I NORTHWESTERN $ UNIVERSITY I LIBRARY t 4- t t EVANSTON ILLINOIS SELECT TITLES FROM THE DIGEST OF JUSTINIAN EDITED BY THOMAS ERSKINE HOLLAND, B.CL. OF LINCOLN'S INN, BARRISTER AT LAW FELLOW OF ALL SOULS COLLEGE AND CHICHELE PROFESSOR OF INTERNATIONAL LAW AND DIPLOMACY IN THE UNIVERSITY OF OXFORD HON. PROFESSOR OF LAW IN THE UNIVERSITY OF PERUGIA AND CHARLES LANCELOT SHADWELL, B.C.L. OF LINCOLN'S INN, BARRISTER AT LAW AND FELLOW OF ORIEL COLLEGE, OXFORD AT THE OXFORD CLARENDON M DCCC LXXVI PRESS HENRY FROWDE, M.A. PUBLISHER TO THE UNIVERSITY OF OXFORD LONDON, EDINBURGH NEW YORK AND TORONTO SELECT TITLES' ^SesternUnTp^ NOV 7 1934* FROM THE DIGEST OF JUSTINIAN PART III PROPERTY LAW PAGE III DE ADQUIRENDO RERUM DOMINIO (XLI. i) DE ADQUIRENDA UEL AMITTENDA POSSESSIONE (XLI. 2) 131 DE USURPATIONIBUS ET USUCAPIONIBUS (XLI. 3) . DE DONATIONIBUS (XXXIX. 5) DE SERUITUTIBUS (VIII. 1) QUEMADMODUM SERUITUTES AMITTUNTUR (VIII. 6) DE USU FRUCTU ET QUEMADMODUM QUIS UTATUR FRUATUR (VIL 1) 147 160 169 173 178 AT THE OXFORD CLARENDON M DCCC LXXVI PRESS SELECT TITLES FROM THE DIGEST OF JUSTINIAN. PART III. PROPERTY L.A.W. LIBEB QUADRAGESIMUS PRIMUS. TIT. I. DE ADQUIRENDO RERUM DOMINIO. Summary.—Things are acquired <«r« na/í¿ra/í and iure civili (i pr.) Cf. Inst. ii. I. II ; G. ii. 65. Modes of acquisition rare «a/«rah': occupatio (l. l; 44; 51; 58); accessio (6; 7.10; 8; 9 pr.-a ; 26-28; 60); alluvio (7.1; 12; 16; 29; 30; 38; 56); specificatio (7. 7 ; 26) ; confusio (7. 8 ; 12) ; traditio (9. 3 ; 31 pr. ; 43. i ; 59) ; nuda voluntas (9. 5). Cf. Inst. ii. I. 12. 48 ; G. ii. 66-78. Acquisition by means of others (10; 11; 13; 17-23; 32-34; 39; 40; 43 pr. ; 45; 47; 49; 63). Cf. Inst. ii. 9; G. ii. 86-96. Defective alienation (11; 20; 31; 35; 36; 46; 57); alienation to incerta persona (9. 7-8); 'in bonis habere' (42; 52). Inalienable things (62); Ferae bestiae (3-5 ; 55); res hostiles (51) ; res incorporales (43); liber homo (54) ; statues (41) ; buildings on the shore (50) ; partus (66) ; a letter (65); thesaurus (31 ; 63). I. Gaius libro II rerum cottidianarum slue aureorum. QuaRUNDAM rerutn dominium nanciscimur iure gentium, quod ratione naturali inter omnes homines peraeque seruatur, quarundam iure ciuili, id est iure proprio ciuitatis nostrae. et quia antiquius ius gentium cum ipso genere humano proditum est, opus est ut de hoc prius referendum sit. Omnia igitur animalia, i quae terra mari cáelo capiuntur, id est ferae bestiae et uolucres pisces, capientium hunt : 3. Florentinus libro vi institutionum. Uel quae ex his apud nos sunt edita'. 3. Gaius libro ii rerum cottidianarum siue aureorum. Quod enim nullius est, id ratione naturali occupanti conceditur. Nec interest, quod ad feras bestias et uolucres, utrum in suo fundo i quisque capiat an in alieno, plane qui in alienum fundum ingre- ditur uenandi aucupandiue gratia'', potest a domino, si is prouiderit, ' infra 6. ' D. viii. 3. 16; C. x. 15. I 113 XLI. I. DE ADQUIRENDO KERUM DOMINIO. 2 iure prohiben ne ingrederetur'. Quidquid autem eorum ceperimus, eo usque nostrum esse intellegitur^, donee nostra custodia coer- cetur : cum uero euaserit custodiam nostram et in naturalem liber- tatem se receperit, nostrum esse desinit et rursus occupantis fit : 4. Florentinus libro VI institutionum. Nisi si mansuefacta emitti ac reuerti sólita sunt. 5. Gaius libro II rerum cottidianarum siue aureorum. Naturalem autem libertatem recipere intellegitur, cum uel oculos nostros effugerit uel ita sit in conspectu nostro, ut difficilis 1 sit eius persecutio. Illud quaesitum est, an fera bestia, quae ita uulnerata sit ut capi possit, statim nostra esse intellegatur. Trebatio placuit statim nostram esse et eo usque nostram uideri, donee eam persequamur, quod si desierimus eam persequi, desinere nostram esse et rursus fieri occupantis : itaque si per hoc tempus quo eam persequimur alius eam ceperit, eo animo ut ipse lucri- faceret, furtum uideri nobis eum commississe. plerique non aliter putauerunt eam nostram esse, quam si eam ceperimus, quia multa 2 accidere possunt ut eam non capiamus : quod uerius est. Apium quoque natura fera est ; itaque quae in arbore nostra consederint, antequam a nobis alueo concludantur, non magis nostrae esse intelleguntur quam uolucres quae in nostra arbore nidum fecerint. 3 ideo si alius eas incluserit, earum dominus erit. Fauos quoque si quos hae fecerint, sine furto quilibet possidere potest^: sed, ut supra quoque diximus, qui in alienum fundum ingreditur potest a 4 domino, si is prouiderit, iure prohiberi ne ingrederetur. Examen quod ex alueo nostro euolauerit eo usque nostrum esse intellegitur, donee in conspectu nostro est nec difficilis eius persecutio est: 5 alioquin occupantis fit Pauonum et columbarum fera natura est nec ad rem pertinet quod ex consuetudine auolare et reuolare soient: nam et apes idem faciunt, quam m constat feram esse naturam ; ceruos quoque ita quidam mansuetos habent, ut in siluas eant et rede^nt, quomm et ipsomm feram esse naturam nemo negat. in his autem animalibus, quae consuetudine abire et redire soient, talis regula comprobata est, ut eo usque nostra esse intelle- gantur, donee reuertendi animum habeant®, quod si desierint reuertendi animum habere, desinant nostra esse et fiant occu- pantium. intelleguntur autem desisse reuertendi animum habere 6 tunc, cum reuertendi consuetudinem desemerint. Gallinamm et ansemm non est fera natura: palam est enim alias esse feras gallinas et alios feros anseres. itaque si quolibet modo anseres mei et gallinae meae turbati turbataeue adeo longius euolauerint, ut ignoremus ubi sint, tamen nihilo minus in nostro dominio tenentur. qua de causa furti nobis tenebitur, qui quid eomm ' infra 5. 3. ' D. ix. I. I. 10; Inst. iv. 9. pr. ' D. xlvii. 2. 26 pr. D. xli. 2. 3. 16. ® sed vide D. xlvii. 2. 37- ® D- '■ XLI. I. DE ADQUIRENDO RERUM DOMINIO. 113 lucrandi animo adprehenderit. Item quae ex hostibus capiuntur, 7 lure gentium statim capientium fiunt * : 6. Florentinus libro vi institutionum. Item quae ex animalibus dominio nostro eodem iure subiectis nata sunt : 7. Gaius libro ii rerum cottidiananim sine aureorum. Adeo quidem, ut et liberi homines in seruitutem deducantur : qui tamen, si euaserint hostium potestatem, recipiunt pristinam libertärem. Praeterea quod per alluuionem ® agro nostro flumen adicit, iure 1 gentium nobis adquiritur', per alluuionem autem id uidetur adici, quod ita paulatim adicitur, ut intellegere non possimus, quantum quoquo momento temporis adiciatur. Quod si uis 2 fluminis partem aliquam ex tuo praedio detraxerit et meo praedio attulerft, palam est eam tuam permanere. plane si longiore tempore fundo meo haeserit, arboresque quas secum traxerit in meum fundum radices egerint, ex eo tempore uidetur meo fundo adquisita esse. Insula quae in mari nascitur (quod raro accidit) 3 occupantis fit ; nullius enim esse creditur. in flumine nata (quod frequenter accidit), si quidem mediam partem fluminis tenet, com¬ munis est eorum qui ab utraque parte fluminis prope ripam praedia possident, pro modo latitudinis cuiusque praedii,quae latitudo prope ripam sit : quod si alteri parti proximior sit, eorum est tantum qui ab ea parte prope ripam praedia possident. Quod si uno latere per- 4 ruperit flumen et alia parte nouo riuo fluere coeperit, deinde infra nouus iste riuus in ueterem se conuerterit, ager qui a duobus riuis comprehensus in formam insulae redactas est eius est scilicet, cuius et fuit Quod si toto naturali alueo relicto flumen alias fluere 5 coeperit, prior quidem alueus eorum est qui prope ripam praedia possident, pro modo scilicet latitudinis cuiusque praedii, quae latitudo prope ripam sit : nouus autem alueus eius iuris esse in- cipit cuius et ipsum flumen, id est publicas iuris gentium, quod si post aliquod temporis ad priorem alueum reuersum fuerit® et flumen, rursus nouus alueus eorum esse incipit qui prope ripam eius praedia possident. cuius tamen totum agrum nouus alueus occupauerit, licet ad priorem alueum reuersum fuerit flumen, non tamen is cuius is ager fuerat, stricta ratione quicquam in eo alueo habere potest, quia et ille ager qui fuerat desiit esse, amissa pro¬ pria forma, et, quia uicinum praedium nullum habet, non potest ratione uicinitatis ullam partem in eo alueo habere: sed uix est ut id optineat °. Aliud sane est, si cuius ager totus inundatus 6 fuerit : namque inundatio speciem fundi non mutât et ob id, cum recesserit aqua, palam est eiusdem esse cuius et fuit. ' infra 7. pr.; 51. I ; d. xli. 2. t. I. ' c. vii. 41. I. ' infra 12. 16. * infra 30. 2 ; c, vii. 41. I. ° infra 38. ' infra 30. 