5/- ^ / 82, LIBRA^RY OF THE Thee • logical Semin ar PRINCETON, N. J. y, * Case, * ^ ^ — ^ Division 1 1 f Shelf, ^ Booh, / f wm.1 Section ...^ No. \mm ■«••• r Henr. Bened/^tarkI. Js'T'p r^n ^"iK^n SIVC CRITICAE. PHILOLOGICAE. EXEGETICAE. IN TLOCA DVBIA AC DIFFICILIORA PENTATEVCHI. lOSVAE. IVDICVM. SAMVELIS. RE- GVM. CHRONICORVM, ESRAE. ET NEHEMIAE. ' ' IX CONSILIO FONTIVM INPRIMIS INTERPVNCTIONIS AVTHENTICAE, LIPSIAE. SvMTiBVS lOANNIS FRIDERICI BRAVNII A.O. R. MDCCXIV. I. Cor. XIV, 5- J/^as dtidum-publice promt- /^Notas felefitas in V, X € arum pr imam demum partem in libros legales et hiftoricos o cults tuis^ aeqpJs.vtfpero y et hene- uolis , LECTOR HONOR ANDE, ftfta. Hattt facile in iis occurret locus dubitis et grauis, quem curis nonfiibiecerimmeis^ JBihenti autern mi hi pares iam annos lar- giter^ quae Dei gratia ejlp de limpidtffi^ mis Ifraelisfontibus^ aliosque eorumpar^ ticipes vt reddam manihus pedihtisque oh- nixe ope ram danti^ inuifendi par iter fue-- re varii ver/ionum ritmli^ videndumque^ )( 1 vhi •^B (o) m- vhi pure ^ vhi impure nunc jnagisj nunc minus ^ fluant ? vhi quid Japo- ris diuini^ quiduehumani fecumferant? ac per quae deuia et tortugfa Jaepe de cur- rant? Nee vnquam prius conquicfcit ani- mus \ quam vel leuijlmus [it fuhlatus fcrupulm 3 quamque clara ac cert am ens Scripturae e luce/cat^ Senfiis itaque Ji- teralis vnicrn ^ et a Spiritu S, vnice inten- tus^ eft^ quern in his Notis^r^ mejifiira donor um Dei cum maxime intendo^ inqui- ro^ rimorjcrutor^ quique eft meaprora puppisque^ Aherratlones etiam diuer- Jarum interpret at ionum commonflro , ea- rumque fontes perjpicue ^ mode ft e ada- perio, neque minus ipfius Megalandri no- Jiri Lutheri pojl alios cor d at i ores inter- pretes. Quod infiitutum tantmn ahefl^ vt iplimet B, viro , ft reuiui/ceret , difp lice- ret^ autfuis in ecclefiam pur i or em etiange- Ik am merit is immortalihus aduerfum pu- tarety ut pot i us alios, qui prope religioni du- dumnty quippiam m etus ver/tone emenda^ re^ itaquefere illam^ ceu Pontificiifimm Vulgatam ^ hahent authenticam^ grau'u ter reprehenfurus ejjet ,Juopte quo que eX' emplo , dum plurimamawrijubinde cogni- tionis diuinae luce coUu/iratus in ea mu- tauit et correxk ^ plura etiam adhuc in me Urn muta[[et et elimajjet ^Ji longiori vi- tae aura ei frui licuijjet^ Et quare heni- gmffimum Numen illuftrim facratioris pbilologiae lumen no/iris temporihus ac- cendit ? num in gratiam tantum illius pe- ritorufu!' annon etiam rudiumt' vtnecil- liprofevfu diuiniore mere humanum^ pro ijfa ventate error em , pro luce tenehras amplexentur^ Intentionem igitur Dei tamgratiofamnon implere, et diuitias medwrum hcrmeneutico7^um non melius in commune honum impendere ^ non leuefocor^ diae et uzctpi'^^//^/^,& duplex produ^um ex cadem materia. Quod igiturMofes euidcnter feparauir,nosrioa coniungamus, ncc praeter ncce/Titatem ellipjtn relatiui fingamus. Anfam au- tcmadiftam fententiam praebuere LXX, Chaldaeus Pfeudo-Ionatban, ipfeque OhJlcIos ( quanquam re^ius hie in Vemtis exprimat litcram ebraicam rT^S"! A \%^\x' GENESIS. CAP, I. tcflibus Slxt. Amama AntiLirl,. Bibl.p. 1 8 8 . & Carolo Sch2af/» Seleais Targw ' mm, qui etiam earn leclionem retJnuit, & B.D.Pfeiffero in Dub, Fex. Iocs. />. il* cui probabileeft, liceralem paraphraften futurum futuro cxprcirilTe.) Vu!g.B» Luthcrus, Munft. & Junius, Vulgamm qtiidem ac Lutherum propugnat Ca- louius h, I. & nouififime Dn. D. Maius in Oeeon. Temp, VJ. c. h p. i Oi feq, k^^ infelicibus auibus. Poflerior quidem vi diftindiuae Athmebi., fententiae ifti obflare vifi , fatisfacere conatus ell: hoe pacto : Froducant aquae reptile, Anmam viuentem : vdUtile ( quoque producant, quod) votitet in terra. Aft illam repc- titionem verbi oratoriam nonfubinnuit fimplcx MoHs ftilus & intcrpundio* ■i -T -r J v-n- Q^Qtitiit: ReBiuine reddatur recitatiue Facie mus, an vcro dcliberatiue Facia m us? Refp. cumBvVarenio h/.Qtl-ionwgQroHiJ?,Creat,p.z^^. primura,ic!- que a) pro fimplici ac propriifTima Futuri fignificatione. /3) Succe/Tiuae crcatio- nisrationc. Poftquamenim perfonac deitatis creauerant, quae crcarc decreuc- ranr, tandem etiam decreuerunt, faciemm hominem. 7) Verbi & ccmplcmentl mutua fcquela ac nexu, videlicet £t d/xit E/ohim (F&tQV,¥i\ms &c SpiritusS* fiuc Pater perFilium in Spiritu S.^ faciemits hominem in imagine nejlra (S'c. £i creauit Elohim P. F« & Sp. S. hominem in imagine fua. ^) Si illi Elohim «l>- rcKf«To^/xw; fummoque confenfu iam funt dicentes feu rcapfe decernenteizx.Z'* ationem hominis, quid opus compellatlonc vel confuliacfone ? e) Non neccs< fariam a.\i^^Mitoitot.^eixv et hinc erroneos conceptus penes ludaeos atque Soci-- nianos fie faci.'ius euitando, iicet alias confuhationein diuinam fat piQ & h^ ^^STtto^ orthodox! .Theologi explieent. V. 31. ■'\£JW tSlr Diesille Sexttu^ eben derfelbe fechfle {^und alfo def Utzte Scboepffungs-') Tag, ^^Curfolut dies creationi^ fexttuj/gnatm fuerit Ti demonftratiuol Si qnltl praetcr acquiefcentiatn in libertate SpiritusS. coniedurarc vdimus,id fortefaf dum, quodinnobiliiTima omnium creatura nempe homine, propter qucm o- mnia ha£lenus fa£la, opus crearionis hoc ipfodreperfcdum fucrit. Quo etiam abirc video R.Sal, b. Melech. M.J. ad hj. Minus autcm probabilis eft ratio Ra- fchii h,t, myftica, fcil, indie art obligationerA Ifraelis adqtdnijue libros LegU. ( H enim^w?^«(?notat.) AliamfenteniJamcai-nqucgeminam afFert R. Bechai foU p. eoL^. quia hoc die iudicatuf/It homoprimus jfutur usque idem dies iuditii omni- bus gemrat'mibui^ uwpoft ipfm, Verum ^tim ?ii a«ihuc dubw §t inc^rta, li- cet GENESIS, cet fitcommunior, quod np. idem ille dies qui fuerit protoplaflis natalis, fueiit CAP. I. ctiam propter lapfum emoitualis. Enimuero qui expendit a£luum illorum capp. a.&3. reccnficorummuItitudincm,hautdiflficulter iudicabit, omnes illos 8c fin- gulos intra vnius diei anguftias non pofle concludi, ficut aequc iudicanc GitakituS Jt^fterf, MifcLz. c.2. O^p. Critp. 2 2 5'* med, Varenius adGen,Vi\yij^^ f. 3j?i. CI. Willemcrus inDijJert. de tunica Ad,pell.p,\i* & B. Hofmannus in Not.fuper Light food Obferuat.inGen.p. 6%,^ 116. feq* Aliquot etiam dies in ftatuintegritatis Protoplaftosperfeucrafle exiftimat Dn.D. Maius in Oecon, Temp. VJt, c^^.p, 248. d' OecoK. lud. Diu. PJ.p,6^. Quin Varenius /. c, probari fatis polTe confidit, primum Sabbathicum fuifTe et hominis integri et paradifi. Vc» fpera autcm (forfan argumento phrafeos tZZDVH T\T\1^ qua dc vero vid. £- ifraifm*nofir,Etymol. p,i.) fccundiSabbathi eie£los paradiroparcntcsefTeproba- bile. Scdccrtumlapfus dicmdefinirevclle incertum cxiftimem, Ccrtius in- terina nihil , quam perbrcuem ehcu ! fuifTc paradifiacam beatitatem. Quod ad alteram Rabbiniopinionemattinet,nititureapcruulgata inter Ebraeos, ncc pau- cis inter Chriflianos abblandlcntc hypothefi, quod w«»^-5«/^;f »7/7/tf«rf/-/W^/y- raturuffit^tx hoc quidem fundamento, quod fcx fuerintdiescreationis, Scferuf- tutis, fed feptimo Sabbathum. Neque id fine nulla probabilitatis fpecie, maiorl vtlquc, quam lufus iile cabbaliflicus apud BaalHatturim ad v,i. c.i, in fcx ele- mcntis N tarn hie ucrfu primo occurrentibus, quam Jcf. XLI,4. in membro vit. siiiuki. mw nahiyntr? n:^ tzD^nh^ t^^v^- 13^2:2 refpeHufex willenariomM) quibus mundm exiftet. Porro v.z.duo N indie areybismtUe an" 9iis Vin inamtatcm,hoc eft, mundum absque lege fcripta ; duo itidem Ale^h Prou. Vlil, 22. bis mille annis fore TT\^ legem (quam ibidem inepte per a&- ternam fapientiam intelligunt) In v. autem 3. nofiri cap,i. occurrentia qua» ttiof Aleph defignate^ qtiater mille annis fore CZDn'o/ rT^'OH ''D'^'^, TV^T\ "^D*^ ;|■^'^1^? "^'^^ dies legis (^ dies Mesjiae^vtpote dies lucis^ AfTumimus vtilis- firae hanc cabbalam contra vosmetipfos ludaeos. Si enim fex millenarios tantum perftiturus eil mundus, & duo vltimi futuri funt dies Meiliae & lucis, fequitur iampridemeosfuiffe, etiamnumcflfe, &adfinemproperarc. Quare er- go tam fruflra adhuc exfpeflatisMcfTiam o ftclida etcocca pedora ?etnon potius exultabundi eum agnouiftis vel hodicnum agnofcitis? vt ab eius luce illuminemi« ni, adeamambulctis, atqueadaeternamlucem perueniatig. A 3 CAi% 4 GENESIS. CAP.iL Cap, 11,2. ncjy TvyN-'inshjSo ■^;ir>:Dt£?n"£==3:i'':3 tzD-^n^J^^D^'t ATT J V -: I ; - » • • : ~ J - • v: 'c • :~ HSic particula D in tZ3lO negotium f^cesfiuit aliquot intcrpretibuj,, Jam feruan illiiis fignificationecomrnuniori magisqucpropiia/;?,{impliciquc hacverfiona: W perfecit Detit. in die feptimo opu4 fuum^tjuod ffcerat^ iudica- rinr, contrariar?c3fn non lokitn membro- fabfeqacnti aiteri: ^ quieiiit Dsm "'XT^^'ir/'iT 1^3, "'in in die feptimo a/f omniopere/uo; fed ^liamExod-XXyU. vbi Mofes diferce d'x'ity Deum Sex Diebvs perferijfe coe/um (2" tcrrarn (S" mare^ (^ omnia quae in els funt ; ^ quieuijje D I E. S e p t I m o. *'Compleiio enim ope- ns eft opuSjfi compleuii die feptimojigitur opus fecitjHcc plane requicuit illo die?, re£te ^fgiiit loh. Drufius lib,V^i cvysrsksffsv oGscqryiry.Sfoc, r^' enryj rx s^yu aurS, quos fecati fant SyfUf & Sam^/itanw y nequc minus Noftonus Knatchbull, qui tn animaduerf, ad AdNWy^. haut veret^^ in ebraeo agnofcerc fphalma , legiquedcbcrc ^^^'^. tZZDlO, praceunteLud. Capello>. contra quern vid.Bnxtorf, Anticrit.p.'^'^'^, Sed abfit talis temerariusaufusa-di- viniore hoc libro, ad qualem vel in profano tergiuei'ramur.. Alii huic dubiolo expedition via occurfuri pracpofuionem 12 intcrpretati funt per rf;?/^, quemad- modumcum Aben-EfraNjldius ^VCtfw*?/-^. /'/iA-//r,£^r, C/&./'. 144. coli annotate I007./'.p40. Danzius ininterpr.p.-^^i.fin^ Skuogtius DiJpp.PJbi/oi.'XV* qu.i,§, 6.»^ & rel» quanquam aptius & ciarius Gennanoruin. /tufjZi. Beigarum kj. op\\m praefixi D hie exprimat, quamLatinorum in. Vtadeo diei fepdmiin TiOcr/^CTrc/Zoo mentio fiat non /«- clujiueyx^d tantum terminatiue^ * Cum ncmpe illucefceret dies feptimus,iam tumomne opus ^ymrn. confunnmauerar, qaemadmoduoi optime ad h. I. R,Be- ch3i/c?Aro.f»* Sic et B.Varenius. N^c aliter memoratus Bechai/.f. tZDT y^-^^^S • C3j>ruo Ta-vyii i^orm m^nv -X33 noa 4^ jmNi vbi appetie^ ierit GENESIS. erit dies primus Pafchatisyiamtum fermentum oportet ejfe abUtum e dvmibta CAP. If. vejirif.. Vcrf. 5. Quae verba nonnulli ita conrtruunt, ac fi J^m'^'V/ dependcat ron 2 ver- bo proximo KID, fed remotiori TZIU?, vti lac. Aliirgius Opp, torn. V. tr. de Sabb^ lib, 2,p, 11. b. Petr. PJcherellus Cpufc. Iheolp. 2 8f • & loach. Kiihnius Phi- iologus Argentoratenfis claris/imiis ^uaejl,Philol. P\. qu, I. qui quidern f lium- Viri confonant in conftruilione, fed inconllruflionis partim fubicElo, partim/«»- //4»7^»/<7 difTonant. Quoad y?/^/V^*^ conucniunt primus & teitius, quod {zs fit tZD^17N Z^fr^r, alter arcefiTit fubieflum extrinfecum nempe CZDnK homot iuxta cumgemina e!lipfi5i:obie£lirealis eum,6i perfonalis Z>^(?, itemque diuer- fa a V. 2. & toto c. i.fuppoiitiooe verbi T\^)J y^xo\confecrare^ h. f, vtineo quo que quiefcerent homines ab operibtitfuis yVtfacerent i.e. confccrarefit eum £)eo. Ve- rumquamcoaclus&diflToJutus fit Jiic fenfus, quis non videt? Sic enim inter- media verba plane for entfupcrflu3,aut male cohacrentia, atque pro riliyy/tum potius adhibitum fuiffet ^"^.j?! quod praecefTit, adhibitumque efl: in praecc- pto tertio decalogi Exod. XX, 8. "l^*lp 7 Lundamevtum conflru£lionis Dh. Kuhnius audafler petit etiam exinterpun c. fin. Um terim y.xr av-S-^wTrcv adoptamus iilam ludseorum hvpodiefin , quod DTl /hJ fit »7Dum Anteriora eivs, id eft>quodanterioribuseius refpondeat, vt vfus matri- monii refpiciatur. Qiiem fecutuseft nupcr. Vir cl. Albertus Schultens iftA- nimaduer'i. Philol (S' Crit.p.ufeqq.^ vberius cumDieuio non folum ex Chaldaica paraphrafi lonathanis : faciam ipfi vxorem r~T^ /IDp*? "^^CO "^nm qtLie iungatur anterioribHs{\,t.Gzavoo^^'d^Qr\dh^ '^' dem vfus cum t=DV eft 3 in Pfalm. XXXVII, lo. (impii) con ftmti funt ^^'^^^^^^^''* p'yD cumfumo ut.sicviinmus , etin p3ral!cloCXIf,4. vt adeo non fit ncceflecum Capello&Pifcatorein illo nevam fingerc Icdioncm D pro 3, quamvis in hoc pcrpauci codd. np. Bomb. 4. & Hifp. 3 leganr. Similiter Graccorumcuv adhibetur GaKIlI, p.ttfg-s cUk Tr/g-ew; ivKcySvJot^ gi>v tw tt/jW^ A/?^<3«e,w» //rf^«^ /4. Hinc vtique creatura quauis,etiam minima, deteriorfafluseSjW^/^P^jf^/x^f^tf #»»«<^(?/2//<^^r/iquoniam h-aecinconcrcata bonitate fua fuo modo fe oblc- £lare potcll ; contra mendacium, error, fraus nihil funt, ncc cxWlarare, fatiarCy * tranquillare polTunt mentem ac voluntatem fpiritus , in alrioribus fe vt oblc* <£larct, creati. Et licet etiam hominem fraude ac vafritie tua in peccaci, et hinc: ©mnium raalorum focictatem,abll;raxeris, habet taraenille Goelcm fuum,qui .pcccatorum miferiartimque mole incumaturm<: deprejfum QxigityZic{\iz affcrit anomnemfelicitatem&beatitudinem,a te nunquam Iperandam. HiQCfoe" md //4»;«/\ fequitur nunc in altero maledi^lionis mtvchxo ^oend fenfiu i'^SlIf*^ 'z^^T\ ^O^^^Zt SdnM ct puluerem coraedcs omnes dies vitac luae. *( Quae phrafis puluerem ederd nee non fuluerem lingerey 'plus dicit,. antenfioremqueaffli^lionumgradumimportat, quam illae, ponere os fitum im puluere^inchnari ad puluerem^ defcenderetnpuluerem^iaeerein puluere -, fpecia*- f im impiorum ecclcfiae hoftiura totalem cladera, ruinam, extremamque igno- miniam : itaque et ipdus Diaboli ad triuraphatoris Chrifli pedes proftratijCoI. n, If. pcenam infernalemgraphicedepingit. Fuluis namque abieflisfima^ aequeacmoleftiffima res eft, ita vt creatura rationalis eodsm fii vefceretur>, nil nifi maximum exinde incommodum in ore, gutture,pe£lore,morbos>ipfam- ^ue tandem mortem habiturus efl'et. Ddndtpu/uh hominis mortui eft vltima. vis Tv^xvriy.:^' peccati & mortis. Tamdiu enim arrodit corruptio in fepulcro^ quod imago eft infcrni,cadauerhumanuras donee in puluerem redigat. Ex. quocolligimus, fi adeo faeuitpeccatura in hominis corpus, quod tamen noa eft T^Srov ^:>irr<.cv pcccati,fedanima,quantomagis jnillam faeuiet,et mi-, ferelancinabic; cumque fpiritus in puluerem redigi nequeat,.vti corpus* eo fenctrantiuscruciabir,ac{iannihi!areeum vsllet. Deusifaquc fpirituaicnv cruciatum DiaboHrc fenftbili exprefTurus eligebat pulucyewj qui vim furiofanti. mortis etinferni fat clare praefigurar, in indicium, non refpiccre fe ad ferpen— tern natur»Icm, (td. Di3bolum,cuias cruciatus eo intenlior et cxtenfior cft,quodL fit omnibus diebus vitae fuae* lamveco imraortalis eft fpiritus, ideo^ ^ue inaeternum edit hum puluerem ^ et in deternum macerat €Uin. tOxmCJltuni ifaferni et mortis. Conf.B.Wincklerus Icf' 3.8 4o« GENESIS* tt Verf 30* * t -r T E/vocduit hom9 homenvxorisfuae Chdvva : qmailUfaElaeSl miter omnh vitientts. En ! yifcftreheic fidci fpecimen ab Adamo! Detonuerat in cum iuftitfa Dei varias totius vitae aerumnas atque accrbicatcs, dolores, laborum fudo- Tcs, terrae fterilitatem, quinipfam corporis mortem. Quid ad hacc Adamus ? intrcpiduset'7rX;j^oi:f)(5^;5-9-«i;hisadunum omnibus opponit multo dulciorciu mclioremque animaeluaevitam, in vera vita Chjiisto, benedi£lo illo mulicris femine. Q\xvsM\\xt ex abundantiit cordis osloquitury perpetuum huius viTAE vt exflar'et mnemofynon, vxorem fuamvocauit {non vocaverat cum nomina imponerct animalibus c. IT, zo. vt lo. Drufius h. 1. et Seb. Schmidius cxtftimant) H^H (decurtate pro S^H^I^ part.piel.adcogue"non proprie VI7 TAM, vt LXX. Z;"w3: V, fed) v i v i f i c a m (conf. GufTet. contmX. S. in add.ppz^^ b. W'dXtwOmm S.p, 119. 407, etP,Fagius-&.A C£ Seb. Schmidii dijjert.de BidiMatris Euae,i}ifafc.U.§,i.) v i t a £ organon,ct per illam omnes filios mor- tis v i vi f i c a n t £ m, ficut flatim huius nominis clarura addit omen : quia il-» Ufa^laefi (vcrbo (cW.^wzngdn) mater omnitviuefitir, quae per lapfummatcc mortalium fada fuerat. Ex ipfa igitur nominis ?^in forma participial! iam pcrfedarct, annexameiusdemrationcmnonpofTehuncin fenfum immedia- tum capi, quod mater fa^ajtt eius, qui eft omnif vita^ quae fit Chriftus ; cum •ncque a (Implici litera absque vrgcntencceiTItatead geminam ellipfin prono- rainis fit dilabendum : ncque vox ^M abfoluta, nedum confi;ru£la cum ^"2 at>« ftra^lc wVrfw,fcd concrete viuensyviuus fignificet, ficul mox v.i t .fimiiique po- {itu cum /3 c. VI, 19. Et fi iftam fuppofitionera vitae intendiiTetMofes, potius dixiffetD^'^HjCcu quater hoc ipfo cap. quoniara autcm hoc tam fingulariter pro vita{y\dL']^r, f/jw./. l.)quampIuraIiterpro piuefitihsvCarpnur, idco am- biguitatem banc vt declinarct Mofes,et ncquis notionem vitae arriperet, ftudfo voccm'^npofuifTemihifanevidetur. Deindc qui ro ^n'"'?3 deviuentibus mturaliter, nonfpiritualitertalibusacciperct, nae is praeclaram mentem & OGcafionem iliius nomenclaturac minus re^e expendilTetjVnaquc eius rationem frigidam reddcret ; cum propagatio vitae naturalis per fe fatis infelligerctur,ncc hinc peculiar! nomine nomina ri mcruifletEua viuificansi cuius refpe£lu verius mortificanr. Nee vllum mihi eft dubium, quin Eua mater omnium viuentium dicatur codcm fcnfu, quo Abrahamus, eui hinc inde primum promisfio de fc- Wk^ muli^m rgitcraca ^ CQQiirmata %% fAtfrfidelium Honi^ I V> i x . Vis er- CAP. ir. li GENESIS. CAP. III. g° dignus elTe filius piae matris Euac ? vis partem habere in eius vita Chris TO? quam iugirer memoria tenuit Adamus, fis'^nwa^'w/necefle eft. Chr'ijius enim non efi Chrijlus mortuoruwy fedviuentium. Ceterum de vita heic fpiritualihzn^ etiaiii dilTeruerunt pasfim Theologi, e noftris ipfc pater Luthe- rus comment, adh. I. cum eoque B. Calouius B^ 1, h. I. et dijfert. de Inimicit' int. f'rp,etmid. *tdGen. Ill, IS- P' 9- ^o. Brcntius>&./. Dn. D. Maius«'» Oecon, Temp. V. T, Cs ;>tWT«?> verumetiani Tola vir- tute fua non humana appllcauity et totos induit his vejlibus falutii et tunica iu' fiitiae^ lef. LXI, iq. Difcamus hinc, ncminem fru£lum fatisfadioniset mc- milcfuChrifticonfecuturLimene, nifi abnegata prius omni fua iuftitia, illius vnicam GENESIS* 13 vnicam iuftitiam efuriat atque fitiat> eague ad nuditatis fuac operimentum per CAP. III. fidem fe totum ipuoluat. mvi^ ^3DD -l^^^^ r-i'«n tz:nssn :n t=^^^hx nin-^ 1 "^^nm •■I- T •.■•->"": T T T -T-( T- 1^ .. • v: jt : v j» CD'^^nn vyo t3.^ r[liS^ 'rr^ nhty^-^a i ^r^yi vi"^ niD Et dixit lehoua Deusy ecce Adam faElus eft Jicutvnur exmbis^ adfciendum b&' numet malum : Et nunc ne extendat manumjuam^ac fumAt eti^m de arbor e vitae, et edat et viuusfit in aeternum[tv[i\x.\zm.\x% eum ex horto.) AdainoCmuIiercfubcapitecomprehenra)itavi£limaecaerae pelle ve/li- to, ac typice circumferente mortem Chrifli in fuo corpore et corde, fimulquc in ipfa eius morte omnem vitam, iuflitiam et fanditatem, hinc Deus Pater ad reliquasDeitatisperfonascumfinguIari quadam eu^cx/a dicebat: ecce Adam faUus (icut vnvs ex Nobisy ficutFiliusmeusvnigenitus, Mesfias, Adamus fe- cundus ut in plenitudinc tcmporis moriturus,el vt prince ps vitae triumphaturus> fciendo (tta vt fciai) omnia) omne confiJium Dei de fua fal ute, vsque dum ple- na imaginis noftrae in altera vita reftaurationead cognitionem a facie ad fa^ ^/Vw'euehatur. Hoc fi cxplicemus modo i )exrpirat omnis ironia ^ifarcasmusy vel cxjy.ird.^eix. Quanquam fimplicius verbum Ty^Ti neutraliter per fuit reddi poiTe exiftimat Seb. Schmidius tarn in Annot.ad hd. quam Tr» de Imag. Dei p. 123. approbanteDn.D.Fechtio in Philocal, S^p, 1 1 ./" et cl, M. Rus in dif fertat.fupr.laud.p.6^, Sed rT^H propehunc verfum adfuit pafTuie/^/^^ ejl ; et hanc (implicitafem valde fufpe^lam reddit grandis haec ellipfis; et tamen eomedendo de arbore fcientiae boni et mali lapfus efi^ i .) Non videtur verifi- mile , Dcum iam placatum Adamo denuo lapfum exprobraffe, aut exprobrare voluilTe. 3.) Quodfi Deus di(iributiueyttnox\ partuiue loqui intendifIet,omni- Eio dixifTet 'ymO'O TX;^ND Jtcut qtnlihet ex nobis , velfimpliciter "U1DD Jlcutnof. i}..) Non intellexerunt interpretes cbraifmumy?;;'^ bonum et malum^ quod idem eftac fcire omnia in Cao tamen genere. Qui fenfus clams et indubius eft turn ex z.Sam.XlV, I 7. coU.cum V. 2 0, vbi /?W/>f BONUM it malum expo- nitur ^Qvfcire omne quod in terra yC^uamum fcil. Regis eft fcire ; turn ex phra- ii oppofita negatiua, et fimili) ceu videre eft inEbraifm, Etyrr.olp^ 2^.feq. 0« ptimeiiliusmentem inteli'exere primiparentes ipfeque '^n J /"r/fw/ infcrna- lis,quippe qui ex nomine arboris/i/i'w/W boni etmali; i,e, omnis fiue B 3 OMNI- 4T" GENESIS* rtHlMBa*.* CAPt III, OMNisciENTiAE ^"Hp auguravMUTt ex eius efu ipHs patere viam ad longc excclIentiorem,quam qua beneficio imaginis diuinae gaudefcnt, cognitioncm, ad ipfam videlicet Deo conformcm omniscienTi am. Quod fagax au- gurium Euac etiam plaufibile apparebat, et coliigcbat, vtique eius arboris fin- gularemdcnominationcmaliqiudinrcceflu habere, eamfjucforiTS^IDv ad intclligere faciendum. Idiotifmo igitur hoc xtdt perfpe^lo non opus eft difcc- ptarc,num arbor haecitadifla {it 3y?/>wrM exper'tmentati refpc^lu hominisper amicipationem, quod homo inde didiccric, vel fine ca, vtindc difceret, quantum fit bonum in concreata integritate perfiftcre,et quantum fit malum ab cadeficere? an vcro rcfpciln Dei, quaipleDeusvoIucrit expcriri ct probarc hominum obcdientiam, nura in bono perfeucraturi, num vcro in malum fint prolapfuri ? Qiias rationcs non fcrirc fcopum ctiam pcruidit iudiciofiis Schmir dius, dam in Annot. adh. /. hoc mouet dubiura ; *'Si Deus in arborc probarc •'voluit obedicntiam hominis, cur cam vocauit arboremfcienttae boni et mali ? "cur non potius arborcm obcdientiac ? melius itaquc dici» Deum in hac arbo* **te moHumerjtttm conjiituijfe cogn! tionis p e r f e c t i s s i m a e infuturd aeter^ *^nitatif gloria, fi If gi hcmo fdtisfaceret ; ideoquein cihum buius vltae non dedijfc^ Praeclare fane pro tenore noflri ebraifml ! Quare homo in hac arbore hoc mo- nitumobferuarchabuifTet: jUJi ^)^es^<^^cv£^v '!roi^ o ^« 0^cv«y,«^« (^ av^rj(rofjt.sv» « C7toy.svoy.evy){(^ (rvy,/3oc(nXsusoy.ev.Sivn4CcumCbn{\.o UCii)mor/murfetiaMvn4 viuemur. Suoleramus, etiam vna regnabimujy 2. Tim. II, 11. IS, coll, Rom.VT, 5.VIII,i7. z.Cor.IV,io.Phii.lII,io.i I. i.PctrlVjij. lam quomodo mem- brum fecundum verfus cohacrcat difpicicndum,et curDeus ab arbore vitae Ada- mum fidem in Mesfiam profeffum^AfdAt ? Id verbis p«rfpicaciops hcic ct ahbl GENESIS. ri Akingu/.cAuhetcdii^itQTC,mm.gemt»a^eri^ec^u/4, \T\2Ti\t^Q\ quod alt ai pAp jij^ iS»c Sdeiyfdlute glor'tofa excidljfety Arbor enim vitae ferennem vttam Urgitura e- rdt comtdemiifed qualem habebatt mutationis nulliui eapactm. At qui Jl pfccA' tori vita Dfi priuattuyhde quidgufiajfet, quid MiudfuiJJet confecntusy quamvt viuam mortem settrnamy citra vUam posjtbilitatem rejlittuionpty adiijfet ? quae tonfummatio mifertae, C^omodo iam ohm id agnouijfe Tcrtullianum de Tri* nit.p: fp/. Quod, ne dc ligno arboris vitac contirgat, arcetur, non de inui- dia« maligno Uaore defcendit, fed nc viucns in aeternum^ nifi peccata Chriilus ante donafTet, circumfcrret fecum in pcenamfui Temper immortale dcli£luni. Et Hilarium in P/LXVUI. Deus Adamum de paradifo pofl culpam eiccif, ne lignum vltae attingens in aeternitatc poenac maneret. Sin credent idfecijpt^ munquam initid reparationit fupergrejjuif neque ad coelejlemgloriam eue£ltufu^ ij]et,fedaeternamcarniset jfptritm lu^amyTiec noninimicitiam cum fer pent e ae femlne eius perennem, in terra ferpeti debuijfet. Alterum cflfc : quod ijlud faBum (contTQ^iJudie etdelibandae srhons )jfdei Adami pefiitut e£et dijjm" taneum^ Si enim Chauuaefl mater omnium viuemium, qtda in femine ciuT, mortis triumpbatore , emnit vita eft repofita^atque inde adquOiuis vi^urof dima-' ftat^vtique alienumfuijjetyimonefandaapoftafiaetabnegatio agniti Mesfiae^ witae perermitatem ab arbore vitae quaefitum iri, Abftinendum idcirco fuit ab huius arborii fxuEiUy difcendnmque homini , poftquam femel oculot animumque adMesJiam conuertijjety manuquefidei eum apprthendijfety non ejfe a gratia ad fiaturam defle^tndum, aut gratiae fubjidium a 'natura arceftendum : fed cuius pitae initiftm Mesjiae accep turn ferrety eiusdem cor.feruationem et confummatio' '9Jem ab eodem folo deriuandam. Quid, quaefo^in tarn prona et elcganti con- fecutionc rerum dcfidercs ? quid homini laplo ralutarius ? quid a Deo benigni- us ? Eiei^io itaq^uc exparadifo non eft tarn poenae, quam gratiae, quam cu- rae paternae, fiJiolo cultmra, quo laedi posfit, adimentis. Imrao quid aliud ida cicflio? quam in paradifum coelcftera ac pcrennantcm rcccptio.Quid cu- ilodia Angelica ? quam a via periculofa ad viam arboris vitae ^io\\o^ ilatu fru- tftuofiorisjfalubriorisque (coll.Apoc,XXll,i.) propuliio. Quib us opportu- ne fubne^limeretur elcgans meditatio PauliFagii deverbo '^'"U ad v. 24. Verbum ^"U, inquit,Ebracis propric repudiare figniiicat, Pulcrcfibi De- lis hominem afTociaucrat, quern tanquam fponfam quoque variis et pracclaris- iimisdonisornauerat: verum quia ille fidem non feruauit, diaboloque plus quam Deo 'credidit, dignus fuit, vt repudiaretur. Et certc poftulabat facinus eius, vtfeucrisfirae cum co Deus ageret, fed mifcricorditcr cumeoegit. Com- meruerataeternam mortem ;Ipfeduntaxat eumeiecit ex paradifo, in tempo- falctamifpriam & calamUiit^m pon^s ; qui nulla gratla> f^dacurna poena ' dignuft i6 GENESIS. TAP TV dignuscrat: deniqaein mediiscaUt-nitatibuspromittic ei liberatorem.Sicfcm- ^ pcrmaioretampliorcftCD'^DninniD quam piH TTiD i. q. wifeyicordU et gratia Dei, quam iudic'tum Dei, vt re^le dicunt ebraci, ipfumque colligunt cx verbis dccalogi praecepti I. Cap. IV, I. •n'ln^-riM tu-s ■'nop Foffideo viruMy ipfum lehouam. QVum Jam larga'noftratium in h.l.exftet mcffiSimafcuIe contrarjf? V^lvwrU «?defcndcntium,particulamriN poft verbum hcic adiuam a nulla vrgentc caufafamofiorifuo figniftcatu vt notaaccufatiui f. obieCli (vide fis Luc^ Ebr^ ^.178) dcpclli ; ideo ftridim faltem notamus, ( a ) eiusmodi pofitum particulae riNJ in appoiitione ciTe cmphaticum,magisque fpecificatiuumjCum alias fimpli- • citcrdiaumfuiffet ?— l^iT "^y^X^TiN ^H^jp Coufproillo locaparallclaler. XVII, 13. Ezcch.IV, L i.Reg.XF, 14. ct inpr. Gen. XXVf, 34. qui locus noftro eft tam fimilis, quam ouumouo. (/S) Cordatiorcs quosdam e Rc- formatis ^i^ vt notam accufatiui h.l.agnofccre,ceu Pellicanus adh.l.Con-' ftant, L' EmpcrQur ad Mo/^ Kimcb. cSoitto^. />.zf 5./?^. addu£lo etiam Srg' fchit Rabba. Heideggerus in Corp. DoElr. torn. I. he. III. §, 2 4. et loc. XII^§. 1 5^ Cocccius in Lex.col. "jZ' Sam. Leemannus Theol. Bernenfis in Dijfertat. de Euang.Paradif.P,\htb,zz. Cum primis lac. Altingius Tc^w. V. Opp.tr, de Sabb,Li,c,^.p. 43«44. defcndit appofitioncm poJfedivirumyDor/jinum^i^H^i fignificationcT^riXvtfynonymaTwtllDy^^wDtfwiw, vel per cllipfin prae" pofitionis O pro IT^D a Domino, vt non nifi auxilium Domini ^efignetur. SicpariteraccepifTeChaldaeumlonathanemhacfua paraphrafi : Pojfedivirum ^■^"l J-^^ShJlO r^"^ Angtlum Domini^ et intelligere ipfummet Mejfiam, quern alibi Angelum Domim^ in 'quo nomcn Domini eflet, Exod. XXIII, 20. 2 1* Angelum faciei Domini. Icf, LXIII, 9. itemque Dominum ^% Ati' gelum foederis defideratiflimum Mai.. Ill, i. appellatum meminifTet, eiusque defiderio Euam quoque fc macerafTe teiftatur hifce r^TDH n'^m f^^iDNTD 7. Optime igitur Evam 'Tf^olzmyyexiov intellexilTe , 5c confeffionem dc futuro MelTia cdidifTe praeclariffimam. Haut quaquam vcro exiftimandum eft, Euam quidem re(^c cognouifTe naturam Mef- fiac, vt vcrum homincm, verumquc Deum, i^d errauiffe in perfona. quoad applicationem, quemadmodum cum multis quoque noftratium opinatur Aliingius 0pp. torn. IL P. L/. i . b, quo ipfo contradicit verbis fuis GENESIS. 17 fuis fuperioribus. Si enim confes(iomm hanc defuturo Mesjia edidit^ quomo- CAP-IV. Ao praefenti perfonac Kaiino applicare potuii? vt opus habucrit, enorem fuum^ cum fiiiumfeaimium Hebei^iiamtatemyVocduerit^cotifiieri., vt addit/. r. Hinc non male cenfet SixtiniisAmama : tlltid grAuisfimum efie incommodiim, quo baec fentcntia prematur^quod cogmuerit Eua, fimen Uludforefemcn midierii^id quod diferte ^i crat reuelatum '.Ji tarn turpiter decepta fuit in indiuldno, igr.or/im illud rnyjlerium ( ex mtUiere tantum sum nafcitumm ) annon facile erit^ Artano ct Itt- daeo dicere,cam qtioqueineo fuijhe dcceptam , quod Mcjjiam hc:v^r^(j07rcv fore fy^(sf/Wm/ 6V. in Anub.Eibl, p. 2.14. 235, Saneiniuria iic piisfimac matri, cuius mens ex luce ■'TT^crBvxyyzlJ^ fatis erat colluftrata. Si namquc ex con- cesfisagnouit Mesfiam vt Ay*^N vtrum excellententy et fort em {vti i^oy^ix-h^i; fumitur i.Sam.XXVI,i 5. PillV,3. fer.V, i. VndeChaldaeus li/l. reddit J^"Q:(,etdeChrill:o vfurpaturI()f.V,l3. Zach.VI,!!. item 1:d:^ ler^XXXI, 2 2. Zach. XIII, 7, et in N.T. w^,^ loh. J, 3 o. Aa. XVII, 31.2. Cor. II, 2,) * eurvdemque r^liT*, omnino ttiam agnouit cundem vt Semen nmlieris^ et non maris, adeoquc tZS'^^lp ^ITip (^'D^n.lXtl^) omnium ftnBis/imum^tizx'^^' fiKT/xsvov M^io ru>v v.y.a.^rui'h.m feparatum a peccatoyibui,Ehry\\,z6, c\\x\cotj' irituru^Jtt caput ferpeiUiSjVti -yinlztiprttz Joanne, oj^era Diaboli et tenebrd'^ tumyCiuizfantpecciitZydeJiru^urus, Quomodo vcro peccator, qualis erat Kaiin, vtpote ad imaginemhominispeccaminofi genitus. Gen. V, 3. pec- cata defiruet ? Num immundos mundabit immundus ? lo. quidcm Vimannus in Obferuat^ Phil. cent. v. loc. j. rc£lc reiedo crrore com-« muni, quafi Eua ipfumKaiinum credidifTet Mefliam, nouam atinfelicem cxcuditverfioncm, videlicet hanc: £^ <5^mV (qnaelibct perfona, Adam nim.et Eua, nam "1DNr\ eft gcnetis communis : ) pos(ldeo "^^N quaelibet perfona (i.e. ego Adam, egoEua) lebouamyht^ credo nnnc mc hatere Deum clementem ob promiflum, ccrtislimequefuo tempore futurumfemcn, feuMe/fiam, Scd (otjvbimensboni virifuerit, cumftatuitlDh?ncire^^».row»«/»//?autexqua grammatica hocdidiccrit? ego quidem non dixero; ergo etpraeccdentia duo verba uT?\ '\\\T^ crunt gen. comm. adeoque et Adam concepititpeperitj quod abfurdum* (/3) lAaX^ appcjltionem diuetlitt voce'^I^i^ dijiributiue [\imta, Vbivero Scriptura, aut alia lingua tarn barbareloquiiur; pos/ideo quaelibet perfona ? cum pro fenfu diflributiuo dici dcberet, r"nJp vel ^"^N IJp posfidet vtlposjident ^«;7/^^/,ceu ipfa ab ipfo addufla excmpla doccnt, vel V^-p /^j- fidemus quilibet aut quaelibet perfona^ coll. Ier,LlII,6, Non igitur mirum, ob crrorcm gcminum grammaticum a gcnuino Euae fenfu aberratum fuilTe ; adeoquc iurehcic valcat ipfisfima viri do£li qutrelil mater ignoramiae, eius- ^iif/li4fc.pr4fC9ffceptafalfac/>im(f) quot, quaefo^ pepererum errores .''Multa C melius, 18 GENESIS. - _. melius re<^iLisque mcntem Euac, vtoraniscrroris expcrtem.introrpexitB.Seb. CAr.lv . Schmidias, quod videlicet Ioquaturde/'^/(<;^//7^«^iWej[/J!<*ff per fidemi fuaequc heroicae fideimemoriaie in nomine filiireccns nati \'^^ PoUeJIJio Donfini toil pofteritati reiinquerc voluerit. vid, Co'leg, Bibl. Priufp. Jj(f, et Difp. pecul. in fafcic. II. de fide matris Euae. quern approbauit B, Calculus BibL liluftr. h. Lp. 2^3. fequiturque Dn. D.Mai us C?^fi7», Temp. V, T.c,Euaugelium loh. XX, 2 8 . ad Chrift ura aientis : Dominus meuset Deus meus.y^ Intueamuritaqueinprimisparentibus monumentum non modo trifle lapfus €t mortis, fed illuflre etiam viuae iidei, infuperque vnionis myflicaeEuam inter et Meffiam vi verbi emphatici ^H^ip potfideo , q. d, quam vere pofTidea iilium meumnaturaliterconceptumetgenitum, tarn verefupcrnaturaji virtute iidei conccpi et poflideo Filium Dei vt fuo tempore incarnandum •* hunc ki.V' -S-^wTi'cv, redemtorem meum tanquam peculium meum inter ipfosdolores par- tus corde posfideo, tcneoque, prac cuius pofle/fionc pofTefliodiuiriarum, gloriae, yoluptatis, omaiumquebonorum temporalium eft nil mfi^~^3ri vanitdf. Hac mente filium fecundum nomine ^H^H vanitatk infigniuir. Quodteflimonium poftmodum magnifice confirmauit, propria expcrientia • aburrde edoflns Rex Salomo, quando in fuo Ecckflafie faepe ingcminat: '^"1 ^m omne illud efiyanit as f et iy.iw%'§vi tZ2'^^^r\ '^^Ti vamsfima yanitas^ Vers* GENESIS. If Verl. 7, ^ CAP. IV. J^onneji benefecerls {facrijicium tuum^ accept at to erit ? Jiautem non henefeceris {facriHdum tuum^ } adofiium poenae ( in dat. ) cuba^. Ceterum ergA te erit obfiquium eiusy Cfratris tui,) etiudomhaberisweum. Vcrfionis huius pro natura literae , conflruflionis , et ipfiusmct rcl monftrabimusargumenta. 1) Vcrbum-tOTl nuliibilocorumadhibetur ab- folute et ncutraliter , vt verti pofHt: SibenefecerU\ fed ubiuis vi coniugat. Hiphila£liuc. Vidcfis paralleliftnum cumaccufandi cafuExod. XXX, 7. Iud,XIX,z2. 2.Reg.IX, 30.Prou.XV, 2. XVU, 2 2» XXX, 2^. ler. Ilf, , 3, f .XVin, 1 1. Hof. X, I. necnon£!^r« Etjim,p.66.f Katuram verbi bene attendit Targutn Onkclofi, nifi quod cx.virtute verb! fappleuerit obie£lutii generale "^T^iy opus tuum,quttn fequuntur RambanctSaI,b,Me!ech, cum habeamus in textu fpcciale et rcligtofura,nempc r^H^D abUtionemffacrifi'- eiumf idquoJ re£le fubauditScb. Sd\mi6\\is annotat. ad h, L et coll. Bibi Pr. p. 24o.quamuishcicnonneccfrario addatinfinit. J^'^SH addftcere, appro- banteDn* D, Hochllcttero in dijfert. defeJl.Rxpiat. ad Leu. XVlyP. 1, p, ^^. Bene autecn fiuc bonum fit facrificium_y quod fide ofFertur Ebr. XI, 4. Po- fito iam hoc fupplemento fpontc fua fluit fignificatus 2) vocis r^N'vt? accepta- Wofacrificiietfacrificantis, vtpatctex anrcccdente facrificio Hebelis, et con- fcquente gratiofo Dei rclpe£lu, adcoqucetr^z^zijr/fo pcccatorum cumTargumin R. ben Melech, lunio, Buxtorf. GulTctio, cl Vlmanno Lc be* 4. atquc hlnceleuatioi^Qhi expaceconfcientiae, vtpote fruilus bencplaciti diuiniet iuftificaiionis, Rom.Vj. oppofita^t'w/^f/i/f/W inJCaiidoin fignum anirai turbati malequefibiconfcii, quampofl AbenEfram, Merccrum, Cart bright. Grot. Calouium h. /. tuctur ex inflituto Hackfpanius Mifc, S. 1. 1 . c, ^.p. 62. (£ 2s!oe, Philol. Ik. ad h, I. /. 104. /coll. lob, XI, 15. XXII, 26; lob. X, IT- Luc. XVIII, 13. XXI, zg. nee non Pfeifferus in D. V. loc. li.p. 39./ it. Hosmannus;«A^i?/.f />./>. 12.7. quae figniiicationes profoecundi- tate radicis ?**4W, et natura rei funt fubordinatac, adeoque aptisfime heic coniungi pofTunt. Non autcm commode hue quadrabit notio excellentiae & praerogatiuae pracfratref quae cum Rambanide etCorn. Bsrtramo placet P. Fagio, Clerico, aliisque, dcquademuminaltero mcmbro, quaequeKaiino etiam impoenitcnti farta ac te£la man/it : nee ea refpondet prtmariae intcntio- ni ipfiusKaiini* Vol^bat^nim offcrr? facrificium propitiatorium, quod cum C* D«ai 20 GENESIS. CAP, IV. Deus ob defci^urn fidei non gratiofe refpiccrcr, iy.7rv^i(Ty.M haut dubie cocle- iX'tf ficutideindeHcbelis, qn^ndociu'idtm f^cyifidum iwpiorum e/i a^ominatio Deiy Prou.XV,8.isque obidindlgnaretur et toruum vidercr,opinatus,fratrein ex folo beneplacito diuino in praciudiciiim primogeniturae fuae fibi eflc prae- latum ; ideo DeuS ipfi dcmonftrare voluit oratione bimembri, ctquidem primumetprJmario> quare non facrificium th\s accept aueri t , atque remisfio- Kern imperfjuerit ? quia non hene i» c. pro et fideli animo, fieut fratcr, facrifica-' :y^r//,3deoque non poflfe non yeawfTipoendeCcquiidzmdo, non eftet^quod fuccen- feretfratriiimocenti, quoniam hoc ipfo nihil pnerogatiuac carnali obfequio- que fraterno dcrogetur. In fpitualibus enim non elt refpeftus ad car* ncm, fed vnicc ad fidenrt ler, V", 3, Ebr. Xl^ 6. ac Deus «V^oo'w7r'o\>j'7r7}ji; vnumquemque verum fui cultorem exaudit^ acceptat, iuflificat, acqualiter absque vllo difcrimine, Quid ergo heic io facrificio propitiatorio ex" ceUeniia y praerogattua primogeniturae ? quam quoquc Deus dare ab €0 remouct, faluamque cetera relinquic, Conrequitur nunc 3.) quod vox Jni^iion accipienda fit pro -^oena peccatiy \\\ bis Zach. XIV, \^, Vers-XI/l. Sic etcognatum py in noflr. cap. v. 13. [^Malorefi poena mea^quamvtfe" ram {\\it fene pojfim ;^ idq ue vi verbi a£liui, e t (ignificationis primariae ferre, portare, fufcipere^toUerey^mt vlla eilipfi, atque anteccdcntium et confequen- tium.)Gen,XIX,if. Leu.V,r. XX,!/* XXVJ,4i,43. i.Satn.XXVIII,ia; lbb.XIir,2(^. Vtadeo ex jgnorantia banc acceptionem negct Chamicrus. Fanfir. Catb, /./. l,2j,c 10. Nam fuppofitio peccati haut conuenit cum verbis Jinon benefeceris f. a£liue Cneutralitcrfuratis. Si namquc non benefecerir, turn non peccafum.ulo^iumcubatyCiuQ ,quQdvult locutio prooemialis, /^f^- catum el proximtrniefi^ colJ. Matth.XXlV, g 5. Afl.V,p. lac. V, 5?. fed iam tumeflin peccato, peccaturaiamtumoccupauit eum* Voena equidem licet proxima fit, non tamen femper illico irruit in peccatorem, ob longanimitatcm videUcet Dei, poenitcntiamexrpe£1:antr5. 4.) Qois igitur non videt, intcr- pretationeni lo. Leifeldii D, Londincnfts infignis apudThomam Gatskerum Adueyf, Mifc. /. 2 r . 1 1, Opp, Crit.p. 333. Nonncy/iue bene egeris ajferendo^fiue male egerify Jtd peccati fores cttbasi infigniter adueriari interpundionum ra- tioni?ipfo Gatakeroanimaduertente;dumduas oppofitas propofitiones coe- gitin vnam, pro qua requirereturhaec interpuntflio X D"^tO''l^'"t— iN NvPt X2^ t\H'€)r\ Pins'? y^&t^ nS tIDNI W^ Nonne \ Ji bene egeris of- fer endo \\ fine I male egeris \\\ ad cjiium peccati \ cub as j | | j • Q^ain pariter cum LXX.virali, heic valde corrupta, (qua de prolixe egit Hcideggerus Bif^, Paty. /. 1 84-) cxprimit Lud» de Disu, et B. Saubertus Opp.pofh, p, i f» Cui GENESIS, ar Cuiquidemlo* Marckius cllipfeos mcdelam afFerre ftudct : annon Jtbene ob- CAPJW tuUrh,\Q\o0tuliJJes,2id. te etoblationcm tuam aequc ac ad Abeicm -refpici-,, am,vel refpexiiTem ? ant tibi benefaciamex voto tuo>vel benefeciffem ? aut fi-,, mile quid aliud.,, Exercitat, Bibl.l, p. 3; quatntamen violcntam medelam fons pcrquamfanuset integer non efflagitat. 5*) Declinamus hacvia eml" lagengenerifyCt TO i^NDU reddamus non vt communircr, in nominatiuo, {^d datiuo nzc cumeo conliruanturparticipium mafc. X^'^> et affixa mafc. in irip^sd^ ct 'VD, quae redius ad Hebelem referuntur, cum eadem phrafis occurrat c. Ill, id.et npl^H in ilgnificatione obfeqtniy vti etiam Cant.Vn,ii. dicentc fponfa: Ego fum dile^meu ^3^p1^"tl ^IVl etfupertneefi{\.t^mi- hi mcMmhhi coW, Ebr.Etym. p. 11.) obfiquitimeius fiue ^/"^^ faw,eft enim gc- niduus obiefli. De cetero violentam lo. Cleiici verfionem etconflruflioneni verbi X-?.^> ^^'fi^t cum roT^ LXX, ^fffup^acov, et vfus , Ct pun£latio et ac- cent uatio valide refellunt. Veyf. 10, Vox ejifanguinumfratrhtuiiCUmantiumadmee terra, Ita iuxta fimplicem fyntaxin vertendum eft, non vero ac fi participium CI3"*py':J[ conftrucndum efTet cum Sip, refpondcret autem per cbraifmum gcnitiuo conftrudionis, w^oi^quodabfurdumejlin omni fermone inerito di- cimus cum B. Seb. Schmidio comment, ad i.Sam.U,^. p/rg.^o. Eiusdem ge- *• isam.li, 4. ncris ccnfctur i, Sam. IF, 4. tZZS'^iin tZS'^'l^^ T\^p quae vero verba ita poflunt reddi: Arcuf fortiumixxni fraHi, vt il^ coUehftte fumatur, e/lquc gen.com^ conf. 2. Sam* XX, 55. etPf, XVIII.35. it. z.Sam.I, 22; vclHo- mnino placcrct (la^Xzx^ finguUriter^arcm fortiumj nunc ^?i fraBoruntyCon'' fiernatoruwy coll. ler. XLVI, 5. qui prac nimia" pufillanimitaic iaculari- ron audent, quafi arcus et brachia eorum efTent fra£la» conf. Pfalm, XXXVII» 15, 17; vel fi conflruiflio refoluatur mediante copula 1 cum Vatablo ; Anuy et fortes fracii fmt, Sic verba ler. X, 22. ^^"^P ler. x, 22. r~^.S}3 T~1|in nJJ'^D^_ fine enallage gtnerir vertenda r Vex cfl rumor is (dehoile fc.aduentaiice), ^<-r^/>/»2^tf/;/> (nempe rumor ille.) Itemque lob, XXIX,I0. "^^^^[2 t=l"^n;:5:"^i|:: absque enalUge numeri xcvmiVoce-^"^'^^'^^* ''*' . Trinc'tpes fe a'>fcondeb5, ficut etgfacca or t^vzl afaueratiua eerie, profe^o* Qiiaeris, quodnam facrit iftud par£at3le?nuginenduli quidam Rabbini protinus re- fpondcnt,virumfuifrc/ir4/7««w, pucrum Tub/tlkaiinum ^ hoc quidem indu£lo colore : Lamech fliifTe coecum,et a Tubalkaiino du£luni cxiifle vcnatum,quetn vifo Kaiino, inter fruticcsagri ferae inftar delitefccntc, dixifTe patrifuo, vt intenderet arcum, itaque occidiiTe cum. Poftquam vero cognouifTet, ^^^ Kaiinum,tritauutn fuumjComplofilTe manus, interquc eas ctiam iilium [fuum contriuifle , vel arcu caput pueri comminuilTe. Ac propter banc duplam cae- dem, cr hinc metucndam vindidam.feparalTe fe vxores Lamechi quoad thorum ab CO, ad quern vero hac fua oratlone animosearum demulcere voluisfe, Vid» Rafchi dd h /, R.Gedalias in SchalfchelethHakkabala ap.Hottingerum Smegm^ Orient, L i . r. g ./. 2 z > . et Hift. Orient* i. i^c. ^.p.^^. Zennorenna/^/. 7. coL 2../^. ctR. Abendana ad Michl. Jopb^h. /, Aft haecfabella, velutl mendacium Scnccae, tenuis e/i^ perlucet fi infpexeris^ rcfellit earn fpeciale priuilcgium DeiKaiino vitaefuactimenti indultum,cum hacafTeuerationeeiusque confirm V«8 XV, mationev.iy.tp / f^r/tf(vtiaccipiturNum,XVI.ii.Iud. VI{I,7.Ier.lI,3 3.V,2. Zach.XI, 7.) Omnis occidem K4iinu*n, feptuplum (i.e. multoties et graui/Timc, coll* Ehr. StymoL p. 24^. adcoquc non ii'iJeptenaAzvcixxm generatione cum Ra« fchio et Aben Efra, aut in f. per feptem generations cum Onkelofo, licet prae- fixum V v. z4.inquibusdamcditionibusnonexftct,Ionathane h. J. eius men- tem rc£le explicaute ) vindicabitur ; idque dedit lehoua Kaiino {in) fignumyquod nemo percujfurns fit eum^i qui iaueneriteum. (nam non - omnir xnmarCziitzr ne« gat, idcmque ell ac nemo, »«/7«^.vid.Lux Ebr.p. 325.) Hinc alii cum B.Luthc- ro exiftimant, Lamech occidiirealiqueminfignem virum^et pucrum aliquem d? gQn«rationc iuilocum y^l) yt, G(»]:har4u$ ^loquitur; renior«m ctiimio- rena GENESIS, 2} rctnquendam prophctam, liberiu^jj^peccata ab iisdcm rcprchenfum, f(?w- CAP. IV« ment*adh.Lp. x*)^. vcl, vtB.l. CNcumannus, religiofulosquosdam , et turbatorcs tranq uUlitatis publicac, in difp, de Peccatofulrfpe veniae commijjo 4d Rom,FL§.p. vid. pluribusB.Lyrcrusz»-(^^4w,/', 447.^^. aliis vcro nullos ccrtos, taccnte fcriptura, d«terminantibus, cum PauJo Fagio adbJ, ct D» I. M. Langio i» dijferiat, adh* I. quae efi zdd decad, J. Qui tamen ctiam drffident quoad rf/i'/7//wloquentisLamechi, dum Gerhardo /. c. thrafonice loquutus concipitur, h, H *'«?/i7/ occidi eor^ meo periculo hgcfABum: quimeocciderit^ ^^feptuagiestic* Vtitacaedemhumaaamproludoet ioeo habeat, glorietur "in fua malitia, et profanum captet iocutn ex numeri paronomafia, Deo ipfi il- •**luderc hautquaquam vtritus. „ Add. Sal. Gefnerus comment, in b. /.get Chrift, Chcmnitus ^aeji. in Gen. qu- j, if* Ncumannus /. c. Ad men- tem autem Laugii Lamechus querularn f, anxiam confeffionem in ifinutn vxorum cffundic do vulncre et vibicc confcicntiae fuae ex gemino „ ho- micidio ortis , quibus vcro, infimulque metui vxorum , praciidenter et fophiflice pro indole homtnum carnalium ex priuilcgio perfonali Kaiini emplaflrum paraclcticum' vindnflae fci!. longe maioris applicet. Hypotheti- cam qui fupponantorationemLaraechi,ponunt cum R. Sal.b.Me!ech./» iV/. /. hj. pro praeterito futurum , ct D pro 1 in vocibus ^V^sl ac "^nn^n / hoc fenfu ; Profe^o occidam virum pro vulnere meo fiuc propter vulnus me^ um etc^ aut darius: JiquisvulnerAUeritme^egoeumoccifurus ejfem* Fingunt hi Lamechum vt militem gloriofum, in quo cum B, Gerhardo c©nue« niunt, qui etgrauiorcsct leuiorcsiniariasaccrrimefc vlturum minatur. Vid, R. AbcnEfra h.l, Riuetus, Varenius in Decad, Mof ad h.l.p. 405?. Pfeiflferus in Dub^Vex. be. i Sp.^^. io. Saubertus in Exercit.de Vtdner.Chrifti §, 1 8. Dn. D. Maius in Oecomm. Temp. V. T. cri.p. 288- Belgac ad ^./. euro Pifcatore fuo> Auilorincertus /^/z«(?/^/. /» F.T./&./.accurante Antonio Scattcrgood, Cart- wrightus, et Clericus h.l Aliam planequc iingularem in medium affert ientcn- tiamB.Seb.Schmidius in annotat.adh.l. quiconueniens conlextui putat,Larae- chumconfiiterifuum bigamiacpcccatum coram vxoribus, quod peccatum,, cpmparafTc cum peccatohomicidii Kaiini) aui fui : Virum occidi etc, q. d. Ma-,> trimonii lex eft, vt vnus fit vir et vna femica : vnde duabus feminis duo com.-,, petunt viri:at ego vnus vir duas habeovxores: altcrum itaque virum qf,, occidijCommifique tantum fere peccatum, quantum eft homicidium Kaiini.;, At quis non videt primo intuitu,hocce interpretamentum proprictati literae tex- tus minimeefTe conueniens, Iongiusquepetitura?plusquidem ingenii quam verifimilitudinis liabens. Conf. cpicrifis D. Langii in dijfert.cit.%. 1 6. Quod" fiinhoc theipateper9bfcui;Q.^t44Jbi9C0M^iy.3li9uaj)][tsn45ndftsit; yw ali- "" . am 24 GENESIS. CAP. IV. 3j^ f^g^j pQlYe commodiorem cxiftlmcHPtjuam quod Lamcch vxoribus fuif fcrupulum, quieas vrgcbat, ac fi inflitucioneartis fabriiis homines iflius gc- nerationis abufuri , etarma in ipfum maritutn fuum , pluribus exo- fum, fine vibraturi, hacpathologia fua vcliteximere, casque erigerc, quod nihil tale metuendum fit, hoc qmdcmirgumcntO'.Num/^uUvirum octidi^ in vulriHi meum'^. et puerum f.iuuenemt incicatric^m tKeaml i. c. vt vicifTim iure talionis vulnerandus autoccidcndus fii-n ? Quam intcrrogationem negatiue ,yt virtualitcr valet, re£l:e exprcilit Onkelos : Non occidi virum ttc. eumque fecu- tusR.Mofes Gerundenfts notante Munflero et P. Fagio ad b. L Particulam ^3 vero inferulre etiam mterroganonii probant localef.XXIX, l6. Prou.XXX, 4. lob. XXXVIII, 5. XX[I,2. Iud.VI,z2« i.Sam.XXIV, 20. Atque ita fu- " muntRarchi,A»abs,Dn. Danzius interprMr. Ch. p. 300* cum R. Bechai, et Ralbago ^/sf ^./. Lud.de Dieu et Mercerus ;&../. it. M. lo. Wilh, de Ncue dtfp. lie Cbaraderibus interrogationum ling.Sbrp. \ i, in Vtadr, ijoy. habits. Dcin- de duo haec orationis membra idem dicere mutatis eleganter verbis, eft tana certum,quamquodcertisfiraum,haud fecus ac praeuiae allocutionis: Ada et Zillaauditevocem meam^vxoresLatnechi^i.^. meae coll,Luc.Ebr.p.25>4.n.II.) Auribui percipite fermonem meum. Hinc iamLamechuspronam nedit con- fequentiamcommatefequentitna'^yn^ "^oSl pjPtZSp"* CD^nvn^ O ♦ rny^^ Si ( coll. Num.V, 20.) fepties vindkabitur Kaiin, ( qui taraen fu-' it fratricida etiam fine armis ) turn Lemech feptuagies fepties ( i, e. ionge ma- iorivindicla yindicandus erit, quippequineminemoccidit.) Verf.^6» ■ :nin^ titi;2 NSpb ^hn tn Qiipinlocoambiguitasoccurrit(a) vcrbi "^fTin, numaccipicndum (it cum Targum Onkelofi et lonathanis, Rafchio,R.Ifaac Karo inflllV^H pPI!I% MaimonideinrniT TWOV c.i.§,i. etSal.b.Melch. in^2T ^h'DD adh,l. it lo. Seldeno Sjntagm. de Bits Syr. Proleg.p,z%.;?4 •^D'^D^JD / ^^t:; r^^/V^ 4^ requiem Jltamy^^^Xm. CXVI. 7. ^QvfoUtium rurfum ere£la, cum angoribuS maximis antca inquictaretur. Sic quando fapiens ilia femioa Thekoitis 2 . Sam. XIV, 17. ait .* Erit quaefo verbum JDommmei Regtf (jnanC^mcB) r^HwDl in quietevt, zumeiner Beruhigung^ Luth. et Wurtemb. in confolanonem, ' (f3) de notatione nominif, num cxifti- inaucrit erronee Lamechus, hunc filiam Noachum effe Meffiara? aeque ac Eua Kaiinum fuum ? vt Luiherus, <\w\piumerrfiremvOQZt^ Gcrhardus, alii- que ex noftratibus opinantur. Id vero minimc cxiltimandum eft dc pio Patri- arclia, quafinonintellcxifTct 7i'^oTsu«')/yff'xiia- tione maris ctfeminac fit nafcendus, etcximprudentia dc nudo homine ma- gnum illud bonum praedicaret. Potius filio fuo impofuic nomcn HJ, ceuper* 9 fetuum memoriaie j^dei/it4e '7r'Ky}f)0 quod dicas, par- ticulascompofitascbraeisitadiuclli vid.de ■^^^J ^*1HI< lof.IX, 16. XXIII, r. XXIV,io,Iud.XIX,2 j.Noftrurii enim ''TthJ if^y&M/^Wjpracterquam quod iam cump fit compofitum, habet fccumy^r/^^w, adeoqueraembrumaliqucd o- rationis ellipticum conftituit, (2) Peccatur grauiter in intcrpundioncm tcxtus authcBtici, quam quidem obfcruauit Vulgata, aft in lenfu hiuica, cul mcdelam picnioris fenfus afferre voluit B. Lutherus, difturbans hoc pa£lo valde limites diftin£lionum ebraicarum* tres diftin£las propofitiones cogendo induas, ctpraetercamembrumvltimum iufto libcrius contra fimpliccm lite- ram^ransferendo, voce quoque £3*7*1^ fumta ex vfu Rabbinico^ non bibli* CO, ^tomundo\ et particula O pro 3. (3) Pcrperamconftruuntmultivcrb* CdSiVD 'yHH cum fcquentibus tIDOT "^^^NJ ; nam turn requircrctur in rwd3^'^^I3in Rex Maior territorialis ^//^/7(vi vocis et rei)a verae religi* M^rcultu, ccHueyJaci.jRathntmfijtus et imperandi arcana) crant in terra icmporibusillisj quinctiampoUca, (i.e.pofldiluuium, vtrcac Aucn D a Efra 2% GENESIS. CAP.\^Erra)&./ctR.Abeniana4i3//.^./.coI!.N'am.X[lI,3 5.Varenius,Langiu;0cuni ingrederentUr(coniughli:ercoI!.v. i.jfiliiDeiCpioruraSethitarumdeuo- mine Dei fe cognominanciurn col!, not. praeced.) ad filias hominum (impi- oruTi Kaiinicarum , casque n^-^- f^on^s u e. rn^S"" pulcrjs v. 2. non a^eqiic quidem rales ex naturae dono,quam vitzc inflituto, nonficnatasjquamtaflas ctnclisadcarnisi^ewbras. Quisenim credat, picsmeras dcformes, lolos imcios rorraofas puclhs genuiile r) et(hae.'parerent illis, (fubaudi ex membro anceccd. \^N*2 "^^"': n^":*i:~ gig4ntes erant inuna:h\(M?iU\\\^0\.tV\itS^ (non rantu.-npotentianaturaliob corporis mcIe.Tiiaufitat2m, co!l. N'um, Xllf, 3 3. Deut.1, 2 S» Hi 10, ctlX, 2. fed eriam cam maximepotcntia mora'i, eius- quc ibu.1i, adeoqu^ TjrdnrS) qui a fcculo tv:lche ion UngsnZe'iten her P.nd,^ viri nominis (i. c. nominaciiTuTii, ceicbrc?. vid. fis. £^v. E:y>yi.p. 255.^. /<^./ quirrrannicis faisardboset technis dominattts excitabanr, ficut portmodum maiori adhu: fuccelTu lie TJi"*^'*--^ potentvenatione tii'^vcyiXxon^^iOroXm num Kirarodus, Gsn.X,9.quique ex uculi Quaeil:u,et a locsrurn de nominibas fuis condirorum incolatu iilailrabamur. Primus ciusmodi t^'-i-'H ^">5 xt>«.'^//if CfatKaiin> qui primam vrbeni absrc.aeiificaumww;«t'£:/Vyl'X Cha^ ^ noch iDiign'tjGen J V. X 7.Ta'c? tZZ'^T? '"Vl>^ faerunt >uoque iUi tj^, c-:rcicT, €e».XI, J. Gen.Ali5.cc quibus ccdem fenuj dkkuT,r\ucjd fecerint^i/iKofxefjyfweyquod idem eft, pofusrint nomsn fuum aHeuhi^ coll. Deut. XIV, 24. i. Reg. IX, 3, XIV, ^ I. i e. infignem fecerinr locum h^bitatione fua , vt abhabitantibus nomenduxeric, ceureclephrafinhancinic'pretarur lo. Q\ti\zM% con.ment. ad L t . Gen. p. 9 1 . Xec vl.'um eft dubium.quin hi Kephitim et proljpfi •kxT iic^//y quactamcunquc tvrannidcm fjim, i.irolennam ct malitiam, quibus repdeta etcorrupta cratrerra, fiJCoreHgioais verae, ct nomine filiorum Dei incnifU- rinr, alias ron tarn facile tantas vires acquifiui-Tenr, nee Mofei id hominum genu5tam fpeciofum tamqueinc'yiumdefcrip/iiTec. Cuifeculo antediluuia- nonoirrumyf'-/.'';V£r///f*-l-^;t-:TTk — QUod comma B. Lutherus ita tranflulit, ac fi voces intcrmcdiac hoc mo- do efTcntconftrudae "^213 T^t2 n'>t;K fuius anima f zita adbuc eft infanguine eius, das nocbl^bet infeiutm Blut ,* adeoque intcrdiceretur efus car- nisfarguinantis, fiuequatcnus fanguis adhcc defiiilatdecarne cruda, quate- ru?efl calidu?, accarnicruentae adhaerer,vt eloquitur B. D. Moebi us ^^^rr. de fan gain e zetito §.2.qu. i. hocque interd:(flum a famclicis liraclitis \io!a- tum fuifTei i.sani. XIV, 32. Trausbticni Lud. dcDieu, quae hacc ell:; carnempro cntwzitaxxl anima funguis eitu eft y fjc»ccmedctii,chPi3[, quod vo- ces ^2"! V-^T^^ ad pracccdens noraen "^u-'D, non vero iuxta acccntus ad fcqucns verbum "^T^NH refcrat.TalisconflrucfHorequircrctin ^^il^liphchae fubordmatum «J/V,£»r.'=w r/'/^/r/^Wiinfuperqueeliiprin r? ^vL'N /Iritust; feque- retur ex hac paraphrafi contra mentcm Jegis nuilam csrnem effe ccmeden- dam,cum omnis caro Canimalpro vita vel anima habeat farguiccm.Dn. M. D 3 Micb, jo GENESIS. CAPJX, Mich. Bcckius Philologus Vlmenfis clarisfimus pauIo aliam adhuc fuppedi- tauit verfioncm, camque ^/'//^/wijy/W accentudriae melius quatn Dicuianamrc- fponderc cenfer, videlicet hanc t Verumcdrnem quod attinet y qui pro anima. {yel vita')eiui eH fanguinem ipfitu ^ non eomedetis, in Difquifit. hcrmencuC, p.14. Vbi re£T:c quidcm pro conflru(f^ione fua to'^^D cArnem vt Nominati- uum abfolute pofitum cxplicat, ncc minus rc^c vocabula IDT *ltr7Sl33 per appofitionem, quanquam a tali conftrudionc, qualcm cxhibet verfio eius, ab- horrcat dclicata ebraifmi natura , iuxta quam requirerctur transpofitio 1J3T •|si;5UU,proutoccurrit Leu. XVII, 17. quoetiam oculum fuum intendit vir do£^us , non pamm cxindc lucis noflro focncraturus loco. Dum autem pu- tauit, ilia verba /.f. cundcm cum verbis noflris habere fenfum . minus re£lc putauitjVtelucefcet, in fua fi connexionc attendtntur "\to*''?3 ^'2J~^ N^n I^SJJD yC^ Ndm dnima omnii earnit \ \ fdnguU eius in vita cim\ eji lam fi heic voces "^'^'2JD "^DT rcddantur, fdnguii dus qui fro animA. vcl vita eiust vidofa foret tautologia. Sic enim fimplicius diccrctur : nam 4- ftima omnis cAfnis fanguis eiu4 efl^ ficut mox cmphatice repctitur, oraiflb, '^''£?23D, Ergo per hoc paulum diuerfum quid ct reJlri6iio quaed«m intclli- gitur,nempe in pita eius fiue dum viuitt ecu optlmc Lutherus,y&/rf;?^^ es /?- (^et* Mortuaeenim carnis fanguis nonamplius cflproanima eius. Cete* rum expodtio Beckiana infenfubene conuenit cum hac noilra fimpliciori: Verum carnem cum anima eius id efl /anguine eius non comedetis^ Atque hunc fenfum fcquuntur R. AbenEfra, Samaritanus, Arabs, Belgae, A- rias Mont.Drufius, Cartwrightus Trcmell. Pagn, Ainsworthus , Bonfrcrius b.i. GufTctius Comm. L% E.p, j f . a. 40, k et ^i f. a* ct ex noftratibus §fb. Schmidius, Varenius, pi. reu, A. H« Franckius cum Difp. Gic/T. & Hofman- nus in Nat. /upr, cit. dd h. L Conf. iam ad confirmationem /. c* Leu. XVII, 1 1. 1 4. ct Dcut. XII, 23. vbi haec lex difcrtius rcpctitur et inculca- tur,quamquoquefubtempora N.T. Concilium Apoftolicum Adum fanguinem brutorum tantihaberivoluit Deus,vtnon comedaturi tanto ma« ioris humanus fit habendus, ac proinde nontcmerenec absque grauisfima vindi^a cfFundendus, vt fequitur v> f • «( ^« \ GENESIS. %i Verf, 27. CAP. K. Quacritur heic : I. numverbum Hlpbilicum flS"^ cafiendumfit infigmfi* cAtione allicicndijperfuadendijcum Ma!ucnda,qui multus eft in ea, Mercc- ro, Drufio, Pifcatore, Tremellio, Ainsvortho, Schindlero. Forftcro, Gufletio, lo.Marckio difiertat, adb.L Hackfpanio, et cum Sauberlo Dn. A.H, Franckius aufloritatcipfius Luthcri Comm in Gen, foil 31. col.i. an vero dilatandi? vtieumChaldacOjSamaritano.RafchiOjAben-Efra, Abarbanele, ct ben Mc- lech, plcracquc recentiores interpretationes. Etrcfpondetur, quod licet fi- gniftcatus Mliciendi in bono fenfu per vocctn fcilicct cuangeliiDeo haud diiconueniat,coll. HoriI,i 6. al. 14. et Icr. XX, 7 ,• ncc fignificationes praetcr neccsfitatem fint multiplicandacrnihilominus pracfcrendam duco alteram di- latandi, ob diuerfara coniugationcm Hijthilt in qua no^o peUiciendi non occur* fit, er diucrfam inprimis conflru£lionem cum H, ficut etiam notanter fyno- nyraum D'^niH diUtauity vid. Gen XXVI, 22. Pf.IV, i- Prou. XVII[,i6. cumquotaraen prior nunquamconftruitur, fed fempcr cum rfrfi(/4//W. Hoc vero ^ non fimpliciter aequlpollct tw T\t^y vii quidcm apud Chaldacos, vt vcrtcndum fit: diUut Betu laphetum\ fed eft ct manetheicordinaria no- ta Ddtiuii quanquam ad earn tucndam non cft> quod cum Bocharto Phaleg, l. 5. r.i,/'.i49. fupplcamus locum 2\^t hahitationenij verum iuxtaliteramita ver- ti poteft : dilatationem faciat Deus lapheto, Gott mache dem upbet Raum. II. Sitne J^S^ voti (S" imperii dilatet?<«« »«/V/z« recipiantur, vel vt verbis Apoitoli vtar : vrgentile^ laphicac aliquaudo exificntes froculyft aCtenati a repubftca ifraelity et hofpites tcJitmcntotMn promts CwnU^ pro^ pefi-intpcrfunguiKem Cbrifiiyet vna cum propinquiffan&ir et domejiuis Dei aedi" Hcmm IN BABiXAguiUM D£i Jn Spi&iiu Sanc.xo JEph. IL ' CAP. jt ^ GENESIS. CAP. X. Q Cap. X, 9* Hicfuit potens venatione coram lehoua. Uod phrafis 1^!^ 1^:25 dcfignct Nimrodum vt mtthSo UTJ^ • TT\ p^ egregium beUatorem^o^xzxKz^ doniinandi a potentibus Nepbi^ //'wantediluuiumvtcunqueinuentaset vfurpatasprudcntiusexcoluerit ac fcli- ciusmulto profcquutus fucrit, adeoque homincsterraGqueviarmorumfubegC' rit, quem Gallicc dicercs ungrandconqueya}id,mt\\6\zs\nt.zt\xMzv^xtt^i con- ucnit, DifHdcnt aiitcm circa phrafin akeram r^lH^ "^JS ;, qua tamen re£lc intellcdamultumlucisafrertohuic, ctmultum au£loritatis Nimrodo afiere- tur. Complures cam ita capiunt, ac fi Nimrodus fuam tyrannidctn citra omnem reuerentUm Numinis omnipraefentis exercuerit, itaque T^TD ct 1rn25"1 1^3 omnia feccrit, Aliis cfl: Trs^icp^xffit; fuperlatiui gradus quammaxime potctify vid. R. Sal. b. Mclech in M. I h. L ct Bociiartus Fhaleg, lil, ^.c.l^p.ilj.tt Dn, D. Mii'dsm Oecon, Temp, V.T.c, 9./'.3o6.vcl fortijftmtii omnium bominum svb coELO vid.Ifidor.CIariiis ct Vatablus i&./.Aft haec expIicatio,a Rabbinis in fuum vfum effi£la ac adoptata, cfl; fuo modo sVcju/v;;, cumpotius ifta iitiTxctq Dei propriisfimc caufam efficienteax, fiuc influxum prouidentiac diuinae in res crc atas nunc laetiim, nunctrifl;em, nunc gratiae nunc irae infinuet.Exemplis vin* dicatis ^GhffioG/am.S.can^^VlL Guffctio cffmm.L,E. p. 651 66. 67. et nouiffime cl. Chr. H. Ritmeiero Prof. Gr. L. Helmftad. in Dijfen, de Nominibtu diuinii fiilo Scripturae S. y^W4w/'/f/^ illuftiiumo £ que 34 'GENESIS. que per cum bencfartorum praenuncia aurora, mentc quocjue parentum hac CAP. X dcreproculdobioilluminata, hinc/'fy/<3(flioni parum vidctur fifus, dum fluvfluans eius animus ad denuo nouam propeilitur, ^uod ft quis praefcraty fubiicir, laphetum did fratrem Semi , dtcetur maior Chamo^ non natUy fed praeUtione patrit^ per quam Canaan feruut fa5itfs, Sed quara infolens et coa^a fit huccel- lipfis termini alteriuscomparatiui, aliunde extra contextum arccfTendi, quiuis facile peruidct;cum praetereainhoc capitencc //u ncc yfu dc praclatione et bcoedidione paterna, fed genealogia faltem filionim Noachi habeatur. Eui(n:o igitur per acccntus, quod laphetnatumaximtu fie fiiiorum Noachi> et Chamtit exprerfe dicatur filius ppH »///« w/»/«9»j-,Gen. IX, 24. coll, v. 22. Sic enim pp abfolute,non fequente [D, de aetatc vfurpatum feraper accipitur. vid. Gen.XLIIjij.iy. XLIV,iz.20. i.Sam.XVU, 141a dcoque Chamus non di- $\^t minor, refpi^Hprimo^enmSmi, ad mentem S;b. Schmidii. R«linqui- j£;j " tur ■7,6 GENESIS. CAP* X. tur ergo, Semunt fiiiorum efle medium. Id quod vlf«iius in omncm euidenti- amconftrmjiur ex anno generationisNoachi,quippe qui anno actatis fuae quingcntefimocoepitgenerarcGen. V, 52. et diiuuium incidebat in annum ipfius fcxcentefimuiii.Gen. VII, 6.et 1 1. Proinde fcjuitur, quod filius Noachi natu maximusipfodiluaiianno fucrit pracctfc centenarius. Atqui dc\S'^«* diciturjquod biennio demum/(?y? diiuuium fuerit centcnarius,Gcn.XI, lO. E.Sc- ''°' musnonpotefteile filias Noachi natu maximus. Quo quidem in loco Scb. Schmidiitranslatioctcxpofitiomalcitcrum conuenit cum interpun£tione c- braea, diim S^kephkatoni plus valoris tribuit quam eius Domino ^thnachoyd* qucpotiasindicareturtempus,quoSchemprimogenitum fuum gcnuerit pofl diiuuium nsc non verba vltima SlZ2Dn "inNtrahenda eiiam clTent ad incifum primu:\i, contra flilum Mofis et nexum accer.tuum cum tZDTO^, h.m. Scbemus fint centum annorum pofl diluuiums^^««// autem Arphachfa^umbi" ennio fofi diiuuium -y translocandus cfTet Athnach^\> lUJ^EllK ad "ul^^cs-" fcntque fie duaediflinflaepropofifioncs. Ideo autem Atknach zOm^ixt\.\x\. niySSlhJ, vt verba temporis ^^l2Dn "^HNJ X^^'^TO^ feparatim pofira ad omnia praecedentia referantur, non folum ad to glgnercy i^-i ctiam ad aetatem%zvci\. Quae difIin£lio temporis cmphaticaeximium paritcr vfum «CR. XV, ij.cxferJt» nodumquc clironologicum felicitcr foiuit in loco Gen. XV, 13, vbi Deus ad Abramum : Peregrinum eritfimen tuumy in terra non fun , et feruient eiset afjiigenteos i\d(\\.\ti^u quodforrc lunius etTremclUusfuo idque praeclarc innucrc volueruntjCC numerando a nato Ifaacc ad exitum Ifraelitarum ex Aegypto tot food. XII. 4o.jjjjni pr odcunt. Atqu« hinc lucem accipit locus ivavrio^pavy^c, Exod. XII, 40. repetitus Apoito!oadG3iJlI,i7. qui folummodo meminit fynecdochicc inco- iatus Ifraelitarum in Aegypcc^rtdcoquepoiioriset duriorisaffli£lionis,vttamen non excludaturmoieflia peregrinationis Patrisreharum tuxta locum priorcm Gen.ct numcro4oo. fuperaddit jo.annos, qui fcii. abexitu Abrahami c pa- tria vsqueadnatiuitatcm ifaaciintsrcelTerc. Vcadeoadconciliaiioncm horum locorumminimc opus fir, vtcum Merino, IfaacoVosfio, Lud.Capcllo, quibus nouisrimepollicempremitdo(fl-'sfimv)s AngiusEduardus Stillingflectw£/>. ad i)f//?4w/? 98 cxgloria,LXX.viraIivsrfionittcod.Samaritanoinferta(quaeefi: et in terra Canaan ipfi et patres eornTn) texrum authenticum refingamus ac e-* mcndcmus. Scd rcu^rtamur ad noflrum locum. Habcmus itaquc dudu,ipfius fcriptu- GENESIS. 37 fcripturac «^///r^/(?w 6 lion; m Noachi ovdinem,hunc videlicet: laphet^ Sem% CAP. X» Chamy pro quo arbitrariuvi hnnc feruat \Semy Charriy et laphet ; quem lamcn vtnatiuLim propugDnrrcumR.Abarbencie, a^ijsque ChrillianisSeb. Schmidi* us jinnoi.aiiGg'J. TfiiXyZi. etX\,io. ctGu^tii\iSceww,L.Ef,iQ^.et^i^, in quas vero do£^am writicam exercuit ci. M. Ic. Rus injiccentuat. Ebr, Vfu a j>a^.z6'ad^O, yitimum ettamnotauit io, MirckiusEvfrn/. BthL II.$. lo.i I. Curautem iiVwwpraepolitusfir ? vidttur faclum cfTe ob ipfius digniratem, quiaineoconferuataeft ecclefia Dci.et piomisfio Mefnac, et hinc ob rebtio- X3em maiorem ad ifraelitas, quorum hiiloriam Mofes maximc erat traditurus. Atinquii : (l:ante hac ratione etiam eius gencaiog'a c.X. primo, non vltimo de- mum loco,percen(endafuifiet. Refpoadetar vero, quod heic obfcroanda fit folennii Ebraeontm conftutudo^ tjtti/ss commemoratAS vlteriux h'tflorice fertex' turiyVelaccuyatiusdefcripturiyafi'iiefre in extremo pcfita exordiuntur. ve! vti efFatur Aben-ElVa ad Exod. XV!!,*^. T::DT'» Tv^^ND ^Ipn pu;h ICEl^'O .0')ip Nir,^ c=3'-i;nD t=:Viy'7 Hn*^ tz3^'^:3-i "^^^ i.e. mos efi //«- gtiae fanHae , quando comwemorat du^is res , incipit femper ab eo nomine^ quod eB proximtim. E.c. Gen. I. i.2. Inprwcipio creauit Deus COelurrtCt terram, Ttx\'^autem erat etc. In l.c, Excd. primo loco pouitur ratio Mribh/tyi^oUzA dcmum MaJfa/iLlti Ly I. primum ratio zenditionis, deindc dimisfionis redditur. Sic et hoc Ioco> dum arbitrarius ifte ordo Seniy Chantyla" ^/fef^/emel allubuit Mofi,genealogiam prius Japhetiy delude Cbamiy tandem JV;^/ pertcxuit. Parallelum fere tenet ordinem in reccnfionc fiii-rum trium Therachi mox cap.XI,2 6, praeponens AbrAnmm natu minorem, ( vrpote anno demum CXXX, Therachi natum, excoll.v.52.etc.X[I,4.rubtrahendoLXXV annos Abrami ab annis patris Therachi CCV.) itidcm ob dignitatem ct excel- icntiam, medio fiiio Nachori^ ct primcgenito Harani. Ex cadem ratione Scriptura i.Chr.I, i8. inter filios Abrahami prius nominzi J/a/teumt quam Ifmaelem. Nee minus in NT. arhitrarie ali'egantur praecepta quacdam Dc- • ~~ calogi, non feruato ordinc a Mofe praefcripto,conf.Luc.XVin,iO,et Marc. X, ip. Rom.XlII,9. » y Cap. XIV, 24. NAfur?m et indolem particularum ebraicsrum rc£!eet concinnc nofTc cx- prim-re, ncn fane cA res leuis moment?, net inter apinas trJcasqncPhilo- logcrumconiiJcndum^quandoquidem ficmultafaejpe lux textui afFLnditur. E 3 Cos- ?8 GENESIS. CAP. XIV. Concurrunt heic duac particulae, quarum primam fcrc rcddunt ptdeter^ prae^ teycjuam^/irteyexceptOiduntaxaty neglcclo fullixo, vt fie (ynonyma fit altcri pi, adeoquc altcrutramtatitum cxprimunt. Adciim "^'ly /2 pcraccentum ma- ^ iorcm Rhbiam a fcquente fudiflindumjdifiindiori etiamfenfu gaiidebit. Id peruidentcsoculatiorcsnonnu'lieialiquatenus vtfatisfieretlkborant, Lud. dc Dicu vz<\d\i praeierme(Q\\,ti\.\\ozi,zA\QC^ meremoueo,vt nempca tc dita« tus dicar. ludicatigitLir, remoucridicfTeparciculam, qua cliflis non alTcntimur, humanicerquc id a nobis rcpclifmus, quod G«li i dicunt .* excufcy moi^pdrdonnes wot, Cl.Io.Franckius Mcklemb. in DUcr. Sacr^ F/aefat. /'• 13. cGnie£luraf, genuinarn radicera effi; IV/, cuius veiligia in Unguis occidcnralibus fupcres- ic, nempcGraecorum >,'^^o<; vc! xS.hq vcflis dctrita, Xy^heiv feffura cfTe, Lati- num Uedo.zl Gcrmanicurn leed, L^'^V, ^^/«V/?^(?»,ct fortaiTe ctiam ledig vA-- . f //«/, et hinc efTe nomen iJfijetfi ob^inomaliani punctorum in resiminc ct cum pracfixo D putat, deducietiampoucaradicc quadrilitera IV vD, quod codem rccidat. Buxtorfiumquidemref«rr€ ad iJ u, qua rationcfi compo- fita dicatur cum "^1, non adeo abfurdum arbitratur, Et fignificaret abfof' f t amy perdu Ams tXdemtam fufficientUmy quod cum fccutura fignificationc optimc confi{tat» Putatnamquc/'.i4. formalitet R. 1J?7 indicarc negatio* »f»« />^r^»/M^gcncralisfiiT>eacccptae,vtper ^iy /D indicctur, quodfupra \\* res^ contra decorum ct officium, quod fine mandato, voluntatc, nuta, au£lo- "" ritatc, aut iuri diffonum fufcipitur, aat pofluiatur. Tandem in noflro loco ita uertit : abfit a wcy vel hac non ejl meum ; tantum etc, Verum enimuero tan- to anfraflu ct angorc fupcrrederepotuifTet vicdoflus, fi communiorcm dc- du£lionis viam, quae omnino heic tutior et ecrtior, inftitifTet, Eft autem il- ia, quae curaAben-Efra ftatuif, particulam lianccc elT^ compofitam ex /U Non, et (ubftantiuc Nihil^ defeilus ( vid. Lux Ebr,p. 325'.) et 1^ adytuque ad^ Ct probatur ctiam ex (-) fub )3, ct forma regiminis "^l^* et cum z?- fixisplura!ibus.(vid. Z^/Av £/'ri/'. 15 I,) Itaqucvi formae et accenfus verfio fimplex et fdcilis cum GuHetio in Comm.L.S.p, Zoj. C. haec erir : Non vel nihil ddme fc. pcruenict ; (tale cnim vel fimile quid in tali compofitionc fubaudien- dum efTc nemo refragabitur. j tantummodo quodedetuntpueri {die luvigen mun- ternfrifchmKerl) accipiant, (quod ex membro ultimo hucadrcifcendum) et portionem viri illi, qui iuemnt mecum : Anev nempc Efcol et Mamrcy illi^inqasra accipiant portioner/jfu/im. Confocderatorum fuorum lam in tIID"^^,jNn gc- ncratim indicatorum, fie fingulariter honorificam mentionem facit Abrnhamus in Ts>t|W>5f /cv gratiiTimi liberaliflTimiquc erga cos animi* Hinc tranfibimus ad alia ctiam loca, pcriculura fa£luri, quousque cum fignificatu noftro particulac progrQ^i val^atnuj. Sequitm ordin? Iqcus Q«n.XLI| i ^, in qup multi fc tor- f^runr. GENESIS, 46 fcrunf, qua via noftrum'^IJ^/i^ per /iil7Nachur?t s CcquQnuhus{ciuv)£[\imde" CAP»XI^V« center ctfuflicicnter pro officio accent lis iftius, ab aliis pcrp.crdm ad fequcutia etXVlII. tradi, exprifr.crcnt. Targurn reddit\nCO''h'"[D ?*^^ Non ex fjpumin me4. Liid.AzI^Kuadl.pr.Rewoueoid^we, ^(^bSdwrnMns' non 9r.eunt eji hoCf Dn.Franckius /.£■,/'. 17. Non id r/l mearum vmuM cum B. Luthero opti- me et pracclare : Daf Jlebet mcbi bey mir. Nortra ad du£lum literag : Non Admexcm^y d^fkowr/.tmcht aufmicb ,m. Ncnnc heic iitera cum facilitate idemdicir, quod nrjaioricura ex fenfu rei barioUtifunt i!!i. Etf«w 4^.r«ibid« V.44. "I^IS'^^I etnonvfi^ue4dfe^''W%\;)<'xvxvxo^ quod ism conuenit cum fen- fu aWoTMvnpraeter te , fine tuo impcriOi oh»e diinen JFdIeti, i^ccedente autem praepofinoncCindait naturamn.minis, vtlef. XLUl, ii. Ec non eji"^"^)} DO ex defcdu ad me perucniendij t.practer me) Struator^QoW^c. XLIV, 6, Sic ler. XLIV, 19. ^T^'hia'^D Num exdefeduad ^/V^r nefirof accedendl fecimusl etc. Hoc idem dicit cum aliorumlenfiiaii: <2»y5»^ rt?^/*'^/^, volun- tdte^fcitu et permifju? Piatm. XVIII, 32. ^ds efi Deusl ex defedu ad /£'i&(?«^?»peruenicndum, "^wra,^ yioS'tcomubuertt tecum quispiAm obdcfc- ^um {nullit/ite*?2)2id mnritum tuum accelTus, fj das du nicht zu deinem Mannc dtch gehahen) i.e. fraeter maritum tuun.^aujjer deinen Manne Sed denique quo- modo vertcnduserit locus lob. XXXIV, ^52? vbi ftatir regimine cum vctbo finito fururi temporis h. m. r^THN ^iy ;2. Schmidius vertit : Vr^reter quodvidco. D!:).¥i:amkiusi.c,Negat4potef)tfa, ^«^/^;rfV^w, (iue quae con potis ({im \idtVQytu ddce me, ludicaruntfcilicetnonalirer hanc info ler tetn con- ltru£lionemconciliaripoirc, nifi mcdiantc lelatiuol^j^. Nos autem fim- plicitis ct plenius: DtiC<\uii) ^d vide k da y germ, den Mangel in dm, das ich bejfer fehen folte, tudoceme^zovc\i^ti\hdQ€ir\x\9lM2. Scire quippc iuuaf, Futura cbraea includere etiam^rfma/'/>/ii/«M]atinoruminRvsetDvs.Haec fufficiant depiac particu.'a. Cap. XVIII, 5. NOtamus duntaxat haec verba hofpitalis Abraham!, in fc qtiidcm nihil difficu!tatis habent'3, propter traojationcm Dn. D. Danzii, qusm in in-' terpr. Lbr, Ch p. 50 o. h. i ♦ m. fbi mauil .' Ntsn? quidreuera travfnjjttis ? Hd'ttet ihrdenninderihateurenDicnerfo vvoUenvorheygehen ? cum qua fcrc con- vzn'n lo. y iminni in Ol'firuai,Pli/cl, cent, J.pjz, CuretenimvtUetifirdr>fre frAetfrferHHmveJimm^ 0%:m, DAnnvvafum vvolt(t ihr vor (trnn Knecht 40 GENESIS. _C\?.XVlllvar^eygehcn? Vbi (ct) vtraquecitra vllam ncccsiltatem exorationeabfolu- rafacit tnteryoganua.'ntCX diiXcrCo licet fun Jacnento riila in rarioreeiusmodi v- fa particiilac"^^, quanquarn in-verhonegcrmanici fitCoiumexfle/iua^hjec, parcicula ilh v^d^ r4thcinatiue fainra, . uacrit in p"' V rcddita per c«r? ita vero har.c particu'.am compo^tam Tliibi in (f ^ipturis vfurpari non memini. Qap fenrupotiusdiaumfuiirct DDl vcl HO-^y v«l' riNT~no. Dn. Dan- zio capitiir p in noiionc fu'^/i'tfuiiti^in vers/ JteyVll quidcm iiitcrdum capi polTehaud dilTircor, hoc autem loco noa nec^fle, nee conucniens;rsd dcfen- dit et heic famorara fuaai ftgnilicauoncm CAufAejinAtif propterea. Ec appri- me appofita eft expUcati'^, qa«m oepartkula hac huius loci affert GnfTctius in ^^comm,L.E.p,-i^-j<)tb, p /y, inqiiit, quad fincm defignat, qui camen finis ,,nonc{l propric difltis, cumnonfucritaninioobicflus in adione antcccden- ,,te,red faltem feqtieU efi ret congru(ns^ ita vr res ad eum tenderc connexione a- ,,liquanaturaii vidc3tur,diciqucpOflit hie finis naturae v^lprouidemiac^y (0) Vterquc vcrbucn "XIV ita vcrtunf, ac fi diet conilru^lium cum pracfixo D, quod tnm f\gn\Ri:d,t prdeierire aiiquemi vel propius ad ebraifmum in vernacu- la noilra, vor eincn vorbey geben. ficiiti cum hac conftru(n;ione et fenfu in v. j. occarrit,. Atuero ?.\m\ ""^y vel """^ conilru(flura notat tranfire adaliquem. fic idem eft ac I^'^U vsnirey aut cum co permutatut. conf. Gen.XXXF,52. l'. Reg XIX, ip.impr. 2,. Reg. IV, 9. ct lo. Vndemiror, ad hanc conflru- ftlonis differenciam verbi 1-yhos viros do£los minus attentos fuifTc. {y) Hoc pa^o orationem minus bene cohacrere,pracfertim iuxtaDanzianam intcrprcta- tioncm, patcbitcuiuis animumattendentf, et vnumcumcum altcro conten- denti. Qiianto vero melius noilra, quae ct communis, qua Abrahamus pro reinaturaequecongrucntia fie colligit: Nam propterea f,eum in fincm (vtnempe honore a'iquo vos ma£lem)tranriiftis ad feruum veftrum* Haudabfimilecftratiociniiim Loti, quo iisdem fere verbis ius liofpita'ita- tis volebatinuiolabile: ^m'^p ''"n^^'.i? 'IN^S jS^^V'-JS Nam propterea Gen. XIX, f. ^vtraluosette£loseo/praefl:cmj venerunt fnb-vmbram'te^imei^ Gen»XlX, 8. ^^"'•^^^^"'^^His pariter iungi merentur verba lacobi ad Efauura Gen. XXXIII, lo. ^D ' p-i— JJ7 Nam propterea (quod foil, munus meum accepiurusefTes) vitU fac'tem tuam y (icut^ viderem facient Dei comis et blandi (vtpote per quem fades cius miniiabutida verfa erat intam mitem et fcrenam) et pUcide aC" ceptajlime. Ita plcne ec plane litera ebraea redditur,quamuis a variis varie, non rede natura vocis p vj^ attcnta, a Luthero prorfus omiffa. Sic ncc in quarto Genes, loco illud par particularum coniun(flum cxuunt natiuam fuam indolcm> in verbis ludae iudicis abfolutoriis : luiiior eji me, Thamar , p- GENESIS. 41 jD""bv^3 nam propterca (vtfcil.fcortarcturcxcoJl.v.24.) non ^e^ii/-CA?.Xyill UmScheUe/Htomeo, Dctredato namquehocconiugfofn caufa fui, vt libi- dinum flaramis nrerctur ct fcortaretur, quod fane co contraflo declinare po- tuifTem , muko minus ad tarn pracceps damnationis iudicium prorucre debuif- fem* Addatur en Trsp/cc-a etiam locus lud, VI. zz. vbi Gideon pcrterritus €xclamat: jih ! Domine lehouah Deus \ (fc. ITH'^DJ^ monar vt patet ex coll. v» fcq. 2 3 , ) f D- Sy""«J Nam propterea vidi AngelumUhouae a facie adfacietn. Quo in loco iterum to p""iy non re£le exprimitur , Luthero aliisquc pcri/?, aut n"^"lHNC, quod quidcm habet GufTetius Comment. LsS.p. 5 2G, li, cum verfionc ponefe^ ac fi ita ct fons habcret, qua au- £loritatcautpoiiustcmeritate?nondico. Tamctfi pro fcnfu rcciproco adlii- F bcaiur 4i GENESIS- CAP. XIX. bcatur fine pracpofitioneO vt i.Sam,XXIV,9- "^^"^HN h^^'-V :DT^ et re^ fpex'u Sauf pojtfe^ idemquedecodemcum (ynonyn^o H-SJ 2 Sam.I, 7.cnll« 2.Sam.n,zo. ita in verbis Angcli cap, noftri vcrf, 17/ ^""^.Hf^ ■JSH'^^H »*r refpicidspofite^ Proindequum in vcrfu noflro zd.occurrat conftriKHio cumprae/^xo D, plus dici €Ai/limo,quam />> amicm tuns? Confulc Gen,XVIII,z2. Exod.XXXlI, 15. Num.XlV, 25. Dcut.XVI,7. lof.XXir, 4, vbi perabitumexprciTe declaratur, ( /S)Ipre tenor et mensmandati An- geiici,cit. verf. 17, ex quo phrafis roftra controuerfa omnioo explicanda cH-, vt inter illud et infecutam »,'itei%^-j.v miitabiiis et miJeilae feminae mutuus fie refpe^lus. Dicebatnamque Angelus Iehv-3ua(coil.verf.praeced.j-Filius Dei, reuerfusab Abrahamo,apnd quem folus remanrerar,etqui deinceps a lehoua Patre (no pluere fecit fulpbur et tgnsw, illc, inquam, dicebat ad LotumjVt ca- put familiae:enpete ad vel propter vitam tuami( locus ad qncm deter- minaturin membro finali in w^^/^w^ j ne regredians,neque fubfiftas in tota hac planicie : ne CGnfijmaris. Vbi quidem in mandate negatiuodu- plki fignificatur apertc e( difiin£le Jupiex via emergendi exdifcrlmine, fi fci- licet Lotus (K)w« y' in vibemeyicia!cm,vnd(j edudus t'i'^'ti', nee (D) fuhfjicret in tota ilLi flfln;tie,icx2vriO-K, fiibuertenda, cxcepto faircm ex gratiofo intuitu Domini ad precesLotia^ylo eius oppidulo Zcarc, Quid heic fola obuerfw vultus v«rfus vrb^m^adrubiiftenuJimintowiJJa planiti«f quae CO- (^) GENESIS* 45 cohaerentia? Nonne, fi vel conflantisfirae non rcfpexifTet, fubfiitiiTet autcm (;'^p_ XIX in ilia regionepcrdenda, nonne vnaperiirret?idcircovtrumque prouideinter- dixit ei Dominus. (y) Indoli cbuaeac ftiiumgraecuni adaptafiCe Lucam exi^ , -. ftimoc. IX, 62..in fententiaSaluatoris notabili : «^«? STti^Kivv ti^v %,%« "* Dc'jjS Sir' ocftOTfov,'/^ jB'kiitoov ei; rd cV/(r«, su-S-^/cc; if/i' «(, ryjv /2oi(TiXeiciv r^ 6sS. Hcic/ane t(j (BKsiteiv eiq rot. C7tt(T(v refpicere adea^ quae fun t retrot non' figniiicat proprie et fioipliciter retorquere caput oculosque , nee folum €Urarerum reli^ariim tangi^y^ rcl c^'ia-oo an iiK'kW'S-uvSiSriy.i quAe retro fun^ non obliuifciy Phil, HI, 14; fed avUeiuJiitiae ingrejfu per cognitionem Domi- tii et Saluatoris /, C, rejilire ad inqtiinamentA mundi et volutabrum coeniy 2.Pctr. If, 7.0.2I.2 2. Etnitotus fallor Lucam exponit Joannes c.VJ, 66. £« Tovra 'TT'o^ci XTTyKd-ov rSv y.oi^yirh^v «ut5 " «<; ra ott/'cw, i^ ^y.srt (^Sr.^ uut^ itsoiBTtumv^ {^) YxoT 'Lodhi exemplum reuerfionis pmculofae pcruerfo a- (^) more rerum tcrrenarum fi/litur a carisfirao Saluatoienonro, Luc. XVII, 31. 3i.gr3uitcr monente: 0 ivru dy^M y.y} STft^fs-^^arco eiqroc cTTKrcot Mvy}y.O' vBvsrs r>-<; ywxiah Awr, Probe hcicnoteturfimplcx nexus etneruusadmo- nitionis, quippe quo nihil potcft efTc euidentius. Dentque(£) confirmatur (c\ au£loritate pariter RrefchU Rabbay apud Abarbanelcm adh.l,foLyo,coL2,vxO'' rem Loti reuerfam /latuentis, quamuis cum reiicula hac caufa , vt comumberet cum virisciuitatls ycongregdtis circd domuntLot'iy nee non cU Herm. Hardtii in SphemerPhilot.qm circa hanc phrafin fua laude non defraudandus eft, quamuis aeque circa pofLeriorcm, et aHas, virgulara cenroriam ci. Caluorii in Gloria Mojts ilhijlr. aliorumquc mcrucrir. It. B. Scb. Schmidii Jnnot,adb.l. curu eoquc ti'^. D. Maii in Oecon. lud.Diu^ P. 1,p.i i%,feq. Eui£lo itaque haile- nus, quodmulicrcula ifla contra Angcli increati intcrdidum uon tantum /;• sulis et mente y verum etiam pedibus a tergis maritireflexcnt, viam ad vibera rctexens, nunc facih'us cui ncctur, quOc'jyJIfw/ ceruuf ad fagittam propcransy v- na cumre.'iquis iftiusrcgtonishominibus facflafit cumulus f tumulus bi- , tuminis. Atquc hoc fubinnnunt verba vltima. Nam («) ^'SfJ nusquam (a) alias figniUcu /latuam/cd vel dc cumulo f. praefidio mih'tari (garni/on,) vel de vno fubic£lo ncrape pracfide,vtpotc capite plurium lubieflorum vlurpatii'-, ac- queacaiHne 3^J, />/«<< quippe exprim'i folet per TDJf, it. per JI^^D ct il^iO. Etvocem ^'^jTJ plerosqueludaeos exponere /ww/^/'/w, ^r^^wyw, ^^- gerem exMunftcri /i/;t7/£>«^w, R. Mardochai >s^3thanis concordd. Kimchio,c- iusqueepitomatorcR. Sal. benMelech, Ralbago, ct Abarbanele docet B. Sau- \iza\i%PalaeJlr.Theolp.z^%. Quibusaddi mcrcturlocus Exodi XV, 8. vbi radix incongruovocishuiusderiuatluae fcnfu occurrit,vocabulo acerid mrv' Oii-.coaceruatae f«nt Aquae, ^^""IDD '^^^'^, fteteruhtfcut aceruus etc, (/3) ^x, Confuie quoqne Dcur,XXlX, zj. (al. 22,} vbi n'7D coniungitur cum H'^'^Ei:; falphure , ficuti UJN in' cap. noftr, v,i4. niii veils cum Aben-Efra, quern Grotius^./.etAndr.Mafms ad (y) Iof.X,i 6. fequuniur,dicere,quody!rf//«m/ mmfulphure. Vt fie (7 ) hacc ver- ba demonftrent vim et effeclum monitorii ncglcdi; vtneconfumaris, adeoquetantum fpeciale exprimant, quod vno verbo generaU Angcli dicerctur, 0) i~n2^i^l etconfumta.eft. {^) Mofes interitum vxoris Loti cum intcritu Sodomae et Gomorraereliquarumquc vrbiumar(flecorine(flit, non ccrte ali- am ob caufam, quam vt earn idem cum illis fati genus expcrtam doccret ; quum tamcnpaulo ante tempeAatcm iftam feralera,et mariti cum filiabus ingrefTuni in Zoar, moras nc£lcre,pedemque referrc coeperit. Hinc vcrbum 102^1 in plusquamperfedo vertendum: et refpexcrat. Atque ita natiaum et genui- numhuias locifenfum cam p'anc acneruor^propGfu'freme confido, vt quid dubiijfaltem vcrijfupcreiTc pofTitjnon vidcann, pracicrquam ei,qui magis anti- quaetfabulofacredulitate, quam fimplici et fan* veritatc ducitur. Conferri quoque meretur pro fenfu iflo ha£lenus monflrato cl. Heumanni Dij^ert* 4efa- ho vxorit Loti lenae a, MD CC Fi, habit a, ■ Cap. XX, 16. F'TOctriuerbiampraecifurndidiCQltntlbusene implicatum nemo non videt, JLvidere etiam eil ex rot^dircrcpajiiibas ver/ionibus. B. Lutherus, (a) r~iM^ "■"^D tranfUilifTe vid'itui- pro'^'I^DTfr in omhiy fubaudkp dD^pD /£>«■ qui \tmvLXcorreptaesJiQitxti^ts\patticifialemfem,'^^x^ziA^\\z- bcntcspro z.perffem.praeter. iVz/^it'^/jCumiicrirequirerct Dagefch lene^K{\) cxprciTum. V\6A{vs.Luc.El>r.p,4Z, Quantoautemmo'imincTo ?nN vtper- pefuam notam accufativi vclit fcruatam vir cl^ lo. Vlmannu?, elucet ex hac eius verfionet Atque haee omntA dida failaque eife dicimus, vt appareat modus, quo csftigAtafuityinobferuat, fhiloLcetit.z. p*zoj^, Ecquis non ilupat ob tantrim . cllipfin extra textum aflumtam?cuiii modi plures fefquipcdales et piaullrales ei- lipfes ofFendcre licct»ibidem,fimulque perdiicere,quid fit t7) vTvo^-ecei hxevsiv ? ad camque faluandam quomodo omnia tententur, nihilquerelinquaturinau- fum? lo. CIcricus alia sggreditur via intcrpretationem ^^Tus foci, dum ante ^■^D fubaudit"?, ct ?nnD1«3 nomen effeccnfet, vti jTinDin, quod idem fonct, adwonitioC documeniumy quoa teabltinerc difcant, Iiinc vertit: cun- ^Af^A^ (etiam abrentibus) <2.://w, adeoque pro priori periphraft fimplicuis dihtgefi hajfet vverden» Non verocxirtimaii'luincli, Megal.andrunn nonnouiflfe fbrmam paiHuam tut. Niphal. nam in prima ftatia^fufceptacorr^flione formam i!!am accurate ex* Tpxt^yAufdem Berge^dader HErr gefchauetvvtrd i cum LXX. fetiibus ev tm o^«, Ku^/o; (!.y:^-^yj ; fed partiin, quia praecedit in hoc ipfo vcrfu •""Hln'' r^^N'\\ partimcjuod punda vocajia arqueacccntus, ceuinuentura hama- num Rabbinorum ( einnen Menfchen Fitndldn ) mut?re vel negligereiibi inrc-' grum iu-^icauit, quod ^uidemeiex vitioiiiiusrcculi, ct faifa hypothcfi R. Eliae Leuitae, id tcmporls Gcrmanieoracuii cumaliis virisdoflisimburo, merito indulgem'us, proptercd inmaiorificdiiflacoiTcdionedc An. if4t,4z. tran- fluiicebr;^cvm/7c7/«^, da der IJerr fiehet ] proqua vero tianslationepriorem inf-ir'ui?; Bibliorumciitionib'i'; rcftifuendam fuadetcl. M, To. Mclch, Kraft in emend, ei cotrig, in FfjL Verf, Germ. Luthp. 6. Vt proinde mirari iubeat, cur M, Hanerus in Mifc. PbdoUrit. coroU. 2. Lutheri vei ilonem pcflerior^em con.- tra acrerKuumsrforrn^erationem approbaucrit: in montCi (in c\ito) Domma •videl/it. Diainaquippe audio. ira<;.omni humanae praepondcrare d^bet. Cap. XXIII, 15, PArticuh "^ 7 aliisnegle(f!^a, liVm^ivqiiaefo vel vtinaiii reddita", et voces jr-^t' ■'■■< ve-fioncmquodummtdorijffbrrdn^nt. Qusndoquidem aiiretn 5^coratZ3Np«r acc^muoi f^fviiiw ^ti^a? coha<;r^r, ^and^m «uam cum illo iigni-. 4S GEHESIS. - -.„,.. fignificalioncmcW/«o«4/m habere colligiiur, (vtihabetlud Vn[,i9.pralm. XXV ^^^^^- '4- ^^'" compofitioner^Tl'^ Gen.XLIII,! o. vePV^SCcn. XXXf, etAAV* ^^^ jV(//) duplicate fie afFc(fi:u ad vrgcn dam rem, optime animaduertcnteR. Abendana ad M. IfoL S- fol. 2.. et Scb, Schmidio Annotate adh. i, adcoquc rc- dius verba vcrtcs : etiam fl tu fi (inquam fcil. fic facerc vis, vcl cum Chaldaeo, fanuriuermihibaf7cbemffrAtatem)Z\X^\-^'\Q, Qapd '^jyDtl^ dcccntcr excipit Ephronis "^jyo*^ v. i i.ecrepetitum v. i jadquccondruiturcum particula "^X etiam audimey itaque non commode a nonnullis redditur fed, vemntdmen^ autpraetcrmittitur, camhabiath. I. vim reddiuudm* Cap. XXV, 32. l-iiaH 1'7'in "-rix run ^rr^ ^^ diflin£lione textus paulo alia obferuata cum Rafchio , Diodatojunio ac Trcmsllio,approbatishinc T\\ovi\z^Q2MkxxoAduerf.Mifc.Ub,z.c i.Opp, Crit.p. 245. Riueto,ec cum B.Sauberto A.H,Franckio, D.Pfeiffcro £vrr«>. ^7/. de VotJepht, %>7.p, 1 6 o. et vener.D«Fechtio in PhilocM.S.p.lo. quam ctiam vt commodiorcm altera pracdicat cI.M. Beckius in Dif^ui^t, BibL p, 20, Tt^iraciq pcraccentum -/f/i&^-^ri&jCtcopulam 1 in voce nTII continuanda, eo vsquc cxtendatur, h.m. Si fuerlt Deiu mecum, et cufiodiuerit me in vid^ quani ego va^ do yet dederit mihi victim et amtHum : SiquereuerfM fuero in pace ad domum patris mei ; Si que ddeofuerit lehoua mihi in Deum ; ct nunc fequatur uitchcu^X rum lapis hie- erit domuf Dei etc. EtQDim»vt pnedirc ahCcruit Guflctius in Comm.LEp.izi.M. , verba ilia, fiDominwJit mihi in Deum ftipulationi addi muUis de caufis potucrcv.g. quia DeuscI declarauerat>y? ejse Deum aui et pa- tris eiuiy optat ergo fibi idem bonum; deindequia vtibi, fie et alibi , phrafis haec»Dcuscft huiushominisDeus,dcnotetDeia 3 3. Licet confcquens ingreffus et finis Lcae fuerit concubitus, vt ap- paret ex fine verfus ; hie tamen inprimo illo alloquio r^'^DH "^vN} fifignifica- retur , pro identitatc rei idem ' verbum fuiifet repetitum h. m. ?*<1^^1 f^''lN.con£v.3.et4.it.c.XVl,2.4. a dcoquediftin£lis verbis i'^-^P etDS^ veniendi et concumbendi duo etiam diilin£li, licet connexl, a£lus, connotantur. Senfus ergo eft : dufok {heute^ zu mir (in meine Hiitten) kommen* Sic LXX. W^C5 e^g g<(rg?v/u(r>j cr/f/xf^oj/. '^{^^ K.Silth.'Mizlwh ad h J. fofj^iioi,z* ^ Verf.lQ, Sto i3T ^m\ tsD'^nbhi >3-i3? •41* • I • v: • •" T s Dotauit me Deuff me, inquam, dote bond, . Vbl pronomcn fcparatum WN nonnullac verfiones tanquam fuperfluum otnittunt^cum tamenfit empbjticum,qMod re£leIunius,Pifca!tor etBcIgaeexprcfff fcrunt d.m.Seb quidemSchmidius inAnnotat,adh. /. vuit cum fequcntibus con- liingendum, idqae per praepofitioncm cum h.m. Dotauit me Deusi mecum (cnsm) Cil dor bond. Scd haec verfio repugnat turn fimpHci fyntaxi per . dufUmellip^tf, turn dccentuationi^ per quam "^n^,?^ coniungitur cum praecc- dcntibus, quandoquidem a JV/;'y^<« vtnouo Domino dependet vicarius hcic Mercx^xoGrcfcbo,y'\LLux Accent, y^* ^%. Proifta requircreturinlCD'^T^lJ^ Dux maior Rbbia, Aliam sdhuc a priori vocis ''^'^N? expofuionein affert R. Sal. b. Melich b, /. vt videlicet idem fit ac ^2100 ex me q. d. ex me ipfa dedit G 2 mihi St GENESIS, CAP XXX., ^'i^* -O''^'^ donum bsnumy itjut non fuerit femenmdriti tneiinfoectmdumy et dederit mih't per iilud conceptum^vt pepererim filium, Vcrum ejiigitur^ quod domim hoc ft ex me, quodque voluntas mea cocperata Jit illud. Ad proba- tioner ifliusacccptionis adducit locum ex Gcn.XLlV,4, TN "^NJT CDn ■^^yn //// egrejfierant irbemy pro IVH fD ex vrbe^ Vcrum nufpiam fcriptu- ra tarn axj;ft',-et cum tali pieonafmo loquitur: dedit rnihi Deus donum ex MS, mcntione fimul fa£la cauiae raacerialis et inflrumcntalis in Tufceptio- nclibcrorum, quippc quae per reratisintcliigitur. Dcindclocus probationis plane et'^arru; hue tra£lus eft, qui fi quid probarc dcbuifTct, pro ^J12T in noftr-» tcxtu dicendum fuilTet X''2i"^n ^roduxit Deus^t^^H ix m£ don$4i» Vtrf, 31, Hoc mcmbrum Siiluki t'^^ ellipticum, ex fcnfu complendum indicic co pulac \ facilcdo£li intcrprctes animaduerterunt» Complcmentum autem faciuntmaximara partem incomplete. Scb. Schmidius cum lun, et Vatablo iit not. Vt ( deinccps )/:tmcrcesmea f talcs nati.) B. Lutlicruj paulo cxpresfius ; Wjs nun buf3t und flekkitfallenypirdy{ntm^t vongamz tcet^en Stbaafeti und Zieoen^ coll v. 36. quod vtrobiquc addendum ) das foU mein Lohn fcyn. Sic fenfiis crit et planus et plenus. Atquc in hoc pa£^um facillfrac confcniit Laban* quia iudicauitpraeternaturamclTe, vtex vnicoloribusetmere albis ouibus ct caprisnaCcanturverfrcolorcs. Aftnonnouer3tau|^usctaridusille, quod Ia» cobus, qucmbonum rimpliciim^reputabar^naturacfuccurrerc nouifTct* Verf 33. Verbum ^J^!^^^ dubiaeheiclcci^fr/^*4 alioquin in voce "^HD pofitus fuiiTct Ttphchae fubordinatus dux minor Tlhir, lam vcro cum ibi collocatus fue- ritrexmaiortcrritorialis Sikephkaton^xndiQitur y verba fcquentia vsque ad ^/ifew^f/i vnum oradonismcmbrum conflicuere.adcoquc ad illud to "["^EI re» fcrri. MiiTa igitur perfona vtvW\fecundai[\i vertunt intertia, accipienres vel ffeutra/iter,vtB^L\ithQTas : Ivenyj es ko?97mi,da/ich meinen Lokn von dir ne^-,, men foil, q.d^cumvetterir IV tempus mercedir meae coram te y vcl cocftru- cntcs cum fubief^o //////•(?, qucmadmodum Scb. Schmidius, qui loco priraae verfionis hauc fere maiiet iijuando verterit ( quidquerelac ) de mercede meaan^ /^/^,qf.aliquidposfideam, quod tuum, nonmeum,fit: turn dekndet me iu- ftitia mca, (. res ipfa iuf^e a mc fa£la» Aft cum ipfcmet circa illam flu£lucc per fuum fere, non vlteriorem quereUm de peregrina hac cllip/i inftituemus ; vcl cum fubieclo innato "^rpTi iuflitU mea^ ceu pod Ralchium Lud.dc Dieu, ctClericus h.Lntc non Guflctius in Comm.L.E p.6Q^. b, ct(i difFerantin ver- ftone particuiac iVy ifte ob,'\\\^ ad^hic ftgnificanter /tt/r^/ vertentes. Quae conftru£^io omnrno eft rc£lior, ciusquc mentcm Gufletius ita exprimicJ Quia vcnict ( ipfa ) fuper mcrccdem meam coram facie tua» Quia,> merccdem meam quafi veftiet ,• ftc cnim mihi merces mea aducniet,vt cius con-,, fpc lacobiquccooftantiaacintegritate inpa£!o feruando. Itaqueilla phrafis per,, 7^ non fignifif at fincm ncc permutationcm : nee enira in ea phraft cum N3„ iunguurlam *7y quam ■]^j£3'?, „ • Cap. XXXr, 32. •nS— pTpi nay r^,D ^pud quern inuenies deostuoiynon.viuct ; coram frambus nojiris ( vt arbitris ) fae cogncfeere ( lajserkcnnen ttbt { dcineftpegeVydtr zu gut ) quid (it penes me ( de tuo ? j f/ ( fi quid inueneris )fume ttbi. Ta verba interpretanda funt iixia normam intcrpuriftionis authenticae, quam grauitcr cum Lucheroconucl!irSeb.Schmidiu5,dum minori SarLie in 1 .Uj^J: I'^n /N^HN plus virtutis difti..c.iuaeiribuir, quam «ius Domino* rcgi m C 3 ximo 54 GENESIS. Cm XXXl- xlmo Se^oUae invocc n^ft\ cthunc violcntcr fubiicit regimini impotcnti et XXXil. Bargde Vicarii hcic Comitis nsiooris in voce \3"^nN, cui kidcm majorcm di- ftingucndi vim adiudicat,quameius Domino immedfato Ti'/j>frc, ct mediate regi Ifpkch/ie, diimfincrTipropondonisprimaeincoconftiiuit, non viuet cam famfrdtribusriQ^rhtlMih^derfiUJierbenpor unfern Briidern. Pro hoc fcnfu etdiftinflionepoflularctar talis accentuum difpofitio ^T'H hJSJDfl *^^N D>l_ I I I ^^m "V;) m^ nS l | yhhn Quod vero mens fuperior fit confor- •micr men:i Mofis dcorrv/ufs, vniccqucabco interna, *confirmat euidcnter v» 3 7 . vbi lacobus fa£la perquifiiionc Labanis cum alloqucbatu r bonitatc confci* cntiaefuacfrctus: quidinuemfti de omnibus vafir domus tude?^Ot\Q hie co- ram fratribus mci$ ct fratribus tuis, vt diiudicent inter no$ duos* Hcicverbum n'^^'iH eft exegcticam fupcrioris "^rn, quod adeo con fignifi- c^x. SHcheni/)i?//^//«ft»s? adeoquccum Chalclaco, Ra{l:hio, Varablo, Pagnioo ( qucnm Arias M. hic male correxit, licct|Wdlcherus in Ojf.cMbL mutacionem la K^cr, ) Trem, ec lun.Molinaeo Tr. 4e Fate /, 4, .<•• i (5« /. 1 z2Belgfs, Baxtorl1io,Piicaroiect Ams\ortho;GUI?!0,Varcnio,Saub^rto, Ct Habichhordio Difp.-i,JeMelchifedpun^.x%u D. Maio in Gecon, Itmp. V'T.c.i%4.spi5%' vertcndum fit? £t venit lacob integer ct incolumis in vrbcm Sichcm. Refp. PcRcdus reelius vi accentuationk Pro priori c- nim fentcntia voces illae C:i32U? TJ? JZS'TX^ conftiiuercnt terminum ddquenii itaqac requircrctur in Jubieao DpV"^ comes raaior llifcha gedoU —5.. Quid? quod ipfum Luther um in Comment. ftiper h. U amplc^i video poflcriorcm fcntcntiam. Nam opinioncm i Ham, quod Salem /it nomcn ciui- tatisjtion facile probaripofrcaiL;recetism alfirmari, quod Sichem vetcnbus nominata fit Salem. Quibus tandem praeclarcrubiicit: Etfi autcm in tama varietate opinionuTn non habeoy quodrsfpondeam am ajjiuerefn^ cum Ebraeorum Rabbini ipfi dtjfentiant^ tamsn mihi placet haecmagis interpretation vt dicatur Jacob liber at us tot "wxationibus , plenus fide et confalatione^ac viribstr integris ve- ^iJfeinciuHatemtquasvoeatur t-ichtm a Principe vel ccnditore, Sicut wultae aliiie vrbci nomen fortitae funt a conditr.ributy etc. Proinde ftifpkarur B. Saubctttis Opp.Pojlh p, ; f g. hodiernam liaiusloci verfi?.n€m non ab ipfo Lu- thcrcfedM.GeorgioRorario, Diacono t.t.Wittcb. proMam ti^z, Verf. 20* JEf vocauit illud ; ( a I tare ) Dei fo ft tit Dei Ifraelis. SicnamqnereddcfidnmcflcuroPifc3tore,Schmir?fo cr. Clerico, non vero cum Clial J.LXX el Vu.'g. Et iyiuocauit ( (acrificauit ' fuper dlud fortir/imo Deo ifr4e(if. Vwbum/icim N*^p conilruauir* cum 7 perpetuo Tigiiiiicat vo- care. 5-8 GENESIS. CAP. cdrf yuon inu9C4re,mu.\tomii)usf4crific4re ,• nee vnquam turn "7 fignificat /uper, XXXIII. et necconucnicns eft, vt ante ^K fubaudiatur v d/itm. Nc autem quispu- XXXVIII, (g(^ *7 rgl denominatae praefixum degencrarc in notam accufatiui^ in quo quidem latinc effcitut, fcicndutncft^ 1 ctheicgenuinumfaum ot^cium tuc- rijetfubaudiendumefle viverbi Nip. to d3^ «(?«»2f/7, fquod etiam facpc- numero exprefTcponitar, vt in v-i7.ct c. XXXli, :?. 31. XXXV, 15. ct nonnulli t^irtualiter indicant, quando verbum Nip vertunt per indere mmen) Gen. n.ii'- v.-cGcn.ILiQ.Jl^^^ Nin H^n ^'23 tZD^ih^n iS-^V *'^^? ^'^"^ ^t omne cui(^\X'Cuicunque)vccabat{nom£n) Adamus amm^e nempe viuemi^ fpocQxainomeneiusy Ita iuxta conftru£ltonemet accentus vertcndum eft. Verj. xxill. ^^j^^ y^j.^^j^g ^^^ Etv«Z3. niTN Nip^ T^NtH r/// {nor\ proper hoc, vt communiter reddunt)z'<7£-^^fV«;'(nomen) viravcl z>iraeyq\iam clhpfin clarc icf. Lxiii arguitdifcrepantia generis. Sic€tinhis:Icf.LXII,4. ji:3~''K3rt Klp"^ "^ Tn'^IV^ '^IN'71 idfi {\tTuCi\tm)vocahi!ur{T\omtn)Hcphzitha{de/ideri^ ummeumin ea) et terrde tuae(^\oz?ih'n\\v uomen ) mnritata^ Vbi pro Nip'' ctiam adhibctur 10N*» coll.IenXIX,i8.XXXil,5,LXI,6. Et hoc eftillud ^T\ D^ nomcn nouum v. 2. promifTum. Add.v. 1 2. et leCl, 2 6 ; XXXV,g. Pr0u.XVI,2r. Iuxta Lutheri vtidonzmiUndricf 4» denNahmen da ftarcken G<7//^j;/-4?/jiaccforetftruauravocum :'7N1^ "71^^ hS? tlDUr^ Klp'^T vti Gcn.XII,8- XIII,4 XXI,33.ctc.quamuls indubium {it,quodaItare illud non folum ita vocauerit^(zd ctiam fupcr illo tiomen Dei forth inuocauerit, Gctnintis ^'"•^^*^'\oftr6eft locus Gen.XXXV,7» ^^-^^2 ^N t=a1pr)S Nip'^^ et vocd" nit (nomcncoll. V. 15.) /(?c<)/y//.* (locum) i)^r/(?y/^,if£'//;^/. Vbi pro nomine proprioioci lN"CZDipD dicitur 7N""r^O non folum quod ^1*^3 jate vfur- petur, fed etiam forte coramodioris compofitionis gratia. Hac via fi cxplican- tur haecce loca, gratis fane opponunt Photiniani, quod nomina Dei )Z3^"1 7^^, IX, ipfumque HVI^ vtExod.XVII, 1 5. t(\^vcialtari tribuantur. Tribu- untur namquceinonabrolutectincafureiloj fed cum appofito et in cafu obliquo. Cap. XXXVIII, 14. IJHrafis ambigua CD'^J^y nri2!3 quatuor modis exponitur. i.) Vt fit idem quod n"^DniS)3"^ ^"l7Ji3 apertettpublice vid. R.Sal, ben Melcch Adhd. Munrt.Tigur.Vatabl. Hue referrc pefTumus Lutheri vcrfionem vor die IhUrheraus q.d. daman freye AugenWeide bat^ und fehen kan aUet Ipar vorbeif GENESIS, 59 v<}rb£}>p.iJliret.%zi iflam notionemScriptura cbraca cfFert per UJD'rm;^ \?'j'^)h q^^^ xxxiiT. 4d intuitum folU {ah die lichte Saf7*tff ) vq\ cor^m fo/e. coni. 2,. Sam.Xilf etXLlV.' 1 1. 12. ctNum.XXV%4. 2) nrrD-^T m^:n3D dc l^iuio cumRafchio Vulg. et Buxtorf. vtd. idem ben MelechA./. ex Kimchio. Aft illud expri- mitur fcite psr*]"nn iZDN* matremviae Ezcch. XXI, z6 (al. 21.) et m^3 rn'13'^rij domum femitarum Prou. Vlil, 2. vid. Ebraifm. EtymoL p. 79. et z6^. 3.) lo.Clerius^./. accipfc de porta oppidulialicuius, quod diclum tI^"'J"'3^, forte propter ^(fWi/'»(3/ / quacIos.XV, 34, vocaturtZDi"'!?, ettribus ludae fuit. Vcrum, vt nihil dicain de difcrepantia adhucicriptionis, quippc quam ct alibi in nominibus pro- priis vfu venire conflar, non vidctur probabile, in porta vel ad portam vrbis, per quam multus ciuiuni fit ingrefTus et egrcfTus , ludam cum Thamarc, prac- fumtofcofto, tamimpudentercoiuifre: eiquc rcfragari v. i (5, quod diuerterit ad earn prope vizm^nwlUportde mentionc fa£la. Proindomagi? etiamnum placet qu/irta expofitio , quae tutius prcmit litcram h. m, Et conJtdebAt ad oftiuni cum Schmidio, vel introitum cum Bclgis, vel aperturam an de open'mge cum Vitringa in Obfemat. S. diJJ.^, 1. 1. c. 4. p. ipj. fontium, aut fi vc- limus cum Belgis, Leusdenio Vhilol. Ebr^ dijjert.^j.p, ?n. ^zj^ ct Clerico ratio- ncm habere numeri dualisy cutn vtique //^z-rf/^ fS'^ V fit inyfoj duorUWl iorxiVlVSif der tlppce fonteynen-. Cap. XLtV, 5. et illud, de quo certo diuinat I ^\m fagdcUer, ^mdentetconletldu obfruatl VBi («) pronomen i>*iV1 communitcr rcddunt in gcncrc mafculmo et ipfeS^^ melius reddi exiftimem in neutrOy quum hoccc mcmbrum cum pracccdcnte elegantcr confpiret. I^^in namquc refpondctrw t^T; vtrum- qucctiamgcritacceDtummaiorera ditionis fuae, x^w^Rbhiamyhoz Sakeph gadol j caquc rationc maius -Tra^-o; pro rci exaggcrationc orationi accrefcir, (/3) ^3 arguitcllipfin relatiuil^'K, quod in membro pracuio cxprefTe ponitur. (y) Verbum ^HJ Ebraeis ^i. H r.p. 6q genesis. €AP. XUV. ^-p. 19411. cl.M.Gottfr. Seliger/»4'/^r/.^^/>&./.4'/o/(5'^tf//V^ pro lofcpho, quod et XL VII. minus re£^eHuX /.I. dijf^ ^,c.i.p.i6$. ita reddens: Sa/tiu ifjjlaraquarttm nem^eviuarum, etexfbnte cbullientium,coll. loh. IV, 1 4. tifemen humanum comparari cum aqua viu4y probatexlef. XLVIII, i. VbiCZD'^D omnino cxponatur per JTlT, Sic homi" fjcsgeneranter cum 'S^^ puteo conferriapud lel. LI, i. fie Dcut. XXXIII, 2 g. camfmte , et Pf. LX VIII, 17. cum "llpO fcaturigine. Alias THS3 reddi ieui» tatem, LeuitatemQuim et tementatem animum vagum, et quafi perpctuo ful)J/iiepitem indkare. Et figniiicatum lafciuiae omnino illam vocem habere apud Syro?, etrerpondereGraecorum«c(r£Xy«<56,probatp.i7o. vladco xndicc- xwx faltus Ufciuui, prout reddit inparaphrafip,i<$9. Enimuero ilia inter- prctatio eft raagis fubtilis [et ftudiofe quaefita, quam vera. Nam iitam fup- pofitioucm/^^wformae yoci§ comugau? in fwipturis non admluunt, ergo Deque GENESIS. 63 ncquchaec; necquaefignificatioin vocabulisctiam«V«^ xsyo.u/ro/^quoquo- * ' modoadduei^£>/'(?/, (edquacexcircumdantiistextusadduci^f^^/, Temper di- fpicicndum. Dcinde nee 4^«^/z//W/et/^//>»/^/ (ad quas nee epitheton /<*/?/- -. j/wi- quadrat) denotat CZD'^D abfolute pofitum, fed cum appofito ^tZS'^'^n. Arcnofum hinc fundamcntum infiitutarum comparatiouum IZD'^D tia^O^liVn ai^uae fortiorex proluunt. {(2) ^Ts^tV^ hunc . fenfum habcl fpeciHcum ly "^n;."j riN^ in> -f) nrn-SN nen eritYibiexcellemadi'^ gni f aits ((accrdouiis. Sicpontihcatum Apoflolus abfolute ct Kar'-e^ep/jjV vocat rt}v rty.yjv Ebr.V,4.) eiexal/en/ia poUf}/fi(fc,Re^is. IV cnimvhiciuz ^^adieSliiium coll.v.7. quidni ergo cthcic? cum alias quoquc vfu veniat, vt adiciflium abfolute ponatur cum ellipfifubfiantiuii^idiXux.Ebf. ^.256. /. et 284.ila/?,/. "I'Dri RegU. Dc tw D^V infine vcrfus \id,LuxBr,ed.n,p. Verf.6, ht in henepUcito fuo ( fraudulentae fcil, circumcifionis coIl.c.XXXIV, 1 4. 15.25.) encruarunt bouem* Pcr^(7«^winteIligiturtropIceSichcmuscumpatreChamor, quern quo- quc intclligit R.Iacob bcnElcazarJs apud Kimchium et ben Mclech )&./. /icuti propric per ^^N x//>»«; in praecedente membro. In more cnim Scripturae pofitum eft, vtviroSviribusctopibusvalcntes aequiparet cum pinguibus eC robuftis bobus et tauiis. Hunc itaquc bouem f principcm tcrrac vna ^cum fuisciuibus, a porioriquippefit denominatio,cumnonaudercntfilii Iacobi;a- pcrtomarteadoriri, cuniculisrcmagunr,circumcifione infirmatos,die tcrtio, cumeffcnt ^DO^JD dolentci (fcil.cxcircumcifionisvulnere, vtpoic quod non tantum grauiorem dolorem in dietcrtio afFcrt, fed fimplicfter ad^motum maiorcm et vehcmentiorem inprimis in traflandis armis ineptum reddit , cum vulnus in tenerrimo loco fit, c£ motu magis laedatur. vid.Calou.ct Seb.Schmid. ^./.) praefidentcrinuad'jnr,et acicgladii tiucidant. Alias c'k tcI^v aJ'uvaTwv fuiffet, vt duo homines, in bcllo pracf^rtim npnix^rcitatijtotam vrbcmper- cut«rc,intucntc fortuna, valuiffent. H % Vtff 64 GENESIS. CAP,XLIX " ' "^^ : Ruhicundui oculUprae vino ,• etc Sunt, qui heic nodonctn ruhicundi cxauflorarc volunt, fubflituta vel lucid'tAcfulgenthy vti Caftellus, quam vcro forma vocis excludit, qunc H ferui- le ignorar, rede cenfentc Dn.D. Danzio in lnterpr.£br.Ch.p.S\ vel n'tgri trans- poficis prioribus Uteris qf- fit "^ {"^vH^, qucmadraodum Dn. Danzius Lc. ver- tcns : n'tgrior oculos vino, et Dn» Hiiierus in Infiitut, L,S* ^.4 5 3 • transf erens : nigricans oculls prae vino. Ita non modo elegantcm oppofitionem candidi zz nigri patcfcerc ; fed ct fatisfieritenori orationis, vfui vocis apudArabcs,itcm- qac ap. Ebr.Ezcch.XXlII, 40, ctdclineationi Saluatoris noflri aNicephoro iib,i^c/$p.vUAiCiciQ, Cumecontrarioparum laudis referant oculi rubcdinc ac lippitudine confpicui* Filum orationis nil nifi honorificum fuaderc. E- nimuero Iiae rationes Danzianae non funt tanti, vt amandemus hinc fignifica- Xam rubedinis. Cumenim vox coilailea H"')'?"^;-'.'! PfOu.XXIII, i9.prac- dicaia etiam dc tff«//V,eam,licct vitiofam,habeat,ex vnaraimi quidcm fufFragio, ipdusque loci ratione, cur noilra ab illius participattone excludi debeat ? non video. Et licet dcraus iftam mctathefin litcrarum , vtpotc quae nee alibi E- braels adeoeft rara,videfis Luc.Ebr.p, 2 5 i^nec entia praecer necesfitatem Hnt multiplicanda, vt videlicet vtraquevox fitexrad. iTO colorauity fucauit yCic- vt iam praeiuerc R.iAbendana adM.l. Forfterus et Schindlerus, quid turn ? fie nihilofeelus rubor praeferetur nigrori. tucantur enim oculi^ (ynecdochicc fumendi pro teta facie, l.c.Ezech. et z, Reg.IX, 3 0. non fane colore nigroy nifi in ludibrium ab hiftrionibus , ni velis eum intelligerc dchodicrnis feminarum molliorum Schb'nflekken oder Pfidfiergeny quibus flclliferum facpc coelum re- fcrri videas. Quamuis etiam ciemus,quod elegans fit oppofitio candidi ac ni" ^y/, nontamencitcleganscomparacio nigri cum vino, cum conftet, quod lu^ daeafcraxfuerit vi«ir«^«,hinc "^pn difli conf.Prou.XXIIf,3i. Deinde mirari fubit,viros doflisfimos non attendiffe, quod in loco nodro non agatur de natural! MefHae pulcritudine, quam delineauit Nicephorus, fcribique po- tuiiTe, itafatisfieri tenori orationis, lacob i iam moribund! certc fpiritus ct fi- des ad fublimiorem myderiique plenam pulcritudinem refpexit, in eaqne fe in< time ac plenerecreauic, quando in membro altero verfus praecedontis viuis co- loribus delineauit Me/Tiam in profundifTima acerbiilimaquc pafn«necon/litu. turn, ita vt integra fanguinis pretiofisfimi flumina de fan£lisfimo corpore eius deilaxerint> vel totom illud Uucrint, Ncc quoad hoc folum, fed etiam quoad 9cultg GENES rs. 6 s — CAP.XLIX, ect^ioj It. per vfitaram rynecdochen totam faciem rubicundior ft "vinOytx cruen taetdolorifiGacoronatione, ctfifummaipfiusfuent inmccmia^<:^2Ts\ defignat foiimorcompiratifJ: etcanMdiordeKfes laHe. Quid hoc fcnfu pulcrius?{i autcma pasfionc Chrifli dcfcenderetur ad iflam oculorum venuftatcm, aliis ciusqualitatibusexternisinta^lis, frigefccrec certe oratio fpiritu plena laco- baca,cuius vero vim, et ^uva,u/v melius perfpiciens fponfa Chrifl;i,eadem7r\>j^o- fore, vt hacetribus a variis oppugnetur,et infelletur,tandem tamen,auxiliante Deo ipfam vii^ricem euafuaram. Hucpariterconcedunt.R.AbenEfra ctR. Sal. ben Me'ech hj, I. Trcmeli. Riuetus, Bclgae b. /, Rauppius in comment . Synopt.adh, /, ctDn.M. Frankius?« obferuat. Bib/. Quodautcm verbum TO^ poftcrius abfolute pofitumcumdicla e//cf)«cr«rumcndumfit, expresfiusexponit vatici- niuniMofis. Deut, XXXlll, 20. Sici^t leohabitabit, omnibus fcilicet formido- lofus, et later abit brachium at que vertieem nem pe hoflium fuorum. Comple- mcnlumponuntin i.Chr.V, 1%. fqq, Fuerunt pariter ex tribu Gad oriundi plerique heroes, qui fe Dauidi coniunxerunt I. Chr. Xii, S. fqq. GEKEsrs. ^7 Verf. 2 1. CAP.XLIX. Quandoquidem.mlocisobfcuris etdubiistutior omninoen: ea fententia, quae fimpliciter fcripturam feqnitur ducemj-femper enim aliquid inde lucis emi- cabit pio et fcduio fcrutatori : ideo cum doclisdmo Andr.Mafio ad fof.XIX, 3 f- 3 p. opinari maliin, lacobi pauca verba a Mofe eflc ^xplicata Dcut.XXXill, 23. ct vtrobique cundem eile fenfum, hunc ncmpe : Nephthalios in tuta atquc v-,, here collocates regione, exfultaturos fuaui libertatCjfimiliter atque ceruac,, nuUis jndaginibus conclufae, fed in herbofis araoenisque fakibus Iibcrae ver-,, fantes pafcentesque cxrultim luduncPractercablandis appellationibus et hu-^ manitatis artibus gratiam (ibi conciliaturos aptid omnes, ac proinde infuminaii pace diuinis iliis donisfruituros^ quaema;dma efl Dti benedidio.;, Verf, 22. I "". I -r "SI"'' T ' 'A T ""J l-p U •• » •• ^ 15 •» RdfHtu faecundiu efi lofeph^ ramtu foecmdtu Jecut foment ; duobus ramit fuis ( vel vterque ramus eius )procedit vUva murum% Translatio haec Tremelliana,quac non folum re [D filium (^^ ctiam J^V3 /"/wxobmutuumracmbrorunirefpcdum mctaphorice accipit, concin- citate iua palmam multis aliis praeripit > eamque merico fequuntur Piicator* GcacucnfcSjBatauijGrotius, Mcrcerus, Gatakerus Z>5/f. 2 6. 2 7, 2 8. atquc Dn. M. I. H, Michaelem in oppofitA Epicr.PhiloLp. %^>feqq. difceptata ac difcufla funt. Nee minus con- fer ri pofTunt, quae ad cogitata Iingularia Lightfooti in Ord. Text. V, T. Fillch lofephi fecusputeum lacobi euafuros in regnunty eorumque filids ituras "ilW "^ vjf nd bafiem vsque, Adreparandam hjiilem trihm Beniamink, quae dlioquin dt- I ' . fe^U ' 68 GENESIS. CAP.XLlX./^^« zxorum fuifet tnterituray lud. XXL vci in Obfcru.ad Gen. lofeph ejl B- mfoeeunditatU^foecunditas eiminfiliii eritiuxta puteutHy in filiainu tendit ad ipjUmvsque hsllenji{Q\inm interpretationem vtp, conjeBAnda conteptam pOtU usy quam temere ajfertam^ \^^o(\\x.^ cenfurae do^i Utlor'n fubie^am^ per quatu* or rati9nesdedacit)reponit lo. Marckius rfl. cuimeritoconiedura Ula, quae primo intuitu poftet videri nirrcfubtilis,ab omni parte acquc va^a ^eprehenditur^ V£rf, 14. Idquc A mmibui forthjtmi laeobi-^ exinde quod eft p^ftof, Upis JJraelh. QuaeriturhcicrQuisnatn intelligatur per Paftorem, et lapidcm Ifrds- |f/?'Quidamquidemdiftin(flasanimo concipiunt perfonas, per iftutn lofe- fhumy per hunc lacobum intclligtntcs h. f A Dedefiy quodtu^ ftlx miytne lapidem Jfraetis i.e. fundamentura Ifraeliticae familiac /^wij^/. Potiores veto duo hacc praedicataconian£^imvniperfbnaenetnpc l»fephoztxnh\ii\nt,vi videli- cet/^//V i/?/«tf/fxvocetur lofeph, quod eflet <;Y|^vy^xr^ XocS h.e. firmamen* tuna f. fulcrum populilfraclis n!m.patris,& toiius eius familiae; omnera e- nina domum patris in Aegyptoconferuaffe, (Scadinftarlapidis fulciuiffc, teftc SiracideXLlX,2 0.(aI.i7.)In quofa^umeiTc Cbrip typum^ qui ecclefiae4»- gularU lapis fadus eft. Ita Dan. Fetfelius Aduerf.S. L 6. c.^. p. S^* cum Gcr- hardo A./.etRiueto Exenit/it,i%^,inGen,p,%^^, b. add. D. Wandalinus dc Vatic.l4c,adGen,XLlX,2o,p.ili. Benefe habet,quod dctypofubinnuunt, fubodoratiforfan,hunc titulura effeauguftiorem,quam vthornini vel fummae audoritatis et poteftatis, qualis crat lofephus, poiTit tribui, ncc vllibi in fcriptu- ris tributura effc. Multo autcm qoin omnino melius fe haberet,fi,quod Mes- fiae prorfu;- proprium eft^non cum Iiominc partiti fuilfent. Relinquitur er- go,quodnonfo!un^ titulus Dpy "^^^K fortis.Iacobi (coILIcCXLIX, 26. LX,i6, vbi iafuper dicitur V^^D Seruatoty et ^N'^^ Redemtort quem lacobus hH^^T\ "NScH appellauerat Gen. XL VIII, i5; ) fed etian* rN-\ Paftoris (co'I.Pf.XXIII, i. Ezech. XXXIV, 11..- ig. XXXVII,24. 2ai.h Xin,7.cumIoh. X, 11. Ebr.XIII>20. i.Petr.11,25. V,4.) etinprimis pN lapidis Chriftopropriecompetat,eiquefoli vindicandus fit. Dc hoc conf.. iefV 111,14. cum Luc. 11,34, Rom. IX, 51.33, i.Petr,l],8- et tr^San- hidr. GENESIS, 6p bedr, e. iy*fol.jS* col. a. ct Cocccii £xc, Gem.Smhedr,p. su; Dan.ll, ^ 4. 45 .CAP-XUX Zach. Ill, p, quodquc in fpecie lapis angularis nominctur Pralm.CXVlll,iz« coll. cum Matth. XXI, 42.. A^. IV, ii. u Pctr, ll#7. Et hunc locum dc MefTia agcrc fatctur ipfe Rafchi ad verba Mich V, i . Ex i-emihiegrediemtdamma^ //.2 8f. ^. r— r^DH -|Sd 'rh^ Tsn Nnnti; '72:211? •T'n S^ii^n pMn t=a^Ji3n -^OND pN ^^T N^ni 'n h^3 n^ n^D^t:; vcd k^^ti n39 ^Mi'? nn^n h. c. /^/// y?4«»/ in manu Serubabelis t(i tjpur Regit Mes^ fiae^genm abipfodmentit^quinedificdbit domutn Domini^ et erit lapis ^ quern fprtuerunt Archiu^ii, quivero euajit in anguUrem lapidem. Neclapis tantum angularis infignitur, vcrum etiam Icf.XXVIII, 1 6. lapis munitionis, (qui ncmpc munitioni fiipponimr, vt fuper cum vel arx munita vcl fpecuia fublimis crigi polTit, ficut adhibctur vox \TO fpecuia exploratcria Icr-VIja/JcflXXIII, IV) ct fignificantcr prctiofus ( i. c. durisfimus ct grauis. vid. Maimon, dc ri^HDn 31^2 r. domoele^acapj.^,S» Licet cnim pretfoid lapidcs etiam de gemmis dicanturinfcfipturaftamen {ideaediHciis fermo efl, dc durisfimis lapidibus lapidcs prctiofi intclligcndi funt, quorum durltics tanto eft in prcelo, in quanto efle gemmae fo!cnt,ceu do£le obfcruauit excclIcntisHmus DafTouius incollMSC.Etnpb.VocEbr* in v. pJ^) fundament! fundati(quod longc praedat fundamento tcmpli ipfius Hicrofolymitani , quod quidcm etiam ex lapidibus prctiofis f. durisfimis conftruftum crat, nontamen dicitur funda- mentum fortisfimum f. funiatisfimum. ( ID^D autem eft particip. piial pro ^TJC^D, ^ clifo coll. Luc.Ebr. ^. 1 8. Obf. 2, et pro ( . ) alternautc "^ indicio t5 Dagefch Y.ibid.p,^^, propter paronomafiam. ) Emphafin itaquc huius di£li meraorabilis banc elicuit celeb. Daflouius I.e. " quod Meftias fit lapis funda-,, rocnti loco pofitus, fuper quem ccclefia tanquam arx munitisfiraa aut fpecuia,, fublimis eft aedificata ; vnde etiam ccclefiac doftercs dicuntur in fpecuia ccn-,, ftiiuti. Praeterca MciTIas lapis angularis tfk, omnia ccclefiae latera, cxa^ic,> coniungcns ct roborans nc dilabaniur, ficut angularcs lapidcs latera ftru6lu-,, rac conncilunt. Nee fufficit, quod Meffias fit lapis angularis, fed etiam pre-i, tiofus lapis anguUrk i.e. durifiimus el robuftisfimus,vt nullus hoftis latera cc-,, clcfiac dimouerc vcl aucllcrc pofiit, raulto minus ecclefiam funditus cucttc-,, re. Mefiias quoque non modo fundamemum eft ecclcfiae, et quidem in-,, •omparabile,ac fundamento templi Hicrofolymitani praeftantius; fed etecclc-,, fum confcruat atquc tuctur fortisfimc* Atque hunc ipfum lapidem Vatcs mo- i X ribun- 70 GENESIS. CAPiXLlX. ribundusfilio lofephoadanlmumreducit, qwod, ficut domum ct ccclcfiam Ifraelis hueusque fortiter portauerit ct fulciuerir, ita porro duodecim; hos ipH l1iperftru£los lapides, licet poflhac in domoferuitutis et fornacc laterltia vali- ne vrantur ct concutiantur, inconcufTos & iirmos mirificc fuftcntaturus fit, mo- do fe vt viuos lapides in eo acdificent. Verf, Sf . A Leo foYti fAtris tui etiam iuuab'u te^ et ab omnifotente etiAfn bencdicet ttbi. Conne£lo hasc verba accurate cum vcrficulo pracccdcnte, ita vt SpV^ Ti>< fonts lac obi MelTias a Deo forti illius fit auxiiiaturusctbcncdi£lurus lofepho. Perinde ac lehoua Filius Dei fluere fecit fulfhur et ignem a lehoua Gen. XIX, 24. etde Spiritu faitChriflus loh.XVJ,i4, Ue^voq (coll.v.i 3. et c.XIV, 26* XV, 26. etjnotctnr srs^ticn; generis, quae dcperfonalibus a£lionibus vfur- pata nunquam non perfonanfi arguit» Addc vid. Flac. PJI. cUu. tr. 3 , de conjir,' JProftom 4.24-.) e>t rs iy.S (non pofTeiTiuo, fed elTcntiali ) Kjj\^sra/, Vt ita no- tetur admiranda noivwvix etvaitasefTeDtiacfcientiae, voluntatis et confenfio- nis in perfonis SS.Trinitatis, Ouaconflrudionisrationc non opus erit in loco noflro aliquid fupplerc, ncmpe/)f/,/ euemet tibijhoc ; cum refpe^u ad ver- ba fuperiora : wanebit i» robore arcur eius etc. quibusvero iamcaufa cfficicns fubnexae/t, quaeheic minus apte reafTumeretur, adeoque oratio minus bene cohaereret, proneque flucret. Et 1 manet coputatiuumi licet commode reddi pofTit per etiamvaX qui, quandoquidemclcganter cum fuis verbis ob mclio- rcmconncxioricmnominuradiuinorum eft translocatum, profiraplici fua Unt^X\ JDN bh\ Confer pofitum parallelum Gcn.XXli,4- Verf.%6* £=3Sly nj.::3 j-i-^Kn iv Win ni^-^si-^j; fiSi ?^!:^i nD'^a Benediciiottes p/ttrif tui praeualeant iuxta cum henediElionibut genitorum meo* rum, psqtte adde(idenum{ maxime dcfiderabile) coUium fecult, aeternorum. Vbi C <3fr) vcrbnm '^''iDJJ optatiue^ non indicatiuc, interpretandum efTe, fi- nis vcrfus ^oz^t',/int fuper caput lofephietc, {(2) particula ^y non ,eft prac- cell«n- EXODVS. 7\ ccllcntiacy////*^, fed additionis, vna cum bene obfcruantc Trcmcllio et Seb. CAP. UL Schmidio >&♦/. (y) Vocis niKH heic obie^iue vtieJll, /♦ capicndaecum Riucto, Clerico ad h» I. GufTetio Comm^ L. E* p. 19. ^. et! FefTcIio AduerfS, l.S,c'f,p.zy2.* D, Maio in Ouon,Tfwp,F. T- p. 378* optimus inter- prcs cfl ipfs Mofcs, Dcut. XXXIll,i 5. «am cxponens per 1j(D pyetiofuntj exi- ftiium. Et(f5) Voces ICDnS^ T^hx nou pofTc fumi tropicc pro ?«/7^«^/f- busmundii docet clare ibidem Mofcs. Vt adco f e ) fcnfus fit : tales praeua- lentcs fint benedidlioncs, vt etiam prctiofisfima quacquc ct defiderabilia, quae in collibus ct montibus rcpcriuntur, in caput lofephi ct verticemeius libcra- liter defluant. £1]; enim comparacio inter colics et montes, ct caput ac verci- cem lofephi. • E X O D V S, Cap. Ill, 14, h:- : w • V •: iv :i V DI(^lone Iiac dcfcribi cCTcntJam diulnam ab immutabilifate extra o- mnem fere dubitationis alcam ponunt, vcrtentes : Sum qui ( quod) fuMt vel ErOi qui{ quod, quia, ) ero^ coll.Pfal. CD, Z7. 28- intcrquc nominaDei propria refcrentes, quod in fenfu, licet non forma, cum rer^a- y^ci{xy.oiT(fi mn^ conucniat; cum alias, (inoncffeinonicn Dei, fed futururti vcrbi, inepra forct confl:ru£lio primae pcrfonac cum tcrtia moxfequentc H^ilN "On^ Eromijjtme, Sedhaec ratio eft ficulnca. Aptior modo fiat verfio, fie non incpta erit conftru£lio, videlicet F v T v r. v s, 0 e^e ilasvo?, fiue vt B. Franzius in 7r.de interpr,S. S. Orac. 105. loqui amat, E R 1 x v R v s mtfit me. confi fupr./. 39. Proindc non peccabimus. fi formae futuri vt futuri inhaerea- mus, et dicamus, cum Guffetio in CommX.Ep.Xo6, non agi hac voce de natu- raDei immutabili ac aeterna,fiquidem de ilia nonloquercturDeusin futuro firapliciter, fed potiusinpraefcnti TT»^n ^.v//7^«/,vtiGraeci /&/. 0 wV et Vulg. G^uifum\v^\-i^xo^\\t\\zv.m'\\\M^ KID ^3N;vcrum Atmyjierio futurae incar^ nationis, cuius refpedu non poterat aliter !oqui nifi per futurum, cum tempore Mofisnondum efIet,quodfuturus eratJ praefertimficoniidcrcturethocmo- - mcntum, quod heic loqiiaturipfe FiliusDei,non Pater, Angelui lehouae v. 2» idcmquc /<'/'» di<^us, Hicipfcnunc ad Mofen dicit; mo iam I } iiiiis ^% EXODVS. CAP, III. filiis Ifraclis oppreflis propter focdus cum patribus corum Abrahamo, Ifaaco, ct lacobo in mc fancitum, qjtod ero in picnuudine temporis, ^jjcv-S-^wtto?, ct Go EL, REDEMTvRvs COS cx domo fcruitutis Acgyptiacae manu forti ct brachio extento. Ncc mirum aut «Vf<9a-^cx)jTov,quod lieic rcfpkiatur incav naiio et o ^eav^^wTrcujCumpoftlapfumhominishicfucrit .occonomiac diui- naecardo, hoc centrum. Vcrf. iS. 'K!h^ nip Quae lo.Vlmannus in Obferuat. Ph'tlol. C. i .be. 1 y.ita vcrlit : Ichoua De^ us Ebracorum inuocandus ejl a notify fccutus edifioncm NifTclianam, quae legit per i^. At ( « ) licet NifTeliana hcic non elTet vitiofa, .i6z. Etita /r^^/f/wtf-accipiunt Kafchi, Kimchi etb. Melcch. Fagius,Caftellio,Ar.Mont. Olcafter, Em. Sa, Riuetus> Clerrcus, Trcmcll. Tigur, Belg. h. I Guffetius f<7wzw. L^E, p. ^6i.a. Pfcifferus in Dub. Vex.p, 217. Seb. Schmidius, ( cuius tamen vcrfio , affixum eim ad Ir- honam referens,adeoquect verba feqq. Spon/its fanguinvm tu mihi es , notan- ter difcrepat a Tra£V. ejus de Circumcifp* 2 8 8.289- <*/ 3 8 1 • vbi plus vice fim- pliciilla ad Mofen retulif, quam veram eius mcntem fuifle exindc fatis colligi- tur ) Dn, A.H. Franckius in Obferu.Bibicum Difp. GiejJ'. Dn.D.Maius in Oecon^ Temp.F.T.p.^Z^* Da. D, Deylingius Ob/ernat. S/tcr^t.!, p. I ij. Cap. 74 EXODVS. CAP, VI. Cap, VI, 3, » T T : - V T "1 1 I V T • ;4- AppAYui qtildem Abrahamoy Jfaaco et lacobo in De$ ommpotenu J 4t nomine meo lehoua noH innotui{^notusfAcluiJum)tUu* DTsquiritur hcic rationc racmbri poftrcmi \An ? et quomodo nomen lEHOVA PatrilfHi nonfuerit cognitum ? PriorcTO quacftionis partem [a n cum non nude et abfolute negari pofTe vidsrint, quos de ?neliori lutofinxit praeeordtA Ti" /^«,pcrlocaGca.XIir,4. XIV,2i. XV,z.7. XXlI»i4. XXIV, 3.40 ; XXV. 2r. XXVI.az.zj. XXVII, 7,27; XXVin,i d. 21. etc. potiusde altera quac- ftionis parte Qj 0 m 0 d o funt folliciti. Buxtorfius quidem /« Dtjfert. V^ de 'Nom.DeiEhr. f,%')0*fin, cenfet, verba Mofisy^^//'///'^;" hoc pa£lo pofTc explica- ri \ Appami AbrabdmOylfaaco et lacobo^ in El Schaddat CT nomine nteo nin% TtequetamennotusfaUuifHmillis. Nametlinomcn hoc audiuerint, tamen vim'et efficaciam eius non tam]benc intellcxiffe, nequc tarn claram et illuftrcia Dei cognitioncm elTe aflccutos. Aft fatis crajfe et impcritc haeccc cxplicatio trandliit limites Athnachi, quo violento rranfultu ieipfam illico dedruit. Alii eonftruftionc falua interrogatiue capiunt verba, N'T pro NlH, et nomine meo UbouA nonne cognitus fui ipfisi, quae intcrrogatio turn virtualiter affir- mat, vtiqueilh cognitut fui ipjif, Ita B. Daunliauerus in Hodofoph^ pBae^ mom, I r ./>. 19 2 . et B. Dorfcheus inDifp, de nom.lehouap,^, it. Dn. DanziuS in interpr. Ebr.Clf.p.'^6o> ScdmiQus placet! ifta commutltio cnunciationisf^^/- /iW«4:^ continuo minterroganuAmynxxWo praefertim contextus indicio; quac« que cxpofitionis ratio in dcfeflu melioris primum et vJtimum folet cfle refu- gium, indcque facile fufpci^a cuadit. Ncc abluditab hac in fenfu ilia , quae particulam negatiuam N / fumit comparatiue pro non tantvm. Vcruai hoc, ceu re£l:e iam monet Hackljunius in Syllog^dijfeyt pA^%, priorem enuncia- ri partem occupat, non pofleriorcm. Conf. Gen.XXXII,zj?. XXXV, 10, ler. XVI,i4. Gen.XLV, 8. i.Sam.VIII,7. Hinc talis pro hoc fenfu vocum flru- aura adornatafuiffet: Appdrui patribur '^D^y-t=3hJ "^D "^l^ ^M3 N*7 jCSni "^nyilO ITin^ non tantvm in Deo ommpotentet fed et nomine mea JehouAtnttotui illis. Nee (ic opus fuifTet Athndch in tw ^"1^, /cd folum Sakephkatone. Potior itaque raeliorue interprctum pars nomen 1IVP expo* nuat ^%egeSlu e$ (ompUmmto promts fionum-t^^ multiplicationc fcminis et pos- rcffio* EXODVS- 75 fcffione tcrracCanaan,q.d.cognofcetismenunc,nonrolumcvTa/cdctifV/?v7o5, CAP. VL' f. rcapfc Sjjentiatoremy qui promisfis ct fpcratis dnt clTe. Vid. Rafchi , Fagius, lunius, Vatablus Bclg. Grotius, Riuetus, Ainsworthus , Sixt. Amama h. i D. Holzfufius in Divert, deNomtnibui Dtip. 8. € no/lris Bugenhag?us, Brentius> Rungius, Calouius, Varenias, Hackfpanius hM Pfeifferus D.F.p^ z i p. Dn. D. Maius in Dijfert. de Naming hhoua %. //. et Oecon. Temp, V. 7.p, 3 g 5- alii que. Enimucrofaluahoriimnominumsudcritatenec in hac expiicatione iniicnic, quo. conquicfcar, animus. EftquippemsgisaJlufiaa ernominaJis.qiiaiTirealiSji quam folida, magis axr aWxoy/avquandam quacfira, quanv a Spiritu S. hcie intcnta,cxinde quid<;morta,quod inphrafibus apparereinEl Schaddaifti in- notefcerein nomine khoud oppofitionemconcepcrunr, cum reucra nulla fit, nee quoad rem diffcrant, Apparuit enim fcquc lis manifcflauit Deus ram in tN ^n^, ctfolo 7N,quamin T\yr^ ct tZSTI'^N, vt promisfiones earumqut conaplcmenta aeque ex vno nomine, atquc ex alio optitnc diiudicari poflint. Deinde nonne etiam /i-^^w^ FiliusDci fe vc ^Gi^vra manifeilauit Abraha- mo ? dum filium ci non folum promifit, fed etiam reipfa cxhibuir,Gen,X Vllf, io.14.coll.XXr, 1. Nonncvtifff/svra lacobo? quando promi/Iioni fuae dc cuftodiendo eo ct patcrnc profpicicndo in via verfus Mefopotamiam dedic efTc etimplcmcntum ? pro vote paritcr lacobi, quod idem gratisfima humillima- quc mentc pracdicac. Conf.Gcn.XXVIir, 1 5. 20,2 1 . cum XXXII, loi i. Con- cinniorem itaque melioremuc interprctacionis viam elegit pro acumine fuo cclcb. Hillcrus ««0»i, tZDHy VI^N^ et innO- tefcebatn ipfis in terra /^gypii'.eleuabam/wiqvmmymanu meam ippSidicen- do i egofum leboua Dem vejier. Eodem^ inquam, die elettabam manum medim ipfify tne edu^urum eos ex terra Aegypti. Hinc jam totum textum noflrum ita exponit: Ego fum lehoua ( i.e. vt svm Iehoua.' heic quidem tollit ma- num/uantfemini Idcobi, coil Ic) Apparueram quidem Abrahamo, Ifaa- CO ct Ucobo in el ScHADDAI ( iuraueram Abrahamo .* rt/kr/t ElSchadddil Gen. XVII, 3. iuraueram eidcm "^JNf vt svm! So yvahrieb bin! foedus ine§ tecuntyVt tu mui/itudiftif gentium pater eudddtyV. 4, luramcntum hoc firmauc- cam Ifwco : Prdefidbt iur^mentum iUud^qHsdiHraui ^rdhAmofdtn tuo. Gen, K XXVt 76 EXODVS. >•«•■»■ CAP,VI.IX. XXVI, 3. Iiiraucramlacobo; vt svm IuiovAj Deuf Arabami Patrii tuietc. Gen. XXVIII, 1 3.) At nomine meo lehova in iuraracntum affumto non- dum innotui iLLic,quos oncribusAegypiiis Icuabo,lfraclitis.v,4.Quin etiam interpofito iuramento ftabiliueramfoedus cum illis(Abrahamo, Ifaaco, et lacobo )medaturumillis (Ifraelitisjeorumpofteris) terram Cananae- am, terram peregrinationum eorum, in qua peregrini commorantur ( patres. j v^. 5 . infuper etiam ego audiui querimonias Ifraelitarumjquos Aegyptii(eruIrecogunt,etrccordabor foederis mei. v. 6. Quapro- pterhocamelfraelitisrenunciatot vt svm Iehova! (qui Patribus ve- ilris innotuit ) ita fubducam vos Aegyptiorum oncribus etc» Cap, IX, 15* IN hoc verfu verba" aBiuapraetmta ^^\mty ct ^J^^ explicanda funt'dc/tf- tentia)mittere manum vazdimyet percutere tc potuijjem. CSl'^N^ Verunta* men etc. Vide fis Luc.£br.p.i()^l Et ita rc£le Chald. et Rafchi, P.Fagius,Trcrn. PifcRiuetus, Grotius h,l, B. Wakhcrus wHarmtfturmas in InterpTs S, p, 290. RungiusetRauppius i&./. D^Mi'ms in Oec0n,2u^.Diu,P,lp.z%i. Pa- rum abeunt Clcricus et Hackfpanius /&,/. ille per impcrfeilum coniunftiui ex fererem — etpenmeremi hie perplusquamperfedutn coniun£liui immijtjjem "—^tpercusjij/em^tvans^erens, Quanquatnmale Clericus particulam "^D ha- hcn Tpro pUonafiica,vt[ con^ftionaiiy pzulo melius aliis ipfi \im copttUetVtl AJfeueratiiide tribuentibus, cum commode fignificationem fuam caufalem tuc- ri quear, Nam^didprohandamyCiuodnulIi^Jit^cf^f^^iiinvmuer/atfrrs') nunc ex fer ere pojjem manum me am etc » > ' Verf, Id. De hoc locoeiusqueconciliationcPauliaaRomJX, i/.confulc l^Qt* &ei^ noHr^4dLc,Rom,p.iio,feqq^ Cap. EXODVS; ^^^^^ 77 ~~ CAP. X» ■ Cap* X, 10* xiv» xv» 6it it A hbeuapobiscum^qutmadtnodum dimijjurusfum vos et parttulof vejlros. IN his verbis Pharaonis cfi: |WuxT'>j^/bcneet neruofe exponenteB. Calouio/^./. Conf»etiamRiuetus hj. In qua fanna fimul contcntus eft Dei contemtus. Verborum awtem vl- timorurn: ndetCy quod mnlum /it coram facie vefita; {cnCns eft; videtc, quod malum vos intendatijS ctrefpiciatis^ eoquc feramini tanquam ad certum praeHxum fcopum. Cap. XIV, 20. EteraAnubesetcaligo (i,c^Xaliginofapci:hcndiadyn) etiUuminahat Eviivri«0«v«av> heic optime tollit Targum Onkclofi : J^ up^ ^^2V T[*\T^ r^'^S'*'? hD ir\2 h\!r\^'^S^ •'NIKD'? eteratnubesetcaUgoAegypiisy Ifrscli ver$ eMf (ftx tQta noQe* Scquitur Tigurina, et lunio-TremclUana. Cap, XV, 2. LUtheri vetfio ich yvillihttpnifini cum LXX. virali ^olicta auTr«£leiudicantc Varenio /&./;^.i47.parum difcrepantiac eHe, ^i De- ;8 EXODVS. CAP» '^l^wnlaii^atigloTiftcat^eiHs gloriAmenarraty iUe hoc ipfo Des amoenisjimum tent'-' plumvelhAbitaculum exjirttit. Ncc inconcinna eft cxplicatio Rauppii in Comm.Synopt.ad h.ip. 190. exphrafiilla>qua Deus dicitur babitare in popub i.e. iis adefle, eos regere> protegere, tueri. Ergofacere Deum habitan fit face- re,vtDeusad(ir, regat,protegat, tueatur. Quemadmodiim itaque dixcrit yioit%ibic E>eHS metis ^ q.d, hie Deus mens, qui in me habitabit, fie ego eum fa* siam habitare'ix. in Deum meum protci niwi 11^ . .■ I II ■ ■- 11 Yvrrr ' ^ua, /5/('4- /f?»f»;, indicatur, fequenlia cohacrcre, itaquc i— ii'P 'V depcnderc a verbo ,^"1T. Munftcrus ct Tigurina vulgoVatabliaccentuationi funt conformiorcs, nifiquodfupplcmcntumhabcam ilhmm periertmf,perdfdit eof, cum habea- mus innatum, ncmpc quod ptiQCedityJuperior fuit. Proinde curaVarenio b. /. ^ ctK^inb^ckioinDfi^r, dfi ^ccenfyEbr.p,'ii^, verba h.ra. rcddiraus: Quia EXODVS. 81 ^t»»nrp II unii ill .- - - -..—.• I ■ I ■ ■■ ■ I fuperior fuit in ilia re, qua. fuperbe egerunt ( Aegyptii ) contra eosCAP.XVIII. (Ifraelitas; ) pcrlcquendo videlicet eos tanta ferociiS, animiquc fiducia, vtlfrae- ct_ XX. litae, quos perplexoi in terr^y et deferto conclufis ejfe gIoriabantiir,c,XI V,5. an- trorfumhabentesmare, etretrorrutnexercitum Aegypriorum, non poUint ev fuismanibuscuaderejinduiiJliiiiam leruicutem reducendi, aut ncceiTario , fi vim virepellercnr, ipfis fit pcrcandum. Sed tcrtium dabatur apud Deum, omnipotenti fiia virtutcviampcrraediummaris tutamillis pandentem,ho/li- bus nihilo fegrius praefidennsiiir.eeos infesjuentibus fuffocatis ad vnum o- mnibus. Haecfuit mira ilia catatlrophe iuperbi Pharaoniset cxercitus e- ius, in qua fe omnino gbriofum exhtbuit Deus c.X1Vj4. ly, 1 8- omnique Ac- gyptiorum Deorumqueeorumpotentialongcyft/'f'^'/d'/'^w. Hicraeusde fen- fu huius loci fcnrusjfaluo meliori aliorum. Cap* XX, 23* 15 Lutherusre£lisilimei**^ 7 heicy?/^/?/#«//«/? reddidit, {y'lLLnc^br.f.^^^ adJita infupcr ipznkah ^onncxiuzy^arum foU ibr Nic^/s »ebenmir macbe»; adeoquelimitcs Athnachi accurate cbferuans palmarn vtique praeriptiit tnultis aliis verfionibus, e©sfccuretransgrefTis,adcafutnaccufatiuum verbo pcten- duro, quas examinauit cl, Reinbsckius /, cp.^i y, Vnde heic nobis licet efle breuioribus.: Ferf, zi. jilMre hoc terreum rt(^ius Ilatuitur extraordinarium, et ad ambulatoria Ifraelitarum callra, et illos XL. annos deferti reftridum, vbi altari extempo- raneo interdum opus erat, quod poll: vfum fua fponte concidebat. Vtita non fit idem hoc quod aeneum Ex. XX VU, g. XXX VIII, p.Vid- Varenius et Calouius h.L et Riuetus b. L Aliam etiam inflru^lionem dat Deus Mcfi in vcrf. feq, jix.'^rolocoaltaristerreiCdeficientibusgUbisinlocis pQtroHs) laftdmm fAcere vis mihi^iQ' Cap. $1 EXODVS. CAP.XXU Cap. XXI, 8. Si maUfueritin ocuHs domini /ai{u c.difplicucrit ei. vid. Sh. €tym..p. 14 )qui sibi defponfmerat earn, mm redimi earn f^ciat (nempe cognatis fuis Ebracis) : fed popttlo Alieno vendsndi earn non h/ibetpoteAaiem^ dunt perfide agit in earn, (con£:Mal. II, 1 4.) "OEic animadiertendum erit in verfionem Theodori Hackfpanii Not. adh.U p. 571. f. quiquidem re£lecumLXX. Onkelofo, AbenEfrajVatabl. Pifc. C[Qnzoh.LttV'\.ii\(\^^zinOl>firu4t S.L^.c»i^.p.zoj.feqq. 'S-*^ reddit pro- nominatiter sibi per vfitatam xvli^cix^xv quiefcemium N et ^,ftudiofeMaforethis notatam, vid. Lux. €br, p, 15. fin ct ex profefTo Dn. Hillerus in Arc. K, et K» ap„S7'- 70 i indicio pariter, quod non ncgligendum, t« Makkep&t'^i cumlU^^^ copuIantiSjColULcu, XI,ii.€tXXV, 3o;alioquin£ J**^ /particu- laelTetw^^^/'/a^NONariliascum verbo copulatum fuilTet h. m. ^sh "YV^ niy*^; attamen malcverbumtriBn'l conftruxitcumfcqucntibus'^lD^ DV'?, redimenddm dabit earn populo aUeno', quum tamen zxadLomziQAthnachi a fe inui- c«tn fenfibiliter fint feparata, Conturbatis fgUur diflinilionum et propofitio- num termini's, non folum opus habuit ad nexum parandum fupplcre copulam \ Nee tamum dominiifibi aryogabit, vt vendat earn etc. vcrum ctiam contra- d{£loriam mcntem Spiritui S. affinxit. Si Vi^vao^Citredimendatn dabit earn po» />«/tfrf^>»o,vtiqueetianiz/(?»^// ^4«r,quum tamen dicatur, quod non tantum dominium fibi arrogare debeaty vt vendat earn ncmpe populo alien0,qui datiuus omnino fubaudiendus en;,quum alius non adfit. Miror fane, cur non melius hue animum aduerterit, tamqueinconliderate conftruxerit vir cetera do£lis- fimus ? Ex mala conftrudione non poreft non malus refultarc fcnfus. Vide- mus velex hoc exemplojquampericulofeaccentusnegligantur, qui tamen no- flri debent elTc fidcles duces in cmnem veritatem, Audireheicdebuiilet fuum ipfius indicium ex Mifc. S, /. 2, c.j.p.i 13. Aeque crintini dart interpre- tijfi textum mutiUty ac fi accentuum ( inprimis Athnachi } rutionem bakeat nuUam, SAP EXODVS. 83 Cap, XXII, 3. (a]»2,) cap. xxa. QViainterprctcsnonnuIlividcrunt, verba Iiuius verficuli inter fe minus co* • \i2iZtQZQ)^x. quomodofur occifut reddendo reddere iulfeaturjidto noumelius fefcexpcdircrati, vcrfum 2. ct primum hcmiflichium v. 3. parenthefiincludi volunt, et v^rhireddendo reddetf ft mhilejl ei etc. cum verbis v, i . (ai. v. s\x.» cap.pracced.) coniungi. Quoniam vcro i/ihae parenthc/i citra necesfitateni compagcs vcrfus 3.conuellitur ct dilaceratur, minus iiia placet. Magisautcm, qnod hcmiftichium Athnachi fit concifum, ex verfu anteced. ampliandum h.m; Qupdii exortnsfueritfoirupercumfurcm,Om)D^ '~^2'^'^. et penujjus fueritvtmonatur^ reatUS fanguitlis crit ipfi (percuiTori;: Si non perculfus, omnino rependcre debet etc. Quem icnfum omnium fimpliciflimumdi- cit Paul, Fagius, cum coque Vatablus, quos fequitur Rauppius. ^./. Verf. ?♦ (al.p.) •,• J ^ X V • Vbi pronomina mafculina f^T N'^H nonrerpiciuntformalitcrvoccin f^lDNJ, fcdlenfualcm praccedentcra "^D"^ , totumquc adeocomplexum; qucmadmoduna ct in v» 2f. affixum mafc, inverbo'^23'^^ri non advoceni r"nohTI7 reipe£lum habet, fed ad^'^I^H //^»«/. v\iXux.Ebr.p^%yfin. Cum dixerit (domlnus rei, ) quod illud ipfum, ilia ipfa res fir, wenn ei- tierfein verlohren Gut anfpricbt, VcrH 19, (al ao.) :l"n3b nin'>^ ^phu xzs^n^ t=D^n"bh^b.riDT Sacrificansdiis (idolispopulorumChald,) anathematizator: (Ch. •■^lOpn^ occidetur nempevt anathema, etGraeci ^«v«7, hueillucuefetorquentcs, Loqaantur eorum vcr- fioncs, quashcicadduccrcnec vacat, ncc iauat, Melior illarum, atque ad voces ebraeas • attempcratior eft paraphralis Chaldaica et Onkclofi ct lonatha- nls, niiiqiiodgemifidmfllip^nadmiltitj cftquchacc: C4ue derelinquMs eum : relitiquendo relinquas (NJD ^^ odiumy Ion, periphrafticc OnkcU id quod ha-^ ies in corde tuo contra euw, et [oluas) cum eo. (qui fcil. te odio habet«) Quam fulcrdm dicit Fagius h, I. ct fequuntur Vatablus, Lud, de Dieu, ct Drufius hM NeftraveroverfioiuxtaindolemlitcracprefTeinccdith.m, Cum videris afi' ttum ofori4 tui cubantemfub onerefuo ; tum defiftes a relinquen do ei : (quod idem eft, ac ft diceretur, w DTyn""N^ nonyelinquef ei(z,^^'Qpnuseitu; ctcum phrafi parallcia Deut. XXII> 4* IJ^O T\tllVT\T\ Vh mn ahfconda te Abeoy onuftoetfuccumbenteiumento; variavit antem ftudio ct fcitc fcripttf- ra,vt oratio cuaderet venuftior gratiorquc.) dimittendo dimittes eum (coll. Neh.III, 8' ler.XLlX, 15.) ^yxTdtO'^ n^m^^fratretuo'y^^^etiAmsdioha' bentete, coll. I.e. Deut. Germanifmusnofter melius eolludit cum ebraifmo: So foltu unterla^en {ie {die Btirde) ihrnzuUfen: dufoltihnfortU^enmitihm^ Vt ita in 1. parall. Deut. habeanaus dntecedens : iZID^pfl CDpn erigendo eri^ gesy in noftro cre£lionis confequem^ dimijfwnem ; adeoquc clegantem paral« Iciiihiura. Conf, prohoc fccfti B. Vargmus Ad b' /./• 3^9. Vtrf.i^, EXODVS.' 8? Verf,i9' CAP. XXIH. :1DS* iSibna n^- Stiinn-N^ ctxxxm. * •• - Kon coqueshaedum intake matrkfuae. Verba poftcrioraw/<#^^ »«^/^ftf/«4^diaerfumgignuntfenfum'prout caad vcrbum coquendi^ vt i^^«f modificatio : vcl ad »i^/^i ref eruntur,vt tf'^/VtJ?^ defcriptioy Priorem arripuit poll: Malucndam h,l. ct Bochartum in Hieroz. P. /./• 2. c. jz. excell. DafTouius m VraeleB, deVocEhu'Emph. fubv^^^^^^i approbantc pi. rcu. Franckio w O^/^m Bibl. Pofteriorem elegit B, Lutherus, PilGator,vataDi.cumi|utr„».ji.« j>robAbi^iorfmcenCQm.us cum Paulo Fagio ^, /. ct aptijftmum cum Riueto, defenditque cum v««<,n;o coIU locis Exod.XXXlV, a^. Deut. XIV, I u cl. M. Mich. Beckius w Difquif hemsneut.p^^f. Cap. XXXIII, 19. i AV T ; It I :> •• ; ^ ♦ f tFt : pLcixque cum Chaldaeo transfcrunt haec verba : Et clamaho {praedicabo) in ide) nomine lehouae coram te j itaetincap,(cq.v. j. quafi niH^ DTr;Ilfint in regimine poHtajCt per kmumMgrcafft coniun£la,vti alias in trita ilia didionc Gen, rv, vit, X[I, 8. XIII, 4. XXI, 33. XXVI, 25 ; cum tamen hie pet Tiphcbae fubdiftindliuum minorcm Tbhiy aperte fint difl:in£la. Lud. infu- per de Dieu contra naturam praefixi 3 vl notae nominatiui vertit : Et cUmabo, nomen lehouae eji ante te , fie namquc in verbo ^flK'^pT requirerctur rex maior Sakephgadoly cum iuxta priorem verfionem Thbir. Alia igitur conftructio alium ciiam fenfum fundet. LXX viralis quidem re£le duo ilia vocabula di- (linxitj j(9i-i H^x/ffw iirl tw cvoy.x%' (mi, ko^io^ ivocvrtov tra*, fquanquam in co- dice Alex. Grabii prior conllruflio legatur) at minus rede to TV^TT in Nomina^ tiuo cxprelTit, approbato licet Riueto h. L Reinbeckio in DoBk de Acc.EJbr,p. ^ij* ct M. Beckio /. c, p.\\. fin.y ita vt cum rJ "J'^JSJl cohaereaf, mediantc verbo fubftantiuo, ficut quoque exponit Riuctus : Dominusyid efi, lehouay eft coram te,(ubaudiendOtquitranfit* Verum fie in nomine d3'50;3 ponendus clTet Sa» kephkaton,zt turn "tipchcha cflet faliem diftinguem oratorius proferuo Munach. Verfio igitur accentibus refpondebit haec ; et exclamabo nominclEHovAM coram te* Conueniunt in fenfij, qui )CI3^^ vertunt in accufttiuo, D ne« glc£lo, exclamabo, praedicabo^nomen Ilhov hi. coram te, Ita Gall, Geneu. Angl. Belg« Sa; Ainsworthus; Cm«Sa, ct Schmidiu^n nouilTima v^rH quamuis L 2 hig 85 E^XODVS. cAP.xxxiii. ~~ ~ ! ;: r~~i ' ' — '" etXXX VIII. ^"^'*^ ^" colLBibL Py />. 126. liabeat hanc vt limplicifllmam : et imUmabo in nomne Jcboua. et in cap» feq. XXXIV, ^.. cum Vulgato ma!it rcddere : ^ui (Mofes fcil. cum quo Deus itetit) inaocauit nomen I E h o VA E : cum tamcn inter promif- fum et complementum exa^la debeat elTe harmonia,' feruato pariter eodem vo- cum pofitu et conllrudione, et innuente fatis v« 6» quod non Mofes, fediplc Ie'hova eum tnr.fiens vi dati fymbol? exclamauerit; Iehova/ Iehova/ etc. Ncc plane irrada re'inquenda eft iingulariiTima ilia expofitio B«Varenii/i» ]traef'>t, Z).t. Mo f. cot. 6. anteijn^ Et cUmaifo {ago Dcus Pater) miiouiiit (/«FiLto, quomodQ p-ajfim inPyophetis et Mofi appellatUTj) ante faciem tuam^ I £ H 0 V A H. Quam cum Difp. Giejj. adoptauit Dn, Franckius in Obferu. BibL Enimuero pro meo qualicunque iudicio haecce r**"*-""'* ^n ir.a^is iiuaio quae- fita, quamaScripturafubmin'^--^'*- iNccmeminime?"«/'r^/'Z>^//j!egerc to tZS'vjy abrc'l"f*F'>^^^^""^^te'^'~*^P'^°^^^^°^*^^> Cvtiquidem Rabbinis ufur- patur Je Deo) nee vlium ex iis locum adducit. Ex Mofe aulem v. 1 2. ct 1 7. huius cap. At neque haec loca probant quod debcnt. Speciem quandam habe- rent, fi diccretur ciwa ^&xo pyimae perfonae ^T^^'2 noui tei»NOMiJ?Z)«^. yex» P, 1 54. Baxcorfius in CataliH. I'hilol.TJ?, /w.'R 3. et ''npr. D. Habicbhor- flii dijfert, adh.l. de Muderibtu Zobhecth^ qui in mewbr. I.§ 5. pra^chre cuicit, verbum iT^Diir inferre primo notionem mtlitarem {. exercttuationcm f. prcpric {lanalogicctalem, non vero beUvira tbrmalicer; nequc locum facile dari, in quo non militarem habeac rcrpc£^i!m , fi non proprie, tamer, analogice; nee minus in aliis locis, quae pro (ignificatione »?/wy?^-^7W/, *quam prim^^yi/i-^ \Qndit2itS^h.Sdimid\ai cof7i?Ju'f2t. in Job. ^d c. VII, i. p. 288, militarevidentur nim, I . Sam. II, 2 z. quern h. m, exponit ; cum mulieKbtu H'lNJiin non rnim-y^ i, sam. 11, sa. ftrantibuiy fed turm.itim magno nLraero,inft3r exercitus ad tabernaculi odium,, orandiet facrificandi ali.iquc pieiatis opera exerccndi gratia, (cnuementibics^^t quas inter etpuerperasfaifie, vcnientes, .vt facriiicarent ct purgarcntur, Dc-„ unique orarent, con dubitandum, Pariter inl. c, lob.VlI, i. Per w^^r^w^-,, iob.Yii,r. rium et feruum^ quifu^irat un.bram^ v. feq. nontollitur ;»///>^r/j w//^, quam,, voxipfainfert; quamquecommodsfimecum Lutherohicretinemus. Quis,, . enimnegaret, ??7iiifef quoqut ffruos diciy gtvm. Krifgr- KnecbtCy adeoquci, fequens 13^, quodytrz/^^^figniiicat, etiam militemfignarepoife? Etquis,> ignorar, ipfosquoque milites, cum excubiasaguntaut militant, velmaximc,, vmbramdefiderarei. e,vel vefperam et requiem, vel operimcntum contra,, folis radios, vel tcmporis fiationi fuae deflinati terminum? Keeper voces,, ?**.J3'^ h^a'^'^Num IV, 2 3.»;/»'^^?'/»wfjgnificantestolIiiurnatiuaetfamo-„ fa iignificatio mi/it aris f. exercituatio ; fed tantum exponitur , qualis fit mili-,, ^""'.iVi 23. tia Gcrfonirarum, fc.analogice talis, f, fun£iio ecclefia[lica,quaecerto etiam,, ordine ac tempore gaudebat ; nam et Gerfonirae quendam cxercitum ac ordi-,, rem ad tentorium conuentus tempore peregrinaiionis Ifraelitarum, vt textus „ arguit,conil:itucbanr,iinoetcumalacriiate,diligentia ct vigilantia, quae mi „ litesceteroqui decet,miniilerium cbire fuum lenebantur: vnde €t Paulus «?/'•,) mflerio cccle/i^e fungi QiQiibenammilitare mliiiam. L 3 r^Dp^v n LEVITICVS. CAP. V. et t^^^i'^p^^ L E V I TI CV S. Cap. V, I. •isi !— iH*< "—Tip rhfoti Vaeritur heic : anvoxiTn'^M caplenda Cnmnotiont exJecrAtidnls cumB.Luthcro, Eatau/s,aliisque, itavtillavel nomen diuinum, velperilludfalusproximiincelTatur, exemplo c. XXIV, n? an Mtxoadiuranonis} vt mens legis haec fit: Cum peccauerit homoy }Uutaudiueyttvocem adiurationis i.e. iudicis adiurantis, etindeli£lum quoddam inquirentis, vt ipfe teflU teflerur de eo, quod velvidityvdcerto cogno* ■ uit : quod fi talis licet adiuratus verumtamentacuerit, nee indie auerit iudiei^ foenae reus tenetur. Er refpondeturjprobari magis pofteriorem expofitioncm • quamqwoquecumChaldaeotcucncFagUis, Vatablus>iridor. Clarius, Gro- tius, Ar. Montanus, Em, Sa, Tirinus, Eilius, Clericus ^. /. et Buxtorfius In Cataletl. tfn. 170. Nam in priori non bene quadrat verbum i-HNT vidif, nee potefl Tumi pra intelligereycegnofcere, vtpote quod exprefTe fequitur : et hac ra- tionead folam dcnuntiationem exfccrationis vel blafphcmiae reftringitur, cum vlique ad alia quoquedclida enormia extendi debeat, dc quibus ex aequo et vcro vir bonus teftimonium perhlbcre tenetur. Nam fimiliura fimilis eft ratio. Cap. XIX, 5.(5.7.8. A Pprime mcmorabilis heic occurrit \tx:^^ur/ifacrifaahitisfacriJieiutri'G^'Ch^ paeifieum\Domin9 lehouae, 'm2'D2)irr) in beneplacitum (eius) erga vos H pYO vobii (ita namquc exponcndum eft affixum CZD3 tq.feparatum cum pracfixo .'?, proCapS pii"Jl> praceuntc ipfafcripturac.XXir.acctcoU.reg.fynt. LHC^£br.p.T.^\ ,• quoietiam verbaliter dicerctur JH'iSi'^nb vt beneuole ac" cepteturyV.j^ fdcriHcabitPs illud, Sed qvo die sacrificabitis, illud COMEDITOR, ET POSTRIDIE; quodauterttremanferitvsqueddDiv.u ter- 7 1 V M, igne comburitor. ^uodji eius quiddam comeditut die i e r t i 0, res abominanda efly non erit aeeeptum. 6t quisquis comederit ex eo, poenam tnim quitatir fuae iuet, (vid.'Ebraifra. Etym. p.6^.n. 124.) eo quod rem Deo /km cram prof an Auit : et exfcindetur anima ilia expopulisfuis^ Coniineri hac l^gi^ cicgamiflimumtypum Rcfurre^ionis Chrjlli ex mortuis tertio die iudi- LEVITICVS. t9 CAP XIX» iudiciofe et praeclare pcrfpexit lac. Altingius Hej^f. IF, Diprt. V. in cuim %. 29. gt XXI, 30. 3 r . applicationem ad antitypurn Chriflum audirc iuuabit .* '* Hac figura f. typo teftatum fecit Deus, indiceScriptura, ClirifturadebuilTe mori pro no- flris peccatis, etdebuifTerefRrgeretertiodie: et qui ficeummiuebatur fide, et fruebatureiuscommunionc, iftum habuiflebeneplacituin a Domino: expia« tioad rcconciliadanem et pax obfignata fuit, dum deeiboDsiparticipauih Vcrum quia die tertio,man«fammo, debuicrefurgerc, vltcriorcefufuit abfli- nendura, quandoquidera ceiTabat cilc adumbratio Chrifti, f, care typica. Quippe qualis erat non nifi die oblacionis et poftridic : tamdhi fuit fan£la Deo adhuncvfumtypicum defignata, eumque etiam exa£le repraefentans J tertio dicprofanabaturadvfuoi, nee aliter aeftimanda, quam caro foetidi cadaue- ris, adeoquc res abominand?, quippe quae turn non repraefentabat typutn Chrifti mortui. quimorruus non erat amplius,ncccorruptionemviditPfalm. XVI, I o. N«gabat eo modo Chriflum refurrexifTe, qui tertio die refurrexc- rat: ipfemetadconegabatperipfum fa(flamexpiationem, qui in mortc man- iiffet, impotens ad fupera'ndum, Mancbat igitur etcomedentisreatus, et ipfi in peccatofuit moriendum, c\mcanimaeexci/io potilTima, coll. Ioh»VIir, "^ Z4. Qui vcro die tertio abflincbat a carnibusiftisvefcendis, ob{ignabat,fc credere Chriflum non ampliusefle mortuum. Difcimus hinc numcrare iri^ummorils Cbrijii, ^tiewpi^s re fune^tGrn^iuSt ^hn^ vti inh\{icnata2in' gelica notatum occurrit, quae typi delineationcm exadefecuta eft. Quo die pacifica hoftia mactata fuit, caro eius illo ipfo dky et no£le proxima,' et die al- tero, et rurfumnode altera vsque ad medium eius, efca fuit, eteoiaajtanto temporis fpatio exa-fle rcpraefentabatChriflum mortuum. Afl die tertio ante luccm orientem Chriflus debuitrefurgeic ex mortLiis,quia eademcaro pacificae viflimasuon potuitcibuselTearnpIius, quippe non ampliusrepraefentansChri* flum mortuum. H.^ccce cogitata Altingii ceu perquam erudita fe quoque ap- probaruntDn. D.Gottfr. O'leario, vt eius veiligiis infidens amplius diluci- danda fibi fumleiit in DiJJhut. de RefurrdU I Qfxi. Cor. XVtS'fi^l' §• ^ 8» CAP. XXI, 4. AT-:-n-i-r-'» I^on contAminabitfe (in) Ptincipepopulijui, QVac interpretatio verier et genuina mihi eft cum Munflero, Paulo Fagio, " VatabloqtBcIgis h. /, quam etiam cum Kimchio etBen Me'echhabet Yttl^^eticquiturCalUlIio, quipuiat«If?trancpofiturapro I'^tty *'"^V3D; quan* po LEVITICVS. CAP^XXI.quanquamctiaiTiporert: efTe ellipfis praefixi '7, quod wow/o praecedic. Non cnitn conuenif, vt to ^"^yU vertatar in nominatiuo , cum hcic non pr^ncipi^ fed facerdotibttS tantum praecipiarur, S.-nfiis iraque eft: ne fur.eri (juidem Principis inter erit. B. Lutherus vocem tVH liberias pauloet generalius trail-- ftulit, acfidicereturV'^N DIlpH ^"^nS anirgendc eimmy derihm zugehit- ret, Verf. 7* 14. Inter vxoresSaccrdotibusprohibitasen: ctianiir~ll/n profana In qua voce explicanda mn omnes digiti fapiemum funt aequalest magnusqne pari*- tcr Grotius fe fatigat, et in medio relinquit, ^x\ prof, ma dicatur ilia, guae nata fit ex femina facerdotibus interdii^a, an vero inlelligatur perfona lafciua ex in- fima plcbe, cuiusmodi flat ancillac llabulariae etaliae. Paul. Fagius ^./.putar, intelligicani,quaccafaquod3m violatae:!:, non t.^-nenob idadfuefa^lia fcorta- tioni. Cui acceditlo. Clericus ad h. I. i~n^ /H. feu profanatawy /3e/3>j^w- usv>;v, vtLXXhabent, effc, cuivitiumillatumejlf etiamfinequaqnam profit" terir A quibusparum in fenfu abit argutior licet explanatio Guffetii, ex codathneDeut XX, 6. intelligcntis eam^ quaevelfemelvirumadmifit^velde- libata eftt etiam fine voluntatis eitu imeruentu , ad exemfliim vitis quam quic '— ^Sn etfieanonvelit. Yid.comm, L.S.p.t^S. Verum Maimonidem i» lib. Mifcbn. de fponfalihus cap.Of^ §• 6. rem explicare egregic, docet celeb. Daf- fouius in colU MSC, de Smph. Foe* Eh.R n\^ : fi ncmp€ femina rem habcat „ cum aliqua perfona ipfi ob neccsfitudinis rationes illicita,aut fi rem habcret,, cum profelyto, vcl Ammoneo, Moabeo, Aegyptio, fpurio , feruo gentili,,, ctfimilibus, fiuccohabitafTetvt pellexfiue vtvxor,tuncillamfeminam„ fuifife faccrdoti illicitam,et, fifacerdosilli cohabitaret, fieri pro-,,- {innm.,, Add.BuxtorRiDiffertat.deSponfiii.et Diuort. /. 38. ISIDD. ^WMB KVMERI. pi *^^''»2- Cap.XXIF. N V M E R I, CAP. X; 35. iin'» I ? Sur^e lehoua ( NOn trlbuitur h, I. nomen t^'^IT drcdiy vti volunt PhotinianI, ct cum iis Dru{iusctPcllicanus;it.cPontiiiciisGiibcrtusGencbrardu$ inPfalraLV. Deus cnim exprcfTe a.rcac contradiftinguitur i.Chr. VI,4i* Pfalm.CXXXII, g. Ergo area non vocatur r^l^T. Dcnotatur inhoctcxtutcmpu?, quando videlicet Mofeshaec verba protulerir, fcil. yOJD f^H; non vcro verbis hifcc obieflum adorationis innuitur. Dcindc CX tcxtus circumflantia tale fbrmamus argumcntum : Cuius Tunc inimici, vel qui difpcrgit iniraicos, i5h.J.r~nin'^dicitur, Atquinonarcac, fed Dei funt ini- mici, Dccarca, fed Deus difpcrgit eos. (coll. Pfalm.LXVIIl, 2.) £♦ non area, fed /)eus hcic ^^Tl*^ dieimr, Haec ncruofc «t folidc B. Hackfpanius in Net, Mdb.l, Cap. XII, n CVmvxorMofisZippora Jn'^^3 S^IW femlna Cttfchitit (Jicitur, dicl- lur ita non a colorCy fedafatrUy ' quae erat MidUn , pars regionis Cufcbi^ Exod. II, I S. 2 1 . eoll. Hab. Ill, 7. vbi ]^^3 ct ["^nO Icohvyx^Mi vfurpintur, adcoqucpotius^^^^/V4, coll. Gen. XXXVII, 28^ etIud.VI, ucumlud.VIII, 24. quam AethiopiJJa. Vid. Bocharti Phateg, / Geogr. S. P. J.L 4. c, z,p. 2 i o. f^q. ctPfeiffcriZ)«^. r, // A«/ tnortuuw ("^S^ abortiuum ) ,• quod turn egredttur e vuIum matris fuacy Um exffumeft (9 putrQdin^ kil ) dimidiumcarnis Hoc paiflo iuxta veritatem cbracammtcrprctandus eft hie vcrficulus cum Iunio,Gcncuenr. Pifc. Beig.Vatablo, Grotio,Varcnio, Rauppio,Saubcrto, Dn. Pfof.Franckio,D. Maio m Oecon. lud. Dm. P././>,^//.LXX.vIralis,VuIga- ta et Luiheri verfio poftularct in voce '^D^^ Athn<.ubum^\Z'a\\^\.z\ii\\xvs\ primutn tcrmJnanccm , ctin fHOD iy^/:t^, ^tm foderunt Principe Sy (^^vfx efodemrjt nobiXes {mHmf.ci)fopHCty per legiilatoremy (h. c, addu- ftumMofis) m3n:y'^£Jp2 (et) fcipioncsTuosj mcrito quacritur: ^<;- \ modo Principes populi httnc foniera fcipionibus fuis ejfoderint? Refpondent Ebraci, aquas ex petra manantescaftra, qaocunqu€ proficircercntur, fubf*- CLUas fuilfe per canaks (luc duflus, quosprincipcslcipionibusrui?, in tcrfa yoft fe tra£\is, fcccrinf, ita vtdudusidos rcipionumPrincipum aquae fecuta* fuerjnt, vbicnnqnc eas habere vellent. Qu^orfum etiarn refpexitTargum. Sedhsecmagis fabulam, quam hirtoriamfspcre, rc^leccnfct Rauppius^* /. Paulo Fagio vidctar ifhid ^^rft/rVy?;*/ opponimdurtriachumanae, quaalias I puteiexcidi, atque itaaqua efrooi folcr. lo. Cierico^^^,/. poctica ell fi£lio> ad iignificandamtantam aquae copiiimi tamquc facile fcaturiijTc, vtvideretur putcus potuifTe fbdi vel foils fcipionibus, quos honoris caufa gcftabant populi pri mores. Verum rxtp&etica bac fiBlone fimplicitas fcripturae f. periclitctur, ct profana commcntandi ratio facile arguatur, fimpiicisiime omnium cutn Rauppio cxponimus h. f. Principes AuUoritatefuA et imperio^ quo populum ad fodiendum impuUrum , puttum fodtjfe, Scipioner enim eram fignum imperii et foteftmf, ' ' Verf. 30. NVMERI. 9% ^''/' 30- CAP. XXI Cumi4cultsco»fedn}tiseoS)^enit Chefchaortf vrque ad Dibhon. Vcrfioni B. Luthcrt, qui poRCh^ldeum, Rafchium, Syrum, Arabem, tSi; LXX, et Vuigatutn, Pagn. to "^^J pro nomine lucerne, metaphoricc {umu Tpro rfgai ft pcjlcrorurfi glorify cr.nircfpccflu ad I. Reg. XI, 3d. ct XV, 4. habuit, conleutientibus pofica Ar. Montano, Tigur. Munftero, ladaeis in vcrf. germ. it. Rauppio^^ i./,€c£<';f. T^f^/. /? 427, obflat (a)T tcnuerfi- fiumYuturi, qv.odr.nsquarn prsefigiruriS7't?^w;»;^»r, (tA Verbis. {fi)AccetitUA' tioy quae vocciTiinNnon cum CZ3T.3% fed cuir. P^'^H netHt. {y) Ellipfir pracfixi D ante f12'i'-n. (5) i-ar^ilelijmuf v^rborum £=3^2.1 ct Ea-^^^y defoUuimus eos. Cap. XXIII, j. ^t imtiy^^^ Ad") QUmnti iJocumemlnentem. PRohacvocis'^2^ flgnificationc oommuni Lud, dc Dicu adh.l. fpeciofc nobis commcndat notioncm vallis iflaniticiy fauente lingua Syriaca,col]. Luc, III, ^. ct Ics. XL, 4 : adoptatam ctiam Clerico h. I. ct approbatam B, CcHario in Excerpt, F, T, Syr. p. //, Verum doi^e illam notioncm nouam rcfc'lit, omniacjuc cius fundamcnta fubruic Thomas Garakcrus in Admrf.MiJe^ PoJlh.i:,2j.Opp.Crit,p.6Si. - ^S(f- Add. ctiamlo. Marckius ad h.lp.^%1. Sic in fuppUm, ad Cocceii Lex. Dicjium fccutus eft D.Maius 5 fed m Occett.h4d% Diu. P» Il.p. ^j6. fatctur, „vix affeucr;ircaufim,rcni extra dubitationis ale-,, am efle pofitatn ,• pracrcrtim,quia ratio, qua moucntur huius expofitionis de~,, fcnforcs, (in loco [ef.XII-,z.) quod montem planum elTeoportcat, in quo,, ingensexercitusinflruatur ctpraclium committaiur, principium, vtainnt,,, petit, quia non idem mons vel locus eft, in quo vexil/um toliitur, ac „ acics inftuitur. Islcqueeniwy ccududum Varcnius dofIcanimaducriit,o/*/,, efffVt i» lOfOyVnde tff, rtur btlli fignum^exercitui etiam fiet et prae'ium t^rdinetur, fedet ipfa intim^tio belli per fignum militare hoc loco contrddijlinguitur appArd'^^^ tui exercitui luH^randi et praelii committendi^de qttt dcmum f ♦ ^sVbinotetur nu ^, mtrw montinm pluralist quumh^, fit JinguUfis^ M 1 Verf, 94 NVMERL Quae verba cum rok o ct SyroB. Lutherus tranllulit : Siebet zufe^nen bin. fch herbracbty (quafi legcretur\'^^ng7) ich fegncy (vtfi ciTet T]*|)DN^) uni _^ kAns nichtwenden. Q^jem tamen Ha/aTTc^^afecutifunt ludaciin verf. germ. Amft. etEm. Sa. Proinde litera cbraea defiderat hanc translation^m: Siebt^ zufegnenhabeicbbekommen (nempc a Deo ; fie ct Germani loqui folcnt v« g. ich hdhszutbutiiZu fchreibeny zu predigen, bekommen) dennEr{60tt)bat gefegnetf und icb kans n'ubt abyvenden. MIror cur Scb, Schmidius in extre- mis fine caufa a Luthero abierit interrogdtiue reddens ? ergone non refpondeam illud'i itemque Caftalionem fequens OviViv^x 8tfaufi4mtn4(et fdufias dpm precationes^ nonreddam^ Verf lu k ••▼•;•: ItT »tx i; J "U- ;••.■* i " • i * » A^tf«/«/«^/«r(i.e.*nonfubfl:inetmtueri,vid. Z. £/,2 99, (a) imquitatem (in- iuriam) aduerfui lacobum (f. lacobo illatam) : »ecyidef(vidcrQ fuftinet) mo- leji'tam (a{fli£lionem, vexationcm) aduerfus Ifrd'eUm. Hoc pailointerpretandaefTe verba cum Gatakero inAduerflMifc, l.i^c^ 4., 0pp. Crit.p. z^p. contextus et mens Bileami de facili innuit. Pariter hemi- ftichium primum v. 2 5 . Ideo {prdinde) mhilerit (valebit) incanutio aduerfmlA.- cobum^ m\que'diuinatio aduerfus ifraeUm i raagnifica Deijpotentia illi adftantc. Cap, XXX, ii,(io,) « 1^.(14.,) IN hactextus pcricope humani aliquid palTum cfTc B. interprctem Lutherum in propatuloeft. Audiamus heiciudicium B.D, Varcnii; J»cafu/eghy auje av. f I. ylo) incipity aberratum^ mc leuiterjejl a cen/Iliofonnum, ac fi^bi age. re/ur dsvoto familiae, vnde ad bunc cafum detorta funt omnUy et pro marito> V. I z. I 5. I :^. fubjlitutuf herus ^'^/pate^ familias. Monet dein, de eadem muf Here, qua de verf. praeced. lo, adhucvcrf. Ii.etfeqq.agr, (Q6\nfinfu dimfo antcqusm vidna f^mcqusm domo marha/i excitay adeoqne D'^.DlCnp CZS'^D'^^ dicc-^fe Aben-Efra , h. e. in diebus prifiimr confiderata, vt adco illud ITT^D i~n'>i^"^N non oftendat voti Jjibie^um^ fed locum. Qnibus fupeiflruit hanc verfionem : JVenn aber Sie {die Frau^da Sie Annocb im Haufihres Manner ge* ivefen. NVMERl. 95 "Wefen^ folk gelobet^oderf^ch mit einem Lyd ul'er ihre Seek verbunden haben etc. - p yv-v- ex qua prpindc ctiam in vcrf. feqq. compiulcula emcndanJa forcnr, nempc vcrf. y y X V 12, 13.14. pro der Hauf-Herr^ ihr Mann^ pro iiberfeine SeeUy iiber ihre Seele. t ita V. 1 5 . ibique pro aus feinen Lippe>iy aus ihr en Lippen^ pro das eSy daijie^ ipxoivirdihmflvirdfbr, \. j^.^ro a{le/ei», aUe ihr Ge/i/bd, pro die ei^ die Sie aufihrhat. Atqueprotucnda vel cxcufanda verfionc B. Luihcri nihil fe- re afFcrri.poflc, ingenue fatetur perpetuus rigidusque alias eiusjdefenforcl. M. Bcckius inDifquifit.hermeneut. p. 6 8, additque : cum fubinde (np.in praefumto \oto doiJiefiicarum^ non^"~i3^U vc! JIIN herM vz\ dowinut QommtmovQ' tur, fed conftantcr r^'>y^J*^, marttusilliuiy alia vt praetercamus, idcirco U- ffuminterpretit dijfimularenec p! JJimjUj nee z'o'umuSy cum vcirolumfummarl- um huius cap» v, vlr. oftendar, n.n agi hie de votis aliarum femicarum, quam quae relationem vcl ad maritalem stXpaternam poteflatem haber. Qui pari- ter re£le ftatuit, quod ad verf 7, ctfqq. arcinct, ebraea verba opdrae de/st- fponfatay nondum tamcn domum deduBa. filia, qualis B- Virgo Maria fuerit Matth.1, 18, accipi pofTc, coll. Num. XXXVI* 3. Wi^/Jr.cumOfiandro.glofri Bibl.Falckeyf. Schmidio,etFranzio deinterpr.Sc S.p.^yy. add.etiam Raupp, comm, Synopt. adbj, cc Ebraifm. noflr. EtymoLp i 1 9. ». 20^, Cap, XXXV, 19. et2L r^Vod vcrfio vernqcu!a reddit.- yx?ie er gefchUgen hat^ foil man ihn\vie der ^*^ todterty et in verC 2 i. omifir. quum Veritas cbraea noianter dicat : \venn ety {der Blut'Racher^) ihnantriffty vcl vt B. Vaicnius plenius explicat : /"r/wi? ftatim occur ju: fo baldnur^ und ivtfy oder Tvie er ihn angetrofferty etiam antequaoi ventum ad afylum, mag er ihn todten, Qain ad mcntem Rafchii ; in ipfa re-* fugiivrbe tale ius erat vindici , fi Icgitimare dcinceps coram fenatu iusfa^i polfet. M 5 r~1^^? 9<5 DEVTERONOMIVM. CAM. II. VI. DE VTERONOMI VM, Cap, I, 46. :t=3n:^^'' 1^^ CD^^'^s nz2'^2'^ t=3*'D'< TLSpn '^ntI}?^^ Vthcnis quidem hcmirlichianicxtremum/t?*"«^^>,?r non cxprcfHt, quo- niamforraniudieauit, fi ita vcrt«rctar,prouriuxcaidioma cbraeumvcr- :i vale Dn. Prof. Franckius cam Difp. GsclT. ^/fo bliebet ibr viel Tage in Kadesn/tcb denlagen.fo ihr{d>ift!b;l)ge!)lieben,^\tQn^{\.izQ ant tautoIogiceGcr- manorum auribus foturc, ideo contcntus fait B. interprcs, fi virrual^rer fub gc- nera'i conceptu redderet: ^(/o bliebet ihr m Kadi: i cine Unge 2cii , Nevero Spiricus S. vtopti^niis dicendi iMagiler ali.juid frulira vei otiofepofuiiTc vi- deatur,videadura,qaa viaettsnori vcrborum apte fatisfieriqucat, id quod fieri hac ^xegcfi Varcniana cxiftimem : nach d:nen noch \vob\hekdnten Idhren und Tagenyfoibr dafelbfi gebliebeny [oderzugebracbt^ eueh aufgebAlten,)^o\\,^^ vc obieSium narrattonisy quatn quidem rc.72,fcq, Vcrf. DEVTERONOMIVM. ^ 97 Vcrf. 19* CAP.IV, Quacritur heiej ^m fer,fu Tieui dii4tur fotemtetknaw^et jiellaSyclifirU buijfe omnibtif pepulis fub codo ? R. non ad cultum, fed adminifterium et zy«w, ecu optimeinterpietatnseii cum Graccis Vulgatus, etcum Rafchioludaciin vcrf. gtrm^ zt4 leuchttr^y additqucpraeclarc commcntarius Chafcunil fiplidum €t abie^umejje emrii qui adore t icU quodcreatumefiy^'UiSTrladniinifierium fuumy alleganrc Buxtorfio DiJJert. 11. de Lwg^ Ebr, confuf. p. ^0. LXX autem in- terpretibus propter vocabulum cxegcticum l'^Nn'7 ex Gen. I, 15. alienatn affinxilTc mcntcm R. MancfTe ben Ifraelem quaejl^ 2. /« l>etit. quail eo fignifl- carcnt, ceteras quidem gentss pUntt^irumviribtis obnoxias , at Ifia'elem infolita Lei tuteU eJJ'ey idecque mox ipfam fcripturamfubiicereX At vosfumfit Deus; nee eandem fcripturae mentcn'. e(Te, vt vult Abcn-Efra , docct B. Hackfpani- us in MifcelL 1. 1 . c. 3 . p. y I . f 2. . Omnino itaque indicatur heic ratio,- cur foli lunac ct aftris cultus diuinus non fit tribuendus, q. d. indignum immo iropiura, vosferuircillis, quae Dens de/linsiiit (ordinauit)vtinieruireurvobis, immo hominibus omnibus. Vid. Rauppius h. I. B« quidcm Gerhardias verbum p vPt capitin notione^/rfW^/mi^/Jiocreniu, quodDcusiUisceeU lumindribus tntiitet atqueailicidtomnefgentesMaftii^gnitioKemetceXebrationem, Cui vero ex- pofitioni non male obuertit 8. Haclifpannius tarn in Not. adh, 1. quam Viifcelh p,jf% quod pvH fumatur in KsibiFariam,primuraiufignificationc^ifV^7/?(9»/> deindc moUitiei et la^aitatis ; at in Hiphil fignificet proprie emoUire, \euig/irei ac trans!ate^]4«//f>/. Quas fignificationes HiphiJ proprias Pfeiffcrus in Dub, Vex\ p, 303. T65 Kal etiamfacit communes, absque vllo licet cxempjo. EtIoca,quac cl. AuiHior ObferuAt. lAifc, P.!V,p 150. arFert,nempe Prou, XXVIIl, 23. If, i^. Pfalm. XXXVI, 3, funt ex Hiphi'.Ifiiequidera /'I^W/V;'7<3'lEnotioni fauere puut Hackfpanius locum Pfalm. LV, 22. TD miNCHD IpSn. Aftminusia- uer, qusndnquidem heic efl conllruclio v^thinsutraMsh.m^molha {bundA) funtiimmo butyrina funt verba vnitu cuius que illorttm\\r\ noflro a.efl: a^iua cum caAiaccufandi, qui maximc /ignificatum diuidendi^diflribuen-MQOu^tnMX, Ac licet locus norter ex profefToet nrimario non agatdciiotitia Dcinaturali, non tamen ideo Gerhardiana fcntentia dici mcrcturabfurda, vtpote quam hcjcnon excludijipfcmet Hackfpanius p, 49. fatetur; quam pariter adiungit poft Luc, Ofiandium accuratus alias ex^geta B. Varenius ad\\ 1. quod nempc Deus lumi- naria diftribucritomnibn" p'^puUs, cum refpectu vfus illuminationis Qovcimw nis, quomodo Pater coe\epis fmit exoririfolew fupcr mAlof et boncs» et p\uit fti- periujlosetimtiflos,y\zi\.\\.V^ 45:tum intcntionc fuae^!o;'{/f• Obferuat. lA'tfc.p. 252. fqq. quando * * 'n. ^3. vcrbaMofisad folos gentiles rcftringif, contra vniiierfalitatcm phrafcos ''D^n'"'73 r^nn y?^^/^/- ^/-/.w c^^'b, coll. Gen. VII, 19. Ecc1.iI, 3. HI, I, omnes homines flue exceptione tarn [udaeos quam gentes comple- dentis; ctverburn "p^^i explii-at per graecurn Imcz permifn Adl. XIV, i6, dumfc'Aicct gentes, permiueme ex ttijlo iudicio Numi^/e, a\iae Aiof ex afirif Deot • AUtDca(irosJin obietlo ciAtus enames^ Jibi adopt arunt. At in iftaacccptione cbraeum p'^H nunqaam ec nusquara occfrtixit. Dcindequae conncxio? Tu nonco\esfidcraquippe quae Deut gemibuf coiendapermKit) opponimus cum B. Pfeiffero I.e. • Verf. 15. QuacLutherusrediir, acfilegiflettZ^ri^XL'ni^ vndim Landelvohnet, cum potiusitareddcnda: etiam confz'tJueritis'xrWtvvzWlsiyund im Lande^ fcbon I a\tgeyvordcnfeydy i. e. x^oyidY^lef vt LXX, Ung Wohneti vt reiHie ludaei in verf. . germ, itaque plus dicitur, Verf. 23. Quod Luthcrus contra formam ct con{lrii£lionem per acccntus tranftulif, ac fi eflec ."^lini und dennochlebefi ? pro unddennoch \ehe ? tder,dennoth lebendig hUibe'i. proutinparalleloc« V, i3.redeexprefrif,ceu quoque cum priori ani- maduertii B. Vareiiiush.l, Cap* VI, 254 DVm In hoc verfuidcm B. Luthcrus dirpofitioncm ct fericm vocum in fonte conuulfif, voces fcil. dominio «5/7Mnubicinas '^-^^'^^? iT^^n^ \>^ trahendo ctcopulando cum verbis ditionis///'/&«W>'^ 1.3 l^r"^"^!^ r^pliil, undes wirdtinfere Gsrecht'tgkeitfeyn vor dem HErrn unfern GOtty codem modo ludaei in verf. germ. Vndes Ivird uns Gerechtigkdt geachtet "iverden vor Gott twfermGott*, duriufcula fane ficeua fit verfio, redle animaducrtante Varenio adh.L et quae patrocinari videri poteratoperum iuftitfac coram ipfo DeO> at- quc adeo hypothcfi Papiflicae ct Iudaicae,quomodo ex verf. 2 4. ludaei probarc conantur vitam aetirnam nonnifi obfcrwatoribus f. fadoribus Icgis promiffam. ToUit DEVTERONOMIVM. 99 Tollit haec omnia confilium fontiiim. Reddendum adco ; Vnd es'ivirduns ^ ^ ^ eme Gerechtigkeitfeyn^ (coll. Rom. IV, 2.) fo "wirin der That halnn alh di^fe^'j Cebotbeijor iie^ HErrnunfern GOtty Wieiruns befohlenhat. A 11, Cap. IX, 3. -:i- : REddcndiim ad formam : Vnd du (Jfraei) Xvirfljie vertreibefit und umbnn' gen baldy ctfi, quia antecefTori Deo omn is ilia vi£loria Ifraelis impu- tanddi, qua'rem ipfam re£le ad Deum vniuerfum iJlud Lutherusretulit: Er (der HErr) \virdfie vertreiben undumbringen bald, conf, locu$ parallelus Exod. XXIII, 2 3. 27. 28.2 9* 3 o. vbi Deo ad fcribitur aflus excidcndi, terrorcm vcl fcarabaeos inpopulosillosimmittendi^etcura Deo, turn Ifraeli a£lus expelkn- di. Ita bca« veriionem vcrnacuiam cum fonte conciliat Varei;iius 4dh,f» CAP. XVIII, 14. QVem locum pro ratione di(lin£lionis ebraeae accurate prae aliis reddidit H. 'Gcrhardus in comment, fuper h. U videlicet : Adte autem qued attinety non ficpermittit tibihbouaDettt tuus faccrc. Haec cxpofitio, rede addit, con- iirmaturcxco, quod in voce r"nnN^ eft accentus regitu Sakephgadolincifum maim conJlituenf» Dc vcrbi Jn3 notione />^r«»?>/^w4i vid. Lux Ebr. p. 500. Arbicratur veroIo,Vlmannus/« Obfetuat. Phil. cent. i. lac, 24. hunc accen- tumcum fequenti efflagitarc haiic verfionem lTuvero(TU)inquaWt^non^c{fa*' ciesy fc.Jicut gemes^quas) tradidit tibi lehouA Dem tuus. At malcitaarbi- tratur. Licet quidctn vi ui/lin£liuac SakephgadoUs fatisfacere videatur, rcpc- titione oratomTa^inquamy i^ipfaramen plus ponderis tribuit fenucnti Sukeph' katonif quamdcnuo maioxi rcmotiori. Nc dicam dc liberiori, morefuoy tUipfi^ N Cap. r — ^ DEVTERONOMIVM. cAv.xxi^ Cap. XXII, q. n^.^ v^irt r-isSon tu-fipn-Ts crs^sSs .^o*?s nT^*'^^V HVnc locum, quern nuera obfcfivum dicit Lud. de Dicu', ita" intcrpretor : Ne plantato vincam tuam diuerfis frudluum generibus : ne fan(Sla fitpIenitudo(/'/m/«^(!?, f>;^//rf«7.,) plantationis illius, quam plantauc- ris, etprouentus vinae. i.e. ne talis mixturafrufluum^/ffw^A-^w vt\plenemA* turomm.QoramcuiQ mesfis ct vindemia, vtpote immunda, fanda fiat Deo ; vn- dequippencminifruilicebat, donee primitiae ac dccimae oblatacefTent. Et verbumV"^T Ebraeiseftgenerale, quodnon tanianxd^ feminatione fruraen- torura, fed ctiam At plant dt tone arl>oruin et vitiutn adhibctur* Vid. leC XVIF, 10. Ezech.XVII, 5. Sicettx;"lpinKalfignificai»f«/M/i/tf/', non 4^<« hi^ D« repetitions vocis plcnitudo v id. Lux Ebr. p. 2 6 2 ♦^H Cap, XXm, ip. (al, 18.) V V ■ • - D'Epyeth cdnis variant fentcntlae , quas reccnfitas vidcrc Iicct inDfl.D* Wcrnsdorffii Dlfp. de dsnis Numini odiofis ex h. I.e. 3 . vbi in cap. 4. pro- i)abiliorcm omnino eligit opinioncm cum Gerhardo, GlaiTio, Dannhauero, Calouio, Prucknero, Feflelio, cumFr. lanio, Spanhemio, et Rauanello, ir. Clerico acih. L quod per pretium eanis intelligatur pecunia cinaedo vel puePO Tneritorio data ; partim propter connexionera cum verfi praeced. vbi coniun- guntur ^"||5* et T\^^^ perfonaefe pr^eparantes et confecr antes bbidiniet veneris vi radicis fuae, htv:2i\j^.z'cci earundem pretiai* merces: partim quod Scriptura homines /w/'«r»n,i DEVTERONOMIVM 7oi CaP^ XXVI, 5» CAP.XXVI ?i}M -jas^ ^a^.v ^•^^"' Q Vac verba poft AbenEfram' ct Sal. ben Meiech Fagius, Vatabius , Drufl- 'US^Trcm.FiTcBelg.Grotius, ludacim Vcrf. Germ. FuUerus Mifcl^.c*. Zo.p. 38z. e noflris Calouius, Rauppius ir./, Pfcifferus in Dab. Vex. p. jif^ Fcffclius 'Aduerf. 5". r. 2. p. 2 58. Saubertus in Opp, Pq/ifp, etDn. Prof. Franckius in Obfem. BibL D. Maius in Oecon, Temp.,V. T, ,6 3 9. it. cl- M. Rus inBifp, de JJng.Syr, in N. T< Vfu /?♦ 4. 6* hoc paflo transferunt ; Syrus eratperiens feu mi- fert (praccgcftatevariisqucacrmnnis)/^/^;' w^j!/i", (laeob), ita vtIacobi$)'r/«' vocctur ob diuturnam,viginti ncmpc annorum, habitationcra in Syria Metopo- / tamicnfiapuHLabancm,Gcn.XXVIII,5. ScdC«)planc non video, curlacobus idco vocandus fit^r»j-,cum id nominis nerapei'^fi'TN Labani tribuatur 1. ccurrx neclfraelitac ob feruitutcmin Aegypto longc diuturniorera audianti^^^gy/m^nec ludaei ob captiuitatcmBabyIonicaai5/7^>'/o«/V. Ob mattem vxons^ Syras ciiant dici,td magiseft incptum«(§)Repugnat ifli translationi<»/fr/««^w ebr/ieayC[m9 ita "^IS^i ysit^ coniungit,cam iuxta iflam praedicatum Syrus eratperiens contr* diftingueadum faiflet fubie£lo/^/^r mens h.m,'^3N | "OK ^D^.Proinde re£li- ns cumChaldaeOjRafchio, ArabCi VuIg.Lutherus,Glaifius,Gerhardus,et Cclla- rius w Seiagr, PbiL S, pnii. voccm IDf* defcftiue pro 1I3^M fumunt tranfitim ne^ioiorvcaSyro-Chalddea Coniug. Jphety praefcrtimeumdc^r^fcrraofiit; (conh Not. Set. ^dPf.CXXXVll, 3.) itaguc vocum in natiuo fuo fitu etordins' hacefluitverfio: Syrus (Labam)eratpcrdcns (pcrdere, volebat, yti Tai:^, gum,colI.Luc,Ebr.p,z5^.(7)patrem meum (lacobura.) CAP, xxvir, 15. '1 •■ T « I t: * t t. - t S t : Strefpondebunt tfitHSfopHlw, etdicent: Am^nt CAufam, fiquaeras, cur vniuerfo p§pu{o iniun£^a fiicrit ilia exclainatlo'ei afreueratiopcrparticulam/8e/3a/o7/«>;v.^w«»? pulcram fuppeditat D.Pe- largus ir, /. iianc : vt faterenturfinguli, absque cxccptionc, ob naturae corru- ptionemfubie£los fefc cfTe legis his fulminibuSj/idequcvera'confugerentad ©yXoy/W^^»f/^i matrem fuam. Heic in quaeftionem venit pnrtuipium Hiphilicum r~lSpO, an B* Luthcri verlio rctfte idfexhauferir, wjigniorem ^tzzAU fpeciemtauMVimtx^ti' rcitndoy fluchett qiiafiell'et ^^y.j^p, adeocjuc hace lex cum ilia Exod.XXE. i/.idemdicat? an vero co\x\mumot: ^tx 'uUtpendere vt\conteninere} Et rc« fpondetur, neutra. Lutherus cquidem refpexilTe potuit, necabrc, ad radi- cem 7lp, eo quod non folum alias Verba TO et Geminata faepe eadem gcrunt ftgnidcatay (vid. Lux Ebr. p, zoi.) verum ipfuraetiam S /pin^«"w4 ftatim coniugationeKal viittatis et leuftatis notionem habet,cui deinde mfecunda Piel lignificatio maledicendi fupcrilruatur, et maledicere is dicatur, quialteruni- leuem quafi et vilem facit, quomodo ex aduerfolSp honorare dicitur, qui nl!!D grauem quafi aliqucm facit, ddJI fein Thtm und Anfebenvonmehreref Wichtigkeit feyy vti aptc conciliatcl.Beckius /. c.p.yS. Accedit et hoc pro cognationeharumradicum i"^ 7p ct v^p, quod^xindc fow/^^/f/^* occurrat forma "^J^.^lp^ ler. XV, lo. qua dc conlule£»f.£'^r«/'. 22Z. Contra B. Saubertusi» 0pp. Pojtb.p* 'H^zd leuijfimum gradum peccati contra IV. praece* ptum, nempe ad folas cogitationes reftringit, Verum praeftat vtique, vt cum codem Dn, Bcckio ct B. Varcnio dicamus, generalem hoc vocabuio fentcntiam contincri, \ih\c omnh contemtus et igmminiai quaparcntesaffici pofTunt, in- fiauetur, fiueilla/^^^, (\\it verbify fiuc cogitatioKibus , aut quocunquc alia modo fe exferat ♦ alles fchimpfflicb undverachtliche TraSiament der Kinder ge- gen die Sltern. Cap. XXIX, 28. D.K„y:,j.;„. ^ cs'jiv-iJi iJ-'JaSi ^^S rt'?4?w ij^nbh! r-ijn-«T nTPiosn «}ue fcnfu vid, " ^^t^^f^.^p^. Haecfttntillaabfcondita apud Dommumlehouam DeNmrjoflrunt{c6\\ c«xxxii, ^^^at quae ip fa reuelat a flint nobis etfiliU no ftris fin feculum. IN hoc illuftri epiphoncmatcMofis verfionem vcrnaculam in/rgtiix UpfMzrgmt B. Hackfpanius tam in Mifc. S. p, 21 4. quam w AV/^ £/i'/l ad h, /./. 60a . . . quod DEVTERONOMIVM. 103 quod ncmpe verba haec in vnam conllata fint propofitioncm • Das Geheimnijs vvtV des HErrn unfers Gottes ifl offenbahret uns undmfern Kindern eXviglich etc. V bi ^ AP. AAlA. fane in voccl^'^ri tt^ nullam accentus fuifle habitam ratJoncm » cum ramen id jpoicat pr4e/xufft "H emphatmim P^inD^H et f^XX\y it^m^pr^eJfxuwnO' mini proprio i'^^"!\ item "1 didioni rniJ^jH praemiiTuni, recnonvocalis ^rfw^^ vocabulo rniPOJD, MifTo itaque acccntu Athnach dicendum fuif- feintextujauthentico ^J^'^dS^ vS ^^^J ^^'1'^^. rnlH") Sn^ripq Per- placet, quod adeo vrgeat accentuum At'hnach contra Lutherum. Aft Luthe- rus, cxrra alia fiefTer, potuifTet fctutarivirido£licumrcgula/i;JT//yf. j'./.zzf. quo d difiinBiui^ i'pftque Athnachy non femper et vbiuis difiinguant ; turn exem- • plo negleEli Athnachi Excd. XXI, %. quo dc loco fupra. Interim non apparer, Lutherum tarn infigniter Upfum ejje cfentcntiaHackfpanii, quoniam verfio ciusverofcnfuiparum vcl nihil derogat, adeoque cumtextuoriginaii, diftin- flius quidcm (ignificantiusue fonantc, facile conciliari potefl, h. m. LI (! find die Gehe'tmniJ]en(Jie geheimen Rathf:hlk'geundGerichte^des Herrn unfers Gottes: Xvelche alter ducf? geoffcnbaretfind uns undunfern Kindern aufUnge Zeit vorausi et quidem in hunc fin«m, dafiwir thuji fallen alle Worte diefes Gefczes. {unddi' fo durch unverriickten Gehorfam denen angedrdueten Straff- Gericbten entgehen mb'gen.) In quern fenfum pariter interprctatur magnus Grotius ; quae ante a penes fe re tinner at Beus, iUa nobis pate fecit , vt haberemtis norm am, ad quam compneremus vitam* Et expresfius Corn, a lapidc ad\\\.UageUa hate futura^ praetiifa et decreta a Leo, Junt abfi;onditay funtque inter occtdta Dei indicia ; quae tam$n nobis manifed^uity vt eorum metu \egem faciamus Quo pado bene concordat et altera le«^io per vndecim piwBa ^vi^T^vozts'^2'^^2,lS ij"? et literani ^ t2 "IV, tetalem iUarum Mterarum in ilia abfentiam notantia,in(inu3t3, itaquerefidium 1 praccedcnti voci inferendum eft, h.m.CD'i'^yr^ v'^^lin^ quae autem magna tada funt {\velcbe aber grofi und nacbdriick\ich porge* Jielletfind) inkculum(^auflangeZeitPoratts.) Qaode fymbolo vid. ce- leb. HiiieruF/??/^/'^. A', et K,p. 158- quitamenalium paulo fenfum cumTre- melHo arripuit : ^ae occulta y Domini Beinoflrifitnt. At qtiaereueXata^nO" fira fi*nt et filiotumnoflrorumvsque in fecuXum^ vel iuxtajlei^. ^Xuquae autem magnificaftuemagnaMayfciiiVifunt^ Praeterquam cnim,Quod He verba fint abrupta, nee apce cum praecedentibus cohaerentia, in rw rn /-JXH ut fubfecflo requirerctur in h-armoniam propofitionis praeuiac acccmus maior^ isquevi confccutionis Rbhia, N 3 V^^^' f* 104 DEVTERONOMIVM. =*'''''''™- Cap. XXXII, 5. 