THE WHOLE WORKS OF THE MOST REV. JAMES USSHER, D.D. LOUD ARCHBISHOP OF A K M A G II, AND rKlMATIi OP ALL lEKLAKD. VOLUME XIV. Digitized by the Internet Archive in 2014 https://archive.org/details/wholeworksofmost14ussh THE WHOLE WORKS MOST REV. JAMES USSHER, D.D., I.OIU) AUCIIBISIIOP OF ARMAGH, AND I'RIMATE OF ALL IRELAND. NOW FOR THE FIRST TIME COLLECTED, Avrrn a life of the authoe, AND AN ACCOUNT OF HIS WHITINGS, BY CHAKLES RICHARD ELRINGTON, D.D, LiTE REOH'S FEOFESSOR OF DIVINITY IN THE UNIVERSITT OF DUBLIN, IN SEVENTEEN VOLUMES. VOL. XIV. DUBLIN: HODGES, SMITH, AND CO. rVDLlSHEUS TO THE UNIVERlilTY. 18(54. DUULIX : ^rinuti at ti)e StnibersitQ ^gi I)Y M. H. GILL. CONTENTS OF THE FOURTEENTH VOLUME. TAG. I. Tractatus de Controversiis Pontificiis 1 II. Prselectiones Theologicae 109 TRACTATUS DE CONTROVERSIIS PONTIFICIIS. I. NULLUM ESSE CHRISTIANARUM ECCLESIARUM OMNIUM VISIBILEM MONARCHAM". Si inter Ecclesise ministros aliquis unus esset monarcha, turn in Ecclesia ejusmodi dominatio esset admittenda, qualis est principum in gentibus. At ejusmodi dominatio in Ecclesia non est admittenda : ut constat ex Luc. cap. 22. ver. 25. ubi contendentibus Apostolis de primatu Servator noster controversiam hunc in modum dirirait : *' Reges gentium dominantur eis, et qui potestatem habent in eas, benefici vocantur. vos autem non sic." Respondet Bellar- minus, turn hoc loco, tum Matth. cap. 20. ver. 26. " Domi- num hie non removisse monarchiam ab Ecclesia, sed potius eam instituisse, atque admonuisse diversam esse a monarchia civili gentium :" quam diversitatem ita explicat, " Reges gentium tyranni sunt plerumque, imperantque subjectis, ut servis, et omnia referunt ad suum commodum et glo- riam. 2. Etiam illi qui tyranni non sunt, ita regna sua administrant, ut propriam hereditatem, quam filiis derelin- quant. At prselati Ecclesiae non sic." Respondetur : " Imo vero Christus his verbis de ipsa dominatione agit, (eamque simpliciter prohibet) non de dominationls modo. nam 1'"°. " Contra Bellarminum lib. 1. de Rom, Pontifice cap. 9. arg. ex Luc. cap. 22. ver. 25. et Ephes. cap. 4. ver. )2, 13. VOL. XIV. B 2 TRACTATUS DE id negatura Chrlsto, quod ambiebatura Jacoboet Johanne. At neque tyrannicam neque hereditariam aliquam domina- tionem ambiebant illi, sedut ipsiproxime sub Christo regnum ipsius administrarent, reliquis omnibus conservis pr«elati^. 2'^°. Si de modo, non de ipsa dominatione et praeeminentia simpliciter respondisset Christus, controversiam inter dis- cipulos ortam nequaquam diremisset ; " quis'' ipsorum futu- rus esset maximus." Qui enim dicit, respectu authoritatis et prseeminentise supra reliquos neminem in Christi regno futu- rumesse maximum, qujestionem tollit : qui autem authorita- tem et prseeminentiam illam ponit, modo illo tantum negate, qusestionis solutionem omnino non attingit, 3''°.Sirespexisset hie Christus ad dominationem tyrannicam vel dominatores ejusmodi, qui omnia referunt ad suum commodum (utinep- tissime fingit Bellarminus) in hujus comparationis protasi minime omnium eos reges nominatos voluisset qui benefici voearentur. At hujusmodi expressam mentionem fieri voluif", 4'°, id in comparationis hujus antapodosi negat Christus, quod in protasi expresserat. At in protasi to icvpi- evtiv KoX iS,ovaiaKtiv simpliciter expresserat, de dominandi modo nihil dixerat'^ rem igitur ipsam, non modum Christus intelligi voluit. Jam rationes quibus monarchiam ex his verbis astru- ere conatur Bellarminus, examinemus. " Non ait Domi- nus, vos non praesidebitis ullo modo, sed non sicut reges gentium. Qui autem dicit; Tu non sic prseeris ut ille : id significat, prseeris quidem, sed aliter quam ille." Respon- detur. Non sic simplex est negatio ejus quod prtecesserat ut exempla evincunt infinita. Matth. cap. 19. ver. 8. "ab initio non erat sic." Genes, cap. 4. ver. 15. Nehem. cap. 5. ver. 15. et alibi passim, similiter hoc loco: "reges domi- nantur; vos autem non sic," id est, non dominabimini. 2^". Clare hoc loco subjungitur: 'qui inter vos major est, fiat sicut minor ; et praecessor, (Graece rjjoviuievoQ id est dux et princeps,) fiat sicut ministrator.' Unus igitur," inquit Bellarminus, " erat a Domino dux designatus." Mat. cap. 20. ver. 20, 21. <■ Liic. cap. 22. ver. 25. I" Luc. cap. 22. ver. 24. "» Luc. cap. 22. ver. 25. CONTROVERSIIS PONTIFICIIS. 3 Respondetur cum Junio. Christus ex hypothesi loquitur, et mente Apostolorum : et Mattha3us est optimus inter- pres verborum ejus dicendo, "quisquis volet magnus esse," et csetera. Non ergo re primas tenebat quisquam, sed animo et cogitatione multi. 3''° " Exemplosuo rem declara- vlt : ' sicut ego, inquit, non veni ministrari, sed ministrare :' et, ' ego in medio vestrum sum, sicut qui ministrat.' et tamen de se dicit ' vocatis'' me magister et Domine et bene dicitis, sum etenim :' sicut ergo Christus," inquit Bellarmi- nus, "non dominabatur, nec pr^eerat, sicut reges gentium, sed ministrabat et laborabat, et tamen vere prseerat, immo et Dominus erat : ita quoque vult unum ex suis vere prse- esse, sed absque libidine dominandi, qualis est in regibus gentium." Respondetur : inepta accommodatio, humilitatem et ministerium suis omnibus imitanda proponit Servator noster : jus dominandi nusquam. est vero illud Bellarmini somnium, Dominum voluisse unum ex suis vere prseesse, cujus in locis citatis nullum reperiri potest vestigium : illara potius constitutionem ex Johanne observare debuisset : " si ego lavi pedes vestros, Dominus et magister existens ; et vos debetis alter alterius lavare pedes." Si Dominus et magister vester ad tale ministerium se demisit, multo magis vos, inter quos nulla hujusmodi dominii aut magisterii re- peritur intequalitas. Si aliquis a Christo institutus fuisset Ecclesise Monar- cha, non omisisset eum Paulus, ubi ex professo recenset ministrorum gradus a Christo institutos " ad"* coagmenta- tionem sanctorum, ad opus ministerii, ad sedificationem corporis Christi, donee evadamus omnes in unitatem fidei." Sed in ilia recensione Q^cumenici Pastoris nuUam omnino facit mentionem. Sic enim ait "ipse<^ dedit alios quidem Apostolos, alios vero Prophetas, alios autem Evangelistas, alios autem Pastores, et Doctores." Bellarmini ad hoc argumentum duplex est responsio : Prior : " Pontificatum summum diserte positum ab Apostolo in illis verbis, ' Et ipse dedit quosdam quidem Apostolos.' ct clarius'' ubi ait ; " Joh. cap. 13. ver. 1 3. Epist. ad Eplies. cap. iv. ver. 11. Epist. ad Ephes. cap. 4. ver. 12, 13. Epist. ad Corinth, cap. 13. ver. 12. B 2 4 TR\CTATUS DE ' Et ipse posuit in Ecclesia primum Apostolos, deinde Pro- phetas,' summam potestatem Ecclesiasticam non solum datam esse Petro, sen etiam aliis Apostolis : at Petro datam esse ut ordinario pastor!, cui perpetuo succederetur, aliis vero tanquam delegatis, quibus non succederetur." Re- spondeo, primo de primis illis Ecclesise temporibus : Si summa Ecclesiae potestas non solum data.fuerit Petro, sed etiam aliis Apostolis, quemadmodum hie agnoscit Bellar- minus, manifestum igitur esse, Apostolicis temporibus Ecclesise regimen non fuisse monarc'nicum. Deinde, de tem- poribus sequentibus : si Romanorum t^piscoporum Ponti- ficatus summus sub Apostolorum nomine a Paulo fuerit comprehensus, consequens esse ut Romani Episcopi hac ratione Petro suecedant ut Apostolo, non ut alterius generis ministro. At hoc falsum esse confirmat Bellarminus, his ipsis verbis : " Romanus* Pontifex proprie succedit Petro, non ut Apostolo, sed ut pastori ordinario totius Ecclesiae." id quod etiam evincunt argumenta, quibus eodem in loco probat Episcopos Apostolis proprie non succedere, quoni- am, " Apostoli non fuerunt ordinarii, sed extraordinarii, et quasi delegati pastores, qualibus non succeditur." frus- tra igitur in functione Apostolatus, id est, extraordinaria quae ad successores non transit, ordinarium Poiitificatum quserit Jcsuita. Sic etiam adversus Episcopos disputat eo loco Bellarminus: "Apostoli poterant scribere libros ca- nonicos, ut omiies fatentur; hoc non possunt Episcopi." assumere similiter potuisset, hoe non possunt Romani Pontifices, ut omnes fatentur ; si forte Gratianum ex- ceperis. Pergit Bellarminus, " Apostoli habuerunt donum lingua- rum, et miraculorum ; non habent Episcopi." addo ego, ne Romanus quidem. his adjici possunt et alia Aposto- latus insignia. Apostolos oportebat testes esse resurrec- tionis Christi^ ideoque et Christum suis ocuhs videre% non ab hominibus habere vocationem, sed a Jesu Christo'*, neque etiam ab hominibus Evangelium discere, sed per re- » Lib. 4. de Rom. Pontif. cap. 25. i- Act. Apos. cap. 1. ver. 22. •^^ 1 Epist. ad Corintli. cap. 3on simpliciter Scripturarum obscuritatem negant, sed tantam esse negant, quantam fingunt Pontificii, qui eo prtetextu populum ab earum lectione arcendum esse volunt ; et prajter Seripturam, Tra- ditiones quoque non scriptas, et infallibilem aliquam autho- ritatem Catliolicse Ecclesiaj, Seripturam explicantis, et contrarios errores condemnantis, admittendam esse conten- dunf^. Non ergo in eo qua^stionis cardo vertitur ; utrum ea Scripturarum sit obscuritas, ut interpretatione indigeant : sed utrum omnia qute ad salutem sunt necessaria, perspicue =■ Angus. Lib. 2. de Doctiina Cliristiana, cap. 8. Op. torn. 3. p. ]. pag. 22. I' Chrysos. in 2 Tliessal. Homil. 3. Op. torn. 11. pag. 528. Ex Bavaiicoruin Jesuitaiuni asbei tioiie in Itatisbonensi colloquio, pag. 329. edit. Monachiano:. 8 TRACTATCS DE in Scripturis proponantur. sitne Scriptural obscuritas tanta, ut vul^us Christianorum cum fructu in ejus lectione ver- sari nequeat : aut ut per semetipsam duntaxat explicata ad dirimendas fidei controversias non sufEciat. Tantam vero Scripturis Sacris obscuritatem non esse afBngendam, his argumentis adversus Pontificios evincunt Catholici. I. Quod non est occultum a nobis, ut ex remoto aliquo loco peti necesse sit, sed prope est in ore nostro et corde nostro, id tanta obscuritate non est involutum, quantam fingunt adversarii, Verbum Dei non est ita occultunn a nobis, ut ex remoto aliquo loco aut partibus transmarinis, ne Roma quidem, illud petere necesse habeamus, sed prope est in ore nostro et corde nostro. Ergo. Prol)atur assumptio, ex Deuteronom. cap. .30. ver. 11-14. Respon- det Bellarminus bifariam hunc locum intelligi solere : ab aliis quidem non de facilitate intelligendi Scripturas, sed de facilitate implendi mandata Decalogi, cum adest gratise auxilium^. ab aliis vero de facilitate cognitionis, non qui- dem Scripturarum Sanctorum, quae tunc adhuc nulla erant fortasse, sed prsceptorum tantum Decalogi, quae cum sint naturalia, facillime intelliguntur. Verum si prima expositio admittatur : prsesupponenda est necessario facilitas intelli- gendi voluntatem divinam, de qua inter nos controvertitur. cum enim id prsestare nemo possit, quod prius non intellex- erit : si occulta et remota a nobis fuerit divinse voluntatis cognitio, non potest obvia esse ejus in actione observatio. Deinde Moses ipse distinguit cognitionem ab actione, tan- quam destinatum a fine ; et facilitatem cognitionis disertis verbis astruit. " Non" est in coelis, ut dicas ; quis ascen- det nobis in coelum, qui sumens afterat illud nobis, et enun- ciet nobis illud, ut faciamus illud. neque est ultra mare, ut dicas ; quis transibit nobis trans mare, qui sumens illud afferat nobis, et enunciet nobis illud, ut faciamus illud." Quod vero ad alteram expositionem attinet, etiamsi pona- mus de facilitate cognitionis praeceptorum tantum Decalogi » Bellaim. de gi at. et Lib. aibitr. Lib. 5. Cap. 6. posterioiem expositionem priori pluribus nominibus praeferl. >> Deuteron. cap. 30. ver. 12. 13. CONTROVERSIIS PONTIFICIIS. 9 hie agi ; cum tamen constet et Mosem et alios Prophetas ubique fere in scriptis suis eadem prseeepta repetere et plenius expiicare ; etiam hinc erit consequens maximam Scripturarum partem non esse difficllem intellectu: nisi putandum, ipso textu difficiliores esse habendos commenta- rios. Deiiide falsum est, Mosem hie tantum agerede facili- tate cognitionis prseceptorum Decalogi, quse quod naturalia essent, facillime possent intelligi. Nam in versu decimo, textum a nobis citatum immediate prsecedente, et pras- ceptorum meminit (moralium utique) et statutorum sive ceremoniarum, ut recte vulgatus interpres exposuit : quibus etiam in sequentibus, et judicia (sive judicialia mandata) adjungit versu 16. ne ad moralia tantum sive naturalia prseeepta respexisse existimenius. Imo respexisse eum ad cognitionem voluntatis divinse, quse Sacris Scripturis fuerat declarata ex verbis illis versus decimi manifestum est, " Si auscultaveris voci Jehovse Dei tui, observando praecepta ejus, statuta ejus; quicquid scriptum est in libro hoc legis : si conversus fueris ad Jehovam Deum tuum ex toto corde tuo, et toto animo tuo." Ueinde subjiciuntur verba a nobis citata : " nam prseceptum hoc quod ego prse- cipio tibi hodie, occultum non est a te, neque longin- quum." Ut inscite admodum qusestionem moverit Bellarmi- nus, an Scripturse uUse turn extiterint : cum hoc ipsum novissimum Mosis scriptum esse constet ; et a coepta pro- mulgatione primse partis Deuteronomii, usque ad Mosis excessum dies tantum 37. aut non multo plures interflux- erint ; quemadmodum ex Deuteron. cap. 1. ver. 3. collato cum cap. 34. ver. 8. et Josh. cap. 2. ver. 2. et cap. 4. ver. 19. intelligitur. Quaredubium non est reliquos libros Mosaicos ante postremam banc legis repetitionem fuisse editos, ut non locum Exod. cap. 24. ver. 4-T. et cap. 34. ver. 27. et alia testimonia, in re clarissima, adhibere necesse sit. postremo hsecipsa verba quae de praiceptis Dei in legis volumine com- prehensis usurpat Moses, ad verbum fidei pariter accommo- dat Paulus% ne ad praecepta tantum naturalia restringi posse arbitremur ; neque ad alias partes divinai voluntatis ea- » Koiii. cup. 1 0. ver. 8. 10 TRACTATUS DE dem ratione, qua Decalogi prsecepta, patefactas, similiter pertinere. II. Quod lucidum est, et illuminat oculos, lucerna est et lumen, id ita clarum est ut in rebus dubiis certam senten- tiam ostendere, eta Christianis magno cumfructu adiri pos- sit. At verbumDei est ejusmodi. Ergo. Probatur assumptio ex Psalmo 19. ver. 19. " prteceptum Jchova? purum est, illuminans oculos." Psal. 119. vor. 205. "lucerna pedi meo verbum tuum est, et lux itineri meo." et ver. 130. " aditus verborum tuorum illuminat, prudentia instruit simplices." et Proverb, cap. 6. ver. 23. " nam lucerna prteceptum est, et doctrina lux." Bellarminus duas hie affert solutiones sibi invicem repugnantes. 1. " non agi hoc loco de universis Scripturis, sed tantum de prjeceptis Dorainicis quae dicun- tur lucida, lucerna et lux ; quod intellecta et cognita dirigant hominem in operando." llespondetur : male res- tringitur ad pra?cepta Dominica stricto modo accepta, quod de universa doctrina Scripturarum est intelligendum. Insti- tuta collatione inter cognitionem Dei ortam ex creaturis et ex divina revelatione in Scripturis patefacta, demonstrare voluit majorcni esse cognitionem qute habetur ex verbo Dei revelato quam ex creaturis : ut in altera solutione confimiat ipse Bellarminus. Itaque illud prjeceptuni, illud verbum, ilia doctrina quam David intelligit, commendatur ut perfectse sapientise magistra*' : eoque respectu sapientiae a creaturarum contemplatione acceptae opponitur, ut imper- fecta} ; at in tota Scriptura, non in praeceptis moralibus solitarie consideratis, invenitur htec perfectio. pr£eterea Propheta in utroque Psalmo, remissionis peccatorum, rege- nerationis, promissionum misericordiie divina; tanquam verse hujus sapientiae partium meminit'', et etiecta hujus verbi commemorat laetitiam spiritualem, &c. quae ad Evangelium, non ad prtecepta legis moralis spectant. adde quod Bellar- minus, in responsione ad primum nostrum argumentum, plane asserit, Davidem in Psalmo 119. "nomine legis non intelligere decern praecepta solum sed omnes divinas Scriptu- •■" Psal. ly. ver. 8. et 1 19. ver. 9C. ^ Psal. 19. ver. 1.!, 14. et 119. ver. 49, 50. 70. SS. IIG. 132. CONTROVERSIIS PONTIFrClIS. 11 ras," ea significatione qua Dominus utitur in EvangeliOjCum ait : " ut'' adimpleatur quod in lege eorum scriptum est, quia odio habuerunt me gratis." Nee sane dubium esse potest, prophetam in Psalmo illo nomine verbi, legis, judiciorum, testimoniorum, pra^ceptorum, statutorum, to- tum Dei verbum intellexisse : ejusque totius, non partis tantum alicujus, intelligentiam toties in illo Psalmo a Deo flagitavisse. Itaque ab hoc presidio dejectus Bellarminus, 2. "dici posse ait, agi quidem liic de Scripturis omnibus; (quod in priore solutione ncgavit :) sed Scripturas dici luci- das, immo lucem et lucernam, non quod facile iiitelligan- tur, sed quod intellecta cum fuerint, mentem illustrant." Respondctur: verum est, Scripturas non nisi intellectas mentem illustrare et viam Christiano homini ostendere : quemadmodum certum est, lucernam non nisi visu percep- tam, iter in tenebris monstrare posse, ut tamen ridiculus fuerit qui dicat, lampadem vel tacem recte dici lucidam, immo lucem et lucernam, non tamen quod ipsa facile possit conspici sed quod conspecta cum fuerit, viam illustrat : ita non minus vanus fuerit, qui persuadere nobis velit, Scripturas dici lucidas, immo lucem et lucernam, non quod ipsse facile possunt intelligi, sed quod intellectse cum fu- erint, mentem illustrant. Nam propter lucernse lumen, conspicuse fiunt res circumpositse : prsesupponit hoc neces- sario, ipsam lucernam propter hoc innatum sibi lumen multo magis esse conspicuum, omninoque absurdum est, ut lux vel lucerna dicatur aliquid, quod ipsum in se tene- bricosum sit et obscurum. Delude, etsi ad rationem lucis pertineat, ut intuentem illustrare eique monstrare viam possit : non tamen in eo posita est natura ejus ut actu cer- natur, neque desinit esse lux, si desit qui ejus beneficio fruatur. At si Bellarmini sopliisticam admittamus, tota lucis ratio pendebit ab aspectu nostro, ut tunc demum lucerna verbi gratia, vel Scriptura, lux sit, et dicatur, si adsit qui vel visus acie illam vel mentis acie hanc velit percipere ; lux vero nee sit nec dicatur, quandocunque vel oculis quis captus est ut non possit, vel claudit oculos ut non velit. » Jolian. cap. 15. vir. 25. 12 TKACTATUS DE lumen propositum aspicere. Concludamus ergo Scripturam non alia ratione lucem et lueernam dictam, quam quod cla- ritatem in se habeat ; quse deinde aliis proposita, mentes eorum illustrat, et viam ad vitam commonstrat ; sicque potest percipi, quemadmodum posita lucerna ab iis omni- bus cernitur, qui aut cteci non sunt aut oculos alio non avertunt. III. Qui ad hoc dclecti et vocati sunt ut lux essent mundi, turn in prsedicatione tum in scriptis ad mundum instruendum editis lucidi esse debebant. at hsec Aposto- lorum erat vocatio, ut lux essent mundi. " vos" estis lux mundi." Duo respondet Bellarminus. 1. loqui Dominum, de luce exemplorum probitatis et morum, ideoque subjicere continuo "sic luceat lux vestra coram liominibus, ut vi- deant opera vestra bona." Respondetur: imo de utraque luce loquitur Christus et vitie et doctrina; ; sed de hac prseeipue, utpote parte principali officii Apostolici. Itaque ut hie lux mundi, ita in versu praecedente sal terrae dicti sunt respectu salvificse doctrinae ab eis in mundo sparsae : et in consequentibus, vita et doctrina simul conjunguntur, " quisquis igitur solverit unum ex maiidatis hisce minimis, et ita docuerit homines, minimus vocabitur in regno coelo- rum ; quisquis autem fecerit et docuerit, iste magnus voca- bitur in regno ccelorum." Postremo qua in re mundum illustrarunt Apostoli, ea re lux fuisse mundi negari non possunt. at non vita tantum, sed etiam doctrina, tum viva voce prsedicata tum scriptis tradita, mundum illustrarunt : imo lux, qua jam fulgent mundo, ex scriptis tantum peti potest. P]rgo. Itaque ad alterum perfugium in defensione secundi argumenti a nobis dejectum, denuo se recipit Bel- larminus et respondet 2. "si loqueretur Dominus de luce doctrinse, non esse sensum, Apostolorum Scripturas esse facillimas ad intelligendum, sed intellectas illustrare men- tem, et erudire de rebus altissimis, et tenebras errorem omnium effugare." Respondetur, ut lucem mundi Dominus vocavit Apostolos, ita porro addidit, sic accendendam fuisse eorum lueernam, ut non poneretur subter modium, sed » Maith. cap. 5. ver. H. CONTROVERSIIS PONTIFICIIS. 13 super candelabrum ; quo posset splendere omnibus qui sunt in domo. At si ita obtecta esset lux, quemadmodum fingunt tenebriones Pontificii, ut eerni ipsa difficulter posset : quo- modo posset splendere omnibus qui sunt in domo ? nisi forte cum Bellarmino dicamus, lucernam etiam subter modium positam, dici tamen posse splendere omnibus qui sunt in domo : non quod ipsa facile cerneretur, sed quod tenebras dispelleret, si cerneretur. qua ratione etiam si Scythis lingua Grseca prsedicarent Apostoli, ex Bellarmini tamen sententia lucere dicerentur, imo lucerna et lux dici possent : non quod prsedicatio eorum esset facillima ad intelligen- dum, sed intellecta illustraret mentem et erudiret de rebus altissimis, et tenebras errorem omnium effngaret. Ipse quo- que Heraclitus, qui ab obscuritate ^kotsivov nomen adep- tus cujusque natatore aliquo Delio librum indigere dixit Crates, lux tamen et lucerna philosophis dici posset, non quidem quod facile posset intelligi, sed quod intellectus de rebus altissimis erudiret ; 'Op(j>vt) Kat OKOTog iarlv aXaftTreroV i)v ct ai [iiKTTijg 'Etaayayy, (pavipov XanirpoTtp rjfXiov. ut est in epigrammate de eo scripto, apud Laertium. explo- sisigitur Bellarmianis ineptiis, concludamus, quum Apostoli vocati fuerint ut lucem ferrent mundo, ideoque operam dederint ut pr^dicatione sua doctrinam Evangelii non ob- scurarent sed quam lucidissime traderent ; dubitari non posse, quin scriptis eandem doctrinam posteritati tradituri, non tenebris eam involvere, sed perspicuo sermonis genere proponere voluerint. 1 V. Lucerna splendens in obscuro loco, non potest ipsa fin- gi tenebricosa et obscura. at Scriptura Prophetica est lucerna splendens in obscuro loco : " habemus^ firmissimum sermo- nem Propheticum, cui recte facitis quod attendatis, velut lu- cernie splendenti in obscuro loco-\" Respondet Bellarminus " hoc etiam loco Prophetarum voces vocari lucernam, non quia facile intelligantur sed quia intellectse illuminant, etos- tendunt ad Christum, qui est verus Sol justiti«." Sed hoc " 2 Pitr. cap. 1. ver. 19. 14 TRACTATUS DE responsum jam semel atque iterum, in defensione secundi et tertii argumenti, a nobis profligatum est : est sane ridicu- lum. Sin lucerna illuminet, et iter ostendat ; consequens estipsam facile videri posse, quandocunque oculis fuerit pro- posita, et sive quis eani aspexerit, sive non, semper tamen natura sua lucidam remanere. Imo interim dum plenum intellectum expectamus, quando elucescet dies et lucifer exoriturus est in cordibus nostris, Christianos attendere vult Apostolus sermoni Prophetico, tanquam lucernEe hue nos dirigenti; non ab ejus contemplatione Christianos de- terret, quemadmodum faciunt Pontificii, tanquam et ipse Propheticus sermo tenebris esset involutus ; nec claram doctrinam proponeret, quae certa nobis veritatis itinera possit ostendere. Si ipsa lucerna, quae in hunc finem data est ut splendeat in obscuro loco et tenebras dispellat, Pontificiorum oculis tenebrse videantur: tenebrse illorum quantse. V. Quod non nisi reprobis, qui vel caeci sunt, vel oculos ad veritatem claudunt, obscurum est, id per se et natura sua apertum est. Evangelii doctrina ab Apostolis tradita, non nisi hujusmodi hominibus obscura est, " quod'' si tectum est Evangelium nostrum, iis qui pereunt tectum est : in quibus Deus hujus seculi excsecavit mentcs, nempe in infideli- bus, ne irradiet eos lumen Evangelii gl orise Christi ; qui est imago Dei." Respondet Bellarminus, " Apostolum non loqui de intelligentia Scripturarum sed de cognitione et fide in Christum, quam Apostoli prtedicabant." Respon- detur \ccBtera desunt]. " 2 Epist. ad Cor. cap. 4. ver. 3, 4. CONTROVERSIIS PONTIFICIIS. III. DE UNITATE FIDEL Ut unus est Ecclesiae Dominus, ita una est Ecclesife fides% atque hunc in finem institutum in Ecclesia minis- terium ostendit Apostolus, " ut*" evadamus omnes in uni- tatem fidei et agnitionem Filii Dei in virum perfectum ; nee pueri amplivis simus qui fluctuenius et circumferamur quovis vento doctrinse." Hinc Hieronymus (vel quisquis illorum commentariorum author fuit) " Ecclesia"^ ex plu- ribus personis congregatur, et tamen una dicitur, propter unitatem fidei." et Basilius, " ii'^ yap uXXore aXXag Bti TTiGTug avyypatptiv, Koi fiiTO, twv Kaipwv aXXoiovaOai, xpev- S))c V air6(j)a(TtQ rov dnovTog, Kvpioc, p'la nlartc;, ev (iawTiafia. Si alias licet atque alias fidei confessiones con- scribere et pro temporum varietate mutare ; falsa est sen- tentia ejus qui dixit : unus dominus, una fides, unum baptisma." Ut hajc fidei unitas in Ecclesia conservetur, requiritur ut eadem sit communis credendi regula. Ita fideles horta- tur Apostolus " Tio^ avn^ (TTOi')(tiv Kavovi, to uvto (j>povuv, eadem incedere regula, idem sapere." et inquit idem, " Kai^ oaoi T<^ Kavovi TovTi^ K^ formam doctrinse," ali- quandoetiam " wTroruTrwo-iv'^ vyiaivovTMvXoydiv, expressam formam sanorum sermonum." Irenseus'' et Tertullianus" "regulam veritatis" appellant, atque in hujus utriusque regulse consideratione unitatis fidei conservatio consistit. " Ecclesia enim Christi non ob earn rem solum ab unitate fidei et doetrinse una est ac dieitur, quoniam omnes qui sunt ejus membra in eadem fide atque doctrina, quamdiu quidem sunt ejus membra, consentiant actu : sed ob id in pri- mis ab unitate fidei et doctrinse dieitur Ecclesia una, quoniam modum atque rationem ipsa tenet accomodatissimam ad consensionem fidei et doctrinte tuendam," ait Gregorius^ de Valentia. De modo et ratione hac qusenam veteris Ecclesise doctorum fuerit sententia turn ex iis quae jam producta sunt, tum ex sequente Chrysostomi testimonio promptum est colligere. '^"Epxtrafi "EXXrjv," inquit ille, " Koi Xiyei, oti (iovXofiai jiviaOai \pi(TTiavog, aAX' ovk olSa Tivi TTpoaQwjxai. juax»( Trap' vpuv TroXXrj koi gtuoiq' noXvg Oopvf^og. iroidv iXopai Soy/ua ; rl alpria'ii-; kukhvoi to avrb TrpojiaXXovrai. Veiiit Gentilis ac dicit : vellem fieri Christianus, sed nescio cui adheream. multse inter vos sunt pugnae, sedifiones ac tumultus : nescio quod dogma eligam, quod prseferam. singuli dicunt, ego verum dico. cui credam nescio : quum ego Scriptu- rarum sim ignarus, et illi utrinque idem praetexunt." Respondet Chrysostomus : " iravv^ ye tovto virep ripwv. 'Et piv yap Xoyicrpolg tXtyoptv TrtiOitrOai, tfKorwc tdopvfiov. 'Et rate ypacpmg Xiyopev marEveiv' avrai St airXai Kai aXr^deig, tVKoXov aoi to Kpivoptvov' el rtc tKitvaig avp^uyvii, ' Epist. ad Rom. cap. 2. ver. 20. Epist ad Rom. cap. 6. ver. 19. ^ Epist. 2. ad Tim. cap. 1. ver. 13. Iren. lib. 1. cap. 22. op. pag. 98. TertuU. adv. Hermogerem. cap. 1. op. pag. 2.33. ' Analys. fid. lib. 6, cap. 4. ^ Chrysost. in Act. Apos. Horn. 33. op. toin. 9. pa"-. 25S. " Ibid. c 2 20 TRACTATUS DE ovTOg \pi(TTiav6g' £( Tig na\iTai, ovrog iroppoj tuv Kavovog TovTov. Sane hie multum pro nobis, nam si quidem diceremus nos rationibus credere, mente turbareris : sed quum Scripturis dicimus nos credere, et ilia; siinplices sunt ac verse, facile tibi fuerit judicare. Si quis illis consentit, Christianus est ; si quis contra illas pugnat, procul est ab hoc canone." " QcrTrep" yap, addit postea idem, il kovwv Tig rjv TT/uoc ov -aavra (nrtvQvvtaQai l\pt)v, ov ttoXXt/c l^et aKixptwg' aXXu tuv irapa/dtTpovvTa tvKoXov rivXafttXv, ovTbtg (cat vvv, nam sicut si regula esset, secundum quam omnes dirigi oportebat, non multa opus esset disquisitione sed male metientem facile deprehenderemus : ita et nunc." Nec aliam assignat rationem Augustinus quare inter gen- tilium philosophos " dissenserunt'' ita magistris discipuli et inter se condlscipuli, nisi quia ut homines humanis sensibus et humanis ratiocinationibus ista qutesicrunt : quid enim agit, aut quo vel qua, ut ad beatitudinem perveniatur, humana se porrigit infoelicitas, si divina non ducit autho- ritas ?" Istorum autem dissensionibus concordem Ecclesise sensum sic opponit, " Af vero gens ilia, ille populus, ilia civitas, ilia respublica illi Israelitse, quibus credita sunt eloquia Dei, nullo modo pseudoprophetas cum veris pro- phetis pari licentia confuderunt, sed Concordes inter se atque in nullo dissentientes, sacrarum literarum veraces ab eis agnoscebantur et tenebantur auctores. Ipsi eis erant philosophi, hoc est, amatores sapientije, ipsi sapientes, ipsi theologi, ipsi propheta^, ipsi doctores probitatis atque pie- tatis. Quicunque secundum illos sapuit et vixit, non secundum homines sed secundum Deum, qui per eos lo- cutus est, sapuit et vixit." Addit Hieronymus, " Ecclesia* Christi, quie habitat bene et in toto orbe ecclesias possidet, spiritus unitate conjuncta est, et habet urbes Legis, Pro- phetarum, Evangelii et Apostolorum, non est egressa de finibus suis, id est, de Scripturis Sanctis." Istis finibus Ecclesia Catholica se circumscribi libentissime patitur. " Clirysosl. ill Act. Apo-i. Horn. 33. op. torn. 9. pag. 260. Ansustiii. lie Civie. Dei, lib. IS. cap. 41. op. torn. 7. pag. 522. <• Il.id. png. .523. ,524. Uieion. ill Mirha'.-c. cap. I. op. torn. 3. pag:. 1503. CONTROVEUSIIS PONTIFICIIS. 21 Contra turn Htereticorum omnium, turn ipsius Anti- christ! notam banc facit Chrysostomus, quod aliunde quam per Scripturarum ostium in ovile velint ingredi. Quare vero Scripturis ostii nomen tribuatur, ita explicat : avrai^ jufi i)fxag Trpoaa-yovai ri^ Qii{> koi Tt]v dtoyvwaiav avoiyou- vXaTrovaXi)g, ovT(og inroKXt'ni To1g alneriKoit; rrjv (taoSov, CKTcjtaXtia KadiaTojaa >')//«c TTipl lov iiv ptovXiofilda tvcivtwv, KOI OVK iujaa TrXavarrOni. Kai> p.)) irapaXvatiipiv uvtt]v, ovk tao/utOa £v\HpMTOi Tolg l\Qpoig. Sia Ta\iTr\g maX Tovg iroipi- vag Koi rovg ov iroipivag tiaopiQa inravTac;. Ipsa enim nos ad Deum ducunt et ejus nobis cognitionem aperiunt. ipsae oves faciunt, ipsje custodiunt neque lupos irrumpere per- mittunt. Nam, velut firmum ostium, hsereticis prtecludit ingressum, tutos nos constituens in omnibus quse velimus, et seduci nos non sinens. Et nisi illud infringamus, non facile ab inimicis nostris expugnabimur. Inde eos omnes qui pastores vel sunt vel non sunt facile intelligemus." Et paulo post : "6 pn ralg yptKpaig xpdyptvog, aXXa avajiai- vcjv aXXaxoOsv' TovriaTiv, hepav iavT({> koi pi) vtvopiapi- vrjv TtpvMv 686v' ovTOQ icXfVrric scfti. Qui sacris non uti- tur Scripturis, sed ascendit aliunde, id est, non concessa via, fur est." Falsos illos pastores ventuvos ad nos prse- dixit Servator, " in*" vestimentis ovium" cum intus lupum gererent, et ideo " vigilans sensus," ut recte monet Origenes, " et'' mens intenta requiritur quae probare noverit vel ovis in propatulo simplicitatem vel lupi latentem rapacitatem. Unde vide quam proximi periculo fiant qui exeiceri in divinis literis negligunt, ex quibus solis hujusmodi exami- nationes agnoscenda discretio est." In Gregorii Nysseni de anima et resurrectione dialogo pro fundamento ponitur cui nemo contradixerit (adeo res ista temporibus illis posita erat extra omnem controversiam) tv'' tovtoj juov([> n)v aXri- Btiav TideaOai tj) (70pa-ytc lirtaTi Tiig ypa(j)iKitg paprvpiag, ' Chrysostom. in Joannem, Hoiii. 59. op. torn. 8. pag. S Jfi. ^ Matth. cap. 7. ver. 15. ' Origen. in Epist. ad Roni. lib. 10. cap. 35. op. torn. 4. pag. 684. ■i Greg. Nyss. Op. loin. 3. pag. 207. 22 TUACTATUS DE in eo solo, cui Sciipturarum testimonii adest sigillum, veri- tatem ponendam esse," estque Basilio ^avspa* eWrwo-tc ir'iaTtwg Ku\ VTrepr)(pav'iag Karrjjop'ia, rj aOirsiv ti twv ye- ypani.itvwv i] i-TTtLaaysiv tCjv fir} jiypapiiivwv, manifesta est fidei eversio et superbiae argumentum aut respicere aliquid eorum qute scripta sunt aut aliquid quod scriptum non sit inducere." Videamus jam quid Hseretici veteres et posteriores Anti- christi, hoc est, ipsi lupi de sacrosancto hoc canone sen- tiant. " Cum^ enim ex Scripturis arguuntur, in accusa- tionem convertuntur ipsarum Scripturarum, quasi non recte habeant neque sint ex auctoritate et quia varie sunt dictse, et quia non possit ex his inveniri Veritas ab his, qui nesciant traditionem. Non enim per literas traditam illam sed per vivam vocem, ob quam causam et Paulum dixisse, 'sapien- tiam autem loquimur inter perfectos.'" " Confitentur<^ qui- dem nihil Apostolos ignorasse, nec diversa inter se praedi- casse, non tamen omnia volunt illos omnibus revelasse : qusedam enim palam et universis, qutedam secreto et paucis demandasse : quia et hoc verbo usus est Paulus ad Timo- theum : ' O Timothee depositum custodi.' Et rursum : ' Bonum depositum serva.' " Haec de veteribus hsereticis, Antichristi prgecursoribus, Irenseus et Tertullianus scrip- tores antiquissimi, qui eodem pencillo hodiernos nostros Pontificios graphice admodum depinxerunt. Cui enim rei assimilant isti scriptum Dei verbum ? et quanam comparatione comparant illud ? "est'' instar va- ginse," inquit Costerus Jesuita, " quae quemlibet gladium admittit non modo chalybeum, sed etiam plumbeum, lig- neum, sereum : patitur enim se quavis interpretatione trahi," " Veluti^ nasus cereus est :" aiunt, ex eodem so- dalitio, Censores Colonienses. Posteri' grata sana et pere- leganti metaphora Scripturam vocarunt " ceream, ejusque a Basil, de fide, op. torn. 2. pag. 224. ^ Iren. contra Haeres. lib. 3. cap. 2. op. pag. 174. <^ TertuU. de praescript. Hseret. cap. 25. op. pag. 210. <• Coster. Encliirid. cap. 1. pag. 44. edit. an. 1600. <■ Cens. Colon, in Monhcra. Dialog. 4. pag. 112. edit. An. 1582. ' Schol. ad cap. 39. Praescr. TertiiUiani adv. liaeret. CONTROVERSIIS PONTIFICIIS. 23 cereum nasum dixere, quia possit ad libitum quocumque flecti. Tarn facile est enim, immo facilius est, ad res profa- nas et impias probandas detorqueve Sanctam Scripturam, quam facile est ex pedibus ac semipedibus, aut penthemi- meribus Virgilianis, epithalainia seu quidvis aliud in unum congerere." Itade Scripturis Sanctis loquuntur, Johannes Quintinus Heduus et Jacobus Pamelius. De iisdem Albqr- tus Pighius "sunt'' ilia; (ut non minus vere quam festive dixit quidam) velut nasus cereus, qui se horsum, illorsum, et in quam volucris partem, trahi, rctrahi, fingique facile per- mittit : et tanquam plumbea quredam Lesbise sedificationis regula, quam non sit difficile accommodare ad quidvis volueris." et ut Scripturas accusando, quasi varie sint dictse, produnt isti sese germanos illorum esse posteros, quos " lucifugas'' Scripturarum" Tertullianus nominal: ita ab iisdem ad traditionem non scriptam appellando, patris- sant quoque. Melchior Canus quatuor hie ponit " fundamenta'^, quae Theologite Fideique (puta Pontificite : quod summopere notandum) simul nervos ac vires continent. 1. Ecclesiam'' esse antiquiorem Scriptura, fidemque proinde ac religionem sine Scriptura constare. 2. non omnia, quae ad doctrinam Christianam pertinent, esse etiamnum in Sacris Literis ex- pressa. 3. multa pertinere ad Christianorum doctrinam et fidem, quae nec aperte nec obscure in Sacris Literis conti- nentur. 4. Apostolos maximis de causis alia quidem literis, alia autem viva voce prodidisse." Inter alias vero et banc assignat quod " consentaneum erat, mysteria qusedam, prse- sertim sacra clam populo rudi habere, perfectis et majori- bus seorsum communicanda." et ad id probandum, illos producit textus, quibus in eadem causa veteres abusi sunt hseretici. " Sapientiam autem loquimur inter perfectos." et "bonum depositum custodi." priorem quoque locum urget Bellarminus, ad astruendam " dignitatem" mysteri- " Alb. Pigli. Hieiac. Eccles. lili. 3. cap. 3. TertuUian. de Resurrect, cam. cap. 17. •• Can. loc. theol. lib. 3. cap. 2. Id. lib. 3. cap. 3. « BcUarin. lie verbo Dei, lib. 1. cap. S. 24 TRACTATUS DE orum multorum, qua? silentium requirunt; nec decet ut in Scripturis, quae toti mundo leguntur, expllcentur." Quid igitur hie dicendum ? " dico''" inquit Bellarminus, " Scripturam, etsi non est facta prsecipue, ut sit regula fidei, esse tamen regulam fidei, non totalem, sed partialem. Totalis enim regula fidei est verbum Dei, sive revelatio Dei Ecclesise facta ; quae dividitur in duas regulas partiales, Scrip- turam et Traditionem." Synodus quoque Tridentina'', libros scriptos et sine script© Traditiones " pari pietatis affectu ac reverentia suseipit ac veneratur:" quod a nulla Christiana Synodo unquam antea factum, Imo patribus audacior fac- tus Scioppius apostata, (qui ut Pontificiorum factus est pro- selytus, factus est quoque vloq yttvvijg SnrXoTipov avrCov,) " majorem"" traditi quam scripti verbi divini authoritatem esse," asserere non veretur. At Sacrae Literse, si Apostolo credimus, " possunf' nos sapientes reddere ad salutem, per fidem qufe est in Christo Jesu :" quod facere non possunt, si non continerent omnia ad salutem necessaria : possunt quoque efficere, " uf perfectus sit homo Dei (id est verbi minister) ad omne opus bonum perfecte instructus." Sed unum demus paulisper istis, defectum Scripturae Sacrae additamentis a-ypa^tovTraoaioaTiwv supplendum esse: quae- ramus an duse istae regulae partiales, in quas totalem regu- lam frangit Bellarminus, pro regula sufBciente fidei sint agnoscendie. Respondet Bellarmini socius, Gregorius de Valentia : " neque^ Scripturam neque etiani solam tradi- tionem vivae vocis eorum, qui olim vita defuncti sunt, esse regulam sufficientem fidei, quae valeat per se sine alia aliqua infallibili ac praesente auctoritate omnes omnino de- finire fidei quaestiones. Nam primum, sicut de auctoritate ipsius Scripturte necesse est per aliquam aliam certam re- gulam constare, ita etiam de auctoritate traditionis, si ea quoque revocetur in dubium. Non enim traditio loquitur etiam ipsa clare et perspicue de sese, ut neque ipsa Scrip- tura. Deinde cum traditio scriptis fere doctorum orthodox- » Bellaim. de veibo Dei, lib. 4. cap. 12. ^ Synod. Trid. Sess. 4. Gasp. Sciop. in Ecclesiastico, cap. 135. ^ 2 Tim. cap. 3. ver. 15. 17. <■ 1 Tim. cap. 6. ver. 11. ' Valent. Aiialys. fid. lib. 5. cap. S. ^ CONTROVERSIIS PONTIFICIIS. 25 orum in Ecclesia conservetur : qusestiones ac dubia moveri possunt de sensu illius, sicut dubitatur ssepe de sensu ac mente doctorum. Ejusmodi autem qusestiones, cum emnt ortse post traditioiiem, quae semel tantum, ut ita dicam, locuta est neque prseterea amplius loquitur, certe per eandem ipsam traditionem definiri satis non poterunt. Pos- tremo raultse in Ecclesia variis temporibus definitje ac de- claratse sunt sententise fidei et deinceps similiter, motis controversiis, definiri possent, de quibus ante non fuerit usque adeo expressa traditlo." Nempe isti non sufficit " auctoritas=^ humana," ut appellat, divinitus inspirata, qua; Scriptura Sacra continetur; imo ejusmodi auctoritatem " illorum'' hominum propriam" esse negat, " qui olim divi- nam doctrinam aut verbo aut scripto tradiderunt et vita defuncti sunt :" Prophetas intelligit et Apostolos. Kequiri amplius ait " ut vivat hsec auctoritas successione semper inter fideles prsesens." Addit, auctoritatem illam non alibi vel quseri deberi vel inveniri posse, quam in Christi Ec- clesia. Verum, neerremus, itase explicat, " Haec'^ Ecclesiee infallibilis authoritas ad definiendum non est in singulis fidelibus, quippe qui sine controversia possunt errare sin- guli neque est etiam in omnibus omnino fidelibus : frustra enim data illis esset ; cum fieri vix possit, in fidei causis ut ab omnibus illis sigillatim sententia dicatur: sed residet ilia summa Ecclesise auctoritas in Christi vicario, summo Pontifice ; sive una cum Episcoporum concilio, sive abs- que concilio res fidei definire velit, sive'' in definiendo studium adhibeat, sive non adhibeat." " Neque^ enim putan- dum est," inquit, "auctoritatem unam infallibilem habere Pontificem, alteram Ecclesiam, alteram Concilium : id non ita est. Quin imo ilia ipsa auctoritas, quse in uno Pontifice residet, auctoritas etiara esse dicitur Ecclesiae ; quippe cum Ecclesia nimirum quoddam quasi corpus sit, cujus caput est Pontifex, ut proinde in ea quoque esse merito censeatur ilia auctoritas, quae in ipsius est capite. Atque eadem item Pontificis auctoritas, Conciliorum auctoritas * Valent. Analys. fid. lib. 4. cap, 1. et 2. Id. lib. 6. cap. 4. * Ibid. cap. 7. Id. lib. 5. cap. 8. Ul. lib. 8. cap. .3. 26 TRACTATUS DE esse dicitur, quatenus eorum acta et determinationes ille confirmavit. Itaque Conciliorum auctoritas, ut est quidem infallibilis, non alia qua^dam auctoritas est per se distincta ab auctoritate Pontificis, sed eadem plane, uno quodam modo usurpata ex multis, quibus potest Pontifex suam infallibiliter definieiuli auctoritatem exercere," Itaque cum libro tertio Analysis fidei suae Catholicae confirmasset% aliquam exstare fidei regulam sufficientem ; et libro quarto qualis'' sit regula fidei sufficiens ostendisset, nimirum hu- mana divinitus inspirata ; deinde libro quinto, regulam<^^ fidei prsesenti aliqua auctoritate contineri asseruisset : et libro sexto porro probandum suscepisset, in sola Ecclesia Romana quserendam fidei regulam : concludit demum libro septimo, " Romani'' Pontificis auctoritate contineri regulam fidei;" hoc ipso etiam titulo omnibus illius libri foliis superposito. Atque htec est Jesuitica (antiquitati omni in- audita) fidei avaXvmg vel avaXiDcriQ potius : quae loco Prophetarum et Apostolorum ut dudum defunctorum, vi- ventis Romani Pontificis auctoritatem divinitus inspiratam nobis commendat. "Nam Canonistarum analysis satis nota est, quse Pontificiam auctoritatem Prophetica majorem statuit. Cum enim in textu Decretalium'' ex 26" capite Proverbiorum citatus fuisset versus : ad eum (maledicta) glossa banc notationem apponit : " adverte quod verba textus non sunt verba Pap?e sed Salomonis in Parabolis ; et habentur originaliter in capite 26. sed quia textus hie est canonizatus, tacit fidem et inducit necessitatem, sicut si editus fuisset a Papa (sapientiore scilicet quam Salo- mone) quia omnia nostra facimus, quibus nostram autho- ritatem impertimur." Et hoc sane iniquitatis mysterium quamdiu obtinet, nulla pax sperari potest. " Ex titulo in summitate, folii 15. (opetiim Valent. edit. Lugdun. an. 1391. <> Titul. fol. 17. Titul. fol. 19. usque ad 25. ■1 Titul. fol. 27. usque ad 45. <■ Lib. 2. tit. 23. de Praesuniptiouib. cap. I. CONTUOVERSIIS PONTIFICIIS. 27 IV. DE FUNDAMENTIS CREDENDIS Ut ista planius percipiantur : disting-uendum est primum inter ea quae ad Soy/jiaTa et ea quae ad woXithuv Ecclesiasti- cam pertinent. Ad quam distinctionem Justinianus Impe- rator respexit illis verbis : rJiv'' -n-poup^fxivwv ayiuiv aw- 6S(t)v Tu duyfxara KaOcnrsp rac Oetac ypa^ac dexo/itOa koI roue Kavovag Jjf vofxovg ^uAarrOjUti', Praedictarum qua- tuor Synodorum dogmata sicut Sanctas Scripturas accipi- mus, et regulas sicut leges observamus. percanones sive re- gulas intelligens roue'' ""Ept njc iKKXi^aiacrrtKri^ TroXiTt'iag v6- fiovg, uti vigintiillos Niceni Concilii canones nominat Theo- doretus. Ita Patres concilii Constantinopolitani primi in epistola ad Theodosium Imperatorem, " Trpwrov'' juf v avevew- aufiiOa Ti)v irpOQ aXXi'iXovc ofiovoiav. tirtiTu Si kui r>jv tmv iraTipwv ir'iaTiv tuiv Iv NfKai'a Kvpuxravrdjv' npbg Si rovroig Koi vwip Trig ivra^iag tCov iKKXtjcniov prjTovg Kavovag wpiaa- fitv. Primum quidem mutuam inter nos concordiam reno- vavimus ; deinde Patrum qui Nicajte congregati fuerunt, fidem confirmavimus : prseterea etiam ad recte constituen- dum et ordinandum statura et disciplinam Ecclesiarum, certos canones statuimus." Ad politeiam referenda qucecun- que turn ad ritus tum ad tvTa^iav Ecclesise pertinent : quae in variis Ecclesiis quam fuerint varia, neminem fugit, saltern qui Socratis aut Sozomeni ecclesiasticara historiam legerit; hie enim veterum doctorum judicium laudat qui • Justman. Novell. 131. •> Theodor. lib. 1. Histor. Ecclesiast. cap. 8. ' Concil. Labb. torn. 2. pag. 1124, 28 TRACTATUS DE ivrjdtg^ ((cai fiuXu SiKaiw^) vntXaftov, tOiiv iviKiv aAXi'/Awi/ Xtop'ii^ttTdat, TTfpi Tu KUipia rf)c Opr^aKttaq (iv/j(p(jjvovvTai. oil •yap Tac avrag Trapaouatif; kutu nuvra 6/jo(ac, kuv o/iooo^ot fisv, tv TTciaaic rdtg tKicXrio-f'ofc tvpuv lari, Stultum, et qui- dem merito, censuerunt, consuetudinum (vel rituum) gra- tia a se mutuo segregari eos, qui in priecii)uis religionis capitibus consentirent. Neque enini easdem traditiones per omnia similes, in omnibus Ecclesiis, quamvis inter se consentiant, reperire possis." Similiter et Socrates: "ouSs- fiia}' Th)v 9prjrTKH(ov to. uvtu 'iOr} Trept TOVTdjv Sosav CKnraZrjTai- Koi yap ol r>)c avrrig iriaTEwg ovTEc Sia(pu)vovjv riXtto- TTfTa (pepMiXiOa. naXtv 0£^tX(ov icara/3aXXo//£vot fiera- vo'iag ciTTo vEXpwv tpjMv, KoX TTiaTttog 'iiri Qebv, jSaTrrttr/xwv ^ Isidor. Pel. lib. 4. cpist. 133. I* Ex 1 Tim. cap. 1. ver. 19. retinens fidem et bonam conscientiam ; qua expulsa nonmilli naufragiuin fidei feceruiit. Duo sunt Cbristiaiiismi geiieialia capita: veius de Deo sensus et rectus in Deum cultus, yvu/aig aXi/Odai;, icrti TrpaKic tvtTtjiitaQ. ibi apprehenditur Veritas : hie exerceiur pietas. ibi Deus noscitur : hie colitur (Balb. Meisner. Praefat. in Decad. 1. Avd^njjTroXoyiag- sacrae, edit. Witeberg. 612. 4°) agnitio Dei (et operum ejus) 2. cultus Dei, (recte redere : et pie vivere.) Trtpt tuiv iriariov Kai Trtpi Twv TrpuKToii: (Vid. Polan. Syntagmde partil. Theologiae in Fidem et Bona opera. Ignatius, epist.7. to oXovTrtCTie t'l fi'e 9tbv, Kai aycnri] Trtpi rbv bixorj Trpbg row AttootoXou tVpijrat. 70X0 fiiv 17 icaT)'; YIC'C, olovti 7rpwr>/ 'Pv\t}g Tpo(j>r}, voi)9i)- atTai. /3pwjua St 7( iiroiTTiKi) Onop!a, Si ergo lac quidem infantium, cibus autem perfectorum nutrimentum dictus est ab Apostolo : lac quidem intelligetur catechesis, veluti primum nutrimentum animse, cibus autem, suspiciens con- templatio:" sic enim £7ro7rriK»}v 6t(op[av reddidit interpres, quo loquendi genere ad gentilium epoptas allusisse Clem- entem non est dubium ; ut et Dionysium capite tertio Cselestis Hierarchiee scribentem, oportere " tovq tiXov/jis- vovg, £K row artXouc fJitraTaTTOiuivovg, /t£ro\ouc y'lvtaOai rf/c Tiov iTTOTTTevOivrtov iepdjv TtXeiortxrig iTrKJTjjjurjc." apud hunc enim juurjo-tc sive initiatio pro catechesi, ino-^ia pro perfec- tione passim usurpatur, atque hue pertinet insignis ille locus Augustini, de parvulis in Christo verba facientis qui lacte nutriuntur : " hos'^ tales, inquit, si etiam antequam 3 Epist. ad Hebr. cap. 5. ver. 14. ^ Epist. 1. ad Cor. cap. 3. ver. 2. c Clem. Alex. lib. 5. Strom, op. torn. 2. pag. 685. d August, epist. 187. ad Dardanum. op. torn. 2. pag. 687. CONTUOVERSnS PONTIFICIIS. 31 perveniant ad spiritalem mentis aetatem, ubi non lacte alantur, sed solido cibo, dies vitse hujus extremus invenerit. Perfieiet in eis habitator illorum (Dei, sc. spiritus), quic- quid hie intelligentise minus habuerunt : quoniam et ab unitatis corporis Christi, qui nobis via factus est, et a tem- pli Dei societate non recesserunt: unde ut non recedant, regulam fidei pusillis magnisque communem, in Ecciesia perseveranter tenent, et in quod pervenerunt in eo ambu- lant, donee eis Deus revelet. Si quid allter sapiunt, cogita- tiones suas carnales non dogmatizant : quin non obdurant contentiosis defensionibus immanendo, sed quodammodo ambulando, id est profieiendo desudant, intelligentite per- spicuitatem impetrantes per fidei pietatem." Ad creden- dorum igitur fundamenta spectat ilia ab Augustino indicata regula fidei pusillis magnisque communis : quam Irenseus " Tov^ Kavova ttiq aXi]9i'iag uKXivri, Regulam veritatis im- mobilem" appellat ; ac in universis totius terrarum orbis Ecclesiis tam a pusillis quam a magnis unanimi consensu susceptam esse, his verbis confirmat. " tovto^ to Kt'ipvyfia 7Tapii\)ifpvia, KoX ravrriv rrjv Triariv, 7rpot<^ajU£v, >; ekicAij- a'la Ka'nnp tv oXw Koa^t^ Su(nrapfxivri, iTrifxtXwQ ^vXda- iXaTTuxrtt ' Iren. lib. 1. cap. 9. op. pag. 46. Id. lib. 1. cap. 10. op. pag. 49. Epiphan. lia;ies. 31. 32 TRACTATUS DE Ti)v TrapaSoiTiv. fitac yap Kai Trig aiirjjc nlaTetog ovaijQ, ovre 6 TToXv TTfpi avrric Svva/ievoQ tnrtlv iirXiovatriv, ovre 6 to oX'tyov T)Xarroi/r)(TE, Hanc prsedicationem cum acceperit, et hanc fidem, quemadmodum prsediximus, Ecclesia et qui- dem in universum mundum disseminata, diligenter custodit, quasi unam domum inhabitans et similiter credit iis, vide- licet quasi unam animam habens et unum cor, et consonanter hsec pr*dicat ct docet et tradit, quasi unum possidens os. nam etsi in mundo loquelje dissimiles sunt, sed tamen virtus traditionis una et eadem est, Et neque hse, quae in Germania suntfundat* Ecclesise, alitercredunt autaliter tradunt ; ne- que hx qucc in Hiberis sunt, neque hse quse in Celtis, neque hse quje in Oriente, neque hse quse in ^-Egypto, neque hae quae in Libya, neque hte qua? in medio mundi sunt consti- tutae : sed sicut Sol, creatura Dei, in universo mundo unus et idem est, sic et praedicatio veritatis ubique lucet, et illu- minat omnes homines, qui volunt ad cognitionem veritatis venire ; et neque qui valde praevalet in sermone ex iis qui prsesunt Ecclesiis, alia quam haec sunt dicet : (nemo enim super mngistrum est) neque infirmus in dicendo deminora- bit traditionem. cum enim una et eadem fides sit, neque is qui multum de ea potest dicere, ampliat, neque is qui minus, deminorat." Quibus postremis verbis, ad illud quod de manna est scriptum^", allusit Irenseus : " 6 to TroXii, oiiic eirXtovaffE koi 6 to oXiyov, ovk i)XaTT6vri Aug. Rucliiriil. ad Lament, op. torn. 6. pag. 217. ^ Leo (le p.iss. Uom. Henn. 1 1. cap. 2. Leo, Epist. 13. ad Pulclieriam. ' Augusrii:. op. torn. 6. pag. 151. f Pelr. Clirysoiog. Sevm. 61. CONTROVERSUS I'ONTIFIC IIS . 35 trae rationem complectentia : quae ab Ecclesise filiis et omni- bus et ubique et semper agnita sunt pro certis Christianas fidei fundamentis. Hsec Catholicae fidei sunt principia pusillis magnisque communia : de quibus Johannes Serranus in dissertations de fide Catholica, sive principiis religionis Christianae, communi omnium Christianorum consensu semper et ubi- que ratis, confidenter pronuntlat ; "quicquid^ vel molitus sit vel moliturus sit mendaeii pater, non tamen vel effeeisse hactenus vel efFecturum posthae, ut haee doetrina Catholica omnium Christianorum consensu, semper et ubique rata, aboleatur ; quin potius, illam in densissima maxime invo- lutarum perturbationum caligine victricem extitisse, et in animis et in aperta confessione Christianorum omnium, in suis fundamentis nuUo modo labefactatam. In ilia quoque veritate unam illam Ecclesiam fuisse conservatam, in me- diis saevissima; hyemis tempestatibus, vel densissimis tene- bris suorum interluniorum." Nec in his tamen principiis homini fideli subsistendum est semper, ac si plus ultra non esset, quo ilium progredi opor- teret. Non Paulus "plantator'^" tantum Ecclesiae est datus, sed etiam " ApoUos rigator :" non qui fundamentum tantum ponat sapiens architectus, sed etiam qui supersedificet. Illud aa 7ra(C£c', Christianos maxime omnium dedecet : si intelli- gentiam nimirum spectes, non si malitiam. Sic enim ista dis- tinguit exhortatio Apostolica : "ASi\(po\^, /ij) waiS'ia ylvtaOe TaTg (ppecTiv, uWa rij KaKia viiTriaZiTt, Tciig ci (ppsa). riXtLoi yi- vtadt, fratres nolite pueri effici sensibus, sed malitia parvuli estote, sensibus autem perfecti estote." Ubi observandum, turn hie turn alibi saspius, ab Apostolo perfectos dici non absolute, sed comparatione facta cum parvulis ; et perfec- tionem intelligi prsesentis vitse, qu£e respectu futurae im- perfectio est et mera infantia. Quemadmodum in decimo ter- tio capite prioris epistolee ad C'orinthios idem clare docet. Hujus igitur imperfectse perfectionis varii et difFerentes f Serran. Apparat. ad fidem. Catholic, pag. 172. edit. Paris, an. IfiOT. I" Epist. 1. ad Cor. cap. 3. ver. 6, 7. ' Ibid. ver. 10. Epist. 1. ad Cor. cap. 14. ver. 20. D 2 36 TRACTATUS DE sunt gradus : eaque pro temporum, locorum, personarum ratione, et magis potest suscipere et minus, xseque enim ab liebetioris et acutioris ingenii homine eadem perfectio est requirenda, non a docto eadem quae ab indocto ; nee eadem a discipulo, quae a doetore. Nostro seculo, cui summo Dei beneficio claiissima Evangclii luce frui datum est non eadem cognitionis mensura sufficere putanda est, quse piaeteritaj ignorantiae temporibus sufficiet : nee hodie nobis eadem, qui in Britania et Hibernia sub invlctissimi antiquae Fidei Defensoris alls degimus, qua eontentos esse opor- tet in media Italia vitam ageiitos, ul)i thronus est Bestise, Ut uno veibo dicam, ab iis qui verbum Dei et libera legere et sincere praedicatum audire [(ossunt, atque ab aliis qui hisce mediis destituuntur, non idem perfectionis gradus est expectandus. Interim tenendum, pro mensura doni dati, requiri hoc ab omnibus communiter, ut crescant "in gratia et in cognitione Domini nostri et Servatoris Jesu Chiisti." Ad hoc fideles cohortatus est Petrus' : atque ad hoc perficiendum se et reliquos Apostolos omnes nerves intendisse professus est Paulus : " vovdtrovvrec™ iravra av- BfiWTTOv, KuX StSucTKOvrec iravTa avQpioirov iv iraai} tq, 'iva Trapaa-i'iawfJLtv iravTa avOpwTrov TtXiiov iv XyjtoTfjT h)aov, admonentes omnem hominem, et docentes omnem hominem in omni sapientia, ut exhibeamus omnem hominem perfec- tum in Christo Jesu." Sic enim ille de se scribit, agite igitur cum Apostolo, " a^Evrtc" rov Titg ap\i^g tov Xptarov A070V eVi r»)v TeXtioTTjTu (ptpujpeOa, omisso qui in Christo rudes inchoat sermone ad per fectionem feramur." Quum Symbolo Nicaeno vel potius Constantinopolitano in Occidente primum coepisset addi articulus de processione Spiritus Sancti a Filio, legatos a Carolo Magno ad Lco- nem III. Papam anno 809. missos, quaestionem hanc Pontifici proposuisse legimus". " Si quis hoc nescierit, vel ita non crediderit : num salvus esse poterit ?" Cui is hunc in modum res[)onderit, " Quisquis ad hoc sensu subtiliori pertingere, potest et id scire, audita sciens credere noluerit ' 2 Epist. Petri, cap. 3. ver. 18. Epist. ail Coloss. cap. I. ver. 2S. " Ki ist. ail Hell. cap. G. ver. 1. ° Baron, an. S09 §. 5.i. viil. Pitlicp libellum de processione Spiritus Sancti. CONTROVEUSIIS PONTIFICIIS. 37 salvus esse non potent. Sunt enim multa, e qiiibus istud unum est, sacra fidei altiora mysteria, subtilioraque sacra- menta, ad quorum indagationem pertingere multi valent : multi vero aut ajtatis quantitate aut intelligentise qualitate praipediti, non valent, et ideo (ut prajdiximus) qui potuerit, et noluerit, salvus esse non poterit." Postea legatis asseren- tibus sequum videri, ut quod creditur etiam Symbolo inferre'- retur, aliam illis qusestionem proponit Pontifex, " Num'' uni- versa hujusniodi fidei mystica sacraiTienta,quse Symbolo non contiiientur ; sine quibus quisque qui ad hoc pertingere potest, Catliolicus esse non potest, Symbolis inserenda et propter compendium minus intelligentium, ut cuique libu- erit, addenda sunt?" Kespondentibus vero illis; " nequa- quam, quia non seque omnia necessaria sunt." Heplicat, " Et si non omnia, certe plurimasuiit bissimilia, quae nisi a capi- entibus credantur, Catholici esse non possunt." Et illis pe- tentibus exemplum, dat hujusmodi'i. Numquid magis salu- tare est credere, periculosumve non credere, Spiritum Sanc- tum a Filio sicut a Patre procedere, quam lilium sapientiam, Deum a sapientia Ueo, veritatem Deum a veritate Deo genitum esse ; et tamen utrumque unam sapientiam, unam veritatem, essentialiter Deum esse : cum tamen constat, id a Sanctis Patribus eidem Symbolo inditum non esse." 1' Baron, an. 80'J. §. 5. '1 J bid. §, 58. 38 TRACTATUS DE V. DE JUIHCE VERI SENSUS SCRIPTUE^. Ut Donatistas olim majoies nostri, ita Papistas hodie in ratione componendi res in religione controversas urgere Solent Orthodoxi " vos dicitis, licet : nos dicimus, non licet. Inter licet nostrum, et non licet nostrum, nutant et remigant animse populorum. Nemo vobis credat, nemo nobis : omnes contentiosi homines sumus. Quserendi sunt judices. Si Christiani de utraque parte dari non possunt : quia studiis Veritas impeditur. De foris quajrendus est judex. Si paganus, non potest nosse Christiana secreta : si Judseus, inimicus est Christiani baptismatis, ergo in terris de hac re nullum poterit reperiri judicium : de coelo quseren- dus est judex. Sed ut quid pulsamus ad coelum, cum habemus hie in Evangelio ? Testamentum, inquam : quia hoc loco recte possunt terrena ccelestibus comparari. Tale est quod quivis hominum habens numerosos filios. His, quamdiu pater preesens est, ipse imperat singulis : non est adhuc necessarium testamentum. Sic et Christus quamdiu prsesens in terris fuit (quamvis nec modo desit) pro tempore quicquid necessarium erat, Apostolis imperavit. Sed quo- modo terrenus pater, dum se in confinio senserit mortis, timens ne post mortem suara, rupta pace, litigent fratres, adhibitis testibus voluntatem suam de pectore morituro transfert in tabulas diu duraturas. Et si fuerit inter fratres contentio nata, non itur ad tumulum, sed quferitur testa- mentum : et qui in tumulo quiescit, tacitus de tabulis lo- quitur; vivuscujus est testamentum, in coelo est. Ergo voluntas ejus, velut in testamento, sic in EvangeUo inqui- ratur ; etcnim prtesentia quae modo facitis, jam futura con- spexerat Christus." CONTKOVERSIIS PONTIFICIIS. 39 Ihec ill libro quinto adversus Parmenianiim Donatistam Optatus Milevitanus-\ Et quod mireris, ipse etiam Robertus Persoiiius Jesuita in pieefatione Epitomes con troversi arum nostri temporis, ex Bellarmini et Maldonati dietatis consar- cinatae: "Uiabolus," inquit, "non contentus ipsas fidei nostra; veritates oppugnare, et circa illas multas contentiones in- troducere, sed prsevidens verbum Dei fore judicem harum litium, et medium unicum ad eas dirimendas ; voluit ipsum etiam Dei verbum oppugnare, et in dubium vocare per ministros suos." Haec dixit proprius ipsorum propheta : et suam ipsius et sociorum suorum patefaciens csecitatem, qui nondum videre possunt, quod si illi credimus, ipse prsevide- bat Diabolus. Est enim ilia Thesis'", quam in disputatione Ratisbonensi defendendam susceperunt Theologi Bavarici " Sacra Scriptura non est judex omnium controversiarum fidei et religionis Christianse. Est quidem norma infalli- bilis, verum nec sola nec unica ; sed prseter banc necessario admitti debent traditiones, et Ecclesia; definitiones, Doc- torumque orthodoxorum consensus." Cui et illam Chris- tophori Sacroboscani assertionem possumus adjungere. " Verbum'^ Dei respectu nostri, non habet rationem judicis : non quasi certam et veram non contineat sententiam ; sed quia de ejus sensu per nos ipsi nequimus infallibiliter esse certi, sicut certi sumus de mente f^cclesiae, qua; et audire et referre potest voces, unde liquet deesse aliquid Scripturee comparatione nostri, quo minus noster judex esse queat, quod non deest Ecclesise." Ita nimirum Verbi Dei judicium subterfugiunt isti " Scripturarum LucifugEe ;" quorum technis ut eatur obviam, duplex judicium necessario distinguendum est, upitTTiKov Koi SioKpiTiKov, Dccretivum, ut ita dicam, et Discretivum ; privatum hoc, publicum illud. Decretivum sive Determinativum appellamus, quod fit cum authoritate definiendi et alios obligandi. Estque vel Snpremum et absolutum, vel Ministeriale et limiiatuin ; quorum alterum ' Kadeiii iuibct Augiistimis, in Psalm. '->!. man. 2. op toni. 4. p;ig. 101. " CoUoii. Ratisbon. siss. 1. fug. ,S. eilii. Mo:;;uh. an. I(i02. >' SacrobubC. Uefetis. Dtcrt-t. Tiiilciilin. yail. 1. cap. 0. pag. 1 l.i, 1 Ifi. 40 TRACTATUS DE in foro (ut loquuntur) interne sive conscientise, alterum in externo obligat. Supremum et absolutiim judicium illud dicitur, cujus est authoritas irrefragibilis, et sententia prorsus infallibilis ; ita ut ei simpliciter acquiescendum sit, nec inde appellare liceat. Hujusmodi vero summum et ai/un-fufluvov judicem Spiritum Christi esse afErmamus, in verbo suo nobis lo- quentem. Ejus autoritatem esse summam et infallibilem fatentur omnes : prejudice veri esse agnoscendam ita con- firmant orthodoxi. 1. Qui est autor Scripturae et religionis, summani autori- tatem habet interpretandi Scripturam et de rebgionis con- troversiis judicandi. Unusquisque enim suorum verbo- rum optimus est interpres, et ejusdem est interpretari leges, cujus condere. At Spiritus Sanctus autor est Scripture et rebgionis'*. 2. Quem ipsi Apostoli summum judicem controversia- rum reHgionis agnoverunt, eundem et nos agnoscere debe- mus. At Apostob Spiritum Sanctum summum contro- versiarum judicem agnoverunt ut constat ex Act. Apost. cap. 15. ver. 28. ubi controversia de ceremoniarum Mosai- carum observatione sic ab eis determinatam legimus, " Visum est Spirituo Sancto ac nobis, ne quid ampHus imponeremus vobis onus prjeter necessaria ista." 3. Qui arcana Dei et cognoscit et patefacit, pro judice controversiarum de sensu Scripturse et reHgionis agnosci debet. At Spiritus Sanctus arcana Dei et cognoscit et patefacit. <> Vide Act. Apost. cap. 28. ver. 25. I Epist. Pttri, cap. I. vei. 21. CONTROVERSIIS PONTIFICIIS. 41 VI. DE SUPREMO ET ABSOLUTO CONTROVERSIARUM JUDICE : SPIRITU SANCTO IN VERBO SUO NOBIS LOQUENTE. Hujus supremi judicis vicem Uteris consigiuitam esse asserimus in scriptis Propheticis et Apostolicis : in quibus controversias omnes de religione vel hactenus motas vel deinceps movendas a Spiritu Sancto determinatas esse dicimus, ita ut publicum Spiritus Sancti judicium de qua- vis controversia ex Scripturis certo cognosci possit. Nam in Scriptura sententiam Spiritus Sancti proponi, negari non potest, nisi simul negetur Scripturam afflatu Spiritus Sancti esse editum ; quod blasphemum est. In- deque Scripturae verbum'' et eloquia et judieia Dei appel- lantur. Et ut " Deus** conclusisse omnes" dicitur sub contumacia, ita dicitur " Scriptura'^ conclusisse omnia sub peccatum." Ac ne cum Stapletono quis dicat, " Deum"* per Scripturas quidem loqui, sed non per Scripturas nos alloqui :" porro addimus et Scripturam nos alloqui, et Spiritum Sanctum per Scripturam. ""Otra*' 6 vofiog Xiyti, rote £1" i"" Jacol,. cap. 4. ver. 12. " Aiistin. I'ui. Iil>. 3. cup 12 fl lili. 4. cap. 4. " Esai. cup. 8. ver. 20. i' 2 Petr. cap. 1. ver. 19. CONTUOVEKSIIS PONTIFICIIS. 43 2. Si ex Scriptura controversise dijudicarl nequeunt, non esset ea ita utilis ad redargutionem, ut ad opus hoc perfecte instructum posset reddere hominem Dei. At ita utilem esse testatur Apostolusi ad Timotheum. 3. Si doctrina creditur necessaria, ex Scripturis dijudicari lion posset : frustra Berceenses, audita doctrina Pauli, ad Scripturarum judicium recurrissent. ISIon autem frustra, sed magno etiam fructu id eos fecisse constats 4. Si propterea erratur quod Scripturje non sciantur : certe sententia Scripturte cognita, determinari potest quid in religione rectum sit, quid erroneum. Sed verum prius : " Noiine' propterea erratis quod non sciatis Scripturas." 5. Si Scripturarum sententia ita incerta esset, ut ex ea religionis controversise componi non possent, frustra earum testimoniis Judteos convincere tentassent Paulus et ApoUos ; frustra ab Episcopo requisivisset Paulus, ut contradi- centibus os obturare possit. Sed contrarium liquet ex Scripturis'. Bellarininus tribus rationibus probare conatur", Scriptu- ram judicein esse non posse. 1. " Quia varios sensus recipit, nec potest ipsa dicere quis sit vera." liespondetur : Unicus est verus et genu- inus sensus Scripturte : et licet sensus mystici et spiritu- ales constituantur varii, convenit tamen inter nos et adver- saries ex solo literal! sensu peti debere argumenta eflicacia, ipso fatente Bellarmino". 2. Ubi per liominum inscien- tiam vel malitiam alienus Scripturai sensus affingitur, ipsa sui optima est iiiterpres ; si non in eodem, at aliis in locis cum hoc coUatis. Non igitur requiritur alius judex prin- cipalis veri sensus Scripturarum : requiritur tantum judex, qui adhibita diligenti meditatione et collatione genuinum Scripturee sensum ex ipsa Scriptura, non ex homiiium decretis, possit osteiidere. n 2 Tim. cap. 3. ver. 16, 17. Act. Apost. cap. 17. ver. 1 1. ' Maic. cap. 12. ver. 21. < Act. Apost. cap. 17. ver. 2, 3. cap. 18. ver. 28. Epist. ad Tituin, cap. 1. ver. 9, 10, 11. " nellarm. lie verb. Dei, lib 3. cap 9. ^ iitllann. de verb. Dei, lib. 3. cap. 3. 44 TRACTATUS DE 2. " In omni republica bene instituta et orcHnata Lex et Judex distincta? res sunt. Lex enim docet, quid agendum ; et judex legem interpietatur et secundum earn homines dirigit." Respondetur : 1. Ita videlicet in republica bene instituta distinct* sunt res Lex et Judex : ut tamen legi principale tribuatur judicium ; magistratui tantum secun- darium,utpote constitute vo/iO(^i»XnK{ kuI virr)piTij roTg vnfioig (quemadmodum antea monuimus) ut non ex arbitris et voluntate sua, sed " secundum legem homines dirigat," sicut hie probe monet Bellarminusy. Sic vero etiam et nos distinguimus inter sententiam Spiritus Sancti canone sacro comprehensam et sententiam Doctorum et pastorum Ec- clesiae, qui ejusdem canonis administri sunt : sic tamen ut alteri judicium summum attribuamus, alteri non nisi ministeriale, et ad ipsius Scripturae sententiam alligatum. 2. Quamvis in republica magistratibus tribui possit judi- cium avTOKpoToptKov, uuUo tamen modo tribuendum est pastoribus Ecclesise ; horum enim authoritas non cum im- perio conjuncta est, ut illorum, sed cum ministerio% neque periculum quod ex errore forensis judicii oritur, conferen- dum est cum periculo quod ecclesiastici judicii aberratio creat. Ut hie multo majore religione quam illic ad nor- mam legis judicem astringi necesse sit, iiec nisi cum summo rerum discrimine absolutum judicium permitti possit. 