat  sanctitas  vestra,  semper 
 nobis  diligende  bone  pater. 
 
 DCCLIX. 
 
 Arnulfu.s  Lexoviensis  episcopus  ad  dominum 
 
 PAPAM  AlEXANDRUM. 
 (J.  47  ;  Ar.  58  ;  Rec.  des  Hist.  xvi.  482.) 
 
 Pro   venerabili    patre    nostro   et   amico  carissimo 
 Joscelino  Salesberiensi  epi.scopo  majestati  A'estrae  preces 
 affectuosas  ofterimus  et  benignitati  devotas  gratiarum 
 exsolvimus  actiones. 
 On  behalf      Pepercit  ei  misericordia  vestra,  parcendumque  im- 
 ofthe       potentife  ejus  ratio  postulabat,  quia  gi-avitate  corporis, 
 
 bishop  of  ,.  ,       1  TTW        1     •  •  ^ 
 
 Salisbury,  ietatis  provectu,  debilitate  plurima  circumventus,  quan- 
 tum festimare  possumus  ad  vestram  noii  posset. prse- 
 sentiam  pervenire.  Super  eo  autem  pro  quo  gravi- 
 oi'em  ei  vobis  placuit  irrogare  sententiam,  quantum 
 de  intimo  conscientise  ejus,  quantum  de  opinione  et 
 attestatione  publica,  qu.",ntum  de  propria  existimatione 
 prresumimus  quod  ad  factum  illud  lamentabile  per- 
 tinet,  omnino  credimus  innocentem  ;  quia  nec  honestas 
 hominis,  nec  liberalis  animi  nota  mansuetudo,  nec 
 adeo  tot  informata  temporibus,  tot  experimentis  altius 
 erudita  providi  senis  prudentia  descivisset.  Porro 
 voluntas  ilia  ab  his  a  quibus  opus  illud  tam  malitiose 
 conimissum  est  omni  studio  servabatur  abscondita, 
 ne  cujusquam  prsescientia  concepti  malefic! i  pr?epediret 
 cfTectum.  Quis  vero  qui  ejusinodi  malitiaj  concepisset 
 affectum    persona?    cuiquam,   proesertim  ecclesiasticcB, 
 
 '  forsati,  C  ;  forte  vestra.  G. 
 
A.D.  1171.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 revelaret,  cum  non  in  unius  tantum  caput  stringi 
 gladius,  sed  in  cervicem  totius  ecclesife  videretur? 
 Vidimus  nos  virum  istum  pro  quo  scribiraus,  in  initio 
 tempestatis,  inter  coepiscopos  sancto  ^  illi  studiosius 
 adhffirentem,  multasque  injurias  pro  libertate  ecclesiae 
 et  ipsius  gratia  pertulisse.  Qute  sane  ei  apud  eum 
 perseveravit  gratia  donee  Reginaldus  archidiaconus, 
 qui  Imic  ea  quam  scitis  etiam  sanguinis  afFectione 
 devinctus  est,  regalibus  mancipatus  obsequiis,  regalia 
 coepit  ad  vos  mandata  deferre,  quae  utilitatibus  archi- 
 episcopi  credebantur  in  aliquibus  obviare.  Decretum 
 est  igitur  patrem  punire  pro  filio,  ut  eum  ab  obse- 
 quiis illis  paterni  compassio  doloris  averteret,  vel  in 
 utrumque  gravior  animadversio  vindicaret.  Utinam 
 ille  zeli  fervorem  temperasset  ad  tempus,  quia  in 
 causa  ecclesiae  quam  susceperat  sollerti  mansuetudine 
 utilius  proficere  potuit,  si  pacificus  esset  ingressus 
 ejus,  si  suas  vindicare  distulisset  ofFensas,  neque  re- 
 pentinis  infestationibus  jucunda  nova3  corona3  gaudia 
 demigrasset.'^  Sane  de  eo  quod  do  corona  factum  est, 
 episcopi,  neque  tunc  neque  adhuc,  se  credunt  in  aliquo 
 deliquisse,  quia  (sicut  aiunt)  litterarum  vestrarum 
 prfficessit  auctoritas,  et  eos  ad  hoc  ipsum  multis 
 exemplis  antiquitas  informabat.  Si  tanien  in  hoc  eos 
 aliqua  in  parte  deliquisse  constaret,  delicti  tamen 
 quantitas  bonitatis  apostolicjB  misericordiam  non  ex- 
 cedit ;  et  de  reliquo,  secundum  assignatum  a  sanctitate 
 vestra  modum,  de  hujus  innocentia  diligenticB  vestrse, 
 remota  jirorsus  ambiguitate,  constabit.  Supplicamus 
 igitur  precesque  jam  cum  fiducia  ducimus  offerendas, 
 quia  ex  hoc  nunc  tempus  est miserecdi,  et  post 
 diutina  flagella  paterna;  pietatis  visceribus  abundare. 
 Absit  enim  a  benignitate  vestra  ut  personam  venera- 
 bilem,  tot  acceptam  bonis,  tot  laudibus  illustratam, 
 
 '  sancto,  J.  G  reads  icopu,  a nd  i  -  dcniyrassel  '^ 
 Brial  suggests  ai-cA(>/i)sr'7io.  I     ■'  rs/,  om.  .1. 
 
494 
 
 EPISTOLit. 
 
 [A.D.  1171. 
 
 novissima  senectutis  sujb  in  '  moerore  faciat  et  amari- 
 tudine  consummare.^  Profecto  preces  nulla  nos  audacia 
 compulisset  ofTerrc,  nisi  secundum  rerum  veritatem  et 
 pei'sonoe  meritum  ipsum  apostolica  dignum  misericordia 
 crederemus. 
 
 DCCLX. 
 
 Arnulfus  Lexoviensis  episcopus  ad  Joannem  et 
 willelmum  cardinales. 
 
 (Arnulf,  57  ;  J.  46.) 
 
 In  behalf       Q^^^  studio,  quo  affectu  circa  initia  tem- 
 
 ofthearch- pestatis  istius  ad  unitatem  ecclesiae  et  honorem 
 York.  Romani  pontificis  dominus  Eboracensis  intenderit, 
 vestra,  qui  ex  magna  parte  audistis  et  vidistis,  pru- 
 dentia  non  ignorat.  Meruit  excedentem  gratiam  ex- 
 cedens  strenui  propagnatoris  audacia,  sibique  invicem 
 frequentibus  officiis  tarn  operum  magnificentia  quam 
 rerum  munificentia  concurrerunt.  Praesumebat  non 
 defuturam  gratiam  perse verantia;  meritorum,  sed  jam 
 pi'istina,  perse verantibus  meritis,  gratia  non  reful'get, 
 verum  in  poenam  quoqxie  conversa  est  ipsorum  exspec- 
 tatio  praemiorum.  Perse verat  tamen  semper,  et  aliis 
 tepescentibus  ipsius  devotio  non  tepescit,  quia  videt 
 totam  nondum  conquievisse  malitiam,  et  ab  his  quorum 
 fides  invictissima  credebatur  profana  consilia,  percussis 
 etiam  foedcribus,  agitari.  Utinam  ad  notitiam  Komani 
 pontificis  et  vestram  relatione  veridica  perveniret, 
 quantum  noviter  apud  principem  nostrum,  regein 
 loquor  ^  Anglorum,  catholici  sacerdotis  industria  sancta 
 profecit,  cum  eum  scilicet  ad  schisma  maximi  quoque 
 principum  invitarent,  ipsumquc  metus  severitatis  apos- 
 tolicse  perterreret. 
 
 '  om.  B. 
 
 2  constmmari,  B 
 
 loquor,  J  ;  om.  G. 
 
A.D.  1171.] 
 
 EPISTOL.'E. 
 
 495 
 
 Siquidem  virtus  ejus  prsecipue,  nobis  nimirum  et 
 aliis  adnitentibus,  eum  in  fide  et  obedientia  ecclesijE 
 confirmavit,  seque  Romano  pontifici  pariturum  super 
 eo  casu  quern  audistis,  quantum  dictaverit  ratio  vel 
 laxaverit  misericordia,  coram  multis  ecclesiasticis 
 ssecularibusque  personis,  publice  in  manu  Rothoma- 
 gensis  archiepiscopi,  fide  corporaliter  interveniente, 
 firmavit.  Porro  ipse  ad  visitandam  Romanam  eccle- 
 siara  plurimo  jaradudum  desiderio  tractus  est,  ut  ope 
 et  consilio  vestro  motum  majestatis  apostolicte,  siquem 
 adversus  eum  de  falsa  suggestione  contraxit,  revocaret 
 in  gratiam,  ipsique  et  vobis  in  omnibus  sinceritatem 
 conscientise  sutB  certissimis  indiciis  approbaret.  Ac- 
 cingebatur  jam  cum  a  rege  ipso  et  nuntiis  ejus,  qui 
 noviter  a  vobis  reversi  sunt,  terribile  percepit  indi- 
 cium, iraperatorem  scilicet  ipsum  singulariter  excepisse, 
 cum  aliis  interventu  regis  securitatem  transitus  in- 
 dulgeret,  quia  scilicet  prfesumpserat  in  personam  ejus 
 anathematis  intorquere  sententiam,  et  nomen  ejus  in 
 omnibus  quos  frequenter  celebraverat  conventibus 
 ecclesiasticis  infamare. 
 
 Providete  itaque  amico  vestro,  ne  ilium  ad  partes 
 illas  aliqua  necessitatis  instantia  trahi,  neque  caput 
 ejus  tot  tantisque  periculis  permittatis  exponi.  Ad 
 hsec  bonum  est  ecclesise  Dei  viros  fideles  juxta  infi- 
 deles  aliquando  commorari,  ut  ipsorum  virtute  et 
 prudentia  malitia  reprimi  possit,  et  inconstantia  con- 
 tineri.  Profecto  apud  nos  prsevaluisse  credebatur 
 iniquitas,  nisi  sacerdotum  industria  restitisset,  per  quos 
 repressa  viriliter  intemperantia  conquievit  ^ ;  et  ad  uni- 
 tatem,  quos  velut  in  fugam  terror  ecclesiasticae  potes- 
 'tatis  impulerat  sunt  reversi.  Nondum  tamen  navira 
 nostram  portum  perfectse  securitatis  credimus  obtinere, 
 quin  adhuc  et  anchora  possit  de  pei-cepta  statione 
 convelli,  et  navis  ipsa  rursus  ad  procellas  pristinas 
 
 conquievit,  J  ;    l  equievit,  L  ;  quievit,  B. 
 
490 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [a.d.  1171. 
 
 flatu  malitise  revocari.  Utilius  ergo  fore  credlinus 
 eos  qui  providere  possunt  non  amoveri,  sed  ad  soller- 
 tem  vigiles  adhiberi  ^  cusfcodiam,^  ut  quoslibet  eventus 
 prudenter  et  instanter  observent,  et  momentaneam 
 hominum  fidem  necessaria  stabilitate  confirment.  Ad 
 quod  virum  de  quo  scribimus  multis  experimentis 
 novimus  efficacem,  eique  ad  referendas  vobis  gratiarum 
 actiones  majorem  devotio  quam  vexatio  tribuat  intel- 
 lectura. 
 
 DCCLXI. 
 
 GiLBERTUS  LONDONIENSIS  EPISCOPUS  AD  P.  NlVER- 
 NENSEM  EPISCOPUM.a 
 
 (C.  204;  G.  Fol.  241.) 
 
 P.  Dei  gratia  Nivernensi  episcopo  frater  Gilebertus 
 Londoniensis  eeclesife  minister,  si  non  expressum 
 schedula  conceptum  tamen  corde,  pife  salutationis 
 affectum. 
 
 With  a  Ex  relatione  dilecfci  fratris  Ebroieensis  episcopi 
 ^he  writer's  a-ccepsramus  ego  et  dominus  Saresberiensis  episco- 
 absolution.  pus,  abbatem   Pontiniacensem   in   Galliam  remeasse. 
 
 Cupientes  itaque  in  nobis  adimpieri  negotium  de  ab- 
 solutione  nostra,  vobis  et  prpedicto  abbati  a  domino 
 papa  commissum,  cum  festinatione  ad  vos  labores 
 arripueramus  itineris,  jamjamque  Cenomannum  propin- 
 quantes,  festini  nostri '  a  domino  papa  reditu  revocati 
 
 ^  adhiberi,B;  adhibcic,  3,  G.  I  ^  maitiif 
 2  custodias,  B.  1 
 
 "  The  bishop   of  London   was  tigny.  at  Gisors,  in  t)ie  beginning 
 
 absolved  from  his  excommunica-  of  August  1171.    K.  de  Diceto,  i. 
 
 tion  by  the  bishops  of  Nevers  and  347. 
 Beauvais  and  the  abbot  of  Pen- 
 
A.D.  1171.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 497 
 
 sumus,  afferentis  ejus  rescriptum  continens  vobis  et 
 domino  Belvacensi  episcopo  sollicitudinem  absolutionis 
 nostroe  esse  injunctam.  Quia  igitur  personte  vobis 
 adjunctse  mutatio  vestrum  immutari  poscebat  con- 
 silium, incontinenti  nuntios  nostros  ad  prsedictum 
 episcopum  dii-eximus,  domini  papse  rescriptum  ei  de- 
 ferentes,  et  diem  et  locum  nobis  designatum  a  vobis 
 intimantes.  Sed  quoniam  casus  fortuiti/  qui  provideri 
 nequeunt,  diligentissimis  etiam  ssepius  adversantivr, 
 incerti  ubi  aut  qualiter  se  habens  praedictus  invenia- 
 tur  episcopus,  benevolentiie  vestrse,  cui  in  multis  tene- 
 mur  obnoxii,  preces  aftectuose  porrigimus,  ut  duorum 
 vel  trium  dierum  spatio  ultra  quam  in  proposito 
 habuistis,  Senonis  nuntios  nostros  exspectetis  reporta- 
 turos  vobis  prjedicti  episcopi  responsum,  si  mora 
 tamen  adventus  eorum  id  fieri  postulaverit.  Omnem 
 enim  daturi  sumus  operam  ut  moram  banc  prtevenia- 
 mus,  ct  statute  nobis  die  et  loco,  vobis,  juvante 
 Domino,  occurramus. 
 
 DCCLXII. 
 
 GlLEBEUTrS  LOXDONIENSIS  EPTSCOPUS  AD  ALEXANDRUM 
 PAPAII. 
 
 (C.  200  ;  G.  Fol.  155.) 
 
 Patri  suo  et  domino,  summo  pontifici  Alexandre, 
 frater  Gillebertus  Lundoniensis  ecclesise  minister,  debi- 
 tum  omnino  subjectionis  et  obedientife  famulatum. 
 
 Ad  vestram,  pater,  indignationem  exhausta  fletibus  Thanking 
 et  aerumna  corporis   mei  jamdiu  virtus  elanguit,   et  fo^.r^ve-^"^ 
 obnoxia  quoeque  sensibus  ofiiciis  indevota  suis  innata  ness,  and 
 doloris   intimi   pjene   fecit   immensitas.    Ad   vestram  hope'^of""''' 
 enim   avei-sionem   factus   illico   sum    plebis   abjcctio,  ""ore. 
 
 o  12478. 
 
 I  /hrtuitii,  C. 
 
498 
 
 EPISTOL.E. 
 
 [A.D.  1171. 
 
 notis  meis  opprobrium,  et  amicis  plena  confusionis 
 occasio.  Et  nisi  pia  dementis  medici  eura  languentis 
 vulnei'i  vel  in  modico  lanuginem  obduxisset,  in  salutis 
 desperatie  cicatricem  mora  profusior  ulcera  patientis 
 indurasset.  Nunc  autem,  pater,  cum  ex  his  qua^  pa- 
 terna  filio  indulsit  pietas  aliquam  mihi  liceat  sperare 
 salutem,  reviviscit  spiritus  mens,  exsultat  anima,  et 
 pro  mansuetudine  benignius  exhibita  ad  gratiarum 
 actiones  mens  tota  resurgit,  et  ad  sanctitatis  vestrse 
 provoluta  pedes  totis  supplicare  viribus,  totis  anhelat 
 exorare  desideriis,  ut  post  mordentia  austeritatis  vina 
 pije  lenitatis  oleum  meis  infundatur  ulceribus,  et 
 paterna3  correptionis  asperitas  maternte  tandem  circa 
 me  pietatis'^  uberibus  excipiatur.  Intus  jam  apud  pa- 
 trem  sit  qui  pro  filio  pulset  et  exoret  aflfectus,  ut 
 punitum  jam  satis  suscipiatis  in  gratiam,  et  correctum 
 graviter  vestris  devotum  firmiter  obsequiis  habeatis. 
 Intra  castra  revoeatum  pietas  paterna  promoveat,  et 
 prfelibatam  mihi  gratiam  ad  perfectum  manus  apos- 
 tolica  justa  tandem  miseratione  perducat,  ne  in  luctu 
 et  miseria  dies  meos  transigere,  et  me  dierum  meorum 
 paucitatem  quse  superest,  in  amaritudine  finire  com- 
 pellat.  Conservet  incolumitatem  vestram  Dominus 
 ecclesise  sua?  multis  profuturam  temporibus,  in  Christo 
 dilecte  pater. 
 
 DCCLXIII. 
 
 Alexander  papa  Eothomagensi  archiepiscopo  et 
 Ambianensi^  episcopo. 
 
 (O.  ii.  286  ;  Z.  V.  89  ;  Lup.  v.  85  ;  Thorn.  259.) 
 
 Alexander^  episcopus,  servus  servorum  Dei,  venera- 
 bili  fratri  Kotrodo  Rothomagensi  archiepiscopo  et  Am- 
 bi[an]ensi  episcopo  salutem  et  apostolicam  benedictionem. 
 
 3  This  heading  is  from  C. 
 
A.D.  1171.] 
 
 KPISTOLiE. 
 
 499 
 
 Bt  ipsa  loci  vicinitas  et  fama  vulgata  per  orbem  The  arch- 
 vos  ignorare  non  patitur  quomodo  frater  noster  Vork'^ 
 Rogerius  Eboracensis  archiepiscopus,  apostolicas  seclis  suspension 
 legatus,  ab  officio  fuerit,  qiiibusdam  causis  intervenien-  ^ith  the 
 tibus,  pontificali  suspensus.  Ex  qua  re,  sicut  a  pluri- 
 bus  dictum  est  et  praedicatum,  contigit  quod  illud 
 immanissimum  scelus  et  nefandum  flagitium  de  sanctse 
 recordatioiiis  Thoma,  quondam  Cantuariensi  arclii- 
 episcopo,^  fuerit  pei-petratum.  Nam  cum  illusti'i  An- 
 glorum  regi  nuntiatum  fuisset  quod  prsefatus  Can- 
 tuariensis  ei  et  regno  suo  et  episcopis  tantam  injuriam 
 irrogasset,  rex  in  tantum  turbatus  esf^  et  indignatus, 
 quod  quidam  de  circumstantibus  ejus  commotionem 
 percipientes,  ei  volentes  placere,  instinctu  diabolico 
 prcefatum  Cantuariensem  armata  manu  aggressi  sint,^ 
 et  ipsum,  prout  nostis,  atrociter  in  propria  ecclesia 
 occiderint,^  in  qua  profecto  deberent  esse  securi  liomi- 
 cidaj.  Quod  utique  tan  to  majori  animos  audientium 
 borribilitate  perfundit,  et  eis,  qui  tantae  atrocitatis 
 occasio  fuisse  dicuntur,  majorem  generat  infamiam, 
 quanto  scelus  crvidelius  et  facinus  gravius  reputatur. 
 Verum  cum  prtedicti  regis  nuntii  nulla  ratione  sua  a 
 nobis  possent  instantia  obtinere,  ut  ejusdem  arcbi- 
 episcopi,  vel  aliorum  episcoporum,  qui  pro  causa  simili 
 fuerant  excommunicati  vel  interdicti,  pm-gationem  in 
 partibus  illis  committeremas,  per  nuntios  proprios 
 regis,  et  per  suas  et  alionim  magnoi'um  vironim  lit- 
 teras  idem  archiepiscopus  nobis  sigTiificavit,  quod,  ob 
 fervorem  devotionis  et  fidei  quam  ab  hujus  turbationis 
 initio  circa  nos  et  ecclesiam  rex  ^  gessit,  Frethericus, 
 dictus  imperator  et^  persecutor  Ecclesise,  sibi  noluit 
 quod  ad  nos  posset  venire  seeuritatem  prsestare,  licet 
 voluntarius  esset  et  paratus  venire,  et  se  coram  nobis 
 purgare,    nisi    viarum    obstacula    eum  retardassent. 
 
 '  archiepiscopi,  C.  I      ■*  occideriint,  L  ;  occidcrl.,  0. 
 
 -  est,  O,  C,  Z ;  om.  L.  ^  ,.^.1.^  z  .  al. 
 
 3  sunt,  C,  L ;  St.,  0.  I      *  et,  om.  L. 
 
 I  I  2 
 
500 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1171. 
 
 His  ap. 
 
 pearauce 
 before 
 the  pope 
 excused. 
 
 Terms  of 
 absolution. 
 
 Unde,  quoniam  ipsius  arcbiepiscopi  fidem  et  devotionem 
 circa  nos  et  ecclesiam  puram  et  sinceram  et  immuta- 
 bilem  comperimus,  nos  suse  devotionis  intuitu  provo- 
 cati,  et  consideratione  prsefati  regis  Anglorum  (cui, 
 quantum  cum  Deo  et  justitia  possumus,  volumus  pla- 
 cido  vultu  deferre)  nihilominus  inclinati,  eidem  iter 
 veniendi  ad  nos  clementer  et  benigne,  de  communi 
 fratrum  nostrorum  consilio,  remisimus,  et  vobis,  de 
 quorum  prudentia  et  honestate  confidimus,  negotium 
 ejus  duximus  committendum.  Ideoque  fratcrnitati  ves- 
 irse  per  apostolica  scripta  mandamus,  quatenus  in  con- 
 finio  terrae  regis  Francorum  et  regis  Anglise,  in 
 Marchia  videlicet,,  in  unum  pariter  quam  citius  poteri- 
 tis  convenientes,  prtefatum  arclnepiscopum  convocetis, 
 ct  accitis  vobis  ^  viris  religiosis  et  discretis,  si  idem 
 arcliiepiscopus  cum  duabus  majoribus  et  melioribus 
 personis  ecclesise  sute,  quee  sint'^  bonte  famse  et  integrje 
 opinionis,  vol,  si  fieri  non  poterit,  cum  duabus  aliis  de 
 canonicis  suis,  qui  vita  et  conversatione  et  fide  non 
 habeantur  inferiores,  personis,  magistro  scilicet  Vacario,"* 
 et  magistro  Angero,^  aut  duobus  aliis,  qui  eis  meritis 
 icquiimrentur,  aut,  si  eos  prsesentes  habere  non  potue- 
 rit,  cum  duobus  prioribus  vel  abbatibus  probatis  vitfe 
 ac  conversationis,  de  quibus  verisimile  sit  quod  non 
 dcbeant  pejcrare,  coram  positis  sacrosanctis  Evangeliis, 
 juret  quod  pravas  iUas  consuetudines,  nec  juramento 
 prajstito  nec  fide  data  seu  scripto  firmaverit,  ueque  se 
 promiserit  scrvaturum  ;  ncquc  scripto,  verbo,  vel  facto 
 scienter  regeni  provocavcrit,  propter  quod  prsenomi- 
 natus  arcliiepiscopus''  occisus^  fuerit  vel  in  corpore 
 poenam  pertulerit ;  ncque  litteras  nostras,**  quibus  ne 
 filio  regis  coronam  imponeret  prsecipiebatur,  receperit ; 
 neque   eas    sibi   cognoverit    prajsentari,  aut  scienter 
 
 '  vobis,  C  ;  vobiscum,  L. 
 2  sunt,  C  ;  sint,  L. 
 =  videlicet,  O,  C  ;  scilicet,  L. 
 Vacario,  0,  C,  Z  ;  Vicai  io,  L. 
 
 *  Angero,  C,  O  ;  Angela,  L. 
 s  Canluariensis,  C. 
 '  vel,  ins.  after  occisus,  L  ;  om,  C. 
 vestras,  L. 
 
A.D.  1171.] 
 
 EriSTOLyE. 
 
 501 
 
 fecerit  ''■  quominus  -  prresentate  fuissent ;  ipsi,  nostra 
 freti  auetoritate,  officii  sui  plenitudinem  incunctantcr 
 restituatis.  Sane,  si  his  exsequendis  aliquo  evident!  et 
 necessario  impedimento  interesse  ambo  non  potestis, 
 alter  vestrum,  cum  religiosis  et  discretis  et  magnfe 
 auctoritatis  ^^ris  provinciiP  illius  qui  absens  fuerit,  ea 
 secundum  quod  dictum  est  maturius  exsequatur. 
 Datum  Tusculani;''  decimo  kalendas  Novembris. 
 
 DCCLXIV. 
 
 Alexander  papa  Rothomagensi  archiepiscopo  et 
 Ambianensi*  episcopo. 
 
 (().  ii.  283  ;  Z.  v.  90  ;  Lup.  v.  86;  Thorn.  260.) 
 
 Alexander  episcopus,  servus  servorum  Dei,  venera-  O'^tob.  23. 
 bilibus  fratribus  suis,  Rotrodo  Rothomngensi  archiepi- 
 scopo,  et  episcopo  Ambi[an]ensi,  salutem,  et  apostolicara 
 benedictionem. 
 
 Quia  nonmmquam  evenit   lacilitatem   venife,   sicut  As  to  the 
 scriptum  est,  delinquendi  incentivum  prsebere ;  ne  vel  thc"*^°° 
 perniciosum  exemplo  sit,  vel  nobis  ad  injustitiam  debeat  archbishop 
 imputari,  nolumus  ut   alias  venerabilis  frater  noster 
 Eboracensis  archiepiscopus,  licet  multa  instantia  aliter 
 a  nobis  deberc  fieri  postulaverit,  imioecntiam  suam  ^ 
 demonstret,  quam  ut  ei,  si  hoc  fecerit   in  cismarinis 
 partibus,  liceat "  officium  suum  exercere.   Alioquin  vere- 
 mur  ne  jam  natum   ulcus  in   saniem  computrescat. 
 Vobis  igitur  per  apostolica  scripta  mandamus,  ut,  pr?e- 
 sentis  purgationis  veritatc  studiosius  inquisita,  sic  coram 
 vobis  manifestum  fiat  examen,  ut  mandato  nostro  fra- 
 ternitati  vestrge  super  hoc  nupcr  directo  nihil  penitus 
 
 1  fecerat,  C. 
 -  sibi,  ius.  C. 
 3  Tusculano,  Z. 
 
 I*  Ambiensi,  L. 
 5  suam,  Z;  cm.  L. 
 ^  ei,  ins.  L. 
 
502 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1171. 
 
 derogetur.  Quotiens  enim  talium  tantarumque  rerum 
 Veritas  est  asserenda/  si  non  diligentior  causae  cog- 
 nitio^  succuiTat,  periclitantur  prtemia  cognoscentis,  et 
 opinionis  facile  poterit  incurrere  detrimenta. 
 
 Hsec  sunt  capitula  purgationis  quam  prgestitit  Ebo- 
 racensis  quarta  manu  juratorum,  quorum  unus  fuit 
 in  agister  Vacarius. 
 
 (Z.  fol.  249  ;  V.  T.  C.  cd.  Giles,  ii.  268.) 
 
 Quod  ipse  consuetudines  avitas,  super  quibus  verte- 
 batur  controversia  inter  regem  et  dominum  Cantuari- 
 ensem,  nec  scripto  nec  juramento  firmaverat. 
 
 Quod  ipse  nec  opere  nec  sermone,  nec  per  se  nec 
 per  interpositam  personam,  scienter  aliquid  machinatus 
 est,  quod  dominum  Cantuariensem  in  mortem  traheret. 
 
 Quod  litteras  domini  papse,  in  Angliam  destinatas, 
 de  inhibitione  coronationis  filii  regis  nec  recepit  nec 
 vidit,  nec  aliquid  fieri  fecit  quominus  eas  videret  vel 
 reciperet. 
 
 Quod  ipse  in  coronatione  filii  regis  debitum  jura- 
 mentum  recepit  integre,  nec  aliquid  omisit  quod  in 
 coronatione  regis  Anglise  prsestari  solet. 
 
 DCCLXV. 
 
 Alexandro  pap^e  Rogerius  Eboracensis  archi- 
 episcopus. 
 
 (0.  iii.  7  ;  Z.  v.  92  ;  Lup.  v.  87  ;  G.  Fol.  424.) 
 
 Thanks        Si  mihi  prassto  esset  facundia  qure  Tullianum  redo- 
 iution.°'    leret  eloquium,  nequaquam  posset,  dulcissime  Pater, 
 sufficere  ad  exprimendam  beneficii  quantitatem  quam. 
 
 '  asserenaa,  trs.  to  after  diligen-  I  ^  cognitio,  Z ;  cautela  vel  inqid- 
 tior,  L.  I  sitio,  L. 
 
A.D.  1171.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 503 
 
 innatse  bonitatis  vestrae  motu  proprio  mihi  nuper  ex- 
 hibuistis.    Ego  enim  jam  per  annum  et  eo  amplius 
 in  carcere  positus,  quo  raendax  me  detrudi  fecei-at  in- 
 vidia,  in  tenebi-is  straveram  lectulum  meum,  et  panem 
 meum  in  suspiriis  manducabam,  potum  temperans  in 
 laciymis,  donee  manus  consolationis  vestrte,  eductum 
 de  lacu  miserifie  et  inferno  inferiori,  regioni  me  restituit 
 viventium,  et  aurpe  superiori.    Jam  purpuratos,  ut  prius, 
 non  erubesco,  nec  potentum  prsesentiam  declino.  Sed 
 qui  hactenus  ad  Dominum  meum  oculos  ^  levare  non 
 audebam,  pristinse  '  redditus  libertati  labia  audacter 
 aperio  ad  exorandum,  non  solum  pro  me,  verum  et  pro 
 his  quos  diligo,  maxime  cum  tales  sint  qui  vita  et 
 eniditione  ^  inter  prsecipuos  numerantur.    Vir  clarissi-  In  behalf 
 mus  dominus   Londoniensis  *   ab   exordio  promotionis  ^[^^^p 
 suae,  etiam  apud  eos  qui  foris  sunt,  semper  bonorabilis  London, 
 habitus  est,  et  suave  olentis  opinionis,  vir  utique  et 
 naturae  bonis  abundans,  et  ingenii  facultatibus,  quorum 
 finibus  minime   contentus,   ea   religionis  diuturno  et 
 districto  cultu  excoluit.^    Hunc  lacessivit  invidia,  in- 
 tegritatem  °  ejus  lacerare  tentans,  quae  supra  firmam 
 petram  fundata  non  poterit  sentire  defectum,    Ut  enim 
 de  his  aliqua  tangamus  quae  ipsi  ab  semulis  imposita 
 sunt,  pro  certo,  domine,  sciatis,  quod  dum  adhuc  vi- 
 veret  dominus  Cantuariensis,  in  Angba,  me  praesente, 
 dominum  regem  ssepe  rogavit  ut  juxta  mandati  vestri 
 formam   ad  pacem  animum  suum  inclinaret.  Apud 
 Cadomum  vero,  cum  ex  his  quae  dominus  rex  a  multis 
 audierat,  indignatio  ejus  adversus  jam  dictum  archi- 
 episcopum  plurimum  recruduisset,  quantum  potuit  ad 
 leniendum  motum  ilium  vehementem,  etiam  cum  la- 
 crymis,  adliibuit  diligentiam.    Cujus,  domine,  si  placet, 
 annos  senio  graves  attendite,  corporis  debilitatem  re- 
 spieite,  quam  non  solum  aatas  induxit,  sed  et  assiduse 
 
 '  osculos,  V. 
 -  prislini,  V. 
 3  conversatione,  Z. 
 
 qui,  ins.  L ;  cm.  O,  Z. 
 '  discoluit,  O. 
 "  el  integr.,  L. 
 
504 
 
 EPISTOLyE. 
 
 [A.D.  1171. 
 
 vigilitie  et  crebra  jejunia.  Solutisque  vinculis  quibus 
 tenctur,  eum  liberum  leddite,  ut  una  nobiscum  onera 
 possit  ecclesue  snstinere. 
 
 DCCLXVI. 
 
 RoGERius  Eboracensis  archiepiscopus  ad  Hucjonem 
 
 DUNELMENSEM  EPISCOPUM  ET  ALIOS  ECCLESIJ5  PRiE- 
 LATOS. 
 
 (Z.  V.  91  ;  G.  Fol.  425.) 
 
 Dec.  13. 
 
 Rogerius  Dei  gratia  Eboraceusis  archiepiscopus  et 
 apostolicfe  sedis  legatus,  venerabili  fratri  Hugoni  Dei 
 gratia  Dinielmensi  episcopo,  et  dilectis  filiis  R.  decano 
 et  Willelmo  Cantuariensi  ^  et  universo  capitulo  Ebo- 
 racensi,  omnibusque  canonicis  Sanctie  Marite  de  Sude- 
 welle,  Sanctique  Wilfridi  do  Ripun  Sanctique  Jobannis 
 do  Beverleia  abbatibus,  prioribus,  clero  et  universo- 
 populo  per  Eboracensem  pvovinciam  constitute,  salutem 
 et  gratiam. 
 
 Proceed-       Non  ignorat  dilcctio  vestra  quanta  pro  dignitate 
 winter  s ccclesifB  nostrfe  hac  tempestate  sustinuerim;  in  qua 
 encniies     tantum  invidise  mandari  adversum  me  licuit,  ut  vix 
 hfui'.""^'      aliquis  locus  veritati  relinqueretur.    Familiare  est  om- 
 nibus iniquis,  quoties  nancisci  possunt  occasionem,  malc- 
 dictis  eos  quibus  invident  inurere,  et  venenatis  ver- 
 borum  jaculis  figere  innocentes.     Fecerunt   hoc  qui 
 jampridem  sederunt  mihi  in  insidiis.    Et  quidem,  primo, 
 paraverunt  laqueum  suspensionis  quo  dominus  papa, 
 plus   eorum  falsas  suggest! ones  quam  juris  ordinem 
 secutus,  me  innodavit.    Deinde,  ne  quoquomodo  solvi 
 posset,  iniquitatem  iniquitati  addentes,  hiuc  maximorum 
 virorum  libellos  arte  multiplici,  sicut  jam  a  pluribus 
 retro  annis  instructi  fuerant,  conquirebant ;  inde  pere- 
 
 cantori  9 
 
 2  universo,  om.  Z. 
 
A.D.  1171.] 
 
 EPISTOLiE, 
 
 503 
 
 gi-inorum  et  qui  me  nunquam  viderant  multitudinem 
 subornabant,  ut  ea  qufe  non  noverant  mentientcs,  apud 
 suinraum  pontificem  et  Curiam  Romanam  quocunque 
 modo  famam  onerarent.  Absens  eram,  et  qui  ex  parte 
 mea  in  curia  pauci  tantae  multitudini  vix  resistere 
 l")oterant,  tarn  cxquisitis  pressi  mendaciis  ;  maxime  cum 
 quidam,  solo  habitu,  religiosi,  videntes  illos  prospcrari 
 in  iniquitatibus  suis,  cum  illis  currebant,  et  neglecto 
 Dei  timore,  ad  eversionem  dignitatis  ecclesite  nostr?e, 
 una  cum  meretricibus  suis  quas  secum  duxerant  ne 
 quis  sexus  persecutione  mese  deesset,  multa  dixerunt. 
 Hi  omnes  in  unum  convenientes  proposueruut  in  cor- 
 dibus  suis  gigantes  imitari,  parietem  ex  maximis  quasi 
 quibusdam  lapidibus  et  multis  mendaciis,  fictis  ad  tem- 
 pus  suspiriis  et  gemitibus,  non  solum  domos,  sed  et 
 plateas  replentes  diurno  et  nocturne  ululatu,  eundem- 
 que  ipsum  parietem  tanquam  quodam  indissolubili 
 bitumine,  vim  naturae  facientes,  simulatis  lacrimis  lini- 
 erunt,  sperantes  hoc  modo  ccelum  se  claudere  posse,  et 
 veritatem  perpetuo  carceri  deputare.  Quid  plura  ? 
 Idem  Pharao  illorum  ille  spiritualis,  cujus  ipsi  membra 
 sunt,  in  tali  equitatu  incedere  videbatur  cum  corona, 
 et  ego,  misere  cophini  servituti  deputatus,  respiciebam 
 ad  auxilium  liominum  et  non  erat.  Cuti  enim  mete, 
 consumptis  carnibus,  os  meum  adhaeserat.  Levavi  ergo 
 ad  caelum  oculos,  et  in  angustia  spiritus  mei  ad  Do- 
 minum  clamavi,  et  intercedentibus  meritis  et  orationi- 
 bus  vestris,  exaudivit  me  pro  sua  reverentia.  Qui 
 malleo  bonitatis  suae  innatae,  praedicto  pariete  confi-acto 
 et  in  nihilum  redacto,  fugientibus  Babyloniis,  qua? 
 clausa  tenebatur  veritatem  eduxit,  et  squalore  car- 
 cerali  deterso,  liberam  in  publicum  exirc  prtecepit. 
 Quje  simul  ac  suae  reddita  est  libertati,  ad  me  velo-  His  ab- 
 citer  evolavit,  et  in  praesentia  dominorum  Rotrodi  Ro-  ""'"^'"^ 
 tomagensis  et  eorum  quos  episcopus  Ambianensis  vice 
 sua  delegaverat,  quibus  negotium  meum  a  domino  papa 
 commissum  erat,  necnon  et  episcopi  Ebroicensis  mul- 
 
506 
 
 EPISTOL^. 
 
 [a.d.  1171. 
 
 torumque  religiosorum  tarn  abbatum  quam  priorum,  a 
 dextris  mihi  luce  liquiclior  adstat,  Cujus  faciem  gra- 
 ven! et  fulgentem  prtedicti  arcliiepiscopus  et  vivi  reli- 
 giosi  a  domino  Ambianensi  destinati,  intuentes,  gavisi 
 sunt  gaudio  magno  valde  :  et  nullam  moram  sustinentes, 
 juxta  formam  quam  eis  dominus  papa  prfescripserat, 
 incontinenti  me  a  suspicione  qua  tenebar  absolverunt, 
 universis  qui  aderant  benedicentibus  Dominum,  qui 
 superbos  humiliat,  qui  sapientes  in  astutia  sua  com- 
 prehendit,  qui  de  misericordia  sua  prsesumentes  liberat, 
 et  vinctos  educit  in  fortitudine.  Ipsi  gloria  et  nunc 
 et  per  immortalia  seeula  seculorum.  Amen.  Veniam 
 autem  ad  vos,  Domino  volente,  in  proximo,  ut  gaudium 
 meum  in  vobis  impleatur,  quos  ego  ultra  quam  dici 
 possit  videre  desidero.  Benedictio  Dei  patris,  et  Filii, 
 et  Spiritus  Sancti  descendat  super  vos  pro  nobis  orantes. 
 Acta  sunt  hgec  secunda  feria  post  Dominicam  qua 
 cantatur  Gaudete,  die  festo  Sanctse  LuciaSj  apud  Al- 
 bamarliam. 
 
 DCCLXVII. 
 
 Alexander  papa  ad  Rothomagensem  akchiepiscopum 
 ET  Ambianensem  episcopum. 
 
 (D.  03  ;  C.  226  ;  D.  92  ;  Tliom.  261  ;  R.  Iloved.  ii.  33.) 
 
 Feb.  27.  Alexander  episcopus,  servus  servorum  Dei,  venera- 
 bilibus  fratribus  Rothomagensi  archiepiscopo  et  Am- 
 bianensi episcopo,  salutem  ct  apostolicam  benedic- 
 tionem. 
 
 Excommu-  Fraternitati  vestras  non  credimus  esse  incognitum, 
 nication  of  cum  fama  referente  sit  in  magna  parte  orbis  vulga- 
 In^ondon  tum,  qualiter  fratres  nostri  Gillebertus  Londoniensis  et 
 aud  others,  alii  episcopi  Anglise,  quibusdam  causis  intervenientibus, 
 quondam  fuerint  ab  officio  suo  auctoritate  nostra  sus- 
 
A.D.  1172.] 
 
 EPISTOLiE. 
 
 507 
 
 pensi,   et  alii    excommiinicationis    vinculo  innodati. 
 Cumque  per  recolendre  et  sanctse  memoriag  Thomam, 
 quondam  Cantuariensem  arcliiepiseopum,  litterae  nostrje 
 super  suspensione   et  excommunicatione   illorum  in 
 regno  Anglije  publicatse  fuissent,  et  hoc  esset  regi 
 Anglorum^  nimtiatum,  tantam  ex  hoc  ad  versus  eundem 
 archiepiscopum  indig-nationem,  amaritudinem,  et  turba- 
 tionem  concepit,  et  ita  earn  vultu  et  gestu  ostendit, 
 quod  quidani  de  circumstantibus  [arbitrantes]  ^  se  ei  Murder  of 
 dignum  et  acceptum  obsequium  impendere,  et  sibi  ob  ||j^jjop 
 id  ejus  gratiam  comparare  plenius  et  favorem,  in  prse-  Canter- 
 fatum  Cantuariensem  cum  armis  iniquitatis  et  impie-  ' 
 tatis  irruentes,  eum  in  ecclesia  sua  ante  altare  atrociter 
 et  crudeliter  occiderunt,  non  cogitantes  quam  fiagitiosum 
 sit  in  christum  Domini^  manum  mittere,  et  sponsam 
 Christi  ejus  sanguine  cruentare.    His  autem,  qui  tantai 
 atrocitatis  et  flagitii  occasio  fuisse  dicuntur,  horribilitas 
 facinoris  tanto  majorem  generavit  infamiam,  et  eorum 
 magis  denigravit  honestatem,  quanto  scelus  crudelius 
 et   facinus    detestabilius    reputatur.      CaDterum   cum  Absolution 
 prfedictus  rex  per  nuntios  sues  apud  nos  multa  in-  ^[^'jj^j'pg 
 stantia  laborasset,  ut  eorum  purgationem,  quos  de  hac  desired, 
 re  infamia  resperserat,  in  partibus  illis  committeremus 
 recipiendam,  huic  rei  noluimus  aliquatenus  consentire  ; 
 quia  si  qui   apparerent  qui  eos  vellent  impetere,  in 
 prtesentia  nostra  causam  disposueramus  discutere  ;  aut, 
 non   apparentibus    imj^etitoribus,   illos  decreveramus 
 super  hoc  ad  rationem   ponere,  et  eis  purgationem 
 indicere  quam  cognosceremus   ad  tantam  abolendam 
 infamiam  expedire.     Sane  cum  nulli  apparuissent  qui 
 vellent  eos  impetere,  et  prsedictus  Londoniensis,  ob- 
 stante  sibi   debilitate   corporis,  ad  tantum  laborem 
 
 '  Angliae,  G.  ,  hably  a  reference  to  Job,  x\-i.  2, 
 
 *  A  word  bas  been  omitted  iu  C  j  where  the  Vulgate  has  arbiiretur 
 
 between  the  end  of  one  page  and  j  obsequium  se  prastare  Deo. 
 
 the  beginning  of  another.  Dr.  Giles  |      *  T>ei,  G. 
 
 suggests  puiaiUes.    There  is  pro-  I 
 
508 
 
 EPISTOL.E. 
 
 [A.D.  1172. 
 
 suscipiendum  non  esset  sufficiens,  et  in  via  pluriraa 
 discrimina  ct  pericula  imminerent,  dilectos  filios  nos- 
 tros  R[adulfnm]  archidiaconum  suiim,  et  magistrum 
 Ricardum,  et  magistrum  Hugonem,  clcricos  ejus,  ad  prse- 
 sentiam  nostram  transmisit,  ut  pro  se  coram  nobis 
 A  commis-  purgationem  prtestarent.  Nos  autcm  cum  fratribus 
 absolve  nostris,  utrum  apud  nos  illius  purgatio  esset  recipienda, 
 Foliot.  studiosius  dclibcrantes,  tandem  decrevimus  vobis  pur- 
 gationem ipsam  suscipiendam  committere,  quia  vobis 
 et  eidem  cpiscopo  magis  honestum  et  expediens  esse 
 cognovimus,  ut  in  loco  ubi  amplius  infamia  crebrescit, 
 ejus  purgatio  recipei'etur,  et  suam  episcopus  innocen- 
 tiam  demonstraret.  Quapropter,  de  vestra  religione  et 
 prudentia  et  honestatc  plenius  conlidentes,  fraternitati 
 vestr£e  per  apostolica  scripta  mandamus,  quatenus  in 
 confinio  regis  Francorum  et  regis  AnglifB,  in  Marcbia 
 Conditions  videlicet,  citius  post  litterarum  nostrarum  suscep- 
 mCu  °'  tionem  ^  quam  poteritis,  in  unum  pariter  convenientes 
 prtedictum  episcopum  convocetis  ante  vos,  et  adscitis 
 viris  religiosis  et  discretis,  si  idem  episcopus  cum 
 sexta  manu  religiosorum  abbatuin  et  priorum,  mona- 
 chorum  et  canonicorum  regularium  probatre  vitpe  et 
 conversationis,  aut  monachorum  quos  secum  habct  et 
 canonicorum  ecclesige  su?e,  qui  sint  integrEe  famaj 
 et  opinionis,  et  de  quibus  verisimile  sit^  quod  non 
 velint  pejerare,  coram  positis  sacrosanctis  evangeliis, 
 juraverit,  quod  nec  scripto,  nec  verbo,  vel  facto,  regem 
 scienter  provocaverit,  propter  quod  prrenominatus  Can- 
 tuariensis  occisus  fuerit,  vel  etiam  in  corpore  poenam 
 pertulerit,^  ei,  nostra  freti  auctoritate,  officii  sui  pleni- 
 tudinem,  absque  opinionis  et  famse  suee  diminutione, 
 incunctanter  restituatis.  Sane  si  his  exsequendis  ali- 
 quo  evidenti  et  necessario  impedimento  interesse  ambo 
 non  poteritis,  alter  vestrum,  cum  religiosis  et  discretis 
 
 1  inspectioneni,  G. 
 
 2  est,  1). 
 
 ^  prolnlri  il,  G. 
 
A.D.  1172.] 
 
 epistola;. 
 
 509 
 
 et  niagnje  auctoritatis  viris  provinciiB  illius  qui  absens 
 fuerit,  negotium  ipsum  maturius  exsequatur. 
 Datum  Tusculani,  tertio  kalend.  Maitii. 
 
 DCCLXVIII. 
 
 Alexander  papa  ad  Jocelixum  Saresberiexsem 
 episcopum. 
 
 (C.  399  ;  D.  93  ;  Thorn.  288.) 
 
 Alexander  episcopus,  servus  servorum  Dei,  venerabili  March  so. 
 fratri  Jocelino  Saresberiensi  epLscopo,  salutem  et  apo- 
 stolicam  benedictionem. 
 
 Licet  in  proposito  nostro  et  consilio  fratrum  nos-  The 
 trorum   fuerit  ut  te  non  deberemus   absolvere,  nisi  perional 
 apostolico  te  conspectui  prjesentares  ;  quia  dilectus  filius  appearance 
 noster  ^  Rob.  Ebroicensis  ecclesite  decanus  senium  et  pope^s  *^ 
 infirmitatem  tuam  nobis  sajpe  et  ssepius  retulit,  etiam  excused. 
 l)ridem  dilectus  filius  noster  Reginaldus  archidiaconus 
 tuus  hoc  idem  sollicite  ac  diligenter  nobis  -  exposuit ; 
 nos  vero  ad  instantiam  ejusdem  decani,  et  ad  preces 
 carissimi   in   Christo   filii   nostri  ^   Willelmi  illustris 
 Siciliaj  regis,  et  Mathildis  regintie  matris  suje,  qui  pro 
 te  nos  instanter  rogaverunt,  et  consideration e  quoque  et 
 amore  carissimi  in  Christo  filii  nostri  Anglorum  regis 
 Henrici,  impossibilitati  tuce  benignius  condescendimus, 
 et  laborem  tanti  itineris  et  periculum  tibi  duximus 
 misericorditer  remittendum.     Inde  est  quod  tibi  pree-  Means  to 
 sentium  auctoritate,  injungimus  ut  quinque   personas,  hl^^ab- 
 vel  quatuor  ad  minus,  religiosas  et  honestas  ac  fide  sohition. 
 dignas  de   episcopatu  tuo   ad   prsesentiam  nostram 
 
 '  vefter,  G.  I      •*  vestri,  G. 
 
 -  vobin,  G.  I 
 
510 
 
 EPISTOL/E. 
 
 [A.D.  1172. 
 
 dirigas,  quae  te,  juxta  tenorem  mandati  nostri,^  super 
 his  quae  tibi  objecta  sunt  de  facto  ^  sanctae  recorda- 
 tionis  Thomae,  quondam  Cantuariensis  archiepiscopi,  et 
 xmde  suspensus  et  excommunicatus  fuisti,  excusare 
 debeant  et  purgare. 
 
 Datum  Bencventi,  iii.  kal.  April. 
 
 DCCLXIX. 
 
 EpISTOLA  HeRBERTI  EXSULANTIS  post  SANCTI  THOTVIiE 
 MARTYRIUM  AD  DUOS  CARDINALES  AlBERTUM  ET 
 ThEODWINUM  AD  CURANDAM  TANT^  ECCLESI^  PLA- 
 GAM  MISSOS,  QUO  TEMPORE  REX  AnGLORUM  IN 
 HiBERNIAM  PROFECTUS  EST,  SE  (UT  DICEBATUR) 
 ABSENTANS. 
 
 (P.  59  ;  Herb.  39.) 
 
 Tiie  king's  primis  scribo  quod  nocte  et  die  in  cavernula 
 
 ab'^ence  in  mea  latitans  abundantius  ore  et  desidero,  videlicet,  ut 
 de   exspectatione    vestra    tarn    diutina    multam  et 
 diutinam  sentiat  ecclesia  commoditatem.    Quod  tamen, 
 sicut  videtur,  nequaquam  ille  desiderat  qui  ad  mundi 
 extima  a  facie  ecclesiae  fugisse  dicitur,  vestram  sanc- 
 tam,  sicut  adhuc  indicio  est,  volens  sic  frustrare  inten- 
 tionem   et  ecclesiae    laborantis    protelare  pressuram. 
 Nescio  tamen  an  faciem  Dei  ita  fugiens  manus  Dei 
 omnino  evaserit,  qui  ibidem  dicitur  variis  et  crebris 
 angustiis  subjacere,  &c. 
 Intrigues       ^VLut  enim  ^  per  vicos  et  plateas   garrientes  quod 
 of  false     uterini  vestri  vobiscum  fraudulenter  incedant  et  multa 
 brethren,    g^pg^.  (jorsum  vestrum  fabricent,  quibus  causam  eccle- 
 siae, quam  fovendam  suscepistis,  tam  contentiose  quam 
 
 '  vestri,  G. 
 
 2  facto,  ora. ;  Thonia 
 archiepiscopo,  G. 
 
 3  enim,  om.  G. 
 
A.D.  1172.] 
 
 EriSTOLiE. 
 
 511 
 
 invidiose  omnino  quacrunfc  extinguere,  ut  ita  negotiuni 
 inter  manus  vestras   pereat,  et  irritetur  propositum. 
 Quo  facto,  in  labores  vestros,  quod  non  parum  deside- 
 rant,  sperant  se  intraturos,  et,  quasi  cadentibus  vobis, 
 industriee  sufe  viribus  se  ruinas  eeelesise  impleturos 
 priesumunt.    Unde  et,  sicut  aiunt,  ut  in  his  regionibus  Roger  of 
 amplius  vos  odibiles,  et  in  legationis  vestrje  partibus 
 magis  contemptibiles  redderent,  aquilonaris  ille  Sathanas 
 sui  consilii  viribus  solutus  est,  ex  quo  certe  omnium 
 inimicorum  ecclesise  cornua  non  parum  sunt  exaltata,  Foiiot. 
 et  illi  praesertim  unicomi  nostro  jam^  omnis  (nec  dubito) 
 pcenitentiae  excidit  timor.    Quis  enim  teneri  in  vin-  Bad  eflFect 
 culis  metuat  vel  vinciri,  cum  ille  ita  a  vinculis  sit 
 
 pope  s 
 
 solutus  ?  Hoc  certe  opus  est,  unde  sancti  regis  nostri  mercy  to 
 cor,  sicut  ipse  mihi  secreto  testatus  est,  omnino  (sicut 
 dicit)  Romano  pontifici  periit.  Hoc  est  imde  obstu- 
 pescunt  sacerdotes,  constemantur  principes  et  dissolutje 
 sunt  omnium  manus.  Et  hoc  certe  est  unde  apud  nos 
 et  minus  estis  amabiles,  et  in  legationis  vestrge  partibus 
 minus  terribiles  credo.  Qualiter  tamen  et  per  quos  id 
 actum  sit,  existimo,  sancti  patres,  prudentiam  vestram 
 me  multo  verius  nosse.  Unum  autem  scio,  quod  ego 
 latere  vos  nolo.  Quidam  proxime  a  Curia  rediens, 
 mihi  olim  familiaris,  vir  testiraonii  boni  et  in  Uteris 
 etiam  potens,  inter  Cfetera  mihi  retulit  se  a  famosissimo 
 illo  sacrilego  parricida,  Willelmo  videlicet  de  Tracy,  w.  Ac 
 sicut  dicitur,  poenitentise  causa  in  hoc  anno  ad  domi-  ^'^'"=y 
 num  papam  profecto,  secretissima  legationis  verba  court, 
 accepisse  duntaxat  domino  regi  Angliae  intimanda.^  Ego 
 vero,  horimi  soUicitus  indagator,  cum  multa  hinc  iude, 
 sicut  mos  est,  arcana  scrutantium  volverem  et  revol- 
 verem,  demum  a  detestando  illo  regi  significatum 
 conjeci,  ne  aliquo  modo  contra  honorem  suum  seu 
 etiam  vestris  obsecundet  mandatis ;  significans  dominum 
 papam  et  cardinales  omnes  domino  regi  multum,  et 
 
 '  jam,  cm.  G. 
 
 I       -  intimala,  G. 
 
512 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1172. 
 
 supra  quain  creJi  possit,  propitios,  adjicieiis  inter- 
 signum  quod  in  oppido  quodam  NormannitX3  quod 
 Argentium  dicitur,  in  domo  regia,  pileum  super  caput 
 suum  rex  posuerit.  Subjecit  etiam  is  qui  mecum 
 loquebatur,  mandatum  hoc  de  aliquibus  ^  fratrum  nos- 
 trorum  i)roeessisse,  qui,  sicut  jam  multi  buccinant, 
 ecclesifB  negotium  (ut  supra  tetigimus)  nollent  in 
 manibus  vestris  prosperari.  Adhuc  sacrilegus  ille  in- 
 signis  super  mandato  illo  flagitio  regem  quantum 
 poterat  excusare  nitebatur ;  unde  a  multis,  de  industria 
 missus  et  subornatus,  ad  curiam  venisse  aestimatur. 
 Videte  igitur,  patres  sancti  et  discreti,  videte  quomodo 
 caute  ambuletis,  intelligentes  tempus  pessimum  esse, 
 quia  omnis  frater  fratrem  supplantans  supplantabitur, 
 et  omnis  amicus  fraudulenter  incedet.  A  minimo  enim 
 usque  ad  maximum  omnes  avaritise  student,  et  a  pro- 
 pheta  usque  ad  sacerdotem  cuncti  faciunt  dolum.  Unde 
 ct  sanant  contritionem  ecclesire,  ad  ignominiam  vivifi- 
 cantes  animas  quaj  non  vivunt  et  mortificantes  qua3 
 non  moriuntur.  Ego  vero  in  obscuris  sicut  mortuus 
 sEeculi  coUocatus,  et  ea  qu?e  desunt  passionum  domini 
 mei  cbristi  martyris  in  me  ipso  adimplens,  in  calce 
 sermonis  oro  et  opto  vos  spiritu  consilii  et  scientiae 
 abundare  in  omnibus,  et,  cum  acceperitis  tempus,  pres- 
 The  wri-  sui'oe  mete  meniores  fore.  Volo  autem  prudentiam 
 free  to"°*  vcstram  scire  quod  proxirae  audivi  auditum  a  domino 
 return  to  cujus  mandato  arctatus  sum,  ne  regredi  valeam  ctsi 
 England.  quod   ct  dilecto  socio  meo  Gunthario  nuper 
 
 reverso,  ut  vestrie  id  indicet  sanctitati,  injunctum  est. 
 
 1  uliquorum,  V. 
 
A.D.  1172.] 
 
 EPISTOL/E. 
 
 513 
 
 DCCLXX. 
 
 Ex  EPisTOLA  Herberti  de  Bosham  ad  Joannem 
 
 PiCTAVIENSEM  EPISCOPUM.a 
 (P.  38  ;  Herb.  38.) 
 
 [Omnes  novimus,  etc.] 
 
 Proxime  venit  ad  nos  serviens  quidam  Cantia  oriun-  Warning 
 dus,  ill  doino  domini    rnei  aliquanto  tempore  conver-  |»ga'ust  ai 
 
 ^  ^  impostor. 
 
 satus,  homo  certe  peccati  et  totius  mendacii  et  dolosi- 
 tatis  liabitaculum,  qui  hoc  anno  et  totam  Franciam 
 circuivit,  et  de  sanguine  gloriosi  martyris  nostri  partem 
 non  inodicam,  pileum  etiam  in  quo  noster  passus  est, 
 habere  SO' undi que  disseminavit ;  volens  sic  sibi  horainum 
 gratiam  et  pecuniam  comparare  ;  cujus  noraen  indicabit 
 prsesentium  portitor,  si  forte  ad  vos  venerit,  quia  sic 
 se  dicebat  venturum,  talom  sicut  talem  excipite  ;  et  • 
 quia  novi  vos  nostris  satis  benignum,  volo  vos  e.sse  pr?e- 
 munitum,  et  ab  ipsius  cavere  fermento.  Dominos  etiam 
 cardinales  super  hoc  ipso  prjemuniatis  si  placet ;  scio 
 enim  quod  ad  ipsos  cum  plena  falsitatum  crumena  sit 
 accessurus. 
 
 DCCLXXI. 
 De  reconciliatione  regis.^ 
 
 (O.  ii.  383  ;  Z.  v.  93  ;  Lup.  v.  88.) 
 
 Primo,  dominus  rex  et  legati  couvencrunt  apud  Mccting.s 
 Gorliam    die  Martis  ante  Rogationes,  et  ibi  invicem  "'^ 
 
 '  regi,  L. 
 
 "  The  jjreater  part  of  this  letter 
 consists  of  lamentations  over  the 
 desolate  condition  in -which  Herbert 
 found  himself  after  his  master's 
 o  12478. 
 
 death,  Comp.  vol.  iii.  553.  It  will 
 he  seen  that  the  letter  was  written 
 while  Albert  and  Theodwin  were 
 in  France. 
 
 K  K 
 
514 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1172. 
 
 and  the  I'ccepti  sunt  in  osculo  pacis.  In  ci^astino '  venerunt 
 ]VLay^i6  Saviniacum,'^  ubi  archiepiscopus  Eothoinagensis  et  multi 
 episcopi  et  proceres  convenerunt.  Cumque  ibidem  de 
 pace  diu  tractatum  esset,  quoniam  rex  mandatum 
 eorum  absolute  jurare  renuit,  rex  ab  eis  cum  indigna- 
 tione  discessit  in  haec  verba :  "  Redeo,"  inquit,  "  in  ^ 
 "  Hiberniam,  ubi  multa  mihi  incumbunt.  Vos  autem 
 "in  pace  ite  per  terram  meam  ubi  vobis  placuerit, 
 "  et  agite  legationem  sicut  vobis  injunctum  est." 
 Avraiuhes.  Sicque  *  ab  eis  discessum  est.  Tunc  cardinales,  habito 
 ^■^^  arctiori  consilio,  revocaverunt  episcopum  Lexoviensem 
 et  archidiaconum  Pictavensem  et  ^  archidiaconum 
 Saresberiensem,  et  per  eos  elaboratum  est  quod  sexta 
 feria  sequente  rex  et  cardinales  apud  Abrincas  con- 
 venerunt. Ibique  omnino''  conventum  est  inter  eos, 
 ita  quod  rex  quidquid  ex  parte  cardinalium  ei  propo- 
 Terms  of  situui  est  benigne  suscepit  et  concessit.  Sed  quia  rex 
 dliation  ^li^"^  suum  voluit  adesse,  ut  quod  pater  promitteret 
 May  21.  ille  etiam  asseveraret,  terminus  rei  dilatus  est  usque 
 ad  sequentem  Dominicam,  proximam,  videlicet,  ante 
 Ascensioneni  Domini.  Tunc  in  publica  audientia  rex, 
 manu  sua  tactis  sacrosanctis  evangeliis,  juravit  quod 
 neque  mandavit  neque  voluit  quod  archiepiscopus 
 Cantuariensis  interficeretur,  et  audita  morte  ejus  plus 
 inde  doluit  quam  Isetatus  est.  Addidit  etiam,  ex  pro- 
 pria voluntate,  quod  de  morte  patris  vel  matris  su£e 
 nunquam  tantum  doluit.  Juravit  etiam,  quod  quam- 
 cumque  poenitentiam  ei  cardinales  injungerent  vel 
 satisfactionem  plenarie  exsequeretur.  Dicebat  enim 
 coram  omnibus  se  intelligei-e  quod  causa  esset  mortis 
 archiepiscopi,  et  quidquid  factum  est  propter  eum 
 factum  est ;  non  quod  ipse  mandaverit,  sed  quod  amici 
 et  familiares  ejus,  videntes  turbationem  vultus  ejus  et 
 oculorum,  cognoscentes  etiam  dolorem  cordis,  et  sajpe 
 
 '  crastina,  L.  I      ■*  Sicque.  Z ;  Sic,  L. 
 
 2  Salvi7iincitm,  L.  *  ct,  ora.  L. 
 
 3  in,  Z ;  om.  L.  I     ^  comnmni,  L. 
 
A.D.  1172.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 515 
 
 audientes  querula  verba  ejus  de  archiepiscoi^o,  injuriam 
 ejus,  absque  conscientia  ipsius,  ulcisci  parabant,  et  ideo, 
 cum  omni  humilitate  et  devotione,  ad  omnia  quae 
 legati  jubereat  se  expositum  asserebat. 
 
 Tunc  injunctum  est  ei  a  legatis,  quod  inveni[r]et 
 ducentos  milites  per  annum  integrum  sumptibus  suis, 
 videlicet,  unicuique  militi  trecentos  aureos,  in  terra 
 Jerosolymitana  contra  paganos,  secundum  dispositionem 
 templariorum. 
 
 Secundo,  quod  prava  statuta  de  Clarenduna/  et 
 omnes  malas  consuetudines  quse  in  diebus  suis  in 
 ecelesias  Dei  inductee  sunt  penitus  dimitteret.^  Si 
 quae  autem  malae  fuerunt  ante  tempora  sua,  illas, 
 juxta  mandatum  domini  papte  et  consilio  religiosorum 
 virorum,  temperabit. 
 
 Tertio,  quod  ecclesise  Cantuariensi  omnem  integri- 
 tatem  suam  in  terris  et  in  aliis  rebus  restitueret,  sicut 
 fuit  anno  antequam  arcbiepiscopus  iram  regis  incur- 
 reret;  et  quod  omnibus  quibus  ofFensus  erat  propter 
 archiepiscopum  pacem  et  amorem  redderef,  et  posses- 
 sionuin  suarum  plenitudinem. 
 
 Quarto,  quod,  si  necesse  fuerit  et  dominus  papa  ei 
 mandaverit,  ibit  in^  Hispaniam,  ad  liberandam  terram 
 illam  a  paganis.  Injunxerunt  ei  etiam  secretius  jejunia 
 et  eleemosynas,  et  alia  qusedam  quse  ad  communem 
 audientiam  non  pervenerunt. 
 
 Ad  hcEC  omnia  rex  benignissime  assensum  prsestitit, 
 ita  quod  coram  omnibus  dixit :  "  Ecce,"  inquit,  "  domini 
 "  legati,  corpus  meum  in  manu  vestra  est;  scitote  pro 
 "  certo,  quod  quidquid  jusseritis,  seu  *  proficiendi 
 "  Jerosolymam,  sive  Romam,  sive  ad  Sanctum  Jaco- 
 "  bum,  vel  quidquid  id  sit,  paratus  sum  obtemperare : " 
 ita  quod  fere  cuncti  qui  aderant,  videntes  humilitatem 
 et  devotionem  ejus,  vix  poterant  lacrymas  continere. 
 
 '  Clarendona,  V ;  Clarendum 
 
 Z. 
 
 ■  dimittet,  Z. 
 
 3  ad,  O. 
 
 ^  se,  V. 
 
 K  K  2 
 
516 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1172. 
 
 Hia  expletis,  ne  quid  ad  boni  consummationem  ejus  ^ 
 deesset,  deduxerunt  eum  legati,  ex  propria  regis  volun- 
 tate,  extra  ostium  ecclesife,  ibique,  flexis  genibus,  non 
 tamen  exutis  vestibus  neque  verberibus  appositis, 
 absolutus  est,  et  in  ecclesiam  introductus.  Et  ut 
 aliqui  ^  de  regno  Francorum  hajc  ita  processisse  ^  cog- 
 noscerent,  statuerunt  quod  archiepiscopus  Turonensis 
 et  sufFraganei  ejus  coram  rege  et  legatis  prasscntiam 
 suam  exhiberent,  apud  Cadomum  proxima  die  Martis 
 post  Ascensionem  Domini.  Quod  rex  juravit,  filius 
 suus  rex  manu  sua  firmavit  in  manu  domini  Alberti 
 cardiualis  se  ex  parte  sua  observaturum ;  ct  si  rex, 
 vel  morte  vel  alia  causa  prsepeditus,  poenitcntiam 
 istam  complere  non  poterit,  quod  ille  perficiet. 
 
 DCCLXXir. 
 
 Regi  Anglic  Albeutus  et  Theodwinus  caiidinales. 
 
 ( Z.  V.  94  ;  Lnp.  v.  89  ;  G.  Fol.  38.') ;  IJ.  Ilovcd.  ii.  37  ;  P.  43.) 
 
 Henrico  ■*  Dei  gratia  illustri  Anglorum  regi,  duci 
 NormanniiB  ct  Aquitanite,  ct  coiniti  Andegavi;e,  Al- 
 bertus,  dignatione  diviiia  tituli  Sancti  Laurentii  in 
 Lucina,  et  Theodinus  tituli  Sancti  Yitalis,  presbyteri 
 cardinales,  apostolicte  sedis  legati,  salutem  in  eo  qui 
 dat  salutem  regibus.^ 
 
 Ne  in  dubium  veniant  qu;ie  geruntur,  et "  usus  habet, 
 et  communis  consideratio  utilitatis  exposcit  ut  scrip- 
 tural serie  debeant  annotari.  Inde  siquidem  est  quod 
 nos  mandatum  illud  in  scriptum  duximus  redigendum, 
 quod  vobis  pro  eo  facimus  quia  malefactores  illos  qui 
 
 1  ejus,  V,  Z  ;  om.  L. 
 -  aliqiiid,  0. 
 3  perccpisse,  0. 
 
 ''  This  greetiug  is  from  P  (the 
 CCCC.  manuscript  of  Herbert). 
 *  le(]ilnis,  P. 
 «  ut,  Z. 
 
A.D.  1172.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 517 
 
 sanctee  memorife  Thoraam,  quondam  Cantuariensem 
 archiepiscopum,  occiderunt,  occasione  motus  et  tlir- 
 bationis  quam  viderunt  in  vobis,  ad  illud  facinus  pro- 
 ccssisse  timetis.  Super  quo  tamen  facto  purgationem 
 in  nostra  prsesentia  de  propria  voluntate  prsestitistis, 
 quod  videlicet,  nec  prsecepistis,  ncc  voluistis  ut  occi- 
 deretur,  et  quando  pervenit  ad  vos,  plurimum  doluistis. 
 Ab  instanti  siquidem  festo  ^  Pentecostes  usque  ad 
 annum  tantam  pecuniam  dabitis,  unde  ad  arbitrium 
 fratrum  templi  ducenti  milites  valeant  ad  defensionem 
 Jerosolymitanse  terrae  spatio  ^  unius  anni  teneri.  Vos 
 autem  a  sequeuti  Nativitate  Domini  usque  ad  trien- 
 nium,^  crucem  accipietis,  proxima  tunc  jestate  illuc  in 
 propria  persona,  ducent<3  Domino,  profecturi,  nisi  reman- 
 serit  per  dominum  papam,  vel  catholicum  ^  succes- 
 sorem  ejus.  Sane  si  contra  Sarracenos  in  Hispaniam 
 pro  urgenti  necessitate  profecti  fueritis,  quantum  tem- 
 poris  fuerit  ex  quo  arripueritis  iter,  tantundem  supi-a- 
 dictum  spatium  Jerosolymitanpe  profectionis  poteritis 
 prolongare.  Appellationes  nec  impedietis  nec  permit- 
 tetis  impediri,  quin  libere  fiant  in  ecclesiasticis  causis 
 ad  Romanam  ecclesiam,  bona  fide,  et  absque  fraude 
 et  malo  ingenio,  ut  per  Romanum  pontificem  causae 
 tractentur,  et  suum  consequantur  efiectum  ;  sic  tamen, 
 ut  si  vobis  suspecti  fuex'int  aliqui,  securitatem  faciant,^ 
 quod  malum  vestrum  vel  regni  vestri  non  quserent. 
 Gonsuetudines  quai  inductfe  sunt  contra  ecclesias  terra) 
 vestrse  tempore  vestro  penitus  dimittetis,  nec  ^  ab 
 episcopis  amplius  exigetis.  Possessiones  Cantuariensis 
 ecclesijB,  si  quae  ablatte  sunt,  plene  restituetis,  sicut 
 habuit  uno  anno  ^  antequam  ai'chiepiscopus  de  Anglia 
 egrederetur.    Clericis  prseterea  et  laicis  utriusque  sexus 
 
 '  festo,  P,  Z  ;  om.  L. 
 '-  per  spatium,  P. 
 3  tcrminum,  L. 
 
 *  catholicos  successores,  P. 
 
 *  spatium,  P,  V  ;  om.  L. 
 
 «  et,  om.  P. 
 
 '  faciant,  P;  facient,  L. 
 s  ncc  .  .  .  cjrigetis,  om.  P. 
 9  Om.  V. 
 
518 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1172. 
 
 pacem  vesfcram  et  gratiam  et  possessiones  suas  resti- 
 tuetis,  qui  occasione  prjenominati  archiepiscopi  desti- 
 tuti  fuerunt.^  Hoc  autem  vobis  auctoritate  domini 
 papje,  in  remissionem  omnium  peccatorum  vestrorum,^ 
 injungimus  et  prpecipimus  observare  bona  fide  absque 
 fraude  et  male  ingenio. 
 
 Hoc^  sane  coram  multitudine  personarum  juravistis 
 vos  pro  Divinse  reverentia  majestatis.  Juravit  et 
 filius  vester,  excepto  eo  quod  personam  vestram 
 specialiter  contingebat.  Et  juravistis  ambo  quod  a 
 domino  papa  Alexandre  et  cath[olicis  ejus  successoribus 
 non  recederetis,  quamdiu  vos  sicut  Christianos  reges 
 et  Catholicos  habuerint]. 
 
 The  king's 
 return 
 from  Ire- 
 land. 
 
 DCCLXXIII. 
 
 HeNEICUS  AnGLORUM  rex  ad  BaRTHOLOMjEUM 
 EXONIENSEM  EPISCOPUM. 
 
 (Rec.  des  Hist.  xvi.  487  ;  Jo.  Saresb.  309.) 
 
 Henricus  rex  Anglorum  et  dux  Normannonim  et 
 Aquitanorum  et  comes  Andegavensis  Bartholomjeo 
 episcopo  Exoniensi,  caro  et  fideli  suo,  salutem. 
 
 Sciatis  quod  per  gratiam  Dei  prospera  navigatione 
 applicui  in  Norraanniam,  et  inveni  totam  terram 
 meam  cismarinam  in  summa  pace  et  tranquillitate, 
 disponente   Deo,   constitutam,  et   homines   ac  fideles 
 
 '  sunt,  P  ;  fuerunt,  Z ;  fuerint, 
 
 L. 
 
 2  vestrorum,  om.  P. 
 
 3  Hoc  sane,  Sfc.  This  paragraph 
 is  mostly  taken  from  P,  as  being 
 addressed,  like  the  preceding  part 
 of  the  letter,  to  king  Henry.  In  L 
 and  other  copies  occurs  the  follow- 
 ing passage,  which  is  addressed  to 
 
 the  pope,  and  so  disagrees  with  the 
 letter.  "  Juravit  hoc  rex,  juravit 
 "  et  de  coDsuetudinibus  novis  di- 
 "  mittendis  filius  ejus  ;  et  jurave- 
 "  runt  ambo  quod  a  vobis  et  suc- 
 "  cessoribus  vestris  uon  recederent, 
 "  quamdiu  eos  sicut  Christianos 
 "  reges  et  catholicos  habueritis." 
 