1:-; il.. •- * A"^ -iT-r I i> t '• ' QVod (li£lum, expraefat^ Luc. Accent, cum additionc quadam hue r^^cen- • dum, quumdepcrucrfitatc ct contorfione loquatur, eandem quoquc abundc fenfit ab interpretibus, itavtpcrtantascontorflones conuulfioncsque itafueritlaceratum, vt dc fanitate fcftfus fere defpcra turn cfTet, nifi a tot retro annis bcncficio acccntuum Lcdebulirios, Cocccius, Varenius ct DorfFclius wedelam ei attulilTcnt h. m. Nutn corruptionem intulit ci ? ( fc» Ifracli, coli. quoad conftru£lionem cum /Num. XXXII, 15. i.Sam.XXXIII,io.jvcl cum Cocceio ad^, 1. et in Lex. ct Hillero Inflitut, L. S.p. i j 5 . nominalitcrj vt Hof. XIII, p. corruptioip{i(^i)^^v.4.) eft? non» filii eius func macula fuaipforumj funtgeneratiopcrucrra(mpErtJ^ penierjitdtum V. 10.) ct contorfiffima* ScopuU interprctum funt hi, bene notantc Cocec- io; i) Q_\io^T\TW pro verbo aechiunt, quum pojfit ejfe »tf«;f». (at pofTc ctiatn cffe verbum, cdocent U. cc. ) z.) ,^od 1^ cum feq, voce eomungantt quumict NB.accentttA Tiphcha prohibedt^ 3.) ^uod non cogitant pnmumeoXonXoqui deDeidamnAtiApopttXoiuJlificationeperinterrogationem^ 4.) ^uod affixum vertunt reciproce^ qtmmpojfmt demonftratiue» Coniirraat etiam hanc cxpofitlo- Hcm, ac interpundionem au£loritatc libri Akedath lizchak. Et omnino heic fola inter pun^io authemica crucem tot interpretibus fix dm toUitynodumqueGordi" umfo\uitiVt e re ct vero ait Philologus dilaudatus M.Beckius in Difqu'ifiHermen^ p,yS* Et notantcr addit : Id interim tnirari fatir non pojjumus ) cUr genuina huiut loci interpret 4tio a neming intetprettim rccentiorum acceptata^ ct Alicni verftmiinfertafuerit* Ferf. 13. vnsj [•'M^s 1.1 '^nDa-hv '^nisi" Equitare (Jed€re)f4cit eumfupef excelja terrdel Scire hcic iuaat, quid fint exceXft terrde ? B. Varenius accipit dc'exccllen- tla ecclefiaftica et politica, quatenusfciKinilHs^rrfly?/ dcbuit cfle fedes verac ccclefiac, patria et fchota doccntis Mesfiae, ct duraiura ad vsquc MefTiam ce- Icbcrcima politia, S^d haec ratio vidctur iop^m ^ctica>ncc.coiiu;nit cum DEVTERONOMIVM. loy mcntc VloCis c.-XXXlIf, 29. explicantis cdUationefuper exce\fa hojiium. Proin- ^^^ xxxil' de re ciuitates munitae, fupcratacablfraekj et ipfifub- ieflae, Verf. 1 5. Quod vocabulum tcrtx^ Xe^c/zsiw B, Luthcrus cum Vulgato tranflulit -ac fi literac cius ita e^Ient ordinatae ct pun£latae tZZDH Ka^M Vbin^m tlli ? negleda fie copula "1 in r^H'^^^i'NI. quem tatnen fequitur Ofiander,et Vina- ricnfcs,nec non.ex ebraeis hue concedit R. Simeon in \a\kut T. I.fol. 308. col. 2. wV.etSyrus.Analogiae vcro linguae fenfuique conformior cfleorum fententia, qui habent pro Verbo fut. Hipbily ita vt ^ alternet toco temae radicalis H, ante aliud n, hac via imerpretantes : ad extremitatem, in angulum redigara cos, q« d. Dcus : habcboeosinftar anguli in agro relic^i, quem quilibet ra- pere poteH:, exponcnte celeb. D. DafTouio in Dijfertat, de Rebtu in agris rdi^ii £br. vett §• 26* vel vt lo. Clcricus adh.l, eosita perdam, vtnon piurcs fuper> fint, quam reliquae funt fpicae in agro, quem mefTor r^NSD ad extremita- tem vsque demeiTuit. Conuenit ita in fenfu cxpofitio AbenEfrae DS'^inJ^ de- uaftdbo eof vci'CDT\'^'X!i^ exfcindaw eost quamque verifTimam putat,exana- logia^Af abirmi, ci. Albercus Schukznsin jimM4du, F^iM.jf. ^z* Verf. 31. jts^S-^Ss ^i-^n-^j^i c=3"^"=isr ns'^'TJfD "th ^^' J^dm nonfictit rupes nofira esi rupei eorum, et hojles noflrifunt indices* Non funt verba Mofis fuo et ecclefiac Ifracliticae nomine de Deo fuo; ta- li quippe interlocutioncviolenterabrumpcretcr filum orationis Iehouae,quod a verf, 20. pathetice orfus eft, idque ad fincm vsque verf. 4 3 . inierrupta ferie pertexit. Indubium itaque, quod et in hoc eommate idem loquatur Deus. $C praeclarc heic prae aliis intcrpretibus obfcruauit B. Calouius, quod loquatur J>eus Pater de Jsilioy vt et v. 3 6, et quidem 7rX>5-5ri>v7/xfel; rupes noflr^y qwia non** fuofolius, fedtotiusSS, Trinitatisconfiiiohaecrft/'f/conftituta fit ecclefiae/* colI.leCXXVIII, I 6. et hofiesnoJlri^^\:ih totius SS. Trinitatis hofies defignen-'^ lur,„ Quod altius paulo adhuc repetendum eft pro meh'ore connexione cum y«rbis immediate pia?c«d?ntibws> Chrijius ejipefr^ HUfpiriimlif, quae cm* io5 iDEVTERONOMIVM, CAP. XXXII.y^^*^^ cfi Ifrdelem^ ex qua ingentia ac innumcra bcneficia biberunty intcrprc- tantcP^uIo i.Cor.X,4. ct/'^^>'-«V^yi^/^/«//r««/ tarn temporalis quamac- tcrnac> verf. i f . cap^mflr, : qui cmmvt Ar^^eiuf le/jouat, in quo notnen f.ef- fent'ta eiuf, eos praecejjity adcujiodiendum eof in via^ et ad ducendum ad bcum praepjiratum. Sedaquo etiamipjis fuitcauendumy vocique eius obtemperaH' dunti et minime exacerbandusfuit\qmmam-^Q'^ GONDONAXtfRvS esset iNioyi-* TATEM EORVM, Exod. XXIII, lO« ZI, SED FVTVRV9 IPSlS PETRA OfFENSlO- Nis, vt CADAXT ET frangantvr, IcrVIlf, 14. Quac jpfa iamamice confpirant cum antcGcdaneis tcxtus nollri : petra eorvm vendet eos et dominvS Ie- hova TRADET EOS fcil. in manum hoflium,ciusque vltlo in Iioflcs fuos ludac* osporro graphicc dcpingitur verftbut 41. 4z. 45. Et vuqucficuttalis,tam- qiic vaiidc protegcns etproterens petra, non eft petra eorum, in qua confi' dunti'y, 37. ncrapeDiiele^itii eorum, ({mnonpojfunt cu\torerfuosiuuareet protegereyV. 38, nee bene nee male facen ipfisy ler.Xjj. in coqueipfimetlu- daei,peruerfitate fummav.j. zojngratitudine v. 6. i^.etcraflaidololatria v, 17. 1 8« hoftes noftri (coll. v. 41. 41. 45.) funtiudices, in] confcientia conuifli, quod talia ac tanta vana gcnrilium idola pracftarc neuciquam valeant. Verf. 16, . Hulus vcrficuli.vcrus fenfus ex ffuv«4)«« tcxtns hie eft : Denn der HER,R (Mcsfias) yvird fein {abtrUnnigei) Vo\ck richten, undanfeinen {bo fen umreuen) Knechten (coll, v. ^%^fein MiithXein kuhlen : ( fenfum cnim contrarium miferen- div^\poemtendi tota oratio iudicialis^DciZcIotac non admittin vid. dc vcrbo t:Z3^J^,^ Lux Ebr, ed. npag.) ti^enn manfehen yvirdy dajlalle ihre Kraft uni Macht {fich zu he\ffen, retten undfchiinen) dahin ifty undfoypohl der verfchlof- feneidie Beften Burger) a\f frey geUfene (LandLeute)lvegi^{^ffd.)QQnf^d9 phrafiDIW 'y)1i)J Brai/m. Etj>m.p, 12^. Verf.^it Verba vkima: D;^"!?^ Xnlna ttJN'lD itavcrtendafuntf fummita- te vltionum fme capitali vltione {(iccapkaMfupftcio CAiMio)\mmici (von Haupt" fcbwerer Rache anfeinen Feind)Ccil.inebriabo,qnod ex pracuio he- midichio hcic fubaudiendum. lo. Clericus Iioc mcmbrumfi?;;/^^^^^^;,/,^^ conneait cum voce praeuia ?1^3t£;i ^ p^f tcgQm muorQw.Sakepbkaton fepara. ta, hac fubinde^obfgura et pcrcgrina vcrfione : et captitderum a capite quod do- min/i'^ D'EVTEROMOMIVM.' 107 xuui minalfitur (pr.4f^//f/i5;ww4//o««»r,cx ArJibifmo,ctpraccuntibus to/? O; a/)yo»/' nyrmk ceUhrate {Ubouam)gemef, {^^ Chrlftum conwih^,) popubueitu. ItarefliuscumKimchioctbcnMcIech, Ofiandcr, Caloutus, pcr'ap^ pofitionem ^tf;»/tff (quae cfiis) /o/ui/a eiw. Cui non obftatLXX. viralis Verfio , Apoftolo Rom. XV, i o. approbata : iv V\ixduAtie^o\\xtil ' prout fymbolum inHnuat, quo dcvid.Hillcri^rf* A*, ^-z.^. /. 137.) fit interpretanda, ^txignem legis f. ignedm legem? ica di^lam, quod intec tonitruaet ignes data(it» velquod cum ardcDti/TimoZeloDeiconiuii^la, ee in confcientia fit inftar ignis ardentis et confumcntis ? an cum R.Mofe Gerun^ dcnfl, ignem confiiiutionhl qui veluti lexa dextca Dei conflitutus erar, ne quisquam mortalium in montem confcenderet, igne accefTum prohibeotc? Refp. Poflerius verius,cuius fenfum etiam exprimit Hillecus I. C. cum pro prio- ri po^us diccretur intjerfe W 5'^ /iTAr i]^w f. ijj»r*»* Vbi verbum ^3?^ vulgo ex oomine '^Pi Medium itth^M, vcrbaque iti vcnunt; et iUimediemitr ad pedes tusf, \f\mediiinfer/tmur pedibw tuts, hoa guidemfenru/efHciantur tui difcipuU, colJ* A£l.,XXII^3. S^idfrm^tticiH^ O cum veitunt; lOg DEVTERONfOMIVM. CAP.XXXIII. cum nulliusconiugationis forma vcrbornm t5? efl conciliabilis, ncc cum- conftrudionepracpofiti.onis /, pro qua turc quadrarctpD w/r> ; hincet verfio* »i?wparitbarbarainccineptam, quamneclatinusrcilecapir, faciliusquea"jva- cU'j maris cutn femina hek conciperct , quam habitum difcipulorum. Proinde aptius Lud, dc Dicu, ncc non cum Edm. Caflello CIcricus deducunt a thcmatc r^DH vn. Piial-, indicioctiam/(?v? in vlrima, atque exArabifmo ipfipetuntfignificationem, ^xiot accumbend't^ deconviuismcnfae accumbcn- tibus vfitafam. Non alitcrenimdifcipuIosoHmaccubuifTcpedibusdoflorum, quam conuiuas mcnfac. Vertir itaque: Etilliaceumhentfedibtutuis^ Aftta- 1cm accubitum difcipulorum nondura mihi perfuaderi patior, quum nondum fitprobatus, potius videtur ad vulgarem fententiam accommodatus. Hinc poftcrior elegit notionem procumbendft (quam quoquehabctCaftalio) vt figni- „ficct Mofes, pios quosque lehouam colere., eiusque folis imperils parerc ; ,,maximum enim fummae vencrationis indicium eft, ad pedes eius, qucm vc- ^neramur,prpuolui. Qui conceptus mentis loco huic vtiquc eft conformior, adoptatus etiam a D. Maio /"» 0^<'ro/ler»u»:tirl cum quoinicnfuoptimeconuenitLXXviralisverfio; Slcf vtto •: Duo hcicoccurruntverfionum genera, vnuni ^at^^w/Z/zw, alterum r/«- in'inuentium* Iliac h, m. Viuat Rnhen et non monatur ; Et {non) Jim homines eius numerus / pauci. Ita AbenEfra , Ben Melech, Arabs, LXX, VatabI* Treraeli. GlafTms, ludaei in verf. Germ. Aqulbusin fenfunondifccdir, non rcpctica licet particula 'li^Non, B, Varemus,diftributiue reddens : Et/ii ««///• ^utique hominum eius numertUy \. e. excrcfcat in numcros {. in numerofam fami- liam. Ncc lo. Clericu?, et D. Maius 1. c. p. 66 1 .* S'mt morttii elus (ma!e prae- fumentcsTnp (..)fubD)/^//r«pr. «/^w^r/^. Imminuenfium luec cd : Finat Ruben etmnmo?'i4tur(nzmpci^y^'^2!^ HTsyO worte fecmdaf vt pulcre cxpli- cat Chaldaeus,qucm fequitur Rafchi,) Et fint homines dius numerus i» e> pauci» Hue Vulg. Lutherus, Munfterus, Calouius, D. Brands Henr.Geb- hardi in ytndic. Lbr. text.contr. Pezronum p.\ 30. Icq. quibuscumctlamnos fa- cimus.eoquodf!mpIicitatiliterae, linguaequcgenio inhaercat. Quandoqui- dem")30D ^^0 homines Humeri pcrpetuo in Scripturis dicuntur^-#««,quod no* tandum inprimis contra Varenianam interpretationem. Vid. Gen. xxxiv, 3 o. Deut. IV, zy, u C\\u XVI, 1 9 . Pf. CV, i z . Icr. XLIV, z g . Ezcch. XIl, 16. Sic ct h. I. £rfey anfeiiten Lent en, anfctner Eamilie md VoHeritagenng, Hac DEVTERONOMIVM. 109 Hac via ctiam cuitarctur enallage numeri, mensquc Molls magis conlentanea - .„ xXXIII eft mcnti lacpbaeac Gen* XLIX, 4» Non excelles. * VerJ. 7. Horum vcrborum fenfum Targum OnkeJofi bene cxprefTit: Ex4udi 9 Dofnlne precaiionem ludacy vbi ille precede t adpraelium ,' vt inpacefac ilium ( ex ^ello, ecu. additut\nlonu\\SlliiQroi'ol) redhead populiiw f»uf», Quaeritur zvx^m^cur Simeon proxmus a Rubene in benediciione praetereatur} h.mt in fionnullis codicibus rm LXX. temeraria j<^r(r« infarturafuitnomcn«5]fw^&././'.pp6./ Szdy vt facile patet, coaile omnia ; quum Mofcs non loquatur ad Deum, vti quidem in vcrf, praeced. et in fine v. 9, et feqq. fcrmoncm fmiim ad ilium conuertit, fed ad Leui CmQ deLeuiy ncc non difcrte bis de tali /tf»/4//£;«£', qua populus diffi- dentiafua /^»/4»/> Deum, Exod.XVII, 2,7. de probatione Aharonis, ciusque fideietconflantiae,nihil,necNum.XX,i 2. Quumigiturpcr claritatem hi- ftcriacconfedumputem, quod fequcntia verba de tentatione Dei, non AharO" wfef capicnda (int, fupcrcft vt difpiciatur, quomododcDeodiciposfir,{iquidem ficnulladuspraecedatmcntio? Quae vt fiat, pracflabitjvcrba "JTDH y^^N*! O 2 cum lib DEVTERONOMIVM. CAPXXXIII ^*"" Ainsvortho, ct Rtuppio W^./. accipcrcin regimine viro fan^i m\ fc. - •Dcifficut alias dicitur VirDeicoWMXVh l6. Vtadeoprecctur Mofcs tri- t)ui Lcui : Vrim et Tummim tuum/accrdotii infignia, ct iUutuinatiotjisyo' iirinaeyti integritatis vitde fymbola, (fint fiue maneant ) penes virutn (fummum facerdottiil)fan,62.fq.) Infigniter lucent : quem ( tamen,nGn cura- tafumma illius Dei ran£litate, iuxta ac beneHcentia, qua te excellenti digni- tatefacerdotiidignatusefl:)tentaftiinMa(ra,etc. Ne fgitur Dcas TOfl fan^us et ^^»if/?f«x(coIl.Ier,lII,li,) in pocnam huius peccati facruoa hocee munus ab hac flirpe auferat , vouct Mofes. Tribui autem Lcui heic tribul- tur, quod temauerh^ cum ia loc»cit, toci populo, quia haud dubic t^utiitioDis fuerunt] au^ores. 'i Quaeritur^ quomodo intclligendum fit, quod de Leui dicitur, guo^pj-* frem fuum ct matrem fuam non refpiciat^etfratres fuos non agno- fcat, necfiliosfuosnouerit? Et refpondet Chaldaeus, his fabiungens: quando ret fuerunt iudicii, Aliihaecrcfcrunt ad ftra^cm Lcuitiseditam in- ter Ifraelitas propter adoratum vitnlum aurcum Exod.XXXn,z6.feqq. Sed non ^efM5io Leuitarum fermonem elTe, fed de debit o., re£lc cenfct B. Calouius h.L quod nempe Dei caufa parentibus etiam ipfis dicendum fit, nefcio vosy coll. Matth.XlI,z9. XlXjip. Luc.XIV, z6.vtetMatth.X,?7. S."gnificat, ^«4/#/ 4eb€4Ht ejfe verbiminijiriy mmirum mortui mtmdOi inquit h^ic Lutherus* Verf. 12. rSiT HDrjS ptij-' nin'^ t*t* DileHus hhouae habit ablt ad fecuritAtem [u^er ipfum (Beniaminum,) Per dileBum Tehouae non intelJigitur ipfc Beniamin,' vt refpicer ctur 'ad dtIe£lionem,qua prae ceteris eumcomplexusfuit pater, fed re^flisfime cum Coccelo ct Varenio htius t>ei SsdivS-fco'TT'oqy c r)yK7ryiy.svcJ. ) repugnat accentibu?,qaan- doquidem pro hac con/lru^lione rcquificus iuifTet in tw XZZNJ'^'D maior Sakephgadoly\ii<\\it fequcntcs tres voces in vnum orarionis mcmbrum coirenr. lam vero cum illic apparcat Ttpbchae fubordinatus minor ^fbhir, indicatur, voces pphD np^n parcnlhetice elTc declaratiuas illius gcneraiisetobfcuri IZI3TI7 /^'j cum eoquc cohaercrc ys^'O. Lutheri verfio, wW^r ///-&'lv •• JV; T : Refugium {taam) edo'Deia 4etern(u, et ftibterbracbia{^iMi) aetern^t quiexpeilctctc. Vcrfio germanica obfcura minusquc cohaercns, dar ijl die Wobnung GOttes von Anfangy und unter den Armen elviglich , defiderathanc vocuraet accentuumfaciem: rjlph m^Ti rT\pp;^ tZD^.l?.0 T^H tp^, Verfz%. Bt inhabit abit Ifrael fecure et folitarie fontem lacobiy in terrafrumenti ejl mufli^ Haec verfio bene diftinfla fluit ex fontibus Ifraelis, a quibus ve- roabcunt multiycrfionumriuuli, qui quidem iuxta vocempV44W//?w,fcdin- terpun £lionem comun^lim eunt.Lutherus \iz\lfrael\virdficher allein\vobnenydey Brunn lacob \virdfeyn aufdem Landd dd Korn undMofl iji. Clericus : Hdbi^ tabit Ifra'H fecure et folw, f antes lacobo enmt in terra frumentiet vini ferace^ Qitem feqiiitur D. Maius 1. c. p, 666, Fons lacobo crit pcrcnnis in terra fru^ menti et viniferace. Vitringa Sdcr.ObJeruatM /• differ t^,^. c.i.p, 1^6, ft ba^ bitet Ifrael fcure feorjtmy fon^S lACOBi (i» c. pofteri lacobi) /» terra fra^ menti etmufli. Ofianderec Calouiuscum Vulg. Munft.Eraan. Sa, Malucn- da, Ar. Mont.Tigur, Belg. Caftal. ; Ideo habitabtt Ifrael feeurM etfolw^ Oculiu Ucob lOSVA. 115 ■"'■■■■ ■ ■ ^ — — l^cob erit in terra frumenti et mujli^ Quiomncsin co peccant, quod minori -,. p jjj ' Tafchtae in voce nD maiorem perfe£lioremue asfignant dillinftionem, quam cius domino Sakephkatoni. luxta hos talis accentuum difpofitio foret : I O S V A. Cap, III, vj, IN hoc verficulo cetera piano occurrirvocula [DH difqui/itfoni fubiicienda, fitneaduerbium/fj^V^, iuxta B.Lutherum? an vcroinfinitiuus Hiphil ad- vcrbiafccns firmando i.e. firmiter^ iuxta Calouium et Clericum hi."] vel vitn participiipafliuiinduens €rmiifi.xi,praeparatiy Tccundum Chaidaeum et Ben MeiechPPriusnonpoteftintendifTeSpiritus S,, quandoquidem (ic eidem non praefixifTet T^articuli, propiusque vcrbo locafTct, 1-L.m, tZD^^n-H p^llCV^"^ "i^^ undjltmden alfo die Priefter etc. necexhauriat circumflantiamheicinten- tam. Nee quoad poltcrius opus eft, vt ad ^W//;^f» confugiamus, auiad ellip^n diiram cum Mafio et Hzidcggiro'.Qt ^al/an/facerdo/esQtc.p0 , fiuc ' coriugarum ~^^ coil. cap. feq. v. 3. et 9. vt verfio (it: ctjiabant ficerdotes etc. firmando etiam ftationem, Germ. y5 <-i'^f fte auth Stand hielten* Quorfum rc:'picit illird cjp. feq. v. 4. p-H "\^N ^«f?/ ( duodei^im viros) €onftuuerat\o^\i2. dieerhatte Ujpu Statidhahen. Vtadeo hoc pa£lo flatio facerdotumfigniiicantius C'ipiimatur atque rcfiringatur, CAP, 114 lOSVA. -■ III ■■ !■■■»———»—■ I I C^' iv.v- Cap. IV, 3. QUacriiur num VOX p^H fiteadcmcumpraeccdcntc f^rj. Tub adtterbii^ vcl///A'//V;/>«iiotionc?caquc cum verbis anteccdancis tZD'^jriDH 'nT\ fit conllrucnda cum Chaldaco, Luthcro, et untum non omnibus ? Refp.negan- do vtrumquc. Nunquam cnim vt particula JVr,//^,formaturcum cbirekntA- gnOf ac praefixo 71 ; neque tnjinmuusHipbil potcft habere vim/. Koppco; Adi., Gryph, intern [OSVA^ ^ ,,^ in pecul. Difp, ai h. /, de circun(cif,fec. qm iimul notat Pfeiff^rum inD, V* 5.$»9. 14.15. CAP. V. Verf, 9. tsD^Syq c=3\1'io na-^n-riN -^rji^^ tZDrn fli? quam/w(?/«>, quod poftreroumhcic con uenicntius. Ncquc dicitur, per praeputium Jfraelttas imit/stosfuijje Aegyptios. cura omnin© in Acgyptofucriiit circumcifijV* 6.7. fed impioseorum morts. Ncquc alicu- ius moment! cfl illud p. 4^2. » <\mo^ praeputium von fit gemibm probrojumet conttimeliojuntt Contrarium cnim patet exco, quod conuitio u— j mIV v«l ^^V^ incircumcifiizvLpraeputiatt nihil fere eft frcquentius, hocquc titulo gentcS dehoneftantur, vid. l.Sam»X[V,6» XVII, 26. j6, XXXI. 4* 2. Sam, I> J0» lud.XlV,3. add.Ier.IX,ar. Cap, XV, 18. (^Vorumvcrborumvcrfioetrenfushiccft • Et accidcbat, cum veniret ^^ illa(fubintcUigccumVatablo,,Drufio,Ma/io, Calouio, Rauppio, indo" mumfponfiy i.e. cumafponfofuodomum duceretur, Lutherus figni/icaa'< ter: dafieeinzogy quodMatthaeus perverbumcompofitumffuvsX-S-ftvftf/V/^fwi* r^exprimitcJ, 18.) vt incitaret eutn (nempefponfum. Lutherus contra for- mam g.m.et indolem ^Cim^im zomng.Hiphil.paJJiiieT&dAi6.k:ie4rdtkrgtrathen) ad petenduma patrefuo agrum (mciicrem, magis irriguum ,• i!lo tergi- uerfantcj rerurru$deafino(ad lit. ^^y««;wz>///ifer/ie caput in terraniy ficutpalus malleoadaflus pangitur videlicet. lud. IV",2 i. Quando Lutherus hoc verbum harmonice cum tm '"^SH*^ Gen.XXIV, 64, tran« ftulit: VndfiefielvomSftl--, nonfignificarvtrimquef^y?/wvel /*//>///«; a 'iqHem, izAfeftifianter defcendijfe, SicutetGermanorum phrafis gefchyvind aufdit Pferde fallen ^Kiigefchvindewegreitefty ita vom Pferde fallen dicir eilends ab* fieigen. Itaquc reddidit Luth^rus id^nv ^"^""l i. Reg. V,i i . trfiie^ ieiUnds} ^jQmlFagen^ \ ly. IVDICVM. liy IVDICVM. cAP.iit. CAP. Ill, 20. IN vltimorum vcrborum transIationeni,r/ illefedebat in coenaculo refrigerti^ quod ipfi foli eratjitavnanimkerconfpirant, ac ii extra omnemdubita- tationis aleara pofita fit. Criticamquidemlitcrariatn d. M^iTr^/zcxcrcet inD.I«F. Maycri praetcnfatn leilionem verfionis Lutheri, dte fiir ihm allem Ipari quod fie fcntcntia inculcctur, quafi Egloncocnaculum habucritpro ol>ie- Sioaliquoy ncquc aliudobie^lumafi-ontehabuifTet, (\MSLmvmcumc0efiaculunt9 et turn accuratius dici die vor (jCLOnfiir) ibmalkinyv^r, cumpraepofitio/K> fcmpcr ^oAulct c4fum ^U4rfum y qucm quoquc primam vcrfionetn Lutheri gcrmanicara (inmultisquidcmcditlonibus male incuria typothetarum omif- fam, vid. Wagenfeilii Sotapatr. S^^.f, Raithli Vindic.p, 6 ; i » ct Sauberti O//, Pojlh.^,'^^ rcfteexprc/TifTc, die fiir ihn aJlein Xoar. inEmend.etcomg.Utfi^ V* L, G.p, 17 s Quanquam contcndcrcm, priorem fenfum non facile le^loreni efle conccptururn,non illico attenta fubtilitarc iftc grammatica, licet re£la. Po- fitoitaqucpofteriore, ncc hie eft fads aptusctdiftin£lus, quafi non iam per fc conftarct, regcs arccs fuas, palatia, loca amoena ^ivoXxx^x^iizprofeipfis folis nonalienis^ habere: nee a Spiritu iiiintentus, manifcfto Indicio ^rrf;7/«/yw> qui vocem 1 7**"^^^^ non conftruunt per feruum Munach cum TlDS,vt quideiw pro communisfima ifta verfionc neccfTe effet, fed per Fafcbtam Sakephkatonis' minorem ab ea diftinilam cum vocibus rTT^p^n rn^'?VD. Qui proindc hunc potius conceptum mentis leflori perito inftillant multo aptlorem : Et il- le fedebat j| in coenaculo fuo rcfrigerii | folus||| {niMtJnfoliiudine fu4) ; cumquc reile poft W; 0, ;(9oj auro? iiiot^yfjo iv rw vTrs^Mo rot ^e^mo dvTs fjiovciruroq) ab interprctc Suecico redditum,tcfte Wagenfcilio /. chifloria claris- fimc fupeditat. Ehudenim, remarcanam regi MoabitarumEgloniapcrien- damfimulans, miniftris eius idco fecedere iusfis, v.ip. iam aducntans regem folumySX. intenderat,deprehendcbat, (\VLofolum fie felicius intcrim.eret.'l'7""'^^W*< autem effe pronomen periphrafticum affixi ("i) fuus ob ftatum conftruilum, no- rit, qui ebraifmi erit gnarus. Quamuis ctiaru vt^ ra^mbrum feparalum/4rtf«- >i&^//^»w reddi po/Tir, quod erat ipd ' 1 1« p * CAr, m IVDICVM, CAP, V. Cap. V, 8. ^ • -r : -I V T V. T BLuthcri, Vulgatumhcic minus cautefecuti, vzxCio einneuer hatGott er* •Weblet, er hat die Ihore heftritten^ multutn a fenfu ct acecntuationc,quac {izp^fJuam reqiiireret in CZDVilh}, deuiat; cuius nihilotninusauftoritati in'iilit B. Calouius h. !. Nos duilum fomis cum aliis praefercntes vcrtimus : Cum cligeret (iTrael) Deos nouos : (quos htn^ChzX^z^nsDeosepropm' quo h. e. nuper faftos appellat ex Deur. XXXIf, i/.vbi dicuntur dii noui, qui apropinquaveneriinr, quos pdtrer eomm mn muerint , nee horruerim'^ tunc bellumf. bellator ad portas adcrar. Hinc fequitur : pypem num vi- debatur et hajla penes quadragintamilliain Jfraele ? vt fcil. fumere ilia aufi fuc* riat ad pugnandum contra hoftes/aut fubueniendum obfesfis aut oppresfis, ob terrorcm panicum. LXX. quam rc(!!lcmcmbrum primiim tranftulerunt: )j/)£% tiGxv ^B^q yixivdqy ebgeritttt deos nouosy taiH inepte alteram w; aprov >«^»'S-/vov Jtcut partem bordeaceunty qaafi duo ylurai vocabula ica eiTent pundlata CUnS Verfxi, Tw:^ imW snipiir xt^ tstytzD^isj^o pa ta^ksinO' hii?)& Locum hunevaldeiiuricatumob vocabula aliquavcl/emel tantum, vef rarisfime occurrentia, itaque eorum fignificatus exfola Ti'Sfm^x^ei textus et fub- ie61a materia, proFacukare 9-5p(,^?-/Ki5 alia alia feliciore,efleruendus, atqueex coguatis Unguis conlirmandus. Nonnulii hunc extorqucnt fenfum : Propter ^'I?D praefumfic hanc pun£lati« onem participii Hiphil t^^^SttJD,- quo pa£lo ifta prodirct verfio: cttm rfii (onus p clamor fagittariorum inter haurientts* B. Seb. Schmidius inter- pre- iVDICVM. tijr prctationi huic prae voce cogemium greges (cum refp» ad Prou. XXX, 17. ^ . « •y' quorfum et Io»Clcricus refpicic, reddens eoUidem'mm feje) inter batifir/t etc. Cubitituit alteram fibi fimpiicilfimam : Vrae voce clangentmm buccina (quafi fit pro tZD*^'ii»n^^) inter haujira (feu fontes /nqtiarutn ), ibi modnUbumur iu- fi i ti a f Domini ^ic. Vcrum eflnc haec interpretatiofimpliciflima, licet prac omnibus placeat Reinbeckio in Docir. de Accent, Ebr.p.'^^^, quae violenter li- tcramnempe"1intrudit? Mihiiane probatur maximc expo/itio, quoad pri- mumfakimmembrum, cl. Hilieri, in Difp.fuper Spinicion Debsrae p. z,ct J* De tonitru fquod S'^pet alias fignificat, vid. Gen. HI, g. Pf. XXIX, 3. 4. 5. Ex,IX,z3.ete.) fuln^inantium (Angelorum, D^iiiinD particip^ piel ex nomine \n dcriuatum , quod pgttt^mj et iigurate/«/«?f«f]gRi/icat. vid. z.Sam.XXil, 15, Pf. XVIII, if. CXLIV,6.) inter vtres coeli^ vel inter nubes aquis turgidas (ex ArabidnOj itaque tZ2"^DN^"P idem dicerer, quod CZa^Dti; '^22 vtrescoeliy lob.XXXVIII, 37. Quod heic verbis ob- fcuris innuitur, idclarioribus edifferirur infr. V. 2o» E coelis pugn/iuit\c, ^HyVCiH Deti^y coif. c. IV, 15. cum Schmidio,velimperlonaliier/?//^»^//^w eft: (ClericusnominatiuumadfciiC€ndoereq.m»nunamhabuitrst4oncm/^/>&- Kachi.') ipfaefleUaeexftmitisfimpugn^ucruntcumSifera, (i. e.Dsusper An- gciospiuuias, ventos, grand ines concitauit aduerfus Siferam, QuinEman. Sa et Schmidius etiam per (lellas intelligunt Angelos* Nee non Qericus in li. 1. commentaturJ flellae poetice pugnajje dicuntur^ quod e coeto Detu Ifraelitis auxilium miferit Angelorum y qui conturbarunt Can^mteos.') praedtcabunti. (quodverbum ex membro it^. hcic fubaudiendum eft, propter accentum SakephkatonemTt^zViiMvc\f qui turn fenfum fiftit perfecliorem.) ibi (in. via, emtesetequitantesy verf.\Q,) praedicabunt(ita melius verbum VH"^ red- dunt Munfterus, Lud.de Dieu^LudXappcliuset CIericu?,quaequoquetrans- latio Dieuii ex Arabifmo magis etfam arridetB.Calcuioadc. XI,40. vtfic vtrobique idem verbi obtineatfignifTcatus.) iuftitias lehouae, iuftilias(iu- ftas vltiones ejus) propagisfuis (^qu't ^riusceJlaueranty nee habirari pore* ranr, i'^/'/./. vt non plane ceiTarenr, fedhabitaridenuo pofTenr, Proindenon ¥citipoteftcumHiiIero/^^M»^hoftibas debittJs.) in Ifraele^ P I Verf iz« IVDICVM. CAP.V. Verfiz, Hcmiflichiumpriuspleriqueinvnampropofitionem redadum rcddunt: Tunc domindhitur-, dominate ejl, euafor^ refiduum , magmficts , fortibus, it* lujlribttsy poputiy inpopub*^ itaquc verba tZ^V HZS^TIN; ecu vnum ob- ic^lum inuicem cofijlruunt. Afl: non video, quid nos vrgeat, arripere enalU' g£n Ihtus abfo'uti pro confi;ru£lo, ix\i\.elUpfin praepofidonisD' Et quamuis in tali acceDtuimi pofitu Tiphcha diftindiuus faitem oratorius vtplurimutn|e(r« foleat; tamenfi ctheic diflindionem fuam grammatico-logicam obtinerc poteft, quidni obtineat ? fiibaudiendo nim. verbum praeccdensT^\ vel tan- turn eleuata voce indicando. Adhaec duabus propofitionibus, rede ab inter- prcteGallico, Deodato, Scliraidio, Clerico, fbrmatis.. formatis euadit figni- ficantior,hocmodo: Tunc (mira cataflrophc qui per XX annosfuerat fcruus) dominusetvidof euadebat refiduus, magnificis, (fuperbis oppreiTo- ribus ct tytannis' labino ct Siferac ) dominabatur populus , (dcfpeftabiljs habitus, Sebulonitae vidtMc^t ttNaphthalitaet populus vitamfuam^fyqu4/i rtmprobrofamexponens periculo mortis tV^xi. 1 8 populus primus adbcllum,pri« musiabello); lehoua dominium Ct vi<^oriam mihi concellitinpo- tentes illos* Vetf. 14. t::» •^30 ?f^;o»V3 pD^ja ^>^n^? pHopa fatti-n^ eD'^^a^;f ''2t? nab oat£j2 nz3>DTPD rHotD^tza^ppfio '^tt^ ^ifiinhocfermone concifbetclliptieo fuppleatur quod fupp/cn- dum eft, ac iUxta du£lutn acccntuum incedatur, cum intcllcdu admodum c(^ fedifficilcm, mcritoquilibetcumRauppio ad h. K fatebitur ; comprobatque fuo exemplo lo.CIericus, qui fub fibi iudicio critico relidus non folum tcm«ra- rictextum ebraeum mcndi infimulat, fed in ipfoetlamverfionisfuac limine, tx Ephraimo fiirps eorum ejit bcllum gerent cum Awaie/citir, impingit, dum Sakcphkatonis miaori Fafchue plu? virtutisdiftin£liuactribuif,quammaiori Rbhue, Quodfi illos gcnuini fenfus cuftodcs tam heic quam in progrcflii in;iius confuluiiTet, d^inde mcmbrs t^xtus inter fe rice et pic Qontuliifet, retu- v.'-. IVDICVM. ri? liiTec fane, quo £lu£luantem animum fedare, firmarcque potuiflet, lam.dc^. p •^ fupp!emento, quo omnisobfcuritasclarefcct, follicitis confulit Rauppius,pc-' tcndum illud cfTe vel ex praecedente confimatc, dominati fum -, vel exfeqq. defcendemnt ad ferenddm opem, Qood poflerius conuenientius ; quanqiiam ct priori opushabebimus. Qua rationc fcnfus plenuset planus emcrgct hicc€: Edam cx Ephraiimo quidam, quorum ftirps (nempc lofua, conf. i. Chron.Vir»(aI, VIlI.)i7.)1T dominus^vi^orfiebat fuperAmalek, (vid. Exod. XVII» ct Not, SeL adverf, eim i 5,^, 79.) XT^ defcendebant adbeUum-y (coll,IadJ,9. los.XXII, iz.) poft te (Ephraiim) ^^j/rf-w^^^^^ Beniamin cum populis tuis ♦ ex Machiritis (a Machiro primogcnito ManafTis, Gen. L, 2 3. viro bcUicofo lof.^XVII, i. oriundis) defcenderunt adbeUum legislatores , et ex Sebulonitis trahentes ftilo fcribae fiuc legis periti.Conf. de hac phrafi ^<^r4ify«;. Etym,p. i ii./ €146*^130 cum^ paragog. Lttc, ^r, jf, 240^ ^^/. If* A t;-: a-vi VI" T I -r T 1 J- T T. r T S ' Tr -r • .• v - t 3 fir l-'l • • l • J J .. • J - : ' Similiter Prlncipes iiiliflachar erant cum Debora; qui lifiTa- charirac aeque ac Barakus,invallcmmittebanturcumpeditibusfuis» Sed in feparationibus (in v» feq. r^lJi jS^ praefixo H notanter permutato cumhad feparationes i. «♦ vt fepararent fe> (conf.ctben Melecfi,^^^./.) fimul cum allufione ad terrain eorum per lordanem feparatam) Rubcnitarum erant magna ftatuta (s^.fq. magnae'^'^pH perueftigationes] cordis, (i* e. cogifationes fuperbac, rcmerarium ducenres, ducefemina, cum tarn numerofo tamque valida hofle cxigua minusque inftrudamanuconfliilari. Senfum ilium a nobis indicatunn optime praealiisafTecutus eft B. Lutherus h»c verfionc ; Ruber? hielt hoch von ibm, {hatte grofie E'ttibildung^jd^rum fon- derte erftch abvon -ons^ dD"^ ;1A autem efTe heicadiediuum rci noY\perfor?^e qualitatiuum, vt vertcrc pofTis w^/^^i'/'y?*//*/'//, indaginibusy cordh, fiiquepc- in^hT2(\'^fipicmum t^ prudtntuwy quemadmodnm et nos cum multis verrimus absque vltcnori indnginc. in Ehrytfm. f^yw, ad h.l.p.ii2, /?»,, arguitfhtus cius abfolutuj, cdoj pro illo rcquir?r?tur QonilruiHus'^SlA, ecu nemo genii <;braei CAP. V, ,21 IVDICVM. ^^ cbraeibenegnarus negabit. cnni. Lu.^I^r.p. 169. f. Sic parallcla eft con- ftru£lioPrCXl;2.TT^n'' '^■WO t^D'^h'^^ magna fum opera lehouae. Atquc hocrei^eattenderunrcumLuthero Vatablu?, Gall.Angi.ee Bc!g. Sic elegans eftconnexioramcumanteccieatibiis, quam confequentibus, c»m pathetica apoftrophe, ct repctitione eorundem verborum cum wpwv/x quadam in pudo- rcmRabenitarum. Verf. 16. •iii t=D^'^'T>' nip"\'^ vb^^ nzi^nattJDn p3 n^'v^ nob Quare defides inter duas difpofitiones aciei ? (inter Siferae cxcr- citum et populi Dei acicm te ncutralcm prasbcs, cucntum pugnae ex(pe&./.) Scd, vt dixi,ad(eparatvpnesetc. QuinampraeterRubenitasfencutralcsm hoc bello praebucrint, recenfet exprobratorie Debora io verf. fq. Ferf 17, i^: nti;.^J irs^^^ n^^;^ ri?>. HI ]¥. m^. '^^^.^ iJi^i? Gileadintranfitulordanishabitabat (fc. in pace cttfanqulllitate; Nam verba abfolutcpofitaracpc cum epitafietgJ(?X'^w;fLimcndafunt.)Et Dan quare commorabatur [in] navibus fuis ? (rei nauticae vacans, a fuccurren- do fratribus periclitantibus vacabar.) Afchcr defidebat ad portum marl- um, etadrupturasfaas(vrbesruinofasfuas, abvlteriorihoftiumirruptio- nctutandas) remanebat. Vbi (a) notandum eft veibum^lA"^ cum.'ellipfi pfal«.CXL,3. praepofttionis n, vtietPf-CXL, 5. miDmD T^^ commorantur {tn)bel' lis. Ita absque difticultate reddi pofTe, cum commorandi fignific^tio vcrho huic fit communior,vltinio agnofcit B«Geierus ^^h.I.Pr,addu61:a prius fignifi- catione congregandi y conueniendiy (quam GufTetius nonmalc vult expun£lani comm, L £.p.i66.a^ q. d, tarn hoflilU et inquietifunt amwiy vt nun quam cum ipjis tr4nquHle aut fecun lice at viuere^ nunquam de tot alt com/ojitione cogitateu IVDICVM. 113 (J3) In voce T3i*120 fcruo cutn Luthcro aliisque propriam notionem verbi ^An\r fui, rampere, penunipere,effrir}gere parietem vaXfMUfum, HincLatinorum ^^"**'^^' praeruptiUt prafrupta ioca (, rupes, quod aliisheic placet, externam cjuidem deriuationis inde rpeciem, (cd non internum eius habetnaturam, vicuius- (igm^Qatzx. valJe ruptM, (y) Tcrminos bcaediftin^larumproporitionura violcntcrmouet, et mifcrc lacerat Cicricus, hac fua interpolatione : Gala- ditae trans lordanemincolunti vt etDamtae ; cur habitat ad naues Afer y cur confedit adportutmarium^ etinpraeruptUfuvsrupibusftdet? Yh'i Sakepho p»' Jieriori maius interflindionis pondus tribuit quam priori, maiusque dc- inde/?^/'/^f,9uam Athnacho\ itaqucfalfisfime ct contra mcntcm Sp. S. Afche-. riafTignauittria praedicata, corumqucduotautologica. SednondumTrapsp- ^5v«fT>i' fatis. Namincommatefeq.ig. negledo iterum Athnacho (ceude- nuo in fcq. quod iatn fupra adv. i i.notatum) Naphtbaiit^isohtoxto cello ad 6\iior\cm Silluki traxit, ct dcfuoaddiditadcongruumaliqucin fenfumy^- /tf- nuit. Quo afTumento fenfum Iiunc genuit, ct in notis praetulit, ac fi Naph" tbalitae noniuuerm Bar ahum i vt Sebulonitaey fedremanjermin fuis rupibut, manifeftcetcraffc contrariantem veritatihiftoriacc. IV,6 10. 14. Mcmbrum zxxizm SiUuki J«"^.1.^ ^^'T^ ^.H %er3ltitudinesagri(i,e.montem Thaborcoll. c, IV, 14J eft incomplctura, ooraplendutn non aliunde cum Seb. Schmidio per ^rf^//4^/>, (non enim hoc cuntkum ^ uid f ut urum f fed ^uid faSiumJity canit;) multominus per falfisfimum illud Ckrici /etemit; fed repetitione praedicati) vel falcem vimeius cieuata roccct mediante Latinorum et ^uidem innuendo* Cap. VI, 24* QVod verba haec non pofTint TcddiDomhtu pack, vclDomirttupax, vel Dominui(jt^)paxj multominus contra linguae genium/^/&£?«^f. Z)o/»«- w/rf^-jCuidcnter accentus din:ia(n:iuusr//>;&f/&/« cdocer,pro quo turn rcquircrctur coniundiuus Munacb. Vndevi intcrpundionis vtiquccumD. Wafmuthio in Vindic, />. Ih he, ^./>. m. zc^.fj. D. Habichhorftio in DiJJert. deAltari Gideo- nisRoJi. 16^7 . hab. M. Nic. Panccio Difp, deNecej]'. Accent. Ebr. §.22. Vitemb, 1695. ^^' ^iot Franckio in Obfertt. Ribl.p. , S.ll.M.i.art,!. §.2. Gratis vierque vtiumquc. Namprimofalcmlconucr- fiuiaccepuon?_mpro^«««»? y%\ poflquam^ npncfT? inuruataoii i%/".^, 4.5'. inaniferiaapporucruntexempla fgq^Zach.IlI, 5. lob. XIV, 10. les.LXIV, 4, Leu.IX, ii.inpr. Exod.XVI, 20. Plura videfi pofTuntapud GlaiTium Gramm. S.l. -f . tr. i. obj .j sVi.i,^i Dn* Danzium interp, Ehr, Ch, />. 3 14. Deindc ncc tota ilia ioquendi ratio ejl imfi- tat a. Nam parallclus recurrit locus infr. c. XXI, 13. tSUS lN^p'>\ C3l^ et proeUmarunty 4cci4W4runt eu (QtaUmimtisjpa^gm. Cui add. Leu, XXV, I o.tZIDilNripl etp-ifocUm^bitis Ubertatem in terra iZh omnibm hA" bitoribuseitu. Quin coafirmat mumus rcfpciftuset nexus noflrictpraeccd. vcrficuli. Gidconi pertcrrfto %t trcpidanti ad vifionem Angeli incarnati dixe» rat coelitui Ie^ou4 : Pax crit tibi)»e timedf, nontnorieris. Erc£lus fie et con- firmatus Gideon e^ftruxit ibi (In Ophra) a/tare (in lignum et memoriale) Dc minolehouaet (quaoccafionc? quauc caufa Impulfiua?) quumyQlpoJiquam AccUmduijfetcilehouapacem^ vitacque incoiumitatem, CAP, VIII, 27. SVpcr EPHOD Gideonis difceptant interpretes cruditi. Accuratius prac aliis in illud inquifiuit PhiloK ct Thcol. quondam Rcftochicnfis B. D. Habich-* horftius in peculiari diilertationc t. 168 8* vbi rciccH:* fententia dc ido/o; ct tr9paeo f. perpetuo iUuflrit vicioriaey pracccd. c, VII dcicriptac, monumento^ quumheieiKud Gideon dicatury?^//^/^/^ Ophra^ iuxta Caictanum,Ar,MoDt. ' lun. ctTrem. Druf. P. Martyr, aliosque ct Grodum, rc(n:ius dcfendit illani cum Augufl:.Theodor. ct Lyrano,Luth«Chytr. Ofiand. Gerhardo deB.0.% i 6^ Danhaucro Hodom. Pap, fh ant. 6. Calou. B. hhJ, Schindl, in Lex, Pfciflcro in D.F.p.^^'), Corn.alap. Saliano, Scrar. ct Bonfrcrio, de Vejie pontificaliau' rtafuperhumerali illicit3,ita vt fynccdochicc per illara omncs intelligantur veftes faccrdota'.cs, idqueproacceptioaccommuniir)mainScriptu!:is, nihil obftanr tc ct vi radicis "13M <»//rfWr, induity ambiityfuperinduitt quae fetnpcr vfiirpetur ^t tunica corpori adapt anda, VndcctgtaccumaV/wctJatinum <*//«>. (/3). Vocem ctiam JS^Sffl non {ix\B.zC\gX)\^^tr^ fiatiiere^ponere^vtlcollocare aliquid It monumentufn ,* Ted htm^ ponere aliquid in loco^ \i,conJiituerejJiatuercfirmitery ordinarcy coll. lob. XVII, 6. Am. V, 1 5. lud. VII, 5. etc. VI, 37. add. Gen. XXI,a8«2,9- Atquc/!(?/^^of £^^^<5^dcinde exemploheu! pc/Timo totumlfraei fcortatum dici, diim fci), ex conftitutione Gideonis faccrdos ex vicina Silo acccrfims, ct hocEphod indutus in Ophra eiuitate fua, ad altareholoeaufti, pridcmiuxta mandatum Dei exfl:ru£lum c.VI, 1 6. facra pro fe ct populo facpius facicbat ; idque citra imo et contra fpecialc Dei mandatum, (quippc qui iufTe- rat, vi nuUo in loco alio, quam in tabernaculo foederis jfacra fibi iicrcnc.* iz6 IVDICVM. nequcaltarcilluda GideonecxftruicuraueratDcus, vtraepiusinillofacrafi«- ^^* ' *rcnf> fedvt vnkumibiiacrificiamofFcrreturjcVIjZd.igOdonccabhocEpho- dis abufa paulatim pod Gld^oviis ohitvim^voCixs ad fomic/itionempofi Baalim defi:Uerent Ifraelttacy v. 3 3. Haec hadeniis in neruum contrahcrc allubuit» pracfcrtim cum dilTcrcatiohaecnon in cuiusuis fltraanibug. Cap. XI, 31* QUantopere inter fc digladicntur vfri do£li dc t'^/^ lephtae^ fitnc imntoUtti^ "lis lAXi confecrAt'tonUyti huic ex accidcnti fupcruenientis/'tf^/tf/wrftf virgini' tatW^ ^atis conllat. Sunt qufdcm, qui circa banc pugnam ceu plane dubiam ma» lunt ktti'/ziv. Id vero quum foleat cfTc folennc afylum ignorantiac,vel negli- gcntior is indaginis.nec tali fcepticifmo fcriptura aeque fauea t, fed potias iniua- gat TO e^suvKv, praefertim vbi adhuc veftigia veritatis exftenr>quibusmcntcni dubiam firmarc poffis ; idee et heic difpiciendum erit, vtra pars controucrtens •veritatem habeatpro fe magis militantcm ? Et fane, fi denuo arguincnta , vitro citroque mota, re£le expendt, deprehendo, poUerioris partis congruentiora ac folidiora, adcoque voti huius confu(i> inconfideratr, inufitati atque extraordina- rii diuerfas fpccies, ^/V/««^/W enunciandas: Erit, inquam, Domini leho- uae,(eiusquecultuietminiftcriofpecialiterdicatum,) avt oflferam illud in holocauftutn, ii{c. fueritaptum adillud,quamconditionem et illi fub- audire neceffe habcnt, qui fuppofita confecrationc vocum iftudin genus et fpc- ciem refoluentes 1 copulatiue ETfcruant. Atque iftumfenfum ex profefTo inter alios philologusnon incelebris Io.Iac.Scliudto£loargumentisdoin;c 'iiz- biliuic, etabaduerfariorum obie£!ionibus vindicauit,z« 2>. de vita le^htbae^ Ad quem breuitatis caufa^ne aclum agam, remitco'. Cap. XV, 4. 15. 16. o ccafionchorum locorumcalamum firingerc iuremeritiHImo poftem in au- daculoE iilos fcripturaf intcrprete5»verius dcprauatorcs et empae£las, qui mutatis teiTierariep«n£lisvocalibus, et fubmotis vocum fignificationibus \[i~^ tatiset probatis, nouoseffingunt,extorquent,excuduntrcnrvis,corrupta6 ratio- nis fuaeiudiciovtcanqucpraeillisabbandientes.v.g. CZD'^IJ^'^^ transmutant itt CZ3.wy^^ ex /J^^^iiaque mirametamorphofip*^*-/ in pugilles L tnani'^ IVDICVM. 117 f ulos ftr amine OS Strohvifche fAC* Pro ^H"/ maxilla fubftituuntni virorem ^.^ ^y ttrohuri pro m^H aftnoyaceruum y T^^^^ putrefcentem^.bumentemttre-' centemt contra acccntum dirtin£^iuum ( vt dcgenfem. nihil dicam, cum TCH fie iTTiKcivov, coll. z. Sam. XIX, 27, connnmnt cum llcn Qua via hie ineptus prodirct fenfus : et inuenit Siwjon robur /iccnd yffcentff,qucm vcro verfutein vernacula aptiorcm exfculpcre iategerunt: Sim* fonhatdiePhiiiFlergefchlagenmt der Krafft^ Starcke und Tnpfferkeity tines munternoderfrifcbenTrups Soldaten, etc. Sedotiamihi (ecerunt,et prouin- ciamvlndiciarumn:iarcii]c pracoccuparant viriraclongcdigniores et doflio- rcs,qiubus lubcnsafTurgOjnempepoflB, D. I«F. MayerumZ)//^. de Vu^pec. Stmf Vitemb, 1 68 6 . et M. Hill jgerum 4dlud,liV,j^. ^,6ji>id, 1 674* inpr. D. Fcchtius inPhilocaLS.p,!,^, Da.D.V.E. LoeCcherusin Duim.Euang, P,/, p, 3 T J'/f^- D.Sal. Deyling.O/^^^rv^/.iS./*.//? 6i,feqq, ; D, Br. Henr. Gebhardi Difp^ de Maxilla Simfon.et corpore Adami iucido contr, Obftru.HM.Grypb. 1 707* €t lo, Sidelmannus de ead. Max, contr.easd.Hafn, 1706, Verf. f. •IT V> V ~' Vfqueadvineam{ tt')oieas, Vcrfioncm illam TaImudi'corum,€t Kimchii, vinea^ oliuaruMy vcrfionis monftrum vocatSam. Bochartus,nec finerationibus,quas videre iicet Hieroz* }f.lp, % 5'4. Rc£lius alii afyndeton flatuunt cuni ChaIdaeo,Syro, Arabe,LXX, Luth. ludaeis in Verf.Germ. etDrufio,quem quidem in prioremclafTemcon- iccit Bochartus ic, {t6, iniuria, quum diferte in comment. ad h.L fcribat : *' Er- go vineam oleam aVuvJsTcv eft, ut SoUunayZl quae alia Grammatici notar unt,,> addudla quidem et altera fententia, (ed non approbata. Verf, 7, Eft apofiope/f^.^antvzrh^ hominis iratiabruptah. m. fupplenda cum Vatablo: Si feciflfetis tale quid initio,cjuum primum fcil. adcmta fuit mihi viormea, fuiffem placatus Notj mu'tum abOmiliscft rermoloabiad Abne- rum Z.Sam. n,27m2l'^ NI1I "^3 A^//?/(?<:»/»//'^/y^/-»vbi B-GIs/Tiusrubintel ^ ,, Vtgknihtl fecfs/cm WyVtknii))' lit : "n li prior lermcnc prouocafles (v.i4),ron initum fuilTet praelium illud, Kam vt fequitur, inde a matutico tempore ab- du(flu* 128 IVDICVM. du£[usbdiiCct^op\i{u5ctc.,y GrAy)ir^.SMi>-4..er,z.p.m. iiio* Simplioius vertic Cap.XVU, Sch'iiidius : quodni^ ( 4//W, Clcricus atnef ) dixijjes ; quodt inqaam, tunc etc. Sic ct Germani loqui folent ; Hattefl dtt varbin andsrs gtredet^fo \oare fchon etc. Cap, XVlI,2. TJCJius verfus membrutn AthnAchi'^XjiA\zv.i% dure fran/lulit: die taufenduni "*" hundirt Silberiinge, die du zu dir gemmmen hafi^ ( qf. diccretur i^Hg^^ ) ctz^SieheydaJselt/eGeldiJl hey mir,ich bobs zu }72ir geno?7miijn,{(\{. "^H T^Hnp ^,) quumcxtontcLiquidus hie flaat fenius: Miile et centum argenteos((i- clos quod attinct,) qui ablatifunttibijCttu exfecrataes, (^"mdwesyve- gtndugefluchethajl ;) atque etiatn locuta es coram auribus meis {'ja aucb fdches mir dnzuhb'ren gpfsgt -^^z^l argentunxillud apud me eft, egoabftuUillud. Apparetlunc, filium matii ijflam pcciiniam furripuifTe, poftcadiris cius ctimprecationibusmotum reddidifTe, ait Rauppius ad h. I. Proindc ctiain matct filio propter hanc ingenuitatem ct reftitutionis promtitu- dinetnbcncdicens,cxrecrationcruacum eximit. Secus quidctn intcrpretatuc B. Calouius hd. quod filius Micha non reus fit furti, fed potius tcfletur, fc ha- „bere adhuc illos argentsos,quQS acceperat a matre alTeruandos ; argenteos^qui y,accepti tibifunt (feparati vcl fepofiti ), ecce apud mefunt^dcgepi cnim eof ipfe, , fi forte obiita cs, quod mihi tradideris alTeruandos, aut excidit mcnaoria vo- turn tuum, et tu voidjii cumiursmettto, vel exfecratione cu'.tuifacro. Funda- mentumifliuscxpofuionisquaerit in hac obfcruatione, quodverbiim Zip"?, quoties fermo eft de tcrtio quopiam, out . altcri rem aufert vcl furatur, nunquam cum / conftruifoleat, fed cum [D, vt Gen. 11, 12. 2,?. Deut.IIf, 4, 2.Rcg.lI, 9.10. Ie(.XLIX,z4. l€r.XXiX,z2. etquod vice verfa,quutnali- quid fibi vcl in fjani vtilitatcni quispiam accipere dicitur, fempcr illud vcrbum cum ^ conftraatur,nunquamaUter,coIl.Gen.VI,i. VII, i.XII,!^. Spcciofe fatis. Enimueroquodad(r^//.'f^//6i»^wattinet> a j np7 quumipfcmet for- te duri quid fecumfcrrcaniiriaducrtcrit, mitlgare ftuduit per figniftcationcm feparandi \Q\fepor,endi\n(uzl3ixny melius fic liabuiffetpro verbo pracgnante, v£ alias facpe eft. b) Inuoluit f/////??; "^XD ame, at fic contra geniumebraifmf, qui diccret T]! "^i^nE^ accept tibi, c) "l^ eft'ipfi datiuus contmodi.qnam ta- mcn iftud argcutarn nonfaerit pro matre, fed V^i profiliofiw^v.'^. dj Denuo maiorem V^QkellipJin^ nempe cbliuionent et traditae pecunideyet voti^dQ quo in textu ncc ^.y nee ypu, Et quis credat facile, matrem^adeo immemo- rcta IVDICVM. up rem fuiffc illius fummaer'quandoquidcmkminaeinnullarcmagfsrolcantcs- ^.p ^^ fc tcnacioris memoriae, nifianimoconccperitmatremannofametdecrepiiam. ' * Kecmemini c) verbum TnH fimul importare fignificatum voUf'^M cultui facro, qui alias effcrtur,vti in verf.i» per verbum ^"IpH feparAreyfa'/Mifi" cdre. Quoad/;'tf/^4/wt,\Et num haec efi res qu4mfaciemus Gibeae contra *ledoris reiinquft iudicio. Qiianquam addudainreipfa parum vel nihil difTerunt, reiquefuntfatis congrua ,• magfs tamentextuale, vbi eihtutiuspraeferendumduco, adeoque cum Hillero «Vo Kxtv^ repetcndum PV^^, vtvcrfiorit: Ht nunc, haccefio res, quam fa- ciemus Gibeae: (agemus) contra earn rorte,quinam nempe snnonae curatores^et quinam bcliatofcsHntfuturi? non male «xpon«nt9 Rauppio^^./,- I Sa 130 I. SAMVELIS* CAP. 1 1. I. SAMVELIS^ Cap. II, 25^ Sednon attendehdnt advocem patrUfui ( Eii), quia volebat lebouA occidere eos, 'JOacquidemmeriigit,quodnotioheic caufalU ^ixxXzwW ^3 qljibus- dam videatur durior,et patronis abfoluti dccreti fauere,ideo fabftituc- rc maliint aliam molliorera, nempe vel coniunH'tonalem QLiod,vti Scb. Schmidius, vt vox patris fit minantis ct praedicentisJi.C ^»i?.'/ vdlet lehoua oc f/^^-r^ £-£?/, (nifi a fccleribusfuisrcmitcerent;) velabhac parum diffcrentcm concrftuam Quamuis,ceu Tarnouius/«Ex-(?/'f.5//^/.;vel cofiftcutiuamVuo^iCV- ea, ideo, quemadmodumBuxtorfius inLex.Gla(\'mSyYrinziusTrJeimerpr,/c, Orac. 1*5 . Walthcrus i/rfrw. Rauppius ;?/./. PfeifFcr us /»Z)«^.F<'jr./'. 563. Dan- zius imerpr. Sbr.Ch.p.x^%. (m) D.Mimsin Oecon.ludMiu.F.I,p.66^.666. etCIericus h.L Nihilofccius magis placet propria et famofior fuppofitio Nam, quia, cum Vulgato,Luthero,ctHackrpanio inNot,Bibl. ad hj.pi, 635, vt rcddatur ratio, cur iili non obcdiuerint, quia fcil.Deus ex iufliilimo iu- dicioeosvolueritinterficere,accxcmplumftatucrcinobduratos, quum hi filii Eli fuerint filii Belial, fcortatores,et pracfrade in cultum Dei pcccantcs. At- quc fie de voluntate confequente et iuduiali exponi pofTe cum Gerhardo, Hun- nio et Calouio concedit Pteiffcras l.c.p, 362. itaque nuper exponit Dn.D. Fech- tius Tom.LNocl.CbriJlMxercit.z.%'^y "Non obremperaruntfiliim ooitis pa- **tcrnis; quippeob tottantaquefcclcraet toties repulfamgratiae ad poenitcnti- **am cos reuocantisbenignitatem,firmiterDeusdecrcuit,finevitcriorcgratiac **oblationc ad mortem cxitiumque corum promeritum propcrarc, Et ne cui dura fit hacc cxpofitio propria, bene confert HacJcfpanius locum loflXI, ij^. 20. Nonfuit ciuitasy quaepacemfecerit cum filiislfraelpraeter ChiuaeoSyin Gi" heon hahitaMte^i "^D Qvia a domino fvit, vt indvraret cor eorvm in OCCVRSVM BELLI CVM IsRAEL, VT OCClDERET EOS, VT NON ESSET EIS MIS£« RicoRDiA, quindifpergeret eOiyficut praecepit Deus Moji, . Vbitamen cfFugiis hifce locus nullus. Quanquam ct priori non commodus,quoniam nulla fa- €{.i fuit fpecialis de morte comminatio I ct gencralis alias a lege petcnda hcic emphafi caret* NccpoRcriori, quum Eli aliam afTigaet radoncm^ quod fcil. pccca* I. SAMVELIS. 131 pcccaucrint in Deum, Etfi tantum idcirco interficicndi fuifTcn^quod voci pa- tris noD obcdiucrint, Eli fiiifTet excufatus, Atucro Eli poenas dedit. Et pro ^^P. III. hoc fenfu fuilTct in promtu vox p 7, qua ctiam Spiritus S, vfus eft in hoc ipfo acapite V, jo. ct c. Ill, 14. Quae rationes Hack^anianae iane non Tunc nullac Cap. Ill, 3. }— i'iti"< S3TI3 a3\» b>4ia«ii m33'< ea-ia fa^nSx -iji MAgna intcrprctum nubes, quorum aliquot notat Reinbeckius wDoHr. de Acc^ibr, pag. 3 67. vocem 33^ conftruunt cum fcquentibus ^nD^HD {T^^T, quumqueficdifficultatcnonleuiroimplicatos viderint, dc fi SAmuel In fanUiuario cubuerity quod nc intrarc quidem ipfi fas crat, hinc fenon melius expedite valucrunr, quam accipiendo latim temflum Domim,vt comiguss etiam ceilas Leuitarum comprchcndat. Vid, Scb. Schmidius,& Cicricus hj. Proin- dc ctiam Targumlonathanisexplicationis gratia inreruit /'» atrio Leuitarutn* Aft latiori ifti acceptioni obnititur reftri£lio hacc : vhi eratarca Domini ,• at- quc has fimiicsuefalcbras facile cuitafTent, ^xxramo^o AtbnAchum x\i^ confu- luiffcnt , verba DD^ SnIDT:?^ manifeftc a fcquentibus diftingucntem, ct incmbrumaliquod^4rtf»/i&f//<-«w conftitucntcm, h.f. Quum lucerna Dei nondumefTet exftindla, (i, c. nondum cflet tempus matutinum fub auro- ram, quo lucerna Dei exftingui folet, coll. Exod,XXVII, ao.21.XXX, 7. fed alta adhuc nox, vel vt Kimchi, tempus gallicinii,) Samuele adhuc Cubante, (qui alias fub tempus exftinguendac lucernae mane cumLcuitis cubitufurgercfolcbat, verfi'j. vid. Schmidius& Cicricus 4^^. I.) in tem- ple lehouae, vbi erat area Dei. Quam conftru£lJonem rc£lisfime atten- derunt Ebraci in Halichctb Olam ex edit. Jj£mpereurp. \ gy. R.Iefcbaia, Kim- chi et BenMclech h.l. it. R.Calonymus in r^^J^pCH "^DVIO njW, cuius verba Icgerc eft ap. Reinb. /. c. iniudiciis cl, vimr. praenjtjflx lit.f. lud^ei in V,G. Angli, Bclgae ct Rauppius h. 1* quanquara hi non incommode et clarius per b^perbaton* " Verfil. Membrum primum huius verius ad vitandam tautologiam apparcntem malumus eum Scb. Schraidio refcrre ad Ifraelcm. Perrexit itaque Ichoua R appa< ijl i ^kmttts. CAP TV apparercinSchiluntelfraeliquasrcnti lehouam. Quomodo? quoniam ' * 'feuelauitfelehouaSamueliinSchiluntepervcrbumlchouae (ji. c.y2<- am. antecedens pro rslatiuo. vid. Lux.€br. p. i^^.) Nee adco rcpugnauc- rim, fiquis cun B. Taruouio in Exerc, Bibt, p, 364. v«rbum cxpticct^ de Filio Dei verbo TjTTo^ciliuM^ CAP. IV, I. IJRimura licmiflichium ita potius cum Rafchio, Ralbago, Vulgato', Tre- . mcllio, Rauppio, Schmidio, vcrtendumcft: '£t euenit verbum Sa- muelis (fc. contra domum Eli prolatum) totilfraeli* (Nam quae Pontifici- bus, Principibuseorumqucfamiliisaccidunt, ad totatn rcmpublicam ' perti- nent, cuius funt capita.) Eo fcnfii ipfum ^T'^ adhibetur Gen. XXIV, ij. Et eu^niebat id ipfmn, Aittequdm abfoUtrAt loquu Verf. f . Ad voccm portrcmam "^iDilOS quidamjcum rt\^ 0 ct Vatablo fubintel" liguntcopulaml \et) indeferto* Seb.SchmldiusfinguIaritcriy {vsque\in ,,^y^A-/^4' fladey^lconpimmatapercujjionfft, Verf. 17. $t refpondebat nuntim et dicehjtt Qay m verbum 1i^3 alias Temper laetum notet mmiufM» hoc unico foc» <3:ccpto,tdeo B. Varenius et euw ab exceptione lib^rare voluir, fi H in "^^iaort hab|a>* f. SAM^ELIS. 135 habeatur pro H intcrrogationis h. f. £r anfwortet \ M>erde ich ein Freuden'-Bote /-» * p v vr feyn'> {ht.mitmcbten)maj^en, faster femerylfraelift gejlohen &tc* Std c^ms ^* ' * non videt, hoc eflc coa£lius ? ncc pati accemuationem ariflc vcrbum et notnina- ciuum coniungendo per feruum Kadntdm, Idem edatn centauic ScJimidius ad ^, !./>. 114. cui nunciushicnonpropric, fed impropricdicftur "1^30, quod / fit, bonutnuntitu , quod talis putabatur fore antequamaudiebatur. Deinde conftdcrandum daf, annon cbraca ica verti poffint : Vorro refpondit (Eli) ; num bornu nunt'tm (er) ? ^ui (nunttus) dixift Bed non pofTe diximus, quin ipfimet hocfubolct, quando in coU. BihL Pr.p.iy6* huic verfioni fubiicit: JI accent tut non objiarcputdueris% Multominus adtnittit iftam enaUagen ptrfonae cbraifmus, in perpctuo rcfpedu ct ncxu duorum vcrborum ^N'^1 jy]^\ Prio- ;em (ententiam pofTcmus admittere. Cap. V, & HEic Lutheri vctfioncmj^/etdie von Gatb umheNr4genfVix quadratCi non ab re iadicat Schmidius adb^ I. Ilia cnim fupponit pun£lationem verbi in Hi^bil^'O^^, vclD©^ qucraadmodummoxi. 768.<«.affixumCI3nadSau!cfnrcfercns, ac fi dicerctur V2N, referen- dum ^dcborumprophetamiumCiaQm?ixK\mtniUm\ir\zi%ti\vfrnx\h Dcum ce- Icbrantium, v. 5. 10.) Meijiep und Lehrer hierinngnviifeni id eft, bencpoft Kimchium et Ben Mclech intcrpretante Vatablo: quidocuittlloTy tt dedit il» Its Spiritumprophet'ueipotuit etiam docere SauUtUy et dare iUi SpiritHmprophc^ *:rrm N?Si nirr^ ion -^isy ntyyn'-N^i '^n -^my-tzD^ t^*% OVod comma variivariercddunt. Mihi cum Rauppio videtur omnium fimpliciilimainterrogatiolunii ctTremcllii, hoctamcnmodo et nexuj ^t(^fi lebouafuerit tecumi vtrerumpotiaris,) nonne, fiquidem adhuc vi- xero, nonne, inquam,viciirimfaciesmecumgratiamIehouae,vtnont moriar? V. 15. Ne^ue exfciftdas etc. Cap. XXI. te nic^etiim i/^j/^ (i. e. corpora, prsefertim membra, quae pollucrc ccnfebanuir reli^juum corpus, coll, I. ThciT. IV, i\..)puirrorumho'mmfi:cruHtfanna{^TOv>\2tdb* fti nentiam 3 mulieribus ) ; 1) Adhaec hie Cpanis j efi more {injlar)p/ofaHi (vf p. iam renotus a fade Domini v. feq.) ; 3 ) idque eo magis^ quod bodie finU:ifi-^ eabitur {^tUm C3,*1 recens v* fcq.) in vafc (in menfa.) CAP* /. SAMVELIS. i3r Cap. XXV, 6. . "^•^^^- * T NEfcio quas tricas neilant. In quaeuc deiiia incManf, mnlti Jnterprctcs cir- ca fenfumvocis "HI re£lc exLrimtndum. Vatab'uscutnEbraeisqui- busdaiTJ,vtKimchio etBenMdcch cxponit: Itatibiviuefiti proximo anno con" tingat fdcerCi nemp^rtmcolumii to>2ilearoi.'es ttc. Alii cam Clialdaeo ly?*:/;^/ Accidat quamdm vixerU, Qui diffufior fenfus lluit ex faJfa fimul conilrudio- nc, dum voculam nD, cum vcrbo t^IirilCN'^ tohaerentcrn, conilruuntcura fcq.'^n'?, quopa^lo requirerct fcnium JV/««/?f>&, et praccedens verbum diflin- ftivura minorcm Tiphrham, Scb, S-hmidio placet verfio TremcUii ; ct did- tee'u fi'mcolumisejly vtfi diccrctur "^H tIZSh? vei "^n X^tTHSi. Nee conditio Iiacc apta ad rem. Ergotic, fi minus rc(fle valuiiTecNabal, Dauidcundcra nonvclict votohocf/'/«/?«7A-/>etc.exceptum? Datirifuper Schmidius banc; etdicetisjtc : viuo (h. e. Deo viuo vitac noflrac Domino te ccmmendo) vt tu fiffaluHittc. Aftquidhaec coada ellipfis.'' vbi nulla opus. Siraplicius. quidem in vcffionc ; {(vi)inpiwtceml itavt^s-pacaim etc. luxta vcro quam vtetvemaculamLutherr, quacquidemfenfum pro re ipfa rcddit chrum ct aptum, potiu;>invoc^T'^Dcollocandusfu»fIct.,^/^»rf^^, fignumdidiab ipfo difto diftingucns. Literae itaque cc acccutuationi conforraior eft haec in(cr- prctatio : Et dicetis fie bene viucnti illi, demreichenHavfen. Sic verbum i^lDJ^ fuum habct r^y«w> el quidem indicio ri. i datluum^ fimulquen 4^1?- tnorijiratiuum larcns exprimitur, et vox^niumcndae/le^cp(;_<«wi; cumepitafi ^(r»^. 1. pcrtraic£lioncmc)rpft- ^** nunt: wrfwadhuctoca am?naf.vitamedefiinme, Atquehincortacfl: dUccptatio nonnullorura , quare aizr.m to:4 anma) cum partes nonhabcat? Quae vcro iota recidit, dummodo verba in fuo pofitu et conilruflionc acccn- tuaria relinquantur, ct obfcruetur cum Dn. Datizio in Insrpr. Ebr. Ch.f. i69> quod vocula IIV ctiam habeat nationcm oorainis, denotetquc tempusy proro" gAtioneniy protrd^ionem , continuationem , duranonem , tempus protr/tBunt^ cominuatum etc. Commode igitur heic rcddas: nam toto tempore (ab i£lu hucusque ) protrado eft animatneainme. Gtimzmct dem dU gdfize Zdt herifl mcine Seele oder Leber, noch ww/^Vid.R. Sal. b.Melech b, i» Set.Schmidias adh. 1. et cl. M, Rus in Difp. Ptiiol. II de Somno PiJior,Praef. ex Gen. XL./>. 44. Locus plane parallelus occurrij: lob.XXVlI, 3. vbiconfentic Lutherus> aliique. Cap.V, 6, 8. DE CanhtDan^ C^'^Tyn coccis et claudisilHs tcnduntindiucrfum fententiac. Plerique perillosintclijguntidotaf. dcos tutclares Icbufac- orum, quoslcbufaeifupcrmuruni collocates ita vocaaerintper |Ui|u;;&/^rf/2' in^urbus D^ absque pracpofidone poni- 138 II. SAMVELIS. Cap. VI.VII.pQj^jj^jj. jj3(^yg fimpkx et prona procedit verfio haccrad quam inuccatur no- men,nomcn,mquain)IchouaeLDei]exerciruum,infidentisChcrubinis, Sic et redisfime*"! wy cuml^N conftruxilTcvidcoB lac.Weilerum inreg.^.phitoU §,.^. Neque di fcordat hoc pa£lo locus parall, Chron.xVi tranfpofius vocibus g/^ei- 7r«T0 v'^y velD'^, vtiquoque.alias vfu venit. vid.faltem Gen.XXXV,i3.i4. coll.cum V, If vbi fupplctur. Nuilatcnus vcro audiendihcic (untVitringa in S.Ohpruat. lib. i, dijfert, j. cap, i,p, m, iy6. ct Cicricus ad^, 1. qui cum Gro- tio (quctn refutauit Calouius B. I. b, 1.) practcndere audenr, (^„') fub priori D^ mendum ejfey et pro eo legendum^r^^vtjignijicetur', Vbi {^ad quam). Quae ycrfio alioquin eft pro nobis, Verf. 13. Qiiando in hoc comtnate dicitur, quod, quum progrejf. ejjent portantes Arc am Ithouaefex pafjus f. greffufy ( LXX e<7tloi xo^ol)fdcrificatUT fuerit bos et pinguis {arieSy coll. I . Chr. XV, z 6. vbi ctiam nutncrus fingularis indefiaitus pro plurali ad fcptcnarium definitur,)quid hoc fit ? fatetu'r fc ignorarc Rauppius ^/^(&Y. nifiquodfufpicctur, fexchoris feu fex difl:in£lis ordinibus ipfos fuiffc ingrcfTos: vel cum portantes arcam fex vicibusquieturifubftitiiTent. Scdme- returhcic afTcnfum Scb..SchmidiietCIcriciexpofitio,quodnonfacrificatutn fictotics, quoties fcx pasfibus Leuitaecum area Dei procclTerunt: fedfcmel tantum in initio itincris, cum Leuitae fcx tantum pasfibus in via progreiTi ef- fcnt. Sicuti enim in fine deduilionis arcae Dei facrificarunt v. 1 7. Sic ci|ni facrlficiis ipfum deduiHiionis adlum inceperunt, Sacrificarunt itaquc ingratij- xum actionem, cum precibus pro vkeriori fuccelTu, CAP. VII, 14. I" « 1. Jl=)1SJ 1"^ -^ OVod prior di£li pars.Egocroipfiinpatrem, etipfceritmihi in fill- ^^ um,agat deChrifto, nontypice, velmyftice faltem, fedliteraliter, cdmprobat Apollolus Ebr. 1, 5". tantoque magis fe approbabit, fi monftraueri- mus, alteram nee minus partem hanc in litera de eodem loqui, quam tamen etiam ii, qui priore n dc Mcsfia proprie, de Salomone fupponunt, in quern ini- que aBurum Deur virga etplagis bominum (i. e. communi fiuo humana et leui cafli- IT. SAMVELIS. 159 cafl:ig2tione) animaAuerftirus fit. Enimuero verba praefertim Idj'^U/'.IK CAP. VIL CZ2"1N "^JD"^, quaePfalm. LXXXIX, 5 3,nonoccurrunt, fublimicremfum- niequerigorofam infinuare cafligationem mihi fane videntur. Et quamuis hunc locum iam in Not, SeleH, in Ep. adEbr. p, 6, 7. pertra£lauerim , lubet ta- men cum aliquanto claboraiiorem fuac fedi vindicarc. Vepba iraque fonds m fuo pofitu fuaque e^ucpao-sr probe ponderata hoc modo expcnenda duco:: Qui dum iniquum faciet fSj ( iniquitatem ncmpc alienam hominum afTu- menda. Sic ITDVH^ Leu, ^XV, g. turn confiituei fe.)\t\ nominatiuum verbi a£liui ex fubfequente membro adfcifcendo ; Quem dum iniquum fiue -peruerfumfacient, conflituenti \hommts^ vtT^n^t^ facrifuwm pec- can, Lcu.XVr, p, confitendofuperiprum omnesfuasiniquitatesst peccata,ei- que imponetido v,2i.2 2.)ic3eo arguam cum(vt iuftus iudex) virga homi- num, et plagis (hinc li^lSj ^/^^^ ■< CAP* VII. Quicum permittetperuerfumfe fieri, ( vidiJf. 7. hiiic dicit hie Patsr r qui cumperucrfe egcrititum redargUAm eum virgit ho" mnurKyetpUgisJiliorumhominis, i.e. quibus homines in Tcckratos animaduer- Kixxxix, 51. tcre folenr.j, Dubiiim autcm i!lud,quod ex PfLXXXIX, 3 1 , feqq.expofitioni ^^' datacobuerterepoiTent, praeclareetpulcre diluitB. Caloui^s BibU lllujir.^d i&,/./.766.^.nonmirum, quod cit. Pfa!. hacc de praciuricaiionibus ct pocnis 3,prolixe ad €tiei Mesjiae traDsfcrantur : St antem dcrcltqumntfilii eitu legem yytneam etc^ vifitalfo virga iniquitdtes eorunty et verberibus peccdtA eorum : fit „cnim hoc,arguendo a minori admalus^^o^y eum in Chrijio noflrae vet aliende ^•iitdpumtaejint if:iqmtAtes-,in filii4 eiuSiJi praeuaricati dcfecerint^ multo ma^ f^iipuniendaejintiniquitatespropriae. Siquidcra ctian Chriflus ipfe ita 5,coneludatLuc.XXIlI,^ I, Siin nirtdilignohaecfaciuntyin Arido quid fiet'i 3,Dc»cere autem i ^\% Hieropfahes voluit, tAmetfi in Metfinm vi promts fionis /!» ^bi fA^ACy iniquitatef itoflrAe t fan slat aejint, uque plagis affeStui (it propter € as demy etpoenas earumjujiinuerlty mntamenfitiis eiusdem impune Hcere pec^ tarey et legem Dei transgvediy qum vijitaiurus eti am/it Deui intquitates et pec» €atacorum:\dzQ^Mt ita fide fufcipicndum eiTe Mcsliam,vt gratia diulna non abuf-ainuradpeccata, fed vt p/a^/ff ffwTjj^/c? TTa^Ssiiifo'a riy^oiq rcuocet nos ab impietate, Vbi tanaen obrerHationcm mtttixxx ^quod reuertatur Dd'* •uidjiatimadpromisjtovem de Mtjftd'.mifericordiamdUtemrneAm non difper-' gam k^ LOy neque memiar imerit Ate med^ . Non dicit ab eis, filiis nempc eius, fed ab eo ; vt primum ipft Mesfiae praeftandam cflc promifTam gratiam fignifieer, quam anxieauhclauitinplagisfuisipfePr.XXXI, 10. XL, 12.13. 14. LXlX,i.i4.i7.exauditusaDeo Ief.XL[X,8. Ebr.V, /jtum vero/^ij- ^/fyMfx/rfwetiam fi'iiseius, pcenitentiam agentibus, et ecclcfiae vcl regno ■Mcs^"i3e,vti!linonabiicianrur,et flabilemancatregnumeius; id«o addit ; »#♦ queprofanaboteJiamenfummcHm^^ii, Verf, ' II. SAMVELIS. 141 Verf I p. CAP. VIL Verba poflrema r^l^H"^ "^JlN communitcr cfferunt in vocdtiuo^ quam- aisinfcnfuquodarfimoclo diiTerant. Vatablus ita; StiJlaeH kx bominUi.Q. conditi.oetforsvirimagnictcxcellcntis, non hominis vilis «t abictlf, qualis ego fvim : q. d, id quod iocutus e?, dccet folum hominem praeclarum et ia- fignctn. TrcmcIUus vero : idquer4tionehumana^ Domim lehouK Quara verfioncm laudat, vltcriusquc cxponit B. Tarnouius in Exercit. Bibl pag. 364, Parifcr incafuquiato priusrcddidcratB. Lutherus hocfcnfu \lJidf*;McKfcben- Rechty Berry Herr? dcinde AcbHerrt Herryerzeigefi dudicba.'Jhgegeneinen JMenfchen, Tandem vcropsr appofitionccn cum tZZjINn,- das tjl eine Wei' fi etnes Menfcbefty der Gott der Htrr iji* Conf. dc hac verfionis variationc cl, M. KrafFcii doda eV/x^/c/ij in HifioriAm verf. Germ. Luth, §. 12, qui tamcn vcr- iioni vltimdej quam ante flanam etplenAm cixerat,pracfcrri vuUprifxam. Ni- hiloniinusx'///>«4»prJoribuspaIraarapracr^cre omnino exiilimem; vt adco Dauid promilTionem de MclTia eiusque bencficiis fibi fa<5lam, fummatim ad- mod umque rignificantcr rcpctat: Atquc haec vtique" ( "llf^D i. Chron. XVII,i7.vbi 3 eft veriutis) eft forma fratio hominis, vel prcprieclara (cum rcfp. ad rad. "^TJl) inftitutio [qua megratiorcrefpexiO:i'''^jri"^N'^T iuxra loc.paral). cit.) de homine (iTH^Tyon quoad cxccllentiam, excel- lentiflimo, altiffimo ibid.) qui fiujul eft Dominus lehoua Deu$» QocmquoquefenfumapprehenduntFricdlibius^./ Hshvcus Di/p. GifJ/. T.^. difp' f. pag. icj. ct SUneh. lud. 2, cUJf. i.pdg. m, ^6. 57. Gbffius in Oncmat. Mejf^ Vroph. cl.s* n.j. p.nt,j^\ 6.fy. FefTolius Aduerf S. I 6. c. 4^32 et ^2. Tlulo in MedulL Th.pdg. 3 9?« ^q. Peifferus Bub, Vex.p, 39 1./. Dn. D. Maius in Oecon^ lemp.V* T.p, 778.et Dn. Hillcrus tarn in On»»i.i{i, S. p. 447. quam in inflitut. X. 5". cui quidem iT^^n ct'^'^n eft pro ^l"|l'*'Nn, I'^NH, vcititque.* ethaece^i delineatio hominis etc. At non opus eft, vt fotman et lignificationcm nominij inhocynicoiocomutcmus, ctexaiiaradice d&riuemus, Quum" hcic dic?tiif propter verbum fuum, fed i.Chr.XVlT,ip, tJ^SV "^'PVS prcptCf fer uum tuuni,quod port lunium ct Tainouiam /.<". » 'S a bene 142 W. SAMVELIS. Ca p. VIII. bene conciliat B, Calouius adh.l. conciliat, vt Verbum Deijit feruM Dei ; fer' vus 4»iefMD!i/t£Mef//ar.ConfAcC.XLU, I. XLIX, 5. LII, 13, Nee ali- ter ^X^itfias Tom-lL MifceU.Bxercitj. § I 8-/>. I ot, ad (lipulantcDa. D. Dcf- li»g,io Obferuai,Sacr,P,L£. ija. m»^ I CAP.VIir,4. •'3 'Nfigncm ivcivrtc mille fuiiTe dicitut ],c. Chr. retinuit fibi centum in vfum fuum ; itaetiamcx. 7 000] equitibus retinuit fibi 17^00, Pcditcsomncs nempczoooo fcruauit, quia nonpedites, rcdcquorutximultitudo in. lege erat prohibita vid, Deut.XVlI^i6"» 'Quamconciliationemcxiprafcnpturaoptimc hauflam pla- cerc etiam video cl. M. Rus in nupera DifJ'ert. de Harmonia vitae Dduidif p. z 6*. ro ^^^ vcroQihm notivc eifuor curu/efy vti >&. /. confirmante praedicato- FiTLXXvr, 7. y^^^'' ;^ enemab4ryCollioi:.Xi,6. et 2-Sam.X, i g,. Pf.LXXVI, 7. dormitt et: j^ jj^jyjj ^gCurrus etequus, i.e. tarn equicurulcs quam qui cquitantur. Sici Ezccli,, XXXIX, 20. Saturabiminifupermenfkm^T^ "^"S^ equoetCUrru,i,c. c- quis etiumentiscurulibuSjbencdocet BochartusHJ;>rd?z.P:/./.p9.^/ 100. vbi quoque illiuslocutionis ^^A'/'Aypro^^a^excmpla ex Virgi/io afFert, Atque- ita curacodemrumitClericusad/tf^.ffi?//', pol];I.uniuani. Pari ratione ttJ'^fi- gnificare nonfolum equitemf fed ct quandoque equum inlocis i.Sam. VIIIjiu 2,Sam.l,(S. Ier.XXr,7. ct clariusIef.XXI,9. c,XXIl,6.etc.XXVIII,2.8. cum. Bdchario l.c.p (^%. et Lud.de Dieu adllcc, notat B, Varenius Comment. ad lef. * ^•' XXl^j* inprimis propter voccm IDiC, cuius vCus (it non in copuU per/onarum, fedfupporuorttmbrutorumt.z, iumemorumimmquamhominum^ Vnde vcrtit. par equorumjKrieges'RojJe, Confirmatpariter iftum vfum equitir pro equO' Bochartus /f. cxVirgiliOjMacrobiOjEnnio. Sic vice vcrfa f^««/ pro equitc vfsirpatur.CQnf 2.Sam.XV\i.cutn i.Reg.I, 5, Ecica in 1. priori Vulg. eE Pagn inus vcrtunt eqmer.. Verf. I a. Vbi verba HlDrtbo "vITN^'^S nonvcrtcnJa funt in regtmine «4W i>/V iW&/'w»cum,r(>/i ficQnim talis for^tacccntuura pofitus n}»n'70 y;'*N""»p: Ian* ir. SAMVELIS. \i4y ramveroquum ^^^ feparatum fit per riibdifl:in£Haum minorcm Tbhir^ et CAP,. "K^ iniDn /D cum "^yn perfcruum A/frf4«7Coh3ercar, mcdiantc quidem verbo Xlll- aliquo, ideo cum perfpicaciore Iitic Chaldaco vertcndura ; quia-vir faciens bella cum Toi erat HadadefeF^ Cap, X, i8» NOtabilis et hcic cum Chronicis prodit &,vTiKcyUy caque gemina. Tr'imA- eft, quando heic mentio fit 700 cunuu^y quos Dauid ex Syris pcrdiderir,- illic vero 7000. ^//f^*/, quod locus nofter Sam. 40000 equitet i i.Chr.XlX^- ig.vcro ^0000' pedites Interiiffcperhibcar. y/A^commodifTctollitur, ficuni "R.Wsilthtvo inHar>7i.4dloc,noftr Saw. Rsupipio ad eund. Lightfooto lom,L ' Opp.p. 64. etDn.MRus in Difp.cif. p. ^0, dkamus, in iibro Sam. coiitmemyi- de!icet7oo curruSjinquibuser^nt 700 dccuriaemiiitum i.e. 7000 milites;; in Iibro autcm Chron. ri3?7/(?«/«w dcfcribi/cilicet 7000 mi]ites,qui ex 700 cur- ribus pugnabanr. Haec paritereuanefcit, fi dicamus , vtrumque fimul confi- fterce^-cpniungendumelTejita vt Dauidtam 40000 cquitatu?, quam p^di- latuSjiaiK^irii 80000 Syiorumproftraucrir,. Cap. XIII. i5. Eb.Schmidius facit haec verba Thamaris dcprecantis,h.m.reddens : A'^ (fi- at ) negotium mali huiiis mMioriT^quam altertim erat^quod fecifti mecum \ vf {dVdimittai ( repudics ) fne» Haut fccus Cicricus h. I, Ne caufam praebeas huic malo mAtori eo,quo me affecifti.Jmittendo me. Lud. autem de Dieu red- dit aiTertiuc : Nonjunt caujae ku/Hi mali mAioris aUfro^qno me affecijii^quodme' emittas. ConueniuntfermcLudicrus, luniusetTrcmellius. Quae verfio- nesfunrpartimobfcuracpartimaccentuationi aduerfae. Pro earum con- ilru£lionein ^NTD poilularetur rz/y&r/^^iffrubdiflindiuus maiori?<&/^/^,cutn fuis fubordinatis h. m. 141 ^NTH n'^II^H nVIH n-|1N-^SN. lam vero quumin HNTn comparer rex maiorterricorialis ^y^Xv/z^Aw/^^w, indicatur, fc-* qucntiain vnumpeculiarcorationismembrum coire, ct proinde potius vellc Banc clariorem,mentique Thamaris conformiorcm interprctationem^particula iafupw /N naturam nominis induent«,(vid LuxEbr.p.^ii)'^iM'A ejl nego^ S 3: tiumi s 144 II. SAMVELIS. CAP. XIV. ^'"^"^^1^ ^^^8"^ ^"^^^'P^^^^'^^''^^"^'^ facismecum, ad cxpellen- XVII. dum me, (vt expellas me,) Germsnice : Der Handel diefes ( an ficV)grOJfen Ukeb ift n'tcha [geringer ) g^g^f^ C ^'^''^ ) '^•'^ anderCtdas du an mir ^thufly dafg dtt mich ausjiojfejt^ CaI', XIV, 13.14. EXhibent hi verf'js orationismuUerisThckoitidis prudentem hypothefin, quaRegcmDauidemex nropriis verbis coDuincir,rcducendum efTefiliutn Abhfchalomum, cuius fenfuni ct momenta curate et dilucidccxprimere allabo- rabimus-Ffy/rn. Quareergocogitafti fimilc(quodfamiliamcacogita- uit contra filium mcum cognilum ruum,)COntra populum Dei? (cum pc- riculolalutispopuli?) Nam ex quo loctitus eft Rex verbum hoc, ( promiitendo fccuritaem iilio meo.) certe reus f^dlus eft, ( eo ipfo fe ipfutn vtiniquumiudiccmcondemnauit;) eo quod noii reuerti facit Rex CX- puifumfuum (propriumfilium. Nee procraftinanda eft reconciliatio, r« propter vitac noftrsc certam ac fluxam breuitatcm) ^'<'r/I4.Nam moricndo morimtir et lumus ficut aqnae diffluentes in terram, quae non recol- ligipofTunt, ( 2. Imltandumeftcxcmplam Dei mirericordis. ) Etannon Deus ipfe rurfus acceptat animam ( in gratiam ? ) et cogitat cogitatio- nes ( pacis ? ) vt non repellata fe { in aeternum ) repulfum ? Conf, ler. Ill,5.cumv, i2.etPr,CliI,p. Cap. XVII, 3, I" - :« J r - I V -• . T - J : VT aliorumduras, deque fuoDduentiuraverriones taceam, benemuiti in- terpreter itafnnplicitcr ac indefinite texrum h.unc r^ddunr, quumy poft" efuaWi reuiyfifuertnt ornnes virty (qui fcil. cum Dj vide funt, ) quo^ tu quaeris; acfidiceretur vT'^Nn /D,et talis accentuumeffctpofitus It^^NH SdH y\^V2 vL']5IjQ nnN^TvUN, qui tamen ita funt ^o(\t\y\igenerdU afpeciali cmpha- ticediftinguantjh.i.ra. Cum reuerfifuerintomnes,virinempcilli> quos tu quaer is, Wcnn dem alle ( zu dk ) gehacbtf^didieiemgenMJt'nntr- ftemlUh, dewidn l>fgehreJi,fo etc* CAP. n. SAMVELIS. H5 CAR XXill, 1.34.5,6.7. CAP.XXIII QUoniarnIn verfusprimj turn arHerenda turn vindicandi hacverfione; Verisfime didum Dauidis iilii 'ilchai, verisfime, inquam didum, viri ( quiy'conftirutus ciiexcelilis, vndi Deilacobi, et iucundi pfal- ITiis lifraeliSjex pundisetpraerercirnsccentuaiioneomnciam pundum tule- -^ runtinfcrpreres quidam eruditi , vici. Hacklpanius in Not.Bibl.adhd, et Mi' fcelLSp.ZiS.fin. Weirnarus de Ffu Accent, liiblloc.i^. Sib, Schmidius in Difp'psctd.inb I, et Comment. "^'C^'aimtuhius Dijp.inaug.de llluflr.quibiudcon- trou.Tijeoleontroti.^ p ^, I-bbichhorflius Z)//^, f.rwi/f«/^«w, quam SubieBum con- tinuatum,eftque defcriptio Mefliae, dc quo pariter bene "inierpretatur Chaldac- us Ionathan,et quideni dominantls notantcr DlNp in homtnesyr\on fpecialiccr Cttantumin iifraelem.in pracfsgium vocatioris gentium, in quas aequalitec ~ cxiendat regnum fuum iile dominator. Conf.lef.XXXji i, Pf. II, g. LXXIf, %. Zach.lX,io. Praedicatum p'^TiJ //////.^ coI1.2ach.IX,9. lerLIlI, 11. lo. Clcricus cum aliis refert ad membram praeuium, hac data verfione, qtd domi-^ -naturhomin'tbuiiuflus e[l i quaeveroimpipgitin ipfafundamenta accentuatio* niSjulus virtutis diflindiuae attribnens propiori maiori regi , quam rcmotiori, quaequehuiusmodiinterpundiunisfacicmpraeberct p"^1!i tZD^J^D *?^10 -aerj^^ Et licuteftluxmatutinajorient^ fole, lux^iacjuaro, m^lutina fine dejofis 14^ II. SAMVELIS. CAP.XXIIIdenfis nubibus,( et ficuc) a fplendore eius (exiftente) port pluui- amherbaex terraCfuppleem. pracced. ITir oritur. Qiiod n"^T etiam bciie dc //^wM dicijoftendit ad voc. illamin Lex.Guffetius. Sicut et LXX. ebraeufn HD!* germinauh (acpe trans ferunt dxawiTkM exorior. con£ Not. Sel. in Ep.ad Ehr.p.^^.) Sic .ertt jiatHi et conditio regni Mcffi-iCy quae .aTfc^ocif; cfl rubaudicndajinquofubinotis typorurn cthgurarum vmbris acinuolucrisj - guibus V. T. obnubilatumert,i!iuftrior omninoct libcralior crit oecono- mia Dei temporibus N.T. de MelTiae inprimis perfona, ofKcii?, beneficiis, 'regnoquc fpirituali, non veniente ,u:t« V«^5;r>;(0;jcsw? ctiwol^feruatione yUn^ it a vt '/fcq.5. Quod vero non firma( vid.fupr.p.[T3.)futura eft domus mea CumDeo,quidrefcrt?numeorum perfidiafidemDeiabolebit? abfit! Rom. HI, 3. Namfocdusacternum (tZ2"^XK:n ">-tOn mifertcordias fideles Aa.xiii,34., IefLV.3.colI.A£]:.Xlil,34. vhiroLoaix idem eft hcUeniftis, quod ra ixiyj vid. 2.Chr.VI,42. in filio regnaturo in aetemum 2.Sam. Vil, 13.) pofuit ^deditVc. Ail. Verborum enim CDI"^ et 'T\^ fynonymica permutationc in fcripturis nihil notias eft.) mihi,ordinatum [cum certo ordine^dis- pofitum] in omnesfpro omnibus (non pro mea folum domo.proquefc- lisludacis, fcdetiamgcmibusIef,XLlX,6. A£lXIII,47.) ac firmiter cu- -ftoditum(hucusquc, etporro cuftodiendum ,• ) ideo omnis falus mea, omncque beneplacitumCfc n3 cftineo/oedere euangcIico)etiamfi non germinare faciet (fc. "^no domummeam, fed potius itadecrc- fcerc, vt y""^ trunco/ucct/b,tQmpQ[i2tc praefertim IofephictMariae,videatur {imilis,ex quo tamcn propullulabit virga etfurcu/ruy Icf XI, i . HDli germen i//«i^Z)4«///^.)v^r/:($.Acuero Belial, [filiosnequitiae] quod attinct, (qui Meiliatn ir. SAMVELIS* 147 MefTiafneiusqueregnumfLint repudiaturi , & irripugnatur?,)ficut fJ5ina a- CAP,XXIV mota(fi"gularis collediuus ) omnes illi erunt,quas manunon capere pofTuntj V. 7. fed quisquis attadluruseas.implerefec i. c. armarc et mnnire ) debet fcrrOj et lignc lanceae, et igne omnino comburentur in ipfa fcde* Afguitur his verbis tropicis fpinoforum f intra£labilium ct contumacium ludaeorurn, tcmporibus inprirriis C hrifti ct Apoftolorum, reic- dio,et perarmatosRomanos /«r/y4iprorumfecura/f//(f, Hierofolymis, eucr- fioetexllirpatio. Cap. XXIV, 13. HEic lOdicitur 2y*l a^:ti;-yn^ -]b H^:yr\T\ Numvemettibiz^v'r^^' li\vuf4misf.Szd i.Chr.XXI^iz. ny-^ nZD^J^ ^nSTi;-DNJ A^z/w^e- ritTRiENN 1 VM /^W0? Varies variorumconcilian-dimodos reccnfet, reii- citquc B. Pfeifferus/^ Z)//^.FlfA-./'.464. quideindehunc vt commodifTimuni fuppeditatjin Samueic comprehendi tresannos famis iam praetcrlapfos pro- pter GibeonitaSjde quibus i.Sam.XXI,!. Iamque,quum Gad hoc mandatuni Dei adDauidem dctulifTefjannum aflum efTc quartum,quo quidem annoDeus, data p!uuia,teflatus elTet/e concilijtum,veruntamea nouo regis peccato ofFen- fus,nouurn proppnat triennium famis,quod luperioribus iundtum , feptenniutn conficiat, vt ita in Chronicis fenfus fit : Num adhtic veldenuo tres anni famis e- runt ? in noflro autem Samueic hie : Nti»i terra tua premeturfdme pj^icm an* fjorumjconriumeratis videlicet proxrme praeteriapjis'^ Enimuero iam con.mo- dum obferuauit cl. M. Ras in DiJ?ert cit.p, <^q. hanc fententiam, et Rau^'pio adh.l. Belgis,aliisque adopts '^amjh.icdifificultaielaborare, quod docerenoii poiTit, quarationcexhisternisanni 7 oriantur. Nequc enim q^iattum an- num, quo haec afla Tint, connun-icrari pofTe, pattim ideo, quia 211a iinegr. ai .'n- imm vix cfficiant, et annum, quo farhes iam ceflauerat, &Wfw;;ad;r)Cu am ramis annum dici, (i vel maxime gratis fumferis, quod multi fsciunt, fut'Te annum ' fabbathicum, Quare praeferiraus"cumeodemSan£lii, Serarii, Corncliia La- pide,etTirinifententi3m,principioindidame(refamem leptem annorum, fcjJ deinde.deprecante DauiJe, ad triennium fuiffe contra£lam, ad excmpium fi- mileGen.XVIII. Et huicrentcntiaemagisfaucrctcxtum,alt Seb. Schmiuius b.L ex quo apparcat, quod Dauid diu in eletflione haeferit , vt rcfpon/uni Gsl^ vrgerecoa£lusfit. Pcobabilc itaqueeiTcGadum bis vcnilTe a^' Dauidem, primo indicafTe, 7 annos famis, vbi vero Dauid fpatium petiifre;deindeetJam fpemfecifrevlteriorisremisrionis, fi vel maxima plaga vgnifTet. 2,) Circa X alteram !4? H. S./VMVELIS. Cap. XXLV* alteramdenunciatam plagsm poll particulam t:3^0 Schmidius adicifcft ex vers.l2»verbuni T\T\'2> mmeligiffugeyeteQtc. Sod meiiuscxhocipfo ver- futertiacplagaeadrcifcitiirinfiniriuus gemndialcens rTD, erVtro'biqae fira- plex erit veriio : Num ejfc debet per tres menfesfnga ma coram hoftihui tuisj it a tjt qu'tlibet ijiorum tepcrfequatur ? aut num ej?e debet per tret dies ptflU in terra tua? 3.) Qnando vers. I J dlatarX St d:^dic hkouapeliemin IJraeli\ a ;??^w(nempeiJiiasQiei, quo Gad Dauidem xcmpeliauir) usque r,d ler^pm 1^7 ID ter^pnrii conjittuti ; qu'erit-ir J qH.'tle te'-npm praejltmum dettrmtneturl on jusque durauerk peft's \%\x\iXvm.adh,L ei Boc'tarms Hieroz, P.2. l,^. c, ^ g, ir>t«iliganr tcm,:)us vefpc'-tinumfacrihcio \y\^\ conliitutum, er quo ad preceS cotiucn^bat pooulus. circa horarn diei noram, coll. Atl.Ilf, I. Cuiverofen- t«ntiae feopnonitci. C'cricus h I. c\\x\im\x\\\l) ad(ei?r(?rf;'£'/i ^/ ^^^w: atinparalip. tuemorari v. 24. i/la argento emta, pretiiim tamen non detcrminari, fcdceu e Samuele notum praefupponfy V. 2 5 aixtzm zd quia Dauid iilos aureos non dcdcrijC profo'.aarea, fed ecprobobus et plaudris et tritico ad cb^ationcm, propter verf.lj. Senfumigitur eir£"~p | ID'ITV, prout parallcia occurrit ler. xx,;i. icr.XX,!. ]r\pr\ "IDNJ-ppinis VJyv^^ vbi tamen^LXX, Vulg. Pagn. Tremell.Pifcat. etBelgac vcrtunt : Cumque audiret Pafcotbur filiusimme- rifacerdos, conftrufla fie malediueHentes, non immcrito mirante Seb,- Schmidio^^/^./. pro filius Immeri facerdotis. Contra in noiiro loco di- uulfaconiunguntur, pro Afariahu filius Zadoki | facerdos erat, confir- mame parallsiismo in verfu itatim feq. 3. T^TDH ' "II'^^^HN * p DS'^Tin'* lebo* Q I. REGVM. 151 hhofchaphat film Achilud \ cAncelUriui ^ non ednceUariiy Item in v€rf, 5'. -, . ^ ,y « jriD frj^-p "I^^TI etSabhudfdluiNathams\ facer dos^ wox\JacerdotiiyVtn>'^^' men itcrum Luthcrus al-iique. Cererum qui heic fimpHciter dicitur ]TD, et ul- l^n\x% focim f\AmicmregiSi coIJ. 2. Sam.XV, 37. VxdtluiQ^^t ftcerdos iufii- tUey, et polilica ciignitste confpicuus, colh 2, Sam. VIII, 1 g.cum i.Chron. XnX, I /.adcoquediffertabillo Aiaria [n);;n, cum D dcmondratiao, vtpote facerdoi;c -yaT- e^fx>lv f. fummo cuiu'- CZLi"*-n2, VicdriizxzMt Zadok etEbhia- thar, v« 4, quiqaedefcribitur vt^/ifui.e. abnepos Zadoki, facerdotis magni, CUIUS frequenBh^denijsmentio, contradiilijnguendo fie familiae Abiatharis, quiqueficgulariterct£|^«/^s'7iv^commcmoratur r.Chron.V, 36. quod/»/fw/'/tf Salomoneo tpimjirdtierii, Vid. Scb. Schmidius hj. Quod autem minifiri aulac primarii, intimi, et .magnates tituJo pariter facerdotum nonnunquam in fcripturis infigniantur, \d fit exinde, quod in uno tertio conueniant. Quod enimracerdoresaguntapudDcum, intercedendoetofferendo pro populojid ctilisapudrcgeai, popuIilibeJlosfupplicationura, etdonaria w ofFerendo. Cap. V, 6^ TJJOcjn locodicitufjSalomonemhabuiiTe quadragtes milleT\^!T)^pr4efepU \af/oritm,ii7c"n'c-cc(nx; fed 2.Chr.lX,2 <) ,e^uater mdleT\'\'''\^ Jiabuta. Quam pugnam conciliat omnium commoditfimehacc fenteritia, quod videlicetfue- rint 4000 ftaifuUf et in ^fingulis fiabu!is dnem praefepia^ quorum fingula crantfeiun£l:a eiTeparata, vtexiis finguljequi pabulum fiium carperent,nullo fc. praeripientc, vel etiam nimium vicinos vel calcibus ferirent, vel morfa 'confortes premerent, vel.morbidoscontagione aliqua contaminarent. Hum inmodumfaiiibasetptaefepia fuifTefabricata, patetcx z.Chr. XXXII, ig. vbi dicifur, quod rex Ezechiasflruxeiit rni"7N faliscaiivx praefepia fmgtdii iu- mentis, Ita enim reddcndam elTe ebraeam phrafin et alii monucre, et exem- plis docuit cclcb. Bochartus//ir>ri?2, P, J^p, i 55. Haec cl.HilIerus/« dijjertat. dc criice ihecl, '^'^i^O p. 1 5. itaque ct veterum Rabbinorum fententiam hanc,cu- ius m?:ntioncm pariter facit Rafchi h. 1. dillin£lius expofuit, eique accedJr Bux- torfius/» C4r4/f"12 ?] /M "^Ty partiraw///.?/zi3£'y/V/7<>;7/?/; pereaiplin ^, quum tamen obicclidno iaClKonlcisapertcconflituantur, et ab ipfomct recle expriman- tur* Fi';'y:2 5.(al. ir.) Grnuins adliuc dubium eracrgit quQmod$ comordtt vox ?n /p'^ (qiicd eflprofl/pKtDIes. IX, 4.(5)Mper Dagefch abforpro) liuius ioci cum hl20 z.Chr. II, 9. (10)? Nodum pericu!c/ii]';me,moreC2p€l[i?.nc, fecat non foiuic %(^\K^-AUxw%in Lex, Pent agiadr^d^"""^^)^^ dum affcreic yadtt^corruptAmh/jnc vocemeifelibrariorumincuri.i^ rcij //«1 mtit^to. Cci W'akhcrus /« H^rm, BihL ad hi cum eoqueG!affiusopponLmtMaroraro,etaequiusiudicant,vtru!n- queiun vrgentinm numerantup 5'^.:>,qur3m Ik-ic exprimantur foluni 2fo. videijcetdkeodum ciT-;*,ilJ'c nmnes totms inmis opens praefe^JO"- connuuierari j he^c v'ero praefedos h/^runi f 5 o* eTHmuiomnunnreiiquorurrj, quod aamero 2,5'.) fuerinr, iiqiie fa fern Ifraeli* jicl, quum reliqui peregrinij etpr-jleiyti^conlenfientibus iisdcra Rabbinis, ■ Cap. Vil, 26. Hcrimen- illud inter ^.*/^jtalentarcueraadSa!om mcmperduflaeiTe, vt quidem textus ex- prelTe dicit, de quibustamen Regem 30 taIenta,quaeinUib. Chi'on. fuperfunt, fcruisChiramipronauata opera fuadedinfc. Cap. X, 28. ■n^Qn ■'inb nipoi ca'^isao nb'bt^S y&ti o^o'en hjiloi QUcm vcrfumLXXita transferuntet diftingunt: ;] l\tlo(; twv /Vt^wv g? £Kas s'v cl/k\xyy,xri, Yx V i\\gUMS\ 8t editcebaniur equi Sitbwoni de Aegypto et de COii : negotiator et enim regis emebant de Co a etjiatuto pretio'perduceb^rjt. Quiinterpretes to DIpD arripuerunt pro nomine proprio cum praefixo O g^ gHxs,^tfCA4^ife./.ctDn.D.Maiusw0^f<7»./w^.Z)/>y./'.77./. 310. ita vt Spiri- tus S. facrificuIorumgenufiexionesctgcflusr//#«/5/Irr4//'tf«*r vocabulo contera- tim exprimerc volucrit. Nee deinde probatur cum Bocharto Hieroz. P. /. p. ^^6.prolepticus iile nominatiuus ^lias ^d verbum T\WV fubaudiendus, U fed j^S I. REGVM. mmmmimtmtammm*lm Ud praeflabit textum in fua fcric citraquc TC^oXr.^xv acciperc, ac verbum H^J?, CAP, XX,^^ gjjjjg^ ^gl a£^iuc,{Libintclligendocius participium 7W^V facienst vcl Inde- £nitum '^^'^ aliquU ; vcl pafTiue et neutraliter ///i57a»« ^-r^/, ^f« mdn gema-^ /•y&^//^4/'V,ceiire£lerupraBataui, tam€ifi/«Nb///deElia exponant,ct ludaei. Coni,LtixEhr.p.:^l%, Praefertimquumnonproculanoftro tcxtu fimile ver- turabisitavfurpetur.ncmpe V. 13. 1jS"njn^1 Detuv igitur nobis, fo gebt^ man tins nun, Et ita re£^eiterufnamboilIi. Sic v, 26. 'UTTi [H,3~'"1^>J qui ddtus vel comejjttsefi ilh^dcnmanibnen{^o9iQk^iox\cm)zugeUJJen hatte. Erfi hcic a£liuc et dehnicectiamrcddi pofTit, quern permifer at (nempc Elias^) ?///, Dc fignilicarionc /^rwiV/^/?^^ \\^.Lux6br.p. 300* Cap» XX, 35* ^2b»n ^wSi-i=^i nnc^"^ ri^n:** a'^^'^i^n^ Bi (a) virPverbiVX'n.S'^ ludaei Amftelod.pro hociocoaptiusaliisintefpp> reddiderunt ; BieMknner mm nahmen dar vor ein gutZeieben. Eft enim ^nj \?ocabuluiTj psVov/ignificatque heic augur ab amur f.ominabamur in bonum fiempe verbum Acliabi, NIH "^DN fratermetu t{[. (/3) VerbiU;bn«7ra^ X£yC|U£W fignificatio ex vs^t^acei tcxtus et cognatis linguis diiudicanda eft. Penes Chaldacos ei Rabbinos primo fignificat Mifcere et fpecialiter mifcere tnajfamfarinae ddcollyras f, placentas ', {zcundom^'i^h.. proprtum ejfe velyf- trij fimpliciter declarariy et in Hrph. ftmpliciter et abfolute decl/trare^ pyonun-* \ fed cum remotioriT^nj%eirtz«r DTO ^r^T IVO^-^ '(JCD tZDSJ CAP. XXI* mn p yrH iioNn imo r-4in ^nj^ lyc^^n ■in'>^n^^ iy/>;f ?Y/ CZjtrjJNnt QuamquidemconftrudionecnpariterfedamrB. Lutherus, licet non in fcnfu futurif neglc£l:otamenn?'«/tf/';'^^^//^«Aj-, transferens: llnd die Manner Nab- wen e'tlendi dat Wert von ihm, Dcinde idem Rabbi duo ifla ve-rba 1'^nO'^l ID'^PI'^T habet pro fynonymis, in fignificationisincrementnrn, ut alias, con- iunais, vtinnuaturnO^S VDO "QIH "^m ^^^ ly^; t=Dn^Tnp D^T jTHi^ "^"iDNCDn Nin '^t^'^ maxima feliinati0illomm\itox\ivc\iadeo vtquum pix ex Ore regif excidijfet verlfum illnd fratereft* illiiUicointerfefuerint frater tuus» Aft ifta fy nonymica figniiicatio fefiinmionls in voce ^'711 non e A pro# bata. Cap, XXI, 7, MOrdacem banc orationem impiae Ifebelis aducrfus Achabum B« Luthe- ru?, luxatacttraieaaeiusftruaura, minus concinne reddidit: Waslvare fiir einKonichreich tnlfraeliWenn du thateji'i quum tamcn in natiuo fuofitu fcitum et facilcm fundat fenfum : lu nunc (clegans in zhtizoparonoma/ta no- bis eft inimitabilis) exerces regnum (vid. Ebraifm. Etym. ad h. 1. p. l^<).')fuper Ifraelem. Loquitur cum apofiopefiy affcdui indlgnationisapprime congrua. .'\^ulc dicere .* du biji ta izundKonig iiber lfrael,fo Ivir/i du ia auchfo rzf/pouuoic undcoms^g^bAben einen K^aboth zu z\vingeny und feinen Weinberg an dichzu hringen^ ^uicquidtibi Itbety licet. An nefcis te regem ejje^et leges dare ncnaccipe^ r^? Wohlanlwas du dtr nicbt getrauejl zugeben;ivillich dirgeben.Hinc ita pergit, fieheaufyUndifSy undfeygutes Muthsy ic^ypilldirdejt Weinberg 'iiahoih, du lifrceliten^ geben. Verf 20. A • : I 'It t :i - VulgataraycriIon«r>»«w/w#w>'?/wtf inimknm tibi? mU jro^a Tccu- 158 I. REGVM. turn et hcic elTe B. Lutlierum hac fua, hajiu du mtcb je deinen Feinderfunden^ C AP«XXI. vti non tcmcrc negandum cfl, ob manifeftam et ocularem harmoniam, ita ncc in praciudicium fontiumjquihabentcxprefifc ''U'^'^N i(^xam ^rimaf pet/! non fecundae "l3^'^^^, ea rigorodus deFendenda cum cl. M. Bcckio in Difquif, Hermen.p.i^(). feq, nc vidcamur magis duciau£loritate humana, quajn di- uina. Omninoigiturliteraeebraeaerefpondet communipr haec, ^D'^'^N in vocatiuo reddens : Num inuenijli mcj inimicemi ? Qiiin hanc ipfam translatio- netn in dicla Vulgata per Sixium V. rcftitatam eiTeexprobansfimiscodd, latinisjobferuat Saubertus in 0pp. Pojih p4, Quanquam non inficias earn, pa» raphrafiniftaniSauberti/.f-. fere cum Pifcatoreet Belgi?» tandemne incidis iff we^mibiqrie obmamfaEiui a ? Kommfi du mtr einmahlvov Augerty darffl du dicb vor mir blicken U^en} mihi plane non placere, quia partim non adco apta ell ab* rupta ilia compellatio, quafi eum non iam ante conucniflct. vid. cap. X VlL ct XVIIl ; partim quod fupponitjAchabum hoc fuo fermone fermonem Elia© praeuerti{re,eumqiieloco falutationis excepifle. Quod non probatuF; quan— doquidem mindatum vbiujs ex cxfecutioncct vicisfim haec ex illo rite diiudi- canda efl. Illud quando concidus proponicur,in exfecutione difertius exponi- tur,et verfa vice, Hinc rempervtrumqueharmoniceconiungi debet, et al* terumexalterodilucidarietfuppleri. Itaeth.i. Quum enim verba manda-^ ti fpecialis et feralis ad Achabum,A^««i ( i.e. vtiquc ) Occidifii at que etiam bac reditafHI Stc dicitlehoua:inlocOiqua lamberunt carter fanguinem Nabotbi^ lambent canes fangumem tuumyetiam /«»w,(conf. dehac fimiliue cmphati- carcpetitionepronominisProu. XXir, 19,- in z p[> Hagg. [,4; in i,S^ Gen. XXVn,34. Prou.XXllI,T5. Eccl.11,15. 2:ach.Vir,5; in j./Z-Pfalm. IX,7. XXXV^nr,il.) inc^fccutione non habeantur,et alia infuper in exfecutione habeantur, quaequefpeciatim ad Ifebelemfpedlant, quae inmandatonon ha- bentur,ecquis inJe colligefs, ilia non intimaiTe Achabo Eliarn ? aut aliqua fu- pcraddidilTe, quae in mandatis non Iiabuidet? Quod veroipfi ilia etiam quoad y£>;'«;4/i?indixerit,con(irmateuidenfer euentus cap, XXir, 38. Et lambemnt eanes j tnguinem eius iuxta verbum leboude^ quodbcutus ejl^n^m^z per Eliam inipfo liociextunoilro. Proinde verum ell, quod diximus.tnutuurn et infc- parabilem mandatum inter etexfecutionem perpetuo clTe rerpe(n:um, ct fup-^ plcrncntum. Suppofico itaque,quod verba ilia duriiTima vltionis diuinaeE- Has AchibodenunciaueritjSaubertiana iatn paraphrafis non quadrabit, ecu quiuis tacile iudicarepoterit ;necifl;aBeckiana /.r.infauorem vcrnaculac co- a£la, partJcipium^D^'li^ in A^(?/»/«i«//«^ reddendo t Nitmjuid inuenijli me {vt^ inimicus mens ? HaB du micb ivoblals mein Fein dge fun deny cum ampliato hoc fenlu £dsji(t:i yd a^iua ; Hafi du micb Wohlgefundeny ais mer, den icbfUr mtinm I. REGVM. i^^ meinen Feindiiishergebatterj; vel ball dumich hi er ge fun denials einfe'mdfdigerQtS* XXt- Mann'> \vashajl duhierzuWfich? hab ieh denn ei^va d'lch zuvor feindUcb traEiiret ? Atque fie maior ponamus ; Ich \villmicb vcrkkiden^ undin den Streit kommen^du aber babe deine Kteider an, Undder KiJnig If-aelverkleidnte fuby und fie ka- ffaen in den Streit* Quae cum Targum omnino fenfui Jiterae commonflrato eftconformior, Etmirarifubit, cur nee in loco Reg, haccin edit/one aliqua {it ele£la ct adoptata ? Nee minus in loco 2 .Reg.Xf,! ^. liticrtati nefcio cui in- dulgcnsB. interpres, verbumTin^D^V/«»,ve?'«w«yw tranfpofitisliteris, et negleflo affixo tranftulit Hndyvaren froliehy quafiefret*iin?3^*'^J, quodipfum tamen in loco parallelo, z. Chron. XXIII, 1 1. dextrecxpresfic ^^'^fdbetenibn* Hanc proind« verfioncm in locum prioris fuffieerc praeftaret.Licet alias vcrum fit, quod vnBionem et coronationcm exceperit hilaritas ,quae quoque dilTertc in- diciiuvT^^iCQffjpio/i^item «?4/;»/yw;hilarwiique Qxclamationcm piuat Rexi IT. REGVM. i^i Vulgatum liaec inrerpretanteni , nee erat tunc rex conHitutiu in Edontt non cxprcffifTe duo poftrcma verba "^"/D 2':£0, paiatB. Saubcrtus /. c, p. 1 5'o, Quod ego nonputem, fedfolummodo vllimum"] /D vt fupcrfluum praeter- iiffe, alteram autemllilJ formaliterexprcsfifTe perro confl'ttutiu\ quum vti- quepfopriemagisfitet vfarpetur vt participiura, quam nomen fubftantiuuni ^"CoVicMriOi v^gubernatorey Stadthalter, Necaliudapparetexrupplemcn- dolcfuitae Emanuelis Sa, ipfoallcganteSaubsrto: Sed Pro-Rex, CctLconpi" tus d rege ludd^ Quanquam male Vaigatus hoc vocabulum ab altero pD contra ^fffw/wauuKitjCtinterpraecedentiaconiccir.B.autemLiitherus vframcjjvoceni ■ - Omi/ic, vtpotcqua fenfui parnm vel nihil accrcfcere yel decrefcere forte iudi- . cauit; qaumtamen nomen "^/D heiceleganteradhibcaturvt commune tt^oV j- g'v, \iRextiVrO'Rex» tRegenr. Prt inde vemacula hocfcnfueftintegranda: • ^ Undes )v/ir ddmahis keiri {^Erb- und abfoluter ) Kontg in SdoWy fondern nur ein bejlell(eroderg€fezterKontg{nemiicb von den Konigen Iur{a.)W\nQ[\KC^ PpoRex rcgibusludacet IfraelJs, loiaphatoetloramo, confoederatis militauit2. Reg- Il[, 9; Eiusmodi'^lD Py^^-ZJ^A-ersrcfiamMores Dear, XXXIII, 5, "'"" II. rp:gViU ~ ' Cap, II5 14; N«j|uantls faepeobfcuritatibus verfenturinterpretes fcripturae vcteris foe- deris fine luce accentuum, argnitaperteethicce locus, in quo eos legiti- me ficonfuluiircnt, auCcalluilTerir, non certe voces r*^in"''^N ad prae- CedentiatraxiHent, inmto dihnac ho \ non LXXinfuumidioma oi GlafTio/.c. ( cui tamen.^inDlD'^l videtur redundans, el folura conuerfiuum, nequaquamcopulatiuum )etNoldio /"« Concord.Partic.Ebr. not, ^y/\..^ ATt ^r fuperftitionem atque e-9-£Xo-9-^>^(rx«a; errorem hie vsobus {/iccemus etiim' repetittu quo remotior efl afito Domino t eoplui et perfe5iiui fuhdijlinguit.) et vocum po{itu,(quuiii fie incongrue et vel tautoiogice verba jIDl JTl"^- reitetentur,) vocem hanc ■^H'^^nnUJ'riD confi;ruxitcum praecedenti verbo '^ri^^hn'^yrn, vt fit ebraifmus, adordndo adoraui i. e, ommno adorauu itaqueNaamanem nonfolum a(^iini rcligiofum idoloIatriae/?.?m/r;/'/?Mf , fed eriam ^/Vf^^^^commifiife. Aft filfa conftruclio falfam reddit emphafin. Necalircr conllruitcumSauberto Dn, 'f{ar\ck\asmObf(:rvat,Biblp,'jjy. Und iih in dem Haufe Rimnon atjgebetet h.tbe in meineri^gewb'hnlichen) Anbetungim Haufe Rimnon, (/3)Vefbuni ninn^n non diccre formalifer adorationem^ fed gcncralittr itjeuru^ponent ^ * pro jiratiomm corporis , fiue; ea fiat religionis, fiue honoris ciuilis ergo,id quod ex circumllantiistextus colligendum elle, refleiamnotauit PfeiflPerus ^*» D.V* p.^^^fin.J, Itaque vocem ifiam applicatamregi idololatrico, w^/m^/rV^-A' de adorationereligiofa;atveroperfonae adDeum verum conuerfae, et quae o- mnemidololatriameiurauerat,nonnifi de proflratione ciuili cflecapicndam* Conf.Rutli 11,10, i.Sam.XX, 41. De fymbolizatione et cvy. quid ftceris, quid acceperi^, quafi in perfona mca tibi praeflo fuerim, omniaque ocu lis meis vidcrim ? Cap. VI, 9. Caue eibfi nepraeteredi locum hunc. VBi Elifacus non intclligit praetertre vef trartjire pedibus aut cquis/ed curi ct cum militibus, germ, «^fr^^i6;v yi^iciv y^j\ rry ayaTt/jV t5 (iB^y et praeteritis iudtcium et A" amorem Da. ct explicatur Maith XXIII, 2 3 . pec, u

j7zx MakkepB copularicufii verbo anrecedente, co'l. v. lo.etc.fed potius ab eo feparatuni ar£tius cum fequente conftrucnJurn fuifTet, hoc videlicet pofitu '^'^D?*"^ "jb n^nn nTl""N7 Non tamen necclTc eft. vt cum a!iis ita fenfum affirmatiuum ictcrpretcmur, acfi hoc pa6lo Piopheta impiumSyriae regemBenhadadum vana ipe deludi voluidet, fe ifenfus verborum,(?ww«at (ngn^rQinciphhaij forar/^fi/iui lojaphati rex ludae, quam tenent Grae'ci, Vulgatus, a'iique, retlcobiicit idem, quod omnino lei^orihunc ingeneret renfum, acfiiiius loram annoquinto regnipa- /r //»? /cp^/&^/ iinpcriiiarcc^afcepifTet, qui tamen intcgros p/^rw; quinque reguauerit annos> coil, i . ^^-.g- XX1I,42. Verfio faltem paiticuia TlJ' iuuari X 5 ' poteft i<$8 II REGVM. PI poteft cum Seb. Schniidio h.m. et lofaphati (adliuc) regis ludae etc Vt ita CAP. XaII. ^.j^jQ adluic patre iu confortium regni adfcitus fuerit. Qiiaerisj autcm qU9 praecife anno patris} expeditior mihi fane videtur refponfio, quam idem vir doflasfuppeditatcxcoliationei.Reg. UI, i. Vbidiciuir, quod loram fHiui A- chabiregnarecoeperitJuperlfracleminSamartay anno decimo odlauo re- fpcdu lofaphati regis Iudae» Iamannis5 illis igadditiscolJigcrefnpro- cliuieftjinitiumregiminislorami incidiffc in vigefimum tertium annum regni lofaphat, vt vix tnennmm iuxta cum parente regaarit. Cap. XXII, ig. Sic dixit Uhoua Deus lifraelisX yttba ilia quae Audtuijli. |Enes verba vltimae(tei^///'//«aiiqaain, quiuis facile aduertit, quae quidetn B. Lutherus verfui fequenti, fenfu licet non malo, intcrferuit, damm,da(i dein HerzerWdcbetifl liber demWorten, die du gebb'ret haji^tic, veruntamen quum limites verfuum in textu ebraeo non fint mouendi aut confundendi,prae- flabit cum Batauis et ludaeis Amftel. ifla ceu abfolutepofita exponerc : quod ad verba attineti quae audiuijlii vclpleniuscum Vatablo, GlafTio Grammes J. 4, tr. z. Obf^.p.m. i 207. elRauppio ^^/j>. /.ex fenfu talc quid fupplerc: euentU' raquidemerant, lamfcquitur v. 19. ^la autem tiz. Sic fupra c.XIX, ad V. 9. quacdam pro connexione hiftoriae fubintelligenda eflTc, nempe ^uocL cum audijjeti foluta obfidlone Libnae ( verf g.) vertii exercitum in regem Aethio* piae\ quo deui^orurfumob [edit krufalem etc. iam turn obferuauit Glasfius ibid. Infuper in noftro loco non ncgligendus eft clegans refpeftus vcrborum riyS":; et "^nyD'^y fnclaufula v. J8.eti9, hoc fenfu: ^ida tu aufcultafti verbif legif meae^ etiam ego aufcuUaui verbis fupplicationum tuarumy tuisque lacrimif I. CHRONICORViU . CAP. Vn, (al. VIII,) 14. Erfio Luther! hcicgraultcrimpingittum in dccentuationem^ praetef uc£lo -/^/)(;« hemiftichium primum in Sakephkaione terminans* cum Graccis, Syro,AraJ3e,Iudaeis tivs\^^\.dig Kinder Man^JfeJiHd die fet V I. CHRONICORVM, i^f EJiriely Welcben gebahr Aramja fun Kehi-Weibi turn h form am j genus CAP. Vlf, femininum vcrbipollerioHs HIT mutando in mafcuHnum, Erzeugete aber Afachirj den Vater Gilead^ in quo vero sbiit ab illis interpretibus , eandem ptlltcemSyr/im pro matretpfius eriam A/. i /j. §.6. P oinde verfio ex conf^lio fontium (implex ita aJornanda eilet: QuodadfiliosManaflfeattinet^erat ( inter eos) Afriel, quem peperit N. vcl >3^«v«; eius vero ('Manairis)pelIexSyrapepeiitMachirum,pa- trem Gileadis. Vbi notandum ( a ), qu:.d Afriet non tuerit Manaflis fJlitif, fedexGiieade/>rripiuraraepi;nomineyf//£?r«wvenire,conflat.v.g. i.Chr.I,I7.Fz,f^C/;»/// Getberyit Mcfecb dicunturyf/K'Semi, quumproprieeiTentex Ararao»f'/'(?/^j",vC habeturGen.X,:. } .Sic Mephibofeth dicitur z.Sam.XlX,i '^.filius Saulis/ed me- diate taiis,nempe exionathane w^/tfr.etc.Hinc (ff, fi quid ad prius verbum TT^^ fupplenduni eIt,Don cumSchmidio, Sauberco,Franckio,^'A•iJyW'VJ•,y^/■«^f/^, luppienda.nerir,iedpotiuscumPircatore,Batauis et Geneuenfibu-, F.v^a- (7/- leadii. Nsc obllar, quod poflhabitagenealogiae kx'itpraeponjtur Afriel Md* cbiro ft-io. Fieri enim id inde, quod ex iegitima vxoreynon ex pelUce natus e£et, notauitidcmKimchuiSi6./. Nee (7) opus eil:, yt propter p'unlem "^^2 fill Menaf[e (\\xo^iminQ(io iuuandumcum Syro et Arabe Af/teli Adeniam q lindaaiallociemuSjautcumTremellio Giletdum eidem praemittamus- In more quippeet hoc Scripturae pofitumefl, quod mimerum plutAlem indefinite viurpc[,liac vnusfiue pluresfuerint. Conf Gen.XLVI,2 3, Vbiparitet exyf- //// Danis tanium Cbiifpbimy vnus loco omnium commemoratur. Etverfi f ♦ nieii[io fnfaarum lacobi, quum faltem vnd eiTet pro pluribus DinA. Vndc apre tMitiociiinno{immQiCk.\us U. Die Kinder Man a£e feyvd^umer Andern 4Ucb)EJiriel ttr^ Cap, i; CHRONICORVM. n; Cap. XXV, i. nn^Ti iD^m 'nsi^ ■>-3'7 niasiS xriiin ^-\*t"\ n^-n 4i3si » -^ . j> - £; Mfiinguebat Dauid et p/wcipes cxenitus ( ncmpe facri, i. e. Leuitar um coII» Num.lVji 3.et fupr, p,%j.) /sdmwijieyium (Domus V)c\)infiliot ^fnphi, €t Hemanis et leduthums^qui prophet are debebant ( i.e. caDC- reet Deum celebrare coll. v. j.&i.Sain.X,^.) citharis etc. 'Otan^umheice/lpraerixum 1 in "^^31, quod reddunr 5.vbi T commufatur cum nil. Vt adco Dauid non pro abfoluto fuo bencplacito rcgio res religi- onis et cultus Dei publici difpofuerit ac ordinauerit, quemadmodum nee Mo- fes in exftruendo tabernaculo,fcdiuxtatypumipfimonftratum ac declaratuw in raonte.Ebr.VIII; j . Conf. Not. Sei. nop. ad he. hiwcp,€o.f Y Cap. \j% I. CHRON. II.CHRONICORUM CARXXIX Q « IL Cap. XXIX, i. Vaeritur,^//(7/f;y^Dauid S-tlomanemRLium fuum dicaC 1rt^^ vmcum^^x amenp!nriinosliabuitfi-atres?coll.c.lll. Et refpondetur cum Danieic '^^'^^\o Aduerf. S l. iQ.c\2.p,^i ^^vocan^tumvmcum, turn fjuod prae raultis tratribus fucc'flloneethaercditate regnivnicuseirer, turn quod a Dauidc in- ftar vnici aut vnigeniti filii impenfe diligeretur. Conf.Prou.IVj^.vbi Salomon ?rou.IV. J. dicitur 1DN* '^^sh Tri"^ vmctis coram matrefiiaihcQQ^iVnKQ a matre dile- fluSjita et Glaflius /« Ommnt.Meff.Proph f/.5>.».5./'.;».^05.itemqi:eRauppius in Lex\ Theolp.'j<) g . Vnds; et LXX vercerunt Kyoi,7ruiy,svo; iv tt^ccwttw f^yjr^oi;. Qua quidemexpajGrioneabuti niiuntur Sociniani, praetendcntes, ita etiam l«.1, 14, Chriflumdici luovoysvjj 7rizp«7r'«r«c; 10.1,14. VerumMfivp7£v)j(;et TfT^ nofl aequipollentsfedhocinocftlatius, adeoqucabhoc adiilud N. V.C. Scilicet "VtV eil vmcufjfiuQ fit vnigenitus fiue e muJtigenitis viius fuperftes, at ^ovo- ysx'y.q efl praecife vn'tgenitusy ceu refle docet B. Pfeiiferus «'« Dub- Vex. cent.^* loc.Sj-p.6'^6, vbl quoque ad exceptionemeorum refpondet, ct />, y>^. aliam adhucconciliationis viammonftratjnimirumnotare TH"^ U. Protuvnicum ^ materialiter 'u«/^r«//«;«nonabrohite,redad tempus, natis nondum fratribus. Necob(fetvtiquehuicrenteDtiae,quod5'rf/(?^/;tf /'ww^^m/or (ex coll. i. Sam, Xir>24) fratribus podponatur cir.cJII. z.Chnquandoquidem fcriptura non femper ordinem natura!em^/ed potius arbitrarium fcruare affolct, quod etiam fupra notaaimus /. 37. "^ IL CHRONICORVM. Cap. II5 5. 'Nam eoeliy immo coeli c&elorum mn capere pojfunt eum. 'Aucis lieictangendnm crit, reBiome fn stx\>\ p'lelici /D/D fignifica-- tio fujlentdndt , vtrforgen ? quam cum Conr,VorRio, licet non in eodem cumeofenfaJiabctB.LutheruSjCui poliicc.Ti premuntFranzius de In- terpr.Sc orac. 105. et Tarnouius in Sxereit.it, BibLp. i 6 2 ; an vero commu- nis capiendiy comprehendendi 1 Et omnino, fi res re.5i6.^. Refp, Hocpoftre- mum re£lius, fimplicius,quum pro illo ftatuenda fit ellipCts praepofitionis p3 vel "]"^3^3 velfolius D inter ante nS'^^in'^nDn, (Lutheri quidem ver- Jio efl gencralior ) {\m\A(\Mzenallage vcrbi feq. paffiui INiEDJ pro a£liuo 'iSJyO, prot Lutherus vertit. Vertendum itaque * Adillosquodattinet, quaefiuerunt rccenfionem ( nempe genealogiacy vti Nehem. VII, y . fpe- cialius dicitur OHI^^H "\SD) corum,quiiamerantrecenfitiingcncaIo» gia, fed non funt inuenti. Hinc fequitur ^'^Nf^'J^ ideo vt impuri ( i. e. in • habiies minusque idomi) exelu/tjunt afacerdotio.' Conf. Luc.Ebr. p.3 16, CAP, III, 12. 'Ocin verAi 2 plurimis peccatur in accemuationent^ duns membrum p2ren* ^theticutn liO^^lS (n^^JN^n n^^n— n^^, ^Nl-^Tbs? clauduntin vo- cc p^Nin pafcbtatay iraque minori maiorem tribuunt interpun^lionis vim, quaraeius domino iSV^^^/^A'-^/^w/'jCCConfcquenter huic ad fequentia rclato mi- norem,quamiIliin tw d3iTJ"'yD,quumtamen vi principiorum fepetitui tt remottorperfeUiusfemperdiftinguat, Vid. Luc. Accent. p^iS* Verfio itaque hemiftichii primi fccundum incifa ebraca talis prodibit: Atmultosquod attinetefacctdotibusctLeuitis et primoribuspatrum fenioribus, qui yiderant domum primam in fiindatione fua^hac domo(in fundatio- neru3)cxi(teQte inocuUseorutn, flebanc voce magna* CAP! H ESRA, 175 ——<———■—§—■■■■< ■! I ^ 1 M-|- II miiBiiwinrr — II Cap. VI, IK CAP. vr. '^^^ ^np^:^. W-:^ vii,ix. RUrfus heic peccatur in dcceniiuttoneniy conitruencf o communitcr participi- um Veil 5^'^pncum praecedcnte nomine Vti ligno hoc fenfu : tollatur li- gnum ex domo eitu et crigataryet ineo^vtMn^uoJufpendatur, Qua ratione talis forct interftipaio verborum KHOin^ |]]?)'^pn||nn>3~pjyN^ HD,]^^^^ lllpn^y atqueficfimul flatuemdaeft ^/%//j copulac \ vcIpronominisytf/4- tiui M. Atquipodusexhuiasabfentia, et praeientia S^hephkatonu in voce rn'^D"*p innuilur,no{lra verba a praccedentibus fepararl, ct vnum crationis mcmbrum conflituere^coniunflimquoquetransferendum h.m. Et fuffixuSj f fufpcnfus delcatur in ilIo« Et ita accurate Thomas Gatakerus in Aducrf, ToJib,c,4j.OppsCrit.p.^o6. ^pT enim ChaldaelsSyrisquenon erigereteleua* re tantum,fed t^fuffigere^^wx^ cruet affigerey ^ids patibulo etiam fufpendere fi- gnificat; Conf.Targiim Efth.lX, 13. Syr.Matth.XXVII,? 5 Ga].V,2 4.Matth. XXVIH|2 2,Z3.38» Vtitaconiungaturverbum fupplicii generale et fpeciale. Verba fcquentia TDyn"^ xi^^ HH'^Zll etdomureiufJierquUimutnfidt,KhM^ ihcrus Vulgato heic loci iterum indulgens, domus eius publicetur-, tran{lulit,j(r/v Luthenis \\Xytt\Sieingefchikter Scbrijf rgelebri eryTitin V^.WJ'J ii. ein guter{z\i\ . velox) ScbreihryquiQritur : vira verfiojitmeliorl'^. Prior. Eamque didionem omnium optimeinierpretarieuangeliflamMatthaeum XIII, f2, exiftimem, nempe ^eaWiuaTgu; y.ci-S-yjrsuQ-ei(; Do^ort'rgis erudi/us, perittu et exercitdttu, quiex plenitudine thefauri interioris potefl e'>ifa^£/v. Sic et Chaldaeus S'^J;! NlfiO legisperittu exercitattis. Et confentiunt B. Varcnius in Tri" 0mpb.D4u loc,2./l-^.i/i».ctM.\.H.liAncTUSin M/c,Pbi/o/(yir, tb,^. qui i- ftamnotionemvocis THD etiam ex linguajSyriaca, Arabica, et Aethiopica confirmat. Cap. IX, 4. Tropter praeuaricanonem turbae exulantis ( hucusquc.) LUthcrohaec verba transferenre«weutn Y 3 ~ b^U 17($ NEHEMTA. CAP. IL hd.perinddusrtenti-impyo Th^i, ^•'g\iF^ D'?'!!:!; fed potiiis cum Dii. Beckio IV. ,,/.f.^. i86. renfunn//z^m/^ reddere voluilTe, quiaex duobus primis verfibus jjpKis facis iam !c£loi i c^nflare poilet^^.v^A-.yw ilia praeuaricatio fuerit,vt proin- ,,de B.interpres/'?rr.-//'/potius^^^w/«///'»l(i.zN\, l^, 5tO. €talibi,vbi H nA re£lc vertere aduertit. Proindeexhoc locoTupplemcnturn innollro/iquod defideratur^peti poteft. ' ^ NEHEMIA/. ~~ CAP. II, I. rS-r T : I- • ) • T I : IVflo non minus iibcrior videri poted: verfio vernacula, quod particula 'oega- tiua Nv Non praetermilla fenfum ajjirmatuiy.m^\n fe licet verum , cxprcfle- tit^und ich fabe trauriglich fnrihm, Litcrac 2dfl:ri(flior hac eft: Et non f.iiunquamfueramtriftis(coll.v.2.3.Gen.XL,7.Ruth.I, 21. 'ct Ehraifm.E^ fym.j),iii,)ZOVdt.V[\to, Hincrexmotusnouitatc tnorum Nehemiae, ceu re info'itajincaufameiusinquiric v. feq. Qui veiterunt et non eram ingratus .{ r.difpiiccns ) coram eo \x,eram ei gr4tisjlmusy non attenderunl diuerfititem condruclionis, quod turn pro VJ2T didum iuifTet T.i'^yS in oculis eius^ Num» XXill, 3 4.Ex.XXI,8 .vel V^V Apudeum,tzz\\\, \ y.Vid EhaifmXtymf, 1 4, CAP, IV, 6. ( al. 12. ) Ex omnibus loeis, quae frequent at is adnoSi ( ver>ient.) ^Mrca quem locum nefcio in quas anguftias redigantur interpreics. Luthcrus vtxitwsyaus alien Qerterny da fie um uns )j?tf>i«^/// ad .^i?/,pro "^liT^^ xz\^td\i\x&im:,GrammS,tr.^.can,^c,n.i p.m.^co. Sic ctVul- gatus : quiius^venerant adnos, Senfu ct nexu obfcurato. Vatablus iftudl^^U^H exponit, tempore quo reuertemini a cibo velfub noUem^ Rauppius reuerti hie lo- ci (ignificarc putat reucrfionera a moenibus, quae] aedificabantur, Dum por- ro ftatuit quandam traieftionem : ex omnibus loci^tquibus reuertcmim^admr vc- Biient^pro^ommbuslocis ^x^uibus^r^uert^minijadnos veni?nt, traiccit fimul acccnm _ ^ .^ NEHEMIA. ,77 accentuationem, verbum Xl^^^ cum k<\. ^:ihlf per Mercam coniunaum dhiungens^Hincfcnfum verboriimiiunc facit: adorieniur vel adoriri cogi- tant vos hofles noflri in omnibrfy hcii,e ijuibia retienemifji,^ j'abore fciLi.e.a qui- busIocJsdifcefTeritis jeaqus absquepraefidio quaff reliquerids. Atquam co- a£le ! Nos foiam eUipftn fpontefua !e in^eerentem verbi IN^^^ veniem nempc hoftes ex V. praeuio adliibemus. £t D"1^ redire eft hoc loco/?^/^ ire/requen. t^e, Senfu Tie fatis perfpicuo. r^;y:i7.(al.z3.) Ec circa hoc hemiflichium cxtrcmutn, tribus faltem conftans verbis>. quotnon enata funt deuia>mira etinepta partim iuterpreramenta ? vt mirarl fere fab eat. Pagninus verrit: Nee quisquam d'tmktebat ilkdisz^\mzxM^rc\) nifi lauandi gratia. Eodem fenfi etiam vulgatus: vnufq(iisc\ue tamum nw da^atur ad baptiswum ; fecuti AbenEd-am /tdh. L ita commentantem HC^ 73 mn;:n^ r^^nin ^^yi-^ ^^n ^•^Sv ij'^n.'i^ sd-^d^ujed vn:N pM jies nojiras, ni/i isy qui opus habet lotione et munditie ^ tile folus exuit vefter^ et bocvolunt verba\ D'^OT ^rh'V Qui vero nimis liberc to "H^'Xi mutant in formam/4/'//V//'« 5i?/?^»/ ln7'>r/, fubftiruta fimul duplaelHpfi DN'"'^3 fiifi ante to ^.J^N, et /N? vel *? ante C^Cn^/Zve! />r(7/'/fr^^//.^,etium hoc hunc in fenfum pro \r! w .2^ Lauandum, Lutherus fcnfu contrario reddit, einjeder liejs das baden arflehen, Convenic cum alcera expofitione R.Sal. BenMcUch i&. /. Suppofita itidem forma participiaH nominis iftia5,unaque y{\i neutraG, pro intermittere^ cefarCy in quo autem H /viJ nunquam ufur- patur, et Vit^tCi^ [u^xo. Aljter Tigurini ; non exuebawus vejlcs nojlrasy a^ weiendi qtiidem gratia. Quae verfio qur>ad ultimam di£lionem fi ad H- teram ebraeam reilringaturex eaque d^ducatur,! epetir negari .ncm cum cop'-»f^ pN\ et ex ^n T^y facit injinituium fjbaudita particular, itaque prodiretifti vs\zx\'?>^nec vllus (fcil. exutf7.1t ve^es^) in cmittendo aquam. Aft fatis ahfurdr. Quis eninn in taiinegctio cxuerc {z\zi vefles? ineo qvidem non affentitur Lud. dc Dieu, qui fenfu.-ii eireabitratur : v€^tes noftras non exuebamu?, nifi> quod quisqnc eas demitterct meiendi gratia. Ad verbum ergo pcftrema vertit; Viri mijjio zt^l latium. vel ita : quitque demittebat altquayn earum ^/eftium) ad lotium, vcl ex H ;^ telum^gliiJiufy h, m, cuius que gladius in lo" tio i. c in lotto reddendo qiiisqne g!adiu;!i fuamtenebat. Jd fortasfis, fubdit, {imp'icisfimum. En! quam iLtdnaf bonus DieuiusJ nectamen me^iorisno- tae funt hacc cum Tiguri>.a. Nee finipiiajfin-.um id cftvquod contrariatur \t^'c-' Xioi 4ccemuaimp, dumdu-ovocabuiain -^ vy*^N coniungit, quae per Tiph- tham Cap. VL 178 NEHEMIA, CAn V . jjj^Q^jjfg pro7^//<; , fed conftru£lectcomplcxel^3^W ^0^0 aquae pedunt^ vid. Ehrdifm, Etym. p.m. At non opus eft tot perplcxitatibus ct xHVfoXoyiocK;^ Qaid facilius prcpiusue agnofccre liawkrov ? ct H"?^ efTe idem nomen, quod inv.ii. fignificans ingenere «;/jr/f/(?r.rfA'W4 vel inlpecie ^^ Syro, Schmidio, Andraea Acolutho in Tr. de Jtjuk Amarii c. z, p. 72. fin. R. Pofte- riu?,quandoqiiid«m jamin praccedentibiis fcnfus atroris fiue cAtighuci tene^ ^r4r«/»cmphatica fyHonymiaratisfuitcxprcfTus, h. ra. Vindicent eum (diem) tenebrA (^ umbra wortir ^ i.e. dcnfifUmac tt palpabilcs, qualcs Aegyptiacac> vel quales funt in fepulcris, permaneat juper eum nubes fpilTa et atra. Et quar« nouam dubiamqucvocemfingemus, quum rtalisctcertior iamprofter^ncmpc '^T'1DDeut.XXXII,24 fignificationc pariteroptimequadrantc 2)Silnc'^T*^D fubJiAntiuum vcrius, an Adif^iuuml Kcfp. Hoc arguit turn termiftAtiff, turn pfuf. Et ftatus conftrufluj \im fuperlAtiuigrAdury id. Luc Ebr. p. ^i'j, 3) Vtrum cadem vox fit nominAtiuiu vcrbi im^y^"^? an vcro caU^§ & nubef ex antec«dentibus arccfTenda vel fubaudicnda ? ecu conftruit nouus interprcs cl» Kortumius h. m. reddens : und ihnfchrecklhbgeMaththatten, A a glsick 1GB vs. CAFJII^ gleicb den allertraurigflm Tagen, Et refpondctur , quaravis ciusmodi rcpe- litionem fubiefli fcripmra pracfcrtim in libris mctrids amct. tamcn hcic loci noncft nccefifc. Scnfus itaque vcrborum hie eft : Terribilem reddanC cum atnarifl[ima quaequc ( 3 enim eft faltem vcrhatU) dici, quae ncmpe dieialicuiaccidcrcpofTunt , et animum amaritudinc afficcrc. AmAritudmes ^\xHm{.amarifimA denotare infortuma. malaquc omnia , bene obfcrvarunt dariilimi viri lo. Abraham Kromayerus in VfuLing. Arab. Lz, p,fu et Al- bertus Schultens in Ammddverf PbiloU in lob. /. *. et amplius ex Arabirmq dUucidarunt. VerC $, Exfecrentur cam rno^em) cxfccratorcs diei ! qui parati funt excltare Leuiathan» Ita quidem fe halsctverfio, fat facilis, at longe diffid'lor eft feDfu?; Flufcs enim dantur huius loci difcrepantcs fcnteatiae, quam voces, vocura- que fere literae. Poticisesfaltem adduccre non pig'abimur. Samuel Bochar- tus Geogr, S. Pji. ad. h I. p. ^92. cum Abcn Efra, Saadia, Ralbago, Kimchio, Ben Melcch, & Baal Aruch, it Ifid. Chrio, hunc fenfum ut elegantifftmum ven- ditat : diem ilium exfecrentur illi ^ qui ex officio fer ales diet exfecrariy iuSium" queexcitarefsliti funt. In qua paraphrafi vti DV "^"T^N cum Aben Efra exponit de C3'^J1£30 UmentAtoribus ^^^Xm^ ad pkn£lum et cpiccd.ainho- noremmortuorum iiiftituendi condu£lis,(conr.Buxtorffii lex.Talm coii%2^^ quos Amofusc* V, 16. defcribit "^IIJ ^VT\'^ fcientet f peritos Umemiy et Iere« mia'; c.IX, i6» f 17.) e fexii feminino vocat rniOJIpCD Umentatrices feu fratficASy easque J^IDDMn eruditAi, (quae fcite fuolamentandidefungeban- tur mancie, die es rechttvohl Content und mcijttrlich gelemet batten^ coll, Z.Chr. XXXV, 25'* vbi vterque fexus lament an tium-^ ira cum eodem ceteris- que Ebraeis et Targum it. Merccro , Pagnino, Drufio , Cocceio, Pifcatcre, JMunitero, Vatablo, Menochio, t» ^'*0 exponit per D vDN liSum fuum eC affixum JprotIZ3, argumentolocicuiusdam Talmudici in Moed Kdton c. i. n^y^DD WTT^ llivn H^ n^.^ muUer ne excitet lu^um fuuminfefio. At vero id argumenti nihil arguit, nee iftum fi ^nificatumconficir, quem potius iftiluda'iorumdoftoresnonfine allufione ad locum noftrum eivoci aV^TT^o- tfwTrw; indiderunt. Non enim in toto codice ebraeo inuenerunt, nee apud Chaidacos & Syros; nc^u? extra uw«iritat«nj tnfillAge eft arripienda^ Calo- iiius lOBVS. 5 ■ -I — I mi I I I - i-- ~ I I ^-' - II ulu5 B.J.h.i. optimam ceofet verrionem Sculteti: PerfsfilUnf C. conBgam C A.?. IIU C4m (nodem) illnmndtores dierum (i. e.fulgura) et qui pArati funt excitare fff/»wfi. e. venti et turbines, qui vchcmcnter coinmoucndo marc tc balaenas incofufcitant) Ita etfcre lunius et TrcmcLius. Ail fulgura , practerquam quod durJor fit dc i's ractaphora perfodiendi^ non funt lam iUuminantU diem^ multomtnus /f/^^*'^ luaii) qaampotius obfcuram no^etn, intraquccam terribiliora. Forma infupcr participialis '^'^INJ propius deriuatur ab n*1h^, quod Icmper fignificat m^tiedicerey exfecr4ri, quamab y^H Ineerg. Alii pec LeuUthanem allegoricc intelligunt ipfum i)/rf^«?/«f», it ftt txft£rat/?««jil!ius. Deindc praeter neceiTitatcm a ii- gnificationc vocis propria deflediiur ad tropicam. Na.-nfJ^^w infra in ipfo lobonoftro pluribuspropriedelcribitur vt cettum anlmalis genus, quod Bo- charto eft C^oftfr/x^««, aqua vulgari fcntcntia vtrecedamus, nondumftt graues videmus fationes, quam quoque haut ita pridem defsnfum iuitProf. Altorfinuslo. Guii. Bai2rus/« vhn Qupaiam in hoc verficulo nullum explicite apparct verbum Cprdedicdtitm, hinc dubius euafit ct obfcurus. Ad mentem B. Calouii h. I. reRe Lud, de Dieu rtddit W« TTo^ac ; Annon timor tutu (pietas iMt) fiduda tua^ {^)fpes tud («rat:) (S' imegritds viarum tuarum ? fcil. fiducia tua (^ [pes tua crat ? At m\nui rc6it iuxta dccentut voccm "jn^pn raodiante copuU connc 14. crir, viradicali haut quaquamexuta, nonnlCi /pes Jiobi^jf non i2^^ prudentiag verae innixa, fiquidem in L c, defcribitur vt talis, quae fsjliditur, cum tel/i dranei comparatur, Mcnti itaque Eliphafi magis confortnius reddidit cl. Kortu- mius : }fi denn nicht deine Furcht {Gottes) ihorheit (i.e. Jieuckeky undGleifsne^ fty)g€\vefen,(J\c SlGvAZQX 'Ttch^ov lixi c (pc/3»<;(Tu i^iv iv ec<7^^ {, firmitAtis ^ qui prior «ft zXitto dffenftis txfldeU n«c hie rcpwgnaf, h, f, Ecce! in miniftris cius nonerit confidentia, fie yvUrden nicht beftchen, intuita np.infinitac eius iuflitiae ct farKflitatis: et in Angelis fuis (qui in loc. parall* nomine t(?W« veniunt) poticret ftultitiam, Gsrm, Und feinen Engeln yvurde ersfiif e\n9 Thorheit AUslegeHyiyoenn fie dergleicbenthatent vt np. cum Dcode raaiori iuftiiia ct ran£litatc contendere vellent. Vid. Scb, Schmidius h, u Eftque fic geminatio fcntentiae. Sic vtriraque ct conncxioni et mcnti Eliphafi, a cenjpara' tione imp4rium SiT^u.mintaQtht optimc faiisfit. Cui paritcr Luthcri verfio in membro i . libcriof » magisque paraphraftica (Siebe, unter feinen Knecbten ifi keh ner oJbne Tadel , noncH ^\^fideliteryfirmiteragai) qua fcnfutn nihil dero^ar, Cctcrumnotanda adhuccftconftruilio vcrbi ["^OND indifFercns cum I3dc4 Conf. Exod,XIV, \ i.cum PIICVI, ii* vbiD, & v. 14. vbi ^. ctGen. XV, (J. cum Rom. IV, 3. Gal» III, 5. Dcindevocabulum r^'^HH ex radicc fua "^"^H acque ad fe deriuat notioncm infaniae y fiuUittAe ^ zztucis. Atque iftamvt aptioremarripiunt cum Rafchio, Aben-Efra, ludaeis Amftel. Luthcrus, Mcf- ccrus, Cocccius, Hackfpanius, Schmidius, Buxtoifius in CataUS. tm. zij. yetf. XIX, lamfcquitur verfus 19. ^ pro pleniori ^3 '^ G^Antomagii{xt'^tx.ttx^\z^* Q,z^\,ponet fiultitiam ^ tvird ers fur eine Thorheit Autlegen) inhAbitAntibm do- MOs lufedf, {in Leimernen Hittten , colK 2. Cor. V, i. 4. 2. Petr. I, i j. 1 4. c/l eleganspcriphrafiscorporum humanorumexiuto f. terra fcrmatorum, &rur- (usiaillamrcfolvendoram, coll. Gen. II, 7. III. ip, lob, XXXIVjij. adeoque homines ratione w4/^ri4//>////V opponuniur fpirit/iAiitAti Angdorum,) t^ua» rum {AQitiMvxm)fHHdamentum(. fulcrum (I.e. pedes, conh Schmidius /-/./.) e(i in r ex terraf(nQnpetrA,^dcoqu9 eft iflutd tcrreum,fragilc,caducum,(lcut ipfa do. mM^\\ii-^2C) quosque conterendos dant cordmvermibuf CS" tineis, ^V "^-2 / die vor die Wiirme geboren^ die mah den Wiirmen zur Sptife vorfezt, Sicuti vefii4y quAtn confumit tincAy c XHI, 2 g. Quidam Ebraeorum apud R. Abendanam Ad M. /, b> I. non male quidcm verbum aBiuum pielicum CZD^NDT AHiue, cum ellipfi norainatiui exponunt, & '^2Sn vt notatn/^w/>«?«/h. ra. ^uor contercrefo/ent I0SCJ5, AJfet^uAtur costcnfumuonMuraliSi i. c^ctiamante mortem fuanat Vcrf. 2!. Et in claufula huius capitis non clauditur omnis difficultas^ Occurrrt namque ct verbalir et fenfualis, I/la quidem in verbo Q'^ri\ nura cum Vulg. Luth. Auenarioaliisque vcrtendum Cit^t rtliqui^pojieritaf^eorufn'i Sednon ^ fuppouitur in Scripturis talc concrcLum fubftantialc, fed accidcntalc. Vid, iud. VII, 6. Dyn ^n** rejiduum ^opuU. lef. LVJ,ii« '^t^ abundAm^fuperflutUy ItUJJ^li'jh VildeyUTTs^^s^KT^e^ da alki i^berfiijjltgftyn foil. Alias {uhfiamiuc j^taeJlanfUf excellentU^ colj. Gen. XLIX, 5. vbi bis, et ita b.l, Tamctfi 7r«f ^xcp^jag-m"? ad maius ttoc^o? notio propria ct radicalis rejtdui conjungr poteft. Senfualis^^ («) in liac ipfa voce, c\n'd\\sgxc€UentiA f^;'«»?intclligatur ? quum fitvaria,ex« tcrna et interna, adeoque generaiior* Dctcrminatur autem in ipfo textu pel talem quae eO: 03 inipfis, Num vero imago diutna ? ita cquidcm Seb. Schmi- fiiuscum cogue alii tkeologi. Verum quum ilJam pofterr Adaminonpofli- dean.r,nifiinpauculisrudcribus. E, nee transfcrri ab cis poteft, ficutia-prirais parentibtts perlapfum ai'atafuit; idco re£liusCocceius \nU\^\g\t dotes ammi^ quacinmembro altcro fpccificantur et concentt'antur7'"nD2fl3/«vna/4'/>/V»- tia. Ccnfedta itaque per reftfi£\iuum tII33. Luihcro prtstcrmiiTiim , aliis. pro 3 fo«<:4W CAP. V. rias Arabum etChalJaeorur.i c. I, 15.17.) opes cius fet fimilium, vi fufifixi ^\\jixz^\s,Jiult9rum ue. verdfajisniaumorcQiie Dei ca-rentiumcoll. Pf. XIV,i. vbipro'r^J^ clt'^^J. B. Lutherus cum Vufgato verba intermedia '^nnp'^ B'^wiiD'^bNI rci"" dit : Und die Ge\vapneten \verden ihn holen^ particub /N 7r>.scv«C^'(r)j, ecu quo- qiic cum BuxtorlSo in Thef. Gr p.jifi. et N'oldio in Annot. adb. L Dn. Kro* maycrus/.r. />. /o/. hOiO fie t^mztc nou :■ nomiff4/iuOf etf«Danz\o in Imerfr./. 2^^. Et ady?///'^/<7/(cum graecis Tr'j'cg'eViVxwv) furripiet eum Nam in quem,quaefo,fineni peterent (, raperent cum \ num vt militem facerent ? Atqui dcfcribitur iile v.4. vt libcros Jam adaltos habens,vtpote ccnterendos in porta i,e. damnandos in iudici:>, ^^^^ 4' ctcaufa cafuroSjre^le banc phralin cxplicantc Bocharto^/(?ytfz. P.L Lz, c.vlt.p^ 707 coll.in confirmationem Prou.XXII, z 2 .Homo autem fcncx militiae minus vtilis non fofct co rapi, pcrinde ac miles vcteranus non adeo amatur, vt po'tius cum tempore cxauctoretur^ Praeterca quum affixa in prime et ultimo mem- htor^migenitiui poffejforisy nonapparctcommodum, etiftudinindiverfo cafu ad eum referri, referendum potius z^ pojpjjki ad mejjem. Tum ctiaravox tZD'^Jif Tub eadcm forma etnotioney^/»^/«wrccurritProv. XXII, y. Vocabu- lumtIID'^D!f form3eli23, T'^^^, Hue rcferas ad DO'i, quod fere vult analogia pundlationis, fiuc cum Luthero aliisque ad radicem NOSC, parum intcrerit, fen- fuvrrimquc bono, 'quum vtique connotetur /'/•rff ^(? fuibundus, %ijit\bundus f raedo, ob praeccdcns relatum/^wf/zW. Verf. r* Sicut filii prunarum (i.e. fdmilUe coll. Ebr. Etym/p. 2 5p.) eleuatit volatum» Sic quidcm verfio nihil haberct difficultatis. Quanquam B. Luflicrus cumLXX, Aquila, Vulgato, et Symmacho didlionem Pj^H ^J3 transferre maluitpcrrf«tf/,approbante Calouio-^. /. quas tamcn paraJielifmus, cofiflan- dum, locorum,vbi!^'^GCcurrif, nonadmlttit. Scd quomodo y^w/i'/y^K" , ca* rumque tcriium comparationis fe habcat cwmh ^tnintadntoltjiiam {^tc- Cb cati) lo rOBvs. CAP V ^*'0 *^^^^^- *^ di^u efl diflicilius, Rauppius h^ A brcuitcr ita elicit : Vt ^fcintillae motu fuo promle in ahum cuolant, fie r a* urale quafi eft homini cor- ,,rup:o per peccatum malis fubiacere. Difertius 7r«^«<|>^«^« Kortumius; Dte Urftch desBofeniftnichtzufuchenvonauJfen,[ondern tniemVienfchenfelbjl: Jtntemablcrvon Naturbofe iji, und darin geboren wirdt indem von Jiindlicben Eltern Auch fmdUcht Kinder nach ihrem Eitdeund Eigenfihafft gezcugetwef den ; ghichtpie ausdem Feuer feurige Funtkew auffieig.n^ da aentiy \>i>as anfangs ■p6nfoUb''f Bofsheit 'fm Heriennur aU ein Btnfkenverhorgeu Itegt , hernAchmAls dtirch VffiinkUcbe S^ndein eine EUmme ausbrishr^ Com. etiar n.Schmidius -&. /. I • -r : * I • f ' :•% •.♦ : ft, " J : ••• • -^ t Quern verfum Lutherus ita abrupte tr inluiit .* Doch WtU icb itzt von Gott tedeHtundvonihmhandeln, Ar^vl facile p'tet» cta'Jterafontis et conncxiwiie cum ameced^ntibus paulum aliens PiOi tus vrr^oue h. m. veruiltamcn (q"atnvishaecccitafehabeantj ut homo p'*opt u^rnque cam Sconn.udlam itxz(\gti\^zz\c9nfulere^eonJilium requirere nach Q'x.tmfragenj/tcb bey eincm bifrageny it. mit cinera ettvAsin den RAtbjidkn. ConfJef. VIIl,i9.2o. XIX,3. Deat,XVII{,ii. z.Chr,XVI[, 5. 4. etc, [ud.r, r. J ♦Sam. XXX, g. HofllV, 1 2, etc.) et apud Deum de- poncrem caulam tneatn« Germanicc fcnfus ica fluerct; ich volte bey Gou mi'.h R^ths erhoieri, der \cu'd^ dirn'tsbt heucbcln , \vie dein Fletfch und Bha-,fondtm ds^ne fitndtiehe UnAH dirfein Aufdei ker/jUndvteUrSunden dich iiher" fiibren^ und d^tnnenbero ,. olt* ich obne micbzti recbtfertigen in demi'itbiger Ef' kA^imlfund .ibbitteh^yGOix. m»in* ^ij/? Sache nied.'rlcgen, undmifbLdigticb feinemH . Wdlen undvatcrlichen TMcbtigunggeVorfamlteh unteryverffeny coll. v, 17. 1 8- ^cq I /tmtmabl dft mh tmmfoicben Gott zu thmjtafi^ v, 5>. dcrgroffc Ding^; that etc. Cap. lOBUS. tr Cap.VI, 14. CAP. VI. ion inv'i.D 08*1 • St j ■■ •.! •» Kuius triuerbii haut leucm efTc ambiguit3tcm,adeo vt vix duo cumEbraeo- irumtumChriftianorum interprctum in uustxpofitionc confentiant, fatctuf Mcrccrus, b, l. vcriflimwrnque cenf«t Schmidius h. 1. Verum tanta non fuiflet, immo nulla fcrc, fi ad ccrti'udinemruamdiflinftionemfontigconfaluifTcnt, aut confulere potuilTcnt. Schmidius ita vcrtit : Contabefctnti ^b amic9 fuo fit cenuifium vcl frobrum^ addito hoc fenfu : O yf, licet idem habeatSyruset Arabs; quodque, fuppofita denfa niuey occult^tio infenoma ////feriori^i^famMC Cn frigidior. Quarepofic icrcoBftrudlioeritccmmodio'r. Ad cuius vcro fenfum in verbisnoftris qucd^stcinet, putat quidcm cl. Betkius Vlmenfis l,t. p,zoi. verftonem minus iiorridam ex mente Saub^rto-Franckia- na (quag erat : ^jjclche fclvsartz ^ erden von Eifs, auf vfelchen derSchncciich verbirget) fore banc: s^eiche (WafTcrhache) trube anlauffen vom Eifsj^yenn der Schncc aaf ihnen zcrfchsriclczt. Aft nefcio, an minus ? ct annon magis hiulca fit ? Nam torrentes non dcmum glacie conGU-efcurt, fed iatn funt con« creti,quandonix fuperiisJiqucfcit; et liquefccnte hacliquefccre etillicccipi- «nr« Nee parricufa conditionalis tZ^N Si cfl: in ttnw ebraeo, fedpotius .- affixum in ID'^^J^Tefpicit relatiuura ellipdcum "^UJN, coll. Luc, Ebr, p.jjS, AWwtrhzyfuper eu occuU/iturnix, pcrhypaiiagen expiicant, quimue occult an^^ tur. Sed ad duriffimam eiufmodi figuramacgercimc propendo, fomma mil adaclus neceffltate, qiialis qufdcm heic nondum adeft. Proinde verterc ma- lim: ;*e!the (WaflTer- Bache) traurig (crft^rret) flehen vonFroft odcrEifs, uber seiche dcrSclinesfichverbirget, i.e. langcr daurer, quam in locisediiis «ico'libus,vbiveDtoet foli magiseftexpoiua , advoquecitiusprrpelicr.da , at- queabfumenda. Dicuntur iicic tonentes eieganci ito^o obfcure (mtpulUte pantesy eo quod laerus corum dccurfus per congelstionem praepcditur, quern- admodura et /'^A-r/jdicitwr /f/o'^/'f , loel [, lo. /^^r/i 17. Tempore, quo Verfl^* difrluunt, cxfciiiduntur (exarefcunt, per raefaphoram «.atachrefticam5) incalefcense to^(f. tempore calido) exflinguuntur (alia n>eraphora cata- chre(lica) eloco fuo. Verf. ig. Declinitit ChuciMMcdiuer-unt) femiue VeiCig. viae corum, adfccndunt in iblimdinem (irmiam, coll. c. Xll, 24.) ctpereunt, (vcrlieren fich.) Verf. ip. Re/pexerunt (e3s , ee haben ficb Verf.i9. dfarnach utYigefehen ) viacitiones (i. c. -y/^/tf^.rj-, abftiaaum pro concrete, C utetinfeq.) Themae, (i. e. A- abiaedefert^je fie di/l^ a fiio Km eis Thema Gen. XXV, ly. coll. kfXXI, T4.) amhul-rt'oniis '--^t-res) Schebac (di<^ac a nepote Abrahami ex Ketura Gen. XXV, ^ ) exfpc(flarunt fibi (cos, cumdcfidcrio k'lU fperanies fe ex ns fi!iiii kuaCuros. Verf. 20, t4 rOBVS. CAP. VI. Pudefadi funt, quod confifumfit, (fiuc tonfifm fit -cjuisque eorum^ m eis) Vcrf.2o, tvcncrunt usque ad cos, (f. ad locum eorum) ct erubuerunt, (ob fpcm fruflratam.) Hucusquc protendirur-7r^oW/i; comparaiionis, qua lobus ara'cos fuos tcpidos torrentibus cooiparat, hoc fcnfii: Ecfi torrentcs ocius inundant v-l^. funtquehiefncconglaciat:!, ita vtvideanturduraturietiamacftatCjtcgla- cicrefolutapotum praebitiiri fitkntibus v,l6. tamsn r«s longefccusfchabct. Nam aeftate diffluunt ctcxarcfcuot v. 17. qua propter homines ex aeftu fiti la- borantcs, quumpctum ex lis torrcniibu« pttcrc cupiunt v.ig, ctip. fpcfua fru(lrantur,v.2o. Qjae prona cc conciana cxpofitio nobis placet cumRaup* pio,Scalteto,Mcrccro,Vatablo,Pifcatore,SixtAaiama. Sequiturnunc verf 21. Vcrf.ii. :n^<^^'^'l nnH ^}^-\n kh .dDh-^^n r-n?^v-';3 Quae verba RafchijVulg. ctPagninus vertunt: Certe mm eJiU {J\m\Ui) illiy fubintell. tor- rent! tali. Tremellius: JV««ir^»/» qui/w//?if, »o»«ftis. Chaldacus : iV«w fuifiiSi quafi»(7»efretis. LXX videntur legiflfe ^t dutn transtulerunt:, eV£)<3)j* U }AOi (ivz\ZY\i^ovca^yi»furrexlJlh aduerfus me inciemmter. 5ic ct Lutherus : Ihr feyd nun zu mir kornmen* Mercerus et Pifcator «t Angli : Nunc enim ejiut fuifiky mihi mbili^ vt N liit pro N^^ mmhilum. Quibus accedit cl. Alcthaeus indefgrundl,Btleut,yi\\\. Verfucb />. 22. vcrtens : inpfaefemtifrofeElo vor mihi tfiis NIHIL. la ihr feyd tak ietzo cin Nichts, dis ift : ihr icyd mir nichts nutzc, cureHiilfTeift viel zuohnmiichtig. Verum audacula ifla fupplcmenta repu* diamus. Ex mcnte Maforetharum N'7 eft per altcrnatioaiem guicfccntiunj pro1^,qaod folumctiamludaeiOricntalcslcguntfine 'p marginali.Gonf. Hil- icri Arc. K, etK. p.yi. Quern quidem fenfum illud Keri fundat, plancfefc igno- rare fat etur idem Alethaeus l.r. Aft cogaofcat velim hunc fenfum iimpliccm aptumque;: Namnuncadeftisei! (cea phrafis lumitur Gen XXXI, 42. mfiDeutpatris me^b HM adfuifet mihi. it. f f CXXI V, i . Nijt Dominus TTT^ '^l qui adfutjfet mhis , £t loquitur lobusde fe in tertit pcrfona. Gcrma* ni fimiliter diccrent* Dcnn nun (inmeintn letzigenEIend) ftehctihr einem fchoi bey , (cben ^^ie folche WalTer Bachc zurZeit derHitze und Durfts) videtis tcrrorem, (terribilem plagam mcam,) ideo timcti $, Germ. Ihr fehet meinc entfetzl'che PJage, darum fiirchtet ihr cuch. (mich als cinen Gott- lofen durch cure Troeftungen nicht nochficherer zu machcn) Leguntqui* ilcmmaltaccditiones ^ in priori verbo INJTH , ac fi eiu«dcmcum fcq. verbo radicis fit Nil"]; timnity quura tamenintcrprctes unanimitcr reddant cxllNI, proinde nouiVima GiefTenfis iftud ^ expunxit. Verf 25. 12i*)DJ~nO V«irf,254 •^^'>'*^"^0N,5f.asfLir eine Zunoethigung(haeccnitii eft yi$ propria verbi, coll. infr. lOBVS. tj infr. c. XVI, 5- vbi in Hlph. 'lS!^nD"*"71D ^as nocihlget dicfadrch? was CAP. VI* ircibtdich fo Tehran?) hat' doeh die rechic (aufrichtige)Redc ? rT^DTi^TIO tZDDO HDin Et quid arguct arguendo (quispiam) ex vobis? und>yas'5tird eincr von cuch daranflrafFen, vel dawicder uberzeugliches dar- bringcnkonnen.CvJd^deemphafivcrbi n*^Din iVb/. adGen. XXI, 16, p,46.) Vcrf. i6. Num argucndos cffe fermoncs (mcos) putatis ? Et in vanum Verf. 26> (nihilum^cflc) verbahominisdcfperati? (qui obnubilata ex fenfumali menicncfcit,quid loquatur?) Germ. HaJtet ihr meincKcdc vor ftrafFbahri' und in den Wind' geredet (vornichrsyiirdig, worauj niehfs zumachcn^) als Wortc eincs mit der VerzweifFelung; rfngcndea^ Menfchen ? dcr richc recht mchr ^ iiTe, ^as cr fa-gt? B. Luiherus vtrumquc mcmbrum aliter diftinxif, hac fua vcrfionc : Ihr crdcncket Wort, dafs ihr nur ftraffet, und dafs ihr nur pau- ftetWorre, die mkb verzagr machen follen, nempe' iS^firi tZS'^'^D, it.^'IDN rr^lbl coniunxit, quum [tamert ilia ^^Tvkarium'Munach 3 haecpcr Rhbiam Gerrfchatum fint diflinc^a-. Kortumius cum Schmidio ro T\'Th'\ maleconftruxitcirm verbo ttxnanontyy^argtterey ctnaturam praefixi'?non rede attenciir,acfipofitumefrct pro HN; vertendor Gedcncket ihr noch die Rcdczu ftraff«in> n«ralich dcnGeiftdererWortejeineSy mitdemesfaft gar aus ift? ' Verf. 27. iVffiH CnW^y ^,K Qum immo fuper pupilfuns V«C27. (mcauxiiio folatloquc orbum) proiicere vultis (fcil, ^^^IS* ftrtem. Quod vocabulum/3o. c. XL, 3a vbiidem verbumineademconftru£lione.V'^y l"^-^ (nuni) conuiuantur fuper yywwconfociari? nifi quod hcit agatur d^conwuio /3SJ""Sy^ - ctnum 16 roi^vs: CAP. VI» et num ad faciem veftram mentitus fuero ? und ob ich vor curem Angc- fichc '^ras wider die Warheit vverdereicn. Rcuertiminiquaefo, (werdet d chandersSinnes) ne lit iniquitas (iiu- quum^peruerfumiudicium;) rcuertirnini, inquam denuo, iuftUia' mea crit in ea (re.) Verf. 30. pS^'K'-? ^DH-a!^ ^^^^ '^HT^^^'^^n iT^'W Num erit in lingua mea (fcrmone meo) iniquitas ? num pa- latum meum non intelligerc faciet (decUrabit) aerumnas ? Solte vvo'il in rncincr lUdc unrecht fcym ? Solce ich nichtvvohl durff>;n ausruffcn (zuverilehengeben) fnsin Elend? coll» cVIl, ir, Et fie optime ctiam cohae- Vcrf. 29. Verf. 30. ret cutn feqi}. Cap. VII, 4. Vbi circa verba !2'iy'*"1"11C1ett:Z3'^T1^ aliquot enataefuntdifcrepantiac. Verbutn (sc)pieIUum 110 ^/?/«? J quan* dofurgam ? ct confequens/Afw Admenfus efi (mihi) vefperam^ bis pcccat in ac^ €eKruSidum ^not\Rl)hiae pcrfcfliorem imprefllt diftia6lionem,<}uam altero repe- tito, mferuum mutato contra canoncm IV. hzcznt.p.zj, deinde minori Ti^tckae ^meriori itid«m perfe^iorem quara maiori Miae^Qontn can. Ill iM Verf. 13. " i Toilet, auferet de queritnonia mea ledlus metis* Vbi ^ panitiue Cnmkur pro O, vti viciiliminvcrfaftatfm fcq. 10 cum 3 permutatun Sic ctaUbi^fignificat de. Con^, Not, Sei, ad Ex od. XXXV 111, $-p* S6,fin, Notamas faltem hacc verba propter vcrfionem vernaculam, quae vocem'^n^^"!D hinc violenterauulfatn initio commatis feq. agglutinauit, vvenn ich mit mir felbfl rede, fo &c. quum ©ratio melius fc inferat h. m» Wann ich gedeiKke , racia Bette vvird micli beruhigen , mcin Lager vvird meinc Klage leichtern, v. 14. So erfchrcckfl: du mich mitTraumen, und machft mir t.'fA. Graucn niJ'^TnOdurchGeiichter, quod addendum, v.ij. So dafs ichlieber v. 15, vvolteerhangenCert^vurget) feyn, und den Tod haben, als mein (elendes) G«- ripp. '^hi'Ocompardtiuttmxat^tSiMm^^. v. 16. "^nOKOafpernorjichhabs Y» i^. fhmgnug, (itaoptime Kortumiusj ick magniehtimmerfo leben. Itae^<|)«' rivMli^f^c,' V. 19. d^p\\tt{\deglutirefaltuamfuam confule Ebraifmos HrymoK ^' '9« p. 1^7. V. 20. Verba "^S j;:;2Dl iJniD^ T\&) quae Lutherus reddidit: y..se» vvarum macheft du mich, dafs ich auf dich ftoffe, potius inuerfe vertenda: vvarum fetzed du mich dir zum Ziel des Aniauffes ? coll. c. XVI, 12 . In Verf.a i. vultlobuscommouereDeLim, (veluti prudens ilia femina ThekoitisDauidem ^' 2I1 zSam.XIV, 14. Vid. Not, rjojir.p.1^4,) nc prclongct reconciljationis fuse gratiara, ab inflantimortefua, quum pofl: mortem nuDus eiampliusfrtlocus^ Denn nun (da ich albercit einem Todten, der den Wurmeo und derVervvefung fchon zu thei'e vverde, coil. v. 5.) iverde ich mich (balde) indie Srde (in d^s To- ries Staub PC XXII, I 6,) legen, coll. c. XXLzd. -^^niH^n und fo du mich denn friihe und embfich fuchen "Woltejl, (mir durch Vergebung der Sundcn vvohl zu %\van;)'tvurde icb nichtmhr daJejn^Y^thQ^^^'^^''^ loquitur d«D$o Uv^^w^cffu* C c --^fci- if IOBVS» CAP. Vfll. ^(^<;, et vti homo ^N"^N inu;'^ Mlucularedehet adDeum, fich fruhe mufsauf. c.VIIIjS. machen zu Gott, fich bey zciten einhnden bey Gotf, c. Vill, 5. coll. Icf. LV, 6. Quaeav-S^fwTToTra-S-eiJt qaum forfitanB. Luihcro duriufcuk vifa fuit, ferfonAfecundaintertiam coausrfa indefinite f* impcrfonalitcr tranllulft> und vvenn man mich morgen fuchef. Cap. VIII, 17. - tr-iTH'' t='3SN n-'s 1MD1 v«ji'£> '?5>-'7» luxta featurigincm radices cius iniplicantur, attamen locum (fundum) lapidofum videbit (experictur.) Aplior omnino hcic eft Ci gmdcatio /catttriginU in voce dubia ""^Jt, obtr- Bcns quoque Cant, IV, iz. coll. ler. XVIl,gt Pf. I, 5. quim acerui hpiduw^ quanJoquidem fie membra non funt bene diflrindi fcnfus, fcd/^/z/fA/et terc jautologici, cum Schmidio Kortumioque fi vertas : Abcr fcine Wurtzeln find uber denStein-Haufifcnvcrvvickelt, ermufs es inneverden, dafs/einHaufs Steincfind; quum potius hemiftichiiUB primum adhuccohaereat cum vcrfij praeccdentc 1 6, defcribcns vlterius bradlcatam felicitatem hypocritac, cum fruiicevd ar^&re comparatif coll. Ff. XXXVII, ^^. dafs, obgleich cinGottcs* vcFgcfTenerundHcuchler v, i g.meynet, esftehemitfeiner zeitlichenGluckfe- ligkeit noch fo wohl und fcfi:e, er doch fehen mufs, dafs fiQ vvie eine Staudc auf einen fteinichtcnBodcnalmahiigvervvelket uiid dahinfalt, vveil fie ni(ht von dcrrec'ntenQue'Iedes ScgensGo?tosunterha!ten vvird. Et H^IS Ebraeis late fumi ctiam pro iscay notum eft. Vid. Ebraifm, Etym.p. 2/-^. V«r,i8. Verf ig. Si abforbebit eum (ablorbens, nempe Deus) e loco fuc, (Wcnner (Gott) ihn ploerzlich mit StruaipflTundStiel vvird vvegrciiTcn von feinen Ort) turn negabiteum(Iocu$ciuj, dicens quafi) nunquam viditc, Elegansprofopopoeia, qua loco tribiiituraftus perfonae, np, n.gAreydicere^vi- c,VII» 10. ^gf,g^ Quemadmodum fiipra c. Vll, lo. rf^z?o/?f;'£', non agnofiet {videbit q. XX, 9.) eum amplius locus eim coil. Pf CIIl, 16. Seifle Stelle vvird ihn nicht Y«tf*io. mchrzufehenbckDmmen.nichtmchrksnncn, dafs er da gcvvcfen. Verf. 19. Eccc hoc gaudium \^aeeiusI Sichc! dasiftdicCfchocne,herrliche)Freu- de fcinesWefens(und Wandels) fed loco eorum ex puluerc (i.e.cxftatu mifcto, humilietabieiflocoll. i.Sam,II,S.) alius (hie, ille> ifte;pius) cfflore- bunt, lOBVS. t| ^— — *— ^— ^^— — — "— -■' bunt, conf. SiracX, ig. Hanc an ithcfin exigit fcopus Bildadi, vtpote qui CAP. IX"^ nontantum impiorum cxitium], fed c contrario ttiatn piorumreftitutioncni probare vo'ebat. ' CapJX,i2» ^i2iti;'> ^D mv in Mcntsm huuis loci praereruedus eflLutherusIiacfuaverfione: Siehe, vcnn crgcfcli wind hinfahret, vver vvil ilin vviedciholcn ? Verbum h3rac[uo ?}rin, quod conucnit cum ^lOH, noa fignificat hinfahren, vti iam praecedtnf ^2^ ct ^^n» Ted rapire idque violenrcr et d€repcnte,ficoti cmphafm illius apcrit Ben Melech h. L n^TDDDI HDD ir^in niT'p': N^H w/4/ AbUtionem rei €um vi et celeritate. Cafus autena m, Hue, quod Chaldaeo, Rtlbago , Perizo • lidae etMercero placet, perfonae rlAliquem fubaudiendus eft, quanquaraprius vrgencraliusmalira. Vertendum itaquc : Si Deus rapuerk fquicqiiam, vt opes et libcros coH.c, 1, 21.) quis rcftitucrefacietcum , vcl auerteteum? Wcnn er (dicfes und jcaes) dahin nimmt , vvegraiFer, vver will ihm vvehren ? und zum vvicdergeben zwin^en? vtrumque non modo patitur, fed ctvult verbum 2"^^. Verf. I3» Adiutorcs fuperbiae. De q«ae>7(»'«bcaeannotatB,Hackfpanius hi, quod Sfllvoxfitbcllica^ x^r^\t\tTi%fuperbiAm raagnatura, quorum alii aliis fuppetias ferrc dicuntur, pro- i(invo vnicenocendiftudio, nequetam belli caufam condderantes, quam pro- priaoaudloritatisaugmentum quaerentcs. Conf. iChr. XII, !♦ vbiinboDarn partem vel praefcindcndo vocantur rUDh /DH '''^T'^y adiutorct belli. Sic et antonoraaftice Aegyptus propter fumiiiam fuam fuperbiam pafTim nuncupatur am Vid. Pr. LXXXVII, 4. LXXXIX, 1 1. lef. XXX, 7. LI, ^^ Vcrf. \6, Verba hacc vi verfionis vcrnaculac , vvcnn ich ihn fchon anruffc, unt^cc luich crhooret, fo gUube ich docb nicht, dafs er meine Stimmo hOre, co accipi« Cc i unt, CAP.IX. unt, acfilobasdefidci fuaeetcarnis imbccillitate conqueratur, cum refpeifla admonitLimBildadic. VIII, 5. ct6. adco^uelobusfenferit lu(^am carnis v:t fpi- ritus accrrimam. vid, ScuketusetRaeppius /&. /. Aft: fana praetcr tncnt^m «ius, qvjae fimplex et plana haec e/l* Si clamarem, vt refponderct mihi, vvennich glcuhrieffe, dafsermir Red und Ant wort gebe freinesthunshal- ber) non crederem, quod attenderet vocimeae, Co glaubc ich nkhr, idafscrmeinemlluffcngchocrg'iben wurde. Quomodoerben:coh:iCretjCum Verr. I5» verf. praeced* ^uodjtvtliujlafn caufam habeam^ vvennich audi gleichrechc habe, mag ich mich nichtvcrantvvorrcn, ich mufs vicimchrmeincn Richter (^accurate iudicannwey\i zoning, ^klicat) um Gnadc anflchen. Vb» pro pun£lationc participii Pie/ (vid. Luc. Ebt-.^, zoy^ ^lOa^'OS B» lutherus lubftituit hanc nominis fubft. '^tSS'^O^^ vertendo um mciii |Recht. TciiC 17, ^^^c minus cum vcrfu leq. 17. iti lenfu dduerfdtmo : Qui (potiusj turbine (tempeftaw procellofa et hemda. ob cognarioneno radicum pyo et'^VtCJ) contriturus effet me, cr wurde mich (vielmcbrj mitDonner undBiitzdarnicdcrfchhgcn, ct multiplicatufus vulnera meafineomni gratia, h^tZDjn reddendum cfl,vid. Luc Ebr.p.^i^. Nam \fi taufa. imputatur. Jreifijg, Vcrf. 18. Non fineret mihi reducere fpiritum meum, er Ilefifc meinenGeiftfich nicht einnsahl erquicken (vid, de hac phrafi Ehaifm.Etym, adbl) fed fatularet meamaritudinibus, Tondern wiirde mir Angft und Qjaalg.iug machen, coli Pf. LXXXVIII, 4, Atque ficapparet, quara pul- ere hi verfus Ic cxcipiant, quodque lobus non Icvquatur djjertiuet fed hypothetice^ y«f,i9* lam Vers. 1.9. ^^^pH X'-®.^ H^^,"*^^. Siadviresf.roburrobufti^fcvc- nit; ? €CCC habet, komis an /luf die Macht einesSiduken? Jtehe^ fo hat er fie t ita diftinguendum eft ^t^'^x^iMunaihumvkAr'iHm in vocey^DN,quippc'qnacet fuj ra V.4. cum T\2 eft conftrudla,et confcquen er lUD abHijJute pofitum cum tali cmphnii exponendum erit. luxta vero communem diftindioncm , will man Macht, fiehe ! f o ift er zu machtig, infe quidem fan's commodam, rcquircretur in Tw HD^-aS? Ttphcha anterior;) :^JT^VV ''C 153^0^-0^'^ aut ad iudicium? quislitemconteftdbiturmihi? Oder auf einc gerichtiiche AusFuhrung ? vvcr wurde mcinAdvocat fcyn r Ejj^cra phraft "^JTW^D ?*'^*'^^^>^9'vtitur DeusapudProphetamleremiam c XLIX, ip. ct L, 44, Quis eftficut *f*'?44' ^^9,€tqHifli(mfmefiaHtHrmibi, Vultclic««; ich brauch^ keinesAdvo- ' . - - catcny. lOBVS; ar - Wl. Ill ^fc^Mfct— . HI II. Ill Ml I W— ■■■ I l—IWi^MM'— . : -— ■ ■ I III - H I - ■■ I II ^ ■ ._ ^ _ catens, der racin Thun und mcine Ehre dcferfdire, ich binfelbft vermogend CAP.IX. gnug.diefeibezumaintenirenjund raeineSachezuiufli/iciren. BLutherusin noflrolocotrcinsfertj vver vviilmeinZeugcfcyn ? in lerem. Wcr vvillmich mei/lern? At quarc iinius ciusdemque phrafeos diusrfus formabitur con- ccptus ? • Vcrf.zo, ■'J^^^^ ^3 p^!ih?-t)hj LuLheri vcrfio , Sage ich , dafsich Verf.2<% •A" • :- J- - : vt gerechtbin,(ad liieramforef, vveDnichmichrechtfertigte mit meinemMun- de.) Co verdsmmefe er mich doch, fjpponit hanc interpun£lionis raticnem "^jy ■^U;"1'^ ^2 p^y^J'"DK Qupniam vcro ^3 non cum praccedente verbo,ceu qui- dem etPerizolidi^s conftruxir,fed pet feraumMufjacb cum fequente coniungitur, pracvalet haec figuificantior: fi iuftum affcrerem me, os meum (vi con- icientiae) condemnarctme, (v«I Deus ita fapienter ra« interrcgaturus cflet, vtmcoipfiusore mecondemnarecogerer/spientermihiconfeffiuncmcxtorquc- ret,) PJtUpyn ''O^J-DI^ Si integer ego, binichrrommundrecht,(meincr Meynung nach^ tamenpcruerfumfaccret (declararet) me (c, os meum, vcl quod peril) de, Deus. Veif. 21. "J^^s: ^^^N'N^ ^:)^^ t?j PofitQ ctiam perfedum me VaC^r^ cflTc, Iager«£2:tauch; ich fey from (inder W^rheit) fo darfffichs meineSee'e nichtannckmcn,itcpTaecIarcfenrLimexprcirit B. Lutherus, alskame esaus ih- rcn KrafFten, und nicht vielmehr aus der KrsfFc de$ Geiftes Gottte. Non novi animam mcara, vt prlneipinm eius, quod Apofl©]u?,forian hue refpici- cns, eodem fcnfuexplicatius effcrr: ^Ss iix&vlc)/ uvuy^i'vuy nequemeipfumiw ///n V^'^T Of; pium et impiumillc con- fumit, Verf. 23, QJ^na n^O'' D^^iJ-nh^ Si flagcllum occidit (hominw) repente, wenn die Land-Plagcn (die Menfchcn) p'ocrzlich vvcgrafFen, JiyT r^'^^pJ :iOO°? tentationcm etiam innoccntiura ridet,«v7^w. rmtx^w;, i.e. noncuratiio gehcts auch miciiber die Frommenhcr. Verf.zA nOD"^ n^DS-xr-^JD jnh— 1^3 HOnJ Y"«^ Terra (das Land) datur in manum inopu (cyranm) qui tacics ludicum eius opcnt (i. c. de- poTiu,darHBit,exi/ioetmorte muidlat. Miferorumcriinactdamnatorum facief opcriebantar. Vid 2..Sam,XV%3o. Icr. XIV, 4.Efth.VII,S. Sicquqiufti- tia defenforibus caret , ct pii opprimuntur. Nin*^D 12h^ f^"r*DNi Nonne hcic (in negotio poenarum temporalium) eft, quisquis fuerit ? ^ Ift nun nicht allhie (ia den gottiichcn StrafF-Geiichten) es fey vvercs Tvolle? (Frommc and G ottlofe, niedrige und hohc ?) ita fimplicius et fcopo lobi con- torratus rcdditur. Atque hocpathetico€piphonematc,vchcmenten:ia(Icuera- tionemctpcrfuafioncm valenrc, probaram thcfin fuam claudir, quam tamcn infeqq.ab exempio fuo,mcdlante copula 1 Enam dUi met (Felices) vehcioret futfunt euffore iX<:. vlterius illuftrat. Cetcrutn departicula ^.SJ^commodum obleruatB.D.Vareniu3/«£-tf»iwtf»/. ^^y^/XX//, /. fempcr ct inefTe Cfuppod- tionzm topiC'iwCipCias arguments t vt fit: in hoc neg9tiot hac inrei\d.<\uzyi ■ compoficionis ex HS \y. Quod quidera aduerbium complures coniunguat cuna feq. ^^^^"^D, a quo tamen ^zzvkarium }Aunacb eft diftindum. Proindc membrum hoc extremuni varie fine fcnfu, raulta cHipft adiuto, extorqaent, ¥id. Schmidius >^. /. Verf. 29. ^^^^^ ^9" ^^"^^ ^^22^ lebin ich dcnn fchuldig (vor deinem ftrengc* Gerichte,) VA'^N IDH HT'IDI vvas foltc ich mich denn vergebens bemu* heD,(mich zn rechtfertigcn ?) V«C 35. ^^^^* ^ ^* ^^'^'^ ^^^^ P*"^*^ ^^ ^^^ "°° ^^ (^^ "P'-^"" f''<"«end4ai n\aicftatera cius^J^C^N v. 34. vereri debeo) Cgo (fum) pencs me, ich bin (o meinernichtmachtig, und kan a!fo(eonfequentcr proutLuthcrus VQTtk)fuf^ mich nichts reden. Noh cnim vult cumDeo litigare/ed maiori cum rrx^ ^r^fiec, oaufam fuam agerc. Notanda hcic eft vox '^lOy, quod non comitdtum modo, Pf, L> ti, ^*^ VAiLmpote[tMtem in dUquem notat. Confer* Pf. L, 1 1 >fera agrorum efi mecum i. c, inpoiedate mtd^ pro quo pauIo ante "^Hyi^ nottit ct verf, lo, ^^7 mihi, Efc ioff. lOBUS. 1} infr. c. XXIir, iO» Nam nouit (D&m) viam(i,e. vitac meac rationcm,) quae CAP.5C* eft: "^ID^ penes me^ Proindc recidit fcnfus ifle: A^ ficut vos dicitis. Qui infupcr nee prtxime cckaerec. Cap, X, i6. •^jn^sn ^riTiJs hj^^m •A •' : -J - - V ; • A Si attollit fe, ficut iea venaris me^ Quae verba immediate excipiunt cum prono quidem nexu comma 15. Vc«/L IJ, Siimpiur fum^vae mihi ! fi iufluSynec attoUite queo caput meumyiyi^ quij yw/ar y«w ignowihia, coil. c. XIV, I. £/ videndo (conf. Kohcl. II, i . fimilesve infinitiui fbrmas Pro v. IV, 7. bis. Di^j? acquirere , Ezech, XXI, 15, n^^n/-^) affliclhnem meant. Germ. Bin ich goaiofs, vvche mir! (vvie vvurde midi GOtt llrafTen ! ) Binichfrommundgerecht, (fogehtesmir nicht viel befrcr)kanichauch mein Haupt nicht aufhebcn, ecvxuv-^ooj >ici] ZTvel^oj r/jV K^cpaXtjv Luc. XXI, 28, (i. c. nicht freudiges una ^etrofles Muths feyn, fondern ich gehc krumm und fehr gebuckt, den gantzcnTag geh ich trauiig, PCXXXVIII, 7.) als d|dph SchmachsgnBg babe, und meinElend fo fehen mufs, Vt adeo haec verba clarereddant caufarii, cur lobus non aufitattoliere caput fuum. Nam quod nonaullicumTremelliovertant hacc extrema : Satvrdrt ignemimA y et vide affli^ionem meam^ ifta abrupta apoftrophe coadior eft ; ne dicr,m, quod phra- fis fat urare ignominU dQ Deo duri quid et hofti'is infu'tationis fpiret. Verum qaorfum referendum fie verbum TN^'^^ dc eo ell diffidium, aliis ad proximum fubie£^um "^^V a§I'Mia, aliis ad remotius ^V^"^ caput rcferentibus. Placet au-* tcm pofterior conftrudio , quum in prcpatulo fit , veibum iftud altimdimiy tleuationis magis proprie compcterc capitiy quam dfliiJieNit dequaadhibcre- t\ir^otms')^3i vc\ TOD crffi ere, 4»geri; adeoque ierfus iie^uidus crit: Er- hebtfichsnun (ermQnne ichmichnun ein vvenig, und erquickemichmit aller Freudcund Fricdeim GlaHben,Roin XV,i 3,) To jagft dumich(durchce»nc gcvvaltige Leiden) vvie ein Lowe, ffth'aegft mein b;f;gen gefammiete Vcr« gnugungs Kraeffte, und denFriede in n)cincnGcbcinen aui einmahl danie- der) SicHiski3sfataIile(flodecumbensi.V««; Lecni ofTa fua commiruciitiac- quiparatleC XXXVIil, ij. B. Lutherus vio'enter €x vcrborNi'^1 fecit adie£li- uum, cum ncgleftu infuper copuhc *\y quafi dicerciur nN.5 H^O/icufUo */<«/«/, vvie ein aufgereckfer Lccvve. Verf: 24 lOI^VS. ' C-^P. XI. Vcrf.i7.'^i32"]^ny '^inn Innouasteftestuosadvcrfusmejdufuiircft Verf. 17. immer deinc Plagcn, a's neue Zeugcn (deincs Zorns und meiner Sundc) wider mich auf, "^"lioy "|OyD Dim ct multiplicas indignationcm tuam mecum, dumach'efldcines Zorns viel bey mir,; ^DyND!il rilS'^Sn permutationes, vici(litudines,eaequcmiIitares(ficvl7'^"!p^'^yp/;g'/Visquey^^/^«/,Djn.IV,io. 20, vel per Hendi.4dyn vicijjhudine miliddgt zoW.Luc, Ebr.p.^zjfy^ funt mecutn deiaePhgcn loefen (icli einander ab vvi© dieSoIdaten auf der Wache, vventi dieeincabgehetj fokommtdieandcre vvieder. Cetcroquincc inelegans ell fenfus vcrnaculae: es ziiplagt mich einsuber dasander^mltHaaffen, c^uam- vis vis comparationis non fit exprefTa. yefC20. y^^^^ ^^^ ^^^^ ^^y lOVD-N'in Nonne paucitas Cpauci) dierum rrtcorumdednct? Sollen denn meine wenigeTage noch nicht aufhocren ? vel fecundum alteram Iccaioncm ^'^T\^ Nonne pauci funt dies nfici? define ergo (oDeus!)'^^^^ n''^"*Cveiri^U?'))deponat fe, crfeueab (vel depom tit ^"^^ fetzeab) a me. Cap. XI, 6. i-r • ; -v- ; • • T .• T J \ ~:i -" i : v- ; Dubia haeccc verba ita intcrpretor : Et indicarct tibi profundifli- mam (vi pluralis abflradi) et hinc tibi abfconditam Tapientiam fuam, (de profunditatc corruptio nis hiimanae per P. O. De hae namquc occulca fa- pientia» non qua lobo tot niala infligi paflTus fit, potiiTiraum agi, certum efl laoi ^xfcipo^ quatn confcquentibus. Conftitutufn enim eratZopharo, lobi the/ia fubuertcre, voreafTerentis fupra c, X, 7. fecundum notitiam tuam efl (o Deus!) quodnmfi>nimp\ui\ quara vero perperacn acceperatZopharus, ac fidixiilet: pura eftdoBr'ma me a (feu inRitut-im vitaenieae,) et purur fum in oculis tuts. Ci.e.iudiciotuo) v. 4.quafi prorfusimmuncmreprofcirusefretapeccato, con- tra innoxiam fane mentcm lobi, verborumque eius. Coramifit itaque falla- ciam ignorationis eleuch'u Nee phrafi r\'>{hzQ occultAtiones fapienti^e^^vsA- Ida eft ilia ?i.L\i%'in.occHbofapiema^\tkm\t'R.zu^T^ms h.l. quumnonadfit parallelirmus con/irM^iom pcrauextuf^ adcoquenecy?>y/»/, ceu videbiturai locum ilium.) quod duplicirates(duplomaiores) fin t ("]^w'^V iniquitates tuae, ex fine verfus) iuxtafolidam fapicntiapl eiiis, dafs (deincr Stindcn) nochmahlfoviel feyn, riachfeiner allergenaoeften Erkcntnis, (ita convenien- tillimc I0BV5. If tiffime vocabulum ^V^^7\ cxponi fatemurcum B, D. Geiero ad Prou. II, 7. in CAP. XU locis Iob.V,iz.XXX.22.VI,i3. innoftro Xl, 6. XII, 16. XXVI, 3. Prov. XVII!,i. Mich»VI,5>.inpr I«f. XXVIII, 29. Prou.VIII, 14- H^ ^-let 1. c.II, 7,) ; WifTc dannn«nhero,'dafs d r Gott vielcdeiner Siindcn borgct, vcl vti Luthcrus, d«fs cr delncr Sundcn nichtallcrgcdcnckcr, vti fcquitur* Vcrf. 10. '^Vip'^'l n'^^O'^l P)bn'»-DJ^ Si mutavcrit (eaclcmenta) aut vwCi^, clauferit (ka vtcoclum non pluat i Reg. VIII, 5 f . <«?, etcommodum obferuat Ramban CZ2y h. 1. idemelTeaclZDyn "^T^'^'O dele^um pspuli he- partem populi praeftan- tiflfimam. Vtvcrfiofit: Traun! la I ihr feydKern-LeuU. . yerf.5. • Vcrf.^. pN^* nin^'? n3 TSb Fax,lampas,contemta(f,fubflantiue inconfl:ruftione/^w//«xfo«/fw/«xcoll.c.XXXj,j4.)iuxtacogitationcs (v«l ex vfu verbi ebraeo refpccltu nitoris)tranquilli,(raore tZD^IV ^^'^ tranquiUo- rumfeculi PC LXXIII,i2 coll. ler^XII, r .) ' — J41 '^ny'^oS jIDJ pofitus ad nutan- tcs pede (Cnutationes pedis) der nicht feftc {lehct,und demFalle nahe ift, ac- f\Vi^^Q.Umpas c6ntemta^x^\Ti&\onu Qui veifuscontinuat praedicatum /»/2i (et) integnGvi^zn\JiS in Comment, L.E*p>^7 4 ^. /in 1^2*7 ):\2\ittytpraefixumy re£lum a |1D.3 feq.totumq; verfutn ita vertit ; Qui adinfortumMm{(\\xo^ TS fonat, fecutus in hac diuulfionc vocish]iznllCtaim)adv4cill4iionempedum Aifpojitus efiiVilis ha* beturcogitdtiom hominis rebus fecundis vtentif.h.^ quanta,quacfo,metamorpho- C\i con/tru(n;ionis ct acccntuatlonis! Re£liorcm protulerat vcrfionsm/'.<^^.^.^f paratur efl advacilldtiones pedis ^ille eji lampi^seomemtus nitori profperantis, h,c. vt talis habcatura profperante efficit ipfe huttts nitor, ac deliciac fortunae riden* tis.,,Q.uanquam nee tali vocum inuerfione,quam paritcrinnuitRauppiusi&ynon iitopus,quu;iiheicnonfitvnapropo(itio5 tenninis,vt alias, tranfpofitis, fed duo diftin£^a et ablbluta pracdicata.Id quod melius attcndit B.Lutherus, tametfi prac-' dicatum cxtreaaum non adeo; conformiter literae fihntze /iduerfttiue et reUtitie reddiderit, ftehet aber, dafs fie fich dran argern. Dc» Vcrf 6, m. % genuina vcr» fionc et fenfu vid, Ebratfm. EtymoU adh, i VcrC ir. Nonne auris fermones probat? et palatum cibum guftatfibi? Qmimhis verbis etfeqq.Iobus ad verba Bildadi fapicntiam antiquorum incu1cantis,c.VIII, 8-5>.io. re(ponderevelit, quumquciisdem vtatur poftmo- dura Elihu c. XXXIV, 5 .ct fubiiciat : accuratam iudicii lancem digamtis nobis ^ cogn9» lOBVS. 27 ■ ' ■ ■■ - ' ■ — . ^^. cognofcamus imcr nor quid bonum In 'i lie exponemus cum Rauppio ad h. I. CAP.XIII. Nonneauris(i.e.intelIedus mcdianteaure) fermones probat? (vtrum bene an male aliquid dicatur? vt homo prudens non tarn aucloritatc fenum, quam iudicio proprio niti pofifitet dcbcat.) et (ficut, eft^HN'^^n ^ adaequationis, rim comparandi habeas coll. 1 Sam. XII, 1 y.) palatum efcam guftat fibi feu probat. Verba Vcrf 12. i-n3i:3n tZa^Oi -]-in1 nODn tia^ir^^i:^ bene Trc- V, 12. mellius et Pifcator approbante Rauppio vcrtunt interrogatiue : Num in dccrcpitis eft fapicmia? et in longitudincdierum intelligenda? q. d. piitatifne , fapientiam confifterc in aetate grandaeua, ac proinde fapicmia antiquorum nitendum cfTe ? Simili Imodo Lutherus in gloffa marg, Ihr faget, Wcifslieit fcjr hzj den Grofs'- Vatern , ich fage abcr, fic fey bey GOtt. Qucm fcnfum in Verfionc per acqaipollentcm ironiam fcite y, ^ *^ effert : la, bey den Grofs- Vaetern ifl: die Weifsheit etc. Verf. 13, Penes eum (Dcum)en: fapientia (vera, folida, perfe£la) etc. Significat, plus nitendum effe verbo diuino v. 1 3. et prudent! raiionc v. 1 1 . quam audlorltate antiquorum v* hoe 11. Cap.XIII, 5. nnnSJ '^m;"-hh< -^JN nzJ'^iM Attamcncgo ad omnipotentem loqucrer (7r«^'^'»)(S'/a5'^ Vcrf. 14. Vripter quii Auferdm carnem mcAm Aemiliusmeis? i, c, cut in proprium corpus iniuriuscroecfaeuiam? VC^arum folte ich meinem Leibt fo^?chetkuQ,anmciffcn Leibc zutn MorderTerden (per aazias fcil. curtsci defperationcm, cum amen ipc auxilfidiuini, tc fequitur, fruar ccrti/lima) ceta fhraiin hanc bene explicat idem Rauppius ex rubfequente: et Mnimam meam foriAm in mdnihut meis \ I. c» cur vitam mtam pracfentiffirao pcriculo cxponc* ffcm, uod mein Lebeo in die Schantzc fchlageu ? Vid, dc hac di^ionc Ebrsijm, Btjfm, p. ;//. f»«^ Vcrfi^. ^^rm oS)N4 ^:4Dp^-Irt si Occident mc, famcn in cum fperabo. Quod fane vnum de pulchcrrimis diflis lobi, heroicaos Jnuidtamqae cfus fpcmin aeternum depraedicana, illico ir\ animos legcntiuin audienriuraque ita influYtr, vfeffam pm concionc in cccIeHis perfonarc folest alfirmattttus hie fenfus Vuigati : Wenn mich gleich der Heir tcedten warde* vail icK docb luf ihn hoffen. Isque omnino reftior pro mentc et Hde lobaea, iguam illcnegatiuus AriaeMont.Vatabli> Tigurin PagninictB.LutheriiSiehe^ cr>Kird mkhdochcr^urgen, und ich kansnicht er^arten, rcpugnante verfa ilatira %. Cui qnidcmalTurgit B. Balth. Meifncrus in dijfert, adloK XlX^iy ill. dr. et absque folido ei alias folito fcrutinio B. Franzius dt Interpr Sc. S>ord€$o. itemque Rauppius sdb.t, qui vero deinde liberam inter ex- pofitiones has concedic optionem* At hoc praeiudicat vnicae vcritatl. Quanquam et hoc praetereundum non efl, quod ipfemet Lucherus noAra eomrauni plus vice fimpiici ufus in. mdt\Tom* Fill, len.Germ, foLj^j, et alibi. Verfio lunio-TretneJliana et Bclgica CoknncitfismgdthMS rcHigium pecunt: 2^«nfptr4rem'i adoptata paricer B, Taraoula Bxercit, BihL p. \j^, etj^i. it. ^pmmem. 4d Mdi.Uyi^^ etmtcrprete Kortumiojquum ramcn hid locus mo- • ncnrc Ma ora fit voas cxlillis XVIII, vbi in altera leftione per dvrt^ofxtw N et ^ occurrat N7 pr o T^. Proindc et hicadanalogiam reliquorum cxemplorum cxpl Icandus erit, Ne^ur enim "^^f eft ecrreiii^ Waforetharum^Jedparis leEli^ 4k ipfit ohferudta et snmtdtay bene docente B. l>,'\h\xmvs\\ode Vcrbo DeiP,hp. Z77. ft approbante Pfeiffero in Dub, Vex. p. m, ^au fin, Atque hoc ipfum c/!, cui* lOBvs; r<^ fuicit. Vid, dc hi !. ibid. p. C J . Scquitur nunc altcrum mcmbrumCAP.XIItf -rvD^H VJA'^Sn ■^2"i1"""]N Nihilominui viai mcas coram facie ciuj dcmonnirabo* Quanquam et pcrplacct pit explictcio lac. Altingii : propter** Fdciem fr»j-,MefTifim fcii. hie vnus eil cjufa ct materiel meae iuflitiae, vel Jpud^* faciemeiufyMc(fi* patrono praefentc , Siehe ! ileile ich nun eia Gerichte odcr Gcrichts • Pfocefs an, piJil^ *>JK^D '^nVT Noui, quod ego iuftificcr, fo ^«ift ich, dafs ich rtcht behalten "K erde. Vcrf. i5>. -^nSV a^^^ "f^rr^^ Quis illc «ft,(cx vobis,)qm litigare r. IS Vult mecum? (ct mecuoi banc Utem eius<]uc dcfiniciuam €xperiri?\ yWI ,^"nN nW^D Quia nunc fitacucrojtumcxfpiraucro, Denn lireBD ich nun fch«^ iege (und michnicht gebshrendvcrantwortete, fondern nieinLeid foimmer in mich fraefTc) fo muileich (vor vi€!en Kummcr und Schmcrtzcn) vcrgchcfu vid,ctiamRaJb^i&./. Kortumius transfercns, dena irvili ich fchvveigan und fterben, ncglexit particulam /^n^/^^w T\t^'9 nuuc, net rt^'O indidit notionem cdufse^ fed infolentem fempom ^ro aisdcnji) quod vcrp diccret TR Ncc.coramodum eft Luiheri abruptum Abcr. Vcrf. 26. ^"^W t^VMf "^JU^^nw Et hacrcditarc me facis (vri ped- ?. 'id- ctta^ ita ct) peccatorum poenam pueritiae mcae» Vbi vero ^^in lignifiearter exprimit naturalcm propagationem pcccaii htcrcditarii f or iginff, omniumque cxinde eonrequcntium malorum, for£tan cum refpc^u ad verba 2opharic,Xi,6. coll. C^n> VIII, 2 1. Pf. LI, 7. Lutherus reddendo per um« bringcn^arripuit Ugrificatom contrarium exhaeredaref pcjfefftcne tiicere^ Al Snhocconftruiturcump ^ ^['^mlSiO propter. Quod }^V etiam metonyralcf fyg;oi^i^i^efnampu(iifff h%k «t alias pac«t. Vid, /v>/. sd Gib^ iVp /• /. ^• 0i J Cap. 50 TOBVS. Cap.xiv. Cap. XIV, 6. *~n'n'^;^ y^hVD nVir; Refpiceabeo (fuper ^uem (punkndvim) ape fuijii oculos tuos^ v. 3 .) Wende dich von ihm, coll. lef. XXlI, 4 et !ob, X, 2o. Ct cefTet undlafs aufhoren, ein Ends haben fcil. 1^1"^ dies eius {c fme verfuy, i.clNDifc CmV dies militiae eius y feiti inuhfeiiger Tag, ex coll. v. 14. ct c.Vn,i.) 1^'^'^ ^^D^D mT— ly ita vt placide abfoluat cum, (ieutmcr- cenarius abfol vie diem fuum. Ita namquc valt verti accemuum ratio, qua voces IDV .^"^D^'^ ^^xferuum M^ff/^w funt coniunclae, quae tamen fyn- taxin haut ppriunt, nifi mediante vcrbo aliquo. Accentibas ad amuffira con- formis ell vcrdo vernacula, bifs dafs feiiie Zeit kommc, der er vvie cin Tagloeh* ncr warcet, praeterquara quod verbum cliipricum petat extra textura, quum fit intra illam, videlicet proximo praecedcnsHiiT, VcrfioSchmidiijaliorumquc, donecdifideret^iabfoluerii) ficut mercenarius, diem fuum ^ defrderat in fecund* voce "yOWZi Munachvicarium difHnguentcmcum UtuoTipbcha. Vcrf. 10. ti^^mi miO'^ n^ri At homo moritur, ct plane dcbi- Verf. 10. litatUS eft (nu lias rctlnetuire'? retiiuifcendiy fefeinnouandi, Sicferuatur natura- lis ordo et propria vis verbi ^'7n,quam quoq; requirit praeuia fimilitudo arhorU^ cum allufiuo refpedlu huius^'^n ad ^^H v.y.ctrt"^ v. p.coli.etiam quafenfum v. ( 4. adeoque non opus eft cum lunio et Tremel'iio per uVs^ov tt^oIs^ov vertcrc, moritur debilitate fraBttA. c, poftqua^u debiiitatuseft moritur; quoniam fermo non eflde debilitate pcrmorbum, fed per mortem. vetCi4. Verf. 14. ^ns'^b^t N^D— ly ^H^N -^NS!! ^D^^^D Cundis die- bus militiac meae exfpedabojdonec veniat mutatio mei. Seb. Schmidi- us duplam heic facitellipfin : {ISIumquid) omnibus diebus &dtionis meae exfpe* ^4^^ (fruftra?) Sedpofterioraudaculacft, lOt Vlmannus repetita pariter in^ tcrrogalione alio moio, coque obfcuro ct incongruo, transfcrt : num ego omnes dies feruitii met de nouo irtcipiam ? (nequaquam hoc Het") obferuat, philol, p, 3 jy. Aft vbi quaefa verbum '^H'^ hanc habct fignificationcm de muo incipere ? con- fundit 'in'^ cum '7*711 inHipbil^ vbi forct ^HNJ; ficut occurritDeut.il, 25. Scnfum loci noftri praeclare aperitScultctus: haec eft fpcs et cxrpedatiojmea In hac tam dura militia, lob. VII^ i . aliquando me in melius mutandum, in futura rcfurre£lione, lob. XIX, 2 7. lara fcquitur cum cicganti nexu, Vetr.15. Vcrf. 15. -jDyh? ^DJ^^1 ^^1pn Vocabis me ct refpondebo tibi, (omnipQtcnti tua voce mc c fcpulcro cuocabiS|Ct ego tibi obcdiam, Io.XI,4 3 .44. lOBVS. 31 fjDDn "|iT ri'^'VD^ opusmanuumtuarum expetes, (corpus, quod pri- CAP. XIV, mum creafti, reduces cl rcftitues, ipficjuc bcneuolentiam tuam cxhibebis.^ Verf. i7ir (deablaticnc plagac tuae, ac diuturniorc vita)/(fWrf/i/«/, v. ip. c^Q^praeualereiperpetuOiVt "VerH 19* w<7r/>W«wyr/«,duftelleftdichimmerdar fo bart gegcn ihm, dafs crdariiber vergchen muTs, quod mutai faciem eius^ et ditnittis euwy du mac heft feine Ge- ftaltgantzverandcrlichund abfcheulich, undfchickft ihn fofort, v.2o. quod VcrC jo» non nouit (poft mortem) num Jilii fui Jtrit honor Ati^ZTi viles zonttmtique'^. ob fie in hohen odcr gcringenWcrthfeyn? v. 21. propteripfum, iDquarn).dolet, et ^"^ 21* anima eius propter ipfum lugcu Traun I dar ubei betrubet fichfein L€il> und Secl» Cap, ^*m^' Cap. XV, 4. j^n-^^jbS rvr^ ]n^r\') nt^y "\s3n nr\^^*5^^i Eiiam tu irri- cam fecics pictatcm? et imminucs orationem coram Deo? Wilt dudcnn gar aufhcbsn die Gotccsfurcht? unddisGcbet vorGOtt? (ila Venn csumfonft fey, GOtt dienen und tnruff«n, foGGtt ohn Untcrfchcidl Fromme und Bofc ftrafFct?) Y«njt. Vcrf. J I. rnjjn: (t^y\^J2 pJ^-hH Ncconfidat (impius'fcil.) invanitatc, (et in opibusfuisctpjicntitfui,^ l^H perquam) fedu-* citur : ^ni'^on rr^Sin iC(V^D quoniam vanitas crit merccs ciuf,' Vbi In voce N1^ eft clcgans dntanaeU/ts, B. Luthcrus in m. I. tliam diftin* ^ioncm arripuit, Er 'Kird niche bcftchcn, denn er id in fcincn citlcn Danckcl betrogcn, diftingucnda videlicet verbum fON^*^M, quod tamen per yjr«««i yiundcb cum tw K^^lO, ticArio Muftdcho diftingucntc infignito, ellioniun* £t\im ; hine etiam particulam caufalem infarHc. T«r, 31. Vcrf. 52. N^On W*">l'?3 Luthcrus verbum M^OJ^ vcrtens, cr^irJ cin Endc nehmcn» ridekur accepilTc pro mafc. K1Q\ Kortumiu* mutraliur «ccepit, wii^ds aus feyn ; quum tamen gen. fern, refpiciat praecedens nomen tmion, cumnoftdum efl vel irapletus eft dies cius, coll. Kohcl.VII,ix, et lob.XXU, 16, da fcin (Lcbens-)Tag noch nicht volUftt N^c Luth.mtlc vcnos ihoa unebca ift, vrird cr fchon (derLohn) t©1I feyn* Cap. XVI; 4. rV^finM ica23 ^2H 03 Etiam ego ficut vos loqui poffcni* Ick kontcauch vvohlrcden^'^ie ihr. (^enn mir nichti fehletc, Tcnn ich niche in Moth Tare.) Ita re^e transfcrt Lutberus , et propontioncni primatn cermi<» nttin Mercd Mabpacbato y quo male negle^o earn demum finiunt in voce ^SO Rbbiatd ditionis Atbndchi Schmidius , Kortumiusque : Num eg% etUm ficut par h^ui deberem , fi dnhna 9e(lrd ejfet ff§ dnima med f ?ti;33 nnn CZaD^aa ^ il Si ejjet ammd veftrd Uco dnimde medt^ ye»n ihr an meiner Stellc «arct, (und hattet dasiuszuftehen, was ich) C3*'|C3 D^^iy ni^SHN ddiungetem me ddvot fermonikus^, fo wolte ich msii m% (Troii-) Rcdf a zu (u<;h gcl^Ues, Sic ^utf^afun ben«Vuig«tus3 lOBVS. ' 44 coKfotarervosfermombiif, "^Nl ^:D2 DD^IV HP^Zhil und bevvegiich gegen CAP. XVf, cnch chun mil rneinemHauptc (und Gcbenrd$n) Confer, eriam Perizolides. Hoc namque pacflo verba haec reddendi elTc cenfso pro ipfa re ct mcnte cv^Ttn^^c-^ lobi, confirmantc verfu feq. etc. XLIF, il. coll. c. II, 1 1, vbi vcr- bum fyncnymiciim w ITiO^"^ und thatcn bcvvcgiich gcgen ihm , fuperaddito cxegctico IH'lK IDnw*^! uad trocfleten ihn. Ncc dicitur in accufatiuq ^^^iNl, vt verti poflit aut debcit : */ momrem fuper vor caput msum^ und mein Haubt ubercuchfjhurteln, vtgcflumiiiudsntis coI!,loc.P^.XXILS.XLIV,t^ClX, 15'. 2 Reg.XIX,2i. Thr.n, 15, Matt.XXVII, 39. fed notanter in abUtiuo^ y^\^ 1DZ3 capiietneoy cum particula cxplciiua *1D coll. v. feq ct Luc. Elff.p.iiv* adeoorienon Idemefl a.zlztj2'yj0'2ijzcuivof-,c^\i venit Rauppius b. L Verf. 5. '^aniD^ CniiCi^kS* Roborarem vos ore mco , ich vvo!t« Verr. 5^ eiicli krafFcig aufrichica und ciaen Muth raachen , '^TT *^T^Sl^^ "T'Jl Ct commotio labiorum meorum cohibura elTet fell. tZS'^^ND dob' r^wr^/r^/^^exv.feq.cumcodem verbo, undmeia bevv^eglick'^s zureden foUe iindern curen Schcnertz. Verf. 6, ^;2KD -]trn'>-Nb H^DlN-tlM Si loquor, non cohibctur Veri; ^ dolor meus. Rede ich aun (vor michfelbft, um mir ein vvenig LufiPt zu ma- chcn) fo vvirddadurch mein Schmertznichtgefiillet,(rondern dutch euri Deu- teley und Btfdiuldigung vielmehr grolTer j "ITf "^X—nO ^"^'^nHN^ fi cefTiucro^quomodo a me abibit? lafs tchs abcr anflehen (und fch weige), vvie vvird er von mirgehen 2 vvie vvcrde ich feiner lols vverdcn? da iUc fiiich auch aJfo vor uberzeigt halten vvCirdet, Verf. II. "^JI^T dJ^V^l ■^T'-hy") Vbi vcrbi "0^1 fignificatio in- Vm/; ix. t^rpretibus eft intricata, quam verocx Arabifmo feliciter cxtricauit Bochartus HrWz. i'././'./>'<5'-nenipein iocoNum. XXlI, 52, quomam 13"^'' perplexa^ vc! InmcAtA eft vid coram me {adintuimm meum.) Et in noflro ; et inter ma- xius impiorum implicauit mc. Ita quoquc vcrtit Noldius in concord. Par- tic. p. 701. Et ^T""'7J' h. U reddendum w, /w/ffw^w/^/, vtiGen.XLlI, 57. iSam.XVII, 22. iReg^XIV, 27. i Keg. X, 24. XII, i ^.XXII, f 7. p. ctpadim alibi. Sic ben? Lutherus; und hat mich in der Gottlofen Haende lafTcn kommen, Verf. 1 2. '0!ia!ia""l ^2*^W THhi"^ Et apprchcndit ccruicem meam, V«ff, xt^ oCt coHCUtiendo dilfilirc fecit me« Phrafes fane valdc cmphaticae, qua- ^Rum prior dffumta eft a luaatoribuj> poftcrior, caqu<; ptacgnans, atcfla. £« Vtfius- 54^ rOBVS. CAP; XVIo. vtriasque vini ccmparatiuam plene exhaufit Rauppius h. I. Er hat micli v vie einKaempffcrbcymKopff genommen, und vvieeinScherben zuBodenge- vvorfFtn, dafs es geplatzr, und ein Stuck da, dasandere dorthinausgefahrSn. liluftraripoteflphrafis ex PfXXXXVII, v. vlt. YctL 17; Verf. 1 7. •'SDn ODn"~*Nb ^V Eo quod non violentia eft (coll* lef. Llir, p.et Pf. CXIX5 116. lob.XXXII, 3.) in manibus mcis, Das vvider- faliretmii' alles bey meinerUnfcliuld,: VerC 18V V^rf. i8» In expofitione verborum horum, O terra, ne tcgas fanguinem meum ! neque fitlocusclamorimeol probatior omnino cftRauppiana, ita vt verbis immediate praccedentibusoppofita fit exf^cratio* Dixerat lobus.* NaUd iniurU efiin minibus men. Iain ait : 0 terra^ ne tegas fanguinem meum I hoc eft, (i iniuria eft in manibus mei?, nolo vl illam, feu me- um fanguinem (i.e. gnuiora mea fccleia) terra tegat velnolo vtinulta relin- quantur, fed vtin apricum;producantur, et dignis poenis afficianturexopto. Dixerat etiam J Oratio meamunda. lam ait: non fit clamofimeo locus i}*c. ft funt mini fanguines, feu, ficomraifi fcelcra grauiora,noloD«;usdeprecatioHem meam pro i's exaudiat. XstCy2lr Verf* it\ r^l'^N^'Q^' '^Ji / MDVT In quorum verborum verfione interpreter nee connexioni cum amecedd. nee naturae verbifl^V, nee particu- Jae ^y quam communiter vt ot iofim,. vel iafolenter vt notam nominatiui/ vel ae- €ufatiui habent, fatisfaciunt. Lutherus reddit t vvenn (vnnamKzuppiusb, I. ~ t^ldiMsi^c* Jnnotai,i^iy, et Alb^ Scultcns /.r./'./t?.) ein Mann konte mit Gott rechteo. Di ufius interrogatiue : Et auguet vircum Deo ? Lud. de Dieu ; Ft 4f'guet((c\lDeus')pirumapudDeum(h:e. apudfeipfum.) Kromayerus veto /, c.p. 144, Etarguet (cculus mens ftiilans) virum. (in identem) coram Domino* Cui conftrufiioni ohpKat enaftdgegeneyU vocis pif, et ellipfis non neceiTaria ?>«- dentefn, nee non interpretatio particulaetZ^y per coram, Coaftius et obfcu- rius contraque, 5 25. ». r. non indiuiduali conceptu reddar, denn er fuhrct dieSachc und vertrittden Menfchenbey GOtf. Vtadeo habeamushelcduas divinasperfonas, /7V/«;»,qui pat-ocinaturhominl,'et Patrem , cum quo Filius il/eagit pro nobis, vt iuflitiaeeiusnaseripiatj^tmifericorditer iuflificarl obti- tjeat. Sequitur : IHyi'? t:^"1N"pi EtFilius hominis, pro amico fuo (pro me>qui ei vt T\'))^paflon fao conftanti fide et ^mox^ fe -ajfodati eiusque pa" bulo AtiQvnofepafut.) Nouititactlobus extheologiapatriarchalidifTercrc dQ'\\[QFilio homing i quodedifertiuspoflmodumDaniai c. VII, i3« ct inN.T. ipfemetSaluator, quando €o refpiciens , hunclitulutn, ceuludaeisvaidecele- brcm; crebrius in ore habuir. VeiC zz. THhi'^ naOD ni:^"^D Nam anni numcri (i.e. paucl ircrr,22; vid.Ehalfm. Etymoh p.^z* fi.6y) adueilient, denn raeine noch vvenige •lahrc vverden ( nun balde ) herzukommen , zum Ende lauffen ; l^ns' :3'1^KJ""nS H'^N'*, etviam, quanonredibo,ibo, und wcrde gehen denWeg, den ichnichtvviederkehrcn vverdcCzudiefemLeben.) Inqua periphrafi mortis pergit in feq, cap»v.i, Spiritm mem (mox) abruwpetur, -v^jrt (videl. a corporc. ita namque rei parata funt. es gcht mirmirzuin Grabe. iraque vim et efficaciam mediatorii Chrifti rauncris in a^terna vita dul* cilTIme fum experturus» Hoc moda tcxtus optime cohaeret. Cap. XVII, 3. "^Iicy tza^bhn Nh-^DhJ (Sed) Nonneillufiones(^>'0/'/^yf^/pro- pte^hanc fpem in Chriflum teftcm et aduocatum meuaj) funt mecum? (Aber) Habe ich nicht (defsvvcgcn) Spottereyen genug? nZDHI^^DnDI •^ry pn ita vt in cxaccrbatione eorum pernodet oculus meus, fo dafs ich auch die Nacht keln Auge vor B. trubnifs und Weinen uber ihre Erbit- iterung kan zuthun. Commode connet^itur hie textus, a quo potius capm in- Ee z ehjan* g5 lOSVS. gSaOn^U CAPfXVII, choandura clTer, cum antecedents per particnlam aducrfatiuam iiti. Luiheri translatiojniemandift vonmirgeteufchct, neglexit intvrrogatiutimh, l.lZ3i^. Conf. in Cmiii coniur.£lion? fiiniiique iignificationc fupr, c IX, 24. Gen» XXIV,58.Deut,XXXII,30.a.Reg. lX,z6. Sic ct graccum £< /u^j' Rom,Xr> 15. Vid. Not.Sel adh.l. ycrr,3. VerHs. r^pn"^ "^T ^^h^in^-^D ittj; '^':>:t\v n:?-io^-^ Pone quae- fo (jH^ cor,)rponfionemf. cxpromiflionem meam (f pafTiue pro me) eflc penes te.quis cnim alius complodentem fefaccret manui tneae? Cerii. NimmdochzuHertzcn, dafsdufur michBurgefcyfl. Denn vverift fonft, der rair die Hand daraufgeben konte ? (ir.ich elenden zu erlocfcn von al"*, lem Dbel Leibes und der Seelen , und alfo audi von dcncn harten Be-? fculdiguDgcn , Spott undSchmachmcinerFrcundc?) Vbi verbiim nO'^'^Iif vfurpatur cum ellipfi Db""bh^ ad cor , vti fupr. cI V, ao. ct infr. XXXIV, 25*. add. lud, XIX, v^ vlt» Deinde verbiim Diy conflruitiir cum accufatiuo, qui I'f, CAIX, 112. vero exponendus cum praepofitJone ^7, coll. Luc. £hr,f. 20 ^. Sit Pf.CXiX, 1 22» DTi^ /■jl^J' "^TS^fpoKdeproferuo tm inbonum \ vbi Luchcrus prius ad li^ teramgelobefur deincnKnecht zum beften, pro quo poftmodum: vertritfe .du dcinen Knccht und trccfte ihn. et leC XXXVJII, 14. "^J^iy fpondepreme^ €adcm forma quaeinnoftro loco. Lutheritranslatioccncefllua, obc'ugleich cinen Burgen fur mich vvoltefl fetzen, fupponit formam paitkifUlem "^.SD^y, tranlltque voculam "j^y, Phrafis vliima connotat geftum fponforis coll. Prou, VI, II. XVII, ig. XXII, i6' Elegansiterum locus de fatisfadionc ©sw- •S-^wTTtf Chriili a coll. cap. anteced. V. 2l» (r«rr.^ Vcrf 5. CS^y? T'A^ frh Adpraedamindicabit (talcs) amicos, ZumRaube oderBeute vvird er (Gctt) anzeigcn (iblche) Freunde* Eilhoc alterum malum ^Q9i prmtm\\\\\A non exaltabis (eos), fed potius inhumili abieftoquc ftatu pone?,quodIcbLis occoecafis.viarumqueDomini circa pios fuos ignarisindicit,commutata infuper perfona fecund«'cum tertia^vt alias;,et verf.fq. ncc fie opus nouo nommatiuo vcrbi acliui"l''j;\ Veriio vcrnacu/a, er ruhmet vvohl dieAusbeute feincn Freundea, fere cum Vulg. lar. praedampollicetur foiiiry praefixum 1 in voce pbh*? rranslocat adroCD'^yi. Rauppiiis cum pIurimusTw p'?Hadiudicatnoiionsm^/rf«//;W^;'//«;, ctTfo'^cumPifcatore vint pracpofuionisf«w,modumagendinotantis, nee non HID'^y'l eJlipfin praefixi •Vjboefenfu: cumbUnditi'ts indicabit fociis^ quanquam ro CZa^>"^ alii accipi- 8min%Qiri«iuChaldaicof^^WW/-, vtiinPi; CXXXiX, 2. 17 Vt italo- "' \ . • ' bus rOl5VS. 37 I ■ - _ I I - -I III I HI , ■■■■'* ■ I* I ■" I ■ bus carpat amicos, quiadulatoriis et ccmtisferraonibusDeipatrociniumrufd-CAP. XVII. pereconabantur. Vsrum p'^H nullibi vfurpatur abfolute ^logUbriiie et me- taphorice bUnduiis , fed cum addito iuftfumento orif (, Ubiorumj ecu pater ex Prou. VIIjli. Nobis vero fumiturcum LuthcroetSchmidio in fignificatio* ne propria et primaria. partit'tonis ^ partis ^ praedae- Nee minus praefixum hinnatiuofuovru. Nee vrgctnecefTitas, in vocabulo HZD'^J'l ad chajdaif- mura' confugerc. Seguitur /^r/z/^w malum: et (quod ^ multi negligunt , vel aditerfitme Qzi^'mnt) oculifiliorumciusconfumentur* Hoc moda tcx- tQsapte cohacret* VerC^l. nr.M tTD^^S^ msn"^ Keic vox ^Sn eft^dubiaeinterprc- ^^^^' ^* tationis. Vulgo interpretantur /^^^/^waiw fiue tympamzAtioKem^ z^ii coWz" £lea litT6j!