3. i 2 114 XLI. I. DE ADQUIRENDO RERUM DOMINIO. f ■Jl 1 Cum quis ex aliena materia speciem aliquam suo nomine fecerit, Nerua et Proculus putant hunc dominum esse qui fecerit, quia quod factum est antea nullius fuerat. Sabinus et Cassius magis naturalem rationem efficere putant ut qui materiae dominus fuerit idem eius quoque quod ex eadem materia factum sit dominus esset, quia sine materia nulla species effici possit: ueluti si ex auro uel argento uel aere uas aliquod fecero, uel ex tabulis tuis nauem ^ aut armarium aut subsellia fecero, uel ex lana tua uesti- mentum, uel ex uino et melle tuo mulsum, uel ex medicamentis tuis emplastrum aut collyrium, uel ex uuis aut oliuis aut spicis tuis uinum uel oleum uel frumentum. est tamen etiam media sententia recte existimantium, si species ad materiam reuerti possit, uerius esse, quod et Sabinus et Cassius senserunt, si non possit reuerti ', uerius esse quod Neruae et Proculo placuit. ut ecce uas conflatum ad rudem massam auri uel argenti uel aeris reuerti potest, uinum uero uel oleum uel frumentum ad uuas et oliuas et spicas reuerti non potest : ac ne mulsum quidem ad mel et uinum uel emplastrum aut collyria ad medicamenta reuerti possunt. uidentur tamen mihi recte quidam dixisse non debere dubitari, quin alienis spicis excussum frumentum eius sit cuius et spicae fuerunt : cum enim grana quae spicis continentur perfectam habeant suam speciem, qui excussit spicas non nouam speciem 8 facit, sed eam quae est detegit. Uoluntas duorum dominorum miscentium materias commune totum corpus efficit^, siue eiusdem generis sint materiae, ueluti uina miscuerunt uel argentum con- flauerunt, siue diuersae, ueluti si alius uinum contulerit alius mel, uel alius aurum alius argentum : quamuis et mulsi et electri noui 9 corporis sit species. Sed et si sine uoluntate dominorum casu confusae sint duorum materiae uel eiusdem generis uel diuersae, 10 idem iuris est. Cum in suo loco aliquis aliena materia aedi- ficauerit, ipse dominus intellegitur aedificii, quia omne quod inaedificatur solo cedit ®. nec tamen ideo is qui materiae dominus fuit desiit eius dominus esse : sed tantisper ñeque uindicare® eam potest neque^d exhibendum de ea agere ' propter legem duodecim tabularum, qua cauetur ne quis tignum alienum aedibus suis iunctum eximere cogatur, sed duplum pro eo praestet. appella- tione autem tigni ® omnes materiae significantur ex quibus aedificia fiunt. ergo si aliqua ex causa dirutum sit aedificium, poterit materiae dominus nunc eam uindicare et ad exhibendum agere. Illud recte quaeritur, an, si id aedificium uendiderit is qui aedi- ficauerit et ab emptore longo tempore captum postea dirutum sit, adhuc dominus materiae uindicationem eius habeat. causa dubi- tationis est, an eo ipso, quo uniuersitas aedificii ® longo tempore capta est, singulae quoque res ex quibus constabat captae essent : ■ D. V. I. 76. fin.; ibid. x. 4. 9. ' infra 26. • D. vi. 1. 3. fin. ' D. vi. 49; C. iii. 34. 2. ' D. X. iv. 6. ' D. xlvii. 3.1. I ; ibid. 1. 16. 62. ' infra 27. I. • D. vi. I. 23. 6. ' D. xli. 2. 30. pr. XLI. i. DE ADQUIRENDO KERUM DOMINIO. 115 quod non placuit. Ex diuerso si quia in alieno solo sua materia i« aedificauerit, illius fit aedificium cuius et solum est', et, si seit alienum solum esse, sua uoluntate amississe proprietatem materiae intellegitur : itaque neque diruto quidem aedificio uindicatio eius materiae competit^ certe si dominus soli petat aedificium nec soluat pretium materiae et mercedes fabrorum, poterit per ex- ceptionem doli mali repelli, utique si nescit qui aedificauit alienum esse solum et tamquam in suo bona fide aedificauit : nam si seit, culpa ei obici potest, quod temere aedificauit in eo solo quod intellegeret alienum. Si alienam plantam in meo solo posuero, 13 mea erit; ex diuerso si meam plantam in alieno solo posuero, illius erit ; si modo utroque casu radices egerit : antequam enim radices ageret, illius permanet cuius et fuit, his conueniens est, quod, si uicini arborem ita terra presserim ut in meum fundum radices egerit, meam effici arborem: rationem enim non per¬ mitiere ut alterius arbor intellegatur, quam cuius fundo radices egisset.* et ideo prope confinium arbor posita, si etiam in uicinum fundum radices egerit, communis est 8. Marcianus libro iii institutionum. pro regione cuiusque praedii. Sed et si in confinio ' lapis i nascatur et sunt pro indiuiso communia praedia, tunc erit lapis pro indiuiso communis, si terra exemptus sit. g. Gaius libro 11 rerum cottidianarum siue aureomm. Qua ratione autem plantae quae terra coalescunt solo cedunt, eadem ratione frumenta quoque quae sata sunt solo cedere intel- leguntur. ceterum sicut is qui in alieno solo aedificauit, si ab eo dominus soli petat aedificium, defendi potest per exceptionem doli mali, ita eiusdem exceptionis auxilio tutus esse poterit, qui in alienum fundum sua impensa conseuit. Litterae quoque licet i aureaé sint, perinde chartis membranisque cedunt, ac solo cedere Solent ea quae aedificantur aut seruntur. ideoque si in chartis membranisue tuis carmen uel historiam uel orationem scripsero, huius corporis non ego, sed tu dominus esse intellegeris. sed si a me petas tuos libros tuasue membranas nec impensas scripturae soluere uelis, potero me defendere per exceptionem doli mali, utique si bona fide eorum possessionem nanctus sim. Sed non 2 uti litterae chartis membranisue cedunt, ita soient picturae tabulis cedere, sed ex diuerso placuit tabulas picturae cedere^. utique tamen conueniens est domino tabularum aduersus eum qui pinxerit, si is tabulas possidebat, utilem actionem dari, qua ita efficaciter experiri poterit, si picturae impensam exsoluat : alioquin nocebit ei doli mali exceptio : utique si bona fide possessor fuerit qui soluerit®. aduersus dominum uero tabularum ei qui pinxerit ' D. vi. I. 37. ' sed vide C. iii. 32. 2. ' D. x. 3. 19. pr. ; xvii. 2. 83. • D. X. 4. 3. 14. » D. vi. 1. 23. 3. " pinxerit? Ii6 XLI. I. DE ADQUIRENDO RERUM DOMINIO. rectam uindicationem competere dicimus, ut tarnen pretium tabu- larum inferat : alioquin nocebit ei doli mali exceptio. 3 Hae quoque res quae traditione nostrae fiunt ' iure gentium nobis adquiruntur : nihil enim tarn conueniens est naturali aequitati quam uoluntatem domini uolentis rem suam in alium transferre ratam 4 haberi. Nihil autem interest, utrum ipse dominus per se tradat alicui rem an uoluntate eius aliquis. qua ratione, si cui libera negotiorum administratio ab eo qui peregre proficiscitur permissa fuerit et is ex negotiis rem uendiderit et tradiderit, facit earn 5 accipientis. Interdum etiam sine traditione nuda uoluntas domini sufficit ad rem transferendam, ueluti si rem quam commodaui aut locaui tibi aut apud te deposui, uendidero tibi : licet enim ex ea causa tibi earn non tradiderim, eo tamen quod patior eam ex 6 causa emptionis apud te esse, tuam efïicio. Item si quis merces in horreo repositas uendiderit, simul atque claues horrei tradiderit 1 emptori transfert proprietatem mercium ad emptorem. Hoc amplius interdum et in incertam personam collocata uoluntas domini transfert rei proprietatem: ut ecce qui missilia iactat in uulgus, ignorât enim quid eorum quisque excepturus sit, et tamen, quia uult quod quisque exceperit eius esse, statim eum dominum 8 efificit. Alia causa est earum rerum, quae in tempestate maris leuandae nauis causa eiciuntur : hae enim dominorum permanent, quia non eo animo eiciuntur®, quod quis eas habere non uult, sed quo magis cum ipsa naue periculum maris effugiat. qua de causa si quis eas fluctibus expulsas uel etiam in ipso mari nanctus lucrandi animo abstulerit, furtum committit. IG. Idem libro ii institutionum. Adquiruntur nobis non solum per nosmet ipsos, sed etiam per eos quos in potestate habemus item per -sernos in quibus usum fructum habemus, item per homines liberos et sernos alienos quos bona fide possidemus : de quibus singulis diligentius dispiciamus. 1 Igitur quod serui nostri ex traditione nanciscuntur sine quid stipulentur \^el ex qualibet alia causa adquirunt, id nobis adqui- ritur : ipse enim qui in potestate alterius est nihil suum habere potest, ideoque si heres institutos sit, nisi nostro iussu heredi- tatem adire non potest, et si iubentibus nobis adierit, hereditas nobis adquiritur, perinde atque si nos ipsi heredes instituti esse- mus. et his conuenienter scilicet legatum nobis per eundem 2 adquiritur. Non solum autem proprietas per eos quos in potestate habemus adquiritur nobis, sed etiam possessio ® : cuiuscumque enim rei possessionem adepti fuerint, id nos possidere uidemur. unde etiam per eorum longam possessionem dominium nobis adquiritur. sjDe his autem seruis in quibus tantum usum fructum habemus, ita Iplacuit, ut quidquid ex re nostra uel ex operis suis adquirant id ' infra 20. pr. ; sed vide 31. pr. ' D. xviii. i. 74. * D. i. 6. I. I ; xxix. 2. 79; infra 53; 63. ° D. xli. 2. 24. ' D. xli. 7. XLI. i. DE ADQUIRENDO RERUM DOMINIO, ji; nobis adquiratur, si quid uero extra cas causas persecuti sint, id ad dominum proprietatis pertinet. itaque si is seruus heres institutus sit legatumue quid aut ei donatum fuerit, non mihi, sed domino proprietatis adquiritur. Idem placet de eo qui nobis bona fide t possidetur, siue liber sit siue alienus seruus ; quod eiiim placuit de usufructuario, idem probatur etiam de bonae fidei possessore, itaque quod extra duas causas adquiritur, id uel ad ipsum pertinet, si liber est, uel ad dominum eins, si seruus est. Sed bonae fidei 5 possessor cum usuceperit seruum, quia eo modo dominus fit, ex omnibus causis per eum sibi adquirere potest ; usufructuarius uero usucapere seruum non potest, primum quia non possidet. sed habet - ius utendi fruendi, deinde quoniam seit seruum alienum esse. II. Marcianus libro III institutionum. Pupillus' quantum ad adquirendum non indiget tutoris auctori- tate i^alienare uero nullam rem potest nisi praesente tutore auctore, et ne quidem possessionem, quae est naturalis, ut Sabinianis uisum est : quae sententia uera est. 12. Callistratus libro ii institutionum. Lacus'^ et stagna licet interdum crescant, interdum exarescant, suos tamen términos retinent ideoque in his ius alluuionis non adgnoscitur. Si aere meo et argento tuo conñato aliqua species i facta sit, non erit ea nostra communis, quia, cum diuersae materiae aes atque argentum sit, ab artificibus separari ' et in pristinam materiam reduci solet. 13. Neratius libro vi regularum. Si procurator rem mihi emerit ex mandato meo eique sit tradita meo nomine, dominium mihi, id est proprietas, adquiritur etiam ignoranti *. Et tutor pupilli pupillae similiter ut procurator i emendo nomine pupilli pupillae proprietatem illis adquirit etiam ignorantibus. 14. Neratius libro v membranarum. Quod in litore quis aedificauerit eius erit : nam litora publica non ita sunt ut ea quae in patrimonio sunt populi, sed ut ea quae primum a natura prodita sunt et in nullius adhuc dominium peruenerunt : nec dissimilis condicio eorum est atque piscium et ferarum, quae simul atque adprehensae sunt, sine dubio eius in cuius potestatem peruenerunt dominii fiunt. lllud uidendum est, i sublato aedificio quod in litore positum erat, cuius condicionis is locus sit, hoc est utrum maneat eius cuius fuit aedificium, an rursus in pristinam causam reccidit perindeque publicus sit ac si numquam in eo aedificatum fuisset. quod propius est ut existi¬ man debeat®, si modo recipit pristinam litoris speciem. ^ D. xxvi. 8. 