3. " De Scripturae interpretationequcestio est: non autem se ipsa interpretari potest." Respondemus nos, Scripturam seipsam interpretari : et ex diligenti variorum locorum col- latione verum sensum erui posse. Sed quserit amplius Bellarminus, " Quid si multi sint linguarum periti et eadem loca conferant et tamen adhuc convenire non pos- sint, quis turn erit judex ?" Respondetur : Hie ut in omni controversia religionis judicium SoKifiaariKov et discretivum (quod dicitur) cuilibet docto et pio Christiano permitten- dum est, ut pro mensura gratise sibi datae quid rectum videatur, quid secus dijudicare possit. Judicium deterini- nativum ministeriale illorum hominum ccetui, qui publicam ' \ id. Diiitdon. cap. 17. vcr. 10, 11. ' Vid. 1 Cor. cap. 3. vcr. 5. 2 Cor. cap. 1. vcr. 24. cap. 5. vcr. IS. CONTHOVEKSIIS PONTIFICIIS. 45 vorationem et authoritatem habent judicia ecclesiastica ex- ei-cendi deferendum est. Judicium vero absolutum et sim- pliciter iufallibile ab alio judice non est expectandum, quam a Spiritu Dei publicam sententiam per Scripturam ferente eamque patefaciente "privatim* singulis sicut vult." Quod si nondum pii et docti idem sentient, feient alii alios, donee Dens hoe revelaverit ; interea in eo ad quod usque pervenerunt, eadem incedentes via et idem sapientes, quem- admodum ex Apostoli sententia"" pie monet doctissimus Jurius. Hseretici vero, qui sententiam Spiritus Sancti ex Scripturis a Christi servis ipsis propositam, nolunt agnos- cere, post unam et alteram commonefactionam ut perversi et avTOKaruKpiToi'^ sibi relinquendi sunt. Nee aliter se res habet in hoc de quo agimus judicio, quam in adversarii refutatione. Nam sufficienter confutari potest adversarius, ut fatetur"^ Stapletonus, etsi non efficaciter, quod contingit " non ex defectu refutationis justse, sed ex protervia adversarii refutandi. Non minus enim pertinacia invicta est et nescia cedere veritati, quam ipsa Veritas invicta est et nescit cadere falsitati." Ita ut summum et infaliibile judi- cium de rebus in religione controversis ex sacra Scriptura peti possit, non requirendum est ut id fiat efficaciter, sic ut utraque pars litigantium in proposito judicio acquiescat : cum satis sit utid fiat sufficienter, quod nos sacrse Scripturee sententise con venire contra Pontificios accurate defendimus. Objicies forte ex Gretsero, " omnis<= judex ita debet dicere sententiam, ut altera pars litigantium evidenter sciat se vicisse, altera pars evidenter sciat se causam amisisse quantum est ex parte hujus judicis. Hoc neque sacra Scriptura nec Spiritus Sanctus per Scripturam potest facere. Ergo neque sacra Scriptura nec Spiritus Sanctus loquens per Scripturam est talis judex." Respondetur : Concedi potest conclusio : neque enim nos dicimus vel sacram Scripturam vel Spiritum Sanctum talem esse ju- 1 Epist. ad Cor. cap. 12. ver. 11. Epist. ad. Pliilipp. cap. 3. ver. 15, 16. Epist. ad Tit. cap. 3. ver. 10, II. Stapleton. in Relect. prin. doctrin. contvov. 0. quaest. 2. explic. artic. 4. <■ Gretser. in scss. 9. Colloquii Ratisbon. pag. 219. et Respons. ad Theses Hunnianas, cap. 18. 40 TRACTATCS DE dicem, ministerialem scilicet et enuntiativum, de quo propositio tantum admittenda est, qute non nisi in tribu- nali practice locum habet, ubi actu instituuntur discepta- tiones, et judex, prseeunte lege, fert sententiam. At ipsa lex, cui summum et primarium judicium tribuimus, senten- tiam de re controversa fert, sive litigantes percipiant sive non. Verbo enim Dei revera judicantur increduli, etiamsi ignorant sejudicatos esse vel id non credant, quemad- modum Moses Judseos accusare dicitur', quantumvis in ipso sperantes. Objicies postremo hac ratione nunquam terminandas esse controversias. Respondetur : Ut actu terminentur omnes controversise, quamdiu in hoc mundo versamur, frus- tra expectamus. Ut enim offondicula", sic etiam hsereses'' oportet esse. Quibus tamen terminandis sufBcienter Deum Ecclesice su^e providisse dicimus, data Scriptura quae ad omnium errorum redargutionem' perfecte instruere potest hominem Dei. Ubi vero ex verbo Dei sufBcienter propo- sita fuerit Veritas, ad alium exitum res perduci non potest, quam ilium ab Apostolo notatum, " Si'' quis sibi videtur Propheta esse aut spiritualis, agnoscat quae scribo vobis, esse Domini mandata. Qui vero ignarus est, ignarus esto." < Johan. cap. 5. ver. 45. s Matth. cap. 18. ver. 7. 1 Epist. ;k1 Cor. cap. 1 1. ver. 19. ' 2 Epist. ad Tim. cap. 3. ver. 16, 17. ^ I Epist. ad Cor. cap. 14. ver. 37, 38. CONTllOVERSIlS PONTIFICIIS. 47 VII. DE MINISTERIAL! CONTROVERSIARUM JUDICE ET ' JUDICIO ECCLESIASTICO. De judicio definitivo, quod diviiium ideoque supremum est et absolutum, hactenus dictum est. Sequitur Eccle- siasticum quod ministeriale et limitatum esse dicimus. Judicium enim proprie Dei esse asserimus : judicii vero determinationem ex verbo Dei penes eos esse, qui legiti- mam yocationem et publicam authoritatem habent de causis controversis cognoscendi et pronuntiandi. Quum autem " Spiritus^ prophetarum prophetis subjecti sunt," judicium de unius cujus libet prophetse doctrina ad plurium prophe- tarum coetum pertinere intelligimus. Similiter controversia difficiliore oborta, causae cognitionem ad synodum eccle- siasticam referendam esse dicimus : ubi certo ordine et solenni processu disquisitione facta, exemplo Apostolici concilii'', et sententiis coUatis publicum judicium ex Dei verbo de re proposita ferendum sit. Quo in genere conci- lium CEcumenicum supremum Ecclesise tribunal agnosci- mus : nimirum in judicio ministerial! et enuntiativo. Nam quod ad absolutum judicium attinet, non alium summum judicem quam Spiritum Sanctum per Prophetas et Aposto- los nobis loquentem ; neque aliam ullam sententiam, quae legis loco sit, prseter Spiritum Sanctum admittimus. Om- nem vero Ecclesise autoritatem subordinatam esse dicimus, sic quidem ut potestatem judicandi habeat, non absolutam tamen, sed limitatam et ad regulam Scriptuiaj astiictam. Nec vero aliter se res habet in foro ; ubi sententia judicis Trapavojuoc est ipso jure nulla : quemadmodum confirmat 1 Epist. ad Cor. cap. 14. ver. 32. Act. Apost. cap. 1.5. vcr. 6. 48 TRACTATUS DE Jacobus Cujaclus', et ex ipso jure tarn civili quam canonico manifestum est. Nam in jure civili nota est ilia Modestini sententia, " Si'' expressim sententia contra juris rigorem data fuerit, valere non debet : et ideo sine appellatione causa denuo induci potest. Non jure profertur sententia, si specialiter contra leges vel senatusconsulta vel constitutio- nes fuerit prolata :" et Macri, " cum'' contra sacras consti- tutiones judicatur, appellationis necessitas remittitur." Cari, Carini et Numeriani Imperatorum, "Dubium*' non est, id, quod contra jus gestum videtur.firmitatem non tenere et sine appellatione posse rescindi." Denique Alexandri Augusti, " Sententiam^ contra manifesti juris formam datam nullas habere vires, palam est : et ideo in hac specie nec provoca- tionis auxilium necessarium fuit :" ubi glossa, " Non valet ergo sententia lata contrajus constitutionis." Eadem quo- que sententia a Gratiano inter canones relata est, " Si** sententia contrajus scriptum feratur, nullas vires obtinet, nec contra earn est necessarium auxilium provocationis." Cum qua convenit et ilia Gregorii, " Sententia' contra leges canonesque prolata, licet non sit appellatione suspensa, ipso non potest jure subsistere." Et Alexandri III. "cum'' aliqua causa appellatione remota committitur et sententia fertur iniqua, eam evacuari oportet : nec ei debet stari, si iniquitatem contineat manifestam." Sensus est, ut in reci- tationibus ad hoc caput notat Cujacius, " sententiam quae iniquitatem coiitinet manifestam, veluti sententiam latam expressim contra jus publicum, etiamsi ab eo dicta est cui causa delegata fuerit, adjecta hac clausula, appellatione re- mota, rescindendam esse." Videmus igitur judices sic con- stitutos esse inrnptrag rolg vufioig, quemadmodum ex Aris- totele antea notatum, ut judicii eorum firmitas a legum Cujac. a(llibrum2. Decrelal titul. 27. cap. 1. d Digest lib. 49. Tit. de appellai. 1. 19. <■ Digest, lib. 49. Tit. 8. f Cod. lib. 7. Tit. 64. quando piovo. non est necess. le. 5. 8 Ibid. le. 2. Gratian. cans. 2. quaest. 6. ' Gregor. in Registr. lib. 2. epist. 6. cap. 4.5, Et habetur in lib. 2. Decret. titul. 27. De sententia et re judicata, cap. 1. I* Decretal, lib. 2. De sentcut. et re judicata, cap. 9. et tomo 3. conciliorum, part. 2. pag. 1S7 I edit. Binianae. CONTROVERSIIS PONTIFICIIS. 49 jiulioio pendeat: nec ideo nullam judicandi autoritatem illis tribui, si absoluta et irreformabilis illis denegetur. Nt^que enim si judex a quo (ut loquuntur jurisconsult!) a judice ad quern distinguatur, consequens est ut inferiori illi judici, a cujus sententia provocari possit, omnis potestas judiciaria adimenda sit. Et ipse Bellarminus defendit, " concilium' esse verum judicium et episcopos veros ju- dices," licet addat in fine capitis, " a pontifice posse retrac- tari illud judicium ;" et alibi sentiat, " generale™ quoque concilium posse errai'e neque esse infallibile ejus judicium ante confirmationem Pontificis." Quare de conciliorum autoritate disputaturus, has duas qusestiones inter se distin- guit. " Possentne Concilia Episcopalia judicare controver- sias, turn fidei tum morum, quse in Ecclesia pro tempore oriuntur," et " Sintne certa et infallibilia Conciliorum ju- dicia ?" Prius illud facile admittimus. De posteriore vero respondemus: judicium ecclesiasticum ministeriale tantum esse, non absolutum ; ideoque Episcopos non posse absoluta sua autoritate judicare quicquam, sed autoritate et judicio verbi Dei. Cum vero eorum judicium ita limitatum sit, non absolute aut simpliciter infallibile et irreformabile agnosci posse, sed conditionaliter, ut eatenus infallibiliter judicent quatenus a norma verbi non recedunt, et in* Scripturis ex- ponendis dictamen Spiritus Sancti, non iSiav" in'iXvaiv se- quuntur, quemadmodum Apostolus monuit. Pontificiorum vero sententiam ut intelligamus, duo ex- plicanda sunt : I. Quantam autoritatem judicio Ecclesiae tribuant. II. Quid Ecclesige nomine hie intellectum velint, vel in qua persona illam summam Ecclesiae autoritatem resi- dere autument. Quid ad primum attinet : in eo a nobis dissentiunt Pontificii, quod Ecclesiae potestatem non limitatam, sed absolutam, indeterminatam et infallibilem attribuunt ; ejus- que autoritatem in controversiis definiendis non minus cer- tam esse statuunt, quam ipsius sacrse Scripturse. Hinc ' Bellarmin. de concil. lib. 1. cap. 18. Bellarmin. de concil. lib. 2. cap. 11. "2 Petr. cap. 1. ver. 20, 21. 50 TRACTATUS DE Bellarminus a concilio Hierosolymitano in Actibus Apos- tolorum, ex quo aliis conciliis Ecclesiasticis similem autori- tatem astruere nititur, tria notanda esse monet. " 1. In° eo concilio non ex Scripturis, sed ad suffragia Apostolorum definitam esse qusestionem. 2. Apostolorum sententiam non fuisse permissam examini discipulorum, sed simpliciter imperatum fuisse, ut obedirent : unde colligit nostros, qui conciliorum sententiam examinari volunt ab unoquoque homine privato, cum Scripturis manifestissime pugnare. 3. Concilii Apostolici definitionem veram legem fuisse ob- ligantem in conscientia." Hinc intelligimus quam abso- lutam potestatem Conciliis tribuendam statuat Bellarminus. Idem asserit, " Spiritum'' Sanctum certo inveniri in Ecclesia, id est, in concilio Episcoporum confirmato a summo Ec- clesise totius Pastore, sive in summo Pastore cum concilio aliorum pastorum:" et addit, " verbum'i Ecclesiae, id est, con- cilii vel Pontificis docentis ex cathedra, non esse omnino verbum hominis, id est, verbum errori obnoxium, sed ali- quo modo verbum Dei, id est, prolatum assistente et guber- nante Spiritu Sancto." Hinc illud a Stapletono toties inculcatum, " Vocem determinantis Ecclesije esse divinam," quod in Triplicatione adversus Whitakerum sic ab eo expli- catum est : " Vocis"' ecclesiasticse autoritas ideo divina est, non solum quia ea quae ex ore Dei prodierunt, de facto loquitur (commune quippe hoc omnibus piis est) sed quia ut ex ore Dei loquatur, singularem a Deo commissionem accepit, et divini Spiritus assistentia infallibili donatur. Sic vera ratio et quae a priore ducitur cur Ecclesia; determinanti credam, ea est ; quod legitimam autoritatem et gratiam in- fallibiliter determinandi habet." Nec praetermittendus etiam est noster Christophorus de Sacrobosco, cujus verba sunt ista : " Respondeo% Ecclesiae autoritatem esse infallibilem, et hoc, cum caetera adsint, sufficere ad officium judicis. ° Bellarmin. de concil. lib. 1. cap. 18. 1' Bellarmin. de veibo Dei, lib. 3. cap. 3. 1 Ibid. cap. 10. ' Stapleton. Tiipli. adv. Wliitaker, cap. 15. * De Sacrobosco Defens. Decret. Trident, part. 1. cap. 6. CONTROVERSIIS PONTIF ICIIS. 51 Seripturpe vero aliquid deest, quo minus judex esse qucat. Quantum autem ad comparationem, dico Eeclesise autorita- tem parem esse autoritati Scripturse. Et ratio est, quia unus et idem Deus, qui regebat Apostolos et Prophetas, ne errarent scribcndo, dirigit Ecclesiam ne labatur in interpre- tando." Parum dixit " Eeclesise autoritatem parem esse autoritati Scripturse :" dixisset cum Alberto Pigbio, " non'j solum non inferiorem, non solum parem, imo et quodammodo superiorem et notiorem Eeclesise autoritatem autoritate Scripturarum." Id certe defendendum sibi sumpsit, Tho- mas Bozius, ubi (ne forte quid sibi vellet, minus intellige- remus) qusestionis statum sic informat ; "cum" dicimus, quodnam horum plus habeat auctorltatis, est sensus, ob quam causam magis sit adhibenda fides credendis, vel quod scripta sint, vel quod Ecclesia dicit ea credenda." Addit delude, " Christum Deum in Ecclesia residere, etesse; et idcirco vo- cem doctrinamque Ecclesice esse divinam. Quicquid habet boni ac perficit Seriptura, quicquid pleni ac solidi, id habere ab Ecclesia, qute implet eum, qui implet omnia : sensum Scrip- turae non inhserere literis, et notis,"sed ipsi Eeclesise. Mutum fere, languidumque esse scriptum nisi adsit Eeclesise mens, Deum denique esse in Ecclesia magis quam Scriptis, ac veritatem, veritatisque testimonium eodem modo." Atque hinc defensori Johannis Pistorii Ecclesia non solum " pro- pheta" est^ sed etiam " plusquam proplieta^'," imo " major omnibus prophetis"^. Parum aberat quin ipso etiam Spiritu Sancto majorem dixerit. Et an non hoc quoque dicit, "cum Spiritum Sanctum Eeclesise vicarium" dicit^. Id vero MartinusBecanus viderit, qui saeratissimo Regi nostro Jacobo hseresis Macedonianse labem conatus est aspergere, quod in monitoria prsefatione ad Imperatorem, Reges et Principes, " Christi vices explere, quem venturum promi- serat, Spiritum Sanctum," affirmaverit. Vicarius enim " proprie loquendo minor est, seu inferior co, cujus est vica- ' Pighius. Hieiar. Eccles. lib. 1. cap. 2. " Bozius de signis Eccles. lib. Ifi. cap. 10. >^ Sic enim loquitur, pag. 415. > Circa pag. 221. 2 Circ. pag. 286. vel 2>S!). nequc ciiiiii liber esl ait maiuuu. "Vid.pag. 416. E 2 52 TRACTATUS DE rius," ait"" Becanus : et Bellarminus in Apologia contra eandem Prajfationem, " cuin'^ ordinarie," inquit, " inferior sit, qui alterius vices gerit eo cujus vices gerit ; certe si Spiri- tus Sanctus Christi vices gerit in Ecclesia regenda, Christo inferior erit." Tamen " illum"^ vicarium Domini Spiritum" a Tertulliano dictum aliquando audivimus : " neglexerit* officium Dei villicus, Christi vicarius, Spiritus Sanctus," inquit idem : facileque admittit Becanus, " Spiritum Sanc- tum improprie saltem vocari aliquo modo posse vicarium Christi :" modo Petrum, vel Romanum Pontificem, propria ejusdem vicarium esse teneamus. At Spiritum Sanctum vel proprie vel improprie Ecclesise vicarium agnoscendum ante hoc tempus ne fando quidem auditum est. Itaque si Be- cano novum commentum videtur, Spiritum Sanctum esse vicarium Christi : quid hoc videbitur, Spiritum Sanctum esse vicarium Romani Pontificis ; et si prius illud ad Ma- cedonianam h^eresim videatur accedere, alterum hoc quan- tulum quaeso aberit a Montaiiismo ? quid ni enim Montanus Romanensium jure merito haberi possit Pontifex : si non solum propheta sit, et plusquam propheta, imo major om- nibus prophetis, ipso Mose, Elia, Johanne Baptista ; sed etiam Spiritum Sanctum habeat vicarium. Cujusmodi ego illis Paracletum Non equidem invideo : miror magis Nam quod Ecclesise nomine in hisce qusestionibus, non alium quam Romanum Pontificem intellectum volunt, ut jam ad alteram partem e.xplicationis sententise Pontificiae accedam, confirmat Gregorius Valentianus, his verbis, " cum*' dicimus propositionem Ecclesise esse conditionem necessariam ad assensum fidei, nomine Ecclesise intelligi- mus ejus caput, id est Romanum Pontificem per se, vel una cum concilio. ex praedicta auctoritate propositiones fidei fidelibus declarantem." et " si quando oriantur con- troversise de fide, Ecclesia non potest in iis definiendis a >> Bccan. init. 2'''> partis repelitionis Priefat. Neg. >: Bcllarmin. Apol cap. S. pag. 121. Tertull. de veland. virg. cap. 10. e 'I'ertull. de pra>sciipt. Haer. cap. 28. ' Greg, valen. torn. 3. Commentar. in Then en. disp. 1. quaest. 1. CONTROVERSnS PONTIFICIIS. 53 veritate aborrare. Haec autem Ecclesise iiifallibilis auctoritas ad definieiidum non est in singulis fidelibus, quippequi sine controversia possunt errare singuli, neque est etiam in omni- bus omnino fidelibus. Frustra enim data illis esset, cum fieri vix possit, in fidei causis, ut ab omnibus illis sigillatim sententia dicatur. Sed residet ilia summa Ecclesise auctoritas in (-hristi Vicario, summo Pontifice ; sive una cum episT coporum concilio, sive absque concilio res fidei definire velit." Et cum Melchiore Cano statuit ; " eandem prorsus auctoritatem infallibilem ad definiendum esse illam, quae Pontifici summo, et quae Ecclesise Catholicse, et quse Con- ciliis tribuitur. Neque enim putandum est auctoritatem unam infallibilem habere Pontificem ; alteram Ecclesiam; al- terum Concilium. Id non ita est. Quinimo ilia ipsa aucto- ritas, qu* in uno Pontifice residet, auctoritas etiam dicitur esse Ecclesise ; quippe cum Ecclesianimirum quoddam quasi corpus sit, cujus caput est Pontifex, ut proinde in ea quo- que esse merito censeatur ilia auctoritas, quse in ipsius est capite. Atque eadem item Pontificis auctoritas, Conciliorum auctoritas esse dicitur, quatenus eorum acta, et determina- tiones ille confirmavit. Itaque Conciliorum auctoritas, ut est quidem infallibilis, non alia qusedam auctoritas est per se distincta ab auctoritate Pontificis, sed eadem plane, uno quodam modo usurpata ex multis, quibus potest Pontifex suam infallibiliter definiendi auctoritatem exercere." Hsec Gregorius Valentianus. Similiter Bellarminus statuit; " Summums Pontificem cum totam Ecclesiam docet, in his quae ad fidem pertinent nullo casu errare posse. Generalia Concilia ssepe errasse, quando caruerunt summi Pontificis suffragio. Totam denique firmitatem Conciliorum legiti- morum esse a Pontifice ; non partim a Pontifice, partim a Concilio." Stapletonus quoque inquit " Potestas'* et in- faUibilitas papalis est potestas et gratia personalis personae Petri etsuccessorum ejus a Christo data." Etpost : " Ma- joritas discretionis et maturioris judicii, side scientia rerum sacrarum intelligatur ; non solum Concilium, sed et theo- e Bellaim. de Horn. Pontif. lib. 1. cap. 3. Staplcloii. I'lelect. [iriiic. doctrinal, conir. G. quast. 3 in explic. aiticuli. 5. 54 TRACTATUS DE logorum collegium, imo unus aliquis theologus Pontifi- cem facile superabit. Si autem dejudicio ficlei, et deter- minatione sensus Scripturse, quem credere oporteat, intelli- gatur ; non est concilium supra Papam, sed unus Papa Petri successor, cui uni Christus indefectibilitatem fidei impetravit, supra omnes est." Postremo, thesis a Theologis Bavaricisin colloquio llatisbonensi, septimae sessionis initio, exhibita fuit hujusmodi." " Sacra Scriptura non est judex omnium controversiarum fidei et religionis Christianse : sed hoc munus pertinet ad Pontificem Romanum, eoque hodie fungitur Clemens VIII. Petri successor, Christi Vi- carius. Cujus definitio toti Ecclesise, cum authoritate propo- sita, in controversis religionis qusestionibus decidendis infal- libilis est, sive cum Concilio, sive absque Concilio definiat." Ita videmus quae, quanta, qualis a Poutificiis Ecclesise tri- buatur authoritas : et quicquid tandem de Ecclesiae et Con- ciliorum authoritate gloriantur, hue demum recidere, ut ex scrinio pectoris Pontificii jura petantur omnia. Summa est " Scripturam regulandam ex Ecclesise prsescripto, non contra, hanc ex ilia" ut inquit Summse Conciliorum author, Bartholomseus Carranza, nec enim edita esse sacra scripta, " ut' prseessent fidei religionique nostrae, sed subessent po- tius." " Quod Ecclesia docet, expressum Dei verbum esse, quod contra sensum et consensum Ecclesiae docetur, expressum Diaboli verbum esse," sic Hosius in fine libri de expresso Dei verbo. Itaque " si tollamus auctoritatem praesentis Ecclesiae, et praesentis Concilii (Tridentini) in dubium revocari posse totam fidem Christianam. Omnium enim dogmatum firmitatem pendere ab auctoritate praesentis Ecclesia;," Bellarmini est ista vox"^. Uno denique verbo, Papam Achitophelem esse alterum, cujus responsa eo sint loco habenda, " ac^ si quis consuluisset verbum ipsumDei." Atque haec de judicio ecclesiastico tum Catholicorum tum llomanensiuni est sententia : in qua explicanda diutius immorati sumus, quod " gravissiniam hanc quaestionem" ' Pighius Ecclcs. hierav. lib. 1. cap. 2. ><■ Bellarmiii. de Eflect. Saciam. lib. 2. cap. 25. ' 2 Sam. cap. 10. vcr. 23. CONTROVEKSIIS PONTIFICIIS. 55 esse (Heat Bellarminus, et " ex™ ea quasi dependere omnes controversias" et istorum certe "omnia sunt hominum tenui hoc pendentla filo ;" atque ex hoc uno positae sunt fortunae causae Pontificise : ut mysteria haec prodidisse, sit ipsa fun- damenta structurse Babylonicse detexisse. Totam vero illam molem, quantacunque sit, non super petram, ut illi jactitare Solent, sed super arenam sedificatam esse : indeque fieri non posse, quin collabatur Babylon ilia, et " casus" ejus sit magnus" sequentia demonstrant argumenta. Bellarm. de verb. Dei, cap. " Mattl). cap. 7. ver. 35. 56 THACTATUS DE VIII. JUDICIUM ECCLESIASTICUM LIMITATUM ESSE, NON ABSOLUTUM ET SIMPLICITER IKFALLLBILE : NEC AB EJUS AUTHORITATE DOGMATUM KELIGIONIS FIRMITATEM PENDERE. SoLvuNTUR argumenta Bellarmini ex Vetere Testa- mento desumpta libro tertio de veibo Dei, capite quarto. Dicit Bellarminus, " Primum testimonium habetur ex capite decimo octavo Exodi : ibi enim legimus, quod cum coepisset populus Dei redigi ad quandam formam ecclesi- asticae reipublicse, sedebat Moses tauquam princeps et caput illius ecclesiie, et ad omnia dubia circa legem Domini exorta respondebat : et cum constituisset minores magistratus qui populum judicarent, semper tamen sibi servabat dubia circa religionem, nimirum ut intelligeremus, unum esse debere commune tribunal, a quo omnes petant divinte leges interpretationem, et cui omnes simpliciter ac- quiescant." Respondetur : Nonsequitur, quia judicisextra- ordinarii, qui in rebus dubiis ab ipso Deo^ responsa acci- piebat sententia erat infallibilis, eique tuto acquiesci potuit : ergo sententiajudicum ordinariorum eadem est ratio. Nam ut demus Bellarmino, Mosen fuisse Pontificem, et quidem summum in quo probando is frustra sudat, ipse tamen fateri cogitur, summum Pontificem ordinarium unum tan- tum esse potuisse, et ilium fuisse Aaronem ; Mosen vero fuisse " extraordinarium a Deo specialiter constitutum." Moses quoque summus fuit Princeps politicus ; et ut talis, magistratus illos minores constituit (de quibus ex Exod. cap. 18. Bellarminus) qui controversias politicas discepta- ' Exod. cap. 18. vci. 15. 19. CONTKOVERSII! PONTIFICIIS. 57 rent. An vero hanc consequentiam admittit Jesuita, infe- riores magistratus, quorum erat officium civiles controver- sias (lirimere, difficiliores causas referebant'' ad JNIosen ma- gistratum summum, cujus sententia; ut infallibili simpliciter erat acquiescendum : ergo etiam nunc summus Reipublicse magistratus in ferenda sententia de jure politico errare non potest. II. Deuteronomii capite decimo septimo, lex generalis fertur : "Si difficile atque ambiguum apud te judicium esse perspexeris, inter causam et causam, lepram et lepram et judicum intra portas tuas videris verba variari : surge et ascende ad locum, quem elegerit Dominus Deus tuus, veniesque ad sacerdotes Levitici generis et ad judicem, qui fuerit illo tempore, quaeresque ab eis, qui indicabunt tibi judicii veritatem. Et facies quodcunque dixerint, qui prsesunt loco, quem elegerit Dominus, et docuerint te juxta legem ejus, sequensque sententiam eorum, nec declinabis ad dexteram neque ad sinistram. Qui autem superbierit, nolens obedire sacerdotis imperio qui eo tempore ministrat Domino Deo tuo, ex decreto judicis morietur." Hie, in- quit Bellarminus, " valde clare non remittuntur dubi- tantes ad spiritum suum, sed ad judicem vivum, id est, summum Sacerdotem." Respondetur : Neque vero a nobis remittuntur dubitantes vel ad spiritum privatum, vel ad judicem aliquem mortuum : sed ad publicum judicium Spiritus Sancti in Verbo suo nobis loquentis, et Verbi ministros, qui non privatam Scriptural interpretationem, quam cum Apostolo'^ explodimus, ex suo ingenio textui inferant, sed sensum cum mente Spiritus Sancti congru- entem ex publicis ejusdem archivis, id est, ex ipso textu diligenter expenso et cum aliis Scripturis studiose collate expromant, Neque vero dum ad legem et testimonium homines remittimus, et Deum consulendum dicimus, mor- tuos"* adire jubemus : nisi forte Spiritum Dei viventis mor- tuum judicem, et sermonern ejus vivuni*= et efficacem et quovis ghidio ancipiti penetrantiorem, rem sine anima ; et ^ Exod. cap. IS. vcr. 'ifi. ' ' 2 Pi-lr. cap. 1. ver. 20. ' nescivisse, fecisse denique ut^ impingerent multi in legem." At conditionem hie intelligendam non esse, sed promissionem, tribus ratiunculis probare nititur Bellarmi- nus. 1. " Aliter fuissent homines magis dubii et perplexi quam antea." Respondetur : negamus id esse eonsequens. Nam quod ad forum externum attinet, supremo hoc judicio,. sublata ulteriore provocatione, terminanda erat controversia. Quod vero ad internum, non magis dubise et perplexse red- duntur conscientise, sed dubitatione et perplexitate liberan- tur, audita a Sacerdotibus sententia legis Domini : ea enim " sapientiam" affert imperito :" dubitationem et perplexita- tem non auget. 2. " Non opus fuisset ire ad sacerdotem, si ipsi potuissent ex lege Domini per se judicare causam suam." Respondetur : neque vero in causis quas ipsi pos- sent ex lege Domini per se judicare, remittuntur hie ad sacerdotes vel judicem : sed quando occulta erat ipsis res in judicio ferendo. Neque enim qui in genere legem intel- ligebant, statim rationem decisionis omnium specialium casuum inde poterant depromere, Non omnes legis divinae seque gnari erant, nec erat ea omnibus ita perspicua ut sa- cerdotibus, quibus ex special! vocatione legis divinse minis- terium erat commissum. Par igitur erat, ut ejusmodi dubiis emergentibus, clarior legis explicatio a sacerdotibus peteretur. Adde etiam quod in foro externo (ad cujus con- troversias banc legem spectare ostendimus) utcunque ea intelligentia prsediti fuissent homines privati, ut ex lege eausas suas per se judicare possent : nihilominus tamen opus fuisse ut ad publicum judicium recurreretur, quo controversise inter partes litigantes terminarentur, quae sententia privati hominis, quantumvis peritissimi, componi non poterant. 3. " Non saeerdos fuisset judex, sed ipsi ; quippe qui de sententia Saeerdotis judicaturi erant." Respondendum cum Junio nostro ; " aliam esse judieii privati rationem quod privatus apud se sentit, aliam vero judieii quod publiea authoritate, interdum etiam cogente, instructum est." Qui Ezech. cap. 22. ver. 26. J Esai. cap. 56. ver. 10, 1 1. ' Malach. cap. 2. ver. 8. » Psalm. 19. ver. 8. VOL. XIV. F GG TRACTATUS DE ab infeiioris magistratus sententia ad superiorem judicem provocat, de sententia lata aliquo inodo judical ; nec inde tamen sequitur alterum ilium, a quo facta est provocatio, non fuisse judicem: imo et de supremi judicis sententia, utrum ea legibus conformis sit, an secus, private judicio statuere apud se potest juris peritus ; nec ideo tamen alter supremus judex esse desinet. In foro interno nihil erit ab- surdi, si homines privati ad conscientiam melius informan- dam inquirant in rationes prolatse a sacerdotibus sententice, et ad normam legis divinae, cuiilli sunt adstricti, sic quidem, ut ab ea aberrantes omnino conscientias hominum obligare non possint, examinent. Quo nomine Berceenses commen- datos legimus, quod Pauli concionibus auditis, "receperint'" quidem sermonem cum omni alacritate" sed simul " quotidie Scripturas scrutati fuerint an haec ita se haberent." Keque hujusmodi judicio vel Cluistus ip-e vel Apostoli sese sub- duxeriint : neque sacerdotes ita judicare debuerunt, ut de prolata a se ex lege Dei sententia aliorum judicium opus esset extimescere. III. " Verba"^ sapientum sicut stimuli, et sicut clavi in al- tum defixi, quse per magistrorum consilium data sunt a pas tore uno. His amplius, fili mi, ne requiras." Hoc loco, inquit Bellarminus, " Solomon docet, non esse ulterius inquiren- dum, sed acquiescendum penitus, quando sententia data est a summo pastore, adjuncto prsesertim consilio sapientum. Quod si hsec dicuntur de sacerdote veteris Testamenti, quanto magis dici possunt de sacerdote Testamenti novi, qui longe majores promissiones a Deo accepit." Respon- detur : per unum pastorem intelligi summum sacerdotem Veteris Testamenti, Bellarmini somnium est, contra sco- pum contextus, et veterum interpretum sententiam ineptis- sime confictum. " Chaldseus exprimit Mosem hoc loco, qui pavit solus, inquit, populum domus Israel in deserto. Sed nos multo melius, aut potiore jure de Deo, et Christo, Patres secuti, exposuimus :" ait in commentariis ad hunc locum Johannes Lorinus Jesuita. Similiter pastorem unum, Deum exposuit Emmanuel Sa ejusdem societatis Act. Apost. rap, 1". ver. 11. ^ Kcclcs. cap. 12.ver. 12. CONTliOVEKSIIS I'ONTIFICIIS. 67 theologus, ut et Cajetanus, Lyranus, R. Salomo Jarchi, Alcuinus et his antiquiores Hieronymus Olympiodorus, et Salonius, qui ad hanc qucestionem, " Qui sunt illi magistri per quorum consilium data sunt sapientium verba, aut quis est unus ille pastor, a quo data sunt ?" sic respondet, " Magistri sunt sancti prophetae et apostoli, pastor unus est Deus, a quo data sunt omnia verba sapientum : quia ipse doeuit magistros, id est, prophetas et apostolos." An- selmus Laudunensis in Glossa interlineari, non male dictum hoc de pastore uno cum altero illo componit, " Magister'' vester unus est, Christus." Post quem Hugo Carensis Car- dinalis ita locum exposiut, " data sunt a pastore uno, id est Christo, qui solus verus pastor est animarum : unde ' Ego^ sum Pastor bonus' et ' Magister^ vester unus est, Christus.'" Id igitur voluit Salomon, verba Prophetarum data esse ab uno eodcmque populi sui Pastore Deo" filioque ejus Jesu Christo, bono illo pastore et curatore animarum nostrarum'' quem sapientum omnium per omnes aetates magistrum unicum agnoscimus : et prajter quem, novi Testamenti sa- cerdotem alium ignoramus. Similia sunt quie de " consilio sa- pientum," quod summo suo pastori adjungit, argutatur Bel- larminus, quod enim in Hebrseo est mSDS ''bj72, non tam " magistrorum consilium" quemadmodum ex editione vul- gata Latina citat Bellarminus, significare potest, quam " magistros conciliorum" seu congregationum. Proprie vero redditur, " domini collectionum." quod vel ad ipsos sapien- tes referre possumus, vel potius ad eorum verba. Ad Sapientes rcferri poterit, in hanc sententiam : " Verba sa- pientum sunt tanquam aculei, et tanquam clavi plantati (sive fixi) sunt verba auctorum collectionum, ut ita dicti fue- rint, quasi pai^-wSoi. DnnSD^a ma^nn n:m D^DDIStt' •'Sb eo quod collegerint verba sapientise in libris suis : ut habet in Michlol, radice FIDS, H. David Kimchi. Si vero ad sa- pientum verba referamus : dicentur ea, phrasi Hebraica, " domini collectionum," id est, lectissimaj, seu summe excel- "f .Matt. cap. 23. ver. 10. Joliaii. cap. 10. ver. 11. ' Matt. cap. 23. ver. 10. s I'salm. 23. ver. 1. et 80. ver. 2. ^ Julian, cap. 10. ver. 11. 1 Petr. cap. 2. ver. 25. et cap. 5. ver. 4. F 2 68 TRACTATUS DE lentes collectiones ; quibus alias omnes quasi famulari oporteat, quo sensu etiara sermones' sapientiae D*T33 h. e. antecessores sive priucipes dicti sunt. IV. " Hsec'' elicit Dominus Deus exercituum, interroga sacerdotes legem." " Labia' sacerdotis custodient scien- tiam et legem requirent ex ore ejus, quia angelus Domini exercituum est." Ex his verbis colligit Beliarminus " non esse privatorum hominum judicare de sententia legis Domi- ni, sed sacerdotis ; qui cum. sit angelus, id est, nuncius Dei, ad eum pertinet ex officio explicare sententiam Dei." Res- pondetur. Ad sacerdotem pertinere ex officio explicare sen- tentiam Dei; inter nos non est controversum. Id quaeritur, an apud eum certo inveniri possit Spiritus Sanctus ; possitne in Dei sententia explicanda labi ; sitne judicium ejus abso- lutum et simpliciter infallibile? Hoc in Haggseo non habe- tur : ubi non unus quispiam ex sacerdotibus de lege interro- gandus proponitur, sed plures. Cum summo tantum sacer- doti judicium infallibile tribuendum contendat Beliarminus. Malachias quoque in loco citato, quodnam sacerdotum sit officium ostendit : sed quam probe illi officio suo functi fuerint, verbis immediate sequentibus deelarat. " At™ vos recessistis ab ilia via, fecistis ut impingerent multiin legem^ corrupistis foedus Leviticum, ait Jehova exercituum." Unde intelUgimus, utcunque sacerdos interrogandus sit de lege, is de sententia legis ex officio respondere teneatur : frustra tamen aliquando legem requiri ex ore ejus, nec sem- per in labiis ejus inveniri scientiam. Ut populo Dei semper tutum non sit ab ore sacerdotis pendere ; et absque ulteriori examine omnia ejus pronuntiata simpliciter amplecti : ne cseco ducente csecum ambo" in foveam cadant. Quod enim hincinferre vult Beliarminus "non esse privatorum homi- num judicare de sententia legis Domini :" si de judicio loquatur, quod fit ex officio ministerial!, et publica authori- tate (de quo jam quseritur) libenter concedimus. Sin autem ulterius hoc extendere voluerit, ut privatorum non sit sen- ' Prov, cap. 8. ver. 6. ' Malach. cap. 2. ver. 7. " Matt. (ap. 15. ver. 11. k Aggae. cap. 2. ver. 12. Malach. cap. 2. ver. 8. CONTROVEItSIIS roNTIFICIIS. 69 tcntiam legis DominicEe cogiioscere ne private quidem judi- cio (de quo in proxima quffistione disputandum erit) negamus hoc ullo modo ex Haggseo vel Malachia posse coUigi. Nec eiiim sequitur : saceidos de lege interrogandus est, et lex requirenda est ex ore ejus: ergo solius sacerdotis de lege interroganda est, nec aliunde quserenda est lex quam ab ore ejus. Non magis profecto quam illud : sacerdotum est scire legem Dei ; non igitur privatorum hominum. In sa- cerdotibus quidem requiritur major sapientiae mensura : non tamen propterea in privatis requirenda est nulla, Sacerdo- tum est ex officio speciali et authoritate publica de sententia legis judicare : hinc tamen non esse consequens, aliis non esse permittendum, ut pro ratione vocationis sua? private judicio sententiam legis Dominicse recognoscant. Imo vero ipsi aliquando sacerdotes " a" laicis discerent ut qui noverint ea quae ad officium pertinent sacerdotum," monen- dum putavit, ad locum Haggsei, B. Hieronymus : tantum abest ut omne de rebus sacris judicium a laicis ad sacerdo- tes putarit ablegandum. V. Sic loquitur ad sacerdotes rex optimus Josaphat: " omnemi' causam, quae venerit ad vos tVatrum vestrorum qui habitant in urbibus suis, inter cognationem et cogna- tionem, ubicunque qusestio est de lege, de mandato, de ce- remoniis. de justiticationibus, ostendite eis ut non peccent in Dominum. Amarias autem sacerdos et pontit'ex vester, in his quae ad Deum pertinent praesidebit : porro Zebadias lilius Ismahel, qui est dux in domo Judae, super ea opera erit, quae ad regis officium pertinent." Vides hie, inquit Bellarminus, " quam clare rex distinguat officium ponti- hcis ab officio regis, et soli pontifici tribuat judicium de dubiis legis." Respondetur : 1. Officium pontificis ab offi- cio regis distinguendum esse; cui quajso est obscurum. Quanquam hie certe, ubi Amarias praeficitur " negotiis Jehovae," et Zebadias " negotiis regiis" non fit distinctio officii pontificis ab officio regis, sed causarum ecclesiasti- carum a causis poUlicis. TJtrisque vero cognoscendis a rege, ut utriusque tabulae custodes, praetectos esse judices, 0 Hieion. op. torn. 3. pag. Ifi97. i' 2 I'aralipom. cap. 19. vcr. 10,11. 70 TRACTATUS UE et consistorium tam ecclesiasticum quam politicum au- thor! tate regia esse constitutum, sacra testatur historia''; ne forte putet Bellarminus, ita ad pontificem res ecclesiasti- cas speetasse, ut earum inspectio et ordinatio ad regis offi- cium nullo modo pertinuerit. 2. Soli pontifici tributum esse judicium de dubiis legis, qui dicere potest Bellarminus? cum hoc ipso in locoscribat, ad plures sacerdotes sic locu- tum esse Josaphatum " omnem causam, quse venerit ad vos fratrum vestrorum ostendite iis ut non peccent in Domi- num :" quanquam nec ad solos sacerdotes sic locutus est, uti innuit Bellarminus, sed ad Levitas etiam, et " primores paternarum familiarum Israelis" quibus judicia in supremo consessu Hierosolymitano, ex prtescripto legis% seque ab eo demandata sunt : ut manifeste constat ex textu. Certe soli Amariae non magis tributum esse judicium in negotiis Jehovse, quam Zebadise in negotiis regni : judiciis hisce prsefuit uterque, sed ut prseses, non ut absolutus et unicus judex. 3. Quod praecipue in controversia est positum id hoc argumento nequaquam attingit Bellarminus : neque enim jam quaeritur, an judicium aliquod ecclesiasticum sit admittendum, vtl penes quos illud esse debeat, sed quale illud sit, et quantse autlioritatis : limitatumne sit (ut nos affirmamus)an absolutum et irreformabile, ut contendunt Pontificii. Et quidem judicibus istis prsecepisse Josapha- tum legimus, ut agerent "cum* timore Jehovse, cum fide et cum animo integro," curarentque ne vel ipsi vel populus rei fierent Jehovse, et incumberet fervens ira ipsis et fra- tribus suis : quod frustra ille metuisse videri posset, si in sententia ferenda judices isti, ex Dei promissione, om- nino labi non possent. De infallibilitate vel sacerdotum vel pontificis in judicando (quae Bellarmino fuit confir- manda) ne verbum quidem in textu legitur. 1 2 Paralipom. cap. 19. ver. 5. 8. * 2 Paralipom. cap. 19. ver. 9. Deiiteron. cap. 17. ver. 9, 10. CONTUO VERSUS I'ON TI 1' ICIKS. 71 IX. SOLVUNTUR ARGUMENTA BELLAllMINI EX NOVO' TESTAMENTO PETITA LIBRO TERTIO DE VERBO DEI, CAPITE QUINTO. I. " TiBi* dabo claves regni coelorum, Et, quicquid ligaveris in terra, erit ligatum in coelis : quicquid vero sol- veris in terra, erit solutum in coelis." Hinc argumentatur Bellarminus, " cui claves regni ccelorum sunt traditse, ge- nerali promissione addita, ut non quemcunque raodo, sed quodcunque solverit in terra, solvendum sit in coelis : ab eo nodi omnes, seu legum, dispensando, seu peccatorum et poenarum, relaxando, seu dogmatum et controversiarum, explicando, solvi possunt. Petro autem ej usque successo- ribus hoc modo claves sunt tradita?. Ergo." llespondetur : De assumptione videbimus in controversiis de Romano pontifice, ubi, Deo volente, ostendetur, neque soli Petro traditas esse claves regni coelorum, sed communiter cum aliis, neque solos Romanse urbis Episcopos in hoc munere ei successisse. Ad majorem propositionem jam responde- mus eam omnino negandam esse. 1. Quia per claves, et ligandi solvendique potestatem, non aliud intelligitur, quam ecclesiastici ministerii potestas, in peccatis incredulorum et impoenitentium retinendis, credentium et resipiscentium solvendis ; qua illis quidem clauditur, his vero aperitur regnum coelorum. lUud enim quodcunque non ad quidvis, sed ad peccatum referendum, ex Johanne, cap. 20. ver. 23. apparet : ubi clavium potestas sic a Christo explicatur, " si quorum remiseritis peccata, remittuntur eis ; si quorum re- tinueritis, retenta sunt." 2. Quia etiainsi locus iste ultra subjectam materiam extendendus esset, non tamen de abso- = Mall. cap. U). vei-. I'J. 72 TU ACT AT us DE luta aliqua potestate loquitur, aut juclicio simpliciter infalli- bili ; sed de potestate limitata, et ad Dei voluiitatem in verbo suo patefactam, cujus ministri prsecones tantum sunt et internuncii, restricta. Nec eiiim in ilia, de qua propria hie agitur, viiiculi peccatorum solutione vel ligatione, vel sacerdotes vel pontificem suum errare non posse, affirmare audent pontificii : nec quod ligatur vel solvitur in terris, in coelis quoque ligari vel solvi agnoscant, nisi supposita conditione clavis non errantis. Nec enim simpliciter ullius pontificis sententia, vel justificare potest impium, vel con- demnare justum. II. " Si** Ecelesiam non audierit, sit tibi veluti ethnicus et publicanus." Hinc disputat Bellarminus : "si qui Ecelesiam, id est, Ecclesiae pastores non audit, debet esse ut ethnicus et publicanus ; sequitur pastorum esse ulti- mum judicium : at verum prius. Ergo ct posterius." Respoiidetur : Si per ultimum judicium, intelligatur abso- lutum, infallibile et irretractabile judicium ; negatur conse- quentia. 1. Quia Bellarminus ipse, priore admisso (hoc in loco) non tamen admittit posterius, libro secundo de con- ciliis, capite undecimo, ubi hoc argumento disputat ; con- cilium generate, ante confirmationem Summi Pontificis posse errare, neque esse "infallibile ejus judicium : quia sententia ejus concilii non est ultimum judicium Ecclesiae, et tamen si non posset errare, esset ultimum et irretracta- bile judicium," quibus verbis aperte conclusionem hie positam evertit : et ultimum judicium non in pastorum congregatione, sed in Romano Pontifice collocat. 2. Quia antecedens de Ecclesia particulari a Christo est dictum, de qua tamen falsum est consequcns : quod nec ipsi pontificii negare possunt. Agnoscit enim Bellarminus, et res ipsa loquitur, " hie Dominum loqui de injuriis, quas unus ab aliquo patitur :" earum vero cognitionem privatis admoni- tionibus frustra tentatis, ad Ecclesiae cognitionem deferri jubet. " Non autem potest fieri, ut deferantur ad con- gregationem omnium fidelium," inquit Bellarminus : addo et ego : nec potest fieri ut quotidianarura offensarum cog- Malth. cap. IS. ver. 17. CONTROVERSIIS PONTIFICIIS. 73 nitio deferatur ad congregationem omnium pastorum, cum geiieralia Concilia et rarius cogantur, et de quibusvis pri- vatis offendiculis cognoscere omnino non possint. Superest igitur, ut ad publicum judicium ecclesiai paiticularis, in qua partes litigantes degunt, post privatas admonitiones res deterenda signifieetur ; at ecclesiae particularis non esse ultimum et irreformabile judicium agnoscunt adversarii. 3. Quia antecedens ad censuras et correctiones ecclesiasti- cas in causis criminalibus a Christo applicatur, (ut constat ex textu :) in quibus tamen non alios solum prselatos, sed ipsum etiam pontificem quandoque labi posse, fateri cogun- tur pontificii. 4. Quia quod de ministeriali et limitato judicio (cujusmodi est omne ecclesiasticum) est dictum, ad absolutum et infallibile contra jus et fas trahitur. Nec enim quia Christus Ecclesiam audiendam dicit, sequitur magis, Ecciesitfi judicium absolutum esse et infallibile, quam quia Paulus dicit, " obedite"^ ductoribus vestris, et obsecundate," idcirco singularum ecclesiarum pastores ab errore itidem esse immunes. 111. " Super'^ catbedram Mosi sederunt Scribse et Pharissei : quaecunque dixerint vobis, servate, et facite ; secundum opera eorum nolite facere." >Jotat hie Bellar- minus, " non obstante mala vita prselatorum sequendam esse eorum doctrinam : semper deberi honorem sacerdotio et pontificatui, etiam si forte persona quae in cathedra sedet, sit minus bona :" denique " quod Dominus de cathedra Mosis dicit, intelligi a fortiori de cathedra Petri." Respondetur: Concedimus doctrinam eorum, qui sedent in cathedra seu Mosis seu Petri (vel Christi potius, ut probe monuit Chrysostomus'^) sequendam esse, debitumque eorum vocationi honorem esse deferendum, quantumvis vita doc- trinae non respondeat. Seil negamus hoc perinde locum habere debere, ubi iidem sedent in cathedra sua, hoc est, non Mosis et prophetarum, non Christi et apostolorum doctri- nam, sed suas inventiones tradunt. Nec enim per cathe- dram Mosis ordinaria successio intelligenda venit : (negat ' Epibt. ad Hehr. rap. 13. ver. 17. M.itlli. rap. 23. ver. 2, 3. ' Clirviosl. ill Joliai,. Hoi.i. S6. op. lom. H. pag. 518. 74 TRACTATUS DE enim ipse Bellarminus^ Mosem fuisse pontificern orcUiiarium, cui succederetur) sed doctrina legis (ut recte exponit Hiero- nymus, in commentariis ad hunc locum) quam doctores sedentes, ut ex Christi exemplo liquet^, solebant explicare. Hinc vero Christus infert, " omnia ergo qusecunque dix- erint vobis, servate et facite." Ergo, inquit, hoe est, quia in cathedra Mosis sederunt, ideo servate qute dixerint vobis : qua illatione duo significata esse, notat Jansenius, " pri- mum'', obedientiam deberi his qui ex authoritate docent et jubent, non habito respectu vitce ipsorum, sed respectu authoritatis qua funguntur, et propter Deum cujus sunt legati. Secundo non esse illis obediendum, si quid male prsecipiant, aut doceant : nam si eis est obediendum, quo- niam in cathedra sedent Mosis ; non est ergo obediendum, quando contra earn cathedram aliquid vel docent, vel piss- cipiunt. Dicit tamen absolute Dominus, omnia, et addit aliud universale signum, dicens, non quae, sed qucecunque dixerint : ut perfectam indicaret eis exhibendam obedien- tiam ; sed quae semper praesupponit, obediendum esse magis Deo quam hominibus : quemadmodum et Paulus dicit, ' Filii* obedite parentibus per omnia.' " Ka>c Jan- senius. Similiter Johannes Ferus : " addit*" hie Christus quatenus malis prselatis obediendum sit. ' Omnia, inquit, quEe dicunt vobis, servate et facite.' Sed praimisit: 'super cathedram Mosis sedent.' Neque enim voluit Christus ut omnia Pharisjfiorum dogmata susciperent, sed quatenus legi consonarent. Unde et supra' cum docuisset eos legi contraria in aliquibus docere, post aliqua interposita sub- intulit : cavete a fermento Pharisa?orum." Et certe loqui hicDominum de authoritate et obedientia non absoluta, sed limitata; et nihil minus voluisse, quam Scribarum et Pharisseorum judicium infallibilis fuisse veritatis, et sim- Bellaimin. de concil. lib. 3. cap. 4. 6 Matth. cap. 5. ver. 2. et cap. 2C. ver. 55. Luc. cap. 4. ver. 20. Johan. cap. 8. ver. 2. '> Janscn. comment, in concord. Evangel, cap. 120. ' Epist. ad Cokiss. cap. 3. ver. 20. 1* I'erus. comment, in Maltli. lib. 3. cap. 23. 1 Matth. cap. 15. ver. 5. Matlli. cap. 16. ver. 6. CONTUOVEllSIIS I'ONTIFICII! 75 pliciter sequendum, duo argumeiita necessario evincunt. Primum quod alias sequeretur sing-ulorum pastorum sen- tentiam esse infallibilem. Nec enim de uno aliquo Scriba- rum et Pharisa;orum prineipe Dominus hie loquitur, cujus hoc proprium esset privilegium : sed de Sciibis et Phari- seeis, qui per siiigulos vices dispersi, singulis sabbatis Mosem populo in synagogis prsedicabant" : hos vero in doctrina tradenda errare non posse, manifeste falsum est. Nec privilegium illud vel ii)si Concilio Gilcumenico tri- buere audet Bellarminus, sed pontificis solius proprium esse contendit. Secundo, quod Christus in sequentibus aperte ostendit, Seribas et Pharisieos ejusmodi duces fuisse, quibus tuto fidi non posset: quippe "qui" priecluderent regnum coelorum hominibus," et erroneas doctrinas populo proponerent ; cujusmodi erat ilia de juramentis a Christo refutata. " VseP vobis duces coeci, qui dicitis, quisquis jura- verit per templum, nihil est : quicunque autem juraverit per aurum templi, debitor est. Stulti et coeci utrum enim majus est, aurum an templum, quod sanctificat aurum," Sic etiam mandatum Dei de honorandis parentibus per Pharisseorum et Scribarum traditionem abrogatum'i esse idemque in aliis multis ejusdem generis accidisse ostendit : et " a fermento'' Pharisceorum cavendum" monet; doetrinse utique fermento, ut diserte exponitur. Quomodo ergo hie Christus ait, omnia qupe dixerint, servanda esse ? Kespon- det Alphonsus Tostatus : "quod ilia, de quibus Christus redarguit Pharisfeos et Seribas, non includuntur sub gene- ralitate praedicta. Ut si expresse, inquit, prsedicarent illi contra legem Moysi, manifestum est quod non erat tenenda doctrina eorum ; Hcet diceretur, quod ad omnia, quae ipsi prsedicarent, tenerentur : quia prsesupponitur, quod prsedi- caturi essent isti veram doctrinam. Simile dicitur Deu- teronomii capite decimo septimo, quod non esset declinan- dum ad dextram aut ad sinistram eorum, quae dicerent judices, qui essent in loco sancto : et tamen si illi expresse dicerent contra legem Dei, deviandum erat ab eis," " Luc. cap. 5. ver. 17. Act. Apost. c;ip. 15. ver. 21. " Matth. cap. 2.3. vev. U. p Matili. rap. 2,3. ver. 16, 17. 1 Marc. cap. 7. ver. Li. '• .Mailli. cap. IC. ver. 6. 12. 76 TRACTATUS DE Et Johannes Maldonatus in commentariis ad hunc lo- cum: "cum jubet servare, ac facere, qua? Scribte et Pharisjei, dum in cathedra Mosis sedent, dicunt, non de ipsorum, sed de legis ac Mosis doctrina loquitur : perinde enim est, ac si dicat, omnia quae lex, et Moses, vobis dix- erint, Scribis et Pharisseis recitantibus, servate ac facite, secundum autem opera eorum nolite facere, ut Hilarius et Hieronymus videntur intellexisse." Quo referendum et illud Augustini " sedendo" super cathedram Moysi, lejifem Dei docent : ergo per illos Deus docet. Sua vero illi si velint docere, nolite audire, nolite facere." Summa est: per " omnia" in dicto Christi, intelligenda esse " omnia legi Dei consentanea," ut recte in notationibus monuit Emanuel Sa Jesuita : nec aliud eum voluisse, quam ea observanda esse, qute Scribse et Phariscei prseciperent " ex prsescripto legis, id est ex cathedra Mosis :" (ut ab Aria Montano notatum est' :) ideoque ad authoritatem limita- tam, non ad absolutam et simpliciter infallibilem locum hunc pertinere. IV. " Simon" Petre, pasce oves." Hinc tale argumen- tum extruit Bellarminus: Cui singulariter commissum est, ut doceat omnes Christianos : ejus singulare est officium docere totam Ecclesiam, constituendo ac decernendo, quid ab omnibus sit credendum. Nec enim potest Pontifex per coMciones ; nec semper solet per scripta commentaria, omnes homines docere. At Petro, et successoribus ejus, singulariter est commissum, ut doceant omnes Christianos. Ergo. Kespondetur ad assumptionem : 1. Falsum est Petro commissum esse hoc pascendi officium singulariter : communiter ei cum ca;teris Apostolis commissum est. Petro quidem esse commissum pascendi officium ex hoc loco probatur : sed soli commissum esse nunquam proba- bitur. Dicimus igitur cum Johanne Urbano, Petro singu- lariter esse dictum ut pasceret oves Christi, sed non ut singulariter pasceret. 2. Falsum est, omnes Christianos docendos fuisse a Petro, magis quam a Paulo vel aliis " Jo'iiaii. cap. 21. ver. Ifi. ' Ar. Mo.itan. Elucid. in Mallh. cap. 23. CONTROVERSIIS TONTIFICIIS. 77 apostolis. Omnibus enim apostolis conjunctim commissa est cura universi gregis ; et inter quosvis populos indefinite oflScium suum exercere poterant singuli. Ut acta tamen omnes docerentur, id distributis operis factum est : offici- umque paseendi omnes et singulos, nec ad Petrum nec ad unum aliquem ex illo numero pertinebat : quo factum, ut Paulus prsedicaverit " Evangelium'', non ubi nominatqs esset Cliiistus, ut ne super alienum fundamentum «difi- caret," sed ubi nondum a quoquam annuntiatum esset de 60. Nec obstat, quod opponit Bellarminus; illud " Oves in dicto Christi significare omnes Christianos : qui enim non vult pasci a Petro, non esse ovem Christi :" nec enim aliud Christus dicit Petro, quam quod cuivis apostolorum dici poterat. Indefinite oves dicit, (ad eas respectu habito, in quibus ad ovile suum coUigendi Petri usurus erat opera:) omnes, et singulas non dicit. Nec magis ex ovium Christi numero excludendus est, qui nolit pasci a Petro, quam qui nolit pasci a Paulo. Non tamen, si pro Christi ove non sit agnoscendus, qui vel olim Pauli legationem, vel hodie doctrinam Evangelii scriptis ab eo Ecclesiai traditam, re- jiceret, inde erit consequens, omnes et singulos Christianos ad curam pastoralem Pauli pertinere. 3. Falsum est, uni alicui Petri successori singulariter commissum esse, ut omnes Christianos doceant : nec ad hoc probandum quic- quam habet ponderis, quod solum profertur a Bellarmino, " quod dicltur Petro, dici etiam successoribus : nec enim providere voluisse Christum Ecclesise ad annos viginti quinque tantum, sed quousque mundus duraret." Respon- detur : Quod dicitur Petro, tum ad reliquos apostolos, tum ad omnes qui post eos ecclesiastico ministerio fungun- tur, accommodari potest : quomodo ab ipso Petro, ad presbyteros accommodatum est, " pascite^ Dei gregeni qui penes vos est, illius inspectioni vacantes non coacte, sed libenter." Et a Paulo ad Ephesinae ecclesiae prsefectos, "attendite'' vobisipsis et toti gregi, in quo vos Spiritus » Epist. ad Rom. cap. 1.5. ver. 20, 21. T 1 Petr. cap. 5. ver. 2. ' Act. Aposl. c;ip. 20. 28. 78 TRACTATUS DE Sanctus constituit episcopos ad pascendam Ecclesiam Dei, quam proprio sanguine acquisivit." Concedimus igitur non ad pauculos aliquot annos providere voluisse Christum Ecclesise : sed negamus eo modo providisse, quo fingit Jesuita. Rationem, qua pascendis ovibus rationalibus providit, earn esse dicimus, quam ex Jeremiae capite tertio, notavit hoc in loco ipse Bellarminus : " Dabo vobis pas- tores juxta cor meum, qui pascent oves scientia et doc- trina." Pastores enim eum et doctores Ecclesise dedisse legimus, " ad" coagmentationem sanctorum, ad opus minis- terii, ad jedificationem corporis Christi :" unum aliquem Pastorem, qui universalis omnium Christianorum doctor esset, dedisse non legimus. In hoc certe loco ejusmodi commentitii pastoris ne umbra quidem apparet. V. " Rogavi'' pro te, ut non deficiat fides tua : et tu aliquando conversus, confirma fratres tuos." Hinc argu- mentatur hunc in modum Bellarminus. " Si Romanus Pontifex errare non potest ex cathedra docens ; certe judi- cio ejus acquiescendum est, et ipse esse debet summus judex. At Romanum Pontificem ex cathedra docentem, non posse errare, ex hoc loco deducitur." Respondetur. l>Iegamus assumptionem ex hoc loco uUo modo deduci posse : quia diversum est utriusque tum objectum, turn subjectum. Quod ad objectum attinet : quando quaeritur de Romani Ponlificis lirmitate in fide : eo sensu accipi id vult Bellarminus'', ut immunis intelhgatur non a personali, sed ajudiciali errore ; nec aliud ex citato loco hie deducit, quam pontificem "ex cathedra docentem, errare non posse." At de cathedra, et errore judiciali in textu nul- lum verbum : pro personali Petri fide orat Christus ne earn amitteret, quantumvis tentaretur a Diabolo. Eam enim defectionem precibus suis avertit Christus : ad quam a Satana solicitandus erat Petrus, " Simon"*, Simon, ecce Satanas appetit vos quos ventilaret sicut triticum : sed ego rogavi pro te, ne deficeret fides tua." At non ad errorem » Epist.ad Ephes. cap. 4. ver. 11, 12. Luc. cap. 22. ver. 32. ' Bellarmin. de Rom. Pont. lib. 4. cap. 4. Luc. cap. 22. ver. 31. CONTROVERSIIS PONTIFICIIS. 79 aliquem ex cathedra doeendum, Petrum jam solicitaturus erat Satanas : sed ut personalem fidem per pnblicam Christi abne^ationem ex corde ejus penitus excuteret, laborabat. Illud vero quam avoKoXovOov I Oppugiiaturus est Satanas fidem tuam personalem, sed cathedram tuam ego sic tuebor, ut nulli judiciali errori futura sit obnoxia. Quod ad sub- jectum attinet, sive personam pro qua gratia hsec a Christo est impetrata. Petrum eum esse ex textu scimus, Romani Pontificis hie nec vola cernitur nec vestigium. Bellar- minus Dominum hie pro universal! ecclesia non oravisse, hoc argumento contra Parisienses quosdam confirmat. " Dominus*^ pro illo rogat, cui ait, ' et tu aliquando con- versus.' At hoc certe non potest Ecclesite toti convenire, nisi dicamus totam Ecclesiam aliquando esse perverten- dam, ut postea iterum convertatur." An vero non pari ratione subsumi posset : " hoc certe non potest Romanis Pontificibus convenire, nisi dicamus singulos Romanes Pontifices aliquando esse pervertendos, ut postea iterum convertantur." VI. " Legimus'' cum orta esset qusestio gravis de fide, an servanda esset lex Mosis a gentibus conversis, non fuisse remissos unumquemque ad spiritum suum, sed ad concilium Hierosolymse habitum, cui Petrus prseerat; et Petrum omnium primum in concilio loquutum, deinde Jacobum sententiam Petri confirmasse, et sic quaestionem solutam illis verbis ; ' visum est Spiritui Sancto et nobis,' qui- bus ostendunt sententiam concilii, cui prseest Petrus, senten- tiam esse Spiritus Sancti. Et ibidem in fine capitis legimus Paulum quocunque ibat, prsecipere solitum, ut servarent decretum illius concilii, id est, ut acquiescerent et non vel- lent ipsi de sententia concilii judicare." Hsec Bellarminus : Respondetur. 1. In controversiis fidei non esse remitten- dum quemque ad spiritum suum, ut liberum illi sit sequi quicquid privatus Spiritus suggesserit, facile concedimus. Ad publicum enim Spiritus Sancti in Scriptura loquentis judicium recurrendum esse dicimus : indeque probandos^^ <■ ISellarmin. de Rom. Pontif. lib. 4. cap. 3. < Rellainiin. ]l.L :id ChI. cap. 2. vtr. 1, 2. I* ik-Uaim. (le verb. Dei, lib. 3. cap. 5. VOL. XIV. G 82 TRACTATUS DE ritatem nunc, negamus sequi argumentum. 2. Cum in textu Apostoli de Petro nihil dictum sit singulariter ; et verba ipsa clament, non cum uno Petro sed cum pluribus aliis Paulum contulisse Evangelium, nominatim vero cum Jacobo et Johanne (quibus seque cum Petro, columnarum tributum est nomen') : cum etiam TertuUianus, Hieronymus et Augustinus in locis a Bellarmino citatis, ab uno Petro confirmatum fuisse Pauli Evangelium non dicant, sed alio- rum Apostolorum qui cum eo erant, disertam mentionem fecerint (id quod ex ipsorum locorum inspectione manifests constat) : ex eo, quod cum aliis fuit commune, Jesuita nimis crasso sopbismate unius Petri privilegium concludit, quasi ejus fuisset prse aliis tunc (et proinde successoris ejus prse aliis nunc) de doctrina fidei judicare. 3. Collatio Pauli cum cseteris Apostolis instituta fuit, non quod illis major authoritas a Christo data esset quam Paulo ; nec quod opus haberet doctrinam fidei ab illis discere, quam ipse per annos septendecim prajdicaverat ; nec quod alias Ecclesise libe- rum fuisset Evangelium idem a Paulo magis quam a Petro aut aliis Apostolis pr^dicatum vocare in qusestionem. In liujus enim epistolae vestibulo profitetur ipse authoritatem annunciandi Evangelii accepisse se, " non™ ab hominibus, neque per homines, sed per Jesum Christum, ac Deum Pa- trem," Et doctrinam ejus didicisse, "non" ab homine, sed per revelationem Jesu Christi :" cujus fidem tantum abest, ut ab hominis alicujus vel Angelijjudicio pendere existima- ret, ut audacter pronuntiare nihil fuerit veritus ; " etiam° si nos, aut angelus e ccelo evangelizet vobis praeter id quod vo- bis evangelizavimus, anathema esto." Sed instituta fuit hsec Pauli cum aliis Apostolis collatio, consensus testandi causa ; ad Pseudapostolorum ora obstruenda, qui eo nomine doctri- nam ejus suspectam reddere conati sunt, quod diversa esset ab ea quam alii Apostoli, et ii nominatim, qui " existimaban- tur esse columnse, profiterentur." Hanc suspicionem homi- num mentibus injectam ut eximeret, cum Apostolis conferen- dum putavit " neP quo modo frustra curreret aut cucurrisset," ' Epist. ad Gal. cap. 2. ver. 9. ° Ibid. ver. 12. P Ibid. cap. 2. ver. 2. ra Epist. ad Gal. cap. 1. ver. 1. ° Ibid. ver. 8. CONTROVERSIIS PONTIFICIIS. 83 hoc est, ne alias Evangelii cursus impediretur, et fructus, ut alibii appellat, pradicationis ejus interciperetur ; neirriti denique essent labores ejus, ut cum Christo posset conqueri : " frustra"^ laboro, inaniter et vane vires meas consumo." " Nihil" vero prseterea " secum contulisse" prsecipuos illos Apostolos, quos in visit Hierosolymis, hoc est, nec majorem authoritatem quam qua antea instructus fuerat contulisse, nec quid illi pradicandum esset edocuisse : affirmat ipse versu sexto capitis secundi, VIII." Alii" datur per Spiritum sermo sapien tiae, alii sermo scientiae, alii interpretatio sermonum, alii prophetia :" ex hoc loco, collato cum altero, "omnis' prophetia Scripturse propria interpretatione non fit," ita argumentatur Bellarminus. "Is solus agnoscendus est judex veri sensus Scripturse, in quo certo inveniri potest Spiritus Sanctus. At in nuUo homine privato certo inveniri potest : in pastoribus vero ac doctori- bus,ac prsecipue in generali concilio, a summo Pontifice ap- probato, congregatis certo invenitur. Hi igitur soli judices agnoscendi, non autem homo ullus privatus." Propositionem probat, ex illo loco secundae epistoU-e Petri unde colligit, " non posse sine spiritu interpretandi bene Scripturam ex- poni." Priorem assumptionis partem hoc argumento con- firmat. " Si omnibus fidelibus non detur spiritus interpre- tandi Scripturas, et non sciamus quibus detur, nuUus homo privatus certus esse potest, se habere hunc spiritum. At omnibus fidelibus non datur spiritus interpretandi Scrip- turas, neque scimus quibus datur. Prius membrum probat ex loco, 1. Epist. ad Corinth, cap. 12. ver. 10. posterius pro confesso sumit. Posteriorem principalis assumpti par- tem hoc confirmat argumento. Si do ecclesia dubium esse non potest, quin habeat Spiritum Dei, et filios suos sine errore doceat : tum in pastoribus ac doctoribus, prsecipue in generali Concilio congregatis, certo invenitur hie spiritus. Nec enim aliter ecclesia loquitur, quam per horum os. At de Ecclesia dubium esse non potest, quin habeat Spiritum Dei, et filios suos sine errore doceat, est enim '* columna" et 1 Epist. ad Rom. cap. 1. ver. 13. ' 1 Epist. ad Cor. cap. 12. ver. 8. " 1 Epist. ad Tim. cap. 3. ver. 15. ■■ Esai. cap. 49. ver. 4. ' 2 Petr. cap. I. ver. 20. g2 84 TRACTATUS DE firmamentum veritatis. Hjec est analysis argumentatioms Bellarmianse : ad quam respondemus. Primum quidem, quod de privatorum hominum judicio concliuHt, ad hunc lo- cum noil pertinere : ubi de judicio, quod publicam authorita- tem obtinet, instituitur disputatio. Hie verosi per judicem, ejusmodi intelligat, cujus authoritas sit absoluta, quique in sensu Scripturse enuntiando nunquam labi possit ; cujus- modi intelligendum voluit in ea conclusionis parte, quje Ecclesiam spectat per os pastorum ac doctorum loquentem : id totum concedimus quod de hominibus privatis concludit. Nec quisquam est tarn obtususet hebes, ut privatos homines in sensu Scripturse indagando nunquam errare posse affir- met. Sin autem omne judicium privatis hominibus velit detrahere, ut nec a vulgo fidelium doctrinam ad salutem necessariam ex Scripturis intelligi, nec ab iis qui dono in- terpretationis proditi sunt, difficiliorum locorum explica- tionem certo cognosci posse existimet : respondemus ad id quod assumptum est turn in principali syllogismo, turn in ejus prosyllogisrao : Apostolum in duodecimo capite prioris epistolte ad Corinthios, a Bellarmino citato, ita distinguere dona Spiritus Sancti, ut alia fidelium omnium sint commu- nia, alia quorundam propria. Priora versu tertio indican- tur: ubi Apostolus ait, " neminem posse dicere Jesum Dominum, nisi per Spiritum Sanctum." Unde intelligi- mus in omnibus fidelibus certo inveniri Spiritum Sanctum : ejusque ductu dogmata ad salutem necessaria eos amplexari. Itaque quse hujus generis in sacris Uteris occurrunt, posse eos certo agnoscere, et quantum ad suas ipsorum conscien- tias confirmandas sufficit, dijudicare. Alterius generis dona versu quarto et sequentibus ab Apostolo recensentur : quse non privato illius in quern coUata sunt usui, quam communi aliorum utilitati inserviunt. In quibus sunt ilia a Bellar- mino ex Apostolo repetita : " sermo sapientite, scrmo scien- tiae, interpretatio sermonum" (non Scripturarum utique, quo dictum hoc accommodare videtur Bellarminus, sed "lin- guarum :" est enim in originali textu fpfir^vs'ia yXwaaMv) prophetia, etc. Hujusmodi vero dona omnibus fidelibus non dari concedimus : negamus tamen, quod sine probatione sumit Bellarminus, non scire nos quibus ilia dentur. Nam, CONTllOVEKSIIS PONTIFICIIS. 