^rier2dice g^minataS^Sil. Aft nobis cum Seb. Schmidio inAnm- tat. ad 2. Reg. XXUl, lo. p^rj^. plane aon videtur probabilis hacc deriuatio, pugnantibus videlicet principi^'^,2^, quod iuxtaSchindlerumfi-*' gniflcatSyrisyf«?fi/('fA'i(?,Rabbinii^'A;^«^;'£', vt Tcphetb hi pUculum aliqttodyre-*^ mouendum ignci ant expinKdum^vt remoueat poenas et fecum auferat. Certe*' vocehsc vrusiameftIibcrrubi,qucmrcripturacon]munitcrftatuunt,antequam'»* filii Ifrael pofUderentp^/Z/ws \{innom.,z\xxM.clecho ibi feruirent. Et ita vtitur,'' vt fignificatio/'i!V//// combujii locum opiim? habc'st. Hiuc colligitur etiam/' queminfincm parentes ccmbufferint [vel adufferint infantes fuos, fcilicet vt^' ifto piaculo expiarcnt fcc'era fu3,ne vci in hoc feculo,veI in inferno ipfi expiare" . • coeerentur.Hinc etiam habebimus,quarers?/Zj^/)& ^tGehenna aeternos cruciatus** fiue inrernumdenotent.Kimirum,quodinfernus fit locus acterni ignis vtluanf poenasfuas impii, fintque aeterna piacula cunqusmexpianda; facili tropo/' quo locus temporalis pocnae, ad dcuitaudamaeternam/pontefuiccptae, pro** aetcrnae poenac loco acdpiatur. Pro accuratiori itrquehac iententia ver/io erit; etpiaculumadfaciem (omnium) efifc cogor. Und mufs ein Schcufal fcyn vor (iedcrmanns) Augen • Qiii {^vi^\x^ fam coincidit cum eo, quern ex confiiioArabifriiiproducitcl.Kromayerus /. c,p. i^i^.etdftefiatiQni h^mimbui ero. Vcrf. 12. ':]^n*^:2D n^*lp nii^ ID^^'-i tI=)*l''S rhh Ds cogita- Vci-: i^; lionibus fuis, c^ziX^'^^^'^iP^'^^ po(fejftor)ef cordis y^eeiq ty,<; '4'^'X/i^ Luc. XXf, 'f p. proxime nuncupat Iobus,quQdque eae'^prij auulfaejtnt., quod verbum in- dicio acccntuationis repetcndum, aut ex virtutc nomir.is '^^'^yO sliciendum ^^yripoJJtjIfiQfieppulfie/inf, \n^\i : (Hae enim potius funt fubi^^DOi horum ^18 10BV5. CAP«XVJtI"Vefborimi,confirmance verf.i4,ct i 5.quam iuxta a'ios.^w/V/,de quibus vltimura verf 10.) Nodleni equidem in diem pofuerant: lucem (pofuerantj propinquam propter tenebras. i, c. cogitationes meac me du!ci fpe ladaaerant, fore vtcalamitas inca (q\i9c nomine mciif ct teMe^^jrum vtmt)con-^ vertatur in omnigcnani profperitatem (quae per i^iem et lucem indicatur) : quia imo diem illam et lucem gaudiiet pads lam prope efTe propter dyy^rv tribula- tionum mearum. ConfiGlaffii Rhzt^S coUiC/Sj- ct Rauppius inLcx,Theoi p <)00. Lutherus praeeunteRaibsgu mernbr* 2.. liberins vertic, und aus dcm Tage Nacht,fLipponsns hunc pofitum "j^'fl 1 f.nT'l'? >— '1\ neglc^lis integris voci- bus "^JSJD 211p. Kortumius contra acccntus, et cumgecoina ellipfi, etcutn infolCiiti metamorpliofi vacis "^JSO transfert: und das Liclit foil nahe fcyn, gieichals'^aredieFinriernirsnicht vor Augen , acfi elTet haec vocum facies et ftruaura, 1C=3^J£3^ (^^^) l^'nO^ND) "Dinp 1VN\ Paulo quidem alitcr, tied itidcm cum dura ellipfi,contraque interpurvflionis rationcm vertunt Beigae cum Pifcatore : Hetlicbt ir naby {den ondergang) van \pegen de duijlernijje^ Nequc adhuc video iftamnecelTitatem; quae DOS cogat fignificatione ebraea in vocabalo 3'^lp defertaarabicamadfcifcere, quam quideoi caufatur cl. Albertus Schultens/*^^. Lp. 59. Haec locutio, inquiens, fique vllaArabifmum redot lety nee absque fubfidio linguae Arabicae intelligi poteft, Exinde lenfura facit4 vertas lieet : in folitudines flatus mortuorunijin die Einfamkeit desTodcn- CAP.XVIli;, Reich', defccndent. conditio flatus mortuorum expreilius additur : IH^-QN XIX. rnnj nay""^;r Si vnamecuminpulueremeTitdsfcenfus, Cap, XVnr, 12, : -^ybiC^ pD3 TNT lO^K' Dyn^\T Fiet famelica vis eius h. e. fuccr ' * natiui et fpirituum fubminiftra tio deficief, fcine Leber sKrafFt ^ird rccht ausge- zehret vverden, pr. aushungern, et calamitas parata eft ad daudicationctn eius h. c. ex debilitate ca fponte fubfequetur ruina, ecu bene exponit B. Geierus- Comm. adPj. XXXVllly it, p, (foop, Und auf folchc Ohnmacht v vird folgen fein Untergang. B. Luthernsnaembr. i#. tranftulit^cHunger vvird fcine Haa- be feyn, ac fi pro Dy^ eflet n^T Verf.if. ib-^SaD ^bnVn ]'y2^ty Habitabit (nnSlD) terror, quod vi.i^o. praecedens nomea cfl fubie^lum huius vcrbi feminini, non rexterro* rum cum Kortumio, in tentorio eius, propter confumtioneHv eius, daffelbe vvird. in fdner Hiitten vvohnen, vveil es mit derfelbcn aus ill. Qui fenfus fimplcx pendet a praofixo D in '^'720,aliis cum Lu- thero neglefto, et cafum obliquum in ref^», potius reddendam in pere" grinationefua^ in feiner frembde, raembris i[a amiee confpirantibus, vt fignifi- cctur, nullosipfumreli^UTum efTe liberos,ncquc in domo paterna, quod vult yZV'^inpopuloJtiOy neque in peregrina ,. adeoque somen eius ddctum iri de terr np vcl •^rs'^xV '^ "^N'^p Vox t»<''a piregfina e(i ^ vclcUmare meumperegrinumefi ttxori Tneae^ qunnfenruilliaequipollcr.'t, Calouic prae aUis arridctSchmidir cxplicatio : SptritUft animus mens alicnus faclus efi, (Ic. ^w!2D a me i. e. fallidic mc ipfum,) proper vxorem nieawj verbaquc ciujatqufgeflusanorcfcsctri- xofos, fuiraenLis praefixum "7 caufalUer^propter^ vti quidem fumi poffe non ab- nuerim, hcic taiTi2n nonnid obie^iuey pro fueta nota iatiuty acque ac in flalim fequente''J3'7, ct duobus immediate praccedentibus {umfifle videtur Iobu«, nedicamds elUpfiy hunc fenfuoi facile fuipcilum rcddcnte, VtOD ^JiD"? "^riVH^ Etfupplicare cogor, und mufs flehco, filiisventris mei u c. nepotlbus, cam Lyrano ct Buxtorffio in CataleH. tm,^z, Nam nati nataeque immediate talcs erant exliin£li. Y^Knepotes in fcripturis ctiam appcllitari//?W conflat* Conf. Not, Sel adi.Cbf, FlI, i^,p. itfp* Rara alias ^ttnfolcns eft phrafis, qua dc patre praedicatur vterur^ quumamatrcin vtero portentur filii, vt fignifice- tur ac^ifTimum marid vxorisquc vinculum. Equidem idcmCalouius ncc nonKortumius cum Schmidio "^l^Un hck verbum prdegnam y vcrtendo ^r fMiferans lugeofilios vemm mei trifti ruina occifos. Id veto non commo- dura. Hocenim"^ri"^Jn refpondet praccedentipnriN, etiobus hos filios iis annumerat, qui fe ipfum ca trifli tempeftate rcapf< ct in pracfcnti adhuc dc%ica- tui habebant. . '" «c=3^P"» "^ay^bv ninNi m ^h^% '^nyi'^ ^:«^ 3 Tit jtt - « '^ -: A T J • -: • : — ri j • -:i- lobus, lobus, qiium nemincm amicorum Tiaber^t, qyi in grauilTimis afllidionibusCAP. XIX contemtibusque fuis mifcricordiae affcftu ergaie wn^erctar, fed potiu^ pro irn- .pio, peruerIo,atijucIiypocritarugiJIarccur,cr innocua verba fuamale dctorque* rcntur, vouet, vt ilia verl^a fua lihroconfigriArentur^ mmojiUoftrreestflum- heopeirae in_per.petmm infculperentuyf vt pofleiitas dc eorum innocentiaac vc- ritate iudicare pofTet. Verum (ct huiiis voti vix ie damnatum iri cernens, ncc vllam'^nz;;«jyw, fui miferentcm , .fides eiiis 7r£7rX/j<^o^if^,g'v;j ad iudiciurn iufti iudicis nouiflimum afTurgir,) ego fcio (quod acri epiphor.«mati Bildadi opponit c« XVII[, 21. craffae ignorantiae Dei eum infimuJantis ) ^"iJ^J Redemtorem meum et vindiccm {quiperditum me fthivindicaukvtfiU' timtiH c^beredemi vtconfanguincunijVtpeculimn et hcreditatem fu^Wyimmovi vitarK etfdtjguwem fuum-i quern ab omni damno et imuria defcndit, cuius ne perU ret mmen (j:\MQi ipfiabiudicaratBildadusI^ •— '^ "—Nil cXVIlI,!/.; ad- fcripjitccelot ceucurn eIeganu.£^w<^sc'(r«7raf^<:f>f^C«ccIeb. H'llkms m Dtjfertdt* ddhj. p, //.) ^"1 viuum^viuere [et vitam tnfe habere^ etvitam mihi mortuo refimere.') Ct vltiaio (tempore, coil.lef. VIII,^],) ^"pcrterramicoli. ,- Gen. II, 7. ctttn c. Ill, 19. et Kohel.XII, 7.) furredurum f. vcnturum (coll. Dcut. XXV, 5. 2 Chr. XXI, 4. et lob. XXV, 3 . Nah. I, p. Et quamuis TerH^tg, poftcutem meam deftrinxcrint (ic. deftringcntes, coll. Luc Eh,p,^j 3.) hoc (carms,c m. fe^j.) ^amen ex carnc mea (ccufubicao) Tidebo Deum (Redemtorem meum.) Quern ego vifurus fum mihi, inl>onutn ct fo- latium meum,) immo oculi mei videbunt cum, et non alius (Iqco mei.) ^'^*^T* Conrumtifuntrenesraciinfinumco. Atquc huncgcnuinumctplaniffi- mum effe loci huius fenfum, exiftimen, licet obfcurioremyquam par cfl, plerique, caufentur, cum ex tfy S/^. ^v", fed Fill us Meffi as. Tenendacnim hcic eli: probe rcgula, quim devcr- bo ;Nt4 fuppedifat Forfterus in lex.p uz. fortes verbtim Hk\ et quae inde no' minadeducuntur^ifji Deo tribu'ttur^ turn immediate de fecunda Trin'itatis perfo- na inttlligendum efi, nenfe deBilioy qui idea hom& efifa^usy vt noi fub pot eft a' tem Sat^^naevenundatcs redtmerety fuoque regno vii^dic/iret, Itaque ciuf mo- di omnef loci V\ T. confrmaruntfidem de incdrnando Filio DSiyCt in came redefn- tione humAni generis per [anguinemipfitis^ Et p. 1 24. ^uando fcriptura DE- VMjifvocaty (np KzdQivXoTzm,)tunc/imulin^nu<.it, quod Bilius DEldcbeat af- fumerecarnemnojlramy et nofier fieri confangmneus ^ vt pojjet nos iure prO' finquitatU redimere. Necdubit^ndum cil»iam tumlobuni ex theojogia pa- triariha'i vfiim et vim vocabuls /SJIJI fciu»ir:;, efl hei'c intendilTe, q4jjni poil- mcduiTiMufes in fcriptuiis vfus eft. Qaod enim Icbiis ww/;?^///^/ cum afHxo pr* nominali"^ /N^ Redemtormeus efferr, id pa^riarcha hcobus;?^;- //V//'/W/V£^rcutnpronomincrc^5arata, ^»^frf/^^/V^r »^^amunJEniedinusetMc^cerusdeDEoPat-e,iuxta,Ie[.XLIV,6.etXLVlII, i2» Alii, quOF inter et Seb. Schraidiuset CarpzoiiiuF,deChrifto Goelc, vt ^su/^m c4v-&-^^6J7rw 1 Cor. XV, 47. fubaudientes verb jmpraeccdan:um'^riVT, et rela- liuuml^'^?,^»^, ve!coniun(flionem'^D^(94^. Aft elHpfi.praefertim gtmina, hautopuse.n:,vb! fitrplicior valere poteItconflru£l?o«cl.Hilierus/»fl'/^.'«>,cdhuc alitcr etfiiiga'aiiter , d= vliimo be/ley videliccr »?«;•/ (ubftantiiio, T^ vel t^^^ extremo tempore ve^\diey veluti propius Vulg;. Syrus, verfio GaJI. Dicdari,et Angl. et aduerbiattttr cum Chaldaeo pi3 "^^iS [O pojlhac. Pagn. Luth, *^y /J? Mv.nf>. Cafteli. Spanhemiom////?. itf^.f. I J. IDyly Lutheruspraep:)fitio- ncm /J/infolenter verrit atts derErd*n, vti VuJg de tena^ quafiefTet '^Bi'O 1, |P, quamprelTInsLXX. eV/ 7)^(; , etSyrus,Vatab!usy///'^>'^^rr^w, nee no n Sch nidm-3 /*» f vel pafiquam ex mortuis per ilium meum Redemtorcm exdtatiufuero, tunc excidetur hodh^ixMs hoc omae, quod in mundo adrpicio,formatis infuper, praetervllamncceflfitatem vllumquc textus indicium, duabus propofnionibus. Nee minus D. Gebhac- diiinVindiccontra Pezronum ^. i'^./^^. indiueria tamenfignificatione, ex con- iugationequadrata"^>ny^^7?r/yrr^ Icr, LI, 58* Vcrtit namque peftquam de- ftru^usfuero, poftquam vermes corroft;rim tiocy meum corpus. Aft non opus cfl contrariara ec in verbollV fignificationem txcitan et deftrui {{ztucre , quum ctiam commode ifta forma et notio ad Piel et Hitkpael radicis TCW sb allis cum R. lona ap. Ben Mclech ad /. c, refcratur, non obftante auftoritatc Kimchii ad FfZ Ic. («) 44 ' lOBVS. CAP.XIX,^- c.muras BAifcUs nudindo nudabitur^ quod acquipollct ifti deflrtiendo deflruetur. Sic Pf. CXXX.VII, 7. T^ ^"^y nudate.nudate^ vfcjue/idfmdAmtntumy quod bcllc ^\ confpirat cuti t-w HI 7i5 reueUre fundament a vrbis Mi; h, 1, 6. Vel (/3) nomen fubihiitiuan'rtudere vt alias fuum ^gens^ no- turn ert* Vztdcffringentes ver • intcl igU'Uur pr/'W^/» Vid. Ben Melech i&. /. TrerTicil. PiUar. Bel^ A;'gl. M<:rc, rus, '.junft. etc. Dfftringendi ti\zvs\ noria idv'o oraffertini praefercndac;! ahc;i«> //w?^4»V/,qurmfi[fimplicior,quonJam inifta >ut rraiediofuperior (latu fida.a JtrepctidoCiormalis f.virtua'ispracce- .oMT dcotis "'"\iy ,erqufdemind:ijer!0 ca('j,obiatiuo n.;nipe. Et pofi cutem meant cir^ tumdabnrtiurh/fecicutemiA.) N\i,Sz\\imdi\\sb. I ?^I^Tquiliim c-r ftr' unt.'cunj nomine ^"^y contra gen'mn 'inguacebiaeae fimu que genus, la Pag^'nus, Ar. Mont.Luiheru •, Cocccius, quamuis hie non rngen is pccccr, vcriens; et f^fiquam eutis meae de/lrinx-ei^int hoc. Quida.n ix if scant • ur ttl:pfi\\\:ti:> fen- fuali, vi^d-\\ni\tVJiS', excidemur {abfawentur) bae( (omn'a \'\Ci\>Xsi)tn Lex.col, 1199. iceroqueGcih.^r.ius, Marians et Mtifneiue fupn citjti, Scd pracflac textaalis proxinr)a, hocincdo; ho: (c^rnis) ciinnDn. HiHero indtfp^cit p r2. Ii»ilVlI?l5» r^onbANc carfiem ob generis d.fcordam, /icut dicimi";: quidhoc hoirAms'i id * ro«?«tf<<5!«tc.«iaebra6ofgrmone Hof.Vil, 1$. 1^^^^.\ ll^cfamAeipfo- rum. lOBVS. 4f M^_M_ — - • • • 1 — — 1 1 — I r-u turn. Aft in Verdone noua lat. et germ. p. tf, facit traietiionefny quam tamcn CAP.XIX- fupra^. 1 2 . carpit, vna cum ellipft\\. m. Et hoc^ quod z?ifoJi cutem meamy de- finnxerint^ Und dis was hinter meiner Haut fteckct, mufs abgeftreifFt vver- den, ita vthaec verba adhuc dcpendeant a rrcmbrofinalipraeccdemis pafuki. Qiod valdccoaiflum, quodqaeiaminTremel'ionotavitPircator, Suntetiara, qu. pronomei Hoca veibolflpJ, cum quo tamcn arflifl^mc per >7<*i(:/^(?/>>& eft co- puiatum,divellunt, vrrumqueeiliptice. SicenimZanchius P.h dc tribusElO' him,l.2.c.4.^,<)i, Eji pojiea cutis mea^ (quam) contriuerunt vel cerroferunt (np. corroforcs motbi, Pt tandem efiam mors et vermes) haec (cutis cxefd)dc- uuoCIDIp"^ rcfurget* Cui verfioni aurem fubllringunt, et Jaudcmhautvul- garem praecer meriram tribuunt vterque Meinerus Balthafar et Joannes in Difpp.adh.tWU th,27.hic j2. Sic plane fingulariter D. WeidnerusThcol, Roftocli. in dffp. adb, I. th.^p. Et pofl cut em meam (penitus np. perditam) circumdcntur'^T^ verba meahaecy {in) hoc (videlicet diderio ac permanenti fcncentia.) Y.tiam ex came mea vidtbo*Detim^Q. Qujmcxpofidoncm iahcm allcgafle eft refutalTc. 1T~ N TiCotuienicntius obiellum videndi^myquzm '^'^KTl fubie£ium vidians intdWgx c^n^tt D.GchiurdiLc, p. ST- 87' Exponititaque et qutdem vt non peregrwunty fed vt confangutncum metdm , vt cAr- nem et fanguineyn mitim. Aft banc cmphafin pracdicati iam turn im- portatncmen G^f/. ProinderaaJumusmancre in verfione cbmmuni per »^- minatiuum, et non pzregrirus , non alius , non alunut , non aequc vt idem dicat, qfuod non infideiisy imfius <, a fide ilia alicnus ^ vti vocabulum ,"^T vfurpatur Prou, XXI, 8. ct loel. IV, 17 ; fed quod lobus ex ':rXy;^crem, vt vide'icet(rgni(ican£!flimoh.oc voto dtfinst: O tjuan- X^^ topers defidero{tantarngljr'! am !^ ovvie vcrlanget mtchfj hertzixh ! Ad;o^ f arhologialobi non intempelliue '\<\Athnacho frigefcit vei cx'pirat^recofla iliico propttrcarris imbcci!lita:cm, querela fua, (vid. Reir.befkii Dt-^^, de Accent* p. ^.} fed t\^i ac bene coirpofna ad t.rminum StUnkt deproperans fjrtur, N^c proiTde placent, qui trediaiuc piirricu'aconuexiuay^'^, ^^-^w//;* reddun^, I'oc (enfu : c^uawuis iamfim Im fummaafffClione'i 'Cu Vatab!iis,appro» bantQ B<*lih.Mciihao fb,^Q, Non Qnim video ni figuiats rmei pro icde. afte- - fi } £luu£a 4^ . TOBVS. CAP XIX ^^^'""^ capiantur , cur tantu nde confumtion; icnum permorbuin heic loqui ' vellet lobiis ? quuTi totam corpus viceribus fcaterer, ec fere cxefum efTet, cun- ftaq'.ie interiora morboet Jo'ore prope abfumta, ita vt mortiiam vicinum vi- uumf-iecjdauer f^pbiaretj qjemadnnodam iam fupra qucrulatus eft. Vid. c, Vn, y .XVr, 2. 2. XVII, i. XIX, 20. Q^are triumobat hodienum et in fecnla fecuiorum triiirnphabicyf^d'/ lobi inChr:jlum Goelem fuum, de extremo itidi" t'io y de refurre^ione eiurdem niimero corporif ^ de b.'attfica Dei "Vifione oculis corporeU , vrpote ^ui vna cum corpore in glor>ficaitione fpiritu* ales crunt, ad fpirituf etiam vidcndos, i Cor* XV, 44, Nee curamus hcic poft: Photininnos in fpw'cie Eniedinum , contra quern infurrexerunt Baltb.Meifhsrus Difp-cit. membr, F.th.t^Q.feqqxi Feurbornius in Ami Enjed. h.l. p. 2-9. feq. et Grodum, (quo de lurieus in Hljloire de dogmes et de cult, det egUfe ptid, Lefauant Grotlus eji vn de ceux^ qui nous ve uUnt derober te pajfage ,• wAts tl etoit fi mauuais Chretien , yque fon authorite ne nous doit pas incommoder^ noijc'losquosdarninterpolatores, quos fub examen vocarunt D. Weidnerus et Verf 28. D, Abichtius ^//^/'.f^V. ycrHig. iS-f^'inj-nD -^-IDNn ^D Quod Cparticula '^D nonefth.l. ciufalis. nihil cnim heic probat, fed coniundioo'uXXoy;5-/x>i) nuncdicitis, quo- modo perfequemur eumy dafsihrnun fagetjVvic v^vollen vvir^ /ihmfcharfFzufc, tzen,und iiin ubcrfiihren (einet Heucheley,iindBorsheft,"^^*"N':iDJ"0"1^1l[;n quum tamen radix (fundam«ntum) verbi (et rei) iaueniatur in tnc, da doch das Grand -Wort undHaupt Sache, (meincr Religion, nemlicU Chriftusmein ErlQefer/meinLeben, auf vvelchen ich bjucdie AufFerftehung diefcsmeinesLeibes,unddas fclige AnfchauenGottes im evvigenLebcn) bey mir fich findet, fconterri poteft de phrafi Radice verbi difp^^'itteb, B DFcuft- kingii.) und a fo mich mit hoeciiften Unrecht vor eincn nV verkehrten, '7M y"l"*""hi^ dcr GOtt nicht crkcnnct c. XVIII, vlt, lultet, daruberihr die StrafFe Gottes zu furchten habt, vt fequitur. Vecf. 29. yg^f ^^^ n^h^''J2D tZDD'? ^-^i:; (proptcrca) Timete vobis a facie gladli (nomen fpcciale pro general!.) (defsvvegen)liiueteuch vor dem Schvvert.nin n^Jlj; non""^D Nam cxcandefccntia (dei) fuper iniqui- tates (7133^^3 fcrt) gladium* Nee malevcrfiogcrmanica,nifiquod per-6;'- ferbaton vertat, denn das Schvvcrt'ift der 2orn uber die Miflethat; quum tamea voces 3'^n niDiy per feruum cohaereant mediante verbo aliquo fenfuali* pn^ I. pTl^ i^nri |yo4 iuxta fymbolum p"^ti;, (de ijuo Hillerusw^/^. Km K,p. ijo,) vtagriofcatis, quod fit iudicium, aufdafs ihr vviiTct, w- ken- lOBVS. 4/ kentiet, dafsnochcin Gcrichtfcy. Depraefixi ^ pundatione per (-} , vid»CAP, XX* LuxEbr.p. i6y Cap, XX^ j* 'Vd^H "*inD'?D ^^^U Caftigationem ignominiae meae(r.c.curo ignominiameaconiuin^am) audirecogor. BeneKortumiasr klimufsdie- ichmahligeBeftrafFung memer anhoe^cii. i^2^y^ Tjj'^DO Hl^^l Sed Spi- ritus (Z)f/. abfoluteenim ponitur voxn'^*r)«xintelligentiamea (non ver- tendumiaconfl:ruftiot!e//'/W/«/ inteUigentiae meagy quum repugnet accentus ^\'^mei\\\\x%RbhiaGerefchatus) loqueturprome. Aber der Gei(t(GO[tes) vvird ausmdnen Verftand fiir michantvvorten. q^d riontam ego exmcntis et inteUigentiae propriie facultate,, quam ille ex inrelligentia mea iq. organo promeloquetur. Imaginaturfibi bonus Zopharuf;, ZelL.mfuum ex foJa in- tcntione bona efTe diuinum, quum tamen fit ^ y^oChMic,Qd\, IV. 1 6,s W i'Triyvoi' cfv Rom. X, z. nJ^^D bih, Verf. lo. Veffiofimplcxefl: Filii eius l^i'^T^ placabunt, concilia- V€rf.ia> bunt, mu(renverruhnen»ficbvviederziiFreunde0machsn3, tenues (reddi- tis nim. opibusiniufteiliisapatrecxtortit}) immoipfius (adhuc viuentis) manusreftituere cogenturvimfuam (i. e. bona per vim rapta) la auch feine Haende muiTeti vviedergeben, was fic mit Miihe oder Gevvalt anfich. gebia.hr. Verf. II. Wb;? ^H^D vr\^i2^V Offa eius plena erunt occultis Verf.iu (iuuentutisjpeccatis, coll.Pf.XCg. :2DTi;n isy-'^y iDV't etcumipfa fuper puluerem cubabit quodlibet eorum fpropter verbum Sing, coll. LucEbt.p.^Oft. et genus tern, rerpicitn: men coniugatura HKlOn, Luc. Ekn P- 5 54 ) Germanice fenfuseflr Er vvird fich mit ffinen he mlichen Iiigend- Sdnden gnug zu tragen und zu plagen haben, bils ins Grab, vviil lie ihm nicht vergebcn vverden. Verf. II* NoncontinethicverfiisTrfarac/i/et «7rc^o(r/v,ceu vifumeftLu- Verf. I2> thero, vcrtentt obfcure et cum contradi(flione, vvenn ihm die Bofsheit gJeich in feinem Mundc vvohl fchmecket, fo vvird fi<; doch ihm in feircr Zungen feh'en^ quaedemLraincipit V. 14. Verflo iiaque efi : Etiam fidulce fueritinorc eius malum, njlTlD"* (ct) celaucrit illud feft n, a£liuum HipbiU noft ceu- ^^ lOBVS. !■ ' ' II I ■ III I — ■- .. — — ■ ■- _- _ .^^ CAP. XX, ueutrum ec intraniitiuum iiixta Luth,) fubfer lingua fua. Vcrf/ij. V. 1 3* (t=D^? Eciamfi) parferir ei, nee dereliqueric iftud, fed cohibuerit intra palatum fuum. Mens huius ':r^croi7$u>g {^nonymicae eft : Uud ob crglcich an {blchcnSiindeDjVvennerdarangedcncket^u, ungercchtcn Mammon iM)chreinc Luft u.Wohlgefallen hat, u. dicfelbe nicht aufrichtig beliennen ii. bereuen will, fondernauf a!!c Alt und Weifczu verbergcnfuchct, zumSchein, alswcnner derFrocmfte und Gsrechtefle icdcrzeit gevvefen ; fo vvirds ilim doch niche geliogen, Hociamdicituret deducicur in aTTo^.'cwfcq. fatis c!ara, (Attamen) Panis eius invifceribuseiusvertetur, (immutabitur in naturam contra- riani, non modo nutritioncm nullam dans, (cd ipfi etiam erit infalubris et no- xius) felafpidumCfiet) intra ilium, etc. Exduabushiipropofitionibus fy- nonymicis quidem B. Lutherus contra incerpuniflionccn fecit vnam. VmC ig; VerH ig. v"?^"^ nSi yj"^ 3-^^;d Redderccogetur laborem (i, e. metonymice opes labore paitas) etnondeglutict: ^n'^IDH h'^HD immo iuxta vim (fummam} permutationis fuae (rcddet , quod uttoKoivs rcpctcndum) itaque non exultabit. Er mufs vvicdergeben dasmuhfarae Cut, und kan es nicht geniefTen, verfchlingen : la nach aller KrafFc, nach dem ftrcngeften Recht der Vergekung (rauls crs vvicdergeben,) und vvird alfofein nicht frohvvcf den. VerC «o; Verf. 20, IJlO^rj iSty VT-K*? ^D Nam non nouerat tranquil- lum, requiem, in ventre fuo (idem quod ^^IpD in interiorefuo, V. 14.) Dcnn er vvufte von keinerRuhe in fcincn Hcrtzen, fignificanter Luthcrus: Seln Wanfl: kont nicht voll vverden. lo'^D'^ nS "^"nDnS, cttamen dc bo- no defiberabili fuo(vi forraac panic. Paiil.) nihil eripiet, und vvird doch von fcincn kocftlichen Gutnichts davon bringen. Ita rc£liusI07O'^ vi for- mae aBiuae Picl redditur,quam/' was zuer«crbcn,ihtiangreiffen, und iliten abgedrungenenScbxeifs ^I'eder- CAP. XX. fordern. Luthcrus vertens, allerhand M/i^h.m.tZID^D'^N v'ly 1^^"^"* fimuiquc pracfix'im i3 in CD^D^M. Ddnde repudiat Schraidius eos qui "I'H^ cumfequenribuspotius, quam praeccdentibus iungunt. Atnosmaio- riiurecumaliosquc repudiamus, v^\\i\x% Athnach minus, c^\7L?ciRbhiaQere' fchatui diftinguit. Verr.26, yT\^'t\ \yU'i^ ^T^hz Omniscaligo abfconditaerit Verf. 26^ OCeuitis eius,Es wird keine Finflernifs da feyn fur feinc (vor Angft und Noth) vcrborgcne, (iibrigc Kinder und Haufsgenoffen , vt patet c fine verfus) nB3""N^ ^N ^llD^Jri confumet qucmque corum ignis non fuffla- tus,(i, e. ignis dc coelo cura reipe ^^o lOBVS. ■rt«»- CAB, XXI. tcro, it terra dduerfanum agety infuygentemfepraclfebity contra eumyTeCpici- tur ad turraas dcp?acdantcs c. 1, 15.17. confirmame itidcm'clarc fcq Z^Migrd' ^//, a^elHcettirt prouentusdomtts tius ^ T^'i^ (fc. J^*l*m) difflufnter {erunt res fiptKef) in die ir aeiivi&iD^i} ^;)5*^^0. TT>r JH^ male babchufuperftcsin tcntorio eius*. Cap. XXI, 2: BS'^naWn hJ^T-^nr\1 Etfitillud(vcrbum,;^^refmo)pfotrali-. quillationibus vcftris, zu cu€f BcruhiguHg, LXX aSIiue rcddunt, nw ^fxarrx^' vy,vv «u7>j >j 7mtfocxX>jcr/?,, vt fitmibi ^t vobhhate confdatio ^ «|uod np* non Cm impiis anaumcrandus. 3resf»j. Verf. 3. m, i. x:^^'1t\ ^!3"1 irjN^ Et poflquam loGUtus fuero^ fiibfannes, magftdufpotten, mir HoIinrprcchen,fi voles et merebor. Ad vnumhdcdirigitfermonemZopharum. Verfio iiihz^Cy pojlmodum vera cla^ quitvn meum fuhftnnato , quam etiatn cum Trcmellia, Vulg. et Luth» habet Schmidius , ad /'* comment, m^gk c\ placet noflra p!erorumque,impin- git in accentuSi quum fie in iriNlexigeretur rubdiilindiuus RbkU Gcrejcbatur^ q.uod iam cum voce "^"131, Munacho vicarh in/igni£a,cohaeict. Vorr g, Vcrf.S, Particula tZS^n&n fignificat h,l, <•;«», neccum Lnth. ctrcayCtrcum^ hi tiicomparatiudy hj. Semen eorum firmiter conftitutum eft ad faciem eorum (ipfis fpccftantJbus cum voluptatc) C^Cy aeqve a€ //>/?(np»firmuef conftituti funt} Conf. Not. Sel. adGen. lll^d.p. ^, yeti. 13. '^^^^' ^^ °^' ^- '^^'^"^ ^^^ ^^^•^'^ ^' inmoraento (absque lento- morbo ^ et pladde) in ftatum morruorum defcendunt* Ita ad literam propius , p-oniusquc. Eft enim \^^, a nPlJ, licet cum D/tgefcb irrcg. eupha- niae ergoiuxfa Kimchium etMcrcerana> forma quafi confufa cum T\T\n ia Niph. QuodumLuthcrusre/pexitin fenfufiautculpabilis» Vc»f.2o. Verf: 27. "I'^T'^irJiy tZDn^H^ N?Vl Annon interrogans tran- fitores viae, <^ii Leuic auf den Ganfen ? fic femper phraHs in proprio ienfa fumitur conf. Thr. [, 1 2, II, , 5-. Pf LXXX, 1 3 . LXXXfX, 42 . et Icf. XXXIIf , 8. vbipro "lllelt HlN. Qmreergo heicmeiaphoriccfumcretur cum Raup- Y^^^^h.l. ^^ tramgrcjforibujpraeceptorumimnoruml llDjn NS Dr^nNl etHgna eorum, dieZeichen und Wunder,fo GOlt ao icnen, den Goitjofea •fficrs gr^ (;ifet,qiw<; in feqq^ docenlur^ non cognofcitis? Vcrr» lOBVs; fi mmm Verf. 30. E verbis ct fcop« manifcfto lobi fenfus vcr fioniVut^ati ctl.u» CAP« XXr^ thcri confrarius cxfufgit .* Quod np. ad diem cxitii cohibeatur, iubtra* hatur (referuicur coH, iafr. c. XXXVllT, 13.) cnalus, dafs (ncmlich) airf dcnTag dcs Vcrderbcns des bofen gcfchonct wird, (coILxScn. XXU, ir. i dXXX verbutn^j^H h. I. tranftulerunt per -xn^iXtloi^ leuamr,hat es kickcr,>jyird ni'dit beichwerct, alibiper<:|)«i£ca-af;>4r^ roBvs. ■•"-»'— -"-*^ CA?,XXlLfe/lh4nur erhieifjf fe ante fubuerfioncmSodoraae Gen.XIX, et piusrcxlo- fias colligeb*turadpatres fuos^ (qua dc phrafi v'A.El/raifm.Stymoi p. 3 o.) »tf x'/W^- ret malum a Domino ddtiucendumz Chr. XXXIV, 28. Vtadeociu^raodiim- pius forte propria piorunifruens pro pio facile poflit haberl, fpeciesque cxtre*' mas fallant,ceu lobus tkCki argumentatiiseft, cui alTcntiturKoheleth VII, 15. Non vi I^-o, quid in hac via cbraifmi defidcrari qucat, Nondum igitur ct hunc locum, arabifmis datnus. Cap. XXII, 2. '^""pD*> bNbn Num Deo prodeflfepotellquispiam? (pr, Tirfortis np.pietatefua?) Nuiii prodclfc poteft ei prudenter et vir- tuofe agens? Qusm in fenfum oprime Lucherus nofter : Was darfFGOtt cines Starckcnjuad sxas nutzc ihm einKluger ? Sic oratio prona minustjue im- pcdita, quam in aliis verfjonibus, fluit. Eftque fencentia geminata. ""^ autem etiam infem'ire tnterrogatiom probauimus ad Gen. IV, 23. /. 241 cquc vfu vlteriore ipfiiis lobi c XXXVIII, f. Confirmatur haec thefis hypo- thefifubfequente ad lobura. Mctribr, idumTremellius vertens , quumprod- efiy ex eoprofpitatur Dcus? praeter cUipfm nominatiui impingit in accentus voces conncxas ID^'^J' |30'^~'O diiToiuendo, Qua ratioijc in pO'*"~'^D po- ftularetur accentus major /?^i;z'4 G(?y peruidens Luberus duriori remedio ei msderi voJuir, ailGxum pronominalcCAP.XXII» primae perfonae IJ mutando /«/^m4«;, vtfcquit'.irjquaii diccretur C3D'*p. Verf^ii, X=h^^ 1DJ;NJ— pon Adfuefce, (coiJ.Pf.CXXXlX, ?. Verf. 21. Nam.XXIf, 50,) ^uaefocum eo, ey, fo ge^ehne dichdenn nun mit ihtn umzugehen, und krne dich feinin feine Weife undGevvohnheiifthicken, . (qua periphrafi vis phrafeos concifae plenius exhauritur. Ad qucd confilium Eliphafi refpondet lobus c. feq. v. 11 . fe rondcmum viam et confuetudinem Dek Add'tfcere opus habere, quum grejfum. eiusfirmiter temier'ttpesfuus^ viam eitufev uaueriti etnon declinauerit.) etpaccm habe(i.c,noli atnplius contra eum mur- murare, llsineum pacatoparientiqueanimo.) QuodDsuid verbo 'HYiJtleye folet e:^'primere. Vid« Pf. XXXVIl, 7. LXII, 2.6. Sic ebjaei magis ab effe- ^«, quam peculiar! vocdhvXOf pdtiemiam venuRe defcribere malunr. Verf 2 5. Veram mentem phrafeos eleganri^ ri^Syin PjDD expHcauimus VetC sy. in £h^f/m,Eij>m adh.l.p. \6^. Verf. zp. mi:; n:cNni i'?^2t^'n~'>D Quandohumiliabunt (sffli, Verf. 29. gentjtc, turn dices exaltationem,ro wirfl: du fagen, es i/l eine Ei hciehung(cum Dauide ^J3in '^H'^Jy humilitatio tud magnificat we ^ Pi". XVIII, 36. Pf.XVIII,36» 2 5'am.XXlI,3(y. Qaem fenfum cum Luthero, Syrc, Arabe, Aethiope, Die- tenb. Mollcro , Schmidio, omnino praefero, coll. Prou. XV, ^3. XVIII, i2» Cgnificiitioni manfuetudinis iuxta Ebraeos, VuJg.CicriciJm, aliosque) T^\ jyitin"* ni2'^;3"^y et depreflfum oculis feruabit (Deu?.) Verr.30. ^p3"'^S 'cHa^ Eripiet(etiam)nonexiftenteminr]Ocen- Verf.jo. tern, (vbi'^Nefl ^zi apocopen^xo pK| , vti kmt\ pun£latur iSam.XXI, 9. alternante (\j et (..) vid. Lux ^ir. p. 121, Idem reeurrit in ncmine proprio 1^133 "N? non efigloriay vti ftatim explicatur. Nee firapliciter vertendum in no- ftrolococumTieinellio, Schmidio,a]i:sque »tf« miJ^r^'^/fw^qua ft diccretur N/, quoniam Temper includit verbuni fubfl. Sum, es, cfi etc, vid. LuxSbr, p 4\j, Vnde periphral^ice rcddidimus \>tT participium y ecu re£le Chaldaeus "Q.5 ■^NDT ^in'^'ll ct Rafchi ^pJ tO"^^ "12 cum, qui mn eji ifwocem. Lmh. cum LXX et Vulg- plane omifir, Ncc fignificatio w/iJae ad menrein Absn-Efrae, » Kimchii> Ralbagi, Pagnini, Ar. Monr. hue quadrat.) ySD "CD iO'^DJl eripietur^inquam^puritate manuum tuarum (i. c. dum pura? nee pecca- tis proaereticis contaminatas manus tunsadDeum eleuas, pro eoqaeinrercc- dis. Conf. I.Tim. II, 8') In exemplum irterLeffionis praeu^lentis Cflitur lobusiuxtacum Noacho etDanitjIeEzch XlV^,i4. con^-ier.V, i. c^.i Cap* CAP.XXUI. Cap, XXm, 2. ^tW *nD )C3TJT"t^33 Etiam hodie rebellio (eft , liabetut^ quemlatis fermo meus. Aucii noch bifs aufFdiefenTag raufs meine Klag- Heje cine Rebellion (wider GOtt) herein. Luthcrus vocabulum "^"^D trans- ferena^^mV^^/deriuauftcuinChaldaco, Ramlamc ctPerizolide a "Y^O ama- yum epy quum potius vi formae fic a ITID reheUare, Quanquam Auenarius in lex. ab hoc -thematc deduit, nihilominus amaritudimfn hocnomen no- tare ait , ct per metaphoram folum rebellionem. : "*r^nJN'"'?y m3D "^T, manus mea (caftigans me,pIagam«acoli.fupr. c.Xrn,2L ctP/.XXXIX,iT, XXXII, 4.) grauis eft fupergemitummeum i e. aggrauat, fupcrat ilium, ^ grauiar eil:, qiiatn vt gcmitibus cxplicari polTit. Mcine plage iibcrwiegC meinSeufFtzen. B. Luthcrus in alium fcnfum, bonumquidemXed verbo'D3 contrarium, mcine Macht tfifchWAch ubcr mcincn Seuffzen, dilapfus eft. ^txl*^. Vcr(.7. lOy HDIJ 1^ CD'^y Ibi (cotam throno D«i v. 3 .) redus floquiturlobusdcfein tenia pcrfona) difceptaturus effet Cargutnentis de- mo nfttatiuis. Sic nVI^Tl V. 4. fiiat diffutationei , argument a demonjird" tiudi non iocrepationcs) cum eo. Lutherus mutatis pundii tZZjtC? pro CSUj, ct HSlJ pro.n3i3, itaquc r^dundantc XI^V transtulit, fondcrn lege mirs sleich vor. Nee HD^J refVc rcddit Koctumius, 's ird vcrtheidiget, negle£lo ctiam"^OJ?, fccutus more fuo Sdimidium, cui venditatur plconafnius ebraeis v(itatus,quoparticulis in primis indcclinabilibus fuffixa poflponuntur rclatiua maioris cuidentiac caufa;/^* hx.dpud ipfumarguitur iuJlg?'0^^T2 nSJ'7n'oS2N"^ Et liber euadcrem in perpctuum, vel cumVuIg. advidloriam (vtrum- cue cnim fignificat TKh) a iudicc mco* Lutherus qua fenfum bcnc» fo will tell mein Rccht ^ohlgevinnen, quanquam pro ^IflS^yp fubftituerit '^DStTJC, cumVulgato, quod ad literam fonarct : tunc iri^erewt Uberdrem dd vi^oridtn ius meunt. Idem iam fecit fupr. c, IX, 1 5 . y«f,8, VcrCg. ■^3:^>^'^ "]bni^ tZ2"lp t"^ Seiecceantrorfum(i.e.vcrfus otientcm) fi iuero,tum nen adeft, 'b ['12N'"N'71 ^I^YtNl ct fi rctrorfum, (v«rfus occidcntcm) turn non animaduerto cum. VcrCp. THSJ-nSi in^3 ' — mn^ Siniftrorfum (ad fcptcntri- 1f«A 9. on^m) (juum op5ratur,(ld namqucTOV ^^y*//y;tf rmccafuaccufjindipofituin ■MM lOBvs: jTj- fignificat. Sic Exod, V, p. aggrauetur opus fuper viros ift^i^ T[2 Itt;^^^ <>///;?- CAP^iXXHF, tixmi^^X labor eni) in eo ^ Luth. dafs fie zufchaffett haben. Ruth. II, ip-. P^l*^ C31TI H'^W Vbtfecidi {pperAta ej) Mie ? Luth.Wo haft du h^ute gcarbei- tet? Ezech, XXIX, 20. "^^ T^V TsPht Nam fecerunty o^ermfunt, mhi, Luth, Denn fi.e haben mirgcdi'enetHagg, If, 4, yi^^t/fadteLuth.und arbd-, tet,Add.PfOu.XXXl,i3.Gen.XXX,30.Exod.XXXI,4.iChr.II,6.NchcmJV, io» i5.Pr,i i9,iiD,- dcnotant, fed paffiue in-fenfu metapljorico,, tegiyobruiy tt(\mdcmvQ\ diriJfimafAmey coilv ThnlJ, 15^. 1 1-, 12. Pf.CVir, f*. Tel nimik cumf^anxietatibut Ff.LXl, 3 .LXXV1I,4.CXLII5^ ,lcn,il,g.vc! grAui' pdteirae diuinae^^LiyW^xS, »la vt de^iant^ deBquiumque animi patidntur ,-, veX coficpfflmofrumento, vt Pf. LX V, 14. Talis quippc hie vallium depingiiur ag- PC L2V> 14* grauatio, quandopraefrugum vndiqueincumbentium, easque velut inuolncn- tium ponderc jterra v'ldQtm/uppriffsi^ vcl viribuf/uispnu/tri, ecu emphafin verbi cgrcgic euoluit B; Gcicrus adZ*./.; vel labofibuf, vclut in noftroloco, quamui* pec c^u^^VTfOTtfi'^^m' d« P^^^foUa- nunquam non operofii pracdicetut, vt ^§ roBVs. CAP.XXflLq^i^ridefatigariaut^/^yfffrtfvideripofTet. Ad racnteniKortumii in (ubiun^a notaadverfionemfuam,beWifgt er fichzurRechten, verbi huiusP)I5y fignlfi- catio formaiis cdmffuere, eam^ac gratis ex 21. cu, UC, LVII, 1 6. et Pf. LXV, 14. probat. Verf. 12. t:^'^^^^ hjb"\ vnS'viT ri'^ilD Praeceptum labiorum eius (fubaudicvetfupraeced.'^n'^'0'J^ cuftoMultCcdulo obferuaiii)ctnonreniOui, Haec verba rcponitlobus adftuiium circa verbutnDei ab Eliphafo fibicom- mendatum c. praec. v. 22. j V3-^'^DK ^njSiC ^pHD Plus quamdcmcn- fufn meum recondidi (fo'iicite ajferuaul infiar tbefauri , quae propria vis verbi eft, coll. ProuJI, i . 7. Pf.CXlX. i i.XXXI, 20. XXVK, 5. LXXXIIf, ^ 3. lob. XXI, 16. qua vel fo!a rite attenca noflram cxpoficionemndnampiius dabiam reddle proba non minus quam fpeciofa ifta Schmidii .* egoverbaDei potior X duxi , et magif obferuauiy quam meum proprium flatmum : ita^ ut fi Deus allquid mihi mandauit^ a tj[uo diuerfum apud me fiatuerem dut flaturui fuljfem infe mn mMum , out contrar'mm a corrupts natura fug- geflum efii vici meipfum et naturdm meant, et cmformaui me fermonibus or if eius non tantum in internis^fed etidmin externifr h*€,in moralibus et ceremo' niaiil/uf.) verba oris eius. Quam perclcgantem coniparatlonem, vcrbi- que diuini caram et raram aeltimatioaem omnino hcic praefcrendam duco, vtpote quae non tantum fcopo lobi^ ad vlterius confilium Eliphifi, etpone verba eius in corde tuo^ ibid, refponfuri eft conformior.^ q. d. Verba eius non modo pofuiincorde, {ed»;/jr^//^^yr i, e. honor, val nee ^KS£^ ilgnificet fimpliiirer 4^« fconditumejfe. Conf. cap.rraeced. XXIII^v. 1 1» Quiimqueiiunc (enfam lo- boiniurium peruideretinterpres Vulgatiis, maluit pet fimplicera negntionem exprimere, nb omnipotentenon funt abfccnMia tempora, negle(fla teoiere vocula mo ^4^^? VD^ ITn-N^ VJJTI Et(quare) nofcenteseum (pii fcil.) non vidererit(i, e» omnino vident) dies eius (iudiciales, poenafes ? colK Ief» XIII, <5. 9. iTheC V, 2. 4.) Una die ihnkcnnen, folten nicht audi fehen fei* ne(Gerihts und Rache) Tag?, nemlich ubei dicjenigen, we'checieGrenizea angreiffen oder verruckcn etc« vt fequ'rur, Kortumius cum Seb. Schmidio minus commode dies capit in b onnm partem pro dlebusf elicit AtUy et videre pro frtii^ totumque verlu n condruit cum fins cap. anteced. h. m. vcrrens : Warum '^Tcrden doch(f)'clie)2eiten nic' t verbergec vondem Allmachtigen ? Und ^^'^arum fehen nicht die, ^6 ilVn kinnsn, feiae Ta?,e \ Vbi iti Jem vim ve; bi [£i£ nonrefteoum vulgo a tendif, er tZD'J^yaccepit ^, vt Hab. Ill, lo. Contra inVcrf. feq.p. coniuncVac voces tSin"^ "l^D non cohaerent inter fc, fed Verfg, tnediantc vcrbofenfua'ih.ni, Diripiuntabvbere(pendentem) pupillum^ Vcrfii. m.z. rh'LT\ CD'^'vl^^-Nb ni'^NI EtDeus nonimpotic- Verf.xa; ret, (els) conftitueret, poenam flultltiae? (i. e. fceleris. conf. Ebraifm, Etyw,p 4z.n.C/L) Sic infr. c, XLII, 8- Vtrion faciamvobiscumTvO'^ ptmitio- XLII g, nem (iiiltitiae veftrae, ceu re£^e Pagniniis , et qua fenfum Lutherus* Cum in- tcrrogatfoncautem virtualiteraffirmante verba noftra cfFerenda funt, vt re- fpflndeat fuperiori lermoni v. i. In fenfu bencVulgatus: Et Detu inultum abire non pat it ur. Nee potefl Dcus vt fummus iudex non punirc cos. Nam verf, 13, V.13, illi funt inter rebellanteslumini (rationisetreuelationis)ctc, Vcrf. 17. tr\dl'l y^h ")p3 Mrr "^D Nam fimulmaneipfis (et verf, 17* furi et aduhero) cH: vmbra lethalis. Denn auch zugleich der helle Morgen iilihncncinetoedtlicheFinflernifs, Ita fimplicitcriuxtaaccentus. Aliicom- munitcr ita diftinguunt, {NamfimuUc mane aduenit , fimulac diefcit y aduenit Wr, eft «V ficut, vmhra Mortif,) vifi in"^pll elTct Rbhia^ quod famen per feruum Mmach coh^crct cutn 10"? mcdianie verbo fubft, Hacc verba funt ratio Hh 2 pro- 6q IOBVS. - CAP. xime praccedentium ; Nonnoruntlucetn, fie wifTen von keinem Licht* XXlV* Non lucem externamy quoniam in renebris patrant facinora fiia ; ncc intern aniy quoniatn ipfo clara dizfentium 311D viC Jl^l vD terrHailes ct mortiferas inconfci- tvCCiSitenebras: , quanadmodum per sV^^jj^'yC/v additur. Quos quiJem ter- rores, el praefenti/Iimam mortem, jV a.\>To<^o^bi dcprchenfi vel proditi, efFugc- re ctiam per marc moliuntur. Vt porro fequiiur. ye«f.i8. Verf. ig. Veloxillecritfupcr aquas, quum maledida eritportio fua in terra \ nonrcfpiciet (i. e. ibit. vt re£le Vulg» Belgae. vid. P. /. Not. Sel.p.^z.) viam (coJI. c.XVI,22.) vincaram, (ob hominum ibidem fre- quentiam.) Erdarfffichoeffentlich nicht fehenlaffen. lVw^» X9* Vcrf. I p» Implicatur eomparatio et ellipfis oration's, ecu iam cgrcgte obferuauit B. Lutheras: Sicut ficcitas ct calor abripit (quam citi/Time) aquas nivales, ita flatus mortuorum eas, qui peccarunt. i, e. cum Mercero h. i etSixto hmzmzAntib, BiklJ.j.p, ^jj. moriuntur facillime et fuauifllme, nonlemaniorte , ut magna ex parte pii. VtadeoelcgamicomparationeU dicatur, quod fupra c. XXI, 1 5. vnica vo^c VT\ in moment 0^ *mA2*» VerCar. lin Nb rr^py nvi Alitfterilem, quae non park, etvi- duae cius nullus benefaciet» Partlcipio nvn ncfcio cuf multi figniiica- xvontm frangeniU i conterendi c cha.'daico VVl tribuant/repugnante paritcr forma. Vt adeo commode adducaturnouutn malum malorum, non caufa procreaos infortunii eorum. yctf^aa. Verf.zi, TOD tID^T;3^^ H^yDT Et trahit (ex aceidcntr et obieaiue) fortes potentia fua* Er zieher fich dieGroffen auf dcnHalfs durchfeinc Maclit. ita melius cum Schmidio Kortumius. .* p^H^ [^DN^~Nh^ Dlp"< quum furgit, turn non eertus eft vitae fuac. YciCa^ Yerf 2}. jy^^l rtionb ir^\T\^ Dat quidcm ei (Dcus) ad fecurita- tetn, (eft "TcuentusJ cuiinnititur j t=3n^D-nr^y ^nO'^JT) y2.^t,^«/;V/V/tf font fiiper vias eorum. icr« XVI, i ;» Hab. nr, d. Cap. XXVI, 2/ ^ ra-^h niTjrnS Quam (belle, ey vvic fchoen; eft cnim'ironia) auxiharus cs cf, cui non funt vire»! TT^Vh vnT t^i^ fcruafti orachium^cuijaprjcftroburJ Sieiiisqac" potcntiam et maieftatem afTeruiftijVt me ad eius tribunal appeliantem(c.XXiII,** 3.) abllct'rcres,quafi rnetuens nc iile fuccumbat,ni{i m vt advocatvw eum dc-*' fcndas. Quafi vcro ille auxilio tuo indigeat, aui brachium (hoc eft, potentiaj*'^ eius fit laiIatum,etru(tentacaIo opus habeat; aut confiliifapientiacqueadca*'^ inops fit, vt proferaphica tua fapientia eifuccurrereconfulturaputes* Hue pariter abit Mcrcerus h, h VerC 5. ^Siim CZ3'^J^2'in Mortui refbrmabuntur* Hanc in- VaCs, tcrpretationem praeferimu?,quia («}to •— '"^NSJI vt app€llatiuum indubie notat wortuof in generc, ceu b. I. et Prou» XXI, 1 6. propter defeQum virium vitalium^.. mortuis omnibus ex aequo competentem> quidemum ex circumftantia textus defignantnr />/Vw? (vti Pf.LXXX Vllt, 1 1 .vbirci? tZD'iNSIjfynonymice ibidem cum tZ-'^r© permmatis, tribuitur celebratio Dei) an impiifimi vclutilcfl XX V, 14, Prou. II, 1 8. rX, 1 8. Non ergo video, quid nos cogat ab hac certa? BOtione in loco noflro difcedcrc, praefertim quummox in Verf. feq, (S./^/^ir mortuorum et /»/i'/'>?i memio fiat, et contra ad haUenasy^MZt id fint in aquis,quo^ Vcii^Ttigigdntefi d'etorqv^erecumLuthcro, Bibi. Norimb. Scultcto, FriedlibiOy MenochiOi Quae vcro acceptio videtur nata ex falfa diftinflione, ad voces CI3^^ nnhtS protrsfl.i, quae timen per Athnachum ad feqiaens mcmbrum! f^cernuntur. (yS; verbi '7'^n, vnde fcrma tcxfualis />//W, fignificatus prima— riuse(l/'4/'/'«r/V«TOcc tmof do^fes ceu parturientis cict; qui exfpeEiat^ \s itt fuoloco Afi^timanerti et c\\a\ fperat std exfpc^andum flat Deinde in eaderat notione/<'yw4W*adh»beturvriJ. cap. noflri, codemquevcrb* defcribitur ge* ntratiohominisPf. LI, 7. et refurreflio dicitur TraX/y-j^srser/a, Wallh. XIX, 2g; Cari'^ODU;^ t^^0 nnnD fubter aquisetiam habitatores corum (mortuorum) auch derer,dieumer denWaifer vvohnen, Vtadeo prior pars' Tcrftts agatde mortuis interr-a^, altera de mortuis in mari- Sic loannes ia spocal jpCi c. XX> 13. Vi^MUtnare reddtnfmortuosy Hh I VerC €i TdBVS. ■ CAP. Verr.14. TT\1 iniiip n^^?■"l^ Ecce! haec funt extremitates, XXVIII, Cvcl magis propfic et fignificanter abrafac^quaedam particulae) viarum eius. Germ. Siehe! das find nur gkichfam einige Abfchnitzelv': unJalfo Kleinigkeiten feiner Wege (fiiner A'lmacht u.id Majellat) Hinc f^jquitur 13-yD'X7j -^:n yo-^-nai et quam pauxillum rei auditum eft dc qualibetearumj CAP,XXVIiI,3.4. Inhic capite imperu^rii^abi'isDpientia Dei, qua vtkurinexercenslis fudiciis fuis, amp'ificitur Acvfiparatioyie imparium ^ c\i\\x% protafiscencejjtue cnuncianda condnetur verfibus pri ^ribus X[,' apodofir reliquis vsqiic ad fmem- Sunama hue redit: Quamuis homines mirandum inmodam metalla in abdi- tiset ab(irafioribusterraeIocisfcmt€ntur; attamen diuinae fapientiaeetiudi- ciorum eius abylTun! fcrutari noadebent vel pofliint, Quoniam a. diili verfuS funt obfcuriores, eorum fcnfum, quoad eius fieri poi€fl:,eiCplanabimus. VetC 3. Vcrf.g.'ljP^n NID t^I'DTr^dl^ l^rh a^\p Finem imponit tc- 1iebris5(i.e.locis tencbricofis metal lifer is,vt nonamplius latcant/ed oculis vfu- iquepatcant.)€tvfqueadtotum finem ct perfedlionem ille (non Deus^ quumdeaftionibushomini cotTipetentibushcicagarnr, ^zA ex periphrafi tcK- tM% metdlUnuf) fcrutatur, (s^suvk) tS\&m "^SN pN lapidemcaliginis etvmbrae mortis i.e. kpidem mineralemin tcnebris et locis horrendisac pcriculofis latentem. Gcrmanice : Er (dcr Berg-Mann) entdecket die finfte- reti GrufFten, und fuchct bifs gantz zu Eode, audi mit Gefahr des Lcbcns, das tieff verborgene Ertz. Verf, 4. Verf 4. bJil-^^D tZD^nDtx;;3n nroVD ^DJ ^^B Erumpat jicct torrcns ("np. infodinis ifl:is,aperta per foffionem fontis vena coll. v. 10. vbi dicitur,quod diffijjlone pet r arum diciat tiuos,) a vicinitate (qua dc fignificatio • nc nominali vocis t^y videfis D.Danz, in imerpr. Ebr. Ch.p. 257. feqq.) aduenae, (ibi iaborantis ct opus facicntis. Reuera enim fofTor metaJiicus eft hofpes peregrinus in foraminibus illis terrae abditiilimis, vbi neq; ille neq; aUus vnquara commoratus eft, ipfc tamcn commorari et opificium fuum exercerc nc- ceiTehabet, ecu bene exponitRauppius 4^ <&./.) talis quidam quiobliuioni tra- lOBVS, ^j traditur a pede> (i.e. quern pcde tranfire nequit. Vbi permetaphoram CAP. x«7fl;%f>j?'m)iV pedi tribuitur obiiuio, feu inexp€iicntia.) :W ^VND ill XXVIIL exhauritur, vel cxhauriendo attcnuatur'(nam propria vis verbi cil ex imo feu profunda furfum trahere^ rede annotante codcm Rauppio*' el iT\ Ti;i3ND peracccntus cohaeretabLutheroccSchmidioraalediuuIfum.) ab ho- mine, vel mouetur alio, (prudcntia fcil. er artehumanaatqucinduftria) Germ. Brichtein FiuftherKir inderNahc desFrembdlinge?, To ticft, cafs er des Durchgchens wohl vergilTet, vvird er \ on Mcnfchen ausgd'cboepfft, cder andersvvo hingefeiiet. Verr.6. n'^:3M T2D"'a*)pa Locus Saphiri (^:nt lapideseiuj, V«rr. ^. (i.e.lapiJes eiusterrac continent in feSaphirum; 11 DDT ri1"12y*yet pillue- resaurifunt ei (videl. Saphiro, quem onrinium proximum elTe fubierium, etiam indicio ger^. nyafc. refliffime prac aiiis cum Sculteto arirraduerteiUDt Rauppius adhM Dn. Hillerus in Praefat, Tr, de Gcwmis XII. in Peel, Fentif Ebr coiS' ^f in'*pfi Tra^^p. ^o^ vbi prriter cbfervat j to '^'^N in lobi libro 45. vi- cibus occarrcnsnuHibi mafculinumefTe ; etcl. Prof. Altcrfinuslo. Guil.Baierus in Difp. adbA de S.ipphira Script. S. §. 3. qui p!uribas dehoc lapideconfcrri poteft* ) i«C' aurds pundis inflar pulucris adrpetfus citillelapisv Verf. 9« ll*" Th^ '^'^dlT^'2, in petram iromittir manum fuam (fubaudi, homo metailarius illc e v. 4) :'°'^T ^'^^P I^H fubuertit, ^^^^-9^ (fuffodit) tarn a radi ce montium* Ita in conftru£^ione ex acccntuum lege ipfaquercverrendum eftjnon vt \;\y.\go^fubuertit a radice monies^ Erdurchgra* bet denfelben gantz tief.tieiFer ais die Bergefind. ' M Verf. II* y;DrrKl"iiia ^d:2D Afletu (dcftil'aticnc) fluroina ligat (metaphoraa cbirurgispetitacoiLPnCXLVlI, 5. i. e> terrac poroscoerctt et Vcrf.ir. obturat, nc deftillenc aquas ceu lacrimas,€t operas metallitoium rurbent) (Er bindet(verftopifci)die F.ulTe, dafs fierichtfi;tirenj(pr.vveinen,) Lttherus duo vocabulaniinj ^'2'2'Q ^itacccntui feparara coriurxit cumncgle^tuin- fuper pra«fixi D, ver tendoj man ^- ehret dem Strom des WafTers* Cap* 64. lOBVS. CAP.XXX. Cap. XXX, 5. ^^*15^ 13""l D E medio (pr. <• ir(?r/?<7^^ fcil. ciuititis) expellebanturOV^^^ :3JJlD10l'?y vociferabantur jauchzten Ci^ fupcr eostanquamC^vfupcr) furem. Tratibhtioni ger.nanicae verbi T^"ir,und ^ean fie die hcraus rilTen, obftat et pundlatio per (t) e (-) in paufa proda(flum, ncn adiuo Fid fed pafliuo Pi<4/ propria, et figniticatus verbi, qui non eft euelUu, fed eiic^rcy expelkre. Ytd, 1 1. Verf. 1 1 . ""^^y^l Ptna OIH"*) 1"n"»^'^D Qiiia (caufam afFert f obus cor- temtus fui)fLincm fuum (vel iuxta alteram Icflionem meum i, c. pafTiue'ct eVicSi'ms aiiueyfuf Me) laxauit(rc.Dcus,i.e, inraciaculatuscft, coll. Pf XI, 2. XXI. I5.LXIV,80 ct affiixitme, WeilerfeinSeil (dasScil fcinerPla- gen wider raich)Iofsge!airen,undmic'hfehrgetrofrcn hat, 'inivl? •>,32D |01^ idco frenum (quo pro au£loritate mca eos coercebam et rcgebam) coram facie mea (itaetvcrf. lo.) abiecerunt, (cxcuflerunt) dari>m haben fie den Zaum vor mcincn Angeliclit abge rvorffcn, Iiaben iie fich von alien f;huldig€a Gehorfam gegen mich lofsgemachct. VttCij. Verf. If. m'lnhD "^V "]ann Conuerfum eft aducrfum mc quodlibet terroruoif alles Schrccken, was nur fchreckca kan, liat fich gc- gen mick gekehret. Vbi practer anomaiiam numeri dijlributia^ hoc modo cxpltcandam, (vid. £«r, £^r. ;>. 40(^. concurrit anomalia generis. Deinde Koftamius vocetnnin73(permetathe(lnlitcrarum pro DwHS \\4iLuc. Eh, /.302 ,) a propofitione hac prima auulfam fequenti agglutinauit, (in quoa Schmidio abiic vertente : Conuerfus eji {Deta) contra me i/icui) terroresi) cum tf////>./?infaper gemiua nominatiul /)^«x, et praefixi 2 h. m. traosfercns (Gott) hatfichvvieder mich gekehret; duverficgelft (forfan Icgendum verfoigeft) mit Schreckca meine freyvvillige (Sceic) \k ie ein Wind, quum taraen ab ea per accentuna paufantem Mercam Mabpachatum fit difterminata. ^InH Tia"13 \TrO (et) perfccutus eft ficut ventus principalem digniutctn meam, mcinc (fiirftlichc) Herrlichkcit', ecu pracclarc et pro circumflantia locihuius collati cum c. XXIX^ 9« lo* omniuaa conucnientifnmeB.Lutiierus* f ^yu7'^ r\yiS DVDT et ficut nubes tranfiit falus mca. Vbi quidem com- plures vlcimani hanc propofltionem diftraACf et a praeccdd. .^dhuc dependen- Knri4(iHnt.; €t ftm mhf, (p^rfgcutus eft tc^gr,) .khelc durchbricht , durchwiitet, durchreiiTet dcs Nachts meinc Gebeine, dafs ich nicht bey mir fdbfl bin. Ita namquc vis r^'^tVD quod heic ncgotium facefTit, nonaptiusreddi poffe exiftimem, vt Dfit ?-e^)(- 7i>cov, pro ^hv HTHD , quemadniodum etiam fumitur Gen. XIII, 1 1 . vbi Abra- liamusadLotumy?'/'*?/'^ /^ m^D 4w^, proprie,ct rcfolutlue ne fis amplim penes ixe, 2Sam«XIII,p. Et dicebat Ammriieducite ommm virum^ *nVC vt nonjtt 4impliuf penes me, Et egrediebantur omncs , viV12 vt non e£em amplius dpud eum.ctv.17. Dimiitite, ^uae/byijlam ^iVO y vtnonmnneat apudme^foras^ inpubUciim. lon.I, il.vt comicefeat mare "lJ'^'?yD vt non Jit amplitis contra nos^ pDDt:?^ N^ "*p"^yl Et fugicntes me non dormiunt (ad me impugnati- dura.) Non video fane, cur non rctinenda fit reccpta fignificatio verbi fuperio- ffis YMfivetf^^, ? quum fitipfa fctms participii Benoniy rede leneiitibus Luthc- ro et OfiandrOj nifi quod a£iiue rcddant fuganter me, qui me perfequuntur» poll Rambanem ; nee fignificationcs praeter neceffitatem fint cumulandae; quum etiam multo fit concinniory»^r>Wi{ quum arteriarumynentorum, pulfuum cxarabifmo, cxcogitata folumideo, quodo^^w mentiofada, quandoquidem venae pulfatiles vtique quiefcere non debcbant, adcoque fruflra de earum con- tinuomotuconquercrctur lobus, Qnos cnim heic vocAt'^'p'T^^^fugientesmei cos paulo ante Pf^//^. exprelTius rotaucrat, "^JD^pH"! '^TP^T\abominantur 4»ei proculreceduntame, Itaque lobus queruiaturfnycrfunoftrodcaffliftio- nibuspartirainternis,partimcxternis,cthin6 verbi 33^ fignificatus proprius feruatur. Verf. f 8. •'t^IlD^ ^nn*^ ns-:^-^:: Multa magnaquevi rmorbif. ^"^* '^' affli£lioms dc qua v. 16. 17.) mutat fe veftimentum meum (i. e. maligna (cabic et faniofo fanguine totura corpus ita oppletum et deformatum eft, vt etiam in veftcm cxudet, itaque ifta alteretur, et vt alia quafi facia vixagno - fcatur.vvirdunerkentlich) :'^;3"1TN'^ ^TyjTO ^SD et ficut 0$ tunicae meae "^ (i, e, foramen, per quod caput tranfit, ciquccoUum inferitur. vid. Eb^-. £tym^ p^i^.n.Ji.) cingit mc (morbus.) Huncfenfum comparaiionjs pariter tenet li cum se lOCVS. CAP. XXX* cum Rabbi LeuiBen Gamlielcl. Braunius/« Tr. de Veft. Ebr.p,^^6, ^em- XXXL admodum tunica arHe nimU flriBa collumpremit et angity fie et a morbU et mi' fcriis nim'ti jlringorvndique^t<:. aliter Rauppius b. L Significat , morbum tarn Jln6ie Jibi adbaererCy vt tunic ae orificium ligulis coUlgatum collum ar^e fremiti Verf;24^ Verr2 4. TTlS^^ ^XQ-k'? "^M Vcruntamen fine deprecatione immittat (Dq^s) manum (vindlcarricem inmc) • Xn^ \T\^ IT^D^DN fi in exitio cius (immiifo) illis clamor (fuit contra mc.) Quae cxpofitio Schinidiana memr^ a'.irs pracfertiir cnm Calouio adhj. el inrcrpretc Kortu- mio , ob meliorem et proniorem nexum cum fequcocibus. Re(^e cnina notat opDofitioncm inter VD petitionem (a 71^3 cam Ralbago et Pcrizolide, hiMO Q\.'Vti.m^\tOy) ziVyV clamorem^ fi ego feciyVt affliBi peterent de mevindi* BaiytyX^eui non det locummeae deprecittom^ Et pronomen fern, p^ poteft absque cnallage .generis refpicere nomen fcnfuale HT-I/'DD ,inim/tt {. ferfonaS' miferabileSjficut in vcrfu ^z<:{. mentio fir fVISN egeni et DV'*r;'5£jp duri (.graudr tfdif, quem dura tempera preraebam, con£ Ebraifin^ Etym. ad h, I p, i yw Cap. XXXI, 23. hn TN ■^'?5f< IHS^'^D Nam panor (erat) apud me c?j- li I «■/«- It lOBVS. 'CAP. iMq ct abs(jue 'Tt^ca-ttSTi'o'hyj^'ixq crimine.) Vbi notandum («) quod pro CDM XXXL menogatiuij Qx^Yic'xtctpCiponaiUT zQciu\pollQ.nsneg/ino. (/3) quod in conftru- dione vcl coniundione duorum vcrborum, vti h^XQ^luinon f Ar/i, prlus clc« ganterfaepe aduerbiafcat. coll.feq. c. XXXII, ii,^tLuc,Eify. p. 3p2»feq* .Veif^gj, Vcrf.sf. VJy^ ^TV ^^r^ p >hvO'l^ ■^^"'[n^ "•D Ofidarcturmi- hi audiensj attendens ad me .' Sique (ex vfu chaldaico) ad notam meatn (paflTiue, raihi innocsnter inuftam. Nam IH fignificat certumy^««wct»tf- /^^« , qua^ aiicui difcretionis ergo fiu« iti bonara , vt Ezech. IX, 4. /iuc in ma- lam pattern vt h. l.imprimitur. Sunt quidcm, qui cum ebraeis nonnullis etLu- thero "^in exponunt pro'*^^}?^^; dcjtderium meum, Sed ob triplicem anoraa- liam, nc dicam de fcnfu, np. crafin pun£lorum, ct elifioncm litcrae N et fyllabae r^^, afTenfus ei facile dcrogatur.) omnipotens refponderct mihi ! ;V3^^ ^'•Kj 'ZTO •^201 ct libellum (accufatorium) fcriberct vir litis meae (i.e. aduerfarius meus, vid. Ebr. etym.p. 2fg.) Germanice: vvoitc GOtt f dafs mich iemand an- ver-hoercrc t und dafs vvegen meiner (liblcn) Bezeichnung (Bezuchtigung, raeincs Tadels) deF allmachr ige mir antwortcte ! (cinen Ausfpruch tharc.) Und mein Wiedcrfacher tin Klag - Libcll fchricbe (undeingebe!) Hocnamquc vulfeIobus,fe non poflulare, vtrolus^audfatur, fed concedere,vt aduerfarius etiara libeilum accufatorium confcribat,et ofFcrat, et Dcus vtraque parte audita iuftam fententiam ferat. Vitima verba Luthe^ rns a!fterdiftinxit, dafs iemand einBuchfchreibe von meiner Sache, vtfi haec accentuomforetconfecutio; "^^^"^ ^"^^J 2j^2 "520^ vna cum fi^^^/praepo- fitionis S vcl ^ vel ^yantc'^^'*"!, etlihrum 1 fcrihat aliquis | dQeaufameai\\> V«r/;35. Verf. 36. V^'^^ ^D^WhV Xb-D^^ Nonne (i.e. certe.conf: fupr. c. IX, 24. XVn, 2.Gcn.XXI V, 3 8 . Deut. XXXU,? o. 2 ReglX, 16. PfXXXXf, z. Icf. V, 9. Nam hterrogatie negatiua ehaeis efi vehe^e^t^ffima ajjeuerat'to. Quem ebraUinum imitatur graecum Apoftoli « //;?' Rom. XI5I5. vid. N$t, Set. adh. I. Sic ctN^I iSam X, i. lud. VI, 1 4. lof I, p.) fuperhumerum meurnportaremilimn (librum:) Traun! ich wolte cs aufF meinc Ach- fel nehmen oder tragen : "h ril*1Dy ^DIJVK ligarem ilium diadcmatis inftarmihi, q, d. Certiifimus fuai, meadverfarii libclloimpictat?$iniuftl* tiaequenQnconuifflumiri, ct iuflum iudicemDeumpromepronunciaturum, vt|>roia499um|ublic9vt %nm»yj%i^^Iittni^ro «ilcuml«t«Fus ciTija), is- lOBVS, 69 , II ii»l ■ 'm - •' que loco ignominiac ct condemnationis mihi honori et gloriac ecu diadcma ca- CAP.XXXI piti cefTurus cfTcf, Ccnf. Mercerusct Cocceius. XXXiL Vcrf. 37, IJTJS? "^ivsc ISDD Numerum grelTuum mcorum XXXIIL (i.e. omncs a£liones mca?, vitae meac rationes) indicarem ei (aduerfario^fi ^* • ^7' fcil. quaedam;illumlatcrent) 'iJaipN? "i^AJ lOD tanquam princeps ofFer- rcm vnumquemquc corum (grefTuam). fenfus eft, me non puderct, licctpriacipcm, coll. c. XXIX, 9. i o. (cftenimhcic'IDD vtifimplex^Pfr/V^///) animo Jieroico ct bene fibi ccnfcio quaruralibet aftionum mcarum catalogum ei cfFcrrc. Signlftcauo tran/tiuay quam verburn ^"^p mPiel cum Hiphi/ pzr^m habetjVtpote raagis vfitata pracfertur cuna Luthero intranfitiuae (quam quidcm habet Ezech.XXXVI; 8* Gen, XII, 11.) aliorum , vcitentium auedam dA euwt Cap. XXXII, 8. IUW3 N^n'^H'l'^ p^ Scd vere Spiritus(c'jcf)/«5j^5t:]etVfi57£^w?, meineRcdenfo'lenfeynfclbft die Aufrichtigkeit mclnesHcrzens, Hertz undMund fol.'en ubcreinftimmcn,Ti>3 '^tW^ iSjnil 5hbp et fcicntiatn labiorum {iicc>ruuij(rmeclarius ctquaefcjemwerit li 3 io 7 34. vlHonemmeam^ quam approbat D. Maius in Oecon. lud. Diu. P. 1. p. 449, Nam e.vobferuationc Clerici radiceai arabicsm HNJ naah (ignificare wale ha" bercy vel vtGoliushabet, annuntiare mortem y manifejiare et palamfarere peccataalicuiu?, np, pcrpoenam; confirmatqueiflam Vhionit notionem quo- quc ex noftro, quern pracmanibus habemu', loco: ecce vldoner fupery in, me i««fwV, cxcoll. m.fq. reputatme fibiin hollem,o^\,\tm vlcifcatur. Enimuero non eft, quod et heic matrem ebraeam et ilgnificationem rupturaCyfraUurae, vel pro hoc loco omnium commodifTime fragilitatis rcpudicmus. Pro'nde cum Cocceio, Sculteto, etSchmidio Kortumioquc vcrtamus licet: Ecce! fragilitates(et vacillationcs,citra animum a Deo auetfum, dc!i£la iuuentutis et infirmirates animi imbecillis tuibatique, fiue leutores autquascunquc a lege aberrationes, quibus lex Dei quocunque modo/'m/4 rcdditur,col!.c.XL, 5.) Num.XIV, 3.apudmeinuenit. Ncce I.e. Num. fignificatusf///'/«rrf^exu!at, qui tamen germanice fonantior eft: Undfoltinne vverden, was fey, 'xcnnichmitcuch brcche, vel vt Luth. die Hand abziehe. Quod iam non male conuenit cum {isnificatuhcicVulgatiet Samaritan! p//i{X>;T5?fric TargumN'iO'^'^p'^a coll. i. lo. II, i.) vnicusex millibus, (i. e. ex omnibus Dei leg^tis, angelis, ci hom;nib'JS, hominum gratia emiffs. Conf, CoKI,i5«i6. Ebr. 1,4. etiVo/.^/. ^idh.l>) vt annunciet (tt^cc e^y-y^jVacS-af lo. 1,18. ceuPropheta) homini illi reditudincm fuam, (et ipfius Legati virtutem iuiliiiae fuae perie^lifTimae, et 7rX>;^w ci per fidemconferentis, et ipfius hominisi vt abnegata impietate etmundanis concupifceniiis coniinenter, etiufte, etpic viuat, Tit II, 12. coll. Mich. VI,g.j Et miferetur eius, (ceu Pontifex M. coll. Elr. II, 17. V, 2 ) et dicit (ad D«um Patrem,) libera cum , ne defcendat in perditioncm ; inueni (enim) redemtioaem (aeternam , vi Apoflolus addir,ad h. U in/ignem refpicienSjEbr.lX, i2.j Cuius verfionis fundamcnta et rationesperpotiora iam commonfl:rabimu3. tZ3J^ non efi: hcic XozMzm condittontSi^^vn temporise quwm^quan* t^^( ioi non' dubitdndiy Td (imphciter indicandi^ vcl iuxta Kottumium a£cut- nAnd't^ane^ ptofc^Qi, vii in firap!idparirerrerrr.onerumiturfupr»c. X1V,5» Ceoi^ 7« lOBVS. C\P» Gcti.XLVII,i8.Prou.!lI,34^>«wia V^y verfioVulgataetLathcricouftruunt XXXUI. cum ^I'^D, ft Angelas ejl cum eo loqiietny lb dean ein Engel mit i!im redet. Ncc V^y alicer Munfterus ; Si efliuxtaenm nunciui eloquem, Ac contra normam acccn* tudtionify quaenon habetinIN 7Dy2';-////w, it\RhhiAmrepet'uumynm.'vcLZ\{\im. aliquod facientem, Qoi\i\Luc. Accent. p. \s* Can. IF". Alii vtScaItetus,CaIouius, ^'^O Coccciu.^ Altingius, rcferutit ad Deum. Scd rciflius rcfertur ad fabicif^uin im« msdiate praecedens, ec confcquens tZDIi** homincm a§It5lione bumilUtum^ Quod per "|N"?D li. !. non poffit intelligi Angelas cre,u/iSyCa:n ludaeis cc Ponti- ficiis , iisqueaurcstemcrefubftringcnteCalixtidircipiiIo Hackfpanio, ad h.L ncc verbi diuini minifiet cum B.CIiemnido in "Exam. C. T.P.llL adXLarg, fro inuoc. Angel, allatum. Gerhardo in L. de Morte §. 45'4. Klotzio de AngC' iol.p,^\^ Viaaricafibus, Munflcro ctlunio, e textucuidentiflimumefTe arbi* tror.Talia cnim funt fubieBa., qualia permitiuntur ajuis praedicatis, lam vcro ct omnia tcxtus verba ct praedicata optime ct proprie, et picne et fingulariter et ytiKzChriJio^ceuAngelo faciei Domini, Icf. U^Wlt^, Angela foederis ^ Mal.III, i. jU£- '^xK^qf^n'KYj^ Ayyskw apudr^sgo lef, IX, 6. conueniunt, dc eoqucrecliffime acei- piunt pofl Gregorium M. /, 2-f , Moral cap. r. Scultetus ad b. I. Calouius E. U h.l.9iS^ft. Tb. Tom. IV^art. i.e. 2. Cju.iZ. n. \j. p. zjS-f^^^* Scb, Scmidlus i&,/. PfeifFerus »'»Z). /^./>, m. j/j. D. lo. Olearius in Exercitat. de Aduocatione hC, adi.lo.ll.,\.z. p.'^z, D. Habichhorftius in Dijfert. duabus de Angela apud Deum Melitz, To. H, Michaelis in Dijfert^ de Angela interprets M. Koeppcn in Difp, de officio Meffiae proph, etSacerd. ex h.L D, Maius in Oec. lud. diu. P./. ^pp-P- 744» e Reformatis Cocceius ad b., I, Braunius comnt, in Ep. adEbr, c.IX,iz. Godcfr. lUngfl: Theol. Brem. in Exerc. adEbr, Xllly S. cut tit. iefarCbrifuf/emper idem p. 11. fin. inpr. lac. Ahingius Opp» torn. ii. P. z.fol. 1 74. 1 7 f 176. ct comm. ad Ehr* /. c. et Hept, IF. differ t. Theol divert, 1. in torn, V,opp. vbi in tb.zo. attexuit verba R. Mcnachcm Rakatcnfis in legfol^^^, yycol. 4. Animaducrfionc dignum eft ex diflo lob. XXXIII, 24. et dixit, y.^redime ipfum, nedefcendatinperditionem^ inueni lytrum ^ quandodecrcta cfl: ,,raor3 contra Adanaum,velhominemaIiqucm, quod inucntusipfi (itorator>pa« „tronus, fuperne ; quoniam vero fcriptum llgnatumannulo regis rcuocari ,>ncquit,non datur rcftltutio inintcgrum,doncc4»^fA? w^mj detur expiatioeius „ceu iv^xWoiy^x. Angelum a. mortis intelliglrans cum Altingio dc iurtltia vin- YVltl ^'^^"^®'^^*» variz illud Prou, XVI, 14* indignatio regis )rH1D'"'^NlD angcli * ' wtfy/fcf fuGt,cui vicariumquiddandumeft, in quo vimfuam cxcrceat. Vndo vcteris eccUfiac fides de Mcffia » cinsquc fatisfacflionc ac interceflfionc perfpicitur. Proindc A!tingium ct Cocceiuca ad h.L lob, p.^^%, ita com- ni^utantera'^ tefatumfacit bicU^Hs idemvsteris ecclefiae de UediatoreM paulo po/l lOBVS. 7j port /'./(f^. Sunt haec^uidemdinaab Elihut pro idorumtemporumcondii tone CA?, diviy^oLTooU^^cv, led t amen ua enamuffim conuchienna cum prophetdrumprae- XXXIIL di^lonibus^ apoflolorumt^ne praedicationibus , vt minime dub'ttandunh fit^ quin haec verb or um Elibu aSp. S profe^oruni et ab ipfo frontodulo fuointelle^orum veromens Jit,^ opponimus fidci focio Merccro, qui vult, Elthunon eo, np. ad Mtffiim, re/pexij/e. Atque dchocAngelo notandus eft alter differentiae fpe- eiiicae titulus, quo infignitur ^'7N'"''-D iriN vnus ex millenh, Vbi O eft nHJ^ p'ln^n D fiucei;//?. ip. et nonnulli Ponti- ficii ap. Corn, a'apide, Altingius Z)/^r/. LHept.IK $. 7. cl, Dn. Michaelis Difp.c'u.p,2j.fin,tiy[,l^(x^^Qndtfp r/V§.XI. Eflqucille, quern idem rex vo- CiiC^nl,V,io amicumfuuynTO'H'yO l^JI y exillo Jor2atum,y thzWidnzzm Cant.V, lOv ct antcfignanum, (ub quo omnes fidelcs iurati militant , ex vel prae myriadibus, Hinclof. V, i^.nuncupat ir HTI"* ^'D!':ir'y>D princeps exercitus lehouae. Atqtie ad hunc Angelum interpretem referenda !unr pariter duo verba fcquentia ^JJH'^I "^.^JH^I "^CK'^I et miferetur eitdr et dicit y quum etiamconfequens praedicatum inueni ^'Q^'\ redemtioncm ei !ein competat, Ebr. iX, i2. et tefleipfomct Schmidio ad h.% dcnuilotcrte Angela ere ato \^\homine ni(i valde coade et dure,piaedicabilc« Vt proinde mirari fubeat, cur idem Schmidius (quem fcquitur, vl folet, D. Ma- iustw Oecon. temp. V. T,c ^Jp, 1^4.) Cocccio nolueritconcedcre vcrba,'^nV153 libera eum, ne defcendat in perditionem^ clTeAngeli etFilii Dei ad DcumPa- trem. Quandoquidem ipfc textus fuppeditat diflincw£vov, tamen ryno*nymomD, alternantibus tantum guttu.alibus ,yetn,infcripturatribui,ncnioncgabit. Conf. v.28. ctfupr. c. V,xo. Deut. Kk vir. 74 lOBVS. . CAP. VII,8. Pf XXXI,6.XLlX,i 6.CXIX,i 34. CXXX,7.8. tcterum quid valeardi- XXXllI. ftin(flio ifta Schmidiana inter Inuenire redemtionem meritoriey ct inter to imc nire examinit et confidcratioms\ examinauit laudatus Dn. M. Kceppen difp. tie, §.13. lam Tcqaitur in verf.feqq. «Vo^c(r^<-fr^/. /». 38, l9.NUsktmM% ohferuat^ lOBVS. 7f philoL p' 4^. contra formam verbi 1'^^ , quod a rad. T^\ return efe vel videriy CAP , dedu;i vulr, verdt vna cum eliip'i TJ^'M, ct'^y infoknterpermi'r h. m. S/ ^»^/ XXXI V. W// viderire^usinler homines yis rUcai etc, Vcrf. 52- "ip":^ \nK2n"~'^D Qu^je verba Lutherus reddidit, bift du V«rf.32f rccht, ich wills gernchocren, potius ad iiteram : Nam volo iuilificare te, ich * ill dir gernc rechc geb?D, (Co du uemiich recht haft.j Cap. XXXIV, 7, nW3 ^T^^^i:^ Quis fuit vir ficutliobus ? Wer ift fo ein (hochgc- chrter, geiehrter , klugcr und gottsfurchtiger) N4ann gew^efen , vvieHiob? CD'^22D :syV-nn^'' quitamenimbibereiamcogitur {^wxi^futurum Kd quidampraeterrem et nientcm Elihu, et culpam lobi reddunt in Hipbil propi' »<«^vid.Friedlib, ctKortumiuscum Schmniio ad b J.) fubfannationetn fi- CUt aquas , und mufs nun fo viclc Spoctterey einnehmen , quod imbibit ficut aquas ini quit at em. Ad quae verba Eiiphafi c, XV, 16. alludcns.EJihu, ca aliis circunaloquitur in feq, Vcrf.g. P^< ^byS'^nzsy rrS^rh rrm Quodabiit,atnbulauit,ad Veirr.g. focietatem faciendam (poteft enim efTc et Infin, KairC^ cum 71 paragog. \\d.Luc.Ebr.p.i'j<^. indicio etiam particulae tZDJJ et feq.infin.) CUm ope- ratoribus iniquitatis, y^"^""^U/'JNJ~niDy J-oS'?') etadeundum cum hominibus improbitatis» Vcrf. 5>. nnrpO^ Vh ■)D^4-^D Quod dixit vel cogitauit (per VerCy, |ur/it>5(r/v enim haac verba adducit, quum exprciTe non legantur. Sicut in cap. leq. V. 5. vbiKortumius ^j(r Scd necHJil fignificat fimpliciter velhy verutn XXXIV> bene veUci bene uole acceptare^benepUcitumf acquiefcentiam habere^ dekUari^ QuanquamR, lona ap. KimchiumetB. Meicch b,i. pLne et ringa'ari/fimeac- cipiat in notione ///i8. pracced. Siccadenirecurritcondruftio Pf. L, ; S ICy Y?^r)l (per apoco- pen pro n^";3r\\ vid. L%c. Ebr, p,z^o.) qirod Lutherus cc Pifcator murafis tQmzxQ^ixniXiZ xt^iutit tunc curns cum eo y pro\nr^T a \"11, tametfiin fcnfu- heic non male,diifercatc faltcm vt confequens ab nntecedente.Qux enim quis ac- q\iicfcit,cum eo eciam libenter conuerfatbr.Gratis igiciir vi ge: P»fia[Of,nSi'^ non conftrui cum ni3y,agnorccnte ipfoCocccio. Rcclamatquippeei locus nofter lobiquanquam nonfub nofiorc/.i*-//V«.W. R K'mchi ct Een Mekch ad Pf, LXXIir,i5. fumt itcrum volunt in fignificaru riD'^'?n eunAi, vel quidem. pm beneplacitiy at coadla cllipfi ex 2 Sam. XIV, 1 9. q.d. tnTH'? i~\'^Sil •jOy "^l^ beneplacitum babes {vt fit manur tua) ^^.«»f<7, apprc banteTarnouio £xentt. Bibi p, 373. Nos cum fupedori vertimus : turn acquiefcis, dele- ftaris communioneeius... wf/iT". Verf. 1 7-. ^T^sm D2^]D NW f^KH Num etiam odio habensf (et confequenter non faciens) ius 1 1 ligabit 1 1 1 fcil. vuLnera reipotlicac ? i. e. iufte ct prudcntcr imporabit ? Km %o\\\ cmcr, der das Recht hafTet, regleren ? Sic idem verbum UJ^H per venuflam metaphoram a chirurgis petitam (umitur lef, 111,7; lef. Ill, 7. N^nejfe p6jfum^^T\ liganstmedicus y i.e. piip duxctgubcr- nator popuH, ficut ftatim exoonitur. Sic mali prophctae et faccrdotes Tub fi- guiamalorum racdicorum vcrbo fynonymo N£3"^i adumbrcntur ler. V, 14, Exformacis di{linpro Tipchcba araeriore [\int fciun- GAP. dae. Vid. Lux Accent, p. \o^-e) etp.wi^K) et parallelifmus accentuation XXXlVv nis fupr. c. IV, 2. Pari mcdo peccat \zt{\o gcrmanica, fofte einer dzi urn das Reclu zxingen , dafs ers hallet? Accuratius ac clarius iehabet Schniidii: NumetUmodicns iudictum^imperabit ? et Munfleri: Islum tile cjui edit iudi' eiunty dominari poterit ? Contra hie minus accurate mennbr. 2. p^Hik^DNJI y^^iri T3D reddidit, 1 in dislunEliuumy et perfona !• in 5. mutata, ei Viiphii in Kal., h, m. hut fi excellenter itijlus pctffi impie agere ?. Lutheri translatio, und dafs du floltz bift, folteft dudaium den Gcr.xhten verd-jmaien ? requi- rit vcrboruml'^^D p''15i inuerfionem et difiin^ionem, quaetamenfunt con- iun£^a, potius in huncmodumreddenda t Num iglEUr iuftum validum {in [ummo gradu) condemnabis, iniuftum declarabis ? coll. v. 12. c. X, 2. Kanfl dir denn dun allergerechteften verdamincn^ oder vor ungerecht haiten? Verf. 2}. "W tzzj^^'^f i:r;'^N*"bjr n'°? O Mam non fuper virum Verf.as*- ponit (fc cor fuum) diu (i.e. non diu atterdit animum ad a'iquem, num videlicet nobilis an ignobi'is fit ? coll. v. 19. Denn crbetiachtef nicht einen large (ob er fsy ede! odtr unedel ?) »vid. de phr^fi Ebraifm. StymoLp.jC. etcum ellipfi ±1 ibid. lob. IV, 20. XVII,' 5. XXXVII, 2 3. lud. XIX, v. vlr. Et Ty denotaTe h. 1. moramtemporiset verfendumelFe per /(//«,> iam commodum obfcruauit Scultetus^^ ^./.coli.Gen.XLVI,!?. vbictChald. Munft. Luth. Schmidius. add. Ruth. I, 14 illad »<7«V/«mv, feq. redditur'^pH tenus a v. 20. eft commemoracum) fiqueabfconderetfaciem, (a piopaupcre,)^/^///»w attentc, curate obfcruaret, ref^iceret eum ? Wer v tirde wohl aui denfel- benlehen ? (ad eum iuuanJum,liberar,dum) • IH^^ DIN ^hvi '>i;~"'5y') et ^x- Kk a mut 78 rofivs. " — -- CAV. mul afd gentes ct ad homines 0. c. ad infiieles eft fideles) fcil. quis rc- XXXIV. fpiceret? Hoc ctnon ilia tnodo inrerprctandi efTe verba, euincic t )ta cws- %,««; ratio ct di<5lionum mutna rclatio. Verbum namque I5*»p^'t'"l'^ afHgnant coramuoiter w Vonem wquictanM^ quam iniiocloco ftabilivi crediderunt e lege oppojidonis\ quae vero iuxtanoflramcxpoficio- ncniceflat, vnaque probatlonis valor. Pnetcrea quum idem verbum Hiphi- itcum in fueta ac natiua fua Ggnificationc in codem cap. noftro bis et fupra ad- fuerir, eurnouam ci praeterneceflitacem indemus,fingemus ? quum de figni' ficatiDna^Ti nutnsro magis imminuendo quam augendo cogitandum fit, Ncc jSa«uXIV.^7 iuuat alter pro inquietAndi {^vX.m locus i Sam. XIV, 47. quem Lutherus praeclare tran(tulit,und wo cr (Saul) fich hinwandte, y^^XH'' da libete er Stratfe, confenticnte Seb. Schmidio, itcmque Clcrico vertente male babebat eos, Atque eiusmodi vim, cum fignificatu condemnandi , quam adhibet Lutherus* apprime affinem.ctconnexam (quandoquidem condemnatio fit adpoenam^ im-' mo eft ipfa poena} ctiam dcpofcit rofter locus. Ruit proinde f'undamentum fententiaeAbenEfraeadPf. I, I. atqucaliorum, quod C2^y^r/"^ mprobidi- cantuT ih mquietudwe , ceu prima verbifigniiicatione; tamQtfi J/militudo e0» rumcumntariinquieto etimpetuofo fit proba, probequc funiata, loc. np. cic» Icf. potius inquiettidinem hanc efe6ium improbitadsy a genio raalo affeftus con« turbaiite prouenientis, cam Buxtorffio inlex, min. advoc. y^l malim ftatuere, SufSxum in IJl^^ incongrucet fine fsnfurefertur ad propius 'Q^^Ei f^ciem Dety referendum pro re ipfa ad remotius ^~T1 et C^"^^jy temiem et .^ffli5lof^ Culinm. fcq. (rcpctifione verborum 1^11^^ "^O ccmplendo, indicio pariter conftru£lionis cum particula iVfuper^ ad, coll. cap. praeced, XXXIIf,!/.) ge* nerale contradiftinguitur. ycif. ?o. Verf. 30. \ tZDJf ^^pD» Sjjn D-JN ipW Nc regnet (femper) ho- mo profanus et hypocrita, ne Tint (pro nvno vid.fupr, nor. ad c. XXX, 17. ct 30. iSam» XV, 22. coll. cum c. XVf, 1; i Reg. XV, 13. ler. XLVIII, 2.) tcndiculac, (offcndicula coll. Dcut, Vil, id.) populi» Habcmus hcic dupliccm fincm contcmplationis gratiofac ctpunitiuac Def, qucm Lutherus transiatione fua plane nonattigit, fedcontrarium potius fen* fum : Und laft uber fie region {^^.pmkif. Hipb,':f^pPj «iaeB Hcuchlcr, daiVolskzudrQDgw, ycff. lOBVS. 7^ Verf:3i. h::nu N'? '♦inNtrj ■\fi^^n ^N^N ^D Quare ad Deum, CAP. qui dicct condonaui,(dicas:)non corrumpam, (corrupte iudicabo XXXIV. amplius) dariira (fage) zu Gott, der ds zufagt die Vergebung, (cs foil vergebcn ^*'^' 3i» feyn,) ich vvils weiter nichtverdcrben. Redit heicEIihua demonftratione lu/litiaediuinae adiobum, cumque.monctde humillima apudDeumerroris .. - iuideprecatfoncquamporroin v. fecj, 3 2. praeit : Dcfeftum ad videnda, den Mangel indcm, dafs ich befTer fchen foltc (vid. de hac phrafeos emphafi in Not. p.i. p. 39.) tudoceme: fi iniquitatcm operatusfum, (peruerfe ^g')) ^^^ addam , wil ichs nieht mehr thun« Qua ratione particula ^D heic loci crit condufiua C^uareyitaque. Verba bUPlN Nl, quae cum fq. ^^ON} Nl piilcrc confpiraot, ilia emendationem iudicii, haec tolumathiptO' micttunr, baud depcndere ab ^^DNJI, ecu vulgo putant, fed ab iilo feparari, eui» dctiter arguit conjiru^lio accemuarUi cuius \^g^ omnia vsquc ad Rbhiam Gere- fchatum vtnouum dominum, Ainachi y\ Kortumiusr Mag nun w^hl(icmand) zu Gott fagen: Ichbinerho- het; ich ^yerde nicht niedergejforfTenwci den, curli Schmidio ; Num enim ad Deum dixerit (quis;) extulime^ non de/iruar^ vcl quod forte melius sdhuciu- ^\t3iX,,4ccepijrepcrtaui{td,quod) non perditurns fum., h.c. Accepi tartum gloriae** ct potentiac, vt nunquam amilTurus fim,ncc, quicquid etiam fecero, qutcqnam*' mihi auferri poflit.'* Non-neminis : Nonne ad Deum quUdicat ; fcro (pcenam) von corrumpam me in pofterum, GulTetii: ^Hua ad Deum (PSTS^ "] TTi eundem eft in iu dictum ev, 23.) qm dicitt cond&nmit non capiam pignors, Comm,L.Etp»2}S'4. Qua^ Athnachum uquitit inli^'^i^. Pr^eterea - cilraullumconnexionisverae ctpronae refpeftum in v. fcq. 32. GuiTetiovi- detur cfTe apoftrophc Elihu ad Deum, contra Schmid'o Kortumicquc ad lobum* Verf 33. nDNO*"^S H^oS^ IDyDH Num ob communlonem y^^^ - tui (coll.fupr.adv.p.)perficietinud (ff)/?^i?«^^^? V. 31. Affixumcnim to* to lOBVS. CAP. fern, faepe rcfpictt rem ipfaii praecedentem, coll. c. XXXV, r 3. Sic Gets. XXXIV. XV, 6. pDNTTl Etcredidit^Abyam) inDommumlehouami T^'2'^tT'*\ et re- Gen. XV.6. futamt illud{k. crederCy vel ^"^J'^Ch} fidem per verbum credere iaciicataivi,colI. Rom. IV, 5-. et Luc. Eur. p. 308.) ei {in) iuJiitiam^zoM Pf. C Vl,5 1 ^ quum rc- nueris? (fc. apudDcum deprecarierroiem tuura v. 3 i. 32.) Odermeyneft .da,difser^J^ege^dergutenFreu^d^chafff,genauenUmgi.'nges,mic.di^, folches chndem (ohne deine Abbitte) sxohl thUiii vverdc? (una deinen Fehler die vergcben.^) ^JN""N^1 TO!r\ .n]1N~''D quod tu praelationcm habeas (apud eum, ex opinione tua) Ct non ego, vveil du den Vorzug habcft (mehr geltell, deiner Einbildungnach, bey ihm) vormich, Heicverbum "Snn non dcnotii eligereyhdpraeferreyVt quoqueProu. I^2p. conf. Not Sei. in Eo.ad Ebr.et Rom.p, ii^", adeoqueoptime refpondet dataeexpofitioni ante- ccdentis "jDVD, immo totius verfus proportiom interpunBtoms. Quantum j iam ab hoc aptc cohaerentc feri-nonc iterum abludant aliacexplicationes, dixerim veriusimpiicationcsettorfionss, ipfeledor vei nobis ticentibus facile peruidebic* Taedct naaiqucillasrecenfere. Vetf. 36. Verf. 35. n!!i3 — ly DTK? fftS'' ^^N Vbi circa vocabulum^lSKdifrcnfio. nes occurrunt,aliis in notion e benepUciti et defidcniy C\\is,proparttctda optand't.^ vtinamy aliis pro nomine fa-niliari/^/m cumr,ffixo accipientibus. Verum fi N pun£latum eilet per (-:) co'iligerc procliue foret , Spiritum f. notionem patris haucivolui{re,necveliepotuiire,quandGquidemfic ioitt flatus cenflruBuT^ heic loci incongruus, fed aliamaddudam ex HDhJ form3e"^"^N(,"^'^n, ^HJ^. Qup- niam autem'^Dh^habet(^), certumed, nomen/^/m in/latuariSxionisincen- dilTe. Non veroell apofirophe adDeum^ quae hue minime quadrat, ^^(i eft ^r<7/2'/>(?/'^««2 patris cuius dam ex iUis^^3b ^tyJN virU ftfr^////V, fapientibuset pfj-iiis, V. 54. cumElihuinhocconfentientibus, quod lobut fjon cum fdentia loquutuf fit , necfermones eiui fuerint cum prudential fee, v. g 5 . Atque ex his vnius loco omnium fententiam in medium profert banc : Pater vel Magifter (vtictlDi^ fumitur.vid.P./.N^/.5'^/.^.I34-) "icus (fcdicit c.V/34:)pro- bandusefl (durioribus adhuccalamitatibus, ctficuti metal !a per igncm, quae propria viset vfus eft verbi JHD, connotato {imulfenfu/rw/VW/wzir, conf, fupr, c. XXIII, I o. et Zach, XIII, 9, it. R D. Kimchi in Se^her Scborajchim h, rad. vt^tinr, no J. lio- lOBVS. g,- liobus vsque ad vidoriam, (donee Deo porrigat manus , et blatsrationibus CAP, fuis rcnuntict) : p^J'""»:^•:N:3 ril2u:ri —^y propter refponfioncs (srgu- XXXIV. irentationcs) ficutviriiniqui, impii. Germ. MeiaVater (C^gQi, ur- theiletdiefcs:) Hiobmufs noch beiTerangcgrifren<^erden, bifs er vce 'ig uber- iciJgetfichge'^-onnncngibtj iibcr des vielen Difputirens, gleich den cirlen, lofen Leuten. 3. h, 1. non cfl coficowitantiae y U^ /imiUiudims vim habef, aecjueac^Jicut^ quemadmodum et fupr c. IX, 2(^.et Pf. XXXVII^^Io* vid. P. l.Not.SeLp.^* adeoque vfushicpraefixi 3 non ex arabifmo dcmum pe- tcndu3 eflcum cLA'berto Schuk(«DS in AmmsfhUol. /tdh. L />. 1 30. Ted poti'us TfOivwrjalinguarnmagnafcendaeft, etfilia fequitur maffem, nr^n vcrfa vice. r^'^lS^yr^ non figoificat h. 1. conuerfionesj proui Ludierus vertif, diirum , dafs er fidi zu unrechten Leuten kehret, fiquidem i/le fenfus iaoi fupra v. % cxpreflius notatu-s eft. Nee bene reddidit Kortux.ius cum rdiquis verbis: Hiob mufTe imm'erzu bcftraSc « crden iiber feinen Vorgeben wcgen der TundiiafFten Leutc. Verf;?/. p-^aO^ ^^T11 ytr^S 'iWton-^y ?)^t)'^ ^D Quia (alias) ^*'^^57r addet fupcr errorem fuum praeuaricationem (rebellionem), inter noscomplofurus, (jnanus, ^a- impatiemia. ctiracundia, coll. v. 26. interim^ pios'^Y^ complodetimanibus) eos. Er wird brav Jklopften, Si€ et ex dolore Jcr.XLVlI, z6. Ezcch.XXI, 12. Hocenimproprieinfert vcrbumpSO, ftaquc diflPert a ypJH, quod notHcomplodere manm ex beneuolentia^t gaudio^ Vid, Lex Aruch/c/. io8-^. 2. Quanquam et i/lud adhibetur is^ ledor, adil.'am ipfam>ex ipfis lobi verbis c.XXVII,2.tran(rurr.tam,et nonaiianfi Elihu refpicerCj eamquc heic realTumere refellendam, ftudio iteriimconcifa: oratione vtitur in verfu ftatim feq, 3 . cum D i\^^m feparationis ab eod^m ver- bo fenfuali mo dependence, et alias fuisfreqnentcphrafi. vid. i.Reg. XIII, 6.. 1 1. XIV, 24, XV, 9. 1 8. 24. et alibi. Nam dixifti, quidprofuerittibi? (ef^ y.i[xy}(Ti<; verborum lobi, ad feij fum, vt folemus, loquenti?, eaqiie obliqua ;, quae vero ncquis, ad aliumlocatus praefumatur, in dire£lomiliico tranfir, eom.nntata fecunda pcrfona in primam) Quid profecero, quam vtilita- tem habeam (1101 recedcndo) a peccato meo J Qui conceptus mentis idcna dicit, mutatis faltcm verbis, cum ilio capitis praeced. v. 10. Nan prodeji: •viro .^ quumbeneplacitumhabet incommumoneDei. cox\{\Not./idh.L Q£am obiec^ionemformafTe videtur Elihu c verbis lobi c. XXX, 2 5. Igituf (^0 enim h. 1. Lnthero omifram.noa eil caufale^ fed rationale^ vti C^en. XXII, 17.. lec. XVllI, I 8. etc.) bonum^exJjpe6i.ati},fidvemtmaltimi ei praejloUtuf fum lu.- cgnu I lOBVS. ^ :j5 , __ —— —- a , .^_ cem{\, c. folatium, gaudium, feliciorerri rutfus.ftatum) ftdvenit caligo, (caia- CAP. mitas vna poft alteram.) Hincconcludit Elihu, lob; miniuftuiae Deum ar- XXXV. guere : quoniam iudex non remunerans iuflum, fed potius puniens, iniuflus vo- candus fit. Arque ad hoc dirigit refponfionem luam Elihu in feqq. Aiicnam ab nollra hadtcnus mcnftiata affci t evpofitionem lo. Vlmannus Obferuat, Phi- lol.p,'yZ, qui intempeftiuc^soXoywrsj):!? verba noftra interpretaturh, m. lu- fiitiar^eaaFilio Dei^ promiJJoMeJfu. cit. Jocc. c. XXVlI,i. et XXXIV, ^« Qualem quidem fcnfum, extr^ contcxtum fi confideres , efTc polTc, xt efle optimum , raemo negabit, Scd intra contcx:um ct conncxionem vbi iilius vola,vbi veftigium? Tantumqiiippe abcfl: , vt talemiuftitiamfideiculpafTer, cidemquefe oppofuiiTetoptimusEiJhu , vt potius lobum per viam humiliatio- nis ad cam fi Jcliter adduxerit,et tq. tfFedlura intcrcc/Tionip et fatisfa£lionis Chri- ftilucu'catereiapprobauerit, c.XXXIiI,i6. 23.24. 2(f. sx^.Not.ad b.U Pa- riter in loc, alleg. quam manifefte ifti fuppofitiori , Blius Dei temouity abliulit iudiciummeum^t ^i. contrariatur connexioj Additur namque (latimin exc- gefinc. XXVII, z, et omnipotens amaritudine ajfecit animam meam. Num propter ab'atum, (tunc potius dixiflTettlDvy exhilarauit animam meam) an vc- TO dilatum iudiciura ? Nee fufFraganf ur ei fententiae confequentia in loco aU tcro c. XXXI V, ^. vbi V. 6. itaextorquet: jlttjue tali a profit ens de iudicio TfteOi tnentiari aegrotus feu infirmut Jtm fagittamea i, e, fcoponteo. Satis fane obfcure ct contorte ! Paulo clarior eli, quam fubiicit, verfio germanica; Ich mufs vvic ein Krancker, dcr feinc eigne Kranckheit nicht verftchct , mel* ncn eigcnen Z week nicht vcrftchen, absque tamen defeUione^ ^ crdc drum da- von nicht ^Yciehen. Sedquae, quaefo, haeceflconfequenlia, quam quisquc fingit artatquc vt 1 ubet ? vbinam,amabo, voces illae f. explicite f, implicirc, in 'XtiXMit alia prof erens ? verbum fubft.yaw, nota ablat. 13, aut fine tz flatus con- Jiru£lus in ^^3hJ? vh\ fagina dcnotat fcopum ? \h\Q{k talis accenfuanoidi mentis conccptui conformls ? quae fie in ^^Hfagitia mea requireret Athnacbum. Miror, ni vir doflus coecutiuerit, cur tam prooul a fcopo Eiihu abluferit ? Vcrf.g. "jV^l "l^DD "^^H"! Homini, ficuttucs, (fc. mcerepot- ytt{,%, ^fi) malitiatua: "jnpia n:D"iN~pSl et filiohominis (pfodejfe pot- eff) iuftitiatua, Vbi talem ellipfin verbi facile fuadct claraoppofiiioct re- fpedus realis. Quamuis et ilia commode vno verb© generaHD^V"^ ev. (J, fuppleri queat cum Luthero : Einem Menfchen , vvie du bift, mag wohl etvvas than deine Bofsheit, und cinem Menfchen Kinde deine Gerechrig- keit» Kortumiu$qu,idem vulgatidimuni verbum fubji,{^^^\^^\i cumSchmi- L 1 1 4io, g4 lOBVS. " '"" ' " " ' " ' — »— — ' ■ •' ' ill I .1 . . ^ CAP, dio., (edinuiraconnexioncctoppoittione; atque hoc paftopro a^is fecurt" XXXV. dae perfonae ^ requirerentur.^^^A-^ tertUe perfonae\ ficut quoque inra. i. fubilituit, ift feme Bofsheit. - Verf. 9, Verf. 9. "ip^VT"^ ClD^p^I^y rsi'^D Propter magnitudinem ((c. yitn w/*/////«fe v.praeuio,qurppc cuius m. i.hic verfus vltcrius dcclarat, vel oppreffi'onum^ vt CZD'^plU^JJ flet pro duobns, vnum ^xofubjlamiuo exfingulari p^',ry , alterurn )^Topdrtic, Paul ex p'^lU?;.* , ficuti bis Tub utraque hac notio- nc per fc kam ocvluvoixkxfftv occurrit in EccK IV, i. notantc etiam dodiiTimo Mcr- Q^Toadh.l.) opprcffi clamant, coll. Zach. VI, 8» (itafecundum vulgaretn codicum imprefTormn dif]^ingucndi rationem, quam fequuntur LXX, Munflc- rus, Mcrcerus, Tremellius, Pifcator, Rauppius , Kortumius (qui yero contra formara vocis D"'p^Ti;j; tranftulit, zvvarjauchzen dieUnterdrucl^^rubcrder Menge, qf. pro ^IcgifTetl, tZD^pi^'y ex pl^V coil. ler.XXII, 2. cum XXI,ii.jetc. Sed fccundumlV. MSS.'CodJ» apud cK hb'onsky in praef. 'BibL Eerou §. 1 y. hanc interpun£lionis rationem exhibcntcs CD^plvyy HD'^D yf>^VT' hie fluet fenfus : Propter multitudinemoppreflbrum vd (vtillc cum graccrs reddit) (iA\Xmmd^X.ox\x\x\.^c\)m<^u.vr^^.zv'jiyclamerit, Atque po- fteriorem hanc,cui fauet membr. fq. obreriianiVuIgChald.ArabsjHicronymus, cecum recentiorum pInrimlsLutheiusi di^felbigea magea fchreyen , vvenn ihnen vielGevvaltgefchicbt. AriasM. nsxum priorcrain textu, poflerioreni in verfioneexhibct, interpretatiancquc adco fua accentuationiexpreflaecoa- tradicit. Ec ipfam hanc pofteriorem cxprcilit vir dodus in cditione faa, Vtram interpundionem eligis , infcnfu parum vcl nibil intererir.) Svy^ ttZD^Zj"^ VT\TQ vociferentur propter brachium (potendam) magna- tum» Contra 4'ff7* (magno np. boata prae dolore, Adhibctur cnim verbum hoc de tcta ecclcfia ' ^* iundlim cleuata vocechmante ctprccante, vfDeus mala auerrar, et contra di* llin^uitur precationi fubmilTie, quam quilibetfingu!aiimrecitabat,iuxta/p;r. /iruchfoLwi. col, 2. Adhibeturp3riterdcc!annoreingentl,qucm homo edit, qmndovulncratusefhnotantcRafchioadler. LI, 5 4.) Ted non refpondebit, (haec per pAtemhefin efferenda. Scquentia enim cum Ip^iC^ cohaerent) ♦ ns^yT P^JJ( "^Jao propter fuperbiam(inrol€ntian:i)malorum» Verf. 13. '' — )^4yD^^"~N^ Srir*"|SJ Profedovanitatem (clamo- Vetf. 13. rem vanum, fine fidcetpoenit«ntia)non exaudiet Deus J noiITi;^ t^ ^-yv^ Ctomnipotens non refpiciet illam. (fnffixum fcm.non refpicit formaliter TO N"^^, fed fcnfiiAUcUw^re, veinpyU^/rf^(?^^w.conf. rupr.c.XXXIV,33) Conuenit cxamu/fim cum il'o Jo. IX, 3 i , DeuspscSAtores non exaudit. VerCi^ "^3^} npa pj^"'^3 nr,yi Et nunc,quum nihil (adhnc) eft, v„f, 15^ quod vifitauitira eius, jINp ^23 yi>~Nb'^ et non cognouit (ani- maduertic) admoduni, cum abundantia. Germ. Und nun, das roch nichts heifl, was fsinZcrnfan dir)heiragefuchthat, und nichtfehrgcahndef, mit ubermalle, (fondern huter Liebe und Gnade mic unteimtngetifi.) Ideo lobuiinvanumziZs vt fequitur. conf. Mercerus et Pifcator /?. /. Abit hinc verfio Kortumii cum Schmidianaex alia diilinflionc: Denn irtsieztnicht; fcin Zorn vvirdsheimfuchen .• la ahndet er es itzt nicht; To vvird eresher- nachdefto hefFcigcr (ahndcn). Vbi inm. i. m\x\(dnTiphchae msiorem tri- tuit diftinguendivaloiem, quam maiori Kbhiae ^zt^rxixz Can. Ill, Luc. Accent. P,23* Deinde in m. 2. y*T^~"Nn per feruumTipkcl^am non am sriotem coniundum fenfibiliter diflinguir,qf. Rbbia Qlerefchato notatiim cffet. vid,Z«r« jiccent, p,^j. (2) Vnde idem verbum in fine fubaudirenecelTehaber, Re£lc ceteroquiattenditnatnram vocu'ae pN, verbum ivhik. ftim femper inc'uden* tis; quum plarimi per fimplcx ZSTc^', vt fefju^nsN'^, cum Luih«ro reddant. LI \ Cap* fS lOBVS. 'CAP xxxvL Cap. XXXVI, 4, ^^^P :lpV niyn D'On integer rationibus fro tecum f apud tc, Miwir autrichtigm Be^cir^-Grundtn mitdir handeln, keine paralogifnios gebrau heii« vrrr. 5. Vcrf. f. ON^DVNS"^ Tn3 "iNJ-p Ecce •' Deus eft potens, nee tamen fpernic quemquam impotertem jiuh flD T3D Potens, inquam, robore (^/vtbcne Cluld ) fapicntia. Siccnimetfupra c XXXlV,io.34» cor ptop!^ientiav'\icpni\tE\ih\2, etlohusXII; 3. etalibi vid. Ebr.'Etym.p* 142.10.]. It3 oprime nobiscum DiC'datus: Potcnsy fed robore coniun^o cum fa- ptentia. B. Lutherus mm. i. ex daabus propofitionibus fecit vnam , Siehe, Gott vervvirfFc die malitigen nxht , ncgle,j2. Necfue Jubtrahet d iufto oculos fuos , Reges^ inquam , qui fuper throno : vel vti />. zo^, feu reges tbronii. e. reges qui fuper throno fedent : nam federe eosfaciet{ fuper tbrono] in aeternum ', quorum qidsque exaltabit eum^ perperam conftrucni par^ timniembrum intermedium ceu exegeticumcumprimo, eiusque verboy"lJ(% dum /^/Z?«^^,fecjq.) raagfs magisque liberandis,purgandis, ran£lificandis,agitiir^ Qui- bus demuni oppcnuntur v. J 3. 3T"^£3in hypocntaetordeyprofanimente. Verf. 1 2. M:morandumefl:, qurodimmorigcris reuelatac voluntatidi- Verf.i2»- uinacadiadicetur morsnonfolum corpora lis^'^Uy* Hi'^I^n^if;' z»/^/^fiue^/rf- diumtr^nfibunt^\QXVi'n^x. fpiritualis cornparatiiiae ^Vl wDD ly^.A'^^ et ex- pirabunt in defeffu (t^ii;- ct tantae) cogfiitionis (Dei), fie vviirden fterbcn ohne (foich lierrliche5)ErkantnirsiindGenjfs,np. nZD'^C'^yJI il3TiO des gutcn und lieb!ichen Wcf*:n> (elege oppofitionfs v.ii ) beflehend in Freude und Friede des Gevviflens, in dcr fuiTeflen Vereinigung mit GOtt,und Entfindung feincr bosehrten Liebe , Gutc- und Freundlichkeit etc. Vnde patet di£lioncnv r^yT'^iD^ non idem heic dicere, ac infcitntery impinanter y che fie csgevvahr- vverden, vt Lucherus reddit. Verf. \ 5. ^N '\y:r^'^ n'7^"'S:m Lmherus vertir, dieHeuchUr, vvenn ^^'^'^J* Ce der Zorn triffc. Munftsrus ; Et qui in cordefunt hypocritae ponent {fuperfe) tram. Sic et Kortumius, legen IblcherrnaiTen den Zorn auf. • Sed re£lius, q^.ium di ira Dei et poena in f^q.v, agatur, Verum hypocritae corde appo- nuntiram* Aher die Heochler erzumcn, entruftea ficii. ^D W^"^ N? / «r— ^-^n>^ nonvociferantur (humliraead Deum), quumvinxerit fiue cartigauerit ipfos, coil. v. 8. ct 10. propiia np. iullitia turgidos, opinantes,, fcefTe innoxios, fine crimine, er piecati iiae tale quid non deberi». Verf. 14. CZD'J^SJ "^y-2 n'^^ Ideo morietur cum exculTione Vcra4> anima eorum i.e. illiipfi (vid. Luc Ebr. p ^6 4.) morientur ita, vtanima eorum e corpora tanquam fuluttevcfte.tt tanquam aquae ex ottrtbushumeEla- tify f:ttanquim ioc(,/ia»ccem KTaruh exctaiatur , adeoque vocatuli huius pro- pria emphafi feruaia (coll.Nch. V, i }. lef. IJI. 2, Pf ClX, 23. lob.XXXVlII, 13. et Exod. XIV, 27. ii.AEudi in b, r.) fignific.tur triors vioUma, quam opcimc pari- 5S I0BV5. CAP. pariterattcnditB. Lutherus, iravslitcns mi f ^aaJ , cum quibusdam ebraeis XXXVl. vt Rafchi ap.Ben MQlcihadbJ, Quaequc ettam militat in PrXXXXVIII, \6. PfaU vbiadhuc femcl nomcniHud recurrit,/f^/^«/ e^o (incbracQ eft clegans parono- LXXXVIII,i6jjjg(]j*2N{ '"iV)eef'zrcexJpir0'^2Dpraeexcul/toney propterea quod viribus meis itafump'^l "^"^W ^rr?/^/ <'/f4r///if/N<:h.V,i }. W'cilalie raeineLcibes- und Lebens-Krafr,e fchier rcinlichausgefchiiccclcreyn ; t:Z2"^ti/pp3 DH^nl et anima eorum brutalis (leu bc-c explicit BznMikh a^b J.) crit CLimcinaedis. (deen:'phari huius vocis vidP./. AV/. J^//). loo.r./A?,) Nota- tur ita mors turpiitima ct aeterna. vcrf. 15, Verf. i^ r::V2.Ky \in'^ ScderipietafPiiaum(rubaud': ^fyVDbw m'tltter vociferantem ex verH 13. cui hi: verfiis opponitur) in afflidlionc fua etc. vcrr. 16. y^^r ,^. ?— i-nnn p-^^D-NjS snn -ii:*-*^ao nn^on ^^^^■\ pieri- que interpretes contra inter pun^aonem rcddunt : ^tqut etinm autrtet te 49 ore angujiiue Uto, quod nonfrn^umftib fe haber, lea Scultetus cum Luthcro : Er v'vird dichreilTen aus den vveiccnRachenderAngftjdie keincnBodenhat: tribuentes rainori Tipbchae maius dillinguendi pcndus, quam iraiori Rbbiae, contra Can 111. Luc. Accents p. 17,, Ifia ratione ia r^J; nrT^ rcquirerctur Rbbta pracccdenre /^r//i7. T>i\vAzangujliazx. Utitudo funttermfnioppofici, adeoquc pro natura fua folent contradiftingui. conf. Pf. CXVIII, 5. et lob. XXXVU, 10. '^zz(\zo'^n^eirtpfipronon:inir^ Accuratior itaqueetconflru- <5lioni diuinae confcrmior efl haec interpretafio J Atque Ctiam abducet auertet (coll. 2 Chr. XVIII, 31.) te (falutari illo finevtentem, cradDeum hurHillimc damantcm) exfauce anguftiae, latitudo non arcftata (i. e. Ia« i\'^\mt. zoW.Luc.EJbr.p^ Af^\^^^fin,') crit tibi locoillius (angufliae.) Sicet Schmidius, Kortamiusq-ie. Verf. 17. Verf. i 7. I-3'I nN"7D iryi""'^ Qui hicc verba in hunc fenfum capiunt: At uidkium impiorumimpltiHJli (i.e. Tu vero more impiorumcaufamegifl:!, velimplcuiftinacnfuram pcccarorum tuorura, vt iurcpunfcndus fis tanqaam improbus) iufiitia et iudicium tcnebunt te (i. e. iudiciuoa ct pocnae iuftc infliclae te tarn ar£\c conflringunt, vt non pofTis ex iilis clu£lari.) vid. PifcatorjCocceius, Merc Raupp.ife /.Quo quoq; t«ndit verfioLutheri,du aber machefl die Sache dcr Gcttlofen gur^dafs ihrc Sacbe u.Rccht erhaltcn vvird: illi non re^e attendunt ad ilacum contrcuerfiaeElihu inter et lobum ciusq;amicos.E iliu naraq; vt vir per- fpicacioris iudicii et modcrationistheologicae nonhabebaclobuoiprobominc fcdcrato lOBVS^ S9 CAP. ^ : XXX VL lerato et impio, ceii amici eius, fed argueTe^umintendebatin hoc, quod iuftitiae fuae nimiuna tribacndo iuftitiae diuinae detraheiet, vtpote cuius ciTct integrum vitaefcelcris^ue purum j^oriuj reiminerari , cfuam caHigarci variisquc calamitatibus onerare. Proinde ad menrem et fcopum Elihujobum vlterius quietaturi, fenfus hie praualetl Et iudicio impiorum (i, c. f»per mplof. V^a^mm gemduiisobuSit,) impleberis (fumitur eniaii verbum NvO magis civ^xtiiiusp^JlfiHe etneutralter, Idque per fingu'arem dcgantiam heic not'itfatjiuisvidere'i expeririy und ~'iN? 13D"Dn^ et magnitudo expiationis {.lytri neinclinette. Undlafsdich deine vieleVerfcehn-Opffer nicht bcu- E cn,i.e. nc pictatem et opera tua bona facias mcritoria,nec qoicquam mcrcbeiis, livcl onanes diuitias tuas ad pias caufas coufecres, Csju vcrfi Icq. doc€tur, M in Vcrf. 9» lOBVS. .fcrf,2I, CAP. Vcrf.so. m':^'*:n ?]N'^n^^l^ Neanhcles (4/>/>^mj , prae impa- XXXVl. ticntiaj no(^cm iftam, (qualis vero intelligalur ? fequens arguit pcriphrafis) ;CIDnnf^ CD'^loy ni'^y^ qua defcendendum eft (omnibus) populis (in} locum fuum, wc^syS^^vwf e/? rov liirov rovj^iov, A£l. 1,25. Germ. ScufFze nkht fo (aus Ungedult) nach dcr aljgcmeinen Todes-Nacht. Dc ei- lip/i pracpofitionis 3 prope hoc aliauc noinina loci freqoente conf. ct 2. Sam. I J, 33. Iof:v,7.8. Exod.XVI,25>. iSim.XIV,5>. Id.XLVI,/. Verbumnhy r)VO diucdo reCpc^ku Cigmficat eta4/ceHderi ^t ^ffcen^ere, qnod confirmat heic appofitum SSnnn in Ucum fuum proprie inferkrem» vel praepofitionaUtcr /«^/^ry?,untcr(ich fahrcn. conf. a Sam. V, 19.20. cumi/. ig. item v. Z2J Commodiorem acquc ac cohaercatiorem fenfuni 0 loco h 3C Jongc obfcuriffimo vix erucs. Qncm etiam apprehendit cum Schmidio Koriumius, nifi quod praeter eWtpfin relatiuiet verbifubftantiuiJT^'?^^ accipiat in ////^rV, cum elifio- ne n charaaerifttci, coll. Luc. Ebr.f. 27p, dum vcrtit : welchc da ift, alls Vol- «ker von ihren Ort^srcgzurafFen* Verf. ii. ph?-"^i»^ jBn"^^K? *TD^n Caue, ne (porro) refpicias (tc conuertas) adiniquitatcm (ad intquumctrcprobum fenfum de viis ct iudJciis Dei) i^2Vp rrra HT— ^y ''D Nam ad illam (refpexifti et) praetulifti earn (vid. (upr. ado. XXXIV, 53.) prae afflidione (dura) denn dazu (zu dem unrechtcn Urtheil) haft du dich gc^endet, und folchem mehr nacligehanget, aas (iibermachten) Leiden. Verbum TO h.l. efTe praegnans, liquet ex conftruflione HT'^/y, quod refpicit ad praeccdcns fflH, permutatis hv et Hn , ec proptcrea per accentum mziottmRkhiamGerefihatum abfe- quemielifepsratara. Quamiiisinuitaacc«ntaatione vuIgocunnJnirDconftru- want^negleda infaper pariicula ^V, vt /i talis cflet pofitus • ^JVO TSTO nT"^D, Verf:22« TO^ D'^A^'* ':N""[n Ecce! Deus excelfior eft virtute f. potentiafua* Lutherus heic melius : Siehe, Gott iftzu hoc in feiner KrafFr, coll. c. feq.XXXVil,-23. (undkan alfo uberfch>»cnglichmehr fhun al$ ^'ir vvilTen oder vef-ftehcn) quajn vcrf, z6, GOtti/lgrofs und unbekant, ver- tendnm etiam, Gott ift N'^J'-T zu grofs, darsvvirsnicht(volikommen)crkcn- nen mocgen.coH.c. fq. v, 5. (N'^A^; Gro»/s ift die Zahl feiner lahre , dafs man fie nicht erforfchen , ausrechnen kan : r*1'^'P Ti'^tD "^D Quis (tantus) eft Dominus CWf^j?; c?u apt« gra«ci h»l, #xAal:i''Wmo) fidjtipfe* yti{,2S* ycff. lOBVS, pf ■ ■•»' II* - III — _ '-" '■ ...... - ^^■-^,^-,^ ^ Vcrf.z^, 13*^1 V'^y "5pS"^C) Quis praecipiet ipfi viam cius? CAP, Germ. Wfir hat ihrnvvcgenfcinesthunszuberchlen, oder vorzufchrcibcn? XXX Vl. Sic fapr. c. XXXI V, 1 3. vver hat ihcn vvcgin der Erdc (diefclbe zu fchaffen} Vcr/la j. zubcfehlcngehabt? Vcrf. 24. ibvs N'»J;tr?n*'^D *TDT MementOjquodipfemagnifcce- VerC24. risopuseius, dafsdufelbftrdnWerck (felne uncndlicfae Maclu undWeifs- heiOfohochgcpriefen. CIS'^VJK '\'y;\W "I^N Qupd etiam decanurunt alii homines. '^ Verl. 2p. 3y^^*19D pS'^"d^^ !^^^ Etiam num intclligit (homo VctC^p € verf. anteced.) expanfiones nubium (dcHfarum), "inSO niN^n fra- gores^ragofos ftrepitus (coll. c, XXXIX, 7. i. c. tonitrua) tugurii cius? {fuhaudi tjum intelligit ? conf, Pf. XVIII, i2.) Kortumius , praetcrquatn quod minus bene prius membriim conditionalicer de Deo explicet, auch vv«na es ihm gut d«ucht,quod vcro pD^ propric non dlcit,fed phrafis TJ^y3 3^0 vi^. E^r. Etym.p. 13. «. 2^, iiwiorem tribuit diftinflionem Tiphcbae antcriori> quatn cius domino Atbnach^y ct pariter huic minorem, quam Rbhiae Gerefib-ato^ hac ' videlicet verfione : fo vvcrden die Wolckcn gleich ausgebreitct mit vielen Ceraufche, als vvclchc feJne Gczclt find. Talis interpundionis conccptus, v« dntecedens et cotifequenf^ requirit in vcrbo [ ''li'^ Athnacbum, Diflindius qui- dcm Schraidius : Eniim quAtidovidetur ilUy{.j 54.f. velpotiusad ipfum nomen gen. Com. ^0^/b/em per generate "TIN /ucem Indicatum, ecu e. XXXI, 1.6.) perintcrucnicntera (np»Dy^/tf»/4/«««^*/»c v.tp.vdpotiusZa- w^ww sfSiterram^\.t'pereclip(in[olu ee /iatae)QvLQ eciam abit cumSchmidio Kor- tumius : Und vcrvvckr^t cs durch die dazv vifchcn KunfFrjCxpoacns y^to de cc(iffi0tfi(is(tlm4€* Mm 2, VcrA ^■u fOBVS. CAP. VerCjj. IVl vV TP indicatiuxta vcl per ilium (V^^SOa XXXVL interuenttim) cogitationcm fuam (exchaldairmo,col!.Pf.CXXXIX, 2,17, XXX VIL ^^j^ ^^^^gj^^ Schmidio,etKoitumio feinen Rath) vel quod malim clango- rem fuum (i.e. tonitraex y^l. itactludaei A Tiflel.vertunt feinen Donner) ;;— lSiy~'7J? P)S5 nJpa fuper (quod Sy fequens et hcic fubaudicn- dum) pecus, et fuper adfcendens (terraenafccntia, de quibusetiamn'iy vfurpaturDeut.XXIX, it. Gen. XL, 1 ©, quippc quaeeo moiientur, coll. Pf. XXiX, .N**!)? *n^n Apud Deuni reuerenda v ft. (.mag isj gloria, ecu apLiiTi.Tic ci mTremdlio^ J^fjotius hi Af'irKddi^, 1. 4. s. i. § \o. Vcrf. 11. TO N-Ji^ irJNi:D~N'7 "'Tsi; Omnipotentem ?nim quo^ Vcrfaj, attinet (cftnominatiuus abfclutus vid. Ivr. f^/-./*. 3 3<^-rO nonaffcqui cUHV valemus (^colKEccl, HI, 1 1. vbi N!£D eodcm pollet vaiurc) adeo amplunx Mm J poWQ- P4 lOBVS. cXLI Cut CAP. potential (coll.c, XXXVI, 22.) Etde iudicio fuo ct fumma iufti- XXXVIII. tiafua (has duas voces heic vt alias frcquentiflimc coniuniftas malediuulfit Munftorui vcrfio.ic hac .• ejl enim wagnm inpottntid et iudicio : eji magnae iu" ftitiae etc, itaque mafuit magis in sozt feruoy quam domino eo({\itAibnach& vcc- fum difterminare. luxta iftara Atbnacb vel potius Merc4 Aiahpacbatuf requl- reretur in in3>?JiO : idemqiie iuxta intcrpretationciii SchraidiJ, fequentis Abcn Efram et Mercsrum : omnlptent^m Ytilminatorem non inuenimus : magnus ejl potentia^et (magnus efl;) iudicio et ntagnitudine iufiinae , (^uaenp. iudicium el iuftjdam) fjonaffligee.) non refpondebitHrationem reddet. Conf. fupr.ai c. IX, 16. Hac ratione et fimplicitati conftruftionis et interpunflioni fontis cxa£lc fatisfii cum B. Luthcro. Sin urges verbi lUy^ formam pieltcAm , adco- quc fignifiCitum non refpondendf fed affligendi magis dcpofccntem, nonrepu- gnamu9, hoc fenfu t et iudicium et fummam iuftitiam fuam non affligef, laedet* Der janichts wdecRecht undGerechtigkeit handela^xird. Y«f.a4» VcrC 24. m.i. dl^'^D^rv^hD TINT Ub Nott refpicit (curat i. e#- cum vi ?s^y{liHii ct fcnfu contrmo de/picit coll. Luc. Ebr.p. 42.3. {fi) ita vAir-. [-1, a<» patur idem verbum infr. c. XLI, X 6 . Omne ahum iINT defpicit : et Cant. 1, 6i ^•'*^* ^3"lN"^n"bM iV«/, vie weife fie auch find, finp. iudicio contendere cum eo fibi fumerent. Luthcrus cum LXX to HKT poft ha bita forma a nM"l in harmoniam praeuii ^HINT, mutaturn in N'J^ a NT, trJiaftulit, und cr furchtet Hch^ f^nfu licet non incommodo« Cap. XXXVUI, 10. ^gtt vSy ^:3Wl vbiparticula '?y inV'?ynonrcftcintcllc£la, ctideo' plerisque interpretibus negtec^a, difHcuItatem inducic, quae vcro facile fupera^ tur/enfusque expedite et naturaliter fluit^ dummodo heic vt alias naturam fub« ilantiui alTumat fcoll*£»r*£^y./. 175.) h. m. Quumque frangerem fum* tnitatemeius (maris) (latutoCterminomeo. Ita qua fenfum optime congruit cum elegant! verfione paraphradica Lutheri , da ich ihm den LaufF brach mit meinem Damn. Atque ita verbum t3^N feruat natiuam fuam ri£aificatioii;ai , (a qua caultHtn dcH^^unt Chaldaeus,Ralbagu5,Vulgat.Ben IOBV$> ^ Melcch, LXX, Munftcru$,Pagninu$, Diod. Schmid. per decidere^ fiatuere , po- CA P. wrr,transfcrcntcs. Ah'am cl, Kromaycrus etAlbert, Schultens rurfus ex arabifmo XXXVIII. protulerunt, np. menfurdtiy dmet'tri (fpithama.) Kortumiusjvcro vt notioncm propriam/r4»^r»^/retineretdedilauio expofuir, de quo etiamali^uandoco* gitaueratidcm vir cl.AibcrtusSchnltens in Amm,PbilolAdb.l.f.i/{Z* At . poftmodum refle animadvcrdt, fequens hemiftichium illud non admitterc, et fofut^i rep4gulum et oftia^ ct vcrf. ii. Et dtxu hucust^ue venies, et non procedes AmpUuii ethic ponet fe fuperbiaflu^uum fuoruml) et faltemcll eUipfit praefijti 3 inftruiBcnti pro "'pHS. Vcrf 1 1. TSa TINAia n^^^ hia^ Vbi pra«fixum S in pN^D rurfus V«f.ir. ncgligant, tanquam plane fupcrfluum, quod vero no» eft,'fi verbum t^^^ ncu- iraltter vertatur, idque aptius in Gwrnanifmo \ Vnd hier foil es fichlcgcn rait deinenftolzcu Wellen. conf. Pf LXXXIX, lo. Verf. 13. X"^^-^ ri"^J33 nflSJ^ Ad firmiter tenendum (nccful- Verf,!^. gorcfuodeferendura) cxtremitates f. fupcr^clcs terrac. Gcrmaniprcs- fius praefixum D, urn fcft und beftandig zu halten an d«n eulTef n odcr oberften Theilen dcrErdcn , i, e. dafs dicfclbe den Erdbodcn bel^andig befeuchtc* ccnf, E'zcch. VII, 2. Korcumiustransfert : umdieFiugcl(FJache)derErdcn feft zu fiigen, vt T'^Hh? (ignificct coniungere^ contignare , comabuUre , 's ie man ein H )ufs deckt , und fcft zufammcn fj/l an den Seiten , coll. i Reg. VI , i o» A^erum non attendit ad diuerfitatem conftruflionis, ibi cum accufatiuo , heic et ibid.v 6.cumpracpofitione3,cumqua fcmptrnotat^yn'jifer tefjereyifjnhi vid,! » Reg.I, 51. coU.cum v. 50. vbicxpnniturperfynonymum pTH, Ezech. XLJ, 6. etc. fcquitur :mjDO D^yin liyj^l Etvtexcutiantur(ryntaxis va' riata» vt faepe) impii a terra, vt luce foils et gratia bcnefiuisque mcis in- digni, quodckriuscxponitorv. ly. Verni4. ^=3^"-''^ *^nD "]Srtnh Num (interrogatio eft fubaudlen- VefCi4. da, coll. V. ig.21.) mutandam fe praebebit (ilia terra) ficutlutumCpro- pric rubrum) fignatum ? (vti/iguli. Lutherusdisiunfla vocuni conftru(fiio- ne, ct tracspofitoD fimiiitudinis,cumque anomalia generis, nullohincfenfii tran ftulit, das Sicgel v vird C\ch ^ andeln wie Leimen. Quafi talis effet pofitus DriinD "^^n "jann*^ cunr. vudrio Munach in zda voce ob "labor. vid.Luc Ac* gCKt.p.io^.at tab. metr)'.'VX::h XOX^Ttl^^ Etfiftent fc (fe. extremitatcseius cxv. praercd.) ficutveftimentutn (fc. "|Snrr)«;«/4W*w?) Gcrraanice '^"^•^J' Ij^erctita; M«incftdu,fic Uff? rtchfols»«IutradlkeD,dr«h5niindvcraendcrn betur £f lOBVS. CAP. vvJeefncThon-Forai odcrX)reck -Bild? und (ihre ober theile) praefentlreo XXXVllLund gehabcn ficlivvic ciii Kleid, (das man bald umkdirca kaiu) v. 15. verf. 15. d^-ji^ t=3"^y^"lD ;^J0^1 vt cobibeatur ab impiisluxeorum, Vlin OU'^n nO"l ccbrachium altum (pro brachio alias adhibctur T manur i. 0, proterua et cfF.enispcccandi libido. Conf. Ebr,Etym,-p yy.^ frangatur^ das ,/««c, zxfutur&^to praeterito, Nos fimplicius re^iusqae cum Luthero aliisque J Num noueras^ •quod tunc (quo tempore) nafciturus elTes? Wufteftdu, dafsduzudee Zcitfciceilgebohrea vverden ? • t:i3''D"^ "j*^"^ "ISOD"^ et TUimerum dic- Tum tuorum multorum (numnoueras? quod repetendum) und wivict dciner Tage fey n wurden 3 Verr34. "]^1p ^vS nSi^inn Num eleuarc potes ad nubem V«j;34, tlcnfam vocemtuam? (i, e. nam tuaita voce etmaieftaticapoteris manda- rc nubi?;: "lODn U^U^TWtNiy vtmultitudoaqu;irumtegattc (i.e.vt ccpiofe pluat. conf» fupr. c. XXII. 1 1 .) Hunc fenfum non alTecutus eft Luthc-, rusvertens: KanddudeinenDonncr (hoc alias to "^Ip fign.ficat. conf, v.25. U XXXVIl, 2.4.^. etc.) in den Wolcken (qf, Dy3j hoch luriuhrcn, oder vvird dich die Mcngc dcs WalTers verdecken ? Vcrf. 3S- pSiIDh lav ripstD Perfufioncpulucris fiuc quumper- VerKji; fuTlditur pulurs, ad compadum. Luiherus bne diftinxit ct reddidit, yvcnn der Siaub begofTcn % ird^ daf« «r zuHaufFc iaufFt. Male autem d. Pan- Nn lus 5>» lOBVS* CA ?♦ lus Bcrgerus in dijfen, de Antiphr. S.S.p, ^^. Per wfKfiom XXXlX. fa^um* Qua ratione innpJiP poncndus fuilTct Ttphfh. Per inffijionem puluis ^t in com* " ' '4 anterior. Cap. XXXIX, 3. r-unhsn [Unh^ rcyiDn Quod incuruent fe, natos (C foetus) fuos fifTurae ( i. e. pariturae), lUn'^an DH'^barT et partus fuos doloris cmiffurae. (Ex fueta o-uvwiuju/a^ iijgeieleganrer idem bis dicitur.) Germ. ^i.^% fie (icli kiumricn , ^f nnfieihre luagcn gebahrcs , und ihre (fchmcrtZ' hdfffc) Gebwrih von fich lau'enioiten. Huncperroiciuim loci hiius non leui obfcuricate iaborantis fcniumeile genuinum cerriilirnum eft. Nam y"1D et 1/"^ /'ffri'//'«4^e /(f et/>^ri?r^coniungUQtur (Sam.IV, 10. Hinccxcc'lentis eru- dittonis philologus Samuel Bocfaartus colnciinat* vtH.^n'lSin idem fit quod n.^lD'^Cn partHKt y n et D permutatis, quae camen literae non fintvllo modo permutabiks. Nam prorfuf coa it< hoc non efTc coadum , fed ex gcnio tam linguae ebraeae quam arabicae re^e dici> do£l:e exrmplis aliquot probatum iuit d« vi'r Albertus Schultens L e.p. \ ct'.iifFraclo dici non pofler.t In pofteriori Joco rem non minus 'laram efle, qooniam ineoypU immediafecum 10 ID^^r^'rf iungitur, et an'cctdot lAl/i?- uere, fQdexclu^o out fbetum fequacur , non aiuecidat, ergo ad exclnfionem ex . Vieromarris referridebcre. Addantr leCLXVt, p* ^« f-^^T^t^^Nfran- gere (i. e. parere) /^f^r^w, T'^^N kS^ et non parere faceremr,^.7.\ox\ev[\^ vbi pofieriuseftexegecicum priorisr Quern vfum/fW^^^/paritcr penes Ara- bia veloiaxime obtiueie cxen^plis commonilrauit BochaitOy adso vt fere mi* rah lOBVS. pp Tarifabcat,curvirii/lius,vtitotiusliteraturac orienta'is, itacxcellcnter Arabi- CAP. cac ad inuidiatn vsquc callentifTimi, folcrtiam talia efF jgere potuerint ? Pc ftc- XXXIX, rioris€xcmplumre£^eprofertex Gen. XXXVIII, 2p. Vbi primogcnito Tha- m?ri3 nomen dattir y^ Per.z, quod ante fratrem (lium ex marricc prornperit, 1("ia ")'^'?y n^i"^ no ^<^/^//?fmnricemfcil.?y«/'f/*/^/5//5^^, jdeft, abca nomen hdbeas. (Ita rcdle prae aliis diftinguic ctinterprctatur hunc locum. coni,Eh.6fyfM.p, i^6.) Nihil ctiam familiarius cffe Ebraeis quam primo- gcnitum d3Hl *1I3I) Hndentem^ y^lfiffionem vten vocar,;, (vid. £i^r. boribus et plantis, quae quum pullulant ct ranos emittunt T\TV dicantur, coll. Pf. LXXX, 12. Icr. XVII, g ; codcm modo, vt ttOSC notat germen plan- tac ct hominis. Tn^ autem cffcfoeeum emittere et ad partum referri deberc, cuincitexipfolobi cap.XXI, II. an'^'7'»^y fN^D Th'^'' eminum , id eft, loKXXr.ti. pariunt, -vtouesparuuiosfuoTy etndti eorumfaUum^ fci!. vt agni primum editi. (q. d. felices funt in partu, thre Kinder kotnm«n il-incn nicht fauer an, und find cliefeibengleich frifch und muntcr.) Pofito iam ifto fignificatu, omnino nc- ccfTc edcjCtiam u— j^^^fl hekfoe/Uf exponcre.Hoc in animo habuilTe Bochar- tiim quurn ita fcribat : mj/ quit dolorum nomine filios dolerum inteUigaty id eji, £atulos ipfos^qui cumdolore emtttuntur. Praefcrtim quum vcrbum /^Plpro j^rauidam e_ffe Qtvtero ge/iare iWquotks infacr^codice occurrat. Vid. PfVII, 15. ccGant. VII, 5. ex quibuslocis , infert, fi vel Arab. fmo hie deflituticflfc- mus> tZSTT^^^n rcddere licerct , foetus fuoi emittuntyparium. Et omnino fi verbum notzt par/ urirey ^niti, quidoi eius verbale ct deriuatum connotaret .partum U foetum ct dolores partus , vt reapfe conncxa ? Hinc redlcquoquc tranftulit Munflerus : partusijue fuos emittunt. Eandcm conucnientiam perfpcxit B. Lutherus, nifi quod mire verba transiocauerit , in hunc quafi ordi- nem ct formam rcdada : r^rtmr\ p-^lS^ n-Jn^S^ tSH^'^an n^Vl^! Sicbcugcn fich, vvcna ficgcbahrcn, (quod latine tutiAHtydelores fuiincur' ttare factum eas) und reifTcn fich, undlaffcn ausihrclungcn. Vcrf.i}. rHObya Q'*jn*'l^:D Ala Renanim eft cxultabunda v«f.ij, (vel ob pcrnicitatcm vel certe altitudinem volatus.) Malo retincrc cum SUimi- dio et Kortumio vocabulum cbraeum, quam ocrtam fpeciem in re plane dubia €t in ccrta dctermiaarC' In communem kni^mxtm fauonttm defcender^ Nn 1 hac- too lOBVS. CAP. haereo, per rationesBochartianas, eo quod iHi nulla idonearationect contra ^ "XXXlX- Hiftoriacfidemadftruumur, quumignoti inerint pmones aetate lobt, nee in ludaeam allati ante Sabmonis tempera : nequc a C4ntu apte pcflTc did, quorurn vocem firidorem elTe potius; nequc quoad hunc locum lobiipforum proprium cfTe, alif exult are yfedcauda, Proinde Bocharto ciim H!ei*onymorunt5Vr»/'^/(?»^/fei'ninae, quaedicanturtam CID^J^'^ quamD^JV'^. jiXxz^^ A clamore et camu„ V\^,Hieroz,P,lLp.2^S.fe(fq- QuinipfcLu- therus primum habuit iV^'^/z^^r cni poftmodum fubflituit Bfauen, Vid.cL M. Kriiffc in Yjncnd, et Corrig. in Hiji, Verf.RibLLutb §. /i. Siquid certi eligen- duni eflet, cligerem potius ratione nominis ct omxms aUudam ^ vtpotequac l»ropric exfulttm canit, Membrum fccundum ; t"^iS31 HT^DH niDN"~DN{ Bochartus /. r . p. 1 47. reddit : F'ere aU tanquam ciconiae^ ]etplumay i. e. quae vcrc alaet plumi eft, qualis in CiGonia, Verurn haccverfio, praetcrquam quod Tw DN infolenter tribuat vim ajjeuerandi y qualem quidem habetciim aegatione N'?"'Dhi poft fignum formale vel virtuale mramcnti ,. euius hcic nullum apparet veftigium, et elliffin ID (tmiinitudini^ flatuat- , cum accemuatia- wrorum) penna ciconiae (in cuius nomcnclatura fere omnes c^c-S^uwa^sv conueniunt) ctNoZae? (Cdl e/i exfuita&und4P ncuti- quam.) Quae fpecics auis nomine nSOqf.^/yw^/^ di£la indigitctur,rarfusia» certumeft. M\:^X\mid\\g^niJiruthiocameliim Vulg. accipitremy etLuthe- ru% prima vice Sperper^ altera Straujen, Tenia d«mum vii hodic. Conf* lOBVS, icj Vcrf, ip.m.2. nion "^INia t£>^a4nn Num veftirepotcscollum CAP. cius (cqui) iuba? Ita rcddcndam efle voccm lIDyi cenfeo cumBocharto, XXXIX* quum verborum feries poftularc videatur, et rcflc dicatur, equi coUum iuba ve» XL* fiiri, quomodo barba mentum et malas ; infupcr verbum CZDjn Syris et Chaldacis nonlfolum /*w4r^ , fed et rf//»;« /?j^ fignificet, vt vuigaredD^'l. Vt proinde i«A« ii^Oy^ dicla fie rfy?/«. Deindc parumefle vcnfitTiile,Iobum in tam graphica infignis equi dcfcriptione iukae non meminifTe. Vid. Hieroz. P. l.p, uj^feqq. et Bootii AmmaduerfS. ii, qui rcceptam interpretationem duobusrefeHitargumcntis, a Bocharto ctiam adduftis, quitertium iisadditjin quo fortafTc plus fit virium, nempe tamtruf\ OQZ.hn\o equi hinnltum a f, fcripto- reexprimi parum cde vcrifimile. Vcrf. i I. raz ^"ny^l pDj;n TSn^ FodcnntCfofTam fccerint)m Ve«f.2i, valle,liatman wo cincn Graben gemacht, turn gaudetviribus fuis, f© fc- zet es mit freudigcn Muth und Starcke driiber* VerC 24. yiM""NDA"» t:s"^1 ^'^13 Cum forticommotioneetfu- Ver/ia^. rore (colj, fupr. c. HI, 17.) forbet vcrfus teriam> mitraufchen (quodvo- • cabulnm germanicum belle eonuenit cum ebraeo) und toben fchnaubet cS gegendie Erdc, Vcrf. 28- P,"^^"^ P^ ^'^^ ff^P^^^ 0^^ ^-k' rcperendum) petra ynUz^, habitat, et commoratur (coll ?i.XCI,i) tUT^D") J^D""p*'?y fuper acuta, inqmm, petra vt arce tutrfTima. Vbi communiter verbum p^fj^ (tontra interpundionem Aibnafhi ad feqq» trahunu Cap. XL, 2 ■ilb'^ 'hitrtoy T\T\ NuiTi eontcndere ^eccf cum omniffotente cafligante? Qualem fenfum prorenata aptcfiucntem fuppeditat acccmua" tio. "il©^ namque cfl nomen forma'e 1'^35 potent j validm, Et vcfburti hOr> non fignificat nude c^fiigare'y fed ct erudire^ adcoqire vis eiiis infertr/^- fiigatidnem eradienrem, falutArem^ 7T'ot((5£j«o'w, et propric dc cducatione Ct ci- ftigatione filiorum vfurpatiir coll. Prou.UI, 1 1. XlX, ig, XXIX, 17. lob. V, 17. caquodfilioruminftirutio lion pofTiteffe absque eafligatione, ccnf.Ebr, XU, ^t 7. ^' Alia im«rpreium noroina ita rcddunt, vtfi io? '^IV^PV eflk Nn 3 fub- tOl lOBVS. CAP. XL.^'*^^*^'"^'^"^'^'^^'^'^'^'^^^^^'^'"'^^'^"'"' vfcariur Mun/uh cum (cTMoMuriAcb in3in, Hinc Buxtorfius cum Pagnino c mente R. lofcph Kimchi ap. Ben Mclcch 4^i&. /. Jin contendere cum ommpotente eruditio eft ? Luthcrus : Wcr mitdcmAllmachtigcnhaddern 'Kill, foils ihm der nicht beybringen ? Kortu- iniuspcrinucrfionem: Mag nun wohl verftritt«n warden, vcnniemandmft dcm Allmachtigen rechtet ? Schmidiusj Num contentioni cunt ommpotente Fulminatore ejl de^enfio f. viadicdtio ? AliiJ Nurrsijuid qui contendit cum ommpotente^ recedet ? (i. e. pcdem retrahcrc, foro fe fubduccrc et racerc debet ? vtllD*^ fit fut. Niph alio ) lunius ct Trcnicllius quidcm accentibus, at non vo- C. XClv,;x5 cibus conformitcr V rciint: Sdt'une^^ contrd omnlpotentem ejjecontuwacem quen<5uam. Namfenfum/^//V;7^cxprimerct")7 D'ln. cjII. Num. XVI, 5.7, Nee dSy valet contra t repugnante ipfius natura. Q^nquam ct minimc rcpugnire,euincerc vidcturfolus locus Pf. XClV.,if. ^uh adfiaret mihiU^ coRr Kk Mdlefieos? Qui> fifterct fc imihi tZHy contka operantefiniquitatem^ Scd iftam fignificatidnis vim non in praepofiiionc, (kd in vcrbo/rfW/' (qaod idem cftacpugnare) dclitefcerc, iamaDnorauitDrufius//^./o <»^/<".7. allcgans Efth.VIII, 1 1, slflarent pro anima fua i, c.pugnarent pro vita. Ettota vtique tollicurdifficultascumDn. Danzio inimerpy. Ebr.Ch.p. i^d^c.fin. fipraepofi- tioncminy non cumvcrbisCp^et3Si^ri^conftruas,(cd cum proximo ^S h.m. C^uis ajfurget mihi cvM malignantibus (fc. conflgenti)? quU affiflet mihi cvM operantibus iniquitatem (occupato) ? Metaphora qcippe eit a confli- genribus, qui ijcet Cmr contra ft tnuicenty confliduri t men zna nfecum inutcem flare necefle liabent, bene moncnte Rauppio adb. /. Nee dcniquc '^^0'^ con- Bctat (entumacem* Videntur confudiffc hoc rorr.inis cum "^''lO^ undc eft '^l^D^ recedemesU me ler. XV'II, 13. r-tSOy H^lN na\i:i Num argu- cns f. corripiensDeu$rationemreddet (colI.^^<7/.rf^c.I)C, \6.) illiui (fc.nrjDV^ correpttonU\ quod nomcn coniugatum latct in vcrbo )Solte der mit Uber«^cifung ziihtigcndeGOtt noch RcdundAnt^ort davongebcn? Vcl Num arguenti Deo refpondebit quis tale, quale fcil. tu ? Soltc man dcm ftraffenden GOtt alfo ant« orten ? Vt fie affixumfer/i, refpiciat rem ipfam, sd verba lobi vehementia paffiomim et impatientia praecipitata, itaquc prefTms rcfpondcat praccedenti membro : Soltc man mit demJAIImachtigcn, vvenn m Uraffet, rcchten oder haddern ? confirmanterc(ponfionelobiv.4, ctf. yerCi7. VcrCiy. nJ^— ^IDD laJIXarT^ Confpiraruntfere vnanimiterin- terprttcsinhanctum vcrfioncmtum diltinif^ionem , Sivult^ {concupifcity aut €ikum Appctit) cditda eiut ejificutcedruf, quail \^n^ iubdiro^enif4li, proptciea quoda'tcrumhemifticlnum loqui de r/jftica/if fttCuafi funr* Scd \t\tejiiculi heic absque rcriptUTatefleproferuntur,ita nee <-^/v<:/4« proprie di£1am admitnt praedicatum,quodnimirv:m fit wflarcedri. Nam elefhami cauda eH brtMS^ ecu re£leoppciiuBochartus, q\\\ 'avA^ux'^i^At'iMoRippopotamo (ceti fpccie, qucm in locum <'/ furrogatumcupir, Hiercz,P U.c,i^.p,J^'i, feejtf. coll. /*. 1. P.24S' ft 49- adftipulantibus lobo Ludo'pho in\Hiji,Aeth, Kro- Tazjtxoic p,ii6. fe^f. tt\^,y\d,\QOicon.lud. Diu^P.L app p 75-^. nondum tameoeuincentes videmus raticncs, iflum pro hoc adoprandi) taie[ur,i';'£'«f«j illura b/tbere caudamyraiione corporis , neque vllam illius cum cedro fin ilitu- dii^em potncrit morift aic, pra.terr.usm glabnticm ^ rotundtianm , fpi£iiudi' nerti et firmitaiem* Aqu;busai;ttmcjaa!Jtaiibusi ullibi Ctdus, quando fcri- pturaf earn incotTjparationem tiabir , iaudatur, vcnmiemper art^itudineet proceritate ^ bene noranre c'. lo. Guit.Baic.o Prof. Alt iflBn-wZ)/^r/rf/, de Behttn etLeuiath.c.LS Fl. p.9, Kccmcraini, vocabulumD-jT vllibi inlacris pandectisnotione/fWiV venire. Gewta/c Quam Elephanti eqyofmileijedpar- uum-^necprocorporis magmiudine refertur, 3wT itaijue redius fiib generaii conccptu denotat extr'.mit4tem cuius que rei^ obfcruanie LcJghio irtCritiacr.tx Icf, VJI,4. Icf. VII, 4. \\)\ Razm et Pekach, reges regno ludacinfinfi, cicurtur H'^^JT D'^Jtt'yn D^'l^Nn caudae C^t vu\go reddkur^ tutOMuw/umigantcjy idef}, vt pracclarc accuratus Varenius in h.l commentstur: duo illiregtSy vt aejiuent et ardednt ira, tamen tan turn abeft , vtjirit vereprunae ardent es , vt potiuff^l^ temfinty velhabeam fe.,velut partuuhe quaidam tiiiorttm , quae, quum noctre ardendo haut pejpnti magnum e dun t fumum ^ etjtcfunt ixtkemitates titicnum fumigantes. Quoniam autern vfus lequendi fcrt, vt in cmni ic in Ion- gum tXLen^a,aut quoad Iongi(udioemrpedata,daoconcipi3h^uret nomineniur extrema, alteram a parte antCy altcrum apanepofi , inprimis fi inter vtniinquc aiiqua interceditfiguraefimilitudo, ira heic, vbidcaiuma'.i f^rmoert^, extr ma pars corporis anterioris q\x\Vi\v\\^\\%^VatyX\\\\\\ prf hibcf. PiOind'- mtliori iurc ctconuen:eni:aper3JT heiccumC durco^Grotio /& /. et virisdrd fTinais; Al- berto ScuUersrf<^/&. ip,\6\. Guffetio/wfcww./. etBaicro ir.dijjert. lit. irteI-» Jigimus prfibofcidem ciephu'ntt, quardoquidem lion tanti;m ca caudafgura. parum eft dillimiJis, fed etiam practer longitudim «? aiquc rtUttudimniy (^l od ro- bur 164 I OB vs. ^ ... — ■■- ...... -r ■ ■ .1 mill I I.I CAP XL* ^/^/•cutnftf^r4«^/'f«?Wiyj-) contrahuntiir, etra- mulorum inftar complicantuf. sic vtrumque hemiftichium oprime cohaeret, l^eruos eniin accipimus omnino cum Dn. Baiero deneruisipfius probofcidis, vt tdem maneat in totoverfufubieddm prjmarlum; etD^ins pAUores vtic,XV,2i infenfuformalietnatiuo.Elephantos veroex pauore retra- here probofcidera, ct fub ventrem occulerc,quum neruofiffima fit extrema itiiuf «4/j-,act«ncrrima, adeoque facillimc laediarqucamputari pofTe nouetintj'ipfc lobusLadolfuscomnfiemorat. Alii plcrique ex vfu chaldaici p"ins capiunc pro tedknlif virilitatis. vid. Leu. XXf, 20, in Onkel. pro ebr. "^^N. Sed Bo- chartus ex lingua arabica expon it />j^;(7jucj confulere ftuduerint, nonta- men proprietati vocis '^'^T^^ pauore s^ timores di:entis, non terrores, borronf, quos potius dicerent nomina n^D'^N ex coll. lob. IX, 3 4, vel Q^D^i^ vt c, XX, 2)\ ninb3c.XXIV,i7. OWW coU.c.V[,4. etc. nequevimverbiW^'' curate exprefferunt per ^/?^4^r, vel vt Lutherus Jlamnlpieehdiji, quae eft implicantur fiue compile am fe injlar furculorum^palmitum^ coil. Thr. 1, 1 4. hinc deriuatumQ^4'^T^/'4/«/(>^x Gen. XL, 10, 12. loci. I> 7. VMf,l8. Verf. ig. :^7"0 b-^ISDD ^^JOnA nW3 ^p-^as? V»5:V VbiQ!iVet QU indifFcrcntcr ct fynonyraicc heic/vt alias, vfurpari exiftimant. Differea- tiam vcro appofite heic attendit Dn. Baicrus, ita vi DS£y notct ojfa tottm corpO' ris,mi2^z^^crum vafti corporis fulcra , (quae commpdc comparantur cum 4erc »ffr^ /»/jv P^ ''^^^J" i Reg. XXII, 39. et comp 'fite, "u— J"^I}nj'X7 //^«/ bejliae, zoW.Luc.Ebr.p.z-j 2^., did:ij)pariier mcntio fieret,quod in magno vfu et pretio efl.', ec ntions duritiei et fo£mae V£Biferr&o heic aeqivi- paratur, Vcrfio itaque cfi: OOa, crura eius Tunt ficut alueif.£-//<>«tf i/«w/«zV, neutiquamfcrt vis propria verbip^y, etfequcnrisn'*:^"^) non tre- pide feftinat ; \ in''3'-^N j-|-,^ n^:;i-^D nDn'> fccurus eft , ctiamfi erumperet (coll. c. XXXVIII, g.) lordanes ad os eius. Nam ne fie quidem ingens; corporis moles pro/lcrniturautfuffocatur, perprobofudcmexfcftam I «rc(ilamque3ereliberc(Iuao^ _ Oo Vcrf^ U4 I OB VS. CAP.XLIL Vern24. ?1S}— •DpD'' D'^U;7'!03 '^:np'« V:^V2 Inter varias vario- Vcif, 24» rum intcrpretationcs magis arridet Schmidiana vt ccrtior : Attamen oculis fuis (i.c, nutuctprouidentiafua colJ, Proii. XX, g.) capit eum (Xz. Deut faElor eiuf, quod fubic^lum everf. 19. tutius arceflitur, qvam cxttantum venator, aliudue) ct quafi laqueis perforat nafum eius. i. e. cum pro arbitrio regit et ducit, ^uo vult* Sic conueuit cum ^^huCiponere circulum in narihs alicuiur. Cap. XLII, 3. ientuum difpofitioncm pcrfpicuc interrogationem et rejpotjJtonentyzWii ncn aequc perfpe£latn: Quisiftc,OCCultaturus (cutn rerpe(nu ad verba Dei fupr. c» XXXVIII, 2. vbip'7D3 "j'^^HD obfcuKMuruT Jfeymombus c\\XQr\^\ztoxm ^. di- iacitate) confilium tuum ? Sine cognitione ct prudentia eft, Ita accu- rate diftinxit B, Lutherus qua fenfura : Es i/t ein unbefonnen Mann, der feinen Rath (dcconfiliohumanointerpretatur, quod potius ertdiuinum viloci paraU Jclicit,) meinetzu verbergen. Kortumii verfio, vvcr woke nun ein folcher feyn und (dcinen) Rath ohne Erkentnifs verdecken ? pafl Schmidianam : ^uisilie) qui occult at confilium fine fcientia\ poilularefe hafcediflin^tionumno- tulas ^lyi""^ 7II nny S'^SyD riT ^D Slmilis interrogatlonis et refponfionis coniplexushabetur KoheKlJ)i6. inpropofitionefinali: Et quomodo moritur fapiem ? 4eque ac ffuhus. rid- P. /♦ Not, Set. />. S* fin* Patientiam liohi audiuiftis^ etfinem Domini (i, c. 4 Domino. XacVn. *^ ^"^"^ S^"^ti"ui caufae effieientis.) lac.V, ir« Qaae interpunflionis ratio " ' ' fft praefwwda, Vii Scb«SchmidiiPM(?/^,f)- lov Talmudicorum. tZS^y^:;!'? NT^ a'>p^-|Slb a"^riDn n^'^PM nonejjere- furre^ionemwof tuorum, ni/tiujicrutn dumaxat, de rcfurreiftionc W i^ox^v advitam aeternam intelJigcntium coll. Luc, XX, 35. 36. et Io»V,29. vindi- caait Sixtinus Am amain epiftola ad Cocceium, quam cI.virAdrianusRelan- das Anah^Ils fuis Rabbinicis in fugam vaciii attcxere dignamiudicauit.) in iu- dicio^nec peccatorer in coetuiufiorum) nouit (j. e, approbate amat, curat, vide fis dc emphafiKimchiana Luc.Ebr.p, 1^7.) viatn (i. c.viuendirationcmet ailiones eorum. vid. Y.br, Etym. p. 10. ». p.) iuliorum {ideoque ea non peribh :) viatn autem impiormn non nouit , ideoque ea peribit. Obfcruare heic iuuat cumTarnouio, GlafTio, Wellcro etGeicro 7r'i5«p«A>\.«'>';;V civictj/itudinem elliptic Am^ qua in vno membro vnum, in altero alterum exprimitur, et tamcn in vtroque vtrumque intelligendum. Sic Ii.l. in priori membro pomtur caufa, reticctur cuentus: in- pofteriori pomtur euentus , reticetur can fa , vtrumque vtrobique fupplendum, Piura exerapla huius Tr^^aXXdtyj^? videre licet apud G\2S.umGr4Mm, S.col. izz^.feqq. quibus add, Pf.XClI,3. CIV,!^;, Pf. IV, 8. Das laetitiam incorde mco n:3"\ tr3tf;iTf\l a:Ji1 r^VO ma- iorem (eftenim Dcomparatiuum) quam tempore frumemi eorum et mufti eorum, quum multiplicata funt, Du gicbdin meincm Hertzeti folcheFreudc, diegrocfTcrift, als ihre, (nicincrFeindcj vvcnnfieeine reichc Etndteund Weia-Lerehaben.conf. Ief.lX,2. XVI,io, Quern Icnfum cona- Oo 2 para- leg, FSALM!« FC VW p3ratiu""i vt iy.)j^, WQxCiQ\\\oi:\imydediJiiUeiitiammcordemeOia tern- pore {quo) frumentum eorum et wNjium eorum multtflieata fum^ non folura ed: frigidior, dum Tra-S-e? laetitiac fpiritualisDauidicae laltcmrcftringitad tempiis iingularis benedi<^Jonis corporalis hoftium!, quern in lenfampotius dicerctur t^i^y verum etiam impingit in accentuationem , vtfi in rj?Q clTct dux ma- jor Schalfcbdetb Pfikatus^ quum faitem /It kgatus KadmAy a vicario if«2 «4<^/6 depcndwis. \'i^. Luc, daunt, f>^i^^%^ etlakmetu p/:vii,7. j?nM':C KJS^yn '•^N nT,yi Quae verba verllo germanrca B. Luthcri liodierna ita transfert : Und hilff mir vvteder in das Amt, dasdu mir bcfohicn tall, Quanquam prior paulo preflius ad literam, ervvecke mirdasGcricht, zeuigtlarefaceyet excttare if)TCfx\A{\tHipkil. Ta- jnetfi et inhac coniugationcinterdum militct imranfttiua rS K^l vid. Pfal* XXXV,Z3.Iob.Viri,(J.ccuparker fynonymi "K^pH l.c.Put Pf. XLiV,24, LIX, 6. (/3) partfcula 'h^, pro qua tunc foret ""'"^ (y; Vocis 'CStTD fignincaias iurhQtiudiciiy non officii £,muneris, (}) £/7////rclaiiui l^M. (s) Acccntua- tioy quae vocabula T^"^ DS^yD per (cruam Mercjsm coniungit.Aft ifta disiun- gil, hae fuppofita intcrpundionis facie: m^^Sf IDti^D ""lii m'V^ Quztn Dihiluminus fe^tatur, litera licet magis preflTa, B. Galouius, euigiU adme adiu* dictum fcum ellipfi 1, quod habetur Pf. XXXV,2 3.etLIX;5.) vcliniudicio (cum ellipfi 3) quod praecepifti. Praciuit Luthero Kimchius ad b. /. r\ybi2r\ toa^D N\n^ ^hv n^a n^N laa^-oD ^^i^ ni^y Euigiu ad m6 tn iudieio qu9d mihi mandafiiy eflque tus reghi, Simplicius itaque et naagis eni* phaiice vi lir.erae et diftin£lionis ebraeae redditur ; Et euigila act velpropter me» (coll. lob. VIir,6. vbi'^y. Soletfcriptura •cv-S-^wTTc^Tra-^w? D^^^fomnum aitribuerCr qnandohominibus nonpratinus au- xilio ct fo^atio pracflo eft, Heic ell Rl^hia Gerefchatus dux maicr territoriaiis, partem ornionrs fiftens. Addirur nunc rtio mouens , ct cxcitans) iusctiudiciutnpraeccprfth Vultdicere: Erfchclnc doch, oGOtt, n irbe- ika^a^i^n rait (i?in«r HHlJ2V,fchaff« oiir rscl^f* «i?an du ]jali ia dasRccht und Ge- - liclit PSALMT. 109 richtzuhaltendem Menfchen bcfohlen. Eyfovirftduiafelbftjdugerecliter pf, VII GOit, tOaOD *>rhi< da Goit de$ Gerichts lef. XXX, 1 8. da Menfchen hicrin fchlaeffcrich und facuraig fcyn,das,Rccht\^- acker handhaben in meinergcrecli- ^teii Sachc, und unfchuldigcn Verfolgung, VerC lo* tia^yty'n 1 yi N*J*'"^0:\^ Quod iuxra 'aiccmui vcrtendum: Confumat, quaefo , malitia improbos, lafs doch die Gotilofcn ihre ei- gne Bofsheit alle machen,aufreibcn. Itaque fignificantius, qaam (i j?ajjiue^ «t conflruEle cum Luthcro redJas , Jafs def Gottlofen Bofsheit ein Ends vverden,(qao p^£lo haec-^rr^«/«^//^forer: D'^yti;'^ Vl 1 Nw'^^CJP} eccon- ueni: apte in ienfu cum verbis v. 17, reuertatur mohJUa eorum in caput eo-» rum,etfuper verticem violemia etrum defcendat^tl PC XXXI V, 2 2 , Imermet impium maiitia. Ceteruna «? iv ttx^cScj notamus,quantopcre in verbis fc^uen- ribus 'p'H'i pl^ri^ rrdendam propoDst crifin iuam acccnfuariam Rauppius adhj, dum putat, vocem p'^'^jJ a verbo feiungerc, ct feqq. adiongere ac- centual diflinfliuum Athnachum, (N'on nouit fcii. difcerncre inter Athna- chum i»ufrfum,^vita feruum leraclouwy et ipfum /Sihnachum. Etfi vel maxi« me figuram veri Athnachi in codice fuo erronco legifTct, tamcn errorem hunc ex ipfa confecutlone facillime dignofcere potuilTer. Audiamus iam empha- fin!) De quo quid fentiam, inquit , non habeo, niG vt dicam, voccmp'^lli** quoi^dfen'umpertinere'adverbum. praecedens; quamuis quoad verba vcl*^ fonum per aceemum hthnach coniungatar cum feqq. idque fieri vehemen-** tions affecftus reflandi caufa , vt afflicti prae vehcmentia sffccftuum veiba fo-" lent incidere. Gerraanice diceremus;Undr6rdcrc,'ach dcnGeretbtCD,denn*/' dupriifefletCr VerC ij- '^ ^loS *iD"in D^^*" nS-DSJ Reaiusomnino B, Gcierascuni Chald.VatablQ,Pircatc.re>Bremio,Giasf]o wi?^.5'.t^/.i8(;2.f//i.h2:c verba etfc- quentia vsque adjv. ig. accipit partim de hoftis iiEpiimachiuaticnibus ciuentis V. I 3.14;partim de machinaiionum iilarum iuccclTu vano v.) 5, 1 6. 1 /.Adeoquc haee erit connexio; fi non convertctar {mpiusj v. ic. vel hojiis metis v, C. 7,) C^d acu€t porro gladium fuum , arcum fuum tender, etpara- Oo 3 bit i7o PSALMI. Pf. VIII. bit eum. Verf. 14. Parabit, inquam , fibi (in fuos vfus) inftrumenta Vecf. 14, niordfera , €t fagittas fuas feruide perfequentibus (me) facict, unJ nocli dazu meinen eifrigen VcrFolgcrn die Boltzen drcher, die fie auf mich miiiTen lofs fchieflfea. Verf. 15. Eccc! (hie eritfrudus, vanusetipfif- met exitiofui) parturiet quidem vanitatem ; concepitquidem molelli- am, fed pariet mendacium, falfitatem (lob, XV, 3 ^. "22"ID ^i>/«w. Jef. XXVI, 13. n^"^ ventum et c.XXXIII, 1 1. ^p fiipuloi i.e. nihil, conf. Ebr* £/>*»;./>. z 05.) Germ, Siehe! fo vvird doch all fein Bofes Sinnen and Be- g'nnen nichts hcnror bringen , mit Ungliick ifl er zwar f.hvvangcr, er VctC, 15. vvird aber einen Fek! gebahren. V^rf. 15. Foueam fodit, Ct effodit earn ; fed cadet in foueam iftam , quam operatus eft, etc. conf. Pf. LVII, 7. Quctnfcnfum confirmat ipmim patalleltfmuf j)brdjtam dQ im^'ii conatibus Pf. XI, 2. XXXVII, 14* 1 5 • partim auentuatio. Quodfi enim ver* fus 15. diftingucndus elTet pro vulgari fententia vt anteceAens et confequens vna cam diuerfitate fubis^orum, Athnachum(^\dt^o{Q,zizx. to 2Ti^\ De- inde filura orationis confufionc perfonarura implicaretur , quod per noAraoa csplicationom prona ec natural! ferie decurrk, K VIII, 2. m.2. D^ttUJn-'7y -]-|in non 'rv^ in qulbus verbis aliquantoobfca- rioribus l^N fumunt vcl pro pronominc cafus rej, Vulg. f-Zfa^M ^, Luth. da man dir danckcr. Nos pro literac et conftrudlonis firaplicirate , ob meliorem cohacrentlam , mem- brorumque contradiftin£li»nem cum Seb. Schmidio 4dh, I. ita intcrpretamur : Cuius (oominis) gloriatn dare (confiteri,cdebrare,coJl. f^r.if/j/w./'.iop.) eft ettam fuper coelos, i. e, incumbit (coll. Ebr. Etym.p, 12. «. i 80 coeliti- bus Angelis , quippe qui etiani deftderamin mjjleria haec euangelii in toto or- bc praedicanda7ri<^j>i>i'j>^«;, imrofpicere i. Petr. I, 1 2. ct notificttur ti'um prin- cipatibus (f poteflatibiu in fupra coeleftibtu per ecctefiam mult if aria fapiemia Deiy EpIiJIIjio. Verfio Lutheri facile pro hoc fenfu iuuaripotcftjfaitem parti- PSALML 4H particula ^//4« addita, damandir auchdancketim Himmel. Vt ita indicet pf, IX. Dauid^nomen Deiinpromulgatione euangcliimagniiicarinon folum in OQao| terra ,^re,(^ct in coelis* Pf. IX, 7. O hoftis ! confummatae (int deuaftationes tuae,€aeqiic perpctuaej et vrbes quod attinet, (quas) detruxifti, perierit memoria earum, earum , inquam. (cum enallage generis, et refpeflu ad incolas, coll. leC XVII, T, XXIII, 1, Ds repetitionc fimili emphatica pronominis. vid. Luc, Eh. p. ^y I. adeoque DDD non reddendum cnm ellipfi pracpofitio- nis iI3, tZDy vel D cum, ab ^ '//^O Germ. Lafs run, oFcind, dcine Ver- ^liftungen, fnach Wunfchj vollbracht feyn , fD,dars diefelben wchlnimmcr wiedtr aufgebauet 'icrden : (qualem diftinflioncm exprelTiorcmque vocis riif J 7 fenfum, interpreiibus non artentum, fuadet immcd/atc sntecedens Rbhia^ vt novus heic dominus incifum iam aliquod faciens. Liitherus plane omi- fit , fuppofita infupcr tali fyntaxi "^OH D^INH Jl'lSlH die Schwerdtc (quafi pro_^^ cbateph-kametz legifTet _, chateph-patach ex (ing. liin gladim. Sic ct Schmidius.) Des Feindcs haben ein Ende,) la/s auch derer Siedte', die du umgckehret haft, ia]eben derofelben Gedachtnifs imnaerhinuntcrgehen, Veruntamen Deus in aeternum mancbitte obid iudicaturus,vt fequitur.Hoc modo integrum comma , interprctibus adeo difficile vifuKi, ex confiJio et cmpliafi fontium «ft interprctandum. Audiamus inter alias ncuam verfi®- nem Io« Vimanni Obf.Philol p. ^%. Eunc inimicum jiqui infitUauit dkendo) (Onfumentur {«mmain) vajia^in Aeternum^ at que {caeteros^ qui cum ipfo erant) inimicos exfiirpajii , periit {Jic memoria eiur, at que) memoria illorum, ip forum vel cum ipjjs. En J nouum rurfus fpecimen exxs/i^ewf pleno horreo inue£larum ! De quibus iam in P, I.p,^^, conqucflus fum, vid. ctiam fupr. ad lob, VI, I4» Praetcr.ra peccat in accentus, requirens cum aliis in DVNH n:iaiorem Rbh'tam y et in ?SOin minorem Sarkam, Deinde Athnackus pcrle^lius di* ^ki^y^^wMacAMahpachato, Verf. 13. *^Dt tZDH'^N^ tZD^OI ^1"0 Quae verba non ita funtdiftingu- coda; ^iaquaerens fanguings eorum-, recorddfM eji i repugnante natura tbrs* tx2 PSALMf. . Pf IX. ^braifmi^ per quern turn dicendum efTet CZJn^Dl , et accentuattonis , pec quam CZanii^ noti cohacrct cum CZS^DT, fed cum vcrbo feq.lDT. Nee opus eft, ftatuere afyndeton ^ fed fimplicius itarcddentur: Nam inquirens fanguines, eorucn (cognofcentium et quaerentium lehouam v. 1 1. et expo- nente vlterius m. feq.) recordatur. Denn dernachden vicleii (vergofTe- ncn)Blut oder Blue Schuldeo gnau fragct,gedenckct (vornemlich) ihrcr. ^Verf. 17. ritny l^tiVi^ Dirt'*' 1 Sn^J Ncque haec verba cum vernacuk hodicr- fia ita funt diftinguenda : So erkeanet man , dafs dcr Herr Rccht fchaffet. fie cnim in VTO foret fubdiftindliuus maior Rbhia. Qiioniam vero adefl mi- nor Sdrkae i isque heic loci faitcm oratoriusproferuo,/'/^ Af«/?//^^/?^/ay,re- £liu3 in priorc translatione Lutherus *, Dcr Herr ift erkant, dafs cr Rcdit fchafFct, (odet darin, dafs er feinc Straf-Gcrichte ergehcalaefTct, ausubet.) cent, dc vfitata ellipfi ^^3 et v. ai. in m, vlt. VcrC 21* t!Shi Th^l^ in\T fti^^^ Impone (incute) lehouatimorem, cl quidem Jllis ipfis (homuncionibus, robore viriumfuarum adverfus Dc- umnixisv»2o. i;/ifl:i cognofcant ^ quod homo (mortalis, frsgilis) fit quilihet eorum^ dafs fie (fchwachc^ohnmachtige) Menfchen fcyn, vt fequitur. Quam emphafin infinuat dux maior Rbhia loco minoris Sarkae in tw TVC]^. Quam quidem vocem Lutherus reddidit: cinenM^//?^r, prius L^/^r^;-, feciiiusLXX, Vulgatura, Syrum , quafi pro C^j legilfent ( ), aut indudli forfan prac- fentia t2 H, quod habucrunt pro radicali , non altcrnante hsic , vt alias faepc,pro ^^, indice etiam Mafora. vid. Z«f« £^r, />. 21 ; turn etiam, quod fi- gnificatum dmoyu non bene quadrarc ccnfuerunt ad vcrbum ponendiyddtidi, ad quod melius magijinydamim pofe»tioyif^terri^ci,SttzCigihihncD einznMti' fter, (dec nemlich ihncn Furcht und Schreckcn einiage,) Quo quidem pa- flo fenfus hie facile dilatari et conciliari porefl; , vt tamen ipfis haut inte- grum fucrit, a pun<^«tionc amhsntica y^llatum yngucm difc«dcrc. H PSALMI. Pf. X, 2. .,: ^2V p'?T V^^ ?^"^N-5:3 In fuperbia improbi, (B.Liuhcrusfigni-. ficanter, weJl derG^ttlofe Ubermuth trsibec, vci vti prius,wcnnderGott- lofcUberhandkriegt,) fcruide pcrfequitur (improbus) pauperem, afili- dlum. (Sed quidam cum Vulgato et Luthero "^jyinnominatiuo reddunt, ardet, ar debit pauper i mufs dcr Eiendeleidcn ; fcnfu quidem pro re ipfa fatis bono et empliatico , at non pro natura et vfu verbi p /"1^> qucd non figniiicat in Yiat abfolute ardereS^^ ^trdcnti CS" infenfo animo perfequi aBquem, col!.Pr,VII,i4. Quamvis Luthero (\gm^zn\ii perfecutionir bcneconltitcrit , ex dodlrina Rcuchlini krib^nsydinioffem ebraeam non tarn ardere feu incendere, fed (^perfequi f^nificare^et hie dicendumiperfecutionempatitur pauper A^x\^^(i}^\\xva. in DifcjuifMermen.px 13. Videntur auicm ideo fignificatuon neutralcm arripuilTc, •qiiod non obferuarunt cbraifmum,vi cuius pro pronomme adhihetur ipfumfubie- hum or adonis \\A.Luc l^br.p. 3 72- Vc adco fccundum fyntaxin fimplicem dice- ^ rctur '\V\yf^2^'2yln fuperbia fua perfecjuitur pauper em. ^Kva'XM plane huic yeluti o- uum oao, eft conftrucflio ilia Gcn.IX,6 Namjn imagine Dei fecit bominem , pro Gen. IX,6, in imagine ivk fecit Deushominem.y,X:i^n IT f^'lDTDD 1T:?3ri"' Prehendun- tur,capiuntur (^/tw/"*??"^/, hocenimeftproximum fubicctum patiens , idquc fingalarc coll€£liuum Et nequis hoc membrum dc impiiy fabiefli agcn- tis, poena capiat, vtpotc dc qua dcmum v. 12. if. 16 , Deum vindicem iuftum incipit precari Pialtes , lludio vidctur hcic numcrummutafTc, quum dc impio eiusquc machinationifeus notantcr conrinuet per totum Pfalmam verba finguiarta ; ncc minus obftat parcicula eaufalis "^D in v. fcq. quoniam ob feliccm perfecutioncm et aflecutioncm pii egcni ctbonorum eius oritur gloriatio impii« Confirmat infupcr verf^. et 10. Lutherus huic verboin- didit fignificatum, fie hengen fich aneinander, prius fie treibcnihrenMurh• '«ilIen,qucm nonhabet,(j'ji potiuscfFerreturper verbum "^Ip^? coll. Pf.CVf, 28. et Num. XXV, 5 ) per fccleftas cogitationes illas , quas' excogitarunt ( iftc ct focii cius. ) Verf. r, !rt;""^3i3 yo"T\ 'iVh'^ Dolorificac fiint viae eius omni tem- pore, -Seine Wcgc bringcn allczeit lamer Hcrizclcid. "l^IOSVO CmiO Pp ^IJJO 1.14 PSALML fLX* ^"^^-^^^ Altitude (abflra£lum|eraphaticc pro.'concreto, i,c.4//(^/»4)funt iudicia tui a confpedtu cius, deinc jStraf-Gcrichtc find in fcincn Augca vielzuhoch, noch weit cntfcrnct von ihm t an3 fTS'^ V*11"lJt""'7D • omnes hoftes fuos (immo ipfum Deum coll.v. 3.4.) cjuodattinct (coll. £»r. E6r. p. 1 3 (5,/«- cxfufflabit in eos* Er vill alle fcinc Feindc wcgbhfcn. So verachtlich halt cr fie, fo ttotzig handclt cr mit ilincn. Cum hoc bel- le conucnit illud Plauti in mil. glor. legiones difflatdJU fpirim , quafi vemtis folia, Vti vero heic vcrbum valde cmphaticum h^2^ adhibctur dc impio jff&XlI, ^, io^lato ct arrogante, ita in Pf. XII, 6* dc pio paupere ex prcfToris fufpiran- tc,Dcique auxilium anEcJantc , hinc Deus commotus infit ; Propter vdjlatia^ n£maffi^orumypropteirgcmhumegen&rum,propUf illume in^uam^nunc furgam^ fepoftturuiinfalutem^'^ T\^^ ad quam anxic ^dCfiTSit^uifque eorum.und fgil (cincnjedcn) wicderfctzenin dasHeil CWohlfemV Fricde undRuhe) xrornach cr fo fehnlich achzct* Pfonomen il refpicere fuum clkptieum TWf^ et rr^S'^ad T^'p^t^ gemifumy facile arguitur. conf.Hab»lI, ^/A-^^ifr*. tia \ph T\j!f^^fufpir4t> anhelat ad Hnem. Audi heic ruffiis clJipticura illud caput lo. Vimannum , p. 62* ita int&rpotaatcmt Ponam fai«/is caufa, {ulem, ^ui fit) praeco illi. VelyPonAm{meipfumye'tmcAufa^infaltitetn\{^eroqu6 infuptr)iUi praeco. Subdit quidcm: i^uae vero tiH mcl^r vidaur ^ iUg4f tftP. S«d ncutra eiigctar » quia neutra efl bona^ Vcrf, 6> Dkitin corde fiia, non moucbof; jnD'^K^ n^N '^'^^ yh in omnem generationem ^ aetatem (repetc non moucbor) , quia vcl qui non (ero) in malo, als mit dem cs niekeinc Norli habeas ird.dem f f nicht libel geheakao^ Ita ad inccrpun^lioaem cli^raeaia vert^ndum cit« VerC ia» Gonuwiicniius fiunc verfum B. Geierus accipic de: egeno reti impiorum smprehenf(y. Hinc verfio erit: Conteritur (in ebraeo eft fymbolum du- plicis Icftionis, vnius fociindum vocales HST, alterius fee. confonas nDlT W.i eonreritur. vid, Hiller . Arc. K. et Kp, citque verbum cmphaticum , ^ fi- gmdcm^ paiJe c»»terere f ct q«idem iteratis i.}33(J.) cum verbo^llin , cum fcq. per ^^^•^^^j& conglutinato, und fuchc das Bofc , prius den Bofcn. Rcilc pariter cl, TiUius re PTI a praecedd. feparaiy fed dura conftru&ionis fynchyfi reddit « Und den Bofcn (oder das Bofc) Vtrft du nicht m€hr finden , wen du die Gottlofigkcit vviril unterfuchct habcn. Querela iftad.Vlmanni A f./>. 61, imerpreter von cmdnt accenttut ideo interprudMur hunc verfum Jtmjlre ^ mcrito ingeminatur de ipfius inter- prctametito: Irange hackiiim mfii\mm [IrAcbium t\w) mahmep^ W, JPp i n^ PC Xo 11$ PSALMI. P£ X. XI. «i/»i/?A»Wr/M;etc.Vbi,prater folitam ellipfin, x\zc AthnAcho fuum tribuit valo- rcm,fed reuera maiorcm plenioremque RbhUe Gerefcbdto, quam illi.Hacc con- ftrudionis ratio talcm poflulat acccntuum confccutioncm y^^ V^'l y^lT J y^. Verf. 1 8. ^ - :pJ^n-[0 tr;w X'l'^y^ niy !^^t)'\*^*S:: Ne pergat amplius (fc. impius)iviolenter cxagitare hominem miferum (pupillum et attc- nuatum) e terra» Qu^ano redc B. Gcierns in priori v. 15. vim diftin£li- uam RbbUe Gtrefcbati attendit, ita heic minus cum aliisy dum y^"^7 fer- uo Merca afFeftum diuulfit, mediante e'lipfi , a fequcntibus , quae confe- cjuenfcr coniungit , li, m. ad viof enter exagitandum ( pupiUum (!f attritum) bo- tfi9 deterra i.e. terrentu, Ita pariter Lutherus , nifi quod ^l^y"^ neutra!iter rcddat, dafs der Menfcli nicht mehr trotze auf Erden. Itemque Tilius \ Dafs ein Henfch von dcr Erden (ein irrdifchcr Menfch) nicht mehr fortfahrc Ge>K alt zu treibco. Praeiuit Munfterus : Et non adiidat amplius grajjkti icon^ ttd eoi) bomodeterrAt PC XI, 1. 111*? HS^h Qui tilulus aft ccncifus ct cllipticus , T vtroqucexi- ilcntc nota Datiuii vt nonVertendum fit praecentoriDauidis, obftantc regiminin articuli virtual!, et aceentu maiore di/iJRdiuo Rbbiay fed plene ita fonat; Praecentori(datus eft hie) I'^IDTD pfakiius (ex coll. Pf. prae- cedd, et feqq.) Dauidi {mfpirdtus.) etitain aliis titulis concifis. vid. Pf XIV» :r|?5XV. XXVI. XXV^I. XXVIII. etc Quod autera b in Trh heic et in fi- "•Biilibus ron fit nudum fignura geniiiui pofj'ejjhns manifefte cuincit inuerfio Vocum niDTD T^-l^ pf. XXIV, XL. etc. Qood contra naturam ebraifmi ver- leres Dauldif Vfalmus^ {^^ potius Dauidi {injpiratus) pfalmus. ToTmH folct eciam apponi titulus X\T^ "13^^ Semo hbouae n^. J^auidi. vid. Pf» XVULXXXVI. : I'^S L^3"^n ^"I^J Quae verba communitcr cum Luthero ita con- flruunt et reddunt, acfi in CZDD"^n Ht propter SiUnkum laboranteradiftin- gu«ns vicarius^^^tf^cum fciuoinlTJ Tipbiba non anceri^rijii.i^./'*- i gite PSA L Ml -tii^ gite in wontem vejirumy vel e montevcfiro , ficut auis. Ism vero to ^T3 vbi, quod mifcr, noftrafb- )ertiam eius fubterfugjt, vult infimtimm gefundiafcertem cum aff>iis primae ^n"^j , et tcrtiae per/onae 1"1*3, quem vltimum interdit eiiam iudiciofe B. Lutheri verfio , fie foil fliehen^ coniuiatur, ita verto intfgrum verfiim : ^&c- »j(? flichen auf curcn Berg, aU cin (einfahtnw und fchUchtcner) VogcU VctL 6. ca^na OV^I^'^y *^IS0'* Pluetfupcrmipioscarbonesigni- tosf.fulgura: CaO'^D Wo miay'^T m-jl n'»isa'] tl;N ignis et ful- phur et vcntus procellarum crit portio caliciscorum, conf. PC LXXV, p. Aiiicnm Lutherolinaitesdiftini^ionuna praeter fas fubmouentes ct extca- dcntes pritnum hcmiftichiutu tcrminant in voce ^'^'124 Tipchata , interec- dcnte iatn in D'^Ha accentu paufantc in metricis Merca. Mahpachato, Pro* iode TS^y^ ^^ nonrpe^antadprius,r«da(ipoil«riu5hcmiitlchiiim« VcrH r. an« n*ipi2 1\r^ p^la-^D Nam iuftus exiftcns lehoua, (ad-' $oquc non fimplicitcr vt adie5liuum ttfubfiantiuum vertendum eft, contra teno- reni ebrailmi conf. Z^^.E^;-.^. 329. oOf^i.) iuftitias (ea quae iufla fum) amat. (Male Lud. de Dieu neglccH:© Athnacho 3nSf cum *1^ ceu illius nominatiuo conftruit, h. m» iufiuiat amat reHus^^X hinc in feqq.nouum accufi-^ tiuum np, pronomen flT vel DNT id fupplcre cogitur.) Redum vide- bunt facies illorum , np. impiorum. v» 6, Vt feafus fit J improboi tandem •vifuros iujiitiam. defenfamtitnprobitatem punitajn^ Quem conftruflionis fen- fum B. Varsnii omnino comprobamus , vt conu^nientiorem. Si caim refpi* C|rctuj: a4 fubicftam pcoxiraium HW » 4iceretur pocius V«33. PC XIII, 2. fW "^iftSttjfl f1*llT< n^N—- U> Qoac vlrbanonfinQpIicifef Tertenda funt: VsquequolehouAoblmjcerUmeiin perpetuum'i Sic enim non quadrarec TO nJI3, QuodviditLutherus. Indeaptiusquidem per gerraanicumy&^^ reddidit, non tamen virtate vocabuli «braci exhaufta , quae veto eft pathctica,' ft duae propoficiones concifac explicate ponancur h. m. Quousque lehoua ^ ; obli- PSALMS up obliuifccrismei? obliuifccris mei in perpetuum ? Vtitaverbum"'Jn5t:;i^ Pf» XlV. ftctpro duobus. Sic in textibus parallelis Pf. LXXIX, 5, LXXX1X,47, Ad quam quirirationem refponfum qf. datur in Pf.CllI,p. HU^h N"? mnin per/fe* tuum contendet^et non in aeternum feruabuijram) conf* dc tali elliptico vfu vgr- Jbi ni2J ler. 11, ^ 12. Leu» XIX, ig. VerC 6. De emphafi tranfpodti Rbhia cum JWf>&4 in vocibus ;?^lftD3! *c !»5*?^ confulatur tux decent, p. iq8. P/. XIV, 6; nptu-^ Dpjn b:i'> loy t^^yp mn^ n^t^s. Sjzn^ r^>n^ p^2^o in-^ :^o Pofleaquam Pfaltes cecinife dc morbo fpirituali dcfperato ct incurabi- J{, fiac dc intima et profundifTima corruptione per pcccatutn originis , el hinc pullulante nbDJ fiuhitia abnegationis Dei , mn quidem ratione exi" fiemiae colL v,^. 6. et Pf. X, 4, cum 1 1 . icd prouidentiae (hinc bene Tar- gum h. 1. non eft NJDl'^'^i; gubernatlo Dei in terra,') et in praxi, v. -4. Tit. I, ,ltf, Rom. 1,2 1. tanta vtrque, vt earn dcnuo iisdem fere verbis inculcauetit in Pr Llil, qnum de ea non fatis dici, ct fcribi et cogitari poflciudicauerit> bgeminantc fubinde apoftolo Rom, 11I» Tandem ingcmifcit et exclamat faper adaentu M^^/W aduerfus morbum iflum, Quis dabit (i.e. Vti- nam detrur. vid. de hac formula optandi E^r Eiym, /♦ jp.) ex Zione falucare Ifraelis ? lefum , Mesfiam? {eiuifaluabit pepulum fuum a pee* tatis fuir. Matth, I. quique ^ni fans pre pec cat 0 et imniunditie JfraeliSiZ^ch. XIII, I. Quod autem Meffias x«t £jcp(,xv appellitetur nV"^^"^ cwtjj^/ov, pluribus \oz\sd&vcioni\rtitnrinNat.SeladGen.XLlX,ly.p,66,Sid6.?i.'^Lilj.\ ^uum conuertet lehoua captiuitatem ( f. mlferiam banc fpiritualemj feu crimirialen^ et corvrequenter poenalem,cen phrafis fumitur Pf. LXXXV, a. ccir. ve.fibus C;qq, CXXVI, 1, Dcut. XXX, 3. lob. XLII, lo. ct P£ Clf^jj, Zach^IX, lu 1%U XUX; ;?. XjJ, i.) popujifui, exoltabit la- licob. no PSALMI. Pr, XV. Iacob> ct lactabitur Ifrael En elcgamiffi tium torius Pfalmi ncxarti theologicun! Lutlieri verlio iiDcIicraa, ach dafs die Hulffe ausZion iibec Ifrael kams , uni der Herr fein gefangen Vock wlofcte, fo vjriirdc lacob etc. hiut CiUi^ick ditioni domim Mercae Mahpacbau ^ abfo'utiorem Ath' «4c^;; qnn liuiciiftiniflione.n aiTignaido ; nee t'ormae Infinitiui DTX^D* aft accararius vtii.]ue primi , quamuis fie noti Iterac et emph.id prinarum vocuin: Wsr vvird Ifrael za Zion helffeii? (reclius .- achi difsdas Keil (uni HeyUnd) Ifraeh aus Zio« (coll, lef. I(, 3. fin. ZiJi. IX, 9. Haggj, If. 7. lo. IV, 12.) eincnihl kiime?) Wena der HErr feines Volcks G^h^g-^ nifs vv'cnien vvird, fo vvird Jacob etc. vel magis pro afFe^lu Pralcis vvic vvird lacob freiicliTeyn? etc„colI. Pf. XXI, a. PC XV. 4. OSJO: ^'^^yz I nrn: Defpcdlus , in oculi« fuis contemtus, der vcracht, uud in feinen Augen gering ifl , ira ex ebraeo vertendum eft. Qj^s Saluitor vocac ruTtsiv^q ri^ kx^Skx, bumilef arde , c Xf, 29. Qui ctiam alios pios fui fimilesae limant, iisque afTociantur, utfequitiir. Luche- rus facit elUpfin Ti'N , ct tranfpofitam diftindionem h. m. r^T3J~n^h^ I VJ"^y3, et alterum parricipium paffiuum Niphal Dh?DJ rzprobdtus^ nu- dum adie£liuum reprobus: vc ita vcrfioni cius germanicae , vvcr die Gott- lofeii nichts achccc, aeqaipDiIcat haec latina, in cuius oculis fpretus eji re* probiif, SedSp. S. vi diiiindionistextualis intendit noftram, vrh yD^J Qui iutat ad malefaciendum (np, pi ipfi , per iciuniutn, abllinenciam a voluptatibus, e/ccmofy"naru''n clargirionem.) Hue conced-int Child. AbcnEfra , Rafchi, Kioiclii, Ben Melcch, Aquila, (tS KoiKuxTxi), Hieron. Miinft. Belg. Cocceius, Sauberras in Pal. Tb. /. 18 J. ti ppp, Pofib, p^l\6. Raupp. A./, Schraldius, ludaci. Et omriino for- ma ^"^"17 magir faaet infintttuo Hiphil ^ ceu quoquc plena occurrit Gfti. XXXl, 7. Icr. IV, la. XXV, 2p, Zach. VIII, 14. quatn nomini Vl /S«>» vei//'tfA;/>»tf , ficut cum Tor? d , Vulg. et Syro vcrlil Lutherus. Qjanqtiflm ncc feafusheic Vlmannianas l^c.p. (J4. eftmalus : ^*i turAt maU facere, dccBofes 214 thuavsrfchvv6r^t,»^'^nMi r— iDrj xn^i^ '^ujsi tra^inpb Hoc oorn'maefi pars aduerfatiua praecedentis orationisfinalis, ybiDauid inperibna Mc/racf*adDeumPatrem: "j'^S'Sd •^r\D"tlOfieneficium (racrificiimelv.4» 5. mortis p. 10. ct refiirr^flionis 1 1.) mcumnon adte {fpeBat. conf. f^r. Etym.p,ij-7) Sed ad Sandos , qui in terra funt, tt ad {^ rcpetendum) illuftres,inquibus (cllipfisTvTJNindicio pronominis affixi D3 vid. Lux Eh, /.J 78.) ellomnebeneplacitummeura. Germ.MeinHeiI(memcGut 1 6* et dcriuatkum IDD dof. Alii cum Lutliero fcquuntuc {]g[\\^cziionimpte/icamffJ?ujandif quac> fi vrgeatur, commode conlungi pot« clt. ^/If«;?i aamque quaerunt , etauidefeilatitur vt dotent. Dc talibus nunc idololatris inquit MefiflasJ Cana C2nr:DJ; -l^ON-^a non libabo liba- minaeorumvel exfanguine,. Qaa fenfum- vcrborum horum notandum 1) Ciuiftuni: defcribi C€U fummuin ficerdocemiia ofHcio fuo mediatorio* 2) Libafninahcicfumtfynccd'ochtcc pro omnis generis facrifictis^ ct rurfum metaphorice profacriftciisfpiritualibus, i Pctr JI, f , Rom.XIIti. Infpccic martyrium fuum Paulus vocat libameny airsvSoyicoi ait 2 Tim, IV, 6* 3) Sa- criEcia fpiritualia nonnifi per Chriflum Deo acceptaet grata reddi) vtpraecipue vidcre eft ex. Apoc; VIU, 4. Vbi thymiamata precum f4n6lorum per manum An- geli (npi Chrifti) ad Deum adjcendere leguntur^. His pracfuppoflris vult dicerc M-cfTias,/^ cultu tUorum et precihut nondeleBaturum , nee etiam adPamrh fe eoTpetlaturumY€t(ivelfanguinemfntimexT.eiofunderenty et martyrium pate^ fcntur. Vid. Rauppius i7//i&. /. Hinc addit :: CDniDTITTlN Ntl^N"* SdI %f^aTUT"-*hy nccaflumantnominacorutii fupcrlabiis meis, quod cxponicipfeFiluisDei ApocJIIt ;. non confitibor ntmm fotum ceramDt^ et ^letir, confrMaitk X, 3 j, lo.XYir^i ;?• ^0^1 "^VtWD nw lehoua eft portia haercditatif mcac, fftlFudituradiLiamphraiia in ]ibrisMo£iidsii'equentem, vbiDem dicitur/^rr Jf^ portioLeuitarum et facer dotumy.I^t\ii,^y^.ztc, inprimis ac in fpeciefummi Sacerdoiis Num. XVII I» i o^ Ego parr tu/tet haereditas tua. Fuit haec cea- teftma pars frugum et prouentuum Ifraelitarum, et decimadecimae Leuita- riim» Dicit itaque Meffias, vt Aharonis pars et haereditas Deus fuerif) i. e. vt ^ftpar^bonorum IfraeliticorumDeo fandificatorora praecipuaacpretio£s^' ma a D)eo fuerit attributa : ita (ibi ceufummo (acerdotigloriam omnium ma- xTmametbeatitudinem inHnitam a Patrc ftio conceilum^ iri ) et caltcis mei» S«nruscft,,vtd«Iibaminibus;fua portia Aharon! fuit debita Lev. Ill, 3. (Nam. fiaificioruro Mincha et libaminum vnam ct eandem fuiflfe raticnem patefcit ex' Num. XV.) fie portioncm. caiisis (libaaiinisia caiiceobiati). fuicffcDeunu Vid.Rauppius4,^, PSAtMI. J2J Vcrf. 7. ^^' ^^^* ^Dsy^ T^^* nin*'— m ton Bencdicam lehouae, quiconfu- luitmihi (de rcdcmtionc generis hamani, vt tamcn ct Ipfemet fucrim yVT^ eonfilUriusi lef- IX, y, ct gloriofo patfionis meac cxitu , Ebr. II, 9. Luc. IX, 3 1. XXII,43. XXIV,a(^. Phil.II,p. i.Pctr.I,u.) "^W^D •''J^10vn1'J•«b-P|^< Etiam nO<^ibus fnon interdiu folam) cadigant (exftimuiant , vrgent, pungunt) mctenes mei (i. c. omncs iandi affer quo NB. muUis modis ios fdlU rjn co»feJ[o efij re^lc ait. Hinc poft ipfum ec Luthcrucn torn. II. len.Ut,fol 1 7 f . Calouiuscx vicontcxtus ctphrafeosprobare vult,^ agi AtdefceMfuChriJiimeta- ^horicoj vol depasGonibus infernAlibtu. Vcrum ct hunc infdictter ptobat, ncc minus Clotzius in If, dt doloribus animae Chrifii c» ifiderdt. XXlIIt toto con- tcxiu nee non vi propria yocis nNtU rcdamantc. In proxime antcccdcntibus iammentionemiiecitMefnas mortis fuae et fepulcri, itaque pas/lonuminferns' Hum tirmim, etiam caro mea habitabit in confidential iTrjKTrt'Si (fc.rcfurreilio- '1118) lam ordinc naturali huius fuac fpcifubdit caufam et fundaiucntum in ver- bis noftris: Nam non derclinqucsanimammeam (me ipfum qua cor- pus coll* Luc.Ebr.p. 564.) Itatui mortuorirm. (hacc cfl propria et pcrpetua V is vocabuli cbraei, et graeci ciSy; ;. vid. £br^ Etym* p. 3 1 .*) et membro fcq. cxe- getico J 'Nonpermittei fantlum tuum {et taput owniumfanBorum tuorumvi^ pluralis ex altera le(flioiie, vidert (experiri) corruptionem» Quaeiam, quaefo, confufio et ilfj^ov TTpoye^ ov, nedicamabfurditaS; oriretur , li prius ageretur de ftaiii mortis, deindededefccnfuCbrifti ad inferos rtriumphalif. pasHonaii, et Turfas incodcm vcrfudefiatumortuoriim. Ccterura quod ^'flJ «/»/;»// etiam Qq 2 fldica- 1^4 PSALNit PrXVir dicatur dc corpore hominum examini t vtLeu. aIX,28. XXI, i. XXir,4. ' Num.V,2.VI,6.IX,io. Hagg.IM4. cth.l. Pf.XVI. id fieri pec lucf),- uncuovfto^ictdig»itaismi\lotam» vel propter termnumaqaoyciwod^mmim contincbat, cum Auguftino Epiji. i f 7, do^e obferuat cl. Paul. Bei-gcrus in dif fert. d€ Antiphr, Sc, S. ^. 41 . Idem fentirc video B. D- VarCnf urn ad /. c. Hagg, ifluum vertit corpus ab animd.quae inhabit are debebnt^dereliSium, Ad illuftra- jlionerahuius fententiae addi quoque pofTet, quod rw flD mortuo interdum ap- conatur^SJ. Vid*Leu.XXI,ii« Num.VI,(S. Abfitautemlonge! vt^SQ In loco noftro de corporcChrrfti cxanimi vfurpatLim,cumLeusdcnio inlonjUufip. ». 102, etaliis Reformatis pod Bczam c^dauerttidzmns. Ad hoc enimrequi- KimrformacadAuerica Ccorruptioy qu&m. Chriftus vi huius loci et Adl.n.r/* jion vidit, quum corpus ctiam in triduo mortis manfcrit in hypoftafi r^Xcya, Confer etiam ia B;;zain auiijuduerfioncm B, Clotzii i» trMedalor.MC^^ < *)'^^fitE? '^D'13 tra^lh? !n"l'7S?a^ Depend^ent hacc verBa adhuc a jpraecedcntibus : Propofiii, non ttanfiturum gt mmWy'tti bene Lutherus, ich ha* -ht rtiir fiirgefczC, dafs' m€in Mund nitht foil dbertrcten. lam idditoccajio- »<"«?, quae eum a d^^ff 4/^ n. VII,i j.XfI,(5.) verbum labiofum tuorum, (und willmich nicht ar- ^ern)dafs andere handcin w.der den klarcnAusfprueh dcinesWorts;"^!^"^©^ ^3i^ .P'^a nin*\K Egoobferuaui(etobreruo..cftcnira praeteritum a 'GoKloreri(DnO J^T-SJ'? vtbeneexplicat Rafchi, um nicht aufielbd zu treten.) lam confeVanruf in obfcuro hoc Jo'eo aliae verfiones, circa ipfum conflrudionis habitum varie pecca-otes, et elucelcet, quae liteiae et coniextui fit congrucntior* Lutherus diffi.'ulrate non aliter fe expedire nefciens, verba fontis irr jfilem ordineiTi et formam tratisfudit (ct hcc pro "*niOU?Jj i^i^'ID^ ^^ ;X^^3 r\'\r\yC2 din ri^hys^ T^"^2^[, "1:513 ich bewahr? mich in dim. Wort d'jin^.r Lippen YQf M^flf^fe^n W«rcic, a»i"4^m Wese d«5 Moerdsrs.^ PSALML 12^ Vcrf. p» J ^hy ISl'^p'^ Ara::3 •^:3^N Ab pJSO repctcndum c praeccd. mO inimicismeis inanimam vsque (i.c.capitalibus, vormeinenTodt Fcin- denj quicircumcinguntme, {c» cujlo dime-, ex v.pntnio^ Lutherusduas \o3es ^£3J2 ^3'^K per ieruum 3/D, fsnfu codem. Priorcm vero sppofidonem Lmh. •^dilToluitper elliptlcum 3 inftrumemi, ericefe meinc Seele von den Gotilofcn rait t'dcincm Sell* crdt. Qua rationc in t6~ yiyiD foret vharius Munacb et riiifus in .Tvl^-SJ legatm Tiphcha hac fequela 1 1 1 y^y^\ \V^y:i\'''^p n'Obs. n^,Luc>Ac(m> f. pS, 99' ^t tab, mepr^ ft. r Verf, 13?. :r|hJ"it:n l^^pn^ nyn^^J Satiabor (quod opponitpiilTImiK rex D*- sid praecedenti lyn^"^ diuitiarum et liberorum gloriae hominummundano- rum. q. d. Ich vverde mich erfaitigen, voll« Gniige habcn nicht an leibiicheii' Gutern und gluckfeligkeiten diefer Wc.'t, fondern) in euigilando, vvenn ^•"ifehcrwacheCzuicnenLebcn; imaginetua, an deincn Biidc (nicht mchrin ■^^unckeien G^fwhr, Tondern vor* Angcfichtzu An.^cficht. coll-. Num,^X-ir, g- 1-' ■'-Cor.XIU, 11. auch an meine.n Heyland Chri-fto Col. I, i 5. Ebr. 1, 3. Lurficrus rjterum pofthabito accentu Rbhia Gerefehato in Y*pr!3 corf^ruxit hoc cum voce ' vltima^bincinconuenientiorfluxk verfio, ich will faitwerden, vernicherwa- - cIk nach d^n^mBiU^. y^ly ti priuff>venn dcin Biid auf'?(acU?t, cwai LXX svtaj. pr.xvir. laS PSALML Pr XIX. civoLi So^xv (r», ct Vulgato, cum apparueritglorlatuatCt Mun'/iertiCumeui'- giUucro ad Jimilitudinem tuam, itcmque Aquiia, Theodotione, Pagnino. VttMm in comment Jdt. adb.l, ^jHicronymus xt(\. M^yfatiu^or cum^euigtUuer*, fimilitudine tua - - vt to (imlitudine r«<«fionadeuJgiIaucro, fci-ti/i/M^pr' componitur, facie enim Dei rcuclata.quae cfl gloria ct claritas Dei, fatiabimur/' Dciadc fuperuacanca eft ellip'TisSad'irvS^Dr^, quum femper verbum Vi3^ab- folute fine tali particula conftruatur , colU v» pr. 14. Icf. 1, 1 1. Hab, 11 , 1 5i> Dure paritcr in latinorum iuxta ac gcrmanorum auribus fonat iUa verfio, fa- tialfor {in) fimititudine tua , ich will fatt vrcrdcn in deincm Bildc, Sicuti cum Di(p^ GielT.Dn, Prof, f ranckius vult translatum. vid. Bcckius /. f ,/♦ zif. % "S^, XIX, 5. ^ h?!£^ ApJ^""'?D;3 In omnem terram exiuit linca coram.' AdconciliationctncumhoctcxtuLXX fenumetapoftoli Rom, X.ig.voccm "CSD^p per <:p-9-0770?ytf»»«ireddentiurrv, notandum, quod'^p non fblum fignifi- cct Hneam^Ud ct fonum tinea f^ amujfiexcitatum» Iftam autem lineam optime cxpoflit Seb. Schmidius in Refilut, Pf Vroph, de Chriflo h, /, dc linca menforia ca, c|ua vnicuique fua aflfignamr ct tribuitur portio , coll. lef. XXXIV, 1 7. vt iadi- cetur, Deum vel Chriftum non diuififfe ct affignallc ecclefi«c ct do£loribus cluf, in primisapoftolis, anguftamtcrraelfraeliticae partem ,* fed diftribuiffe ctad- mcnfumcfTc totum tcrrarum CTbctr, vt ccclcfia in eo habitaret, ct do£lo- f cs cuangcHum pracdicarcnt. Et Ivuic fignificationi cgregie conuenire vctJ bumN!!^ ^jriz/z/jquippcquoddeciusmodi diuifioneetafTignatione portionum tcrrac vlurparifolet.e, g. lof. XV, j.NSf^l. Et exiuit (Cors ludac) > Et txiuit adfluuium Aegyptu etc. Nee ineptc ac- commodat hue verba apoftoJi Pauli 2 Cor. X , 1 3. Uofvero^ inquit, non e<; r» icfisJ^xiftinadmenft giotiai/imur, fed yxjx tc fAsr^cvrS Kxvovo^y S ifxt^iffsv yfj^iv 0 Qsoq fxsr^it i< tern orbishabitabilis verba corum^ Vbiidembis diciturvariatiselcgan- Pf.XXIV. tcr verbis, conf. Ebr. Etym. p, 5. j tZDn3. ^HN^D^ ^12^ So\i(tup. XXV. tiae, Qbrifioy pofitum eft tabcmaculum ,. (i. c.ecckfia fidcliumj in eis {in terra et orbe terrarum , quo exiit linea euangclii. Vid. idem Schmidius Mdb.L vbi inonftEar, quod hiec ctia verf. 6. ad lokm natutalem non qua* drent. PC XXIV. 5» jrnbo ^gy^ "1*^321. ^^pDD Trcs hcic occurrunt interpretationcs, pro fimplici veritate dubie certantes. Prima eft: ^^aeremes faciem tuam t {^iwt Cverus rpiritualis)Iacob. coll. lo^I, 48, Rora.IX, (J.. Itaknius, MoJIerus, Belgae, Muifius , Schmidius. Altera e^Syri et aliorumper ellipjin Tl'^N. {0 Deus) Ucobiy ex Pf.XX, 2. XLVI, g. i2. LXXXIV,^. TertiaVinar. Geieri et Rauppii cum clliptice faltem ^(inyiacoby in quo teflimonium erc£lum eft, ex Pr, LXX Vllf, 5. Vcrum prima primum fuecumbit accentuationii quae plenum conceptum y«^/V/f7r/?//'r^^^/V(?/fdiftin£liorcaccentunp. h, 1.. Rbhid CerefchatOy quam legata Tipbcha non anteriore diftinxiftct,, iioc videlicet modo :nSD DjPy* "T^ja Vx7p3a Vid. Lmc. Accent, p. 38. Deindc non be- ne quadrat nouum pracdicatum ad iftud qualitatiuum HT talif, hmusmediy toti vcriui praepofiiura. Proindepraeponderanxduae reliquae. Secunda quidcm ob affixum fccundae pcrfonae. Licet alias nuliibi Dpy*' abfolute po/itum cuol lalicUipftnomiQis D« V€nia[, adeoquc duriufcule beic fluat. Sicutimagi* omnittT obuiaetfacilioreftfubauditio t»3, quoipfo heic genres paritcr ad tc?- ^taxiziwjiXti^^Mefta Rege gioriae ia lacobo CEcdumreraitteccmur,. PC XXV; ir. :Niri"":3n *0 •^wS'nrftDT r\y\^ IL^trfyaS Plcracqueverffones; ditionem Athnacbi \\\ T?T^ ncnactendcntes Rbbiae Gerefcbato'm^y)')^ i^tt*^ feiliorem diftinflionis hvvcity.iv itibucrunt ,. quam ifti ,, ^ in J^H.'^D^ turn eonfequenter 'n'ot^eXHovri ctotiofo. Out vcroratione talis forct fyntaadsct aterpundtio vocum; Nirpn ^D; '^^W nnHu n^,nt "]D^>^ [MD*?- atque. hinc; rss PSALMI. i«MiiiaMa»MpM«MMi*MBMa«aii Pf, XXV. hinc communis iftaixfurgeretverfio J Propternomen tuunty D$mine y iondonx imquitdtem me Am : Nam magna f multa efi* Atucro ipfe Atbnacb , ct "^ heic conuerfiuum practerid indicio {'unt,aliquid adcomplendum rcnfum dcefTc , in vcrbo futurificato latens, Qiiam apo/iopefia pathctlcam propc pcrfpexit Vata- blus. Hinc cnm eo vertendum eft : Propter notnen tuumjehoua, con- donafti alias: condonabis itaque porro iniquitatem meam ( vcl vi praefixi ^ panes iniif nit atimeae, coll. Exod. XXXIV, p.) Vra dcinesNah- raensvvil!en^ HErr, bift du fonft zualletZeicgnadiggcvvefcn, fo vvirft du auchferncr hingnadigfcyn mciner MilTcthat , quamuis magna ilia fit* Ita ''J fow^^//^heicvcrtivcliefidetur, coll. Gen. VIII, 2,1. Excd. XXXIV, 9* rr, XLI,5. Pf. XLI, 5. Aft nihil obftabit, quin e^ar;>/X«v9-^w7r<'%MedicumetSaIuatorcm decJi Gen. Ill, i ^. grati/fimo et- iam propter fidem in ilium facrificio Noathi reconciiiatus , foetor peccato- rum facri/icii Clirifti offfxyj iutalUq Eph. V,2, minus ofFendct narcs mcas, Atque (ic a natiua et famo/iore Hgnificatione particulae aliusue vocis nus- quamreccdendumcft, nifi vrgentillimanecenritatc, vt numcrus figaificatio- num non temere et practcr raodum augeatur, fed imminuatur. Pfalm.XXVlI,i3» •t=3>^n x^j^ra nin^-nr^^ r\1Nlb^^:oNn K^iS Nifi (quodttan!?p^firi Lutherii5 cum Mollero inrdenter reddit aberdoch^ attdmen ) crcdidilfem ^i>^'"*e tum vidcre (frui) cum gaudio (vid. Z«f.£^A/> jg/.) bonitatem Iehoiiac,Lu''^^^^g;^j^ eamqucadhuc in terra viuentium; (i.c.inhocoTbe. Conf. lef XXXVI. p, 107. f, II. Ezeuh.XXXII, 51. Pf.CXL(f,6; Icf.LIIIvS Pr.LII,/.) Notctur ^^^. fiopefis commodifTime turn B. Geiero fupplenda ex Pf. CXlX, pt. "^r^lSN TJ^ ^•^jyD Urn dudumpep'njfem in affli^lUnemea i vei ex proximo fenfuali/'r^^tf- uatuijfem fc. heRes met. luxta alteram Ic^lianem (in qua vox f^ni defuit indicio pun[lorutn fuperne pi5i9rum vid. Hill. Arc, K. etK.p, 1 52, 1 54. quam fequumur LXX et Vulg.)fenrus fluit categoricus cum priore bene conuenicns : Credidi , me vifurum bonum Ichouae idque in terra viuentium* Cocceius piriter ceofet y idco pun^atum , quod abeiTc qucat fenfu illaefo haec ipfavoxpUB^ata. Rr Vcrf. 130 PSALMt K XXIXr 'Ijph Y^N*»^ pTh Obfecues heic ncxum tkeelogjcum , in verfionc gefmanica, fey getroft und unvcrzagf,non obferuatum > Fartisefto (infpe tua. Ne quis veropufillanimis excipiat , fortitudinem illam fpei noo in fuis (i- tamcfTcviribus,^ idconotanter additar: quum vcl nam confortaturuseft (D^us) animum tuum» Sic vcrbum Hiphilieum f«am habet fignifieatio- ncm atfiuam^ fttifumquc fundit (ignificanticrem , quam h neutraliter rcdda^, tt confirmetfe cor tuum, Sicut et primum Luthcrus J Vnd lafs dein Hertz ieft halten, Ead^mphf ai(s €oniuo£la rccurric Pf< XXXI^ 2 j. conf. ?i X» 1 7> vbi ^ PfiXXlX, 9. tliaa ^m ^b ^hD^■D1 Et in palatio eius (cocio) omne il- lud ({c* S^ tonitru. Hoc enim ©ftproximumct principalepcrtoiuinpfal- inum fubic^^'l et hoftcs lehotiao ijt psaIml PfXXXVII.ficut prctiofum pratorum (wic das Koftlichfleauf den Auen undWic- XXXIX. fen, das iik, vvie cine Blumc. icerunty stXperibunt e m. praccedaneo,vtpropo- fitio in Athnacho abfoluatur. Vix autcm vcridmilc cft,Dauidem impios com- parare voluilTe cum adipe vi^iimali y qucm peeuliaritcr fibi facrum voluit Deus. Vid. Raupp. etGeierus h. i qucm fenfucTi in vernone/r^r/tj/A^w 4y/V/<^«2Vcl Mpnorum intendum Chald. Kimchi , Vatabl. Belg. Pifc, lun. Cocccius, Cafta- lib) ••l'?^ [WIl "^^D confumentur cvM fumo, (i. c, sicvrfumus, colK No/. Sel, P. //. 9 ) confutnentur , inquam. Luthcri verfio in IIHN^ pro Rlfbia reqwirit Mercam Mahpdcbatum , ct «" prion 1*73 pro feruo Jipheha non anteriori difliivnauum tibbtam Genfchdtum, Verr }^» ^03^^^ mm "^^^^^ Quod "^ny^lGcierus cum Chaldacoetaliis red- dit etpraeteriit ve! interiit penitus , nim. i/ie impius nuper adeo florens ac ve- getas>coll. prohocfignificatuNali. I, ir. lef.XXlX, j. lob. XXXIV, 20. et Pf. XVni,i3. Atquc ita omnino reddi /j^^ nemo ncgabit , ita autem hcic loci ct in tali pofitu rcddi debtrejaQW fincratione dubitamus. Nam interitus totalis demum proprie exprimitur per '^J13"*H, fiquc fimpliciter dicerctur Uy^l V31N^ fynonymia faaberetlocumf lam veto intercedenre particula intenden- ^\X\^T\ ecce\ diuerfitasreiindicatur, niillafua cmDhafifruftrandifit, prac- iertimfi conferaturverfus to, etPf.CIII,i<5. Vndeicnfus hie difcretiorct con- fir matiorprodit; Quum tranfiret (quis^vcl />/?^fA/2»»/?///^ cum Luihero, damanvoriiberging, rfr/^«^(?»^(^ (^c, ad locumeimw^lO,) tumeccel (practcr omncmopinicnem^ nulluserar, PC XXXIX , 6. : nbO '2ip n'lK-'^D SDiTj-Ss y^^ QuodcommacompfurcsVei- dant t certe omnif vattitaf omnh homo conjittutus , stXexiftcns , acfi ^Si^ /it copula fubiedictpracdicatr, (quaevero/w/'/raVif ponitur, cufncentcioco pa« rallelo verf, 12. ) qua ratione huiufmodi forefe accentuwm difpofitio: :nbo Ijl Da2 t=D-;J^-'?3|S3n~bD 1^^ vel pro legato >_ Kadwa didin" i^ior i Schaifcheletb Vfikatus vid, Luc. Accent.p. p/. 5>g cttab.m^tr.Quo- liiani autem to 3Jt3peraccentus fcparatimpofitum efl > abfoiuteetiam et cum «mphafi PSALML i^j cmpbafirumendumeft, ficutl accurate a praecedentibus diflinxit B. Lutherus,pf,XL.XLn, diedochfoiichcrleben. Vertcndum itaquc : ccrtcomnis (omnimoda,tO" ta)vanitaseft (coll. Pf LXII, ii.) omnishomo, etiambene, firmiter, conftitutus, Ita Belgae, Toe vaft hj ftacr» Pf. XL, 6. Multaet magna (vtrumqueenim 31 (ignificat)funt,quacfecilii tulehoua Deus mi,mirabilia tua,et cogitationes tuae, (itaR/^hta^vt-fusm maiorem ct Sarkit xninorQm diliindionem lueatur ra(fta ^&.tr/jnfpo/itio.y\6,Lux Accent. p,iQ6^ ctquidcm quaeftcifti fupernosfquaraemphafinoratoriam poUu'atU'^'^i^ab- fb'lute pofitum ^^^ accenmii\tzQt.\generkum afpecifjcocnm pDndere diflinguitur. Notanterautem loquitur Mefl^as in p'urali1-3^^h? //y/'£'r,f/^^ ;?? niaihil Nulliuscftordinare (i.e. ordinate etdi/poflteeloqui) ad te ca, quae ego faltcm indicabo et eloquar* verfibus fcqq. :1SC0 ^m'ii Maiora enim ct plura funt, quam vtenarrare (reGenrcre)' qufs pos- fit» " Communiter in '^'' vh? voce Rbhiata. cum Luthcro mcdiam propcfitio- nem abfoiuunt, etpundum conftituunr, quaetamenab Athnacho ^t^tvAzty adcoqueadhunc vsqueconfl'ru(ft;o protendenda eft. Lutherus equidem in prima verfionc (du haft deiner Wunder vie! gethan, und deinen Gedanclccn Tiber unsiftnichtsgleich.) grauiusadhucpeccauir in interpun£}ionem ebrae- am, dum negledo domino territorialiprimo MercaMabpachato , verba ilia ^^\^ "^ly j^^^ praccedenribusagglutinauit, ctprius comma conftituii in vo- cc "I'^HN'^S.i Teruu Merca afre£la. pi: xLir,3- :trrD'^n'?h^ ''Za PJ^NI VtcompareamCoblationibnsmelscoIIPf: XLTII,4. faciei (cumellipfi'Tvel^Nfcoll.Excd XXIII,i7.lV,r.5.Leu.IX,4'Pi^ XXXIV, 8 l.Sam.I,^^.)Dei (i. c.intabernaculocoram area Dci,{in^ul3ri ra« tione fupet ilia refidcDtiset praefeniis.) Luihcrus verbum TN'^Nl aiiis pun- Rr J ' ' ^is £t4 PSALML iHMMtfp^irfM Pf, XLII* ^is animauit,np»nN("^NJ'\ , itaquc ex fm^Ntphalkdt ^4/,vertens,dars ich GottW Ang«richtrchauc,Iic«cicnruiheicparumd«rogetuf. '** Haac vcrfum coratnunitcrcum Lutlicro ira rcddiint,ac Ci in D^h'in cflct Athnachy ct in ^'vX;2J ^(?rir4 yiabpacijatur, dummembrum Silluki conftruuiiC cum proximo pracccdentibus *, quod raracn, ditionc Mereae Mabpachati fc vs- qucaiD'^n7Nextendente, ^i RbhUtQ^ttii®in'^^^^ exillcntc, cdnftruenduia e(l cum remotioribysj ceu accuratius hanc relationem per accentuum difpofitio* nem attendit B. Varenius in triumph. Dau. loc, i. cdnci z. Euincuat infuper vo- ces vltiraae i^in ^T\y quae alias iuxtaiflamvulgJiremcon(lru£lioncm vidi^ rentur tautologicae , vtpote iam Tub praecedaneo^OI} denominatae. Quare vcrfio ex confilio fontium hacc erit \ Illorum (farcafinorum, vbi ejl Dius tutui ctfimilium) recordabor, et effundam fuper me animam meaniy (de fenfu phrafeos huius patheticaa ^'A* tbr^ Etym. ad h, /./.IS 3.) quum trauQuero in turma > procefTurus cum illis , vsque ad domutn Dei : (ct quidem recordabor liberalijjtmeeorutn) CUm fonoro iubilo et celc- bratione (Dei , pro liberatione gratiofa) in turba feriante» Vcrnaculo idiomate fluerct : Deren (Spccttcrejrcn) ^iJI ich gedcncken, und mein gantzcs Hertzifrcy tusrchurtcn,(davon,was ich iezund in wahrendcr Gefangenfchaffc mufs verfch«eigca und in mich frelTcn) , Yi^enn ich vverde gehcn unter den (crlofetcn) HaufFen, und mit ihncn wallenzum HaufcGottcs, (alsienn werde ichallc deren gedenckon) mit Frolocken, und Dancjkeu (fiir Gottcs machtig^ Erlocfung) unter deneafcyrendcnHaufF^nj Vcrf. 6. JV3S3 J^*lJJn^'^ Quod breuc merabruai SlUuki praeftat int«gra enuti^ ciatione cum Lud. dc Dicu ct Varenio, quia ipfo Luthcro exprimcrc , rcpetito *D, Qiiod (vcl Nam) omnimoda falus fit (eft) faciei cius (i. e. ipfc.) Quam quidem verlioncm v( ve vtram^ non tanten quadrdre ad verfum vlt. cen- f«i G«i«tas, fuppl^i^g fjiltctn cam Calouie «t aliis pacticulam ^V propter, Sed PSALMi; i5f quidniqaadrarct? In verfuvItimoctPCXLIII.cum variationcaliquaitaTonat: Pf. XLIL Qaod omnimoda (multiiugis) falus faciei meae (i. e. mea) fit , ct Deus XLV. tneus (in appofitione ad aduerfariorum vH Deur tuus ?) Abfit itaquc, vt ex vl- lima formula pleniori no/lra prior /it refingendaet corrigenda,ita vt pracfixum^ fequcnti in v. 7. ^1 /K hue trahendo fit agglutinandum, iuxta profanam et temerariam y^ltriv fontium corruptoris Lud. Capdii in Crtt, S.lik ^fol xfy^ in fauor^m LXX vinlis verfionis. Verf. 7. * jnmD "^no ea'^TOiri'l [•nn-^X'^J^D "^^DTisJ^ Recordortuivltra terram lardenis, ct {ykra montem) Hermon ctmontemMizar. Vbi Cocceius ftatuit , praecipuacxiiii loca commcmorari, in Moabitide videlicet trans lordanem, ^apud Hermomtas inter GefTaraeos , quorum regis fijiam duxe- ratr et in «?{?»/^iVi/z<2r propeSodomam, vel in montanis ludaeae dcfertis« Verum, vt patet ex titulo, loquitur potius in hoc '^"*DTI70 pfalmo wformatorioy vnus efiliisif. pollerisKorachiin cxilioBabylonicoconftitutus, Namlndaei a.Babyloniisdeportabantur ad orientales plagas ad lordanem, vteum traiicc- rent, et ^dmontem Herman et Mizar, vt fupcratis eorum iugis ct faxis vltra per- gcrcnt in Chaldscam. Vid. GufTetius Contm. Z.I E, in addit, rad. TTO /, 9 1 g. Vbi etiam folide demonflrauit errorem geographicum, fi Dauidi tribueretur, Coafsrnparitermereturcl.M, Adoiphi^)>^^/«/. defhis Kor4ehi %, g.et 9, Vi XLV, L CCntori datum f. canendum eft fupcr vel ad (exvfu ahcrnatiuo iV et IH (coH.Pf. LXXX, I. V,i. et ahas) fchofcbannim (inftrumentum muficum zAhiiormn ioW^ibexachoydiim) filiis (ut. vni prophctae fillerum coll.L«^, £^ ^, J5Z.) Korachi inrpiratum didakalicDm canticum diledarum (rerum , co\\.Luc,Eh.p. 307, videlicet deamoribus ctnoiptiis fponfiChriftret fponfae ecclefiae. fiinc carnrveu lioc omnium rofarum ^t hHcruv} ^urpuram sincere rarcfT>urcun:B. Varenio h.l.y Notamus heic generatira in plurimf* praImorurir iUrben , vtfic Pf,LVI« periphrafis mortis martyrum) corruit.) Sic Pf. LVI. -Pr^fr^w/m canendum eftadmclodiamcantici CS'^p^ni tZDlJvJ rOT columbdmutd (pr, cbmutc* fccntiae co//. Pf. LVIH, 2. inter ri'«7j'x/5v aureolum. Luth. Ein gu'den Kicinod Pf. XVI. LVIf.. LVIILUX. LX. CetcrumpraeterinftruFnentaetmelodiaspfalmoruniaccur- rit ctiam in infeptuagies et femel(o\tnu\?i nota mufic^jl^O , de qua, vi radids ^iSo ^So eleuareytxtollerey vt probabilius reique conucnicntius ciim d. Tillio in dcr *' ** J^ichtSing-und Spiel Kunltder.alten Hebr. p.477,autumo, dafs z^eine Ver- fnahnunji^feyvor die Trewpeter mit einen tfrZ;^^^ »f« und lautkiingcnden blafen .d«n Gcfang zu beant*orten : und fintcmahl diefe Vcrmahnung einen (lar- ck'^rnLautj.alsnachgcwochnlichcrWeifc, erfordert,foifteskeiaWundcr, daft , dielesWort amEndealicrpaufenmchtgcfunden wird, indemdiefcsnichtals nach mcrckw'urdtgen Sachenerfordert?nrd : Weil auf diegeraeine Paufeein gemcincsBlafenjWelcliekeine Aufmerckung bcdarfFjgnug 'ft. Durch ein (larckcrcsBlafen wurdedas Vjlck auch vermahncr, durch die Niedertverff'ung ihrerjelbft (cum refp. ad rad. Th'O projlrjuit) ihr Hertz auch durch ein ftar^kef Seden-Vcrlangcn oder Sccien - Frcude hirauf zu GOtt zu erhehen. Hinc non mirum, quod pariter in oratione prophactac Habacuci, vtpote ^w^mpraecen" /tf«i»y5i(S&"^///y«//cancndanidcdit.iuxta «. Ill.v. vlt. , /fi- ifta afr«'£luscxcicandi nota adhibita fiicrit. >^ec t% quod huicfentent iae obuertas» vocem ThOfaepe pf 4(centuf cobamrt cum f9cc ttstus pracceddnea , quae fiefmf feptrAnad. Ss " Id %li PSALML ?f»XLV* Wnamquc fieri ob affc£luf, colligitur exindc, quod et alia verba' ct particulac, cam primisverbutn^r^tfw^i'^DXcohaercant, alias extra rationem afFciHus di- icctnenda, Vid. Luc, Accent, p, zf. z^. y. ^2. Alia* de hoc philologcmarc mire difTonantes fententias collegitantehacM^IoPafchius in peculdifp. Wit' tek a. 1 6 8 T . ubi quidem poft B. D. lo. Mkhaelem in dtfp. Gryph* a, 16 62, plane (ingularcm propinauit,ctdef«nf^Rcannifus eft, quod fit nomen Dri proprium absque tamcn propria /tgni^camney quippc qu: vt cetera nomina, attribuit ? Nee fauct eidem vbiuis Mccentuatio c, g. in primo llatim loco Pi; III, j. quem reddit : Multi dtcunt animae meae non ejpfalutem (relauxiIinm;//?