A.D.  1172.] 
 
 KPISTOL^. 
 
 519 
 
 meos  de  adventu  meo  (ut  oportebat)   uberioii  Itetitia 
 perfusos.   Access!  deinde  ad  dorainos  legates  ;  et  quam-  His  deal- 
 
 .  .  .  with 
 
 quam  eos  in  pnncipio  dui:os  invenissem,  et,  ut  viae-  ^^^^  legates, 
 batur,  penitus  flecti  non  possent,  tamen  contra  spem 
 omnium,  coutra  opinionem   singulorum,  pax  dcnique 
 secuta  et  ad  honorem  Dei,  et  ecclesife,  et  meum,  et 
 regni  mei,  inter  nos  est  reformata,  sicut  ex  sequen- 
 tibus  vobis  plenius  innotescet.    Hsee  enim  sunt  quae  Terms  of 
 me  ad  eorum  instantiara  observaturum  proniisi  :  quod,  jfat^o,^'" 
 scilicet  ab  instanti  festo  Pentecostes  usque  in  annum 
 tantam   pecuniam  dabo,  unde,  ad   arbitrium  fratrum 
 templi,  duccnti  milites  ad  defensioneni  terrse  Jeroso- 
 lymitante  per  annum  valeant  teneri ;  et  quod  licebit 
 fieri   appellationes    ad    dominum   papam   libere,  ita 
 tamen  ut  si  quos  suspectos  habuerim,  antequam  de  . 
 regno  exeant,  jurent  quod  in  itinere  illo  nec  malum 
 meum,  nec  dedecus  regni   mei  perquirent;   ct  quod 
 consuetudines  qute  tempore  meo  contra  ecclesias  terriB 
 mese  inductee  sunt  dimittam  (quas  quidem  aut  paucas 
 aut  nullas  sestimo)  ;  et  quod  possessiones  Cautuariensis 
 ecclesi.B,  si  quae  ablatae  sunt,  plene  restituam,  sicut 
 habuit  uno  anno  antequam  archiepiscopus  de  Anjrlia 
 egrederetur.    Clericis  praeterea  et  laicis  utriusque  sexus 
 pacem  meam  et  possessiones  suas  restituam,  qui  occa- 
 sione  prfenominati  archiepiscopi  destituti  fuerunt.  Et 
 hoc   mihi   ex   parte    domini    papre    in  reraissionem 
 omnium  peccatorum  injunxerunt  observandum.     Ego  A  confcr- 
 autem,  pace  reformata,  statim  in  Angliam  venissem,  ^"[^  ''^ 
 nisi   quia    domini    legati    coUoqvdum    habituri   sunt  Caen  on 
 apud  Cadomum  die  Martis  proxima  post  Ascensionem 
 Domini.    Cum  autem  rediero,  vos  mihi  statim  occur- 
 rere  non  praetermittatis. 
 Testibus  ^    .  '  .    .  . 
 
 1  Tcslihus  .  .  .,  B. 
 
520 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1172 
 
 DCCLXXIV. 
 
 Albertus  et  Theodavinus  cardinales  ad  Willelmum 
 Senonensem  archiepiscopum. 
 
 (G.  Fol.  387.) 
 
 Venerabili  fratri,  et  in  Christi  visceribus  amplcc- 
 tendo  semper  amico,  W[illelmo]  Dei  gratia  Senonensi 
 episcopo,  apostolicfe  sedis  legato,  Albertus  dignatione 
 divina  tituli  saiicti  Laurentii  in  Lvicina,  et  Theod- 
 winus  tituli  sancti  Vitalis,  presbyteri  cardinales, 
 apostolicse  sedis  legati,  quod  promisit  Deus  diligcn- 
 tibus  se. 
 
 Quoniam  exspectare  vos  crcdimus  ut  de  statu  nostro, 
 et  injuncti  nobis  promotione  negotii  aliquid  audiatis, 
 idcirco  qualiter  nobiscum,  et  per  ministerium  medio- 
 critatis  nostrie,  Deus  egerit  his  diebus,  fraternitati 
 Meetings  vestrse  prsesenti  scripto  duximus  indicandum.  Novc- 
 Heury'"^  ritis  ergo,  quod  postquam  illustris  Anglorum  rex  venisse 
 nos  in  regnum  suum  in  veritate  cognovit,  totius  obsta- 
 culo  tarditatis  amoto,  de  Hibernia  in  Angliam,  incuin- 
 bentibus  sibi  negotiis  prtetermissis,  de  Anglia  vero  in 
 Normannife  pai'tes  accessit,  atque  incontinenti  plures 
 ad  nos  nuntios  et  honorabiles  destinavit,  inquirens  a 
 nobis  in  quo  loco  potius  convenire  cum  eo  et  loqui 
 vellemus.  Placuit  tandem  ad  Saviniacense  monasterium 
 pro  colloquio  habendo  concurrere,  ubi  religiosorum 
 viroi-um  possemus  orationibus  adjuvari.  Convenimus 
 illuc,  convenerunt  et  multse  ])ersonrE  utriusque  ordinis 
 de  regno  ipsius,  et  tractavimus,  diligentia  qua  potui- 
 mus,  quod  ad  salutem  ipsius  et  injunctam  nobis 
 obedientiam  pertinebat.  Cum  autem  non  possemus  in 
 omnibus  convenire,  recessit  ipse  a  nobis  velut  in 
 Angliam  profecturus,  et  nos  exspectavimus  sequenti 
 die  ad  Abrincas  civitatem  ituri,  Postero  autem  die 
 venerunt  ad  nos  Lexoviensis  episcopus  et  duo  archi- 
 diaconi,  et,  concesso  quod  petebamus,  ad  praedictam 
 
A.D.  1172.] 
 
 EPISTOLiE. 
 
 521 
 
 processimus  civitatem,  ad  quam,  Dominica  qua  can- 
 tatuv    Vocem  jocunditatis,  convenimus   cum  personis  ^^^"^^^ 
 plurimis  et  ipse  nobiscum,  et  cum  tantti  liumilitatc  Asconsion. 
 quod   fuerat  condictum   implevit,  ut   Illius  exstitissc  May  28. 
 opus  sine  dubitatione  credatur  qui  respicit  terram  et 
 facit  earn   tremere,  qui   tangit  montes  et  fumigant.^ 
 Sane  quam  timoratuin   Deo,  quani  obedientem  eccle- 
 sife   se   curaveiit   exliibere,    non    est   opus  prsesenti 
 abbreviatione  referre.    Satis  enim  ipsius  opera  mani- 
 festant  et  mauifestabunt  adliuc  plenius,  sicut  et  nobis 
 spes  data  est  in  futurum. 
 
 Frimum  itaque,  super  mortem  sanctfe  memorire  Terms  of 
 Thomse  quondam  Cantuariensis  archiepiscopi,  non  de  jl^^i^oy'" 
 nostra  exactione  sed  de  propria  voluntate,  tactis 
 sacrosanctis  evangeliis,  suara  conscientiam  expurgavit ; 
 jurans  videlicet,  qviod  nec  prfece[)it  nec  voluit,  et'quando 
 audivit  vehementer  doluit.  Quia  vero  quod  factum 
 fuerat  ex  sua  occasionc  factum  esse  timebat,  de  satis- 
 factione  preestanda  tale  prajstitit  juramentum  :  Primo 
 quidem,  juravit  quod  a  domino  nostro  papa  Alexandro 
 et  ejus  catholicis  successoribus  non  recedet,  quamdiu 
 sum  sicut  catholicum  regem  et  Christianum  habuerint, 
 et  hoc  ipsum  fecit  jurare  filiiim  suum  majorem  in 
 cliarta-  absoluticmis  pro  morte  beati  Thomte.^  Jura- 
 vit etiam  quod  usque  ad  annum  tantam  pecuniam  dabit 
 templariis,  unde  ad  defensionem  terra3  Jerosolymitana; 
 ducenti  milites  valeant  retineri.  Ab  instanti  vero  Nati- 
 vitate  Domini  usque  ad  triennium  crucem  accipiet, 
 sequenti  fsstate  Jerusolymam  profecturus,  nisi  per 
 dominum  papam  steterit  vel  ejus  catholicos  successores. 
 Si  vero  interim  pro  necessitate  urgenti  contra  Sara- 
 cenos  in  Hispaniam  iverit,  quantum  temporis  in  illo 
 itinerc  consumpserit,  tantundem  prfedictum  spatium 
 prolongare  potcrit.  Aljjuravit  etiam  omnes  consue- 
 tudincs   qnro   contra  ccclosias  regni    sui   tempore  suo 
 
 qui  .  .  .  fumirjanl,  om.  B.         |       -  in  charta  .  .  .  TItumce,  D. 
 
522 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1172. 
 
 introductse  videntur.  Appellationes  ecclesiasticarum 
 causarum  ad  dominum  papam  libere  sinet  fieri,  et 
 tractari  per  cura  causas  et  suo  fine  concludi.  Si  quis 
 tamen  ei  suspectus  fuerit,  securitatem  ei  faciei  quod 
 damnum  ejus  et  regni  sui  non  quaerat.  Possessiones 
 Cantuariensis  ecclesise,  si  qure  sint  ablatae,  restituet, 
 sicut  habuit  primo  anno  quando  archiepiscopus  de 
 terra  exiret.  Id  ipsum  faciet  et  de  personis  quae  causa 
 ipsius  exisse  videntur;  quibus  etiam  gratiam  suam  et 
 bonam  reddidit  voluntatem,  et  hoc  quidem  sub  jura- 
 mento.  Promisit  autem  et  alia  de  libera  voluntate 
 gerenda,  qua?  non  oportet  scripturse  serie  denotare- 
 HfBC  autem  scripsimus,  ut  agnoscatis  eum  obedientem 
 ecclesise  atque  ad  divinum  obsequium  multo  amplius 
 quam  adliuc  fuerit  animatum.  Noveritis  adhuc  filium 
 ejus  de  prsedictis  consuetudinibus  dimittendis  pariter 
 cum  eo  jurasse.  Sane  quod  ibi  factum  est,  iterato 
 adhuc,  ne  dubitationis  locus  alicui  remaneret,  apud 
 Cadomum,  in  majori  frequentia  personarum,  publico 
 statuit  se  acturum.  Relaxavit  pr^terea  episcopos  de 
 promissione  quam  ei  fecerant  de  consuetudinibus,  et 
 promisit  quod  non  exiget  in  futurum. 
 
 DCCLXXV. 
 
 Albertus  et  Theodwinus  cardinales  ad  Gilebertum 
 Ravennensem  archiepiscopum. 
 
 (Rec.  (les  Hist.  xvi.  486  ;  G.  Fol.  388.) 
 
 Venerabili  in  Christo  et  dilecto  fratri  Gileberto,  Dei 
 gratia  Ravennensi  archiepiscopo,  Albertus  dignatione 
 divina  tituli  S.  Laurentii  in  Lucina,  et  Theodwinus 
 tituli  S.  Vitalis,  presbyteri  cardinales,  apostolicse  sedis 
 legati,  quod  promisit  Deus  diligentibus  se. 
 Proceed-  Quoniam  desiderare  vos  credimus,  ut  de  statu  nos- 
 tweenVhe  l'^^''^^''^  9.'^  '^'^  epistola  superiori  usque  ad .] 
 
A.D.  1172.] 
 
 EPISTULjM. 
 
 523 
 
 Et  hoc  ipsum  jurare  fecit  filium  suum  tnajorem  in  legates 
 charta  absolutionis  pro  morte  beati  Thomse.  J uravit  Henry" 
 etiam  et  alia,  clero  et  populo  valde  necessaria,  quae 
 omnia  diligenter  et  per  ordinem,  sicut  ea  juraverat, 
 in  absolutionis  ejus  charta  pernotavimus.  Promisit 
 etiam  et  alia  de  libera  voluntate  gerenda,  quae  non 
 oportet  scripturse  serie  denotare.  Hpbc  autem  scrip- 
 simus,  ut  cognoscatis  ipsum  obedientem  Deo  atque  ad 
 divinum  obsequium  multo  amplius  quam  adhuc  fuerit 
 animatum.  Noveritis  ad  hoc  filium  suum  de  prsedictis 
 consuetudinibus  pariter  cum  eo  jurasse.  Sane  quod 
 ibi  factum  est,  iterate  adhuc,  ne  dubitationis  locus 
 alicui  remaneret,  apud  Cadomum,  in  majori  frequentia 
 persona,rum,  publice  statuit  se  acturum.  Relaxavit 
 prteterea  episcopos  de  promissione  quam  ei  fecerant 
 de  consuetudinibus  conservandis,  et  promisit  quod  non 
 exiget  in  futurum. 
 
 In  ^  crastino  autem  praedicti  cardinales  ibidem 
 celebraverunt  magnum  concilium  cum  archiepiscopo  et 
 episcopis  et  clero  Normanniae,  et  ibi  haec  decreta  sub- 
 scripta  statuerunt,  et  universis  firmiter  et  inviolabiliter 
 injunxerunt. 
 
 DCCLXXVI. 
 
 WiLLELMO  SeNONENSI  ARCHIEPISCOPO  JoANNES 
 
 Saresberiensis. 
 
 (Jo.  Sar.  306  ;  Z.  v.  95  ;  Lup.  v.  90  ;  0.  219.) 
 
 Venerabili  domino  et  patri  carissirao  Willelmo,  Dei 
 gratia  Senonensi  archiepiscopo,  et  sedis  apostolicte  le- 
 gato, suus  Joannes,  salutem,  et  promptissimje  devo- 
 tionis  obsequium. 
 
 Licet  Anglicanse  ecclesia3  adhuc  quoad  ^  multa  sit 
 ingens  desolatio,  tristitia  tamen  illius  jam  ex  maxima 
 
 '  In  crastino  .  .  .  injunxerunt,  I      ^         ^^^^  q 
 om.  B. 
 
524 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1172. 
 
 parte  in  gaudium  transiit ;  et  luctus  in  cantica,  felici 
 prorsus  et  Iseta  mutatione  conversus  est.  Siquidem 
 jam  adeo,  ad  memoriam  mavtyris,  inaudita  miracula 
 crebuerunt,  ut  si  alias  audita  illic  provenerint,  vix 
 censeantur  illius  miraculis  adscribenda.  Sicut  enim 
 in  omni  conditione  nobilis  animus  studuit  convivcn- 
 tibus-"^  prjBminere,  sic  nunc,  ut  aliorum  sanctorum 
 pace  dixerim,  alios  de  quibus  legex-im  vel  audierim 
 in  miraculorum  exnibitione  prsecedit.  Quod  ideo  facile 
 crcdiderim  provenisse,  ut  fidem  in  pluribus  orbis 
 nostri  partibus,  non  t-am  sopitam  quam  fere  exstinctani, 
 pius^  dominus  excitaret,  spem  erigeret,  solidaret  cari- 
 tatem,  et  obstrueret  ora  iniquorum,  qui  sancto  viro 
 detrahebant  in  vita,  et  odio  persons?  causam  Christi 
 prosequebantur.  Quis  enim  amodo  veram  ct  fidclcin 
 dubitet  doctrinam  Christi,  qui  verbis  suis  adhrerentcm 
 liominem  nobis  notum  tanta  felicitate  remunerat  ? 
 Quis  causam  fuisse  iniquam,  nisi  d;emoniacus,  dicct, 
 qucc  patronum  suum  tanta  coronat  gloria?  Dubitatur 
 a  plurimis,  an  pars  domini  paj)Be,  in  qua  stamus,  do 
 justitia  niteretur;  sed  earn  a  crimine  schismatis 
 gloriosus  martyr  absolvit,  qui,  si  fautor  esset  schis- 
 matis, nequaquam  tantis  miraculis  coruscaret,  Erat 
 namque  vir  tanta)  prudentire,  ut  non  facile  posset 
 errore  supplantari  in  tanto  periculo  animarum.  Miravcr 
 itaque  supra  modum  cur  eum  dominus  papa  in  cata- 
 log© martyrum^  recipi  non  prseceperit,  nisi  quia  in 
 Ecclesiastica  Historia  legisse  me  recolo,  quod  cum 
 Pilatus,  missa  relatione,  Tiberium  Caesai'em  consuluissct, 
 an  Christum,  qui  tot  et  tanta  fecerat  et  ti  plurimis 
 colcbatur  ut  Dcus,  coli  oporteret  ut  Deum,  senatus,  ab 
 imperatore  consultus,  respondit  quidem  colendum  fuisse 
 ut  Deum,  nisi  quia  id  provinciales  citra  senatus  aucto- 
 ritatem  pra^sumpserant.    Et  quidem  sic,  nutu  faciente 
 
 1  conniventibus,  L.  I      ^  cataloqum    (omitting  mart;/- 
 
 •  pius,  Z,  G  ;  om.  L.  |  rum),  L. 
 
A.D.  1172.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 525 
 
 Divino,  responsuiu  est,  ne  Deltas  Cliristi,  cujus  nomen 
 erat  Judaeis  et  gentibus  prjedicandum,  terrenre  potes- 
 tati  videretur  obnoxia,  et  earn  emendicatam  dieerent 
 infideles,  qui,  velint  noliut,  coguntur  audire.  Quoniam 
 Dominus  regnavit,  irascantur  populi,  et  exsultet  terra 
 in  qua  Christi  fuiidatur  ecclesia.  Sic  ergo  nutu 
 Divino  arbitror  evenisse,  ut  martyris  hujus  gloria  nec 
 decreto  pontifieali  ^  nec  edicto  ^  principis  attollatur, 
 sod  Christo  prpecipue^  auctore  invalescat,  cujus  liono- 
 rem  ^  quoad  vixit,  studuit  dUatare.  Honorem  Christi 
 salvum  fore  semper  expressit,  et  Chvistus  ei  vicem 
 non  referet?  Absit  ut  Veritas  fallax  sit  in  promissis. 
 Legitur  in  Actibus  Apnstolorum,  quod  quidam  non- 
 duin  baptizati  citra  auctoritatem  Apostolorum  Spiritum 
 Sanctum  acceperant :  sed  nunquid  hoc  ^  senatus  aposto- 
 licus  infirmavit  ?  Profecto  ubi  Deus  auctor  est,  frustra 
 superior  desideratur  auctoritas.  Si  quis  autem  hujus 
 tanti  martyris  gloriam  evacuari  desiderat,  quicumque 
 sit  ille,  antequam  ei  credamus,  aut  majora  aut  saltern 
 similia  operetur  ;  alioquin  peccare  creditur  in  Spiritum 
 Sanctum,  cujus  operibus  detrahere  non  veretur. 
 
 DCCLXXVII. 
 
 WiLLELMO  SeNONENSI  ARCHIEPISCOPO  JoANNES 
 
 Sakesberiensis. 
 
 (A.  353  ;  J.  Sar.  205  ;  Z.  v.  90  ;  Lup.  v.  91.) 
 
 Domino  Senonensi   miseri  illi  qui  quondam  fuere 
 Cimtuarienses. 
 
 Agonem  nostrum,  quom  cum  martyre  glorioso  psr-  The  arc!: 
 tulinius,  viderunt  oculi  vestri,  quos  tam  innata  qi^^^"!  jgconeiH 
 
   .  tion. 
 
 '  pontificciUs,  V.  I      ^  prcpcijjue,  O,  Z;  praciptio,  L. 
 
 -  decreto,  Z,  with  vcl  edicto  in-         ■*  honorem,  O,  V,  Z  ;  nomen,  L. 
 tcrl.  I     '  hoc,  O,  Z ;  quod,  L. 
 
526 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1172. 
 
 cselitus  per  gratiam  provecta  et  perfecta  liberalitas 
 aperuit  ad  videndum  calamitates  ecclesite  Anglicanie, 
 et  in  subventionem  ^  jiauperum  Christi  portastis  pro 
 ea  pondus  diei  et  jestus,  et  sic  athletam  pro  lege  Dei 
 adversus  impios  dimicantem,  dum  licuit,  custodistis 
 tanquam  pupillam  oculi  vestri.  Fidem  vestrara  et 
 diligentiam,  qua  nobis  pacem  procurastis,  remuneret 
 Deus,  qua  nihil  ex  contingentibus  a  vobis  omissum 
 est,  ut  infortunia  nostra  vobis  debeant  imputari. 
 Forma  siquideni  pacis  solemniter  initse  cunctis  visa  est 
 utilis  et  honesta,  cum  in  illo  celebemmo  conventu 
 tantorum  regum  maximi  et  sapientissimi  principes 
 convenissent.  Reformata  ergo  pace  regna  gavisa  sunt. 
 8ed  quid  a  membris  diaboli  tunc  ageretur  rei  exitus 
 indicavit,  si  tamen  ad  suum  exitum  ^  pervenisse  cre- 
 dendi  sunt  qui,  in  contumeliam  Dei  sibi  vindictam 
 reservantis,^  tantum  facinus  commiserunt.  Absit  enim 
 ut  banc  gloriam  suam  alteri  cedat  terribilis  Ille  qui 
 aufert  spiritum  principum,  et  eos  qui  inauditum  * 
 flagitium  perpetrasse  noscuntur,  not  a,  et  non  potius 
 
 His  mur-  miraculosa,  percellat  ultione.  Nam  sanctus  pontifex, 
 sicut  vobis  ^  aliis  litteris  fida  relatione  significatum 
 est,  de  aerumnis  hujus  sseculi  glorioso  martyrio  migra- 
 vit  ad  Dominum,  ut  jam  sedeat  cum  principibus,  et 
 judicet  eos  qui  se  angustiaverunt,  et  hjereditatom 
 .  Christi  delere  conati  sunt.  Cum  enim  Christus,  velit 
 nolit,  persecutor  sit,  Deus  super  omnia  benedictus  in 
 saBcula,  momentanea  potestatis  elatsB  (sicut  seepe 
 audiens  doluistis)  proesumptio  suum  honorem  et  abu- 
 siones  veterum  tyrannorum  perpetuis  legibus  et  honori 
 Dei  machinatus  est  anteferre.  Et  ne  quis  oblo<|ui 
 audeat  aut  mutire,  alii  nostrum  capti  sunt  et  retrusi 
 in  carcerem,  alii  proscripti,  alii  condemnati  exsilio. 
 
 '  xuhvcctionew,  O,  A ;  subven- 
 tionem,  L. 
 
 -  exitum,  A,  O,  Z ;  om.  V  ; 
 finem,  L. 
 
 rescrvantes,  L. 
 
 aiiditum,  O,  A  ;  inauditum,  L. 
 nobis,  L. 
 
A.n.  1172.] 
 
 EPISTOLiE. 
 
 527 
 
 alii,  quibus  melius  Divina  providit  dementia,  sibi 
 fuga  consuluerunt,  ne  paterentur  aut  viderent  mise- 
 riam  fratrum,  conculcationem  sanctorum,  et  (quod  pace 
 ipsius  dictum  sit)  ignominiam  Clinsti.  Sedent '  de 
 regione  blasphemi,  qui  sub  nomine  et  honore  sacer- 
 dotali  sacerdotium  persequuntur,  principibus  adulantes, 
 persecutorum  ecclesise  justificantes  causam,  exsultantes  ^ 
 in  rebus  pessimis,  scilicet  quod  potestatibus  astiterunt 
 adversus  Dominum  et  adversus  cliristum  ejus,  cujus 
 sanguis,  per  eos  efFusus  militum  ministerio,  de  terra 
 clamat  ad  Dominum  magis  quam  sanguis  Abel  justi, 
 quem  frater  impius  ^  interemit.  Horum  caput  est  ille  Enmity  of 
 Eboracensi«,  quem  vidistis  et  audistis  palam  in  Curia  jj-giioifof 
 archiepiscopum  persequentem  ;  et  qui  indignus  fuerat,  York, 
 ore  sacrilege  quo  necem  martyris  procuravit,  ipsius 
 proferre  nomen,  eum,  plane  mendosus  et  mendax,  jam 
 inauditis  coruscantem  miraculis,  adhuc,  sicut  ex  litteris  Sea  p.505. 
 ejus  patet,  nominat  Pharaonem.  Sed  non  movemur 
 si  flagitiosa  bellua  martyrem  non  honorat,  qufe,  sicut 
 opera  manifesta  convincunt,  Deum  utique  non  veretur. 
 Dicitur  tamen  quod  parat  ad  Curiam  proficisci,  ut 
 purget  vitse  sordid?e  notam,  quasi  homo  qui  justitiam 
 fecerit,  et  non  deliquerit  judicium  Dei  sui.  Et  ne 
 ipsius  purgatio  valeat  impediri,  procuravit  ut  nulli 
 nostratum  liceat  transfretare  nisi  domini  regis  im- 
 petrata  licentia ;  qufe  *  quidem  obtineri  non  potest, 
 nisi  prsestetur  cautio  nihil  quod  queretur  contra 
 martyris  persecutores.  Quid  ergo  facient  miseri  ze- 
 lantes  legem,  videntes  justitiam  opprimi,  et  sibi  exitum 
 denegari  ?  Sed  certe  verbum  Dei  non  est  alligatum, 
 et  vobis  libertas  est,  et  os  patens  ad  ecclesiam  Roma- 
 nam,  et  notissima  Veritas.  Novistis  enim  martyrem 
 in  vita  sua,  novistis  causam  ejus,  novistis  et  nos  ^ 
 qui  coexsulavimus  ei,*^  novistis  et  istum  Caipham  tem- 
 
 •  Sederunt,  Z. 
 -  ej^ulantes,  O. 
 3  impius,  Z  ;  ipsius,  L. 
 
 1^  Qua,  Z  ;  Quod,  L. 
 =  7WS  .  .  .  et,  O,  A,  Z ;  cm.  L. 
 «  .7/1,  Z. 
 
528 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1172. 
 
 Scandals  pons  nostri,  qui  sub  specie  conquerentis  persuasit 
 of  Roger's  ^  ^      ^  '■,  ,    ^  ,  ,  , 
 
 life.         expedire  ut  unus  moreretuv  aut  caperetur,  ne  tota 
 
 gens  peviret.  Eratis  in  Anglia  cum  patruo  vestro 
 domino  Wintoniensi,  quando  idem  nunc  Caiphas,  tunc 
 archidiabolus,  Walterum  ilium,  cujus  adolesceutis  ad- 
 modum  venusta  facie  (ne  ^  dicatur  nefario  concubifcu) 
 nimis  consueverat  delectai-i,  hispidum  et  procaciori 
 lingua  evomentem  probra  qufe  in  contumeliam  naturte 
 perpessus  fuerat,  oculis  orbari  fecit,  et  postmodum 
 scelus  arguentem,  idem  archidiabolus,  judicibus  qui 
 stecularia  negotia  exercebant  corruptis,  adegit  sus- 
 pendio.  Sic  vir  ille  non  minus  benignus  quam  pudicus, 
 columbi  sui  acceptavit  affectum.  Sic  veteris  amasii 
 din  exhibitum  obsequium  rerauneravit,  ut  primo 
 stuprum  inPerret  raisero,  deinde  miseriori,  quia  de 
 consensu  tam  sordid{B  immunditiiitj  pcenitebat,  capula- 
 tionem  et  oculorum  avulsionem  infligeret,^  et  tandem 
 miserrimum,  quia  clamore  ut  poterat  suas  protesta- 
 batur  angustias,  suspensum  in  patibulo  fecerit^  j"gu- 
 lari.  Heec  non  fingimus,  sed  in  vestram  studuimus 
 revocai-e  memoriam,  si  tamen  excidere  potuerunt,  qu{e 
 velut  ungue  adamantine,  multis  et  magnis  et  plenis 
 fide  viris  sfepius  referentibus,  in  pectore  nostro*  pro- 
 fundius  resederunt.  Nam  usque  in  hodiernum  diem, 
 in  opprobrium  ecclesiai  plerumque^  et  contemptum, 
 tristis  hsec  historia  cantitatur.  Sed  fortasse  quseret 
 aliquis  quomodo  tantum  flagitium  et  tam  manifestum 
 impune  ])ertulerit,  pnesertim  beato  Eugenio  tunc  sum- 
 mum  administrante  pontificatum  ?  Et  quidem,  ut 
 indubitanter  credimus,  nullo  modo  evasisset  nisi  per 
 beati  Thomos  industriam,  qui  per  venerabiles  viros 
 Hilarium    Cicestrensem   et   Joannem   Wigornienscm " 
 
 1  ne  dicatur,  A,  0,  Z  ;  the  same 
 words,  but  marked  for  omission,  V ; 
 inductus,  L. 
 
 -  infligerel,  0,  A,  Z;  infiyeret, 
 
 L. 
 
 Jecit,  i. 
 *  vestro,  Z. 
 
 ^  plcrumqnc  ci,  O,  A,  Z  ;  Dcique, 
 
 L. 
 
 "  Vintoniensem,  L. 
 
A.D.  1172.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 529 
 
 episcopos  effecit  ut  ejus  a  bonie  memorijB  Theodbaldo, 
 Cantuariensi  archiepiscopo,  purgatio  reciperetur.  Deinde 
 sentiens  ecdesiam  Romanam  iadignatam  esse  super 
 exliibitioue  purgationis  factio  clam,  utpote  ^  in  capitulo 
 Monachorum  non  in  solemni  conventu  pr^estitse,  statui 
 suo  consulens,  Romam  profectus  est  ad  ilium  famosis- 
 simum  negotiatorem,  quem  semper  odio  habuit  anima 
 vestra,  Gregorium  Sancti  Angeli  cardinalem,  et  per 
 illum,^  multitudine  sparsoruni  in  curia  .munerum,  ob- 
 tinuit  ut  justificatus  rediret  in  domum  suam  ;  incertum, 
 qua  Dei  dispensatione  reservatus  ad  majora  flagitia 
 perpetranda,  sicut  prajsens  tesfcatur  dies,  qua  sanguine 
 innocentis  purpuratur  ecclesia,  qui  sceleratum  istum, 
 60  quod  concurialis  ejus  erat,  fraterna  caritate  com- 
 patiens  et  frugem  vitie  melioris  exspectans,  debitse 
 subtraxit  ultioni. 
 
 DCCLXXVIII. 
 
 EpISTOLA  AlEXANDRI  PAPJ2  CONSOLATOEIA  AD  HeRBER- 
 TUM,  POST  DOMINI  SUI  SANCTI  ThOM^  MARTYRIUM 
 EXSULANTEM. 
 
 (P.  41  ;  Herb.  41.) 
 
 Alexander  episcopus  servus   servorum   Dei  dilecto  June  24. 
 filio  magistro  Herberto  salutem  et  apostolicam  bene- 
 dictionem. 
 
 Devotionis  tuae   litteras  paterna  benignitate   rece-  Commend- 
 pimus,  et  intellectis  anxietatibus  et  angustiis,  molestiis  jjert^de- 
 et  pressuris,   quas  sequo  animo  toleras,  tibi,  tanquam  votiou  to 
 devoto  et  speciali  ecclesise  filio,  sincera  mentis  aftec-  ^'^ 
 tione  compatimur,  et  libenter,  in  quibus  possumus  gratse 
 consolationis  solatium  impertimur.    Sane  quod  sanctae 
 recordationis  Thomse  quondam  Cantuariensi  archiepis- 
 
 >  ut,Z. 
 
 o  12478. 
 
530 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1172. 
 
 copo  ita  constanti  animo  adh?esisti  ut  eum  in  exsilio 
 suse  persecutionis  nolueris  dimittere,  et  nunc  tenaciter 
 verbo  et  opere  memoriam  ejns  observes,  gratum  geri- 
 mus  et  aceeptum,  et  devotionis  twee  constantiam  in 
 hac  parte,  prout  convenit,  dignis  in  Domino  laudibus 
 commendamus,  firmum  gerentes  propositum  et  volun- 
 tatem  te,  sicut  honestum  et  litteratum  virum,  arctiori 
 caritate  diligere ;  et  de  incremento  et  utilitate  tua 
 He  and  vigili  studio  et  sollicitudine  cogitare.  Unde  pro  statu 
 com-"^  vigiles   admodum   et  solliciti  existentcs,  dilectis 
 
 mended  to  fijiig  nostris  Alberto  titulo  sancti  Laurentii  in  Lucina 
 the  legates.      Theodwino  titulo  sancti  Vitalis  presbyteris  cardi- 
 nalibus,  apostolicse  sedis  legatis,  firmiter  dedimus  in 
 mandatis,   vit  tibi  et  aliis  clericis  ac  laicis  prsefati 
 archiepiscopi  gratiam  et  pacem  regis  Anglorum  ac- 
 quirant,   et  vos  in   terra  faciant   reduci  et  ibidem 
 secure  manere.    Si  autem  forte  secundum  desiderium 
 nostrum  non  potuerint  apud  prtefatum  proficere  regem, 
 et  tibi  ejus  pacem  et  gratiam  in  venire,  tua  intererit 
 The  pope's  nobis   significare,   qualiter    tuaa   possimus  provisioni 
 benefit*^     commodius  intendere,  et  in  quo  tibi  honeste  valeamus 
 him.        et  utiliter  providere.    Nos  enim  necessitatibus  luis 
 libcnti   animo   intendere   cupimus,  et   tibi,  tanquam 
 speciali  et  devoto  ecclesife  filio,  efficaciter,  in  eo  qiiod 
 nos  decuerit  et  expedire  viderimus,  auctore  Domino 
 curabimus  providere.    Tu  ergo  confortare  in  Domino, 
 et  in  CO  spem  tuam  et  fiduciam  ponas,  qui  non  dere- 
 linquifc  sperantes  in  se  sed  et  post  nubilum  faciat 
 tianquillum   et  cum   tentatione  proventum.  Datum 
 Tusculani  viii  Cal.  Julii. 
 
A.D,  1172.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 531 
 
 DCCLXXIX. 
 
 Petitio  exsulaxtis  Herberti  post  domixi  sui  sancti 
 Thom^  martyrium  ad  Alexandrum  pap  am  ;  postu- 
 lans  ut  illius  sancti  martyris  solennitatem 
 omni  ecclesiarum  orbe  mandet  celebrari,  com- 
 probans  quod  nequaquam  martyrum  sit  ^  a  romano 
 deberi  canonizari  pontifice,  sed,  nullo  exspec- 
 tato  mandato,  mox  martyris  palmal^i  gloria  sequi 
 
 DEBEAT. 
 
 (P.  40  ;  Herb.  40.) 
 
 Ego  Herbertus,  sanctitatis  vestrae  servus,  vinctus 
 Jesu  Christi,  totis  mentis  mese  genibus  majestatis 
 tantjB  pedibus  advolvor,  orans  et  supplicans  ut  quas- 
 dam  pra3sente.s  petitiimculas  meas,  etsi  forsitan  in 
 conspectu  tantse  justitife  minus  contineant,  contempla- 
 tione  Dei  et  tam  diuturni  exsilii  mei,  misericorditer 
 impleat,  quod  minus  habeant  in  justitia  suppleat 
 misericoi'dia  *  *  *  *  *  ^ 
 
 veruntamen  prje  cseteris   unam  petii    a  Domino   et  Demands 
 banc  requiram,  ut  manum  videlicet  suam  aperiat  et  *^tion'of°'" 
 omnem  terram  sancti  illius  et  vere  sancti  sanguinis  the  martyr, 
 aspersione  benedicat.    Sciens  enim  scio  certissime  quo- 
 niam  mox  ut  manum  tuam  aperueris,  et  pluviam  illam 
 voluntariam  quam    Deus   segregavit  hsereditati  tuoe 
 effuderis,  pei'ficietur  h?ec  ipsa  htereditas,  et  omnia  imple- 
 buntur  bonitate.    Eo  quippe  omnium  obstupescunt  jam 
 corda  et  arescunt,  quod  pluvia  ilia  quam  segregavit  Deus 
 jam  htereditati  sure  suspendatur  adhuc,  et  clausum  tam- 
 diu  teneatur  unguentum,  fracto  jam   a  tanto  tempore 
 alabastro ;  prjesertim  cum  iniquis  efFimdat  Deus  quod 
 adhuc  recordit  ecclesia;  nisi  quod  infirma  ecclesise  et 
 ignobilia  suavem  et  omnino  vivificum  cuicumque  per 
 
 '  martyrium  sicut,  G. 
 
 -  The  MS.  is  injured  in  this  place. 
 
 L  L  2 
 
532 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1172. 
 
 totam  mundi  domum  istuin  spirant  odorem,  et  itiutis  ad- 
 huc  ecclesiarum  principibus,  nescio  quae  contemptibilia 
 mundi  et   abjecta   illius  primogeniti  vestri  martyris 
 Cliristi  gloiiam  universo  terrarum  orbe  prseconizant ; 
 The  autho-  videte  ordinem  si  praeposterum,  vos  videritis.  Epis- 
 church  are  copus   tacet,   populus   evangelizat    .    .    .    .    Et,  ut 
 behind  the  minus   sapiens   dicam,   qui    pevfecit    adhuc  haesitat, 
 f°en"ig!"     scilicet  ipse  papa  qui  pallium  misit  sancto  Thomse ; 
 
 qui  vero  destruxit,  scilicet  spiculatores  incunctanter 
 exaltat.    Unde  et  in  eo  quod  nunc  mirabiliter  facit 
 Dominns  in  hoc  sancto  suo  mirabilis  est,  quem  eo 
 magnificentius    glorificat  quo  mirabilius  evangelizat. 
 The  mar-  Et  ut  tantje  majestati  non  tam  temere  quam  timide, 
 ontself^*^^  salvo  illo  singular!  primatu  tuo  qui  omnibus  praeest, 
 dc.-ierves    loquor,  nullo  expectato  superiore  mandato,  martyris  pal- 
 ofmlir-'^^    mam    martyi'ii   gloria   mox   subsequi   debuisset,  etsi 
 tyrdom.     nullum  fuisset  visibilis  signi  testimonium.    Nec  enim 
 arbitror  exemplum  exstare  vel  scrip  tum  quo  debeat 
 ad   tuae  auctoritatis,   quve   omni  prseminet,  consulta- 
 tionem  referri  gloria  martyris,  mox  cum  de  martyrii 
 palma  constiterit,  ne  in  relatione  hac  martyris  glorise 
 fiat  quaedam  injuriosa  dilatio.     Alia  quippe  confesso- 
 rum  dignitas,   aliud  vero   martyrii   privilegium  est. 
 Nam  si  (ut  auctoritas  habet)  causa  martyrem  facit, 
 mox    ut    de   causa    constiterit,    de   raartyrio  nulla 
 quaestio   est.     At   causa   hie   liquet.      Scivit  omnis 
 ecclesia  et  vidit  et  legit  causam  ipsius^  scriptair,  pro- 
 prio  etiam  et  sancto  tuo  examine  approbatam,  quare 
 et  de  martyrio  htesitatio  esse  non  debet,  a  notis  etiam 
 omnibus,  quaa  Judaei  petunt,  operum  visibilium  signis  ; 
 ut  in  ore  duorum  tirmum  stet  omne  martyrii  testimo- 
 Miracles    nium.    TJnde  etiam,  et  absque  tertio  nostro  visibilium 
 not  needed,  gignorum  testimonio,  marLyrum  mille  millia  sunt ;  illis 
 etiam  Dei  servis  (quod  eo  lacrymabilius  quo  crudelius 
 est)  asini  sepultis  sepultura.    Posuerunt  enim,  juxta 
 
 sanguine  seems  to  be  wanting  before  scriptam. 
 
A.D.  1172.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 533 
 
 prophetse  vaticiniura,  tnorticina  eorum  escas  volatilibus 
 cseli,  et  carnes  bestiis  tcrrte,  quorum  tamen  nunc 
 memoriis  et  ecclesife  ornatee,  et  natalibus  signata  sunt 
 tempora. 
 
 Et  adhuc  repetara  altius,  ut,  eo  certius  quo  expres-  ^£^1*"^'° 
 sius,  omnis  blasphemantis  invidise  contradictio  exploratur.  miracles. 
 Machabfeorum  causam  et  poenam  legimus,  signa  vero 
 non  vidimus ;  quibus  tamen  mater  Ecclesia,  sicut  nec 
 martyrii  gloriam  subtrahit,  nec  martjTum  etiam  nomen 
 invidet.      Verum  huic  martyri  nostro  nec  signorum  But  the 
 etiam  testimonia  subtrabuntui-,  ut  ita  in  ore  trium  "yr^^s*"^" 
 stet  istius  martyrium.    Poena  eteuim  et  causa  et  signa  miracles  to 
 paiiter   et   constanter    martyrium    hoc  contestantur. 
 Triplex  certe  funiculus  hie,  quem,  ut  minus  gramma- 
 
 tice  sed  eo  expressius  loquar,  etsi  ille  
 
 rumpatur,  rumpere  tamen  non  poterit.  Istum  quippe 
 rumpi,  ne  dicam  difficile,  sed  impossibile  est.  Nec 
 enim  peccatorum  sed  martyrum  funis  hie  est,  quem, 
 connexis  justitise  et  fortitudinis  filis,  contexuit  ipse 
 digitus  Dei.  Quod  si  tamen  signa,  mundo  jam  tarn 
 aperta,  aliquibus  inter  nos  operta  sunt,  in  his  profecto 
 qui  pereunt  operta  sunt,  in  quibus  Deus  hujus  sfBCuli 
 cxcrecavit  mentes  infidelium,  ut  eis  non  fulgeat  h;ec 
 illuminatio  tantfe  glorite  Christi  ....  martyrcm  The  matier 
 cnira  reputare  et  martyris  palmam  martyrii  gloria  de-  *®  ^^e,^^*- 
 fraudare,  quid  aliud  nisi  diabolica  in  proximum  invi- 
 dentia,  et  mera  in  Deum  blasphemia  est?  Nisi  forte 
 aliqui  inter  vos  sint  novi  Ohristiani,  immo  veteres 
 magis  antichristi,  qui,  ut  spiculatorem  justificent,  Christi 
 martyrem  inhonorant  et  nomen  queerunt  exstinguere, 
 quod,  velit  nolit,  invidus  raundus  jam  incipit  invocare. 
 Tu  ergo,  vicarius  Christi,  christus  Domini,  efFunde, 
 efFunde,  et  festina  effunderc,  ut  unguentum  descendat 
 a  capite  in  barbam,  et  a  barba  in  oram  ^  vcstimenti, 
 ne  forte  fiat  prjepostere,  et  recondente  te  cujus  est 
 
 '  horam,  MS. 
 
534 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1172. 
 
 omne  animal  benedictione  leplere,  videas  ex  inspe- 
 rato  et  sentias  totam  mundi  domum  repletam  cx 
 odore  ungueati.  Et  tunc  (quod  absit  a  tarn  sancto 
 nomine,)  sera;  nimis  ct  i)ai'C3e  dispensationis  poteris 
 argui,  cum  Dominus  lavgus  sit.  Ille  autem  qui  est 
 Christus  Dominus  to  cliristum  Domini  pcrpetuo  vivi- 
 ficet  et  conscivct,  et  de  omnibus  te  Ipsius  unctio 
 doceat. 
 
 DCCLXXX. 
 
 Alexander  papa  ad  BARTHOLOMyEUM  Exoniensem 
 
 EPISCOPUM. 
 (C.  231 ;  Z.  V.  103  ;  Thorn.  356.) 
 
 Alexander  tertius  episcopus,  servus  servorum  Dei, 
 vencrabili    fratri  B[artholomc'eo]    Exonicnsi  episcopo, 
 salutem  et  apostolicam  benedictionem.^ 
 The  f.iime       Sicut  dignum  est  et  omni   conscntaneum  rationi 
 equ^iy  ""'^  gi'^vcs  ct  difficiles  quEestiones  ad  examen  apostolica) 
 guihy  in    sedis  dcferri/  ita  etiam  nobis,  ex  ministerio  susccptai 
 iiil  perbons.  (jQ^iigit^fjinig^  imminet  easdem  qufestiones,  prout  nobis 
 Dcus  dederit,  solvere,  et  singulis  a  nobis  consilium 
 postulantibus  respondere ;  ut  providentia  Romana3  ec- 
 clesise,  quge  ubique  terrarum  obtinet,  disponente  Domino, 
 principatum,  qutjestiones  solvantur,  et  removeatur  in  his 
 ambiguitas  de  cordibus  singulorum.    Licet  autem,  super 
 qusestionibus  quas  nobis  discretio  tua  solvendas  direxit, 
 te  non  dubitemus  providum  ^  et  circumspectum  exsis- 
 tere,  cogimur  tamen,  ex  suscepttB  *  servitutis  ministerio, 
 juxta  discretionem  ^  et  providentiam  nostram,  tibi  ex- 
 inde  respondere.    Sane,  cum  vir  litteratus  sis  et  sapiens 
 
 '  Z  has  no  greeting.  I        susceplce,  Z  ;  ova.  G. 
 
 2  rcferri,  Z.  ^  discretionis  tue,  Z. 
 
A.D.  1172.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 5-35 
 
 et  disci-etus,  et^  in  his  plurimum  exercitatus,  plenius 
 nosti  quod  ^  in  excessibus  singulorum  non  solum  delicti 
 qualitas  et  quantitas,  sed  a;tas,  scientia,  et  sexus,  atque 
 conditio  sunt  attendenda;  quia  non  solum  secundum 
 qualitatem  et  quantitatem  faciuoris,  sed  secundum  ea 
 quae  prsediximus,  et  secundum  locum  et  tempus  quo 
 delictum  committitur,  unicuique  poenitentia  debet  in- 
 dici ;  cum,  sicut  tu  ipse  non  ignoras,  idem  excessus 
 magis  in  uno  quam  in  alio  sit  puniendus.  lUi 
 autem  qui  animo  occidendi  ilium  sanctum  et  reve-  Degrees  of 
 rendum  virum  Cantuariensem  quondam  archiepiscopum,  f ccted\vith 
 aut  feriendi,  aut  capiendi  si  de  ilia  captione  mors  ejus  late 
 subsecuta  fuisset,  citra^  manuum  injectionem  se  fatentur 
 venisse,  pari  poena  vel  fere  pari  sunt  *  puniendi ;  et 
 illi  etiam  qui  non  ut  ferirent,  sed  ut  percussoribus 
 opem  ferrent,  si  forte  violentia,  quam  quidam  moliri  ^ 
 debebant,  impcdirentur,^  paulo  minori  poena  multari : 
 quia  cum  scriptum  sit :  "  Qui  potuit  hominem  liberare 
 "  a  morte,  et  non  libcravit,  ipsum  occidit/'  constat 
 ipsos  ab  homicidii  reatu  immunes  non  esse  qui  occiso- 
 ribus  opem  contra  alios  praestare  venerunt ;  nec  caret 
 scrupulo  societatis  occultee,  qui,  cum  possit,  manifesto  * 
 desinit  facinori  obviare. 
 
 Illi  autem  °  qui  se  asserunt  animum  regis  inflam- 
 masse  ad  odium,  unde  forte  fuit  homicidium  subse- 
 cutum,  satis  dure  et  aspere,  sed  non  ita  severe,  sunt 
 puniendi,  nisi  forte  ipsum  regem  ad  illud  homicidium 
 suis  suggestionibus  provocassent.  Illi  quoque  non 
 fuerunt  a  culpa  liberi,  nec  a  poena  debent  esse  im- 
 munes, qui,  licet  fuerint  illius  iniquse  machinationis 
 ignari,  tamen  si  eos  sicarios  esse  sciebant,  in  sarcinis 
 eorum  custodiendis  ministerium  prsebuerunt.    Eos  vero 
 
 et,  Z  ;  om.  G. 
 quod,  Z  ;  quia,  G. 
 vel  circa,  ins.  G. 
 sunt,  Z  ;  om.  G. 
 moliri,  om.  Z. 
 
 "  impedirent,  Z. 
 
 7  majori,  Z. 
 
 "  manifesto,  Z  ;  manifcsle,  G. 
 
 "  vero,  G. 
 
53G 
 
 EPISTOLyE. 
 
 [A.D.  1172. 
 
 qui  se  dicunt  illius  sancti  viri  et  suorum  post  mortem 
 ejus  occupasse  spolia,  si  nil  aliud  in  tanto  facinore 
 commiserint/  a  poena  mortis  ejus  arbitramur  esse 
 immunes ;  seel  quae  occupaverunt,  eis  quorum  fuerunt 
 tenentur  in  integrum  restituere,  si  habent  in  faculta- 
 tibus  unde  ea  reddere  possint,  et  ipsis,  ex  hoc,  poena,^ 
 moderata  tamen,  est  indicenda.  Quia  licet  quidam  ex 
 his  ea  quae  occuparunt  se  fateantur  ^  pauperibus  ero- 
 gasse,  non  tamen  alienas  res,  cum  ipsas  potuissent  eis 
 quorum  fuerint  restituere,  debuerunt  pauperibus  ero- 
 gare.  Tlli  vero  qui  sola  excommunicatorum  participa- 
 tione  se  reos  esse  cognoscunt,  considerata  temporis 
 mora,*  quo  in  eadem  nequitia  perdurarunt,  et  inqui- 
 sito  etiam  si  eis  timore  vel  aflf'ectione  communicaverint 
 scienter  vel  ignoranter,  secundum  hoc,  prena  ^  est  indi- 
 cenda. 
 
 Clericos  autem  quos  constat  armatos  interfuisse 
 tanto  facinori,  et  illos  etiam  clericos  qui  consilium 
 illud  dederunt  ut  idem  vir"  sanctus  caperetur,  per- 
 petuo  non  solum  ab  altaris  ministerio  deponendos 
 esse  censemus,  sed  ita,  etiam,  quod  in  ecclesiis  nullo 
 unquani  tempore  ^  lectiones  legant,  vel  responsaria  in 
 choro  separatim  cantent,  sed  in  psalmis  apud  Deum  de 
 commisso  veniam  satagant  implorare.  Insuper  autem 
 clerici  ipsi  in  districto  claustro  monachorum  vel  canoni- 
 corum  regularium,  si  fieri  potest,  sunt  recludendi,  ita 
 quidem  quod  usque  ad  septennium  vel  quinquennium 
 debeant  ab  ecclesiarum  introitu  coerceri.^ 
 
 '  commiserint,  Z  ;  commi.seruni, 
 
 G. 
 
 -  p<enite)Uia,  G  ;  pcnu,  Z. 
 
 fitteantnr,  Z  ;  fatentur,  G. 
 '  morn,  Z  ;  qiutiilitale,  G. 
 *  panilentUt,  G  ;  paiia,  Z. 
 I"'  I'd  sanctm  vir,  interl.  Z  (as  if 
 omitting  idem). 
 
 <■  iiiillo  iniijiuiDi  tempore,'/, ;  nullo 
 [mof/o]  nui/iiaiii  ipsi,  G. 
 
 ^  Here  the  copy  in  Z  breaks  off. 
 The  remainder  of  the  letter  deals 
 with  questions  as  to  clerks  striking 
 each  other  and  other  such  matters. 
 
A.D.  1172.] 
 
 DCCLXXXI. 
 
 JOANNIS  SaRESBERIENSIS  AD  PeTRUM  ABBATEM 
 
 Sancti  Remigii. 
 
 (Z.  V.  74  ;  O.  214  ;  Lup.  v.  72  ;  Jo.  Sar.  322.) 
 
 Petro  abbati  Sancti  Remigii,  domino  suo  iinico,  suus 
 Joannes  salutem  et  utriasque  vitse  successus. 
 
 Diuturni  causas  silentii  reddere  non  oportet,  cum  Dangers 
 terrarum  jam  a  multo  tempore  sint  subtracta  commer-  culties. 
 cia,  et  intermeantibus  de  gente  in  gentem  sine  dis- 
 pendio  salutis  et  vitte  periculo  transire  non  liceat. 
 His  vero  qui  suspecti  habiti  sunt,  diligentius  pr?eca- 
 vendum  est,  ne,  ex  aliqua  probabili  occasione,  publicae 
 potestatis  iram  incurrant.  Quia  dum  timet  unusquis- 
 que  quod  meruit,  ad  versus  eum  quern  injustius  et 
 atrocius  Itesit  facilius  excandescit.  Nam  ut  ait  qui- 
 dam,  satis  eleganter  et  vere  : 
 
 "  Rumor  de  veteri  faciet  ventui-a  timeri. 
 Cras  poterunt  fieri  turpia,  sicut  heri." 
 
 Ex  quo  enim  Altissimus,  patiens  quideni  sed  procul 
 dubio  redditor  Justus,  erexit  dexteram  in  retribuendo, 
 et  arripuit  judicium  manus  ejus,  timent  plurimi  ne  ira 
 se  adinvicem  collidcntium  potestatum  transeat  in  fu- 
 rorem,  et  declinant  ^  impetum  donee  justitia  in  judi- 
 dicium  convertatur,  et  ex  conversione  ^  vel  contritione 
 impiorum  consilium  Domini  innotescat.  Interim  praj- 
 stolamur  in  silentio  salutare  Dei,  certum  habentes 
 quod  patientia  pauperum  non  peribit  in  finem ;  nunc 
 siquidem  plurimum  ^  necessaria  est,  nunc  opus  est  cf.  Virg. 
 animis,*  nunc  pectore  firmo  in  Domino.  Audiuntur  ^"ofii. 
 enim  undique  terrores  et  opiniones  bellorum  ;  crebres- 
 cunt  incendia,  et  qui  bostes  debuerant  expugnare,  in 
 
 '  in,  ins.  Z.  I      ^  plurimum,  om.  O. 
 
 contractione,  Z,  \      '  a/  mis,  G. 
 
538 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1172. 
 
 prsedam^  transeunt.  Et  non  modo  ab  Aquilone,  sed 
 a  quatuor  ventis  cseli  in  perniciem  populorum  oUa 
 succenditur.  Nam  a  generatione  ista  non  modo  filii 
 Barachise  sanguis,  qui  plusquam  inter  templum  et 
 altare  nuper  effusus  est,  nunc  requiritur,  sed  etiam 
 aliorum,  qui  ob  eandem  causam  damna,  ludibria,  et 
 verbera  experti,  proscripti  sunt,  incarcerati  sunt,  in 
 exilium  acti  ^  sunt,  et  fere  de  toto  orbe  Latino,^  unde 
 migraverunt  ad  J)ominum,  passionum  suarum  debitam, 
 et  quae  Deum  deceat  et  prosit  ecclesige,  expetunt  ul- 
 tionem.  In  his  itaque  Isetantur  justi,  qui  vident  vin- 
 dictam  justi tia3  consonam  Dei  glorife  militare,  lavantes 
 utique  manus  suas  in  sanguine  peccatorum. 
 
 Hsec  summatim  de  his  quae  publicantur  apud  nos, 
 ubi  solus  ille  tutus  est  quern  furor  exagitat,  aut  quem 
 Spiritus  sanctus  efiicit  omnium  temporalium  contemp- 
 torem.  Foris  enim  adstat  gladius,  timor  intus ;  civis 
 et  hostis  in  eodem  fere  versantur  calculo.  Nostra 
 autem  sors  conviventibus  adfequatur,  nisi  quod  inter 
 Scyllam  et  Charybdim  periculosius  navigantes,  eviden- 
 tior,  supra  et  contra  merita  nostra,  Dei  propitiatio  be- 
 nignius*  consolatur.  Nam  ut  sibi  magis  reddat  ob- 
 noxios,  intentata  e  vicino  ostendit  pericula,^  et  validius 
 irruentia  sjepe  longius  fortiusque  repellit,  ut  merito 
 dicere  debeamus,  qui  Dominum  Jesum,  velit  nolit 
 mundus  super  omnia  benedictumj  non  diligit,  anathema 
 sit. 
 
 Perils  of  Vestra  autem,  quae  in  partibus  nostris  sunt,  multis 
 the  abbot's  periculis  exponuntur.    Nostri    potentes  circumquaque 
 
 English      I,  ^  .  ,  ^.  , 
 
 estate.  m  lupos  conversi  sunt,  quos  improba  ventris  agit 
 ingluvies,  ut  jura  potestatesque  contemnant.  Et  nisi 
 hominis  cui  domum  commisistis  laboriosa  et  cfficax  sub- 
 venisset  industria,  jam  raro  aut  nullo  coleretur  habitatore. 
 
 1  pradicta,  L. 
 
 2  aeti,  V,  Z ;  missi,  L,  G. 
 
 3  Latio,  L. 
 
 <  Om.  O. 
 
 ^  periculum,  0. 
 "  Nostra,  O. 
 
A.D.  1172.] 
 
 EPlRTOLiE. 
 
 539 
 
 Qualem  vero  illam  invenerit,  alia  vice  me  vobis  scrip- 
 sisse  memini,  et  a  memoria  vestra  non  arbitror  exci- 
 disse.  Cum  enim  illuc  in  propria  persona  accedere  non 
 valerem,  diligentem  do  domesticis  nostris  exploratorem 
 direxi,  et  audita  per  eum  status  melioratione  manifesta 
 gavisus  sum.  Jam  enim  res  directae  erant  in  hunc 
 articulum,  ut  si  Dominus  pacem  daret,  et  ibi  mini- 
 strantibus  possent  sufficere,  et  humanitatem  ^  debitam 
 hospitibus  pro  loci  modulo  laudibiliter  exhibere.  Si- 
 quidem  fratres  ibi  degentes  tarn  episcopi  quam  oflScia- 
 lium  ejus,  sed  et  vicinorum,  gratiam  meruerunt,  pos- 
 sentque  amodo  amieorum  subsidio,  per  gratiam  Dei  et 
 suam  industriam,  dilatari,  nisi  conatibus  eorum  tem- 
 pestas  ingruens  obviaret.  Sed  licet  vicini  undique, 
 qui  munitiones  custodiunt,  ab  eis  ssepe  multa  extor- 
 qucant,  tamen  pro  viribus  soUiciti  sunt  Deo  et  domino 
 suo  sancto  Remigio  servare  fidem,  et  vestris  per  omnia 
 jussionibus  obedire.  Frater  Absalon  cum  reditu  vestro^ 
 dcsiderabat  pertransire  ad  vos,^  sed  propter  imminentia 
 pericula,  meo  et  fratris  mei  consilio,  reversus  est  .ad 
 domum,  cui,  si  abesset,  desolatio  imminebat.  Canonem 
 vero  constitutum  deposuit  in  manu  vestri  Ricardi,  ut 
 ilium  recipiatis  de  manu  ejus,  si  forte  Deus  commodi- 
 orem  intermeandi  dederit  facultatem.  Et  quia  maUtia 
 invalcscit,  ut  oporteat  *  fratres  qui  in  domo  vestra  sunt, 
 urgente  necessitate,  post  latrones  et  praedones  per  cas- 
 tella  discurrere,  ut  ^  neuter  eorum  interdum  domi  in- 
 veniatui',  nobis,  si  placeret  vobis  et  consilio  vestro, 
 videretur  admodum  expedire  ut,  etiam  cum  diminutione 
 aliqua  pensionis,  mitteretis  aliquem  honestum  et  ad 
 necessitates  monasterii  compositum  fratrem,  qui  posset 
 illis  esse  solatio,  et  in  absentia  aliorum  adventantibus 
 respondere,  et  sua  prsesentia  testificari  locum  rcligionis 
 titulo  Domini  consecratum.    Nam  si  ibi  multiplicior 
 
 '  humanitatem,  Z;  humilitatem, 
 L,G. 
 
 ■  nostra,  L,  G. 
 
 3  nos,  L,  G. 
 *  oportet,  G. 
 5  ne,  O. 
 
540 
 
 EPISTOL^. 
 
 fA.D.  1172. 
 
 apparuerit  religiosorum  numerus,  procul  dnbio  major 
 ab  incolis  domui  ^  reverentia  exhibebitur,  et  inalefacto- 
 rum  improbitas  facilius  conquiescet. 
 
 DCCLXXXII. 
 Petrus  Blesensis  ad  canonicos  de  Bello-Videre. 
 
 (Ms.  CCCC. ;  Pet.  Bles.  27,  ed.  Goussainville.) 
 
 Carissimis   fratribus   et  amicis   suis   canonicis  de 
 Bellovidere  magister   P[etrus]  Blesensis,  Bathoniensis 
 archidiaconus,  salutem  et  dilectionem. 
 Eulogium      Decessit  pastor  animarum  nostrarum,  cujus  obitum 
 on  arch-    f^^^^  decreveram,  sed  recessit,  non  decessit  ;  abiit,  non 
 
 bishop 
 
 Thomas,  obiit.  Mors  enim,  per  quam  mirificavit  Dominus 
 sanctum  suum,  non  est  mors  sed  dormitio ;  portus 
 mortis  et  porta  vitae,  introitus  in  delicias  ctelestis 
 patriae,  in  potentias  Domini,  in  abyssum  claritatis 
 seternse.  Peregre  siquidem  profectus,^  sacculum  pecuniae 
 secum  detulit  in  plenilunio  reversurus ;  ejus  enim 
 anima,  dives  meritis,  recedens  a  corpore,  in  resur- 
 rectione  generali  et  plena  ad  antiquum  hospitium 
 revertetur.  Cum  multas  virtutes  quasi  merces  varias 
 in  unum  fasciculum  comportaverit  ad  caelestes  nundi- 
 nas  profecturus,  plena  dierum  vetula,  mors  sseculi 
 scilicet,  anus  improba,  litigiosa,  querula,  importuna, 
 invida,  inimica  et  subdola,  ccepit  revolvere  sarcinulas 
 ejus,  et  serupulosius  explorare  siquid  esset  in  illo 
 meritorum  involucro  quod  ad  ipsius  dominium  perti- 
 neret.  Ipse  autem,  tanquam  vir  circumspectus  et 
 prudens,  noluit  vitae  suae  sustinere  dispendium ;  diu 
 enim  desideraverat  "  dissolvi  et  esse  cum  Christo,"  et 
 tunc  permaxime  suspirabat  exire  de  corpore  mortis 
 
 1  domui,  Z  ;  domini,  L,  G.         I      '  profecturus,  G. 
 
A.D.  1172.] 
 
 KPISTOL.E. 
 
 541 
 
 hujus.  Modicum  itaque  pulveris  pi-ojecit  in  os  vetula? 
 quasi  vice  tributi  et  nomine  vectigalis.  Inde  coepit 
 falsus  ille  rumor  populariter  evagari  et  passim  plebe- 
 scere,  quia  fera  pessima  devoravit  Joseph.  Tunica 
 siquidem  qua  spoliatus  est  fallax  nuntia  mortis  erat, 
 Joseph  enim  vivit,  et  dominatur  in  tota  terra  iEgypti. 
 Beata  ejus  anima,  corruptibilibus  exonerata  exuviis,  de 
 pulvere  hujus  conversationis  libera,  evolavit  in  cfelum. 
 Assumpta  est  ab  eo  qui  dicit :  "  Vado  parare  vobis 
 "  locuin ;  iterum  autem  veniam,  et  assumam  vos  ad 
 "  meipsum."  Consummatus  in  brevi  explevit  tempora 
 multa ;  raptus  est,  ne  malitia  immutaret  intellectuin 
 ipsius.  Vocatus  est  in  cajlum,^  quo  mundus  non  erat 
 dignus ;  nec  est  exstincta  lucerna  hsec,  sed  flatu  tran- 
 sitorio  percussa  est,  ut  luminosius  splendeat,  et  jam, 
 sub  modio  non  abscondita,  luceat  omnibus  qui  in  domo 
 sunt.  Visus  est  oculis  insipientium  mori,  sed  vita 
 ejus  abscondita  est  cum  Christo  in  Deo;  mors  eum 
 vicisse  et  absorbuisse  visa  est,  sed  absorpta  est  mors 
 in  victoria.  Desiderium  cordis  ejus  tribuisti  ei,  Do- 
 mine  ;  diu  enim  militaverat  tibi  propter  verba  labi- 
 orum  tuorum  custodiens  vias  duras.  Sane  a  primi- 
 tivis  adolescentise  motibus  -  coepit  morum  maturitate 
 senescere,  atque  prurientes  ^  carnalis  insolentipe  motus 
 vigiliis,  jejuniis,  disciplinis,  cilicio,  et  jugis  continentife 
 balteo  cohibere.  Vocatus  est  itaque  a  Domino  tanquam 
 Aaron,  ad  dandam  scientiam  salutis  plebi  ejus,  ut 
 redderet*  populum  acceptabilem  Domino  sectatorem 
 bonorum  operum,  et  pararet  5  Domino  plebem  perfectam. 
 Elegit  eum  Dominus  in  sacerdotem  sibi,  ut  esset  in 
 populo  ejus  ductor  et  doctor,  vitse  specula,  poenitentise 
 forma,  et  sanctitatis  exemplum.  Deus  scientiarum 
 dominus  dederat  ei  linguam  eruditam,  et  infuderat  ei 
 abundanter  spiritum  sapientiie  et  intellectus,  ut  esset 
 
 >  ccehim,  om.  MS. 
 
 -  morihus,  G. 
 
 '  prurientes,  om.  MS. 
 
 reddere,  for  ut  redderct,  MS. 
 5  parare,  MS. 
 
542 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1172. 
 
 inter  doctos  doctior,  inter  sapientes  sapientior,  inter 
 optimos  melior,  inter  humiles  socius,  inter  maximos 
 major.  Erat  prseco  vcrbi  Divini,  tuba  evangelii,  ami- 
 cus sponsi,  columna  cleri,  oculus  cseci,  lingua  muti, 
 pes  claudi,  sal  terras,  patriae  lumen,  minister  Altissimi, 
 viearius  Christi,  cliristus  Domini.  Tota  conversatio 
 ejus  erat  schola  honestatis,  morum  £edificatio,  et  struc- 
 tura  salutis.  Erat  in  judicio  rectus,  in  dispensatione 
 industrius,  in  prsecipiendo  discretus,  in  loquendo 
 modestus,  in  consilio  circumspectus,  parcissimus  in 
 cibo  recipiendo  in  donando  largissimus,  in  ira  pacificus, 
 in  carne  angelus,  inter  injurias  mansuetus,  timidus  in 
 prosperis,  securissimus  in  adversis,  in  eleemosynas  ^ 
 effusus,  in  miserieordiis  totus.  Erat  religiosorum  gloria, 
 delicire  plebis,  timor  principum,  Deus  Pharaonis.  De 
 isto  possumus  fiducialiter  dicere  et  cantare  quia  post 
 aurum  non  abiit,  nec  speravit  in  thesauris  pecuniae, 
 qui  nec  acceptor  munerum,  nec  acceptator  esse  dignatus 
 est  personarum,  Cceteri  in  eminentiae  cathedralis  apicem 
 sublimati  statim  curam  carnis  propensius  agunt,  cir- 
 cumspectius  se  dietant,  non  minus  timent  corporis 
 segritudinem  quam  gehennam,  et  in  omnibus  spatium 
 vito3  productions  affectant.  Iste  vero,  a  primo  suaa 
 promotionis  ingressu,  summo  desiderio  appetebat  finem 
 vitfe,  immo,  ut  verius  loquar,  vivendi  principium. 
 Nam,  sicut-  Salomon  ait :  "Cum  consuramaverit  homo, 
 "  tunc  incipit."  Hujus  enim  vitae  transeuntis  egressus 
 ingressus  est  ad  illam  quae  nec  ^  transit  nec  desinit 
 vitam.  A  tenerioribus  annis  incipiens,  .singulis  aetati- 
 bus,  quasi  singulis  diei  horis,  tanquam  diligens  cultor 
 et  strenuus  in  vinea  Domini  Sabaoth  laboravit ;  et  sic 
 in  consummatione  sanctorum  vitte  transitoriae  cursum 
 clausit.  Sane  jamdiu,  conversatione  coelestis  et  a  cor- 
 pore  peregrinans,  anlielabat  ad  illas  caelestes  delicias 
 temporalis  vitae  transire  compendio. 
 
 1  eleemosynas,  MS. ;  eleemosynis,  I  ^  ijjg, 
 G.  I     *  non,  G. 
 
A.D.  1172.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 543 
 
 Ideo  propositum  et  signum  peregrinationis  arripiens 
 de  torrente  in  via  bibit;  propterea  exaltatum  est 
 nomen  ejus  in  patria.  Sic  domini  et  fratres  nostri 
 monachi  cathedrales  pupilli  facti  sunt  absque  patre. 
 Deus  autem,  qui  eduxit  de  mortuis  Pastorem  magnum 
 ovium^  in  sanguine  testamenti  jeterni,  Dominum 
 Jesum  Christum,  Ipse  (ut  verbo  Moysi  utar)  pro- 
 videat  virum  qui  sit  super  -  multitudinem  banc.  Porro  Disagree- 
 plm-imi  conqueruntur  et  impatientissime  ferunt  quod  ™'^eiectiou 
 Christi  tunica  inconsutilis  inter  eos  et  episcopos  of  a  suc- 
 terrse  scissa  est,  nec  tantum  vacca  et  aries  sed  turtur 
 et  columba  divisje  sunt  et  altrinsecus  separatee.  Ausa 
 est  irrumpere  usque  ad  religionis  professores  magistra 
 ilia  discordise,  odii  fomes  et  occasio  scandalorum,  pree- 
 sumptuosa  scilicet  usurpatio  seorsim  et  singulariter 
 eligendi,  ut,  contempta  et  abjecta  episcoporum  et 
 abbatum  deliberatione  communi,  tieret  electio  clan- 
 destina  et  furtiva  et  consuetudini  contraria,  inimica 
 legibus,  damnata  decretis,  et  moribus  reprobata.  Omnes 
 caeteri,  qui  nunc  injin-iam  et  contemptum  suum  repu- 
 tant  earn  quam  monachi  fecerunt  electionem,  in  per- 
 sonam quje  nominata  est  sua  vota  libenter  et  unani- 
 miter,  sine  omni  scissura  et  scandalo,  contulissent. 
 Nunc  autem  vereor  ne  hfec  electio  (quod  Deus  aver- 
 tat!)  sit  ejus  dejectio,  et  hrec  acquisitio  umbraticfe 
 libertatis  convertatur  ecclesiae  Christi  in  materiam  ser- 
 vitutis.  Sane  pestis  hsec  et  aliee  innumerabiles  corpus 
 ecclesite  generalis  hodie  inficiunt  et  corrumpunt, 
 Irruunt  laici  in  sancta  sanctorum,  sanctuarii  vero 
 lapides  dispergimtur  in  capite  omnium  platearum.  Con- 
 vertuntur  hodie  claustra  in  castra^  et  fora,  religiosi 
 in  ethnicos,  pastores  in  lupos,  lilium  in  spinam,  aurum 
 in  scoriam,  fi-umentum  in  lolium,  vinum  in  acetum* 
 oleum  in  amiu-cam.    Eespiciat  Dominus  in  faciem  tes- 
 
 '  ovittm,  om.  MS.  j     •*  castra  et,  om.  MS. 
 
 2  fraler  (for  super),  MS.  |        acinum,  MS. 
 
544 
 
 EPISTOL.Ti. 
 
 [A.D.  1172. 
 
 tamenti  sui,  et  non  det  in  conculcationem  vineam  quam 
 plantavit  dextera  ejus,  ecclesiam  quam  aquisivit  in^ 
 sanguine  suo.  Suscitet  spiritum  Moysi  et  erigat 
 cornu  illius  unicornis,  episcopi  illius  unice  summi  et 
 singulariter  generalis,  quatenus  arripiat  judicium 
 manus  ejus,  ut^  cornu  suo  ^  ventilet  Syriam,  intonet 
 contra  Edom,  fulminet  contra  vitulos  Bethel,  contra 
 idola  .^gypti,  conti-a  pingues  vaccas  *  Samaripe,  contra 
 sacerdotes  Baal,  contra  pastores  pascentes  seipsos, 
 contra  judices  qui  condunt  iniquas  leges,  contra  canes 
 mutos  non  valentes  latrare,  contra  amphoram  Zacharire, 
 contra  vasa  pastoris  stulti,  contra  ambitionem  Simonis 
 Magi,  contra  tyrannidem  sajculi  et  ambitionem  claustri, 
 contra  pnevaricantes,  contra  arrogantes,  contra  oppres- 
 sores  pauperum,  contra  turbatores  ecclesiasticai  pacis, 
 et  fidei  sub ver sores. 
 
 DCCLXXXIII. 
 
 Alexander  papa  ad  Albertum  et  Theodwinum 
 cardinales. 
 
 (G.  Fol.  335  (from  MS.  Bodl.  603).) 
 
 A.D.  1773.  Alexander  episcopus,  servus  servorum  Dei,  dilectis 
 filiis,  Alberto  tituli  sancti  Laurentii  in  Lucina  et 
 Theodwino  sancti  Vitalis,  presbyteris  cardinalibus, 
 apostolicfe  sedis  legatis,  salutem  et  apostolicam  bene- 
 dictionem. 
 
 Quamvis  nonnulla  de  mirabilibus  illius  sancti  viri 
 Thomfe,  quondam  Cantuariorum  ai'chiepiscopi,  a  pie- 
 risque,  quibus  fidem  adhibere  consuevimus  et  debe- 
 
 March  10. 
 
 Announc 
 iug  the 
 caiioiiiza' 
 tioii  of 
 Thomas. 
 
 '  171,  cm.  G. 
 
 2  et,  G. 
 