9. ' D. xxxix. 3. 24. 3. ' D. vi. i. 5. i. * D. xli. 2. 34. 1 ; infra 20. fin. ' D. i. 8. 10. * D. i. 8. 6. pr. ii8 XLI. i. DE ADQUIRENDO KERUM DOMINIO. 15. Idem libro v regularum. Qui autem in ripa fluminis aedificat non suum facit. 16. FlorentinuS libro vi institutionum. In agris limitatis ius alluuionis locum non habere constat: idque et diuus Pius constituit et Trebatius ait agrum qui hostibus deuictis ea condicione concessus sit ut in ciuitatem ueniret habere alluuionem neque esse limitatum: agrum autem manu captum limitatum fuisse, ut sciretur quid cuique datum esset, quid uenisset, quid in publico relictum esset. 17. Ulpianus libro i ad Sabinum. Si duo domini seruo communi rem tradiderit, adquirit alteri ab altero h 18. Idem libro iv ad Sabinum, Per hereditarium seruum^ quod est eiusdem hereditatis heredi adquiri non potest et maxime ipsa hereditas. 19. pomponius libro iii ad Sabinum. Liber homo, qui bona fide mihi seruit, id quod ex operis suis aut ex re mea pararet, ad me pertinere sine dubio Aristo ait : quod uero quis ei donauerit aut ex negotio gesto adquisierit, ad ipsum pertinere. sed hereditatem legatumue non adquiri mihi per eum, quia neque ex re mea neque ex operis suis id sit nec ulla eius opera esset in legato, in hereditate aliquatenus, quia per ipsum adiretur (quod et Uarium Lucullum aliquando dubitasse), sed uerius esse non adquiri, etiamsi testator ad me uoluisset per¬ tinere. sed licet ei minime adquirit, attamen, si uoluntas euidens testatoris appareat, restituendam esse ei hereditatem. sed Tre¬ batius, si liber homo bona fide seruiens iussu eius cui seruiet here¬ ditatem adisset, heredem ipsum fieri nec intéressé quid senserit, sed quid fecerit. Labeo contra, si ex necessitate id fecisset : quod si ita, ut et ips^ uellet, ipsum fieri heredem. 20. Ulpianus libro xxix ad Sabinum. Traditio nihil amplius transferre debet uel potest ad eum qui accipit, quam est apud eum qui tradit si igitur quis dominium in fundo habuit, id tradendo transfert, si non habuit, ad eum qui 1 accipit nihil transfert. Quotiens autem dominium transfertur, ad eum qui accipit tale transfertur, quale fuit apud eum qui tradit : si seruus fuit fundus, cum seruitutibus transit ^ si liber, uti fuit : et si forte seruitutes debebantur fundo qui traditus est, cum iure seruitutium debitarum transfertur. si quis igitur fundum dixerit liberum, cum traderet, eum qui seruus sit, nihil iuri serui- tutis fundi detrahit, uerumtamen obligat se debebitque praestare ' D. xlvi. 4. 8. 2. " d. xxix. 2. 43 ; xli. 2. 1. i6. ° sed vide infra 46. ' D. viii. 3. 23. 2. XLI. I. DE ADQUIRENDO KERUM DOMINIO, 1x9 quod dixit. Si ego et Titius rem emerimus eaque Titio et quasi meo procuratori tradita sit, puto mihi quoque quaesitum dominium, quia placet per liberam personam omnium rerum possessionem quaeri posse ^ et per banc dominium. 21. pomponius libro xi ad Sabinum. Si seruus meus tibi bona fide seruiret et rem emisset traditaque ei esset, Proculus nec meam fieri, quia senium non possideam, nec tuam, si non ex re tua sit parata, sed si liber bona fide tibi seruiens emerit, ipsius fieri. Si rem meam possideas et eam uelim tuam esse^ fiet tua, quamuis possessio apud me non fuerit ^ %%. Ulpianus libro xl ad Sabinum. Nemo seruum ui possidens' aut clam aut precario per hunc stipulantem uel rem accipientem potest adquirere. ^ 23. Idem libro xliii ad Sabinum. Qui bona fide alicui seruit *, sine seruus alienus est siue homo liber est, quidquid ex re eius cui seruit adquirit, ei adquirit cui bona fide seruit. sed et si quid ex operis suis adquisierit, simili modo ei adquirit : nam et operae quodammodo ex re eius cui seruit habentur, quia iure operas ei exhibere -debet cui bona fide seruit. Tamdiu autem adquirit, quamdiu bona fide seruit: ceterum si coeperit scire esse eum alienum uel liberum, uideamus an ei adquirit. quaestio in eo est, utrum initium spec- tamus an singula momenta: et magis est, ut singula momenta spectemus. Generaliter dicendum est, quod ex re sua, hoc est eius cui bona fide quis seruit, ei adquirere non potest, sibi eum adquisiturum, quod autem non ex re eius sibi adquirere non potest, ei adquisiturum cui bona fide seruit. Si quis duobus bona fide seruiat, utrique adquiret, sed singulis ex re sua. quod autem ex re alterius est, utrum pro parte ei cui bona fide seruit, pro parte domino, si seruus sit, aut, si liber sit, ei cui bona fide seruit, an uero ei debeat adquirere totum ex cuius re est, uideamus. /quam speciem Scaeuola quoque tractat libro secundo quaestionum : ait enim, si alienus seruus duobus bona fide seruiat et ex unius eorum re adquirat, rationem facere, ut ei dumtaxat® in solidum adquirat. sed si adiciat eius nomen ex cuius re stipulatur, nec dubitandum esse ait, quin ei soli adquiratur, quia et si ex re ipsius » stipularetur alteri ex dominis, nominatim stipulando' solidum ei adquiret. et in inferioribus probat, ut, quamuis non nominatim nec iussu meo, ex re tamen mea stipulatus sit, cum pluribus bona fide seruiret, mihi soli adquiratj nam et illud receptum est, ut, quotiens communis seruus omnibus adquirere non potest, ei soli eum adquirere cui potest °. et hoc lulianum quoque scribere saepe rettuli eoque iure utimur. ' D. xli. 2. 2 ; ibid. 9. ' D. xxi. 2. 62. pr. ^ g ' D. xli. 2.1. 6. ' D. xlv. 3. 19. ® D. vii. 1. 25. 3. i20 XLI. i. DE ADQUIRENDO KERUM DOMINIO. 24. Paulus libro xiv ad Sabinum. In omnibus quae ad eandem speciem reuerti non possunt, dicendum est, si materia manente species dumtaxat forte mutata sit, ueluti si meo aere statuam aut argento scyphum fecisses, me eorum dominum manere, 25. Callistratus libro ii institutionum. nisi uoluntate domini alterius nomine id factum sit: propter consensum enim domini tota res eius fit cuius nomine facta est. 26. Paulus libro Xiv ad Sabinum. Sed si meis tabulis nauem fecisses, tuam nauem esse, quia cupressus non maneret, sicuti nec lana uestimento facto, sed cupresseum aut laneum corpus fieret. Proculus indicat hoc iure nos uti, quod Seruio et Labeoni placuisset: in quibus propria qualitas exspectaretur, si quid additum erit toto cedit \ ut statuae pes aut manus, scypho fundus aut ansa^, lecto fulcrum', naui tabula*, aedificio cementum tota enim eius sunt cuius ante fuerant. 1 Arbor radicitus eruta et in alio posita priusquam coaluerit, prioris domini est, ubi coaluit', agro cedit, et si rursus eruta sit, non ad pricrem dominum reuertitur: nam credibile est alio terrae ali- 2 mento aliam factam. Si meam lanam infeceris, purpuram nihilo minus meam esse Labeo ait, quia nihil interest inter purpuram et earn lanam quae in lutum aut caenum cecidisset atque ita pristinum colorem perdidisset. 27. POMPONIUS libro XXX ad Sabinum. Quidquid infecto argento alieni argenti addideris^, non esse tuum totum argentum fatendum est : at contra si tuum scyphum alieno plumbo plumbaueris alienoue argento ferruminaueris, non 1 dubitatur scyphum tuum esse et a te recte uindicari. Ubi simul plura contribuuntur, ex quibus unum medicamentum fit, aut coctis odoribus ungüenta facimus, nihil hic suum uere dicere potest prior dominus : quare potissimum existimari, cuius nomine factum sit, 2 eius esse. Cum partes duorum dominorum ferrumine cohaereant, hae cum quaereretur utri cédant, Cassius ait pro portione rei aestimandum uel pro pretio cuiusque partis, sed si neutra alteri accessioni est, uideamus, ne aut utriusque esse dicenda sit, sicuti massa confusa, aut eius cuius nomine ferruminata est. sed Pro¬ culus et Pegasus existimant suam cuiusque rem manere. 28. Idem libro xxxiii ad Sabinum. Si supra tuum parietem uicinus aedificauerit, proprium eius id quod aedificauerit fieri Labeo et Sabinus aiunt: sed Proculus tuum proprium, quemadmodum tuum fieret quod in solo tuo alius aedificasset : quod uerius est. ' D. vi. (t.) 23. 2. 5. ^ D. xlvii. 2. 21. 4. ® D. xxxii. 52. 9. ' D. vi. i. 61. ® D. vi. 1. 23. 7; ibid. 39. pr. ' D. vi. I. 5. 3. ' D. vi. I. 3. 2. XLI. I. DE ADQUIRENDO REKUM DOMINIO. 121 29. Paulus libro xvi ad Sabinum. Inter eos qui secundum unam ripam praedia habent, insula in flumine nata non pro indiuiso communis, fit, sed regionibus quoque diuisis: quantum enim ante cuiusque eorum ripam est, tantum, ueluti linea in directum per insulam transducta, quisque eorum in ea habebit certis regionibus. 30. pomponius libro xxxiv ad Sabinum. Ergo si insula nata adcreuerit fundo meo, et inferiorem partem fundi uendidero ad cuius frontem insula non respicit, nihil ex ea insula pertinebit ad emptorem, eadem ex causa qua nec ab initio quidem eins fieret, si iam tune, cum insula nasceretur, eiusdem partis dominus fuisset. Celsus filius, si in ripa fluminis quae i secundum agrum meum sit arbor nata sit, meam esse ait, quia solum ipsum meum priuatum est, usus autem eius publicus intel- legitur. et ideo cum exsiccatus esset alueus, proximorum fit, quia iam populus eo non utitur. Tribus modis insula in flumine fit, 2 uno, cum agrum qui aluei non fuit amnis circumfluit, altero, cum locum qui aluei esset siccum relinquit et circumfluere coepit, tertio,- cum paulatim colluendo locum eminentem supra alueum fecit et eum alluendo auxit. duobus posterioribus modis priuata insula fit eius cuius ager propior fuerit, cum. primum extitit: nam et natura fluminis haec est, ut cursu suo mutato aluei causam mutet, nec quicquam intersit, utrum de aluei dumtaxat solo mutato, an de eo quod superfusum solo et terrae sit, quaeratur, utrumque enim eiusdem generis est. primo autem illo modo causa proprietatis non mutatur. Alluuio agrum restituit eum 3 quem impetus fluminis totum abstulit. itaque si ager qui inter uiam publicam et flumen fuit inundatione fluminis occupatus esset, siue paulatim occupatus est siue non paulatim, sed eodem Ímpetu recessu fluminis restitutus, ad pristinum dominum per- tinet : flumina enim censitorum nice funguntur, ut ex priuato in publicum addicant et ex publico in priuatum : itaque sicuti hie fundus, cum alueus fluminis factus esset, fuisset publicus, ita nunc priuatus eius esse debet cuius antea, fuit. Si pilas in mare 4 iactauerim et supra eas inaedificauerim, continuo aedificium meum fit. item si insulam in mari aedificauerim, continuo mea fit, quoniam id quod nullius sit occupantis fit. 31. Paulus libro xxxi ad edictum. Numquam nuda traditio transfert dominium, sed ita, si uenditio aut aliqua iusta causa praecesserit, propter quam traditio seque- retur. Thensaurus est uetus quaedam depositio pecuniae, cuius i non exstat memoria, ut iam dominum non habeat ; sie enim fit eius qui inuenerit, quod non alterius sit. alioquin si quis aliquid uel lucri causa uel metus uel custodiae condiderit sub terra, non est thensaurus: cuius etiam furtum fit. 122 XLI. i. DE ADQUIRENDO KERUM DOMINIO. 