/'n'?0 ZI3\"l7Nil3 in Deo selaho. Germ. Beyderaaller- liGcchften und barmhcrtzigften GOtt. Siquidcm TtiO DTl^N^ per vtcarium ItAunacb funt diflin(n:a > quae alias per appofitionem cohaerere debereiK hac accentuum facie: t— I'?© D^"lSNanS D^W^ pl^ Cui nihilominusiren. tentiae fubfcripnteeieberrimusac ftupendae k^io&is theologus Dt lo. Diec*> inannus in Uifcell, Pred. p, zgo. m Not, Ver/:^, fiicum fermonem (i. e. carmen, vt explicat fequcns "nyj^D) bonum, (i. e. fcilarera, gratulatoriiim, ferialem. Sic ebracisfolenniseftphrafis ^ID DT dies hiUris ^ feftus.) quum conftituerim ego, poetnatamea (fcWn*! effedehre^ s^XTsT^ dare, G6haer«nt enimkaecduo votabuia-zw/Z/W/tfCt wtf- #//^/f.) Regi(Meffiac.) Germ. Mcin Hertz bf inget ( pr. />4V/ fc. vom F«ucrde5li,Csift^s) herfw «mcneiii«k^Hftfd), Qd9r cin tots, (ifce'rches PSALML 159 Hochzeit) Lled,indcm ich vorhabe (vvilicns bin) meme Gedichte (zu widmcflj PH XLV^. zu dedicircn) dcm (grolTcn) Konige (der Ehrcn Pf. XLYII. 3 . XXIV, y.) Vcrf. f. ^y\ p-iic— ni:yi iidm nni"*'?^' Dbi rfia i-]-n!n Et (in) glo- ria tua profperc €quita (vid. Luc, Eh. p. 392.) propter vcrbum verx- tatis , et exauditionem iuftitiae (te, Mc/Tiam , quafi affcrtorcm fuum in^ defincnter aduocantis, cxponente Gcicro, quamuis non newiTario et inuitis ac' cemibus y faciat futuracn primutxiK^/, ^/ ^at^W^ /«/?»>/<««. col!. PH XVII, i« quam Makkeph'm paritate membrorum paritatcm ctiam cooftrudlionis fubin- nuat, alioquiprocildubio coniunfliuusexprefTepofitiisiuifrct. Tremellius itidetn approbantcPi(caior«,in Iraperat. r cddk proloquere iufiitUmSiimU^^Qt' mas infinitiui cia«que nominafcentis vid. inZa^.f^;*./, 2/^.fignificatioautcni manfuetudinis hucnon quadrat, quoniam(i) femper alias ilia (cribiturfllOji (i) ob regioacnncglcflum. (3) ob copulam^ loco minus congruo cxftantemi quum alias di^um fuilTet eb veritatem , manfuetudinem et iufiittAm , qucmad- mcdum Lutherus priHS conftruxcrat. (4) Ob fenfum minus aptnm rcgimi- nis, quo altcrtitrum vim habeat adie£liui. Quid enim cfTet mAnfuetudoiufti* t'tMy f. manfuetae iuftitiael) Germanice : Und in folcher dcincr Her rliehkeie oderSchmuckzcugglucklicheinher , (cum rcfpeflu proplictico ad ingrcfluni Chrifti Hierofolymitanum adpalTiOQem fuamZach. IX, 9. Matth»XXI,5.)uni das ^Qr c der Warheit, (dafs folches erfullet 'w«rde) und Erhorung der Gcrech- tigkeit (Gottcs, dafs derfelbigcn voe'lig gnuggefchchc.) B. Lutherus duoc imperatiuosSD'^ HhsC pcry^r«&7wconiundosdiffrajcit, vtfih'^Sf fubdifti^dumL efletP/A/if4^»»<«^^!requente, ettum huicmaforemtribuitdiftin£lioncm, qnaoi eius domino RbhtAe. Sic enim Rbhia fuifTct repetendam , aut 3D'^ coniun- gendum. Deindc in translatione vocum pliC^nUVI paulo liberiori, und die elcndcn bey rccht zn belwlten, tmTW)! tribuit fignificatum affli^lionis, et ab- ftraftum fumfit pro concreto,ct piSf cum ellipfih, adeoque menti eius ad lite- ram redaftac rcfponderct haec, et (propter) Affitlfiortem (artlidos) ad iuJftfiAm, und dem Elcnde zumRecht. Sequitur : "|3^a'» niN^V "l"^in'l et doceat tC (i. c.rcipfademonjlret, vtreflc Luth. ct GlafT. Gr. S.cai. 791.) mirabilia (ia opcrc rcdcmtionis) dextera tua. Lafs deine rechte Hand (deincn Gottiichsa Arm €oll. K XC VlII, i . hf. LIX, 1 6. LXlII,i . j .) Wund«r b«yy cil^n* 140 PSALML PfXL^- Vert:- 9. tl^nO'vI? "^jn |tr"»^'^n"-{D^ M)'rr;&^y^/<7^,(^/)C4/^(ficctChaldac- ^f5Codemhoc vof abulo ny^lfpcx: .rimit ITIp, rrf/4 Exod. XXX, i^.)funt veftes ruae) magis quam ' veftes ; palatiorum eburneorumy(per veftes a.Mcfliae odoriferas limplicius cum Riuetainiclligtmiur regalia animac eius, et plane di- uina virtutuiiaornamenia, quae ruauiflimum rpirant odorem.) magis qiiatn (ecTTUtn ic^fociorum, qui^ laetificanttey (Iponfuns comitatu fuo, conf* MjRth.IX^ I J.Io.IIf^ ^9> Matthv XXV> la ct Lux 6br,^, j; j. cfi^f. VerC r^* f enif ">Ttry iSm yqsi m':)::^'^^ \ ^)r'ta) ^t filia Tyri muncre ^ciem tuamdeprecabiimury (v^potc) ditiflinu populorum , und die Tochter Zor vvird mit G.-fiicnckediltverrohnen, (Gnadc fur de!nem Angc- fichr ftiiden - o!len,) als die Reichellen mjter den Heyden. Conf. lef XXIII, j, t.5>. Ezec'.i.XXVI.XXVir.XXViII.Za.cli.IX,^ Senfus Ci% ethntd. inpri- ii)is7)mconuertcmuradCliriftirm» coll. PCLXXXVlI,g Marc 111,8 Luc, VU\j. dun honoriffccr et humititer amhkm reccptioncm in coramunionem etgremiumcccIenaeChrifti. LutFierus intcrpun£li'iui cbreacnoncon'^ormi- ter reddidif, dieTochrci Zor wird mitGefchencke da feyn,die Reithen imVolck Mf erderr vor d r flehcn , miaort Ttpbcb4e anterior! raaior cm' indens diii indlio- nem, (juam euis domino Rbbiat Gerefebatay vt vicario heic Athnathiy coll. Luc^ Accent p \ol et takmetr^ Fro ratione duarum propofi'ionLm formalium in nn303 pofl: \:ixetUT jitbnAcb ,•■ auc vii t\)?liu:m,(ira vf in ftnc praedrcatum re- petcndum fir^etDy "^T^JJfiirfubiedtuma/^^irZtfr diuerfum etgeneralc, h m. etUni vel imma diuUennter populof {mune^^iltui deprecakwturfaeiem$uam,^ m't^r^ ipfius Atbndcbt pracfentia aon i^^-^w recjujr^retur» Pfal. XLVf , 2- :1ND U)Lp2 f\Ti)L:i n*;Tjr Auxilium in angufiiis inuentus ell (Deus) valde (fcmper, omni tern pore.) Hic ferSasCimiAeK er planus liicrae eft eoB^ormicr, quameorumr,qui NiiffiJcon/l uunr cum HITJ?, auxilfUffifnfficienr^ fr46lemt§mumy rcpugnantc genere feminino^ quam Lutheri, coniiruentis Cttfn PSALML i4r ________________ — __. — ■»..■»''- "■' ■"■' ■ cum proximo l^"^1SO, cine Hiilffe m den grofIe»Noethen, dicunstroffcn P/.XLVL habciT- cum anomalia noff tafMum^eneris, (ed ct numeri, et ebraifmi. Sic nam- XLVII. que pro KS£D,3 dicendum fuiflet 1i31N!iD {c^u/te) inuenemm noff ceii patebit coo* fercDtiNui»»XXXUy25,Geti. XLIV, 34. Pf.GXVI, 3,Ioh,XXXI, xp» VcrC <. t=3sn*?M-"n"^y V-I-'^S ^'^^ Quiod ad flumen attincr^ Cprae%ii- tins ipfum SpmiumS) riur eius (Sfstf^s^cetq xp^^^fffjidlMv diufr/a eius dona l,Cor. X-I,4.)laetificanrvrbem Ceccleftamj Der. Luilierusrenflimcum conncxrouc fatF apte exprcdit, dennoch foil die Sts^tGotres tein luflig blci* benmitihrcnBnmnlein, licet in prima verfioneheic, et alias, iiteram magis pPCiTerit, der Strom mitieincn Barchcfterfreuet di« Stadc Gottcs,. VttC /♦ jij^sr iian -^hypi pp Efficitvoccfuay er macfe mit feinctn Conner, vt liquefcatterra;. ItareaiusLud.^eDieu, artenta natura prac- fixi D. Adeoque rton opU) el illam mutarecum Gciero aliisqucin notam Aceufatiui, nee vt lo.oruai addudorum PCLXXII, J.- et LXXXII, 8'.- \\\\\\s> eniro vcrfiiociT:: ercoires' {^ferempAgem^ quod omnino fiibffudiendum ex m. praeced.) ripliiD cumiujlitia, coll. P£ LXXXVy iiy huiis Nam m baereditatem habtt "IDS^ m omnibus gentibm\ Sic optime LuSh, denn dti bill' Esbherr abex aile Hcyden, PC XLVir, 5-, Seliget nobis (f:. ex dlis popuUs ct gtntibus colJ. v. praeced. et vcr£ 10.) haercditatem nof!rarn, vna cum excelientia Ccxrel!c»;i taereditatc) lacobi, qucm diligit. Sela. Qui fenfus genninns , quodapoftoli (quo- rum lermo in hoc pfanioinrroducitur) ecclefiam e:x gentibus et ludaeispejf concione.TieudngcliiCiiri^}.) Kcgico!le£luri fint, ex vircute literae re^lefluifr Verfio vcrnacub, er erv^ahlerunszii'nErbtheil, dieHerrliclikeirIacob>dencr li«b?t> reijuirit hunc vocum pofitum ci cocftru^ionem Jn priori membrot Ss 5 "finals t4J PSALMr. P/! XL VII. ^^^^"^ V^^^ irD^ adcoquc in mcmbro altero; non «ft ajf^ofih cxeg«tica XLVIIf, anCccccIaneipronominis V /. Verf. 10.' t=Dni3« ^mhH fiy labMina^^Dy ^rs^^j (Etiam) Principes populorum (coll. Num. XXI, ig. Pf. CXIM, g.) funt congre- gati (regno Mefifiacfefubici^uri coll. V. p.) yt populusvcl (Sxad^ popu- lum Dei Abrahatni , (Notanter autcm Ahab^m fit mcntio, ad confirman- damdodfinampropoliitaai devocationegentium V. p.et J. atcdimonio pro* miilionis diuinae Abrahama h^iiQjn eebenedieemur omnesgemef Gen. XII, 3. XXII, 1 8.G1I.III, I ^.): ^^ ^^^ \l^i— ^J^D QMSk^ ^DNam Dei Arnt (coll. Gcn.XL,8 Deut.I,i7.zChr.JDr,i5.) fcuca, (clypeij "terrae, i. c. princi- pes* qui prote^ione fuaidfuncrubditis, quod clypeus corpori , maxime Deo (Untcurae , vtpote quorum corda,ruQt in manu eius, et inclintat ea vt riuos aqua- rum) Oei , np iUius , qui valde clcuatus eft, Conf. Pf. ATC VIl, 9. Luth(i- ri translatio in prinaa propefitione ( die Fiirften utiter den VoKkcrn find vcr- famtnlet zu eincna Volck , dcm GOtt Abraham,) minori Sarkae tribuit pcrfe- £liorcm dift»n£lioncm , quam maiori Rbhiaey et 1 ddtiui fupplcult ante TT^'^ ; ia altera (denn GOrt ift fehr crhohct bey den Schilden aulErdcn) prae « fixum \ tnnfpofuit ab D'^H^'N ad ^JAO , nee emphafi conftrudlionis faiis- fecit, Pf; XLviii 15. :!n^»-'?V WJ^ N^n Lutherus voccm M'p-'iy vf vnam vlr- tens, er fuhret uns wie die lugend, pro fe habet Chaldaeum , R, Mofen , £tf- kach tobh y et ex parte Graecos ec Valgatum, Sed pracflat vtique fecundutn literam accipere vt duas voces monente etiam Mafora. Hie (np. Mesfias De- us nofteraeternusj ducct nos (vittute fuac mortis) fupra ipfam mor- tem. Conf. Pf.LX VIII, 21. Deolehoudi Domino fum rWiT\T\ niO^ ai ipfam mortem €xituT» GOtt der HErf^eifs auchdcm T«de (oder ^«enns zumTode gehet) auswegc. Iflum fenfum fcquantur Syrus, Varenius, et Lud, d^Di^u b^ ^ GufT^cius in comm, £. £.^« ^04. 4, itcm^uc cK Tillius bifs ub«r P SAL MI. J43 liber den Tod i.e. bifs dafs cr uns uber den Bach des Todcs ia die himmli-piiXLIX.I, fch€ Ruh vird gefuhret uod gantzlicli ubergebracht habcn, PC XLIX ,13. "IJI pY""^^ "^P"^^ 01^^"^ Heic cl. Tilliusinuitisacccntibuspa- renthcfin format , reddens ; Vnd dafs ein Menfchc, dcr in Wiirden nicht blei- bet, vvirdgleichdenThiercn, vvelchevergehcn, Siccnim inDiNT pcnen« dus fuiflet non femur , fed dux maior Hl^bia. Rcpugnat quoquc verfus tIc. 21.1 Verf. If* "^^ CDVT ni)0 Vvi? blSJ^bijNJyD Sicutpecus (faginata ctmaaata collv. I j.j inftatummortuorumlocantur, mors depafcit eos, '"n*^^ *ii bDTD Tisji rrh^^i (DTSfi.) ca'n^s:^ ^pth iicsi^y:;'^ caS ct dominabuntur in cos rc<^i illo man6, (futurofc. iubilacoglorio- faerefurre^ionis die coll. iCor. VI,2. ^.iiare^eChald, Kimcb, Vinar.BcIgae) quando rupes eorum fidemquc legatus ad cos) crii ad confumen- dum (latum mortuornm, ex habitaculo (uo (appariturus, coll. 2 Theff. 1,7.) Itaomnisobl'cuiitasjqaaein hocloco intcrprctibusoffunditur, adla- ctm accemuatiofiif d'ifpakic'it y ad quam Varenius^./. et Rcinbcckius indc^r. Accent. p. ^62, praeaJiis tutiusincefferunt, Luthcri et plerorumquctransJa- tiones tn voce HwiS ' coniim^a '^o9iM\^a\. Athnachum^ Luthcrus quoqne poftriabuit/rrf^7£v«w D in /DTD, faiHa infupcr ensilage mmeri in pronomin^ )0, «t nominO"^ infokntcr reddito per trgtz^ r^in^ na^nHhJfSM Dcbs fortis, Detis, Iclioua, Notari ineretuf,qtiod in hoc p{.iln-'0 Afaplii triasnominum diurnorum tribus acccmi* bus difimBtttis infignita fir? cum transpojitione infupcr minoris cnm maiorc, iicutt in loco parall.Iof. XXII, 22. vbi praeterca cflgcminatio emphatica, du* pi^xoccurric fignuoi paufula^ ^fik enphgnrnm^ non fan(! £iif ,^nipkaii %\ xnyi^e^ «44 PSALMI. PC r rio, aainaJcanaas tres rcaliter diltinttasmdcitatepcrfonas, (qiium ct iplimct vetercsludaei verba Pf.no{lriintcrpretenturdetribus|rinDwd»d&V i. fropr'teta- tlhus (}3ti(om\\h\i^^ in ijuibur .creatut fit mundut, Vid. Raymund, Pug. Fid,p, 494 §• X/.) absque v'Ua quoad originationem inaequalitatccfTentiac, volunta- tis et maieftatis. Ac proinde duo priora naftiina tion vcrtenda funtcutn non- n\i\\\sDeusDeommieboua^TiQzz\im.Lnt\\eTQm\.z:lo(ti't^adiefliuey vti nun* quatn vrurpatur,der ftarc'keGOtt dec HErr,«t in prima verfione Pf. inucrfejder HErr, der iina.htige GOtc. paulo diftindlius in altera: GOtt derHErr 4er Michtigc. Nee fatis explicate D.i. Prof. Francl^ius inObfem.Bibl p, 5 94. in ifto didinguit der iJiarcke, GOtt, derHErr. Vid. ;cl. Bcckii D'tfquif. harm, p. i<^> f^ij' qui banc n ,>minum diuliiorum dtfim6iionem emphaticam cxpiicadus efFert: der ftarcke GOtt, der Dfeyfahige, (v.elDieyeinige) GOtt, der tfeM wefentliche) HERR. VerC 2# tva^n JD'>^t'?J^ ^ji-^-ShDO :;V!iO Ex Zione perFeaionepuS- (Critudinis (i.c»pcrfeac pulcrocolL Thr, lIjij'.Ezech. XXVII, 3, XXViI],u) Deus apparet, Ita iuxta noxmrcw Accentuationis vna propotitione effercn- dum eft, qucmadtnodum pariter B. Lutherus tarn in hodierna, Aus ^Ixoxa brichtanderfchoneGlantz Gottes, quamprirna verfione, AusZionerfcheinet die vollkommeneSchone Gottes, fuppofita tamen alia conflrn^lione acceata- umqaedifpofitione, videlicet jVW JD-^nSN •^a>-"'7'?2Di JVSiD ex Zhne^ \\ perfetHo'pulcritud'tmf Dei j elucet \\\\ ethinc alio fenlu, defulgorceuan- gelii et Mediae (ub N. T. coll. Icf, II, 2.3» ct Mich. IV, 2. 3. quern quoquc cum Brentio,<3siero, aliisque adoptauitSchmidius^cuiquidcminiioccommunUcr intcrpres dccipiuntur, quod putent vnam in vcrficulo contineri hoc ipropofitio- nemjquumreuerafintduaeaequipollenteis, quarum vna expo n at alteram, h,ra. t,xTJone{t^iVenii)perfe[liopulcmudims: Deus {Me jf as) exfplenduit (exinde,) Vcrum, n« dicatn vde gemina ,ellip/t, siplc potius decipiiur, quoniamficin *'I1'^'"^SdO requirerctur ^tbndcb ; isquc fcnfus difficultcr ctnonnifi coade huic pfalmo applicatur,neque minus fententia AuguAiiii //^ G'/y. i>. 1. 20, €,24., Caiouii.Var. adb. L ali jruinq;de aduentu nouiflimo ad Judicium uniuerrale,coll. Ar,p, 5 07.) valde. Und um ihn bee eingrofs Wetter. Ailudiiurad horribilcm illamtempcftatcm ad mon tern SI- _ nai, ad tcnitruailla, fulgura, ct flamraam montis. Ex. XIX* et XX, Ebr, XII,i J- 2 i.q. d. Qucmadmoduin olim valde ttemefccit Deus populum inpromul- gatione legis ruae,> ita nunc cadcm C«rhiica malc^CQ Tuii craiTuoi illius abufum vlcircetitr« Vcrf. 5. :nnT— ^bv ^n^*^ rro Pangcntc$(^w>^«^^/»/r/^f4»/,yidciicci inpatribusfuisj focdus mccum (itanamquc/<^^«««heiccxponcndumcft, vt feparatum cum prtepofitionc pro ^Oy 1. ''^N H^lD Gonf. Lux Ehr.p. 370.) iuxta cum facrificiis, cum rcfpeilu ad Exod. XXIV, f « 6, 7. S. Hoc pa^o (iruamus naturam et vfum pcrpctuum phrafcos f^^^ P^")*^, V'i^.Eir. Etjm^ p. 11, Pi. quo veto abludic vctfio germanlca , Rauppio apptobata* ik dgaSunJ ixi«htac]|tfOp4«oqQpfF«r. S^uU^ctcommodo, 146 PSALML Pr.L.LI. VerC 25* '':3jnD> rn'h nsx Quifacrificatconfeftioncm, (i, c. qui mc vult cokre et confitcri, coll.v. 1 4.) honoret me rc^, veraque fide ia Chriftum* vtpo[c CD'^nb}^ "^rOT facrificiis D fuadet ct ipfa reset vis coniug./*/^/,ctoppofitio. Opponuniur coimhaec verba cultui hypocritico ludacorum in praecedentibusgrauiternota- to.) "]n C^3tr^ ctquiponitviam (itcrum cum epitafi rcdam, oppofi- tam flexuofae et erroncac viae colendi Dcutn. LXX ct Vulg. pro nUJ Icgerunt D^ Schin pro 5«» vcrtentes ibi iftvia. Ncc aliter in fenfu Lutiieru?, und d«i$ IftderWcg.) :t3^"1,'?^^ )f^\l USHNi videre faciam cum cumgaudio {y\i.Luc-Ebr^p.l%j.fe^,) falurcm (np. remi/noncm peccatorum, iuftiiica- tionem, pacem confcientiae, et fpem vicae a<(ternae) Dei (i. e, medm vid. Lux Ps, LI, 6* •^n^tijy -]>j'^y:3 y-yii ^n^rlDn i ^-ID^ ^ Tibi foil peccaui/ct id quod malum eft inoculis mis (i.c, tibidifplicct. Vid. Ebr.Etym. ^.1*5^ 24.) id ipfam, inquam, feci. Ab originali peccdto m. i. iuxta quod emnis ctiam renatus y^//Z)« peccat, etpcccatorcft, praeccpsferturoradoad a^ualeiUndet r| 5g\2a^o^£V)j? ; fed etiam t>?? eV/- •S-u//i«; it)jKKo(.^i!gY)^ y^ rriq d^ufrnq d7fOTe'kS»>^«/ccIcbreturfoIii3 Deus, Tec. verba fqq. coll. lob. XL, 8. lef- XLlIIj 26.Qu3 rationeputem,dubium iilud, quod mouet Varenius b. L itemq; X^3Lnz\u%interpr.^br.Cb.p,\% i .feq^uomodo np. y^/r D^^y?;'«^4 apeiirentur.) tu me docesfapientiam (he. artcm illam apcriendi , fcil« confefTionem ingenuara culpa c coll. Pf. XXXII. Sin tZDf^OD cum aliis nialis vcrtcre in dbfconiito ^ (quod tamen non proprie fignificat) intelligcn- dum t^ fit pr9f undo myQerio euangelU f quod v. I O. vocatur gaudium et Ueti- tlt exhiUrans ojjk contritAt cjuo docetur pcccator, in Chriflo obtin«ri vnice gratia m ct rcmiffioncm peccatorum , atqueomnemveram fapiemUm, vtpote itiifuoomnef tbe/aurifapiemtae ctcogmtionis funt reconditi Col. II, j,; Translatio vernacula, du lalleil: mich wilTcn die heimlichcWeifsheit, ali- amitcrum conftru£lioncm acintcrpun£lioncrafupponit, np, DnD3 DODHI : "^jy^nin (nDinoi.) Pro pcriphrafi adiefliui ctiam habct Gla/Tius Gr. i,col,jijlt VcrC 9. nn]n^^1 3W^ '^JHlDnn Expia mc hyCTopo vt raundus fiam. Dauid non potulthocdicererenfulegisMoraicae corporeo. Nam peccata*' alia eluebautur fanguine vic^imaeopehyiropiadrperfo. Adultarlum vero*' et homicidium aoa cram de illorum numero, quae erantDauidiscrimina;** vt nee id(}lolattia> Tribus cairn illis expiatloncmnuiiamlcxfuppcditat.^' Tti Itaquc 148 PSALMI. fClL LVI. 'i^^^^uc Dauid verbis vtens Icgalibus cogitat cxpiationcm fpccic dluerfam : ni • j^mlrum earn, quae inChrifti|fanguincrcfidet, retroquc viam fuam ad Dauidem o>vsque et vltra exporrigebat. Ceu doftc in hunc locum commentatur GufTctius l.c.^.i/^%.h. £tGeierus/f^;&./.breulter: Sine dubio rerpc<%'um habuit ad id, quod hyffopi adiperfionc nouerat pracfigurari, ncmpc ad fanguincm Mcffiae,^' Fropterea nona facerdotc, fed a Deo ipfo expiationem petiit Dauid. Ceterutn ex antiquitate Ebraeorum de hac alluHone Dauidica ad iuflrationem illam, quae xnediante hylTopo in aq^uam vaccae rufae cineribus mixtam intia ^^^^fin>) dentes eorum funt vt hafta Tt 3 ct ,50 PSALMI. Pf. LVIII. Ct fagittac. etc. Ita vertendura eft iuxta accemuAtionem , quam vcro gr§- uiterlacdit verfio Lutheri, luutattcndendj ad Mercam Muhpachatum^ iiieius feruo /<»r4f^/'(?^«A'f/V/j",;incoquecoufidat, meumy^ioro- bur vnicum cs o D»us ! Ps. LXIV, 7. : TOino u»sn von ,rmS'iJ» '-"warr' Scrutantur ini- quitates, (CZ3'^lDN diccntes, quod ex verf. praeced. fubaudien- dum vi rcrbi fcq. I. perf.) pcrfecimus fcrutinium fcrutatum ♦ :p»y nS"^ ^'"'N 3'ip'^ Ct intimum' viri (Dauidis), et cor profundum (k.fcrutatum f. expltratum eft.) Germ. Sic forfchcn nach Borsheiten (obfie Tvefchcbcymirfindcnmochten,) undfagcii, S^ir habcn volikommen crfot- • ' fchet T^5 PS A L MI. K LXV. fchctjbeydcdesManncsinvvcndigcs, und fcin ticfcs Hertz (^aj er im]Sinnc flihrct,allcreincgchciciic AnfchlagejGedanckcn, Tiihtcn undTrachten. Lu- thcrus pro VCt^ videeur IcgiiTc ^3^.[3 occuUantt haltens Heimlich, habct- quepraeeuntemRafchium, cuiH pofitum eft pro 13, Quanquam talis per- mutatio literarum congencruraccu in aliis ita ct hcic pofTct obtincrc, vid. Luc, Ebr. pi^' modopro (_) adelTet (^) , ncc ill:e fcnfus iam praccefTiflTet, dum impii nanam fibi inuicem, pDiO^ occult aturos fee j]e Uqueos(i. e, confilia, frau- des, machinationcs, ctfacinora ilUtjyeantia) itavtriemovifurusfiteos, D^ forma "l^On confufa cum quiefccntibus IV vid. Luc^ Eh. p. 237, fin. Ps,LXV,6. XiVp^ *^1^^ V3VJ^^ p"l^^ ! W"l"i;3 Formidabilia in iufl:itia(f. iu- ftc)refpondes (realiter f. exhibcs coll. Gen. XLI, 1 6 EccLX, i p )nobis Deus falutis noftrac^ Germ, du crweifeft uns (lalleft uns erfahren) mit gutcn Recht fchreckUche (v vunderliche) Dingc, (vvclche uns cine KindiiGhc Furchi^ dencn Feinden abcr cin grolTcs Schreckcn cinjagcnj Da GOtt unfer Hcy- laad- Lutberi verfio hodierna, Erhorc uns nach dec vvunderlichcn Gcrcch- tigkelt, banc poftulat conftru£lionisformatn ^33yf^^ N'^IJ p"lS£3; aft vctus literac eft tcnacior , du '^ irft uns vvundcrlich antv vorcca mit Gerechtigkeit^ Verf. 5^; jpnn anin "^pia ""^'^^C EgrefTus (per mctonymiam abftrsfli pr© concreto^^W/^/?^^/) mane et pN^lDingrcfTus, quodvi correlationis fub- audiendum) Vcfpcri (i»c, homines manccgrcdicntesadiaborem, etvefperi reucrttntes ad quietcm fuam. coll. Pf, GIV, 2 j . Defcriptio pacis. vid. Glajf^ coll. izi6.) cantare fads (exhilarasj du macheft frolich, die ausgehen bey- de friihundfpat, ita primum Lutherus, pro quo poftmodum geocraliusi wat d« vvebet,beyd« d«> Mtrgens ttad desAbends* Vcrf. 10. c=3^D Nho ea^nSN i^a nsn^n r^ii (ct) Multum ditai «%iB| nugDei (nubibus) plenoaquis, Ua rc^ iaurpo&^oQii ootu^ las PSALML 1^5 las ohferuant Junius etiPircator. Alii cum LntFiero inrP'^'sIJ^i^ f cquituat acf pf, LXVf centum paufantem JMercam Mah^acbatum^ LXVIU Pf. LXVI, 2. t'lhbnn "^liD 1lD*»t:^ Ponite(dudte)gloriam,laudemelus, (Dd) hattctcsfiireineEhre ihn loben, Que-nfenfumrcilius aliis tenet Abcn Elra^ con^tmzjAU accemuatioHe^QXii vero aduerfatur conftrudio Geieri, confiituite^ efficitey vt gloria (vet glonofijftmd) fit laus iiuf. S»c enim in 1C"^^ ponendus ixxx^ti Rbhia Gerefchatut y Luthcri, tdhmcc ilin (vel vtprius machetreinea Ruhm) herriich, fupponit elli/ffin^ pvopc Tp'D, quod tuna latinefonaret, j^ntfs (Ufptf w gloria (\.^* gloriofe) laudcm eiuf. Ps, LXVIII , 2: ^J1 T^^^^ WS** OWN Dip*' Surgat Deus, (vr) difpergatitur hofles eius etc. pfaltes aliudendo ad verba Mofis area proficifcentc Num. X, \ 5.foif3nocca(ioncarcac trans'ataein ciuitatemfuam , in fpiritu^prophe- tico rcfpexit ad ilUus arcae ancitvpuraChriflum in carne venturuci cum mirabili potentique effe£lu, Vid. Seb. Schraid. i&. /, Vcrf. 7, ^1■^t^•'lD^ n^VW J^^I^^D Educens vindos in reaitudinibus, zu rccluer Zeit. Quam lignihcationcm radicaiem vocisH'^'^^^lDS pr^efcro cumRafch. LutherOjBrcDC.Caiet Auenario,proi>ter/>/'>«;f/'^7?/'W«^»» H et aeceri'* tuAtionem ; quoniam in notionc vini.ulorum^t\ i.atendyum omninu rcquircrctur praefixurn DtfAr,coll.Icf.XLlI,7;ct conflru£lio multorum vin^os catenui eontpc< dibtu exigeret coniundiuum Mmach in tZD'^TON, ceu confirmac colUtio ,lob. XXXVi,8vetIer.XL,i. Vctf. i: Iremeidt terrd^ ettdmc^eliftilUbdnt (qC liqucfacli et idtctifuri, qui *Iia$ fugere dicuntut coram Dso, ) d fdcte Vet; C3^7l*?N '',1320 ^^"^D HT Vu ' hie ,54 PSALMI. Pf. LXVIlI* hie Sinai {k^tremebAt) eracmbr* praeaio repetendum , coll. Exod. XIX, ig.' indicio ctUm /ithnachi incomplcti j coraiti Deo. Vbi LXX, Luthcrus, Rauppius pronomcn dctnonftratiuum HT non con/lruuntcum Sinm ^ quod tamen vult feruus Mercay coll. patallcHfmo lud. V, 5. fed cum dl'*n /N co-^ t Am Deo hoc r Infigtiiter licet diftcrminato per JWtfrf4wil/4i>/rff)&/^///w, ct turn prope ''-3'^D faciunt eUipfin D in Sinai, vcl regimen 5, itaquctcrminumprimic propoHtionis non attendentes illam dcmiim finiutit in dthnacho in metcicis iflo minore^ Ver£ io«. rmn:rO nbK rSHh:^ ,"|nhn3 Hacreditatem tuam eamquc (ita refte 1 tcddunt TremcUiuS ei Schmidius) lallatn quod attinct, (ita ae- sue rc£lc Pifcator^ Schraidius» obfeqiiens7»j^jr«w alias otiofum) tu frrmadi earn* Per baenditatem vero hjftm ac dcfatigatam intclliguntur pit ct fidcles ex V.T. adnouum transcumcs ac fpe longl^ima adacntus MefTiae languid i, pec ilium iam recreati,/>/««/W liberali£lma dotiorum Spiritus S. in fcflo pcntcccftcs ctdeinceps locl.III, i. 2.IeCXUV,3.Ad.II, 3,4. VIII. 17. X, 44. 47. eihi- larati pkneque confolidati. Ceter um merito cl. Bcckio/. c,p\^ z$(f»fy. vapulat Dn, Prof! Franckius in adoptata^/impticiter absque vlceriort diiudicatione ver- lione Saubertiana totius verius> duGOtt liefTeil deine Giitigkeit von oben hcrab rcgnen, ubcr dein Erbe ; Und da cs fchwach war, ftarckcft du cs, qui e praecer siiincgicxit Atbnacbam, voce *)r\in5ad praecedens membrum tra£la» Qiutntameo zli^s accentatifi/tem contra Lutkerum vrgcce l^leat. Vcrf. II. r^2["n3^^ l^ty^n congregatio toa (vt cxpficant Ebract fere etnncs. vid. Rafchi, Aben Efra, Kimchi, cum iisque Bochartus in Hieroz, P. /. /.774* Ita etverf. 31. it. 2 Sam. XXIII, 1 1* I J. Scd quarc a fignificata communi^i^/Wtf recedcmus? acccipientes autcincum Seb. Schmidio tropicc dcgemiiuf fern et Dei fgnArijTy quiDeum hadlenus non magis,quam beJiidCy Gognouerint ac coluerint.vt non immcrito ^^y?wtf et V. 24. crf^f/ r//r«j:,voccntur, aquop/>i*«a fpiritualcmhabcnt.Quibus addc,quod ctiamChriftus muIiercmCa- nanacam cumf^»^comparct,Mat.XV>id.Sic ct PCLXXIV,I5^. boftis Z)«dicituf T^T[ bcfiia oppofita turtnn itidem mecaphorict. ic« Hdcli a^Qido. Vbi quidem PSALML ir5 re£lc reddunt curaChald. ct Aben Efra, Gcicrus, Rauppius, pro alioiumPi^ LXVIIL congregatione, caterua. Et addtibitat h. 1. Lud« dc Dicu, an vspiam H^H pro ccngregatiomzzzxfmxxx'i) habitabutit inea vel inter earn fc, nShJ hde- redttdtem i.e. gentiles ccclefiac ChriftiafTociabuntur) ^OV? ^")ri3'^D:D p^ri :D*^nSN? confirmabis (t//«<^np. habitarc) pro bonitate tua huic roifero populo, (qui antea Ifcjlia. diccbatur) oDeusJ Notctur, quod idem vcr- bum \0 vfurpctur de credentibus ludacis fub prirnordia oeconomiac N. T. iplo aduCDtu Mcfliac pienifTimc <:ortfirmatu^ et dc gentilibus in cadcm fide ib iilum tonprmandU ^ idquc iadicio diucrfi t^mporis pfaeteriti etfut»rf. lam optimc fe habcbit verfio gcrmanica, GOtt, da labeft (tcI du vrirft iaben) die (^diefc) clcndcn (Heyden) mit deincn Giitern (die du ihncn, da fie vvey!and feme gcvvefen, nun aber nahe vvorden feyn durchdas Blue Chrifli Eph. JI, 1 3. gefchencket haft.) Quod pukhcrrimum difcrimcn temporum verbi pD noa obferuauitpieiitiinmus iuxta ac {olertifTimus B. Geierus, quandopSfl verth praeparAf (i?^»»np.hacrcditaccna.) Nam quid opus cut itcrumf raeparatme^ <|uippe quae iam praecedit verf. 10. ct habitano illam pracfupponat* Verf. 12' nOK^I^^ ^;3'nN Dominus dabit verbum (prtcdicationis), ;^n NDi£ n"^^^DDn cuangelizatrices (dabit,) exercitum magnum^ Sic fimphciter vcrtcndum. Non «nim patitur genius cbraifmi, vt vertatur: tuangeltzatricum exercitum magnum , vcl efi exercitus magnus. Feminae aa« tcm V.T. (Exod.XV.20. iSam.XVIII,6.7.) typi fiieruntminiftforum N. jT. Nam quemadmodum mulleres iftac Ifraeliticae cxoptatiffimam*' illam liberationena exAegyptiaca feruitutc debitolaudumpraeconioextolic*** bant ; ita quoque apoftoli, po ftquara in vniuerfura orbem ad pracdicandura'* cuangdiumomnicreaturae , Chrifli mandate abierunt.Matth. XXVIII, ip.*' Marc. XVI, I5» lac£li(T)raamiftimliberationcm,quadcmanuinimicorum** noflrorum perChriflum fumuslibcrati,Luc.1, 74. Gal. 1, 4. annunciarunt/* funt verba B. Uc, Dan. Mullcri in DijfirtMe Militia ^poJloHcA §. S. p.jj, Verf 13. OT** rl"^^ ^ytC^\ "^3^0 Reges exercituum (np. euangclizanti. urn vt praeccdit, i. c. Apoftol') fugicntfugicnt: (i, c, praeproperc et fine vlia mora eaangclium de gratia Dei ia I>C pertotummundumannuncia- Vv j8 bunt iy6 PSALMI. ]?£ LXVIII. ijotit) i^h^ p^nn i^"^ii^131 cthabitatrixdomus f. mater familias (i.e. cccicfia iudaica^ * Nam a ludaeu v^nit falus lo. IV, 22 ) diuidetfpolium (i. c, bona fua et thcfaucos codeftes in Chciflo ex aequo participabic etiamg«n- tiiibust, Verf. :4. tTD'^ina^ p3 pSDTW^^'DS? Quando cubabitis (o eccfcfia colteda jnilitans) inter difpofitos ordines caftrorum, (etrpfaeportae inferorum vos;'funt;oppugnaturac;) ^ODIi HSPtJ HJ^"'^ "^SJD eritis ficat alae CO- lurobae (illms diledae Cant. H, 14/ VI, /• Matth» X,i 6.) quarutn quac- libeteft obdu<5la argento, :p-^n p*;p'^''3 n"ni"13M'1, ct quaelibet finna eius auro fulgurante felediflimo. Verf. ij» •pqte :fttt7n nD ci'^3'?o "^n^ ^in:3:3 Quum disfipabit (coii. Zach.II, 10. al. 6. Ezcch.XVII, 2 1.) omnipotcns reges per earn, (videf. n^T Qolumbam. itafimpliciasconftruitGeierus) albefcet ficut ftix (i.e.fum- xna eraerget fercnitas vel pax) intenebriscrasfiHimis^ Ita idem Geieruy, vt congruat cum voce i*\^Dlir, Nee minus appellatiue per vmbram reddunt Chald. Kiraehi, Muifius, Luth. Campenf, Pierique cum Vulg. accipiunt vt Bomen proprium montis XAlmon, fiti prope vrbemSichcmxntribuEphraim, cuius fitJmentio lud. IX, 48 quem Aben E(ra perpetuis dicicalbereniuibus, €t quem arboribus obfitum, obfcurum vel vmbroriimexindefa£lum tuiiTe, colligere iicet ex 1, e» iud. Quanquam de niuibus ilii? perpctuis dubitat C^ierus» VefHiS* ytm ^sSn ti^^tsyy tS'^nbh? r^^-i quod attinct ad currus Dei, (i. e. cxercitus ange'icoscoli. 2. Reg. VI, 17. raetaphora indedcfurata , quod xniUtcsfaltem pra&dantiores curiibus veber€ntur,quum praeli^tiiri eftent, coll. lof.XI,4. XVIf, 16. lud.lV, 5. I. Sam.XIir, 5. ctaJibi, snnotanteRauppio k^l.) illormwAimdiwcXpyriadcSi lawfto millia uerauoiiis (ie»millies 1 mui- PSALML iS7 f.mnltotiesiteraraecolJ.Deut. XXXIII, 2. Dan. VII, 10.) VbiprimumM^r^^pn LXVIIL M/«/'/'<7f;&<7/'«/aiultcrumcodicumiD tZD'^Jli^'^ nobis cumVarcnio merito eft fufpedluS; turn propter Wabpacb in 2D1; et Munach in ^2'7Nf, pro r\^3^ captiuam eftentajii turb.int laptiuawy coll. Col.II, 16. LutherustransfertrwJD traicdo pro ^"Ip '^w'^D3 in Sinai fanclitatis, im heiligen Sinai, nee fcnfuaeque comtaodo* Verr. rp, ;n3^n'?N rr^ifD'-i;^ tZr'^TO ^^^1 Vbi prrma^ verba !^^^l nZl^l'^'^D comrauniter cum praecedentibus ccnfti uur.t, cum exx.«u« ^j atque ttiam pro refraElariis » icil. accepifti dona. Sed pr 3 cftat absque membridis- fuptionefimplicius'cum Vareaio et Sthmicio intetprerari : quinetiam ipfi (hadenas) rebelles (gentiles) erunt ad inhabitandumlah Elohintr, -" Gwm» Iaau;IldieCt'i^iKr^^'i'f«I«tfpenfti2€u(Heyden) vverd^aftynzumbe- Vv J vvoh- 1J^ PSALMT. p; LXVIU. vvohaen Gottes dcs HErrti. Id eft, Chrillus adfc^ndcns illos ad rcgnum vo- cabitcum^elicum, vt ita ^aliE'ohirn habcat fchecMnnm fmm non falrem m ludaeisciedentibus, fedetgentiiibus, liaacnus«V>3\Xo7^j^o -]^q'i3 ]'^tr'? mp 'i\hT\ xnonijyDh vtintingaturpestuusinfanguine, (coll. Pf.L VIII, ii. txEbr,etym pAoi.) lingua canumtuorum (i.e. militum Romanorum, te Dcum ei Dominura McfTiamin accrbiffiaiapaflionetua allatrantium ct mordendum coll. Pf.XXIf, l7.iI.)/«//«^4/«ri«y4»^«/«f (quae verba funtuerandaj hoftium (pr. ^^ bo- flibut np.Iudaeis flucntc) vnius cuiusquejeorum . Dc crucntiflima namquc ludacorum per Romanos clade in cxcidio Hicrofolymorura vltimo hcic agi cum VinaricnfibusetBugenhagio autumo. Germ. So dafs du in dem Blutc dec FcindcCdet liidcn) vvadcn m6chtcft,und dcine Hunde(die RomifchenSolda- tcn) dcrfelbenBIut(als'Wa(rerftr6hme)leckcn mochten. Contra difpofitio- nem accentuum vertic Schmidiiis : vt imprimat pes tuus in fanguinent linguam canum ; de hoflibur^d^ unoquoque eorum^ Athnacho maiorcra tribuens diftin- £lionem , quam yiercat Makpachato* Eademnon tantum viapcccatnoua ilia vcrfio cl. audVoris in dem Uz^sv. Hcbopffer P. IX.p.776. ddrum 'ivirddein hlutiger (mit dcm Blue deincrFelnde (chongcfarbter) F«/?^/>Z»*/f derner Hunde, (deincr drgften Feindc) ufiter denen die dir mit derfelben (Zunge) Feindfeligkeit efWeifen^verivtifiden '^ fed ctiara, quod tZDHIS vt pcriphrafin A;/;^««/, A^«f«/ clcgantcr colludat.) dominabatur illis, ftyrannice ex pijblica fynedrii au£loritate. sy^Tnioov KireikYj^ -^ etiamPritl- cipes Sebulon , Principcs Naphihali ( fcil. erant ispidath eomm. ) Mcntio fit haram folum tribuum I qiioniara his inprimis magna lux exorta crat per conuetfationcm et pracdicationcm ipfius Chrifti ct Apoftolorum. vid» lef. 11,2. 3. IX, i.colI»Matth.IV»iy,i6, quaeveromaximopeieiisaducrfariac magisamabanctenebrasquam lucem iftam. h.i(\\yiA^TSi Eimamtrimnparuum interpreter parlt^rdeP<2«l(?>aft non vt apoftclo cum Theodoreto, Bugcnha- gio» Calouio, Geicro, Altingio adb, 1. torn. 11 0pp. P. 3./ uz. a. Vilringa S. Obfer. Mb, j.f, j. fed vt acerrimo adhucperfecutore. Quicenfequcnter principis ludae cxjpViCiDt de apoftolis^qui dicebantur/ratres Domini, vt 7^^ tf^«# minory Simeon et ludar \ Sebu\on tlN^pbtbaM deapoftolis ceteris ex G^Iii^f^'i* ottisjVt Peira, Andrea, et Philippo, Verum hoftibus licet cuan^eliivtcunquc frendentibus frementibuj, eccleftaChrifli preflfa non opprefTa sV/v/jckv fuunck caneicpcrgir> ChriftipotcntigubcmaiioneacdefeDrionc freta*. VerC 1^0 ' PSALMI. PaXVIlK Verf. 29. HTy y^rh^ nV:^ Praecepit (Cm^e promifit coll. PfLXXf, 3.) Deus ( Piter) tuus robur tuumj nrJV.Ss r,\^y robora ergo te» O Deus! {indue tCy 0 hhoua ^ fMrt te acdfige Pf. XCIII, i. indue robur bnchtum hheiue IcC U> 9) J^^^. ^^,^ '^^ id quod (alias) praeftitifti nobis* Germ. Dein GQtt (d-jrVater :hat deine (Gottl.) Machruns verficheit, (dcin niicht!g:s Rcicliautgcrichtet,) fobcvvcifedocho Gott ! diefclbeMacht, (dalTelbe Retch ubtr die Fein Je de-'ner Kirctie) die du uns ffonl!:) bewiefcu haft. Quae verba eiu?dcm fere funt tenoriscumiJIo, (juod ecclefia noitra canit; Bcvveils deine MachtHErrJEfu Chrift etc, VerH \i, Pfalr/ium hmic LXVllI ejje ingerjiorutH crucem, et interpretum opprobt'i' um y in quo tot fcopuloi-iCttotlabyrinthoi, qmt vsrfus et quotverba^ztnt fen* tentia virorum do(5iiiTi -norum pronunciatcl. loMirQkxMs in Exercit^Bib XVIIL adh.Pft loojuiciirethiccecumprimis vcrficulus. Vbi quidcm longius petita videruriliorum interpretation qui TO'p T\Ti v^xt\iXi\. congregdtion^tn arundinit i. e. gentcm armatam longis fuilibus vel hsftis inftar arundinis, vcliui Aben Erra^Kimchi, Ar.Mont.Varabl. Pifc«Giasfius, Bochartus. Necplacent, qui accipiunc de Crocodilo metaphorico fiuc rcge Acgypii, vt typo Anti ChriOi, vid. Geicrus , quoniam fie non bene conucnit cum verfu feq, vbi cxpreffe AegyptiadDsum coniicrfio cclebratur. Magisvero placet Rafchii mens, cui befiia arundmir idem cfl, c[\i\ porcus ftUae inter calamos r.arundinesdegcns Pr. LXXX, 14. cum quo putat coroparari Efauum^ quern quidcm ipfafcriptura vocat (BslSyiXovprofanum Ebr, Xil, r 6. Praeflat tanaen, vt in gcucrcaccipia* mus de hominibus profaaisjCt luto terrenorum bonorum addt^is ec inhiantibu?« qui margaritas cuangclii pedibus concukant, Matth. VII,6. ct congregA' tionem fortium taurotum de magnatibus ct principibus eoruna, coH. Pf. XXII. I 3, 17, ttvitulof lafciuicntes et recakitranrcs dopopulisincr«dulispc- tulantcr vcibo cuangclii ipfiquc Clirifto aducrrantibus. DaiHO rcf«rtuc pec PSALMI. i6t' pcrdiflributioncmadvaumqucmquetauroriim,vitulorumque.Atquomodoadpf. LXVIIJ, haecanimalia quadrant/r^^w/w^^y^iw?, parmnifl'saeflimata? Proinicma LXXX. lim refcrrc ad Chriftum, ad quem in praec?dentibus et fubfequ^ntibus dirigt- tur camicum triumphalc. Vt aico rotius verfus vcrfio haeo fu : incrcpa (cohibe, debeIIa,conf.pr.IX,6.) beftiam arundinis, congregationem fortium taurorum vna cum vitulis populorum , o conculcate (vcl qui conculcari te palTus cs) pro (paucis) fragmentis argenti; (fuc cin venig Stuck Geldes , triginta nii-Hirum argsntcis vendite et cnnte) difpergc populos, (qui) bellum diligunt (contra te potius, quara gratiam tuam, tuumque regnum.) Confer de propcfirohocfenfu paraphra- fin Schmidianam , quae taraen fupponit in voce d3^0y Mercam Mah^AcbA- /«w,vt nempc fie faluetformampraeteriti'^TS, Verf. 34, CDlp^^^^iOty ^msl DD'lS {CAntte) incquitanti coelis coeio- rum antiquorum, Intcrccdit in verf. 19. etc. Scd vis iliius praefixi cum GuiTetio L c. p, 312, a. et cl. Steenbuchio in dtfp Hafn. de lujlif. chr.pajjl p.$. hoc modo effercnda efl: Deus, tu nofli vtres fchabet quoad ftulti- tianimcam,dcftultitiamea» GOtt,du\xeifturamcincThorbQit, quod i6l PSALMI* Pf. LXIX. nempe non fit flultitia msa propria, fed mihJ appropriata. coll. ra. vlt. LXXL vcrf.praeced»5^ Verf ir*. Ti;S3 D^iif^ nSlDNI Etfleo iniciunioanimameL Undkh^eine in meincn faften von Hertzcn. Hoc pa£^o fimplicius iiixta accentuationem reddimus cum Mollero, ct Luthcro und ich Njrcineundfaflebitterlich. At piius contra iliam,und ich 'seinete, da meineSeclc fallctc,quem2dmodumet aliiinfupec cum gcmina ellipfiJ idcirco fitnii ct cum ieiunia animam meam afflixi. Sic namque in FIDSN^ requircrcfeur fubdiftinfliuus minor Tiphcha anterior* Innaitur itaquc fletus cxt€rnus etmanifeftus^ vtconfirmatctiam membrura fequcns', etfaElum eft (hocmeum flere) 'mopprohria mihii vel vt bene Lutherus qua fenfum, und man fpottet mcin dazu. Qaanquam prcs- jfius in priori, und das ift mir zum Spott wordcn. Opponrrur illc flctui interne ct occulto apud lercmiacn c, XIII, ij. In Qecukif plopabii Animd me^^ Vid» thr,Etym.p*z\t^ VI Lxxr, i6, t-nW 'JIM niiaja KiaX OuaevetbaTremelliusttansfertin w- tdndiz2S\x\ Aggrc^Ar ommmadam virtutem Jbtmine Ichoni, AO: contra ac' /•M/«/,quandoquidemfiG Kt^N veniret coniungcndum feruo Munich, Quo- niam vcro maiore fubdiftinfliuo /?^^/4f eft irfigniti]m> indicium eft, fequcmia in regiminc et cafu generandi cohscrere- Suppofira fgitur hac conftrudio-* ne, quaeritur : refleneadmen'rem eiusredderit B» Vareoius, ^'^«/V/w,vtl/W4- ^o/'«^o/'d'»/Mx £>W(praedicandas et celebrandas; ? etrefpord^jtur, quod non. Praetcrquanlenim quod haecphrafisduritiem infcrat,ellIpfiproptcraiuuandim nectam ebraifmiiin, quam latinifmum fapiar, per quem dicitur,?>^, exfpatiariin laudesalieuiufy ettum potius dicendumfuirfet '^i'^I^J H^'^'^SJ ^I'^rD N'^SK venUm^iboin iaudempotentUyumDomimyioincotiit'x.inrc rimsnii de facili con- ftabit, verba haecrefpcclum habere ad immediate praecedeniia, fubirnuentc ctiam clare tri^mbro vldmo, D^fperauerit Dauid, Te \iribus fuis digne cnarrarc pofTciuftitiam et falutem Dei fibi collatam, Quibus veroopponit vires ipfiusDeilongcpotenuorcs, hincinfit; Veniam tamcn in maxima PSALML i^i virtute Domini Ichouac Dei, -.y^p^ 7]^?^'^ ytJH er ita comme-rf.LXXir. moraboiuftitiam tuam,folius, incjuam, tui. Itapraefixum:: tueiur J-XXIll. natiuam fuam vindoJem. Pf. LXXII, i6. tI3^%n \:)}^y:i pN?D i ni-nOD %n"> Sit partkula (vel mmhw lus) frumenti in terra, im no inverticemontium; '^^"^S [^j:}Sd T:;yT' taraen commouebit fe (ftrepitum edet, wird raufchen, vocabujo hoc gcrmanico cum tbraco egregic colludentc,et itaoplime Bataui) ficutLiba- non fru5tus«iiis (manipuli fc. frumenti) tyiNJS n'vTyD TVD 1S£^!r'\ et efflorebunt ( duef vel ^uifum) ex vrbe> ficut herba agri. Vbi m. i . re61c curaB.-lgis» ^'^areniocrSchmidioaccipiturmyfticede exiguisinitiisregni Chridi (ub N. T. vbi ipfe adco Chriftus ante uTve^-^tociv habuit inftar mani- pu'i uuri interra etinmonteGoIgathaetoHueti. Habuit confeflbres paucos, q JOS inier cminuit nwmerui A^ojlolicus Adl. I, i.j, 12. Et m, 2. dc eixis- d m fchci faccelTu , et infigni incremento, abundantiaquc. Natn poft addenfioncm et baptifmuin flaminis ilie feleUi frumenti mtMpuitu Apo- ftolicu- fruftus ferebat tota orbe numerofifTimos. Hinc il!e ^'Vl concur- {usgcQtiuin ad ChriAi rcgnuiTi : immo ex ipjir urbibur florcnt «uangelicicon- felTorcs lefu Chi ifti. Vid. quoqiic Gcierus. Male contra accentus conftruit in verfioneSchmidiust (fed) in capite momtum commouebitur etc, neglcfto JW^r* ca Mahpachdto^c^m turn ponendus elTet in \"1N3. Ps. LXXIII, 7. ^D3'*V iuhno K'i^^ Exit prae adipe vterqne ttculus e&rum. In banc translationem vnanimitcrconfpirantinterprcs, adco vtipfcmer earn coefodn* ftuiVtfoIct fieri absque vltcriori examine, fecutusfim inl£-braifmi4nieUp.if%^ Scd ftmulacinfpeflii fontibusdeprchendi,diuinosaccentuum duces «i infaHem contradicere,quippc qui voces IDJ'^y Sino volunt p«r regimen conflru£las,i;la vero abfolutas et fcparatas. Proindc vcrfio talis diverfa prodibit : Exit (quod vcrbum rcgitur a norainatiuo ODfl vioUntid verfus finalis antcccd operitur or^ Verf. 6. natu (coU.PCLXV, 14, ct Pf ou, VII, i o.) violentid eorum^ ihrGc^alt, Frc- Xx 2 TCl i54 PSALMI. P£LXXIII>vel wirdfchoa bemantelt,) cxadipcoculorum vel (per notam fynccdo- chcn) vultus eorum. Gcrmanicedicercs: (Abcr) Er fiehct ihn aus den di- cken, fetccnAugcn oder Gefichte, (vvelchcsfie vondenWohlleben vonden wnrccliten Gute bekommen) Iieraus : DD^S mi'^D^D I^^V tranfeunt (i. c. fuperant) imaginationcs cordis. OptimcVinarienfes: Es gcriiht ihnen oftc beiTcr, denn fie gedencken. Hue pariter concedunt Rafchi, Kimchi ctBelgac. B, Geierus per coaifiacn ellipfin redditt Tranrgrediuntur cogita- thnibus cordis nim. pa^a mca. Nee iuuat hunc fenfum locus in fpccicm p». f allclus ler, V, 2 8 . plane aliud quam hoc, iransgrejfifunt verbis (vel fadis.) m^*^ Us, fibi V oleos, Vid. de co ii/r^ Etym. adb. L Verf, g. p^Vvyi ^^:2!r^ \'p>jy^ Tabefcerefaciunt (afios), Sieraergeln (dteLeutc) aus, et loquuntur (gloriamur) per malitiam rmaluiofe) de oppreflione, (de opibus fuis per fas et nsfas raptis^ conf, lef. LIX>i j.^Vcr-T. ^, f xplicatum vid. in Br, Etym, h.U Verf. I a no*? '^L'O'^ nSd ^fy\ tjVl icy (vifymboli IS'^IJM.) Sl-i:"» ipS Froptcrea (coU.v.^ 7. g.p.) reditpopuluscms (vel fee, alteram Icaio- ficm reducit fc. Deus populum fuum) hue, vs aquae (poculi) pkni ebibantur ipfis* Vcrnacule; Daancnherokommtes mitdemVokkGot- Jes (oder fiihrct Gott fcin Volck) dahin, dafs fie gantze Thranen-Bccher (oder Thranen-Wafifer mit vo'len Maafs) rciaaustrinckenmufTcn.fcol!. Pr,LXXV, jj.Ief. LI, 17. LXVI, I I. (iafogar, dafs fie in fcthaner Verfuchung ander gottlichen Vorforgeund Vaterlichen Verfehung anfangen zu zvveifFeln) und dcmnach fagen etc. Qiicm puMierrimnm fenfum iampropinauit B.Varenius, praecurteChaldaeo, ethincTrerneilio, Vatablo>Lud.deDieu. Indraerfum plane di'apius eft B. Lmherus, fuffixam in IDS? referees no^n ad Z> Xx 3 in i5S PSALMI, Pf. LXXri iaObferuit.Philol p.75.ciirnHcnr.MolIeropoftR. Abcncfanam adhi.V hi • V1NI3 "^niian H^ Poteji expom fine 4efeiiu hoc fenfu : vtinam'efj'etn in coelU ^pudte\ nam terra non d€ifcior\ fed non np. pHy INViD in-"in Verf. 7. ♦tZD'nn nD-iDD kSS '2'^VTZti^ NSICD Uh ^D Vbi irnlif voca- bulum extremum CID^in abfolute fumunt ac verbalirer pro eleuare^ eleuAtio. Vid. Kio^chi, Muifius, lun. Pifc Prgn Geieruj, Rauppius, aduer- Uvit^ accentuattoney tt pun^athfie cum (-) in "^IL-CIC regimen inni:ertejquum; alias habcat (^). Re£lius itaquc cmrino LuthetDS lum Vn'gstc etG'sflio Gonftrii£lion€mvocumaduenir, vtd-^'^nfitrrmen a Trg, "^"1 wtf»/, ve'uti et ChaidaeusLXX.et AbcnEfra sccepcruntT et vcrbi* periu/jwyc/v referartur impioruni ibrafonicorum', Nl fubfia. kiuc ftmtc,cciIExcd. XX, 20. ct Luc^ f68 PS A L Ml. PTLXXVLE/"'./' 421. Pfoindc vcrrcndum : Quod nihil 'mscucndjrn (it, Eshabe LXXX. kcineXoth^ ab oriente, et aboccidencc, nihilqueadefertomontiunif i.e. amtridic. (Kane n.mquc piagam per iefertum magnum f Sinaiti- cam, vcrfus msriiism ijtum,iadigic2ri,docc!Gcieru?, coil. lof. I, 4.- Diut.Xf, 24.) Voru-n r:g nen per accentus cuam fo'uii c!. Maius f. hac vcrfione iiiiua :li[U, neiftie 4, fohtuJimc (ve!) montious lib.\. Obr. Sicr.p. 71. Ps, LXXVI, 5. .sjla-^-.Ti r-^>< rn^< "!"«><: Uidem contra dcamui ftatuimr cmiL'a.hiroiiusqusaiyadcton, lUaftris tuQim^gmficur. Sic eainin'^^NJ rcqaircrecur i^zMM^Tipcba non anterior, et3/^rr^fub PTNJfierct fabdiflin- gMtnz Ugdtus, co.if. ?. 8. Igitur hoc modo vcrtcndam: llluftrior es tu tnagnifice, quam montes rapioae. Dj herrlicher (maiefticifcher GOtt !) bill hcrriicher , denn die Raubc-Berge (die gerva'.tigc Konigreichc, die Land and Leulc mit Krjeg unter iich bringea , uad aifo zu iich rau- bcn.) Vcrf ir. obfcaruna B. Varenius bene illailrat k. rn. Nam aeftus hominum (fcr- ueamTi.Tii,infetiiriiaihoiles) celebrabit te, (in tremcodo fapplicio confi- tebitar iailkiara tuam, vt NVcu:adnezar D-n.lV,5i.ji. vcl iJorumcxitium hcrrcnium fpeclacalum crit tuae maieiiatisetpDtentiac, vt Pharao) vbi fc, rcfiduuni aeftuum accingemr. (i. e. vbi iilomm 2c2us iaaa in fuitimo gradu c: vl^ioio fe cxierit.^ Q£od fenfum non male Luthecus. Ps. LXXX, 16. •r:^'^ ^.y'-:"n':7^< n:2\ Plantamquc ((cvlGta), quam planu- uiij dexrera tua. Voccji H^ Bochartus cxponic ex Acgyptio fercHonc, quo hedera yj\ici;i; dicebaturi i.e. '^"zs' Ivi^ih: pUntaOJIridtfy tefle Flu- Uidio in Lfi ic cx Alcxarcho. Acgyptia igirur Fcce Piaicem yfuqj cfTe , quia de vice PSALM!. r^f p. 167. Nos., ;;a;-s £3:J*^ caaBsfii?. :uc -t'rtT^ L-'- : - ; . r - - -- /.::-- -" : h - .:e ihs ua S«a, tc . _ - _ . a s- . : - : n 2. "' ? — rs-N '2— >. idqDepropccrfiliiiiii, (fM^ n-.r.i :. 1.3:. Q_^ip«r "Z h: : -^- - "'-^^-''ias , idiDC^psci ChsJacas ei c-sa s: .'i-a 2"j:i:ci:t Iix i>, verba feac: rcAfffw: » . .^ . >^— N*^*— "~5» -•-: /^; tut, [ca edaz: '.: ::.:r-t. -. - f^^rf, air Geiir - >. Nil Is-* .Lum mdgts . t /ti^ PtStre^ ft^mfSi ct ccfcris fere KahhaHftis (&.:: It::-: i^ap. GdenB A.iL) j^uvrisriiX cen faafaai mci irori ■■. E:..-^ ...; : . .TrofidoBca T.if. lataa'sirdextfrMeDei (qmliiu 4i :t ::r I^^^tiiCX,i, ceii Dcf on«'atnr. coo£ ^ich. IIIj " " : Ji. : ykk ep:it^:. :ep<^ Exaudicbam te in latibulo tonitrus, h. e. nubeilla obfcura^ in qua praefcns ego protepugnabam, perccllendo, tcrrcndo, et circulando fulmina cum tonitruis in Acgyptios. Conf. Exod. XIV, 10, 24. Pr. LXXVIf, 15). vid. Belgae, Geicrus,Rauppius h. I. Luthc* rus reddens, da dich (proyK?hingcgenj das Wetter iiberfiel, videtur re- ^^^ti.'S.^ ad tempeftatem iilam in Icgis lationc Sinaitica Exod, XIX, 16,18. Ps. LXXXII, 7, •ibsfl tD'^'^WI "IhND^ Non fohim contra conrenfum Ebraccrum. notante Muido; quanquam et plerorumque Chriftianorum, verum etiam, fi vel maximc ille daretur, contra decentus vertunt Caiulnuset MolJcrus : Stficut vnur (np.cplebciis) prmcipgs cadetis^zdiiaXx^^^ttrnttr^^vm^'io tZD"^"J^n inNSi Jl'isn Cuius tamen verfionisfautor eflGaritkeius in Aduerf Mifc, L 2. e, to^ dpp.crit, p>^2^,Ttphcham non anteriorem pro diftinfliuo iiabens, rcicda heicrediorerwv LXX intcrprctum «? ricv &^yjvrti)v, et cum his iatinorum^ vnus Ptincipum. Dcinde approbat D. GurL Maii fui expofitionem , vocis - nnN3 PSALMf. ,71 1HM3 aduerbialiter futncntis pro vna ^fitnut^iuxta^ ^^^^^) /^^iiff^f* p'^^f^i^fPC.LXXXlU (vtiler.LXV, 25. pro quo c.X[, 6. dioitur "nn*^, a.Chr. V, 13. Efr. II, LXXXiV ' 64, Nch.VII.6(^. Efr.in,p. VI,2.o. 2 Chr. XXIX, 3 4. Eccl.xr,6.) b.m. Verumamen (icut homo p\ebeius quiuis moriewiini ^ ci pariter ^ f. ex aequo (cum illis fcil.) cafur't efiU » dwt occidetis principer. Idem plane vos exituSj qui omne$ manet, Eodem didiatlionis errore cum priore. Ps,LXXXIIl5i9. : ^nnS nW ^m) nnS-^D Yv-I'^I Et cognofcent , quod t\i lis nomine tuo, lehoua, folus, inqjuam, tu, (iarafequiturinm. z.prac- dicatum) fis a\ti^tmm fuper uniuetfam terram. Ita iuxta di/lin^ionum figna vertendum, laefa a Luthcro vcrtenre, dafsdu mit deinenNahm^nhcifTe/l: HERRalleine, unddcrHochftcetc, Sicenimin lD^proyef«o debereteiTc minimum fubdiftinftiuus Tipbcba anterior. Grauiusadhuc lacfa in prima* Unddein Nalimc feyHErr, dafs du allein feyfl dcr allerliochftc etc. quafiin nVi*^ efTct Athnachuf^ Ncc minus multi'ariam peccat iila Dieuiana: Et fcUnt te cjfcy mmtntttum ejfe leb^ual te (o\ume£eexcelfi^mumfu^raomnem terram, Ps. LXXXIV, 4. Haut eo inHciasiverfionem \rernaculam cuipiam prae aliis fe pofTe appro- bare, ob fimpiicicatem fuam , quam muJtum iuuat particula DjI etiam pro cau fali O denn fumta,item.]; Hl^ pro explanatiuo »^w/^,nem!ich, ceu paritcr Coc- ceius, ita vt fit appofitio inter nidum et altaria. Quoniam autem fie, praetcr iilud D5 natiuo fuo fignificatu exutum, circa il'am id fubnafcitur dubium, an volucres nidos fuos conftruxerint, aut conftruere potuerint apud altaria taber- nacu!i, vel in locis excelfis exftrufla ? cuius inconuenientiae rationcs monftrat cl. Buxtorfius in CatAleU. Phitol. Tb. tm. 2^0. (Quanquam et huius expofitio ab ilia parum abcat,) Idco ad tollendum ifludfuppeditaiGeierustalemver- Yy 2 fio" 172 PSALMI. PTaL fioncm, dc 4ue metaphorica t tmm auis (ego feruus taus, coll, i Sam.XXIV, LXXXIV* 15, et XXVI, 20. vbi fimplicitcr Dauid fe voc^i puUc em ^ canem mortuum^ aeque vthlc4«/';!?!?dcnido inuentohilarcm) inuenudomum etc. videlicet al- faria tu4 Doming, Qui quidcm fenfus mihi magis arrideret, praefcrtim quum Dauid cxprefTe naneupetur a bcneuolis fuis llSiC 4«i/crrans Pf, XI,l.; dummodoccrfurnefTct, Dauideai in noflro pfalmo loqui* Vcrum, ecu ex infcrlptione pfalmi dextre cxplicatapatct, autor iilius eft non Dauid, fedvnus e filius Koraehi prophcta ex exilio Babylonico intime gcmcns et fcribcns. conf. Pf. XLII. cuius argamentum ct initia cum nofiro optimc congruunt. Et ficut ctiam alibi fert natura orattonis affe£libus plenac , vt aliqua verba foleant jfubticcri, deglutiti, abrumpi, vcl impeditcfingultimqucflucrc,praccipaeia uifo^oc^ ex TT^coTfiffei imerpretisfolertia haut difliculter fupplenda,ita et in no- Ura parte, cuius integer fenfus hie forct: Etiam auis (fc. canut adDsum vimmy quae) inuenit domum, ethirundo, fcoU. Prou.XXVI,2.) cui nidus eft, vbiponat pullos fuos? (ita et ego ifl«enicns|) altaria tua, Ichoua (Z)/«/) exercituuml rex mi, et Deus mi! Qualctn verfio- ccm quoque habet Geicrus. Ellipfin fimilcm, flc anima mea dejiderio ajfici' tuTy imemeedi alcaria tua^heic iana fubodoratus eil B.GlafTius col, IZ2^. Pifcat, iejidere^ Verf. i. :t=2nh3 miSoD -Itiquorum (de cUipfi "T^^^ indicio affixi XZaheicetinr. m. vid. Luc. Eh.p.^yS,) corde fant viae ftratae, in de- renHertzcn fchon ^er Weggepflaftert ifl; qui indefinenrer meditanturitcr illud fanflym, ad altaria et domum Dei, certifTiine allquando ineundum. «onf. Pf CXXII, !♦ Et ne in hac fpe languefcant et fuccumbant , confortantfe in Domino, eiv:squc promiiCone fee. verba praeuia. Abienfu hoc genuine dcfleiffitCalouius, ita reddens infartofuflixo 2. pcrf femitae {tuae) in cotde eorupjy addito lioc exegematc , toto corde in idincumbttnty vt in via praeceptO' rum ttiorum /imbulem* Ad mentem plane Lutheri , und voo Hertzcn dir nacbvyandeln. Vcrf. 7. Qui licet traitfuun fint per vallem jft4m mororum (i. c. aridiflimam, iiccis- PSALMf, 175 ficciflimani , inquamorus amat nafci conf. z.Sam. V, 23. 24. vbi pluralis) Pfal. tamenfontem (fcaturiginemvitaeKzlXKXVlyio,) eonftitucnt cum LXXXIV. (np.Z)^«»?, vndc animam laflam rcficercqucunt. }:\\xctmmitiztoaffixum ,>n, nonadW/^WjCumPifcatorc, Lud. de Dieu, Bclgis, Sixt. Amama/^«- //^./. 814* Calouio/« Crit,S. p. 6%, (fed in Bibl, ill. adbA^ fequiturLuthc- rum^aliosque ad vallem rereremcs.)G!aflrioi?/&.vS'.W.i 72 5,€tconccdcnteGdcro. N^m quodAMi ddreakmfomium in vallejiticulofa effcjfionem (excmplo Abra- ham! etlfaaci) refpiciofinatur^ id a cor.fuetudine viaterumy aqu4i invtribus feeum poriantiunty atque feflinantium ad terminum , non parum abludere, pUnei^ne aXitnum /"^jConimodum ait idem G«ieri3S h, /,) Etiam benedi(5li- ones {cijierndt aliorum illico rciicit diuerfa pundatio per (^ ) quum iflac per ( ) induct pluuia q. d, in rcfedicne fpiritualinonctiam deeriicorporalis piuuiavidclketlargifTima, HD'^D "^D'^JI imbrefbenedi^iGnisEztch.XXXlV, 2 6. dc phrafi fimili enctaphorica vid. Pf. LT'^^l V, 1 4. Induunt pafcuagregem^ et valles indtinnt friimenmm C operiuvtur frumento. Et qiiia prcpheta menri- oncm fecit/tf»/// , videtur eiiam oranino InrcndiiTc in rw H'^'^D notionem pluuiaCy non do^om.) Gcrmauice: Obfie gleichdurch das(trockne und diirrc, ctvva von den viclcn Maulbccr Baumen benenncte,) lammerihal v vie- dcrvvandern miiden (und alda vieleHize und Durfl leidcn) fo nnachcn fie ihn (GOtt felbft) zu ihrcn Brunncn (und Lebcns-Quell.j Auch (neben diefcn geiftiichengenieiTenfiednenleibl, Labfal) vvird dcrRegcnreichlick auffie trcufifcln, nc f rquicken. Verr, 8» bore ad robur , comparituri (vsquedum compareat quisque eorum) apud Deutn (arcam foederis) in Zione. Darauf vvc: den fie gehen von eincr Srarckc zur andcrn, vt bene Luthcri verfio prima, (vverden fie mehr und mchr Starckebekommcn,conf.Pf.CXLIV,i3. Icr.iXa. Pf. XC VI, 2.2 Ccr. 111,1 g. Rom. I, I/O und (bifsfic) erfcheincn bey Gctt (conf. Exod. IV, i. ^ . Leu. IX, 4. lud.XlIIjiO) inZion, Sic et ilta. Sed alters hcdierns^dafs man fehenmufs, der rechtcGott (latineci^m aliisX*^;// Z)<-^r//w) fey zu Zion, pc- itulat in nNl"^ diilin./i^./w.) filiis (i.evniusexfiliiscoll. Luc.Ebr.p.jjz,) Korachi infpiratum; vel rpcciatim pracccntori ad Machalath (nomen inftrumcntimufici) altcrnatim canendus eft, Pfalmus didafcalicus, HcmaniEfrachitaeiofpiratus. Non igitur ftatuendi funt duo diucrC aadores , aui contradiy^/*^w valde contri' tuM et minutijjimum. Gctmanice ; Du lafle/loicMeufciien vviecer vverdcn zum k'eineftenStaubc ,• denndu gefaget hafl, kehret, vverder, vvieder,ihr Mcnfc hen Kinder (zumkleineftcnSuu be.) Non igiturerar, quod heic qua exegefinm. 2, indiuerfumabirentinterpretes, inprimis zzifx^zrefurre^ione Mofi fie fermo, q, d. lubes o Dcus reucrti homines inpuluerem mortis PrXXII, id, attamcn aliquando ex illo puluetc y^///r^f;-i? fades eos ad viiamaeternarti. QuoniamfcopusMofisdevanitatcetfragiiitttc vitae humanae agentistxpofi- tionemnaftrammanifcde ci-nfirmat. Si namque MoresiDlendinet/-<'y«/'/'tf- nhnem, izwtfuturum ICSiH^ nonconaertiiretin/>/-^f/m/^w, fed in indicium aliquod/«/««reliquifIet. Nsc aliter vir dodii/TiniusIo. Marckius /*« EA-^mr, Bibl.XX.adb.Pf^^.p.^'^l. xerhi reuertimini /^/ii bcminir cxph'car, nifi de liominis mortalis corruptione ctmorte exDeipotcntillimiecfemper viui fen- tentia ac prouidentia, eamquefcntcutiam pro communiverdidar,quamquoa quedeindcprobat contra alteram de refurreBione , a Cocceio etianri defenfan?, cuius verba adduxit totap. 5 32. Addatur cMo. Buxtorfius in Catai(£l, PhiL Jb,tm.s* VerC 17^ PSALMI. ^ Pf.XCXCL Verf. ii. •!]h-^3V "inh^TD"^ ^t(Cc tjuhagnofihem.pr,) iuxtatimorcmtui, quotuiimcndas es Affixum ^mvOL obiedtue tipapue famcndum eft, vt Icf. VIII, 1 1. LVI, 7. ; excandcfcentiaratuam. Und , wie du m furchtea bift, deincnGrirara. Verf, IZ» • Vim |)3 M'^t!'^^ S^wS Numerareetpartiridiestioftrosredlc (itah.'l,vertendumeli p vti Ni'm.XXVil,/. ct 2.Reg.VlI,9. Ier.ViII,d. XXllI.io.cumDieuio, BelgisecB.CarpzouioiniS/^l.?./.^;^.^^^.necimpro- babile ccnfct Gcicrus. itaque nulla opus eiT: Synchyfi vid. Glaflii Gr. S^ coU i2j9^ idquepin fq. nuperplura explicatur) docc nos, :rn^DH ^l^^l N^i^l vt adducatnus cor fapientiac. np. adillamnumcrationcmetpartitioncm dierutn vitae noftrae, vt videlicet ilios , quum adco brcues fint, non fruftra nc- quc male impcndamus, quafi ii^xyo^tt^ciASvoh Vcrfioni ifti, E^ adducemut in cor faptentiam y \i\vt adducdmus cor <*^y4//V»/;4w,obftatettorraacon{lrtt- da > et ellipfis ^ vel ^> ec accentuation Vcrf. ij« •^rp— ny n'^n\ naitu Reucrtcre lehoua, quosque (fc auertcs tcve! facictn tuam ?) Luthcrus reddens, HErr, kehre dich doch vvie- der zu uns, videtur vim t5 "*HD"njT non plane praeteriifTc, (vt /pr . Pf. LXXI V, 9. vid. Ntf/. noftr.ilfid^ fed quodammodo exprimcrc volui/Tc per docb ^ ce« colligitur cxlillo verfionisprimae4?r;'«»^i&/«?/«/. Aft interrogalio propria eft figniftcaDtior^vvielang wilt du unsdenRiicken zukehreB, dein AngeficKt ab- vvcnden. itaque duac iauoluuotur propoHtion^t ; ctvcfbumrpi^cftpracr gntn$,c9nf.v. 17* PCXCI, 2. -^fmSi^ ^^nt rDn*»S ^H Quanquam;nft^« coaplurefi atcepcs ^ flat pro I .perf.futuriyizmtn. ncc incommodiui alii propter verba 5 . perf. prac- 4ia ^'^opartUifiofraef 3. pecroaaf a«qulpollcii(e accipiunt. N05 iaUcm heic PSALMf* - 177 cnotamus ilkgitimam diftindionetn Luthcri, aliorumquc, d«r fpricht'zu dcm pf. XCL tlErrn : meine Zuvcrficht etc. Dico dd Dominum Ichouamjpem medtn et re XCUL fugiummeum : Deunneus{ti)t cuiconjido. Vcl dico de Demino lehoua ^ qui fpes meaet refugium mfum c(k,ctc. Sic enim in H^JI^ / forct RObia, et in IDh? feruus Mabpach, lam vero viaccentus ^^i?/4 talis Voncnda eft con- ftru£lio : Dicit, ad Dominum lehouam eft refugiummcum €t pro- pugnaculum meum« Ceu rci^i/Tiras jam turn i^iUfm Rbbidmzit^Mx B.Geierus^./. Verf, ^l iTjjiyo Tiiap p-^Si "^ono n]n"» nw"''3 <5uiatu, Tchoua, csperfugiummcum; altiflimwrn, pofuifti (i^^w/Wijw^rf/iicct^ajfrc- qucntius fit fcm. gen ) habitaculum tuum. Muifins ct Lud. deDieuap* Cloppenb. Opufi.p. 270, euitarc {iud^ntes perfoftdrum endUagen, dum Pfal" tesmodoloqaaturdefe in prima perfona, modo in fecund^tanquamdeanima fua, quam fcruauitLutherus, impingunt grauitcr in^r^-^w/y/hacYerfionefua, parcnihcfictellipfi /aide iraplicata: quidtu^ (o pie)i<'i&^»-*/»,(quicft) ptrfw giummeum^ ixcelfum (inquam) ptfu'tjlihdb'ttdt'iOMmtUdm* Pf.XCIlI,4. Ob ftrepitus (ab ingcnd fonitu) aquarum magnarum magnifici funt (magnificc, imperiofeetpotenter fe effcrunt) flu(5lus maris ^ at ma- gnificcntior in alto eft lehoua* Vid. Varenius h. /. Verfio Schmi- diana dccentudtioni aducrfatur : ?rae vocibus aqudtum tnultdtum (etj rudgtiiffcd^ ruJn'i i^azflu£iiburmdris,magm/i(us{t{{)tndUolebouay dum fcufibilem facie diftin^ionem in feruo Mercd , quim ia maiorc duce Rhhid. Qua ratione in Ca^TINJ poncndus fuifTct dominus tcrritorialis Alcrca yiahpdcbdtuf* Haec autem acceotuationl quidem, at non geaio fyntaxcos ebraeac rcfpondety fraevecibiu aqu drum mult arum i (ct) fortiumfiu^uum mar if magnificui in dlto eft Dominut , cuius talis tucn foret ratio qua voces intermedias : tI3?* 'HZ^VO ^TIM %tfiu^um mark for tinm. Conf^ Luc, ^kr.pj^/. zz PfaL 178 PSALMI, Pi: xcv. xcix. Ps, xcv, 7. j^yfiiun iSpD"tZ3l^ a'l'^n Hodiefiadvocemeiusattcndcri- tis, VcrV.g.'r-Va'^'^DS tZ3D:3Dh 1t£Jpn""SN Ne obdurate cor vc« Clrutn ficut in Meriba. Apprime notabilis efl hie locus non tarn propter fenfutn, qui plane lucidus et indubius eft, quara propt«r interpunflioncm, dum hie Silluk vidctur minus diflinguere, vix commatis vim habens, quam^/A- f}4cb mecricus et antecedens ec fubiequens momentum, plenl abfolutique pun- fliefficiens: argumento pariter apoftolicac allcgationis atque exhortationis Ebr, III, 7.^. )5.IV, 7.ac fi haec verba nouam ac pcculiarem pericopen in ebraeo confthuerent. Ad praccidendam igitur hanc grandcm in re accentuaria ano- maliam, ftatuendura eft cum lac. Altingio in comm. ad Ebr,lll,j. p.Sfi. al „Vltima vcibnj HoMe /ivoci eiuf ohempeyAuerif if ^cond\t\oMm habere eorum, ,,qui^c/«/«xi)^/ Aintjquemadmodum Chriftus notam cuiumfuarumfacit au~ ^,dieniiam fuae vocis lo.X, j,i6. 2d. f. EfTeque argumcntationem fimilli- „mam illi||apGftoIicac, cuius domu4 fumiu nos, finuidem profejjtonem et glO' yyfiat'tonem fpeifirmam teneamur, ibid. v. 6. Polteriora habere oppofitam ,,dchortationem ; Ne olfduy^/e'tghur etrvejirum. Atque hanc ipfam diftin- ilionem tenet Munfterus ; Si modo hodie voci eitis aufctdtaueritis. Non cbdurC" tU cor vejlrum etc. Nee derogat huic fuppofidoni allegatio apoftoli , vtpotc qui priora etiam verba porerat ad vfumfuam dehortatorium accommodare, fepofita interim ac falua connexionc textus ebraei. Plans ficut non obftante cademallegatione ibid, v, p, quddraginta Hit anni referuntur in foniibus ad iq, verfum 10. Adeoque exinde non probaiur, in fontibus olim fuiife alitor. p/: xcix, 4, ^rk mm '^'70 TPi Et (fc.rrIf^;'-#/;//»/)p6tentiam regis, (pM' quamr^^»'«^coIl.Pf.XCIII,i, XCVJ, 10. XCVII, i. XCIX, i. et cui [4- Uitempraefiatdextraelutetbracbiumfannitatiseius Pfal.XCVIU, i. coll. leC LIX, i5.) iudicium arriantis. Quae conftiu(!lio Rafchli^ Pifcat. et Bclga- rumcumanfecedent?bus«pparct conncnicntior, nccdamnandaGciero, quam ilia Tr«mciliaaa cum fcquentifcus, tu quo^ue robujtifims tsxy iudicium 4mam etc. quam PSALMS i79 quam fcquitur GIa{Tius Gr. S, €qL ^Co* Praeter violcntara enim traicflionem Pf, CI. Cy ' pronominis riT^ vim pariter infert Utnitibus regis Mercae Mab^Acbdti ^ C£ CX. dthnacbo metrico pecfe^iorem| diAlndlioacni prae ilio confetu Pf.CI, 2, • ^2:3 in^^y tzan-^iDN jtit Vos(quodiatctJnimpe-- ratiais praeccdd.) femen Abrahami ferui eius, filii lacobi, eledi eius| itavt^/i'^/'fitvocatiuuspluralisrefpicicns to "^33, ceu rc£!e Lutherui, nonjge- nit, TiBg. vt antca in 113^. Sic enim foretfimiliter afExura Cmg. coll, Pf.CVI, 15. ethaecaccentuumfacics ;"1"}''n3 3py^^ \2 conf. infr^v. 43. etiChr* XVI, I J. Ps. CX, 3, In vcrfii hoc, ^uo ntu repermvUumobfcurioremin teto pptlmtrHfnvih iumineyiii Muifius, quot cruces iibi Hgan*^ et Hngant iucerpreteS) quot conuulHo- ncs foatlum circa coniiru^iVACm ct interpundionem 1 quotquc hincivarla 2z a d«uia igO PSALMI. fL CX^ dcuia a fcnfu occurranr,Sdici vix potcft. Pigct vcl potifTimas faltem vcrfioncf ehartafc illincrc, ctlc<3:orcmilsobtundere, Ectarefcet quodammodo melias- que fuccedet hcic Inter prctandi via, damtnodo obfcructtw iamemhraJ/Bffd- tbi et SiUuki transpofitio folica fubieif^t et pracdicad, in natarali fica coilocando^ rum, ctpracfixum O in DHIO comparatiuum, Poflquam rcpraefentaucrat Pfaltcs McffiavTi, vt filium ^tdominum Dduidir in flatu ex3kationls,ytf//^»/^)!«y<^ dextramQeifdtris v. !♦ ct fceptroregmfuiUmgratiae quam potemiae in medio immicorumfmruntfUnarie dominamem 7,2.5.6. iam in v. 3 , repracfen - tat fiatum fukditorumiaiWo regno, dcfcriptura partim a promtijfmo obfequioy partim a verdfanHitate, partim 4 muUitudine infigniy et origine* Mens proin- deloci fimplex et plana exfurgit h. m, Populus tuus esitpopulus fponta- neitatum (i, c. maximc fpontaneus, quera fufuntdt rn^^li mi fpiritus ffontaneusy Pf. Lf, 14. quiqne feipfos fijltm in facrificium viuum Rom.XII, i.XV,i^O in die fortttudinis tuae diuinae et fummac (port gloriofum viftoriorac refurreilionis ct adfcenfionisiubileae triumphiim, indtctriumphi t\JiZTig^]k\ ^v: extnitum tt4angelizMntium Pr.LXVIIf, 12. tempore maximc primitiuac ecclefiac); in dccoribus fanditatis (coll. Pf.XXIX,!. XCVI* * 9. cum Exod. XXVIII, 5, vt reges et facerdotes coram Deo) maioribuf quam eft {decor f. fpiendtr) Vtcri auroraCj (vbi primum crumpit* ^^Vterum autem aurorae tanquam pracgnanti tribui , ncmini vidcbiturin- ,,foleas, qui ^i alof ct pdlpebrai eidcm viderit tributasPf. CXXXIX, 9. Iob» in,p. XLI, io» moncnte Geiero.) erittibi (luacquegloriaeetcultuiferuiet) ros (i.e* multitude amabilisetinnumerabilis. Voce cnim r(7r«metapho« riecdcnotarimultltudinemliquct C2 Sam.XVII, 12.) iuucntae due gcnc- rationis tuac (iiliorumfpiritualium, vcrboveritatis vt fcmineincorruptibili gemtornm.Conf.[ef,VlII, ig.ctlo.XVII. Ebr.;il,i3, Pf. XXII, 31. Icf.LlIf, 10* laCtljiS* i«Petr.I,23') Senfus fane pulcherrimus, circa quemoptirae ctiamfegeflitB.Varcniu*. Bene ncc minus vcrfioLuiheri qua mcmbr. i . Di(i quod tcrmmos MercaeH/abpacbafi cum aliis lurbauerit , ncc male pro prima raagis litcralr, amTage deincr Macht, efegerit poflmodum paraphrafiicam, naehdeinemSieg. Quacveroadconliliumfbniiumexa^bitafluerct, Nach deincm Sicg, (vvcnn du nunmehr mitdeinen geifliichen Feindea- vvirilin dei- uen blutigen Leiden gekampffet', und dicfclben in dcincr. glorvvurdigen AttfTetftchungbedegct, auch die ausgezogcneFurllenthumindeincrliocfi- kcrdichenHimmclfahrtoffeatiich, und als ain triumphircnder Sieges -Furil , fchoa PSALMi; III fchau getragen haben) wird dir dcin Volck vvilliglich (fichauf)opffcrn*,pf. CXIX« da vvirft viclc Ikbe Kinder haben im hciligcn Schmuck (in ihrcn Koniglicben Pricfterthum Exod.XIX,6. j.Pctr, II. 5. 9. Apoc.1,6. V,io. ?f.XLV,9.io. lef. LXI, I c.Ezccli.X VI, 1 4.Fph,V, 2y.)kh6ncT denn dicMorgcnrothc in ihrcn Anbruch, Ps. CXIX,89* jt=3^OT3 Dffl joi nyr trabv^ In aetcrnum (^/)'Ie- houa, verbum tuum conftitutumeftin coelis. i.e. fuperius eft omnf vi humana , inuiolatumque manebic absque inhibiiione vol immutatione omni, qualcm alias experiri folent verba, edi£la atque leges rcgumj quippe quae in terris Ainr, i.e. variis expofita mutationibus, tcu optime exponit GciciU5j6./. Verfio Luthcri contra interfedionem Athnacbi coegit invnam propo(i[i©nem : HERR, dein Wortbleibt ( al. beilchet ) evviglich, fo vveit dcr Himmcl ift (al. >m Himrael.) Qua ratione talis foret accentuum confccu- lio :t=D^OT3 3ici JSZ-^ 7\r\\\'C=2hy]h NecaliterLXX.VuIg.Pago, Fife. Geneu. et Belgae Infeculuntt Dotnine^ verbum tuumfermanetin t&elo. VcrC 11^, ^r^T["h irW^vh Xny Tcmpus eft operandi Domino lehouae* (i.e. feruiendidfecundum legem, qufmafiifregcrunt irritamquefaciuDt, vt fequitur) Itanamque H'^^y'? beic vcrrendum coll- Ezcch.XXIX, 20. Nam *^h "VXif operan fmt mibi) ctfupr. p.y^.vbi plura. luxtaverfioncmLuthcri, EsiftZeir> dafsderHErr darzu thue, ron rcquiritur conftruflio verbicvm *?• aut ilia falua , alia accentuaiio , videlicet transporua, iiavtriTi^'? non conftruacur cum in"!^*? h^ cum ny, tempus efl Domino, vt fadat, dcr HErr hat Zeit, dafs cr darzu thuc> Vcrf. itfo, mCJ^ ■]*^n**ti;N'^ Quod cum KiirchioGeicn]S,prinsqncLuthcrD>, TcrtUTit : {Jb] initio verbum tuum eft Veritas, ftaiucntcs ellip/tn praefixi ID ante U'Nl, fuppleti IcHXLI, }.2^,XLVJU,i6. ob ordinem o£loc«rii"l non in- Zz } tcrruni* ig2 PSALML Pf. CXX, tcrrumpcndum natam. Aft pro hocfcnfuintentorw^Wlatitelaturaputetn CXXI, ri'^^N"^, vtleilot faciliusadexordialccrcationrsremittcretur; ncc pronioris conftru^ionis fignutn M^kkepb vices acccntus ceniun5iiui faepc explcns, adhi- bitum, fed potius to ^N1 per Ttpbcbam aateriorem di(lin£lum fuiilet. Proinde verfio haec praeualct: caput T- primumetprimarium (coll.;Z«r. fi^r.;>.547)verbrtui cH: Veritas. D.s Erfte und vornchmfte in deinen Wort ilt dicWarheJt. iJen virtualiter dicit translatio hodicrna Lutheri : dein Wort ifl nidus dcnnWarheit. Ps. CXX,7. •maiTiDh nan lan^i i^i cai'itp-^w Ego rans' amMt viOi^^oCwH:!)'^ 0forify velcum AbenEfra, etPagnino vir) pacis, (vel ab- ftradhitn emphaticeponiturproconsrcto, ego fum ipfa pax. conf. Pf.ClX, ^ 4.) etiam quum loquor. Eftpropofitio ^^/xwxe? fcite cohacren« h. f. Ego non folumfum pro me ipfo pacit cuUorj ftd etiam it^yivoTfotoq, Ich bin nicht allein vormich fricdfcrtig, fricdiiebend, fondern auch cinFriede-Sdflfter. Quales l^^jjvoTro/if? in cUfle y.xT\^ Quae 'verba Luthe- jrus'cum non paucis ajfertiue reddit, pND fumto pro D^D■"■|^^f contra na- tiuutn et pcrpctuutn' eius vfum interrogatiuum vel negatiuum^ vid. Luc, Lbr. p. 4'P* ^tWiA%merrQg4tm hacc cffjrcnda : AttolUmne oculos meos ad mon- psalm;i, 183 montcs iftos? (cirMlcrufalein, pr.CXXV,a. vcherrac Canaan, quae mon-pi-rvvm lofa erat, coll. Exod. XV, 17.) vnde vcniret auxilium meum ? gxXYL (Nulla cercerupes> arx io rupe ilruda^ praeHdiuni, duxque milituni ibi exi- ftcns fuccurrct mihi. Itaquc) Auxilium poiius meum vcnit a Ichoua, vt fcquitur. Ita MoIIerus, Junius, Pifcat. Tsrnouius h. I, Vlmannus Obferu, S. C, I. p. ^i. Guflctius Qomm. £» f.^, %9* a. Gatak^ru $ 4duerfy Mi/c. Todh, c, Ps. CXXIII, 4; vtduae voces :a^JV "^NJlb vid-^Hiller. 4rc,K. ctK p.i]^.) Vbi inter* media verba CZa^JJNiU-'ll 'jiv'^n communiteradpraecedenriareferunt, opi- nantcsefTecafura verbiDW^, qaumaliumnon videot, fenfusque alias loret impcrfeiltus , adcoque formarunt hinc duas faltempropofitiones, neglcflo Merc A Mabpachato X Mult urn faturata efi fibi dnima nojira fubfannamne tran- tjuillomm^ contemtu fuperborum. Sic et Luherus, Sehr vol! ift unfere Seele der ftolz^n Spotc, und der HofFartigcn Verachtung. Aft non viderunt, prima verba paucis mutatis per foIennCm emphafin oratoriam ex fine vcrfus pracccd. rcpeti, cafuibipraefente. Nam multum faturnti fumm contemtu* Deinde inrer di(fla verba et fequentem propofitionfem efTc amicum mutuuniq;r?- fpe(n:um,euincicpar[imn deinonflratiuum eonfirudioni aduerfum, licet Kitn- chi rcpctitione eiusdem nominis, vt alias, faluare \ e!ir, CZi"^^^^yn ^V'? 3yhn, -^zxxSmpraefixum^ dAtluiy ad priusnomen eiiamfubaudiendum. Quareex praefemia regis maioris ^ercae Mdhpacbati^ primam propofitionem iam ter- minantiSjexflruendacfunt trespropofitionesh m. Multiim, inquara, (coll. Pf.CXXlX, i.z.j faturata eft fibi anima noflra (coll. qua confiruaio* remPr.CXX.tf); fubfannatio ifta lfitycbuem.tt] tranquillisiftis ! con- tcmtus ille fupsrbisopprimeniibusi Noft^r eft Tarnouius, Ps.CXXVI,4' Reduc Ichoua captiuitatcm noftramj, SiDD tlD^p'^SKD, ficuti alueos,(na3i? rf^*r;/;quod Utct in prac^jd^imper.PDp; in regione auftrali ficca. 184 PSALML Pfal. (icca. Ccu rcftc Trcmcil. Cocccius, Calouius. Glaflius Gr. S, col, 1119. Lu- CXXXVn. thcrusfenfa plane contrario , vvie du die WaiTer gcgen Mittag trockncft , pro CXXXVIII. vvie dudie WafTer in das (hcifTe und trocknc) Mittagsland vvcndcft, vyiedef CXXXIX. koramenlafTcft. Ps. CXXXVII, 7. tT*^3 1^b\"1 ny Quod mcrabrum i«xta dccetitudtionit tenorem figoificantiusira fonat: adco,vel CO vsque,vt ipfum fundamentunn(»»^.'/'/if) in ca. Nam n3m0\1 perfenoncolwcrcnt, nifi mcdiarc. Conf. dc phrad Mich. I, ^. ct Eh. Etym, p. Z48. Sic ct Kitnchi: donee reneletur fundamen* turn quod eft in ea. Nam pro fimplici vcrfionc , vsque ad fundAmemum in CA potius force Iiaccconftru(Sio irn3 TlD"^n 1JJ. Ps. CXXXVIII, 2. Ijn^^lSM ^OTi-^D^by n'?lJin->D Nam magnificafti iuxta to- tum nomcn tuutn (conf. Exod . XXXIV, 6. 7. cum c. XXXIII, 1 9.) ver- butn tuutn. Munlierus, Pagninus, Caietanus, et LutheruS) Rauppius vocem *7D diuelluntafqq. ntsgnificdjlifuper omnia nomen ttmm {ei) eloquium tuunt, vel fermone mo. Sed rc<^e iam Pifcator ct ante cum Aben Efra vrgent ncxuna vocutn ']0^*''?3 iniiiuulfum. Pro ifta vcrfionc turn rcquireretur pofitus ct acccntuatio talis ^:-]niDN') y.'^ i^— TV nSn^n-^O. Pro hac vero; .•^i^'lO^«pj iW'jD-'^y m*]^n-^p. Ps, CXXXIX, i6* : Cana iin« ^) Yirry I1!i> t=3^o^ Vbi peritdum j4ihtf4ch$i\i[g9 f«reraat ad dittoacm Mtrcae Mabpacbdti, fed cum conflru^Iionis diuortio. Luthccus CZS'^Q^ conflruit cum praeuio CI3^3 omnts dies : quum tamen hoc teCj^Witddomnid circumftdntid tS'll, qudecunque in et cited majjamfue* runtfftntf^eruvff cm re^ Varcaiur. AUi cum KimcKio faciunt eiliprm D «t PSALMI, ■^ — ■ et *1^N ^/?A" (i/fV/, quibui formabuntur^ eum i efpcflu acl praece (?ens "nomcn ro If- p£ CXLL ftiuuai ^12hz,m.ij]amea^ qiiippe in qaa rmnia hcmmis includantur et de ii€ fcan CZa'^lii"'. .Vfw^i^/«Iob XVI[,7, Vid. Gacrus ctBelgac. Nosanrem ad noculas d'lHncl^ionamrite incedentcjraultafimpliciusaptiusue redditrus j Quum dies formarentur, (crearentur) cc ipfi (mafTae tv,%^<:)formamfHk (hoc enini vcrbum repctendum) vnus ex illis^ PC CXLF, 3. ^&S Jl^&'f:; tW^ TTfU Qi:od non fimplicftef 'vcrtendum : Pone lehoua cujlodtdm on mea^ fiquidetn "^2^ mO^ coniiindanon parkintpcrfc nexum lynta^licum, nid mediants certio, ilicquin DIDU^ c'cpolccret fibi fub- M 1 diftinguentem vic2r\am Mu^acb^ hacaccentuumconfccurione/inin"^ ilTl^ fjp£l7 [|n*10'>r^ Proinde vt naturae coDflru£lioj^is ebracae faMifiat redden- dum eft cum Varenio; Pane lebsua ( id quod fit) cuftodia ori meo< Sequitur •'^^13^ l"l "1)3 miJ pro aequipollentia mcmbiorum reddendum, obferuarioneni , ad eleuationem labiorum meorum. Contra accen- tus Lud, de Dicii : Cujiodiatur fuper p.iufere vnumquodque Ubiorum r/jeorum^ Sic cnicamrfusin m""1V p< ncndus fuilTet ohSiUnkum laboranrcm vicatius "Munacb cum feruo in Tr\'i2 Tiphcha non antcriorc. Praeterea mcfauperts ra- tio heiccommoda. Eundemerrorem erratctifta vcrfioJ Cujiodi fuper bumili labia med^ {^fdc vi humtlia loquar.') Senfum vfrobiquc optimc cxprcffit Luthc- rus : HERR, behiic^ meincn Mund,und bcvvahre mcine Lippen. Et primum magis iitcraliiet: fetzcmeineni Mund einoHut, und andieThiire O'tacnm AbenEfraetKirachiper apocopeniiteraenfro H^l) mcinerLippencineBc* vvahrung. Vcrf. II. .^^^S^Wrij; MDDh? im Vbi aduerbium "W Lurherus adhuc rctulk admcmbrumpraeuium, et "W accepit fcparatina in notione nomiraH/ftf vfurpari, fed feniperrf>/4- " tiue. Ideo potiuspracferr?m Rafchii^VuIg. Luthcri: Et fuper Cum Cpr. a fummitatc eius) erit virbonus. Vci vti Raibag. Pagajun. Pifc. Rauppius : ab e» (AO auertetur^ recedet') vir bonus, Verf. 34. tJ^^iTOn dD'^DN^ lOi^^ Atteudcnti rite ad aflinitatera membri prac- ccdentiSjCt ad propriatn notionem notninision oninino (e apprv bibit liacc inter- prctatio: Et mifericordia (bcneficentia) populorum eft facrificiutn pro pcccato. Ita cum Gcicro adh. I. cl. Paulus Bergeru? in dijjert. de Antu phr. Script* S. p. ^y» Nee minus Gulfctius in Comm.L, E. p, 74.^. Rcdc autcra fubdit Gcicrus, beoeficeatiam dici facrificium cxpiatoriuno non propric, nee coram Deo, fed mctaphoricc et coram hominibuSj qui alias male a^e^i hoc modo reconciliantur. Cap. XVI, 4. \31 'iTIiVDh mT ^ya "73 Singula operaturCordinat,dirponit) Ichoua ad refponfum ipforum (i.e. vti refpondei ao cocgruir iplis fccun- dum legem iufliiiacdiuinac.) Atque ctiam impium, (ordinal) ad diem mail. (Id enim ipfi dcbciur eadcm lege.) Qui fenfus reUtiuus ad ^ Gro- tii ciCalouii vt firop'iciorct «xpcdiiior bauddubie practercndus eft, confir- mantc accentudtlone , illi redprocs aliorum, fquos vidcrc iicccap, FfeirFerum in Dub. Fex.p. w» 641. 64 J .) omne operatur Deui dd refponfiomm jut 'pfiur, vcl vtrefpandeant/tbiipfij h.c. vtfibiobtcmperent, vti vcrntCha!dacu«=, prae- ftando vel opere ipfo cxhibendo id, quod ordinans Deu$ iulfu vcl inftiiuit, Pro kac caim relatione in T&^ 'll^^^c^mKmy^x Jtbnachi ii\iioiMh(4p Aaa X Cap, iS8 PROVERBIA. CAP. --— — xviiLXix. Cap. XVIII, L cio tiominjttuuw tt fubiectum vcrlus cum vu'gari fentcntia. Sic namquc fe- pafandumfuilTeta verbo per vicarium Munacb h. m. T193 ^jP^^H^Nri'^Iani vcro conjun^um com ytxhoizdo cafum WXwxit^ obitBum% etfubic£^um pracdi- cationis efl: rditn, quod immediate pracccdit et fcejuitur, videlicet jiultus, Vc fenfus pro fe ipfa ccmmodus exfurgat hiccc: Pro defiderio fuo quaerit fepa- ratum et fingulare quid, cr will gcrnc was befonderes babcn undfeyn, in omni etiam folida fapientia (quae propria vis ell aominisT^in n^ y«/^ ad lob. xi^ 6.) fe immifcet. Verf. 17. ^r^^n^ inin (vi fymboii -Ni-^) -^n*' i-k*di •^^j'^'^ip^i^'inp'^iic luftus eft prifnus in lite fua, tunc adit proximum fuum, et perquirit . eum» Huius prouerbii raentcm e literapronius fiuentcm nemo melius mco iudicio tctigic poft Ofiandum et Calouiutn B. Geiero, quod declaretur a Salua- torc per aliud , ^tx fejlucam ex ocu^» priur proprio eyuenelam,antei^uam de trabe aMena difpicievdum fit^ Matth. VII, 5. Ita iuftus prius licigare incipit cum femetipfo; antCvjjaam eum aliis, iisdernquc exprobrare vitia* Cap, XIX, % Omnes fratres pauperis oderunt eum, quantomagis quilibet fociorum eius elongabit fe ab eo; (coll. v. 4. et c. XIV, 20.) : ^I^D :^'~nDn (n'?)""N'? ICD'^n^K psrfequente licet cos verbis, vt fibi ad- Cnt. In quo vln'mo membro pleriquc inrerprctes "fh w^rf/?'««v»2rripiun.-,q'!um tamen indicc Mafora (it prd»omhja\t pro w p .r ruefam alternati'^nem quirfcea- tium N ct \ Vid> Lux Eby. p,ip. Senfiim vero oegatiuum VuJg, Pile* Gcicri,TremcHiietCartr, dum exacceniibis reFellereadorirurcc'cb.Hil^erus/^ Arc.K..etK.p.^^. ac fi tales exi^erent ^r^CrrH"! C2^"'CN ^TxD irifc- Jiciaac, qnod doleo, critica prodit sperfe fuam inaccentua.ionc metritain- fcidam, hanc cum p rofaica componendo, ct vnam vbrobiquc (aciendo. Pro- indc PROVERBIA. i§^ indcheicrcueracum laruis pugnar. ctaducrfosfe. ,Diftin6licni enim profai- CAP. XIX. cae, qualcm iliis praeformat, fcfpondet vt/que Metrica, adcoque accentibus mi- ^x. nimc contrafiantureorum verfiones, quihus potius hacc fua : wft^atur, verb a illifunt {i, e. cumde A/micorum perfidia conqueritur, ml praeterinania verba re» portabu. Infcciand^ meraAmicorum verba\ucr4iur.) Dum non ncuit, Tiph- fA/^whuncinmctricisnonefTc diftin^iuum, fcdconiun6liuum,etM»w'. quippc quae ctJam , ct vel maximc, holHliter vi propriaVe.bi '^p'^ tapi pote/1, niii bonus midorquc fenfusepitheto aliquo iuuetur, id quod fadum a Cartvvrighto vertcnte : Terfequitur qui- dem eos verbis fupplicibui fc. etfubmifii^ ipfi non fun t (S. c, nonfefratres et focios pr defiant.) Juxta vcro noilram expofitionem ncn opus eft «l]ipficxegctica, fed difer tius ifta phrafis ex textu cxplicacur. Verf. r^?, ^y^ \^^\ nDn*-'?-IA Magnus excandefcentia, (et iuxta alteram leflioncm in fymbolo "^^^II infinuatam, nDH*? 14 congregails ad excan- defcentiani) feret(luet) pocnam. Bene Lutheius: Denn grofTec Grimm hrirget Schadcn : ?]Dir\ T^ ' — 5^i£n"-DN' "^S Quodfi eripu- eris (talera iracundnm ex vna poeca,) tunc amplius addes (np. eripere €um) befreyeftdu Jhn ei'imahl (van derfelbet;,) fouiult duesn:ehr thun. q«d, cuafionc vnius periculi n.inime rautum reddi , quin nouas iabinHc ira- cundi^ in it condtet pocnss. Qui Anus Abcn Efiae, Munf}eri, Mcrceti ct Geieri dc ir.icundorum prauirafeinemcndabiii magisp'acet, vrf^ci'ier, quam iftcLutlieri eta'ioiutr., darumlafiihn 'cfs, ib ksnll du ihnmthrzwchtigen. cum refp-adfiiiumcailigandam v, ig. Cap. XX, 25, Vertcridum ;Laqueus (i.e. oericolofi n et cxitro'um) efthomini/qnsn* dovcl quiabforbet Ci.e.cdcritvclujkfriQianctitutem (i.?. rem Deeper vo- Aaa 3 turn 190 PROVERBIA. CAP.XXIV.tumconfccratam:) et pofl: vota fa^a dcmwm inquirere, umcrfuchen, XXV. nam&il. fuc nt Icgtima n.'ic ne? num icruarc c; ^jcrfolu f roflitjvclitquc, ncc nc? namquc rati us rcfcinJere polTir., ncc ne ?Luth.phrafin^"lp V T> fingula- nicrrcddit, das heiJige Laden, quam notioncm vcrbuns yi'7;nu'.libiiarerc. Dcindc coatJTi Mccenms mcnmbrum poileriai transf«rr, u-id darnach das Geiiib- dtfuchcn, fuppofuatali intcrpund^ionet J "^P^*^ CS'^'^IJ "^.hNI, Cap. XXIV, i6. tSap^^l pn!£ HlS^ I y^'i -^D Nam fepties (i. c. multotics vid. E^r_ £(;>«. />.z4^.)caditmftus,etrcrurgit (i.e. c malis rurfus clu£latar.) Per- peram hsic fumiiur nonnuUit vcrbum eadendi in (enfu lapfusmoralls i. inpec' cata^ Cui fane fappofittoni reclamat, turn coanexlo vi pirticuJac caufalis ^3 cum immediate antccedcntibus, vbi dicitur .* Neinfidieris tq. impius bdbiuculo iuJliynevaJies(t^rhci)recubanonemeiuf. Qaidni vcro? lam aotantcr addi- tur caufa. q. d* Nam ille iam per fe e(l fatts vexaras^malorum plus fatis habet domi, denn der hat fchoa Tor fich Creuz und Plag« gnug. Noa ergo a^i£to addenda eil afflt6lio; turn oppoHtio ruiaae piorum ec totalis inapiorum, VndoetTcHjrQ ad membr. i. fubaudicndum ; non folum cadit iufius^ fed etlamrefurgitin malo f. infortunio^ Quod vltimum ncgaturdecafu impii; tuna vfus rcrbi "^SJ Salomoneus , ctlam tn fequcate raox verfu 17; turn ioca parallcla Pf. XXX Vil, 24. Mich. VII, g. Pf. XXXIV, 2.0, lob. V, 1 9. Vlterms circa hunc locum confuli polTuni inprimis Gcierus h. /, f rauzius inlnterpr, Sc. orac, 4.6. Taraouius in Sxercit. Bii/\,p, ijo* f» Hactrpaaius Not. Bihl. ad h. I. Pfciffctuj 1. c, p,6^j{,/: Cap. XXV, II. :V:5af<"Hy "^3-1 nin scrmo dicSlus aut prolatus fupra rotas vHias, qui proceditre(^e,facil«, fcliciter, quafi rotas haberee ; quippe rotac funt >>id, quo res iis.dclata moueturlegidme, ilbereque ac coramoiie, adeoqueec ^jconftanter vsquc ad curriculi fui tcrnaioum. (Eodem reduci debet graccuna s>T^0X,«; lac. lil,5.j Quoad rotarum ad fermonem trans'ationem , appofitc »acctdit, quod fetmo, quataor virtutibus valcat, inuencioae ^ difpofitiones elo- p;roverbia. i5k elocutjone, et prorjunciaiione.HascfcitcGuffctiusf^'rowzw.^.f^.jo.^. Quan- CAP.XXV» quam nee alii ma'c cum A ben Efra ro TJs3N? ex \ fu Talmudico rcddunt iuxta XXX. fationem et modutn dececiem.omnibus c'u. uofiftaanis prudentcr accircumfpcflc attempcraturn. Vcrf. 17* :lOD tZZnilD "^ph^ Quumyrr^/w/^wrenfusgenainHn hocmcm- bro oiiroSolfKM fit quidetn arduura,nrn /w^ltfrw/«w,^!tf«'«w circa illud haut in- uidemus B. PfcifFero/. f./>. 647. ob meliorcm textus cwx vel tarn parcc et caute ac melle vtendum «fl. Cap. XXX, 2. ••>'! DIN nr3~NSl VSO "SIN 1S)3 "3 Verf. 3. Hoftim duorim verfuum, moc^eftam praeraticficmrapierti/Tirc? ^gnf. ri8 cxhibcntium, veram r.itfitcm pnkhc.rrirreexplicuit idion ?te vcrnaculo B.VarcrLC(?»»w. i» l('fPMp,^8o.e(ivet^ ("*- inferuitnte fsltem initi( fctracnis,vt ct graecum o7<. vcl alTeuerantc Tr*/^/?-) Ic!i vv;«r ?lK-mmcr , alsfonfleinMann feynmochtcrUnd hoicr/'crfchcKVernnnd^'jifOlTeWelt Weir:heit>varnicht bcymif, Verf. 3. MsfTcnichrokhc Wcii.hciinichtgeleinu (iridi wlmehr dcr- ipz. PROVERBIA* CAP. XXX. derfclbcD, und andcrn WifTenfchafFccn entzogen) auf dafs ich dasErkiintiiifs dcrHeiligcneriangen m6:hte. (Hicraiif liabe Ich micli einziguad i^ioin be- £Iiflr«n,das andcrevvid^si fu.Kothund Drcck hlngc^cn gclultea.) Subiungit nunc fpccimen, quo of]::.ndJt feverura theologum, fiue takru, quihabcat co- gnitiQnewfdfi^omm^ 0 quis adfcendu etc. . yin O lJ2"-cr3'^'*'nD"i lO^imD Quantum fit nfimeti eius, et quantum nomeniiliieius, nutnnoueris? coll, lob. XXX VUI,^. Ell heicmaifftitis ad nirdtia, ccinfigne arg'jmenaim pro fide vetsrum fan^orumy qui credideruntactcrni Pjtriiait'rrnumFilJum, cuius et Parris aequalis fit glo- ria et coaeterna m?Je(las, Id/ c. Sic vctercs Ebraci in l&lkut ddb.i ap.Hack- fpanium h. I. dicerc confuiru-jrant de eo , qui \^g\i\iv adfcendt£l: in coehs^ atque indidemdefcendipy H^pil HT hie eji f^tnciur hnediSlu^Hlle ^ wi ^lOium t^?C, XL VII, ^, adfcendit Dominuscum lubilo^ etfimiliter reliqua pracdicata, fol9 quippe Dcodigna, eodemreferunt. Verf. 18. I p. 20. n'^ONi n^s nnnoi h'^dn ^E3^i5o ntrjN ^ni p Triahaec funt mirabilitcr feparata (vid. Br.Etym, p.i%. n, 27.) amc, immo quatuor funt, quacnon noui* Viam ftilicer aquilae in Goelis, viam fcrpcntis (upcr petra, viam nauis in medio maris » ec viam viri in virgine» Similiter viam mulierisadulccrae; quae co- medic etabftcrgitosfuum^dicitque, non patraui iniquitatcm. in loci huius vcique omnium dilHciliimi rolidaenodatiooepraeclaram nauauit operaoi , ct facile prioceps eft cl. Daaziua in diJJWt, de Pdvtu Firg. mi" rae. ex lef.VUf 14. a tb- LUL vsque ad LXX* Vbi adduftis iuxta ac diludi- catis \rariis variorutn explicanooibus, tandctn in §. LXiX. deducie fuam, in cu- ius fcntcitiam, omnibus curate pondcratis, totum mc propcnderepcdibusquc icehai^il animipendctJ. Eft autsm ilia, poftquam fuppofuit vcrbwru nttitide rROVERBU; ip5 l^l^ furai ajEfcfliue et cffcftiuc, nonnoui i. c non approbo^reiicio^ deteflor qqU, CAP.XXS Met h. VII, 13. €tc« add. LucEbr. p. \%6^ nee non l"^! p/»w tJiix,Kkn'x^U [textus pro maritOi, Conf. etiam Ebr.Etym»p^io. Admiratur namque Sapiens cum deteflationc, , ctfcignorarc, ait, qui fiat, quodttmoper^fo, ct facpe pcccaminofo, periculo- fo, ct nihilominus haudfrarojinanimolimine talia quaerantur, quae faciliorS fjcgotio 'ac absque pcriculo , et licite obtineri potcrant. Atque hocquatuor hifce illuftratcxemplis ^ vel quinque potius, Mlratur, cur aquiU velox inter volatiiia tzm magno,tamque inani molimine, 'nu]l^ cogente nccefTitate nubium tenusfe efferattnubes ippis tranfcendat ? ,vbi tamen nu Ham inuentura erat prac- dam, quatn tranquillius i nucniflet » vel in terra ipfs, vel locis non altc nimis ab ca reraotis. Cut ferpens fuper rupem dcgat ? vbi taraci raro inuenict, quo> ie faturet, quura cibm eius fit terra etpuluU^ non //pAr.conf. lef, LXV,z 5. R^ich, VII, 1 7. De loco Gen. Ill, 1 4. ct hue rcferri vifb vid. Not^ SeL p. 9 . to. Porro admiratur proteruam homtnum audacfam^ qui tanto cthorrendopericufo (e «xponunt,vtz//4OT»4»// CD^ ^I'Hiincorfi medium maris din gint : vbita- mcn,vt Caefar /. S, B. G. c, I o, conquetitur, neque anchorae funetque fubfijiunti nequenantae gubernatorestjuevim tempejlatif patt poJfunt» Quin et Horatius i\i\im x»\w7ioi^iov(^nferreopiBorepraeditum ^ic\t,n\l\\o^cz\c^lVimzln^zt^• ttTi^tOf qui primas nauigare anfus eft. L. LCarm, o^'S* v. p* et 1 7. Acceditet hoc , quod qaum res adeo periculoHniaia fit nauigado in Te , talis fue- tit in primus Salomonistcmpeftate , vbi pluribus adhuc deftituebatur rubfidiif, fequiori tempore inuentis. Vt etiam ex nauigatione Salomonis Ophirica col^ ligere eft,quae in vni expeditione integros tr es annos confumebatctc. tutius fa- pienii res vidcbatur peragi , naui non nimis alte prouefla, et iucundius , iuxta illud vulgarc Plutarchi'i^ Primi Sympof. it>2i, jwev 0 ttu^u, y^v, Tee^iTfotloq Se e ffa^et -9-«\«t7«v , ^ J/5'c?. lucundijjirxia nauigatio iuxta terram , ambuUtia iuxtd mare, Commodius etiam hoc modo riparum incolas pofTunt adire, ct.tcmpeftate fuborta,fecuritJlti fuorum confulere. In primis autem miraturat dettfiatur fapiens vim maiitiae ct rcgni diaboli in homine,infandlitatc,iuftitia ec fapientia adimagincmcteatoris fui condi;o,qui it adeo excoecaripatitur,vt inho- nefta rationaiiquc creatura minus digna, ct faepc pcriculofa, immo expreffa lege prohibita pracfumat et efflagitct, vtnp. ficut «i^^iVtf/,ncncontentus propria fua uxore , virginis amoribus infidietuvy quum tamen absque pericuiis domi cum propria cupiditate* honeflc reftingucrepoterai; Ita talis ma riti, quigxtra ihoruoi proprium vagaiur, {vieiX^^^M^^^ 'JgendintodusTMit^lXi H^N «;*h>- B b b ris 194 PRO VERB I A. 4^APiXXX. Wi '«^^^/^''^^i quacpanmodofurtiuosiuucnumvtconfcquatur amorcs, multas aerumnas fubit, quostamcn penes proprium maritum honeftos habere potcrar.. \^{msclue'p'^viai.r4fhagenM fapientiAguri vidcbaturflulta, ct admiratur cum Jetefi^none mzliiiam hominum, quacr fetnpcr invetitumpropcndct, ct dquAffuniuaf Cell prohibitas honcflis putetdulciorcs* Conf. fupr. c. IX, 17. Atquehuich.idenus cxpofitionilucemiamaffuderat B. Liithcnis, cuiusverba, quamuisprolixa, ex TVw rilJ. lenenf Vom GefchlechtChrifii p,\\x. ideo fubiicir,quacqueobpatheticum etiam more fuoftilumet hue tranfcribimcren- tur. Hie ftchet, (fprechen die luden ). Abna bey cincm Mann, Ich frage- nicht, oh Alms dabeyeinemMannflehesdennichfchcesfelber vvohl, Gott gslobt, darff keines ludens , der mip das zeige; Ichfage,maa follemir be* vvcifen, dafsw4l»»4 hie einc Frau und nicht cine liingfrau heific : dcnMcilter- vvolte ich gcrnc horcn ,,und hundcrtGuIden zugebcn. Wie wcnn Salomo an demOtti (vvie es derverHtichte GoiDoftor Luther vetftehet, undihm nicht Icicht nchmen lafiTet, wens gleich nicht hundert Gulden geldcnfoltc); redet von dem verdricfslichenVhgluckderWelt ? da ein (7r^^r, dasiftcin^ Ehemann, nicht kan der Fraucn Bettc treffcn in Gottes Nahmcn, und fchleicht etvvann ciner Magd odcrlungfrau nach ins TcufFelsNahmcn: Wiedcrum' _ Gebira (die Frau) nicHt kan finden des Mannes Bette in Gottes Nahmen, und kreucht zum Knecht> oder andern Gcfellen ins TcufTels Krahmen,hat ein raum Gievviflcn', verfchlingi disn EhcbrucHj.vvic derWblfF eincMiicke, vvifchef darnach d^sMaul>und darfFfie^niemand eineHure fchelteO) vver vvilsbe- vvcifen/" - -— -^ E«iiftleinlammer dicfesLcbcnsv dafimandcmhcimli- chenEhebruchnichtvvehren kan» dafs (leider) dem Ehemann eine Magd bafs gefallt, denn dicFrau ; und ein Knecht derFiauen Hber id, denn der HErr. Wic auch der Poet fagt :Quod licet ingratum eft!Nitimarin vetitum. Lex occafio peccati. Alfo vvolte die Hur Potiphars thun dem frommcn lofeph Gen.XLI.^ dennoch h.t\k Alma hie eineMiagd oder lungfi-aU) vvelcher der Mannnach* fchleicht, bringt cr He za Fall>, fo iil fie:nimmer cine;Migd>iil fi^ fcil; fo blcibtc Eccle- ECCLESIASTES. ipj CApj.iMir. • rihnp EGCLESIASTES. Cap/I, IO4 n2'^35*?D nn 'ymtzn't^rm-^a:^ lamtum fuit in vd an- te fecula, id quod fuit ante nos, Vbi Luthcrus cam aliis cxtrema verba fecit pcriphrafin t2 SZD^D7yh,iia vt «T*n fit pro VH. Sed melius ab;quc iila <«nallagc numeri redditurcum Varcnio, denn cs ifl fchon vorhinin alien Zeitcn .gelihchcn, vV/as kuru vor uns gefchdifin iil. JConf. v.;?» ■^yrmv '^^ra^^v^ n^« 'd^m '^•^nM rNia'^iu ;t)'^'^^n n» ,"^d iHoc mcmbrum parcnmeticum omnium conuenicntiflimc , iateor , vcrterunt TrcmclliuSjPifctt. Belg, ct Angli : Quid enim fa£lurusen follin der "^^ck* Quum tamen ct fcqucntia priorcm vclint ac confirmcnt. N^0*^"K1 I^M "^iDO terquam, quod non alieqiii potefl: (propter iraperfedtionem ^soyvwm- per viam caiafalitatis) homo opus illud, quod fecitDeus, aprincipio VS- que adfinem. Vcr/. 15. :ri*>n *^33 nvnb ^'^k) Nih -i:^d fi^nty'-no id ouod fuit, iam eft, et quod futurum eft, iam fuit. Hunc fimpliccm fcnfum dcfiderat lurfus litcrac tenor, quem vcro itcrum dcferitLuthcrus, adfcitoexfq.m. mo- minaauoZ);«/,^asGOttthur, das flehetda, und was cr than v /ill, das muf* vvcrdcn t^jI'^^TiN tupn*^ D'^nhNH'^ et Deus inquirit tale confequens a. e. ct omnia i\h fraeteritd etfutura^ quorum daiutfequeUt Deo funt cxaftc cognita, da eine Zeit von der andern beflandig verfoJget Tvirdj y vie einer von feinen Feiode, iuzta vimproprlamverbi. Verf. ih \nh non nata-onv ' * ' Msgnopere errarunt interpretes circa legitimam inrerpun^ionem huius loci infignif, dumin dmon^/iibnachi prlmo ^^g\ Sakepbkatoni perfediorem aflignarunt diftinftionem, quam remociori, contra Can. IV, et quafiia^D'^D faiteme0eti?i&i&/W. Hinc non mirum > quad in tana ah'enos, tamque incon. gruos lapfifint (enfus, quos adducere taedet« Videri pofTunt cum fubnexa l^ixM^icei ap. Rcinbeckium in do^r^ de Accem. Eh* p. \%%, jlp. 550* et D, Varenium inGemmu Salo?n,f,comm,adh.Lp* ;/, i(f. (m quo commcntariolo ve* rae f\uresue Utent gemmAeerudmonis exegeticaey^\m\vi9X\o^^\^\ox\. et va- fto voluminc.)et/«C<7w«i.^^//fyC^. i^^^./t'iwjrcmquecl. M.Rus tnPent.diff. V. T. de Accent 6hr. vfu^ di6i, V. Senfus vcrifTiraus ex fiir.plici conHh'o fonti- UQ) rpontc^flucos hie eft ; Dm ego ixi cgrde meo ; ( hue vsque ^gnum ECCLESIASTES. ip7 dm. hmincipitipfum^/<^«»;) Propter {latum (condiiionem, modum, CAP.ln* rationcm.colLPf,CX,4.) filiorum hominis feligendus eft ipfis Deus) aut agnofcendum, (Nam h infinitiui abfoluti eft forma tluum GerunMivtl TamcipUin Bus latinorum. Conf! faltcm v, 14. 1 5. etc.) quod illi befliae fint fibiipfis. conf.Pf.XLIXjij.zi.ctB.Io. Winckleri Sen. Hainb conc.de Scortadonep. 5"^. Rcpetatur nunc cum Varenio nexus a vcr^ l^# vbihaecin- cipit fediuncula, Vidijfe fe dicit fubfale tribunalia intpura^ corrupta^ et in J a* crofanBo iudicii et iuftitiae loco improbos , ipfamc\ue improbitatem regnare* Concludit indc vcrf, ij. fup^refe purumiudicium diHinum'mdiemuiJjlmOivH iujium et improbtim, omniaque conjilia et opera illoruw, iudicaturus fit Deuf. Confiliuminde format', v. 18. quid faciendum ^t\\OTa\xi^\:^s, propter (latttm filiorum hominis adeo eorruptum, adeo wiufium tribunal t err eflret nempe appellandumejfe ad indicium diuifjumt vc\ut\purum et tKcorruptum ^ quod im- mediate antecedit v. 17, Sdigendum ejfe ipfum Deum, iudicaturum iuftum e$ improbum-y aut, fi illud iudicium nouijfimum vnacumrefiirreUione mortuorum abnegauerintft etDeum adeo iudicem ntn felegerint, agnofi;endumillis, quod illi fibi ipfis plane befiiaefint. Id q uod iam porro dcducit et probat, talcm atheum ctEpicurcum abeftia,nontam exiudiciorationis atque ob externa faltemac- dcntia quam reuera,nihildifFerrc,nec faltem cfie orationiS;u/jitJj«r9c, Bbb 5 Angl. J9$ ECCLESIASTES. CAP. IV* .Angl.Gall.Hackfpjniiuf,Schniidius,Varcnius h.l,'^i\rMV\xa^u Accent. Mibl lac, 1 5", Rcinbickius /. c. / 332. i^illcras infiit. L. S. /. i j 5. ct 47 x . Ncc fccus exiudacis AbenEfrt, Rafchi ctKimchi. quipracfixum niniT^Vn jct mnvn vi pun£l4tioni5 Tuac hibcnc pro H dzmonjiratiuo loco reUtiuU coll, Luc. Ebr, f. I (^4. Contra p'urimi cum Luthcco tcxtum dubitattue reddcntcs, iilud habucrantpron inierro^4tik.o zunC^>ofitOf auc co quidcmfaluotalcfub- .ludlunt ante TV\\ Aft refragarUe aweMfuariene, qviac tarn, in yiT^ poner^ Sakephkaton, Qoum vero habct ifM/«w fmbordinatum, fubinnuit, CGO* jftru^ipncnaptotcndi irs^ue jd voccm KPI^^n SakephkatwAtdrnj, Cap, IV, 14. :W n^^i: ?l^'^Db?:3 n:; -^r Hoc mcmbrum male 'mfrusdiftin^une Lutherus, und cincr, dec in fcincn K6 ligreich gebohtcn ift, verarmet > et Lud. de Dieu> ^«i^ ^/ww, -^«/ in regno fuo natureji, depauperatus efi. itemque h. m. Belgae, ct Rauppius, Qiio pa^o talis forct diftin6\io "iS'^J WDho3 0-3^3 J^l Practcrea rwl'T^J tribuunt vim/>^r//^f/iipcrclhpfinrclajiui, quumta- men non fit )^amezatum^ Mpatachztum in vlt. adcoquc praeteritum, Itaque fruftra l^cic de rege npn pereleUhne^fA^Q^fedinregnafibi debitoferhAereditd» temn4to difTerit Dieuius. Pi'litv^ipnis quidetn ratio jcgitimaefl in verHo- nehacTreme'lti ct alioruoj, ^wm Aic{i/uU) etiam in regno fuo nafcMtur(nA* tus ep) pauper ; at fenfus et nexus cucn m. anteccd. eft incomoaodus. Hinc rcfcrtur ad remotius vcrfu? praeuii ad regent fenem et^olidum. Ncc placet fen- fus «7r*o^<37i>to; Varenii : itaetiam in regno Jus (ntx Q:\ihus) «4/?i/«r(rcdditur) fduper, (per ftultitiam fuam thefauris rcgni pe0iindatis) etiam in hoc, quod cutnTrernelUo, Mcrcero,Drufio,Pircatore"l'713 a propria fua et natiuafigni- ficatione abfti:ahatad Ebraets infolentem/m, reddi. Palmamheicpraecipuic intcrpretibus intcrprctatio Seb. Schmidii : Quin etiam, (qui iam ) in re- gno fuo (eft), natus eft (prius) pauper. (De ellipp folenni verbi fubft. cc quidaniheicinpariicipio Id ipfiamperuidcnics baud dubie iatcrprctcs, conflru£lioni vt' commodus fcnfus' refpondeat, hborant. Ebraci apudAbenEframeliipfi' p.ar«* ioo fiCCLESlASTES. CAP,IV.V«particiilaep'^eiruccurrunt, quia non nofum^ ni fJ f dcere mMlutn.Qxn ci ipfcfauet. AunfolcnsiftaclHpdsfejpfjmilSicorcddit fufpcdam, Vel ita reddi volunt; quU nonagnofcmt y facers malum. Scd fie foret Dfl^^y*?. Velfumcn- tcsy*^ pro in yQ<[t\intyijuUnonf;iumyfacerevo\untatem(c^D£ihenedi£iL Afl quisnonvidct, ct hoc cxpofitionis genus efTc durum et coadlum ? Vcrittti f^xo'fx\oTth'D\t\im%, quia rtibilnoruntieo^uod factum malum. Quacquoquc cxplicatio addacitur Ralbago, V^H ST^'*^^ '^V propter faUur^m malt. Cui vcro placet, quod hcic fit fyntaxis rerpc£liua h. f. quia non norunt DC2f V "IICU^T cuftedire fcy yi Q^UT^yi et faciuntmalum^quandok^eutit addomumDeiabf' que puritate, Nos vcro, vt cODftru^lioni fimplici non vis iinfcratur, malu- mus cumVarenio intcrpretari : Nam illi nihil norunt, non habcnt»quia ode- t\int^V'ymntiam^TOu\yZi.xQ\i'xiyv(a(!iva.\>)^eiciqcognitionemv€riutity2i^tQ<:^j ncc d/fltxf jff/v x«x5ts v^KaK^ in do£lrina ct vita) ^d faciendum malum (vt fcmper hciant malum, pcrfcucrcnt In malojfibiq; liccat, improbis impurisq,- manc- rc.et malum facer eSlt blciben in ihrer Blindhcic undVnverftand, vvifTcn nichts, auf dafsfieimmerhinbofcstliun* Ita fenfus illujftris loci vtiquccorftat accu- rate. Quiconu«;nitcumillo apud Raibagum rtDTD ViT' CD'^^DDn rUH ^n-in urh nnia nDin n>n ih?^3 vn ^'^a^v -^-is b'i m m^tryS ts^HDio nn ni 4yi an^ivo p^n'' laTt; intun o yi m^yh yin Dr\'''>tr;yn eccejiultidafjifacriffdum, Vt£acerequQantm2i\um,qua/i facriflcium aperiat ipfis viam impune peccandiy putamihuSi ifto tq. opere operatic fe^iHcAripsrmrfitaum fuami ideoque permanent in Qperationc mali. Cap. V, 8^ ?M^n Sd3 P^ P^JI*'^ Et emolumentumterrae (quodfcnon habeturex rapinisetopprcffionepaupcrum vioicntav. 7. fcdexhoncftaterrac cultura a Deo bcnedi^««<>/./>. 1 49. vcrtcrc,dura fa- ti$ hcic ractamorphofiabftradli in concretum, iUe (Gebhohim Deus aliiifimusj efl fuper- ECCLFSIASTES; loi fupcreminentU{^fupereminemDomtnui) totiur terrdeper ommaetGrnmbuffKO- CAP. V, dir,) nsy: m^h "jho fed Rex eft agro culto, qui colitur (adeoqu* nonlibere cuiusuis direptionl expoHtus efl, canquam abqmnicura reiiduj.) Vbi multo mihi conacnicDtius apparet, vt cum Schraidio rex dicatur, qui prius DTim Deuf aUiJJimus, ^"^ fo [licit e obferuam omnem V^Z, tum magiftrAtum fuferiorem turn inferiorem, non cufiodientem ius et iujlttiam ; (Nam in "72^2 ni34 r^3j myHitmrnTrinitdiif venari vcllc cum Varenio h. m. £xcelsus dh ExcELso (vid. infr. c.VIII.2) excelsi (vt fit 703^ Fater^ a quo detar *7y UFiiiuf, ct abhoc'?y f. Filio n2J( Spirttui S.) efl ohferuans , id mihi coaftum ct sntcmpcHiuum vidctur , mcLus eiiam quadrarct , fi ordo pcrfonamm, ofiginc carum in vcrfionc fie non confufa, inuertatur, vt adco Sfiritus fanEiur dicatur excelsvs ab sx gel so Filio excelsi Patris) quam fi cum Wcimaro /. r. Varenio b. Lp„ 57* Rinbcckio/. e.p^ j 1 6. ct Hil- Icro /. c. rcddatur, rexagri vcl (Jedltus) agro , colitur^ coll. 2. Chr. XXVI, lo, pracfcrtim quod vcrbum TliyJ fumitur ritu latinorum dgurAte^aohxi vfui pro- prlo reli^um y nee contrarians accentuation! , ex cuius praxi conflar,non raro ^mm fuh/iamiuum ab adie^iuo feparari, vid. Icf. LIX, ip. dmfubjlamiun copulata Gen. I, z, IV, z i. V,4. 7. 10. etc. ipfiiraqueadeo regimen^ vt lef XL, 1 5. Nun. V, 2 p. quamuis ncc fine emphafi. Vcrfio Luthcri a confilio fon- tium procul abiit. Trcmellii> Belg. Angl, Gall, regi vel rex de agro feruttur, ct DitVkWyrexsgrorHdmpdtur^ittm^w^ Kimchii, rex propter agrum fd^lux (vid.Luth.Tigur.Vu!g,Raupp Schmidiutn etcOnon multum etiam rccordantur tertitorii Sakefbkatonis , curfum orationis, cum prona qutdem ellipfi, iam (iflentis I ad«oque duas fubotdinacas in 6.\i\ontAth' »^<:i&/inuoluipropofitionc», quum alias in tlD'^H rcquirercturrainor J^/>, CL In'^'D mziOT RbbU^ Quarere£liu5 cum Trcmcliio tt Varcniatranftuleris.* Quodfi non multum {dederit Detu ex v. pracced.)recordabitur( talis) dierum vitaefuae, (quod np.pauci fine, neque adco multum advi£lum et amiaumdcridercnOnaS mo^^ n^VO CD'^n'^Nn >D quod que DeuS refponfurus fit per laetitiam cordis, (qaac omnibus opibus ct diuitiisan- referenda. Deus, quo minus opum, eoplus dare pocefl in corde gaudiorum, tt ita C0mptnf4re fath deftRum opum,) Quod fane pulchdlum par ar^um«a- (t9rumpiopaupcri «vr%)ceav (atis commcndace valet. Cap: VI, 5. .•r^TD Dp ftf13 Quod racmbrum^'/Vto' 'minus f«£!ecoDftruxitcC :rcddidif Lutherus,€onfl:ruxit ac fi in praecedcnt© 't^'y^Vh Athnacb fniifct p:^fi- lus ; reddidit acfi pro diftindo ilTD TVh fit HTDI HID coDiun£!um , und wcifs keine Ruhc vcder hie noch da, Potius rertcndum : Quies eft huic (^D^ abortfuo) prae illo f. magis quamilli np, aoaro, deque v. i, 3. < Vcrf, 12. Vbi CW^I Luthcrus tranflulit, velcbcs dahin faket, fenfu quidem bo- sio, at non vfui verbi confof miter. Cetera bene obfcruauit 1 hicclTeloca ym, vt alias facpc, rndicio etiam affixi, Vcrtendum , quos tranfigit. sic ciiam graccum 7(Qmy vfurpatur i Cof. XI^z;« laCflV^iJ. M XX;3.XVIII, 23. XV, I J, Cj^l ECCLESIASTES. 205 CAP. m Cap. VII, 7. m bb W p^yn "^^ Sane (ira accipio hcic cum VatablojRaup- pio, Varenio. Noncnini eft hoc loco caufalc, HincLuthcro pbncomif- (ufp.) oppreflio (i. c. res per oppreffioncm parta per mctonymiam cfficica- tis, das abgcprcfletc Gut, itaque corrcfpondct mcmbro feq. Luihcrus pro pun- do {) fupponit ( ), formam^^m«/« /?(f»<7»/ein Wiederfpenftigcr , ant oertc rtf«fr^/«w pro abflrafto , idquc fcquentisetiam mcmbriconfliiuitfubic- dam; ncc vim propriatn vocis cxprimit,) infatuatiapientem sVriN 'i^H'^'x .•?— IJMD Etperditcor (dusd. np. fapicmis) munuscoll.Deut.XVl',i5r. cum rcfpcilu rationc gen. mufc. in vcrboadvoccm coniugatam [HD vid, Luc Eh, p. 3 ^4. Quam conftru^ionem fuadct non folura proportio mutuusquc refp«ftus membrorum , fed ctiam acccntuatio. Lutheri vcrfio fupponit tranf- pofitionem acccntuum : rn^i^D D /"tlN iSN^l und vcrdcrbet cin mild Hertz, Et animus libcralis,muaificu$roUtexprfmi per phrafcs [no W^H vir mt^mrih^lTp^, PSJ smmdlfenediSiioms* Vid- £^r.J5/;«;./.257, V«rC IL' mbPID^OV n»Dn ny\^ Bona eft fapientia,AEQyE'Ach2red^ U&, Qucmrenfumcomparatiuaro coll. Not* Set F.I* p, g. 5). confirmaoC fcqq. U»Tr;n ^NlS nn"*1 immo cxcellentior eft videntibus folem. conf. E>r. Etym* p. loo. verf.' 12. ^ODH ^3 nODnn SiD "^ZD Quan- quam (cfTc) in vmbra fapientiae, (cftclTc) in vmbra argenti. Ob gleioh unterdcnSchirmdcr "Weifsheit feyn , ebcn fo hoch ift, als untcr dea Sehirm des Gcldcs feyn. (Die Weifsheit allcin gibt auch ohn grolTcs irrdi- fchcs Erbgut, Schirm und Schattens gnug) iTjhn nOShH n yn J^-jnM :n''Sv3 immoexcellentia notitiae (coclcftis) eft, fapientia ilia viuifi- catdoniinosfuos. Uesiftcin (grolTcr) Vor2ugdcsErkentnirs(dasEf- kentnifs, als cin vornehmes Stuck der Weirsheit ift viel hoher als Gcldodec dai Etbgut, mafTen) die Weifsheit (und niche das Geld odcr ein grofTcs Erbgut) «rbalt das Lebcn, dem d^c He h}t. Ica n condlio fontium hie verfus cum Va- renio cyprim«Qdus cil* Ccc » VefC io4 ECCLE'SIASTES, CAF. Vlil. Verf. aa* :NI0IT» K'7'1 2lt5TltC7j7'* ^W Qui ita faciat bonum , vt plane non vcl nunquam peccet. Reflc hoc modo cxprimit Hackfpanius in iiNot.Bibi.ddb.l. vlfrcqucntis cbraifmi, quo affirmationi fubiungicurncga- .M coll. ler. XXX, I p.Pf.CXIX, 6o.Matth.XlX, 14. (add. Dcut. XXVIII, „ 1 3 . 43. 44. I Sam. 1, 1 1 . Ezcch, X VIH, a i . lo, 1, 3 . Sic h. 1. facit hnum „fif nonpecc4t, Conf. cum hoc fenfu 1 Reg. VIII, 46. Vt adeo non fit fenfus, „quod iujiui milium facut opus bonumy t^uinfimul peccet ^ adcoquc iuftieia confi- „(lat ia eodem fubied^o cum peccato : non aucem cum morcali. £. cum co^quod „cll fua nature ?cnialf, iuxca prcudoglofTecna ponti/iciorum. Cap, VIII, 2, : C3*»nhN? T^VpU r-i^n-l "ih ndui ^S0'->a ^JJ^ Quod ad n5e(rcgcnairrae:is)attinet, (coll. ben. XXIV, iy,^tLuc,^h,p>Si^-^^^o) ^ (mandatumeoll.Gcn.XL[,4©. Iob«XXXlX,i7.) regis (n e, mcum. Tid.i:«r. Eh.p.iyi.) obferua: et quod ad Excelfum ( Dcum coll. Hof. XI, 7. VII, \6.) attiaet,rationemiuramentiDei(quoobligatusesDco) objef U4» leafecundum literaeetacc cilc oicht zu gchen von ECCLESIASTES. I6f yonfeincmAngcficht, defidcrat hunc pofiium formalem "j/^ ^H^f^^'lN CAP.VIll^ VJSJD Ncc minus Trcmclliana : )^e perturkate a fdch tiui abito, Conf, La^f. ^h^p* 3 9 »♦/ Separatum autem iftud '^SJ^ ftatina explicatur ritu fo'ennis c- braiftni per negatiuumpOVTi-^S? «^y?a coram com caufa maU^ Quod jn TaiD fpe^at pariler ad pracccdcns, l^e perturkeris Mfdcit eiut np, in ca%' famdU.Gtim, Dafs du nicht beHiktzet ^erdeft odcr mitSchandcn bcAchea raiilTeftvor fciacrn Angcfichtjfogehe vveg,undbeftchc nicht inbofcr Sachc.q. d. Koli tam perfi<^ae frontis ciTe. vt in pe/Iinsa caufa auHs faciem regis fuflinc- re, aut coram eo malam caufam defeuderei et temcitcr in ilia perfeuerare. Conf* Varcnius/&.A Diftin^ioniitaquecoramunivcrfionum, Kefeftinetii.praeU" fues te^vt a facie eiut abeast repugnit diftin£lio authcntica. Verf. 8. n^Sn~nh? Nl^Db i\r^ ^"h^ DnW f "^M Nullus homo habet dominium in fpiritum, adcohibendumillumlpiritumj (itavt,vbi ad- eft^ vitac terminus, retinaculum cfTe posfit, fpiritusnecroigrct.) poHtr pN^ niDH D^O quia nullum eft dominium in diem mortis, fW nonHDaTr^nbTyo nee eft delegatio in certamine illo (mortis; vt fc. prout in aliis bcUis filius pro patrc, fcruus pro dQcainofurregetur) loSo^^^Khl :Vb,y3""nNVW nec eripiet improba confli(n:atio (qua fc. alfgufs contralu£latur inuademi morti. Et rc^enotatume/l Aben-Efrac* vocem y^in hcic diccre H'^IiJnt Wm !31'^ mult am cgmmotiomm et confliRaticnem.) dominum fuum. Vtad§o marcat tbejis in m. i. tcrrit. \. quam pro6fl^:it> quia fc, non continere pot eft fpiritum ( i) per I*©"^ imperium, (2) per ^HH^O tfelfgatum i qni pro i'lo moriatur. (3) Per VW*\ mbtum etroburgpfofitum^ Wenn er glcich noch fo bofc thate. Elcgantisiimus fane locus, quo dff ctiam prayiarc diflcruit Varenius /», 79. Vcrf 10, y^a >hswn tt^n-^ tinp oipoa^ ik5^ 0^*^1:3? B^y^;^ ;f^W pSs Vbi (f) BOtandum eA, voculam p heienon ^gnlHcare/r, /ai i fed f$' Ccc 5 l[lum \t6 _ ECCLSSIA;STE5. CAP. Vlll ^umQtrfae.rd Num. XXVIf, 7. XXXV[, 5. 2 Reg. Vir,9. Pf.XC, xz. iCXXVlI, 2. quumqucinfupcf conftruaturcumpraepofuionc 3, inducre na« [turatn aomims, vert fafynhtm^i/o ; iuuatqucacceniusraaior /*/*/fr.(/3) Com- [mune pcccatum eft mterprcturo, quod minoricomiti Gerefcho inD'^l'^Sp ma- ioremtribuaatdiftindioncm . quameiusd^minoiJ^-^MinlKD^quod confi-* '^^^w/^rconftruun^quumdebaifTent amecedenter ^ prirnumquc comma termi- net. Ncc (7) attender unt idem verbum ^^Q non habere heic figniiicatuni obuiutti venicndi, fed abeundi ct occumhendi flcut fupr. c. I, 4. 5. adecquc prao- Hxum "^ nonvimf^/'«/rf^, fed cjuum, pojiquam vd Exod.XIV, 2 i.XVI, 20. Ief.LXIV, 4. Nee Q) tZS'lpO cffe hdc formae conftruHae ^ non ab* folutde* Proindeaccurauusexconniiofontlum exprimiturcum Varenio h* m. Eteniminveritate (f.reuera) vidiimpiosfcpultos, (magna parenta- liurapompa) poftquamocciderant,acfiex loco sancti(co11. lob. Vf, 10. Habb. 111,3. i. e. ex Sao^o Sanflorufn tq. fummus facerdos in fuo decore €tfan£littcc) procelMentj quum (contra) obJiuioni traditi fint in ilia Ciuitate, quiredum (quodtc begraben vvurdcD, als VTarcn fieheraus gegangen aus den Ort dcs H^iligcn (als vvarcn CegcvvefendicailergroircftcnHeiligcn;) da fhingcgen) in deifelfccn Swdc vorgefTcn y vaf eo, die fo redlich gchandcic battea* Das Ift audi EitcU Verf. XI. r^^Tio T\vy\ ntpys aonsj nwT^r^ nw Vbutewmtf'oatoii.' itiiter vocem HTTIO conftruunt non cum propiori , iedremotioriterrttorio. Qua vero rationc inD^f^fl poftulatur Ttphcbae fubordinatas minor rM/>, lam quum ibi appircat rex maiot SakepbkAtott , indicatur , fequentia in vnum orationis merabrumcoalcfcercadcoqucvertcndum: Quod,Quia (vid* Luc Eh. p. lyg. t) nullumfitdecretum (Varenius ad vitandam tnMlldgen gei$erit tt^\t,plani mnfit ejfeEiut dtcretu Ita ci Reinbcckius 4 r, /. 339) opere malidae exlftentc celeriter. Germ. Wei[ kein (Straff-) VrthcU tf- g«hce, Cq bald ^ia^ bof9 That g<^hi;hcr> fo ryird dadurch ^e. Cap; ECCLESIASTES. Gap. IX, I, dkitn de pefTima vcrfione Yulgst i, Nefcu bomo^ vtrum antore 4n odio dignusjit^ eique fuperftru£la poctiiiciorufa hypothcfi de\ tncertitudine gratiag ac [aIu* ///, vtpote dudum a veritate fontium reprobata, melius Lutherus : Doch kennct kei'n Meofcli vveder die Llebe noch dea Hafs irgend cines , den er vor (ich bar, nifiquodproponionitcrritoriorura^ncc conftruflioni t« Dn^JB'7 fatisfeccnr* quippc ctiiui affixum pluralc QHrctuJitad fingularecolle£liumn D1Nn,et r^- tf/^r<7^tf reddidit, quafi diccretur V-S*^, quum poiius referendum fit adremoii- U3 D*n /R Genuinum itaquc confilium fontium fuggerit nobis cum Varenio huncfenfumilluftrem: Tamamoremquam odium iiullus nouithomo, omne hoc eft coram illis ( e l o h i m f, perfonis diuinis. ) Germ. Keiti Menfcherkennet vveder die Liebe nock den Hafs (kan>bevorab auteuferli- chen Begebcnheiten, Gliick und Vngliicknichtunterfchciden, ob der andcrc fey jn Gnad oder Vngnad,) esiftalleidafTclbeCoffcnbarir) furihm> (nemlich G6tt,!(den Perfohncn dcr Gotthcit.) Adeoque omnis difcriminis £^^s foblata eft, et mors omnia externa ex- tequaulti (xponente Schmidio b,L) Ita melius ac diftia£lius aliis verfioni* bus cum Abcn-Efra rcddunt Vatablus in Not* Vcffio Gallica , ctScb.Schmi^ dius , fecuti Ie(flionem in margine notatam tranfpofitis literis *^3n^ 6. Geicrus exprimit alteram tcxtualcm : Nam quis eft, qui eligatur fc. in* ter has mortuos? quod praecedit. Qua ratione vtraque le^lio optime con- fpirat. Adcoquc "IPO^ non eft racnd:)re fcriptum pro "Dh"*, vt portcndie Pifcator. Haut placet ilia verfio Varenii /* po. In qua quidem vtrumque Kthibh et Kri coniungit ; Nam quemcunque confocles vel eligat tihi (iu- ftum fiue improbum) pre omnibus viuentibus adeftfiduda^ (Atmorlui,ctfi in vita hae maximi fuerint, omnibus, atiam vilifTImis viuentibus villoret funt.) Multo minus prior /. 89. Nam quis etigitur (i^otto) advtiampi* tarn in qua ejifidttcia ? Alii non obferuances dlftindionem primi territorii ita reddunt , acfi in ^VOl*^ fit fubordinatus minor Tbbir. Luthcrl vcrfio,deaii bey alUa Lebcndigen ift, das man vviinfcht, nehmlich, HofFnung, practcr- ^uam ^uod pro ^0 fuppomt nO> vsque ad vocem ^\ Hunachatam con(lra« £lioncia fCCL'E$!ASTES. Uf £lioncm prorcndeoJ, poflhsbitls tcccntibus regfi; 7iph^lf4 c( SAe/>hk4toftf,Q^^ QM rcquirit in ^'^ Tiphcham cum infcqucntcf* uoA/^r/:4. « in "IfQ^ tilicg !»»»• rem Rlfbi4m$ infoUod <][uid$(n Qoniccutione in profatcis. Vcrf. u* jESNna CDtT^Sv Visn^s niJi Verfiofiem vcrnaculana , vcftigtis vulgafae heic irfracrentem, quae ac^ ccntuum proportionem la^dit, acfi in "IfU? vilTct Aibnasbt negle^is infupec ptacExis relaCiuis ^ ec H, icemqe tIZ?n3 K^hUto^ cui nee pauci interpretes latisfaciunc, ad du<^ufn fondum ita rc^c rcducit B. Varenius p, p2. Aucb vvcife dcr Mcnfcli fcinc Zeit aicht, vvie die Fifchcj fo gcfangcn vvcrdcn mit cincm fchadlichsn Hamcn, und die. V©gel> vvelche gefangen vvcrdca init eiaem StcickOhrc -Zcitoichc vvidiQj fondern) eben vvic diefc, (Fifch. und Vogeljalfo vvcrdca die MenfJiea bellricktj (und zyvar) zuc boefcB Z%it, vYcnn dicf^ piotzUch iib«r Tic. fait. Verf. 17. (Vcruntaracn) verba fapientiim in quiete audita {melwracQW. v. i5. i J. hue potemiorafunty) quam clamor dominantis inter ftultos. Parricul» comparandi D faepctndlcat,omf{rum illud,quoficcomparatio. Vid. Rein- becJ^ius Lc p. 34T . et '^oUii Concord. Particp, 5 60. Sic ct Vfrenius. Vcr- iio Ti cmcllil ill m. i . yerbafupiemumfuhmiJfcruM Audienda ijje^potiuf quam etc« de'^derac haac acccntuum conucutioaem riH^D CZZ^'^D^n ^"^^T Cap* X^ r. h'i^DD TD20 nosPiD ni^^ ftP'^'^ p^ v^a; u^i^D'^ nio *;3'\aT »io ECCLESIASTES. OlP. X. Scnfura itcrum hulas comimtis ex confilio fontium, txplicatis com- ptradonts fignis, quae iniplicabantur, aperit Varcnius /'.p4. Wic die todtcn Flicgen (ja Co gar cine dcrfclbcn) cine (iibcraus kofllichc und Fvobl- ricchcnde) Salbc da Apoihekcrs ftinckend und libclricchend machct; alfo machetein Bifslcin Thorheit ubel ricchen dcnfclbcn, dcrfbnft an ^5^ci^sheit nndEhr^ hcrrlich war. Ita pariter rcftc GiafTius Gr. S. eoL 102 3. izzl* rcddit: (Sicut) mufcdrum wi^/'/ir (quacJibet 1« vna) foetere facie ttemandre ( vcl vt emUet ) foctorcm vnguemum atomauni » ( fie ) homincm fretiofum oh fapkntiam etgloriam , JiulticU modica fc. foctcrc facit. Hie fen- fus Kiculentil^mus condat ex accurata coIJatione fubie^lorum et praedicato- rum. Comparatio videlicet eft (i) inter mufcarum mortuarum vel vndm (qaam diftribmionem vult conftru£lio nominis pluralis cum verbo fingula- rif. vid. Luc. £^f, p. 406.) et fioUditatem vet modicam, (1) inter fretiofum vnguentum dromdtdriiy et inter ilium qui fretiofus efi a fapientiay a gloria, (}) Vna cxigua mufca facit vt foetorem eruClet vnguentum pretiofum, Stultkia etfi vel moik^ foetidum faeit fiuc ettminuit fafientiae et digni- tatis laudent. Adeoque modicum dc/lpere, culpa efl. Lutherus haec mutuae coroparationis membra male difToIuif, primum faciens uTrcSoltx^Vy Alfb verdcr^ ben die fcbadiichcnFliegcngutcSalbcn, cuius Tr^oTac-/? habeatur in hemifti- chio finali rerfus praeuii, aber em eiuiger Bubc vcrderbet viel gutcs* lam in membro altcro ita a praecedenti abfcifTo , qua{i^/i&«4fi&abroluratn prorfus vim Stlluki habcret, fcnfum a monftrato plane contrarium infert : datum ids zuweilen befTcr Tliorheic , dccn Weiflheit un4 Ehre. Audiamus nouam verfionem quam procudit GufTetius in Cam^ merit, L. E, p. •^^^, k llle pcccator (tanquam) tnufcae mortir foeteat^ manabit vngucnto vnguemariiX idqtiodpretiofum et honor e dtgnum eft, ex fapi- emia procedit. hx gloria ( rtiundana ) \zx\\\.fiultitia^ idque Ireuiy intra tantil* turn tentporis. ProfciHio fi haec vcrfio non eft contorta, et naturae acoentuatio- nis e diamctro cppofita, continua vi disiungens , quae ilia conj'usgit> nefcio quae alia. Proindc iftam fjlummoda aliegafTe efl: refutafTe, Haut melioris fermc nota« cflScbmidiana t Sicut mufcas mcrtisy cum putrefrtt. educet (eru£lat) oleum vnguentarii : Si: nobilU a fapientia et a gloria (eriiBat'^ parumdultitiae^ dum duo ilia verba ciusdem cottrug. V^'Zl^ ^N3^ zx^i con- ian£la, et quad pro vna pofita , hinc ethm aJ}ndeton ^ diuellit, et inpoilremo membro altcrum ftparatim rcpetft, quia vidit, figiificationem neutralem verbi VNy pro iauerfa ilia conftru£lionc in m. i.hcic non quadrarc* Facile c«te> ECCLESIASTES. xxi; •ctcroqui conuenitin m, 2. cum mcntc Luthcri , cum qua pariterFcrfio viri GAF.X.XI. do^i Alex. Soflmanni» et ia m. i. cum falfa diftioAione Schmidii h. tn. Af^^Mufcarumniortuarumfoetet, attamen ^\!\\\i{exea elicitur) vrguen- tnm aromatarii ; Sic prctiofius fapicntia et gloria eft parum ftakitfac, praef, in CftmmXbrtn, fbihl. et Exeget.fup. LXX. Hebdom.Dan, Lugd, Bat. vjio, ed. Vcrf. 2o, Subdit Salomo heic rationem, ({Mzxt regi et potentioti nonmaledicendumjitne in cf^iculo quidemfuOy immo nequc in fKente f. confciemiafuA quia auis coeli abducetvocemiftanijetdominus alarum (ales) indicabitfermonem. Nugatur heic Rafch J, dum per auem coeiorum intcliigit animara in coelum ali- quando cuolaturam, ct p^r alitem h.n2^t\\im ipfi. adiundum ; nee minus ab- furdcChaldaeas paraphrafta Razielcm angclum mcntiHorcb fnfidemcm, ct Eliatn aereminrrar acjuilae pcmoIantemjVt occulta retcgant ct propalem.Quum mensSalomonisiit: rsgibus non deejje aurttijfimas CorycAcos-, per quos addi- fcant, quae putamur nta^ime occulta. Vid. Bocharti Geogr» S. P. i/. />. pp(f' ct Glaffii Rb. S. €ol ly g 2,/eq. Nec placet Schmidius, auem coeli etpraeditnm alls jcxpllcanfc Js. 4ingt:\i/ Dei^ €t nuntio corum, quae m hoc mundo ctism occultiffi- meagunturetdicuntur,quiiaiflar auis coeli celerd^fert vocem tuamad Deum. Conf» paraphr* Cap. XI, g. .••ran siaw'ts vm rann— s -rain io^— rw Ssn vtt verba Vn^ niQ'in "^D vuIgoantcccaenrercon(truunr,itJc]ucminoriTi^i^^/&i/^ plus diftintflionis tribuunr,quammaiori5'««Xv/i?^^/c»/, SxLuthejus: fogc* dcncketcrdocbnurderborenTagc, dafs ilir foviel ill, dcni; alJc5, v\asihni begcgnet ift, ifteitcl. Sxc^W'it tamtnrecordal^tturdierumterehArum, quod "ihultiefunt. v:xm. quicquideu€nit,variiast\t^,\%\^\ qucicmnU qui n/ijdtur -efivanitas. vel etcmnequodfubfequetHrranumerit. vcl illico Vdmtas videtur ^uicquid praeteriit, B. Varenius pro accntuatioLis qui Jem Icgcidifla TCr- feaconfequcnrcr conftru^ns vf^ih^quod et illimulii futurifunty qulcquideuenitf ifixid^rnQvamtate, See) ncc placet eilipfis, nec fcrifus. Ccmparationcm inter* litono vitimo implicari taut cbfcurc rubmini/l'ac ofpofuio, Opponitur Ddd Z v;yn ^74? CANTICVM CANTICORVM. Cap, I, 2, tp*|D "fy^ t=2'^a^D-^D Vbi LXX,Vulg. et tuthcfusvocatulum. ?5*'11 cura aliis puadlis Icgcrunt np. Tj^'IT , quibas occucrit Ezcch% XXIII,2 1« Ttrtcntcs per ju^sg-if q, vlferji, deine Erilfiet quae vcro inconacniemcr praedicantuc de fponfo, arguentc ctlatn fuffixo mafc, fie v. 4. Proindc absque vllo dubio vcrtenda func verba: nam meliores funt amorestui cuam vinum, dci** neLicbcs-Bczcigungcn (oder grofTc Llebe) find licb!icher acun Wein» liaJcin comparationc viciffim honqrac fponfus fpoafam i fororem fuam in cap, IV»iOt p^O "I"""!"! T3aTI0 QuaiB boni, (inquam, quam 'iS'^puIcri funt fc. ra. i.) lunt amorestui! rmeliores) quamvinum. Qua maiori pathologia innuitur, Chrifti amorem crga nos looge elTc iutsnfiorcm, abundsntioremcC perfcdiofcm, quamnoftrumcrgaipfum. Lutherus htic iieruin "] ''"IT trans* fcrt deine Br^i[ie, de fponfa quidem conacn?entlus. Aft vicc/crfa n^*71 Proili y,ip.. reddidit, /^r^L/V^O pr'> P^^r4fU4t deinc Briifie. Verf. 3. T^^y y^^m ^:DTO Quamuis vox yT[\^ fc:nndura accefttu* conftruarur noncum vcrbo priori, ecu conftruitLuthcru?,fedcumpollcrinfc, adeoque vcrtenda prefTe fint verba:Trahe me,poft te Curremus'coli.a. Reg. V, zo ; perinde tamcHf ncc magnl momenti crit in (ivSvLy quo cum conflruatur, qaumvtriqueinrcipfacompe'ar, Sicuti inTargum bisille9rfCff^/o^/r|uej^ pism •»n2l "jVO N:-|JJ Trabe w/poftte, ^trimus tttrrenffs p oft femitam hnitntU ffMf, Aiquc fic plcne ctiaro leger* lic€rtft C ANTIC VM. 219 Jicerct; Zweh uasnachdir, fo iaafTcn vvir .auch dir (und keincm andern) CAPi IV, ' fiach« Verf, s* iT^dlt:^ Sri'^V^VD "^np -^hntO Vbi cuilibct memko fuum fomparationis rcrtium c praccedd. eft attribuenduni,np. Nigra iicutten- toria (cilicina) Kedar, (np. extrinfccuscthominum iudicio excrucembula* Donura ct pcrfccutionura, eoll, Pf.CXX, 5.) decora ficut aulaea Salomonis. (np.iQtriaTecusec coram Deo, orna^raento viftutumChriftianarum, conf. PH XLV,io*r4.) Gcrmanke integer verfuspcrfpicusgrauirattflucret.- Ichbin fchrvariZjsbcrauchgar licblieh, ihrTochtcr Ierufalcm,(rchvvartz) vvfedi^ Hiitren K«dar, (lieblicb) vvic die Teppichc Saloaio. Cap, IV, L Itt^'jA eft valdc ambiguum. In Icxicis ei tribuitur fignificatio deton^endi, quodaliis accipitur propric, ecu Luthcro vertenti, deincHaarc find vvic die Zicgen-Hecrde, die bcfclioren find auf dcmBcrgeGilsad. fumtainluperprac- pofitioneOin'^nDproDvcl '?y; aliis improprie cum elHpfi quae detondent» i.e. decerpunt gramen. Aliter vero reddit doflifTimasBochartus, quae ad" fcendunty ex lingua Arabica etChaldaica cumGiaecif, SyrottHieronymo* Vcrus a, ordo vcrborum ci hie eft : Vt caprae em^y.te (/^^/^/^(Num.XXXlI, i ) ^uae afiindunt (u^^lz adillum montem. Tcrfium ccmparaiionis hoc facir, ^uod caprae ) quum adfcendum loDgiorcs iliis villi fun t in naturaliHtu; at quum dcrccDdaut, iidem rcHeftuntur ec invcrtuntar, quod minus decorum tii.Hier0tz,P*Lp.6lj,fetji, Scd cuiuis facile difpliccbit Ifta traicilio dura et ellipfis. Adiuuaf ctur quodammodo fi in tlD^Tyn non clTet SakepbkMony UdmiuotT/fhir, itaquc "\^i;;UT in //«r^»/^/?/conftitDcrctur. Necmihifit verilfifnilc » Salomenem illam rotioncm adfcendendi iutcndilTc, quum illann mox in v. 2. per iuQtum vcrbum ^'7^ cxprimat GM^ciim%in Comment, t. M, /» 170. adhuc aliter, qui^us pilur fuccrefcit a monte C/Ir IfuI«.re: Cincinnus (H capillus implexus) capitis tuicAficutpurpura,( [DA'WD/^«r;>Ar^«*'rf, inquam) regis, vindlaplicis. ^j^ p'ln ?]'^o ♦mv ncay ^I]^J'^^^ \^^ rco ^Th [w t^^ ERRATA, Pag.^.lIa.antep.^roO leg. D.ibid. pro^ leg.^.P.n J.17. leg.eidcraqae. P.if^ 1. 6. leg tlteri, ibid. 1 4. ante fin. leg.vvird,5hnlicli werde. P.20. 1.22. ieg. Taturaret. P. 42, 1.16. pro eft leg, ft ibid.; leg qua. P. 51,!. 16. ^Q^fibi claudatur pareBih«fis. P. fy, I 7.1eg, imitatur. P.71. 1. IX.leg.diuinas. P. 73.I. 5, leg. Ff-r^. J?. go.Hn. vlt. jverba parcntheft daudendacncniaicialibuip. feq. ptcitiniM fine defe£tu cohaereai ex ofcltancia typothctae per reii^fcom fpatium difrupta. P, 95. 1, \J, leg beleuchte P, lOJ. 1. pen. leg. caudae. I.ylf, leg. quoad, P. log.l.ij.ltg.Ttrique. P. no. 1, 5. del.prius 7«^,4 et nouiflTmc Campegius Vitringa Comm.\in b, /. Sic alia* allegoricede cor- pore politico ^oUt loquipropheta c» VII, io« IX, 14. 15. ctMofes Deut. XVllf, 13. 44. etc. VcrC T2. rum vcriiones praedicant de manit^ Wcr fordcit folches von euren Haa- den, dafs ihr auf meincn Vorhof tretet ? Vertendum potfus,quis re- quifiuit hoc (np. compjrere cum facrificii! veftris v.il.) de mailU VC- ftra ad proculcanda, protereiida ( haec cnlm eft propria vis verbi DD'^i non fiinpliciter <'4/f4/'<', quod dicit 111) atriamea? Dafs ihrnur mei- nc Vorhofc zertrct€t,np multitudine hominnm et pccudum. conF, inpr. de hoc vfii y.ei;b'i DO"^ Mich. V, 7. et Icf. XVf,4. XX VJ^,^ q. d. non tnntum fibi nihil cotnmodiaconucnicntibnsaccederc, fedet dciinnum infeiri, fcil. atriorum fuorum Cfaccrdotum et popuJi} proculcationcm ct protritioncm. Vidctur itaquc De\is|tam faccrdotes quam popnlum reprchenderc* Verf. ij. * «^V^-"r\n:o k'^nnia^'b^n n4 Ne pergatis adducerc oblationem vanitatisiS N";nr,2yin mop fuffitus abominationisilIa(rcil. mz'O eLlaiio. coll. Lew. II, i, iqq. Pi. CXLI, 1.) eftmihi. Ita reflius iuxta accen* /whocmembrumconilruunt Varenius et Habichhorftius, iterr.que Kortu. mius, reddens, denn rolchc(Opfe)find mircin Rauchwcrckdcs GreueU. Nam riDVm n"1Dp per feriium Dargam cohaercnt in rcgiminc. Vulgare* vero verfioncs, (nfjitin nbominatio eji mibi, das Rauchwcrrk ift mir fin Grcucl,requircrcnt huncacccn.tuum pofitum ^S^N'^nn^yiH HTOp In fcqucnti propofitioncditionisJ/V/A-Xv NlpO N"^p nDtiJ^^^inpraeftai, vt limpliciusct s^(paTiH4;'T5^ov,aVo ra koimh rcpctere-verba ISDin N'7 h. m. Ne pergatis^ inquam,nouiIuiiioetfabbathoconuocareconuocationem: Sd1N~'n4 :fl"!iiVl pN non pofruni(fc.N^J/^/-;-^5:;D N^JI Quae verba diftindius juxta diftindlioncm Uxtus cbraei " ' A 2 com. lESAIAS. CAP* I', commaticam , etne altcrutrum verbum fubftgntiuum fiatplconafticum, funt cfFerenda h. m. QuuiB erit ill pofterioi'ibus temporibus , wcnn es nunmchrofeyn wird in den letzten Tagcn(dcphrafi hac fcripturae folcnni vid. Ebr. Etyf). ad hj.y, loi ♦ lo J.) paratLis, fii'miter conftitutus , erit mons domus lehouae (i. e. Ziion) in caput ( i. e. pracftantifTimum) montiuilljeteleuatuspraecollibus, alsdcnnwirddcr Berg, dadesHErrn Haufsift, f»'It und wohl cingerichtctftehcnals dasHaupt dcrBcrge, (als der furtreffiichfte Berg^und crhabcn feyn iiber alle Hiigel , nempe propter glo- riam Chrlfti ibipracdicantis,coll.Hag.II, 7. 9. et Malach.IlI, \.et legem grattae ^//?<'/fMndeexeuntem invniucrrumorbem,z^f/-/.j'. Praefixum 2 prope lySl efle helc 4f'^«//'.«r4«//Widcmque valerc ac s r cvt , vti Pf. XXXVII, 20. ct CZJy cvM, vid. Not. Set. P. I. p. 8. 9 et TyS"^ fumi tropicc, vclutPf. CXXXVII,6. CXLI, f. et Cant. 17,14. coll. ZLwf.^^*-.^. 347. cuidens eft ex conformitatc rci, et membro feq. comparatiuo. Yt ita notetur ecclefiac Chrifti N. T. ctexccllcntiaetconrpicabilitas, coll, Matth. ¥,14. nonvcro vt haecomni tempore in oculosfitincurrens, adeocjuepro nota verae ccdcfiac' vcnditari cumpontificiis queat» -• Vcrf. 4. tZD'^an BtoS n^Dini Q-^un pq 'ca^') Etiudicabit({c.i/^^^«>« lehouae ex Icrufchalemo egrclFum ) inter gentcs , Ct argiiet (demonftrati* ue, conuincet, und wirdkrafFtiglich uber^3(^'ci^cn,(deemphafihuius verbi nOin vid. Part, J. Not. Sel,p, 46. coll. lo. XVI, %. ^. Luc. XXIV, 47) populosmultOS(dars lie nemlich alle Siinder, und allcin in dcnfi Nahmen IEfufecligwerdcnkonnen,ceiibeneVarenius)'lil ens'? DHniH ihriD^ etvclqui(verbocuangclii ficiudicatietconuidi; contundent gladios iu- OSinligonesetC. ('i.e. fpiritualcmctinternamhabebunt cum Deo pacem et confequentermanruetudineChriftiindutipacemquoquecxtcrnaminterre in- uiccm et cum'aliis colent veri regni Mesfia« ciues. Conf, c. XI,^,XXV,z5:^ct D. Habichhorft. Dijfert. cit. III. §. 3. Verf. 5. iHiri'' *T1ND rdl2^ ydi:iV>V'^ riu Odomuslacob! iteetea- mus, wohlan , lalFet uns auch wandcln, in luce (hac cuangelica) Ichouae. Prophcta prae gaudio mentis ob glpriam illam N. T. cxultaiis qf^ fuperuidlu- rus fe ipfum inciudit.) Verf. C, apV^ n^q ^DJ? nnTOJ >D Nam (eft O. vcrcViz-z/w/^, eft trifte ct peri- lESAIAS* periculo(um ^D,non4^//^r//?m/#w cum Luthero aiijjque. Caufr^m namciuc CAP, II. Jatpraeuiacadhortationijpatheticae,q.d. prophcta: Dazuhabenwir iawohl hoheUifache, dcnn, deferiliftii (oDeusI eft praeteritumprophcticum/!?'^ trtisfimedefcrsi) populum tuum , domum lacobi [partem videlicet c- ,us in luce ilia MesGae ambulare nolentem loh. I, ii. Hinc ctiam 7roo^oDJiru6lio verbi ITR perforuUi cum idiot'tfmo provominali et particuU D vel yo^qiiod ficfemper d'tcit abftinentiam inferioris a /uperiore irritando , ad vindiSiam prouocando coll. z. Chr. XXXV, 21. nunquam aconftdende vel timtndo vtl inferiorem Uceffendo^ Quern canonem ^ene format B.Varenius adhd, contra expofitioncm Rabbino- rumVatabli aliorumqj et fufFragantis nouisfime cl.Vitringae ad ^./,p?rtim fub- lequcns defcriptrographica iraect indignationis ChriftietDei HCtT^J nU^N TDSD incuiusnafoeft halitus. Conf.Pf.If,v.ult.2 Sam.XXII,i6Jcr.XXX, 3V lob. IV,9. XXXII, 8. XXXni,4. XXXVII, 10: itcmquerummaectadmi- randac acrtlmationis : NIH DtUH: HCD'O Nam quanti aeftimandus eft ille ! vtpotc quiftmul qua excelUmiam eft PIH'' ''JiN Dominus lebcux A ; Dius lESAIAS. CAP. HI. Dcus, I. S.im. VII, r9. i. Chron. XVII, 17. etintextu immediate cohaercntc vocatur mSDSC HlH^ plND Dominus tile lehoHa{D(us) exercituum . Vid. ctiam B. Calouius Bibl. illu/lr, ad b, l. Tom, 11. p^ 1%. l^, €t B« Habich- horll. ^d ip.i, GAP. in, 6.^ npb rV^Cty VD'n* ri'iD -VnN3 ty^S TUan^"*'':? Tum'dpprehendet Virfratremfuum e domo patrisfui (diccndo :) yefiis tibiejl. Verba hacc in fcfatisclaraadducimusfaltem ob falfam pofteiiDrum conftrudtioncm contra fignaciusdiacriticacl.Vitringae,h, m. reddcntis: in cuius domopatema vefiis tft^ dicendo : Agedum etc, Qu^a ratione talis foret ajccentyum dif^^olitio : Verf. 16. i^JD'l'n 'p^lSpl T\Sfl Inter caufajpocnarum diuinarum , quas di- uinus vates feminis pariterebraeis ob luxum,mollitiem etfupcrbiam dcniinti- at, hacc vna eft, cuius fenlus ob voccm P]1Sip eft c|uodammodo obfcurus. Quem nonnuili cumR. Sai.Ben.Melech, in A/,/, j^-6, /. explieant', cjuod anwulaue^ rint in viir et plateif complodentes et fubfdientei fine pudore infiar paruulorum, Velpropius cum Aben Efia et Abarbanele, cjuod gresfihus incejferint molU* . buf etminutis rituparuulorum. Re um j^\.\^%T^\a\\iii(i\z quo* que TESAIAS, que r^1*^"1''!2 appellantur, Quas porro defcribit ex snc\ors £z H^cb/iium CAP. IH^ (arboris vitae ) inperufth fupcr Majjtch. Schabbai e. 6, ^uod Eirith fit injiar armilUe ^ cruri applii^tae /id conjlringenda tibialia'-, (H^p^iy ""i^r* pr.domor crurium eius y) ne decidant el videantur crtdraeitif {itmSmt-^l^ra his Biriioth f:<:.;/4^Hauben,ctcxcoll.Exod. XXXIX, i8» Ezcch. XLIV, i8. XXIV, 7. proprie fcbonc Leindwands-Hauben. mnySfH notant Chaldaco, Rafchio et Kimchio, it, ludaeisin verf. gjrm. Schmidio y7(?W/?r//^<'/, adoptatas etiain M. Fifchero , quas tamcn a fupradidisD^ODy vultdiftingui, utillis ^^^rf-wft/^^ fuer'nt alligatae, hae au- temwa^^^fuerint. AfVquumnomcncolladeum iHX^jiN cxprefT; vfurpa- turdeornamcntobrachiorum i.Sam, I,io.et Num. XXXt,50. Lutheruset- iam'vtrobique /^'•/w^f/f^^f/r/i; transrulit , fatius eritet heic cum Batauis talc quid agnofcerc, Adeoque haec mnJJSC difFerunt a jjraeuiis r.T^yLJ, tZID'^ltypn funt fafciae f. ligdmma breuia , qutbuf cohjiruigunt capillos fuoSi quoi etitm aliae inaurarefotebant^ interprete Rafchio. Hinc bene ludaci in verf. Germ. Flecbtfchmre^ Qaanquam Varenias gencralius fumit kojUiche SchniirUin f. capitis fpedotisct colli. Sicuti mlocolcr. II, 31. pro iolii ornamentis accipcre folcnt. ttJan "^r^Zl Q^amphrafinvulgoexplicantfphncrulas vel pyxides opo- balfami Luth. iS//(rw^/^^/, vel cum Kimchio monilia quaedam a collo inter vbcra aj pedus vsque depcndentia, ita di^a , quod dowum aniwae ^ id eft, cor muniant ac tegant. Veriim pro immodico ct intcmpeftiuoodorepyxi- dum aromatarii non odorati funt elegantem ebraifmum , per quern to ^"^3 Ebracis late ufurpatur pro quouis continente » vafc et receptaculo. Sic folUre ipfisdicitur "JNVi n'>3 domuscoU'u SkCupratibU/ia tZD^pT^ i^D iiomuf trurium^ et cbirothecae C3'«T» ^HD domut manuum, hxeojplis facris in Ebr, lESAIAS. 9 £^r. £/;"». /'. 26}, addii(5):isaddaturiam nadrum, quod redlflime cum cl. Fi-CAP. Ill, fchero Ci^mficahit peSioralU , et cu-ra ludatis germ, rcddcntibus Bn//l- Tilcher yizXBrujiliize . vtpotcquibuspedui fcminfliuim vndic]uc cir^um et munitiim fuit. To ^'23 aut<:m in facro,codiceiac}>iiisiprum corpus airimatum dcno- tare, adeoque partes, cor<:t pc<^us, pariteri-ncludcrc, notumcft. CZj'^^nbn funt injures y Ohren*Ringe ex fententia Kimch ii , Rafchir, Abcn-Elrae, JLuth.eri, Batauorum , Vitringae, aliorumque intcrprctnm. Circa autcm appellandi rationem fagaciorem heic praexeteris Aben Efram fuide putat Fifcherus,q\)i has inaures ab incantaneio ita di(3as cITe iudicat,quod iisdem perj modum HtD^H / feu incantationis charaderes quidam fuerinf inci- {i,in quibus dcinde vim fanandi peculiarem pofitam.exiftimauerint,Cl.''riIl]mc illud confirmari Gsn.XXXV,4.vbi lacobus in/iures cum idolis fub quercu defo- dide legitur, non aliamforte'obcaufam , nifiquod eas ad fuperflitioncm aut magicam artem adhibitis efle cognouiflet. P)Sn "^CTJ Vox QTJ eft hc^uwtna^uru, ut Gen. XXXV, 4. Exod. XXXIf, 3.etclt iTTiY^ivit)^ amntlusifronte inri^jum pendens^stGtn.y^YA^ y2i,^y, Ezecb. XVI, i2. et h. Kob reftridioncm additam. Ita Bochartus in Uieroz.P\lj)^'^o^» EtBatauisfunt ornamentain capitc ad inafum vsque penduia. Et ludaeiin ;y erf. ge r m . Stirn 'Zicrung das ,u berate .Naft hanget* « , riliCbriDn Varcnlo dicuntur fchone fcidene odervon k6(llichcrLcIn• wa^dgemachte/'f^<'r•/i^/f/<(/(rr,diema^ Ieichtan-undau5ziehenkan,colf.^ach. HI, 4. Qnanqnam qua rationem appeliationis fententia Gufletii nobis cum Fifcheroutmaximeverifunirisprobatur, quiDl^f yflDa D''S£ /H ^cxilumbis ita denominatas, et indumcnti genus fuifle ccnlet, quo lumbi proxime fub- ftringcrentur, vt corporis adco forma fubftrida, agilis^tquc decora magis appareret. niESOycn ^wr\l /twicula y petlUa fnuliebria^ quibus corpus inuoluitur, quje vocabulo Gallico rede reddi putcm cum Kortumio Mantile. nnSWOn Fuifle velamina lintea capiti humerisque fuperinIeda,quo« dammodo, baudobfcurc colligiturexRuth.III, ij.ubifingulare r^RElOCn tale vclannen fuit, quod fex menfuras hordei comprehenderepotuit. ClO'^inn Fuerunt elegantes /«?f//// f crumenae ^ kbjiluhe Beutel col). 2. (\ Reg. V, i3.it>iqucf^H5n S/^-ftt/^fuiflecumChaia-ieOjRiirchio, AbarberelcB-^hMc- lecb et plerisquc defendimus, caque fuiflw roetaliica ad lacum Exod.XXXVITj, g.contcndimusiniS^t/r.i'f/./'. 8^. 8?. obferuauitcjue celebcrriraus Dafloukis DffpJiI.dcErMph.Sac. Voc.f, 24. et quae cum fpeculis mulicriim in defcrto tc confcrt Ben Melech.in MJ,i&.i. ^z notantcr eodem vocabulo >"1, quae occujritIob»XXXVlI, r r.» cum 3, quodquidem habent ^to feruili prnefixo , quum re>5tius iuxta Tar- gum , AbcnEfram(cutiftaderiuati'Oefl:loDgiuspctlta) ctRalbagum fit ^ra* dicale^ et(ignificatioy2'r^»//4/w multoaptior. vid.Not^ mJlr,adl,c,C\.H'\U lcrusin/«//V«/.£. ^S'. eftdobius, dumei^. 157. "^D eft pro "^niD^ ficuta'^njvc- niret ^^yUmcntum^ Iiincvertitr//^i/w, fed p. 443* feruat priorcm deriuatio- tiem et fignificationem adujiiomf^ Nee dcinde (1 noua fpecicspoenae> vel cjuinta et \At\mzpermut:itio poenalit heic innuerctur , non conftarct /libnacbo officium fuum « verfuiquc folennis fua ^ly^ofopLia , ex cuiui Icgibus in quina^ rio membrorum, ^a^folent tribus ^ vel tria duobus rr.e^'itinit Athnacbo coni' ttadiftingui, neutiquam autcm>' membra vni Kemiftichio y etunum fakem alteri cedere. Accedit ethoc, quod notauter copula "Vhaudappareat;, ficutiapparctin praeuiismembris, in indicium fane non obfcurum djucrfae ctfeparatacmateria« , adcoque >3 nonpoffehaberipronouo et refpcdiuo c- 1^ nundationis fubicd^o poenali. Neque denique oiationisfert wa^@-,vt adu' y?wfola contradiftinguatur et opponatur />«/cr/V«^m, quandoquidcm plurcs / antcccdaneaedeformitateseiopponantur. Qtianto vero gratior grauiorque fertur oratio, fv fpeciol'i pocnarum intiniationi generalc amplius fubiicitur cpiphoneraacum pondere, ad magispercellendos auditorumanimps, h. m. >^ ccrtc lESAIAS. ti Certe, profedo(;r/i>w« ~' CAP. IV, I. feqq. , ' 1A) riyn^ nOlf h'^n^Mrin Cl^^ Quodinhocverfu, a quo aptius Uouafeiflioinchoatur, per nin"^ PlClf Germen iebauae intelligatur Mesflai^ nemointcrprctumChri/UaiiorumambJgitaut ncgat, ficutinegarc audct nu- uiflime Kortumius hac contorta, ficigida et contufd paraphrafi, wen« abcr Ichouahdergeftalt euicZweJg^zerbrochen , w«ii ihrcin wilder Baum wor- / jciibiprisdircipu)is?Fr \un\o 'w/cboiiifb. /^ttDin^Vn- rzo in A-iuerfariis ^^;&./.rcfellitur.Ncc folum Mesfiis nnncupatiir nin^ HCS et * dvcxToXr, /? v-^m ^ermen ex alto Luc.I,78^.et yivVfj^Ati arar^ 5?»t)cus dc Deo, fcdetiam ^'^NH ^123 fru^us terrfa in thalnnio cbte^li funt. Etad illos verefpc- ftat fruiius fymbolicus colun:tiae nuhis et if^n'ts, hinc fequitur v. 5. Et v«rf. 5#. tugurium {zoiumvt^hm ng^ ^a^i'in^uoiv tnv yrciT^i^a gV«^>jT^vT6iv Ebr. XI1 T 3,i4.(fW/ in'vmbram inttrdiuprae ^^//^(tribulation'isj^/ in innbulumprae inundationeet prue pluuia^ Atquc fie tota pcricope optimc er prene cohaerct. (T.odque d e^tf «;/;-; <7, eoqucdiucrfoSpiritus S. aFilio niifli iudicio verh^iH ct reali(. poenalt y argurrcnto pariter haut obfcuro vocis HT^ rcpetitae, dixi^ rmor, fi orationemacrcm lohannis baptiftaend Pharifacoset . . hJIIjU.n.cnrn noftra Prcphetaecontendo, Vbiprorfus vi- ^ * * dctur lohannes digitum oculosque illuc conuertiflc, quum inquit ; avxi^ « vyLsii /BawTicii (^quod veibum fignificantcr cxprimit didicnem propheticam: "Dorninus "^n"^ .ibluetfordem filiaruryjZion etfivguititiJicrufch/iUnii H'^*!'^ eluet f ;t /■//<*)£%( "^ J' P'"'""''^-* ebracum)77V5t;'waT< a}'/6i)>(gij»'0^<. Quae quidcm ver- ba ex connnuini imcrprctum menread vnuri) eiusdcmqnc generis bapiifmum Chrifti refjcruntur per figur.m Heudi.idyn ^ vcrtcittium Spintu (attSio igneo i»e. ignis figura in fefto Pentecoftes dcfcenfuro, vcl igneum eflficicntc, inflam- rrianteet illiiminanrc. Vcrum ob immediate lequentia etffcopum lohannis re6lius B.noftr. Gottfr. Oleat'iusin Obfetuat. Pbiki. ndb.l^ fumit ilia in fenfu dtfiiOitJruOyoh duplex ctdiuerfum fubicdVum, q.d.fe quidemin partibus hoc" tantum habere, vtbaptizer aqua : ChriQumvero baptizaturum eflc Spiritu^*-^ cojnempcquiin nonrien eius elTcnt credituri, ct/^»tf hr e.t'f/r^'^^ \nimirurr>* cos, qui, vt nunc faciebant Pharifaei, d^Sf^iv pergerent t^v /B^Ajjv ra 0£^" h^eavi^q* Atquehoceft, quod in fequentibui dicitur : To ^g oi-^vfcvua^^ laKc^vasi TTV^) ci^(^( etTcftulljani verba a D. Okaxio addii(5ta. Cui vero dein jnagis placet fcntcatia prior vulgaris. Anglo ilii dodlori iungi poteft e Batauis Franc.Burmannus inSym^pf, TheciLy, c.<^,^jj-p,SS7- et Petr.Keuch.enius Annot.inN^ T.aUl. c. Maith.p, ijj* qui ctiam addiicit pr o eodcm fcnfu vgrba Cyriiii Alex^,. CAP. V, I. itnah inii nr^tfe •'HitvS Vs: m*UJN Canam nunc diiedlo jneo canticum aniici mei devineafya. Heic notandum eitcum celeb. Dadouio in coll, AJSC. de Empb. Foe. Ebr. Jub R. Til , vocabula "^TTet ''"in dcnotarc vnarn eandemque pcrfonam, nempeFilium Dei Mcfliam. Sic* uti etinhernilUchio feqMcnti pro '^Tll (qui tiuilus in .Canti o Canticorum eft ioleniiis ) sdhibetur ''TTj quiquectiama Mofe falutatui Hin^ T1^ dile- ilus lebouae ^ Peiit.XXXiU, iz. ncc minus a Paulo o Yiya'nnai\^ ■> Eph. f^ 6. Dcinde pro ^ffi'^'o pronominali ponitur fubiedum orationis nempe ••"in r\"^'^'!£J pro inS'^U^ zoW, Luc, Ebr. p. ^y I, Germaniceiam cxprefliusfo- nabit : Niw 'i>'\>iUicb fingefi m^'mem geUebte[len Seekn Frtundefim Lied 'pon fstnemWeinberge^ Dataigiturgenuina hacverfione, non conficitur exinde, lefaiam eife Mefliae conianguin$uni, eo quod eum hcic vocet femen Vetter, \ ^ VcrC 9. ^ niNSli nin'' "^ZTS^ Vbi ct c, XXri, 14. to "JTND B. Luthcnii; cum LXX. Icgifle , aut kgerc voluille » videtur /« flafu conjiru^lv ''PJSIISJ > quandp transtulit, Esift v or den Obren des HERRen Z(baoth)(\\y'^m tamcn tor ma e.uin- QHtJiatum affixioiiif',f\yx\ obftat,quo minus in regimine (implicitcr vertersque- a^ cum Dn. Prof. Franckip ex Difp.GieiT.f/ tflfiir meinen Obren des HB'fn dcr Heer/cb.tren,?ro qua vcrfionc banc Formare potuiflet cotjimodiorcm ex fentcn* tia Be.ckii /. c,p zpz,^s ift fur rneinenydes H^rrn ZebdOfhyObren. At ncc flc ve- ijuiiatiebjraifmi, iuxta a.c germanifmiconrulitur. Id forte pcruident^s^lii ^• liam adornarunt vcr^onem , yidelicet hijnc , irf ^aribuf ni^h , vel w^ (proph?- ^ U") audierjte t lebouah Zebaotb{ dixit.) Vor me'inen Ohrtn hat der HERR der HeerfibarenigeJprQcben,) vid. Tremcll^ Pifc^Bataui, Glaflius Qr. ^, col. p i». et adeo> lESAIAS. v^ Vitringa b, I. vt ita ex iliouirri nienre //rofbaue potius , cjiiaru Ippuf J)it ha^c CAP, fW verba Tint, Quod vcrointerpretamcnti gsnushaud piobatur, nee admittitur m loco parallclo iam cit.-:£oc.XXri. 14. ifhid fuppleifientum verb) dixii, quod guidcm nouiflinie etiaraa«^h]buitKortumius, vt tamen in verbis Dei . Es tfi inrreinen Ohren -^ fpricbt lehouahZebaothi quandoquidem vcibiirr. Tr}^2wa' fiiffjium tjl exprefie ponitur, quod pai iter in roftro fubintcMigi poteff, verbum autem "1DN dixit demum in fine heo^iftichii alterius ibrdem exprimitur* Schmidius tripiicem Facit ellipfijn:in^aW^««»j^/V(eft,qtiifum)/^/;o//^/>' Zehdotb, Omnium eonuenientiilimG pro naturact jj^'Ogi ebraifmi rcpetitur idem no* men inftatu conftrudio h. m. Eft in aufibiismeis {in. /inribiu) lehouae (Dei qua dc folennj ellipfi conf. Luc^ hby, p. 35 1-) exefcituum. Qualis repeti- tio locum etiam habet poft nomen coudfuendum articulo affertum,vid.I/yf .£(iJ>*. ^.319, Atquetalemheicloci '^o^ViO'catx\ cum /tffixo pronominaiidiX^xl infupcf accentus rcgius Tipbcba fiuc Tarcba (vid, Luc. Accent, p, 7. ) vim quandam acccntis paufamii ^ per mutationcm t« Patach in Kamez^ heicexereentis^ adeoque illam punBati&nem per Kamez pro noftra expofitione maiori iur« ^ vrgere pofTumus , quani€l. BeckiusKcti'aVS-^wjrov quidcmpio poflcriorc* Verf. 24. nb'^'' nnni. ttJU^nl Quae verba communitcr reddunt transpofitis [acc^n^ Ifbus Pafchta cum Mabpacb^ziqHisqui]ias{glumanr)flamma ciebiiitat^{cofificity ai>fttmityvz\ et ftramcn {gramen eorridum^flamma deficit.\S\z et Luther us..»*;i die lobeSioppeln /'//?»/»JW/.Quafup"poritaconftrudione etiam requirereturnbrt genuf Mafe. {i,i\ fem. verbi, idque non in /(T^^/, fed in ////?M, np nSi"in. lam veroquum H^ni tytLTTTi fiftt inuicem conftru(!^a, idco re6tius re'dduntuT cum Varenio ad h. I. et Rcinbcckio in Do^r. Accent, p. i'^^,\t^zncoT\v\Q-x^ etcxaggcranspTaeccdcntisw^cT'«'(3-f4>?, indicio /f/^^/'^zf refpec^iui, vtfeq.verf* 15. vbi rede interpretes ; ica Vt ftipulaflammae (h. c. fiammans, inflartt- xnata)ftatimremittat f^deficiat, veUumGAjflctio/Vr^w^^.L, £./>. Zb\.a^ vt idcjuodvjium euolaf e^amm^^fefe remit fat velremijfum coticidat.GQ.xm^rnctt * Dafs das in die Ho he lodernde Strob laid nacblajjet tmd zerilithet, Itaque membrum hoc cum aitcro ^^TO(JoT<>t&r, et fios eorum frcut ftdiiis ; iidfcendet , optime congruic, Tcrtium coinparationis plenc hoc eft; Wie, die brenncnden Stoppetn das Anfthen baben , ah vuenn (te nocb fi hocbfieigenvlpo/ten^ die docbgarzu haldnacblajfcn und ausjind: alpy aucb die Sproffen der b&Jln Wnrzel und gottlofen Stammes ^eigstt ^6 ie<;aias, C A p. V. - j,j;^^ cfs empor^ ^bsr -vvie eine folche feurige S(oppei, oder vVie Staub ^^' derbaldzerfliebet, Qo^ircnfus eicgansc; path:ticus'c vulgari diftinclione noncxfurgit, VerC 30. :n^3ny^ Y^"^ "^'>'^^ "^'^ Inquasangudiasheiclociinterprctes rcdsdli (int, c\\\Tivc\\\\ti\x^\.rss angtiil.tdomi.^ ctomnis fere /^a: vcrac intcrpret.itionis ipfis:?^/*:^''./^.? fuerit, difpalefcit ra:iseKeorum ycrfionibus obfcuris ct con- tortis, i]"ias addaccrctaedct. Lutheruscum Vulgato, Munltero, Cafl:alio« ne, Anglis , Batauis, Mtnochioet CaIuino,vocein ISi afequenti violentcf aiiulfam, adpraecedcatem Sakephkatoms ^v(\0Vi^xux.xii\\u Novilllma Kor- tumii transiatio, limitibus quidciTJ propofitlonum non perturb,atis , voces t?)- incn *^'*iN1 "\j£ coniundas dillinxit hac accentuurn iequcla fiippnfitn: l!i I nrSiiy^ "] W n/NI ei hinc ope iK\ii-^im rsddlt : Denn ubcr der Trub- fabl vvird aitcb das Ltcht felbfi finfler jeyn inthren Ver'vvuflungen: Eodem modopcccat Schmidiana : anxtefjs (cli) ctl/tx obienebrejcii in ruinit eiuf, Nosfunpiiclter exillaregulafyntadica, 3l4.)explica- xr.ush.m. Angufta etijam lux , (quae videlicet pcriimasillabitur in pctras et cauernaj , inquas fe vitac laluandaccaufa fcabdideruni ludael. conf. cap, II, 19.21.; obtenebrabiturinderiTudionibuscius( np. capitalibus, to- talibus. Si eniin conferimus locum HofeaeX, i.'ipfe Pj'^y inguUbit alt aria torum^deuafl.tbit fl^ttuisipforufy certe'figQihcationcm deftruendiyel diruendi kj vocishuiusradicedcprehendimus. /.'^^///./r^ enim altarlaeft deflruere y ct .qui iugulat animal, vit.im eius totaliter dcflruit. Vnde vox deriuata p'^B'^iy notat c.-ipitalfT defiru^ienes^ ruinas, Ita ctK^S^i HOtionem .vcrbi €mphaticam monllrauit B. D« KaMchhorllius/. c, adb. /.} CAP. VI, I. N'v^31 q*^ ND3-S Z-V^ '':iS-nN riNINI Quaeritur, quo re- ferenda fintadicdija N'vX;:i 01 ? Vtriim ad NOD cum magna Interpretum coborte?an veroad "jlN? R. Aecjentuatio indubicito docct, priorein con- / ftru(5lionemc(leillc^timani,quandoquidem ficin^JIN^ns exigeretur Sa» A;^/^^4r^«.IamquuminilloappareaTn/7,:;fZ',;^rubordm cus minor /^^^/>,argui- tur,fcquentia in vnum arationis mctnbrum non coire, fed verba NOO^Sy i'^U^ clfc lESAlAR. 17 cfleparentherica. Intcndjt igituret vultpofteiiorcm conftrii^ioncra conHr« CAP* VI. matam quocjue inrr4 c. LVIf. 15. Vertendum icaque : tum vidi Dominutn fedentem fuper throno, altiim et excelfum. Go^tm, Da fahe kb 'den hoben under bAbemn HErrnfizen auf etnem StuhL Tdi^:i ntys pSndi dSnd ^v^ nr.M nqtui h>i^ty;r to, n^yl Multum et heic peccatur in principia dJacrittca gtnuinac interpretationis. turhcriverfio, Doch foil nocb das zebende Tbeil darmne hleibtn ^ denn €s wirdlDljeggcfubret^undyferbeeret uverden^ vvie cine tube twd Lm^ de , ttlpelcbe den Stamm baben , ob ^vvobi tbre Blatter abg(ftof(n ftnd, Etn beil/^er Saamel?l)ird [olcber Stammfeyft.yrt(\umt in D3 Atbnacbum^ ct ill "^yZil maiorem eius regcm SAkephkaton s tt in H'^'^'^^y maximum SrgoUam, Kortunnii nousj Ufid^bgteicb derzebende Theilnocbdarin- nenfyn vvtrd^ fovverden ibn docb die 'Feinde bmvveg f'ubren ; denn er "DDirdauigerottet vverden gleichyyie eine Eicbe und ftarckcr Baum etc. AtbMacbumt:i.\g\t.'\x\T\2^^^ adeogiic niinori Tipbchae ^-ttxh^k'ioutm asfignatdiftindioncm, quam eius domino., contra Canonjem V« vid, Z/rr. Aicent. p,it, Deinde vtcrque Ti in .vcTbo TlUtU habent pro tertU radicali Pfaet^ Mafc^ in Kal^ quod fignificat ahducere in ctptiuitatem , cui tamen obdat accentus tonicus inpenultima y quiaiiaf.collocandus fuifleiin z^Z/rw^i, Etgc- neri w4/f«//«o repugnatconftrudio cum nomine etverboy^»2/W«(?, Eft ergo T\ftrttUe fern, cMafc. 2t£) radicisDI^ reuerti ^ quodconftrudum cum alio verbo per fuctum cbrailmum eleganter aducrbiafcit, t//W. Luc.Ebr.p. jpo. Schmidii Vcrfio, vix ampliusinea{Qv\() pan dccimdy quaereuertetur^ et ta* tnenerit adexterminandurn^ Tipbchae'\n HDW tribuitmaiorem diftindio* nem, c^uam €'fkepbkjfont^ Proinde verfio ad interpun6tioncm fontis pro- cedith.m. Et licet adhllC in e^ (terra Judaica)decima pars O'tJef'qi'c mi- nima refpedu nou'im partium) maneat , tan,«n denuo ei'it extcrmi- nanda: Eritque ficut quercus et vlmuS; in quarum deiedione truncus (f caudex w^mujivi[icr radicibus , vt rcdius. Seb. Sctimidius h. /. qucm Tqui. turD.Maius inOecon. Temp.V. 7*./'. 89J.) de cis; fic (coll. c. V, 14.) femcn fandum crittruncus eius (partis decimae. ) Conf. c: 1, 9. CAP. )8 lESAIAS. '^^•^"- CAP.' VII, 9. •I^ICSn ^^ ^0 OTSn kS CZ3S Tremeliio, Grotio, Pfciffero h D, V. et Habi;;hhorrtio in Difp, Exeg. adb^ I. plactt haec veino : annon ere* #^tf//V(promi!lis,)^«/4 non confirm aminil fc. Hgno c|uodom conTpicuo ? Sic ct Kortumiiis : Weiggrt ibr etich denn zuglauben » weitibr ke'tke Bekrafftigang bnbi} Necmihi,rateor,d!rpIiceret, dum modoparticulae N*7 DN non eflcnt ' feparatim collocatacco!KG«n.lV,7. Icr. XIII, 17. XXII, 5.qiMeali-a^k}(^b"""DKconF. inFr. X,9» bis. ct Gen. XXiV, }8. Dcut XXXII, jo. z. Reg. IX, 16. Pf. CXXXI,?, lob. IX, 2-4- XVII, i, XXXI, \(i. Exeipcre cjuidem poflTsnt^ in aliij paritcr particulis eompoGtiseiusmodidiftinftioDenTi tam per ininoyes cjuam tiiaiorcs accentus vfu venire, Sed refpondeo, id quidc;m cfle verjim , ita tatnen vt altcrutra fequenti voci fu agglutinata. Hineveronon infcrcnda eft prioris difiirKftio GcDf in !• fenfualisiceufadumeft a cI.Rusfic iniUo •'^Z)?]SGcn.III i,vbi ftKprofcparato nomine habet ,vcrten« : />4(eft) quod dixit, v'\^. Difp, de Serp. Seducl. p. 66 At fi id intcnderetur, potius vitandac ambiguitatis ergo didum fuiflet , KIH PjM. vd cum Jffixo y 1S3S />4 f /W. Nectam /aj fuiirct quiJm /w////'/^/. Quem- admodnmobferuauitSchmidius, prodiucrfi^ etiam particulis haberrs vertit: Etidm{hoc ex iniiidia eB,) quod dixit. Sic «libi etiam iftae voculac cum di- ftinftionc concurrunt,vtDeut« XXXI, z7.'"OP)N"1, I.Sam. XtV, }o. "»5 ^ c. XXI, 6 c. XXIIl, }. add. 2«Sam. IV, /r.^«4f//j«tf? ctLnthcrus, //<, foltevvobl^c. Sic'^DN '^Dy><(i Pf.I, i.coll. V. 4. ctler.VlI,]!. Quod qnoque minus bene itj fcnlu diuifo accipit Danzius in Interp. Ebr.p. go. vcrtitquc Nam,, Si, Aft deind:'/>. ^50. mutata nientevcrtif,/^^. Add, Gen. XXVIII, 17. ~C23N ''S c. XL, 14. "tZSN ^'Ofed, i.Sam.XIV,59.Ier X,2r.'~'Cr:N''3 ^o<'|/?,/.i^ (hrf, Q^iam vcre MefllaSjvi pro^ xnis(ionisdiuin3epc!triarcliisct DanidifarK^i'srimefa^ac, exftirpc Danidis a puractillibata ilia virglne, 71Cr?yn, quae in confilioSS. Trisdosab ac^terno vt mater eius deftinata eft , in pienitudine terpporis poft muha Jemum (ccui3 na^ fciturus eA, tarn vere domus Dauidica buiusque fedes Hierofolyma a duo« busrec.ibusiftisexftirpaiincquit, fcdpotius.potcntisfime adueifus eos prote- gctur." Quod fihoccefignum liberationisnccdumrufficiattoliendac incrcdn* iitatictdiffidentiaein Achabo et auliciscius, enl) fubnedicur iam//>^/'/.///f tiprox'tm.t , oratioque aftiirgitper ''D \\c\zexagoeraiitmm',QumiiriO ante- fluam fciet.pucr hie (quem manugero, SchearFafchubhus (Tieus,coIl.z//?^/I 3. conf Calouius b. A p.^v 44. Habichh. h. /.) ipernere malum et cliger© bonum, delerta erit terra ifta , (SyrjacctrcgniUVacliticr. coil.c. Vlil,4. Couiplemenrum vaticinii huius habecur 2. Reg X^^i^. jo. ct XVI, y, XVII, 6.) quam tu faftidis , aduobusregibus eius. Conftruaioni ilii Cafteflio- ris, bb cuius duoi reges tu es anxim (approbatac ctiam Thomac G«takcro in A dutrj. Mife. Pofib. c. i2, opp. crit.pMd. ac adoptatae Lod.de Dieu et cl. Vitria- C * gac I lO lESAIAS. CAP, YIII•■S''^-^'*•'^^♦^'C""•^""^•XX^^^)^''"^'■^^^'^"^^^^'•■^^"^^'''> quaeiic tlepofccretfi- bi'in nClNH S.ikepbkatonem ^ et in yp Thbirum^ Locuftdt.Num. tantum indicatcoprtriiftioncm vcrbi ''(Ip cum "^JSO, (piocum etiam conftruitiirver- bum noftrurn Z'V infra c. XVIi, 9. Cefrcrum ad verf. 14, j 5". 16. vide contra ludaeos, praeter lo. Suubertnmd'tf //W4f/«j^, erudite et fiife difputantem Dan- z'lum tJe pjr/t4 virginif »]fraculo/b^et.ir\ fpech contra Abarbanelem vindicias Al- tingii eoMt V»opp. bept. j;, dijfert^ \ .Et contra Lipn^annum Wagcnfcilii in lib, tit. Etnuper innouellum interprctcmpius quam Iiidaicum ct Grotianum , tarn inhisquamaliisrefaiaetextibusdeMesfia illuftribus, atquc inN. T»ab ipfo Chrifto^t Aportol'sin fcnfu proprio, non faltem accommodatitio et rryftico, allegatis, Kortumiumputa c).M,B«ckii PhiJoJ. et Theol, antctrac Ulrnenfit fpecimen vindic, lef, CAP. viir, 16. : •*^ch!3 n*)^ n SSir^rr m^yn'^'^iC in quomamlato Mesdaead pro-4 plietam vcrbum "llli non capiendumert in renru//;^.i«^/cum Lutheroctaliis, *Btnde zu das Zeugnift y itavtmembra fintoppofita, etprius praedicerctmaius iudieiutn occoecationis et indurationis ludaeorum incrcdulorum > vt owfiis prophetiafit ipjtificut vexbaltbri cbfignati , colK c. XXIX, i « ♦ vtquc atidxam au- Mtendo yfid non infellig.ntt , et videndo videant ^fednon cognofcant c. VI, 9: po- fteriusmaiorcmilhiminationemacfalutariorcm intelligentiam vcrbt diuiniin verijdifcipulis Chrifti; verum per Ieg«8cri'voyt^(W(a5»etvniuocum metr^broruFn tz^pz^sxv^\x\^tr\{\y efformandi ^ proutre(^eredditcnm Sam. Petito cl. Vitrin- g.a-6./.coll.i.Reg.VlI, I 5. Exod. XXXiI,4,hinc r^JIST/^TWrf, rr/"/^,. Verfio itaqueeft; efForma,g-Tt/Va , bildeein^ [cui exfignificatione I'tgnndi affine eft germanicum binde ein'] teftimonium , obiigna (confirma,coll,Io.lII. 53. fac ratam ct caram ) doclrinaiTi in difcipulis meis, coli. LIV, ij, lo^ Vl, 45.qui- busero TUlpDT ^.i^.dyiaa-fioq fan^tficatioi^ Cor. l.^ 30, qui omnia verb.t meaauvrn^yat ligi (rv(jt,QciX\ii'a-un cordi fuo^Lnz.W^ 19. Scnfu pariter exege- tico' et copuUtiuo^ non disiunCiiuo et amitheticQ accipit cum Brentio Calo- uiu5 b. U Verf. 20. :nnt!3 ^VpN nojN nm -^q-iD /iiDi^*'' nS-ds vbi nS-dh Glasfius, Piiikacrus, Pifcator , Sixt. Ainamajafcquentibus diuellunt, itaquC unam propofitioneti? in duasdiftrahuntjacfi fit permisfioindignantiset corn- mi- I' T^SAIAS. u mini)ntisrefidvntcs:iV« %/■»«/? (h. e, finolint legem el rcftimoniurriconrulcre),^ **' dtcatjt ("luo \lA\Anc.^feian-ium verlium i//«VcPytlmnom et ha-tiolorum f. pleu- dopropljCiartimj cut noseji aurora (lux vliadiuiniie gratiae c£ Iblaminis.) Ve- rum contra (onftruSiientm per acetinttts^^ Sic enim non comuntliuus exigcrc* tur , quein etiarn vrgctNoUlius/w Concord. P.trt.p, 9U8. b. Ted difiin^liuusi i$- que vi confccutionis maior libfjia» Pcrpei'iitn autcm Dorfcheus ad b /, in Fevt'tdec, Difp i, §. 13, feruitm Mahpach habuit profubdifl:. duce Ithihh- vid. Luc, Acc.it "p., ttf. Aliis verftonibus Tub incudcm rcuocandisfupcrfederc ccm- irodum lubeor opera difputatoria cl. Ortlobii^^i;^ /&. /. dt Aurora verb'td'iu'tni non falft ^ cuius interpretatio nixa pariter audloritatelo.Marckii /« ^A-z-m/, ^/^/. etialkut Schimuniad-6./. flmplicitati literae, conftrudlionis, etidiotifmo pronominali w "^tUN, aiiis male diuulfo, "^t^N \t\pleonaJiicei vcl catifaliter^ \t\ comun^ionaliter veX ajjeueratiue cap'ientibus , oiunino eft confarmior,- adeoque extra omnem dubitationisalcamverioir, effcjuc haectotius verfiruli: Legem et teftimonium (^qu.nrene^^ fi non dicHiuri lint (dicerc nolint) fecunduniverbum iftud(Pythonicum,) cui non eft aurora, (i, e* nihil luciset illuminationis, nihil vcritatis , nihil faiutit efV, atque hinc lernar nialortim-rubfequcntiura v. 21. 22.) Gcrmanico idiotrate: Nacb dcm GefeZ^ und Zeugnifs fallen fie fragtn ^vvejie mcbt/okhe Wortereden 'vvolleffy inlDvelchen keine Morgenr'6tbe\iJi. Vbiin vn^mhxo htbnachi cWi^Cico^^- (Siifirnerepttiitcum Scb»Schmidiof verbum ^"^^ inquiret ^ eonfulet ^ nota- tis etiam ex illo locis, in quibus ^"^l nonfolum cum ^Net hs, fedetiam cum bconftruatur , ficuti pariterante hacnotauimus/« Ltfc.Acce»r.p*^]T>e' inde quaniuis lex et lefliwonium alias per Synonytniam coniungantur , com- niodc tamencumaliis ilia difcreuit , vtper legem A/<7/?«,.per teftimonrum,' I'rc'/'AfP/'^xintetligat, Decetcromiror,. c^rvir dariifimus vcrflonem Tigu- rinam et Tremellianam ex eo quoque culpet ac reprobet y q^yod N^-^DS in^ terrogat'tuezcc^\>tr\x\inotine^im%Q^ViQ £^agv«cftfundanientum loco aliquo pro- batum ve'ilct/* Eeiciillud dataoccafionefupraad c.VII,p. non vno^fcd pluri- bu»-. Quemadmodum enim in continuations interrogationis .nffirmatiune to ^'^ permui-it vices (um Pi , quodcomncs fcrepaginaefacracloquuntur, itact innegatiua nV^DN cum N?n Qii^odfi non alia proftarent ioca, fuflxte- rct hie vnns omnium euidentisfimus apod noftrum Icf.c«X, p. vbi dvavrippyi' " icoi NS~DSbispermutaturcum N7n,cuiadd.c.XL, 28* Necfancvideo, fluomodoheiclocialiterredderc velit, nifi velit per virtualc ajfTcueratiuum^ terte,profe6l« , vel, fi co-nditionalcm rigidc feruarc velit, fupplerc cogitur re vi' «4/«» cumaliisinfimili/orwW^/wMB'^^coiU lef. V|pj--iqDae vero ellipfii dc It TE5ATAS, ^ hV.^l^L l)c^ imaio horriddft prof juanu^k B. Calouio /;. /. .^4 Num. XXXIf, i i. et _ Pto tndignn 15. Varcnio ad lef. I. c. conf, A^c;^' SS ':D^,iJinh^^5'pTn i^y 'en -)in "^'^^n pinK-n "^Sna: Haud prob.mtur illi interpretes, qui in hoc verfu continuari putant ct cxaggeritribulationcsludaeorum, vid. Vulgatus, Lutheruscunn Vinar. Mun» ftcrus, Pa^oinus, Ar. Montanus , Gall. Angl.Tremeil. Schrrndi««, Kortumiu^i contra morem prpphetarum,qiii comminationibus fuis iolent fubfternerc pro- itiisfionesetconfolationes. N«c fie bene conueniret inter hunc textum ct immediate f-^qucnrcm cum Matthacocollatum cap. IV, 15. >6, fiquidem fub- ^c<5lum ^T\populus tlU demonllrat Sebuhnit^i , NaphtalitAi ct GaliLicOfy quibusluxiil? magna cuangeiica ortafuit. Dcinde ncc Luthcrus, Pagn.Ar, Mont. Vatabl. Calouiusj Schmidius, proportioni accentui]m,S^^3//rf?, ad (e- qucntia ptUNlD HVD rslato, iuxta ac A/i&«'« farisfecerunt, fupponentes hunc cum Vulgato , item Munrtero , Gall. Angl. Barauis, Dieuio, Caiouio, verfione vet. Wormatienfidca, i^i6. ctlji/. Schmidio et Kortumio in voce *>hr^2D. Contraprobandionnnino funtiilij, qui in Ijis verb's iribulationum lmu4tiQnem ^t glonficatiotiem hzhzn aduerternnt, veluti Bataui, Brentiiis, verfio v.^f. ^orm.Ofiander, Caiouius, Varcoius, H^bichhorftius, Gudcti- us comm. JL. E.p. ^6-^^. Hillcrus in bijfert^de Aen'tg. Pf.XLlX-, l^-P- ' '• ^^ ^^'' fiitut.L. S.'p: «?8et Reinbfcckiiis Jn7J)^/5r, ■ Arr/w/-. />. $85. itemque D. A* bichtiusin /)//^l i«y/'. /. et nouisfimc cl.' VitriDga/7 /. Verfio itaqucinxta veri- tatemetinterpuncaionem ebraeamTjnath, rr. Veriitltamcunon ei'it ob- lx:uratioC6mmmoda,perpetaa)€i (terrae)cul efl: angufHajiecuiidum teitir*' pus quid^m priuscontemtum (vilipend .uai)exle.FLut (Di^us) in terram (edenim H loc3]c;Zebulon etio teiTamNaphtali, rcclpoilremo(cam) glorincabit : glorifiabit , inquam , [quae foicnni$ repecitio verbi etnphatica t"c cthsJc facile con\ipend3t,quum alias ineTibruuiSi/M'/ eflfet incomplctu'nl viani m^Jris (Gea«ar«(hcoil.Num.XXX.IV,ii.Deut.XXXlII, z3.Matth.JV, 1%. I9. fFSAIAS. t? igjo. XXI, DtransIordanemGalilaeani gentium icQmten>irum^ vtrc««f» GAP. IX, % nnr^fin hSl^n qS) "^.^yiri nD-^^n in liters hcicniliiloccqrrit dubii, nifiN^, circa quod md-uasfeinduntur partes. Vna habet pro /'/»/•/ i- €uU negante y vertentes: MuUipiieajH gentet^ non mugntfc^fii Uttitiam Itavuli^. Lutherus . Pagn. Ar. Mont. lun.ct Tiem. Tigur. vt Jnnucretur indi* gnatio ludaeorumfupsf afrumtione gcntiJiurnad ecclv.fiam Cbrifti. Ab hoc diiicrhsfimum iftum ac contor(isftmum fenfum ludaeorum ct ludaizantiura GrotiietKortumii deexercitu numerofoetclade regis AfTyriorum Sonrrachc- fibr, etjhinclattabun^ii hbcratione Hicroiolymi-tanorum plane dctcflamnr; Alii non melius cxpeditiusue ncgationit-onfulcrerati, quamper elHpfn u(l- tatam reUtiui "^U/'K h, m. {^uikm^gatidiun} non multiplicatteraf np. in priori fuacoccitate. vid.I. H. Carpzouius/« Tug. %pr, n.F.p.fiy^ercL'M, Laur.Mfil* lcrusi^yiir/if«/.p.XXXII;f»45)3»ct504, At fane decurrens at «'S^ ©ratio- . , i4 lESAIAS. CAP. ^X. ais ^nO>y nnO^.T euidenter arguit continuari defcriptionem gaudiipoji- t'vii nbn negaiiuiy ijao d^ fatis in v. vlt, cap. praeced* ct "'ISH reniittit ad to U^VT\ vtrumquecum ndcmonftratiiioad populos pr^iccedaneos j et infuper ncXLiiTi cum feq. cogi per nou.im eliipfin particulac et .iduerfatiuae ct terr.poris nnyi fednunc, illicofufpeilurn reddit id expofitionis genus. Qiiuni vcro aliis fjnfijs negatUuu vix allubcfj^cret ob nimis euidcntcm coiinexlonem cum antcccdcntctexcu, et identitatem fubie^ojrum, adcoquc et praedicatorum, ideoaliam incerprctationis viam ingrcsfi , pArticulae s.yw^'ZTa negai'tuae for* malitcr fcruatacindiderunt virtualem affirmationem, mediantc ellipfi H /«- urrogitiiui -t communisftmi iUius afyli*, vthinc verlio cxfurgat : Muliiplica* Jiigetitem nqnne magmficajii Uetitidm} Quominus autem fit N^ negati* i/«wobftat Accentus diftindVruus Tiphcha ^ pro quo alias foret coniuntltuui-t hac forma : r!nX3y:;n HvlJiri N ,. Proinde altera interprctum pars,notionc ■ negaiiud repudiat^i, degcrunt cum Chaidaeo, Lxx et Syro fenfum formaJi- tcraffirmantempronominis "Jl in Keri a Maforethis indicati, ac defenfi ex profofToa cJ. Vitringa Ohf.SJ, j, c.ij,conf,et\^mCowm. in h. /♦ Non qui- dem ac fi lectio haecmargiosJis fitcorredio aut rfubordinatio 7* Kerhibb rex- tualis,itaq;rcmper prius difquifitione opus iit,w«w Kethibh praeftrendum fit iu Kerii aut hoc /7//?imt num in tali ambiguitate ytrumque quoquo ntodo forr,innan-' dum ? quod et hcicnonnullifaciunt^quocertioreslc rentur : Nonneei ma* gnificafli itetitiarn\ fed infinuans alteram eiusdem fenfus ledioncm , aequc authenticam, in codicibus Esdraeanis obuiam,, vti h. 1 u per 1, iueta al- tcrnatioDcquicfcentium^eil.conf.excen Hillcrj Arc K.et K,p (i%,txLuc.Ebr, p. i().ftq» Verfio itaque genuinacft : Multiplicafti hanc geiltem, EI magnificafti laetitiam. Affirmatiuam pariter elegit U. Gcrh. Titiu$/«- fupr, cit, aniivadu. difquif. I. at jn accentus peccantem hinc: MuUtpl'tcafti gent em £ l (Ic. luci : ) Du baft 'vielfieydep zu dem Lichte bracbt^ darum macheftttder Freudenuiel y Tiphcha ficplusdilVmguentc \\)UKS'.ikephk.itone, Supponit lakm intcrpundionem :nnD'.t;n fhlJin N^ '^UH HUIH VcrC 4. r^vwh nnN'Ti czD*^»n3 rhhyy6 rhc^y tpvna |nd '(iNO^bD ^o Bifariampeccaturheicabinterpictibus.dum 1) in territorio ^.ikeph" katonUvocts |N0 pNO YtTpafchramdiiWudt-iS tnr^mn^unt, cot^JIiefario^pw gnaconfiigentuy ac ataliscITct '^)J"S:^ '|N0 PND-^3 -"D i^Atbnachum ad ver- lESAIAS. 55 verbn rt2*\*^7 nrAHl dctrudunt, cum traicdioncctiam ccptiUe'^ ao'n^^JsjIS, CAP. IX. itaquepraedicatodjtionis ♦y///«^ adiuam refpiciendc intcrprctatur ITlDD'? ''r\>hv ^IT^niN '?np1 f/ /«/^if- />/> /(»^(?w fupcr fe , x// /f r«^«/» denemindns contradiftingu«rc denomi* nato ^ adcoque duosvltimos folummmodo titulos Mesfiac nato adiudicato* voluerit, indicio patiter noTi Icui rm Makkeph inter illos folos. Hinc talis nuncprodibit vcrfio,Gumruisvirguii$proportionatcnotata: Et vocabit no- men eius ' Mirabilis j Conliliarius n Deus fortis | ' patrem aeternita« tis I principem pads || [ DiciturD^w^rf/^-r N'^a mirabilis ^ quum fit fi- ne originc , dyivM^i^. Fiiium gcnuit, nee prior eft genito. Nee natuJ fuo Patfc pofterior. Quid mirabilius hoc Patre , qui tarn mirabilem Fiiium jfibigenuit, nobis v^rodedit? indcctiam nomcn fi/ii vt angeli increati vo« catur nSe vcPlfl (iuxtafymb. text.)w/V4^/7tf, lud. Xni,8. Heic vero vocatur '^V)'^ conj^iiarius -, propter Si]^"^ fummamfjpientUm ?rou. I, 2a, VIII, 12. 11. 6 Xoy^ 1 q.ui omneconfiliumDeiad fiilutcm nobis reuelauit CtcxfinuPatrisfuicxpofuit. Et Spirit (4 s S. eft TIS-S ^N Deus Jortis ^ pa- iem y quipcrminiftcriuravctbi in operc rcgcncrationis ct conucffionis po- tea* TESAIAS. 17 tenter et cfEcaciter (c exrerij. Quo pado habemusin hocpafuko prseter CAP* IX.^ inc.irnationU finiui SS. Trinttatis Myjierium, Nee (k opus ellipfi nominatiui ad N^p**! etvocauit{^\\,quilibetfidelU^ vcl, cjuo.d magis pro nobis, Deut Pater ^ qaiim hfiicexpreflcponatuf. Dicis : po/^tum Kontifjum po^ HT^p vel ^tC^ N^p accipi del^erg de denominando^ Scd regulam hancnon p wcederc, tc • fte ipio Varenio ad h. L nofl confultis accentibus, patct ex lud. VI, 24* Cawti; mn'» n^N^p^l quod fine refpcdu ad illosrcdd^nt, Gtv4cauuiU iud^ Dominiu Pacify fie ct Luth. vcl Dominiis(e/l}p4x» Ad qucm locum conf. vberius Nat, fel. fie atscjwejiJlorum eonfilio in Icf. c, XLV, j. verterc qui* [^f XLV t' pofl^et, vt cogMofcas y ^uodego(\m lehoaa^ ^DtPD KTIpHfwi voioic nomine tuo Deum Ifraelu^ E. Cyriis eflct Dcus Ifi^aclis. Ad quod dt^bluin rcfpondcf, fed infufficienter, Varenius : dtfcernat talis obieBorpofitum nomemiatU' rae fupertons A praejentt paritcu/afo y et patebtt tgnoratto eUnchi, Non cnim|FacitJgnorationcmeienchi,quodheic1od K^p fitconftrudumcum psrticula 3. Siuc cnimdicas, 'vocare aliquem nomine^ fiuc vocare no- tnen Micuius^ p^rinde crit. Vcibo e.tiam Nip ceu aliis verbis ac^iuis fofiponi faepinirac nominatiuum y notiflimum eft. vid. praetcr /. c. lud. Gen, XXX/, 47. ir, 19. Exod. in, 4. etc. jLicct differentia tahem haee intcrcedat^ fluod in iftis Cmilibusuc locis vcrbuiii N"ip regat fimplex npminatiuus,in no* llro complcxus. Fraeterfanecidpractcrmittcndum eft pro autoritatc cxpo- fitionis noftrae, qupd idem Varcnius mentem Chajdaei lonathanis contra Rajrmundum in /^«^ //W P.IV. din»j.c. 7* ita interprctctiir, vt non foluiu duopriora nomina t^TTB, \W, fed efiam tcrtium SipJ IN ad Deumdc* fiominantcm, contradiftindtum Filiovt dcnominando referenda fint. Nc« quedabitat, qninitaintelligifuam paraphrafin lonathan vpluerit^ vt ctiatn jlle N'D*I N/T?N fit iii aquonomenillius /'rm/^Af , cui principaiut in hu* pieroy vocandum fit, fiue ilji Principi nato et Filio dato fit imponendum* Vn- ^cfi ilium interprctatuifuiflet P«^/(7,dixifret magis vcrifimilia; — atqucadco NB. in confonantia fontmm danda^ Chaidaeus ita reddcndus cflTet: Et Tifocabitur nomen eius ah adnarabtii Conjtlio, Deo forti ^viuens in fecula^ GHRISTVS in cuius diebus pax fuper nos muitipdcabitur. Pergit: tituiusi'j/r^^^^^rw/inChaldainnoaddenominatum quidcm relcrrijt potcrat; cetcrumprobabilc magiseft, Chaldaepmvnum etvltimum in hacjj nomenclatura nomen denominato reliquifTe, vt ita iuxta illura Dew^ fidmirabiiisy conjiliartus ^ Deus fortis , Pater aeterrtus pon^t\irno"i9 fii^DcIator Ulius F$iri (tJfUf nafi ac dath quern nominau^dt Frinci^em Pa- ,* D 1 ti*t ig lESAIAS^ — p ij^ ^ffif. Deinde aitt Equidem fi iam probatiis edit ilic*pofitus DO t enclatori* * *' ^-^dmirabilis^ confiiiAriiy DeifortU ^ ita vr habcat racionesnfubied'N^vtiillud ,,'^,DU; S"lp praedicati , NB. «i?« adeo- obfiaret accent uat'to , ita iJt foia y^nomina pofl Sakephk^ton ejffe^it dcnommati y ilU\ autem trta no* y^minAntts. Excjuibus apparetboni Vareniani, interpretis alias oculafif- llmi, animushaud pdrum ftu<5tii3ns» tamctfi |f:ar.dem communi fententiae adhacreat, Itahadenus fimpUciter ct neruofe demonftraui^. quid Veritas cbraica vclityintendat, indigiiet? idqueomnes gsnuini accentuationis filiiv vel nullo monenfe, cum Varenio' facile videbunt et sgnofccnt, adcoqucne- que me erra(fe|, aut aocentibusabufumeffe videbunt^ quando aliquot abhinc annis in Praef, Luc, Arem.cl. lo. FranckiaMeckicnh.io /ibyjj'o Myfiiriorum et &ene/jciorNt9jhcncf\c.\o ru^v CirDytfl iftum fcnfum aperienti.ipplaufsrim , et nuncinhaciua fedeaccuiatius promeo modulo cxpijcuerlm, iscc improba* uitid fcrutsni irn viridodiiudiciumFacuk.TheoK Roltocb, quod apponit in Pfeudopbilo Ab'tcht.^XlK Quod fi veroquidam enm necdum vident, aut vidercpoflTunty praeiudicioautoritatitetreceptae fententiae, vel ex mera i- gnorantia {impiici, velprauaedifpofitionis, per me licet, nee inoror, nee mordeorego, nccdicamei proptereaTcribarn autiurgii ferram re«:iprocabo« NeccumiaudetaceridusefleReforraatis D. Godcfr. liingftTheol. Brem. qui in'" Di f p. pec ^ ad b. L a^ 171 ^. candem nobiscum diuinac interpunAionis catcnam ct potcftatem dare perfpexit afque defendit , nifi quod in hoc d'lfFe- rat, quod tria dittinda cpitbeta "1135 bN "^^T^ N 3 non rcferat ctiam ad tres diftinilas Deitatis perfonas dcnominantes, led tantum ad vnamnp. Deum Patrem. Minimcvsroexiflimem , fore aliqaem ea infcitia vd mali- • tia, vt ogganniaty cxpofitioncm noftram patrocinari ludaeis iuxta ac Soci- nianis, quumnoftra faneabhorumtotocoeio difFer.U,. Ilii quatuor titulot addeuomiriantemreferunt,quintum demum et vltimumdcnominato Principi np.Hiskaierelinquunth,m. EtVoca^itnomen eius ?nirabil'tSy confiliari'^ uSyDeusfortiSy Pater aet emit atis : Principempacis^ vid» Rafchi,Kim- chi^ Abarbancl-&. / etR. L'l^m^^nn in Nizac h^c^ zzS^f^ iZf , QiJod vero con- ftru(5lion)sgenusraanifeftam vimfacit interpun^tioni facracor)ginariac,dura minori 7//-^^./* maioreiT) perre<^ioremuc tribuitdiftiu^^ionem , qnara maiort Sjkephk.itoai. Noftraautemin'crpretatiodcMeifia diuiKU,7/en3 aus non dc ftruit, fed adftruit,, quando dicitur 11f'"^ZiM Patet ^eternitJtUy et au^op (coll. Gen. IV, 20, lob.XXXVIII, ig ) vitaeaeternae, tS (liWovj^ oi.\^* «^j '^^^aiTi'^ a-euTYi^Ui oitooviitEbr.'M-t^/tftern^eredemtionu^hbrA^x t'2, ctactcrnaeiuftitiae, Dan, JX, 24. quique ideo femcn et progcniem fideliunt habet \ fESAIAS, 29 habet incnarrabilem lef. LIII, 8. 10. Eccjuid anipiius a Iiislaeis ct Photinianis CAP, 1X» dcfidcraremus, quim htalsmin Chrifto agnoicerent? Quanquam R. Absrb^- nel^jpofiquamnominaiftadeHi^Kia expofuerst, dcmumfaniori menreconclu* dit , in Hiskia non compieri nhNH X^VJ^l^ perfe5Iiof}i?s ilUs y et addit.* r.''-^'Cn *]bC3 Dhtrn^ P^n; ptt? ///^ ^w^/^ /t,;-^ ^^dimpUrda jn rege Mcifiapho Datiid. Kortumius cum Groriotranslationcm ludaica vetcri multopeiore[p, etCbriftiano bomine ne dum dodore indijgnam, prccudenSy undman wtr dthn nennen den tml^ergletcbltchzn (in paraph, einen aus- ericfenen) den Ratbgeber {Ktugev) den unuber'vvtndhcbeH Held (^den tapfferen') immer Vater yijlets llebrekben) F'urftdes Frit dens [fried' firtigenFurPet7)^xo merito vapulat cl. Beckio in Specim^ Vind'ic, lef, Quamuisetiam B. Lutheruscum Hieronymo. Vulg. Pagn. Ar. Mont, titu- lutn "^12i iN inuitoferuo A///»/«fi&, eflocoCap. X. 2U leparauerit, appro- batuslicetinhocB, jSauberto in PaL Tb.p. \ji,c^*fin,j tamen ob translltio- nem illius Y^r^fft ^ Held^ iniuria Arriamfmi infinuatura leluita Forerio in Man^Luiher^ P. 2. C, I, p.l%i,ffqq, ctVoi^emo ap, laudantem Corn, a lap^ in Comm. (up, lefo^xntn lih. de hiheijmis b.iercticorum cap, 2, et ^. inter Aria- nirmosLuthericthuncretulit , quod ^, /. paruulo nato Immanueli nomen Deut fullulerit. Nam quae Tom, VIII. len. Germ, f. 145. de Chrifli diuini- tatclcriptareliquit, eoeumlatis abundeeximunt,vbiquoquevocabulum ;5< GOtt reddidit 5 eiqueSK Deum (Tgnificanti parallelum cflc alterum illud Krajft cl. Antonius Bynaeus in Cbr, crudf. p. ^49. dtmonlhat. Quid vcro dicent pontificii de fuo focienno Vatablo, qui in fuis annotationibus reddit, /leros fottis. , Verf. 6. l'>Dnh yrrDhiDiz'^hv^ nn NDD~hy xp^^k o'i%bi r>,^cn nb-rhi n;fr» nN:p d^iviv") hhn r!jr,y3i IOE•^£Jc^ nhv^obi nnx Vhi{a)yirca Mem c/jufunt^ in media di<9ionc HDItn quae myftc- ria , quae figmenta et pigmenta non in medium sfferont ludaeorum magiiiri ! cuaeque auide arripiunt et amplexantur Chriftianil at verenubcmpio lu- uone. Simulac enim infpex; ris cxccllcnti/nmi Hilkri hrcanum de Cetbil> et Kerip^x^^^ ccrtc vtfolis radiis lamiac atquc Icn ures omnia iHa arcana di- fjjarebunt. Edocelxris quippe fanius, iftud O eflc fym-bolum ^ quod duac priores litcra'.*? et Dad altcrem l;;diancm hauo penineant, aut parseius (int, adcoque vna iedio fit HZllQh, akcra T^'\ ciusdcm tenoris , h. m. D J " ' Am- / 50 lESATAS. Cap. X. Amplitudini prineipatus, vel amplus, magiius erit principatus, (quan Icdionem fciuiintiir LXX. uL*.yd\y\ Ir/ »l ^^X^ «(;t8 ) CtpaCl non erit finis, fupcrf^ \\\ thronoDauidis(/?4/m ////.coll. Luc. I,?!.)^'^^^ regno fllOj (nontanturn riipralfraclem corporalcru/ed tpaximcfpiritualem) ad fimiandumet fulciendum iure et iuftitia:(c|.iacvocabulafrecjuentif- fime per ^^fii/y'wM/wconiunguniur , ad doccndum,imprGbitatcme(npuni'' end.im, crprobitatemdcfendendamctricmunerandam ) a tempore prae-» fpnti ysque ad perpetuum Zelus lehouae (Dei) exercituum, (fion tanturn profamiiia Da-uidis ct regno ludac, fed pro gcncre humano a tyra-^n'uic ct fedudlionc diaboli vindicando, per Principem pads datum.) faciethoc. (0) Verba CZ^Hiy^nin HnyD Luthcrus, aliacquc verfio- nes a Rcinbcckio/'. J 8 5« /^» examinatae , et nouiilime Kortumiui cun) Schini- dioreieceruntadditionem Athtidcbi, cjuuro tamen pcrillius int«rpofuioncni manifcftc indicetur » ad SHluki tcrritorium ca pertiacrc* Vcrf. 8. phtty; nr^Ti e3"^ni3s iVp tzsyn'-ivT^ Etcogno(cent(ex. ^tx\tT\i\M^^e\cerder2tvvohlii^mvver4en^ quod (^\[. vcrbum mfum cocnmi* ^ minatorium ceciderit in Ifraelem^ ztnon in /rrr.f»j,coIl. I Reg. VIII, 5^.2. Reg. X, io. et Ehr^Efym, p. io8i^ed naturam babueritfemmisboni, interram qi^i- ^cminutilitcrfparfl , ctquafi perirc vifi, aft fuo tempore viuidam fuam vim pulcre exfcfcntis) pppulus totus , i.nprimis Ephraiini et ^ncolae Sa- mariae. Hanc enim tribum ciusque mctropolin i^enpira>g cneminit pro- phcta. Vndc minus bene Luthcrus, non attcnta (M([\n6iiisncrmiott Sakepbm liatOKifytQl^O jcum D'^'^SS conftruit, dafs esJolleinnevverdenalUs Volk E« phraim , ac fiialiseflctaccentuumdirpofitio 3T:;1M D^ISN -iSd D^Jl IVIM p*]jC'!i) Minus etiam rcfte in verf. 10. y^T^ "^IJi—nN vertit dcr Rezinf Kriegs* Volky quafi pro '''^¥ Icgcretur KiDK vcl 'th, quum vertcndum fit det Ite* zins Fetttde , np. Aflyrios ab Achafo condudos,coll. 2. Reg. XVI, 7. g, o. Si non ineuruabitur (coU. c. L}^V, ' 2. fc ^"^S quisque^ fub vipi? ^is, turn fub OCCifiscad,ei>t, 6iiis Varenius et HnbichhoriUas. Germanice: wird nkht {em iedcr) Jicb beugen Hndkrmnmenmujftnizti den Fuffendes uher winders) tm-* ter denen gebimdenen {jgefangenen^ ) fo [i/vird er docb unter die Er- fchlagenenfallcn, Gufletii expofitio , quinonproculuerit^ np. ante ho* ilem vi^orcm fe demittcns , cadet [ub captiuif nutfub eici^s y <'«[Coww, L. Ei /. 