 3  ejus  suo,  MS.  (seemingly  two 
 readings  combined). 
 
 vaccas,  om.  MS.  ("  vaccse  pin- 
 gues quae  estis  in  monte  Sama- 
 ricB,"  Amos,  iv.  1). 
 
A.D.  1173.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 545 
 
 mus,  ad  audientiam  nostram  perlata  fuissent,  ex- 
 spectavimus  tamen  testimonium  vestrum,  ut  in  eo 
 canonizando  liberius  posse  mus  procedere,  cum  super 
 mirabilibus  illius  sancti  viri  per  vos  nos  contigerit 
 fieri  certiores.  Habito  itaque  testimonio  litterarum 
 vestrarum,  in  capite  jejunii,  multitudine  elericorum 
 in  occlesia  consistente,  ilium  sanctum  solenniter  canoni- 
 zaviraus,  eumque  glorioso  martyrum  collegio  decre- 
 vimus  conscribendum.  Quoniam  igitur  super  hoc  non 
 solum  ecclesia?  Anglicanae,  sed  et  ipsis  regibus  ipsa 
 scripta  dirigimus,  vestrae  discretioni  mandamus  ut 
 eadem  scripta,  per  vos  ipsos  si  fieri  potest  eisdem 
 regibus  assignetis,  et  scripta  qute  monachis  Cantuari- 
 ensibus  et  ecclesise  Anglicanaj  dirigimus  assig-nari 
 faciatis.    Data  Signite  vi.  Id.  Martii. 
 
 DCCLXXXIV. 
 Alexander  papa  capitulo  Cahtctariensi. 
 
 (A.  359 ;  C.  245  ;  O.  ii.  133  ;  Z.  v.  97  ;  Lup.  v.  92.) 
 
 Alexander  episcopus,  servus  servorum  Dei,  dilectis  March  li 
 filiis  priori  et  monachis  Cantuariensis  ecclesise,  salutem 
 et  apostolicam  benedictionem. 
 
 Gaudendum  est  universitati  fidelium  de  mirabilibus  Canomzn 
 alius  sancti  et  reverendi  viri  Thomse  [quondam  -]  Thomas, 
 archiepiscopi  vestri.  Sed  vos  exinde  ^  tanto  ampliori 
 gaudio  debetis  exsultatione  repleri,  quanto  ipsius  mii-a- 
 cula  oculata  fide  saepius  intuemini,  et  ejus  sacratissimo 
 corpore  ecclesia  vestra  specialius  meruit  illustrari. 
 Nos  autem,  considerata  gloria  meritorum  quibus  in 
 
 *  ipsius,  O. 
 
 -  quondam,  C ;  om.  L. 
 
 3  e  tanto  ampliori  gaudio,  C  ; 
 exinde  ampliori  tanti  gaudii  .  .  . 
 exhibilione  {exhifione,  V),  L  ;  er- 
 o  12478. 
 
 inde  tanto  ampliori  gaudio  debetis 
 exsultatione,  0 ;  A  is  as  the  text, 
 but  with  exhibitione  for  exsulta- 
 tione. 
 
 M  M 
 
546 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1173. 
 
 vita  sua  magnanimiter  claruit,  et  de  miraculis  ejus^ 
 non  solum  communi  et  celebri  fama,  sed  etiam  dilec- 
 torum  filiorum   nostrorum  ^  Alberti  ^   titulo  *  Sancti 
 Laurentii   in    Lucina,   et  Theodwini,^  titulo  Sancti 
 Vitalis,  presbyterorum  cardinalium,  et  sedis  apostolicse 
 legatoruin,  et  aliarum  plurium  pcrsonarum  testimonio 
 certitudinem  plenam  habentes,  prrefatum  archiepiscopum 
 Feb.  21.     in  capite  jejunii,  multitudine  clericoium  ac  laicorum 
 prsesente  in  ecclesia,  deliberato  cum  fratribus  nostris 
 His  nnni-   eonsilio,  solemniter  canonizavimus,  et    eum  decrevimus 
 be'cele-  °  sanctorum  martyrum    collegio  annumerandum  ;  vobis  ^ 
 
 et  universitati  fidelium  de  Anglia  apostolica  auctori- 
 tate  mandantes,  ut  natale  ^  ejus,  die  quo  vitam  suara 
 
 gloriosa  passione  finivit,  aunis  singulis  cum  veneratione 
 His  body  debita  celebretis.   Quoniam  igitur  dignum  est,  et  vobis 
 
 tobetrans'    ,     .  t.        .  i. 
 
 latetl.  plurimum  expedit,  ut  sanctum  corpus  ejus  cum  ea 
 qua  decet  reverentia  et  honore  condatur,  discretioni 
 vestrse  per  apostolica  scripta  mandamus,  quatenus 
 corpus  ejus  devote  et  reverenter,  facta  solemni  pro- 
 cessione,  aliquo  prpecipuo^"  die,  congregato  clero  et 
 populo,  in  altari  honorifice  recondatis,  aut  ipsum  in 
 aliqua  decenti  capsa  ponentes,  prout  convenit,  elevetis 
 in  altum,  et  patrocinium  ejus,  pro  salute  fidelium  et 
 pace  universalis  ecclesite,  satagatis  apud  Dominum 
 vestris  piis  orationibus  impetrare.  Datum"  Signiee^^ 
 iiii.  Idus  Martii. 
 
 '  ejus,  om.  C. 
 
 2  nostrorum,  C  ;  om.  L. 
 
 Ahbatis  (for  Alberti),  O. 
 *  titulo,  C;  tituli,  O,  L  (here 
 
 itaque,  ins.  C,  with  matidamiis. 
 
 below,  C. 
 
 "  natale  .  .  .  die,  O,  A  ;  natalem 
 
 dicin,  C  ;  natali  die,  L. 
 
 and  below). 
 
 5  rheodb.,C. 
 
 6  cum,  L;  ct  eum,  V,  0,  A. 
 '  matruni,  C. 
 
 precipio,  A. 
 1'  Data,  Z. 
 
 Siquine,  V  ;  Signiiie,  0,  A. 
 
A.D.  1173.] 
 
 EPISTOL/E. 
 
 54.7 
 
 DCCLXXXV. 
 
 Alexander  papa  clero  et  populo  totius  Angli.e 
 DE  canonizatione  sancti  Thom^. 
 
 (0.  ii.  328 ;  C.  246 ;  Z.  v.  98  ;  Lup.  v.  93  ;  Thorn.  266  ;  Eymer,  i.  29.) 
 
 Alexander  ^  episcopus,  serviis  servorum   Dei,  vene-  March  12. 
 rabilibus  fratribus  arcbiepiscopis,  episcopLs,  et  dilectis 
 filiis  aliis  ecclesianim  pvrelatis,  et  universo  clero  et 
 populo  per  Angiiam  constitutis,  salutem   et  ajicsto- 
 licam  benedictionem. 
 
 Redolet  Anglia  fragrantia  et  virtute  [miraculorum  -  Canoniza- 
 et]  signorum  qua?,  per  merita  illius  sancti  et  reverend!  ^  Thdmas. 
 viri  Thomfe  quondam  Cantuariensis  arcbiepiscopi, 
 omnipotens  Deus  operatur,  et  universa  Ifetatur  ubique 
 fidelium  ChrLstianorum  *  religio  pro  eo  quod  lUe,  qui 
 est  mirabibs  et  gloriosus  in  Sanctis,  sanctum  suum  post 
 mortem  clarificavit,  cujus  vita  laudabilis  multa  fulsit° 
 gloria  raeritorum,  et  tandem  martyrio  consummata  est 
 certaminis  gloriosi.  Quamvis  autem  de  sanctitate  ipsius 
 dubitare  non  possit  qui  ejus  [vitam*^]  et  laudabilem  con- 
 versationem  attendit,  et  gloriosam  considerat  passionem, 
 voluit  tamen  Salvator  ac "  Redemptor  noster  ejus  sancti- 
 tatis  insignia  [post  ^  mortem  suam]  magnificis  irra- 
 diare  miraculis,  ut  qui  pro  Christo,  insuperabilis 
 virtutis  constantia,  necessitates  et  pericula  pertulit,  sui 
 laboris  et  cei-taminis  in  aiterna  beatitudine  cognoscatur 
 ab  omnibus  percepisse  ^  triumphum.  Nos  vero/"  auditis 
 innumeris     et  magnis  miraculis  qupe  jugiter  per  sancti 
 
 '  Alexander  .  .  .  benedictionem, 
 om.  O,  L. 
 
 -  miraculorum  et,  O. 
 
 3  revei  endi,  0,  C,  A  ;  venerandi, 
 
 L. 
 
 ^  Christianorum,C  ;  Christ ia7ia. 
 A,L. 
 i  fulyet,  C. 
 
 ^  vitam,  C  ;  om.  A,  L. 
 
 ?  ef,C;  ac,  A,  L. 
 
 *  post  mortem  suavt,  C  ;  om.  A, 
 
 L. 
 
 "  suscepisse,  C. 
 
 autem,  O,  C ;  vera,  L. 
 "  universis,  C;  innum  ens,  A,  L. 
 
 jr  M  2 
 
548 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [a.d.  1173. 
 
 illius  viri  merita  fieri  universitas  narrat  fidelium,  et 
 super  his,  non  sine  magno  gaudio,  per  dilectos  filios  ^ 
 nostros  Albcrtum  titulo  ^  Sancti  Laurentii  in  Lucina, 
 et  ^  Theoduinum  titulo  Sancti  Vitalis  presbj'teros  cardi- 
 nales,  atque  ^  apostolicie  sedis  legates,  qui  eadem 
 miracula  tanto  ^  perspicaeius  didicerunt  quanto  am- 
 plius^  sunt  loco  vicini,  prsecipue  certiores  effecti,  et 
 plurium'  aliarum  ^  personarum  testimonio  fidera,  sicut 
 debuimus,  adhibentes,  prsedictum  arcliiepiscopum  so- 
 lemniter  in  ecclesia,  magno  ibidem  clericorum  et 
 laicorum  collegio  prtesente,  in  capite  jcjunii,  delibe- 
 rate fratrum  ^  nostrorum  consilio  canonizavimus,  ipsum- 
 que  decrevimus  sanctorum  catalogo  adscribendum. 
 XJniversitatem  itaque  vestram  monemus,  et  auctoritate 
 qua  fungimur  [vobis]  districte  prsecipimus,  ut  natale 
 prtedicti  gloriosi  martyris  die  passionis  sute  solemniter 
 annis  singulis  celebretis,  et  apud  ipsum  votivis  ora- 
 tionibus  satagatis  [peccatorum  veniam  promereri ; 
 ut  qui  pro  Christo  in  vita  exsilium,  et  in  morte 
 virtutis  constantia  passionis  martyrium  pertulit,  fide- 
 lium  jugi^^  supplicatione  pulsatus  pro  nobis  ^*  apud 
 Deum  intercedat.  Datum  SignitB  iiii.  Idus 
 Martii. 
 
 '-  filios,  C  (cf.  Ep.  783)  ;  fratres, 
 A,  L. 
 
 2  titido,  C  ;  tituli,  A,  L,  Z. 
 
 3  et,  O,  C  ;  ova.  Z,  L. 
 •»  atque,  L ;  om.  C. 
 
 5  tanto,  om.  L. 
 ^  amplius,  om.  A. 
 
 7  plurimi,  L.  ■ 
 
 8  all  arum,  om.  O. 
 
 9  nwper  (for  fratr.  nostr.  co7i$.), 
 
 C. 
 
 vobis,  C  ;  om.  L. 
 "  natale  .  .  .  die.  A,  C;  nata- 
 lem  diem,  Z,  L  (cf.  Ep.  784). 
 12  peccatorum,  C ;  om.  A,  Z,  L. 
 
 vulgi,  0. 
 »  nobis.  A,  O,  C  ;  vobis,  L. 
 15  Dominum,  L. 
 
 i«  quarto,  A,  V,  Z,  L  ;  tertio,  C  ; 
 om.  O. 
 
1173.] 
 
 EP1ST0L.E. 
 
 549 
 
 DCCLXXXVI. 
 Alexander  papa  Aversano  episcopo  be^  canoniza- 
 
 TIONE  SANCTI  THOMiE.a 
 (O.  ii.  322  ;  A.  3C1 ;  Z.  v.  99  ;  Lup.  v.  94.) 
 
 Qui  vice  beati  Petri  apostolorum  principis  supremum  The  canon- 
 
 i-5-r-v-T  ••!  ■i.'^  izatiou  an- 
 
 in  ecclesia  -  Dei,  licet  immeriti,  locum  o btmeraus,  ex  nouneed. 
 injuncto  nobis  apostolatus  officio,  gloriosissimum  mar- 
 tyrem  Thomam,  quondam  Cantuariensem  archiepisco- 
 pum,  qui  pro  justitia  Dei  et  ecclesife  clecertavit  usque 
 ad  mortem,  et  veluti  supra  firmam  petram  fundatus, 
 a  verbis  impiorum  non  timuit,  tanto  studiosius  in 
 terns  venerari  debemus,  quanto  certius,  meritis  ipsius 
 cxigentibus,  eum  constat  inter  essultantium  *  sanctorum 
 eboros  tetema  felicitate  leetari.  Audisti  siquidem,  et 
 maxima  pars  orbis,  divina  gratia  revelante,  cognoscit, 
 qualiter^  omnipotens  Dominus,  qui  mirabilis  et  glorio- 
 sus  est  in  Sanctis  suis,  eum,^  potentia  virtutis  suse,  a 
 die  qua  per  martyrii  palmam  coelos  (sicut  indubitanter 
 credimus)  victor  introivit,  magnifice  in  terris  glorifi- 
 cavit,  et  sub  nomine  ipsius  multa  quotidie  rqiraculorum 
 signa  non  cessat  operari.  Unde  [et'J  nos,  deliberato 
 consilio  cum  fratribus  nostris,  post  multam  soUicita- 
 tionera  archiepiseoporum  et  ^  episcoporum,  et  pr?esertim 
 commonitione  dilectorum  filiorum  nostrorum,  Alberti 
 tituli  sancti  Laurentii  in  Lucina,  et  Theodini  tituli 
 
 de  .  .  .  Thomce,  O ;  om.  A,  L. 
 ecclesiain,  O. 
 licet,  oni.  O. 
 
 cvsHltanliitm,  A,  O,  Z  ;  exulan- 
 1,  L. 
 
 5  qualiter  .  .  .  Domimts,  0,  Z; 
 om.  L. 
 
 ^  eum.  A,  Z  ;  cum,  L. 
 
 7  et,!.;  om.  O,  A,  Z. 
 
 8  et,  O,  A,  Z ;  om.  L. 
 
 "  April  1173.  Jaffe. 
 
550 
 
 EPISTOL^E. 
 
 [A.D.  1173 
 
 sancti  Vitalis,  presbyterorum  [cardinalium/]  qui  exinde 
 
 veritatem  plenius  investigaverant  et  visu  et  auditu 
 
 cognoverant,   ipsum   canonizavimus,   et  ^   in  catalogo 
 
 sanctorum  connumerantes,  diem  passionis  sufe,  proximo 
 
 Celebra-    post  festum  sanctorum  Innocentum  die,  ad  honorem 
 
 tionofthe  £)gj  singulis  annis  solemniter  celebrandam,  et  inter 
 festival.  °  .   .  ' 
 
 sanctorum  martyrum  festivitates  connumerandam,  esse 
 
 constituimus ;  et  eam  per  pr^edictos  cardinales,  nec  non 
 et  per  archiepiscopos  et  episcopos,  tam  in  Anglia  quam 
 in  Gallia,^  nec  non  et  in  aliis  regionibus  constitutes 
 praecepimus  devotissime  celebrari.  Quia  igitur  quod  a 
 sacrosancta  Komana  ecclesia,  quse  ab  ipso  Domino  caput 
 est  et  magistra  omnium  ecclesiarum  constituta,  tam 
 sancta  constat  et  provida  deliberatione  ordinatum,  ab 
 universis  Christi  fidelibus  cum  magna  est  veneratione 
 observandum,  fraternitati  tute  per  apostolica  scripta 
 matidamus,  quatenus  solemnitatem  praenominati  mar- 
 tyris  annuatim  cum  magna  veneratione  celebres,  et  a 
 parochianis  tuis  praicipias  generaliter  celebrari,  eos 
 studiose  commonens,  ut  ad  ipsius  sancti  venerationem 
 ita  ferventer  ^  intendant,  quod,  meritis  ejus  inter veni- 
 entibus,  Redemptoris  sui  gratiam  sibi  valeant  indefici- 
 enter  comparare.  Ad  hsec  prsesentium  tibi  auctoritate 
 injungimus,  ut  fratribus  nostris  comprovincialibus  epi- 
 scopis  ex  parte  nostra  significes  te  istud  a  nobis  man- 
 datum  suscepisse,  et  eos  ad  celebrandam  illius  pretiosi 
 martyris  festivitatem  invites  attentius  et  horteris,  ita 
 quod  ipsi  ad  hoc  per  studium  et  sollicitudinem  tuam 
 vehementius  accendantur,  et  eam  faciant  a  suis  paro- 
 chianis annuatim  cum  magna  devotione  observari. 
 
 1  cardinaliiim,  om.  A.  I      •*  parrochinianis,  A. 
 
 -  et,  om.  0.  *  ferventer,  0  ;  frequenter.  A,  Z, 
 
 *  quam  in  Gallia,  A,0,Z  ;  om.h.  \  L. 
 
A.D.  1173.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 551 
 
 DCCLXXXVII. 
 Alexander  papa  Alberto  et  Theodino  ^  cardinali- 
 
 BUS  DE  ^  RECONCILTATIONE  CaNTUARIENSIS  ECCLESI^. 
 (A.  362  ;  O.  ii.  327  ;  Z.  v.  100;  Lup.  v.  95  ;  G.  FoL  334.) 
 
 Mandamus  vobis  quatenus  ecclesiam  Cantuariae  facia-  Order  for 
 tis  reconciliari,  ita  tamen  ut  sacramentum   pristinae  rfco'^ciha- 
 
 '  _  i  tioa  of 
 
 cledicationis  non  debeat  iterari,  sed,  sicut  solet  fieri  in  Cauter- 
 ecclesia  beati  Petri,  tantum  aqua  benedicta  aspcrgatur.  cat^hedrai 
 Bene  valete. 
 
 DCCLXXXVIII. 
 
 Albertus  et  Theodinus^  cardinales  Odoni*  priori 
 
 ET  CONVEXTUI  CaNTUARI^. 
 (O.  ii.  41  ;  A.  3f.3  ;  Z.  v.  101  ;  Lup.  v.  96  ;  G.  Fol.  386.) 
 
 Letamur  nos,  liBtatur  et  qute  audit  congregatio  uni-  For  re- 
 
 vei-sa  iiistorum,  quod  mortem  sanctse  memoriae  Thonue,  conseora- 
 /  '..        .  ...  tion  of 
 
 quondam   archiepiscopi  vestri,  ita   m  conspcctu  suothecathe- 
 
 Deus  pretiosam  ostendit,  et  venerandam  ejus  memoriam 
 
 tot  miraculis  illustravit,  ut  odor  unguentorum  ipsiu.s 
 
 jam  fere  per  totum  ecclesice  coi-pus  se  diffundat,  et 
 
 virtus  ejus  in  oriente  et  occidente  communiter  prse- 
 
 dicetur,  ita  ut  qui  felicibus  illius  actibus  dum  viveret 
 
 in\'idebant,^  nunc  casibus  humanis  eo  exempto,*^  et  ad 
 
 supemorum    societatem    (ut   credimus),   fide   ac  zelo 
 
 sacerdotali  promerente,  translato,  vcnerentur  virtutem 
 
 ipsius,  et  Ei  qui  facit  mirabilia  magna  solus  gratiarum 
 
 1  Theodeberto,  L. 
 -  de  .  .  .  ecdesia,  in  margin, 
 V  ;  cm.  0.  A. 
 
 »  Theodebertus,  L. 
 
 *  Z  gives  this  as  addressed  to  the 
 
 convent,    with    Similiter  Odoni 
 priori  interl. 
 '  et,  ins.  L. 
 
 ''  exemplo  (omitting  eo),  0. 
 
552 
 
 EPTSTOL^. 
 
 [A.D.  1173. 
 
 referant  actiones.  Quia  igitur  videtur  idoneum,  ut 
 cum  magnalia,  quae  facta  sunt  ^  apud  vos,  populorum 
 turba  decantet,  et  gratiarum  actio  et  vox  laudis  resonet 
 in  commune,  ecclesia  vestra,  quam  tanto  munere  gratia 
 divina  donavit,  sub  atrocitatis  obtentu  diutius  non 
 debeat  a  conditoris  laude  cessare,  reddentes  vobis  ^ 
 mutuae  salutationis  alloquium,  et  petitioni  vestrse  de- 
 voto  concurrentes  assensu,  fraternitati  vestree  manda- 
 mus quatenus,  convocatis  episcopis  et  abbatibus  pro- 
 vincise  vestrse  qui  vobis  ad  hoc  idonei  visi  fuerint,  cum 
 soleitinitate  ^  congrua,  adhibito  solemnitatis  *  ecclesi- 
 asticpe,  sicut  majoribus  visum  fuit,  moderamine,  denuo 
 ecclesiam  vestram  consecretis.  Si  quid  minus  fuerit^ 
 solemnitatis,  divinorum  miraculorum  poterit  illustra- 
 tione  suppleri.  Nos  sane,  si  aliquid  fuerit  quod  ad 
 profcctum  vestrum  et  ecclesise  vestrye  faccre  valeamus, 
 qiiantum  cum  Deo  poterimus,  libenti  animo  faciemus/' 
 
 DCCLXXXIX. 
 
 Albertus  et  Theodwinus  cardinales  ad  clericos 
 et  monachos  vacantium.  ecclesiarum. 
 
 (R.  de  Diceto.'') 
 
 Albertus  et  Theodinus,  presbyteri  cardinales  et 
 apostolicaj  sedis  legati,  dilectis  in  Christo  fratribus 
 clericis  et  monachis  vacantium  ecclesiarum  in  Anglia, 
 oculos  habere  semper  ad  Dominum. 
 
 >  sunt,  A,  L  ;  om.  O,  O*,  Z. 
 
 2  nobis,  L. 
 
 3  solenmitate  .  .  .  adhibito,  O, 
 O*,  A  ;  ora.  L. 
 
 solcmnitate,  V. 
 
 5  fuerit,  om.  L. 
 
 "  Tc  Deum  taiidamus  is  added 
 in  V  and  O*,  seemingly  as  a  cou- 
 clusiou  to  the  whole  body  of  letters, 
 not  to  this  pai'tieiilav  epistle. 
 
 "  Vol.  i.  pp.  3GG-7.  "This  I  "  not  appear  in  the  Beeket  corre- 
 letter,"  says  Dr.  Stubbs,  "  does  I  "  spondence." 
 
A.D.  1173.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 553 
 
 Inspii-ante  Illo  a  quo  bona  cuncta  procedunt,  inductus  Directing 
 est  dominus  rex  ut  ecclesiie  vestrne  secundum  Deum  tfon'^o^ 
 celeriter  ordinentur.    Mandamus  itaque  vobis  ut,  remo-  bishops  for 
 tis  contentionibus  et  diversis  partium  studiis,  cum  bona-  ^^IJ"^ 
 rum  et  religiosarum  consilio  personarum,  de  personis 
 quae  a  sacris  canonibus  nullatenus  respuantur,  electiones 
 facere  maturetis,  et  taliter  in  tam  necessario  negotio 
 procedatis,  ut  et  Deus  in  omnibus  honoretur,  et  saluti 
 animarum  vestrarum  ac  paci  regni  utiliter  videatur 
 esse  pi'ovisum.    Nos  sane,  in  procinctu  itineris  consti- 
 tuti,  brevi  pagina  caritatem  vestram  ad  id  quod  expe- 
 dit  duximus  commonendam  ;  vos  intendite  ut,  j^er  pri- 
 vatam  commotionem  aut  gratiam  alicujus,  ccclesiastica 
 utilitas  non  debeat  impediri. 
 
 DCCXC. 
 
 HeNRICUS  AnGLORUM  rex  ad  ALEXANDRUM  PAPA31. 
 (C.  298  ;  G.  Fol.  489.) 
 
 Domino  papse  dominus  rex. 
 
 Novit  ecclesia  Romana  ex  longo  temporis  tractu  Freedom 
 quantam  libertatem  antecessores  nostri  circa  institu-  "^^5^0° 
 tiones  ecclesiarum  habuerint ;  quam  nos,  intuitu  Dei  ricks 
 et  precum  vestrarum  interventu,  secundum  adraoni-  S'^"'^**^'^- 
 tiones  venerabilium  virorum  Al[berti]  et  Th[eodwini] 
 legatorum  vestrse  sanctitatis,  ad  sequitatem  canonicae 
 moderationis  temperavimus.     Impreesentiarum  itaque 
 liberam  electionem  ecclesire  Anglicana?  annuimus,  ut 
 quae    amplius    quam    vellemus    variis  inpedimentis 
 desolata  pastoribus   elanguit,   uberiori  gratia  nostrae 
 libei'alitatis  indulta  libertate  respiret.    Delata  igitur 
 ad  nos   electione   Badoniensis  ecclesiae,  communicate 
 consilio  episcoporum  nostrorura,  et  modum  et  ordinem 
 clectionis    canonice  ^   processisse    cog-noscentcs,  electi 
 
 1  cuHonica,  G.    (The  MS.  may  be  interpreted  in  cither  way.) 
 
55i 
 
 EPISTOL.E. 
 
 [A.D.  1173. 
 
 personam  a  honestate  morum  et  litteratura)  perspicuam, 
 vestrai  discretioni  commendare  dignum  duximus.  Et 
 quamquam  ex  longa  conversatione  inter  vos  habita 
 vobis  ipse  prtecipue  innotuit,  qui  et  multiplici  testi- 
 monio  vestrse  sanctitatis  apud  nos  probabilis  exstitit, 
 pro  eo  tamen  quanta  possumus  precum  in.stantia  sup- 
 plicamus,  quatenus  eum  talem  habeatis,  qua] em  eum 
 nobis  habendum  ssepius  preedicastis.  Provideat  igitur 
 vestra  sanctitas,  ne  invidia  noniinis  nostri  efficiat 
 quominus  debitam  assequatur  consummationem  quod 
 hactenus  tanta  sinceritate  processit. 
 
 DCCXCI. 
 
 Petrus  Blesensis  ad  anonymum  quendam. 
 
 (MS.  CCCC.  Pet.  Bles.  45.) 
 
 Excusatio  episcopi  qui  peccaverat  ignoranter. 
 
 Vindica-       Arguitis  et   damnatis   E[eginaldum]  Bathoniensem 
 
 arcV^*^^  electum,   tanquam  beati   Thomse   martyris  persecutor 
 
 deacon  of  fuerit  et  occisor.    Scitis  equidem  quam  periculosum 
 
 Salisbury,  homini  innocenti  notam  tanti  criminis  inurere,  ct 
 elected  to 
 
 the  see  of  adversus  innoxium  detestabilem  suscitare   infamiam ; 
 
 quam  cum  abolere  volueritis,  ipsius  excursum  non 
 poteritis  cohibere.  Scio  quia  martjrem  dilexit  ex 
 corde,  et  inter  desiderabilia  hujus  mundi  fuit  in  votis 
 ejus  quandoque  prpecipunm  familiaritati  et  obsequio 
 martyris  adhserere.  Beatus  siquidem  martyr  suspen- 
 derat  patrem  suum  episcopum  Saresberiensem,  nec 
 mirum  eo  tempore  videbatur  si  filius,  afflicto  ^  patri 
 compatiens,  quandoque  durius  aut  minus  consultc  do 
 sancto  martyre  loquebatvxr.    Nam  et  "  nos  ^  insensati 
 
 qfflictio,  MS.  |      ^  nos,  cm.  MS. 
 
 "  Reginald,  archdeacon  of  Salisbury. 
 
A.D.  1173.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 555 
 
 **  vitam  ipsius  putabamus  insaniam   et  finem  illius  Sapicut. 
 "  sine  honore  ;  sed  computatus  est  inter  filios  Dei,  et  ^"  ' 
 sors  illius  inter  electos  est."  ^    Quicquid  faciebat  cari-  Change  of 
 tatis  obtentu  et  zelo  justitiiP,  in  crimen  odii  et  invidiee  to  thelate 
 vertebatur  ;  sed  e  contra,  quicquid  machinabatur  ad  ejus  »ych- 
 infamiam  humana  malitia,  eidem  convertebat  Dominies  * 
 ad  coronam.    De  ipso  capite  nostro,  Jesu  Christo,  dicit 
 Isaias,  "Nos  putavimus  eum  leprosum,  et  percussum 
 a  Deo,  et  humiliatum  "  ;  et  nos  quidem  pretiosissimum 
 Christi  membrum  leprosum  reputavimus  et  abjectum 
 
  Si  ergo  Bathoniensis  electus,  sicut  et  nos 
 
 omnes,  vitam  martyris  quandoque  habuit  in  derisum, 
 si  patri  suo  beneficium  relaxationis  obtinere  curavit, 
 non  est  quod  ei  debeat  imputari  ad  crimen.  Sed  etsi 
 adversus   eum   deliquit   in   aliquo,   eum  excusabilem 
 
 ignorantia  facit  
 
 Consulo  igitur,  frater,  et  exhortor  in  Christo  ut 
 cessemus  a  verbis  etiam  ad  rem  non  pertinentibus ; 
 cumque  futuri  sint  primi  novissimi  et  novissimi  primi, 
 credo  quod  vos  prsecedet  ad  vitam  quern  novissimura 
 reputatis. 
 
 DCCXCir. 
 
 GlLEBERTUS    LoNDONIENSIS    EPISCOPUS    AD  HeNRICUM 
 
 Anglorum  REGEM. 
 
 (C.  395  ;  G.  Fol.  269.) 
 
 Domino  regi  dominus  Londoniensis,  salutem  et  amoris 
 intimam  de  ipsis  cordis  sui  meduUis  affectionem. 
 
 Vestrae,   domine,  celsitudini   scribere   tardavi,   quia  Disavowal 
 nuaj  de  ecclesiis  regni  vestri  gesta  sunt,  vobis,  prius- ''*P"'''S 
 qiiam    po-ssem  scribere,  per   nuntios  justitite  vestree  primacy, 
 manifestata  fuisse  cognovi.    Nunc  autem  scribo  vel 
 
 est,  cm.  MS. 
 
55G 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1173. 
 
 sei'o,  et  ob  Dei  misericordiam  supplex  obsecro,  ne 
 mihi  detrahentibus  acquiescatis,  ne  monachis  Can- 
 tuariensibus  in  his  qua3  maligna  loquuntur  adversum 
 me,  fidem  aliquatenus  habeatis.  Aiunt  enim  me  ad 
 archiepiscopatum  Cantuariensem  ambire,  et  ob  hoc 
 electiones  quas  de  aliis  faciunt  modis  omnibus  im- 
 pedire.  Novit  Ipse  qui  Veritas  est,  nullum  horum 
 ,  verum  esse.    In  promotione  mea  prima  Cluniaci  prior 
 
 quidem  ^  sum  constitutus  in  ordine,  dehinc  prior 
 Abbatis-Villse,  bine  abbas  Gloecestrige,  post  episcopus 
 Herefordiensis,  bine  translatus  Londoniam.  ^  Con- 
 fidenter  assero  quod  ad  nullum  horum  ambivi, 
 quorum  tamen  unumquodque,  permittente  Deo,  con- 
 sequenter  obtinui.  In  secretis  itaque  cordis  mei  dico 
 Domino  Deo  meo.  quod  sufRcit  mihi  gratia  sua ;  dico 
 et  vobis,  domino  meo  carissimo,  quod  sufficit^  mihi 
 in  his  indulta  a  vobis  benignissime  .  gratia  vestra. 
 Avertat  a  me  Dominus  banc  cupiditatem.  Avertat  a 
 vobis  Omnipotens  assensum  in  hoc  prsebendi  omni- 
 modo  voluntatem. 
 Difficulties  Si  vero  electiones  suas  aliquatenus  impedivi,  hinc 
 don'of*^'^  potestis  advertere.  Primo  de  domino  Baiocensi  actum 
 an  arch-  est.  Quod  episcopis  regni  vestri  licet  grave  videretur, 
 °'^*  omnes  tamen,  opem  ferente  Domino,  ad  hoc  induxi, 
 ut  in  ipsum  assentirent,  ipsumque  suscipere  parati 
 essent.  Soli  monachi  respuerunt  quod  vos  prajcipue 
 velle  cognoverunt.'*'  De  Beccensi  postmodum  actum 
 est.  Quod  licet  gravissimum  omnibus  regni  episcopis 
 videretur,  multa  tamen  instantia  et  industria  obtinui, 
 ut  in  ipsum  assentiendo  suae  prtejudicarent  voluntati. 
 Ad  ultimum,  ad  abbatem  de  Cereseio  decursum  est. 
 Quod  licet  et  episcopis  et  omnibus  terras  vestrpe 
 abbatibus,  omnibusque  regni  vestri  personis  non  solum 
 grave  videretur,  verum  et  indignissimum,  ego  tamen, 
 
 1  quidam,  C  ;  quidem,  G. 
 
 2  Lundonia,  G.  (The  termina- 
 tion is  conjectural.) 
 
 sufficienter,  G. 
 *  cognoverinl,  G. 
 
A.D.  1173.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 557 
 
 nc  pax  ecclesiaj  turbarctur,  nec  quam  desiderabatis 
 clectio  ulteiius  difFerretur,  etsi  cum  multa  ira  et 
 indignatione  omnium  tandem  tamen  obtinui,  ut,  si 
 monachi  Cantuarienses  in  electionis  pronuntiationc 
 cpiscopis  regni  vcstri,  vel  modicam,  exhibere  voluissent 
 reveventiam,  in  ipsum  acquiescerent,  et,  ne  vester 
 adversus  eos  tui'baretur  animus,  rem  hoc  fine  termi- 
 nari  ^  permittereut.  Verum  hi  sibi  omnia  usurpantes, 
 et  episcopos  omnes  a  consilio,  et  electione,  et  electio- 
 nis pronuntiationc  severius  cxcludentes,  quod  cum 
 aliquantula  modestia  agentes  tunc  obtinere  potuerunt, 
 nimia  utentes  obstinatia  ulterius  diff'erri  compule- 
 runt.  Qua  in  re,  si  placet,  honori  vestro  consulite, 
 diligenter  attendentes  quid  vobis  magis  expediat,  an 
 monachis  totum  ascribere,  qui  vobis  nec  hominio 
 tenentur  affectu  nec  fidelitate,  aut  in  eligenda  max- 
 ima persona  regni  vestri,  reverentiam  aliquam  episcopis 
 attribuere,  qui  vobis  aut  hominio  aut  fidelitate 
 obligati,  honorem  vestrum  in  Deo  conservare  duplici 
 necessitate  tenentur  obnoxii.  Bonum  est  itaque  si 
 placet,  ut  rigorem  monachorum,  quem  tot[um]  ^  do 
 humilitate  vestra  concipiunt,  ea  qua  scitis  modestia 
 et  sapientia  tempei*etis,  et  ad  aliquam,  si  placet,  regni 
 vestri  personam  ipsorum  consilium  revocetis,  et  salvo 
 jure  utriusque  partis,  in  posterum  de  prima  voce  in 
 electione  habenda,  cum  de  eo  agi  fuerit  opportunum, 
 electionem  ipsam  per  priorem  et  aliquem  episcoporum 
 simul,  aut  alio  quocumque  modo  quod  Deus  vobis 
 et  consilio  vestro  revelaverit,  pronuntiari  faciatis ; 
 ut  per  sapientiam  vestram  pacificato  statu  ecclesife, 
 nebulam  quae  ex  dissensione  bac  regno  vestro  adhuc 
 impendet,  gratiam  prtestante  Domino,  prorsus  evacue- 
 tis. 
 
 1  terminare,  G.    (The  last  letter  |  seems  to  have  been  cut  short  in 
 is  cut  off  by  the  hinder  of  the  MS.)  binding.) 
 qua  tot,  G.   (The  last  word  I 
 
558 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1173. 
 
 DCCXCIII. 
 
 Arnulfus  Lexoviensis  episcopus  ad  Alexandrum 
 
 PAPAM. 
 (J.  68  ;  Arnulf.  65.) 
 
 Trofes-  Felicem  mo  et  omni  donatum  beatitucline  judicarem 
 devotion  semel  adhuc,  me  ad  videndam  faciem  vestvam 
 
 to  the  bonitas  divina  perduceret,  ut  desiderantibus  oculis 
 dim  eh.  yultus  VGstri  serenitas  illucesceret,  et  ariditatem  meam 
 copiosior  de  proximo  benedictionis  vestrae  rigaret 
 iibertas.  Sed  me  turn  ^  provectior  aetas,  tum  fortuite 
 debilitatis  incommodum,  tum  ipsa  reddit  locorum  dis- 
 tantia  desperatum,  quia  ad  tot  peragrandas  regiones 
 forte  nec  tempus  spatium  nec  potentiam  debilitas  in- 
 dulgeret.  Facio  interim  quod  possum,  et  remote  cor- 
 pore  semper  vobis  instantia  sollicitpe  devotionis  assist!  t, 
 et  ad  status  vestri  prosperitatem  et  pacem  sanctje 
 Romanpe  ecclesia3  perquirendam  in  omni  loco,  quoties 
 refulget  occasio,  promptus  et  fidelis  occurro.  Siqui- 
 dem  in  omnibus  vestra  me  semper  et  prsedecessorum 
 vestrorum  gratia  fecit  et  beneficentia  debitorem,  ni- 
 hilque  mihi  molestius  est  quam  quod  omne  quod 
 possum  ad  debitas  gratiarum  non  sufficit  actiones. 
 Verum  quanto  merita  mea  minora  sunt,  tanto  animus 
 ad  obsequendum  propensior  est,  tanto  obnixior  ad 
 agendum,  ut  scilicet  impotentise  defectum  devotio 
 suppleat,  quae,  ubicunque  sincera  est  rectiore  judicio 
 quolibet  opere  debet  acceptior  {jestimari.  Viderunt  hoc 
 The  legati  vestri  quoscumque  ab  initio  ad  partes  nostras 
 writer's  vestra  destinavit  auctoritas,  fidemque  et  diligentiam 
 during  the  uieam  evidentibus  rerum  argumentis  experti  sunt, 
 late  lega-  g^c^t  etiam  litteris  eorum  qui  novissime  venerunt  vestrse 
 potuit  innotescere  majestati.    Siquidem  cum  ea  propter 
 
 •  turn,  J  ;  cum,  G. 
 
 I      2  fecit,  J  ;  facit,  G. 
 
A.D.  1173.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 559 
 
 quje  venerant  ad  miserabilem  scissuram  negotia  de- 
 clinassent,  et  omnes  qui  intercesserant,  desperata 
 Concordia,  discessissent,  ego  tandem  fervore  caritatis 
 ultro  solus  accessi,  omnibusque  cum  legatis  vestris 
 utili  examinatione  et  provida  pertractatis,  principem 
 nostrum  jam  revertentem  in  Angliam  de  ipso  itinere 
 revocavi,  ipsumque  ad  bonum  pacis,  per  ministerium 
 meum,  divina  benignifcas  inclinavit.  In  quo  visa  est 
 omnibus  insperatum  divina  bonitas  ^  operata  miraculum, 
 quod  tantus  princeps  a  tanto  indignationis  et  iracundire 
 motu  ad  opera  pacis  humilitatisque  conversus  est, 
 seque  legatis  vestris,  pro  reverentia  Dei  et  gratia 
 vestra,  tractabilem  exhibuit,  et  prsestitit  obsequentem, 
 sicut  de  litteris  ipsius  et  eorum  vestra  experientia  re- 
 cognovit.  Profecto,  si  in  eo  quod  ibi  factum  est 
 honorem  ecclesije  Dei  vestrumque  vobis  placuerit 
 aestimare  proventum  ^  magnum  est,  immo  maximum, 
 quod  fecistis,  si  fuerit  qui  exsecutioni  man  dare  et 
 effectui  mancipare  procure!  Quod  sane  jam  non  erit 
 difficile  reputandum,  quia  operante  pro  ecclesia  sua 
 Spiritu  Sancto  tanta?  tunc  principem  sinceritas  devo- 
 tionis  astrinxit,  ut  nulla  eum  poenitentia,  nulla  possit 
 impudentia  revocare.  Nec  ego  ha^c  ad  jactantiam,  vel 
 ut  mea  videar  merita  pr?edicare,  recenseo  ;  sed  desidera- 
 bile  mihi  est  ut  studiuni  meum,  tot  approbatum  in- 
 diciis,  a  memoria  vestra  non  excidat,  sed  pristina  mihi 
 semper  apud  majestatem  vestram  gratia  perseveret,  ut 
 in  novissimis  diebus  meis,  ad  quos  me  senectutis  ne- 
 cessitas  odiosa  perducit,  fortius  mihi  semper  in  oppor- 
 tunitatibus  manus  vestrte  protectionis  assistat,  nec 
 quietem  raeam  vexationibus  concuti,  nec  ecclesiam 
 meam  malignitate  qualibet  sua  patiamini  justitia  de- 
 fraudari,  ut  ego  eam  in  eo  statu  conservare  valeam 
 ad  quem  ipsam,  per  merita  vestra  Domino  ^  cooperante, 
 perduxi,  ut  moriens,  de  paupere  divitem,  de  obscura, 
 
 1  bonitas,  J ;  pietas,  G.  I      '  Domino,  J ;  Deo,  G. 
 
 -  proventum,  J  ;  pro/ectum,  G.  | 
 
560 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1173. 
 
 possim  relinquere  gloriosam.  Ad  quod  sane  complen- 
 dum,  quia  per  me  non  valeo  temporis  obstantis  malitia 
 pervenire,  ad  solitum  vestrjB  benignitatis  auxilium  ct 
 sanctfe  Romance  ecclesift!  prsesidium  singulare,  in  omni 
 semper  opportunitate  converter,  quia  vos  expertus 
 sum  in  omni  semper  petitione  propitium,  et  in  ex- 
 pugnandis  difficultatibus  meis  penitus  officacem.  La- 
 Glanvil/?)^  torem  ergo  prtesentium,  magistrum  Gislcbertum,  quem 
 recom-  mihi  tum^  honestas,  tum  scientia,  tum  etiam  beati  Thomje 
 SeTvol.  iii.  Cantuariensis  archiepiscopi  ulterior  qua  eum  complec- 
 526.  tebatur  gratia  comraendavit,  ad  pedes  vestrge  dirigo 
 sanctitatis,  ut  per  eum  vobis  Veritas  et  justitia  nego- 
 tiorum  nostrorum  plenius  innotescat,  et  epistolfe  brevi- 
 tatem  commodius  sermo  vivus^  instauret.  Rogo  itaque 
 ut  ipsum  bonitas  vestra  ea  qua  me  et  meos  semper 
 consuevistis  benignitate  suscipiat,  et  diuturnitati  nego- 
 tiorum  nostrorum  finem  curetis  imponere,  super  quibus 
 a  vobis  primes,  secundos,  et  tertios  judices  jam  accepi ; 
 sed  tarn  spes  mea  quam  eorum  cognitio  multis  artibus 
 est  elusa,  ne  possem  usque  ad  audientiam  etiam  per- 
 venire. His  autem  qui  ex  parte  mea  vobis  iste 
 dixerit,  fidem  indubitatam  habere  poteritis,  quia  sac- 
 rilege majus  est  attentare  etiam  vestram  in  aliquo 
 fallere  sanctitatem. 
 
 tU7n,  J  ;  ctun,  G. 
 
 I      -  vivus,  J  ;  unius,  G. 
 
A.D.  117G.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 561 
 
 DCCXCIV. 
 
 RiCARDUs  Cantuariensis  archiepiscopus  ad  Ricar- 
 DUM   Wi:ffTONiENSEivr,  Galfridum  Eliensem,  et 
 
 JOANNEM  NORWICENSEM  EPISCOPOS.* 
 
 (Pet.  Bles.  73 ;  Trivet,  Annals,  p.  82.) 
 
 Ricardus  Dei  gratia  Cantuariensis  archiepiscopus, 
 totius  Anglite  primas  et  apostolicfe  sedis  legatus, 
 venerabilibus  et  dilectis  in  Christo  fratribus  R[icardo] 
 Wintoniensi,  G[alfrido]  Eliensi,  Jo[anniJ  Norwicensi 
 episcopis,  salutem  et  salubre  consilium. 
 
 In  ecclesia  Anglicana  damnosa  omnibus  et  omnino  Eyils 
 damnanda  consuetude  invaluit,  quaa,  nisi  per  industriam  of  1]^^'' 
 vestram  fuerit  omnino  sublata  de  medio,  in  enorme  piencal 
 totius   cleri   dispendium    velaementer    excrescet.     Si  ties. 
 Judseus  aut  laicorum  vilissimus  occiditur,  statim  sup- 
 plicio  mortis  addicitur  interfector ;  si  quis  vero  sacer- 
 dotem  vel  clericum  minoris  aut  majoris  status  occiderit, 
 ecclesia  sola  excommunicatione  contenta,  aut  (ut  verius 
 loquar)  contempta,  materialis  opem  giadii  non  requiret. 
 Scitis   quidem   quod  a   Domino    dictum   est  Moysi, 
 "  Maleficos  non   patieris  vivere ; "  et,  apostolo  teste, 
 "  Princeps  gladium  habet  ad  vindictam  malefactor um, 
 "  laudem  vero  bonorum  ;"  sed  et  Dominus  dicit :  "  Qui 
 "  vos  tangit,  me  tangit ;"  et  per  prophetiam  :  ^  Nolitc," 
 inquit,  "  taugere  cbristos   meos."     Ubi  igitur  potest 
 
 •  prophetam? 
 
 *  This  letter  is  given  on  uccount 
 of  its  bearing  on  the  great  contro- 
 versy which  had  arisen  between  the 
 ecclesiastical  and  the  civil  autho- 
 rities during  the  primacy  of  the 
 writer's  predecessor.  The  bishops 
 addressed  are  the  same  persons 
 o  12478. 
 
 who  are  known  in  the  earlier  corre- 
 spondence as  Richard  of  Ilchester, 
 archdeacon  of  Poitiers;  Gcofifrcy 
 Ridel,  archdeacon  of  Canterbury  ; 
 and  John  of  Oxford  dean  of  Sal'is  • 
 bury,  respectively. 
 
562 
 
 EPISTOLtE. 
 
 [A.D.  1176. 
 
 raaleficium  immanms  ct  exseciabilius  inveniri,  quam 
 grassari  in  christos  Domini,  et  in  populum  acquisi- 
 tionis  libera  impunitatis  audacia  gladium  exercere  ? 
 j!Vccepta  mihi  esset  sententia  excommnnicationis  in 
 talibus,  si  timorem  homicidis  incuteret.  Sed,  culpis 
 nostris  exigentibus,  gladius  Petri  rubigine  obductus  est, 
 et  quia  non  potest  incidere,  datus  est  in  contferaptvim. 
 Si  capra,  si  ovicula,  fur  to  sublata  sit  vel  occisa,  in 
 hujus  rei  auctorem,  si  lateat,  sententia  exeommuni- 
 cationis  emittitur ;  convictus  vero  aut  confessus  fur- 
 carum  patibulo  deputatur.  Porro  clerici  vel  episcopi 
 oecisores  Komam  mittuntur,  euntesque  in  deliciis  cum 
 plenitudine  apostolicre  gratiee  et  majore  delinquendi 
 audacia  revertuntur.  Talium  vindictam  excessuum 
 dominus  rex  sibi  vindicat,  sed  nos  eam  nobis  damna- 
 biliter  reservamus,  atque,  liberam  prsebentes  impuni- 
 tatis materiam,  in  fauces  nostras  laicorum  gladios 
 provocamus.  Ignominiosum  est  quod  pro  capra  vel 
 ovicula  gravior,  pro  sacerdote  occiso  poena  remissior 
 irrogatur.  Sed  his  et  deterioribus  digni  sumus,  qui 
 jurisdictionem  alienam  et  nobis  omnino  indebitam 
 ambitione  temeraria  usurpamus.  Nam  et  in  corporc 
 decretorum  et  in  epistola  ad  Komanos  hgec  verba  nos 
 ilayrao,     Jegisse  meminimus:  "Sunt  qu?edam  enormia  flagitia 
 
 ap.  Gra-  t    •    r  .1 
 
 tian.  II.  quffi  potius  per  mundi  judices  quam  per  rectores  ^ 
 xxiu.  5,,3!».  «  (jj^  judices  ecclesiarum  judicantur ;  sicut  est  cum 
 "  quis  interficit  pontificem  apostolicurn,  [episcopum,] 
 "  prcsbyterum,  sive  diaconum.  Hujusmodi  reos  reges 
 "  et  principes  mundi  damnant."  Omnis  equidem  jus- 
 titia  ideo  exercetur,  ut  debita  quiete  gaudeat  inno- 
 centia  et  malignantium  temeritas  refreenetur.  Verum- 
 tamen  in  hac  jurisdictione  maledicta,  quam  ambitiose 
 et  superbe  prcesumimus,  Deum  offendimus  et  dominum 
 regem,  viamquo  in  clericos  malignandi  tutissimam  laicis 
 aperimus.   Nuper  apud  Wintoniam  sacerdos,  litteraturse 
 
 •  antistifes  et  rectores,  Grat.        I      ^  vindicantur,  Grat. 
 
A.D.  1176.] 
 
 EPISTOLiE. 
 
 563 
 
 commendabilis  et  convevsatiouis  honestte,  malitiose 
 occisus  est  a  Willelmo  Frechet  et  uxore  ejus,  nec  illi 
 maleficiuin  diffitentur.  Prompti  sunt  ergo  curiam 
 adire  Romanam  ;  nam  confidit  in  ea  cor  viri  sui,  atquc 
 in  specie  et  pulchritudine  sua  iatendit  prosperc  pro- 
 cedere,  et  de  lenocinio  uxoris  in  via,  praeter  absolu- 
 tionis  beneficium,  fructus  uberioris  manipulos  reportare. 
 Vos  ergo,  dilectissimi  fratres,  huic  publicas  pesti,  dum 
 in  suo  cursu  est,  maturiore  consilio  studeatis  oc- 
 currere :  nam  si  liberius  aliquantulum  et  licentius 
 evaserit,  periculum  quod  inter  pauperes  nunc  versatur 
 nostris  in  proximo  cervicibus  imminebit.  Ecclesia 
 jurisdictionem  suam  prius  exerceat;  et  si  ilia  non 
 sufficit,  ejus  imperfcctum  suppleat  gladius  ssecularis. 
 Hujus  rei  auctoritas  e  syuodo  Urbani  papse  et  decreto 
 Gregorii,  ex  epistola  Nicolai  ad  episcopos  Galliarum, 
 ex  concilio  etiam  Martini  papre,  et  ex  concilio  Cartha- 
 gin[cnsi]  III.,  et  ex  multis  sanctorum  patrum  institu- 
 tionibus  emanavit.  Nec  dicatur  quod  aliquis  puniatur 
 propter  hoc  bis  in  idipsum ;  nec  enim  iteratum  videtur 
 quod  ab  uno  incipitur,  et  ab  altero  consummatur.  Duo 
 sunt  gladii  qui  mutuum  a  se  mendicant  auxilium, 
 atque  ab  invicem  sibi  vires  impertiuntur  alternas, 
 sacerdotium  regibus  et  sacerdotibus  regnum ;  ideoque 
 si  ab  altero  suppletur  alterius  insufRcientia,  non  vide- 
 tur duplex  contritio,  sed  punitio  combinata.  Nam 
 et  illi  qui  ad  mortis  patibulum  sunt  damnandi,  juxta 
 Moguntinense  concilium  antequam  ad  tormenta  du- 
 cantur  per  cordis  contritionem  et  poenitentiam  puni- 
 untur,  nec  duplicitatem  contritionis  inducit,  sed 
 quaedam  praeparatio  est  ad  mortem  poenitentia  et 
 satisfactio  qutu  prjecedit.  Reddentes  igitur  Deo  quaa  The  course 
 Dei  sunt,  et  Csesari  qua3  sunt  Ciesaris  juxta  petitionem  taken, 
 domini  regis,  ei  tantorum  vindictam  excessuum  relin- 
 quamus;  reis  autem  in  mortis  articulo  constitutis 
 quia  sententiam  lati  canonis  incurrerant,  si  absolu- 
 tionem  postulaverint,  et  in  hoc  et  in  aliis,  quantum 
 
 N  N  2 
 
564 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1176. 
 
 possumus  sine  scandalo  et  pcriculo  ecclesise,  humani- 
 tatis  consilium  misericorditer  impendamus.  Publico 
 namque  interest  ut  materiali  gladio  cohibeantur  qui 
 nec  Deuni  timent  uec  deferunt  ecclesise,  nec  censuram 
 canonum  reverentur.     Bene  valete. 
 
 DCCXCV. 
 
 Petrus  Sancti  Remtgii  abbas  ad  Joannem 
 Sarisberiensem. 
 
 (Pet.  Cell.  124.) 
 
 A  reini-  Si  beno  recolo  jocos  prioris  sfecuii,  olim  simul  es- 
 niscence.  ^emus  et  ad  invicem  plura  jocando  sereremus ;  occurrit 
 inter  cfetera  quod  quasi  de  magnitudine  cassulaa  tunc 
 archiepiscopi  Thomaj,  nunc  pretiosissimi  martyris,  con- 
 querebar  ubi  posset  reperiri.  Verbum  illud  fecit  Deus, 
 imo  lisum  fecit  nobis  et  toti  provincise  vestrfe  et 
 Pilgrim-    nostras.    Inde  est  quod  undecunque  non  solum  Angli 
 
 fl.g6S  to  tilG  J  J.  o 
 
 tomb  of  St.  sed  et  Galli,.  quasi  ad  solemnes  epulas  et  ad  fertilissi- 
 Thomas.    j^^g^g  jubilationes,  concurrunt  ad  tumbam  prjedicti  sancti ; 
 
 quo  et  mihi  miserrimo  et  indignissimo  contingat  venire, 
 videre  mirabilia  Dei  et  adorai'e  Deum  in  sancto  suo 
 antequam  moriar.  Etsi  enim  intercipi  voragine  maris 
 quod  intercurrit  possem,  non  timerem  mortem  cum 
 vitam  qusererem.  Interim  autem  corde  meo,  ore 
 vestro,  adite  prsesentiam  ejus ;  et  totis  visceribus  atque 
 meduUis,  pro  peccatis  et  miseriis  nostris  rogate  alum- 
 num  gratise,  ne  prte  ebrietate  imuiensurabilium  gaudi- 
 orum  suorum,  qua  ab  uberibus  Christi  et  gloriosje 
 virginis  Maria3  repletur,  nostri  obliviscatur,  cum  nos 
 conparticipes  compassione  animi  in  tribulatione  sua 
 aliquando  habuerit,  et  adhuc  pro  posse  devotissimos 
 
 Greetings,  gj^j.^gg  g^gg  pi-jjedicatores.    De  his  hactenus  
 
 Dominum  episcopum  Exoniensem  saluto,  et  me  sanc- 
 tissimis  suis  orationibus  commendo.    Fratrem  vestrum 
 
A.D.  1176.] 
 
 EPISTOL^, 
 
 565 
 
 Ricardum,  quera  tenerriuie  diligo  et  dulcissirnc  am- 
 plector,  a  Jesu  Chvisto  et  a  Spiritu  Sancto,  imo  a  Deo 
 patre,  ubcrtate  gratiarum  impleri  exopto ;  participem 
 enim  me  totorum  bonorum  ejus  non  dubito.  "Valete. 
 
 DCCXCVI. 
 
 Petrus  Sancti  Remigii  abbas  ad  priorem  Can- 
 tuariensem. 
 
 (Pet.  Cell.  150.) 
 
 Lugdunensem  archiepiscopum  nobis  aliquando  scrip-  Miracles 
 sisse  de  revelatione  pretiosae  mortis  sancti  et  gloriosi  Thomas, 
 martyris  Tliomre  non  teneo.  Audivi  quidem,  sed  a 
 quo  audieriui,  mente  excidit.  Nolui  ergo  certa  pro 
 incertis  scribere ;  superflua  enim  sunt  impendia  lu- 
 cernse  'ubi  sol  meridianus  Uicet  in  virtute  sua ;  et 
 denigrat  majestatem  verorum  admistum  modicum  fer- 
 mentum  mendacii  et  falsitatis.  Credo  enim  magis  la- 
 borandum  ut  plura  demantur  miracula  qua3  mera  veri- 
 tate  fulciuntur  in  gloria  Dei  et  prsefati  martyris, 
 quam  ut  aliqua  furtiva  et  emendicata  supponantur. 
 Omni  supplicatione  et  postulatione,  tam  vos  quam 
 omncs  qui  posteris  tradituri  estis  memoriam  mirabiliuin 
 vestri  et  nostri  martyris,  exoro  ut  nihil  nisi  septem- 
 pliciter  examinatnm,  purgatum,  et  colatum  fidelissima 
 veritate  sci'ibatur  de  eo  vel  de  miraculis  ejus. 
 
 De  monacho    U  ontis-Dei   nomine   Gaufredo   refero  Cure  of  a 
 
 . ,       f.    ,  , .        1     .  1     .  1       monk  of 
 
 quae  veraciter  facta  partim  ab  ipso,  pleuius  a  quodam  Mont- 
 monacho  nostro,  qui  tunc  temporis  ibi  scribebat,  an-  'Oicu.  See 
 divi.     Forte   ab   Anglia   charta   miraculorum   sancti  p.  252. 
 Thomfe  ad  nos  devenerat,  et  a  nobis  ad  fratres  de 
 Monte-Dei.     Jam   dictus  frater,  turgidus   et  inflatus 
 toto  corpore  ut  vera  hydropicus,  cellam  egredi  non 
 poterat,    Accepta  itaqne  cum  tide  et  invccatione  sancti 
 nominis  charta,  tetigit  i)edes  suos,  et  tibias, .et  totum 
 
56G 
 
 epistol;e. 
 
 [A.D.  1176. 
 
 corpus  suum  do  ipsa,  et  in  tantum  convaluit  ut,  parvo 
 tempore  interposito,  ad  ecelesiam  et  ad  ofRcia  sua,  non 
 tamcn  ex  toto  curatus,  rediret. 
 ^ni"los'7  Addo  miraculum  plus  jucunduin  quam  utile.  In 
 clmicli-  capella  nostra,  libellum^  qui  legitur  in  capitvdo  de 
 Reims.*  natalitiis  sanctorum  et  de  recordatione  defunctorum 
 nostrorum  nescio  quis  forte  furatus  est.  Altera  die, 
 cum  flagitarem  more  solito  legi  lectionem  ex  ipso  libro, 
 turbatis  capellanis  non  est  inventus  libcllus.  Cum 
 vero  de  negligentia  et  de  incuria  mala3  custodite  eos- 
 dem  capellanos  increparem,  unus  eorum,  nomine  Ro- 
 bertus  Anglicus,  qui  frequenter  missam  ad  altare  in 
 quo  reliquise  Sancti  Thomse  contincntur  celebrabat,  in 
 banc  vocem  prorupit :  "  Certe  nunquam  crcdam  Tho- 
 "  mam  esse  sanctum,  nisi  reddidevit  nostrum  libellum." 
 Fere  post  mensem  rcdditus  est  nobis  liber.  Si  hoc 
 miraculum  est,  istud  vcrum  esse  affirmo.  Valetc. 
 Sanctum  conventum  et  magistrum  Joannem  salutate.^- 
 
 DOCXCVII. 
 
 Ex  EPiSTOLA  Petri  Blesensis  ad  Rtcardum 
 Syracusanum  archiepiscopum. 
 
 (Pet.  Bles.  46.) 
 
 [Quid  me  in  Siciliam,  etc.] 
 
 Non  sic,  qufeso,  irascatur  nobis  benignissimus  martyr 
 noster.^  Si  cxarserit  in  brevi  ira,  ejus  patientiam  quam 
 semper  habuit  non  dediscat,  et  iratus  misericordiie 
 
 1  libellus,  ed.  I       "  bealiis  Thomas,  ius.  cd. 
 
 •  Seo.  further,  Pet.  Cell.,  Epp. 
 128,  149,  1.51,  169,  &c.  But  there 
 is  so  little  of  substantial  matter  in 
 
 these  letters,  that  they  need  not  bo 
 here  reprinted. 
 
A.D.  1175.] 
 
 EPISTOLiE. 
 
 567 
 
 recordetur.  Spes  equidem  mea  est,  quod  qiiotiens 
 nobis  Dominus  flagellum  suae  indignationis  intentat, 
 stat  martyr  in  confractione  pro  nobis,  atque  gemitibus 
 inenarrabilibus  misericordiam  judicis  interpellat.^  Ex- 
 sulta  Anglia  exsulta,  occidens,  quia  visitavit  vos  ^  Thomas  of 
 oriens  ex  alto.  Thomam  apostolum  in  ^  India  orientalis  ^j^"y"^."jj[j 
 regio  jactitabat ;  sed  occidentalem  respexit  ecclesiam,  the  apostle 
 Qui  in  ccelis  habitat  et  humilia  respicit.  Dedit  Domi-  Thomas 
 nus  Ang]i?e  Thomam  nostrum;  non  invidemus  Indise 
 Thomam  suum.  Sit  Thomas  apostolus  in  India;  sit 
 Thomas  mar^r  noster  in  Anglia,  ut  per  hos  duos 
 testes  Christi,  ab  ortu  solis  usque  ad  occasum,  sit 
 laudabilc  nomen  Domini.  Eat  qui  voluerit  in  Indiam 
 ad  suffragia  beati  apostoli,  tarn  longa  peregrinatio 
 nimis  laboriosa  est  mihi.  Mihi  sufficit  Thomas  meus. 
 Ille  palpavit  latus  Domini  et  fixuras  clavorum  ;  illc 
 quia  vidit  credidit :  bcatus  qui  non  vidit,  et  credidit 
 nec  dubitavit,  atque  holocaustum  Christo  et  pro  Christo 
 se  obtulit.  Non  laboro  martyrem  apostolo  comparaie, 
 cum  apostolus  sit  major  martyi-e;  sed  gloriosum  est 
 nos  habere  martyrem  qui  apostoli  nomen  habeat,  et 
 apostolum  miraculis  aut  imitetur  aut  vincat.  Non 
 indignatur  apostolus,  quia  nec  indignatur  Dominus 
 apostolorum  et  martyrum,  si  quandoque  Spiritus 
 Sanctus  in  operatione  virtutum  plenius  et  celebrius 
 alicui  se  infundit :  "  Et  hvec,"  inquit  Dominus,  "  facietis, 
 "  et  majora  horum  facietis."  *  *  *  * 
 
 •  iiilerpcllcl,  ed. 
 -  nos,  ed. 
 
 •*  in  India,  MS. ;  India  et,  ed. 
 
5GS  EPJSTOLyE.  [A.D.  1175-G. 
 
 DCCXCVIIL 
 
 Alexander  papa  ad  Kogerium  Ebobacensem  archi- 
 episcopum. 
 
 (Z.  i.  182;  G.  Fol.  349.) 
 
 The  power  Alexander  papa  Rogerio  Eboracensi  archicpiscopo, 
 the  c7JsT^  ^P^*^**^^^^^  sedis  legato. 
 
 throughout  A  memoria  vestra  non  excidit,  qualiter  in  primo 
 fs^res\^recf  ^mio  nostrse  promotionis,  scriptum  litterarum  felicis 
 provision-  memorise  prsedecessoris  nostri  Honorii  papge  nobis 
 feceris  prfesentari,  in  quo  continebatur  antecessoribus 
 tuis  apostolica  benignitate  indultum  fuisse  ut,  tarn  iis 
 quam  successoribus  suis,  liberum  esset  per  totam 
 Angliam  ante  se  crueem  deferre ;  nos  vero,  iisdem 
 antecessoris  nostri  vestigiis  inliterentes,  tibi  script! 
 nostri  munimine  confirmavimus  quod  antecessoribus 
 tuis  fuerat  a  preedecessore  nostro  clenienter  indultum. 
 Postmodum  autem  sanctfe  et  venerandae  memoriie 
 Thomas,  quondam  Cantuai'iensis  arcliiepiscopus,  exis- 
 Epp.  13,  timans  hoc  in  depressionem  juris  et  dignitatis  su£e 
 084 exinde  coepit  qufestionem  raovere,  et  prop- 
 ter hoc  ad  sedem  apostolicam  appellavit,  affirmans,  si 
 bene  meminimus,  quod  tibi  vel  praidecessoribus  tuis 
 nullatenus  id  licuisset.  Sicque  factum  est,  quod  nos 
 tibi  per  scripta  nostra  prohibuimus  ne  in  provincia 
 Cantuariensis  ecclesise,  donee  de  causa  cognosceretur, 
 ante  te  crueem  deferre  aliqua  ratione  auderes.  Quia 
 ergo,  per  dilectos  filios  nostros  J.  et  A.  clericos  tuos, 
 gravem  coram  nobis  querimoniam  deposuisti,  asserens 
 quod  te  possessione  hujus  rei,  quam  tu  et  antecessores 
 tui  habueras,  absque  cognitione  judicis  spoliassemus, 
 nos  volentes  tibi,  tanquam  venerabili  fratri  nostro, 
 deferre,  et  jura  tua  Integra  illibata  servare,  prtesenti- 
 bus  litteris  statuinius,  quod  littera3  prohibitionis  nostrae 
 nullum  tibi  prfejudicium  faciant,  quominus  tibi  et 
 successoribus  tuis  liberum  sit,  quemadmodum  vobis  est 
 
A.D.  1175-G.] 
 
 EPISTOLiE. 
 
 5G9 
 
 privilegium  beneficio  apostolicaj  seclis  indultura,  et  tu 
 et  praedecessores  tui  id  facere  consuevistis,  ante  vos 
 per  totam  Angliara  crucem  deferre,  qiiousque  diffinitiva 
 scntcntia  decernatur  quid  ecclesia  tua  debeat  de  jure 
 habere. 
 
 DCCXCIX. 
 
 StEPHANUS  S.  EVURTII  AURELIANEXSIS  ABBAS,  AD 
 JOANNEM  PlCTAVIEXSEM  EPISCOPUM.a 
 
 (Steph.  Tornae.  Ep.  25,  ap.  Migne,  ccxi.) 
 
 Sanctissimo  [domino  ^]  et  patri  Joanni  Pictaviensi, 
 apostolica3  sedis  legato  salutem,  et  quam  mundus  dare 
 non  potest  pacem. 
 
 Peregrinationem  vestram  absentia  tanti  patris  mihi  Conpiatu- 
 fccerat    gravein,    devotio   tanti    martyris    gratiosam.  jo^lfou 
 .Redeunti   summa   gratiarum    actione    laatus   occurro,  his  return 
 quern  summa  orationum  iustantia  tristis  fueram  pro-  piigrimagu 
 secutus.    Reditum  desiderabani  communi  salute,  pro  g"""""^ 
 pace   principis   minus    sollicitus    quia   minus   solitus  Thomas, 
 exorare.    Cumulatius  accessit  votis  meis  salutationis 
 otiieium,  et  pacis  signum  osculo  oris  sui  vobis  a  prin-  H's  rccon- 
 cipc  datum,  levis  mihi  nuntiavit  chartula,  gravis  lin-  ^yi{^  i^^g 
 gua.    Crescat  indies,  obsecro,  gratia ;  quaj  tamen  gra-  Henry, 
 tiarum    non   displiceat    auctori,   nee   dulia,   quret  in 
 quibusdam  nostri  temporis  sacerdotibus  latriam  exclusit, 
 vestram  audeat  opinionem  tentare. 
 
 1  This  word  seems  to  have  been  accidentally  omitted  in  the  printed 
 copy. 
 
 '  This  letter  must  have  been  I  archbishoprick  of  Lyons.  The 
 written  before  1182,  when  John  writer  became  bishop  of  Tournay 
 was  promoted  from  Poitiers  to  the  I  in  1192. 
 
570 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1177. 
 
 DCCC. 
 
 Pethus    Blesensk   ad  Walterum  archiepiscopum 
 
 PaNORMITANUM  actio  '  GRATIARUM  ET  DESCRIPTIO 
 REGIS  ANGLIiE.f"' 
 
 (P.  ;  Z.  V.  104;  P.  Bles.  66.) 
 
 Quondam  socio,  nunc  domino  et  amico  in  Christo 
 carissimo  Walterio,  Dei  gratia  Panormitano  arehiepis- 
 copo,  Petrus  Blesensis  salutem  et  continuos  ad  vota 
 successus. 
 
 tion  to  Bcnedictus  [Dominus  -]  Deus  Isrrel,  qui  visitavit  et 
 show  kind- fggit  niiscricordiam  suam  vobiscum,  de  pulvere  egenum^ 
 pilgrims,  vos  crigens  ut  .  sedeatis  cum  principibus  et  solium 
 gioricB  teneatis.  Terribilis  est  Dominus  in  judiciis 
 suis,  et  in  suis  misevationibus  magnus  est  et  laudabilis 
 nimis ;  nam  miserationes  ejus  super  omnia  opera  ejus. 
 Miserationum  itaque  quas  *  magnificavit  in  vobis  jugem 
 habeatis  firmamque  memoriam,  nee  illud  Judaicum  ^ 
 notetur  in  vobis :  "Non  fuerunt,"  inquit  "memores 
 "  beneficiorum  ejus,  et  mirabilium  qute  ostendit  eis." 
 Nihil  est  quod  adeo  provocet  indignationera  Altissimi 
 sicut  ingratitude  ;  ipsa  °  est  malorum  provocatio,  bene- 
 ficiorum exinanitio,  exterminatio  meritorum.  Ob  reve- 
 rentiam  illius  qui  de  contemptibili  paupertate  vos 
 cxtulit,  plenioris  exhibeatis  humanitatis  officium  pau- 
 peribus  ejus  transalpinis,^  illos  enim^  qui  eunt  aut 
 redeunt  a  terra  in  qua  steterunt  pedes  Domini  potestis 
 
 •  actio  .  .  .  Angliee,  P. 
 
 2  Dominus,  G ;  om.  P,  Z. 
 
 3  egemim,  ora.  Z. 
 ^  quas,  om.  P. 
 
 opprobrium,  ins.  Z. 
 
 '  ipsa  .  .  .  meritorum,  cm.  Z,  but 
 acMcfl  in  raavg. 
 
 "  transalpinis,  P ;  ijiis  transal- 
 pinis,  Z  ;  cisalpinis,  G. 
 
 ^  ctiam,  G. 
 
 *  This  letter  is  entitled  to  a  place  i  cue  of  the  chief  personages  of  the 
 in  the  present  collection,  as  con-  history.  (Compare  Girald.  Cambr., 
 taining  a  remarkable  account  of  \  Topographia  Hiberniae,  i.  4C.") 
 
A.D.  1177.] 
 
 EPISTOLyE. 
 
 571 
 
 afiligere ;  multipliciter  potestis  ^  et,  sicut  decessores 
 vestri,  necessitates  eorum  hiimanioris  gratioe  solatio 
 relevare.  lllud  noveritis,  quod  pater  orphanorum  et 
 pauperum  Ipse  est,^  qui  cxaltat  liumiles  et  potentes 
 humiliat  ;  ipse  pro  suis  pauperibus  peregrinantibus  vos 
 erexit,'*  ut  apud  vos  auxilium  consuette  benignitatis 
 inveniant.  Ideoque  timendum  est  vobis  ne  clamor 
 ct  querela  eorum  ad  aures  Illius  ascendat,  qui  est 
 terribilis  apud  regesterrte,  qui  judicat  causam  pauperum, 
 et  arguit  pro  mansuetis  terrte. 
 
 De  zona  aurea,  et  lumbari  serico  et  saraito,  et  aliis  J^'"*".!!^ 
 xemis  qua?  per  latoreju  prsesentium  de  vestra  largi- 
 tione  suscepi,  non  quantas  volo,  sed  quantas  valeo, 
 refero  vobis  grates ;  ex  hoc  enim  patet  antiqua  libera- 
 litatis  vestrte  integritas,  qviam  nec  intervalla  temporum, 
 nec  locorum  spatia,  nec  honoris  assumptio,  nec  ctetera 
 amicitiie  destructiva  subvertere  potuerunt. 
 
 Quod  autem  a  me  cum  omni  instantia  postulastis, 
 ut  formam  et  mores  domini  regis  Anglife  vobis  sub  king 
 certa  descriptione  transmittam,  meas  quidem  facultates  H'^^T- 
 excedit ;  ad  ^  hoc  enim  satis  insufficieus  videretur  Man- 
 tuani  vena  ingenii.  Ego  tamcn,  quod  scio  vobis,  sine 
 invidia  et  ^'  detractione,  communico.  De  David  legitur, 
 ad  commendationem  decoris  ejus,  quoniam  rufus  erat ; 
 vos  autem  dominum  regem  subrufum  hactenus  exsti- 
 tisse  noveritis,  nisi  quia^  colorem  huuc  venerabilis 
 senectus  et  superveniens  canities  aliquantulum  alte- 
 ravit.  Statura  ejus  mediocris  est,  l^t^  inter  parvos 
 magnus  appareat  nec  inter  majores  minimus  videatur. 
 Caput  ejus  sphjericum  ^  est,  tanquam  sapientije  mag-nse 
 sedes  et  alti  consilii  speciale  sacrarium.     Ea  vero  est 
 
 1  potestis  et,  G ;  sicut  ct,  Z  ;  ct, 
 om.  P. 
 