32. Gaius libro xi ad edictum prouinciale. Etiam inuitis nobis per seruos adquiritur paene ex omnibus causis 33. Ulpianus libro iv disputationum. In eo quod seruo castrensi ante aditam hereditatem filii familias militis legatur, uel eo quod stipulatur seruus, tractatur apud Mar¬ ceilum libro uicensimo, ex cuius persona uel stipulatio uires habeat uel legatum. et puto uerius, quod et Scaeuolae uidetur et ipse Marcellus tractat, si quidem adeatur hereditas, omnia ut in here¬ ditario seruo, si adita non sit, ut in proprio patris esse spectanda'' : et si usus fructus fuerit huic seruo relictus, modo patri uideri delatum, modo heredi, nec a persona in personam creditor trans- 1 isse. Eadem distinctione quis utetur etiam, si res fuerit sub- tracta : aut cessare aut non ' furti actionem dicet, si ex testamento adierit, quoniam hereditati furtum non fit, aut, si non adierit, 2 patri dabitur furti actio. Nam et condictio, quotiens semus here¬ ditarios stipulatur uel per traditionem accipit, ex persona defuncti uires assumit, ut Juliano placet : cuius et ualuit sententia testantis personam spectandam esse opinantis. 34. Idem libro iv de censibus. Hereditas enim non heredis personam, sed defuncti sustinet, ut multis argumentis iuris ciuilis comprobatum est. 35. Idem libro vu disputationum. Si procurator meus uel tutor pupilli rem suam quasi meam uel pupilli alii tradiderint, non recessit ab eis dominium et nulla est alienatio, quia nemo errans rem suam amittit. 36. lULIANUS libro XIII digestorum. Cum in corpus quidem quod traditur consentiamus, in causis uero dissentiamus, non animaduerto, cur inefficax sit traditio, ueluti si ego credam me ex testamento tibi obligatum esse, ut fundum tradam, fu existimes ex stipulatu tibi eum deberi. nam et si pecuiiiam numeratam tibi tradam donandi gratia, tu eam quasi creditam accipias, constat proprietatem ad te transiré nec impedimento esse, quod circa causam dandi atque accipiendi dissenserimus ^ 37. Idem libro xliv digestorum. Per seruum qui pignori datus est creditori nec possessio adqui¬ ritur, quia nec stipulatione nec traditione nec ullo alio modo per eum seruum quicquam ei adquiritur, quamuis possessio penes eum I sit. Si unus ex dominis seruo communi pecuniam donauit, in potestate domini est, quemadmodum seruo communi pecuniam donet. nam si hoc solum egerit, ut ea separetur a suis rationibus ' d. xlv. I. 62 ; Inst. ii. 9. 3. ^ d. xlix. 17. 14. " deU aut non ? ' d. xii. 1.18. XLI. I. DE ADQUIRENDO REKUM DOMINIO. 123 et in peculio serui sit, manebit eiusdem domini proprietas; si uero eo modo pecuniam seruo communi donauerit, quomodo alienis seruis donare solemus, fiet sociorum communis pro por- tione quam in semo habebunt. Sed ut sequens quaestio locum 2 habeat, constituamus socium ita seruo communi pecuniam donasse, ut proprietatem suam manere uellet. si ex hac pecunia seruus fundum comparauerit, erit is fundus communis sociomm pro portione dominii : nam et si furtiuis nummis seruus communis fundum comparauerit, sociorum erit pro portione dominii. neque enim ut fructuarius seruus ex re fructuarii non adquirit pro- prietario, ita et communis seruus ex re alterius domini non ad¬ quirit alteri domino, sed quemadmodum in his quae aliunde adquiruntur diuersa condicio est fructuarii et serui communis, ueluti cum alter fructuario non adquirat, alter dominis adquirat, ita quod ex re quidem fructuarii adquisitum fuerit, ad eum solum pertinebit, quod ex re alterius domini seruus communis adqui- sierft, ad utrumque dominum pertinebit. Sicut seruus communis 3 stipulando nominatim alteri ex dominis, ita per traditionem accipiendo soli ei adquirit. Quod unius seruus per traditionem 4 accipiendo se accipere dixerit domino et Titio, partem domino adquiret, in parte nihil agit. Fructuarius seruus si dixerit se S domino proprietatis per traditionem accipere, ex re fructuarii totum domino adquiret: nam et sic stipulando ex re fructuarii domino proprietatis adquireret. Si, cum mihi donare uelles, 6 iusserim te seruo communi meo et Titii rem tradere, isque hac mente acciperet ut rem Titii faceret, nihil agetur: nam et si procuratori meo rem tradideris ut meam faceres, is hac mente acceperit ut suam faceret, nihil agetur. quod si seruus communis hac mente acceperit ut duorum dominorum faceret, in parte alterius domini nihil agetur 1. 38. Alfenus Uarus libro IV digestorum a Paulo epitomatorum. Attius fundum habebat secundum uiam publicam: ultra uiam flumen erat et ager Lucii Titii : fluit flumen paulatim, primum omnium agrum qui inter uiam et flumen esset ambedit et uiam sustulit, postea rursus minutatim recessit et alluuione in antiquum locum rediit. respondit, cum flumen agrum et uiam publicam sustulisset, eum agrum eius factum esse, qui trans flumen fundum habuisset: postea cum paulatim retro redisset, ademisse ei cuius factus esset, et addidisse ei cuius trans uiam esset, quoniam eius fundus proximus flumini esset, id autem quod publicum fuisset nemini accessisset. nec tamen impedimento uiam esse ait, quo minus ager qui trans uiam alluuione relictus est Attii fieret : nam ipsa quoque uia fundi esset. ' D, xxxix 5. 13. 124 XLI. I. DE ADQUIRENDO KERUM DOMINIO. 39. IULIANUS libro iii ex Minicio. Etiam furtiuus seruus bonae fidei emptori adquirit quod ex re eins stipulatur aut per traditionem accipit. 40. Africanus libro vii quaestionum. Quaesitum est, si is cui liber homo bona fide seruiret decesserit, eique is heres extiterit qui liberum eum esse sciat, an aliquid per eum adquirat. non esse ait, ut hie bona fide possessor uideatur, quando sciens liberum possidere coeperit, quia et si fundum suum quis legauerit, heres qui eum legatum esse sciat, procul dubio fructus ex eo suos non faciet: et multo magis si testator eum alienum bona fide emptum possedit. et circa seruorum igitur operam ac ministerium eandem rationem sequendam, ut, sine proprii siue alieni uel legati uel manumissi testamento fuerint, nihil per eos heredibus' qui modo eorum id non ignorarent adqui- ratur. etenim simul haec fere cedere, ut, quo casu fructus prae- diorum consumptos suos faciat bona fide possessor, eodem per seruum ex opera et ex re ipsius ei adquiratur. 41. Ulpianus libro ix ad edictum. Statuas in ciuitate positas ciuium non esse, idque Trebatius et Pegasus: dare tamen operam praetorem oportere, ut quod ea mente in publico positum est ne beeret priuato auferre nec ei qui posuerit. tuendi ergo ciues erunt et aduersus petentem exceptione et actione aduersus possidentem iuuandi \ 42. Paulus libro xi ad edictum. Substitutio quae nondum competit extra bona nostra est 43. GaiuS libro VII ad edictum prouinciale. Seruus qui bona fide possidetur id quod ex re alterius est pos- 1 sessori non adquirit. Incorporales res traditionem et usucapionem 2 non recipere manifestum est. Cum seruus in quo alterius usus fructus est honiinem emit, et ei traditus sit antequam pretium soluat, in pendenti est cui proprietatem adquisierit: et cum ex peculio quod ad fructuarium pertinet soluerit, intellegitur fructuarii homo fuisse : cum uero ex eo peculio quod proprietarium sequitur soluerit, proprietarii ex post facto fuisse uidetur*. 44. Ulpianus libro xix ad edictum. Pomponius tractat : cum pastori meo lupi porcos eriperent, hos uicinae uillae colonus cum robustis canibus et fortibus, quos pecoris sui gratia pascebat, consecutus lupis eripuit aut canes extorserunt: et cum pastor meus peteret porcos, quaerebatur, utrum eius facti sint porci qui eripuit, an nostri maneant: nam genere quodam uenandi id erant nancti. cogitabat tamen, quem- ' d. xlii. 5. 29. ' d. 1. 16. 49. ' d. vii. I. 25.1. XLI. I. BE ADQUIRENDO RERUM DOMINIO. 125 admodum terra marique capta, cum in suam naturalem laxitatem peruenerant, desinerent eorum esse qui ceperunt, ita ex bonis queque nostris capta a bestiis marinis et terrestribus desinant nostra esse, cum effugerunt bestiae nostrum persecutionem. quis denique manere nostrum dicit, quod auis transuolans ex area aut ex agro nostro transtulit aut quod nobis eripuit ? si igitur desinit, si fuerit ore bestiae liberatum, occupantis erit, quemadmodum piscis uel aper uel auis, qui potestatem nostrum euasit, si ab alio capiatur, ipsius fit. *sed putat potius nostrum manere tamdiu, quamdiu reciperari possit: licet in auibus et piscibus et feris uerum sit quod scribit. idem ait, etsi naufragio quid amissum sit, non statim nostrum esse desinere ^ : denique quadruple teneri eum qui rapuit'". et sane melius est dicere et quod a lupo eripitur nostrum manere, quamdiu recipi possit id quod ereptum est si igitur manet, ego arbitrer etiam furti competere actionem : licet enim non animo furandi fuerit colonus persecutus, quamuis et hoc animf) potuerit esse, sed et si non hoc animo persecutus sit, tamen cum reposcenti non reddit, supprimere et intercipere uidetur. quare et furti et ad exhibendum teneri eum arbitrer et uindicari exhibitos ab eo porcos posse. 45. Gaius libro VII ad edictum prouinciale. Communis seruus si ex re alterius dominorum adquisierit, nihilo minus commune id erit, sed is ex cuius re adquisitum fuerit com¬ muai diuidundo indicio eam summam praecipere potest; nam fidei bonae conuenit, ut unusquisque praecipuum habeat quod ex re eius seruus adquisierit. sed si aliunde seruus communis adqui¬ sierit, omnibus sociis pro parte dominii hoc adquiritur. 