129. ^' cdlL p. 405, a. peccat in interpundionenv ebraeam, fupponcns in verbo 3^*^D legem maiorem SAkepbk^tsnem^ hac acccntuum confeeutione t^ai D^:mn nnn I^DN rinni yho ^nSa Alitcr pcceat SchmMii verfio: {Q^i\\tn\m)ticninctiruauitje^ /»/rrfZ'/V;5««; (fe incuruabit;) cjua"C fupponie in eodemverbo V^D malorem duccm/?^/6//iW5 cum tali acccntuationis for* Verf. ^. > I'^fiiur Q^'^D i^^in- rmv\ ^en tonttJ "^ityx •sin It J A J I } V«rfiovu)gata, Vae A([nr ! virga furoris met et baculusipfe eji^ In Pidnu eitis eft indignatio me4 , neglcdfo A^-few^ri^^^ iu "'JN eumlfupponitin vo- ce feruo notata, bac accentuura facie N^H niODl "'SS DZlUJ WN "^irt •>Cyt d3*]^3 GerraaBicaLuthcri, qua mcmbr, 2. «W //&/'* //^v^s/ meines Crtmmes Sieckeniji ^ pofthabito prj-tjixo 3 in t3T3 ^ hunc vocum pofitiirat etformanfidcfiderat jNin ^Dy? HtSO q't") Rcinbcckius /.388'. coaftruaio- ~ niquidcm vocum conformitcr rcddit, J'ae hjfur^ fui efi virga ir^e meae / rfjw bacuhs ipfe , qui eft in rnanti eorum , eft indignatio mea , nifi quod verfiof haecin memb. i.duritierainuoiuat, etin 1 in 1*11201 non ncccflario cAufali* ter reddat. Sieuti enini non dicitur hjfur efi ira mea^ \iz ncc dicertdam,^rf^«* lus efi indignAtio me a. Licet itapariterdicat cum Hreronymo, Cocceio, Bel-* gis, Lud, de Dieu,cl. Vitringa h. /, Proinde in correfpondcntianri metnbforum, rroque indole naturali fermonis matumus banc , quae et Schmidii eC bacukisille exiftcnjinmanueorum, cftbaculus indignationis mcac, VerC ff . Quum poftremo pars d.fficukatem habcaf haut leueffl, vrdcbimus^ ftum leuare, fi pon penitus toJl9re,. 276. adeocjuenon eft heic loci conditionale' Ji ^ vtquidcmeft Varcnio , necprobaiumaccentuaticni , fiquidcmfic r'):)trd fetnen Stab {auf beben 'vvie ) iiber das {rot be) Meer , auf be ben Wird gr ibn Dvie iiber die E'JiJptier: \t ita idem bis cumpondcre <^icatur* ^^ VerH 27. tptD— >JSD Sy hDm Etcorrumpeturiugum propter oleum, i.e.affluentiambonorumnontantuaicorporaiium, fed maximeipirituaiium, quibus pi, ludaei fiucnturab^t in redcmtore Mesfia, vtpotcqui/«^w<-»/«- rAvn^use[ioleoSp.SM.\V^,<^Atll.yA,i, Sublimius.enim quid verba no- ftra fpirare olfccit Chaldpeiis lomthan, ^uandonotanter ^ta interprctatur Kn^^^-D Dip p N^COy p-^an^ irar>gmur populi illi a Mesfia, Hlum fccutuseltTrejT.elliusetB^taui. Etomnino profcnfubocemincntiori id tacerc > annotat B, Varcnius , quod oleum hoc defnumuum hgixn peculiar! mcmbroponatur, quumiam antcainm.i.exprefla fucrit \^(z fubUtio omro/i tugt, atqu^adeo opus baud fueritcrr^phatico pofitu /////// olei j quumque iam €Onfranor ^30 S^ CnpJX. ^SMMeffiaf. Varcnio airurgit,vtrolct,Habich. horltms adh. /. et Noldius in Concord, Panic, p,ioi6. ^« i^j 5. cxponcntcs/^^;. fter lESAIAS. ^3 ftervn^llonew'i.t.MesJiam vn^ium tuum, Q^uibus adiungi meretur cl.Vi-c^ p^ y tringa, qui tandem fsnlum loci planiusexhaurit h. m. Omnia iwperia xtgwo ^r Deiet Ckrifti in)iTiicaet.tfa/ vtinnua- atur pars officii faccrdotaiis ct propitiatorii Mcffiae in offerendoprecei et [up* pitcationes tanqtiam facrificia et tbymiamata , coll. Ebr.V, 7. ficiiti volunt I.u- therus in gloJJ'a-marg. Giaflius Rhet. S, coi. 1578. Priickncrus in Vindic. V, T^ P.T,,adh.l.p.2^, Schmidius, P.Miius in Oecon.Tcmp.T. T.p. 907. ct D. BuddQusin £xercitat,defrjgrantia Cbrijli p. 40. 4t j an v€ro intranfitiuc odorari ? ex virtute vicaria coniugationis /C;/carcntis.{carcntc cnim Kdl folet vices cius fuppleic coning, /•/>/, aut, in defedu tt \\u\v.$ y Hiphil.) lam fi in hac ambiguitate verbi noftri in folo Hipbil vlitati vfum biblicum fojiicitc at- tendamus, ficutomnino ad confirmandum animumattendendus eft, depre* hcndimus, foiam fignificationcm intranfitiuam, ctpropriamct impropriam, ineomilitarc, ceucuiuislocaconfercntipatcbit, vt Gen. VIII, 11. He Deo, et Sam, XXVI, 19,/ leboua incitauit te in nte y n"^"^ odoreturfacrificium tuum, i. Sam. E i. c. XXVI, 19. 34 TESAIAS. CAP, XI. i e. (itti'oikhouaplacatuset [MOfjtttus, ncc punuutc propter hoc faidlunr', fed poiiusimutctferuecte. Gen. XXVII, 27. dclfaaco. Iob.XXXlX,25.deequo. Iiif^. XVI, 9. de filo ftupeo HotTctKf Jjt«^c. In qjiibus eft conftriKaio com ac- Lca.XXVI,cufatiuo.SiccumprsepofitioneDLeii.XXVI,ji.£/«(?«n^l3 Pi'^'^'Sodoralform ^1» ^^^rf-w^/z/f/a Pf/?r//w i cfacrificioruiD expiatoriorumvcrtrorum. Germ. Llnd icb VVi/l mcbt riechen an oder aufemen fuffen Geruch Am. F, J/» Ei noft 'Uy^T'yiV'2 n^lN odorabor in w/iximas fvletinitntes vefr/u, Exod. XXX, \%, j^tctiHquefeceru^mile (^ thy mhrr.a) HI! rT^nnb xtcdoreturirtiUuti^dciper da'^MH necbe ^ ixfdndetur e ^piilo fuo. N\x]g,vt sdore eitu perfrtutur. Quarc ergo in noftro loco nen cadem , cadem obtincnte conflrudliore , obtir.cbit fignificatio? etodorari eius crit intimorem lehouae, ««^ er J>i.nrd riecheN ( f^^^rff und gevvifs mere ken ) an f die Fnrcht des HERRN i. e«, accurate^ acrkcr et ccrtiflimc pernofcet, quis DEVMtimcat nee ne? confirinante mcmbro feq. excgctico. Non enim iudicabit ex externis, vt homines io\tnt,ft(nndum adfpslium oculorum tt auditum aurrum^wtpotc quod iudicium fillercpotcft, fed ex odoratu^uafi ,, qui minu^ errori eft obnoxius^ " ftidle et infAliibiitter abjcondita ocidia Attribtuque cognojcet ac di'tudieahit. vid. pro hac fententia Kimchi et Aben Efra,Iunius,Pirc. Vatabl. Sixt. Amama Avtib-, Bibh /• 4. p- 655.0riand. Calouius B. I. h. I. Frifchmuth Difp.adb.l,^, \C% T>3C[ouUsin C(^/l. AJSC.dg Emph.icc^ Ebr,jiib V. H"'!. Varenius,Habiclv- horftius, adb.l,'^m\ngzh.l, Ceterum vt ethocoj'f In ^rce^c^^o inoncamus, tjuodexfalfatuminterpundionc, negte^o| Si/Ma ct iopb Pajuk^ turn inter- pretations phrafeos noftrac a Lxx. et vulg. itcmque eK Ebracis Rafchio, per ei replebit eum fpir'ittisiimorii Domini^ fc.'i domsfpirttiu iu\)Qt Mcfliam recubitu- tIs fupperaddatur feptimuM, Et ad vitandair. tautologiam fextnm r^S"^"^! nin"> et timorU Ithou.ieconutihturptet/ins. Atque cxifto fonte crroris flu- xit in hymnc* Pentecofiali , ^■t-»/ Creator Sptrittu ^ thefis ilia : Tu sepTifor- ^ MIS munere , du bifi njie G aben fuhenf alt etc. it, in illo : Da tuU HdtUbiu , in le (onfidentibm , facrum septenarivw. Quod prius tamen poftea, in aliquot cantio-num libeilis mutatum eft in Manntgfalt. Quod etiam iila- ftria ct extraordinaria donaSpiritus de Media praedicehtur, fatentur pariter Ch.iliacus., D. Kimeht, Rafchi^et Abaibcncl, qui alios refutat, dc Hiskra ▼elScrababel explicantc?, Verf. i, 7, 8. 9. Praeflguratur in hot: textu in genere per vencftam allf goriam hcmlnum aatca auerforumfcque iuuiccm ausrHintium kb N, T. intima conucrfio , ac aoi V TESAIAS» 55 animorumconiundiopcicommun^m inuicem (idem, et diuitias cognltio- C A P^ XL iiisChrifti. Nam .ficuti per /ignus ^ haedosy vicuhf ^tvacc/u metaphoricc hominet Cbrtfiiiiniiam conuerfi et manfuetiintelltgup.tur , lie per lupos,pard^Sy leo>7es ctvrfdf intcWignntur homines /(rociores y increduli hatSlenuset perfccu- lores, tann inter ludacos quam gentiles, fed /?r/»f , quoad animum mutati $tconuerj7^ miuf ethami/es. couf,Mat[h.X,i 6. Aik f, J.fqq.IX.i.fqq.XXir, / ^.5.6. i.TiiTul, 13. Ad, IX, j6.{imilemailcgoriam habsi A^t. }^j 10. Per putrum f>.tri(umQi.lacientem atque abUUatum intciligifntur contemti humi- \iiC[\x/?««Vf et Utl^ntes nun- cupauitj qui quidcm ante afcenfiorjem ciu$ atque Pentecoftalem flami- nis baptiT-nuin inftar U^entium habebant , quib'M mulia adhuc di- fere b/bebat Chrillus,/?^ iamportare (^ tanquam op.tis adhuc habentes la5ie et tio» fir mo cibo Ebr. V, u.) non valebant ^ loh. XVI, 12. accepta zwit'ca. Spiritus S. fHperuenientis vinute Ad. I, g, AbULlaterum inftar erant, folido iamcibQ vclcentes. Sub nominibus ferpentum quin refpedus ad atftiquum habQatur ferpentem, Apoc, Xll, 9. nullum mihi cum B. VarcDioheic, vt alias ©culatiorc, ciusquefed^.torcD. HabichhorHio eft dubium, atque ita per 4^ fpidem tt ba/tUfcum{\gn\^czmux WW feypentes ^ifeorpiones ^ in quos certe cat* fandos U6lentibw fui^ dijcipulispotejiatem dedii SaliiatoryLuc, X, 19. ct de qui* bus iidem adeum ita ref^rebant ; etiam djemoniu nobis fubii'tiafueruntyh. e^ exobfctlisaxceflerunt , innominttuov, *,j. Vndectcolligitur , ^tx for ami* »4Ct f^/y^^«^/ afpidis[etb,irilifci parcim intelligi y/>/>i/««//>nn per dominum tcrritorialem Sakephkatonem leftio parumpcr fifta- tur. Pro iffa conflrudione talis forct | accentuum /cqueb ESTJi T^T(\ n, ir, Qu^aeritur cum eodcni qu6 (enfu MeflTas dicadir rjdix lischai^ et annonhocnomrnc contradicaturvcrfui I. ? velan nomcn t£J*itU -aWzs radicem notans , hticabujiue^vo furculo .^ quicxradicepuHulat, fumatur, vt itara- dix lifcbaiet/unulut ex rjdiiibuf lircbiii coinc'idant f vt ftratuunt cam Kim- chioSan(flius et Forerus ^',/. Bootius /» Anim^tdu.Sacr^ qui vltimus probat (a)ex verf, i .(/3) ex alio lef. loco fc.c,LIir,2.commatibus avTt^oixoi^yZt fenten- tia geminata. (y) Probant etiam ex Hof. XIV, 6, fuffragatur his Caliiinus <•/?»»%• //?^. /♦/<'/. et ex eoMarloratus^./. apud B. D. Habichhorftium \n Dijp, Exeget. ad, h. I. Scdfciendum cumeodemdode difl'erente, vocem ^^tI7 fi^a radicem varic fumio^Practcr quam cnim quod \v\fenfuproprtox\QXz\.^rborpf 37vei berbae exiremitater/i , quae infernc np. in terra eft , Am. ',9. lob. XIV, 8» j^lef. XXXVII, 3.1. XL, 24. Sumitur x'^metaphorice ti aHiue^xo origine et 37f.««/4rei.conf.dc auaritia r. Tim. IV»io, et failo do(5tore, Dcut. XXIX, jitg. Porroquumcrcfcentesplantaeradicem ex fein terram (vti ramosfur- »rum ) proiiciant , hinc eadcm vox i) metonymies ct patjiite run:ita aliquando ipfum lESATAS. %7 ipfum nota'e/fefluw Lcon/etfuefn TcUeu/iii'/'em aatgcKfiS f)oi\ aliquem reli-5>^** *♦. ^^» &um. Sic, kf. XI, I, radices Iiff. hat ^ exquibus A^fZfrf. fbrculus h. c. Mef-,, fiasi'rA>2frr, y//ri^/y////eftegrcfliisetnatus, Siclef, XIV, 29, Tandem etiam,, 3) f-ibcadem i\gr\\(\cti\\or\t (lirpis nonnunquam coK-^paratiuerc^^yc^n praero-y, gatiti.ie i radix tCQ\]p^Xux^to praetipuo quod.im ex Jlirpe ^ qiiiquafi y.;^/.v /<7f5, tius jiirpiset fan,iltae ^ ex quo et port quern qui nafcuntur inftar rsmorumi? fehabent. Sic. i. Mace. 1, 11. Antiochtu d^Wxiwx radix peccatrix. EtRomoj XI, . 6. Patriarchae Abraham etc. ex quibus populus Ifraelihcus eft progna-)> tus,etquibuscum Deuspepigit foedus, dicuntur/'4^//.v ludaeoruw, Quoetj? referripofruntlocalcf, XIVj^o.Mal. IV, I. Ex hIscollc(5tu iamprocIiueeft,5r . y. qua ratione Meifias h^ I. radix lifthai ; ct A poc, V, 5 . XXI, 1 6. radix Daui-n * ///^nppelletur. feil. i) Metaphorice cta£iiue ratione diuinitatis, quoniam isj) Jifchai et Dauidis, totiusque familiae D^tu'nWcac, a alfor^c a »fa et erigo eft, CCU55 Bcrnhardus Serm. i. indie Pa/c^. locum par^W. Apoc. V, f, exponit, b. m.^ Nof7 ait 5 Dautd radix eius , pdipfe radix Dauidis , c^uia port at et nofj^y portatur^ - Merito DauidfanBe , fiiium tuur/i Dominum tuum vocas^^^ ^uiatUHonradicewportaSy fed radix te^Rom.XI^lS. Licet cnim|Chri-n i\\iiverf, i.dicatur pirc-ulus ex radicibiis lifcbaiy ^t ado naturali huma-,, nitatisvere fit talis lurculuse^^rteturj hoc tamcn loco non dicitur radix f;*-,, lifchai , fed radix t5 lifchai; h qaidem is non tcHtum adupcrfonali radix^ Dauidis etlifchaih.e.caufa etorigo eius eft, fed etadu naturali humanitalisj, iuxta verfi.ex ftirpc liftbai, in trunco et ramis iam arercentc,progrefrus,g!o-j} riofisfime illam ftirpcm lifchaianam florerc fecit j fed ct i) metenymice tt^ paf/iue ratione humanitatis eft radix IircbaretDauidrsh.c.y7/>^ret^tf»«/Ii-5? fchai ac Dauidis,qui.i///A/ct^^» eft Dauidis, ex eodem tq. ftirp$ ex radi-,, dice vclutradixe femineortus, Hinc Apoc^XXII, iC.radixet gems Daui-n <^//faiutatur. ConF, gencalogia Matth. l.et Luc. III. 3) ctiam comparatiue-it ratione praerogaiiuae fie appeJlaripoteft, quum praccipuus fitexftirpe,et5, ^riwf?^f«/Vwille PCLXXXiX, 28.adeoqac radix et fundanientum totius h-y, niiliae Dauidicac fpiritualis. III. Pracdicaturdc hzcradicelifcbat, quodf/f^/ f exaltatafit m/ignutn jiopulurnm ^ nonequidcm vti 1T{ {.xexilium in caftris Ifraelitarum Num.ll. quacbabueruntfe vt p.mniad perticam volantes , fcdvt quondam ferpens in fummitateperticacin defcrto exaltatujNum.XXI, g. p. quum radix heic di- catury?4rtfh.«.er(;daeflein/^«//w.vid.Varenius-&. /♦S/^//V vcro non folum in £ \ eX'" iir. 58 lESAIAS. CAP XI. 'ilt-utaue crucii\o,\\\y 14, Xn,3i, vbi nee gcntes c, c.centurio defucrunt; ied et cumprimis in exaltatiane Maiejlatii Phil, II, 9. ttptomulgatione Euange* lii^ a tempore exalcationisChriiti per vniuerfum oibenifada.Matth.XXVUf, 19. Marc, XVI, 15. Haccenimcongruit magis vaticiniicomplcmcnto fcil. confluxui gentium et fummac populorum promtitudini Ff. CX, }. praedicat^e, ctad ^bTI Dl'^ diem potentiae eius h. e. exaltationis Chrifti allegatae; id fluod ctisinLxx. verfioneloci magis ad fenfumquam verba refpicientes » eta- ftolus, ad Rom. XV, 12. eiusdcm allegatione firmare vidcntur. Scilicet yerbum lOJJ y^^^-facceperuntin fignificationey«r^f«(/i , ec vpcem 03 fignum in Unfa eleuaiioms , quoniatn verbum eius pD3 fignificat eleuare^ et per ele>' a/2^^i'«fwr.^AV7/M//(7»^»2{ignificari principatum cenfucrunt. Ofiicium cniiu Chrifti rcgiumlieic dcfignatur. Nam vexillum fupcriotitatis et donninii fi^ gnumeft. vid. Q\iS^,BJo.S. cgU 160O. Dpminatur is fceptro vcrbi in cordi- busfidelium, dominatnr in medio inimicorurn Pf. CX, 2, Dcindccum t9 reqiiirerc vcl confuUre qiiendam;^i?w certam auxilii praefupponat, ct quaerere Deum in fcripturis tantundem valet , ac omnem fpem fuam in ilium conferre» hinc Gracci cum iisqueApoftoius verba/, «",non male leddiderunt,*^' dvt^' YJ tA7n^»/fr««; , fepulturam y itavt ctiamfynecdo- chicead wtextus rcfpicit vocationem gentium confluentium. Adeoque nimis praerupta 5i,heic vidator mortis et repiiiturae nicntio. Alii ergo ec plerique contextum 3>ct gcntes ad Chriftiim conuerfas rcfpicientes per requiem intclligunt Ecclefi- 55.^w populorum et gentium ad Chrirtumconuerfarum, in qua gloriole is ha- 3^it?.t: vt ^«rV/ idem tit tichabitMiovtMoctuquietis ncrepdeniiae ^ quom.o- 3)dovox quaeftionis HHUQ fumitur Micli. II. lo. itaCniuiiV'sadZ/./. dicens: ^y^iumpropitir omnia expcndo , propbetaper requiem Eccleftam ftgnifi- f)Ui( , J/cia et Pf.CXXXII.14. Haec requies mea femputrna , bic ha- 5>^/^^^/(9f/c. ^uiusfententiamlaudat Marloratus b.U eamque di^is lo.XIV, j»25. Matth. XVIII, 20. XXVIII, v, vlt, illuftrat. lea et Pifc^tpr, Glaftius, IESA!AS» 59 CAP. XIII, ^ '■ ■ — - ' -- - II 1iiiiH._ itb. S. tol. ifog. Gll'nerus b. /, Calouius A. 1, /b. /. Queniieciius Sy/t. lb. f>. ^. ^^ P- X P*l70.[c]umii adt'eVitringam^«/.)rentiunt. Ailudi ergo vidctur turri ad id, ^IV* quod Zion loctis ijuietii Z)^/ dicitur Pi: CXXXII, g, 14. turn ad id/]uod laLtrria"^ (ulum et templum dicuntur//f»4 fu ifle gloria» GAP.XIir,i4. fllO "'DSiD iTDI Quod nvi Lutherus minus apte conflruxit cam \yi^terra^ inuito ctiam gencre, potius vertendumcuni Vsrenio: Eterit {^\z\t\\\\tBabylomus ^ vcl ex i?.7^j>/.7;7d'profugus , ve! in peifonaJiter. Und mart vvirdfeyn conf. Lu6. ELr.p. 41 3! .) £cut caprea propulfa* CAP, XIV, 6. Vbiex particlpio pasfiuo Uophal 'P|'^^*)D Lutherus fecit adiunm P/V/ fl'I'^P mtdii^nti ellipfi copuUe y ^ und verfol^e(e ^ qiiiim tamcn per iftud plus iigniHcctur, T\QTi)i^t poena talionii ^ it^que fenfus totiui verfus fluit h« m* ^iifercutiebatpopulosiKexcavdifcentiaplaga tvdejmente ^ Cfui domi* fiahaturinira gentibuT , isiam iple perfecutionem patitur fine cO' bibttione, BerdieVoUkerfchlugttccier vvird nun felbji verfolgt [gfpl<^gO obne Barmberzigkeiu Verf. \i, nntiif p HrT\ C3'»r;t2;D t\h^2 yt^^ Quomodo cecidifti de COelo pholphore fili aurorae ! Tropologiam banc Inngnem de rcgc Baby- lonico Belfazare bene euoluit Cbaldaeus Icnathan : Quomodo deieBus es ab altitudine ^ qtneras fpUndidus wtcrjilios hominum ^ ficut J^ei/a fplcn"] dfdt/fimaintcrali>ufiel/as\ Intercidit non folum ^^.S©- orationis, fed etiamobftataeccntuat;o, fivcrba in^""r3 h^\n in feparatam propofitio- ncm transforircntiir tnli i/)t«?rpo]atiGn-« , ttuU fHi dilnc^»« mortuof cxplicatur. CAP. XV, 2. Vbii)vrbesMoabiticas na**"!! X^^^Ti Lud. dc Dieu ,V3renius, Schmf. dins ctDn. Prof. Franckius ex D///?.f7/>^ (contra qucmvid, cl. Bcckius Lcp 299.y?(^.}cumHieronymofaciunt/rt^/f^«w afcenjiu\ at nos cum Chaldaco Rafchio, Luthcro, Grotio, Vitringa^ aliisque facimus ^^^/^-^JJ^w et r.4lo.cuihaecver- flo videtureflevcroproxima: Cor meum propter Moab clamat , propter fugitinoseins'vsque ad Zoar^ ficHt l^ttula triennis, Vermn vero hanc cflcproximam , vtietillanvVitringae, cor me nmx I am at propter Mo ah urn ^ Wugttiui eitts ^sque ad Zoarem vagantur, boantcs vt vituU trima s negac partlrn accentuatio, quoniam r/^'&r-&4^maiorcmatcribuerunt diHin- ^ucndi vim, qnam SikephgadoVt. Ifta talem dcpofcerct ticcentuutn dif- vero hanc, n^ttJ^^ n'rjy "^ySt'^^nV h''h"'"i:3 partim fignificatio/^r^/i/^/vo. cis C=D^n'>13, quae ch propria Tw tTD'^rnDC Ezech.XVII,zr. Ilia Cm. perct vbiuisfignificat Pf(f}^f ,rf//7^«/<», Sicjtcrum in noftro lefaia c. XLIlI, 14, Ier.LI,30. Pf. CXLVII,i 3. etc. ISIihiiominusiftam magnosgmine arri- pucruntinterprctes, quum altera loco huicnonvifafucritaccoiT>moda. Sed fane non video , quid nos cogit a probatisfiina fignificatione recedere. Pro- indeiudicct, qusefo, aequusledtor, annon baccverfio multoflnat accom-' modatiorP Cormeum fuper Moabum clamat, quod fuper repagula (munimentaregni)fua(np.fra6la, dcicftalcr. LI, 50. lef. XLIIi, 14. clamat VSq^ |ad Zoar ficut vitula trima.A/«» Hertfchreyet iiber Moab , daf er tiber feine vvohlvervvahrte Feflungen [chreyet biff gen Zoar , vvie eine drey'idhrige Kuh. Vbi (ct) praefixum b m DSIch non valcrc ad^ vt fit acclam.itio ct cxcitatioadfuga'T) , M fuper ^ propter^i^^ifir«/ i'^3iyrt:-i!ternantcN pro alterG''./W/tfwvero facile admit^ercpoflemus cumRafchio, Bocharto, Vknn^Ti ^ fupra^ trans vallemjalicum ^ in Ailyrt- riainCBabyloniam,[collPf,CXXXVir, x. Vtadeoex cbraco contra Luthc- rum baud tuto pronunciarc queat Dn. Prof. Franckius, aduerfus qucm via, Bcckiir/W, ^.^^ C'^ gffdmmUt ^ {tragenfie liVe^.^ VerC 9. sNio nio-iH^ nwij po^i-hv n'»TO"'»D cisi iNbo*pO"^n •'d *d. fn quibus verbis Lutlieriis ^ihnachum retraxit ad 01 qi>ando vertit; ^eftn- dk W^affer zu Dimon find 1)011 Bltits ^ dazu 'will kh €«, Praeterea voces H'^'^N 3i410 jtparaiAs coniunxit^ mcdiantc ^///^//pracpofitio- nis 3 in Mo.ib (ie< Loiiven y \r\u'Mz^ar\i^r forma cor/fir u£l a vocis praccedentis J^qi^rpad TO 2N^P pertinentis^ Exmala baccoiillrudione , notata etiarm poit Varcniumi/ /.eiRcinbcckium in /)(?^r.y^^97* habf in 4"^ > vt earn m aervos contraham , cxami- F 2. nat'i* /^ ^^ lEjSAIAS, CAP XVL Mtis probe omnibus vcrfionibus, probatluniictTrcoi. Tigur. Batau. SchrnU ' diim^//'/./'«^ctPfcifFerii« £)«/'. i'tf^ exponentc Varenio.) VcrC 7. : Q'^K!bi"~lH '):5nn n^-jn'^Tp ^tlJNS Alleuerfinnenundfenffzen vvirdfeyn nach den {koftUcben ) Kir chare fer Weinfiajchensaber ach\die ftndzer-' brochen etc. ( Secundum oinennomims vrbis Schtrben-%t/idt. ^"^H enim no- tat /<°//.- Atque co fcnfii paritcrfumuntLud.deDicuetVareniu$^./.nccDonD. Maiuiiu Qecon>lud,D» P»i/./'.550,itcmquccLVitringa^J^ CAP. XVII, 10. :iaii!fi l"iT men n-'iaw lya ''3>Dn- t^-^y lit) -• I Significatur heic quae c/iufa et occ/tfia fucrit, cur Ifrael Dei fa/util piaeohlitm etfeirae roborisfui nonrecordatusfueritFVYo^lQV^di quod plantabasplantasamoenitatiim, et palmite peregrine (vel ob St. C perearmtfc.populi^'^hxiK.^Vi^ {coW. Not. Sf/. ad Dent. XXII, 9./?. 100.) quamlibet earum (fell plantarum.) Verp/afjtas amoexas autem ttpAlmi' tent per egrinum intclliguntur, ccupraealiis pracclarehancelegantem alic- goriamcxpofiiitcl. Vitringa.idife. /. do(0:rinae fiilfaccoll. A/atth. XV, 1 g.quacr delc^ant carncm , quails erant ftatuta idololatrica et fupcrftifiofa gentium, ex. ftrudlio tcmplorumdiisalienis , ftatuanim. Atquc hasplantas(haec infti- v. II» tuta religionum cxtcranim ) omni die probeadolelccre ('coll. Ltic.Ebr.p^^- 208.) etflorerefaciebas,vthabetverf. fcq, n, i.e. ftudebas promoucre ct dilleminare. Quae vero doflrinae in igne tribnlationis tjon perma' nem y ceti aurum ^ argentum, lapidtsque pretioji y ncc peoctrantcm viuam F 3 »ni- ^i rESAIAS. CAP.Xyill-jnimaevim, iacen, aclolJ.i^-n praebcnt, isd dcut u^nu^n , gr.tmf» it fn- ptiUcomiuren/ur^ coll- 1. Cor.IH, i2. t^. 14. K. Hinc fe^citur T^7 "'^t : "^ i:s 2SD1 n'^PJ D***^ Scdcomploratio(conimiferatio, conmiie- rationedign3,co.:. Pf. LXlX,2i. lerXLVill, 17.) mesliscrit in die plii^ae ^ exitialis, etaegritudo incurabilis. c;ap. X\TU, ^. Qutil obfcarisfimo huic capiti lucis a Pjfre IttfrAnum fccncrarl qurarpuf , fuccinda intcrprcUtione periciitjbkrjur. VbiiUico prii^a phrafis .^Tji C*SID primariam iniucit cblcurUatcn , qu^m celeb. Kil'crus in dil- I'crrationcUiper hoc caput <^frrf/rfWfVif/^r'T; le-'^.^idiffe cxifti- mem, vt '?*'?» tit nomcn conftrudum ex abfoluto Vi"^!* Oeut. XXVlif, 42, ('^nihcantctrirtistiiiiamfrugum pellcm hculiim ^ quiciic-^S vfr.lfA a^-. x p^'l-ii^cil iquoniar*. iaaerem fjbuoians lua rr.jjltuu\iinc ioiem chkmVr.it ^ At lOD.A ,1 • j^„o Pliniaset alii ap B-)chartum///>rp^. p. /i (0- 479* Igitur ct lobi XL,Zi^. qnacdicuntur Q^51 ^5k'*5i Nferceroiudicceffevafa pifcatoria cx««lumbranti- b'jsramis virgjsque contexta. Singi>laris autem eft collcdiuus IccufiA pro iocuf.is^ vti irT\SJi"?, rji; pm rsrAs Exod. ViII, z. aiquc iUis tribuuatuc ij/j<^, quando vocanturD'SClD ^^li'actijije rf/. xot VcrC 2." JESAIAS. 47 ,. V-^-'. , ,, CAP.XVIII, Quimittitin, per, mare (rubrumf, finum Ar3bicum)!egat05y , (fiarr, tZID'^*;'^ moxpcrchrius C-DnSo ejcplicatur, adcoqucnon notat heic imaiines ^ ec in valis (nsuibus) fcirpcis f! papyraceis fuper aqnas ^np NiJi. Sunt hacc verba hiercglyphicapidiura ctdelcnptio fcgisAegvpti et Acgvptiorun^ Papyfaceaser.i'nrinaues Aegyptioruminuerfum ct inftru- inentum eiTcconflat, ct probst Dn^'Hiflerus ex Piinio, Solino , Strabone el Tbcophrafto. AdH. Isc. Lydius Symagr?!, S. de re mxUtari Lib. IlLc.io^ conf. Exod. II, J.) ci;""^^N i:ni!2T]tj;r:tD ^u'^^N D^S'pc^^s^D ["qir r>i."n N1?j~yC K113* ite, inquit,( vcfbum «nim tiicendi fubinteiligen- dum efifc perfe patetj niHiciicelercsadgentem longiuspratractamCcx- t€nfam,3 ac depilatam (glabram ct irr.berbem , ob fummnni calorcm fidc- rrs] ad populum terribilem, ex quaefTecocpit et vvltra ^j^'lp "^"^^ : V::^S D^yj 'N?3 Wii. rJZ-Q,!!^ ad gentem(ite) lineae, lineac, ct COnculca?ionis(i,c,qua€r«mpfr lir.ccm perdirionisdiicit fuper t-erras alic- TiJS, quasfuppiantct. conf.de phrafifef. XXXlV^ij, 2. Reg. XX! fj. Thr. p,g,)quum diripuerunt flumina (inundatronibusfnis) terram eius. (Hire propheta notantcr cam dcfcripfit, quatfit fecundum fiumtna v. T,)Gcrma- i>ico idiomafc fon^ret: W'elcber Hothfb^fftcn atifdem Mier fcndH und in Mt'crfihtjfcn anf dtm Wafftr ^ der fagtz'war^ gebet birij tbr fcbnel- Un Bothen zu dcm l^lteif binamgezogencn {ficb erflreckenden) und uh^ bartigin Volcke ^ Zu dern Folcke^ das greulicb tfl ^ gleub txrnjeintm ^nfange htsber : zu dem Votck^ (gebet bm^dasgern meffures nif/^mt u- ler A'/idre Lander ^ ftlhige tinier feinen Fiifs zu bringen ^ ats wehbem die If^AJjerflrobme fan Landeumebnien (vvegreiJpn,unda/fo da diefet' henfe wegtreibtn^ unddelogiren^ fucbenjicyum tbren Scbaden Wtedef heyzukommenyandreV^uderzudelogirtn. Cuncum concus trudir.) Ex* indeiam, verbis ct phraGbus in lu» propfia vi rcliclis et probe pcnfitatis, i^tiseclarcfccrcputo, cUc (anninhoc, qaam commatcfinali capitis CHwdcm fernionem de Actbiopibus , quosrtx Aegyptiushcicdcfcribi: a (Tin propric- tJtibas, qfnosquctcmporr ceder-sad fuppetiss fibifctcnJa* acccrferc cogitur, Athiopes qulppc in ccnfocderatis Acgyptiorum fuiffc, cumque ir? eandem foTt£inluiirc,liD Immo ^ntcniefremerit(e.m.r:q.)licutperfed:io {perftUm abftra«fVum pro con- crcio ; vci vt infin ftcut ptrfiiitur)iiom/fios)Qt vua maturefcens erit ficut {c. m . pracuioj flos. la annoch loor der Erndte 'vvirds feyn V0te die njollkommene Blute^ und die noch unreiffe Traube VDie ibre Biute» (i.e.interpretcSchmidioyT^f difcrimi^e omnta emrfurm eft^ [hofti«]yf«tf fruges maturaejtntyfiue vuae maturefcent€s,(tueflos eArum: nulhparei- turuieftrei* Qnacexpofitiovtiqucconfirmatur per fcqq. 'O'^br'^in T-^pS :inn n'^on n^,tj:;D3n-r^Ni mScr»3 ctexfcindet[fc.n*^p ^;r«- /tf/,colI. Luc. Ebr,p.4. 1 3.) flagelJa [qf. helluonei bumorii] falcibus (uis,ec pro-'^ paginesremouebit, amputabit* (Hegans pro ipfa re dfyndeton in cbraco non tarn eleganter lonat in verfionc.Peric ifta €lcgantia,fi rtlatiuum cumHillero fupplcas, amoutbit ^ quas 4w/'///4«/V.]h. c. tarn vtil€squrnCC exdefei'to^ per clegantcm vocabulornm lufum , vcntiiri dicantur , flCUr procella impetU- tliofa a plaga auftrali , quam fimilitudinem Lutheri verfio optime exprelBt. Et vocabulum DMTiare heicnoninproprio, fed hieroglyphico, magnkuiim nis ^ muhitudimset latuudinis feDlu vfurpatur, queniadmodiim eti:;m Ier« LI, 42, ApoG. XVII, I . coll. V. 15. de n.ultiiudine populorum. Sic 7rapoiuio^u( ware vei-LoruM^ mare mAbrum, Mec alitcr capiunt complures , qui Ma^c* 'JKrti/y/^w/f^yw heichaberiputant, (videntes, flurncn EyphratesBrbylcncni in- tefiucnsproprienondicipofre»?^r P. II, p. 627. , Verf 7. Sc5 3S"^ ^ibn ^rr\ c^iiJia nr!f a^n nsni Quae Luth'?rus confulc transtulit, Erjiehet aber Re'tter reiten und f^hren^ ttuf Rof- fe» t Efelnund Cameden^ diftindiuspro triplicigcncrc curruum ita excbraeo transfercnda: et vidit CUITUS (fakatosbeilatorum)cumpari £ copula e* ^quorum, cuiTus(impsdim«ntorum)cumafinis5 currus ( coaimcatu- G A um) ^, 1ESAIA$« CAP XX( . ""^ ) C"^ Camelis, Vnderfabe StreU'lTagen mit em paar Pferden^ Bagage-undBrouUntWagen mit hfeln und CamecUn^ D'>^"^2 b. I. non fignificarc equites fed tquos ex coll, in primis feq. v. 9, ct aliorum locc. ncc non vfu vocislOSC iam notauimus/»/*«/.iVi;/. SeUp. 141. Hincctiam minus re- ike com ma pri mum reddidit Kortumius , underfaheJF/igen undKe'tterbey T.^ fAAren^ re. tSSD'^UJI S IDS ^N DD1N3 ni'-n^ni ««^/tf - /;tf J daraufk.im ein Mannauftintm Wagtn mit zweyen Pferden Et ec- ce I hoc ipib (momcnto) venitUat (urrM f />/(in quo vir fedcbat) cum pari e^uorum, VcrCrun. AdqiiaeftioncmilluforiamexSeir I'il nV:0'~h» "^DTl? CufloscjuiJ dcncdle (trifticlrcalamitora,ejuampracdixifti)fict? CLlftos quid de node? Huter ijvas vvirdaus deiner Nacbt ? if/f.vcl ^^fr yifieliebtsum die{An* gekundigte TrAU€r')Nacht? cum qua vcrfionelite'rali belle colludit fcnfua- lis Lutheri , fubftituta fait^jtn vocuJa /^/.) So geVbifs a/s der Morgen kornmen ift ^ fo geWtft vvirdaucb die Nacbe kommtT}. Etpcrgit VDM IDt:? fy:^!^?^^^-^:^ quodliporroquaerercvultis, quaeratis, red-eatis, veniatis. IVcllet ibr nun V)?etter {fo fpottifcb^fragen^ fo moget tbr immerb'infrageny kommen und vviederfragen {bi^eucb das fragen vergebet und Jcbvveigen mujfet^ cumnllufiGnead nomea TrCTi fienimm , vvenn eucb der GUube> indie Hand getbanvvird,y yctf. 14, ns^D rm NO!C T\iriph Inoccui'fumiiticntis(Arabis)ad- duciteaquam. Subicc'lam^cui hoc confilium datur, habctor in praeuio vcrfu , vtpote a quo haeccc verba adhuc dependent. Qui in fylua in 'Ara- bia commoramini, coetusCOmmeantes, (coll. Gen. XXXVIII, 25. in figmdcituviae N h.ibcr {t)<:^,«/»/-6 vid. Pr VIIf,9. XVIJ, 4. Frcu. ],i^. II, §. ij.ip. 10.) Dedanaei! 0 ibr reifigen GefellCcbaff'tcn tfon Dedammf ita lESAIAS. '^ " St III! m', 11 iin ir- I ■ I ,1 III ..... ■ _ itarcdteBslgac. Proindenonpetendum eft, practcrucdo Atbnacbo^ ex di-C^AP«J KXll' tionc Siluki, habh^itores tenae Tbema^ cum Luthcra, Schmidio » ct Kor- tumio. Hi vcroiJiisin excmplr.m libcralis mifericordiac fiftuntur in m. J, Sicuti habitatores terrac Tiiemapanefiio praeuenenint (vi pundatio- nis per [J fub f cUfraefirifumf non iwferatiuwy in ^uo «ir«t (^ } yagabundum. CAP, XXI!, 6, tZi'^Uj^^B lSD^^< 33-^3 Non fapit verfio Lud. d< DIcu et Vare- Jiii^ 'vt kiuna et rcc'iCa, * /t/J (urrum bo)9)imf e^ut/ufff', quum cqui ad currum frerfcconcipiantur, NecLutberi, voces CZD"lh« DD^IUconkindlasdiuifim ctabfolutefumcntis, mit ITagen, teutcnund Reifern, Multo minus illo-* rum , qui ex integro mcrobro Atbn4cbi duas cum Varcnio faciunt propofitio- »cs , fed diucrfa ab ilia diftindioflc coptr* authciaticamv ncmpc : Nam £/4=' tn'ttae geflant pbAretrAfn'm curHbus bommum: et eqtntes (geJiantpbA-' r^tram.) Sic cnim plus pcrf^di wsuc diftinguit minor Tiphcba , quam ma- ior Sakefbkaton in HlJ'SfJN, pro quo tumcxigerctur Tbbir^ Kortumii equi- dcm verfio vnam relinquit propofitionem , unddie Perjer byingen Kdcber auf Wagen gefuhret mit Mcnfcben und Fftrdin^ fed alio conftruftionis vitio labo- rat, duminvQce DD"^D maioremcoivftituit diftin€lionem, quam in prac* tiia Sakepbkatondta ^ hac fuppofita accentuiim difpofitione N^3 oV^'S't C^tD"^a O'lN DD"^^3 rlST^K Nonne verfio prone comteque ita fluit? Elamitae(i.c«Perfac) fcrunt pharctram, vna cum cumbus bellato- rum et equis. ViiFerfet Iringm Kdcber fimt Strtit-'Wagm mid VerC 17^ nD3 rh'^bto ^^S^D 'ni,T Tizn Ecce? lehoua deporta- turnseirte, dcportatione viri Cvirorom) Siebel Der HERR vvird dichhffenVlfegf^hrefi^ 'i^lfisman Mant2s-f^oick vytcgfub^ef {pbn ange^ ■fthen dciner Dignitaet?) VbiTo "^2^ minus aptcfumitur ^£(5;|/<>i6;f .- pra dtportationevirUi^ forti^ vebementi ^ ItaetLiithcrus, vvie ein Starcker ei* fiem vvegwirfft. Ifta enim vis iam inuoluitur in coniugatione quadrata j fed eft faltcm nomcn fcxus , hinc ct de cmbryonc mnfcu'ino dicitur Icb III, 3. Icr^ XXXI, li. Ex alia conlkudionc, ebraeac vcro adu«r(a , rcddunt Bocbartus G i Hi- 54. " TESAIAS. lis in Not. BiH. Ehr. cun Syro » AbcD- tfra , «t Kimchio , Tigur, Pago. Gro- tio , Dominu4 deport *b'u te deport at tone, 0 v'lr! (^du guter Kerll ) Prattcrquam (trim quod in fignum VocMtiHi foicat praefigi H dcmonlhatiuum, vt Pf IX, 7. leCXXlII, II. SticTipbcbdt^ ad quern quidcmprouocat Bochartus, mu- ioraflignatur diftin(aioquain^^*(?/'*4^»«/> ac in tali pofitu Tiphcba nonnifi \diftinguens oratorius cO« Pro ilia talis forct acccntuum confccutiot •^33 nbtoSlflD TIdSiOD nifT* nan. Quomodoiamftabit iudicium "^D.Maii, quoiftamobferuationcm Bocharti /jfo^^w* niincupat? Oecon^i.D* P^ll p. 675.reqacnti3 rlDlT ^pj^ , quaeLuthcrus non'pro yerbi propritta- tc reddidit , undwirddich zu/cbarren , fcnfum deportationis confJrmdnt, ctamic^urusteamidlufc.captiuitatis, und dicbiAuf gemime Art,ScU* uentn'iifsig)dnhullen> CAP. XXIII, 7. pin^o i\^^:ir\ n'h3i> hnoip taijD-io^p nnbj; issidS mn Vbi Lntheruscum Vulgatoet Anglis ditionem Athnacht extcndit v$- qucadvoccm nnC"ip/'<«/2^i6/rfMw. Iftdaseure frolicbe Stadt ^ die fch ibres Alters r'ubmete i Alii^iftaquidcm inuiojata, communiterinhemifti- chio Silluki duas faciunt propo{itionc$,4 diebut antiquis anti^uitas efus:fed dw cent earn pedes eiitslonge ad peregrinandum. qua rationcin nnOlp repetendus ti^tKSakephkttonX^m quum ifi co apparwt ciusfubdiftintf;7id?w, proptcrcaaddit, etiamibinon quies erit tibi , abcr auch da vvirfidu nkbt bktben* VcrH ij. D'i'^ah n^^D^ -iitr;N n^n \i\ 'ovn nt iQ^nti?D x*^^ i IT Conucrtitur orati» aperfona fecunda intcrtiam , tanquam adtcrtium dcTyriisloqucrcturprophcta, Quod nfuTipIicietnatiua fermonis flrudura 5c conncxione ftandum eft, praeualcbit haut dubiehic fenfus: Ecce ! ad terra m Chaldaeorum [fc. "^^Dy^ /rrfw/?^//, cvcrr.ant<;ced.] hie qui (coll. Pf. IX, 16. X,2.)populusnonfait,red AlTurfundauiteam (Tyruin)pro ijiaiiibus (portu nauium.) Poftea erexerunt Ipeculas f! turrcs explora- toriasfLias,(/r<(2f^//i6«A-x:f)exGitarunipa]atiaeius5 (vrbi$) quam nunc poluit (fc. Dcus; in ruinam, Eadem fcie mens eft Luthcri ct Arcuiarii. In- tcrpret'jitioncmSchaiidianarTS , Ecce s terra Ch.ildaeorum f hie populus (Tyri- us) nonAWphus erit^ 0 Ajfur ! fundauit(\<,Q. conftituit, decreuit , vtj fifth.Ii ^.) earn {D>:os) ad (leferta , licet erexerifjt - - - tamen pofuit earn (Deus) in r«/«.;?;? , premuntli.'ccdubia , quod [a] nonappareat, quiilflbi velit fimplcx ilia aportropheadCbaldacosct Aflyrios , quum nihil amplius dc iis dicatur, ct per alteram oratio impcditc iluat.(l3) pracieritum T^T\ conuertatin futurum. (2^)Prac vcrbi "nO** fi£',r;ificatione propria et communioiicligat rariorem ex coni. P/V/Efth. 4 f. Q^ianquam nee in hoconrinem vim propriam exuit, vt Eftb. 3,5» fignificet fimplieiter r«»/?/J//a//, decreuit^ Ted Hgnificat/w^^rAjwf^/^/fw /(lym- polii^ m /if^fjw^^iff^'^;'/?/ rex ininiftrisfuis. Qaalis ilia? vt ner>.ir,em ad bi* btridum adigerer.t , potum iugiter fubminiftrantes, fed facerent {ecnndur/i be fie/'ljcitumn*ifis/ibet HQiUOihiintis, Laudabilis fane lex Pcrfarum I Vtinam ct 5^ lESAIAS. CAFtXXIV^ctapudmultosChriftianosvigcret! {l]EUipfin nominiitiui Faciat Dius^ quae quidemaUvcrbumpoftrsmum nO^ bcileadtnittitur, tametfi ct hoc/^//«tf rcddi qucatcum Liuhero, ahcrfieift gefezt^ N^c ifta ellipfis adco placuit Kortumio, vtpodusad vitandamfortctautologiaminsn. fcq. pcrfcwiam tcr« tiam audadicr mutaucrit in fccundam , du AJJur vvi^fi fie in die V ermujiung U» gen, Dcnique (s) P'^^if| non dcnotcfe abftrai^c deferta loca , plurali ctiam heicduripre, fed concrete etmetony mice ;&j xt/o-/?, dcqua Paulusl. Cor. V, ij.adcoqucfcnrus eft: creaturam fuf- fultam r innixam (Deoetpromiifionibu$cius) cuftodies in pace, pace (i. «. continua , omnimodafalutc.} Germ Diegetrcjie (ceu Luthcrusred- ditPf CXI[,8.} vQ\diefeftian GOtt tmdjemen VerbeiJfungen^baUeK^ de Creaittr , 2>2)/>/? du lfel>l>abrcn in beftandtgem Friede [zum zettlicben unde\>-i>tgen Woblfeyn,) Kortumii vcrfto : D^s iji nnftr fefter Sinn. Du leiflejl heftandigen friedin , etc. peccat in accentuationem , Atbnacho ad ^ IDllOO rcieao. :0^an pnS£ hyjTQ y^^ Nonprobaturmnoifta, quae "Vii^invo- lESATAS. 59 fa{iuotedHf M^/orfthicite,c[iiam tnmen alias utprudentem kibcns fe* ^atur. SccundoiY"^^ ^H^f^ i^zx Tipbcham 6\[i\n^;i coniiingit in reg^-- mine. Inquoa. abit Vitringa vertcns: Zeltupopulif etiam ignis ., bcftes tuos deuoTAbit, Qua vcro rationc in Dy^rvNZp rcquiretur minor TXi'/r. Eo- ipiii:arui'jf [y.\.caid^ mi nomirrs diui- ' t)\ debone/Ufioaem'inut gzntci) clongafti csm ad omncs extreiiiitates terrae. Serfumhimc vernacula , abtreiu., HERR^ fk'hr eft fort atiter dtn Htyien^ dufahrejiimmerfortunterden Heydtn. heweiftfi deine Herrlichkeify « un.ik'immefi ferneb'ts ander Wdt £nde y ex falfa interpundionc , «|ua Arhna- ch.im ad itcralum 1U reiecit,non aflecutacft, laudatalkct Cal'ouio h, I. ipfaquc verba earn vix admittent. Nee ncxui cum immediate praeccdcnt.biis conuenit aducrijtiui}m//^fA',cui'potius conuentret copulatiuum und Kortuii;ius verbuntlX m Nipbal tVi2'Z'^ mutauit|,in Htpbilj dieduherr/ichgefKacbty zi pr^eteritu/n rpm \nfuturumy et orationem fiinpiicem minterrogaiiuam ^ wilt du die in fiUe Welt zerjlreuenl absvjue vllo vcftigiovel faltcm 1 tonuer/Iui. Verfio m.vlt. communiornon placet Vitringae, eoquod vaide hyperbolica fit j id- eo continuat beneficium Dei h.mjonge , in bngum dimouijii f.diUt^ifli omnes /frw/«tf//^yr^^(Iudacae,)eosc]uclongemagis, quamolim fadlum fucrat lub florentiffid ispopuliregibus, itavtheic fandli defcribant ftatum rerum fua- rumfublo.Hircanoeiusqnefiiio Alexandre, huiiisquevxore Alexandra, sd- duftis in fidcm verbis lofcphr Aw//'^. iXlII, c. t^Jdque vi promiifionis Obad. V, ig.fqq.ctZach. IX, I, n^q. \!ttnn\(]\\0'\?J hyperlrolcn num ilia] eltinlo* lens? quid ipfi vidcturde ilia A/^/Deut.XXVI[!, 64.? D.fperget te lohoua inter ow«f/ />^^«/<7/ abvna extremitate teiTaevsque ad alteram. Ncc cbnficiiint eius fenfum loca adduda, potius pro luperiori militant immc* diatefequcntia* Verf 19. :Vs}n CKB^i Y-^N^*""^— [TO^P*^ '^rh:iz yho w Vbinotabilcm von ^rilSJ inducit difficultatcm , propttr affixum pri' 99iaeper/onae/iKj^. quod ptir'mr vidit I.utheriis, ideo praetcrmifit, fubaudita praepofitione D, vertens, unci wit den Leichnam miferflehen, Ncc pro > faragogico venire potell , qiium non fit in nomine conftruilo^ vid. Lttx Lbr. p. 287. Prorfijsjjutem exe/Te iiibemus silos, qui cadauer mettm cxplicant dc eorpnre Chrijii , hoc fenfij iiberiofe , virtute corporit meirefurgetn , vel (^ficut) cidauer meum refitrgent, Ojnf. P, IL Not, Set, p. 124. Kortumius ex Jnffixa fingul3rif,Kit^/«r^/^, undunfereert'ddtete Leiber vverden attferjlehen ^ vt fint verba ecclcfiae. Dn. Daflouio in I>M/r '4/tf r/t;fr^/f;'<^4» Landder Tl dtcn vviyji du//i^/^zeK^ctSchn)'u\\i}& in verf.f/ terraiv Rephaim deiurhaltUy, fed in Comm. b. L rediiis ; £t terra Rtphaim ruere faciei^ eiuiet.) qnum tamen per Tipbiib4mCint(\\i\\n^a,hmus[Gn[us: etterra mortucseiiciat (inftar mu- lieris abortientis.) Ita melius imperatiuus cum pracccdcnte et fe^iuca- tecontinuatur* CAP. XXVIL 4. 5. Quum in'praecedentl verfu Meffias promiferit ecclcfiaeludatcac Tub Ima- gine vineae, coll. cap, V, 1,7. tntelam et inGlefciTam curam fuam , hinc con- cluditillacum gloriatitfncf^ficitatis fiiae 'h pK nCH Excandefcentia (le- houae ) non eft erga me. Bene Lutherus ; GOtt zurnet n'tcht mit mir s optatque, vt holies internos , hypocriGn, impietatemetlcelera , per veprem ttjenum notata ^ quaefeiicitati fuaeobftacola et.c^ufae vaftationis lunt, ex- ftirpareposfit: H^r^KN Tin HiT^ss r^biHo:! p^b T^ty •>:in''~'^o ♦ in'' vtrnam detur miRi (vid. Elfr. E/j>m.p, 79.) veprcs et fentis in hel- ium, graderer contra illam incenfurus vna(veprcmetfentem.) Germ. ff^olte GOtt ! dafs ich mit den Hcekcn und Dornen (i. c. mit dem arger^ lichifi^ gottlofen IVefen^ kriegen n/ocbte ^ fo woke icb auffolches lofsgebin, ttnd,zupimmen{mifein€n Hmiffen^ anfinkcn* Vcrf 5. - :'»h~nTi;y- n^Su; "h zi2^*^ r^w^ ''tVd3 pTrr^ ^ Oder {da filches i "holizu vViinfcben , aher nicht ganzlkb zu hoffen ^fon^ dem vii'lmthr mit Seuffzen zu dtilden ift ) uver (vve/cber Femd y>on aiijfen, ^'Ctx\\^interrogatiuumz praeuio rerfu repetcndum) VlfirdfWgreif'^ fenmeine Fefte (v^e/chemeinGOtt felh ft tfi yCoW.v. 5.) diefcr vvird tnir fchon Friede fchaffen , ia Friede wird der mir fcbaffen, {Utid vvirdibnen fibvvir l>7>erden 'blJtderdenStacbeizukckcn,} ' H J / Vcrf, 6% TESAIA<5. CAP.XXVU Verf 7 ft nj3^^n nn'?^^ hj^dndd tiin r:;^:! j-^hd^dn iriDninDo rosn Hisvcrl)is confirttiatProphctafpcm , quam ecclefialudaicadcfui con- fcruationc, floreet propagationcconcepcrat v, 6. Venturis {diebw) radictt ▼♦ <$• aget Jacob i egregie florcbit Ifrael^ et\imflebuntur fdcifs orbU habit abiiis pro* //^«;ft(ica vt cxindc pariter frudus vbsrrimus de falutari Mcsfiae notitia ad gcn- tes fu progcrminaturus J quod vtiqucDeus Ifraelem ncn fit exftirp^turus vi foederis ful. Licet cnim poenis facpe cum coercucrit, et valdc attenuauerit, tamcn non confumfitT* , fed iuflriciam diuinam clcment'w Temper tempcrataro fuiflV. Proinde iofit : Num jrccundum percuflionem pcrcuflforis eius (pairmc, qua ille pcicuflus eft) percufTlt CUIll ? (facobum et Ifraelerr? )Num Secundum occifionem occilbrum eius occiius eft ? (Non.Scd) In nienfura(etproportionc)perdimiinonemeius (dato libcllo repudii colU c. L, I .) iudicaturuseum(vt mulicrcm focdifragam et adultcram rcfp« a^* xifem.)xtxx\o\x\t cum in zclo fuo intolerabili in die euri. Germ. Hat eribnlflyoblfo gefcblagen^ ah er feine Feinde gefchlagen hat? Ifi er 'vvobl erliVurgei yvvie [eineFeinde eWl^pirgetjTndf ^isein .Sondern^da er ibn mitMaJfen durcb eine Scbeidungials cin ebebrecberifibes U^etb)rtcb* ten will ^ bat er ibn feme vyeggetban in fsinemernflen (unleidli* iben) Eifer am Tage des OflV'pindes {daderJ^ri/cbeOfivvindgt" ■ 'vValtigregierete,) CAP, XXVHF. 4. 1353 n^iJ'a nhiS 'T\t<'r\ n^y^ n'tijs x-^J) ti'^ioa 'nnisnD Mcmbrumhoceomparatiuum minus bene ctplcnjC crprcfHt vcrfionefua Luthcrus: Gleichwie das Reiffevor dem Sommcy ^ vvelchet verdirbt ^ vvetin mans noch an feinei^ Zvvei^ebangenjfsht. Melius Kortyraius ; Glcicblf'pie eine reiffe Frucbt y>or dem Sommtr ^ vvelcbe derienige^ der/iefttbet^ fo rob Ijerfcblmget , uvie/te infeinm HAnden ifl- Latino idiomate fona- Fct. Erit,iuquam, ficucpraecoxli'udusantQ aeftatem, quern vifum . ali^uis JESAIAS. 6i aliquis, et adhuc in manu fua exiftentem , illico deglutit , n€c adco diu ^^^' xxviil* cum dcJiy is tenet, fouct, rcponit, parcit, Verf. C. iTnV^^ PDdSd "^n^^D nS^aaM VbiLuthcrus participium //;/>-&// reddidit ac li diet in Ka/ ''^U). f ibutndo ci fignificationcm neatr^Jem {.intratf '"•^ Jit'tuam^ dievuteder kommen l)omSfreit , quumtamcn illudhabeat^j^/- uani (,trAnfitiHaw ,quarp in^erd; m cti} fum /Trf/habet. ProindevcrtendumJ et fortitude aucrtentibiis bellurii (quod eft) ad portam. Vnd'zur Star eke dtnen , die die Krieges Macht zuruck treiben vor den Tbor, Vcl,quumnondicatur '^y^'7 vcl "lytp ''JsS, fine ellipfi fignificantius cum Vitringa, ad, verfus porta tnjrc. hoftiom, vndc fadlacrat eruptio, Conf, j*Sara. Vir,il. ».Sam«Xr,23. ct 2. Reg. XVIII, 8* Verf ±6. Derenfuvm; 'AZy^ Vn'^N IDStUDb 1'^D^VQiacverbafcrefaciunt«Veio^4, ^wi batulut ^ quo c folliculis excutiantur.i> ~^ Verf. 18. dem rota plauftri eius ct cqui eiusCagricoIac,) fed tion comminuit ^ atterit, illud(np.triticum, hordeum et fpelrsm , c^uo^ttdpanem commi* mifur.) Seme WAgeffRHder und Bferde r'uttiln r/ tLlfUfur ahs , fiber JESAIAS* Cti^S-'^^^'jie zermalmen esnicbt. Alii hoc membrum 7 ad verbum dOHi ' ita interfecant, ac fi in IH Jiy efl'et rex rxxs^'xox S.ikephkaton^^\xvi\ ta- mcn verba vsquc ad V*i3"^21 rz/'^fi&^/Aw; inter fecohaercant, ^ CAP. XXIX, 4. In his verbis voces \1N!0 SIND Item "jn^lCN "1SVC1 peraccentustfO». iunB.u pleraequc vcrfiones diuelirinf^quaCx haccce eflct accentuum difpoficio t :'^)ii:!in yr\cs lEyci -^S'lp \-)S0 n^sp n'^nr Quomamcm iftae vo* cesperfe non habeant nexumgrammaticunf , fed nr>ediantcverbo aliquoelli- ptico, ideo talis cum Varcnio^./.ctReinbeckio<«Z)i?^r./^rr.^, 400, formanda crit verfio : Erit enim iicut vox Py thonis loquentis ex terra vox tua , et expuluerecxiflcnteeloquio tuo pipies. Vcrf. 9. '^}J^^ lytEJyntrn inbrn inononn Immoramini (huic Cuentuiconfiderando) etmiramini, obftupefcentes frequenter ad vos ipfosrefpiciteetvociferamini. Germ. Haltet eticb biebey etn loytenig aufmitlJervv^ndeyn^ fehet euch unter einandermit Erftaunen an^ undfcbreyet klaglicb! Hocdiuinumconfilium. Scquitur contrarium lu- daeorumobduratorumfaaum. Sed iiiebriati funt, non taiiien a vi- 110, titubant, nontamenapotuinebriante. Prooppofitishispropo- fitionibus Lutherus continual per imperatiuos diuinum confilium, reclamaa- ttpun^atione^ quae in m.i.in^iQZtpraeter'ua, VerC i5. Haut difflteor , mihi iftud verfionis genus , quod fubietflum lebouA fubintelligit h. m. O peruerfitatem vefiram \ Numficut lutum fguli reputable /«r(Iehoua?) plane non placcre , licet B. Varcnius infuper paraphrafi ger- manicaadiutun\cat: Soke man den alles fehenden ^ allmacht'tgenGOtt halten wic etn oh nmach tiger Than ? vel vvird denn der HErr euer 6 Off vvie das nicbtr vef" lESATAS. 4s Verjianaige Tbondet Tdpjf'crs geachttt ? Comparatio namque \\\zDei ^"^ ^''^' >^ / p Yvt v tofiguli crtdma, incpta ct avTi^'fotCp^, quandoquidem ex coll. membri ^ ^ v feq.etc,XLV,9. Ier.XVIlI,6. RomJX, ao. multo pronaturarei conuenien- •^•^^« tius homo illi aflimilatur, Inconiicnicntiam iflam probe pcrfpiciens Lu- therus magisadfenfumi YtfoJet, quamiitcramctdiftindionij-ebraeae ratio- nemadaptauit verfionemfuam. Necminuspriori cUipticaeanteponit aliam Varenius .: dummodo fecundum iutumfiguli €on(ider£tu*r{t^\\oz\r\z\\o inftituatur, ipfum lutumiiguli vosrcfutabiU) Circaquamvero de duobus lede dubitat D. Mains in Oecon, Itid^ Diu. P, iUp.*-^yi. j) An p.iTticula jQN commode ct vfitatetcddi poflit dummodo \ 2) An i'^'fl habcat fignificauonem conferendi f. compavunA'i ge^e» £i?24f7der ba/fen, Neutr«m probari poflcj rednetque communemexpontionem,idquctantoiDa^is, ^quantoiibcntiuiipfe Varenius Lutherom etLiid. deDieurefutaturusdicit, praell^rc, fuhie&Hm txpraeced. verfu repetere ^ fc. ipCum-Jeboua^ ,a quo ilii .S'f^i?^;?^^ ^bfcondita ell'e voluc- rintfiiaconfilia. Ai^inTheol^IefAianaloc, ^.p.j^i. verfionem alteram Va- rcnii fimpliciterfccutusefl". Qu^oniam veroet vfuinatiuo vocumet formac verbi paffiui Niphal ^ Luthcrocujii Vulg. inafliuum AWmutati, et potellati Athnacbif etconiiiny)D p)->Tr;i Vivsn ctiD ^'h^ N-bS ^rp'iii^ nSif x'^^3 • > c Defcribuntur in his verbis ammaii.t auftri non folum muneribus onera^ t4^i'idzt''aa\or}cr4tifef J np.Iudaei, qui prasftuporeanimali vitro in ferui- IcniconditionemetvttribLitariosfe Aegyptiisproaiixilio tradcre non dubita* runt. Qji)\'i$ oner.ituf .7/in(ti no\At\}r ^Mci{iU\hus Ifiifch.ir Gen. XLIX, 14, »5. Dcfcribuntur iam h. m. In terrain anguftiae et preflurac , vnde leones, vipcra ct prefter volans exilitcro, (attf VDekben macbr^ge grimrnige und fcbadlicbe Feinde dtm ludtfcben Lande emftanden^) I por- 6$ lESAIAS, ^ CAP,XX':.portant fuperdorfum afinorum opesfuas, et fuper gibbumcame- loriim thefauros fuas, ad populuin non profuturum illis. Vbi to DHO rcferturad kutrnvllipticum l^N , coll. Z;»f. EIjk. p. iy%. cEporro pec Syntheftyii^ praccedcnsl^lR/f.;^^/en'mSctfptnra inmore pofitum^vt de popuh atiquo loqitCYii hcjHainr mixt'tm^modo de eius\terr4ynjodo de illo vi inedlii eiuj^ccM quoque patct c vcrfu feq, 7. ac proinde \'1N3; et DJ? 7J^ hcic vnum eundem- qne rcJpcdiim habent. Qnctn rcfpeclum (i attcndifTet Korturr.iuj cum SchmiJio iftud CDHO nan cowparatiue accepiflet, prae illis ^ nee hiioc in 4cce»tu iihnem ^tczziizt ^ voz\6erefcbatae HplSIl plus virtutrs diftini5liuac tribuens, quamerdem ODD Rbbiaiae hac fiia vcrfionc : in{deinem) Ljtt' de vvird Triibfablund Angji jeyn , die Lbvven and Parder , die Ottern undpf gentle FeuerSibUngen werdenfte an Menge ttberirefen^ Vcrf. 7. tr^li^y on attl Potentla (abftrai^um cmpfiaticc pro coRcreto, coH. ttu, Ebr. p. 344. n. 3. i. c. potemisfimi)£\xnt in fedendo vel quiefcendo: Stejindgrofsmdcbtig^ irvennfiefitlUfiz^tn^ dabeimbleiben^ pebnieht moutren. Sic et Guffetius: itllli fum robur quoad quietem^ ftrenuc quic- jjfcunt, dum Ifrael ftrcnueeosfibi opcnii laturos fperabunt: vim fuam cxfe- jjrcntinquiefecndo, non inauxlHando , incomm.L, E> p. %i^. b. Propter afFedatam potentiam et alibi Aegyptus nomine iilo illufiuo folct faiutari* vid# leCLl, j^. Pf LXXXVIL 4. LXXXIX, lu Vcrf. 51, D'^ahii rSy 'r^r^^ n^y^ "tef n^oio nioD Sdvd Sd n'^r\'\ * (I fk Loci hales quam difficillimi verfiones Xli, qua henniftichiuin priuJ,iam adduxit, ctadamuflimaccentuationisexaminauitRcinbcckius/'w Dp5ir. Ace, ^.402.40^,404, Potiores port Chaldaeum, Vatabli, Trcmcllii, Caftal. Bclg. Angl« Glaflii Rb^ S. cd. I965. Kortumii, territorio repetiti S^kepb- ^ ^-^'^^/iabfolutiorinon tatisfecerunt, fed ita conftruXerunt, ac fi in mOlQ cfTct /JZ^^M, cum tali tam confecutionc hHoID niflC n'nVD bD H^H^ verbis prions Sa^epb parenthcll vel duobus commatibus incJufu, h. m. Ef eritomnU tranfitm virgaefundatae , quum requiefcerefaciet lehoua fuper eumy (cut tmpofuerit teboua earn) in {eum) tympanU et citbarU. Scd audi valdc con- torUm Kortumianam J UndalUUbtrhinfitbruni de$ fcbvverenltaba ^ wet- cbe» TESAIAS. ^7 fben leboua auf fie nieder Injfet ^ vvtri Jeyn ^ {ali eine Uberbinfuhrun^ detCh?. XXXI. Steckens') iiher Pauckeu und Sdytenfpielen, J^uthcri translatio non vocutn proprictatictfcnfuiprophetac refpoitidct. Et Sclunidii fcnfiis fpiritualis eft coiidlior. Ncc Ipfa fuppcditataexpofitio B-cinbcclj:iicum Varenianaj/V^/^i'r/Vi^- wwAr tranfittu virg.^efundatae , fuper quew requiefcerp faciei Domimu {populum lik^r.itum) in tympanii et citharis ^ adeoplaccre polcfl , quippc <]uae acihiic Cum obfcuritate hand Icui,accllipfi ludatur. Nospliara et cohaercntiac et li* tcvaeetaccentuaripni prcffcinfiflicntcm tcrrtabimus, nim.lianc; Etei'it to- talis tranfitUS (intcritus) virgae fundationis (fundalisfimac, ant^uifll- mac ftirpis, amplifllmaequepotellatis, stfQ\.t(\\izzi\!^o%percutere joUhat^mr.' ta pracuium verfum 5 ». etc. X, 84, et virg4 erat uae dtuinae^ ibid, verf ^ ) quam quiefcerefacietlehoua iuxta ilium (Aflyriumjcum tympaiiis et citharis,(a ludacislibcratis jn fignum ingcntis laetitiae puIfandisi)quum'poft'' quara) in bello(vno, loco multorum, hinc//«r4/^ cfl:cmphaticus)agitati» Onis(;(aT' e^ox^v waKUs hhouae^quam h'tc figitabit fuptrillum ex [cf.XI a, i d,) pugnatumfuerit contra earn, ct iuxta alferam lcaionemD3 contra eos. (AflyriosjCerm. Und diefe fot>l^obl gegrundete Ruthe 'vvird ganzlfcb ijergeben^ -vvelcbeder HERR vvird nehen ihmrubcnUjffen, piuPaU" ikfn und H^rff'en ; nacbdem in dem hbchfi erbebltchen Krisg {ais wor* inne die Hand GOttes fie b fonder Itch erhoben undbe'vvogen^ l^Vider dig" Je lb C geftritt en i/l, K\xi\\ nunc tihxunoyxam Kortumli, qua 111, 2. contorfio* nem ; Llnd vvie mit ^njhehpg ei»er blojjen Hand zttm Streif vyird er vvidir fie ftrciten^ CAP. XXXI, 1; CZSDn Sl?1'"D^1 Particula Cp:^ ettam hcic fuam natiuam tue- tai:cmpharin,non practcrmit(endam,vt 'cixc^t(\.^.lhr beduncket eticbrecbt vveife Ziifeyn , daff ihr mebr nach der Sgyptier mac h tiger Hulffe ais ufezen gedenckei ; aber Er(GOtt) i/i avoi vveife , ta nocb vveiftr^ daft €r vvetf Bofcs uber eueb zftbringen ^ das ibr nicbt vvijfett undibrfamf euern He/ff'ern f'J'^'* ^f ^ -^^ Scbanden "uverdcn, .; I % Vcr£ 69 lESAIAS. CAP. XXXII. V^r^' 7« Quae verba plenius c\ttz(\ac enullagen remporis ir peratiui pro praetcri- to, aut/?cy/J«^.375.)profiiiidarunt((c. u;^N ^a///^^/ c verfureq.^recesfionem* Gcrmaniccibnantius: Datum hbret vvieder ihr Kinder Jfrael , zn dem ^ bejj ')>'r>elchem ein iederfi tie fins jhvei^ cben gerathen* CAP. XXXII, 7. jtDD^O p'^SK 1313'J Quod comma Luthcrus per traiedioncm rcddit, vvennerdei Ar>^enrechtreden lolly cjuum potius ex intentione pro- phetac reddendum fit: etiamquum loquitur egenusius, Aucbvvenn derArmer€detumiKecbt,lify>asrecbttfi. Conf Pf. XXXVII, jo. Verf g. Sedprinceps (Jngenuus it tnunificus ^ quj.v, 5. dicebatur V\^ nobirtr, quique habei H^'ili? m fpiriium fpantaneum ^iftgemtum , Pf. LI, 1 4, oppofi- twi duaro.ftulioi. e. impio) principalia(principedigna. Sic. Prou. VIII, 6, tZDn'»-33et XXII, 20. CIZi''i?er' denf'urftlicbe ( ve 1 fign i ^i?iX\i\\^%furfimildefle) Gedamken haben^unddaru- i^r balten^VQ[HnddaraHf befiehenM^c.tx^Qcm\on\ dentur ad nutricndam conferuandain ct tuendasn ecclefiarr. Qsiidamequidem in phrafi vlt. particu- lambi? eapiunt meritorie eteKCQ\knUr,y^rttntc$:propter wuni^'cen/i^f/^.i/iir^ fiabilie/ur^vcl ex/urgerCcJ^(\ maioremfelicitatemJaudemctjRioriam.Sic Rdfch. Abarbanel, Ben Melcch, ludaei Amftelod. Lud, dcDicu, et CuiTcuusin coww, L.E.p,ji<^^ Sed contra vfuin particulaehy cum verboCDlp,Fqui vuky?.?r 1 6. ct iuftitiae huius frti- ^u , p4ee interna fpirituAliperpetuA v. 17.C0II. Rom. V, I. et X1V>J7, c' con- U<{\^iQHvpaceexternav.l'i^ Verf! J^. x^vrs SsTDn nbaty^i ^v^ry ni^a 'r^'yi Etfi(coll.c. feq.v. I .) grandinauerit cum dej(cenfu(deiedione. Sic Pcut.XXVlII, 54. Tr\^^ *iy vsque /id (icteUionemmutorum tuorum alt or timet munuortm^ etinplanitiemhumiliarcntur (proiicerentur) ciuitates. Quam fenfum re^e tenet Kortumins , 7>1)c^n es gletcb hage/t ^ daf die — W'Mder nuderfilleny und die St'adte uher etnen Haujfen geworffen ^verden. Icahictextus,cum praccedcnteetfubfequente^dcprotedtionectfc* ' curitatc cccUfias Deiagenj, cgrcgiccolluditcum textu PraliniXLVLpertot» CAP. xxxiir, 5. :d^15 ^ys: yM^'cnp o^qy 1*113 pbn hy^p ,v A(prae)voceflreperaemultitudinis(tuae, excrcitiis tui,coJf.c. 'XIII. 4.) euagatifiintpopuli : abexaltatione tua diiperiae funtgentcs. Wennman nurgeboret l>on deiner raujcbendtyiMenge , finddtt y bicker eefiohent undtfondeinem Erbehen (zum Feldzttge) babenfubdit i/^j- denzerjireuet. Cohacrct hie vfrfusei fiibfeqiicnscntD v.f.deAflyrio vafta • torevsftando, \r\^\fi\o^^x\\.ti^§xi ftcurieine pirjonae ir, *^n^t"'.D , etim^iin lien fubintclligcndi. Nam votuinpfr/?«24'; eft intercalate, in quo obcnal a- ?♦ 2* I 5 g/cn % yo lESAIAS. CAP XXin. c"-'^ pirfonae rede anirnaJuertcnte Lad. dc Dieu ad \\. 1. cccicfiia iltius temporis pr^carur noa i^nt\x\x\ pr a fe^ (^Diwine miff '■ere nojlri^ in /«?cnim fperamus:') i^A ct'ian pro fufur.t ecdefit N* T* t|ii3ecnp, pracccd. a verfu ij.adfincm vsquc defer iptifu't (^f/fbr.icbiumeorutnjingulomane. Atnon tantumeorum,vcruin Ciidimfili^VioiixSiin die anguftiae.) Vcrf. 4. na pp^ty t305 pu;r:p Vpnn p)t3Ni t3by?i£j itjWI Etcolledumeftrpoliuravcftrumfecundum O rimilitudinise.m. fcq) colledionem bruchi: fecundum difcurfitationem locuftaruni difcurrebat(praedator)cum illo (J^^oWc*^ und hah eure Beutezufammen vveggerajft , nacb Art dcr Kafir : undvvic die Heufcbrecken bin und berlpringen^ fo it^jfelner bie^ der andere day mit derfelben. lam poten- tiac lapaci AflyrioruiTi opponitur in v. fecj. fiiperemiftens potentia Dei vin* dicis. Quae oppontiomedianteparticulaaduerfatiuaS^^/ji^^^ryindicanda eft* Vcrf. f. Sedlehouaexaltatus, namaltitiidiiiem(inexpugnabilem) itiha- bitatjcoll. V. 16, implebitZionem iudicio et iuAitia. Aber der {uber aIU HsrrenundKontge) erhaberie HERR^ denn ewvohnetinder Ho- he ^[yioobinkein Femd kommen und ibnftobrenkari) wird Zion erful" len rn'tt Gericbt undGerecbtigkeit (Vl^'trdZtonfattfamfeben lajfen fein^ getfloAUige Straff- Gericbte ah ibren Feinden, In codem fenfu vfurpat phrafin lobus XXXVI, 17. 6t iudicio imptorum (fupcr impios) impleberis, conf. ad b, L Not. Self, %<)^ Verf C. r^>p jnjjn^ r^yij noDn wittJi pn i^hy ^J1o^< 'Snr.i ]Et crit (fc lehoiia , qulimpleuU Zionew iudicio et iujlitia'-, adcoque jionrefertut adnomenfeq.fcm. ali.is foret DHM* aut ftatuendacnallageg««, peris) fides et yeritas tcmpomm tUOrum , (i. c. o Zion ! agnofces hifcc tuts temporibas fidcicn\ et vcracem cfle Deum tuum) aerariufllj (eine fii' V cbere Veryvabrufigy cuius lynonymicumeH to ^SIN in m. feq.j oninige- vm falutis srit fapientia (fubintpll, nomcn conftruwdum lehquue , vt mox lESATAS, 7T fcquitur, vclfaltern prcncnrlnism;. Quo ipfo cJ-rior cfl ferfus, ct euita CAP, tiirr»^^//rf^/?ftatuscon{>fiiai pro abfoluto] etcogilitio: timorlehouaec- XXXlV^ I'itthelauruseius(Zionif,curnpe(mut3tionefecundacperr.cunr) terti3.)Com- plures \ed]onQ$ Sakefl/tJfone in'^'^rynegle^oeum fupporinnt in T^'^JJItl^, Vcrf. ig. Vbifcriba? vbi ponderator ? vbifcribensturres? Dc differen- tia etTenruborumtriumtitulorum J rtmulqucpro conciliasionc Joci i. Cor.l,l.Cor« IjlO» jio.dode notatcl. AJtingius />;////? A<^/i/. £^r. quod fuerit *1S1D y^afJtfict- ntvi fcriba^ qui textum fimpliciter interpretaretur. bp^ty 8V^fi'tr,^i\(. di- ffUtator\ quiargumentorum etrationum pondera ad vcritatis trutinam exa- jminarct, D'»b*1AQ rT^HN ISiO o-oipos/^/'/^/;/, quialtiffimaet abditif- flfnamyfteriaperfcrutaretur. Hic onines comniuni nomine JMSION wW fEccJ.Xlf, 17.) (loniini\cofigregationum diccbantur, quodplurcs diiicipulosclo EccLXII,l7» cendo colligercntct congregarent ad corpus acadcmicum: vel etiam (iuxta Aben Eframad/.f.) quodplurcsct difpcrfa; fcntcntias invnum fyftcnia col* iigerent, fuisquc eommunicarent auditoribuf* Vcrf. 23. fp ?N tj-j itd^^s^Si t=D3nrr[iD ij?Tft^~b3 y^^n TO3, Demitfanturfunes tui(naaficioZion!) quum nondum firmauc*- finf (riaucs hoflilcscoll.v. ii.) bafin fnali fui, nondum expanderint vexillum, tuncdiuifaeritadpraedam mukitudo, ita vt ipfi claudi praedaturi lint praedam. M/icbe detne Tbauen ab (0 Ztonl ) denn ebe fie (die Vcindl. Scbtffe ) den Maftbaum recht befejitget^ unddie Flag- gen aufgefezet baben { i. e. eheihre flotte turn ausUu^cn'b'hirdftrttg feyn ) fo Ifljird fzbon die Me nge {I dicker und Giiter) zur Beutc ausgetbeilet fejn ^ fo dafs aucb di e Labmen iDtterden mtt Beute macbe'A, Quern fcnfiim natufalem et pcrfpicuum non attigcrunt iiiterpreics. Lir- thef us [O.) affixuwfew.z^perj, in ^'H^T) ad Zionem refpiciens mutauit in rrafc^ 3. /'^^/cum relatione adnsucs hoftiles. (|3} LimitibuS/^/^».7r//;motis eum ad vocem ferui Ipjfl"' cum L^x. et Vulgsto, cuir Brcntio et Ofiandro rciccit. Lafjie'tbre Stricke fpaKtjen ^ fie tverden dock niibt bahen ^ aliis autem adte )DJ reiicientibas,(y)p cumVulg, Ofiandro, Bremio, Menochiojnccngrue HQcej^kiteddftiffef Al[0) quum accipicnduni ^ixfubfiantiue cum Calouio b. I. Varc- 71 " lESATAS. CAP. Varenio/j /. ctRcinbcckio/.r.;>. 407. vtiaccipitiirin fignificatione^///?/ i.Reg XXXIV, Vlf, Z9, ?r, Exod.XXX, 28. <]Udmul$ct peraduerbium qaalitati$»-(?(57^cum aliis reddiqucat. \^) to 7131^0 cum pleriscjus vt adieBiuum conftrnit era ^t ^twxo fi40ftantiuo b*?!?, luppodta tali acccntujtione IIJ^^'MJ pbtl TS Dd'HO. lam ab eodem feparatum arguit cflc i\omtn fub/i.im mum Format ntyyO, vtiqiioquc eft lef. IX, 6, ct nominatiuum verbi pracccdanei pSn. SchniidiLisautcmid ^vo participio Hiphi/hahem'ita feparauit, vf noiiam et pcculiarem per fe formet propofitioncm h, m. multiplicam [erit quisquc,] adco- ijuc in '?'?^"~iy requirit dcnuo maiorem S/;/rf/^/trf/£;/yf/». CAP. XXXIV, 12. IKlp-^ HDlbo Dti;— pNl n'»*)n Nobileseius,quumnullierunt ampliusillic, ad regnum vocabunt. ibrEdele. T[)'Penn keine tnehr dafeyn^vverdenJiezumKegiment bernffen wollen* Vcrfio vernacuJa, d-i^ ihre Her'ren heijfen ntufftn Herren ohne Land,t poftular«t hunc poHtum; 1Nnp*> n^lhn OnS~"pH — yVH n'''^n ^NobiUs ««/, ^ «/^«/ mn efl regnumy yc>f4^««/.il)am approb:uCaIouius, fcquiturque Brentius. Ita et alii apud Rauppium^./. TO HwISD averbo 1N'^pUueliunt,1 negIe6Vo,vcrtcnte»: /^r/«- cipet ems ^ nonejl ibi regntim [quia Ic. nullicrunt fubditi] vocnbum (cxcla- iiiabunt. Kortumius per vocum traieflionemvertit: WennmAnnucbdem Konigreich undedkn Herren (ragen vvird^ fo vvirdkeiner da feyn* Alio mo- do pcccatverfio Vitringac : AdNobllei eius attinet*, nulh adfunt quos ad re* gnum vacant, vtlnullt tbi aderunt , quando regnum cUmabunt fiuc proelama* bunt y 5,vt fell, regno deftrudoaliquempraeficiant, proximoscnnfanguincos j>ndrcgnumvacuumoccupanduminuitant€S.5»SicnamqueiDn^'^n requircre- twSdkephgddof, Deindenegligitiir jtidemi, Vcrf. 16. ;]Vpp Nin ^nni m'l: Nin '■'EJ—^D Nam per OS meunt (cumellipii3) ipfe praecepit, et fpiritus eius ipfe congregnuit eas. [fc. T\V'R be/iias Wlan'.nmund as V. 1 3. 14 yy quae ct ipiae magna ex psrte^ Moiercceni'^.nturLcii. XI. et Dciu. XI V.jConnnetur bis verbis ratio eius, quod tnodo dhevat^v.^awexiii nou ^e/uijp. Quod vlrerius in fcqu.ntibus com- parationcgcometrica illuftratur. Ooceturiiaquchcic Veritas comminaclonum diuinarum, et harmonia prophetarumcum Mole, adcoque de vno eodcni- q[ucrcripturaeau6lorepriinarioSpiritiiS.pirMorcnetprophctas loqucntc te- Ihrur lESAPAS. 75 ftatiir. Non vfro iftud |S£Dp generice vertcndumeft comportauit eay cum CAP, relatione ad T\')T\'^ ISO Ubrum lehouae , et quae in -co funt, ad probandam XX XV* ©f07n'£oWa'JcripturaeiuxtaD.Schcrzerum/»5r^^xV. 7/?^o/.//?, 14. ctD. Ma- «t XXXVlIJ, ium dijjert. III. cU confign^ canJScript. S, c. 1. §, 5 •/». .Quam i]uidem iyLfitQUi i«t 7r^uT0)s non probat. CAP. XXXV. 8. ,1 Vbi vctbum 13 ^3^ communitcr rcddunt per trAnflre ^ et pro- nomcn 101 referunt ad remotius, ad eeecof , furdos ^ cUtid^s et mutsi v» 5. (>» Alt nonne et illi funt immund't^ {zXitxt^ jph'uu.'.Uter ? cjuales hie fumun- tur. Ergo nee illi trarfjjuntt ambulatuntr/»7«W/> excludantur. Proindcres ipfaarguit , diftum v,«rbum '^V potiusvertendum hciccfTccuna B. Noldio in Concord, I'art,Ebr.€b.p,^%<), cell. Not» 1 4 ? 8 • per praeurire h. m» Non praeteribit earn immundus, ledillaiplaerit pro eo (fiue n. mh vcna% vt/ingn/are y coW. Luc. Elf r. p.i6ySiii&\t plur ale y\ia(^ue diftributiuepro vnoi^uoque eorum,ptundcc(k.) Hincfequitur, quisquisambulauerit viani illani(euangelieam) Ctiam{lulti,(gentiles) nonerrabunt a vera religio- ne,' ac acterno gaudio etfalutc , v» 10 Luthcri yerfio , twd derfelbe vvird fur fie fey » f d.ifmindr/tufgehe^ daf aiicbd\f Tborennichtirren mb'gen ., requi- iMAthnacbumm NDIO, ctinfcq."^*!!, in quo, quidcm.etaiii peccant, SUlU'^ hi maiorem SakepbkatonerM* CAP. XXXVIII,r2. I < > Potiflimumheicqiiacrltor, num B.Lutheruscum collcgio fuo phrafin cbracam "'^yaS^ ni"lD legitime ctbcncf//** tonflruHiomm ^ qua vim et V' [urn , et qua rem ipfam transtulcrit ? Er fauget mkb durre ms'l Et rc- K fpon- 74 lESAIAS. CAF. fp»cohaerent, pUnumquc comma conftW tmint, quuinaliajtalis-exigeretur diftin'n *Ji"^ND ^"1*110^ •i^yiiZi'^ nhlD. QuoaH /^a/»<^«wautemci /rrr/tfwi affirmando* Nam z'// propria ct radicalis vocis Th'^ efi tenuitas ,^ attenuatio^ lyw etiam biblicc com- probata, vid. 2. Reg. XXI V^ 14. Ier.XL,7.cr Lll, i<^. vfurpatur parltev dc //• nuitaticap'tllorurn ^ Von za^ttn^ [tin geflocht«nen Hj/tren d»s H.iufts CanU VII, 5. Quorcfpexit Lutherus translatione fua D'urre ^to Dihwe^ cum R^ jtihen-ECr^propfer tenuitutem i.e. infirm'ttAiew^ At quomodo translatio 4«r- /i/z^ifwcufn vcvbo VS£3 concordabit? id quod prime quidcni intuitu diffi- cile vidcrrpolfet. Significationesenim vfiuiiaeiiiiiisfunt quatfltivn et au4ri» t'tamexercere ^ vt Erecb,XXiI,i2. /j^-z/r/zW^A-^, pcrficere, Lutherus aut-cm haud dubie intendit/jriw^w in fenfii mctaphorico » fuir.ta mctriphora ab auar9 principe ac domjno,fubditorum fuorum facultates et vires magic magisque cx« hauficMte acconfumcnte. SicutidcindcDcus comparaturcum /* etpraedicata) pi'oficifci cogituret tTanskvtur {KaTahvSilortis , coll, lob. X» Ij. 22.etper banc !<( T«f mmlm (Dinvai Luc XVf, 9.) vt tentorium pa- ftoris: praefcidi {\.t.al>folui^ fere ficut textor (fiamen) viwe meae, quum praetenuitatepraecifepcrficietme, (coll lef X, n.Zachjv. 9.V a die vsquead nodemperficiesme. Gtrm^MetKeHutte {eiasirrdi'^ fche Hnufs undHutte meines Lfibei) mufsfortvvandtrn {Aufgeraumet^ ahgebrochen ) undvueggef'ubret IfVerden ( dure/? den lezten Feind den Tod ) von mir Dl>/e etne Hirten Hhtte : icb babe fchier meinen Lebens' I'adenabgerfjjen{zu£ndf; gebracbt) 'vvieemlFeber y indemermkbfh durre (mebr als zu durre) Ausfauget^ (lfl)ie em geiziger Regent ^ fi nteines Gnts undBluts mcht kan Catt VDerden ,) et inxta alteram fignifica- tioneai , undAl/o g^rfertig machet^ifon Morgen bifs attfdenAhndvyfird if er mhblDoUendsfertigmacben. Alteram {imilitudinem deftf^-fijrifjcjua fu- yYvurff ^acitas vitae hurnanae vcnuftcpraefiguratur, iatnetiamamauie lobus cum 11- r , , ^ gnificantioriadhuciexprcsfione, c.VI[,6« Dies met tenuioref fufit radio tex- ' * toriit etconfumtifum^ undJtnd(nunniehr6)aU€-^ nipH DSiO in defeQu tixturacy danicbtsmehr zwvveben^zu Uben)ubrtgift, Qu^m fignifi- pationcm vocis nlpJI noq iblum vultctcxigit rcitlofimil'tudinis in mutiio inembrorumxerpedtu, vcrum etiam in loco lof. \\, rg- ct voce colladea nip;D, fanfJum^,comfxtumkn^2'ahvT\ Thrh^}f C=:i'>D (hit\crcpt- tcbam , tali rationc) a mane vsque ad vefperam perficies mc. {Da Jagte icb aberm^hls aufdie W'^etfe y) "pVirfidumicbvom Morgen bis auf den Abend fer tig m acben ( noch eber als einU^eberfeinGevvebe^coXL v, \i] Territorium 1. fiitionis Athnacbi Lutheru* cum plurimis intcrf\retibus mu^ tilatcrcvldit^ Icbgedachte ^ ("cum Vul^.^^y^^^wqs. Jcgerctur T^'^lp) m'ocb" te icb bifi Morgtn iehen , aber er zerhrach mir alle mesne Gebeine , vvie ein Lh* t;vf,voce ''"\SD Sj>tRauaneiIo,ctD.G€rh.TitioTbeo).olimKelmft./>7 hnimadu^Exeg.difqu'tU \,de d(f plo poer^rie ^non ohdantc aii(5toritatcLiitheri,bancrententiam iam in Hic- ronymo praeter fas cu'tpsntis : quae nee reiicicnda vidctur Rauppio/?/;^^. /. hoc fenfu: „Subteinpcribus N.T.nonitagrauitcrafflidumiriecclefiafn, vtiante j>fa6tumia captiuitatc baby lonica,et tempore Maccnbaeorum,vbit//rf<3'//^//V/<« y,propteype(catafit'i>iecep'{JJe*S\ci^ot^{k ecclefi3ludaic8,allcgatisetiamTarnouii Exercit. Ifi/ji. p.^i^iyi'ns fcnfuspro maioricontcxtus ck particulae cau(ali$ O habitiidinepronior hi^fit; Loqurmini /id cor lerufaUmi {^c emphafi huius phra- fcos vide fis El>r. Erym.'p. 4 1. ». Co,)et cUmate /ideam^ quod impletn fit militia «'«r,(durusctmolcfhisLborrubpaedagogialegis,transmutandu$in mitiorem ct iibcriorctn occonomiam fub euangclio, wtCfia h^«iag /(^y^wAwf in lESAIAS. *?7 ~ CAP.XC, wsvfia vtoBr.ciai ^) wap'pr,criaiy) t^uod exftata fit iniquitas etui', nam (concionis huius cuangelicae iIJa fumme eft indrga , ad canique anxia ct Jsfla- bundainfpirat; acccpit c manu lehouae duplas plagas pro omnibus peccatisfuis. conf.c.LIr >7« Seruus naHicjuc voluntatis Domini probe gna- rus, nectamcn facieni, bis vapulat. rr Verf. j, niri'» T)T 1:2 ^riio nSiP hip Voxclamat(ecll. V. 6,) vcl etiam clamantis eft : in deferto parate viam lehouae. Es ifl eine Stim^ nte eines Raffers^ nemlich der daruffet", bereitet m der Wufien etc Condamaruntfcrc verficncs, practer Trcmcllianam , inhancdiftinttionem: Vox cUmamU in deferto etc^ contra Can. JV, Luc^ Afff;?/,/?. 2i, reckmantc mcmbro altero eiusdem fenfus : reUificare in foiuudme femitam Dei nofiri. Id quod iamolirn agnouit magnusChemnitius/« //<«/•»;. Euang. f. 16. iuxta iftam talis foret acccntuatio,*h*lC3'N*l'*p hlg Rede vero nobis cum diHin- itioncm cbracam prenfarunt Pifcator, Varenius, Reir.beckius , Wafmuthius, Schmidius/«r(?«?»». (<:cusmtr/'//>«///W. Kortii* iniusetin hoccap'teiudaizans pro D fubftltuit 'Zi Jim'tluudtnit ^ als tin (lar* tker Held, Ti nhUJD ^'iS^I^ Ct (Jjrachium fuum dominatur fibi. • K 3 . . Cl4 7t TESAIAS. GAP XL. O^eftdatiuusffJww-j^t, LuthGT0 2\usc]ucom'l\\jS.') tiKilfitn ( gO£t/ic6er) Arm uvtrdberrfcbenibmzugut, ( Sd HlW^ vt refortetvi^orUm PO Vcrf. IS. :i3y' rm-^^^< Rn*^© Quis expcndit Cponderauit, i»\fer bat ahgevijogen) ^^^ixitsixVL (mcntcm)Iehouae? etquisvirconiiliieiusfcire fecit (docuit) eum? Hanc verborutn conilrudlionem elTc indubiam , nos cum pleriiquc non dubi* tare finit ct contcxtuJ et approbatio diuina verfionis graccac Rpm. XI^ 54* Tic '^V(^ v^v Kv^'i^j V TiC o-t/jttS^A^ dvrS iyivtto; ct infuper, fi hcic pracualerct, audoritasduorum MSC. ErfFurt. in cod. Hal, J^ihilominu? iftum concentumprophctaeetapoftolidiflbnum nobis rcddercvuUB.Varcniusi quemfequitur, vtfolct R^'Inbcckiusin Aff. Do5ir. p. ^\%. indu(5us acccntu* umpofitu , quo mn^ nil'"nN per Tipbcbam funt diftinda, proindc itt vertit; ,^U direxie fpiritum^ leboua: ttvirumconJiLitfui (Mofen coll. PG 105, 7. mjje fecit (vniuerfum) illud, Prouocat paritcr qua conftruflipncm m, I. adconfenfumChaldaei, Abcn Efrac, Kimchii ct Rafchii. Spccicm etiam babct ex Prou. XVI, 1. coll.c.XXI,2. tHin*' Wm ]Dm. et expendif fpir'uHs ( mentes ) lehou/i, Sed cflc vtrobiquc diucrlum conceptum mentis, facile patebitconfcrcnti. Ncc fcripturae eft infelens regimen vocum dijiun- gerc. vid. Num. V. 29. VI, fj» lud. IV, 5. Icr. XXV, 30. PI. LXXIV,/, etfi non fine emphatica repctitionc nommii regcntis, vti inprimis h. !• Spiritum, et quidem Spirit urn lehouac. Deindc per phrafin IHSCy ^H ^ajfitie llimtano , non qui d^t , fed qui accipit confilium , inteiligcrc Mofeny ni- mis longc ct impcrtincntcr ex pfaimis petitura eft. Difiuadct etiam tota cv)ia,C[>ii(x.^ in noftro loco ratio. Praetcrea iftum rcfpeAam rcddit fulpedum relatio .^jfixi 13 ad hoc vniuerfum,reciamantc vcrfu feq. inquoidem cum eiu$- dcm vcrbifQrm.i»ctrumexpolitJonerynonymica recurrit. Nee fsuet fenfui m, 1 adcrtiuointcrrogationis continuatjo, adeoquc orat'O impeditc flucrct* Munfterus, Cafteliio, etP.^gninus cbraifmum IDliy ttJ.'^SI male diucUunt, acccntibus tran$po(itis , hoc verficnis gencre , et cjuis vtr confilmm Juum fcirt fecit eum ^ vcMndicauit eil Eodcm modononfolum pcccat Kortumius , fed etiam vcrbum Hipbilicum iaKal UansmucaC| ac fi dig«r«tur ^^,'^1 uni -^ vytnrhenmtfeincmRakt] CAP, TESAIAS. 7y CAP. XLI, Cap. xli, 2. Vcrfio eft: Quisexcitauit(tD^N aliqu^m) exoriente, quern iu- fiitia( Dei poputuniiuiun in l.bertatem aflertura)vOCabitadpedcm fuum? (i. c,ad ftudiofarn ef fidefcm fui fcquclain. vid. £lfr. Eeym.p, yo). dablt CO* rameogentesinfugam,(hnecenirn eftvi? ebrairmi/.5T.coll#Deut.X>vIlIf 15. et XXVIII, 7. I5. vbiexpliia'cndditur ta^SJ^/^m/z/i-/. Itacjucongru- jtcumlocoparallilo, XLV, I, *^1t1 ad profiemer.dum coram eo ^tntef.Qpn* £rmatquoqu€ initialcfcq. v. 3 ^^"TS*. pcrfequetureos) et regibusdomina-* rifacictcumj ponet eosfrfgesgc-nti.im; ficut puluerem gladio fuo,^ iicilC ftipulam propul/am arCU iuo. Germanice: Wer hat cinen er^ ^vecket l)om Morgen y den dte Gerechtigkeit ruffen wtrd^ ihr auf deti Fufs zufoigen ? Conf. i . Sam.XXV,42,. Die Ifior thm die Vohkerfluch* fig, undihnzum Beber^ber derer Konige macbenwird'-, erl>'TPird/ie ma cben 7>'tfie {jdenfi'm htigen ) Staub durcbfein Schjtltert , l^Vie zerpreuc" te Stoppe/ndurcbfiinen Bogen, Malo ita to pIS famore jubitUiue S^n^^ ifx(PurtHa}is^(^, quam cum alits cum ellipfi 3 aduerbidlitery iujie i nec non nomina "SDrT ct yr^'p in aHitiu0,c\[}am in dariiio y aut cnm Varcnio in »«• minatiuo f quumhuie obftct genus mafc. vetbi ^H** •' etphrafisvlcimagcrai" nata, pathetica fimilitudinc vcftita, idem dicit, quae praeccdcns dabit anie eum i/?/ff^rfw.conf. V, 15. 1^.15. Luthcri verfio bis pcccat in interpiin£\ionem» dum, yirtntc rfiftingucrdi maiore SakephkaionU nonattcnta, ipfi minoretn tribuitquam Tipbcb/ie^ in voce p15C contrite acccpfa, cum Lxx, Vulgdto^ Pifcatore et Belgrs , vver hat dtn (ierechten vom hufgang irvvecket ? car con-f ftrudioni accentumdiftin(rtiuum obftare,etiam notauit B. Glailius 6>, S. coU 9J7. etCalouius b i Deindc II^.P'^DID^ vt pcculiare comma cohaercn* ^iucilitv quod quidem fenfui nihil tfficjf, xvtr ^^b die Htydtn und K'dhige vor ibm y dafs er ihrer machii^vv/ird? Dcquonamvcto hcic et v. 25, indefinite loquitur textusr* Luthcrus» Brentins, Calouius, multiquc alii, intelligunt hbrahnmum ^ vkX Itidatcurr) populum ex vritnte jitftitatunj etvccatuw in hbra- bdwff, Nos cum Abcn Lfra, Gatackeio in Aductl. Mtjc. Pojth. c. li« C//.Cr//r/. 64y,Varemo ctVitiinga Cymm ^ cuius nowcnpropriurr rc« Aiua* so lESATAS. CAP.XLI7, lei-u-itar futurae reuelationi c. XLV, praefertim ctiam ob continuationcm XLV. fhturorum* Vcrf. 25. • « » Vbiinm. i. itidem Luthcruscum Lxx ct Vulgato, Munftcrus,Trcmcl- !ius, Bilgac, Tirinus, peccant in intcrpun(flioncm , datn tyD^TIlT^O conftiuunt antcccdeiUer, quoddcberentconfcquentei^itaquc Ttpbchae vu^' iorem affignant diftingucndi valorem, quam Sakfpbk.noni. In m. i, poft verbum NlD"^"^ etcrritorio finaii adfcifcitur DDT cum CUald, lonathane, TrcmellioetGatakero hduerf. Mifc Pofih.cil.Opp Crit. p^ 6^5, Proinde vcrfiototiujverfushaccqft : ,Excitaui(aliqucm ) abaquiloiic, etvcnietj ab oriente iblis praedicabit de nomine meo: Venict (inquam, comulcaturiis) aiuiftites iicuti lutum, et ficutfigulus, qui con- culcat coenum. GAP. XLV, 9. :^V Q'^1^"*pN T^yST Quaeverba,rcpetitoeti3madmaiusara^®>' XKivoLir^ii pronorn. interrogatiuo HP , potius ct concinnius adhuc litigantium c(rereor,quammutatoorationishabituprophctae,b(, Etquid opiIStUUm,Cui plane non adfunt m^nus'iQiTm'Vndvvas ift deinWerck ^(yvenn es aucb fioch fo gut gemachet ift,') uvenn dn ihm gar nicbt {yoeiter) hilfffl? {dicb um daffelbe nicht wetter bckummerfl ^ ob es thm vvobl oder 'iibelgehe? undatfo demfelhen deiner krafftigen V or forge nicht genie f' feniaffcfl? Proximo venit vcrfio Luthcri, du bevveijeji deine Hande nicjjt an deinen Wercke , nifiquod 1 copulatiuycnct affixum In practcrmifcrit* Vcrf. 19. Non dixiad femen Iacob?[^'S\'^l^r'^ iTin fruftra(inaniter, Jnan!• ctfal'aci^pec!el.^^l ) quaeretis me , thr VVerdet micb vergeblicb {tind m'tt leer er Hill ffe) fucben. X-uthc.rus vocem IDH , heicloci pondcrofam, etoracula etbnicorum perftringcntem, a fuo veibo, per fcruum Munach ei g ^coniuniflam , ai!uir»t,ctanteccdenter cuni vcrbo TllON conftruxit, /f/6 ^^- ke nicht zum Saamen lacob vergeblicb gefagt : Sttcbet piicb. ! CAP- lESAtA^. |i CAP. XL VI II, l6. cAP.xLTix Iiica Tub pracf.D.I, F^ Maycri de ^itaejl. Tbeol* vtrum Film a Spiritu S. {uerumtjjiu ? %, p. / ^/V/V (Dcus Pater) ad me rinN~''>ipy ^mus meys tU esj >'?V^3nS "13"''\!:JN Sk'^tlJr /« cs Iii\iei(vcrus Primept De't^ dc quo dixi, in tcbencdicenturomncs populi , qui-jueminusesad dcperditas cues domu* Ifrael , coll. v ; i ng Hcic dicit Dcus Pater , quod MelTirim Filiiim fuam exnudiuertt^ £xau- ^/Vifaatcmprdertipponitpreceset vota, quibus innuuntur non tantum omncs prcces, qb*3s Chrillus in diebus carnis fuae ad Patrem fudit , fed etiam fnm- ma proTitifudo eius , qua (e lOco Patri in actcrno dccreto redemtorcm ge- neris humani iVitk ac fpopondir. conf. Pf. XL, g.curn Ebr, X, 7. 5^; et Pf. LXIX, 14^ Arque illud Mesfmc opus redemptionis quoqiio modo fc ^diuuijjf- pergit Deus Pater : Exaudiui et adluui le , et quiJcm in ter^pore bene' pl.tciti y et in die faint n ^ i. e. turn tempore decreci ct pracfiguritrionisetncacif^ J ""'"'* rej.-mtionis Chrifti , quod tempiu^^ V. T. turn tempore aiflDsIis praefta- tionis, (\\xo^teynpuiN.T, Ceterum ad vberiorem hiiius loci et parallel] 2. Cor. VI, J. 3, illullrationcmadiri pot^ildifp. D, Fcchtiicy^ Terminograii^f di- unue. CAP. lESAIAS. J3 CAP.U6. ^V;,r'^' Ee ineolte eius p*^112D fecundum fimilitudinem morlentur , i.e. ^wfAV(?rmortcpcribunt,t]uemadmodun: coelt teiraecjue, leu re^leDn, Dan2ius xeddittnterpr, Ebr, (h,p. igp. poft Glallium pariter notantem 6>. S. col, I0i9* lilud JD "yCD Lud de Dicu /&. /. reddit ridicule tahquam pediculus niorttn* '«''. Liccthic fingularis alibinoninueniatur^ nifiin plur. Exod. VIII,i6.) 7* 18- X]uia np. vlii non vemebnt dc vr\o pediculo^gs.vz. In cuius fentemiam, .quodmiror , promtm admodum pronusque pede itroque concedit Gatnkcrus Aduerf, Mifc, Poftb, c. x\.fin. et. c. ^7,Opp,Crit,p.6%6. et 886, itcnique Vitringa *'./. Lutheru$,Forfl:cru$/«Z ■ J I- V J ♦ ^ jZTK B. Luthcri vcrfio , darum foil n.ein Volck metnen Nabmen kennen zu Aerfelbert Zeit : Dennjieheich will felbjl re/ien ^ cum Vulgato Athnachum a iua fede ad Ninn detrufit, et pS altera vice emphatice itcratum praeter- tnifit 5 ncc virima verba, magnam ajj'stieraiidi'vim cont'wtrttia ^ bene aducrtcii" teSeb. Schmidioi?'./. Tarisexhsufit, Proindc fcnfus ex pa'hologia fcrtis ita fluit : Propterea cognofcet populus mens nomcrnneum ; proptcrea, inquam, ill tempore hoc (cognofcet,) quod, quam verciamhoc loquor, tam veretujiii acjiuturus iim. Darum loll mem f^ohk mei^ \, X nen g^ lESAIAS^ CAP, LII. ^^^ NAbmcnkenntn , h ehcn darum zii derfelben Zeit {foii es trhn* ncn , ) dafs , fo vvahr ich httncUner redfyfogewi/slieb da/eyn l^lterde^ Qficm Vokk auT ihren Drangfabl^ und meimn Cabmen Aus dtr L/i* fterung zu erreticn-^ VerC ?4. j'^^Nni^ "inspD UJ'^i^^o nrvijo-p rrz^zn *-^'>Vy iccti) nbND Vblintcrpretescommunltcr in CO hallucinantiir , quod voculam \2 il- lico ixCxmt "^lojiKYi^y (ita vt comparatio tntbtuatur inter ccclefiam ludai can incaptiuicatc babylonica ct Mcfliam paticntem, ethinc contcmtibilcrn vtriusque formam , prout cum Calurno, Mufculo, Marlorato, Tirino, L* Err percurio, ctiam ex noftratibus cxponunt Tarnouius, Schmidius , ct r>o- viflim^ B. Wercnbcrgius Sup. Liineb. in Expof. Germ, c. LIU. lef p. 1 1. <}uum tamcn cap'.iuitatis illius milium praecedat vcftigium, deque ccclefia potiuS- continuatum fuififet affixumfem. np.'T]^,^y) rcfrac;ante et accentuum propor- tionc, quae turn htbnacbum requircret in CZD^ni, ecu quoquc vrgct Danziui/, f />. ipo.etipfof.nfu. Quae dubia forte perfpiciensB. Lutherus, orationecompnr.uiua mifTajdc commodiare fcnfus anaiogia cogitault, vfui licet particuinrum 1\C>N3 et fD difForm:, dum illam vcrtitfC»/;/»^//o»4//'/fr Z)/yf, \iir\zcauf.ilii(r ^ vveil, }p ^otii\iredditiuu)nQ^\\\xiA in\\\a\(i vcrf. fccj. initiali yriOTacred)^ "i^SD li. v. refpondens, agnofcente paritcr Grotio, et Forrtcro in Lex, nifi quol hie reddat.* ^huiniowapis - - •• tantom/tgii etCt Dsinde non attcndcrunt,propcruionem aJtcram^/Z/w/t/eHe concifam ac incom- pictarn , ex praeccdenti integrandam; ncc oppofitionem cmpbaticam vo- eum tiTN et tZDlS 12^ , qua dc confer. Lux Eh. p. 336. D.niqoe oc» curritaliquaconrtrudionis Symbyfis ^xo ty\SD VlN^O mtDO, coll* L'J(, E^,p. 3^5. cuius naturoiiset finiplexpofitusattenditurin membro feq. Pro- indeverfioadconfiHum fomis cxadiorhaeceR: Quemadmodum obftu- pefcent(quod Lutherus per eius conrrquens7^f-^^''^<'^«optiirc fxprcsfit) fuper te <(mutat»o perfonae pro ^.^h)! fnper to , vt eft v. fi q.) nuiltij bv /«' per^ ventatem(co!I.Eccl.VIIl,io. p,DV//«z;///><*//'.cuinomina}i r\otior>i fajcih.l. ,V/./X'^-^;& arc^e cum nomine copulans.} Con'uptionis a/pe(5lus e- iusprae viropraefiantr (i. e. fuper verc corruptum afpedumcius, magir quam vlli viro praeftnnti d'gnum:) quin {fuper forruptionem ) formue Ciuspi-aefilushomiiium (i. c.ma^isquamhominumpiebeiorum) fc. ob-^ s fiupi' fiupefcetit.)Gtrm4 Ghicbivie /icb vie/e ubfi^ die Atif Er/lauKen argernCKf, til/, Iflferden, dafs (em Anfihefireibt hafslitb ifl mebr Alsvon einenwA' tkern Mann zu vermuthen : la d^js fant Cejiait "iiielhdfsltcber ifi j dls genieinerLetite,\%\ D'^b'^DjIA 'ni'V pD Sic (in {amdcf&rmi forma ferui) v. \^. adiperget(pretiofoctdiuino fanguinc fuo ^ ijiicd terbum dceffufioreet ad- fpcrfionc fanguinis facrificiorum vfurptum eft. Leu. IV. V. VlF* V1I!< j Ta7r«F&pa"« at/Ti* t>?* x^jtjv aoTy a^v)iv«^ (umpaiu bumiliattonts tu- *" ^K/«wf««//«^/4/«w f/t iiuiiabiii , hcic non eft ferrro, ne^ ic vita i^ifinitc duratura Chrifti , fcrt dc fobole credcntrum numcrora,et atrpli* tudine ecclcfiaeexponunt GztaQk,/irJuerf. Aii/eJ,i.f,yofp Oit. p.ic^ Jl^u\tor» fins in CttaU^l. Pbihl. Th. tm. j^.p.^C. Calouius inBibLldtifi.adh.l M. K6ppov\\nu ^ perpetuo (t vbique notat geKerationem^liberos^genHs^familiam^poftcritatem^ nus- /■quam autem ^wmxtnxpro durAtwne et aeternuite. Atque lie in examine omnium ^lo.:oru.T), qnaeinconcordantiis oecurrunt,deprehendiilcfat€tur, addudtisfal' tern in cxcmplumXLI. locis. Vcrf. 9* ' » « > Bone Deus ! qiiot ct quantas circa hunc locum fcpulturac Cfarifti fibi non fiiigunc cruce* interpretes e£ homiictae! adeo vt fcredicerent cum follicitis ilbs mulicrculis t/v >^Ktj/\.I 380. ( vtrobiquc cum vir. tuali n demonjlraiiuo y a quorum iniquitaief ipfe portauit ^ vt fintfuahaere- dit.is, fuurapeculium , coll. V. 8.10. ctc.VIlI, 18. Pfli,8)etcum nume- rous iilis (vi radicisf.ae . ^^^mhcintnprAena/eref.lfaiidumeffe robore vcl »«»2(rr5) partietUl'ipolium. (i. e. viiloriam , ijuam reportauit apcccato, diabolo, inferno, ruoftcet mundo. Germ, Darum 'hl?ill icb ibrnmiti- ibedenVondenvielen {eri)y)orbef2cn Seelen^ und er vvird mn dencn Zablreichen (Gidubtgen)den ^aub tbeiUn^ (Jiejeines Steges und Ferdien* ftcs thcilbafftig moiben.) lESAIAS. g^ CAP,LIV,L CAP. Liv. Per noDlTi; defolatam , ct , vt prius dicitur , M*lp3^ flerilem , quae Tionpcperit, neccumdoloreparturiuit, vulgorcdditurvt vox tcmporis^4«/«/««?,w«£>«7tf»;«w. Aft quum hicfignifica- tuscuaditineptusettautologtcus propter ^xprcflc appofitiim VJl momentum^ im Augenblick des Zorns ein wenig , potuis ex wf^/s-aVi /textus quamlexi- cispetcnda eft vocis iHiusfignificatio. Proindc faeinuiscum Seb. Schmidio, quod Pjati; idem fit, quod PjtDtlJ , Hctlliterae 5f ct D non <|uidem fint pcr- mutabilcsrationeorgani, tamen ilia commutatio fieri facile potuit, per pa- ronomafiamcumfeq. p|Sp., pr^efertim quum et P]IOtDcontungcitur cum P)N Prou. XXVII, 4. vt adeo fcufus aptior :hic prodeat : in inundatione irae abfcondidifactemmcam inmomentoate^ Conucnit in Icnfu R. Mena- chcmap. R.ifchiumctKimchiumcxponenspcr P]N ^"IPID inaejiuiraej'utm^ que Syrus /o ira m,igna , ct d. Albcrtus Schultens in animadu^fhilol. ad b. l.p, jSj^exarabifmo in vebementiairat^ Verf. 15. r'^is^ yhy -iJ^s npo "^niso C53N niy y\^^ ^n Quanquam hie locus maximc fauorabilis fit fignificatui .conuemenii% tongregandi, verbi y\^ , quemque proinde communiter hcic tenent, quern ve- to alibi (np,/>. /. Not.Sel.p. Iii,f./w.)cutncl. Gyi^cUoreaittsexpungi iudi- ^cauimusj nihilominusnosnondumpocnitethuiusiudicii, ?t locum huncci M deraus: 90 lESAIAS. CAP, LIV, dcmus: ficuti necdcditSeb. Schmicitus, <>|ui ^)raeti.lit nocioncm //«wfA^/hoc fcnfu : Ecce{Ci quis) tiwen.iosiweoit , n(fti erir ex me \ (juUquts timidus fuerU /^T/y^i (apudtc) ////?(-/• /erpimmltn^ follen ZM fiichte gemAcbtviferden l>o»mir. Nee modocundgm nouiflime cl. Vi- tringa , fed etiam alium in m. i. h. m. Ecce congrrgando tongregabiiur ,• no» exrne: ^tiitectun^ (i, e.dum tecum eft etviuit,) /. 174.^. At coaflionciTi per ift-am tlU* p/tn.ti "^nWO in "3 ,clafDitatipra translaijo vt ncdc fenfu niinus bcnccohac- rente dicamus, Verfio Lutheri ita per troie^ioncm vocum pofitum ordinaiiit Siehe , l?l7(f r '^Vdl fii h IfVtder dtcb rotten , und dicb uber fallen , fo fie ficb chne mkb rotten ? Noscontinaamusrcnfum//«;(9fAr, qui immediate praecedit, quiqiicadeoctheicintcndi valdefit probabile, ctiam ob contlru- dionem ci'm pratpoficione D. Itaque verba feinviccm amiceexcipiunth. m. Frocul cjlo ah oppresfione , qtt'iA nuilam t'tmebis ^ etiam a /f^rror^proculefto, quia non appropinquabit ante. lam infequitur Ecceltimendo timebit quii (vefpaiTiue timebitur) nihil a mc, Siehe von mtr ^'^irJ man Jtcb gar * fiubtT^ {fcmdiicbes)zHbffurcbten baben ., etquis apua tc timeret re itivaiiiriuii , nndWer hatjicb bey dir zufurcbten Ipor einem , der dicb iiberftilUvifolce? quoniam nullus bcltisfine me, meaqiiegubernatione tibi noccrcaiit perdcre teaudct ; ego crei) ^erdtnttmi^^ h'-Pl/ rurpu ad perden* dum , ita vt rurfm perdere posfim eum , vti in fcqucntibus docctur, Vcrf. 17. In quo verfu nihil occurrit notandiim , ni(i quod 10 lDStii!2? Lntherus coniungat cum verbo fcq- "^y^tDlTl die folt du im Gerubt verdan:nien\ nee rli* ter Kortuiiiiujjrt'/tf i'i;i>/jf dunacbdsm ^cricbt Virdammtn-t quum tamsn ab illo per I lESATAS, 91 per Tiphchim (it difhactum , ct proiiux potius ica verba fint conftruenib ! et CAP, LVI, emnis linsi^ut in furreciura tecum &dj in,iudicitim, condemnabis ^ und alle Zun^e^pficb unternimmt mit dtr zh badd^rn > 'pyfirfldu verdammcny and vor ihr recht bch.iUeJi^ CAP. LVI, 9. nyia ir^^n— Sa hzth r'hN nto in^n *73 Complurcs heicduas fabricantiirpropofitiones clusdcm tenoris, altera COjKlfa, vtipod vu!gatumLu£^:ieriJS , AlleTh'terc ^.tifdem Telde komn:t twA frejjet ^ iaalle JhiereimWalde. Sic et Vatablus, Gailus , Angli ct Bclgse. Qui inrcrprctcs graiiitcr in pingunt in interpundioaefn diuinsm , Athna^ f^//wpropeIkntcs vs'^uead IPN^, ctrcgem rnai.orcm SakepbgAdol pro feruo habentcs, hac fuppofita confecution.c bpjsh VrN "^^ y^''^^, Sd ' 1_ ^ -• c > ^ ,\iy^3 in^n ^p. Necaliter qua fcnfum Pagninus ci m Ar. Monf. Trc- melliuset lunius^ licet aliquidpotefi:ati/f/;^«<7fZ?;dedifi'c per o7rflfv vidcri vclint. Verum diftindio fontis vnam tsnt-iim Innuit propofinoncm , cuius fubiedlum empbatice contradiftingu'tur pracdicatoh. m. Omnes beftiae agri, veniteaddeuorandumomnembefliam infilua. Ita bcftia op. ponrtur bclliae in accufitiuoi^zo rcddendae , ceu rede quccjuc prae aliis Mun- florus ct Schmidius reddidere. Sedquaiis, quaefo, fcnfus? Seb. Schmidius vcnatur myfiUumy dum per ^'i?//^w^^Wintciligit congregates per Chrifturrij^ ludsiBos, quipridem fuerintin sgrodominii. e, populus Domini: per beflias-j^ autem \t:xfiLua gentiles ad illos a^ggregandos. Dici iftis, vt hoi coKied /w/.lua-j, ui rc.etfpirituali comelHonc, quafcil. ecclcfinabforbeat quafiin medium fui„ gentes , ct m finiim fuuni recipiat.,, Id vcro expofitionis gsnus fc vix alicui propter duritiem approbabit. NuUibicnirnin Scripturis piietfidclcs vocan- turbejliac, fed potius ferae etbarbaraegeates extra eccicfiam, nee non impii inilla. Conf.Jer. X.II, 9. PCLXVIII, 1 1. j i.et A^o/, *S"^/iiiic,Ncc ficbcneco- hacrcrentfequentia. Propter quae ego potiushunc gpprehendo rcnlum , vt ludaeorum hoftcs Aflyrii , Babylonii, ct Romani inuitentur, ad abfumcn- dumimpios cxpopuloludaico , quippcquitnnquambruta pecorafincvliare- ligionc et timorc Dei viuebant, abdomini bcHuinisquc ciipiditatibus fq- lummodo inferuicDtcs. M I CAP- 9» IBS A I AS. CAP.LVir. CAP. LVII, ir. Qnorum priora verba Lutherustranstulit in futuro, ct CSbiyOI con- ucrtitnudcin dZ^v^jn, Mein'ft rlit icbvverde altevvege fcbvveigcti^ conucr- tenda potius: NonnCquia egoflleo, etquidem QeolJ. Luc, Eh. p. 271.) alongotcmpore,ideomenontimes? Stehef icoW, Luc. Ebr. p, iSj,]\) Jflpeil icb fcbuveige ( und nicbt alfj bald mi t der Straffe binter dir her i^m} und!tli>'^arvonfo iangerZeii her y darumfurcbtefl dumicb ntcbt^ Ycrf. 16. Verba haccfolcnnia funLhomilctisin Uftopcntccoftes, quandoexiiseli* ciuntefFufionem SpirirusS. in corda hominunir picsmotus, nouamque ▼itam in iisexcitantis, im^J(fti verfionc Lxx virali, -nvtijua, ttct^' ttty f^sAivffSTatt Yt lo. XV, 2^. ct Vulgata : namfpirittu a fatie n.ea egredieiur , etflaitu egoU* fiamy et germanicaLutheri : Dennes foil ehiGeift von mdmm Angefichtevve* ben, und if b vvUlOdem macben^ approbat.i ctram B. GlafHo Rh. S. col, 1622. etCalouio>&. /. quumtaincnidn^.inimcdicant, totaqueexegcfisfit ilUta non »««/ergebcn vv'urde^ und dteSeeUriy vltekbeicbgefbaffenbahe^ Quern fcnfum rcc^e charn ap. prchcn.d€runt port: Ai)en-trrarn lunius^ Pifc. Belgac^ Angli, Rauppius cunvForftcro* Vareniiisct Scb. Schmidius , D. Michpclij tn Not.. Bi^l. Ebr^ Vitringa^ /. itemqucKortumius, nificjuodbic tc ^-Sl^O cum vcrbo P)lIDj;t per feruiim A///»Afi? conflriKflum conftruat cum nP» bac quafi dillindHonis facie P|Tioy^ ^^DSlvO n^l *0^y vvcil/on/lihr Geifl^ dtrvonyKeirjem Angc pthti kBrnmen^vuiirdt unierdriicket T't^r /o//^;? ztt metnem Wohlgefallen {jiunt vvohigefal/igen Of^ffer ) auf meinem Altar gC" CAP. LXII, 6. ):il iDn*hK n'lh'^ r^N 'c=Dn"^3Tan Qude qurdcm ver- ba Luthcrus itadiuifit,, vtduo priora adhuc z^ A'xuoncmAtbnacbi pcrtine- ant, puhilociAw^zvr,^ duoautem rcliqua ditioni Silluki ccdant. Nee fllitcr Schmidius. Sedquae DtM per accentuf con'tunsit^interpres nefepartt / ideoconc- iurdlim ira intcrpretandafunt : Quia COIIimemoratis (pracdicatis) leho* uam, ne Ulentium (yf> , vcl.'/fv//c.v. (c:t].)vobis. Itare(flc Kortunuus; Ibr die thr des lehou^b gedencket^ fcbvveiget nichifli/le. Ft mcmbr. i* vcrfusfcc]. 7. Sh "^Cl Ijnn'h'N'V Luthcrus vtxm^ und ihr von ibm nkkifcbl)1>eiget^ necsliterKortumius, jcbvueiget nkht (iille -von ihrn^ fumentes lS , pro 13, potius vcrtendtim : Neque detis filentium , vel quietem einp. Deo, i.e. ne ccfl'ate precibus cum dcfatigire. RcdisGmc ctiam banc phrafinpathcticam, ct melioribus fcriptoribus s^^ rcccptisfimam. vrgct cl, Vitringa contra Bclgas fuos intcrprctcs t Et nejilete coram eo. GAP. LXIIF, 1.2.3.4.^. ■fi-j cn^^ND ND / nr""'»C Quis ifte vcniens ab Edom ? etc. Rcpra.lcnratur in hoc'tlieatro lacri rpiritii:> prophetico perfona Tub habitu vi* CtQ\\%rubi(uyid'i quoad vcfiimtYitum (uum^ ficut catcamii(\\xz%x\^\ix:i%) in lor-^ euliri. Qiiciequalis fit? confidenter inteirogat ecclcfia irilitans, vef nomi- ne eius ipic Icfalas more i5liorum praphctarvim , vt DanieHs ct Zacbariae , ex cuius rcfponfomagniHcofatisrclucctcharsiacrnon mere buroanus, vt ludae Mjccai>4ti^ ii.xtaprofanam Grotiimentcm, fed vcrcdiuinus, videlicet ii/(«/l fi.ie , quo de ctiam cordatiores inter interprttescbriftianos, nee n inus anti- quiores ludacos tcftc R. Abcn Efra aJ b. i nulli dubitant. Suiie£fo i git ur pro* M 3 pbe* ^4 IF<;ArAS. p . ^rrr pt)e(iae coQmto,3itc{nc cxtva couttouitiuc ulcam pofito, intjuircrciuuat in f»/f * lerUm xWv^i circa quam (xwQ outechdm ,^ quod f-'cundafii Iitcram non cITv: ^/4- demEdom*eorum y Mc\ChAliU(Orum, sziSymgogae ludaicae^ iaut fub tjrpo ^ioim^OTMm'xxi^cntttftragem boftium fcclt/fae corporalium^ cuidentcr pro- baturi) cxct/PrtiJJf/^tf iiTamediaUantcccdentiuai, quae continent illuftre va- ticinium dcingrcflu Chrifti in vrbcm Hicrofolymorumadpafnonem fatisfa- doxh m ac meritoriam in verbis : cece faint tua (faluator tuuj_) o Zion , venit^ ecce msnef eiuf cum eo , et epus ems coram ipfi^ etamplioribus apud Zacb. IK, 9. caiuscofnplemcntumojonftratcuangclifta Malthacus Cap. XXf, j^quina- fcendcndo per capp. LXII. LXI LX. et fincm c.LiX in continua feric cxbibcn- turbcneficIaChrifti Goelis fpiritualia fub tcmporibus N. T, Noaigitur vi- deo, cur ah illis Spiritus S. defccndcrct, aut relabercturadbonum aliquod ccclcHae ludaicae V. T. corporale ct particularc , per vifioriam np. Mesfuc afa Edoir.aeishoftibusciui reportatam, pracfertim quum ftragcmEdomaeorum iamfupra c. XXXIV. graphico vjuidoquc fcbcmatc delcripferit prophcta. t) Exparallciilmovifionisloanneac Apoc. XIX, i l-ij. Vbi ecPavTipBtjrug pu- gna et vidoria ilia Chriftl ad N. T. fjsedlat, et quod maxime notandum, omni* um grauiffima et fpiritualis praeccsfit curporalcm 5 quandoquidcra vf/Iu Mef' fiae in [anguine tinSl a ^xSi(ik\^\sxiX.m ^ antcquam fuos fuorumque hoftcs aggrc- dereturv. 13.20. 21. Qi^iumvcroindram3teIeraianofiilaturMc/nas/«rA^r4 vefte pojl luiUm ^ eolligit^ir, quod in pasfione ftia accrbisfiaia depugnaucrit cunfihoftibusfuisfpir'tualibus. }) Exipf^phrafpologia, quae longe eft au. guitjnr, quam vt (Irsgem corporalem defignare posfit, ct quidem ^«) Ego Turn qui loquor np1!£D de iuftitia llbi N.T. futura , (de qua prolixc ha<5lenus M'^'sGaJconcionatusfiicratinpracccdd.capp.inpr. c. LXI, 1. 2 3* [q. J i» LXII, I, I, et dequagloriantiirfidelcs vtriusqueteftamenti , quod leh&ua hleifiasfitiultitiAJtia^ coILhr. XXIII, ^. fcf XLV 24.15. LII!, r r, i. Gor, I, JO i Cor.v,:..) '^m\Tk 3"^ Magifieradfaluandum et fcruaii- dum, vi olficiirjifacerdotjlisctrcgii Conf Marth.I, 2i» (fi) Torculai' calcaui solvs et ex popvlis nvllvs erat vir (i, c. nullus homo, fiue mavfiue mulier) MECVau Qnid clarius heic dici poflct ad remoucndam op.vnemcx animislegtntiumpugnann corporalem ? Nam ^ziX^i^t Edomaeo- rum , Cbaldaeorumet ludacorunnid reueradici nequit. Nccfufficitdicerc excludifaltemcaufasrocias, non veroinllrumenca et praefidia hiiiTjana, ar- Deut XXKIl >■-?- lESATAS. /r«^/^?>i'r/'; Mcifias, ante initum vetf* f# ccrtamen, adaliquodauxiliiim inter cceljtes et terrenes, tut2c plane nullus erat auxiliator y quuryique obflupefceret ^ quodnullus ejj'et fufi(nfator(\ri\'^{o cer- taminc, derihnunterftuztetnfe'tnemh'dr.hJlenKampjf) turn duxilmm ae f./» Repraefentari Chriftum Velut ilium , qui beUum cumfpiritualibm poteftatibus imuerit^ €t plenafn de Hit! vtBonam reportautrtt^ quod tllis /ignis txplicatur^ quae alii "biBoresex hofitbur ^ magnonnrfjero et ingenti tUde fua manti concifis report Are (olent ^ quae inter efl cbUmts Vel paludamentum /»- feratorisadfperfum boftilt fangutne^ gloriofum ipfi fpediaculunt. Quid vero? fidicatur, Vaticinium noftrum /?y/?rV«w faltetn pro accommodatitio^ .: analo^ico^ ae anagogico^ quemadmodum et multi parres ftudio allcgorizandi ni- iriium indullerunt,itaque duplex fcnfusfcripturaeinferrcfurjquumtamcn non. nifi v>ius vnius loci per verba itrijiicdiatc intendatur aSpirituS»,/^/7/?//,isq;vcl^rtf- priii! veI,/f;^^«rjr«xjaJeoque nonnifi rnyfiuus^aUegpricus^emblematicusS^z^t per verba ct literamimmediate intcnditur. Si iam quacritur in noftrotextu,vter fen' fus pcrvcibact literair. {itimmcdiateintentus? Sidicitur, literalij proprinsdc cacde Idumaeorum. Ergo nonfimul poteft obtincrcwy/Z/V///. Sin hie ? Ergoct* pirabit alius lireralis.RcIinquituritaqucquod infermonc lefaiacfiguratoetem- bicmacico vniccet immediate adumbreturdeftrudiohoftiumfpirituaii urn, morsjfimiuins ? yhi ttM^ 0 flatus mortuorutn^ Vicloria.^ Col.U.j s- Exufospnmipa- tustraduxitfuHtce^ et triumpbumt de illn per feipfum, Vbi probe no- tctur nexus huius fpoiiationis et tviumphaciains cum mortc cruci« ChrifH c* dclctione chirograpfii Icg^lis et debitorunmoftroruLn v. 14. Apoc. V, 5. Ecce ! victe leo Hie detribu Itida et radix Damdtsi^t phrali ult.vid.A'*/, Set, ad lef XI, 10.) ct c. XII, 9. .Sat Anas cum angelisfutsproieBifuntin ierram^ coll, v« 7, Sic etiam fidelibus Chtiili m.einbns promittitur, cjuod fuper ^fpidemet bAJilifcum calcaturi , leonem ft draconem conctdcatttri Jint^ PI XLi,n.Q^acri$ autcm cur deftrudiorc^ni diabolici ct tencbrarum piopo- naturrubimsginepotius£/^5S\i. i?rf/7AwXVI,i9.XVll, 5.,ij5. Vndc^utemindubitato certifu. mus, cjuodChrilluspcr paflioncmct rriortem luam regnum diabolij infer- ni etpeccatidcnruxeril .'' Rcfp.eiipfa triumphantertfurr€dione,exqua Pau- Justot ponderofa fideiconfedariadctiucit i.Cor.XV. Quarcnondumfatgra- juo vidcmus caufas, illudre vaticiniumlefaiaenoilri dc Chnjio paticnte 4t tri' S^. !-\' I N um- ^ ^g lESAIAS. CAPLXIII ^'^/''^'^''^^''clercndi, quod ha(5lenus pro virilidefendere ag vltcrius coniirma- rciu mcae ipnusfidci|3s|3«'»a)0'. S. Necobll itparti ula ^D, quippe quae admeinbrum pariter pri- mum adlcikend.? dabit itrc^oiriv fpecialem, vti in m. r. gcncralem.hoc fcnfu: Sicut pecusdefcenditinvallem, ita Spirituslehouac quietc ducebat eum (verbo mj colludenteinfignificationecum T]P,2) ita, inqu3m,du- xifti populuni tuumetc. Conf. Pf. LXXX, i. GleichwiedAs Vitb {aU- tnabttch ) tnr ihal binalgehct j alfo hat der Getft des HERRB.M fie pinjft gefuhret i ia alfo bafiu dcin Vokk geUttet. Ncc alitor Kortumius, et Vitrioga. VcrC !<;. ■^C^ CD^yO i:hNa Vbivocabulumtemporis t=3*7W com- munker cum Luth«ro et Schmidio cum fequentc nomine conftruunt , rcdentm iornvjler^ afcculo eft tiomen tuum ^ undunferhrlofer ^ von hlters her i ft das dein Nabme ; ciium tamen dillindinus Tipbth,i id velit conftrudum cum prne- ccdcnre, rcdemtor nofterab aeterno, eft nomemuum^ nnfer tvviger Erlofer i(l dc in N^tbme, VcrC fp, trrb rbvp-Hh bSliJO 1J"'V1 VbiLutherl verfio, t/t;/V/f«^ ilehh wie vorhin^d.t du niche iil>t-r uns'herrfiheteft etc. cum Vulgate ct Hicrony- mo .id h. l. voci Paftbtat.re XZZH^VD plus tribuit diftin(^ionis , qnam maio- t\ Rlfbiiie ^ perq'icm vero fcruopaulilper fiftendushoc mode: SuiTlUS ( ficut ii, ^'\\\>\\^cr>\\ L'ic.h'.br. p\y^.) nunquam dominatus eflcs, wir find AlsfJcbe , uber if^ehbe du we geherrfcbet baa eft , t^nd die me nach dei" nem Nabmen genennet vvordtri* Sicetiam r«dc Pagninus , S<;h«iidiu5, Kcrtumiusjjue. it, Vitriiig3# CAP, lESAIAS. ^ CAP. LXIV, I. CAP.LXiv. TUK— nj;3n O^O O-^Ocn ^N rnp:: Lutherushacc minus ^iftindc rcddit, duabus propofitionibus in vnam contradis, vvie ein heiS W^zjfervombeffcigenFeuer verjeudet ^ potius rcddenda: Sicut CXUl'it igllis qiiisquilias, et aquam ebullire facit ignis, ')py>ie dAs Feuer Stoppttn anzundet , und das IFa/fer fedend mac he t, ( odef vom Feuer fiedct. ) Subfequitur iam aV<>^off"/C, Luthcro non attent.i, verba hacc corftruenti cum praecedentibus , n^'glcc^ta pofeflate a'ploluta %illuki et %ophp.ifuk% nnn^ CU "I"; 220 1'')^'? ^"jo^y yiinh sic, vt notum facias noiDcn tiium hoftibus tuis, a facie tua(ceuigneconfumente} gentes contremifcent. Alfo^ urn demen Nahmtn ddnen ptthden be hand zu tnachcn^ mujpndie Htjdenvor deinem{^feurtg(n) Arjgeficbtc zittern, Mctathc/isaijijuji-adlacit , bene r.nnotante Scb. Scbmidio, vt Icquens vcrfus facjliusconncdcretiir. Coi tamcn ^uod^mmodp iiied«ri pofTuot duo com- Oiata in virtutcm parcfJthefeos, ^ Veif. 5. Quoin vcrfii verba *|nSlT DT1;N minus bene duobus commatlbuf ind'jdunt , hat aueb kein Auge gtjehen, obne d'tch GOtt , was dcnengefchicht^ #^/> - ll Plfficubaccm heis pcpcrcrunt inicrprefibus veiba D -ly DHS, quae quum per ieruum 3/tfr<4««cohacrcant, nee tamcn immediate ncxu graoima* tico , led mcdianie verboaliquo , hinc vnrii varium quacfiucrunt , itavtne- nucllnfui, ncquc accc^tuationi, per omnia latisfeeerint, Luthcri verfio, Siehe ,, duziii^netiji 'cvobl ^ ddvvir filnd'tgten y undlange drinnen bliebeH^ uns i/L.i'-,^ aber devKGcb ^ebolffen^ poftulat banc acccntuum difpofitionfiin ;y^yy[ thMJ nrip t^]Dm rSJip nnN~|n Nosquidcmfimplici- ustuinLuthcro aliisquc fupplemuj vcrbum (ubftantiuum , fed alia conftru* ^ione ''jfixi in QHQ jHoncum vcrbali D^J^DH peccatis in proximo NOHJI N X iatcn- CAP.LXIVj'itcntc, fed cum rcmotiori lOHIU imuffuU, hoc fcnfu : Eccc! tU (iuile) eftcrbuiftiy quum, poftquam, pcccautrnmuSy fi vcro in illis fuifTtmus V manGflcmus , pei'petuo , tunc feruati fucrimus. Siche , du b^P [thrgezurnct^ nachdeml:>'y>ir gefimdiget bahcn ^ 'bVannwir aber in ienen ( deincn Wegen) immtr ( beft^ndig) gebliebtn^/o l)Vurd€ un$ gcholjfen feyn, Haudfccus Varcniiu poft verfionem runio Tren ellian^.n et Gallicam, Itcmque Grotius ; (tin in ipfis (^illorum viis) fuijfen,us fempcfy et'himr\o%fatiii fuijj'^t/iut^ Eandem c|uidem conftrudionem t» CH^ tccigit Liid dc Dieu , fed non eundcm fcnfurn , ini'tt ejl aeftrniiar , vt feruemur, Sicet B.itaui, ctl>.M&\ui in Oecofi, Temp. F^ T.p. pSi* ncc non D. Michae- lis in Not, Bib I Ebr. Nccab iftadeflexitKortunuus , licet dnolus modis ab accentiiar'one,. cjnaetiim huiusforctconditionis NIOHJl HSJip nrN~|n rytCJT^ll D/iy DHD Siebe f {iubi/i erziirnet vvordtniiher uns .vveil vvir davon abgeirretjindvon l^ng/l bcr ,. und vvie Jolte uus da hey geboffferi vverden J kdnnen? Aliame(]uidcm affert poft Coccelum dodlisfimus Vitringa veiTio* nem , Ecee f lUffferbuifif^ poJiquawpeeca[fet»M\ inzos (i. e.Nos maior«si]UC Ho{\.xosy longumtewpHS^ ettawtnadhucfaluifitnut. Qiinc vero i licet in ea multum fibiplaceat, obconftrudlionis^wf /&//«, etduramhcic tf/7^//<*^r«[;cr» fonac, {t{z iedori parum approbabit., ' CAP. LXV, 5. Ton ^Ja-Sy t^N? D'CV^On Dvn Vcrdovcrnacula, Ein Vokk ydias mich entruflet ^ ifi immerloor memtm dngejicbt^ heic fubdi- ftiru*^iuo niinori Thbiro maioreiB attribuit intcrpundioiiis valorem, quain ci-.is dominfv Ttphchie. Qua rationc talis foret accenfuiim confecutio Ten ■':Sl~i'y VN: D^Oy:DCrr Oyn. lamvcrdo hoc ir.odocrit ad- ornanda : Ad (J^H enim fubaudicndum eitc verfu praeccd.coll. v. 19, quiact hoc Di^ cum cmphafv reafTumtum, vt| amplius dcfcribarur, dcpendet a phrafi exp'indimantu meat,') populum illum , qui exacerbant me in fa- ciem meam jugitci\ Zu etnem fokhtn Volcky das micb immer 'vor meinem Aiogeficbt ( ungefheuet ins Angeficbte ) c ntritjlet,, CAP. LXVI, 5. nin^ "i32'» '^oti; \)fxh D^njo ob^Njtr; dd^n. i^dh Com muB iter heic peccatum ab* interprctibus in intcrpundionis diui* nac lESAIAS. ror naiK^nv^ia,, 6um verbai '^C^ \iJiJl' aihuc rapiunt ad diuonem /^/'^'-'<^» CAP-LXYft P.tfcbta{\<: piusdiftingiienf? p' ac illo/c fi tolisjefictconfecutio Dl^^HK 1*iDl< nSn"^ 'iSD*^ ^t'^ fJ'Xn 1 DDji:U ab'NJ^^adcoque dumcomungenda di- ueilunt, non rnirunn cii, quod g.criiinum fenfutti non plane aflccuti (int,''ciuem B. luclicrus iuuarc vcluitperinliatcm/ ikd apparebit (khoiia) cum gaudio veftrOj quum ifli(ffatrcsimpii) pudefient. Quae con fiifio per 7ravoAf.?f/ai' Hicrololymitanam in v, feq. 6. vlterius expli- catur, Vt ita territorium vliimum fiftatveiba confolatoria prophttac ad pi* OS, vcrbumque Dcifcuerentesludacos, Quaeconrolatio porro in vcrfibus 7. 8 9 dcdueitur per agijrcg2tionecngcntiuu:adeos, in locum ludaeorum rC" ieflorum* VerH g. •r.nK Dvs -^la nbr—DK inn CT^n Vk hrfr^n Senfus didindicrpauloctclarimbiccft. NuiTt dolore partus affl- citur(tota) terra in die vno? iiuni nafcuntur (tot) gentes vna vice? Kan y)l)oh/etK(^g^^rjzes^LaridafifeiJ9en J^gditGeburtbi-Wibcn hugch? knH vvobl auf ctmKnhl p> 'vtcl Vokk gchohrcn 'wercien? Thvr^'^ ;r'':D~'nN X^'i. niht-'CIDa Atoui parturiuic fimut etiam pepe- . ntZionfiliosfuOS(rc»fwo/^;?;y)flrf,quod rubintelligendum,vtpotcinquo ncr. vus a'g'imenti conhilit.) Nun hat docb la Zwn mit dtn IVtben aucb ZtU g/eicb gsbobrentbre (^vicle^ Kinder {auf eine Ze'u,) Huius rei N J " lucu- 101 lESAIA?: CAP,LXVI. li^'culentum cominciuahuiu habcmus in Ad, Apolt. lupriniis in concionc Pcirina, Vcrf. ly. (rins) *in.s nr\N mj;^n^Ss ca^lniocni t=D'''tynpn]2n Misfis aliorum variiscxplicationibns, nivcriuiimplicationibus, clige- mu$ fi npliciorem , ac vtrique leilioni in Ctith et Kri cou^oxtmoxtvs\y videli- cet: Qui fepraeparantCf confccrant) ct le purificant (luftrant) adhor- tos, {{acta hottotum. zum Garden- Fffi) iequentes vnam(np. \:iB2 a»i' mam^xA namquc nomcn vtriuS'quc eft generis zo[\. Luc. tbr, p. iri^-^ti H^Uiri Arc^ /IT, <•/ J?". />. 73.ccuducemetantiftiiem , ad cuius pracfcripta tultus rationcm componunt} iniis (^hortis. ) Proftat in b. l. Difp, geminaM^lhtc^h, Grabncri et M. I. F. Wichmanshaufcn He factis ludacorum ^eregrino in hortU ruufa^is^Widilf, 17IP, baltita^ Verf. ig. Etinhocvltimo loco Icfaianovalideturbantur«tconfunduntur turn figna accentiininhcrmcneutica , conftrucntesverbum HNS, immo Lutherus et* iaai ^UpT {^^\xo Merca notaturn, antecedenter, qtuim deberent confc- quenter, et iamin repetita maiorCiS'4^(f/?M///^«cprimam propofitionem tcr- ininafc; turn ipfavociim ftrudturact forma. Id vcro potisHmuminde, quod ad pronomcn ''DJS, abfolutc fine verbocollocatum, idooeum quaefiuerunt vcibum. LuLlien vcrfio, denn icb will kommen'und famni ten ihre Wercke und Gf^./»c^-?«. f//:. huncvocumpofitumdefider.1t 'pn^^J^P y3pS N^ ''D-NI '\i^ Dn^n3v£?nOV Kortumli vero , dennichl/int ^ zu dem alle ihre IVtt'm tkeuniGe.i^ncken h(immen^\i\iV\czz'^T\^'^'^y::> '>Vn 1Mb~"*)tyN ''DJNI Bn''r^J2U5nC\ B. Carpzouius in Concjef.p, ^\l»et Bibl^ P/tru.p, 1068. ap* prabjtaeprius verfioni Lutheri fupcraddit banc conftrunor defpoafationum tu>trumy i^cnn fit, ac bonit.is adolcfccntuic ttmcame cxbibita: amor, quo te in dcfponfationc tui complexus fum, Qaem f€^]uitur B. \it\^\\iiinConc. ier.fup, h. I. Nee fta- ftim ifta acceptio pasdua mcnti !e«5toris vd auditoris illnhjtur. Ncceommode quadrat ad r.qucntia , impri nisverf.j. Proindc its fimplicitcr vertcndum : Ichgedemke dir an die Gutc(vy>iedufogut und bitbfch gewefen^zoW^ lef. XL, 6.) detner lugend^ imd an die ( aufnchtige^ kerzluhe) Lifbe bey dei*ier Vertobung ,quum np.focdus tecym.ad montctn Sinai fancircm,ct in po- pulunrjpcculiieltgcrena, rciliujcxponentc Scbnjidio h. I. Conf. Exod. XIX, y.6.8. HoClI, 17 XI, I. Padufmrfofetftfolgeteftetc.sik<\\xi\.\iii. Vcrf. 20. Luthcrus poflLxxct Vulgatum, deicrta Wttv^primae p*rfoH4e^ conucrtit illainin fecund tm cuin* paragogico, coll. Luc, Eh. p l%6,ti fradioncm iugi griUiofam in rejr.t^jriam^ qu alii c. V, 5. cui vcro conucrfioni obfht vcl folum oSiyS. Vertcndum itpque : Qiium a longo tempore (x/(?rZrpHu5 feruiam, tcb >i>/7/ nicbf mehrfo dtenen , und em ScUtte feyn ^ Ic. ncquehominibus ncquediis alie- T.^Vdefenfu a'ls ; vcl (I'cundum aUcram Icdio.ncm TISJ/S non ampiius tranfibo, icb ^^^^^x^is^m^'^^^^^^'^^^^^^^f^^^^^ fc.atcetinanditis tuis ad d«oialicnos. f.iii. * * CAP. lEREMTAS 10^ CAP. ill, 6, CAP. HI. Inhacvcrfus pcricopc nimiaeinterpriCiandillcentiae incJulfit B. Luthc- ras, ita ^verfio giui excufariv'tx posfit ^ annot?nte heicSeb. Schmidio, quae vero adliteram ebrseamh m. rcvocatur: EtvidebamcgO , (cum rcfpedu • adpraecedens N")riT vel :nN*inj^ ^//o^z;?.!/*/'^/ praciuricarrix (ororeiiis luda) ita vt propter omnescauias, quibtisadulteratacftauerfa Ifi'ael , di- miierim eam,et dederim libellum repudii eius illi. Vndich fahe es, fodajs tch umalier derer lirfacben wtllen ^ njvodurch die abtrunnige jfrae/ Ehfbrncb getriebcn^ fe l;>er^4)jp.n habe ^ tind tbr ihren Schctde- Brief J {deribrgeboret^ undden fielder ditmt ^ quam Ciriphafin vult^^- xum^ gegebcn, Verf. M. Etha-'c verba l.uthcrus paulo libcrius transtulit, und will euch bolen^ d^ftinereitteganze Sttadt.undzvv^enfiin ganz Land fithren folleti \ praeterue. dlagenina pracpofirionc P,^t jnuc^a .ellipfi vcrbi ducere^ refragante etiant •ccentuatione, quae fic depofccret franspofitionem acccmus maioris Rl>hi.:e in ©DrN 1 et minoris Geref/bi in ll^VD , adeoquc menscius euangelica de re- coilcdionclfraelis inter gentesdifpcifi ad regnum Tpiritualc Mesfiac, acclipicnj illas vrbei ttfamdias cum K, Kimchio non dc ludauii ^{^6 gentiMtu , hcic non intendituret probatur. Literamtiobismerito prcmcntibus , €t fuinani VOS vnum ex vrbc , ctduoscxfamilia, atridettr.aglicu/nd. Beckio /. <•. ^, 516./"*?. cxpofuioB. Frilchniuibii iri(s///y7, dc ran (peranda Arcae foed^refliiw tione Car^ 2, §. 5. er D, Michaelisin Not. Btbi Ebr,4db.l, ncc non B. litigii \x\conuI r.jup.hU. dcpaacitatecxludarij refratSlariisinccclcfiau] chriftianam ^iflamcndorum , coll. Ier.1,9. X,72 Rom. IX, 2719. et Xl, 5* De fenfu phrafeos incmbri prioris 033 'Tl^JQ ^idc fis Not, Seljn £/^ ad El/r. jp, 6 1 . f ♦ fin, Verf. IS". -.'"IJnc^D fJDDm ^:!^^33 riD^'i): Nccmlnusin his multuma litera detlcxit vernacuia Luihcii, utnn dar.,uf vvir urn verliffjen ^ d.u ift uns izi mul jcb^nde ^ und desvvirtihs trefteifn ^ des njiijj'envvirunf izt fbd* men , quae quomodo excufaripos/itl vix videt Scb. Schraidius b. I. n'tfi quod bo" O num icx; lEREMIAS. CAP. IV rum fenfumt amen fac tat \ quum taroen lateralis vcrfio fponte ct emphatice fit flucns: iacemus('vtfupprevn colLPf. XXXVIIUO i^ opprobrio noftro, ec Operit nos ignominia noftra. W^tr liegen (ganz darniedtr) tn unfe' rer Schande^ imd tinfer Scbmacb loerdeckt unr^ dafs iruir tms vor Scbam nichi ofent/icbjeben laJftn^zoW, Pf. XLIV» 1 6. ct E^r. Etym,f, \%y CAP. IV, 15. Vbi vnummcmbrumex altero fupplcndum eft, in priori ^b'le^um fine tdfui accufatitttii^'i^^ in poller) ori;'//^/d'(^///?^ Sip > re«ftc obfcruantc Schmi- dio, vtfenfus hie cmerggt: Nam voxindicat ?«/^.v/V4/4/ vituibrum leroboami^in Dane et BethelcpofitorumjColl. 1. Reg. Xll, 29. jo. incuiiis iniqultatis idololatri- caecom'i>unionem vcncrattribusIuv].i,adeoque vox irtiusiniquitatisadhuc (li- cet iam diu ioca ifta idololatrica per zclum lofiae deftrudla fucrint 2. Reg* XXIII, 17. i9,)adDcumclamabatdcvindia3. Sumitur ita tc pS pro tni" qu'uate idololatr'tae f prorfus vt in vcrf pracced. ct alias , adeoquc non (ignifi- catheic»»(?/<7?/jwaJucntantis hoftis, ficuti accepit Luthcrus, Hulfemannii*, Ittigius,ctalii Ifta cnimetcaufa huiusaduentus, deque inverfufcq qucm- , . que ctiam Dens vuJt intimori ^f»/;t'«/ circa ludaeam 5 vt etiis innotefcat iu- * * ftitia Dei vindicatrix. Cctcrum male Lutherus verba verfus 16. initialia J'l^iS "\l'*3Tn adpraecedcntia retulit, nz^zGio Scph p/tfuk ^ ct praefixo Tin IZZZ^lih, icaqueexobiedVo fecit fubie^Sum ct cxin-:pcratiuo praetcritum hac vcrfione : wie die Hey den riibmen. VerC ijr. ^N^wfonumtiibae ^tyss^ TVD'^T; audisanimamea. Symbolum c- nim ^Hi^wtD repraefcntat vnam ledioncm marginalcm TVCti), ct alteram cum ^ paragogico ^'^yoty coll. Luc, Ebr.p. zg6. ct Hillcri Arc, K, et K. p, 380- 3 87. f^ 3 17. adcoqiie i:\ifecunda perfond F, non tertia , in qua quidcm ver- tit Schmidius (at radius xnverf Blbl, fcruat idam) cum Vule. lAithero , aliis* que, confufa cum forma participialif.cum ^ paragog. TJVCly coll, Luc. Lbr* /♦ loi^t 1 87}ncc/>/'/'»4 S, vt Grotius. Vcrf. 29. nu^p nori\ ^'13 SVpo Notamu$ faitcm hacc verba propter IF.REMTAS. 107 S.-^b. Sch;ii»duj>ji, <^oiin Ccww.-o /. ex tora.a partjctpiali PDIT fabricaiiit CAP* V. nom^n Cibrtanriuum, cjuafi legiiTot T^thi hafi.t ^ ct bine ;}^^^r5 w<«/7/««^A?/^/ D^ir_f5£\ ethinnieniei y vcl iamm.ine hinnientes. c fn» feq.coll.^^^f. £K/?. 407. r .//7. Gcrn ♦ Siewiebetn/choft von f rub an , X'X'/^ ^/> vollen (Vvobigefiuerten") Hsugfle, Vt i ta tcr 1 1 u m comparationisadiiltcroriiracum equis bcnepaftis incle4ue iafciuientibus , dit der Hjberjlichtt fitaptiuj imo etpiinius, dicatique.cjuod adulteros acftus libi* idinisfcmpcrpungatatquccxagitct, vta temporsmatiitinoiii feram vsqueno- ^cm occafioni cxplcndi ciu$ inhient. Luth^rus equidcm litcram t« PC^O noncxprcffii, fed promeliorcanalogialiberius reddere voluit, rftUpge^ aJ- coquc qua rem etfenfum muico vtique cll melior vcrfioncifta Franckidna,«x praclcOionibus Daflioiiianis haulla, vvie dis Hengfle ^ die ge f utter t find in 4er Friibjiunde. Impingerc namquchancin ipfatn intcrpuodiopcm textus cbraci » quam tamcn Dn. Franckius alias magnoperccommendarcac vcrfiont Lutheri opponer«folct, iamnotauit B, Beckius/.f./. jip. quod ncir.pc^ fi 19 y~-''f*'!St!JQ ad fj^iriAtionefn pcrtincrct, talis tuiTi acccntuum forct fequela : Vn D^D^D n^JT?0 CZD*C1D Ccterum Wmbolnra textualc q"'21^q jnlinuat duasicdioncs , vnam marginilcm in P«W P^J^^D, alteram in H i/wV tUyadcoquc ex naiura reUiorum cxirtimo potius cum Se!\(3 A P. VI. Schmidio, cjuoii Zicn zom'^zitXwx pucllae p^ifia^ritiae y cuae dicatiir TV'Z haOitaniibCAulif , rniH, ctperadditum ri-^wJ-Xn flatus eius pic nius defcri- batur, quod habitet in csulis bona cum pace etlccuritatc, vt delicate et in vo-y^ 8. dcfcofti luptatibus viucrc pollit, Germanice reddas, etne Jicbere und frolic be ^^^^^^0%. em- ScbMrin, P^''^^'"" VerCig. ^^■P^""lf ;t=DD~nti;S"-nS r^lS? '•ym Haut probamus fentcntlam inter- 1?? ^^^ prctumcoiiiinuntm bchmidio not»)taiTi et adoptatam , quacm his verbis di- >\\i { vcrlum a ger/ti/i [upponit at4i^uoriunj lui/dicu.w, itavt rnV rcene^ kut ^^a- X^v in Ca'iptmaeoettu J fraeii^ f, eoKgreg^ith populi Dei \oczim. C^-arquarn nonmemini, abfolutc et s^oxf^di it3 infcripturisnuncupari , etjudaei in- terpretcs eo ipfo (uam innatain produnt afrogantiam, quafi fua gens Tola mcreatur falutari coetusbcneordinatusctfanj^us. Nccprobamus interpre- tationcm Schmidianam: ef cogr/ofce codtu (^Ifrael} cumiif^ ijui inter eas (gcntcs) ///»/, vtpotcquae vcre impeditiusfluit, propter verbum adiuum <■«• gnojcere,(\\o cafu accufatiuo ct obic' iy-^i pt:; inn'^ 'QK'y\ r>V3N tzr^b iV>y3"\ Q^Vtra intcrpundio horum verbornm fit rediior, Jlane tiiy Lxx, Lu« thcri, Munftcri, Caftellionis, Pagnini cum Ar. Mont. Arglorum? et cor- rutnt in iifpaires (t fi/ii pariter, {vna^ zicinus et prgximm {amicus , Joeius) O J eius no TKREMTA5, CAP. VI. nuipc*ibunt. Daranjichbeyde Vatcr und Kinder mil emandcr (lojfcn^ undein IslacL'bar mii de^ and.rn umkommsn folfen. An hacc Viiigati , TremcUii, Gallica, Bdgica, Schmidiana? EtruentiniU {'tnquaecfftndeKi^ patres etfilii fi'nul^ viriniu et proximu^ , er peribani'^, Rcfp. Vtraque redlc fc habct. Ilia vi fymboli textualis T13S^^ fequitur iedion.Tn fernndurr lifc- ras ct confequenter has d ftinftioniinn notulas T^IISN tIID'3 lb^-1 tTOS"* IVII R'^' '^'"in*' 'CZS'ijai. Hacc alteram fcc.vocalcs =l"]ry\ ct hinc illani acccntuum confecutionem in textu fignaram. Ergo hacc illi non itafimplicitcr piaefcrridcbebata Reinbcckio in Dt^^r, Ace, f. 451, De ift© fymbolo videfisHilieri \rc.K.et K,p.(^^,et ^C], Vcrf. 27. *^!inO "r^D yt^r^^ jina Liuhcrus voccm vltimam "^y^O conftruxitcum propiorc vt praedicatum popiili , icb babe dich zum Scbmel- zer oefezet unter mein yoUk-^das jo hart ifl^ Aft non tantnrri contra c.f, 1 %. (el ctinterpuniSlioniscbracac rationcm,qnae turn talis fuiflct '»Cy3 "|*hr^- j^n3 '^!i30. Devocabulo autcm prime pn3, quod rffccntiorcs pleriquc trans- icx\z\n2\\Jir\t fpecuUm '^f:\ fpecuUiorem , quo magis perpcndo vcrbi fequcn- tis 'vnlS ftgnifacatun^ proprium probate^ explorare^ acvfum mctaphori- QWXv:probareinJiarconfl.4iorit4urifahi^ coll, c. IX, d.Zach» XIII, 9. earnquc metaphoramin noftro texru vltcrius cum ctnphafi dcduftam , eo magis pro- pcndoinp.irtc$Lutheri,Lxx, Vulgali, Calouii , aliorumquc transferentium yrobatorenjy Schwelzer. Vcrto itaquc: PFobatOrem pofui te in populo meoinvrbemunita (abaducrfariistuis inexpugnabili, co]l.c.cif.I,»S,Vbi pracalioium copula 1 rnalopraefixum cornTnodius3 juxta aliudfacilc fubjudi- cndum")v^ rognofi'isT'ZrO') et probes eorumriuendi rationerHyn\%vc\ conformis (it tn3 \Zvhljpi^i probantiCprob4fffriyJ:i^covTiChr\[\:o{UCXXV]Uy l6.etr, pctr.iI,4.}"i"^S"^/' '^^ Lif/idesvivof addomum [pir'ttu.ilemyArari et .iptari fi* nam ? 0. c. Petri et Eph.IV, ii.)numci\iCGxplumbaeiar^eaforeprobatopoiTmt fieri arftcntum probum, necnc? Verf. 28. Vbi vocabula hll-l H^HO ad Icqncntia rapult Liithcrus, potcflitc i^/^^w.tc^i infupcrhabita, perqaamvcro diltindius ira etFercnda , ch.djbs et ferrurn (i. e. dari et intradibiles ) funt , qmnes till hornines pcrduifjiun Jttnt, $rznndEtfen findjie^ al/e hochfl-verderbtt Uuie ^ vd die €S alUfdr yerdvrbeu h^bcrif Coiit". !«!'♦ 1,4. CAP, lEREMIAS. Itl CAP. Vn, 4. ' CAP.viL Hcic finale rtSii Tcrupulura aliqucm iniicit , quomoJo Hcxtre cxpli- candum fit? Luthcrus rcdd'itvt a(tig(lrr'iffen wo He , fo iibelwirdcs tms ntcbt gcben ( fupr. c. V, 12.3 "^Vir mac ben bey ibw durch imferfleifiges Tewpclgehen m. d Opf^ fernalles "^l^teder gut. then ^vte unfre heutige Heuchel-urjd liJauU Chrlftcn an dcm oftre opera to bar^gcn hleibcit , und mtyncn , damtt fey alles'blyoblundausgcmacht ^ imilbngcJi Vt>erde a COtt mit thnen fo ge^ naunkbtnehmen i undJicbalfociKtnfaircbenGOtteif/b'dden^ demur alleinfromm , gerccbt^ gutigund barmberzig, abernkht eyfrig und gerecht fey:^ der d^s Bofe b^Jfe undftrajfe , lam confequitur iudicium pro- ph«ta5, dafsibralfo {immerbmjicber , ohnc recbte JBuJJ'e un^ Atvderwng 4ts Ill lETvEMIAS, CAP. VWdes Herzens^ trctbet alle folcbs Greuel. Conf.inli^nu locus Eccl. IV, i7» Ecci* IV, 17. Sie haben kein rccbies {got cliches) Erkdnntnifi (von ih^en Opftm^bcfiei^fi- gen ft i h auch deflhigen mcb/)V^ mtr?y4 auf d.fsfie imtncrhm Boles thtin, S\^,inh,UNQt. Sel, Verf.ll, '»n"^N"^ T\:ir\ *^D3>< tZD5 Onac verba Del LmhcruscfFert, Sic he I ichfebe esljVobl ^ male negleda licic particuh cmphatica ct concesfiua qS- Alii putant,circ locutionem concifam.ita ex fcnfa int-grandam : etiaw egoecce ii/y/rc.quidmihi ficienltimii'.* Aft omnium pp. imafisuulque fimplicilTima drocmphaii loci eft vcrfio Schmidiana*. Hitlier ihr Aenn tlltcbs auch daf'ur anjehcfi^ und aIs tine Mordtr-Grube von meinen A^gdi. hte verwerffcn^ coll. v, 14. ly. 4. Reg. IX, 7, Verf. 2 1. "^^3 wDNl Cuius phr^feos «^f^^5/ Hincetinrcq verf 22- negatiuum K/ non//i^/tf/«/^accipJendiJtncft, fed r<;w^jr.r/rcuracodcm et Flacio P. IL cUu.tr. ^. §, f.^. Z75. h. i. m. Ac bplocauftis ct facnficiis ciusmodi, quajia vosniihi offertis fine contritioncet fide, i.e. de nudacarne , qf. dckdlarcr dc- uorandiscarnibus: numcarnibusopusbabeo^ Verf. 25. 1^1 tDT^n jCy Aducrtens beic B. Luthcrns prins hcmiftichium in« completum noluitilludciim Lxx, Vulgaro, Munftero, aliisquc,adeo nude ac incomplete fecundumdiftinfliQBern cbraca ij exprimere, fed maluit, fenfui compietiori fubferuiens, verba totius vcrfi uli in vnam.conftrudionem redi- gcreopr ) pleonalUciin nhtl^NT h. m. la ^ vondem F.tgeany da iih curt Vater am EgyptenUndgefubret habe , bis auf die fen Tug , babe iibftets zu eucb geftnd.tlle meine Kn-cbie die Prnpheren, ilium feqiiuti funt Vatablus et An« gli. Quum a»iftud infenfu depcndeit a praecedvntibns, ac tcmpus pertina- cisinobcJientiae psr eiusmodi diftraiiioneni sfnphaticc defcribat, faluo fie ti 1 q^qXo ^wct copuitndi ^ hincfaciLMnedianteparticuiaconncxiuact rciati- ua, e/^uideWi pleaius cflFormari poterit. CAP, lERFMIAS. II) CAP. VIII, 13. CAP.vm. bjlfe f dji (uLi ihnen gcnoromen vvcrden ^ hcic congruit cum verfion i^aj..i.i- ni , cum me^e^Kimclui et Abarh^aaelis, nifi quod tDl"l2y^ verterit per /'^asfizenWirh}ernochUj7gey(c,\n agris et villis nolhis , hoitium djreprionibus ac trucidationibus expodtis. .congregate vos et veniamus in vrbes munitionis, et ibiin filcn- 'tio linem noftrum expedtemus,, Ufi uns zufammen in dtefeften Stadtejliehen J u»d a/Ida mder Stille unfers Endet ervvarfen: (Sic fi. gnificationes vcrbi OOI filere ^ exfpetlare ^ €xfcind't y in quibus interpretcs diffident, aptccombiiiantur, ad raagis «xhauriendum fenfum) nam IcbouA I>etif nvfterexfciditnof^et poraitirnosaijkisfelits, coll. c. IX, I4. aXIII, j 5. Dcnnder HERRunferGOTThacuns docb das Garaus zngedacht^ und uns einen todt lichen und bittern G alien- Tr^tnck Zugebracbt , (jui.ipeccaui- nnii gr,iui{erinDominumlehffua.v.%).^X^^t(\B.VC^^CtV}i\(A dodloribiis noftris v, ic, iaftatam coll, V.I I ) etiamnonefi: bonum, exfpeaaretQm^xis fanatio- nis,ecce etiam eft terror. Hoffcnanf Fnedenifl auch nicbt gut , bojfen Aiifbcfflre Zttten , Jiehe aiicb das macbt 4ng(i und Zagen, Vcrf. \%. r'^^n >:h 'hv pJ; \n*>^3D Refocillatiomeacft (fc. ex confidcratione ii ftlflimac Deiirae V. 19. etmalitiae inc0<^bilis atquc intolera- hiiispopulic. IX, 1,) iuxta moerorem, apud me corde meo exidcnrc languido.propter triftiirmiain p^ipuii mci captiuitatem v. ip) bey mttner Bc- tr'ubmfs^ und Iflfenn mem Her z {offc€rs)in meittem Leibe kramk ift, P iiber 1 14 lEREMIAS. CAP IX. {ii^^*' ^^^ mtferAbten ZuftAndmemes VoUh) trboletcL mUb y)Vtfd(:r[aH der qerechteflen Sac be undGericbten mei77es GOttes , bey der ubermAcb^ Un Bopbeit der Folcks,) Conf» Scb. Schraidius bj^ CAP. IX, 2. 'iilBp3i iusphrafeosiatis beneexpreflit verfioLucheri , Sie [ib'iejjen rnit tbreti Zun* geneitei Lugen^ Aft accurattasliccramprcflitScb.'nidius, obfcruans, vtri- uscjuemcmbri cundefncflefcnfutri c more fcripturae f. furiilituclinem quoquc eandem,- at cum pfudentium vocum permutstfonc. Non enimdici: Lin- 5,gua cornm ell arcus,ct mcndacmm eft arcus.fed linguam fuam intendunt. ,^CtarGUSeorumcftmendacium. Intelligitar lingua msndaXjCt mcnda. 3,c5uit> cum lingua fumitur, quum fine lingua ronpcffit commode dici arcusr. 3,fcd telumpotiu$.(add.ety4^/V/^/'/;v, 7. )Gcrnianus fie commode redder. ^poflTct ; Stefpanncn ibre Zttngen ^ unddas verlogne Maulifi ihr Bogen* Verf. 4. nsh3 niyn PraueagerelaborantadlasritudincmYsque,/^/^/^ fenjichi recbtfutcrJ)ycrdenBbfeszu tbun {unddie Hoiie zh verdtemn^ quemadmodum i!li viri Sodcniitici 1N7^ de/atigairanrur inuenlre cjliurn pit Lsth'tj Gen. XIX, II. DurHque nequilfimi homines prae dcfatigationc non poflant fwmperomnem fuam K^quitigmcxferere , ac finclbofacpcftuflrantur, idee Luthcrusgcnium iftorum graphics cxprclnt vcrfione hac paraphraflica: undifi ibnen leid^ dafsjie es nicktHrger m/icbeH kormcft. Vtinam omncs piiDeumquetimentesid boni dijcerent a malis hifcc, vt tantopcrc tflmqne indefefl'o molimine in ftadio ct ftudio virtutum viaque coekfti defudcnt 5 (quantoptrcillimanibuspcdibusquecbnixclaborant, vt orcum dcmcrenntur. Vcif. 6. :«'CV-f^2 ''J20 rhv^ -\^N--^D Namqiiomodofaciam dliter propter faciem (j\uy^jrdudi6{\\\zhypQcriticam) filiae populi mei? Denn '^Vie kan icb anders tbun , in At)fthuy3g odet von 'vvcgen der Tocb' ttrtneinesVolcks ? fci!. quam vt conflatoris hftar probem earn in fornac« tribuiationumgrauiffimsrum, vtfcoriae hypocrifcos ct impictatisdctegsntur acconfumantur. Vocula "^^l^ fiogularcm hcicpraefe fcrtcmphafin, quam i\ nude vertas, propter y [vv^t^eny cum Dn» Franckio, d:nn vviefollicb tbun we* IE REM I AS. iif gender To^htermtinfs Volcks ? non tantum non (tnfui fatisfit , fed ctlam omnis CAP, Xf« vccullas ^Ikifionis ad Hliam perit. QuamB* I-u-therus iudiciofiiisattendens fo* lum praefixum D fu^ifit caufaltter , et VD pioprie de e?:ierna/vecie et /^^^itf fucata , (imulaia , h'nc lubnsra ipfi zi\ concinna haec paraphrcfis; Detm ')i>ynisfo/iichfoKft thun , Ip't'ei/Jich n, cin Vokk (jrIs erne b'iibfibe Jgfr^ Toihter ) fo Zicrct {undjchdn loon auffengUiJftt t't'te femes Silber^ 'uv'tll furfromm w/d ehriich angtfthenjtyn^Jo k^xntch vvohl anders nhht^ ais- ihr durcb li'Va'keresfcbmeizcn undleuterri in dcm of'n desehnds zcigen^ njVAse'fgentluhanibr [ey? excpll. ni.pra.cccd.ctlupr,c, VI, 27. 29. 30. ct I«f. I, x<^^ vJd, etiani cl. Bcckius /. c, p. ^ijg- CAP. XI, 15. V?i]5*-ity:s> c=3^hnn 'nncrcr? rT^yvv ^.ir^a,:: nn^b no Tantae interprctibui non luffufac hufTent tcncbrae , ncc tantus indjs ^iflcnfus, fiadiuccm Jitcracprcde inecfTifl^ent, ncqnc tc *'^"*"1^'7 diletlomeo Acpopulo Indaico inteliexiflent. Quo iure enim is a Domino Deo falutari mc- ichamr di/f^uf eiusy qui cum malitiofc dcferueraU totusc[u? fccleribus etido- lolatriacimmcrfuserat , adeo vtctiam prophciac iupplicem proeo, vtpote jam pocnisiuftillimi* deuoto, interccflioncin intcrdiccrct Doininus. Hinc aiiicum Luthcro ingl. marg»/V^»/Vtfaccipiunt, coll. Matth. XXVI, 50 XXII, I z. Maiori fane iure ipfcFiliiis Dei audit ITT ddetiict e'tm , 0 nya^Ttiiiii* »^ conf. Dcut. XXXIir, 12. lef, V, 1. £t vtrobicjue Not. ScL)^\\. i, 5, quemrcdiushcicviderunt Diod^tus, ct Scb. Scbmidjus /?. /, ita vt Deus Pater dccoheicloqoatur: Quiddiledo meo ampliuseftin domo mea? durn faciuntilludjillud np.grande Icelus(coiI./:«r.£Z'r./. 28 r. <:./;?.) ipiict^ iamprincipes,(t3rn pol-tici quam cccleriaftici » vt camcs fandlae ( fmgula. ris colle^/7adforrram plTT c.IX, 2. vtcarnemfancflnm rranfirefaciant, auferant, non repugno , pcrindc enim hcicerir.) ate ''Icrufaicm ad aras idololatricas verf. i j) Germ, ^<^S h^t nun nocb tnein Geliehter in meinem Haufe ? da aucb die Groffenfo grojfc Scbandtbat begeben , dafs das beilige {Opfftr) F/tifcb mufs 'i>'i}eg-' gchen J)OK d/r ( Urufalem , Za den Altar en des Bials , undmttbm vveg" gehendas durcb Jelbiges fcbdn vorgebildete Ferfobnungs-Bluf und Tod lie lEREMIAS. CAP.XIL ^^^ Mesftae , metres Sohner y und alfo nut demfelbcn a/le GcrechtiQ^ke/ty Vergtbting derSunden^ Ltben ur,d Seeligkeit Und dannehhero hat memSohnnkhtsmehrinmeinemHaufe^ Snhfcquituriam membiumal- terumficbcnccohaerenj: vSyn |M ''Dr\JJ"\ *>D quodque dum ptr- petras illam ( nni^JX hiccnim infinitiuusgerundicirccns,//^/f»rt'^ns "INnp nor—n:!^. Heic vox nSiO dublac eft 'in- tcrprctationis. Lntherus in translatione fua, und fibrien Zetter uber dicb^ accepit earn adkjerbialiter^/tf«^, vr idem fit ac/'^f««'^?.7/«^^, quod Pifcator ha- h&i tnitvoUerYiabU^ p"^i2 ex lef. LVIII, i. lam vero clamor iftiusmodi mil volhm H^lfe Gttrr\iir\% z\xA\teir)Zetter Ctfcbrey f ccumcntem cius cxpo- nitBeckius/. f./*. J56. putattjiiefanercci locum parallelum c. IV, ^. At fi in- ter noftcum etilhim paraHclKnnimcfle <'ebercr, etiam vi iftius idiotifmi in noftro talis fuiflct pofitus I'^HK IN^D ^N"^]? ihmant ^ impltnt (i e« flene coil, Luc. Ebr. p.. 39^ ) pdji re. Nee tauet ex opinionceius- acfentu.uioy ficjuidcm NID cum vcrbo 'iK'p fi, conftrucndum cflct , in HDi 1' L-3Ji non poncndusfuifletrubordinatus lipbcbjcm'moT lbbir^{zA AibnacbiTCxmaiot Sakepbgadol^ difterminansfuhiedum a praedicato. Fruftra Froinde ei fuc- curritur per infertum/V^;/£'^ (idque)//e«r. Eiusdem iortis dcberct effe ac- ccntuatio prainterpretamcnto Franckiano , Jieruffen b'tnter d'tr zujammen d* megrofj} Men^fy fumtoiniolenterTft; k'iD fubftantiuc pro wjft/r/VH^/W, ac fi diceretur N'bO'. Tametfi ct hoc'^runquam vfurpetur abfolute y fcdfemper r<>»/?r//if7f cunraliofubftantiuoy vt lef. XXXI, 4. tlZ^'^ly'l "^.Dpteniiudopa- ftorum. Nulla expofitio accentuationi eft conformior, quam"^ Schmidiana : ctianiilli clamant port te, pleniisefl, culusnp.tcn^pus occidtndi venlt impIetumqueelK Gtxvi\. Er ifl zeittg.. Sic ler. IVy 11. D'^C'^ nSd pUntu ^/fr«% h. e.qui iam impleuit dies fuos. Confirmatur ilia ex cap. praeced, Xr» 19. vbl fangiiinariae popularium prophctae cogitaiiones exprimuntur: perdjmui Arborem cumfrutlitfuo (co!L Deut, XX, 1 9,) et exjcindanitis eum (le- rcmiam) ex terra viuentium , vt noynen eius non cemrremoyetur ampLitu , coJJ^ v.ir. Praetcrcaillud rcpetitum DCrT'DJ! non eft fine cmphafi, Luthero non attentum, (J. d. Aucbd'te yU'vekhedtcbammei[lenlieb€n^vveU tbi lEREMIAS. 117 the €S am bejlen tml dir meintn^ und dcin Heil fuchen folten^ ia ebeft^^^* ^** diejtndy^ die dtcb ammdfttn hajfcn ^ unddirnacbdemLiben [lehen, ^"^' ^"' VerH 15. 'hv'p nS iSm DoIoreraegritudineafFedifunt, (bonacfpe fnen;is) tfr/^«»tf»(eftcllpn^ 1) nihil profccerunt. Sie babenjicbgekrmi- cket/^ficbTjiele fcbmef zliche Sorgen ^ M'iihe uudKummer gemacht^ uher der H'>ffnnng s'merguten Erndie tmdglucklicben Jusfcbhges) unddocb habcn fie riicbts ausgeruhtet* Pro 1 ,nO praet, Ntph coll. Am, VI, C* ver- bi nVn^ Liitherus malcfubflituitaliampundationem ^'^H^, vt^xtpr^eteri- turn Ka/fQyi hT}2, hinctranstulit, vndwas fie gevvi»f}enyet quod haerediiant^ GAP. Xni, 21. Quae verba communiter cum Luthcro ita conftruunt, ac fi extre- mavocabuia caufam finalem rcddant, mediawte H, ad prius ctiam adfci- fcendo, ct copula 1 adpoftcrius, hoc fenfu J quum ^ quoniam^ru dandp. aos aduerftu te , vt t^tuiducei ^ et in capur^ Denndu haft He [o gtvvobnei wider dicb ^ d'tfsfie FHrfienundHdupterfeynvvoUen, Qua vcro rationcln "]'*'?>? re- i\\\nti\.\'i Sakephk.iton. Aliter pcccat eonftrudlioA'ri'/. /tT^/. /« Not. per cjuem plus diftinguitt/zV^r//// Merca ipfo Thbiro » vt : Tu ipfa enim adjt4efeci[li eos^ {c, Bahyloiuos t cC[ej'uper te diuet in caput. Itafinein DHIK exigereturi'-«- ^f/'//;t-//i'».Iam vcroquumi(rudhabcar7r^Af^.;f fubordinatum minorem Tthir, e hocp/V^rrV/wduntaxat rubdiftinguentcm.innuitur,ncquein ifto,nec]7 in hoc, fed in dominocorum maiorc 7//>^fi^/» Jcmum fiftendumcfie conlhudionim, adeoque ita vcrfionem formandam : quuiTX tU docueris COS aduerius te , principes np. (Chald?eos) incaput. Germ. Dadu{durch deinetible Re- gierurig coll. v. 21. z%. if^fte^die Furften nemiich^ {in Bab€l)baft angefub- ret wider dicbfelb/lyZH berrfcben {tiber dicb und deine ben lube Heerde coll. v» 20.) CAP. XV, g. In c]uibus verbis Luthsrus cum Chaldaeo, Ben Mcicch, Miuiftero.Ya* tablo , Ifid, , Clario , Caltalione^ Grotio, Hulf^manoo, Ittigio, et Schmi- P 5 dio tTj TER^MIAS. CAPiXV, Ji.), voces lin3 tZ!!DN~'?y imucsm cond^uxit, kh will fil/er Me A-Zucerder iungen Mannjch.ffft kommen lajftn eintn pfenbarlichen Verde>ber\ cjiuim ta- mca ab inuiceru pcraccentum r^A;>«;M fint fjeprar-c, Deindc lo D"//«x, dcfcrta He fignificatione eius pto- prin, hcicfanccmphatica, vtporequac defcribit tcmpus inopinati adticntus et deuaftationts. Nam mcridies non crat tcopas be'landi ob nimium aeRum in iftisregionibus. Strat.igc na autem crat,fi id ficreuvid.de Achab. I. Rcg» XX, 16. add.Icr.VI, 4. bene-^nnotante ScfinnidiO/^^6./. Vcrfio itaquellegi* timahicccrit: AdducaiTQ illis (ie. in damnum corum coll. £«r.£^r. / 37^0 fupermatrem, (np. metropolm lerufakmum) elciflum iuuenem, va- ftaturum in meridic. Icb will ihnev. (zu ihrem Ungliick ) iiber die Mut- ter ( die Haupt'Stadt lerufalcm ) kommen UJfcn einen auservveblten Held^ emen l^ervvuftemn Mitt age [dafiefichs Am 7>l)enigften verjehen) Seqnitur membrum vitimum : r^lSnSl Ty CZHr.S 'H'^'^V '•H^S^ quodquantascruccs fixcritinterpretibus propter vnicum '^^V ^ vix dici pot- eft. Vidcrunt namquefignificatum famofiorcm I'rZ'Af » ni velis vocum for* miset fyntaxi vim inferrccum Luthcro , non quadrare. Quid enim eflet, edderefactam vrbcmfuper lerufcbalem ? Et fi vcl maxime run:iferi$ Hierofolymx pro incolis eius , ctz/r^^w pro mocnibusct aedifirijs , tamcn ncc dum adcft conuenicntia vocabuloriim , enfetqiic fimul o?-i^fl» ^j/rffOf. Nulln,fateor, niaiorconucnientiaapparctiquaTi in interprctatione Lud,dc Dicu perfr«a4- tum y cxeoIJufione alias familiari fiiiae Chaldacacciim matre Ebraca pcrniU'^ tantis ebraeum ST in V.vt'^'^y fit pro 1*K, vndcplur* DTK ex ^"ISC, prac • fertim quum et ipfa nnatcr aemulatione filiac ex eodem thenna'p ociies v- furpct "^y bdfiis y annotante Mafora ad Mich.V, \\^s\^,Lux Child. p. 3. f.yfw, atquc mos V. li.erlob. XXXVIf, ;j. verbum chaldacum H'T'l? fuum faciat, vt ita integer fcnfus fit : et cadcrc faciam fuper earn repetente cruciatum ▼e»r.9.dcfen-etteiTores. Und vvill nber /ie\pl'6zUcb fallen la[fen Angfl und fa fhrafroi schrecken, n^Cu; Nil VerSii. Eft haccrerponno Oc» conlolatoria ad qucrclasicrcnua • decontemtufuo et malcdiftionibuspopuli . qi/as pracnunciationi calamitat.im grauiflimarurn in priaais fuper Uturai«;mintcrf«rit,v. 10. Non autem UaccofatiocUumtiianda, aut lEREMIAS. 11^ autitadisiungcndj , vt ui hem. itichio priori fiat apoftrophe tantuni ad pro- ^APtXV phetam, in pofttriori veroad populum ludaicum , ficuticuni Kimchio Icn- tiuntR.'.ippius et Scb. Schniuiius^fj'/j, /. eoqiic pa«5loomnem toJli ^ifficulta- tem. Veriim minimc toll! exiltimcm, Fractertjusmenim quod diuerfaifta apoftrophc in vno vet Hci !o fit dura , rliancnte codcch ofationis hsbitu , fub- Jnniiitrcpetitum Sw^CZZ^^^i ad idem iilud fubic<3:um rcfpicere, ad ^'^ii^\% D^NDTN *|3 ''riyjaD verta- tur \\o^\\\iQT ^incurrere ficiam tn te ipfurr. hoJIem^coW.lz'i, LIII. 6.Sii]uidem inua" J^o ho/ii/iici\\air\,ipiurn/ei9fptiriKforeufiiiet an^r/iiae^ Ciaccaui^a ipfius. Melius proindecam phraHn in ienfum bonuni accepit,ac promislioniscoritiauafior.em animaduertit B.Luthcrus^tametri in hoc non probandus, quod contra proprium €t natiuum eiu"; vfum stxitixi-^undwiUeuch zu H'ulffe kommenini(\i in hoc, tjuod a^Nn'riN conrtmdum peraccentus cum vcrbo "^fU^JiSn indieio parikr nftae Accufaiiai et el^itlii riN.conflruxerit ciifn tempore malt et .7rigujliae^ m der Nothu Angjl timer d(n Feinden.%\ztmm in^S non recjuircretur rz^xsTipbchae fubordinatus dux RthU^ fed abfolutior dominus SiikepLkJtoni neq; in hoc^quod vtrumque vcrfus mcrDbrutn dc/^iT^/z/^expofueritjindu^us vcrbo '^r^*"i^,quod tjomirj/t liter cum. Buxtorffio /«/i'.v, aliisqueacccpit pro ^I'^'^KtlJ, quodpraecef- fitinvcrf. 9, N impiicitequiefccntCjCeu occurrit, i.Chr.XII, ? 8 coll, I^f.E^n ^. 23, o^yi bincvertit , icbvvuleuef etlicbe ubrighhalten ^ 'S\^*^% deKenef foil Xiviedervz'ohl gebetj ^ ad iit. rdiquiae tu.ie cwintinbfinuM. Cui vcrofuppo* (itioni valide rcfragatur non n-.odo puf!€liim Cbirek ante affixutn ?| , quod turn ^t\iz:tlQiiQ S(bvai vcl, fi hoc ftatiicr'-t.ur nrutatum ob acccnturri, S^^*?/; fed eti^m verfus 9",vbi /-^//^///wpopuli (ex vrbclernfalcnf cxpiignataciub r«gcZc« dckiacfFug;entibns) praediciturw^/^w, C^p- tru<^J^^3tio infuga, Vtctianiioi* - i>letum oil) in nonroautcm/J»n Hicvcrfusacfcqucntcsij. l?ohidas' mtttern'acbtliche {Bubjlo/'Afcbe') EifenundStabl zerbrecben ? (^der Bahylonifcben Mackt vvieder/leben}^ Lutherus fcnfu contrario, licet pro fua mcnte bono, transtulit : Metnejl du nubt^daf^ etvvan ein Eifenfi) yVtel^ cbes konte da( Etfen und Erzvon Adirternacht zerfcbl.i^fn'^, Latinc ad liceratxs: /^'^"- I^- p.xiO. -pTOh -"h (T-g-l) Y^'l "^^^l phbNT '-|"^im iNiiDJ Cuius loci fenfumabinterprctibiisnimisyexatufii absque vlla vcxatfo- ne iam occuparunt et dempnltrarunj duo celcberrimi excgecac , videlicet Scb» Svhmidius, qua quidcm fcopum et pargphrafin in Comrr.ent. b. /. nee non Carpzouius accuratius paulo \v\pec, Difp. i» bj,quaebi Toi. Dij'pp, Acad.efi XllL eftque genuinus et indubius hie; Si inuentafuerint(praefto fwcrint coll. Deut. XXI, 17, in poftcrtiin ) verba (^mandata cuiuscunquc generisb tua, VtCOmedamea, vr 1 (vt ") fit pro 7t:7N. vtfacpc alias, col I. Z;«r.£^r./^. i7i.erEccl, VI, u. D^yn qnoi travfefii ) quaccomedcredebeo, (coll. •/."'. /■/'"./. ,<;o. p) tuam fiat verbum tuum (vnumquodque verborum lUOrum,^)i-optcr plur.ilem akerius k<5lionis^ mihi(^nt»n auiplius in vppro- ttnum I lEREMIAS* iiF ^m/wctw4/?^i/57/£?A7/rw,fcd)ingaudiumetIaetitiam(coll dcfynonymia hac CAP XV emphat. Icr.XXnj}.XXXV,io.LI,3.ii.Icr.VlI,34XVI,9.XXV,io.XXXlII,ii.) cordis niei (per promtum obfecjuium ct conuerfionem popuii, ct hinc aiier- fionemomniammaloruti).) Gcrmanice; Wenn/icbiyveiter) deine IVor^ te(HnS^efebie) finden ^ die ich foil einn(:hmen^{tmd dem Volcke ver- "' kundigen^ro lafsdlsdenndein (gepredigies) Wort mir vverdeh {nicht ferner zur Schmacb j Spott undFluch , fondern ) zur Freude und W^onne meinesHerzens, Petit itaqueprophcta fibia Deo meliora in officio fata, fclicioreinpra:.dicationisfuaceffcdumaccu€ntum. Et phrafisfi mueniantur virbt tua ad c')>yisdrn4um idem dicit cum ilia c., I, 9« et Icl. LI, 16. q. d. Wenn es dir , 0 Jcboua^ 0 GOtt der Heerfibarerj^lteiter gef^llen mocbte^ dtcbmemes Ditnftes zu gebrattcben ^ und deine Worte tn meinen hlimd zulegen^ acbfogieb^ dafsicb folcben mit freudigern Atiftbun meines "Munde s ^und mil gr'ojj^ rm Nachdruck und Segen , bey erfolgter Bujfe und BcJJerungdemcs i^olcks^ aticb folgltcb Abvvendungder angedreuetcn Scra-ffen^yyerkimdigenmogey zudeines eigenen Nabmenfj ah tiVonaLh UbgeHennetbm [dcin Dtenerundi'ropbetebeijp imdbm)Rubm u. Ehre, OiAt.ot\ pcracccntum P.;/r/^/jita coniungii, vt talis intcrpundio locum non habe « at, qualisinorationcccnditionaliintcrantectdensct confcc]uensrcquiritur,M qnimidemum per accentumi'.»^'<'/'/'*///;/^;// dem, nonvt pro arbitrioct fine iuflTu mcofacUs;>» fed nenfcrmonis Jgit&TijTi aclcgitimacconfequentiae. Si namque Deus conuertiet loqui faceretleremi- am ad popului) , tumiamrcapf»?eflet cius prophcta ct internuncins. E. non dicendum cfTet, minifler et prophetametu erit (. manebis, Etpotiusfaoc ipfo animus prophctacfulpenfus cum quadam ironia rclinqucretur, num miniftc- fteriociusamplius vti vcHctDeus? Proiftoigitur fenfu aptius quis ct clarius cloqucretur ; vvenn icb vvillvv'te^crdemVolckepredigen lajfen.fofoltefi du rr.ein frediger feyn y undalfo kein ander ^ t^vizm vvenn ich die h zic. Quare ita ma- limvcrterei" Si conucrtis quos conuerti te iubeo , porro niiniftrabis jnihi, coM Eh'.Etyy^. p. ^y^ fin. Germ. Wenndu btkebreft {mit gleicber Trette , Fletp tmd Sorgfalt zu bekebrcn/ucbefl ) 'vveiche icb dtcb bekeb' renbetjfe^ fo(oUdufnein?redtgerbleiben. Verbum Dity in Ka/ faepe ctiamfignificationem habere trar.fitiuam^ et praefixum 1 vim relaciui "^tiJN fatis conftat. vid. dehoc Luc. Ebr. f/, ij\^ Dcphrafi feq. Si eduxcris pretio- •% fum A vili vid. in Ebr^ Etym, p. no. CAP. XVII, I. rivaj hv iJvi vv-bv DrT>-ic4)Aov,m€dium cius re6lc intcrfccatS^^f/Z^^.^/ow. Deindeprius hv minus apte ^muixxi penes ^ apud ^ qiioniamluciconftant cx ipfis arboribus viridibus. Ac membrum Silluki , quod repetitione vcrbi SdD oratotia,€;t participiopract.palT. vcrbi y«/« complendum, faabctlcad Q^ X prius 114 lEREMIAS. CAP.XVII P'^*^svt^(?wfr4/y>ie?nandetjngedencket) filiorumeorum, (np. Bdaiiv MolecboibhtoTum y coll. c. VII, ji. XIX, 5. et XXXII, 35] altarium eo-« rura, etiam lucoram eorum, vnacum (coll, Gen. XUX, t6. Exec- Xn.8'9. XXXV, 22. Num. IX, n: l.Saoi.XIV,^^. coll.cum Dcut.XII,25. vbicum D;/ pcrmutatur. Lcu.XXIIf, ig. 2o.;arboribusviridibus: ^uem' admodumy inquam, r^r(?r^^r fadVorum fupercoUibusaltis. lam confc- y»3« cjuitur poenainzrr/. g.quam Dens per .ipoltrophen pathcticcm intimat f<;/- lilitaWWs alris ^ nefanda idotolatria contamin,/tis, cjuos generaliori vocabulo appellat T\TVZ ^l^lHo montaniim in agro! 0 dti Gchirge im GefildtX opes tuas omnesque thefauros tuos in praedam dabo: etiam ■}*'hC3 excelia tua m pr.udam daboy propter pcccatuin in omnibus terminis tuisexiftcns, f. fadlum,coIl,c.XV, i ^ Itanatuialisverborun^ fi- tusctllradurafcruatur. Vt adeo non fjt ncctflum, vocabuluni "J^riCD eX'- celft ruay\oUi\tttU3\\c^xia^ inithim vcrfjs cum Luthero, et conlcquentec elhpfif} prscnxi ZI (htucre ante "^■^"n, et copulac T in mU?D Qyid enim *ramil arius, quam in fcrmonc concifociidionem al'quam vci €X praccedenti- bu5 , vcl fubrcquentibus ad maius iirdS^ repctcrc. Vcrf 4. i'^"] '-]nSr:o '•]3') nnDCTDI EtintermifTionemfaciesCcelliibis, cum reip. ad Dcut. XV, i] 3. Exod. XXIII, n. coll. Leu. XXVI, 54. ^5 ) etiamquoadtc(lud,i) abhaereditatetua, vt fcilicet non cogatur tibi fc- dem et hjbitationem dare, llnd ftlt feyren ( Erlafs-lAbre haben) aucb T/vas dkh hetrifft^ljon de'mem Erhe etc. Vbi tantum notandum cum Schmidio, quod 3 in "j^l \\tfpecificatiuum^ Vcrf. 9. Nin Ti;3S1 S:20 nSn D|?y Fraudulentum eft cor prae omni re, et dclpcrate morbidum eft. Es id das Herz ein uberaus be- trHgikbes{dArauf7nAnmcbtgeWtfsfuJfenkan.,(ioVi.\^{. XL, 4.) und 'ver'zvveifeh holes {zoW. c.XXX, 12.J5. vbiLuthcrusoptiraccmphalinhuiur vocabuli^xprelTit.) />/^JtitarcdlcSchmidius. Vcrf iz* lEREMIAS. lij Verf. 12. CAP. XVII. n:«JnpD mpp pTr?N"lD CI'^C llbD ND3 Hicvcrfus cmphatice intcrfccat praedicatum ctfubicdum, hoc fcufu: Thl'Onus gloriae, (hro* vus altitudinisab initio, talis, inquam, eft locus fandaarii noftri. Aber dte StUdte ttnfers Heiltgthumi i[l dcr Jhron gottiicber Ehre ^ ^'%hrlcun terra haber^itinddaberftfter^ Tbrofi^llezeit {l^cnAnfaTigber) gtbliehn.fcriberttur v. Li)therus praedicatum mutiiatjdum primam cius partem "033 NOD lubicfto E^r- ^^y^* pcrcpexcfinapponit. p. 223. VerC f^. \^r\H rtyiO; ^nSfJ^— nS =»;(NT, Verba haec, quae intcrpretum ingeniavaldc iK'^Nn vrftrunt^ v'ttamcn noti nimium qo$ fejiinare (lucrinf, quaequcrilhintfjri:/"^//o«fwprophctac ad fcrmonejn empsiilarum anteccdcn- tcm,mcnti fu.ie et connexioni propius rcddi cxiftimem cumSthmidio et CcckiO /^.,^.578 Atqiiinon feftinaui, praecipitaui me (afFedu tlmoris vcl odii etc.) quo minus efTcmpaftor((lcenim rdoluendum in r.Vl n^nO coll, Luc, hbr.p.i%<) )pofT re, Gerrr . Kufi ^hcr babe icb micb ia nkbt 'ubcri'tlet^ ( im redcn undprfd!gfn^ d/ifs icb nicht ein Htrte undLebrer tn deiner Nacb-^ fijlgebattefeyn m'ogtn. {D^Jsicb nkbt demen IVorten gsnau 'Ware . nacbgckommen^ odcr daPon algevvkbeHv^are ^ fondernicb babe alles gepredigetuor deimm Angejicbte , vt fe exponit in mcmbro vlt.) Hubui o- thnirio tt proiuii vtrbi-m non mtum^ f-)p Q^^i £3^,0 ^^n;:v-'p^< p^^"? ;iib'r •^n^i? niso ::Ty^n Verillimunn cfliudiciiim B. Scb. Schmidii dc verfionc huiusloci gcr- manieaLutheri, (^\\o\ omnibm vcrfiombui et interpretationilfui ^ ab ipfo ad- du(^ls, mt'iorem (enfumfecerlt , qui ad litcram ebraea-n fi rcftringatur , ita fluerct: Num dimittitur (coll Exod.XXIII,5. Icr.XLIX,25.np.tam cito) alapidibusCfingiilariscollcfiiuus) inagris(cumcllipfifaetapiaefixi 3, qua tcrminationemvid. z«^. £^r.,/?.i4 5./S) nixLibani? num auelluntur, ex- ftirpantur(tam cito)aquaeperegrinaefrigidae(^np, c niuectpluuiis cna- tae} afluentis? Praetixum enin; p pro acquipolientia membrorum heic rcpctendum eft. Nam D'>hnJ refpondct t« ^I'O. Germ. Wird'blyohl der Seine e Lib anon 5 {Jo bald) Vljegge/affen ton den Steinen aufdem Fe/" de? Jt^ird wohl das Regen-und Schnee-lFaJfer {fo bald) vveggerijff^en {undverfchlnngen) von den Flujfen ? (oder "perfcbeuft 'pvobl folcbes fb baldlsfon den FluJJen ?^ CAP. XXII, 6. ppbn tysi •»'? nrjN n^S;j,i Gilead tu cris mihi, prae- ftantia Libani , {tu mibieris,) Dufilft mtr fejn Gtlead^die Hobeit Libanons. i, e.magnificeexftrudb e$ partimnobiliiri.nis quercubusexcelebri Gilcade, (in qua crat regnum Bafchan ) partim felcdisfimis ccdris ex fummitatc Libani aU latis.coll. v.zo.et 7.14.1V. i3. bene interpretantcSclimidio^, /. Lutheri verfio cum vulg3ti latina , Gilead^ dubifi mir das H^uptim Lib anon y malediftinxit vocem Sy/3 per fcruum /W(!'r<'4coniun<5Jam , quae poftularetineodominuni Sakephgadol. Nee fcnfut efticcnmodus, Non enim loquitur Dcus dc Gi- Icadc, feddomofeu palatio regioj ncque Gilead etl caput Libani* CAP. XXIII, %6. 27. D'^s'»n:n nSa ^jn '^f\D-^iy Quousque iri"' mV;? (fchoc eorumdiccrc, ctmcumtolcrarc?) num eft in corde prophetarum ho- rum 1 TEREMTAS 117 rum?etc. Vers 27. D*>!3TUnr! Num COgitant (priori phrafi empbaticc ct CAP.XXllI, cxcgetice reafilimta} obliu fci fdcere populum ry.eum vomen ^rieurfi? Qtxmt ctXXV* W'le iiWge foil's l^Vahren ? {fo/c h ihrf^gcn und mein dulden}) gedencken dehndtcjc Prophet en^ dteetc.txrfi-^^gedencken^pigekb^ die fe^ mein Votik (ganz und gar^ Vergejfcn zu mac ben memes Nahmensl Hoc inodo hiduG vcrficuiicohacrent, ceu redeetiam conftruxeriuit Scb. Schnni- diuset Lud, de Dieu)&. /, At Luthcrus mutuum iftum rcfpedum non adco ' clarcac didindc exj-'reifit , non attenta ciiam Ima^iH T» ^TiOT"^)} abfolute politi , tiXMnterrogatitiO \n ^'^H negicdo. Verf. 3p, Ntyj ClDns? "^n^^;:"! ^'lir\ |DS Vbl Luthcrnsu)ncglexlt parti- culam caufalcfn* (Q} |Acccntui Sakephkaton in ''JwH non fuam dedit Ivva- fnv hciccommaticam, argiimentoctiam^^^i et feq. copuUe ^. (y) Pro T£) Si/;/>; legit U)iS/'«,cum alia infupcr forma "^rNlyri , fecutus et hcic Vulga- tum, Hincvcrtit: Siehefovviilichtuchbinvvegntbmen, Rcdliusvina S,«- kepkk/tionif attendit Schmidius , infimiilqoe f /////fwaliquam np. C^D'' vV con* travos ^ quaemaximcprobabilisfitex V.30. ^i. U» Ac proinde verfio crit tali«: Propterea ecce ego f r<7 rUf lebouae , propterea CCCecgO d'co^ quod vos obliuioni penitus traditurus fim. et in fine v. 40. dicitur, oppro' i/rium et ignominiaeorum Ilon obliuioni tradetur. CAP. XXV, 14. Verba haccpractcr fas interprctcs intricarunt, quae accentuurr mini- fteriofunt plana accxpcdita, hocfenfu: Namferuis vtentareis,etiam eis, (coll, Luc. Ebr.p, 371.) gciitcs magnae,etiam reges magni. Confirnnatur quoqucctiam hicfenfusex c. XXVIf, 7, exacSe parallcio. Lutheri veifioni, und fiejolUn etufh dienen , obfteghich g^ cjfe VoU ker vndgrojfe Y^'dnigffind^ ob- ftattumncgiedus voculac Ci3, quum vcrbtm 12V cum Sconftru^un^, con ,!<«; lEREMUS. CS^'^^^^i\cndiC3iferuire.tiit'/ii^ h^ feruiltter traclire ^ (eruo vti altquo y Leibeigen XXX, i.dreny ceuLuthenisoptimcredldiditc. XXXIV, q. 105 turn accenruatio, quae pro ilia aliterdifponidcbuiiret» ac in nOn"~CZDi poniKxmaior S^*-^/?^.*- ton, in tali confccutionc D^in CD^^^J ncH-^Da 03-1-1::^ O 3'^hm t^D''3 /D1 Non igitur video, quomodo ex fcntcntia cl, Becki* l^c.p.^gi. interpuoftiotcxtualis fnucat vcrnaciihe verfioni magis, quam Pi- featorianac, quae eum noftra coincidit, praefertim collato accentuationis fiarallelifj'no /. I Iiidaci non nifi vnus fub vno rege fuerint populuT-t adeoqucinfclicinioliminerubornaturveraaculaeLuthcfi. CAP. XXIX, 3. Vox nb3I3 iuxta difpofitioncm acccntuuni non eft terminus dd quern legatorum regis Hiskiac , cconftru<5lionc Liitheri, quippc qui iam fatis in- ^\ZZ\.\i%z^stK\:i\%^\Nebucadnezaremregefn Babelis^ fed cpiftolae ad Icrcmiam iniflas. Aliasin mini -jbo nonponendusfuillct J/z-fri/^/^tfiubordinatut Rbbia , fed tcrritorialis Sakepbkaton. CAP. XXX, 21. jl^ TSJ5:? V^^'^pni Et acccdere faciam eum, ct accedct iugitcr ad me. Quae verba Dei cum fequentlbus refertScb.Schmidius ad lacobum , quern Dens per Cbriftum fibi in ecckfiA appropinquauefit. Aft; quum vtrumque verbumftridiori fcnfuadraccrdotalc munus fpcdot, Num. XVI, 5. Ezech, XLIV, 15. fcq. coll. v.i^« X L, 46. XLV, 4. XLU,!?. XL!ll, 19. Exod. XiX, 12. Ebr. V, 1. et ftridlisfimo ad fammum facerdotcm , Leu. XVI,2. hincd^* ipfofaccrdoteMcjlla melius accepit lac. Altingiuj Tom, f^, opp. Hcpe, in, Difert, FL tb. yj.feqq. et Hept. 11^. dijjert. VI, th.^y. et torn. II. p', Ifr. f, lll./eq. nccnonlo. d^ Oatrcinios in dijje^-t . ad b. l.qtiae prima eji in BibLBrew. HtJl.Pbil,Tb.el.i.fjfc,\, itemque c noftris Ofiandcr, Calouius, Ittigius ad b.l, Maius/wOtff.>« Temp.V T,p, 1013 Mcsfias namque vtmagnificus laco* hf^ etdorninatoreius^ e medio eiusexiiurufy eoli. Deut. XVIII, i 5. ig. loh. IV, 22. cftpricnariumfubicAum, in qucm paritcr pielioce lure quadrant fequen- tu lEREMlAS. 129 th if^cpartKo^Tsca '.l^'lTiN 3ny nT"'N'in "'D ''D Namquisvlluseft^AP. XXX, alius,quifpopondit animam fuam(tanquam fponfoTfmclioris teftamcnti Ebr. Vir, 11.) ad accedendum ad me? Itacjue .officium Chriili mediato- riiim .ctintcrccsliohcic yiuide adumbratur. CAP. XXXI, ^. t'^NTsi;'^ 'I5j''-linh "|T7n HarmoniaemcmbrorumctacccntuatloTii roagis fauet ifta conftrudio Vulgaci, Luthcri, aliorumqiie, quae voc«m bsitSJ- iizxtnominatiuum^ dumiretadquietem fuam Ifrael, quamrfc cufatiuum in appofitionc , y tpotepro quo potius ct ccrti us requircretur acccn* t\x\imTiphcbaeciMercaetxiiQs^oii\tio» Vt ita to //r^^/cxponat, quis fit ille populufjfUperJicf a gUdio Aflyriorum, fimulquc in hoc .vlt« m, connotetur tcmpus , <\\xoinuenerit gratiam in ocuiis Dei , quo np, il>at ad quietemfuamt terrain Canaan, camquc iam fuam vi promisfionum diuinarum , itaqu« ytrobique ynum.fit fubiedum. .P AP. XXXIII, i£ n:]:5l!ll n'jn"^ nb"'K-^P'^~"'nt£;N nn VbiLutheruscum Vulgato pro pronomine fcm, IT? rubftituit mafc. 17, et vocabimt evm, ufid man vvird ibn nennen^ Aft rciftiusomnino absque villus mutationis aut Corruptionis vmbra pro tcnorc literae redditur: Ethoceft, quodpro* ac-clamabit, praedicabit C fc. Wip cUm^m^ praedUans, vel imperfo- l\d\'\ttTproclamubiear ^ praedicAbitur^ qoW.Luc. El/r.p.^ll,) ei (ludae ct Ic" rufalcm:) lehoiia ell luftitia noftra. VzdJasifis^ das man thr zu- ruff en oder frcdtgen wird^ der HERR {MesftAs^ ift unfere Gerecb' tigkeit. Sicinlocoparalleloc. XXIII, 5. EthoCerit nomencius, quod vv»rr proclamabit , pracdicabit, Ichoua eft iuftitianoftra. conf. i. Cor.I» ' ' ^' 30. Icf, XLV, 24, Qua rationc manet *? datiui^ quocum -, fimulque ca(k accufatiu0 y etalibi vcrbun\ N"^p infigniHcationc/'y(9^//?»7^»^i// , accUman' di conftruitur. vid. Icr.XXXI V, g. 17. i^. hid. VI, 24. (ct ad h. L Not. Sel.pA 1 5. 12^.1x5.) XXI, ij. Leu. XXV, 10. Dc cetcroquumiaman piiflima com- mcntatioDum ct vindiciarum mcflls in h. /. iiluftrcm proftet, nos nihil amplius addimus,ncadumagamus. Vidcri pofTunt contra ludaeos practer Helui* R * ci Ijo lEREK^IAS/ CAP' XL.^** ^^<'"'^* ^^^- f-^" iO. jitjq. 's^- H}* fzardi ivrler.jus anttq. luA 'cum explicit. Chnftinn. in b, I. Frifchmuthi Jitp. in i?,/. Haucmannus inderiregeieitchte. a. p. 46^-476. D.ijfouti Difp, J, et II. de Rabbinifmo Fbihlo^iae S. ancilUnte ^ in ^.nicin'io ler. XXI lly 5. it 6. M, Chr. Bcncd* Michaelis dijp.de Nominihus Cbr'tjiiex antiq. lud. §.6''i2. et Cafp. a Liiicri dif- fer t.'^.Fbilol. tb. I, AbcatitacjucR.GaonSaadias, cjuiinhocilluftri Mcf- fue novnine fa/Uciam diuijionif, comfnittlt., quem ctiam ab ipfo contribule P.. Aben-Efca ex acccntibus erroris conuidum dcdiraus, in praef., Lu^c. Ace, Abcat R. Abarbanclcumcontorta fua conftrndioncctcllipfi inorationc fim* plici et plana , quando in comm\ ad ler. XXllI. verba v. 6, ita exponit ; Et bgt {Ccgermeniufium cxv, 5.) eritnomeneiuSiquefocabiteumDominusDcuf ex* grcituum^ qui e(l iaftitia nojira. Contra Papiftas cumprimis Hundlaeutn yu\.G\&i^nPbilol,S. col. ij6, Hottingcri Tbef, PbiUp^ lyi* Contra QiO* tiutn Calouius B^ I. vtrobique* CAP. XL, ^. S'!U)'*~N7 13*liyi Paucaquidcm verba, at multae obfcurltat'is. tu« tlierustranstuHt, denn viieiter binaur vvird kein ^iederkebren feyn.^ q.d. lati* Iie,w4w ampUui ille ("populus csptiuus,) non reuertttur^ non erit reuerjio illitir^ rp. ad tcrram fcdcmque patriain. Pro qua translationc Dri. Franckiiis ebraci idiomatis cxprcsfioremcommcndauithanc, oder^ -vteiler (der Gedaiia) nocb vicbt vviederzurUck komrrjen ,fo magft du kebren zu Sedali.i etc. Afl: quis non videt^ huncfenrum non elTc yrt^cv n^ "nds-ni ttirohoxni a^iov'^ Fecit cum f>Unsciutper/onriTfiCuh'K^\}m , qua de inantccedd. nccvola ncquc vcdigium. Concinnior ert relatio Sclimidiana ad /dcuw pJaccntcm , itaque mclior efl: con* liexionis ratio, practerqiiam quod lion placet 0^13110/*^/;/^/ inflilo hiftori- Cotnpraeterittdm., quodftnondumreuerfiis tfi ^ et dufovtiquc tropo, ceu re- £le lam monet Bcckius/. c.p,^'.^,dic:iiQr iocurreuertif pro incoits in eum re* uerfif* Melius quadrabit in /i)ftf7» ^^gn\9i<:at.'\o conutrteridi, Conuerti x\:ivn» que potcft/(7r«/aliquis bonus inmalunrs, ctrurfusmalus inbonum, lasi/^* luiy c\\ul/0KUf etre^fi^ eS'cpoterat Icremiae, vt forte duice foluw patrin , per innafioncs et vaftationes Chaidaeorum ctnuerfus erat in detcriorem , adeoquc Noiufaradan exciperc potcrat : Etfiadhuc ille (locus, qui tibi forte placet) non (t3m cito) conuei'tetur, da aher derfeiiige C beliebige Ort ) noch V cht (f) balde) vr>irdvviedsr in beffern Stand kommen , fo wends dub litbcr SLuGedAlU, CAP. I ^ fEJ:EMTAS. rjf m ' ' ' ' ' 'm-: -^ \ '— CA P. XL VI, j8. cap.xlvi. rXq'^ D-^q "^rjr:a\ D^nna mq^S -^D Vbilueherusver. ta ^i^^ CID'^jS perreruura A/crrl)ieder Carmel ara Meer tfi. Schmidiana vocuin dilpofitio, quae compsrattonis xttS^og-iv ineipit in D'^3 , poflulat iLornc scccntnum difpofj- tioncm rKin-^ CD-iD ^b-^DDI 'jDnPa "iUrO ''t: Sicu^ Tbabor inter montesctficui Carmely it a in mare dejcendet (fc Pharao.) Cbaldaeusau" tcm interprcs, cum eoque Rafchlus, dnohtriv oidiuntur ifi voce vitima '3S1D'', cllipfiadiutam, h. r. ^^emadmodum verum ejl . quod Tbabor Jld- biliimefiinmontibui^ et ft»omCirmelad vnAre ^T^^^TS *^TV^ ip fie veniet spnfraato eitts; y^\ c^Dnsto Sv niH i;3in HPVnON3 JD Sicvereveniet verbum hoc fuper Acgyptum. Quae conilrud'O rcquirit hos accentus : Ki::'^ "O^Z hD^^DD^ CZ:i-|n3 nrZinD "^b. Allam af- i 5 > ; ' i icrt cxpofitioncm R. lofcph Kimchi apud filium Dauidem , vna cum varia el- lipfiin v^oTcta-Uy ct totaVi djo^oa-e^i, h.m. Sicuti Tbabar inter monter a/^ propriaiuf eft adexpandenduir. ihiretia^ advenand^s /tues , coll. HoC V, r^ ficvenabuntureoi'* etfic[ttiUgnaCarrnsU4educiintperm4re^ fie ducent eotin capt'^uitaiem^ Quern fcquitur qua m.vlt* Glasfms Rh. S. col. ^62. vt fit mets* nymiacontinentUprdcdntento f C^rmel mens pro arboribus eius, Trcmclli-" us par iter cciroSoiriv fubaudit: qitamuifytTh-tbor inmontes j etvt C^armeliir^ ware procedit y {tamenhaer fuiura funt.) Nos iuxta normam accentuariarn (implicitcritareddirnus: quodfi fueritficut Thabor inter montes , ta« menficut Carmelin mare venict. q. d, quam cxcclfum fucrit regnum, quan:^ pa^entiaet gloria Pharaonis , tatu profunda erit hunniliatio eius ♦ vel verbis Schmidii ; quar*^ atttafuit Ph.irao in tbrono regnijui , Vt cum aliismon" tibiu rbaboretCarmclcempararipotfterit', t/fm a/te infra tbronum fuitm deii' lietur ^ vt qu^fiin profundum wurit defcendijjs videatur, Vt ita per montes Carmetzt Tbabor infinuetur non tantum regni Aegyptii excclicntia et opu- ientia, fed et per C^rw^/fimul pcricuiofttas , proximusque intcritus. Car* wel cnim licet monrofus, infimulquc fertiiisfimuseffct tradus, tamcnma- ricratfinitimus, aquocratp^nculuoi, ncq«andoab«ius facuitia ct crebris inundationibus obrueretur, R I CAP. Mi lEREMIAS. I EM I, CAP.LU C A P/^I, 55: ' Vbi Lutherusvltima verba cuqi^^prioribus comb.nauit, er verderbet ft* m'tt foUhen gro£en Gejcb/ey und (^iimmel^ mctu ^o»/r/»<^iVZ/<>»/x cuiusdam, apparentis licet, fi litcra nude ita'ciFerrctur cum Pjfcatore, undvvird aus ihr vertilgen dds grojje Geiborj' - tdndd^s Geraufcheih^erStimrrevvirderbahen, Vttamcn ctliterae ct fenfui fat'ufiat vcrtendum : et perdct ex ea vocem magnam ('astitiaecttriumphorum, das Grofs/prechen uud Bralerej)- - Ctdabitur (fiet magna cataftiophe;ftrepitUS(vaftation:$et ciulationis ma- gnac) voxeorum. Germ. uKdvvirdj)on ibr abthun das grojje (Ju- bel-) Gefcbrey^ fo dafs fokbes 'zu einem {Kiag-) Getiimmel vvcrden 'vvirdy undibre {Unglucks-) Wellen wet den hraufen wiedi^grop^ fin U^ajpr^ conf. Schmidius h.. I. et Beckius /. c,p. 458. SNpTn"< . EZECHIEL. CAP» I, ir. * *■ '' Vbi TO nZjn"*Z2^ reddunc vt coniundum cum roS'UTy''El2'Z!)<,eff4cteseo* rum et aite eorum trant fepuratat fuperne^ fuppofita tali accentuation* vbvZ^'O nma tZrn"»2DDl CZDn'':3ES\ eaqucparallelav.8.m.2.quuni .vero inhocvcrrufubiccTlijn lIZD.r^JS^abalteroQn^2J!D1 infignitcr perregcm Sakephg.1 do I Cit ^\^\r\d:\Jim ^ diftindle etiam et abfoliite erit capiendum b. nu Atque haecrunt fades eorum 5 poiToalae eorum etc. Quam intcc- pandionis vim pariter attcnderunt Pircator et Vatabius* C A P. V, % J •* Quae verba (1 ntgariue vcrteres, fed fecundum mores gen/ium^ cjude cireuwvofy nonfecifiis ^ vcrfioprodiret praecedcnti membro etparallelo c. XI, i2.pianecontraria^ aftio^uc bona , nonculpand«, HincB.LuthciuJ ad bac* EZECHIEL T?3 harmoniamfacicndam N7 praetermifit , vri ct g. lH, 6. Qiioniamvero ta- lis harmonia f, litcrac praeiudicat ,: actemeritatis notam incurrit , quam etiam Mdrorafollicitecauit, idcoalii enunciationcm formaliter ncgatiuam per /'»- terrogaiiorjem in virtualiter a§rmantem conucrtere fatiiis rati , non rc6tc attcn- dcrunr, illud comnniine afylum hcic in verConc eoniunila non habere locum, fed valdecffici implicatamel ineptamin tcxtu adhuc pendente in n)» ^uta plura patrat'ts (vveilihrs mehr machet^ qu/tm gentei^ quAe circum vos (um^ in/l.ittitis meis non Ambulatis^et iuramea non//^ ///'/, fed fecnndum iura (^mores ) gentium , quae circum voifunt , N o N N E [acids ? propter ea it a tiicit Dominuretc^^ux parenthefi ferine intercipicndus {namftiundum rr.ores genti* um circumiacentium nonne facitis?) propterea etc, Ncc fauent ifli NT interrogatiuo pro N /H duo K7 negatiua praeccdcntia. Alii itaquc ncga- tionecontinuata etlipfin'init^u membri in fubfidium vocant, nonfacitis^ quag fc. non mutant Deos fuos , am quae viuunt iuxta legem , cordibus earum infcri- ptam. Dzcomparationeimparium ^oa , pro nf.qji'dem cum Iiinio ac Trcmcllio,ite»T!quc Schmidio a^cccpit etiam Glafiius Pbil. S. col, 157. ijS* E^ofaUemShfi/i'/inatiuefuvnOy coW, Luc. Ebr^p. 41 i.ita finnplicius vcrto; Sed fecundum mores gentium, quae circum vosiunt, nihil (np.de Aatutisetiuribusmeis) feciftis. CAP. V. XIII, CAP. xir, 2 J. 'isHK ri'in**' "':jk I ''D, CAP.VII,i7» vid. in Ebr. Etym.p.ijo. CAP.Xl^.v* Bene obferuarunt lunius etTremcllius Cjuod verbis initialibus magna in- ^xplicatum infit a$fcucrationtsvis,»^w^7y//«7f^b"1N Tl'lTy^ ^:S -^b, ctin feqq. lin n^'V^I f./or- inaliter f. virtualitcr TtapthM'-'-ri , quod lequar verbum y fitt. Schir^iuius quodfiet. Lutherus aiterum ")21N omifit, vvasicbrede, das jollgefche^ hen. Tcxtns iuxta fuam empbafin picncet plane h. m. fonat: Nam quam vere fum lehoua, tarn vere loquor, illud quod loquor verbum, etiam fiet. Dcnn (o Ijliahr ich der Htrr bin^fo l)l)ahr rede ichjufidwas ichre- dcydAS foil AHcbge[heben»zoh^.UL\Mi6.ttLttx Accent. p.\G^ R 3 CAP y,4 EZECKIEL. CAP. XVI. CAP. XVI, IQ. ^ xviu -^ \*T»1 Id verbi Lutherus cum aiiis conftruxit cum vcrfii fcq.io. la es kam dabi»\, '^f'pncbt der HErr HErr , dafdu nabmefi etc. Tiphcha fie plus diftin- gucntcquam Atbnacb ., \\^(o^xizS'tUuk(:\xmS<)pb Pafu^, contra Can. V, Luei Accent p^ 22. Potius vsqueaJhancvoccm Athnacbatam i^xo\.^n<^tr\^A t^^io* pofitio prima h. m. et ita fadum eft , cuenit. Und fh ijis ge/cbehen^ ergangen, cuius ego fum teftis oculatus j vclyti cxponic cl, M» Fr, Wq« ktmns in Meditat. Th, Philol. Phihf. Crit. Medit. XX, p. tig* poft- quam alias vcrfiones ex acccntibus rede refellit: et fd^tim eft (mc permittente cfFcduiid etiam dedifl;!,) es'tfl dir auch dtefes dein Furnebmem gelungefft, -■1 jr Sjcillud '*r^^~11 verf. 1 f.conuerfum quidemLuiherocum Vulgato in pcrli, zdtm fcm. "r. p^ '75') f^P"^ (^''gA omnetn tranfeuntem , cius fiebat {ei ced^bat') Germ, und da dufofebr erfoffen{ent'. brannt ) war eft in der Hurerey {Abgotterey) gegen emen ieglubcn , det 7>oruhergieng, vvArdJie ibrnaufgeopffert^ Id jam verfus i'cqucntes vl^ tcrius cxponunt. CAP, JCVir, 22, 2|. 24. Sk dixit Bomimif lehoua Bsus : j'^Nn nnOiTO ''^N ^nnj?Hl 1^1 ^nna^ noin redfumam ego de furculofummocedrialtae, quern (^hab^t heic vim rclafiui 1U;>^ coll Luc.Ebr.p. 271 ) dabo (darede. cr?uiabactcrno, Qaad '^rnDI male Lutherus practermifit) etc. QuodoraculumilluftrceitdcAffx/7>«, dcfcripto fa) ratio ne^r/a/fubalf lcgoriar^wi/«ww/^/?^> yw^ion \ fuf EZECHTEL 13^ Jurcnlus e iruneojucctjo Ijihai^ et infrac. I-III, J. p31% ccvb./.v 22.m» JiAft CAP,]^VI|. per rcpi\\lu\ame(ni\l\im furcu/um rux[us m'lrScc e/eii^fiif et Jloremem reddidit XS ill* XX> JUam arborcm Dciis, agnofcehtibtu ommbm arboribus agri '\. e Dauidis fijjis (pirituaribu$etChriftianisN-T.(j3} 'K-X\ox\tpUhtationUin moKtibus IfraelU^ vbi vt/'r^y?^«?;.«cuangelium pubiiceet dare docuit, vtfunGmus/^f^r^iJ/pafrus etmorfuusfuit, atqiie vtrr^-praefertim pod refurredlioncrnetin ftatu cxalta- tionis inftar cedri magn'ific/it fceptro verbi Aii in omnium , illuifreucrcnter fu* fcipientium , cordibus regnauit , etvsque ad fincm irundi ccclcfiamfusmceu leriifalem fpiritualcm rcgct ., vmbra slarum fuarum protcget , ttfrutiu mcri* tiTuieambeabit, atqucexregno gratineinregnumgloriaedcducet. CAP* XVIli, 21. Hcictantummodomonemusi quod verba D^^ S^H Luthcrusetiri* icrpretestantiimnonomncsad praecedcntiafeferant, quae fecit j referenda potiusad fcqucntia vi acccntuationis, qua aciintui repeiirus ^ ficul heic .$V«- kephkaton^ quoremot'tor efi n dvmino [uo ■, eo plus et perfeSitiu dijlinguit y ita Vtab hinc madtis cotiuirftonU /tdqustKmi:\\OQ\.m , itavtfaciat, etcameura ^bferuet omnu ft^iHtamea etc. De hocetiam vfii relatiui T^^? proparticu* la coniundionalivid.Z,«/f. fM/'. l58.tetGcn.Xl,7. XXIV, 5. i» Reg, lUf J 3. 2. Chr. I, 11. Efth. II, lo, GAP. XX, 25. 26. 1'»n'« \h tiD''bati5b'i d^:3id nS fi^n ch'b '•npj ^^s-asl f^oT Dnn niss-'hD TsynD chl:nDi *DniN kciDNi ;ani :n?n-' "^^s "u;n ii;T ■^yjs 'rybb ab^s Hoc vnicnm Ezechielis oraculum ^tjiatutis Jfraelitarum ndti bonis valde eft controuerrum, de eoquc duac inprimis f^ntentiac magna animorum con- tcntjonc funt agitatac, vn^^ixo legtbiU diuinU £eren)oni.iHbiM ^ cen ex profcflo difp.inaug.Roft. Dn. de Krakcvitzfubpracf. D. Habichhorftii; altera pro ^«- manUeli^itiis zi lisxx^OTrap ahoroi^ coll«v. Jg. li. 24, pugnantc. Circa priorcm vtmentem meam exprom.nm , fateor , id me ncc dum poffe conco- «Jiicre, quod leges iliac diccndae Tint f^DlIO Nl wi'w ^^».*^,attcntoinrupecc- braifmo, per quern negatio faepe a^rnmt contrar'tum cum empbaji^ coll. Prow. XVi, 2^. Ief.l-XV, i.ctl»/»£^r,/'.423.f. w^^.vicuiui/^^tf/ mn bit^^eixxnt tnalat 1)6 EZECHIEL. tAP» XX.w-^/»^ct/'fr«/V/£>//?, ficiuiinff. c, XXXVI, 5u D'^i'"in cum D^:S^ID S7 fy- nonymicccommutatur, et nonviuergtOimori. Necfufiicit, dici itarcw/?^-^ r^/f- , ^no^nonviuereetiufiificaripotuerfntperilUsbominesi dici alias ^vycv A6l.XV,IO.ce3«Vct>tToi' AdV.XV,IO. Aft in Ce durum ctoncrofum, comparatcquidera, rclpedu liberiorisoccodomiaefubChriftoin N. T. non eft ftatim moraliter Zach.IX, ii.malum : d\c\puteum^ in quononejl dqua^Zzzh.Ayi->^i» At hsicloci non in- telligicur iex ceremonixlU yii^ flatus fecc An «tdamnationU ^ ex cuius vincu- Jis perfanguinetn focdcraJem Chriftifumnsdimisfi, coll./,«f,/> ! g i. igitdici GaUlV|9- flememaegenaetinfirmAG?i\,\'^y!^^ Quod verum, fi nude et in fc confide- Tentur,vt ymbracfine corpore, iinefidein Chriftum, quem illae pulcreprac- figurabant. Absque cjuo refpeduet nucleo refte legiceremoHtali to c£(rB'mi , ^, 1^ aVa^PeAk apoftolus tribuit, Ebr.VII, ig: dJ\c\ ^znxa^wz mandatumcarna' » °/tf, Ebr. VII, i6. Quoditideai verum, quia rcucra circa ipftfibi leges facerent du • rsr r J EZECHIEL. r^7 ^AS atque mortifernf. In phufiautem DHn '^iOa'"?^ l^ZU/'ni} non idem CAP«XX» lentio. Nonenim infarciendum ei piitem to ^^3 quum tranfire fAterent omner}(primogemtum(^per /^». j 8 i') cum oblationibusfuis, traniire faciendo omnes primogenitos eorum , vt deiblarem (contriftarem) cos, vtque a- gnofcerentjquod ego fim Ichoua , tmd fiel?ervvorffen {als tmrehie^ mit ihremOpff'er^ mit W^eglaJfrngilTegfcbAJfiing) alter Srfigcbitrt ^ d^Jitcb fte jterfibbrtes Sinncs 'micben mocbte^ {tn recbte Tranrigkeit imd Scb.im bringen^')>egen ihres fcbdndlicben llngeborfams und Abootterej)dafsjie erkcnneten^ub fey der HEKR. Al.ud quidem nouumque prorfus expofi- tionis genus aducxit ante memoratus D.Zeltncrus, quum ct ipfi/'Mtfr^f/'/'^ £)£/, S no* ,38 " EZECHIEL. notil^dnaCmt crK^rieov UKUCu^t t cltquehociti ^. XXI, undbatie icl^ aucb th» L«nl«AA Yjertbofe Gejtze gsQ^cben y undfoUbe Vero^dnuiigen^ dudurch fie flerben fallen (djdunhmir wit ihrem Tode ged'ienet gewefenCyfo b'due icbfia ia mtt ibren Ga» l;e>ifiir unrein erklaret{iindaus r/ieiner Gemein abgciban^odtr gar vertilget^vvit tr.it den vbllia ;tt7reinL'n Sachen gcfcbeben S) da fis ibre 'ErflgtOurt {/i^tt der Ac fiypt'ifcberi) aufii-ffzet nnd •:ibg([oniert ^ (^(okbcs aber b'dtie ichia /ti[o mit lug undnacb dcm fcbarffen Kechi thun kbnucn ,) daj^icb fie alle {vvie die Aegyptijibe^ geiddtet y und die Eitern ibr(r Kinder be'rauber., uw zu vveijen ^ diifi icb der H Err fey ,• {^der , ober vvobl Fug und Recbr babe zit ibdien die \s\eni(hen , doch anibrem Elut veraiejjcnurjd t^erderben nicbty fonder n anibr em Leben^ Lufi h4^ be ^ vvelchem alfskindlicber Gvborf.tmmit aller Liiji fulie ervviefen werden,) Enimiiero ckca hsncce interprerationem , quam quidcm M'.]uido patere putat, non vvAim mihi fubnatum eftdabium. (a) Non fit probrAiile , prophctam ir^- tendiflc or2tior>em condiiionalem ^ verbo Tn^ in ptust^u/tniperfetlum con- fu/7^iui conusrCoy dedijjem^ quuminor tlonc^^rnua pKira pr.ieterita ha^e- nuscuinulaucrit , interqucca ipfum "^rsriJv. 12. Nee fie bene textus cohae- rct, qui ccrte melius , vbi poena poenae fubneditiir, inttruentu caufarurn mcriforia^rum , vti difpctfioni interras gentilinm v,2 5. emrncipatio etiam ad illorum pclfimosct damnabiles mores acinlfcituta, itaque "^TPliD inpauloali- am , quamin V, 12. fignificstionem per elcgantem Antanacl.ifin dcflcAit, ibi eft dare gr/iti.ie)^€\<:. fumm,i€ indiguationU et irae.{Q>)^tz Sil/ukoi^ua datur ab- iolufa diftinguendi poteftas , absque vrgentc caufa icxtusque certo indicio* (y)Arb-a.tch in V, i6, fie ponendus fuifiet non in dZirn, fed in CUD'^N, cjuiim tameniileargumcntofit, geminumfintm bonum ac falut'rrcnunundi, etidcoin vnaditionecombinari, ct rcpetitumcum empbafi \VD^ cflcfiliam prioris, adeoqueamicum mutuumque inter ea refpc virgafilii meiipementeomne lignum £ ai- borem. Longe maioris a priori difficultatis elt hocc« EzcchicJis efFatum. cir- ca e; jam qviod intcfpietcs niaiorem \a niodum fc torquent ac defudant. B» Lutherus mire verba confudir , in quas aiitem formas ca transfuderit , vt exin- ^ehanc fuam ver(i.onem,pp^w» er gUich idleB/iutnt ?« ruihcn m/ichtsuberdie bb- [en Arf«^(?r,c{F:)rmarcpotucrit,nemo facile diuinaucrit.Quod fi ctmeam Grntcn- tiamprointciligcntia a patrcluminum cnihihclcconcefla profari dcbeam^vtque fit liarmonia cum v. i g,exirtimo,vcrba efTc ecdefiac veiaeludaicae adverfus^/^- dium h.o(i\% JhifJum^exacmum et fulgurantem.gtci-xm'n ct (jLieriiiantis,coi]. v. tr, It.quippe qiii/ftZ/ww^/ rw^/wwtrucidarcdebebatv.S 9. qucm heic voca lODTtJ r/f^jw,eamc(; ferream cfvptcrvtrione aduentantem,et taiem, quae fit FiliifmAlefm. yr,i'<', coll.Pf IC,9. Apoc.XlX«i5. citribu ludacoriundi, Filiiet Domini Daui- dU ^cuipater dedit omneiudicium. Sic MclTjascodcftis Salomo appellat fy- nagogamfudaicam w4//-^w/«.?«^, Cant, III, n .etvnajuquamqueanimam vo- luntatem Dtifacicntem, Marc. MI, ji. Pcr////«w autem lieic inteliigerc vclie cum 3liis/>c^/?«. plane incongruum eft, vtpote qui inreliigiturper raitaphovaniownis /ignii .jrl^orU , ex coll. v. j, Qiiam inepteenim^c tauto- logicedicercs, virgi populi mei Iprrnit ^ vtl percuiK omnem popttlum meurn^ Praeterca dicitiir Ifrncl quidcm Filitu Dei primogtniitis ^ Exod. IV, 22* fed nusquam abfolute et finguiariter ////«/, p()tius^/'>y>/r//(!//) \\\ fingulari fac.ilius mcuti i!libituriquair/>///lli arbori ) nihil proderit. Germ. Dennmmhat fie offt geziahtiget ^ aber was hatSQebolffcn, foauchdienubts fchomnde Rut he nicht einmabl vvas^ bcljftnyiVird, Ideo duplicAbitur i^zy^izsxi^M^x gladius y vt fcquitur, ncm- dc i'ub rebelU Zcdekia. CAP. xxiir, 43. Verba verfiis hnius, cjuorum intermedia Lutherus cor/udit, negIe(Sa etlamcopula^in "iNI, etvcce CZD''N3"10 conuerfa in ^'ZZl^allemhalbeni etrf^AT^fem. jH conuerfisin msfc. DH, exvi liter^e, naturslis fyntaxcos, ct intcrpunaionisita reddendafunt fere cum Pifcatorc? Quumque voxEftre- pitusmultitudinis (muhorum virorum aJ concubitum inuitatorum coU. v^ 40.) ttanquillus eflet in illo (I.idloO tunc {^miferuiot c v. 40. repetendum) ad viros e multitudine hominum,(e plebiis ,) ct adducli fueruntebrioii (cuni'^uplicibrma D''N3"lO eC Q^N^D vid. Hillcri Arc.K.et K.p.zlS-) exdefcrtoj quidederuntarmillasadmanus earum, et corona m or- namentirLipercapitaearum(npOholaeet Oholibae.) Germ. Danundas grojfe Bubl-Getummclgeftilletwar i^diefe 7bre Lufi vb/Uggebujffet^ und derfclben mtide l^l^aren , fo batten die get fen We'iber docb nocb nkbt ge^ nung y fondern ')fo fchuktenjie nacb Mannern aus dem gemetnen Hauf- fen , da dcnn {in der Hurerey) erfojfene herzugcfiibret vvttrden aus der Wiifteft , zivelcbsibncn gaben Gefcbmeide an ibre Armey und fc bone Kronenaufibre Haupter, Vcrf. 4^. Ethicvcrfus ex ebraco itacfFcrendusell: Etdixi,(cogitau},;inuetera- taeCnp.Oholac ^ ,3 inueteriUatrunt. Hocenim verbum potcntia latetin no- mine) adulteria; fed nunc /cortantur (promiicuc ceuimpudici mares, ob genus verbi mafc.') fcortationes fuas, inprimis (coll. luc. hbr p. vj\, r.) ilia. Germ. Uudicb dr.cbtCy der Altentf^trddtr Ebebrucb fcbonVt^as Altes ftyn j (undalfo felbcn nicbt tnebraejlifnircn und nachblingen) aber {dcjjen ungcacbt ^ treibctffie tzt ibre Hurerey {nacb vvie tior ) l)ornem- li(b EZECHIEL. 141 Itcb die, Intcrpretatioifta m. I, Etdixi{indhaut)inuet€ratie/idulteyia CAP, fua, .Tduerfatur interpundjoni cbrr.eae , ita turn formandae HlDl "^Cj^^ XXXIv, j'^EnJ <\ CAP. XXXIV, 16. Quod (\ pro fontluro diuinorum puritatc ac ifitc gritatc flandum (It, vti omninollancium efl:, nonpofTurraJS non cum ipfis Thcologis Vinaricnfibus heicoLdthcro,eiiisqneheic dcfenforeFrar.zio/'w /r. de Interpr.%c. f.orac. 54. difccderc, verbum TDtlJN;/'<'/-rf'.fW vcrtentc, vvitlichhhiiten , audloritate Lxxfcnum <$t;;*va£w, H'cronymi ct VuJgnti cujlodUm , Grotii/fw^/'e? inbo- navaletudine, quafilegiflcnt "ilCtfcJN, quumiamcnicdionem authenticam ^^rir/^W/confirmetmciTibrum fcciucmexfgeticum, pafcAtn ilUm (cjuamlibat earum) /W/V/^^iraectpoenae, h ^ct,^lo) alri^dQoW. Apoc» XIX, if. 11, 27, ctPf II, 47. idcjuc vicctalionis , quod psllorcs mail dominab^Totur ou'ihus duye ettyraKnicev./^^necnonv.iy, vbi indicium poen.tle pectuUs pctulcne ac refradariae,quaertatimpcr fubiundam appofitionemet em^yj'yr.a'tv dicuntur arietes et bird ^ vti in nolho vcrfu fortes et pingues in oppofitionc ouium pracccdcntium. Cetcrumqnum hunc locum iam fatis vindicauerint Glal- fiusin P/jz/tf/.^. f£)/. 15^, l5o. idi, ^\.'%^ACci^iwiin Harm.hibL p, 647. nihil ampliiisaddimus, Verfl 2T. "^annn P]r\DZn I^D fy^ QuaeLutherusalieerarcmotms reddi- dit, dArmn daf ihr lecket mit den l-iifftn ^ propJLS prciliusquc reddendo : Propterca quod in latere vno et latere altcro (Num. XXXIV, n. Ezcch. XL', J.) propellitis, d.irumd.'ifiibr fe auf bcyden Se'tten zur reihten imdzur line ken 'vve^fioffct, Vcrf 3f, itzDHN cz-ix ir\^y-)D INS •:ns: rrsi Vos vero grex meus , grcx pafcui mei, homines eAis (non brutapecora, adeocjue ctism vt hcmincsfapite, ct tj^v Aoj/ix*)"' Aar^f/avex- bibete.} Liithcri verfio Uiby Msrifchen folt die Hefrdemeiver Weydej'eyn ^ re- qiiirit hunc poGtum inucrfum ^n''j;")D {N!£ ''^Nif tZD^N lIir?