85 ut recte respondet vir doctissimus Jacobus Kimedoncius, quaiuloquidem constat, aliquibus in Ecclesia spiiitum dari explicandi Scripturas ; si nesciri potes quibusnam detur, donuin reddetur inutile, et prophetia in nihilum redigetur, contra admonitionem" Apostoli. Quibus autem detur ille spiritus, opus ipsuin manifestat : sicut opere ipso declaratur, quibus vel sermo sapientiae, vel facultates edendarum virtu- tum, vel genera linguarum, vel alia dona per eundem spiritum sint concessa. Atque ha3c de priore parte argu- inentationis Bellarmlange : qua privatis hominibus judicium omne conatus est detrahere. Venienduni jam ad posterio- rem, qua illud soils pastoribus et doctoribus ac prajcipUe in generali concilio congregatis, nititur vindicare. Ubi no- tandum primo fallacem esse conclusionem Bellarmini : quando innuit in pastoribus et doctoribus certo inveniri Spiritum Sanctum, ac si certum esset illos quoque docere sine errore. Nec enim alio spectare potest illud Bellarmi- ani argument! extremum : porro Ecclesia (de qua se dubium esse non potest quin habeat Spiritum Dei, et filios suos sine errore doceat) " non aliter loquitur, quam per os pasto- rum ac doctorum, ac prgecipue in generali concilio congre- gatorum :" quasi etiam per os pastorum ac doctorum sine errore filios suos doceret Ecclesia : licet hoc prsecipue face- ret in generali Concilio. Atqui privilegium docendi sine errore uni Pontifici Romano tribuendum contendit Bellar- minus : alios pastores ac doctores in docendo errare posse fatetur : vel ipso igitur Bellarmino judice, fallacem conclu- sionem hie nectit Bellarminus. Quod vero ad assumptionem attinet, concedimus Ecclesiam, ut et singula Christi mem- bra, ex quibus ilia constat, habere Spiritum Dei : sed tan- tam habere mensuram Spiritus, ut nuUi prorsus errori, quamdiu in hoc mundo versatur, sit obnoxia, pernegamus ; nec id voluit Apostolus, quum Ecclesiam " columnam et fir- mamentum veritatis" appellavit, filios eam suos sine errore docere. De pastoribus enim ac doctoribus eo loco non loquitur, sed de fidelium ccetu. » 1 Epist. ad Thcss. cap. 8. vcr 20. 8G TRACTATUS DE X. DE SACR^ SCRIPTURE PERFECTIONE CONTRA XON SCRIPTAS TRADITIONES. Statum controversise de sacrarum Scripturarum perfec- tione, ita explicat Bellarminus : " Nos* asserimus, in Scrip- turis non contineri expresse totam doctrinam necessarian! sive de fide, sive de moribus : et proinde praeter verbum Dei scriptum requiri etiam verbum Dei non scrip turn ; id est, divinas et apostolicas traditiones. At ipsi (nostros in- telligit) decent in Scripturis omnia contineri ad fidem, et mores necessaria ; et proinde non esse opus alio verbo non scripto." Et recte quidem ille ; nisi quod fraudem nectat in vocula ilia, expresse. Cum enim ipse quatuor proponat'' modos, quibus dogmata fidei probari soleant : 1. Ex testi- monio expresso Scripturse. 2. Per evidentem deductionem ex iis quae habentur expresse in Scripturse. 3. Ex verbo Dei per Apostolos non scripto, sed tradito. 4. Per evidentem deductionem ex verbo Dei tradito: a nobis ut tertius et quartus modus rejicitur, ita secundus aeque ac primus asseritur. Duo sunt igitur quae adversus Pontificios defendimus. Primum, in sacris Scripturis contineri omnia dogmata ad salutem necessaria, alterum non modo nihil admittendum tanquam ad salutem necessarium, quod Scripturarum desti- tuatur testimonio : sed etiam nihil omnino pro certo et genuino religionis dogmata admittendum, quod sacrarum literarum authoritate probari non possit. Argumenta vero quibus hsec sacrarum Scripturarum confirmatur perfectio, sunt hujusmodi. ' Bellarmin. de verb. Dei. lib. 4. cap. 3. Bellarmin. de Piirgat. lib. 1. cap. 15. CONTROVERSIIS PONTIFICIIS. 87 I. " 'Non" addetis ad verbum hoc quod praecipio vobis, nec auferetis ex eo," et " quicquid'^ prajcipio tibi, hoc facito, nec addito quicquam, nec imminuito." " Ne"^ addas verbis ejus, ne te redarguat, et mendacii convincaris." Hinc conficitur argumentum pro perfecdone Scripturarum. Cui nihil est addendum, id integram coraplectitur doctrinam, nec aliunde est supplendum. Sacrse Scripturae nihil est addendum. Ergo. Bellarminus ad hoc argumentum duas responsiones proponit. 1. In locis Deuteronomii, " non agi de verbo scripto sed tradito viva voce : non enim Mosem dicere, ad verbum quod scripsi, sed quod ego prsecipio." Respon- detur. At prsecepta ilia omnia sunt scripta in libro legis : nam "omnia verba legis," quam Israelitis prsecepit Moses, " scripta esse in libro isto" constat''. Similiter legimus " venits Moses et narravit populo omnia verba Jehovai, omniaque judicia et respondit totus populus voce una ; omnia verba quae locutus est Dominus, faciemus." Et sequitur statim "itaque scripsit Moses omnia verba Je- hovse," et " acceptum librum ilium foederis legit audiente populo : et dixerunt illi, quicquid dixerit Jehova, faciemus et auscultabimus." Item, " edixit'' Jehova Mosi, scribe tibi verba haec ; quia ex prsestituto horum verborum pango tecum foedus, et cum Israele." Hinc Moses, cum dixisset "si' servaveris ea, quae tibi hodie praecipio, faciet te Jehova Deus tuus sublimem supra omnes gentes terrae : seipsum expllcans addit : " nisi"^ servaveris ea omnia, quae scripta sunt in hoc libro." Est igitur ilia commentitia' Bel- larmini distinctio inter verbum quod scripsi, et, quod ea\Ha : " Deuteron. cap. 12. ver. 32. " EpUt. ad Galat. cap. ver. 8. CONTROVERSIIS PONTIFICIIS. 89 eaque ratio in universa doctrina apostolica locum habeat ; consequens est, ut eadem scriptis fuerint comprehensa, quae viva voce fuerunt tratlita''. 2. " Quod per illud prater Apostolus intelligat contra : et proinde non prohiheat nova dogmata, et pra?cepta, modo non sint contraria jam traditis ; sed prohibeat dogmata, et prsecepta contraria, et aliena." Respondetur : At cum Apostolus loquatur hie de omni verbo sive scripto sive tradito, ut Bellarminus ag- noscit, si Apostolus non prohibeat hie nova dogmata : sequeretur nova dogmata in Ecclesia admitti posse, quae nec scripta nec tradita fuerint ab Apostolis. At id absur- duml'est, et ab ipsis Pontificiis explosum : et a Bellarmino his verbis refellitur, " nihili est de fide, nisi quod Deus per Apostolos, aut Prophetas revelavit, aut quod evidenter inde deducitur. Non enim novis revelationibus nunc regi- tur Ecclesia, sed in iis permanet quEe tradiderunt illi, qui ministri fuerunt sermonis ; et propterea dicitur, ' ^dificata supra fundamentum Apostolorum et Prophetarum ;' igitur ilia omnia, quse Ecclesia fide tenet, tradita sunt ab Apos- tolis aut Prophetis aut scripto aut verbo." Tamen alteram banc solutionem suam aliquot hie argumentis corroborare nititur Bellarminus. 1. " Quia Apostolus ipse multa alia postea docuit : et post hanc epistolam scripsit Johan- nes Apocalypsiam, et Evangelium suum." Respondetur: Non alia docuit postea Paulus, sed eadem prorsus : et Johannes licet alios libros scripsit, et alias rerum futura- rum Prophetias edidit, non tamen aliud Evangelium, aut nova aliqua Fidel dogmata tradidit. 2. " Ex proposito Apostoli ; ait enim contra eos, qui docebant servanda esse legalia, cum ipse docuisset non esse servanda, igitur cum dicit prceter intelligit contra." Respondetur : Si pseudapostoli docuerunt non solum prcater sed etiam contra Pauli evangelium : non sequitur tamen per prceter intelligendum esse contra. Utraque enim ratione valide refellebatur ilia pseudapostolorum trepoSiSaffKaAi'a. Sic, ut Israelitse aedificarent excelsa Baali, et liberos suos in I' Luc. cap. 1. ver. 1. Epist. ad Philip, cap. 3. vcr. 1, ') Bcllarm. de verb. Dei, lib. 4. cap. 9. 90 THACTATUS DK valle Hinnomi traclucerent Moleco ; quis dubitat fuisse contra Dei prseceptum ? et Deus tamen eo argumento id convellit, quod prater praeceptum ipsius factum id fuerit. " Etsi' non prseceperam eis," inquit, " neque ascenderat in cor meum ut facerent abominationem banc." Adde quod Apostoli instituto magis quadrabat illud prater, quam contra : quandoquidem evidens erat, et omnibus perspec- tum novam illam doctrinam a Paulo nunquam fuisse tradi- tam : quam tamen cum inveherent pseudapostoli, Evan- gelium a Paulo tvaditum nequaquam videri volebant ever- tere, sed supplere. Neque enim justificationem per legem, quam urgebant pseudapostoli, contrariam esse justificationi per fidem, quam Paulus annuntiavit, agnoscebant illi magis quam hodie Pontificii. 3. " Ex alio loco, ubi Apostolus sic utitur voce" prceter, sive Trapa pro contra, " obser- vate^ eos qui dissensiones et offendicula prseter doctrinam, quam accepistis faciunt." Respondetur: Vox prater generalior est, et comprehendit sub se illam contra : inde- que pro materiae subjectse ratione, ita specialiter explicatur. Cum tamen nativa vocis significatio longe latius pateat : est ilia in latitudine sua relinquenda, et ad specialem no- tionem accomodanda quidem, sed minime restringenda. III. "A' puero sacras literas novlsti, quae te possunt sapientem reddere ad salutem, per fidem quae est in Christo Jesu." Si sacrse literse non continerent omnia ad salutem necessaria : tum non possent hominem sapientem reddere ad salutem. At possunt, teste Apostolo. Ergo. IV, " Tota" Scriptura divinitus est inspirata, et utilis ad doctrinam, ad redargutionem, ad correctionem, ad insti- tutionem in justitia: ut perfectus sit homo Dei, ad omne opus bonum perfecte instructus." Duo his respondet Bellarminus: primum, " Scripturam sufBcienter instruere, et perficere hominem Dei, quia multa expresse continet, et quae non continet, ostendit unde sint petenda." Respon- detur : At neutro illo respectu potest dici perficere homi- nem Dei, nam ut perficiat, non sufficit ut multa contineat, ' Jerem. cap. 32. ver. 35. ' Epist. ad Rom. cap. 16. ver. 17. ' 2 Epist. ad Tim. cap. 3. ver. 15. " 2 Epist. ad Tim. cap. 3. ver. 16. CONTROVEUSIIS PONTIFICIIS. 91 sed ut omnia. Et " ostendit unde ea sint petenda, quae non continet :" non ipsa perfieit hominem Dei, sed alio perfici- endum remittit. Non magis profecto quam diei potest discipulus ab eo perfeete instructus ; qui magistrum osten- derit, a quo perfeete instrui possit : aut seger ab eo per- feete sanatus, qui medicum ipsi indicaverit. Deinde per- fectio de qua loquitur Apostolus ejusmodi est, quae ex universa Scriptura sit petenda, -n-aaa ypal Psal. 19. ver. 8. ' Act. Apost. cap. 26. ver. 22. 2 Epist. ad Cor, 4. cap. ver. ' Johan. cap. 5. ver. 39. » Act. Apost. cap. 20. ver. 27. 9G TRACTATUS DE est, noil sapere, ro fxfi vwip 6 ytypmrTai ^povtTv." Si intra limites Scripturarum universa sapientia religionis non con- tinerotur : "liceret alicui supra id quod scriptum est sapere." At non licet. Erj^o. IX. Argumentum ex nomine Testament], quod Scrip- turse tribuitur. " Humanum'' licet foedus seu Testamentum sancitum nullus abrogat, aut aliquid ei superaddit, uficjg avOiJioiTOv Kficupoj/zEvr/v StaOi/KT/y ovBeI^ aOtTtl, >; iiriSia- TU(T(jtTai." Testamentum vel foedus legitime factum, ple- nam testatoris voluntatem complectitur ; sic ut nihil ul- terius ei sit addendum. Ejusmodi est Scriptura sacra. Ergo. X. Argumentum ex nomine canonicae Scripturae, quod indicat fidei et religionis canonem, id est, regulam et normam in ea contineri, qua de re ita Andradius, " Mini- ma' illorum mihi displicet sententia, qui canonicos libros ideo appellari dicunt ; quia pietatis, fidei, et religionis canonem, hoc est, regulam atque normam e coelis summo Dei beneficio ad nos delatam continet amplissimam." Si Scriptura sit regula religionis et fidei, tum nihil in religione admittendum, quod extra ejus mensuram sit positum. At verum prius. Ergo. Bellarminus respondet dupliciter. 1. " Scripturce™ proprium finem et praecipuum non fuisse, ut esset regula fidei, sed ut esset commonitorium quoddam utile, ad conservandam et fovendam doctrinam ex praedica- tione acceptam. Nempe ut variis documentis, exemplis, adhortationibus, nunc terrendo, nunc instruendo, nunc minando, nunc consolando adjuvaret nos in hac peregri- natione." Respondetur : Sacram Scripturam regulam cre- dendi certissimam tutissimamque esse, agnovit" ipse Bel- larminus, quod ad praesens institutum sufficit. Fueritne is proprius et praecipuus Scripturae finis : et an Scriptura etiam data sit ut esset commonitorum quoddam (quod nos non negamus) ad rem omnino non facit. Esto, prteci- puus totius Scripturae finis sit " adjuvare nos in hac pere- grinatione :" hujus tamen finis pars qusedam principalis "< Epist. ad Galat. cap. 3. ver. 15. ' Andrad. defens. fid. Trident, lib. 3. " Bellarm. de verb. Dei, lib. 4. c:ip. 12. " Ibid. lib. 1. cap. 2. CONTROVERSIIS PONTIFICIIS. 97 est ipsam regulam fidei et morum prsescribere. Inde- que canonicse potius quam commonitorise recepta ab omnibus appellatione flictse sunt Scripturse. Deiiique dabit nobis veniam BcUarminus, si ab Apostolo qui sint prsecipui Scripturae fines, quam ex ipso malimus discere. Illi vero sunt quatuor commemorati" : dtSaaKaMa, doetrina fidei ; tXtyy^og, errorum circa fidem redaigutio ; iratSila, doetrina morum ; et iiravopOuxn^, errorum circa fidem cor- rectio. Sed audiamus rationes quibus probat Jesuita, non esse finem praecipuum Scripturse, ut sit regula fidei. 1. " Tunc continere deberet omnia, et sola ilia, qua; ex se ad fidem pertinent : sicut videmus factum esse in symbolo, quod vere dicitur, et est compositum, ut sit brevis qusedam re- gula fidei, id est, quae non ideo scripta sunt, quia neces- sario credenda erant, sed necessario creduntur, quia scripta sunt : ut patet de omnibus historiis Evangelii et Actuum Apostolorum, et de salutationibus Pauli in Epistolis aliis- que id genus rebus." Respondetur : Quod omnia con- tinere deberet concedimus, et continere defendimus : quod autem sola ilia continere deberet, quae ex se ad fidem perti- nent, frustra requirit Bellarminus ; cum enim probandum susceperit, non esse finem praecipuum Scripturae, ut sit regula fidei : argumentum id tantum concludit, non esse eum solum et unicum Scripturae finem. Nos vero in Scriptura contineri dicimus non solum nudam regulam fidei et morum ; sed etiam quae ad declarationem et illus- trationem et specialem applicationem illius regulae fiiciunt : quo historiae omnes sacrae et id genus aliae res omnino referendae sint. Quid quod ne ipsum quidem symbolum, quantumvis brevissimum, ea sola contineat, quae ex se ad fidem pertinent. Cum non solum Ctiristi proponat passio- nem, quae ex se ad fidem pertinet ; sed etiam earn fac- tam notet sub Pontio Pilato, quod pertinet ad historiam. 2. " Scriptura non est unum opus continuum, quale esse deberet regula fidei : sed continet varia opera, historias, conciones, vaticinia, carmina, epistolas." Respondetur ° 2 Kpist. ;ul Tim. cap. 3. ver. 16. VOL. XIV. H 98 TRACTATUS DE cum Junio : Ut in materiali regula totam regulam videmus esse regulam, seel non totum regulse : ita et Scripturam unam esse rerum eredendarum faeiendarumque regulam ; licet modus tradendse et applicandse regulse, multiplex propter infirmitatem nostram et variam conditionera Eccle- sise in ea quoque proponatur. Quia (ut dictum est) in Scriptura non solum continetur nuda fidei et morum regula : sed etiam tvdt(E,fi^ koi i(j)apfi6(Tii^, expositiones, applicationes, et repetitiones regulte. Ut omittam (quod addit Kimedoncius) jurisconsultorum neminem negaturum corpus Justinianseum in hunc praecipue finem esse editum, ut regula esset juris civilis ; qui a prseter leges civiles con- tineat multas historias et res sacras. Atque hsec de prima Bellarmini responsione. 2. Dicit, " Scripturam etsi non sit facta prsecipue, ut esset regula fidei ; esse tamen regulam fidei non totalem, sed partialem. Indeque illi accidere, ut non omnia mensuret ; et propterea aliquid sit de fide, quod in ipsa non continetur." Respondetur : Ita regulam imperfectam tradidisset nobis Dcus : et quae consequenter non esset om- nino regula. Perit enim h:ec tota ratio, ubi non est adsequa- tio regulse, et ejus rei cujus est regula: ut si admittamus fidem latius patere quam Scripturam, fatendum quoque sit necesse, Scripturam fidei regulam esse non posse quo refe- renda ilia definitio, quae in Graeco Varini Phavorini Ca- mertis lexico legitur ; Kavwv iari vofiog airapajiaroc, koX /ulrpov adiaxptvarov, iracTav Trp6a9e(yiv koi a(pa'ipe(7iv ju>)8a- fiMQ £7r(8£Yo/(£i'oc. Ut quum Bellarminus dicat, Scriptu- ram esse regulam fidei et tamen sine additione non posse quicquid est de fide mensurare : in id incidat absurditatis, quod a Basilio magno in Eunomio haeretico notatum est, "rj/v avTriv Koi Kavova Xlyet, koX vpofrdnKr^g (pi'icriv oKpi- fietTTtpag StTrrOai," quemadmodum a doctissimo VVhitaltero est observatum, XI. Argumentum a conditionibus regulae fidei. " Re- gulai' Catholicae fidei certa, notaque esse debet : nam si nota non sit, regula nobis non erit, si certa non sit, ne regula quidem erit." Ita Bellarminus, assumens inde contra P Bellarmin. de verb. Dei, lib. 1. cap. 2. CONTROVERSIIS PONTIFICIIS. 99 Sweiikfoldianos, " Sacris Scripturis, quje Propheticis et Apostolicis literis contineiitur, nihil esse notius, nihil cer- tius ;" contra vero privatam spiritus interni revelationem " ssepe fallacem, semper incertam" esse: iilas igitur, non hanc, pro fidei regula agnosci debere. Similiter et uos contra traditiones assumimus : fallaees eas esse et admodum incertas, ideoque pro regula non esse admittendas. Nam nec ipsi Pontificii certum catalogum hujusmodi traditio- num possunt pertexere : et quae apud veteres ex Aposto- lica traditione repetuntur, interdum falsa, interdum varia et sibi invicem repugnantia deprehenduntur. XII. Argumentum ex iis Scripturse locis sumitur, in quibus damnantur traditiones. Christus contra " tradi- tionesi seniorum," ex professo disputat, sententiam Esaise adversus eas citans ; " frustra me colunt, doeentes doc- trinas, mandata hominum." Paulus, "Emulator'' existens paternarum mearum traditionum." " Videte* ne quis de- prsedetur vos per philosophiam et inanem deceptionem, secundum traditionem hominum," et " Redarguito' eos prsecise, ut sani sint in fide, non attendendo fabulis Judaicis, et mandatis hominum aversantium veritate." Respondet Bellarminus : " Christum" et Apostolos non reprehendere traditiones, quas acceperant Judsei a Mose et Prophetis : sed quas acceperant a quibusdam recentioribus, quarum aliquse inanes, aliquse perniciosse erant, et contra Scripturas. Hsec autem nihil facere adversus traditiones pontificias, quae Christum et Apostolos auctores habent, et Scripturis divinis consonae sunt." Respondetur : A Christo et Apostolis non reprehendi traditiones a Mose et Prophetis acceptas, quae, praeter scriptas, nulla erant, facile concedimus : sicut nec a nobis reprehenduntur tradi- tiones, quae Christum et Apostolos auctores vere habent, cujusmodi, praeter scriptas, nuUas ostendere possunt Pon- tificii. Sed ut hi traditiones suas non scriptas Christo et Apostolis, ita et Judsei suas Mosi et Prophetis similiter af- 1 Malt. cap. 15. et Marc. cap. 7. ' Epist. ad Galat. cap. 1. ver. 14. ' Epist. ad Coloss. cap. 2. ver. 8. • Episl. ad Tit. cap. 1. ver. 14. " Bellariiiin. de verb. Dei, lib. 4. cap. 10. H 2 100 TRACTATUS DE finxerunt. Hebrsei enim prater 3nD2t£7 min legem quse in scripto est, traditam quoque a Mose ns bv^W nnn legem quae in ore est, defendunt : ut videre est in R. Mosis Maimonidse prooemio in opus quod inscripsit nnn n2t»a : quomodo etiam in initio n")2S ""piS legitur. n^spTb 37ty"in*ii ra;in*'b moai •^s'-Da nnn bnp nE?n .nbnan noaa >t»3sb mnoa Cj^H^nai Q^s^ssb capTi hoc est, " Moses accepit legem de Sinai, et tradidit eam Josuse, Josua vero senioribus ; seniores Prophetis ; Pro- phetae a tradiderunt eam viris synagogse magnae." Nec damnantur tantum a Christo traditiones, quae contra ex- pressas Scripturas erant invectse : sed etiam quae expressa illarum authoritate erant destitutae, cujusmodi erant illae commemoratae traditiones ; illotis" manibus non vesci ; ca- licum, urcaeorum et lectulorum lotiones, etc. Quod vero aliquas earum inanes fuisse objectat Bellarminus : si hujus generis nuUas in ilia pontificiarum traditionum farragine reperiri ausit dicere, omnium longe impudentissimum eum oporteat. " Marc. cap. 7. ver. 3, 4. CONTUO VERSUS PONTIF ICIIS. 101 XI. RESPONDETUIl TESTIMONIIS SCRIPTURARUM QUIBUS ' DEMONSTRARE CONATUS BELLARMINUS ESSE ALItiUAS VERAS TRADITIONES. I. " MuLTA^ habeo vobis dicere, seel non potestis portare modo." " Sunt'' autem et alia multa, quaj fecit Jesus, quae si scribantur per singula, nec ipsum arbitior mundum capere posse eos, qui scribendi sunt, libros." " Constat'' igitur," inquit Bellarminus, " multa Dominum fecisse, quae non sunt scripta, nam istos libros, qui exstant una manus capere potest, — et prseterea ilia, quse promitte- bat Dominus se dicturum, dixit baud dubie post resurrec- tionem suam, ut Lucas testatur, ' per*^ dies quadraginta apparens eis, et loquens de regno Dei.' At de gestis et verbis Domini post resurrectionem paucissima scripserunt Evangelistse. Non autem est ullo modo credibile, Apos- tolos, qui ilia viderant et audierant, non tradidisse Eccle- siis : nec enim invidi, aut obliviosi erant, ut nollent, aut non possent ea dicere." Hsec Bellarminus. Respondetur : Locus Evangelii qui diserte loquitur de factis Christi, 6aa^ t7roi'>)<7£ d h'laovg, inepte transfertur a Bellarmino ad dog- mata, de quibus prsesens instituitur controversia. Neque enim necessarium esse dicimus ut omnia facta et miracula Christi kuO' ev (ut loquitur Evangeliographus) proponantur, neque traditiones Pontificiorum hunc defectum supplere ullo modo possunt ; quippe quse aut omnino aut admodum parce hoc argumentum attingunt : certe quotquot extant, " unam manum capere posse," non negaverit (opinor) Bellar- » Bellarmin. de verb. Dei, lib. 4. cap. .'i. Johan. cap. 16. ver. 12. Jolian. cap. 21. ver. 25. Act. Apost. cap. 1. ver. 13. Johan. cap. 21. ver. 23. 102 TKACTATUS DE minus. Quod attinet ad locum Evangelii Johannis cap. 16. ver. 12. " Omnes insipientissimi haeretici, qui se Christi- auos vocari volunt, audacias figmentorum suorum, quas maxime exhorret sensus liumanus, hac occasione Evange- licae sententise colorare conantur, ubi Dominus ait, adhue multa habeo vobis dicere, sed non potestis portare modo : quasi hfec ipsa sint, quae tunc discipuli portare non pote- rant :" ut habet Augustinus, tractatu nonagesimo septimo, in liunc locum Johannis. " Sed^ hsec cum ipse tacuerit," inquit idem, " quis nostrum dicat, ista vel ilia sunt ? Aut si dicere audeat, unde probat ? quis enim est tam vanus aut temerarius, qui cum dixerit etiam vera quibus voluerit sine ullo testimonio divino affirraet ea esse, quae tunc Domi- nus dicere noluit ? quis hoc nostrum facial, et non maxi- mam culpam temeritatis incurrat, in quo nec Prophetica nec Apostolica excellit authoritas." Dicet fortasse Bellar- minus ea omnia, quae Christus dicenda habuit, in traditio- nibus ecclesiasticis contineri : licet in particular! non intel- ligamus, haec vel ilia esse ex eorum numero, quae tunc Dominus noluit disc!]»ulis suis dicere. Sed quomodo pro- babit, ea esse alia, quam quae in ipso verbo scripto conti- nentur ? quomodo probabit per traditionem, non autem per Scripturam ea ad posteros esse propagata? quis enim feiat tam ineptam consequentiam. Christus non omnia simul discipulis proponere, sed multorum explicationem in com- niodius tempus differre voluit : ilia igitur multa sunt alia, quam quae in scriptis Prophetarum et Apostolorum sunt comprehensa. At "ilia quae promittebat Dominus se dicturum, dixit baud dubie post resurrectionem suam," quando per dies quadraginta apparens discipulis, locutus est eis de regno" Dei. Sed illud suum baud dubium, quo certo argumento extra dubium ponit Bellarminus, neque enim omnino, "promittebat'' Dominus se dicturum ista:" sed quum venerit Spiritus veritatis, ilium de suo acceptu- rum, et renuntiaturum eis. Quod referendum ad tempus, non quod resurrectionem, sed quod ascensionem potius ' August, ill Joliaii. Tract. 96. op. torn. a. par. 2. pag. 734. K Act. Apost. cap. 1. vcr. 3. '' Johan. cap. 16. ver. 12. CONTROVERSIIS PONTIFICIIS. 103 et missionem Spiritus Sancti secutum est. " At' de gestis et verbis Domini post resurrectionem paucissima scripse- runt Evangelistse :" an vero defectum ilium supplere pos- sunt traditionarii. Proferat, si potest, Bellarminus ex cabala pontificia plenam historiam gestorum et verborum Domini post resurrectionem. Interim nugari desinat. Christus per quadraginta dies cum discipulis suis versatusy locutus est eis de regno Dei, teste Luca ; ergo locutus est de iis rebus quae nusquam in toto Bibliorum corpora scriptae extant. Prseclarum scilicet argumentum, et Jesuita dignum. II. In capite undecimo primae epistolae ad Corinthios Paulus duas qusestiones tractat, unam de modo orandi in ecclesia; alteram de modo sumendse Eucharistise, ex utra- que pro traditionibus aliqua observat Bellarminus, et ex prima quidem duo prsecipua. 1. Ex versu secundo, " kudo vos, quod per omnia mei memores estis ; et sieut tradidi vobis, praecepta mea tenetis," Ubi notat Jesuita Aposto- lum primam qusestionem exordiri a traditione : ista enim prajcepta de modo orandi, et sumendae Eucharistise, nusquam scriptainveniri. Respondetur : Ex traditionis voce nihil con- cludi potest : nemo enim negat universa religionis nostrte dogmata viva voce Christianis ab Apostolis fuisse tradita. In eo posita est controversia, utrum traditiones istee Pro- pheticis et Apostolicis literis hodie non extent consignatse. De non scriptis traditionibus instituitur quaestio, non de Sanctis illis traditionibus qua? literis mandatae sunt, cujus- modi ilia est ab Apostolo commemorata. " Tradidi'' vobis imprimis quod et accepi, Christum videlicet mortuum esse pro peccatis nostris, secundum Scripturas : et sepultum fuisse, et excitatum tertio die, secundum Scripturas." Hu- jusmodi traditiones, quae Scripturarum nituntur authoritate, afferant Pontificii : nos repugnantes non sunt habituri. In- stat vero Bellarminus, prajcepta quorum hie meminit Apos- tolus, " fuisse de modo orandi, et sumendae Eucharistiee : eaque nusquam scripta inveniri." At " authoritatem' qui- ' Johan. cap. IG. ver. 13, 14. k 1 lipist. ad Cor. cap. 15. ver. 3, 4. ' Cicer. de Div. lib. 2. 104 TRACTATUS DE dem nullam debemus, nec fidem commentitiis rebus ad- jungere." Ubi enim, quseso, dicit Apostolus, traditiones istas fuisse de modo orandi, et sumendse Eucharistise ? In sequentiljus quidem hoc argumentum tractat : sic tamen ut Corinthios nou laudet, sed reprehendat potius, quod ista de quibus illic agit non observarint. At in hoc loco de ejusmodi traditionibus loquitur Apostolus, observabant vero Corinthii traditiones, quarum hoc in loco meminit Aposto- lus: et hoc illis laudi dat, " laudo vos, fratres quod omnia mea meministis, et sicut tradidi vobis, traditiones retinetis." Deinde ut ilia de modo orandi, et sumendse Eucharistiae, de quibus agit in sequentibus, intelligerent : an non ilia tamen hoc ipso in loco scriptis ab Apostolo mandata sunt ? Quid igitur ista faciunt pro non-scriptis traditionibus ? Denique si per modura orandi, et sumendse Eucharistiae, ritus quosdam intelligat Bellarminus eo pertinentes: norit prcesentem controversiam non de ritibus, sed de dogmaticis esse institutam. Sin vero ad ipsam doctrinam hoc referre velit : probet earn doctrinam nec a Paulo nec ab alio aliquo Spiritus Sancti organo in sacris Uteris uUibi fuisse traditam ; et turn aliquid eft'ecerit. Videamus jam secundum argumentum quod ex hac Apos- toli disputatione deducit, his verbis ab illo propositum, " quia adhuc aliquid deerat prfficeptis traditis, addit, ut etiam hoc servent, ut viri in Ecclesia orent capite aperto, mulieres capite velato, et ut ostendat multum tribuendum esse tradition! et consuetudini Ecclesise, etiam sine scripto, concludit : si quis autem videtur contentiosus esse, nos ta- lem consuetudinem non habemus nec Ecclesia Dei, itaque vult reprimi contentiosos ex Ecclesise consuetudine." Hsec Bellarminus. Respondetur : Aliquid praeceptis ante tra- ditis det'uisse, nusquam indicat Apostolus : fide Bellarmina hoc totum nititur. Pra^ceptum de virorum et mulierum ha- bitu in sacris conventibus, prcett-rquam quod rituale est (eaque ratione ad priesentem quajstionem non pertinet) hoc ipso in loco ab Apostolo scriptis est consignatum : ideoque pro non-scriptis traditionibus nihil omnino potest facere. Quod vero ex versu decimo sexto colligit, multum tribuen- CONTKOVERSnS PONTIFICIIS. 105 2 Paralipom. cap. 9. ver. 29. <: 3 Reg. cap. 4. ver. 32. ' Paul. Burg. Comm. in Paral. cap. ult. addit. 2. s August, deciv. Dei. lib- 18. cap. 38. op. torn. 7. pag. 521. CONTUOVERSIIS PONTIFICIIS. 113 Deo per ipsos loquenti judicarentur esse tribuenda, ae sic ilia pertinerent ad ubertatem cognitionis, heec ad religionis authoritatem, in qua authoritate custoditur canon." Atque hsec de Testamento Vetere. " Ex Testamento Novo," inquit Bellarminus, " cer- tum est, periisse epistolam Pauli ad Laodicenses, cujus ipse meminit ad Colossenses et forte aliam ad Corinthios, cujus mentio fieri videtur, 1. Corinth, cap. 5. in illis verbis ; scripsi vobis in epistola. Et facile potest fieri, adhuc aliqua alia periisse. Viderint ergo hieretici, unde resarcient tarn insignem defectum." Respondetur: Nempe ilia, forte, et videtur, et potest fieri admodura valida sunt argumenta ; quibus ad canonis tam insignem defec- tum agnoscendum hseretici adigantur. Nec enim quid- quam hie certi poUicetur Bellarminus, nisi in unico illo de Pauli ad Laodicenses epistola argumento ipso : quod ipsum tamen ne omnino certum crederemus in operum suo- rum Recognitione idem Bellarminus sic nos monendos ex- istimavit, " Non probo, quod dixi, certum esse, periisse epistolam Pauli ad Laodicenses : quamobrem vero ? quia S. Chrysostomus in commentario ejus loci scribit, aliquos existimasse Apostolum loqui de epistola scripta a Laodi- censibus ad ipsum, non de epistola scripta ad Laodicenses ab ipso. Et ponderat verba Grseca, ubi legitur, ut earn, quae est ex Laodicea, non autem ut ea quae est ad Laodi- censes. Et ita certe legunt Grseci codices : Ty]v Ik Aaodi- Keiag, quod epistolam Laodicea missam, non ad Laodicenses scriptam manifeste significat. ov rriv ano UavXov npoq Aao- ZiKtag (>/ yap av tiwi kul rriv iv AaoStKt'ta) aWa rrjv airo AaodtKtMVTTpo^ TlavXov : non qua fuerit Pauli ad Laodicen- ses (alioqui enim dixisset, et quae Laodiceae est) sed a Lao- dicensibus scripta erat ad Paulum : ut ad hunc locum ha- bet Photius apud GEcumenium. Similiter et Theodoretus : " Quidam existimarunt ipsum etiam scripsisse ad Laodicen- ses. Itaque fictam etiam epistolam proferunt. Divinus autem Apostolus non dixit earn quae est ad Laodicenses : sed eam quae est ex Laodicea. Illi enim de aliquibus rebus ad eum scripserant. Verisimile est autem eos vel ea accusasse quae fiebant Colossis, vel eodem morbo cum eis laborasse. Et VOL. XIV. I 114 TRACTATUS DE ideo dixit hanc quoque epistolam eis esse legendam." Haec ille. Postremo Caesar Baronius, causam totam hunc in modum concludit. " Sane' nullam eidem tabellario ad Laodicenses fuisse a Paulo datam epistolam, satis constat ; dum in ea quam turn scripsit ad Colossenses, salutari man- dat eos qui Laodicece essent fideles, sic dicens : ' salutate fratres qui sunt Laodicese et Nympham, et quae in ejus domo est ecclesiam.' Si enim ad Laodicenses tunc scrip- sisset, ipse sua epistola ejusmodi functus esset officio, nec opus habuisset illud Colossensibus delegare. Si vero antea ad Laodicenses Paulus scripsisset ; illis utique (ut modo fecit scribens ad Colossenses) ut suas literas legendas tra- derent Colossensibus, in mandatis dedisset. Libentius igitur Chrysostomo ac Theodoreto inhieremus, quam caeteris, ut nulla a Paulo scripta fuerit epistola ad Laodicenses." Atque haec de epistola ad Laodicenses : sequitur epistola ad Co- rinthios, de qua in Recognitione operum ita Bellarminus. *' Certius est epistolam unam scriptam ad Corintbios pe- riisse ; ut Anselmus, Caietanus, et alii colligunt ex illis ver- bis ' scripsi vobis in epistola.' " Respondetur : Certius fortasse quam illud alterum nec tamen omnino certum ; si quidem Chrysostomum, ut in superiore ita etiam in hoc loco, audire velit Bellarminus, ISotat'' enim ille Apostolum respexisse ad ea quae superius sunt scripta in hac ipsa epis- tola : " non potius luctum habuistis, ut de medio tollatur qui est hujusmodi ;" et " expurgate vetus fermentum." Chrysostomi quoque sententiam secutus est Theophylac- tus : et Theodoretus expresse, " non in alia (inquit) sed in hac," dixit enim paulo ante " nescitis quod modicum fer- mentum totam massam corrumpit." Similiter Photius apud CEcumenium', " ubi scripsit? Quando dixit, ut non magis luctum habuistis ut toUeretur de medio vestrum hujusmodi non hie aut ille, sed quicunque fuerit ejusmodi. Rursumque: expurgate vetus fermentum non hoc aut illud, sed totum vetus fermentum." Et author commentariorum in episto- las qui tribuuntur Hieronymo : " hoc ipsum in hac epistola * Baron. Annal. Eccles. an. 60. §. 13. I* Chrysostom. in 1 Epist. ad Cor. Horn. 16. op. torn. 10. pag. 134. ' CEcuiiien. op. torn. 1. pag. 460. CONTItOVERSIIS I'ONTIFICIIS. 115 ita scripsi, non ut a gentibus, sed ab his qui peccant in Ecclesia, separamini." Ita videmus veteres interpretes, qui Anselmi et aliorum re- centiorum authoritatem prseponderabunt, illud Pauli typaipa iv ry £7r((7roXy simpliciter accepisse, scripsi in hac epistola : in earn prorsus sententiam, quam in Paraphrasi sua expressit Erasmus, quern Bellarmini Caietano merito possumus op- ponere. " At ne quid erretis, quod paulo ante jusserim a vobis vitari consuetudinem infami libidine contaminatorum : non hoc sentio quod postulem ut universes hujus regionis impudicos devitetis, nec cum uUo consuetudinem agatis, qui avaritise rapacitatisve infamia laboret, aut simulacrorum cultui deditus sit." II. Secunda Bellarmini ratio sumitur ex discrimine, quod est inter prsedicationem, et scripturam Apostolorum " nam si Christo et Apostolis fuisset propositum verbum Dei coarctandi et restringendi ad Scripturam: 1. Rem tanti momenti Christus aperte pr^ecepisset, et Apostoli alicubi testarentur, se ex Domini mandato scribere ; quemadmodum ex Domini mandato in toto orbe docuerunt, at id nusquam legimus." Respondetur : Negamus necessario requirendum hie prseceptum aliquod externum, sulfecisse dicimus inter- num Spiritus Sancti ductum, qui praecepti vim obtinet : quemadmodum in prnedicatione, Paulus et Silas dicuntur prohibiti'" a Spiritu Sancto loqui sermonem in Asia ; et versu sequente, cum tentarent ire versus Bithyniam, " non sivisse eos dicitur Spiritus Jesu :" et Paulus ait se " vinctum" Spiritu, proficisci Hierosolymam." Cum vero constet to- tam Scripturam esse 0t6TrvtvaTov°, Dei instinctu traditam, nec libitu hominis allatam nobis esse, " sedP actos a Spiritu Sancto locutos esse sanctos Dei homines :" ulteriorem au- thoritatem ad rem tanti licet momenti aggrediendam inepte requirit Jesuita. Et cum mysterium Evangelii, " per Scrip- turasipropheticas ex imperio £eterni Dei ad obedicntiam fidei, omnibus gentibus declaratum" testetur Paulus ex eodem " Act. Apost. cap. 16. ver. 6. " Act. Apost. cap. 20. ver. 22. 0 2 Epist. ad Tim. cap. 3. ver. 10. 2 Petr. cap. 1. ver. 20. 1 Epist. ad Rom. cap. IG. ver. 2C. I 2 116 TRACTATUS DE imperio seterni Dei per Scripturas apostolieas Evangelium gentibus declaratum qui dubitari poterit ? Ut cum Augus- tino prorsus sit dicendum: "quicquid'Doininus de suis factis et dictis nos legere voluit, hoc scribendum discipulis tanquam suis manibus imperavit." Mitte quod, ut primus scriptor Moses% ita etiam postremus Johannes in uno Apocalypseos libro duodecies jubetur scribere, ut nimis temere dixerit Bellarminus id nusquam nos legere. 2. " Ad prsedican- dum viva voce non expectarunt Apostoli oblatam occa- sionem, vel necessitatem, sed sponte sua, et ex proprio institute perrexerunt : ad scribendum non nisi necessitate quadam coacti animum applicuerunt. Recte enim scribit Eusebius, solum duos ex Apostolis duodecim Evangelium scripsisse, et eos necessitate quadam provocates. Ex quo manifeste colligitur, Apostolos non de scribendo, sed de praedicando Evangelio primaria intentione cogitasse." Res- pondetur : Falsa est comparationis hujus turn nporaaig, turn a.vTaTr6do' libitu hominis allatam" (quod argumento proposito insinuare videtur Bellarminus)et quaecunquescrip- ta sunt (quacunque primum occasione scripta sunt) "scripta? esse ad doctrinam et admonitionem nostram, in quos lines seculorum devenerunt." III. "Si doctrinam suam Uteris consignare ex professo voluissent ; cite catechismum, aut similem librum confe- cissent, at ipsi vel historiam scripserunt, ut Evangelistae ; vel epistolas ex occasione aliqua, utPetrus, Paulus, Jacobus, Judas, Johannes, et in iis non nisi obiter disputationes de dogmatibus tractaverunt." Respondetur : Quod ad histo- riam attinet ; earn scribendi rationem doctrinse tradendae admodum esse idoneam, vel ex Trojani belli scriptore dis- cere potuisset Jesuita, Qui^ quid sit pulchrum, quid turpe, quid utile, quid non Plenius ac melius Chrysippo et Crantore dicit. Deinde meminisse debebat, Johannis Evangelium totum fere esse dogmaticum : et reliquis etiam Evangeliographis propositum fuisse, non factorum tantum Christi, sed etiam doctrinae historiam contexere''. Quod vero ad epistolas spectat : " Apostolos in iis non nisi obiter disputationes de dogmatibus tractavisse," assertio est summe audax atque impudens. Et vero cum nemo sobrius negare possit, Apostolos hie doctrinam suam Uteris consignare ex pro- fesso voluisse ; et in Epistola ad Romanos (verbi gratia) doctrinam catecheticam reipsa proposuisse. Et aliam ta- men scribendi rationem ad hoc requirat Bellarminus, nempe vel catechismum vel aliam aliquam scriptionem, quae proprius ad catechismi naturara accedat. Quid hie molitur aliud, quam ut Apostolos doceat et ipsi Deo scribendi y 2 Petr. cap. 1. ver. 21. ' Epist. ad Rom. cap. 15. vei, 6. 1 Epist. ad Cor. cap. 10. vei. 11. » Hor. Epist. lib. 1. epist. 2. ver. 3, 4. Act. Apost. cap. 1. ver. 1. 118 TRACTATUS DE modum prsescribat. Scilicet hoc illi Geta monitore inclige- bant : a quo catechismi scribendi rationem possent discere. Verum " non'^ sunt cogitationes mese ut cogitationes vestrte, dicit Dominus ;" nec " sicut voluit homo, locutus est spi- ritus ; sed sicut voluit spiritus, ita locutus est homo :" ut ex Petro recte monet author operis imperfecti in Matthagum. Quemadmodum vero author ille eo in loco"^ notat, voluisse Spiritum, ut essent Scripturse " obscurse quidem, ut cum labore inveniantur," non autem clausje, ut nuUo modo inveniantur : ita notare potuisset Bellarminus, voluisse Spiritum ut Veritas quae est secundum pietatem sacris literis traderetur, non simul quidem et semel (quod in catechismo fit) ne sine labore inveniatur ; sed hie atque illic sparsim ; " non ut non inveniant earn qui quaerunt earn, sed ut non inveniant earn, qui quaerere earn nolunt : ut ad illorum quidem gloriam pertineat, qui inveniunt earn, qui desideraverunt earn, et quaesierunt, et invenerunt ; ad illorum autem condemnationem qui non inveniunt earn, quia nec desideraverunt eam, nec quaesierunt nec invene- runt. Nec potest eis esse excusatio condemnationis igno- rantiaveritatis,quibus fuit inveniendi facultas,si fuissetqus- rendi voluntas. Nam si Veritas, salus et vita est cognoscen- tium se, magis debet qua?ri quam quaerere." Hsec prseclare author ille: cui adde Augustinum, " Si^ in Scriptura Sacra tantum essent, quae facillime intelllguntur (similiter etiam, si simplex tantum confectus fuisset catechismus) nec studiose quaereretur, nec suaviter inveniretur Veritas." Ut verbo dicam, si Bellarminus rationes, quas assignant veteres, cur Deus Scripturas non ubique perspicuas, sed multis in locis obscuras esse voluit (a seipso ex eorum scriptis repetitasf) ad rem de qua nunc agitur accomodas- set : et diligentius considerasset, quomodo " magnifice^ et salubriter Spiritus Sanctus Scripturas modificavit ;" et quomodo id spectavit, ut " sensus^ exercitatus caperet >■ Esai. cap. 55. ver. 8. *• Horn. 44. Clii ysostom. op. torn. 6. pag. clxxxvi. Augustin. de vera relig. cap. 17. op. torn. 1. pag. 758. ' Bellarmin. de verb. Dei, lib. 3. cap. 1. B Augustin. de doctrin. Christ, lib. 2. cap. S. op. torn. 3. pag. I. -22. Gregor. in Kzccli. Horn. 0. CONTROVERSIIS PONTIFICIIS. 11!) quoli capere non posset otiosus," facile intellexisset, quan- turnvis religionis Cliiistiante doetrinam sacris literis perfecte comprehendi Deus voluerit, alias tamen fuisse causas ob quas alio scribendi geiiere, quam mere catechetico, amanu- enses suos uti maluerit. Atque hsec de tertio discrimine, quod inter praedicatio- nem, et scripturam Apostolorum assignat Bellarminus. Sequitur postremum, cum quo totam hanc rationem con- cludit his verbis propositum. " Denique vel singuli Apostoli edidissent scriptam doetrinam Evangelicam, cum singuli haberent curain alicujus provincise, vel certe omnes simul congregati, antequam discederent in suas provincias, communem aliquem librum edidissent : sicut constat eos communiter symbolum fidei composuisse, quod tamen non scripserunt, sed viva tantum voce tradiderunt." Ilesponde cum Whitakero : " nihil horum esse necessarium : non enim illos latuit, Deum velle sic illoruin voluntates manusque regere, ut ii scriberent, quos oporteret, et tantum scribe- rent, quantum sufficeret, et in tempore omnia facerent." Quod de symbolo affertur, ad rem non facit. Id tantum de eo tenendum ; quod ab Augustino notatum est, ejus " verba' per divinas Scripturas sparsa esse indeque collecta, et ad unum redacta, ne tardorum hominum memoria labo- raret. IV. Quarta ratio ab Ecclesise Catholicse dignitate de- sumpta ita urgetur a Bellarmino : " Ut'' olim Judsei excellebant omnibus nationibus, quia credita erant illis eloquia Dei, ita nunc prsestat Ecclesia Christi omnibus sectis, quod ipsa sola, quippe quae sponsa Christi est, noverit omnia mysteria verae religionis, et conscia sit se- cretorum sponsi, et propterea appelletur columna, et firma- mentum veritatis : at si omnia essent scripta, et apertissime ut hseretici dicunt, nullum esset privilegium Ecclesiae. Nam nihil minus scirent hseretici, et pagani, et Judsei de mysteriis fidei nostrse, quam nos ipsi, atque antistites nostri sciunt : neque esset verum, quod ait Irenseus, " in' ' Aiigustin. dc Symbol, lib. I. op. (om. 6. pag. 51(. I* litllaiiniii. de verb. Dei. lib. 4. cap. S. ' Ircn. lib. 3. cap. 1. op. pag. liS. 120 TRACTATUS DE solam Ecclesiam tanquam in depositorium dives repositam ab Apostolis scientiam rerum divinarum." Respondetur : Perfectio Scripturarum nihil derogat Ecclesise Catholicae dignitate. Ut enim olim Judseorum primarium erat privi- legium " quod™ eis credita sunt eloquia Dei," quantumvis sacra ilia oracula ad exterorum manus pervenire potuissent: ita hoc ipsum hodie Catholicte Ecclesise manet privilegium, quod ei concredita sunt oracula Dei : quantumvis eadem haereticorum, paganorum et Judseorum lectloni pateant. Est enim Scriptura Sacra, propria CatholicEe Ecclesiae possessio : et " non" Christian! nullum jus capiunt Christi- anarum literarum," ut recte notat Tertullianus ; hseretici denique " Scripturas" tenent, sed ad speciem, non ad salu- tem," ut inquit Augustinus. Deinde ut possessio, ita et vera scientia Scripturarum, Catholicae Ecclesise propria est. Nam ut illud olim Judaeorum privilegium erat singu- lare, quod habebant " fiupfpojaiv^ rF/c yvwatojc koi rii^ aXrj- Odac Iv T(j^ vo;uf{j, formam sive informationem cognitionis ac veritatis in lege :" ita hoc est hodie Ecclesise privile- gium, quod "tuttov'' 8j8n;^j)C5 formam doctrinse," et "vwo- TVTTdxJLv vyiaivuvTojv Xoywv, expressam formam sanorum verborum," ex sacra Scriptura norit eruere. Unde Ori- genes, " hsereticis' non dixerim credita esse eloquia Dei pro eo, quod divina apud eos volumina relegi videntur : sed quia nihil in his sentiunt spirituale, nihil Deo dignum, solam apud eos quse occidit haberi literam dixerim." Deni- que summum est illud Ecclesise Catholicse privilegium, quod non solum ad eam pertineat externa mysteriorum regni Dei patefactio, sed etiam interna Spiritus Sancti illustratio : qua fit ut filii ejus omnes sint " SiSoktoV tov Qsov, docti a Deo;" et " quotquot' sunt, cognoscant eum a minimo eorum usque ad maximum eorum." Ut enim de Judseo olim dictum, " indidi" verba mea ori tuo:" quod " Epist. ad Rom. cap. 3. ver. 2. " TertuU. de praeseiipt. adv. haeret. cap. 37. " Augustin. de Baptismo contra Uonat. lib. 3. cap. 19. op. torn. 9. pag. 121. P Epist. ad Roni. cap. 2. ver. 20. i Ibid. cap. 6. ver. 17. ■■ Origen. Comm. in Epist. ad Rom. lib. 2. op. tom. 4. pag. 498. • Johan. cap. 6. ver. 45. ' Jerem. cap. 31. ver. 31. " Esai. cap. 51. ver. 16. CONTROVERSIIS PONTIFICIIS. 121 sane maximum illius erat privilegium : ita ad veros Eccle- sise filios, et ad eos solos, spectat illud : "hoc" erit fcedus meum cum istis, ait Jehova ; Spiritus meus qui est in te, et verba mea, quae posui in ore tuo, non recedent ex ore tuo, aut ex ore seminis tui, aut ex ore seminis seminis tui, ait Jehova, ex hoc tempore usque in sseculum." " Isto- rumy animalis homo non est capax, nec quidem ea potest cognoscere, quia spiritualiter dijudicantur," neque omnibus etiam externa communione cum Ecclesia conjunctis, (nedum hsereticis, paganis et Judseis,) patet arcanum'^ Jehovse, sed illis solis qui reverentur ipsum. Discat vero hie Bellarmi- nus, qua ratione Ecclesia conscia sit secretorum sponsi sui : nam quajnam ilia sint arcana satis se ostendit ignorare, cum non alibi ea quserat, quam in traditionibus nescio quibus non scriptis. Quas tamen, opinor, in arcanis nequa- quam posuisset, si rectius expendisset quod ab ipso scrip- turn est, " etsi^'non sint script* traditiones in divinis Uteris, esse tamen scriptas in monimentis veterum, et in libris ecclesiasticis." Cum vero negari non possit, monimenta ilia veterum et libros ecclesiasticos ad hsereticos, paganos et Judseos emanare posse non minus quam divinas literas : quoque consequens non solum verbum Dei scriptum, sed etiam ipsas traditiones, nihil minus scire illos posse quam vestros antistites. Ubi jam igitur illud Ecclesise privile- gium? Certe fatendum necessario, vel aliam revelationem Dei Ecclesia; esse factam, qu£e nec Scriptura sit nec tra- ditio (quod negant omnes Pontificii ipso quoque Bellarmino astipulante'') vel certe (quod res est) ineptum esse totum hoc, quod ab Ecclesiae Catholicae dignitate deductum est, argumentum. V. Quinta ratio sumitur a dignitate mysteriorum mul- torum, qua;, ut Bellarminus inquit, " silentium requirunt, nec decet ut in Scripturis, quae toti mundo leguntur, ex- plicentur, si enim ad videnda tremenda mysteria Missse non licet adraittere ullos non baptizatos, quomodo licebit eis « Esai. cap. 59. ver. 21. » 1 Epist. ad Cor. cap. 2. ver. 14. ' Psalm. 25. ver. 14. » Bellarmin. de verb. Dei, lib. 4. cap. 12. Ibid. 122 TRACTATUS DE eadem scripta tradere. Hinc Dominus seorsim discipulis interpretabatur parabolas, quas populo locutus erat% et Apostolus ait ' sapientiam loquimur'' inter perfectos :' et passim veteres, cum de sacramento Eucharistite loquuntur, dieere Solent : norunt fideles, norunt initiati." Hsc Bellar- minus. Respondetur : Hie etiam iilud Bellarmino non succurreba't, quod ab eo scriptum esse diximus : " etsi non sint scriptse traditiones in divinis libris, esse tamen scriptas in monimentis veterum, et in libris ecclesiasticis." Si nihil derogatur mysteriorum dignitati, quod scripta sint in monimentis veterum, et in libris ecclesiasticis: an inde aliquid eorum dignitati detractum existimabitur, si divinis consignarentur Uteris? Ne illud etiam succurrebat, in sacris Uteris contineri, et omnibus publicari, mysteria extra omnem controversiam majora et sublimiora, quam uUa sint quffi inter non-scriptas traditiones referantur a Pontificiis : ut mysterium Trinitatis, Incarnationis, quod rationem hanc a dignitate mysteriorum sumptam totam esse commenti- tiam evincit. Oblitus quoque est se damnatissimorum hfereticorum hie insistere vestigiis, " qui cum ex Scrip- turis arguerentur, in accusationem conversi sunt Scriptura- rum ; quasi varie essent dictte, et quasi non posset ex his inveniri Veritas ab his, qui nesciant traditionem. ISon enim per literas traditam illam, sed per vivam vocem : ob quam causam et Paulum dixisse ; sapientiam loquimur inter per- fectos." Testatur hsec Irena3us% cum quo secretis istis Gnosticorum et Papistarum mysteriis, Ecclesise traditiones sacra Scriptura comprehensas, et toti mundo manifestatas opponimus. Sic enim ille, " Traditionem*^ Apostolorum in toto mundo manifestatam, in Ecclesia adest perspicere omnibus, qui vera velint audire :" et post, " hunc Patrem Domini nostri Jesu Christi ab Ecclesiis annunciari, ex ipsa Scriptura, qui velint, discere possunt et apostolicara Ecclesise traditionem intelligere." Quod non baptizati ad Ccenae Dominicce ante (cujus initiationis sacramentum primum susceptum ipsi non debent esse participes) admi- J.uc. cap. 8. vov. 10. 'i 1 Epitt. ail Cor. c.:p. 2. ver. o. ^ Ircii. lib. 3. cap. 2. op. pa^;. 171. Ibid. cap. 3. pag. 175. CONTROVERSIIS PONTIFICIIS, 123 nistrationem vldendam non admittantur, nihil mirum ; cum ne baptizatis quidem ad earn videndam patere debeat ac- cessus, qui sacro epulo ipsi non accumbunt. "Ilac^ -yap 6 firj fiiTt-)(wv Tuv nvrrrripidjv, avatcr^yvTwc koI irafitog scTTt)K(og, quicunque mysteriorum non est particeps impu- denter et inverecunde adstat." Et in ecclesia Romana vetere Celebris fuit ilia Diaconi denuntiatio : " Si'' quis non communicat, det locum." Quantumvis in missa nunc Romanse Ecclesiae rem aliter se habere novimus. Cur vero quae initiatis pandebantur, catechumenis ad tempus occultabantur mysteria, docet Augustinus : etsi enim, ait ille, "catechumenis' fidelium sacramenta non produntur, non ideo fit, quod ea ferre non possunt : sed ut ab eis tanto ardentius concupiscantur, quanto eis honorabilius occultan- tur." Quod ad parabolas attinet, certum est nihil in iis contineri, quod non in Scripturis passim extet, aut quod a fidelis populi notitia celari debeat : quemadmodum ex earum explicatione, quam ibi proponit Christus, manifes- tum est. Neque omnino ista regni Dei mysteria a fideli populo voluit Christus occultari : sed ab infidelibus et re- probis, qui " videntes"" non vident, et audientes non intel- ligunt," quorum " crassum' factum est cor, et obstructse aures, et occajcati oculi ; ne quando cernant oculis, et auribus audiant, et corde intelligant, et convertantur et sanentur." Unde illud, " Vobis datum est nosse mysteria regni Dei," Glossa ordinaria ita explicat: "vobis, qui fideles estis : sed Pharisasis incredulis sancta non sunt danda." Postremo sapientia ilia, de qua Apostolus loquitur, de alia non est intelligenda, quam qua? sacris Uteris est comprehensa, quae hominem Dei possunt " sapientem™ reddere ad salutem, adeoque perfectum reddere, et ad omne opus bonum perfecte instruere." Haec vero est Apostoli sententia : iis qui doctrinae Christianse rudes sunt, stultitiara fortasse videamur loqui, at inter perfectos, id est, eorum 8 Chrysost. in Epist. ad Eplies. cap. 1. Horn. 3. op. torn. 2. pag. 23. 1' Gregor. Dial. lib. 2. cap. 23. ' Atigustin. in Johan. Tract. op. torn. 3. jiag. 2. pag. 735. l< I.uc. cap. 8. ver. 10. ' Matt. cap. 13. vcr. 13. 2 lipist. ail Tim. cap. 3. vcr. 15. 17. 124 TRACTATUS DE judicio, quibus probe perfectum est pietatis mysteriuirij sa- pientiam loquimur: inter vos nihil nos scire profitemur, " nisi" Jesum Christum, eumque crucifixum," qui " Ju- dseis" quidem est offendiculum, Grsecis vero stultitia ; ipsis autem vocatis, turn Judjeis turn Grsecis, Dei potentia ac Dei sapientia." n 1 Epist. ad Cor. cap. 2. ver. 2. « Ibid. cap. 1. vcr. 23, 24. CONTROVERSIIS PONTIFICIIS. 125 XIII. RESPONDETUR AD EXEMPLA TRADITIONUM NON- SCRIPTARUM A BELLARMINO PROPOSITA. Necessitatem traditionum astruere conatur Bellarmi- nus ex multis^ quae ignorari non possunt, et tamen in Scrip- turis non continentur. Constat autem hoc argumentum exemplorum duodecim inductione : quae siglUatim excu- tienda sunt. I. " Tempore Testament! Veteris sine dubio non minus foeminse, quam viri remedium aliquod habebant, quo a peccato original! purgarentur, et tamen pro masculis insti- tuta erat circumcisio secundum multorum opinionem, quid autem esset pro foeminis, nusquam habet Scriptura." Respondetur : Remedium fuit " sanguis*" Christi, qui pur- gat ab omni peccato." " Per<= gratiam Domini Jesu Christi illas servatas esse credimus quemadmodum et nos." Cum " non sif* in alio quoquam salus, nec aliud nomen sub coelo datum sit inter homines, per quod oporteat nos servari." Veritas sacramenti foeminis seque communis fuit ac viris : sacramentum aliquod peculiare, quod ad fceminas pertineret, ex aliquo Dei verbo seu scripto seu non scripto nunquam ostendet Bellarminus. Nec video, cur ille ejusmodi aliquod necessario statuendum existimet : cum ipse in libro secundo de Sacramentis (quaecunque tandem aliorum, quorum hie meminit, multorum opinio fuerit) contendat, ne masculos quidem " fuisse justos ex eo, quod essent circumcisi, vel incircuracisi ; sed ex eo, quod in Christum venturum cre- derent." Et ad id probandum hunc in modum diserte ^ Bellarmin. de verb. Dei, lib. 4. cap. 4. 1 Epist. Jolian. cap. 1. ver. 7. ' Act. Apost. cap. 15. ver. 11. J Ibid, cap, 4. ver. 12. 126 TRACTATUS DE ratiocinetur : " an masculorum Deus tantum, nonne et foeminarum, quis ergo credat, Deum dedisse remedium, quod solis masculis prodesset ;" ut ad Magistrum Senten- tiarum, qui mulieres sine Sacramento justificatas fuisse docet per*^ fidem et operationem bonam, vel suam si adultae erant, vel parentum si parvulae, eum ablegare non sit necesse. II. " Veteris Testament! tempore non estullo modo cre- dibile, non fuisse remedium uUum pro masculis morientibus ante octavum diem, quo solo poterant circumcidi : et tamen nihil extat de hac re in Scriptura." Respondetur : Aliud fuisse remedium, quam id quod modo a nobis est propositum, ex Dei verbo, vel scripto, vel non scripto nunquam demon- strabit Jesuita. Dei pactum erat " ero*^ Deus tuus et semi- nis tui," ejus pacti signum, Circumcisio, quod signum qui negligeret, " pactum^ irritum fecisse" dicitur. Neglexisse vero dici non potest, ideoque nec pactum irritum fecisse, qui morte praeventus ante tempus a Deo statutum circum- cidi non poterat : cum non privatio, sed contemptus sa- cramenti excludat a gratia. Ita Thomas eandem esse ratio- nem asserit " puerorum'' qui moriebantur ante octavum diem tempore legis, et eorum qui moriebantur ante circum- cisionis institutionem." De quibus idem paulo ante " sicut ante institutionem circumcisionis, sola fides Christi futuri justificabat tam parvulos, quam adultos ; ita etiam et cir- cumeisione data. Sed antea non requirebatur aliquod sig- num protestativum hujus fidei." III. " Gentiles multi salvari poterant, et salvabantur tem- pore Testamenti Veteris, et vere ad Ecclesiam pertinebant : et tamen nihil prorsus de eorum justificatione a peccato originali, aliisque peccatis in Scriptura habetur." Respon- detur : Imo vero Abrahamo imputatam fuisse fidem legimus ad justitiam, quum esset "non' in circumcisione, sed in prse- putio :" accei)tumque ab eo postea " signum circumcisionis, sigillum justitise fidei receptae in prseputio, ut esset pater « Lib. 1. distinct. I. ' Gen. cap. 19. ver. 7. S Ibid. ver. 14. Thorn. Aqui. Summ. par. 3. qnaest. 70. art. 4. ' Episl. ad Rom. cap. 4. ver. 9-12. CONTUOVERSIIS PONTIFICIIS. 12T omnium credentium in prseputio, imputata etiam ipsis jus- titia ; et pater circumcisionis, iis videlicet qui non solum sunt ex circumcisione, sed qui etiam incedunt vestigiis fidei patris nostri Abrahami, quse fuit in prseputio." Imo Bel- larminus ipse, ut diximus, ex Apostolo confirmat'', ne Ju- dseos quidem magis quam Gentiles, ex eo fuisse justos, quod essent circumcisi vel incircumcisi, sed ex eo quod in Christum venturum crederent, id quod etiam ex illis verbis, concludit " an' Judseorum Deus tantum, nonne et gentium, immoet gentium : quoniam unus est Deus, qui justificat cir- cumcisionem ex fide, et prseputium per fidem." IV. " Necesse est nosse, extare libros aliquos vere divi- nes : quod certe nullo modo ex Scripturis haberi potest." Respondetur : In Scripturis hoc ipsum expressum habetur : " Trao-a™ ypafrt OionvtvaTOC, tota Scriptura divinitus inspi- rata est." " llaaa" TrpofrjTda ypafriQ, Idia^ tTriXvaedyg ov yivtrai' ov yap OeXi'ifiuTi avOpioTTOV nvi\0)t ttots Trpo^rireia, aW vtrb TTVivnuTog dytov (pepo/jivoi iXaXncrav ol Ixyioi Qeou avOpwiroi, Nulla prophetia Scripture est proprise explica- tionis, non enim libitu hominis allata est olim prophetia, sed acti a Spiritu Sancto loquuti sunt sancti Dei homines." Et "sicut" charus frater noster Paulus pro sibi data sapientia scripsit vobis, ut in omnibus fere epistolis loquens de istis, in quibus sunt nonnulla difBcilia intellectu, quae indocti pa- rumque stabiles detorquent, ut et reliquas Scripturas, suo ipsorum exitio." At contra objicit Bellarminus, " etiamsi Scriptura dicat, libros Prophetarum et Apostolorum esse divinos, tamen non certo id credam, nisi prius credidero, Scripturam, quse hoc dicit, esse divinam. Nam etiam in Al- corano Mahumeti passim legimus ipsum Alcoranum de coelo a Deo missum, et tamen ei non credimus. Itaque hoc dog- ma tam necessarium, quod scilicet aliqua sit Scriptura divina, non potest sufficienter haberi ex sola Scriptura. Proinde cum fides nitatur verbo Dei, nisi habemus verbum Dei non scriptum, nulla nobis erit fides." Ut huic objec- k Bellaimin. de Saciam. lib. 2. cap. 14. ' Epist. ad Rom. cap. 3. ver. 29, 30. 2 Epist. ad Tim. cap. 3. ver. IG. " 2 Petr. cap. 1. ver. 20, 21. 0 2 Pet. cap. 3. ver. 15, 10. 128 TRACTATUS DE tioni plene satisfiat : retexenda tota est argumentatio, et in particulares syllogismos resolvenda. Esto igitur hie princi- palis syllogismus. Vel dandum est aliquod verbum Dei non scriptum ; vel concedendum nuUam habere nos fidem, qua credamus ali- quam esse Scripturam divinam. At posterius de dogmate tam necessario nuUo modo con- cedi potest. Dandum igitur est prius. Probatur prima Propositio : Si verbo scripto fides nostra hie niti non potest : turn vel dandum est aliquod verbum Dei non scriptum ; vel conce- dendum nullam habere nos fidem, qua credamus aliquam esse Scripturam divinam. Necesse enim est ut fides nitatur verbo Dei. At verbo scripto fides nostra hie niti non potest : Ergo. Probatur hujus argumenti assumptio. Si non potest hoc dogma sufficienter haberi ex sola Scrip- tura ; tum verbo scripto fides nostra hie niti non potest. At non potest hoc dogma sufficienter haberi ex sola Scriptura. Ergo verbo scripto fides nostra hie niti non potest. Probatur denuo Assumptum : Si ut certo credam, libros Prophetarura et Apostolo- rum esse divinos, non sufficit ut Scriptura id ipsum dicat ; certe non potest hoc dogma sufficienter haberi ex sola Scriptura. Sed ut certo credam, libros Prophetarum et Apostolo- rum esse divinos, non sufficit ut Scriptura id dicat : requiri- tur enim prseterea, ut prius credam, Scripturam quae hoc dicit esse divinam. Ergo non potest hoc dogma sufficienter haberi ex sola Scriptura. Hie vero de sufficientia et rebus ad fidem requisitis necessario distinguendum est : vel enim intelligitur suf- ficientia respectu revelationis externse, requisitae ex parte objecti (ut loquitur schola) sive rei credendae : vel intel- ligitur omnimoda sufficientia, etiam respectu revelationis internae, requisitae ex parte subjecti, id est, ipsius ere- CONTROVERSIIS PONTIFICIIS. 129 (Mentis. Nam ut quis certa fide dogma aliquod complec- tatur, non sufficit ut rem credendam Deus per verbum suum revelaverit : sed necessario prseterea requiritur, ut Deus per Spiritum suum hominis credituri animum moveat ad assensum prsebendum rei eo modo revelatae. Priore modo intelleetam, negamus assu'mptionem, Sufficit enim ut Scriptura id dicat : nee alia aliqua revelatio requiritur ex parte objeeti ; circa quam solam Scripturse Sacrze suffi- cientia a nobis adversus Pontificios defenditur. Nec obstat quod requiritur ut credam Scripturam, quse hoc dicit, esse divinam : quod enim non credam, id non arguit defectum revelationis requisitae ex parte objeeti (quae ex alia aliqua revelatione non scripta sit supplenda) sed ostendit, aliud aliquid desiderari, et nominatim internam illustrationem Spiritus Sancti requisitam ex parte subjecti. Quod vero Alcoranum Mahometis de ccelo a Deo sit missum, objec- tum fidei esse non potest ; quia destituitur revelatione divina requisita ex parte objeeti : ideoque cum Scriptura Sacra, quae ejusmodi defectum non habct, iniquissime com- paratur. Si posteriore modo intelligatur assumptio, con- cedenda est ; sed neganda propositio hypothetica : nam ex eo quod tu credas, vel non credas, non est consequens vel sufficienter vel insufficienter aliquid haberi ex Scriptura. Ut sufficienter dogma aliquod habeatur ex Scriptura, satis est, ut illud ipsum in Sacrarum Scripturarum volumine com- prehensum extet: estque illud ea ratione vere objectum fidei, et necessario credendum, sive a te credatur, sive non. Quandoquidem hominis " infidelitas*' fidem Dei inanemred- dere non possit," itaque longe aliud est quserere, utrum in Scriptura omnia dogmata sufficienter contineantur, quod a nobis affirmatur : aliud, utrum ut fides dogmatibus in Scrip- tura revelatis a te adhibeatur prseter Scripturam ipsam, nihil aliud requiratur ; quod nos cum Bellarmino pariter negamus. Nam si Jesuitse argumentatio aliquid effecerit, id certe effecerit, quod falsissimum esse fatebuntur ipsi ad- versarii : credendum esse aliquid in religione, quod neque ex Scriptura neque ex Traditione sufficienter haberi, ideo- < Epist. ad Rom. cap. 3, vcr. 3. VOL. XIV. K 130 TRACTATUS DE que aliud verbum Dei admittendum, prseter illud quod vel scriptum est vel traditum. Quidni enira hunc in modum instituatur argumentum. Si ut certo credam, libros Prophetarum et Apostolorum esse divinos non sufEcit ut vel Scriptura vel etiam Traditio id dicat : certe, non potest hoc dogma sufficienter haberi vel ex Scriptura vel ex Traditione. Sed ut certo credam, libros Prophetarum et Apostolorum esse divinos, non sufEcit ut vel Scriptura vel etiam Traditio id dicat. Requiritur enim praeterea, ut prius credam vel Scripturam vel Traditionem, quse hoc dicit, esse divinam. Nam etiam in Alcorano Mahumeti passim legimus ipsum Alcoranum de coelo a Deo missum, atque hoc ipsum Turcae constanter tradunt : et tamen huic vel Scripture vel Tra- ditioni non credimus. Itaque hoc dogma tam necessarium, quod scilicet sit aliqua Scriptura divina, non potest suffi- cienter haberi vel ex Scriptura vel ex Traditione. Proinde cum fides nitatur verbo Dei, si nullum habeamus verbum Dei prseter scriptum et traditum, nulla nobis erit fides. Hoc argumentum si solvant pontificii, eadem ratione solverint sophisma a Bellarmino propositum. V. " Non satis est scire, esse Scripturam divinam, sed oportet scire quae sit ilia, id quod nuUo modo potest haberi ex Scripturis. Quomodo enim coUigemus ex Scriptura, Evangelia Marci et Lucae esse vera ; Evangelia Thomae et Bartholomei esse falsa : cum ratio potius dictet magis cre- dendum libro praeferenti titulum Apostoli, quam non Apos- toli. Et unde coUigam, epistolam ad Romanos esse vere Pauli, epistolam ad Laodicenses, quae nunc circumfertur, non esse Pauli : cum utraque praeferat titulum Pauli, et cum Paulus in epistola ad Colossenses, dicat se scripsisse ad Lao- dicenses, nusquam autem dicit, se scripsisse ad Romanos." Haec Bellarminus. Argumentum est ejusmodi. Quae sit Scriptura divina nullo modo potest haberi ex Scripturis. Quae sit Scriptura divina, oportet scire. Ergo aliquid oportet scire, quod nullo modo potest haberi ex Scripturis. Respondetur ; Neganda est major ; multis de causis. CONTHOVERSIIS PONTIFICIIS. 131 1. Quia suppositis Scripturis ipsis, quod fit in prsedicato, et in parte conclusionis inde deducta, tollitur quiestio in subjecto posita, quae sit Scriptura divina : rationi enim re- pugnat, ut Scripturis divinis praesuppositis, locus aliquis relinquatur qusestioni, quae sit Scriptura divina. Nec valent probationes Bellarmini : quia etiamsi daremus id nullo modo colligi posse ex Scripturis, ut conclusionem ex eo principio probandam ; non inde tamen sequeretur non esse Xjj/xjua hoc cum ipsis Scripturis Sacris necessario supponendum : sicut enim in aliarum scientiarum demonstrationibus, necessario dandae sunt hypotheses quaedam, quae principia sint ava- nuSeiKTa (ut constaf ex philosopho) praecognoscenda, non demonstranda : ita in theologicis probationibus hujusmodi aliqua hypothesis necessario danda est ; quam frustra eodem modo probari postules, quo reliquas fidei veritates ex eo principio deductas : sic enim disquisition! nullus futurus esset finis, sed in infinitum fieret progressus : quod ab- surdum foret. Recte ipse Bellarminus, " Tametsi'" arti- culorum fidei Veritas non potest nobis esse evidens absolute ; tamen potest esse evidens ex hypothesi, id est, supposita veritate Scripturarum. Quod enim a Scriptura eviden- ter deducitur, est evidenter verum, suppositis Scripturis." Ita et nos asserimus, omnia dogmata fidei et morum ex Verbo Dei scripto evidenter deduci posse, suppositis ipsis Scripturis. Nec tollitur nostra assertio, data instantia, quae positam hypothesin in quaestionem vocet, stulteque om- nino in principio illo et veritatibus inde deductis, idem evi- dentiae genus requiritur : cum principium illud ejusmodi evidentiae nullo modo capax sit, ipsa quoque disiciplinae theologicae natura reclamante. Si enim ilia hypothesis eodem evidentiae genere probari posset, quo alite veritates fidei probari possent admissa ilia hypothesi, nihil obstaret quo minus articulorum fidei Veritas nobis esset evidens ab- solute, nec ea ratione supernaturalis scientia differret a na- turali, quod aOeoXoyov esse agnoscit ipse Bellarminus. 2. Quia utcunque hoc non potest haberi ex Scripturis, eo 'I Avistot. Analytic, poster, lib. 1. c.ip. 2. et Mct.ipliys. lib. 4. cap. 1. Kellarniin. de Eccles. lib. 4. cap. 3. K 2 132 TRACTATUS DE modo quo alia dogmata per Scripturam mcnsurata, habere- tur tamen ut pars ipsius datse mensurje: et licet non potest haheri eo modo, quo alite res in Scripturis revelatae ; nihil tamen vetat, quo minus haheri possit ut ipsa Rev^elatio. Est enim Scriptura ipsa Revelatio : eique revelationi credendum non ob aliam revelationem, sed ob seipsam : ut recte doeet'' Gregorius Valentianus. Itaque ut hoc habeatur, non requiritur alia aliqua revelatio aut verbum Dei non-scriptum, ut fingit Bellarminus, quo ostendatur scriptam illam revelationem pro tali esse acceptandam et credendam : quia tametsi revelatio ilia obscura est et in- evidens (cujusmodi ilia est qua fides niti solet) bene requiri potest persuasio aliqua, quae earn faciat credibilem, quo per- tinent motiva ilia, "quibus quivis prudens induci possit, ad acceptandam ejusmodi fidem, quantumvis secundum se inevidentem et obscuram," ut habet in citato loco Valentia- nus, de quibus, in explicatione qusestionis, unde scis Scrip- turam esse divinam, plenius disseruimus. 