46. Ulpianus libro lxv ad edictum. Non est nouum, ut qui dominium non habeat alii dominium praebeat: nam et creditor pignus uendendo causam dominii praestat quam ipse non habuit 47. Paulus libro l ad edictum. Fructuario hereditas adquiri non potest, quod in operis serui hereditas non est. 48. Idem libro vu ad Plautium. Bonae fidei emptor non dubie percipiendo fructus etiam ex aliena re suos interim facit non tantum eos qui diligentia et opera eius peruenerunt, sed omnes, quia quod ad fructus attinet, loco domini paene est. denique etiam priusquam percipiat, statim ubi a solo separati sunt, bonae fidei emptoris fiunt nec interest, ea res quam bona fide emi longo tempore capi possit nec ne, ueluti si pupilli sit aut ui possessa aut praesidi contra legem repe- ' D. xli. 2. 21.1. ' D. xlvii. 9. I. pr. ' D. x. 2. 8. 2. * Inst. ii. 8. i. ' D. xxii. I. 35.1. 126 XLI. I. DE ADQUIRENDO RERUM DOMINIO. 1 tundarum donata ab coque abalienata sit bonae fidei emptori. In contrarium quaeritur, si eo tempore quo mihi res traditur putem uendentis esse, deinde cognouero alienam esse, quia perseuerat per longum tempus capio, an fructus meos faciam. Pomponius uerendum, ne non sit bonae fidei possessor, quamuis capiat ; hoc enim ad ius, id est capionem, illud ad factum pertinere, ut quis bona aut mala fide possideat: nec contrarium est, quod longum tempus currit, nam e contrario is qui non potest capere propter 2 rei uitium fructus suos facit. £t ouium fétus in fructu sunt et ideo ad bonae fidei emptorem pertinent, etiamsi praegnates uenierint uel subreptae sint. et sane quin lac suum faciat, quamuis plenis uberibus uenierint, dubitari non potest: idemque in lana iuris est ^ 49. Idem libro ix ad Plautium, Quod fructuarius ex re sua donat ex re eius est® : sed si eo animo id fecerit ut ad proprietatis dominum pertineat dicendum est illi adquiri, si autem extraneus ei donet indistincte, soli proprietario adquiritur. eadem dicemus in homine libero qui bona fide mihi scruit, ut, si ei aliquid donauerim, meum sit. et ideo Pomponius scribit, quamuis donauerim ei operas suas, tarnen quidquid ex operis suis adquiret, mihi adquiri. 50. Pomponius libro vi ex Plautio. Quamuis quod in litore publico uel in mari exstruxerimus nostrum fiat, tamen decretum praetoris adhibendum est, ut id facere liceat : immo etiam manu prohibendus est, si cum incom¬ mode ceterorum id faciat : nam ciuilem eum actionem de faciendo nullam habere non dubito. 51. Celsus libro ii digestorum. , Transfugam iure belli recipimus. Et quae res hostiles apud nos sunt, non publicae, sed occupantium fiunt. S il ModestinuS libro vii regularum. Rem in bonis nostris habere intellegimur, quotiens possidentes exceptionem aut amittentes ad reciperandam cam actionem habemus 53. Idem libro XIV ad Quintum Mucium. Ea quae ciuiliter adquiruntur per eos qui in potestate nostra sunt adquirimus, ueluti stipulationem : quod naturaliter adquiritur, sicuti est possessio, per quemlibet uolentibus nobis possidere adquirimus. 54. Idem libro xxxi ad Quintum Mucium. Homo liber hereditatem nobis adquirere non potest qui bona ' D. xli. 3. 4. 19. ' D. VÜ. I. 31. ' D. 1. 16. 49. XLI. I. DE ADQUIRENDO REKUM DOMINIO. 127 fide nobis seruit : adquiret, si tamen sponte sua sciens condicionem suam adierit ; nam si iussu nostro adierit, neque sibi neque nobis adquiret, si non habuerit animum sibi adquirendi: quod si earn mentem habuit, sibi adquirit^. Item promittendo nobis liber homo i qui bona fide nobis seruit, ut et emendo uel uendendo, uel locando uel conducendo, obligari ipso iure poterit^. Sed damnum dando 2 damni iniuriae tenebitur, ut tamen culpam in damno dando exigere debeamus grauiorem nec tamen® leuem quam ab extraneo. At si iussu nostro quid in re nostra gérant uel absentibus nobis 3 quasi procuratores aliquid agant, danda erit in eos actio. Non 3» solum si eos emerimus, sed etiam si donati fuerint nobis aut ex dotis nomine aut ex legati pertinere ad nos coeperunt aut ex hereditate, idem praestabunt; nec solum si nostros putauerimus, sed et si communes aut fructuarios, ut tamen, quod adquisituri non essent, si re uera communes aut usuarii éssent, id hodieque non adquirant. Quidquid tamen liber homo uel alienus quiue 4 bona* fide nobis seruit non adquirit nobis, id uel sibi liber uel alienus semus domino suo adquiret: excepto eo quod uix est ut liber homo possidendo usucapere possit, quia nec possidere intelle- gitur qui ipse possideretur*. sed nec per senium alienum quem nos bona fide possidemus dominus peculiari nomine ignorans usuca¬ pere poterit, sicuti ne per fugitiuum quidem quem non possidet. 55. Proculus libro II epistularum. In laqueum quem uenandi causa posueras aper incidit : cum eo haereret, exemptum eum abstuli : num tibi uideor tuum aprum abstulisse? et si tuum putas fuisse, si solutum eum in siluam dimississem, eo casu tuus esse desisset an maneret? et quam actionem mecum haberes, si desisset tuus esse, num in factum dari oporteret, quaero. respondit : laqueum uideamus ne intersit in publico an in priuato posuerim et, si in priuato posui, utrum in meo an in alieno, et, si in alieno, utrum permissu eius cuius fundus erat an non permissu eius posuerim : praeterea utrum in eo ita haeserit aper, ut expedire se non possit ipse, an diutius luctando expediturus se fuerit. summam tamen banc puto esse, ut, si in meam potestatem peruenit, meus factus sit. sin autem aprum meum ferum in suam naturalem laxitatem dimississes et eo facto meus esse desisset, actionem mihi in factum dari opor- tere, ueluti responsum est, cum quidam poculum alterius ex naue eiecisset 56. Idem libro viii epistularum. Insula est enata in flumine contra frontem agri mei ita ut nihil excederet longitudo regionem praedii mei : postea aucta est paulatim et processit contra frontes et superioris uicini et infe- rioris: quaero, quod adcreuit utrum meum sit, quoniam meo ' D. xxviii. 5. 69. pr. ® D. xlv. i. 118. pr. ' pro tamen lege tam ? v. Quae quisque aliena in censum deducit nihilo magis eius fiunt ^ 65. Labeo libro vi pithanon a Paulo epitomatorum. Si epistulam tibi misero, non erit ea tua, antequam tibi reddita fuerit. Paulus: immo contra: nam si miseris ad me tabellarium tuum et ego rescribendi causa litteras tibi misero, simul atque tabellario tuo tradidero, tuae fient, idem accidet in his litteris quas tuae dumtaxat rei gratia misero, ueluti si petieris a me, uti te alicui commendarem, et eas commendaticias tibi misero litteras. Si qua insula in flumine propria tua est, nihil in ea publici est. Paulus : immo in eo genere insularum ripae flumini et litora mari próxima publica sunt, non secus atque in continent! agro idem iuris est. Si qua insula in flumine publico próxima tuo fundo nata est, ea tua est. PauluS : uideamus ne hoc falsum sit de ea insula quae non ipsi alueo fluminis cohaeret, sed uirgultis aut alia qualibet leui materia- ita sustinetur in flumine ut solum eius non tangat, atque ipsa mouetur : haec enim propemodum publica atque ipsius fluminis est insula. paulus", si insula in flumine nata tua fuerit, deinde inter eam insulam et contrariam ripam alia insula nata fuerit, mensura eo nomine erit instruenda a tua insula, non ab agro tuo, propter quem ea insula tua facta fuerit: nam quid interest, qualis ager sit cuius propter pro- pinquitatem posterior insula cuius sit quaeratur? Labeo libro eodem. Si id quod in publico innatum aut aedificatum est, publicum est, insula quoque quae in flumine publico nata est publica esse debet, 66. Uenuleius libro vi interdictorum. Cum praegnas mulier legata aut usucapta alioue quo modo alienata pariaf, eius fient partus, cuius est ea, cum eniteretur, non cuius tunc fuisset, cum conciperet. ID. 1.15. 4. 4. XLI. 3. DE ADQUIRENDA, ETC. TIT. II. DE ADQUIRENDA UEL AMITTENDA POSSESSIONE. Summary.—' Possessio' defined (i pr.) ; it differs from ' dominium' (12.1 ; I7- i) ! from 'in possCssione esse' (lo. l) ; 'tenere' (49. i); ' ususfructus'(52). ' Possessio corporalis' (24; 25) ; ' naturalis' (3. 3,13 ; 12 ; 23. i) ; 'possessio bona fide ' (3. 22 ; 6 ; 40. 2 ; 43) ; ' iusta ' (24) ; ' uitiosa ' (53): ' iussu magistrates' (3. 23 ; 10.1 ; ir ; 52. 2) ; 'prae- donis ' (6 ; 13. 9) ; ' clandestina ' (6, 40). ' Genera possessionis ' (3. 21). Possession is acquired 'animo et corpore' (3. i ; 8; 30. 5; 51); 'animus' (i. 3,9, 19, 20; 41); 'ignorantia' (i. 5; 3. 3, 13; 4; 28; 44. l) ; 'error' (34); 'corpus' (1. 21 ; 2; 3. I ; l8. 2; 22). Who may transfer (21 pr.). Acquisition by 'furiosus' (i-3: 25- I ; 27) ; ' pupillus ■ (1. 3 ; 32), ' dormiens' (I. 3), ' uxor' (i. 4; 16), ' muni- cipÄ' (1. 22; 2). Acquisition by means of others, ' seruus,' etc. (I. 5 ; I. 6 ; 1. 15 ; 4 ; 34. 2 ; 37 ; 40; 50. l) ; 'in quo usumfiuctumhabemus'(1.8; 49); 'procurator' (i. 20; 34. i; 42. i: 49. 2); 'tutor' and 'curator' (i. 20). 'Causae possessionis' (3. 4; 13. I ; 18 pr.; 19) alieno nomine possidere ' (18 pr.) ; ' accessio possessionis ' (13; 14); possession of ' sequester ' (39) ; of ' colonus ' (40) ; of creditor ' (36 ; 37) ; of ' precario rogans ' (3- 5 ; 10 ; 13. 7 ; 36)- ' Possessio plurium in solidum ' (3. 5), of ' pars incerta' (3. 2 ; 26), of ' communis seruus ' (42 pr.), of ' thesaurus ' (3. 3 ; 44 pr.) J ' ferae bestiae' (3. 14) ; of liber homo ' (23. 2 ; 47) ; of contents (30). Possession is lost ' multis modis' (8 ; 30. i ) ; ' solo animo ' (3. 6 ; 30. 5 ; 34. 2) ; not by merely leaving, e. g. ' saltus' (3. il ; 44. 2) ; when by losing from sight (13 pr. ; 25) ; 'seruus fugitiuus ' (13 pr. ; 15) ; by hostile capture (23. l), 'ui ' (6. i ; 17 ; 18. 4 ; 25. 2) ; 'timore'f7 ; 25. 2 ; 44. 2) ; by inundation (3. 17), 'furto' (3.18; 15); ' nauis le- uandae causa ' (21), conditional surrender of possession (38). Retention of possession by ' pupillus ' (29 ; 32 pr.) ; may be ' animo nostro, corpore alieno' (3. 12 ; 9 ; 46) ; of 'res mobiles' (3. 