 -  predecessor es,  Z. 
 3  est,  om.  Z. 
 *  exerit,  G. 
 
 5  sed  ad  hoc  (for  ad  hoc  enim), 
 
 ^  et  detractione,  om.  Z. 
 ^  quia,  Z;  quod,  G, 
 ^  nec,,ins.  G;  et,F  ;  om.  Z. 
 '  spericum,  P,  Z. 
 
572 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1177. 
 
 capitis  quantitas,  ut  collo  et  toti  corpori  proportionali 
 moderatione  respondeat.  Oculi  ejus  orbiculati  sunt, 
 dum  pacati  ^  est  animi  columbini  -et  simplices;  sed  in 
 ira  et  turbatione  ^  cordis  quasi  scintillantes  ignem  et 
 in  impetu  fulminantes.  Csesaries  ejus  damna  calvitii 
 non  veretur,  superveniente  autem  ^  artificii  capillorum 
 tonsura.  Leonina  facies  quasi  in  quadrangulum  se 
 dilatat.  Eminentia  naris  ad  totius  corporis  venustatem 
 naturali  est  moderatione  propensa  ;  arcuati  pedes, 
 equestres  tibise,  thorax  extensior,  lacerti  pugiles,  virum 
 fortem,  agilem,  et  audacem  denuntiant  ;  in  quodam 
 tamen  articulo  pedis  ejus  pars  unguis  innascitur  carni, 
 atque  in  contumeliam  totius  pedis  vehementer  increscit. 
 Manus  ejus  [in*]  quadam  grossitie  sua  hominis  incu- 
 riam  protestantur  ;  earum  enim  cultum  prorsus  negligit, 
 nec  unquam,  nisi  aves  deferat,  utitur  chirothecis.  Sin- 
 gulis diebus  in  missis,  in  consiliis,  et  aliis  publicis 
 actionibus  regni  semper,  a  mane  usque  ad  vesperam, 
 stat  in  pedes.  Et,  licet  tibias  habeat  frequenti  percus- 
 sione  calcitrantium  equorum  enormiter  vulneratas  et 
 lividas,  nisi  tamen  equitet  aut  ^  comedat  nunquam 
 sedet.  Una  die,  si  opus  fuerit,*^  quatuor  aut  quinque 
 dieetas  excurrit,  et  sic  inimicoruni  machinamenta  prie- 
 veniens,  malitias^  eorum  frequenter  inopinata  subita- 
 tione  deludit.  Oci'eis  sine  plica,  pileis  sine  fastu,  et 
 vestibus  utitur  expeditis.  Vehemens  amator  nemorum, 
 dum  cessat  a  prseliis  in  avibus  et  canibus  se  exercet. 
 Caro  siquidem  ejus  se  mole  pinguedinis  enormiter 
 onerasset,  nisi  quod  ventris  insolent iam  jejuniis  et 
 exercitio  domat ;  atque  in  ascendendo  equurn  et  in 
 cxcurrendo  levitatem  adolescentife  servens,  potcntissi- 
 mos  ad  laborem  singulis  fere  diebus  itinerando  fatigat. 
 Non  enim,  sicut  alii  reges,  in  palatio  suo  jacet,  sed 
 
 '  placati,  Z. 
 
 2  perturhatione,  Z. 
 
 3  autem,  P,  Z  ;  tamen,  G. 
 
 5  vd,  G. 
 ^  est.  Z. 
 
 7  malitias,  P,  Z  ;  artes,  G. 
 
A.D.  1177.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 573 
 
 per  provincias  cniTens  explorat  facta  omnium,  illos 
 potissimc  judicans  quos  constituit  judices  aliorum. 
 Nemo  est  argutior  in  consiliis,  in  eloquio  torrentior, 
 seeurior  in  periculis,  in  prosperis  timidior,  coustantior 
 in  adversis.  Quern  semel  dilexit,  vix  dediligit  ;  quern 
 vero  semel  exosum  habuit/  vix  in  gratiam  familiari- 
 tatis  admittit.  Semper  in  manibus  ejus  sunt^  arcus, 
 enses,^  venabula,  et  sagittse,  nisi  sit  in  consiliis  aut  in 
 libris.  Quotiens  enim  potest  a  curis  et  sollicitudinibus 
 respirare,  secreta  se  occupat  lectione,  aut  in  cuneo  cleri- 
 corum  aliquem  nodum  qutestionis  laborat  evolvere. 
 Nam  cum  rex  vester  bene  litteras  noverit,  rex  noster 
 longe  litter atior  est.  Ego  enim  in  litterali  scientia 
 facultates  utriusque  cognovi.  Scitis  quod*  dominus 
 rex  Sicilife  per  annum  discipulus  meus  fuit,  et  qui  a 
 vobis  versificatorije  atque  litteratorite  artis  primitias 
 habuerat,  per  industriam  et  sollicitudinem  meam  bene- 
 ficium  scientia?  plenioris  obtinuit.  Quam  cito  autem 
 egressus  sum  regnum,  ipse,  libris  abjectis,  ad  otium  se 
 contulit  palatinum.  Yerumtamen  apud  dominum  regem 
 Anglorum  quotidiana  ejus  scliola  est  litteratissimorum 
 conversatio  jugis  et  discussio  qujestionum.  Nullus  rege 
 nostro  est  honestior  in  loquendo,  in  comedendo  urba- 
 nior,  moderatior  in  bibendo,  magnificentior  ^  est  in 
 domo  nullus ;  ideoque  quasi  unguentum  efFusum  est 
 nomen  ejus,  et  eleemosynas  iUius  enarrat  oranis  ecclesia 
 sanctorum.  Rex  noster  pacificus,  victoriosus  ^  in  bellis, 
 gloriosus  in  pace,  super  omnia  desiderabilia  hujus 
 mundi  zelatur  et  procurat  pacem  populi  sui.  Ad 
 pacem  populi  pertinet  quidquid  cogitat,  quidquid  lo- 
 quitur, quidquid  agit.  Ut  quiescat  populus  suus,  labores 
 anxios  et   enormes  incessanter  assumit.      Ad  pacem 
 
 '  magmificentior  .  .  .  7iullus,  P, 
 Z  ;  nullus  munificcntior  est  in  elee- 
 ?nnsyni.t,  G. 
 
 ®  gloriosus,  Z. 
 
 •  naouerii, 
 
 2  Om.  Z. 
 
 3  eyisi,  Z. 
 ■*  quid,  Z. 
 
574 
 
 EPISTOL^. 
 
 j:a.d.  1177. 
 
 populi  ^  spoctat  quod  concilia  vocat,  quod  firmat 
 foedera,  quod  amicitias  jungit,  quod  superbos  humiliat, 
 quod  prtelia  minatur,  quod  principibus  terrores  im- 
 mittit.  Ad  pacem  [quoque  ^]  populi  spectat  immensitas 
 ilia  pecuniarum  quam  donat,  quam  recipit,  quam  con- 
 gregat,  quam  dispergit.  In  muris,  in  propugnaculis,  in 
 munitionibus,  in  fossatis,  in  clausuris  ferarum  et  pis- 
 cium,  et  in  palatiorum  a3dificiis  nullus  subtilior  nullus- 
 que  magnificentior  invenitur. 
 
 Pater  ejus  potentissimus  et  nobilissimus  comes  fines 
 suos  amplissime  dilatavit ;  sed  iste  patevnis  facultatibus 
 supcraddens,  in  fortitudine  manus  sua3,  ducatum  North- 
 man nia3,  ducatum  Aquitanise,  ducatum  Britannic^,  reg- 
 num  Angiia3,  regnum  Scotiee,  regnum  Ybernite,  regnum 
 Wallife,  paternee  magnificentise  titulos  inasstimabiliter 
 ampliavit.  Nullus  mansuetior  est  affiictis,  nullus  affa- 
 bilior  pauperibus,  nullus  iiiiportabilior  est  superbis; 
 quadam  enim  divinitatis  imagine  semper  studuit  oppri- 
 mere  fastuosos,  oppresses  erigei'e,  et  adversus  superbias 
 tumorem  continuas  persecutiones  et  exitiales  molestias 
 suscitare.  Cum  autem,  juxta  ^  regni  consuetudinem,  in 
 electionibus  faciendis  potissimas  et  potentissimas  habeat 
 partes,  habuit  tamen  semper  manus  ab  omni  venali- 
 tate  innoxias  et  immunes.  Has  et  alias  tam  animi 
 quam  coiporis  sui  *  dotes,  quibus  ipsum  natura  egregie 
 prte  cseteris  insignivifc,  tango  summotenus,  non  describe ; 
 mcam  enim  profiteer  insufiicientiam,  credereraque  sub 
 tanta  sudare  materia  TuUium  aut  Maronem.  Illud 
 sane  tantillum  quod  de  forma  et  moribus  ejus  ad  in- 
 stantiam  vestram  breviter  delibavi,  mihi  temeritati  a 
 pluribus  ascribetur;  videbor  enim  aut  onus  importa- 
 bile  prtesumpsisse,^  aut  plurimum  de  magnificentia 
 tanti  viri  per  invidentiam   rescidisse.    Ego  tamen  ves- 
 
 '  sui,  ins.  G. 
 
 ^  quoque,  G  ;  om.  P,  Z, 
 
 3  juxta,  om.  Z. 
 
 "  sui,  Z,  G ;  om.  P. 
 
 5  prcesumpsisse,  Z ;  siiscepisse,  G. 
 
 "  invidiam,  Z. 
 
A.D.  1177.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 575 
 
 traj  serviens  caritati  quod  possum  facio,  ct  quod  scio, 
 [sine  ^  invidia  et  detractione,]  vestrre  postulationi 
 promptissima  voluiitate  commimico,  atque  inter  creteros 
 niagnos-  viros,  qui  do  laudibus  domini  mei  scribunt, 
 ego  cum  paupere  vidua  minutum  devotionis  in 
 gazophylacium  mitto. 
 
 Quod  autem   de    moite   beati    martyris    Thomce  ^  iienry  is 
 quseritis,  in  verbo  Domini  et  in  ordine  diaconi  vobis  }hc°ieath° 
 dico,  me  nullo  modo  liabere  in  conscientia  ipsura  hujus  of  i^t- 
 rei  culpabilem  exstitisse;  hujusque  fidem  plenissimain 
 vobis  facient  domiuus  Theodinus  Portuensis  episcopus, 
 et  dominus  Albertus  cancellarius  :  qui  propter  hoe,  in 
 partibus  nostris  legatione  fungentes,  exploraverunt  et 
 cognoverant  innocentiam  viri,  atque  sub  umbra  illiiis 
 hoc  a  quibusdam  attentatum  fuisse,  totamque  banc 
 iniquitatem  a  sanctuario  processisse.    Accepta  siquidem 
 ab  eis  canonica  purgatione  illius,  illi,  de  mandato  sum- 
 mi   pontificis,   publice   sentontiaverunt,  eum   ab  hoc 
 crimine,  coram  Deo  et  hominibus,  esse  innoxium,  et  in 
 quosdam  magnates,   quorum   malitiam  in  hac  parte 
 manifeste  convicerant,  notam  infamiaj  retorserunt. 
 
 Illud  quoque  uoveritis,   dominum  regem  gloriosum  whom  he 
 martyrem  in  omnibus  angustiis  suis  patronum  habere  ^^f ^p'^ial 
 praicipuum.    Eadem  siquidem  die  qua  primo  tumulum  patrou. 
 martyris  visitavit,  regem  Scotire,  persecutorem  et  im-  nis^visit 
 pugnatorem  fortissimum,  captum  vinciUis  carceralibus  tomb,  and 
 mancipa\T.t ;  continuatoque    deinceps  favore  successuum, 
 ope  martjTis  de  universis  hostibus  gloriosissirae  trium-  Scots, 
 phavit.    Sciatis  igitur  certissime  quod  caritatem  illam, 
 qua  se  olim  rex  et  martyr  mutuo  dilexerunt,  neque 
 mors  neque  gladius  abolevit ;  "  fortis  euim  est  di  lectio 
 "  ut  mors et  cum  omnia  transeant,  "  caritas  nun- 
 "  quam  cxcidit."     Hpec   est  porta  speciosa,  quee  in 
 
 '  sine  .  .  .  detractione,  G ;  om.  I  ^  Thomce,  om.  Z. 
 P,  Z.  I*  '^""'""'o,  P 
 
 -  viagnificos,  G.  I 
 
576 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1177. 
 
 subvertione  Jerusalem  Integra  et  intacta  permansit ; 
 cumque  omnia  evacuentur  in  moi'te,  dilectio  in  morte 
 non  moritur,  cujus  fortituclini  mors  succvmibit.^ 
 
 Rebellion  Eegnum  quidem  Anglias  quod  adversus  regem  Ste- 
 sup-^  phanum  armis  strenuissimum  ^  sudoribus  obtinuerat 
 pressed.  bclHcis,  licet  adolescentulus  et  contemptus,  filii  ejus 
 consilio  et  auxilio  regum  et  principum  circumjacentium 
 gravi  seditione  turbaverant.  Ipse  autem,  destitutus 
 suis  et  ab  extraneis  impugnatus,  illo  aspirante^  in  cujus 
 virtute  unus  fugat  decern  millia,  prsevaluit  universis, 
 deditque  in  manus  ejus  hostes  sues  Dominus,  ad 
 alligandos  4  reges  eorum  in  compedibus,  et  nobiles 
 eorum  in  manicis  ferreis.  Ille  [ergo  ^]  qui  convertit 
 corda  filiorum  ad  patrem,  ipsos^  in  afFectu  filiali 
 nutriens,  sedem  patris  in  tempora  longa  stabiliat,  et 
 faciat  pacem.  Scio  enim  quod  si  bella  iterum  suscita- 
 verint  in  parentem  succidet  eos  Dominus.  Nam  Dei 
 judicio  et  lege  fatali  sancitum  est,  ut  quicunque  de 
 consanguinitate  illius  bellis  ip.sum  impugnare  prte- 
 sumpserit,  non  dimidiet  dies  suos.  Hoc  autem  in 
 lihro  experientise  jam  de  multis  legimus,  et  fide  oculata 
 cognovimus.  Valete.'' 
 
 Quod  tantffi  majestatis  oculis  parvitas  mea  non 
 minus  impudenter  quam  irreverenter  se  ingerit,  quteso, 
 
 DCCXCVIII. 
 
 Ex  EPisTOLA  Herbertt  exsulantis  POST  Sancti 
 Thom^  martyrium  ad  Alexandrum  papam. 
 
 (P.  34  ;  Herb.  34.) 
 
 '  succumbel,  with  correction  in 
 
 ^  ergo,  cm.  P,  Z. 
 
 marg.,  Z. 
 
 "  ipsos  nutriens,  P,  Z ;  ipse  in 
 
 2  slrenuissime,  Z. 
 
 3  succurrente,  G. 
 
 4  aUigaiidum,  G. 
 
 filiis  iiostri  regis  suscitet  et  mittat 
 
 filiates  et  devntos  affectus  ;  ipse,  G. 
 7  Valete,Z. 
 
A.D.  1177.] 
 
 epistola:. 
 
 577 
 
 pater,  ne  causemini  praesumptioneui  quia  urget  pres- 
 sure. Pudor  sane  reclamat  et  reverentia,  sed  dolor 
 superat,  cujus  plerumquc  vis  nec  praestolari  judicium, 
 nnc  teniperare  ^  consilio,  nec  pudore  frenai'i,  nec  ra- 
 tioni  subjici  solet.  Vim  ergo  patiens,  domine,  ad  te 
 vocifero.  Ecce  enim  Robertus  ille  in  conspectu 
 Domini  venatoi',  qui  proprium  patrem  suum  in  moi*- 
 tem  venatus  est  et  ipsius  sanguine  incrassatus,  ex- 
 tendit  adhuc  rete  suum  ut  reliquias  etiam  interfecti 
 patris  congreget,  et  incorporetur  sibi.  Illos  siquidem 
 qui  tarn  fortis  athletpe,  prius  exulis  nunc  vero  mar- 
 tyris,  in  exilio  onera  tarn  fovtiter  quidem,  sicut  mundus 
 novit,  comportarunt,  nunc  quterit  in  spiritu  interficere, 
 forte  postea  in  carne  perenipturus.  Nam  qui  hostes  A  new 
 reputari  noluerint  compellit  ad  juramenta;  si  licita,  quired! 
 vos  videritis.  Juramenti  vero  forma  htec  est — "  Ego 
 "  enim  jnro  domino  regi  Anglorum,  tarn  patri  quam 
 "  filio  quod,  pacem  ipsi  ''  servabo,  et  quod  nullum 
 "  detrimentum  suorum  regalium  per  me  sustinebit,  et 
 "  quod  non  egrediar  de  terra  ipsius  absque  ipsius 
 "  licentia,  neque  litteras  ultra  mare  mittam "  :  et,  ut 
 caetera  taceam,  quid  in  hoc  juramento  regalium  no- 
 mine intelligere  velit,  etiam  tardioribus  manifestum. 
 Ad  tale  juramentum  plerosque  jam  de  nostris  com- 
 pulit ;  magistrum,  videlicet,  Joannem  de  Saresberia, 
 dominum  Gunterium,  et  alios.  Verum  si  ita  jurantes 
 celsitudini  vestrte  in  aliquo  videntur  excessisse,  pro- 
 fccto  non  modicam  habent  excusationem  de  peccato, 
 qui  inter  crudelissimas  manus  et  in  corde  maris  sunt 
 inclusi.  At  certe  longe  aliud  esset  de  parvitate  mea  The  wri- 
 judicium,  si  (quod  absit)  proprio  ductus  arbitrio  ita  1^^^^^^^^ 
 juraturus  accederem ;  prsesertim  cum  proxima  ante  being 
 exccssum   martyris   die,  nobis   nihil  tam  hon-endum 
 
 '  tcmptari,  1',  wiih  correction  in 
 marg. 
 
 -■  vnim,  probably  a  mistake  for 
 something  denoting  that  the  name 
 o  12478. 
 
 of  the  person  was  to  be  expressed 
 (N-M). 
 
 ipsiiiR,  G. 
 
 . 
 
 O  O 
 
578 
 
 EPlSTOLiL'. 
 
 [&.T).  1177. 
 
 suspicari   audentibus,   volentc   ipso   martyre   Dei  ct 
 jubcnte,  una  cum  dilccto  socio  nostro  magistro  Alex- 
 andre terram  egressus  sim,   et  ita  favens  Dominus, 
 cujus  oculi  semper  prospiciunt  super  fidcm,  me  in- 
 contaminatum  huic  negotio  per  gratiam  suam  reserva- 
 vit,  nec  exsilii  mei  gloriam   ignominioe  infici  nsexo 
 sustinuit.    Sed  quid  nomine  exsilii  gloriam  qui  mar- 
 tyrii  palmam  videre   non  merui  ?    Quin  potiiis  tor- 
 cular  calcavit  solus,  et  de  gentibus  non  erat  vir  ^  cum 
 ee.    Hinc  est  quod  quoties  ipsius  ante  mentis  mepo 
 oculos  exsilium  pone,  raeum  toties  exsilium  plange. 
 Vereor  nempe  cum  forti  illo  athleta  frustra  me  in 
 tentationibus   suis    laborasse,   j)erseverasse  non  dieo, 
 quum    consummationi    interesse    fuerit  denegatum. 
 Undo  et  mihi  nunc  est  duplex  incendium  tribulationis. 
 Me  quippe  lugeo  discessisse,  decessisse  ilium.    .    .  . 
 Visions     Juxta   quod   uni   ex   fratribus   de   Pontiniaco,  sicut 
 miracles.    pi'O  certo  creditur  tam  affectu  quam  liabitu  monacho, 
 rubris  indutus  et  crucem  suam   bajulans,  sciscitanti 
 quomodo  se  haberet,   respondit,  "  Die  fratribus  meis 
 "  quod  ego  vici  mundum,"  ct  delude  viilnerum  ei  irion- 
 stravit  cicatrices.    Visiones'^  certc  alias,  quas  servis 
 ~  suis  jam  multiplicat   Deus   ad  manifestandam  justi- 
 tiam  illius  ct  passionis  triumplium,  enumerarc  longum. 
 Diflienity   ged  ut  visiones  taceantur,  virtutes  quas  in  terra  ilia 
 inKthe'*  "jam  visibilitcr  operatur  Deus,  sicut  mirabiles  ita  ct 
 min-vcles.    multfe  sunt.    De  quibus  multi  multa  sanctitati  vestr.T 
 scripsissent,   nisi   carceralis   illius   terras   angnstia  ct 
 dominantium  timore  prcmcrentur.   *    *  * 
 
 I     -  Visiones  .  .     pienierenlitr,  uot  in  G. 
 
AD.  1179.] 
 
 EPISTOL^. 
 
 579 
 
 DCCCII. 
 
 Ex  EPisTOLA  Petri  Blesensis  ad  Joannem  [Saresbe- 
 riensem]  Carnotensem  episcopum. 
 
 (Pet.  Bles.  114;  MS.  CCCC.) 
 
 [Bcnedictus  Dominus,  etc.]  ***** 
 Illud  aiitem  ^  noveritis,  quod  de  mandato  domini  -  Haviug 
 archiepiscopi  scribere  triumphum  beati  Thomte  martyris  i,^' 
 attentassem,  nisi  aliud  mihi  sciiptum  fortuitus  obtulis-  arehbisliop 
 set  eventus,  in  quo  elegantia  styli  ingeniuni   magistri  -vd-ite  in 
 Joannis  Saiiesberiensis  exprimebat  et  linguam.    Ad-  J^ono'^  of 
 mu-ans  ergo  ^  gratiam  qure  difiusa  est  m  labiis  vestns,  lie  declines 
 substiti,  ne  laudes  quas  lingaa  ei'udita  dicta vciat,  in-  , 
 
 .  1  o  >  respect  for 
 
 doctis  humanaj  sapiential  verbis,  et  stylo  degcnen  do-  John  of 
 turparem,  et  injurius  fierem  *  inartyri,  qui  per  insuffi-  Li^fc^^""^^'^ 
 cientiam  rudis  ingenii  tautte  magnificenti?e  prieconia 
 dccurtasscm.  Valete. 
 
 DCCCIII. 
 
 GlLElSERTUS  EPISC0PT"S  AD    PAROCniANO.S  LONDOXIENSIS 
 ECCLESI.E. 
 
 (C.2y9;  C*.  145;  G.  Fol.  225.) 
 
 Gilcbcrtus  ■'  Dei  gratia  Lundoniensis  cpiscopus,  dilec- 
 ti.s  sibi  in  Domino  univcrsis  sanctfc  Lundoniensis 
 ecclesifc  parochianis  et  filiis,  salutem,  gratiam,  et  bene- 
 dictionem. 
 
 Particeps  merccdis  efficitur  quicumquc  se  bonorum  a  ho.'^pitai 
 opcruin  adjutorem  cxliibet ;  nec  irrcmuneratum  relin-  j,^ 
 quitur,  quod  in  pietatis  usus  fucrit  intuitu  paupei'um  honour  of 
 
 ^  St.Thoinas. 
 
 '  cti(tm,G.  1      <  /iV/w,  G. 
 
 -  mci,  ius.  G.  \     ^  "I"^'*^  greeting  omitted  in  C*. 
 
 Om.  MS. 
 
 0  0  2 
 
580 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1179. 
 
 crogatum,  dicente  Domino,  "  Quod  uni  ex  minimis 
 "  meis  fecistis,  mihi  fecistis."  Inde  est  quod  univer- 
 sitatem  vestram  monemus  attentius  et  rogamus,  et  in 
 peccatorum  vestrorum  remissionem  injungimus,  quate- 
 nus  ad  construendum  xenodoehium,  quod  in  honore 
 Dei  et  beati  Thomse  martyris,  Lundoniae  apud  Suth- 
 werc,  ad  pauperum  et  infirmorum  susceptionem  pariter 
 et  sustentationem,  de  novo  est  inchoatum,^  amore  Dei 
 ct  pietatis  intuitu,  manum  auxilii  misericorditer  porri- 
 gatis  ;  et  ad  pauperum  refectionem  pariter  et  sustenta- 
 tionem de  concessis  vobis  a  Domino  facultatibus  im- 
 pertientes,  Deum,  ob  collatam  sibi  in  membris  suis 
 gratiam,  remuneratorem  et  vita^  vobis  seternse  largi- 
 torem  habeatis,  et  orationum  et  benefactorum  ^  qua? 
 in  jam  dicto  lient  xenodochio  participes  vos  constitua- 
 tis.  Omnibus  vero  qui  ad  praedictum  pietatis  opus 
 manum  auxilii  porrexerint,  et  ejusdem  loei  pauperibus, 
 indulgeuce  3  modico,  subvenorint,  de  Domini  confisi  miseri- 
 cordia  viginti*  de  injuncta  sibi  poenitentia  dies  relaxa- 
 mus,  et  orationum  et  beneficiorum  quae  in  nostra  fient 
 ecclesia  eos  participes  esse  concedimus. 
 
 DCCCIV. 
 
 Ex  EPISTOLA  AlANI    PllIORIS    ET  CONVENTUS  ECCLESIiE 
 
 Cantuariensis  ad  Baldewinum  archiepiscopum. 
 
 (MS.  CCCC. ;  0.  n  ;  Alan.  3,  cd  Giles.) 
 
 A.D.  118,').     [Vobiscum  quam  plurimum,  etc.]    *  * 
 The  trans-     Porro  super  translatione  beati  martyris  Thoma'  et 
 St.Thomas  ejus  termino  certius   quid  determinari   oporterct,  ut 
 feinpJated  "''''^'^^^^^^''^  universis  qmv   id  desiderant,  possit  inno- 
 tescere  qualiter  et  quando  ad  gloriam  illius  solcmni- 
 
 inchoatur,  C*.  I        vel,  om.  C*. 
 
 beneficiorum,  C*.  |      ■*  viyinti,  om.  C. 
 
A.D.  1185.] 
 
 EPISTOL.E. 
 
 581 
 
 talis  valeant  pervenire.  Ad  haec,  quia  undique  pul- 
 samur  et  plurimis  vexamur  angustiis,  prfecipuumquc 
 ad  vestram  paternitatem  speramus  nos  habere  refu- 
 giuni,  idcirco  priorem  nostrum  ad  vestram  benignita- 
 tem  quantocius  Deo  auctore  destinabimus,  obnixius 
 supplicantes  quatenus  in  his  quae  ipse  ex  sua  parte 
 et  nostra  vobis  suggesserit,  vestra  velit  pietas  benigni- 
 orem  aurem  inclinare.  Et  pro  certo,  si  in  his  teui- 
 poribus  sub  vestra  potestate  cogamur  per  quoscunque 
 humiliari,  his,  qui  etiara  bona  sinistra  solent  interprc- 
 tari,  dabitur  apertior  nobis  insultandi  occasio.  Sed  et 
 qui  Capiti  nostro  congessit  contumelias,  nisi  invenerit 
 obviantem  a  Ifesione  membrorum  non  desistet.  Modi- 
 cum quidem  vos  honorat  qui  nos  spernit,  nisi  forte  et 
 in  hoc  crediderit  se  quis  vobis  prsestare  obsequium. 
 Et  procul  dubio,  ut  credimus,  reverentise  vestrje  et 
 honcstati  non  modicum  conferet,  si  manifestis  appareat 
 indiciis  quod  injuria  filiis  illata  patri  omnino  displi- 
 ceat.  Valete. 
 
 DCCCV. 
 
 Alanus  prior  Cantuariensis  ad  Henricoti  regem. 
 
 (MS.  CCCC;  0.  11  ;  Alan.  4,  ed.  Giles.) 
 
 Henrico  regi  Anglorum  Alanus  prior  ecclesife  Christi 
 Cantuarise  saluteni. 
 
 Quanto  desiderio  nobiscum  universus  desiderat  orbis,  Urging 
 ut  corpus  beati  martyris  Thomte  decentiori  loco  cum  f^^J^" 
 debito  honore  coUocetur,  etiam  barbara?  nationes  non 
 ignorant.  Prematura  vero  mors  quondam  patris  nostri 
 Ricardi  id  ipsum  impedivit  ad  tempus,  cum  ad  hoc 
 pridem  vestram  promptiorem  invcnissemus  voluntatem. 
 Nunc  autem  per  Dei  gratiam  parata  sunt  ea  quibus 
 res  ipsa  videbatur  maxiiue  indigcre,  si  tamen  id  sede- 
 rit  vestro  beneplacito,  ut  sequenti  anno  circa  medium 
 
582 
 
 EPISTOL^. 
 
 [A.D.  1185. 
 
 Maii,  tantum  negotium  possit  terminari.  Oportet  cnim 
 ad  ejus  cxsccutionem  plurima  prteparari.  Nihilominus 
 cxpedit  hi.s  qui  longius  absunt  hujus  festivitatis  tem- 
 pus  ita  denuntiari,  quod  ad  id,  sicut  desiderant,  possint 
 competentius  pervenire.  Placeat  itaquc  serenitati  ves- 
 trte  domiuo  ct  patri  nostro  Baldewino  Cantuariensi 
 arcliicpiscopo  et  nobis  voluntatem  vestram  significare. 
 Id  namquo  exspectamus,  nt  de  consilio  ct  auxilio  ves- 
 tro  desiderium  nostrum,  immo  omnium  Christianorum, 
 in  hac  parte  possit  compleri.  Valete. 
 
 DCCCVI. 
 
 Ex  EPiSTOLA  Petri  Blesensis  ad  S.  episcopum  et 
 
 ABBATES. 
 (P.  Bles.  211.) 
 
 Certifies  Bcatissimus  martyr,  sicut  publice  scitur,  toto  exsilii 
 of  Becket's  sui  septennio  sufFraganeis  suis  et  monacbis  suis  factus  est 
 clerks.  tanquam  mortuus  a  corde  ;  nisi  quod  plurimi  illorum, 
 a  quibus  romedia  meliora  sperabat,  addiderunt  dolo- 
 rem  super  dolorem  ejus.  Soli  vci'o  clerici,  cum  eo  ct 
 pro  eo  proscripti,  eidem  in  agonc  suo  fideliter  et  fili- 
 aliter  adstiterunt. 
 
 DCCCVII. 
 
 HONORII  TERTII  PAP^  EPISTOLA  AD  UNIVERSOS  ClIRIS- 
 TIANOS  PER  AnGLIAM  CONSTITUTOS,  DE  TRANSLA- 
 TIONE  BEATI  ThOM^E. 
 
 (Lup.  p.  883  ;  G.  Fol.  382.) 
 
 Jan.  25,        Honorius  cpiscopus,  servus  servorum  Dei,  universis 
 1220.        Christi  fidelibus,  nobilibus  et  aliis  per  Angliam  con- 
 stitutis,  salutem  et  apostolicam  benedictionem. 
 
A.D  1220.] 
 
 LPISTOLiE. 
 
 583 
 
 Rex  cimlestis,  clominus  aucrelorum,  re£>mim  Andi;e  Snucnon- 
 
 .  .f       ,  ^.  °       ing  thii 
 
 Cieteris  altius  nostiis  temponbus  honoravit,  ct  spociali  trans- 
 quadaui  pnierosrativa  dccoiis  ^  o;entem  Anclicam  insio-  '•'t'on  of 
 
 ^.   .  ^         =>  *  °       .     ,  the  samt's 
 
 nivit,  clum,  mundo  posito  in  inahgno  ct  malitia  homi-  body, 
 num  cxcrescente,  virum  sibi  cxindo  sine  macula  pras- 
 elegit,  qui  non  solum  in  tempore  iracundiae  reconciliatio 
 factus  est  ut  sacerdos,  vcrum  etiam  ad  coeleste  con- 
 vivium  invitatus  ilium  sapoiare  meruit  quern  biberat 
 Dominus  calicem  passioni.s.  Et  quia  inventus  dignus 
 Deo,  coronavit  eum  gloria  et  honore,  coronam  ipsius 
 capiti  superponens  de  lapide  pvctioso,  ut  sic  unus  ex 
 Anglicis,  inter  angelos  super  opera  manuum  Domini 
 constitutus,  pro  peccatis  populorum  omnium  fierct 
 intercessor.  Cantct  igitiir  novum  Domino  canticum 
 felix  Cantuai'iensis  ecclesia,  cujus  aram  suo  purpuravit 
 pretioso  sanguine  martyr  Thomas.  Quinimmo  civitas 
 ipsa  tota  potest  et  debet  in  exsultationis  voce  non 
 immerito  jubilare,  quse,  cniorc  rosco  sui  martyris  rubri- 
 cata,  pulchra  facta  est,  et  apparuit  speciosa.  Unde 
 diversarum  multitudine  gentium,  ex  omni  fere  qua) 
 sub  ckIo  est  natione,  celebritatem  ipsius  summoperc 
 venerante,  quondam,  quasi  felici  prtesagio,  suum  \'idetur 
 esse  sortita  vocabulum  ex  eventu,  ac  si  dicatur  cx- 
 presse  Cantuaria  cantusare. 
 
 Vos,  inquam,  si  diligentcr  attenditis  hunc  honorem, 
 gratiarum  actiones  assiduas  largitori  bonorum  omnium 
 exsolvcrc  debetis,  cui  vos,  ex  impenste  benedictionis 
 gi-atia  terrte  vestraa,  cognoscere  potestis  debitores,  ut 
 ingratitudinis  evitetis  vitium,  et  possitis  devoti  filii 
 nuncupari.  Et  quidem  omni  tempore  puro  corde  bene- 
 dicere  ac  honorare  Dominum  debeatis,  isto  tamen 
 prtecipue  vos  oportet  vestes  induere  nuptiales,  et  cum 
 jocimditate  in  laudes  vestro  assurgere  creatori,  cum 
 venturoe  festivitatis  solemnitas  id  exposcat.  Sane-  vene- 
 rabili  fratre  nostro  Stephano  Cantuaricnsi  archiepiscopo. 
 
 decoris,  V;  om.  L,  G.  |     -  a,  ins.  L,  G  ;  om.  V. 
 
584 
 
 EPISTOLiE. 
 
 [A.D.  1220. 
 
 sanctai  Romana;  ecclesiiB  cardinali,  nuper  accepimus, 
 intimante,  quod  idem,  volens  ostendere  in  effectu 
 qiianto  devotionis  fervoro  martyris  supradicti  memo- 
 riam  veneretur,  sacratissimum  corpus  ejus  sublevarc 
 proponit  de  terra,  ipsumque  translatum  honorabilius 
 collocare  ;  cum  dignum  sibi  et  condecens  videatur,  ilium, 
 quantum  in  eo  est,  cxaltare  in  terra,  queni  in  cselo 
 Dominus  exaltavit.  Nos  igitur  pium  ot  laudabile 
 archiepiscopi  memorati  propositum  acceptantes,  uni- 
 versitatem  vestram  monendam  duximus  et  hortandani, 
 per  apostolica  vobis  scripta  mandantes,  quatenus  pacem 
 mutuam  et  concordiam  in  caritatis  vinculo  conser- 
 vantes,  vestras  conscientias  cunctis  perversitatibus  ex- 
 pietis,  et  sic  vos  in  bonis  studeatis  operibus  exercere, 
 ut  cum  dies  ipsius  solemnitatis  advenerit,  in  occursu 
 vestri  sanctissimi  martyris  et  patroni,  ipsum  possitis 
 honoriticentia  debita  taliter  venerari,  quod  doceatis 
 alios  per  exemplum  quantum  esse  debeat  Celebris  per 
 diversa  mundi  climata  prsefati  martyris  memoria  glo- 
 riosa.  Data  Laterani  octavo  kalendas  Fcbruarii,  ponti- 
 ficatus  nostri  anno  tertio. 
 
 DCCCVIII. 
 
 HONORIUS  PAPA  AD  WaLTERUM  PRIOREM  ET  CON- 
 VENTUM  CANTUARIENSEM. 
 
 (G.  Fol.  383.) 
 
 Dec.  18,  Honorius  papa,  &c.  dulcissimis  filiis  priori  et  con- 
 ventui  ecclesife  Christi  Cantuariensis,  salutem  et  apo- 
 stolicam  benedictioncm. 
 
 Indul-  Ecclesife  vcstra\  ciuam  venerabilis  martyr  Thomas 
 
 gonccs  on  .  .  •         i  j  -n 
 
 occasion    reddidit  sui  corporis   sanguine  decoiatam,  ilium  nos 
 .     dccct  impartiri  favorcm,  ut,  sicut  inter  alias  nominis 
 
 translntioD.  ' 
 
 est  majoris  et  fainae,  sic  apud  nos  Romanam  effetam 
 ecclesiam  praerogativam  reparat  gratise  specialis.  Cum 
 
A.D,  1220.] 
 
 EPISTOLiE. 
 
 585 
 
 igitur  (sicut  vobis  referentibus  intelleximus)  archi- 
 episcopi  et  episcopi  qui  ex  diversis  locis  ad  transla- 
 tionem  corporis  ipsius  martyris  convenerint,  accessuris 
 infra  quintum-decimum  diem  ad  translationis  solemni- 
 t;itom  ejusdem  diversas  remissiones  duxerint  facicndas, 
 iisdem  nos  ipsi  dies  relaxamus  quadraginta  de  injunctis 
 iis  poenitentiis ;  vestris  vero  precibus  inclinati,  quod 
 super  hoc  a  vobis  et  ipsis  factum  est  decrevimus  ad 
 unius  anni  et  praedictorum  quadraginta  dierum  remis- 
 sionem  jieqietuis  temporibus  valiturum.  Nulli  ergo 
 omnino  liominum  liceat  banc  paginam  nostrjB  conces- 
 sionis  infringere,  vel  ei  ausu  temerario  contraire. 
 Siquis  autem  hoc  attentate  presumpserit,  indignationem 
 omnipotcntis  Dei  et  beatorum  Petri  et  Pauli  apostolo- 
 rum  ejus  se  noverit  incursurum.  Dat.  Laterani  xv. 
 kal.  Januar,  pontificatus  nostri  anno  quinto. 
 
INDEX. 
 
INDEX 
 
 TO  THE 
 
 LETTERS  RELATING  TO  THE  HISTORY  OF  ARCHBISHOP 
 BECKET 
 
 CONTAINKD  IN  THE  FiFTII,  SlXTIl,  AND  SEVENTH  VOLUMES  OF 
 
 MATERIALS     FOR     THE     HISTORY     OF  ARCHBISHOP 
 THOMAS  BECKET. 
 
 A. 
 
 A  de  la  Cenla  mentioned,  v.  10:3. 
 
 Abingdon,  monastery  exchanged  for  the 
 see  of  Llandaflf,  vi.  278. 
 
 Abbots,  Norman,  at  the  meeting  at  Dom- 
 front,  vii.  83. 
 
 Absolution  given  to  penitents  in  danger  of 
 death,  vi.  277  ;  of  Becket's  excommu- 
 nicates disallowed,  vi.  308-9  ;  ordered 
 by  cardinal  legates,  vi.  320 ;  to  be  con- 
 ditional, vi.  322-3  ;  of  impenitent  per- 
 sons invalid,  vi.  433. 
 
 Achard,  abbot  of  St.  Victor,  elected  but 
 not  appointed  to  the  see  of  Seez,  vii. 
 243. 
 
 Ad  te  levaui,  vi.  273. 
 
 Adam,  canon  regular,  v.  421. 
 
   of  Charing  excommunicated,  vi. 
 
 ■)59,  572,  594,  603. 
  ,  abbot  of  Evesham,  letter  to,  from 
 
 John  of  Salisbury,  vi.  328. 
 
  ,  a  clerk  and  forger,  v.  34. 
 
 Adrian  IV.,  pope,  mentioned,  v.  195  ;  love 
 
 for  the  church  of  Canterbury,  v.  100 ; 
 
 his  mother  in  poverty,  ib. ;  his  relations 
 
 with  John  of  Salisbury,  v.  9  ;  vi.  363. 
 
 Aigle,  R.  de  1',  at  Clarendon,  v.  72. 
 Alan,  prior  of  Christchurch,  Canterbury, 
 
 collects  Becket's  epistles,  v.  xv-xvii ; 
 
 his  views  as  to  the  translation  of  Becket's 
 
 relics,  vii.  580-1. 
 
  ,  witness  to  a  conference,  vi.  262. 
 
   of  Eetlinge  excommunicated,  vi. 
 
 602. 
 
 Albauo  taken  by  the  pope,  vi.  3. 
 
 Albert,  cardinal  of  St.  Lawrence  (Gregory 
 VIIL),  a  letter  to,  v.  51  ;  a  friend  to 
 Becket,  V.  114  ;  letters  to,  vi.  20,  3G6, 
 518,  586  ;  a  just  man,  but  not  a  free 
 agent,  vi.  20  ;  commissioner  for  recon- 
 ciliation, vii.  516,  &c.  See  Commis- 
 sioners. 
 
 Albert,  marquis  of  Bavaria,  v.  183,  188, 
 190,  193. 
 
 Alessandria  founded,  vi.  415. 
 
 Alexander  IIL,  pope,  election  of,  dis- 
 puted, V.  191  ;  acknowledged  in  Eng- 
 land and  France,  v.  17,  18,  31  ;  grants 
 privileges  to  the  archbishop  of  York, 
 V.  21  ;  holds  a  council  at  Tours,  v.  33  ; 
 directs  the  punishment  of  a  forger,  v. 
 34  ;  advises  about  the  canonization  of 
 Anselni,  v.  35  ;  as  to  the  translation  of 
 Foliot,  v.  27  ;  on  the  subjection  of  York 
 to  Canterbury,  v.  60,  112,  131,  158, 
 
590 
 
 INDEX, 
 
 Alexander  III. — coiit. 
 
 324  ;  on  the  right  of  coronation,  v.  21, 
 67,  323  ;  encourages  Bccket,  v.  54,  86, 
 87  ;  prepares  to  return  to  Italy,  v.  158  ; 
 as  to  the  abbot  of  St.  Augustine's,  v.  61, 
 82,  195  ;  declines  to  summon  Bccket, 
 V.  6 1  ;  as  to  the  cross  of  the  archbishop 
 of  York,  V.  67-9,  82  ;  vii.  568  ;  visit  of 
 king  Louis  to,  v.  116;  urges  Foliot  to 
 advise  the  king  well,  v.  4  2,  61  ;  warns 
 him  against  over-asceticism,  v.  43  ;  ex- 
 horts the  monks  of  Canterbury  to  sup- 
 port their  archbishop,  v.  63,  240  ;  con- 
 soles Becket  after  his  compliances  at 
 Clarendon,  v.  38  ;  cautions  him  as  to 
 his  policy,  v.  84  ;  sends  a  legatine  com- 
 mission to  the  archbishop  of  York,  v. 
 86  ;  receives  back  the  legation,  v.  94  ; 
 report  that  he  intends  to  go  to  England, 
 V.  100;  writes  to  the  Cistercians  in 
 favour  of  Becket,  v.  427  ;  annuls  the 
 Northampton  sentences  against  Bccket, 
 V.  178  ;  thanks  the  abbot  of  Clalrma- 
 rais  for  kindness  to  Becket,  v.  242  ;  his 
 letters  on  Welsh  affairs,  v.  225,  seqq., 
 239  ;  oath  taken  by  the  Komans  to  him, 
 V.  120  ;  requires  a  passport  on  his  return 
 to  Italy,  V.  159;  thanks  the  monks  of 
 Pontigny,  v.  173;  at  Montpellicr,  v. 
 218;  receives  envoys  from  Constanti- 
 nople and  Sicily,  vi.  279  ;  sjttlcs  at 
 Bcnevento  and  receives  missions  from 
 Henry  and  Becket,  vi.  280,  406  ;  ad- 
 vises Becket  to  bear  with  the  king  for  a 
 time,  V.  177,  179  ;  laments  the  death  of 
 Victor  the  antipope,  v.  90;  fears  he 
 may  lose  king  Henry,  v.  162  ;  converses 
 with  John  of  Oxford,  vi.  171  ;  orders 
 the  collection  of  Peterpence  in  England, 
 V.  177  ;  advises  Becket  as  to  accepting 
 assistance,  v.  181  ;  is  disowned  at  Wiirz- 
 burg,  V.  182,  183,  186,  187,  193;  re- 
 commends Herbert  of  Bosham  for  the 
 provostship  of  Troyes,  v.  241 ;  writes 
 to  the  king  of  Scots  in  favour  of 
 Becket,  v.  243  ;  and  to  the  king  of 
 France,  v.  198,  245  ;  requests  the  re- 
 lease of  an  imprisoned  clerk,  v.  169  ; 
 
 Alexander  III. — cont. 
 
 admonishes  the  bishop  of  Hereford,  v. 
 252  ;  and  the  bishop  of  London,  v. 
 294  ;  king  Henrj''s  complaints  of  him, 
 V.  300  ;  he  authorises  Becket  to  pro- 
 nounce ecclesiastical  censures,  v.  317  ; 
 confirms  the  privileges  of  the  church  of 
 Canterbury,  v.  324 ;  appoints  Becket 
 legate,  v.  328  ;  advises  as  to  the  bishop 
 of  Salisbury,  v.  346,  364  ;  vi.  407,  568  ; 
 annuls  the  election  of  John  of  Oxford 
 to  the  deanery,  v.  375  ;  confirms  sen- 
 tences against  him  and  R.  of  Ilchester, 
 V.  392  ;  proposes  to  send  a  mission  into 
 king  Henry's  territories,  vi.  83,  85  ; 
 allows  conditional  absolution,  vi.  83, 
 312;  receives  Henry's  envoys,  vi.  84; 
 advises  Becket  to  deal  gently  with  the 
 king,  vi.  86  ;  sends  William  and  Otho  as 
 legates,  vi.  123, 125  ;  is  charged  with  pro- 
 longing Becket's  exile,  vi.  178  ;  consoles 
 him,  vi.  516  ;  his  orders  to  the  legates,  vi. 
 201,  232;  is  spoken  of  insultingly  by 
 the  emperor  as  Roland  (Bandinelli),  v. 
 432  ;  gives  leave  to  the  archbishop  of 
 York  to  crown  the  younger  king,  vi. 
 206  ;  his  sentence  against  the  emperor, 
 vi.  298  ;  releases  the  bishops  from  the 
 prosecution  of  their  appeal,  vi.  388 ; 
 advises  king  Henry  to  come  to  terms 
 with  Bccket,  vi.  395,  565  ;  limits  the 
 use  of  appeals,  vi.  401 ;  accused  of  in- 
 justice to  Becket,  vi.  417;  directs  the 
 convent  of  Canterbury  to  accept  as  prior 
 the  nominee  of  the  archbishop,  vi.  418  ; 
 temporizes  with  king  Henry,  vi.  421  ; 
 asserts  his  own  firmness,  vi.  466  ;  ro- 
 strums Becket  from  uttering  censures, 
 vi.  421 ;  writes  as  to  Gerard  la  Pucelle, 
 vi.  434-6 ;  his  exertions  for  reconcilia- 
 tion, vi.  437  ;  appoints  Simon  and  Ber- 
 nard commissioners,  vi.  438  ;  explains 
 his  policy  to  king  Louis,  vi.  461  ;  advises 
 Becket  as  to  his  dealings  with  the  king,  vi. 
 484  ;  asks  for  an  allowance  for  a  nephew 
 of  Becket,  vi.  485  ;  orders  the  filling  of 
 vacant  sees,  vi.  503  ;  sends  Gratian  and 
 Vivian  as  commissioners,  vi.  537,  5C3  ; 
 
INDEX. 
 
 o91 
 
 Alexander  III. — conl. 
 directions  as  to  the  earl  of  Norfolk,  vi. 
 543,  .550  ;  reproves  Bcckct  for  haste  in 
 uttering  censures,  vii.  1  ;  reported  to 
 be  favourable  to  Bccket,  vii.  2  ;  is  urged 
 to  action  by  Becket,  vii.  123  ;  supports 
 Uecket  coldly,  vii.  239  ;  the  exiles  com- 
 plain of  his  policy,  vii.  283  ;  a  similar 
 complaint  by  Bcckct,  vii.  292  ;  the  re- 
 conciliation of  Henry  and  Becket  re- 
 ported to  him,  vii.  32G  ;  is  reproached 
 by  Becket,  vii.  330  ;  exhorts  Henry's 
 subjects  to  labour  for  peace,  vii.  355  ; 
 explains  his  lenient  treatment  of  Henry, 
 vii.  357 ;  suspends  the  bishops  who 
 crowned  the  younger  king,  vii.  397  ;  his 
 proceedings  after  the  murder  of  Becket, 
 vii.  -171,  et  seqq. 
 
 Alexander,  an  envoy  from  Becket  to  the 
 pope,  vi.  315;  remains  at  Rome  with 
 John,  another  envoj',  after  the  depar- 
 ture of  the  archbishop  of  Sens,  vii.  219  ; 
 employed  by  the  archbishop  of  Sens, 
 vii.  133  ;  is  sent  abroad  by  Becket  imme- 
 diately before  the  murder,  vii.  378. 
 
 Alfred,  a  clerk  of  the  bishop  of  Hereford, 
 vi.  74. 
 
 Almaric,  bishop  of  Senlis,  a  letter  to  the 
 pope  written  for  him  by  Herbert  of 
 Bosham,  vi.  40. 
 
 Ambrose,  saint,  said  to  have  excommuni- 
 cated the  emperor  Theodosius,  v.  275. 
 
 Amiens,  bishop  of,  a  commissioner  ap- 
 pointed by  the  pope  to  absolve  the  arch- 
 bishop of  York,  vii.  498  ;  and  the  bishop 
 of  London,  vii.  501. 
 
 Anacharsis  quoted,  vi.  53,  69. 
 
 Anastasius  IV.,  pope,  his  example  cited, 
 v.  195. 
 
 Angerus,  master,  a  canon  of  York,  vii.  500. 
 
 Anselm,  archbishop  of  Canterbury,  ques- 
 tion of  his  canonization,  v.  35 ;  a  say- 
 ing of,  vi.  108. 
 
 Antioch  taken,  v.  174. 
 
 Appeals  to  the  pope,  the  use  and  abuse 
 of,  v.  128,205,  288,  400,  490,  497;  vi. 
 629  ;  of  the  English  bishops  against 
 Becket,  v.  435,  443,  471,490,  513,  543; 
 
 Appeals  to  the  pope — conl. 
 
 vi.  2,  41,  83,  84,  100,  252,  271,  291, 
 389,  400,  468,  535,  536,  540;  vii.  52, 
 56,  93. 
 
 Appellants  to  Home  are  not  to  be  mo- 
 lested, v.  258. 
 
 Apulia,  dukedom  of,  the  son  of  William 
 (the  Bad)  succeeds  to,  v.  385. 
 
 Aquileia,  the  patriarch  of,  not  present  at 
 Wiirzburg,  v.  188. 
 
 Arcadius,  emperor,  his  excommunioation, 
 V.  275. 
 
 "  Archidiabolus   uoster,"  Becket's  name 
 
 for  his  archdeacon,  vii.  20,  59. 
 Argentan,  a  meeting  of  king  Henry  and 
 
 the  legates  at,  vi.  269  ;  names  of  bishops 
 
 present,  270. 
 Aristippus  referred  to,  vi.  112. 
 Aristotle,  his  translated  works  inquired 
 
 for,  vi.  1C9. 
 Arnulf,  bishop  of  Li-ieux,  asks  for  the 
 
 good  offices  of  Becket  when  chancellor, 
 
 v.  3  ;  congratulates  him  on  his  promo- 
 tion, V.  20  ;  promotes  the  translation  of 
 Foliot  to  London,  v.  27  ;  at  the  council 
 of  Tours,  V.  35 ;  sends  a  letter  on  the 
 council  of  Pavia,  v.  IS ;  not  trust- 
 worthy, V.  101  ;  envoy  from  king  Henry 
 to  the  pope,  v.  85  ;  intrigues  against 
 John  of  Salisbury,  v.  105 ;  secretly 
 pleads  for  Becket  at  the  Curia,  v.  147  ; 
 reports  king  Henry's  discontent,  v.  300  ; 
 his  letter  to  Becket,  v.  302  ;  his  in- 
 fluence declines,  v.  315;  disappointed 
 in  the  archbishop  of  Kouen,  v.  315  ; 
 
 vi.  25  ;  advises  the  king  to  appeal  to 
 the  pope,  v.  381  ;  goes  to  Pontigny, 
 V.  381,  419  ;  professes  friendship  to 
 Becket,  vi.  22 ;  interviews  with  king 
 Henry,  vi.  72  ;  receives  monej'  from  the 
 king  to  pay  his  de"bts,  vi.  74  ;  pleads  for 
 Foliot  with  the  pope,  vi.  635  ;  at  a  meet- 
 ing between  Henry  and  the  commis- 
 sioners, vii.  75,  80 ;  is  of  the  king's 
 party,  vii.  179;  the  church  gf  Bosham 
 given  to  him,  vii.  242 ;  said  to  favour 
 Foliot,  vii.  268  ;  his  proposal  at  Frete- 
 val,  vii.  335 ;  represents  himself  to  be 
 
592 
 
 INDEX. 
 
 Arnulf,  bishop  of  Lisieux — cont. 
 
 a  friend  of  Henry  and  an  advocate  for 
 peace,  vii.  423  ;  reports  to  the  pope 
 Henry's  despair  on  hearing  of  the  mur- 
 der, vii.  438;  is  at  Sons  when  the  in- 
 terdict is  pronounced,  vii.  444  ;  pleads  to 
 the  pope  for  the  bishop  of  Salisbury,  vii. 
 492  ;  to  the  cardinals  for  the  archbishop 
 of  York,  vii.  494  ;  recounts  his  services 
 for  the  peace  of  the  church,  vii.  558. 
 
 Arthur  of  Kergan  declares  the  Welsh 
 church  to  be  independent  of  Canterbury, 
 lias  persuaded  the  chajiter  of  Bangor, 
 and  is  therefore  summoned  by  the  arch- 
 bishop, v.  232,  235. 
 
 Arundel,  Will.  d'Albini,  earl  of,  at  Claren- 
 don, V.  72. 
 
 Augustine,  St.,  archbishop,  referred  to,  v. 
 
 44,  46,  539. 
 Auvergne,  counts  of,  are  requested  to  give 
 
 safe  passage  to  the  pope  returning  to 
 
 Italy,  v.  159  ;  threatened  with  invasion, 
 
 vii.  400. 
 
 Aux,  bishop  of,  deputed  to  publish  the 
 
 interdict  in  Gascony,  vii.  319. 
 Auxerre,  conference  at,  v.  196. 
 Auxerre,  bishop  of,  condemns  Foliot,  vii. 
 
 Avranches,  interview  between  Henry  and 
 the  commissioners  at,  with  his  submis- 
 sion and  absolution,  vii.  514. 
 
 Avcrsa,  bishop  of,  canonization  of  Thomas 
 announced  to,  vii.  549. 
 
 Azo,  a  monk,  letter  to  him  fiom  John  of 
 Salisbury,  vi.  362. 
 
 B. 
 
 Bailleul,  Joccliu  de,  at  Clarendon,  v.  388, 
 390;  o\-roniniuiiic;itrd  at  Ve/elay,  v. 
 383,  3K,s.  ■^W,  3115,  -113  ;  vi.  561). 
 
 r.aldric,  a  clerk,  sue<l  by  Hubert,  a  clerk 
 of  St.  I'aul's,  v.  65. 
 
 Baldwin,  archdeacon  of  Exeter  (arch- 
 bishop of  Canterbury),  letters  to,  from 
 John  of  Salisbury,  vi.  87,  317,  401,  422, 
 441,  480  ;  he  is  mentioned,  vi.  71,  422. 
 
 Baldwin,  archdeacon  of  Norwich,  letter 
 to,  from  John  of  Salisbury,  who  ad- 
 dresses him  as  Godwhw,  vi.  239. 
 
 Bangor,  see  of,  vacant,  v.  225 ;  letters 
 relating  to,  v.  225-39  ;  the  archdeaconry 
 to  be  no  longer  hereditary,  v.  226  ;  the 
 .see  .still  vacant,  vi.  504.^ 
 
 Bangor,  David,  archdeacon  of,  his  letter 
 to  Becket,  v.  228  ;  letters  to  him  from 
 Becket,  v.  230,  235  ;  absolved  from  an 
 oath  extorted  by  the  rcgulus,  v.  234. 
 
 Basingwerk  surprised  by  the  Welsh,  vi.  77. 
 
 Basseville,  Kobert,  count  of,  assists  Henry, 
 vii.  31  ;  enemy  of  Becket,  26. 
 
 Bath,  Kobert,  bishop  of,  Schismalicuff,  vi. 
 300. 
 
 Bath,  archdeaconry  of,  Joh.  Cumin  is 
 ordered  to  surrender  it,  vi.  422. 
 
 Battle,  abbot  of,  his  suit  against  the  bishop 
 of  Chichester,  vii.  242. 
 
 Bayeux,  Henry,  bishop  of  (formerly  dean 
 of  Sarum),  letters  to  him  from  .John  of 
 Salisbury,  V.  212,  214;  his  gre.at  eccle- 
 siastical worth,  vi.  106,270,276,483; 
 at  the  meeting  at  Domfront,  vii.  80  ;  at 
 the  coronation  of  the  younger  king,  356. 
 
 Becket,  Thomas,  chancellor  of  England, 
 archdeacon  of  Canterbury  and  after- 
 wards archbishop  of  Canterbury-. 
 Charged  by  Foliot  with  having  bought 
 the  chaueellorship,  v.  523  ;  recalled  to 
 his  duties  as  archdeacon,  v.  11,  13; 
 urged  to  return  from  abroad,  v.  15 ; 
 congratulated  on  his  preferment  to 
 Canterbury  by  the  bishop  of  Lisieux, 
 vi.  20  ;  promotes  the  translation  of  Foliot 
 to  London,  v,  27  ;  at  the  council  of  Tours, 
 v.  35  ;  appeals  against  the  archbishop  of 
 York  for  carrying  his  cross  in  the 
 southern  province,  v.  44  ;  chosen  as  pri- 
 mate by  the  king,  v.  410;  his  election 
 alluded  to,  v.  517  ;  relates  the  sufferings 
 of  the  church  to  the  pope,  and  sends 
 master  Henry  to  the  Curia,  v.  48 ;  asks 
 
INDEX. 
 
 593 
 
 Becket,  Thomas — cont. 
 
 Louis  VII.  to  mediate  with  king 
 Henry,  v.  70  ;  reports  that  he  has  made 
 peace  at  Clarendon,  v.  80  ;  asks  the  arch- 
 bishop of  Mentz  to  influence  the  pope 
 in  maintaining  the  privileges  of  Canter- 
 bury, V.  82  ;  is  cautioned  by  the  pope 
 not  to  j-ield  in  matters  touching  eccle- 
 siastical privileges,  v.  84  ;  but  to  act  with 
 moderation,  v.  88  ;  his  envoy  at  the  Curia 
 is  denounced  as  an  enemy  of  king 
 Henry,  v.  95  ;  compared  to  S.  Martin  of 
 Tours,  V.  106 ;  a  person  presents  two 
 dogs  to  the  king  of  France  in  his  name, 
 V.  117;  his  flight  fiom  Northampton 
 announced  by  king  Henry  to  king  Louis, 
 V.  134  ;  who  is  requested  to  send  him 
 back,  V.  1 35  ;  the  case  of  his  opponents 
 stated,  V.  136,  521  ;  arrives  at  Sens,  v. 
 138  ;  his  case  as  stated  by  himself,  v. 
 138  ;  asks  the  empress  Matilda  to  be 
 his  advocate,  v.  142 ;  kind  reception  of 
 the  exiles,  v.  ICS,  243,  258  ;  advised  to 
 meet  the  empress  and  the  archbishop 
 of  llouen,  v.  221 ;  conditions  of  peace 
 discussed,  v.  221  ;  goes  as  far  as  Bour- 
 ges  with  the  pope,  v.  172  ;  his  sister  and 
 her  children  receive  kindness  from  the 
 abbot  of  Clairmarais,  v.  242  ;  his  nephew 
 to  be  provided  for  in  Reims  cathedral, 
 v.  258  ;  he  pleads  with  and  threatens 
 king  Henry,  v.  267,  seqq.  ;  ivi  legate, 
 he  is  entitled  to  hear  all  causes,  v.  297  ; 
 accused  of  pride  and  self-will,  v.  302 ; 
 he  remarks  upon  the  hostility  to  him  of 
 the  English  bishops  and  the  nobles,  v. 
 307,  309 ;  requires  Foliot  to  make  a 
 new  profession,  v.  130 ;  at  Clarendon, 
 V.  71,  112,  528-9  ;  twice  attempts  to  go 
 abroad,  v.  529 ;  his  foreign  supporters 
 grow  cool,  V.  310;  is  almost  forgotten, 
 V.  315;  authorised  to  censure  invaders 
 of  church  property,  v.  317,  318;  ex- 
 pects to  be  replaced  in  his  position,  v. 
 327  ;  appointed  legate,  v.  328  ;  legation 
 announced,  v.  329,  344  ;  w  arns  the  em- 
 press that  he  will  employ  censures 
 against  the  king,  v.  361  ;  goes  from 
 0  12478. 
 
 Becket,  Thomas — cont. 
 
 Soissons  to  Rigny  during  the  confer- 
 ence at  Chinou  on  the  way  to  Vezelay, 
 V.  382  ;  is  anxious  for  the  king's  perilous 
 position,  v.  453  ;  advised  to  conciliate  the 
 archbishop  of  Rouen  and  the  bishops  of 
 Lisieux  and  Seez  by  making  acceptable 
 proposals,  v.  420  ;  his  adventures  after 
 landing  in  France,  v.  494;  asks  J.  of 
 Salisbury's  opinion  on  certain  letters, 
 which  he  fails  to  send  to  him,  v.  439  ; 
 lays  his  case  before  Foliot  in  observa- 
 tions on  the  bishops'  appeal,  v.  512: 
 goes  to  Vezelay  and  pronomices  excom- 
 munication against  all  the  king's  party, 
 V.  383-6,  388,  391,  393,  406;  answers 
 the  appeal  of  the  bishops,  v.  490;  jus- 
 tification for  his  flight  from  Northamp- 
 ton, vi.  99  ;  complains  of  the  sufFeriugs 
 of  his  adherents,  vi.  47  ;  his  opinion  of 
 the  king's  episcopal  advisers,  vi.  49 ; 
 bespeaks  the  favour  of  Henry  of  Pisa, 
 the  nuntius,  vi.  53  ;  legatine  commission 
 announced,  vi.  69  ;  those  who  hinder 
 appellants  excommunicated,  vi.  69  ;  re- 
 strained from  uttering  censures,  vi.  85, 
 28.5,  379,  382,  421  ;  declares  that  on 
 his  consecration  he  was  released  from 
 all  secular  obligations,  vi.  97  ;  justifies 
 his  flight,  vi.  99  ;  advised  to  use  strong 
 measures,  vi.  75  ;  boasts  of  the  fidelity  of 
 the  church  of  Canterbury  to  the  apos- 
 tolic see,  vi.  57  ;  his  popularity  declined 
 when  he  became  a  rigid  archbishop, 
 vi.  101  ;  writes  contemptuously  of  John 
 of  Oxford,  king  Henry,  and  cardinal 
 William  of  Pavia,  vi.  113  ;  his  primacy 
 and  legatine  oflSce  confirmed,  vi.  119, 
 152;  his  correspondence  with  the  pope 
 betrayed  to  the  king,  vi.  147  ;  his 
 translation  proposed,  vi.  154,  316,  31S, 
 382  ;  refuses  to  abide  by  the  award  of 
 William  and  Otho  the  legates,  vi.  154  ; 
 his  distrust  of  the  legates,  vi.  220,  253, 
 279;  rebukes  them  for  indiffereuce,  vi. 
 158;  conference  with  them,  vi.  247, 
 282 ;  urges  Foliot  to  return  to  obe  • 
 diencc,  vi.  181 ;  requires  him  to  return 
 V  P 
 
594 
 
 INDEX, 
 
 Becket,  Thomas — conl, 
 
 the  original  letters  of  legation,  vi.  182  ; 
 nifiintained  by  king  Louis  at  St.  Co- 
 lumba's  at  Sens,  vi.  195,  19"  ;  asks 
 Conrad  of  Mcntz  for  ncv.  s  of  Itali;in 
 affairs,  vi.  211;  sends  AVilliam  of  Ta- 
 via's  letters  to  cardinal  Il3aeintl),  vi. 
 214  ;  complains  of  William  of  Pavia, 
 vi.  229  ;  and  urges  the  pope  to  action, 
 vi.  230  ;  asks  William's  favour  and  pro- 
 poses a  meeting  at  Paris,  vi.  243  ;  refuses 
 to'  observe  the  custojns,  vi.  250 ;  returns 
 ambiguous  answers  to  other  proposals, 
 vi.  251  ;  required  by  the  legates  to  ab- 
 stain from  pronouncing  an  interdict  on 
 the  kingdom  or  subjects  of  king  Henry, 
 vi.  273  ;  professes  to  be  willing  to  sub- 
 mit to  the  legates,  but  protests  against 
 William  of  Pavia,  vi.  279;  refuses  to 
 yield  to  the  legates,  vi.  282;  who  forbid 
 liim  to  utter  censures,  vi.  284,  285  ;  a 
 new  appeal  lodged  against  him,  vi. 
 290-1  ;  complains  to  the  pope  against 
 the  legates,  vi.  294  ;  remonstrates  against 
 the  pope's  policy,  vi.  379  ;  advised  by 
 the  pope  to  be  firm  but  moderate,  vi. 
 383,  421;  sends  his  nephew  G.  to  the 
 archbishop  of  Syracuse,  vi.  397  ;  re- 
 quests Lombard  of  Piacenza  to  lay  the 
 case  of  the  church  before  the  poi)e,  vi. 
 397  ;  is  conducted  to  the  meeting  at 
 La  Fcrto  Bernard  by  the  count  of 
 Flanders,  vi.  455  ;  is  suspended  by  the 
 pope,  vi.  4G3,  468,  4G9,  473,  475,  481  ; 
 tlie  pope's  policy  explained,  vi.  477  ;  is 
 recommended  to  the  pope  by  the  bishop 
 of  Chartrcs  (elect  of  Sens),  vi.  478  ;  dis- 
 turbed by  the  papal  policy,  is  reassured 
 by  the  jiope,  vi.  484  ;  a  pension  allowed 
 by  the  pope  to  Gilbert,  Becket's  nephew, 
 vi.  485  ;  the  reversion  of  Gilbert's  pen- 
 sion asked  for  Geoffrey,  another  nephew, 
 vi.  485  ;  at  Montmirail,  vi.  488  ;  he 
 accepts  the  customs  with  a  reservation, 
 vi.  489  ;  another  meeting  proposed,  vi. 
 492  ;  offers  to  make  almost  any  conces- 
 sion for  the  sake  of  peace,  vi.  514  ; 
 asks  the  pope  not  to  consent  to  the 
 
 Bcckct,  Thomas — cont. 
 
 absolution  of  the  excommunicates,  vi. 
 523  ;  excommunicates  the  king's  ad- 
 visers and  threatens  others,  vi.  576 ; 
 announces  these  sentences  to  the  pope 
 asking  for  his  approval,  vi.  582 ;  regrets 
 that  Gratian  the  commissioner  has  not 
 visited  him,  and  asks  for  his  favour,  vii. 
 8  ;  meets  the  archbishop  of  Eouen  at 
 Pontoise,  vii.  20;  declines  to  obey  a 
 threatened  citation  to  Rome,  vii.  27  ; 
 his  charter  of  liberties  given  to  Christ 
 Church,  Canterbury,  vii.  GO,  64  ;  endea- 
 vours to  influence  the  Curia  against  the 
 king's  party,  vii.  130,  131,  132;  invited 
 by  Vivian  to  meet  the  kings  at  Corbeil, 
 vii.  151,  154  ;  admonishes  king  Henry, 
 vii.  154 ;  interview  with  the  king  at 
 Montmartre,  vii.  1G3  ;  his  ^vritten  peti- 
 tion presented  there  to  the  king,  vii. 
 168  ;  his  terms  of  peace  with  the  king, 
 vii.  173;  expostulates  with  John  of 
 !Naples  to  whose  protection  he  has  been 
 committed  by  Louis  VI L,  vii.  187; 
 forbidden  to  crown  the  younger  king 
 unless  his  father  give  securities  to  the 
 Church,  vii.  216;  addresses  the  faithful 
 in  England  who  have  been  forced  to 
 take  the  oath  of  allegiance  to  Henry,  vii. 
 220  ;  his  fruitless  journey  to  Pontoise, 
 vii.  225,  234 ;  writes  a  letter  to  the 
 bishop  of  Nuvers  "  sub  alterins  nomine 
 "  propter  insidias,"  vii.  245  ;  forbids 
 the  bishops  to  assist  in  the  coronation 
 of  the  jounger  king,  vii.  256;  remon- 
 strates against  Foliot's  absolution,  vii, 
 278,  279,  281,  297;  accuses  the  Curia 
 of  venality,  vii.  282 ;  his  letter  to  his 
 secret  messenger  Idonea,  vii.  307  ;  ad- 
 vised to  distrust  certain  Templars,  vii. 
 310  ;  is  advised  not  to  oppose  the  coro- 
 nation of  the  younger  queen,  vii.  317; 
 
 ,  is  reproved  for  his  habit  of  foreboding, 
 vii.  319;  protests  against  the  corona- 
 tion, vii.  328  ;  his  forebodings  as  to  his 
 last  return  to  England,  vii.  388  ;  pro- 
 poses to  return  to  Canterbury,  vii.  402  ; 
 lands  at  Sandwich,  vii.  403,  410 ;  arrives 
 
INDEX. 
 
 595 
 
 Ueckot,  Thomas — coat. 
 
 at  Canterbur3%  vii.  404,  411  ;  forbidden 
 lo  meet  the  younger  liinfr,  vii.  412  ;  sends 
 letters  of  excommunication  to  England 
 before  his  own  return,  vii.  410  ;  his  ex- 
 asperating conduct  on  his  return,  vii. 
 419,  425,  426  ;  his  murder  reported,  vii. 
 428,  429,  430,  434,  43G,  446 ;  miracles 
 follow  and  canonization  proposed,  vii. 
 524  ;  dififereut  degrees  of  guilt  in  those 
 assenting  to  the  murder,  vii.  534  ;  diffi- 
 culties in  the  election  of  a  successor, 
 vii.  543,  556;  his  canonization  an- 
 nounced, vii.  544,  ct  seqq.  ;  his  anni- 
 versary to  be  observed  on  December 
 29th,  vii.  546,  548,  550  ;  translation  of 
 his  remains  proposed,  vii.  546,  580,  581, 
 583,  584 ;  his  sanctity  compared  with 
 that  of  St.  Thomas  the  Apostle,  vii.  567. 
 
 Bellay,  the  bisliop  of,  envoy  to  the  pope 
 for  king  Henry,  vi.  395,  438,  440. 
 
 Berengar,  serves  a  notice  of  Foliot's  ex- 
 communication upon  the  officiating 
 priest  of  St.  Paul's,  London,  vi.  603. 
 
 Bernard  de  la  Coudre  (de  Corilo),  monk 
 of  Grammont,  letter  to  him  from  Becket, 
 vi.  490  ;  commissioner  for  reconciliation 
 sent  by  the  pope  to  king  Henry,  vi. 
 438  ;  at  Montmirail,  vi.  488  ;  his  ndc 
 forbids  him  to  report  to  the  pope  in 
 writing,  vi.  490,  518  ;  mentioned,  vi.  420, 
 496,  497,  507,  513,520,  529;  his  dis- 
 tress for  the  king's  sake  on  hearing  of 
 the  murder,  vii.  447  ;  his  candid  opinion 
 of  the  king's  share  in  the  murder,  vii. 
 450. 
 
 Bernard,  cardinal  of  Porto,  mentioned,  v. 
 
 50,  326  ;  vi.  473,  477. 
 Bertrand,  archbishop  of  Bordeaux,  v.  353  ; 
 
 vi.  70;  at  the  greeting  at  Domfront, 
 
 vii.  72;  appointed  to  publish  the  inter- 
 dict in  Gascony,  vii.  319. 
 
 Bigod,  Roger,  v.  72. 
 
 Bishops,  the  English,  their  appeal  against 
 Beeket,  v.  407,  413,  421,  505;  their 
 letter  to  Alexander  111.,  in  favour  of 
 Henry,  v.  403  ;  another  letter  thanking 
 him  for  sending  the  legates,  regretting 
 
 Bishops,  the  English — cant. 
 
 the  insufficiency  of  their  powers,  ai>d  an- 
 nouncing their  new  appeal,  vi.  285-0-7  ; 
 letter  to  them  from  the  pope,  vi.  288  ; 
 reproved  for  subservience  to  the  king, 
 vii.  360,  364  ;  elections  of,  declared  free 
 after  the  murder,  vii.  553. 
 