3. Quia licet Bellarmino demus non posse hoc ex Scripturis coUigi eo modo et tali evidentise genere, quo alia dogmata fidei ex iisdem deducuntur : nullo tamen modo haberi posse ex Scrip- turis, nimis temere a Bellarmino dictum est, et nullo modo ab hominibus Christianus admittendum. Si enim nullo modo hoc potest haberi ex Scripturis, male ergo statuit ipse Bellarminus Ecclesiam' discernere potuisse libros canonicos ex similitudine librorum, de quibus ambigitur, cum iliis de quibus non ambigitur: male probavitidem " Sacras" Scrip- turas certissimas atque clarissimas esse, nec humana inventa, sed oracula divina continere :" ex veritate vaticiniorum et prsedictionum rerum futurarum, quae in iis continentur, nec non " ex incredibili quadam, et plane divina conspiratione atque concordia tot virorum, qui diversis locis, temporibus, Unguis, occasionibus sacra volumina conscripserunt." Male colligunt Christiani doctores ex Scripturarum majestate et puritate et aliis internis notis (de quibus in quaestione, Unde scis ?) eas ab aliis humanis scriptis discerni posse. • Greg. Val. Commcn. in Thorn, lib. 3. disput. 1. quaest. l.punct. 1. " Bellarmiii. de Verb. Dei. lib. 1. cap. 10. " Ibid. lib. 1. cap. 2. CONTROVERSIIS PONTIFICIIS. 133 Denique cum notae illte divinitatis Hbrorum canonicorum et interna indicia, quibus ab humanis scriptis discerni possint, (quantum quidem ad inevidentem cognitionem satis est, quali contentam oportet esse fidem in religionis fundamentis percipiendis ; ut nobiscum quoque agnoscunt adversarii) in ipsis Seripturis tradantur: quomodo dici potest, nuUo modo posse haberi ex Scriptura, qusnam sit divina Scriptura. Sororem Marcelli Pap« a Bellarmino fuisse honorandam, an Bellarininus dixisset nullo modo haberi posse ex Serip- turis ; certe nec Bellarmini nec sororis Marcelli explicata aliqua in Seripturis habetur mentio : cum tamen constiterit, matrem illius fuisse banc; agnoscet, opinor, aliquo saltern modo necessitatem prsestandi hujus officii haberi posse ex illo ScripturcB praecepto, " Honora matrem tuam." Catili- nam et Cethegum morte plectendos esse, ex jure scripto nullo modo haberi posse, quis dixerit, etiamsi nec Catilinse nec Cethegi in eo nominatim reperiri possit uUa men- tio : et Mahumetanos fidem rejicientes damnatum iri, ex Seripturis haberi posse, quis iturus est inficias, licet enim Mahumetanos speciatim expressos in Scriptura non invenio : intelligo tamen comprehensos esse sub gene- ral! ilia sententia, " qui" non crediderit condem nabitur." Summa est, ut aliquid vel ex jure scripto vel ex verbo Dei scripto haberi possit, frustra requiri ut omnium indi- viduorum expressa fiat mentio : nec recte negari aliquid ex eo posse colligi, quod ibi habetur in genere significa- tum, licet non individuo. Ilegulse generales ex Scriptura peti possunt : particulares applicationes ad singulas species et individua nobis relinquuntur. Ita in Seripturis non lego, hunc librum esse canonicum, ilium non esse canonicum : lego tamen, " Doctrinam^ Jehovse integram esse, restituen- tem animum ; testimonium Jehovae verax, sapientiam alfe- rens imperito." " Vivum^ esse sermonem Dei et efficacem, et penetrantiorem quovis gladio ancipiti : et pertingere usque ad divisionem animse simul ac spiritus et medullarum ; ct dijudicare cogitationes et conceptiones cordis." Jam vero Deo oculos meos rctegente, " intueor^ mirabilia ista in Marc. cap. 10. vcr. 16. y Psalm. 19. ver. 8. ' Ej.ist. ad Heb. cap. 4. ver. 12. " Psalm. 119. ver, IS. 134 TUACTATUS DE lege Dei :" eodemque aures meas circumcidente vocem Christi in verbo suo loquentis agnosco : inde intelligo Epistolam ad Romanes esse Otoirvivdrov (etsi non alibi quam in eadem epistola legam, scripsisse Paulum ad Roma- nes, quod ad hanc rem nuUius profeeto est momenti), Mar- cum et Lucam in Evangeliis suis fuisse amanuenses Spi- ritus Saneti, etiamsi Apostoli non fuerint : quod ut essent, nihil erat necesse. Quomodo vero intelligi possit ex Serip- tura, apocrypha Evangelia Apostolorum titulos prseferentia, falsa esse; ex Eusebio discat Bellarminus, "6'' ttiq ^pa- <7£wc trapa to TiOoc to anoaToXiKOv ivaWaTTii -xapaicrfip, ■t)Tt yvMfin, teal i) tCjv tP avTo'ig ^tpofiivwv Trpoaiptaig, TrXslffTOv orrov Trig uXi]6ovQ opdoBo^tag atraZovaa, on Br/ a'ip£TiK(I)v avSpiov uvawXacyfxaTa tv)\uvu, (racpuig irap'ia- TTjcTiv : dictionis et loquendi forma, longe a stylo et dicendi consuetudine Apostolorum discrepat : sententia quoque et institutum eorum quae in illis libris continentur (nimium quantum a vera orthodoxaque doctrina dissonans) plane perspicueque ostendit, ea callida solum hseretieorum esse commenta." Ita Eusebius et eum secutus Kicephorus'', et certe cum constet, in pseudepigraphis illis Evangeliis contineri qujedam noxia, ut habet Cyrillus Hierosolymita- nus Catechesi quarta ^wTtKofitvwv : quaeque " Catholica'^ atque Apostolica regula fidei et Sana doctrina condemnat," ut ab Augustino est notatum : mirari subit quae ratio dicta- verit Bellarmino, " magis credendum libro pra?ferenti titu- lum Apostoli"," sed nihil minus quam apostolicam doc- trinam proponenti ; quam libro prajferenti titulum Evange- listae et Spiritum apostolicum ubique spiranti ? Imo quis spiritus suggesserit Johanni Standicio, Pontificise dim theologiae in Anglia Doctori, authoritatem Ecclesiae hac ratione supra authoritatem Scripturae esse agnoscendam ; ^ Euseb. Hist. Eccles. lib. 3. cap. 19. Nicephor. Hist lib. 2. cap. 46. ^ Aiigustin. de consen. Evang. lib. 1. cap. 1. op. torn. 3. par. 2. pag. 3. ' Si tamen Evangelium quod dicebatur Thomac, titulum piscferebat Apostoli : cum fueiit Tliomoe, uiiius e tiibus discipulis Manetis hseresiarcha-, non Tbomae unius de numcio duodecim discipuloium Christi : qucmadniodum in sexta Ca- tliecliesi indicat Cyrillus Hierosolymitaiuis, et Pctius Sicuius in Manicliaeorum liistoria citat. a Grcts. in supplem. lib. de Expurg. CONTUOVERSIIS PONTIFICIIS. 135 *' quod Ecclesia'' receperit Evangelium Lucse et Marci, et rejecerit Evangelia ab excelsis illis Apostolis, Thoma et Bartholomseo exarata." Sic enim hominem profa- num scribere non puduit, in tractatu contra Scripturas Anglicanas. Nec illud prsetereundum est, quod habet Gregorius de Valentia in Analysi fidei, " sicuts de authoritate ipsius Scripturse necesse est per aliquam aliam certam regulam constare ; ita etiam de authoritate Traditionis, si ea quoque revocetur in dubium, Non enim Traditio loquitur etiam ipsa clare et perspicue de sese : ut neque ipsa Scriptura." Si ergo quaeratur, unde sciamus traditionem illam esse vere divinam, quae dicit hos libros esse canonicos, illos non item? a scripto pariter et tradito verbo, ut minus sufficiente hie exclusi, ad quam aliam Revelationem erit nobis recur- rendum. ' Standic, Tract, contr. Scrip. Anglic. Londin. 1554. cap. 6. prob. 3. s Gregor. Val. lib. 5. cap. 8. 13G TRACTATES DB XIV. ***** neque preces privatas neque sacra publica lingua peregrina et incognita peragi debere pluribus argu- mentis ex Apostoli disputatione in capite decimo quarto priorisad Corinthios epistolae desumptis, evincunt Catholici, Contra quae impudentissime Stapletonus in Antidotis, quae appellat (sic enim ille Antidoti nomine solet propinare venenum) ad primum et secundum ejus capituli versiculum, excipit " nec de ejusmodi linguae usu, qualis est Latina, nec de ipso divino officio aut precibus, seu publicis seu privatis, toto hoc capite quidquam disputare Apostolum." Quis vero hujusmodi impudentiam ferre possit ? Non loquitur Apos- tolus de precibus, seu publicis, seu privatis, cum versu decimo quarto et sequentibusscribit : " si precer lingua, spi- ritus mens precatur, sed intelligentia mea est infructuosa: quid est igitur ? precabor spiritu, sed precabor etiam intelli- gentia." Loquitur omnino Apostolus de universis, quae in ccetu Ecclesiie proferuntur ; et requirit " ut omnia ad aedificationem fiant." Neque minus vana, licet non aeque impudens, est altera ilia Stapletoni exceptio : " loqui lingua, toto hoc capite, non esse aliqua dicta lingua loqui, quam studio et arte vel inlelligere vel legere didlcisti, qualis hodie Latina, vel Graeca vel etiam in perpaucis Hebrsa est ; sed loqui ex dono divini Spiritus, absque ulla disciplina prae- CONTROVERSIIS PONTIFICIIS. 137 via, varias linguas barbaras et peregrinas, variisque gentl- bus vulgares : ut in die Pentecostes Apostoli loquebantur." Nam loqui lingua apud Apostolum est lingua loqui incog- nita, ut agnoscit Thomas Aquinas, et omnes facile intelli- gunt. Sive igitur sit docta, sive indocta sive ex dono divini spiritus habita, sive studio et arte acquisita, modo auditoribus sit incognita, improbatur ab Apostolo. Imo multo magis, si non ex dono Spiritus extraordinario, sed ordinaria disciplina prsevia habeatur. Si enim donum mi- raculosum Apostolus auditorum sedificationi cedere debere judicavit ; atque eum qui ejusmodi dono fuerit prseditus, tacere potius in ecclesia, quam verba non intellecta efferre maluit : multo profecto magis linguae incognitse usum damnatum voluit, et sedificationi audientum simpliciter postponendum, quando jam omnis miraculi cessavit ratio, et nihil in lingua cernitur, quod non sit ordinarium. Quare tantum abest ut hac Stapletoni exceptione infirmentur, ut ea vel maxime confirmentur argumentationes, quas ex Apostoli disputatione deducunt nostri. Eas igitur primo loco proponemus : deinde alias quasdam ex aliarum Scrip- turarum fundamentis extructas adjungemus. Ergo primum argumentum ex capite decimo quarto prioris ad Corinthios epistolse sit hujusmodi. Voces et soni aerem inutiliter ferientes, in ecclesia audiri non debent. Verba ab audientibus non intellecta, sunt soni aerem inuti- liter ferientes. Ergo. Est argumentum Apostoli, versu nono, "itaet vos nisi perlinguam edideritis sermonem bene significantem, quomodo cognoscetur quod dicitur, eritis enim in aerem loquentes." Hoc autem illustrat similitu- dine sumpta ab instrumentis musicis, ut tibia et cithara, ac tuba bellica : quae licet anima careant, et ad hoc tantum sint comparata, ut sonos edant ; id tamen requiritur, ut sonos edant ita distinctos, ut quid eis significetur homines possint assequi. Si igitur instrumenta musica ejusmodi distinctionem tonis dare debent, ut cognosci possit, quod tibia canitur aut cithara, frustra alioqui sonatura : si in re bellica requiritur ut tuba significanter sonet, alias nulli futura Usui : " Si inccrtum sonum tuba dederit," inquit Apostolus; *' quis apparabitur ad bellum :" profecto homi- nes, in ecclesia prsescrtim verba facicntcs, ilia loqui debent, 138 TRACTATUS DE ut ab audientibus possint intelligi; ne frustra alioqui et inutiliter sonos fundant. Ad banc Apostoli argumenta- tionem respondet Bellarminus : "in'' magna parte bujus capitis non agi de lectione Scripturarum, nec ofBciis divi- nis, sed de exhortatione spiritual), sive coUatione. lllud in versu vigesimo nono, ' Propbetse duo aut tres dicant, et cseteri dijudicent :' et illud versu tertio, 'Si alii reve- latum fuerit, prior taceat :' et illud ' mulieres in eccle- sia taceant;' et similia multa non nisi ad exhortationem referri posse. De exhortatione igitur intelligi ilia verba versu octavo et nono a nobis objecta." Respondetur : 1. Etiamsi daremus boc specialiter intendisse Apostolum, non idcirco tamen rationes, quas adbibet, nulli alii rei ac- commodari possunt. Nos vero ex rationibus ab Apostolo usurpatis disputamus, quae non solum in exhortationibus locum habent, sed in omnibus sacris actionibus ad sedifica- tionem Ecclesise institutis. 2. Falsum est hoc specialiter Apostolum intendisse : cum extra controversiam sit, et turn ex tota disputationis serie, turn prsecipue ex versibus 14, 15, 16, 17. 26. raanifestum, non de exhortationibus solum, sed etiam de precibus et psalmis, et gratiarum actionibus, quibus populus debet respondere Amen. Om- ninoque inepta est ista Jesuitse argumentatio : in magna parte hujus capitis agitur de spirituali exhortatione, et verba, qua^ in versu 29, 30. et 34. leguntur, alio referri non possunt : ergo verba ilia, quae ex versu octavo et nono ob- jiciuntur, de exhortatione intelliguntur. Quin potius dix- eris in magna parte hujus capitis agitur de precationibus et gratiarum actionibus et psalmodiis ; et verba quae in ver- sibus 14, 15, 16. leguntur, quseque proprius cohaerent cum disputatione Apostoli, in versu octavo et nono, quam quae ex fine capitis producit Bellarminus, alio referri non pos- sunt : ergo verba ex versu octavo et nono prolata eodem sunt referenda. Certum vero est Apostolum in loco citato, de usu ignotae linguae in genere agere, eumque in omnibus officiis sacris, quae in coetu ecclesiae peraguntur, seu concio- nibus seu orationibus, seu psalmodiis improbare. Id quod speciatim postea ad precationes, gratiarum actiones et psal- > nellarm. de Verb. Dei, lib. 2. cap. 16. CONTROVERSIIS PONTIFICIIS. 139 modias accommodat. In posteriore vero parte capitis a versu vigesimo sexto deineeps, prseseribit formam seu modum usus linguarum"', deinde prophetiaj^ unde verba ilia Bellarminus citavit ; quaj contra seriem tractationis Apostolicse cum verbis octavi et noni versus ab eo sunt eonnexa. II. Secundum argumentum : quod ad Ecclesite aedifica- tionem non facit, in ecclesia admitti non debet. Usus linguae ignotse ad Ecclesise Eedificationem non facit. Ergo. Major est Apostoli versu vigesimo sexto, " omnia ad sedifi- cationem fiant :" et versu duodecimo ita commendat zelum spirituum (seu spiritualium) ut inprimis sedificatio Ecclesise spectetur. Minor est ejusdem versu quarto et quinto, ubi id discriminis inter Prophetiam et donum linguarum con- stituit ; quod qui prophetat, Ecclesiam sedificet ; qui vero lingua loquitur, seipsum tantum sedificet, Ecclesiam vero nequaquam, nisi per interpretem loquatur. Omninoque certum est illud Beati Augustini axioma: " nemo<^ sedifi- catur, audiendo quod non intelligit." III. Qui in ecclesia loquitur, non solum Deoloqui debet, sed etiam hominibus, qui prsesentes cum eo agunt. At qui lingua' utitur incognita, non hominibus loquitur, sed Deo. Ergo. Major est Apostoli versu vigesimo octavo, ubi monet, ut qui nee per se nec per interpretem loqui potest, taceat in ecclesia ; privatim vero sibiipsi loquatur et Deo. Minor est ejusdem versu secundo, " qui loquitur lingua, non hominibus loquitur, sed Deo : nullus enim audit, id est, intelligit. " Nam in iis Unguis, quas non intelligi- mus, surdi profecto sumus:" ut in libro quinto Quajstio- num Tusculanarum habet Tullius. IV. Ita loquendum est in ecclesia, ut fructum ex ser- mone capere possint auditores. At ex usu sermonis incogniti fructum non capiunt. Ergo. Argumentum est Apostoli versu sexto ; " quod si nunc, fratres, veniam ad vos linguis loquens, quid vos juvabo. V. Quod efficit, ut minister populo barbarus sit, aut po- pulus illi, in ecclesia non est ferendum. Usus linguae 1 Epist. ad Cor. cap. 14. ver. 27, 28. Ibid. ver. 29, 30. &c. 'I Aiigiistin. De Genes, ad lit. lib. 12. cap. 8. op. torn. 3. par. 1. pag. 302. 140 TUACTATUS DE incognitse hoc efficit. Ergo. Est argumcntum Apostoli versu undecimo " nisi" igitur sciero vim vocis, ero ei qui lo- quitur barbarus ; et qui loquitur, apud me barbarus fuerit." Respondet Gretserus, " verbis* illis loqui Apostolum de ex- hortationibus et eollationibus, quas lingua peregriiia non vult institui : quse si ignota lingua concipiantur ; et loquens audienti, et audiens loquenti barbarus efficitur. At in pub- licis precibus divinisque ofBciis neque loquentem audienti, neque audientem loquenti barbarum esse : quia divina ofBcia non diriguntur ad populum, sed ad Deum qui om- nes linguas intelligit." Verum quod ait de exhortation- ibus et eollationibus loqui Apostolum, (id quod etiam aliis argumentis superius a nobis propositis opponit,) ad hoc in defensione primi argument! satis est responsum : nec deinceps, quoties ea crambe a Gretsero recoquitur, opus erit repetere. Apostolus loquitur de universis, quse in conventibus ecclesiasticis peraguntur : et rationes ab eo ad- hibitse non in exhortationibus solum et eollationibus locum habent, sed etiam in publicis precibus et divinis ofEciis lingua non intellecta celebratis. Nec barbarismi ratio in eo consistit, quod vel ad hunc vel ad ilium dirigatur ser- mo, ut ridicule fingit Gretserus : sive enim secum sive cum alio coUoquentem Atheniensem audierit Scytha, Scythae Atheniensis erit barbarus : sed quod ad aures hominis non intelligentis sonus peregrinus perferatur. Tot igitur in mundo existentibus vocum generibus, inquit Apostolus, nisi vim vocis sciero, vox audita (sive in publicis precibus sive alibi) erit mihi plane barbara: " sicuti*^ enim Grsecis hominibus Illyrici, Pseones, Thaulantii, et Atintanes bar- bari esse censentur ; ita rursus et eisdem illis, aliisque omnibus qui audire (seu intelligere) Grsecum idioma non possunt, Attica lingua, Dorica, j'Eoliea, et lonica, videntur barbariem quandam sapere :" ut scribit Theodoretus, banc Apostoli sententiam cum ilia Anacharsidis Scythce compo- nens, " Ejubi 7ravrfc"EXA»}i'£c (7ku9i'^oi»(t«, Mihi Graeci om- ncs Scythizant." Adde quod preces et gratiarum actiones, «• Oiftscr. Dclciis. lib. 2. cap. Ifi. op. loni. 8. pag. 485. f Theodoiet. Tlieiap. Scim. 5. Op. (om. 4. pag. 556. CONTROVERSIIS I'ONTIFICIIS. 141 licet ad Deum dirigantur ; nonsic tamen ad Deum dirigun- tur, ut non simul ad populi prsesentis sedificationem compa- ratse esse debeant, quemadmodum ex versu septimo intelli- gimus : qua de re post. VI. Precationes et psalmodise ita debent instltui, ut intelligentiam cum actione sacra sit conjuncta : at lingua ignota adhibita hoc fieri non potest. Ergo. Est ipsa Apostoli conclusio versu decimo quinto, " quid est igitur : precabor spiritu, sed precabor etiam intelligentia : psallam spiritu, sed psallam etiam intelligentia," et Bellarminus quidem concedit, in his verbis agi non de exhortatione, sed de precibus: quia "7rpo Esai. cap. 53. ver. 5, C. CONTROVERSnS PONTIFICIIS. 159 passionibus singularibus, seu personalibus excipiat, quse non omnibus hominibus communiter, sed quibusdam per- sonis pai ticulariter accidunt ; ut sunt lepra, febris, poda- gra, etc. quas Christum suscipere non fuit neeesse. De toto item genere pcenarum loquitur, et (ut ita dicam) sub- stantia ; non de accidentibus et circumstantiis : ne quis quod Bellarminus facit, contra objiciat, ex hac propositione deduci similiter potuisse ; debuisse Dominum seterno tem- pore manere in inferno, et infinitum prope numerum pcena- rum perpeti. Cum enim propositio nostra de ipsis poenis agat, de pcenarum diuturnitate et numero subsumit Bellar- minus, fallens elencho intTa(5aatiog Etc uXXo yivo^. ISIeque enim ilia temporis seternitas est de essentia pcenarum infer- nalium, quemadmodum agnoscunt tum Pontificii omnes patroni purgatorii, tum speciatim Scotus, cujus verba sunt ista : " Quod'' poena seterna infligitur, non est, quia aeternitas sit per se de ratione pcense in quantum sequaliter punitiva ; sed accidit propter seternitatem personse punita;, et culpse remanentis." Et in Reportatis ad eandem distinctionem et qusestionem : " quia persona manet perpetuo et culpa semper continuatur ; per accidens est, quod seternaliter punitur." Similiter ex nostris Lambertus Danaeus, Bel- larmino hie respondens : " Mors sive prima, sive secunda, (quae est summa afflictio corporis vel animae) per se, et qua mors, debetur ut poena peccato*^. Mors autem ea aeterna fit et evadit, quia mediatorem et satisfactorem non habet, qui in cam poenam et mortem incidit. Quoniam igitur qui hoc apud Deum debitum peccando contraxit, Deo cre- ditori suo satisfacere non potest, perpetuo debitor manet apud Deum ; in ea quoque poena perpetuo manet, quia non satisfacit; velut qui propter suum debitum ex pacto in carceres conjectus est, donee satisfecerit, ex carceri- bus non egreditur, sed in iis saepe moritur. Qui vero satis- facit, non item. Sic pii, qui Christum Mediatorem, et pro se satisfactorem apud Deum habent, in iis pcenis non manent, sed ab iis Christi beneficio liberanturs. Ergo ' Scot, in 4 lib. senteiit. distinct. 4C. quaest. 4. art. 4. ' Genes, cap. 2. ver. 17. s Augiistin, de Civ. Dei, lib. 13, cap. 23. op. torn. 7. pag. 344, IGO TRACTATUS DE mors quae poena est peccati, fit ex consequente sempiter- na ; quia solvi ha»c poena a debitore, id est, peccatore non potest." Hiec ille. Non igitur hie cogimur ad dignitatem personae mediatoris confugere : quae si cum prsecipua poena peccatis debita dispensare potest, non video cur cum aliis poenis similiter dispensare non potuisset, ut nec corpoream mortem Servatori nostro subire fuisset necesse. Nam infi- nitam vim meriti ex personae dignitate provenientem etiam ad passiones illas, quas ante mortem sustinuit Dominus, spectasse certura est : nec putandum plus eum sustinere voluisse, quam ad opus redemptionis perficiendum erat necesse. Adde quod impossibile erat teneri'' Christum a morte : et ut maxime possibile foret, tantum abest ut opus redemptionis a Christo susceptum promoveret, ut evacuaret prorsus et funditus everteret. Si enim Christus morte superata non esset excitatus ; " inanis' foret fides nostra, adhuc essemus in peccatis nostris." Ut ista Bellarminus inter se tanquam paria iniquissime composuerit. IV. Christus ejusmodi tentationes, peccato excepto, ex- pertus est, quibus hac in \nta maxime anguntur electi. At diris animi cruciatibus in hac vita maxime anguntur electi. Ergo. Probatur major ex Epistola ad Hebraeos, "non^ enim habemus Pontificem qui non possit afSci sensu infir- mitatum nostrarum, sed tentatum in omnibus similiter, absque tamen peccato :" et " 'Ev' yap ntTrovOsv avrog TTEipaadtic, ^vvarai To'ig Treipa^ofiivoic (io7)67](Tai. Nam ex eo quod perpessus fuit quum tentatus est, potest et iis qui tentantur succurrere." Certe si Christus nunquam pertu- lisset hujusmodi animae cruciatus, summum consolationis argumentum ab Apostolo adhibitum filiis Dei esset erep- tum in summo tentationis genere, cui minime omnium sunt ferendo, et in quo maxime Christi auxilium desiderant. Spiritus enim ^dri alias sustentat aegritudines : " spiritum"" autem fractum quis posset sustinere." V. Esaias de Christo" Ctcn-CS "'bnn ISST ytn T^^n>^ 1t&D3 Ctt7M Jehova volens contundere (vel conterere) eum. Act Apost cap. 2. ver. 24. Epist. ad Heb. cap. 4. ver. 15. Prov. cap. 18. ver. 14. ' 1 Epist. ad Cor. cap. 15. ver. 17. ' Ibid. cap. 2. ver. 18. " Esai. cap. 53. ver. 10. COSTBOTERsm POKTiriCIlS 161 te^jvtm feat (»el bmiHm aCedt:) quaDdoquidem posait reatn aanaa soam. Quae poSbrema. daoffiula alik redMS ab ApoEtolo erpressa esl, "tw* jti ypvm mfuprimm, pro nobis peecatna fiedt." VI. Ckrifltos ante paaioiM rf^^ittr, expaveeeere et gtawafeiae ai^" Et £xit Undkniaqae tzisds est aniaa nea osaoe ad VIL CfanstiB "pmti^ in fiieiem sua■^ pieeans et dieens : Pater mi, a. posBibile est, abeat a ne pnmlmB ietnd : TermtaaMn noa at ego toIo, sed at to. VIIL Ai^nrrat Oukto " Aagd^ e ecefe eocroboiaas evai ; et ipse eoBsdtatiB in agonia, inteBtzi IX. " In<^ £ebiK eaims sax deprecaliombas et soppliea- tiomboB oUatis cam damore nlido et baynds apod en qui potent qisam serrare a morte, enaniHlBS est ex eo Beta; dnummm9dc mm r^c eiXm^Bms," id est, emwiitiB predbuB fibentos est ex aMtii. Vide Bene auwCafiawB ' lErktL9iCmt.ar.a.va.tl. r Mac op. 14. lec. SS. 24. « Itat. or. 2L ICC a». ^ LK.afL2X.«ec4S, 44. > EfML a4 Heh. ofL 3u vet. 7. ■ ]ljit.a[^y7.«B.4CL IfMcfa^ l^iecM. ' £fasLadB«n.iar.4.«BC.2». 1 EfuL at C«. or- 1^ 1'- TOU UT. M 162 TRACTATUS DE sita est. Post mortem corporalem, Christi animam poenas aliquas pertulisse nos non dicimus : ante vero pertulisse, ex Sciipturis suffieienter probavimus. Objectio secunda, ut et quinta et sexta falso nititur fun- damento. Nec enim nostrorum sententia est, " ab oratione ilia in horto, usque ad resurrectionem Christum fuisse in inferno, aut non fuisse securum de sua salute ; aut emisisse verba desperationis :" aut denique esse in inferno, nihil esse aliud quam timere Deum iratum. Larvas suas hie oppugnat Jesuita. Objectio tertia. " Si redempti essemus per infernales poenas Christi ; 1 . deberent figurse prsecessisse, deberet etiam aliquod sacramentum extare in memoriam tanti bene- ficii, ut est Eucharistia in memoriam passionis." Respon- detur : Holocausta, quae in lege pro peccatis offerebantur et tota cremabantur, passionum Christi universarum figurae erant et typi. Speciatim vero " eifusio'^ sanguinis juvenci versus fundamentum altaris holocausti," insigniter adum- brabat " profusionem'' animse Christi in mortem." Nam " anima^ cujusque carnis in sanguine est, inquit Deus, ego vero destinavi eum vobis in altari ad expiationem facien- dam pro animabus vestris : nam sanguis is est qui pro anima expiationem facit." Eucharistia quoque cum conti- neat memoriam passionis (ut recte cum Apostolo" affirmat Bellarminus) cujus partem non minimam in animse crucia- tibus positam fuisse defendimus, horum commemorationem in Eucharistia non contineri, quo tandem argumento pro- bare poterit Jesuita. Si enim in priore sacrae ccenae parte, sub ratione " corporis"" pro nobis fracti," universse illse fractiones, quibus Pater conterere voluit Filium " animam'^ suam pro peccati reatu ponentem," non sint comprehensae : certe non video, cur in sacro calice, ubi sanguis " pro"* multis effusus in remissionem peccatorum" esse perhibetur, repraesentatam dicere non possimus illam effusionem animae Levit. cap. 4. ver. 7. 18. 25. 30. 34. y Esai. cap. 53. ver. 12. ^ Levit. cap. 17. ver. 11. " 1 Epist. ad Cor. cap. 11. ver. 20. 1 Epist. ad Cor. cap. 1 1. ver. 24. « Esai. cap. 53. ver. 10. <> Matt. cap. 26. ver. 28. CONTROVEUSIIS PONTIFICIIS. 163 Servatoris nostri, qui venit, ut " daret"' animam suam redemptionis pretium pro multis." Prsesertim si (quod a veteribus factum et ilia corporis traditi et eifusi sanguinis distinctio subindicare videtur) sacramentum hoc analogi- cum cum Veteris Testamenti sacrificiis conferamus. Ita in Ambrosianis commentariis, ad caput undecimum prioris ad Corinthios Epistolse : " Caro Salvatoris (inquit author) pro salute corporis, sanguis vero pro anima nostra ef- fusus est ; sicut prius prsefiguratum fuerat a Moyse. Sic enim ait : caro pro corpore vestro offertur, sanguis vero pro anima : ideoque non manducandum sanguinem." Si- militer etiam alii ejusdem capitis undecimi interpretes. Walafridus Strabo in Glossa ordinaria : " Caro Christi pro salute corporis, sanguis pro anima nostra, ideoque non manducandum prtedixit lex sanguinem." Et post: " Sub duabus speciebus ideo dedit, ut ostenderetur Christus totamhumanam naturam, id est, corpus et animam, assump- sisse, ut utramque retineret. Panis enim ad corpus refer- tur, vinum ad animam, quia vinum sanguinem operatur, in quo sedes animse a physicis esse dicitur. Et ideo sub duabus speciebus celebratur, ut animse et carnis susceptio in Christo, et utriusque liberatio in nobis significetur." Haymo, vel Remigius Lugdunensis potius : " Hocquoque sciendum est, quia caro nostri Salvatoris pro salute nostri corporis, sanguis vero pro anima nostra fusus est, quia sedes animse in sanguine consistit : in cujus memoriam corpus et sanguinem illius sumimus, quoniam ipse, ut totum hominem salvum faceret et redimeret, sanguinem suum fundi permi- sit." Anselmus Cantuariensis, vel Herveus Brito potius : " Unde et ad tuitionem corporis et animse nostrse sacramenta ejus percipimus. Quia caro ejus pro salute nostri corporis est oblata ; sanguis vero pro anima nostra effusus est : ut utraque nostri substantia hsereditatem vitse perennis accipere posset." Atque hue ilia in Liturgia nostra Anglicana, et Romana etiam, respicere videtur oratio, qua percepta sacra coena petimus, " ut nostra corpora, peccatis inquinata, per corpus servatoris nostri munda fiant, et animse nostrse ' Marc. cap. 10. ver. 45. 104 TRACTATUS I)E laventur protioso illins sanguine." Qnomodo etiam a Gregorio Nazianzcno'' a Johio'? monaclio Hiiro tertio de Verbo incarnato citato dictum est: " awpKa -yap ^fptl fxiyvvToi, rio Ofio'iM to ofioiov avciKaOa'ipwv. Carnem ges- tat propter meam carnem, et anima intelligente propter meam animam miscetur, simili simile repurgans." " Iva ti^ TO ofioiov uiTiTai (\u(yr^Tai) ^'^XV '''^^ i^^X^^^ '^"'P' Kt Ttjv (Topk-a, ut simile simili curaret, anima animam, came carnem," quemadmodum a Dorotlieo abbate sententia ejus citatur, Doctrina prima. Atque hsec de prima parte argu- mentationis Bellarminianae : ad secundam respondemus, Ecclesiam cum celebrat memoriam passionis Domini, hujus quoque beneficii celebrare memoriam ; quippe quae passio- nis illius pars sit accrbissima. Quod vero ad tertiam atti- net, ineptum esse dicimus, ut a pictorum ofBcinis argumenta petantur theologica. Quanquam a doctore mendacii, quid aliud fuitexpeetandum,quam ut imagines consuleret, "men- daciorum'' magistras. Adde quod pictores si maxime intel- lexissent mystcria hiec Dominicae passionis, quae ipsis scho- lae pontificife theologis minus fucrunt perspecta : utcunque corporeos cruciatus delineare possent spirituales, tamen animse passiones pcncillo depingere nullo modo potuissent. Ne quidem si ipsum Bellarminum in consilium adhibuissent : qui graviter scilicet monet " debuisse depingi Christum in igne gehennse, in medio damnatorum, ut depingi solet in cruce inter duos latrones." Nam ita sane figmentum Jesuitaj belle depinxisscnt ; orthodoxorum sententiam,quam ille depictam voluit, nullo modo expressissent. f Horn, in Xaial. Cliiist. op. loin. 1. pag. 671. f Lib. 3. cle Verb, iiicani. in Bibliotli. Photii. Habac. cap. 2. ver. IH. CONlllOVEltSlIS I'ONTIIICIIS. 165 XVII. C11UI«TI ANIMAM NON DESCKNDISSE AD SUBTERRANEUM, QUEM LIMBUM PATRUM APPELLANT PONTIFICIL I. FuNDAMENTUM scntciitise pontificicB falsum est; a Bollarmino propositum, " Animas'' ante Christi mortem non fuisse in eoelo, sod in inferno subterraneo : et proinde Chris- tum, qui ad locum animarum descendit, in infernum subter- rancum dcsccndisse." At in propria hae de re disputatione ostensiim est, animas ante Christi mortem fuisse in coelo, non in inferno subterraneo. Christus igitur, quum ad lo- cum animarum concesserit (ut utraque pars agnoscit, et ratio postulat) non in inferno fuit subterraneo usque ad resur- rectionem, sod in ipso ccelo ubi membra ipsius requiescunt usque ad resin rectioncm suam. II. Qui relicto mundo abiit ad Patrem, ad ccelum abiit, non ad infernum. At Christus relicto mundo, abiit ad Pa- trem : ut constat ex verbis illius extremis, cum quibus et S{)iritum rcddidisse dicitur ; " Pater'' in manus tuas commen- do spiritum meum :" collatis cum capite decimo tcrtio Evun- gelii secundum Johanneni, ubi Jesus cognovisse dicitur, lio- ram suam advenisso, qua " ex hoc mundo proficisei eunt oportebat ad Patrem," et " Eo"" ad Patrem," et nunc'' abeo ad cum qui misit me." Praecipue vero cum illis Domini vcrl)is " paululum"^ et non videbitis me; rursus paululum, et videl)itis me : quia abeo ad Patrem." De quibus cum haisitarent discipuli, priorem partem ita expositam ab ipso Domino legimus : " Vos'jam dolorem habetis, rursus vero videbo vos, et gaudebit cor vcstrum :" postoriorcm ita : lii ll.miiiii. (le Christ, lili. 4. c-.iy:. 'J. Luc. cap. 2.i. ver. Hi. ' .l..li;in. c.i|i. H. vcr. 28. Ibid. cap. Ki. ver. .'>. ' .loliaii. cap. Ki. vor. Ki. ' Ibiil. cap. Ki. ver. 2?.. 166 TRACTATUS DE " Exivi? a Patre, et veni in hunc mundum: rursus relinquo mundum, et proficiscor ad Patrem" ex quibus intelligimus, ab eo tempore quo mundum reliquit, usque ad id tempus quo discipulis paulo post restitutus est, Christum fuisse in regno Patris, non in inferno subterraneo. III. Eo tempore, quo a discipulis desideratus fuit Chris- tus, in eo loco versatus est, quo postea secuturus erat eura Petrus, cum reliquis. At ad ccelum, non ad Limbum ali- quem Patrum secuturus erat eum postea Petrus, et reliqui discipuli. Ergo. Major probatur ex Evangelio secundum Johannem, ubi Christus ait discipulis, " adhuc paululum sum vobiscum ; quaeretis me, et non invenietis me :" et ubi Petro respondet: " Quo ego abeo, non potes me nunc sequi; postea vero sequeris me." Quibus addatur et illud, " Et'^ si profectus fuero, ut parem vobis locum, rursus veniam, et recipiam vos ad meipsum, ut ubi ego sum, etiam vos sitis." IV. Quod significatum fuit per typum Summi Sacerdotis eum sanguine per velum in Sanctum Sanctorum ingredien- tis ; id Christi anima ex corpore excedente completum est, ut colligitur tum ex illo Christi jam jam morituri pronun- tiato ; " consummatum" est :" tum ex conjuncto signo, scis- sura ipsius veli, quod in duas fissum est partes, a summo usque ad imum. At per typum Summi Sacerdotis cum sanguine in Sanctum Sanctorum ingredientis, significata est Domini nostri Jesu Christi, post sacrificium in cruce per- actum, in coelum facta ingressio"^ : per velum, caro ipsius, nova ilia et vivens in Sanctum Sanctorum via': ergo Chris- tus peracto in cruce sacrificio, per velum carnis suae, in verum sanctuarium, id est, coelum ingressus est. V. Si Christi anima a cruce transiit ad paradisum, certe a cruce non transiit ad infernum. At Christi anima a cruce transiit ad paradisum. Ergo a cruce non transit ad infer- num : nec triduo commorata est in inferno subterraneo ; ut e Jolian. cap. 16. ver. 28. Ibid. cap. 14. ver. 3. ' Johan. cap. 19. ver. 30. Epist. ad Heb. cap. 9. ver. 8. 9. 11. 12. 14. 21. 26. I Ibid. cap. 10. ver. 19, 20. CONTROVERSIIS PONTIFICIIS. 167 fingit Bellarminus™. Propositionem nemo sanus negaverit : nisi forte existimet, unam substantiam finitam, eodera simul tempore posse esse in locis maxime dissitis, ad quam sane insaniam adactus est Bellarminus". Assumptio manifesta est, ex Lucse capite vigesimo tertio, ubi Christus latroni in cruce clare pronuntiat : "Amen dico tibi, Hodie mecum eris in paradiso," id est, in cojIo, ut ex similis loci'' colla- tione liquet ; et Bellarminus agnoscitP. VI. Descensus Christi ad inferos, cujus Scriptura sacra meminit, quomodocunque sit inteliigendus, pars est humi- liationis Christi, non exaltationis : ut constat ex loco Psalmi decimi sexti hac in re citati'i, " Propter hoc Itctatum est cor meum, et exultavit lingua mea, insuper et caro mea requiescet in spe : Quia non derelinques animam meam in inferno (ita reddit vulgatus interpres) nec dabis Sanctum tuum videre corruptionem." At commentitius ille descensus ad Tartara diripienda factus, quem defendunt Pontificii, ad exaltationem Christi spectat ; non ad humiHationem. Ergo non est ille descensus, qui in sacra Scriptura fundamentum habet. VI ]. Quemadmodum in alia qusestione contra nos pug- navit Fenardentius, ita in hac pugnamus nos adversus ilium. Christus non tulit pcenas inferni, ait ille, quia non comme- morant Evangelistse, qui reliquas ejus omnes passiones recensent. Similiter disputamus et nos. In sacris Evan- geliis, ubi passionis, mortis, sepulturse et resurrectionis Christi, atque adeo Sanctorum simul cum Christo suscita- torum'', particularis contexitur historia, hujus descensus animse Christi ad infernum subterraneum, et eductionis Pa- trum e limbo nescio quo, nulla omnino fit mentio : quod fatetur etiam Andradius". At incredibile est, longe minoris momenti circumstantias Evangeliographos consignare vo- luisse, rem vero tanti momenti (si quidem unquam facta fuisset) silentio prtetermittere. Nec vero in Evangelica De Chiist. lib. 4. cap. 12. " Ibid. cap. 15. in fine. " 2 Episl. ad Cor. cap. 12. ver. 2. i. I' Controv.de Sanct. Ueat. lib. 1. cap. .'i. 1 Act. Apost. cap. 2. ver. 26, 27. ■■ Matt. cap. 27. ver. 52, 53. ' Defen. Trident, lib. 2. pag. 290. 1G8 TRACTATUS DE tantum historia, sed nec uspiam alibi in universe sacrarum literarum contextu, fictitise hujus narrationis uUum extat fundamentum. Non habetur ex sacra Scriptura, quod Christus descenderit ad inferos : dicit Johannes Scotus a Francisco Maironio in libro quarto Sententiarum citatus. Quanto igitur minus, inquit Picus Mirandulanus*, dicere possumus, quod ex Scriptura habeatur certus et determinatus modus descensus Cliristi. ' Apolog. Quacst. 2. COXTKOVERSIIS PONTIFICIIS. 1G9 XVIII. RESPONDETUR AI) LOCA SCRIPTUR^E A BELLARMINO* OBJECTA, PRO ANUriE CIIRISTI DESCENSU AD IN- TERNUM SUBTERRANEUM. I. " Contrivit'' portas sercas, et vectes ferreos con- fregit." Sed hunc locum nihil convincere agnoscit ipse Bellarminus : " Nam ad literam," inquit, " certum est tractari de liberatione ab /Egypto :" et ut idem monet alibi% "convenit inter nos et adversaries, ex solo literali sensu pcti debere argumenta efficacia." Adeoque symbolieam theo- logiam non esse argumcntativam schola quoque docet. Ut nihil sit cur in hoc argumento refutando diutius immoremur. II. '* Penctrabo'' omnes infeiiores partes terrse, et inspi- ciam omnes dormientes, et iiluminabo omnes sperantes in Domino." Sed nee hoc loco nos convinci agnoscit quoque Bellarminus : turn quia librum hunc habeamus pro apo- crypho (et jure merito, ut suo loco ostendimus) turn quia Latinse editioni sententia haec assuta est, nec in Grseco Siracidae textu (ne in Romana quidem editione) uspiam comparet. III. " Sicuf^ fuit Jonas in ventre ceti tribus diebus et tribus noctibus ; sic erit Filius hominis in corde terrse." Bellarminus affirmat hie " cor terrse non esse sepulchrum, sed infernum sepulchre multo profundiorem, ubi Christi anima vivens triduo commorata est." Id quod ex duabus cireumstantiis contextus conatur evincere. 1. " Cor est in profundissimo loco animalis: sepulchrum autem est prope su- perficiem terrte, et sepulchrum videtur fuissc supra terram ; • 13cllaniiin. do Cliiisto, lib. 4. rnp. 12 et 13. Psalm. 107. ver. 16. *■ Ue Verb. Dei, lib. 3. cap. .i. ■I Ecdus. cap. 24, vci . 1, 5. Matt. cap. 12. ver. 40. 170 TRACTATUS DE erat enim monimentum excisum in lapide supra terram ex- tans." Respondetur: Nec usquequaque verum est cor esse in profundissimo loco animalis : et ut maxima esset, non respon- deret similitudo situi Limbi Patrum, quem non in centre terrae, sed in suprema inferni parte constitutum somniant Pontificii. Deinde, verum non est, locum, in quo Serva- toris corpus sepultum jacuit, fuisse supra terram. Nam ipsum OS sepulchri prope terrse superficiem fuisse positum, ex eo intelligitur, quod saxum grande ad illud dicitur advolutum'', de quo revolvendo solicitse fuerint mulieres^ Imam vero partem in qua requieseebat corpus, profundio- rem fuisse, ex eo coUigitur, quod Petrus, et alter discipu- lus, et Maria Magdalena introspecturi inclinasses se, Petrus etiam et alter discipulus in monimentum introiisse dicuntur''. Denique esse in corde terrte, phrasi Hebraica, nihil aliud notat, quam esse intra terram, sive in medio, sive alibi, modo inter extrema. Quemadmodum congregate' dicun- tur " abyssi in corde maris," " via'' navis in corde maris." 2. " Sicut Jonas fuit vivus in ventre ceti, ita aliquid vivum debuit esse in corde terrse ; at in sepulchro fuit corpus mortuum. Ergo." Respondetur : Negamus omnino hac in parte positam esse rationem similitudinis. De collatione viventis cum vivente nihil est in sacro textu : commenta, quse de suo in textum infert Bellarminus, non est quod pro divinis oraculis habeamus. IV. "Non' relinques animam meam in inferno." Res- pondetur : 1. Etiamsi proprio sensu acciperetur hie anima, ut opponitur corpori, non posset tamen necessario concludi, Christi animam ad subterraneum aliquem locum descen- disse. Nec enim dicitur, non deseras animam meam blSJy^ tv ad\u in inferno : sed biSCCb, aStjy (ut reddiderunt Grseci interpretes) vel slg liSov (ut expressit Lucas™,) sive locus, sive dolores, sive potestas, sive aliud aliquod nomen fuerit subintelligendum. Sic etiam clarissimus vir Francis- « Matt. cap. 27. ver. 60. ' Maic. cap. 10. ver. 3, 4. s Luc. cap. 24. ver. 12. Joliaii. cap. 20. ver. 5. 11. Johan. cap. 20. ver. 6. S. ' Exod. cap. 15. ver. 8. Prov. cap. 30. ver. 19. ' Act. Apost. cap. 2. ver. 29. Act. Apost. cap. 2. ver. 27. 31. CONTROVERSIIS PONTIFICIIS. 171 cus Junius per metalepsim Hebraicam exponi potuisse cen- suit. " Deseres quidem animam meam eousque ut inferni dolores ac tentamenta experiatur, et cum eis colluctetur ; sed tamen non dedes earn ut in infernum victa detrudatur : committes, non amittes, neque, ut ait Augustinus, animam meam inferis possidendam dabis." 2. Cum David hoc in loco de resurrectione Christi prophetaverit, Petro teste, quae corpus respicit, non animam : verisimilima videtur, si non verissima, ilia Bezse expositio, quam tantopere exagi- tat Bellarminus (nesciens de quibus loquatur, nec de qui- bus affirmet) non relinques cadaver meum in sepulchre. Neque enim me movent, quae Jesuita objicit de et aSov nominibus. Quae de \pvx>w vocabulo pluribus dispu- tat Bellarminus, ad duo capita reduci possunt. \.\pvxriv animam solam significare, et nusquam accipi pro cadavere. 2, Etiamsi alibi ita acciperetur, hie tamen nullo modo posse : quia hie anima opponitur carni ; cum dicitur : " Neque anima relicta est in inferno, neque caro vidit cor- ruptionem," Sed quod ad primum attinet : agnoscit ipse Bellarminus, Hebraicam vocem tt>D3 in plurimis Scripturse locis, et animam et animal, atque etiam corpus significare : ita dicit Balaam : " moriatur" anima mea morte justorum." Et dicuntur omnes animse" sexus foeminei ex prseda Madian fuisse triginta duo millia. Porro anima humana, inquit Bellarminus, "nec mori potest, nec sexum habet. Proinde in illis locis anima non alteram partem hominis, sed totum hominem, aut certe ipsum corpus significat." His addit et alia duo loca, quae proprius accedunt ad id de quo agimus : " nonP interficiamus animam ejus :" ubi anima, inquit Bel- larminus, nec pro anima proprie dicta, nec pro homine per tropum (nam repugnat pronomen ejus) sed pro ipsa carne proprie accipitur : et " cadaver'' vocatur morticinium ani- mse hominis." Hucusque Bellarminus. Addimus vero nos (quod fide Jesuitica, et reclamante sine dubio con- scientia, suppressit Bellarminus) non solum in praesenti loco, ex Psalmo decimo sexto, in Hebrseo positum esse " Niimer. cap. 23. ver. 10. 1' Genes, cap. 37. ver. 21. " Ibid. cap. 31. vei-. 35. 'i N Miner, cap. 19. ver. 13. 172 TRACTATUS DE D3, in Graeco xpvxifv : sed etiam in omnibus illis locis, in quibus agnoscit tPSa non pro anima, sed vol pro toto ani- mali, vel etiam pro corpore usurpari. Sic enini in Graaca editione legimus. 'ATroOavot' j; i/zi^X'' 1^°^ ^^X^'C SiKaituv et avdpioTTOJV aiTOTwv yvvatKwv, at ovk tyvwaav koi- Tt}v avdpog, iruffai i/'i'Xai) Koi rpiuKOVTa x'-^'f'^^Cj et ou' TraTuKtofxEv avTov tig \pvxt]v, et quod ad loci praesentis illustrationem facit maxime, d" uiTTOfxtvog tov reOviiKOTog TTacrrie ^i^X''^' "vOpwTrou, aKaOuprog tcrrat tiTTa I'lfxipac, et TTac" d UTTTOfxevog tov rtdviiKorog anb '4^v\rig dvOpdjirov, ilbi ■ expresse xpvxn ponitur pro cadavere : ut et iv'' raig ^v- Xatc 01) luiavOr'iaovTai ; et Itrl Traarj TtTtXtVTtiKvin ovk tlaiXtvatTai, et alibi^. Frustra igitur persuadere nobis voluit Bellarminus, utcunque vocabulum Cf22 non solum pro anima, sed etiam pro toto animali, atque adeo ipso corpore usurpari consueverit ; \pvxn? tamen vocabulum eo modo accipi non potuisse. Augustinus in epistola ad Op- tatum : " animai^' nomine corpus solum posse significari, modo quodam locutionis ostenditur, quo significatur per id quod continetur illud quod continet :" et post, " Sicut ap- pellamus Ecclesiam, basilicam, qua continetur populus qui vcre appellatur Ecclesia ; ut nomine Ecclesite, id est, populi qui continetur, significemus locum qui continet : ita quod animse corporibus continentur, intelligi corpora filiorum per nominatas animas possunf : sic enim melius aceipitur illud etiam, quod lex inquinari dicit eum qui intraverit super animam mortuam, hoc est, super defuncti cadaver : ut nomine aninue mortuas mortuum corpus intelligatur, quod animam continebat ; quia et absente populo, id est, Ecclesia, locus tamen ille nihilominus Ecclesia uuucu- patur." ■• Numer. cap. 23. ver. 10. » Ihid. cap. 31. ver. 35. ' Genes, cap. 37. ver. 21. " Numer. cap. 19. ver. 11. » Ibid. ver. 13. > Levit. cap. 21. ver. 1. ^ Esai. cap. 4fl. ver. 2. ile idolis dicitiu, " .\iiiina eorum in captivitatcm ibit," Ubi K(ir«xpi(<' ruilf (iiKiuit iji cum Imclmii llieronynius, commeiilario- niiT), lib. 13.) vocaiuiir anima, membra carnm [Liiim, tjua; absque seiisu et mcmbris ,uiit r\ niliil di^ im Je durissima ilia kurtij^p/yTji, qua 'pvx'l >n LXX. poniiiii , ; >. ver. 10. cl lizccli. cap. 11. ver. 25. ut mors in vul", p. 21. ver. 1. pro Ilcbr. u'SJi Grico 4'>'X'i- CONTROVERSIIS I'ONTIFICIIS. 173 " Ne'' (licas in cordc tuo ; quis dcscendet in abyssum, id est, Christum a mortuis rovocare." Ilinc colligit BcUar- minus Christum post mortem fuisse in abysso, id est ut ille exponit, in " profundissimis terrse partibus." Ilesponde- tur : 1. Nee abyssus hoc in loco profundissimas terrae partes significat : neque textus omnino dicit Christum fuisse ia abysso. Certum est enim hie Apostolum ad verba Mosis" respicere : et abyssum pro eo poiicre quod apud Prophetam est D"*, id est, mare, ita enim et vulgatus interpres locum reddidit : neque trans mare positnm est, ut causeris et dicas, quis e nobis poterit mare transfretare, et illud ad nos usque deferre, et Grseci: ov^l" iripav rn^ OaXaaan^ larl, Xeywv : rig SiaTTtpaau y]fuv tiQ to ntpav rtig OaXaaaiic, Km Xa(5r) nfxiv avTi)v. Quod ab Apostolo ad Christi resur- rectionem sic accommodatum est: "rig KaTa^it'icnrai tig rriv ajSuffffov, TOvriaTi X()«ffTov ek vaicfiwv avaya-yiiv. Quis descendet in abyssum, nempe, ut Christum reducat a mor- tuis." Vult Moses, non ita abstrusum esse mandatum Dei, et a cognitione nostra remotum, ut illud transnavigato mari in locis peregrinis quferere sit necesse. Vult Paulus, non jam in dubium revocandam esse Domini resurrectionem, ut ejus rei certam intelligentiam ex locis transmarinis et maxime dissitis optare oporteat : scd simpliciter crcdendum esse, quod Christum Deus suscitaverit a mortuis atque ut ex Mosis verbis deduci non potest mandatum Dei fuisse in mari : ita nec ex Pauli verbis, fuisse Christum in abysso"'. 2. Si id voluit Paulus innuere ex abysso revocatum esse Christum : quomodo Syrus interpres accepisse videtur, quum '"^Ojo** |:oocnL reddidit, id est, rtiv a^vaaov tov quseilli eademestcum l-t^*:© Xv,^ domo mortuorum, in fine versus : instituti ratio postulat, ut sepulchrum potius, Epist. ail Rom. cap. 10. ver. 7. Dculeron. cap. .TO. vir. l.'f. Chrysostoinus (hoinil. 17. in Rom. 10.) locum it:i cxplicat; ou ficiKpuv odbv fiaSiaavTcig oiidi TreXayoe TrXti'iaavTiii; tji'/os (ijij; TraptXdoi'Tiir ovtm(; SfX I7u>6))vai, c'lW (i fuiSi aiiTOf jSovXiiOiji^ vvtp}M'ivai Ti)v uinnv, ilirtri (Toi ffioOifvai' tv ya(i rh) (TTtofiaTi iron Kai tv rtj Kap^ia {(Tri Tip i7i>jTijpi(ir i) aipopni). Non opus est, ut aut longo imincnso itinci c, aut pci ii;ivii!ato niaii aut supciatis montibus salveris : sed si ipsum cliani iiuica iiansgrcili nolueiis, licet tibi domi quoque sedenli salutciii cojistqiti in urt iiaaiqiic liio, et in corde tuo salulis est occasio. 174 TRACTATUS DE quam infernum subterraneum eo nomine intellectura volu- erit ; quippe quum de inorte et suscitatione a mortuis (ut ipse expresse indicat) quae ad corpus, non de descensu ad infernum et ex eo revocatione, qute ad animam refertur, agere illi fuerit propositum. Atque ut Hierosolymitanus paraphrastes ad Jonam in ventre ceti Mosis verba accom- modavit, loci sententia sic expressa, SD~i SO'< "QVa sbl ib nn^ >n"'"'"l S2-| sa^ •'poiljb " Non est trans mare mag- num lex ista, ut dicatur, utinam nobis esset unus Jonse Prophetse similis, qui descenderet in profundum maris mag- ni, et efFerret eam nobis," ita Paulus ad Christum in corde terrse, illo Jonse typo significatum, simili ratione accommo- dare potuit. Prsesertim quum abyssi nomen eodem prorsus modo a Graecis interpretibus, quorum loquendi formulas in Novo Testamento libenter sequi solent Apostoli, usur- patum constet, " t^woTrotT^o-ac^ fie koI tie rtLv a[iva(Tu)v ri)c yt}g ■n-a'Xiv avi'iyaytg fie :" hoc est, ut etiam vulgatus inter- pres reddidit : " vivificasti me, et de abyssis terrse iterum reduxisti me." Ilinc Q^cumenius ita locum explicat, "/i?) StffrafffjCj ju»)Si E(7rr)C £v ry ^lavoiq aov, -rrwg 6 Xoktto^ ku- rii)\Oev iK riov ovpavojv, koX iaapKwOt} ; i) ttwc a.noOavu)v avtaTT) £K rye ajivadov, TOVTiari, tCjv (carwrarwv tottwv : aWa TTuvTa Xoyiafwv tKjSaAe t'^w : ne vacilles, neque in mente tua dicas quomodo Christus descendit de coelis car- nemque assumpsit : aut quo pacto mortuus surrexit ex abysso id est ab infirmis locis : sed omnem cogitationem foras ejice." Nec obstat quod Bellarminus objicit. 1. " abyssum profundissimam voraginem significare, qualis non est sepulchrum." Respondetur : At ostendimus abys- sum ejusmodi voraginem aliquando significare, qualis est sepulchrum, voraginem viventibus inaccessam notare po- test, utcunque non profundissimam. 2. " Facile fuisse in sepulchrum descendere : cum hie ponatur tanquam res homini viventi impossibilis, descendere in abyssum." Res- pondetur : Descendere in sepulchrum nobis hie non est, in monimentum intrare, quomodo Johannem et alteram disci- « Psalm. 70. vel 71. sec. Hebr. ver. 20. CONTROVERSIIS PONTIFICIIS. 175 puliim intrasse legimus, sed teirse reddi et communem mortu- orum sortem subire : quod homini dum inter vivos degit sane est impossibile, Deinde, ut recte notat Junius, neuter respicit, nec Moses nec Apostolus, utrum res sit ex facto possibilis, an impossibilis ; sed utrum liceat post adventum Christi hiec dicere et tentare, necne : ac propterea dicitur,. ne dicas in corde tuo. 3. " Opponi hoc loco abyssum coelo, tanquam terrse superficies sit media inter abyssum et coelum." Respondetur ; Sic etiam terrae superficies media est inter sepulchrum et ccelum, neque ut oppositio constet, necesse est ut ad centrum terrse descendatur : in cceli dis- tantia ab ipsa terra^, satis luculentam oppositionem obser- vare poterat Bellarminus. Ut omittam nec Mosem mari nec Paulum abysso coelum omnino opponere, tanquam summum infimo : ideoque nullo prorsus fundamento niti illam Jesuitae conclusionem ; " fuisse Christum post mor- tem, et ante resurrectionem in abysso, quae longissime abest a coelo, id est, in profundissimis terrse partibus." VI, " Quis ascendit, ipse est, et qui descendit in infe- riores partes terrse." Respondetur : Per inferiores partes terrse non intelligit Apostolus infernum Bellarmini subter- raneum, sed banc terram, quie infima pars est mundi. Nec per descensum intelligit descensum Christi ad inferos ut victoris et triumphatoris, qualem nobis commendat Bellar- minus, sed humiliationem Filii Dei, sive per incarnatio- nem"^, qui primus fuit gradus ; quomodo locutus est David', V~iN nvnnns *nap~i, id est, ut Symmachus expressit, iiroiKt\6r]v iv roic KUTuiTciTOig r»)c 7»)C '• ut Chaldseus para- phrastes DT'toliS ''ttST SD''"i32, formatus sum in utero ma- tris mese ; sive per mortem et sepulturam, qui fuit extremus humiliationis gradus ; quomodo idem David de inimicis suis locutus estS V""i«n nvnnna "isa> quod in editione LXX. ita est redditum : " ticrtAtuaovrat tig to. KaTtLrara rrig -yrjg, ■irapaSodi}(TOVTai ug X^ipag po/xfaiag, jueptSfc otXwTreKwv ' Psalm. 103. ver. 11. s Epist. ad Ephes. cap. 4. ver. 9. Augustin. in illud, Psalm. 85. Eruisti animam meam ex inferiori. 1. Ad hoc infernum missus est nascendo ad illud moriendo. Lactantius de Orig. enoris, lib. 2. c. 2. terras inferorum nomine appellat. ' Psalm. 139. ver. 15. Psalm. 63. ver. 10. 176 TllACTATUS DE taovTcu. Introil)urit in iiiferiora terrfe : tradenturin manus gladii, partes vulpium erunt." Sod contra opponit Bellar- minus verborum proprietatcm. " Nam inferior pars terra; non significat totam terram, sed unam partem eamque aliis inferiorem ; non ergo significat terrse superficiem, quze est pars superior ; nec etiam sepulchrum Christi quod etiam supra terram fuit." Respondetur : Quod de situ sepulchri Christi supra terram hie dicitur, falsum fulsse ostendimus in refutatione argument! tertii. Ad hujus vero argumenti tundamentum respondetur : nuUam hie institui comparatio- nem partium terra? inter se, sed partium terrse cum summo coelo. " Nam "r^ ava/3d)vat° ug nav to 7rA/;pa>jua rov Otoi), impleri ad omnem usque plenitudinem Dei." " Epist. ad Epiies. cap. 1. ver. 23. " Epist. ad Eplies. cap. 3. ver. 19. VOL. XIV. 178 TRACTATUS DE XIX. ANIMAS PIORUM ANTE CIIIIISTI ASCENSIONEM EUISSE IN COiLO, NON IN LOCO SUBTERRANEO, QUEM LIMBUM TATRUM APPELLANT PONTIFICII, A DEI PR^SENTIA SECLUSAS. I. Qui fruebantur vita seterna, et in condemnationem non venerunt, seel transiverunt a morte in vitam, post mor- tem non sunt conjecti in careerem infernalem, et in eo ad aliquot annorum millia a Dei praesentia scparati. At Patres ante Christi aseensionem fruebantur vita aeterna, et in con- demnationem non venerunt, sed transiverunt a morte in vi- tam. Ergo. Probatur assumptio : qui fide erant prsediti, fruebantur vita aeterna et in condemnationem non venerunt, sed transierunt a morte in vitam. Patres fide erant praediti. Ergo. Major habetur, Johan. cap. 5. ver. 2. Minor Epist. ad Hebr. cap. 11. ver. 2. II. Quos Deus in vita justificavit, peccatis remissis et imputatajustitia ; eos post mortem ad carceres non condem- nat, et a praesentia sua non ablegat. At Patres Deus in vita justificavit, peccatis remissis, et imputata justitia. " Credidit'' Abraham Deo, et imputatum est ei ad justi- tiam." III. Qui in hac terra versabantur ut hospites et advenae, coelestem quaerentes patriam, transacta peregrinatione asse- cuti sunt patriam ; at Patres in hac terra versabantur ut liosj)ites et advenae, coelestem quaerentes*" patriam, quemad- modum ef nos. IV. Si Patres ante Christi aseensionem pcenam damni " Epist. ad Rom. cap. 4. ver. 3. >■ Epist. ad Heb. cap. II. ver. 10. 13, 14. 16. ' Epist. ad Heb. cap. 13. ver. 14. CONTROVERSIIS PONTIFICIIS. 179 sustinuerunt, nee atl rognum ccelorum admitti poterant : ex eo lioc accidit, quod ante Chiisti adventiim ejus passio et resur- rectio sua caruerint efiicacia. At falsum conscquens : quia hoc respectu datur " agnus'' occisus ab origine mundi," et Patres "eandem'^ escam spiritualem ederunt, et eundem potum spiritualem biberunt," et si Christi passio ac resur- rectio sua caruissent efficaeia, non solum pcenam damni, sed etiam poenam sensus necessaiio sustinuissent Patres. Quod enim a Gehennse suppliciis liberatur quis, passionis Christi beneficium agnoscendum est, V. Pari posita justitia, par debet poni remuneratio. Nostra et Patrum justitia par fuit et eadem : nempc per fidem^ in Christum Jesum, quje in omnibus est laortjuoc^ et seque pretiosa, par igitur debet poni remuneratio, ideoque cum nobis post mortem pateat regnum ccelorum, illud Patri- bus non est claudendum. VI. Si reatus peccati primi Adami impios statim post mortem in Tartarum prsecipltat : communicatio justitise se- cundi Adami fideles statim post mortem in coelum evehet : sed verum prius : Ergo et posterius. Probatur connexum, quia alias peccatum primi Adami plus valeret ad mortem, quam secundi ad salutem contra comparationem'' Apostoli ad Ronianos. VII. Iter vitas sursum constituitur in coelo, non deorsum in inferno, " Iter' vitas sursum est intelligenti, ut reddat a sepulchro (vel inferno) deorsum." VIII. Si coelum usque ad ascensionem Christi clausum essct Patribus, Elias non ascendisset in coelum ante Christi adventum. At " ascendit"^ Elias turbine in coelum." IX. Si ante Christi ascensionem in carcerem aliquem compingerentur Patrum animae, non fuissent in statu glo- Apocal. cap. 13. ver. 8. « i ad Cor. cap. 10. ver. 3, 4. ' Act. Apost. cap. 15. ver. U. Epist. ad Gal. cap. 3. ver. 8, 9. Epist. ad Horn, cap. 4. ver. 23, 24. K 2 Epist. I'etr. cap. 1. ver. 1. I' Epist. ad Rom. cap. 5. ver. 17, 18, 10. ' Proverb, cap. 15. ver. 24. 2 lU;;. cap. 2. ver. 11. N 2 180 TRACTATUS DE rise. At fuerunt : ut coUigitur ex apparitione' Mosis et Eliae cum gloria. X. Si ante Christi ascensionem animabus in regnum ccelorum nullus patuisset aecessus : turn latro non fuisset in ccelo cum Christo eo die, quo passus. At contrarium patet ex verbis, " Hodie*" mecum eris in paradiso," id est, regno ccelorum : ut pluribus" confirmat ipse Bellarminus. XI. Locus in quo quis a Dei prsesentia exulat, non est locus consolationis. At locus in quem receptae sunt piorum animaj ante Christi ascensionem, fuit locus consolationis. Ergo. Major per se patet et confirmari potest ex Psalmo decimo sexto, versu undecimo, ubi in conspectu Dei gau- diorum plenitudo constituitur. Minor manifesta est, ex Evangelio", ubi diris cruciatibus Divitis in gehenna, oppo- nitur solatium Lazari in sinu Abrahs. XII. Inter limbum inferni et ipsum infernum damnato- rum, non est constitutus ingens hiatus, et admodum lon- ginqua distantia. At inter sedcs fidelium ante ascensionem Christi vita defunctorum, et infernum damnatorum, ingens constitutus est hiatus, ^^ao-yuaP ^iya et longinqua admodum distantia, ubi Dives in tormentis, sublatis oculis suis Abra- hamum procub vidisse dicitur, et Lazarum in sinu ejus, indeque Augustinus, colligit, " non'' esse quandam partem, et quasi membrum inferorum, tantai illius felicitatis sinum. Chaos enim magnum quid est, nisi quidam hiatus, multum ea separans inter quae non solum est, verum etiam firmatus est ?" ' Lur. cap. 9. ver. 31. " Ibid. cap. 23. ver. 43. " Bellarmin. de Saiict. Beat. lib. 1. cap. 3. " Luc. cap. IG. ver. 25. p Ibid. ver. 26. 1 Luc. cap. 1 6. ver. 23. ' August. F.pi.u. 164. ad Evodiura. op. torn. 2. pag. 575. CONTROVERSns PONTIFICIIS. 181 XX. SOLVUNTUll ARGUMENTA BELLARMINI DE LIMBO PATRUM. I. Ea sententia est prorsus inaudita in Ecclesia Dei. Respondetur : Quorsum ilia Origenis, Hbro primo in Job, verba ilia explicantis, Nudus ibo illuc; " lUuc ibo, ubi sunt tabernacula justorum, ubi sunt sanctorum glorise, ubi est fidelium requies, ubi est piorum consolatio, ubi est miseri- cordium hsereditas, ubi est immaculatorum beatitudo, ubi est veracium lajtitia et exultatio. Illuc ibo, ubi est lux et vita, ubi est gloria et jucunditas, ubi est lajtitia et exultatio, vel unde aufugit dolor, tristitia etgemitus, ubi obliviscentur priores tribulationes, hse quse sunt in corpore super terram. Illuc ibo, ubi est tribulationum depositio, ubi est remune- ratio laborum, ubi Abraliae sinus, ubi Isaac proprietas, ubi Israel familiaris, ubi sanctorum animse, ubi angelorum chori, ubi archangelorum voces, ubi Spiritus Sancti illuminatio, ubi Christi regnum, ubi aeterni Dei patris infecta gloria atque beatus conspectus." Abrahse sinus et receptacula animarum defunctarum Patrum in ccelo hie posita descri- buntur, non in carcere aliquo infernali. Augustinus, eumque secutus Beda, et Strabus in Glossa ordinaria : " Sinus'' Abrahae est requies beatorum pauperum, quorum est regnum ccelorum ; in quo post banc vitam recipiuntur." ISimiliter Titus Bostrensis, vel quicunque author fuit illorum Collectaneorum in Lucam, II. Jacob ait " descendam'' ad lilium meum in infer- num." Pius erat Jacob, inquit Bellarminus, pius etiam Joseph : et tamen utrumque non ascendisse ad coelum, sed » August. Quasi. ICvang. lib. 2. cap. 38. op. torn. 3. par. 2. pag. 2C4. Genes, cap. 37. ver. 35. 182 TRACTATUS DE ad inferos descendissc, Scriptura significat. In eum locum Nicolaus Lyranus : <' Hebnei cxponunt, in foveam vel se- pulehrum. Catholici autem melius exponunt, dicentes in infernum, id est, ad limbum sanctorum patrum, qui est superior pars inferni." Contra vero Augustinus, Steuchus, Eugubinus, in eundem locum, Hebrseorum tuetur senten- tiam : his tandem verbis concludens, " Htec diximus nihil facientes, quse de hac re somniat Nicholaus; vere enim, figmenta sunt, quse de limbo scribit hoc loco." Objicit vero Bellarminus, capita decimo, voccm biSti; non posse hie accipi pro sepulchre : "quia dicit se iturum ad filium suum, quem putabat mortuum, et devoratum a feris, et proinde caruisse sepulchro." Sed respondet Franciscus Junius etiam ventrem ferarum"^ figurata locutione sub no- mine sepulchri comprehendi posse : quemadmodum Pro- pheta Jonas, quum in ventre ceti esset, se vociferatum fuisse dicit biSCZ? I^aa e ventre sepulchri : ut omittam phrasim illam descendi in biStC communiter nihil aliud significare quam simpliciter mortuorum statum subire ; ut docet Jansenius'^ et liquet ex antithesi, " Quia'' non infer- nus confitebitur tibi neque mors laudabit te : non expecta- bunt, qui descendunt in lacum, veritatem tuam: vivens, vivens ipse confitebitur tibi." III. " Dives in inferno cum esset, vidit a longe animam Lazari in sinu Abrahse, et audivit, inter loca ipsorum mag- num hiatum esse : id enim significat xa^^iua? quo apparet, nihil solidi fuisse interjectum inter locum damnatorum et sinum Abrahse, sed utrasque animas in eadem voragine fuisse, licet multum inter se distantes." Respondetur: Negamus consequentiam ; si inter loca ipsorum magnus Ita Cicero, lib. 1. Tusc. quoest. in Hircania all dicit canes, a quibus lanien- tur, eamque oplimam ceasere illos esse sepulturam. Author ille qui Dorica dialecto, Trtpi toj koKH ku'i ataxpio scripsit (ab Henr. Stephano, siniul cum Diogeiie Laerlio eilitus :) Matrcrayircu (inquit) rwf yoviag xaraKOij/avTfs KartadovTi Kai rd^of KaXXtffroc iWti yfitv iv rote rtKvoig rt6d^6ai. Contra Poeta ille apud Ciccroneiu (Je Tliyeste, ut videtur :) Natis sepulchruin est ipse parens. Comment, in Prov. cap. 15. ' Esai, cap. 33. ver, 18. CONTROVERSIIS PONTlFICIIS. 183 fuit hiatus^, ergo fuerunt in eadem voragine : contrarium enim rectius a TertuUianos et Augustino'' deducitur, si ejusmodi vorago inter loca ipsorum interposita fuit, in eadem ergo voragine non fuisse. Adeo quidem ut ipse Maldonatus Jesuita in commentariis ad hune locum dis- simulare non potuerit : " se valde suspieari summum hie coelum designari, inter quod et infimum damnatorum locum, ubi dives erat, magnus utique erat hiatus, totum scilicet spatium aeris, quod quasi hiatus quidam vacuum, et impermeabile videtur esse." Utrum vero xaana hoc ad aeris spatium, vel potius ad hiatum aliquem extra visibilem hunc mundum (ubi aiSrjc, locus ille animarum invisibilis, a quibusdam coUocatur) inter beatorum et damnatorum loca interjectum sit referendum: viderint ii qui de inferorum situ disputare solent. Id monuisse satis sit, quamdiu certi nihil nobis de situ inferorum constiterit, tamdiu certi nihil ex hoc Bellarmini argumento confici posse. IV. " Anima' Samuelis apparens Sauli de terra ascen- dere visa est." Respondetur: 1. Si vere apparuisset Samuel Pythonissae, hoc tamen nihil faceret pro limbo animarum subterraneo : neque enim solius animse descri- bitur apparitio, sed animae cum corpore conjunctse. " Vir'' senex ascendit, qui est amictus pallio." At licet anima separata prius fuisset in coelo, quum tamen resumendum esset corpus ex coelo, in terram deduci oportuit, atque ex terra emergere : quemadmodum in extremo judicio animse mortuorum simul cum corporibus, prodibunt e monumen- tis', nec id tamen argumento erit animas separatas in loco aliquo subterraneo commoratas esse, ac in coelo nondum fuisse. 2. Non fuit verus Samuel qui apparuit, sed spec- trum diabolicum idque propter has rationes. I. Versa deci- f Jansenius, de Concor. Evangel, cap. 9C. Quod si quis speciatim exprimi quaerat, quid per hiatum ilium magnum sit intelligendum, lecte dicctur signi- ficari firraissimum Dei statulum in modum hiatus prohibens illorum et illorum permixtionem. Ut sit sensus : firmissimo et immutabili Dei decreto sic sumus nos a vobis separati, ut ii, qui volunt hinc tiansiie ad vos, non possint. E Contra Marcion. lib. 4. cap. 34. Epistol. 164. op. torn. 2. pag. 575. ' 1 Sam. cap. 28. ver. 14. Ibid. ' Johan. cap. 5. ver. 28, 29. 184 TRACTATUS DE mo quinto elicit Pseudo-Samuel ad Saulem : " quare inquie- tasti me ut suscitarer." At impium aeque ac absurdum est, ut existimemus sanctorum quietem Magorum vel Daemo- num opera interturbari posse. 2. Pseudo-Samuel passus est se a rege adorari. " Inclinavit" enim se super taciem suam in terra et adoravit." At verus Samuel se a rege adorari non fuisset passus : non magis quam Petrus a Cor- uelio", aut Angelus a Johanne", 3. Deus Sauli respon- dere noluit, vel per somnia, vel per Urim, vel per Prophe- tas ; quomodo ergo jam Pythoniss?e opera respondisset illi per Prophetam. 4. Non est Dei voluntas ut excitentur mortui ad instruendos vivos?, 5. Dicit Pseudo-Samuel ad regem : " Cras tu et filii tui mecum eritis," unde author qusestionum ex Vetere Testamento (quae Augustino tri- buuntur) ejusmodi colligit argumentum, quod etiam ex eo retulit Gratianusi, " quomodo homo Dei, qui cum Abra- ham in refrigerio erat, dicebat ad virum pestiientiae, dignum ardore gehennae, cras mecum eris. His duobus titulis sub- tilitatem fallaciae suae prodidit improvidus Satan, quia et adorari se permisit sub habitu et nomine Samuelis contra legem: et virum peccatis ])ressum, cum magna distantia peccatorum et justorum sit, cum Samuele justissimo fu- turum mentitus est : ad eum enim transmigravit, quem ado- ravit." 