13 ; 47). Of. Dig. xli. 4-10. Ï. Paulus libro liv ad edictum. Possessio appellata est, ut et Labeo ait, a sedibus quasi positio, quia naturaliter tenetur ab eo qui ei insistit, quam Graeci koxox^v dicunt. Dominiumque rerum ex naturali possessione coepisse i Nerua filius ait eiusque rei uestigium remanere in his quae terra mari caeioque capiuntur : nam haec protinus eorum fiunt qui primi possessionem eorum adprehenderint. item bello capta et insula in mari enata, et gemmae lapilli margaritae in litoribus inuentae, eius fiunt qui primus eorum possessionem nanctus est. Apiscimur autem possessionem per nœmet ipsos. Furiosus, et 2 3 pupillus sine tutoris auctoritate, non potest incipere possidere, quia affectionem tenendi non habent, licet maxime corpore suo 1 rem contingant, sicuti si quis dormienti aliquid in manu ponat.j^ sed pupillus tutore auctore incipiet possidere. Ofilius quidem et Nerua filius etiam sine tutoris auctoritate possidere incipere posse pupillum aiunt: earn enim rem facti, non iuris esse: quae sen- tentia recipi potest, si eius aetatis sint ut intellectum capiant. Si uir uxori cedat possessione donationis causa, plerique putant 4 possidere eam, quoniam res facti infirmari iure ciuili non potest : 132 XLI. 2. DE ADQUIRENDA UEL et quid attinet dicere non possidere mulierem, cum maritus, ubi 'snoluit possidere, protinus amiserit possessionem^? Item adqui- rimus possessionem per seruum aut filium qui in potestate est, et quidem earum rerum quas peculiariter tenent etiam ignorantes. sicut Sabino et Cassio et luliano placuit, quia nostra uoluntateli intellegantur possidere, qui eis peculium habere permiserimus./' igitur ex causa peculiari et infans et furiosas adquirunt possessio- 6 nem et usucapiunt, et heres, si hereditarias seruus emat. Sed et per eum quem bona fide possidemus, quamuis alienas sit uel liber, possessionem adquiremus. si mala fide eum possideamus, non puto adquirí nobis possessionem per eum : sed nec aero domino 7 aut sibi adquiret, qui ab alio possidetur^. Per communerti sicut per proprium adquirimus, etiam singuli in solidum, si hoc agat 8 seruus ut uni adquirat, sicut in dominio adquirendo^. Per eum in quo usum fructum habemus, possidere possumus, sicut ex operis sais adquirere nobis solet : nec ad rem pertinet, quod ipsum non ■^9 possidemus : nam nec fiiium. Ceterum et ille per quem uolumus 10 possidere.'talis esse debet, ut habeat intellectum possidendi : Et ideo si furiosum seruum miseris, ut possideas, nequáquam uideris 11 adprehendisse possessionem. Quod si impuberem miseris ad pos- sidendum, incipies possidere, sicut pupillus, maxime tutore auc-| 12 tore, adquirit possessionem. Nam per ancillam quin possis nancisc 1.3 possessionem non dubitatur. Pupillus per seruum siue puberemi siue inpuberem adquirit possessionem, si tutore auctore iusseritl 14 eum ire in possessionem. Per seruum qui in fuga sit nihil posse\ nos possidere Nema filias ait, licet respondeatur, quamdiu ab alio non possideatur, a nobis eum possideri ideoque interim etiam usucapí, sed utilitatis causa receptum est, ut impleatur usucapió, quamdiu nemo nactus sit eius possessionem, possessionem autem per eum adquirí, sicut per eos quos in prouincia habemus, Cassii 15 et Iuliani sententia est. Per seruum corporaliter pignori datum non adquirere nos^ossessionem Julianas ait (ad unam enim tantum causam uideri eum a debitore possideri, ad usucapionem), nec creditori, qui» nec stipulatione nec ullo alio modo per eum adqui- 16 rat, quamuis eum possideat Ueteres putauemnt non posse nos per semum hereditarium adquirere quod sit eiusdem hereditatis *. itaque agitatur, num haec regula longius producenda sit, ut, si piares serai legati sint, per unum an possint ceteri possideri. idem tractatus est, si pariter empti uel donati sunt, sed uerius est ex his causis posse me per unum reliquomm adquirere possessionem. 17 Si ex parte heredi instituto seruus legatus sit, propter partem quam ex causa legati habet adquiret fundi hereditarii possessionem. 18 Idem dicendum est, si seruum communem iussero adire heredi- 19 tatem, quia propter partem meam adquiro. Haec, quae de seruisl diximus, ita se habent, si et ipsi uelint nobis adquirere posses-l il ' D. xli. 1.54.4; '• 17- Ii8. ' P. xli. I. 47. jl; xlv. 3. 5. ' D. xli. i. 37. pr. ' U. xll. 1.1». AMITTENDA POSSESSIONS. 133 sionem : nam si iubeas seruum tuum possidere et is eo animo' intret in possessionem, ut nolit tibi, sed potius Titio adquirere, non est tibi adquisita possessio. Per procuratorem tutorem cura-' toremue possessio nobis adquiritur^. cum autem suo nomine nacti fuerint possessionem, non cum ea mente ut operam dum- taxat suam accommodarent, nobis non possunt adquirere. alio- ' quin si dicamus per eos non adquiri nobis possessionem qui nostro nomine accipiunt, futurum, ut neque is possideat cui res tradita i sit, quia non habeat animum possidentis, neque is qui tradiderit, Tquoniam cesserit possessione. Si iusserim uenditorem procuratorip ^m tradere, cum ea in praesentia sit uideri mihi traditam Priscus ait, idemque esse, si nummos debitorem iusserim alii dare, non est enim corpore et tactu necesse adprehendere possessionem, sed etiam oculis et affectu,argumento esse eas res quae propter magni- tudinem ponderis moueri non possunt, ut columnas, nam pro tra- \ditis eas haberi, si in re praesenti consenserint ^ ; et uina tradita |uideri, cum claues celiac uinariae emptori traditae fuerint Municipes per se nihil possidere possunt, quia uniuersi consen-l tire non possunt forum autem et basilicam hisque similia non| possident, sed promiscué his utuntur. sed Nerua filius ait, per seruum' quae peculiariter adquisierint et possidere et usucapere posse : sed quidam contra putant, quoniam ipsos seruos non possi- deant. 2. Ulpianus libro lxx ad edictum. Sed hoc iure utimur, ut et possidere et usucapere municipesl possint idque eis et per seruum et per liberam personam adqui- ratur. ' 3. Paulus libro liv ad edictum. Possideri autem possunt quae sunt mi-pnralia. Et apiscimur possessionem corpore et animo, neque per se animo aut per se corpore, quod autem diximus et corpore et animo adquirere nos debere possessionem, non utique ita accipiendum est, ut qui fundum possidere uelit omnes glebas circumambulet : sed sufficit quamlibet partem eins fundi intrnire dum mente et cogitatione hac sit, uti totum fundum usque ad terminum uelit possidere. Incertam partem rei possidere nemo potest, ueluti si hac mente sis, ut quidquid Titius possidet tu quoque uelis possidere®. Neratius et Proculus et solo animo non posse nos adquirere pos¬ sessionem, si non antecedat naturalis possessio, ideoque si then- saurum in fundo meo positum sciam, continuo me possidere, simul atque possidendi affectum habuero, quia quod desit naturali pos- sessioni id animus implet. [^ceterum quod Brutus et Manilius putant eum qui fundum longa possessione cepit etiam thensaurum cepisse, quamuis nesciat in fundo esse, non est uerum : is ' D. xxxix. 5. 13 ; Inst. ii. g. 5. '' D. xlvi. 3. 79. ' D. xviii. i. 74 i Inst. ¡i. I. 45. * D. xxxviii. 3. i. 1. ' D. xli. 3. 32. 2. 134 XLI. 2. DE ADQUIRENDA UEL enim qui nescit non possidet thensaurum, quamuis fundum possideat. sed et si sciât, non capiet longa possessione, quia seit alienum esse.J quidam putant Sabini sententiam ueriorem esse nec alias eum qui seit possidere, nisi si loro motus sit, quia non sit sub custodia nostra: quibus consentio. 4 Ex plurimis causis possidere eandem rem possumus, ut quidam putant et eum qui usuceperit et pro emptore et pro suo possidere ^ : sic enim et si ei qui pro. emptore possidebat heres sim, eandem rem et pro emptore et pro herede possideo : nec enim sicut do¬ minium non potest nisi ex una causa contingere, ita et possidere 5 ex una dumtaxat causa possumus Ex contrario plures eandem rem in solidum possidere non possunt: contra naturam quippe est, ut, cum ego aliquid teneam, tu quoque id tenere uidearis®. Sabinus tamen scribit eum qui precario dederit et ipsum possidere et eum qui precario acceperit^. idem Trebatius probabat existi- mans posse alium iuste, alium iniuste possidere, duos iniuste uel duos iuste non posse, quem Labeo reprehendit, quoniam in|( summa possessionis non multum interest, iuste quis an iniuste j( Ipossideat : quod est uerius. non magis enim eadem possessio' Japud duos esse potest, quam ut tu stare uidearis in eo loco in quo i|ego sto, uel in quo ego sedeo tu sedere uidearis. In amittenda quoque possessione affectio eius qui possidet intuenda est : itaque I si in fundo sis et tamen nolis eum possidere, protinus amittesï possessionem, igitur amitti et animo solo potest, quamuis adquirí 5|non potest. Sed et si animo solo possideas,-licet alius in fundo ^sit, adhuc tamen possides®. Si quis nuntiet domum a latronibus occupatam et dominus timoré conterritus noluerit accedere, amis- sisse eum possessionem placet, quod si seruus uel colonus, perl quos corpore possidebam, decesserint discesserintue, animo retineboj 9 possessionem. Et si alii tradiderim. amitto possessionem, namj constat possidere nos, donee aut nostra uoluntate discesserimus aut ui deiecti fuerimus. Si seruus quem possidebam pro libero se gerat, ut fecit Spartacus, et iudicium liberale pati paratus sit, non uidebitur a domino possideri, cui se aduersarium praeparat. sed hoc ita uerum est, si diu in libértate moratur ; alioquin si ex pos¬ sessione seruitutis in libertatem reclamauerit et liberale iudicium implorauerit, nihilo minus in possessione mea est et animo eum iiipossideo, donee liber fuerit pronuntiatus. Saltus hibernos aesti- juosque animo possidemus, quamuis certis temporibus eos relinqua- ijmus®. Ceterum animo nostro, corpore etiam alieno possidemus, sicut diximus per colonum et senium, nec mouere nos debet, quod quasdam etiam ignorantes possidemus, id est quas serui peculiariter parauerunt : nam uidemur eas eorundem et animo et corpore possi- | 13 dere. Nerua filius res mobiles excepto homine, quatenus sub cus- j ' D. xli. 10. I. pr. ® D. 1. 17. i.tç; Inst. ii. 30. 10; i^^6. 14.^ ' D. xiii. 6. 5. (15.) • D. xliii. 26. 19. pr. ° Inst. iv. 15. 