 Bisset,  Manasser,  at  Clarendon,  v.  73. 
 
 Blaudrata,  the  count  of,  helps  the  em- 
 peror, vi.  402. 
 
 Bohuu,  Humphrey  de,  v.  72. 
 
 Bosham  church,  taken  from  the  bishop  of 
 Exeter,  vii.  241.  242. 
 
 Boso,  cardinal,  historical  precedents  sent 
 to  him  by  Becket,  vi.  57. 
 
 Bourges,  Becket  accompanies  the  pope  on 
 his  way  to  Bome  as  far  as,  v.  172. 
 
 Bourges,  archbishop  of,  his  letters  found 
 among  Becket's  secret  correspondence, 
 
 vi.  147  ;  directed  to  absolve  the  bishops  of 
 London  and  Salisbury  after  the  murder, 
 
 vii.  478,  481. 
 
 Bourges,  archdeacon  of,  Cadureus,  liis 
 letter  to  Louis  VII.,  v.  159  ;  Humbert 
 (Urban  III.)  ;  his  letter  to  Beeket,  vi. 
 202  ;  meets  the  legates  at  Chateauroux 
 and  finds  them  favourable  to  Becket,  vi. 
 202  ;  refuses  the  kiss  of  ])eacc  to  John 
 of  Oxford,  vi.  203 ;  an  adherent  of 
 Becket,  vii.  317. 
 
 Bovi,  Humphrey,  mentioned,  v.  215  ;  vi. 
 1.05. 
 
 Boxley  Abbey,  a  monk  claims  to  be  abbot, 
 V.  12  ;  to  pay  tithes  to  the  parish  church, 
 V.  129. 
 
 Braose,  W.  de,  mentioned,  v.  72. 
 Brennus  "  Dux  Senouum,"  mentioned,  vi. 
 239. 
 
 Britanny,  Conan,  count  of,  at  Clarendon, 
 V.  72  ;  project  of  marrying  his  daughter 
 to  king  Henry's  son,  vi.  1/0. 
 
 Bretons  at  La  Ferte  Bernard,  vi.  458. 
 
 Bromficld  (Salop),  the  canons  become 
 monks  at  Gloucester,  v.  401. 
 
 p  p  2 
 
596 
 
 INDEX, 
 
 C. 
 
 C  ,  priest  of  Llanthony,  his  letter  to 
 
 the  ])ope,  vi.  627. 
 Caen,  king  Ileury  meets  the  legates  at,  vi. 
 
 280  ;  a  later  meeting  at,  to  renew  the 
 
 Avranches  oaths,  vii.  516,  519. 
 Cahors,  bishop  of,  vi.  418. 
 Caisneto,  W.  de  (Cheney?),  v.  73. 
 Camvile,  R.  de,  v.  72. 
 Canonization  of  Becket,  vii.  532,  544,  el 
 
 seqq. 
 
 Canons  ecclesiastical,  v.  48,  163. 
 Canterbury,  archbishops  of,  steadfastness 
 
 of  former,  v.  337  ;  right  of  coronation, 
 
 V.  296. 
 
  ,    Anselm,    see    Anselm  ; 
 
 Thomas,  see  Becket. 
 
  ,   ,  Theobald,  his  letters  to  his 
 
 archdeacon  Becket,  v.  9,  11  ;  wishes  to 
 abolish  evil  customs  introduced  in  his 
 own  time,  v.  10 ;  a  friend  of  cardinal 
 Boso,  and,  notwithstanding  king  Ste- 
 phen's prohibition,  present  at  the  coun- 
 cil of  Eeims,  vi.  57. 
 
  ,  Richard,  sees  reason  to 
 
 regret  the  claims  for  clerical  immuni- 
 ties, vii.  561. 
 
 Canterbury,  archdeacon  of,  Walter 
 (bishop  of  Rochester),  a  letter  to,  vi. 
 349. 
 
  ,   Geoffrey  Ridel  (afterwards 
 
 bishop  of  Ely),  his  intrigues  at  the 
 Curia,  v.  9 1  ;  obtains  letters  of  legation 
 for  the  archbishop  of  York,  v.  94 ; 
 wishes  to  go  abroad,  v.  431  ;  is  sum- 
 moned by  the  archbishop,  vi.  34  ;  makes 
 no  effort  to  procure  peace,  vi.  91  ;  ap- 
 peals against  Becket,  vi.  272,  278  ;  has 
 great  influence  with  the  king,  v.  373  ; 
 styled  "  Archidiabolus  noster,"  v.  300  ; 
 vii.  20,  59 ;  threatened  with  excom- 
 munieation,  vi.  558,  572,  584,  594,  601  ; 
 envoy  from  Henry  to  Louis  VII.,  vii. 
 27,  59 ;  avoids  a  meeting  with  the 
 commissionerg,  vii  70 ;  present  at  the 
 
 Canterbury — cont. 
 Domfront  meeting,  vii.  80;  cause  of 
 Becket's  misfortunes,  vii.  128, 131,  132  ; 
 charged  with  the  publication  of  the 
 king's  constitutions,  vii.  147  ;  is  counte- 
 nanced by  Gerard  la  Pucelle,  vii.  229  ; 
 present  at  Freteval,  vii.  344  ;  an  adviser 
 of  the  younger  king,  vii.  389  ;  retains 
 the  church  of  Otford,  vii.  404. 
 
 Canterbury,  vice-archdeacon  of,  Robert, 
 vi.  558,  584,  585  ;  letter  to  him  from 
 John  of  Salisbury,  vi.  452. 
 
 Canterbury,  monastery  of  Christchurch, 
 the  pope  advises  the  chapter  to  adhere 
 to  Becket,  v.  63  ;  are  asked  to  furnish 
 funds  to  Becket,  vi.  331,  seqq. ;  required 
 to  receive  Becket's  nominee  as  prior, 
 
 vi.  418  ;  the  prior  imprisons  a  monk  who 
 lias  riotously  professed  his  adhesion  to 
 Becket,  vi.  77;  the  master  of  the  infirmary 
 carries  news  to  France,  vi.  77  ;  the  prior 
 is  accused  of  collusion  with  Ranulf  de 
 Brock,  vi.  300 ;  the  monks  are  blamed 
 for  applying  to  the  king  ou  the  death  of 
 their  prior,  vi.  301 ;  wanting  in  sym- 
 pathy with  Becket,  vi.  589  ;  dissensions 
 among  the  monks  on  Becket's  account, 
 
 vii.  9  ;  advised  to  resist  Foliot's  claims, 
 vii.  11;  are  slack  in  assisting  Becket, 
 vii.  11,  136,  189,  302,  304;  are  asked 
 to  meet  Becket  on  his  return,  vii.  396. 
 
 Canterbury  cathedral,  its  reconciliation 
 after  the  murder,  vii.  551. 
 
 Cardinals,  letter  to,  from  Hervey  the 
 clerk,  vi.  78  ;  from  Becket,  vi.  156;  sig- 
 natures of  the  members  of  the  college 
 of,  V.  325  ;  a  list  of  those  favourable  to 
 Henry,  vii.  473. 
 
 Carthusian  order,  letter  to  king  Henry,  vi. 
 165  ;  the  prior  of  the  Chartreuse  envoy 
 from  the  pope  to  king  Henry,  vi.  395  ; 
 negotiations  with  the  emperor,  vi.  403. 
 
 Censorinus,  a  name  denoting  king  Henry, 
 v.  173. 
 
 Chalons  on  the  Marne,  bishop  of,  provides 
 for  one  of  Becket's  clerks,  v.  165. 
 
 Chantemerle,  prior  of,  reads  a  private 
 correspondence,  v.  6. 
 
INDEX. 
 
 597 
 
 Charroux,  abbot  of,  vi.  456. 
 
 Chart,  Great,  church  of,  vi.  601. 
 
 Chartres,  William,  bishop  of  (afterwards 
 archbishop  of  Sens  and  of  Reims),  for- 
 merly provost  of  Troyes,  v.  241  ;  his 
 reputation,  vi.  410  ;  his  letter  to  the 
 pope  in  favour  of  Uecket,  v.  373  ;  me- 
 diates between  the  kings,  vi.  410  ;  trans- 
 lated to  Sens,  vi.  433  ;  letter  to  him 
 from  the  pope,  vi.  485  ;  his  consecration 
 as  archbishop,  vi.  388,  486  ;  his  services 
 during  the  schism,  vi.  487;  letter  to 
 him  from  king  Henry,  vi.  525 ;  his 
 letters  to  the  pope,  vi.  478,  526,  583  ; 
 provides  for  Becket's  nephew,  vi.  485. 
 See  Sens,  archbishop  of. 
 
 Chartres,  Peter,  archdeacon  of,  his  know- 
 ledge of  Henry's  character,  vii.  128,  183. 
 
 Chertsey,  abbot  of,  letter  to  the  pope,  vi. 
 625. 
 
 Chester,  Richard,  bishop  of  (Coventry), 
 
 v.  72  ;  opponent  of  Becket,  v.  528  ;  au- 
 thorised to  absolve,  vi.  306  ;  suspended 
 by  the  pope,  vii.  397. 
 
 Chester,  earl  of,  Hugh,  v.  72. 
 
 Chichester,  bishop  of,  (Seffrid)  invades  the 
 rights  of  the  see  of  Canterbury,  v.  164  ; 
 (Hilary)  contends  for  the  rights  of  his 
 church,  V.  164  ;  at  Clarendon,  v. 72,  528  ; 
 out  of  favour  with  the  king,  v.  218; 
 vouched  as  a  witness  by  the  bishop  of 
 Sahsbury,  v.  416  ;  letter  to  him  from 
 Becket,  v.  402 ;  blamed  by  John  of 
 Salisbury,  v.  402  ;  professes  adhesion  to 
 Becket,  vi.  120  ;  is  his  enemy,  vi.  252  ; 
 a  friend  to  the  bishop  of  Salisbury,  vi. 
 268;  concerned  in  the  absolution  of 
 the  excommunicates,  vi.  321  ;  to  be 
 suspected,  vi.  326  ;  is  at  Argentan,  vi. 
 270  ;  his  suit  against  the  abbot  of  Battle, 
 vii.  242. 
 
 Chilham,  a  monk  of  St.  Omerslivesat,  v.  96. 
 
 Chinon,  conferences  at,  v.  366,  381 ;  vi.74. 
 
 Church,  English,  abuses  in,  v.  149;  for- 
 merly in  harmony  with  the  State,  v.  526  ; 
 hardships  under  Henry  II.,  vi.  47  ;  vi. 
 367  ;  property  confiscated  by  the  king, 
 
 vi.  312,  316. 
 
 Cinthius,  cardinal,  v.  326. 
 
 Cistercian  Order,  letters  to,  from  the  pope, 
 V.  262,  426  ;  prayers  offered  by,  for 
 Becket,  v.  57,  61 ;  a  monk  punished  for 
 serving  Becket,  v.  262  ;  blamed  by  king 
 Henry  for  harbouring  Becket,  v.  365  ; 
 charged  by  the  pope  not  to  expel  Becket 
 from Poutigny,v.  427 ;  induced  by  threats 
 to  expel  him,  vi.  49,  247  ;  the  abbot  of 
 Citeaux  treats  with  the  emperor,  vi.  403, 
 513 ;  the  abbots  of  Clairvaux  and 
 Citeaux  envoys  to  the  pope  from  the 
 emperor,  vii.  7. 
 
 Clairmarais,  abbot  of,  letter  from  the  pope, 
 V.  242. 
 
 Clarembald,  abbot  of  St.  Augustine's, 
 Canterbury,  letter  to  him  from  the  pope, 
 V.  195  ;  the  matter  of  his  profession  and 
 benediction,  v.  43,  57,  GO,  82,  99,  101, 
 195;  sent  as  envoy  to  Rome,  vi.  377, 
 416  ;  boasts  that  the  pope  is  ready  to 
 give  him  benediction,  vii.  237  ;  his  cha- 
 racter, vii.  239. 
 
 Clarendon,  council  of,  v.  71,80,86,384, 
 390,394,528;  vi.  137,  264,  310,  390; 
 a  play  upon  the  name,  588. 
 
 Cleers,  Hugh  de,  meets  the  bishop  of 
 Poitiers  at  Loches,  v.  40. 
 
 Clergj-,  criminous  judgment  on,  immu- 
 nity from  secular  jurisdiction,  v.  274, 
 405  ;  vi.  454,  509. 
 
 Clergj'  of  England,  ordination  of  children 
 of,  V.  118  ;  disorders  usual  at  deaths  of, 
 V.  127  ;  letter  from,  to  Becket,  remon- 
 strating with  him,  v.  408. 
 
 Clerks,  armed,  present  at  Becket's  murder, 
 vii.  536. 
 
 Clermont,  the  pope  at,  v.  175-181. 
 
 Cluny,  order  of,  diflBculties  arising  from 
 the  schism,  v.  31,  32. 
 
 Cluses,  abbot  of,  ambassador  to  Henry 
 from  the  marquis  of  Montferrat,  vi.  68. 
 
 Cologne,  schismatical  archbishop  of,  Re- 
 ginald, adheres  to  the  antipope,  v.  159, 
 183,  184,  389,  395,  428,  450  ;  translates 
 the  relics  of  the  Magi,  v.  2G5  ;  with- 
 druM's  from  the  party  of  the  Duke  of 
 Saxony,  vi.  30 ;  suffers  from  ague,  vi. 
 
598 
 
 INDEX. 
 
 Cologne — cojit. 
 
 30;  promises,  under  advice,  to  make 
 peace  with  the  pope,  31  ;  his  death,  vi. 
 228,  235,  237;  described  by  John  of 
 Salisbury,  v\.  426  ;  goes  with  the  em- 
 peror to  Italy,  vi.  426. 
 
 Colchester,  archdeaconry  of,  the  clergy 
 are  to  submit  to  the  archdeacon,  v.  22. 
 
 Compostella,  archbishop  of,  recalled  by  his 
 king,  vi.  238. 
 
 Commissioners  for  reconciliation  (legates, 
 nuntii).  John  of  Sutri  and  William  of 
 Pavia,  their  intervention  expected  to 
 procure  peace,  vi.  234,  236  ;  appoint  a 
 meeting  with  Becket  near  Gisors,  vi.  247, 
 261  ;  advise  him  to  promise  to  observe 
 the  customs,  vi.  249  ;  disappointing  re- 
 sults, vi.  260  ;  meet  Henry  at  Argentan, 
 vi.  269  ;  send  messenger  to  the  pope,  vi. 
 273;  Becket  refusing  to  submit  to  their 
 decision,  the  English  bishops  again  ap- 
 peal, vi.  277. 
 
  ,  AVilliam  and  Otho,  their  report  to 
 
 the  pope,  vi.  280  ;  their  letter  to  Becket, 
 vi.  284  ;  a  letter  to  them  from  the 
 pope,  vi.  311;  their  letter  to  Becket, 
 vi.  312;  Becket  asks  for  their  recall, 
 vi.  316;  they  are  forbidden  to  go  to 
 England,  vi.  341  ;  hopes  disappointed, 
 vi.  367  ;  they  are  compared  to  Balaam, 
 vi.  370;  their  instructions,  vi.  384  ;  they 
 disagree,  vi.  406  ;  and  return  to  Home, 
 vi.  481. 
 
  ,  Simon  and  Engelbert,  their  letter 
 
 to  the  pope,  vi.  516;  their  reports,  vi. 
 488,  496. 
 
 ,  ,  Gratian  and  Vivian,  their  appoint- 
 ment and  proceedings,  vi.  538,  563,  .'567, 
 616  ;  their  meeting  with  Henry  at  Dom- 
 front,  vii.  71,  78,  82,  85,  87,  89;  the 
 meeting  at  Montmartre,  vii.  151,  158, 
 159. 
 
  ,  the  archbishop  of  Kouen  and  the 
 
 bishop  of  Nevcrs,  accredited-  to  the 
 bishops  of  Enghind,  vii.  212,  214; 
 follow  Henry  to  England,  vii.  210  ;  their 
 instructions,  vii.  215;  their  commission 
 
 Commissioners,  &c. — cont. 
 
 announced,  vii.  218,  219  ;  their  proceed- 
 ings, vii.  311,  317,  319,  336,  338. 
 
  ,  archbishop  of  Bourges  and  bishop 
 
 of  Nevers,  appointed  to  absolve  the 
 bishops  of  London  and  Salisbury,  vii. 
 481. 
 
  ,  archbishop  of  Rouen  and  bishop 
 
 of  Amiens  to  absolve  the  archbishop  of 
 York,  vii.  498,  501,  506. 
 
  ,  Albert  and  Theodwin  are  not 
 
 truly  supported  by  the  Curia,  vii.  510  ; 
 meet  Henry  and  absolve  him,  vii.  513, 
 516,  519,  520. 
 
 Conrad,  Palatine  of  the  lihine,  ot  Wurz- 
 burg,  v.  188,  193. 
 
 Conrad,  son  of  Frederick  of  Eothcnburg, 
 at  AVurzburg,  v.  188. 
 
 Constantiue,  emperor,  exempts  clerks  from 
 secular  law,  v.  271. 
 
 Constitutions  hostile  to  the  church  pub- 
 lished by  Henry  in  Normandy,  vii.  147, 
 150  ;  they  are  condemned,  vii.  241. 
 
 Corbeil,  proposed  meeting  at,  vii.  154. 
 
 Cornwall,  earl  of,  Reginald,  v.  72,  101. 
 
 Coronation  of  kings  the  exclusive  right 
 of  the  archbishop  of  Canterbury,  v.  2 1 ; 
 323  ;  vi.  206. 
 
 Coronation  of  the  younger  king  proposed, 
 vii.'227  ;  forbidden,  except  on  conditions, 
 vii.  216,  256,  259,  262,  263,  301,  305  ; 
 Becket  protests  on  historical  grounds, 
 vii.  328  ;  reported  consent  of  the  pope, 
 vii.  294 ;  the  bishop  of  Scez  willing  to 
 officiate,  vii.  294,  336  ;  reports  of  the 
 eeremonj',  vii.  313,  315,  317,354,356, 
 358,  422,  42.5,  427;  officiating  bishops 
 suspended,  vii.  397,  399  ;  censures  con- 
 sequent upon  it,  vii.  424. 
 
 Courcy,  Will,  de,  v.  73. 
 
 Coutanccs,  bishop  of,  Richard  de  Bohun, 
 letter  from  John  of  Salisbury,  vi.  186; 
 mentioned,  vi.  192. 
 
 Crusade,  failure  of  the  second,  another 
 projected,  vi.  500  ;  another  proposed, 
 vii.  233. 
 
INDEX. 
 
 Cumin,  John  (archdeacon  of  Bath  aud 
 afterwards  archbishop  of  Dublin),  at  the 
 emperor's  court,  v.  59 ;  envoy  from 
 Henry  to  the  Curia,  vi.  68,  84,  147  ;  at 
 Tours,  vi.  14G  ;  said  to  have  shown 
 Beeket's  letters  to  the  antipope,  vi. 
 200 ;  to  be  punished  if  convicted,  vi. 
 201 ;  charged  to  give  up  the  archdea- 
 conry of  Bath  obtained  by  lay  patron- 
 age, vi.  422 ;  is  excomnmnicatod,  vi. 
 002  ;  envoy  of  Henry  to  Uome.vii.  237, 
 17G. 
 
 Cuuiiu,  William,  patronized  by  the  popc 
 and  king  Henry,  v.  105. 
 
 David,  master,  canon  of  St.  Paul's  ;  letter 
 to  him  from  the  bishop  of  London,  vi. 
 G13;  his  letter  to  the  bishop,  vi.  G17  ; 
 sunt  to  Home  as  the  bishop's  envoy,  vi. 
 GI4;  recommended  for  preferment,  vi. 
 GIG  ;  has  an  interview  with  Beckct,  vi. 
 G17;  agent  of  Foliot  at  the  Curia,  vii. 
 275,  479,  482,  485  ;  commcuded  by  the 
 pope,  vii.  209. 
 
 Denmark,  a  bishop  restored  in,  vi.  238. 
 
 Diceto,  Ralph  de,  archdeacon  of  Loudon, 
 V.  424;  vi.  66. 
 
 Dionysius  the  Areopagite,  his  works 
 mentioned,  v.  367  ;  vi.  261. 
 
 Domfront,  Gratian  and  Vivian  at,  with 
 continuation  at  Bayeux  and  Bures,  vii. 
 71,  ct  seqq. 
 
 Drausius,  St.,  his  shrine  at  Soissons  a  place 
 of  invocation  for  combatants,  v.  382. 
 
 Durham,  Hugh,  bishop  of,  excommunica- 
 tion of  bisliops  announced  to,  by  Becket, 
 vi.  573  ;  absolved  both  from  excom- 
 munication and  suspension  without  the 
 exaction  of  an  oath,  vii.  477,  478. 
 
 Duricordium  (Durocortorium),  a  play  upon 
 the  name,  v.  351. 
 
 E. 
 
 Eadmer,  his  HislorialJSovorum  quoted, 
 vii.  396. 
 
 Earthcjuakc  in  Kii,;;lan,l,  v.  164. 
 
 Edward,  snint  and  king,  proposal  to  trans- 
 late hi^  ivlirs,  V.  1!;,  19. 
 
 Edward,  ]M  ii  si  dl' Sutrcniond,  ejected  from 
 
 Eleanor,  iiuecn,  meutloued  by  John  of 
 Salisbury,  v.  98,  198;  vi.  266;  remains 
 at  Caen,  vii.  312,  317. 
 
 Ely,  bishop  of,  Nigol,  at  Clarendon,  v. 
 72,  528;  letter  to  him  from  Becket, 
 V.  132,  133;  vi.  ;  ailmonished,  v. 
 132;  cited  by  ISrukct,  v.  133;  recpiired 
 to  exciniimnnii-alc  tin;  carl  of  Norfolk, 
 vi.  552  ;  his  death,  vi.  5(11. 
 
 Ely  monastery,  the  monks  comiilaiii  of 
 their  bishop,  v.  132,  133. 
 
 Ely,  archdeacon,  letter  to  him  from 
 Beckct,  vi.  561. 
 
 Engelbcrt,  prior  of  Val  St.  Pierre,  commis- 
 sioner for  reconciliation,  letters  to,  vi. 
 488,  496,  516,  531  ;  at  Montuiirail, 
 vi.  488. 
 
 Ernisius,  abbot  of  St.  Victor,  Paris,  his 
 letter  to  the  bishop  of  Hereford,  v. 
 456. 
 
 Eruulf  (probablyAruulf,  bishop  of  Lisieux), 
 
 his  letter  to  Becket,  v.  160. 
 Ernulf,  master,  clerk  to  Becket,  v.  7. 
 Etampes,  Becket  has  a  conversation  w  ith 
 
 the  bishop  of  Poitiers  at,  vi.  493,  510. 
 Eu,  count  of,  V.  72. 
 
 Eudcs,  count  of  Britanny,  docs  not  join  a 
 league  of  the  Breton  nobles,  v.  436  ; 
 brings  charges  against  Henry  at  La 
 Forte  Bernard,  vi.  455 ;  is  connected 
 with  the  king  by  marriage,  his  sister 
 seduced  by  the  king,  vi.  456. 
 
 Eugenius  IJI.,  pope,  referred  to,  vi.  57, 
 59  ;  grants  privileges  to  Canterbury,  v. 
 342. 
 
600 
 
 INDEX. 
 
 Eustace,  son  of  king  Stephen,  archbishop 
 Theobald  refused  to  crown  him,  vi.  57. 
 
 Evrenx,  Gilles  de  la  Perche,  bishop  of, 
 after  Rotrou,  letter  to  him  from  Becket, 
 
 vi.  44  ;  his  dissatisfaction  with  the  terms 
 of  Becket's  reconciliation,  vii.  420 ;  at 
 Sens  when  the  interdict  was  pronounced, 
 
 vii.  444. 
 
 Exeommuuicatcs  of  Vezelay,  &c.,  lists  of, 
 
 vi.  559,  561,  562,  573,  584,  594,  601  ; 
 questions  relating  to  their  absolution,  vi. 
 304,  309,  312,  321,  600;  lists  of,  and 
 questions  as  to  absolution,  vii.  5,  30,  49, 
 58,  65,  72,  74,  75,  79,  83,  84,  86,  99, 
 101,106,110,111,  112,":  113,  114,  115, 
 139,  201,  215,  248,  249,  291  ;  farther 
 sentences  threatened,  vii.  190;  Becket's 
 party  are  advised  not  to  pronounce  cen- 
 sures for  the  sake  of  hatred  or  revenge, 
 
 vii.  314. 
 
 Exeter,  Bartholomew,  bishop  of,  letters  to 
 him  from  John  of  Salisbury,  v.  376, 
 448,  544;  vi.  62,  506;  his  promotion 
 favoured  by  archbishop  Theobald,  v.  12, 
 14  ;  denounced  as  an  enemy  to  the  com- 
 monwealth, vi.  63  ;  summoned  by  Becket, 
 vi.  71  ;  advice  to  him  in  a  dilemma,  vi. 
 320-1-2  ;  farther  advice,  vi.  370 ;  is 
 advised  as  to  his  policy,  vii.  5  ;  is  de- 
 prived of  the  church  of  Bosham,  vii. 
 241,  242  ;  is  exonerated  by  Becket  from 
 any  share  in  the  coronation,  vii.  388 ; 
 suspended  by  the  pope,  vii.  397. 
 
 Exeter,  archdeacon  of,  Baldwin,  letters 
 to  him  from  John  of  Salisbury,  vi.  87, 
 92,  317,319,  391,  441,  442,480;  from 
 Becket,  401. 
 
 F. 
 
 Faie,  Ralph  dc,  a  courtier,  and  enemy  to 
 
 the  exiles,  v.  197;  vi.  131. 
 Ferrars,  William,  earl  of,  v.  72. 
 
 Ferte-Bernard,  Ln,  meeting  at,  vi.  455, 
 460,  463. 
 
 Fitz-Bernard,  Thomas,  excommunicated, 
 
 vi.  559,  561,  602. 
 Fitz-Hamon,  William,  v.  37,  40. 
 Fitz-Payne,  William,  v.  102. 
 Fitz-Potcr,  Simon,  v.  73. 
 Flanders,  Thierry,  count  of,  v.  96,  246, 
 
 248;  conference  with  king  Henry,  vi. 
 
 73;  labours  for  peace,  vi.  414  ;  conducts 
 
 Becket  to  La  Ferto  Bernard,  vi.  455  ; 
 
 Philip  kind  to  the  exiles,  vii.  68,  234, 
 
 239. 
 
 Frangipanni,  the  (Frangentes  panem), 
 engaged  with  other  Romans  against 
 Becket,  vii.  26. 
 
 Frederick  I.,  emperor,  waylays  the  pope, 
 V.  218;  supports  the  antipope  Victor, 
 v.  143, 180,  191, ;  presses  Henry  to  join 
 the  schism,  v.  196  ;  disturbed  by  the 
 death  of  the  antipope,  v.  90  ;  report  of 
 the  council  of  Wiirzburg,  v.  182  ;  his 
 ambassadors  at  Rouen,  v.  195 ;  his 
 letter  to  king  Henry  mentioned,  v.  432  ; 
 the  relations  of  king  Henry  and  his  ad- 
 viser with  the  emperor  explained  in  a 
 letter  to  the  (schismatical)  archbishop 
 of  Cologne,  V.  428  ;  and  in  other  letters, 
 
 v.  450,  474  ;  his  excommunication,  vi. 
 80;  judgments  upon  him,  vi.  118;  he 
 is  compared  to  Sennacherib,  vi.  228 ; 
 at  Rome,  vi.  228 ;  the  progress  of  his 
 forced  retreat  northwards,  vi.  235,  240, 
 279,  298,  311,355,  369,386,402,  426, 
 441,  443,  447  ;  his  troubles  in  Germany, 
 
 vi.  415,  443;  proposes  an  alliance  with 
 the  king  of  France,  vi.  459  ;  attacked 
 with  gout  is  compared  to  Nebuchad- 
 nezzar's image,  vi.  499  ;  takes  steps  for 
 reconciliation,  vi.  513;  hopes  of  his  re- 
 conciliation with  the  pope,  vii.  7  ;  treats 
 with  the  Lombard  league,  vii.  232. 
 
 Fromund  of  Reims,  his  death  mentioned, 
 v.  448. 
 
 Fulk,  dean  of  Reims,  letters  t%  v.  165, 
 256  ;  mentioned,  v.  423,  449. 
 
INDEX. 
 
 601 
 
 G. 
 
 G  ,  the  Anchoret  (inclusus)  of  St.  Hi- 
 lary's, a  friend  of  Gerard  la  Pucclle,  vi. 
 431. 
 
 G  , /rater,  a  messenger  fails  to  appear 
 
 at  Vcpielay,  v.  419. 
 G  ,  chaplain  of  Hugh  de  Gleers,  v. 
 
 40. 
 
 G  ,magisler,  possibly  Gilbert,  bishop 
 
 of  London,  v.  4. 
 Gascony,  the  nobles  of,  offer  help  to  king 
 
 Louis  at  La  Ferto  Bernard,  vi.  458. 
 Gclasius  I.,  pope,  his  views  on  the  relations 
 
 of  church  and  stale,  v.  27,5. 
 Genoese,  the,  are  active  at  sea,  v.  158. 
 Geoffrey,  nephew  of  Becket,  a  poor  and 
 
 diligent  scholar,  v.  102;  quartered  on 
 
 the  iirchbishop  of  SjTacuse,  vi.  397  ;  a 
 
 pension  is  asked  for  him,  vi.  485. 
 Geoffrey,  abbot  of  Clairvaux  and  bishop 
 
 of  Auxerre  mentioned,  vi.  404,  416, 
 
 466. 
 
 Geoftrey,  carl,  his  death,  vi.  76. 
 
 Geoffrey  of  Poitiers,  clerk  to  William  of 
 
 Pavia,  vi.  459. 
 Geoffrey,  friar,  of  Pentncy,  mentioned,  vi. 
 
 262. 
 
 Gerard,  cellarer  of  Norwich,  letter  to  him 
 from  John  of  Salisbury,  vi.  346. 
 
 Gerard  la  Pucelle  (afterwards  bishop  of 
 Coventry),  is  in  favour  among  the  im- 
 perialists, but  argues  against  the  schism, 
 
 v.  264;  vi.  121,  236;  invites  John  of 
 Salisbury  to  Cologne,  v.  351  ;  returns 
 from  Cologne,  vi,  416,  430,  434  ;  re- 
 commended to  Becket  after  his  return, 
 
 vi.  423  ;  abjures  the  schism,  vi.  425- 
 436  ;  offends  Louis  Vn.,vi.  428;  Becket 
 intercedes  with  the  pope  for  him,  vi. 
 431 ;  his  opinion  of  Gerard's  conduct, 
 vi.  434  ;  the  pope  directs  that  on  recan- 
 tation he  shall  be  absolved,  the  form  of 
 his  recantation,  vi.  435;  the  pope  recom- 
 mends him  to  king  Louis,  vi.  436  ;  re- 
 
 Gerard  la  Pucelle — cont. 
 proved  for  communicating  with  Geof- 
 frey Ridel,  vii.  228 ;  he  is  reminded  of 
 his  former  irregularities,  vii.  231. 
 Gerard,  archdeacon,  mentioned,  v.  424. 
 Gifford,  William,  excommunicated,  vi.  559, 
 
 572,  594,  603. 
 Gilbert,  Becket's  nephew,  put  under  the 
 patronage  of  the  chancellor  of  Sicily,  v. 
 248  ;  has  a  pension  from  the  bishop  of 
 Chartres,  vi.  485. 
 Gilbert,  master  (perhaps  Glanvil),  con- 
 verses with  Becket,  v.  81  ;  vi.  186,  188, 
 191,  262  ;  messenger  to  Home  from  the 
 bishop  of  Lisieux,  vii.  560. 
 Gilbert  of  Scmpriugham,  advised  to  mode- 
 rate his  discipline,  v.  259-262. 
 Gisors,  meeting  at,  of  Becket  with  the 
 legates,  vi.  247,  262  ;   failure  of  the 
 conference,  vi.  283. 
 Gloucester,  the  affair  of  the  canons  of 
 
 Bromfield,  v.  401. 
 Godfrey,  bishop  of  St.  Asaph  absolves  ex- 
 communicates,   vi.  278 ;  rebuked  for 
 irregularities,  v.  313. 
 Gradus  Mercurii  (near  Montpellier),  a 
 
 letter  dated  from,  v.  202. 
 Grammont,  order  of,  favoured  by  king 
 Henry,  vi.  386  ;  by  the  intervention  of 
 the  monks  Henry  and  his  sons  do  hom- 
 age for  their  continental  dominions,  vi. 
 507  ;  their  political  influence,  vi.  498 ; 
 their  rule  forbids  them  to  write,  vi.  518  ; 
 the  opinion  of  Peter  ex-prior-general 
 about  Becket's  murder,  vii.  447  ;  the 
 prior  suspends  the  building  of  a  church, 
 a  gift  from  Henry,  vii.  448. 
 Gratian,  subdeacon  and  notary,  commis- 
 sioner with  Vivian  for  reconciliation, 
 their  appointment  announced,  vi.  538, 
 563,  616  ;  vii.  2,  31,  104,  202,  &c.  ;  the 
 name  has  the  same  meaning  'as  John, 
 vii.  3,  ;  the  only  trustworthy  friend  to 
 Becket  in  the  Curia ;  returns  to  Rome 
 with  the  archbishop  of  Sens ;  his  in- 
 fluence feared  by  Henry,  vii.  161  ;  pre- 
 ferred by  Becket  to  Vivian,  vii.  172; 
 assures  Becket  of  assistance  from  the 
 
602 
 
 INDEX. 
 
 Gratian — emit. 
 
 Curia,  vii.   185 ;   confutes  the  king's 
 
 envoys  there,  vii.  233 ;  his  merits  as 
 
 viewed  by  the  exiles,  vii.  289. 
 Gregory  I.,  pope,  his  name  invoked  as  a 
 
 patron   of  the  church  of  Canterbury, 
 
 V.  46  ;  quoted,  v.  393  ;  his  moralia,  v. 
 
 164  ;  his  relics  at  Soissous,  v.  382. 
 Gregory  VII.,  pope,  quoted,  v.  275  ;  vi. 
 
 298. 
 
 Gregory,  abbot  of  Malmesbury,  letter  to 
 him  from  Herbert  of  Bosham,  v.  33G. 
 
 Guichard,  abbot  of  Pontiguy,  elected  arch- 
 bishop of  Lyon,  v.  200  ;  visits  Becket,  v. 
 ■137  ;  enters  his  cathedral  city,  vi.  279. 
 
 Gunther  Master,  of  Winchester,  :i  trusted 
 agent  of  Becket  and  the  pope,  v.  81,  83; 
 vi.  126  ;  messenger  of  the  archbishop  of 
 Sens,  vii.  433;  leaves  England  just  be- 
 ■  fore  the  murder,  vii.  577. 
 
 Guy,  bishop  of  Chalons,  a  letter  from 
 John  of  Salisbury,  v.  104. 
 
 Guy  of  Crema,  antipopo  (Paschal  III.)  on 
 the  death  of  Octavian,  his  election,  v. 
 115;  acknowledged  at  Wiirzburg,  v.  182, 
 scqq.,  191,  219  ;  received  by  the  emperor, 
 V.  120;  at  Pisa,  v.  158;  rejected  by  all 
 except  the  emperor,  the  archbishop  of 
 Coin,  and  the  duke  of  Saxony,  v.  159  ; 
 Tuscany  and  Campania  being  in  the 
 emperor's  power  will  be  forced  to  accept 
 I'aschal,  V.  219;  at  Pome,  vi.  405;  in 
 confinement  there ;  pun  on  his  name,  vi. 
 480. 
 
 Guy  of  Pisa,  a  friend  of  Becket  and  car- 
 dinal Boso,  V.  58. 
 
 Guy  (Kufus),  dean  of  Waltham,  expected 
 to  bring  intelligence,  v.  211 ;  summoned 
 to  AVestminster  by  the  bishop  of  Lon- 
 don wlieu  excommunicated,  vi.  C02, 
 G06. 
 
 H. 
 
 Ilalberstadt,  bishop  of,  at  Wiirzburg,  v. 
 
 187  ;  his  military  success,  vi.  415, 
 Ilardington,  case  of  the  benefice  of,  v. 
 
 295. 
 
 Hastings,  Richard  of,  excommunicated,  vi. 
 559,  562,  601. 
 
 Hastings,  William  of,  Richard's  brother, 
 V.  73  ;  vi.  559,  562. 
 
 Henry  I.,  king  of  England,  his  customs, 
 v.  71 ;  his  marriage,  vi.  80. 
 
 Henry  II.,  king  of  England,  directs  the 
 English  bishops  and  sheriffs  to  detain 
 Bcckct's  revenues,  v.  151,  152  ;  alluded 
 to  under  the  name  of  Censorinus,  v. 
 
 173  ;  procures  Foliot's  translation,  v.  24, 
 27,  42,  61,  175;  sends  representatives 
 to  the  Council  of  Tours,  v.  33  ;  gains  a 
 victory  over  the  Welsh,  v.  198  ;  his  em- 
 bassies to  Louis  and  the  pope,  v.  134-9  ; 
 measures  against  Becket,  v.  94,  168, 496  ; 
 said  to  have  fallen  from  his  horse,  v.  1 17  ; 
 fears  lest  he  should  join  the  schism, 
 V.  162  ;  vi.  272  ;  his  position  critical,  v. 
 
 174  ;  vi.  150  ;  his  envoys  at  Wiirzburg, 
 V.  183,  185,  187,  191,  193,  285  ;  denies 
 that  he  has  exiled  Becket,  v.  206  ;  offends 
 the  emperor,  v.  285  ;  complains  of  the 
 pope's  hostility,  V.  300,362  ;  a  character 
 of  him,  V.  306  ;  his  embarrassments,  v. 
 313  ;  his  presence  in  Normandy  favour- 
 able to  Becket,  v.  313  ;  will  not  admit 
 Becket  to  conference,  v.  361  ;  provoked 
 by  the  French  king's  patronage  of 
 Becket,  v.  363  ;  a  conference  at  Chinon, 
 v.  365,  381  ;  his  happy  condition  whilst 
 he  favoured  the  church,  v.  378  ;  unable 
 from  illness  to  be  present  at  Vezelay,  v. 
 383  ;  is  threatened  there  with  excom- 
 munication, V.  388,  391,  396,  406;  dis- 
 lodges Becket  from  Pontigny,  v.  385, 
 389  ;  vi.  48  ;  his  character  praised  by 
 his  bishops  who  blame  some  of  Becket's 
 acts,  V.  404,  seqq. ;  report  that  the  king 
 
INDEX. 
 
 cm 
 
 Ilcury  II — cont. 
 
 is  to  be  excommunicatud,  v.  421  ;,  an- 
 nounces that  he  is  tired  of  his  adhesion 
 to  pope  Alexander,  v.  428  ;  praised  by 
 Foliot,  V.  540  ;  the  bad  opinion  foreign- 
 ers have  of  him,  and  the  flattery  of  his 
 bishops,  vi.  63 ;  his  exemption  from 
 excommunication  sarcastically  men- 
 tioned, vi.  69  ;  his  violent  temper,  vi.  72, 
 76  ;  conference  with  the  count  of  Flan- 
 ders, vi.  73-4  ;  vindication  of  himself  to 
 the  cardinals,  vi.  78-81  ;  judgments  on 
 him  for  oppressing  the  church,  vi.  119, 
 386 ;  proposes  that  William  of  Pavia 
 and  another  shall  be  joined  in  a  lega- 
 tinc  commission,  vi.  120;  his  view  of 
 Beckct's  policy,  vi.  130  ;  in  difiSculties 
 -with  the  French,  Poitevins,  Welsh,  and 
 Bretons,  vi.  1.50  ;  advised  to  take  warn- 
 ing from  the  emperor's  case,  vi.  237; 
 forbids  legates  to  enter  his  territories,  vi. 
 245;  he  is  described  a=  fickle,,  vi.  24.')  ; 
 keeps  bishopricks  in  his  own  hands,  vi. 
 253,  397  ;  meets  William  and  Otho,  the 
 commissioners,  vi.  261,  269,  273;  his 
 marriage  irregular  from  affinity,  vi.  266  ; 
 sends  messengers  from  Argentan  to 
 Kouie,  vi.  273  ;  with  mock  humility  asks 
 the  legates  to  free  him  from  Becket, 
 upon  which  one  legate  weeps,  but  the 
 other  laughs,  vi.  273 ;  his  case  against 
 Becket  stated  by  himself,  vi.  280 ;  ad- 
 vised by  the  pope  to  come  to  terms,  vi. 
 378,  394  ;  his  regard  for  the  order  cf 
 Grammont,  vi.  386  ;  endeavours  to  en- 
 list the  king  of  Sicily,  vi.  406  ;  threatens 
 to  forsake  the  church,  vi.  406  ;  goes  to 
 seize  the  castle  of  Lusignan,  vi.  4C8  ; 
 proposes  a  crusade,  vi.  410  ;  meeting  at 
 La  Ferte  Bernard,  vi.  4.55,  463 ;  his 
 great  influence  in  the  Curia,  vi.  458, 
 476  ;  procures  letters  suspending  Becket, 
 vi.  467,  seqii-  ;  denounced  to  the  pope 
 by  the  archbishop  of  Sens,  vi.  478 ; 
 interview  with  the  bishop  of  Poitiers, 
 vi.  491  ;  offers  to  submit  his  case  with 
 Becket  to  arbitration,  vi.  483  ;  does 
 homage  for  his  continental  dominions 
 
 Ucnry  II. — conl. 
 
 at  Montmirail,  vi.  488-9,  506 ;  the 
 French  king's  influence  will  prevent  his 
 joining  the  schism,  vi.  516;  his  cha- 
 racter given  by  John  of  Salisbury,  vi. 
 500 ;  conference  with  Simon  and  En- 
 gelbert,  the  legates,  vi.  516,  520;  the 
 pope's  commonatory  and  comminatory 
 letters  delivered  to  him,  vi.  516;  his 
 answer,  vi.  517  ;  encourages  Foliot  to 
 disregard  his  excommmiication,  vi.  598  ; 
 detains  the  incomes  of  vacant  sees,  vii. 
 25  ;  his  intrigues  with  the  Lombard 
 league,  vii.  25,  30  ;  he  meets  Gratian 
 and  Vivian,  the  commissioners,  vii.  71, 
 etseqq.;  reports  the  result,  vii.  83;  per- 
 sonally threatened  with  excommunica- 
 tion, vii.  99,  110  ;  his  offences  stated  by 
 Becket,  vii.  109  ;  his  lubricitas,  vii.  124; 
 new  terms  of  reconciliation,  vii.  120, 
 134,  139;  at  Montmartre,  where  he  re- 
 coils from  the  terms  of  peace,  vii.  163  ; 
 parts  coldly  from  Louis  VII.  at  Pacy, 
 vii.  165  ;  imposes  an  oath  on  the  bishops 
 not  to  observe  the  interdict,  vii.  176; 
 personally  excommunicated,  vii.  212 ; 
 encouraged  by  his  envoys  at  the  Curia, 
 vii.  236  ;  further  charges  against  him,  vii. 
 239,  etseqq. ;  it  is  proposed  tlrat  he  shall 
 find  sureties,  vii.  348  ;  examples  of  his 
 perfidy,  vii.  351,  265;  recognises  the 
 commission  of  Eotrou  and  Bernard,  vii. 
 300 ;  proclaims  the  reconciliation,  vii. 
 343,  344  ;  breaks  faith  with  Becket,  vii. 
 393,  401  ;  explains  why  he  could  not 
 meet  Becket  at  Kouen,  vii.  400 ;  com- 
 plains of  Becket's  conduct  after  his  re- 
 turn to  England,  vii.  419;  his  conces- 
 sions, vii.  423  ;  disclaims  all  share  in  the 
 murder,  vii.  440  ;  his  despair  on  hearing 
 of  it,  vii,  438  ;  his  envoys  promise  that 
 he  will  abide  the  pope's  decision,  vii. 
 474  ;  their  activity,  vii.  483  ;  his  fami- 
 liarity with  Tracy,  vii.  511  ;  his  inno- 
 cence of  the  murder  affirmed,  vii.  575  ; 
 the  rcbeUion  of  his  sons  alluded  to,  vii. 
 576  ;  meets  the  legates  who  absolve  liim 
 at  Avranches,  vii.  513,  519,  520 ;  the 
 
604 
 
 INDEX. 
 
 Henry  ll.—cont. 
 terms  of  his  reconciliation,  vii.  515,  516, 
 519,  521,523;  his  person  and  manners 
 described  by  Peter  of  Blois,  vii.  571. 
 
 Henry,  son  of  Henry  II.  ("  Rex  junior," 
 "  Henricus  tercius "),  project  of  his 
 marriage,  vi.  170;  does  homage  for 
 Anjou,  and  is  betrothed  to  the  French 
 king's  daughter,  vi.  506  ;  his  coronation, 
 vii.  21G,  217  ;  leaves  Caen  for  England, 
 vii.  310,312  ;  receives  Becket's  envoys  at 
 Westminster,  vii.  389  ;  joins  his  father  in 
 the  oath  taken  at  Avranches,  vii.  516, 
 518,  522. 
 
 Henry  IV.,  emperor,  his  deposition  by 
 Gregory  VII.  quoted,  vi.  299. 
 
 Henry,  count  of  Champagne  (Troyes"), 
 declines  to  meet  the  pope,  v.  59 ;  the 
 antipope  desires  conference  with  him, 
 
 v.  120  ;  a  benefactor  of  Becket,  v.  197, 
 245  ;  a  letter  -written  in  his  name  by 
 Herbert  of  Bosham,  vi.  140  ;  the  citi- 
 zens of  Reims  fly  to  him  for  protection 
 from  their  archbishop,  vi.  225  ;  endea- 
 vours to  obtain  exemption  for  St.  Ste- 
 phen's church,  vi.  374 ;  matches  his 
 cunning  against  that  of  king  Henry, 
 
 vi.  279  ;  he  mediates  between  Henry  and 
 Louis,  vi.  388  ;  his  messengers  witnesses 
 of  the  emperor's  disasters  in  Italy,  vi. 
 402  ;  mediates  at  Soissons,  vi.  407  ;  pro- 
 poses a  marriage  between  the  royal 
 families  of  France  and  Germany,  vi.  459. 
 
 Henry,  archdeacon  of  Coutances,  is  asked 
 to  provide  books  by  John  of  Salisbury, 
 vi.  109. 
 
 Henry  of  Essex,  his  lawsuit  alluded  to,  v. 
 222  ;  his  combat  with  Robert  de  Mont- 
 fort,  v.  382. 
 
 Henry,  dean  of  St.  Paul's,  London,  his 
 letter  to  the  pope,  vi.  618. 
 
 Henry  of  Northampton,  envoy  to  the  pope, 
 vi.  377,  381  ;  at  Sens  when  the  inter- 
 dict is  pronounced,  vii.  444. 
 
 Henry  of  Pisa,  cardinal  of  SS.  Nereus  and 
 Achilleus,  requires  a  new  profession 
 from  Foliot,  v.  56 ;  busy  at  the  Curia 
 
 Henry  of  Pisa — cont. 
 forBecket,  v.99, 113 ;  quarrels  with  John 
 of  Naples,  v.  1 16 ;  appoints  to  meet  Becket 
 at  Lyon,  v.  165 ;  letter  to  him  from  the 
 archbishop  of  Rouen,  his  signature,  v. 
 325  ;  his  letter  to  king  Louis,  v.  363  ; 
 letter  to  him  from  Becket,  v.  389  ;  cm- 
 ployed  to  raise  money  for  the  pope  in 
 France,  vi.  30  ;  letter  to  him  from  Becket, 
 vi.  53. 
 
 Henry,  duke  of  Saxony  (the  Lion),  a 
 schismatic,  v.  159  ;  at  Wiirzburg,  v.  188, 
 190,  193  ;  matrimonial  negotiations, 
 V,  194  ;  reported  defeat,  vi.  415. 
 
 Henry,  bi.shop  of  Troyes,  letter  to  him 
 from  the  pope,  v.  241. 
 
 Henry  (Hervey)  Pium,  envoy  of  Bedet 
 to  the  Curia,  v.  49,  53,  58,  81,  94,  99  ; 
 see  Hervey. 
 
 Henry,  Master  (Pichun),  envoy  from 
 Henry,  vi.  273  ;  vii.  471,  474,  476. 
 
 Herbert  of  Bosham,  letters  written  by 
 him  in  the  names  of  Becket,  the  bishop 
 of  Meaux,  and  others,  v.  285,  326,  459  ; 
 vi.  38,  40,  43,  59,  140,  142,  330,640; 
 his  losses  for  Becket's  sake,  v.  241  ; 
 recommended  for  the  provostship  of 
 Troyes,  v.  241  ;  escapes  danger  from 
 king  Heni-y,  vi.  73-6  ;  at  a  conference, 
 vi.  262  ;  a  letter  written  in  persona 
 Thoma,  vii.  301  ;  his  opinion  on  the 
 absolution  of  the  bishops,  vii.  510  j  his 
 devotion  to  Becket,  and  the  pope's  pro- 
 mise of  preferment,  vii.  530 ;  being 
 abroad  he  has  escaped  the  oath  of  alle- 
 giance, vii.  577. 
 
 Hereford,  ,  Robert  de  Melun,  bishop  of, 
 at  Clarendon,  v.  72,  302;  directed  to 
 remonstrate  with  the  king,  v.  176;  ap- 
 pealed to  by  John  of  Salisbury,  v.  218  ; 
 a  referee  between  Becket  and  the  king, 
 V.  287,  412:  Becket's  legation  an- 
 nounced to  him,  V.  344  ;  calls  Becket  a 
 disturber'of  the  church,  v.  444  ;  spoken 
 of  slightingly  by  John  of  Salisbury,  v. 
 451  ;  not  so  great  a  scholar  as  he  pre- 
 tends to  be,  vi.  16,  20;  seals  and  signs 
 
INDEX. 
 
 605 
 
 Hereford,  Kobert  de  Melun — cont. 
 
 a  flattering  letter  to  king  Henry,  vi. 
 
 G5  ;  forbidden  to  leave  the  kingdom  in 
 
 answer  to  Beckct's  summons,  vi.  74; 
 
 waiting  for  a  ship  is  stopped  by  John 
 
 of  Oxford,  vi.  151,  173. 
 Hervey,  envoy  of  Becket,  v.  81,  83,  121, 
 
 180,  439  ;  his  death,  447. 
 Hervey  of  Montmirail,  plots  with  Henry, 
 
 vii.  233. 
 
 Honorius  I.,  pope,  quoted,  v.  131,  396. 
 Hospital  of   St.  Thomas  in  Southwark 
 
 founded,  vii.  579. 
 Hubert,  clerk  of  St.  Paul's,  disputes  a  debt, 
 
 V.  65. 
 
 Hugh,  abbot  of  Bury,  vi.  351. 
 
 Hugh,  abbot  of  Cluny,  letter  to  tho  bishop 
 
 of  Loudon,  V.  30. 
 Hugh,  dean  of  London,letter  in  his  behalf, 
 
 V.  23  ;  envoy  to  the  Curia  from  Foliot  (?), 
 
 vii.  508. 
 
 Hugh,  bishop  of  Soissons,  letter  to  him 
 
 from  the  pope,  vi.  384. 
 Hugh  deMorville,his  share  in  the  murder, 
 
 vii.  430. 
 
 Hugh  de  St.  Clair,  excommunicated,  v. 
 
 383,  391,  396. 
 Hugotio  Romauus,  a  secret  ageut  of  Becket 
 
 at  Rome,  vii.  181. 
 Huldah,  prophetess,  v.  196. 
 Humbald,  cardinal  of  Ostia,  letters  to, 
 
 from  Becket,  v.   50;  vi.   47"»;  from 
 
 Louis,  vi.  467. 
 Hyacinth,  cardinal  (Sea;.  Maria;  in  Cos- 
 
 medin),  letters  to  him  from  Hecket,  v. 
 
 53,  389  ;  vi.  55,  213,  475. 
 
 I. 
 
 Idonea,  secret  bearer  to  England  of 
 Becket's  letters  of  excommunication,  vii. 
 307. 
 
 Impostor  trading  upon  relics  of  Becket, 
 vii.  513. 
 
 Interdict  threatened,  vi.  172,  vii.  98,  100, 
 102,  104,  109,  175 ;  English  ports 
 watched  to  prevent  its  publication,  vii. 
 150 ;  oath  exacted  against  its  obsers'- 
 ance,  but  the  swearers  absolved  by 
 Becket,  vii.  220;  Becket  is  recom- 
 mended to  publish  it,  vii.  318;  it  is 
 pronounced,  vii.  320,  321,  322,  323, 
 324,  325;  a  new  sentence  follows  the 
 murder,  vii.  473,  484. 
 
 Ivrea,  bishop  of,  envoy  to  Henry  fi'om  the 
 marquis  of  Moutferrat,  vi.  68. 
 
 J. 
 
 Jocelin  de  Buillol,  excommunicated  at 
 Vezelay,  v.  383,  390,  395  ;  messenger 
 from  king  Henry,  vi.  63. 
 
 Jocelin,  chancellor  of  Chichester,  messen- 
 ger to  Becket  from  Evreux,  vi.  273, 
 277. 
 
 John  of  Oxford  (dean  of  Salisbury,  bishop 
 of  Norwich),  reported  to  act  against 
 Henry  in  the  Curia,  v.  91  ;  endeavours 
 to  prejudice  Matilda  the  empress  against 
 Becket,  v.  145  ;  his  mission  to  the  em- 
 peror, v.  375,  394,  433,  450 ;  the  pope 
 annuls  his  election  to  the  deanery,  v. 
 375  ;  vi.  42  ;  denounced  by  Becket,  v. 
 397,  473,  487,  518  ;  excommunicated  at 
 Vezelay,  v.  383,  388,  392,  394,  414,  502  ; 
 the  bishop  of  Salisbury  announces  that 
 John  is  a  loyal  clerk  and  canonically 
 elected,  v.  414;  Henry's  messenger  to 
 the  pope,  V.  428 ;  conversation  with  the 
 
606 
 
 INDEX. 
 
 John  of  Oxtonl — ■•();(;'. 
 
 ompiTni  with  whom  he  makes  a  k-asuo 
 in  the  name  of  kinir  Henry,  v.  433  ;  mis- 
 leads the  pope,  V.  59,  308  ;  Conrad  of 
 Mentz  cautioned  against  him,  vi.  51  ; 
 king's  messenger  to  the  Curia,  vi.  01, 
 C8 ;  his  mission  and  his  acts  in  Ger- 
 many reported  to  the  pope  by  the  pre- 
 centor of  Sens,  vi.  142  ;  the  count  of 
 Troyes'opiuionof  him,vi.  141 ;  his  boasts 
 on  returuiugfromllome.vi.  140,142, 147, 
 151,  155,  170,  173,  177,  198,  203,  246, 
 249,  308,  370,  570,  5S0 ;  reported  to 
 have  denied  the  charges  against  him  on 
 oath  in  order  to  get  absolution  in  Rome, 
 vi.  198;  the  archdeacon  of  Bourges  re- 
 fuses him  the  kiss  of  peace,  vi.  203  ; 
 reaction  from  the  depression  caused  by 
 his  triumphant  return,  vi.  240 ;  meets 
 the  bishop  of  Hereford,  vi.  151,  173  ;  the 
 effect  of  his  reception  at  Home  neutral- 
 ised by  the  appointment  of  the  legates, 
 
 vi.  295  ;  bis  ostentatious  exhibition  of  a 
 ring  given  to  him  at  Rome,  vi.  370 ; 
 causes  the  excommunicates  to  be  ab- 
 solved, vi.  4G3  ;  his  appointment  to  the 
 deanery  confirmed  by  the  pope,  vi.  570  ; 
 messenger  from  Henry  to  the  commis- 
 sioners, vii.  70,  71,  80;  envoy  of  Henry 
 to  Rome,  vii.  166,  2Q4,  233,  236,  239; 
 appointed  to  escort  Becket  to  England, 
 
 vii.  400,  ct  seqq. 
 
 John  of  Salisbury  (afterwards  bishop  of 
 Chartres,  suruamed  Parvus),  under 
 king  Henry'.s  displeasure  intends  to  go 
 abroad,  v.  6  ;  asks  Eruulf  to  intercede 
 for  him,  v.  7  ;  asks  Becket  as  chancellor 
 to  intercede  for  him,  v.  8  ;  as  Becket's 
 messenger  is  well  received  abroad,  v. 
 95 ;  has  an  interview  with  king  Louis, 
 V.  98  ;  refrains  from  visiting  the  pope 
 at  Sens,  V.  99 ;  sets  out  with  twelve 
 pence  in  his  pocket,  v.  101 ;  in  exile  at 
 Reims,  V.  103;  pleads  for  Becket  with 
 the  pope  and  king  Louis,  v.  161;  ad- 
 vises Becket  to  forsake  the  study  of 
 profane  literature,  v.  163;  his  relations 
 with  the  king,  v.  215 ;  has  opposed 
 
 .John  of  Salisbury — cont. 
 
 Becket  when  he  thought  him  wrong,  v. 
 216  ;  his  income  and  that  of  his  brotlier 
 sequestrated,  v.  217;  reports  rumours, 
 
 v.  218;  his  virtues  and  popularity,  v. 
 224;  desires  peace  with  the  king,  v. 
 434 ;  invited  by  Gerard  to  Cologne,  he 
 refuses,  v.  351 ;  professes  his  intention  of 
 becoming  a  courtier,  v.  545  ;  makes  dis- 
 tinctions as  to  avoiding  excommunicates, 
 
 vi.  6  ;  hopes  the  king  may  be  delivered 
 from  bad  counsellors,  vi.  9  ;  thanks 
 Nicholas  of  Rouen  for  assistance,  vi.  12  ; 
 his  conjecture  as  to  the  authorship  of  the 
 bishop's  appeal,  v.  13;  the  bishop  of 
 London  the  first  peace  breaker,  vi.  15  ; 
 praises  Becket's  letter  in  reply  to  the 
 bishop's  appeal,  vi.  18;  and  advises  him 
 to  summon  the  bishops  of  Salisbury  and 
 Worcester,  vi.  19  ;  li  joined  by  his 
 brother  coming  from  the  bishop  of 
 Exeter,  vi.  62  ;  answers  charges  of  in- 
 consistency made  against  Becket,  vi. 
 96  ;. regrets  his  friends  faintheartedness, 
 vi.  106  ;  reports  that  the  exiles  lead  a 
 pleasant  life,  vi.  108;  is  indisposed  to 
 conform,  vi.  138  ;  asks  for  the  works  of 
 Aristotle,  vi.  109  ;  expresses  afiection 
 for  Gerard  la  Pueelle,  and  advises  him 
 as  to  his  conduct  at  Cologne,  vi.  116, 
 118;  blames  the  pope  for  his  alliance 
 with  Henry  and  John  of  Oxford,  vi.  177, 
 170;  asks  for  German  news  from  Ge- 
 rard, vi.  180  ;  again  pleads  with  Becket 
 for  the  bishop  of  Salisbury,  vi.  217  ; 
 blames  Becket  for  the  style  of  his  letter 
 to  William  of  Pavia,  advising  him  to 
 temporise,  vi.  217,  218,  220;  writes  a 
 conciliatory  letter  to  William  of  Pavia, 
 vi.  221  ;  proposes  to  meet  the  legates 
 as  they  pass  through  France,  vi.  224, 
 226  ;  writes  under  the  feigned  name  of 
 Godric,  vi.  241  ;  recalls  his  connection 
 with  archbishop  Theobald,  vi.  349  ;  ex- 
 ults over  the  emperor's  discomfiture  in 
 Italy,  vi.  298 ;  distrusts  the  legates,  vi. 
 310  ;  letters  asking  for  pecuniary  help 
 for  Becket,  vi.  331,  seqq.;  writes  under 
 
IXDEX. 
 
 607 
 
 Jolin  of  Salisbury — cont. 
 
 the  name  of  Cyril,  vi.  412,  415  ;  writes 
 to  the  bishop  of  Poitiers  unJer  a  feigne<l 
 address,  vi.  275  ;  has  an  interview  with 
 Gratian  and  Vivian,  vii.  2  ;  his  Polt/- 
 eraticHS  alluded  to,  vii.  31G;  reports 
 events  in  England  at  the  time  of  Bccket's 
 return,  vii.  407 ;  \'isits  his  mother,  vii. 
 409  ;  his  report  of  the  murder,  vii. 
 462  ;  his  life  of  Becket  praised,  vii.  579. 
 
 John  of  Sutri  (cardinal  of  SS.  John  and 
 Paul),  commissiouer  for  recouciliatiou 
 (see  Commissioners),  v.  325 ;  vL  166, 
 168,  416,  458 ;  from  an  opponent  to 
 Becket  he  becomes  a  supporter,  vii.  33  ; 
 is  asked  to  influence  the  Curia  in  favour 
 of  Heeket,  vii.  131. 
 
 John  of  Naples  (cardinal  of  St.  Anastasia), 
 V.  82,  116,  119,  363,  385  ;  vi.  380,  381, 
 416,  458,  610;  vii.  134,  187. 
 
 John  of  Crema,  cardinal,  alluded  to,  v. 
 539. 
 
 John  ,  an  envoy  from  Becket  to  the 
 
 Curia,  vi.  150,  315. 
 John,  denn  of  Orleans,  letter  to  him  from 
 
 the  pope,  V.  244. 
 John  the  Marshal,  his  case  alluded  to,  v. 
 
 530  ;  vii.  172. 
 
 K. 
 
 Kiss  of  peace,  difficulties  as  to,  in  the  re- 
 conciliation of  ITenry  and  I'ecket,  vii. 
 79,  198,  205.  265. 
 
 L. 
 
 Lanclwy  =  St.  Asaph,  vi.  278,  313,  505. 
 
 Lanval,  William  de,  v.  73. 
 
 L'Aumone,  Philip  abbot  of,  and  Lcodjjar 
 
 de  la  Cour  Dieu,  plead  with  Becket  for 
 
 Gerard  la  Pucelle,  vi.  423. 
 
 Lay  investiture  forbidden,  vL  419. 
 Lawrence,  archdeacon,  envoy  from  Matilda 
 
 the  empress  to  Becket,  vi.  129. 
 Lawrence,  master,  attached  to  Wiliiani  of 
 
 Pavia,  promises  well  to  Becket,  vi.  231  ; 
 
 a  letter  to  him  from  John  of  Salisbury, 
 
 vi.  447.  • 
 Lawrence,  abbot  of  Westminster,  proposes  ■ 
 
 to  translate  the  relics  of  king  Edward 
 
 the  Confessor,  v.  19  ;  pleads  for  Foliot, 
 
 vi.  621. 
 
 Legation  of  the  archbishop  of  York,  v.  85, 
 
 112;  of  archbishop  Becket,  v.  344;  vi. 
 
 120,  182. 
 Legates,  see  Commissioners. 
 Le  Mans,  the  barons  of  the  diocese  make 
 
 peace  with  Henry,  v.  421. 
 Le  Mans,  the  bishop  of,  at  Montmirail,  vi. 
 
 491  ;  at  Domfront,  vii.  72,  80. 
 Letard,  clerk  of  Northfleet,  nephew  of 
 
 archbishop  Theobald,  excommunicated, 
 
 vi.  559,  561,  601. 
 Lewes,  monastery  of,  a  tithe  withheld  by 
 
 the  countess  of  Warenne,  vi.  372. 
 Liege,  the  bishop  of,  his  death,  vi.  235. 
 Lincoln,  Robert  bishop  of,  false  rumours 
 
 as  to  his  death,  vi.  76  ;  his  see  vacant, 
 
 vi.  503. 
 
 Lisieux,  Ralph  of,  letter  to,  from  J.  of 
 
 Salisbury,  vi.  136. 
 L'IsIe,  Walter  de,  mentioned,  v.  385 ; 
 
 letter  from  John  of  Salisbury,  vi.  8,  90. 
 Llaudaff,  the  bishop  of,  suspended  by  the 
 
 pope,  vii.  397. 
 LlandafF,  Ralph,  archdeacon  of,  denounced, 
 
 vii.  15,  20  ;  at  the  meeting  at  Domfront, 
 vii.  71 ;  envoy  from  Henry  to  the  Curia, 
 vii.  227,  233. 
 
 Loches,  castle  of,  the  bishop  of  Poitiers  at, 
 V.  40,  41. 
 
 Lombard  of  Piacenza,  companion  of  Becket 
 (card,  archbishop  of  Benevento),  writes 
 in  Becket's  name,  v.  478  ;  letter  to  the 
 pope,  vi.  170  ;  with  Becket,  vi.  262,  273, 
 397  ;  a  letter  to  him  from  John  of  Salis- 
 bury, 455  ;  a  letter  to  him  from  Becket, 
 vi.  397  ;  at  Montmirail,  vi.  497. 
 
608 
 
 INDEX. 
 
 Lombard  league,  contest  with  the  emperor, 
 V.  120,  158  ;  vi.  402,  405,  472;  Henry's 
 intrigues  with,  vii.  25,  30. 
 
 London,  Richard  do  Belmeis,  bishop  of, 
 disabled  by  illness,  v.  16. 
 
  ,  Gilbert  Foliot,  bishop  of  (pre- 
 
 •  viously  of  Hereford),  declines  to  ad- 
 minister the  diocese  of  London  in  the 
 lifetime  of  bishop  Kichard,  v.  IG  ;  urged 
 to  accept  the  see  of  London,  v.  24,  26  ; 
 the  pope  consents  to  his  translation,  v. 
 27  ;  Becket  congratulates  him,  v.  29 ; 
 also  the  abbot  of  Cluny,  v.  30  ;  warned 
 against  excessive  asceticism,  v.  42  ;  his 
 profession  on  translation,  v.  56,  60,  130  ; 
 •asked  to  influence  the  king,  v.  61,157, 
 158  ;  reminded  of  his  translation,  v.  175  ; 
 remonstrates  with  the  king,  v.  176,  201 ; 
 meets  Henry  on  the  Welsh  frontier,  v. 
 204  ;  reproved  by  Becket,  v.  284  ;  and 
 the  pope,  V.  294 ;  complains  of  Becket, 
 V.  319,  320;  advises  the  pope  to  mode- 
 rate his  zeal,  v.  321  ;  is  directed  to  en- 
 force restitution  of  goods  taken  from 
 Becket's  clerks,  v.  344 ;  commissioned 
 to  publish  Becket's  circular  letter,  v. 
 359  ;  blamed  for  hostility  to  the  church, 
 V.  372  ;  charged  by  Becket  with  the  pub- 
 lication of  the  Vezelay  censures,  v.  397  ; 
 reports  to  the  king  that  he  is  ordered  to 
 publish  Becket's  legatine  commission 
 and  other  letters  from  the  pope,  v.  418  ; 
 sent  by  Henry  as  a  hostile  messenger 
 to  the  pope,  v.  428 ;  accuses  Becket  of 
 harshness  to  him,  v.  522,  524,  543  ;  is 
 asked  to  intercede  with  the  king  for 
 John  of  Salisbury,  v.  544  ;  incurs  the 
 pope's  anger  by  not  publishing  his 
 letters,  vi.  35  ;  joins  in  letters  flattering 
 to  the  king,  vi.  55  ;  is  accused  by  Becket 
 of  usurpation,  vi.  50  ;  the  king  offers  to 
 make  him  arbitrator,  vi.  66  ;  pays  the 
 sequestrated  rents  of  Becket's  clerks  into 
 the  royal  exchequer,  vi.  77  ;  on  seeing 
 certain  papal  letters  he  exclaims,  "  dc 
 "  ca;tero  Thomas  meus  non  crit  archi- 
 "  episcopus,"  vi.  152;  his  speech  at  Ar- 
 gentan,  vi.  271  ;  his  faithfulness  vouched 
 
 London — cant. 
 
 for  by  the  legates,  vi.  326,  328  ;  de- 
 nounced in  the  Curia  as  excommunicate, 
 vi.  341  ;  proposes  to  make  common 
 cause  with  the  bishop  of  Salisbury 
 against  Becket,  vi.  539 ;  is  excommu- 
 nicated, vi.  542,  558,  560 ;  his  offences, 
 
 vi.  581,  590  ;  having  asked  leave  to  go 
 abroad  the  king  tells  him  to  disregard 
 his  excommunication,  vi.  598  ;  he  asks 
 the  king's  interest  with  the  Curia,  vi. 
 596  ;  his  excommunication  published  in 
 •St.  Paul's  and  announced  to  him  at 
 Stepney  ;  his  speech  on  the  occasion,  vi. 
 604,  605  ;  sends  Master  David  to  Rome 
 with  notice  of  appeal,  vi.  614  ;  the  cere- 
 monial of  his  appeal,  vi.  619  ;  letters  on 
 his  behalf  to  the  pope,  vi.  618  ;  founds 
 his  claims  to  the  primacy  on  the  fact 
 that  Loudon  was  the  seat  of  the  heathen 
 pontificate  of  Britain,  vii.  10,  40,  41, 
 42,  43  ;  denounced  as  an  enemy  of  the 
 church,  vii.  14,  17,  29,  36,  37,  40,  41, 
 42,  44,  47,  50 ;  seven  articles  charged 
 against  him,  vii.  18;  his  enmity  to 
 Becket,  vii.  128,  131,  132;  two  monks 
 to  watch  him  if  he  go  to  the  Curia,  vii. 
 137;  is  in  miscricordia  for  publishing 
 the  excommunication  of  the  earl  of 
 Norfolk,  vii.  149;  his  journey  to  Rome, 
 
 vii.  137,  188,  193,  265,  275  ;  the  pope 
 consents  to  his  absolution,  vii.  208,  234  ; 
 conditions  of  his  absolution,  vii.  273, 
 299  ;  his  absolution  reported,  vii.  275, 
 276,  277  ;  Becket  remonstrates  against 
 it,  vii.  278,  279,  281  ;  he  thanks  the 
 pope  for  his  absolution,  promises  obe- 
 dience, but  persists  in  his  appeal,  vii. 
 295,  296,  298  ;  makes  a  feigned  pil- 
 grimage to  Beverley,  vii.  391  ;  suspended 
 by  the  pope,  vii.  399  ;  conditionally  ab- 
 solved, vii.  478,  479,  481,  496  ;  de- 
 nounced as  an  accomplice  of  the  mur- 
 der, vii.  487  ;  intercession  for  him  to 
 the  pope,  vii.  490  ;  is  absolved,  vii.  497, 
 508 ;  denies  that  he  .aspires  to  the  pri- 
 macy, vii.  555. 
 
INDEX. 
 
 609 
 
 London,  convent  of  the  lloly  Trinity, 
 letter  from  tUe  prior  to  the  pope,  vi. 
 G32  ;  490. 
 
 Loudon,  St.  Paul's,  the  chapter  intercede 
 with  the  pope  for  their  bishop,  vi.  618. 
 
 Louis  VII.,  king  of  France,  sends  the  prior 
 of  St.  Medard's  to  Komc  on  I'ecket's 
 account,  v.  58  ;  his  variance  with  the 
 pope  ceases,  v.  116;  has  an  interview 
 with  Becket,  v.  363  ;  requires  Henry  to 
 abjure  his  oaths  to  the  emperor  as  a 
 condition  preceding  a  treaty,  v.  287  ; 
 his  continued  patronage  of  Becket,  v. 
 386  ;  vi.  44  ;  is  annoyed  by  the  recep- 
 tion of  John  of  Oxford  at  Eotne,  vi.  171 ; 
 remonstrates  with  the  pope  on  his  treat- 
 ment of  Becket,  vi.  174,  17.5  ;  inaintnins 
 the  exiles  during  the  meeting  at  Gisors, 
 vi.  247  ;  makes  a  treaty  with  the  Poite- 
 vins  at  Bourges,  vi.  408  ;  refuses  to  trust 
 Henry's  bare  word,  vi.  410;  complains 
 of  the  pope's  policy,  vi.  460, 465  ;  which 
 the  pope  explains,  vi.  461  ;  he  refuses 
 to  surrender  Becket,  vii.  27  ;  thanks  the 
 Eiistem  emperor  for  kindness  during  the 
 crusade,  vii.  145  ;  advises  Becket  not  to 
 trust  himself  in  Henry's  dominions,  vii. 
 164 ;  calls  for  vengeance  on  Becket's 
 murderers,  vii.  427. 
 
 Luci,  Eichard  do,  justiciar,  calls  out  the 
 army  of  Aquitaine,  v.  115  ;  witnesses  a 
 king's  writ,  v.  151  ;  not  a  decided  enemy 
 of  Becket,  v.  15-3  ;  envoy  to  Rome  from 
 king  Henry,  v.  428  ;  puns  on  his  name, 
 v.  38,  174  ;  influenced  Becket's  election, 
 v.  524 ;  at  Clarendon,  v.  72,  390 ;  ex- 
 communicated at  Vezelay,  v.  383,  388, 
 390,  395 ;  vi.  559,  572,  594,  G02 ;  said 
 to  have  taken  the  cross,  vi.  76  ;  made 
 an  arbitrator  by  the  king,  vi.  408  ;  cou- 
 pled with  the  bishop  of  London  and 
 Geoffi-ey  Ridel,  vi.  590. 
 