6. Dicitur, " mortuus' esse Saul propter praevarica- tionem suam : quod consulere Pythonem quaesiisset," et " quod non requisivisset Jehovam, ideo morte affecit eum ; et avertit regnum ipsum ad Davidem filium." Falsum est quod pseudopropheta iste praedicit, proximo die Saulem cum filiis in praelio occubiturum : idque hoc argumento ostendimus. Quod factum est post ilium diem, quo Philistaei Shu- nemo Aphekum et Israelitae Gilboa ad fontem Izreelis castra moverunt, non est factum eo die qui Saulis reditum a Pythonissa proxime est sccutus. ■n 1 Sam. cap. 2S. ver. 6. " Act. Apost. cap. 10. ver. 25, 26. " Apocal. cap. 22. ver. 8, 9. I' Luc. cap. 16. ver. 30, 31. Esai, cap. 8. ver. 19. 1 Cdus. 26. qu. 5. §. 14. '1 ChioQ. cap. 10. ver. 13, U. CONTROVERSIIS rONTlFICIIS. 185 At prsellum inter Israelitas et PhilistEeos factum est post ilium diem. Ergo prajllum non est factum eo die, qui Saulis reditum a Pythonissa proxime est secutus. Probatur major : quia inter tempus quo Pliilistsei Shu- nemi, Israelitte Gilbose castra habebant, et diem quo iili Aphekum, hi ad fontem Izreelis moverunt, facta est Saulis ad Pythonissam profectio, et reditus ejusdem per eandem, noctem, ut constat ex serie sacrjB histori8e\ Minor hoc argumento probatur. Quod tempore absentise Davidis est factum, post ilium diem quo Philistaji Shunemo Aphekum et Israelitse Gilboa ad fontem Izreelis castra moverunt, factum est. At prajlium inter Israelitas et Philistseos tem- pore absentise Davidis factum est. Ergo post ilium diem est factum. Probatur major : quia ex vcrsibus primo et ultimo, capitis vigesimi noni inter se coUatis, manifestum est Davidem toto eo die in castris Philistseorum prsesentem fuisse, nec ante proximum matutiiium discessisse. Sed nec statim post Da- vidis discessum factum fuisse prselium, ex eo colligitur ; quod si id ita esset, sequeretur sex integros dies fuisse elapsos, pri- usquam David factam cladem rescivisset ; at hoc incredibile. At, inquit Bellarminus, " deducitur hoc satis aperte ex textu divinse Scripturse : cum vidisset, inquit, mulier Samuelem. Item: dixit Samuel ad Saul." Ilespondet Rainoldus, " appellari' Samuelem, quod gesserit personam sive similitudinem Samuelis, non quod fuerit ipse Samuel. Ut apud V'irgilium de Cupidine induto specie Juii, Miraiitur ilena JEr^eoa, miraiitur Jiilu.n. et in libro Geneseos, tres viri apparuisse dicuntur" Abra- hamo, et vir'' luctatus esse cum Jacobo, ad mane usque :" et Aben Ezra, notat " Scripturam^, cum facit mentioiiom Dei alieni, loqui secundum cognitionem servientium illis." Porro autem ilia Scripturse verba premit Bellarminus, " Intellexit ergo Saul, quod Samuel esset," certe inquit, non ' 2 Sam. cap. 28. ver. 4, 5. 25. cap. 29. ver. 1. ' Raiiiold. de Apocr. Praelect. 89. pag. 1091. " Gen. cap. 18. ver. 2. >^ Ibici. cap. 32. ver. 24. » Alen Ezra in Exod. cap. 20. 186 TRACTATUS DE diceret Scriptura ; intellexit, sed, putavit, vel, cogitavit, si non esset verum. Respondetur : Et hoc refertur ad eorum opinionem, de quibus loquitur Scriptura. Ut in parabola " Domine^ noveram te hominem durum esse, qui metas ubi non sevisti, et inde coUigas ubi non sparsisti : ecce habes quod tuum est. Cui Dominus : Serve male et piger, sciebas me metere ubi non sevi, et inde coUigere ubi non sparsi." In quem locum Cajetanus: "non est quaeren- dum quemadmodum haec proprie verificentur de Deo ; quia falsse sunt sestimationes :" et ante eum Hieronymus, in eundem locum, servum eum malum appellari notat, " quo- niam" calumniam fecerit Domino." Ita ubi Rahab explo- ratores occultante, nuntii dicuntur emissi, " qui persecuti sunt ipsos, (inquit textus*'), sequuti post ipsos." Nempe quoniam putabant se persequi : non enim reipsa perseque- bantur. Matt. cap. 25. ver. 24, 25, 26. " Hieron. in Matt. op. torn. 4. pag. 123. I* Josu. cap. 2. ver. 7. CONTUOVERSIIS PONTIFICIIS. 187 XXI. DE SCIENTIA ANIMiE CIIRISTI. In Christi persona duplex exspectatur Scientia: Increata : naturse divinse : quae infinita est, seterna, om- nisque suecessionis et mutationis expers : adeoque ipsa cs- sentialis Dei sapientia. Creata : naturse humanse : qua anima Christi non ut Del- tas, per essentiara suam, et uno simplici aetu, sed successive et cum mutatione res intelligit, idque vel in Verbo : cui vwoaraTiKwg est unita ; et cujus visione imme- diata fruitur modo beatissimo. Ea ratione anima Christi, etiamintellectu create, multa intelligebat, quse secundum fa- cultatem humanee naturae ignorabat (cogitationes cordium verbi gratia, et res futuras) : Deitate non suam aliquam perspiciendi vim in naturam humanam transfundente, sed in- tellectum illustrante, et quascunque vellet notitias in anima sibi unita accendente. Ita Marc. 2, 8, cognovit Jesus spiritu suo, quid Scribte ratiocinarentur in cordibus suis. " Nec* opus fuit ut quisquam ei testaretur de homineipse enim sci- cbat quid esset in homine." Cognovit autem hsec Christus in verbo, ut notat Thomas, "non*" autem cognitione prophetiai : quia prophetia est qusedam imperfecta participatio illius vi- sionis, qua videntur res in verbo : quse cum inChristo perfecta fuerit, imperfectio prophetise in Christo locum non habuit." Vel in genere proprio per species intelligibiles, qute cog- nitio est vel virepcpvaLKr) vel ^udik-jj. YTTap^ucrtKr), intusa, qua superat Adamum in statu inno- centise constitutum. Qualem enim cognitionem habent an- ' John, cap. 2. ver. 25. In quaestion. disputaC. dc vetit. qu. 20. art. 6. 188 TRACTATUS DE geli naturalem sihi, talcm habuit Christus aiiimte saie iiifu- sam, unctus*" a Patre oleo Isetitise supra consortcs suos. ^vaiKti est vel indita vel acquisita. Indita, potent.ia naturalis ad ima^^inem Dei, qua aniina Christ! res intelligit per species iiitelligibiles inteliectui ma- teria!i sive possibili eo modo iinpres?as, quo posteris Adami, si integram imaginem Dei, sub qua sapieiitije et sanctimonise habitus'' comprehenduntur, retinuissent, imprimerentur. Acquisita, qualis est ordinaria cognitio humana, est vel. Universalis et abstracts, qui habitus est scientificus virtute iiitellectus agentis, species iiitelligibiles a phantasmatibus abstraheiitis, acquisitus. Particularis et sensitiva ; w\ in experientia rerum per sensus posita, quomodo Christus ex^ iis, quae passus est, obedientiam didicisse dicitur. Quaeritur quomodo Christus sapientia creverit : nam cre- visse certum est, ex secundo capite Evangelii secundum Lu- cam ; versu enim quadragesimo legitur : " Puerulus autem crescebat, et corroborabatur Spiritu, implebaturque sapi- entia : et Dei gratia erat super eum." Et additur : "Jesus' autem proficiebat sapientia et statura, ac gratia apud Deum et homines." Respondet Bellarminus, " certams et com- munem expositionem esse Patrum Gregorii Nazianzeni, Cyrilli, Damasceni, Theophylacti, Bedae, Anselmi, Ber- nard!, et aliorum, quod Christus profecerit sapientia et gratia opinione hominum, quibus indies magis aperiebat sa- pientiam suam. Quomodo Sol, quo magis ascendit versus medium caelum, tanto magis dicitur proficere in lumine et calore ; non quod in se fiat lucidior et calidior, sed quia magis apparet ejus virtus." Addit secundo loco, ex sen- tentia Damasceni, " quod"* sicut episcopus dicitur proficere in ecclesia sua suis concionibus, quando populus proficit ; et doctor in schola dicitur proficere, quando doctos reddit auditores ; ita etiam Christus dici potest profecisse, quia Heb. cap. 1. ver. 9. Ephes. cap. 4. ver 24; Coloss. cap. 3. ver 10. « Epist. ad Heb. cap. 5. ver. 8. ' Luc. cap. 2. ver. 52. K Bellarmin. de Christ, lib. 4. cap. 5. Damasceii, de fid. lib. 3. cap. 22. CONTROVERSIIS PONTIFICIIS. 189 fecit alios proficcre." Verum utraque hfec explicatio a Hollarmini socio, Francisco Toleto Cardinale, improbatur. Prima quidem, " turn' quia Evangelista secjualem videtur fecisse profectuin sapientiaj, aetatis, et gratise ; qui autcm setatis est, non in ostensione tantum, sed in reipsa positus est : ergo et reliqui duo similem debent habere rationem : turn quiajuxta banc cxpositionem dicere etiam possumus, Verbum seu Christum ratione natura; divinae profecisse : quod asserere isti doctores reformidantes, confugiunt ad naturam humanam. At quantum ad ostensionem dici etiam posset profecisse, quia Verbi sapientia paulatim se prodebat per humanitatem illam. Turn etiam, quia im- propria est significatio verborum, profecit, id est, videbatur proficere, seu paulatim se ostendebat." Altera vero, quia in contextu hoc sermo est de Christo in se : quemadniodum constat, tum ex antecedentibus tum ex verbo illo cctatis adjuncto ; quod manifesto dictum est de Christo, ratione corporis proprii. Et quia tunc temporis nondum Cliristo prajdicante, non videtur corporis ejus mystici factus profectus. Ut similitudo episcopi in schola et doctoris in schola proficientis a Bellarmino (nam in Damascene quem citat, eam non invenio) allata locum hie omnino non habeat. Rectius igitur respondent nostri, patribus quoque suffragantibus (quod Maldonatus Jesuita'', licet id segre ei esset, dissimulare non potuit) Athanasio', Epi- phanio™, Ambrosio", Cyrillo°, Fulgentio'', Beda^, et Euthy- mio^Christum non quidem divina, sed tamen humana sapien- tia vere profecisse : unde Ephremius AntiochenusPatriarcha ex Cyrilli in Johannem commentario, " Et St S17 \tyoiTOTrQ0- KOTTTetV 6 'It)<70UC vXlKlfl KoX ffO^lft KOI XUpiTl rijc 0(KOVO/U(aC iarai to XpFijua, (TUi'£\w()£t yap 6 row Oiov Xojog Sta rwv ' Tolet. in 2 cap. Luc. annot. B. In Luc. cap. 2. ver. 40. ' Sermon. 3. cont. Aiianosop. torn. 1. pag. 599. In Ancorato. op. torn. 2. pag. 84. " De Incar. Dom. Sacr. cap. 7. op. torn. 2. p. 719. » Thesaur. lib. 10. cap. 7. et lib. ite recta fide op. toui. 2. pag. 303. et C9I. Ed. Par. 1572. I' Ad Thrasimund. lib. 1. i 9 Photii. Biblioth. pag. 425. ' Comment, in Luc. cap. 2. 190 TRACTATUS DE Tijc iS'iac (^vatMQ lOuiv \ivai to avO{i>'»invov, Si Jesus profi- cere dicebatur sajjicntia, ct «tatc, et gratia, incarnationis opus est : peimittebat enim Dei veibum, humanitatem suis moribus ferri," ct Euthymius, in hunc locum : " tanquam puer lege humanae naturaj paulatim ad hsec proficiebat ; nam ut Deus omnino perfectus erat." Quod ut intelligamus distinguenda humana Cliristi sa- pientia in actualem et habitualem. Quemadmodura divi- nse sapientise essentiale est, ut in acta sit perpetuo, ita animse humanae connaturalis est hie modus, ut quandoque sit intelligens actu, quandoque in potentia, ut in tertia parte Summaj^ notat Thomas. Licet igitur Christi ani- ma jam inde a conceptione potentiam intelligendi habu- crit, non sequitur tamen eum actu ea omnia cognovisse, quae temporis progressu intellexit. Quemadmodum vero de posteris Adami in statu innocentise non eadem est doc- torum Pontificiorum sententia ; plurimis defendentibus, non statim ab initio ortus sui, sed progressu aetatis usum rationis et scientiam rerum habituros fuisse, omnis interim vitiosae et culpabilis ignorantiae cxpertes : quod a Thoma in prima parte Summae manifestis argumentis probatum affirmat Gregorius Valentianus' ; aliis opinantibus, quod statim ha- buissent rationis usum, profecissent tamen in scientia per experientiam ; aliis rem in medio relinquentibus, ut deter- minatu difficilem, " turn quia autlioritates super hoc non reperiuntur expresse ; tum quia ad hoc vix haberi possunt, nisi rationes congruentiae, quae frequenter sunt ad utramque partem ; tum etiam quia in statu sumus caliginis et miseriae, adeo ut vix possinius cogitare, quae in statu illo fuissent :" quae difficultatis rationes his ipsis verbis assignantur ab Alexandro Halensi'^ : prater quem, de hac quaestione con- suli possunt Petrus Lombardus'' cum omnibus Sententiariis, Thomas cum suis interpretibus in citato loco ; Hugo de S. Victore, dc Sacramento fidei^ et Pererius in librum Gene- * Quaest. 11. artic. 5. ' Comm. in Thorn, torn. 1. disp. 7.qua:> Esai. cap. 8. ver. 4. c Fulgent, ad Thrasim. lili. 1. Esai. cap. 8. ver. 1. ' Luc. cap. 2. ver. 40. 192 TRACTATUS DE sapientiae'et sanctimonife saltern habitus inditos et habuisse ilium, c't si in innoceiitia perstitissct Adam, habituros fuisse istos. Sic tamen ut quemadmodum in actibus obedientiae, ita etiam in actiljus sapienti^, simul cum setatis incremento major indies fieret proj^ressus. Et ut internes rationis actus in ipsa infantia exercuerit Scrvator noster, (de quo nihil te- mere pronuntiare ausim), atque theorice res omnes intellex- erit : certum est ta:ncn externa sapientiie opera, nonnisi pro- cedente a^tate, edidisse. Nam ut in Ancorato inquit Epipha- nius: i-rreiS^i'^ytvinfOii^ airo KoiXiag, ilOvg XaXiLv, ui^e'iKwro Kui Kudapiog, oia apTiTraiq, t De Christ, lib. 4. cap. 2. " Esai. cap. 1 1. ver. 2. " Psalm. 44. Esai. cap. 61. Act. Apost. cap. 4. et 10. P Johan. cap. 1. ver. 16. i Epist. ad Coloss. cap. 2. ver. 9, ' Johan. cap. 3. ver. 34. > Confer. 1 Chron. cap. 22. ver. 3. 14. ' Jolian. cap. 21. ver. 17. " Epist. ad Coloss. cap. 2. ver. 3. VOL. XIV. O 194 TRACTATUS DE Respondetur : Hoc etiam dictum est de persona : quemad- modum in paraphrasi sua expressit Franciscus Titelman- nus : " In quo Christo inhabitat ab seterno omnis plenitude sapientise et scientiae spiiitualis. Est enim Patris verbum et seterna sapientia, a quo omnis sapientia derivatur." Adde ex ipso Bellarmino " Aliud" esse communicari humanitati divinitatisplenitudinem, et thesauros sapientise, quod Paulus non dixit : aliud inhabitare divinitatem, et latere thesauros scientiae in Christi humanitate, quod Paulus dixit. Nam illud primum significaret Christi humanitatem esse Deum, quod non significat hoe secundum." Capite quarto sententiam suam probare nititur Bellar- minus ex doctrina Patrum, cujus argumenti examinatio non est praesentis instituti. Vindicandi tamen sunt orthodox! ab Agnoetarum haeresi, quam turn hie turn capite primo adver- sus nos objicit Jesuita. Sciendum est igitur Agnoetarum haeresim in eo versatam esse, quod personam Christi omnis- ciam esse negarent. Quae sententia necessario supponit, vel I'ilium non esse Patri o/xoovcriov, cum Ariianis et Eunomi- anis ; vel duas habere personas, non minus quam duas na- turas, cum Nestorianis; vel, ut personam, ita etiam naturam unam habere ex divinitate et humanitate compositam, cum Eutyche et Monophysitis. Ita Agnoetarum* haeresim rivum quendam Arriani dogmatis appellat Nicephorus^, ubi etiam » Bellarm. de Christ, lib. 3. cap. 16. J Victor Tununensis in Chronico. " A Tlieodosianis alise duae haereses exie- runt: una Agnoitarum, et altera TritVieitarum. AgnoitEe siquidem perversitati a qua exierunt, id adjiciunt, quod Christi divinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die, et hora novissima. Tritheitae vero sicut tres personas in Trini- tate, ita quoque tres adstruunt Decs esse." Gennadius de hajresibus (a Claudio Menardo editus, Parisiis an. 1617, pag. 31.)" Gnoitae etTritoitae (leg. Agnoitae et Tritheitae) a Theodosianis exorti sunt: ex quibus Gnoitae (Agnoitae) ab ignorantia dicti, quia perversitati a qua exorli sunt, id adjiciunt, quod Christi divinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die et hora novissima, nec (non. Isidor.) recordantes Christi personam in Esaia lo- quentis ' Dies judicii in corde meo.' Tritoitae (Tritheitae ita Isid.) vero vocati, quod sicut tres personas in Trinitate, in (leg. ita, ut in Victore et Isidor.) quoque tres adstruunt Deos esse, contra illud quod scriptura est : ' Audi Israel, Doniinus Deus tuus, Deus unus est.' " Quae eadem ad verbum quoque habentur apud Isidor. Hispalens. libro 8°. Origin, capite 5°. Vid. et Gratiam 24. qu. 3. Qui- dam. ' Hist. Eccles. lib. 18. cap. 50. CONTROVERSIIS PONTIFICIIS. 195 ex hoc fundamento Airianos, Aetianos, et Eunomianos con- clusisse indicat alterius esse naturae Patrem, alterius Filium : itaque cum Eutychius Constantinopolitanus Eunomii secta- tor, novissiinamhoram scivisse Filium asseveraret, ut qui sine defectucunctaaccepissetapatre; schisma inter Eunomianos factum narrat Sozomenus^. Hinc in disputationibus adver- sus Arrianos et Eunomianos, Athanasius*", Ambrosius"^, Gre- gorius Nazianzenus*^, Cyrillus^, Vigilius Tridentinus Epis- copus, author disputationis inter Arrium et Athanasium coram Probo habitse, Filium novissimam horam, ut Deum, cognitam habuisse, ut hominem ignorasse defendunt : nec hsereseos tamen eo nomine a quoquam postulati sunt. Ag- noetarum etiam errorem Nestorianismi propaginem esse afRr- mat Gregorius Romanus his verbis : "Res' valde manifesta est, quia quisquis Nestorianus non est, Agnoita esse nulla- tenus potest. Nam qui ipsam Dei sapientiam fatetur in- carnatam, qua mente valet dicere, esse aliquid quod Dei sapientia ignoret :" et in eandem sententiam Johannes Da- mascenus, " Quis Christum progressus in sapientia et gra- tia perinde fecisse aiunt, ac si earum incrementum acciperet, non a primo illo carnis ortu factam esse unionem asserunt, nec personalem unionem tuentur, verum stulto homini Nes- torio fidem adhibentes, habitualem quandam unionem, ac nudam inhabitationem prodigiose confingunt, nescientes, nec quae dicunt, nec de quibus affirmant. Nam si caro ab ultimo ortu Deo Verbo unita est, imo potius in ipso extitit, ac personalem cum eo identitatem habuit ; quid tandem afferri potest, quin omnibus prorsus sapientise gratiseque opibus affluxerit : non ipsa gratiam more nostro percipiens, nec in partem eorum, quae Verbi erant, per gratiam ve- niens; quin potius ob personalem unionem turn humana- rum, turn divinarum rerum, quae unius Christi factse erant a Hist. Eccles. lib. 7. cap. 17. •> Alhan. Serm. 3. contra Aiiian. op. torn. 1. pag. 391. <: Ambios. De Fide, lib. 5. cap. 8. op. lom. 2. pag. 569. >• Greg. Naz. Oral. 4. de Tlieol. op. torn. 1. pag. 550. ' Cyril. Tbesaur. assert, xxii. op. torn. 5. pag. 218. < Greg. Reg. lib. 10. Epist. 38. op. torn. 2. pag. 1070. e Daniascen. de Orthodox, fid. lib. 3. cap. 22. o 2 196 TRACTATUS DE (quandoquidem simul et Deus et homo erat) gratiam et sapientiam ac clenique omnium bonorum cumulum mundo fontis instar effundens." Ex hac vero Damasceni ratioci- natione, ut in concordia Evangelica observat Cornelius Jansenius, "tantum consequitur Christum non absolute profecisse sapientia, quasi scilicet non fuerit ab initio plenus sapientia. Probat enim Christum ratione unionis hyposta- ticae ab initio semper plenum etperfectum fuisse in sapientia ilia quae Verbo propria est. De qua, ut ratio ejus solum con- cludit, ita etiam eum loqui, manifestum satis est ex eo quod earn em dicit sapientiae plenitudinem partici passe, non per gratiam, sicut nos, sed per unionem hypostaticam ea quae sunt Verbi participasse. Proinde habito respeetu ad banc Christi sapientiam, non potest dici Christus profecisse sa- pientia, nisi quia majorem semper sapientiam factis dictisque demonstravit. Verum cum praeter banc divinam sapientiam necessario oporteat Christo quatenus homini humanam etiam tribuere sapientiam ; non consequitur ex Damasceni sententia impium esse et Nestorianura asserere, banc re- vera quibusdam gradibus in Christo auctam fuisse." Obji- ciebant Nestoriani : " Si Christum hominem et Dei Verbum unum prorsus eundemque Filium esse certo statuitis ; quo- modo is consummationis diem ignoravit." llespondet Cyril- lus, in libro de recta fide ad Reginas : " Divinorum'' se- cretorum ignorationem, ueque probrosam esse creaturae, neque eidem quoque inusitatam. Scriptum est enim : ' Quis novit mentem Domini ?' Si ergo Filius, prout homo fac- tus est, ab Angelorum perfectione nonuihil defecisse prae- dicatur (nam ut Deus, universae creaturae praestat), quid mirum est si teque atque Angeli, Dei secreta ignorare per- hibetur. Nam ad se absolute quod attinet, cum is Dei Patris sapientia et virtus sit, non potest ea nescire quae in ipso abdita latent, Quare licet ut homo aliquid nesci- visse dicatur : ut Deus tamen omnia norat. Etsi ergo, ut homo ignorationem prae se ferret, dum de Lazaro, ubi posu- istis eum, percunctaretur : mox tamen, dum potenti virtute ex mortuis ilium exuscitat, Deum se esse, aperte declarat. Act. Concil. Kpbes. torn. I. cap. 6. Ed. Peltani. pag. 151. Ed. Groec. CONTROVERSIIS I'ONTIFICIIS. 197 Pie proinde prudenterque observemus, quodhumana quidem largiatur incarnationis dispensationi, divina vero Patris Verbo nobis assimulato." Similiter adversus Arianos et Eunomianos, libro nono Thesauri, " sicut voluit, tan- quam homo fame ac siti, cseterisque hujusmodi laborare : sic etiam ut homo diem ilium ignorat. Aliquando enim ut Deus, aliquando ut homo loquitur, ut et Deum et hominem' se verum ostendat : ut Deus dixit ad discipulos, Lazarus amicus noster dormit, quum nuUus ei nunciasset : ut homo quum ad sororem Lazari longo peracto itinere pervenisset, interrogabat, ubi posuistis eum ? qui longe absens mortuura esse sciebat, quomodo jam pisesens locum ignorabat ubi corpus Lazari erat : non enim est verisimile illud eum sci- visse, et ignorasse: sed utrumque ut Deus scivit, et utrum- que ut homo ignoravit. Ita igitur diem ilium etiam et horam et ignorat et scit, alterum ut homo, alterum ut Deus." Denique in Scholio de Licarnatione Unigeniti adversus Nestorium " Quomodo proficit puer, et sapientia impletur et gratia ? secundum aliud et aliud. Cum sit enim idem ipse homo simul et Deus, propter unitatem quidem propria ducit humana : est autem perfectus et sapientise et gratiae dator, ut Deus." Hsec divinus Cyrillus : quern doctorem si sequamur, intelligemus qua ratione humanse naturae Christi quarundam rerum tribui posset ignoratio, sine omni vel Eunomianismi vel Nestorianismi periculo. CATHOLICA ASSERTIO INTEGRITATIS FONTIUM, HEBRAICORUM VETERIS, ET GR^CORUM NOVI INSTRUMENTI: ADVERSUS PARTIS PONTIFICI^ THEOLOGOS. EX PRiELECTIONIBUS JACOBI USSERII, SACR^ THEOLOGI^ IN ACADEMIA DUBLINIENSI PROFESSORIS. HiERONYM. Epist. 102, ad Marcellam : "Si displicet fontis unda purissimi ; csenosos rivulos bibant." MDCX. CATHOLICA ASSERTIO INTEGRITATIS FONTIUM VETERIS ET NOVI INSTRUMENTI, &c. &c. CAPUT I. De vero Controversiae Statu : et Christophori de Sacro Bosco Jesuitae tergiversatione. ExpLiCATA* controversia de Sacrse Scripturse canone, de editionibus ejusdem variis deinceps disputandum est : ubi de fontium primo, deinde de translationum authoritate erit disserendum. Hac vero de re in sessione quarta Sy- nod! Tridentinse ita statutum legimus : " Ut libri Sacrse Scripturse, cum omnibus suis partibus, prout in Ecelesia Catholica legi consueverunt, et in veteri Vulgata editione Latina habentur, pro saeris et canonicis ab omnibus susci- piantur." Deinde : " Ut hsec ipsa editio in publieis lec- tionibus, disputationibus, praedicationibus et expositioni- bus, pro authentica habeatur ; et ut earn nemo rejicere quovis prsetextu audeat vel prsesumat." Hinc statum con- troversise inter orthodoxos et pontificios Whitakerus'' nos- ter elicit: " Utrum Latina hsec vulgata editio sit authentica Scriptura,an potius Hebraicus textusin VetereTestamento, * Piaelectiones de canone Sacrae Sciiptuiae desideiantur. Whitak.controveis. de Sciiptur. quest. 2. cap. 1. 202 PR^LECTIONES THEOLOGICjE. et Grsecus in Novo." Et Tridentinum Concilium defini- visseait, Latinum esse authenticum : nostras vero Ecclesias statuere, Hebraicam Veteris, et Grsecam Novi Testament! esse sinceram et authenticam Dei Scripturam ; itaque omnia esse ex his fontibus definienda, et versiones sic esse pro- bandas, ut cum his fontibus conveniunt. Hie vero excla- mat Christophorus de Sacro Bosco'= a scopo aberrare Whitakerum, ut qui maxime : Tridentinam enim Synodum hujusmodi comparationem non fecisse ; neque Hebraici tex- tus, Graeciveomnino meminisse. Hoc fuisse Calvini menda- cium : decrevisse Tridentinos Patres, minime esse audiendos eos, qui ex fonte ipso purum liquorem proferunt, et ex certa veritate falsum coarguunt. Bellarminum'* idem ipsum obser- vavisse (ne quis hie per impudentiam lapsum putet Whitake- rum) quod Patres horum fontium mentionem nullam fece- runt, sed solum ex totLatinis editionibus, quae nunc circum- feruntur, unam delegerunt, quam ceteris anteponerent. Ad extremum Stapletoni, Reginaldi, et aliorum ex ista fsece querelam renovat : sectarios centies refutatas ineptias, dis- simulatis callide solutionibus a Catholicis ad eas datis, pro novis mercibus identidem orbi ostentare. Verum " Quis tulerit Gracchos de seditione querentes " Conqueritur iste dissimulasse Whitakerum, quod Calvino a Bellarmino objectum est ; interim homo sapiens ipse dissi- mulat, Bellarminianam hanc calumniam a nostris' non semel depidsam fuisse : ut eam cramben nobis reponere denuo ipsi non fuerit necesse. Quod igitur Bellarmino illi pro Calvino responderunt ; idem sibi pro Whitakero responsum habeat Christophorus : utut Tridentina Synodus Hebraici Grajcive textus mentionem explicitam non fecerit ; sponte tamen ex ejus definitione sequi illud, quod Whitakerus voluerit. Respondet quidem ad hoc Jacobus Gretserus^ : f Sacrobosc. Part. I. Defeiis. cap. 1. Rhem. Prefat. ss. 35. 48. et 51. ' Reginald, conlr. Whitak. pp. 295, 296. k Ibid. p. 390. ' Stapleton. Prelec. Princ. doctrin. eontiov. 5. quaest. 3. in explicatione arti- culi primi. PR.BLECTIONES TH EOLOGICE. 211 res, longe sint corruptiores quam Latinorum." Est igitur ille genuinus hujus controversiae status, a Melchiore Cano (quern erudite sane et diligentissime hac de re scripsisse ait Valentianus™) propositus : " An" scilicet in sacrarumlitera- rum intelligentia ad Hebraicum Grsecumque fontem sit re- currendum? An potius editio ipsa Latina tarn magnse sit auc- toritatis et ponderis ut nee ab originali Scriptura pendeat; nec per earn aut corrigi oporteat, aut limari?" vel, ut quses- tionem statuit Wilhelmus Lindanus libro primo de optimo genere interpretandi, capite primo, " Undenam solida sacrarum literarum Veritas sit petenda ? an ex veritate Hebraica vel fonte Grseco ? an de Vulgata potius editione Latina sit perquirenda, quod venerandis in Concilio Tri- dentino Patribus nuper placuit ?" Turn defendendum sibi sumit : " Vulgatam versionem aiiis omnino non versionibus tantum et castigationibus novis, verum ipsis etiam Hebrai- cis codicibus Grsecisque hodie in vulgus nobis esse multo et praestantiorem et veriorem, adeoque sententise authoris sui multo affiniorem." Idque omnino defendi oportet ab iis qui decreti Tridentini seriam defensionem in se recipiunt. Ut Sacroboscanus noster, dum certamen hoe voluerit defugere, in ipso primo congressu arenam turpiter deseruerit ; cau- samque Pontificiam plane prodiderit. Itaque nobis contra Tridentini decreti patronos fontium Hebraeorum et Graeco- rum authoritas asserenda est : cujus justissimse assertionis solidum hoc a nobis substernitur fundamentum, Ea editio quae ab ipso Spiritu Sancto profecta est, et a Prophetis atque Apostolis Ecclesiae primum tradita, pro authentica agnoscenda est ; normaque esse debet, ad quam translationes humana industria elaboratae examinari debeant. Hujusmodi vero est Hebraica Veteris, Graeca Novi Tes- tament! editio : ne ipsis quidem adversariis refragantibus. Agnoscunt omnes, Vetus Testamentum per Prophetas ser- mone Hebraeo exaratum esse : exceptis quibusdam capitulis Danielis et Ezrae, ac unlco Jeremiae versiculo, Chaldaice scriptis : similiter et " Graeca editio Testamenti Novi uni- Can. lib. 2. locor. Theolog. cap. 12. ° Valeiilian. Analys. fid. Calhol. lib. 8. cap. 5. p 2 212 PR.ELECTIONES THEOLOGICJE. versa, Apostolos et Evangelistas auctores habet," fatente Bellarmino°. Hebraica ij^itur editio Veteris et Grseca Novi Testa- menti editio authentica est : et norma, ad quam versiones omnes sunt exigendse. Hoc firmissimum sententise nostrse fundamentum con- cussisse sibi videntur adversarii, omnemque argumenti hujus vim infregisse : dum propositionem nostram de editione pura et sincera intelleetam concedunt ; corruptae vero et depravatse, qualem eam esse dictitant quae ad nostra tempora pervenit, accommodaiam inficiantur. Ita Bellar- minus, " dubium? (inquit) esse non potest, quin editio Apos- tolica sunimse sit authoritatis ; nisi forte constet eam esse corruptam." Addit idem capite undecimo : " negari non posse quin sint fontes Scripturarum anteponendi rivulis ver- sionum, quando constat fontes non esse turbatos : nunc autem fontes multis in locis turbidos fluere." Et Thomas Stapletonus ad argumentum quo dicebatur : Majorem esse puritatem fontis quam rivuli, ideoque Hebraica potius ve- ritate, quam alia versione uti debere Ecclesiam : respon- det ; " verumi id esse de fonte puro et incorrupto : sed talem nunc non esse Hebraicum textum," quomodo : et ar- ticulo secundo, " Novi Testamenti Grsecum textum prop- ter exemplarium maximam varietatem et dissonantiam, atque item corruptelas varias, hodie valde incertum et du- bium esse" respondet. Similiter Anglo Rhemenses, Prae- fatione in Novum Testamentum Anglice conversum'', se hac ratione inductos Grseco textui Novi Testamenti Lati- nam editionem praetulisse affirmant: eamque duntaxat ob causam fontes se dereliquisse, quod eos corruptos fuisse judicaverint ; profitetur Guilhelmus Reginaldus^ Sic et Julius Rugerius dicit, " tum' Hebraicos turn Grsecos' codi- ces vitiatos et inquinatos esse : quorum propterea lectio- » Bellarm. de Verb. Dei, lib. 2. cap. 7. v Ibid. 1 Stapleton. Relec. Princ. doctrin. cont. quaest. 3, art. 1. ' Rhem. Prafat. ss. 35. et 51. ■ Reginald, contr. Whitak.cap. 12, pag. 292. ' Ruger. opusc. de lib. canon, cap. 42. PR^LECTIONES THEOLOGIC.E. 213 nem Vulgatse Latinse opponere non debeamus." Et Al- phonsus Salrneron " Hebrseam" lectionem multis in locis corruptam esse asserit, et vitiatam : ac proinde non esse tutum illi omnino niti, et fidem nostram adjungere, nisi judicium adhibeamus, ac diligenter omnia verba pondere- mus." Additque postea " Judaeos" pro libidine sua infini- tos pone Scripturarum locos depravasse : et Hebiseamy Jectionem ita esse variam, dubiam, et incertam, ut nihil pene sit illi fidendum, nisi rectum et certum judicium ha- beamus, quare"" non esse sic consulenda Hebraja, ut putemus esse fontem purum et incorruptum : quia Graeca LXXII. virorum interpretatio, et Latina Hieronymi plerumque purior sit atque emendatior." Defendit etiam Johaimes Mariana, Jesuita, Graecos et Hebraicos " fontes'' multis magnisque ssepe macuHs esse turbidos, ut illis fidendum esse non magnopere videatur." Hoc ipsum defendit pecu- liari libro Wilhelmus Lindanus : et libro secundo Locorura Theologicorum, Melcbior Canus, cui'^ sanioris consilii vide- tur, " limpidam aquam e lacunulis defaecatis, quam ex tur- bato fonte liquorem obsccenum bibere." Id quod etiam Gregorio Valentiano probatur : ut alios innumeros ejus- dem sententise assertores praetermittam. Quare ilia quses- tio disceptanda relinquitur : An fontes ita contaminati sint, ut avdsvTeiav amiserint ; et Latinae translationi postponendi sint ? Id vero nos pernegamus : et ad sententiam nostram con- firmandam argumenta eadem proferimus, quae ab ipsis Pon- tificiis, Roberto Bellarmino, Aria Montano, Sixto Senensi, Johanne Driedone, Didaco Payva Andradio, Johanne Isaaco, etc. ad fontium authoritatem tuendam adhibentur. Etsi enim Bellarminus'^ et alii id tantum suis argumentis confectum volebant ; Judaeos in odium Christianse fidei ne- quaquam studiose depravasse et corrupisse multa loca Scrip- turarum ; adeoque in universum atque omnino fontes non " Salrneron. Prol. 4. in Evang. pag. 29. ^ Ibid. pag. 36. a. y Ibid. pag. 39. b. '• Ibid. pag. 4 1. a. » Mariana, pro edit, vulgala, cap. 16. et 24. Can. loc. Theol. lib. 2. cap. M. <■ Bellarm. lib. 2. de Verbo Dei, cap. 2. 214 PR.IJLECTIONES THEOLOGICiE. esse comiptos : nos tamen ex iisdem etiam illud deducemus quod proposuimus ; fontes ita corruptos non esse ut authen- tici esse desierint, utque ex Latina editione tutius ac certius sententia Spiritus Sancti quam ex illis petenda fuerit. Id quod illi tenere debebunt, qui Tridentiiii decreti patroci- nium susceperint : quemadmodum ante pluribus a nobis est ostensum. rR.ELEC'J'IONES THEOLOdlC.E. 215 CAP. II. Argumenla pro Fontium Integritate proponuntur. I. Primum vero illiul nobis argumentum, quod a Bellar- miiio ultimo loco proponitur; " a Providentia ductum, qua Deus Ecclesice suae semper prospicit. Non enim verisimile est, Deum id passurum fuisse, ut verba tot illustrium Pro- phetarum (similiter et Apostolorum) generaliter falsarentur :" ait Bellarminus''. Addunt vero nostri : cum profanorum scripta, Homeri, Pindari, Herodoti, Xenophontis, Platonis, Demosthenis, etc. aliquot ante Novum Testamentum se- culis exarata, ita in integritate sua conservata fuerint ; ut ipsorum translationes linguae, in qua a primis authori- bus sunt edita, exemplaribus semper subjicerentur, ad quae quoties de sententia authoris moveretur controversia, su- prema semper fieret provocatio : minus esse verisimile, in scriptis illis divinis, quae tantopere ad aeternam spectant hominum salutem, ita dormitasse custodem Israelis, ut Scriptura originalis Spiritus Sancti afflatu edita, quje ali- quando princeps fuerat et omnium domina, Latinae trans- lationi jam fieret tributaria. II. Adjungunt et aliud nostri argumentum, ab eadem Dei providentia desumptum ; quae cum in minimis non de- fecerit, in maximis defecisse non est putanda. Si ne mi- nima quidem et vilissima sit creatura, quae Dei omnia sus- tentantis potenti manu, in specie sua hucusque non fuerit conservata, etdeinceps conservabitur : quanto minus putan- dum erit, divina oracula, praecipuum manus opus ejus, unde major etipsi gloria, et populo ejus fructus, quam ex creatu- ris illis accidit ; excidere potuisse ? Imo si Dei providentiae librum Levitici et ceremoniarum jam abolitarum memo- riam, ad nostra tempora conservare visum est, quod inde " Bellaim. ile Verb. Dei, lib. 2. cap. 2. 216 PR7ELECTIONES THEOLOGIC^E, utilitas aliqua ad Ecclesiam dimanare posset : si nec mini- mum Psalmum'' perire passus est, ne ilia quidem quae iis- dem fere verbis in aliis Scripturse locis repetuntur : quanto magis Providentiam illam excubuisse existimabimus, ne utriusque Testamenti verba a Sancto ipsius Spiritu dic- tata ita corrumperentur, ut amissa primseva avdivrda, ab humanae translationis authoritate dependere opus habeant. 111. Si fontes hoc modo essent depravati, sequeretur verba ilia periisse, quibus sententiam suam expressitSpiritus Sanctus. Hoc vero admittendum non esse, in hunc modum confirmamus. Si verba ab ipso Spiritu Sancto dictata amit- tenda essent, deberent eorum loco substitui alia laoSvva- /xovvra, quae scilicet non minus commode ac plene sententiam Spiritus Sancti exprimere possent, quam ilia. At nulla dantur tiujusmodi : " ov jap ((XoSwajua avra iv iavroig 'E[^|0«((Tri Xtyofiiva, Ka\ urav /xev Ta\6>j ug trepav jXQxjaav : non enim ajque valent eadem per se, quum dicuntur He- braice, et quando fuerint translata in alteram linguam." quemadmodum in Ecclesiastici sui Prologo confirmat Jesus Siracides : " aXXa koi avrog 6 vofiog, Koi a'l Trpofijrtiai, koi Tu Xonra to)v PtjiX'uov oi) fiiKpav E^^et rrjv Biacpnpav iv eavToXg Xtyupeva : sed et ipsa lex, et prophetiae, et libri reliqui, non parvum habent differentiam, sermone suo enuntiata :" quantumvis a peritissimis traducta interpretibus, cujus- modi Siracidae temporibus integra extabat Legis interpre- tatio, LXXII. interpretum opera'^ sancte et fideliter ela- borata. Hinc ille Augustini Canon (qui in Decretum'' etiam relatus est) " Locutio^ divinarum Scripturarum secundum cujusque linguae proprietatem accipienda est. Habet enim omnis lingua sua quaedam propria genera locutionum, quae cum in aliam linguam transferuntur videntur absurda." Hinc etiam qui integritatis fontium hostes sunt acerrimi, Wilhelmus Lindanus^, Melchior Canus", Gregorius Valen- Ut I'salm. 14 et 5.3. Psalm. 18 el 2. Sam. 22. etc. •■ KaXwe Kai oTiiuj Kai aKptfiiog. Aiistseiis. in lib.dc LXX. luterpr. Euseb. lib. S. piaeijai-. Evaiig-. Dist. 38. c. Lociitio. <• .'Vugust. de vera lel. cap. 50. op. torn. 1. pag. 7S3. ' Lindan. de opt. gen. Interpr. lib. 3. cap. 10. 11. s Can. lib. 2. locor. cap. 15. Pn^LECTIONES THEOLOGICE, 217 tianus'', coguntur concedere a codicibus Latinis ad fontes recurrendum, ut intelligantur vocabula, quse magnam em- pliasim habent, aut aliquam innatam proprietatem apud Hebiaeos et Grtecos, quam Latinus sermo exprimere non valet: cujus generis dictiones multas cum in Hebraicis quses- tionibus turn in commentariis ab Hieronymo annotatas, ob- servat Canus. Quibus addo Ariam Montanum, in Commen- tatione' de varia Hebraicorum librorum scriptione et lectione, in hune modum argumentantem : " Grsecam linguam ver- borum splendore et ubertate, et multiplici compositione, ac signifieatione Latinae prseexcellere, nemo vel qui utramque leviter degustarit, est qui ambigat. Atqui sacrorum verbo- rum majestatem, pondus, numerum, et significationis vim Greece reddi exprimique posse, Ecclesiastici libri concin- nator negat." Conclusionem Christophoro nostro colligen- dam relinquo : et simul expendat rogo major in illo fuerit audacia, an inscitia, qui scribere non erubuit : " Latinum'' textum emphaticum satis esse, et Spiritus Sancti sensum explicare, majestatemque assequi, satisque in se lucis ha- bere ad Scripturse sententiam illustrandam." Quod si me monitorom non audiat, Lindanum' suum consulat, capiti- bus aliquot integris insanum hoc paradoxum refutantem. Andradium consulat, Tridentinae item fidei defensorem. Is collatione Latinorum exemplarium cum Hebraicis agens, " Ut"" vulgatam (inquit) interpretem concedamus summa omnia fide et integritate reddidisse, efficere tamen non potuit, ut Latinse linguae angustise cum Hebrsea foecundi- date certarent :" et de collatione textus Latini cum Grgeco verba faciens, "cum" saepe," ait, " ac saepius accidat, ut sen- tentise vel sint obscurius, vel jiarum diligenter a Latino in- terprete redditse, vel Graecae orationis vis non possit Latine apte explicari : magnum certe nobis aditum ad Novi Testa- ment! cognitionem Graeca afferre solent." Si nec hos Valent. lib. 8. Analys. fidei, cap. 5. ' Bibliis inteilineatis anno 1584. edilis pratli.xa. Saciobosc. part 2. cap. 9. pag. 188. ' Lindan. lib. 2. de opt. gen. intcrpr. cap. 10, 11, 12. Andiad. Dcfens. lib. 4. pag. C57. " Ibid. pag. G90. 218 pr;electiones theologic^. audire volet Christophorus, Patres saltern audiat, a Cano citatos" id ipsum passim testificantes. Hilarius in illud Psalmi 118: Omnis consummationis vidi finem : " frequen- ter," inquit, " admonuimus, non posse satisfactionem intel- ligentise ex Latinitatis translatione prsestari. Alia enim vis dicti hujus est ex Graeco enuntiati." Similiter Ambro- siusin explanatione Psalmi 118:" Latinos," ait, " non posse in omnibus vim Grseci sermonis exprimere. Quod in Graeco pi erum que major sit vis et pompa sermonis." Et Hierony- mus in commentariis Epistolse ad Ephesios : illud quod in Vulgata habetur editione, " A constitutione mundi" expli- cans, "Non idipsum," inquit, " KuraftoXri, quod constitutio sonat. Unde et nos propter paupertatem linguae et rerum novitatem, et sicut quidam ait, quod sit Grsecorum sermo latior et lingua felicior, conabimur non tam verbum trans- ferre e verbo, quod impossibile est, quam vim verbi quodam explicare circuitu." Summa est : cum in versionum rivu- lis sententia Spiritus Sancti plene et plane inveniri non possit ; integros nobis et illibatos relinquendos esse fontes, in quibus suis ipsius verbis sententiam suam Spiritus Sanctus expresserit. IV. Sacrosanctae Scripturse, quod corrupta sit, impin- gere, impium esse recte pronuntiat Johannes Isaac contra Lindanum " Cum° enim hie," ait ille, " ipsius Christi et Sacrosanctse Scripturse Veritas, honos et majestas in du- bium vocetur ; quis non impietatis plenum facinus judi- cet? quis tales homines legis Cornelise non reos peragat, qui impudenti ausu Hebraicse veritati derogare, omuem- que authoritatem adimere non vereantur?" Neque hie evadent Bellarminus, et alii, qui satis esse putant, si agnoscant fontes in universum non esse depravatos ; cum ita tamen depravatos volunt, ut eorum vacillet authori- tas. Sic enim ex uno loco coUigit Abulensis adversus universorum Hebraicorum codicum fidem : " Cum? semel constet aliquid deficere, semper erit prsesumptio, quod " Can. loc. theol. lib. 2. cap. 15. " Joh. Isaac, lib. 2. contr. Lindaii. pag. 80. f Alph. Tostat. in Josu. cap. 21. qiia?st. 12. PRiELECTIONES THEOLOGICiE. 219 aliquid deficere poterit." Et est sane ilia in Talmudei Hierosolymitano Hebrseorum sententia non aspernenda : nba nbtan nnapa nb^atC Sp-TT^T : Testamentum quod de- ficit in parte deficit in toto. Quomodo argumentatur Au- gustinus, " Mihi' videtur exitiosissime credi aliquod in libris Sanctis esse mendacium, — Admisso enim semel in tantum authoritatis fastigium officioso aliquo mendacio, nulla illorum llbrorum particula remanebit, quae non ut cuique videbitur, vel ad mores difficilis, vel ad fidem incre- dibilis, eadem perniciosissima regula ad mentientis autoris consilium officiumque referatur." Et " Si* ad Scripturas Sanctas admissa fuerint velut officiosa mendacia quid in eis remanebit authoritatis? Quse tandem de Scripturis illis sententia proferetur, cujus pondere contentiosse falsitatis obteratur improbitas. Statim enim ut protuleris, si aliter sapit qui contra nititur, dicit illud quod prolatum erit, ho- nesto aliquo officio scriptorem fuisse mentitum." Ad eun- dem modum de exemplaribus Novi Testamenti disputat Sixtus Senensis : " Si' quid quantumvis minimum in Novo Testamento falsatum esse dicatur; omnis Novi In- strumenti fides auctoritasque adimitur. Sicut enim de cor- ruptione partis unius suspicari licebat, ita et de cseteris ejus partibus opinari licebit : cum nulla potior causa sit, cur hsec magis pars quam ilia incontaminata servari debue- rit." Et de Hebrseis codicibus Veteris Testamenti Andra- dius. " Illud" si semel persuadeant, nullum non dubium, nullum non calumniae invidiseque obnoxium testimonium peti non poterit. facile enim quisque ex his, quse a Judseis illi contaminata fuisse contendunt, omnia poterit in dubium revocare, et quse a majoribus se Judsei didicisse, et sanctis- simos vates a Deo accepisse affirmabunt, ab eisdem fuisse conficta, non sine aliqua verisimilitudine opinari : cum levis- sima sit eorum authoritas, quos gravissimi ssepius mendacii convincimus." Denique de universa sacra Scriptura Al- 1 III ^mnjD foi. 20. August, ad Hieionym. epist. 28. op. torn. 2. pag. 47. • August, ad Hieron. epist. 40. op. loiii. 2. pag. 84. ' Sixt. Sen. lib. 7. Biblioth. Sanct. liaeres. 1. " AiKliad. lib. 4. defens. fidei Trident, pag. 623. 220 PR^LECTIONES THEOLOGIC^. phonsus Tostatus : " Si^ dicamus hie Sacram Scripturam esse corruptam, eodem modo poterimus dicere de quolibet alio loco, cum sit eadem ratio : et cum non possit probari Veritas Sacrae Scripturse per aliquam rationem priorem, ma- nebit nobis dubium de tota Sacra Scriptura, quia poterimus dicere eam in omnibus locis esse corruptam, vel saltern non erit nobis firmum aliquam partem ejus esse veram. Sic enim arguit Augustinus, et habetur in Decretis^." Et Gilbertus Genebrardus in Chronographia sua : " Nimis^ temere Se- verus Sulpitius erroris vel mendi arguit locum 3. Reg. 6 cap. et Funcius cap. 13. Actorum. Nam ut inquit Augustinus si semel fateamur locum aliquem Scripturte esse corruptum, aliorum authoritas vacillat, nec jam sacra est." V. Prointegritate Scripturarum illud etiam usurpare lice- bit argumentum, quo utitur in 'oSrjyfJ suo Anastasius Sinai- ta, ita scribens : " 'At* filv yap ivayyeXiKoi, kui cnrorrToXiKai [7joa0at] o(8ajU6v on avoOsvTOi Ettri, Kada vspl tovtov Sta^o- pwc (TUV£rasajU£v Xiyovreg, oti BiadoOtvTog Koi ypa^ivTog tow tvayyiXiov Iv toI^ ypafifiaai tu)v cjSSojurjKOvra Swo yXuaaCjv, Kul iOvCjv, aSvvarov tan paSiovpyiav, rj fiiiuxjiv, n npoa- Bi'lKTiv vTTOiiHvai avT(^ . Kqv yap jumc V xaX divripag yXwT- TTIQ £7r£\£('jOT)(T£ Tig VoOtVaal TU /3<|3A(a, »)A£-y^£rO tvdvg {iTTO TU)V aX\(i)v IjSSoju/jKOvra -yXwffffwv tj paEiovpyia uvn). Scripta Evangelica et Apostolica scimus depravari non posse; quemadmodum variis locis jam ostendimus ; eo quod Evangelium septuaginta duarum linguarum et gentium Uteris consignatum sit. Quare fieri nequit, ut vel detrac- tione vel additione a sceleratis corrumpatur. Nam licet quis unius vel alterius linguae libros falsare conaretur; im- probitas tamen ista statim delegeretur et redargueretur ab aliis septuaginta Unguis." Hsec Anastasius. Eodem ar- gumento usus est etiam Hieronymus, Prsefatione in Evan- gelistas ad Damasum. " Praetermitto eos codices quos a Luciano et Hesychio nuncupatos paucorum hominum as- serit perversa contentio ; quibus utique nec in toto vetere ' Tostat. Abiilens. in 4. Reg. cap. 24. quast. 8. J Distinct. 9. cap. Si ad scripturas. ' Genebraid. Cliron. lib. 1. an. niund. 2727. » Anastas. 6^t]y. pag. 338. PRiELECTIONES THEOLOGICiE. 221 instrumento post Septuaginta interpretes emendare quid licuit, nec in Novo profuit emendasse : Cum multarum gen- tium Unguis Sciiptura ante translata, doceat falsa esse quae addita sunt." Nimirum illorum libros non recepit Ecclesia, ut inquit in commentariis ad banc Hieronymi Prefationem Alphonsus Tostatus, " quia*" cum ante hoc totum Novum Testamentum scriptum est per totum orbem in variis Un- guis ; cum legerunt exemplaria Luciani et Hesychn, inve- nientes in eis plura esse quam fuerant in antiquis codicibus, quos Ecclesia a principio susceperat, viderunt clare falsa esse, et ab istis conficta, quae addita fuerant." Extant vero hodie Veteris Instrumenti Chaldaicae versiones anti- quissimae'', quarum aliquae ante Christi tempora conscriptae, ut Targum Jonathanis filii Uzzielis ; quaedam paulo post, ut Onkeli proselyti, quem Hebrjei sororis Titi Imperatoris filium fuisse asserunt ; aliae circiter quartum a Christo nato saeculum ut R. Joseph atque Hierosolymitana paraphrasis. Jam Chaldaicae istae paraphrases, quemadmodum recte ob- servatum est a Francisco Luca Brugensi, " antiquissimo- rum'' Hebraicorum exemplarium loco usui nobis esse pos- sunt: ut cum, ut fit, corruptelae arguitur Hebraicus qui hodie est textus, quique ei consonat Vulgatae editionis Lati- nus, ex Graecorum qui aliter legisse conspiciuntur interpre- tatione, his paraphrasibus adversarii redarguantur." Quod idem etiam dici posset de Latino Vulgatae editionis textu, praesertim in Psalmis, " de'' quorum depravatione prae- cipua quaerimonia est" : ubicunque ab Hebraica veritate dissidet. Quo spectat imprimis, Latine ex Hebraeo ab Hieronymo translatum Psalterium : quod ab editione Vul- gata Latina'' ubique fere dissentit, saltern quoad verba ; et tamens cum textu Hebraico, quae nunc extat, in omnibus convenit, quemadmodum agnoscit Bellarminus. Mitto quae a veteribus passim citata habemus Graecorum Inter- Tostat. commentar. in prolog. 2. in Evang. Math, quaest. 5. ' Elias, in praefat. MetViurgeman. Galatin, lib. 1. cap. 3. ^ Luc. Brug. in parte priore tractatus de usu Chaldaicae Parapliras. ' Bellarm. de verb. Dei, lib. 2. cap. 2. ' Ibid. cap. 9. s Ibid. cap. 2. 222 pr;electiones theologice. pretum fragmenta : Aquilffi, Syramachi, Theodotionis, au- thorum item quintse et sextse eiiitionis (quos'' Hebraos, sed pios putat Hieronymus) qui ex Hebra?a lingua Vetus Tes- tamentum transtulerunt. Hue facit et Syriaca utriusque Testamenti translatio, quam " ab Apostolorum temporibus hucusque magno omnium Orientis populorum, qui Chal- daica sive Syriaca utuntur lingua, consensu retentam, et semper summa in veneratione et autoritate esse habitara et demum publice in omnibus eorum Ecclesiis antiquissimis constitutis in Syria, Mesopotamia, Chaldsea, ^gypto, et denique in universi Orientis partibus, dispersis ac dissemi- natis, lectam esse ac legi," in Prseludio de Chaldaicse lin- guae utilitate (Grammaticse suae Syriacae praefixo) refert Georgius Amira Syrus. Ac novi quidem Testamenti editio Syriaca, typis aliquoties excusa passim extat : cujus' exem- plar, jam ab anno 1500 regni Alexandri (circa annum Christi 1190) manu descriptum, secum ab Oriente attulit Guilhelmus Postellus : " Eoque ut a S. Marco converso om- nes Ecclesise Asiaticse et Africanae usque ad hunc diem, etiam ipsi Abyssini qui presbytero Jolianni subsunt (licet alterius linguae sunt) utuntur :" si Roberto Personio'' fidem adhibemus. Unde non male tenet Franciscus Lucas Brugensis, " Syriacum' Novi Testamenti textum, vetustis- simi exemplaris Graeci, et quidem in primis, loco haben- dum ac venerandum esse :" atque'" " ad eadem conferre in Novo Testamento, ad quae in Veteri Chaldaica confert Paraphrasis." Quod idem etiam de Syriaca Veteris Testa- menti translatione dici posset : cujus apud" Veteres crebra mentio ; quamque S. Thaddaei Apostoli et Abgari Syrorum regis tempore factam fuisse, ex Prolog© quodam Psalterio ^ Baron, an. 231, s. 9. ' Guido Fabiicius, praefat in Nov. Testam. Syriac. lomo. 5 Bibli. reg. Person, in Epitome controvers. de verbo Dei,qu. 3. cap. de Edit. Syriaca. ' Fr. Luc. Brug. in Prolegomenis commentar. in 4 Evang. Idem in priore parte tractatus de usu Clialdaicae Paraphras. " Basil, magn. in Hexaemeron, homil. 2. Euseb. Emesen.in Catena Grseca in Genesin. Ambros. lib. 1. Hexaemer. cap. 8. Augustin. de civit. Dei, lib. 15. cap. 13. Theodoret in Jonae 3. cap. Polychronium in Daniel 3. cap. in Catena Grseca test. Caraga Mosem Bar-cepha, in commentar. de Paradiso. PRiELECTIONES THEOLOGICiE. 223 Syrlaco prsemisso tradit in loco citato Georgius Amira. Cum enim editio qua in Ecclesiis suis et olim usi sunt et adhuc utuntur Syri, in Vetere quidem TestamentoP conve- niat cum Hebraeo textu, in Movo vero consentiaf cum Grsecis exemplaribus locis omnibus, in quibus a versione Latina ii discrepant, etiam in illis quae corrupta esse vitio temporum aut hominum culpa suspicantur Pontificii-: magno illud argumento est, neque a recentioribus Rabinis Hebiaeum, neque a Grsecis Grsecum quem hodie habemus textum depravatum esse. Neque etiam hie contemnendse fuerint librorum Veteris Testamenti' traductio Persica a Jacobo Tavusio Pavone, et Arabica a Rabi Sahadia Gaone elaborata quse^ in Africa ubique legitur, et quam He- brseorum peritissimi sequuntur ac allegant tanquam authen- ticam : aut Novi Instrumenti in' easdem linguas factse translationes. Ubi de Arabicis Evangeliis illud Nicolai Clenardi testimonium non est prsetereundum, " Nactus" sum," inquit, " codicem descriptum, et versum abhinc annis sexcentis. Habeo et aliud exemplar ex eadem trans- latione descriptum. Reperio pleraque omnia sic se habere, ut hodie legimus in Grsecorum codicibus quos secutus est Erasmus, Illud Johannis ultimo: ' Si eum volo manere.' Et illud in Luca. ' In terra pax, hominibus bona voluntas' et reliqua qujs Erasmus restituit : ne putemus olim aliter legisse Grsecos, quam hodie sonant vulgata exemplaria." Hsec ille. Idem de aliis omnibus antiquis Novi Testamenti Versionibus sentiendum" : cujusmodi ilia est qua utuntur P P. Galesinius de Bibliis Grsecis, pag. 53. Josephus Scaliger. lib. 3. Canonum Isagogicorum, pag. 2GI. 1 Job. Mariana pro edit, vulgata, cap. 12. ' Utriusque meminit Albert Widmanstadius in Praefat. Novi Testamenti Sy- riaci ad Ferdinandum Caesarem : et post eum Guido Fabricius in Praefat. Testam. Syriaci ad Henricum III. Francorum regem. Persica etiam et Arabica Penta- teuchi editio, characteribus Hebraicis, Constantinopoli excusa est. ' Rob. Wakfeldus in disputat. de fratris uxore non ducenda, praefixa Synlag- mati de Hebraeorum codicum incorruptione. ' Possevin. lib. 9. Biblioth. select, cap. 8. P. Victor Cajetanus, in Paradigm, linguae Armenae, pag. 73. " Clenard. epist. ad Rutjerum Rescium, anno 1536. " Jos. Scaliger. lib. 3. Canonum Isagoge, pag. 138. 224 PRiELECTIONES THEOLOGICiE. hodie turn Gothi, qui sub Praecopensi Tartarorum dynastia degunt, ut ab Ulphila translata (cujus translationisy exem- plar vetustissimum Gothicis Uteris majoribus scriptum in aliqua Germaniae Bibliotheca delitescere dicitur), turn Ar- meni, quam ipsi Johanni^ Chrysostomo acceptam ferunt ; turn etiam Dalmatse", sibi ab Hieronymo traditam asseve- rantes. Extat et iEgyptiacum exemplar Epistolarum Pau- linarum manu descrlptum quod*" a Clemente VIII. mutuo accepit Episcopus Ebroicensis : extant et Evangelia (cum Novi Testamenti aliis nonnuUis) idiomate /Ethiopico Romse anno 1548 typis excusa, quibus cum vulgata Evan- geliorum editione coUatis Theodorus Bibliander'^ Latinam interpretationem aliquoties emendare nititur : non magis 60 nomine reprebendendus, quam Leo Papa decimus, qui ex regno Prete Joan i3^thiopas evocavit (quemadmodum, qui tum Romae vixit, referf* Elias Levita), " ut castigaret ex codicibus eorum exemplaria Evangelii Latine scripti." " Dignus scilicet," ex* Gretseri censura, "qui ad extremos jEthiopas, sed non ad illos, quos Homerus vocat a/^ivfiova^, ablegetur." ' Bonav. Vulcanius, Prasfat. in comraentariolum de Uteris et lingua Getarum. Vide et SufFridi Petri Praefat. in Scriptorum Frisia; Decadas. ' Sixt. Senens. lib. 4. Biblioth. Sanct. in Johan.Crysost. Joh. Azorius, part.l. Institut. moral, lib. 8. cap. 20. » Sixt. Senens. lib. 4. Biblioth sanct. in Hieronym. (Johan. Dubraviuslib. 1. historise Boheraicae) Jos. Scaliger apud P. Merulam, parte 2. Cosmographis ; lib. 1. cap. 8. P. Victor. Cajetan. in paradigm, linguae Armenae, pag. 73. ' Bibliand. in ampliore cunsideratioue Decreti Tridentini. << In Praef. 3. Masoreth Hammasoreth. « Gretser. in appendice 2. ad librum 2. Bellarmini de verbo Dei (col. 1055). PR^.LECTIONES TH KOLOG IC^. 225 [Sequuntur fragmenta tantum Defensioiiis integritatis fontium Hebraeorum Veteris Testamenti.] II. Hose. cap. 9, ver. 12, cnfi nitT'n nnb •«is-dro. Sed et vae eis, cum recessero ab eis. Porchetus de Sa!- vaticis a scribis mutatum fuisse hunc locum asserit : cum textus Propheta; veruf5 olim habuerit Incariiatio (vel, caro) mea ex eis, quemadmodum est a LXX. inter- pretibus redditum. Ejusdem correctionis scribarum post Porclietum mentionem fecerunt cum alii, tum Johannes Mariana Jesuita. " Iste est unus de passibus Scriptu- rae Veteris Testamenti corruptis a Judseis, secundum quod dicit frater Raymundus in Hebraica lingua valde peritus :" inquit in hunc locum Nicolaus Lyranus ; Raymundo sub- scrihit ipse Lyranus, una cum Paulo Burgensi in additione secunda ad caput novum Hoscte. Argumentum vero quo Raymundus, Lyranus et Burgensis moventur, ut credant banc esse veram literam, " Quia etiam vte eis, incarnatio mea de eis :" non autem illam quae in Vulgata editione ha- betur, " Sed et vse eis cum recessero ab eis :" hoc est : ^"i"1££?3 in Recessus significatione nusquam in toto Veteri Testamento scriptum inveniri per t» sed per D : itfS vero, quod carnem significat, semper scribi cum W : ideoque dic- tionem ''~nt2;2, scriptam cum W ex posteriori voce deriva- tam, Incarnationem signlficare. Respondetur \. Si Incarnationem significet, ut isti volunt (et vult etiam Marcus Marinus in Area Nose, radice nW2) cur textus Hebraicus a scribis immutatus esse fingitur ? Quamvis enim Hebrsei contendnnt, "i-nti;2 sumendam esse in Recessus significatione, posito W loco D: consentiunt tamen omnes in textu scriptum esse W non D, atque ita constanter legunt omnia exemplaria : et ne a quoquam mutaretur textus, monuerunt hie Ma- sorethae, scribi banc vocem per ti7, itaque scriptam nullo VOL. XIV, Q 226 TR^TiLECTIONES THEOLOGIC/E. alio in loco occurrere. Id enim sil)i vult ilia margina- lis imMotaliuncula : I'^W n^'HS b : ut omittam, a Maso- rethis ot veterihus Hebrseis, illud "'"1^2 non recenseri inter exempla a"'~iD1D pp'TI, sed recentiorum Papista- rum hoc esse figmentuin, locum a scribis correctum esse. 2. Ilectc notatum est ab Ilebra^is, li. Salomone Jarchi, Aben-Ezra, et David Kimchi in commentariis ad hunc locum, W positum esse vice D. Nec obstat quod a fratre Raymundo et ejus sectatoribus objicitur : quod ha;c litera in loco Veteris Testamenti non invenitur alibi sic punctata. Si enim de ipsa voce^ntt^a loquantur, verum est quoddicunt: quia videlicet nusquam alibi in tota Scriptura vocabulum hoc itascriptum occurrit, quemadmodum annotarunt Maso- rethse. At ut nusquam alibi occurrit in Recessus sig- nificatione : ita nec uspiam alibi in Incarnationis signifi- catione ostendi potest. Sin de communi usu literse W lo- quantur: certum est quod hie a Ribera refertur, siepe has duas literas W et D propter magnam similitudinem soni sui permutari inter se, ut Deuteron. cap. 32. ver. 15. n^WD pro SW^ opertus est. 2 Sam. cap. 1. ver. 22. 2W3 pro re- troactus est, etc. atque hoc est quod de "'"iltt^a notavit hie R. Salomo Jarchi -ffiD ^^''ip"! I-'W •}'>:2n3 miCQ Sim. Va est e.x traditione eorum qu« cum scri'jaiitur per Sin, leguntur per Samech. Nimirum in Massoreth, ad Hose. cap. 2. ver. 8. annotantur istiusmodi voces -jnD ]''''~ip"l I^W ]''''»n ]'*ba et inter eas ■'"nt£:'2 quod hoc loco legilur: et exponitur pro nit:;;: a Jonathane Chaldajo Paraphraste (qui locum ita red- didit : ^inra \n3'^3tt; \-npbD3 linb "'T ns. Quia vie illis, quum subtraxere majestatem meam ab eis) et ab Hieronvmo, qui ita locum vertit, Sed et va3 cis cum recessero ab eis. LXX. tamen interpretes, et Theodotio vocem hanc a radice repetentes, ita transtuleiunt ; Bion koi oval avToit; l(TTi, aapE, fxov £s avrCov. quod ab Hieronymo in commentariis ad hunc locum animadversum est. " In eo (inquit) loco in quo nos diximus, ' vae eis cum recessero ab eis, LXX. et Theodolion transtulerunt, ' vaj eis caro mea ex eis,' quajrensque causam cur sit taiita varietas, hanc mihi vi- deor reperisse. Caro mea lingua llebriea dicitur i-it&a, rur- PK.llLKCTIONES THEOLOGIC^. 227 sum si (licamiis, Reccssio mea, sive declinatio mea, dicitur ■'"iWi. LXX. igltur et Theodotio pro eo, quod est Recessio mea, et declinatio mea, verterunt, caro mea." Ilactenus Hie- ronymus : cujus interpretatio multo aptius cum tota oratione Prophetse cohajret, quamilla altera Grajcorum, (ut recte no- tavitAiulradius, libro quarto Defensioiiis fidei Trideiitinse), et non solum a Romana Ecclesia, sed etiam ab Hebrseis auc-- toribus magno consensu comprobata est. Ac ne hos, inquit Ribera, " quasi hostes causeris veram lectionem depravasse in odium Christiani nominis : S.Julianus Pomerius, Archie- piscopus Toletanus, qui et Judajus prius fuit, et postea Christianus, contra Judseos scripsit, nihilque prsetermisit quod fidem nostram ad versus illorum impietatem juvare posset ; ita hunc locum refert, ut est in Vulgata transla- tione, libri primi contra Judseos in medio, nec queritur codices ab Hebraeis esse vitiatos." Hsec Franciscus Ri- bera in commentariis ad caput novum Hosea? : ubi pluribus demonstrat, hunc locum a Judseis non esse depravatum, et ad Christi Incarnationem non nisi violenter tralii posse : quia nimirum vidit cum Andradio*' et BellarminoS ; " ne- minem hie posse Hebraeos codices accusare, qui non Vul- gatam Latinam editionem gravissima afficiat contumelia." III. " Justinus Martyr in Dialogo cum Tryphone acri- ter perstringit majores Judseorum, quod sacra Prophetarum oracula scelestissime corruperint, resectis inde pro arbitrio verbis ac sententiis :" inquit Christophorus de Sacrobosco'", ubi in margine nos remittit ad Eusebium', ubi recte dicit Eusebius convictum a Justino Tryphonem fuisse, majores suos e Scripturis quajdam abstulisse. Quteiiam vero ilia fuerint, ostendit in citato dialogo Justinus, tria producens loca, quae a Judaeisex textu Bibliorum sublata esse affirmat, prseter locum Jerem. cap. 11. ver. 19. " Emittamus lignum in panem ejus," ad quem superius est responsum. Primus locus est ex sexto capite libri Esdraj. liu\ tlirtv "Eadpag T(j) Xa({7. TouTO TO 7ra(T\a 6 <7WTi)p ii/iCov, kuI t) KaTacpvyi) f Andrad. lib. 4. Defens. fic!. Trid. (pag. GOl, 1002.) B Bellarm. lib. 2. de verbo Dei. cap. 2. Defens. Deciet. Tridentin. part 1. cap. 3. ' Lib. '1. hist. cap. 17. vel iS. Q 2 228 PR^ELECTIONES THEOLOGICE. ■niMv- Kui tav Btavor)Orire, koX vfiiov tirl rfiv KapS'tav OTL fitXXofuv avTov ratnivovv h )8f tt c7aK0V(Tj)r£ rov Kripvy/iaTog avrov, taiaBt Itti- Xapfxa To'c Wvt(n. Qui locus etiam a Lactantio in hunc modum citatus est. " Et'' dixit Esdras ad populum : hoc pascha Salvator noster est, et refugium nostrum. Cogitate, et ascendat in cor vestrum, quoniam habemus humiliare earn in signo : et post haec sperabimus in eum, ne dese- ratur hie locus in seternum tempus, dicit Dominus Deus virtutum. Si non credideritis ei, neque exaudieritis an- nuntiationem ejus; eritis derisio in gentibus." Secundus locus ex Jeremia resectus esse dicitur. 'E/xv/jt70») It Ki<- piog 6 0£oc Twv viKpuiv avTOv TMv KtKoipr)ptv(i)v eig yriv ^oj- paTog, Koi KartjSr) Trpbg avTOvg tvayyiXiaaaQai avroig to a(VTr]piov aiiTov. Qui locus ab Irena^o ita citatur. " Com- memoratus' est Dominus Sanctorum mortuorura suorum, eorum qui ante dormierunt in terram stipulationis (forte sepelitionis) et descendit ad eos, extrahere eos, et sal- vare eos." Tertius locus est ex Psalmo 95°. (vel 96°. secundum Hebrseos) ubi cum legeretur versu decimo : "Ei- TTciTt iv ro7g Wvtai, b Kvptoc Iftaa'iXivaiv utto tov ^vXov '. verba ilia otto tov ^vXov, a ligno, Judzei erasisse dicuntur. Atque ita sane in editione Graeca quae LXX. interpretibus tributa est, olim legebatur; ut ex Cassiodori commentariis in hunc locum apparet : indeque retenta est haec lectio ad nostram »tatem in vetere Latino Psalterio Romano, quo olim in publica liturgia usa est Romana Ecclesia, et Go- thico, cujus in Hispania Gothorum temporibus fuit usus, quemadmodum confirmat Johannes Mariana™ et Marianus Victorius", ubi ait penes se esse vetustissimos aliquot manu- scriptos Bibliorum codices, e csenobio Montis Cassini, qui vocem eam adhuc retinent, quae erant proculdubio exemplaria Psalterii veteris Romani : nam in Psalterio, quod Galli- ^ Lactan. yfipa koXio et Onkelos Chaldseus pa- raphrastes : SnQ 12''Da CnnnS n^OI T'JSnsl. A quibus non dissentiunt Hebraici codices, qui constanter legunt Dn-aS na'^l rin^T et expirans, mortuus est Abraham, llhid enim l^li"! sigiiificat egressionem spiritus e corpore, quae fit subito sine dolore: ut tradit Aben-Ezrain hunc locum, cum quo consentit R. David Kimclii in' Radicibus, scribens verbum 3713 sigiiificare, leniter mori, sine longa a^gritudine, per lentam scilicet resolutionem, et defectum paulatim la- bentis Spiritus obire, quomodo Augusti Ctesaris excessum describit Suetonius : " Sortitus est exitum facilem, et qua- lera semper optaverat. Nam fere, quoties audisset, cito ac nullo cruciatu defunctum quempiam, sibi et suis tu- davaaiav similem (hoc enim et verbo uti solebat) preca- batur." Cujusniodi facilis ac lenis mors, placidoque (ut inquit ille) similliina somno, senili aetati maxime conve- nit ; quemadmodum eleganter in libro de Senectute ex- plicat AI. Cicero. " Quid est (inquit) tam secundum natu- ram, quam senibus emori ? quod idem contingit adolescen- tibus, adversante et repugnante natura. Itaque adolescentes sic mihi mori videntur, ut cum aquae multitudine flammat vis opprimitur : senes autem, sicut sua sponte, nulla adhibita vi, consumptus ignis extinguitur. Et quasi poma ex ar- boribus, si cruda sunt, vi avelluntur ; si matura et cocta, decidunt : sic vitam adolescentibus vis aufert, senibus maturitas." Haec ille. " Ex quibus extat, et apparet," pr.i:lectiones theologic^. 231 iiiquit Benedictus PereriusP (placet enim petulantiam Vic- torii, testimonio Jesuitse magis hie sobrii compeseere) " iin- merito LXX. iiiterpietes hoe loco esse ab Hieronymo reprehensos, quod dixeviiit, Abraham deficieiitem esse mor- tuum ; quia iiiconveniens sit dicere Abraham virum utique perfectissimum defecisse atque imminutum esse. Nam ut defoctus moralis, iiiconveniens atque indecens fuerit Abra-' hss : non tamen naturalis ac vitalis, de quo hie agitur. Quid est enim, ut ex Tuliio jam notatum est, tarn secun- dum naturam, quam senibus emori. Nec id solum dix- erunt LXX. interpretes, sed idem quoque in Latina trans- latione Vulgata, qua? ipsius esse Hieronymi creditur, posi- tum est, nec id Hebrsese Scripturae non optime respondet." Discat igitur a Jesuita Victorius, importunus calumniator Scripturae, non tam Hebrteae quam Latinae, id est suae, fal- sam esse illam, quae ab eo posita est, disjunctionem : Aut diversa olim exemplaria Hebraica eircumferebantur ; aut mutatus multis in locis Hebraicus textus ab eo qui Hiero- nymi tempore vulgatus erat. Discat (inquam) posse dari tertium : Aut potius hie lapsus est Hieronymus. Ueuteron. 32. capite inter versum 42. et 43. interjici- endum esse alium contendit Alphonsus Salmeron, quem vitiose deficere in textu Hebraico in hunc modum confir- mat. Apostolus ad Hebraeos capite primo producit Scriptu- ram dicentem : " et cum iterum introducit Primogenitum in orbem terrae, dicit. Et adorent eum omnes angeli Dei." Hoc autem testimonium nisi in Hebraeo inveniretur, homo Hebraeus, et ad Hebreeos scrihens, minime produceret. Et certe in Hebraeo, ut jacet modo, non invenitur; sed bene apud LXX. Nam in canlico Moysis inter versiculum ilium " Liebriabo sagittas meas sanguine" et alterum se- quentem " Nempe laudate gentes populum ejus" integer versus desideratur, qui est in editione LXX. nimirum ^v(PpdvOt]Te ovpavoi apa avTi^> koi Trpo(TKVvr)aarw(jav avri^ iravTig" Ay J tXoL Qtuv. h. e. laetamini cceli simul cum eo; et adorent eum omnes Angeli Dei. 232 PRJELECTIONES THEOLOGIC^. Josu. cap. 15. ver. 59. undecim civitatum tribus Judae omissio, a Johanne Mariana^ objicitur " scilicet, Theco et Ephrata, ha?c est Bethleem, et Phagor, et ^tham, et Culon, et Tatami, et Soris, et Carem, et Gallim, et Baether, et Manoeho, civitates undecim, et viculi earum ; quod Hieronymus in commentariis ad ilia verba Michse*, capite quinto, ' Et tu Bethlehem Ephrata' in Hebraicis Josuse codicibus haberi negat, ac in LXX. tantum in- terpretatione extare; sive ab his additum, sive de veteribus libris erasum malitia Judseorum, ne Christus de tribu Juda ortus videretur." Haec Mariana ex Hieronymo : cujus etiam hie authoritas a Kichardo Cenomano'' produci- tur ad axioma illud suum confirmandum ; quod Hierony- mus Hebrseorum codices sua etiamnum setate coepit in non- nullis locis habere suspectos. Verum ad hoc Hieronymi testimonium, ut ad ea quoque, qu) iv Toiig aAXo^uAotc- " 1 Sam. 14.30. (al. 32). PRJXECTIONES THEOLOGICA:. 