^,N1 dr)N. Paulo aljum Rauppii cum mentc Luthcri tZDrN ^ZN^i! jrNi *^:i^)r^ jN!f CZD^.N Fos iiaque grex TKtus i vcs y iT\(\mm^ bomwef,. ^rt'X£af(ui met eft is. S3 HOSEAS. f4* HOSE AS, «=^'''^- H O S E A S. CAP. IV, z. Vbi Luther us cum tc7$ o it Vnlgato tcrminos AthMarht niouit,et in vcf- fcodemiim "ISinS conftifuir , rdtus praedicatum eflc prneccdd, fub!e(florum, fondernGOttcildjlern ^ iugen ^ mordcn ^ fiehlenutidehebrecbenhac iil/er Hand genommen^ Necajiter Trcnneliius, Pifcator, Angli et lo, Marckius h. I, p* 144. Id forte moLiit Seb. Schmidium , \x.Aibnaci3t tt Silluki [\m\i\h\is non confufij, fignificationem verbi a Lathero adoptatam defereret, et nicliorem put.iret banc, bit~Qc'tn^,ntur ^ vtietiam ReinbeckiusinZ)(?^r, ^tf./*. 44). ct 'Dn.Yt^nckwii Qji Difp GifJ]'. fip treiben H. iuberey (aduerfus <]uem vid. Heckius /. c.p. 45 1 feqq,YcrS\i prioris rricmbri ab antecedd. depcndentc. Quoniam au- temiftaiam virtualitcr comprchenditur fub verbis 3,2i] r\li'\ occidere et fura^ ri y cr (ignificatio, C)uam Lutherus ci dedit^ ipfi rci op ime conucnit, coll» Gcn.XXVlII,4. XXX,jo. Exod.r,i2. lef. LIV, 3. et ipfo cap. noftr v, io» adhuc duiiieampracF-;rimus, dummodo ad confilium fontium vcrfio fornne- tur, vt oratio cleganter aflTurgat: (Jiondern) Gotteslafierfi {^Scbvveren^ Liigeny Morden^ Steblenund 6hilirecb€n[ift im Lande:)ia diefes alles hat uber Handgenommen ,(//? mit Macbt beraus gebrocben-^ undkommt eine Blutjibuldnacb dcr andern, Immoneillo quidem fupplemcnto efi in lerra , ifi im Lande , a Bclgis etiam rede attento, cxplicitc non eft opuJ, modo pratoria grauitate mcmbrum terminetur* Verf. X, r In hoc verfu per fcGtis claro faltcm ftudiofi accentuationis ob^cruen^, quod verfio vernacula, quae in prior- dirioncm Athnarht proleng.ujerat, heic dccurtaucrit, translocate illo ab D'^C^H --d re 713 6\jkepbkaionatum , ct fcqucntia fcccritfubieda verbi y///«* //, 'i£)OS\ pofthabito pracfixo 3 propo r^^n i^iy, ipcfuppleta partlculacaufjli: I )enn et vtei'dcn ^uih die Ihi-'ri '*uf dftn Fetie^ unidie V'd^elunter dem Himmel ^ unddu t'i(iheim Mtar vvegge^ rajfi vvcrden. Er licet haccce translatio fcnfui nihil officist, eflicit tameaU.' lis iaterpuns^io , qualis Spiritui S.placuit , vt animamious m terra a ae>e em^ pha- T^OSEAS. 143 phaticeeontradiiiinguantur /!//f'))crden, Vcrf. 4» Hemiftichium ptiusLuthcri vciTio bene reddit, dock darffman niibt fchelten {jitcht rechten ^ contendere ^ It tignre^ cox^xn U\\>\^x\^\ confcieniiae) nochiemartd[ir.'ij[tfn(ub€rteugl''.ch davonreden^ coll. Icf. 11, 4. et AV/. Sel. ddh. /.) in poftetiori pro 1 c<3tifali et Zifin^ihtudiKU in ''3''*^I2D, dirrn deift yolck ip-ozre die f fo die Prieflir fchelten ^ mclim T copulatieiunjei Ctph Ve* ritaiit y coll. Lz/r-jE^/'./?. 272. et pro mciiofcconnexionccuiT) feqq. \h\ fiicef" ^(j//?/weinsdem cum poptiloiudicit reum HftitHr^ita rcddcrej UYlddein Volck (^lit her Ho fed) nidchte 'vuohl mit recht den Priejler {fovvoLl Hohen ah J^iedrigen) fcbcltcn^ v^recbte Prufter-Zancktr ftyn ^ eo quod multtim pecCArctiuS /itri/ib.irit J vt eo plura c.^perent et carper ent jucrifiii/i ^ v. g, quod- que fic plus Miaritiae fuae ac cuticulae curandac inh;abant , cjDam eius faiuti, cuodqnc per illud opus operatum facrificiori'm fecuritarcm populi carnaletn rnagis , quam vetamconfritionemac hd€m promoucbant. A naturali vo- cum nru6ti'ra et fimpliciori fcnfii rcccflitScb. Schrridii-s />. /• quando , vt D rx4f^«'^'''7»'■<■f3ci^lttrar)^ponit verba, h, m. r"" ^ ''^Tl'i'^G D'^^rCD [JcpA {dier» 4ote% contendentes v\\xv\'\x^^KX\ muUitudintm emrr.peYe^ Atishecberii Aushreuen , etc, ceu aJibi,pr<.flus forte cum aliis hac difficulta- 14+ -HOSEAS. r*AP IV ii; ^ Q'ao'^fcortatiQnU finis nOKjicJ'obolU procreuttOynedum Kurhcrufjc ^ ct tjmcn iiniinaduertcfis , deiegari Ifraeilcis ct facerdocibus illiquid , cjuod /i-i;r///«.^!? <]uidcmalT«<.]aiintcnJ>irent. TedFrallra. viJ. Bcck'us/. c.^. 454. Qaanquam non male fecerit Dn. P. Franckius , quod vcrfioncm Lutheri feccrit paraphra- fticam, undfollihnennichtgellngen^ daffiiftchmehren. Vt nc vero 1«- <5lorai fenrumhaefite:, diluciJandasilicefteJC annotationibusSeb.Srhmidii a.l h, I. S-icerdites^um ifiaei/tis fkcra ^veneris fcortando celebrant^ T^f a& impitdica Dea impetrarentfoboUs multiplicationem. Sic en tm apud gentes et-iam quae ft er ties erantmnlteres , loeneripudtciUam fuam projli' , tuebrint t Ve/oboiem impetrarent. Deus itaque commtnAtur^ faStU' rum fe^vt iuftum^Jiemfiitr-nnonobt'meant J fedpotiuT videant ^ vene- rem Deam non efp , mc fobolem dare pojjl'' Vr adco fenfus hie fit : Et- iam/i iili/cortabuntur infacris 'veneris , vt ab hac propitia multiplied' tionem fobolts obttneant y ego tamen contra faciam^ Vt non multipli' centur^fedfleritefcantpotius^elliberos^ antequam adolefcant^ ami tt ant, Grotius exponit : [corcatifuntet nonpepererum\. c, veneremin mares cxercue* |-C| ynde partus nuUusfequipoflet, coll. V. 14. Vcrf. 14. t Verba tcrritorio i«ir^^f/>/&(&4/<»«//fubiacentiaB,Luthcrus ycrtens ncglcdlo by, ct verbis d^iuii KaUt PielcoxxwvLX^x^mpdsJius Nipbal^ undicbvzillt 4ucb fiicbt vvehren , vvenn sure Tothier und Br Hut e gefchandet undzu Huren vver. deny fupponit hunc pofitum rtpb^H CZUb'^mJ^ *»D nipS°N""N4 r^DN3r\ 'CDDV^^^D ^y\', Itaque intelligit de corijluprati&nainuQlutf t aria et violent a b^fliunt^ eaquc'impuoi, et a Deo iuflo alias fcclerum vindi- cc non inhibenda vel yindicanda , vt adeo per pocnam talionis vo* /(tntdfi^e forntcationes v. praeccd.compcnfentur bis inuolimtariis. Quanquam poftmodum mutaueritmcntcm.dum notanteetiam cl. Beckio t.c.p.^'j'j.finjn Owzw./^/. ^. i545',adcoq; dcmum poft reuifamanno 1541. vcrfioncm conlcri- pto,de fornicationc««>«/'<7vill(Ja)gefchUgenfeyn^i:o\\Vmu,X^ \ 8- IO, Qaarcpraefcriaiasfium Pifcatore, Seb. Sciimidio, Marckio, aliisq e pronam ledionem textus interrogatiuam \ an non vifltauero fliper filias ve- ftrasquodfcortentur, etnurusveftras, quodadulterentur? (n terri- torio /iibnachi verbum Pielicum 1113^ d .ibiae eft intcrprciatvonis^Scb Schmi - diusvtnotioneraeiusaviUiarntutctur, <'////'«' '^ captr^ctcxponitdediuifionelcu partidoncj participationei'^j^r//VeFbum Hrphilicum UTH niSTTIaLuthc- roadinemlKiim/4^i&«4r^/rcieiliim Seb, Schmidi is aceeprt tranfitiue, fcot" taudofcart.trifaciunr. Quoniam veroabfoluteftnecafu ponitur, vidctur ivt' tcndl notlo mtra»JfNU4t inquaiamadFuk v, lo. ct redit cap. feq. V,3. 3)Ver* bum ^ZT^ reiiduat in imperatiuo^ deriuantes a thcmate Drh dfidit h BQmpQ d^re /ul^ieiiiuum y non ohieili* UU'» y c^\iO'S principesliliemer dent', qnumquedccriminc^ft)^o pun^'ti tenerinoltnSiin\(emm, transtulrt; vehementerdcledantulV*w////JV- ne-t i. c. vt ftatim addit, idololatnay qttam ignaminta et confufio tandem terio fe- quitur. Seb. contra Schmidius licet W4'»^Wip3ritcr nihil cunn Abarbanelc a- gnofcaty agnofcittamen radicem ^H^, vertitque in compofita verbifarm», dilexcrunt ^ addiderunt igneminiam clypei eorum. Nos contextu probe pen- (itatOjCt per addudasiamrationes Xyr\ prae tmperatiui notiorK communis quam quoq,- ten^t LtW*- Ebraeap. 241. (in illocnimpotius amaturform^a '^DH, tSri ex Zii^ vid.^.f/V. ctpi^.lpraeferimusctiamcumlo.Marckio/'rrf^/^W/AW* Non quippeinrolensefl!cttormadcfeQXy^v[\'^^y ecu in 1"^ et ""n^U? vid.p.2 40.a) quibus iam aeccnfcndum foret cxemplum ho« fiovdGiKov \. per]. pi, nttm, ^^211 ex 2rt Q manere potcft vi Reg, III, p. g^Ama- uit itaque ludcrcHofeasduobis his verbis, quum alias pronotioncrf^Ditlen .^ quamLutherus expr^fiit €x idiomatc inferioiis Saxoniae, laftibn be?:,'dmm* At in noftro loco, /s HOSEAS. j^^ f^J^f ihn bmfihrcn^ S«omoJo ctScb Schmidius: ^/«./>/^///,,.v,/;.,-W4- CAP VI vei inn;3.n, It. inn*^^ conKetbmExcd.XXXir, lo. vbiDeusad Mofen; Et nunc ■>V-nn'':3n lafmkb. Pergitiam prophcta vcrf. ig. Recedet temulentia (ipirituali*) eorum. Di^f Trunckefiheit , «?'f /• /?^«^^^ i7i;,ri^ ihnenfcbon ^ ergeben {DVenn nemlkh dergroft ITrndvon Afyrkn ihnen 'VjAckerunter die Ai-igcngehcn, undfis etligfl -y^egfuhren -vvtrd, als- denn^verdenfiemifScbandenbeflthcn, t,ndfich]ihamenl>l>€gen ihrer -^^^b//^r^j, ficiit rccjuiturvcrCipOicortando fccrtentur, amem, ad* dant, cultum ignominiofum priiicipcs eorum. Mogen rJfo immer- otn Hurerey treiben , immer mebr and mthr nacbbangen dem /cba?3d- oabren GoCtesdienJiaucb ibre Her r en. GAP. VI, 4, H?.ec verba non cfle ampuus promiflbria, fed potius eknchtica, pfopfcr falfam et bypocrkicam Ifraelis et ludae fanditatem huius fenoris: Quid faciam tibi Ep hraim ? quid faciam tibi luda ? quum bonitas vel landitasveftra eft ficut nub^S matutina (l.c.auroracetrorida) ctlicut rosmatutinus, abiens. DaalUeure GuteiaaW lef. XL, 6. ler. If, z.) iji vvie erne Morgen-U^olcke , und^l^ie emfruber {fr'uhfallender) Tbau.y fo bald y>ergebet, ovcin'mo ^\irci Poiyc, LyreroJo.nccnonScb.SclirnidiisjefMar- ckiotCaqiprobattumfimpIicitas Jiferae,tumdcbitaconncxioni$ ratio per parti - culamcaufac finalis \'2'"'^)J propierea^ turn oppofiltiohuiu«1Cn?tillius "lOn v.^.tum operis opcrati rcpudiatio, pcccatarumquc cnormium cxprobratio, tum dcniq»parallelifmus formalise. XIII, j. cuius fola euidentia ipfum etiamLuthe- rumJ/» comm.Ut.adb, l. permouit,vt ipfi videatur aptiut ^ ft etiam p.militHdo dt rote et nube ceniungatur cum p/jfea et fttmo. Nam prophet am hoc in loco refpu ere non vt Ittpra^ np.c, VI, ad huruedationem , quae (iilentem tsrram et folut drdorihus peve exhauflam recrtat ^ fed ad fubitam mutationem. Etfi enim^ ecu egregic 7ra(iaC^^u'(^tty nubesmaiie fuY2,cnSvidearHr totumeoe' liimoccupatura ^ tamenpaulittrnet brettijtmporis fpatixific afok baur'ttnr ^ vt VMllhrn viquam relinquatttr eius vejligium. Idem in rore videmtts ^ qui et/I T 2 late 148 HOSE AS. CAP VI Idtee.impos et agros occupet t tanenpauUtim^hfumiHrafole, ha mtnatur^ etVII. regrjumquoqueifraelperiturumfubito^ ntczlUvel pQtendavelconJiHohQC ma» lum auerti pojje ojlendit. Qj^in b. vir in ipfocap. noftro prius reddidcrac, denn dte Guce , fi eucbgeb'ubret , ift wie eive Mcrgen- WoUke , und Iflne ein ThAuderfrub Morgens dabinfabret, Q^j cm ad mod urn ctiam priora : Wasfji/kb dir docb tbun , Ephraim ^ Vid. Calouius in BibL Mlufi, adb, U y?.73i. b. Pro qua verfioncpoftmodum perf//>'l>ie wiUkb dir fo wohlthun etc, Denndit Gna- de/o ieb eucb erzcigen will etc, VcrH II. i-^Ci? nnti) ^bit:73 nS -i-^xp ?^ty n'mn-^^DJi Scnfum huius vcrfusintcrprctibusadco intricati picniorcm, vi particulae tt3i, qnaanquidem LuthcrustransmutauitinaducrCitiuam/fZ'tfr , quumtarren pro nnturafiia fsmper dicat a ugme»ruvi^ notante paritcr Kirrchio D^ /3 ri1317 nd fof.VII,il. vbiquinquiesoccurritj necrrinus pro vfu }..hrarcosrcri« pturacfolenni T\MV 2,W dcpopulo Dcijh.i.in.rcddimus: Etiamluda (fc, con(aminatur^) pofiturustamen (prof mentcmaUicdudionis, coll. c. 1V,I5.) melTem (bonam , falutificram} tibidlVaeUtEphraiim, cumcnallage per- Tonac jtiac in idam; quum COiiucrtam captiuitatem ( fpiritualcm, feu roiferiam crirrinahnrv,ttconiequcnEcr poenal: m , conf. Not. Sd.ad Pf. XIV, 6,p. ] 19 ) populi mei Cnp. per Mefliam ^ ^N"1^'f nVItU'' Jalutare Ifrac- lis ex liivia oriundum.) Germ, Aucb luda {^tl^ird 'vtrunreinigct ^) das docb dir (Ijrael u?9d Epbraimy einc {gutcurid httlfamt) trndtemA" cben Vl>irdy ui/innicb meines Folckes Gcfangwjs (^geiftlicbes und Utb» Itibes Clcnd).'l>lPcnden l:>lfcrde {durcbdas HeylundUtyland J/raths,^ CAP. VII, 16. ;j? K7 I 1!iltIJ> Quorom vcrborum vcrfionem Scb. Schrviixui forte O' mntit'n->ptimanii.cnici\\zviz: ^^/^-r/ae/arfc. ad vomitum luuro ex 1. Pctr» If, s,v\\..'vito ex(el/iu\ c^ rex nontih,. Cuiveroopponimu* c vcftigio accen- tiiJtionem y quaquippe inuita Hhhi ae ^u\)^i^\i\^i\io comxti minimo P/ik A/«- niuh.^to , ma orem ac con!m,;licsm tribuil diftindtioncm, ope quidcm tllipfe- os ^ adeoquevnumincifufrTCoegit induo : d«indc certomeliorcm fimpiicio- rcmue bane; conuertuntfenonadexceIfum5altisfimum,coll.c.Xl,7. ct Eccl. HOSEAS» 149 Ecd VIIU 2.ct qui ad ilium fc non conuertunt^illi vtique non conuertumfe relJfr CAP-VIH, die bckehrcnjichnkhtrecbt^ ceuLutherus(]UJ? fcnfum non male libcrios transtuiit , licet in comm. lat, h. /. priorcm pariter litcracexhibcat, CAP. VIII, I. Ad palatum tuumtubam (admoue,) gefcbvvinddie Pofauneans Aftf///, y(?r//)o/^««^(apoftrophen©nad/&i)/?<'w, vtvult Schmidius, fed ad prophttam vt fpceulatorcm fpiritualcn7,coll# Ezecb. Ill, 17. XXXIII, 3. Ici. LVIir, I. XXI, 6. Hab.ir, i)4duoUrebofiem coll v, 3. flCUt aquilam (coll. hr. XLVIII, 40) fuperdomumlchouae, i.e. populumliVacl, i.\mtranf' fires /I funi fo(dui Icbouae , vtfe*}. er komme fchoH daber wie em Adler uber das Hanfides HErren. Apofiopefn fcrraonis «t ai^ionis pra^cipi tantiae belle conueniens. VcrC lO. t ■» -^ ' -■ , I » •' Etiamfi(coll c. IX, \6. kf I, m.) mercede(qf, mcrctricia coll. c. IX, I.) conduxcrint (couciliaaerintfc. CDOnS amores c. v. praeccd.) inter gcntes, Tinpr. Acgypti, ad Impctranda auxilja) tamcn nUDC COn- gregaboeas, (contra co$Ifraclitas) ct incipient (nvnS # coll. Gen. IX, lo.cumX.g. et Luc, Ebr. p. 411.) pauciflimi abonere regis (AilVrii) Ct principum«ius. Germ. 1)nd obfie gJeicb vtel Lube erkanfferji^ftcb durcbGeldbeliebtmacben) beydenHeyden^ (^gUtcbvukbeyHurtn^um ttulffe zu erUiigen^\fo tttiillicb docb dtefclben mm (yvider /ie^vrrfirKm' hv^ daj? i brer [ollenffbr vlKJtig'wer den l>nnder Laft des Koniges and derFurften. Luthcrus fa) verba initialia CH^^I^D 1^?^'^'~0 CZ^Ji 't^'' f«'D ihqT CAP. IX, 4. Non libabunt Domino IehouaeCfc.'<5P 2 Ubamina^ quodnomen vcrbalciadaditur in Tuo vcrbo , idquc rtfpicit (cqucns vcibum } Vini, Ct (fivelmaximcoffeircnt) non fuauia erunt ei. Nonnulli ad hoc vcrbura fuppl«nt fjqucns nomcn ^T^'^P.Z] ftcri/icia eori^m* Aft partsm contra cna< tuum rcfpciium ct fubordinationtm mcmbrorum, partim intcrpundioncni regis maximi »SVg-(?//«?r , pcrquem idnominisabco diremtum elh Lutherus actiucct gcncralius transtulit gratUfimum facient^ fwch\fivvas zu GtfjUen^ tbunkbnne»» Atpractcr vfujtivcrbi, coll. ler. YI, 10. Sigoificaturrynecdo* cbice, illoscxercitiodiuinicultusiri priaatum. Verf. 10. : cranes crs^y'iptfj ' vn^^ Translatio Lutberi , und wurden iafo grehtich aIs iLre BubUn, (.4i9, ita cxpoaens illud ytfecundum amare eos', tanto odio cos nunc perfcquor, quantopriuj amore j7profequcbar. Parcicul^enim/tfr^W^wnotatmagnitudincm odiict aborni- ^nationis, (imilcoi rnagnitudiniamoris. Dixit enira Dcusinpraccedcntibuf, ajquaraimpenfc Ifraclitjs dilcxerit, tarn nimGbi charos fuifle, quftm funt vu.ie ^jraaturae zyxtfrMtliisprdecoces viatoribus dcferti h« c. itiacrc teffis : addidit, jjqua turpltcr ipfidefecciint.ctDco verodcrelidlofcidoloMoabitaruniiunxc- vrint.'propterea fe nunc adeo dctcftari eos»prout ante dilcxcrat.jjEnimucro qua frimum 10 U'^'^^'pV ai>9minatiantf d^rehr abominabjlibus. ei/do/U vfurpatur, non HOSEAS. 1^1 non ^^ipgrjonis humanis: » -J VcrfioctfeDfushic, Ephraim, quando video f^ confemplef earn (pro n^J^'^NI h. c. tcrram cius omncm ) vsque ad Tyrum ( h. e. terminos extremes cias)plantata eft in pulcrovelpulcherrime, b.c tota'cfttlor^n- tisfima, pisntata vtarbor, abundansdpibns ct|filirs: ((Jd qtrann mox, I>eus bone! mutabiturab ilia etc] rede Seb, Sclimii^o aeditfA/f«^/>/^«««» quern quoqucaccentus Ie<^ori folcrti ingencrant, quum contra verlio verracula, Sphraim ^ ah ich es anfthe y ifi gepfi/in2et und kubfcb ^^7> 'Tynu^ voces llSf^ Ti'*NV*^''i?ND per rcmum Mercam coniundas fcparat , hac fuppofita acccntuum facie Hiis nSinti) ^^sf^ \n*N-^ 'n\y.^^^ CZS'^lSS^ pra^fixum infoper 1 conuertitin^ fimilhudinij\, "i1!i'7 in "^^StlT. Vcrf, 15. Vblinterprctcs iamtumin voce 'j-^iS'^D 'curfum orationfs pro tcfmino primacpropofitionisfiftunt, quitamert pertijbordinatam mirorem P/ifchtam dccurrit vsque ad fuumdonninum.5'4^c«/'i?/rf/i'/^4/«>»,aiit potius,praefertiTn fccundumSchmidianam c- nallagen perfonae loquentis,prophctfle quidcn:>,vsqjad '7i''75I3 , Dei in fcquen- libus, S>egolra. Quodautcm iniftam diftindionemadcGconlcnferintjincau- ia' fuit particiila ^'It pro c/iufali hnSita , quam nos pro njjiuer.uiua babemus, et rib initio cfiam fupj)fernusemcrr,brop<©flericripariicuiarn "^y, vt ita duaa afFcranturcaiifacodiietreiedtionis diuinae, quumque verba initialiai.ninnc-' diatc fion cohaercant, fed mediants verbo feofuali, proindc acccntuationi con- fer- 151 HOSBAS. CAP. X» formiorcm fi)ppp<^itamiis verfioncm/ /'rf?/?/^^ omnem malitiam corufft ija^lam) ill Gilgal, cei'te ibi()nquam, ft^tm) odio habui eos. Germ. Um alter threr Bofheit vvillen in Gil^atQ>eri4l>eh ) id eben dafelbji ( y>er' ithty) bin icb tbnenfemd, CAP, X, L Quae verba, quomaiiorum intcrprerationcs non Tint ad palatum, ita interprctarimalim: Vitem itaque€UacuatumS(fc, **nbN Deuimeuf tstt- fupracced) ^/V^twnp. Ifi'aelis, frudum naricct proponit ackequatum (^virad.ctscoll.Ic^XXXVIII,f^ K XVI^ 8.)ei. l>Agr (mein GOtt)mm rein able fen vvird {zoWlil^hW,^,) den IFeinftockijfr aels ^ filegt er ihm Auch furfeine {lofe undthmg^nzgbiihe ) Frucht* Verf. 9. ro, T^p^2 ^y^^TTvh *nbv oty '^ni^j'' J^KtDrl r^Vnan ^d^S DH^by SsDNi P"^^0Ni -".risD '-.niSy. ^izr^v ncnSo Quos duos verlus, cum fua diffi.ultate liv^antes , ita interprctatum ilnus: PraediebusGibeaepeccaftiirrael; ^xinm 2k ihi{r^tv[\^tln pet cand» tarn diu per Dei gratiam ad poenitcntiam duccntem ) i4eterint,''adcoque non protinus, vt meruerant, periuilitwm Dei Vindicatricem cecider'mty Hcuti ct Pharaoncmobduratum ^'^n)!7\ fl.ire/inebat ^ Exo3. IX,i6 ) non apprehcn- det eos tale bellum, <|iiaic in Gibca geftum contra filios iniquitatis. (flagiMofisfimos Bcniaminitas lud, XIX. idque a felicjuis tribubus Ifraciis imN2 probenepluito fuo. lUi cniraindviobus prioribuspraeliis fuperiores cuadcbant, et tandem f^xcenti iliorpm in gratiam fecipiebantur, Arquit^li, vialt Deusdicerc, fortunanon madabunturlfraditae, fed) pro bene plijci- to meo,yo vvie mirtgcfaih ,ctiam caftigabo eos,et colligentur contra eospopuli, vincicndoeos (vtverbun pracgnans, itavtvindosabdu- durifinteos) adduohabitaculaeoruna. (Rcfpicitur ad geminam di- ucrfiftemporibus abdudioocm irraetitarum (.decern trjbuum in captiiiitatem Affyriacam, prim»m a rcgeTiglath PilefcfefubPekah , 2. Reg. XV, 19. do* indctSalmaHaflTarefiibHofea, a. Rcg.XVII. adcocjue funditus cueifum eft regnuffi HOSEAS, 153 rcgnumlfraeliticuro*) Vbi i) Din ''22'^D facimuscum Aben Efra, Abarba- CAP. X« mley QtKiuctocomparatiuum, ficjuidcm iam corDparationcm fimpliccm fc- XI cerat propbeta cum dtelfus Gib e ae prof unde corruftis c, IX, 9. itaque ilia rurfus affumtaplus^ici exiftiiiiom, confirmantcpariterfatis fup.crqucz. Reg. XVlI, vbi catalogus pcccatorum enormium ac fummorura obflgnatur hac phtafi compcndiaria, quodlfraclitao/tf vendiderint {plane vt m^nc'ipia) ad perpe" trandum malum in oculis lehouae adirritandumeum, v. 17. i) Particula tZDttJ non eft /. 84, 5) Verbum lltDy Lutherus cumEbraeis Rafchio, Aben Efra ct Abnrbanel«, intcrprctatus <:i\ dz peccati t^onfortiot quodnosdc {onferuat'tone. Pro illoi^///«i^fi&«/ ibidem poiiular«<. tur* Eftquc praetereanotanda mutatioperfonae, y?/'/f/'^/»/ > ^xQJleti(iist.iz, 4)Svnibo!ica fcriptio vocis HZj^J^y infinuat vnam ledioncm cum fulcro 1, lZIJ!^i1y, alteram fine eo CZ2n3V vid^Hiilcriy^r^./T.^/K./^ij j.idcju* vocabu.iumaiiasfre^ucntiusioccurritcump '\n\i\zX\heemanticii. Vcrf. 14, SnD^N n'«D [DhtP nTO Vbl to;dVi5 commumturexpllcatur vt nomen proptium dc J'4//A/rf«^j^'',praediciU!r,isqjnuIlusvideturalius,con• fpirantibus omnibus circumrtantiis4quam/*f/c4f.^. 9. 10. CAP. XI, I. :^;dS "HW^P O'^'^yODI Qucm locum victeaidentia allcgationis cu«ngeliitac Matth, 11, ij.omnino litcralitcr AtChrtflo filio Dei scd^nmus cum Tarnouio, lo.ScUmidio, Riueto , Calouio, Pfeiffero, Carpzouio , Seb. Schmidio, Lyfsro, Doifcheo, ct inprimis D. Griinenbergio , cuius tres froftant in v&» /. cxafciatae difputatiouci , quvirum primamvt Magifter, et V iccun- 154 ~ HO«?TiAS. Q/i^f XI ^'^'^^"'^•'^^ P'^ol'''^*r'*li3, viramquc U Ipratfia o D« Habichoritii , actcrtiaffl - * * pngmaticam, vtD. et Prof, fubfuo ipfius pracfidio habuit Ro/l, a. 1698- ct 1699 c)uididihuiu$gcnuinum in Aifp. a(^4§.9. apcritfcnfuin. Namtjuf (^nCt pro ^Dcaufa-li, quum nihil prober , malumus cum LutherrJ, Schmidio, ali- isqttcconiur]dionaliterQuurarcddcrc)Ifi'aelfuJt(cflet) pucF, Da I/racl iungwar ) in Acgypto, necdumrespublica, vixpopuIusappc]landus,im- beeiMis, vt iuuarfi (enon pofifct , prcflu««xcrcitusquc multis laboribus ct ac- rumnis : nonGontcmncns alios, fed ipfc contcmtiis, paticns pro ncccffitate, et obidrcnspro vi , nominis caltusque mei non fads fcrcns , informationit tamencapax, trailabiiis, ctduci fe rcgiqucpcrmittcns , non obfiftcnsfptri- tui pfr malitiam , prophctamque mcum non rcilciens :) et (tum)dilexi (di- ligebani) ilium ''eo tempore, nonexip6usmcrito,fsdexmca gratia,exmco proiniiro,ex mea mifericordia:<^/7 Abra{iami,Ifaaei,Iacobi :rorem eius fingularem) exAegyptOVOCauiFiliummeum, (i.e. reditumdccreui, deftiniuiF lio mco ^Darnm (^aus Liebe zti ihm) rtefficb meinem Sobn aus Egypt en {befcblo^^undverordfitce tc h^ daj?mtin Sohn aus Fgypten kommenfalte^ -^^^^^.i^^i.Vosaitonem autem Chrifli ex Atgypio ioiuxn opus rcdcmtionis, ab incar- ro feafu vid.nstioncChrillivsfjuc ad mortem cius,compic bene notatScb. Schoudiu* Luc. Ebj. p, a4 h. A 212 2i4. Verf. 4. Lutherushaecceverbaia bonum acc^pif Icnfum , itavt continucnt be* .neficia Dcilfracliexhibita, etvocabulum T3lS rciidjt/r;^y?*^«//«^cum Bux- tordo fii/um^ NecalitcrMarckius, ctlo. Schniidius^. /. Qun vcroratione iuxta proportioncm htx^rcfita^ Athnachui medium interpropofiticnes locum in ^Di^K fibi vindicarct. Deindc neglcfta pot«ftatc abfoluta SUluki cucn S'of-?? /'«/«* fubfcquentls veifus AtbnAcho abfolutiorcm affignauit, quam ilii; v^n gab ihnen Futter , d^Serficb ia rich: wieder foU in Egypt enUnd kehren, Al'fer adhuccxponitSeb.Scbmidius TD^N fiimcnsver&.iii/er ^ vtfut.Hiphil, cxh^D"', ita ope sAA£i\^sa;vin rnclioremconfurmitatem fuaecxpofitionis im- nvdicte pr?ccedcntium vcthoram (^fed fui tJ/if h.c. habitus fum ab illis ingratlG- fimis hominibus.^ra/ aiiollentes^imponentesyiugum fuper maxillas eorum) red- dendo: Er^oiicindiKAiforr.e sdmifericordiam mesm diutius ad eum, ct cum fca cius ViO^'Ek^. 155 €ius malitiana ct inj^rdCiCuilinem crga melcmper/rtyf/wf^i^jetimpunitatcm reiin« CAP, XI. ^uam.'' Ncquaquam: fedfaciam, vt non ampiius rcucrtantut in Aegypturn €tc. Aft huiccQadapnirnis cxpofitioni nemo facile ailurget, quumnecvcr- bum ^D"^ in HiphH!i\t'm vfu, vtincc farrfla flominalis. Quapropttr inte- grum vcrfum pieniusita reddendum cxiftitncm: funihiu hom'mis (vt homines d,ceet , Don rltu beftiarum) irabebam eor^ (unihui den/is arKorit, tramque ipfis iicut attolUmes (^cieuantci) Ufgum faper maxillas eorum, Lutherw* liadlenus optime; Icb liefi fie einmenfchltch loth Ziehen ^ undin Seilen der Liebe gebenytindbAlfftbnen das loch an ihrem Haife tragen . 'iyi*»"'NVl fed nsn agnouerunt , aberfie erkanntcn ey nkht , hxi(is hur.a fufpenfl hae' y^w/ non poteftgermanlcc reddi cum Pifcatorcper ^/f/^f/-^>3»^«'» (^» ^f^ v^^- ^f ^r«Z7g2?6'« »?/>,) id cnimdtcerct "^riZ^ltyD^ CZr^'^p^H. B. Lutherusin verC germ.refpcxitadrad. HSb lajjum ejj'e ^ deja.tigari,, vt t\ lit fertile hee- man'icum, ficut irtderiuatiuoeius HNSn de[atig»ct^»^/A«; in aliquo cilc negotio , optime conciliari, notat cl. Beckius/»f./»:4go. ^/3) HDTtpQ fumitT>usetiampro.?»f7?ff»^', tionconuerfio' ve cum Luth, atnon fubicdiua etadiua Dei cum R Abarbancle, quum « HD'^vDO e perpctuo fcripturac vfu vfurpctur '^NJ^'^ igaomimo/e f.'inrm^lsni partem, ceu redre Abcn-Efra, pro auerfione a. deo ad malum. Vide (Is locaProu.1, 32. Icr.If,!*;. Wl.d.t. M it.xu V,6. Vin,5. XIV,7. HoC XV, 5. itaque /*^.t«OT csponendum efl:(y^'irdmdn Vvk k nicbt vvijfen (vor Jngft) ^t>as es mac ben foil ^ vvetl es mtr den Ru- ck en zugeruvAnd^ {urjdkb 'eViederum Jfon ibnej7gevvkben bin , mit mei- nem Scbuz^Hulffe und Trofl in threngrojfcn Dra?tg(ahlen) und ob manes gleicb zu dem Hachficn rufft^Jo vUlidoch kemer {ibn) erhcben^^uvdibm die Ebregeben^ durcbdemihbige W^iedcrkebr und Bek'dntmfi ^ HLrr, du bifi gerecbt^ und deine Gertchte find recbt,) Ncc pofluinquiti fimui Itdori propinem finjn.'I,iri{Ilmum cxpofitienis geiius ante laudati D. Grunenbergii, qui to CD-NlSri proprrc accipit, et lUuftre vatici«iuni dc trucis morte Chr'ifii heic habcri pgtat , quando mfupr. cit. difp. §- 44. b« m. in- terprctatur ; Et populut'meus fufpenfi (cjuidcm crunt) ad auerfwnem meam j et ver/us /upraiCurCum tamcn) muoc^l/um eHm^{ci\x\) pariter fe ex/iltahii.llfjd wein Volck vvird zvvdr p^rofientheils ^ehencketvverden zu mehem AbCcheu , aberfie vverdenin.ttie h'oht fihreyinzudem^derfuh chert alfo erkff^envvird,Q^\hiM fta- ftimfubdit: Kl pro yj nihil nosmoratur» Idipfura vcr©,vtaliataccamn?, maxlrnenoj, ctqucmnon? moratur; necdiccrciuuat, quod tacitam Tub,, innuatncgatloficm, eine Erbohuftgohne Erbbbung^t[n^]\s\\U\'>\^OTUTCii^xzt'-iy fediGen.XL, 9} ctqualem exalt andi vocem prophcticam Chrillus de fua,, morte praefatusyTurparit, Jo.IH, 14.01 XII, ja. \ j. J4. Neque video,quc- modoquouc fundamecnto verba verfus 5.«tfv reuerfetur in /1egyptum,<^e. Filio Dei facilius multo ct verius , quam dc populo Ifraelitico cxponi poilint I ibid. §, 43* Vcrf. 9. :i^ija KT2K Nb] Et nonamplius veniam in (certamaliquatn) VfDem,(tq, prppriurn [ocxymScbechiuaemeae •, ficut hadcnus fiiit Icrufalcrn, in ^ua focus mtus tt ignis ^ Jef, XXX, ^)und'Dy>ill nicbt mebrin eine (g^2?J>//- V^ fe) ,5S HOSEAS. CAP. XII. yV ) Stadtkomjnen^t odermich an diefe und jene btnden. Sic enim to *^^y3 vcrtcndufncftindcfinite, non definite, w<^/ceffe habere , vt pcnitus vos difperdam , quia vosa ciuitatc rcmoueo. Ten- 5)puserit, quocanrideferam, ctncceam, nccAliam vllara amplius ingrediar^ 3>Scd templuranficum, quod inhabitaturus ingrcdiar, erit vbicunque futura jjeft ccclcfia revea. Turn e.t ir^ tut medu hajjitaboj o Ephraim , nulla ha- ft^biU ciuit^ti.s ra.tionc^ CAP. Xil, 9, Quae verba dodilfimus Jo. Drufius ex Rafchio ita intcrprctatuf.* omfiet lahores met (i. c. opes laborc partac) non fufficiunt mihi: iniquitasbaecefty quatftt peccatumy i, e. idololatria. Non incommodns audit Riueto ad b. I. hie fenfus. Incommoditatem autcm IHico arguit diuina accentuatio^dutn regi mi- nori Tipbchae maiori inditur diftinguendi vis quam maiori Sakepbgadolt, Pa- ri modo peccat d, Alethaci vcrfio nbuiffima P, XXV. der Erlettt^ p. 30. vvat tnein ThunundLajfen betrifft^ davvirdmirniemand nichts finden : die Straffc trifftdetty dsr unrecbt thut f oderfiindiget. Omnia enim, quae poll: aecen- tummaiorcm rcfpciflciuumlequuntur, vtvnum orationismembrumindiuul* fim cohaercnt, vt h. 1 vnum pracdicatuuu Pro tali fenfu talis forct confccu- tlomaioratus: .-NIOn-lCJN pV ^'T^XKSD'' nS '^jJ-'^ii-SD Conftru^ ftioncm autem vocum iicri mcdiantc rclatiuo "^UJN , cxplicito vcl implicito, ex acccntuationis praxi conftat. Commodiorem rontra intcrpunilio jcxtua- lisfuggerithuncfcnfjm: Quantum ad omneslaboTCsmeos, non inue- nietur mihi iniquitas , quae fit peccatum (cum epitafi r»(7rwf. Aliat nonitaditatuifulnem.) Dcpingitur his verbis laxa racrcatorum confcicn* tia, fimulqueEphraimgloriaturdeopibusfuii acprofjpcriifucccjfibus, taa« ^uam d« a^probationisDici arguroento* Vcrf nOSEAl i^f Verf. .2. GAP. Xir. Continent hacc vexhatKierrfgaticnem admirationis ct refponficnem ^ fc- ^eobfcru. nteScb. Schmidio, tiHt(hcl per romcn /^ftf» h. 1. dcnotasi cum codem cxirtimem , ah iniquity (sm idolclatriae ibi excrcitac, ita vt inter banc vrbcm iBfr^f/fcdcmidoloKirriacet Gtle.id ^ pari iddolatria occupatam, compatatioir.ftituatur, indicio ctiam verbi pjur. VH, vtque fnter hanc e6 JB/zf/arrontscxHibcntiatot in- terprctum ingeniisfacrintqua(ihtaiia,et vercfcopuliacfy^rt^s perdiiicnif , ad quos naufragiumverifenfiisFccerunt, i/idclic€t Dcut. XXXfl, 5,etncil:cr. Dc illo iam fuo loco in Not. Sei. egimus, dc hoc nunc agcmus. Vbi quidem ope variae ellipfeof etpleonnfmi fe iuuarc annifi funt. Atin cafTum ct fuperuacaner. Intuto nauigarepotuiilentjfifuTiplicetnlitenmdextrcexcutiident. Siues to TTW fiominaliter fad formam "l^*^ hcuiio^ Hof. 1,1. ler* JV, 13 13/.'^ rff/r/^«//aDeut, XXXir,jf» ISS.p. /«jiV///Ia-.XLIV, n.add,Ex.IV, 11) H'JC verbAl'tter fumferis, perinde ent, fenfusque fpontc fiia , fubaudito fal- tem verbo fubft. quippe quo nihil tririus, nihil facilius, fc ingcrct h. m. Perditte, Pcrditiotua eft, olfrael, quod contra me, contra auxi- lium tuum es. Es Verdirh dicb , es ift dein Verderben (dcin Vnglikk) oJlr/tel^ da^dtil^Vidermicby vvider delne Huljfe b'tfl , Sicpartlcula'^D tnamtt ccwiuft^ihaalif^vnsci'K propodtio. Dc fignificationc pracHxi D per ^(?»- //•^ videpluralocain Luctiff.p.i'ji.f.) Eundemftre fenfumtcnent Parous, Riuctus, Tafnouius, vterque Schm.idius, pofi: Ralchium, nili quod hie ex tcrtiaperfona plane aVs^aAwJ f«ccrit fccun dam, "^C!iy J^h^H corrupifit teipfumf cui pollicsm premitSeb Sckmidius, ct fupplemcntum £iclant »'^- belUjii^ rebelHo\f'.iit* Seb, aute*r»Suh!nidius repctendo /^tf*'^/*^//?/ rif. No- uisfimc prcsfius nobiscum cl. Aleth^eus inder gruyidlicbsn Erleut. /'. XVI. p. l\%.feqq. iS^ic Icueargumcntumet pondas huiu» vcrfionis pono in appod" tionc vocis "^^ITyi} , ctjnconn^xionecumpraeceddl. ctcorfcqq, ^. d, cogites vclimipfsiO Ifrael! qaam ingratum , tjuamqufjabfurdumfit, tetnihi, quifui tuum^ vnicuaietpotcntisiirnum et praeftntiflimum artxiliu>/i ^ quum nnilus rex , princeps vei index (iqe mc y sonira hofiet tuos , auxi/iari tibi valeal > n',a- nuclataopponcre, vtcogartibi, a ducrfario raeo , yJ'r/// //>j5>,cumparticulaaffixi ''3. Excmplumex Gen. 1I,8« pJ'^IS noncftadrhombum. PrcnotioncncMi:iinis«tfubicdi forcttalis acccntuatio: \\})!0, '':3 O ^Nltyi yr\^ Verf. 13. Nefcioinqiiasialcbrasct heic incidant interprctes, quum ad harmo" niammembri primi metaphorici , dolores pArturientes vement ip/i y Ephrai- mo > ct ob conftruiSVionera ypcum ^CV>'"S^ ry~^D per acccntus , fenfus fimplex ct planus hie prodeat : ille eft filius mn faptens ^ ('qui non vult faperc ct agnofccrc,) quod tempus 21011 amplius fit fubfiflendi in matrice filiorum. Dafi cr nunniebr retf wxrd zu der Geburtb {^fcines Ungllkks tmd Elendes^ '■ A MO a CAP. V, 26. I I > X ACT. i6t AMOS. CAP. V, Av. r. VII, 4^ ]\aj avsKalfrs ry\v t»v>)v ry moAc;jj, trail t^ dareat vtri-oSqii* conuenientva et difcFcp&ntia , er qiiornodo inft^tucnHafit conciliatio. Quatil memorabikauterrjcllhocce t/7ri^5rtAA«'V/e^f^@-» quodad hiOoriam idolola* triae n<;f.Tn(!ac ac ftupcn^ae lirseUcarum in dclerto adiccit prophcra Amos , id« querecolnitprotomartyr Scephanus, tarn difceptabilecuadtdc^is interprcti* bus , num i) peradtum fucnt t^c quid rejt/iter, an potius menr^liter atque *»• terpretatiue'i praefertim quum a) Mofts id fiUntiipeplominifr.e inuoiuiflct. Scda dilertaadeoct fimpHci Ivtera vtdcclinemus , rcncogit aut fufficit filen- tium Mods, Mofcs quippeet alia filet v»g. nomina magoram Aegyptiorum JannetttlaTKb^ret-, quae Paulus not.n a.Tim. Ill, S-Silff, c^uodindc/irio J/rai" Jit^trum eeuUftcutiJini ahominationei^ et Deos fierrereos /iegypttoruMy quaiJ an- notaait Ezschiclc. XX,/, g 24, Non enira SpiritujS. tei cror hif^oriama- liquan^fecundum omn<;s et fingulas circurDftamiasferrpcr opera vniusfcpipto* ris fieri pcrtextam dare, (id placuitci nonnunquam per allum,apud quem noa praefumlifles aut quacfiuiflcs, vnam alrcramuc pnrriculair. haut lenis niomenti •idem attcxere, vtira folJrcite legerenturomnes. (5) ObpraefentiamautSlori- ta tern que Mofis tanfae idoiomaniac rpccimen edere haut aufi fuiflent. Scd qui aufi Itintin tacicin Mufis toties mormurare , grauiterobiurgareatquc rcbcila* TC , ;id:o vt ipfe /.?^i-««.•» denominant, conuertifl^-nt, in quo quidem non cul- pandi, fed pgtiuslaudaiTtli efl'ent , ytpotc o^cio boni intcrpretis def«mdli, Quoniamaut«mnulIi ititerptsrum integrum eli, fyntaxin vocum, quails al- lubuitSpifitui S.luxareet confunderc, confufis (imul dfftinflionum authea- . ^ ticarumlimitibus, eticafartatcda, to \V^ nonpoteftctfe nomen piopriurr, (ed appcllatiuum feu commune, idea reddendum putcm vi radicis fuae pD aptati&nemim.iginumveftrjrwn^iwt aptaeas imugunculas veftras ^ cum Phi- lol. et Th, Gryphico D. Brand. Hcnr. G rerpondeatiilt DSP'^p HlPD, aptum l.oculanientura» fuiedirpofitoriumimaginumveftrarum. Atque talcs acdiculas vaUtct^ OiKYifJiafCLy m quibusfi.nulacra ttffigicsdi^orumfuorum tutclarium aptc ioca taetdifpofitafuero , circumtul (Ic irr.a«!iti«,refertfidcd)uina Axnofus. Tales fortaflfecxllit^Tunt illi vttr^i otpyvfo) 'a^tb(j^iS(^ t quos Demetrius aurifex fa*- bricauitf A^, XIX,24. cttaiesaoffiunculasadhucinpapatu, quarumui) fuper* ftitionum fentina, affatim viderc iicet, quibus hoftiam confccratam inclu* duiit,et publicc ad pompam et adoraMoncm circumgci}ant,ac in alraribus tcai- plorumtanquam fuum D^TyO HIvS Deum muniuonunj Dan, XI, i^ coWo- cant. lam in ni.embro altero r''petcn«ium efV vcrbum DHNtyjl etiamponaftig ftellani Dei veftri, quam feceratis vobis^ Vbi Hen intell-au perf* facilem Stephanusexpr.lle lupplct 7fF^osfj(.(pciv, ceuvolunt fcniorcj graeci, etStcphanuscxtradition^fcruauit, fiueaiia Fucrit, tacente pro^ihcta ctiamnosuccniMSj> Sut^cit,quodnpuuqi etpcculiarc extiuric idolelatriae jgenuj, ' ' ^P MICHA CAP. I[. 1^4 MICHA. MICHA. C A P. II, 11 Quae verba Luthcrii'spracternecesfuatem pcrtraiedioncmreddiHit,duo- gae -^ in verbis 1 '^TSl , INtJI vtotiofapractermifit , h. m. Siereijferi zuftcb Aecker ^ undnehmen Haufer ^ vvelihefiegeliiftet\ quum tamen ver(io litcraG plenum ac planum fuppeditet fenfum litcfalcm, videlrcet : Quumjfi, defi- derant agros, turn diripiunt ; fidomos, turn auferunt. Geiuftet^ ibnen n.ich Aecker y fo reijfcn fie diefdhi zu ficb ^ oder nachH'aufery fonehmen fie ftey>^€g. Adhacc commodnm notatlo. Drufius in repetitig iftis copulispraetercortcupifcendaeconrundioaemcum raptu eriam cclcrri- mam prauorum dc^jJeriorumafTccutioncnjc]. d. ^imuUc euncopiuerunt^ dh rtpiunt t vsque adeo funt manufrompti ac temerarii dd exjequendum .f quod fc-^ mcldeliberArunr^ VcrC 4. :xhn^ 131-ittr sdi'^'t H trj-^c^ -j"^!^^ Quae Lutbe-rus tnrbato conftruiflionis habitu transtulit , vvenn vv'trd er if ^i^i die Aukervvitdtif zis tbcilen ^ dieeruns genommenhat'^ quart talis clTct podtus: S 32i;D^ I. trJ^D^ n'W» :pb"\'t 13^TO. Alioraodopeccatb.LyfcriadA. /«. verfio; ^omedi^ Aufe' MICHA. i€s CAP. ir. retjt me adrefiicuendum ? (^quia) agros nojl'-ds diuidet fcil* Aflyrius hoftis, maf- iusdiftinguendo verbum Dil'^ ^ feruo A/^r/'./affedum , quod fie depofceret Sj^97-&/r.//tf», cum confcquente eiusn)inore/^./rj6/4in '>7. Nedicamdef/- //)»/? cau Talis "D. Invcrfu fet}. pgfticuia r^Iil non efl: caufaiis , quum nihil ^* 5* probet, fed aflcueratiua , confirmans que rt lam Ifraclitarum ominofam: Certe, ia Tftoh!^ non erit tibi qui iaciat funiculumin, ad,fortem, (i. c, nemo vobisagroi iterum demetietur, interquc voslortito iliftribuct, lic- ut faclumfuittemporibuslofuae^ etcjuidem in congregatioiie lehouae , quae np, ctt in terra Canaan. Ifaque decern tribubus Ilraelis praefsinditur o* mnisiJDes reftitutionis in integrum* Vcrf. 6. Inter variashuiut loci interpretatfones, nulla, fateor^ mihi arridcf fimplicior , vcrborura connexloni , accentibusque con form ior , hacce; Ne flillate , ftillant i. e. ne loquamini (cum Htcronymo ) aiT^pIius elo- quuntur, dicunt. Verbum enim rp2 fiUUtidi mctaphorice h. I. et r. i r, _ iigniBcat eloqui^ propbetare, Sicuti etiam int-erdumnomenyf^'Hd/w/ expref- feciadditur, vtlob, XXIX,22. ^rho "^^V^ fillabat fermo meus, r\cc non fynonymo hu Deut» XXXII, 2. praetcrea ex lege fynonymica cum NDSH propber^re permutatur Ezccb. XXI, 2. Amos VII, 16, Eftitaquc fcrmo populiimpiiacconcionuropropheticarum irrpatientis, quo filentium pro- phetisDeiimponercvolebanr, cui iam Deiicque illufl:riniitcl.Alc:thaeus'^>^/v'W/.£r/f//^./».A'/Xprimo loco, quern idiomate germanicoprofcrt \\.m.Kedetnurnkht ryiebr-ffprecben^e. VTobl'^ an! fie f alien ntcht rnehr zu ibnen re deny denn das jchandm un^ fcbmaben l>vird nubt aufbonn, X 3 Vcrf. CAP. IK i66 MIC HA* Vcrf. 7. n'^ ^1 n^^n Dy u'^D^" n^i ' ) c S^pofitis aliornm inrerprctationibus hnnc rone'nenttorem reor : Qui dH ccris domus Iacob,noniic abbreuiaretur fpiritus lehouac ? noiine ifta funt opera eius ? coutr? nonne verba meabenefaciunt (i. e. buiia,iuciin- daac'gratioic Ibnant) apud euiiipui redus ambulat? Germ. Mcwef ibr nkbt , dte ihr heifi a/ar Haujsl^cob (die tbr ettch zvvar rubynet des bo ben Herkommens von defn H. trz-T^-iter lacob^ aber do'hnicht Wa^- delt in den Fufi(i^pjfen femes Glaubens tmdaufricbtfger Frommiokeit) ditfidcr HBKli uberdrufi g yif^rde / (es m die Ldnge nubt konne ausbdL ten J Ziifeben \) tind dafi derglekbcn {fchelcen , fii'^'ffen ^) feme ITercke feyn ? bmgegenJindmemeWortenkbtfreundLiundgnddtg) gegendie JFrommen^ Pcrgit Deusperprophetam loquiadiplbslfraelitas cuu> emphafi etconuitef>i'ireniitttr€t>{si\i^. d« hocelegantiidiotifmo, vbj pro HIT Ctiam adhiberi folct UJED . Ebr.B.tym.p.^xi. n. 1 51.) «<'Sviterii.isin haeredi- tatefuatolerandiiacbencficiispluribus madandi^ quodtjus officium fuum c- Icnchtjcumapudeosgnauitcr acgrauitervrfiiTet , variiquctcalaiisdcnunciA^ 'fetv. 1.4.5. io: nonpotuiflTe alitervi iuftitiaefuae* mala malis, bona bo. ni$« Proquofenfaad H et C3S imerrogatiua ^uhmtdV-^Q negatiuum NVi Cm.fcq.coli. LucEbr.p, i-^^.j.et Z76.f Deinde fubiedum oratioois poni* tur pro pronomine, Spirttus lehttfae ^to mcut ^ ttzor\k<^i.\<:ntcv opera eius f)ton;ea, vid. Luc»Blfr»p. 572. B. Lutherus in hoc vcrfu concepit verba popu. li, contmentiaexceptionem faifi folaminis, et refponfiuncm Dt\ ad illam. Hinc praefixo H in 'I'^ONn negledo , cjuod tamen haf^f^f vim f^litiui I'WN. roW.ltic. Ehr.p. 164, participium Paiil mutat in "l^N vj "1£>1 t>^s Haufi Ucobtr'6/let/tcbal/o : vel fi omnino ddionem pasfiuaio, dttium /// as a prophcra fnifTi^r in- tentus vtiqucgenjoctvfuirermonisebracieongruentius di(5tuin fuillet IDK. Pra«tct«a quum dux maior Rbbia non fit nouus dominus , fed in via ad regcin fuutn MICH<^. 157 iuum S^kepbk.ituncrrj , ijun poieii^ viai plcni eomwatis ^\it coii habere CAP. 1V< Accedit, /■///«/ j><°»fV/ 5 aft paulo libcrius et fingulanus in gcrmanrca , es vvirddeine giildne Rofe^omwtn } qtium tamcn fit par'icula Ty colJ. c. Vlf, 1 j. Motus aiitem hauddubicfuit b. vir, vtnotio- ncm nominis arripeiet, quod animaduertit, legi Stxotofiieti minus ben© conuenire, fiprinium m^mhrum ylfl:njcht for it incompietum, ac nudum ha- berct vcrbum fine cafij obicdi. De fupplemcnto ctiam crg^t nit interpres Chaldaeus, dum antepnus verbiim f^Wf/iii/n'ntcrpofuit Nri"^D^D yegnum e »;, feq. Ofiander ny*^ /»/£'r/«»/Vw,a!ii ex praeced, vcrf. n'^IH'vU refi.iua il" Upjirs, I'Uthcrus veromiflracllipfifimpliciusratuscxtextuaii *j^lJ/ complc- rc, transmutauitilhid, di<3:omodo, in nomcn , aequc ac Syrusnominalitei reddidit y^^\ tewpus tukrn ^ ex fignificatione t* IV fecuU. At ex praxi pccciTuatoria et ilHs confbarc poruifiet, quod facpcnumero nomtu/uifie^ii vd c^/f ^i contTad'id'wgnztur pr/tedfcato vcfhi ^ i-lqiie non fine emphali oratoria s'xA.Dtx Accent p. ^j^ Ita ct ^ /. cam expHcira itcrationeverbi aLuthero ne- gLdi* DHnde illi conftrudioni rcpugnat verbtim fcm.gen, Vcrtendum itaque: adtevcniet, Veniet , inquam, dornin'tumdlud primum ^ tegntim filiae hruj.ilem , in quo fcij. reliquiae conuerfac rotius Ifraclis cUudicantis (in vtramque partem, modoDeo, moloidolif? adhaerendo , ethinc r>j//frf /4-' hentii^ er procul ctis'te^Ae{yi\\jiOx\%^oz^\Uz^^i\x\c7i^X.m\\.^itvc\ Afiyriacam ct Babylonican) ) coalcfcanr rnrfus temporibiis N. T. in vnum regnum , non cjuidcm corpor.?Ie, quol- er^t temporibu< Daufdis ac Salomonis, redfpirilu- ak fubvnoperpctuoRegelcfijChrirto, coII,v.7. ct fupra c, Ii» t z, Vcrf jy. j;*? "?:L/''"^ri noS nrV Nunc CergO^qitumtambeatarerttnifacies flireedcf.) CUV vociferaris vociferatiGnem? Nun njvohUn i;)')>arnm fihreypfidnjdffirr^ jokla^lich^ Cintnis cRlaniit.-'ribii':. ?»c fi omni caress rcgi' ac confiliano?y Luticrns in v "rfione di(5i-f<>ni^ VTs *y"tfv wtyuth hitpgeft dit^tcb dtnn izt an »indere ir^^/^t^^.'refpcxit a^idoriuti^^Ch^Ivij^ici^iKhii set rn* diccm ,(jg MIC ha: K CAP. V. ^\cimT\)r\ pafcere^ fociumefe^ canfacianfe. Aft repugnantc forma vcrbi i^'^in, quae yultj deriuari a J?''T , vel V^l, cui ncc (ipnificatio aducrfa^ tur , "cw rnalefAcif vociferationel WArumlbuJl diifo 'iibd mit Scbriycn? Conf. Icf. XV. 4. CAP, V, I. rfTn^ •^aHs:^ ni^r«4 'Tys* nnhsJN finS""no nh^i Nolo hucoitinia aduehere, quae abj aliis iam abunde praeoccupaU funt led tantumbreuitatis vbiuis tcnaciflimusmoncbo, quidlucisaccentua- tio loco buic ob vocem inprimis dubiam 'T'VS foenerari queat? vt aucem VerioriHiusfcnfusconftet, icireiuuat,ritney2<5//? anpraeMcati'^ Atqui per figna acccntuum diacritica pat^r, pcrtincre sd/fdieffum, quod prot^ndilur vsqueaddominum tcmt.ot\aU^j\ Sa^tphkatOH in miH^ •, contradiftindunt traedicato , eique gcmino per AthriAchum ob cxcellentiam poften'oris intcrf?- do, quumin prioi'cMe/fiacgeneratio hutnana et temporalis, in polteriori diuina et aeterna indicetur.Quod finon hoccxcellens duarum naturarum in Chrifto difcrimcn infinuarc praetuliflct Spiritus S. potuiiTct fubicdum fott prasdicato maxime contradiftinguere, adeoquc Atbnacbum in ico iTTin^ coilocarc, Videfisiar.-^^^./'. j8» HociamfupiJofito^ 70 ^'V'^ AibicfHqua- litatemdefcribcr*, illicocorruit acccptio vocisaducibialis autncutrajiV , pet:- rum eft ^ pAYuares^exiguus honor 'bd^vtfis^ ejfei^^in millibusluda'., quum iila infuper foleat cxpriini per Wp, yel jbp^ (r.Reg.XII, io.)veI ^pj Clef. XLIX,€. Ezcch. VIII, 17. (.Rcg.XVI, ji. 2. Reg, XX, 10.) Corruu im- pliciic interrogaciua C»«w)/'4r/^4, »j/»cr (princeps) (5^ e-u j3;?9-A«f/A, yr\\iihA% ^SacfMaJ^ \eAaxtTn ii «v to7? v- - mcvih. gfy yifioa-iv'iH^at, EttU Bethlehem, vrbs (perdo<3enamqiiepoftGlaflium CAP. V. B^. S. (ol. f 9 1 obfcfuauit U. Gottfr. Olearius in Oh/eruat» Phil, ad b. l,Matth^ VrbcmcumterntoriofuononmfrequentcryocariyMK. Luculentiffinum cius rci cxefuplum ex ipfo Matthaeo fiippcditat , et quidem ex cius c. XIV; ^ 4. coll^ cum verrrc5 pro "y>jf , vel r^f fc. , ^uA^f) luda ^addiftrimcnvrbis Bethlehem in tribuScbulon.Iof. XIX, i 5,)' minime minima es inter principcsludae. Vbi («) vocem iAa;tiV»j r«- Ipicercetcxprimercligniricatum vocis ebraeae "T^^T^ communiorcm, t^uo furuum^ exiguum notat, aecjuc ac cognata eiusdcm organi "W , maximc mihi cum eodcm viro doftiffimo fit probabile,quandoi]uidem euangcliliae no- ftri fiinplicitati minimc con«^mr«t, j5 intextu ^\>Ki^tQ\x\\xin\^txpnnceps es inmiUi'jHi luda^ prout inueniHe fe putant cui» R. Tanchuma Pocockius, Jiottingcrus, Tnfchmuthius, DaflouiuSjCoH. 11. Icr, XLVIlI, 4. ^tZach. Xnii7, (adquacvcrolocavid«cruditamDn,0!earii crifinct receptilfi nacno- tionis vindicationem.) vcrtcre «JaAt&!c fA«;t'V>> «<,. Apparcnsautctr «>«- Asyijteuangeliftam inter etprophctaenflihilominus eft prona et facilis , dum Michas confiderat vrbem Bethlehem in rc,rationc ext^'mae formac, famae, fplendoris, amplitudinis, qua certe rationc vtique crat y94ra./ ac exigua^ in comparationc aliarum J aft Matthacus confiderat cam rcfpc^u fingularisfi- mseillius t/ws^o;^*?;, qua facia fit Mefliac natalis et patria,arque hoc refpcdu non atnplius dicends p.trua aut rnimma. Qui diuerfus refpcc^us eo fit chrior, fi verba propSrtac niTT' *'DhN3 f^VnS reddaatur vt reftri6liua iQ TyS, parua quoad cfle, foftrndubift^ inter fhiliadiy vcl chitiarchUs lehudae, (/SjLeujllimaquoquc eft difcrcpancia inter "^fl^ND /rMlU, et iir tolq nyefJiOi. grivpriHcipff, Populusenim ladaicus diftributus erat in dectoi.u^ cemuriaf , ^^ «r^///W4/.vid.Exod.XV!lI, II. i.Sam.X, ip. Hinc lud. VI, r 5, ait Gi« deon : ecce '•^N chilias mea ttnuUftrna ejl in Manap^et ego TVSTn minimuS fum in domopairii mti. Matthaeus vero loquitur per fuetam meconymiam,^ ficut Imperaror dicitnt 'i^to exercitu, Sequitur iam praedicatum priiis h^yo^^ h^p nVnS Nk^ ^h '-jCO cxte (ecu matrc) mihi (mcaegioriaa vcritatique actcrnaepromisfionum mearum )egrcdietur(i. c. nafcctur, colI.dcta,U vfuvcrbiabfoluto Gcn.XVII,6. X,!^. 1. Chr. 11,^) I qui I7<> MICHA: CAP. V. quifutumseftdoiiiinator in llraelem. Vbi i) pronommis "h mi hi aMuthaeopractcrmiifi rationem banc fuppeditat D. Varenius in pec. Di/^, hb.UMtcb, memhr. j. §. 5, wQuumapud Matthaeum Deus pater locutu* j^Tiinimeimroducaturvcapud Michaeam, non minim , H, mutata perfona 5,1oquente , deloconatiuitatisMcsfiac fclfcitanti Herodiomlffa hac particula jjrcfponderint legis pcriti: ct quia quacftio apiid Matthaeum propolita erat ,)^aMtumdcloconataliMcs(iae, circumflantia ilia non necefTario adiicienda 3,ruit, quae paramadinrtitiuum, dequo agebatur, pertincbat. Non ita« »quc probarepofl'umusij^orumopinionem, qui ftatuBnt,particuIam ** / rc« 9)^ indare in tcxtu, quamobrem eti/,Z.uh^ i*. II, «(.6*$. i7« j0}Haec verba «pudeuangcl:ftamnon Icgi. Ratio autem in promtu eft, quia dc loco duntaif at natali Me^^^* quacftio erat.it^co ca quse pcr- fonaedcfcriptioBeracGntinebant, adcocjijc fcopum euangciirtac proxijre ron f«riebant, faercomifl'a. Apparct itaque ha^cpus, colligitur , eadeni quoque ciusdenif non conto. riac, efle fortiscx legs fynonyraica, adcoquevcrtenda: quod Ceciderim, Actedm, daji kb ge fallen y daj? tcb (fb vvobl^ geftanden bin, Spcin natrque bonam reftauiationis luac ccclefia lodacorum prdla depium in fcquentibus cum Trapfno-k ct humiliationc sxprimit, y » NAHUM \y% HAHUM. NAHUM. c A p, r, I, Qaam di^lioncm vcrfTo vernacufa redcfrt irv regimwe priore ^ accentibus transpoRtis, vnacumd'iV//>/?praepofitionis TMIn, undumer feinen Fiijf'tn duker Stauh^ qnumdebnifl'etin;>(?y?tfrwr^» fcil/ctnubesruntpuluispcdum eius» QaoddJcitur in comparationeduciimmiiitarium , qui aducntantcsciun cxer- citufaofpifTam puliieris nobcm excitant; Deum vero vt fummiim imperato- rem aduerfushoftesfuosmalorimaieftatc pioccderc , ^t nul^es eJJ'e inftar /?«/• Merisfe.ium tiur* Verf. la. ^ VPD ^HZlH tZ3''S1DO CIDNJ20DT CZD'^^aD tZZi^'^^rT'i:! ^D * r . Vtcanque animo intctperpfexu^fefhu'tus locr ad diuerfa verfato , dcpre- hcndo, farcor, b. Luihcrum heic D)ciortm per plexor um y eiusquc ver» fioncm magis paraphrafticam omni alia concinnioretn iuxta ac iiidiciofiorem, turn propter acceiituationcm, tumharniontiru mcmbrorum, turn cfcganti- am metaphorac* quay^/«.atf fuccum large imbibentcs dlcantur tevtu/eni.je, Qiianquam in hoc dtfcedcrt placet, quod hicvcrfusnon continent fimilitudi- nis "TT^cTarrtv <^€ folh/pinif , ct fcq. v. ii aVod'o itafci), vt AfTyriifillanturfub ^^nx^ fpinarum pe^filexarum et %A\\xxQfun9^arttm^ qusc tauten vty?//»///jtf aridae'xpM cancrcrnandac fint, ad innuendum > A0yrio» viribuscianimo nondnm frames, fed adhuc vcgctosac ilic.i plcnosjfjbira ciade deletum irJ,ac fi pridem emaciati ct cneruati im. ginem mortii indiil flfent. Hinc verdo fi.npr^x : Nam fuerfnt adeo Vt ipinac perplexae, et (ecundum ingurgitationeni fuain inebriataej nihil- omimiscxinruniencurtraa^cito, licutiftipulaaridaplene. Germ. Denn w'^>'en fie aucb J>^/«? Dnrnen die in einander geflochten , ufid U'viefe tm beften und vollen Sajfufindy{ undaift tBnen ntcBt vvolbejzukommen ift 9hr,c NAHVVf. '73 tbne yerltzungt atichzumlyerhrenfjenuni^uglichauchVbiderlichfindy CAP, L indem fie nur lauter Kracben ^ Raucb ttnd SchrAanch Ijerurfachtn^ fo foUenfie docbloerbrennetwerdetilDlfiie d'urre Stoppeln^ Conf.v.ii. Vbi intolumiiar et poientia corvitx) , iterr.quclubfctjucns/K/fr/V/// verbis n^ngii pro- priiscnunciatur. At vero vcrfioni eoruir , qi.i voces C*D*3D D'^'^'^O"'!^ perferuum iTi«»^fifeconiun6las diuellunt , ct dc AfTyriis propric interpretan- tur, vt Schmidianae: ^au»t fvtiiot) vf^ue{C\cv\t) fpin^e trnfiexi^ et pcut inebriaritorumwebrtAti^ comedentur fi(ut paleaarida pUnt : vt Franckianat cx praded. Daflotiianisct P fcatorc tffigiatac : Denn Jie finddurchfiochten vvif die Dornen^ und baben (ich vol/gtjofen ^ vvie Jie fi(h pfiegen xoUzit fauffen: Darum vvrrdeti fie verztb>it vverd^tt vvie tindiirrer Stoppelgam und gar^ (con- tra quam vidcfis Beckium/.^.^. 520. /y» Hautfecusrcddit Artf//5^/»r xuConeord, P^ri.p t6%,n 1710.} non faiietaccentuatio,faueret/i talis foret *D'*TO"iy"'D D^DIDD. Nee parutn mihi durum vidctur cum cl. Beckio, in medio inter fpin^s perpUxas tt jiipuUf Ariddi focointcrferi hctcrogcneam plane dctemu* icntishelluonibusfigurain, lam in fubrccjuentc vcrf. ii. rcafTdmitur csofa pocnac vcrf, 9, incepta, expresfius^ue proponitur, nc Niniuita* iurc con» ^ueri (^ucant de rigore poenae» Vcrrj2. Vidcnturetjuidemhaec verba primo intuitu oUciira, quae taraciT', li* terapenirnsintrorpeerden^ufid dabmfabren' fi d^J^autb der^ der Scbalcks-Ratbj mujsdabmfabren^ Sc^uitur none men brum oppofitum ad fi>IaaKn H c- Y J fofo- 174 NAHVM, CAP* !• rofjlymorum : Std ^ contra^ afUxi te., noft '.ffltiuruf te MmpltM. Aber d4 9^ *^' icbdifh^ {olerufaleml) gedemiiibi^et bahe, vvdi icb dick niehtvvei' nr demutbi^fn, Verf. 14, Verfio iuxta (ubordinationem acccntuutn efh Ex domo Dei till (Nisroch i. Reg. XIX, ^/.lef.Xxxyil, j8.)excidamfculptile et fufile^pofi- tUl'US edm iepulchrum tuum, (" adeoquc profanata per cacdcm tuam ab ipfi« fiiiis tuisinca patratamvi//^ ff. definct eflTcidoleum , nccvlluminibiamplius coietur idolum.) Luthcri verfio pod Hieronymum , V9m Haufe deines GOtctt vviilicb dicb nusrotten , die G'ozer. und B'lder vvVA'ub dir zum Grabe niAchen^ rcnuirit invcrbo H^ISS prs€tcr^////?/?waffixi T^ loco/f^^r«GercfchlK4<^fW4c ducem malorem Rdbiam. Nee verlio ilta , fitt: Gdzen und Bilder will ich dit zum Grabe macbettf bene congruit ipfi rci vertr^tique hiftonac in //. cc, Schmidiana pritnum comma conftitucnsinvocc I'O^ffulptilCy rc^uirit in «8 CAP. II, 3. Poftcjuam prophcta in verfu praeuio per figuram hypotypoJinluAazQZwm 0« culls qf. f abicc jflTet emi nus agmen Babyloniorum vrbqai lerufalcm tranfiens ad expugnationem Niniues, cum hortacu ironi^o, vtportas clauderent pro- bcqaccomonunircnt, hoc «t)Ini eft, quod dicit : Adfcendit disfipAtor malleus , (coll. Prou. XXV, 18. et ler, L, %\^ad faciei^ tuam^ (ita naraquc dicimus im Gepcht der Stade ^ adeoquc non valet contrs tct coll. c. Ill, j, ad obftdert' dum munimentum {\^\\x\w^^fpeeHlare viam^ (hoftis graflantis) ebfirma (cingc) iumbar^ rabora roOur valde^QoW. c,III, 14. iam pcrgit; Nam (Gthabcs cau- fac, quumperhunchoftcra adtempus tepraetereuntcm) redder lebouafil- pcrbiam lacobi , (coll. Amos VI, g. VIII, 7.; ficut (reddidit) fupcrbimn Ilraclis. Re die Hoffart Ifraei^ quamctiaro iure vlndicauitcl.Bc«kius/.r. /♦ S7J./f^. adue/fu$ Franckianam cum meatc Chaldaei, Abcn-Efrac , Kimehif , Tarnouii , Gefncri , lo. et Scb. Sshmidiorum , Sandii et Lud . dc Pi«u : Dem der HErr vvird die Henligkeit lacobt NAHVKf. i'7jr Jacobs vviedt:rbringen^vvieer(yviederbracht bat^ die Herrligkeit Ifr.iel^ addil* CAP. lit ^opariterproLuihcro cgrc^ioR, Abarbanelis con menrario, Cui fenten- tiac vtique/rf//<'/7/ verba , jauet coniextus^ fauei hijioriae rutntus^ it nihil adde^ ftopuifit, Aliasnccb. virum Idtuir vocabnii udan fi^^ r.ouog/oriae , vd #Arrr//^»//4^, vid. Ezcch.XXXII, IZ'Pf. XLVIi, 5. etc. Sod quoinodo illahcic ♦xchronologiactfatis regnorum ludacctlfr.clisc'efendi qucat debeatue? non Video. Quomodoenim^ quaefo, tempore prophetae ncflriNahumi, quod inter X. tribiium deportationcm in Aflyriam ct cladtm Sanchcribi interceflit, €o\lx.liio.lJ.\'^,t^^.redtuc»d/id'ici ^caru gloria ludae ad i^lorUm Ifr/telisi vt- pote quae nee tempore prophetae, nccpoibnodum vlla fuit« Indicacur ita« ^u« vtriusqueregni tfXl>arum mu^ ich Rauberey und Frevel fi 'vormtrfekenf -.ti^V^ plQI ;3n ^HM Et quarcfadumeft, vtlis et et contentio (Forenfu) fe etferat ? und{yv»rum) muji tinder undZ.mck (jundgericbtlicbe Procejfe ) fo uber Hmdnebmen ? Qiai reddunt,^vrfrf eft iif^et tudtcium (CiVL transa£i\o caulae acdcfinitiua fententia) aufertur? vcl et ejl ^ fit ■, lity ac comentitf irtolUrnr -^ reddunt con'ra accentuationcm , quae tumtalismodiforet :N'5tJ^ p"lD1 3"'^ TJ^I Schmidit vcrfio: ^uinerit^ (qui) litem et comentionfw(contxa mc) moucbit ? poftulat hanc interpundio • nisfacicm: N^^ piD") 3n <'rC) Vcrf. 14. Nchominef profanietcmpcclacverfioncLutheri, und laffeft die Men- fchengehen wie Fife he im Mter , vvie Gevviirme dat ^einen tier r en hat « p rae- ter mentem eius abutantur , facri/icantes ex ca fagertae juae et fuffitntts reti fiio c V, i6.ad ncgationcmprouidentiacdiiiinae etintrodudioncm fati cuius- ^amStoici, praeftabitita vcrterc, tum (fi porro conniueas ct//f.?/) face- rcs homines ficutpifces maris, fol?l>tirdeft duiamachen die Men fr hen gletcb denen Ftfcben tm Meer , gleich dem GeWurme etc. verf. 1 5.1 n ^3 omnesillos (homines, quotquotfunt) hamo adfcendercfaceretCriolbs.') Er vviirdefie ia allefamt, l>Ue die Ftfche) mit dem Ham en ber4ufz,iebeny etc. vers 17. p ^yn Numpropterca porco euacuabit (ad nonam rurfiJS capturam) fagenam fuam? etc. Soil er dj^wegen noch immerbin fein Nez ausvverffen , undchne Barmberzigkett dicLettte erjtVurgefg ^ fij.d. Id non concedes, mitiorafpero. CAP. IIF, ij. Fngidioresheicfuntintcrprctcs, qtiando'^hrafin "|n''Ti;o^nN V^*'S CmpUciter componentcs cum pracuia "^oy V^'^h , atqu- to HN facienics no- tamaccufatiui,tantuaicogitantdez/»rl7tfI>«Z)4«/lateam alim quam vrbis Hierofolymae inferiorgni^vt profutjdiorem , in ^ua mortaria crc- bro rcfoniicrint, ^\(k^xn\r\6it die Morfel-Strajfe ^ ab /tpntbecariis CcttarO' w-fMWi/ ibifeorfim habii.antibiis, idquidcm, vtinccrtum, ita didu diffi- cile. Qiianquam non vidctur probabhlc , partem vrbis indicari, quum iam in prion verlu enumcrauerit propheta trcs vrbis partes, in qua$ forte diuifa fuit Hicrofolyma. ConF. R. Abaibanei, lunius ctTarnouiusv&. /. cjuumqucia z\ictovcx{\iiv[\tm\ito totipopulo /w/^^/V/z/indicatur , ergoct in prime tota Hi- crofolyma cum omnibus fuis partibus indicabitiiri ficiiti ctiam mox v. ii- Contcxtuiigitnrconformiu^apparet, yHTQO mortarium cum Hicronyn70 et Lutherodetotalerii'falemdici, cuius fcntentiacetiam meminit AbarbaneJ, ca- qucieapprobatcl. Prof. GryphicoBr.H.Ceb,hardi/»/^/r.^///^/>./« Zepfj^ p. 5g, 60. Iam in Hierofolywa tanquam in morturie .•uafi csniundendi dicuntur JVDD Cry^S- Omnispopuius Canaan, isquediciturludaicusob fimi- litudincmmorum. Sic Li\z\^.oninis populus ^ cuius opera fimilia funt operi* bus Cananaeorum: et Dn.D.Gcbhardi,quiquoi]UC,accuratcobfcruat/'.)9. quod |y^D, quum Ifraelitis tribuatur, vbiquc cum notarepoflit, qui Ciinanaeo- rum moresprauose.g. idololatriam Pr.CVJ,3g.impuritatcm ct inceftus Lea. XVill, 3,iniuriameiffaudes, Hof. XI!,8. eth. M'equitur. Conf.£zcch.XVI,j, Z Nata- 178 ZEPHANIAS. r'AtJ T Nacates tui^\M\tc terra Ccinau.U'i , p^ter tuHf nf/,orrh.ieus^ etmarertua Cbit» ct II »''"?^' Et licet exculari poliet verIio^^^«/«/ w^^/f.^/er/zweotenlu , cjuoo ex mereatorthus conftet , vel potius mercaturamfaci.ii , tamcn hie inconuenicns cfl« vidctur, c]uii hiiicpopiilo nctrcmumtxcidiun2dflnunciatur,/9mcnmel]ipfi '^^H coW, Luc. ELr,p. 373.) VOCifetantur foi'tes Ct potentes. Atque hoc vc'.cAq fecundum accentu-ittoriem diflingucndnm sflciermoncm/enfuuique commodisfimum cenfctIo,Marckius4^ hj,p. gd:, CAP. ir, I, Contra ^mafiiy ctvfum verbi TI^^p et deriuati ^|5 jliputa LuthcruJ- cum Chjidacoer Hieronymo transtulit , fammlet eucbtind. kan,nithir ^ figni- ^'^^^^\^\>o\\u^diligemer in/juirete et CDtUgire ^ipt4L%s ^ firamen , vt Exod. V,7«, liet/z^.y^liincetillincdirperfa j. Reg. XVII, 10. 12. NumXV,.!} et parti- cipu.ra N.iph.il PjCZJ^ p.ufi.ie .icccpit cum Pagnino, S<:hmidio,non^f/?<^f*-.7^r- i'i t feujdftli^y q. d«,ncnriinabi[is, f. quae mcritononamaris aut defideraris ^ . P"»^ '^'^ ilfum tuum torporen redeundiadmelioFenn frugem , quum tamcn vbiLiis vfum habeat aiiiuum f. inrr^n^fitinum. Conf.Gcn XXXI, ^o. Pf LXXXIV, ^. Gerimnice ita verterim : Siell^t docb einegenaue Unterfucbitngfo IdVoI b^y eiicby aU aiicb beyandern^ ^», [Jefetfein zufammcn d^e Stoppeln di- rer S'mdm lindLafier , aufdajiibrmcbt vvie leeres Snob md^ Stoppeln ZEPHANIAS. i;9 'Von dem Feuer des HBrrn leerzehrei tiUerdet , oder werdet wie \Spreu, C A P* III iiie der IVindzerftretist ) ibr unempjindftch^s Folck , ogens bono defKU" mfan^lisquc ii^^ik\\s\^% prorfut vaeu.x ^ das obne gute Brgierde ^ Ltijl und jLiebe ifi GOtt und dem Nachften rechtfeh^ffen zudienen, Ita enim TO ^0D;3 abfolutepolitum rede cxprimi et txhauriri exiftimcm, cjuiim alias verbviin cum 1 obie(5li conlUuaf ur , vt liquet e ^/ re. add, lob. XIV, fj Pi. iXVir, (2, Ncciico^iisnoti©ncrsridadff//^tfrrf;y^ui.erert3 prc;fJnaE.nTi^h•nudi• cam rubprii cum R. lofcph KitRcbi., ludasis Arrftdod. Grotioct cl. Gcbhar- dieiinfctrc, ct vertcre: o gzns pudcris v.icual Cecerum fiiiiilcra prioiis vcr- jo.in phran p'^^nilDl^ conuertite vos et conuertite alios ai/pmnibut fraeuaricjiioniifui vejiris, Vcrf. 1, Quidaminterpretcsvt Aben-Efra, Munlleius, Grotius, Lyferiis , fya- taxinvocum confiuidant, nomencjue CZSI"^ cransponunt, iiocfenru: att" ttquam^ariat decrnum diem^ quAji^iumamiranseuntem\s<\vx\M^, de Dicu-5 anttquam dits pariat decrctum , ficut glumn traxftt^ Ail recSisfimc pronun- ciat Dn.D.Gcbhardi hd p* » 07, quod frufira fife torqueant in re plana , ct quod ^laximumeft, acceniuationi frauden) facisnt fincncccsfitat*;. Verba ita rfi- ftingui:antequam I pariat clecretum 1 1 ficut glirnia j tranfit dies. | ( 1 Puo hie iunt as gmnenta , pergit, poenstcntiam luadcntia, altcrum ducitur a>y iudicii propinqu!!atc, dum ait, iampariuriredecrerum^ agcndamer^opoc-j* pitentiam ,priusquam cxcidium tanquam infdix foetus cxciudatur. Alee » ^um ducitur a temporis, quaircfipifccntiae data eft , breuitate* Contpara )» tur dies f»«i^/«w4rationefugacitatiso:> Adaccentuationisnormamhcicparitcr pg^QTiQl^Jcf, deprchenditur interprctatio cl«Marckii^(si*&.V. CA P. Ill, 10. -II, ft « Minus bene Lntheriverfio> manvvirdmir tneine Anbeter ^ hemlicb die ZerfireucteK vonjeti/eit dem W^jjer in MobrenUnd herbringen turn Gejihernky partim confandit vocum difpofitionem , partim verba ''S^E) r\3 "^"tHJ/ fncito^/><«7//wverbia<5liui, quum iuxta fyntaxinnatiuan; fint/«^/Wy«w illius, 5afu4/f/S;l3~r3 I'^ry Vcrfio ita- qucinordine n r*cliiv^3» ct pro vi diftindionis menvhrorum cmphaticac haec crit: indea traniitu fluminum Aethiopiac Xcoll. lef.XVIir, «.) abinde, inquam , fupplices mei filia difperforum meoruni (i. c. cccUfia mca CXul,coll. loXf, 51.) addlicentmunusmeuiw (mihldebitum ctacceptum) Germ. Vonjenfeit dem Wajfr MohreriUndes , ja von dar werden mir Vie'tne Anbeter -y meine Zer/lreuete iielie Gemeine ,. mirGe[chcmkeh€r^ bringen^ VcrC >?. Non minim videridebety inloci huiusperobfcuri intr rprctstione et b, Latherum fuospafTum efTe manes , dam {a) vocabulum lHyO ^ quod c|ui- dem fignificat Qoacxit^conjlitutumtemput zutlocuf^CiUifepam et jolennitaSy in. folcnttr et ab vfu fcripturac alicnum conuertit abltiadlc conftuuiionef , '^Azun* gen, CiiS^fizdQtcrmh-iiUsadfOfj/ltrunonefAfci/hujf^ Vi\ ir.idtiiores fcripi^tt ijuaspotiusdicerent niD'^pn'. ct quibus non fauct fingularis* (/3) Vcrbum *r)S10X accipitcum Chaldaeo ct Rafcliio in notionc contraria /tu(erendi\ rem9 uendi f vvfgfcbjffen ^ cosnp. qui iu//ifhie l-^a/i m^^'is quam euangelicie dc- diti grant, Quorfum eti/? lit' N , vveUhe S^^zungtH, ^f^Voculam n,'*'?^, poflhabitofiifExofc-ninino, ct aJdito praefixo D, trans- mutauiti') DTI^'^yD, conlViiftam iinfupcr inuito acccntu diftindiuo Ttph» th.i cumn2*in, von vvelchenfitSthmacb batten. Non folum autem veifio Lutheri, fed ctiam al"iae jccentioresfuoshabcnt naeuos , qulbuscnm hidan- tur, vt Calouiana, ad vernaculam proximc acccdcns, cxcepto TECN et JT* 7y, Ml erentff ob conjiitmiontm cvlUgttni .: ex tejum. Ortu^fuptr ej (con. fiitLUion ) opprobnufto (ell.) vcl onus {ejl cor>Jiitutio^)fufer quo ((ubaudito ■^^t'N) ppprob* iuw, Vt Dieuiana : Dolentes ob folennii/Ltem tibi collignm tanquartt do* 9tum .^ fupey^quodquidernhmop^yobrium ejl. Violenta vtrobique interpun- ftionis 1 ge a 1 cxeniplum t^ernacuiac. VtSchi75idiana:Z//^f«/^/ ob j^jlum (tu- um) colligimy abtruniAte : o»«/^ninnirum quod eft) fuperea , (ell) oppro* briitm. Nee minus Tremelliana, tamctficam Dn. Prof. Franckiu!;,e coll. baf- fouiano, ^{.ebr.itom'.igis confonamn&.i{y inque idiomagcrmanicum transfu- derit iia : Die da traurigjindvvegcnder {unterUJJcnen) Zuftmmenkufjffi vv'tU iih ZHPHANIAS. jgr icbJjtmwUn , die au t air kommen , {die da tr^urtg find vvegen ) dcr Lajl , die CAP, \\.\% wanihr Aufgdcget b.u^ {nemlub) dsr Si hmach^ Qnae vero cl. Beckio /. r, p, 546. ct ^48. propter ellipfes mmii hitia , ct inprimis propter locutioncm, die LaP^diemander Scbmach aufgeleget bat , ex interpolationePifcatoris tranflu'ntam,(quu.'nTremellii latinahaecfint: moffloi f/ropter onus impofitum ei^ propter oppr oh r turning, vt pronomen e r refpiciat Hicrofolymam f.piorum cccle- (iam,iuxta conlonam mcntcm b.Tarnouii) m.igis abjona^quAf pa>'um certe a nv» Gis Vulgiiti ahfii^r^ii^Xi immcrito audit. Ciii equiJern dodlisfitro viroprac ceteris arriJet intcrpretatio,quali^Dde/^'»^(jr<',cxilioirraelitarumet l.berationi fpe* Tar\(\7{Q pr.iefinito^zyi Rabbinis quidam explicanC,vcrfionctaU;/.^«/«'»/^/(?^/'rrw/* fium{ty^\\\6)pr.ifjiitutiii7t^coUigam^ex te ijuifunt^ateiamennunc dbfunr: onus e- nxm fufer r//^ (Bicrofolymajeiusqueciuibushincindcdifperfis) eft opprobrium\ tK ^txm-^xv^zt^'.Dte fo da durcb dit an -{jind fo Ung aus Age fezt eZtii{ibr tr Erlojung) gednji^fiigetfindy will tch zufammenbringcrt^ alt Leute die von dir htrnun abcp vveg/eptd: Wann nemltchdte Stbmachy fo Urufalem und ihrc Angehonge un» ter den Heyden erleiden mt4ji ^ lang genungals eine L-ifl at.f ihr geUgrn. Not malumus i^etiam 10 IJJ^O in diif^o rcnlii accipcre. 2) Ad mtrribrnm aitc« rumellipticDm, quum null-um adCit verbiim, nee voces XvT;i TN^D per {enexLim pariant^rammaricam, rcpeterepotius vcrbum 1312CH, Joco ajio- rum *'^*!3, obdcfedium prasfixi Din HNvLJO, vel bis vc bum fubft. quippc ^uodrcnfum mimis commodum ac plenum fundit. 5) r>?D^ vcrterc port^ //o«f»» vi fignificationisprimariacradicis^ licet etTN G3;D-nUN Conf.quam. « 1 ft . t > ' i ft, GcB. XLV, ^. CAP. II, 12. p3''?^n-*bs ^irb:minuta> aicoque nondcrnnm tempore Chriftietglorbc N. T. quo detextusnofterantectpoft agit, Qt!0 iDinusautem dida phrcfis "IIDI^ *>nbi flmplici'.er vcrtatiir/?^y?^/6r/,vw, Vc!//^^r, praeter gloriam ^ pro "ll^D iVy \t\po/le.7in^cun]^vJorLt^ prc^ "11DD3, Tub virtutc aducrbii^/eW^'/?, velvtcau* fa final-is adgldrhm^(\^z^\ 'y^.'ZOl, vcl cum cl« Miirckio poji as^j^fduationcWj sc conftru.?turci!m veibo fcq. ^OD^^ w//^/ W(?, impcdit reitcratus rex waior \n t(2 "11— D, iam perf.dius comma fenftiale iiTiportans, quam in "^JH^ty , adeo- quc paraphr^iftice efFerenda crit,fcnrumt]^ integrae period! huRC c0e cxiftimero: Nam fic dicitIehoua(Deiis)exercimum , poftquam gloria (i. c. glorio- famca legationcet Schcchina aKn^oo&n inter vos ludaeosicoll.v.^. H:g',', N, 7# p. etio. r, 14. IF, II.) defunclusfui, etiammi{itm€(0:usPater)ad gen* tes depraedafas VOS» Germanice : DeJinfofpricht lehoua {dey HErr ) dtr Heerfcbaren : nAcbdem du Herrlubkat (me'me berriu hejicbt harelFah'^ mtngund Propheten-Am^ ufiter eucb J nacb dey von meinem Vater ge^ mncbten Ordnufjg undVorzug^ /lus ifl unduollendet-ihat ermub anch gepind iyijrncmlic b in meincn Apojlch) zu den Heyden , die encb beraU' bet babcn ^ {^auf d^Js' alfo mir eine Gemeine aus ludenund Heyden gc* fammUt ^Vurde.) conf. Aft. Xill, 46 47,Hautprobanda eft illoriirn conftru' dio medinntc f/Z/^/rciaciui^lU^N, N ^tm fic dicit luhoua L)eus exercituuw (DiU^ V^'-i^y ([xu pc/i g/ort.im W'Jii fr^e (^'il'uxn fu\}n\).id geKfei /po/iAntes vor,ciuum vi" Jid • aducifeturaccentuum difpofitioni , quae turn ita adornanda foret , vtlit "'JH;'^ ponerctur »y./^'^^^^j/'i/»,et in "*103 fubordinatuseiils minor dux Pajcb" M,etporroin TlN^i eiusrraior/?/v&/.?ciin-i fiiis ftbdiiis. Ciii conftrudio'- ni et in hocpraeponderat noHra, filum accentuationis fccuta ,qiiod vfum exi- miumpracftct contra liidaeos et Socininnps,quoniam fic praetcrduas pcrfonas di.iinas m'ttfeniem P^trewet m'fjj'um liliuwiy ct'am liabeamuscuidens arguf:;en- fum dcitatis ef cy^oyc/ct? McfTiae Filiicum r'atre. Dicirur ra'n~ que M-fliasex- prefte in vcrfu nollro /. haua Deits exercitutirfiy contra diftindlus iJ!i hboaa De» txerciiuam F^tfi nauthii ipfumst\{,\\. et 1 5. C A P. I II, 7, A x\X\nw:\n\zva rcf.runtur curr. Kimchioet Schn-'iuio,h,m. Sique etiam tu iudicaueris (r c6lc) domuin meam, atque etiam cuflo- diueris atria mea: turn dabotibi«tc, Vcrf, 9, riK2'-i) rr^t^ ]2S"-Hy yuJin"> ""JsaS '»h'n3 nw psp n^n i "»d^. Dub'mm circa exegefin huius loci fubnafcitur : num practcr lapidemvni. cum anguhrcvn/eprem bj/fturem ocuhr monllrcfur adhiic alius l.ipts ^ ncmpe teir.pii rcaedificandi , qui liiper ilium fundandus (it » adconon vnus fed duo? '^Numque porro ad Upidem te^' pii^ tq, fublcdtum |irimarium,rcfcrre lice.it phra- iinfabicqucntem nnrSD HHSO, cofcnfu, quo.dip(iu«f^£/^i/ar4(prr dujtur- num tempus ztSins) fit .rpentadak^ e. reafTumenda, Iterum exordienda? fc- cundumcxcgefinb. Samuel. Bohlii Nam ecce lapidem illumllllapis ille eft^quem ppfui coramlbrua 1 1 ] altcro in Atbnacbo : fuper lapide hot vno feptcm lunt oculi 1 1 1 1. Ergo vnicut heictantura eft lapis, non^«<7, isqucmylHcus, quipcrparticuJara//>//'»<^^»^i JlJn Ecce ! rcT.ittit ad praeuium feruum lebouae Zema^h^ quo de iam dicitur in verf.noftro8,cuibonoy*'r«^rtfdebc^t?(a)t;//<«;'/j/«w/, fed ct videre^ct difcurjitare per omnem terram. vid.de Jllo mox. Confirmatetiann vifioapocalyptica c. V,.^. (y) vt/a- pii probe et pulcre cdeitndut. id faif^ujm maxime in Chrifti crucntiflima flagel- lationc, alhvo die Krieges Kmcbte GOttes MeijftiyStunaexte und Kloepj^eltifcn gevvefea^ccixb. Lutherusfignificanter loquitur. Hautcuramus heic lo, Cal- \x\n'\futtle iudicium, quando hancexplic^ioncm vocat argutiam futilem , qui merit© vapulatdifcipuloGualthcro/»Co»9iw>7cai/?»i^/«rxf nomine itidcrtt vcniunt paifio ct vulncra Chrifti. Ncc fccus d. Camp» Vitringac Ob/'eru, S./,r. I SAGHARTAS. igj /•I.''. ? /?. »oi. feqc]. Hic auieiii lapi>, Jicct ndcoJaccratusac viilncratusfuerit, rAp jv nihilominusfuturus cratfirrul(^ l.ipis mirifice faniins tifalutarif^ Amouetft O" Wnem iniefuitatem hominum^zx cjuidcm indie vno (pafllonis et mortis eiiu.) Qui infignisfruduspadionis ChrJiliiam niinusbenetiucrct^t^uod etiatn notandurr., ex cxpofitionepraecedentisphrareosBchlianadcrcaedificationc templi. Q^ac practercaad illuflrati'oncm huiusioci afF rripoflent , abali'sviris dodis iatn turn praeoccupatifunt, inprixiiis wrf'//^.ven.t),Schmidii noi^xxdc Upiiie feftem oculornm pro expiandis peecatis, CAP. IV, 7. Etfi per dittmclionein vcrfionis vernaculae, vver lti(i du -^ dugrojjer Bcr^^ dcr docbvtifSerubaOeleirieebeneftyn w-/?//?, quam quoque(eljU'lnrlIr^c^^'T idius, Glalfius Hh^S,(ol,\-]±o^tt^\^\K^\\Mad h, I. pro Tbhiro in 7T1Jin~nn qui- demfupponcntisma orem <5'4Av/7Mrfrerden. ¥t:tmanur/i3.m.7gnuwinicli guntnr magna ilia obitacula , quae a |^otcntibus ludaeorum aducrfariis,quales Sancbalist ec SatnaritaejOppofita (unt Scrubabclr in reftauratione vrh'serfernplj.vid.Err. Ill, 4. 5. Sic potent jflimum regnum Babel vocatur n*n^Cn "^H mons perdetis ^ pendens emr/emierram.ltv. L^lf* Quantus autem cunque mens impedimcntorumS-erubabcli obicdusfuerit, ta- men ilium humiliatumet deicdumiri ad^ntar^non c\u\(!iC'Lr) opp^jj/r/t vi et poien* tia humAnaj fed moderaminefpirutis Dei y. 6. Q[Xim^ Scrubabcli fore plana ac facilia. Verf [4. ;vSsn"h::D d^idv^i^d ncr miT ^J^y niN^nyDty Senfushrripicx iuxta normam acccntuationis ti/c cmerg.t: Nam quiS ipreuitdiemparuorum (*€. r\'biiTy prindpiorur?,? vc' mDN^D optrum? Coll. Luc^tbr.p, 3o7.ctGl llii Gr. i'. fo/ 579.) efndn pottr^sde tts hcatus (HI (y\\.Luc,E(jr:p.\%j^.^ quumetimnlaetati Tint, poftquam vide^intla• pidemillum (/v/>/^^;?,)//j;^i;/, [zoW^Luc. Ebr. p, J 19 J. e. perpendiciiium pluiiibcumj mmanuSerubabciis,reptcmilIi: oculividslicet lehouac, A a difcur- lis SACHAR!AS» CAP. IV, difcurHtantcsilliper vniuerfamterrani. Cont. phrafi vltimae parallcia 2."Chr. XVI, 9. Germcnicc: Denn yil>er bat uvchl Der'ticht/kb gethan {itnd yiuhcvklmcbr fichgefreiitt) aufdcn Tngdes obgUicb geringenAn- fangesf' uvie auch ftch gefrenet baben die Sieben^ da Jic gefcben das Zmri-M*i'^J?{odcrBleyfchnur) in Serubabels Havd^dte Jieben-^fage icbyJn'*^ gm des HERRN {q..\\\^()?) die darganze Land unertmidet durcbgiben, ^.d.AUchdcr HErr Mesfiasfelbft hatfetHe Freude , dajs er fiibet , wie durcb fcine Vorforge dcr Tempel-Bau fo Ij'heit gediebef7, Cetcruna non video, i]Liomodo h\cii}/is perpenitculi l>ohliop&trocinari cjueat circa fuum /a- pidem tempHadjaciem Ijjuae pojittim fnpr.c.lll, p. ,,. - Vcrf. \r. Phrarislira rZinjn Qn^Sj^C a-'p^^lDfl minus rc(^crcdditur in v,Iprum totum ere(iiurn candeUltrum eft cultus 3,vnias v.^riDei publicus etfolennis,gloriorc nunc reftituenc!us,elin tempJo pla* jjne perficiendo inpofterum vrgendus. Aurum illud eft/(;Y«w, quiacondat y,% verbo Dei vcrcaureo, ifaqaefummam huius cultus cxte!!entiam,rublimita- ):)te!n cultLis 8pex,confvftcns in vcra_,fide adMelfiam rcrpicier.re,itaqucomncfn caete- 5,ru;ii|culrum infra fepofirum tegenle ctornante./'-&/rf/^aelucens, per claritatemreue.latac jneodininac bcncuolintiae. De* Vffuper appofitae du.ie oleai^ dc quibus adeo follicitc prophcta quaerir, funt duac j^naturai Mesfiae feu FiJiiDci, diuina ethumana, quarnm dum nullum often* jiditur fulcrum cuiinhaere'ant, vel vbi cohacrcant, ettamen vtraquedcfuper j/upra caadelabrum quafldepcndcrc oft^nditttT; wrum aliqu.a conjunclio qui- d€in \ •SAfHAniAS, 187 d«m etfcopiis vniisoftenduur,ita tMiicn vidiucriitas Jplarum naturalif rerna 5» CAP. V. neat, ctfummura arcanae tantac vnionlsfnyileriuminnotefcat. Duooiearnfrn ri]nt niinifteritivi V.er mi » niiierium N. T. Quod vtrumque rep'ptum fuit amore tt far guiiu MtsHjc, ^ eoquecuangelium Dciincodicem S. Scripturae relaruir m.-gisrr.rgisquc in jj dicsaugmentauit, Septena ^QroinfuNdiltiia jZoWtcXum intra phiaiatti con » iundumquecx amore tt fanguine Mefllae oleum ad kictrr.as illas f ptcn >i tran5mittJii2tia,figui]acant copioGsfimamSpiritusS gr3tiam,«}uacp!ls;nitijdinen-» Fiiii Dei largiter adfe attnihir, itaque fupcr phiaiaEusngclii/ine inteTiKiifio w ne ct dcfcdtu dtmonftrat per lumen fuum diuirum, quanta fit diuinaper^ Mesfiambcneuokntia aduerfus humonum genus. Its tjiiidcrr fentio, fub-}» licit, de liluftri hoc candclabro repraefcntante Dei culti |ii , crrierito Mcsfiaf)^ i.t gratia SpiritiisS. in crigendo hoc ncuoSerubabclisten plo reflaurandiim,?} conferuandum, ctdcnic]iicplcnai.ieper totwm orbem publicaadum, Etlic }f ut pat$f, omnes cjrcumftantiae quam amicisfime .confpirant.j> CAP. VI, 13. Qaienamfit ilia Ayetf, inter quamerit confilittm pdcis'i haut opus eft diu muku.nqijc ct dub'c inquitere, dnmmodo ajftxum praecedens pronomiia- le (iirt/jnuf^fupertbrorjumFAVsaphhovaCf vt fubiedi proxiniipcrfonalis, coll- Apoc.lII, n.non reciprocg^swM^ capiatur, (ic e vcftigio ctcertcquaerens inuenict,quodfiy?//*//4w,fiuc/'4r^fj»et////««»Mesriam,praererdm quum relatiui DIT^P^frequcn- tiormagisquc proprius vfusfit dc ^r//t<«//. Quam relationem merito ctiani apprehendcrunt cReformatis Lud. de Dieu /6./,Cocceius hjxt mSun^ma doSlr, defosd. c. 5. §. 88. Altingios lom, V opp. Hept. Hl.diJJert VI. tb p. Gufletius i» Cor,im,L. E.p.iO^. cx nollratibus Hackfpanius i» Not.PkiUTb i&./.lagerus intr^ defoed,grat.c.y.p, 2^. Maius inOecon. tewp. F,T.c.6.%.^.^x(>y Gotifr.Olea- iu\% in dtjjertjfi Refurr, J,C.p. i^.nJtd,M,L^ur»hiu\lerusdtr htic/ir,P^XXXV[. p,j \ 0, /^f ^» 6t inpri jTii$ DOi p. io, Schmid lus in pe(, difp,ad bj, in cuius ^.43 ♦«■• ,gg SACHARTA.*:. ^ A p^ Yjj fitj. fenfus bene ct plene,iuxta obfcruationem j)hilologicaa»,qua infcriptura alt' qnid ejje dieituryquttm foUnmterfaHum eJJedecUratur^h'yQ apcritur : Siccjue (in acilificationc tcmpli a l^'iro Gcrmine perada, ct exercitio vtriusquc cli-s officii) Hianifeftaeritexrecutio(aetcrniil!iiis)confilii(ficutietiamTonsy lef-V, ip.) pads (i.e. depaccDeum inter ct homines conficienda per fanguinem cru- ci$> Col.liioEfl: ^,%tx\\iim\s9bie5iiui ct/»//)intercluos illos, Hoca.^;j///7?penitio- rem dcfiderat canfiderationem to IN'Tl^iD, quippe ad quod potisfima diflfi« cuitas rcdit, qua i'uperata, poflcrius dubium per fe cadit. lam autcm illo iplo quaeftionis vocabulinomine nullatenasvenirepoteftfamofisfimum illud oppi* dum^quod ob turpisnmum Baalis cultum prophetis pcsfime aud'r,videlicet noii amplius Btthd^ fed Beth.tuen^tic ideo euerfom vi prophcti;ie Amofi 1 {I,i 4. N€C , idtcmpoiis pcttcaptiuitatcm babylonicam in ciusquctemplum Dei? vtpote in cuius totiusque reipublicae poftlimi- nio reftaurandaeopcreiavn occupatierant*. Ncc appellatiuert'?,«i D^-zrcddi poteft^'-iuoniam nonmemini, Hierofolymitanam veri Dei ueram domum vliibi in fcripturisappeil f! ^K~ri^D,red rnnT\^3 f^ ''*SZ/'*n. Sicutictiam in fcq. verf ^. dicitiir TV7VT''^Il^domuf hhouaeff adeoquehoc mn"^ H"*^ contradi- ftingiiitnr il!i /K""r.O in noitro verfu. Proinde potius propendeo ad partes D. V.irrnii, quod fit loctei ^ fuUieSium miijlonis i!la vrbs Bethtl'xn Heniaminitide Nch. XI, ^1. Hoc a. fuppofito^per fe iam fequitur, nornina fequentia cl Reinbc- ckium non perfpicacius feheicgesfiflc, lictl deccnti Jipbcbae diltindioni fuc- currcr* Jaborarit per extraneam ellipfm Tarnouii [\,m,quod^ {ex quo die funiatA erit domui DoffjiniexerciiHum^coT)tinuandum fit hoc templum^\X.4edifi(etury\xx I>ofir,Acc. p.<^^\, Alii vcrtcntcs verba DV3 "^tUN quifuHnndie^n<:g]\' gunt cornitcm maiorern Tlifcha gedoUm , ac fi per ieruum Mun^icb fint coniun(fia. Vtnc vero ditioni Silluki y ac .conllrudioni facrac quic- quarn cripiafur, mens prophetacintegra , pcrfuetam repetitioncm verbi h.)^ participii D'^JJCltun oratcriam , ordinate et emphatice h. m. procedit .' ,^i inquam ^tuMijHs exoreprophetamm.'HaognletZachar.coll.Efr.V 1 2 quod, quo die fundata eft domus Iehouae(Dci)excrcituum,tcmplum hocce, reaedificandallt (lerufolem. colKv.g/Germanicc: laddie ihrgehortt halt Aus der Prophet en h/iunde^da(?{an dem T'^ge^ da der Grundgtleget ifi 'zum Baufe des HERRhi der Heerfcbaren , Zti die fern Tcmpei^ ) es wtederfoil gebAuet vTferdetJ, A a J CAP. tpo SACHARIAS. ■wnv—M-«aatt CAP. IX. CAP. IX, 8. Fhrannilbm ^'V1i^ 12VQ S^HQ Luthcrus m'musbene et plena reddi- dit: dis ntcht diirff't lhh^n)\undbin undvviider (feheyjj rCwIt^enda : 'vvidcf die feindltche A'lfalU {des hblUfchen Heers^ vvd hef^ oh esgleich vor der EriQ^el JFarhe undDor dem Sihvverddes Geiftes und dem Scbdd des Qlaubens llHiy abz.-t€ben^ oder ijorheyparfiren mufi^ dennocb 'Z^immer vvteder hmmt'^ndanlez^st, ConF. Eph. VI, 11.16. i/^i.Petr. Y, 8-p. Vcrf. 9. Ad llluftre hoc oraculum faltem notamiK, 1) vocabiilunn VtlJ"^!! re^Jlc rcd- dlpasGue cum ScUmidioferuatUS5(f/>i_^f4"^/^^^-/?^^,q^ioniam Mcsfias aliorum cxftitiirus S£'r/z., 6j fe^p aut transmuted iingubrisfimc lo, Marckius comm. b. I. et in Exercitat. fext. exercitat. XKlK, n, S.p. 209. in norrtenyerhale^ n.on quidem fubftantiuumS'^^ udietliuuni^ vt Lifi- nf>f urn beatuiy dttius^ conremtus^ eruditus etc. vt vcrtcndum fit noftrimi J^l^'^J falut aris^ fa.dt^^ heylfam, Ncc 2)elt, quod ad conciliationem propSctjci "'JS? pauperis jap$cii^(^\xva gracco jrjao j wrf»/«(r/«>,fiuipliciter dicaaius cumGerharda in SACHARIAS. ipi fu Harm Euang. /y./.ct CcJiarJo <-/. / Muithieum ftcutum effe Lxx. irtterpretes, CAP. IX. licet ebraicae veriraii heic, vt alias, non vsque quam fatiscomprobant locadi- ucrfdrum ledionum Maforerisetiam ftudiofcnotaLirum, vid, praeter Pl.X, i2. Prou.III, 34,XVI, 19. Icb.XXlV,4.Amos.VlII,4.vbi AV/^i^i'arguit.antiqui- tusliedlumfLiiir: Q^1i3i? ei D'^'^^J', etvice veffajceuadncrtit loiitrcisGinns Hil- Jerus in prctiofisfimo {\so Arc^no Kjt K.pt 54, Sic QV^y aplcf. LXI, f.rcd- diturap. Lucam IV, ig, per 5rT(i;;jj,c7? pauptribus. Nechinc male b. Luthcrus Tol^y Num. Xlf^ J. eingtpiagier. Atquein hancrcm reifVect fciteait d'l" Kum,XII,3» ikt'iuiin Comm L.E,p. 6iz.a. faepe coMfanduntur bntKilis condhioioeiet buniiiis fpiritu (ic permoralemvinutew. Alicr honores et res profperns non babet ^aU terbAhet-ut nonhabens, SicSeb Schmidiusad /. r//f/. annotat,vocem ebrae- ani 1»y fignificare manfuetum cum pAuptrtate^ et pMiperem cum humilitate Atque mnnfuetudine^ Praeiuit iam Glasfius in Onomat, Mefj. Propb. cL IL nXt* ^ui ^:y pauper ^^ affmus ejly Hie eftfithui i:y humilis , €t ex caUrr.it at ibtis ITianfuetudinem dtfdt, Hinc etiam rede D, Gottfr. Olearius in Obferu.it* Ph. Tb^.idl c^ M'lfth.XXl.,^. 5. th. 3. cdifrerit:„Non ratio pcitet,cur '*2y,vox>7 eiusdem radiciscum Ijy, etabca apicetantum diftans, non^T^a^vaetjueac^j pjuperem notarc debcat. M^ximequuni proconiundris habeantiir 7r^avrr.i» €t 'ffrcDXStctiSc^ueacwA^Tt^etvQ^icGue/i^perbia r) Sicpariter Grotins no- tat, non improbante Calouio^^^jy ct Ijy Ebraeispromifcue vfurprii. 3) De A in^^^ exegstico/'/if-^/'f', innuentibuscuangciiiHsjConf. luc,£br,p, 351. Vcrf. It. r. IT.<^ehu»u« t . vcro fenfii vii. :yi zi^m n:oc tjjd tn^n-oj Luc.Ebr.p.igi. Vbi con^muniter voces I^^D n^\'T'D^, inligniter per regem Tr,aio«^''i1* tem S.}kephgadold\swn{{asy con'iuvguut, ac (i in TiD cfi'ct S^kepkaton ^ • cumf«ruoil/«»4f*6in CW*T3A, vcrtcnuj; £//,«w£'«/W;V'«w) tibi, SicetLutherus: Dennsucb heuie will ich 7>erkundigf», und dir ZVViefaltfges vergeltsn. ^r N. T. dl conformior ilia Coccciana , cjuam exhibct celeb, Buddcus in Exercit-it. de pr.ieroo,fihliu^ N, T.p. 1 20. Etiamhoc die (et tempore N.T.) indicem „alterum(tfAAov wct^axAnTov lo.xiv, 16.) reddotibi, lamquum^row^^/ ^^'fidex haud dubis ipfc (it Seruator, Fiiiitf tile Dei vnigeniiufy qui mfinu Fmrit 5,f//, v&Luntatemque Patrii nobis expefuit^ lo.I, Ig. alter cjuidcm index alius clVcnon potcfl:, quamSpiritusS. qui itidem »7i Verf. I J. Qnibus in verbis TO ntyp conftruuntantcccdentcr inuito A^^/W, hacfup- pofit? acccntuationc,D^ias '■'ns'TD rs^ HTini "^V ''-JID-n—^D Hincvertunt: Namtendammihiludamqf. artum ^ in.piebo Epbraim, Denn ichbabe mirludagefp'inntzum Bjgen^ und Ephratm gtriljiet, Indufti verba TlD"!! , quod in notione imendendi neccnTario fibi illud nonnen arcus portuiet. Et rede quidem, niiam haberet propius arcumrneraphoricum in luda ^ vtifa- ^ntam in Epbr.timo. ReAius proindediftinguit Tarnouius: ^^H*n tetendc' ro mihi lebud tm ^ arcumque impleueroex EphrAimo,Qi D.Grapius incontin.A- nalyf. ct Exeg.T. Bohlianach. 1. Na/h tendam mibi lebudam ^ arcu impltb» Epbr/timum. Q^oi tamcn pofteriusincifum , maliem fi mplicius ita: arcunt hunc(ludamWw/>/(?^o Epbraimo ^ id eft, Nam ludaiii taciam mcum ar- cum, et Ephraim fagittam f pharethram meam. DeymIudai[>)}iU icb macben zu mei.i^m Bogen , und Ephraim Zii meinem Kocber^ Senfus ouolutioi hucrcdit; Ex viroqae regno /«^.»^ et ijraelis inftrua.n ct armabo armis rpiritusrifficentJIfimisdoftoresetapoftolos , cum magna viet viifloria veibi ci\i gladii p'jtentis pugnaturos aducrfus //«^« i. e. graecos et centiJcs, V«rC '5« ^^' ^"-^^^ gratioia as/ijieniu ac mm^za prote^tQm Dei Jut edent et bibem-, tumul. SACHARIAS. X05 $u antes tq. a vino , fie vverden bey ibrem Ejfen und Jrinckcn vor gut em CAP. X« lAutbetaucbzefly coJl.c^X,/. fupcr largiffimo fruftu pracdicati l:uangeli}^ Ct XI, Vtvt int^rina tot aduerfitates ct connitiorun, Itpides ab aduerfajiis fuis tsn^pianj efinidiin fepreie^Of deuor.ituri efent i n\\\\\oUgx\\\ii fXUm pI'pZ) In'^D ri^Tp r^''1FD implebum turn cr uteres ^ turn angulai ^liartt , iuxta nielio- rem lieic Idnio-Trcmcilianam vciTioncm , i e interprctc Pifcatore; gratias Pao agent pro vi'\>obnen, Das mbcbte vvdhr feyn^ VTjQ die zehen Stamme Ifrael fulien allein tn Gtleadkomn.tn leiblicb , aber in der Scbriffi undChriflenbeit vviirde Raum genang funden odcr yvfffff £emachf Wfffrden, ^a/e etnjeglicher vvaf ibwgefalt, CAP. XII, 7. In extrema voce H^itJ^'NlS b. Lutherusal'iaucfupponuntrY> sh pari'tm fymbolum Ctibb f. /(r/p/ionif^\nC\nu^DS per punda vnamledlionern j'^NSp,, alteram per Jiteras pN'Sp\ vid. Hilleri Arc,K. et K. p. ^70. coll. Prou.XVU,27. Vtitaprodeath cfcnfuscontrorius: Noneritlux, frigo- ra potius et COngelatio , retfteetiamapprchenfus a Lxx. Chnldaio, Vulga- to, Hieronymo, Luthcro, Ofiandro, zti £ierZeitJ>'i>ird kein Licbt py^^ fondern Kalte tind Froft, Et iuxta alteram ieclionem: Iri^oribus congelafcent fc. homines, vcl frigora congeLibunt. Quae forct prima Qond\Uo^tfsic\€sIueiscbfcur4taepla?je6u^»ge/!itd\jaQ aliae (eqiiuntur vcrf 7. ^'im.lucis aliquantumclarefcentir y dumerit, nesjue dies neque nox: et tan- dem circavefperamrurftts clarefplendentit. Qnastres periodos infignes va. riatae iuciscuaogeiiiexhiiloria ecdefiailica N. T. accuratius dctr.onilrandas ct 1 SACHARIAS. 195 ctillurtrandas theologisrelinquo. Quanquamiam commodum illas difpc-CAP. XITj" fcuit b,Calouius/>. /. 5,/'r/W/jc]uum tcnebraefucre fub deccm perfecutio-^ nibus, fubvefpcram a. calamitatum illarum tempore ConftantiniM, Ioxoi-» tacft. Altera quum tenebrae vicisfim ingraerunta fadionc Arianorum, a » Jioriimquc haercticorum, cjuaetamen difculTac, exorta lucein ecdefia, vs 5^ que dum tertio Tub Antichriilo tenebrae fadac fint denuo : vbi tamen dicsfu 5, it, f\xxniinequtdiesnequenox\ quia aliquid lucis habuit, pb reliftam alij, quam notitiam partiumcatcchefcos, etfolide emicantem , per teftium ycri 3) tatis confcsfionem, lucem euangelicam : donee fub mundi vcfperam lux pl€-» nioreiFuifcrit tempore Rcformationis Euangelicae.)) Verf. 21. Et erit omnis olla in JerufchaUm et in luda prorfus facta Domino etc ^ Senfentia quae interpretatur haec verba de cultu fpirituali, omnium optima mcrito audit Hackfpanio ad h. /, quod nempe fpirituajia fint omnia fa- crificiaetvafa, vbi non opus pccunia , autemtionectvenditioncpropric di* ^a , iuxta illud leCXV, i. Ac plare hunc locum opponi debere ludaeiy, quum vafa omnia diMntureflefacra, quod in cultu leuitico fieri non poifit, ■ ill! I Mill III I immm0mmmmmmmmmmimmmmmmmmmmmmmmmmm^^ii''''^mmm*»am^i^mm MALACHIAS, CAP. II, 5. I ) I > Quaevcrba b. Liithcrus adhuc ad antecedtns ., (eu/ttem imentum retu- • tit , «»l>^//<'r thr an n^urem Geifteheobachtetjeyn^ (i, c. nf vo$ virl viojcrtiini in fplritu, anima, aivita* coniun^lionc vcftra , a vdlri? mulieribus id anxie cupitis et curart jjvultis,) fofolUucbdernkbtuntreu bandeln an dem Wetbe deiner lu-^ y)gend. (Eadem igitur acquitas fict in mulieribus, ncc fpiritus ille veftcr con- a>tra pa£tum , cui Dcus partim ex prima coniugii inftitutione, vniuerfaii , par- 39tiin ex tlngular i inito inter yos padlo nuptiali, velui tcftis intcrcesfit , carum wfpir'tura, animaii, vitamctconiundioncminpcricukim, anguHiam, et „publice quacGtam caiamitatew contra ius ct fidcm deducat.) Verf. iS ifDenner^Oeus, qui non vnicum fecit, et cuius ctiam c0reliquusalteriup wpartis fpiritus) bajef das abfch'ifcnetc^y Infuper notandum , quocj ?«rfioauUi Yulgari, tiuaaphwlia rh^ NJV"'*^ f«nfibilitcr diftinguit /&.«». MALACHIAS. 197 Siy quum^ odorif ^ oderit ^ {^^i{iodii^)dimnteearf:.{dintittaty repudiet') ohiktt CAPJJT^ accentus feruus iW//»^^i6,coniundioncm vocum infercns. Qui icnfus eomun- iiiuus ex eo cti.im pratferendus, cjuod puriori doflrinac ac praxi euangelicac a CbriftoMatth.XIX, 8. 9*€Xpofitaeeft confornnior. Cuifane difFormecftil- lud Siracidisc^XXV.vcrf. vlt. confiliiim , (]Uodmagis deprauatam evToAzv C iffir^id/iv Phatifaeorum redolet, cjuam Mofis , ccrtum cafam folummodo fonnantis,Dcut.XXIV,i.2. 3. ctinvcrfo 4. demum pracccptum. Conf. Not, SelJnb.L Dc fenfu phrafcos fcquentis It^JlDS^by DCPJ HCDl -vid* £h. Ut^m. adb, /♦ in n* ed^ CAP. in, J. ^nin r\r\^ti ■^ttj^iJd fiin>S 'riil Verba haec fere rcddunt, Et erunt Dowine offeretjtet ebUttomm in tU' /iifiat Denn vverdenfie dem HErrn Speif- Opffer brin^en in Gerechitgkcit i fu'p- ponentes talem vocum ct acccntuum pofitum niH"*! C3*'ty'rf//o/, an ad <^r- #w? Adilloj quidemreferunt per traiedioncm Chald. Aben-Ffra, Kimchi, Ben Mclech , Lxx. Vulg. Calkll, lud. Atnftel. Lutbe/u$t Sie folUn^ fpricht - derHERR Ztbaotb ^ dtsTages ^dejiithmAcbenvvilU mein Eigenthum feyn* Et nouisfimeSeb.Schmidius : Vifinimibi^ dixit nnovA. Zeb^oib^ in diew^ quem ego fadens , pecuUum Necfccus Marckius/&. /. fuprofitnciusmodiin- ttrpunaionc in vwbis H^AO nilj^ *>:.N*nWN tSipH. Ad diem Bb 3 vcro 19% MALAC HIAS» CAP. Ill, vcro rcllringit Ralchi , qu.indo iiit coll f Chr.XXlX, j. Eccl. II,8» Proindc,ralua vocis H ;JID cum rerbo fMciendi TVW per fcriium Munacb con- iuD(^ionc, itidcm rcferimuscttm Ar. M« ct Pagnino, lunio ct Trem«llio,ad (>ios^ h.m. Eteruntmci,aitIchoun(Dcus)exercituumj ad diem, np.qua ego faciam [ cof] pcculium , cut cUmemerpArciiurut fum, t.tm in die irae et iudtctt met p4rticuUris^\xi\\x^izo% per defolationcm Hicrofolymac totilcm , quam vniuerfjlisy vt fequitHr.) Unci Jic follen mein feyn^ fpricbt der HERK Zel>ao4by des Tdges^ (nemlicb zu der Zeit^) da icb ^fie) zum Eigentbtim machen yptli. iToy^ rm^ ^ois pNhi no p^y^ \r^2 ^iia IN- ( 0) f«? INDEX h LOCORVM SCRIPTVRAE PRO OCCASIONE ILLVSTRATORVM. GENES.ir, 19.13. HI, f» IV. M. M- VI, 5> ir. XV, I J. XVil, 3. XIX, g. XXIV, 64. XXXIJI,io. XXXV,7. XXXVIII, z6. XLI. ]6. 44- XLVII, 22. EXOD. XII, 40. XXX, jS. XXXIV, 9. LEV. XXVI, J I. NVM. IV, 2}. V, 10. XII, 3. XIV, H. XXII, J2. DEVT. XVlIf, 13. XXXII, 12. XXXIIIwo. I OS. xvir, 16. IVD. VI, 22, l«SAM.II, 4. P.l. pag. 58 21. P.L V P, III. i% XIV, 47. PII. 7l r.i. 20 XXVL le. P.IIL33 .fin.Lj. P.I. 21 a. SAM.IL 27 P.L i'7 p. II. 128 ». REG XI, 12 P.L 160 P.I. 3^ I.CHKON.XXV, g. P. L t PI. 3^ ESTH . L i. P. IIL 55 p.r. 7? n P. II. fJ P.I. 40 10 B. VII, f. P./. 87 P.I. u(> 6. P. IIL 75 P.L 40 IX, 26 P.L 9 P.L 58 XIX, i6 P. IIL «I82 P.J. 40 XX, 5 P.IL 3S P.L 38 f^. XXL II PIL 99 P.L J9 XXIII, 14 P.IL 57 P. II. 57 XXVII, 3 PL jjU P.L 3^ XXIX, 10. P.L 21 P.m. 34 XXXIV, ij. P.IL P« P. II. ii8 3*- P.L 39 p.m. 34 XXXVL2 5. P.IL VO P.L 87 XXXIX. 17. P.IIL 88 P.L 3v XL, 26. P.IIL 4rDEX Tf. IV, 9» EBR. Vir, i6. 1>. Ill, 136. J lAC. V, 11. P. II, 106 Pilir, 156IAPOC.V, 5, p. Iff, 37 INDEX 11. DICTIONVM EXPOSITARVM. N. iud dt nomen grariae f hoc iudtcii? ^SSJ <|ual;s psrticula, quidqiic dcnotct ? P. II. 21 *A(rB6viiv c|uombdo toTs 0 vfurpctiur P. HI. 40 3. ^ intcrdum cf^ aequipaf'anttae P. I. et P. If. 8' ji'^n n3 //^w«x /«i^/V/i quid Ebracis di- ca.?lM 7 j^'^SetP.UJy nondifFernut, etfynony mice vfurpantr.r F.I. ( 5. hvji qiiisvcrbi vfuset empliafis? P.ll. A- h"^^ non fignificat eongrgi^afe ^ conue- nire P. I. 122. c. fin.et P.IIf. 89 fin n. r.'^l cius vis propria et radicalis qu^lisf y. in, 74 T. D3T fignificatiogeneralis qnalis? P. tl. 103 j?'^T fignificat hon tantumfemin^re^ fed Giplantan^.l, 100 S^n vsriarum fignificationUm primari,' ctfubordiia-io qnalis? P. II» 61 '». nin** etD-^nhNnumitadifTerant.vtil- P.I. a |yJS Ifraeiitistributum quid dcfignet? p.'m. " 177 CnS vel OnSDcortflrucflumcurr. l,i- temqiie UlJ it 12 quid fignificct?- P.II. m8 "litlJ •^ittq ct nicrto ^'^ttiquomcdo' difF;ranV> P, II. ' 136.157 ^HDOquiddenotet? P,III. 77 ^£J Quoniodo de cor pore liominnili V.v/?»/w« dicatUT? P. If. 124 ?]C:D3 abfolute pofitum quid dicat? Villi. ©. J 79 n':;:D Quiddefignet? P. If. 137 pDD comptofit quis proprius ciiis vfuf, ctquomododifferata V\:^) P. 'I 8I y. liiy cum^ conftrudum figrjificat/d-r- uilitertrtt^lAre.ftruoviialiquo P. HI, T17 ^Cy non d^T\\^ y II. ' 73. 76 iD-'yan quidnotct? p.ir, 6i Dy^ftiw partJcula f3inof\\Jit fimilitudinis U'^VjXT) iw/>r. II. 37 n^fsn (ignlficat ctiam texturdm.?. Ill, 7i ERRATA OPERARVM. Pag<5.1in.l9. Irg. flips rftition). p.xx. (. 14. (. fua(n, p.17, 1. 19. ante vocem trun. eusfuppte: manet. p. jz. I. 6. 1. quum. p. ij.l. a.i.^quandoquiJetn. p. 15, 1. 4. '• ">'' (^"gf jtiim, ?.2(>,\.iAsd:fliT)tlionum. ib, 1, 1%. virgulas^wanjponantur h.m.ca»yfA(«riai |' Dtut for- tis 1 1 p. 50. 1.y. poftHrminJum adiJ. illuJ.'p, jj.i 3:. del. in ante "\ p. ?z. I. vlt. 1. cxponjt. p, 47.\.iO.\.RohrSchifftn.p.<^^,\.li, l.illo. p. 71. 1 Ii.l.Hi. p. 7Jg, I. if,.l. quod attintt. p,8f.l.i7. po(l vcc. CCcJcGiC,infere : d: qua redlfetiam.p, Jg. I i.^.po&applnauit ^<^d,iu^ieu»t P.S9, I, I4. l.duntaxat,« pro quae 1. quod. p. 9J 1. 2?. I. fsjmo.p. lox. I. j^. I. OTT'^yO p. 106, J. ig. l.cftcanfa. eti. I9. mtimari, p. 114. f. 3 1. prudenti. v. iig^U ^7 ' rcfcncc, p. 121. 1. 5. 1. itittalte p. Hi. \. 17 I. a 'eremia. p. I;0. 1. ^.i.Lilicn. p. 1 37 I. z. \. ffiterent.p.i^o.i.iy def, pfimum 1-P p. 160. 1 antepcn. l.caiirjeBxeritoriae, quampoen.icct caufae effici.cnni.p.i6j. 1. 2z. i.et effigies, p. Z64>1. 16. 1. p7.Q^ f. l68.1.»f. pod f4rM«« pon.comma.p. 194.1.6 del* )( o )C |« I HENR. BENED. STARKI N(ME SELECTAE CRITICAE. PHILOLOGICAE. EXEGETICAE. LOCA DVBIA AC DIFFI- CILIORA NOVI TESTAMENT!. PRAETER EPISTOLAS AD EBRAEOS ET ROMANOS. QVAE SEORSIM DVDVM PROSTANT, VSQVE DVM COKPORI SVO RVRSVS INSERaNTVR. LIPSIAE. APVD HAEREDES lO. FR. BRAVNIL A. R. S. MDCC XXIV, EPILOGVS. Initae nunc fiint per Del gratiam commtn- tat tones meae biblicae, quae eerie non in- ter hakjoniay in bona pace ■> tranquilla ac ^ defaecata mente , ^ut quidem Mufae deji^ derarit^7t iure quaji fuo fbi depofcunt , fed inter diffictlia et turbulent a temper a me a fatae ac natae funt, Vtcunque autem coelum atris et procellojts nuhi- bus mihi erat obduBum^tantomagis pulcriusue ecUrefct^ bat in corde caelum gratiae cum lucidisjimo Dei patris amore^ et Spirit us S, confortairice njirtute: qua quoque fiebat, ^t non fatifcerem , fuccumberem , animumque defponderem\ fed potius animojior femper et iaetior, ex- pulfts mentis nubeculis, ad meditationes meas biblicas accederem , 'vtpoie optimum fallendi temporis mali mt- dium. Dumque Deus tzDn'iio -^"jy Dns fcribebat fuper X 2 vac Co) me amaritndincSy lob, XIII, i6, ego fcrihebam crs^p'inD dulcedines; Abba^Vaterl •— 5''s:fi ITd ps nihil e manu cua eripiet me^X^ 7. et cum Auguftino: ti quum blan- diris pacer es,et quiimcaedis pater t%\ blandiris nc de- ficiam 3 caedis rie pcream. Scribebani /ut "^cy Ten ^2K1 Dennoch bleib ich ftets bey dir, Denn da erhaelteft mich bey meincr rechten Hand , du leiteft mich nach deinen Rath , und nimmft raich endlich in die Hcrr- lichkeit auf] ^^^^^ '^^''^ achj welche weid ich im Himmel haben! In mundo prefTuram, in coelo laeticiam. Per crucem ad lucem. Scribebam: !iaTys nSi lais s^? ich will dich niche laflen5nochverlaf- fen 5 ex lofj^s* ^^^« Xllhs* \t^ ^l\^ icy""^ snin""^N Ne timeas, quia (iim tecum etc. exIefXLl^ 10^ Scribebam: To<^ dycLTtl^ci Tov 0£ov? TtcLvroL (Tvvspysi iig dycu^ov, 'Ovk oi^ix tx it(JL^Vi\JicLTciL Tou vuv Kot/pouTTpo^ Tviv iJL6KKov(7cLv ^o|av aVoKot Ai;(p- ^vivxi Big viyLoig ? ex Rom, Villi 23* et iS* cum 2 CorJVy 77. item yivov TTigog k%^\ OotvotTou? xa< ^cocrca cot tov gi(^cL)iov rvig holvig', ApocJI^io. Etmulta alia melle dulciora et foUtifiua me AS inter amaritudines fcrihebam^ adeo ut et ipfe re» apfe in memetpro meo quidem modulo-fenferim veritatem illiusPaulini: otxv oLfrkvc^^roTe ^vmrog eipLii 2Cor,XII^io^ Wcnnich Ichwach bin, {per multas pasjiones,)(o bin ich ftark 3 Stark in demHErren, und in dcr Macht feiner Staerkc, Ephef.VUio. Kxi ^vmpug tou Xfig-ou Iv 6i etiamnumue excitet atque inflammet adfiudium fontium j n)tper illud ad intima pe- netralia 'verbi eius^ "veramque et induhitatam ems intelli* gentiam penetrare 'valuerim , *valeamque > njt non fatishabeam credere quod alii credunt^ et dicunt\fed'vt fciam quod credam \ idquecum maiori otV^paAsj'ot etTtcny^'A* ffk i nee tantum fciam •> Jedetiam gufiem illius laetitias lautiiiasque in*vitam et incrementuminteriorishominis, Tu vero^le&or honorandc'^qui mecumfrenuusex^ iftis fontium limpidisfmorum rim a tor at que deamator^ aecipe et ultimas has Not as SeleBas eodem amore etfauo^ re.quopriores^ casque aecipe haut aliter ac flores crucis,^/ rofis, inter fpinas, quae ca-^o n^no abodore aquae (Z^- r/-/^?^/-/^/^) progcrminauerint, lob.XVhg, Et quarum illae per mult is accesfonibus auBae fuo tempore prodi" hunt^quando ^vnacum his in ptrpctuutn commentarium fcripturae coibunt. Ceterumfaepiusmirarifoleo^quomO' do egOy imbecillitatis quippemeae probe memor^ quique me^ cum habit are didicerim, tantumpraefiare in exegeffacra et literatura Orientalipotuerim^ et bono pariter publico t9t )o( totfruBus litare^praefertim ftm'::nte agitoatqueretioluo mirAfata , tenuiafila^ tot difficult at es^ ohfiacida^ tribuU- tione s^ inuidiam.per quae tamen omnia Jen ftm (tne fenjii perruperim, Valeatqu^de hoc meo labor e idquodaliquan* dom^xinfcnbehatur: INTER NVBILA GRATIOR, nee minus quod lilio/ubter pluuia : INDE ALOR, VN* T>E PREMOR, EtomninoDeigratiaeauxiliatricietJk* fientatricl infolldum adfcriberefas et pie tails efi^ Cuius JknBo et falutari duBui me porro totum commendo , ac quicquidioni amplius infediilo fcrutiniofcripturae fuae^ {in quo quip fie totus fum^ etero usque adfinem 'vitaey)per me indignisjimum feruum efficere ipji placuerit^ id omne eius honori reique liter ariae ^tilitati erit con/ecratum^ Operabor in "vine a quamdiu dies eft^ at que lucrabor talen^ to concredito quantum potero{utne 'vnquam feruus otiofus et inutilis inueniar^ ^vsque dum 'vefpera uitae meae merce^ d?m ex gratia fromisjionis det Paterfamilias coelefiis^ et rvocem gratiae folatiique plenisjimamaudiami su, ^oC^As U>y(M K%\ TTigs' IttI oKiycc vig Trigog^ ettI ttoAAgov as nATAg^croi* ii(7sKhsig Tviv%(5tpxv Tou avpiov aiidoritate paritcr interpretis Syri, Sed iam mo- nuimus in Not, StL ad Pf. XI, p» i;^, quod illud ^7 non fit nudum fignum genitiui poffejforis f. au^lc rf.s , manifeftum efle ex inuerfo pofitu aJibi obuio l>DiO 'V^Yil t idquc genio ebraismi violenter verti /)*7«/<^/y ^/i/^yw/; cjuuiii potius fit titulus concifus, plene ita efFcrcndus ; Pfalmus Dau'tdi infpiratus. it. Dau'tdi infpiratus Pfalr,2us. Quod fi lam graecum nctid h cbraeum fimilis infcriptionis imitetur , in quo lubens confentio f quum conftet , graecifmum N.T. ebraifmis hrgiter tlnilum efle, eiusdem etiam ibidem ^vva,fxi\i imitetur neccfle eft , h. m. Euangelium Matthaeo , N. T. A (Mar- MATTHAEVS. Cap. L ( Marco,- lAlCae, loanili, ) inrpiratum. Itaque ^w^ov ng) iuCpati- aofif^cy dicit, quam (im^\Q\ Euangelium Matthaeij cjnjaiiique phrafts grae- canica aecjiie ac iatina nata. TrAccrmct , fecunclum tHaionem , l^;ntentitim PUtonif y prmt traditmn eji a Platone^ etc. Quanquam et fie ament lo- qui ebraei, vt Elihu ap. lob. XXXII, 8» etDEVS iudex , c. XLIl/g. bis. "^2^^ ttixta ne y i. c. mcam fententiam, Conf. Not. Seh p, dp. E£t, ergo heic 'AQivodvla. linguarum. Nee facit pro genitiuo quippiarn au is /. c, Yt 20. ct I, Chron* II, 1 1. nDht!5 cum n «t fc<, VerC 8. , [Icd^afjf. ^ iyivvriae rov 'o^idV* t Quod hcic'poft loram omilli funt ties reges , Ahafia y loaf tt'A^a* zlar , coll. 2. Reg. VIII, 29. XI, i* XII, 21. id inde fa«5luni , quia Mat- thaso fingulari confilio conllitutum crat, texcre tres fucceflionum tsfl'era* decades, iuxta tres inlignes mutationes in populo ebraeo, Hinc quum dicitur, quod loram genuerit Oliam, id intelligendum Aq genera' t'tone mediata^ vti auus general fuum ncpotem. Sicut et no$ omnes ab Adamo geniti reds dicimur. Eodcm fenfu ob) candem rationem verf^ 11, vcrl.n* lofias dicitur genuilTe lechoniam , quum tamen lofiae filius fuerit Io» iakim ^ ante £//4/Cv>w didus, coll, :♦ Reg. XXIII, 34. I. Chron. IH, 15. 16. et Icr. XXlf, 24. Et qunnquam quaedam cxemplaria ?vISS, ap. Sau- bertum in Var^ Ic^, text, gr. Eh, Mattb, p. 64. legerint : 'laa-'ta^ Si eysv- tyjTS Tov 'laKeifZ , 'Ia>tM;C6(l,fl&;cK«/'*)^^ syivvyias tov ^Isx^vlav'-, (vid. etiam Maftrithtiana editio N. T« gr. in not^ crit. fol. 1 } textualis tamen ledio fatis probatur ap, eund. Saub. /. c. Licet quoque huic priorem praeferre, tanquaci ab euangelifta ita exaratam, nuilus dubitet Er, Schmidius ad h. /. cum eoque Mart. Chemnitius in Harm, fol, ;-g. b. Brochmannus Syfi^ TheoL de Cbr. geneal. c, i. Sell* u qu, 7, ct D. lo. Mich. Langius indifpp^ Th. de Geneal. Chrijli p, ^g. et ijo. itemque Dorfcheus Comm, in h. /. ob hoc quidem dubium , quod alias omiflb 'l&JoexftfA XIII tantum yiuaui port: lechoniam excinfiue fierent vsque ad Chriftum ♦ illud tamen tcllitur , (i prcfle verbis cuangdiftas verf,J 17. inhaerendo fs^uiadac elasfis a D^iuide ^ A 2 dudae MATTHAEVS.. Cap. !• du.. ij^. Vcrf. 11^ 3^') Eft H. I. p^rticula tcmporis r;W/r, vti reddir re£le etiamLutlu tim die Zeit der Bahylonijcben Gefaengnifp,. ' In ea.iem notione recurrit Marc, n, 26. Luc. HI, 2. Kd, XI, zg., Exempla profana fuppcditat Pof- fell us in Synt^. Gr. p. 2^^, c^ fin.. Verf. 17; Non inelegans eft de ilir$ XLir gencrationitus meditatio allufiua ct myftica Aiberti M. „ Sunt, incj^ientis,. XLIE generationes hae , per ,,quas venitur ad Chriftunn , ficut Num. XXXIIL funt XLIf manfioncs y 3,per quas ex Aegypto procedentes ( Ifraelirae ) veniunt ad patriam pro- ^miftani' ,) apud D. Beitramura j» Matth, EnucL p, n, fin^. ^ VetC i8i. \fliTH ) Deeft ap. CurcelL et interpr. Pcrfam,, notante Sauberto /. V, p. (J?5. quibus D,. Uertramus /.. c^. addit Chryfoft. TheophyK. Vulg. Luth. Tigurina, r«:^ ) h. L non caufale efte , fed explanatiuum t3en}pe\ bene obfcr- uat Er. Schnfiidius. Lutherus cum Vul^j. et Erafmo plane omifit , tanquam redundans. Qua vero conditione redundet,. docet idem W<&. /. Qaae phrafis nor\ accipicnda eft de confuctudine coniugali per iu^fi- fiKTfiov , gratis etiam defeniitata nouilfime a cl. Georg.. Raphelio in Annot^ Philol, ex Xenoph^ ad b. I p,^, feq, et lo; Henr,. Maio F. Obf. Sacr^ I. IV. p, ^5 ; fed dc coniunftione a^uali per domum du^^ioncm,. de quali etiam iilud HN^^D qutim veniret ilLv^ fc. in d<>mum fponfi ^ luJ. XV, ig. coll. ih\d. Not. SeL p, ii(f. V'ultque turn Syrus , reddens priuftjuam eonfo^ ciarenturj turn ipfe contaxtus, praefertim ex fubfcquentc verbo -sr o.^clKcl-' |3«v V. 20i ct 24.. Hinc bene Luth. ebe er fie beimboleie. Tigurina , ebe fie miteinander zu H.iufe fajjen^ Belgica , eer fy te famen gekomen vvd' ren y cum Vet. Beza, Caftal., Pifc. Flacio , 4«/^^«4W fo««<^»/r^«/. Sic (Ctverf. Gall. Angl. Ital,, Vnico quidem contra hanc interprctationem du- bio MATTHAEVS, 5 bio de mora nimis diuturna inter dcfponnuionem b» Virginis , et doniumCAP. 1. du(!^ioncm interieda,. quam trimcftrem faltem fiiifle oportct, folidc fatfs fecerunt Buxtorfius /» dijfert. de jponfil. et divort. p. 6%. Scldenus in P^x, El>r, t. 2, c. S, Bynaeus in lib. de Natali I. C L. I, c. i. conf. quae al- teri fcntentiae dc muCuo coniugum vfujinprimis Alexandre Moro et Rich» Simonio, do6>e refpondeat Dn. Olcarius Obferu, Philol. ad h. t. Et quae Er. ,S<;hmidius hj. muka quoque dilTerens de vario-vCu verbi (iiV\i(^yja-^aA' , 'Ev^eSn ev ya^fi s^iicraC^ fc. sfiQ^vov ) c^ Trvsv/jtatoc dyls. Motum iani pridem dubiurn illud , qi/a ratione beata virgo dicatur reperta grauida de Spiriiu S. qtmm hoc poflea demum reueUtum fu lofepho fponfo eiuf ,. vbi de deferenda Maria cogitauit ? ira foluit vir dodiflimus Antonius Bynacus I.e. p. iS'y, '* Mihi , inquit^ beata virgo a lofepho et*» grauida reperta , et'grauida ex Spiritu S. videtur, ex eo , quod Fofcpho" Iponfo luo hoc dccretum dctexerit Maria 5 verum quuni id mirum eiTct** et inauditum ,, ac praeter fpem et exTpeilationcm orrjnem lofephi, non" inuenit fidem apud hominem aegruiii amore. Atque hanc efle caufam*' exilHmo , cur poftea per angelum de canto miraculo fuerit in (omnio** monitusr quum ipfc de deferenda cogitaret Maria. '* Quae fententia haut paulo caeteris np. Bezae, Spanhcmii et Harnmondi videtur probsbilior lau- dato Oleario ad h, I, ncc nouam penitus effe , fimilta enim obferuafle fe merainit apud andtorcm Operis imperfe5ii in Maith. At voci sv^sSt) fie non fatjshcri ipfi videtur. Si enim, coiiigit, lofephus nor crcdidit eflc de Spiritu S. grauidam fponfam fuam , refpecSu ad ilium habito dici ne- quit svpi^vj ^v yaTfi sxacrct 6k Trvsvfjionog ccyta. Miratur veto tanto co- natu viros dodtos egiflc tere nihil , (ibique finxiffe difficultates , vbi nul- lae fint penitus, modo vnica vox ft/^s^j; dextrc expiicetur , quo faftocer- te vt foils radiis lamlae atque lemures, omnia ifta dubia difparitura efTe. Vertit igitur fimpiicilTimc fa^a eft grauida ex Spiritu fan^io , vocemque adeo ad ipfam Virginem fan ei benignur. Ncc abit Theophybdus. Vide Hs Cameroncra «'» Myrotb* Euang. KmtchhiiViam Afjimitdueyf. in N^ T. Grotlum, Hammondum ct Glericum ad h. I, Hackfpanium in Not. PhiloU Tb. ad b, L nee non lo* Henr. von Sselen Rod, Lub. in Scbsdiafm, exeget* de Pietate lofepbi ergA Miriam ^ qui rec^e notauit C. E. Trillerum et !©♦ Fr, Hombcrgkium poll: Pifcatorem intempeftlna xf/cr«Lutheri verfioncm defcrenies, ac propriatn famofioremquc notionem iujli pracferentes. lofeplius namquc quia crat vir probus et mifericors^ de iure fuo malebnt remitcere, quam vi icgis di- uinae Deut. XXII , 21. fponfam fuam tanquam comluprstam ;Trt^rt^M}/f4o6- TiO-oUj froho afficere , quod cxempb cffet aliis j ( ita vim huius verbi ali- quo modo Tt^Oa^^a Hcnr. Stephanui in differt. de Stilo N. T. quum fa- teatur , earn eius eflc cnergiam atque cmphafin , vt nullum fignificantius ab vllo fcrjptore gracco afrerri potuerit. Celgne rcdJunt openbaerlick te fcbande maken, Hamm. et Gler, traducere. conF. vberius de hoccc verbo Bynaeuj /, c. L. /. c.z, pr 797. feq^ ) atque^hinc potius ab ilU diuertere., /le verUjfen^ ecu re£U Lutheruj, ct quiJem Art-9'^cc cUnculum i« c. priuatim, absque dato pracfentibus tedibus libello repudii. Quamobrem etiam ex- traordinaria lofcphus admonitione opus habcbat , qua quoque D£us euru dignabatur, vt fcquitur* ©£A(yv, I/Bj^AjJS'w) DifFercntiam horum ducrum vcrborumEr. Schnai- dius facit quintuplicem , quarum prima potior elt, quod ©lAo) L l^tKoa txtfimpliciter volo ^ f, deliberate f. fine deiiberatione. Bb^ofiat autcm (ic tintnm deliberafo vol^y mit gttun Bedacht (tvvas vvolUn, Vcrf. MATTHAEVSv 7 Verf. 20. Ca?, l^ tioi ActQ\^) Eft atticiCmus pro vis. conf. Marc. X, 47. 48, it. XV, J4. Luc/XVill, 13, cam Match. XXVIII, 46. ct Luc. XVill, 38, vid, etiam Poilclii »?;w. G^r. /. 7. 6r 7^. ioa ; Particula bac ebracorum ftilum imitatur Matthaeusy exardien* tiiimquamcunquerem, euianimum volunt aduerti, obfer-uante ctfain Dn. Oleario I.e. Spcciatim confiderat hocce i(J» Er. Schmidins ad cap. feq. v. 1, ^uod fit interdum v^ocsk^uov excuatiuum , vt Matth. Ill, 16. etc. inter* dum TraptKliKCV exbt^i/iuiitfj ^ vt A6l« VIIJ, 3<5« IX, 10. Luc. I, 38^ Matth. XI » 10. interdum sAsyxltHov redarguiiuum ^ vt Muttb. VII, 4^ HaH du docbfelbfl einen Bale ken in dsinen Augen. Verf. %i, tHto^ioXov) vh'i'oKoy pro yrh ■, hoc totnm pro hoc omne ^ cum Kflivfyv^f vocis ebraeae ^^3. Sic Matth, XXI, 4, XXVI, <^C^ gt Rom,. VIll, 36. vbi oA;jv pro Traa-aVr Verf. 2 5f. *E}'{V6)a-x'5v) CogKofceb/tt. Vcrbum yivuta-K^") ex 'Ebraecrnm confae^- tudine caftisfime de confuetudine rnnritali pasfim accipi , agnofcit ipfe jEr. Schmidius h L cjui alias ebraiimos in N. T.non vult agnofcerc , quique eos agnofcunt et decent , eos contemtinn Ebraifmifices ct Hellenrftnifmifices falutare aflolet. Quanquam ad Luc* XVI, Z'. 'ySd. ». XlX> afFert parallc-' lam locutionem apud prof adhibeant , fe.itranfultorie aut neglcicv) Primogemtnm^ ^ Eft is, qui primum ^ic ct TriiATToo Mirtth. XIV, 10. Frequentins tamen ponitur in regimins cum accufatiuo vel perfonae iniflae, cjuo de loca omnia adducitEr»Schrai- dius h. L , *A7ro ^iST^i') A Umatu noTi z bimulo vcl bimulis , vt alii , quafi eflet ab adiediuo 0, >j' ^/«T>jff, quod minus probat Er. Schmidius, quura lit a fubilantiuo to hul^ bienniumy yimatui^ zvveyiaeriges Alter. Vcrf. i§. ^Ev ^Pafiot) Lutlierus vertcns appelUtiue , aufdem Gehtrge^ non tan- tum vulgatum , fed ct Kimcbium ct Abarbanelem habet praecuntcs. Vc- rum re(^ius fumitur pro srU in tribu Beniarain inter leruialem quod Nazare- nus vocandus lit, i.e. ab co loco omnem fimui contemtum ac vili- ^endiufli) tanquam ibi fatus et natus, nadurus (it.. CAP. m,K In diebut ilUr , ( quae formula rcfpondct ebraicae frequenti/IJmae fclSnn CZS^D^O ) qulbus fcil, Chriftus in oppido Nazareth adhuc cuna parentibus habitaret , cum refp. ad KUTU}iri £t talta loca non raro in facro codice d&» ferta MATTHAEVS* 15 fere.t vocantin. Ita loh. XV,6i. tribui ludae fex ciuitatcs afljgnatae cum Q^P^ JIJ, villi* luis in dcferto fuiflc dicuntur. Et tota Idumata dicitur defer turn , 2. Reg. HI, 8. cjuae taraen regio non ab omni hominum conamercio erat femota, fed minus culta in cornparationc aliarum. Hoc fenfu pJarimiim adolefcentiae fuae gv rji i^tjfMOi tranfegit Dauid 1. Sam. XVH, 28, et sVrji iew^ habitc)fl« diciiur Nabal , 1. Sam. XXV, !♦ Cetcrum de voce f^pj- luoc adiri potcll D. Rechcabergii dijfyut. in vol. Exercitat* pag. tSj. feqq, Nequaquam igitur loannes baptifta fuit monacbus €t anacUoreta, cjuaiein ilium faciunt ya^ht^ u^yed Efauitae noftri ct monachi , in quos ( quia loannem quaercndo folitiuiines et loca dvoiKyl^cf. aemulari moliuntur ) ap- prime quadrat ^'^>j)/c^8agi;ov illud , quod Albertus de fui fccnli ( floruit n« A. C. 1254, ) monachis reliquit Comment, in C XXIV Matth- jd. 182, €X lef. XIII , zr» 22. In deferto hab'ttabum flruthiones ^ et ptlofi faltabunt ibi , et refpondebunt ibi w'uLe in /tedibur eiuf , et ftre^uie in dclubnT vo^ tuptatum, " ?zt Strutbioner y inquit ille , quae alarum h.e. contempla-^' tionis fpecicm habcnt, fed a terra non elcuantur, fignificantur hypotri-" tae monachi. /'//syf fignificant monachos diuitias congrcgantes , et lu **^ cris inhiantcs, venantesin defertis pecunias, ficut fecit Efau pilofusGen;** 27. Vtt v/ulas (quae fixae in luto notlro tiibieinant, ficut cum cornu,** ct eft auisinfaufia ) fignificantur monachi , in coeno carnis conuerfantes." Per SirenM fignificantur feminae moniaJes , roortifcris cantibus animas** dccipientes, huius mundi mare nauigantcs , quaies tempore AiitichrilU*'' «runt , ct heu ! nunc funt. " Verf. 2; Rationcm cur Mcfliac rcgnum ita appelletur, ex ChrifVi ipfius tefti- monio coram Pikto lo. XVIII, 3(5. ipfaque indple huius regni afFatim reddi- dific theologos,fatetur D Olcarius, Scd meritc quaerit,annon in V.etiam- T. iila appellatiofundetur, vtifbus praeco r'oannes adillam, tanquam rem notisfimam ctaudoritate nixam, relpcxerit, idque ideofuo in limine fla- tim minifterii fai vocauerit nomine, quod ipfum quoque infinuare vide tur articulus »j jSac^Aft'* ? Qiiam quoque pi]a-i\) ludacis fuifle folenntfm CZ3''C^ nplD. notduit Otto m Lex, Rabb. Pbilol.p. 2ii,f, Rcdc proin- de iudicauit Lightfootus, refpici appcD^tione regni coelorum ad Jocum ali- qucna V* !♦ ^uemque ^/Te exiftiraat Dan. VII, i j. 14^. vbi Kicntiofit regni et B 3 pot 6' 14 MATTHAEVS; Cap III. /''^^^y^'^^^»S"^^^^3"^'S'^'"sdierumdcditacccdentiad rcfiliohominis. Vcrutn D-Olcario probabilius fit ex Dan. II, 44. iftam appdiationcm inter ludacos inualuiffb: vbi quarti imperii, quod ftatua Nabuchcdonofori per f«ranum oblatarepracfentabat, temporibusZ)f«/ coeloram dk'itm REG J^FjU ep /f alii- //V//r;/.f i::hp b^]p^ nS's tf"'p^ ExiIlo]ocoitaqucgao-MM«Taj'se^- voov dici potuilTe 1 quam Qgog b^vuv peculiari rntionc (Ubiliturus erat. Cui loco et prior percooifnode adiungi potelt Quod autem putat virdo- ^isfitnus, N'Q\y adfequvn? potius, quam ad praeccdcns vocabulum refcrrl •^ peraccsntuumpofitum, dual cexte vox K^CvW coniungatuf cum voce 13*70 psr M.ihpacb , diftinifViuo accentu in praecedente voce D^N comparentc, qua ratione fenfuj ifte emsrgeret ; Stalftliet Deus regnum codorum^ la CO certe crrat, quod cutn pace illiusdixerim. In tali cBioi ardliori vocum nexu A/.*^^4i:<&nonefi:cpniun(3iaas 1 fed iile eft vicarius diftinguens proGf- rf/f ^,^(5^?. Superiorem autem criticac aeccntua- riaenaeuuoa, poftca forte melius perfpe^lum , io Yolumin? Obfcruationmn in Mittb^ non appa rcre uideo. Vers, 7f ■ 'Ew< to ^aitliO'^eL, cevrS' Sententiam communem.ipfos quoque Pliarifaeos ctSadducaeos baptirmum loannisfufcipere, atqaeadcoad eyytt^ofzivriv roov ipcuav (2xciAsUv praQpzran volaiffe, diftuadenthae fane non leues dubitandi rationes D. 01carii,non- dum valide (iibmoize a c\. Ki^hiiio I, c.p, y.fet^^.etin a^taot. ex Po/jb. £t Arr, p.i^.fcqq, (ctj mores Pharificorum , quibus inter vulgus verfari puritatisftu- dioliilimij, aliamque quam ex lege exfpedareiuftitiam non liccbat.(/S) Seuc- raloannisreprchenfio, quae cecte apud eos , qui poenitentiam iam agcbant, ctbaptismum , quo regno coclorum initiarentur, fufcipiebant, minus vidctur opportuna. (y )Clariflimum Lucae teftimoniumc. Vfl, 30. (J) Teftimoni- ' • um ipforucnPIiarifacoruni ap,Matth.XXI. x^. Quibus ego addidcrim,{£) haut MATTHAEVS; i^ haiit fieri probabile, Lucani in cap. parall. Ill, fpcciali mentione inicdta ctQ^p^ j{[^ PubHanorum et mtlnum , ad baptifmum loannis accedentium , v, 12. 14. fiJentio praeterire voluifle Ph ar ifaeo t y t^ni^t auctoritatis ct praefumtae fanditatis inter ludaeos homine^y ftet illi eodem baptifmo tindi fujflent. Vflde porro colligi datar, grauem iftum loannis ^^.eyxov j c]ucm c|uid€m Lucas in fermore general! adpopulum reccnfet, ad Bbarifaeos ^ ut bapafmi aduerfarios, oiaxime etprimiario fuifle dircdlum, cxponente iam ipecialius Matthaeo. Q^o pado fimul tollitur hoLvtio^^dMici. Alium haqac prae- pofitionicljJi fignificatum quaerendum cflsputat, quo inuento omnia plana fore. Vertir cam CONTRA, vt fenfus verborumeuangclirtse fit :Fr^ 52, ct 53. et in Homerilliad. Ill, v.i3z.ct licctillafitrarior, co tan:ien frequenticwreft cumaccuratwo, qua deetiamexecnpla producit. Conf. fakem Matth. Xfl, 26,Luc.Xl, I7«et inpr. Xiy> Ji. Scrupulum vero, quem forfan heicex verbis loannis paul© poftfcquc-ntibus v. ii. niouercquispoflet, reapfe baptifmo loannis tinges fuiHe Pharitaeos, bene diiuit hoc canone: Verba aSiionern f, ejftCium votantia de volnntaie el veto agendi tion raro intelli- gend-1 [unt y et per volo f. opto cum proprto ih/iniiiuo finn expcnend-i ^ ap, Gl.'fiT. Gr, S. de Verba C?«. vir- coll, Luc, XI , 51. Vt itafcnfus loannis fit ; Ego quidem b.ipdzare vos a^qua tntcndo y vt fert vocatio mea etc. Q^ian-* quam etiam feruata figniHcatione fiinplici verbi Qa-rjii^xa dici poffit, .quod fermo hcic dirlgatur ad reliquam turbam , quum non infolens fit .ipud mixtum et diuerfum auditorium, ctiam mixtum et diuerfum euadere fer- moucni} <^ui, quos propius magisqueferit, -ex accedcntibus externisHgnls et i^ MATTHAEVS. Cap. hi. et gellibui haut obfcurc colligitur. Conf. Matth. XVII, 14-471 (juaiMarc. IX, 14-1^. et Luc. XVI, 9. cum v. i. ct 14, Verf. II. j(^' TTV^) ) Dccft in ^uibusdam codd. Erafmi , et VII Stcphanietc. qucm defcdlum a librarlis audacioribus eOTc profc(^ani putat Grotius, Francifcus vero Lucas Brugcnfis coniicit , crafum illud ab aliquibus fuifle odio haeretjcorum , qui ad Chrifli baptiOnum igne f. cauterio volebant vtcndum. ( dc quo vid, Dn. Olearius ad b. I, ^. 5,3 Habent tamcn illud praeter impredos codd. aliosque MSS. Chryfoftomus, Hilatius, Hie* ronymus , et vcteres translatores. Haec Saubertus /. r, ^, 7aTt dyiii) «, irv^ ^ vid. Not. Sel. ad lef. c.Ifi^, /♦ Verf. 15. Per hzMocrwav Chriftus keic non defignat iujlijiam tegalem^ CzA^ vt ita loqui liceat, perfonalem % ro •^^iirov perfonae, ct to Ka$!JK9v munerit a fe €C Joanne fufcepti. cj. d. faclamus vterque, quod noftrum eft. Tuum eft baptizare , ct mciim, baptifmum fufciperc , vt per hunc inaugurcr id acquircndara CI3''P'?1i^ pHS iujlitum Mttraam , Dan. IX, 24. Verf. i5. »(gt/ <^«, Knix'x,^t} praefcrtim (i couf^riUur Mar(. I, ro. Vnde ipfe pracuidct gcminum con- tra banc mentem fcrupulum. Nee fufficit dicere , vL ll^ non femper ((jtno- tarn temporis ^ ( quaucjuam fie a fe ipfo difcrepnre videtur, dum difputans contra \v hiftonum nimis abfolute dicit : Mir or ijlud ii^ \l^ pro not a tempotis virum dollum httbere. Vid. Obferu. Phibl. eirc. Ord, Eu. Mattbt fpec. §. 9, ) (zd deraonftrandum, cur h. 1. efFe nequeat? proinde loca ex ivlatth. I, 13, Vn,4. ct XXVIII, 7. 20.- adduda ad nolburn trahi non pollc MATTHAEVS. 17 poflc perfuahsfimus lum. Adhaec (ibi ipfi ct heic diffidcre vidctur, ^luniCAP.III.IV, concedit, fignificatimi quoque temporis iiias habere in hoc loco, hoc ta- mtn 'iin(\i\ envero\ hx>c ipfo^ quo omnia ifta^ (jtt^e praecejjere ^ gefta fue" re ^ tempore^ aperti coeli fuerunt^ Dc cetero ilia K^ltri^^ quam optimus vir afFcrt dc voce h^vq , iuxta alios ad yerbiim dvsc^X'^yia-ajf , non ad iiibus v. 14, Ab hoc igitiir ct in hoc avrix^^y fiysro addu5iu3 ^ duElut e/l , pro quo quidem Marcus I, JO. adhib,:t notanter verbum c/adciykciy qnod non capiendiim de irnpuJfu violcnto , fed valido dnntaxat et potenti ex vfu helienifHco , rcfpondens ebraeo H^^ coll. Exod XII, 3^. et Pf. XLIII , 3^ Sic to dacj9ct»v«v fumi' tur Matth. VII, 4. 5. IX,58. XIII, yz, lo. X, 4. rifi^y.o^ifvoM ) Ad conciliationcm Matthaetct Luc. IV, 2. dicipoteft, primum tentatum fuide lEfum per pcnuriam , et varias diaboli illufiones, terribiJiaque phantafmata , nee non fernriim , quarum Marcus c, I, 1 }. nieminit, horribilem difcurfum , et diram in Chri(h:m concitationem , poftmodumautem palanrietvifibiirfpecie tentatorem aceedifl'e, Vt ita 40, dieriirntentationes Fuerint qnafi velitationes leuiores, et tanquam parafceue ad grauiorem ludam fubfecuturam. Quod infuper non vnicusxiiabolus Cbriftiim aggreflus fuerit, fed ciindi diaboli adfuerint , vnirisque viri- bus Chrifto palmam dubiam r^ddereallaborauerint, notauit b. Franzius m Inteypr. Sc* S, p. /zg. feq. Verf. 5. 0 TT^^^oii^ conf. I. Their. Ill, 5. Cur zvXtmChriflHAter fit tent Atm ? Refp. Tacente Scriptura quis eloquetur ? Si quis velit ot/iK^jyog/^wi' adeat Backii copiofijj. Buang. Dom. Expof^ *0 AlS^ot^roi) Quod Matthaeusvtaturplurali, Lucaiauterrtfingulari, id ad mcntcm diaboli aptiflime b. Chemnitius nofter ita exponit : Fac vt patiet fiant omnes hi lapides ^ vcl , fi hoc tibi mmium ed , en liberalitA" tern \ iredam , te ejfe Dei filium , fi modo huic vnico laptdi dixerii , vt in ^a» vem conuertatur, Cetcrum plenam tcntatoris ientcntiam aptime exponit b. Hunnijs in b. h Ante dies ^o, audita eji vox e fuperiore uere , quae te DEI ^tium proclamaiiir, Et tn quidem es in ea opinione ^ vt te naturalem ilium vnigenitum DEI filium eJfe dutiimsT. ^oi autem vox ilia ml mfitnane ludtbrium extiterit ^ bine colligere difficile non ejl , quod DEuf , qut etiam £Ontemt!Jfimas be{liola4 alit^ te interim cum fatne inediaque tonfiiiiantcm y manifefie negligit^ Propterea ft filiui DEI efjes ^ vtique omnipotens cJJ'ef y et vi poten/iae tu/te valeres , lapules i/ios in panes conuertere. Fac ergo peri' culunty (i lihet f ego praebtbo me fpe^atorem ^ quam pulcre [cilicet poffis eU* pidibus Ulis panes facer e, ,^'idfi vero hoc praeftare tjon poles ^ res ipfd perfuafiomm ilUm tunm vt f^ljam redargniu VcrC- MATTHAEVS; 19 Veri. 4. Cap, IV. In qua phrafi paraphraftica LXX fenum Deut, Vllf, 3. pro ebraea •1in^""^£3 KSklD^bD" '7y ^^ omrJ egrejfione oris lehauae , vox ^^^ft d7r^o(Tlmi)(T(eiq ad contextuni et neruuiii argumcntationis Ckrifti accipere- tur de x'^ri deomni alia re DEI^ ad alimentum et fudeDtationem vitae iuimanac , qualis erat Manna Ifraelitarum in defcdu panis , cibi crdinaiii , ad qued cxempliim prouo- cat Oridus. Vt adeo, vult dicere, nondum adlit eiusmodi ineuitabilis secellitas patrandi a mc miracuium , id^ue in tui gratiam , vt ex iapidi- bus hifce facercm par>es. Quo ipfo fapienler eluit et cludit fophifticatio* nem hanc diaboli : Qvi cxtrenia penuria in delcrto laborat, isque diui- na pollet potentia, vt tu quidem filius DEI, -ille ad fupplcndum d^fsdura panis lapides conuertere debet in panes* Verf. 5, Ordinem triuin tcntationum vidctur fcruare votuiiTe prae Luca Mat- thaeus , quum tarn diftinde dicat : Tors 7ra^ka(i(^d.vsi etc. srctAiV ifA' ^Actfjifdciiei J et tanden:i 7ore a(ptn(TtV duiov. Conf. Chemnitii Harm. hU* Et Hunnius in b* L ait ; Euar}geli[i^s non dijjentire , fid variare duHm taxat. Tors Tra^.Xa^^dm ertfTcV. Vere et corporallter, quo fcnfu etiam Lucas adhibct avuy&tv , ct vtcrque verbum rg-jjjE^i. Vnde vel ex hoc non obfcure liquet , illas tenta- tioncs non contigifle in imaglnatione, vel vifione^aut internis fuggeftioni- bus Satanae, vt nonnulloruna Caluino-Reformatorum mens eft, ^uia infra dignitatem Cbrifli fnipt y per praeHigias internas et fpeeiei fin phaftta/iam /; in intede^lum immijfas tentari : quia eti.im gloriofior vitioria , maiorque ex fenfu hidoricoconfoiuio emergit , quae faniof mens eft Hcldeggeri in Exercitat, Bibl. T, 2, p, z6* Vtiquc cniin in fandlam Chrifti mcntccn ct afFedus nihilSatanaecompetitiuris etpotcftatis* Conferri heic omnino ^ m«c«tur do^Sifllmi Bochatti dtjUert, in b, I, Geogr, S. />, 11%^ infarta p. excipit, non obftare debefc fuae fententiae, hoc cniiii certs non Temper vt particulam temporis immediate pracceden-** tibus fequentia coniungere., led rerum fimpliciter confccutioncm , remit-*' tens (iauil lecSorem ad fpeciales fuas circa ordinem narrationis Matthaei*' obfcruationes, earumque §♦ X. In qua vcro collatione prodit iterum** difcrcpantia. Quod enim heic cfTcrt poficiue> er ad'eucranter certe ^ id'* ibi eloquitur fatis dubie, poffn forfan non fempef ea tempus determina-** turn, fed cum amplitudine quadam notare, ita vt idem fit, quod circa,*^ illud tempus ^ qui vfus fere ert germanicae particulae d.u *^ Si applice- mus et hunc fenfurn ad noftrum texcum, apparcbit ^ ilium non fententiae receptac , de eodcm trium tentationum tempore, obftafe , fed potiuseum. belle copfirmare. Circa illud temptu tentationis finitac in deferto aflijmfit cum diabolus in fandlam ciuitatcm etc. Immo continuaiti et non inter- ruptam tentationum feriem perfuadet gioriofiffimuj finis , vltimde demum additus. Praeterea nechoc praetermittendum , quod fi Cbriftus pedibus iuiflet ad loca ill) cum dit;/, vt rede cum Camera- no notat Er. Schmidius , cj. d. non pertemabii, Cctsrum haecce verba loqui- tur Saluatordcfe, non addiabolum, quafihlcipfiim pro fuo domino agno- fcere debsret. Argumentatur enim rurfus ab exemplo Ifraclitarum, ad quos^haec'grauis adir.onitio fada eratDeut. VI, r6. q. d. Silfraclitae diffi- dentia prouidentiae diuinae non peccare d«bucrunt in Deuoa fuum, itancc ego in ilatu ferui et tcntationis« Verf. 8, Perplacct heic obfcruatioD, Olearii , quae etiam eft Calculi ad «&. L nccnonBocharti 6eogr.S.P.Il,diJJert, adh.Lp.p^S.et 4^^^. coll. Ezcch.XLlir, lo, c^uod non digitomon/lrare tuntum^ zt(]ut octi/i^s fubiicere, vixuvn orations quoquc ojlcnderfi iit(iuQpjem repmefentAr^ figniticst, colJ, Matth, XVJ,2i. is- MATTHAEVS. »3 isq.uevfus verborum Wii!?»/2»'^, nftendo^ omnibus Unguis familiaris fit. Vnde^AP. iV, commodiflime, nuDaque tcxtus Gircumftantia contradicente, Matthaei verba itareclcli poffe exillin at: htrum diabolus in montem praecelfum eum deduxit , et luctiLent-i oratione omnia mundi imperia omnen'qtie gloriam eorujn ocnlisfpfius fiilntcif^Q^ioA autem in ahum montem Chriftiim deduserit^'tcnta- tor, toci fimirlicirer denotari circumllantiam, quod ex ea ipfa occafionem haius tentationis, fuaequeadeo ^it^em captarepotuerir tentator -, slioc]uiin ima valle, immo et fpciuncaquacunque, talis demonftratioregnorum ver- balis fieri potuifTet , vti aequo in irraginaria ilia Hunnii aliorumque non opuseratmonte. Phrails autem Lucae sv ^lyuyj xe^va infen.rorispuyJ}o\t{ »;(?w^;7/ap tsto']^ ;C^o»'i^ i -'^ vcl ,^tx€0 tempore. barbare4/«»f €x ignorantia graecifmi. Sic ^h^n rS t/vv non ^^ex hoc nunc ^ vt barbare reddiderunt, Ui nb hoc prAefenti tempore s^\ mo. ^ymer/tOt pro>iT3]irt/vi7v;^^^ov*. », Ideminciilcare folemus inebraifmo, quod particulae cum pracpotitionibus conftrudlae induant namram nominum. Conf. Lhc, Ebr,p. ij^. n.t. ct 41^. Hmc Hnyp, nj^V'^iy a nunc y ad nunc i. c. a tempore pyaefenti^ ssque ad tempm praefens^ IND^ a tunc'u c. a Ion- go , priflino tempore^ CAP. y,7. Dc phrafi MaKsi^ioi 01 •a^cn'Xo) T^TrMiVfiati vid. Luc* Ebr. p. j^o, ». i. Verf. ij« 'Ear l^e 6 oiActg (lU^AvBv]^ Siverd fal infdtu.nHsfuerit^ uvst^.ovyiyfflat infiiljus falUis fit ^ Marc. IX, 50. Comparationcm difcipulorum Chrifli curn. Sale terrae bene iilu- ftratD."Wcdelius/« Exercit. Medico- Pbilol, Sacr, et Prof in. Decad. F» Ex* erc^ Il^\ ex Talis afFedionibus (i) ftpore {i)integrieate {\)con/I/lentia ttde- nique (4) condiendi apt'uudine, Ocinde p. i^.fcqq. de Tale infuifoagit, et quidem 7c \j.(i>^ov dz ifj/7pido ct'iam. dici,ex Hippocratedocct. SjI qcocjue, vtut fapidiffimum , reddi poflc infulfum , infatuari penitus , et vfibusjliis incptum reddi f. ex toto f. ex parte , probat^. i^. 20. et ex csperimento Blafii Vi- _^zr\^n\ I. deigneetfalcc. 6$. p. izf. Nee inepte verba figurataeuoiuit et ap- plicat thcologus Heluetius Benediil. ^•eftus/;. /. cogUemtiS., inquit, ?//.«, qui minifiri fumus Ipel ejje ctipimiis* lnfatii,ittis rfiiniper efl , qtti officio Cuo male fungi tur^ non docet vt debet , mn moyjftrAtpeccatiim^ non condttHraevtilcm mifat do^rimm legUet euangeln^ docet ^ quae tpfe MATTHAEVS, 25 ipfe non (eruat^ nee praeftat , qui I ems eft ^ ebrm eft ^ fc or tat or cfl:^^^' ^* infumma^ qui prof esjioncm irjmifteriideboheftat : talis vn^e condie- tur^ certe quii mtntftrum docebit ^ qui aiios docere debuit^ Resvide^ tur contra naturae erdinem inftituta , nan minus ac Ji oues pafiori con^ fulant^ ab eo lupos propuifent. ^uae rcrmn fades fi currus equos trabat / qutdrei yfi fal condier,dt(4 fit ^ qui^ vtalta condiat^ natura mor-* talibtis esi datus / certe fades rerum mifera efi , et res em^ndatione ea-- tens, Proximum eft eiici h. e. a minifleriopelU , deponi^ etc^ Per quidnam falietur? fc. aAo^ ctVctAoy fal tile infatuate ^ infipiduf* SicMarcus /. f. exprefle p crfonalem fenfuin fuppeditataddendo oivxo ille, Ka'(g>'^ai^(Bcui ) uq iw Tra^^u memorandum heic eft exemplum Ecebolii fophiftaeConftantinopoIitani, qui in gratiam luliani apoftatac et ipfe apoftata fadus fucrat , lullano miferrimc obcunte , ad ccciefiam redibat, adqueforestempliprouolutus, taiia fubinde ingeminabat : 'nairto-ctji (jls to a\cig civouc&tirov calcateme fakm infifidum^ vtrefert D.Bertramus tnMattb^ Enusi adb, I. ex Socratis kifi , Eccl, I. 3, c, //. Niceph. /. iq. c. zj, Zeha. Adag^ aScr, ftfw^, 3. ^.-f?j". Fabtonii ////?♦ w^w^s'/f. Z2^« Verf, 17. Hacc verba Chrifti Faustns Manichaeus ap. Augustinum/. JiTr// con- tra Fauftum , r. /.et /,' XXXIII^' c.i. et2. quafinoneflcntgenuina reiiciebat^ Sic etiam verba c. VIII, n. Conf. Gh&\\ Phibl.S.l^ i^tr^z.eol.zoifeqq^ Verf. 1 8-. ,^__ Dc li) T« %^ yj fjtia HS^aKx. vid, Lar, Ebr^p, 7. VerC 19. In quibus verbis vcrbum AoV?/ a communi, a reccptillimo fenfujabflra- hit ICtus ct philologus Marpiirgcnfii lo. Fr. Hombergkius in Parergio fups S\ Ad b, I. duni illud fumit pro QphXva-fi foliulone quae fit doHrinat gratia, Sed per. banc intempeftiuam S^iKvcw (oluit (f fuac petitam ab oppofuione illorum qui clacent folum , et corum qui doccnt et factum^ Sicjuidem ilia illi non tarn obe(l quam prodeft , eamque magis communit. Nee platcrc video iftam cBi'iKvcnv f. intcrprc- taticnem « tani^am contra fenfum totitu loci cl. viro lac. Elsnero in Objl S. ad b. A p. 2)1 Ceterum quod ad ^jjcr/y^ attinet^ mmimw vocabitur ^ be- ne obferuant Chemnitius et Bertramus , Chnftum loqui ad fj.uiri(nv phra- fcos Ptiarifsicae. Sicut enim Fharifai] praecepta minima^ ( vt de interia- ribus cordis motibus et affedibus, dc praua concupikcntia , ) vocabant , quae/'r(3 ««//;iy hahebnnt , nee obligarc putabant, ita Chriftas wtnimum vocat in regno coelorum , qui plane nullus inibi futurus eft. Conf, etiaoi Glafl'. tdi, S, col. 2J39j^ ct Log, S. cot. ziij. it, Dorfchcu^ ad b^ U Verf. 2r, hf.r, ) Hanc vocem legunt omnia noflra cxcmpFa gracca , nee no» luftinus, ac practcrea duobus locis Irenacus. Quin immo ipfe Syrus ipfisfimam hanc particulam grateans l-oJ refinef. Earn tatncn expuri* gendam efle ccnfet Hieronymus, cumque fccuti funt Vulg. lat. Lutherus> Colomefi'JS, aiiique. Teftatur enim Brugenfis abciTc iflam vocem ineod, cjuodam graeco fiibl. Vatic* nee l^fgunt Auguftinus^ et Anshelmus. Vid. Saubcrtus /♦ c. p* 7/. et Glafl^ Philol. »R col. iSg. c,{in, et iQt. med. it. Maftr. in cit, not erit. p ^^- et D» Pfcffingerus in dtfp. Argent, de Cu4tu Angehrum ex Col. 11 ., iS* p. ii6^ feq. Qtiin Millius in prolegom ad N. T.'p.^o.coLi^ Cafllnni aurer.m plane notam vocat in ledionem infigncm Matth. V, 22» jjOfKnis qui irafcitur fratri fuo fine ctu/a-^ reus erie iudicio. „ Superfluum, >)in<^uicQti&^ fine caufa ^ «C adic^am eft ab his, qui amputand^m iram. pro IvlATTHAEVS* ii pro iurtis caufis mininie putauerunt; cum vtique nuUus, qnsmlibcta ra«*' CaP. V» done commotus, fine caur3,dicat, fe irafci. Quamobrem apparet ab eis'* adiedlum, h » eorum , eft is^ i. Conf. Kafchi ad Fxod. XX, i. i. e. refpondcnt ad eft, eft, et ad non , nor. Sic Nfaimonides /« rr. FeAh r, j. '* Transadlio inter difcipulos fa*(* pientum fit, in vciitntc ac fide dicere .id noa, non, ad eft, €ft» ** D ? VcfC 18 MATTHAEVS, Cap, V, VI. ^ ^ '^"^^ 4^- 47. \Oi TS^avou) Illos Suida ita depingit : TfAJvij? ^g7ropji^(na(rf£iVn fX^(^ct h. e. publiciinatus ejl vis libtrrma , rapiaa extra repreben/ionem , qttaelim impudenti^mus , n ego t tat to non habens rationem^ CAP. VI, I. Dele, l(t6Tfl.- ^/^>Jto;;j^«, quod eft tale fcriptum, quo aliqui« fatetur, ie iam recepijje et habere id , quod fibi debebatur^ Verf. 4, Defunt in MS. Csntabr. ct Cod. Var. graeco apud Brugenfcm. item in Vulg. Lat. etc. etc. Ncc legit Auguftinus, Sed leguntChryfoiK et Thco- pbyl, absque tamcn articulo > vti etiam in v. d* Conf. i>^ub« /. c» p. $j. et GiaC MATTHAEVS; 29 •^ ■ GlafT. Philoi S, col ipo. Ceterum hocce iv lu cpavs^oi Lucas interprcta-Q^p^ yj^ tur c. XIV, 14. (V in di>a?-Ucre4 rcov Smauuv, coil, intr, c. XXV, 35. feqq* Redd^t autcm non c'x commijjo^ k♦ ifu VerH ir. Qnodfi omnia, quae de voce smyo-ioi T'lpra modum criftica afFerrc pofTem, afferrem , ccrtc iliada port Homerum confcriberem. Id faltena dixerim , omncni iliius litem dirimcndam efle ex certa hvuGXoyi'ag ratio* nc. lam aurcm non fert receptior compofitionis analogia , vt vox ifta de- ducatur ab cJ^^ ^t BtUi quum fie diccndum foret inda-iot; vel e^yctcoSfjg magis , quail! fjTi8crtoc j adcoque vna cadit verfio »fta baibara diuque ex- }^\o[^ Juper .ad^jui-ijianiiaHs ^ iiber - oder zU'VVefentliches : fed potius a yartictpio aor. 11 iTnoav ■> ct fpeciatim eius datiuo pUuaii l?r/Scr» , ( ficuti t^(Xii(rio\ ^yi kS.iAliat ) verb! fimplicis \i\a4 ire, Hinc terr.ini/ium fTr/iT- ffOL AcT:, XXIII , I I, iri liriU'rri WKu accedente yfequetni no^le ^ et c. VII^ 26, j^ STfiiicrtj ^fjLS^a ^ ait /nccedtfj/e. Eftque adco a^'Joq iTrt^tTior, p^tnU Juccedaneui ^ quoiidimtu^ idcjj^quc dicit , quod ebraeuni TDf^H DHS Num. IV, 7. et l;pn DH'? pants demenfi noflri y unfcr btfcbeiden IheiL Brodts oder Sp^ife^ colJ, Prou. XXX, %. id cjuod Lucas fcite reddit o-t PEus nQhis , famttlis ac militihtis fuls , mm9 qtii ad fuam in hate terra familiam pertlnemtis , de dituitrno vtBu. prouideAt , quo ita melius et ammo curis fecuUribus vacuo ctiitui di- uiftOy et ol>edientiae voluntatis diuinae ( quam in terra vt in coelo fieri petiimus^ nos totos dare posfmus, . Praeiuerat iam ci Grotius, ^uemadmodum hi , qui in poteflate funt patrisfamilias et boni et fapientis et diuttis^ non poflulabunt vt alnnenta in multos annos ftbi in cellis recondere liceat , fed contenti erunt de?nenfb diurno ; ita et Chriftus abejje y>ult a nojlris precibus turn diffidentiam term 4uidi» tatem, VerC 12, Particula Jf non eft h, 1. modi, led argumentatiua ab exemplo^ ct quldemnoftpi, vteuidentcr patet exLuca» coll. cteiuscap. VI, 3 6- non Dei Patris, vtvult D.Olearius, quicoade (l) particulamaccipit in fignificatu rariori pro huq fimiliter. (2) Verbum praefcns aCptsiusv conucrtit in fu- turum. (3)lilud/(ge)apudLucaai, fuac interpretation! oblhrevifum , cogit 'mS^gm^z&iMmJimidtudinii f et y«^explicat ^^tquoqne, Quum enim ipfe par- MATTHAEV&. ^i jiarallelifmnin realcm inter Lucam et Matthaeum cum b. Chemnitio etLy-*-'^^* fcro agnofcat , hinc li yd^ exafte in fenfu conuenk cum to w? Matthaei, cuod magis explicat, ne accipiatur dc norma fecundum quam a Deo Patre pec- catorum rcmisfio petaturj (quamcjuara (let t^aj Matthaei in verfionc expri- niatur, ficut beneincanticofup. orat. doai.tvielvir ATCH ufiferK ScbuiMgern ihre Scbuld und Febl vergeben gem , fcnfus euadet paiilo benignior.) V t proinde verba Lucac vtiquc fcntcntiac cl, viri refragcntur.Scnfu$ igitur hiceil : Remit te nobis o Pater debita noftra^ et quidni velles ?nam ecce etiam ms miferi bomunQiones , quorum tamen ar^a et manca eft Ifoiuntaf , mbilt* jninm proximo noftro ajfenft^ non inuito^ fedlubent't animo remit timuj , ^uan to magts tu Pater omnis gratiaeac mtfericordiae , quaenullos babei modos^ nidlos terminos^ omnino et ex toto torde peccata nobii remittes^ft^ cuti nobis remijf^iin Cbrifto^ Eph. iV, v. vlt.f De cetero obferuandum eH", phrifin d^isvctj rd oCpaXri^aQ, fapcrc ChaldaeO'Syriafmum ^ ?bi dicitur pain^ p3^ remittere deb'tta. Exod. XXXII, jz. lef.XLlIf, 25. pro deli£:ia, condonare j ct debit or\ts heic dici ^xopeccaioribw, Conf. Lilc. Xifl , 2. cum 4. CtTargum i. Reg. VIII, 30. 34. 56. jp. 40. Gen. XVIII, 20. XLIV, 16.L, 17, c.IV, 13. Exod. XXXII, 30. ztCammusinloc. N,T.c»}2,p.m.4SS-f- Glas- Cms Gr.S.cot.^zp. DWharrus in £c/og. Sacr. N.T, p. ^4. fiq. Vorftius A /. Philo/. S. c,^,p. jS'f' Keucheniuswet<5)f/!fii/, quod etiam tcnnpora qu2cdam ab illo mutuetur^ praeter alios fignificatus notarequoque auferre ^[ibripere ^ queaiadmodum torrente ?.liquid cuerfum abripitur, quod nema ncget, ctprobat txC^s^a, quod ivjpttuw notet, et 7ra^a(pf£€iv ^ibr'tpere dicatur, nihiique frcquen-, tius , qnain in paliiuo dpipeSai \>xo imj^etuquodam abripi ^ fviniliter 9rf^(« ''?»^^"» rW«- f^«///, vti manifeflc i. Tim, VI, j.Ebr. XIII, 1 1. Occurritquidem etiam hoc . verbnm conIlru£lum cum pracpoO h pro flj , fed non vice vcrfa e]^ progf, queraadmodum apud Demosthcnem , notantc Er, Scbmidio ^. /, B\(r(Ps^stv TjjV yvca/zrjv sv Tjf i3^A)f introducere in fancitum fementiam, Qu^ldni ergo naturalem huius vcrbi conftrmSioncm ac confuctam fignificationem feruabimus ? b. C nejlnas it a induct nor in tentationes , ut in iif fiucumbamus* NqJC pntem» fandiflimumSeruatorem nos fimpliciter h. 1. non iubcre orare, ne incidamuf in tentationes ^ quod voIuntatiDei tamen maxime fit conueni- ens, ut monet vir do(Si(Iimus. Quare enimiuffifletdifcipulos fuos orare, v^o(Tivxi^6} in<:\\iki\i f 'ivct jiiyjeKriA&nls^iiTrsipcKrfjLQV f Matth, XXVI, 4[. Marc, XIV, 38. et Luc. XXII, 40.4^. Num Chriitusa feipfo diflcntlt? ab- fit. Et nonnc haec pbrafis priori in fenfu palfiuo vel pcrmilfiuo accurate rcfpondet? Eiusdem namque fenfus critprecari, fje inducamur f. incida* mus in tentationem ) Qi ne ingrediamurintentationew. Mens igitur huius petitionis eft : Ne bcnignisfime Pater nos infirmisfimos homines in tentatio»v nespatiarisiW//^/, et(i etiam placet induci, non tamen lisfeduci^ nonoc-*' cumberc, fed vincere. ,, Id quod etiam voiunt verba Lutheri vltimum $. I. allegata; dcprecamur hoc, ng in easdem frolibamur ^ et in iir fuhmer' gamur, Vigilandum itaquefeeic,etreduloorandum nobis erit, vt Dei gra- tia nos conferuet atquc confertet , quod quoque lEfus patiens gra» uiter difcipulis] iniungebat fuis , /♦ c. Absque hac enim impo^ibile efi\ vellevilftmamtemafiiinculamvinceref utvere ait idem Lutherus /'« Ca- tecb, mai^p. ^ji, oTi cS !(<» K ^affiXila. X. A. Ao^o\oylctv hanc(cmusyvyicrt9TiflamaCcv\c vindicaruntiam bene tr^ul*^ ti, videfisCalou. Crir^'f.p. ^jg. et Bibl. llluHr. h.l.GUJJ,?hil.SA,i'tr\ i': fo/, 2^^-2i3. Kortkold. de Var^Sc, S. Editu*Vll, §. z^,p, SS- fe^j. Rni(h./« p^indic.verfgerm.Lutb^p. 2y./.Sz\\hQrt,/.c» p.S^. Z)j». Whitby /'« Fxam. VarLect Millii Lib, II. c. i. §. 2. p. 29. Maftrichtianum N. T. Gv, in not, crit.p. z. Gottfr. Olear. Obferuat. Philol, ad b.l,§§,<^. etj, (ex variis V. T. Joci^ congcftam atque coagmentatam efle, putat idem Olearius /. c. ^, 6. Sic cnim ei, quod dicitur, crS yd^ i^iv >] (iacriKeicL t geminumcflc, quod in Pfaimo y,.X.\\yi<),\t^\i\iT^'Tii v.v^Un^ao'iMict'tOoniinieliregfJunj. Quod additur ^,17 Swctutiy cinondisfimileefl'e, quodapud. lobumc. XII, iz. iegitur Trap avjco ffflCp/ct Xj ^uvetfUii ipfiftsyd apud ipfum fapienda eft etpotemia. ^lad U^a, ad • di. IvlATTHAEV'S.' 35 ditur rrequentifiimum, plane verofeadcm ratione ^uvafJt.ig ng) ^o'^a pore^i- Q^^^ yj^ tU -et gloria DEI in Pf. LXMI. iungantnr. Immo fi rcnium fpedles, omnia quae heic inOrationis Dominicae coronide iunxerit Saluator , in diuino jllo hymno fuo , qui m u CUron. XXIX, 1 1. iunxifle Dauidem : Xci ku- .i3'^«^'?>.0T/ (TV niiv']ci)\']aivh %(d HpaA'O) f(^ cB:\ jijig yijg Sia-TTo^eii. Tu^yDo' mine , magnificentiit eft , et potentia tt gloria , vt6ioriaque et virtus , tu enim rex es eorw^, quae in coelo funt atque in terra. Id cquidcm multo verifimilius ftatuitur, quam quod decern Sephiroth Cabbaliflarum in Ora- tione Dominica tanquam in compcndio exhibeantur , quae placita mode- fte rcfutat. Nee. fatis probari , Chriftum ipfam dodlrinam , vt a Cabba- liftis modernii proponatur, vel ealluifle, vel ad earn relpcxiflc, Cetcrum circa hanc orationis dominicae claufulam ac ciegantiorem nexum per mi- hi placet theologi Bafilcenfis Sam. Wcrcnfclfii mens in Sylloge Differtat, T^eoLp, w* pi. *' Qaci videlicet ilia non obfcurc refpiciat trcs priores" petitiones, auj: potius vota : San5ii/icetur nomen tuum^ Aduematregnttm''^ ^ euum. Fiat voluntas tua : quafi Chriftus nos ita precari iufliflet : Non" petimus a Te, Pater cocleftis, vt in orbe magni ct honorati fimus, non*' petimus potcnt'iam et diuitias , non vt omnia nobis ad nutum et voluntatera'* fiuant. Qu^in potius fumma votorum noflrorum eft : Vt tuum nomen^' magnum fit ct fandificctur, Tuum Regnum venlat , Tua voluntas fiat :'^ pro Nobis nihil petimus, ni(i panjem ad vitam fuftcntandam neccfl'arium," rcmiflionem pcccatorum, j^raeferuationem a tentationibus, ct liberatio-*' nem ab omni male. Cetera, gloria, honorcs , potentia , diuitiac, et" quae huiusmodi funt alia j non nobis convcniunt, non res funt [ad nos," fed ad Tc pertinentes, luum eft regnum , ct potentia ct gloria in fc-*' cuia. AM£N.'< Vcrf. 16. Veram ^eivcaciv vcrbl a(p«.\i^iioi ara frovn£^i ^ , o\ov to ffwfid tra arKoJmcv • s^cu' h yv TO CPoji to iy (roi^ (TKOTOi c)?J, tj toTo? ttco-qv, Vbi vocabula drrhii ct 'jtoyvi^^ omnium propriiflime et connenicn- tiflime explicat idem vir do6lus. Oculus nempe fiwpUx elt , cni nihil admixtum bctcrogcnei, h« c. /'«r/w , integer ^ [Amu, Qonrta yrovn^i im- puruf , vitio labor Ans et Ixpp'uudine (ujjufus, lam vero zh oculo corporis Chriftus ciegantcr concludit mediante etiim particula h ad oculum mentis in iiicmbro pofteriore, concidui qiiidcm propofito , fed c priore compa- rationc facile integrando. Si igitur lux , quac in teeft, ( nempc ani- mus tuus ) caligocfl, ( '\, Crvitiofis afiedibus , v. g. auaritia , difii- d^entia , hypocnfi, prauisquc rcfpedibui eft obtcnebrata) quanta Cl'lt caligo omnium aftionum indc refultantinm ? ,$■/ vera cor ^^ fimflcK ^ bonum r integrum y fanum | bona fuoC ommar VerH i6. In quo 'qnidam cum Grotio pleonafmum aducrbii fia^ov faciunt, qucmadmodum et Marc. VII, ^6. t. Cor. VII, 15. Sed aduerbium illud cmphafin verbo addere q. d, annon multur}} omnino praefiatitl. bcnC ob- ■feruat: Glasfius GrtS.col^ioz^, Conf. etiam PofTelii Sj/m.p.j^. Vcrf. I®* Per Tov x'''^ov 7i/ ecy^S omnino ipfi rci b. I, conucnientiui intelUgun- tur cum Cafaubono et eodem LUntto ftipuUe^ dramen, ex vfu LXX in- tcrpp. pro cbr. ti;]? lob. XIII, 2^. pro TCy nunipulo ler. IX, ii. quin pro TD«J femis , ( quod pro TD^^ legiflc fit probabilc ) lef. XXXII , 13. €t X, 17. Verf. /4. Sunt haec verba pathetica claufula fcrmonjj confolatorii , quibui fandKfimus Seruator omnem follicitudinem et fcrupulum circa corporis neccditates ex animis difcipulorum fuorum in folidum eiiccrc difcupit, hoc fenfu , quem rcdc tctigit D» Gottfr. Olcarius dd h. I. Sufficientia di MATTHAEVS. ?T diei, miferia cius, *' i. c« infaufh ctiam maximc die, neccflariis ta*'CAP. VH, men non dcftitucmini , profpiciente vobis coelcftis Patris prouidentia,** At fecundum Luthcri verfioneni j £s ijl genugy daft ein ieglicber T.ig fei' ne eigne Plage L^be t zmm'i difcipulorum Chrifti , aliorumquepauperum, deruilentationefuain (empoTum difficiiltatlLus anxiorum,non tain crigeren- tur, (juam magis deprimerentur, turbarcntur. Nee bene convenithic cenceptus mentis cum pracccdentibus : Ne igitur fitis folitciti in crajlinum. Crafii- nus namque dies folicitus erit lirca fud necejfaria^ vvird fein notbiges be/or' gen. Quoniam autcm difcipulos et hie fcrupuJus occuparc poterat ; quid vero fiet die extreme mala atque infaufta ? hinc addit carisfimus Sal- uator : Sufficiemia diei erit miferia eiw^ Auch der bofefte T/tg^ vvird fein Gniige baben oder geben. Nee adeo cum fyntaxi literae , quae pro ilJo fo- ret u^Ksiij. Adiedliuum autem neutrum loco fub(laotiuiponi,aut ad fub- itantiuum aliquod fenfuale referri i nihil notiu5» CAP. 711,3.4.5. AoKov ) Haud inconcinne notat Camerarius, hoc nomen ^oxof alla- derc ad indicium opinionis, qua inflati homines ( §oK8v]eg ninu dXK' Qx. cvjei ) tumcnt ct in fuperbia alios defpiciunt, non rcfpicientes ad fe. De. roctaphora infuper trabit etfe/iucae vid, Glafl. Rb. S, cvl^ ij^i. item dc ca' nibur ct ponir v* 6. ibid, coi* 1797^ Verf. 9. 10. 3hioo(r€i ) Praepofitionem cJm in Sh^'i^oopLi non redundare exidimat lunius, fed perinde fonarc inquit, ac fi dixeris , [up er petitions eius etc. Conf. Glasfius Sr. S, col, 1079, Verf, 14. oTi^-fioj )' H«ut paucl codices ct interprctes cum Syro et Vulg. ex corred. Slxti V. Icgunt pro on per aphaerefin ft ^uam angufta! vid. Sau- bert. /. c.p, %S' Maftr^ '« »• eir. p. 3, Quae vero varians iedio mihi vi- detur fufpcdla , ac nata vt multac aliae a gloflariis^et librariis , co quod viderant, hoc caufale cti altera vice minus quadrare, eique facillime per vnius faltem literae truncationem fuccurri pofle. At vero vindicandum eft hocce ct< vtgcnuinum muiroqueaptius iftoti adn.iratiuo , quum Mat- thacus cbraizans repetito ct/ aemuletur vfum particulae cbraeae O , quae per clegantiam pro 1 copulatiuo repcti folct. lliam vim copulatiuam E a iudi- 36 MATTHAEVS. Cap. VIL iudiciofcattcnditLuf.herqs, proinde vertit unct. Et cciieipla ret ratio id ef- fl.ij^-tat. Matthaeus namque commemorando duas diuerfas porta? et vias,' nitciam alteri per natupalem fyntsxin iurrgcre debebar. Lucas e. Xill, 24, vnius duntaxat, nemp. primariac optimaeque memmit, ex q lofimulapparet oecafio huius dodrinae. Quaefiaeiatquippe vnus auditoriim exSaluatore; h oXlyoi ot create (jLtvot h ^»''^ (exfi.nihvlu partrculac ebratcae d^N , call, lef. XXIX, I 6. etc. tt Luc, Ebr.p. zji/.i ) pAitci erunt quifaluabuntur ? cui jam refpondet eicreA^s]s i»gfedimifji , ct llgiiificantius apud Luc. dyeovI^eSs ■fKTBABSv certate ^ cum vehement! ejuafi lu^Sla enitiinini,eontcndite, nngec damach ^ coll. Phil«II % i2. tntrare per nngudam tUam portam , einzugtben durch die enge Qalsdie etnerechte) P forte , [0-rauchet dabey ^ute Vvrficbiig* keit) dentt es giebt eine breite P forte undeinWeiter lyrg^lvelsherzuw Verderm ben abfiibret. etc. I)enn aucb e'tne enge P forte und jcbmaler Weg ( T£^A tamen in illo dieconfefluras fum ipfis, dujiStTroje 'iyvuv vfZ^d vbi iam op- timc fc habet intcrpretatio viri celeb. „ nunquam vot promeii agr.oui f. ha* ^^buiy fruftra vos prociuibus meis geritis, atquc vt tales ad bonorum gloriae' ,,admitti poftulatis communionem , utcunque profesfione externa vos tales „fimulaueritis , numquam tamen ciucs md, difcipuli mci , ^Cilefue ireas^ „u;embra vera, exftitiftis. ,, CAP. VIIL4. QuodEr. Schmidius aptius aliis reddit: in prjerrjwm tefl'ificationir ipfis. Exeiusmodi enim , ait , cL'^oj* practer alia faccrdoies vicflitsbant. Vt ita b,l, uct^TvpiOV non fit teftin-onium , fed praeinium tcilimonii exhibiti, praen.ium tdHficationis 6c lepra allata, Sicut ivayyeXiov non tantumeft i.ietutfj nuncium ^ fed etiam tyiunus quod laeta nuruia ferenti datur, aSAov non tantum cerumen^ fed etiana munusf. praevium ^ quod firenue tertanii d>uur» E J Vnf. V 58 MATTHAEVS. CAP. VIII. V,,,- 6. ^s^Knlai) Ad quod verbumidcm Er.Schmidiusannotat :Bcza, proie- iluf eji forte nimium. Vctuj, iacet* forte , minus. Ncque cniai fcmpcr violentiain praefupponit hoc verbum, praefertim in perfcdo et plusquampcrfecHiopafiiuo, quo non vnumadum iS (idTki^a^ ^ fcdconti- nuatum , eta(flu continiuUo iaccre fignificat , vt h. X.domimeae iamdiuiacet pitrAlytictts f quodfll(f♦ /. w» Mart. /», zij^ iniaW'xgii^angelum , vel etiam difcipulum aliquem Chiifli. Vcrf. 12. /•///'/Vf^widicuntarcmphaticepotius, qaam ,^!ii regir ^ quia multi funt in regno, quos tamcn rex tandem ut infidos reiicit. Ita GlaffiusGr. S. col, Hdi. Dicuntur etiam idco, quia vidcbantur talcs cfle, vid./Ji&, *$*. f 2. Ct Luc, VIIl , 27, tantum xnius Ht mentio , idque ideo , quod altero magis fuerat rabidus Ct faeuus y ficuti cti2.) per *»»^tfmrf/^^if.afullonenondum politi etrafi, rolfef^ ungeVpalckter ^ ungekarteter TuchUppe y vt Er, SchmidiuS(6./, vel fecundum Rauanellum»(?«/,excoll, Luc. V, 36. i.e. rccensfadti, velqui ad vfumnon, • antca adhibitus fuerat. Qui porro annotat, per phrafin neminem indere panniculnm nottum ^nt impexumin veflimemum vetus ^ Chriftum fignificarc, discipulos fuos,^ qui adhuc infirmi fintjnonefTe adigendos ad rigidiorcm dil'cipliuam , ad quam ferendam iraparcs efTent. Vel conuenicntius cum Lyfero ///j/'w. £«, ctCalouioB. Lh.l. explices dc antiquis patrumtraditio- nibus et Phatifaeorum fupcrftitionibus non coniungendis cum noua do* drina euangcHca. Conf. ctiam D. Hedingers not. A) ad b, /, "aj^w yd^'Ja -^fXr/^Ufza dvjS'^Tn tS [ualla) Aufert enim fitpplememum illiuf ( aliqusd ) ^0 iilo vefiirKemo , et pcior ruptura fit. Denn der ( rahcy tteue) Lttppe nimt was mit von dem ( alten ) Tucbe y und vvird alfo der Rifs arger, N.T. F Vcrf. 42 MATTHAEVS. Cjif. IX. VcrCig. A«y♦ 7« ^. ^ .* nequc iftatn toliendae difficultan fufficerc , pracfertim quun;^ Lucas l,c. llmpliciter dicat aT-g^vjjj-xfK line praepofitioncAddi quoquc meretur D. Olearii Obferuat. XXXl. ad h, /♦ mentem Phauorini curatius interprctantis, ct verba Matthaci ex vi aoriH;! , prae(ens non minus teni« pus confignificantis : ^Ua mea. iam moritur ^ h. e. in eo eft, vt moriatur, quod latini efFerunt an'tmam agir , vel in agone eft. Marcus fCXfil^i tx^ '» extremis eft. Qua ratione fcruari cgregie particulae afli totam fu- ana vim , a Suida ipfi adftruiflam , vt practeritum fcilicet cum praefcntc confungat, Hinc etiam Lucam verbum praeteriti imperfedi vfurpare , dTTiSvyicTKiv, morieb,ttur^ h, c. in co erat, vt morcrctur^ vcl animam age- bat, explanante etiam Syro vicina eji mortiy Verf. 3^. Pro c^AfAujti/bi /S/iz/^'complurcs codices apuJ Sanbertum p^Jg/wo* item Chryfi.ft. Thcophyl. Hieron. Hilarius legunt ea-HvApJvoi vex^ri, vt vcrtir V ilg. Notat autem Beza , illud o'Kv'^etB'ct* proprie non de quauis moleftia did , fed dc fatigatione & iaditudinc ex via. Quomodo haee V« L. quoa 1 Icnfum bene conueniret cum tcxtuali , vt redle inquit Sauber- fas, pnelertim quum verbum tcxtuale ethm occurrat in II. parall. c. XV", 12'. Ma c. VHI, 3. coll. Ebr. XII, y. Gothicae verfionis cmpharicae fen- fum isa. oxprimit iaudatus Saubertas : qua^ itinerit molejiiis f'ere enecati ^ viribn^afui moribundorum injlar deiefli, Fundamcntum etiam Iruiuj mon- ftrat iikm /. <•,. Quanquaoj ct hoc addendum, quod c^AsAojLt/ysi fit di(a:o helleniftica, qua LXX exptimunt cbracum F}iy Mf^i iajfus ., \K, a. Sam. XVI * 2. «t f 4^ # *• • Cip. MATTHAEVS^ 43 ■ gn ij ;>. Cap. x; CAP. X,4; i:luuv 0 Koveivlrfii ) Obferuat Angelus Caninius ?» Locir N, T. p. m, 4^1. a Beza/« h, I. idco laudatus , pcrperam fcribi a latinis Simon Ca» nan^teus, quafi e Cana oppido fuerit, quum fcribendum fuifl'et Cannaeut vci Canmtay et gtaece Kavvhr,i h. c» Ze/ofes, ecu interpretatur Lucas VI, 15. ct A(ft. I, I}. Et ZcUtes ^ cbraics ct fyriacac dicitiir N|p. Scd {dXm ua ctiam eft eodem fcnfu fcriptid Kccvav/r;?? ex chaldaico [N2]2 , quod ©ccurrit in Targ. Ion. Exod. XX, 5. hinc fem. n''^ND]2 Zelotypa. Vid» Hillcri Onom. S* p^ m. Alteram vero kriptionem exhibet Cafaub. Ka»- vou^i Ct MS. Cant. Xtu/ycuog , niii quod beic per fsciiem errorem fit x proK. Vcrf. 10. 'EVflt^T/ctpoi'ff illud inter Matthaeum et Marc. VI, 8.9." qunm'ille> ficut ct Lucas IX, 3. baeuU gefl^thnem prohihre ^ hie concedere videatur, Flacius in glofla, Gerhardus Tom. h de Script. S, p* i6f. Meyfartus in An" ti-Becano torn. I. p. \62. Glaflius Philol. S, cot. 2^^^. fq. Henr, Hammondus in annot» b. t. et Arnoldus Luc. in Tentbr. ad h. /, p» ^4. b. et y/» b, ita foluunt , quod in Matthseo prohibcatur ^^jf^wy^r/w/ bacului ^ Ct ad'defcn- fionem fc armans 5 apiid Marcum autem conccdatur fulcient et greflus cuntium yfr»z4»/. Atque banc conciliationem vt aptiorcm noftris placuii^ fe plerisque, ait Calouius ad b, I. Placet quoque celeb. Pfaffio in Not^ Exeget.h. I. Simplicius auterr) alii, vti Hackfpanius ad b. /, repetunt vo- cem ^ufl 1 vti omnino z& vTvolrmetlg. rcpetenda eft , vna cnim conccflifc Mare. VI, 9. praefei-tim G obtincat l:dio pa^hs nonnullorum coc dicendi geaus ex pure graecis- audtoribus , videlicet Homcro, Thucydide,, Paufania,, Arillotclc , Demofthcne ct Sophocle.. Plane (i- milem formarn in locis parall. Marc; VI, ii. Luc. IX, 5. vfurpat Spiri- tus f. Geiiiina formula confequentia? per iocutionenx nominatiuam oc« currit Ad. XX ,3^ cacjivet^ais' toV kovio^oV tcbv ttq^o^'v vfj.oiVi Exeuttte puluerem pedum vefiroruwyvi^chcet in- exfecrationem , tali* tus euangclii contenjtoribus certiffimc manfuram,. Id quod eriann fecc- runt Paulus et Barnabas Ad, XUIv 5 '• vbi notanter additur !«•' dvt^q fu' ptr eor i. e^ in eorum damnum ct exitium,. ita. vtfint avaTr^Xoynioi tnex' cuj.ibiles^ vi- Ipcorum paraU.. Marc. Vl\,ii.. Luc. IX, 5^ hi uu^^v^Of- ttvToii vQliw" dv78g in tejiimorjium contra tos» Quae fytnbolKa mali ominis adio multum colluftratur ex Ad, XVIII ,, . A notat; ♦* nee miraculis, nee dono lingua- ruoi , nee ea refurredlionis Domini, ct myftcrii coeleftis in vocptione'^ gentium notitiapolJebatloannes, qua pracditi fuereomnesDei fcrui , con-'* ftituto regno coelorum poftadscenfionem Chrifti, quod equidcm hie prae-** cipuein telligendumputo^ ut minimus dicaturmaior peritia, ncn digni-** tatc. «' Verf. I2, dutm' Quae verba in bonum paritcr fenfum interprctatur idem Oiearius, cum flrap^fjc/a occupant regrium coelorum^ illudque auide par iter atque fidtnter rapiunt^ Vel uti Hunnius in hi, ^ra^ciCP^ci^ni prae contentione atiirrcrum quodammodo regnum Dei vim patitur, dum certatim ilLud ingredi Ubo* rant., baud aitter atque inobpdtone aliqua per portas vi apettas erunpunt in cbfejfam ciairatem rriilices.,fpe opimae praedae incitati. Quanquam atii vcr- bum (^ici^£Tat non pjj^ue ^ fed ulltue reddere malunt : leta vifuaaduenit^ foienter ft infinuat et in cor da irruwpere cupit. Germ. Bricht mit Gtyvalt i&tfrf/w. En i macro ci, Audor fub litcris 1, H« G. R. S, Z, in frejw, behpjf, ' P*lX.p t'i^i feqq comniodum cbfcruat, iiJam explicationcm communeoi efle~(i) contra naturaiem vocam fignificationcm , extcrnas violentias inferen- tcm, eta graccis Icriptoribus in malam partism lun.i.(2) Contra contextujtn* Et (j} contra experientiam ipfam. Contincri potius his verbis querelam ChriUi fuper periccutioncm ccclefiae, quae f!atim aprimordiis N. foederis coeperit. Hine vertit: Ai/er (demungeacbtet^ ob lohm^fies gl tick den njorzug Voralltn Prophet en bat^^fo hat er docb eben dtefata der uortgen Propheterj^^TmddasHimmelreicb leidet l>onfemer Zeit/tngrojfe Geivaliha^ tigkciten^ /regno coelorum visinf atir. inn, Trcm») die Pharifaer ttnd Sibnff'tgelehrtenlegen ftcbmit Gel^yfaU dart>li)'teder.f da^esmcht foil cm^ for kommen^coW.LwQ.WX^ i6,a hu f^gnificantiorc unddii Gey>')[>.':ltthd^ ter zerreiffen es , 'sinie die •vvotffe eine heerde Scb^nfe , oder wte dig Tfy>ild€n Sane undfucbfe dtnWfmberg^ Docb redet der Heyiandmchr 48 MATTHAEVS. Cap. XI« dc eonatu ah de efFedu- Ineand^im patiter fententiam magis inclinarc vi- deo Dorfchcum ad b. I. coll, quoquc Luc. XI, ^i. Nee minus praeclarc pro ca ex cwaCPeia. contextus ad /♦ c, Lac. commentatur lo, Lightfootus H(jr. Hebr. p. i*^/. h, i« m, yqs me deride/it tt doUrinum meant v* i^. nee minim ^ nam^ cum Lex et Prophet ae fuerint ufque ad lohanncm^ pariter cum iisegijlb^ v.ir, et rMnc exfurgit et intrat regnum coelorum ^ vaqeiQ ccvriit /3/cx^(frrt<, i.e.'ufiuujuisque contra iliud agit f per contradiSHonem^ irrijio* vem etc.\v^i6, ^uuimuii atttem vss iotam legem vacuam reddidifiis t neunus tamen itiuis apex concidere poted, v* ij* Cuiexpofttioni lo.Olearius intr, de flib N^ T.p.zd, hancfubdit<9r/k^,^2;. In lingua Syriaca, qua Chri- ftus locutuseft, allufiopulcra eft in duabus voabus /a/t^fiir ttpUnxistit^ quae vno verbo in duabus faltcm coniug. Pad ct /i^hel eiFeruntur JIH^p*) falraps^t \Tn;p^pUMxims, VerC i9. Prafcrcnda htic eft vcrfio Bczae: ik^ iuftificata eft ( i. c. lufta habita et prae- dicatacft)iapientia (h.c. fapientiflimum Deitonfilium defalutehofninuni perloannis feueritatemet Chrifti comitatem proraoucnda) afiJiisiuis( i.e. difcipuiis Chrifti omnibusquepiis ac fidelibus.) Verbuni autem itKai^v in CO fenfu viurpatur Luc. VII, 29. i^iH.diioa'uv -rov 9sov iyjlitiam Dei agno^ fcebant etcelebrabnm^ Luth. Gaben Gott recbt. Rom, III, 4» coll.pf. Lf, {). OTTWC av ^iHcdiaS^'/fc vt iuftificeris'u e. laudem et gtoriam iuftitiac rcpor- tes'in fermonibus vel iudiciis tuis. i, Tim. Ill, 16, iSty.ai(^Sii iy 'prvsufiaji iujlut cognitus etdeclaratut ejl per Deitatem fuam, Ita etiam apud Dionyfium Halicarnasfaeam/. (^. 'NosKomani ^tKat^fHv iufium ejjecenfemuf ^ quae quis hoftibus erepta virtute acquiliuic , c?u optimo iure propria adpofteros trans* mitti» MATTHAEVS. 4p "" ' ' ' '"" ' ■ ' ■' — Cap ITI tnitti, Gonf. Grotius i^, /. Oinerarius /» Noiit. Pfochcnius Diatr. %. ^'^^ ' '^** Tarnou. Exerc, BibUp.^^-^. fecjq, Gfafl'. Gr.S. /« y. tr. 7. col,iio^. Bertram, ad h. I. p. ^2^' ibit]ue addudus Fianc.. Lambcrtus Theol. Auenion. in c« VH. Luc. Saubert. 0/f/>, PoHh^ Hcideggcrus Comm.^td h^ I. inExer^it. BibU t,2,p,lzS' Rauppius Lex^ Iheol. p. djg Jq^ Stolberg. Exercit^ VUl.p^j^^, Seb. Schrrid. difp^^ectitth.i, Calouius b.l, Henr. Hammondns in amtot» ad, b, I, Gerh. Titius TheoK Heinft* in Animadu, Exeg. ad Sc* S. infigniora loca difquif. 1, D. Pfaffius P, difp^ in C, XI. tt XII Mattb, §. ip. BuddeuS injlitut. Th,dogm. p. IJ04. et Hackfpanius Net. Bibl. P. llLp* ^^. vtrfioni Luthcri opponit : ** tjuia filii fapientlae non reprclicndent fapienwam.** Alias enim fenfus eflct: Die Weifsheit wuf ficb rechtfenigen lajfen von de-^^ »«•», die der Weipjeit tfgeben find. 'AAoyev. Nam apud Ebraeos , ^«i'* deditus ejl aliiui ret ^ dicitur tius filitu.*^ Nihilominus Luthcrura coil. Tom. IV* Lac* foL^zj. fcquufrtur Brentius, Luc. Ofiander, Hunnius b.U et lo. Meil'nerus £xercir.it, cit, ad b. I. §. 7. itemquc D. Pfaffius F. in NoU Exeget, b. I. qui hunc fcnfum magis probabilcm putat. Vcrf. 23. "EfiavttM av ) Mmfiffent Ytiquc. Conf. GlafT, Gr. S* col, 100^, lllatft particula I. atf male Vuig<3tu$ reddidit per forte. Conf, c, XII , 7. XXIV> »2.43» XXV,27. Luc.XII,39. lo.IV,io. V,46, VIII, 19. XIV, 7.^. "^ Vcrf. 25. e^ofjtoXoySfjLtiA a-oi') Significat non rolutn confiterl^ fed ctiam ex vfii vcrbi «br.Ki miH celtbrare , gratias ^tg^re , conftru^ti paritcr cum "7 datiui. Poflct etiatn pro graecifino haberi, fi fuppkatur TO ;t*''6<'' » fiqui- dcm dicitur apud Lucianum X9.^m oiuo\oyeiv. Ceterum de r?» hominisy vtpote foliuj Mcjfiae chara«5lercm in N. T, folcirnem, nee ipiis ludaeis jgnotum lo. XII, 34. ex Dan. VII > 13. , cum Ctoiio ad h. /. et Epifcopio InBit, f. ^itJ. b. accipias de quouis homine in generc, Vi namque ant fu- ■ (pendatur -, co quod abfolute Chriftus 0 c w? et alibi Marco appcllatur c« Xni, 31. Vt ita talis prodeat ftrudura verborum : lamverofiltuseft DiH tninusethominiset fahbathi: addjta hac paraphrafi : Praeterea homo HoH condittis efi fabbatbi caufk , fed 'vjfibus btmtanis condttam fabb^" thum eft, Domimis verQ et index turn fMathi^ turn bominis^filitu efl , cuius eft et fabbathi tueri henorem , et de homtnis vft* , reSie uel feci4^ fe babente^ AuUoritAte iudtcis decerner^^ Vcrum quod ad locum Marci c. XIII, j2. 0 tic? non vfurpatur rf^/^/w;^, fed relatiue^ '*'^"Mar.X1II tj relatione ad Patrem. Deindc particuia j^ euinccnte cummaximc pofitu apud N!atth, non eft copulatiua , {z^ augmentatiua et reUtiua^ coll. fupra c. VI, ii\ arguetis, praeceffifte adhuc aliud, cuius etiam 6 tui( 7i/ ^vB^^u" TTS fit xt/g,<^' » ncmpc bominU^ Sic apud Matth. er Luc. Chriftum non tantum cffs Do\\\\ni\m maiorem tewplo crrtrd<^ue cuttit Leuitico ^ fed Dorni- num etiam fibbathi, Proindc roal^ iftud ^g^ apud JMatth, in multis codd, Sauberto /•» //5. notatis deeft. Verf. 22. YLat^plg et tfiutum tt furdum fignificat* Hcic quidcm Ka^oi dlcitut ActAfTy. At e praeced, verf 5. et Luc, VII, 22 dicirur, quod KCt)Cpc) au- dierint. Hinc Graeci «i)Oov dicunt, rev Be9\aufj(.ev:iV r^v uxor.v f(^ rov aha.\ov. Quemadmodum et ebraica 0*?^ tt U?in "on raro confundi tc- i^atUL' Drufius in fragrn. Aei)SiKct7rf^i^>ir8 p- 7^0 Tov -zv^Aov *(^ y.uOov tig) Aa^Siv y^ ^Xirrm. la his verbis GautcrariuS; Er« bchmidius et Hackfprnius putant efle ^z MATTHAEVS* Cap*. Ail*. Xictrf/,ot h. Ct. K.-xj* % ri/ ypd/^ptar'^ x^ , ita vt bini ^eiusdem na« turae tcrmiai per criK^.n, K/'eutz-vveife feu ha,yh.d^ ibi rcfpoiideant h. m. ?,caH^ 2\(^As7r64v ^"^'^^ ^'^^^ °'*'^* requireret ^ |5A5^«v , f(£H AaAwif, Sed patem, conllrudionem hanc efl.e hclleniiticam, quum cbrad prius ad vltimum quam ad priinum re(pond^re » Hue vltimo priiis praedicatum ap« ponere, quam primo, ioleant, coll. P. I, Mot^SeL p. /y. quam ne quid- quacn Er. Schiniditis elidit exemplij H-omericis , q^uae potius ob m^truia nata funf«, VerC 40^ Vbi fccnndum morem Joquendi Ebraeorum non difiungendi funt di- es a fuis nodibus , fed dies et nodes iundim ct (imul capiendae , fiue dies naturales ct compofiti , graecis commode wx^^'J'^^- Nam in Taltn. HkroC.tr. Scba/flf./0l.u.co/,i. dicitur H^lDD HJI^^ r\lLpO^ T^^TtJ tlh'^^) D1^ diet ec nox conjl'uuum ri^yHi (( p^''^ Tiiy^ efi fi'^^^^ottim, Conf,Othonis Lex. Rtbl/.pbilol.p, iO(^»fq, et LightFoot Hon Hehr. in Matth.pr ^5;.. Sauberti Pal. Tb. p. 216. feqq. Godofr. ^cgnzn dijfert, Chron Pbiloi de Trid. mart. t C, p.S^S-Jq^ in voL Herm. Witlii Exercit. Xl^IL in Symff. Apofl [§ . 29. p. ji/f* Henr, Hammondus Wi?. /. Gottfr. Olcarius dijfcrt. de R£fuyr,I.C,pip- feqq, et Kclnnii /imiq. Eh.p^m.j^^./q. Dia ig'tur Veneris trei horas primi vvx^yipLs^a Chriftus in fepulchro Fiiit. Sccandam vux^*l^^f^^ ^^^ Sabba- thi integrum*. Et tertium vvx^n^i^v die folis quoad integram fcilicct nodem et aliquam diei partem. Atque fie artificialam diem vnam, vi» delicet fabbathum , naturales vero tres feu tria vvx^ni^LB^ Chriflus in fe- pulcro tranfegit. Quod aiitem vv^'^r.iis^ etiam fynecdochice capiant Ebraei, apparet ex r; Sam. XXX, 12. rj. Efth, IV, r6- et V, r. Quan- j^gj,^YjIj,Y.^c5-vereN Marc. VIII, ji, et Matth. XXVH , (^3. dicitur , quod oponeat Matth. ^'iitf^r buminis /ulstu rf^i^^aip^^ refurgeri v dies tertius nan intelligcndus XXVII 65.^^* vt iam finitus etconfedus, F:d atFedus et ad finem decurrens fine labens,. non lapfas.. ConF, Deat. XINT, zg. et c. XXVi, i2. quod enimibi dicitur nypD * /?'? trirt^n annorum., u.iri tp/st er;?, id pofteriori loco exprimitur per ^ in/r.t trtennium. Iv too £t« 'too ^f^fOt)^ add. Dcut. XV, 1. et XXXI, 10. ypO a ^ne/iuepo/lppte^ anner ., ciuiim t:iTnenag^tar do ipfo feptimo anno rcmilfionis. Et loF. IX , ib. coll. cum V, 17. Tob. Ill, 1 1, ij,. ObferuaigicurcumLud.dcDieu, „ quumimpleri vel complerl dicuntur dies, MATTttAEV?^ 55 dies in fcrlptura^ non tdintelligide impletione botarum dieiy fed nuweri *-*'Cap XIV f forum dierttm. e. g. a P.ifchatead Pentecoltcn numerandi ersnt ja dies,*'' yy vbi ergo quinquagffimusadueniflet^ rcdie dicuntur complcri dies pente-*^ coftes* A nato infante vsque ad circuiiicifionem numerandi erant dies" odto: quum ergo odauus dies adueniflet, redle dicuntur impicti dies o*'* do. Sicafepulto Chrifto vsque ad eiu* refurrcdionem numerandi erant" diestres: quum ergo tertius dies adueoiflet, re(Se dicuntur tresdiesim-*' p!eti. Itaque fjoji tres dies eft poft triiim dierumnumcrum , non pofttri-" unn dieruinhorasomnesexadlas* „ Conf» etiam lo. Pearfonii<';v^^/?/'.^>w^»»^ CAP. XIV, ij. ^ VB^ oSiVW r. TTE^evmAd:. XX., 13, non tantum G^mdctit pedi^u^ ire, fed ethm terra (vti etiam Syrus reddit i^tt aridam i. e. tcrram ) non mari proficifciy fiuepedibus id tuis, fiuc alienis fiat* Sic Plutarchus Alcibiade ^bQ] (iofiS-Hv h^Q, terra ferre ar^xi/ium diKityCiae p^d'ihus CiuQ equeftribus tur- mis id fiat.ccu bene annotat Bcrtramus/7^-6. /./>. -^/j. praeeunte Lamb. Danaeo, «quo hanceruditam obferuationcm etiam afFert cl. Buxtorfiiis /« Cataltci^ Philol. Th. tm, i^g. Adduxit quoquc Danaeus locum e Platonis' dialogo dli\ct'T]ovi£iKa}d @u\a.o^suii y^TTs^y] commeanttsmari terraque. Quam ob- feruationcm Danaci jdeo snnotafle' iuuabit, quod heic inter afteclas Chrifti etiam commemorentur c/ appco^ot irifirmi ^ et Luc. IX, \\,u x^^iom exo^ld df ^71(4 04 f^natwne epmba(/tntes , quos etiam fanauerit , qui cerce iumeniis. portati f'uerunt* CAP. XV, J. Tviv ira^^Offtv tcHv 7rpsal2i'fls^ci)V- Paulns vocat ^a'Jemu^ Tra^htr^q Gal. I, 14. et Col, If, 22. ColJ. v. » (vjctAfiaiff. iig^ OiOctntuAiug jciiv avS-^.-^'TFccv » quo nomine etiam Saiuatori audiunt heic v 9, Hns autern tradutones difccrnere oportet ab iiJis , quarum obfcrnationem in Corinthiis commendat apoftoius u Cor. XI, 2., quasque, inThenaionicenfibustantopere iaudafe i.Tii'efl'IIjij.. Verf. 5. Lp hunc locum^ in quo tot praeclari illufiresque virl tot tantisque mO' G 3 dis ^4 MATTHAEVS. Cap. XV. dii fe defaii^arint ^ Dan. Hz'xuCn in Exerc'tt,S der thucW'jhl. Knatchbuiius veroex imrnqiiate praeccdentibusorationem red- integrat, ntm^^^ honor at patrem et matrertj fuam^tt<:\m^cv[ihz(:sQxhQ\\im ferie et fenfu ; l^ as aut em dicitis ( honorat patrem fuum et matrem fuani )qi/iiquts dixerit patrivelmatri , donum {eft]), quicquid adiutuifueris cxmeo , et non honorabit (inpcfterum^ patrernjimmttc. Enimuero meliorfiaipliciorquc cftfententia cl, PococUiJ, ftatuentis, verba ilia et parallela M?.rc. VII, II. ni* hilaliudefle^ quam folennis voti apud ludaeos, vel iracundiac vel auarltiae vel alius impii affc(Sus impetu abrcptos, formuiam, hoc tenore: Corbaa (munus) cfto omne, ex quo a me commodum percipere poflis. h.e. tamtibivetitunn acquc iliiciiumaliqua ex re, cju^e penes me eft, vcilita- tem capere , accuipiaai aliquid f p^ loj. Vh<^, interpret.itur : Er foil dir alles yvie Gorman, oder eine Gotrg-heth^^^e Gabe oatr Opjfe^ verba* thenfcyn^ Womit dirjonft von mir mochte gekoljfeyi "iverden, Vid etiam Dil« hern EcL S. N. T. p, 412. fqq* ct Lundius im Jiid, Heiligtbiim. p, ^SP>^''i't* «t p. ji^, n. jj, Vcrf. \6. *AKfinv heic idem cfTc ac «t< et vvv monet Cafsubonns, itemqnc E'"* Schmidius, cui tamen etiam videtur per f//i/yf» dici pro xccj' oKfiy;v ryjn fiiXPOVii. Q^iamqiiam Pifcatorcumfolaellipfi (>r.3oporitio!i's;(J' acci pit />,'»»- dttmvigorem. Q^acin fequitqr Calouius,/?* /.*&./♦ ^Ego ueroputcm, Toax- MATTHAEVS. 5^ /uj}v» femelinN.T. cccurrens, non tarn Ufffpuf y ^viamgraduK4 acrvvea'iaiQ^^^ XV» indifcipulrs ChriiU exagerare, ac redarguere, idque exprimere didionem yY[^ ebraeam "INC — HV ad inten^onem usque ^ coll. Luc llbr^ p^ /^2j^ f vertiquc pofiTc; adeo etUm vos non intlliguisl Seyd denn auch ihr fogar unver» flandigt lam pztticula nwporis fubfcquitur; ovTTca yoslje NonQum in» /<'//Ag/V/i' / Itaque non crit pura fy nonymia. Verf, lit Quod Mntthacus dicit , fadum efTc h roig o^mq in fimbus , id Marcus helKiU in domo c. VII, 24. 2f, Id Atgullinus ita conciliat , quod Cana- iiaea Ghriftumfit aggrefia ^'/j^a'i^Wi?, adquamex itinere diuerterat: fed ad iU lam Cananaeac pctitionctn Chriftum lurEexifls, et non dato rerponfo abi- ifTe. Hismota Cananaea fequitur Dominum in fines ^ et ibi non modo o» rat ^ utMarcus de^i?z»i^a^fycV;V&>6«WTsf clamazit a tergoipfi^ us ^ ex col, V. zj.adoptata paritcr Luthero, undfchrye ibm nacb ^ quodindi- cat, „ lEfum fe ab ilia auertifle^ aut ipfamfprae pudore non aufam ini- • ,,p(iuf confpcdum venire , notante Beza in h^ l,p, ,, VcrC 39* Textualem lecftionem yiaylaKu retinet MS. Cant, Ebr. Munfl. Lutb, Arabs etc. Quaeledioetiam ai.ultisdecaufisfitverifimilior,aitSaubertus l,c, />.?45. additquc nriulta locaTalmudica, in quibus loci huius Nhl2;0 qui et N'^'^li^D nuncupetur, mentiofit, Atqaeab hoc oppido vt ortum ira et co- gnomen difcriminis caufa ducebat Maria ilia Magdalena ,cuius hifloria euan- gelicameminit. Ignoraniiam proinde arguit , quando hoc nomen patro- Dymicumapud Chriilianos.degenfrauitinpFaenomen feu nomsnbaptifmale* Sic. D« io. Rugenhagiusa terrapatrin vu!go dicebatur P^jwe-r^waj-, D.\\Porn-^ met. lamfifiliolistuisLipfiae, Mifniaeetc. fatiset natis velles indere nouien Pomeranus ,vel Pommsr^i quae, quaefo, abfurditas foret^ Sed hoe wf CAP. XVI, ig. Verba Chrifti D. Olearius cptime ifa intcrpretatiir ex verbis Petri r^ Ep«ll, 4. '* AgnouiftimeChriilumlapidem ilJum viuum, a. prophetiapro:*' miflum, Kccyu Jg ^rr<«veroqiiam jgnouiUi , tales lapidesvi-" uosexflruam, utindeexiftac acdificium ecci Gaein^ac, Hicrofolyma no-* ua, ciuitascoeleftis. «* Conf.ctiam Gldiii Rh. S, cot. 2^«>£>. e t fe^j. vindiciae interpretis Syri, iu verba Brcncil col, tdzj, ,, Chriftus h. 1 ciukatem Dei et ciuitatem diabcli C\bi oppenitinui- ,,cem, illatn fupcr petram fundatam, locoque forti et cdito contra ornncra ,,hoftiDm infiiltus tutam: banc TrvAottg fuis quideminftmdaru ctiam , mu- ,,nimentis<;jucetprad'idiis firmatam , fed quae nihil valeant contra opes at- i,que virtutem ciuitatisDci. Nempe Chn'ftuj cumfuis, tanquamfortiores, ',,penetraturi erant in arcem fortisiiliusarmati, effradluri porcas , detra£lu- ,,ri hoftibiis anna, praedam partituri« Vt verbis illisnon tamfecuritasciuitati ,,Cbrilh a potcflateinferorum promittatur, fed, quod maius eft , vi(5toria con- tra inferos, in quorum portis dominium dbiruisqueillepollicebatur.^, Idem Vcrf. 22- Propitius tibiDominefcilicet/r, e/Io Deut] per cllipfin nomirw-, tiulfifiof, germ, etafur Oebiite dicbGott gRA'diglicb ! non ut Bcza poft Era- fmum ; propitiunibi fit Domine\ quern fequitur Biixtorfius incat/ilc^. ttn* LXXXf^IlL p. 9^. et Reizius ; Herr , fej dir gnaiig \ Eadcm phrafis frcquens apud graccos Am. VII, a. 2. Sam XX, 20, etc. XXIII, 17.;!. Chron. XI, 19. Gen.XLnr,23.i. Mace. H, 21, Etcxpreil'a eft ad formula m Chaldaeo- Syria- cam ^"7 on. Vnde et vulgatum Rabbinorum CDl"?^! Dfl Vid. Fuller. Jdifc, S» I. z, c. 2, et ex co Glall Gr, S. col. ii^o. R. Eiiae McthurgemanfoL 4^, coU /. abinit, Buxtorf. Lfx. Rabb. Talm, fol, jzz, col. 2. Lud, de Dicu in Eum ang. Grotius h. L et Clericus ad Hamm. h,L ^o\d. Concord, Parttc. Ebr, Cb.p.pS^'b.c.fm. Mains Obf,S» Aj. p, 60. feq. Sic Pauii jw^f ysvofjo abfit per on intcrpretarurSyrus Rom. 111,4, 6. VI, 2. 15. Vnde banc ^^o- j\ (^oKn^eiojf t5 ©£^. Plcnius autem Marcus — IX, I. eui uv^i^axn t>jv (hacih^ajf i5 ©sb iAyi\vBvicu> iv avvd^i^. lam autem per didionem euangelilHs folcrnemTJjv (^cio-iAeiciJf tS @s5 regnum DEIy notari regnum graiiae etOeconomiam eu.wgeiicam N. T, fatis conftat, idque vel maxime h. I. pcf detcrminationem adeo cmphaticam vt veniens cum y in potentia ^ virtute. Infuper probabile fit , Chrillum , dc tali ad* uentit regni DEl^ quod multi adftantium eflent fuperuidluri et vifuri , lo- qucntern, rctnotius tempus, quam erat tempus adfcen/ionis fuae in codor^ intendifle. Perftabit jgitur etiamnum communis verfio, fcnfuraquc adeo Chrifti ad harmotiis^m cuangeliftarum hunc efle putem .• quosdam adjlan* tium adhue ante morum vifuros ejje Eiliuw homims venientem in regno fuo tam^r4/<>i?,per pracconium vniucrf^ile euangclii maiori virtutc, fignis ac miraculis in toto orbe indaurando, quam potemiae ac ir/te fuper ludaeos incredulos rcgniquc fui holies, cum wavoAe^g/a Hierofolymorum tcmpli relque publicac eorum. CAP. XVIU, 6. MwA'^ cv<>i'^^». P[us quidem Rciziana, am friihen morgeny at minui «iegant«j: j paiilo clegantius dixlH^t friib worgenr, Vcf MATTHAEVS. 