 Lusignau,  castle  of,  seized  and  fortified  by 
 Henry,  vi.  408. 
 
 o  12478. 
 
 M. 
 
 Machairus,  count,  obstructs  Henry's  en- 
 voj-s,  vii.  471. 
 
 Macon  in  danger,  vii.  359. 
 
 Magdeburg,  the  archbishop  of,  captured 
 by  the  Saracens,  promises  to  adhere  to 
 the  orthodox  pope  if  released,  v.  159  ; 
 dissents  from  the  majority  at  Wiirz- 
 burg,  v.  186  ;  but  is  forced  to  swear 
 conditionally,  v.  187,  190,  286 ;  his 
 military  success,  vi.  415. 
 
 Malcolm,  king  of  Scotland,  his  faithful- 
 ness to  the  Roman  see,  v.  243. 
 
 Malduit,  John,  v.  73. 
 
 Jilalduit,  William,  v.  73. 
 
 Malet,  William,  v.  73. 
 
 Mandeville,  Geoffrey,  v.  72. 
 
 Manerius,  a  pun  on  his  name,  vi.  451  ; 
 accused  of  a  notorious  oft'euce,  vi.  452. 
 
 Manfred,  cardinal,  present  when  Becket's 
 messenger  meets  thu  pope,  v.  ISO  ;  a 
 letter  to  him,  "qui  eaptus  fuit  apud 
 "  Anconam,"  from  Becket,  vi.  469. 
 
 Mantes,  conference  at,  vi.  431. 
 
 Manuel  I.,  emperor  of  the  East,  the  pope 
 ^\rites  to,  vi.  279  ;  also  Louis  VII.,  vii. 
 145  ;  intercedes  for  Henry  with  the 
 pope,  vii.  299. 
 
 Marche,  La,  count  of,  present  at  a  confer- 
 ence, vi.  456. 
 
 Mure,  Peter  de,  v.  73. 
 
 Margaret,  daughter  of  Louis  VII.  and 
 wife  of  the  younger  Henry  of  England, 
 her  father  wishes  her  in  heaven,  v.  98  ; 
 left  behind  at  Caen  when  her  husband 
 was  crowned,  vii.  309,  310,  311,  317. 
 
 Marlborough,  a  royal  letter  dated  from, 
 V.  151. 
 
 Martin,  St.,  a  comparison  with,  v.  106. 
 
 Matilda,  empress,  mother  of  Henry  II., 
 letter  to  her  from  Becket,  v.  142  ;  John 
 of  Oxford  endeavom's  to  prejudice  her, 
 V.  145  ;  Nich.  de  Monte  pleads  with  her 
 V.  146,  148  ;  her  hostility  to  the  bishops 
 and  skill  in  pleading,  V.  149  ;  encourages 
 
 Q  Q 
 
CIO 
 
 INDEX, 
 
 Matilda,  empress — cont. 
 
 the  pope  to  hope  for  peaee,  v.  1 6 1 ;  medi- 
 ates with  Henry  and  Becket,  v.  161,  194, 
 198,  218,  423  ;  Becket  informs  her  that 
 he  means  to  censure  Henry,  v.  361  ; 
 treats  tlie  Vczelay  censures  lightly,  v. 
 421 ;  pleads  with  Beeket  at  the  pope's 
 request,  vi.  129;  her  death,  vi.  12!*. 
 
 Matilda,  queen-dowager  of  Sicily,  pleads 
 for  the  bishop  of  Salisbury,  vii.  509. 
 
 Matthew,  count  of  Boulogne,  Henry  pro- 
 mises him  a  pension,  vi.  73-6. 
 
 Matthe>y,  prajcentor  (treasurer)  of  Sens, 
 letters  to  the  pope,  vi.  142,  464. 
 
 IMauriounc,  count  of,  opposes  the  em- 
 peror's retreat,  vi.  402. 
 
 Meaux,  Stephen,  bishop  of,  v.  160;  asked 
 by  the  pope  to  mediate,  v.  254  ;  letters 
 to  the  pope,  vi.  38,  462  ;  advocate  of 
 Becket  with  the  pope,  vii.  183,  184  ; 
 consents  to  an  interdict  after  the  mur- 
 der, vii.  446. 
 
 Mentz,  Conrad,  archbishop  of,  and  car- 
 dinal of  Sabina,  a  friend  of  Becket  in- 
 fluential in  the  Curia,  v.  81  ;  letter  to 
 him  from  Becket,  V.  82  ;  partizan  of  Alex- 
 ander III.,  V.  15'J,  135;  his  signature, 
 V.  326  ;  letters  to  him  from  Becket,  v. 
 389  ;  vi.  51,  162,  211,  471. 
 
 Mentz,  Christian,  schismatical  archbishop 
 of,  at  Vicnne,  v.  120  ;  his  successes  in 
 Italy,  V.  219  ;  his  death,  vi.  235. 
 
 Merlin  the  wizard,  quoted,  v.  292,  436  ; 
 vii.  11. 
 
 Merton  abbey,  letters  to,  from  John  of 
 
 Salisbury,  v.  153  ;  vi.  88,  352. 
 Milan  rebuilt,  vi.  299. 
 Miracles  of  Becket's  relics,  vii.  524,  533, 
 
 565,  566,  578. 
 Mongeham,  Becket's  land  at,  given  to 
 
 John  the  marshal,  vii.  172. 
 Monkton,  rectory  of,  mentioned,  vi.  559, 
 
 561. 
 
 Montferrat,  marquis  of,  asked  for  a  pass- 
 port for  the  pope,  v.  159;  asks  for  a 
 daughter  of  Henry  in  marriage  for  his 
 sou,  vi.  68 ;  helps  the  emperor  at  a 
 critical  time,  vi.  402. 
 
 Montmartrc,  the  meeting  of  the  kings  with 
 Becket  at,  vii.  1.58,  159,  162,  167,  194, 
 205,  247. 
 
 -Alontmirail,  conference  at,  reported,  vi. 
 
 488,  490,  506,  526,  529. 
 Mowbray,  Nigel  de,  v.  72. 
 
 N. 
 
 Newburgh,  oppression  of  the  monks  of, 
 by  the  archbishop  of  York,  v.  298. 
 
 Nevers,  the  count  of,  his  inglorious  death, 
 vi.  500. 
 
 Nevers,  Bernard,  bishop  of,  commissioner 
 for  reconciliation,  vii.  198,  202,  206, 
 273,  299  (see  Covmissioners)  ;  is  luke- 
 warm, vii.  311,  317;  assists  in  the  ab- 
 solution of  the  bishops  of  London  and 
 Salisbury  after  the  murder,  vii.  481,  496. 
 
 Nevile,  Alan  de,  v.  73. 
 
 Nicholas  of  Norwich,  a  letter  to,  vi.  347. 
 
 Nicholas,  archdeacon  of  Loudon,  adminis- 
 ters the  estate  of  his  sick  bishop,  v.  23  ; 
 his  part  in  the  publication  of  Foliot's 
 excommunication,  vi.  604 ;  messenger 
 of  warning  to  Foliot  returning  from 
 Home,  vii.  275. 
 
 Nicholas,  canon  of  St.  Mary  in  Sassia, 
 messenger  from  Rome  to  Becket,  v.  64. 
 
 Nicholas  of  Mont  St.  Jaqucs,  Kouen, 
 visits  the  empress-mother,  v.  146 ;  visits 
 the  bishop  of  Lisieux,  v.  147;  approves 
 the  condemnation  of  ihe  customs,  v.  418  ; 
 shows  kindness  to  John  of  SaUsbury,  v. 
 438 ;  prevented  from  visiting  Becket  by 
 poverty,  vi.  149, 
 
 Nigel   de  Saccavilla  unjustly  retains  a 
 
 church,  vii,  404. 
 Nigel,  master,  letter  to  him  from  J  of 
 
 Salisbury,  vi.  359. 
 Nominalism  objected  toby  J.  of  Salisburj-, 
 vi.  317. 
 
 Norfolk,  Hugh,  earl  of,  letter  to  him  from 
 Foliot,  vi.  543  ;  dispute  with  the  canons 
 ofPeutney,  vi,  543-8,555,557  ;  excom- 
 
INDEX. 
 
 (ill 
 
 Norfolk,  llugli,  carl  of — coiil. 
 
 niuiiicated,  vi.  550,  5n2,  560;  vii.  149; 
 
 excepted  from  a  <;eneral  absolution,  vii. 
 
 a.'jO ;   his  chaplains  excommunicated, 
 
 vii.  303  ;  reconciled  to  Becket,  vii.  414  ; 
 
 chaplains  absolved,  vii.  417. 
 Northampton,  meetings  at,  v.  36,  422, 
 
 449. 
 
 Norwich,  William,  bishop  of,  at  Clarendon, 
 
 v.  72  ;  his  case  commended  to  the  pope, 
 
 vi.  292  ;  authorised  to  absolve  excom- 
 municates, vi.  306 ;  is  in  misericordia 
 for  publishing  the  excommunication  of 
 the  earl  of  Norfolk,  vii.  149. 
 
 Norwich,  Baldwin  (qui  Godwinus  voca- 
 
 tur),  archdeacon  of,  letters  to  him  from 
 
 J.  of  Salisbury,  vi.  239,  344. 
 Norwich,  Walkelin,  archdeacon,  a  letter 
 
 to,  vi.  444, 
 Norwich,  monastery  of,  letters  to  the  prior 
 
 from  J.  of  Salisbury,  vi.  345,  346. 
 Noyon,  Boniface,  archdeacon  of,  constant 
 
 to  Alexander  during  the  schism,  vi. 
 
 402. 
 
 Nuntii.    See    Commiasioneis  for  recon- 
 ciliation. 
 
 0. 
 
 Oath  of  allegiance  exacted  from  Beckct's 
 party  after  the  murder  and  reconcilia- 
 tion, vii.  577. 
 
 Octaviau,  anti-pope  (Victor  IV.),  ac- 
 cepted by  the  council  of  Pisa,  vi.  371  ; 
 mentioned,  vi.  417;  his  death  announced, 
 V.  89,  90,  94,  115. 
 
 Ostia,  the  bishop  of,  asked  to  plead  for 
 Becket  Avith  the  pope,  vii.  29. 
 
 Otho,  cardinal,  commissioner  for  recon- 
 ciliation with  William  of  I'avia,  sends 
 various  items  of  news  to  Becket,  t. 
 158;  vi.  199;  mentioned,  v.  180,  326; 
 pleads  for  Foliot,  vi.  327  ;  Becket  wel- 
 comes his  appointment,  vi.  203,  244, 
 
 Otho,  cardinal — cuitt. 
 524  ;  a  man  of  good  fame  but  a  IJoman, 
 vi.  132;  his  itinerary  from  Venice  to 
 Montpellier,  vi.  199  ;  is  congratulated  by 
 Becket,  vi.  203 ;  misled  by  his  col- 
 league, vi.  371  ;  refuses  to  join  in  the 
 oppression  of  Becket,  vi.  274  ;  his  acts 
 as  legate,  vi.  123,  125,  126,  200,  203, 
 483. 
 
 Owen,  king  of  Wales  (regulus),  his  letter 
 to  Becket,  v.  229  ;  letters  from  Becket 
 on  the  matter  of  the  bishoprick  of  Ban- 
 gor, v.  229,  230,  232,  233,  230  ;  his  in- 
 cestuous marriage,  v.  238,  239. 
 
 Oxford,  meeting  at,  v.  527  ;  vi.  549. 
 
 Oxford,  Bobert  Foliot,  archdeacon  of 
 (bishop  of  Hereford),  letters  to  and 
 from  the  bishop  of  London,  vi.  007-8. 
 
 P. 
 
 Palermo  (Stephen  dc  la  Perche),  arch- 
 bishop of,  Becket's  cause  commended 
 to  him  by  Louis  VII.,  vi.  406  ;  allied 
 to  the  royal  family  of  France,  ejected 
 from  his  see,  his  cause  pleaded  by 
 Louis,  vii.  141  ;  Becket  asks  the 
 archbishop  of  Syracuse  to  assist  him, 
 vii.  144. 
 
 Palatine,  count,  at  Wiirzburg,  v.  188, 
 190. 
 
 Panamburgensis  episcopus  (archbishop  of 
 
 Hamburg)  at  Wiirzburg,  v.  187-8. 
 Paschal  HI.,  antipope,  see  Guy  of  Crema. 
 Pavia,  Peter  bishop  of,  letter  to  Bocket, 
 
 vi.  144 ;  treats  with  the  emperor,  vi. 
 
 403  ;  advises  Becket,  vi.  243. 
 Pavia,  council  of,  v.  17  ;  vi.  279,  369, 
 
 371. 
 
 Pavia,  William  of;  (cardinal  of  St.  Peter 
 ad  Vincula),  commissioner  with  Otho 
 for  reconciliation,  vi.  208,  209,  242,  290, 
 523. 
 
612 
 
 INDEX. 
 
 Pentney,  mouastery  of,  letter  to  the 
 canons  from  Becket,  vi.  551  ;  their 
 case  against  the  earl  of  Norfolk,  vi.  543, 
 545,  548,  555,  557  ;  their  dispute  with 
 William  de  Vaus,  vi.  549. 
 
 Peter,  cardinal  of  St.  Eustace,  v.  04. 
 
 Peter,  cardinal  of  St.  Mary  in  Aquiro, 
 V.  326. 
 
 Peter,  cardinal  of  St.  Sabina,  v.  325. 
 
 Peter  Scriptor,  vi.  233,  255. 
 
 Peter,  son  of  Elias,  a  borrower,  v.  348. 
 
 Peter  of  La  Celle,  abbot  of  St.  llemi, 
 and  bishop  of  Chartrcs,  promises  to 
 procure  a  copy  of  master  G.'s  sermons, 
 V.  4;  confers  with  John  of  Salisburj-, 
 V.  99,  422 ;  hopes  to  go  on  pilgrimage 
 to  St.  Thomas,  vii.  ;>64. 
 
 Peter  deCourteuay,  brother  to  Louis  VII., 
 at  Bo  urges,  vi,  408. 
 
 Peter  of  Blois  (archdeacon  of  Bath,  1175) 
 travels  from  Rome  with  the  legates, 
 vii.  315  ;  defends  the  archdeacon  of 
 Salisbury,  vii.  554  ;  his  description  of  the 
 person  and  manners  of  king  Ilcnry, 
 vii.  570  ;  is  requested  to  write  a  life  of 
 Becket,  but  decHncs,  vii.  579. 
 
 Peter  (archdeacon)  of  Pavia,  u  messenger 
 from  the  commissioners  to  Henry,  vii. 
 81  ;  an  outrage  upon,  vii.  201. 
 
 Peter  pence,  the  bishop  of  Loudon  re- 
 ports on  the  collection,  v.  208,  210  ; 
 the  amount  collected  to  be  paid  to  the 
 pope's  merchants,  v.  211  ;  to  be  trans- 
 mitted to  the  abbot  of  St.  Bertin,  v.  295  ; 
 the  bishop  of  Exeter  prompt  in  his  pay- 
 ments, V.  296. 
 Philip  of  Calue,  manciple  of  ISecket,  v. 
 97  ;  commended  to  the  chapter  of 
 Reims,  V.  166,  258  ;  consulted  by  .7.  of 
 Salisbury,  v.  422  ;  amnestied  by  Henry, 
 vi.  2. 
 
 Poitiers,  John,  bishop  of  (previously 
 treasurer  of  York,  and  after  archbishop 
 of  Lyon),  a  member  of  archbishop  Theo- 
 bald's household,  v.  7  ;  at  Tours,  v.  40  ; 
 nt  the  Curia,  v.  59 ;  refrains  through 
 prudence  from  frequenting  the  Curia  at 
 Sens,  V.  112  ;  a  report  that  he  has  been 
 
 Poitiers,  John — cont. 
 
 poisoned,  v.  366,  368  ;  recovers  from  an 
 illness,  v.  430  ;  dangers  of  his  relations 
 with  Henry,  v.  431  ;  John  of  Salisbury's 
 obhgations  to  him,  v.  434  ;  delivers  a 
 conciliatory  speech  to  Henry  on  behalf 
 of  Becket,  vi.  492  ;  blamed  by  Becket 
 for  making  concessions,  vi.  493  ;  tries 
 to  influence  Becket  at  Etampes,  vi.  510  ; 
 at  Montmirail,  vi.  491;  excuses  himself 
 from  attending  the  meeting  at  Dom- 
 front,  vii.  72 ;  goes  on  pilgrimage  to 
 Canterbury  and  is  reconciled  to  Henry, 
 vii.  .569. 
 
 Poitiers,  Richard  of  Ilchester,  archdeacon 
 of,  sent  by  Henry  to  Vezelay,  v.  383  ; 
 excommunicated  there,  v.  383,  390,  395  ; 
 sent  by  Henry  to  the  pope,  v.  428  ;  pro- 
 mises to  intercede  for  John  of  Salis- 
 bury, V.  544  ;  disposed  to  reconcile  him- 
 self to  Becket,  vi.  4;  threatened  with 
 excommunication,  vi.  559  ;  charged  with 
 the  publication  of  Henry's  constitutions, 
 vii.  147  ;  declares  that  he  will  di&. 
 courage  reconciliation,  vii.  310;  adviser 
 of  the  younger  king,  vii.  389. 
 
 Pontigiiy,  abbey  of,  engaged  in  Bccket's 
 interest,  and  selected  as  a  retreat  by 
 the  bishop  of  Poitiers,  v.  57,  114;  is 
 a  refuge  for  Becket,  v.  172;  he  is  dis- 
 lodged by  Henry,  v.  427 ;  the  pope 
 thanks  the  monks  for  their  kindness  to 
 him,  vi.  172;  the  abbot  assists  in  the 
 absolution  of  Foliot,  vii.  490. 
 
 Pontoise,  Bccket's  fruitless  journey  to,  vii. 
 20,  225,  220,  229,  234. 
 
 Prophecies  favourable  to  the  emperor 
 Frederick  current  in  Italy,  v.  219. 
 
 Proverbs,  several  contained  in  a  letter  of 
 .John  of  Salisbury,  vi.  87. 
 
INDEX. 
 
 C13 
 
 R. 
 
 R  .  .  .  .,  prior  of  St.  Victor,  Paris,  letter 
 
 to  the  pope,  vi.  529. 
 R.Klicofani  captured  hy  the  imperialists, 
 
 V.  59. 
 
 Jladulfus  de  Ilospitali  employed  hy  the 
 
 emperor,  v.  421,  429. 
 Kaimund,  master,  chancellor  of  Poitiers, 
 
 letters  from  John  of  Salisbury,  v.  3GC  ; 
 
 vi.    224,    260,    412  ;    addressed  as 
 
 "  Magister  scholarura  Pictavensium,"  v. 
 
 369. 
 
 Ralph  Fitz-Stephen,  adviser  of  the 
 younger  king,  vii.  389. 
 
 Ralph  Niger,  letters  from  John  of  Salis- 
 bury, vi.  1,5. 
 
 Ralph  of  Lisieux,  letter  from  J.  of  Salis- 
 bury, vi.  445. 
 
 R.alph  de  Belmont,  letter  from  J.  of  Salis- 
 bury, vi.  112. 
 
 Ralph  de  Wingham,  letter  from  J.  of 
 Salisbury,  vi.  360. 
 
 Ralph  de  Arundel,  letter  from  J.  of  Salis- 
 bury, vi.  450. 
 
 Ralph,  abbot  of  Pershore,  letter  from  .T. 
 of  Salisbury,  vi.  183. 
 
 Ralph,  prior  of  Worcester,  letter  from  .T. 
 of  Salisbury,  vi.  353. 
 
 Ralph  de  la  Serre,  candidate  for  the 
 deanery  of  Reims,  vi.  366. 
 
 Ralph  de  Tamworth,  king's  messengor  to 
 the  Curia,  vi.  68  ;  well  received,  vi.  84  ; 
 at  Tours  on  his  return,  vi.  146. 
 
 Randulf,  archdeacon  of  LlaudafF,  envoy 
 from  Henry  to  the  pope,  vi.  537. 
 
 Ranulf  de  Brock,  administers  Bccket's 
 property  during  his  exile,  v.  152  ;  vi. 
 278,  300,  449,  582  ,  excommunicated 
 at  Vezelay,  v.  383,  388,391,395;  vi. 
 559,  561,  573,  583;  betrays  Becket's 
 letters  to  the  king,  vi.  300  ;  his  uephcsv 
 presented  to  a  benefice,  vi.  449  ;  his 
 misdeeds,  vii.  394. 
 
 Ratisbou,  bishop  of,  his  death,  vi.  235. 
 Reconciliation  between  king  Henry  and 
 
 Becket,  process  and  terms  of,  vii.  199, 
 
 206,  339,  .343,  344,  345,  346,  347,  348, 
 
 349,  351,  378. 
 Reginald,  clerk  of  the  dean  of  Tours, 
 
 confers  with  Henry,  vi.  73. 
 Reginald  Sackville  avoids  the  meeting  at 
 
 T'jouifrout,  vii.  71 . 
 Reginald  de  Curteuay  at  Freteval,  vii.  344. 
 Reginald  Lombard   (master  Lombard), 
 
 Becket's  envoy  to  Rome,  vii.  238  ;  is  at 
 
 Sens  when  the  interdict  is  pronounced, 
 
 vii.  444. 
 
 Reginald,  count,  adviser  of  the  younger 
 king,  vii.  389. 
 
 Reginald,  archdeacon,  a  partisan  of 
 Henry,  vii.  4. 
 
 Reginald  Fitz-Urse,  his  share  in  the 
 murder,  vii.  430. 
 
 Reims,  Henrj-,  archbishop  of,  letters  to 
 him  from  the  pope,  v.  36  ;  \i.  384  ;  his 
 letter  to  the  pope,  vi.  501  ;  his  war  with 
 the  count  of  Roucy,  v.  98-9  ;  reports 
 concerning  him,  v.  448  ;  asked  by  the 
 pope  to  mediate  between  Henry  and 
 Becket,  vi.  384  ;  causes  a  commotion  by 
 oppression,  vi.  225  ;  the  commotion  ap- 
 peased, vi.  230  ;  declines  to  write  to  Ber- 
 nard de  la  Condre,  the  papal  commis- 
 sioner, vi.  497. 
 
 Reimund,  cardinal  of  St.  ilary  in  Via 
 Lata,  a  letter  from  Becket,  vi.  59. 
 
 Relics,  certified  portions  of  the  magi  and 
 virgins  of  Cologne  asked  for,  v.  265. 
 
 Rennes,  bishop  of,  at  the  meeting  at 
 Domfront,  vii.  71,  80. 
 
 Richard,  brother  of  John  of  Salisbury, 
 mentioned,  V.  101,  213,  217,  2.53,331; 
 vii.  565  ;  letter  to  him  from  his  brother, 
 vu.  369. 
 
 Richard  Humeth,  justiciary  of  Normand}', 
 mentioned,  v.  115;  sent  by  Henry  to 
 Vezelay,  v.  383  ;  acts  as  Henry's  counsel 
 at  Soissous,  vi.  408 ;  is  busy  in  the 
 matter  of  the  coronation,  vii.  311,  318; 
 at  Freteval,  vii.  344. 
 
INDEX. 
 
 Richard,  son  of  Ilcury  II.,  afterwards 
 king,  his  dispute  with  the  count  of  St. 
 Gilles,  vi.  409  ;  does  homage  to  Louis 
 VII.  for  Maine,  -vi.  506  ;  marriage  with 
 a  daughter  of  Louis  proposed,  vi.  513. 
 
 Richard  ISarre  denounced,  vii.  15,  20; 
 Ileury's  envoy  to  Home,  vii.  59,  85,  227, 
 233,  471,  474,  47C,  482;  spreads  false 
 reports  of  his  success,  vii.  271  ;  envoy 
 from  Foliot  to  the  pope,  vii.  508  ;  at 
 Sens  when  the  interdict  was  pronounced, 
 vii.  444, 
 
 Richard  Brito,  his  share  in  tlie  murder, 
 vii.  430. 
 
 Richard  Fitz-Heury,  a  Canterbury  citizen, 
 the  pope  writes  to  the  king  in  his 
 favour,  Y,  1 70. 
 
 Richard,  nephew  of  William  de  Capes,  a 
 witness  of  the  publication  of  Foliot's  ex- 
 communication, vi.  604. 
 
 Robert  de  Siliaeo,  his  case  quoted,  vii.  247. 
 
 Robert  de  Beaumont,  earl  of  Leicester, 
 letter  of  rebuke  to  him  from  Becket,  v. 
 154  ;  his  death,  vi.  433. 
 
 Robert,  provost  of  Aire,  liis  history,  vii. 
 67  ;  favourable  to  the  exiles,  vii.  69. 
 
 Robert,  provost  of  St.  Omer's,  a  letter 
 from  Becket  to  him,  v.  326. 
 
 Robert,  carl  of  Gloucester,  father  of  the 
 bishop  of  ■\Voreestcr,  vii.  258. 
 
 Robert  de  Montfort,  performs  a  vigil  at 
 the  shrine  of  St.  Drausius,  Soissons, 
 before  his  combat  with  Henry  of  Essex, 
 V.  382. 
 
 Robert  of  Faversham,  a  letter  to  him  from 
 
 John  of  Salisbury,  vi.  187. 
 Robert,  dean  of  Evreux,  testifies  to  the 
 
 infirmities  of  the  bishop  of  Salisbury, 
 
 vii.  509. 
 
 Robert  de  Limesey,  a  letter  to  him  from 
 
 John  of  Salisbury,  vi.  360. 
 Robert,  archdeacon  of  Surrey,  letters  from 
 
 John  of  Salisbury,  telling  him  of  current 
 
 news,  vi.  340,  342. 
 Robert  ,  enemy  of  Becket,  enigmati- 
 cally alluded  to,  vii.  577. 
 
 Rochester,  Walter,  bishop  of,  brother  to 
 archbishop  Theobald,  letter  to  him  from 
 J.  of  Salisbury,  vi.  349  ;  suspended  by 
 the  pope,  Tii.  397. 
 
 Roger  II.,  king  of  Sicily,  assists  Henry, 
 vii.  31. 
 
 Roger  de  Dcrneford,  kinsman  to  Gilbert 
 
 Foliot,  vi.  374. 
 Roman  Curia,  alleged  corruption  at  the, 
 
 vi.  20,  364  ;  Foliot  offers  services  to,  in- 
 stead of  fees,  vi.  614  ;  slow  to  assist 
 Becket,  vii.  20  ;  injustice  and  apathy  of, 
 
 vii.  123,  126,  280,  282,  284,  286  ;  the 
 exiles  refuse  to  make  further  appeals  to, 
 vii.  201. 
 
 Rouen,  Rotrou  de  Beaumont,  archbishop 
 of,  previously  bishop  of  Evreux,  men- 
 tioned, v.  37,  41  ;  vi.  69,  73,  77  ;  has  an 
 interview  with  Louis  VII.  on  Becket's 
 affairs,  v.  286  ;  receives  proposals  from 
 Henry,  v.  287  ;  asked  bj'  the  pope  to  in- 
 fluence Henry,  v.;352  ;  reproves  Hcnrj-  at 
 Chinon,  v.  381  ;  and  then  visits  Becket, 
 v.  382  ;  declines  to  approve  the  censures, 
 V.  419 ;  considers  Becket  to  be  overbear- 
 ing, V.  420;  oppresses  the  bishop  of 
 Lisieux  for  Becket's  sake,  vi.  25;  states 
 Henry's  case  to  Becket,  vi.  130 ;  pro- 
 poses a  way  of  peace,  vi.  274  ;  acts  for 
 Henry  at  Soissons,  vi.  408  ;  at  Mont- 
 mirail,  vi.  491  ;  at  Domfront,  vii.  72, 
 80  ;  mediates,  vii.  173  ;  commissioner  for 
 reconciliation,  vii.  198,  202,  206,  273, 
 299  ;  commissioner  for  absolving  Foliot, 
 vii.  276,  277;  witnesses  a  letter  of 
 Henry's,  vii.  346  ;  a  peacemaker,  vii. 
 426 ;  commissioner  for  absolving  the 
 archbishop  of  York  and  Foliot,  vii.  498, 
 501  ;  refuses  to  pronounce  the  interdict 
 after  the  murder,  vii.  442,  444,  445. 
 
 Rouen,  Giles,  archdeacon  of,  envoy  from 
 Henry  to  Rome,  vii.  166,  204,  233. 
 
INDEX. 
 
 615 
 
 S. 
 
 Saga  Icelandic,  Bccket  letters  iu,  v.  169. 
 St.  Andrews,  the  question  of  the  bishop's 
 
 subjection  to  York,  v.  118. 
 St.  Amand,  abbot  of,  letter  from  Peter  of 
 
 La  Cellc,  v.  103. 
 St.  Bcrtin's  abbc}',  Becket's  resting  place, 
 
 V.  96;  I'eter  pence  to  be  transmitted  to, 
 
 V.  202,  208,  211,  295. 
 St.  Asaph,  bishop  of,  reproved  for  cxceed- 
 
 in<r  his  rights,  vi.  313,319;  suspended 
 
 by  the  pope,  vii.  397. 
 St.  Clair,  Hugh  de,  excommunicated,  v. 
 
 388,  391,  396  ;  vi.  559,  561,  602. 
 St.  Crispin's,  abbot  of,  asked  by  the  pope 
 
 to  plead  for  Becket,  v.  254. 
 St.  Edmund's,  abbot  of,  letter  from  .T.  of 
 
 Salisbury,  vi.  133,  351. 
 St.  Gilles,  count  of,  his  dispute  with  prince 
 
 Richard,  v.  409  ;  vii.  162. 
 St.  John  de  Laosue,  meeting  at,  v.  377. 
 St.  Ilildegarde,  her  prophecies,  vi.  181. 
 St.  Leger,  conference  at,  vi.  519. 
 St.  Maure,  Hugh  de,  communicates  pri- 
 vately with  the  bishop  of  Poitiers,  v. 
 
 224. 
 
 .St.  Maurice,  the  bishop  of  Poitiers  lodged 
 
 at,vi.  146-7. 
 St.  Osyth's,  abbot  of,  letter  to  the  pope, 
 
 vi.  630. 
 
 St.  Valery,  Reginald  de,  v.  73. 
 
 St.  Victor,  prior  of,  said  to  have  influence 
 with  the  bishop  of  Hereford,  vi.  20. 
 
 Salisbury,  Jocelin,  bishop  of,  has  erred,  but 
 must  be  gently  dealt  with,  v.  346  ;  sen- 
 tence pronounced  against  him  by  Becket 
 confirmed  by  the  pope,  v.  364 ;  sus- 
 pended, v.  399  ;  his  case  favourably 
 stated,  V.  407  ;  appeals  against  his  sen- 
 tence, V.  413  ;  denies  that  he  took  the 
 schiimatical  oath  to  the  emperor,  v.  450 ; 
 mentioned,  v.  346,  364,  450,  473,  487, 
 518;  disregards  his  suspension,  vi.  19, 
 31  ;  interdicted  for  allowing  a  clerk  to 
 
 Salisbury,  Jocelin  —cont. 
 
 be  imprisoned,  vi.  32  ;  the  king  is  asked 
 to  help  him,  vi.  32  ;  iutcrceosion  with 
 Becket  for  him  is  useless,  vi.  186,  188, 
 191;  proposes  to  meet  the  king  at  An- 
 gers, Argentan,  or  elsewhere,  vi.  268 ; 
 at  Argentan,  vi.  272  ;  the  pope  pardons 
 him,  vi.  407 ;  and  asks  Becket  to  deal 
 gently  with  him,  vi.  568  ;  he  writes  of 
 Becket  as  "  Buinardus  (stultus)  archi- 
 "  episcopus  mens,"  vi.  606  ;  mentioned, 
 19,  191,  26G,  321,  539,  570  ;  forfeits  the 
 castle  of  Devizes,  vii.  241  ;  suspended, 
 vii.  399  ;  conditionally  absolved,  vii. 
 4S1 ;  his  age  and  infirmity  pleaded,  vii. 
 481,  492,  509. 
 
 Salisbury,  Reginald  Fitz-Joceliu  (son  of 
 the  bishop),  archdeacon  of,  afterwards 
 bishop  of  Bath  and  Wells,  and  arch- 
 bishop elect  of  Canterbury,  an  active 
 supporter  of  Becket,  v.  121  ;  a  letter, 
 probably  addressed  to  him,  vi.  117; 
 evidence  of  this  probability,  vi.  191, 
 193;  messenger  from  Henry  to  the 
 pope,  vi.  203,  273,  377,  381,  537,  568, 
 616;  vii.  59,  85,  233;  Becket  com- 
 plains of  his  boasts  of  success  iu  the 
 Curia,  vi.  643  ;  pleads  for  his  father  the 
 bishop,  vii.  68  ;  messenger  to  the  com- 
 missioners at  Domfront,  vii.  70,  71,  80  ; 
 denounced  by  Becket,  vii.  181  ;  Peter  of 
 Blois  pleads  for  him,  vii.  195  ;  again 
 envoy  to  Rome  after  the  nmrder,  vii. 
 474,  476,  482,  485  ;  his  character  vindi- 
 cated, vii.  554. 
 
 Salisbury,  chapter  of,  the  matter  of  the 
 election  of  John  of  Oxford  to  the  deanery, 
 v.  399,  416  ;  vi.  42,  68. 
 
 Salisbury  (Patrick  of  Evrcux),  earl  of, 
 killed  by  the  Poitevins,  vi.  409,  433. 
 
 Saluo  honore  Dei,  saloo  online  men,  salvo 
 hotiore  mcu,  the  king's  and  IJecket's 
 reservations  at  Montmirail,  vi.  489,  494, 
 508,  517,  575. 
 
 Salzburg,  archbishop  of,  rejects  Guy  of 
 Crema,  the  antipope,  and  is  not  present 
 at  Wiirzhurg,  v.  159,  185,  188. 
 
616 
 
 INDEX. 
 
 Scaimiiu,  compauiou  of  llucket's  flight, 
 escapes,  takes  sanctuary,  and  disappears, 
 
 vi.  77. 
 
 Sees,  English,  vacant,  vi.  253. 
 
 Seez,  Froger,  bishop  of,  visits  Becket  attoi- 
 the  conference  at  Chinon,  v.  382,  419  ; 
 at  Montmirail,  vi.  491  ;  envoy  from 
 Henry  to  Louis,  vii.  27  ;  at  Domfront, 
 
 vii.  71,  80;  envoy  to  the  Curia,  vii. 
 106,  233;  mediates,  vii.  173;  appoints 
 to  meet  Becket,  vii.  224 ;  intruded 
 rather  than  elected,  vii.  243  ;  willing  to 
 officiate  at  the  coronation,  vii.  294,  310, 
 336  ;  deputed  to  absolve,  vii.  336  ;  at  the 
 coronation,  vii.  356. 
 
 Seez,  John,  archdeacon  of,  Henry's  envoy 
 to  Kome,  vii.  204. 
 
 Suulis,  Almaric,  bishop  of,  writes  in  favoiu' 
 of  Becket,  vi.  40. 
 
 Sens,  Becket's  residence  at,  vi.  197. 
 
 Sens,  William,  archbishop  of,  asked  to 
 act  as  referee  between  Henry  and  the 
 commissioners,  he  refuses,  and  reproves 
 the  commissioners,  vii.  95,  96 ;  he  can 
 testify  to  Henry's  obduracy,  vii.  183; 
 goes  to,  and  returns  from  Eome,  vii. 
 219,232;  takes  charge  of  letters  of  in- 
 terdict to  be  published,  if  necessary,  vii. 
 251 ;  is  asked  to  oppose  Henry  and 
 Foliot  in  the  Curia,  vii.  265,  267,  268  ; 
 is  indignant  at  the  absolution  of  Foliot 
 and  at  the  coronation,  vii.  313  ;  said  to 
 seek  his  own  reconciliation  rather  than 
 Becket's,  vii.  317;  reports  the  murder 
 and  demands  vengeance,  vii.  432 ;  ac- 
 cuses the  king,  vii.  441  ;  puts  Henry's 
 dominions  under  an  interdict,  vii.  442. 
 
 Sens,  Symon,  archdeacon  of,  accompanies 
 Becket  on  his  return  to  England,  vii. 
 404. 
 
 Sheriffs,  ordered  to  detain  Becket's  re- 
 venues, v.  152. 
 
 Shrewsbury,  conference  of  king  and  bishops 
 at,  V.  198. 
 
 Silvester,  treasurer  of  Lisieux,  a  letter  to 
 him  from  John  of  Salisbury,  v.  194; 
 from  Becket,  v.  113. 
 
 Simon  de  Carcere,  envoy  from  Henry  to 
 the  pope,  vi.  377,  381. 
 
 Simon,  prior  of  Mont  Dicu,  commissioner 
 (with  Engelbert)  for  reconciliation,  at 
 Montmirail,  vi.  488,  502,  507,  516,  520, 
 529  ;  letters  to  and  from  him,  vi.  490, 
 496,  518  ;  his  commission  from  the  pope, 
 vi.  438. 
 
 Simon  de  Bello,  letter  to  him  from  John 
 of  Salisbury,  vi.  184. 
 
 Soissons,  a  treaty  made  at,  between  Henry 
 and  Louis,  but  interrupted,  vi.  407  ;  and 
 resumed,  vi.  409. 
 
 Soissons,  count  of,  offers  assistance  to 
 Becket,  v.  58,  97. 
 
 Soissons,  Hugh,  bishop  of,  letter  to  him 
 from  r,ecket,  vi.  384. 
 
 Stephen,  king  of  England,  Becket  refers 
 to  his  expulsion  of  bishops,  v.  289  ;  for- 
 bids attendance  at  the  council  of  Keims, 
 vi.  57  ;  anathema  and  interdict  against, 
 vi.  59. 
 
 Stephen,  chancellor  of  the  king  of  Sicily, 
 a  letter  to  him  from  Becket,  v.  247. 
 
 Stephen,  count  of  Troyes,  at  Bourges,  vi. 
 408,  457. 
 
 Stepney,  Foliot's  excommunication  an- 
 nounced to  him  at,  vi.  604. 
 
 Stratford,  abbot  of,  letter  to  the  pope,  vi. 
 631. 
 
 Syracuse,  Richard  (Palmer  or  Palniieri), 
 archbishop  of,  letter  to  him  from  Becket, 
 vi.  396  ;  an  enemy  of  Becket,  vii.  26  ; 
 asked  to  intercede  for  the  archbishop  of 
 Palermo,  vii.  143. 
 
 T. 
 
 Templars,  Becket  warned  against  two,  vii. 
 310. 
 
 Terouanne,  Milo,  bishop  of,  letter  acknow- 
 ledging kindness,  from  John  of  Salis- 
 bury, v.  252  ;  a  letter  of  news  from  the 
 same,  vi.  197. 
 
INDEX. 
 
 617 
 
 Theobald,  prior  of  Crespin,  recommended 
 to  the  king  of  Sicily  and  the  emperor  of 
 the  East,  vii.  141,  142,  144,  145. 
 
 Theobald,  count  of  Blois,  proposes  a  meet- 
 ing at  Tours,  vi.  74,  76 ;  his  influence 
 over  Henry,  vi.  507  ;  demands  ven- 
 geance on  the  murderers,  vii.  434. 
 
 Theodwin,  cardinal,  letter  to  him  from 
 Becket,  vi.  586  ;  commissioner  for  re- 
 concihation,  vii.  516.  See  Comviis- 
 sioners. 
 
 Thomas,  provost   of  La  Celle,  letter  to 
 
 John  of  Salisbury,  v.  6. 
 Thomas  Fitz-Beruard,  excommunicated, 
 
 V.  383,  391,  396. 
 Torture  appUed  to  Becket's  messenger,  vi, 
 
 76. 
 
 Toulouse,  war  of,  a  tax  raised  to  support, 
 V.  378. 
 
 Tournament,  ecclesiastical  sepulture  re* 
 
 fiised  to  a  knight  killed  in  a,  v.  36. 
 Tours,  council  of,  the  pope  promises  that 
 
 the  attendance  of  English  bishops  shall 
 
 not  form  an  injurious  precedent,  v.  33. 
 Tours  (Marmoutier),  Henry  proposes  to 
 
 meet  Becket  at,  vi.  492  ;  vii.  163,  194. 
 Tours,  archbishop  of,  required  to  observe 
 
 the  interdict,  vii.  484. 
 Translation  of  Becket's  remains,  vii.  546, 
 
 580,  581,  583,  584. 
 Treves,  archbishop  of,  rejects  the  antipope, 
 
 and  is  not  present  at  Wiirzburg,  v.  159, 
 
 188. 
 
 Troyes,  Henry,  bishop  of,  letter  to  him 
 from  Becket,  v.  241  ;  Matthew,  bishop 
 of,  pleads  against  Foliot,  vii.  44. 
 
 Turstin  de  Acolt,  letter  from  John  of 
 Salisbury,  vi.  356  ;  summoned  by 
 Becket's  envoys,  vii.  389. 
 
 Tyre,  bishop  of,  proposes  to  meet  Becket, 
 vii.  224  ;  advocates  a  crusade,  vii.  233, 
 234. 
 
 Y, 
 
 Vacarius,  master,  canon  of  York,  vii.  500. 
 Valasse,  La,  abbot  of  (Vallacensis  abbas), 
 
 envoy  from  Henry  to  Kome,  vii.  471, 
 
 472. 
 
 Vezelay,  the  censures  pronounced  at,  re- 
 ported, V.  383,386,  389,  393,  400,  402.; 
 approved  by  the  pope,  392  ;  the  cen- 
 sures disregarded,  vi.  3 ;  the  excom- 
 municates to  be  absolved  b}-  the  pope's 
 commissioners,  vi.  85,  148. 
 
 Verdun,  bishop  of,  at  Wiirzburg,  v.  187. 
 
 Vitalis,  priest  at  St.  Paul's,  London,  vi. 
 603. 
 
 Vivian,  master,  archdeacon  of  Orvieto, 
 commissioner  (with  Gratian)  for  recon- 
 ciliation, vi.  537;  vii.  2,31,  104,202; 
 his  letters  to  the  excommunicates,  vii. 
 116;  conference  with  the  kings,  vii. 
 151 ;  makes  proposals  of  peace,  vii. 
 161  ;  remains  in  Normandy  after  Gra- 
 tian's  departure,  and  receives  Henrj-'s 
 ofiers  of  terms,  vii.  162  ;  refuses  Henrj-'s 
 gifts,  vii.  166  ;  advises  him  to  yield,  vii. 
 170  ;  recommended  to  the  pope  by 
 Becket,  vii.  180 ;  declares  himself 
 Becket's  best  advocate  in  the  Curia,  vii. 
 193  ;  reports  the  Montmartre  meeting, 
 vii.  205  ;  promises  Becket  a  thousand 
 marks  on  reconciliation,  vii.  247. 
 
 w. 
 
 Waldemar,  king  of  Denmark,  Becket 
 
 wishes  him  to  join  the  confederacy 
 
 against  Henrj-,  vi.  330. 
 Walter,  cardinal  of  Albano,  his  signature, 
 
 V.  326 ;  a  letter  from  John  of  Salisbury, 
 
 vi.  363, 
 
 Walter,  Master,  friend  of  Becket,  a  reward 
 
 bespoken  for,  vii.  273. 
 Walter,  precentor  of  Salisbury,  mentioned, 
 
 vi.  277. 
 
 o  12478. 
 
 K  R 
 
618 
 
 INDEX. 
 
 Walter  de  Grimesbie,  clerk,  sheriff,  and 
 
 king's  messenger,  vii.  147. 
 Warremie,  Reginald  de,  v.  72. 
 Warrenne,  countess  of,  letter  to  her  from 
 
 Becket,  vi.  372. 
 ■Welf,duke  of  Bavaria,  opposes  the  emperor, 
 
 V.  286. 
 
 "Welsh  troubles  of  Henry,  v.  174,  198,  229, 
 230,  286 ;  vi.  77  ;  the  sub-kings  offer 
 help  to  Louis  VII.,  vi.  458. 
 
 Westminster,  the  translation  of  Edward 
 Confessor  proposed,  v.  19  ;  council  at, 
 V.  17,  5C  ;  the  proceedings  of  the  council 
 known  at  Noyon  with  surprising  exact- 
 ness, V.  97  ;  a  meeting  of  bishops  at, 
 vi.  606 ;  the  younger  king  receives 
 Becket's  messengers  at,  vii.  389. 
 
 Wibert,  abbot  of  Stablo,  letter  to  him 
 from  the  emperor,  v.  182 ;  is  asked  to 
 abjure  Alexander  and  to  accept  the 
 antipope  Paschal,  v.  183. 
 
 Wido  Ruff  at  the  Westminster  meeting, 
 vi.  606. 
 
 William  of  Pavia  (cardinal  of  St.  Peter 
 ad  Vincula),  with  Otho,  commissioner 
 for  reconciliation,  mistrusted  by  Becket, 
 V.  82,  99  ;  falsely  announces  peace  be- 
 tween Henrj'  and  Becket,  v.  119;  em- 
 ployed in  raising  money  for  the  pope, 
 vi.  30  ;  works  for  Henry  in  the  Curia, 
 
 vi.  46  ;  is  expected  as  legate  to  favour 
 Becket's  enemies,  vi.  51,  52,  54,  56; 
 with  Otho,  commissioner  for  the  appeal 
 of  the  bishops,  vi.  123,  126  ;  shows  him- 
 self a  partizan  of  Henry,  vi.  132,  151, 
 396  ;  expected  at  Poitiers,  vi.  146 ;  his 
 letter  of  instructions,  vi.  200,  232 ;  in 
 reply  to  his  letter,  Becket  expresses  dis- 
 trust, vi.  209,  210  ;  a  doubtful  friend  of 
 the  church,  vi.  253 ;  account  of  the 
 meeting  between  Gisors  and  Trie,  vi.  256  ; 
 was  a  lukewarm  defender  of  the  church 
 at  Pavia,  vi.  279,  369,  371  ;  reproved 
 by  Becket,  vi.  296  ;  decrees  that  resti- 
 tution must  precede  absolution,  vi.  449  ; 
 the  legates  depart,  vi.  481  ;  is  asked  to 
 influence  the  Curia  in  favour  of  Becket, 
 
 vii.  129  ;  is  willing  to  be  useful  to  him, 
 
 William — conl. 
 
 vii.  130 ;  his  chaplain  and  chamberlain 
 associated  with  Vivian,  the  nuntius,  vii. 
 152,  153. 
 
 William  (the  Lion),  king  of  Scots,  letter 
 to  him  from  the  pope  recommending 
 Becket,  v.  243 ;  offers  to  help  Louis 
 VII.,  vi.  458 ;  his  daughter's  proposed 
 marriage,  vi.  402. 
 
 William  I.,  king  of  Sicily,  his  death  and 
 legacy  to  the  \yopc,  v.  385  ;  his  son  Wil- 
 liam II.  succeeds  him,  vi.  30;  he  pleads 
 for  Foliot  with  the  pope,  vii.  509. 
 
 William  de  Einesford  summoned  by 
 Becket's  envoys,  vii.  389. 
 
 William  Durdent,  a  messenger  of  Becket, 
 
 v.  160. 
 
 William  de  Ros,  his  lawsuit  mentioned,  v. 
 222. 
 
 William  Fitz-Nigel  summoned  by  Becket's 
 
 envoys,  vii.  389. 
 William  de  Norhall,  afterwards  bishop  of 
 
 Worcester,  a  letter  to  him,  vi.  358 ;  a 
 
 deacon  officiating  in  St.  Paul's,  vi.  603. 
 William  de  Sancto  Johanne,  adviser  of 
 
 the  younger  king,  vii.  389. 
 William,  abbot  of  Reading,  his  letter  to  the 
 
 pope,  vi.  628. 
 William  Hog,  subdeacon  officiating  in  St. 
 
 Paul's,  vi.  603. 
 William  Waunoc,  his  son  witness  of  the 
 
 publication  of  Foliot's  excommunication, 
 
 vi.  604. 
 
 William  of  Sarum,  chaplain,  imprisoned, 
 
 vi.  32,  48. 
 
 William  Tracy,  his  share  in  the  murder, 
 
 vii.  430;  at  Rome,  vii.  511 ;  familiarity 
 with  the  king,  vii.  572. 
 
 William  de  Vaus,  his  dispute  with  the 
 canons  of  Pentney,  vi.  549 ;  he  is  ex- 
 communicated, vi.  550. 
 
 William,  prior  of  Vals,  a  letter  from 
 Becket,  vi.  433. 
 
 V/illiam,  knight  of  Chartres,  at  Bourges, 
 vi.  408. 
 
 William,  master,  son  of  Richard  Bonhart, 
 letter  to  Becket,  vi.  603. 
 
INDEX. 
 
 619 
 
 William  Giflfard,  threatened  'svith  excom- 
 munication, vi.  559. 
 
 Wimer,  priest  and  afterwards  sherifiF,  a 
 
 •   king's  messenger,  vii.  147. 
 
 Winchester,  council  of.    See  Clarendon. 
 
 Winchester,  Henry  of  Blois,  bishop  of, 
 persecuted  by  the  king,  v.  256  ;  at  Cla- 
 rendon, V.  72 ;  ordered  to  recover  a 
 cross  sold  from  his  church,  v.  255 ; 
 losses  under  Stephen,  v.  289  ;  men- 
 tioned, V.  528  ;  signs  letters  flattering  to 
 Henry,  vi.  65  ;  at  Argentan,  vi.  272 ; 
 said  to  have  maintained  St.  William  of 
 York,  vi.  343 ;  authorised  to  absolve 
 Earl  Hugh,  vi.  527  ;  is  asked  to  help 
 Becket  by  alms,  vi.  342,  360  ;  supports 
 Becket,  vii.  45,  138. 
 
 Winchester,  Henry  of  (not  the  bishop), 
 his  letter  of  news,  vii.  56. 
 
 Worcester,  Roger  bishop  of,  son  of  Robert 
 earl  of  Gloucester,  at  Clarendon,  v.  72, 
 528  ;  perhaps  author  of  a  letter,  v.  167  ; 
 his  French  fi-iends  should  urge  him  to 
 make  peace  with  Becket,  vi.  20;  de- 
 nounced by  Henry  as  an  enemy  to  the 
 commonwealth,  vi.  63 ;  forbidden  to 
 leave  the  kingdom,  vi.  74  ;  is  reminded 
 that  he  is  of  royal  lineage,  vi.  Ill; 
 is  summoned  by  Becket,  vi.  194  ;  is 
 forbidden  to  absolve  the  excommunicates 
 of  St.  Oswald's,  vi.  193  ;  compared  to  the 
 Prodigal  Son,  vi.  267  ;  his  appeal  Tvith 
 the  other  bishops,  \n.  276  ;  is  said  to 
 have  turned  against  Becket,  vi.  318; 
 and  to  have  ridiculed  him,  vi.  321 ;  men- 
 tioned, vi.  326  ;  is  ordered  by  the  pope 
 to  resume  his  episcopal  duties,  if  he 
 can  do  so  without  disgraceful  conces- 
 sions, vi.  390,  393  ;  his  constancy  to 
 Becket's  principles,  vi.  394 ;  at  the 
 meeting  at  Domfront,  vii.  72,  80;  is 
 forbidden  to  return  to  England  or  to 
 share  in  the  coronation,  vii.  301 ;  Henry's 
 envoy  to  Rome,  vii.  474,  476,  485  ;  con- 
 sents to  the  interdict  at  Sens,  vii.  444. 
 
 "Wiirzburg,  the  great  meeting  at,  when  the 
 emperor  and  princes  abjiu-ed  Alexander 
 
 Wiirzburg — cotit^ 
 and  accepted  Paschal  the  antipope,  v. 
 182,  184,  188,  191,  194  ;  the  English 
 ambassadors  present  at,  v.  193. 
 
 Y. 
 
 York,  Roger  archbishop  of,  is  empowered 
 to  carry  his  cross  in  the  southern  pro- 
 vince, V.  21,  4G,  60  ;  but  is  requested  to 
 abstain  from  using  this  privilege,  v.  67, 
 68,  69 ;  Becket  petitions  the  pope 
 against  this  and  other  privileges  granted 
 to  York,  v.  82 ;  appointed  legate  for 
 England,  v.  85, 87  ;  his  letters  of  legation 
 returned  to  Rome,  v.  91  ;  his  messenger 
 spreads  false  reports  of  an  accident  to 
 Henry,  v.  117;  petitions  the  pope,  v. 
 118;  his  messenger  suspected  of  bribeiy, 
 v.  119  ;  the  relations  of  Canterbury  and 
 York  defined  by  papal  authority,  v.  131  ; 
 accused  of  oppressing  the  monks  of 
 Newburgh,  v.  298  ;  envoy  from  Henry 
 to  the  pope,  v.  428  ;  permission  to 
 crown  the  younger  Henry  is  given  to 
 him  by  the  pope,  \'i.  207  ;  his  antece- 
 dents, vi.  58  ;  his  dispute  with  the  bishop 
 of  Worcester,  vi.  194  ;  at  Argentan,  vi. 
 270 ;  his  plots,  vi.  590  ;  persecutor  of 
 the  church,  vii.  242  ;  warned  not  to  in- 
 fringe the  privileges  of  Canterbury,  vii. 
 256  ;  forbidden  to  crown  the  younger 
 king,  vii.  257 ;  is  active  in  the  corona- 
 tion, vii.  305,  308,  309,  310,  313,  315, 
 316,  317  ;  his  excommunication  pro- 
 posed, vii.  318  ;  suspended  by  the  pope, 
 vii.  399 ;  the  bishop  of  Lisieux  pleads 
 for  him,  vii.  494 ;  he  states  his  own 
 ease,  vii.  504;  he  is  absolved,  thanks 
 the  pope,  and  pleads  for  Foliot,  vii. 
 498,  501,  502,  503,  505;  accused  of 
 moral  offences  by  John  of  Salisbury, 
 vii.  527  ;  his  encroachments  on  the  pri- 
 vileges of  Canterburj-,  vii.  568. 
 
 York,  Fitz-Osbert,  archdeacon  of,  said  to 
 have  poisoned  St.  William,  v.  120. 
 
LONDON  :  Printed  by  Etre  and  Sp ott I s w OOD e. 
 Printers  to  the  Queen's  most  Excellent  Majesty. 
 For  Her  Majesty's  Stationery  Office. 
 [1907.-750.-8/85.] 
 
C  A  J  A  I.  O  G  U  E 
 
 OF 
 
 RECORD  PUBLICATIONS 
 
 ON  SALE 
 
 BT 
 
 Messrs.  Longmans  &  Co.,  and  Messrs.  Triibner  &  Co.,  London ; 
 Messrs.  James  Parker  &  Co.,  Oxford  and  London; 
 Messrs.  Macmillan  &  Co.,  Cambridge  and  London  ; 
 Messrs.  A.  &  C.  Black,  and  Messrs.  Douglas  and  Fonlis, 
 Edinburgh ; 
 and  Messrs.  A.  Thom  &  Co.,  Limited,  Dublin. 
 
 II  12478. 
 
CONTENTS. 
 
 Page 
 
 Calendaks  of  State  Papers,  &c.        ...         -  -  . 
 
 Cheonicles  AfiD  Memorials  of  Great  Britain   and  Ireland  during  the 
 
 Middle  Ages  -  9 
 
 Publications  of  the  Record  Commissioners,  &c.     -         -  -          -  26 
 
 Works  Published  in  Photozincogeaph         •         .         -  -         -  29 
 
 .  SI 
 -  32 
 
ENGLAND. 
 
 CALENDARS  OF  STATJE  PAPERS,  &, 
 
 lImperiai,  8vo.,  clotli.    Price  los.  each  Volume  or  P.art.l 
 
 As  far  back  as  the  year  1800,  a  Committee  of  the  House  of  Commons  recom- 
 mended  that  Indexes  and  Calendars  should  be  made  to  the  Public  Eecords,  and 
 thirty-six  years  afterwards  another  Committee  of  the  House  of  Commons  reite- 
 rated that  recommendation  in  more  forcible  words  ;  but  it  was  not  until  the 
 incorporation  of  the  State  Paper  Office  with  the  Public  Recor^  Ofiice  that  the 
 Master  of  the  Rolls  found  himself  in  a  position  to  take  the  necessary  steps  for 
 carrying  out  the  wishes  of  the  House  of  Commons. 
 
 On  7  December  1855,  he  stated  to  tlie  Lords  of  the  Treasury  that  although 
 "  the  Records,  State  Papers,  and  Documents  in  his  charge  constitute  the  most 
 "'  complete  and  perfect  series  of  their  kind  in  the  civilized  world,"  and  although 
 "  they  are  of  the  greatest  value  in  a  historical  and  constitutional  point  of  view, 
 "  yet  they  are  comparatively  useless  to  the  public,  from  the  want  ef  proper 
 "  Calendars  and  Indexes."  Acting  upon  the  recommendations  of  the  Com- 
 mittees of  the  House  of  Commons  above  referred  to,  he  suggested  to  the  Lords 
 of  the  Treasury  that  to  effect  the  object  he  had  in  view  it  would  be  necessary  for 
 him  to  employ  a  few  Persons  fully  qualified  to  perform  the  work  which  he  con- 
 templated. 
 
 Their  Lordships  assented  to  the  necessity  of  having  Calendars  prepared  and 
 printed,  and  empowered  the  Master  of  the  Rolls  to  take  such  steps  as  might  be 
 necessary  for  this  purpose. 
 
 The  following  Works  have  been  already  publisbed  under  the  direction  of  the 
 Master  of  the  Rolls : — 
 
 OALENDAnroii  Genealogicum  ;  for  the  Reigns  of  Henry  III.  and  Edward  J. 
 Edited  hy  Chables  Roberts,  Esq.,  Secretary  of  the  Public  Record  OSicc 
 2  Vols.  1865. 
 
 This  is  a  work  of  great  value  for  elucidating  the  early  history  of  ournobility 
 and  landed  gentry. 
 
 Calendar  of  State  Papers,  Domestic  Series,  of  the  Reigns  of  Edward  VI., 
 Mary,  Elizabeth,  and  James  L,  preserved  in  Her  Majesty's  Public  Record 
 Office.  Edited  hy  Robert  Lemon,  Esq.,  F.S.A.  (Vols.  I.  and  II.).  and  hy  Mary 
 Anne  Everett  Green,  (Vols.  III.-XIL).  1856-1872. 
 
 Vol.  I.— 1547-1580. 
 Vol.  II.— 1581-1590. 
 Vol.  III.— 1591-1594. 
 Vol.  IV.— 1595-1597. 
 Vol.  v.— 1598-1601. 
 Vol.  VI.— 1601-1603,  with 
 Addenda,  1547-1565. 
 
 Vol.  VIL— Addenda,  1566-1579. 
 Vol.  VIII.— 1603-1610. 
 Vol.  IX.~161I-1618. 
 Vol.  X^— 1619-1623.  . 
 Vol.  Xl.— 1623-1625,  with  Addenda 
 
 1603-1625. 
 Vol.  XII.—Addenda,  1580--162cN 
 These  Calendars  render  accessible  to  investigation  a  large  and  important  mass 
 of  historical  materials.  The  Northern  Rebellion  of  1566-67  ;  the  plots  cf  the 
 Catholic  fugitives  in  the  Low  Countries  ;  numerous  designs  against  Queen 
 Elizabeth  and  in  favour  of  a  Catholic  succession;  the  GunpoMder-piot :  the 
 rise  and  fall  of  Somerset ;  the  Overbury  murder ;  the  disgrace  of  Sir  Edward 
 
 S  S  2 
 
4 
 
 Coke  ;  the  rise  of  the  Duke  of  Buckingham,  &c. ;  and  numerous  otlier  subjects 
 few  of  which  have  been  previously  known. 
 
 Calendar  of  State  Papers,  Domestic  Series,  of  the  Ebign  op  Charles  I.,  pre- 
 served in  Her  Majesty's  Public  Record  Office.  Edited  hy  John  Bruce,  Esq., 
 F.S.A.,  (Vols.  I.-XII.) ;  h;/  John  Bruce,  Esq.,  P. S. A.,  aud  William  Douglas 
 Hamilton,  Esq.,  F.S.A.,  (Vol.  XIII. ) ;  and  William  Douglas  Hamilton, 
 Esq.,  P.S.A.,  (Vols.  XIV.-XVII.)  1858-1882. 
 
 Vol.  I.— 1625-1626. 
 Vol.  II.— 1627-1628. 
 Vol.  III.— 1628-1629. 
 Vol.  IV.— 1629-1631. 
 Vol.  v.— 1631-1633. 
 Vol.  VI.— 1633-1634. 
 Vol.  VII.— 1634-1635. 
 Vol.  VIII.— 1635. 
 Vol.  IX.— 1635-1636. 
 
 Vol.  X.— 1636-1637. 
 Vol.  XI.— 1637. 
 Vol.  XII.-1637-1638. 
 Vol.  XIII.— 1638-1639. 
 Vol.  XIV.-1639. 
 Vol.  XV.— 1639-1640. 
 Vol.  XVI.-1640. 
 Vol.  XVII.— 1640-41. 
 
 This  Calendar  presents  notices  of  a  large  number  of  original  documents  of  great 
 value  to  all  inquirers  relative  to  the  history  of  the  period  to  which  it  refers, 
 many  hitherto  unknown. 
 
 Calendab  op  State  Papers,  Domestic  Series,  during  the  Commonwealth,  pre- 
 served iu  Her  Mai'esfcy's  Public  Record  Office.  Edited  hy  Mary  Anne 
 Everett  Green.  1875-1884. 
 
 Vol.  VIL— 1654. 
 Vol.  VIII.-1655. 
 Vol.  IX.— 1655-1656 
 Vol.  X.— 1656-1657. 
 Vol.  XI.— 1657-1658. 
 
 Vol.  I.— 1649-1649. 
 Vol.  II.— 1650. 
 Vol.  III.— 1651. 
 Vol.  IV.— 1651-1652. 
 Vol.  v.— 1652-1653. 
 Vol.  VI.— 1653-1654. 
 
 This  Calendar  is  in  continuation  of  tliose  during  the  reigns  from  Edward  VI. 
 to  Charles  I.,  and  contains  a  mass  of  new  inforniatiou. 
 
 Calendar  of  State  Papers,  Domestic  Series,  op  the  Reign  op  Cii.vrles  II.,  pre- 
 served in  Her  Majesty's  Public  Record  Office.  Edited  hy  Mary  Anne 
 Everett  Green.  1860-1866. 
 
 Vol.  I.— 1660-1661. 
 Vol.  II.— 1661-1662. 
 Vol.  III.— 1663-1664. 
 Vol.  IV.— 1664-1665. 
 
 Vol.  V.- 
 Vol.  VI.- 
 Vol.  VII. 
 
 1665-1666. 
 -1666-1667. 
 —1667. 
 
 Vol.  ill. 
 1881. 
 
 I       Vol.  III.— 1770-1772. 
 
 jries  of  Domestic  I'apcrs, 
 
 Seven  volumes  of  this  Calendar,  between  1G60  aud  1667,  have  been  published. 
 Calendar  of  Home  Office  Papkrs  of  the  Reign  of  George  III.,  preserved  in 
 Her  Majesty'H  Public  Record  Office.    Vols.  I.  and  II.    Edited  hy  Joseph 
 Redington,    Esq.    1878-1879.     Vol.   ill.    Edited   hy  Richard  Arthur 
 Roberts,  Esq.,  Barristor-at-Law. 
 Vol.  I.— 1760  (25  Oct.)-1765. 
 Vol.  II.— 1766-1769.  | 
 
 These  are  the  first  three  volumes  of  the  modern 
 commencing  with  the  accession  of  George  III. 
 
 Calendar  of  State  Papers  relating  to  Scotland,  preserved  in  Her  Majesty's 
 Public  Record  Office.  Edited  hy  Markham  John  Thorpe,  Esq.,  of  St 
 Edmund  Hall,  Oxford.  1858. 
 
 Vol.  I.,  the  Scottish  Series,  of  the  Reigns  of  Henry  VIII. ,  Edward  VI 
 
 Mary,  and  Elizabeth,  1509-1589. 
 Vol.  II.,  the  Scottish  Series,  of  the  Reign  of  Elizabeth,  1589—1603  ;  an 
 Appendix  to  the  Scottish  Series,  1543-1592;  and  the  State  Papers 
 relating  to  Mary  Queen  of  Scots. 
 
 These  volumes  relate  to  Scotland,  between  l.'iOO  and  1603.  In  the  second 
 volume  are  Papers  relating  to  Mary  Q,ue«n  of  Scots  during  her  Detention  in 
 England,  1568-1587. 
 
5 
 
 Calendar  of  Documents  relating  to  Ireland,  in  Her  Majesty's  Public  Eocord 
 Office,  Loudon.  Edited  by  Henky  Savage  Sweetman,  Esq.,  B.A.,  Trinity 
 College,  Dublin,  Barrister-at-Law  (Ireland).  1875-1881. 
 
 Vol.  I.— 1171-1251.  I  Vol.  111.-1285-1292. 
 
 Vol.  II.— 1252-1284.  j  Vol.  IV.— 1293-1301. 
 
 These  volumes    contain  a  Calendar  of  documents  relating  to  Ireland 
 to  be  continued  to  the  end  of  the  reign  of  Henry  VII. 
 Calendar  of  State  Papers  relating  to  Ireland,  of  the  Keigns  qf  Henry  VIII., 
 Edward  VI.,  Mary,  and  Elizabeth,  preserved  in  Her  Majesty's  Public 
 Record  Office.   i^cZzfeti  fcy  Hans  Claude  Hamilton,  Esq.,  F.S.A.  1860-1877. 
 Vol.  I.— 1509-1673.  I  Vol.  III.— 1586-1588. 
 
 Vol.  II.— 1574-1585.  | 
 
 The  above  have  been  published  under  the  editorship  of  Mr.  H.  C.  Hamilton. 
 Calendar  op  State  Papers  relating  to  Ireland,  of  the  Eeign  of  James  I.,  pre- 
 served in  Her  Majesty's  Public  Record  Office,  and  elsewhere.    Edited  by 
 the  Rev.  C.  W.  Russell,  D.D.,  and  John  P.  Prendergast,  Esq.,  Barrister-at- 
 Law.  1872-1880. 
 
 Vol.  I. -1603-1606.  I  Vol.  lY.— 1611-1614. 
 
 Vol.  II.— 1606-1608.  Vol.  V.— 1616-1625. 
 
 Vol.  III.— 1608-1610.  I 
 
 This  series  is  in  continuation  of  the  Irish  State  Papers  commencing  -with 
 the  reign  of  Henry  VIII. ;  but,  for  the  reign  of  James  I.,  the  Papers  are  not 
 confined  to  those  in  the  Public  Record  Office,  London. 
 Calendar  of  State  Papers,  Colonial  Series,  preserved  in  Her  Majesty's  Public 
 Record  Office,  and  elsewhere.    Edited  by  W.  Noel  Sainsbuet,  Esq.  1860- 
 1884. 
 
 Vol.  I.— America  and  West  Indies,  1574-1660. 
 Vol.  II. — East  Indies,  China,  and  Japan,  1513-1616. 
 Vol.  III.— East  Indies,  China,  and  Japan,  1617-1621. 
 Vol.  IV.— East  Indies,  China,  and  Japan,  1622-1624. 
 Vol.  v.— America  and  West  Indies,  1661-1668. 
 Vol.  VI.— East  Indies,  1625-1629. 
 
 These  volumes  include  au  analysis  of  early  Colonial  Papers  in  the  Public 
 Record  Office,  the  India  Office,  and  the  British  Museum. 
 Calendar  of  Letters  and  Papers,  Foreign  and  Domestic,  of  the  Reign  of* 
 Henry  VIIL,  preserved  in  Her  Majesty's  Public  Record  Office,  the  British 
 Museum,  &c.  Edited  by  J.  S.  Brewer,  M.A.,  Professor  of  English  Literature, 
 King's  College,  London  (Vols.  I. -IV.);  and  by  James  Gairdner,  Esq.,  (Vols, 
 v.,  VL,  VII.,  and  VIIL)  1862-1885. 
 
 Vol.  L— 1509-1514.  I     Vol.  IV.,  Part  2.— 1526-1528. 
 
 Vol.  II.  (in  Two  Parts)— 1515-      Vol.  IV.,  Part  3.-1529-1530. 
 
 1518.  Vol.  v.— 1531-1532. 
 
 Vol.  III.(inTwo  Parts)— 1519-      Vol.  VI.— 1533. 
 
 1523.  I     Vol.  VII.— 1534. 
 
 Vol.  IV.— Introduction.  Vol.  VIIL— 1535,  to  July. 
 
 Vol.  IV.,  Part  1.— 1524-1526.  | 
 
 These  volumes  contain  summaries  of  all  State  Papers  and  Correspondence 
 relating  to  the  reigu  of  Henry  VIII.,  in  the  Public  IJecord  Office,  of  those 
 formerly  in  the  State  Taper  Office,  in  the  British  Museum,  the  Libraries  of  Oxford 
 and  Cambridge,  and  other  Public  Libraries;  and  of  all  letters  that  have  appeared 
 in  print  in   the  works  of  Burnet,  Strype,  and  others.    Whatever  authentic 
 orisinal  material  exists  in  England  relative  to  the  religious,  political, parliamen- 
 tary, or  social  history  of  the  country  during  the  reigu  of  Henry  VIIL,  whethe* 
 despatches  of  ambassadors,  or  proceedings  of  the  army,  navy,  treasury,  oi 
 ordnance,  or  records  of  Parliament,  appointments  of  officers,  grants  from  the 
 Crown,  &c..  will  be  found  calendared  in  these  volumes. 
 rATPvniR  CF  State  Papers,  Foreign  Series,  of  the  Reign  of  Edvakd  VI.,  pre- 
 served in  Her  Majesty's  Public  Record  Office.    1547-1553.    Edited  by  W.  B. 
 TURNBULL,  Esq.,  of  Lincoln's  Inn  Barrister-at-Law,  &c.  1861. 
 
6 
 
 Calendar  of  State  Papers,  Poreikn  Series,  of  the  Reign  op  Mary,  preserved  in 
 Her  Majesty's  Public  Kecord  Office.  1553-1558.  Edited  hy  W.  B.Turnbull, 
 Eiiq.,  of  Lincoln's  Inn,  Barrister-at-Law,  &c.  1861. 
 
 The  two  precsding  volumes  exhibit  the  negotiations  of  the  English  ambassadors 
 with  the  courts  of  the  Emperor  Charles  V.  of  Germany,  of  Henry  II.  of  France, 
 and  of  Philip  II.  of  Spain.    The  affairs  cf  several  of  the  minor  continental  states 
 also  find  vai-ious  incidental  illustrations  of  much  interest.  The  Papers  descriptive 
 of  the  circumstances  which  attended  the  loss  of  Calais  merit  a  special  notice  ; 
 while  -the  progress  of  the  wars  in  the  north  of  France,  into  which  England 
 ■was  dragged  by  her  iiinou  with  Spain,  is  narrated  at  some  length.  These 
 volumes  treat  only  of  the  relations  of  England  -with  foreign  powers. 
 Calendar  of  State  Papers,  Foreign  Series,  of  the  Reign  or  Elizabeth, 
 preserved  in  Her  Majesty's  Public  Record  Office,  &c.    Edited  ly  the  Rev. 
 Joseph  Stevenson,  M.A.,  cf  ,. University  College,  Durham,  (Vols.  I.-VII.), 
 and  Allan  James  Crosby,  Esq.,  M. A.,  Barrister-at-Law,  (Vols.  VIII.-XI.) 
 1.863-1880. 
 
 Vol.  I.— 1558-1559.  !  Vol.  VII.— 1564-1565. 
 
 Vol.  II.— 1559-1560,  I  Vol.  VIII.— 1666-1668. 
 
 Vol.  III.— 1560-156J.  I  Vol.  IX.— 1669-1571. 
 
 Vol.  IV.- 1561-1562  I  Vol.  X.— 1672-1674. 
 
 Vol.  v.— 1562.  Vol.  XI.— 1675-1577.  . 
 
 Vol.  VL— 1563.  I 
 
 These  volumes  contain  a  Calendar  of  the  Foreign  ^Correspondence  dui-ing 
 the  early  portion  of  the  reign  of  Elizabeth.    They  illustrate  not  only  the 
 external  but  also  the  domestic  affairs  of  Foreign  Countries  during  that  period. 
 Calendar  of  Treasury  Papers,  preserved  in  Her  Majesty's  Public  Record  Office. 
 Edited  by  Joseph  Redington,  Esq.  1868-1883. 
 
 Vol.  I.— 1557-1696.  I  Vol.  IV.— 1708-1714. 
 
 Vol.  II.— 1697-1702.  Vol.  V.— 1714-1719. 
 
 Vol.  III.— 1702-1707.  ! 
 