237 Absoluta defensione integritatis fontium Hebraicorum Veteris Testameiiti : superest ut fontium Grsecorum Novi Instrumenti sinceritatem adversus Pontificiorum objectiones propugnemus. 1. Primum igitur, Christophorus de Sacrobosco in hunc modum ratiocinatur. " Scribit" Hieronymus, profligate a Graecispatrimonio apudLatinos, tantum incorruptam patrum hsereditatem servari ; quod tanti ponderis testimonium hac nostra tempestatemulto magis locum habere oportet, quando videmus Grsecos (quos malam sobolem vocat Hieronymus) non secus ac Judaeos, ob suam perfidiam derelictos et in re- probum sensum datos." Et ante eum Robertus Bellarminus : " certe'' vix dubitari potest, quin sicut Latina Ecclesia con- stantior fuit in fide retinenda, quam Grseca : ita etiam vigi- lantior fuerit in suis codicibus a corruptione defendendis. Quod enim olim Hieronymus scripsit adDamasum in epistola de nomine Hypostasis, nunc maxime habet locum, videlicet profligato a Grsecis patrimonio, apud Latinos tantuni in- corruptam Patrum hsereditatem servari." Alphonsus Sal- meron paulo timidius hoc ipsum eifert, in trigesimo tertio Prolegomeno ita scribens : " Ad Dei Providentiam specta- bat, ut Scripturam integram, ac incorruptam servaret in Ecclesia sua. Cum autem Ecclesia Dei ilia sit, quae sub Romano Pontifice Christum agnoscit, ac profitetur, a qua pluries Grseca Ecclesia defecisse dignoscitur, videtur plus fidei esse tribuendum Latinis codicibus, quam Gra;cis." At Thomas Stapletonus: " Quum^ad Latinos devolvi jam fidei Veritas coepit, Grsecis a fide orthodoxa et unitate ec- clesiastica per schisma et haereses discedentibus, textus Grse- cus varius, corruptus et dubius esse coepit; solaque Latina versio, sicut Latinorum fides, pura et sincera et orthodoxa " Sacrobosc. Defens. Bellarm. part 1. cap. 4. pag. 3fi. y Bellarm. lib. 2. de verbo Dei, cap. 11. ' Stapleton. Relect. controv. 5. queest. 3. (pag. 525). 238 PR^LECTIONES THEOLOGIC-^;. remansit." Denique Wilhelmus Lindanus : " Grseci^ fre- quentioribus ut contentionibus, ita erroribus quoque impli- cati, Scripturje non raro manus attulere ; ut earn vel immu- tando vel accidendo, suis quasi faventem inflecterent opi- nionibus." Respoiidetur 1. Hieronymi testimonium, quod tanti pon- deris dicit vSacroboscanus, ad Jesuitae institutum pro- bandum nullius profecto est ponderis. Quod enim ille in epistola ad Damasum de profligato ab Orientalibus patri- moiiio scripsit, et apud solos Latinos incorrupta Patrum servatii ha;reditate : id ad Domini nostri Jesu Christi Tes- tamentum, contra Hieronymi et Damasi mentem a Chris- tophoro iniquissime trahitur; quasi corruptius illudinGrsecis legeretur codicibus, in libris vero Latinis incorruptum ser- varetur. Qui factum igitur, ut Hieroiiymus " Novum'' Tes- tamentum Grsec£e reddiderit auctoritati ; et ad " Graeci sermonis normam," multa in Latinorum " veteribus"^ libris addiderit, mutaverit, correxerit," idque jubente Damaso, quemadmodum preefatioiie in Evungelistas ad eundem ipse testatur. Ubi adversus obtrectatores hujusmodi utitur apologia. " Si*^ Latinis exemplaribus fides est adhibenda, respoiuleant quibus ? tot enim sunt exemplaria pene quot codices. Sin autem Veritas est quserenda de pluribus : cur non ad Grsecam originem revertentes, ea vel quae a vitiosis interpretibus male reddita ; vel a praesumptoribus imperitis emendata perversins ; vel a librariis dormitantibus aut ad- dita sunt aut mutata, corrigimus ?" Quibus et alibi res- pondet, " se Latinorum" codicum vitiositatem, quae ex diver- sitate librorum omnium comprobatur, ad Graecam originem, unde et ipsi translata non denegant, voluisse revocare. Quibus si displicet fontis unda purissimi : caenosos rivulos bibant." Heec mirifica fuit Latinorum vigilantia, quam praedicat Bellarminus, in suis codicibus a corruptione de- fendendis : ista Graecorum perfidia in Novi Testamenti Graecis codicibus corrumpendis. 2. Quantumvis Hierony- " Lindaii. deopt. gener. intei pr. lib. 2. cap. 2. in fine. ■> Hieion. epist. 54. ad Lucinium. op. torn. 4, par. 2. pag. 579. Idemprsef. in 4 Evang. ad Damasum. op. torn. 1. pag. 1426. ■> Id. Ibid. « Hieroiiym. epist. 25. a-d Marcellam. op. torn. 4. par. 2. pag. 62. PR^LECTIONES THEOLOGICE. 239 mils'" Grsecos malam sobolcm vocet (quod objicit Chris- topliorus) et profligatum ab iis dicat patrimonium : Grie- cum tamen Testamentum (ut vidimus) fontem agnoscit purissimum, et iiormam ad quam Latinorum codicum lectio sit exigenda. Quinimo in Vetera Testamento ad " Hebrseoss" recui rendum et ex eorum " archivis" veritatem exprimeiidam judicavit Hieronymus : nee judicium ejus improbare possunt Pontificii, nisi editionem suam authenti- cam damnent, quam ab Hieronymo ex Hebraio translatam defendunt. Et istos tamen Christianse fidei hostes infestis- simos quis neget, super'' quos etiam pervenit ira Dei ad extremum usque. Ut demus igitur Bellarmino, " Lati- nam Ecclesiam constantiorem fuisse in fide retinenda, quam Grsecam :" ut Stapletono concedamus, " Grsecos a fide orthodoxa et unitate ecclesiastica per schisma et hsereses discessisse ;" imo, " non secus ac Judteos, ob suam perfidiam derelictos, et in reprobum sensum dates," quod vult Sacroboscanus, nou iiide tamen erit consequens vigi- lantiores fuisse Latinos in suis codicibus conservandis, quam in Grwcis Greecos, non magis profecto quam vel Grsecos vel Latinos vigiliantiores fuisse in sacris codicibus a corruptione servandis, quam Hebrjpos. Etsi enim lii Christianam professi sunt fidem, a qua totis animis Juda^i abhorrebant: " Grjeci tamen et Latini hac in re cum eis collati, proculdubio segnes fuerunt indiligentesque," quem- admodum a Roberto Wakfeldo in Syntagmata de He- brseorum codicum incorruptione notatum est. Tantum abest, ut hinc concludi possit corruptum esse Testamentum Grsecum ; " solamque Latinam versionem, sicuti et Lati- norum fidem, puram et sinceram et orthodoxam reman- sisse :" quae prodigiosa est Stapletoni conclusio. 3. In eo quoque falluntur adversarii, quod Grsecorum codicum Novi Instrumenti Grsecos solos custodes faciunt : quasi ad Ecclesiam Catholicam (cujus Scripturam parvam posses- sionem esse propriam recte affirmat Tertullianus) sacrorum fontium cura communiter non pertinerct, et Ecclesia Latina ' llieron. epist. 14. ad Damasum. op. torn. 4. par. 2. pag. 19. f Hieron. praefat. in liLios Kegimi et Esther et epist. ad Damasum ; et alilii passim. " 1 Thess. cap. 2. ver. 16. 240 PR^LECTIONES THEOLOGICjE. suo satis functa esset officio, si suos libros, id est, Latinos conservaret ; Graecos vero, id est, ipsos archetypes ab Apostoli Spiritu Sancto dictante exaratos, tanquam alie- nos negligeret, et schismaticis Grjecis relinqueret : quibus ex ipso Jesuitarum sodalitio oppono Marianam : cujus in disputations pro editione Vulgata, capite nono, est ilia con- clusio. " Sit ergo fixum, iion minus ad Ecclesise curam Hebraicos et Grsecos codices quam Latinos pertinere." Si Latini vigilantissimi fuissent in suis codicibus conservandis (quemadmodum ab iis " hac in re multifariam et dorraita- tum et peccatum est :" quod agnoscit Zegerus' et res ipsa loquitur) non aliam nobis exhiberent editionem, quam earn qu!B ex veteris interpretis officina profecta est. At in ilia nec veteres acquieverunt ; nec quisquam acquiescendam judicabit, qui interpretis infantiam perspectam habuerit, et versionem cum fontibus in iis locis, in quibus nulla corrup- telse in Grsecis suspicio esse possit, comparaverit. Quo- modocunque igitur conservata sit versio Latina, ut Grae- ca Veritas in Ecclesia extet necesse est : cui ilia Latina editio subjicienda foret, etiamsi eodem nunc extaret modo, (ne verbo quidem immutato) quo ab authore primum est profecta. Postremo quod asserit Lindanus, " Graecos Scripturse non raro manus attulisse, ut earn vel immutando vel accidendo, suis quasi faventem inflecterent opinionibus," sine omni probatione accusatio est. Graecos " certe*' ab hac falsitatis suspicione liberat vel illud, quod in his, de quibus iis nobiscum fuit controversia, eorum libri nobis- cum consentiunt : nec de litera unquam, sed de sensu lite- rae quaestio fuit. Nunc igitur, quid comminisci quisquam potuit, cur alia falsarent, cum ea nobis reliquerint, quae vel sola falsare voluissent." Ita olim contra Martinum Dorpium Thomas Morus : ita contra Lindanum nos. II. Secundum Adversariorum argumentum sit illud, quod a Lindane per Rhetoricam irapahyipiv in hunc modum proponitur. " In' praesentia nec illas persequi est animus suppetias, quas ad banc instruendam aciem mittant cano- ' Zeger. in Prologo Epanoithotae. Tho. Morus in epist. adversus Mortinnni Dorpium. ' Lindan. de opt. gencr. interpr. cap. 2. PR^LECTIONES TIIEOLOGIC^. 241 nes illi Nicseni, tan to cum sacrilegio vel Athanasii setate suppressi, ut eos integros in Grsecia invenire non potuerit. Rursus illi ipsi Augustini sseculo ita mutilati, ut nisi 30 (20 ; opinor, volebat) quos hodie videmus reliquos, non suppeditarint Grsecse bibliothecae concilio tertio Africano." Quo referenda et ilia, quseCanus multis verbis hie prosequi- tur, de Conciliorum et Patrum codicibus a Grsecis vitiatis. Respondetur: Quod ad ISIiesenos canones attinet : pa- rum profecto ad Lindani causam afFerunt illi prsesidii : quin Latinorum potius fidem in dubium vocant, non Grse- corum ; plures enim canones, quam eos quos hodie videmus reliquos, Niccno Concilio nunquam agnovit antiquitas : tan- tumque'" abfuit ut Augustini temporibus de Grtecorum codicum integritate dubitatum hie fuerit, utipse Augustinus cum aliis 216 Episcopis in Africano Concilio congregatis ad Bonifacium Romanse urbis Episcopum ita rescripserit. " Quis enim" dubitet, exemplaria esse verissima concilii in Grascia Nicsenee Synodi congregatae, quae de tarn diversis locis, et de nobilibus Graecis ecclesiis adlata et comparata concordant." lUam vero Athanasii epistolam de canonibus Nicsenis " tanto cum sacrilegio suppressis," qua tantopere nititur Lindanus, commentitiam esse fatentur illi " Romanae° ecclesiae doctores incomparabiles" BellarminusP et Baro- nius'', cujus commenti author, non Giaeculus aliquis fuit, sed " sapiens"" ille architectus, qui assertioni Zosimi et Bo- nifacii de Nicaeno canone extra numerum allegato bene consultum voluit:" quern etiam in finem novos canones Nicaeno Concilio supposuit in ilia quam Julii nomine finxit ad Orientales epistola. Quod si Cani conjectura foret probanda: videri depravata Novi Testamenti Grseca exemplaria, quod in sanctorum codicibus Graeci nonnuUi fecerunt idem : cur non eadem ratione inductus suspicari quis posset, a Latinis sacras literas vitiatas : quandoqui- Concil. Carthagin. VI. Cod. Canonum. Ruffin. lib. 1. cap. 6. TheoJoret. lib. 1. cap. 8. Gelasius Cyzicenus, part. 2. act. Concil. Nicen. cap. 31, 32. " Concil. African, cap. 101. torn. 1. Concil. pag. C44. b. edit. Binii. ° Inst. Baron. Pra'script. advers. liaeret. iractat. 4. pag. 421. 1' Bellarm. de Rom. Pontif. lib. 2. cap. 25 ; Baron, torn. 3. Anal. an. 336. 1 Baron. Ibid. § 60. ' Jul. 1. epist. 2. tomo I. Concil. pag. 402. etc. iibi notas Binii vidff. VOL. XIV. R 242 PR^LECTIONES THEOLOGICiE, dem compertutn sit, eorum artificio non solum fictitiam Athanasio epistolam, fictitios Nicccno concilio canones ; sed etiam veteribus RomaiiEe ecclesiai episcopis tot Decre- tales epistolas, aliisque Patribus alia quamplurima scripta esse supposita. Sed absit ut ex istis iniquorum hominum factis liberum sibi quis putet, scripta qusevis pro suo arbi- tratu in corruptelae suspicionem trahere : vel etiamsi iniquis- simi forent homines, existimet ita dormitasse vel Dei pro- videntiam vel Ecclesise diligentiam, ut quod in hominum monumentis corrumpendis, idem etiam in Sacrosanctis Dei oraculis, a quibus salus nostra pendet, violandis effectum dare posset humana malitia. Argumentum petunt adversarii a testimoniis Patrum Am- brosii et Hieronymi : Ambrosii authoritate ita nos premit Nicholaus Zegerusin Epanorthotse sui Prologo. " Hinc fac- tum est, ut gravis ille Ecclesise doctor Beatus Ambrosius Grsecorum lectionem non modo parvifecerit, verum etiam postposuerit lectioni suae Latinse: quum tamen ea, qua ipse tum utebatur, versio haudquaquam tam fuerit solida atque authentica, quam hsec est, qua nunc utitur ecclesia Roma- na : et probabile sit, Grsecos codices tum adhucfuisse incon- taminatiores, quam sint hodie. Et tamen idem Ambrosius non dubitavit alicubi contemnere, ac veluti damnare con- silium sententiamque beati Hieronymi de restituendis codi- cibus LatinisexfideGraecorum. Indignum enimjudicans ut locus ille ab Romanes ' Regnabat mors ab Adam, usque ad Moysem etiam in eos qui peccaverunt' juxta Graecos (ut tum habebant)legatur cum negatione ' qui non peccaverunt,' quod negat fuisse tum in Latinis, quum tamen hodie le- gatur utrobique : scribit in hsec verba. ' Sic (inquit) prae- scribitur nobis de Grsecis codicibus, quasi non ipsi invicem discrepent ; quod facit studium contentionis. Quia pro- pria quis auctoritate uti non potest ad victoriam, verba legis adulterat, ut sensum suum quasi verba legis adferat ; ut non ratio, sed auctoritas, prsescribere videatur. Constat autem, porro olim quosdam Latinos de veteribus Grsecis translatos codicibus, quos incorruptos simplicltas temporum servavit ct probat : postquam autem a concordia animis discedentibus et haereticis perturbantibus, torqueri qusestiones coeperunt. PR^LECTIONES THEOLOGIC.?:. 243 multa immutata sunt ad sensum humanum, ut hoc contine- retur [in Uteris] quod homini videretur, unde et ipsi Graeci diversos codices habent. Hoc autem verum arbitror, quando et ratio et historia et auctoritas observatur : nam hodie quae in Latinis reprehenduntur codicibus, sic inveniuntur a ve- teribus posita, Tertulliano, Victorino, et Cypriano.' Hsec ille." Similiter Lindanus^ Ambrosii authoritatem urget,- in hunc modum : " Divus Ambrosias eximium Christianse Ecclesise columen extra omnem ut adulationis, ita calum- nise suspicionem constitutus, Grsecos suae setatis homines gravissime non dubitavit accusare, quod contentionis studio verba legis adulterassent, quo sensum suum, quasi verba legis asserant, ut non ratio sed authoritas prsescribere videatur. Ita enim ad verbum est in ejus commentariis in epistolam ad Romanos : ' In eos qui non peccaverunt,' quod capitulum simul atque firmissimis demoiistrasset ra- tionibus, affirmative legendum subtexuit. Et tamen, in- quiens, sic prsescribitur nobis de Grsecis codicibus, etc. (ut supra). Ilursus in secundum caput ad Galatas idem Am- brosius Grsecos alio item loco Scripturam suis corruptelis vitiasse ostendit. Tria hsec mandata, inquiens, ab Apos- tolis ut senioribus data reperiuntur, quae ignorant leges llo- mange, id est, ut observent se ab idololatria, (vel potius, Ido- lothyto), et sanguine, sicut Noe, et fornicatione. Quae sophistse Graecorum non intelligentes, scientes tamen a sanguine abstinendum, adulterarunt Scripturam, quartum mandatum addentes, et a suffocato observandum : quod puto nunc Dei nutu intellecturi sunt, quia jam supra dic- tum erat quod addideruiit. Graecos ergo codices ante annos 1200, si Divus Ambrosius meretur fidem, jam tunc fuisse passim non modo inter se diversos et immutatos con- stat, verum etiam adulteratos est demonstratum." Hac- tenus Lindanus, cui adjungo Julium Rugerium, qui in opusculo de libris canonieis* ut probet Graecos codices magis esse corruptos quam ipsos Latinos, citat turn Am- brosium in quintum caput epistolae ad Romanos ; turn etiam Hieronymum Praefatione in Pentateuchum de tota La- ' Lib. 2. de opt. gcner. iiitcrpr. sciipt. cap. 2. ' Cap. 46. K 2 244 PR^LECTIONES THEOLOGIC^. tina editione dicentem : " aliud est si contra se postea ab Apostolis usurpata testimonia probaverint, et emendatiora sint exemplaria Latina, quam Grseca, et Hebraea." Respondetur : " Si Ambrosius in caput quintum ad Roma- nos non dubitavit contemnere, ac veluti damnare consilium sententiamque beati Hieronymi de restituendis codicibusLa- tinis ex fide Grcecorum," quemadmodum objectionem banc proponens afErmat Zegerus, qui factum dicemus cum Ru- gerio, ut Hieronymus idem senserit cum Ambrosio, emenda- tiora esse Latina exemplaria quam Grseca. Certe quidem ut Hieronymus passim, ita etiam in libro de Sacramento Incarnationis Dominicse, capita octavo, Ambrosius profiteri non dubitavit ; Grsecorum codicum potiorem auctoritatem esse quam Latinorum ; certumque omnino est, Hieronymo adfingi hie ab adversariis, quod ille ne per somnium quidem cogitavit ; Ambrosiique citatum nomine, quod ex oflScina Ambrosii nunquam prodiit. Et Hieronymo quidem earn adscribi sententiam, quam ipse absurdissimam censuit, ip- sius authoris verba clamant, et omnes illius interpretes Hugo Carensis, Brito Franciscanus, Erasmus Roteroda- mus, Alphonsus Tostatus, Marianus Victorius uno ore con- fitentur. Sic enim scribit Hieronymus, contra invidos : " Sicubi" in translatione tibi videor errare, interroga He- brseos, diversarum urbium magistros consule. Quod illi habent de Christo, tui codices non habent. Aliud est, si con- tra se postea ab Apostolis usurpata testimonia probaverunt, et emendatiora sunt exemplaria Latina, quam Grseca, et Grseca quam Hebraica," Nimirum, " Ironice loquitur : quasi diceret. O semule, si velis dicere Latina exemplaria veriora quam Grseca, et Grseca, quam Hebrsea, et ita suggillare translatio- nem meam, quse immediate sumpta est ab Hebrsea : hoc non est verum nec verisimile." Ita Hugo Cardinalis. Simili- ter Johannes Driedo" : " Hieronymus non asserendo dixit emendatiora esse Latina exemplaria quam Grseca, et emen- datiora esse Grseca quam Hebraica : sed hoc inducit tan- quam absurdum." " Qua phrasi TertuUiana ssepe utens Hieronymus, contrarium intelligit ex dissentaneo : quasi " Hieronym. Praefat. in Pcntateuchum. » Di iedo de Sriiptui . lib. 2. cap. 1. fol. 40. a. Pn.«:LECTIONES THEOLOGIC.E. 245 dicat,Hebr£ea Grsecis, Grseca Latinis (ut res est) emenda- tiora:" ait in sua in Novum Testamentum Prjefatione, Nicolaus Naucelius Trachyenus. Et Marianus Victorius quantumvis fontibus iniquior, ut quos multisin locis vitiatos contendit, non alitertamen locum Hieronymi accipi potuisse, animadvertit. " Hoc^ dicit veluti maxime absurdum, et aSvvQTov, tanquam si nos diceremus : aliud est, si Evan- gelio non credis, et veriorem putas esse Platonem quam Apostolum : quasi dicamus, si hoc nobis principium in- ficiatus fueris, actum est de te, nec tecum de fide dispu- tare possum us." Denique Erasmus Roterodamus : " Hunc locum insulsissime citat Glossematarius, quisquis'' is fuit : putans Hieronymum vere sensisse, Grsecorum exemplaria emendatiora esse quam Hebrsea, et Latina emendatiora quam Grseca. Et hunc nodum multis modis dissolvit, nugacissime nugans in re non intellecta, vel die vel die, vel die. Tantumne istis auctoritatis, ut cum rem pror- sus non intelligant, tamen illis jus sit quicquid lubitum fuerit dicere. Nam Hieronymus inducit hoc velut aSvva- Tov, et dictum absurdum, quo magis refellat, quod isti volebant." Atque ita cseco glossematario, et simul cum eo etiam Julio Rugerio, de loco Hieronymi responsum esto. Ambrosias sequitur : quem " ut gravem Ecclesias doc- torem" Zegerus ; ut eximium Christianae Ecclesise colu- men, extra omnem ut adulationis ita calumnise suspicionem constitutum," Lindanus hie commendat. Quas laudes ut beato Ambrosio non negaverim : ita ad testimonium ipsis prolatum aliquid authoritatis pondus inde accedere plane inficior. Commentarios enim in Paulinas Epistolas non esse Ambrosii agnoscunt doctiores Pontificii" : sed vel Hilarii Romanse ecclesiae diaeoni, qui libros adversus Ec- clesiam de Htereticis rebaptizandis edidit (ob quem ana- baptismum ab Hieronymo'' Deucalion Orbis appellatur) I Marian. Victorius in sclioliis epist. 104. Hieion. • Joli. Semeca, in glossa Decreti, distinct. 9. cap. 6. Ut veterum librorum. • Henric. Grarius, annotat. in 7 torn. Augustin. lib. 4. contra duas epist. Pela- gianorum, cap. 4. Rob. Bellarminus, in censura quaestionuni Vet. et Nov. Tes- laraenti Augustino false tribut. apud Ant. Possevinum in Apparatu sacro. in Augustin. cap. 5. ^ Hieronym. contra Luciferianos. 246 PKiELECTIONES THEOLOGIC.E. vel alterius alicujus hominis non parum siispecti. Certe quod ad locos illos attinet, in quibus Grsecos codices La- tinis postponendos existimat, ubi tamen'^ " nec universaliter loquitur, omnes Latinorum codices esse emendatiores, quam GrBecorum, sed particulariter et indefinite dixit, quosdam codices Latinorum esse emendatiores, quos temporum sim- plicitas servavit incorruptos." Objicit Wilhelmus Reginaldus'' differentiam nostrorum Grsecorum exemplarium a veteribus : cujus duo exempla profert ex Beza, in Johannis cap. 7. ver. 53. et Epistolae ad Ephesios, cap. 3. ver. 14. In priore loco, ait Reginal- dus, " Bezam rejicere totam historiam mulieris adulterse, cujus in capite octavo Johannis fit mentio: quia scilicet veteres illi rejecerunt, Chrysostomus, Theophylactus, Non- nus, etc. neque erat in antiquis Testamentis Grsecis, et ex septemdecem vetustis codicibus Henrici Stephani, unus duntaxat illam non habebat : in reliquis scripta quidem erat, sed ita ut mira esset lectionis varietas unde ita in- fert : ' Tanta varietas lectionis facit ut de totius istius narrationis fide dubitem.' Et tamen," inquit Reginaldus, " non obstante contraria hac praxi veterum Graecorum et Graecorum Testamentorum, atque exemplarium infinita varietate ; novse impressiones earn habent (quantum ego comperire possum) universe et consone : et in omnibus Testamentis Anglicanis, ex Graeco translatis, non minus est canonica quam alia quaevis pars Evangelii Johannis. Sic igitur magna hie apparet diversitas inter Grseca Testa- menta vetera et nova, ideoque periculosum est nova haec sequi, si id facere non possumus sine condemnatione vete- rum, neque minus tamen est periculosum vetera etiam sequi, si id facere non possumus sine condemnatione ejus quod Ecclesia ut partem Evangelii Johannis acceptat." Haec de primo suo exemplo Reginaldus. De altero id tantum profert, quod in annotationibus ad Ephesios habet Beza, testari Hieronymum, verba ilia Domini nostri Jesu Christi in Graecis codicibus suo tempore non extitisse, sed tantum Job. Driedo, de Sciiptur. lili. 2. cap. 1. fot. 40. a. In Comm. Orig. •■' Orig. Commentar. lib. 10. in Rom. cap. 16. 260 PR^LECTIONES THEOLOGICiE. diverse positum invenimus. In nonnullis etenim codicibus post eum locum quern supra diximus, hoe est, Omne autem quod non est ex fide peccatum est ; statim cohaerens habetur, Ei autem qui potens est vos confirmare, alii vero codices in fine, id est, ut nunc est positum, continent." Sic igitur fontes Grcecos a muris Pontici arrosionibus in- tegros atque illsesos exhibuimus : " quarum aliqua; in Grseco textu ad hunc usque diem hserere dicuntur," inquit Gregorius Martinus, timidius aliquanto hoc afi'erens nec ea qua socii confidentia asseverare ausus. Sed quam vera ista dicantur ab adversariis jam vidimus : videamus tamen an labem aliquam ex Nestorianorum faecibus eontraxerint Grajca exemplaria. " Sic enim objiciunt Anglo- Rhemenses, " Ecclesiastica historia quae Tripartita dicitur notat Graecum textum qui nunc habetur, 1 Joh. 4. 3. a Nestorianis haereticis corrup- tum ; eamque lectionem esse veram quae extat in editione Vulgata Latina; Omnis Spiritus qui solvit Jesus ex Deo non est, et fatetur Beza^ Socratem in Ecclesiastica historia italegerein Graeco, nav irvevixa o Xvti rov li^aovv Xpiarbv, etc. Haec Rhemenses nostri Prefatione ad Novum Testa- mentum, qui etiam ad Latinam lectionem tuendam, praeter Socratem et Tripartitam historiam*", citant etiam Ire- naeum% Augustinum"^ et Leonem^. Objicitur nobis haec corruptio a Stapletonof quoque. Respondetur : quod lo- cus iste a Nestorio corruptus dicatur, id totum ab uno So- crate pendet : in Tripartita enim historia nihil habemus aliud quam ipsum hoc ex Socrate repetitum. » Socr. Hist. Eccles. lib. 7. cap. 32. >> Lib. 12. cap. 4. ' Lib. 13. cap. 18. op. pag. 207. ^ Tract. 6. in Joh. op. torn. 3. pag. 871. ' Epist. 10. cap. 5. f Relict. Princ. Doctrin. contiov. 5. quaest, 3. art. 2. I'RyELECTIONES THEOLOGIC/E. 261 Primum defectus exemplum a Lindane producitur ex Matlhaei capite primo, versu undecimo, ubi, inquit, " at- testantibus Epiphanio et Hieronymo, deest una generatio in omnibus exemplaribus Evasmianis ac Koberti Stephani, uno tantum excepto, quod id est insignitum." Johannes Mariana pro editione vulgata, capite declmo sexto : " Epi- phanius testatur libro primo, Epicuris seetam explicando, Math. 1. 11. bis Jeehoniam legi debere ' Josias autem ge- nuit Jeehoniam, Jechonias autem genuit Jeehoniam et fra- tres ejus,' et a quibusdam indoctis rerum Evangelicarum ad ambiguitatem toliendam, velut emendandi gratia deletum esse posteriori loco Jechonise nomen, cum eundum esse putarent ; cum prior Jechonias alio nomine Amasias dicere- tur, posterior ' Sedechias et Joachim,' qua correctione ex quatuordecim generationes tredecim factse sunt." Hsec Mariana. Andradius quoque libro quarto Defensionis fidei TridentinfE existimat, " tam Latina quam Grseca exem- - plaria hoc in loco corrigenda esse :" quod confirmat tnm authoritate Epiphanii'', et Hieronymi", tum ex eo prsecipue, quod " si Joachim generatio desideretur, constare non pos- sint quae Matthasus ait a Davide Rege ad transmigrationem Babylonis generationes esse quatuordecim, atque inde ad Christum usque totidem." Eademque est Johannis Mal- donati in commentariis ad primum caput Matthsei, sen- tentia. Respondetur si una generatio necessario hie addenda : facit id adversus authoritatem Latinse Pontificiorum edi- tionis, non Grsecaj : agnoscit enim ipse Andradius'' omnia Latina exemplaria habere : " Josias genuit Jeehoniam, et 8 Imo post expiicatam Epicuti sectam in Prolegoiiienis ad sectas Samaritano- • rum et Jiicla;orum quae distiuctio in impressis libiis neglecta Jesuitam induxit Lib. 1. sect. 8. ' In I . cap. Math. I* Andiad. lib. 4. pag. 686. 2G2 PR^LECTIONES THEOI.OGIC^.. fratres ejus in transmigratione Babylonis :" verum vetus- tissima Graeca habere : Josias autem genuit Joachim, Joa- chim autem genuit Jeehoniam, et fratres ejus in transmi- gratione Babylonis." Et in priorem quidem lectionem con- sentire Latina exem[)laria, constat ex codicibus quibus in suis editionibus usi sunt, Robertus Stephanus, Nicholaus Zegerus, Johannes Hentenius, Lovanienses Theologi, Six- tus V. et Clemens VIII. Posteriorem vero in nonnul- lis Grsecis codicibus extare, confirmat quoque Johannes Mariana' : quam videre etiam licet in variarum Novi Tes- tament! lectionum liljellis a Roberto Stephano"' anno 1568, et Gulielmo Cantero, anno 1571 conclnnatis : quo- modo et in Simonis Colinsei editione, quse Parisiis, anno 1534 prodiit, habetur. loa'iac St lyivvribv avrov 'IcoaKftju, iirl 6pij^ TJjc yiig irri evStKa. ********** IV. Mat. cap. 10. ver. 12. " Intrantes in domum, sa- lutate cam, dicentes pax huic doinui : hoc totum (inquit Lindanus), dicentes pax huic domui, deest codicibus Erasmi Graecis, et Roberti Stephani plerisque, verum esse locum apud Grsecos mutilum, testatur nobis editio Complutensis, Italicus codex Roberti et Regii 5 (leg. 2.) ar. tS. Suffra- gatur nobis et Syriacum Evangelium." Cui et Chrysosto- mum addity Andradius. Nicholaus Zegerius in Epanoi thote suo confirmat hsec verba adjicienda esse; 1. ex interpreta- tione Hilarii autoris antiquissimi. Secundo ex ipso ser- monis tenore. " Quo enim (inquit) referetur quod sub- ditur. ' Et siquidem fuerit domus digna, veniet pax ves- ' Apiitl Bczam. in Matli. 1. ' Vid. Brougliton conciliat. " 3 Esdr. 1. 34. " Josephum in eo secutus, iion Scripturam. T Andrad. lib. 4. defens. fid. Trid. pag. 676. PRi*;LECTIONES THEOLOGICE. G25 tra super earn :' si nulla imprecandse pads precedat mentio. Certe, ut citra hsec verba probe cohsereret sermo, potius dicendum fuerat ; salutatio vestra ad vos reverte- tur. Tertio ex Hebrseo codice, qui ita habet imbsc^m iT'an ntb 'D^bw -laNV imbtt^n, i. e. salutateeamsalutatione sua diceiites, pax huic domui." Respondetur: si addenda sunt ista verba, non probant ad- versarii mutilatam esse Grseeam editionetn, sed qusedam tantum illius exeniplaria. Ipse enim Lindanus agnoscit ea verba reperiri in Complutensi editione et quatuor MSS. co- dicibus Roberti Stephani. Quibus addere licet et Simo- nis Collinsei editionem, et Biblia Regia ab Aria Montano adornatam, et textum Graecum Theophylacti Romse anno 1542 excusura. Variant enim hie Grseca exemplaria : quem- admodum etiam et Latina. In codice enim MS. emen- datissimo Augusti Hunnaei omnino horum nihil lectum esse, testatur Fr. Lucas Brugensis, eandemque lectionem ex duobus MSS. et textu qui cum Hieronymi commenta- riis excusus est, annotant Lovanienses, quibus addo et ve- nerandse vetustatis exemplar quatuor Evangeliorum quod nostri inter veterum KeifxiiXia venerati sunt. Porro etiam Erasmus, et post eum Franciscus Lucas, non temere suspi- cantur, verba ista (quod alias ssepe factum) ex aliis Evange- listis hue addita fuisse. In vetustissimo enim quodam ex- emplar! Latino adscriptum est, sed in margine : " Primum dicite, pax huic domui," eodem prorsus modo, quoapud Lu- cam, cap. 10. ver. 5, locus legitur, cum Latine tum Grsece. Nec quicquam proferunt ad versarii quod evincat, verba ista in Matthaeo retinenda. Quod enim Zegerus Syriaci Evangelii et Andradius Chrysostomi authoritatem urget : inconsulto utique id factum, cum neque in Syriaco Evangelio, neque etiam in Chrysostomo Graeco (Latina enim Arriani versio hie infida est) verba ista inveniantur ; quemadmodum nec in Euthymio, Hilario vero opponimus Hieronymum, cu- jus apud Pontificios potior debet esse authoritas, qui ista in commentario suo non agnovit ; quemadmodum ab Eras- mo et Francisco Luca hie observatum est. Hebraico codici, qui e perfidorum Judajorum officina prodiit, et nullius pror- 266 PR^LECTIONES THEOLOGICjE, sus apud doctos authoritatis est; opponimiis codices Syria- cos et Arabicos, veterum Cliristianorum opera elaborates. Quod denique " ex ipso sermonis tenore" a Zegero prolatum est argumentum, id ex Hieronymi commentario recte so- lutum est a Francisco Luca. Occulte, inquit Hieronymus, " Salutationem Hebrsei ac Syri sermonis expressit. Quod enim Graece dicitur, xa'/o£, et Latine Ave ; hoc Hebraico Syroque sermone appellatur nbtt;, sive -[ttl? chw id est, pax tecum." Itain salutatione Angelica% ubi in Gr£eco est x«'Pf» Latino Ave, in Syriaco est ■ ^~sS Pax tibi : et in Apostolicis* illud aawaaaaQt, quod toties oc- currit, a Syro interprete redditur ]no\ ^ \ «. a^]j». Postulate pacem, vel Rogate pro pace domus, h. e. sa- lutate domesticos ; adeoque et ipse codex Hebrseus imbstt^n laibtl^a. Interrogate eam de pace sua, h. e. salutate eam salutatione sua, quemadmodum Zegero locum interpretari libuit. Qui cum hoc ipso agnoscat perinde esse, sive pacem sive salutationem dixeris; mirum est non animadvertisse il- ium exdefectu illorum verborum " pax huicdomui" nullam orituram orationis inconsequentiam ; ac si dicendum potius fuisset salutatio vestra, quam, pax vestra ad vos reverte- tur, si salutationis tantum et non pacis praecessisset mentio. Atqui ex Hebrseorum et Syrorumi diotismo synonyma sunt ista, unamque et eandem rem denotant, unde Mat. cap. 23. ver. 7. ubi Pharisaei dicuntur salutationes amare in foro, tov^ a n » l'^^ - Pacem in plateis ; et quod ab Apostolo scriptum est'' 6 aatraatio^ t)j ifii) x^'P' " Salutatio mea manu," id Syrus expressit w^l Ajaiv.aj Pax per scripturam ma- nus mese. Itaque ArabicusMatthaei interpres, nullum dis- crimen inter Pacis et salutationis vocabula hie agnoscens, totuni locum ita reddidit : " Et cum intraveritis domum ' Luc. 1. 28. = 1 Pet. 5. 14. Horn. 16. etc. " 1 Coi. 16. 21. 2 Thcss. 3. 17. pr.i:lectiones theologic.ic. 267 salutate earn ; et si fuerit domus digna, salutatio vestra veniet super earn : et si fuerit indigna, salutatio vestra re- vertatur ad vos." V. Mat. cap. 24. ver. 41. ilia verba "duo erunt in lecto uno ; unus assumetur, et unus relinquetur," in Grsecis vulgo codicibus desiderantur, quae tamen Chrysostomus ad eum locum explanat, et liobertus Stephanus in vetusto et correcto codice se invenisse indicat. Objectio est Johannis Marianse, pro editione vulgata capita decimo sexto. Respon- detur ********* Job. cap. 21. ver. 22, 23. vocabuluni oSrwc in Grseco de- sideratWilhelmus Lindanus'', illam germanam esse lectionem affirmans: " Si sic eum volo manere donee veniam, quid ad te, quod vel solum sufficiat ad redarguendos istos Grse- canicos codices, qui nunc passim in studiosorum versantur manibus, qui constanter iav, si, legunt. Verum legendum esse, uti vetera Latiiia habent non Si, aut Sic, sed Si sic, tes- tatur inprimis codex aureus Caroli Magni Aquisgrani, ubi rasura germanam loquitur fuisse pridem lectionem. Accedit codex pervetustus Cusanse bibliothecse, quem ex praeclari viri Nicolai Eschii fide recitat Nicolaus Zegerus in diligen- tissimo suo, quem nuper in lucem dedit, Correctore. Divus Hieronymus libro primo contra Jovinianum nobis recitat; ' Si eum sic volo esse.' Jam Novi Testamenti editio Syriae hunc in modum, ' Si eum volo sic manere.' " Sic Linda- nus. Adhsec addit illea Lindano laudatus Nicolaus Zegerus, qui banc lectionem in textu Evangelii a se correcto reposuit, " Si quis propius expendat veterum Grajcorum, prcesertim Cyrilli commentarium, utut contextus habeat, non me frustra divinare probabit. Nacti quoque tandem sumus vetustum quoddam correctorium, quod testatur olim tarn in Grsecis quam in antiquis Latinis, Si sic, scriptum fuisse." Hysc Cor- rectore suo Zegerus. Respondetur : Si ista sit germana lectio ea rationeredarguendi erunt Lindano, non Grsecanici solum quos iste insectatur codices, sed etiam Latini, quorum authoritatem sacrosanctam esse voluit Patrum Tridentino- 2. de opt. gen. inlei pr. cap. 268 PR^LECTIONES THEOLOGICiE. rum sanctio. Ut enim in Grsecis desideratur vox o'vtw^ (quam tamen hie addendani, nullo solido ut mox videbimus, argumento evincunt Adversarii :) ita a Latinis codicibus multo majore errore conjunctio " Si" abest, et contra ma- nifestam Christi sententiam ex hypotlietica propositio facta est categorica, quemadmodum ubi ad Vulgatse editionisLa- tinse examen perventum fuerit, Deo bene volente, plenius demonstrabitur. Dices fortasse, in Latinis codicibus errorem particularem esse, quandoquidem vetera nonnulla exemplaria exhibeant lectionem illam " Si sic :" in Grsecis vero omni- bus constanter deesse illud ovrwr. Verum in quibusdam Grsecis libris extare illam particulam, in notis vaiiarura lectionum textus Latini quas commentariis suis in Evangelia subjecit, confirmat Franciscus Lucas Brugensis. et si Ze- gero credimus, vetustum quoddam correctorium (jam supe- rius citatum) hoc ipsum diserte testatur. Et antiquissimus quidam Grsecus codex, quern Tridentum attulit Claromon- tamensis Episcopus anno Domini 1546, habuit iav avrov 6t\w jjtvHv ovTO)^, fwc f/axoA*"' 5 quemadmodum in scholiis ad priorem Hieronymi librum contra Jovinianum fidem facit Marianus Victorius, Amerinus Episcopus. Sic etiam ha- buisse codicem Grsecum Archiepiscopi Rhemensis et alium Lugdunensisrefert Alphonsus Salmeron'^ — Denique in com- mentario quodam in Johannem haberi " iav ovriog id est, Si sic eum volo manere:" author est in hujus loci interpreta- tione Johannes Gagneius. Quod vero ad Latinos codices attinet: qui vetustiores erant ac majori fide, si fidem hie meretur Johannes Mariana Jesuita'^, Sic eum volo manere, legebant ; etiam Gothieus ante sex centos annos descriptus : et Paulus Forosemproniensis^ Romse codicem Novi Testa- menti, ut fania fert, ipsa Hieronymi manu deseriptum, eam lectionem prseferre ait. Quibus addo et codicem ilium Evan- geliorum longe vetustissimum magna veneratione in Hi- bernia nostra habitum : et veterem translationem Anglo- Saxonicam : adeoque (quod maximi est apud Pontificios momenti) Missale^ Romanum ex decreto Concilii Tridentini * Commenlar. in Evangelicam Historiam, torn. 11. tiactat. 32. f Pro edit vulgala, cap. 17. ' De Cel. Paschae, par. 2. lib. 2. 6 Missal, in festo S. Johaniiis A post. Pn.'ELECTIONES THEOLOGIC.E. 269 restitutum ; et Biblia vulgatse editionis Sixti V. et demen- tis VIII. Pontificum autlioritate edita, in quibus non alia cernitur lectio, quam vetus ilia coriuptela; " Sic eum volo manere donee veniam." Unde et Anglo- Rhemenses'' affir- mant illam Hieronymi lectionem (a Zegero et Lindane ex libro prime adversus Jovinianumcitatam) non solumaGrseca, sed etiam a Vulgata Latina differre. Quod ut de Vulgata Latina concedam : itade Grseca non facile admiserim. Quod enim asserunt, Hieronymum legere ; " Si sic eum volo ma- nere: idque secundum nullum exemplar Grsecura quod hodie extat :" falsum omnino est. Nam et a nobis jam ostensum est, extareOrseca exemplaria, in quibus lav ovriog legatur: cer- tumque est Hieronymum a sententia vulgatai lectionis Grae- corum codicum nequaquam recessisse. Sic enim eo loco, non tarn verba quam sensus verborum Dominicorum ab eo re- latus est: " Si eum sic volo esse, quid ad te." Quid vero, ut recte monuit Cardinalis Bessarion in disputatione de hue parte Evangelii Johannis " aliud est sic esse, nisi manere." Quod idem de Ambrosio dicendum, qui in oratione de ex- cessu fratris sui Satyri, locum similiter citavit : " Si eum volo sic manere donee venio, quid ad te." Nimirum, quod scripsit Christophorus de Sacro Bosco', " ipsum manere donee veniam, implicite continet particulam Sic sive additum fuit sive non." Neque enim manere aliud hie notat, quam in vita permanere, seu non mori : ut apud Johannem, cap, 12. ver. 34. et 1 Cor. cap. 15. ver. 6. Unde'' Cyrillus locum in hunc modum est interpretatus: " Nam si etiam vellem mi- nime istum mori, quid tu unquam emolumenti, aut quid consolationis consequereris." Ut frustra omnino divinarit ex hoc Cyrilli commentario Nicolaus Zegerus, aliter legisse eum quam ipsius contextus habeat : qui in ipsa Georgii Trapezuntii versione, qui libelload Papam edito, corruptam illam Latinse editionis lectionem, " Sic eum volo manere," stabilire conatus est, eodem plane se habet modo, quo in vul- gatis Graecis legimus ; " Si eum volo manere, donee veniam, Praefat. Novi Tcstam. sect. 47. ' Sacrobosc. defens. Bellann. part 4. cap. 6. (pag. 373). " Cyrill. in Johan. lib. 12. cap. 6G. 270 I'UyELECTIONES TH EOLOGICt;. quid ad te^" Nam quod ad aliorum etiam veterum Giseco- rum commentarios nos ablegat Zegerus, non magno id causae suse facit compendio : quum in proinptu sit ilia, a Luca Biugensi quoque hie adliibita responsio : quod "sic" particulam in textu non locent, sed verbum " inanere" ex- plicent ; id quod quoddam " sit" in se comprehendit, aut subaudiendum relinquit. Ut omittani ex Grfficorum horum veterum commentariis, promptius potuisse colligi, Icgisse eos, Si hie eum volo manere, quam Si sic : cum apud Chry- sostomum legamus : rt 70/0 d koX ftoiXo/jiai avrov /itveiv iv- TavOa ; apud Theophylactum : tovtov Si lav OiXui fiivuv tvTavOa iv rot? irepi Tt)v TaXiXa'iav TOiroig, koX fxl'i avv- uirocsTuXui aoi, ri Tvpog at; et apud Nonnum, in Para- phrasi : E'l fiiv 'ioiQ t\9oi)ii XiKaiofiai IvOaii fiiixvuv Itemque El fitv tivpo fi'ivitv tTi (ioiXo/iai, ttaoKev (\9iii, Ilpog at ri tovto iriXti. Venio jam ad Novi Testamenti editionem Syriacam : quam Lindanus affirmat hunc in modum habere, " Si eum volo sic manere." Sed falso : Syriaca enim editio cum vul- gata editione Grseca plane hie consentit eoque nomine a Johanne Mariana Jesuita accusatur, verba textus Syriaca sunt : "ire Ij] Ul? l^j-i. Vicn loxuj ]j1 1=-^ ^1 " Si volo ego ut maneat iste donee veniam ego, quid ad te." Nee minus fallit nos Lindanus in codiceaureo Caroli Magni Aquisgrani observato, in quo rasuram loqui ait, priorem lectionera " Si sic" fuisse. Nam rasura ilia (quemadmodum confirmat in notationibus ad varias lectiones Latinorum Bibliorum Franeiseus Lucas Brugensis) non est in Caroli codice, qui ' si' duntaxat habet, habuitque ;" sed in alio, qui Aquisgranensium sacerdotum cura ex eo deseriptus est, ne avT6ypa<^ov frequenti usu atque inspeetione detereretur, aut maculas sordesve contraheret. Vetusto vero Nieolai Zegeri Correctorio, testanti olim tam in Grsecis, quam in antiquis Latinis, " si sic" scriptum fuisse, opponimus aliud Augustini Hunnjei antiquum Bibliorum Correctorium ; quod testatur, antiquos codices Latinos, una cum Augustino et Glossa, " Sic" legere ; sed Gra?cum, " Si eum volo ma- PR^LECTIONES THEOLOGIC^. 271 nere." Si tamen aliud fuerit illud Correctorium, idem eiiim ipsum esse suspicabat propemodum' Lucas Brugensis, et non eadem fide manuseriptos codices citaveiit Zegerus, quo nuper Lindanus: ut non temere istis manuseriptos codices nobis veiiditantibus fidem adjungere debeamus. Nimirum " sim- pliciter purior, ac verior videtur lectio, quae habet, Si: (non nobis tantum, sed etiam'" Alphonso Salmeroni Jesuitae)- deinde variante scriptura, quum in aliis Sic, in aliis Si reperiretur, aliquis ascripsit alterum in margine, tandem utrumque relatum est in contextum." Quemadmodum in annotationibusad hunclocum ab Erasmo Roterodamo obser- vatum est. Rom. cap. 5. ver. 17. ot ti)v Tripiaadav rf/c xapirog koi Trig SoipEag rTig SiKatoavviig Aaju/BavovTE?. Editio Latina habet : Abundantiam gratise, et donationis et justitise acci- pientes. Deesse vero postremo loco in textu Grseco con- junctionem copulativam, confirmant Anglo- Rliemenses" ex Theodoreto, qui ita in Grteco legerit. Respondetur : ita quidem legit textus qui cum Theodo- reto excusus est : an vero ipse ita legerit ex commentario ejus intelligere non possumus. Sic etiam textus Grsecus, qui cum Johanne Chrysostomo excusus est, legit koI rijc SiKaioavvTig : quam conjunctionem tamen non legit Chrysos- tomi interpres Germanus Brixius. Desideraturque in 1 heo- phylacto ; et Grseca Catena, quse fficumenii et Theoduli praefert nomen. Quanquam inter utramque lectionem non multum sane intersit : nisi quod ilia prior ad mentera Apos- toli longeaptius quadrare videatur. " Dixit enim Apostolus (quemadmodum ad hunc locum observavit doctissimus Beza) ex Hebraeorum idiotismo neptaattav riig pro Ttjv -Ktpiaatvovaav x^piTa: deinde quod subjicitur, koI rrig Swptag Trig StKaioavvng in epexegesi positum est, quia gratise nomen, quum ad omnia Dei beneficia pertineat, fuit explicandum, ut intelligeret lector, non de omnibus Dei beneficiis quae per Christum percipimus, sed proprie de obe- dienti* Christi imputatione hie agi." Hue accedit quod ' Luc. Brug. loc. citat. not. 494. "> Salmeron. in Evangel, torn. 1 1. tract. 32. pag. 2.57. a. et 259. a. ° Proef. in Nov. Testam.§ 44. 272 PR^LECTIONES THEOLOGIC^E. Grsecam lectionem secuti sint in hujus loci enarratione, ex Pontificiis doctissimi Cajetanus Cardinalis, et B. Arias Mon- tanus, a quorum sententia non multum recedit Alphonsus Salmeron : qui in quadragesima prima ad banc epistolam disputatione, ita scribit. " Pro gratia quse opponitur de- licto, posuit (Apostolus) gratiaj effectum, sive abundantiara, et donationem justitia?, non enim Greece est, abundantiam gratiae, et donationis, et justitiie, ut legit Ambrosius et in- terpres : sed, abundantiam gratiae, et donationis justitiae ; ut sint duo membra, non tria." Postremo Erasmus Roteroda- mus, in annotationibus ad hunc locum, inquit " legendum est Doni justitiae, ut inteiligas ipsam justitiam esse donum, sublata conjunctione : jamque non erit opus ilia distinc- tione Thomai explicantis quid intersit inter gratiam, dona- tionem, et justitiam. Quanquam Ambrosius addit nostro moreconjunctionem, legens, Et justitiai : sed arbitror men- dum esse codicis, quando quidem tale nihil indicat illius enarratio. Certe Chrysostomus ac Theophylactus nobis- cum faciunt." Hsec Erasmus. 1 Epist. ad Corinth, cap. 12. ver. 28. Post ytvri jXwa- Ss jivT] -yXtjjaawv, aXX(t) tpfxrjvda y\u)aa^v : altera infra, versu trigesimo : jui) Travrtg jXiixraaiQ XaXovm ; pij Trdvrsc Sitp/xr)vivov(7i ; propter quam rationem, una cum Ambrosii commento, et citatione Augustini, conclusit ante Lindanum in Epanorthote suo l^icolas Zegerus, corruptos hie esse codices Grsecos, etiam ante Chrysostorai tetatem. llespondetur : quasi vero tam esset insolens, in sacris Uteris oflendere to. avavTanoSoTa. Quanquam nulla subest ratio quod opinemur versum liunc vigesimum octavum cum versu decimo, qui tam longe ante prsecesserat, cohserere : " Lib. 2. de opt. gener. interpr. Scriptur. c.ip. 11. >> Vid. TheophjI. pr;electiones theologic^. 273 aut etiam in versu trigesimo qui sequitur, accuratam fieri antecedentium repetitionem ; cum ibi nec avTiX{t\piwv, nec Kv(itpv{jcT€u)v, (quae versa vigesimo octavo receusentur), uUa facta sit mentio. Fierique potest, quod in Apologia ad Jacobum Stunicam notavit Erasmus, " ut eruditus apud Latinos videns non consentire partes in medio cum iis, quae prsecesserant ac sequuntur, adjecerit, ex versu decimo, quod suspicabatur deesse." Certe additionem illam vulgo non esse vel in Grsecis exemplaribus vel Latinis, fatetur ipse Lindanus : eamque nec Grsecos habere, nec Latinos quos- dam codices quamvis vetustos, agnoscit quoque Zege- rus. Id quod de vetustis Latinorum codicibus coiifirmat Erasmus " ex iis quos ipsi exhibuit collegium S. Dona- tiani Brugis, et duobus aliis quos exhibuit collegium eccle- sise Constantiensis." Quibus addere licet vetustissima ex- emplaria a Roberto Stepbano notata : unum Caroli quinti Gallorum Regis, cognomento Sapientis, jussu descriptum; duo ex ccenobio S. Germani, alia ex ccenobio S. Victoris Parisiis ; illud denique quod Johannes Coletus, Paulinae ecclesiae apud Londinenses decanus, exhibuit Erasmo, "adeopriscis literarum typis, ut eiabintegro discenda esset iegendi ratio, et in noscitandis elementis fuerit repueras- cendum." Mitto recentiora exemplaria Manuscrip.ta quae ipsi consuluimus, in quibus adscripta non erat haec par- ticula ; Bibliorum Regiorum et Lovaniensium editiones, quae eandem ex textu summoverunt in marginem. Neque ejus Graeci meminerunt interpretes, Chrysostomus, Theo- doretus, CEcumenius : neque in Syraaut Arabica interpreta- tione uUum extat ejus vestigium. Quibus omnibus frus- tra duorura Latinorum opponitur authoritas ; praesertim quum de uno non constet, cujusmodi sit authoritatis, id modo constat inter doctos Ambrosium non esse (quemad- modum etiam superius meminimus) : de alterius authoritate quidem constat, sed quanta hoc in loco esse debeat, ut du- bitaremus scioli alicujus effecit temeritas : quemipse Bellar- minus in censurai tertii tomi operum Augustini suspicatur, Apud Possevin in apparat. sacr. verb. Aurel. Augustin. cap. 5. vid. et Zege- rum in Epanorthotae Prologo. VOL. XIV. T 274 PR7ELECTI0NES THEOLOGIC.E. in Speculo hoc " miitavisse textum Scripturee ; ut pro eo quem Aiigustinus posuerat, posuerit ipse eum quern Vul- gataLatina translatio habet." Nisi igiturfirmiori aliquanos premere possint adversarii autiioritate : nihil vetat quo minus cum'' Cajetano Cardinale sentiamus illud " Interpre- tationes sermonum" in textu non haberi ; sed adjectitium esse. 2 Epist. ad Tim. cap. 2. ver. 14'. ubi in Graeco legimus fii) \ojOfia)(tiv, tig oitSiv j(piiaiinov, etti KaTuarpofii'} ruiv aKov6vT(jjv : objiciunt Anglo-Ilhemenses** nostros interpre- tes ad postremum membrum conjunctionem addidisse, quae in Graeco desiderabatur, ut sensus fieret commodior ac faci- lior, quemadmodum est in editione Vulgata Latina. In ea vero sic locus est expressus. " Noli contendere verbis: ad nihil enim utile est, nisi ad subversionem audientium." Respondetur ******** *********** Argumentum ducunt Pontificii, ab additionibus ad Graecum textum teniere atque inconsiderate factis, cujus- modi ostendi posse, duobus exemplis prolatis, probare cona- tur Wilhelmus Reginaldus* : Christophorus de Sacrobosco", et ex eo Jacob Gretserus'', affirmat Grsecos in hoc genere satis fuisse liberales, sed exempla non alia profert, quam ilia duo quibus ante ipsum usus est Reginaldus. Atque horum alterum est unicum illud, quo illam Graeci textus accusationem confirmavit Bellarminus>' : " Constat qucedam in omnibus Graecis codicibus inveniri, quae non sunt partes divinae Scripturae." Quem secutus in Controversiarum Epitome Robertus Personius: " InGraeco,"inqult, "qusedam habentur, quae de Scriptura non sunt, sed addita fuerunt a Graecis ex Missa ipsorum : ut illud Matt. cap. 6 : Quia tuum est regnum, etc." quasi scilicet plura ejus generis exempla ab eo proferri potuissent. Wilhelmus Lindanus^ ex Evan- ■■ Caietan. in 1 Cor. 12. * Praef. Nov. Test s. 37. ' In Refutatione Repreliensionis Whitakerian;e, cap. 13. pag. 365. " Saci ob. clefens. pag. 3f)l ; parte quarta Defens. Decret. Tridentin. cap. 7. » Defens. Bellarm. de verbo Dei, col. 72G. T Bellarm. lib. 2. de verbo Ds-i, cap. 7. ^ Lib. 2. de upt. gener. interpr. Scriptur. cap. 7. PU.liLECTIONES TH EOLO(i IC7E. 275 gelii secundum Mutthteum decern primis capitulis, septem loca urget; ut ostendat in Grseco vulgai'i textu qusedam redundare supeiflua : et producuntur alia ab Anglo-Rhe- mensibus\ ubi affirmant, " Graicum textum in locis longe plurimis seipsum superfluje redundantite condemnare, et summopere Latini Vulgati integritatem asserere." Quod probant ex Roberti Stephani et Johannis Crispini Grsecis Novi Testamenti editionibus : " in quibus cum passim plurima; voces et sententise in Grseco ut superfluaj sint notataj, quae in Vulgato Latino non comparent, argumento est, Latinum textum esse iis in locis Grseco meliorem, veriorem atque sinceriorem." Verum istud argumentum oppido est ridiculum. Neque enim doctissimi illi typogra- phi (quod olim in Homero Aristarchum factitasse legimus'') notam apponebant ad nothum veisum : neque id agebant ut textum Scripturae a se editum veluti superfluis additionibus corruptum condemnarent : hoc tantum significatum vole- bant, hujusmodi voces aut sententias in aliquibus exem- plaribus MSS. inventas non esse; quse quidem reliquis amplius aliquid iis in locis legentibus piaeferenda esse, om- nino non pronuntiant. Atque hoc ipsum a Lovaniensibus theologis in Latinorum Bibliorum Editione praestititum est: in qua obeli cernuntur innumeii, illis dictionibus priefixi quse in aliquibus codicibus MSS. non legebantur. Itaque pari ratione concludi posse contra Rhemenses, recte colligit D. Fulco : " Vulgatuin Latinum textum seipsum superflute redundantiae condemnare, et summopere Graeci textus integritatem asserere ; utpote in quo passim voces et sententiae nonnullae ut superfluae sunt notatae, quae in Graeco non comparent" quomodo exempli gratia. Act. cap. 5. ver. 8. vox " mulier" et Act. cap. 15. versu ultimo, senten- tia ilia ; " praecipiens custodire praecepta Apostolorum et seniorum" obelo signatte sunt : earumque neutra in Graeco extat contextu. Examinemus jam exempla ilia illustria, quibus se de- = Praefat. in Nov. Test. s. 38. Cicer. in I'isoneni. T 2 276 PRiELECTlONES THEOLOGIC.B. claraturum promittit Lindanus'', Grsecse veritati qusedam assuta esse redundantia : additis etiam ejusdem generis aliis, quae ab aliis adversariis proferuntur. 1. Matt. cap. 5. ver. 11." Dixerint ad versus nosomne malum pnfia" illud pri^a redundare probat Lindanus ; " quia non sit Vaticano, nec Chrysostomus legat ad Eph. 4 : nec Augus- tinus de Serm. in Monte : et Hieronymus in conimentariis, in Mattheum videatur legisse ; cum dixerint omne malum ad vos." Similiter Johannes Mariana^ vocem prifia addititiam esse confirmat, ex Chrysostomi lectione^ eum locum Mat- thsei afFerentis, ut est in codicibus Latinis. Respondetur sive addatur ista vocula, sive prsetermittatur, ad loci senten- tiam nihil interest. Et cum Erasmus hie annotat Grsecos codices quosdam addere pnfxa, satis indicat in quibusdam de- fuisse ; id quod ita esse, etiam Bezae vetustissimus codex, et exemplaria ilia Grteca Vaticana a Lindane citata", fidem faciunt. In Latinis quoque codicibus deest : quos (ut alias ssepe solet) secutus est Augustinus in libro de sermone Domini in monte. In textu quoque Matthtei, qui cum Hieronymo excusus est, deest : sed ex commentario colligere non potest Lindanus legisse Hieronymum " cum dLxerint omne malum ad vos:" habet ille tantum, " omne maledictum adversus vos" quod quidem to trovrfpov pfifia, proprius ex- primere, quam illud simplex vovripov, nemo non videt. Jam vero pro additionevocis|of/;ia,facit consensus quindecimGrae- corum exemplarium, quibus usus est Robertus Stephanus : quibus accedit ab Erasmo commemoratum exemplar quod a Leone pontifice missum secuti sunt Hispani : quae lectio etiam in Bibliis Regiis Antuerpiae editis retenta est. Eandem quoque exhibet textus Chrysostomi, Theophylacti et Eu- thymii, eandem translationes Syriaca et Arabica : quarura ilia )J-^, haec ^ K reddidit. Etiam author operis imperfecti in Matthajum'' habet; " Omne verbum malum." Et quanquam pro altera lectione, Chrysostomi citetur au- Lindan. de opt. gen. interp. lib. 2. cap. 7. fol. 77. 6. ' Pro edit, vulgata. cap. 16. ' Lib. 3. de Sacerdotio, cap. 11. * Lindan. de opt. gen. interp. lib. 2. cap. 3. ^ Homil. 9. PHiELECTIONES THEOLOGIC^. 277 thoritas, a Mariana quidem ex libro tertio de Sacerdotio, a Lindano etiam ex lioiniliis in quartum caput Epistolse ad Ephesios : tanien dum Grfficum Chrysostomum consulo, utrobique illud ptifia reperio : nimirum Dialogo tertio ntpi Upoavvng, in Augustana editione a Davide Hseschelio ador- nata, pag. 77. et homilia octava in epistolam ad Ephesios, pag. 1079 editionis Commelinianse. Ut rectius judicaverint Laurentius Valla, et Cardinalis Cajetanus, verbum hoc in Latina editione deesse : quam Lindanus et Mariana in Graeco textu reduiulare. 2. Mat. cap. 5. ver. 22. " Qui irascitur fratri sue tiKi] temere, reus erit judicio," hki) superfluum esse confirmat Lindanus', quod illud " non habeant codices Vaticani, nec castigatiores codices setate Augustini et Hieronymi." Et Johannes Mariana'' " Adverbium illud, inquit, esse additi- tium ex Augustino libro primo Retractationum capite vigesi- mo nonoetHieronymo in eum Matthsei locum satiscolligitur: et secundo Dialogo contra Pelagianos quasi redundans induci jubet." Respondetur: hujus loci lectione, et olim variabant et hodie variant Grseca exemplaria : id quod Erasmi annotatio indicat. " In nonnullis Grsecorum codi- cibus ascriptum est tiKf;." Atque ut in Vaticano exemplari (ad quod coUatus fuit codex Werneri Neomagi, quo usi sunt Wilhelmus Lindanus et Franciscus Lucas Brugensis) non erat : ita in Bibliis Complutensibus quae ad vetustissima exemplaria etiam ex Vaticana Bibliotheca petita, fuerunt excusa, et omnibus MSS. codicibus quibus usus est Ro- bertus Stephanus erat ascriptum. Eandem lectionem con- firmat editio Syriaca : ipsa Grseca voce \s\j^ retenta : in editione Arabica, quae Romse prodiit, desideratur haec par- ticula : verum in Arabicorum canonum codice, quern MS. habeo, hunc in modum citatus est textus. Vetus quoque Latina editio, ante Hieronymi emendationem, habebat : " Omnis qui irascitur fratri suo sine causa, reus erit judicii." quam lectionem etiam in MS. exemplari Christophori Plantini repertam indicat Franciscus Lucas Brugensis, Lib. 2. de Opt. gen. inteipr. cap. .). 7. et 12. ^ Pro edit. vulg. cap. IG. 278 I'R^LECTIONES TUEOLOGIC/E. eaniqvie author operis imperfecti in Matthteum homilia uiidecima et Augustinus, libra secundo de Sermone Domini in Monte ut receptam lectionem exponunt. Neque aliter legisse videatur Hilarius, quando in commentario hujus loci sci ipsit : " ex pracepto fidei non minus ream iram esse sine ratione susceptam, quam in operibus legis homicidium." Augustinus tamen postea' " codices, inquit, Grajci non habent, sine causa, sicuti hie positum est : quamvis idem ipse sit sensus." Et post eum Anselmus Cantuariensis, in hujus loci enarratione : " sine causa, addunt quidam codices : sed in Grteco non additur, nec est opus. Idem enim sensus est ; si quid sit irasci fratri attendatur." At vero illud tiKii in Grsecorum codicibus non defuisse (quem- admodum hi significant) manifestum est ex Chrysostomi Theophylacti et Euthymii in hunc locum commentariis, qui hanc particulam et legunt et exponunt : eodemque modo textus iste legitur, in Justini Martyris™ epistola ad Zenam et Serenum ; et Basilii Ethicis". Et non nisi in quibusdam codicibus, illud "sine causa" defuisse, apparet ex illo Hieionymi loco, libra secundo adversus Pelagianos : " licet in plerisque codicibus antiquis ' sine causa' additum non sit : ut scilicet ne cum causa quidem debeamus irasci." Neque usquam eo in libro jussit Hieronymus hasce voces ' sine causa' eradi, ut fingit Lindanus", aut quasi redun- dans induci, ut mentitur Mariana^ : imo vero postea tex- tum Evangelii hoc ipso modo citavit : " Omnis qui iras- citur fratri suo sine causa, reus erit judicio ;" atque ita legendum esse in Vulgata editione, quam hie mancam esse affirmat, in scholiis ad eum locum Hieronymi annotavit Marianus'' Victorius, quod ipsumetiam Laurentius Valla, et Magdalius Jacobus Gaudensis (a Francisco Luca notatus) censuerunt. Negari tamen non potest Hieronymum"^ prse- I Lib. 1. lletiuct. cap. IS). '"Pag. 3!l,j. edit. Coiiiii.eULiTi,-c. " Pag. 413. edit. Gioecac, Basileens. " Limlaii. de. opt. gen- interp. lib. 2. cap. 3. 1' Marian, pio. edit. vidg. cap. 16. 'I Marian. Victor, in [lieronymum lib. 2 ; advers. Pelagian, schol. I!). !■ Lib. 1. commentar. in Matt. cap. 5. rR/ELECTIONES THEOLOGIC.'E. 279 ferre codices, qui iion Icguut ' sine causa' tanquam veriores. Sic enim scribit. " In quibusdam codicibus additur ' sine causa:' ceterum in veris definita sententia est, et irapenitus toUitur, dicente Scriptura ; Qui irascitur fratri suo. Si enim jubemur verberanti alteram prsebere maxillam, et inimicos nostios amare, et orare pro persequentibus ; omnis'^ irje occasio toUitur. Radendum est erj^o, 'sine causa:' quia ira viri justitiam Dei non operatur." Verum quo judicio summus ille vir particulam "sine causa" radendum censuerit: vel inde a3stimari potest, quod hac correctione pravum dogma stabilire voluerit, quasi scilicet necum causa quidem debea- mus irasci," ut loquitur idem libro secundo contra Pela- gianos. Quae a7ra0£(a ut ab orthodoxis jampridem explosa est: ita exemplo Christi, agni illius immaculati et incon- taminati% in quo nullus vitiosus affectus locum habere potuit, perspicue refellitur, qui Judaeos cum ira circum- spexisse dicitur'. Unde Nicolaus Zegerus, in scholiis ad quintum caput Mattha^i : illud tiKri, inquit, " legunt vetus- tissimi scriptores, uno Hieronymo dempto qui HKt) radendum putat. Aiioqui si de qualibet ira, et quolibet convifio ac- cipias, peccasset et Christus." Chrysostomus", 6 opyi^ojUE- vog TM uSiXijxS avTOv iIkIii tvo\og taral tij Kpicrti, ^rjcrtv. ov yap wuvTij 70 irpayi^ia avit\e, irpioTov fiiv, on ovk 'tortv UvOpWTTOM 'uvTtt TTuOiOV UTTljWu^Oai' (tWu KpttTttV filv CVVa- Tov, Iktoq Ss avTiov TTovrEXwc tlvai apii\avov. "EirtiTa Si on KOi \p{l(TtpOV TUVTl TO TTuOoi;, UV fiiTU TOV TT/UOCri'/KOVrOC o'lSaptv uvro') xp^ir^fiai Kuipov. " Qui irascitur," inquit, "fra- tri suo sine causa, reus erit judicio. Non enim omnino istum extinxit affectum. Primo quidem, quia impossibile est hominem passionibus liberari. Nam ut regere illas pos- sumus, ita absque illis per omnia esse non possumus. Deinde quia etiam multis utilis est affectus iste, si illo vide- licet opportune ac scienter utamur." Hactenus Chrysosto- mus: ex lioc loco vere concludens, " ov toiwv to opy't^iaOui, irapavofiov, uWu to UKcnpwq tovto nou'iv, Non ergo ipsum irasci malum est, sed inopportune irasci." Similiter Tlieo- ' Jacob, cap. 1. vcr. 20. ' Marc. cap. vcr. 5. 1 Put. cup. 1. ver. 19. In Malt. ,-). homil. 16. 280 PREELECTION ES THEOLOGIC^. phylactus : 6 opyi^vfitvo^ aSfAi^t^ avrov tiKfi tKtTvnc KaTUKpivtTai. lav di rtc upj'iZlTat, tiiXoyoic koi stti Trai^ti^ KOI Kara ^r)Aoi' Tri'f u/jorikov, ov KaTaKpiOijcrtTat." Et Euthy- mius : " Addens autcm iIkti temere, non omnimorlam ab- stulit iiam, sed intempestivam tantum abjecit : quae enim opportuna est, utilis est." 3. Matt. cap. 6. ver. 4 : " aiiTot; avroSwcra aoi iv ^avspw. Ipse reddet tibi in propatulo." Objicit Lindanus, " non esse in vetustis Grajcis Robert! Stephani, signatis S. ^. rj." sed plane fallitur: neque enim notavit Robertas Stephanas, in tribus illis exeraplaribus defuisse integram illain sententiam, vel etiam verba ilia tv ri^ (pavtpii^ : sed tantum pronomen avrog. Christopborus de Sacrobosco" objicit " particulam illam Iv rib ^anpCo desideratum fuisse in Grsecis tempore Augustini : quare oportere vel Graeca tunc fuisse vitiata, vel nunc esse Latina Integra." Gret- serus etiam> repetit hie Lovaniensium theologorum, et Lucje Brugensis annotationem ; quae ita se habet. " Multa Latina exemplaria, teste Augustino in hunc Domini ser- monem, addunt 'palam.' Addit et unum eorum quae hodie extant, quod Robertus Stephanus S. Germani latum dixit : consentiunt Syra : conformia sunt Graeca ; non ea solum, quae nunc extant, sed et ea quibus usi sunt interpretes Grseci. Verumtamen in eis, quae olim consuluit S. Augus- tinus, defuit: et etiam nunc in exemplari Vaticano deest." Respondetur. Non recte quidem hinc infertur (quod colligit Christopborus de Sacrobosco) " vel Graeca tempore Augus- tini fuisse vitiata, vel nunc esse Latina Integra ; sed illud potius, ut hodie, ita olim quoque variasse in hujus loci lec- tione exemplaria et Graeca et Latina. Augustinus, de Sermone Domini in Monte'', " Multa, inquit, Latina exem- plaria sic habent ' Et pater tuus qui videt in absconso, reddet tibi palam' : sed quia in Graecis, quae priora sunt, non invenimus ' palam' : non putavimus hinc aliquid disse- rendum esse." Haec ille. In Vulgata Latina editione illud " palam" sublatum fuisse putat Franciscus Lucas Brugen- ' Saciob. Part. 4 ; pag. 360 ; Defens. Deereti Tridentini, cap. 7. > Defens. cap. 14. lib. 2. Bellarm. de Veibo Dei. » Lib. 2. cap. 2. PR.ELECTIONES THEOLOGICjE. 281 sis, ab Hieronymo illius editionis castigatore : licet vetus iilud exemplar ccenobii S. Germani Parisiensis a Roberto Stepliano citatum retineat " in palam." In Grsecis codici- bus qiios consuluit Augustinus, illud Iv (pavipi^i non lege- batur : sicut nec hodie versu quarto et sexto legitur in Grseco Vaticanse BibliotlieccC, et Theodorse Bezae vetustis- simocodice. Habeturtamen utrobique in Bibliis Compluten- sibis ac Regiis, et MSS. omnibus quibus usus est Robertus Stephanus : eodemque modo in Grseca Ecclesia hodie* legitur ; ut et olim a Theophylacto et Euthymio lectum est. Et ne quis putet, quia Augustinus in Grajcis quae ipse con- suluit, non invenit illud " palam," idcirco in codicibus quibus eo tempore Ecclesia usa est prorsus desideratum fuisse ; eo nos errore liberavit Johannes Chrysostomus Augustini sequalis, qui homilia decima-nona in caput sextura Mattheei legit, ut hodie Grseci habent codices, tv tCo (pavtpw. Etiam author operis imperfecti in Matthfeum habet : " Et pater tuus qui videt in abscondito, reddet tibi in manifesto." Consentit vetus editio Syriaca ^a^.^^ reddens : et Arabica •iuJ \c atque etiam Hebraica utraque a Munstero et Titio' edita(si alterutrius ullasit authoritas) ""ib^a. Denique Cardi- nalis Cajetanus in Vulgata Latina editione defectum hoc in loco notavit, non in Grseco textu redundantiam. 4. Matt. cap. 6. ver. 13. * * « * • » • •♦***»*♦#» 5. Matt. cap. 6. ver. 25, " Ne estote soliciti de anima vestra, quid esuri sitis, aut quid bibituri," Kai rt irii'iTt, in Grseco superfluum esse confirmat Jacobus Gretserus'' ex Erasmo in hunc locum ita annotante. " Etiamsi ' quid bibatis' reperitur additum in nonnullis codicibus, superfluum est ; quod cibi nomine potus contineatur, et aquae potus nemini non pateat. Certe nec apud Chrysostomum additur nec apud Hilarium. Hieronymus indicat in nonnullis co- dicibus ascriptum fuisse, verum edisserens negligit. Nos passi sumus adjici, ne Latina non responderent Grsecis. * 2a/3/3ari(J rrj rvpofdyov Kai ri] y imripaq riig TrpwTiiQ ipSo/iaSot riSv rqoTttwj'. Lection. Evangel, excus. Ventt. ab Antonio Pinello. Defens. lib. 2. Bellarm. de Verbo Dei, col. 727. 282 PR^LECTIONES THEOLOGICiE. Certe in pervetustis exemplaiibus non asciibitur." Res- pondetur : Cur vero hie filum orationis Erasmianse abrum- pit Gretserus, et verba quae sequebantur proxime callide suppressit, lieet paulo inferius etiam potus fiat mentio : " Nolite esse solieiti dicentes, quid manducabimus autquid bibemus." Videbat nimirum sic prorsus enervari duas illas Erasmi ratiunculas : ideo hoc loco superfluum existiman- dum " quid bihatis," quod cibi nomine potus contineatur, et aqucepotus nemini non pateat. Istje enim rationcssi valebant, tollenda erlt haec particula, non solum ex versu hocvigesimo quinto, sed etiam ex versu trigesimo primo in quo constanter legitur in omnibus codicibus, non Grsecis solum sed etiam Latiiiis. Verum quidem est, in pervetustis exemplaribus Latinis earn particulam in hoc, de quo agimus, loco non ascribi, sed in Grjecis tamen adscribitur, quorum potior est authoritas. Hicronymus'' variasse hie olim exemplaria sig- nificat, quando in nonnuUis codicibus additum esse ait : " ncque quid bibatis." Atque ita citatus est locus a Petro Chrysologo'' : " ISolite solieiti esse animae vestrae quid manducetis, aut quid bibatis." Ut recentiores interpretes Graecos Theophylactum et Euthymium omittam. In Syris codicibus legitur ^oKj^I Xls>o atque etiam in Hebraico Evangelio (si quae ejus authoritas) turn illo a Sehastiano Munstero, turn altero a Johanne Titio edito. In Arabica editione Roma impressa deest, sed in MS. exemplari, quod punctis vocalibus distinctum est, legitur * » * Erasmi vero annotationi, quid ni opponamus Laurentii Vallae annotationem : " Deest apud nos * et quid bibatis' sed quia potus utique aquae solicitudinem non requiverit, ideo visum est aliquibus satis esse ut dicatur ; ne solicit! sitis animae vestrae quid manducetis. Nec oportere addi et quid bibatis; cum praesertim sequatur. Nonne anima plus est quam esca ? non facta mentione potus. Verum ego nescio an minus simus solieiti de pane edendo, quam de vino potando, aut sicera, caeterisque potionibus praeter aquam. Et Graece non tam esca dicitur quam alimentum, quod etiam potum comprehendit, Tpo(j)>i^, sed quid attinet Lib. ]. in Matl. cap. G. Seimone 70. PR^LECTIONES TH EOLOO IC.i;. 