5^ Cap. XX; Verf. a 3. *A?X'^ rcdius cam Seb. Schrnidio et Glaflio G^r. .T. eo!, mi. re^drtof nf^f. Vti ctlarai accipltur Marc. IX , g, coll. Mattia. XVII , g. 2. Cor. lU 5. Sic ct vocem Syriacam Ij| h. 1. expreflit Troltius ct Gutbirius. Eo- dem modo intcrprctatur cum Lud. dc Dicu, ct lanfenio Gatakerus Aduerf^ Mijc. L I. cj. c,Hn. opp, Crit^p. ifif.fq* Keuchenius adb, l.p. 8^, Nee ali- tcr Dorfcheus et Hackipaniits ad h. U qui cohfert Apoc. ill , 21, ^ vbi*' defcribuntur a lohanne , qu'tbtu haec feffio danda fit nempc vincentibtu f"^ vbi certc cxpreiTc d« peifonirum i. c iubiedotiiin diipofitione f^rmo ha-*' Ycrf. %% Calumo-Rcfoftnatis opponimus focios faniorcf, ct quidem i ) ?oIinium, qu! h difpp. Mirp, 7. tb. 21. COS trrare exfcrte fcribit , qui Chri/ium pro omni* bus homimbm pajfum cjje neg.int, X ) Mufcaium in hoc. tit, de Redemt* f*iz6. " Profitetiir, inquientem , titului htiius loci rcdemtionem gc-'* neris hurrani. Genus humanum autcm compleditur non vnam aut al-*« tcram gcntcm, ** fed mundum voiucrfum , omnes videlicet totius vniiierfi homines , cundos a primo vsque ad nouiffimum. **Scimu$ quidem non omnes huius rcdemtionis fieri participes , verum il-*' lorum perHitio, qui non feruaniur, haut quaquam impcdit, quo minus'* vaiuerfalis vocerur rcdemtib, quae non eft vni genti, fed totimundo*'- dcftinata. %) Gualtheruajfuperi.Io.il, Procul faccflant omncj ccgi-'* tationcs , quae Chrifti nrieritum ad paucos modo extendi pcrfuadere cg«'< nantur. loh^nncs enim ChriUum propitiationem efle dicif pro peccatis'* totius mundi. Mundi vorabulo vti voluit , ne aliquem a Chrifti^^ merito exclufum putaremus. " 4 ; Nicol. Hemmingium injluut^ Cbrijf, de BtncieHtn.it. tb. 24. ** Non eft: « quod quisqu im exiflimet ,*' mifl'um efl^e filiuni in mundum, vt quosdam felcdos tantum de gc-'' nere humano rfidimeret, fed potius vt totius mundi peccata telle.*' fee, iuxta iilud : Ecce agntu DEI, qui tollit peccata mundi etc. *^ j ) Bul- lingerum Serm> 2,de Natiuit, Cbrrjit fub ftn. U. /, Ecce agmis DEi^ qui tollit peecaea mimdi, »» Mundus ad omnes et omnium refcrtur aeta-*' 6o MATTHAEVS. CAP.XXL^t-'s, non ad certum-verhominum'vcl pcccatorum numeruni ; bla- 5,fphemias cnim in facrofandlum DEI filium eiacu!antiir , qui decent , ,,Chriftara vel pra original! peccato tantnin , vcl non etiam. pi'O' Omni- „bus omnium temporum- peccatis perlitalTe. „. CAP. XXI, 13. X^t)\a40v Xyi'^Sov } Verba haec prophetae allegata non incommode expiicat Chytrasus : ,, Vt latrones pcrpetratis ca^dibus recipiunt fe in ,.,rpeluncas , in quibus fe tutos fore arbicrantur, ita impii omnibus cupi- ,.,clitatibus et flagitiis indulgentes in tampliim fe recipiunt , et vjditnas - „emunt , et facrificiis oblatis putant , fe ab omnibus fceleribus mundos Verf. 25* * ■ fcj i'^va j Qnod iden^ eflc ac 4 Z)£(9 agnofcit etiam Er. Schmidlus h. l. 65? antitheli n s^ uvB-fo^^cov. Atqui fie loquuntur ebraei D^l^^ D^"*? in nomine DEI. Eodeni fcnfii Daniel c,.IV, ij* S"*D'«y plO'^^tU n ^udd domin^i'oy //i DEus^ etLucisXY\ Ig. 21. Paier peccaui tiq toV tp^\ov in DEiim , et coram te. Conf» Glad. /?,&. S^ coL i^6p^ Bertr. Mdtth, ErtucLp, ^S?. Qt 1-hckfpzn]^ Nof^Pbii. Tb, P. ///. p^ \6. qui etiam phrafin cuangeliftis nulla frequentiorem regnum coeloriDn expiicat' rtgnum DEL Nee aliter Io» Olcarius in tr^ de Sciio N»- T^ p, \6^ euincens etiam ex paral- leli.fmo Mattli. XI, 11. Luc. VII. 28- ' Quod cnim hie eft |3tf{r Verf. ]o. ^Eyoo Kt/g^f. ,, Multum dlffert refponfio huius filii a' refpohiTone ,,prioris, qui diferte et candide fine omni captatione svvoia^ firapliciterne- v,g3tiue refpondebat, ^ QgAeo* Daf war doch ( obs gleich uvrecht) (tin i^aufrichtig gehandelt. Alter antem hypocritice rcfpondet, iyoo Kv^e ^ „vtens titulo bonorifico , et fcfj promtum cfl-erens , Icb ^/» des Herfjj y^Diener , vtoJ ^mct hodic loqui folent. W^o vieltituUretjr ifi ^ viielHtrtenty )^viel dienenr ^ da ij2 gemeimglich viel Vaifcbhc^it und HtuchtUy. Gerads y^zuy aufgrie alt deutfcb ( denn du neue verf r ant zoefifcbte , vervvcl/cbte ^ nVerfpamffbtey. veramAdi/Ifshte deutfcb ifi nicbt zu prob\nn ') ifl das hefte, >r . Ger- MATTHAEVS; 6t XSermaninoftriaoiJdeagunt, cjuodiinguam fuara per Italicam , GaUiearnt'c^P^ XXI. ct Hilpan'KamexLatina corrupfa fadas , fimili corruption! ex «aKO^»;A;V« XXIL jifopinant. Haec cordate et vcrc pro cana fimplicitatc Er» Schmidius bj. p*pi. tc lymrocctjTri) Heic etir-iifinum clTe" ultro concedlt Er Schrriidius^;, /. avivi pro tS?"' Et mox .^«t/|a«5'>; pro^ai;ffc«^cv. Ebraeoscnirti ncutrisca- rere, ctfi lisopnsfit, fcmininoutJ. Quaeverode neutrisapudEbraeos no- ftra mens fit vid. Z,^/f.£^r./>.^j?7, Vcriim Baut fincera eft eius conccino. Concedlt namque ebraifmos tantum irr allcgationibus V. T. ex LXX virali verfione. Cui pollicem prennit D. I. H, Maius//'^r,////'^. aV./'. ^' Aft perui-- urn QK pellucidum K^i]cr<^vy£fov<^ CAR XXir, IL 12. h^vfiet yafiii] 7zxvejlem nuptlilem Pontificn pntant non intelHgiyf- iem^\^^operabonaet chathatem^ Scd rede contradicit ipfisfociennus eorum Joannes rcrusconcionatorolimMoguntinus, Q\wzx\ioin comment, fuper h. /. infit: « Eaninnirum veftis eft, 6,t <\VizYz^\x\\\i\ indttamini lEfum Chrifiumy^^ Gal. III. Haec autem veftis duplicitcrinduitur, prime per //V^w , quum"- tuispeccatis fnperinduis Cbrifti iuftitiam etc. deindequum externe Cb^iriia^^- ■ ton cius acmularis. n Verf 32, E^cy %\tn 0 Slog Aj^puafj. k- A. Eflc haec verba fo^d^jralia ex coll. Gen. XVII, 7. docet b. Gerbardu*' Hjrm. b,LC{4m quibus' vera Dens foedut gr.ttiae init ^ quod ze lie t ejje Deus eorum in feculuw ^ illi in vii.im reuocabuniur-, ut pojj]nt pro^ miJJ.i gratia, fotder^di perfrui^ Foeclus koc nitsrhum ejl ^ az protnde y quieocomftekenduntar^eot cpartst viuere in.Kurhum^ dc proir.'ds rtjujata- ri. Quae l^^ne praeclara eflec fpedat, fed ad vitae ipfortimconftimmationem, quaoneccflarioiamcx illo<« FOE' 6i MATTHAEVS. ' -.«.,, „FC>F,DERE fuo tempore plcne eft manifcftand^. Dire^aw etgccccQ eamquc * \^folidij[imam ^ rci,c)uac Saluatori prppofita erat, ex ioco illo demonftratio- ,,nem ! Et§. 9.(1/) vlt. Vixex toto codice IJiblico dcligas, cum o|ao iftuil , i;gf ye/a contendere non poffit. Quamuis cetera negatum non cnpiat, fpc- ^ciaiillirnamrationecnfuiir: Saluatori cius prodgctndi argument!, quod n«« ,^mo alius, communi folertia tantumfretus, ficile elcdVurus fuiflet. S^ilt- jjCetFortiinmeconftringendum qui vana perfuddone indudli putabantSalua- ,»torem Sadducaei, argumcnto ipii propofito ex lege MofiJ, quae ad ipfam I ,,barin religionis ludaicae pertinerct, quo pateret, plane ablurdam legem „condidifl'e Mofem, fi refurre(itio quidem fit exfpe^anda, quem proindc ,,cam non credidiffe fit condudcndum : ipfi conftrifti tf ncntur , dum dp- „mQn(lrat Saluator, lantum abclTc , vt non credidcnt refurrcdlionem Mo- ,,res, legeque Sadducaeorqm faueat error!, vt potius ipfa bafisau^oritatis „Mafis, condltaeque a Mofe rcipublicae, ct conftitutac ecdefiae ludai- j^cae, totiusqueadeo legis, fit haec doftcina : quacin ipfa vocationis Mofis „hiftoriacontineatur: vQcantecua^, etiurc foederis cum ilia gcntc iaqi „afturo, Xizo^quiAbrah.imiy Ifaactet lacQbi fit Deufy quos- adco cxilia FO^* ijpERAU cumDsoepniaiiifVion.ererurgereoporteat. n CAP, XXIII, 23, T>\d^ota^(X.^v]tfia,x^v9(Ji.iinDn ii\c\id4s fchwsr i(l im Gefetz^ ecu La- therustranllnlit , ii juidemi^o^'Ti* (iu^iu. ii$vc-[^a^aKJa 0»era grauia et pdtm fatudtJjjii/ta'v-nfionzbstritPhanf^a yV. 4..^ta pr^e/iamiora et m.^iorh momenti res legis ^ in coiT)parationererum roinimarum , ficut rccleRcizius, die "Wich* tigften ^tiiike) det Gefetzes. Monncn anim ^a^vq participatetiam de notip* ne nominis cbraci ^^3D fignificantis ctglorUm at grduiutem, Vcrf. 27. Qnomodo cum ret'd^on yLmoviafAivoii y otjivtq[g^ik>Siv fih (tacivovjeet d^aioit fepulcris dealbatis, quae e*ctrinjtcus quuUm appircnt ipeciofa, concordcnt -ioiix\rm.iia ta, u§n\a »z(7wr/Wf»Mnon apparently apuu LiJcatB Luc. XI, 44.XI./J.47 <]ui[yui mii^ncw. fcnifjrur/) ef Pharifaeai*um hy^oc'ihn ac iiiores per- fonatos perftringens Chriftus ipfos allimilat, id concinnc ac folide docct dodif- CmusAnglusEduardus Pocockius in Port4 Mofif e.V.p.Sj S4.id. Ltpf.a^A. ctiam Lightfootus Tom, //, Opp.f.^<^p. adb. I. Ezdcm nempe lepukra , quae quod a^tjAa ellcut, vtpote gramine.ethctbaobduiSta, adeotiuecJ^aT* (iue//ra<>- MATTHAEVS; ^3 /4 hominibus apparerent, adco vt ii$, inambulantes incauti poLlucrentor, Cap. aXIIi, Hov/a feu calceatjuatempcrata pro more fignabantur.* non cnim ideo, cjuod XXIv^ XiKoviafisva efTent, co^oila videbantur, fed contra , cpiod ^^m^?/^ herbis vi« rentibus teda atquc vcftita , vel laltcm a reliqua terra nihil fpccie ex:eriori dif- ferentia, adeoquc injuria temporisct aqua pIuuialifa6laa(^;jA« )t)T\ T\)lZ'p /f/w/fM 4^/// i.e. occulta, nulla latentis immunditisi nota ampiiiis infignita, gypfo fiae calcc (quod ipfa alba efletinftarollium) rurfus ixicautelam ncta- bantur, ilatis quidem anni tcmporibui, mcnie plerumque Addr, '^"a .'m^^'D per deput.uos domus hdieii^ ceuex antiquitatecbraicadeduxitjlau- datus philologus , et adhuc latius M. Rolieufcherus in d'tfput, 11' W'tttei;, anno i6j^, bab, ad h* I Mattb, defepittcris calce not at is , /. IIU et IF. Verf. 38- Vimphrafeds dcpiircUvfiiv bene aflcJcutUscH D. Gottfr. Okari-et tis (ad Match. XXIV, 2 ) vt dicat, Deodifcedente velris relinquicur, ve-tc flro tutamine ftaturum cafurumuc, hoc t^mplumi ut nulla adeo ipfis ir« pracfidio , quod Deus tcmplo a fc habitato dcbeat, fpes iure fuperfit. " Quae verba Chrifti poftea in 01//, LXXXIIL §.7. vlt. elegantsr ct praedsre ad tUQnmc^ r tip ti in t em plo veil yL3i\.th*^y^V My yi. applicat, Mi uv , quomodo populura vobi'Q, redderc va- luit ? Qui veto habcbant (lix xnv i^iv ra aKrSriJ^^a yfyvfivetCfiiva, ia fcripturis propbet'cis, fimulque pii et reuerentes in .populo verbum DEI, ii non folum erant uvAyiwa-KOvjsi , fed etiam voivji^ y et fupcrucnicnti in- iupcr grauisHma vahcn'cc CUrilti locum dantes tempcftiua fuga falutem pe* N. T» ' I tebant 6S MATTHAEVS. Cac« XXiY.^^jjant t^ans lordan«m in ^oppido Pella ,, tclte Eufebio, Quid aurcmnunc fiet de participio quadlionis s^coi, fi et noua hac via non proccdit I Tu- tioietn ac fcliciorcm ci quaefiuit ex ebraifrao Dn. Olearius, in quo neturum cxpfimatur qaocjue ^z.x genui mafcal'mumt Accuratius dixitfet per ellipfin fubfiantiid f. mafculini f. feminini, cum quo in gencte concordat adicdi* num. Vide fis Luc. Ebr. p, ^o/t Cui vcro protinus opponit d. Oederus anomaliam fimul c/ifas ,' quum fic dicendum faiffct s ibidem notata. add. locus lo. XVII, 2. ad eumque ibidem Not. nojlr, Atque talcra libertatem ebraicain araattfibique vindicat et n-oftruiu fWf » refpiciens fsnfuale fubftantiuum tp^fic^j^g , qucd latet in antccedanea l^mo^i , idqjue examuflim exprimit ebracum CDD*lU7D in textu Da- nielis , cum eilipfi tritiflima vcrbi fubft. ciSi. Deinde occurrunt in verbis noflris euangeliftae propoiitionis 'lao^uyetfi^a-cu per figuram exergd-^ fi^m ^ ebraeis valde amatam , eaque propter etiam rcpetenda fecundum •sra'^i^ oratorium pnrticula tempofis hem. Vt iam £;nrus refultet hie ;; ^u.tndo igitur videyius ahominalfilem vaflationem , quae praedi^a eji a Da* xieUprophetaXclX^i'/,.)^ i^uaudo fletent vaftator in loco fiinllo {X.XQi- gione fancHia, Sic enim dieimus : Der Feindjiehet im Lande^ Et to.^^ mox in verfufeq.exponiturpcr nomengenerale.gv zf 'la^ccia..^ Turn periculum ed in mora, ///^/rf^, qui fugere volet ct valet, vtfequiti.ir, Ineundem fenfum hac* J)an^lX)l7.»0Dice interprctanda funt verba Danielis C-ZS'^O D''^']p^ !^p V);l ^z- Vel quando iitxia cum ( coli. Exod. XXXV, 22. ) ala {'u c. exercit« ro- ixiano) alwrrAnathnum (i. e. maxime abominabili propter cultum idolola- fricumet crudclitatem ludaeis'} adcrit t;rf/?<«yj?r( Titus. ) lam in sTte^riynf ffiv Matthaeus addit if toV&j dyic^ in loco fan6lo y ct Marcus otth « ^«, vH TfOH debeb4t ho^'is , vi promiflionum diuinarum , fi populus ludaicus ia obcdientia fua fteiiflet. Per ^uem ergo locum non poteft intelligi tetrplutn Hierofolymitanum. Quod fi enim ibi iam ftaret vaftator , non poteiat amplius Q'Kii fignum venturac cladis , et fugac oecupandac, fed iam prac- Jentldima cladcs ct 5ra)'cA£'&g/rti Hinc ct participium y^vKXaum^ apud Luc. XX, t7. reddendum non circHmdat4m^r ^c^ circHmdiindam ab cxerci^ likm lerufaltm^ t MATTHAEVS. ^; CAP. XXVI, M. Ex verbis liis : Me autem nonfewper habetU^ Reformat! Chrifti Tecun- dum H. N. omnipraefcntiam valde oppugtiant. Scd refpondeat difcipulis fars pro nobis magiftcr Caluinu? , re^c liipcr cap, XII, v. g. loannis fcri- bens : " Quod fe negat(Chriftus} eum difcipulis fcnrper fore, ad gentrs prae-** fentiae refcrri debet, Qw'ic.irnaliscuUtu et fumtuofut cbnueniat. Nee mi-*' nus rcdiflimc contra focios Mul'culus /« (&./.ftatuamu$Chriftum (in cede-** (la) etiam iuxtacarnem non.tantum virtiite fua, fed ctiam ittxtaijffam /&«-*♦' ig^anitatem adajje, ** Vcri: 12. htff';j(rai', d. 2//i^.Calixillecratrf«r^«/et aqua* plenus, qui agno porrige*' batur ad faces ardentes ante ortum aurorac> nempe /m/ faces , quibus prae-- fe^us tempii circumibat et excubias facerdotum et Leuitarum obfcruabat, Apoc. XVIj^vcfteseius adurebat. Hinc obiter illullraturlocus Apoc. XVf, i jv coil. Daflb- j y, uii difp. }\ deEmpb.rui.Sjcr. commdXllh et DcylingiijOY^r/^. «$VjP. II. p, m. ^^K feqq. et P, Il/.p. ijy,ii^Re\an6i A?j/ij. £h. pu»},. i6i» Ita enim Chriftus acci-s picbatcalicemcracis, quumludas facibusardentibmad iilurncapiendumac- cederet, (jS^) Curpafio Cbnfli compafetur cum ealict ? Videtur iilud fieri ad in- dicandam profunditatem crucis* luda^i enim res profundas v, g. fosfas vo-> cabantcaficei., Vid Aruch /. r . Hinc crux ct calamitas vocabatur calix, (; efl'ct maxima , quia ex maximacalamitate homo non facile eiuctar pctcil , vn- deetdeimpiisdicitur , o^y^o^ feces calms sbibere dcbeant, fiuc profundita- tenacruci&maximamfentire*. Itaque volcbatdkere Seruatort tranfeat pro- funda mea pasfio, in quam demergor, a me, fitibi, Pater coelcftis, placet, Dici quidcmetiam poteft, pafRonem vocari caliccm^ quia fit potio amara^ ^uanquam tone addi Ibiet calixAmaruitdimim etc» Verf. 45. vaBsvTfJs' T© Aai/Tov ^ ^^ avccTrclvEcBe- Sic et Marc^Xl V, 41, Vbi to Koi-rrof commode fignificat pofibae ,' dei»* etpty decetero^ coll. Gal. Vf, 17. i.jTim. IV, 8. Ebr. X» u. Ein ander^ m4biodef binfort mdget ibrfchlafen und tuben , [o-^jiel ibr ivolUt ^ ietzo aOer MATTHAEVS. 69 IviUet die zeit n'tcht leiden. Vic!. Bcrtr. h. I. />♦ ySz. Mulri vero fumunt haecCAp. XXVI^ verba ironice hcc fenfu : Ibr m'dgtt nocb vvohl fchhffen tind ruben. Yd Vt Er» Sehmid. Ey iafcblaffet nun f alt ^enns itzo Woli zeit [cbUfens wiire^ VerC 47. y r* Xjlv^av) et /ignis i.c, per metonymiaftt materiac, fuftibus. Sicuticf- jamdicitur apudPolybium ^v^ono-n^tjaifufie caeditur. Tv'njivje^ lolg^V' Xoi^-^caedentes fujiibus, Lutherusfatisaptercdditit »i;V Jr^fw^fw, Pro quo ineptafanexg/(7f/ C%/j^. Pdrapbr ad Dcut XIII, 8« '^ E^at olim mos in Ifraci,*^ vt maiefa<5tor, qui mortem coromeruerat , et dc quo iam mortis lenten'^' tia lata crat:» a sudicio feu confiftorio non flatim adfupplicium raperc-<< turj iedpcr diem acno(Scmferuabatur, ineumfinem, vtintereaceroporis/* quicunque aliquid afFerrepoflet, quod reobono efl'e poflet , aditus ad judiccnr.« paterct. Atquc iftud etiam facercliceoateoipfo tempore ethora, qua iam« ad fuppUciuui ducebatur. Tantum hoc bcneficium negabatur pleudoprophe .*« tacetincitatoriadidoloiatriam. Atque hinc etiamcll^quodtantoperefefti '« narunt cum Chrifto noftro , quenni praeter confuccum morenri in Ifrael ocifli- , i6i. ^. y.qui fub finsm >iu$ nuni. coniicit, idque verpfimilius, iilanx obtedioncm faciei feruatoris id tcroporis non tamob ignominiam, quarts^ ob ludicrumprophctiaeexperimentumvrurpatumcflc. , VerC 7f. Quod hcic Matthacus ct Lucas XXU, 6t. dc Petro dicunt txActv^'i (jf ijipo^g jiebat amare , ( quemadmodum phraGnebraeam kf. XXII , 4. 'QZlZ T^DS ol eli^o'jt.ijKvvJu rcddunt) id Marcus XIV, 71. notantcc redviit iie?nQa\cav SKAats inieClo faciei pallto vel fudarin flebat ^ vt fic Mar.XLV, oiy,„iaobi dia poenitentian) impcdientia remouerct, et eo attcntius flere ?*• lacrimasquc vehementius excitaic poffet, vt totus quafi vultus inlacrimis natarec, nee dignura efle fe, qui oculos Chrifti intuerctur, iudicarct. Quae interpretati© I^fe nobis pra^ omni alia approbai , vtpoteritui lu- ge- MATTHAEVS. 71 gentium co&formis, coil, i, Sam. XV, 30, jnixa(juoquc audoritate gra- '* ^ nidimorum virorum, Theopbyladi , Hefychii , Salmafii de foener. p, tyz, S^Jdeni /■» Gt, Tb.l. f. exercit^ 6.p,p^. Da(louii/» ColL MSC* /Int'tq, Ebr^ inPaff'.LC, lo. Vorftir DiJJert. S. I. j,c.6. Keuchenii adh.l, lac. Eisne- ri Obj: S. h. L MuUcri in lef, P4t» n. Jf/X, efe Hedingeri in ObfeAU. XXlll fuf, bisi,PaJJ. Accsditinfuper, quod verbnm i7rt^d\Aeiv abipfo Marco dc ve- ftimentorumiinporuiona vfurpeivir c» XI, 7. Aliter Hamiriondus in Annot, /j^. <&./. explicatexan(5iOritatcPhauorini , nempe de oculorumeonieciione vcl fnti^inone,?€tTum viden/em Chrifium^ qui ipfum imuebatur^ fifitilfe ^ coll, Luc. XXII, 61 ,fcdiuxtaf;7-«t^i(r?/pwrtf»?//^/^^wgraecenondix€ris7 et fubintslligendum*^ Ctiam apud cum grammaticum oi^m. <^ CAP. XXVII, 9. i«: Ik: Inter ancipites curas circa^iunc locum oppido controuerfum ambiguum* fjuc non aliudtutius commodiusue, quo et rci ipfius vcritati , et textu? integritati, ct fcriptoris Sf^TDtsviH tarn V, quam N. T/audloritati, proxi- me confulitur,- refugium video fateorque , quam vt cumb. D. DorlchcQ Comm, in /K Euung, bt /. p<,-^S^\ diccndum Citiaz/iverbj ilU Sioc I'e^e^fn abunddre et ddend.t ejjk ^ ant dicendum idy quod Groiiui dicit. Dicit autem Jlle ad b. I. hoc vaticinium ,ab ierernia primitus probtum',. fed non relatura ab eo in prophetiam, vcrum mcmoria hominurti confcniatufn , et tandem per Zachariam ^gcvfiw^ovrepetitum efie, et in fcri* jiturae N, T. canonem rcdadum a Matthaeo. Id cnim certe ipfc euange- lirta innuerc vid'etur, quum ait:. Tttnc imphtum efi to PH0EN id c^'Ott DicTVM ^er leremiam propbetam^ AErONtOS dicivNTem. Verbo dicencH ficftritTius acccpto, quum nullibi apud eum legatur. Vt ita vaticinium liocfcfpc^^u pRina« reu«lationis fit Isrcmiae,. rcfpe<^ JwUem iccundanae r-cuc* 71 MATTHAEVS> _^ CAP.XXVlLjej^Jatioj^i, ^t fcriptionis fit Zachariac. Similium traditionum veftigU occurrunt i« Tim. Ill, 8-etIud. v. 14.17. Grotii fententlam cfiam amplc- ftiinturCalouius^/^/. ///«/?r. b. /. Dcutfchmannus in Meditat, PaJJ. Dijfere, Xf^ilt p.iS^' Keslcrus in difp. inaug de di^orum K T. inN, alUgAtiinec, //, §, J^. c. fin. M. G:org Schwartz in pec, dijp, ad h, /. Witteb, a. i(fyi^ hdb. § zo. 21. D. Deylingius Olferujtt, S» P. I.p.ii^.Uf. D' dc Krakeviz in difp, I {da pradit* mere, pacifc, §. $. c. fin. aliique Calouio citati. lam quomodoipfa verba euangeliftae etprophctaeconcor4cnt,non minoris mo- menti res eft. Contulit ilia inuiccm accuratius aliis fpccialiusquc Seb. Schmidlus in difp. de Fendinene €hrifii%, $- et feqq, usque ad §. i/, non contcntus hcicregula illagencrali , quod EuangtUjlde in Mliegatione vaticinm €rum propbeticprum magii refpiilam reset {enjumf quAM luerba et fylUOar^ Exadlius igitur cum codem vtriusque phrafcologia , in multisdifcrepante, nee adeo cuiuis facile conciliabili, ponderata, deprchcndimus, euange' lijlam it a allegare prophetAm ^ vt fimul egregium parapbr/ifien agat .^ infi* mulque typi et antitypi ciiraUm habcat rationem, Typum namque ludae proditaris iuxta ac faccrdotum et antiftitum ludacorum agcrc iudus eft, gcflitquepropJietavi vcrborumv.ij. n^TI niN n!^Vn— '"^N in3"^^^n :12T'n""bN nW n'«3 inx Proiicc illud , y»irf es (dar venatherifche Blut'Ge/d, TtfJLnv atftaro? a^c'it Matth. XXVII, ^, /?; ) bin, (quorfum? in dsmurn lehouAe ^ vt in fubfequentc fixecutlone raandati fup- pletur« qiiem in fincm? rin*? dandum ^Verbum c^z praegnans^ re<5e atten- derunt Scb. Schmidius, etd4y ac Luthcri verfio expre/fior, da^ esgegeben yverde, idquc cxpiicitc pofuit Matthacus in appllcationc , s>c, 'ilu)M.(iut et de- runt) ad figulum: magnificum(coll. Luc, Ebr^ p. ^j^.) fciiicet! pre- tium, quo dignus habitus fui , vt non ciTem amplius fuper illis (ouibus uKMs paltor. itaque notatur reoiotio ab officio. Cuius praefixi O vim priuA/ivam optimc etiara perfpcxit Schmidius di^, cit,p.2g.co\\^ Luc, Ebrt p> jSP'^\ cnirn lehoua Meflias int«ndiirct caufam efficienrem fine fub- ieflum vendcns .^^ «/, dixiflet DID vcl 0?1N0 . ; Et fumfi tl'igin- ta illos argenteos, etproieci illos in doiiium Jchouae (p^^^s t* d^ySfiiA kvTM vua> ^^atth, XXVII, 5«) iiUdandum,, vt d^rentur .^ dafiesge* geben ivurde , figulo. Iftam iam typum prophctac pulcrc et luculenter euo- MATTHABVS. n euoluit euangelifta , et mi.tiua pc4^ complementum fcena oautauit etiam^AP^XXVIt. iiptiihme peyfon.tm primam fiiflin'am fr tertitm propriam et anfitypicam, n. m, V. 9. ng^ sAa^ov t« r^aKo\'Q, upyv^a . t«i' tjmw'' tj/" tc r<^i9|Uf »y , c*" eTifiyj^ofJo >CT3 wiji' 'lar^.riA. verl. 10. >(^) s^c^x.a» vcvrei eii tcv «>'^'ir •n^xs^utui^, K^^ ) cum deeufdttuo in amandi fignificatloneV quemad- modum ctiam LXX verba Pf. XXII, 9. ^D YSH O verterunt Ixi BihH dvjovf Sic Ff. XVlIi , 20. rl^sXna-e fid. Pf. XLI, 12. TJ-^iAijxcxj jms At 1, Sam. XVUI> iZ. ©lAw iv croi P>iT«p, exa^Hsfeptcm diebus, vtMatthaeus habet, 5> HaecD.Hcrm. SchuckmatTnus in Hdrm. Pa(}. et Refurr.p. 4%. Conf. etiam Glasfii Gr, S, col, 120J, Banc enim fignificacicnem aducrbium o-djt cuna cafu conftru- 6iam, et in praepoiitionis naturam t'-anfiens habere canftat, probantque Er. Schmidius ct Grotius exPlutarcho: o^st^i jSctcr/Afiws X^^o^^ po(l tern" fora regis ^ ct exPhiloftrato: c?\J/c tuiv rpuiKUV pojl bellum Traianum. Sic G. Calixtus in Concord, Euang. p» jiS. ex Gregorio Nyflcno Orar z, dt^ Mefurr. et Atnbrofio in Luc, c'^l ti^q yjXima4t trama^a iam aetate, ci|/£ T?f yjfzs^g ) c^^/e Trig u^g transatia die ^ vcl bora, Grotio calculum adiici* «nt Calouius ct Vosfius. Suppofito iam hoc fenfa phrafeos, rccfle ab ea inceptum cll noDum caput, argumento etiam particalae ^s , adeocjue mi- nime fpedabit ad finem cap. prasced, quod tamcn acriter vrget cl, Maius 0bfer(t.S,l.2.p.^K cum eojjue lac, Elsnerus Obf.S.p.zS^, — M^ T n 1—1 — o - - ' - ■- - - - - - ■■ * :: ■ 1 ■-■■^^^wr -■--■ n MARCVS. CAP. 1,4. 'EyivBTO 'la)aPv)jff (Bu7TJi<^m iv rrj e^tjuyy ijj xri^vtrffuv ^a-^icryLA fie- lavohoi en uCf)£a-tv cifjLa(Ji£v. HAut plaecnt, qui cum Erafmo et Beza vcrbutn iysvijo confhuunt cum participle (Bx7fji^6)v p-cr fueta.ti periphrafin vcrbi Hniti , era^ baptiz/trts pro baptizal/at, Ncc qui illud quidera abfolutc capiuat, at pro ^gere ^ degere ^ vnaque cum traicdione vocum h r^ i^y^fiof* Erat loannes in deferto^ baptizanr et praedicanc VtSyrus, Vuig. Luth, Laur. VaJIa, Erafm, Schmidiuj, Reizius, Ncc qui in notione veniendiy vti lo, VI, 19. Luc, X, J2. A^, XXVII, 7. Vsnif Joannes bapiizans €tc« vt idem fit quod Matih MAR CVS, y^ Matth. Ill, I. va^yiyejau 'Wstyvrj^ unpuacov. Ita Lud. de Dieu. NecCAPt I. Ill* dcniquc qui pro fatlum eSi ^ accidit ^ i\, W failum efl ^ vt loannes baptizd* ret y vci in Gcrmanifmo : Es hfande Jlch lohannes ^ der tauffete inderW^m fien. Ita Scb. Schmidius, Per omncs enim hofce modos minus apte cohae* tet kic tcxtus cum praecedente, immo potius apparet hiulcus autabruptuf, quafi alius hie fitloannes ab eo , quo de a^it vaticiDium. lam quum in ilio vaticinio loannes oblique et indefinite fuerit dcTcriptus, neccfluoi vti- que crat, vt expreflc definiretur nomcn illiiis perfonae, cui illud vatici- aium compctat. Ciii vt confulatur, -et ©ratio fluat viuidior ac r.aturalior, verba, sy^vsjo 'l6»avi/>jf, qriyfip intcrcipicnda cfTc puto, ct pronomen ^tf«7;^ev^ tumuUuofe (gpxurreniem ibid, ad tjuam compcfccndam et reitnehdam , ne in eas irrumpercnt, non tarn vi oppafita y quam verbis amice difl'uaforiis, prout Lotus Gen. XIX, 7'. 8^ ct Dauid i. Sam. XXIV, g. yO^O difcir.dens f, abrumpent. miiites fuos tIID.^lD13: verbk^ ct vtChrifiusc^|3fo erant ^^ tftf^«^ pendcbant^ difcipuli eius, dicebant emm ^ oU i^e^rs certe infanit^ fur it , »3£«re motm efi populm^ Er i^ toll Qmit tumuhuiren. vor dem Hau- fe.) Facilius namque egrejpu e domo ilia , intra quam erant cum Salua» tore difcipuii, menti ledoris illabituc , quam ille remotior amicorum et cognatorum. Chrifti ex vrbe Naiareth^ vcl dorriG fuaCapernaumi, ad pre- hendenduin, tenendum, retinendum Chriftum, vt nc concatenatis labori- bus nimis fatifceret aut fuccumberet. Alius enim aliorum egrejjiu et ter- minus a quo ft innu-erctur, claritatis et difcriminii gratia adiedus fuiiTet , vei faltem Gmplici verbo lASavJei dicerentur,. vt v, 31. vel vti in v. feq. ii, KA^ficivJei defcendenter Nee veri prorfus mihi fit fimile , familiares ac cognator Chrifti,. quorurrr exprefla fit mentio dcmum v. ^w^i, efTc eosdem cum illis oi Trap aoT« v. 1 1. Sic enim ht vna cum fcribis.Hierofolymita- nis, V. 12» iotrouocatis V. 2J. introiifTent cam aliqua parte populi v. 32* qui vero turn demum fuperuenientes , Chrifto i«m apoiogiae fuae contra Icribas blafphemantes ijitus vacante, opus habebant ad ilium euocandum intromitterc V. 31. 32». Erg^o hi cognatl cum 70?^ wap awT* aon erunt cenfund^ndi*. CAP. i\r,22. Qoodfi' partlculis ot^' iW fua natiua vis e(l iribucnJa , vt nec con^ fundantur cum pronomine ncutrius generis in pra«uio membro 0^, quod quidera eciam heic feruant Matthaeus c. X , i6. et Lucai Vllf , I/* XII , 2, . aut TO <«?S(\' vt pleonafticum negligatur, attendenda eft fermonis elli^fit y. quam facile fuppleas repetendo ex antccedcnte membro rly et cxfubfcqucn- tc 'ivct )| , vt ita fenl'us plenus et planus prodeat hiccc : Neque fA^um efi quicquam, vt eflet (?ftf »//««, Jed vt in publicum veniret. Vitima phrafis. ©ccurrit ap. Luc. cap, cit. YIII , 17, Cap, I MARCVS> 77 Cap.VIL CAP. vir, 3. Vbi per vecabulum Trvyfi^ inCinunti modum]ciucn6am \i\ formam \o* tionis manunm ludaicac certum indubiumquc eft. Dubium autem cjualisl Bczae cum Grotio , Calouio ct Hottingcro ad Goodvv. M, et A* p^g* 1S4* TTvyfxy vlvlicBcct ci\ pugna in cauum manus immifTo tauare ^ probequc de- fricare* Qu^emadmodum LXX ebr. P)i:N3 Exod. XXI, ig. et leCLVIII, 4. vertunt 7rvy^r\, Cui expofitioni afHnis fere eft ilia , quae Trvyfjcrj ad' wf^/'/Wi/fr fumit cum interprcte Syro /i^P^^a ^:o fisia CTrh^Ki coll. Luc, I,39» l?r »jt4«Aflt)?, ttvkvk, wt^xvwj , dili^enter y curate y erehro* Sic et Vuigatus (quern defcndit contra fuum Bezam vir cl. lac. Hafaeus in Bibl^ Br\tm, Htji. Pbtbl. Th. ct. ^.fafc.i.p,^^^'^ Lutherus , Cafaiibonus, Er. Scbmidius ad -6. I. ct Gla/fiui Gr, S» col. (i^z. Jeq, Quae quoque fenten- tia de ditigemi et accttrata vel etiam iterata lotione videtur magis probabi* lis et verilimilis magno Buxtorfio in dijfertat .Vlll .^de htione mamium th./^if^ «Sed quamnis fatendum fit , ludaeoi crebro iauarc folitos , non tamen't hinc nTvypb^ pro nvKvji vel <7FV)ta etc. quod faepiffime d^enotet , hoc lo-"' CO vfurpari colligi potcft j ncque cnim hie de caeten's,, fed de ea tantum" -lotione, qua cibura captori wjanus purgabanf , qoae faepc vna , pluri-« mum trina aquae afFufionc peragebatur, " fermo efle videtur Eduardo Pocockio in Not. Mifc. Pbilol. p, m. fji. Lud, equidem Cappeilus in Spicil, ad b. L fentit, irvypL^ eflV idem quod vs<^t4e ad cubitum , et refpondere Ebraeorum formulae plSH *1J^ r et cxpofitioni Theophyla«fli 'iuq iQ dynoov'^ } idque fccutus ell Reizius in vcrfione fua germanica , biff zum Ellenbegen , et in Not. ad GeodVo. M. et A p. m. pz. itcmque Hedingerus in Notts gernts h. h ct Amelius V^r Erort. P. //. «?♦ Ian. p. SL Bcrnh. La mius CoryiW. in barm. Euang. p jog. At vero fententia haec de lotione cu. hitali iam dediffimo Erafmo^ in annot. ad b^ I. fabulofa audit, et laudato Buxtorfio /. c, tb, 52. omnium abfurcliffima , fimulque in diJJ'ert. flU Vin- diciai Extrcitat. de ioen^ Bom. continentc 7/&. 5"/. fofide euincit ex fudae- orum do(SI:oribus, quod plBH "13/ iuxta comrauniofem et receptam ha- denus fcntentiam tanquam tutifllmam denotet , manum vsque ad iunHu- ram cum brachio, ( vsquc ad ilium articultmi^ vbi manus a brachio fepd' rat fefe^) quae pan car^uc dicatur. Et quod ad audorWtem Theophy- K a laeii 78 MARCVS. Cap. VIII. ^^^* atcinet, daVmt h fuper tori if i/Jerf, tb, 52, quum ayaddv non tantum ixr figiiificct cubitnm , fed etiam (uruaturdm manus , ct , teftc- Rudaco, quemcunque ftexum membrarum^ ( vt ncmpe cbracum pl3 >) an pec «')/>t43yAr,quaeritur, dequonam praerlicen* tur verba vltima, i'v^e ToPiKa ?rcc'^;j fjgt) s^Ji^^'svajSj; ? D; porteriori capiunt cotnmunitcr interpretcs. Hinc Lutherus in maiorem cuidentiam mutato conftruclionishabitu, fubicdo videlicet obliquo in reduni, et praetermiflb coniundionaU JV^, transtulit: dazu des Menfcben Sobn felt viel leiden unci veraehtct Wirden , ms , dsnn gefcbrieben ficbet* Sed re<^ius dc priori ''" acci* >1ARCVS. 79 accipUHombergkius, cjuumiftud fit primariam fubieaum, et dc quo cdo-CAP, IX. cct difcipulos (Uos Saluator, cjuod in officio fuo idem fccum tatumaiu- dacis cxpcrturus fit, Quam parltatem illuftrioicm rcddit Matthaeus c. XVII, li. per fuum «]&> m^ Illuftrior pariter comparebit in nollro Marco, fi verba comparationis.7r6Jff '^iy^a7f\a!A S^ tcv vMv t5 «v5f &;«•«, duobus commatibus indudantur, ,et verfio adorretur h. i, m. EiUs komt fre'f Itch zuvor, undfoll alles Wieder zu rechte bringen : decb^ eben Wie von des Men' fcben Sobn gefchriden Jlehet ^ dap er dabty Itide^ mdmcbngeacbfcnverdf^ Ceu qttoquc cuentus probauit , quo de vcrf. feq. Verf. 4^ ^«C yup TTV^) dKi<^v\n oblationcm. At- «jue in hac lci5lionc mirifice fibi placet in epiftolisfuis. At refpondemus cum lo. Millio/» Prolegom. />. ijj, a. Vbinam vcro occurrit in hoc /^gnim fcatu TTv^a.^ aninverfione 160V 6^ (qui nullibi ebraeum Ti^N vertunt per [Ttv^cu ^ ied per BvciaJf , Svg-ido-ficij cAoKUVjcefiet , Kci^TruKrtv ^ y.ac'jrodfJLSi,* ) an /ipud quempUm graecde linguae auciorem ? h.iut ^uaquam eerie. Ftnxit Sca/igey^ et vt in alterius ^ iam ab incunabulis ipfii N* T. vniuerfim rsceptae leSlionis y Iscum reponeretuf , [lui vntiu d'ttiatoria, AuB-mtate fvfiuUt. Deindfi ait Scaliger : 'Tol^ etiam infaP-iUm fuijje nbho" minibus ineptis , et duo commeta non coniungenda coniunci.i J von con/Lire , qttid fit ctAi^av 'TTv^F nee cobaerere to wt^ 8 trf^mv^i f et tiu^ ydp tpv^) dAKB-vjo-STOU* Mirorfanc, cur non maiorem folertiam circa ccntcxtum adhibuerit vir illuftris? Textus lane intcgre et apte cohaeret. Vult nam* cjue Chriftus dicere: qui vult falutis acternae caufa deuitare fcandttla ^ver* wemque confcientiaej ac ignem iraediuinae in inferno inextingnibtlem , ci alius ignis eft neceflarius et fuIUncndus , ignis v'ldQliQQt verbt dittini hr, XXin, Z9. Luc. XIF,49. ignis tent^itionis et crucis i, Petr. 1,7, i. CorJ 111,15, quo probe probetur, purgetur , atquc mortificetur, vt ad ^abdica- tionem rcrum vcl carifllraarum » fi ei cfFcndiculo fint , non dolorem fed amorem fentiat, Deinde quum putredini peccati natiira fit obnoxlus :, quamdiu in ftatu viatorum, non compreheniorum , vcjfatur, ideo p/<- endtts et condiendus eft fah (euangelii), qui eum ab ifta putredine pr.ie- fcruQt, Deoqu9 viuum sc gtatum filiat facrificium) Rom* XII; i. Sicuti etiam JO MARCV'S, Cap. X. eti^im omne ftcrificium ( in typum iliius ) fa/e falundurh er.u , Leu. II', 15. vt fequitur. Vbi adeo v^ eft non trvvhlmo.., fed cvyK^ltKov^ pro ua-vs^ t^. Hinc vt ver(io ctiam vcrborum jioltrorum rcddatur lapjdior, quum vtiqae phrafis inuoluat duritiem , Scaligero propterca non intclleddm » obferuandum eft , quod locutio fit concifa, ita ad tcrminoruin conueni- cntiam amplianda : Omnis namquc ( vel potius vt ya^ c-vTkoyiTtM^ ideo, itaque ) igne (non pcrdcnte, fed conH^ruante, fciiicet SoKiuacB-n- aSTcu prob.ibitur , ;^ «Ai et fait ) laiietur. Darum muf ew itder mic (^durcht ) Feuer (^geleutert , und mit Saltz ) gefaltzet Werden ^ tvie AUcb ai; Us O^ftr mit Saltz mupe gefaltzen )verden^ CAP. X, >r, *liya7rti9'iy HvTov Commodum cbfcruat Hackfpanius adb. /. cum Flacioet Lud. de Dicu, quod verbutn «ya57-«i» refpondeatebraco 3^"*pn» fignificans ^^^/4»« dirt dlicui^ bUnde cum alie^uo agere ^ idque ex vlu LXX intcrpretutn 2. Ghr. XVin, 2. velverbofynonymo nna. SicPf. LXXVIII, }6 in'^nS"'! rcddatur a jtif o,t]yci7rtia'(iv »vi6V. Vtadcocth. I. fcnfus fit: ijydvncrBv uu- fov bUndisverhis allocutus eft eum , fccus accum Saducaeiscgir, quibusos obdurauir, Erhatfich jreundltcb gegenihmgejielUtt Sic fcrc vcrfio vetui Tigurina dca. 1^30; undui\\.iiW'^^\\z'^^\\.fprAcberzuibm{ii7ri^ dvju,) Vcrf. 30. Pro quo Daniel Heinfius legendunn putat ue]ci ^looyfilv* Ita nempc probe fibi conftare fcntentianr^ Domini: cos fcii. quiijCluram omnium pa- tiuutur Tz\\^\omitrgo ^fjnita etcmum pcrfecuiione y rccepturos 'mcrccdera lon- ge ampli^jfimam* Verum ne/tc quidemexpedita res evocis Trt^ixi^g vatiaetymologia cgit D. Wilh, Ly- UxuiinDiJpp, Exeget. in lob. ad c, XII. ^.tb, XI,Qttb. Xlh itemque M. Balth. Oito in dtjfp. pec. Lipf.a,i6j^. h^bita.^ qui earn pure graecam efle redli us fta- tuunt, ut fignificet nardum 7r<7>?i't«!J'?Aev, ^Soki^jlovj addn£^i«quoqueo'|t4o* i^){(pois Theophylado, Euthymio, Hieronymo, Toleto, lanfenio, Bar- radio, Sa, Contzenioad Matth. XXVI, Marlorato, Salmafio fA-^raV^/. r« Solin.p^ 106, ct inter primosnominando b, Lnthero, vertente unverfUlfcbi. (quibus add, Luc. Cappellus in JpiciL adh. I. et lo. Clericus ad annot, Hammond, qui, poftpuam eum cum Gretio vertetitem Nardum fpicatam^ refdtaflet, interpretatur cum fide fa^atn. nee non Calouius/6. /. Cafp. Sa-- gittarius in Harm. Pfeifferus in ^uinguagen^ Loc. Ebr. et Exot. N. T. /»♦ $i(/. D.de Krakcuitzcoi/ dici, quod probatae bonitatit eft y et cut fides haberipotefi.vt i. Rhst. Ao'yoi TSi^^moi ct Ti%v»j 7n?-iKn' (add. ex Eufebio probat Cafaubonus in Exercit. Anti B^ro». XIV, Sect, ij.) Qiiare nardum vi^tKKV^ffe probatam. nardum y et odore et colore fidem fuae bonitatis prac' jiantem^ Nccpanamhuicinterpretationi fauere paraphraften Arabera , qui puram VQttat\, etSycura, (]u\praefianiem. Swi'T^/vf'ctcrrt) VerbumcovT^/Gsivnon notath.I. comfxinuere in minu- tas partes, vt vultCafjubonus, ct'Franz'iusinintcrp.ScrS.Orac^yj', Csd fra- iloorificioanguftioreaperire^ fiue vt Grotiuj eftert, efticere vt late htarety itaque vnguentum copiofius efFunderet, quomodo ffVyiST^i/ufjLfvoi ^.sIkk'ss diciturTc"ix fuafiontm b. f. Etrebelles (i.e. fiJem et obfequiiimn'^gantes) per inuiiiofnuam /lut eo^nitionem iujlitiae feu eitcs i^udd iu/iume/i ('J t^iKoilscvCn gen. neatr, fs. ra ^Ua^u) r^ddere Domifji in- jlruclum populum: aut mut-ici vocum fyntaxi , ita vt iv cpooyyicrei ^tKx'ioov ttdTO KO.TSTKSvaa'fjLSvau r^icr^itur ^ h.m. Ei rcbelUs Domino redd, re pofu- lum intelligemia iu/iitiae (mo)^ reael. ^'''ca <^uam in diuerfas fvinduntur partejtheologi, aliis per^tJiaajv yyiVi^ ae<]uipol'enter cum priore cundem Spiritum S. al'iis i^ium fi/fum Dei^ aliis abftra<^e et in genera om nip oi en' tiam Dei inteiligentibus, (i et roeam qualemcunque fententiaiii paucis proferre [liceat, hoc dico: licet cjuidem Spiritia S» dicatur abipfometLuca c«XXIV, 49. ^oVajttJf 1| o^l^iff vhtiu ex ^Ito^ nee nan ija- dvvuula. phrafiura fcripturis fu fjtis loicnnis , hae tnmen lege, vt altera al- teram msgisilluftreti noftra autcm cbfcurior fit priori* Praeterca nee fsn- tcntiae dei'/?/W/« f. bene refpondet ratio angeli : propierea etiamU^uo^H k^- fceturex te fari^um,,Filim Deivocabiiur-, iiAtnm ipfi dicendum fuiRet, Ft' I'ttts Spirit Id fan5li vou^bitur-. atque hoc paclo Chriftus vocaretur Filius Sp. S. et Spiritus S. Pater Cbrifii, Ex Tola pariter gweAiocrw Sp. S. concludi -haut poiTe, ^uodidetiam^ quod nafcetur ex b, Virgine^, rents ei natttralU [ilius Dei vocandtis fit nct(rfiov. infublimihoc myfterio incarnationis illullrare malunt ex rituludaeorunn lauptiali, prout poft Dannbauerum inprimis Carpzovius in dijfert.deChuppAEbraeQrum^ cumallufionead ler^XXXi, 22. Bon poteft il- Jicoplacere, quandoquidem habitum orationis mutant, mutando verbum a(5riuunig7r/cr>c/aV« <'^»»2^/4(^// inpafliuum ff«-/«rxir paner intelligantur? adeoque^- fartntbefin abfoluant ? turn ccrte manifefium ct irrcfragabilem babemus/2>/0-^-:^CvM ,J/Vat /(7/r»/«* eji Qsu pambui nojirU ^: CvM Abrabamo et Cvufomtne eiui» Veium fyntaxis iile /)////«/ eft intems- rataet genuiaa , rrodo ex iniqua Jaufura paremhefcm libera dimittatur, ponenda tantum in jj^ctaiJ'^eiuscnodi namquc mutationem gr/fti? et t/Vc^'y /Mj?, vbirationabiliarapparet meilorque, obire, nemo, opinor, fibi'ducet religioni,qui nouerit , cuiuscofnmatisauAoritatisquefit, ilia vulgaris N. T. graeciinterpundio, quaequ?m in multis praecipitata et lyria'tv uddit^ et fubint^llexit p3rit. /17. coll. v. 71. Vt itaLucae fuJi orationis ftrudiira iniegra reddatur h. ra. [AvTsAdl^STO 'l^s Af>'tyv.)commodum,annotat Beza, to Xiyoiv heic idem va- lere, quod ebracum "T^CN^ , reddendum faepe bi^ verbis veUV^. Praefer- titn quum aperiio .oris mediante pariicula ^g dcmum fequatur ia veil. feq. Verf. 64. lA'itatuv lac. Ehmnis ad h,^.,p,,ijS, intcrprctum tot difficultatcs circa huncloeum , videntium , incommode dc/iw^z/.j pracdicari dvidj^d'ti aperta r//; illas autem omnes fuperaii putat, dummodo demta diltmdione poft at;]^ pofterius>(gt) reddatur per ^/mw , itaque »j yKS>^ , fed - ctiain LVCAS' S7 Cap, L ctiamgeneralcm foluere, llldhat'ur .^iftjo noftra luculenter ex lef.V, 27. \h'\ dc cinguio lumlorum dicitur ntl^^ tiH non folutum efl. Nee minuSj^^ Y^ ^^^ cxGen.XXlV,}2. t^i':c:in nnS^V a foiuh ([m^teaperuh) camtlos.^^^^^^^^'^^ Vertasigituceodcm modo vcrbum nQi\nitt\ oivtcvx^fl •, tum res crit in vado: Solutumveroeflose'ntsconfeflim yet Ittiguaetus, Q"ae jam phrafis idem dicit , quod ilia Marci VII, 35-, fignificarltior, H^ iAvSfi 6 hci^k 1^5 yf^ootrsni av]9., etfolutum ejtvineulum linguae eius, Verf.731 Heicnotafreiuuabit(a)vndeaccu{atiuus o^>i/;v regatur? regitur autcm' (impliciuset confttudlioneet fenfu averbopraecedenti$commatis;tfc>'»jo9'?vcM» vi cuius quidcm conftrudioniset^^jjpofitionisdiccndumforct c^kh'-, qui ve- to ^^»^/i«»/ conformatur Attice' c&^\.\\relatiui ov, ^i<:ut\i.c\i^\mreUtinum nominis pracuii Extra quern graccismutr efl'et,praefl:aret regi o^xov a fubintel- Ic^kapraepofitionc iC(x\oc, fecutjduWyCvxmYiomhQr^^ ottLzmb.^o^iQ ^ quatn avcrborepetcndo 5rc<)j(ra«. C/2} Syntaxin verbi cofioas iurauit cum prae- pofitione 9r^:'$ \oQodatiui ingraccismoinroknfem , quaer^pitcbraiffTium, cxprimensexeonotamiatiui '7. Conf. Gen XXl, 13. et XXIV, 9. qucmad- inodumet paulo ante amat Lucas didionenn ei^LcCl^nTWi \n voifj'Teu lAf^ ■* uijoi facer e mifericordiam QvM. p^f^'^'^f- Vid.Gen.XXI,23.&c, Quae rcditinfr. c. X, 37. (y) Aphrafii t» ihou >ipuv non incipiendam efTc no- uamfententiamadinitium verf. leq^cum Althoffero et Hombergkio. Sicc- nimadharmoniamverf, 71. woiric£>d^ Cana- an, et benediilionem corporalem , quam potius fpiruualcm in bonis juprA coeUfibHS in QhrifiQ et per Chrijium^ vtfcinen Abrahami* Cap. g^ LVCAS: CapJII. t^mmtmomi'm'm'^mfmmt^^n' CAP. Ill, 23. Et illc lefus erat annorum triginta incipkns 'SicLKovia^ cy w- mfterium fuum ^ ) exiftens (quuQi putaretui' filius Iorephi)/v7////Eli. 12nd le[us tv/tr eben jo labr nit y da er {Jein Amc) antrat ^ "ivelcherWar C da er gehaUen Jvurdg fiir einen Sohn Jofepbf } tin Schn £li, Vbi (a) pronomen av]oi; Luthcro aliisque praetermlttltur, quod ta- mcneftemphaticum, ]V erat incipiensy vd incipiebat tfje ^ ac (i diceretur fjp^ATO fiictj, co!l. Matth. IV, 17. Marc. J, 47. IV,i. V,i7.io. VI!I,ri.3i. Luc, lV,2r. V« 11, &:c. Vci inepte conttruunt cum feqiiente aV, vcl hoc pleonarticum faciunt. At vero id 'Spfum a(iXQyt.i\)\^' ponitur absolute, vti AcT:« 1, 22. cumellipfi faciii nonrinii ^laKOvta^ , ecu recle etiam fubauHit Er, Sclimidius h, /. Rauppiui b. I. et thcoio- ^osolim Roftoch, D. Habichhorftius /» lllujirAefshcis adXl^i. vel infiniti- ui ^^acK&iv vel hay-ysAi^et^M ^ cum Reizio in verfgerm. a/s er atifieng (zu Ubrefj.) QtGrotio g lo, i^lericoad Hamm.^r^tf<^/V<*;'tf eH,inge/iu*?i. it€m« quePetr. Kcuchcnio^/^/6. /.(^^ Nee ag t Luthcro male eopu/a/iue C^mtamf tantum voculam efle qualitati* et fimilitudinis, /icui ., tanquim ^ fed etiam temporis^'/wWjComprobantplurimarcriptiiraeetinprimi* Lucae loca, Conf, ialtemLuc. 1,2 J.^4. II, ij. 39. V,4. etc. (i) Q^\io^^\ ^\^nniV\parenfbefeos Don conftituatur cum quibusdam penes svouI^sto., led demuin poft ''l{i>jr,(Py Ci participium (^v conftruatui cum verbis t8 'hA< , omnia ccrtc tam ratio- ne fimplicis conftruiSlionis, quam ratione fcopi euangiliftae (qiK crat dc« iTioiiftrare, lefum non folumcfle vernm Dei fdium ^ fed etiam verum bomU »/A'tf/, Frid.Spanhcmius/^./. Duk LuatJ^XX. necDonHulfemannus /■» ^;5»o^<7^ G<'».-V, 22. etlo.Gerh.Vosfius apud Ca- louium a/ih.lp.jj^,etp. ^6. f. quiet ipic huic fentcntiae fauct , iaudatus Habithhorftius /. c. lo. L ightfootus in Uor. Hebr. ad A c, lo. Mich. Langius in Difpp.theol. deG£neaL€hr.^\\\ quidem p^zj^et 46. fcruata vuigari paren- the// vQTtcrst: exipens {z't quidem piitabatur) fitus lofephi^ reapfe/Z/V^f Beli. Aft quurn praeuidiflet et fuac verfioni ( vocula licet ^vyK^aiKij reapfc adiutae, , 2^. _;?})eifen wollen^ dafi lefus -^are ein "^Abrer Sobn jidams ^ und alfo der lonbre Mes/ias ^ ein Hey land ^ n'tcbt nur derer, die m'tt ihm von Ahabam , fondern ntub aller , die von Adam ber^ fiammen und in feinen Lendengelvefen^ als er Von dem terbotenett Baum gegeffen bat , undwegen tbrer nrntrltcben Abktmjft Von dem" felben Tbeil folcber feiner Simden bahen^ Denn nacbdem von no" then vvar^ dafibeyde^ der da beiligte^ und die gebciliget wur" den , alle iDon einem berkamen , Ebr. 11^ if. fo ifi der HERK JESFSy obj)l)oblmcbt naturltcber U^eife {denn es VTjar kein 'Dl;>abrer Sobn Jdfepbsy des Mannes der Mar ien y fondern JfTfard nur dafi'ir gebal' ten) doc b in der Wabrbeit alter dmgs von Adam her entjproffen ^ J>l!>eil feme Wabrbaffiige Mutter , eine l^lpabrbafftige Tocher des Eli , und durch denfelben des Adams Vttar , und feme Menfcbeit aus nichts andersy als aus dem durcb den Heil, Ceift gereinigten^ aber docb von Adam aiHammenden Gebl'ut feiner Mutter^ der Jungfr^ti-^ ^n Maria bereitet ifi, CAP, XI, 17. Ita hsec verba in plerisque codicibxis \uxta ac vcrfionibus In vnam com- macontrahuntur, ei domus fupey domum cadif, quun^ tamen ex aequipoi- Icntiaphrafcospraeuiae, Troicr^ /B^o'Afict £^' euvf^v ^fapis^iS-fic-a % f^n' fi^TOfi 4>ynKe regnum contra feipjum diuifum ^ vafidtur^ necnoncxcollatio- ne Match. Xil, 25. etMafc, III, 2^, euidensdt, etverba noltra Lucae t/Vo- ^iyfxr) efTe int(;rcipienda, itiden vt antecedens et confequens, \\,m. ng) of>tf^ cJ^ oh^ovy TTtTTJetj ct ita vertendum : etdoiiiuscontra domum, (i^e. s(p' savjov contra [eipfum fc. hufzs^tS'eig Muifty) cadit. Queai diftinfli jrem fenfam re/m»4»?, adraentem AltbofFeri , fed vim indignatiants habere, vtigermanicum A'/sf, afFedu fermonis cxprimendum , perfpicacius vidit cl. Raphelius} Vos Pharifaei exterius poculi et patinae purgatis, ( vel vt apte La- therus nonprorf^«, iz^liatu^ ibr baltet r^i«//f^,)intci*ius v^roveftrum - (non quod intra vos efi^ fed euer iriXvendiges ^ dAS iji euer Speif und Tranche die inWsndig in euer Schuffd und Eecher feynd ^ atw redisfimc Rauppius in Comm, Synopt. h. l,tt cuidens e(t ex Mattk. XXIII, 26.) plenum eft rapina et raalitia. Stulti ! nonne qui fecit exterius p.e. materiale patinae ct poculi,) etiam intei'ius (i«e. cibumetpotum^ fecit? Ergo non minus hi, quam ilia pure ct fande a vobis haberi debent. laminx^'^/^A-^. doceteos Seruator, quo modoid obtinereposfint, stTroivfO. xa^u^a omnia interiora vafort5fn^«y^ ipfis Jtnt ^ fincmpe imus cor purgent a fupetftitione, iniquitate etauaritia , et (oris egentiiproximo ^i/r^f/mr'- biis bonis eleemofynas ero^ent, Minime autem ilia zrav^ ^^^ '^xe et extra contexcumaquibusdampontificiisfumendafunt, vt vclint;exrnde probare, eUemoJynas mereri remisftonem peccatorum, Verf. 53. ^od AhfiiiUjlis ^%^x fuflulips e medio {habtWeggenmtncftj aut dem M z JFegc 91 LVCAS. r YIV ^^g^ i^f^^'^ffO (i^'*em cognitionit^ Itarei'le verbutn v\cctls rediiunt Bcza, *Camerarius, Er.Scbmidius, Rei^'ms. Atque fic belle co'nU>irat Lucas cum Matthaeoy explicante per kA««v t>)V (^otjt^Hcuf luv tifAVcuv etzT^oSev toSv dvB'fiOJWiat. Per cjuodnam vero Phariiaci claudebant regnum coebrum coram hominibut^ priuatiuey per abUtionent claim cognitionii^ Hinc minus probatur ienlus Lutheri contrarius ^ denn ihr den Scblliffel des ErkentnifhAbt^ Hrf/'tf/'^w/ eiiiuidemclauemi. e. poteftatem docendi regnum coebrum ^ et ve- ram,ralutiferam,etdiuinatnf(?^/r/<7«e/w, ilia autemnon rede vtebantur, ipfi cocci, eamqucvariishcterodidafcaliisfuiscrafl'^ commacuiarant , et nefaric eontorferant, vt plane inutilisfuerit reddita* CAP.XI7, 18. Aire flic^i- Qu^am diinterpreteris eo ipfo tempore^ nonquadrat,quutn non alio tempore excula- 35refepotuerint, quam quo.compellabantur : Siue potius ftf»/^///w , necid 3,quidern [uadrat, Noncnim mirum , ficxcufare fe vellentv confeftim fc ^^excufafTi y qui Tub ipfum coenae tcmpas compellati non habebant daliberan- 5»iirpaEium. VidithocipfeSyrus, qui non SIHO hictranstujit, l"a£lu- 3>rus » ll commodam eius vocis figificationem repcrire hoc loco potuidet 5,ted, n JO, inquoidemillcvireruditisfimus (nernpeFuilcrus) re^lelu- j>rpicatar 3*? fubauJiri. QuKe cuoivel hinc liquet, ita folitos loqui Sy- j^roj, quid mirum , (i Lucas SyfusSyriacum loqucndi genus eft imitatus: >ta 3>tani3n vt femininum genus vfurpau-^rit, (\\ih\ Ktph'x , vtet\J/o;^»j (nam jjperindecft vtrum fubticeri intelligas)apud graecos ^feminini eft gcn«:ris, coll ♦ LVCAS* 91 coll. Aa, IV, 32. ct Phil. I, 27. Senfus ergO eft, afnmum ommbtu fuijje ^-Cat. XYIIL milem. Nee obftat, non pofle dicf , omnibus eundcm aniimum fuifle , quia finguli fingulis vtantur cxcufationibus. Suflficit enim cnndem oir.ni. bus ct fingulis fuiflc animum in genere, fcilicet fc excufandi, ncc ad coe- nam comparendi , quafi ex compado egiirent. Cui conleiuit elli] Tis Be- ne yvui^tjSr quam cjuoaue pracfert lac. Eisnerus Oljf.S.aUhJ,f,z^i* CAP.XVm,8. Quisquis haecce verba fccundum natiuam Tuam connexionem et ap« plicationem parabolae de iniufto iudicc reite nee praeiudiciis fafcinatus penfitauerit, ei luce nncridiana clarius cclarefcet, eanonsgere de aduentu Chr'tjiiuliimo , nee de omnimodo dcfedlu , aut faltcm raritate turn fidei l'alu'tficae\ aut polith^e cum Er, Schmidio coJI. ler, IX, 3. 4. al. 4, ^. Mich. VII, 5. Sir.. XXXVII, j. fed de tali fide, qua fideles in prefluris fois die nodleque clamitantes vix credent, Dorainum auxilio fuo efl'e tarn pro* pe ad fe liberandos ab iniuftis fuis opprefToribui, ti fiaK^Bvfidiv lir' avjci^y etji longanimU (hadenus} fuerit erga eos ( perfecutores , v. 7. ^ adeoquc fenfum vcrborum noftrorum indubitatum refultare huncce ', Veriim Fill- US hominis venienS ( I*? c/K^fytna-iv oiv]m ad vindicationem eorum , ) Hum invcniet T^V 5ri »• sriVif. Non enim omnium eft ( i. e. vi cbrailhr.i nullorum coll. Luc. Ebr.p. 422y ct pro Svvocufi gcniuui i» Kt.lhti* potejlate eft , coll. Eccl. IX, lU d-H^ CD^DSn'^ Vh mn ejl in potedate fapitntum panis etc.^ M 5 fides. c^4 LVCAS. Cap. fides, Dtr Gliube Jiebtt in ketnes Menfcben Adacbr, q, d. apoftolus ; fi- ^[X. XXI. Jej nQji ^[\ donum natur.ile. Coof. lo. \7 , 44. Quanquam nonnulli , ceu Bullingcrus , Houbsrgkius , cam iisv-jue , quod miror » M^ Laur. Miillerus fiei' Erieut. P. XXlLp.dzj. ttI^iv h. I.capiunt pro fidelitate , h. C Non enim omnibtu potefl fidi. Denn man darf kcinem trduen. Quam ve- ro f-ijfam expgrjtionena in Triilero folidi/fi^Tie ex antecedentibus » ex ipfo tenorc verborum , nee non confequentibiis, iam refuiauit vir dodisfimus M. Sam. Theod, SchoenUnd in Mifc Lipf, Obf, i^$, Tom^ Vll.p. S^-fi^q- CAP.XIX,44. y^ iSct(^ shcplcrajtavjov t *t profternent , prGjlratum reiin* quent^ eum ^ nemps regem Aegypti. Hoi* X>24. Matrem vna cum Uberii TW'^'^ n^ct^iTOJt a/lt/cunt , coll. c. XIV, i. et Nah. Ill, 10. Sic Pf. CXXXVII, g. Yg:^ t(^ g|:t0<« , et allidet infantes tuos adpettam, Syrus adhibuit in noltro loco et Luc. I, 52. verburn P]np5 quod in Koivayla, lin- guae ebraeae fignificat euerrere more torrcntis aut pluuiac inundantis colJ, Prou. XXVIIf, 3. ler. XLVI, 15, fab qua metaphora alias sxercitus mi* iitaris longe latcque, vaftans pathetics folet proponi» GAP. XXI, 19. Vi vocum Itruiflurae et pronominis prioris v(Jtoo9 1 Luthcro pro fenfa imperatiuo omilH » e( phrafeos kt^vou t^/up^n^ 1 r«(5tior omnino 9ft m'lhl _ cum cum lo. MHlio in Prohgom, N, T. p. Oy. a, ledio prig. Alex, Syr. Arab.CAP., I, Aeth. Viilg* Tertull. Macar. in fut, mfiaeSs^ Non enim eftifermo cx- hoftitorius, quomodo repraefcntant editiones vulgares, fed aflertorius." Eos fcUicet, quosChriftus allocutns eft, rnodo perfeuerauerint in fide, a" cladeludaicae genti mox obuenturaincolames e^iafuros cfle, fecjue ipfos«. f^ruaturos. „ Vt adeo Lucas idem dicat, quod phrafi difertiore magis-« que paraphraftica Matthscus X,22. XXIV, I J. et Marcus XIII, 13. 6 5s vnoy,m\ Heb-Opffer ». z.) ad rcmotius (JJdJf luwen referentibu5* Quaeritur, quae redior? aut faltim probabilior? Quod fi filum orationis loaniieac ficnplex ncc interruptum feruare volumus , non poteft non efle prior. Ante namque et pofl: banc phrafin, fiftitur to 0 00 q luwen il/ud vt iam OoAvov ev rp CDiolla. lucent in tenebras , licet ab iisdem non ita^Ajjc^- Sev receptum^ v, 5. quod iam ^\i fuerit in mundo , et mundus l\ uvrfj per ipfum fa6ltu fit ^ v. 10. quod «j t« 'ilio. &d fua ( coll. c. XVI, 32, et. A^. XXr,'^. i. c«e«ff T»?v KAri^vvpLtajf dvj^y Matth. XXI, jg. et iri^:;©'? vel in'^njb adpojfesfionemfuam^ adpecultumfuum , vtpopulusinraelpaflimap- pellatur ) Pr'Wf'-//,^'/ o* MiQifidnonreceperint dvjGV ( sti^aan g^octis pro civjo, zoW, Not, SiLadGen.XLlX. 3^. p. -JO, vcl citra illam cum refp. ad primum Aoyof.) Ergonofl:raphrafisF(f;:^;^c'w£Vov h^tcvKitTficv non poteft accipide eo- dem lumine vtnturoy d-tr da kommen /olte in die IFelt ^ feu incarnatione et apparitlone Chrifli ad officium juum mediatorium. vid. Aleth. P. ^, dequade- mumordine agiturv. 14. Siqi;idem in prioribus Joannes diferte agit de fin- guiari r^ >ioyii r^ (PdPjcg 7l/aA;j3«v^ maDifeftationeetapparltione fub Oe- conomia V. T. inter ludaeos ., ecu redlc fiaiideque obferuaf cl. Audor in FreyW. Hebopff, P. i. n. IV* Atque ita omnia in naturali Tua fcrie viique co« hacrcnt, retincntefic particula>(^z;^r/'i^.fiiam cmphafin j itaque etiam ruit exceptift Eniedini tn Explicaiionibiu ftm locarum N. T, ex quibiu Trinitatis dogma fiabiliri folet , p. tfl. quod verba v. 14. Verbttm caro faUtim ejl ^ 3,non polfint inteliigi de Chrifti incamatione , fed de eius paflione et mortc in- 5,uHi^enda efle, quum alias loanncf prneternaturalem ordinem prius agerct de 5>Chriltiincarnatioperibus, quamdeeiusincarnationeipfa, N. T. . N Verf. ^9 lOANNES* Op..I» VerC 16. Inter difUdcntes huius loci interprctationes oh vo Ave riptav cSvIh maxim^ cnatas , quas videre licet apnd Glailium Gr. S. col, 1064./. Gatakerum in Ad' uerf. Mifc^ Pojib, c, zj. D. Diylingium ObJ. & />. Ul.p, 242. feqq. et EVl,rH. Michaelis difp. ds Vfu L^Xinterpp.p. 2)\ 24. 25 ♦ dune inprirnis pro vfu rragis faniiiiaripraepofitionis ctvli pirmmatiuo^ cowpenfatiuo ^ fubfiitutiuo vcl/uc fCf/iuoy Pro, Vice, Loco, fecommcndant. Prima eft Chrifortomr, 9Ca' f/v ccvli X^6/l^ cxponcntis dvU tiri 'n^aha^oii tjjV XiSM^jv, gratiam foede* TVS noui Qmu^<,\\z^m pro gratia veierirk^alu Nee alia Cyrilli et Theophy- ladi. Quacquoque placet Hcinfio, Er.Schmidio, Deylingio , Dorfcheo dd b, I. et qua fenfus analogiam Calouio B. 1. h, I. explicanti \ gratiam iufiitiae euatJgelicae pro gratia iuftitiae primigeniae (leg/tiif) per lapfum amijjae, Sedadiierfusbanc vrgetLud,dcDieu verfum fcq. vbi non gratiae legrs gratia «iiingelii, fedkxgratiaecpponatur: adeovtiegi nulla , Chrifto foli omnis gratia tribuatur. Qui proin elegit fignificationem vocuLae dvIX caufaiem propter^ propterea yV\.\m ^h'cs^i^ dvB' m Luc«J,20» XIX, 44. A«-t.XIl»i3, 2. Their. II, 10, et dvli Tsxif Eph. V ,jr, adoptatam pariter vt o^mnium accw ratifjtmam D. Wilh. Lyfero z^/^* cit> § 5/. cuimenseuangeliftaeeft: v) DEI y^gratiam p^ropter Hiaf/igratiam^quaY'ilium fob lege pro nobis faftufnille dili- j^gitetacccptat, innos omnesabundare, ji coll. Rom. V, 15. Epb. I, 6. vel, «iuod perinde , iuxta alios propter eiru meritum. Quanquam fie articulus cm- |)h3ticus (X\ilX ir\q X'^c/i^ ornnino neccfi'arius fuifTet, vel cercc rclatiuum csy rt/. S^cunda eft Thomae Gatakeri /. c. 0pp. Crft,p, 720. exifttmantis -igra' fiam loso gratiae eiie grafiam gratiae quafi fuccenturiatam^ et iugiser fuc- s&dri( Se-tvoryi^ cxprimendara , non fufEcIt fola dilc(flIo , nec arcanorum patcrnorum participatio, qmppc quae intimam acfingulariffi- maminterPaircmetFiliumconiundioncmpraelupponit, haec vero exaeter- naetinefFabiiigenerationeefl-. Quarecum D. Cbriftoph. RcucMino Theol. Tubing, in difp. de Off, Cbr, Propb. ad h. Lp, 6. << non aiium quatn eficntia.'c lean DEI /?««/« intcUigimus , in quoFiiiusefledicitur, quia^ quum ex fi-'c nuPatrisabaeternoprodierit , et perintimam 5r6g/»;ta)^)j(r/v inPatrefit, (i.<^c cut Pater in ipfo eft, Io,XIV,io. XVII,2i, in penctralibus pe^oris 'paterni'c habitat , omnium eius fecrctonim perfediffime confcius. « Quum igituc iHWO vnquam DEum in eflentia fua viderit , coll. Exod. XXXIII , 20. .2^. i* Tim. VI, 1 6>. nemo naturali rationis fuae lumine fuisque vitibus myftcria DEI •degratiofafuacrganosvoluntatectfaiutepenetraucrit, Rom. XI, 53. fed^o^ Jus Patris FiUht vnigemtM iyKoAfft^ » eos^Mi vid£rit,(^ quod verbum ad pleniorem renfum repetendum) ac pleneet perfedle cognouerit y ideo DEus perhuncipriimvtfimulAoyoJ'^etcrnumetinterprctem Tuum fuaeque volun- tatis f;c luce fua inaccejja. ad nosprodiit, quiadeo i^tiyi^a-ajo accurate ^ pU" ' ne €t plens (xpofult^^yi finu patris produdlum et a feculis abfconditam cuange- jium,dcgratuitar?miflionepeccatorumet falute aetwna per fidena in^nomea hCobtinenda.. CAP. Ill, ^. Bt vero , Atqui^ nemo adjcendit in caelum , vt fcilicet ra eTfa^vta /«• ^r^ir^(r/^i7/i3 ///^ (de regeneradone, redemtionect falote aeterna hominum) perfedlecognouerit, indequevt d^ioTTiTot f(^ vg7rAtj£^^o^tjaevoi dcduxerit, nij! 6 Ka^Bcci ^^^ defcenditex coelo , Filtiu ncmpe homtnU 0 can qui efi in coelo et in fiyiu ?Atrii ^ en&iv^ iile ilia so^^ks f(ff) tTTsyvca perfs^le cogno- uit t ngJi s^nyrle'alo dilucide expofuit ^ tf^ dvBiidKvx^i reueiiuity coll. c. I, 18, etM3tth.XI,27. Vndchiccc locus eft colluftrandus; etphrafis irf<^yfy6. non funt, licstfintLud^ de Dicualiijuc, vlarccepta ledlionc et interprctatione recedanr.us, quippc quarn pariter tenet Syrus : nonne vos diciiis , quod post quatuor nn;n[ti vtm ni.it mes/ii} rcfp, fefti Pafchatos cap. fcq. v, i.. vt projixcoftendit C'^cnnitius in Prnl^^. iiurnt.Eu. .f.y. ct Althoflferus HatWtp. z^j, Vid. gtiam cortra Hcinfii ratiunculas Glasfius Gr, S. coll,i>jj.feqq, Vcrf. 46. Bctf/ did p2$- fim, vtSam.II, jo.jr. IntQtdfimautQmQtpraefe^or^ qui fupremilfint a rege, quomodo et loab ^hoT\ "IDy Hellv-nltbs Tralg iSactAso)^ dicatur. Ergo /^flKT^Awos regiut praeje^ius. Sed Lamb. Bos ?'» ^m//-/^. in N.T.p.^i^ qaocum facit Amelius in dsr Eroert. P^Il,m, Mart. p. iy%. vxAt iotelligi vnum exprofapiaregia, agnatum regis Herodis, Nam f^aanAtK^i gra«cis dici vcl filios vcl agnatos rcgum , quaies latinis regales appciicntur. CAP. V,rj. InquafignificationevrurpaturLXXfenibuslLid.lv, ig. Vbi Isel ad Sife- 'jT^oq ctvinv «? %h cKvvnvt diuerte , dommemi^ diuerte Ww^f, ne time. Et 6.\\XQVtit adeam inta^erKaculum» Add. lud. XVIII, 16^ 2. Sam, II, 14. Z.Reg. XXIII, i^. Sic etiam Patiesgraeci per ^f|f»A coU W» Verf. (9. Hcinfiusputafc rcfpondercebraeo I'^DS, quod graecis dicatur' ;^/4j/jlf, na^' UvTcv hcileniftis coll. Gen. XXX, 47XLIir, 31. Zach.Xd, i^. i ?. 14; Aa. XXVin, 16. Vtfenfus enet: Filiuf nihtl faclt a(p* 6ctv]i folus , ferl quod viderit Patrem etc* Aft haec fententia Heinfiana nojitfpla- cetHnckrpanio l'/-, proquo Nonnus habet (3alvca , vi locorum paralJ. c VIU) 1 1 . ec XIII, 33. omnino ccn- fcocumCafaubonoctHsnr. Stcphano. N. T. ^ O Verf. ^ io5 lOANNES, Cap. VII. VIII. Verf. 38. Vbl equidemLuthcrl translationcm von elejpn Lcibe emencfatam vcl- Ict Dn»Prof. Francklus in hanc aiis de(fen Baucbe, Ssd infeliciter, <]uutn honcftior, verecundiorfitijia Lutheri, ac ideo acrem cenfuram D. lo. Fr. Maycri et M. Knoblachii incurrilTe conftat. Felicior actjue ac iudiciofior cua- fiflet emendatio, fi obferuaffet, vocem graccam koiA/cc heic prac fe ferrc vfum vocisebracae ^D3 z^(?«/f a- jajciorem pro interior! hominis , corde , ani* a»4, ccupatetexIob.XV, 55, XXXII, 17. Proa, XXII, ig.' adeoqueh. I. red- dendum: An dejjen Hertien Werden fliejjenetc. Qnom^imm corde , non ia ventre , fe exierunt opcrationes , motus et ;;^cjg^V/Lfci:eSSpiritusf» Sic et X^JD^yO nontantumfignificatgeneralitcr vifcera^ fedet fpecialiter cor-^s^v Pf XL,9. coll, cum veri', ii, vbi exponitur per p'?t Itemtjue D*^P ler* XXXI,35, EzeckXI, 19, Verf. 42. Vblnotetar verbifubft.^v notio balfh^re exvCa Syr6« Siccnim lo* I, 59« ttS (JLemg vbi habitas ? Syrus transfert vhi et tu) et v, 40. <<^oy irU) ftjv« v'tdebam^ vbi habit arct ? Syrus , vbi ejfet I CAP. VIII, 15. Inreccnfendisccexaminandis variis huius Oraculi'fentcntlls fuam iatn fatjsoperamcollocaruntviridodi, cum primis Balth. Stolbergius in Exerci- tat. Philol. de hoc refponfa Chrifti Witteb. hab. lUS* M. lo.-Schedius in tommemariolo fuper h, I. ibid, i68i, et D. Sonntagius inSpiciU Qbferu. Exeg, Gbf, ni, Acproin mihihcicjlicebit elfebreuiorii ftri6limcjLiectmcam aperi- rc metitsm. Probo i ) didionis t»jv cil^')^riv fuppofitionem aduerbiakm in notione cjaidem propria acfamoliore />W/«*A», <«/>/(?, coll. v.44, c,XV,i7, XVI, 4. veietiam noininaleji, eaoiquc in naturali fitu absi^ue traie6lionc» Probo z) Tc 0, T/ cumhypodiaftolevtpronomenneutram, Qiiippe quae duae voces plurimumnegotii interpretibiis ftceffant. Probo etiam 3 ) ora- tionem eflTe concifam atque cllipticam , in qua quidern pleriquc fuppknt ver- bumfubA. Sum, Ego vero nullum aliudfupplementam, quam ex praefente v«rboAjeAaJ pete nduni effeaifti mem , itavthocipfum fimul includat aori- ftum ftum feu praeteritum Ma Ar,o-a , KiKa.\y\7La. ^ adqaed medncitparticula f^,CAP.VIII.X, ni ilia natiuaruacmpkafifiuflranda fit, vtvulgofit, aut plsuetanquam pleo- nadica negligitur, €t confequenter AcuAalin prscteritum conuertitur. Ita- que fenfusplenuset planus cxfurgit hic«: Ipfb initio ( officii roci prophc- tici) lUxi^ quod etiamnum dico vobis. Ich hate es ia anfavgs gefigt^ tvas icb auch noch euch [age. Quod nerapefim lux mundi, Meflias, quod* que credere debeatis euangelie , ct te^imonlo veraci patris mittentis ir.e. Verf. 55. ^ualcmszxQ dhm Cbrifii vidit Abrahamus, et quomodo vidit? Vi* dit (a,) diem incarnationis ct .i inter homines futurae , quando cidem praecludentem Filium DEI vidit ociilii corporcis inaflumta humana fpecie, vt MeUkifadecum et regem Salem ^ idcfl: regem luji'tiiae ex regempa' (U , interprets apcttolo Ebr. Vll, z, ( vid. Not* SeL adh. I. } fibi bencdicen- tetn Qtn, XIV: vt verOum DEI tj7rcTa%K0¥ ( coll. lo. I , i, ) in vifione , ac at* loquio , vt fiimifTimum optin.umquc fuum clypunt aduerfus omncm mtttim iDaiorumtumcorporaliuma vicinis potentibusJcu invidis, turn maxime fpi- Titualium, pcccati , mortis, diaboii ct inferni : ( Conf. Pf. LXXXIX , 19. cum Pf. LXXXIV , 12. vbi itidcm MelTias appellatur C/y^t' jj'^r autem nouit Fdium , fci licet illurnverum etnaturalemfuuin cfleFilium, 5>;umi]ueintimediligit , nihil negligens corum , quaefaciunt adipfumor- 5,nanduin. Vicillim Filius neuit Patrem ^ quod sgnofcit, Pattern ilium 5,ruum verum et naturaiecn effe Patrem , a quo omnia fua habcat , lo. V , ip# 5,(ci]uc ip(i carunvcuraeque efle, fimaximetetus mundui eum perfcquatur* 5,Itaqiioque Chri(lui ones fnas cognofcit ^ quia nouit ab aeterno, qui fint a 55?atrepracde{}inati, 2. Tim, II, 19. ideoque ingcntr eai amore profecutus ajfollicite curat , quaijcunqueadipforum faiutem pcrtiaent. Et Oues vicif- jifim Qhrijium paflortm agn@fcun[ ^ fcilicet vnum ilium datum eflc homini- 55bus, per quern rolumraiuentur, et fine quo nihil poffintfacere, lo.XV,^', jjVlteriusfioiiiitudohaec extendi non debet. 55 Haec Lyferus 4<^ /&./♦//&. -^i. CAP. XIV, 2.3. Hc^ sTOijULaa-o) vfjkiv tcnovt x. A. In domoPatris mei (coelefti) manfiones (ftabiles, pcrpetuae) multae Hint , (multoplureset praeftantiorcs illis T\y2^^ c^»^eris templt Hierofolymitani , vtpote ad quas per a-vyKOLld^aciv probabiliter alludit Saiuator , quae et nreetvosomnescaperepoterunt , acproindefi terra vos roncapit ,. coelum capiet.) Si non ita eflet, dixifTeni vtique vobis, fo bdtte ichs eucb ia gefagt ^ ( non ladarem vos inani fpe* ) Verf. i^(^Lttn ) abeo ad parandum locum vobis (i.e.efficiammeoad Patrem abitu, vt in manfionibiisiliis vobis aliquando locus detur, ) ct (l abiero Ct paraucro vobis locum, Vndyvenn icb bingegangen bin y und eitch "iverde ewe St/idte bereitet b^i'oen y rurfiu veniam et ajfumam vos ad me ipfum, (iilicotempo^ remartyrii veftri quaanimam, et in cxtremo die efiam qua corpus.) Hoc modorcdiusreddituracdiftinguiturtextus, ita vt in priori yiUiF porFatur ts- Am'cj f^iyixn^ eta verboTro^fLfCjttflM nouus incipiatur verfus cum Camerario, Corn.alapide, Gerhardo, Calixto, Pifcatore, Reizio. VerH 12, ^ovx 7ovJwv 7roi>-i(r», "Ofi kyoo TT^i Toy TTAji^ (in vo^ivoyLou, Qui fOAl^NES. 109 Qui credit in me, opera, quae ego facio et ipfe faciet, im-CAP. XIV. mo maioraj qusm ilia ( quae nempe ha^enus pro ilatu exinanitionis XV. meae patrata lunt , ) faciet : quia ego ad Fatreiti mcum abeo. Dicis : ^uomodo baec ratio quadrat ? R.optime. Vultdicere; Weil ich zum Va* ter gehe-t und alfo folcbg Mir4cul nicht mehr felbji in e'tgnsr Per [on vtrrich* ten kan^ foil ihr /olche in meintm Nahmen verr'tcbten* Vcrf; 28, On 0 vaif!^ fjLalfjtu^eDV fjLV hi* ^omam Pater rneus maior ( i. c* beatior ^ coll. c. XV, 20, refp, ftatusmcipraefentis ^ profundac exinanitionis et pasfionis) we eft. Quo fcnra (i capiatur comparatiuus fAB'l^avf eleganter cohaerct oratio valedido- ria Chrifti. CAP. XV, 20. ffi 70V \oyov fhn hi^pns'cufi ^ tov vfisTS^v tfi^yio'So'iv* Quae verba Chrifti communiter itaconuertunt ; Si [ermonem meunt feruAYunt , etiam veftrum feruabunt. Haben fie mein Wort gehahen^ ft: \verden fie euers auch balten, Sed profe(Soa(copoIoquentis, aferiectBC- xu orationis prorfus aliene* Arripucrunt e veftigio interpretes dodti verbi tij- ^«v vulgatiflimametfnlexici$raagisobuiamnotionem/M communem injidiandi ^ fiue obferuandi non obfequioje ^ fed /'«- ftdiojCy cjuamheicloci circumfpedius attenderunt Thomas Gatakcrus cum FeroetD. Laur.ChadertoDO Theol. Cantabrig, indijjere.de Stib N, T.c^ij, Ofp* Crit.p. wj^med, PaulusColomcfiusOi^/'.S'. Opp.p. 626, coll, Gev. Ill, tj, ttOpu/c,p.ioj. lo. ClericusadHanim. hA^Dsn, Yidlsrus circa fionfpulij Noui Foederif loca pof, /. et nouifTimc M.Laur, MuUerus der grUndLEfhtuerung P.VII.p. 44<^* Proinde locus nofter in conncxione oninino ita reddendus crit; Non eji feruus maior ( beatior coll. c. XIV, i%- ) domino fuo. Si me perfecuti funty etiam vos perft^uentur. Si mcum femionem captarunt, aucupati funt, etiam veArum aucupabuntur. Siue Si me in ver- bis meis inlidiofe obferuarunt, et vobis pariter loqueos poncnt. Habenfie auf mein JFort gtbalten, Jo \oerden fie auf euers auch halt en oder O 3 Uu' no rOANNES. Gap. XVI. /.2.vr^/?, Conf.qaoadretnLuc. XI, 53,H* etXX,zo»i6. Matth^XXlI, 15. Marc. XII, ij. CAP. XVI , 2; ^atione. Immo , qiiod magis , quod amplius eft. Sic 2, Cor. Ill, 15. ctfexiesinvnolococ, Vil, 1 1. Ao^rt AceTgwo* v^(r^£^siv Tfi? ©fa. Vbi vocabulutn Auxp^cut Syrus ct Arabs optime , annotantibus Lud. cfa Dieu etGrotio h. K , reddidernnt obl.Jtionem ^ fterifidum. Sic enim apud cbrncos •)3y AaT^£y«v fa:pe cum n^i ^Jmv commutatiir. Confcratur jneuidcnt!a;n£xod. YUI,i6,cura vcrlu 21. etvicifiimc. X, 14* cum v. 2J. AtquehancobcauCam verbiim 7r^a-(ff/j«v adiunclum eft, quod perindc ac ebracorurn D^'^pH > deviclimis, quae inaltariDEOfiftebantur , vfurparl ^ ,^ (blct. Idqr.eipfjm eft, dequoPaulus r. Cor.lV, ij. conqueritur , uQ '* * ' ''*5yfg/p, jPitiil.pdO.il. 12, eiM. )^h'ilOUatiami»diJp.adhJ. VcrC 24. I PiinempcV«T. €t apoftoliantecompletum redemtionisopus non expli- citc , fed implicite h. e. (ub inuolucris ct vmbrls Leuiticis Patrem in nomine Chrifti orartint. Quana fententiam a Luthero Tom. VIL l^n. Germ, fup^ b» /. fol.zod. Brentio, Hunnio, Caloaio , Mich. Lyfero/&./. Gottfr. Oleario r» difp. Th, de Adorat, DEI P^tr. per I. C. th. 2d, p. ^f . traditam mcrito etiam nog acccpramus. MuUan%mo^KiQ in Scripiurii fimplititer affirmantur autnegari' tur y cjuibits nonnifi cum condidone faa vsrit^if ionjlatt iuxta rcguiam Fiacii 'B.lLQUtra^.Z, lOANNES. II — M^i I I ■ mill II ii.n.i .. ■ mil — aM— «— — »«M — -, Cap.XVi. Bene annotat Hackfpanius b. /, quod in Vet. Tefh CdH^ et niDy.^ voces perfeliionem notantes a LXX reddtntur interdum per verba pU' vitudinU y Jicet minus proprie. Quamuisenim ipla verba /r/f;7/V;/rf';«f»2 no- tent, tamcn in phrafi pro verbis perfcdionern indicontibus vlurpsntur, LXX. interpretes poltea fecuti funt noui ijiftrumenti fcriptores, Hinc gaudlumple* num eft idem quod gaudiutn perfeilurn. Conf.Ruth,!!,!!. J, Chr. XIX jp» 2,Io. v.8.Apoc.III,2, CAP. XVII, 2; ^emadmoduw dedifii ipji p&tefl.t(em (coll. c. Ill, Vf. ^,27.) ftd&tiq ca^y-oq ^ fuper omnem carnem (i. e omneshomines, coll* Pf. LXV, 3. eft- que fimulgenitiuusobiedi, Conf. Matth.X, i. cumLuc.IX, i.) . Hebopjfs nAl, hoc videlicet modo : ivotr way c Se^coko^ dvioi ^ ^ooc*] oivrtig , ^mv uycJvtov. Cui iamdiftindlioni fuperftruithancverfionem : /luf dafs er ibntn gebe ailer^ yViU dti ibnen gegebcnb,ift , ( nemlicb ) das eWige Ltben. Quam verfionem de- inde vt iimpliciorem ac fapidiorem ampliorisque fenlus ccmmmuni praeferen- dampluribusdeducit* Id equidem vifo do6Vo facile damus , fiquidcmct aliis pari jure paffim in Notis noftris dedimus , non effe rem rcligionis , aliam in tcxtu graecoadornare interpundtionem , fifciHcet ratio fyntaxecs, teytus etcontextusiliafsrit, fique fimul funplicior cominodiorque fenfus fe iolerti interpretiapprobauerit. Qjiodautemin noftro loco talis fit neccflitas , com- munem et in omnibus eodd. probatam interpunclionsm cxau^orandi , non aequeei dare pofTumus. Simplicitajconftrudionis , quaro quidem reccns pracfefert, baut d^bet praeiudicarcfimplicitati fenfus. I.nm autem cuiiibet lectori fe iilico obiicitcoadlio et obfcuritas aliqua. Chriftus narnque potefta* tern hsbet mediatoriam , ficut ipfe vir dodusin confirftiationemfcncentiae fuacnotat, plura dandi dona hominibus, o^x-Amvitam aeternam ^ adecque minus quadrat particula cxplanatiua nempe. Qiiam inconuenicntian ipfc peruideosconuenientc peripiirafi fi^ccurrerc opus habuit, allei It'^s zu Ey- haltunj^dss tyvigtn Lebens ndihig iji. p, 14^, fin, aut, quia vita, aeterna clt centrum etcomplexus omnium bonorum , aut principale et finale bonum j fubftitucre vocuiaro j|fiMg' i) In mutationcnumeri, pr07ra*TJ o rcquiri 7roi(9y initiali caufditer capiendo, per parentbefmk\^AX&r\Anm eft. Dependet cnim vt altera caufa intercelfionis Cbrifti pro difcipulis fuis medjante particu- la caufali ot< repetenda , et ( quia) glorificatui fum in ipfts^ a verbis primae caufae^finalibus v, 9, ^t« ;jt.t^» axl^mi rcferendarumquippeadpropinquius (la^iv^ , et prono-'' men Tarajv energeticcadhibetur , propter interuenientem/'Eum ex fruCiu lumbi eius fDauidis) to k^^ ffoi^Kct. dvaTncreiy riv x6/'^°^> quod ad carnem attinet extitaturum ejfe Cbrifium , ( quae verba Lutherus in verfionefua minus bene practergreflus eft j xciBiarexA vt federet fuperthro' no eius. Deindeinh.l. efttantumvnus infinitiuus caufae finalis, in noftro autem duo tales per afyndeton.In illo rcgitur infinitiuus aproximo verbo» Ergo et in noftro. Praeterea ifte fenfus fuccedendi iam euidens eft e phrafi antecc- danea A«j3«v vt accipiat fortew mimfterii buiut et apoftolatus , ex quo abiit lud^. landcclaraturquomodoexcoabierit? A7 nempe abiret in Ucum fU» «/», fiue per funeftam etdamnabilem mortem. Nedicam, quod pro ifto fenfu potius didlum fuiflet u^ tov toVov dviH ^ et non tam cmphfitice rev yi^ov ToV '(^iov. Aiiteradhuc diftioncm noftram intcrpretari aggreiTus eft Petrus Keucheni-ui, vt abiret domttm. Aft ilie fenlusfoletexprimi per hg fa U^a, vel «a^' savrcv. SpecialiorpauloeftinterpretatiofiUncri tov tottov 'ihov refcreTtisad to ')^rj)^QV praedium iiicf v« ig. JFare alfo auf feinLand'^ Gut gegan^en, Quum tamsn itlim praedii acquijitio tantum conftiterit in volunt-ate; idqiiefubinnuit Lucas virtuteparticularum ixh Sv •, Luthcro qui- dem praetermiflarum, vt fenfus (it : Hie equtdem nunc c/jcjn', ^odum huiui loci propter ioGgnem evofTio^dvc-icu ita cum lunio ro» Pride- ACTA APOSr. 117 Prideaux Opp^ TbeoL p.S44* et ChrillianusNoldius tn Concord* tamc^tbr^ Gap.VII. Cb» p. 102J, ijifi. foluereeonatifunt: £/ (NtW, tf»/) pofiii funt in Jepuicroy ^"* ^uod ewit Abraham pretio /irgenti y praeter ( illud altcrum, cjuafi legeretur TTct^ to im ) fi'Jorum Emmor Q^?y\,xh) Sahem (nempequodlacobus erne-- rat,) Verumquumoratiopereiusmodiellipfinnon vnamimplrcatioreuadit, ideo Glasfioconciniaioreftillorum fententia, t:\^\ Mrahtm patronyir.ice Tu- mi afl'erunt, ^ro /1l>rAha?nidfi hoc ci[ ,. pia Jaco&o Ahxtihac nepotc. Vid, Philol.S.i I. tr. 2. p, z^z, feq. At fimplicitati orationis, fimulcjue vcritati hifloriaefacrac melius cenfultum iucrunt Lud,. de Dicu, Knatchbuilus , \o, - Fr.Hombergk, ct nouisfime Laur. Mulleiois dtr ErUut. P, XXFIl. px iSj* iSS* hacveHioneetinterpun(flione: et pofiti funt in fepulcro , (quod emit Abraham pretio argenri , ) de filiis Emmor patiis Sichem. Hterauf find fie geh get tvorden m das 6r,ih^ Tveicbts Abraham gehu/fi bat' te ums aeld^ von den Kindern Emmor ztt Sichem Weg^ ha vt in immediate praecedente verbo fjtsrereSna-eu virtute fateat participium ciusd«ni aoiifti f^e^SevTSi transUii facile hinc fubaudiendum. ^ CAP. XII, ir, V; - ^ Fadlus , rediens ad feipfum. Ex hacphrafi, ctiam apud Xcnophon- temetPclybimnobuia , diiudicare iuuat illamc.X, 17, ui Ss h savtaj quaenon conftruenda eft cum verbo feq. linircfUy vtvulgofit, hacvvrd'o. ne: quum autem in feipfo dubitaret Petrus; fed I'n indicium eJlipfco? partici- pii ysvo'iuevi^' per ^<^(U>?V intercipicnda , itaque ad harmoniam noflraered' dcnda ; Quum autcm ad feipfum ( rediens ) , dubitaret Petrus. VerC 2^. 'e£ 'Uina-aAy'ti* NotatBeza, legerequaedam ercmpla en 'it^aa-aAmy cuiusrr.odi ex- cmplo etiam vfus vidctur Lutherus , werttns gen Urufalem. Aft icdionefn plerorumquecodd. verfionemquecum Vcteris turn Erafmi magis approhan- damfflcresipfadocet, tamcxantecedd.quam exfubfeqq. rede ccnlcnte £r. Schmidio. Praetereaadmaiorcm euidentiam Syrus reucrfionis termino a quo apponit terrainum ad quera verjm Amiocbiam , ex coil* c. Teq. XIJI i . P 3 Cap Cap, Kin. rig ACTA APOST. CAP. XIII. 18. JUoref eorum fujl'wuit, Ita rede vim propriatnverbi expresfit vctus in» tcrprcs, Ncc aliter Lutheruj duldete er ibre JVeife^ Refpsxerlt Paulus ad locum Deut. I,}I. exeiusque LXXviralivcrfioncvocemnoftramdefumferit, quid turn? num ideo corruptam diccmus, etcxifta hodierna refingemus in banc tanquamgenuinam h^^cpoCpoftio'sy'i Sicuti praetendunt Hammondus CtMillius , quamqueante oculoshabuiflc ac expresfifl'e intcrpretem Syrum, nonobfcure innuit fuo tiutriuit, Iftius autem verGonis graccae faciem iti quamplurimislocisadeo corruptam et dcformatam textui originali opponcrs et praefcrre velle , edet Lcam prac Rachele bcneficio coccae nodis eligcrc. Ad haecquis (idem faciei nobis, Paulijmitalcgiffe , quemadmodum hodie vul- gares noiki codices legunt, et non poiiuf veriorem noftroquc loco mult© congruentioremlsdionem nobis cxhiberc? atque poftcrioris huius fidera fa- ciunt codd. Alex* Oxon. et Complut. apud Lamb. Bos ad I. r.nec non Origencs, qui , contra Ceifum difputans et dy^^cntro'iFd^-aeu DE[ ex 1. c. Deut. probans, eandem , quam Paulus nobisfiftitle^ionem, aik-gat erg^TroCPo^atrsv* Sup- pofita itaque vera huius verbi forma acfignificationc, cuius veritatemvberius vindicauit D. Deylingius Oi>/. S. P. lU Obf. XXXVU^ explicat ilia, vcrbo cbraeo j^tyj d.l. non intendi, portare DEI .charitatiuum y quale eft: matris autnutricis, ficutNum.XI, xi. Deut. XXXII, ii. IeCXLVI,3.4. Hof.XI, 3* admentcmSyri, Procopii, HeinfiietLud, deDicu, itemquePbilippiaLim- borch comment^ ad b. i, p. 120. a; fed portare toleratiuunt ^ ficuti T£^7re0o« f ijV7^ fiUus , idquc arguat locus^ alicga-^ ACTA APOST. 119 tusPfalmilldi, ceuportendunt FhotirnaBJ, kderlveckefy refpondensebra€oC;^p, XIIL- CZ3'*pO» Ponitur enimideo nude absque ru cot vtH^tHv , quod quidem no- taiiUr et SiUK^tiKcog additur verr,^4. Itaetiam fupra e. HI, 26. fcriptnra verbo aW^JjVet^ vtitur, etftatim explicatur per ecTri'r^Xev mij/f v. ttnyc in carnem iv nM^^^aU 7§ X€S^^' Conf. in euidentiamc, II, 30. Vll , 37. Oralis autcm et quantus ilk fit, qucm DEns Pater fiilcitaturuin etmiflarum promiferit , id ex Pfalmo fecundo euincitur, quod fit ipfe DEI filhu in prae- fentifllmoaeternitatis vtJv ex elTentia DEI Patris gcnitus. Vtadco ipfa filii DEIgeneratioactcrnafit fundamentum refurredionis Chrifti , haetque ae« ternaeillius filiationis irrefragabile argumentum. Imposfibiie enim fuit, acternumDEIFilium viderecorruptionem, etdetineriamorte. Mortis su- tern funibus folutis palam fecit DEus, iam rriflum effeiftum promiflum Fili- um , qui regnum ecckfiae oceuparet. Iftum srcnftratum verbi ava^jjVa^ fenfum rede partter attendit Laur, Miillerus P,Xtll. der Erleut* p, fo. 57* cum praeeuntibus ipfi citatis Quiftorpio, Caiouio, Gatakero, et \^'itfio» Quibusaddipotertdifceptatioepiftolaris circs hunc locum inter vires clarisfi- moslac. Pcrizonium, etd'Outreinlum nee non ad eandem Fr/Ad# Lampii Epicrifis in BibU Br cm, Wfi, FhiloL Tb.^ C/. //. AA-.f'. VetH 3^. Qdae verba quidam, vtVnig,Lutherus, ipfe Syrus'.'alijqae ita inter- pungunt , vt ex vkirais verbis ly t^Tw 9r«ff 0 vi<^ivay Sikm8tou facianfc abfolutam et a prioribus difcerptaai fententiam. Atqui hanc , feorfim et ex- tra contextum fi fpedetur, iUvcpc'p, cum dvaAcyia ctiani 55-?, non ncgatur; fie autem ftare <^f^^y^ intra ilium fpedstam', et cum mentc Pauli perorantis heicintenta, hoc eft quod negatur; cjuamque ir(erpundionem fufpedam protinus reddit riifccrs cUipfis circa verba f*^ "^ •7rdvjCi)V , alia quidemduractinfolensnominisrcpetendi d0E(ng rerr.ifto vq\ fimul «^a^^- m peccatorumi aliaadfcitanominis verbalis jiKcf^oiing iuflificatio, Textus vcro per fe plenus id generis fupplementi repudiat , valctque et heic : quo fim^ flicior fenjtis , eo femper virior ^ ctrtior. Eft autem iJIe per siterrm imcr- pundionsrn, pet quam verba >^ >^' ^rarrap ron antccedenter,red confc- quenterconftrduntur cum ^iv.ouirou^ confiimofam partim ex Rom, V;,7. psrtim euidentisfima oppofitione inter h 78rct. hire minimcficic conftruendo cumvcrbo trcdcndiy m^svm) ^thja yofjca umswg. Porro iJlud jv Ti^T&i remit- lio ACTA APOST. Cap. remittitadiftud $ttt TaV^v. jg- Vnde optima tcxtus cohaerentia haec exfur- ^IV. XVn,git: ^!'4/'^rf/''^/(n£mpcai.'oftoloseorurnquecomitej») In quibus verbis to e«oc- xaxrcuv ita male habuitacvexauit interprctcmSyrum nee nonArabeiR 1 vc ta- lem fyntax-jos raetamorphofin aggrederentur, s^riyei^v^cc eBvri rS xaxw- ffcLi XH^ clhK(^iii ^ ineitanint populof vt mnleficertnt fratr'tbus, Ncc nni- rum , quumid verbi, beneiamannotantePifcatore, examuifim refpondeat germanico einen bbfe machen , vel erbojfen , ecu quoque reddit Reizius. CAP.XVII, ir. OuToi l\ r/ffecv evysv.it/;^euribei'eH', adferuandumvtrobiqueeundcm fignifica- tunfi, ct pro VHviictliKoig eUgitleilioncin adverbialem 7r«t;^«2/V«'«/i ( illumioata et regcnita , non carnaii) mente fim dtiudU4nda% - ' • ■ ^ CAP. V , 9, ■"'^^'i'^ ; ^^ Scrips sf\ fcrih (coll. v. 11.) vobU in hac epijiotdt Nimcumiv ff Q^z cJ^fo« 124 ^* GOR. Cap V Ylh^^^o^^ coincidit to voi^Vrli. vt parhctiia exegetica illiusy adeocjue non alia epiiloIaCmilijargumentl banc praeceflit, cetimultiopinantur. VerC lo. '£«•« c;$«A6T6 a^ c« T» no cr flit i^iASiiv* ^ia debetis ex mundo iam exiiffe^ Quamverfioncmrcquirete et vec« h^ textus fit rem ipfam ct fcopum/olidc et erudite docet c). Homb^ergkius tn Pum tergis juU facrii ad b, I. p. z^y. qucmquc fequiturvirdoAusM. Laur^MuI- Icrus /•, XIV, der ErUut. integrum tcxtum v. 9. 10, i r. dilucide its inter- pr€tans; Ich fcbreibe euch hiemit oder in gegenXVArtigen Briefe ^ eucb nicht zuvermengen mie den iTurern, Uad zWar nicbe •vornebmlieb mit den Hurern diefer Welt , oder Geizigen ,. oder R'dubern , oder akgottifchen , immajfen (coll. Matth. XVIII, ji. 2. Cor. Xf , 1 g: Ebr. XI, 9. etc.) ibr von der Jf^eh bereits ausgegangen feyn folt \ fondern ieb fcbreibe eucb bieme (ietzo^) eucb Kfcbt ziwermengen mit dergtctcben , ^venn er ein Brudtr genennet tvird , iji aber entyveder ein Hkrer oder ein Geitzigeretc^ mit dergleicben folt ibr auch mcbt einmabl effen. Quam<]Uoque ver(ioncmapprobauitctiliuftrauit;nupcr IT* M. lo. Chriffoph. Gubitius fub pracf. cJ. lo.GuiK Bergeri in dtfp, Vitctnb»fup, ra l^apv tig^ is-x^&^ PauUnum 2. Cor^ X, w« $. j, CAP. VII, 21, $£^(^ ysvsScti, iLtaTkov xgrnaiA. Serutts vocatus es ? Bt(l du ein Knecbt beruffen ? ne fit tibi curae , ma* the dir d.eibalbcn keins Sorge und Bfkiimmernifs , ac fi propter feruitutem DEp minus fisgratus, etminori apudcumgratla«gradu. Nulla quippe in ypcationc cofleftiet regno Chriili cllpraerogatiua fcruietlibcri, GallJl, 2§, ImniQ {dtt^ enimnancft h. 1. aducffatiuura , (cd exaggerjiiuuvj , vti ar- I0,XVI,2. gujtiniliperparticu!a>^,itaqueeti3mfumiturIo.XVl,2. etftxies in vno loco ^ °'^ ^^"*2.Cor. vn, II. fi vel etiampotes liber fieri, potiusvtere, fubaudi, non Ti'ra bocy libcrum fieri, ecu communiter , fed c/Kma illo j feruum ejfe \ vcIcumCamerario et Er« Schmidio denominins t^ ^nAeta fruituce. la Ivenn du aucb fcbon kanft frey \verden , fo braucbe dock ( ienes ) vie/ lie- ber. (deEllipfipronoininisdemooltrutiui vid. /;**•. Jt'^^'./'i/y et nominis 8«ialogi ^. j')0, ) Quern fcnfum iam optime obfcruauit intcrprcs Syrus, dum • .. _•, ^ phra- se ».iVo * I. COR« iif phra(in vltitnara coDcifampleDins ^tf^(J|g^'^f< >*O^^Z5 ^.i^.^.!!^ ^"ivk, ' ** elige tib't ferti'tre, Non cnim apodolo conltitucum eft , incukare Jibertatem corporis, fed mentis f. fpirkus , in cjuam Chriftus Corinthioi absque vllo difcrimineconditionis vel feruitutis vcl libeftatis prctiofe ftficruif. Qucm indifferentifmufnmanifefteconfirmant non lolum antecedentiat ^}libet in. ea vocatione^ qua vocatus ejl^ ia ea^ inquam , matteat^ id cjnod rnox denuo rcpctit verr. 24. ct notanter addit: ita^ t^ iv ineodem, quofuprav. 3.C0II. Epb. V, 22. 2j. et i.Tim.II, 12. ij. fenfumoralictrefpcdiuo accipere? cum perfpica- cisingenlivirisNortono Knatchbullo, et lo. Fr, Hombergkio, quibus nu- pcrrimeaccedit D, Deylingius Obf.S, P, I. ed. alt. Obf.LXlI. vt emergat haec fententiafacilisetrationabilisviconnexionii cuidsntis: ^oniam vir non ejl 9>f mulieret fed muHer ex viro, Neque crc4(u4 efi vir propter mulurem, " . [ed T. COR. 127 [eu wuUer propter vtrum : Propter hoc debet mulier poteftatcm ha- ^^^p» XI. bere, tx^* ( ^* *• uttTSX^iVy (PvAa-rjah tenere, acitimare velagnotcerc) in capite, (feuqnaceft fupra illo capite, nempe viro, ) propter i- plbsangelos, qui paTiterinfujsoro'inibusfuntcreati, iicjuc vt g^aa-lcu ng^ ovvdfzeig Chnrto fiibiedi fnnr, i .Petr.III, 22. coil. Coj.1, 16. gau-^entes/i oinnia in ccclcfia iv £r:^>j.cfC4'«y? -^ xAtcc "Ja^ty fiant, infr. c, XIV, 40* Germanice: D/rum foil das Weib dte Mncht erbalten undbe\pabrenan demliaupte (^ihrer/i AUniief) nticb We^en derLrfgclt{die^obg!eich Weit bbbere undvollkommentreCr€Aturen.,den» tJOch ihre OrdnuKg unter fich babtn und halten, ) Quanquam nee incon- cinnecnm cl, Hombcrgkio ha tui i-yyiX^i; de angelis matU accipi queat, quosqueideoconiungitDeylingius , q. d. spoftoius : «nein idem cum ange « lis illis x^iVce incidant, dc quibiisludas nos docet, eos ji^v savj^v '^;^^v'' criglnem , principium fuum non feruajje. Conf, lud. v. 6. lam ?.ut?m con-" flat, mulicrsfn l>qxr,v fuajTii ctortumviro debsre, et hunc vel ideo potc-« ftateminillaoiaGcepifle , dccente Paulo innoftroloco. Oportstigitur rrii>*c licresmeritohunc ordinemet principium feruare. A qtio fi difcedant, ct*« fuUrahantfeilli poteftati, idem fane faciunt cum angelis, et idem indici '6 umeas perconfsquensmanebit. Et quod bene notandnm eft , tarn Petrus" quam ludas /. c, inuehuntur in cos , qui xt/g^oxj?^ dSiii col!. Gen. Ill, 16. etlibertatemab omni fubicdione libi promit '« tunt, aq ja taraen necipiifanj^iflimi Angeli Uint immunea* Vndc et ele-'« ganternpoftolus ludas cos, qui dominationei conremnunt ^ vocat iivfict^^^ uyg/a QcfAciffCi^i ^ u<;i^i 7r\ctvr,f^g , ve^sXcig uV dvifiuv Trt^^Ps^ ^^ fjLSva4 , t';lcsrciiicct, qui line ordine, ratione etimperio vagabundi $:t TrAct-" laT'Tft feruntiir '' Hisiam fubnedit spoftoius veiba vcrf- I3. n^yjv 8t6 u]i^^ ^t^^U yuvouKOi^ UTi yu\r X^V^ ctv&fc^t iv kv&im. VerurnanHn Ke. que e/i vir fine muiitre ^ neque nmlier fine viro y fed eiti iter) vnut funt , qi.od omnino fubaudiendum vioppofitionis etparticulac x^(^^ coli.Gsl 111,28.) in V^minOt Qua cnutua ivvfttcf. eJ fidelinontantumcorporum fed ctiam ani- monun coniundione mitigate vul-: apoflolis iniundlioncm praeccdenrem , ne vidoaturfeueranimls, vtviddicctn«c vir fua abutalur potcHatc, ncc fcmi- nam fuae tasdeat fubicdlioois^ CAP. ixg I. COR. xatxv. CAP,Xlll,i2. Tots is oBryvcoc-ofiou xai^ftSf n^ll girtyvcocrBn^* * Minus clarecognoueruntintcrpretfishcic vim ctvfumverbi iTreyvcecSnu quoi induerit indolemconiugationispaPduac Hopbal Ebraeorum, licuti cU- riuspsrfpexit Beza in Not. Mai, et nuperdo£tifIimiis vir der gfiinal. Erleut» p. XXL p. ^6j. Phrafis proindc Integra ita potius cum eodcm rcddenda : Tunc vero ainplius cognofcam C^i pracpofitioQis<3^\ fupervenlem in- ir e mem um cogyjichm rnoXAniii) prout fit amp Uu4 ^Ognofcerefadlusfuei'O. Denn aber Werde icbs voUkommener erhennen , nachdem icb aucb c$ne voll* kommenen Erkemungs- Kraft yiferde fibeykommen babett* CAP. XV, 20. 23. X^/^v/ff in propriocorporecum Eiia apparentis^, perindeac primitlae DEO olim eleuandae et fandificandac non definebant effc primitias, licet quispiam ante mciTem alicjuas fpicaspractereundo deccrpfeiit atquc edc- rit« Noncoimhcicpraecifeordorefurrct^ionis, fedfrnftuj einsdem ntten- ditur , }v (3x!ri\e4ecM rot esu h^ irar^. Ergone fie Chriftus in confuaimationc Scculi fiet Ex- Rex, ciusque ffgnum I. COR. 125 rcgnum modotuit tcmporarium ? quia hcic dicitur, <\moA tradituruf fit Q^^jra regnum DEOeique (QHsmm *(^ e^riytjUKCv) P^iri^ connotatocriamtermi- norcgnim vcrl,ieq»25, ipjum rignamrum, ^ vsque dum pofuerit omms ini* micoi fuf pedibui Juis. Qiiin et ipfs Film Aizzini fahiickndtu Patri^ hoc quidewi fine, vt Z)£W /it omnia in omnibus > verf. ig. Sed quod ad primurti regero: Ergonc ctiam DEus Pater /w^^/zV/fWf? omnia fub pedes Fiiii verf, 17. «t tradendo omnem ei pot eft at em in coelo et in terra Mattb.XXVill, ig.de* fiiteffeRex? id certe nemo affirmabit. E. a traditioncregniadcius abdica- tionemetceffationcm N. V.C. Scqucretur fie ctiam hoc ablurdum , quod Chrifrtis deponerc pariter debcrct rationem Capjiis, corpusqueet membra forentfinefuocapite, fponfa finsfponfo, Nccfichacrcditas Chrifti mane- rec cius hacrcdicas et peculium , quod tamen proprio fuo fanguine Gbi acquifi- uit. Eii it'^^^ttradiiiorepraefentatiuay qua 5j"ctf^9;;V« fidelesfubditos fu- os coram Patre fuo dicen$ : iJa' gyco ng4 rd tt outlet a (zoi ^ilooiLaq-, coll. Ebi. II, 13. ctici'. VIII, 18. lo. XVII. Vt Pater non tantum gy^5x/*r habcat in hoc regno tam augufte a feadminiftrato, fed ctiam agnofcatvt pariter Svvm, ^uod cos ad coramunionem fui admitterc vclit beatiflimam, Succinde non minusqaaniplenecxponitDannhaucrus /■» Hodof^ Bbaenom^ VUl» " Tra '^ ditto e/l 6(K0V9fHxri ■, qua terminabitmodum regni gratiae, non fubftanti-" amregni, et triumpbatoria hodiumiuhadoramj adeummodum, quo'^ Titus PatriVcfpafianotr^diditcaptiuos ludaeos , et repraefentatiua ciuium^< liberatorum. Difcrtius autcm illulhat Dorfcheus Iheoleg. Zach. /*. //. difp. 7,§. 7. " Sicut belli dux deftrudis omnibus holHbus rcgi , quipcr'c " ipfumhucusquebcllumgeflerat, vidVoriofum et triumphabundum exerci-tc turn, feruatosciues, populosliberos, praefentatct exhibet, vt iudicet et'c iudicio fuo comprobct pracclare et ad regis gioriam gefta , non autem dcpo«etiam DEus tcta beatorum fatietas ^ tota laetitia , tota opulentia , tota quies, yjtiKaaeternitaserit,, funt verba DJagcri intra5it de F$ed* 'Sr^ p^ ig^^ Be- at! namquein vera perfec^ione tcu Kt/^;V d7r€g^i IT. COR, ijf mic Dcylingius /. c. p, ^^6. §. !/♦ ) itemque Jo. Marckii ct Sam, PrzipcouiiCAp. XV*' erudite examinaiiit* Nulla autem hue dum lententiarum gloriari poterit , quodexomni diificultatefcliciter eludata fit absque vl!a amplius formidinc oppofiti. Interim quae quo minoregaudet, folidioreque argumentationis nexii, quem monftxauitOlesnus, tan>quamfiIo Ariadnco vtitur, felicioris cftfbrtis, acceptationequedignior* Qualcm prae ceteris , rite inuicem col- Jatis, promeaqualicunqueiudicandifacultace iudico earn, quae pluralem t/Ve^ Tfi^y v^K^ciSv per enalUgen non infolcntem colL inp, Matth. II, 2o» ,Ic4. Lin,9. etEbr. IX, 23. fumit IJo^jta? pro Chrifio mortuo , quemad- modum dilaudatus Ole^rius peft Alex« Morun^ in Not^ ad b^ I. ct Frid. Span- hemium in dUtr. ad h, I, quaeeft in Tom. 111. Opp V, /. nifi quod hi mala citraque nccelTitatefln ^<«^/y»i//«;cumaliisfaciant metapboricum ^ pro bapti" zari {/jprifmate Cbriffi* Et ^uid ? fi dicamus , Paulum Itudio in genere ct ■jrAfj^ov?^;c(W€ locutumeiTe, vtcaputvna cum membris, Chriftum cum fuisfideiibuscompledatur, ad magisexhauriendam emphafin, Qu^a ratio- ne fenfus hie prodibit iucukntiflimus. Praeterca quid facient ( quii confequentur? tV to o($fiA^ avjci^ ^uae vdliias trtt ipfisl verf. 52.) qui v4 quotquot baptizantur propter Chriflum mortuum, cum COque Vt lint mortui , ( ac bcneficioruni ous reddantur participcs ,) fi omnino mortui non refurgunt ? Qui^, inquam, ita baptizari fe finunt , vt cum tali mortuo iint comraortui ? Conf. Rom. VI , 4, CoU II, 12. II. COR. CAP, I, II. *'lna ojt vo)^uv 7r£^ceJ^m 'Jo hi moLq X'^C/^I^ol Six To^av ev VBi Henr. Hammcndus cum H. Grotio didionem graccam 6k vo)^uv v^ qwae non foium notionem faciei int'crat, fcdetiara refpei^tu., viradicisfuae njS refpexit^ atquc hanc fa. 1. rejpe^ii f'lurium^ in gratiam plurium. Quae vcro notio haut placet auimaduerr«ri cius lo* Clecico, cui falfum «ft , vsquam ^OSD fi^nificare , ; R z ^ njpe^u* 131 11- COR, Cap, I* II* refpeSfu. Ita quidem elt, ii acltimetur e vulga'ri hypothefi , tjua to ^33 cum aliis voculis in regiminc faepc pteon^fmo orationis infcrulat. Aft fallb huncce venditari, et omnino ijS didam not'ionzm refpefitft^ praefcrtim cum pracfixo *?, fibivindicare, inter accuraf lores perfpicacioresque philo- logos conftat. Conf. Lux Ebr,p, ]yp\ Dcinde animaducrtit , coc 7ro7i\£v ir^^oiitm non fignificare refpeUu Multorum bominum y fed pluribm re* fpe6iibur , itaqire vertendum eflfe : Vt pluribtu refpe^ibm in not tollatum be* nefii'tHm a plurihui gratiarum aUione txcipiatur pro nobis, Vnde forfan haufit vcrfionem fiiam D. Hcdinger in not,, germ, ad b. I, cum Reizio , auf dttfs iibir uns filr die aut vielen Abpehten an tins get bane Gabe von vie* ten Danck gefchebe. Ccterum ipfe conccdit ebraifmum in phrafi cot Trofi^m 7r£^(r(a7ruv ^ ita quidem, vt refpondeat ebraicae CZS^U'^ ^;;S30 > tantum- modo cum traieilione in graccis , pro q/k. '7F^criy Tro'i^oov ^ faciebiu multorum t i«e, a multls. Quanquam ne fie to TrpotrooiraiV habeatur pro voccduntaxatryncategorematicaatqueotiofa, praeftatcam accipcre, perin- dcaccbraeam XZ2^2ii«4- f«w, prout bene Luth. durcb viei Perfobneny licet hoc male conftrudum. Porro hot irofi^mi quodfequiturjcidem CIcricore<5leaccipiturcum ellipfi ivxc^S/^i^v ■, vt plcnehabetwrinfr.c.IX, i2. cell. IV, 15. in noftro autem loco id nominis commode potuitlacere in fuoverbo hx'^^'^i^yi j ^cut et Su (i!>jk-)(^HQV t^ paucis verbis yEht.^WU 12, Acproinde talis ipfi exfur- gitverfio : Ft a plurimU mult at pro nobis agantur gratiae , propter benefit- tium in not a DEO collatum. Q^ac prelfiusadliteramadornatagcrmani- €c lonat ; Anf dafs tinfermbalben von vielen Perfobnen die an -uns get bane WQbltbat ( GOttes) mit vielen Danck mocbte verdancket iverden. CAP. II, r. ^EK^va ^e Ifiavtw fSra > t» {in wuAtV M^« v iv KvTrri v^q V(ji.d(. Vbi («t) particula Ss non habet heic loci iterum vim adtter/atiuawi qualem in verf» 23. capitis fuperioris, vtpote camquonofter verficulusarde cohaeret-, isd ratiocinatiuam f propferappofitum etiam vcrbum iudicandi. (/3) Hocipfoverbok^j/^s Paulus leuitatisfufJDicionem afe amolitur , ceu bene annotatRauppius -&. /. docetquc, non tcmere, fedpraemcditatc con- filiumdefuoad Corinthiosaduentu diftuiifTe, donee rc-motofcandalo incC' ftoio.iitiique K^^ia, per emendationcm vitas ipfi viampraeparauerint, fy) Dati- IT. cor: IJ3 Dadnus pronominis rcciproci ifiavrf aequiualet hcic ebraeo "h, fignifi'CAP^II. V, canti Qtiam^rac^odtionaUtcT /fpu4 me f acproindeLutherusre^le i>fy mir ^ ct Syros «uA2)Ja intra fxe. (^) Demon ftratiuuro ]«to non aequc refe- rendum eft cum aliis ad dr^lionem fenfualem oV«jSa^«v rr.v (Xtv(rh fiH differre aduentum meuut f fed ad explanatius^^/r^/zw fequens, idco ctiam pcrgitapoftolusinarticulo cbielli ». g, to\ non vero -rp, \t caufae firta-lis -, quam plerique hclc attendunt ^ citra hoccc conftriidionis graccae difcrin: en. («) h \vvrj capiendum eft aSiiue , confirmantc vcrfu feq. moeflitia atii- tniqae dolore vos ^Jicietjj ^ Vel contriflans vos f nennpe per virgam nieam apoftolicam, i.Cor, IV, 21. 2. Cor.XIII, 2,3. lo. qua tamen vos Jibenter vcllem parcitos, 2.Cor.I,2j, Verfio iam talis crit : Jch babe dannerhtro bey mir diefes befchbjfen , nicbt yviederum mt {euer) Jrauriikiit zu eucb zuhommen^ VctC 8. L^vaari^ verbi u,v^6)a'cu minus expriinit verfio Lutfceri : Daft ihrdie Liebe an ibm h^^i'x^zt. Pius Rcizii aliorumque : bcjik'tigety ccnfirmeiis^ at oblcuriufcule, nee fufticienter. Plenius fignificantiusue per periphrafin facere , vt ch^ri/as erga eum pondus et aucfdritatem habeat , daCs ihr eucb tn'tt eutr authcndiquen ( d. u \vahren , aufrhhiigen ) tiebein gute au^oritat bey ibm fetzet ^ an deren GiUi^eit er nicbt den geringflen Zweifel oderlvas aHtzu/etzen habe, VerC 10. Luihcrus fat bene et proprie ; Auf dafs \vir nicht ubenortheilt iverden vom Satan, Qu^am vAeovs^lcu Satanae eleganter explicatGamcrarius: na un ^KX^oK<^ ttAsov i^p ^fiwv f ertpt$ fratre ncbii ; quod fieret , /i ilU Qbrmtu (t abforpttis trijiitia interiret, CAP. V, 2, 5. 4; ityt Hgjt hlvarufjuvoi , 8 yvfivoi sv^tBfia-ofjisB-ec* r(^ yd§ 01 ovjti iv tu o-Ktya ^£id(^e/JBti pa(tiiivoi. «^' J ^ Si^c/ugv R 3 cxJy- 134 ^' CORi , • — ■ — - — .. T^5 {&'«. Quum ki verfuj mutuum inter fc rcfpcdlum fcabcanr, ctitm'con* iun6limappolitos paulum clariore vcrGone ad du(ftum literac illuftrabimuSt Und zW/tr in diefer ( a-Kiivei.Hlitten coll. v. 4. ) feujfzen ivir^ u»d verU/f^ gee unr , daft ivir mit unfer himmlifcben Wobnung fchon mocbten ilberzogeif feyn. Vcrf. 3. So doch ^ daft \vir angtzogen^ (] mit Her Hiitte unfers Ltl* hes,) und nicbt blofs (i. e. aujfer derfelben^ foiren erfnnden Werden^ Sic loquitur etiam Plato , alio licet fcnlu , in Gorgia 1 vbi viui dicuntuc ^fA Quaevcrbanen loquitur Paulus e mente Tua, ac fi confitcatur, qaod fuumdiccndi genus fit incultum, incomtiim, rude etagrefte, quemadmo- dumlo. quidemClericus, fuiquefimiles, profane ctifrenercnterdeftiloP.Tu- - llblaterant, fed e mente ct ore aduerfariorum , vt fenfus fit ; Si vet etiam idiota , difcipitna docendique r/ilione , fiumuis t2on fciemia , h.ihar -, in emnibus tamen omnino rebus apudvos Jfianijefii faUi fumus) Conf.M.Laur. Mullerus in divert, de St'tlo idiotico p. 24. ct der Erteui, P. XXVIIL Eun- demverborumfenfumiam ex Augultino monftrat Honertus in Symagm* dg Stilo N. T. Graecop. 126, h. in m. eloqucnte: Videiur^ vbi ait ^ Etfi im*- peritus fermone ^ fed non fcientia\, QvasI Concedenbo obtreUatoribm ^ ftc> locuttu » nm tanquAm id verttm agnofceret , GoNf iXENPOt Atqae hunc f^ni^ Sum vberius dcducit et conHrmat cl, Hooertu& ^ Verl; im ■'^ Quaeritur, qirac fignifkatio vcrbi A^^ju/SaW fit praefcrend'av menti- qucapoftolipropior? Conripluresaccipiunt cum ellipfi cafus rci , vt I3cza et ^r.Schmid'ms /fipe^dium ex v. g* Cartel lio ^t7»,^. Rauppius bona vrfira. Nee minus virtualiterSyrus,etReiziusaccIpit a vobiSy von eticb^ Itcmqne Tho- mas Gatakerus, ctfi cum periphrafi ; per techr,M callidas quatflum faciun* do emtivgit vor , in Aduerf. Mile. Pofth. c. 27. c, fin. Op|i. Crit. p. 72 1 . Qui vero fenlus iam in fignificantiore 7eibo KatsaBi^ deuorat inucluitur , ct praetereaafyntaxinntiuactfimplicircceditur, pcrquamhaut opus eft aliquo fupplemento^tf/, quandoquidem tamverbum \a(i^uyeiy qtiamduopraece- dentia liabent eundem cafum per fondue vfiec^ vos. Huicigitur conflrudHonr apoftolicas fi prvfie inhacrendum eft , pracualebrt haud dubie hie knfus : Si quis vos in fuas partes pcrtrahit , quodcunquc pcrluadct , et fucumfacit, ITenneuch eimr i/o/ibr) einnim^f, Conf.i^toh^cfvippo^ fitionc i^6 U* COR, Cap.XI.XIIj fitione verbi infr* c, Xll, 1 5. A qua Icuitatc animi bonos fuos Ebraeos dehor- tatiirapoftolus, Ebr. XIII, 9. accnonEphcfios c.lV, 14. Itaque noftrunt A«t^a3 *v&t in medio collocatum refert fe ad duo verba dcxtrorfum et finiftror- fum vel vt caufa ad fuoj efFed:us» Quia namquc Corinthii adeo facile ab pfeud- apoftolis ct impoftoribus perfuaderi et imponi patiebantur , ideo tca^h' Xsv^a-t fubreruitutemlegisfuarumqnetraditionuracapiftrumeosreducebant, coll»Gal» V,l. .^d.XV, 10. bonaeorum in ipfos profufa Kattar^Uo'i deuO" r/ibant : atqac per hunc profpcrura fucceffum fitvo^o^la^ ct eri^^i^ctffKA' A<C]mus .^/ex.w^er i/U 6 ;g«AKk>c fdl/ir aerariin y qucm vcl^AP, I, maxiiiie citulo illo iieic infignire voluiflcapoftolum , mihi cum Ambrofio, Chiyioitomo, Eraftno, Mulculo, Franzio de 4nterpr, Sc S, orac.yg. et in prjmis D, Zeltpcro in pec. dijp. ad h^ L valde fit prcbabile, ex coliatione textuiim z. Tim. IV, i.4» i ^. i. Tim. 1, 20 J pardm phrafis 'hcb p,s icoAuCp.t<^tj, ^aac extcrnam ignomjniani , cor.tumeliam et ludib.ia defignat, iJemquc quod ilta hi Tr^acti'nov ^s^w in faciem x^erOerare c» XI y 2a, quodtjue cbracal^l»lll.^. lob. XVI, 10. Mich.IV, vlt. Qu^odfi , inquam, illuai ^ka* ^oTTd Pauliitainterpretcmur, certcTninussrrabimus, ethacviafixam exe- getis crucemfcliciusrefixameflearbitramur. Nee circa hunc locum deme- miniflTe debemus AJcxandri Mori , qui in dodis fuis NotU ^v (tkoAo^ itidcmrcdditfr«ftfw, " Crucem autcm fuam vocare Paulum aduerfarium^^^ aliquemfuum, miratarque erKoAowaitanon verti, cuin perpetuo PauIus<-«^ afHidionejfuasadinftarcrucisChriftidepingat, etfe ^y«^//fAr«w dicat mun 'c do y et Vft ceu bene 6alduinus« Verf. 10. Vbiprimum notamus, particulam ya§ non eflfe heic caufalem, fed folummodoinreruireinterrogationi pro particula cxpletiua, acque ac non- nunquamebraeum 13 w'ld. Not, Sel, P. I, p. ^0. med* ct gcrmanicum rtf^«/;, Conf. edamMatth.IX, y. XXVII,2 3. lo, Vll,4i. I. Cor.XI,3U Dein- dephrafin avB^uTra^ TreiBoi prorfus candem , eiusdemque baud dubie fen- fuscfTecum ilia i.Cor. V, 11. avB^ooTfug v&i^o^tv j itidcm interrngatiue IfV^or. J^-'-cjjpjenda. Verbum autem vhBq) pvo^rh iign\Ecat fkaderef perfuadere y idque vt verbum uea-ov rat'ionibM vel veris vel falfif^ Infuppofitioneprio- reviderisA(a.Xlli,4v XVIiI,4. XIX,8. XXVin,z3 5 in pofteriori Malth. XXVU,20, XXVIII, 14, Aa.XIV, 19. etXIX,25. quibusiam adde locum upftrum etcit. parall.arguenteinhocctiam particula aduerfatiua ^c. Sen* ius proinde verborum noftrorum apoiogiam finceritatis Paulinac fiftentiurn hicerit : Nunc ergo (quum NvNci/tfr««; dixerim^ eum anathema ejje y qui aliuA euangcitum vohU annunciet ,' vi nexus cum verfu praeuio ) homines falfis perlliafionibus deciperem? (cuius quidem fraudulen- tweapfeudapcitolisinfimulabaturper dodrinam deiuftitiafidei tantum glo- riante m cruce I. C. deque omnimoda abdicatioric circumcifionis et iuftitiae le- galis, coll. cap. vlt.v. » 2, 13.14. ct 17.) aut ipllini DEum? C/erm. i'^//« icb dsnn nun Ivobl Metjjcben (^mit Jalfchen Griinden'^ubcneden j oderGOtt fdhjP. Atquihunc, vultdjcere, quinfi:ai\demetparalogifmosmeosperfpi- ciat, quomodopoflem? Etquomodoctillos vellem aut audcbo , quum ego nouerimtremcndum ilium Domini diem , quo coram cius tribunaJi omnes fumus fiftendi , inftare? coU^I. c. parali. Quum autcm pergit apoftolas ; *Ji ^njoo ccyBp;Jwofi T^ecK^v aut ntim quAero hqtnMm placerd vt videli- cet ' GAL AT. 159 cctvclificaturus lu^acis circumcifionemet (PvAaTJaxriy vofiH fimuladmitte'CAp. HI, rernac vrgerem, ficut faciebant Judaizantes dodores, qui volebant IvTr^" ffCATrfia-cu elegantem perf&naw /tgere ^ fich angenehm machen ^ h , 124^ c, 1. approbnnti leflio- netn Aethiopis : "A^li yd^ ocvS^^UTijie TreiBo) ^ rov G>eov ; it yoc^ it* etc. Nccdubitat, quinita ipfeapoftoluslegerit, fenfusque fit; Num [atago iam rne ipfum gratum et probatum teddtre bominibtu an DEO? vni DEO cerfg, Scd quod apoftoJus membrum iiludvtfuumlegerit, nuljum eft dubium ei , qui genuinam cius mentcm plene ct confidcrate introfpexerit. Sicuti cnim in 6ne epiftolae ita et ftatiai in inido eiusdem dextcritatem officii fui coutra ad" uerfarios vindicare voluiti, CAP. Ill, 4. Sicut! verbum irda-x^ vt vcrbum iiicov apud PJutarchum aliosque fcriptores graccos de quouU afftUu aut re j quae alicui accjdtt ^ vfurpatur, itaet h. I. infenfuboni feu beneficii vei mali feu damni accipi poterit. In hocaccipiuntcommuniter interprctes* Nos malumus in priore cum b. D. Schomcroct cl. Hombergkio, pracftrtim quum nnJIac pasfiones dolorofae praccedant, vt mens verborum Paulihaec fit ; Tantane figna gratiae di- uinae fenfiftis (accepiftis) fruftra? Si raodo ct fruiSra ( fcil, bene- ficium iiiud Sp. S. v. i. ) accipert potuifiU. Nee incommode idem verbum Hombergkius in bonam partem fiimit in loco Marc. V, 25. vbi dc mui'er«^^^^V»>**# hoemorroufa dicitur, ^(gt} itofkci va$icra vtto aroPiKav ta]fav 9 et n/ultif ^eneficHs affe^a eras a multis medicif. Verf. I/. Exfeeyabilis efl omnis quipendet in{de) ligfw* Quum apoftolus hoc oraculum alieg^t ex. verbis Deat. XXI, 2j# *^T\ dS^H'S r^Sp dubium fuhnaftitur I ) cur praeterrr,iferit ctnon cxprcflerit nom«n CI^^"i|^N LXX fcnibuj ctcam cxpreffum icZ eea DEO ' ^ S * * * vc! 140 GALAT^ Cap. Ill* vela DEO ? (Eftenimincbraeogenitiuuscaubcefficientis. ) etcontra alias voces nempe Trui et ^' Jw'Ai** quaeinfonteebraeonon exftant, fuperad- didetit ? Id.vero dubii facile totlitur^ fi obferues, Paulum incitandisiftis fenfiino magis fccutura * quam verba, ficut alias, et virtualiter nomen .D£/ heiccontineri ; quandoquldemet in illo, quod immediate dixcrat , Chri- fium faBum ejje pra nobis koJoc^ maledi^ium ^ exfecrationem ^ (^i^e.iec.vim ^hi2i'\{m\ Jumme ntaledt^nm CQ\\,L\iz,'EhT, p, 344. adeoque y^»fr/7, mini- me autem infarto uq firailitudinis qu^ifi tnalcdiiium ex opiniorre duntaxat Romanorumctludaeorum , fecondumglofl'cma Grotii acClericl, frigidam it-afuffundcntium Socinianis) tacite fimul innuit a DEO fadlum eCTe, No- mina vera ilia omuls et in Ugno st^fiyvjtiKcog fvint addita , quum fnfpeK/io h» cilefupponat //^»/;rwj exquo aliquis Uifpenditur ; quumquc propofitio pe- nes Mofen fit indefinita, adeoque aequipoUeat, in materia necefi.iria, vni- uerfali, ficut et in iilo Deut. XXVII, 2<^, AUfedi^us^ qui non ftabUiuerit ver* ba legU buius y addita efi: particula vniucrfaJis aLXX et apoftolo in ipf, cap, noftr. v.io. cJmKoJd^']!^ Trag K' A. Et ftudio videtur apoffolus fignuni vniuerfale adieeiffey vt oftcnderet vim argumentatiotiis , quae crat, q.uod(i fufpenfioexauAoritatelegiseft exfecrationi DEO, etiam Christvs, qui fu- fpcnfus fuit, cxfecrabilis DEO fuit exfecratione legis* Apparctne nunc, quaefo, invtroque textu veJ vmbra corruptionis alicuius? vttamen temcre fufpicantur Hisronymus, Jo. Morinus, etProcopius. Vid, b, D. Clotzii //> de dolor: An, Chr, p. 2%j, feqq. i) ^10 fenfu foltu jujpenftis in ligvo DEO dicattir maledi^im eJJ'e'i quum DEuscmniain vniuerfum peccata exfecretur, omnesqueadeopeccatores legem DEI transgredientes, DEO malcdijfli fint, acpoenaenonfolum temporalis, fed aeternae etiam reus fir,, Verus autem fenlusex «rf»c»/W/ ^/ r;/'/V<« rationepetcnduseft : Qui typus, vt verbis Clotzii /. c,p. 2p6t edifleraiii, )> non erat in nuda fimilitudine mortis via- 3,lentaeetignominiofaeincruce, quae per fe DEO cxfecrabilis non eft, fifiat 3,recundumct,prorationemcritorum, fed in fimili infuper, licet non aequc 3,perfeda etlatepatente, typica tamcn et vmbratili, ratione fubifa^ atque j^ftiblataecxfecrationis diuinae, prorfusvti /^ovyfa'.j DEOmadata diceban- 3?tur peccata ct rectus , non foium quod fimilitudinem haberent Christi pro 5,peccati$inara crucismadatictmortui , fed etiam quod illam a DEO f.i6lam 3,etaCHRisT0 fubitam peccatorum imputationem ct expiationem adumbra- 5>rent. Figura cnim fuo munere turn dcmum fungitur, quum id rcfert , 55cuius eft figura, 5» Idadbucm.igiselucefcet exco, quod ante occafum fo- lis sodem die , quo fufpenfio faCia , f^fpcnfi cadautr Jepeliendum fuerit , ne reltiio GALAT, ' 141 reii5io cad^mere in ligno terra poUuerefur ^ arguiTicnto kgJs Mofaieae citarae,^^p^ jjl^ obferuataequoquelof. Vllf ,^9. X, 27. ctin ipfo ChriUo Domino noftfo* CuinonobltatfadumGibconiUrum in fcpteoi filiisSaulis fufpcnfis, 2. Sam.j^Sam.XXS XXr,io«. vtpotequorumarbitriovthominumgentilium , licet ccmmunio- jq. nilfraelitarumacifcriptorum, fuppiiciumiftudin folidum reliquerat Daiiid, eoque inconfulto et infcio iftaf eiidlio cadaucrum per aliqaot dies ia crucc fada erat, fubinnuenreipfaractfcriptura /, r, z', i?. Qnae vero fit ratio jliiiis Jc- g'S diuinae mihi fimplicifllma verifliaiaque elt ilia , quam poft alias fententias epicrifinotataiadducit praemetro'ratusClotziiis Lc.p.je^-.c.fin.ffq, „ Quod'^ videlicet fufpenfus in ligno fiib exfecrationc polt finitum diem fuppiicii am- <* pliusnoneflet* Perfoluta enim poena per fufpendium crucis fatisfadlun.'c- erat ordination! dininae , vC mortaiis iudex exigere anrplius, etin poenam'c autignominiam vlteriorem corpus in furca rel'mqucre dc iurc non poflet,tc hequeDEusampfiuseamexigerevellct , fimcdoverafideillum , quiali" quando in criice ipfius loco piacuium futurns erat cum conuerfo latrone an- « tc mortem apprehendiilet. Exfecrationi igitur erat fufpenfus coram DEO,** vcrum non pcrpetuo,, ^zi folum ad vefpcram vsquc illius dici , quo fufpcn-'*^ dcbatur, a iudicibus etrametpromifcua plebeaeftimabatur talis, quamdiu" rclinquebatur in patibulo j detradlus autem et fepultui iam fub exfecrationc" DEI non erat amplius , et aeftimabant eum omncs , iam iram et maledidio"" ncm DEI in ilium defaeuiilTer Terram^vgo conr^imin^ibant indices, fi'.' qaem ex, aut perucrfoiudicio, aut fcritatequadam contra legem vnius diei" lufpenfum in furca relinquercnt , coquc ipfo irara et maUdidionem dini-" nam in capita fuatcrramqucetiam ipfamper femetipfos deuoluebant. Q^io" fenfu eiiam alibi terra dicitur contaminari Leu. XVIlI , 2 S* 27. etc, Vbi^t et hoc addendum , quod iftade fepeliendis codem mortis die fufpenfis ordi-" natioitidemfuerit (;'/>/Vjr/' ceremoni/iHf\ eapraefigurans, quaenouiffimis** temporibus circa Cii^riff urn cranteucntura, quod fcilicetvbimaledldum in« crucis ligno et mortem noftricaufafuftinulflct , fub exfecrationc amplius" noneflct, et quia abunde DEO per mortem cracis fatisfr^ftum effet, vltc-" riori inhumationis poena non afficicndus , fed honeftiflima potius fepultu-" ra tumulandui efler. //; honorem itaquc Chrijii crucifixk lege ijia caatttm^^ eft ^ vt corpora criicifixornm non maneantin Ugno ^ fed fepidtur^e tradan ''^ tur. Seeing igitur erat terram contnrnini%Yi^ , relinquere eadauer in pAti-^^ bulo , quia erat ahegatio gr.itiae redemtionis et ablatae maleditlior/tt per^^ Chrifinm futurae* Eutdcnscnim teHimonium erM -^ quum lex [ufpenfum^^ S 3 5/ff ^//-. 14* GALAT, — • ' ' ■ . — . ^ . ^ Cap in i-tfepel'tn tuba ^ DEum hoc fupphcium eUgijJe ^ ai finiendam et amoucndAtn vp^r illud e xfe c rat tone m a. le^e intent at am, *c Vcrf. 19. zo. fjLss-ixa i fl «f« (/eaiTiig 1 gvfpf i/ic jfiv. o ^e ©go's , hi eytv. Multumdifceptantinterprctes , quis heic per fisatttiv mediatorem In- telligendusfit?, alii Mofen^ 2}inQbrilium^Q\\xM, In quo quidcm adftruen- domultuseftlo. Ad. Qfiander in Jypolegis Moraiit XXXII. p. ^^^feqq. ncc minus Calouius in B, /« ad h. L Omni? autem difceptatio recidit, dutn- modo prius difpiciatuc ac conficiatur , num haec verba ^KX^ay^i Ji dyye* A&iy iv X^d^ fAS3-h^ ynacumcommatereq.fint adhuc Pauli refpondentis ad prolepticam obiedioriem , vt communis fcrt fentcntia? an vero iterum op- ponends, quern fibi inducit apoftolus, aduerfarii? Permultum namque in* tercll , verba difpatantium inter fe njixta rite nofl'e fecernere, nee inuiccm con- funderef fed quae cuiuis parti fuafunt, plene nee mutilate reddere. lam fu* periora verba ft redta rcputentqr via , vcrius ilia continuant antithefin fii(A>f tiu,fii ddd^orisiudaizantis, ceupraeaiiisperfpexitvirdodusM. G, L. Oeflle* rus indifp. len, a. 17)^. bab. et annt feq^ in Obferuat* S. P, 11. circa haec duo commata. Qu^anquam minus placet paretfthe/tf eiui % quaequc cuilibct Jc(5tori illico dura, ipfacjue difputitjo implicata apparcbit, fi nempc argu- inentatio antagoniftae pcrrefponfionem eiusmodi parentbefi^am interrumpa- lur ; j^/^ i^itur lex ( tratifgrej^onum gratia addita eji , donee veniret fe* men , cut promijfio fa£ia efl ) difpo/ita per angelor , miniffeno mediatoris ? Malimproindelcgcre absque tali interlocutoria;7-«>'r«;i&^, et ad cpntinuan* dam nihilominusantichefin cum maiore orationis ^etvotiiU interrogatiimm ti rcpeterc, ideo omiflum, quod facile fubaudiri poflct , pracfertira quum eiusmodi repetrtiones oratoriae feu anapborae et alias fint fatis obuiae. Qua ratione iam clarum et indubium erit , per Mediatorem nullum alium, ni(t Mofen intelligi , argument© etiamoppofitionismembrorum in commate 2p<. Cuius etiam vim peruidentes nonnullii particulam aduerfatiuam ll poftc- rioremin copuUtiuam cogunt. Iam fcnfus fie prone fluet. Poftquara ha- £lenus apoftolus diuino zclo gratiam euangelicam luftjtiamque (idci magnifigc praedicauerat ac propugnauerat , et contra iegi omnem iiiflificandi ac faluandi viaivaiidilllmisargumentisabiudicaueraC, iaminducic ob id domachantem aduer- GAL'AT. H3 aducrfarium fibi ita obloquentcm : Quid igitur lex ? (quale tandem kgisCAP.IH.IV. officiumcrit, fireconciliandicumDEO, fiialuandi noncrit? ) Cui protU nusrcgerit apcftolus : transgresiionum ( feuerc cocrsendarum ) gratia addita eft, (adeoqueinftar capiftri populo immorigero duracque ceruids inieda, ) vsque dum venerit femen (Chrlftus, ) cui ( coll. Pf. 11, 8« velutcapiticuaifuocorporemylticocoll. v. i6, quamuis ctiam accipi qocat cum ellipfi alias non infrcquente iv in quo coll. v. ig. et i. Cor* I, 20. ) promislio fadla eft. Pvjrgit apoftolus e mente pfeudo-dooloris : Quiti difpofitapcr angelos/" (Ador. VII, 53. Ebr. 11, i. Dent. XXXIII, 2.) minifteno mediatorisrDeut.V, 5. Atqui mediator vnius (partis) lion eft , ( fed duarum,) DEVS vero vnus eft , ( non duo , adcoque me- diatore opus non habef.) q, d, Qu^ld opus fuit tantis iolennitatibus , tam magnificaet fplendidalegis promulgations Sinaitica, vt vel ipfi Angeli ei.us- demexftiterintadminiftratores? quid opus peculiari mediatore et internun- cio inter partes disfidentes , et ifiiiicem reduniendas , nifi lex nos homines cum DEO reconeiliatos efle arguat , et confequenter vim faluincam inferat ? Ad quod argumentum fpeciofum lane vofiiKb y { non Pauli, vtpote cuius cuidens fcopus eft, audloritatcm legis heic loci, vbi contra Pharilc.eorum ©piniones exinftitutodifputat, nonextoUerc, fed potius depriraere,) apo- ftolus ita excipit in feqq.vtiadata legis magnificentia, quam tacitc non ne- gat , quamque ipfc alias praeclare aflcrit , minime praeiudicet aut ^/'y?<'/ magnificis/'r(?7«/^(?»/^«/ euangelicis DEIy fimulque monfttet ct^f vrtjuio* le- gis in conferenda vita fpirituali ^ et confequenter vera coram DEO valente iujlitia , V. 2 1. quum omnes hamines tejie fcriptura fint peccaiores •, et in peccatismortui, v. 22. acproinde lex nonnifi officium />i? ^h^fhict expungaraus. Cuiquoquelecflioni vt genuinae intrepidc applau* derct ipfe Miliius , nifi vnanimis codicum in altera ledione conlenfus obfia- rct. (/3) Lutherus verba intermedia obfcurce reddens, und langet bi^ gen lernfaUm , baud dubie non intellexlt ex^urifionem localem feu gto graphic am <% fcdmentalem kixt' «yaAoy4/tf«; tcmpli huius mylUci, qua nihil firmius, quippe inaedificatum juptr fundamento apofiolorum et propbetarum , cuius lapis an* guUris euHit Iesvs ChPxIst7s .* denique altitudinem^ adcoelumvsquc pcr- tingit, fiuecdefiamilitans cum triumphante intime coniundla eft. Atquc iftam elegantem allufionem tota Orationis Paulinae ferics fuadet ac perfuadct, coque nos tanquam filum Ariadneum ducit formula relaiiua in initio buius ca- pitis, T8T« X'^^^' Hf^itif ret gratia ( cuius vero ? quod non amplius fitis hofpites et inquitini^ ( vtianteainftatumiferrimo peccatorum ) fed coneiuer fanUorum ac domeffici DEI, inaedificati fuper fundamentnm apefio- iorum et prophetarum^ exiHente lapide iUi'^ angulari Iesv Christo , in quo totum aedificium congruenter coagmentatum crefcit in Tem- PLVM Sanctvm in Domino y inquoet vos Vila aedificamini , vt ft lis Xyo" wiciLiVM Dei in Spiritu. c. II, 19. 20, 21. 2i. ) ego Paultu vinous tile Chrijli lEfu pro vobif gentibuj , (heic filum Orationis abrumpitur per longio- rem vct^BvSsltKc^i digreflioneoi, quales Paulo funt frcfjuentiorcs, propter diuitias ct v'jrs^Tre^frs-eioui cognitionis rcruni fpiritualium , et fanftum igneae mentis impetiim. Conf. c. II, 2. 3'4. i. Cor, VllI, T,2, 5. XV, 'i» 2. 3. etc. fed reaflumtum mverf. 14. manifefto indieio repetiti oratorie t^ra XfX-C/v ) Huius rei gratia , inquam , fle^o genua tnea ad Patrem Domini »tf- flri J. C,ex quo ( I. C.) omnis iretl^ctfamilia (feu omnis ad domum DEI pertinent , coll, c. II, 19. 22. ) in coelis et in terra nomen babet. Quid iam r^t'-i ? ^' ^^^ "^^^^ /^r«»/;^«w diuitem et gloriofam gratiam fuam , ( col). V. 7. et c. I, (5, 7« ) "Jt patenter corroboremini per Spirit urn jttum in interiore homine ^ et in&abitee Chriftm per fidem in cordibtu vefiris. Quern infinem confirmatio fidei ? vt in charitate radicati et ftindati valeatis eowprehendcm re cum omnibus fan^is ^ quae fit ilU latitudo, et profundiras et fublimitas'i (ell. n^ va9 ecyla Kj olKO^o/xtji ©j8 temp/i fjnfti et domui DEI, c. II , 21. 22, coll. Zach. II, 2. al. 6. Apoc. XXl, 1 6. Nee folum hoc, fed etiam ccgnofcere cha* ritatem C-fcr//?i[(domum illamDEI dodrina ct fanguine fuo fundantis, mundan- tis et glorificantis ) omni licet cognitione fuperiorem, ( Quod comma Syrus mi- nus prefleexpreflic, praetergrelfus vocabulumftf^»/>.'je^'illaverf;anteced.) a luce manifeftantur. ^Ues ditfes- abtr firaffbahrt wlrd vom Licbr offenbabret^- Pofterius comma oblcuritatetn habet , fi verbutn 0a.ve^iifisvov pafliue reddatur; Dcnn alles 1PAJ ojfenbabr w'trdy ifl Licht^ Quae autcm eclar^fcit , fi ex ^iat^ficw media adliue fumatur , ceu fere efflagitat miituus mcmbrorum rcfpedus, li» m. Omne enim quod manifeftat ( rei ) , lux eft. Dem aiies yv4s offen . babr macbet ^ iji das Licbt. Atqueita re^iffimc Grotius, approbante Ca- louio adh^ U. £r. Schmidius , approbatus ideoa Gerh. Titio Th. oiim HeliniV* in Animadfi, Exe^et. difquif IK Reizius^,, gap; vr, uv. Vbii} concretumaccidentale TrvsvuctliKa accipiunt conomunitcr pro fubHantiali TrvEt/fca^. Sed potiusmeutrum plurale adiedluum ponltur pro abftradlo , fpiritualta ^xofpiritualuate/^, 2 ) Lutherus poft'quam cum Sy- to liiq l^i^^av/oif accepit pro nomrnc/tf«, non potuit non cum codem praepofitionem eir pro natnra rei accipcrc pro v7ro\ unter dem Himwelt Q^iim tamcnfi vfum vocabulil'ped^esin ipfa hacepiftolaet alibi fcmper (igni- ficet adiedliue coshjl'ta^. velvi praepofitionis Srn fupra coeUft'ta fcil. Trg^ty- |U«^ feu olyuBci res feu bona. Conf. c. I, 3. vbiLuth*. rede in himmhfcben Gutern , v. 20.1i» 6. in<]uoLuth; in bimml'tfthem Wefen\ Ilf, 10. adeoquc re(aius et in noftro loco redditur : aduerfus ipiritualitates nequitiae, vei , fi mauisperacquipollentiampauloclariorem, fpirituales nequitias in. fupracoeleftibus (rebus feu bonis.) Qualiafuntremisfiopeccatorum, iuftificatio, filiatio DEI, glorificatio, ipfaque media faluti?.. Haec enim bonaN.T. vocatPauius t« eTTji^viot fupracoeleftia^ Ebr. IX, 25. Conf. ad h,l. Not.Sel,p> JS' Atque haec jpfi bon-a vt fidelibus dubia ac difficilia reddat, immo plane eripiat , praefertim h t^ fiutoa. rjf ttovij^x h die illo malo feuhora mortis, v. 13. omnem fuam adhibet irci/jjg^'cs* , variasquc ^i^Q. ^«a^ V. ii.diabolus. Aduerfus iamhafceillisfideliter et (trenueia^andum eft, aflumtarJ? voLvoTr^ta. rQ ©es,. vtnc fuccumbant, fsdvaleant dvlit^H. vaurefiftere^ x, uvcut'^ Kais^yuo'dfji.tvok^ivcM.i undf da fie alles Vcfohlaus- ^ericbt6f-,daf.FeUbibaitenyy,ii,. EPHES. PHIIIPR 149 Cap* I. \l VerH 19, ^areu %o ^utyi^ov ti evetyythta, Vt mibi detur verbum cum aperiiom oris met « ( 'coll. Ebr, Etym. p. I I5.req. ) vt palam et cQfifidemet {frey^-mmbig unci mnndig') mtum fa*- siam myfierium euangeliK Hocmodo congruentius interpungi exiliimem verba , camSyroetHombergkio , quampervu)garcminterpun(^ Toi dvoS-avmr k(^1^> OBfcruandumcft , in hoc dulciflimo Paulioraculo non contineri proprle' duas propofitiones completas, ceu quidem cum Syro, Vulg. et Lu« theroplurimiopinanturetexhibent , fedvnamdundaxat , fubiedo faltem et pracdicatodiuulfim pofifOy per fignram 'Tra.^Ti^ayw ieu vicijfitudinem et' lipticam , qua f'e vide fis Not. Sel, in Hdgiogr. p. 107, Per illam dcmuin enafeuntur duae propofitiones emphaticae h. m. Nam quod ad vitam at-- tinet, Chriftus mihi ^ft lucrum; et quod ad mortem,, idem Chri- ^\xs^ft lucrum meum. Extra quern ebraifmumficonndcres, vtiquevna, vt didum , propofitione categorica eonftat , videlicet hac , BezaectEr* Schmidio obferu^ita : Mibi enim ( t(g^ yta]u et in^) vita et (Karri in) morte Cbrijius eft lucrumr Icb lebe oder (lerbe , fo ift Chrifliu mein GeWinn. Quampariterintegrocontextui et indoli fermonis graeci conuenientioremi , efl'cnondiffiteturcl, philol. Helmft. C, H. Ritmeierus in dijp. dc NowtncU" mris Mortis empbatit is ex N» T, § w, c\, fin. cap: ir, 6. OvX cc^vay(i9v i^yrtTaJo tc hveu Icet Gsu. 1) H,aut neccll'e eft I adeo deludarect tricas ne<^erc circa adic?V«c) Prohacledlionemaxime genuina ac 'probatiore hodiernae editionesbibliorum Lutheri omnes legunt tU v(jt,ag in eucb. Nuim autcm ementect calamo beati viti ita fluxerit? addubito, irnmo p'otius mendum cfle typographicum , quod tarn late fcrpferit , fidem facit prima Lutheii trans- latio : JFer nun aber verachtet ^ der verachtet niibt einen Menfchen^ (uy^ SfiUTrov enim legitur in fingulari, quails ego Paulus quidem fun), non iri piurali iT/<'»/fj&^», qualem quidem locutio indcfinita poftularet, ) fondern GOtt , der ft in en HeiL Geift in umgegeben bat. Quam quoque ledionem in fualatinaverfionecxhibet de a, 1^29* ttaque qui ha^c /permit , non bom» nem fpernit y Jed DEum^ qui etiam dedit Spirit urn fuum S. In Nos, Quo- modoetiamfegiturrnbibliis Wormatienfibui et Ttgur'tnU^ tcfte vir6 in fcru- tandis ^z diiudicandis vaiiantibus Verfionum Lutheri le^flionibus indefeflb ac folertiffiEnoM.Io. McIch.Krailtio in Emend, et Corrig. in Hsfl.Verf. Germ^ Bibl.Lutb.p.^2. Etonininocxigithanclv'Clionem (\q ^j,6£«? ipfa res ct fco- pas Pauli. Voluitnamque thcfin banc: Qincunque reiicit (memeam- quc dodirinam, ) non reiicit hominem, fed DEum > probare per fe- quentia: et quidem ilium ( tcv) qtii dedit Spiritum fuum S. In Nos feu NosiJ, Hacc vero probandi ratio de diuina iua audoritate et etcTTMv^Ut euanefceret^ fi legeretur : eo quod^^<^// DEui Spiritum fuum In Vos ftu Vo- ci?« EtfivcImaximeLutheropoftprimamfusm verfionem vlfa fuerit ledio graeca vna aheraue i ii redolet cbraiGnum 1^7 > f'C refpondcntc h notac tla/iai. Conf. Ebr. Rom VX 7 ^^' 3' ^^'R'^^ '^'^'* '^^^^ ^^^ occafionc fiaiul notetur, quod in loco Rom. XV, 7. biblia gerfnanica^egant.^«fi». Quum tamen in tcxtuorigin^li graeco Icgatur i^uas » «»/. Q^od rej6le/cftitutum ctt in .cxemplo Lipficnfi de a. [ <^94. in fbl. 1. TIMOTH. "" CAPJir, 15. QVae verba dudumdubiafadafunt, qua conftru(5lion(rra» idumaliqui csl non per zs\&icu. j dXyj^'eid 3^ t^? c^kAjjc'csj t(gjl ft/A^ «gt) h^^\oi)fMct' Jlludequidempraelidiumct lucrum, quod viri ills docli exhocnouaeconftru«!lionis ly^ritiali fpcrarnnt , ac fi hac viaco tutiuifacilfus^ue pontificios cumfua infallibilitate ccciefiacfua^ rcpellerc va- Jerent, certe nonctltanti, ^\xSi^\\\.\'%dzodextratiUi d^turitjfent communioni^^ vt phrafi Paulina vtar , etquafi non ilUco earn nouitatis , studio quaefuac ct illatae, infim.ilarent, cique multo antiquiorem ac probatiorcm , ex cuitif polT^lIi jri-rnjni J nclTeiiteicdli , ppponerc v^lercnt .^ ctquali, fiillisoppo- fueris ajiljritarcm codicil Bafiiccnfis de a. 1540* ad quern ^fjuocat Er^ Schn dins, nee m'nus pofterioiis de a. 1^4./, qui cum praefat- Mcljncht, exQifijiuala. AnJr.Hjrvigiiibideaa prodiic, noncxtcmploilioruai yn^ii' I. TIMOTII. M5 Ivra in dubium yocarent,, aufde melioris notac xg^7Wo S. /'♦ /. n. XLT. ed.pr, qui in vlterio- rchuiusloci illuftratlone^ <]ua limul pontiiicioruni cpAva^lcu^ ncruus it>- cifus eft: , otia nobis fecerunt, .Salua itaque interpunftione vulgari, nee dumtamcn raUiafunt verba noftra<]uaeftionis , ancitraomnem oppofiti for- midinern pertineant ad praedicatum ct encomium ecdejiae'i Siquidcm alii , vt Gatakerus jjracmemoratuspoftGregorium Nyffenumcum fuo Guil.Chilins* vortho, ctC.H. Ritm^ierus in Bhiiologematum Stcr. ApoCpafmate ex Lpp. pAul. Helm^a. i-joj.addifptitandumpropo/itop, ij, ad Timothcum referunt, 9pceilip/e0fwc[ pa'ticulae alj vel participii av- Et quamuis haec fententia fpcciem aliquamhabejt, exGailljp. et ApocIII, 1 1. necnon ex locutio- nibusquibusdam anti.juitatis ectlefiafticae apud D.Deylingiam I.e. adeoquc facilius lectori polficabblandirii tamcnnechuic calculuraaddimus. Multo ininu4commentitiaediftin6lioniHeinfianae, perquam vox yw'Af^ ad prae- ccdensmcinbrum violcntcr rapitur, neinanis fcilicet fieretrepctitio 7i/ Qev, h. m. iv oiKoi Qid i ri-nq l^iv cxHAijc/oe ^ ee9 ^(Zn^ ?'JA(^, t(g) g^^flMajjUct lYiQ oi\nBH(ti;, Qii^atnlicentiofamtextusdifcerptionem iamcaftigauitfupra cit.Gothofredus/', 2/, VerC 1 5. ?p.bum refpicerc ad verba Mofis , inuidiamIofuaercprchendentisNum.XI,^29. ^b nriN >»i;pttn Num inuides, inuiduses, tu nica caufa ? Vtinam ( vid« Ebf. Etym,p,jo. ) totus populus lebouae prophet ae ejfent ! daretque leboua Sp'tritumfitumfupereis! tantummodoquod Jacobus ea non ayToAg^H, fed 'A,a\ai ^iu^oitu-i^^ hypothefi z^tbefinzonxxti^^xtitt^i ^ hoc fcnfii itidem inter- rogatiuo: Num ad inuidiam defiderio fertur Spiritus, qui habitat in nobis ? ( in vtroque noftrum et in aliis DEi (cruis ? immerito igitur illis prophetantibus, Eldadet Mcdad, inu'idQi.) Germ. So//e)vob/der Gei/I^ der inuns WobrKt-, t^erlangen ^ {Gef alien) tragen nacb (an) dem Neid? firj yt' v&iro. M-iiorem pofius daf gratiam^ n'lm'irum modciih Qt humiiihusy «(^- S-ova>?proxImumdiligentibuf« Quae! verba Mfi(^ova. is Si%(rt x^6*^ "OQ ampliusad allcgatumoraculum fpc^ant'ia j'ln amith^Cm ivs^ynttKoa fubdit Ja- cobus, Atque iftum refpet^um lacobi apoftoli ad didam yvooiut^v Mods vt cQmmQdiorem , vt verifimiUimum pariter praetulerunt poll lunium €t Pifcatorcm Glasfius in Rh, S, col. iojo. «t Gatakerus /, <-, [ I. PETR Cap, n. nt. I PETR. CAP. II, 8. OVod didum Petrinum fecundum vulgtircm conftriidionis rationcm, ^d offendunt verba ^ non credent es^ inquodetpofitifnnt^ euadit multls vc- rc AiB^ ^^offKQfzfzct]^ in grammatjca ct thsologia, Vid« Glpsfii Gr. S. fsl, day, feqq^ Qu^i vero lapis ojfcnfionis gcminustoHitur, finomenobiedi f^ Aoyi) nonconliruaturcum veibo5r£^cr>407?]i/ir*, quippecjuod cafumfuutn relatiui auT&J virtualiterhabet ex praeuio nomine Aj^oj , coll. Rom. IX, 32 j fed cum cc'zrft^ifvTff, aucfloritate non folumintcrpretis Syri, verum et ipfius apoftoliincap.fecj.lll, i. etIV, 17. Vnde valde probabilefit, eum ct h. 1, itaconftruxifle: ficjuehinc articulus»T&;f hoya^v poftiiminiohiccc»mp?reat : Qui impingunt (in ilium,) dum verbo (euangciii) non credtint, ad quod i impingerc ct caderc ) etiam po- "llti funt. Gitm. IFi'lche y dafiedemWortemchtgUubcn^findes^ die jlch darati ftojjen , Qundf^dlen ,} Wozu fie /tuch (aus gerechter Sirajfe ihret lln* glaubens ) gefetzet find, Conf. Luc. II, 3 4. vbi etiam de Chrifto dlcitur xiteBcu §U 'Jrlodori'i po/itum ejje adUpfum ^ ncmpc incrcduliset coeca imentc ambulan* tibus« Qui cnim non credit , condcmnatur. Itaredepariterordinatct trans- fcrt verba 'D,\i^<^\^%^xn% inNot.Gerw.adh.l. Praefert etiam huncfcnlum vcrborum , vtpotc feprimum animo ingerentem , ee optimecum ferte orationis V*T,con[enticntemy dot'ti(fiaiusHammondus4^/&./. CAP. 111,19. h «? \^ roii In (Pv^unjl TmCfiaffi Tro^ivBeif cocri^v^iv. Circa ^u?m locum iutlovcxatiorcm fi et m;am mentcm libere depro ^^ Z mere 1^6 L PETRc Cap IV nverelicet, hautdiffiteri poflumyrneacornmunietreccptafententia.cjuodnern- pe hcic agaturde dejcenfu Clirtjiiadhferof reali et triumphatorio^ feccflionem faccre, etpotliishuncfenfurnamare: In quo- ( Spiriru nempc fuo aetcrno coll. EbrJX', 14. etA^i)/, 5'£'A/«^^././>.72.) etiamilliSj.quiiamfuntincu- flodia feu carcere ( infetncili) fpiritibus,. abienspraedicauit {inprae- conem^t\^\^iujlu'taeNQa%.^iix^\\^^.) Germ. In \vtlcbem(^Ge'tfit derGoit. belt ) iji er aucb hingegangen , und bat geprediget ( dt4rch die fromwen Vater A. TjnfonderbeitNoam^ denPredrgerder Gerccbtigkeity Rtijfe undVtr^ebur.g der Siinden ) denen ( abgelc'tbten) Geifiern^ ( Ivehbe iezt ) im Gej^fig^'f ( Oder hblUfchenKerckerJiKdy^ verf. 2o, WeUbed.tmabU ungl'dubig War en , da GOt- tes Langmutbeinmahlyvartete in d^tn Tagen Noa[ncmUcb no Ltbr au fibre BuJJe und Bekebrung. cornier finnem eorum , etiam paraphraiiice inferit Syrus , et Er. Schm. )etc. Q^em quoque fenfum praeferunt e noftratibus lo. Gcrhardus Comm.inhJ. "Winckelmannus/w-^, /; Horneius/'>2;&. /. Er. Schrnidiuj<«^^. /. K2i\ih\m in V'tndic^verf. gar m. Lutb p, 587. Sottfr. Olearius in dijjtrt. de Artm gelUdejertoribusetcaptiukad EpAud. v. \6, §»//^, (nifi quod hie, voce (p^Ka," K?C nonprof<«rffrf , it^^xoipfa cujiodiendi atiione{\^nnz ^ phrafin fvC^vAa- x^n f »v«^ exponat in fiatione verfari , cuflodiam agere , munut luftodiendt ubire , et hinc TC6 £11 CpvAuKyJTTVSVfjL^tg:, deprincipibiifgentii anrediluuianae^ quipr.jeji- debant , atque curamgererepopuli dtbcbant. ) Hedingerus in not.gtmi, . lUp, ii(^. feqq. itemque loach. Langius iti Exeg.b.Lp^l^h CAP. 17, 6. Vag (TU^Kly ^COO-t Jfi )ijS. y(^ otto^ Pctrinarefcrtur, ceu extamvariis variorum explicacionibus,, a bjtog'io in pec di/p. ^d b^ /, recen- fitis et cxa.Tiinatis, vidcre eft:> non probarnus (a) vocem vtKoolg Mortucr 9cc\pi pro /pirifu^i/ieer mGr/iiir y pro quib'.is militarent potiusverba teir.poris praefentis svayye^it^STou ^ Kfivnovrou , quemadmodum eriam conuertunt : nam idcirco etiam wdriuis euangelium praedicamr , vt iudicemur etc. ( |3 ") ibus xara av-^fJajVy? per tV«£>jy»7!7 t^.^^poxw^^ rnorttficutioneveieris etviuilicatione nouibominif, Nonenimdicitur xctra ccv5 vi etiam aoriltorum svf\yyiXi GOtt {^und deJJ'en Gnade) im Get fie leben^ II. PETR. CAP.ir, ir. av'](ti\>- 7ra^ Kv^ax /BAaV^jj^wov k^ciV' EThocoraculumPetrinum audit obfcurlftimum difficillimumquc , idc]ue loquuntur totdiuortiafententiarum »piid b. Gerhardum Comm^ b. 4 Dura pariter et obfcura fonat verfio Lmhcri qua praedicatum controuerfum , orla maxime ex arrepta ledione pronomiris reciproci dviuv pro rrdiorc relatiui dvjufv j So docb die Engel^ die gf'ojjcr St'drike und Maiit bahtn ^ nicht ertragen das jafterliche Gericht wider fich vom HErrn*. Trae qua Jicerae ct contextui omnino ell ccnformior planiorque Reiziana ; Kcin la- flerlich Urtbeil wider fie voc dcm HErj-n vorbriBgcn^ Et Hedingeriara cum paraphraft : Kein Jaftcrlich Urtheii fallen wider fie { die ob'.rzeblte U 3. Hen* 158 If. petr: " - ■' 1) I I ■ I ■ f ■' Cap. II. Herrligkdten') fiir dem HErrn, i« e. Sind dte Engct fo bejcheiden ^ djfs ^ ob glsich fie an foUhen Perfonen v'lel [iindlicbci Wahrntbmen , dennoch\mk Ebrerbietuf}g ibrer fi}r SOtt gedencken, Wie greulUb ifi es denn% dajs ficb die Irr - tebrer mh bo fen Unbe'tUn gegen fie vergreiffen. Nee alitcr rcddit cum BezaEr.Schmidius : G^um tamen ipfi angeli - • non fcrant adverfus ear {^0^04 i. e. perfonas h ^o^riy (jualcs funt magiflratus') coram Demi- no m^ledicum indicium, In (enluautemilloLutheriet alio quocunque rcvlc notat nullam apparere connexioncra , cflc fcopas diffblMtas , et plane cneruari argumentum apoftoli amaioreadmiaus. Equidem argumentatio hacc noti eneruatur, ncc conncxlotolliturpcrcxegefinLangianam : Cum angeii{hQ' ni) •> - non ferant contra fe {^v\gz\os md\o% , apoftatas, vtpotc eiusdetn cum illisfpiritualis naturae, licet qualitatisadmodum diuetfae) apud Domi- num bUfphemum iudiciumi attamendurusetobfcHrus manetfenfus recipro- cu$, licet fundatnentuaieiusquaeratur in loco pajrallelolud, v» y> Id vcfQ elTearcnofum, patebit exvcriorihuiusexegefi iofra. ,..v Vcrf* fj. • , Vbi pro; voce ctTFoireai Erafmus coniedurauit, fuccinentibus Came* rario et Er. Schmidio , Grotio et Hammondo , itsmque Hombergkio in Pa'* rerg. S,p, \6if. fubftituendum efl'e oiyecTrougt, Qualcm quideiu c6rre6lio* ncm nudaficoniedlura nitatur nonimmento indigne tulit ,. iufteque (loma- chatar adutrfuseam lo.Saubertus in Prokg. ad Var. LeSJ. Gr.Matthip.^'y.J. cui tamen patrocinantem poflmodumdeprehendit codicem MS. Alexandri- num, qui illiid uyeiTrouf exprelTe in textu legat. Cuius audoritatc da* dlura quoque interpretem vujgatum vertifle in conuiuiis fuis ^ nee non Lu- thirwuprangen fnit euren HWinoCen. Qo^anquam et hoc addendum videtur, quod forte hi interprctesideoetiam ledioaem hanc probauerint, quod cam inlocolud, ^f. 12. vt paralUio inuencrint. Nihilominus tenenda eft let^io rcceptaprobatiorura codicum , argumentoetiam pronominis ccvjoov-, multo congruentioris dTrdroutg quam dytiifcu^t fiquidcm hae non tam faiforum erant do6lorum , quam ipfius eccleliae , ac proindcludas non adhibuit pro- nomcn dvrcdv , fed v(/.(av in dgapif veflris , rcdle animaduertentc D* Langio ad h. i p. 7^^. Atque hinc rc^le fc habet haecvcrfio : Deliciantes in deceptionibus fuis, coep'uUntes vobiscum^ Germ. Die z'drtUch Uben hey ihren Ue(rii^ere^e» , {Hmcbdeji undScbm^tchslcji y) Wfffn fie mit eucb \i'^ IV D. 159 I - - ■ p ■ - ■ ~ ... . . - - .. .,, ■ 1 , . .- I r- II— Zur Mablzeit find, Ita etiam Rcizius et Hedingerns redctunt. Nifi TimuIVERS. IX* cum Dan. FelFcliorw Aduetf. S, /. i, c. ij. p. yi. aduertendafit pulcra et ele- gansvoGumalliifio, qua fignificetur , pfeudo Chriftian^S turn temporis dyd^ TTOAi h.Q.fraternis illis conuiuiis Tr^og dirdi&4 ^' «♦ ad frauds s et decejitiO' ties abufos fuiHe. iva VERS. IX. vsyK^iv (^AairCPm^i^ets } d?i^' itvev, iTnitfirjcrcM ^-X,^yyfK6]t I. c, vi vocis primariHm Ugatum , ( quails vcrefuit, nempe/*/-/- mariiu DEI Cyriqueadpromoiiendam Hierofolymae cukusqucfacri reftaura- tionemmiffus legattu -s vnacumlofuafummo faccrdote , quemadmodum ex Efrae et Nchcmiae hiftoria conftat:; ab altera parte ^id^oAov et Sat.tnam j,e. ludaeoram aduerfarios et calumniatores apud regcm Perfarum, l/itte* nai et Schtarbofnai ^ Syriaeludacacque regendae praefides, qui reftauratio- nemvrbistempliqueomnibusmodisimpedircfatagebant, etquoniam in fua cum ludacis lite facile fuperJores fe cuafuros pracfidcbant , id«o Satan in vi- fion^ l6o IVD. Vers. IX. fione Zachariae ad dextrAtn lofuae Ham fUlitur. I? er [on am HMX^m rnagi' Jiratum gerentem , j^iemquidectii quae ecclefiam DEI infeftat, Ojcnimqae DEIcultam iaipsiit, iinnapromotorcs eiusacrjter obiiirgat , ^ 1^1 r€uera viuificatifueiint, vtttmmonem feeundam inciderint priltina reno^CAP.It uantcs pcccata, ncque ficextremaeorumpeiora fintprimis , Matth.XlI,45. Quaeapprirne concinna eft cxpofitio Sam, Sznttmar Nemethi in comment, adb^l* cjuicomm^ntarioinep»adEbr,luffixuseft:» APoa CAP. I, 4. Alto 78 0 6?if -^ *w 0 nv KB^ 0 i^xopLiv@^l CVihaecoratiograccisauribus faorridaeftfoloccavidctur, cumfcirc iutrat^ praeterorationemgraecanicarain ftiio N. T. dari etiam if^^i^affajt Vid. fupra/?. f. 5c(^, loanrres namcjue nomen DEI proprium ctefTentiiilc mn? gracceredditurus, vnovocabulo omnem vim eius exprimere haut poterat, idco pcriphrafi vfus tribus temporibus diftinflis, paefentiXi Jv ) praete* y rito (ojjv) ^t jututo (a s^X^I^^^^) c^prefEt , €0 quod ilia ipfa nomcn ebraeum inuoluat, "* Ggnam^ fu^urum f 'H fyllabam primara participiibe* noni feu praefentif , nj fyllabam vltrmam 5. p. f. praeteriti M. Quum- quer idem nomen apud cbraeos ex lege nominum propriorum fit fem- per vniforme , nee in ftatiim conftfudum feu regimen decfinabile, coll. Luc, Ebr. /?. i6<). idco Joannes ad indicandam hanc vniforraitatcm et in fer- mone graeco rcliquit infiexum , ebferuantc paritcr Bcza b, i. quera no- tanter heic ii^folidum approbat Er. Schmidius ad h, I. Querftadmodum etiam In verfu feq. ^. et 6« amatam ebraeis fyntaxeos variationem et in V»5.& €^» idiomatc graeco aemulari amat Joannes, dum a pariicipiis dntiui cafus i(S dyctrtja-ofl* K^ Xna-culi (a quibus , ■ptpot'e rectis a h^oXoyia, verf. 6» n&mpQav]^ n ^o^a ip/i , inquam, coll. c. II, l^.fic gloria etc/ incipient dus efliv't veyfu^ d ^ in vulgatis codicibus inepte difccrptus. ) ftatim cenuer* tit fermoncm in tempu4 finitum t(^ iiroUaiv pro ngji TFOincajtli. Confcra- tnr qaoque Marc. XIJI , 34. cum PC CXXXVI. Vbi talis permutario par- ticipiorum cum tempore finite fiiepe recurrit. Quae vcro conftrudionis ratio vfitatatam elUpjin pronominii , fbijquidem "^^N^ 1 arguit, vid. Lux ^^^*P' 313'37S^ Sifiut (^uoquein verbis mox lequemibus ^ ^bi' 'i>;.t^ APOC. 0 (Mocptvi 6 ViTcg ■ ■ I' ■ » I ■.. I I ciusmodi cllipfis firaulqac verbi lubfh ani- inaducrtitur , ncmpc o$ eViv qui ejl teftis illc fidclis. Inde interpres Syrus phrafin noftram plcnius exhibet : ab eo qui e(i ^ et eo qui fuit -, et eo qni venturm efl. Id Ebraeus diecrct T^ HND^ *«i Loca pro occafionc illuftrata. Genes. XXr/,;!. p. 87 Num. IX, 29. 145 2* Sam. XXI, 10. 141 Ics.V,27. 87 Dan.IX,»7« 66 Matth.XXVlI,(^3: 51 Marc. 11,27.28. 50 V,26» "39 VIII, 51- J2 XIII, 32. 5' XIV, 72. 70 Luc. XI, 44* 6z lo, XII, I, 118 XVI,2. 124 Aft. II, 30. 114 Aa III, 11. 1x6 VII , Col . ^7 Rom. VI, 17. 49 XV, 7. I5« 1. Cor. IV, I J, no V(, 10. 125 XI, IS. 127 XV,S5,28. 130 2. Cor. V, I r ♦ III VII, S. ^5 ir« 124 X,I2. lij 2«Thefr.(II,2. 93 Apoc.XVI,if, ^8 Pauca hacc emendanda. P. 23 Iln.p.lcg.inphantafticailia, ccutabclla quadamcofmographica, ibid. lin. 1 6. pro !♦ leg. 5. P. 64. 1. 7. a fin, leg. cuiusdam. Kcu k r^ K§ciTsi Tn^ Iryvog oivrS Henr* Bened* StarkI NOTAE SELECTAE CRITIC AE PHILOLOGICAE EXEGETICAE IN EPIST S. PAVLI AD EBRAEOS Conjliltis eftam optimis quibusque tnterpretlbus y ct dextrc cxamiiiatis iuxt?a regulam Apojftolicam Hoivra S'OKl/jLcl^STi' to KOLT^OV KCLTS^eTS, ACCEDIT APPENDIX NOTARUM IN LOCA SELECTA EPISTOLAEADROMANOS. Ne;npe cap. 7, 4JII,2s.26. V, 16.18- VI, 4 . FIII:^M, if. 16, ettotiuscap. difficilioris IX, Item in Luc, VI, I . dc Sabbatho Asvrt^Tr^dra cum duobuslndicibus. LIPSIAE Impcnfis JOHANNJS HirkorpiKlosu , Bibliopol, Lipfienfis. Anno O.K. cb loccx. Gratiosis^mo. Ac. CLEMENrrissmo. DEO PATRI IN lESU CHRISTO. EVERGETAE. ET, PATRONO. MEO. VERE. VNfCO* TER.. OPTJMO. MAXIMO. INTEGERRIMO. FIDELISSJMO, QVf, A. PRiMORDIlS. VrrAE. DZNATVM, .AD. VlTAM. VERAM» M^^tVU, PATERNA. CVRJ^. FOVIT. RJEXIT. TEXIT* rnCCATIS. AVERSVM. NON. AVER.SATVS. EST. POENITENTIAM^ HAVD. rOENITENDAM. EXCITANS. £T. ACCEPTANS. Qvi PR.O,PR.O VlDA. SAPIENTIASTVDIA. MEA.PRAETeR. SPEM.DISPOSVIT. ET INCLINAVIT, IN. MAIOSJJsl SVI. GLORIA-M. ET. ANIMAE, MEAE. OBLECTAMENTVM. Qvi, PER. VARIOS. CAS VS. PER. TOT. DISCRIMINA. RERVM. TENTATVM. ANIMAVIT. AMAVIT. ROBORAVIT. OCVLO, SVO, MIRE. VIAS. PRAELVXIT^ DVXIT. RJEDVXrf. QvIN. HlIC. ILMAE. LIPSIAE, OPINION E, DfVTIVS. ET» QVOAD. IPSI^ LIBVERIT. PEDEM. MEVM. STITIT, ETSI. OCVLVS. H'NC. MALVS. EXSTITIT. EI. AETERNO. PATRI. MEG. HASCE. PRIMITJAS. EXEGETICAS. IN TESSERAM. INNUMERARILIUM. BENEFICiORUM. BONORUM, D0« NOKUM. NECNON. AETERNI. AMORIS. SACRAS ESSE.'VOLVIT, HUMILLIMUS. ATQVE. OBEDIENTISSIMUS. FILIUS, Henricvs, Benedictvs. (g^5iDv^€- nPOOJMION Le(5lori. x^§^*^ W ^^ ^&^ t'I^/k'* !Uotutius,quoexpeditius, quo firmius in via Scripturae veteris foederis inter- pretativa irem, per gradusircamaui. iada enimprius linguae cbraeaCaccognatac chaldaeae fundamenta foiida, infecuta eft ratio interpungendi fontis ebraei vcrc diuina in infallibile (enlus minifterium, ringenti- bus Kcet aduerfiriis , hie vere coecu tientibus. Quae vldmamadhuclimamcumDeoet die exfpecSbanr. Hacc nupcrrime cxcepit ftudiofi eilUCleatio locution ura facrarum fme ebrailmo- rumetymologicorum, hoc nomine con- tradiftindioru Sy utadicis^ in Lucc ebraca iampropinatis, etinpofterumpaulo pleniuspro- pinandis. Quibus fiippofitis intimam ftudii hermeneutici familiaritatem vnicc ambiui, obnixe obnixecxpetiuijCuius quoque fublimitati,{an(flifli- macque vtilitati itamc totumconfecraui, vt non tarn eidem immorari quam immori cupiam. Fru- (PcLis autem dulces hinc per Dei gra tiam redundan- tcs emnt j^)V ro gv/ulO^ov, Cui proindc iam Notas leledas in totuni V. T, et quidem primum in Pcntateuchum libare animus crat. Sedeas praeuertunthaeipfac Notae in E- piftolamcrt;(7ff^kvrot/ad Ebraeos, partim defidcrio multorum auditorum fitisfadurus : par- tim , quod vice aurcoli commentarii ct compendii vctcrlsfit tcftamenti: partim quod locutioxiibus hcllenifticislargitcr tind:a iit : partim quod ad ritus vcterum Ebracorum non raro alludat: partim dc- nique , ne quis opinemr , me non tarn graeca quam cbraica pcnfi habere et profiteri. In earum autem propofitione nulla hie et alibi apparebitinanis ftr- monispompa , nuXhii oTwKoyict , a qua naturae quodam rigorefum alienus , et ipfas res in neruos contraherc iubeor , fine tamen perfpicuitatis iacftu- ra, atque hinc nullum facile verbulum fruftraet fi- ne ratione pofitum inuenietur. Quo ij^et di- fcentibus plus infcrutri putem , quam ampullis. phaleratisque didlis et maeandris, Scntcntiarum pariter diuerfarum fcmatur frugalitas , eatantum cle(5h.quae in iufto (iio examine prodiit probatior, verioi* verior , aut vcri Ciltc m fimilior ; nulla mme n fpccio- fa cc vcritatem mcntrta praetcritur,fcddeccntira- tioneluftratur ac trutinatur. Omnis autcm hie etvbiuis labor meus adfcrutinium genuinilcnfiis litcralis proteaditur iuxta rcgiilas bonae interpreta- tionis, i^ icrxw wV yj^^vfy^ o fl^o^, nee fie >jf ^^?hoceft,inter~ pretante Vatablo,^^//i^(9r//// illos ^et deditillls Spirit tumprophetiae J potuit et'tamdocere Saulem-, etdare tnijpir'ttum propheticiim. Praeleitini cum fit niD VN^iS nr.'' Scnfuiitaque literal! probe fundato abs- que ctiam oppofiti formidine , omnisiamrhefis theologica firmius poteftinniti , fides fiiamhabet inot^xckv et ^Ksyxov ,. fideles fiunt ce'/^g 7aV7&)%/ ^i^, ncLvWdykjULCd Tn^^i^ct(r}ta7\icL?. Necmaiora fbluni atque exflantiora loca verbaque fcripturae iulla KtMTu flint expendenda , excutienda , verum et quae minora atque minuta videntur, quandoquidem totafcripturain maximis minimis eft flgoVj.ft;?®-'. Et V t praeclare Altingius monet comment, ad Ehr. 111^ ii.p.gj, b. " Scriptura multa continet, quae obiter „i nfpicienti non apparent , fed fcrutando inueni- ;,untuj, et poft plurimorum operam adhuc fcmper ;„relinquit copiaminexhauftam.Neque fuffiicit, vt jjfolum ea fcripturae fpedlentur^quae momenti ma- „ioris, fedetiam , quaeleuioraaeftimantur , cir- * cumftantiae veniunt confidcrandae. EJiilUpa- -itnis^itaefCuiusnontantumfruJla maiora tfiamha- jbent indolem , Jedetiammicae , tametf nonnun-^ ,quam negligantur ,et Jubmenfam cadant et concut* ,,centw. Plurimorumilludvitiumcft , qu inih fcri „fcriptura€ obferuandum pu&nt , quam quad ob- „uium , vbi nepilfime ncquidem earn infpidunt, 5,{ed quod alii viderunt, dixeruntque,tantum repe- ntant : vnde did:a feparata intuentur citra fuum ne- „xum , vtnecfcopumncccohaerentiamneccir- „cumftantias attendant: autfihaec , quae externa 3,quoquefunt , perkquantur , quae remotiora fiint, „et profundius latent, non cruunt,,) Ceterum hafccquascernis LeBor honor ande^ notas graccas aequi bonique confiilas velim,interc.adumniaio- rescbraicaspalmarius opu meum vfui tuoconfe- crarc potero. potero autenr. , hyy^d^ cv rS c^^um- 7€A€iSra(. spjctXTo, Scrib, Lipfiaeadd. VilL Maii, MDCCX- CAp, I, A. et a Cap. I. V. r. ;OAt;^f^(af^Conveniteum ebraeo n!I3"^p"J37 quod et partes fiue capha & temp or a notat , quemadmodum dicunt Ebraei pj^x^D CZD^plU PJO"!i^D f «'«''''<"• temporibus in anKo : fie y—np'^nS p-i-j^^ IDiSt! ^«' ^//Zr> /f^^w certif temporibtu. V\A. Buxtorf. £^Ar. Chald. Rabb. Talm. col. '841- ObfeiVatpariter Seb, Schmidius ad /?. /. vocem fjLs^oq etiam dicide tempore-, Col. II, 16. evfMe(>siio{j^gin parte fefti ih..t.'m feflo ad certata tcmporis partem aliigato,vcl in fefli certo tempore. Vt adeo Deus lo- cutus fit non fimul et femel , fed pro fapientifTima oeconomia iroKv^- ^«f multis temporibuSyZX.\per multas partes , do£lrinasfideiet myileria felutis , inprimis de MefTia , eiusque triplici officio , beneiiciisj^^tc. vt pa- te nulceototius Scripturae. not Atti ) Olim i. e. in V. T. mt^euaueMf), vbi PatreXyVhiProphet^e ; om opponuntur e^etjcu ij/xe^cuv/timidiesi.Q.'mt^. T, \hi Nos,vhi Filitfs iVcTA/Jxc^. De phrafi iTir'ia-xoiTmruv ijfiepay confulc Ebraifm^ nofir, p,202.f. re7f 'n'Ar poia-tv ) Hie quidam adfcenduntad patres vsquc antediluvi- anos , fed minus commode, cum illi non fuerint proprie di£li Patres ludac- orum, tantumdePatre Abrahamo fe denominantium , ineoquc gloci- antium. Cum autem Abrahamo reliquisque Patriarchis liaaco et lacobo nonlocutusfit Dsms per PropbetaSy cum ipfimeteflent Prophetae,non altius Patres eorum quaerendi fiant,quam ad montem Sinai, indeque eoruni fucceffores durante toto tempore WAcu oUm. Quofenfu Patrutn ap- pcliationevfus eil StephanusA<^. VII,^38. 39. 44. 4y» H- y2-Ct Petinis XV, I o, et Paulus XXVIII, s f . I; Cor. X» 1 1, ' ■ A cv NOTAE SELECTAE CAP. I, svToigTrpoCpffjcii^ ) Pi aeporuio gj/ icrpondeih. 1. Ebraeorum i)««,-^*i, ^ injlrumenti ^j>er Num. XII, 2. Vnde crebrum illud r,'vyD'T'2> vei -^-^-j T'S^IDJ P^^ «7«;»/.'»2 Mo/:s -uel Prophet arum fuorum. Qvanquam Iiic etiam emphatice loqventis/wipfis et /'^riplbs Deipraefentia & efficacia notetur, vt 2. Petr. 1, 21. r. Fetr. 1. 1 1. Matth. X, 20. 2. Sam. XXIII, 2. Hab.II, i^ qua DEiu qvafilnfedit (^ inhabit avit Prophetif y atqvcita forummentem et lingvammoderatus fuit , qvemadmodum mc^s iun^a carport aStiones bominis moderatur , 'ceu loqvitur Sam. Szattmar Nemethi /t./^Prophetarumautemiflorum omnium primus Mofes , qvempoilula- rant.Deut.V, lyfeq. VI, i.feq, IV, 1.2. f.idemqve maximus, Deuc^ XXXIV, I o. Vnde iili foli refpondet internuncius vltimus , Deut. XVIII, Si* ») Hugo Grotius ife./.J'icf cxponit/>rtf/'/(f;',vt fit pro JV oV pro- |)terca qvod adEbraeos fcribens videatur refpicere ad di^lum vetus Ebraeo- Tum^projpter Mejjiam conditum e[fe mundum^ Sed eo hie refpexifTe non videtur,qvandoqvidemf«/?rf«/videaturetiami.Cor.II. 8.A61.VII 2. 2. Petr.1,17. Quam- visinnoflro,qvempracmanibushabemus , Iccomalimcumlac.Alringio ad h. L notionem im.iginis , vti Ja^<* ^ ri ^iS Rom. Ill, 23. pro im/igwe JDEiinhomine accipirur. Kc«< xcx^poLiClriP VTT cfy4eJi4mi9rikfA^t4S dicitur, non qva Deus abfolute, qviinuninutio- fiem m EPIST. AD EBRAEOS. „ncm et incremcntum accipere neqvit , f ed qva Mediator 9edvB^60'7r(^ CAP.X, „f{viiv 6fjLoiu>fji,a,ri civ^^oo7r(t>vysvotx€i(^ > fefecxinanivit,Philip. II,^ vt adeo Ariani non obtineant , qvod volunt, AtAx (primus) /«//,vel ex quo diet coeptum eji (rrffMspov^cnui te vel genueram te, Sed cum {aC) duplex ellipfis fit duriorjqvamvispoiTiteiTe fimplex folius adeo- qve indefinite et vage iftud C3V0 reddendum ante diem vllutn ,• \x\ noftro autemPfalmi cum H adeoqve magis fpecifice et emphatice , veluti freqvens illud '^ciy\s'^^ficut\hicdies -y idcircopro fimplicitate literaeprae- valebk funpiex iila imcrpr etatio vocisr— n^^]^dc praef^ntiiTimo atqv c v nico A 3 aeternitatis NOTAE SELECTAE CAP, I. aeternitatis momento , vbinecpraeteritum , nee futurum. Sinamqvc hanc progenies viperaeiniernalisaflibilareatqvcdudcrenonveretur , i- {lam eilipticam multo magis, 6y« tccucu dvra XisTTctle^et jut>i ctvrcg e qvae PC LXXXIX, 33. non occurrunt , fublimiorem fummeqverigorofaminfi- nuare caftigationem mihi fano vidcntur. Qvocirca verba fontis in fuopofitu/uaqve /f«$aV« probe ponderatavnrsrt) inivna itHM JD■1^^ ''^a ''yMra^ C^itiJiSiDa^Sitaverterim: vvidum iniqvitatem (np. alienam hominum) fdeietfbi ( aflixum (umendo vt feparatum cum praepofitione ^ pro ^y vt^'faepe alias exponi poftulat , ficuti ^^ y ^lyin faiu(emp4rare/ti;i,uSmi.XX.Vy^j,co\i.v. 16.^^. etLuc. Ebr.p.293. § 71.) P^/Crelinqvendo (uffixum , vtieft, cafumobliquum t^^^msj rcfercns viEbraismi, vid Lux £ir.j>,^p/, y ) & nominativum verbi a^i- vi , vt alias vfu venit in fcriprura , ex fubfeqventi membro adfcifcendo ) ^vem dum iniqvum five perverfum facient , conftituent (bomir:es, vt r^SSn facrificium peccati Leu. XVI , 9 .) ideo arguam etim (vt iuftus index ) v'lrga homiymm , et plagis ( hinc "^"^^ pUgis affe^usM. LIII, 4. coll. V, 8 . ) filiorum hominisf.Adami ( qvas fcil. ipfimet meruifTent. ) Vt adeo hoc illuftre oraculum Filii &DominiDavidis,adeoqve dectv^cj. TTit (i,S^m.Y{l , 19 J pafiTionem ratisfa£loriamviuidc praefiguret, coll. commentarii viceJeC Llil, 4. f . Haecita cum interpretarcrin Colle- gio in iibrosSamuelis ante annum , et qvod excurrit , habito,dein varies deifto fenfu interpretcs fed fruftra confuienti, venit opportune ad manum DiiTertatioRoftochienfis^f Semne Davidir Chrijlojolitarie intelligrn- do exdiai natura 2. Sam, VII, v, 11. — i6Suh praefidio CcleberrimiTJico- logiDn.D. Grunenbergiihabita» Qvaauide&flantc,qvodaiunt, pedc periuflrata , deprchendebam ^as4?m mecum ad himc locum noibum mc- ditationes. IlvJ EPIST. AD EBRAEOS. ditationes. De qvibus apprime gaudebam mihiqve gratulabar , tantum CAP. I,' virum , cujusininterpretandis Scripturisraramct'y;:i^*rw/^p^ , nonaeqverepugnarem , hocautem modo '. G^i cum permittetperverfumfe fieri , vi di£ti 2. Cor. V, 2 r . turn ttiampermittam corripi eum virgd bominum etc. Q^ fenius cum fuperiori belle convenitjeundemqveintendiiTe Max. Reu. Virum ex vlteriori poft- modum declaratione colligo , folummodo qvod ifhid perverfe obfcurita- tem aliqvam inducat , cum omnino di&nnt perverfe tra^ari ,di.pirver' fum trd^iari five habm, illud ex hoc confeqvitur. V. 6. wctAiy) Adverbium hoc hie communiter acclpiunt ficut In v.f. vt dcflOtet iterationem citationisScripturae,vbi per traieftionem conftruunt cum ver- bo Xeysi h. m. Iter am vero , qvando introducit etc dicit, Qvae tamen me- cathefiscumaliisnonimmerito duriufculavifafit , illamparticulamfuo loco reliqverunt. AtverofiPauli mens fuifTetmcdiante ilia novum fcri- ptrurae locum fubjicere,ftilum fuumnonmutafifet, fed vtiv. y. ineeperat, Xfit/ ttaP^iv , ita hie perrexiifet icdi -TroiXtv ♦ qvemadmodum ter fecit Rom, XV, II, 12. coll.infr. V. 23. Et pro hoc fenfu inconvenienter adhibetur particula adverfativa Js. VndeetiamB. Lutlierus earn omifit, Seb« Schmidius qvidem adjflipulatur iis , qvi iteratum introdu£lionis a£him ftatuunt , qvemveroexplicat de tribus difldn£lisintrodu(^io!iis prac« didionibus , ita vtprimum introdu£his fit Chrifhis in huncorbemin ver- bis allegatis Pf. 11. fecundum in loco 2« Sam. VII, 1 4^ et iterum five ter- tiuminPr.XCVlI,7, Qvo abitetiam mens GlafTii Gr/fww. i*./. 7^7. ed^ n, Verum enimuero non video, qvi^multum difcrepethaec fententia a communi. Proindeidem dubium premit hanc,qvodillam. Id qvod ta- men vrget ipfe Sdinudiuj^ Vrgeo naaxime,{i vis dug y rgenda eil, adver- fativum g NOTAE SELECTAE CAP. 1. fatiuum ^g, qvod dare opponit et contradiilinguit,non q videm hunc primo- genitumangeliSjVt vult Schmidius , cumjatniila oppofido contineatur in immediate antecedentibus allegatis locis ; fedhoc?rctA/y huius verfus iili TTctAiv inv. y.et innuitaliamintroduiftionema priori diveriam^Nec vUumhicaduertit difcrimen Altingius , qvivtruniqve wdXiy explicatde prima introduBione per prdmijfionem , q v a Mediator , q vando Deus pri- ~ jnum per -s-^oTffctyy/AioJ'Filium fuum Mediatorem introduxitinmun- dum , eumqve iiominibus in fpem falutis notum fecit. Quae qvidem fen- tentia , absqve particula ^g foret , haut paiaim placeret , ficuti nunc propter Ulam magis placet fententia B. Brochmandij&. /, qvipoft Theodoretum priorcm introdu£lionera Cliriiliin orbem exponit de i .trodu£lione per treationem , five qvaau£l:or condendaecreaturaeintrodu£hiseft. Col. I, If. 16.17. Voii^doizvciAt introdu£iio*ieper incarnatiotiem , fiueqva -creaturae lapfae rellitutor introdu£hjs efl: , Ebr. II, 14 ; praefertim cum de incarnatione verfum noflrum 6, praeterErafm.Schmidium ad h, I, p. i2pj^ ipfe Seb. Sclimidius cum praecipuis Patribus maxime Graecis accipiat. Reliqvas expolitiones fecundae introdu£Uonis de adventu Oirifti adiu- dicium , itemqvcderefurre£Honeet adfccnfioneincoelosjvide reiijtata$ apudSeb, Schmidium/&. Lpag. 7/.adde Altingium ;&. /./. j>f, Tr^eroJoKoy'} Qv^emexplicariaPauloColofT.Ijif — 19. bene obfer- vant Seb . Schmidius & Brochmannus b. I. Ceterum MefTiam debuilTe ellc yQ;2 p'^'i^ogenitum veteres etiam Ebraeorum fapientes fafTi fiint in Sc he- mot Rabb a Parafch. y. fol.ijy . R. Nathan introducitur loqvens, Deum ^yii^^QlAoCxjqvemadmodujnlacobumfeciprimogenitumt Exod, IV, 22« fdciamregernMejpam primogenitum^vndi^um efi ( Pf. LXXXlX, 28-^ etidm ego primogenitumeum dabo.\]mc qvoqvc Cod. Pefab. c, i,fol^j, €t n''^WD dicitur ]y^)^ VfVtirs primur Z/wij-,exJef.XLI, 27. TTceo'x.vvrjcrdrue-uy^t.yi hoc loco Pfalmi Chrifhim etfecundumhuma- nam naturam (licet non in fe , fed kcCJ^ u\^o propter divinam naturamipfi perfonaliter vnitam ) adorabilcm effe, contra /J^/ V, 7, IN EPIST. AD EBRAEOS. 5 V. 7. cs? n. TTf o/)h. 1« ponitur pro Tre^) de^ vt Luc. XX,i9.ricut et Ebf acorum vN ^j 1 Gen. XX, 2.13. Ief.XXIX,t6. XLI, y.veletiam commode cumCa- merario, Er» Sdimidio , Hcinfio , Wittichio, et Seb. SchmitJio rcdditia- qvoady qvodattinet , audoritatc probatorura Graecorum/ V. 8. A/*f/?/>r>w , vt pro ea nobis acqvirenda mori nondubitauerit , ethocpa^lo denionllrare^ qvantopere iuftitiae iiipiemi iudicis perlr£le amet iuiHtiiHTi. sxc/^ ^^ ) Vn6lio habet trcs gradus. Primus ell vnionis , Luc. I, ^^.^ttvntiJJlmUadpraedicayjdum^mh.lWy i6.etLi;c. JV, ig. Tertius eft exaltationis Lgloriae , AkH:. If, 3 3. vltimus gradus hie maxime intelli- gendas videtur coll. Pf. XVI, v. vlt. per rationes aSeb. Schmidio%ddudag- %Kcuov) ^ro eXctia eft^conftruflionontnufitata, vt nomen cognatae figmficationisinaccufativoadiungatur , vt i.Cor. II L, 2. :ydAet vfjtag f.7rc]i(rcL Kcii i^ |3^^/4a,pro ydAetKJi et {i^uah. . 9 V. i-a 4p fi b.L /»• S8' veluti veftis longo vfu** atteritur,-et tandem abiiciturtanqvamqvaeniilli {it vrui;ita coeli longo" vlu attriti tandem veterafcent,et veiut nulli amplius exiilentes vfui penitus" abiicieRdi. Nee aliter Seb. Schmidius , coll. 2. ?etr. Ill, 10. ct maximc B voce 10 NOTAE SELECTaE fAP II voci Po<^)?J'c!'. Promaioiiautem huiiisthefeos illuflrationeac confirma- ' tionehicomninomeretariungiaccuratifTima obfervatio Celebcrrimi no- ilriGottfr.OIearii,r« obferi>atPhtlol — Theol. adMatik.XIX,2S,P. Illy § ^. „ vlt, ita de hoc loco Pfalmi CII, diiTerentis : Locum ilium Piaimi rerpexiiTc „nondubitem lefaiam Pxophetam c. LI, , penitus abiiciatur , novusqve.oanni ex parte ei fubllituatur. Cap. ir. V. i» vrmtsorifiu^ ) Cum haec vox alias fimpliciter notet eo magis^ am- flius iVtittiam. communiterliic vertitur ; emphafin tamen haud conte- mnendaminea qvaeritBrochmandus k l.p. 6^. „ Omneillud, inqvit, qvod jjiinuglare et eximium eft prae ceteris aliqvid habens , qvo praeftet , vocari »foI;tGraecis^f/tiiarow. QvQQixQ^Trs^ic^ ejepug v^ocexstn tcS ivttyye- 5>1 >y 3> IN EPIST, AD EBRAEOS. n „ A/&> eft ea fedulitate et accurata indultria attendere Evangelio , vt CAP. II „ruprahos emirjeas , qvinec dum ratisdidicemnt aeflimare dignitatem >,Evangeiicae dodrinae,qvinimo tanta alacritate ferri in attcntaniEvangelii auditionem , vtaliis , qvincnfatisnorunt aeilimare emirentiam Evan- gelii in exccjfu peccare videaris. Nam adverbium Tre^/iorcrooq faepe idem*^ valet, qvodfupervacanee. „ Rationem autem comparationisetconnexio- nis accurate more fuo format Seb. Schmidius h. m. Qvo itaqve maior et excellentior eft revelatorN T. lefus Chriftus tarn prophetisqvam angelis, eomagis etiamnos oportet attendere fermoni N. T. qvam ft per nudos angelosetprophetasfaduseffet. Ita et fere Braunius j^, /, 7ra.pa.pfxj l^jLiv ) Qvod Syrus ,€t Arabs , Chryfoftomus et Theopliy- ladus,Heiychius,Suidas et Phauorinus , Grotius exponunt : excUamus, prolabamur ypereamuf.\.z\\rtTLt.W2\h etSeb. Schmidius vertvint;/»r^£'- terfiuarnus , qvomodo et B.Lutherus \praetervehamur , t>Ot)infClhtCn fcil. vt glofraadditit)ie m @ct)i)f fur bag 5(nfurt,^ tt)cgfd;cufl m^ <35ert)er? ^ ben. Qvem fecutus videtur Chriftoph. Wittichius h . I ne forte a porta falutispraeteruehamur, cui ^rdt^a^'^'oeo idem eft ac 7ra^ct(Q>ou(L vbi rebusimplentur > Rom. IV, 1 6* et,XV,g. V. 3. . '7rbi<;, ripu^S sK^pS'j^of^-sB'cL ) G^ynodo effugicmus I Ripple ex v. pracedv tv^Kov fxi^a/iro^oa-'icc^ iii^ft^m retributionem ^ sis Vf^cls ) VideLiir purus ebrailmus ex Ebraeorum ^2"! jfobis ficuti Ivi ti^oig i.Petr.I, zy.ex^? 2pi?^//-Etita accipiunt cumGrGtio,Angiis , Fi id. Spanheimius et laudatusOlearius nofter,q vi reddit ,firmtter nobis tradita eft doSirina [aim arts , et qvidem in oppofitione ad doElrinam per angelos h^^. miniftros teftamenti prioris , in obfervat^ Philol — Theol. ad Mattb. XI -i 17 0 P' ll'feB, TV. § I. Aliud ergo ait,Spanheimius , didicifTe Paulum ab Apoftolis ,, qvod ad Galatas fcribens negat > c. I, 12. aliudeadem , (jua? aChriifloacceperat y fuilTe ab oculatis teflibus f i>zj/?>»?4/^^ ^ V. 4^ 'EiijUbfioLiTs^^ctJAy ivjct/xsis) Triaifta (rvvovvua? vCur^ntur y vt vnum comprehendat cactera ;redqvotiesconiunguntijr,vnumqvodqve vocabulum fuam habet emphafin :,iilud praefentem Deum , iilud-ftuporein. et admirationem hominum intuentium , hoc potentiam homine maiorem vereqve divinam defignat. conf. Ad^ II, 2i. ex obfervatione Cameronis , et Altingii^, // ycc^ ) Refpicrtet confirmat titulum Chrifl:iZ)xtransferunt.Et placet qvoqve ex oppofitionc. Namii ^AP» I^ funt uZ3"*n'7N qvibus homo Chriftus et minor et maior fieri potuit. Hoc cnimvultoppofitionisfenfus : Eqvidembreui tempore fccifti eum mino- rem , cjfvam nZD^rhs y fed mox gloria ethonore coronafli eumT^tzQxWi^^ Cont". Seb. Schmidius h. L qvi tamen non negat , in fuppoiitione DEi\0- cem 7— ^^nS>j bonum fenfum facere pofle , winorevj reddidiflieum , qvi TafglvowicTfit^gfir aeqvalis efTe debebat , Philipp. II, 6./4/y/(? /»//*4 Z)f««f, vt lieret ficut homo* yuv) Qvpdnon reflringendum eft ad tempera Apofloli ,'fed ad Iiioc mundi feculum iiveorbem praefentem , vt oppolitum orbi future, fie enin» vfurpaturTo j/j;vinfcriptura f. cenf. EphJI, z* i.Petr.IIIj, 7. et eiusfy- nonymum a^U i. Cor. XIII, ii« V. 9, Apoftoli cum: verba dexterrimc expreiTiffe ,tum et mcntem optimi alte.- cutum Bezamhacverflone : fed lefum iUum videnius gloria et honor t ctronatum , quiparumper fuerat\iriferior Jiigelis faSluS' , (sv^.'m\-mr manae naturae alTumtione , Phil. II, 7 ) propter mortis perpeffionem , (C mortemperpetiendam ) vt np. beneficio Dei fro omnibus mortem gufla- rety c vero pronundat Thomas Gatakerus Adverf Pojih, c.^j. 0£f^ Cru.p.82U X^^^'^ ^^5 ) Nonne potius iufiitia Dei ? qvae pofcit mortem peccatoris. Gen. If, 17, Ezech. XVIII, 4. Rom. I, )i. Ill, 2 f» infonte. Sed vtiqve et gratia Dei, cuius eft profonte vadem f. fideiusforem , ciusqve folutio- ncm pro illo admittcre r Rom. II f, 23. 24. Vtrumqve igitur verum, re^ ipondet ad iddubiiStrefoi?. /. „ Chriftus pro nobis mortuus eft,ct vi di- ,vinae iuftitiae atqvcirae , et vi divinae gratiae. Vi diuinae iuftitiae fadlum eft, vtpeccata hominumnon dimitterentur impuaita , fed condemna- TenturetpunirenturincarneFiliiDei, Rom. VIII, ^.Vi divinae gratiae ,fa£lum y vt non punirentur in nobis ipfis , fed vt nobis parceretur , et ,^peccata noftra in CJiriftum transferrentur* Sic gratia f. diie£lio et iuftitia ,/. ira Dei fuaviter cencurrerunt in noilriredemtione , loh. HI, 16. Roto.. «Vin,32. vTTto Tfetnig ) Luculentius demonftratur perfingularcm diftributio, ▼t nempe redemtio fit fa£ta pre fmgulis gcnerum , pro omni homine^ vtiSyrus^nonprogeneribusfingulorum , {lycpro omnivuS/lfQ ?s verC 3t 14 ' NOTAE SELECTAE CAP, II. Teq. five (TUfxctTOi , pro toto corpore Chrijli myflico np, Ecclefia , < ecu portenduntReformatijvid. lac. Cappellus^. /. Ncmethi , Wittichius ct Braunius h. I. Strcfo et Altingius h I. qvi p. 62. b, Tom, IF.opp^ ryf v7ro^e&» /, Seb. Schmidius/&. /.per futumm imperfedumfa^la participii refoluticnc reddidit h.m. Vidchatur namqve ilii conveniens fVt is ^ qvimultosfiitos in gloriam adduBurus eJJ'etyperficeret auBoremfalutis ipforumper pajjhnes » Perfpicuum totius v€rfusrenrum fuppeditat cit. Maior : Decebat enim Deum Patrem , propter et per qvem funt omnia , vt , cum mttltos fiUos. adoptivos per afllidiones 4^ gloriam addticere vellet , etiam naturalem Filium/'W«r?/'^w caufamy^/^z/j" e or urn y per easdem fimiU via confecraret. Ifla luppofitio participii robur accipit e principio perfpicaciorum philoio- gorum,nondariingraecifmO/^i?r/^//«2ytffii^«^«»« , fedeumelTe verius i- pfum imperfe6lum intenfum , a ftmplici di/Hn£lum,rerpondens praefenti fimplicietintenfo. Acceditethoc , qvod vsyoiytv pro praefenti et impcr- fe£lo plane vfurpetur , np. Matth. XXI, 2. Marc. XIII, 1 1 . loh. X, 1 6. kOc. XVII, ^. IX, 2. Dc verbi tjAwo^ fignilicatione confccrandi conf» nota adc.V,9. v.i£. « cc IN EPIST. AD EBRAEOS. ly ~{Z " " CAP, Hi iP ivog Trdvn? } Quanqyam Seb. Schmidius plaufibilcs nee conte- mnend as rationcs pro ilia reiltenti3,qV:ie lubintelligit Drum adduxent j^ni- hilo fegnius communion re i^svcq^zAdamo imcrpretanti mkuult fub- fcribere,vtrenilis fit: fan£lificantem Chiiftum et fan^liiicanaob aOmines ex vnohomineAdamoefTeji.e.nontantum habere communem naturam humanam , fed et cum natura communi conditionem communem in om- nibus infirmitatibus fimilem , excepto folo peccato. Qvem fenfum confir- mantfeqventia , cumprimis verfusi4. i7.i8' V. 12.^ Pi^'TTctyysXooQiC' ] TotumPfalmumXXIIjCX cuiusv.23. vcrbah. I. citatarunt,ageredeCi'r//?&./.qvod ' flontampi0iCnCInqvama£lionemdienotet,etfity^ ipfum participem fa- ' tere , adducitqve pro hoc fenfuloca i. Cou X, a i. 3 o. et v. 17. addde infr, VII, I 3. itaqve diibrimrn magnum fitinterpueros/qvi KettoivcoK^KSpar" $icipesfa5iifitnt per parentes , cum ipii pr ius non elTent , ctinter Chriitum, qvi anteqvam homo nafceretur , fecundum divinitatem iam fuit , Qtfe ip- ^walTumendo carndtti etrangvinem/'/f;'//V//'^w/rf/>. Nonimmerito itaqve ortliodoxi contra Photinianos pro divinitate Chriiti hinc diiputant, ^via i/.trsffX^pai'ticipemfe fecit illorum np. carnis et fangv inis. e-cL^igadiaifjULlos) QvpdPhotinianietcumillisGrotiusexpticant dc infirmitatibus et afflidionibus humanis , addu£lopro hoc feniuin primis loco I. Cor. XV, 50. fcdneqvam^omincs , vt digne eos excipit modera- tUTimus alias TlieologusSeb. Schmjldiusi». /. convicli dehoc , qvod Chri- (lus prius exftiterit , qvam camem ctTangvinem afTumferit , hac rationc '«labi conantur , qvafi prius habuerit humanamtiaturam , et deindeinfir- ■mitatem afTumferit. "i^^ccaroet fangvis 1. c. fimpiicitcr infiimjtatem, fed camem et fangvinem infirmitate et corruptione adliuc oneratam defi-. grtant , vt fenfus fit : caro etfatigms in ea infirwitatg et corruptione , in qvx numfunt , rtgnum Dei haer edit are nonpojfunt. Tov TO K^ihoqs'x.ovlsf.ri ^avdra') 3/i>r///r^y^ CDnj; "-IMDO NC'iy ^"^ Samael caufatuf ejl mortem toil mundo, Conf. Buxtor£ hex, Rabli. Talm^cot.i^pj, Hinc Scriptura eum vocat avS-^^oTroKrevov air af;^^f . loh. VUI, 44.' et oKo^^e^jViv i. Cor.X, 10, ct 'aBu^^uv, dTToWyMv ({xiAngelus rf^^^,Apoc.IX, 1 1 Jftam appeHationetn^w^f // w^r- /^ IwuddubierefpcxitApoftolus.quando diabolo jttribuit rohur mortis^ y. 1 5'. «yabflra£lovtiet dicererr.cn enim angeiicam naturani aflumfit , qvando- 5,«j|videmar!gelicanamranonmu!tiplkctcr,\thumrina,nedj;eiTienru\jmha- a'jbeat. AngelumituCjvealiqvem liiiusDei alTumtuius fuiffet ^fi alTumerc „debuilTet. Pluralis autcmnumeiuseltdiiliibutivus : non enim vnumali- „(jvem ex angelis allumfit. Atqve haec etiam caufa eft , qv are Apoflolus 5>moxvariaverit , nee homines au,t Abraham , (^Afemen Abrahae Avstxix.: s,nimirum humana natura eft muidplicabiUs , etindenaturaaflumi potuit, 3,nonhoma. 'ZTTS^fA.ctTog 'Af3)^oLciu ) .S'fw;>;;>y^^r>?/&^»7/mcntionemfacitApofto- lus , qvia cum Ebraeis agit, qvi in defcenfu ab Abrahamo nobilitatem fuam conftituebant , Abrahamum fe hab ere patrem , Mattli. Ill, 9. et cffe Abra- hamifemen, ftiiosque gloriantes,Ioh.VIII, 3^. l.Cor. XI, zi.Adl.XIIT, 26.Luc.XlII, id. XIX, 9. Turn qvia Meifias magnifice ipft erat pro- miflus , et eX femine eius oritm-us . alias etiam dicitur tarn Filius Davidis «jvam Abrahami , Mattli. I, i . et David eius pater, Luc. I, 3 2. ex eius femi- ne natus, Rom. I, 3. Qvod autem non Adami-ipatris omnium homi- rum ^fed Abrahamifemen ajfum/ijje dicitur, non inde concludendum eft cum Altingio h. I. p. yj. b. eumnon omnium hominum efTe Mediatorem^- fed nonniiT ei , qviet filius promilTioniseft , acfidei Ibcietate Abrahamo coniunilus ; cui manifeile concradidt Paulus i. Tim. IV, 1 o, coll. i . loJi. II, 2 . loh. Ill, 1 6. nee ibi valet limitatio de gentilibus , qvatenus ludaeis op- ponuntur« Imoftbiipftcontradicitinproximepraecedentibus ; ejire- demtor hominum y Abraham namqvehomo eji , et quictwqve ftmen eius fariter homines funt, V. 17 "» ta TT^og rov Qeov ) Vhi fubaudiendum kolto, cum Grotio , Era/m* Schmidio,et"Wittichio/&. /. vtiet c. V, i. etverrendum;/"»w,fivc^z/<7- ddia qvae apudDEum fcil. agenda erant. Syrus transfert : loi f!!!^^ «a iniisy qvae Dei funt. Similiter 0 Senes phraftnExod. XVIII, 15. D^nhsnSlD exprimunt ra Tr^cqro]! Qeov.Sch. Schmidio videtur 'tt^os potius particula relativa, qva relatio inimicitiae inter Dcum conftituitur, quafi dicatur : qvoad ea , qvae verfabantur inter Deum et nos , five in quibuslis et inimicitia intercedebat nobis cum Deo. Cap. UI. IN EPIST, AD EBRAEOS. 19 Cap, III. GAP, Hf. V. I. KA>?Ve6)? 6'Xif^eivi8 ueroxoi ) Vocatio ilia coelcjlis ie£lc accipitur tun* ratione originis , coll. Philipp, III, 1 4, qvam folam refpexerunt Syriis et Arabs ; qvi vi>cati cjlh vocatione , qvae ecodis eft ; turn ratione finis , q via fit ad res coeleftes obtinendas in Chrifto. Hue folum refpiciunt Grotius, Eftius , Gerhardus et Hunnius h. I, vtramq ve Belgae et Calovius h l. tuna ratione medii , qvia media,pcr qvac fir^funt coelef lia, verbumcoeleftc , loh. 111,31. 31. 34. XVII, 17. etSpirirus coeledis loh. XVr,7. Ad. II, 33. Jef. XXXII, I ^. qvam addiderunt lac. Cappellus, Altingius et Nemethus b. L Qvanquam Scb-Schmidius putat , non exhauriri rem , itaqve exifli- mat hanc vocationem rupracoelellem vocariqvoquein oppofitioneV.T, ad {ignificandam earn, quae N.T, eft propria. Non tamen ratione pro- milTionum quafi Vetus T. tantuni caduca et temporalia bona promiferit, vtlefuitaluflinianiusetPhotiniani volunt , fcdratione vmbracet corpo- ris Ebr.X, i. qvia typi et figurae V. T. vocantur o-Xict twv iTra^avtm' vmbrd fupracoeUftiam rerum , Ebr. VIII, 5 . h. e. earum,quae in N, T. in QiriHo exhibentur. Hinc infra v. 14. Apoflolus brcviter comprehendit dicens:ufc7o;^o* y^yovufj^sv rS x^^'^S > p^nicipesfa^iifumus ChriJU^ Conf. Eph.I, i8- to/ h-TToq-cKov Koii ctpx^^pea, ) Non inanis eft opinio Seb. Sclimidii ad b. I. Paulum in his duabus vocibus fummam capitis fecundi'md\^{\^ty et in nomine qvidcm ^x?/?^?/*" , (coll. Gal. IV, 4. loh. XX, 21, 1, i^. Matth. XV, 24. Icf, XLVIII, 16.) qvod c. II, 3 dixit dc praedicationc cuangelicae falutis a Chrifto coepta immediate , et mediate per Apoftolos continuata : per nomen autem Sacerdotis maximi, qvod de morte eius pr© omnibus v. 9 et fcqq. et v. 17 . cXprelTe d^yjipiCL appcllavit. Deinde ob- fervandum , qvodPontifex Tub V.T. diflusquoqucfit [-^^7^!; Legatus C\\zApoftolus , trad. loma cap. I. §• f . Nee ab re ellqvod Altingio b. I p, $2. 4. Paulus vidcatur fpcciatim fpcctaiTe illudMal. II, 7. vbi tw rp^ f^- r^/-ro f4Wf/U (coll^lolu rV, ^3.A(fl.'xVlil5'.) eaqvefpirituah, Ecclefiajcoil. A^t.II, 36. Hinc ^aJucTKSVcia'ets oikovv. 3. praeparans f. cxfiruens domum eftperiphrafis f atris familias , genitoris. Vid. Grotius , Hammond, ad eumque CJ.ericus,, Wittichius , Calouius h^ /«. et Ebraifm^ Etymol.f.^j;. TTrt^a fA-aa-fiv ) Quod etiam veteres Ebraeorum rapientcs praetulcrint Meftiam Mofi ipfisque Angeli-s docetur inMidrafch Tanchuma ad Par fib. TCrHysy foL n.coL /. etprobaturexlef. LII, T3« ExtoUetHr et altus erit valde, M ExtolleturfupraAbrahamum,[cteffereturruprairaacum , etal- „tior erit lacobo. Extolletur fupra Abrahamum , ficuti diikim eft ( Gen. s,XIV, 22) SMJlulimanuimeas ddDomintim. Altior erit Mofe , quia s»«ii<^tum cii> , ( Num. XI , ii>) Si die as mibi , porta eum IN EPIST. AD EBRAEOS. 21 ^Jtnfinuttio EtelatuseritfuperAngelosminilleriietc. SicRalbag^^JyT/^- CAP. II£. iymer.Parfch. p'^^ Meifias maior erit Mofe , ideo etiam miracula eius j,eruntmaioramiraculisMofis. IdemtraditR. Nadiman 2.6. Dcuteron, Par/ch,l^D''2':£2 et Sepher Ikkarim //^. ///, c.Tj.etc.20. apud do£lifri- mum Braunium b. /. p, ip-z. Magnam pariter differ entiam futuram efTc inter legemMofiset legem MefTiae docet MidrafcliKohelet cap.XI, g. his ' verbis : Lex quam homo difcit mhoc feculo ( qualis eft LexMofis fub V.T^ (^ mAniSi refpe^u Legis Meftae. Conf. idem Miidrafch fupcr c. II, I. hsfXctfTvptovTuv ^u^^cofAsmv ) I^ tefiimomum dfceftdorumvide- licet in diebus Chrifti f. N. T. Mofes enim teflimonium dedit futurae do£lrinae Chiifli, quippequam verbis et fadis in lege et facrificiis adum- bravit,qvinin fua ipnus perfona. Conf.Ebr.IX,24.X. r. Deut. XVIII, I ^. I g. loh. V, 46. Vnde Erafmus fubintelligendum cenfet , a Chrijio y vt jfitfenfus : Mofes tantum typos acvmbrasrerumafFerebatearam , quas Cliriftus poftea crat explicaturus. Qupmodo re^le explicant praeter GerhardumetHunniumh.l. Calouius^. I.h. I. et Schmidius y&. /. item- qveeReformatis Camcro, Altingius , Wittichius , Braunius , etNeme- thi h, /. qui etiam allegat Gomarum , euoluentem typum Mofis Chriftuni praefigurantis.. yj. 6. "K^isog.^s ug vios gVt rop eiKcv dvJS ) Chrifiuf vero ( fcil miroS f delis C.V. praecedj vtpote filius (;vbi^c refpondet Ebracorum^ veritatis yficut loh. I, v. 4. et in v. anteced. tf^? Ge^etTrawtpofe mfiifer, quivereiderat) fuper dontum ( Vio^&i {mt in domo Dei , vt EHeferin domo Abrahami , Gen.XXIV 5 Z.iO'^iiChriihisfupra dowam , vti Ifaacusv. 35'. 36. c.XXV, y. Nam Deus omnia rupporuitpedibusClirifti » cumque conftituit caput iiiper omnia ipfi ecclefiae,Eph. II , 22. 2S- J A* i^/iia (fie enim redius legi agnofci: Grotius, mehoresque legunt codi- ces , teftibus Calouio et Altingio /&, /. poflulatqiiefiHi conditio ,quemad-- raodum iilius eft dominus domus propriae ,'cuius haercs eft.) V, 9. Ov) Concinnior fane adhuc eft fcntcntia communis , habensillu(J ^ pro adverbiolocali , vbi, quam ilJa Erasmi Schmidii , qui vult ^ cfTe rdatiuum per Atticifnaum in cafu refpond«ns ante.ci&d^nti , pro a fcil* i2 NOTAE SELECTAE CAP* li'I. 7r«^rto-A*&5- Proinde vertendum cenfctjA'tietiaminvcrfionehabet , qua (Tc. tentatione ) tentarunt me. Verum relatiuum iuxta fyntaxin natu- ralem ad propius refpicit , quemadmodum quoque fit exemplis illius Atti- cirmi. Conf. loh.II, 2 2.IV,^o. Marc. XIII, 19. 72. Luc. 11,28. HI, 19. EphJI, 4. 1. Cor. VI, 19. AcXI, 22. Ebr.VIjio.Ad.X, 39. etc. Vndc pro hoc fenfupotiusita ordinanda fuifTet verborum conftru£l:io : Kar*^ rviv ij(Lef>ctv tS Treificta-^Sy ^ STretpcia-civ us iv rjj fpfffiM. 