 The  above  Papers  connected  with  the   affairs  of  the  Treasury  comprise 
 patitions,  reports,  and  other  documents  relating  to  services  rendered  to  the  State, 
 srrants  of  money  and  pensions,  appointments  to  offices,  remissions  of  fines  and 
 duties,  &c.    They  illustrate  civil  and  military  events,  finance,  the  administration 
 in  Ireland  and  the  Colonies,  &c.,  and  afford  information  nowhere  else  recorded. 
 Calendar  or  tee  Carew  Papers,  preserved  in  the  Lambeth  Library.   Edited  ly 
 J.  S.  Brewer,  M.A.,  Professor  of  English  Literature,  King's  College,  London  ; 
 and  William  Btjllen,  Esq.  1867-1873. 
 
 Vol.  L— 1515-1574.  Vol.  V.— Book  of  Howth  ;  Miscel- 
 
 Vol.  II.— 1575-1688.  laneous. 
 Vol.  III.— 1689-1600.  Vol.  VI.— 1603-1624. 
 
 Vol.  IV.— 1601-1603. 
 
 The  Carew  Papers  relsting  to  Ireland,  in  the  Lambeth  Library,  are  unique, 
 and  of  great  importance  to  all  students  of  Irish  history. 
 
 Caiundar  of  Letters,  Despatches,  and  State  Papers,  relating  to  the  Negotia- 
 tions between  England  and  Rpftin,  preserved  in  the  Archives  at  Simancas, 
 and  elsewhere.    Edited  hy  G.  A.  Bergenroth.  1862-1868. 
 Vol.  I.— Hen.  VTL-  1485 -1509. 
 \'ol.  [T.— Fen.  VIII  -1509-1525. 
 ^appl-jment  to  Vol.  I.  and  V(  1.  II. 
 
 Mr.  Bergenroth  was  engaged  i/)  compiling  a  Calendar  of  the  Papers  relaiirrr 
 io  England  preserved  in  the  archiveo  of  Simancas  in  Spain  and  the  correspond- 
 iag  portion  removed  from  Simancas  to  Paris.  Mr.  Berpenroth  also  visited 
 Madrid,  and  examined  the  Papers  there,  bearing  on  the  reign  of  Henry  YI II. 
 The  first  volume  contains  the  Spanish  Papers  of  the  reign  of  Henry  VII,  ;  the 
 second  voluroi,  those  of  the  first  portion  of  the  reign  of  Henry  VIII.  The 
 Supplement  contains  new  information  relating  to  the  private  life  of  Queen 
 Katharine  of  England  ;  and  to  the  projected  marriage  of  Henry  VII.  with  Queen 
 Juana  widow  of  King  Philip  of  Castile  and  mother  of  the  Emperor  Charles  V. 
 
7 
 
 (Calendar  OP  Letters,  Despatches,  and  State  Papers,  relating  to  the  Negotiations 
 between  England  and  Spain,  preserved  in  the  Archives  at  Simancas,  and 
 elsewhere.    Edited  hy  Don  Pascual  de  Gatangos.  1873-1883. 
 
 Vol.  III.,  Part  1.— Hen.  VIII.— 1525-1526. 
 
 Vol.  III.,  Part  2.— Hen.  VIII.— 1527-1529. 
 
 Vol.  IV.,  Part  1.— Hen.  Vlil.— 1529-1530. 
 
 Vol.  IV.,  Part  2.— Hen.  VIII.— 1531-1533. 
 
 Vol.  IV.,  Part  2.— continued.— Rqu.  VIII.— 1631-1533. 
 Upon  the  death  of  Mr.  Bergenroth,  Don  Pascual  de  Gajangos  wasappoiuied 
 to  continue  the  Calendar  of  the  Spanish  State  Papers.    He  has  pursued  a 
 similar  plan  to  that  of  his  predecessor,  but  has  been  able  to  add  much  valuable 
 matter  from  Brussels  and  Vienna,  with  which  Mr.  Bergenroth  was  unacquainted. 
 
 ('alendar  op  State  Papers  and  Manuscripts,  relating  to  English  Apfairs, 
 preserved  in  the  Archives  of  Venice,  &c.    Edited  hj  Rawdon  Brown.  Esq. 
 
 Mr.  Kawdon  Brown's  researches  have  brought  to  light  a  number  of  vaiuable 
 documents  relating  to  various  periods  of  English  history  ;  his  contributions  to 
 historical  literature  are  of  the  most  interesting  and  important  character. 
 
 Syllabus,  in  English,  or  Rymer's  Fq:deka.    By  Sir  Thomas  Duitus  Hardy, 
 D.C.L.,  Deputy  Keeper  of  the  Public  Eecorda.    Vol.  I.— Will.  I.-Edw.  III. 
 1066-1377.   Vol.  II.— Ric.  if.-Chas.  II.  1377-1654.   Vol.  III.,  Appendix  and 
 Index.  1869-1385. 
 
 The"  Fcedera,"  or  "Rymer's  Fcedera,"  is  a  collection  of  miscellaneous  docu- 
 ments illustrative  of  the  History  of  Great  Britain  and  Ireland,  from  the  Norman 
 Conquest  to  the  reign  of  Charles  II.    Several  editions  of  the  "Foodera"  have 
 been  publishea,  and  the  present  Syllabus  was  undertaken  to  make  the  contents 
 of  this  great  National  Work  more  u'enerally  known. 
 Report  of  tite  Deputy  Keeper  of  the  Public  Records  and  the  Rev.  J.  S.  Brewer 
 TO  THE  Master  of  the  Rolls,  upon  the  Carte  and  Carew  Papers  in  the 
 Bodleian  and  Lambeth  Libraries.    1864.    Price  2s.  6d. 
 Report  of  the  Deputy  Keeper  of  the  Public  Records  to  the  Master  of  tee 
 Rolls,  upon  the  Documents  in  the  Archives  and  Public  Libraries  of  Venice. 
 
 1864-1884. 
 
 Vol.  I.- 1202-1509. 
 Vol.  II.— 1509-1519. 
 Vol.  III.— 1520-1526. 
 Vol.  IV.— 1527-1533. 
 
 Vol.  v.— 1534-1554. 
 Vol.VL,  Part  L— 1555-1556. 
 Vol.  VI.,  Part  11.-1556^15.57. 
 Vol.  VI.,  Part  III.— 1557-1558. 
 
 1866.   Price  2s.  6d. 
 
In  the  Press. 
 
 Oalendar  op  State  Papers  relating  to  Ireland,  of  the  Reign  op  Elizabeth, 
 preserved  in  Her  Majesty's  Pablic  Record  Office.  Edited,  ly  Hans  Claude 
 Hamilton,  Esq.,  F.S.A.   Vol.  IV.— 1588-1590. 
 
 Calendae  op  Documents  relatino;  to  Ireland,  preserved  in  Her  Majesty's  Pablic 
 Record  Office,  London.  Vol.  V.— 1302-1307.  Edited  hj  Henry  Savage 
 SwEETMAN.  Esq.,  B.  A..,  Trinity  Uoilege,  Dublin,  Barrister-at-Law  (Ireland) ; 
 continued  by  Gustavus  Frederick  Handcock,  Esq. 
 
 Calendar  of  State  Papers,  Domestic  Series,  of  the  Reign  of  Charles  I., 
 preserved  in  Her  Majesty's  Public  Record  Office.  Edited  h/  William 
 Douglas  Hamilton,  Esq.,  F.S.A.    Vol.  XVIII.— 1641-164.3. 
 
 Calendar  op  Letters,  Despatches,  and  State  Papers,  relating  to  the  Negotia- 
 tvons  between  England  and  Spain,  preserved  in  the  Ai-chives  at  Simancas,  and 
 elsewhere.  Edited  by  Don  Pascual  de  Gayangos.  Vol.  V.,  Part  I. — 1534-1536. 
 
 Calendar  of  State  Papers,  Domestic  Series,  during  the  Commonwealth, 
 preserved  in  Her  Majesty's  rublic  Record  Office.  Edited  by  Masy  Anne 
 Everett  Green  Vol.  XII.— 1658-1659. 
 Calendar  of  Letters  and  Papers,  Foreign  and  Domestic,  op  the  Reign  of 
 Hjlnry  VIII.,  preserved  in  Her  Majesty's  Public  Record  Office,  the  British 
 Museum,  &c.  Edited  James  Gairdner,  Esq.  Vol.  IX.  — 1535,  Aug.  to 
 Dec. 
 
 Calendar  of  State  Papers  and  Manuscripts,  relating  to  English  Afjairs, 
 preserved  in  the  Archives  of  Venice,  &c.     Vol.  VII'. — 1559,  &c. 
 
 In  Progress. 
 
 Calendar  of  State  Papers,  Colonial  Series,  preserved  in  Her  Majesty's  Public 
 Record  Office,  and  elsewhere.  Edited  by  W.  Noel  Sainsbury,  Esq.  Vol. 
 VII.— America  and  West  Indies,  1669,  &c.  Vol-  VIII.— East  Indies,  1630,  &c. 
 
 Calendar  of  State  Papers,  Foreign  Series,  of  the  Reign  of  Elizabeth, 
 preserved  in  Her  Majesty's  Public  Record  Office.   Vol.  XII.— 1577. 
 
 Calendar  OF  Treasury  Papers,  preserved  in  Her  Majesty's  Public  Record  Office. 
 Edited  by  .Iosepu  Redington,  Esq.    Vol.  VI.— 1720,  &c. 
 
9 
 
 THE  CHRONICLES  AXD  MEMORIALS  Oi?'  GREAT  BRITAIN 
 AND  IRELAND  DURING  THE  MIDDLE  AGES. 
 
 [RorAL  8vo.  half-bound.    Price  IO5.  eaci)  Volume  or  Pari .] 
 
 On  25  July  1822,  the  House  of  Commons  presented  an  address  to  the  Crown, 
 stating  that  the  editions  of  the  works  of  our  ancient  historians  were  inconvenient 
 Rnd  defective  ;  that  many  of  their  writings  still  remained  in  manuscript,  and,  in 
 some  cases,  in  a  single  copy  only.  They  added,  "that  an  unifoi'm  and  con- 
 "  venient  edition  of  the  whole,  published  under  His  Majesty's  royal  sanction, 
 "  would  be  an  undertaking  honourable  to  His  Majesty's  reign,  and  conducive  to 
 "  the  advancement  of  historical  and  constitutional  knowledge  ;  that  the  House 
 "  therefore  humbly  besought  His  Majesty,  that  He  would  be  graciously  pleased 
 "  to  give  such  directions  as  His  Majesty,  in  His  wisdom,  might  think  fit,  for 
 "  the  publication  of  a  complete  edition  of  the  ancient  historians  of  this  realm, 
 "  and  assured  His  Majesty  that  whatever  expense  might  be  necessary  for  this 
 "  purpose  would  be  made  good." 
 
 The  Master  of  the  Eolls,  being  very  desirous  that  effect  shovfld  be  given  to  the 
 resolution  of  the  House  of  Commons,  submitted  to  Her  Majesty's  Treasury  in 
 1857  apian  for  the  publication  of  the  ancient  chronicles  and  memorials  of  the 
 United  Kingdom,  and  it  was  adopted  accordingly.  In  selecting  these  works,  it 
 was  considered  right,  in  the  first  instance,  to  give  preference  to  those  of  which 
 the  manuscripts  were  unique,  or  the  materials  of  which  would  help  to  fill  up 
 blanks  in  English  history  for  which  no  satisfactory  and  authentic  information 
 hitherto  existed  in  any  accessible  form.  One  great  object  the  Master  of  the  Eolls 
 had  in  view  was  to  form  a  corpz(s  h  istorictim  within  reasonable  limits,  and  which 
 should  be  as  complete  as  possible.  In  a  subject  of  so  vast  a  range,  it  was  im- 
 portant that  the  historical  student  should  be  able  to  select  such  volumes  as 
 conformed  with  his  own  peculiar  tastes  and  studies,  and  not  be  put  to  the  expense 
 of  purchasing  the  whole  collection ;  an  inconvenience  inseparable  from  any  other 
 plan  than  that  which  has  been  in  this  instance  adopted. 
 
 Of  the  Chronicles  and  Memorials,  the  following  volumes  have  been  published. 
 They  embrace  the  period  from  the  earliest  time  of  British  history  down  to  the 
 end  of  the  reign  of  Henry  YII. 
 
 1.  The  Chronicle  of  England,  by  John  Capgkave.   Edited  ly  the  Eev.  F.  C. 
 
 HiNGESTON,  M.A.,  of  Exeter  College,  Oxford.  1858. 
 
 Capgrave  was  prior  of  Lynn,  in  Norfolk,  aud  provincial  of  the  order  of  the 
 Friars  Hermits  of  England  shortly  before  the  year  1 464.  His  Chronicle  extends 
 from  the  creation  of  the  world  to  the  year  1417.  As  a  record  of  the  language 
 spoken  in  Norfolk  (being  written  in  Enghsh),  it  is  of  considerable  value. 
 
 2.  Chrokicon  Monasterii  de  Abingdon.   Yols.  I.  and  II.   Edited  by  the  Eev. 
 
 Joseph  Stevenson,  M.A.,  of  University  College,  Durham,  and  Yicar  of 
 
 Leighton  Buzzard.  1858. 
 
 This  Chronicle  traces  the  history  of  the  great  Benedictine  monastery  of 
 Abingdon  in  Berkshire,  from  its  foundation  by  King  laa  of  W«ssex,  to  the 
 reign  of  Richard  I.,  shortly  after  which  period  the  present  narrative  was  drawn 
 up  by  an  inmate  of  the  establishment.  The  author  had  access  to  the  title-deeds 
 of  the  house  ;  and  incorporates  into  his  history  various  charters  of  the  Saxon 
 kings,  of  great  importance  as  illustrating  not  only  the  history  of  the  locality 
 but  that  of  the  kingdom.   The  work  is  printed  for  the  first  time . 
 
10 
 
 3.  Lives  of  Edward  the  Confessor.   I. — La  Esloire  de  Seint  Aedward  le  Kei. 
 
 n.— Vita  Beati  Edvardi  liegis  et  Conlessoris.  ill. — Vita  .Siduuardi 
 Regis  qui  apud  Westmonasteriuui  requiescit.  ildUed  hy  Hekry  Richards 
 LuARD,  M.A.,  Fellow  and  Assistant  Tutor  of  Trinity  College,  Cambridge. 
 1858.  . 
 
 The  first  is  a  poem  in  Norman  French,  containing  4,686  lines,  addressed  to 
 Alianor,  Queen  of  Henry  III.,  probably  written  in  1245,  on  the  restoration  of 
 the  church  of  Westminster.  Nothing  is  known  of  the  author.  The  second  is 
 an  anonymous  poem,  containing  536  lines,  written  between  1440  and  1450,  by 
 command  of  Henry  VI.,  to  whom  it  is  dedicated.  It  does  not  throw  any 
 new  ligiit  on  tlie  reign  of  Edward  the  Confessor,  but  is  valuable  as  a  specimen 
 of  the  Latin  poetry  of  the  time.  The  third,  also  by  an  anon}mous  author, was 
 apparently  written  for  Queen  Edith,  between  1066  and  1074, during  the  pressure 
 of  the  suti'ering  brought  on  the  Saxons  by  the  Norman  conquest.  It  notices 
 many  facts  not  found  in  other  writers,  and  some  which  differ  considerably  from 
 the  usual  accounts. 
 
 4.  MoNUMENTA  Franciscana.      Vol.   I. — Thomas   de   Eccleston  de  Adventu 
 
 Fratrum  Minorum  in  Angliam.  Adae  de  Marisco  Epistolffi.  Registrum 
 Fratrum  Minorum  Londoniffi.  Edited  hy  J.  S.  Brewer,  M.A.,  Professor  of 
 English  Literature,  King's  College,  London.  Vol.  II. — De  Adventu 
 Minorum ;  re-edited,  with  additions.  Chronicle  of  the  Grey  Friars.  The 
 ancient  English  version  of  the  Rule  of  St.  Francis.  Abbreviatio  Statutorum, 
 1451,  &c.  Edited  by  Richard  Howlett,  Esq.,  of  the  Middle  Temple, 
 Barrister-at-Law.    1858,  1882. 
 
 The  first  volume  contains  original  materials  for  the  history  of  the  settlement 
 of  the  order  of  Saint  Francis  in  England,  the  letters  of  Adam  de  Marisco,  and 
 other  papers  connected  with  the  foundation  and  diffusion  of  this  great  body.  It 
 was  the  aim  of  the  editor  to  collect  whatever  historical  information  could  be 
 found  in  this  country,  towards  illustrating  a  period  of  the  national  history  for 
 which  only  scanty  materials  exist.  None  of  these  have  been  before  printed. 
 The  second  volume  contains  materials  found,  since  the  first  volume  was 
 published,  among  the  MSS.  of  Sir  Charles  Isham,  and  in  various  libraries. 
 
 5.  Fasciculi  Zizaniorum  Magistri  Johannis  Wyclif  cum  Tritico,  Ascribed 
 
 to  Thomas  Netter,  of  Walden,  Provincial  of  the  Carmelite  Order  in 
 England,  and  Confessor  to  King  Henry  the  Fifth.  Edited  hy  the  Rev.  W. 
 W.  Shirley,  M.A.,  Tutor  and  late  Fellow  of  Wadhani  College,  Oxford. 
 1858. 
 
 This  work  derives  its  principal  value  from  being  the  only  contemporaneous 
 account  of  the  rise  of  the  Lollards.  When  written,  the  disputes  of  the  school- 
 men had  been  extended  to  the  field  of  theology,  and  they  appear  both  in  the 
 writings  of  Wycliff  and  in  those  of  his  adversaries.  Wyc.iti's  little  bundles 
 of  tares  are  not  less  metaphysical  than  theological,  and  the  conflict  between 
 NTominalists  and  Realists  rages  side  by  side  with  the  conflict  between  the  diflfereut 
 interpreters  of  Scripture.  The  work  gives  a  good  idea  of  the  controversies  at 
 the  end  of  the  14th  and  the  beginning  of  the  15th  centuries. 
 
 6.  The  Buik  op  the  Croniclis  or  Scotland  ;  or,  A  Metrical  Version  of  the 
 
 History  of  Hector  Boece ;  by  William  Stewart.  Vols.  I.,  II.,  and 
 III.  Edited  hyW.  B.  Turnbull,  Esq.,  of  Lincoln's  Inn,  Barrister-at-Law, 
 1858. 
 
 This  is  a  metrical  translation  of  a  Latin  I'rose  Chronicle,  written  in  the  first 
 half  of  the  16th  century.  The  narrative  begins  with  the  earliest  legends  and 
 ends  with  the  death  of  James  I.  of  Scotland,  and  the  "  evil  ending  of  the 
 traitors  that  slew  him."  Strict  accuracy  of  statement  is  not  to  be  looked  for; 
 hutthe  stories  of  the  colonization  of  Spain,  Ireland,  and  Scotland  arc  interesting 
 if  not  true;  and  the  chronicle  reflects  the  manners,  sentiments,  and  character 
 of  the  age  in  which  it  was  composed.  The  peculiarities  of  ^the  Scottish  dialect 
 are  well  illustrated  in  this  version,  and  the  student  ol.anguaee  will  find  ample 
 materials  for  comparison  with  the  English  dialects  of  the  same  period,  and  with 
 modern  lowland  Scotch. 
 
11 
 
 7.  JoHAXNis  Cabgrate  Liber  de  Illustribtjs  Henricis.     Edited  hy  the  Rev.  F.  C. 
 
 HiNGESTON,  M.A.,  of  Exeter  College,  Oxford.  1858. 
 
 This  -work  is  dediciitfd  to  Henry  VI.  of  England,  who  api)e:irs  toliavf  been,  in 
 the  author's  estimation,  the  greatest  of  all  the  Henries,  it  is  divided  into  three 
 parts,  each  having  a  separate  dedication.  The  first  part  relates  only  to  the  history 
 of  the  Empire,  from  the  election  of  Henry  I.,  the  Fowler,  to  the  end  of  the 
 reign  of  the  Emperor  Henry  VI.  The  second  part  is  devoted  to  English 
 history,  from  the  accession  ct  Henry  I.  in  1100,  to  144G,  which  was  the  twenty- 
 fourth  year  of  the  reign  of  Henry  VI.  The  third  part  contains  the  lives  of 
 illustrious  men  who  have  borne  the  name  of  Henry  in  various  parts  of  the  world. 
 Capgrave  was  born  in  1393,  in  the  reign  of  Kichard  II.,  and  lived  during  the 
 Wars  of  the  Roses,  for  which  period  his  work  is  of  some  value. 
 
 8.  HisTORiA  MoNASTEKii  S.  AuGTJSTTNi  Cantitaeiexsis,  by  Thomas  of  Elmham, 
 
 formerly  Monk  and  Treasurer  of  that  Foundation.  Edited  hy  Charles  Hahd- 
 wiCK,  M.A.,  Fellow  of  St.  Catharine's  Hall,  and  Christian  Advocate  in  the 
 University  of  Cambridge.  1858. 
 
 This  history  extends  fi-om  the  arrival  of  St.  Augustine  in  Kent  until  1191. 
 Prefixed  is  a  chronology  as  far  as  141S,  which  shows  in  outline  what  was  to  have 
 been  the  character  of  the  work  when  completed.  The  only  copy  known  is  in  the 
 possession  of  Trinity  Hall,  Cambridge.  The  author  was  connected  with  Norfolk, 
 and  most  probably  with  Elmham,  whence  he  derived  his  name. 
 
 9.  EuLOGrcJi  (Eistoeiartjm  site  TziiroEis)  :  Cnronicon  ab  Orbe  condito  usque  ad 
 
 Annum  Domini  1366  ;  a  Monacho  quodam  Malmesbiriensi  exaratum.  Vols. 
 I.,  II.,  and  m.  %F.  S.Haydon,  Esq.,  B.A.  1858-1863. 
 
 This  is  a  Latin  Chronicle  extending  from  the  Creation  to  the  latter  part  of  the 
 reign  of  Edward  III.,  and  written  by  a  monk  of  the  Abbey  of  Malmesbury,  in 
 Wiltshire,  about  the  year  1367.  A  continuation,  carrjing  the  history  of  England 
 down  to  the  year  1413,  was  added  in  the  former  half  of  the  fifteenth  century  by 
 an  author  whose  name  is  not  known.  The  original  Chronicle  is  divided  into 
 five  books,  and  contains  a  history  of  the  world  generally,  but  more  especially 
 nf  England  to  the  year  1366.  'Ihe  continuation  extends  the  history  down  to 
 the  coronation  of  Henry  V.  The  Eulogium  itself  is  chiefly  valuable  as  contain- 
 ing a  history,  by  a  contemporary,  of  the  period  between  1356  and  1366.  The 
 notices  of  events  appear  to  have  been  written  very  soon  after  their  occurrence. 
 Among  other  interesting  matter,  the  Chronicle  contains  a  diary  of  the  Poitiers 
 campaign,  evidently  furnished  by  some  person  T\ho  accompanied  the  army  of  the 
 Black  Prince.  The  continuation  of  the  Chronicle  is  also  the  work  of  a  contem- 
 porary, and  gives  a  very  interesting  account  of  the  reigns  of  Richard  II.  and 
 Henry  IV.  It  is  believed  to  be  the  earliest  authority  for  the  statement  that  the 
 latter  monarch  died  in  the  Jerusalem  Chamber  at  Westmin.ster. 
 
 10.  Memorials  oe  Henky  the  Sevekth  :  Bernardi  Andreffi  Tholosatis  Vita  Eegis 
 Henrici  Septimi;  necnon  aliaquEedam  ad  eundem  Eegem  spectantia.  Edited 
 by  James  Gaiednek,  Esq.  1858. 
 
 The  contents  of  this  volume  are — (1)  a  life  of  Henry  VII.,  by  his  poet 
 laureate  and  historiographer,  Bernard  Andre,  of  Toulouse,  with  some  composi- 
 tions in  verse,  of  which  he  is  supposed  to  have  been  the  author  ;  (2)  the  journals 
 of  Roger  Machado  dunng  certain  embassies  on  which  he  was  sent  hy  Henry  VII. 
 to  Spain  and  Brittany,  the  first  of  which  had  reference  to  the  marriage  of  the 
 King's  son,  Arthur,  with  Catharine  of  Arragon  ;  (3)  two  curious  reports  by 
 envoys  sent  to  Spain  in  the  year  1505  touching  the  succession  to  the  Crown 
 of  Castile,  and  a  project  of  marriage  between  Henrv-  VII.  and  the  Queen  of 
 Naples  ;  and  (4)  an  account  of  Philip  of  Castile's  reception  in  England  in  1506. 
 Other  documents  of  interest  in  connexion  with  the  period  are  given  in  an 
 appendix. 
 
 11.  MEM0RL4LS  OF  Hekry  THE  FiFTH.  I.— Vita  Henrici  Quinti,  EobertoEedmanno 
 auctore.  II. — Versus  Ehythmici  in  laudem  Eegis  Henrici  (Quinti.  111. — 
 Elmhami  Liber  Metricus  de  Henrico  V.  Edited  fcy  Charles  A.  Cole,  Esq, 
 1858. 
 
 This  volume  contains  three  treatises  which  more  or  less  illustrate  the  history  of 
 the  reign  of  Henry  V.,  viz.:  A  Life  by  Robert  Redman  ;  a  Jletrical  Chronicle  by 
 Thomas  Elmham,  prior  of  Lenton,  a  contemporary  author  ;  Versus  Rhythmici, 
 
12 
 
 written  apparently  by  a  monk  of  Westminster  Abbey,  who  was  also  a  contempo- 
 rary of  Henry  V.  These  works  are  printed  for  the  first  time. 
 
 12.  MuNiMENTA  GiLDHALL^  LoNDONiENSis ;  Liber  Albus,  Liber  Custumarum,  et 
 Liber  Horn,  in  archivis  GildhallEe  asservati.  Vol.  I.,  Liber  Albus.  Vol.  II. 
 (m  Two  Parts),  Liber  Custumarum.  Vol.  III.,  Translation  of  the  Anglo- 
 JNormau  Passages  in  Liber  Albus,  Glossaries,  Appendices,  and  Index.  Edited 
 by  Henky  Thomas  Eiley,  Esq.,  M.A.,  Barrister-at-Law.  1859-1862. 
 
 The  manuscript  of  the  Liber  Albus,  compiled  by  John  Carpenter,  Common 
 Clerk  of  the  City  of  London  in  the  year  1419,  a  large  folio  volume,  is  pre- 
 served in  the  Record  Room  of  the  City  of  London.  It  gives  an  account  of 
 the  laws,  regulations,  and  institutions  of  that  City  in  the  12th,  13th,  14th, 
 and  early  part  of  the  15th  centuries.  The  Liber  Custumarum  was  compiled 
 probably  by  various  hands  iu  the  early  part  of  the  14th  century  during  the 
 reign  of  Edward  II.  The  manuscript,  a  folio  volume,  is  also  preserved  in 
 the  Record  Room  of  the  City  of  London,  though  some  portion  in  its  original 
 state,  borrowed  from  the  City  in  the  reign  of  Queen  Elizabeth  and  never 
 returned,  forms  part  of  the  Cottonian  MS.  Claudius  D.  II.  in  the  British 
 Museum.  It  also  gives  an  account  of  the  laws,  regulations,  and  institutions 
 of  the  City  of  London  in  the  12th,  13th,  and  early  part  of  the  14th  centuries. 
 
 13.  Chronica  JoHAKNis  DE  OxENEDES.    i?(7?7ef?  %  Sir  Heney  Ellis,  K.H.  1859. 
 
 A  Ithough  this  Chronicle  tells  of  the  arrival  of  Hengist  and  Ilorsa  in  England 
 in  449,  yet  it  substantially  begins  with  the  reign  of  King  Alfred,  and  comes 
 down  to  rJ92,  where  it  ends  abruptly.  The  history  is  particularly  valuable 
 for  notices  of  events  in  the  eastern  portions  of  the  kingdom,  not  to  be 
 elsewhere  obtained.  Some  curious  facts  are  mentioned  relative  to  the  floods  in 
 that  part  of  England,  which  are  confirmed  in  the  Friesland  Chronicle  of 
 Anthony  Ileinrich,  pastor  of  the  Island  of  Mohr. 
 
 14.  A  Collection  of  Political  Poems  and  Songs  relating  to  English  Histokt, 
 FROM  THE  Accession  of  Edward  III.  to  the  Reign  of  Henry  VIII.  Vols.  I. 
 and  II.    Edited  by  Thomas  Weight,  Esq.,  M.A.  1869-1861. 
 
 These  Poems  are  perhaps  the  most  interesting  of  all  the  historical  writings  of 
 the  period,  though  they  cannot  be  relied  on  for  accuracy  of  statement.  They 
 are  various  in  character  ;  some  are  upon  religious  subjects,  some  may  be  called 
 satires,  and  some  give  no  more  than  a  court  scandal ;  but  as  a  whole  they  pre- 
 sent a  very  fair  picture  of  society,  and  of  the  relations  of  the  diflerent  classes 
 to  one  another.  The  period  comprised  is  in  itself  interesting,  and  brings  ns 
 through  the  decline  of  the  feudal  system,  to  the  beginning  of  our  modem 
 history.    The  songs  in  old  English  are  of  considerable  value  to  the  philologist. 
 
 15.  The  "  Opus  Tertium,"  "  Opus  Minus,"  &c.,  of  Eoger  Bacon.  Edited  by  J.  S. 
 Brewer,  M.A.,  Professor  of  English  Literature,  King's  College,  London. 
 18.59. 
 
 This  is  the  celebrated  treatise — never  before  printed — so  frequently  referred 
 to  by  the  great  philosopher  in  his  works.  It  contains  the  fullest  details  we 
 possess  of  the  life  and  labours  of  Roger  Bacon  :  also  a  fragment  by  the  same 
 author,  supposed  to  be  unique,  the  "  Compendium  Studii  Theulogice." 
 
 16.  BartholomjEI  DE  Cotton,  Monachi  Norwicensis,  Historia  Anglicana  ;  449- 
 1298 :  necnon  ejusdem  Liber  de  Archiepiscopis  et  Episcopis  Anglise.  Edited 
 by  Henry  Richards  Luard,  M.A.,  Fellow  and  Assistant  Tutor  of  Trinity 
 College,  Cambridge.  1859. 
 
 The  author,  a  monk  of  Norwich,  has  here  given  us  a  Chronicle  of  England 
 from  the  arrival  of  the  Saxons  in  449  to  the  year  1298,  in  or  about  which  year 
 it  appears  that  he  died.  The  latter  portion  of  this  history  (the  whole  ot  the 
 reign  of  Edward  I.  more  especially)  is  of  great  value,  as  the  writer  was  con- 
 temporary with  the  events  which  he  records.  An  Appendix  coctaics  several 
 illustrative  documents  connected  with  the  previous  narrative. 
 
 17.  Brut  y  Tywysogion  ;  or,  The  Chronicle  of  the  Princes  of  Wales.  Edited  ly 
 the  Rev.  John  Williams  ab  Ithel,  M.A.  1860. 
 
 This  work,  also  known  as  "  The  Chronicle  of  the  Princes  of  Waks."  las 
 been  attributed  to  Caradoc  of  LlanearTan,  who  flourished  about  the  middle  cf 
 
13 
 
 the  twelfth  century.  Jt  is  -nritten  in  the  ancient  Welsh  language,  begins  with 
 the  abdication  and  death  of  Caedwala  at  Rome,  in  the  year  681,  and  continues 
 the  history  down  to  the  subjugation  of  Wales  by  Edward  I.,  about  the  j  car  1282. 
 
 18.  A  Collection  of  Royal  and  Histoeical  Lettehs  during  the  Eeign  of 
 Henry  IV.  1399-1404.  Edited  by  the  Rev.  F.  C.  Hingeston,  M.A.,  of 
 Exeter  College,  Oxford.  1860. 
 
 This  volume,  like  all  the  others  in  the  series  containing  a  miscellaneous  selec- 
 tion of  letters,  is  valuable  on  account  of  the  light  it  throws  upon  biographical 
 historj",  and  the  familiar  view  it  presents  of  characters,  manners,  and  events. 
 The  period  requires  much  elucidation  ;  to  which  it  will  mate  rially  contribute. 
 
 19.  The  Repressor  of  over  much  Blaming  of  the  Clergy.  By  Reginald 
 Pecock,  sometime  Bishop  of  Chichester.  Vols.  I.  and  II.  Edited  by 
 Churchill  Babington,  B.D.,  Fellow  of  St.  John's  College,  Cambridge. 
 1860. 
 
 The  "  Repressor  "  may  be  considered  the  earliest  piece  of  good  theological  dis- 
 quisition of  which  our  English  prose  literature  can  boast.  The  author  was  born 
 about  the  end  of  the  fourteenth  centurj-,  consecrated  Bishop  of  St.  Asaph  in 
 the  year  1444,  and  translated  to  the  see  of  Chichester  in  1450.  AVhile  Bishop  of 
 St.  Asaph,  he  zealously  defended  his  brother  prelates  from  the  attacks  of  those 
 who  censured  the  bishops  for  their  neglect  of  duty.  He  maintained  that  it  was  no 
 part  of  a  bishop's  functions  to  appear  in  the  pulpit,  and  that  his  time  might  be 
 more  profitably  spent,  and  his  dignity  better  maintained,  in  the  performance  of 
 works  of  a  higher  character.  Among  those  who  thought  differently  were  the 
 Lollards,  and  against  their  general  doctrines  the  "  Repressor"  is  directed.  Pecock 
 took  up  a  position  midway  between  that  of  the  Roman  Church  and  that  of  the 
 modern  Anghcaa  Church  ;  but  his  work  is  interesting  chiefly  because  it  gives  a 
 full  account  of  the  views  of  the  Lollards  and  of  the  arguments  by  which  they  were 
 supported,  and  because  it  assists  us  to  ascertain  the  state  of  feeling  which  ulti- 
 mately led  to  the  Reformation.  Apart  from  religious  matters,  the  light  thrown  upon 
 contemporaneous  history  is  very  small,  but  the  "  Repressor  "  has  great  value 
 for  the  philologist,  as  it  tells  us  what  were  the  characteristics  of  the  language  in 
 use  among  the  cidtivated  Englishmen  of  the  fifteeuth  century.  Pecock,  though 
 an  opponent  of  the  Lollards,  showed  a  certain  spirit  of  toleration,  for  which  he 
 received,  towards  the  end  of  his  life,  the  usual  media;val  reward — persecution. 
 
 20.  Annales  CAMBRiiE.  Edited  by  the  Rev.  John  Williams  ab  Ithel,  M.A. 
 1860. 
 
 These  annals,  which  are  in  Latin,  commence  in  447,  and  come  down 
 to  1288.  The  earUer  portion  appears  to  be  taken  from  an  Irish  Chronicle, 
 used  hy  Tigernach,  and  by  the  compiler  of  the  Aunals  of  Ulster.  During  its  first 
 century  it  contains  ccarcely  anything  relating  to  Britain,  the  earliest  direct 
 concurrence  with  English  history  is  relative  to  the  mission  of  Augustine. 
 Its  notices  throughout,  though  brief,  are  valuable.  The  annals  were  probablj' 
 written  at  St.  Davids,  by  Blegewryd,  Archdeacon  of  Llandafif,  the  most  learned 
 man  in  his  day  in  all  Cymru. 
 
 21.  The  "Works  of  Giraldus  Cambrensis.  Vols.  L.  II.,  III.,  and  IV.  Edited 
 by  J.  S.  Brewer,  M.A.,  Professor  of  English  Literature,  King's  College, 
 London.  Vols.  V.,  VI.,  and  VII.  Edited  by  the  Rev.  James  F.  Limock, 
 M.A.,  Rector  of  Barnburgh,  Yorkshire.  1861-1877. 
 
 Tliese  volumes  contain  the  historical  works  of  Gerald  du  Barry,  who  lived 
 in  the  reigns  of  Henrj*  IL,  Richard  1.,  and  John,  and  attempted  to  re-establish 
 the  independence  of  Wales  by  restoring  the  see  of  St.  Davids  to  its  ancient 
 primacy.  His  works  arc  of  a  very  miscellaneous  nature,  both  in  prose  and 
 verse,  and  are  remarkable  chiefly  for  the  racy  and  original  anecdotes  which 
 they  contain  relating  to  contemporaries.  He  is  the  only  Welsh  writer  of  any 
 importance  who  has  contributed  so  much  to  the  medineval  literature  of  this 
 country,  or  assumed,  in  consequence  of  his  nationality,  so  free  and  independent 
 a  tone.  His  frequent  travels  in  Italy,  in  France,  in  Ireland,  and  in  Wales,  gave 
 him  opportunities  for  observation  which  difl  not  generally  fall  to  the  lot  of  mediscval 
 writers  in  the  twelfth  and  thirteenth  centuries,  aud-of  these  observations  Giraldus 
 has  made  due  use.  Only  extracts  from  these  treatises  have  been  printed  before 
 .171(1  almost  all  of  them  are  taken  from  unique  manuscripts.  ' 
 
14 
 
 The  Topographia  Hibernica  (in  Vol.  V.)  is  the  result  of  Giraldus'  two  visits  to 
 Ireland.  The  first  in  1183,  the  second  in  1185-6,  when  he  accompanied 
 Prince  John  into  that  country.  Curious  as  this  treatise  is,  Mr.  Dimock  is  of 
 opinion  that  it  ought  not  to  be  accepted  as  sober  truthful  history,  for  Giraldui 
 himself  states  that  truth  was  not  his  main  object,  and  that  he  compiled  the  work 
 for  the  purpose  of  sounding  the  praises  of  Henry  the  Second.  Elsewhere,  how- 
 ever, he  declares  that  he  had  stated  nothing  in  the  Topographia  of  the  truth  of 
 which  he  was  not  well  assured,  either  by  his  own  eyesight  or  by  the  testimony, 
 with  all  diligence  elicited,  of  the  most  trustworthy  and  authentic  men  in  the 
 country  ;  that  though  he  did  not  put  just  the  same  full  faith  in  their  reports  as 
 in  what  he  had  himself  seen,  yet,  as  they  only  related  what  they  had  themselves 
 seen,  he  could  not  but  believe  such  credible  witnesses.  A  very  interesting  portion 
 of  this  treatise  is  devoted  to  the  animals  of  Ireland.  It  shows  that  he  was  a  very 
 accurate  and  acute  observer,  and  his  descriptions  are  given  in  a  way  that  a 
 scientific  naturalist  of  the  present  day  could  hardly  improve  upon.  The  Expug- 
 natio  Hibernica  was  written  about  1188  and  may  be  regarded  rather  as  a 
 groat  epic  than  a  sober  relation  of  acts  occurring  in  his  own  days.  No  one  can 
 peruse  it  without  coming  to  the  conclusion  that  it  is  rather  a  poetical  fiction 
 than  a  prosaic  truthful  history.  Vol.  VI.  contains  the  Itinerarium  Kambria; 
 et  Descriptio  Kambria;:  and  Vol.  VII.,  the  lives  of  S.  Re  migius  and 
 S.  Hugh. 
 
 22.  Letters  and  Papers  illustrative  op  the  Wars  of  the  English  in  France 
 
 DURING  THE  TIei&M  OF   HeNRY  THE  SiXTH,   KiNG  OF  E^fGL\ND.      Vol.   I.,  and 
 
 Vol.  II.  (in  Two  Parbs).  Edvzed  hj  the  Rev.  Joseph  Stevenson,  M.A.,  of 
 University  Oollego,  Durham,  and  Vicar  of  Lsigliton  Bazzavd.  1861-1864. 
 
 These  letters  and  papers  are  derived  chiefly  from  originals  or  contemporary 
 copies  extant  in  the  Bibliotheque  Imperiale,  and  the  Depot  des  Archives,  in 
 Paris.    They  illustrate  the  policy  adopted  b)  John  Duke  of  Bedford  and 
 his  successors  during  their  government  of  Normandy,  and  other  provinces  of 
 France  acquired  by  Henry  V.    Here  may  be  traced,  step  by  step,  the  gradual 
 declension  of  the  English  power,  until  we  are  prepared  for  its  final  overthrow. 
 23.  The  Anglo-Saxon  Chronicle,  according  to  the  several  Original  Autho. 
 aiTiEs.    Vol.  I.,  Original  Texts.    Vol.  II.,  Translation.     Edited  and  trans- 
 lated hy  Benjamin  Thorpe,   Esq.,  Member  of  the   Eoyal  Academy  of 
 Science's  at  Mnaich,  and  of  the  Society  of  Netherlandish  Literature  at 
 Leyden.  1861. 
 
 This  Chronicle,  extending  from  the  earliest  history  of  Britain  to  11 54,  is 
 justly  the  boast  of  England;  no  other  nation  can  produce  any  history, 
 •vritten  in  its  own  vernacular,  at  all  approaching  it,  in  antiquity,  truthful 
 ness,  or  extent,  the  historical  books  of  the  Bible  alone  excepted.  There  are  at 
 present  six  independent  manuscripts  of  the  Saxon  Chronicle,  ending  in  different 
 years,  and  written  in  different  parts  of  the  country.  In  this  edition,  the  text 
 of  each  manuscript  is  printed  in  columns  on  the  same  page,  so  that  the  student 
 may  see  at  a  glance  the  various  changes  which  occur  in  orthography,  whether 
 arising  from  locality  or  age. 
 
 24  Letters  and  Papers  illustrative  of  the  Reigns  of  Richard  III.  and 
 Henry  VII.  Vols.  I.  and  II.  Edited  by  James  G-airdnek,  Esq.  1861- 
 1863. 
 
 The  Papers  are  derived  from  MSS.  in  the  Public  Record  Office,  the  British 
 Museum,  and  other  repositories.  The  period  to  which  they  refer  is  unusually 
 destitute  of  chronicles  and  other  sources  of  historical  information,  so  that  the 
 light  obtained  from  them  is  of  special  importance.  The  principal  contents 
 of  the  volumes  are  some  diplomatic  Papers  of  Richard  III.  ;  correspondence 
 between  Henry  VII.  and  Ferdinand  and  Isabella  of  Spain  ;  documents  relating 
 to  Edmund  de  la  Pole,  Earl  of  Suffolk;  and  a  portion  of  the  correspond«Hce 
 of  James  IV.  of  Scotland. 
 
 25  Letters  of  Bishop  G-rosseteste,  illustrative  of  the  Social  Condition  of  his 
 Time.  Edited  hy  Henry  Richards  Luard,  M.A.,  Fellow  and  AsBistant 
 Tutor  of  Trinity  College,  Cambridge.  1861. 
 
 The  Letters  of  Robert  Grosseteste  (131  innumber)  are  here  collected  from  various 
 sources, and  a  large  portion  of  them  is  printed  forthe  first  time.    They  rnnf?e  in 
 
15 
 
 date  from  about  1210  to  1253,  and  relate  to  various  matters  counected  uotouly 
 with  the  political  history  of  England  during  the  reign  of  Henry  III.,  but  -with 
 its  ecclesiastical  condition.  They  refer  especially  to  the  diocese  of  Lincoln,  of 
 which  Grosseteste  was  bishop. 
 
 2<3.  Descriptive  Catalogue  op  Manuscripts  relating  to  the  History  of  Great 
 Britain  and  Ireland.  Vol.  I.  (in  Two  Parts) ;  Anterior  to  the  Norman 
 Invasion.  Vol.  II.  ;  1066-1200.  Vol.  III.  ;  1200-1327.  By  Sir  Thomas 
 Dafi'os  Hardy,  D.C.L.,  Deputy  Keeper  of  the  Public  Records.  1862-1871. 
 
 The  object  of  this  work  is  to  publish  notices  ot  all  known  sources  of  British 
 history,  both  printed  and  unprinted,  in  one  continued  sequence.  The  materials, 
 when  historical  (as  distinguished  from  biographical),  are  arranged  under  the 
 year  in  which  the  latest  event  is  recorded  in  the  chronicle  or  history,  and  not 
 under  the  period  in  which  its  author,  real  or  supposed,  flourished.  Biographies 
 are  enumerated  under  the  year  in  which  the  person  commemorated  died,  and  not 
 under  the  year  in  which  the  life  was  written.  This  arrangement  has  two 
 advantages  ;  the  materials  for  any  given  period  may  be  seen  at  a  glance  ;  and 
 if  the  reader  knows  the  time  when  an  author  wrote,  aud  the  number  of  years 
 that  had  elapsed  between  the  date  of  the  events  and  the  time  the  writer  flourished, 
 he  will  generally  be  enabled  to  form  a  fair  estimate  of  the  comparative  value  of 
 the  narrative  itself.  A  brief  analysis  of  each  work  has  been  added  when  deserving 
 it,  in  which  original  portions  are  distinguished  from  mere  compilations.  If 
 possible,  the  sources  are  indicated  from  which  compilations  have  been 
 derived.  A  biographical  sketch  of  the  author  of  each  piece  has  been  added,  and 
 a  brief  notice  of  such  British  authors  as  have  written  or  historical  subjects. 
 
 27.  Royal  and  other  Historical  Letters  illustrative  of  the  Reign  of  Henry 
 m.  Vol.  I.,  1216-1235.  Vol.  II.,  1236-1272.  Selected  and  edited  hy  the 
 Rev.  W.  W.  Shirley,  D.D.,  Regius  Professor  in  Ecclesiastical  History,  and 
 Oaaon  of  Christ  Church,  Oxford.  1862-1866. 
 
 The  letters  contained  in  these  volumes  are  derived  chiefly  from  the  ancient 
 correspondence  formerly  in  the  Tower  of  London,  and  now  in  the  Public  Record 
 OfiSce.  They  illustrate  the  political  history  of  England  during  the  growth  of 
 its  liberties,  and  throw  considerable  light  upon  the  personal  history  of  Simon  de 
 Montfort.  The  affairs  of  Erance  form  the  subject  of  many  of  them,  especially 
 n  regard  to  the  province  of  Gascouy.  The  entire  collection  consists  of  nearly 
 700  documents,  the  greater  portion  of  which  is  printed  for  the  first  time. 
 
 28.  Chronica  Monasterii  S.  Albani. — 1.  Thom^  Walsingham  Historia  Angli- 
 cana;  Vol.  I.,  1272-1381  :  Vol.  II.,  1381-1422.  2.  Willelmi  Rishangee 
 Chronica  et  Annales,  1259-1307.  3.  Johannis  de  Trokelowe  et  Henrici 
 DE  Blaneforde  Chronica  et  Annales,  1259-1296  ;  1307-1324  ;  1392-1406. 
 4.  Gesta  Abbatum  Monasterii  S.  Albani,  a  Thoma  Walsingham,  reg- 
 
 NANTE  RlCARDO  SeCUNDO,  EJUSDEM    EcCLESI^    Pr^CENTORE,   COMPILATA  ;  Vol. 
 
 I.,  793-1290:  Vol.  II.,  1290-1349:  Vol.  III.,  1349-1411.  5.  Johannis 
 Amundesham,  Monachi  Monasterii  S.  Albani,  ut  videtur,  Annales  ;  Vols. 
 I.  and  II.  6.  Registba  quorundam  Abbatum  Monasterii  S.  Albani,  qui 
 s.«;cuL0  xv""  floruere;  Vol.  I.,  Registkum  AbbatIvB  Johannis  Whetham- 
 stede,  Abbatis  Monasterii  Sancti  Albani,  iterum  suscept^  ;  Roberto 
 Blakeney,  Capellano,  quondam  adscriptum:  Vol.  II.,  Registra  Johannis 
 Whethamstede,  Willelmi  Albon,  et  Willelmi  Walingfobde,  Abbatum 
 Monasterii  Sancti  Albani,  cum  Afpendice,  continente  quasdam  Epistolas, 
 a  Johanne  Whethamstede  Conscriptas.  7.  Ypodigma  Neustri^  a  Thoma' 
 Walsingham,  quondam  Monacho  Monasterii  S.  Albani,  conscriptum. 
 Eddted  by  Henry  Thomas  Riley,  Esq.,  M.A.,  Cambridge  and  Oxford;  and  of 
 the  Inner  Temple,  Barrister-^t-Law.  1863-1876. 
 
 In  the  first  two  volumes  is  a  History  of  England,  from  the  death  of 
 Henry  III.  to  the  death  of  Henry  V.,  by  Thomas  Walsingham,  Precentor 
 of  St.  Albans,  from  MS.  VII.  in  the  Arundel  Collection  in  the  College 
 of  Arms,  London,  a  manuscript  of  the  fifteenth  century,  collated  with  MS. 
 1.3  E.  IX.  in  the  King's  Library  in  the  British  Museum,  and  MS.  VII,  in  the 
 Paiker  Collection  of  Manuscripts  at  Corpus  Christi  College,  Cambridge. 
 
16 
 
 In  the  3rd  volume  is  a  Chronicle  of  English  History,  attributed  to  William 
 Itishanger,  who  lived  in  the  reign  of  Edward  I.,  from  the  Cotton.  MS. 
 Faustina  B.  IX.  in  the  British  Museum,  collated  with  MS.  14  C.  VII. 
 (fols.  i;i9-;231)  Jn  the  King's  Library,  British  Museum,  and  the  Cotton  MS. 
 Claudius  E.  Hi.,  fols.  306-331:  an  account  of  transactions  attending  the 
 award  of  the  kingdom  of  Scotland  to  John  Balliol,  1291-1292,  from  MS. 
 Cotton.  Claudius  1).  VI.,  also  attributed  to  William  Rishanger,  but  on 
 no  sufficient  ground:  a  short  Chronicle  of  English  History,  1292  to  1300, 
 by  an  unkuowu  hand,  from  MS.  Cotton.  Claudius  D.  VI.  :  a  short  Chronicle 
 Willelmi  Kishanger  Gesta  Edwardi  Primi,  Eegis  Anglia;,  from  MS.  14  C.  I. 
 in  the  Royal  Library,  and  MS.  Cotton.  Claudius  D.  VI.,  with  Annales  Regum 
 Anglirc,  probably  by  the  same  hand:  and  fragments  of  three  Chronicles  of 
 English  History,  1285  to  1307. 
 
 In  the  4th  volume  is  a  Chronicle  of  English  History,  1259  to  1296, 
 from  MS.  Cotton.  Claudius  D.  VI.  :  Annals  of  Edward  II.,  1307  to  1323,  by 
 John  de  Trokelowe,  a  monk  of  St.  Albans,  and  a  continuation  of  Trokelowe's 
 Annals,  1323,  1324,  by  Henry  de  Blaneforde.  both  from  MS.  Cotton.  Claudius 
 D.  VI.:  a  full  Chronicle  of  English  History,  1392  to  1406,  from  MS.  VII.  in 
 the  Library  of  Corpus  Christi  College,  Cambridge;  and  an  account  of  tlie 
 Benefactors  of  St.  Albans,  written  in  the  early  part  of  the  loth  century  from 
 MS.  VI.  in  the  same  Library. 
 
 The  5th,  6th,  and  7th  volumes  contain  a  history  of  the  Abbots  of 
 St.  Albans,  793  to  1411,  mainly  compiled  by  Thomas  Walsingham,  from 
 MS.  Cotton.  Claudius  E.  IV.,  in  the  British  Museum  :  with  a  Con- 
 tinuation, from  the  closing  pages  of  Parker  MS.  VII.,  in  the  Library  of 
 Corpus  Christi  College,  Cambridge. 
 
 The  8th  and  9th  volumes,  in  continuation  of  .the  Annals,  contain  a 
 Chronicle,  probably  by  John  Amundesham,  a  monk  of  St.  Albans. 
 
 The  10th  and  11th  volumes  relate  especially  to  the  acts  and  proceedings 
 of  Abbots  Whethamstede,  Albon,  and  Wallingford,  and  may  be  considered  as  a 
 '  memorial  of  the  chief  historical  and  domestic  events  during  those  periods. 
 
 The  1 2th  volume  contains  a  compendious  History  of  England  to  the  reign 
 of  Henry  v..  and  of  Normandy  in  early  times,  also  by  Thomas  Walsingham, 
 and  dedicated  to  Henry  V.  The  compiler  has  often  substituted  other  authorities 
 in  place  of  those  consulted  in  the  preparation  of  his  larger  work. 
 
 29.  Chkonicon   Abbati^    Eveshamensis,  Auctoeibus  Dominico  Prioee  Eve- 
 
 SHAMI^  ET  ThOMA  DE  MaRLEBEEGE  AbBATE,  A  FuNDATIONE  AD  AnNTJM  1213, 
 
 UNA  CUM  CoNTiNUATioNE  AD  Annum  1418.    Edited  li/ the 'Rev.W .D.  MkCRAY, 
 
 Bodleian  Library,  Oxford.  1863. 
 
 The  Chronicle  of  Evesham  illustrates  the  history  of  that  important  monastery 
 from  its  foundati<m  by  Egwin,  about  690,  to  the  year  1418.  Its  chief  feature  is 
 an  autobiography,  which  makes  us  acquainted  with  the  inner  daily  life  of  a 
 great  abbey,  such  as  but  rarely  has  been  recorded.  Interspersed  are  many 
 notices  of  general,  personal,  and  local  history  which  will  be  read  with  much 
 interest.   This  work  exists  in  a  single  MS.,  and  is  for  the  first  time  printed. 
 
 30.  RlCABDI  DE  ClEENCESTEIA  SPECULUM  HiSTOEIALE    DE    GeSTIS    ReGUM  AkGLLS, 
 
 Vol.  I.,  447-871.   Vol.  II.,  872-1066.   Edited  hy  Sony!      B.  Mayoe,  M.A., 
 
 Fellow  of  St.  John's  College,  Cambridge.  1863-1869. 
 
 The  compiler,  Richard  of  Cirencester,  was  a  monk  of  Westminster,  1355- 
 1400.  In  1391  he  obtamed  a  licence  to  make  a  pilgrimage  to  Rome.  His 
 history,  in  four  books,  extends  from  447  to  1066.  He  announces  his  intention 
 of  continuing  it,  but  there  is  no  evidence  that  be  completed  any  mora  This 
 chronicle  gives  many  charters  in  favour  of  Westminster  Abbey,  and  a  very  full 
 account  of  the  lives  and  miracles  of  the  saints,  especially  of  Edward  the  Con- 
 fessor, whose  reign  occupies  the  fourth  booK.  A  treatise  on  the  Coronation,  l)y 
 William  of  Sudbury,  a  monk  of  Westminster,  fills  book  iii.  c.  3  It  was  on  this 
 author  that  C.  J.  Bertram  fathered  his  forgery,  De  Situ  Brittaiua,  in  1747. 
 
 31.  Teae  Books  or  ttie  Eeign  of  Edwaed  the  Fiest.  Years  20-21,  21-22, 
 30-31,  32-33,  and  33-35  Edvr.  I.;  and  11-12  Edw.  III.  Edited  and  trans- 
 lated hy  Altred  Jofn  ■EToRWoon,  Esq.,  of  tbe  Middle  Temple,  Barrister. 
 
IT 
 
 at-Law,  Years  12-13  Edward  III.  Edited  and  translated  by  Ltjke  Owen 
 Pike,  Esq.,  M.A.,  of  Lincolu's  Inn,  Barrister-at-Law.  1863-1885. 
 
 The  volumes  known  as  the  "  Year  Books"  contain  reports  in  Norman-French 
 of  Cases  argued  and  decided  in  the  Courts  of  Common  Law.  They  may  he  con 
 sidered  to  a  great  extent  as  the  "lex  non  scripta "  of  England,  held  in  the 
 highest  veneration  by  the  ancient  sages  Of  the  law,  and  received  by  them  as 
 the  repositories  of  the  first  recorded  judgments  and  dicta  of  the  great  legal 
 luminaries  of  past  ages.  They  are  also  worthy  of  attention  on  account  of  the 
 historical  information  and  the  notices  of  public  and  private  persons  which  they 
 contain,  as  well  as  the  light  which  they  throw  on  ancient  manners  and  customs. 
 
 32.  Narhatives  of  the  Expulsion  of  the  English  from  KoRiiAXDy  1449-1450- 
 — Bobertus  Blondelli  de  Keductione  Normannias :  Le  Eeconvrement  de 
 Normendie,  par  Berry,  Herault  du  Roy :  Conferences  between  the  Ambas- 
 sadors of  France  and  England.  Edited,  from  MSS.  in  the  hnperial  Library 
 at  Paris,  by  the  Rev.  Joseph  Stevenson,  M.A.,  of  University  ColleE;e, 
 Durham.  1863. 
 
 This  volume  contains  the  narrative  of  an  eye-witness  who  details  with  con- 
 siderable power  and  minuteness  the  circumstances  which  attended  the  final  ex- 
 pulsion of  the  English  from  Normandy  in  1450.  Commencing  with  the  infringe- 
 ment of  the  truce  by  the  capture  of  Fougeres,  and  ending  with  the  battle  of 
 Ft)rmigny  and  the  embarkation  of  the  Duke  of  Somerset.  The  period  em- 
 braced is  less  than  two  years. 
 
 33.  HiSTORiA  ET  CARTULARimr  MoNASTERii  S.  Petbi  Gloi:cestri.s.  Vols.  I. ,11., 
 and  III.  Edited  6?/ W.  H.  Hart,  Esq.,  F.S.A.,  Membre  correspondant  de 
 la  Societe  des  Antiquaires  de  Normandie.  1863-1867. 
 
 This  work  consists  of  two  parts,  the  History  and  the  Cartulary  of  the  Monastery 
 of  St.  Peter,  Gloucester.  The  history  furnishes  an  account  of  the  monastery 
 from  its  foundation,  in  the  year  681,  to  the  early  part  of  the  reign  of  liichard  I]., 
 together  with  a  calendar  of  donations  and  benefactions.  It  treats  principally  oi 
 the  aflFairs  of  the  monastery,  but  occasionally  matters  of  general  history  are 
 introduced.  Its  authorship  has  generally  been  assigned  to  Walter  Froucester, 
 the  twentieth  abbot,  but  without  any  foundation. 
 
 34.  Alexandri  Neckam  de  Natijris  Eerum  libri  duo  ;  with  Neckam's  Poem, 
 De  Laudibus  Divin^e  Sapienti^s.  Edited  by  'J'homas  Wright,  Esq  .  M.A. 
 1863. 
 
 Neckam  was  a  man  who  devoted  himself  to  science,  such  as  it  was  in  the 
 twelfth  century.  In  the  "  De  Naturis  Rerum"  are  to  be  found  what  may  be 
 called  the  rudiments  of  many  sciences  mixed  up  with  much  error  and  ignorance. 
 Neckam  was  not  thought  infallible,  even  by  his  contemporaries,  for  Roger  Racon 
 remarks  of  him,"  this  Alexander  in  many  things  wrote  what  was  true  and  useful ; 
 "  but  he  neither  can  nor  ought  by  just  title  to  be  reckoned  among  authorities." 
 Neckam,  however,  had  sufficient  independence  of  thought  to  differ  from  some 
 of  the  schoolmen  who  in  his  time  considered  themselves  the  only  judges  of  litera- 
 ture, lie  had  his  own  views  in  morals,  and  in  giving  us  a  glimpse  of  them,  as 
 well  as  of  his  o»her  opinions,  he  throws  much  light  upon  the  manners,  customs, 
 and  general  tone  of  thought  prevalent  in  the  twelfth  century.  The  poem  entitled 
 •*  De  Laudibus  Divina;  Sapientiae "  appears  to  be  a  metrical  paraphrase  or 
 abridgment  of  the  "  De  Naturis  Rerum."  It  is  written  in  the  elegiac  metre, 
 and  though  there  are  many  lines  which  violate  classical  rules,  it  is,  as  a  whole 
 above  the  ordinary  standard  of  mediasval  Latin. 
 
 35.  Leechdoms,  WoRTCuNNiNG,  AND  Stabcbaft  OF  Early  ENGLAND ;  being  a  Col- 
 lection  of  Documents  illustrating  the  History  of  Science  in  this  Country 
 before  the  Norman  Conquest.  Vols.  I.,  II.,  and  III.  Collected  and  edited 
 hy  the  Rev.  T.  Oswald  Cockayne,  M.A.,  of  St.  John's  College,  Cambridge, 
 1864-1866. 
 
 This  work  illustrates  not  only  the  history  of  science,  but  the  history  of  super- 
 stition.   In  addition  to  the  information  bearing  directly  upon  the  medical  skill 
 and  medical  faith  of  the  time*,  there  are  many  passages  wliich  incidentaliy  throw 
 light  upon  the  general  mode  of  life  and  ordinary  diet.  The  vclumes  arc  interesting 
 u    12478.  T  T 
 
18 
 
 not  only  in  their  scientific,  but  also  in  their  social  aspect.  The  manuscripts  from 
 which  they  have  been  printed  are  valuable  to  the  Anglo-Saxon  scholar  for  the 
 illustrations  they  atford  of  Anglo-Saxon  orthography. 
 
 36.  Annales  Monastic:.  Vol.  I. :— Aunalss  de  Margan,  1066-1232 ;  Annales 
 de  Theokesberia,  1066-1263;  Annales  de  Burton,  1004-1263.  Vol.  II.:— 
 Annales  Monastovii  de  Wintonia,  519-1277;  Annales  Monasterii  de 
 Wavcrleia,  1-1291.  Vol.  III. : — Annales  Prioratus  de  Dunstaplia,  1-1297. 
 Annales  Monasterii  de  Bermundeseia,  1042-1432.  Vol.  IV.: — Annales 
 Monasterii  de  Oseneia,  1016-1347;  Chronicon  vulgo  dictum  Chronicon 
 Thomaj  Wykes,  1066-1289 ;  Annales  Prioratus  de  Wigornia,  1-1377.  Vol. 
 V. : — Index  and  Glossary.  Edited  by  Henry  Richards  Luaed,  M.A.,  Fellow 
 and  Assistant  Tutor  of  Trinity  College,  and  Registrary  of  the  University, 
 Cambridge.  1864-1869. 
 
 The  present  collection  of  Monastic  Annals  embraces  all  the  more  important 
 chronicles  compiled  in  religious  houses  in  England  during  the  thirteenth 
 century.  These  distinct  -works  are  ten  in  number.  The  extreme  period 
 which  they  embrace  ranges  from  the  year  1  to  1432,  althougli  they  refer  more 
 especially  bo  the  reigus  of  John,  Henry  III.,  and  Edward  I.  Home  of  these  narra- 
 tives have  already  appeared  in  print,  but  others  are  printed  for  the  first  time. 
 
 37.  Magna  Vita  S.  Hugonis  Episcopi  Lincolniensis.  From  MSS.  in  the  Bod- 
 leian Library,  Osford,  and  the  Imperial  Library,  Paris.  Edited  by  the  Rev. 
 James  F.  Dimock,  M.A.,  Rector  of  Barnburgh,  Yorkshire.  1864. 
 
 This  work  contains  a  number  of  very  curious  and  interesting  incidents,  and 
 being  the  work  of  a  contemporary,  is  very  valuable,  not  only  as  a  trutLlul 
 biography  of  a  celebrated  ecclesiastic,  but  as  the  work  of  a  man,  who,  from  per- 
 sonal knowledge,  gives  notices  of  passing  events,  as  well  as  of  individuals  who 
 were  then  taking  active  part  in  public  ati'airs.  The  author,  in  all  probability, 
 was  Adam  Abbot  of  Evesham.  He  was  domestic  chaplain  and  private  confessor 
 of  Bishop  Hugh,  and  in  these  capacities  was  admitted  to  the  closest  intimacy, 
 Bishop  Hugh  was  Prior  of  Witham  for  11  years  before  he  became  Bishop  of 
 Lincoln.  His  consecration  took  place  on  the  21si;  September  1186  ;  he  died  on 
 the  16th  of  November  1200  ;  and  was  canonized  in  1220. 
 
 38.  Ohkonicles  and  Memorials  OF  THE  Reign  OF  Richard  the  First.  Vol.1.: — 
 Itinerarium  Peregrinorum  et  G-esta  Regis  Ricardi.  Vol.  II. : — EpisTOL.a 
 Cantuahiensbs  ;  the  Letters  of  the  Prior  and  Convent  of  Christ  Church, 
 Canterbury;  1187  to  1199.  Edited  by  William  Stubbs,  M.A. ,  Vicar  of 
 Navestock,  Essex,  and  Lambeth  Librarian.  1864-1865. 
 
 The  authorship  of  the  Chronicle  in  Vol.  1.,  hitherto  ascribed  to  Geoffrey 
 Vinesaut,  is  now  more  correctly  ascribed  to  Richard,  Canon  of  the  Holy  Trinity 
 of  London.  The  narrative  extends  from  11S7  to  1199;  but  its  chief  interest 
 consists  in  the  minute  and  authentic  narrative  which  it  furnishes  of  the  exploits 
 of  Richard  I.,  from  his  departure  from  England  in  December  1189  to  his  death 
 in  1199.  The  author  states  in  his  prologue  that  he  was  an  eye-witness  of  much 
 that  he  records  ;  and  various  incidental  circumstances  which  occur  in  the  course 
 of  the  narrative  confirm  this  assertion. 
 
 The  letters  in  Vol.  II.,  written  between  1187  and  1199,  are  of  value  as 
 furnishing  authentic  materials  for  the  history  of  the  ecclesiastical  condition  of 
 England  during  the  reign  of  Richard  I.  They  had  their  origin  in  a  dispute  which 
 arosefrom  the  attempts  of  Baldwin  and  Hubert,  archbishops  of  Canterbury,  to 
 found  a  college  of  secular  canons,  a  project  which  gave  great  umbrage  to  the 
 monks  of  Canterbury,  who  saw  in  it  a  design  to  supplant  them  in  their  function 
 of  metropohtan  chapter.  These  letters  are  printed,  for  the  first  time,  from  a  M  S . 
 belonging  to  the  archiepiscopal  library  at  Lambeth. 
 
 39.  Reciteil  des  Croniques  et  anchiennes  Istoeies  de  la  Grant  Beetaigne  a 
 PRESENT  nomme  Engleteree,  par  Jehan  de  Watjein.  Vol.  I.  Albina  to  688 
 Vol.  II.,  1399-1422.  Vol.  III.,  1422-1431.  Edited  by  Sir  William  Haedt' 
 F.S.A.  1864-1879.  Vol.  IV.  1431-1443.  Edited  by  Sir  William  Haedy' 
 F.S.A.,  and  Edward  L.  C.  P.  Haedy,  Esq.,  F.S.A.,  of  Lincoln's  Inn) 
 Barristcr-at-law^.    1884.  ' 
 
 40.  A  Collection  of  the  Chronicles  and  ancient  Histories  of  Great  Britain. 
 NOW  called  England,  by  John  de  Wavein.    Albina  to  688.  (TranBlation 
 
19 
 
 the  preceding  Vol.  I.)  Edited  and  translated  by  Sir  "William  Habdy, 
 F.S.A.  1864 
 
 This  curious  chronicle  extends  from  the  fabulous  period  of  history  down  to  the 
 return  of  Edward  IV.  to  England  in  the  year  1471  after  the  second  deposition  of 
 Henry  VI.     The  manuscript  from  which  the  text  of  the  work  is  taken  is  pre- 
 served iu  the  Imperial  Library  at  Faris,  and  is  believed  to  be  the  only  complete 
 and  nearly  contemporary  copy  in  existence.    The  work,  as  originally  bound, 
 was  comprised  iu  six  volumes,  since  rebound  in  morocco  in  12  volumes,  folio 
 maximo,  vellum,  and  is  illustrated  with  exquisite  miniatures,  vignettes,  and  initial 
 letters.   It  was  written  towards  the  end  of  the  fifteenth  centurj',  having  been 
 expressly  executed  for  Louis  de  Bruges,  Seigneur  de  la  Gruthujse  and  Earl  of 
 Winchester,  from  whose  cabinet  it  passed  into  the  library  of  Louis  XII.  at  Blois. 
 il.  PoLYCHRONicoN  Rantjlphi  Higden,  with  Trevisa's  Translation.    Vole.  I.  and 
 II.    Edited  by  Chtjechill  Babington,  B.D.,  Senior  Fellow  of  St.  John's 
 College,  Cambridge.    Vols.  III.,  IV.,  V.,  VI.,  VII.,  and  VIII.    Edited  by 
 the  Rev.  Joseph  Rattson  Ltjmby,  D.D.,  Norrisian  Professor  of  Divinity, 
 Vicar  of  St.  Edward's,  Fellow  of  St.  Catharine's  College,  and  late  Fellow  of 
 Magdalene  College,  Cambridge.  186.5-1883. 
 
 This  is  one  of  the  many  mediaeval  chronicles  which  assume  the  character  of  a 
 history  of  the  woild.  It  begins  with  the  creation,  and  is  brought  down  to  the 
 author's  own  time,  the  reign  of  Edward  III.  Prefixed  to  the  historical  portion,  is 
 a  chapter  devoted  to  geography,  in  which  is  given  a  description  of  every  known 
 land.  To  say  that  the  Polychronicon  was  written  in  the  fourteenth  century  is  to 
 say  that  it  is  not  free  from  inaccuracies.  It  has,  however,  a  value  apart  from  its 
 intrinsic  merits.  It  enables  us  to  form  a  very  fair  estimate  of  the  knowledge  of 
 history  and  geography  which  well-informed  readers  of  the  fourteenth  and  fifteenth 
 centuries  possessed,  for  it  was  then  the  standard  work  on  general  history. 
 
 The  two  English  translations,  which  are  printed  with  the  original  Latin,  afiord 
 interesting  illustrations  of  the  gradual  change  of  our  language,  for  one  was  made 
 in  the  fourteenth  century,  the  other  in  the  fifteenth.  The  diflPjrences  between 
 Trevisa's  version  and  that  of  the  unknown  writer  are  often  considerable. 
 
 42.  Le  Litere  de  Reis  de  Brittai.-ie  e  Le  Livere  de  Reis  de  Engletere. 
 Edited  by  John  G-lover,  M.A.,  Vicar  of  Brading,  Isle  of  Wight,  formerly 
 Librarian  of  Trinity  College,  Cambridge.  1865. 
 
 These  two  treatises,  though  they  cannot  rank  as  independent  narratives,  are 
 nevertheless  valuable  as  careful  abstracts  of  previous  historians,  especially  "  Le 
 Livere  de  Reis  de  Engletere."  Some  various  readings  are  given  which  are 
 interesting  to  the  philologist  as  instances  of  semi-Saxonized  French.  It  is  sup- 
 posed that  Peter  of  Ickham  was  the  supposed  author. 
 
 43.  Chronica  Monasterii  de  Melsa  ab  Anno  1150  usque  ad  Annum  1^06. 
 Vols.  I.,  II.,  and  III.  Edited  by  Edward  Iugustus  Bond,  Esq.,  Assistant 
 Keeper  of  Manuscripts,  and  Egerton  Librarian,  British  Museum.  1866-1868. 
 
 The  Abbey  of  Meaux  was  a  Cistercian  house,  and  the  work  of  its  abbot  is  both 
 curious  and  valuable.  It  is  a  faithful  and  often  minute  record  of  the  establishr  ent 
 of  a  religious  community,  of  its  progress  in  forming  an  ample  revenue,  of  ii.s 
 struggles  to  maintain  its  acquisitions,  and  of  its  relations  to  the  governing 
 institutions  of  the  country.  In  addition  to  the  private  affairs  of  the  monastery, 
 some  liffht  is  thrown  upon  the  public  events  of  the  time,  which  are  however  kept 
 distinct'^  and  appear  at  the  end  of  the  history  of  each  abbot  s  administration.  The 
 text  has  heon  printed  from  what  is  said  to  be  the  autograph  of  the  original 
 compiler, Thomas  de  Burton,  the  nineteenth  .-inbot. 
 
 a.4  Ivr^TTH^i  Paristensis  Historia  Anglorum,  site,  ut  vulgo  dicitur,  Histohia 
 Minor.  Vols.  L,  IL,  and  IIL  1067-1263.  .BA7ef7  %  Sir  Frideric  Madden, 
 K.H.,  keeper  of  the  Manuscript  Department  of  British  Mnsenm.  1866-1869. 
 
 The  exact  date  at  which  this  work  was  written  is, according  to  the  chronicler, 
 1250.  The  history  is  of  considerable  value  as  an  illustration  of  the  periori  durirg 
 which  the  author  lived,  and  contains  a  good  sunimaryof  the  events  whieh  followed 
 
20 
 
 the  Conquest.  This  minor  chronicle  is,  however,  based  on  another  work  (also 
 written  by  Matthew  Paris)  giving  fuller  details,  which  has  been  called  the 
 "Historia  Major."  The  chronicle  here  published,  nevertheless,  gives  some 
 information  not  to  be  found  in  the  greater  history. 
 
 45.  LlEER  MON.ISTERII  DE  HrDA  :  A  CHRONICLE  AND  ChARTULARY  OF  HyDE  AbBEY, 
 
 Winchester,  455-1023.  Edited,  from  a  Manuscript  in  the  Library  of  the 
 Earl  of  Macclesfield,  hij  Edward  Edwards,  Jfsq.  1866. 
 