283 disputare. Certe Greece legitur, et quid bibatis, icat tI Trt'rjrf, et posterius dicitur : Nolite ergo soliciti esse, dicen- tes, quid manducabimus aut quid bibemus. Ex quo liquet de potu quoque fieri mentionem." Hactenus Valla. 6. Matt. cap. 9. ver. 13. " Non veni vocare justos sed peceatores /iuravoiav, ad Poenitentiam, habent Erasmi voluinina et Roberti plurima. Sed non est in Syro, nec Vaticano, nec Roberti Italico j3 signato, nec Regio i j3 . Sane D. Hieronymus nobiscum non legit." Ita Lindanus"'. Simili- ter Andradius'': " Quamvis Grseca illud volumina maxima ex parte habeant ; taraen in omnibus fere Latinis, Grsecisque nonullis, et Syriaco Novo Testamento diutissime suppresso, Viennae vero Austrise in lucem nuper emisso, desideratur. Quin etiam et D. Hieronymus, qui Latina cum Grsecis summa diligentia contulit, in solo Evangelio Lucse verba ilia apposuit, in quo et Latina exemplaria summa ea con- sensione habent. Quare mihi persuadeo, verba ilia a Mat- thseo, atque Marco consulto omissa, ab aliquo ex Luca illis fuisse adjecta, ut sententiam fortasse redderet apertiorem aut ne dissidere Evangelistse inter se viderentur. Verum qui rem diligenter expenderit, satis perspiciet, non sine Spiritus Sancti instinctu illam orationis Christi particulam Matthseum atque Marcuni prsetermisisse." Ejus autem rei banc assignat rationem quod " Matthseus atque Lucas idem significare nobis voluerunt, cum alter peceatores dixit a Christo non justos vocari, alter ad poenitentiam addidit ; atque misericordiae sine poenitentia consequendae spem om- nem peccatoribus prseciderunt. Divina autem providentia factum esse Augustinus" putat, ut Evangelistse eadem non eodem semper modo exprimant, ut discamus res verbis, non verba rebus prseponere, nihilque aliud in loquente quserere nisi voluntatem, propter quam insinuandam verba promun- tur." Hactenus Andradius. Etiam Bellarmino'' fit verisimile, illam particulam tig fitTavoiav, Matthsei capite nono in Grseco esse superfluum, et in emendatis codicibus Grsecis <■ Lib. 2. cap. 7. < Lib. 4. Uefensionis Fidei Tridentina;, pag. 680. s Aug. de Verbis Domini, sei m. 11. Lib. 2. de Veibo Dei, cap. 14. 284 PRjELECTIONES theologic^. non fuisse." Nam B. Hieronymus (inquit) in commentario earn non legit; et tamen Hieronymus cliligenter contulit Grsecum cum Latino, et ex Grseco Latin um correxit." Cum Bellarmino quoque tenet Cliristophorus de Sacro- Bosco' particulam illam non esse a Matthseo sacro textui appositam, sed ab alio aliquo ad majorem explicationem inter deseribendum additam." Eandemque Bellarmini sen- tentiam det'endit Jacobus Gretserus'', addens " Bezie testi- monium, qui hsec in duobus vetustis exemplaribus defuisse scribit." De altero etiam loco Marc. cap. 2. ver. 17. monet, codices Vulgatae editionis carere illis verbis ad poenitentiam : et duos etiam ex antiquis exemplaribus Grtecis (teste Beza in caput secundum Marci), et Syriacam editionem Tremelii : et ad eum Marci locum banc annotationem adjecisse Eras- mum. " Greeci addunt fxiravoiav, ad poenitentiam. Quanquam id suspicor adjectum a quopiam. Nam nec in antiquissimis codicibus nostris reperitur, nec in Constau- tiensi, nec in meo vetustae typographiae. Etiamsi apud Theopbylactum additum est." Quae eadem de loco Marci affert quoque Lindanus'. Respondetur **»»»»* 9. Matt. cap. 14. ver. 3. "Propter Herodiadem uxo- rem Philippi fratris sui." Christophorus de Sacrobosco™, " opinatur audacem aliquem Graeculum nomen Philippi ex Marco hue transtulisse. Nam Matthaeo in animo erat tan- tum, rem brevissime perstringere." Et post eum Gretse- rus" : " Defuisse in uno vetere exemplari Gra^co apud Mat- thaeum,in plurimis autem vetustis exemplaribus apud Lucam capite tertio, testatur Beza, et satis aperte olet glossema°." Respondetur : Quis vero Christophoro nostro revelavit, quod in animo habuerit Matthaeus : et ut maxime illi de- ' Sacrob. Defens. Decret. Tridentiuo. part. 3. cap. 6. pag. 314. Grots. Defens. Bellarm. de Verbo Dei, pag. 703 ; in Defens. lib. 2. Bellarm. de verbo Dei, cap. 14. ' Lib. 2. cap. 3. " Part. 4. Defens. Decret. Tridenlin. cap. 7. loc. 10. " Defens. Bellarm. lib. 2. de Verbo Dei, col. 728. " Bez. postr. edit. PR^LECTIONES THEOLOGIC^. 285 mus Matthaeum hie prse Marco brevitatem affectasse, aa illud propterea dare necesse erit, cum instituta brevitate uiiius nominis expressionem consistere non potuisse ? an qui alias voces ad historiam non ita necessarias, imo et sen- tentias quoque a Marco prsetermissas in hac narratione ex- primendas censuit; ita studuisse brevitati existimabimus, ut nomen proprium, quod ad lucem historise imprimis faceret, supprimendum putarit ? Sed magis miranda alterius critici sagacitas, cui hoc scilicet satis aperte olet glossema. Certe enim sagacissime olfecisse oportuit, qui sensit tam aperte nominis Philippi mentionem in Matthaeo olere glossema ; quod tamen in loco MarciP, cujus eadem prorsus cum altero conditio, odorari omnino non potuit. Quod vero ad Graeca exemplaria attinet, nomen tX(7r7row hoc loco retinent, non modo codices omnes typis excusi, Complutenses, Regii, Erasmiani alii: sed etiam MSS. omnes, numero quindecim, quibusinsuaeditione usus est Robertus Stephanus: quomodo et Origenes in commentariis hujus loci legisse videatur. con- sentit textus Chrysostomi, Theophylacti et Euthymii; edi- tio quoque Syriaca, Arabica, et Anglo-Saxonica : adeoque et textus (quod notandum) ipsius Hieronymi; unde et in ipsa Latina editione, quse in Bibliis Complutensibus ac Regiis est impressa; atque in duobus manuscriptis codicibus a theologis Lovaniensibus signatis, Philippi nomen hoc loco legitur. An vero etiam hie opinabitur Sacroboscanus, audacem aliquem Grseculum nomen Philippi hoc ex Marco codicibus Latinis (ne de Saxonicis et aliis quid dicam) in- seruisse. Mimis profecto isti sunt audaces, qui quidlibetde quolibet effutire non verentur ; et quselibet tegrorum capi- tum somnia satis esse ducunt ad authoritatem divini Verbi fontium exhauriendam. 10. Matt. cap. 15. ver. 8. ubi Latinus interpres habet, Populus hie labiis me honorat ; textus Graecus plenius legit, quemadmodum habetur in ipso propheta Esaiai. 'Eyy'iZei juot 6 Aaoc ovroc toJ aTOfiari avTuv, koX toic \dXtai fit rifxa : priorem sententise partem, ''Eyyi^u fioi tw ffrofian avrujv P Marc. cap. 6. ver. 17. 312D Vnstt^m r22 nrn nVH Populus iste ore suo atque labiis suis lionorant me. Variasse tamen olim exemplaria non nego : indeque factum est veterum nonnuUi locum hunc ita Icgeriiit, quemadmodum in editione Latina legitur. Id enim non ex Chrysostomi solum textu, sed etiam ex Syriaca editione, et Hieronymo* intelligitur. " At recentiores Grae- cos, quod amplius legerunt apud LXX. textui Matthaei apposuisse." Jesuitse afErmanti non magis credo, quam iile milii crediturus sit, si dicam, veteres Grsecosquod lege- runt apud Esaiam h tCo arofxaTi alrov in aliis interpreti- bus amplius quam in editione LXX. authoritate Matthsei permotos, verba ilia textui Grseco LXX. interpretum appo- suisse. Quanquam enim in editione communi Grseca, qua hodie utimur, et qua olim usus est Origenes', legantur ea verba : tamen in antiquo textu LXX. desiderata fuisse, turn ex Justini Martyris" citatione in Dialogo cum Try- phone, tum ex Graeco Esaia quem ex Hexaplis desumptum una cum" Procopii commentariis in lucera dedit Johannes Curterius, intelligitur. n. Mat. cap. 15. ver. 31. ■**»*• 13. Marc. cap. 6. ver. 11. Verba ilia ut superflua in Graeco textu a Roberto Stephano et Crispin© notari ' I'art. 4. Defens. Deciet. Tridentin. cap. 7. loc. 17. ' Lib. <1. comment, in Esai. cap. 29. • Orig. in Matt. 15. " .lusiin. pag. 238 ; edit. Commelianae. " Procop. in Esai. pag. 358. Pn.ELECTIONES THEOLOGIC.i:. 287 affirmant Anglo- Rhemensesy. 'Ajujjv Xiyu> vfxlv, uvekto- Tspov iarai SoSojUotc i\ Pofioppoig iv vptpn KpiatioQ ij Ttj TToXei tKs'ivrj. Ilespondetur : Non notant typographi ista in Graecis redundare, sed in aliquibus MSS. exem- plavibus desiderari. Nempe ex sedecim codicibus quibus usus est Robertus Stephanas, duo tantum carebant hac sententia, alter ex Italia, alter ex Regis Gallorum biblior theca petitus ; quibus tertium addit Theodorus Beza. In reliquis MSS. et excusis omnibus, ut Matt. cap. 10. ver. 15. ita etiam hie constanter legitur : lectaque olim fuit a ve- tustissimo interprete Syro, et enarratoribus Grsecis Theo- phylacto et Euthymio. Unde non immerito Laurentius Valla Latinum textum hie defectus, potius quam Grsecum redundantiae, accusandum existimavit " quod (inquit) a nobis (qui scilicet Latinum textum sequimur) detruncatum esse, minus mirabile facit, quod ex oratione Dominica mul~ turn detruncatum est." 14. Marc. cap. 10. ver. 29. in Grseco superfluum esse r\ yvvdiKa aut uxorem, ex Erasmo notant Anglo-Rhe- menses^. Quod quidem " perperam a quopiam additum," inquit Erasmus; "vel hinc licet conjicere quod mox cum repetit eas relictas, non addit uxores. Verisimile est uxoris nomen hie adjectum ex Matthseo et Luca. Verum Mar- cus brevitatis studiosus, sub nomine domus judicavit con- tineri uxorem." Hsec Erasmus. Respondetur : Cum Grseca omnia exemplaria, non ea solum quae hodie extant, sed etiam quibus usi sunt Theophylactus et Euthymius, item interpretes Syrus et Arabicus constanter legerint ») yvvaiKa : dicendum potius fuerat cum Cardinale Cajetano deesse ali- quid in editione Latina, quam cum Erasmo redundare in Grseca, presertim cum Erasmi conjectura admodum infirmo nitatur fundamento. " Qua? enim in secunda enumeratione relicta sunt, ea brevitatis causa, et quasi jam nota sunt pr*- termissa :" ut recte monuit Euthymius. Queniadmodum 1 Cor. cap. 12. avrtX//i//£te et Kv^itpvi'iaeig, quaj versu vige- simo octavo sunt propositse, in repetitione quse sequitur » Rhem. Praefat. Nov. Testam. sect. ' Praif. Nov. Test. sect. 38. 288 PR.ELECTIONES THEOLOGIC^. versu trigesimo sunt prsetermissse. Et hoc ipso loco, ubi repetuntur res relictse, non " uxoris" tantum mentio est omissa sed et " Patris," cujus in versu prsecedente nomen retinent omnes codices Graeci et Latini. Neque magis sub nomine domus judicavit Marcus contineri uxorem, quam liberos, quorum tamen versu trigesimo una cum domo facta est repetitio. 15. Job. cap. 5. ver. 2. "Ean iv ro'ig 'itpoaoXviioig ejti ry TTpofiariKy KoXvfi(i!jdpa r) tiriXfyofifvri' EjdpaioTL BijdtaBa. De hoc loco ita Andradius% " Omnia quae vidi Graeca exemplaria habent, Est Hierosolymis etti r>7 irpoj^aTiic^, KoXvfi^i'fipa id est, ad probaticam piscina : atque in Constan- tiensi exemplar! expunctam esse particulam, ad sive super, putat Erasmus. Apud Cyrillum vero et Theophylactum, qui inter auctores Graecos sunt gravissimi, desunt, sicut in Latinis exemplaribus, particulae iilae, ini tjj id est, super, sive, ad." Et Anglo-Rhemenses, " In"^ quo Graeco exem- plari quod hodie extat, est textus hie Joh. cap. 5. ver. 2 : Est autem Hierosolymis probatica piscina, et tamen S. Chrysostomus, S. Cyrillus, et Theophylactus, ita in Graeco legerunt ; et Bezadiciteam esse meliorem lectionem ; atque ita Latinus textus Romani Missalis confirmatur, et octoalia Latina exemplaria, quae eo modo legunt. Nam nostra vul- gata Latina, cum Graeco textu liic legit, ' Super probatica.' " Haec illi. Respondetur. In Graeco Evangelii textu, qui excusus est cum Chrysostomo, et cum Theophylacto ut quidem Romae est editus, ita legunt : "Eort St iv rolg 'lepo- aoXvpoi^ Trpo^ariKTi KoXv/ufiijOpa. quomodo et Latinus qui cum Cyrillo est editus: " Est autem Hierosolymis probatica piscina." An vero ipse Chrysostomus aut Cyrillus ita legerit ex commentariis intelligi non potest, unde Eras- mus in annotationibus ex Chrysostomo, inquit, aut Cyrillo certum deprehendi non potest de loci hujus lectione. Et Maldonatus Jesuita, licet existimet alios veterum complures earn lectionem secutos : non audet tamen ea, qua Rhemen- ses faciunt, confidentia Chrysostomo et Cyrillo tribuere. » Lib. 4. Defens. Fidei Tiidentinae, pag. 676. " Prsefat. in Nov. Test. sect. 44. pr;ei,ectiones theoi.ogic.?:. 289 Sic enim ille paulo cautius hac de re scribit : " Theophy- lactus et ut videtur Chrysostomus et Cyrillus videntur legisse 7rpo(5aTiKi) noXvinfitiOpa, probatica piscina." Theo- dorus quoque Mopsuesta et Ammonius ita in Grseca catena videntur interpretari, quasi eodem modo legerint: conjun- guntenim duo haec verba 7rpo]3artK»7 KoXvfi(5(i0pa, quanquam in contextu eorum Grseco altera sit lectio : eodem modo Hieronymus in locis Hebraicis, et alii auctores Latini le- gunt, et Theophilus Antiochenus^ Et banc lectionem (si Alphonso Salmeroni'' credimus) " Doctores Grceci et an- tiqui sequuntur, et codex Syriacus illam tantum novit : alterius autem ne meminerunt quidem. Eidem subscribit Hieronymus in libro de locis Hebraicis : et ita se legisse testatur Theopbylactus in commentario." Hieronymi hsec sunt verba : " Bethesda, piscina in Hierusalem quae voca- batur 7rjOoj3ar(K>), et a nobis interpretari potest pecualis," ex quibus coUigit Salmeron, TTpofiariKri in casu recto legisse Hieronymum, et non in dativo etti r») TrpojSartk-/). Theophy- lacti vero ista : " 7rjr>o/3ar(K»; St 6X676x0 rj KoXvfi(ir)Opa, Sioti TO. TTpbg dvatav TTpojdaTa Ikh avvi'iytTO, koi tcl tjKara avrwv trrXvvovTo tKei. Probatica autem dicebatur piscina, eo quod oves ad sacrificium destinata^ illic congregabantur, et intes- lina earum illic abluebantur." Similiter et Beda in quin- tnm caput Johannis probaticam piscinam appellat : et nominis rationem reddit. Verum omnino non sequitur authores istos, qui probaticam piscinam nominant, ista in nominandi casu legisse, omissis illis particulis ctti t»J " in" vel " super probaticam piscinam." Eo enim modo legisse poterant, quo in Aldina Graecorum Bibiiorum editione hodie legimus, Itti dJ wpo^iuTiK)] KoAu/ij3i'(0p^, in probatica piscina, perinde acsi esset adjectivum cum suo substantivo conjunc- tum, quomodo et Theophylactum'' et vetustiores alios legisse notavit Beza ; neque deesse qui ita legant et exponant, in- dicat ipse Maldonatus, utsensussit: " Est^ Hierosolymis ■ Tlieoph. libro quarto Allegor. ^ Salmer. commentar. in Kvangel. torn. fi. fractal. 18. <■ Vid. Latin, vet. text. Tlieophyl. nam Roman, hie mutatus. ' Luc. Brug. not. sect, in Bibl. sect. 483. VOL. XIV, U 290 I'K/'ELECTIONES THEOLOGIC.TJ. ad probaticam piscinam, domus nimirum, quae vocatur, domus benignitatis seu misericordiee." Quod vero ad Syriacum codicem attinet a Salmerone, et Theophiluin Antiochenum a Maldonato citatum : verum non est, illam secutos eos esse lectionem, quae habet " Probatica" in casu nominativo. Illius enim, TrpofiartK^c? ne meminerunt quidem. In Syriaco enim tantum habetur : Est autem ibi in Uris- chelem 'ji^jQ.iQ.i^* j,^ l>too> locus quidam. ablutionis. Et apud Theophilum Antiochenum : " Est autem Hieroso- lymis natatoria piscina, quinque porticus habens." Falsum item est quod affirmat Salmeron doctores Grtecos legere ■n-po^ariKri KoXv/jP^iOpa, alterius autem lectionis, i-rrl ry 7r()oj3ar(K;^), Ko\vfi(iiiOpa, ne meminisse quidem : falsum quod affirmant llhemenses, Bezam dicere priorem illam lectionem esse meliorem. Nam vulgatam Graecorum codicum lectio- nem, in paraphrasi sua secutus est Noiinus : Hv Si Ttg tviroiriTOQ tv tivSptf) TrpojiariKy, 'EvpvT(v>)g aaafiivBog. Erat autem quoedam elegans ad aquosam probaticam. Lata piscina. Similiter legit et exponit Euthymius : " Est lerosoly- mis piscina in loci situ qui dicitur Probatica." Et Jo- hannes Maldonatus testatur se " consuluisse multos ma- nuscriptos antiquos codices, imprimisque Vaticanum ilium vetustissimum,et correctissimum majusculis scriptum Uteris, totoque orbe celeberrimum : et invenisse in omnibus. 'Etrrt 8e iv toIq 'IfpoaoXvfioig tir\ ry TTjOo/BoriKiJ KoXvpfiiiOpa." Eamque lectionem sequitur et interpretatur Beza : " Est autem Hierosolymis ad portam pecuariam, piscina." Nomen enim irvXij subintelligendum recte observat, ex Kehem. cap. 3. ver. 1. 32 : et cap. 12. ver. 39. : ubi is:in quod Hieronymus portam gregis transtulit, Graeci interpretes rijv nvX^jv Tviv irpojiaTiKriv expresse appellarunt : ad quam portam scilicet piscinam Bethesda sitam fuisse, recte in Kehemiaf^ suo notavit Arias Montanus. De Latinse editionis lectione, dissentiunt hie inter se Andradius et Rhemenses : consentire e In Apparat. Sacr. Biblior. Regior. rR.T:LECTIONES THEOLOGIC.E. 291 earn cum textu Grseco affirmant Rhemenses, liaberi enim in ilia, super Probatica, sicut in hoc, £7ri 7rpo|3aTt»>y : dissentire affirmat Andradius ; prsepositionem in ea deesse asserit, quae in Graeco est expressa. Et sane variant hie inter se exem- plaria. Pro Andradii lectione facit Sixti V. editio : quee ita habet : " Est autem lerosolymis Probatica piscina." quo- modo etiam in triginta MSS. exemplaribus lectum notarunt Lovanienses theologi. Rhemensium vero lectio, qua? cum Graeco textu consentit, habetur in textu Bibliorum Regio- rum, Hentenii et Lovaniensium theologorum ; atque in textu Evangeliorum qui cum Hieronymi operibus excusus est, et in codicibus quos Laurentius Valla secutus est. " In Constantiensi codice sciolum quempiam erasisse praeposi- tionem, super," animadvertit Erasmus. Habetur autem ex- pressa non in impressis solum, qui a me nominati sunt codicibus, sed etiam in antiquis et fide dignis manuscriptis : quemadmodum confirmat Franciscus Lucas Brugensis'' ; qui ad hujus rei probationem tria producit exemplaria, prseter sex ilia quae a Rob. Stephano, et tria coenobii Gem- blacensis quae a Nicolao Zegero signata sunt. Quibus ex Hispaniae bibliothecis, codicem Pallantinum addit Antonius Nebrissensis in Quinquagenis. In illo venerandae vetustatis codice, quern inter sanctorum reliquias venerati sunt Hiberni, habetur, " super probaticam :" quam lectionem in vetustis exemplaribus se reperisse, nominatim in codice Caroli Magni, et Donatianico, testatur in Epanorthote suo Nicolas Zegerus. In Latinis Bibliis anno 1569. Coloniae apud Quentelium excusis, et in textu Johannis, qui cum Bedae commentariis est impressus, legitur : " Est autem Hiero- solymis in Probatica, piscina quae cognominatur Hebraice Bethesda :" eamque lectionem, ut emendatiorum codicum Latinorum, secutus est in concordia sua Evangelica Cor- nelius Jansenius: sive vero quis legerit, " super probatica," sive, " super probaticam," sive " in probatica" a Graeca lectione ini rij irpo^aTiK^ non discedit. In ilia autem lec- tione quae a Sixto V. et Cleraente VIII. comprobata est: " Est autem lerosolymis Probatica piscina, quae cognomi- Notationib. art Riblia, sect, 483. V 2 292 PR^ELECTIONES THEOLOCilC.T:. natur Hebraice Bethsaida :" tria errata observat Antoiiius Nebrissensis. Primum quod " in" prsepostio est detracta. Alterum quod " probatica" et " piscina" perinde videntur esse conjuncta, acsi esset adjectivum cum suo substantivo : cum sint interpungenda. tertium quod pro " Bethesda" le- gitur " Betbsaida." Haic Antonius Nebrissensis', a quo etiam in commentariis ad hunc locum non dissentit Cardinalis Cajetanus. IG. Job. cap. 5. ver. 16 : " redundare in Grteco ilia verba Kot t^i'irovv avTov airoKTtXvai et quaerebant eum interficere;" alBrmat Christophorus de Sacro-Bosco; et ex versu decimo octavo hie esse posita, iiideque non legi apud Chrysosto- mum. Eadem ex eo repetit Jacobus Gretserus, addens etiam banc Erasmi annotatiunculam : " In Grtecorum codi- cibus additum reperio, koi t^i'/rouv avrbv cnroKTslvai, fortassis ob hoc quia sequitur; propterea magis quaerebant eum in- terficere : sed reclamantibus magno consensu Latinorum codicibus." Respondetur: Variant hie Graica exemplaria. Duo Roberti Stepliani MSS. secundum et octavum, quo- rum alterum ex Italia accepit, alterum ex Bibliotbeca Regis Gallorum cum vulgato interprete Latino verba haec omit- tunt. pro quibus etiam tacit Nonni paraphrasis et Cyrillus''. Alia MSS. et exeusa omnia htec verba legunt : quae etiam habentur in textu Theophylacti et Euthymii, atque etiam in editionibus Syra et Arabica. Quid vero Chrysostomus a Sacroboscano citatus hie legerit incertum est. Nam ex commentario nihil hie colligi potest: et textus ei adjunctus varius est. Ut enim quidam codices clausulam hanc non habent, ita alii eadem plene exhibent ; quemadmodum videre licet in Graeco-Latina editione Commeliana. Utra lectio praeferenda, doctiorum esto judicum. certe Cardinalis Cajetani sententia fuit, non redundare in Graeco, sed deesse in Latino quatuor illas dictiones ; " Et quaerebant ipsum interficere." 17. Job. cap. 8. ver. 59 : " BisXOojv Sia fitaov avrCjv, koX irapriyBv ovTuig, Transiens per medium eorum, et praeteriit sic. Haec verba quae reperiuntur in Graecis libris, sed non ' In Quinquagen. cap. 5. Coinmentar. in Johan. lib. 2. cap. 32. PR/ELECTIONES THEOLOGIC*. 293 ill Latinis, Beza cum Erasmo censet a quopiam textui ad- juncfa ; et prioia quidem ex Lucse cap. 4. ver. 30 : poste- l iora vero non ex aliquo Scripturse loco, sed ad concinne nec- tendum dictum caput sequent! : quod ita sine dubio se hiibet. Neque negandum putavit ipse Whitakerus." Hsec Christophorus de Sacrobosco, et ex eo Gretserus : ut pro- bet scilicet Grsecos temere quaedam textui addidisse, quae quidem mutuatus est a Wilhelmo Reginaldo™, qui banc accusationem confirmat ex hac Theodori Beza; in Job. cap. 8, ver. 59, annotatione : " Assentior Erasmo, qui priorem partem putat ex Luc. cap. 4. ver. 30. irrepsisse in contextum, culpa librariorum, qui in margine descripta in- venerunt: deinde ut bsec cum proximo capite cohsererent, additum fuisse kuI Trapriytv ovtw^, Ut autem ita credam adducor non modo ea ratione quam ille adfert, quia videli- cet nec Chrysostomus nec Augustinus istius appendicis meminerunt, nec Latina vetus versio : sed etiam quod vide- anturista parum probabiliter cohserere. Nam si sese occul- tavit, quomodo per ipsos medios transiit." Respondetur : Verum quidem est Erasmum et Bezam in ea fuisse opinione, quge jam exposita est, sicut etiam in contraria fuit Cardinalis Cajetanus, qui deesse hie septem dictiones in editione Vulgata Latina pronuntiat ; ejusdem quoque cum Erasmo et Beza opinionis participem fuisse Wbitakerum nostrum, non nego. Verum addit ille, " corruptelam banc, si quae sit, ex antiquis exemplaribus notari posse et corrigi : at- que ita hoc respectu nullam esse causam cur Graecus textus integer aut rejiciatur aut improbetur." Et variasse qui- dem hie exemplaria ilia Erasmi annotatio innuit. " Post haec verba nonnulli Graecorum codices habebant, Su'XOojv Sta fxictov aiiTiov, kch Trapi)yiv ourwc-" Et Bezae vetustissimus codex ea verba non habebat. Quanquam vero ea lectio con- firmari videatur Chrysostomi et Augustini autboritate, qui de horum verborum sententia omnino non loquuntur, non tame!) eorum silentium praejudicare debet communiori Grae- corum codicum lectioni, cujus apud alios longe plures diser- tam mentionem factam invenimus. Ita enim Svrus Interpres Refulnt. Kepivhens. VVliitakei iaiKc. 294 I'R.ELECTIONES THEOLOGIC^. legit : '"^Ho ^ocn>^j_o^ i^io et transivit inter eos, et al)iit. Et Arabs : " et transivit per medium eorum, excur- rens sic." Et Nonnus Graecus paraphrastes : StyaXtoif Si TToStadi SitpnvZiav niaoe avTuv, ' Kirfto'iSriQ -jrtipoprjToXiOoaGoov ifTfxbv karraQ' "OvTui flip irapafiiifii. Tacilis autem pedibus giadiens per medium ipsorum Improvisiis ferebatur lapidatorem coetum relinquens: Sic quidem evasit. Theodorus Heracleensis, citatus a Johanne Maldonato, ex Graeca in Johannem Catena, " i^ovaia dtiKij uoparov tavruv Toig i7ri(5ov\tvov(Ti KaracrTriaag, dta fiiaov avrwv /x?j l>pu>fXivo^, Koi i^nXOfv, Koi iraprijtv oi/rwc- Divina virtute invisibilem insidiantibus se constituens, per medium eorum non visus, exiit et ita praeteriit." Similiter, ab eodem Maldonato citati, Leontius, Theophylactus, et Euthymius, verba hsee lege- runt et interpretati sunt. Quod vero ad objectum ivav- Tio(j)avig attinet : illi a Maldonato citati Grseci interpretes Theodorus Heracleensis, Leontius, Theophylactus et Eu- thymius, quibus etiam accedit Judocus Clichtoveus in sup- plemento commentariorum Cyrllli in Johannem, et Cardinalis Cajetanus in commentariis ad locum hunc Evangelii, ita rem expediunt, ut Christum dicant sese abscondisse, " non occultando se in loco aliquo secreto, ubi a Judseis inveniri non posset, sed reddendo se invisibilem, interim dum per medios hostes suos gradiens de templo egrederetur." Ipse etiam Beza, qui nodum hunc nexuit, re postea melius ex- pensa, eundem aliterquoque solvi posse agnoscit; si dicamus, Christum, " et ab lis qui in templo erant sese subduxisse, ac deinceps per eos medios quos foris reperiit transivisse." 18. Act. cap. 7. ver. 14 : " ' AirooTtlXag Si Iwctj)^, fisTiKa- Xtaaro rbv iraripa avrov 'laKw/i, koX vrairav ti)v avyytvitav avTov, iv xjjv\alg f/38ojU)'yKovra ntvTt. Mittens autem Joseph accersivit patrem suum Jacob, etomnem cognationem suam, in animabus septuaginta quinque." Additionem " quinque" liic superfluam esse existimant aUqui : authoritate Mosis ducti, qui Genes, cap. 46. ver. 27. et Exod. cap. 1. ver. 5. animas tantum septuaginta numerat : cui tamen numcro PR^LECTIONES THEOLOGIC^. 295 Giajci interpretes quos LXX. vocant, adtlunt quinque. Atque hsec corruptela, inquit" Augustinus Steuchus Eugu- biiius, " sive a librariis profecta sit, sive ab ipsis interpre- tibus, fecit ut etiain Actuum Apostolorum capite septimo is locus male legatur. Neque opinandum est, D. Lucam, He- braica quomodo se haberent, ignorasse; sed vel hunc locum, ut se haberet ea tempestate, citasse, vel eandem ibi corrup- telam a librariis accidisse, quse et hie." hajc Augustinus Steuchus. Erasmus" ait, " Lucam secutum videri autoritate^i LXX. turn ubique receptam : sive quod apud Hebrseos de- tracti sunt a librariis anni quinque, sive quod non existimarit nutneri rationem ad id quod tum agebatur pertinere." Simi- liter Melchior Canus'' affirmat LXX. interpretes septua- ginta quinque animas. Genes, cap. 46. et Exod.cap. l.posu- isse; quinque scilicet filiisManassiset Ephraim annumeratis: Lucam vero LXX. interpretum editione usum esse, quo- niam eo tempore illaerat prsestantissima. " An vero (inquit) Hebraica exemplaria, quae LXX. interpretes converterunt, nepotes illos Joseph in ilia generatione supputarint, an potius ipsi LXX. interpretes per anticipationem addide- rint, incertum est." Atque eadem fere ad verbum repetit Alplionsus Salmeron'i, addens ad extremum, LXX. inter- pretes " veriores fortasse codices Hebrseos nactosesse, quam quos habuit Hieronymus : quanquam demptis illis quinque lectio Hebrsea veritatem quoque suam habeat." Anglo- Rhemenses'^ objiciunt hie Bezam plurimum laborare ut probet magna corruptela locum Actorum esse depravatum: adduntque nostros dum se Hebraico solum textui adstrin- gunt in Vetere Testamento, eo adigi ut GraecumNovi Testa- ment! deserant ; aut si Gra^cum Novi tueri velint, necesse ut Ilebraicum Veteris aliquando deserant. In eandem fere sententiam disserit quoque Gregorius Martinus". Respondetur : Perplacet quidem Bezae Bertrami Cornelii conjectura, qui Lucam putat non Trtvre sed Troirtc scripsisse. " C'onimen. in Genes, cap. 4(i. " Annotat. ad 7. cap. .Vctorum. !■ Lib. 2. loc. Theolog. cap. 18. n Comiiieiilarioriiiu tomo 12. Iractatu 21. Praef. in Nov. Testam. sect. 41. * In Pra:fat. Detectionis Hnereticarum qiias appillat S. Scriptural versionum, sect. 18, ly. 296 pu,i:lectiones theologic^. Verum huic suspicioni, quae non modo omnium exempla- riumfidei, sed etiam latioiiiGrammaticifi et syntaxi contextus repugnat, non magis nos quldem tribuendum existimamus, quam Augustini Steuchi conjecturse tribuendum putant Pontificii; de qua ita Melchior Can us: " Nullum auctorem ante Eugubinum, quum et in ea loca et in banc qusestionem incurrissent pluiimi, rem apertissimam animadvertere po- tuisse, mihi quidem non fit verosimile. Atque si bujusmodi solvendis nodis librariorum injuria pro libidine abutiraur, verendum sane illud est, ne, dum alienam prodere conamur inscitiam, prodamus nostram. Alioqui si ita placet, omnes ambiguas qusestiones, et quae in Scriptura sacra videntur esse pugnantia, ad istum modum explicemus. Id quod passim Eugubinus facit." Benedictus Pererius' : " Et olim hodie- que omnes Graeci codices sic habuerunt, et habent; nec ante Eugubinum, superiorum uUus doctorum in tractatu hujus ditficultatis, ad illud inscitise librariorum asylum confugit : sic enim nihil esset negotii, qutestiones omnes, quantumvis ar- duas, expedire." Alphonsus Salmeron": " Profecto diffic-ile hoc recipimus, omnia exeinplaria turn nova,tum vetera, Grteca et Latina tribus simul locisfuisse corrupta: quod Hieronymus non admisit. Et alioqui facile est omnes quaestiones dissol- vere, si liceat asserere pro libidine vitium librariorum subesse Scripturis." Et Johannes Lorinus'^. " Unde obsecro habet Eugubinus mendum irrepsisse, quod ante ipsum agnovit nemo, et omnes tam codices quam expositores pro mendo non habuerunt." Atque ut ea Steuchi conjectura nullo modo est ferenda, ita nec reliquse ejusdem generis ex Pon- tificiorum scriptis a me relatse probandae sunt, ut dicamus scilicet fieri potuisse, vel cum Cano et Salmerone antiqua " exemplaria Hebraica, quae LXX. interpretes converte- runt, quinque Josephi nepotes in ilia genealogia supputa- rint :" vel cum Erasmo, " quod apud Hebraeos detracti sint a libraiiis anni quinque" (quanquam de annis quid attinebat hie dicere ; ubi non annorum, sed persoiiarum instituitur ' Peier. disputat. in Genes, cap. i6. ver. 27. " .Salmer. coniineiitar. toni. 12. tiactat. 24. ^ Loriii. comment, in Act. cap. 7. ver. 14. PRiELECTIONES THEOLOGICiE. 297 enarratio) : vel cum Gregorio Murtiiio et reliquo Anglo- llhemonsium sodalitio, quod in eas nos liic adigi angustias sit necesse, ut vel textus Hebraicus Mosis, vel textus Grscus LuccB sit deserendus ; vel cum Augustino Steucho denique, quod Lucas locum Geneseos, ut Grsece habebatur ea tem- pestate citarit, qui cum corruptus fuerit vel a librariis vel ab ipsis iiiteipretibus, factum iiide ut etiam in Actibus Apos- tolorum is locus male legatur : quam postremam vationem, prima ilia qua usus est idem Steuchus, multo pcjorem esse pronuntiat Pereiius, " nec solum repreheiisione sed etiam dctestatione dignam. Si quidem dicere, Beatum Lucam scriptorem Canonicum qui afflatu et ductu Spiritus Sancti scripsit, falsum aliquid scripsisse aut scienter aut inscienter, temerarium est, ne impium dicam : si enim hoc semel ad- mittatur, continuo totius Scripturse fides et auctoritas labas- cet." Ita Pererius. Et ante eum Canus : " Lucam Evan- gclistam locum ex Veteri Testamento ut ea erat tetate, depravatum citasse ; multo absurdius invenio, cum ad veri- tatem coepi revocare rationem. Aut enim ignorantem faci- mus Evangelistam, si eum latebat depravatio ; aut timidum facimus, si divina auctoritate pollens, non est ausus depravata restituere, quod sine uUa auctoritate Eugubinus est ausus." Similiter scribit et Lorinus : qui falso tamen sententiam hancBezse cum Eugubino communem facit. Id igitur prinioloco erit ostendendum, nequetcxtum Lucse Grsecum, neque Mosis Hebraicuni in numeroruni notatione esse depravatum : delude rationes indicandse, quibus Moses et Lucas inter se conciliari possunt. Quod ad primum atti- net, illud constat, non modo Hobraica omnia Mosis exempla- ria in numcro septuaginta et Luca3 Grteca in septuaginta quinque consentire ; sed etiam eosdem plane numeros utro- bique exhiberi in Latina editione, quam authenticam decla- ravit Synodus Tridentina: ut si quae corruptelte suspicio fontibus impingatur, eadem textum, quem omnibus viribus propugnare conantur Pontificii, involvi necesse sit. Deinde et illud constat, Hieronymi temporibus, eodem modo se habuisse loctionem Grtecam et Hebraicam, quo liodie ha- bct : quod ex ipsius in Gonesim qusestionibus manifes- tum est. Ulterius vero etiam illud demoiistrare aggre- 298 PRiELECTIONES THEOLOGIC^. (liar, tempoiibus vel Apostolicis vel quae proxime ab iis abfuerunt, utrumque numerum et septuaginta, et septua- ginta qiiinque celebrem extitisse : ut nullo modo fiat ve- risimile posterioribus temporibus, numerum quinarium li- brariorum iiiscitia, vel Mosis textui detractum (quod fieri potuisse existimat Erasmus), vel Lucae adjectum, atque ex eo corrupto Grsecorum Mosis interpretum editionem esse depravatam, quod Beza factum dicit. Et numerum quidem septuagenarium, quem Moses habet, esse integrum confirmat Hieronymusy ex ipsisLXX. interpretibus in Deu- teronomio dicentibus, " quod in septuaginta animabus in- gressus est Jacob in ^gyptum. Si quis igitur (inquit ille) nostrse sententise refragatur, Scripturam inter se contrariam faciet: ipsi enim LXX. interpretes, qui hie (in Genesi) posuerunt septuaginta quinque animas, per irpoX-rf^piv, cum Joseph et posteris suis ^gyptum ingressas esse dixerunt, in Deuteronomio septuaginta tantum intrasse memorant." Et Philo in libro irtpi airoiKiaq, sive de migratione Abraha- mi, ita locum ilium Deuteron. cap. 10. ver. 22. legit : 'Ev ijiSoni'iKOVTa \pv\a!(; Karijiritrav ot TraTtpti; aov tic ^' Aiyvirrov. quomodo etiam in Bibliis Complutensibus ac Regiis et llomana editione LXX. interpretum hodie legitur: quan- quam in editionibus^ Germanicis vetere lectione immutata habeatur, 'Ev IjSSoju/jKOvra Koi irivrt \liv\aig. Earn deinde rocensionem quae in Hebraicis codicibus capite quadragesi- mo sexto Geneseos habetur, luculenter confirmant Flavius Josephus% et Onkelos in Chaldaica sua paraphrasi. Quihus addere liceat, testimonium R. Simeonis filii Jochai in Zo- hare'', et Ezekieli Poetse vetustissimi in Tragoedia, quam de Hebraeoruraeductione ex ^-Egypto scripsit : qui Jacobum cum septuaginta animabus in ^Bgyptum descendisse asse- runt: ut omittam quod nonnulli hue allusum esse putant, cum in deserto Elim duodecim fontes et septuaginta palmas iiivenerunt, ex adverso duodecim tribuum et septuaginta hominum, qui descenderant in yEgyptum : et sicut etiam > Hieion. tractil. Hebiaic. in Genesim. ^ Argentorat. an. 1527; Basil, an. 1550; Francofurt. an. 1597. " Lib. 2. ap\aio\oyiaQ, cap. 4. Zoliar in Exod. col. 27. PR^LECTIONES THEOLOGIC.T,. 299 cum septuaginta discipuli cum duodecim Apostolis, judica- turis duodecim tribus Israel, a Christo electi sunt. Adscribo tautum verba Ezekieli Poetse, qui in prologo dramatis quod inscripsit EE.aywjriv, quemadmodum citatur ab Euse- bio% Mosem ita loquentem introducit : 'Af oh laKiojS yt'iv Xnriltv Xavavaiav KarijXO* £C "AtyuTrrov, t^wv iTTTCiKi^ SeKa lix quo Jacob terram linquens ChananEean Venit in ^gyptum, Iiabens septies decern Animas secum. Ita ex antiquissimis authoribus numeri septuagenarii quern Mose legimus, integritas asserta est. De quinario vero superaddito illustre habemus testimonium Philonis Judaei, qui Lucai avjxpovog fuit, XtytraL^^ yap (inquit) on ii(7av m TTciaai \pv)(^al s^'IaicwjS rrtvTe Kai i(3dof.iyiKOVTa. Narratur quod in universum erant septuaginta quinque animse in Jacob progenie. Hsec Philo, septuaginta quinque animas ex Jacobi progenie cum septuaginta annis tetatis Abraliami conferens : ne quis errorem etiam hie irrepsisse putet in numeros. Huic adjungo et alterum antiquitatis testimonium, ex dementis Alexandrini libro primo Stromatum. "Ev(j)6pog Si, kcu ItXXoi TToXXoi rail' laTOpiKwv, Koi iQvr\, Koi yXojaaaQ nivTS kui ((iSopi'iKOVTu Xtyovaiv tivai' iiraKOvaavn^ rfjc ^wvfjc Mov- (Tiuig Xiyovmig' riaav Si iraaai ai \pv)(^ai 'Iaictt)/3 irtrre Kcd f/SSojUiJicovra, at tig " Aiyvrrrov KanXOovaai. Ephorus'' autem et alii multi Historici, et gentes et linguas dicunt septua- ginta quinque cum audiissent vocem Mosis dicentis : Erant autem omnes animse ex Jacob progenie septuaginta quinque, quae descenderunt in ^Egyptum." Postremo numerum sep- tuaginta quinque in septimo Actorum capite, magno con- sensu exhibent editiones omnes, Grseca, Latina, Syriaca, Arabica, iEthiopica, etc. neque ullum exemplar a quoquam productum est quod aliter habuerit, nec aliquis veterum ' Lib. 9. Pi-aepaiat. Evangelic, cap. 4. '' Phil. Jud. 'Ev T<(j TTfpi d7ro(K<'ae, pag. 286 ; edit. Graecae. Ephonis sc. Isocratis discipnlus ideoque LXX. inlciprelib. anti 1. Paral. cap. 2.'?. et Exod. cap. 18. ' Exod. cap. 4. ver. 25. Exod. cap. 18. ver. 4. I Exod. cap. 2. ver. 22. Genes, cap. 46. ver. 46. " Hieronym. Tradit. Hebr. in Genes. Beda in Act. 7. Albin qua;st. in Genes. Strabus in glossa ordinaria. " Genes, cap. 38. ver. 12. PRELECTION lis rHKOLOGICi:. 305 rant, uxoribus postea se orbasse,in JudaBorum histoi iis legisse poterat Stephanus, Caeterorum vero novem Patriarcliaium uxores, numero illi sexaginta sex eorum qui cum Jacobo in ^gyptum descenderuiit additi, septuaginta quinque consti- tuent. Ex ipsa Scriptura Mosaica conciliationem eruere conatur Franciscus Junius, turn in annotationibus ad Gene- sira' turn fusius in Parallelis. 19. Act. cap. 18. ver. 21 : Sc7 jue Trai/rwc rr/v ioprfiv Tr)v sp\ofxivriv nontfTui tic hpoaoXv/jta. Hsec verba adulterina esse confirmat Christophorus'* de Sacro Bosco ex Lyrano, qui in hunc locum ita annotat : " Quod autem in aliquibus libris interponitur : Oportetme diem solennem advenientem tacere Jerosolymis, non est de textu, nec est in libris cor- rectis : quia nec tunc Paulus ivit in Jerusalem, sed postea per magnum tempus." Respondetur: Sententia hsec habe- turtum in aliis omnibus Grsecis exemplaribus, tum in textu Chrysostomi, Q^cumenii et Theophylacti. Eandem habent editiones Syriacaet Arabica. Vetusquidam Castigator insuo correctorio, a Nic. Zegero citatus, indicat, " haberi quidem in Gra;co, non item in antiquis glossematibus," ubi glosse- mata intelligenda Latinorum : qui editionem vulgatam ex- posuerunt. Quanquam etiam in nonnuUis Latinorum libris lectum esse, " Oportet me diem solennem advenientem facere Hierosolymis :" ex ipso Lyrano intelligimus, atque sic tere in uno quodam quo usus est exemplari se legisse conlirmat Zegerus in Epanorthote : et in aliis nonnullis codicibus manuscriptis se vidisse testatur Johannes Lorinus ; qui in commentariis ad hunc locum ita scribit : " Carthusianus agnoscit banc lectionem, monetque incertum esse, de quo festo loquatur. Quod idem tacit Cajetanus, legunt eodem pacto Vatablus et Clarius, utpote Graecum secuti textum, et nonnuUi codices manuscripti, quos vidi. Et cum Chrysos- tomus etiam, ac QEcumenius ita legant ; non ausim tam facile negare, esse de textu." Haec contra Lyranum Lori- nus : cujus authoritas, praesertim aliorum quos citat docto- rum (a quibus etiam non dissentit Alphonsus Salmeron') ' Cap. 46. V. 27. ' Sacrobosc. del'ens. decret. Trkleiitin. p.ii t. 4. cap. (i. Inc. .")(). ' Salmeron. comnienlar. torn, 12 : Iractat. 48. in Act. VOL. XIV. X 306 PR/'ELECTIONES THEOLOGICjE. testimoniis roborata, longe potior est habenda quam Sacro- boscani cum Lyrano tleliiantis judicium. Nam ratio quam ex Lyrano profert Christophorus, nullius est momenti. Un- deenim didicit Lyranus " Paulum tunc non ivisse Hieroso- lymam." certe quum additur versu sequenti, koi KUTtXOwv tic Kai£iav avaftag koi arjiraaafitvoQ rrjv tKKXrjffi'av, Kartjitj tit; ' AvTioxiiav : ex illo ascendendi verbo, nemo est qui non intelligat Paulum tum Hierosolymam venisse : quod etiam interpretatio Syra, ab Immanuele Tremellio ex antiquissimo codice manuscripto Heidelbergensis Bibliothecse edita, di- sertis verbis expressit. Hinc Emanuel Sa, in notationibus ad versum vigesimum primum, Paulum ait Caesarea ascen- disse in ecclesiam scilicet Jerosolymse : deinde ex Jerusalem Antiochiam venisse. Et Cardinalis Cajetauus: " Ascendit procul dubio Hierosolymam : et salutavit ecclesiam, quae erat Hierosolymis : et descendit in Antiochiam. Voluit Lucas intelligi adventum Pauli in Hierusalem ex descripto ascensu ex Caesarea, et descensu in Antiochiam salutata ecclesia, insinuans simul per haec, quod Paulus nihil aliud fecit evangelicum Hierosolymis quam quod salutavit Eccle- siam ; prohibitus a fratribus ne excitaretur tumultus propter ipsum. Et hie est quartus Pauli in Hierusalem aditus post conversionem ejus." Hactenus Cajetanus. 20. Rom. cap. 1 1 . ver. 6 : Et St is tpyojv, nvKtri eoti x^P'C- tiTt\ TO tpyov ovKtTi tpyov. Si vero ex operibus, non est am- plius gratia : alioquin opus jam non est opus. Totam banc sententiam, quae in Graeca editione habetur, non autem in editione vulgata Latina, textui superflue esse additam, ob- jiciunt Anglo-Rhemenses", quod confirmant tantum testi- monio Erasmi qui ad hunc locum ita annotat : " Quoniam banc additionem non reperio apud Origenem, nonnihil addu- bito, num ea sit germana lectio : praesertim quum Chrysos- tomus hunc enarrans locum tantum legat, h St x«/'"''> ovk in £s ipyojv, £7ra 7j X.ajOiC ovk 'irt y'lvtrai \apic, nec addit his quicquam. Atque ut Latinae lectioni magis faveam (ait idem post alia nonnuUa interjecta), facit quod Paulus non hie agit, an opus sit opus ; sed gratiam astruit, quam Judaei " Pi!Efat. in. Nov. Testam. sect. 38. PR^LECTIONES THEOLOGICiE. 307 conabantur expellere." Hinc Andiadius monet ; " Eras- mum" et ipsa Pauli disputatione, et Chrysostomi Origenisque auctoritate commotum, Latina exemplaria Grsecis antetu- lisse, neque enim verisimiie esse putavit, integram illam sen- tentiam a duobus Pauli Apostoli gravissimis enarratoribus potuisse temere prsetermitti. Quibus adde, minime etiam Augustinum, Primasium, atque Hieronymum, et Grtecae linguae peritissimos, et in Pauli non modo sententiis expli- candis, sed verbis etiam numerandis diligentissimos illam orationem fuisse praeterituros, si in Graecis et Latinis, quibus usi fuere, exernplaribus extaret. Hieronymi vero eo in hac parte auctoritas major esse debet, quo fuit in Novo Testa- mentoeGneco convertendo Augustini testimonio diligentior. ad ipsum enim ad hunc modum scribit>' : non parvas Deo gratias agimus de opere tuo, quod Evangelium ex Graeco interpretatus es; quia pene in omnibus nulla offensio est, cum Scripturam Graecam contulerimus." Post Andradium etiam Bellarminus^ fatetur quidem " esse in Graecis codi- cibus illam sententiam, et a Theophylacto explicari; tamen ab ullis aliis agnosci negat. Nam nee Origenes (inquit) nec Chrysostomus, nec Ambrosius, nec ulli alii explana- tores hujus loci ejus meminerunt : sed nec Augustinus qui frequentissime hunc locum tractat et pra;cipue libro secundo de bono persever. cap. 18. Immo et Erasmus in annota- tionibus ad hunc locum, rejicit banc additionem tanquam superfluam." Haec Bellarminus. Similiter et ejus assecla Christophorus de Sacro-Bosco% " sine dubio (inquit) ea sententia non fuit in correcto exemplari, quo usus est vetus interpres; unde nec Ambrosius nec Augustinus ejus memi- nerunt, neque Origenes : quod magno argumento est earn sententiam ab aliquo Graeco additam, ut metathesi (antithesi volebat dicere) locum illustraret ; ut ita successu temporis, irrepsisse in quosdam codices, ad quos nostri Graeci fuerunt excusi." Alphonsus Salmeron in Epistola ad Uomanos, " Erasmo haec lectio non placuit, nec codex Aldinus, aut « Aiulrad. Lib. 4. Defens. fidei TridentiiiEe, piig. CTfi. y Aiigustiii. epist. 71. op. loiii. 2, pa^. 161. '■ Lib. 2. de Verlio Dei, cap. 11. ' I'ai le l. defens. cap. 2. loc. 4. X 2 308 PR^LECTIONES THEOLOGICiE. Hispaniensis illam habet, nec Origenes nec Chrysostomus Graeci,nec Ambrosiusaut HieronyinusLatini: et ideovidetur adjeetitia." Postremo Jacobus GI•etserus^ ut probet contra Huniiium verba ilia esse superflua: ha?c addit, qua> ad ver- bum ex Toleti annotationibiis (suppresso illius nomine) transcripsit : " Prior ilia pars, ' Si autem ex operibus, jam non est gratia,' superflua videtur. Jam enim dixerat ' si ex operibus jam non est gratia.' Posterior autem pars ' alioquin opus, jam non est opus' quantum ad sensum, in priori sen- tentia significata est." Respoiidetur : Quod ad Erasmum attinet, cujus solius testimonio accusationem banc Grseci textus firmant Rhe- menses, a Bellarmino quoque et reliquis adversariis re- petito : non ille quidem rejicit banc additionem tanquam superfluam (quemadmodum fingit cum Anglo- Rhemensi- bus Bellarminus): " sed nonnibil se addubitare ait, num ea sit germana lectio." et hujus suspicioni opponimus Ja- cobi Fabri Stapulensis et Thomae Cardinalis Cajetani ju- dicium ; qui verba hsec non in Graeco textu redundare, sed in Latino deesse adfirmate pronuntiant. A quorum sententia ut discedamus non cogunt vel authoritates vel rationes quas hie producunt adversarii. Defens. Bellarm. de Verbo Dei, lib. 2. cap. 14. loc. C. PR.'ELECTIONES THEOLOGIC*. 309 PosTREMUM accusationis caput ea loca complectitur, quae vocum aliquot commutatione in Grseco textu putantur de- pravata : cujusmodi fere sunt quae sequuntur. 1. Matt. cap. 21. ver. 30. 'Eyw Kvpu. Christophoius de Sacro-Bosco'" affirinat " errorem esse in Graeco, non enim legendum Ego Domine : sed, Eo Domine, ut in Latino, sic (inquit) legit Chrysostomus : ' Vado Domine ;' quoraodo legendum res ipsa loquitur." Haec ille. Respondetur : Ita sane locum intelligendum res ipsa loquitur : non legendum tamen. Altera enim lectio etiam Francisco Lucae Brugensi " germana esse videtur : quippe cui (inquit'') praeter Grae- corum exemplarium multitudinem, etiam Syri et Graeci interpretes Theophylactus atque Euthymius consentiant." estque hie, ut notat idem% " Hebraismus, qualis legitur Genes, cap. 37. ver. 14. et 1 Sam. cap. 3. ver. 4. 5. 6. 9. : proniptum se olferentis ad parendum ; pro eo quod nos dici- mus Latine, Praesto sum." In Chrysostomo*' non legimus, Vado Domine (quomodo Christophorus citat)sed simpliciter, a7r£jO\o^tat, Vado. Ut ex eo non magis possit colligi in Graeco textu reponendum esse antpxonai, quam aut'eren- dum Kvpit. ut non dicam, pari ratione in textu reponi posse, vol Kvpit : quod apud Originemfc' legamus ; " Secundus re- spondit, Etiam Domine." Erasmus quidem in nonnuUis Grae- cis reperit pro eyw, viruyw, id est, abeo, sed ut arbitratur ad Latinorum exemplaria castigatis. Et Beza vetustissimum exemplar Graecum habuit ijM Kvpit virayoj : quomodo et Arabs vertit b ^^j^ \>\ Ego vado Domine." Qui- dam etiam codices legunt lyw Kvpit, iyio vnayw Ego Domine ego vado : " quae duo in Novi Testamenti a se anno 1563 editi margine Basileenses signarunt :" quemadmodum in Parte 4. defeiis. Decreti Tridentini, cap. 7. loc. 20. •I Luc. Brug. notat. in Bihiia. sect. 445. ' Luc. Biug. conimetitar. in Matt. 21. ' Cinyaost. in Matt, lioiiiil. 68. i: Oiigen. in Matt, tractat. 18. 310 PR.ELECTIONES THEOLOGIC.E. suis ad Biblia notationibus monet F. Lucas Brugensis. " Quae omnia (ut idem'' alibi observat) verisimile est fuisse substituta, ab iis qui noii iiitellexerint primam illam ger- manamque lectionem £-yw KVf)tt, Ego Domine." Sed et idem' dubitari posse ait, " Scriptorumne, vel errore, vel audacia, pro ' ego' positum sit in Latino textu ' eo :' quod'' si etiam Latinus interpres non vertit ' ego' sed 'eo ;' sensum tamen Grseci textus expressisse pronuntiat, non ipsa verba." Cui adjungere liceat et Laurentii Valise censuram in haec verba; "Eo Domine. Quia sequitur et non ivit, mutave- runt temerarii corruptores, ego in eo ; non inteliigentes non satisfacere banc responsionem filii jussioni patris, quse fuit : fili, vade hodie operari in vinea mea, quia nee filius prior respondit non eo, sed nolo, id est, ire et operari. Ita cum hie respondet, ego Domine, perinde est ac sidixisset, obtem- perabo tibi Domine. Sed quid argumentor, cum Veritas Grceca sic habeat, tyw Kvpie." Haec Valla. 2. Matt. cap. 27. ver. 9 : tote tTrXjjpwOt) to prtOtv Sia 'lipefi'tov iTpo<^i]Tov, Tunc impletum est quod dictum est per Jeremiam prophetam. Cardinalis Cajetanus in com- mentariis ad hunc locum, credi posse ait, " quorundam ma- lignitate aut errore pro Zacharia scriptum esse Hieremiam : quia sententia horum verborum in illo', non in hoc invenia- tur." Scriptorum etiam errore fieri potuisse ut nomen mutatum fuerit : existimat I'>asmus, Claudius Guillian- dus, et recentiorum tractatorum alii. Ex antiquis Hierony- mus'" errore librariorum factum putat, ut Jeremia; nomine citetur, quod in Zacharia est scriptum. Eusebius" •."Y.vQa Koi tTTKTTijaitc Itth jiir} TavTa (piptrai iv Tt^ tov Itpeiuiov Ttpo- (pilTt'ia, £(-£ \pi) VTTOvouv 7rtptijpi]a\ivTog rivb^, koI uvtl fiiv tov 2.a-^afiiov liptfJiiav TtQuKOTOg, wQ Stov ovTioi; avayiypa(f)Oui. Tore tTrXi^pwdii TO prtOiv Sia Za\apiov tov Trpo(piiTov. Hie diligenter con- siderabis, quum hsec in Hieremiae prophetia non habean- tur ; num arbitrari oporteat ea per quandam malitiam ex ilia sublata esse, an vero librarii erratum fuisse, qui ne- gligentius sanctorum Evangeliorum exemplaria confecerit, et ex negligentia in errorem ineiderit, et pro Zacharia Hie- remiam posuerit : ut pote quum ita seripto opus fuerit ; Tunc completuin est quod dictum est per Zachariam pro- phetam." In priori sententiaest Anastatius Sinaitaita scri- bens: Aia(popa° tevx^ \priXa. par. 2. pag. 11 1. Pll.ELECTIONES THEOLOGICE. 315 deris, ut aliter opinantes a sententia cogant abscedere. Illud enim ad defensionem satis fuerit, quod in iionnuUis Grsecis exemplaribus Jeremise nomen sit desideratum, quanquam forte vel antiquiora vel plura illud adscriptum habuerint, Neque enim tantum fidei illis codicibus qui Jeremise nomen habent, addere potest vel multitudo vel antiquitas, quantum aliis hoc ipsum quod in Jeremia citatum testimonium om- nino inveniri nequeat : pr^esertim cum id omnes intelligant qui in exemplarium collatione vel mediocriter versati sunt : non illam semper prseferendam esse lectionem quam codices antiquiores exhibent; et majorem exemplarium numerum ssepenumero vincere meliorem, Neque id admodum move- bit, quod nulla causa fuisse videatur, cur adderetur hoc nomen, ut mendositas fieret : si consideremus in alio Mat- thsei loco, non meliori sane de causa depravationem huic similimam olim contigisse. Ut enim ubi dicitur : " Tunc^ impletum est quod dictum est per Prophetam," quod Jere- miae nomen temere ab aliquo adjectum asseritur, cum testi- monium illud non in Jeremise sed in Zacharise scriptum sit prophetia : ita ubi omnia exemplaria nunc legunt, " Ut'' impleretur quod dictum erat per Prophetam," in nonnullis codicibus, qui Augustini ferebantur sseculo, Esaise nomen est additum', cum citata Prophetia non in Esaia sed in Psalmo septuagesimo septimo (vel septuagesimo octavo, se- cundum Hebrseos) inveniatur. Jam vero lectionem neque recentiorum tantum neque paucorum fuisse codicum, argu- mento est, quod impius ille Porphyrins adversus nominis Christiani professores hoc ipsum proposuit : " Evangelista vaster Matthseus tam imperitus fuit, ut diceret, quod scrip- tum est per Esaiam prophetam : Aperiam in parabolis os meum, et loquar propositiones ab initio." Si causam quae- ras, cur additum Esaise nomen fuerit : vel nulla dari potest, vel ilia certe, quod Asaphi nomen (cujus titulo Psalmus ex quo desumptum fuit hoc testimonium, inscriptus est) ab aliquo adscriptum videatur, quod alius non intelligens, et scriptoris vitium existimans, supposito Esaiae notions Pro- J Matl. cap. 27. ver. 9. Matt. cap. 13. ver. .'SS. ' Hieronyiii. in Matt. 13. op. toin. 4. pag. 54. et I'salm. 77. torn. 2. pag. 316. 316 1'r.i:lectiones theologic,*:. phetfe vocahulo emenclare voluerit. Atque ita in altero loco, quum ad marginem primo adscriptum fuerit nomen Zacliariffi, facile mutari illud potuit in nomen Jeremise : vel quod oscitante librario (qnod ssepe fit) unum nomen pro altero excideiit : vel quod inter voces ipsas nonnulla esset affinitas (non minor saltern quam inter Asaphi et Esaiae no- mina), vel (piod in literarum compendiis facile potuit ^ou in Ion degiMUMare (quce Bezfe est conjectura), vel etiam quia secundum translationem LXX. qua vetususaest Ecclesia, non videbatur in Zacharia hoc testimonium reperiri posse ; quippe quod ita discreparet ab Hebraica veritate, ut nihil habere simile videretur, quemadmodum in commentariis suis Janseiiius et Maldonatus confirmant. Sic enim locus se habet in editione quae diuitur LXX. Kai tpw tt/ooc avTOv^, tl (yC(Aoi' ivi'uTTiov ii/lKov icTTi, SoTt Tov fxiaOov flov, i) aiTt'nraaOt. Ku) taTi]»:. 317 agrum figuli emendum." Hsec Jansenius : et qui eum Kara TTo'Sac hie sequitur (licet egregie id dissimulet) Alphonsus Salmeron. Deinde etiam (quod monent iidem, et ante eos monuit Claudius Guillandus") ut nomen Jeremise adscribere- tur, in causa facile potuit, quod apud eum capite trigesimo secundodeagro a se empto ex prsecepto Domini legatur. Hue enim respexisse Mattliseum, etiam nostris temporibus defeji- dit Franciseus Vatablus" (quam recte ; nihil attinet dicere) neque ab ea sententia alienus est ipse Augustinus''. Itaque mirum est, inquit hie Johannes Maldonatus, " cum eodem loco dicat, satis esse causae, cur hoc testimonium Jeremige tri- buatur, quod Jeremias cap. 32. ver. 9. emerit agrum ; negare nunc cam ipsam eausam satis esse potuisse, ut aliquis pu- tans Evangelistam ad ilium Jeremise locum allusisse ; nomen Jeremise ad marginem annotaverit, alius in contextum tran- stulerit." Adde quod erroris quoque causa esse potuit Graeei textus cum Hebraico, quod apud Veteres feiebatur et pro ipsius Matthaei vero atque germano a multis habeba- tur Evangelio, inconsiderate facta collatio. In eo enim ve- risimile est, ita se locum habuisse, quomodo nunc in Evan- gelio Syriaco legitur : Tune impletum est quod dictum fuit N''23 per manum prophetse : hie enim communis Hebraeorum et Chaldseorum est idiotismus. Verso a f in "1 (quod ob literarum similitudinem, proclive admodum, et saepe a LXX. nonnunquam etiam Hieronymo factum) emergit 1^3 id cum nota compendii vatet Sta lepifilov, sive in Jeremia, quemadmodum in notis ad Parallela Sacra ob- servat vir Hebraicarum rerum peritissimus Johannes Dru- sius. Verum quia multi fortasse non facile sibi persuaderi patientur tot codices vitiari potuisse : non abs re fuerit etiam aliorum sententias proponere, qui vulgata leetione retenta, propositam difEcultatem solvere conati sunt, si quidem " commodius plures exitus inveniuntur, quibus qusestiones difBciles dissolvuntur :" ut in simili re dixit Augustinus''. Atque ut ab ipso incipiamus Augustine is (et eum seeutus " In Matt. rap. 27. " In annotalionibus ad Jereni. cap. ,"52. P De con. Evang. lib. 3. cap. 30. op. toin. 3. par. 2. pag. 115. 1 Augustin. quaest. 25. in Geriesini. op. torn. 3. par. 1. pag. 384. 318 PR.?iLECTIONES THEOLOGIC.^:. Strabus in Glossa ordinaiia, Beda et Anselmus Caiituarien- sis in Matthcei caput vigesimum septimum) existimat, " se- cretiore' consilio providentise Dei, qua mentes Evangelis- tarum sunt gubernatse, fieri potuisse, ut animo Mattha^i Evangelium conscribentis pro Zacharia Jeremias occurreret: atque sic esse insinuatum, ita omnes sanctos Prophetas uno spiritu locutos, mirabili inter se consensione constare, ut hoc multo amplius sit, quam si omnia Prophetarum uno unius hominis ore dicerentur ; et ideo indubitanter accipi debere qusecunque per eos Spiritus Sanctus dixit, et singula esse omnium, et omnia singulorum." Verum hsec responsio vi- detur duriuscula. Dicere enim Jeremiam pro Zacharia citari potuisse, quod idem per omnes Prophetas spiritus lo- cutus sit, non immerito Johanni Maldonato violenta videtur interpretatio, ut de ea pronuntiare non dubitaverit Johannes Major: " Istud>* secretum consilium non recipio sed abji- cio," Aliter igitur respondetur, petitura esse locum ex utroque Propheta conjunctim, puta ex Jeremise capite tri- gesimo secundo et Zachariae capite undecimo. Ita Strabus in Glossa ordinaria, et Anselmus Cantuariensis : " Apud Jeremiam (inquiunt) invenitur de empto agro, sed non sub hoc nomine pretii : apud Zachariam de triginta argenteis, et nihil de emptione agri. Utrumque ergo interpretatur Evangelista ad hoc quod de Domino completum est : et confert in unum triginta argenteos, quod est in Zacharia; et agrum emptum quod est in Jeremia." Inde et Anastasius Abbas* in libro contra Judaeos : " De venditione, et pretio triginta argenteorum Zacharias et Hieremias Prophetse lo- cuti sunt et acceperunt triginta argenteos pretium appretiati, quod appretiarunt filii Israel." ***** 3. Marc. cap. 1. ver. 2. yiypairrai iv roig Trf>o(pi)Tatc- Editio Vulgata Latina legit : " Sicut scriptum est in Esaia Propheta." Ubi Melchior Canus " novitios" ridet interpre- ' AugUbtiii. Reginald, in Refutat. Repreliensis. ' Hieron. de optimo genere interpretandi. cap. 3. ' Aug. quoest. 57. Vet. et Nov. Testam. op. torn. 3. App. pag. 64. ^ Epiphan. contra liseres. lib. 2. • Cliry.sost. cap. 1. Marci. 320 PR^LECTIONES THEOLOGIC.5. simum quod ex Italia nactus est Robertus Stephanus, et aliud quod Regis Gallorum Bibliotlieca eidein suppeditavit, similiter leguiit iv 'Haaia ti{) npocpnTij. Olim vero variasse exemplaria ex Irensei scriptoris antiquissimi libro tertio adversus hsereses manifestum est. Nam in capite quidem undecimo non procul a fine ita citatum habetur: " Initium Evangelii, quemadmodum scriptum est in Esaia Propheta." Verum prius in eodem capite, Irenaus in hunc modum scripserat : " Marcus interpres et s<>ctator Petri, initium Evangelicse conscriptionis fecit sic. ' Initium Evangelii Jesu Christi filii Dei, quemadmodum dictum est in Prophe- tis, Ecce, mitto Angelum meum ante facieni tuam, qui prae- parabit viam tuam: Vox clamantis indeserto; Parate viam Domini, rectas facite semitas ante Deum nostrum.' Mani- feste initium Evangelii esse dicens, sanctorum prophetarum voces ;" et postea capite decimo octavo, " Propter hoc et Marcus ait : ' Initium Evangelii Jesu Christi Filii Dei, quemadmodum scriptum est in Prophetis,' unum et eun- dem sciens Filium Dei Jesum, qui a Prophetis annunciatus est." Ut omnino falsum sit, quod perspicuum esse affirmat Canus : " in alteram lectionem, ante Chrj'sostomi et Hie- ronymi tempora, omnes et Grsecos et Latinos codices con- sensisse." Quamvis enim illam jam olim fuisse receptam lectionem ex Porphyrii objectione sit perspicuum : non est tamen consequens, omnes in earn codices consensisse ; non magis quidem quam in illam, Matthsei cap. 13. ver. 35. quae jam in nuUis vel Graecis vel Latinis habetur codicibus ; " Utimpleretur quod scriptum est per Esaiam prophetam :" quia et impius Porphyrins (quemadmodum in commenta- riis qui Hieronymo tribuuntur in Psalm. 77. modo notavi- mus) proposuit adversus nos hoc ipsum dicens : " Evange- lista vester Matthaeus tarn imperitus fuit, ut diceret, Quod scriptum est per Esaiam prophetam, Aperiam in parabo- lis OS meum :" neque etiam si Chrysostomus et Augusti- nus (quanquam nec commentariorum in Marcum Chry- sostomum neque Quaestionum in Vetus et Novum Tes- tamentum authorem esse Augustinum doctinorunt) aliter objectam difficultatem solvere conati, codices mendosos esse causati non sunt : sequitur ab aliis ahter respon- PRiSLKCTIONES THEOLOGIC^. 321 deri non potuisse. Hieronymus quidem in libro de op- timo getiere interpretandi qufestionem tantum proponit : *' Quomodo Marcus statim in principio voluminis sui po- suit : ' sicut scriptum est in Esaia propiieta ; Ecce ego mitto angelum meum :' quod non scribitur in Esaia, sed in Mala- chia novissimo duodecim prophetarum." Verum libro primo Commentariorum in Matthseum ita ipse solvit : " Nos nomen Esaiseputamus additum scriptorumvitio,quod et in aliis locis probare possumus, aut eerte dediversis testimoniisSeriptura rum unum corpus effectum." Epiphanius initium Marci sic recitat; 'Apxn'^ row evayytXiov jtjpaiTTai Iv'Haa'ia Ti[t 7rpo(^/jr?j, Oojin) /Bowi'Toc £v ry ipijfuo: non Esaise prophetse nominisubjungens testimonium ex Malachia petitum (quem- admodum lit in editione vulgata Latina) sed alterum quod versutrigesimo sequitur revera ex Esaia petitum. Cumautem in omnibus qui extantcodicibus, primo loco positum videamus Malachise testimonium, atque ei deinde adjuiictum aiiud ex Esaiaj prophetia desumptum, recte pronuntiat Tlieodorus Peltanus Jesuita, " emendatiores" esse codices Grsecos, qui legunt, Sicut seriptum est in Prophetis : quam alios, i i quibus legitur, Sicut scriptum est in Esaia Propheta quod etiam ante ipsum inter Pontificios senserunt Hofmeis terus et Cajetanus. 4. Marc. cap. 7. ver. 3. tav firj ivvyfiy rlipo^ivrai rag Xt'ipag- Author editionis Vulgatse Latinse, vertit, " Nisi crebro laverint maims. Ubi Erasmus existimat legisse eum in Graeco TruKvr?, quod sonat frequenter aut crebro: ejus- que conjecturam Beza et alii commendant, atque earn translationem Anglicana Biblia retinent. At nunc legitur, TTvynrj, quod brachii longitudinem usque ad lacerti junctu- ram significat. Quis vero non putet Evangelistam sic dictu- rum ; Pharissei crebro lavant, quia alias non edunt : potius quam ita, INisi ad cubitum usque laverint, non edunt." Haec Anglo- Rhemensesf. Respondetur: Theophylactusqui- dem in Marc. cap. 7. et Euthymius in Matt. cap. 15. (vel Epiph. Kara avotjTwv, piig. ISO. libro secundo liseres. 51. Ptlian. not. in Victoi i:i Aolioclicni TOiiimunlar. in Maic. cap. 1. • Piaffat. in Nov. Teetani. sect. 45. VOL. XIV. Y 322 PR.T3LECTIONES THEOLOGIC.=E. ut apud eum capita distinguuntur, 27), irvynij lavari expo- nunt, a\;p( Tov ajKujvog viwrtaOai, ad cubitum usque lavari, TTvyfir) yap Xijirai to otto tov a-yk-wvoc «Xf" '''^^^ UKpwv cuKTvXwv : inquit Theophylactus. Tantum vero abest ut Grseca lectione retenta, ista sententia necessario sit amplec- tenda : Grseci contextus rationem, earn prorsus non ad- niittere contendant Erasmus et Beza, quandoquidem iieque TTvy/iri ipsum ciyKwva sive lacerti juiicturam declarat : et ut maxime declararet, non -jrvyfiri dicendum fuisset, sed nvyfsri- dcv potius, id est, a cubito sive cubito tenus. Sed nec illud nvKvri probat Beza, quod prorsus inusitatum est (pro quo TTVKva vel TTuicvwc authoribus est in usu) : neque ornnino aliud legisse videtur Latinus interpres, quam quod hodiein libris Grsecis legimus. Arabicse duae diversse paraphrases (ut notat Scaligers) omittunt : tertia ab illis diversa expo- nit ' ssepissime' ex interpretibus Grcecorum, qui nvyiiij pro eo quod Homero -n-vKa, id est, frequenter, accipiunt. Inde infimse vetustatis Christiani scriptores ttu^ et nvy/jy pro eodem usurpant, id est ' saepissime :' trv^ vero adverbialiter sumptum, idem interdum significare, quod diligenter et assi- due, ex lioc incerti authoris (quem Procopium putat) apud Suidam'' loco, ostendit vir doctissimus Isaacus Casaubo- nus' : Ot St (ppayyoi 'iva iffKijvrjjuti'Ot iTvy\avov, ttv^ re koi fTTt iroXi) /3o0poiic opv^avTtg, ravry aafaXiaraTa e/ievov. Inde cognatum vocabulum Trvyfn) tertio casu adverbiascere (ut kuk:X(j>, iTappr)csia, aliaque id genus) et non aliud signi- ficare quam Itu noXv, id est, sedulo et accurate, existimat Casaubonus. Quam expositioncm confirmat Syrus Marci interpres, qui -rrvyfiij hie reddidit i\j)Jj^.^j id est, dili- genter et accurate: quemadmodum Luc, cap. 1. ver. 39. fxtTo. (TTTouSilc vertit i^)J./w^3 studiose et sedulo. Neque aliter vocem Truy/iiJ accepit Epiphanius de Scribis inquiens: TTU-yjuy'' jutv Tag y;tlpag viiTTOfxtvoi, iTvyfjy Se koi KaOaptafiovg Ttvac Si uSdrtuv Ka\ XovTpiov a7ro(Tjurj;!(^o^j£i'o< ; quod Cornarius vertit : " Crebro manus lavantes, crebro item purificationes e Scaiig. Elencli. Tiiliseret. Serarii, cap. 7. Si.id. voc. TTi'?. i Casaub. not. in Mare. 7. 3. >- K pipl.an. lib. 1. lia-res. 15. PR^LECTIONES THEOLOGIC.U. 323 quasdam per aquas et lavacra, detergentes." Ita Nicolao Serario Jesuitse', irvyfiy aliquid agere, est hoc ipsum ite- rato, s»pe ac enixe agere : " ducta (ut ille ait) metapliora a pugiluin pugna, quae Truyjut) dicitur. In hac enim ssepe, ac magno cum conatu, et magna cum diligentia pugni jac- tantur." Neque multumab hac senteiitia discedit ipseBeza, qui hie significatum putat " summo studio affectatas fuisse- istas ablutiones a Judaeis ; ut facere sclent qui manum manui affricant, et pugnum (quod Truy/ir) proprie notat) inserunt alterius palmse." Ut hoc vocabulo notare voluerit Evan- gelista, Pharisaeos non tam solitos crebro lavare, antequam cibum caperent (quod non videatur verisimile), quani dili- genter lavare; et, pugno in cavum manus alterius immisso, magno se conatu defricare, ne quid sordium forte adhseres- ceret. Josephus Scaliger in Elencho Trihseresii Nicolai Serarii, capite septimo, agnoscit quidem hoc factum : et voce irvyinij diligentem et accuratam lotionem significari. Ipse tamen notari putat ritum, qui Judceis D''T nVQ3 dici- tur, hoc est x^ipapa'ia, sive elevatio manuum in pugni figu- ram compositarum, eum vero ritum his verbis exponit : qusequia ad loci hujus intellectum multum faciunt, transcri- bere placuit : " Judseus lotioni manuum operans quinque digitorum cf'icpa inter se jungit: et quum extremitates di- gitorum sic inter se commiscuit, inde fit, ut manus in pugni speciem collecta sit, non tamen ut nexum pugnum, qui Grajcis irvyfxrj Koi ypovOoc; dicitur, faciat, sed irvyfxi) voca- tur, quia aliud nomen reperiri non potuit. Uvyixi] enim proprie est manus compressio digitis quatuor in volam in- clusis, solo pollice in indicem incumbente. Hoc vero manus schema colligitur poUicis ungue cum quatuor digitorusii summitatibus conjuncto. Cum igitur manus sic configuratce fuerint, attolluntur ita ut aqua, quae inter lavandum mani- bushseserit, unacum sordibus per exteriores partes manuum ad cubitum usque defluant, et mox manibus eodem sche- mate manente terram versus pronis demissis, ab cubitis in terram decidant. Itaque in lotione manuum tria fiunt : la- vantur manus ita ut omnes sordes eluantur. Componuntur 1 In Tiihaeiesio, lib. 2. cap. 3. Y 2 324 PR^LECTIONES THEOLOGIC^. deinde in pugnum, postremo elevantur et demhtuntur. Inde vides quare elevatio manuum vocata sit accurata ilia x"P"" Aouffta, quae ab antiquis usque temporibus liacteuus utuntur Judsei. Sordes autem, et si quae in manibus adhuc cum aqua adhseserint, vocantur nVDt:i ''USin ra Xstttq rifig Kov- aswg." Haec Scaliger. Quibus addi possunt, quae ex Cen- tum benedictionum libro in notis ad caput octavum Deute- ronomii transtulit Sebastianus Munsterus. Hujus enim accuratae lotionis et elevationis manuum nianifesta habent vestigia. Tradunt igitur prius quam edendum sit, manus esse abluendas et tergendas : alioquin panem, qui come- ditur, immundum judicari. Tum modum lavandarum ma- nuum sic definiunt. " Standum est, cum lavas manus ; et non innitendum parieti, aut aliquo sustentaculo. Eligenda aqua pura, non salsa aut corrupta, quam canis dedignatur bibere. Fundenda est aqua tribus vicibus supra manus: in prima fusione sunt digiti sursum levandi, in posterioribus vero demittendi. Sunt manus simul levandae, non una post alteram. Nec satis erit, si manus absque aqua cum mappa bene terseris, aut si illotis manibus ad mensam accesseris et cochlear! usus, nuda manu cibum non contigeris. Qui vero e cloaca ad mensam accedere voluerit, is tenetur bis lavare manus suas. Deinde opus est in lotura manuum, ut manus sinistra tanquam famula subserviat dextrae. Tum lotae manus sursum sunt levandae, ad benedicendum Deum, etc." Hujusmodi sunt Judaeorum SevTepdxytig, a Spiritu Sancto hoc in loco notatae. 