5 ; Gai. iv. 153. ' D. xliii. 16. I. 25. AMIT'TENDA POSSESSIONS., . ■ 135 j . n- t. todia nostra sint, hactenus possideri, id est quatenus, si uelirnusJt^ naturalem possessionem nancisci possimus. nam pecus simul\'^ atque aberrauerit, aut uas ita exciderit ut non inueniatur, protinus ^ desinere a nobis possideri, licet a nullo possideatur : dissimiliter atque si sub custodia mea sit nec inueniatur, quia praesentia eius sit et tantum cessât interim diligens inquisitio. Item feras bestias 14 quas uiuariis inciuserimus, et pisces quos in piscinas coiecerimus, a nobis possideri. sed eos pisces qui in stagno sint, aut feras quae in siluis circumseptis uagantur, a nobis non possideri, quoniam relictae sint in libértate naturali ; alioquin etiam si quis siluam emerit, uideri eum omnes feras possidere, quod falsum est. Aues 15 autem possidemus quas inclusas habemus, aut si quae mansuetae factae custodiae nostrae subiectae sunt. Quidam recte putant co- 16 lumbas queque quae ab aedificiis nostris uolant, item apes quae ex alueis nostris euolant et secundum consuetudinem redeunt, a nobis possideri'. Labeo et Nerua filius responderunt desinere me pos- 17 sideffe eum locum quem flumen aut mare occupauerit. Si rem 18 apud te depositam furti faciendi causa contrectaueris. desino pos¬ sidere. sed si eam loco non moueris et infitiandi animum habeas, plerique ueterum et Sabinus et Cassius recte responderunt posses- sorem me manere, quia furtum sine contrectatione fieri non potest nec animo furtum admittatur. Illud quoque a ueteribus praecep- 10 tum est neminem sibi ipsum causam possessionis mutare posse Sed si is qui apud me deposuit uel commodauit eam rem uendi- derit mihi uel donauerit, non uidebor causam possessionis mihi mutare, qui ne possidebam quidem. Genera possessionum tot 21 sunt, quot et causae adquirendi eius quod nostrum non sit, uelut pro emptore : pro donato ; pro legato : pro dote : pro herede : pro noxae dedito : pro suo, sicut in his quae terra marique uel ex hostibus capimus, uel quae ipsi ut in rerum natura essent fecimus. . et in summa magis unum genus est possidendi, species infinitae. tUfi (Uel etiam potest diuidi possessionis genus in duas species, ut pos- 22 sideatur aut bona fide aut non bona fide. Quod autem Quintus 23 Mucius inter genera possessionum posuit, si quando iussu magis- tratus rei seruandae causa possidemus, ineptissimum est : nam qui creditorem rei seruandae causa uel quia damni infecti non cauea- tur, mittit in possessionem uel uentris nomine, non possessionem, sed custodian! rerum et obseruationem concedit : et ideo, cum damni infecti non cauente uicino in possessionem missi sumus, si id longo tempore fiat, etiam possidere nobis et per longam posses¬ sionem capere praetor causa cognita permittit. 4. Ulpianus libro lxvii ad edictum. Quidquid filius peculiari nomine adprehenderit, id statim pater I ^ eius possidet, quamuis ignoret in sua potestate filium. ampliusL^ ^J- ' D. xli. I. 5. 5. ^ D.xli. 3. 33. 1. 136 XLI. 2. DE ADQUIRENDA UEL etiam si filius ab alio tamquam seruus possideatur, idem erit pro- bandum. 5. Paulus libro lxiii ad edictum. Si ex stipulatione tibi Stichum debeam et non tradam eum, tu autem nanctus fueris possessionem, praedo es : aeque si uendidero nec tradidero rem, si non uoluntate mea nanctus sis possessionem, non pro emptore possides, sed praedo es. 6. Ulpianus libro lxx ad edictum. Clam possidere eum dicimus qui furtiue ingressus est posses- sionem, ignorante eo quem sibi controuersiam facturum suspica- i^^batur et, ne faceret, timebat. is autem qui, cum possideret non L- clam, se celauit, in ea causa est ut non uideatur clam possidere : >- non enim ratio optinendae possessionis, sed origo nanciscendae exquirenda est: nec quemquam clam possidere incipere, qui sciente aut uolente eo ad quern ea res pertinet, aut aliqua ratione bonae fidei possessionem nanciscitur. itaque, inquit Pomponius, clam nanciscitur possessionem, qui futuram controuersiam met- uens, ignorante eo quem metuit, furtiue in possessionem ingredi- I tur. Qui ad nundinas profectus neminem reliquerit, et, dum ille a nundinis redit, aliquis occupauerit possessionem, uideri eum clam possidere Labeo scribit : retinet ergo possessionem is qui ad nun¬ dinas abiit : uerum si reuertentem dominum non admiserit, ui magis intellegi possidere, non clam. 7. Paulus libro liv ad edictum. Sed et si nolit in fundum reuerti, quod uim maiorem uereatur, amississe possessionem uidebitur : et ita Neratius quoque scribit. 8. Idem libro lxv ad edictum. Quemadmodum nulla possessio adquirí nisi animo et corpore potest, ita nulla amittitur, nisi in qua utrumque in contrarium actum est*. "-<íír^ leg^l limit of (21. i ; 24) ; legal liability on (12 ; 33 pr.); interest not due on promise of (22). Who may give (7 ; 23. i ; 33. 2). Gift may be ' absenti' (10) ; to agent (4 ; 13). Rati¬ fication (19. 4). ' Donatio mortis causa' (l pr. ; 7. 5) ; gift of ' habitatio' (9 pr. ; 27 ; 32), of time, to debtor (9. pr.), of 'fructus' (9. i), of future interest (23 pr.), of 'dos' (31. i), of ' hereditas ' {28), of expected succession (29. 2), a promise ' rei publicae ' (19 pr.) ; a promise to pay another's debt (21 ; 33. 3). Cf. Dig. xxiv. 1 ; xxxix. 6 ; C. v. 3 ; v. 16 ; viii. 54-57: Inst. ii. 7; Ulp. Reg. 7; Paul. R. S. v. ii. I. lulianus libro xvii digestorum. DonatioNES complures sunt 2. dat aliquis ea mente, ut statim ' D. xli. 10. 3. ' D. xxxix. 6. 2. XXXIX. 5- DE DONATIONIBUS. uelit accipientis fieri nec ullo casu ad se reuerti, et propter nullatn aliam causam facit quam ut liberalitatem et munificehtiam exer- ceat : haec proprie donatio appellator, dat aliquis, ut tune demum accipientis fiat, cum aliquid secutum fuerit : non proprie donatio appellabitur, sed totum hoc donatio sub condicione est. item cum quis ea mente dat, ut statim quidem faciat accipientis, si tamen aliquid factum fuerit aut non fuerit, uelit ad se reuerti, non proprie donatio dicitur, sed totum hoc donatio est quae sub con¬ dicione soluatur. qualis est mortis causa donatio \ Igitur cum i dicimus inter sponsum et sponsam donationem ualere, propria appellatione utimur et factum demonstramos, quod ab eo proficis- citur qui liberalitatis gratia aliquid dat, ut confestim faciat acci¬ pientis nec umquam ullo facto ad se reuerti uelit. cum uero dici¬ mus, si hac mente donat sponsus sponsae, ut nuptiis non secutis res auferatur, posse repeti, non contrarium priori dicimus, sed con- cedimus inter eas personas fieri donationem eam quae sub condi- ciong soluatur. 2. Idem libro lx digestorum. Si, cum filius familias pecuniam donare uellet, patris iussu eam promisit, ualet donatio, perinde ac si fideiussorem dedisset. Si i uero pater donaturus Titio pecuniam iusserit filium suum eam pro- mittere, poterit dici intéressé, debitor filius patri suo fuerit nec ne : nam si tantumdem filius patri debuit quantum promisit, ualere donatio intellegitur, perinde ac si quemlibet alium debitorem pater iussisset pecuniam promittere. Cum uero ego Titio pecuniam 2 donaturus te, qui mihi tantundem donare uolebas, iussero Titio promittere, inter omnes personas donatio perfecta est. Aliud 3 iuris erit, si pecuniam quam me tibi debere existimabam, iussu tuo spoponderim ei cui donare uolebas: exceptione enim doli mali tueri me potero et praeterea incerti condictione stipulatorem com- pellam, ut mihi acceptum faciat stipulationem Item si ei quem 4 creditorem tuum putabas iussu tuo pecuniam quam me tibi debere existimabam promissero, petentem doli mali exceptione summo- uebo et amplius incerti agendo cum stipulatore consequar, ut mihi acceptum faciat stipulationem. Si pecuniam mihi Titius dederit $ absque ulla stipulatione, ea tamen condicione, ut tunc demum mea fieret, cum Seius consul factus esset: sine furente eo siue mortuo Seius consulatum adeptus fuerit, mea fiet. Sed si quis 6 donaturus mihi pecuniam dederit alicui, ut ad me perferret, et . ante mortuus erit quam ad me perferat, non fieri pecuniam dominii mei constat. Titio decem donaui ea condicione, ut inde Stichum 7 sibi emeret: quaero, cum homo antequam emere'tur mortuus sit, an aliqua actione decem recipiam. respondit : facti magis quam iuris quaestio est : nam si decem Titio in hoc dedi, ut Stichum ' D. xxxix. 6. ® D. xliv. 4. 7. M 2 i6a XXXIX. 5. DE DONATIONIBUS. emeret, aliter non daturus, mortuo Stiche condictione repetam: si uero alias queque denaturus Titie decern, quia interim Stichum emere prepesuerat, dixerim in hec me dare, ut Stichum emeret, causa magis denatienis, quam cendicie dandae pecuniae existi- mari debebit et niertue Stiche pecunia apud Titium remanebit. 3. UlpianuS libre LXXVI ad edictum. Et generaliter hec in denatienibus definiendum est multum intéressé, causa denandi fuit an cendicie : si causa fuit, cessare repetitienem, si cendicie, repetitieni lecum fere. 4. POMPONIUS libre xvil ad Sabinum. Etiam per interpesitam personam donatio censummari potest. . 5. Ulpianus libre xxxii ad Sabinum, Affectienis-gratia ñeque henestae ñeque inhenestae denatienes sunt prehibitae, henestae erga bene merentes amices uel necessa¬ ries, inhenestae circa meretrices. 6, Idem libre xlii ad Sabinum, Qui saxum mihi eximere de sue permisit denatienis causa, statim cum lapis exemptus est meus fit, neque prehibende me euehere efficit, ut meus esse desinat \ quia quedammede traditiene meus factus est : plane si mercennarius meus exemit, mihi exemit. sed si is qui a me emerat, siue mercede cenduxerat ut paterer eum sibi iure eximere, si antequam eximat, me paenituerit, meus lapis durât, si postea, ipsius factum auecare non possum : quasi traditio enim facta uidetur, cum eximitur demini ueluntate. quod in saxe est, idem erit etiam si in arbore caesa uel dempta acci- derit. 