'Kc-ipoLO'pL^ ) Non refpicit folucnmodo ilium vnum tentationis diem propter aquae defectum, fed vt ex fequentibus verbis petet,de toto tem- pore itineris in deferto. V. If. Yipoa'wx^^'''^ ) ^^f^^f^^ J indignatm fuu Huius verbimetaphorici emphafm accuratius euoluit cl. Altingius h.Lp,9i>l>' coll. p.sfS'b, b. m. Ira feu offenfa grauis fignificatur , vt cum ripa iugi vndarum incurfu ver''- beratur , feu potius cum ripa iugiter flumenfiftit , et vim vndarum ^ fufti-" net , et frangit. Opportune autem ifto vocabulo vfus eft Apoftolus , quo" durationemindignationis diuinae diurnamiimulexprimerevoluit. Vti" cnimripa conil:anseft|neque cedit aquae quantocunque impetuillifae, adeo vtfra£la rcfiliatvnda potius, quamvtripa commoueatur , idquc quamdiuflumen eundem feruat curium et alueum^c quoque Deusiuis fermonibus ipud induratos corde nihil profecifTe^figniiicat ; quamuis XL "^ annis allaberentur , imo illaberentur in auresipforumjnullotamenfuilTc" frudu;vnde taedium etindignatio , etiam fignisexternis fpumantis" irac demon! Irata , quemadmodum illabente in exftantiorem ripam flumi-*< ne cum impetu , aquaehaudadmifTae propter eius duritiem , ftrepitum " edunt et fpumant repcrcufTae. Cui quidem interpretationi,apprime fa- " uetilludA«^.XIII, j^.CirciterXLannof e]iioz-c<:popncsy dorys mores i-^' pforumtulity quanqu3mmoleftiamafFerr:nt,fuftinuit etpaffuseft. V. 10. C( uc« Q^rjBcofisv ) TimPdfftMSignidcith. I. follicitani cufam "adhibcamus, omniftudio et follicitudine caueamus , la|l Un6 ttJO^l fucfcljCn/ per mc- tonymiamcauiacproefFe£Vu , quandoquidem ex timore foUicitaifta cuia €t diligendanafcitur. Conf. Phiiipp. II, 1 2. etinfr. v. 1 1 . hoc }$ dKoijs '\Sermo audUuf. eXpriraitEbraifinum VIO^ "^ip Icr.X , 22. Nontamen nulla eft iftaemphafis , quam de coniunftione duorum illorum vocabulorum affert Altingius b. I, p,\ios,b» oXcy^ ipft promilTionis verbum in fe', AKon modus dcclarationis , vt ad aures ho- nvinuni pcnieniret ; ille eft XwciyytXiot, ingrejftu in requiem Dei , haec eft itjciyye?^urfxo^ existyygAwt? , quod fucrit iviiyyeAiG'f/.ei/t} ; quorum illud primi , iftiad fecundi vcrfus cft« fxrj ervy}i6K^ctiu€v(^ rtj Triq-^ roig etK^trcLff'iv'j Obfcuram hanc con- ftrudioncm alii quidem cum Dan. Heinfio Exercit.Sacr.bt I. clariorem rcddiderunthacverftone : Non commixtuf fide abiis , qui atidiuerunt, Sed fenfuai eius gcnuinum minus feliciter attigcrunt , licet attigiffe per- fuafus fit Heinfius. Fciicius penitiusque plirafcos huius fingularis Pau- linac mcntem introfpcxit ct expreffit Seb. Schmidius hac vcrftone : Non eommixtuifide (C perfidem ) cum iisqui audiuerunt. Cum fermo audi- tionis et fides non commode poftintdicirescommifcendae, quandoqui* dena iftc hanc prod\lcat. Qupmod,0 autcra ca\jfa cwm fuo cffe^u commi- fcebitw ? IN EPIST, AD EBRAEOS. tf » „rccbitur ? Idem ante eumperfpexitB. Dorfcheusap. Calou. b. /» Hoc ^^p iy „dicitur, inter ipium verbum auditum et inter ipfos auditores non fa£hm ^clTe et fermonem praedicatum non fuifTe medianW ,,fide contemperatum illis , quiaudierant — Sicitzquc oxryKfietTtct tS «A«V« fit apud auditores , quando cr/^-if producitur,quacftatim bona n^oya apprehendit et applicat. Hie eft igitupordo , vt fcilicet per ^7(r/j' feu/»?w^,«/w/>«w , vid.S, Schmidius , qui etiam commode ^bavTditarticulum>cajV tcdTctTrctva'iv dvT8 etc. ) In enodatione hu ' ius loci palmam aliis interpretibus praeiipuilTe eundem Altingium acris iu- dicii virum nullus dubitem , quod nempe habeatur defer ipti$ Chrijii in verbis: qui in requiem fn am ingrejfus efi ^ quandoquidem articulus « «VeA3'6)j'demonilratiuusfit, vt j^j^n^*''^'^.^''^-^'-^ ^ Pf • CXVIII, a6. cuirefpondeatmoxcfcyTiif)-'///^///'. Ingrejfus cum didtur in requi- em fuam , fimul indicari , aliquando caruifTc requie , et quam poftea afTccu- tuseftperrefurre£lionem , requiem ipfifuiire/«<7w,propriamet peculia- Tcm.p. 124.' -a. poftquam/>. i2j. non leuia dubia oppofuit interpretation! communi. Et p. 124. b, Propriutn opus DeihA. eft promillionis de MefTia rerbis facHiisque declaratae , feptimo mundi die , primo Sabbatho. Nihil enim vltra egit , vtpoteomneiudiciumtradens filio , poflquam omnia agenda prius d^flAtuifTct. Opus Chrijii fuit refe<^io corrupti operis , non per TN E.PIST, AD EBRAEOS. ±fi 9» pera]ium,red per feipfum , quern Pater relUtutorem conflituerat , per a- CAP»IV. genda , iuxta oi dincm in prami/Tionc delineatum , (upcrato coi-mptore, ciusque opere defiruclo. ttc. Et/>. u^. a. concludit: hie eft fabbatilmus, diem religiofae quietis {ignificans , quipopuloDeirelidusefl; ; quoniam Chrifhisinco quieuitaboperefuo proprio ,quemadmodiini Deusa pro- priofuooperequieuit , quando Chriftutntalempromifitiepdmodie ; et dum non aliud huius beneficii > perfonalis vidoriaeChriiliet quietis a labo- re , habebant praeterquam in proinifTIone , ilium diem habucrunt fanfhim, cui nunc dies refurre^tionis Chrifti hebdomadatim {urrogatus eft , dum vi/£'Z)f/' redemteris ah opert redemtionis , quod ipfe Chriftus vocet opiu , loh. XIV, J4. Nee minus Nc- methi adeadem commentans : nan eft opus creationis, fed akerum opu* illud auguftura Redemtionis , foiiDEo proprium , aeque ac crcatio. Quum itaque opus redemtionis et fandrilicationis confummatum eftki morte Chrifti , iuxta illud TiETeAsS-cci loh. XlX, 30. Et Chriftus ipfe quieuit in fepulcro , feptimo hebdomadis die, tunc meritodiciturDc- ,,us quieuifTeab operibusruis ante fecula dccretis , in flindation^tcrrac „iamintentis- T. rr. XTTH^aa-oouevSi' iio-eXB-sTvits exhrn Tnv KaretTetvo-iv. ) Studea* mus igitiir ingredi in iUam requiem , quae fcilicet Chrifti eft , et in qua Dei acquicfcentiaeftconfummata. Inhanc requiem ingrediendum eft per fi- dem , coll.ftipr. v. 3, infidelitate excludente , quemadmodum veterura exemplum docuit » quos infidelitas promifTionis de obtinenda Cananaea , ciusdem ingrclTu exclufit ; et multo magis infidelitatem praeftantioris quietis , quae inverbopromifla eft , fruitione excluftfte eft certilfimum* 4» Petr. 1, 8- 9- Ep^^- ^'' S- Hacc itidem praeclare Altingius f. i2j. b, V. 12. Zu)V yap 0 Xoy@^ tS" ©£X etc. ) Nobilemdeh.l. controuerfiam , loquaturnede verbo De\hypofiatlcof.perfonali , an '7r^o(popiKSJ f. ptAC" dicato ?(vtriusque rententiaeau«n:oreset rationes dubitandi liaut leuesvi- deripofTuntpraeter Calouium B, I. h. I. apud Seb. Schmidium h. I, ) tuti- usdirimipofte arbitror , ft cum eodem laudatifTimo Theologo fl:atuatur , non opponenda efTe ftbi inuicem per bum hypofiaticumet prasdicatum. Da' fed Ig NOTAE SELECTAE CAP.IV fcdfubordinanda. CuieriamnonrefragaturGerhar(lusetRauppius/&./. nccAltingius/^. /. p.uS. argumentationi tamcnApoftoli plus viriumtri- buens, fide Filio Dei accipiatur propter v. 13. Conneduntetiamambo illaStrefoet Nemethus /&. /. Certumnamque eft, quod praedicata hie finr, quae partim vcrbo praedicato iuo modo funt communia , partim hy pofta- tico abftrahendo a praedicato non funt Gongrua. Sententia igitur Schmi- diana haec eft , quod Pauius ioquatur de vcrbo Dei hypoftatico lefu filio Dei 5 vt V. 14 appellat,prout illefefe in verbo praedicato fiftit , exhibet, probat in conui(flione maxime cordium humanorum , vtadeoquodde verboDeihypoft^ticodiciturperverbumpraedicatumoperanti , idfuo «iodo ad^verbum praedicatum quoque pertincat, Necadeo eritjVt in iftaftibordinationeT^ hoy a perfonalis etrealis cumcl. Marckio Exercit. Sibl.Exerc.jj. § 12. c, fin. p, jpj. metuamus , ne fenfus dijiin6lijjimi et fat is oppofiti inter fe temere iung ant ur , praefertim cum ipfeconcedat hie rerun connexionem ; iiludque rfw^;-^ facile concedamus. Jaminfpecic fubiet^tum c Aoy(^ ponitur abfolutead confirmationem prioris fententiae; ct eneruc eft , quod pofterioris patroni opponunt , vocem t^ Aoy& de filio DeilohannieiTepcculiarem , Paulo autem inufitatam. Illos enim me- minifle oportet > quodftilus Pauiiinhacepiltolamulta habeatfingularia, fublimiorque fit ; quodque infuper ad Ebraeos fcribatur , quibusphrafis t",-^ l^XyiJO i-e»oAey^ rSSs^ ex Targumin C'-atnotifTima , bene id obferuante exceilentiftimo D. Gottfr. Oleario /» AnalyfiLoguahutus Epifi.p. ip. et Altingio j&. L'f. up. ^. ( q^ui etiam/f. praeced. b. Xoyov dc FilioDcivultintelle£himLuc.I, 2.cnmy<'/'«? ficut Paulus Gal. II, 2 o. dicit. Viuitin nobis per verbum fuum , quod confcien- tiis noltris , ex quo audiuimus ,' implantauit , , vt docea't ct conuineat nos dc hoc , quod ipfe viuat in feipfo , tantamque virtutem in nobis per v crbum D 3 fuum 30 NOTAE SELECTAE CAP, IV . fuum exfei'it , vt verbum ipfius ncn contemnamus , led pro verbo vitae a- ginpfcamusetteneamus, nee pro litera mortua habcamus. Kcti TOfxcorspi^ VTTi^ -TraG-coi udxcu^cty ^igofjiov ) Vbi Filius Dei ncn in recpmparatui- cum giadio, f'namin vifone apocaiyptica loli.I, i6. XlX, I j; . non appamit vt gladius , fed vt vir , ex cuius oregUdius egreditury quo belligeratApoc.il, 12.16, Conf. lef. XLIX, 2.'vbidefcribitur: Os ipjius ficutgladrus acntus , et'tpfemet vtfagittaele^a ytXmundat/i^ fcdcumgladic,quateni:s gladium verbifuivibrat , eoquefecatetpungit hominum corda et confcientias. Infuper refpexiiTe Paulum ad eiusmodi gladium vel cuitrum , quo vti folebant in madandis vidimis , cum iili cui- triacuti{rimiiuerint,maximeveririmile fit cl.Braunio ad;&»/, quod tales acutiiTuTd cultri hodiequeludaeoium lanionibus in v fu Tint , et v trimque fecantcs veteribus etiam in vfu fuerint ; quomodo etiam accurate et qui- demduodeciesvnguibuset nudis digitis examinentur , ne vDimcrenam habeant,probatlaudatus auclorex r~mp''12") r^l^'^M^ "^DD ^^^^^' to ma^aiionum et cxflorationum j qui etiam duos cultros vnum ordina- rium,quoha£lenusvtunturlanioneF,ab vnotantum latere habentemaciem, et alterum /^«%o«f ctv ^tfro/jiov , vna cum fex aiiis crenas habentibus ,, itaque ad iugulationem ineptis, exhibuit in tabula aenea. Sequentem phrafin Apoitolicam ' 71 KUf luveXoJv )Et pertingeyis vsque addiuifionem ammac et corporis y com- pagumetmedtdlarum , proximeaccederc adid , quodGermanidema- gnis tcrroribus et commotionibus cordis dicere folemus : it gC^Ct ttliu t>urd) ^tJtCf,Unt) ^Ctn / bcnenotat Seb. Schmidius. Vtadco optimc phrafis Apo(lolidccompun£lione cordis , quando aculeia verbo ipfi'lnfe- guntur , et eompagcs corporis quafi diftrahuniur ct medullac penetrantur, accipi pofnt. Nee tamen rciicienda eft explicatio , quae dicit intelligi per fjiepiarfxov '^v'Xjyjg kcli TrvsoAtoy^^^^^^^^m carnis et f piritus , vtfenfus fit, big Dag C0 untcrfd)cibct Dn^ tt)as fleifcli)lid!) Jft|t)on i)env«)a^ selplic^) i|l. V. 13. Til^d'Xf^Xta'fXi^A ) Intiine patemia. Dicitur "tropicc dc Tacrifidis , quorum pellcs detrahebantur,x;t pcrmediam fpinamdiffccabanturjVtinte- riora omnia oculis patcrent. Ita cum ChryfofiomOjOccumen. Theo- phyl. Grotius , EfHiiset Corn, a Lapidc b, /. Hammondus , Altingius, Nemethus, IN EPIST. AD EB'RAEOS. jr Nemethi . ct Braunius b, I, Gcrhardus , Dorfcheus ap. Calou. et Eroch- CAP. 17, mandus h, I. Quemadmodum enim Apoflolus v er di praecedente fumferat ghdiumpermetaphoram a lanione praefertim a faccrdotibus ; ita per ean- de.Ti metaphoram ab iriipeclione et perfcrutarione lamorns , maxime iacer- dotis in templo , dicit omnia coram Chriilo , fupremo facerdote eife CPctvE^a, r. yv^LVot etc.Eadem phrafis totidem fere verbis occurrit in trij5l. , . Talmud. "^iQf^ cap, IV, § 2. Poilquam ibi didum clTct , facerdotem facrificium iagc ouem pedibus fulpendilTe , partesque v arias abfcidiffe , ad- ditur tandem: vJq'^ n'^'^jj •^'^^ j^j^jCJ^ iy*lP lacerauit Hind {anmal) et repcriebatur omne apertum coram facie eiuf* Conferri mereturme- moratus Braunius,illa ex ritibus et antiquitatibus iudaicis deducens , fimul- que monitrans in tabula aenea , quomodo facerdos facriiicii intima omnia pcrfcnitatus fuerit. ri/soc ov ripLivQ Koyf^ ) Quod communiter reddunt : dequonobh efi fermo y vtTT^of fitpro TCEpl. Sedrcif^iusdilaudatus Olcarius nofler )&./* interpretatur ; cum quo nobis hie res eft y to quod ifta vis phrafeos Demo- ftheni , ceterisqueantiquis Rhetoribus fit familiariiTima ; ?^,oyog iq-i uct 'TfOQS as. Confentit Bezae verfio : qui cum nobis eft ncgotium , et Belgica: mn yvelcken Wy te doen hcbben* V. 14, vxjivvi^ itff. comm. g. f. 21, f. Cap, V. T. 2. UireioTd^eiv) Mifererlqtiarttuwfatticfly ita Beza. 5!)?ifffcf&Cn l^a^ bcn/fo ttiel Die 9lot^ cif oDcrt / quae virtus plerumque inde proficifcitur 5 quod meminimus etnoselTe homines, unde fit , vtde aliis non durius , quam de nobismetipfis Itatuamus. Alterum vero eft cviJf.7rcl&eict , quum fenfu alienae miferiae afllcimur. Quid eft ergo //,er^tQ7raS-eiv? vTrosTrieiiieicigTm a-vjuTrcca^av , alteriuf malts afficiy eo quod non rigide etfeuere yfed humaniter ctpUcide de aliir indices , tan- quAmJitua ip/ius res ageretur , vt qui teputes gadem conditions V. 3. Hoi relv\viv ) Propter h^nc Ceil ctBivaav infirmttjtem , (vtre^leiup- plent Ludou, Tena b. /. Belgae , Altingius , Wittichius et Nemcthus b. I, Er. Schmidius et Seb. Schmidius b. I. vt minime opus fit hie agnofcerc ebraifmum , quafi fit ^ioi tuvti^v pro ^let rijo , quos merito refutatEr. Schmidius/. ijo6. et verbum TTfioa-cpe^eiv) Ojfcrre , includere fuum nomen verbale Tpoa'^ofioiv, tblationeWy vi^iimam obferuant Beza et Er. Sclimidius b, /« V. 4. •vrjv TifJL^v^ Commode quidam articulo w vim relatluam'etcmphati- cam tribuunt , hunc boncfrem , pontificatum fcilicet. 6 Ka?^iiUiv(^ vttotS QeS ) Quod |membrum ellipticum bene cum Er. Schmidio Seb. Schmidius ex praecedente membro fuppleth. m J^t nonftbt quisfumit ilium bonorentyfedqui vocatUT efl a Deo fumit ilium; qucmadmodum ct|in Tequentc membro aliqwid rcpetendum : Jictttet Aharon vocatus fiimfit. IN EPIST. AD EBRAEOS. 33 'aAA' 0 XaKv.a'dLg TT^og ctvrov etc.) Quodmembrumparirerrequi- ricfupplementum : Sed is qui dixit ad ipfum : Filiui meus es tu , ego hodie genuite ilo^acsv Avrov ,glorifx:.mit ipfuw y vt-eiTet Pontifex, velvtEr. Schmidius : eumhoc honor e dignatusejl. Sic Bdgaein^not. /ji?^/> i'fw hier toeverheerlickt. V. 7. BtCaKuS-elg r^? svXccf^eict'; ) Biiiiom h. I. rententiarum occurrit de vero fenfu vocis jvhu^Siag : vna rigniiicaticne-m »?^///r I'tberatus eft abiftowetu. Plane vtinloco huic gemino Pf. XXII, 22, ftruA me dh ore leontSyet d cornibus monocerotum "^•PO"''? V. exaudiuifti mCy i, ^. exaudicns libcr^ me. Similiter Pf. CXVIIIjj-. Vt^ exAudimt{\,Q^ £ exaudlens U NOTAE SELECTAE CAP. V. exaudiens collocauitj w^inlato. H^uibus addatur lef. XXXVIII, ly. ^^72 nn^p "'•Jl^aj i^pii;n rriN;i at tu .jmore profecutus es animam we- ^w^ ^ 14. Plura vide fi lubet in /,«£-. f^/-. p. ^16. fe^ Non itaque videmus , quid huic interpretationi praeferendae obllet , cum in pofleriore aTro velint ac- ceptum pro Jict vel kata vel t/Vf^ velcum CamerarioprOAcfrol > qui ctiam fubintelligit Trfioa-evx^iJ-^^^ > vt idem fit ac cumpietate f. reueren- tiaprecans. Quam expofitionem valde Seb. Schmidius approbat. Ve- rum duriufcula eft ilia permutatio particulae et ellipfis. Iftaque infuper 'gyA^tjSMflt reuerentia erga Deum Pa^rem iam fupponatur et includatur in praecedentibus ^ericrsa-i li K(x\ 'i> erti^ious precationtifuj et fupp/ica/io- V. 8. sjxa^ev d^p cov £7ra% rnv v7rciKot}v ) Vbi noteturi) Graccifmus d^' (y V pro rtV eKSivuv d eiraSev ex illis , quaepajfus eji^ quomodo ct in ebraifmoifla ellipfis dcmonftratiuiadhibetur , vtRuth. II, 9. (t bibai ^^^P, de(Qo) quodhaurlent,Qo\lY.y.oiuxtailludperuulgatum Tct TToJ^fliJLcL'nt ucL^rifjLci'xa.yKocumenta document a. Non quidem necciTc cft,ut verbi sfMocSs fignificationem ncutraleo> ample^amur. Modus autcmdifcendiefl:/'/'>?^/V«j-f/ experiment m//"/ jdebuitdcacerbitatibuspafllonumiraequcdiuinaeet mortis^ expeii- undoetverefentiendo crudiri , quodfupra c. II, ig. coll.IV,iy. dicitur TrhrovS^sv 'TrsipetSei^pa^us eji tentatus > fiuc cum tentdretttr , idquc Karci vt;W/V/> propo- fitisetimpofitisipfiaPatrcfuo paiTionihusfcu communicato patiendo- „rum catalog©. V. 9, TfA«fit)3-5k) Confummatus. Qua voce notztur ru»/2^wwi*//tf| non eius ^faccrdotii per oblationcmvi^limae, fed confecrationis adfacrificiumritc obeundum. Vndc verba c. II, 10 de Patre , quod ipfum decuerityAr/rf • mum ducemfalMtfsfiUorumDeiperpaJJionesi;€^(iod/^//o»«w,f vtiidcm loquuntur TjMidcre&i confumrfiationis , quod" poftquam per feptiduum circa ipfii ladum erat,tumluitille reXeicJ&eU' confttrnmatus ,plene confecratus. (Vid. Ebraifm, Etym.p. 66. ) Ita quo que Chriilais ,poftquam dies impletionis fuac percgiflet , agitando femet ipfum coram Deo in deprecationibus et fupplicationibus , quo funflioni" fuae excrccndac magis magisque pracpararctur et difcerct expcriundo ,<* quae porro idoneum faccrcnt ad ipiam obedicntiam fui muneris,verc fuit" 'n?^i(i)B-i\i;ff*fficie>iter etperfe^e confecratus facerdos, non minus quam <« anteccdcns Patris fcrmo ad ipfum legitime vecatum conilituerat. Sic*' E 2 aptiffime 5> >» » » 3^ NOTAE SELECTAE CAP; Y, aptiiTime cohaerent primum KAti&og vocatus v. ^.aheium TiX^uS-els*^ cenfecratus ^ hoc v. 9. t^nmnx'Tr^ocrciyo^ivS-isy. lO^cognominatuSi^^ s^^ovac&fuhUcefalHtatus , vtvuit vis verbi.n:mc{'yo^iua;ell;/'«/'//V^**^ verba fiiaodh dyc^oi forum yC^o^idh ccyei^(>>congrego ,vlad plurium**- notitiam pemeniat quodpropoiiitur. yr^oa'a.yopivu^i^.coinpelldi faluto ^*^ aliquem///^//f ^ , proclamo coram omnibus , publico Iqcq^ Haec erudite" Altingius h, I. p. i^j„ Conf. et Hammond. hM V. 12. Tct q-oix^id Tfjg cl^X'^h' "^^^ Ao^ioif T^ 5f^J Vbiro ct/c;^^f non ma- le Lutherus,Gerharcius , Caiouius , Giotius , Kemethi aliiqueacccpe- tunt pro adieftiuo element a inhialia , prima ; nifi mauis eumScb. Schmi- dio explicare per appofitionem h.. m. element a , quae fun t principium eh- e^uiorum Dei i. e. quae primo ex XoyWg t5 S'sS eloquiif Dei doien^^ iunr,, praeferdmcuijicap.VI, r. vox 90j;^£7i5v (qua de conf. etiani Gal.IVy^. 9.. Coin , 8.. 20. 2. Petr.III, 10. 12.) omiirafit, cttantumvoxctp;t>rff- pofita. Non itaque videmus j.quomodo in hac pJirafi po/Tit obtinere ilia differentia ,quam cum lac. Csppelio et Kenietho venatur Braunius/&. /. vt^o<;^£7cfcelementa notent legem ceremonialem , fivevtp. 3 1 ^.effert,, vmbras et ceremonias .VT. quibus vt pueri Tub feruitute tencbantur ,. caque fuiffe lac ' Tub V. T. Acy(^ a. tj?? dpyjji -vS XP^^^^' ^^q* v. I. pri- ma initia religionis Chdflianae et cognitionis fidei. Nam Apofl:olus fcribit Ebraeis a ludaifmo ad Chriflianilinum iam turn conuei fis , ct tam- diuinChriflianareligioneinflitutis |,. vtpotuerintiam efTe raagiflri : nee ceremonialia Mofaicafuerunt ludaeislac , fed potius durus crudusqueci- bus , et amarior , quam illae colocynthides filiis proplietarum , 2. Reg. IV>. 4Q» vel ficus illae in corbe Icremiae rcpracfentatac , ler. XXIV, 1. Cap. VL V. r.. tioa,<^enSi th tns etpx^^T^ZP^^^ Xoycv) ^uapropter reltrtquen^ tes fermonem initialem Chrifii , {,At Chriito i. e. qui initium elTe debet do£lrinaedc Chriflo» Vnde et Catechetae notante D. 2entgrauio Differ ti deftmpl. Catech, adh,l % 10. c.fin^ ab Athanafio Or at. ^. adti. Arian.f, ^oj. ^iC^ifuntAoyov e^ctpxns o'Traipoprss.fVerbuw aprincipio feminantes\, \ cum. IN ERST. AD EB.IIAEOS. ^7 cum paulo ^ntt primam Chrijiianifmi m^itutionem iradcre , yicnvix-'^^^ '^^P* ^^' Kaid rvi') df>-)(ri)i ,eos dixifTet. Hac etiam. vocis clpxy,^ acceptior.c faipftt Origenes. 7rsp\ u'p^/^avh- e. de principiis f. dementis docliinae Chriliianae iibros IV, de quibus Eufebius Hifi. Eicl, /, ^. c.2^. Cetei iim iplum Deum "jrpoTivayysAiii promulganone Gen. Ill,, i^^primae Catechefeos etek- mentarcm fidei ialuificae dodlrinae fummam quandam. piotoplaftis , in fvimma viae falutis ignorantia, tradidifTe non male dicitur. Kcc conte- mnenda lunt , quae de captibus c/itecbetich, quae Adamus infua ecciefioU fuof iiberos docuit , notauit B. D, Bebelius de EccK antedihui p. 36. Prae- ta- haecnouam plane phrafeos noftraePaulinae interpietationem aggrefliis eftlac Lydius Agonifl. Sacr. c. 16, p, Ssf^^]^^- q^i mentem Andreae Melui- ni Scoti melius explanaturus , verbum ctCpsvTes non accipit in fignificatu comniuni omrttendizut nlincfuendi ^(id emit ten di , vt aliudatad ct(f:eQ.s editorcsIudoiumCiiicenrium,coquodapertisoiliisipriquadngas e cauce- ribus emitterent, Deindevociayo;^^^^ ncn I'lgnifitadonem /»/'/;Vtribuit, fed principatuu Vnde haee fluit eius veiTio : emijjb Chrifli principa' tusfermonC' Tubnexa hac paraphrafi : vult ergo Apoflolus , vtEbraeiil- kimdePrincipatu Chrifli, quern partimexplicarat , partimadhuc^exfecu^ turus crat , fermonem ( lia6lenus intra eos quafi fupprellum et carcere clau- fum ) nuncporroapertrsoftiisecarceribus emittant. Verum enini vero plane non video , ni totus fallor,quomodo haec licet doTcM 'prius eflent mtromittendi et adperfe^tonem ferendi. Nee (/S) vox upxvs h. 1. illam fuppofitionem/^r/^f /^^///x admittere vrdetiir. Non enim cgit Apoftolus de officio Chrifti'regio , quod propriea^l^j^defignaret: non dixit ChriHum a^;^^c^72» Ted dpx^spscL- Et fi huncfenfum hicintendiA fet , potius et expreflliis pxo vocabulo Tvjg dpx^s dixiiTet 7^? Upctio-myjgj vtcapifeq.v. f- i2, et24.velA«Ti<^y/a? vtc. VIII, 6. Elumbis etiam eilpriwa ratio , quod ab ''upx^ ^ctpxispev<; diftus fit Chriflus , quafi dicas jprinceps ftcerdotum h. e. qui principatum habct inter eos. Primum illo hoc eft non opus fuiffet , cum in voce principis fatis intelligatur , nifi forte vocabulum/>r;»f;^4//^xclarius hoe ipfo excludere voluericDeinde aKpiQuf - '^3 loqiaendo gg NOTAE SELECTAE X CAP, VI. loquendoabrtf;:^i>inon(iicitur<«Y;Kx^gTca\i Xcyicawi 9sSi&: tov Ttjg ctpxris r^xp^"^^ ^.oyoy , et dilucide apparebit quam fit 7rct^cxAA^A(^ , coi/. *rot. ^dv. izSu^idztqwo- que clara oppofuio , dum/.rmoni irrittiL primis capitibus doclrinae Chri- fi't , qui vocatur lac, opponitur 7?\«or7;f perfe^lie folidior cibus dicla. lArtxvcictqciTro vsK^uvs^yooy) Poeriiter.tiA amort his operibus. Qua nomenclatura venire pollimt peccata quaeuis , quae epyct opera carnis vo^- cantur , Gal. V, \p. Epitheton autem vskpa mortuamAis operibus fiuc peccatistribuitur lure rummo(<) quoad caufam effidemem : quia omnis IjO- mo irregenitus , eoque naturalis Adami filius , non tantum mortis eft reus, quia Id)"* o) in ipfo peccauit , Rom. V, 12; fed etiam mortuus eft modo fpirituali, viuavirtute ad rede agendum prorfus deftitutiis , Epk II, i. f. V, J 4. Col. II, i3.VndevitaDeicareredicitur,|Eph.IV, ig. (2^) quoad (ffeclum. Nam peccata omnia;furkt mortifera , iuxta Dei turn vcritatem. Gen. II, 1 7. turn iuftitiam , Rom. 1 , 3 2. et habent mortem cxtremam fc, mercedem, VI,2i-eamqVicdebTt-;erit. I. r.ttiofie operum optimortim : quia periedlilfima opera ludaeorum mortua fuerunt.' omncs iuftitiae ipforum v t veftis menftruata*, lef. LXIV, ^ . iuftitia enim ipforum propria , quarn erigcre fatagebant , atque in ea acquiefcebant , con- iundafuit cum ignorantia iuftitiae Dei , etnegationeiubie£lionisipfidc- bitae,Rom.X, 3. adeoque mortua fuiracfalfa. Vcramautcm etviuam iuftitiam , (quae eft lefus ChriiUis , iuftitia Dei , I. Cor. I, 30. 2. Cor.V, 2i.inquoet per quern viuunt crcdentes inipfum,Gal. II, 20. etviuivi- uos fru£lus ierunt , loh.XV,4.feqq.Rom. VII,4. VlII, i.fcq. ) repu- diaruntceufcandalum, ;. Cor.I, 2 3.inquopropofito perfeuerantes mo- rituri IN EPIST. AD EBRAEOS. 39 morituricrantinpcccatiid. Adhacc non fusque deque ha- bendaeft emphafis praepoiitionistTri iuxta ';9-/7^v , di<:entis fiducialeni fi- dem , quae nititury//^rr Deo , iliique firmiter confidit , bene annotantc Seb. Schi-rtidio h. l. Com. Rom. IV, <^ . A 24, I, Cor. X, 2 1 . AjTor, Gcn.XLIII, 32. Marc. VI, f . (J^) quodcftac^oWToj' natume , Ioh.III,4. Matth VII,i 8.(V)'](i Ebr. X, 3 1 F Syru$ 41 NOTAE SELECTAE €AP. VI. Syrus et quidam ex Patribus rerpe Braunio h. I. et Marckio Exerc. Bibl, ad b, I. />♦ /)S2. Dorfcheo ctS.SchmidiOi&./. intelligimus ( hrifium , quern Pater nc^s coelitus do- nauitloh. Ilf, 16. et qui nobilifTimum omnium donorumfefl , qui etiam feipfum vocauiti^^^cctv t5 ©eyIV,io.etPauIusEbr. Ill, i4.et6. jf/^m- f/^4//o»// Ci?*'^^* meminit. Ordoverboium quoque con gruet. nam (1} •ft illumindtio ad cognitionem et fidem^ in Deum et Chrillum. Quam 2] {cqMitur par ticipano Cbrijli per fidem , et 3) participatio Spiritusf. quern Chriftusdat. Qua via propeomnes aut praecipuae fententiae ap. Schmi- dium coniunguntur. Awctfxetg re fieA^ovT(^ dimf^ ) Merito ilHs accedimus , qui per firtutes futuri feculi intelligunt lenfum et guflum vitae aeternae. Quid cnim aliud eft regnum gratiae in hoc ieculo , quam initium regni gloriae in altero feculo ? fiquidem rf^»«w Z)«' in hoc etiam feculo eji iufiitia , pax etgdudiuminSpiritu faticio , quae vtiquefunt bona iuturi regni gloriae tttTiX^s ^vvdpLiig yC^ih\xsr:ti\zti K^ctrs^vrcu corttboranttir ^ Eph.III, j^. ^tSvvdfxivQipotenterfa^i , Col, 1, 1 1 . Vid. pluribus S. Schmidius , contra Caiuiniaiyjs eriamdi^utans. V. 6* IN EPIST. AD ERRAEOS. 43 y. 6. ^ CAP. VI. Kelt TTct^ctma-oyJcif ) Et proUpfifunt. Duriufcula euadet oratio , fi iuxta S. Schmidium particula ;caundiiatvira adveriatiuae/i'^ ; nee valet ratio, quod V, 8 in (imilitudine expreffafitaduerratrua Jg, quoniam eft dispar conlln^io. hie enim in v. piaeced.*». iubieclum habet fuum praedicatum , itaquc fuum perfe£him I'enrum ; (qA iilic fenfus adhuc eft pendens et fluens per defcriptioncm fubie£li, cuius praedieatum poft verba Kai Trct^cCTrecrovTctg demum fequitur , fenrumquc abloluit. Rede autem contra abufum Caluinianorum excufat B. Lutheri verfionem : IDO flC Cibf fuHcn / quod illud tt)0 i^um , cjuando non fit condition is , fed temporit^ hoc fenfu : nonpojfunt renou/tri turn , quando ta'dum, Et ita clarius vtiquc fluidiusue TO xa< redditur. KctTot^*?' lyyr}% ) AiaUdinioni vicin/t. Quae phrafis eo non inter- pretanda eft, quafi fpem aliquam Apoftolus felinquere voluerit ; hoc enim cfTet contra iuperiusitVL'i'tf.To/, fed ex vfu Scripturae f. iudicanda , iuxta X:^tmprope ejfty appropinquare aliquid dieitur, quandopraefens eft, et ter- minumfuumattingit.Proinde maUdifliomvicina dicitur,quae maledi£lio- nemhabetetpoftfetraliitpraefentifTimam, Conf.^S. Schniidiusj&. /, qui ctiamre£le obferuat, quodphrafis ^f TO t/A(^ iet4 in fcquwitibus zdi rSKOvtf Trji dyctvifi #/ lab oris dileSlioms. Eadem plane phrafis occurritl. c. I . TlieiT. 1, 3. ^itsLKoveiv Tcis dyioiq ) Seruire fanSiii fignificat h. 1. elecmoryjaani icc non cratpracditusRex loramus 11. Reg, VI, 33. Conf.Iac. V, 7. 8 -Luc. XVm,7. n. Petr.IlI, 9. I. Cor.XIII, 4. cr /naK^6&vuu<;Aa,XXVl 3. Foteft etiam per figuram hendyadyn explicari , vt idem fit ac i^et yrityfuq UAK^o^tifxa per fidcm long artimem , quam intendere videturB. Gerhar- 4us, quando ife. I ait: ad capefTendam promiiTorum bonorumhaereditatcm jrcquiri fidem jnctK^oS-vfiScav Kcti vTrofA^ivaa-a^v. Similiter v. I f. accir« piendumeft(t^cwc^«.^fAt)y!rrt,5' eiusqueverbo euangeliiita innititur, vtnon dimoueatur. Cap, VII. V. I. oJAiXxKTiliK) Quis fuerit ration^ perfonae ? vexatiHGima intricati/Tima- que ilia e%[uacftio,faciliusquequaer*turquamexquiritur , quade valerct ^oA t/S-^uAMTov illud Ebraeorum: y&H^ NID^U^ *iy TOIID ^^TC^^^^'^^ reliSlum donee veniat £//'///. Quorundam veterum fententia , quod iuerit \djnge/uf vel Spirrtus S. fua abfurditate fe ipfum deibruit, Ccmplures - F 3 cum 4(J NOTAE SELECTAE CAP. VII- cumTargum lonathanis, lerufclialmi Cap. XIV,Gen. PirkeEliefer cap.Vlr. Rafchi, AbenEfraaliisqueEbraeisftatuuntjfuilTe Senium filium Noachi. Sedcum non competant ipfi notae jMelchifedeci a Paulo recenficae , ideo nee ipfeMelchircd ecus elTe potefi:. Aliis, inter que eos ct lo.Clerkoad l,c. Gen. p. 112. ^iictt Canafiaeum hunc potius fuiile. Enimuero liaut verifimile ell mihi cum Altingio <&./,/. ipj.^ ex Canaan, qui malediilio- ne Noaclii feruus cortTtitutus eft turn Semi, tum laphcti , quendam ortum ■^ fuiiTe maiorem Abrahamo , qui promifliones acceperat , benediccntemque illi. Multo minus ^x eadem gente maledicla aiTumtum fuiiTe , qui typus foretMcfliae adeo infignis , et cui quadrarent ifta omnia , quae adfcripta illi legimus. Id nee multo minus valebit de ChamOiCuins amafius et pro- machus fa£his eft ante quinquennium Petrus lurius vel luriaeus iia»f /' hiftorie critique P, I cb apitr. IX, X XL qua de hypothefi ipfe j5arum boni {x^oAot^xxx&c^X.p, yi.kt^iv.Je fcaybien, quec'ejivnepenfee , contre iaquelle tout le mondefe reuolterA , et quip offer a pour laplusgrAnde temC' rite, don tvn ecriuain puijfe etre capable^parceque le nam de Cbamejl de mauvaife odeur dans P Eglife , et que perfonne ne le iugerd digne de porter ce grand charaHer dtfplus excellent de types , qui on t figure le Seigneur Je- fus Chriji. Hinc iur,e lurium refutauit prolixifTmie loh, Marckius Exer" citAt . Scriptar ,11, adGen, IX^ 20 — 7/, 4 § ^/. — 40. p,iy2 — 20J. ct nouifTime d. ^ . Febr. anni huius J7/0. Vitembcrgae cl. Wichmannshaufen. lam etiam ante triennium rationes luriaei pro excufando chami delidlo, tanquamtypico , fub aceuratum{examen vq^oit celeberrimusBuddeusin cleganti dijfertatione de Peccatis Typicis § nf.feqq. Aliis , vt Rauppio comm.fynopt ad I. c. Gen, indubius eft , vir quidamfanBus e SemipojieriL Quam fententiam vt verifimilem etiam defendit Claudius FralTeniusTlieo- \og\isV2si(\cn^\?,m Difquif.Bihi in Pentateuch p. 2 1. — 22J. anno lyoj Parifiis f^i//V,etfequente anno 1706. fingulariori tamen ratione demon- ftratum iuit Ludouieus Borgefius Theologus Bernenfis in Hift. Crit, Mel^ • cbifed.cap, Vl,p. 'jf.y.fqq,(\ViQ^ fcilicetfuerit prolesSemi in Chaldaea natus aceducatus,indequeprofe£lus in terram Canaan peruenerit,ibiquevrbe eraedefacra exftruftis fupremum in coloniam, quamfecumduxerat , do- minium ac fummum pontificatum fibi vindicauerit. Aft haec opinio nulla idonea fuffulta legitur ratione , fideque digna relatione, licet auitori- tate Arabis cuiusdam hiftorici ; cuius tamen genealogia m Melehifedekia- nim a Phalego vsque ad Semum pertcxtam apudd. Brauniumin b. I. ex Hottingcio •^ IN EPIST. AD EBRAEOS. 47 Hottingero de vfu Ling. Orient. in TheoL c, S, ipfemet inter dubia et plane CAP. Vll. incerta nunierat,mauuItquehici';T-s';^*sS 4jftmiUtus FUio Dei^ E. non poteft * cffe ipfe Filius Dei. Sed quod non implicet , aliquem pojfs ejfejibifimilem fmc afimiUri pro varia liabitudine , docebit ipfa ftatim Scriptura. Quan- do Nebucadnezar de quarto anibulante in medio ignis inquit : Et afpc^fus quart'tfim'Uis eft FUio Dei , Da^. Iff, 2f. Nonnc hie quartus vt potc Filius Dei d<5t)a>Atfl<&>itfc/*'(^ affimilatusiuitPilio Dei ? fie confer a tur Ezech, 1, 16. et Dan. VII. i j. aim Matth. XX VI, ^4. Nonne hie Filius** hominis fimiilimus eritilli tanquam Filio hominis in vifione ? Filius ergo" Dei cl(rec^K(^ in (pecie car nis aiTumtae affimiiatus iiiit fibi ipfi , Filio Dei** €vcrctp>c(t) in veritate carnis affumtae. Quod ii in vifione iiiara fimilitu- dinemdebemusagnofcere, quidniquoqueetlongemagis,vbinonipe- cies corporis , fed verum corpus , quod videri palpariquc potuit, per oeco- tiomiam quandara diuinae difpenfationis. Filius Dejvidoris habitu,** duobus Angelis comitatus in apparatu fimili , qui edit apud Abrahamum," quis neget dcpufji,otei)/jt.svov Filio Dei in alTumtacarne , viatorishabitu" ambulanti cum (^«||3usiilisEmmauntem euntibus , ethisinuitantibus** ad eandem menfam accumbenti ,|Luc. XXI V,i f . f. Idem Filius Dei viri*« lu£latoris inftar congreffuseftcum lacobo ,quirobureiusfcnfit,luXato*< per eius conta6lum fcmore, et fuum contra cxfcruit conftringens cum fuis** orachiis , vt difcedere ipfo nolente ncquiret; quidni dicamus eiipauoiU'*^ fjt,{vav Filio Dei, qui vifus eft Paulo in itinere Damafccno contranitentem" iuismolitionibusinimicis potenter deiiciens, A. ipS- ^." merentur addi ad Gaillardum , et quidem adjinem pag. j6. Sicut autem Apoftolus dixit ; Mdchifede: nm djfimiUtumfuiJfe Filio Dei , v» 3. ita no- tanter V. i^.vicibus commutatis led etreciprocantibus dixit ;Filium Dei, facerdotem aeternum alfimilatumMelchifedeco , exfurgtt quippe/if^-r^dx alius fmindum ftmilitudinem Melchifedeci^ Nee praetereunda eft Riueti in Gen.. XIV. ratio praecipua jquamfolam TufEcere putat refellendae pari- tcr opinioni de Filio Dei Melchifedeco , petita ex c. V. i . Omnis facer do s txhominibus ajfumitur ^et pro hominibus confiituitur tiz. At MeUhife- dikfuitfAcerdos , quodeii Mofe et Apojiolo conjiat. E, ex hominibns af- fumtus IN EPrST. AD EB-RAEOS. 4J fitmtus.fuit, Sed vero Gaillardus , poftquam hoc argumcntum in ipfius Cap. VIT, fcntendam retorferit , bene pJiralin ajfumtumsjfc ex howinibus ex mente Apofloli explicat , quod fignificet kominem genitum ficut caateros hemines ex fiaturxU comt^gioet libidme cam is. Idque exten? plo probare Apofto- lum, quodcircuwddtus infirmkateprofter tllam Ojferre debeat pro pecca- tis fuis . Riuetum itaque manifelle argument atum efTc ex eo , quod Chri- (lanullo modo conueniat , adeoquegeminum paralog'fmumcommirifTe, alterum a diuifis ad coniun£la , alterum a comun(^is ad diuifa. Vid. Exerc.6.p.()j. — loo, NequepofTum, quinadducamhancHeidegge- ri obie£Honem : ^uodFiHus Dei in V. T.facerdasDei altijjtmi effe a6iufioH jpGtuerit. Praeterquam enim quod Chriflus (\t facer do f in aeterrtum norx t3int\xm. a par te pojl , fed etiam rf/^^^-r^ ^^/^ , conf. B. Carpzouii Z)/]^. /icad. }CX, adPf,CX,4. p. §^6. p^j. Sacerdotis munere a£luiun6His ,.' *• viuiderepraefentatur primum Gideoni , lud. Vl^ iS- i9.poftea ManodCt '■ lud. XUI, 1 9. 20. quae duo illuflxia fane loca folertiam Gaillardi ct Aitint- gii aliorumquefubterfugilTe miror. Totum quippe facrificium obla- tumadAngeli inftar/»w«iy^ir^r/^dim praefcriptum paratur ; quictiam ipfehocfacrificiumaccendifredicitur ; quod munusin Mofaicis legibus nemini praeter facer dotes demandatum Leu J, 7.9. 13. etc. Deindc, quodviilimam mirabili plane modo parauerit, etaptaueritad facfifici- urn , fdcerdotis ipfum partes egiife , fatis oftendit, Manoa itaque totam ; oblationis curam Angelo rclinquebat , benegnarus,hunc(ibihonorcni per diuina in/Htutanon patere» Accenfo tandem facrificio , in ignis flam- ma quafi femetipfum "^313 et victimam flfl:ens,adfcendit,ac Patris gratiant mortalibus conciliauit. Re£tc igitur ac neruofe rem complexus eftB. Auguftinus Quaefl:. inlibr. lud, c. 5'4.h.m, : G^d ergofietit Angelusin MtArisflamma. , tnagis figntficajfe i'ntelUgendum efl , ilium magni con- Jilii Angelum y in formd ferui , b. e, in h amine , quern fufepturus erat , nou accepturum facrifcium , fed ipfum facrificium futurum. Hacc pereleganter proferuntur in Differtatione Halenfi ^z Angelo inur- prete § 23 fiib praefidio excellentifllmi I. H. Michaelis. anno 1707 ha- bita. Quidni igitur et tempcftate Abrahami /I g. 10. Proinde a,7r^oa'^t,o\va-(^ efl oppofitio ifta Leidekkeri/,r./>.j7 «** „ vti>^j&)ja) non ellc proprium nomen vrbis/ed appellatimiHijliquetitidem CX Apoftoli iatcrpretatione ^z\-pacem. S-^Um autem Al^rahami tempeftatc yrbemfuiiTejnusquam liquet. Solent enimSpiritus C amanuenfes vrbem defignare primum proprioet antique nomine, etiliico nouum apponere, vt Gen. XIV, 2» Rex BeU , quae Zoar. lof. XVIII, 13. Lus , quaepoficM. Bethel iOA\. Gen. XXVIII, ip, etl. c. Icf. v. 14. Kirjathbaal , quae Kiriath le-arim. Haud fecus lerufalem dida fuit prius lebus , lof. XV, % XVIII, ig. Siigiturhacc vrbsin Cananaeaextiterit tempore Abrahami , lebus appellata tuit , dein tempore lofuae lerufalem , et ferael tempore Da- uidisetAfaphi apocopate Salem, quod nomen decurtatumelTe ex lerufa- lem multis exemplis demonflrauit Bochartus Bhakg C Geogr.fJ, 2, i. 2^, u Hieroz, L ^. c. ij, 'hTrccTOt)^ i ccU'^']o)^) Sinepatre^fneMatre. Quod vulgo cum Syr 0 accipiunt non deVei ipdus vcritatc fecundum literam ct fimpliciter vi tx, priuatiui , fed fecundum quid et quoad nos , quod/4/^r et mater eiur inScriptura non ftnt nominati. Scd hacrationeeundcm ci¥U^.d^t^'9¥ vocare iiceret, quia nullum eiuspcccatum memoratur. Valebuntque ifta de pluribus.aliis lobo, Elia , atque ipfo rege Sodomae , cuius hiftoria intexitur , ceterisque bello commiifis regibus , dc quorum onuuum pa- rentibus facrae p agixiae pariter filenr. Qmnimo fie nihil fjivq-t^^io^es dicitur > quia audores cla/Tioi dc ignobilibus tccrac fiiiisfic loquuntur. G 2 Quomod* if NOTAE SELECTAE Ca?^ Vn, Q^\VLQ6,oStnt(j2iEfift.ioS:dUofuntreg^sRomanorum ,. quorum alter pair em non habet > alter mat rem. nam de S^uii matre dubitattir i Antk jg^atgrfJHilufyNumde m^os. dicifur. fic Horatius lib. /,. Sat. 6, perfuadeshoctibi verCy, Anttpotejlatem TisUi , . atque ignobile regnum Multosfaepeviros , NULLIS mai&ribui ortos^. Et vixijft^rprcbos , amp Us et bonoribttsauffof. Hincquocjuenataefl: peruerfa opinio aliquot Ebraeorum apud Sixt^- S^n^nkm Bibliotht S' liky. anmt.po. quiideo fGripturam patremct ma1^ tremet gencalogiam MelchifedecireticuifTcimpudcnter afferuntj vt natalir «m illius infamiam eelaret y quodeximpura muliereet virofcortators prognatusfit . Potiusconiungendafunt cLTrecra^ dijJ\t(ii)^Jine patreet matre iun^lis , et ad generandum concurrentibus , quomodo verifTimum ^uid dicunt , et myfterium hamanae; naturae Ghrilli expiicant. . Quemad- modum idem dicitur *Ayf yf ctAflyj;To?. ) fine gene ologia , non anteecdentcr : fic nunquam talis probabitur , qui ^«/«/)f»j habet patrempropriuniDcumloh.V, ig* Rom. l\Xy ^t.Qtqua homo tyi famine Dauidiseft fccundum carnem^. Rom. I, 3. fed confequenter, qui prolemnaturalem non liabet , vt caput etinitiumnatur alls generis foret,€tabipfo ceuflipite genealogia carnalis texiqueat. ficaccipitur to- ^nSlfl getierationes , nondc maioribus et progenitorumferie, fedde liberorum fuccefTione feu progenie. Gen. V,, I J.VI.9.10, X, I. f. XXXVI, I. 19. XXXVII, 2-,Ruth.IV, ig ,.f. ProptereanonfupponendaeftbaecvoxcumEpiphanio aliisque fecundum quid et ccrto refpe£hi , quod nim. ita dicatur refpeBu generis fac er dot alt s.y qui genus faeerdotale non habebat , feu ad quern ofEciumfacerdotale non; per genus et fanguinem defcendit. Id quod demum clare v. 6. de eo ncga- tur, variatoetiamftilo/^^ yeveaAoy^/^ep^ f£ dvrcovo. V. 5-. Karat rov vvulov X Non ihepte poft Hammondum' obfctuat Seh. Schmidius , verfionem communem , fecundum legem , textui non con- gruere,cumhaeciam contineatur in rry e\no-Arv fundatumin lege ; fed potius hocelTeepitlietonpopulijfubintelict^o articulo, etvertendum : /ub iegeyh. m. praeceptum habent decimandiTov .Xaav tov Kctrd rov vcf/,ov, populUm qui fub legeefl. Vtita diftin£l:iusIApo/tolus defcribat , quern gopulumpotuerint decimare-* vrgereetiamhanc oppofttioncmhoe, quod alias IN EPIsr AD EBRAEOS. fj alias Apoi^olus incommode interpofuifTethancparticulam inter nomenpo- Cap^. V2J,, puli expcnendum et inter eius expofitionem , di^rus potius fuifTct : deci-^ mandifecundum legem p&pulum , id efl ^fratres. Et faneinterpretes non- iiulIosiduidiire,ideoquetraieciire verba , quemadmodum etiamB. Lu- dierum. Quod incommodum fi aequius expendiiTet lo. Clericus , i/lam conftru£lionem do^tiiTimi Hammondi non barbaram vocaffet. ^ ^ ^ V. 7. Tff eXcLTTOv vfTo t5 a^urjov^ svXoyeirou ) Mimsamerioribene^ dicitur: vbi primum notandus eft graeciiinus neutrius generis de pcrfo- nisgeneralitcretiamfoliti. conf.infr; v. 19. Matth. XVIII, 11. loh. VI^. 37.3 9- coll. 40. Eph. I, I o. Deinde quomedo ex benedi^iove praerogd.* tiua Melchijedeciprac Abrdhamo concludi pojpt ? cumfaepe homines Deobenedicant fine dubio maiori ; et inter homines faepeminorcs maiori- bus benedicant? fatisfacitpraealiisdiftindioS. Schmidii inter benedictre froprieetimpropfie iitlum,- IlIudcumeflFe£tuconiun£lum.eft,quoaltc^ ri boni aliquid datur , quod per fe habere non pofTet ; hoc j-quo vel petitur alteri bonum , yel de ilio praedicatur. Vid. et Andr. Mafius ad Us. XIV^. ly.fet Thorn. Gatakerus Aduerf, PoJlh,c.y. opp. Crit.p. -^7/^ ^72. De benediftione proprie {ic di£l:a veriiTimum eft ApoftoH efFatum. Clarura Hamque eft , quod quisquis alteri cum auSoritatc et effedhi benedicat , bo- num promittens fimulque confe,rens,quod ille fibi ipfi conferre non poteft,. illovtiquemaiorfit j.itaqueMelchifedecus Abrahamo. Abrahamum vc- rononpofledici minorem regeet facerdote Salcmenfium folide euineit Gaillardus/. j^, — ;/-^. V. 3. K<*t ule ) 'Etheic idem eft ac in negotio Icuiticae decimationis : et iKW Is ibivero jhoc cft^in negotio decimationis MeJchifedecianae Gen. XIV. ^ATToS-vtja'icmTes avB-POdTTOi ) Morientes hamines ^\hi to avB-fitt)^ TTOi Seb. Schmidio non videtur fruftra pofitumjVt fcilicctid,quodfupra Apoftoius dixit de Melchifedeco , quod fit aftlmilatus fiiio Dei- , hicde {acerdotibusleuiticisnegetur,q.d.iiicdecimas accipiunt qui moriuntur, tXnudihofKims hailenu^funt , non aftimilati inhoc^vtviuantinaeter- num , maneantque facerdotes , coll. intr. \ . 2'S vbi manifefte homines op- ponuntur Filio. Quae expofitio Schmidiana belle con£rmat hypotheftiji^ iioftram,' qnodMeUhifed^us fitJFi/iusDei, G 3, Ha^Tv* f4 NOTAE SELECTAE CSf, VIL UctoTV^J(isp<^ on Q ) ^uiteftimonmmhabei , vel eui tejiimomum perbibetur (ita enim reitius redditur , ficutetA<^.VI, 3. X, la.XXII, I £ . ) quoduiuat , coU, v. 16. teftimonium ncmpe D?.uidis aut potius Dei, cuius verba folennia iure iurando coniirmata iile reel tat , Pf. CX, 4. \ Quo - ' niam autem teilimonium dkit Scriptura de Melchifedeci vita , _guomodo iftius demonftratioin nudo filentio conflitui potefl ? Atqui fiiere et tefhi- monium diccre contradi(n:oria funt. Tedis tacens non efl teftis. Quod argumcntum iure indeclirtabilc audit Altingio/'./j?/.//.ftfi7. zo^. a. Cuius robur eo adegit cl. Braunium /& / vtflatuerit forte viuum in coelumfub- ,,htiim. elTe, vtHcnochura et Elism , licet id Scriptura Claris veibis non tra- ,,dat , cum liiGexpreiTe dicatur , adbuc viutre. V. II. gTT' avrTJ) Qupdrelatiuum non dubitamus cum S. Schmidio potius adrf A5<6>(rwrefcrre ,quam adpropius MviTix^fjg U^ua-vvrii. Nee inuali- da eft eius ratio , qViod non raro relatiua ad remotioranomina referantur, maxime fi in cafu re£lo pofita fint , et dicant ,de quo fermo eft et difputatio* lam reKeiaxrig eft in cafu re£lo et praecipuum in propofitione nomen , dc quo quaeritur , an per leuiticum fcil» facerdotium confummatio fiat ^ et bttI d\/upef vt alias, etnotat finem f. fcopum , quiintendituret obti- ■ nendus eft, ita Matth. XXVI, fo. amice fcC^' dJ/^/^r^wo ades ? li. c, in quem finem aduenifti ? itaque parentheiin han\; cum eodem vertimus ; populus enimfaper hac fcil. confummatione ( h. e. eum in finem per fe ten- dente , vtiuftificationcm coram Deo et vitam aeternam conlequerctur , coll. Luc. X, 25. et intr. v. i g. 1 9. coll, cum Rom. VIII, 1 3, ) legem accept. ^AvciTi7st\Kev ) Exirtui eft. Quod verbum de ortu luminarium ftecnongerminumvfurpatur. Graeci faepiifime vfifijnt pro i-jq^ ger- mi»<«///>,etquandoMefriasdicitur HO^i germen ordinarie expoilierunt perceVctToA^Mer. XXIIIj^-. (XXXIII, 1 5. reddiderunt jSA^^-o v ) Zach. 111,8. VI, I2«vtnullus dubitemcum Altingio b. /./». 210 b, refpexiite Apoftolumverbum |-|j2iC5 quod de ortu McftiaelegiturPfi CXXXH, 17. i^oLvctxiKuy Ezech. XXIX, 21. dvcLTi?Gi , vtiet Zach/ VI, 12. quod virtute diuina germinauerit. Lucas capropter lefum vocauit «' V(*toA>jj/ IN EPIST. AD EBRAEOS. ^y i| V'^s^£:rr:::r. , qiiofi non vt alia ex terra [ , fed ex alto natiuitatis origi- CAP. VH. nemdu>dt , Luc. I, 78. 5f. Sic, ) Z)^ h. 1. fignificat , ficut Eph« V, 32. bis fumitur, ITf^t) Melius vertit cum Er. Schmidio SehjftSchmidius quoad facer- &. /. 'Necmultumabit B.. Brochmandus h» /♦ qui docet , ita vocari \ foedus legale , quia nitebatur viribus naturae, veluti contra Euangelium fiue foedus promifTionis vocari vo^uov t5 Trviv PMt(^ Tris ^m<^ i Rom. VIII, 1. quia non fundatur viribus naturae no- firae, quae caro eft. ^ajTa ^me(.yt,iv ^mS ecKct^Aviy ) Secundum vir tut em intrinfecam ct efTentialem PfV/*p indiffblubilir , in oppofitionem vitae Aharonis, quae txdX^odri (ra^ictKnvita r^r^^/// ex coniundlione corporis et animae , adr eoque aarclhvr^ dijfolubilis. Durior apparet interpretatio Wittichii aliorumquede EuangeliosiV^omAy i6.vtfenlus hicfit :Chriftuseftfa- cerdos iuxta Euangelium > quod habct vim viui/icandi , et indiiTolubilcm vitamproduccndi. XlfQAyHiTvis i]ir&Km ) Qopd re^le Seb. Schmidio non idem eft, 'ac praecepti prius di£li in v. i6« fedverbum Trpodyeiv de tempore accipit poft Grotium et Dorfclicum b. A vt praecedcns mandatum fit illud , quod praeceiTit prophetiam Pfalmifn verfu praecedente ailegatam, itaque optimus fenius fit : per hoc ", £[uod Chriftus conjiituitur in Pfalmo faeerdosinaeternumfecundumerdinemMekhifedek) abrogatur manda- tum iilud, quod,Chriftumfac?rdQt?m pracesiTit, quod Apostolus v. 16. iyro^^rjp g-ctfKiKnv app^Hat* — fS NQTAE SELECTAE Ca?. VII. .V. 19, iTTHtTciLycsiy^ l\ yJi7]ov^ iA7rl^(^ ) Vbi primutn cum Bclgis, Pareo , Seb.SchmidioetBrochmando ctVo 78 koiuS fubaudiendum ere- ^eiacre yfiq/erindullio me tier is jfei fcil. ^ er fecit ^ Deinde TVt gVMiu{]iirmiO vocQtur fitpcr iftduffia melioris /pgi. Nam per facerdotium Leuiticum , fcribit B. Brochraandus h. L fpes plane ademta erat obtinendi TsXtiCiotri^ perfeSHonem ; facerdotium autem Chri- (liaffertipemcertamconfcquendircpiifTionempeccatoruin , iuftitiamet vitamaeternam, velutiApoftolushocipfocapite docet infr. v.2y. facer- dotium legale cum foedere legali iun£him arcebat a Deo , lex omnem ipem, ad Deum accelFus nobis blane praefcidit; at per facerdotium Chrifti appro- pinquamus Deo. Vocatur autem facerdotium Chrifti i^TrXqfpes refpe^ veterum,qui pracftantius facerdotium exfpe61:afcant,atque ilia fpcferuati funt , furu verba Camcronis h, L -V. JO. Hie verluset 2a arJlum habentnexum , vt indicant voces koS* offov ^uatenuttin quantum y et hmtcI tooS^ov eatenus , intdmum. Quoad lenfum autem pofTiint cum AltingioetScb.Schmidio ex verfuii. vltima ircrbl y/yo v£v iyyxj^ "ifjv^s referri et ad finem vcrfus huius addi, vt vcr- fio elTet :ln quantum non fine iureiurando faUus eft fponfor lefus. x.i%. intantutnmelioris tejiajfienti fa^useji fponfor lefus. Plurimi quidem cx parenthefifupplent lepivg yeyovag /^^f^/y^f^r^^^?/ ; fed ex parendiefi aliquidfupplerc incongruumcenfetS. Sclimidius. V. 22. eyyvoi) Spcnfoty quidsta vely?ipuIatamanualiquidpromIttit-, Tt €Xplicat Er. Schmidius /&« /. ethin^non fruftra lianc vocempotius quam ueG'i7J}V ab Apoftolo adliibitam eflc autumat Seb. Schmidius , quod nimi- tumrefpiciaturadiuramentum diuinuminpraecedentibus , atqueintro- ducatur nobis tum Deus Pater tum Chriftus , vbi prodeunte Oirifto , et data manufatisfaftionem per fanguinem fuum promittence , Deus pater ▼iciflira manum manui dct et iuramentum addat : Ta ergo erir facer d&t in dcteritam IN EPIST. AD EBRAEOS. j7 AeternnmfecundumordinemMelchifedtk^ Quibus verbis non imm eri- CAf. Wi^ to fubdit : iucundiffima haec eft et confolatione plenifTiraa repraefentatio* Roborari quoqueneruum'conciufionis Apoftolicae a iuramento Dei ad iyyuiv Cfponrorem, qui data manupromitdt , liquidemhac ratione Dc- umPatremetCiiriftum conititui correlata , quae fe inuicem infallibiUter iiifemnt:eandemvero vim vocem jiji,e.i/7«4 fuitvi£lima, quae mortida-** retur,debult vtique illo ipfo tempore morientis mortuaeque vi£l:imac efle** ctfuperelTe facerdos , qui omnia ciicavi^imam agenda perageret , et** H ma^- fg NOTAE SELECTAE Cifl VH^ ma3a4 SD*? J^ r"T0'O^n "^lyb^ »^» datur ingrtjfus dd Regem hmdiSium €t€xcelfumjine Schecbind : additquc di^a ^ indicium huiusrci facicntia, Pf.XVII, I f« (vbipijf denotabit Schtchinam , cuius, rJtio arceffendacx Ief.XLV, 14. Icr.'xxm,6) ctGcn.XUV,v. vlt.f'vbipcrcabbalifticanr. interpretatibncniP://rr »?f»f notatPatrcm cocleftcm , ct'Ty;3n Beniamia f ilium dile^ionir Dei Me§Am , quo fine nemo acccptus apud Deum , vt nonliceatpraefumere aceelTumfin^hoc) Addchic quacfufcporroatt©^^ yii Menachem in hac etfeqq.. coiumnis fcl* 1 3 f. Idem ad Exod. XXiV, i, ethic quoquelC Bechai.. Ktxai^*o'i^£v(^dmruv dfio^nAciv ) Sefdrdtmf * peccdtmbur,. Pirocul dubio refpicit Apoflolus ad ritum ludaicum ,- qui huic loco amicam foeneraturlucem. Docetureniminrr/?J?. JomJcdf.I. § /.. feptem die- bus ante diem expiationis feparant facerdotem magnum a domo lua ad conclaueParhedrorum yfubfiituuntque ei aiium facerdotem,^fi forte ei acci- datvitiiim, Separatusigitur ficfuit ab omnibus hominibus vrpotepec- catoribusjpaucostantumhabensminiftrosraccrdotcs > quiiani^itate reli- quis omnibus praefercbantur.. ILccl v'd/ij? di^utantem S^h, Schmidium' b. / Per ruv eTrn^ccvicdv fupra ro^/yual^ obfcurae ofien' fiones y\x!\(ly.\j§^A yf^dixybcmt funtJiterae iiigientes , vetuftate prope- modum abolitae aut obfcure admodum fcriptae. Aftintelligi hie ex- emplar non vmbraticum aut [praefiguratiuum , fed propofitum ad ineitan- ////«7,eamquemagis propriam eile exemplaris fignificationem , obferuat E/lius i/.L Kara rov tot^vtov ^ivx^^ivm, coibn tzJ o^h ) Juxta typumofien- fiimtibiinmonte. quiproculdubionontantum delineationem tabernacu- H , et eorum , quae in eo eife debueranr , complexus eft,, fed et my fteria ipfa ceria IM EPIST. AD EBRAEOS. 6r ccrta ratione inrinuauit. Ita B. Dorfcheus h. L Quibus Galouius Cap, VIII.' /. i2y2, fuammet epicrifin accuratiorem fubiungit h. m. Redius forte di- cetur , voce J«;^^'ev7» expiLTii Qfienficnem non pmplicem , fed cum de- ^yclarationefign'tficationis fa^lsm, ant certc ifli typi oflenfioni coniun£lam jjfuiiTe /;'/>/■ explicationem , de cuius fignificatione Mofesin mcnteinfor- matus fuerit. - - - Verifimilevidetur,DeumMo{i ,cumquo adeofa- ,^liariter conuerfatus erat , quemque in montem ad fe acceriiuit , non nu- ^^dos ttxyml^ratiles typos etfiguras monftrafTe , fed in primis patefecifTe rd i^Xv\B^voi , Tti iiri^via^ vtfinemetfccpumtatncfcrofaefiruUuraene ^jignoraret tantus Dei prophet a, Quibus fubiicit haec elegantia Flacii confona : Dcus non otiofe tantura ideam operis monftrauit Mofi , quam in conftru6lione tabernaculi imitaretur ; fed quod voluerit fignificare, apudfe proprie efle illud verum tabernaculum ae fan£lum fan£lorum, verumque facerdotem , ac ilium ab aeterno ma£latumagnum,€tillani copiofam rcdemtionemaut propitationem y quae perpc^uo fit mcndica ,,fide ad thronum gratiae quaerenda. 9} 5> V. 7, jCfieuTrJog ). Irrepreherifibile xion vocatur teflamentum vetus , quoniam homines irreprehenfibiles reddcre non poterat^ Vr g. M6fA,Cpofjt£v(^ ya^ dvToig (fcil, rots otto r^jg 'Tr^uTtjg tKuvtis ii(nv'y Xiyn^reprehendens enim illos (quiilib priori iilofc. teftamentoerant^ ^Z- eit. vt ita ad antecedentia fiat relatio quoad fenfum , id quod, in ebraifino non eft infrequens , vtpronomen refpiciat ad fubiedum fenfuale , Vid. Num. VII,89.IonXlII,;8.Pf.CXV,9. KHI. 26. Jon.I,3.et Lux Ebr^p, 2pj, V. la. Kclyoo ti^'{?^(Ttt dvruv ) Idea ego neglexiy non curatdecs, ItaApo- ftoluscumroi? LXX, quosetiam fequuntur Syrus er Arabs , transfert cbraeum "^riSyS ^ quod alias fignificat dominari , etinfpecie maritum €jje\t\jieri , fed turn cum conliruclione accufaduivel *?, (cdincon-^ Jlruciionecum D /;; m alam part em fumi yi dent que ejfc ac StO. faftidire, afpernariy vfuetiam arabismidccetR. lofeph KimchiapudflliumDaui- dgii[ad h.l. etc. III. 14. kr. cumR. Ebn.Iannallio (cuius in plerisque*vitula H I araffei 4t NOTAE SELECT AE Cap. VIU. araftc , eumque facpilTime nomine R. lonac citarcDauidem Kimchium, notat Pocockius Port. Mof. f. S- ^d. Lipf. et R. Tanchuma. Haec vide- tur expeditior conciliatio ,^ M^-f ,quod praeiucritB. Chcmnitius , et eademfere rationcbaecdifcrimina iradiderit , FMULL. The«L de df/hrim. V, et N, T,p. gu Cap. IX. V. r. Sf ) Quae partrcufa conclufiua fiue conTecutiuanegotium faceflit inter- prctibus , vnde difficultatemhie'peruidens Vulgatuseamauda^lernimis ccenfura Seb. Schmidiificco pedetranfiit , quern quoquefecutuseftLu- therus nofter, vt brcuiffimis dicamus , deducit nos haec particula a genera- liter in totocapitepraecedentetra^ata praeemihentia A«Ti^^iaf f. faccr- tii Chrtitiratione f»odi 4dmim/ir4fioms (quod fcilicet(ct ) verfetur circa fupracoehjiiat v. f. (j3) h elyUtgtTf CKfivri' r^ aMi^iv^ infanBo fan5fO' mm ittabernacttlo illo vera , nonvmbratili et typicov^2. quodquefit (y)x^6'<7?oi'(^r?f ^laB^Kij^iVielioris tefiamenti.\. 6.) adfpecialius in- Stuendam gloriam adminiftrationis facer dotii Chrifti prae Aliaronica. Conf. Seb. Sclimidius h, I. H' '^^(^71) a-K>fitf ) Primum tdberndculumJ^^^ion^TAsoch rKfjvit quacfufpeda eft viris doflisjetfolum adic£liuum ex fide quorundam anti- quorum exemplariumponcndum e/Te et referendum ad ^ioS-iJKtjVy a Millio recenfitorum , i?//Piiotiu6 ap. Oecum. Chryfoftomus , Miliius not\adh, /, Vatabi. Tena , Grotius yClarius ,2egerus, Beza , Angli, Belgae , Camero, Capeilus,Hammondus,Strefa,AItingius,Wittichius,Nemetlius,Braunius, k' I. Ludierus ct DorfcI\eus i&; /. defendunt rationibus haut Icuibus Seb.. Schmidius , txTin.Oltttimin fupra cir. Anal, Log. p, J^. Conferatur £dtem clara oppoiitiohuius verfus i^^t z. ^4 NOTAE SELECTAE Cap* IX^ ^^iKcu^/xa.Tzi' Xar^iiag ) Vbi i) vox ^iKauooiuciTei potelt refpon- derevocibusebraicisnipn y?4/«/4/etnlHp pr accept a , ficuti facpius apud Graecos interpretes ; praeftabit tarn en hie et v. i o. r eddcre iufiificar (tones 2) Haecduovocabulacompluresvirido£livoluntdiftinda , vt Act T^siAs (It accufatiuus , vid. Grotius , Camero , Hammondus, Altingius, Nemethus/&. /.B. Lutherus et Calouiusi?. /. fed non video , quidetiam ' obflet fyntax i regiminis , vt Aar^eitt? {xtgenitiuus obieSi , iufiificatioms cult us , hoc eft , ad cukum pertinentes. Ita Seb. Schinidius b. I, ToyTi oiyiov KofffiiKov) Hocefi fanBummurjdanum. Per quamlocu- tionem Dn. Olearius /. <:. cum aliisintelligity4»^«4r*Ww iftud vijibilet atque mundanum oppofitum tqT cty«y iTrapauci) , ita tamen vt verba banc naturalem requirant leriem etx^t H-^v av acti tj Tr^cdUf - quippequaeipfi vidcturtautologica, {idiceretur: habebat frimum ta^ bernaculumtabernaculum(JlfariRu4rium) mundanum^ num enim fei- pfem habere potuit ? ideo mahm cum ipfo dicere , quod tdbernacu- lum Mofaicum cum fuo ftatu et appcrtinentibus confideratum , duplicis generis res habuerit : primo rituset ceremtmias oh iujlificatwnemi, lan£lificationemf4tfr»/jinftitutasv. 10 dcindc ftf/irununta et Vjt/a y quae pro rebus facris et fandificatis habebantur , fanftitate tamen tantum exter- na.Prioris generis res figniftcari per ^iKoutofioCizc Ka.rf2uig ; poftcrioris perw «?yioy xtfo-ft;Ho\ fingulariterlct coUediue. Ita lane Apoflolum fc cxponere. nam v. 2.3 . 4-, f . recenferc di(lin£lefecundum partes to aiym , candelabrum •> f»f»/i««etc. deindeverov, 6. 7. ritus cultuumdiuinorum a {acerdotibus pera£los. Nee minus ante diclae explicationi fanum fen- fumabiudicatcl«Braunius, fi le£Ho o-xjyw?'? leruetur ; idquodipfum^t alios forte permouit,vtvocem ^ief^^Kfis fubilitueremaluerint. V. 2« 2xi;vj) K(t]scr}i£vuSy, ^^ w^cort)'] Re^lifHrne notat idem Dn. Olea- riuG d. /. quod viri quidam do£li in interpretatioiie harum vocum aberrent 7rpcio]yi vt not am temper is (vt quidem eft in v. i ) interpretati, vt defigne- tur vel tabernacuium primum, h. e. vctus teftamentum in genere , vcl aBczaleeleconftruflum , vid. BrauniusA./. ; cum potius ad /&./. cr Leidekkerus de Rep. Ebr. J. ^. c. z, p. joy. b. gn. Frigidum equidem hoc eft B . Calouio h. I at frigidior, fane cfl eius exceptio , quod bocfnfu etiam fontificembabuiffedicendumfit.k rtp enim habere rei inibr fixac ad to *' Jiabere perfonae N. V. C. item ab vfu rei palTiuo ad vfum perfonae adiuum, inepte concluditur. Haud aptior pauloeft antithcfis io. Clcrici,quodco- dcm iurc dicipotuilTet habere ignejn ct tbjmiamj.antcquiim co inferren- tur ; quia /» eius vfum erant , et in id erant iransferenda, Kon enim nude dicitur,quod fan^lum fandorumhabucrit thuribulum propter fuum in eo yfum , fed quod propric hab\ierit ratione loci ad tcmpus. A vero igitur liabereintrinf«co colligereadfolumextrinrecuminrrinfecivfusrefpe&jm, ~ I quae '66, NOTAE SELECTAE Cap. IX*. quae- (tVc/'i^oyi^ii:* pro tanto Critico? Credit itaque,vti ante eum cum ___Ji,ud. de Dieu Doriche js nofter , hanc fuilTe illius aeui traditibnem iudai-" cam, ex qua credebant , thuribulum , quod die expiationis adliibcbatur, in** adytoferuatumfuiffe; fed vnde fides illius traditionisquodammodo lal-" tern probatur ? Speciofior adhuc dil^cuitas fe prodit iri.hoc verfu , quod in arc A dicamurpraeter tab alas legis fuijj} vrna aurea cum manna , ct vtrga Aharonis -, idquod dare videturcontrariari locis i. Reg. VIII, 19. ^ 2-. Cliron. V, I o. vbi expreiTis verbis dicitur , nibilfuiffe in area , nift ta- 'biilas teftamenti..Con^, Exod. XXV, 1 6, etXL,. 20. Deut. X, f . Quam ob caufam vel foiam viri nonnulli do(fliiTimi totam epillolam fui'pe^Vam ha- b.uerunt, deque eaieiune et abiede.Iocuti funt , adeo vsque vtPaulum errorisetfalfitatisincufarenon erubuerint. Quiexludaeis cumhispro-- fanis tubam inflant ,. priustranreantcumfuo Ralbago. Isrotundis verbis idem affirmat, quod h. 1. Paulus,qui ad citata prius verba loci i . Reg. VIII, 9. ita commentatur : hoc non negat , qiiodibifuerint res , quae memoran- turinlege i quodillaefuerintinearepq/iiae, veluti virga Aharonis et' vrna mannae^fednegat h, I. q uodibifucrit quicquam de lege praeter de- calogum , quoniam continet totamvim ct fummam totiui legis. Idem exprefTeaireritadNum, XVII. 1%. al. 10. iunidamento phrafeos coram tejlimonto iii cuflodiam , coll. Exod. XVI, 33. 54. quae idem ipfieftac coram tabulis intra arcam , cum alias dicendum fliilTet coram area ; quod- queinfuperinarca.fuerint/w meliore cufiodia, quam extra earn, vbi vero alii refpondent f ^r^w Z)r^/'//W5fimulqueprouocaf adCabba- 1am fiue traditionem veterumDo£torun> , resiliasnempevrnammannac et virgam Aharonis fuifTe.in area cu/Iodita's prj> filiislfi ael. Qind igitur V^ hicdicemus? Duae in primis conciiiationicviae fe commendant , qua- rum vtraakeri praeferenda fit vix habeo dicere.cum cl.. Witfio , T. I, Mifc. f. p. ^4j, Prima eft ^difttnguenda ejjetempora. Tempore namque Mofis , quodApolIolusveipiciat, etvrnamer virgam AliaronicamjfuiiTe in. area , Salemonis autem aeuo temploque aedificato folastabulas legis man- iiffe intra arcam, ac iflas iiixta arcam commodis iocis difpofitas atque alTer- uatas fuiffe.. Hanc viam ingrediuntur Ambrof. CatherinusetPalaciusap. Eudou..Tenam/&* /. Nic. Zegerus , Grotius, Aitingius,^. /.Leldekke- rusj IN EPIST. AD EBRAEOS. ^7 rus /. c.p. ^o(f, b^ Calouius h. L et D. MavasDiJfen if. de tih>-Xanon. in arc, Q^p^ jv recond. § ^. Sed cum de ilia priori inclufione etpofleriori exclufione ii^s y^v sSl U'J {itinfcriptura , et vix crcdibilc , Moien id absque exprelfo mandato fecilTe ; idcircomagis placet altera , qua praepofido iv iumitur 11 fignificatu iuxta ,frope, ad , vt krcv /*/«'«/ vfiirpetur , comprehendat- que , turn quae intra , turn quae iuxta fuerunt , hi ri in qua et iuxta quam fuerunt etc. Paris \fus eft ebraeumD,vtIos.V, 13. Irt''"^''^ adleri- chuntem. i.Reg.XVII, 3. ^HJS adtorremem. fic >«Jer. XIU, f. ■^!^S? ad ,prope Eujfhratew. Con£,los,Xy loAud^ XVIlI, 12. Hue concedunt plurimi. vid. Tena , 'Drufius .lac. Ca;^7peiius_,Streio, Wittichius , Neme- thus , Braunius b,l. Bochartus Hieroz. P.I. lib. 2,c.jo.p,jpo, Buxtorfius I c. p. 71.72. et Catale^.tm.iK^. Marckius EY.ercit.BibL Xt. p. 246, f. Reizius not. ad Goodw. M. etA.p. m. i^j. Gerhardusv&. /. Varenius Decad. Mof. adExod. .Sf^/,_y.j?^. FeiTelius aduerf. S.I. 6. c.j.f. 7/. f. Seb. Schmi- dius, /&. /, aliique. Denique mouet adhuc quaeftionem Schmidius, quare Apojlolus non addiderh itbrum /f^/x, quern Mo fesDeut. XXXI, 26. man- dauit poni ad latus arcae ? Et bene refpondet : librum legis non fxiilTe in- ter restypicas , nee ad cultum Leuiticum proprie pertinuiiTe: a Paulo ita- que , qui typicas res et cultus tecenfere tantura voluit , merito omiiTum elTc.. XT. 7, A\vc*if^oirci)v} Abutuntur hac voce Sociniani , quafi die piaculari ex- piata quidem ^UQrim peccata ignorantiae , voluntaria autem et grauiori non item,cum tamen quae Apoftolus hie vocat dyvon fxatu, , Mofes vocet f— ^")SDn pf':cdta,r—\'^'\3\\:Ti praeuaricationes , f— ^>S)CD impurita" r^/ et.r^Uny iniquitates Lqu, XVI, g.^-^- 9- I '• l^- 21. 22. If. 27. 30. et 3 3. itaque haec omnia fuerunt expiata. Pcccata etiam omnia Tunc dyvovjfJLoLTsi. ignorantiae : et conuenit egregie haec appellatio cum ipfa voce ebraea nSOn ^0™^^^*^ ^''''^''^'^ aNEDPI aberrate a fcopo , lud. XX, \G, *- Idem fignificat Graecor um djutctpjia. ab d/nu^Tizvoo aberro. Sed et quae- uis peccata ciyvotf /jlcitx Graecis dici iam obferuauit Grotius ex Tob. Ill, 3. ludith V, 22. 1. Maccab. XIII, 39. et V^t} Pf. XXV, 7. ab 0 fenibus verti- turcty*'''*''^'* » aliquandoet r— -^i^js; r^.t/z/x Gen. XXVII, 10. Peccata etiamvocantur r^li''^*^' ^'''■''''^•'■P^'^^X, T^.et'j^tj:; akquando conno- tat afe^uwy idemque eft ac verbum Dei negUgere, vtPf. CXIX, fiy.atque •I 2 . cognatuin y, 4^ 6$ N^OTAE SELECTAE ' CUf* IX. cognatum nJl'li* viurpatur etiani depeccatoproaereticoet grauiori ,vr L Sam. XXVI, u. lob. XII, ! 6. MJyTTfly TfsCPix^vs^^S-cu- t^v roov dyl&)v coo v ) Senfum faciunt commu- niter comparatum ,quod et fi rcuelata fit via fan£lorum in V. T. non tamen iii{i obfcure etfub typis atque vmbric : fed placet cumPalacio, Strelbneet S, Sclimidio hi L Apoftolum abfolute loquentem abiolute eciam accipere , vt fenfus fit : non du^m praefennm exhibit am ejfe-et in re ipfa maniftftatam piamfanBorum h. e. Cbnjium , coll.Ioh, XI V, 6. Egofum via etc.vtfijm- mumPontificem verumet veras caufasinsiieilus nini. meritum etiatis- faCrc £(l|l/ vt emphafin verbiidemEr.Sehmidiusexplicat , item- que Belgae ex A£l. XV, i o. cum alias , vt rede Dn. Gicarius,difficilefit participioiIli,quamcunque interpretationem fequare , commoduminue- nire rubie(ftum. Quod fubiedum etiam auclori tare quonindam codi^ eumet Syri vidiapprobatum praelaudatoMillio,ita tamen vt feruata quide kdione iTtzKZius'ict , pro.'^xcj/fW.uaci adhucclariuslegatur^<;c«zrf(i,'^,«t7a, hoQ,(tn(u: etinllituta circa circ4cdrnii:a , cibcs ^ potur, ablutiones £5* hujiismodires ieviailas proponcb antur oLfiervanda\, vsque ad tcmpusfciL rsformati nis fiue mclioris return fiar us fub C hrijium, ^uodfi textus-, re£le arguit , vere font ^iKcudcitao-i (tcl^ko? , ut in editt. nonfcreti'n-M.ei' fjLSyetifed i7rwc4/ji(voc^ 3 fifuti ante ejl /a^f S^wdiAivsiU iv\pyolcg. fol. ijf,a^ '70 NOTAE SELECTAE 'Cap. IX. V. II. A^/o^s^£vg iZv (jL^ykovrcav aycL^m ) Sumwusfacerdof futarorum honor urn. Per roi fJL2)is.ovrcL dyct^oi re£liusB,D. loh. Schmidius Dif- put. fupcr h. I. inttVagit bona N.T.hzumidino, aeterna non exclufa , et pro le citat B. Liitherum. C^ae fenteatia etiam .omnium maxime placet Seb. Schmidio , et probat exverf. i. c. X. Dicunturautemhaec^^w^^/wr^ Iioii refpedu huius feculi , fed refpet^u veteris tabernaculi , et refpeilu ipfi- us acquifitionis reuera turn adhuc futurae. Nee msle iam olim Theophy- ladas obferua.iiit., quod Apaliolus oppofitionemfaciat inter xoufiov m^r^- korct , V. 9. et haec pcsT^ovTu dyctS-ct. -Cum autem KUf^o^s .cve^r^Koo^ lit tempus V. T. ergo fjLi))S.ov7a. dyA^ci funt bona N, T. Conf, er pro ilia ' fententia Strefo h. /. et Braunius >& / qui bona ilia ad decem reducit. Aidrn^fjiii^ov(^iKcti'nAHa-ri^aia'Knvriq) Permeims et perfiBiuf taberyiactilum. Ex tot fententiis apud Gerhardum et ex eo atque Eltio apud S. Schmidium contraflis duae iz{^ \'t maxime approbant: i) quae intelligit ecclejiam , vti Caietanus, Corn. a Lapide , etexnoftris Horneius, CalouiuSjBrochmanduSjHedingerus /7tfr.v«^j&../ eReformatisWittichi- us, et Braunius h, I. Quam quoque videtur velk Dn. Oleariu^nofter cum Braunio idem fere loquens : quod .tabernaculum terra tanquam ^frio et c.'.elatanquam fan^lo.ftn^orum abfoluatur. 2) Quae intelii^it <:. y«>y./«. VenitChriftxis^gctv^-^^OTf Pontifex per atrium mundi in taber- „naculumilludnon manufadum Ecclefiam ; non in mundo tantum erat, „qui per ipfum fa£lus eft , fed etiam hq tx 'l^icf, in propria vcnit, lolx, 1, 10. IN EPIST: AD EBRAEOS. ' 71 » >» ,?T I . Kcti 2(ry.moccrev et hahitamt veluti intabernaculo inter fuos , v, 14. et Cap. IX,;, „per Ecclefiae tabernauilHrn ingrefTus ^^mfavSiumfa'.Borum , relictis jjfuis (quoad corporalem vifibilem praefentiam) iuit fedem paraturus , „Ioh.XIV, t. 2%. c.XV, I C. 28- et in coelum lipfum penetrauit. imago enirn et figura Ecclejiaeimt tabernaculum cxterius , quemadmodum in- ter ins RgUYZcoeif. Mains- efl taberil^ulum Ecclefiae prae illo Mofako^ paiTim fefe extentens per orbem;Y'^^/^^'f»-'" eft , quiadpnisdiuinis in- ftiTidlum ; «o« ;;2.^w/^,^^i^y/»«^tabernacuiumEccleiiaevVtillud Bezaleelis, non eft iftius mundanaeconditionis : aChrifto exltrudum eft per Spiritum f. fuper fundamentum Prophetarum et Apoftolorum ,-Matth.XVI, 1 6. Eph. IIj 20'Et ad c: Vlir, v . 2 • />. 126^'. a, ita banc mentem eloquitur : In- grefTus efiper tabernaculum. Ecclefiae in coelum' , per regnum' gratiae, in regnum gloriae , pet Eccleftam militantem in Ecclefiam triumpbantem . j,!n.terris egit in tabernaculo Ecclefiae , fed per illud ingreffus ?Sk.m. fan- ,£lum fanclorumb. e: in coelum ipfum per adfceniionem in coelum. Seb. quidem Schmidius nouam meditationem prcuponit , fed longius |fane peti- ram atque obfcuram. Cui fortaffe ipfe diffifus eam^ cum fecunda quo guo- • modo conciliare conatur... v: jr.. Aia J^e T^ ^'^ifjs fanguis t eft amenti, Fuititaqucvcnis ct pr oprius fanguis. Vnde rede colligitur contra Reformatos , quod, (i Chriftus dicit , hkefi fanguis tefiamenti y etiam veruset proprius fanguis intelligatur. Sinevlio enim dubioeft , quodSaluafcr in iiiftitutionefa* cramenti ad hunc Exodi locum refpcxerit. Fufius contra Pareum difpu- tans videripoteft Sclimidius £»♦ /. V. 23. to. 67r8pdviet ] Supracoeleflia funt bona N. T. vt remifTto peccatorum, jufUficatio , fan£lificatio , glorificatio , ipfaque media falutis. Sed^«^- modo haet fupracodefiia dicuntur KctS-ctpi(^eSou mufidari (hoc enim ver- bum cum his r epetendum ) facrificiis melioribus ? \ bi non cogitandum eft A^v\\.2Lfnundifie fubie^iua , quae fpiritualibus inhaereat , fedde/2'/4; reUtiua , iuxta quam falutariter hominibus obtingere poiTunt, et reuera obtingunt , ft vera fide in fanguinem Chrifti applicantur. Quod ft praeter fanguinem Chrifti per propria operum merits aut aiiud quid homines fibi applicare conantur , eo ipfo fe ipfos immundos f eddunt , et tarn grauiter peccant , ac ft re immujida fe poUuerent , adeoquc omnia bona fupracoeleftiailiis hominibus immunda funt , imoipfe Chri- ftus etDeuselTepoteft. N.'bi/ tmnximmundis voundum eft / vtPaulus lo- quitur ad Tit. J, 1 5". ex quo loco de munditieet immunditie'rerum relatiua, non fubiediua , optimenoflrum locum, alias difticilem illuftiauit Seb. Sclimidius bj, 21 KpuTjca-i 74 NOTAE SELECT AE Cap*' IX*. Kfi^ijfoai ^vffiou^ ) Meltor'tbus. facrificlk , nempe deiinite Chritii. i«oquia'xautemApoll:olus/»/'/«r4/i ob dignitatem etpietium, quod vnicum facriiicium Chrifti plui ibus iiv.o omnibus Moiaicts , quotqviot un- quam oblata funt , contiadiilinguimr , etad hoc omnia typica refpexe- runt :.quodquc mcliorem et rublimiorern illis inundandi viitutem habet, Vid. Bdgae,Cbcceius>Witticliius>,etSeb.^Sdimidius- b.L V. 24. mvv liu.CpeiVi:^iiyeu T^ '^-^oa'aTra TiZ&eS VTrlfi'riu'^i^y Nunc ad ap- f^anndum faciei Dei pro nobis. Intelligitur non apparitiojpracfentiae, fed interceiTionis. hxquomodo dicitur in grejjus ad interccdendum , cum 4b initio intercefferit I Et bene.rdpondet S. Sdimidius («.) Prius Chrifhis propofuit Patrifatisfa£l:ionis fponfioncm, nuncproponitfatisfailionem*- \fiy Priusapparuitfimul intercedens et latisfacienshumiliter , nunctan- tuminterced.enspofl:fatisfa£i:ionem gioriofus vidor ,. cui niliil fupereit faciendum fcnifii vtfidelibus prorai/Tiones impleat^. / v.. a^v E5rf ^vvTi^Bta. ii^y dieovav ) In confummatione fecttlorum,. Nob tnaieB.Brochmandus ad/&. ^ obferuatyduaspotifTimum ob caufas tempus cxhibitiincameChrin:ivoearicr«vT£A«flt TWf didnicktv. Prior eft ,. quod feculo Chrifti non^eft fuccefTurum aliud feculum ,. fed eum hoc feculo ad £nem tendit mundus . Pofterior , quod a tempcwe illo >y quo Ghriftus in «arneexhibitus eft , depende a?: omnium temporumet feculorum perfeiflio, ItTumero duumplura/i dioovok moneri ,. perfedionena non? tantumprae- lentis, fed etpraeteriti.recuii a Chrifti facrificibvniced^enderc. V. 28;. 'ff-oTkav ) Bene obfemat prae aUis Seb.. Schmidius ^.quod Apoftoliis r^{ "srcTi^j^Vdiftinguat a Toig ;^;;f/'5"ov ct5rs;£j^f*t;euei/o»ff Chriftum exfpedanti-^ feus finaliter. lam hi funt ele^li. E. illi non. funt foil eledi ,. ne diftindio) liuftra fit. E. funt omnes homines.. Cap, X. ttjcm) Opponitur T?^>x/ijt! vt viua rei ercorporis imago qualicunque lius adumbrationi , colJ. Col. II, 17; In conftru£lione verborum ku]' ivi- « ufk etc Scb. Schraidio aJiqua videtur eife permutatio » ctita-ordinanda :; IN EPIST. AD EBRAEOS. yy (o vofjLos)KoCl' evietvrov ra^.dvrdi^-viria,; yr^iis(p^ci , ft? re ^lYivtK^i Cap. X« QhiTrofs SvvciuLBVog ra'S 7rfiO(r€fX'^pi£V8'g TihsiSrfrou- (Lex) quotannii " eademfacrificia offer t inperpetuinn^ideo quod nunquam ,^oteft dccedett' tes confummare. Quern fenfum fere effert Syrus : L^x enim , inqua. vmbraeratbonorumfuturorum ynonerj.tfubftantiarerum^ fr opt ere a * licet quotannis eadem facrificia offerrentur , nunquam tamen potuerunt confummare eos , qui ilia, offenbant. Verum nee minus commode verbi ~infuaconftru£l:ionepo(runt relinquicum Eftio,Beza , Grotio , Belgis, ■Wittichio,Er.Schmidio h. /, etita Y^nwLexiit hofliis ,quas quotannis idsdem cominenter (i.e. dumftat templum)<9^r«»r , nunquam pot efi accedentes confummare. Nee opus eft., vt cum Pifcatore et B. Broch- mandoftatuamustraie£Honem quoad vkima verba, vt to ^/>;vf »l? ad fe- quentia referatur hoc ordipe : tlieTro'rs et^ro S'lyjVSKe^ -^Cvol^ou ^tc. Nee magni momenti eft , quod priori conftru£lioni obiicitPifcator , fi quotan- nis , inquit , Ergo non continent er 1 {\ exponatur , quod iingulis annis abs- que interruptione ,ita vt nullus annus praetericrit , hoftiae oblataefuerintj exiftimateftepieonafmum, ^amtempus cum Scb.Schmidioconftdera- tyx^vdiuxta totum decurfum fuum , \^iuxta arciculos fuos. in V. T. casdemoffercbant hoftias /^w/'rr .ie. per totum decurfum et duradonem V. T. fed ft articulos huius temporis f. durarionis confideres » non offerebant fingulis diebus , fed quotannis eas quidem , ^uas hie Apoftoius allegare voluit , np. hoftias diei expiationis. V. 2. Xfvfit^/icnv a.}JL(i^%odv) Non^ft confcicntiafaiHiiautpeccatipFaerentis^ fed confcientia accufatrix de peccatis nondum ex-pun6lis, etcondemna- tione , nifi redcmtio aliqua fufficiens interueniat , exfpe^landa. Ceterum mini oppofitam de veroJignificAtu vocis K&ar^k Eh. X.j» V. f. BvctoLV )i(U7r^O(rz MoreNebuchimP, Ill.c. p, Oblatio- nes, inquit , apudDeum eifetantum deintentione/ecunda,red inuoca- tionem. IN EPIST. AD EERAEOS. 77 tionem^orationem et eiusmodi fimilia opera cultus efTe piopinquior a intcn- Cap. " X. tioni pnmae i, c. Deuin magis etprimario intendifTeorationesetcultum internum cordis , quamfacrificia et eiusmodi opera externa. llZuMnaJ^riPria-u fJLOt) Corpur ada^tafiimihi. Quo dc loco eiusquc conciliatione cum fonte ebraeo accuratius tgimVisinEhratfm. Etyw.p.pi^ feqq. quo le£lorem remittimus. ficutct de plirafi cf /i£(p«A/J/ fii^Atif iniisdemadumefl:/'. i^S-/* V. To TT^carov — ro Sevit^ov ) Genus neutrumadintegram orationem refertur np. d^Afarrificia Leuitica , placer e Deo , Deum ea velle. To ^evTf pov vero eft : Meffam debuijfe venire a dfacier/dam Patris voluntAtm >/f*' QbUtionem corporis fui. V. 10. CM w Qs^^uctTi ) Per qudmvolunt, Item np. Patris , voIentisChriftum vi£limam fieri. V, II. €.//2f.) et ^aouviua optimecongniuntjliocmodoab ipfo explicata : JR>cce,;s namque vis eil: et noua,quia ad recens Qt nouum teftamentum pertinet , nonadvemsiUud legale,in quo fidei^vt inflrumento apprehendenii,proprie locus non ciljfed bonis operibus. Cliriftus autem \i-m.znouam viam omnino fuo facrificio etpafTione nobis ftrauit.. Vtua re£le dicitur , turn fi viuum ab effechi di- xeris , pro viuifico , ^ao7roiS(ra> eeu ct Grotiusir./. cum fides nos viuificet ' inftrumentaliter qmdem , etin vitamintroducat;tum{Ta natura propria appelJaueris , quomodo viae mortuat opponitur , vt v^hfdes viua dicitur et mortuae opponitur. v^. 23. • \'7r(Vyy,HK(Ltx%\i(^ ) Participium fine cafu pofitum quodammodo nominafcit, vxprotnitJens iderafit c^oApromijfor. Ceterum hoc di(^um du bit ationi pom ificiae 1^x0 certitudine falutis mcrito a noftra tibus opponi- tur, h.m.,^ confejjionetn fidei tenere debentnon declinantem ad fin em vsqut' iUicerto^obtenturoSyquodfperant ^inham fcilicet aeternanjy credere debentjetdeviraaeterna certi eje pojfunt, Atquiomnes Chrifiiametc^ £. Yid^ Seb^ Schmidius b, L \7riX, 1 4. i. c. pro- fanum. go NOTAE SELECTAE Cap- X. fanum ,impurum4f//«»4»/,acrieononponitni'undari , fed potius im- mundetur , ^uo umcn fanH'ificatus eft , etadhucfandiHcaripofTet , et Sp'tritumgratiae ( coll. Zach» XII, 2 O- vocatur ita , quia ex gratia a Deo da« tur,etgratiam Dei nobis confertetobfignat) contumdia, a^ciens, V. 30. ol^€(cyT» ff^'^sa'&iv hsx^f^^^-^ '^^^'^^ ) Qi^erunthic, ^i^<;- fKO^o terribilejit in manns Deiincidere ? cum Dauid incidere maluerit in manusDei,quamhominum, 1 1. Sam. XXIV, r4.etbene refpondet Seb. Schmidius : horrendum efl incidere in manusDeiviuenris fine mediatore Chrill:o,etconiblatoreSpirituS. quod fit pe-ccatoribus in SpiritumS. qui- bus non relinquitur hoflia. Melius ell: incidere in nianuG Dei cum fpe me- diatoris et confolatoris, quod Dauidi contigit , quani in manus hominum, qui prae crudelitate nee mediatori locum relinquunt , fi crudeles fuerint. Etvideturphrafisilla defumtaab hominibus viatoribus , quiinciduntper vias in pracdones et latrones , quod fane terribile. V. 32.' Ta^TT^'o'ii^ov^^^as^ Graecifmus eft , in quo nomen neutrum ad- uerbialiter fumtum cum articulo fecit idieftiuum , pro Tl3ctAtj7i) Verbumemphaticum cumrerpe£hiad4//&/f//;j',[qui pigri et timidi arma fua abiieiunt fummo cum pudore et culpa fua , nee rt.^Aov Tiue praemium propofitum confequi polTunt. V. 36. vTnuovijs ) Melius redditur perfeuerantid , vti et Belgis in not. ftandvafiigheyt ende lydtfam'tge perWachnnge.QtrQ^tt docetSeb. Schmi- dius ex cohaerentia textus cum antccedentibus , qnod v'^fA.ovfj niliil aliud lir,quara ^ij amil^Xvic-ig Ttjg Tncp^tja-^ctf non abie^io confidentiae fidei\ Neceffariavobiseflv^tf/^o^jy perTeuerantia fidei veftrae , ergonolite con- fident! am abiicere , vbifirma et plana eft confequentia. Accedit etiam identitas praedicati. Adiiaec LXX verbumPDp Hab. U, 3.(quod eft aperto ore inhiare rei alicui , eamque apprehendere ac tenere , xtfamelici folent/^w^'^/z/inliiarecibo , euraque tenere. nam Ijn notit pd/a/um vel fauces INEPIST. AD EBRAEOS. * '^r fauces y ceu apte vim vcibi p^pj ex alfinitate "^n exprimitB. Calouius CA^ X» B' l.adhj. Haud fecusfere GufTetius comm. L.E p.zj^.bj **^tex- fpeSidtionf praeftat dicere , quod eamaxime afnciat//2/rf^//»?,jmouendo faliuam ad cibos,, ) rcddunt per o7ro^£j/«i' , et lef. XXX, 1 8- per sfjLfjLi- vsiv> ct ad exprimendam 7rXti^ti0o^ia.v adhibetur , Pf. XXXML iO. fie Luc, VIII, If.feruntfrudurac* ^ttoixov^ infcrfeuerantiM, M/Jc^oV flj'av oVoK ) AnnotanteEr.Sdimidio /&./.;>. /y^/. dicit fxiKfiav A^oftolus , vt breuctcmpusinnuat , fed quia hoc nobis in hoc mundo amiflis videtur fads diuturnum ,addit o^-ov ca-ov : C^ f?p (\U^) fo IdllgC (ll^ e0 tvolle / fo mug e^ bod& balb gcfcl)e()cn / crn)irb Dem ©ortlofen Qlfo«? bCllt) f OnitTtCn. VndcinveriionehabctcumBeza:^/(/?i7«w^4»r«/«w- CHnque , ita et Braunius b.l. ,• ct ad Marc. V, 19. fufius docet , quod eorov fit particula exaggerandi appofita nominibus in fignificatione valde ^Unt V. g. duu/Mf^os ocrof valde mirab'tlit q^q. itaqu€ fnK^ov cerov Qfipalde tx'tguum , ct gcminatum valdeferexigHum fiue perparuum. Practerel (ct)inhocdiffi.cultaseft , quomodo Apoftolus cum LXX mterpretibus (ubie£lum faciatro^ i^x^fxsvov , c^m apud Prophctara fit pm vifio fiuc /rtf^J&tf/i4?ctfirapKciusrerpondetur cum Seb. Sclimidio}, quod Apofto- lus ncc ebracum texrum , nccLXXadverbum fecutusfit jfedfcnluM ebraci textus,cumhicctiam habcat articulum , quern LXXnon habent. Viditautcm , quod ^'i^(?et id, quod Dcusloquebatur , efTetniliilaliud, quamMetltasfiiturus yi\imtoiiovamtvi/ioms{mQpropheti4e metonymicc pro materia prophctiac , Chrifk). Idem itaquc funt ; viji9 fiue prophetic venicndo venict , et qui venturui eft in viJiomfigmficatHS h. c. Chr iftus vcn- . turuscft, (|3j QuomodoApoAolusetPropheta concordcnt? Cumhic dfprimo Chnfiiaduefttuloqaitur , Paulus veto dtfccundo ? Etpraccbrc tefpondctidcm Sclinudius : Apoftolum loquictiamvtProphetam depri- mo Chrifti aducntu ,hoc fenfu: PerProphctam Habacucpracdiihim eft d« ^rimo Chrifti aduentu v squc ad fecundum eius , quod inftut ex fide vidu* ruspt. lam veto naturafidciinfertpcrfcuerantiam. Ergo pcrfcucrantit vobis (Ebraeis ) necclTaria eft , dum in Iioc primi aduentus tempore viuitis* Vnde Apoftolus npn di(puuc CKtemporisbr^uicatc^ qaod aliifibi •imaginantyr* 82 NOTAE SELECTAE K^tt iciv v7roq-&i^.ri^) Nee hie in graeco , nee in cbraco «ft nomina- tiuusjvbi alii cum Gerhardo et Hunnio repetunt ^izouog, Scd Er. Schmi- dius in eodcm cum aliis apoftafiaefenfufubaudit tU : Jtcfuis fefubduxerit^ ita etBelgaeetAngli,idqueapprobatSeb.Schmidius, qui quoquerefteob- feiuat , quod in ebraeo nOn poflet rcpeti p'>"Ti£ , quod 'eertum eft , cum fub- ieflum fit compofitum iujlus in vel ex fide non diuellendum : obftet etiam genus femininum H^pV cuius fubiedum eft tus^jbene obreruanteRitfchi ; quod verbunaKimchi cum eoquc aliireddunt////'fr/i/>^,{edNum,XIV,444 44. Rafchi reddit obfirmarefe, Vtramque fignilicationem Scb. Selimidius. j,optimeeoniungith.m. Nam qui non credit , efFert fe fuperbe adverfus >,y erbum Dei , et fit "l^TC Tuperbe et maiitiofe peccans , idetnque contra ver- sjbuni Dei obfirmat et indurat animum. Hinc quoquc verborum noftri lo- 3!>€i ifivero qnis fe fubduxerit , fcnfus eft : ft vero quis contra venientem ,>Mefliam et v erbum eius prophetiasque de eo fa£las fe fie ftiperbe obfirma- a,uerit €t maiitiofe, vt non credat, et ita ftdei fe fubduxerit,,obedientiamqus^ >,ilU negauerit , xsxm.Hy.iv^0H,H v\ \lux^l^ii cv c^vraj. Quae Apoftolus habet ex Toig 6 , fenfu tamen cum ebraeis bene conueniente , et altero alte- rum infcrente. De cetero ipfi non minus Talmudici fafti funt , hominem fidepo£ius,quamoperibuslegisviuere , vtcoiligimusex Tra£i, Maccoth C4p. HI. foL 2j. ed, 2. et fol. 24. c. i. Poftquam enim dixc- rantjdari praecepta 613. fcil. 248 pr4ecepta a^rmatiuM , quot funt mem-**- hrain corpof e humano, et 36 ^ . neg/ttiua , quot funt dies in anno (fiue vt** ^ Targumifta lonathan ad c I. Gen. v. 17. ait : quot funt neruiin corpore" humane^ addunt: Dauid omnia [Pf. XV] reduxifle ad I3.pracce:pta:** Ifefaiam (c. LVI, 10,^ ad duo: Amos fe. V, 4.) ad vnum. At cum R.** Nacliman fili^&Ifaaci oppofuifTet , id quaer'tte m^, efic intclligendunide** totalege ,neniped^ omnibus praeceptis, addunt: p>DJ^^ plP3n NiS" : m^n'' "irOID^U pnsci 1CN:u; l — \r\W ^y VcnitCiiabalukct** conftituitillainhocvno ; lufins fide fua viuet» J?K 6 o-At3w: vTTicr^Xfi? 'dy^^ m-'i^im ) Vbi fubaudiendum eft reKvcty quod genitiuum^trumqu€ regit, vt exprelTe habctVulgatus,Ucet temere in tcxtumnonfuiffet intrudendum : non fumus 'rX\\ fukdu^ioms ,fed^dffit,' ficutidicitvjr t/wcc 1^5 aV«^«*f flit mrsdHiuatis , Ttxi/et c^y5? flit INEPIST. AD EBRAEOS. g^ irae , Eph. II, 2. } ♦ Eadem ellipfis occurrit i. TheiT. V, y . i?K eir^gf vvtcreg, Q^, ^f^ ifJ^ tTKomg y»&K /ufpjus (ilii {quod bis immediate praecedh) «^^//,;7^^^tf fiinee»ehatum y co]l.v. ^.^juieis ^fii^cf^s onegnos filii' (qv,'^.J) dUt txijientef. iigTre^TToifjo'iv '4^V')^g ) In acquifiHomm animde. Quod hie dicitur vn^Tfotciv acquirere animam , id Cbriflo dicitur iv^ig-KSiv inuenire ani- mam,Matrh.X, 39. XVI:, 25-. ct eodem c.XVI, 25-. item Marc. VIII, gy.Luc. IX, 24. c-Sxrcuferuare^ quod Luc. XXI, [9. Y]oi^«Afojfid4rc^ et loh. XII, a f . ^0 Kaca'^v cufiodire* Cap. XI. V. I. vTocraa-ii ) Bafts et funddmentum vertit B. Huniriu? )&./. veluti rt Belgae : een vajle grant in not. Vaji ende als tegentvocrdrgh flden de din^ g€n yCum Syro. etad c. lU, 14, al/o noemt byt geloove ande vaft VertroU' "Veen op Chrifium , om dat bet fdv eons Godts beloften hvejiight ende ik ens deet beftaen. B. Calouius h, i dtfrnitjidei^ conjiftentiam vel fukftfienti^ ajniniisydequibus fiducia baberi potefi, Dicitur enim ty7roV<5tcr.^/7. optimevietymologiac a natura pedis declarat > quomodo fides fubfiftentia fit in rebus fiducialibus , veldc quibus fiducia potcft haberi : nimirum fides eft v eluti pes , quo moucmur ct acccdimusadDcum,Ebr,XI,6.et eius promiffioni gratiam ofFerenti irl- fiflimus,Rom.V, 2. ctaudemusabco dcfiderare ac petere promiiTa bona, ibid-Germanific efferrcnt hancfignifjcationem :©a man rtuf ©OttCB ^U* fage fufjct I unD t)aran(f hcftel;ci: / tiuc!^ Da^er fi^ uittctf^e^et / Die t>onil)mtjerl)eigenc2Bo^ltl)aicn jubC'^c^rcn/uuD jubittm. Etinhoc fignificatu accipitur Eph. Ill, 1 3. Idem eandenii metaphoram Difput. 11. L 2 p. 119, 84 NOTAE SELECTaE ^J^ Xl..£i.iiA.it3^A*^^^^^ : corpus ramqucnonpotcfl de loco inlocum moiieri^ Biftpedcalteroperinccflum promoto ; itactper iideminccdimusin per- £iA2 Chni^ oh^kntii ^3iC Jb^kt fnus. adjtum ifj gratJam , nfer eardem, fiamus , Rom. V, X. itainccdimus veluti pedein promiflionibus Euangt- licismonflrantibusChriftiiullitiam^.viineifupereagreirus fiduciae figa- jnus,atque ad DeumvenUmus^, loh. XIV, C*et ingrsdiamur in vitam^tt^ ternam , loh, V, 14. Hinc venire ddChrifium idem eft ,. quod in eundeia tredere ^ loh, V,4a VI, 44, 6 f ..Vil, 34, 3.7. Tali, mode Abraham ioramDeo ambulauit , Gen. XVil,. i . etqui iuftificantDr , onanes dicuntur Kom.lV,.ii. ^oix^ 79is'txvfadditj appellatio iiduciae , quae nomin^atur iJ7roT£o y tnfirumentum amhulaterium ^ vtGale- nus lib. III. dc vfupart. cap. 4. docet , fed etiam j3,diciumetalteram vitam. g) Clamat adiiuc Abelis mortuifanguispar" ^tim pofcendo vindidam contra impios fideliuperfecutores , more et mo- ^doanimarum ,. quarum merainit SpiritusDei , ApocVI, lO. partira j^ortando pios , ne animum defpondeant ob perfecutiones , quibus ab im- ^piomundo vrgencur memores retributionis 3,, quae pios poll hanc vitam j^manet. Nam nifi Abelapud Deum in gloria viueret , quomodo dicii jjgofTet clamare ? Ceminas fere dodrinas elicuit lac. CappcUus b. /,. v.- 6- a)) /it qui. t^h. I. particula fubfumtioni inferuicns. rn i-Ti] Supplendum nef < TftTv fjinJi£'7r&) (iXi-n-oftiim ) Be iif , ^uat mndum vidfbantHT. Quod non nude accipiendum eft de ipfodiluuio, vcrumetiam de Noachi inirczccKferii/itJo'^gcteyi tdA^mlibiratune. Practer haec altius adhuf tcnditmensNemcthij6 / ctcapit ^ncci^uc de pmineniulierije/ tontrp- fione capitis ferpentis i. e. Chiillo eiucque iuftida et regno ,ficque fui per*' Chriftum redemtioneetfalute erat edo(flus :atque,huic promifTioni tie** iuftitia et falute iam ante oraculum de " diluuio crcdiderat. Deinde in thefi^* 'JOLVU ait: Koe arcam confjuens r.on fclum confer\jatiojieincar«is,« L J fperauir s^ N.OTAE SELECTAE Cap. XL „rpcrauit, fed et fpiritus; adeoque arcam fabricans de alia cogitauit arca,in - ,,qua nimirum lecondita eft animarum falus. Nee ad Tolas diluuii aquas 5,attendit,fedetadid5quodilliscorrcrpondet.Quidiliiid?docetPetrus I. 5,Ep- 1II> 2 T . C«/diluuio et ftos r ffpov dens nunc faluat baptifmus, ivKctf^yi^eig ) Quod cum :W^\. adferuandamfamiliam, et mundum certilfimeperiturum. n^fWcTflj/J ^^(7i»mrtf//*cumrefpc£luad Gcn.XII, i.fedobiiciunt Gen. XL 3 1 . XII, 5 .vbi dicitur cgrefTus vtproficifceretur in terramCanaan^ Etr(/^. cum Seb.Schmidio, quod illud tth B^X^^t non neceffario deipfo loco accipiendumfit, qucmAbrahamus ignorauerit , fed dequalitateloci exponi pofTit , vt fenfus^fit : nefciens , cuiusmodi feu qualis locus effet , in quern abitums f. venturus erat. Nam terra Canaan ipfi plane erat ineo- •Tnita : nee minus Abrahamifides hoc modo exercebatur. nam exibat c terra Ci^ldaeorum valde bona ,nec fciebat , nuni par cffet terra Canaan , ni{i quod diuinae promifTioni credidit. V. 9. ug 'cc?^t/kav) Tanquam alknam. Hoc vidcri poffet fupcrfluura, cum iam contineatur in 7at^a>K^(^. Verum opponitur ei , quod di(fh:m hg rnv ynv T^g £7rAyye\'ict.s et hoc vult : quodterraperpromiffionem iam iUi faEiaJit propria , et iUe tarn en in propria terra habit au€rU tan quam alie- »^ , vti bene annotatSeb. Schmidius ^. /. V. 14^ IN EPIST. AD EBRaE;OS. g^ » V. II. , Cap, XI- SwctfMV £/? KetTU^oKr^v CTrs^uctTO^ s^.itf^£) PcieiittAm addeieBionem feminis dccepif ,qu3.Q optimamihi vicietur explicatio illius yi"lTri Leu.Xir. 2. curaB. Varenio inExod.f^ /2.,- eaque fimpiiciorproniorqueillaCalouia- na ad fundatiofj em feminis , quod fide Sditzfundationew feminis bemdlB't „f«^tff-^^^o/2r(?intuitamaxime fit, quod cumipfo pa£him fccerit Do- 5^inus , ct per ipfum inque eius familia ortus MeiTiae promifTus , hie fun- „dandus in fterili et effoeta Sara flierit , quod iide ipfa complexa per fidem ciusmodi ^vyofjuv accepit , xtfemen henediBumfundaret , p. 1 3 y <5, b. ~~ V. 19. cv TTA^A^oXn*) Nobis cum Seb. Schmidio fundamentum expofitio- ms videtur petendum ex Gen. X\'7I, 1 6. 1 7 . 1 g . ibi namque habemus 7^ fr3-ev,quando Dominus dieit: quia hoc fecijli etc. ibivero non habemus. potiorem , quam Chrifti typum in verbis ; et infeminetuo, itaque iuxta haec verba AbrahamusIfaacUm^fff/zV/ff/'/fr^^/^ {..typo feminis fromifft h.e. Chrifti* Sic erit typus Ifaacus vnigenitus v nigeniti Filii Dei : in mortem et facrificium a patredatusFiliiDei in faerificium et mortem pro nobis tradendi:amorteUberatusFiliiDeiexmorte rcfurre£hiri. Hucquoque refpexit Erafmus h. I. infimilitudine addttxit i . e. in typo Chrifti immolan- di. Ita et pofl Chryfoftomum et Oecumenium Ifidor. Clarius , Nic. 2c- gcrus >Iac. Cappellus , Calculus kJ. Gaillardus Exerc,2.p, zj, V. If. " r Yia>t TTpca-SKtfvria'ev &7rt to" a>c^oy'r)js pa^^iidvjS ) Hic primum'plu- rimi eligunt le£lionem pronominis reciproci dorS in m.ukis codieibus ob- viam teftibus Seb. Schmidioet Braunio i&. /. Dcinde LXX, qui Gen. XLVIIj 3 1 . pro ebraeo riDD kBus Icgerunt HDD hdculus , quos hie fe- cutusfitApoltolus, cumebraeoitaconciiiant 5 vtvtrumque hand dubic faiftumfit , vtfcilicet Iacobusinle£lo fedenset fenio ct morbo plane cx- haulla membra baculo fuiciens et fubleuans , tandem fea lofepho aliisque . praefentibus auerteiit , ct caput ad puluinar verdcemque le£li reclinarit, adoraturusDeum. itaque (entiynt , Spiritum S. non ftmpliciter quatuor ilia verba Mofis interprctari voluiflfe ; itdi. ad illumipfum aclum faltem re^exilTe , etcircumflantiam aliquam materialeminMofevel latentem vd %-^ NOTAE SELECTAE Ca?. XL veldeftcientemexprefriffc. Conf, Gla/TiusTJ^f^. 5".^. W^, />^. Flacius b.l, Brochmandus^ b. I. Varenius adf. c*Gen. ps6S. Franc. Junius ParalL Sacr. Lj,Adh.f^ Belgae.w»a^. '^rt^J^oC accipit vt cbraicam ^3:3^;, quacprqpriei»/>^4w(iue i^/«f«/;^Wa fjictaphoricevcro/r*^»«zfi.gniiicatjCumqucinfiiper familia aut pofteritas jii facris|)er mctaphoram vt virga ct (urculus non raro defcribatur , addu<5to ifi primis loco leC XI, I. vbi pet ^afi^iov , quomodo LXX "»cin transfc- rizntjChriftustanquanafruiStus ftcmmajtisDauidici intelligitur-; ct itaim hoc loco controuerfo per vocabulura/aejS.J'tff omnium commodiiTimcin- tclligi t&t4m foJieritAtemf^mhum lofeph , fuadonte hi/loria Mofis ap, XLVIII Gen. vbi cxprcffe v. 1 5 . dicatur : et benedixit lofepho i . c« toti lo- (ephipoftcritafiin duobuseius filiis adoptatis,etpro tribubus in Ifraele numerandis , Ephraimo np. etManafle. Vtadeo v.erfto fenl'usquc hiciit : et adorauit ( lac&bus ) fuper caput oique faftiglum trikuf tius(^Jofephi)^ i, t.fHper Bphrairmm , QOc^UQplare eximiumfidiifttae ^diditjtgnurn <* Quod ta nti fecit Apollolus Paulus^ addit ^ vt non modo in gencre mcntio-<* Rem iniiciat btnedi^lionis lacobeac , quae vnicuique filiorum contigit de" Aituris fatis , fed praet«rea difertis quoque exprimat verbis, quomodo la—" cobus adorauerit fuper Ephraimum tanquamprimas prae ManafTc tencn" jem:ita vt ctiam fokmiiorcs benedi£Uones ad excmplum Iiuius inftitucn-** dac clTcnt in pofterwn , coll. Gen. XLVIII, 20. ct quidcm praepofito Ephraimo. Ncc poiTura quin hifcc perpulcra cxpraccedentibus fubiiciam, quomodo lacobus certiflimum atqueiramotum habucritfidei (uae.bene- dic^mis fulcrum. lofcplius dextram lacobi amolir i teoiabat a capite " Ephraimi, / IN EPIST, AD EBRAEOS. g^ Ephraimi , aft ille renuebat : novi inquit , n o v 1 1»/' fli. Vult itaque di-*' Cap. 'K.t» cere : O fili duldilime , tucogitas m€eriare,ai)iit ! abfitlfides efthypo/la-" fis fperandorum et lealis conuiclio eorum , quaenon cernuntur : novi*' enim ; et ne dubites , repeto illud n o v imi fiii. Ego non coeco quodaih" cafu 5 aut iinpctu fortuito , fedfumma cum attentione et intentione dex-" tram meam impofui fuper iuniorem£liorum tuorum,hinc etiam inprimis''^ adorabopeum omnis bencdidionisfontem ,vt Ephraimo , etiamfi iunior** fit , maiorem impertiat Talutem : quod etfliturum fcio : ecce enim Manal^'^ fes tantum tntpopulus , in fingulari ninnero , hie vero Ephraimus erit " wuhitudo gentium. Itaque in iiac benedi£Hone lacobus reapfe teftatum" fecitjEphraimum efTe to cL{.^w ex diuina intentione, adeoque et fe eidera.* T» ctx^oj' i. c. quod primum atque praecipuum,dextramnimirum debere*' Quam expofitionem , cum /^r«tfde£lionem receptam pronominis relatiui fltt/T^ iferuet naturalcm ac fimplicem hilloriae nexum ^feruet emphaticum Apoftoii fcopum , feruet denique Pauluui ab omni ceVTiAcy/ct liberum, omnium maxime mihi placers fateor, V, 23.. A/cm «^6V direiov to Tccu^iov ) Pr opt ere a quod viderunt venuflum puellum, coii. A£1:. VII> 20. Ex qua fingulariet extraordinaria vcnuflate pueri {ingulare diuinac gratiae argumcntum pergratiamilluminatricem baud dubie parentes conccperunt. Talmudici tr^^. MegilU cap. L foL 14^ (di ./. tradunt : m'^is iSd r^^uD NTrj "iS"^:ti; nv^3 £a hot A i qua natus eji (Mo fes ) repleta eji tot a d»mui luce, quae repc- tit RafchiExod-II, 3. V. 24. lf(!V^a'cc7s Xsyi^ou vioq QvyctTPog CPa^ctoo ) Remit dkiJiUuifiliae PharAQnis. Idque faflumfuiifc , cum efTet quadragenarius , teftis eft Stephanus A£I.VII, 23. VetuftifTimam et receptiirimamhancfuilTetradi- tionem conftat ex Brefchit Rabba feB. loo.fol. iij. coLj. R. luchanan fi- lius Saccai et R. Akiba fdixerunt) Mofes egit in aula Pbaraonis XL an-* nos , in Midian XL Amos , et minijlrauit Jfrdeli XL annos, V. 2f.' Yl''^pcccu^ov sx^v afxetfiictg aTTc^.a.va'iv') ^ut tempo f Arum habere peccatifruitionerrt*. Quodnam vero fuerit illud /?ff4/«w , quo Mofes M frui 90 NOTAE SELECTAE Ca^ SX- frui noluit? id facile colligitur ex A«^^cr/xo?74^;^;,*^9'^, qui aVxt rsjf "Tr^oK^f^evy^ dvrcp xa^aq yVi- Ma*'« uirct 2it, fide pec- cati putnera, Quaerunt : quomodo cum fide Rahab jiare potuerit menda- cium eius ? ct re/p. Seb. Schmidius ; aut mendacium peccatum infirmit^tis fuit,autprorfusmendacium non fuit, fed elufio regis iam publice a Deo anathematizati , cui obediendum contra Deum non erat. Si peccaffet , in- quit Braunius, turn contigifTet ipfi quod fanifliiTinus quotidie ^j fed earn pcccalTenondum probatum eft. Quis dicet earn proiitricem patrfae,cum camnonamplius patriam fliam agnouerit ? fa£la enimfuit Dq'x foederata per iidem. Ex confcientia itaque fibi cauere debuit , ne quid detrimenti caperetpopulus , cuius ciuis fa£la fuit ; fi aliter egifTet , proditrix patriae fuiflfet. Deinde prudentia flare poteftimo debet cum fideet (Trnplicitate, Matth. X, 1 6. coll. Prou. XXII, 3 . Haec opumeBraunius , eademque fere cum Wittichio i&.Z"* tmXsi'^e ixi %jOci'^ ) In qua elegantf locutionc alii hyperbolen oB- ■fcruant; fed Syrus fine tropo rcddit: exiguummthi efitempuf ,quodfcif. huic epiilolae deftinare et infumere Iiceat» Id quod magis fenium Apofto- *■ fccum vcUe iudicamus cum Seb. Sclimidio h»K V. 3^, IN EPIST. AD EBRAEOS. 93 V. 315. ^ ^ Cap^ xr. iTuuTrsci'icB-yio'av ) De quo verbo (quod natales debet tu rvTrju verbero , et hoc ebraeo Pign vnde ^T\ tympAnum ) fule egeiunt Erafm. Schmidius et Braunius h. L fufius autemetaccuiatiusGatakeras AJuerf. Pofih, c. 46 0pp. Crit.p. ^oj. — gi^^ vt rem in' pauca confera- mus,exlocisabeo allegatisfatisliquerearbitrorcumlo. ClericoZ?./. r'J^- mcvov ,vbi deinftrumento fupplicii fermo cflr , proprie fuiire/>(/?f/«;de- inde fignificafTe locum , zcxfupflicium ipfum rviu,7ra,vl(ruS fujiigationh, Hincduchim r^axaw^w^/hoc eft tympano(\Mtfi^Jie f^rire , fupgare^ donee reus fateretur, vel ad mortem vsque ; quod deinde translatum efl ad quoduis mortis cruciabilis genus^. Hie vbi mcmoiantur fmgularia mor- tis genera , credit proprie intelligendum deiis, a^xfuflibm ad mortem vsque caefi funt. Proinde Syrus tranfhiUt : cruciatihis mortui funt, Re(fl:e etiam monuit Gatakerus a Lexicographisvocibus eas faepe tribui ■ fignificationes, quae rem Tignificatam vel anttiedere\dcomitari{!a'rtj» wjjit legere^tque ka fcripfilTe Apoftolum ipfum exiflimat, ob yrctPOfoiJ>6C>a'ia,v qmadam , qua alias raepcdcle^latumelTe, cuius exempla oppido multa adducit Jduerf. Mife.pofth. c. 44.^ Opp, Crit.p. gpi, fednon cftftleftioncmreceptam fpllicitemus , quam etiam propter confenfum codicum rctinet Bcza , BclgacctAngli : Ktinendam paritcr ccnfct Er. Sclimidius, ccdetcnutionibusfpiritualibtis , cuiusmodi Paulina X, Cor. XII,7. inteliigendum. ' Theodoretus dctcntationc Abrahami , Gen. XXI, 7. fed deitide dclobo, quod commodius ridcturB.Gcrhardo.Enim- • ucro nonab reaitScb. Schmidius: non video , quid fibi velittcntado diuina aut fpiritualis hie, rbi rcccnfcntur , quae fan£li ab hominibus funt pafli. Vndc melius cum co intelligicur ciusmodi prob/uio f. exploration cuiusmodi fuit focionimDaniclis,ad quos Ncbucadnczar://^;/// tile J)eus , qui liber aturus ejlvos c manibus meis^. Cum qua interpret ationc optime coniungi poteft fen tcntiaBr aunii b. I. cui credibile efl,voccm iilam fjiilTeabApoftdo additam , ad notandum , crudtlihus ifiis fuppliciis (quod folum refpiciuntBelgac in not. <^ di-yim . ) Dc lus yocibus adi fi lubet Erafin. SchmJdium j&./. *lvA lA %«^*?I«7u2v TtXeMS-So-i) Vtne fine nohis eonfummarentuty confummatione Tcil. fidclium coniunda cum fine f. confuramationc fcculi. Hoc enim (i fa£him ciTet , nee nos vnquam naticffcmus , nccvitaeacter- nae haeredes cfTe poffemus. Hinc apparet ,' quanta argument! Apoftolici ris fit. Confofstur in Amili prorfus argumcmo 2. Petr, lU, %, 9. vbi doc«t IN EPIST, AD EERAEOS; n docetPetrus ,dilationcmdiei extremi fieri ob commodum nondum con Cap. XL uerforum ,etnumcrum elc£l:omm nondum confummataim. Haec fen- centia , quae eft Scb. Schmidii ethic merito audienda r eftadmodum fruduofa , vt pote Dei fapienti/rimum confilium circa ordinem et tem- pusadfalutcmfideliumconfummatafuauiter aperiens , et hinc impatien- tiam exipe^ationis confummatioius feculi adeoque et noftrac facile lenirc poteft. Cap, XII. V* I. ^e^PiS ) Quam voccm'coufcrtam multicudincm mctaphoricedeno- tare notum eft tarn apud Graccos quam Latinos. Excmpla vtr imque affer8 Er.Sclimidius/6./. vid.et CWi^msRhet.S. col, /^^j** Drufius cUJJ. 2, l.j. prou» ijp, Gatakcrus Admrf. Mifc. Pojib* c'\2, Appellauit autcm Apoftolus nubem tejitum a] propter conuerfationis fublimitatcm , lef. LX,, g. Phil. lU, 20. b) propter do^rinae foecunditatcm , lob. XXXVI, 37. c) Propter fpiritualisconfolationisvtilitatem.d) propter teftiummuititudi- nem. Vnde etDeus ipfe multitudinempeccatorumnubi,nubecuIaeque comparat,Ief.XLlV> aa. c) propter cffe^us qualitatcm. Vt compara- tionem euoluit cum Gerhardo FefTelius Aduerf.f. I, i.c.i^.p, yj. T^ ev7rs^i<^arei' ctfidfijiav) circufnfiAns vndiquepeccatum. per quod fioftratcs Theologos intclligere^r^/yi^w ctncupifcentiam etpeccatum ori* giriAle docctetapprobatSeb. Schmidius h. I. addudis Gerhardo,Chemni- tio et Balduino , quam etiam fcntentiam habere Parcum ', 'Beigas alios^uc Reformatos, Vnde fere mirarur, quod Erafm-Schrrudius ab hac commu- lirnoftratiumdircedensmaIit^rfr4/*«4/?//4/wintelligere , eamqueveranv et genuinam Apoftoli vocet fententiara. Obieflio illius eft etiam Pontic ficiorum,quodconcupirccntia materialitcr duni viuimus dcponietexui nonpoftit. Cuitam-en obie^ioni cum S. Schmidio facile refpondetur,. quod^deponi quoque'dicatur 5 quando concupifcentiae illius motibusper Spiritum f. refiftitur , quando peccati origrnalis illius vis per reno- uationem et pictatis exercitium magis magisque infirmatur et diminuitur.- Ac deponere dicitur non is tantum , qui totum deponit fiue fimul fiue fuc- eeffiue ; fed is etiam , qui de toto fubinde aliquid a fe remouet , et onus reddii leuius. Vim auiem vocis ivws^i'^cn©^ Er. Schiiiidius poft pro-- ii^iiUmuin 96 NOTAE SELECTAE Cat. XI' li^i^irnun^tii^'-'^'^^uiTi ^uinqne fignificationibus repudiatis hac fexta ex- pr imit : ad pericuU vel damn a infer erida{proclms . , Fa cile perirutofm ct dammfus. Enimuero iftam explicationem militarc pro peccato origi- nis bene obferuat idem Seb. Schmidius , de quo ;, quod facile et periculofc dccipiatdamnaque conferat plurima pr oprie loquendo vera efTe ; cum de peccato a£hiali piopric 'dici nequeat , quod ad pcricula ct camna procliue fit , quippe quod , antequam fiat , nihil eft. Vnde e. g. de lipmicidio a^lua- li nemo dixerit, ad periculanoftra procliue effc , nifiquatenusriaturapro- cliuiseftadhomicidium exiraeet vindidae impetu. Deinde mciiore iurc pro nobis, quam pro feEr. Schmidius, allegare poilumus fententiam Ca- merarii tertiam : Pecfatum cuius vndique vis atquepericulum ms circum- flat. Itcmque Syriacam translationem : quod omm tempore paratum eft nobis ^ NecminuspoftE.Schmidiuma fententianoftratium defle£lit B. Brochmandus h. I. cui non tam veiifimile , quam plane verum videtur, voce evTre^Tcirii non refpicerc Apoftolumadpeccatum originate nobis tenaciter inhaerens, (vt quidem Erafmus , Vatablus et B. Lutherus ver- tunt)fedviverbi 'TrspWa-i^ou^d externas drcufnftaf?/ias ,\'id£\icettQnt2i- tiones , occafiones ct varia peccatorum irritamenta , quaUa funt confortium improhorum yfeitx impiorum fuccejfus , blanditiaevitae mundanaettc 'Haud (ecus eReformatis Altingius accipitmetonymice de occaftone et can- fa peccati , quod vndiqueca fe olFerant , quae corruptionem intrinfecam excitcnt , et in a£him dcducant. comm. adc. V. z,p^ ij8. d, Quanquam autem haec expofitio fit valdc fpeciofa, non tamen video , quomodo ver- bum dTTO^sfASvoi deponent es quadret in externas peccati circumftantias ? Num deponi poteft telix impiorum fiicceiTus ? num mundi illecebrae ? in illas conucnit verbum ccTropvyonreg , quo Petrus vtitur 1 1 . Ep. II. 20 velfimplex cfevy**' i-Tim.VI, ir. et i r. Tim. II, 12. vel Tr^tf cMTwoS-a* ? Fi .Tim. II, 2 3. Tit. in, I o. vel d-rogfiycu I- Tim, VI, f. vc\sKTpi7reS-ou V. 20. vel dTTorpsTreSca iI.Tim. Ill, f. Conucnienter autem dicitur d'Tta^i^cfA depomre de peccato originisetiam quoad materiale tanquam veterem hominem , conf. lac, 1, 2 1 . et Eph. \^^X2. Col. Ill, g. i. Petr. n,r. d'TreK^'Jcrci.Sou exuen , Goll.111,9. rov fcjVe T>f? (rapKog ia"7rihoi/.s- vovxnodmiUama carnecontaminatam /««/V^w,Ep.Iud. v.23, quae nobis TTctpaKHTou adiacet et circumfiat , Rom, VII, 21. Et perplacet quod Beza , lac. Cappellus, Gatakerus Aduerf, Mifc, Pofth. c.j, opp, Crit.p. 42S, Wittichius ,Nemethi , Petr. v. Hoeke, Braunius &, /, lac. Lydius Agonift . S.c.ji, y m EPrST. AD EBRAEOS. 97 f. c.jg. etB. Calouius h. I. obferuant , voce metaphorica ivTree/f^clTii Cap. XTf Apoftolum alludercad curfum veteru,vtiin praecedentibus ctconfequcnti- bus verbis, vbi deponebant non folum ontnepnus^ {^A. Qtlaxicres et demijjio- res vefies expedito curfui valde ob/lantes et pedes implicantes.Vt ita pecca- tum , quod irillar eiusmodi vefis talaris nos femper circumflat noftrasque adiones ita inuoluit, atquc it}ftar oneris ( nam y,cu pote/letiam effe ip^- yjjTi^taj'CumGrotioetCalouioi?. /.j nosgrauat,vtad propofitum cur- futnf. ceitamennon-fiiiiusidoneiet expediti, deponendum fit , hoc eft, magis magisque per quotidianam renouationem frangendum debiiitan- dumque , licet nunquam pcnitusinhacvita deponiqueat , vtadeonun- quamnonhabeaniiis cum quo lu£lemur , coli. v. 4. ac in vera hurailiationc coram Deo conrcrueniur. Aliam quidcm metaphoram nee ineptara ob- feruauit Grotius , refpici forte locum Thr, I, 1 4. vbi peccata comparantur iugi l&ris implicantii»us homJnem ac faepe deiicientibus ; vt ki7re^i^/-epSTcu ) Vbi melius quidem videtur Scb. Schmidio , quodBeza laabet •• exhibetfife , quern fecuti funt Belgae , Er. Schmidius ct Braunius, eodemque fere fenfu Henr. Stephanus in Thef, Gr. etdijjtrt^ deJliloN. T, reddens : Deusfe ergavos tanquam erga filiosgerit : vel vt cum fliij agit vobiscum Deus. Eidem tamen Seb. Schmidio omnium optimum vide- tur ; Accedit ddvos , appropinqudt advos q. d. nonirruit in vos (quod ver- hvim7r^a- Trig c-a^Kog 'mt-n^ot^) Patres cdrnis Cunt , a quibus habemus naturam Gorruptam et cum hac mortem, non tantum corporalem led et fpirituakra. Pater autem fpirituum , qui folis omnibus fidelibus dat regcneratiopis vi- res et in QiriftoiuflificatatquefaluaL. Seb. Schmidius /&.^ V. ir. n^oV TO TTA^ov ] Scil. yieup^ iuxta Camerarium et Er. Schmidium. Xot^<*f«fow ) Vbimilocum Wittichio et Seb. Schmidio flibaudirc ^fia,yyLa,res gaudii ejfe y quamcumCamcrarioetEr. Schmidio Troitfux,^ 4^egaudiintm}^Qeffeciiua. Sic Qt in {eq.a,?^oLhv7njg fed (^res) doloris* KctpTTOv iipifViKOV ) Fru5iumpacijicum i. e. graitum , quo fenfu vocen|l hpriviKOs adjimitationem Ebraeorum faepefumfeiuntGraeciintcrpretes. GcMich.Vlly:^. Kcit 0 KpiTi^g iipfjuK^g Kcyas ^haiKri(n* Dcut. XXIH. 7. Q iTC9fequantur. Conf. praeter lac, Cappellum , et Gerhardura b, L in primis Seb. Sclimidius b. t. V. If. v^./^, €$6 fin, dicitur vetujlijfimus lerte , et abipjis <.hr{ftUr7/7e rei primrrdik inoliiuT rror, et contra iih row oieclio vcractgenuina, cui ad/li ^ ulatur nuperrime Chriftoph. Mattli.Pfaffius/« ^/^/■'^r, Critica de genuinis N. T. /e^ionibufp. p. Qui id taraen miratu-; , MilUum non ob(ei uaHe, codicem Alexandrinum d, I. Deut. habere iilud ip'^um5V(3;^;;A;7",quod rsofler Pauli locus. Vnde potius exiilimat , Paulum banc epiflolam fcribentera habuilTe talem codicem raJj/ 0, vbi exltiterit ej/o;;^A>f : infupercjUe notat D.Grabium vocem ivox^Vi Deut.XXiX expunxifre,et ad marginem repo- fuifTe, fuppofitointextuci' ;:^oAf . Idquodoptimefap. Crh.p. jp, Strcfo h. I. Wittichius hJ. Braunius b, I. etBuxiorfius inCdtale^. tm. z6. MarckiusjEAr^rr /> Scriptur, IV ad Gen. XXVy 2^. § 12. p. zjg. In eadem notiontpoemtentias vocera, cademque fere formula vfurpauit Vlpianus ICtus Digeft. lib, 40. tit. 7. de fiatH lih, leg.j, $ ^s-fi^' ubi dixit : Poenitentias baeredi lofum noa ejfe.. 21. TAooa-fji eivnv iKC^t^og tifxi xmi £vr^u(^^ Mofes dicehaf.exterriius fum et tremefa^us. Sed vbi hoc dixit ? nos llatuimus cum Seb. Schmidio, non re6le Apoflolum fic accipi , «|uafi de folo tempore , quo decaiogus de monte Sinai pronunciatus eft ,loquatur:potiusloquidevniuerfo tempore lataelegis, atqueadeoillisetiamquadragintaiteratisdiebus , quibusMo- fcsapud Deum luit, tabuksquelegis atque alias ordinationcs acccpit. Turn irxueniemus verba MofiS Dcut. IX, 1 9. a JLXX interpretibus iic red- dita £;c<^o3^ff f^/^i^prorfusvt hie Adoftolus, nifi quod maioris fficpd- triuq gratia addiderit KoLi hr^[A.(^, V. 23. , Kc4< TTvivfJLAOT, 3'iKcuuv TSTiAetM/Jtmy) QuodB Gla/Tius Gram. S.foh ^j'/putat pcL eih. iugcn ciclum elie pro Ttvivucaci Ti7iA€iCLU(Poi<; ct ad fpirttuf iuliorum cQnfummatos. Sed daiius vtiquecumSeb.Schmidicr N 3 videtur iot NOTAE SELECTAE ^ Ciff. XIII. videtureffe, ft reUnquamus verba in fua confmiiHonc. Nam difcri- men conflituitur inter iuftos manifeftum, quo^un^ alii confummati quead^ animamet corpus fimul y aliinon confummati , nempe quoad corpus,fed anim/tmtAntunt. Vid. et^'Er. Schmidius ,6. /. ft vero placeat enaliage, iT\^llem cum eodem hanc : ad iufios cotifummatos quoad ffiriua V. 18. ex^fji'iv — XoLTfsvcdfxsv } Le£lio wdicatiua Athanafti ctpluri- morumcodicum£;^<3^£v — Aar^evofASv videtur re£lior cum Wittichio, ct MilliOjCui hie eil fenftisApofloli : " Chriftianos , lecundum praegrefTam „de ipfts i/rf^^-*« piopiietiam , quamcitatv.26.pro temporali,accon- jjCuiTionibus obnoxio regno , quale crat veterum ludacorum , f^aat- jAsW <*(7aA€0Ti^participes fa£los , gratUm iam confecutos efTe , feu le- ,gcm fummme gratiofam , qmferuiu»f Deo maiorum fuorum cum metu ^yCt reueremia. Cum metu , inquam ; ftquidem ccrtum eft, ftiturum De- „um noflium , etiam fub nouo hoc foederc ignem confumentem , violatac „huius Icgis vindicem et vltorera acerrimum, coll. Ebr, II, 2. 3 . X, ^%. 29. Prolegom. f-7i» c,2. Cap. Xni. V. a. f^jd^ov Tives ^evicttvm ctyyiAag) Nefcientes y^Utenter^tnfcientir^ qu'tdam hofp'ttio receperunt Angeloi, Quae gracca plirafts , notantc Nic. Zcgero h. I etiam a prifcis iliis fcriptoribus IrenaeO , ftue huius interpretc, / ct Tertulliano vfurpata eft , veluti pro eo quod latine diceretur , nefciens praeteriidomum , illi loquuntur, Utuipraeteritm domum. Nee non GrotiusA. / notathanc locutionembenc graecam. nam ftc ct Ariftopha- nem loqui , etPIa|tonemetXenophontcra, fubaudito iavTHg , quodinter- dum exprimatur. Confcrri poteft dc conflru//fonuitde Chrillo in fan£lorum coetu hiri i. c« praeteritis temporibus /talis etiam* doftrina praedicatur hodie , fiuepraefenti tempore deChriIlo,eadem** denique doftrina in omnem deternitAtem manebit inuariata. Quali de-' nique fkit animo et i«^/7«Chriftus htri i, e. praeteritis temporibus in fuis defendendis et protegendis , tali etiam afFeiHiu i&0/«//>,i. e.hocpraefcnti tempore eft Chriilus erga fuos , eundem etiam afFcftum erga fuos;» em fjemdeterniutem fcruaturus. Ita raelior huiusverfuscumpraeccdentc ct fubfcqucnte 9^ erit connexio. Conf. etiam B. Calouius h, /. V. 5. De phrafi ^sficuSv rnvKti^Siav confulas Ebraifmos noJirosp,\(» V. 10. iX^fjLev^vcriaiB-nt/cv^ Nomine aluris intelligitur ipfc Chriihjs, Apoc. VI, 9. cuius, beneficiis , quaepafTione gcneri humane acquifiuit. • _<^$t ^2s et hinc concepiiTe ycafTrcvfru^um. Quo- modo igitur Paulus et LXX cu Propheta conciliabuntur?Doda quidem eft eonciliatio Eduardi Pocockii , qui cenfet , KaoTrov idem hie valere pofTe ac xctp'^&'/tta et ;ca^7r&jv ( en dS^l^) c^incrtsog (en ^J'^^S'^ ) facrififium Inudif , tan- tuiTomcdo , quod pronomen Jfuffixvim mficr omifcrit, T. 17 5> IN EPrST. AD EBRAEOS. loy ^'^^ V. 17. ^ . Cap« xiir; Devfu ac figniiicatione vocis <^Afc€^anmzgn\iixiixk peculium : magnus condendo aetemum tfjiamentumy quod fadum eft pec „fanguinem ipfius , AA. XX, 2 g* Zach, IX , i r. Aeurnum autem xiicitur, quiaaetcmoDeiPatris bcneplacitoconditumcfta Chrifto aeterno Deo, aeternoinediatore;actexnabonacomplc£litur,ctab aeterno in aeternum „refeporrigit virtuteetcfficaciafua. Haec equidetncx acqua cenfuraB, D, Calouii B, I. b* L aft ex iniqua grilloftillius fanatici C. E.Trillcri IB, Lu- tlicri verfio , ac ft fdiolaftico illi errori faueret , audit w/r/? et ah fur da li- belli UntcrfucJ)un9 alienee Ocrtcj bc^ 9^cucn ^ejlamcnt^. /♦ m. it, Namcuminvernacula idem ordo ct nexus vocum Teruetur qui in graeco^ folumtnodo quod adiefl^Derlol)rne p.m, 40) i][2idctcrmmuio mzduper/attguwemtejlam^nti aeque ad ftib- ieihim , ac ad praedicatum referri poteft. Quanquam necabfurdecv at>*ctnid re duty ay uv refcrrcpoflis , itatamenvt 69 nonfit mcriti itdmediict viae hoc fcnru :/>/?>', eoqueei viam dd fium (Tummae gloriae ct gaudii ) monfirauii^ pr.xvi.iu r. 21. ICcfcTAfriVflM ^ Huiusvctbivimcoscinnc cuoruitB. Broclimandus i'^ il h.i.m. Ccrtum ^ft e fcriptortbus Graccisin prirais Mcdicis Aegincta . xaT««f7> or din at us , confiitutus iudexvi" uemum et ffionuoruw.B^Lmhorus'.tt i(l tcrorDlKt \>m ^Oit iln fKid^tn Dec gebCUDigCn UnD Dcr '^oDten. Sic Angli : tvhkb Virar ordaU ved ofGod.YCus itaque ct fignilicatio verbi og^^^non folum eft certr ^uid definirCy confiituire ydecernere y determ'mare , vtifcpties in N. T. fumi , ex locis Ebr. IV, 7. (vbi Syrus vcrbo CSO pofuityfiatuit vfus eft) Aft. 11, 23. X, 42.XI, 2^. XVII, 26. 3 r. Lue. XXII> 22. ('in quibus Syrus ▼erbum ^;^3 y^/>^r4i»/>adhibuit ) fatis fuperque conftat ; verumetiam indie are , {hitiQ. Grammaticis niodus /W/V/«ri;/«i o^^;;cof diftus ) de- clarare ydemonjiran. Nee animaduerfio Lud. deDieu hJ. nulla eft, ^uod amplius quid per illud dicatur , quam declararty nempe depnire, determinare >id eft , rem intra luos fines ac tcrminos ita conftituere , vt ex iisnaturareiintelligatur » qualisin feftt , et quomodo ab aliis/iifferat. Hinc pracmiiTalHefychii verbi o^^etv inter pretatione per IV^icriv, 0^ ^i^axTi y K^dy Tsptct-n^st , hcu^ei , dcpo^^&t , jiatuit > terminum dat > iudicat y in certapqfitione coUocat , dirimit ydifierminaty ita vertit : qui dc^ terrmnatus efi effe Filius JDf f'^id eft , qui intra tales termin&s eft confiitutus iis(jueabaliis itz t^ diremtus ac difiernjinattts , vt/W/V-^^'f aliternec debeat nee poftit, quam quod fitiilius Dei. Haud fere aliter Willi. Mom- ,jma meditat.pojih. ad Rom. k, l.p^ ^j. qui praecifc de£nitus , determina- 3,tuSj fingularitw denotatus , etintrahunc terminum compaftus eft, vt 5,vnus etfoius prae omnibus aliis, cum exclufionc omnium aliorum, fit fili- us Dei.,, QmndoigiturFilfusDauidis ita intra termiios fuos canjiitui' tUKy eoqueacommuni omnium creaturarum forte y?'/'/?r/i/-^/ elt,vt naturaquoque diuina eius dilucide cognofcatttr , vt idem fit FHit4S Dei non h hoyu) , non viog A€'yofjcs]i(^ filius appellatiuuSy fed h ^vvdfi^ cum fotentia-, quidaliud hoc eft , quam logica et diftin£la ili^iis difinitio , ap9* diSiica demon/hatio ae declaratio ? quemadmodurii interpretatur («*) ipfeSpiTitusf.noftruiTi»£/o9'«f per«Vo^€(j£iy)We^(^»/?>'4rff/ , Kt\. il, 22. ((3)SyTus yTnNI f/c vtifcpties in N. T. lumi,exlocisEbr,IV,7.(vbiSyrusvcrbo tZDO pofuityfiatuit vfus eft) Aft. n, 23. X, 42. XI, 2^. XVII, 26. 3 r.Lue. XXII, 22. fin quibusSyrus verbunny^a y^/>^r4«;> adhibuit ) fatis fuperque conftat ; verumetiam ifidif are 3 (hitiC Gtzmmzticis^ modus iisdkartuuso^^tKosdiOxis^ dc- tlarare ydemonftrare. Nee animaduerfto Lud. deDieu h.t. nulla eft, ^uod amplius quid per iilud dicatur , quam dec/ararg y n&m^^ desire, determinare ^id eft , rem intra fuos fines ac tcrminos ita conftituere , vt ex iisnaturareiintelligatur » qualisin fefit , et quomodo ab aliis/lifferat* Hinc pracmiiTalHefychii verb! i^^^v inter pretatione per JVjjcriv, 0^ ^l^ctUTi y K^veiy TsputTi^et y ^icu^fi y d iiidicatyin certapqfitione coUocat , dirimit ydiflermwAty'm vertit : quide^ terminatus efi effe Filitts Bet y\d eft, qui intra vA^ terminos z9iconfiitutUf iiscjue ab aliis ita eft diremtus ac difierm'matm ,. vt tudicar't aliter nee d.ebeat nee poftit, quam quod fitfiUus Dei. Haud fere aliter Willi. Mom- -„ma meditat.pojih. ad Rom. k. Lp\. <^j". qui praecifc dcfinitus , determina- 3,tus, fingularitCT denotatus , et intra huncterminumcompa£lus eft, vt 3,vnus etfolus prae omnibus aliis, cum excluftone omnium aliorum, fit fili- BsDei.,, QuandoigiturFiliusDauidis ita intra termi-os fuos ccwftitui' tur y eoque a communi omnium creaturarum forte y?/'^>'/«/-^// ell;,vt naturaquoque diuina eius dilucide cognofcatttr y vt idem fit Fil'tus Dei non h Aoya> ,non viog A€yofji.s\i(^ filius appeltatiuuSy fed Iv Jt;vct^« cum ^^/^«r^r, quid aliud hoc eft ,quamlogica etdiftin£laillpis^;/W(? > ap^^ di^ica demonfiraeh ae declaratio ? quemadmodurh interpretatur (ct) ipfeSpiTitusf,noftnjm»g/o9'«ffperrtVo<^g(j£iy/K/i'(^<5(V»?'4/ff/ , A<^K il, 22. ((9)SyTUS y-jinNl et cognitus yAzchxzx.VL'^^ efi ^m^ 6|fcntlt\*l)Cr* fiinntJji: quomodo Z)tf/// dicitwr^yro inlnda i.e. illuftiibus ac Iuguh lentibus % EX EP;ST. AD ROMANOS. lo^ . — ^ . . ^^ r ----.. I ■ . I — ■■ I I I ■ Mill ■■Ti^r-ni^^^ I .- tznt^^^itt^monnsmamfefijtus tt publice dgnituSy Pf. LXXVI, 2. fic Gl?. Deus dicitur VT^J AeQyftiis , lef. XIX, 21." Vvi autcm conclude! e indc" non licet, Deum Ifr^'elisnonfuijfe ant^iUantmamfeflationemSionit «** ^^^/// ; ita nee h. 1. (cquitur yChriJium fa^um ex femine Dduidis yKon*^ fuijfe ante ilium o^cr/xov 09 Swcifxa. Aliudquippeefticxrefurreflio-** nedemonflrarivclmanifellaii Deifilium :aliud perillam fieri et in a£lu fignatodefiniri,,funtverbaB.D. Varenii^ '4. f.Petr.III, Ig. I. Tim. Ill, 1 6' ommsizn^'^ns^vtid'y tcoiruvri^umkuT I Thefl". li'^ 13.2. Cor. VII, 1. ) vel fandificationis caufam et fcaturiginem , cum Chriftus fit re ayiov Luc. I, jy. ^^'^p lef.VI, 3. rTD'^^p^'Xnp fayj5iit.is fanifitatum , i. c. omnium fancti/Timus , Dan. IX, 24. [o oty^ct- ^m etnos dyta^opLsvoii^hvAl, 11. Non diciturfJ^ict/fT vt mtelligend* {\t tertia diuinitatis perfona , fed kolt^ fecundum^ quoad^ Euincit etiam antithefis x-<*TaJ crct^;tctet aara TfvtvfjLa dyiua-ovri^ ^v'ut^ht Theolo- gicac:QLiando in Iilcriptura Spirituset caroiii cHRftTo fibi I oppoauntur feu cxprcfle feu interprecatiue', vt per cainem humana Chriftinarura , itaperfpiritumdiuina natura eius- demindif^itaturi velvtB.D.Baierus Divert, ddl^ PetrMU ^Z- '*«»^ i68g'hdbitaf. ij. earn expreffius paulo format : Nbmine orctfiyck liatU- ram humanam in ftatu infirmitatis {jl|(ftatam , et t^ "^TrvivfictTos diuinam naturam ratione virtutis et potentiae fuae int^ligi debere. Nee praetereunda hie funt verba Stephani dcBiaisapudPo- 3,lum h L Optime,inquientis , conftat diftributio perfonae Chriili in car- vem h. e. naturam jiiumanam infirmam atque morralem , qualem nafccn- • „do affumfit ; ttfpmtnm h. e. naturam diuinam atque aeternam , fecun- „dum quam defcribitur Dei filius , et quidcm NUujlificdtusfpiritu \ . Tim. Til, 16. h. e. non amplius fub carnis infirmitate latens , it^ ea gloria" ct maiefiate confpicuus ,propter q\^2,m fundus Ifr^elis]^2iX\ adorationc cum Patre colendus in fua demumrefurre^lione apparuit, edicente Patre: Filiui mens es tu , ego bodie gemi te Pf II, 7. A^. XIII, 32 . 35 €t omnes Dsi angeli adoreni ettm , Ebr. I, 6. Hinc natum epitheton dryicdo-vvn^. ^^SdnUitas txixmixs. Deoefl fumma ilia perfedio atque maicftas , propter „quamadorationedignus eft , et^/i«^7«/praedicatur , Pf. XXII, 4. lef. VI,3.Apoc.iy,8. IV. £^ ctmT<5«^<3'6&^? J'f^(f^!']Vbinotandaeftprimum particulai^A. /. argumenti demonfti'atiui a Prophetis etApoftolis ex refurre^ione mortuo- rum maxime depromti , quod Chrifhisfit vcrus ct naturalis et omnipotens Dei Filius, conf. Seb. Schmidius h. I. non tcmporis aut termini a quo ^q.\\\\x^ nota foret «Vo\ Licet enimnoanegemus cumEftio , praepofitionem j^ vcJ £ >c quandoque effe notam tem forts aut termini, nam quod pa/Tim rcperitur 5> EX EPIST. AD ROMANOS. iir rc^trkiv^yF^S-yi ?V v£k^'oov , Maic. VI, ]6. tX,9. lO. Luc. IX,7'.alii,>i Cak. eilaTTO.TMv vcy._f(ij,Matrh.XIV, 2.XXVIIv64.XXVin,7. ceupio tucn- da Lutlieri verfione lioc alfert D. Vaienius h. /. Id tamen peifpicadil-nnim. cetera virumhaut latere potuit,probadonemillam]adnoilrumlociL]innon cfTehomogeneam.'ibiparticulam sk fupponi incowplexe feu in fe fu di- uifo ,hic complexe leu infcr.fu comfojito , ibi maniieile determinare vocem, hie voces fiue integrum do^irinaeCliriflianae caput. Neque dicitur S] dvarcLcrsug per refurrcSiionem j vt denotetur principium et Inedium i^l/,5 cv ^vvofjLSi C maieftatici ab ipfo Chr'ijlo vel Deo p/ttre. Deinde codemprorfusfenrufumi^tj/ct^ctT'/J' veKf^v ttri^viM \mfiSv erudite ob- fcruat Lud. de DkuCrjt./.h. I. coll. Matth. XXII, 3 i . i .Cor. XV, 12.13. hOi. XXVI, 23. cum Luc. XX, 35-. et A£l:. IV, j.adeoque earn phrailn vni etiam homini. poiTe aibui. Hinc z^c quod Afl. XVII, 3 1. de Athe- nicnftbus dicatur , ct>ti/awvT£? Je r^v dvoLi^cLCiv viK^oov , cum tamen Pau- lusv. ft I. defoliusChriftirefurreiflioneegifret. SicPauIum Phil. UI, if. ©ptareif<5tTrti'T^V6/? rriv e^cLvd^aa-iV t^uv pey.^m, noneofanefenfu , vc pertingatadaliorura mortuorum refurre^lionem , fed vt ipfe aliquando beate c mortuis refurgat. Ex paralleJo itaque phrafeos illius pofitu, no- tante etiam Varenio, non probabilced, Vtquidem eidem elt , parti culam i^nebisconcurreret fcil. f^etVct'i'itVfa;? itcveK^ukv femel omiffamefTe; ctii vcl maxime ita clTet ., tamen idem nee diuerfum quid a priori diceretup. V. r^^yJi? itaque etfenfustotius loci eft: ^erfvel unt)]rttr>iefcn ifi [mit fTattlict)cn unb {ibet;cucilicf)en ©runD^n Dure!) Die ^ropl)Ctcn unD 2(pojiel ] iDrtf cr fey [ita et Angli to be ] Ditt a\\mad)ti^e ^oXjn (0a>ttc5 / imc^^crwlktbeiligffcrt c0}s dvT8 ev rca vvvkoupS « itg to eiycu dvrh OiKCUOP } KOH aiKCU8VTctr0V 6K 7rififnJio , vtoptimcait Sclimidius , eft ciusdem commendatio ct declaratio , quam gratiofa , mi- gna et eflieax ilia pro nobis fit. Quern duplicem reipe^him clarc confir- mat variatiopartimpronQminisrrf//'r^wDauidis,quamhumcris gcftabat , poftcrius impedimentd kelHcdyUi/Agage de P drmee.'E.CQiy 11^6 -"yo fpifds ct oUdtn, Suppo- nit itaquc Varenius cumB.Lutlicro vtrobiqueeandcm j«/2«Vmw eudngeli- cdm cth. m. vertit:^nccalitcrcnoftris B. Steph Clotziusi« dijfert, in dug.de AgnoDei tollente pecc» m ,tb,ij. Schomerus, ct Varenius b. I. addens remijporcnn trdSationem. Scd banc cum intcrprctationem in fuum commodum traliant Sociniani , et in hoc poliiccm cis prementes Cocceiano - hypothc- tici , ac fi fideles V. T. minus plcnc iuftificati fint , tantum per peccatorum TFOLPiCiv (,prdeterition(mjnegUgemiam^ quandoquidemCliriftusnondum paiTui EX EPfST. AD ROMANOS. nj paClis eiTet , non vero per ci(pse-ii> f. remijfionem ; praeftat omnino figni- ^^p, JJj, ficatio rewijfionh^ quam probatU.Wellerus et Calouius h. L Dofte pari- tcrannotatLo.Clericus/&. /. Wyoec/v idem prorfus cfTe 3.cci^[t^l^*'^^f^^ ( i.e. tempore toleran-J tiac , r. induciarum ob ^vr^ov praeftandumjfub V. T.) Z)«, quae auor^i.e»N,T.Dehacmutua relatione conferri quoque meretur A^t.XVn, 30. Hinc liquet , patribusetiamV.T. remi/Tionem peccato- rum contigiffe per fidemin Me/Tiam palTurum , eodem modo , quo lideli- busN.T, perMefTiam paiTum ; etitavtrobiqiie vnum eundemque efTc iuftificandifaluandique modum , A(n:. XV, ii. IV. Senfum totius di£li verbis Seb. Schmidii lubet ediffererc : Deus pi'O- ,poiuit Cliri/lum lefum propitiatorium per fijdem in fanguinem eius, quern fanguinem Chrifli Deus pater v oluerit et requifiuerit pro humano gencreeffundi,vtdemonilretur, quod,quando Deusrcmittat pcccata ante Chriihimet fidemgcntiIiumetIudacorum,quinetquorumcunquc' ,»ante Chriibim fub V, T. olim conimiiTa , iuftitiafua vindicatiua non fit j^aefa , cum per fanguinem Chrifti fatis faifhim ipfi fit ; qua ratione nobis fi« . mul cgrcgie commend auitiuftitiamipfius Chrifli fanguine acquifitam, ,,ct nobis per fidcm imputandam , quantum haec pro nobis nunc fub Nt T. * ct 5» t> ri4 APPENDIX Cm* V. ,,et vbi per Chriihim iam reconciliati ct conuerfi ilimus, valeat ; fiquidem fi aspeccata hominumanteqviam fanguis Chrifli effunderetur , vel faltem per ,,fidem applicaretur , propter iuftitiam Chriiti remitti potuemnt fine lae-* 5,j(ioneiuftitiaeDeivmdicatiuae,quantomagisremittipoteruntpeccatahoc ,,tempore , quo fanguis Chrift^ iam effufus , aut nos quoque in eum credi- „mus , commifTa ? fenfus in fe , addit ,finc dubio optimus eft , infr. c. V, g* ,,9. 1 0. 1 1, a noftro Apollo traditus , fed ct nollris verbis , fi non totus jjfallor , congruus. fie etiam aptiffime cohaercbunt verba feqq. V.rieuhtetC>emer|^en^cjlamcnt^efc^c^cnciibertretunsen) untcviSotu ' lid)Ct®it)Ult(nnb ^a^fi(i)tt intuendo fcil.Filium fiium in plenitudi- nc temporis animam fiiam « ^ d7roAvr^uc§clben i Dec \i<^'\^ Dc^ ©iaubene an 3^fw- Cap» V. Ellipfin {ct) /»^r^^4/f fupplentdiuerfe , in fenfunon aeque diuerfam. Eraf- mus , TigurinijBalduinus ; venerat mors j Vatabl.Camerar. fuit \t\fubin- trauitpeccatum'i Beza, Pifeator , Gerhard. Cundifius D'tfput. adh, /. tb, j-^.etRauppiusi&. LiUnd quodintroiit. omnia ex v. 11. remotiori. e pro- • pinquiorict'W'S'otKflj'adfcifcitverbale^aWTOfGrotius. Quid vero opus dtaadeocircumfpicoreadfupplementumexterius, cum habeamus interir us EX EHST. AD ROMaKOS. ^ir «► us intra hunc ipfuHi verfum ? quo propius eo melius. Qj^is enim non ^^p. Yj videt , comparationem parium concifani et fubobfcuram in fubfequcnte membro magis declarari ? quodque in priori deeft, inpofleriorifuppleri? fuppIendumigiturTo>c^7/M<*^^/illa cCvnbia-a elegantiflima Adami et Chrijii. Hinc Verjio verfus itidem elliptici haec erit : Itaque Qergo) Jicut per 'vn'tus^apfum C cieliBumtt^txag tfl(coiJ.v. 16.) z';^ omnes homwes , ad condemnat'tonem I it a etiam per 'Xinius iufiitidm, fiue potius fatisfa6iionem^ [conf.w/, no[i. adEbr^p.j^.jS- ]donum.in gratia redundauit (coIJ. v. 1 5 J in omnes homines , ad itiftificationem vitae, S . Sclimidi-. us in priori membro fupplet ex verlu proxime praecedcnte regmmit mort : inpofteriori regnat vita, quod lupplementum conceditquoque Witti<;hi- us h. L Nobis tamen cum Eeza,Piicat. Pareo, Anglis , Er. Schrnid. Gcrhar- do,WelIero,Cundirio Difp, cit. th.jy. RauppioaliiEque magis placet jd quod pofuimus , partim ob conihu(flioni£ identitatem ,partimob concin- niorem relationem reatus f. iwiicir praececlentif ad exfecutione damna- tionisy item donatae iujiitiae (.fitisf^:lHonis ad £nem iujlificatioms vit/te, \ txwvsxregnans mors et'^itaz^ iamipfa condcmnatiotx. iufi ficatio vitae, adeoquepulcerrimusilie rerpe(fhis Apolloli inter irKputatiomm ciusquc ^nem et ejfeEium^zi\.\y^^x.Vi\: ; cum tamen ipfi Schnaidio videatur iludio Apoftolus ellipticelocutus elTe ,|vt clare oflendei et , qucein comparationc parium membra facienda fint , nim. haec tria ; ficut ex parte Adami inucni- untur/i) vnius peccatum (2) in omnes homines ( %) in condemn ationem : ita ex parte ChrifB (i ) vnius hy^OAOdpLA:, iuflitia fz) in omres homines (3) ininftificationem vitde. . Eadem ratio \alcat inebraifnuim h. 1. Grotii, cui i^srefpondetebraeol-j et denotat nominatiuum poft fubinteileduiji If/. AtquefieSyrasetB.Lutherus. Ceterum quomodo difTerant ^<- EXEPIST. AD ROMANOS. 117 ' Koucojui,a,v.i6' ^iKcuotrvvff v. 17. ^iKouucrts v. ig. hie probe notetur : Cap. VI. nim, Jixo^ioi.ua eft iuflitiali.c, obedientia Chrifli a£liua et pafTiua. Ji- ■ Kouoorvvyj eft meriti Cliiifti morte acquifiti per ftdem applicatio , Rom. Ill, Z2. ^tHouooff-t? a. VIII. d&. /. idque perfpexilTe videtur magnus Grotius , dum vertit : per potentiam , quam gloria fequitur , vt fie nouitas vitae refpondeat glo- riaePatrir. Integra coUationis ratio itaforet: i^emadmodum excitatus efi Cbrifiuf ex morttiis per pottntiampatris , et in uoua gloriofaque pits nuncin aeternumverfatur : it a etiam nospeccatis mortui refufcitemur^ coll. Rom, VJ, 1 3. Eph. II, 5. 6. V, 14. ^z in nouitste vitAi Amhlemuf^ Cap. VIII. V. 3., Ttf yei^ otS'uvcLTov ri/i of^B c* a ntentiamfu4m Qtc, ) Legis .^quatenus .f vcl enp arte qua (cumErafmo , Tigur. Vatabl.Efiio , Pifcat.) infirmatA efl (coll. Ebr.VM, ig. nim. ratione iuftificationis ) per carnem (h.c. naturam humanam in Adamo quoad omnes vires corruptam , quo fcnfii etiam Apoftoluscarnisvocemaccipitc. VI, 19, VII, 5". 1 8« if. VIII, mi* 1 3. etc. ) Deus y (vbi non opus eft cum Erafm. Tigur. Pifcat. Luth. Gcr- hardo , GlafTio , et Schomerofiipplerei^t^f/rrff/^/V/r , autcum D. Vare- mo per fecit imp letionem tegis) qui filiumfuum in Jimi}ftudine\c ar- ms pec cat i (^si^peccatricis (quae phrafis non naturae humanae vcritate, fed pcccati focditatema Chrifto excludit ) et qmdem tanquam ho^ ftiam EX EPIST. AD ROMANOS. 119 fiiampropeccato C cum Pifcat. Pareo , Dieu, Hammondo, et Witticfiio Ca?^ iX. b, l.f,^zj, et Inuejiig. Ep, ad Eh. X ^./'- 2jo. B. Chemnitius de dudb. Ch, Hat. f._^. Varenius b, L et Dn.D. Ittigius 0 vxjv ev dyioi^ , dfjp-n. adh. I. ^16. //, quaplirafi clliptica ^y(r/o£f etLXXvtuntur Pf, XL, '7, Leu. V, 7. 9. II. etc» quos Paulus fequitur Ebr. X, €• addei. Cor.V. 21 J tnijit , condemnauit peccatum. ( cum illud in iudicio fuo veluti per damnatoriam fentendara vkione ct poena dignum aeftimauit , qucmad- modumipfaepoenaemflt£lio hautrarofub condcmnationis voce compre- henditur, vt 1. Pctr.U, 6. vid.D. Ittigius /. c, § iS-) in came (np. FilH y vi etiam articuli ?v rfauPKir^ d. in ilia ipfa came , quam Dei filius ilTumlit, cum ii^militudin'e carnis peccati milTus eft» et ita accipiunt cum Syro , Caftellfone ,' Pareus jjPifcator, Hammondus, Aitingius cone. 10, ddc. 0Uc gcmc Pronomen perfonale ty^) , relatiuo cc't/ToVl. cAft.nonadditum , hie eft emphaticum , mvmtns dignitatem perfonae optantis,. q. d. ipfe ego Paulus , qui (ximferuus lefu Chrifti , vocd" I tus (tioncurtQns ') Apofte/uf, /^rfr4r»/[feuringuIariterperSpiritum f. ex grege reliquorum deleftus coU.Gal. I, i y . 16. et tanquam ablatio primi- tialii afrtigibus communibus fegregatus turn pafttue iig ivuyysAiov t* §s5 , turn aHiue yXthcctQm T11P TT^a-Cpopctv roov iS-VMv ivTrt^a-^KToyi Rom. XV, 16. j ad Euaffge/if^m Dei ,cJ,i.mt\iio fegnius^^o talis ettan- tus ,20 APPENDIX Cai». IX. tw^optdremt fi mea pernicic falutem iudaeorum procurarepofTem , fieri fcruumdiaboli, cutn vocatolonafugerc afacic Domini , etfeparaiivc ct'TSTn/JLTTodov Qt yi£Hmam piacularem. et hoc eft quod Siddit: ocvct&efjtcti hvouQt quidcm admaius pondus^Vs T^;^;^5'5'abeatificaconimunionc eius,quiiPsvM dilexilTctjedcipfum pro Ipso tradidifTet, ct a cuius mu- tuo amor e alias nulla crcatura ;^&;^7(7»< fepAfare [nuUo intcruallo ] pofTet, quodfaneJ^^A;jj/T^? ciV'*^^'"'"^ meritiiTimo dixeris. Voceau- tern (W-rt'^F^i* exprimit Apoftolus excommunicationis Iudaeorum alte- cumgradum CZD^^H, quod et Syrus exprinsut , vbi excommunicandus iraeDeieiusqueiudiciof. fatanaetradebatur. Conf. I. Cor.V, f. et r. Tim. 1, 20. Et videtur ille Ebraeusex Ebraeis imitatus effeformulamil- lamTalmudicamrummiamoris,quapopuius in fummi Pontificis folati- um dicebatnn"12!D "^JS fimut expiatio tua : /raff. Mifch, Sdnhedrinf^L iS.col.u quod glolTa exponit : SdS ^riPin ^JNI iinN "^SDHn 1J3 y^l^ N13^ '^'^i^'^^^'^J»fiobisJiat expiatio tua , not que fubeamustu9 loco , qui(quid tibi euenire debet, Videfis Buxtor£ Lex. Rabbin- Talm, col. ioj8' ctOthonis Lex. Rabb. philoL p. ^^j. Quanquam formula Apo- ilolica maioris {it momcnti propter additamentum a Chrijio^ Nee po- teft hue vt parallelum trahi votum Mofis Exod. XXXII, 3 1.*) S J ^OHD* r'-'OrO I^W "^"laOD dele me ex libro tuo quern fcripjijli. inteiligit cnim Mofes deletionem tantum ex libro vitae naturae, vti fui ipfius opti- museftinterpresNum.XI, If. :iin NO "^JJiin occide me qnaefo oc cidendo. Atquc itarc£lius hancphrafm accipiuntSeb.Schmidius , ct Bochartus Geogr. / ?. iLp, iziu cum Hicronymo allegata msdcnt epifl. jji. adAlgafium quaejl. p. y. 4. Inter 0^0 exeellentiat Iudaeorum hacc eft tertia. Rationem plur. nuou quaeruntalii in foederis cum Abraham© initi varia cumpoftcris reitera- tionc et confirmatione : alii in duabus tabulis foederisex Ebr. IX, 4. Sed melius alii in oeconomia duplicitum V. tum N. Teft3menti,petitquc prohocfcnfufundamcntum Lud.de Dieu ex Gal. IV, 24. vbi Apoftolus alicgoriam Sarae et Hagaris inftituens ait : dvrcu eta-h cd ^vo ^utS-ifKou haecfuNtduofoederaftefiamenta, VetusnempectNouum, operum et gratiac , fcruitutis ec Ubcruds. Etfi enim ratione ycritatis , firmitatis ac complcmeuti. EX EPIST. AD ROMANOS. 121 complementi fui polierius illudad temporaChiifli pi-opriepertinuit,ratio- Qjfp, IX' ne tamen inllituaonis (adde et virtutis ^ et hoc ad tempora patrum refc* rendum. Alterum enim in Hagare , alterum in Sara fuit adtimbratum , et idimtum l/ma'e( ixferuan:itus fuitiub foedere fcruitutis , Ifaacex libera, Tub foedere libertatis. de duobus his foederibus agit Deus cum populo liio ler.XXXI, 32. 33. Vbiporro bene obferuat idemDieuius , nouumillud foedus proprie ac primario a Deo cum domo Ifrael pangi , et nonnifi per domum Ifrael cum gentibus. Inde ilJud Apofloli Ail. XIII, 46. quia foedus gratiac ad eospriraopertinebat , et ab iliis ad gentes dimanarede- bebat , neque ad gentes pertinet, nifi quatenus ludaeorum oleaefunt infiti, Rom. XI, ,'17. Merito ergodicit , foedcraeiTelfraelitarum , quia nos ilia nifiab iliis habemus. -^ V, 6. ii)L oiov oe Quod alii exponunt per impojitbile ^ fieri non pot cji , quam expofiticnem Er. Sclimidius praefert , fubaudientes fcil, verbum eV* poll: nomen oioy, tanquam pofitum pro oicv n i. e. ^vvum. Sed cum iftud nomen illam, fignificationem adfcifcit , folet conflrui cum infinitiuo , atquc ita dicen* dumhicfuilTet 2^;:^;; oVvT? SKTnTrTUKSvcU' Hinc cum Pifcatore Raup- pius /&./. illam interpretationem praefert , qua o^o j/notet par ticul am fimi- litudinis qudfi^ non dico autem quafi quodexciderit , probatque ex loco Platonis , vbi dicatur 0 /or 0 ;7"i;o? quafi fomnus [mors.] Sic et Angli vertunt : Not as trough the "ivordefGod hath taken none ejfeB. Aft cum hicfitconftruilio cum nomine fubftantiuo , adducendumfuiffetfimilc cxemplum conftruilionis cumverbo,idquemedianteparticulaoTf, quod neglexit Anglica verfio. Quare adhuc dum inhaeremus communi , ipli- usque B. Lutheri : abeC nid)t faciC id)folc!)C^ ; quia melius cum an tecc- dentibus cohaerct , a qua etiam priores in fcnfu nihil difcrcpant, Refpi- cit autem his Apoflolus non ad proxime praecedentia , fed ad v. 2. et 5. Voluit etiam illico tacitae obieilioni occurrere argumento aduerfatiuae ^lOi^ttl Siverum efl yquod Paulo cognati fectmdum carncm /wz/^W, quo- rum taminfigniaccl'ebrantur y^vi\y\t2^\^ y fint anathema a Chrifio,fequi- turyVerbum Dei ejfe inane , rjfe irritttm- nam verbum Dei promittit 'non anathema, fed gratiam ludaeis , coll. Gen. XVII, y.Ier. XXXI, 32* 33. AO:. XIII, 46. fedfalfum imo impoffibile efipofterius, E. etprius^ No- tamcr autem dicitjd^ fagC fold^C^ hov , nonici[)fa5eDa^ t^o > quia (^ quod 17,1 APPENDIX Cap* IX» quod fibi opponit , non cxprefTis verbis in anteccdentibus ponit , fed per bonam ct pronam confequenriaminde fluit. Firmiflima enim liaec eft confequentia : quod fi Pauhas optat eiTe anathema a Chriftopio fratribus . iuis , E. illi ipfi anathema fmt necclTe e(l ; alias votum foret vanum. Ex quaargumentationcApoftoliimplicita difcimus , iujidamenta do&ina- lialta effe confirmanda , vtaduerfariiscundavip^fa^t/yg^rri eximantur, ctiam ea , quae per fpeciofam fcquelam inde chci queant. Refpoodet ita- queApoftolusillationemmaiorisfimpliciternegando : ^x ^*ov ^s eKirs- ^looKev 0 ^Jy(^ rS 0tP q. d, aJf illo anathemate onfangmneorum lud^e- srum , adexcidentem fermonem Dei N^V.C. ( De plir all ebraica iycn'i- ^eiv ^oyov excidere vert-iim conf. Ebraifm. nofir^p. loS^) Probat autem. Apoftolusnegatiuam fuam : ^ ^^TTXvm 01 e^ta-fittijKi aroi W^n^^ Datur primum elcgans antanalcr^yiA. Ujls in voce qualis quoquein tbJ i^^iJow^ locihuic apprime accornmodi Rom. II, 2g. ^9. Deinde hinc talis naicitur profyllo- gifmus : Q^onfunt dXtjS-u? [loh. I, 48-]ct en izi k^vttJm IfrA'el , ilUs nonfa6iumiJlverbHmprtmiJfionis. ^uiddm quifunt exJfra'ele ^non funt d^Soog et kvnS K^VTrrailp'ye/.E.etil/isnofifa^umffiverifumprfi' mijffioms. adeoque integritas foederaUs > et reie^Ho iudaeorum pluralis non funt eta-rj^aTO,^ Notanter autem ait Ifra'el , non Ifraelttas vti v. 4. ad docendum jillud ominis , quod Jacob in hoc habuit nomine , habere omnes fidcles , proinde etiam fidem lacobi eos habere oporteat,absquc qua ipfe lacob non fuilTet Ifra'eL Quo ipfo grauiter confellit ludaeos Apofto- lus ,benedi£lionemquidem etbeneficia lacobi defiderantes , non vero fi-* mulipfius fidem. Quare autem piimum argumentum praeter ordinem ducat abi/r4^/,et non abyf^/'4-&4WC"? id non fecit folumeo ,|quodnomeQ Kraelitarum magis vfitatius efTet , quam Abrahamidarum , verumetiara> Tt ratio defiderataefideiet 7raA/yy£ve<7-/ctf^eoma^is elucefceret. V. 7.ctg, O'oJ^' e7» m\ (TTrififict A'^p^uf^, Trdwn; liuva etc. ) Hie porro con- ccptac Iudaeorum inilantiae : i'^z^^-zz Abrahamifumvereet ovrcog Jfra'itis filii. ludaeifuntjemen Abrabami. E, reipondet Apoitolus : ^r^//OA;^ feminali adfiUationem yCwitiiv e^ycutv rUvaSsS ysviS'cu, loh. [,12. N. r. C Propteredqtioifurt fen2£n Abrabami^ filiicArnis eius adeoque iv T(2 (pave^^3 non fi/iiimfunt flit Dei , filU (romiffionis , ct onug Jfra'H, EX EPTST. AD ROMA NO S. 113 ^uifilt apud Deum Weputantur pro feminf. v.g. Notanterkeram vocat ^^^ Qf, Apoftolus pofleros Abrdiami a^eWrt,y^w^« ^^r^/&rf»2/ , quia nontantiim ex fcmine eius orti erant , fed etiamab ipfo qua gencrante , nil nifi corm- ptam naturamhabebant, fiquidemin feminenoncflaliquid fpiritualeet fan^him aut fpiritus regenerationis , fed pura puta natura , adeoque ludaei ex folo narurali defceniuab Abrahamo priuilegia gratiae ad fe deriuare nc- ^ibant , cum non effent fpiritus Abrahami , fed dundaxat eius femen, peccaminofum et corruptum femen , etr/xyct r^f iirerdKroi(r7re'^(ia'] \.z. Semefi promifium , ex quo femen benediBuw Mejfias , in Ifaaco tibi praefiabitur , quam peculiarem vocis vocandi fignificationem, quando de Deo dicitur , ex Rom. IV, 1 7* Er. Schmidius ad b. I. et Matth. XXII, 3. obleruat , quam et cum fignifica- tione verbi ebrai^i S"^? 1 quod faepe realem denominationcm exprimit, optime conucnire , optimc conuenienterque iudicat Dn. D« Ad, }:itto\^us in pallai. Reform, afuafede dejfr. exhcctapJX.Ep, adRovh f, ^2. videfis Luc. Ebr.p. jn. V. 10. Nonfolum aut em fcil. haec , cum Syro et Anglls , fdet Rebecca fc. docct vt Grotius,et Bc'gae ir daer van en bc\9iir , ve! vti B. Lutherus : {ftg tnit Oem (fc.ExcmpelSarae,oDcr ttlit t>jcfcr)aIfo/fonticrn auc^ mit Dcr Rebec-, Qjl ca. Ji4 APPENDIX C Oil fic etc. TO £^ evo? ex vno Nortonus Knatchbull intcrpretatur ex al" /f rf> fcil. promilTionis verbo. Sednon placet ilia interpretatio ^£'/4////<« elliptic A , nee ipfi rci congiuens , quandoquidem K.ebecca ante conceptio- •nem non tale expreiTum habuit promiilionis v erbum , ficuti Sara. Nun- cupatautem Apoitolus Ifaacum p«;V»w, quia vnicus erat Sarae iiiius , qua- ils non erat lacob fuaematris , vndeetlblus haereditabatpromilTionem Abrahamiet Sarae, Qmnquam non magnopere repugnauerim acce- ptioniT*" f£ gVfi$aduerbi«lipro/(?»?f/r. vna vice , cum Hammondo et B. Wincklero , cum in ea maior ferelateret emphafis , quam exponam veibis Winckleri ; 5(lfo Daf fie blefc il)re ^mci) @ol)ne nic()t nad) unD nac^ mpfangcnA unD man a(fo bcncfcn m6(t)tc / t)a§ Dcg()aiben iKw^o;^ fonDerlidjc^furscfaUcn mdre/tDclc&e^Me Urrac(;c&cr^rtten^anfc^# wng oDcr *>[ki:\t5er)f un^ t)c^ (^rfecbo()tncn gcwcfen / fonbcrn e0 scj^ fd^af) in cincm ^l)C-^i1tc / in cincm (Jntfangnif / bmnit bringct D« ^pojlcl Dcjlomc^r auf feine^icDctfadjcc / Dicfolct)e^nicl)t (cucjnen fontcn/ ttjeil Mc ^ifloriaGen.xxv^ii.ba»on5ariuflar:Dcnn \x>Q ttjoUcn fie Dagcgen einmenben ? ^a ein einigcfj @eblut De^ ^])a^ lciarc()engcmefen/ unb Doc^ ex quibus ' un\tn folds lacQbttiiu^ntJiliuspromiJfioms. V. ir. Hoc verlu occurrit Paulus obie£lioni ludaeorum : eleBiwem Tacoht Ad jrimogenituram et haereditatempromijfwnis faclam cffe propter tt^^iv boni i Efauum vera ohir^^iv ryiali ab ea reprobatum\zx. docet, Elam cledionem f. praelationemiamanteeorum natiuitatem , vllamqueita rationem meriti , fed potius ex mera et indebita mifericoi dia v ocantis Dei fa£lam efTe. Quoad voces h' xetT lyoKoyyiV t5 ^ey TnCpS-ftrif Jnotetur , illud kcl]' eK^'.oy Jjv non Pia- fcere fe per modum caufae v el regulae , ac Ti ;J in.hoy^ regula efTet tt^B-S' y«t)?, qua rations potius >) /xAoy?? fadadicitur ;trt.Tct5irt9^^ffl-

&. /. et alii noftrates Theologi obfcruant.Nec minus <;xpIicatio- ncm vocum Kcir'4K^oyn\iinfenfit obie^iuo do6le illuflrat Henr. Ham- mondus h, L ex fignificatione ebraeae vocis IptD elegit , quae non folum fignificet eligere aliquem , fed ttpraeferre , qua de caufa non modo veiti cocAey w , fed etiam 7re9ctip«v,notante pariter Giotio. vtDeut. Vl\,^i X, l5'.itemProu.1, 29.^//^^;'^ timoremDcidl ilium amori mundiprae- fefre. Hinc porro iniit: cx^cyt) C\gmRc2ithk praeianonem , et phrafis fiKcCj 6KXoynv r^^B^TTpcBea-igeJlDei propofitum , quo vnus alteri praefertur , fiue quoadhanc praclationem vrtiusprae altera. V. 12. O^fisit^m JWAeWw riiUxda-a-ovi ] Af^/'^r feruiet minori. quomodo? r\umciuiliter2Ln ^otius /piritua/iter ? Audiamushicinfignem , ad men- tern Spirirus f. Qteisro i'Tn'TOf/i^eiv ms avrtXsyovToe^ nulla folidiorem expofidonemB. Winckleri /. c.p, Sp.feqq. 3acob tXlm^ti DiC ^«l)Cif^ funs fur fid) unb feme ^acf)fommen/ DergejlaU/ ba|bcr(0t:6|fer< i^mbicnenroll/nid^tebenmitemem ^olitifc^en S)ien|^unDunter;» tbanl^f eit / benn Der^Icld^en ad^tet ® jDtt m ber @acj)e fcinet :^irc!)en nic^tbod[):h\dttmxi^enbitbicncn{y^^M^) unbMeXeiite im'i|7m birjuSu^e fallen (I'lnn^i?^) ^nbnd)Derbinbetfic^biefe^ geugnjg mit bem folgenben / tt)eld)e^ tonbeff Don ber ^iebelacobs, bc^ ter Utfacfee nid)f eftt)a^ Ietblid)C^ / fonbern gei(Kid)c^ i(l. S)al)e5 lacob in ibiefem £)r(e anjufeljen / d^ ber bie ^erbeifung be^ jMefTiae unb bet ^itcften ()at : s(eic^tt)ie t)on Slbmbam f!cl)et m ^tr/ ba^ ifl: in bem Meffia, 5((fo aud^ ^ie / ^et c^tofer foU ^en Cleinem 0^3 t)tenm 126 APPENDIX Caj. IX. Mcitert / in fofecnenemlid)/ ale Derflclncrc Den Mefriami)at. X)af aberEfaufoU.Dem flcincrnDlencn/ unD alfo feinen ©Otte^^^ienji/ ^InDfd^afft^Ottedic. nlc^t5tun^cnauffcinc^r(t^^cbul)tt / ot)cr berfelbeit "iBurDc unD ^ci'cf e / fonbcrn foil fid) an lacob unD bcffen <;3ei;b^ijTun9 unD ©DttegDienj^ ^alfcn / unD in fo feme f[c() nic^t fci)ei;? Den/unbmit' feinen 9^ad)fommen ein bon lacob sefc()ieDeneg<25olcf anric^ten / iflein ^cweig / t^eil^ bag ©£)tt ben Eiau nid^t abfolut ge^aflct / unb bemorffen / fonjt tfatic er i^n nic^tan Den' Me/Tias unD Dejfen S)ienfl ^emiefen : f ^eil^ ba§ Efau unD feine 5f^act)f ommen im ^ampff unb (^c^eibcn fief) finben la jfen/ unb jmar au^J bet ^orfd[)ti^ ^uns unb ^inbilbungbe^iSeesen^unb ^orjiu^^ b^c (Jrflgcbufjrt t)oriraac,n)ieerDen«begn?esenauffracob^erbinett murbeiEfau tt>at lacob gram urn bc^(See5en^ njillen / Damtt ii^n fein^ater gcfegnee ^atfe / unb fprad) in fetnetti»g)cr^en: e^ mirb biegeitbalb fommen/ t)ag mein ^ater tcit^t ttagen muf / Denn id) mill meinen ^ruber lacob en\)urgen/ Gen. xxvii, 4 1 . 925elc^e @ramfc()afft / ob fid; Qkifj^ECm fclbft noc^infeinem£eben befe^rete 7 fid^auffcincpofteritdtfo foit pflan^erc / liai fiebon lacobs J^aii^ ""^ >^itd)t fid) i^mc 1 mie ix\x$ Num. XX. unb anbern Certern ber @cj)iifft mc^r ju fc^en / bat)ec @Ctt ben Efau , in fo feme unb m folcfjem refpea al^ ei auf ba^ J&ei(. @eblutunbl5r|lgebuOrttto^ete/ mibx \\thtu 1 n?lcit)oleri^m feine feeli^mac^enbe^iebeantms / unOfa^ete:^ei:(0t:offacfolI^cln Ikinctw bitnnn 5(u0 Diefen abet fc()lie§ct bef 5lpo|iel fe^t f lar / ^a^ nid;talleirraelifenfei)n/tt?elc&enad>bem5feifd)C(5ebol)ren2c.fol5m^ ,ber magen : '2Beld)er bed J&.5>ati:iarct)en®eblute \)Oiti unb in benfef;« ,benbie^rfeebut)rt / unb Dieorbentlid)en [Ked^tebcrfelben / ieboc^ ,inbei'@ad;cbct ^inbfd)afft ©oUcd be^n?egenim geringjlen nic^t ,an5efel)en / fonbern an bem / ber Xiit '^cr&eiffun^ bee Me/Tiac ()at / ,9ett)iefen mirb / bet ijl ein ^emeig / ho% nid)t Die ^inbet nacf) bem ,§leifc^e (Jtben finb/ Efau ^attte bae? alle^/unb iDirb boff) ^emiefen an ben lacob. Ergo. Hacha£lenus in fuo plenonexu non mutilate ad- ducere volui , praefertim cum fcriptum illud non (it vbiuis obuium. Nee poffum non etiam apponcre , quae ad v. 13. ric Atnare lacobi et odio Eftui pracclarc ediilQiit h. m. / V. 13. »i IN E PIST. AD ROMAA NO S. 1 17 V. 13. • a^ uf. fe^geugni^ ijlgcnommcii mi^ Malach. 1, 2. aHit»o (S^Ott fcinc ^iicbe flcgcn 3iracl ccFlarct/ unb fd)(cc&tef ^ingefacja/iid) l^abc eijc{> Keb/ n?clct)c^ biaig t)on Der t)6^cflen €icb^ (injuncbmciv Die in S^nj^o Scfuifl. Eph, I. fern er €t)ri(ium ^attc/unb foiglic^ eine aUsemeiuc £iebe gc^cn alJe/Dic 6)t)i?i|lum babcn, ®(eid)mie aber 3acob €bnjlum ^atfc / nid;( auS Der^iirDcDeeglcifcl&e^ / fonDcrn au^ ber ©nabc / alfoaud()t)ie ©Idubicjen. ©a^eco im ©cgcnt^eil Dej Jg)ag ^'^iii^ gccicn ^fau juaf ennen / t)a§ er fei) cin ci^entlic^er »g)ag / n?eil ber ^ucb^abe e^ fa^ 9et/t>on tt)eld)cm o^nc 9^ot^ nic^t abjuge^en. (5^ ij^ ein ^Jiag / tDcW ^ec bet ^icbe ©£)tte5 in bee (gacbe ber scijllid&en ^inbfc^afft ent^e^ gen jtebet / unb alfo nic&t b(o§ ein ^a§ in jeiUicfjen ©ingen : unb ob tt)0^lnic()tju(eu9nen/ bag S3^ unb^\i ?i^ac^f ommen (5fau^ t)or fic^ ^ox\t 1 m\d)t (\\xd) t)on ()artcr (^ttafft @£>«ef? / t>it \\)U ©ebirge obe gemac^t/unb j^rtrbebencn 5)rac|)en ber SQ3i4|lcngegeben /fic&nod^nid&t jubet ^irc()e Sfroeli einfunben / fonbern ©Ott ju ^ro^ ibre (55tdbte n>ie;» ber bauen wolten/ Mai. 1, 3. 4. Unb ob man fagen n)Olte /(0(Dt t ^u be^H ^thoi^tew nnb rvtbci c^ttt$ nocf> bbfcs gct^^rt lyatuw fo folget boc^ nic&t bag fo(ct)er2Bat)I^5urfa^jabfolut, unD obne^orberfebung be^ ©lau^ bensuriMlnglauben^fci). (©ennba^foIgetnicOt/ttjeil ©CtHnfei^ mm^a!)i*Surfa^biet(eib(i(^e©ebul)ri unb m '-i^unuub »rcfe lag APPENDIX C^. IX. au0 t)en Ucfac^en Dcr ^af^l au^fc^lieflet/ bag cr oud^ d^rlflum y fci^ ne^erbeigung/ unDDcn®laubeunact)t)ci;^oi;l)erfe^ung au0fc^e» @(eid)mJcc6nldS)tfo(9Ct/ti?anndn^rm^ imt ^atit)/ gcrnctrcue S)iener^dtte / erfragetabecrdcjjt^nacb Dec 5iDcUcl)cn ®ebul)rtut;D anDcttt Quaiitdten/ bag er auc() nic^t auf *^rcuc fcl)e« ^^a^tr 5cjicl)en DenReformirtcn $ttm I Dag @£)ttin Dcc^ai)l nid)t auff iJ^amr/ @cb(u( unt) ^crcf c fet)e / fonDern feinc @naDe macftt ung ju fcinen ^jnDetn nad[) Dec Q}Drl)erfe^un9 cl)e tt?ic gebo^ccn / unD e^c mt it* ttja^ c)ute£5 oDer bofcs scrban : ^bei* Da^^ f onnen n)ir ibnen in (Jmig^ f eit nid^t jugeben / Dag ©Cte e^ tfeue / c^e unD bet^oc feine 5(lln)i|fcn^ ^clt imfer c aujfri4)ti5^n©lauben an Die^erbelgung ciefcl)en/ unD fan Dae^ ©egentbcil au^ Dicfcm ^evtc nic^tgefd)lojTen itjerDen ; ©enn ^t fprid)tnid[)f:S^c^lc3&m^et:geg((l«bet o^ecmc^t geglatibet/ obet / €l)t(5^U ben (Qiauhcn unMlrtglrtubfrt i?or|)ct0e|e^ |)en/Dat)on eigentlic^ untec une^ Dic^ra.QC ijl:/ fonDecn e^e &ie :23vinC>?i: geboj^ten / imb teener autet ncd} bofts ^et^an i^atHn*. Ex quibus ha^lenus dvavrip^VTag et luce mcridiana clarius patefcit, ntqciehS'u? nequef^aaei'ajeintribusillisverfibus 1 1. 12. 1 3. quicquam agi de abfolutaelfiJioneAdvitdm dcternam aut reprobdt'tone^ Fruflra isitur vel nouiiTime magno molimine et apparatu reprobamnem Efatd defenfare aggrelTus eft loh. Marckius Divert Ationefcriptur aria IV ad Gin. XXV y 2^. i 12. — 2j. incluf. Nee lurius in Reformatos fuit iniuri- us , quando eum pro reprobate haberi repugnat. Hi duo homines , np. lacobetEfau, incpxx. ^ fuerunt typi liberrimae et recondirifimae gratiae» Certus fum ego ^ fore temeritatem et defeUum caritatis , ex Kom. iXconcluderereprobationem et damnation em Efaui^ Quae verba Clericus h. L ex ebraeo ita vcrtit :Ei faui cuifauebo , eius mi- fertHffum , cuius miferebor, vbi alterum verbutn , addit , eft in futuro , al- teruminpraetcrico. Nefciuit ne veto hie Criticus 'ironi et ^"•Hpnil^ liabere tonum in vltima, adeoque haec praeterita hie ob -^ conuerfiuum efTc facia futura? fed noluit fcireobfuum tt^utgv "d/ev^^depun^orum et accentuumnouitate iid^oqa^noncutiU Cu: arc tamen dcbuilTet, quod Apoftoliis EX EPIST. AD ROMANOS* 119 Apoftolus omni exceptionc maior maiorem illis au£loritatem tribucrit, Q/^, fjf, reddendo per futurzi^s^ca , oir$i^riira. Sed valeathic cumfui fimili bus. Aliquanto melius vcrtit cum Anglis Wittichius Jb. l./f-sSj* mffeffifor, cuius miferebor , etgratiofus ero , cuigratiofus ero. quomodo et B. Calo- uiusyfr./.^. 1^^. 4. etD, Hcroldus/r.f.^. ^,7. ^j, ^/.Peius autem iftc cxplicat^, 4/^. Eg9 aUum mifericordiae t xer cab 0 ergo eum , frgjt, quern ^ exercere ah Mcterno confiituiy et aUum gratUe itidem excrcebo er- ga eum , ergaquem gratiam exercere conjlituiab aeterno, Deus enim ab 2iQtcrno dccvQMitomner x^^Sv grdtU pro/e^ui h Chrijlo cvr^^yet/Trif- /u/v(W,Eph.I, 6, coll. V, 4» 5". et omnium increduhrummifereri^l^sivci. XF, 32. bonus effllehoua omnibus , et miferationes eius funt fuper omnia ojpers eius , Pf. CXLV, 9.; Quoad LutherilveiTionem \erhi gratiae et mi/ericor" ^/w^pofterioriloco commode fecundum veram naturam et conditionem fumipoflunt, h.f. tt)elct)em ic^ gndDig'bin / Ccm binicl)9naDi9/un5 tt)elc()egicf?mic&crbarme/De^erbai'me id) mic^/f^er^lic^ / au|tidS)tifl/ Ol)n alien ^CtDieBJl unD "StBurDicjf eit. Quomodo fumitur to' y^^T\ iteratum ler WyUVoUt t)u Di(^ bcfc^wtijumir / fobefel)rc Md^ re4)t. ita vi interpun£lionis authcnticae. Verumtamcn cum in gracco in vtro- quemembro/«///r///wfequatur/r'/»f/^»j-, quo altcrum futurum in ebrae© exprimit , quidnidu^lumApoflolijtotTa tto^o. fequamur ? quemadmo- dum Syrus jicfacilis nee vllo modo dura fonarct haec verfio : 3$ TOlll fcf# nec gndbig fepn / bcm ic() gndDIg bin / unt) fctncr mid) ctbarmcn / Dc5 id) mic& Ctbarme. Deinde et hoc probe obfcruandum eft cum B. Wincklero, ho cdi£him, ex Exod. XXXIII, 19. petitum , de extraordi- naria Dei gratia agi , quam fententiam pulcerrimam et mcmorabilcra omnino ocleberrimi viri vocat celeberrimus non minus D. Feclitiusi» praef,c§mm€ntAriiFaremaniinIifaiam. pL L, ^. Merebuntur igitur ipfa ipfius verba hie commemonri : ® Ic jcr^pru^ l)ant)Clt DOn txr on Dcr orbentlic^en tet>et/t)onDiefcr:()ei|]ctefii: anf^astt ft4)i7Ufr erbrtrme/ Rom. XT, 3Z. @05ar/C>aPein(Sprucl) mirD nnjwful^rcnfeijn / t)a®£)ttt)on R Dec i^o APPENDIX Cap.* K. t>cr ocb€ntlid)cn -ISai)! fo re Oct / ale l)ie ju Mofe. tfeelfs / mil fcine ani)cte ^ecbiat^ung mit Dsimyeri^ai / fildOiefcr / fcpn taiu '^a^ abetDa2ipi)ftclcbenDicfen/unDntc&taniDcre9lcid)laufcnDc@^6c^e in Diefer (Sacfee anscfu!)ret / ijl nkit m^tbud^ c}cfcl;cl)cn ; Dcnn Do^ mit mil cr Dcjio me^r bcmeifsn / , mie fpar j'at)m &Ott ir.it feuiev exrra- ordinarcn^^mibe fci?, / ba§/Da cr fonjt niit Mofe , aiscin gi'cun& mtt t>em anDem /^ rcDct / Doc?) Da DcKfdk etvua^ extraordinareg bcs^fys^ J obe^®£)tti^ni 5[cicI)ctU(()ct:ma§cn iv^^'^ff^^^o^i'^f/ jDoiteer boc^ feine Sceifceit ijot^ei: libem-cn^unJ bey ieDermann Da^ %icf)D^ncfen i\u cm€Cfen/f!>(5>€>itnut feincm fo na^cn greuiiDc fo procedirct / f*) f oatc^iclmcniscc einanDit DcrgCeidjea bcgebrca- V. 1 6» Haec prone et legitime ex antecedentibusconrequunturvi partjcularuas conclufiuarum. 'aact. ^i/ , et d.ocent , in ordinaria Dei gratia et mifericordia ^dviS'ea'iai' ciTe acquiefcendum , extra quam omnem liominis vel opti- mam intentionem inteniifTuiiamquc a£lionem ad acquifitionem extra- ordinariae gratiae,,in qua Deus prorilis liberrime difponit^ absque vlla ia- iuftitiae vmbra , ci^c longe infuiHcientem et fruftraneam. Difcimus hoc Ml exemplo Efaui ,.ad quern Apoftolus in r.a) velle et currere procul dubio refpicit, Ineaenimvtrumquehoceratadpraeoccupandambenedidionem patris , volente etiarupatrc. Et quia res ilia in carne ferina pofita crat^ idcirco Efauus currebatjquodfi liic Deus extraor dinariam feram in manus ciusincurrere feciffet, primus praereptor benedidionis patcrnae exflitilTeL Atincaffumcurrebat. Cui ilia adiudicata erat , ispriusUla poticbatui quam Efauus. r. tj, evaei^ci}fji,(uc4i vi/ctiu,tv^8iKcti 07rct)s^iayyeAji TO 'ovofia,fXiicv7Pa.iy^' Particulaytf^indicatrationem prioris. * ^OX\)tt \)at Dcif 5(pOf!c( ^t^ fagt / funt iterum verba aecuratiifimi Winckleri , Daf <\U^4t Der !>tDcnt* Jid^en ©naDe / aUc^ mo^ dn 5}?cnfcl^ njil'unD tl)ut / tocrgcbHct) / unD nl^ fr ouf DenerbarmcnDen @Ort allciac anf onime. ^kfciivoit^^ pojlclferncrbcttJcifcnmitDem / ma^^jDfrjuPharaofagtc SDicfer fharao \^i\iQ Djc ongeboteae otbcntlicfte ©noDe au$ i unD ma^M fic^ EX EPIST. AD KOXUNOS. 1 51 aIforaet)trDurDi9t)e£i96nlicl)en3wn^; @i>tt.aien^au^ci'ci'DentItc^ Cap, IX* miti()m um/ol)u Diig cc(5 begc^wt l)dt{e / ot)cr Damm sclaujfcn triire/ rcfpeilDegPharaonisaugpuc (autercr ^rbarmun^ / b erttJccf et/ ba^ id^ an Mt nieiitc tXlac^t htvotife. 3n rcfped abet i)c^ ^nt^wecf 07n3elc6cn ^Dtt f)atte / n>«r c^ Die ^crl)^rrli<^un^ feu ne^^at)mcn^ : Urt^mcut ^af)lnel?cI:etm^i0ct^ret:^c In m. SfiSorau^ crfd)einet / wie liox t)lefec ^pipuc& ein ^ it>eigDe^i)onsenJ|T^ i^ifyst^ (re) B. D. loh, Maior in difput. fuper b'J. lenae i^^y habit a exponit : ante totius mundi oculos.propofui , et in \arenxr)tproduxi te^ Et fereeodcmmodoexplicatB.D.Menzerus^w analyfic, IX ad Rom. t$m» Ldtfpp.Gieff. Hanc fententiatn etiam tuetur TheophyIa£lus , quiitt verrit: hgp(>s9'ov ore tjyayov in tnediupt produxte, i. c. explicantc Ham- mondo , produxi te vt hominem , in quo exemplum^dere decreui, Cux veto i^eyetfietv hie cdperirulo eripere^ liber are jficutijvfurpctur lac. V, i ^. dc/mfi^/^Wtf^'^/.ctficrerpondere voci cbraeacExod. IX, 16. Theophy- Ja£lum iuxta expofitionem Haramondi fequiturDn.D. Ad.Heroldus traS. cit.p. /o-^.,ita reddens : ideo conffituite in exemplum, Enimuero quumifta explicatio verbi E£gyeV«^videaturlongiuspetita,necratis pro- bata , quum aliud fit excitare , iS\yx^vi\ fcenam vei exemplum producere^ nee ante datae connexion! genuinae refpondeat » praeflabit omnino pQ3« priamiftius verbi ftgnificationemtenere , eoquodApoftolusvideturnon (inegrauicaufatam emphaticum verbum s^ify&t^ in hocnegotioadlii- buiiTe, non fecutus liic^ vt alias, auroks^ei xag i^hiu,ytx,ona^ qui verbum chrdicnmtrznihiicrunt : S'lernj^^S^ri^ confer uarus e J , fenfumquehuiusdiifi- cilis loci verbis rurfus laudatiiTimi Winckleri, cuius profundam do£lri- nam theologicam ex ore et fcriptis maximi facio , euoluere h, m. ^^ \)a{t Diefet (Sprucbin ftcfe (i) bag er barmen ®Otm. (2) ®e^ ^tb«tmend^ni)4ll)rfact)e. (i) X>asOttbatmtnibatam^ahci^ t>id^ttvoc\iiimbtft, jum ^ciDeif / Dag et Qefallen / unD fo balb gejiorbcn unt) tjerDammet i\3orDen / tt)e(;cn feine« ^o§b^it miebct @Ctt/ wo tl)n ^^n nidi)t crl)a(ten/nicl^t nacb bee @e^ re^tififeit / nac^melcbecet fallen folte / font)ei:nnad)bec5Sarm^et^ feiafeit ©Dttc^. 5Ra* <^^iiti ©crec^tigf eit mx Oer Pharao fo offt R 2 ^oOt/ 13* APPENDIX Cap. tlX toDt / al$ tt it)m micDctj^unDe / |uni) murDe unfcl)lbar bet ^oD ctfoU get fcpm 5^acb ©Dttee ^arm()cr^i9!cit f!unD ct tviebcr / unb trot moraliter eine nCUC 5lufcrWCCfung / ^VelC^Cg Die LXX interpretes unbPaulus'unsiUccfenneugcbcn. ©(clcfemie DieiJr^aUungDct^vea' tuten Die (Scl^tiff t c in @cl)a|fen nennet Pf. Civ, 30. lef. XLt, lo. ireit »^ne@otteg^rafftfienicbttiDUtbeubldben / unD menn fie bleiben/ folc^e^ .qleichfam cine mm ^d)bpf([inQ\^}. (z) t>t6i^t batmen s knt>fXk\ad}en. 5)ie fCrff e i^ : bie 25en?ei§un9 Dec ^'!l}a^t &OtH^ : ^4g ici) an ^irmdrtc !tTa4>t cr^ctge.!5>cii^©cuub?^Oort Deutet auf cinen ^cmei§ / tt)elct)c folcfee 3!)Jact)t gleic^fam mit Singetn meifct uni> euident oocftcUct / h^ei^aiieu , Da§ id) ffac uiib Dcutlic{> jci^e. SDecgleic^en ^emeif Jt>ar ^egcn Pliarao ertviefen. ^C>it remonftri^ reteegit)mci:(tltc^Durd)^ ^ort/ unbfofcbewat bie^cmeifung bet S!)Jai1)tunDj"Glc^et ® .'nbci'ivercfe ©Otte^/ biefeineanbm / alfJ ©ottltc^e 3)Zac()t / mar()atftt(^ unb unbctrii^lie^ njtrcf en f onte. 5iug njeldKH auc^ Die D?acl)t ©Cites fo coiDent in Die ©emigen einleuc()te^ te^ Dag Die fiuoifie unD dr^jlein Aegypten muflenfci^en :{)i«:iff in9enan5cfut)rec n)ifD- 5)c^ €rbarmen^ rtnbere $nD*Urfo.dhei|T Die ^unDmadbu"^ t)e8 ©otrlic^en 9^al)men^: lln^ mefti !"TiJ J>me vcc^uiittget m? rt)e l» aWtn tanhttt. X)er ^uibtne ©Dttcg n}e(d)cn er fo(d)er ©eftalt njDite f unD mac^en / i(l Der 9iabme feinet ©naDen in ^bn|!o. ^a^ . seifict Det etfle anfptuc^ ©Ottc^ : fo faget Dct Jpeciv Der ^^\x 3friie(/ Iflf mein ^olcf )iie()en / Da§eg^ mtr ein^^-flbi^IfeExod. v,-. 5f^u« abet ^ei§a ©Dtt D^tr (B^(i>t(r 3M<^^^« i^^sen Dct ^etbeiguncj *on€brijio / unD me.^m DeS Dutd) S^tijlum .qemad^ten ^unDe^» l^iefen 9^al)men mi^©.Ottf unD mad)en/ unD macben/ Dag man flef^ f igDatJonccDe/ '7dd> gleid)fama(^ fepman DajuqefenDct unDbetuf;* fen/^«t7yeA^ , Dagman/unDjwatinalUt: lt>f U Dat)i>n reDe: 2Cclct)e5 EX PEIST AD ROMANOS. 135 2Ccld)C£5 tin f^arcf er ^mci^ Dec ern^lic^cn Zkbt ©Otte^ ju aUcc Cap. i;X. SD?enfrt)en ©clicif ett ifr 2)a§ aber @Ott nicl)t fprid)t : aufbog mcu nc5D?ac()t funt) trcrDe / fonDcrn incm Vfa^me 1 folc^egif^cin S^e^ men!? / a(^fcincr5D^ad)tiutl)unift/t^cl(g / ba§ Die ^unbet unt) SBercf e ber ©ottlic^cn 9)Mct)t feinen anbern / al^ Den ^i?ansclifc()en ^nrjmecf b«bem .^iefenlfuc^te @£)tt Damabl^ an nUer 2Ce((Deflo DurdjDrinQenDer / dg ^sppten megen fcinet "SSBeigbeit unD ^^errH^^ f eit ju Dcr gett in aller 2Belt bctu^mt mar / unD Dabero Deflo scfd)n?in^ Der unD f rdjftiget / ma^ an fgypten $efc()a()e / f unD tt)urDe. S)af mirDa^er feben/ Die^unDcr*©naDe ©£>tte^ erjeifle |tct)nic()t njol c()er/algtt>ennein9ro(feg^ercf ju ©jDtfe^(5^ren t)et^anDen/tt)C^^ njegen Diefe ^unDer*@nabein geringen fofiepraetendireti)?irD/t?erse«>if anjune^mcnifr V. Ig. 3n Diefen (^ej)(uf wirD jtreper Jep sefcftlojfen / pergit'idem vk optimum, au^ Dem bepDen an^cfu^rten ®pruc^en. %m Dem l^rpen : VOth ^sid^mi^ctbatm^ I tftittbatmci^mii^i mitDfebrf larger j4)(D|]cn / fo erbarmet er f!cj) nun ipcgcn et: n?tt / unD ijl i?on Dec 'augerorDentlic^cH ©naDe jut)cr)ieben. %u^ Dem (Jjfcmpcl Pharaonis, $)crfd!)onet/Die (Strajfe auftebet/unD Da^ fo ojft/fo n^urDe e^ im ubrigen m^ nicbt^ auf|fid[)baben/tt)enn ernicbf fol^ete. !^ag nun • ® Ctt Dem Pharaoni fo lange ju^efe^cn / punD blo§ beo ®£)tt / unD i(t mc()tjum&empc( anjufubren / Da§eregeinem arrDernaudbfot^un metDe / Daber fpricfetDer 2(piflel : *Zt vttilodtt n?elci?cn ttxoii. fi'nDen a(fo Die Reformirfen in Diefen ^crficuln nicbt^ juibven^e^ J^uff ju Der praedeflination , n)ei( untcr ibnen unD un^ W grage ni($t i|lt?onDercxtraordinaren/fonDevnbonDerorDentlte^en@naDe. ^a man nun ©Ottee ^ert)eiguna5en/Dcimancm@(t>ifft)atubetDa6 £D?ccr^ufa^rcn / folc^ei^fluji ^iufe^cu/unDfid) uiUcrnjinDi^n tvollcnju gug Darubcrjusd)en / njeU ^cti:u8ct)cma^Icn nuf Dcm S!)?ccr geflangen ? ^ben Ijoj tfeoric^tunD t)crmc|]eu ift / Das 2Bort ©Ctte^ au$ Dm 2(u a-'^ ju fe^cn / Das un^ ^£)tt jur ^u§e unb ©lauben gcgeben/ unD fe inc (Sceli(}f cit auf eicjen ©utDundP^ny ©nbilbung / j'aclner^offnuncjjufwijfiigcc fonocrli^ c^cc ® naDe (5)Dttc^ baucn ? ©cfc|t / ©£)tt t^att einem njad bcfon^ Dere/ fo flel)Ct man an Pharao, Dag man auc() Drcfc^ auefc&iagcn / unD ftc6 DavubCt nUC mc()l' UCrjloCf en fan. Cetcioqui Deus didtur mdu- rarci) nor\ sn^yi{liiccos , vtiEzech. XXXIV, j6. oucs injirmas cotifoli- i^4/;necz) airioAoyi^twffjVtiEzech. XXX, 1/^.brachia Regis Bahylo' ttiaerohorauit , etvtEglonemRegcmMoabi lud.III, ri ; neque 3) De- ns indurat impios , quomodo Ezecbielisfaciem deditvt adamant em et ftlicem , c. Ill, 9 ; fed {a) iudicialiter ,[quando vt iufliifimus iudex fcelera punit. (j3) defertiH€ , dum pracfrafte impiis gratiam fuam indebitam fubtrahit, neminem tamenprius dcferit, nifi prius defcratur. (y) negati- wtnonemolliendo. {$) permiJJtueAum Satanae permittit,vt cosindu- ret et excoecet,vel in reprobam mentem dati feipfos magis magisque indu- rent. Dcnique (e) d£termwanuf,r\on(o\umdQtcrmm2indoquamdiuQt cuoufqu^yC^onQnlm. ilia induratio femper fit finaliterj, fee tcmporaliter, coU.Iei. LXIII,!^.) kdQtnm^uoad fines hnof, turn ratione Z)«,tum xzxionz homwis. ▼♦ 19. lAeiLi,€nl CAf» IX. 2[Bcr ? ncmllct) Don un^ / mit tt)clcl)en trn rcbcjl. ^tcDcn bar.iuici^ t)ic3ut)cnfo / baf fie ba^ gan^e sBolcf Dcr i)amaf)(tgen geifcn tern 2(po(lcI fur Die Siu^en Oellert / tint) babep fo <^ccf fcDti/irag fk fid) gt^ tmuencDiDerDeunterbensan^enOJolcf nicl)tcir(cn cin^/lc^cn pnbcn/ Don Dcmer fagcnfonne: er^abe @Ott mleDcrflantcn. unrumrul)^? men fie : tOet l^at ftincm VOi\Hn[vokbet^fanb€nl uni) t)a^ m6)to\)m (Scl)ein. S)enn ftcfe^en ouf Da^unmtKelbal)re nnqcfubr* te^fctt)pclPharaonis,t)onmeId)en fiemol n)u|!en/ Dag er ©Ottrcie^ t)er|lanDen : fie ^ieUen fid) aber nid;t fo bofe ; cilg Pharao t^at / Dcnn PharaomieDerflunDMofi infeinem'SBovtunt) autoritdt : ®ie SuDcn ob fie gleic^ Mofis "^QSort nicfct rcc|)t gldubten/bietten ()Ieid)ii3of)lMoris autoritdt f)oc^ : 2Bir pnD Mofis pongee / tDiic miffen / bag ©Oft mit Mole, ^ctebet / loh.ixf, 28. 29- Pharao n)iet)er|lunt) bem gan^cn ^olcf @£)tteg : Dlefead)tetenfic^ be^^ulcfes ©£>ttedju fepn. ©a^ voat ein ® d^ein/ bci^ fie metneten/f einer rtm unter bem ^olcf tt)ie Pharao, ba fie boc^ im ©runbe drger n)aren* S)enn Pharaomiebev> flunb bem SDienet alte^ ^ej^ament^ / biefe bem ^ertn / unb \)cm fSflittkt 5Reueg ^ej^ament^. Pharao tDieberflunb bem ^olcf e / n)e(ci)e^bie5urbjlber entfa^enfoJte / bie3uben aber bem rec&ten Sfrael nad) bem ®ei|l / ml(i)a bci^ "SBefen ber ©uter \)CitU, Pharao jDieberfiunbbenhorriblenunbnuretlic&enSllCimber^'SBercfen / bie Subeneinem foId^cmDillen ©Dtte^/ bet buret) felnen eigenen @ol>n t)ie atlerliebf^e / aneran3enel)mf^e / £iebre((t)fle / unb mit alien ^iUm an;iunel)men tt)m;bi(;fle / unb fajl unje^iifle *2Buuber;^ercfett)i5* cfete/umfieburd^fold^e gtoge extraordindre ©nabe jubefe^ren, V. 2a A'vra.Troa^vefxsvas T^9€oj ) Verbum'notattalem ,'qulnonfblum ad propofitam quaeftionem iuris audet r efpondcrc , fed ctiam ad fufficien- tem remonftrationem , cteuidcntemconuiflionemaudailerreponere, replicarc , vi praepofitionis avr) contra, eonuenit cum phrafi cbraea lef.XLV, 9.vbi eiusmodihomo^vocatur i1it^"~r^S Z2]^ ligitans cum formatorefuo. Tales erant hie ludaci. ^er *2(po|tel l)attC \^k tKt^U^ gra£icii?ieberpecr6rbeipt / bagnj^tba^©eblH(eyfonbernbte©ute , a6 APPENiS'lX C^' IX, ©Otte^ Die Utfac^jc Der ©ottlic^cn^tnbfd&afftmdlte : Unb M$mtt folcben ©tunDen / Die De^ 3uDentl)um^ ei^ene roaren / barubet fedteett tDieDerfpwc!)lic&cn . _ „« repliciren / wieroo^l mit einen blogen J6o§f)alfteti <2Biet)ec|TflnD : r6rt« fc^ulbiijetabcnrtuns? Jg)ie9ien9 e^ uii)t dvr) entgr^ert/ iDelcbe«Der^po|teli^nen t)oi;^d(t / unD Damit auf il)re Repikam jut @nuaeantmoc(et. ^ ^ «• ^ ^ntli* fpt(*t Der 5(pojietb^DencfIicft: itiit (0(Dtt / nicf)t mit ^aulo / ttjeil Die (^ac&en nic^t jmifc^en $auto/ fonDei;njtt)ifd;en©OttunDDen3uDen(treiti5marert / bal)er/ ob ^aulu^ dlei* ^Otu$ Ovec()t au^fu^rete/ nam er e^ fic& Doc() ni(()t an* B.Winckleri^./. ^ , . r Mcitfigmentum/i^ori:qutdmefeciftiita? Vis |comparationis ab ^r/j/ffeg juticf^ten/ Da cf wa^ fo c\)tt\^ ausQeatbeitetunDjubemtetift/Dage^ficl) eigentlicf) Daju fcl)ifctim5) fuaee. 5llfi> l)ei§en Dann Die ungldubigen / Die ^Qtt mit grower ®tf DuUtrdaet / ^(tm fuali4> J"3«t^^4>t^^^ «'f dTrux^ctv , Diemeilfid^ anibnen Da^gute / Da§fie erbalten fonte v. g. Die ^ita^i unD £jcbe De^^ott^jc. gdn^lid) wHictct unD nuc Dag Q56fe fi* fiiiDet/ welcfoegjaDie9enaueile^equemiic^teiti|l3um!X>el:^el:bclt, Haec cleganter idem Wincklerus. Peftime WittichiwS h, I. p. 426. e^ripua- ueWrefert 3id Deum : quamuis non diffiteatur , homines perfuapeccata magis magisque praeparari ad ccTTtaAeicty.Scdp.feij. 42/. melius ; reprobi, dumcontemnentes diuitias longanimitatisctbenignitatisDei, fibiipfis theraurizantiramDeiindiem iiac,praeparantfe adinteritum. Ipfe quo- //j^«^^?&« /^/' fcil. inter gentes. innuit enim euangelium inter gentcs praedicandum , et quouis in loeo terrarum Deum. ecclcfiam inter genres colletHiurum , Luc. XXtV, 47. bene annotante D. Hcroldo tr. cit^p. iSu V. 28- Kvyovya^^ o'vvTsXc^y ^ )/rationemf 9* ter laudadHammondi praeclara hie locimente contra focios in antecedent!- Cap. IX busfedemabfolutidecrctiquaerentes h i.m^Vt igitur comludamus , ai- cendum^ omne illud,qitod biiciisque^Q.i\.t^'Pxoi^\\tiis probatum efi (ad ^qu.tm frohationem omnia , quae in hoc capite di^a , referenda funt ta»- quampraemijfat t quae banc conclujionem in his verbis format am, et nuilam aliam inferunt ) hoc effe : quod gentiles , qui non feci ati funt iufti^ ^yttam ( i. e. qui ron tali cumZelo praetcnderunt yfe effe filios Dei acceptos) ,yiUam confecutifint , ^dem in Chrij^um ample^endo. In parapbrafi liaec iia comprehcndit : ^^mcquid ha^enus probauiybuc redit '.nempe gentiles, qui iufiificationis caufa nequaquam rontenderunt , nequefefolosDeogratos effe^fauoremque eins cc nfccutos iaElarunt j Chrifto credemes earn adept ot tffe } qua de caufa , cum antea idololatrae fui^ent , iuftificatifunt. Hue fpe£iant , quaecunque in hoc capite dicta funt , ex quibus hoc colligitur. KfitTeXajSe ) Notat hoc verbumex obferuationeHammondi ritum, quo vi^lores in certaminibus coronam fcopo afHxam , confenfu tamen brabeutae, fibir2piebant;quofenfuApoflolus ctiamhocverbo vtitur l^ Cor. IX, 24. Phiipp. Ill, 12. I. Tim. VI, 12. lufiificatio itaque erat ^ ^^rt,|2rtoi',quodom.nesperrequebantur , ludaeieo exciderunt , quia earn via illegitima perfequebantur , nempeper opera externa et legalia: quarc ct/w^^^(^dicuntur v. feq. vt curforibus interdum cbtingit, etprouidc gentesanteucrterunt eos. 0*71 »j6c^ 'wi'reagyd'^ u^t^e^ym vou8 ) ^Unonexfde,fed tan- quam ( ivr^ exprimit ^V Ebraeorum rm/^m ) ex operum lege iu^^h cx praeced. <^^^^x.«o'; ctvr^v quaerant fam iu({ificmonuty[(i 7ro\ireia.g ri/ icr^nh , Eph. II> 1 2 , CoL 1, 2 1 . mundum reliquum vniuer- fum conftituebant.J quae (quanti fru£lus er it J ajfuwtio , ( 7rX>icuiiiictT0^ ?««//'/>//^i«(VIndaeorumcolI.v. 12. ) »(?»«f ,velffA'/'r(vti{vj4"~~ CZDJ< Gen. XXIV, 3g)eritP/V/« ex morruts \d»jonuoyumkiLgemilium,colU Bph.11,1. ^. Luc. XV, 32. i.Ioh. ill, 14. In hacapoflrophead gentiles v. 1 3 .coepta reallumitApoftoIiis ex v. 1 2. aliis faltem verbis 7r^oAy}\l/iy hanc: Siludaei obincredulitatem non fuijfentreie^i^gent'tles ad reconciliatio- nem cum Deo nonperu-mjfe ^t , relpondendo rurfus m hoc verfu per inuer- fionem. Nam certe gentiles potius offendi potuilfent exemplo incredu- Htatis ludaeorum , vt nee ipfi reciperent Mefifiam , quern ludaci , tanquam propriusMelTiaepopulus, tantopsre repudiarunt. E contrario liludaei credidiiTent , hoc ipfo exemplo multo magis allici et inuitari potuiiTent gentiles , ita vt allumtio ludaeorum gentibus magis falutaris fuerit futura, et vita ex mortuis , ita vt ex regno tenebrarum et mortis in vitam fuerint ti-anslatae. V. \6. LJe^ ciTTcc^X^ otytct y x«/ TO (^v^f/.£t. Kat ii ^ ^/^cl aryia. Si emmfrimit'tAe fanBaeiviViX. , etiammajfa /ancflaeft. EtJtfanEiAZ^L radiXyetiamrdmiCanOiifum. Vult hie Apoftoius commendare gentf- iibus reuerentiam erga ludacos , bonamque adiiuc de iis Ipem , quanta m adhuc EX EPIST. AD ROMANOS. 141 adbucfintfavEliimfemen , id quod, hie probat, Pcr«Vrt^;^^ ct/i^rt^ Cap. IX^ Jfrimitiay , et radicem intelligit fancflos patriarchas , quibus f a£la eft pro- miffio : per CPv^txa tc icKa^ag m^jjam et ramos polleros corum ndc earn apprehendentes. Nonenim vtrede annotat Varenius h I. hoo'ult Apo- ftolus : fandorum patriarcharum pofteros natura efTe Dei filios, feu in diui- no f oedere : contra hanc enim opinionemgrauilTime difputauit c. IX. 7.8- fed hoc innuit: Deum: quiludaeorum maioresverbo etfacramentisadre- gnuii fuum vocaucrit , non ita in vniuerlum omnes illorum poikros reie- cilTe, vt non , modo vereconuertamur , eosin gratiamvelitrecipere,coI}. V. 23, cum vocatio et y^ct^ic yiM-i ct Dei Tint dfMiTOLtjJAyircL , v. 29. Coronidis loco de Sab[>atho cS'ns^^TrcoiTca ex Luc. VI, I . fubneiHiemu-s oppido do^lam fententiamviricl, Salonwnis vanTil eX diJfert.itiot$e de vera et iufto illius tempore nuper anno 1 708 habita ner- nofe conceptam. />. /. § j*. c. fin. iuxta canoncm Harduini lefuitae do^lilTi- TSVi'.vbi duo numeralia co'eunt , fubjlantiuaduoejfe fubinteWgenda'. otvn^ 'TT^uiTov idem efTer ac ^(vTifH w^i (^ "TTficorov (rd^^arov Sabba- tbuni py'tTnum fecundimer]Jis. quia in men fe fee undo liar extra neomeniara et fabbatha hebdomadalia nullus dies feriatus in calcndario iudaico aut lege >• Mofis notetur obferuandus;praeprimis quia vigebat tunc ludacorum meflis triticea ante fefhim pentecoltes (quod die fexto menfis tertii Siuan ex prae- cepto Dei ceiebrarum fuit ) abfoluenda. Siquis tamenmalit compofi- tionem ita refoliiere,vtLucas plura tt^utu . ro3 Hos, jaiL ^ 104 INDEX- INDEX II. jREllUM ET VOCUM PRyECIPVARUM A, C. A'yvo^fji^rct num tantum Tint pec- ^'^'^^^^^/^^/primaerummaap.pro- cataignorantiae: 6y toplafbs quae ? 37 Ac^i?^»/Vquidproprie? go I. ^^))fAi dc facer dote V. T. emphati- cum. 77 K. W.ur^. 98 Koo-zji,^ numfignificctrrw dhjirw [ami 76 S^Act Qmmcjd4»er. 23 L. AetV'S-rtvaconft.oumnominat, 102 Legatus etiam di^us eft Pontifex V.T. 19 texc4r»4l€ irhindAtHfH vnds dica- tur? ff Mrtjc^^^^/ct quomodo aptius reddatur ? 44 Mare rubrum vnde ? 91 lAifjLCPcfjLou 134 MefriasmaiorMtDfeetAn^elis 20 MiT5;\^«i' etiam 2,Cd\iz fe ipfum par- tidpemfacere i^ lAm^nJfarett/edere quid notet? Miflae facrificium refutatur, 7f78 Mortem guft are quid ? I4 mortis robur quid ? rS Mundiintcritusqualis? 5,1© \N, Nsi^©^ metaphorice quid ? ^f Neutrum genus ap« Graecos dc perfonis. SZ adintegram orationcm refertur. 77 aduerbialiter fumtum cum ard- culo facit adkdiuum^ ^o loco fubflandui. 118 Nty fignificat hoc mundi feculum. o. QaOV' . IJI opprobrium Cbri^iqiM 90 oe/X^' ■ log d'ei die feptima , ct <»«;>/ _^ . . . ... ^ ar/V?/quid innuat ? ^'«^';^'/' W^^q^d? 76 ■^ o^^ 1-7 '^'^"'^ q^O"^ habcat gradus ? Vocatio coeleftis quomodo aceipia- R. ^^''^ If -^ quidfignificct? 84 Y* S. - vTrot^acig vnde ? et quid? faj:* ^J* INDEX II. RERUM ET VOCUM PRAECIPUARUM. pag. I. lin. 13, leg. nucleo. p. 35-, 1. 4, adde Schomerum i&. /. ct GufTetium Comtn. Z. E. pdg.882. o* P» qui tthm ipw /ktiffit^ione iudiciali fumitv«i6. etVIII« 4. ad Rom. p. 6y. 1. 26. leg. c. ^. pag. 87. 1. 9. adde: de fundatione fetnims£. poftcritatis paritcr accipit GulTctius Comm. £« E.pag, S^-d. C. p. Iif . 1. 26. poft donum iujiitids 'claudeparcnthcfin ante idem quodmceptam. p. 122* 1. 14. lege ^M* j»V\^?iv\v's ♦•!,>« *^*',t ^y<>. 'Ji ,iiiii)^W.-**