5. Marc. cap. 15. ver. 25. ''Hv Se wpa Tp'iTri, koI iarav- ptixrav avrov. Erat autem bora tertia, et crucifixerunt eum : cum vero Johan. cap. 19. ver. 4. legamus, fuisse horam quasi sextam, cum Pilatus in Christum sententiam jam proxime laturus esset : credit Cajetanus, " in capite decimo quinto Marci, errore scriptorum mutatam sextam in tertiam propter characterum similitudinem designantium ternarium et senarium." Et Johannes Mariana', proposita Cajetani sententia, " quod locus aliquis in divinis libris in omnibus codicibus et Unguis vitiatus esse possit," ad ejus confirmatio- ' Pro edit, vulgata, cap. 23. PRiELECTIONES THEOLOGIC^. 325 nem hoc addit: " Quidam Marc. cap. 15. ver. 25. cum Johaii. cap. 19. ver. 4. conciliant : Marci locum in omnibus co- dicibus et Unguis propter similitudinem notarum Graece ternariiet senarii corruptum esse putantes viri antiquitate et auctoritate prsecipua : in quo numero Hieronymus erat in Psalmi 77. initio, et S. Thomas™: quibus addi poterit et Nonnus Poeta, qui in ipso carmine (ubi error non admittitur; propter syllabarum quantitatem) locum Johannis sic ex- pressit : 'Hi/ (i TiTawojjiij'r] TpiTOTt] QavaTtiipopog lipri Kai lliXarcf raxvipy'oQ fir' ivXaiyyi BowKif Efipatois ifi6r)aiv, lii axe^ov (OTarni avi/p. Ural autem extensa lertia mortifera hoia. Et I'ilatus celei iter agens, in confecta ex bonis lapidibiis sede Hebrajis magna voce dixil : Ecce prope stat homo"." " Hujus loci Johannis difficultas (ait Laurentius Rami- rez de Prado) ita torsit aliquos nostri et praeteriti aivi interpretes, ut eos coegerit profiteri depravatam litteram incuria librariorum ; et ausi sint sacrosanctam Bibliorum fidem communibus violare manibus, asserentes scribarum peccatum inde fluxisse, quia Grteci litteris Alphabeti scri- bebant numeros, et ternarium sic notabant, y, senarium sic, figuris satis apud eos propinquis. Itaque cum pla- nius vellent scribere explosis notis horam tertiam pro sexta per errorern litteris scripserunt. Ego vero qui neminein debere affirmo, ut sensum eliciat, verba corrumpere (Nobis non licet esse tarn disertis Qui Musas colimus severiores.) textus nostri veram scripturam esse contendo." H«c ille in Pentecontarchi sui capite trigesimo octavo, ubi reete repre- hendit illam Csesaris Baronii assertionem : " Evangelistas° Thorn. 3. P. 9. art. 9. ad. 2. " Vid. Casaub. exercit. pag. 668. 670. et ibi Baron. Petr. Alexandrin. in Chronic. Sallianum ; Maldonat. in Matt. 27.47. Luc. Brugens. in Marc. 15. 25. ; .Joh. Buisiin. Harmon. Evangelic. Torniell. an. Mund. 4084. sect. 14. etc. Aii- gustin. de conscns. Evangelist, lib. 3. cap. 13. op. torn. 3. par. 2. pag. 122. " Baron. Annal. torn. 1. an. Christ. 34. 326 Pn^ELECTIONES THEOLOGIC-i:. in conscribendis horls horologium non habuisse prae mani- bus, ut per sua puncta singulas hovas distribuere potuissent ; sed de horis scripsisse, quod tunc opinati essent." Sic ne opinari potuit qui praeeunte Spiritu Sancto verba profert? absit, absit, inquit Ramirez » « » * • 6. Luc. cap. 2. ver. 14. de ilia Ilymni angelici clausula, iv avBpwiroiQ tiiooicta, ita in commentariis suis scribit Jo- hannes Maldonatus. " Omnes nunc Graci codices habent tvdoKia, bona voluntas, atque ita omnes non antiquissimi Grsecorum interpretes legunt, Andrseas lerosolymitanus, Nicephorus, Theophylactus, Euthymius, et his antiquior Gregorius Nazianzenus°. Sed non dubito multis fretus auctoribus affirmare, Graecos nunc codices hoc loco esse corruptos, legendumque esse svcoKing bonse voluntatis, ut iioster legit interpres, cujus magna profecto auctoritas esse debet : et omnes fere antiquissimi auctores Latini simul, et Graeci, Originesi', Cyprianusi, Cyrillus% Ambrosius', Au- gustinus', Csesarius", Leo", Gregorius>', Beda^ et Bernar- dus". Ratioque ipsa docet, ita esse legendum. Nam quis qupeso sensus est ; ' in hominibus bona voluntas.' Exponuut quidam, Et in terra pax hominibus, quae est bona Dei erga illos voluntas, ut sit appositio: sed hoc quam violentum est? Prseterquam quod non sunt haec duo membra sed unum ; quare nomen pacis necessario cum hominibus jungi debet. Itaque non potest alterum substantivum, nisi in secundo casu cum iisdem recte conjungi." Hsec Maldonatus. Similiter etiam Andradiub**, " Graeca (inquit) omnia exemplaria summa consensione habent : Gloria in excelsis Deo, etin terra pax, " Orat. 2. de Pascha. f Homilia in Lucam, cap. 13. 1 In libio de nativitate Domini. ' Cateclies. 12. sect. 32. " Ambros. serm. 3. de nat. Doni. op. torn. 2. app. pag. 396. ' Aug. lib. 2. de Sernnone Domini in Monte, cap. 10. et alibi. " Caesar, lioniil. 12. " Leo, serm. 6. de Nativif. 1 Gregor. lib. 28. Moral, cap. 7. et torn. 8. in Evangelia. ' Bed. in conimentar. Luc. 2. Bernard, serm. 4. in vigilia natalis Domini, et serm. 2. de septiformi spiritu in Cliristo, et serm. 1. de S. Andraea, et serm. 13. de laude et gloria semper at- tiibuenda. >■ Lib. i. Defcnsionis Fidei Tridentinae. PU.tLECTIONES THKOLOGIC.E. 327 hominibus bona voluntas; verum cum Origenes", Chrysosto- musque'^ non semel cum vulgato interprete IvdoKiac, itl est, bonte voluntatis, legant ; quis eos existimabit a veteribus ex- emplaiibus temere defecisse ? cum prasertim Latina htec verba sententiam contineant non apertam modo atque per- spicuam, sed cum aliis Scripturse locis mirabiliter consentien- tem? Nam cum Hebrsei soleant genitivis appellativorum pro adjectivis uti ; et filii promissionis, atque vasa irte vel miseri- cordise ii dicantur ab ipsis, quibus promissiones destinantur, aut in quos iram vel misericordiam decrevit Deus exercere, homines certe bonse voluntatis dicuntur, quos tanta Deus t'uit benevolentia proseciitus, ut eorum causa mortalium sese miseriis socium adjunxerit. Quocirca Deo Optimo Maximo admirabiles illi atque angelici spiritus gloriam immortalem concinunt, hominibus vero, quos singulari quadam benevo- lentia sempiternum numen complexum est, pacem, hoc est, bonorum omnium affluentiam, Hebrseorum dicendi more, aiinuntiant." Hsec Andradius: qute plenius referre placuit, quod recte et orthodoxe (quod etiam Maldonatus facit) loci sententiam explicavit. Multo profecto rectius quam Anglo- Rhemenses nostri : qui non solum in prsefatione quam Novo Testamento a se verso prtefixerunt, cum istis objiciunt, " Origenem'' et Chrysostomum legisse ; 'Hominibus bona? voluntatis :' eamque lectionem Bezse magisprobari addunt, quam quje in Graeco, qui hodie extat, textu extat :" sed etiam in annotationibus ad hunc locum, quod Maldonatus et Andradius ad Dei benevolentiam vere retulerunt, id illi ad liberum hominis astruendum arbitrium violenter trahunt. "Similiter observa (inquit*^ Christophorus= de Sacro Bosco) Origenem et Chrysostomum Lucse capite secundo legisse 'pax hominibus bonse voluntatis:' quamvis Grteca hodie habent, ' in terra pax, in hominibus tvSoKia :' item hos au- thores intelligere textum, non de beneplacito divino sive de favore Dei erga homines, sed de ipsorum hominum bona Origeii. ill Liu:. Iioinil. 13. <" Clu ysost. in Matt. hoin. 36. item. senu. de iiat. el abcciisioiie Dotiiiiii. ' Pra;f. in Nov. Test. sect. 41. ' 111 seciinda parte Dcfens. Deciel. Tiidenliiii, cap. 9. t Sacrob. pag. ISU. 1K7. 328 PR^LECTIONES THEOLOGICjK. dispositione. Sic enim hoinilia de nativitate Domini Chry- sostomus : ' In terra pax : in quibus pax ? in liominibus, et quare Gentiles pacera non habent ? quare Judiei pacem non habent? ideo adjecit pax in hominibus bonse voluntatis, hoc est qui suscipiunt natum Christum.' Sic vero Origines in Lucam homilia decimatertia: ' Pax quam non datDeus super terrann, non est pax bonae voluntatis.' Et paulo post*" : ' neque ait simpliciter, non veni pacem mittere, sed cum additamento, super terram : neque e contrario dixit, Non veni pacem mittere super terram hominibus bonse volun- tatis.' Atque hssc sine dubio valde commendant Latinam nostram translationem." Hactenus Christophorus de Sacro- bosco : et Johannes Mariana monet in codice Petri Fa- j(iardi Velesii Marchionis " prorsus' ut in editione vulgata lectionem diversam adnotatam esse : koi in), yitc e'tptivn, avOpMTTOig evdoKtag : ne putes Ecclesiam temere nostram lectionem prsetulisse, eaque uti in precibus Ecclesiasticis." Respondetur : Non est verum quod scribunt Maldonatus et Andradius, omnes nunc Graecos codices summa consen- sione habere; "hominibus bona voluntas." Nam prseter exemplaria quse secutus est Velesius Marchio (de quo Ma- riana) etiam Theodori Beza^ vetustissimus codex, qui in publica Cantabrigieiisis Academite Bibliotheca asservatur, et codex Lugdunensis (si modo is alius est) antiquitatis ve- nerandse ab Alphonso Salmerone*' citatus, evSoKiac legit» hoc est, Benevolentiae, sive ut vetus interpres Latinus red- didit, Bonse voluntatis : quam lectionem secuti sunt Patres plurimi, Latini praesertim a Johanne Maldonato citati : qui- bus addere etiam liceat Irenaeum', Hilarium™, Origenem vel quicunque author fuit Tractatus primi in Matthseum : Pseudo-Pontianum in tertia epistola, Hieronymum", et *■ Inio statim post; neque enim locum inspexisse videlur Christophoiua. ' Mar. pm edit. vulg. cap. 17. ^ Sahiier. toni. 3. comnientar. in Evangel, traclat. 35. I Ireii. adv. Ii;tr. lib. 3. cap. 10. op. pag. 186. Hilar. De Trin. lib. 2. op. pag. 802. " Hieron. Comm. in Esai. lib. I. cap. 2. op. torn. 3. pag. 23. et lib. 3. cap. 6. pat;. 60, et comm. in Ezech. lib. 4. pag. 785. et comm. in Hab. lib. 2. cap. 3. fA'r. 1022. ; Comm. in .Mutt. lib. 4. cap. 28. lorn. 4. par. 1. pag. 142. ; Epist. 53. I'll/KLECTIONES THEOLOGICiE. 329 Severianum apud Chrysostomum, in sermone de pace, et authorem operis imperfect! in Matthseum, homilia secunda. Beza quoque licet in contextu interpretatus sit, in homini- bus benevolentia : " non recusem tamen legere fuSoKi'ac?" inquit idem in annotationibus. Neque sane causa est cur quis lectionem illam recuset : neque periculum est ut vel a Grsecorum qui hodie extant codicum consensione, vel -a sententia orthodoxa recedamus, si illud tvBoKiag referamus ad homines : raodo intelligamus (quod in annotationibus probe moiiet Erasmus) homines sic dici bonse voluntatis, quemadmodum dicuntur filiigratije, filii charitatis, filii elec- tionis, et filii irse, quos Deus sua gratia, suaque charitate dignatur, aut quos elegit, aut in quos exercet iram suam ; ita dicantur homines bona? voluntatis, erga quos Deus gerit bonam voluntatem : qui non secundum justitias nostras sed secundum suam misericordiam, salvos nos fecit. Ut illud bonae voluntatis additum fuerit (quemadmodum idem ob- servat eodem loco) " ne putaremus earn pacetn cunctis hominibus promiscue dandam : sed electis tantuin, quos Deus libera voluntate sua dignatus est." Quomodo Vete- rum nonnuUi acceperint, et quid de Sacroboscani ea in re observatione sentiendum, malo ut a viro" egregie docto, et sibi olim in Gallia noto Johanne Maldonato, quam a me discat. Sic enim in commentariis suis de Veterum senten- tia scribit Maldonatus : " Quo sensu dicantur homines bonse voluntatis, in eo mihi videor a multis eorum, non sine ratione dissentire. Putant enim illi, bonse voluntatis ho- mines appellari, qui bonam habeiit voluntatem, et ad reci- piendam divinam misericordiam, et pacem illam, quse an- nuntiabalur, propensam : quales illi ipsi pastores erant, quibuscum angeli loquebaiitur. Et quidem ita ut Ambro- sius significari his dicat verbis pacem non debiti esse, sed meriti ; quasi pax non quibusvis hominibus, sed bona earn voluntate merentibus promittatur. Quod a summo licet profectum auctore, imitari lectorcm nolim." Hiec ille, de pa;-. SSO. ; Epist. ail Algasiain, pag. 206. ; Epist. 53. ton). 4. par. 2. pag. 580. Epist. SO. Epitaph. I'aula;, pag. 675. ; Lib. adv. Helvidiiiiii, pag. 134. " Sacrobosc. part. 4. dtlens. decret. Tridetrtin. cap. 7. pag. 862. 330 PR^LECTIONES THEOLOGICjE. sententia veterum : suam vero quae sana et oi thodoxa est, ita aperit. " 'EvdoKiav esse ait proprie, qute ab Hebrseis voeatur ]T2'i : nisi quod ^IHT in scriptura sacra et de Deo, et de hominibus ; ivBoKia vero, quantum equidem obser- vare potui (inquit), fere de solo Deo dici solet: significat enim bonam Dei erga homines voluntatem, et, quam vulgo vocamus gratiam : quod vetus interpres solet reddere bene- placitum, sicut verbum ilSoKtlv, bene placere°." Itaque sensum esse afBrmat : Et in terra pax hominibus bonee vo- luntatis, id est, iis, quos Deus amavit, qui Deo placuerunt, quos bona Deus prosecutus est voluntute, quibus verbis prsedestinatos designari addit, atque ita demum concludit : " Potius ergo significatur, non hominum merito sed sola Dei misericordia atque liberalitate, et ut ipsius prsedestina- tionis verbo utar, r>] tvSoKta, beneplacito, ut noster vertit interpres, banc inter Deum et homines reconciliatam esse pacem. Hoc enim est, quod quasi hunc locum explicans scri- bit D. Paulusi', in quo habemus redemptionem per sangui- nem ejus, remissionem peccatorum secundum divitias gratise ejus." Cum Maldonato et Andradio consentit Johannes Gagneius; monens hie, " Grsecum verbum ivdoKia, apud veteres Grzecos theologos usurpari pro antegressa Dei in nos bona voluntate, ac propenso favore : ideoque hoc in loco, iv avOpuTTOic tiiSok-iac, exponendum esse, in homini- bus quos propenso favore suo dignatus fuerit Dominus." Nos observare vult Sacroboscanus, Origenem et Chrysos- tomum non solum in genitivo legere bonae voluntatis, sed etiam " textum intelligere, non de beneplacito divino sive de favore Dei erga homines, sed de ipsorum hominum bona dispositione :" apparet ab ipso recte non fuisse observatum. 111am enim quam citat de Nativitate Domini homiliami, non Chrysostomi esse, sed incerti alicujus monachi, qui se in Occidente vixisse indicat, in quarto Bibliotheca? sanctse libro animadvertit Sixtus Senensis. Et in altero testimonio, quod ex Origene"^ citat nihil habetur, ex quo possit quis colligere, non de beneplacito divino sive de " E)ilies. cap. 1. ver, 9. 1 111 Luc. cap. 2. r r, plies, cap. 1. ver. 7. 111 Luc. honiil. 13. rR.qjLECTlONES TUEOLOGICiE. 331 favore Dei erga homines, sed de ipsoruni hominuin bona dispositione, authorem textum intellexisse : Immo vero ex primis illis verbis, quae ab ipso Christophoro produ- cuntur: " Pax quam non dat Dominus super terram, non est pax bonse voluntatis :" bonam voluntatem referri ab eo non ad homines, sed ad pacem, perspicuum esse af- firmat Erasmus Roterodamus, qui et ipse quoque existimat, genitivum referendum non ad homines, sed ad pacem : quo- modo et Cornelius Jansenius sensum loci reddidit : " Et^ in terra sit hominibus pax bonse voluntatis Dei, hoc est, pax et reconciliatio proveniens non ex hominum meritis, sed ex gratuita et propensa Dei erga nos benignitate." Et ne dicas cum Stapletono' Jansenium hie infeliciter sequutum esse Erasmum: ipse Bellarminus afErmat " illud" ' bonse volun- tatis' melius conjungi cum pace, ut hie sit sensus : In terra pax hominibus, Pax, inquam, bonse voluntatis Dei erga homines. Nam tiiSoKia (inquit) ut plurimum, non est bona voluntas hominis, sed bona voluntas Dei erga homines." Et Emanuel Sa Jesuita^, bonse voluntatis, interpretatur, ex bona Dei voluntate, seu beneplacito, nam Grsece (inquit) est tvSoKia. Ita videmus quocunque modo ista legantur verba, vel ipsis adversariis judicibus rectius hinc colligi liberam Dei gratiam, quam liberum hominis arbitrium. Jam quod attinet ad alteram lectionem, quae in Grsecis co- dicibus vulgatis habetur : earn confirmant cum alii authores Grseci fere omnes, turn Origenes quoque et Chrysostomus, quos pro Latinae editionis lectione notarunt adversarii. Ait Stapletonus'' Origenem, libro primo contra Celsum, tvSoKiag in genitivo legere, sicut Latinus textus habet, quod falsum est : legit enim in nominativo tvSoKia, sicut Grseci codices habent, quod advertere debebat Genebrardus, vel quisquis notulamillam ad Origenem" editum Parisiis apposuit. " Le- git vero Origenes cum Latinis ' bonse voluntatis ;' non ut Grseculi ' bona voluntas.' " In Ariani vel Trapezuntii po- tius Latina translatione commentariorum Chrysostomi in • Jansen. comraentar. in Concord. Evangelic, cap. 8. ' Stapleton. Anlidot. in Luc. cap. 2. " Lib. 2. ilc Vcibo Dei, cap. II. ' In Notationil). ad Luc. cap. 2.ver. 14. " Staplet. loco citato. " Oiig. homil. 13. in Lucaiii. 332 PR^LECTIONES THEOLOGICiE. Matthaeum tribus locis habetur pax hominibus bonae vo- luntatis, sed in Graco Chrysostomo, homilia vicesima sexta in Matthceum, capite octavo, et homilia sexagesima nona, capite vicesimo primo (indeque homilia vicesima sexta ad populum Antiochenum, de monachorum vita, quae hinc tota est decerpta) diserte legitur, Iv avOptLnoic tvSoKia, in ho- minibus bona voluntas. Homilia vero trigesima sexta in Matthceum, capite decimo, ab Andradio citata, illud "ho- minibus bonae voluntatis," omnino non habetur, sed tantum, Ao^a iv v\pl(jTotg Oem Ka\ ctt) yri^ i\p{}vi). Quod ad ser- monem de Ascensione Domini attinet, ab eodem Andradio citatum, legit quidem Latinus interpres, "in terra pax ho- minibus bonae voluntatis :" sed contra authoris mentem legisse manifestum est, tum ex epithetis quie ipse adjungit, " hominibus qui rebellati sunt, qui inimici fuerunt, qui alie- nati erant, qui contumaces judicati sunt:" quae argumenta sane sunt non bonae, sed pessimae voluntatis : tum ex Grseco Chrysostomi contextu, in quo expresse habetur, iv" avdpu)- TTOic tvSoKta, ToXg inTTtiroXeuMfiivoig, rulg ayvwfioviv. Idem veroChrysostomusin epistolam ad Colossenses, homilia ter- tia, diserte evSoKia legit, et non de hominum bona disposi- tione, sed de reconciliatione cum Deo interpretatur. " Ata roDro tv)(^api(TTOvvTt^ Xiyo/iev , Aoso iv vip'iaroig Qt(o, Koi £7rt ■yjyc £ijO)/v»), iv avOpwwoig iiiBoKia. iSov, Ut in Concil. Tolctan. IV. cap. 12. videie est. PRiELECTIONES TH EOLOGIC^I':. 333 in precihtis Ecclesiasticis usam esse ilia Chrysostomi verba osteiulunt. Ata tovto iv\apij'i\ JUi5\ ai: Gloria Deo in excelsis, et in terra pax, et in homini- bus hilaritas," et in Syra interpretatione vetustissima : ^ ^ I .. I Gloria Deo in excelsis, et super terram pax, et voluntas bona erga filios hominis." Ubi observa, in utraque translatione et Syriaca et Arabica, ad extremum membrum copulam esse additam, quae in Graeco textu non cernitur, atque ita tria gratulationis hujus membra clare distingui, quae etiam distincte explicata sunt tum a Graecis Andraea Hierosolymitano, Theophylacto et Euthymio, tum a Fabro Stapulensi, Cajetano et aliis recentioribus : a qui- bus Maldonatus poterat discere, quem sensum prae se fer- rent ilia verba, in hominibus bona voluntas. " Cum autem apud Graecos non intercedat conjunctio ' et' inter duas has partes, 'in terra pax, in hominibus bona voluntas vel be- neplacitum,' sicut intercedit inter illas ' Gloria in altissimis Deo, et in terra pax:' apparet convenientissime duos illos nominativos, ' pax et bona voluntas' conjungi per apposi- tionem, ut sit iste sensus : in terra pax, hoc est, bona vo- luntas Dei erga homines. Nihil enim aliud est pax Dei * Tit. Bostr. lomo 1. Bibliotli. Patr. col. 1100. ^ In Epiijhanii oratione de laudibus S. Marise, ut in 6. tomo Surii impress. Colon, an. 1575. pag. 814. edita est, legitur: In terra pax, in liominibus bona voluntas, verum in 2. tomo Bibliotlieca; patrum, impress. Paris, an. 1589. Col. 39. ita immutatam invenimvis lectionem : In terra pax, hominibus boi>se volun- tatis. I Clenard. lib. 1. cpistol. ult. PR.ELECTIONES THEOLOGICiE. 335 cum hominibus quam beneplacitum illius erga eos quibus prius offensus erat." Hsec Cornelii Jansenii'" est sententia : qui convenientissimam esse censuit appositionem illam, quse Maldonato tarn violenta visa est. Sed et Salmeron quoque verbum tuSoKia in nominativo non incommode per apposi- tionem legi potuisse judicavit, ut esset sensus : " In terra pax hominibus; quae quidem pax nihil est aliud, quam beneplaci- tum Dei in Cliristo, per quem salvare nos voluit." Et ante utrumque Erasmus: " Nominativus hie ivdoKla perappositio- nem refertur ad pax ; perinde quasi percontanti, unde ista pax quam nunciatis, respondeant Angeli : non est ex meritis ves- tris,sedhseepax est plus affectusl3ei erga homines." Sieenim ordinandus est sermo : In terris pax, quse est bona voluntas Dei in hominibus, id est, erga homines. Adjungam et Theodori Bezse sententiam, quandoquidem ejus hie authori- tatem urgent adversus Grsecam lectionem Anglo-Rhemen- ses. " Quod si," inquit ille, " tria membra constituamus (ne quis miretur copulam in secundo membro expressam, quum potius vel totam orationem esse aavvStrov, vel tertio demum membro copulam exprimi, ex omnium linguarum more oportuerit), erit tertium hoc membrum quasi tTTji^wi'jf^a, pronuntiatione adjuvandum ; ut sic designetur omne illud suum beneficium ex ilia immensa Dei (^nXavQpMuia ex- oriri." Ita videmus utramque lectionem et commodam esse, et a magnis authoribus approbatam, ut non facile dixeris quae cui sit prseferenda : sententiam vero eodem redire (quo- cunque modo verba inter se construantur) ut sciamus, pacem illam ab Angelis annuntiatam, non ex hominum meritis, sed ex mera Dei misericordia provenire. 7. Luc. cap. 20. ver. 28. Eav tlvo^ a'^iX^o^ unoOavri 'i^wv ■yvvaiKa, koi ovTog artKvo^ airoOavij, Si alicujus frater mortuus fuerit habens uxorem, et hie sine liberis moriatur. Vetus interpres Latinus ita habcjt : " Si frater alicujus mortuus fuerit habens uxorem, et hie sine liberis fuerit," quasi artKog >], non cnroOavtj legisset, quod rectius esse opi- natur Beza : cujus testimonium, Latinae editionis lectionem Grsecis omnibus exemplaribus prasferentis, objicit nobis Janscn. comment, in Concord. Evangelic, cap. 8. 33G PR/ELECTIONES THEOI.OGIC.T:. Wilhelmus Reginaldus" et Reginaldum secutus Cliristo- phorus de Sacrobosco°, et Sacroboscanum secutus Jacobus Gretserus"', Hoc vero cum propter alia dixisse Bezam ait Sacroboscanus, "turn maxime eo quod melius Grseco fluat contextus Latinus." Ilespondetur: non magis ad versus nos valere potest Bezse authoritas, ut verbi aTroOainj repetitionem in Grseco textu redundare dicamus ; quam adversus Pontificios Cardinalis Cajetani, ut cum ipso iilud in Latino deesse dicant. Neque enim si alicui videatur Latinus contextus melius fluere quam Grsecus ; tanti id est momenti ut adversus omnium Grseco- rum codicum consensum valere debeat, cum eadem etiam lectio in Theophylacto et Euthymio inveniatur, neque aliter etiam Arabicus interpres legisse videatur, qui sic locum interpretatus est. " Si mortuus fuerit frater alicujus, et ei fuisset mulier, et non fuisset mortuo filius." 8. Job. cap. 7. ver. 39. " Pro illis verbis, ' nondum erat Spiritus datus:' Grseci codices habent, ' nondum erat Spi- ritus Sanctus.' At Chrysostomus vulgatae editionis lectio- nem sequitur commentariis ad eum locum, Victorinus item contra Arianos, tum Leo magnus sermone tertio de Pente- coste." Ita objicit Johannes Mariana"! * • • »*»*♦«•«»•» 9. Job. cap. 10. ver. 29. 'O nariip fxov 6c SedwKe /loi, nd^iiiv wavTtvv loTi. Pater meus qui dedit mihi, major omnibus est." Objiciunt Anglo- Rhemenses"^ S. Cyrillum' ita locum legere et exponere, quomodo habetur in editione vulgata Latina: " Pater meus quod mil-.i dedit majus om- nibus est." Imo si Nicolao Zegero' credimus, "italegunt vetusti interpretes omnes Graeci pariter ac Latini, praeter unum Chrysostomum ; quijuxta modernos Graecorum co- dices legit;" pro sua vero leetione e Graecis unicum tantum citat (eundem scilicet quem Rhemenses) his verbis: " Nos- " In Refutat. Repreheiis. Whitakerianae, cap. 13. pag. 393. ° Defens. parte 2. cap. 3. pag. 154. et parte 4. cap. 5. pag. 336. I> Defens. Bellarin. de Verho Dei, lib. 2. col. 747. ") Pro edit. vulg. cap. 16. ' Praefat. in Nov. Testam. sect. 44. • Lib. 7. in Jolian. c. 10. ' Zeger. scliol. in Jolian. cap. 10. PR.liLECTIONES THEOLOGIC.?:. 337 tram lectionem D. Cyrillus Graecus (si Latinorum minor tibi est authoritas) interpretatur :" qui idem etiam a Ri- chardo Bristoo" ita citatus est : " Qusedam Graica exem- plaria, etiam antiquis temporibus, eodem modo habebaiit quo nos habemus : nominatim vero exemplar quod S. Cy- rillus qui Graecus fuit doctor, expoiiit." Respondetur: concedimus quidem Latinos authores La- tinaj editionis lectionem secutos esse : ut videre est apud Hilarium^, Ambrosium^, Hieronymum% et Augustinum* : apud Tertullianum quoque in libro adversus Praxean, in vulgatis codicibus legitur : " Pater quod mihi dedit, majus est omnibus," verum Vaticani tres codices manuscripti, a Pamelio in annotationibus ad eum locum citati, habebant : " Pater qui major est omnibus, dedit mihi." " Grseci vero omnes codices, et impressi typis, et scripti manu, omnesque auctores Grseci legunt : 6 iran'ip fiov, 6c SldwKt /xot, juti^wv iravTwv £ Tom. 2. oper. Athanas. pag. 239. edit. Comnielin. VOL. XIV. Z 338 • I-niELECTIONES THEOLOGIC^. ribus nominare possunt adversarii qui aliter legerit : nam quod Zegerus Bristous et Anglo-Rhemenses S. Cyrillum nobis objiciunt, doctorem et Grsecum et antiquum : omnibus debent ludibrium. Fugit enim bonos illos viros, quatuor libros intermedios Cyrilli in Johannem commentariis inter- jectos (inter quos est Septimus hie ab illis citatus) non esse S. Cyrilli veteris illius Alexandrini Episcopi, quod isti som- niarunt; sed Jodoci Clichtovei scriptoris recentissimi. Ipsum vero Cyrillum legisse eo modo, quo Grfeci hodie habent codices, apparet ex Thesauri illius libro duodecimo : immo et in commentariis in Johannem ita et legisse et interpreta- tum esse, fragmenta inde decerpta, qute ex Grseca Catena retulit hie Maldonatus, fidem faciunt. Grscorum vero eodi- cum etinterpretum Icctionem confirmat paraphrastes Syrus ; ita locum reddens .ocn i^ii ^^J3 c/JSOTj* ;_(^i>^^ Pater enim mens qui dedit mihi, omnibus major est. et Arabs : J^^ ^ »£> ^■^^ qnia pa- ter mens qui dedit mihi, est major omnibus. Ipse quoque textus editionis Vulgatae Latins, qui in Complutensibus et Regiis Bibliis est editus, et qui ab Emanuele Sa Jesuita in notationibus explicatur, ita legit: "Pater mens qui dedit mihi major omnibus est." Et omnino prseferendam esse haiie lectionem, evineunt argumenta a loci circumstan- tiis et sensu petita, quae hisce ipsis verbis a Johanne Mal- donato proponuntur: " Primum Greecae lectionis sensus et melior est, et facilior. Deinde manifestura est, Christum argumentari probareque neminem posse de manu sua oves suas rapere, quod quomodo faciat, Graeca lectione perspi- cuum est, apparet enim argumentum : Pater qui dedit eas mihi oves, major, potentiorque omnibus est: Ergo nemo potest de manu ejus eripere : atqui ego, et Pater unura sumus ; ergo nemo de manu mea potest rapere. Quo autem modo Latina lectione argumentetur, prorsus non apparet. Praeterea si voluisset Christus dieere, quod sibi Pater de- disset majus omnibus esse, non dixisset, Pater mens, quod dedit mihi, sed quod dedit mihi Pater. Denique quorsum dicat, Pater qui dedit mihi, major omnibus est, nemo non videt : quorsum autem dixerit. Pater quod dedit mihi. I'R.TiLECTIONES THIiOLOGICF:. 339 majus omnibus est, non facile quisquam viderit." Itaque merito Grsecorum lectioiiem seeuti liic sunt cum alii viri docti, turn Pontificii ipsi Faber Stapulensis, Cardinalis Ca- jetanus, Emanuel Sa Jesuita. 10. Act. cap. 7. ver. 16. Grajcus textus legit : "Kai jus- TiTtOrjuav tic Si'X'l'^' triOriaav iv ti^ fiviifxaTi, 6 Mvijaaro 'A/3joaajU Tiiattg apyvplov Trapa tmv v'lCov 'E^juop toD '2iV)(lfi. Et translati sunt in Sichem, et positi sunt in sepulchro, quod emit Abraham pretio argenti a filiis Hemor filii Sichem." Ubi Augustinus Steuchus, et Aloysius Lipo- manus, trigesimum tertium Geneseos caput enarrantes, locum esse depravatum afSrmant, et scribendum : "Positi sunt in sepulchro, quod emit Jacob pretio argenti a filiis Hemor patris Sichem." Similiter Andreas Masius, in com- mentariis ad caput ultimum Josuse, existimat "ad hunc modum emendari debere codices Graecos : ut pro Abraham, scribatur, Jacob, illudque rou '^v^p., expungatur, tanquam supervacaneum, et non minore audacia, quam inscientia olim a quopiam additum sacris verbis. Neque enim temere omissum a Syro esse opinor, interprete longe vetustissimo. Quod si vero retinendum est, scribendum omnino esse non row SuYt(U, sed Trarpoq ^vylp, ut est in Geneseos capite trigesimo tertio." Contra hos vero integritas saeri textus erudite asseritur a Benedicto Pererio, cujus ista sunt verba: " Equidem*^ video planam et facilem esse viam hanc sol- vendi propositam difBcultatem ; eamque libens ipse insis- terem, nisi me multa inde revocarent, imnio vero quasi prehensum manu vehementer retraherent. Principio, ad probandum aliquem Scripturse locum esse corruptum et mendosum, proferre oportet complures libros, vel excusos typis vel manuscriptos, aut certe unum et alterum reverendae vetustatis, spectatajque fidei, atque exploratse sinceritatis, qui diversam vel etiam contrariam lectionem haberent. Hoc isti auctores nec faciunt, nec vero facere possunt. Nullus enim est in hac aetata nostra, nec in ulla superior! fetate fuit, aut Grsecus, aut Latinus codex, secus habens eo loco, quam habet vulgata lectio Latina. Delude permirum est l\ier. ill 2. disputat. in Genes, cap, 2.i. ver. 1!'. z 2 340 PH.'ELECTIONES THEOLOGIC^E. tarn insignis mendi et flepravationis Scripturse, non venisse in mentern Beato Hieronymo, BecUe, Ilabano, aliisque rimandi codicum errata, lectionumque varietatem indagandi curiosis- simis atque solertissimis. Nec sane inter nomen Jacob, et nomen Abraham, ulla est literarum similitudo, propter quam utique facilis est et proclivis unius vocis in aliam commu- tatio. Nec Jacob emit sepulchrum pretio argenti, ut eo loco dixit Stepbanus; sed centum agnis emit partem agri, in usum priedii, non autem sepulturce." Itaque concludit Pererius, probari non posse, hoc in loco mendum esse ; " cum contra ejus integritatem ostendat omnium codicum cujusque seculi constans et perpetua consensio, et mira La- tinorum cum Graecis concordia, magnumque veterum scrip- torum, nihil de hujusmodi suspicantium mendo, silentium." Atque iisdem de causis, etiamab aliis Pontificiis, Melchiore Cano'', Alphonso Salmerone, et Johanne Lorino, sententia haec ut temeraria jure explosa est. Beda vero, et eum secu- tus Rabanus Maurus'', suam hue de re, sed modeste hunc in modum proponit sententiam. " Beatus Stephanus vulgo loquens, vulgi magis in dicendo sequitur opinionem, duas enim pariter narrationes conjungens, non tam ordinem cir- cumstantis historise, quam causam de qua agebatur, inten- dit."* **«»***»* 11. Act. cap. 13. ver. 20. " Kai /isra ravra, wc trtffi re- TpaKOaioiQ Koi irevTi'iKOvra idwKt Kpirag ttug 'S.afiovrjX tov Trpo Loriu. commentar. in Act. 13. 20. ' Vid. hie Genebraid. contra I'unceium. In Fnnceium, 350. liic legenteni, in- veliitur Beda, Praefat. Retractat. in Acta Apost. Genebrardus in Chronograph, locum in textu GtiECo vitiatum esae suspicari se non posse dicit. 342 PRvELECTIONES THEOLOGIC.i:. esse debet ipsius rationes esse falsas, quod mcndutn in hoc Scripture loco inesse dicat, ac proiiide ad veram rationem codices Hebraieos, GrEecos et Latinos esse corrigendos. Sciendum est igitur, annorum 450. numerum, licet in omni- bus codicibus constanter retineatur (ideoque sine magna temeritate mutari non possit) eodem tamen modo in omni- bus codicibus non esse coUocatum. ISam inter diversas lectiones, quas, ex antiquissimis exemplaribus desumptas, ad calcem Novi Testamenti anno 1568. a se excusi edidit Rob. Stephanus, etiam banc reperimus : KarckXiipoyo/irjatv avToTg rfiv yi}v avTwv tog 'irtai TiTfjOKoaiotc nevrt'iKOvra. Koi fiira ravTu tSw/cev Kpirag, etc. atque ita habuisse codicem quemdam Grsecum, Parisiis editum, notavit Beza ; et Jo- hannes Mariana" testatur se in quibusdam manuscriptis Gra;cis codicibus scriptum invenisse : " KaTtK^TtpodoTtjatv avToTg rriv yriv avrwv waii /ustu nrpaKoaia koX TrevTi'iKOvra irt}, Koi fitra ravra idioKt Kpirac, quo modo legunt Latina omnia exemplaria : " Sorte distribuit eis terram eorum, quasi post quadringentos et quinquaginta annos : et post haec dedit judices, usque ad Samuelem Prophetam." Sed "etillam tem- porum circumscriptionemad antecedentia pertinere, doctissi- mi quidam viri" memoria nostra putaverunt, ut refert Fran- ciscus Junius: etiam vulgata Grsecorum codicum lectione retenta, sic videlicet, ut commodum aliquod participium sub- intelligendum judicarint: tanquam si ita legeretur, "koi /utra TcivTO wc trsai TiTpuKoaioic koX TrtvTi]KOVTa ■ytvuptva, tStoKE Kpirag. Et post hsec (facta annis quasi 450.) dedit Judices," cujusmodi eclipsis participii, cum alibi observari potest, tum in Matthaji capite primo, versu undecimo, ubi vel Josias vel Joachim genuisse dicitur Jechonian et fratres ejus IttI rijc jU£70(iv-f(T(ac Baj3vXojvoc, non quodgeniti isti fuerint tempore deportationis Babylonicse (id quod sacrae historiae repugnat) sed quod eo tempore adhuc superstites fuerint, quo coepit ilia deportatio : ac si in Graeco legeretur, Toiig iirl tviq peroi- Ktffiac Ba/iuXwvoc 7£70i'orac. Incertum vere est, an ita locum hunc Actorum acceperit Chrysostomus'', quum scri- " Pro edit, viilg.it. cap. 17. " Lib. 1. Paiallelorum s.icroruni, sect. 95. P Chrysost. in Act. 13. liomil. 29. op. torn. 9. pag. 225. PR/ELRCTIONES THEOLOGIC.f:. 343 bit. ""Etra Trjv KaToticuiv \iyti. Kai KaOeXiov Wvi} tiTTo. Iv yij Xavaav, KaT£KAr)^oi'Ojur)«T£V avroig Tt)v yiiv avriov. koX 6 Xpovog TToXvc' TtrpaKoaia yap wevri'iKOVTa trrj. Kai fitra Tuvra wc trtai TerpaKOaioig koX TrevTt'iKOVTa tStOKiv ovtoIq KptTQQ ewg Sajuoo)/X. Deinde inhahitationem terrae dicit : Et deletis gentibus septem in terra Chanaan, sorte divisit eis terram illorum. Et multnm intercessit tempus, nempe anni quadringenti quinquaginta. Etpost htec circiter aiinis quadringentis et quinquaginta, dedit illis judices usque ad Samuelem prophetam." Hac vero ratione, quemadmodum notavit qui earn omnino amplecti oportere statuit, doetissimus Junius, dicendum est " Apostolum his verbis comprehen- disse totum illud tempus, quo ea? res gestae atque confectaj sunt, quas tribus proxime praecedentibus versibus inde a narrationis principio, exposuit." Ita ut principium hujus supputationis pendeat a primis illis verbis, " Deus populi hujus Israel elegit patres nostros," quod quidem referendum est vel ad annum setatis Abrahami nonagesimum nonum, quo electio Isaaci et patrum in Isaaco pronuntiata esti : turn enim primum inquit Junius, " Deus Ismaiilem excludens, vim et authoritatem electionis suae testificatus est," vel sal- tern ad sequentem annum, quo Abrahamo jam centenario natus est Isaac, in quo vocandum ipsi erat semen. Ilecte enim, ut in Animadversionibus ad hunc locum habet Ludo- vicus de Dieu, " ad Isaaci tempus refertur illud versu deci- mo septimo ' elegit Deus patres nostros.' Tum enim Deus, qui jam Abrahamum elegerat ex omnibus terrae populis, ex omnibus Abrahami liberis elegit Isaacum, in cujus familia foedus consisteret, dicens, 'in Isaaco vocabitur semen tuum.' " 13. Rom. cap. 12. ver. 11. "Ubinos legimus ; Domino servientes : Graeci nonhabent kvp'kjo sed Kaip(^ SovXtvovrtg, id est, tempori servientes. Et tamen nostrum lectionem esse verissimam, patet tum ex Hieronymo in epistola ad Marcellam, quae incipit, ' Post priorem epistolam ;' ubi dicit, in emendatis Graecis codicibus haberi non Kuipi^ sed Kvp'u^ : tum ex Origene, Chrysostomo Theophylacto, etaliis Graecis Patribus, qui sic legerunt, et explicaverunt in suis commen- T Genes. 17. vei. 1. I'J. 344 PR^LECTIONES THEOLOGIC^E. tariis." Ita pugnat Bellarminus adversus Grsecorum codi- cum integritatem'^. Et ante eum Melchior Canus* " ubi nostra (inquit) editio habet, 'Domino servientes,' novifere interpretes reddunt, ' tempori servientes :' et tamen nostra litera prceferenda est, quam et olim Grteci emendati co- dices habuerunt. Chrysostomus siquidem et Theophj lactus non legunt rijj KaipoJ Sov\tvovTtc sed rt^ Kvp'ii^. Quam etiam lectionem habuit Origenes. Atque adeo Hieronymus in epistola ad Marcellam, cujus initium est, ' Post priorem epis- tolam :' cum lectionem aliam reprehendisset, asseruit, secun- dum Grsecam veritatem legendum esse, Domino servientes." Joliannes Mariana', " ubi nostra editio habet, ' Domino ser- vientes,'Grjeci fere 'temporiservicntes;' nempe facili permu- tatione vocem kvp'kj) mutarunt in Katpt^. Nam antiqui Patres Grseci etiam legerunt, ut est in editione V'ulgata." Julius Rugerius", " legunt Grseci ' tempore servientes,' cum non solum Latina Vulgata, sed Origenes, Chrysostomus, Theo- phylactus, cseteriqueGraeci Patres legant ' Domino servien- tes :' et Hieronymus ad Marcellam scribens dicat, lectionem illam Grsecam non esse Apostolicam." Postremo Anglo- Rhemenses'', objiciunt " nostros interpretes non hie transtu- lisse secundum Grgecum textum, tempori servientes, quam corruptelam necessario agnoscendam esse afErmat Beza : sed secundum editionem Vulgatam Latinara Domino ser- vientes." Respondetur : " Cum Graece Kvp'n^ et Kaipi^ vicinae sint admodum voces, et quia per compendium illud scribendi ki^ putatum est Kuipr^ fuisse scriptum ; inde natee sunt variae hujusloci lectiones :" quemadmodum post alios notavit Al- phonsus Salmeron>. Ita vero inter se variabant olim ex- emplaria ; ut vulgata Latinorum codicum lectio retineret 'tempori servientes;' Grsecorum vero, ' Domino servientes.' Hinc Hieronymus in ilia quae ab Adversariis citata est ad Marcellam epistola, respondens obtrectatoribus, eo nomine eum accusantibus quod ex Grsecorum fide qusedam in recepta ' Lib. 2. de vcrbo Dei, cap. 7. ' Lib. 2. locor. Theolog. cap. 13. ' Pro edit, vulgata, cap. 16. " In opusculode libris Canonicis, cap. 46. " I'rJEfat. in Nov. Testam. sect. ,)7. ) Lib. 4. ill epist. ad Koman. disputat. 3. PR.^LECTIONES THEOLOGIC/E. 315 Latinorum editione immutasset : " IIH, iiiquit, Icgant ' spe gaudentes, temporiservientes :' nos legamus 'spegaudentes, Domino servientes.'" Neque hac de re, aut illis Bellarmini emendatis Gra;cis codicibus, verbum amplius addit. Eadem quoque de re lluffinus (false Hieronymus creditus)Oiigeni.s interpolator, " Seio' inquit, in nonnullis Latinorum exem- plaribus liaberi ; ' tempori servientes :' quod mihi videtur inconvenienter insertum, nisi quis forte ita dictum putet, ut in aliis idem Apostolus ait : ' Tempus* breve est, superest ut qui habent, tanquam non habentes sint,' vel ut illud dictum est: ' Redimentes'' tempus, quoniam dies mali sunt.'" Ha!C ille. Contra vero author commentariorum in Pauli epis- tolas, qui Ambrosio tribuuntur, illam alteram Grsecoium codicum lectionem rejicit, et legendum contendit, " tem- pori servientes." Verba ejus adscribam. " In Graeco dicunt quidam sic haberi : ' Domino servientes,' quod nec loco competit. Quid enim opus erat summam banc ponere to- tius devotionis, quando singula membra, quae ad obsequia et servitia Dei pertinent, memoret : In omnibus enim iis quae enumerat, plenum Domino servitium exhibetur. Nam ser- vire tempori quid sit, alibi solvit, cum dicit : ' Redimentes'^ tempus, quoniam dies mali sunt :' ut sciatis quemadmodum unicuique respondeatis. Quoniam autem dixerat ; ' spiritu ferventes,' ne hoc sic acciperent, ut passim et importune verba religionis ingererent tempore inimico, per quod forte scandalum excitarent, statim subjecit: temporiservientes, ut modeste et cum honestate aptis et locis et personis, et apto tempore religionis fidem loquerentur. Sunt enim quidam etiam in hoc tempore quo pax est, qui sic perhorrent verba Dei, ut audientes cum magna ira blasphement viam Christi. Nam et ipse servivit tempori, quando quod noluit fecit. Invilus enim circumcidit Timotheum : et raso'' capite puri- ficatus secundum legem ascendit in templum, ut Judaeorum sopiret insaniam. Postquam autem dixit, ' tempori servi- entes' adjecit, 'spe gaudentes ;' ut sifortepropteriniquitatem ^ Lib. 9. ill LpisUail Rom. ca)!. 12. Kplies. cap. 5. ver. •I Act. cap. 21. ver. 24. ' 1 Cor. cap. 7. ver. 29. liphes. cap. 5.; 2 Tim. cap. 4. 346 I'R.KLliCTIONES THEOLOGIC/E. temporis non liceat t(TTni i) yxnn) ku) i) nap- titvog, 7j aya/uLog nipijxva ra tov Kvplov. Hie Giaecum te.xtum corruptum ostendere conatur Bellarminus° his ver- bis. " Ubi nos habemus : ' Qui cum uxore est, solieitus est quae sunt muiidi, quomodo placeat uxori, et divisus est. Mulier innupta, et virgo cogitat, quse Domini sunt :' Grseci codices longe aliter habent : nam illud, ' divisus est,' conjun- guiit cum sequentibus, sic, peptptaTai ?) 71^1/?) koX jj TrapOtvoc, divisa est uxor et virgo. Quam lectionem B. Hicronymusi' affirmat nou esse Apostolicse veritatis." Eandem eorrup- telam,ohjiciuntetiam Anglo-Rhemensesi, Melchior Canus"^, Thomas Stapletonus", et Julius Uugerius', sed hoc unicum tantum Hieronymi testimonium proferunt : quod a Johanne Driedone", huiic in modum urgetur. " Ex" doctrina Hie- ronymi discimus, quibusdam in locis editionem nostram Latinam esse emendatiorem quam Grsecorum codices. Nam 1 Corinth, cap. 7. quod legimus in vulgatis Latinorum co- dicibus ' et divisus est,' hoc Hieronymus scribit esse Apos- lolicse veritatis : quod tamen in Grjecis exemplaribus non sic habetur. Si Apostolica Veritas habeat, quemadmodum nos habemus ; et Grseci codices non sic, sed aliter habeant : consequens est exemplaria Latina in quibusdam esse veritati ApostolicEe magis consona quam Grseca." Et Johannes Mariana, " Graeci*" (inquit) permixtione utriusque versus (33,et34.) legunt : Qui cum uxore est, solieitus est quae sunt mundi, quomodo placeat uxori. Mox ab alio principio : Divisa est mulier et virgo rursus : innupta cogitat quae Do- mini sunt, quae vix profecto intelUgas, ita sunt implicata. Et Hieronymus primo contra Jovinianum negat Grsecam lectionem Apostolicae mentis sententiam explicare." Res- pondetur *******#* 15. 1 Corinth, cap. 15. ver. 51. navng juiv ov Koifir)Oi}- 0 Lib. 2. de verbo Dei, cap. 7. P In lib. 1. contra Jovinianum. 1 PriEfat. in Novum Testam. sec. 36. ' Lib. 2. locor. Tlieolog. cap. 13. • In Relect. principior. doctrinal, controv. 5. quaest. 3. artic. 2. ' In opuscule de libris canonicis, cap. 46. " De scriptur. ecclesiast. lib. 2. cap. 2. « Dried, de Scriptur. fol. 37. lat. 2. et 39. lat. 1. 1 Marian, pro. edit, vulgata. cap. 16. 350 PR-IZLECTIONES THEOLOGICiE. aufx-iOa, TTavTtQ St uXXuytjaoiitOa. Non omiies quidem ob- dormiemus, sed omnes mutabimur. Editio \'ulgata Latina lectionem longe diversam exhibit : " Omnes quidem resur- gemus, sed non omnes immutabimur." Quid vero de hoc loco ac ejus similibus sit dicendum, Lindanus'^ non longa esse opus arbitratur consultatione. " Ketinendum scilicet, quod Latina exemplaria legunt, et si omnia hodierna refra- gentur Grseca. Nobis enim sensus suffragatur liquidior, atque ipsum Paulinse disputationis filum." Audacius longe Nicolaus Zegerus, in scholiis ad hunc locum : " Quura scriptores (inquit) omnium vetustissimi TertuUianus et Origenes, et post hos Hilarius et Ambrosius, idem legant quod vulgatus noster vertit interpres : bine certam sumo conjecturam, Grsecorum lectionem etiam Chrysostomi et Hieronymi state a sciolis aut hajieticis fuisse corruptam." Similiter Gia?co textui coriuptionem hie objicit Thomas Stapletonus^, Hieronymi epistolam ad Minerium et Alex- andrum hac de re citans. Idem quoque in Uefensione Ecclesiasticae authoritatis adversus VVbitakerum, " Grseco'' contextui, inquit, certo fidendum non esse ne quidem ut tempore D. Chrysostomi et Theodoreti se habebat, vel ille illustris locus 1 Cor. cap. 15. ver. 51. ' Omnes quidem re- surgeinus sed non omnes immutabimur,' perspicue docet : ubi lectio Grteca sic corrupta est, ut doctrinam deresurrec- tione mortuorum, quam eo capite Paulus summo studio confirmat, in discrimen vocet." Postremo in antidotis Apostolicis hoc ipsum verbosissime persequitur' : textum Grsecum non solum hac in parte corruptum, sed etiam fal- sum et impium esse affirmans. Stapletonum quoque secu- tus Christopliorus de Sacrobosco'' (ej usque exscriptor Ja- cobus Gretserus"^^) ita totam banc disputationem concludit. " Ex his patet quam immerito Whitakerus Graica, quae ^ Lin Jan. de opt. gener. interpr. script, lib. 3. cap. 12. In I'liiuip. Docliinal. Denioiistrat. et in llelectione contruv. 5. qua;st. 3. anic. 2. ^ Lib. 2. cap. 2. Stapleton. antidot. Apostjlic. torn. 3. pag. SIO. SI 2. •1 Parte 4. Defens. Decreti Tridentini. cap. 7. loc. 70. e Defens. Bellarm. de verbo Dei. lib. 2. col. 7-lG. rR.i:LECTIONES THEOLOGIC^. 351 liodie circumferuiUur, vocet purissimos foiites: quamque perverse egerint Calvinus et Beza, qui quo vulgatam edi- tionem traducerent, maluerunt generalem mortuorum re- surrectioiiem contra Ecclesise sententiam, et apertissima Scripturae testimonia ncgare, quam vitiositatem suorum Grsecorum codicum agnoscere." Similes scilicet hac de re in Erasmum excitarunt tragoedias Johannes Standicus in Anglia, et Nicolaus Ecmondanus in Lovaniensi Academia, quorum alter in corona frequenti nobilium et eruditorum hominum apud Henricum VIII. Anglise Regem, et Regi- nam uxorem ejus, Erasmo impegit^ quod tolleret resur- rectionem, propterea quod coiicederet, aliquos in adventu Domini non morituros : et ad principum genua provolutus, sublatis in ccelum oculis et manibus, obtestatus est Deos atque homines, ut tantis Ecdesiie pericuiis occurrerent, brevi collapsurse, ni celeri remedio prospectum esset. Alter in publica et ordinaria professione eidem impegit hteresim, quod induceret lectionem contradictoriam ei, quam sequitur Ecclesia. Verum vanissimorum hominum futilem calum- niam, edita de hoc loco erudita Apologia^, depulit Erasmus. Quod igitur ad Grsecam lectionem attinet, sciendum est, eam a vetustissimo interprete Syro confirmari. Eodem enim prorsus modo locum expressit. Non omnes obdormi- emus, omnes autem immutabimur. Similiter et Arabs nos omnes non moriemur, sed nos omnes mutabimur. Origenes^ in tertio volumine i^riynfiaTiKUJv epistolse Pauli ad Thessalo- nicenses primse similiter locum citat : " Omnes non dormie- mus, omnes autem immutabimur." Idem libro secundo con- tra Celsum, ex 1 Cor. cap. 15. et 1 Thessal. cap. 4. coUigit, distinguendos esse ^uvrag koi aXXayrjaofitvovg, vivos qui immutandi erunt, a Koifiw/^ivoig dormientibus, qui a mortuis erunt excitandi, et libro quinto'' ita diserte citat hunc lo- cum : ov 7rav7"£c noifirfixiaofitQa, Travrtc aWayi}a6fiiQa. Sic etiam citat in libro contra Marcionem, qui in Vaticano extat manuscriptus, Mariano' Victorio et Gerardo Vos- ' Tomo. 9. oper. Eiasm. pag. 359. B Apud Hieronyinum episl. ad Miner, et Alex. op. torn. 4. pag. 216. Pag. 248. edit. Augustana;. ' Marian. Victor, in Hieron. epist. 152. annot. 2. 352 rn.ELECTlONES THEOLOGIC^,. sioj testibus, quo niodo legitur in tertio contra Marcionistas Dialogo, qui, Lauieiuio Hunfredo interprete, Origenis no- mine habetur editus. Apud authorem Quffistionum et Re- spoiisioiium ad Orthodoxos, quc tote 2wvrac» viKpov^ 6i, Tuvc aviuTafitvovQ tic rwv vtKpuv. " Non omnes, inquit, dormieiit. Judicabit ergo vivos quidem ille, qui tunc vivent: mortuos autem, qui resurgent e mortuis." Theodorus Heracleotes'', in commentariolis Apostoli Sancti, inquit "qui die consummationis atque judieii in corporibus reperiendi sunt, cum aliis Sanctis, qui ex mortuis resurrec- turi sunt, rapientur in nubibus obviam Christo in aera, et non gustabunt mortem ; eruntque semper cum Domino, gravissima mortis necessitate calcata. Unde ait Apostolus : ' Omnes quidem non dormiemus, omnes autem immutabi- mur.' " Ephrsem Syrus' inquit, " Paulus orator pietatis, disciplina sacrorum imbuit fideles, dicens : ecce mysterium vobis dico ; omnes quidem non obdormiemus, sed omnes immutabimur." Jobannes Chrysostomus™ similiter citat TTuvTi^ filv ov (co(jU)|9r)cro/x£0a, navTet; ct aWayr)a6/ieda. In textu quidem Chrysostomi" Gentianus Hervetus interpres Pontificius editionis Vulgatse Latinte lectionem expressit : reclamante non modo Graico contextu et vetere versione Francisci Aretini, sed etiam ipsius Chrysostomi interpre- tatione apertissima. Sic enim ille locum Apostoli diserte interpretatur : " 'O St Xtytt rouro tdrlv. oi) iravreg /liv anoQavovjjLida, iruvrtQ St aAXa7»)<3-OjU£0a, Koi o'l fii) airodvi)) a7ro9vi)(TK£ig, Bia TOVTo Sf((jj/c, ^»?t^'> ioi;ovK avaaTtjaopevog, eiai yap, rtvig tlcTtV, Ot Kal TOVTO 8(a0fu|oVTat : KOt 6p Honiil. 19. in epist. ad Roman, cap. 1 1. ° Homil. 42. in 1 Corinth. 15. i'u.t:lectiones tiieologic.e. 353 fiCTairtfftiv. Hoc est antcm quod (licit : Noii omnes quidom nioricmur, omncs autcm immutabiniur etiam qui non mori- uutur. Nam illi quoque sunt mortaleg. Ne ergo quoniain morcris, piopterea, inquit, timeas tanquam non resurrectu- rus. Sunt eniin, sunt etiam aliqui qui hoc effugient : et tameii hoc eis non sufficit ad illam resurrectionem, scd oportet ilia quoque corpora quae non moriuntur, immutari. et transire ad incorruptionem." Hoec Chrysostomus : qucm etiam sccutus est Theophylactus et Qicumenius in Grtecis ad hunc locum sclioliis. Theodoritus Cyrensis Episcopus'^ eandem lectionem liabet, etiam in Latina versione Gentiani Herveti : nam in ipso loco, 1 Cor. cap. 15, eadem fide The- odoritum tractavit qua Chrysostomum, pro germano illius textu editionis Vulgatse Latinte lectionem substituens. Author commcntariorum hi Paulinas epistolas, quse Hiero- nymo perperam tribuuntur, cum duas Grsecorum codicum lectiones proposuisset, earn tamen prsefert, quae in vulgatis Graecorum exemplaribus hodie reperitur : " Aliter (inquit) in quibusdam Grzecis codicibus habetur. ' omnes enim dor- miemus, non omnes immutabimur :' In aliis autem : 'om- nes enim non dormiemus, omnes autem immutabimur,' quod quadrat magis ad sensum Apostoli : quia hie scrmo non de omnibus generaliter dicitur, sed de solis Sanctis." Quod vero ad ipsum attinet Hieronymuni: in epistola ad Mine- rium et Alexandrum, explicat tantum " quidP eruditi viri de hocsentirent loco, et quibus argumentis suas vellent pro- bare sententias," ut ipse in fine epistohe loquitur : suam vero sententiam, quantum intelligo, eo loco non apcrit. Quod enim prtefertur ilia lectio, " omnes quidem dormie- mus, non omnes autem immutabimur;" alteri illi, "non quidem omnes dormiemus, omnes autem immutabimur :" id ex Didymo et Acacio videtur recitatum, non ab ipso Hieronymo pronuntiatum. lUe enim quod hac de re soii- serit, ex iis quae alibi scribit, aperte intelligimus. Nam libro decimo quarto commentariorum in Esaiain Griecorum co- dicum lectionem sequitur (quod eliam in scholiis ad cum " Comment. aJ I. Tliess. cap. -1. VOL. XIV. 1' HieiO'i. epi^l. op. torn. 4. pag. 2i2. 2 A 354 PRiELECTIONES THEOLOGIC.E. locum confirmat Marianus Victoriusi) de ccelorum muta- tione in hunc modum scribens : " S'l' de Sanctis scriptum est, ' Non omnes dormiemus, sed omnes immutabimur,' quanto magis hoc de coelo ac.sole stellisque credendum est." Et in epistola sexta Marcellae interroganti, utrum sancti, qui in adventu Salvatoris vivi deprehensi fuerint, sic Domino in corporibus occurrant, ut non ante moriantur : respondet, in iisdem corporibus ita ei occursuros, ut *' cor- pus^ ab anima non deseratur, sed, anima habitante in corpore, fiat inclytum, quod ante inglorium fuit." Quod etiam sensisse Diodorum Tarsensem, qui Johannis Chrysostomi in sacris Uteris prseceptor fuit, et Apollinarium, refert idem in epistola' ad Minerium et Alexandrium. Quibus addere etiam licet authores Qusestionum quae Athanasio tribu- untur, cujushsec sunt verba. " Zwvrec'^ iltriv ot tvpiaKo/isvoi Tort iv r»J avaaraati, Kai jap tvpiOi'iaovTai uvOpwiroi iv rif fifitpa £K£(V»?, Koi ovK oipovToi BavaTov, TrXiji' ov jui) ^, tunc ci it poliiis, ut nosse pos- simus. Resurrectioncm o'.iipr.c mortuorum futuram esse in came, quando Christus venturus est vivos judicaturus et mortuos, oportet, si Christiani esse volumus, ut credamus : sed non ideo de hac re inanis est fides nostra, si quemad- modum futura sit, perfecto comprehendere non valemus." '1 1. Cor. c.ip. 15. vvr. 36. August, op. torn. 7. pag. 599. rU.ELECTIONES THEOLOGIC.i:. 357 Ilactenus Augustinus : et cx eo Uctla*^, Gennaclius Massi- iicnsis", " Omnium hominum erit resurrectio. Si omnium crit,ergo omnes moriuntur,utmors ab Adamoducta omnibus filiis ejus dominetur, et maneat illud piivilegium in Domino quod de eo specialiter dicitur : ' non'' dabis sanctum tuum videre corruptionem,' banc rationem maxima patrum turba tradente suscepimus, Verum quia sunt et alii reque Ca-. tholici et eruditi viri, qui credunt anima in corpora ma- nente immutandos ad incorruptionem et immortalitatem eos, qui in adventu Domini vivi inveniendi sunt, et boc eis re- putari pro resurrcctione ex mortuis, quod mortalitatem im- mutatione deponant, non morte : quolibet quis acquiescat modo, non est btereticus, nisi ex contentione hsereticus fiat. Sufficit enim in Ecclesise lege carnis resurrectionem credero futuram de morte." Et ut ad recentiores veniam, Petrus Lombardus cum proposuisset contrarias hac de re veterum sententias, ita demum concludit : " Horum' autem quid ve- rius sit, non est bumani judicii definire" et Hugo deSancto Victore ; " De' hoc nibil certum habemus." Tbomas Aquinas ait, " super'' hac quijestione varie loqui sanctos : et literam' banc, Non omnes moriemur, etc. non esse contra fidem : licet idem " probabilius™ et convenientius teneri sen- tiat, quod omnes illi, qui in adventu Domini reperientur, morientur et post modicum resurgent." INIelcbior Canus : " Neutra" lectio a viris Ecclcsite reprobata est. Quin admo- nueve semper lectionem dubiam et variam esse : nec altcr- utram ex eis ut certam et exploratam amplexi sunt. Neutram igitur lectionem recipere cogimur : quia neutram partem doctores Ecclesise tanquam exploratam et Catholicam asse- ruere." Sixtus Scnensis" utramque lectionem etopinionem in incerto rebnquit. Johannes Driedo : " Hie'' etsi sint contrarii sermones, non sunt tamen sententiae contrariee unde ' In 1. Tliessal. cap. 4. e In libio de Ecclesiasticis dogmatibus, cap. 7. '' Psal. cap. IC. ver. 10. ; .Vcl. cap. 2. ver. .'51. ' I'et. Lombaid. lib. 4. sent. dis. 13. J Hugo in 1. Epist. ad Thess. quaes. 12. 1^ Thorn, in 4. Sentent. dislincl. -l;!. ailic. 4. quajst. 1. ' Idem in 1. Corinth, cap. 15. lei t. S. 'I'honi. in piinia secnnda;, quiest. 81. artic. 3. ad 1. " Mclch. Can. loc. theol. lib. 2. cap, 14. " Biblioth. Sane. lib. 6. aiinol. 2C.'). 1' Diiedo de Script, et dogm. ecclci. lijj. 2. cap. 1. 358 PR^LECTIONES THEOLOGICiE. diligenter consitlerato ordine sententiarum Apostoli, quibus- (1am magis congrua veritati Apostolicse videtur Grsecorum lectio, ut intelligamus : Non omnes dormiemus, scilicet in pulvere, veluti qui in adventu Domini reperiemur vivi : omnes tamen immutabimur in incorruptionem et immorta- litatem seternaj glori* ; intelHgendo non omnes absolute, sed eos omnes qui fuerunt justificati per Christum, de quibus prsemisit : ' In Christo omnes vivificabuntur.' De quibus et subjungit : ' Mortui resurgent incorrupti.' " Isidorus Clarius in 1. Cor. cap. 15 : " Hie locus etsi apud Grsecos etiam vaviare inventus sit, videtur tamen illud aptius. Non omnes quidem dormiemus, omnes autem immutabimur. et respondet illis ad Thessalonicenses verbis: Deinde nos qui vivemus, etc. Ut intelligantur ii qui superstites erunt in novissirao die, non morituri, sed immutandi tamen ad im- mortalitatem." Idem quoque videtur Vallaj, Fabro, Eras- mo, et Cardinali Cajetano. Postremo Franciscus Suarez Jesuita, postquam multum laborasset, ut probaret omnes homines, quos vivos Christi adventus deprehenderet, esse morituros ; ad extremum proponit hoc dubium solvendum : " Quairef tandem aliquis, quam sit certa haic sententia, quam defendimus. Aliqui enim putant esse de fide propter testimonium Pauli, et generales locutiones Scripturarum ; et quia in symbolis fidei, praesertim Athanasii dicitur, ad Christi adventum omnes homines resurrecturos. Sed cer- ium est non esse de fide, ut ex Augustino notavit Pamelius super Tei tullianum : in quo etiam conveniunt omnes Scho- lastici cum Magistro, et Thoma. Quia nulla est in hoc EcclesiEe definitio, et loca Scripturse variis modis exponun- tur a Patribus, qui a general! regula aliquos excipiunt ab actual! morte, quamvis ex peccato essent morti obnoxii, ad mortemque perpetuo tenderent, quod est continuum quod- dam mori, ut dicunt Patres in illud ' In"^ quacunque die comederis ex eo, morte morieris.' Alii dicunt quamvis nostra sententia non sit de fide, esse tamen ita certam, ut contra- r!a sit temeraria. Ita Catharinus 1. Cor. cap. 15. Et idem 1 Suarez. torn. 2. comm. in 3. par. Thomai, disput. 50. sect. 2. ' Genes, cap. 2. vet. 17. rR.ELECTIONES THEOLOGIZE. 359 sentit Sotus^ : Sed non video quo fundamento id asserant, cum tot ac tanti Patres illam sententiam docuerint : qui non tamen decepti fuerunt (ut alii loquuntur Catharinus scilicet et qui eum hie Kara noSag sequitur, licet dissimulato nomine, Alphonsus Salmeron Jesuita'), falsa lectione illius loci 1 Cor. cap. 15. sed adeo permoti sunt testimonio Pauli 1. Thess. cap. 4. ut Augustinus aliquando dixerit se non invenire,. quomodo possit aliter intelligi. Neque post tempora illorum patrum nova aliqua ratio, novumve testimonium inventum est, quo hsec Veritas magis illustraretur, neque Ecclesise authoritas magis in alterutram partem inclinavit. Quo- modo ergo, nisi temere, potest temerarium dici, quod tanti patres docuerunt, quodque in Scriptura habet tam apparens fundamentum." Hsec Franciscus Suarez, magnte temeritatis socios suos Sacroboscanum et Gretserum convincens ; qui Calvinum et Bezam, non aliud quam veteres illi patres sentientes, ut contra Ecclesise sententiam, et apertissima Scripturse testimonia pugnantes, perversitatis (quemadmo- dum Stapletonus" improbitatis) audacissime condemnarunt. Intelleximus vero ex testimoniis hucusque citatis, Ec- clesise sententiam falso hicobtendi, et magni nominis autho- ribus tum ex veterum turn ex ipsorum Pontificiorum numero lectionem Grsecam, quam falsam et impiam pronuntiat Sta- pletonus, placuisse : atque in cam sententiam, quam nu- peri isti theologi tanta cum prsefidentia rejiciunt, non te- mere tot ac tantos viros, sed gravibus inductos argumentis, concessisse. Primum quidem quod Apostolus ad hujus rei explicationem descendens, quo attentiores redderet Corinthios, prsemittat hoc : " Ecce mysterium vobis dico : f^Lvarripiov to ayvoovfxivov, Koi cnroppriTOV Xt-ywv, koX ttoXv lutv TO Oavf.ia, ttoXu to napudo^ov exov " mysterium dicens, quod incognitam est atque arcanum, et multum habens quod mirabile sit et prseter opinionem :" quemad- modum'' monet Johannes Chrysostomus. Itaque mysterii nomine admonet, ut discant rem sibi incognitam, quemad- modum ad hunc locum agnoscit ipse Salmeron. Cum Dist. 43. qu. 2. ar. 4. ' Disputat. 28. in 1. Cor. 15. " Stapleton. Anlidot.in I. Coiiiitli. 15. 51. " Homilia 19. in epist. ad Roman, cap. U. 3C0 pr.?:lectiones theologic;e. vero toto capite pnecedcnti do mortuorum resurrectione (lisputasset, si aliud jam non proclidisset qiiara quod ex ilia doctrina probe crat cognitum ; nihil secretum, nihil praeter expectatioiiem dixisset. Atvere hoc, quemadmodum recte notavit Cajetanus, erat "magnum mysterium quod aliqui electorum absque morte intercedente assequentur mutationes omnes supra descriptas : incorruptibilitatis, glo- li'iB, potentiae." Deinde^ quia serm.o hie non de omnibus generaliter, sed de Sanctis instituitur : ut recte observavit author commentariorum in Pauli cpistolas quse Hieronymo tribuuntur, ipso etiam astipulante Hieronymo^. Demonstant illud turn ea qute in Apostolo proxima prsecesserunt, turn qua? consequuntur. Dixerat enim versu praecedente; " Hoc autem, dico fratres, quia caro et sanguis regnum Dei pos- sidere non possunt, ncque corruptio incorruptelam posside- bit," et versu quinquagesimo quarto subjungit : " Quum autem corruptibile hoc inducrit incorruptionem, et mor- tale hoc induerit immortalitatem ; tunc fiet sermo qui scrip- tus est, absorpta est mors in victoriam. Ubi est mors stimulus tuus ?" Magis igitur ad sententiam Apostoli quadrat, ut legamus versu quinquagesimo primo, " om- nes mutabimur," restringendo scilicet ad omnes sanctos, de quibus totus sermo est institutus (eo prorsus modo, quo versu vigesimo secundo dixerat, "omnes in Christo vivifi- candos") : quam " non omnes immutabimur ;" quasi Paulus commemoraverit seipsum cum damnatis, quod Cajetano du- rum videtur. Tertio, quia liuic sententise optime convenit, ([uod in Regula fidei coiifitemur, " venturum Dominum, judicaturum vivos et mortuos." Id enim tum symbolum Apostolicum docet, tum Apostolus Petrus confirmat, asse- rens Christum "definitum^ esse a Deo judicem vivorum ac mortuorum," quia videlicet judicaturus sit et eos, quos quum de ccelo redierit viventes reperiet, et eos qui mortui jam fuerant. Postremo quod Paulus testetur, eos, qui in secundo'' Domini adventu vivi invenientur cum Sanctis qui : Vid. Seilul. in 1. d.v. 15. AuiLros. in 1. Cor. 1 j.; Acaciuni apud Hieron. cyiist. ad Mineivum ct Alexandium op. torn. 4. par. 1. pag. 213. 2 Hieron. Comm. in Esii. lib. H. cap. 51. op. torn. 3. pag 367. - Act- Ai'ost. cap. 10. ver. 42. " 1 Tliess. cap. 4. ver. 15, 16, 17. r.lAXECTIONES TIIEOLOGIC.E. 3G1 e moituis rcsurrexcrint, siimil raptos in nubibus Cliiisto occivrsuros. Videatnus jam argumenta, quibus Stapletonus, Sacrobos- canus et Gretserus textumGnecum hac in parte corruptiim, convincere conantur. Primum vero Stapletono illud est, " quod Graeca lectio, generalem omnium mortem et conse- quenter rosurrectionem generalem negat contra manifestas Scripturas, et fidei Christianae symbolum, quaj resurrec- tionem mortuorum credens, non nisi generalem illam esse intelligit. Certe Paulus ipse banc omnium mortem gene- ralem nullo excepto manifestissime tradit. Primum boc ipso capite vcrsu trigesimo sexto, ' Insipicns, tu quod seminas non vivificatur, nisi prius moriatur.' Etiam cum objurgatione ct a communi rerum experientia docet, non nisi corruptione praecedente sequi novam et meliorem generationem : ut vcl hoc argumento discamus corpora fidelium non glorificari nisi prius morte intercedente, et mediante morte corrupta. Quod et Christus in Evangelio"^ ex cadem similitudine aper- tissirae docuit. ' Nisi gramen frumenti cadens in terram' mortuum fuerit, ipsum solum manct : si autem mortuum fuerit, multum fructum adfert.' Mortem tam suam quam omnium sanctorum necessariam docet, ut sequatur glorifi- catio. Ueinde alibi Paulus ; ' Constitutum'^ est omnibus ho- minibus semel mori.' Denique nota est ilia Scripturte vox : ' Viam universse earnis ingressus est.' " Hsec Stapletonus : Cbristopborus de Sacrobosco et Jacobus Gretserus, plura Scripturai loca hie accumulant. " Primum (inquiunt)pugnat Graica lectio cum indubitatis Scripturse sententiis ' consti- tutum" est omnibus hominibus semel mori ; post hoc, judi- cium,'similiter hie 'per*^ hominem mors et per hominem resurrectio mortuorum :' et ' sicut^ in Adam omnes moriun- tur, ita ct in Christo omnes vivificabuntur.' ' Sicut'' per unum hominem, peccatum in hunc mundum intravit, et per peccatum mors, et ita in omnes homines mors pertransiit, in quo omnes peccaverunt.' ' In' quocunque die come~ • Johan. cap. 12. ver. 21, 25. Hcbr. cap. 9. vcr. 2. ■■ Heb. cap. 9. ver. 2. ' 1. Cor. cap. 1.5. vcr. 21. e 1 Cor. cap. 15. ver. 22. Rom. cap. 5. ver. 12. ' Gen. cap. 2. ver. 17. ; cap. 3. vcr. 19. 362 PR^LECTIONES THEOLOGlCiE. fleris ex eo, morte morieris : pulvis es, et in pulverem re- verteris.' " Respondetur : Qui sentiunt omnes omnino homines expi- raturos,negant huic sententise repugnare lectionem Graecam. Acacius Caesariensis episcopus apucl Hieronymum, " dormi- tionem'' in prasenti loco, non mortem accipit, per quam anima a corpore separatur, sed peccatum post fidem et olfen- sam Dei, dormitionemque post baptismum." Longeproba- bilius alii, in Grsecis GEcumenii scholiis, " aiunt Apostolum dixisse, non dormiemus, de longa morte, quasi corruptione ac dissolutione opus asset. Siquidem in puncto temporis, et in nictu oculi, subitoque impetu, et mori, et resurgere, ne dormitionem quidem esse dicunt, ut locus ita sit acci- piendus : on filv ov K0inr\Qr)a6iiiQa t))v xpoviKriv Koifirjaiv, ioOTi Str)9rivat Tatprig kui Xu(T£WC fri^ £«C (pOopav, aWa avu- TOfiov Tov OavoTOv 01 TOTE (vpicTKOfisvoi vTrofjLtvovai, /IT) deo- juevot xpoviKrig Koifii]atw<:, S«a rjjv irapavTiKa yivojuivriv avacrraaiv • iravrtg St aXXayj/crovrai, Tovrtcm a(j>9ap