 The  "  Book  of  Hyde  "  is  a  compilation  from  much  earlier  sources  which  are 
 usually  indicated  with  considerable  care  and  precision.  In  many  cases,  however, 
 the  Hyde  Chronicler  appears  to  correct,  to  qualify,  or  to  amplify— either  from 
 tradition  or  from  sources  of  information  not  now  discoverable — the  statements, 
 which,  in  substance,  he  adopts.  He  also  mentions,  and  frequently  quotes  from 
 writers  whose  works  are  either  entirely  lost  or  at  present  known  only  by  fragments. 
 
 There  is  to  be  found,  in  the  "  Book  of  Hyde,"  much  information  relating  to  the 
 reign  of  King  Alfred  which  is  not  known  to  exist  elsewhere.  The  volume 
 contains  some  curious  specimens  of  Anglo-Saxon  and  Mediajval  English. 
 
 46.  Chronicon  Scotorum  :  a  Chronicle  of  Irish  Affairs,  from  the  Earliest 
 Times  to  1135;  and  Supplement,  containing  the  Events  from  1141  to 
 1150.  Edited,  with  Translation,  hy  William  Maunsell  Hennessy,  Esq., 
 M.E.I.A.  1866. 
 
 There  is,  in  this  volume,  a  legendary  account  of  the  peopling  of  Ireland  and  of 
 the  adventures  which  befell  the  various  heroes  who  are  said  to  have  been  con- 
 nected with  Irish  history.  The  details  are,  however,  very  meagre  both  for  this 
 period  and  for  the  time  when  history  becomes  more  authentic.  The  plan  adopted 
 in  the  chronicle  gives  the  appearance  of  an  accuracy  to  which  the  earlier  portions 
 of  the  work  cannot  have  any  claim.  Thesuccession  of  events  is  marKed,  year  by 
 year,  from  a. jr.  1599  to  a.d.  1150.  The  principal  events  narrated  in  the  later 
 portion  of  the  work  are,  the  invasions  of  foreigners,  and  the  wars  of  the  Irish 
 among  themselves.  The  text  has  been  printed  from  a  MS.  preserved  in  the 
 library  of  Trinity  College,  Dublin,  written  pariiy  in  Latin,  partly  in  Irish. 
 
 47.  The  Chronicle  of  Pierke  de  liANGTOFT,  in  Fbencu  Verse,  from  the  earliest 
 'Period  to  the  Death  of  Edward  I.  Yols.  I.  and  II.  Edited  by  Thomas 
 Wright,  Esq.,  M. A.  1866-1868. 
 
 It  is  probable  that  Pierre  de  Langtoft  was  a  canon  of  Bridlington,  in  York- 
 shire, and  lived  in  the  reign  of  Edward!.,  and  during  a  portion  of  the 
 reign  of  Edward  II.  This  chronicle  is  divided  into  three  parts  ;  in  the  first,  is 
 an  abridgment  of  Geoffrey  of  Monmouth's  "  Historia  Britonum  ;"  in  the  second, 
 a  history  of  the  Anglo-Saxon  and  Norman  kings,  to  the  death  of  Henry  III. ; 
 in  the  third,  a  history  of  tlie  reign  of  Edward  1.  The  principal  object  of  the 
 work  was  apparently  to  show  the  justice  of  Edward's  Scottish  wars.  The  language 
 is  singularly  corrupt,  and  a  curious  specimen  of  the  French  of  Yorkshire. 
 
 48.  The  War  of  the  Gaedhil  with  the  Gaill,  or  The  Invasions  of  Ireland  by 
 the  Danes  and  other  Norsemen.  Edited,  with  a  Translation,  hy  James 
 Henthobn  Todd,  D.D.,  Senior  Fellow  of  Trinity  College,  and  Regius  Pro- 
 fessor  of  Hebrew  in  the  University,  Dublin.  1867. 
 
 The  work  in  its  present  form,  in  the  editor's  opinion,  is  a  comparatively 
 modern  version  of  an  undoubtedly  ancient  original.  That  it  was  compiled  from 
 contemporary  materials  has  been  proved  by  curious  incidental  evidence.  It  is 
 stated  in  the  account  given  of  the  battle  of  Clontarf  that  the  full  tide  in  Dublin 
 Bay  on  the  day  of  the  battle  (23  April  1014)  coincided  with  sunrise  ;  and  that 
 the  returning  tide  in  the  evening  aided  considerably  in  the  defeat  of  the  Danes 
 The  fact  has  been  verified  by  astronomical  calculations,  and  the  inference  is 
 tnatthe  author  of  the  chronicle,  if  not  an  eye-witness,  must  have  derived  his  in- 
 formation from  eye-witnesses.  The  contents  of  the  work  are  sufficientlv 
 described  in  its  title.  The  story  is  told  after  the  manner  of  the  Scandinavian 
 Sagas,  with  poems  and  fragments  of  poems  introduced  into  the  prose  narrative. 
 
 49.  Gesta  Regis  Henrici  Secundi  Benedicti  Abbatis.  Chronicle  of  the  Reigns 
 OF  Henry  II.  and  Richard  I.,  11 69-1192, ;known  nnder  the  name  of  Benedict 
 op  Peterborough.  Vols.  I.  and  II.  Edited  by  William  Stubbs,  M.A..  Regins 
 Professor  of  Modem  History,  Oxford,  and  Lambeth  Librarian.    1867.  ° 
 
21 
 
 This  chronicle  of  the  reigns  of  Henry  II.  and  Richard  I.,  known  cominonly 
 ander  the  name  of  Benedict  of  Peterborough,  is  one  of  the  best  existing  fpcci- 
 mens  of  a  class  of  historical  compositions  of  the  first  importance  lo  the  student. 
 
 MtTNIMENTA    AcADEilICA,   OR,   DOCUMENTS    1LLUS1KATIVE    OF   ACADEMICAL  LlFE 
 
 AND  Studies  AT  Oxford  (in  Two  Parts).    Edited  by  the  Eev.  Hekby  Akstey, 
 
 M.A.,  Vicar  of  St.  Wendron,  Cornwall,  and  lately  Vice-Principal  of  St. 
 
 Mary  Hall,  Oxford.  1868. 
 
 This  work  will  supply  materials  for  a  History  of  Academical  Life  and  Studies 
 in  the  University  ot  Oxford  during  the  13th,  14th,  and  15th  centuries. 
 51.  CuROMCA  ilAGisiEi  EoGERi  de  HouEDEXE.    Vols.  I.,  II.,  III.,  and  IV.  Edlied 
 
 hy  William  Stubbs,  M.A.,  Kegius  Professor  of  Modern  History,  and  Fellow 
 
 of  Oriel  College,  Oxford.  186t3-1871. 
 
 This  work  has  long  been  justly  celebrated,  but  not  thoroughly  understood  until 
 ^Ir.  Stubbs' edition.  The  earlier  portion,  extending  from  732  to  1 148,  apj;ears 
 to  be  a  copy  of  a  compilation  made  in  Northumbria  about  1161,  to  -which 
 Hoveden  added  little.  Ercra  1148  to  1169 — a  very  -valuable  portion  of  this 
 work — the  matter  is  derived  from  another  source,  to  which  Hoveden  appears  to 
 have  supplied  little,  and  not  always  judiciously.  From  1170  to  1192  is  the 
 portion  which  corresponds  with  the  Chronicle  known  under  the  name  of 
 Benedict  of  Peterborough  (see  Xo.  49) ;  but  it  is  not  a  copy,  being  sometimes 
 an  abridgment,  at  others  a  paraphrase ;  occasionally  the  two  works  entirely 
 agree  ;  showing  that  both  writers  had  access  to  the  same  materials,  but  dealt 
 with  them  differently.  From  1192  to  1201  may  be  said  to  be  wholly  Hoveden'^ 
 work  :  it  is  extremely  valuable,  and  an  authority  of  the  first  importance. 
 
 2.  WiLLELMi  Malmesbiriexsis  Mosachi  de  Gestis  Poxtificum  Akglorcm  LibrI 
 QciNQUE.  Edited,  from  William  of  Malmeslniry's  Antograph  MS.,  N.  E.  S- 
 A.  Hamilton,  Esq.,  of  the  Department  of  Mannscripts,  British  Museym- 
 1870. 
 
 William  of  Malmesbury's  "  Gesta  Pontificum  "  is  the  principal  foundation  of 
 English  Ecclesiastical  Biography,  down  to  the  year  1122.  The  manuscrij^t 
 which  has  been  followed  in  this  Edition  is  supposed  by  Mr.  Hamilton  to  be  the 
 author's  autograph,  containing  his  latest  additions  and  amendments. 
 
 3.  Historic  and  Municipal  Documents  of  Irelakd,  from  the  Archives  of  the 
 City  of  Dublin,  &c.  1172-1320.  Edited  ly  John  T.  Gilbert,  Ecq.,  F.S.A., 
 Secretary  of  the  Public  Eecord  Office  of  Ireland.  1870. 
 
 A  collection  of  original  documents,  elucidating  mainly  the  history  and  ccnditioii 
 of  the  municipal,  middle,  and  trading  classes  imder  or  in  relation  with  the 
 rule  of  England  in  Ireland, — a  subject  hitherto  in  almost  tota?  obscurity. 
 Extending  over  the  first  hundred  and  fifty  years  of  the  Auglo-^orman 
 settlement,  the  series  includes  charters,  municipal  laws  and  regulations,  rolls  (  f 
 names  of  citizens  and  members  of  merchant-guilds,  lists  of  commodities  w  iih 
 their  rales,  correspondence,  illustrations  of  relations  between  ecclesiastics  srd 
 laity  ;  together  with  many  documents  exhibiting  the  slate  of  Ireiand  duritg  the 
 presence  there  of  the  Scots  under  Eobert  and  Id  ward  Bruce. 
 •I.  The  Annals  of  Loch  Ce.    A  Chronicle  of  Irish  Affairs,  from  1014  (o 
 
 1590    Vols.  I.  and  II.    Edited,  with  a  Translation,  ly  William  Maunsell 
 
 Hennessy,  Esq.,  M.R.I.A.  1871. 
 
 The  original  of  this  chronicle  has  passed  under  various  rames.  The  title  of 
 "  Annals  of  Loch  Ce"  was  given  to  it  by  Professor  O'Curry,  on  the  ground  that 
 it  was  transcribed  for  Brian  Mac  Dermot,  an  Irish  chieftain,  who  resided  on  the 
 island  in  LochCe,  in  the  county  of  Roscommc»|i.  It  adds  much  to  the  materials 
 for  the  civil  and  ecclesiastical  history  of  Ireland  :  and  contains  many  curious 
 references  to  English  and  foreign  afiairs,  not  noticed  in  any  other  chronicle. 
 5.  Monumenta  Juridica.    The  Black  Book  of  the  Admiralty,  "vmih  Appendices. 
 
 Vols.  I.,  II.,  III.,  and  IV.    Edited  ly  SiR  Travers  Ttmss,  Q.C,  D.C.L. 
 
 1871-1876. 
 
 This  book  contains  the  ancient  ordinances  and  la<w  s  relating  to  the  tavy, 
 ;:nd  was  probably  compiled  for  the  use  of  the  Lord  High  Admiral  of  England. 
 Selden  calls  it  the  "  jewel  of  the  Admiralty  Records."  Prynne  ascribes  to  the 
 Black  Book  the  same  authority  in  the  Admiraliy  as  the  Black  and  Red  Bco)<8 
 have  in  the  Court  of  Exchequer,  and  most  English  -writers  ou  roaritime  law 
 recognize  its  importance. 
 
22 
 
 56.  Memorials  of  the  Reign  of  HENttY-  VI. : — Official  Correspondence  of 
 Thomas  Bekynton,  Secretary  to  Henry  VI.,  and  Bishop  of  Bath  and  Wells. 
 Edited,  from  a  MS .  iji  the  Archiepiscopal  Library  at  Lambetli,,  with  an  Appendix 
 of  Illustrative  Dociunonts,  hij  the  Rev.  Gteorge  Williams,  B.D.,  Vicar  of  Ring- 
 wood,  late  Fellow  of  King's  College,  Cambridge.    Vols.  I.  aud  11.  1872. 
 
 These  carious  volumes  are  of  a  miscellaneous  character,  and  were  probably 
 compiled  under  the  immediate  direction  of  Bekynton  before  he  had  attained 
 to  the  Episcopate.  They  contain  many  of  the  Bishop's  owulctters,  and  several 
 written  by  him  in  the  King's  name  ;  also  letters  to  himself  while  Koyal  Secre- 
 tary,  aud  others  addressed  to  the  King.  This  work  elucidates  some  points  in 
 the  history  of  the  nation  during  the  first  half  of  the  fifteenth  century. 
 
 57.  Matth^ei  Parisiensis,  Monacui  Sancti  Albani,  Chronica  Majora.  Vol.  I. 
 The  Creation  to  A.D.  1066.  Vol.  II.  A.D.  1067  to  A.D.  1216.  Vol.  III. 
 A.D.  1216  to  A.D.  1239.  Vol.  IV.  A.D.  1240  to  A.D.  1247.  Vol.  V.  A.D. 
 1248  to  A.D.  1259.  Vol.  VI.  Additamenta.  Vol.  VII.  Index.  Edited  by 
 Henry  Richards  Luard,  D.D.,  Fellow  of  Trinity  College,  Registrary  of  the 
 University,  and  Vicar  of  Great  St.  Mary's,  Cambridge.  1872-1884. 
 
 This  -work  contains  the  "Chronica  Majora"  of  Matthew  Paris,  one  of  the 
 most  valuable  and  frequently  consulted  of  the  ancient  English  Chronicles.  It 
 is  published  from  its  commencement, for  the  first  time.  The  editions  by  Arch- 
 bishop Parker,  and  William  Wats,  severally  begin  at  the  Norman  Conquest. 
 
 58.  Memoriale  Fratris  Walteri  de  Coventria. — The  Historical  Collections  of 
 Walter  of  Coventry.  Vols.  I.  and  II.  Edited,  jrom  the  MS.  in  the  Library 
 of  Corpus  Christi  College,  Cambridge,  by  William  Sturbs,  M.A.,  Regius 
 Professor  of  Modern  History,  and  Fellow  of  Oriel  College,  Oxford.  1872- 
 1873. 
 
 This  work,  now  printed  in  full  for  the  first  time,  has  long  been  a  desideratum 
 by  Historical  Scholars.  The  first  portion,  however,  is  not  of  much  importance , 
 being  only  a  compilation  from  earlier  writers.  The  part  relating  to  the  first 
 quarter  of  the  thirteenth  century  is  the  most  valuable  and  interesting. 
 
 59.  The  Anglo-Latin  Satirical  Poets  and  Epigrammatists  of  the  Twelfth 
 Century.  Vols.  I.  and  II.  Collected  and  edited  by  Thomas  Wright,  Esq., 
 M.A.,  Corresponding  Member  of  the  National  Institute  of  France  (Academie 
 des  Inscriptions  et  Belles-Lettres).  1872. 
 
 The  Poems  contained  in  these  volumes  have  long  been  known  and  appreciated 
 as  tne  best  satires  of  the  age  in  which  their  authors  flourished,  and  were  deservedly 
 popular  during  the  13th  and  14th  centuries. 
 
 60.  Materials  for  a  History  of  the  Reign  of  Henry  VII.,  prom  original 
 Documents  preserved  in  the  Public  Record  Office.  Vols.  I.  and  II.  Edited 
 by  the  Rev.  William  Campbell,  M.A.,  one  of  Her  Maiestv's  Inspectors  of 
 Schools.  1873-1877. 
 
 These  volumes  arc  valuableas  illustrating  the  acts  and  proceedings  of  ITenrv  VI  J. 
 on  ascending  the  throne,  and  shadow  out  the  policy  he  afterward.t;  adopted.' 
 61   Historical  Papers  and  Letters  from  the  Northern  Registers.   Edited  by 
 .  James  Raine,  M.A.,  Canon  of  York,  and  Secretary  of  the  Surtees  Societv 
 1873.  ' 
 
 The  documents  in  this  volume  illustrate,  for  the  most  part,  the  general  history 
 of  the  north  of  England,  particularly  in  its  relation  to  Scotland. 
 
 62.  Registrum  Palatinum  Dunelmense.  The  Register  of  Richard  de  Kellawe, 
 Lord  Palatine  and  Bishop  of  Durham  ;  1311-1316.  Vols.  I.,  II.,  HI.,  and 
 rV.  Edited  by  Sir  Thomas  Duffus  Hardy,  D.C.L.,  Deputy  Keener  tliP 
 Public  Records.    1873-1878.  '      f    J        f  zne 
 
 Bishop  Kellawe's  Register  contains  the  proceedings  of  his  prelacy,  both  lay 
 and  ecclesiastical,  and  is  the  earliest  Register  of  the  Palatinate  of  Durham. 
 
 63.  Memorials  of  Saint  Dunstan,  Archbishop  of  Canterbury.  Edited  from 
 various  3fS8.,  by  William  Stubbs,  M.A.,  Regius  ProlVisor  of  Modern 
 History,  and  Fellow  of  Oriel  College,  Oxford.  1874. 
 
 This  volume  contains  several  lives  of  Archbishop  Dunstan,  one  of  the  most 
 celebrated  Primates  of  Canterbury.  They  open  various  points  of  Historical 
 and  Literary  mterest,  without  which  our  knowledge  of  the  period  would  be 
 more  incomplete  than  it  is  at  present. 
 
2y 
 
 4.  Chbojjicon  Anglic,  ab  Akxo  Domixi  lo2b  usque  ad  Anxdm  ISbb,  Auciobe 
 MoNAcuo  QuoDAM  Sancti  Albani.  Edited  by  Edwakd  Maukdk  Thojipsoj. 
 Esq.,  Bariister-at-Law,  aud  ABsistant-Keeper  of  the  llannscripts  in  the 
 Jiritish  Museum.  1874. 
 
 This  chronicle  gives  a  circumstantial  history  of  the  close  of  the  reign  of 
 Edward  III.  which  has  hitherto  been  considered  lost. 
 
 65.  Thomas  Saga  Erkibyskups.  A  Lue  of  Akchbishop  Thomas  Becket,  in  Ice- 
 landic. Vols.  I.  aud  II.  Edited,  with  English  Trandatiou,  Notts,  and  Glossary 
 by  M.  EiKiKK  Magnusson,  M.A.,  Sub-Librarian  of  the  University  Library, 
 Cambridge.  1875-1884. 
 
 This  work  is  derived  from  the  Life  of  Becket  written  by  Benedict  of  Beter 
 borough,  and  apparently  supplies  the  missing  portions  in  Benedict's  biography . 
 
 66.  Radulphi  de  Coggeshall  Chronicon  Anglicanum.  Edited  by  the  Rev. 
 Joseph  Stevensox,  M.A.  1875. 
 
 This  volume  contains  the  "  Chroaicon  Anglicanum,"  by  Kalph  of  Coggeshall 
 the  "Libellus  de  Expugnatione  Terrae  Sanctae  per  Saladinum,"  usually 
 ascribed  to  the  same  author,  and  other  pieces  of  an  interesting  character. 
 
 67.  Materials  for  the  History  of  Thomas  Becket,  Archbishop  of  Canterbury. 
 Vols.  I.,  II.,  III.,  IV.,  v.,  aud  VI.  Edited  by  the  Rev.  James  Craigie 
 Robertson,  M.A.,  Canon  of  Canterbury.  1875-1883.  Vol.  VII.  Edited 
 by  Joseph  Brigstocke  Sheppard,  Esq.,  LL.D.  1885. 
 
 This  Tublicatiou  comprises  all  contemporary  materials  for  the  history  of 
 Archbishop  Thomas  Becket.  The  first  volume  contains  the  iife  of  that  cele- 
 brated man,  and  the  miracles  after  his  death,  by  William,  a  monk  of  Canter- 
 bury. The  second,  the  lite  by  Benedict  of  Peterboiough  ;  John  of  Salisbury  ; 
 Alan  of  Tewkesbury;  and  Edward  Grim.  The  third,  the  life  by  'U'illiam 
 Fitzstephen  ;  and  Herbert  of  Bosham.  The  fourth,  Anonymous  lives,  Quad- 
 rilogus,  &c.    The  fifth,  sixth,  aud  seventh,  the  Epistles, and  known  letters. 
 
 68.  Radulfi  DE  DicETo  Decani  LuNDONiEssis  Opera  Hisiorica.  The  Historical 
 Works  of  Master  Ralph  de  Diceto,  Dean  of  London.  Vols.  I.  and  II. 
 Edited,  from  the  Original  Manuscripts,  ly  William  Stxjbbs,  M.A.,  Regius 
 Professor  of  Modern  History,  and  Fellow  of  Oriel  College,  Oxford.  1876. 
 
 The  Historical  Works  of  Kalph  de  Diceto  are  some  of  the  most  valuable 
 materials  for  British  History.  The  Abbreviationes  Chronicorum  extend  from 
 the  Creation  to  1147,  and  the  Ymagines  Historiarum  to  1201. 
 
 69.  Roll  OP  the  Proceedings  of  the  King's  Council  in  Ireland,  for  a  Portion 
 or  the  16th  Year  of  the  Reign  of  Richajrd  II.  1392-93.  Edited  by  the 
 Rev.  James  Graves,  A.B.  1877. 
 
 This  Roll  throws  considerable  light  on  the  History  of  Ireland  at  a  period 
 little  known.  It  seems  the  only  document  of  the  kind  extant. 
 
 70.  HeNRICI  de  BrACTON  de  LeGIBUS  ET  CoNSUETUDINIBUS  ANGLI.E  LlBRI  QuiNQUE 
 
 IN  Varios  Tr  lctatus  Distincti.  Ad  Diveesorum  et  Vetustissimorum  Codi- 
 cum:  Collationem  Typis  Vulgati.  Vols.  I.,  II.,  III.,  IV.,  V.,  and  VI.  Edited 
 hy  Sm  Travers  Twiss,  Q.C,  D.C.L.  1878-1883. 
 
 This  is  a  new  edition  of  Bractou's  celebrated  work,  collated  with  MSS.  in 
 the  British  Museum  ;  the  Libraries  of  Lincoln's  Inn,  Middle  Temple,  and  Gray's 
 Inn  ;  Bodleian  Library,  Oxford;  the  Bibliotheque  Nationale,  Paris  ;  &c. 
 
 71.  The  Historians  of  the  Church  of  York,  and  its  Archbishops.  Vol.  I. 
 Edited  by  James  Raixe,  M.A.,  Canon  of  York,  and  Secretary  of  the  Surtees 
 Society.  1879. 
 
 This  will  forma  complete  "Corpus  Historicum  Eboracense,"  a  work  very 
 much  needed,  and  of  great  value  to  the  Historical  Inquirer. 
 
 72.  Registrum  Malmesburiense.  The  Register  of  Malmesbuey  Abbey;  Pke- 
 SERVED  IN  THE  PuBLic  Record  Office.  VoIb.  I.  and  n.  Edited  by  J.  S. 
 BRE-m:E,  M.A.,  Preacher  at  the  Rolls,  aud  Rector  of  Toppesfield ;  and 
 Charles  Trice  Martin,  Esq.,  B.A.    1879,  1880. 
 
 This  work  illustrates  many  curious  points  of  history,  the  growth  of  society,  tl.e 
 distribution  of  land,  the  relations  of  landlord  and  tenant,  national  customs,  &c. 
 73  Historical  Works  of  Geevase  of  Canterbury.  Vols.  I.  and  II.  The 
 Chronicle  OF  THE  Reigns  OF  Stephen,  Henry  II.,  and  Richard  I.,  it  Gek- 
 VASE,  THE  Monk  of  Canterbury.  Edited  ly  William  Siubbs,  D.D.  ;  Canon 
 Residentiary  of  St.  Paul's,  London ;  Regiup  Professor  of  Modern  History 
 and  Fellow  of  Oriel  College,  Oxford ;  &c.   1879,  1880. 
 
21 
 
 The  Historical  Works  of  Gervase  of  Canterbury  are  of  great  importance 
 as  regards  the  questions  of  Church  and  State,  during  the  period  in  -which  he 
 wrote.  This  work  -was  printed  by  Twysden,  in  the"  Historia;  Anglicanff 
 Scriptores  X.,"  more  than  two  centuries  ago.  The  preaent  edition  has  received 
 critical  examination  and  illustration. 
 
 74.  Henrici  AacHiDiAcoNi  Huntendunensis  Historia  Anglorum.  The  History 
 OF  THE  English,  by  Henry,  Archdeacon  of  Huntingdon,  from  a.d.  55  to 
 A.D.  1154,  iu  Eight  Books.  Edited  by  Thomas  Arnold,  Esq.,  M.A.,  of 
 University  College,  Oxford.  1879. 
 
 Henry  of  Huntingdon's  work  was  first  printed  by  Sir  Henry  Savile,  in  1.^9C, 
 in  his  "Scriptores  post  Bedam,"  and  reprinted  at  Frankfort  in  1601.  Both 
 editions  are  very  rare  and  inaccurate.  The  first  five  books  of  the  History  were 
 published  in  1848  in  the  "  Monumenta  Historica  Britannica,"  which  is  out  of  print. 
 The  present  volume  contains  the  whole  of  the  manuscript  of  Huntingdon's 
 History  in  eight  books,  collated  with  a  manuscriptlately  discovered  at  Paris. 
 
 75.  The  Historical  "Works  of  Symeon  of  Durham.  Vole.  I.  and  II.  Edited  by 
 Thomas  Arnold,  Esq.,  M.A.,  of  University  College,  Oxford.  1882-1885. 
 
 The  first  volume  of  this  edition  of  the  Historical  Works  of  Symeon  of 
 Durham,  contains  the  "  Historia  Dunelmensis  Ecclesiae,"  and  other  Works. 
 The  second  volume  contains  the  "  Historia  Regum,"  &c. 
 
 76.  Chronicles  of  the  Reigns  of  Edward  I.  and  Edward  II.   Vols.  I.  and  II. 
 Edited  by  William  Stubbs,  D.I).,  Canon  Eesidentiary  of  St.  Paul's,  London  ; 
 Regius  Professor  of  Modern  History,  and  Fellovjr  of  Oriel  College,  Oxford 
 &c.  1882,1883. 
 
 The  first  volume  of  these  Chronicles  contains  the  "  Annales  Londonienses" 
 and  the  "Annales  Paulini:"  the  second,  I. —  Commendatio  Lamentabilis  in 
 Transitu  Magni  Regis  Edwardi.  II.— Gesta  Edwardi  de  Carnarvan  Auctore 
 Canonico  Bridlingtoniensi.  III. — Monachi  Cujusdam  Malmesberiensis  Vita, 
 Edwardi  II.    IV. — Vita  et  Mors  Edwardi  II.  Conscripta  a  Thoma  de  la  Moore. 
 
 77.  Registrum  Epistolarum  Fratris  Johannis  Peckham,  Archiepiscopi  Can- 
 tuariensis.  Vols.  I.  and  II.  J/ciiiecZ  %  Charles  Trice  Martin,  Esq.,  B. A., 
 F.S.A.,  1882-1884. 
 
 These  Letters  are  of  great  value  for  illustrating  English  Ecclesiastical  History. 
 
 78.  Register  of  S.  Osmund.  Edited  by  the  Rev.  W.  H.  Rich  Jones,  M.A..  F.S.A., 
 Canon  of  Salisljury,  Vicar  of  Brad"ford-on-Avon.  Vols.  I.  and  11.  1883, 1884. 
 
 This  Register,  of  which  a  complete  copy  is  here  printed  for  the  first  time,  is 
 among  the  most  ancient,  and  certainly  the  most  treasured,  of  the  muniments 
 of  the  Bishops  of  Salisbury.  It  derives  its  name  from  containing  the  statutes, 
 rules,  and  orders  made  or  compiled  by  t^.  Osmund,  to  be  observed  in  the 
 Cathedral  and  Diocese  of  Salisbury.  The  first  19  folios  contain  the  "  Consuetu- 
 dinary," the  exposition,  as  regards  ritual,  of  the  "  Use  of  Sarura." 
 
 79.  Chartulary  of  the  Ancient  Benedictine  Abbey  of  Ramsey,  from  the  MS.  in 
 the  Public  Record  Office.  Vol.  I.  1884.  Edited  by  William  Henry  Hart, 
 Esq.,  F.S.A.,  and  the  Rev.  Ponsonby  Annesley  Lyons. 
 
 This  Chartulary  of  the  Ancient  Benedictine  Monastery  of  Ramsey,  Hunting- 
 donshire, came  to  the  Crown  on  the  Dissolution  of  Monasteries,  was  afterwards 
 preserved  in  the  Stone  Tower,  Westminster  Hall,  and  thence  transferred  to 
 the  Public  Record  Office. 
 
 80.  Chartularies  of  St.  Mary's  Abbey,  Dublin,  &c.,  preserved  in  the  Bodleian 
 Library  and  British  Museum.  Edited  by  John  Thomas  Gilbert,  Esq., 
 P.S.A.,  M.R.LA.   Vol.  L  1884. 
 
 These  Chartularies,  published  for  the  first  time,  are  the  only  documents  of 
 that  description  known  to  exist  of  the  ancient  establishments  of  the  Cistercian 
 Order  in  Ireland  ;  two  being  of  St.  Mary's  Abbey,  Dublin,  and  one  of  the  House 
 at  Dunbrody,  Wexford.  One  Chartulary  is  in  the  Bodleian  Library,  Oxford, 
 together  with  that  of  Dunbrody  ;  the  second  is  in  the  British  Museum. 
 
 81.  Eadmeri  Historia  Novorum  in  Anglia,  et  opuscula  duo  de  Vita  Sancti 
 Akselmi  ex  quibusdam  MiRACULis  EJUS.  1884.  Edited  by  the  Rev.  Martin 
 Rule,  M.A. 
 
 This  volume  contains  the  "Historia  Novorum  in  Anglia,"  of  Eftdnaer;  his 
 treatise  "  De  Vita  et  conversatione  Anselmi  Archiepiscopi  Cantuariensis,"  and 
 a  Tract  entitled  "  Quaedam  Parva  Descriptio  Miracuiorum  gloriosi  Patris 
 "  Anselmi  Cantuariensis." 
 
 82.  Chronicle  of  William  of  Newbury,  with  an  appendix.  Vol.  I.  1884.  Edited 
 by  Richard  Howlett,  Esq.,  of  the  Middle  Temple,  Barrister-at-Law. 
 
 This  History  of  English  Affairs,  from  the  Conquest  to  A.D.  1198,  by  William 
 of  Newbury,  is  the  work  of  a  man  of  great  mental  power.  It  has  taken  « 
 place  among  mediseval  histories. 
 
25 
 
 In  the  Press. 
 
 Chroniclb  of  Robert  of  Bkunne.    Edited  hj  Fkederick  James  Fuknivall,  Esq., 
 
 M.A.,  of  Trinity  Hall,  Cambridge,  Barrister-at-Law. 
 TuE  Metrical  Chkonicle  OF  Egbert  of  Gloucester.   Edited  hy  William  Aldis 
 
 Wright,  Esq.,  M.A. 
 A  Collection  of  Sagas  and  other  Historical  DocuMEyrs  relating  to  the  Settle- 
 
 mentsaiid  Descents  of  the  Northmen  on  the  British  Isles.    Edited  hy  Sit 
 
 George  Webbe  Dasent,  D.O.L.,  Oxon.,  and  M.  Gudbrand  Vigfusson,  M.A. 
 Lestorie  des  Esgles  solum  Geffrei  Gaimar.    Edited  hy  Sir  Thomas  Duffus 
 
 Hardy,  D.C.L.,  Deputy  Keeper  of  the  Puhlic  Records ;  coM<^w«ecZ  61/ Charles 
 
 Trice  Martin,  Esq.,  B.A.,  F.S.A. 
 'L'he  Historians  of  the  Church  of  York,  and  its  Archbishops.    Vol.  II.  Edited 
 
 by  James  Raine,  D.C.L.,  Canon  of  York,  Secretary  of  the  Surtees  Society. 
 Chronicle  of  the  Ancient  Abbey  of  Ramsey,  from  the  Chartulary  of  that  Abhey, 
 
 in  the  Public  Record  Office.    Edited  by  the  Rev.  William  Dunn  Macray, 
 
 M.A.,  F.S.A. ,  Rector  of  Ducklington,  Uxon. 
 PoLYCURONicoN  Ranulphi  Higden,  with  Trevisa's  Translation.  Vol.'IX.  Edited 
 
 by  the  Rev.  Joseph  Rawson  Lumby,  D.D.,  Norrisian  Professor  of  Divinity, 
 
 Vicar  of  St.  Edward's,  Fellow  of  St.  Catherine's  College,  and  late  Fellow  of 
 
 Magdalene  College,  Cambridge. 
 The  Tripartite  Life  of  St.  Patrick,  with  other  documents  relating  to  thaj;  Saint. 
 
 Edited  by  Whitley  Stokes,  Esq.,  LL.D.,  D.C.L.,  Honorary  Fellow  of  Jesus 
 
 College,  Oxford  ;  and  Corresponding  Member  of  the  Institute  of  France. 
 Chartulary  OF  the  Ancient  Benedictine  Abbey  of  Ramsey,  from  the  MS.  in  the 
 
 Public  Record  Office.    Vol.  II.    Edited  by  William  Henry  Hart,  Esq., 
 
 F.S.A.,  and  the  Rev.  Ponsonby  Annesley  Lyons. 
 Chartularies  of  St.  Mary's  Abbey,  Dublin,  &c.,  preserved  in  the  Bodleian 
 
 Library  and  British  Museum.     Edited  by  John  Thomas  Gilbert,  Esq., 
 
 F.S.A.,  M.R.LA.    Vol.  II. 
 Registrum  Epistolarum  fratris  J.  Peckham,  Archiepiscopi  Cantuariensis. 
 
 Vol.  III.    Edited  by  Charles  Trice  Martin,  Esq.,  B.A.,  F.S.A. 
 Chronicle  of  William  of  Newbury,  with  an  appendix.    Vol.  II.    Edited  by 
 
 Richard  Howlett,  Esq.,  of  the  Middle  Temple,  Barrister-at-Law. 
 WiLLELMi  MoNACHi  Malmesbiriensis  de  Regum  Gestis  Anglorum,  libri  v.  ; 
 
 ET  HisTORLE  NovELL.E,  LIBRI  HI.   Edited  by  William  Stubbs,  D.D.,  Bishop 
 
 of  Chester. 
 
 Charters  and  Documents,  illustrating  the  History  of  the  Cathedral  and 
 City  of  Sarum,  1100-1300;  forming  an  Appendix  to  the  Register  of  S. 
 Osmund.  Vol.  III.  Edited  by  the  Rev.  VV.  fl.  Rich  Jones,  M.A.,F.S.A., 
 Canon  of  Salisbury.  Vicar  of  Bradford -on- A  von. 
 A  Collection  of  the  Chronicles  and  Ancient  Histories  of  Great  Britain  now 
 called  England,  by  John  de  Waurin.  1399-1422.  (Translation  of  Vol. 
 II).  Edited  and  trandated  by  Sir  William  Hardy,  F.S.A.,  and  Edward 
 L.  C.  P.  Hardy,  Esq.,  F.S.A.,  of  Lincoln's  Inn,  Barrister-at-Law. 
 Year  Books  of  the  Reign  of  Edward  HI.  Years  13, 14.  Editedand  translated 
 by  Luke  Owen  Pike,  Esq.,  M.A.,  of  Lincoln's  Inn,  Barrister-at-Law. 
 
2G 
 
 In  Progress, 
 
 Descriptive  Catalogue  of  Manuscripts  relating  to  the  History  of  Great 
 
 Britain  and  Ireland.   Vol.  IV. ;  1327,  &c.   Bij  Sir  Thomas  Duffus  Habdt, 
 
 D.C.L.,  Deputy  Keeper  of  the  Public  Records. 
 The  Treatise  "  De  Principum  Instiiuctione,"  of  Giraldus  Cambrensis  ;  with  an 
 
 Index  to  the  first  four  volumes  of  the  "Works  of  Giraldus  Oambrensis," 
 
 edited  by  the  Rev.  J.  S.  Brewer.    Edited  hy  George  F.  Warner,  Esq.,  of 
 
 the  Department  of  MSS.,  British  Museum. 
 Ranulf  de  Glanvill  ;  Tractatus  db  legibus  et  consuetudinibus  Anglic,  &c. 
 
 Edited  hy  Sir  Travers  Twiss,  Q.O.,  D.O.L. 
 Plores  Historiarum,  per  Matth^uk  Westmonasteriensem  collecti.    Edited  by 
 
 Henry  Richards  Luard,  D.D.,  Fellow  of  Trinity  College,  Registrary  of  the 
 
 University,  and  Vicar  of  Great  St.  Mary's,  Cambridge. 
 Chronica  Rogeri  de  Wendover,  Sive  Ploues  Historiarum.    Edited  hy  Henry 
 
 Gay  Hewlett,  Esq.,  Keeper  of  the  Records  of  the  Land  Revenue. 
 Recueil  des  Croniques  et  anchiennes  Istories  de  la  Grant  Bretaigne  a 
 
 present  nomme  Engleterre,  par  Jehan  de  Waurin.   Vol.  V.  1443-1461. 
 
 Edited  by  Sir  William  Hardy,  P.S.A.,  and  Edward  L.  C.  P.  Hardy,  Esq., 
 
 F.S.A.,  of  Lincoln's  Inn,  Barrister-at-Law. 
 
 PUBLICATIONS  OF  THE  KECORD  COMMISSIONERS,  kc 
 
 [In  boards  or  cloth.] 
 
 RoTULORUM  Originalium  IN  CuRiA  ScACCARii  Abbreviatio.   Hen.  III. — Edw.  III. 
 
 Edited  hy  Henry  Playford,  Esq.  2  Vols,  folio  (1805—1810).  12s.  6d.  each. 
 Calbndarium  Inquisitionum  post  Mortem  sive  Escaetarum.    Hen.  III. — Ric. 
 
 III.    Edited  hy  John  Caley  and  John  Bayley,  Esqrs.    Folio  (1821—1828)  : 
 
 Vol.  3,  21s. ;  Vol.  4,  24s. 
 LiBRORUM    Manuscriptorum   Bibliothec^  Harleian^    Catalogus.    Vol.  4. 
 
 Edited  hy  the  Rev.  T.  Hartwell  Horne.    Folio  (1812),  18s. 
 Abbreviatio  Placitorum.    Richard  I. — Edward  II.    Edited  by  the  Right  Hon 
 
 George  Rose  and  W.  Illingworth,  Esq.    1  Vol.  folio  (1811),  18s. 
 LiBBi  Censualis  vocati  Domesday-Book,  Indices.   Edited  by  Sir  Henry  Ellis. 
 
 Folio  (181 6),  (Domesday-Book,  Vol.  3).  21s. 
 LiBRi  Censualis  vocati  Domesday-Book,  Additamenta  ex  Codic.  Antiquiss. 
 
 Edited  hy  Sir  Henry  Ellis.    Folio  (1816),  (Domesday-Book,  Vol.  4),  21s. 
 Statutes  of  the  Realm.    Edited  hy  Sir  T.  E.  Tomlins,  John  Raithby,  John 
 
 Caley,  and  Wm.  Elliott,  Esqrs.    Vols.  7,  8,  9,  10,  and  11,  folio  (1819— 
 
 1828).    31s.  6d.  each  ;  Indices,  30s.  each. 
 Valor  Ecclesiasticus,  temp. Hen.  VIII.,  Auctoritate  Regiainstitutus.  Eddtedby 
 
 John  Caley,  Esq.,  and  the  Rev.  Joseph  Hunter.    Vols.  3  to  6,  folio  (1817- 
 
 1834).    25s.  each.    The  Introduction,  separately,  8vo.    2s.  6d. 
 Rotuli  Scotia  in  Turri  Londinensi  et  in  Domo  Capitulari  Westmonasteriensi 
 
 Asservati.    19  Edw.  I.— Hen.  VIII.    Edited  by  D.  Macpherson,  J.  Caley, 
 
 W.  Illingworth,  Esqrs.,  and  Rev.  T.  H.  Horne.    Vol.  2,  folio  (1819).  21s. 
 
27 
 
 PffiDEiiA,  CoNVENTioNES,  LiTTERiE,  &c. ;  Or,  Evmer's  Fcedera,  New  Edition,  folio. 
 Vol.  3,  Part  2,  1361—1377  (1830):  Vol.  4,  1877—1383  (18G9).  EdUedhy 
 John  Ualey  and  ^'red.  Holbrooke,  Ebcp's.    Vol.  3,  ParL2,  21s.;  Vol.  4,  6s. 
 
 DncATUs  Lancastki.k  Calendarium  Inquisitionum  rosT  Mortem,  &c.  Part  3, 
 Calendar  to  Pleadings,  &c.,  Hen.  VII.— 13  Eliz.  Part  4,  Calendar  to  Plead- 
 ings, to  end  of  Eliz.  (1827— 1834.)  Edited  byB,.  J.Harper,  John  Caley, 
 and  Wm.  Mincuin,  Esqrs.  Folio.  Part  3  (or  Vol.  2),  31s.  6d. ;  Part  4  (or 
 Vol.  3),  21s. 
 
 Calendars  of  the  Proceedings  in  Chancery,  Eliz.  ;  with  Examples  of  Proceed- 
 ings from  Ric.  II.   Edited  by  John  Bayley,  Esq.   Vol.  3  (1832),  folio,  21fi. 
 
 Parliamentary  Writs  and  Writs  of  Military  Summons,  with  Eecords  and 
 Muniments  relating  to  Suit  and  Service  to  Parliament,  &c.  Edited  hy  Sir 
 Francis  Palgrave.  (1830—1834.)  Folio.  Vol.  2,  Div.  1,  Edw.  II., 
 21s. ;  Vol.  2,  Div.  2,  21s. ;  Vol.  2,  Div.  3,  42s. 
 
 RoTULi  Litterarum  Clausarum  in  Turri  Londinensi  assebvati.  2  Vols,  folio 
 (1833,  1844).  Vol.  1,  1204—1224.  Vol.  2,  1224—1227.  Edited  hy  Thomas 
 DtTEFUs  Hardy,  Esq.    Vol.  1,  63s. ;  Vol.  2,  18s. 
 
 Proceedings  and  Ordinances  of  the  Privy  Council  of  England.  10  Ric.  II. 
 —33  Hen.  VIII.  Edited  hy  Sir  Nicholas  Harris  Nicolas.  7  Vols,  royal 
 8vo.  (1834—1837).    14s.  each. 
 
 RoTOLi  Litterarum  Patentium  in  Turri  Lond.  asservati.  1201 — 1216.  Edited 
 hy  T.  DuFFUs  Hardy,  Esq.  1  Vol.  folio  (1835),  31s.  6d.  The  Introduction, 
 Beparately,  8vo.  9s. 
 
 RoTULi  CuRiiE  Regis.  Rolls  and  Records  of  the  Court  held  before  the  King's 
 Justiciars  or  Justices.  6  Richard  I. — 1  John.  Edited  hy  Sir  Francis 
 Palgrave.   2  Vols,  royal  8vo.  (1835).  28s. 
 
 RoTULi  NoRMANNi^  IN  TuRRi  LoND.  ASSERVATI.  1200 — 1205  ;  1417 — 1418.  Edited 
 hy  Thomas  Duffds  Hardy,  E.sq.    1  Vol.  royal  8vo.  (1835).    12s.  6d. 
 
 RoTULi  DE  Oblatis  et  FiNiBtFS  IN  TuRRi  LoND.  ASSERVATI,  temp.  Regis  Johannie. 
 Edited  hy  Thomas  Ddfftjs  Hardy,  Esq.    1  Vol.  royal  8vo.  (1836).  18s. 
 
 ExcERPTA  E  RoTULis  FiNiUM  IN  TuRRi  LoNDiNENSi  AssERVATis.    Henry  III.,  1216  
 
 1272.  Edited  hy  Charles  Roberts,  Esq.  2  Vols,  royal  8vo.  (1835, 1836) ; 
 Vol.  1,  14s. ;  Vol.  2,  18s. 
 
 Pines,  site  Pedes  Finium  ;  sive  Finales  Concordl*  in  CuriA  Domini  Regis. 
 7  Richard  I. — 16  John,  1195 — 1214.  -Bc^iierf  %  the  Rev.  Joseph  Hunter.  In 
 Counties.    2  Vols,  royal  8vo.  (1835—1844) ;  Vol.  1,  8s.  6d. ;  Vol.  2,  2s.  6d. 
 
 Ancient  Kalendars  and  Inventories  of  the  Treasury  of  His  Majesty's  Ex- 
 chequer ;  with  Documents  illu.strating  its  Historv  Edited  hy  Sir  Francis 
 Palgrave.   3  Vols,  royal  8vo.  (1836).  42s. 
 
 Documents  and  Records  illustrating  the  History  of  Scotland,  and  Transactions 
 between  Scotland  and  England ;  preserved  in  the  Treasury  of  Her  Majesty's 
 Exchequer.  ^/fZiiecZ  &?/ Sir  Francis  Palgrave.  1  Vol.  royal  8vo.  (1837).  18s. 
 
 RoTULi  Chartarum  in  Turri  Londinensi  asservati.  1199 — 1216.  Edited  by 
 Thomas  DuFFUs Hardy,  Esq.    1  Vol.  folio  (1837).  30s. 
 
 Report  of  the  Proceedings  of  the  Record  Commissioners,  1831—1837  1  Vol 
 Tolio(1837).  8s. 
 
 Registrum  vulgariter  nuncupatum  "  The  Record  of  Caernarvon,"  e  codice  MS. 
 Harleiano,  696,  descriptum.  Edited  hy  Sir  Henry  Ellis.  1  Vol  folio 
 (1838),  31s.  6d. 
 
 Ancient  Laws  AND  Institutes  of  England;  comprising  Laws  enacted  under  the 
 Anglo-Saxon  Kings,  with  Translation  of  the  Saxon  ;  the  Laws  called  Edward 
 the  Confessor's ;  the  Laws  of  William  the  Conqueror,  and  those  ascribed 
 to  Henry  I. ;  Monumenta  Ecclesiastica  Anglicana,  from  7th  to  10th 
 century ;  and  Ancient  Latin  Version  of  the  Anglo-Saxon  Laws.  Edited 
 %  Benjamin  Thorpe,  Esq .    1  Vol.  folio  (1840),  40s.    2  Vols. royal  8vo  30s 
 
28 
 
 Ancibnt  Laws  and  Institutes  of  Wales;  comprising  Laws  supposed  to  be 
 enacted  by  Howel  the  Good,  modified  by  Eegulations  prior  to  the  Conquest 
 by  Edward  I. ;  and  anomalous  Laws,  principally  of  Institutions  which 
 continued  in  force.  With  Translation.  Also,  Latin  Transcripts,  con- 
 taining Digests  of  Laws,  principally  of  the  Dimetian  Code.  Edited  by 
 Aneurin  0\yEN,  Esq.  1  Vol.  folio  (1841),  44s.    2  Vols,  royal  8vo.,  36s. 
 
 RoTULi  DE  LiBEKATE  AC  DE  Misis  ET  PiussTiTis,  Eegnantc  Johanne.  Edited  by 
 Thomas  Duffus  Hakdy,  'Esq.    1  Vol.  royal  8vo.  (1844).  6s. 
 
 The  Great  Eolls  oe  the  Pipe,  2,  3,  4  Hen.  II.,  1155—1158.  Edited  ly  the  Eev. 
 Joseph  Hunter.    1  Vol.  royal  8to.  (1844).    4s.  M. 
 
 The  Great  Eoll  of  the  Pipe,  1  Eic.  I.,  1189—1190.  Edited  by  the  Eev.  Joseph 
 Hunter.    1  Vol.  royal  8vo.  (1844).  6s. 
 
 Documents  Illustrative  of  English  History  in  the  13th  and  14th  centuries,  from 
 the  Eecords  of  the  Queen's  Eemembrancer  in  the  Exchequer.  Edited  by 
 Henry  Cole,  Esq.    1  Vol.  fcp.  folio  (1844),  45s.  M. 
 
 Modus  Tenendi  Parliamentum.  An  Ancient  Treatise  on  the  Mode  of  holding 
 the  Parliament  in  England.  Edited  by  Thomas  Duffus  Hardy,  Esq.  1  Vol. 
 8vo.  (1846).    2s.  M. 
 
 Eegistrum  Magni  Sigilli  Eeg.  Scot,  in  Archivis  Publicis  asservatum.  1306— 
 
 1424.    Edited  hy  Thomas  Thomson,  Esq.    Folio  (1814).    10s.  6d. 
 Acts  op  the  Parliaments  op  Scotland.    Folio  (1814—1875).    Edited  by  Thomas 
 
 Thomson  and  Cosmo  Innes,  Esqrs.    Vol.  1,  42s.    Vols.  5  and  6  (in  three 
 
 Partsi,  21s.  each  Part;  Vols.  4,  7,  8,    9,   10,  and  11,  10s.   6d.  each; 
 
 Vol.  12  (Index),  63s.    Or,  12  Volumes  in  13,  12^.  12s. 
 Acts  of  the  Lords  Auditors  of  Causes  and  Complaints  (Acta  Dominorum  Audi- 
 
 torum).  1466—1494.  Edited  by  Thomas  Thomson,  Esq.  Folio  (1839).  IDs.  6d. 
 Acts  of  the  Lords  op  Council  in  Civil  Causes  (Acta  Dominorum  Concilii). 
 
 1478—1495.    Edited  by  Thomas  Thomson,  Esq.    Folio  (1839).    lOs.  6d. 
 Issue  Eoll  of  Thomas  de  Brantingham,  Bishop  of  Exeter,  Lord  High  Treasurer, 
 
 containing  Payments  out  of  the  Eevenue,  44  Edw.  III.,  1370.    Edited  by 
 
 Frederick  Devon,  Esq.  1  Vol.  4to.  (1835),  35s.  Or,  royal  8vo.,  25s. 
 Issues  of  the  Exchequer,   James  I. ;  from  the  Pell  Eecords.    Edited  by 
 
 Frederick  Devon,  Esq.    1  Vol.  4to  (1836),  30s.    Or,  royal  8vo.,  21s. 
 Issues  of  the  Exchequer,  Henry  III.— Henry  VI. ;  from  the  Pell  Eecords.  Edited 
 
 by  Frederick  Devos,  Esq.    1  Vol.  4to.  (1837),  40s.    Or,  royal  8vo.,  30s. 
 Handbook  to  the  Public  Eecords.    By  F.  S.  Thomas,  Esq.,  Secretary  of  the 
 
 Public  Eecord  Office.    1  Vol.  royal  8vo  (1863).  12s. 
 Historical  Notes  relative  to  the  History  of  England.   Henry  VIII.— Anne 
 
 ^509  1714).    A  Book  of  Eeference  for  ascertaining  the  Dates  of  Events. 
 
 By  F.  S.  Thomas,  Esq.    3  Vols.  8vo.  (1856).  40s. 
 State  Papers  during  the  Eeign  of  Henry  the  Eighth  :  with  Indices  of  Persons 
 
 and  Places.    11  Vols.  4to.  (1830-1852),  10s.  6c/.  each. 
 
 Yol.  I.  Domestic  Correspondence. 
 
 Vols.  II.  &  III.— Correspondence  relating  to  Ireland. 
 Vols'  IV.  &  v.— Correspondence  ^elating  to  Scotland. 
 Vols  Vl'  to  XL— Correspondence  between  England  and  Foreign  Courts. 
 
29 
 
 WORKS  PUBLISHED  IN  PHOTOZINCOGRAPHY. 
 
 Domesday  Book,  or  the  Gkeat  Survey  of  England  of  Williaii  the  Conquebor, 
 1086  ;  fac-simile  of  the  Part  relating  to  each  county,  separately  (with  a  few 
 exceptions  of  double  counties).  Photozincographed,  by  Her  Majesty's  Com- 
 mand, at  the  Ordnance  Survey  Office,  Southampton,  Colonel  Sir  Henry 
 James,  R.E.,  JF.R.S.,  &c.,  Dikectok-General  of  the  Ordnance  Survey,  under 
 the  Superintendence  of  W.  Basevi  Sanders,  Esq.,  Assistant  Keeper  of 
 Her  Majesty's  Records.  35  Parts,  imperial  quarto  and  demy  quarto 
 (1861-1863),  boards.  Price  8s.  to  IL  3s.  each  Part,  according  to  size;  or, 
 bound  in  2  Vols.,  20L    (The  edition  in  two  volumes  is  out  of  print.) 
 
 This  important  and  unique  survey  of  the  greater  portion  of  England*  is  the 
 oldest  and  most  valuable  record  in  the  national  archives.  It  was  commenced 
 about  the  year  108-t  and  finished  in  1086.  Its  compilation  was  determined  upon 
 at  Gloucester  by  William  the  Conqueror,  in  council,  in  order  that  he  might 
 know  what  was  due  to  him,  in  the  way  of  tax,  from  his  subjects,  and  that  each 
 at  the  same  time  might  know  what  he  had  to  pay.  It  was  compiled  as  much 
 for  their  protection  as  for  the  benefit  of  the  sovereign.  The  nobility  and  people 
 had  been  grievouslj-  distressed  at  the  time  by  the  king  bringing  over  large  num- 
 bers of  French  and  Bretons,  and  quartering  them  on  his  subjects,  "  each  accord- 
 "  ing  to  the  measure  of  his  land,"  for  the  purpose  of  resisting  tne  invasion  of 
 Cnut,  King  of  Denmark,  which  was  apprehended.  The  Commissioners  appointed 
 to  make  the  survey  were  to  inquire  the  name  of  each  plaoe ;  who  held  it  in  the 
 time  of  King  Ed  nard  the  Confessor  ;  the  present  possessor;  how  manv  hides 
 were  in  the  manor ;  how  many  ploughs  were  in  the  demesne  ;  liow  ninny  homagers; 
 how  nianj-  villeins  ;  how  many  cottars;  how  many  serving  men  ;  how  many  free 
 tenants  ;  how  many  tenants  in  soccage  ;  how  much  wood,  meadow,  and  pasture ; 
 the  number  of  milli;  and  fish  ponds  ;  what  had  been  added  or  taken  ivway  from 
 the  place ;  what  was  the  gross  value  in  the  time  of  Edward  the  Confessor ;  the 
 present  value  ;  and  how  much  each  free  man  or  soe-man  had,  and  whether  any 
 advance  could  be  made  in  the  value.  Thus  could  be  ascertained  who  held  the 
 estate  in  the  time  of  King  Edward  ;  who  then  held  it ;  its  value  in  the  time  of 
 the  late  King ;  and  its  value  as  it  stood  at  the  formation  of  the  survey.  So 
 minute  was  the  survey,  that  the  writer  of  the  contemporary  portion  of  the  Saxon 
 Chronicle  records,  with  some  asperity — "  So  very  narrowly  he  caused  it  to  be 
 "  traced  out,  that  there  was  not  a  single  hide,  nor  one  vircate  of  land,  nor  even, 
 "  it  is  shame  to  tell,  tliough  it  seemed  to  him  no  shame  to  do,  an  ox,  nor  a  cow, 
 '•  nor  a  swine  was  left,  that  was  not  set  down." 
 
 Domesday  Survey  is  in  two  parts  or  volumes.  The  first,  in  folio,  contains  the 
 counties  of  Bedford,  Berks,  Bucks,  Cambridge,  Chester  and  Lancaster,  Corn- 
 wall, Derby,  Devon,  Dorset,  Gloucester,  Hants,  Hereford,  Herts,  Huntingdon, 
 Kent,  Leicester  and  Kutland,  Lincoln,  Middlesex,  Northampton,  Nottingham, 
 Oxford,  Salop,  Somerset,  Stafford,  Surrey,  Sussex,  Warwick,  Wilts,  Worcester, 
 and  York.  The  second  volume,  in  quaito,  contains  the  counties  cf  Essex, 
 Norfolk,  and  Suffolk. 
 
 Domesday  Book  was  printed  verbatim  ct  literatim  during  the  last  centurj',  in 
 consequence  of  an  address  of  the  House  of  Lords  to  King  George  III.  in  1767. 
 It  was  not,  however,  commenced  until  1 773,  and  was  completed  early  in  1783. 
 In  1860,  Her  Majesty's  Government,  with  the  concurrence  of  the  Master  of  the 
 Bolls,  determined  to  applj-  the  art  of  photozincography  to  the  production  of  a 
 fac-simile  of  Domesday  Book,  under  the  superintendence  of  Colonel  Sir  Henry 
 James,  II. E.,  Director-General  of  the  Ordnance  Survey,  Southampton.  The 
 fac-simile  was  completed  in  1863. 
 
 •  For  some  reason  left  unexplained,  many  parts  were  left  unsurvc.vert  :  Northumberland,  Cimibcr- 
 land,  Westmoreland,  and  Durham,  are  not  described  in  the  survey ;  nor  does  Lancashire  appear  under 
 its  proper  name ;  but  Furness,  and  tlio  northern  part  of  Lancashire,  as  well  as  tlie  south  of  'Westmore- 
 land, with  a  part  ol  Cumberland,  are  included  within  the  West  Riding  of  Yorkshire.  That  part  of 
 Lancashire  which  lies  between  the  Ribble  and  Merse.v,  nnd  which  at  the  time  of  the  siirv^v  ronipre- 
 hended  G88  manors  .is  joined  to  Cheshire.  Part  of  Rntland  is  descrilied  in  the  counties  of  Northampton 
 and  Lincoln. 
 
30 
 
 Fac-similes  or  National  Manuscripts,  from  William  the  Conqueror  to  Queen 
 Anne,  selected  under  the  direction  of  the  Master  of  the  EoUs,  and  Plioto- 
 zincographed,  by  Commaud  of  Her  Majesty,  by  Colonel  Sir  Henry  James, 
 R.E.,  F.R.S.,  Director- General  of  the  Ordnance  Survey,  and  edited  by 
 W.  Basevi  Sanders,  Assistant  Keeper  of  Her  Majesty's  Records.  Price, 
 each  Part,  with  translations  and  notes,  double  foolscap  folio,  16s. 
 
 Parti.  (William  the  Conqueror  to  Henry  VII.).    1865.    {Out  of  frint.) 
 Part  II.  (Henry  VIII.  and  Edward  VI.)'  1866. 
 Part  III.  (Mary  and  Elizabeth).  1867. 
 Part  IV.  (James  I.  to  Anne).  1868. 
 
 The  tirst  Part  extends  from  William  the  Conqueror  to  Henry  VII.,  and  contain 
 autographs  of  the  kings  of  England,  as  well  as  of  many  other  illustrious  per- 
 sonages famous  in  history,  and  some  interesting  charters,  letters  patent,  and 
 state  papers.    The  second  Part,  for  the  reigns  of  Henry  VIH.  and  Edward  Vi., 
 consists  principally  of  holograph  let'ers  and  autographs  of  kings,  princes,  states- 
 men, and  other  persons  of  great  biRtorical  interest,  who  lived  during  those 
 reigns.    The  third  Part  contains  similar  documents  for  the  reigns  of  Mary  and 
 Elizabeth,  including  a  signed  bill  of  Lady  Jane  Grey.    The  fourth  Part  con- 
 cludes the  series,  and  comprises  a  number  of  documents  taken  from  the  originals 
 belonging  to  the  Constable  of  the  Tower  of  London  ;  also  several  records  illus- 
 trative of  the  Gunpowder  Plot,  and  a  woodcut  containing  portraits  of  Mary  Queen 
 of  Scots  and  James  VI..  circulated  by  their  adherents  in  England,  1  ."iSO-S. 
 Fac-similes  of  Anglo-Saxon  Manuscripts.    Photozincographed,  by  Command  of 
 Her  Majesty,  upon  the  recommendation  of  the  Master  of  the  Rolls,  by  the 
 Director- General  of  the  Ordnance  Survey,  Lieut.-General  J.  Cameron, 
 R.B.,  C.B.,  F.R.S.,  and  edited  by  W.  Basevi  Sanders,  Assistant  Keeper  of 
 Her  Majesty's  Records.    Part  I.    PHco  21.  10s. 
 
 The  Anglo-Saxon  MSS.  represented  in  this  volume  form  the  earlier  portion 
 of  the  collection  of  archives  belonging  to  the  Dean  and  Chapter  of  Canterbury, 
 and  consist  of  a  series  of  2.5  charters,  deeds,  and  wills,  commencing  with  a 
 record  of  proceedings  at  the  first  Synodal  Council  of  Clovestho  in  742,  and 
 terminating  with  the  first  part  of  a  tripartite  cheirograph,  whereby  Thurstan 
 conveyed  to  the  Church  of  Canterbury  land  at  Wimbish  in  Essex, in  1049,  the 
 sixth  year  of  the  reign  of  Edward  the  Confessor. 
 Fac-similes  of  Anglo-Saxon  Manuscripts.    Photozincographed,  by  Command  of 
 Her  Majesty,  upon  the  recommendation  of  the  Master  of  the  Rolls,  by  the 
 Director-General  of  the  Ordnance  Survey,  Major-General  A.  Cooke,  "R.E., 
 C.B.,  and  collected  and  edited  by  W.  Basevi  Sanders,  Assistant  Keeper  of 
 Her  Majesty's  Records.    Part  II.    Price  21.  10s. 
 
 (Also,  separately.    Edward  the  Confessor's  Charter.    Price  2s.) 
 
 The  originals  of  the  Fac-similes  contained  in  this  volume  belong  to  the  Deans 
 and  Chapters  of  Westminster,  Exeter,  Wells,  Winchester,  and  Worcester  ;  the 
 Marquis  of  Bath,  the  Earl  of  Ilebester,  Winchester  College,  Her  Majesty's 
 Public  Record  Office,  Bodleian    Library,  Somersetshire   Archa;ological  and 
 National  ITistorv  Society's  ]\IriS(iiiii  in  'I'ainiton  Castle,and  William  Salt  Library 
 at  Stafford.    They  consist  of  charters  and  other  documents  granted  by,  or 
 during  the  reigns  of,  Baldred,  TEthelred,  Offa,  and  Burgred,  Kings  of  Morcia  ; 
 Uhtred  of  the  Huiccas,  Ceadwalla  and  Ini  of  Wessex  ;  yEthelwulf,  Eadward  the 
 Elder,  ^.thelstan,  Eadmund  the  First,  Eadred,  Eadwig,  Eadgar,  Eadward  the 
 Second,  JEthelred  tlie  Second,  Cnut,  Eadward  the  Confessor,  and  William  the 
 Conqueror,  embracing  altogether  a  period  of  nearly  four  hundred  years. 
 Fac-similes  of  Anglo-Saxon  Manuscripts.    Photozincographed,  by  Command  of 
 Her  Majesty,  upon  the  recommendation  of  the  Master  of  the  Rolls,  by  the 
 Director- General  of  the  Ordnance  Survey,  Colonel  R.  H.  Stotheed,  R.E., 
 C.B.,  and  collected  and  edited  by  W.  Basevi  Sanders,  Assistant  Keeper  of 
 Her  Majesty's  Records.    Part  ill.    Price  8?.  10s. 
 
 This  volume  contains  fac-similes  of  the  Ashburnham  collection  of  Anglo-Saxon 
 Charters,  &c.,  including  King  Alfred's  Will.  The  MSS.  represented  in  it,  range 
 from  A.D.  697  to  A.D.  1161,  being  charters,  wills,  deeds,  and  reports  of 
 Synodal  transactions  during  the  reigns  of  Kings  Wihtred  of  Kent,  Offa, 
 EardwulfCoenwulf,  Cuthred,  Beornwulf,  iEthelwulf,  iElfred,  Eadward  the  Elder, 
 Eadmund,  Eadred,  Queen  Eadgifu,  and  Kings  Eadgar,  iEthelred  the  Second, 
 Cnut,  Henry  the  First,  and  Henry  the  Second.  In  addition  to  these  are  two 
 belonging  to  the  Marquis  of  Anglesey,  one  of  them  being  the  Foundation  Charter 
 of  Burton  Abbey  by  .ffithelred  the  Second  with  the  testament  of  its  great  bene- 
 factor Wnlfric. 
 
 Puhlic  Record  Offi.ce, 
 Odohcr  1885. 
 
SCOTLAND. 
 
 CATALOGUE  OF  SCOTCH  RECORD  PUBLICATIONS 
 
 PUBLISHED  UNDER  THE  DIRECTION  OF 
 
 THE  LORD  CLERK  REGISTER  OF  SCOTLAND. 
 [Other  Wokks  kelating  to  Scotland  will  be  found  among  the  Publications 
 
 OF  THE  KeCOED  COMMISSIONERS,  See  pp.  2&-28.] 
 
 On  Sale  by — 
 
 Messrs.  LONGMANS  &  Co.,  and  Messrs.  TRUBNER  &  Co.,  London  ; 
 Messrs.  JAMES  PARKER  &  Co.,  Oxford  and  London  ; 
 Messrs.  MACMILLAN  &  Co.,  Cambridge  and  London; 
 Messrs.  A.  &  C.  BLACK,  and  Messrs.  DOUGLAS  &  FOULIS,  Edinburgh  ; 
 AND  Messrs.  A.  THOM  &  Co.,  Limited,  Dublin. 
 
 1.  Chronicles  op  the  Picts  and  Scots,  and  other  eaelt  Memorials  of  Scottish 
 
 History.  Koyal  8vo.,  half  bound  (1867).  :Ed.ited  by  William  F.  Skene, 
 LL.D.    Price  10s.    Out  of  print. 
 
 2.  Ledger  of  Andrew  Haltbueton,  Conservator  of  the  Privileges  of  the 
 
 Scotch  Nation  in  the  Netherlands  (1492-1503) ;  together  with  the  Books 
 of  Customs  and  Valuation  of  Merchandises  in  Scotland.  Edited  lij  Cosmo 
 Innes.    Royal  8vo.,  half  bound  (1867).    Price  10s. 
 
 3.  Documents  illustrative  of  the  History  of  Scotland  from  the  Death  of  King 
 
 Alexander  the  Third  to  the  Accession  of  Eobert  Bruce,  from  original  and 
 authentic  copies  in  London,  Paris,  Brussels,  Lille,  and  Ghent.  In  2  Vols, 
 royal  8vo.,  half  bound  (1870).  Edited  by  Rev.  Joseph  Ste-^tinson.  Price  10s. 
 each. 
 
 4.  Accounts  of  the  Lord  High  Treasurer  of  Scotland.     Vol.  1,  A.D.  1473- 
 
 1498.    Edited  by  Thomas  Dickson.    1877.   Price  10s. 
 
 5.  Register  of  the  Privy  Council  of  Scotland.    Edited  and  arranged  hy  J.  H 
 
 Burton,  LL.D.  Vol.  1,  1545-1569.  Vol.  2,  1569-1578.  Vol.  3,  A.D.  1578- 
 1585.  Vol.  4,  A.D.  1585-1592.  Vol.  5,  1592-1599.  Vol.  6.  1599-1604. 
 Vol.  7  in  progress.  Edited  by  David  Masson,  LL.D.  1877-1884.  Price  lbs. 
 each. 
 
 6.  RoTULi  ScAccARii  Eegum  Scotorum.   The  Exchequer  Rolls  of  Scotland. 
 
 Vol.  1,  A.D.  1264-1359.  Vol.  2,  A.D.  1359-1379.  Edited  by  John  Stuart, 
 LL.D.,  and  George  Burnett,  Lvon  King  of  Arms.  1878-1880.  Vol  3 
 A.D.  1379-1406.  Vol.  4,  A.D.  1406-1436  (1880).  Vol.  5,  A.D.  1437-1454 
 (1882).  Vol.  6,  1455-1460  (1883).  Vol.  7.  1460-1469  (1884).  Vol.  8,  A.D. 
 1470-1479  (1885).  Vol..9  in  progress.  Edited  by  George  Burnett.  Price 
 10s.  each. 
 
 7.  Calendak  of  Documents  relating  to  Scotland.    Edited  by  Joseph  Bain. 
 
 Vol.  1  (1881).    Vol.  II.  1272-1307  (1884).    Price  15s.  each. 
 8  Register  op  the  Great  Seal  of  Scotland.   A.D.  1424-1513  a882),  A.D 
 
 1513—1546  (1883).   A.D.  1546-1580.   In  progress.  Edited  61/ James  Balfour 
 
 Paul  and  J.  M.  Thomson.   Price  15s.  each. 
 Fag-similes  of  the  National  MSS.  of  Scotland.    (Out  of  print.) 
 Parts  I.,  II.,  and  III.    Price  21s.  each. 
 
 Stationery  Office, 
 June  1885. 
 
IRELAND. 
 
 CATALOGUE  OF  IRISH  EBCOBD  PUBLICATIONS. 
 
 On  Sale  by — 
 
 Messrs.  LONGMANS  &  Co.,  and  Messrs.  TRtJBNER  &  Co.,  London; 
 Messrs.  JAMES  PARKER  &  Co.,  Oxford  and  London  ; 
 Messrs.  MACMILLAN  &  Co.,  Cambridge  and  London  ; 
 Messrs.  A.  &C.  BLACK,  and  Messrs.  DOUGLAS  &  FOULIS,  Edinburgh  j 
 AND  Messrs.  A.  THOM  &  Co.,  Limited,  Dublin. 
 
 Calendar  of  the  Patent  and  Close  Eolls  of  Chancery  in  Ireland.  Henet 
 VIII.,  Edward  VI.,  Mary,  and  Elizabeth.    Edited  by  James  Moerin,  Royal 
 8vo.  (1861-3).    Vols.  1,  2,  and  3.    Price  lis.  each. 
 Ancient  Laws  and  Institutes  of  Ireland. 
 
 Senchus  Mor.     (1865-1880.)    Vols.  1,  2,  3,  and  4.    Price  10s.  each. 
 Vol.  5  in  the  press. 
 Abstracts  of  the  Irish  Patent  Rolls  of  James  I.    Unbound.   Price  25s. 
 Abstracts  of  the  Irish  Patent  Rolls  of  James  I.    With  Supplement.   Price  35s. 
 
 Fac-similes  of  National  Manuscripts  of  Ireland,  feom  the  eaeliest  extant 
 SPECIMENS  TO  A.D.  1719.  Edited  hy  John  T.  Gilbebt,  P.S.A.,  M.R.I. A. 
 Part  1  is  out  of  print.  Parts  II.  and  III.  Price  42s.  each.  Part  IV.  1. 
 Price  bl.  5s.    Part  IV.  2.    Price  41.  10s. 
 
 This  work  forms  a  comprehensive  Palseographic  Series  for  Ireland.  It 
 furnishes  characteristic  specimens  of  the  documents  which  have  come  down 
 from  each  of  the  classes  which,  in  past  ages,  formed  principal  elements  in  the 
 population  of  Ireland,  or  exercised  an  influence  in  her  afiairs.  With  these 
 reproductions  are  combined  fac-similes  of  writings  connected  with  eminent 
 personages  or  transactions  of  importance  in  the  annals  of  the  countrj' to  the 
 early  part  of  the  eighteenth  century. 
 
 The  specimens  have  been  reproduced  as  nearly  as  possible  in  accordance  with 
 the  originals,  in  dimensions,  colouring,  and  general  appearance.  Characteristic 
 examples  of  styles  of  writing  and  caligraphic  ornamentation  are,  so  far  as 
 practicable,  associated  with  subjects  of  historic  and  linguistic  interest, 
 descriptions  of  the  various  manuscripts  are  given  by  the  Editor  in  the  Intro- 
 duction. The  contents  of  the  specimens  are  fully  elucidated  and  printed  in  the 
 original  languages,  opposite  to  the  Fac-similes — line  for  line — without  contrac- 
 tions— thus  facilitating  reference  and  aiding  cflFectively  those  interested  in 
 palaiographic  studies. 
 
 In  the  work  are  also  printed  in  full,  for  the  first  time,  many  original  and 
 important  historical  documents. 
 
 Part  I.  commences  with  the  earliest  Irish  MSS.  extant. 
 
 Part  II.:  From  the  Twelfth  Century  to  A.D.  1299. 
 
 Part  III.  :  From  A.D.  1300  to  end  of  reign  of  Henry  VIII. 
 
 Part  IV.  1.  :  From  reign  of  Edward  VL  to  that  of  James  I. 
 
 In  Part  IV.  2. — the  work  is  carried  down  to  the  early  part  of  the  eighteenth 
 century,  with  Index  to  the  entire  publication. 
 
 (  This  work  is  sold  also  bp  Letts,  Son,  Sr  Co.,  Limited,  33,  Ki7ifl  William  Strerl 
 E.  Stanford.  Charing  Cross ;  J.  Wyld,  Charing  Cross;  B.  Quaritch,  15. 
 Piccadilly  ;  W.  ^  A.  K.  Johnston,  Edinburgh;  and  Hodges,  Figgis^-  Co., 
 Dublin.) 
 
 Account  of  Fac-simile  of  National  Manusceipts  of  Ieeland.  In  one  Volume, 
 8vo  with  Index.  Price  10s.  Parts  I.  and  11.  together.  Price  2s.  6(7. 
 Part  II.  Price  Is.  M.  Part  III.  Price  "[s.  Part  IV.  1.  Price  2s.  Part 
 lY.  2.   Price  2s.  6d.  . . 
 
 Stationery  Office,  ^  ^ 
 
 June  1 885. 
 
DATE  DUE 
 
 CAYLOnO