7. Idem libre xliv ad Sabinum. Filius familias donare non potest, neque si liberam peculii ad- ministratienem habeat : non enim ad hec ei cenceditur libera I peculii administratie, ut perdat 2. Quid ergo, si iusta ratiene motus denet, numquid pessit dici lecum esse denatieni ? qued a magis prebabitur. Item uideamus, si quis filie familias liberam peculii administratienem cencesserit, ut neminatim adiceret sic se ei cencedere, ut donare queque pessit, an lecum habeat donatio : 3 et non dubite donare queque eum posse. Nennumquam etiam ex persona peterit hec celligi : pene enim filium esse senateriae uel cuius alterius dignitatis : quare non dicas uideri patrem, nisi ei specialiter denandi facultatem ademit, hec queque cencessisse, 4 dum liberam dat peculii administratienem ? Pari autem ratiene, qua donare filius familias prehibetur, etiam mortis causa donare prehibebitur ; quamuis enim ex patris ueluntate mortis queque ' D. iv. 3. 34; xix. 5.16. ' d. ii. 14. 28. 2 ; XX. 3. I. I. XXXIX. 5- de donationibus. 163 causa donare possit, attamen ubi cessât uoluntas, inhibebitur haec queque donatio. Sed enim meminisse oportebit, si cui donare 5 quoque permissum est, nisi specialiter etiam mortis causa donare fuerit permissum, non posse mortis causa donare 1. Haec omnia 6 locum habebunt in paganis : ceterum qui habent castrense pecu- lium uel quasi castrense, in ea condicione sunt, ut donare et mortis causa et non mortis causa possint, cum testamenti factionem habeant. 8. Paulus libro xv ad Sabinum. Quae liberti imposita libertatis causa praestant, ea non donan- tur : res enim pro his intercessit. g. POMPONIUS libro XXXIII ad Sabinum, In aedibus alienis habitare gratis donatio uidetur: id enim ipsum capere uidetur qui habitat, quod mercedem pro habitatione noi^ soluit. potest enim et citra corporis donationem ualere donatio, ueluti si donationis causa cum debitore meo paciscar, ne ante certum tempus ab eo petam. Ex rebus donatis fructus per- i ceptus in rationem donationis non computatur : si uero non fun- dum, sed fructus perceptionem tibi donem, fructus percepti uenient in computationem donationis. Quod filius familias patris iussu ^ aut uoluntate donauit, perinde est, ac si pater ipse donauerit aut si mea uoluntate rem meam tu nomine tuo Titio dones. Donari 3 non potest, nisi quod eius fit, cui donatur. 10. Paulus libro xv ad Sabinum. % Absenti, siue mittas qui ferat, siue quod ipse habeat sibi habere eum iubeas, donari recte potest, sed si nescit rem quae apud se est sibi esse donatam, uel missam sibi non acceperit, donatae rei dominus non fit, etiamsi per seruum eius cui donabatur missa fuerit, nisi ea mente seruo eius data fuerit, ut statim eius fiat. II. Gaius libro III de legatis ad edictum praetoris urbani. Cum de modo donationis quaeritur, neque partus nomine neque fructuum neque pensionum neque mercedum ulla donatio facta esse uidetur. 12. UlpianuS libro iii disputationum. Qui ex donatione se obligauit, ex rescripto diui Pii in quantum facere potest conuenitur^. sed enim id quod creditoribus debe- tur erit detrahendum : haec uero, de quibus ex eadem causa quis obstrictus est, non debebit detrahere. 13. Idem libro vii disputationum. Qui mihi donatum uolebat, seruo communi meo et Titii rem ' D. xx^ix. 6.25.1. " D. 1. 17. 28; Inst. iv. 6. 38. 104 XXXIX. 5- DE DONATIONIBUS, tradidit : seruus uel sic accepit quasi socio adquisiturus uel sic quasi mihi et socio : quaerebatur quid ageret. et placet, quamuis seruus hac mente acceperit, ut socio meo uel mihi et socio adqui- rat, mihi tamen adquiri : nam et si procuratori meo hoc animo rem tradiderit, ut mihi adquirat, ille quasi sibi adquisiturus acce¬ perit, nihil agit in sua persona, sed mihi adquirit 14. lULIANUS libro xvii digestorum. Qui, alienum fundum donationis causa excolit, nullam reten- tionem propter impensas faciet, quia domini res ab eo iniectas continuo efficit. . 15. MarcianuS libro iii institutionum. Post contractum capitale crimen donationes factae non ualent ex constitutione diuorum Seueri et Antonini, nisi ^ condemnatio secuta sit. 16. Ulpianus libro ii responsorum. Ex hac scriptura : ' sciant heredes mei me uestem uniuersam ac res ceteras, quascumque in diem mortis meae mecum habui, illi et illi libertis meis uiuum donasse ' dominium ad libertos benigna interpretatione pertinere. 17. Idem libro lviii ad edictum. Si in stipulatum iudicatum nouationis causa deductum sit et stipulatio donationis causa accepto lata, dicendum est locum liberationem habere. 18. Idem libro lxxi ad edictum. Aristo ait, cum mixtum sit negotium cum donatione, obliga- tionem non contrahi eo casu quo donatio est, et ita et Pomponius 1 eum existimare refert. Denique refert Aristonem putare, si senium tibi tradidero ad hoc, ut eum post quinquennium manu- mittas, non posse ante quinquennium agi, quia donatio aliqua inesse uidetur : aliter atque, inquit, si ob hoc tibi tradidissem, ut continuo manumittas : hie enim nec donationi locum esse et ideo esse obligationem. sed et superiore casu quid acti sit, inspicien- dum Pomponius ait : potest enim quinquennium non ad hoc esse 2 positum, ut aliquid donetur. Idem Aristo ait, si donationis causa in hoc tradatur seruus, ut post quinquennium manumittatur, sit autem alienus, posse dubitari an usucapiatur, quia aliquid dona¬ tionis interueniret. et hoc genus quaestionis in mortis causa donationibus uersari Pomponius ait et magis putat ut, si ita done¬ tur, ut post quinquennium manumittatur, posse dici usucapionem 3 sequi. Labeo ait, si quis mihi rem alienam donauerit inque eam ' D. xli. I. 37.6, ' lege retro infirmantur enim si. XXXIX. 5- de donationibus. sumptus magnos fecero et sic mihi euincatur, nullam mihi actionem contra donatorem competere : plane de dolo posse me aduersus eum habere actionem, si dolo fecit. 19. Idem libro lxxvi ad edictum. Hoc iure utimur, ut in rebus publicis, cum de donatione quae- ritur, illud solum spectetur, utrum ob causam aliquam iustam rei publicae promittat quis uel polliceatur an non, ut, si ob honorem aliquem promittat, teneatur, si minus, non^. Labeo scribit extra i causam donationum esse talium officiorum mercedes ut puta ; si tibi adfuero, si satis pro te dedero, si qualibet in re opera uel gratia mea usus fueris. Non potest liberalitas nolenti adquiri 2. 2 Si quis dederit pecuniam mutuam Titio reddendam Seio, cui 3 donatum uolebat, deinde Titius mortuo donatore Seio dedisse proponatur, erit consequens dicere pecuniam Seii fieri, siue mor- tuum sciuit siue ignorauit is qui dabat, quia pecunia fuit dantis : sed si» quidem ignorauit mortuum, erit liberatus, si sic mutuam pecuniam accepit soluendam Seio. si autem mandauero tibi, ut pecuniam Titio des, cui donare uolebam, et tu ignorans me mor¬ tuum hoc feceris, habebis aduersus heredes meos mandati actionem : si sciens, non habebis Si quis seruo pecuniam crediderit, deinde 4 is liber factus eam expromiserit, non erit donatio, sed debiti solu- tio. idem in pupillo qui sine tutoris auctoritate debuerit dicen- dum est, si postea tutore auctore promittat. Sed et hae stipula- 5 tiones quae ob causam fiunt non habent donationem. Denique 6 Pegasus putabat, si tibi centum spopondero hac condicione, si iurasses te nomen meum laturum \ non esse donationem, quia ob rem facta est, res secuta est. 20. Marcellus libro xxil digestorum. Si patronus ex debita parte heres instituatur et libertus fidei eius commisit ut quid daret, et hoc stipulanti fidei-commissario promiserit, non erit cogendus soluere, ne pars ex legibus uerecun- diae patronali debita minuatur. De illo dubitari potest qui quod \ per Falcidiam retiñere poterat, uoluntatem testatoris secutus, spo- pondit se daturum : sed màgis est, ut non possit suae confessioni obuiare. quemadmodum enim, si soluisset, fidem testatori suo adimplesse uidebatur et nulla ei repetitio concessa fuerat, ita et, stipulatione procedente contra fidem testatoris quam adgnouit, uenienti ei mérito occurretur ®. 21. Celsus libro xxviir digestorum. Ut mihi donares, creditori meo délegante me promisisti : factum ualet, ille enim suum recepit. Sed si debitorem meum tibi dona- i * D. 1. 12. 1. ' D. 1. 17. 69; ibid. 156. 4. ' D. xvii. i. 26. i; xxxi. 77. 6; xlvi. 3- 32. ' D.xxxvi. I. 63. 10. ' D. XXXV. 2. 46. i66 XXXIX. 5. DE DONATIÔNIBUS. tionis imtnodicae causa promittere iussi, an summoueris dona- tionis exceptione necne, tractabitur. et meus quidem debitor ex- ceptione te agentem repeliere non potest, quia perinde sum, quasi exactam a debitore meo summam tibi donauerim et tu illam ei credideris. sed ego, si quidem pecuniae a debitore meo nondum solutae sint, habeo aduersus debitorem meum rescissoriam in id quod supra legis modum tibi promisit, ita ut in reliquum tantum- modo tibi maneat obligatus : sin autem pecunias a debitore meo exegisti, in hoc quod modum legis excedit habeo contra te con- dictionem. 22. ModeSTINUS libro VIII differentiarum. Eum qui donationis causa pecuniam uel quid aliud promisit de mora solutionis pecuniae usuras non debere, summae aequitatis est, maxime cum in bonae fidei contractibus donationis species non deputetur. 23. Idem libro xv responsorum. Modestinus respondit creditorem futuri temporis usuras et re- mittere et minuere pacto posse nec in ea donatione ex summa J quantitatis aliquid uitii incurrere. Modestinus respondit mente captum donare non posse. 24. IauolenuS libro xiv ex Cassio. Fideiussori eius qui donationis causa pecuniam supra modum legis promisit exceptio dari debet etiam inuito reo, ne, si forte reus soluendo non fuerit, pecuniam fideiussor amittat. 25. Idem libro vi epistularum. Si tibi dederim rem, ut Titio meo nomine donares, et tu tuo nomine eam ei dederis, an lactam eius pûtes ? respondit, si rem tibi dederim, ut Titio meo nomine donares eamque tu tuo nomine ei dederis, quantum ad iuris suptilitatem accipientis facta non est et tu furti obligaris: sed benignius est, si agam contra eum qui rem accepit, excCptione doli mali me summoueri. 26. POMPONIUS libro IV ad Quintum Mucium. Nuda ratio ^ non facit aliquem debitorem ut puta quod donare libero homini uolumus licet referamus in rationes nostras debere nos, tamen nulla donatio intellegitur. 27. Papinianus libro xxix quaestionum. Aquilins Regulus iuuenis ad Nicostratum rhetorem ita scripsit: ' quoniam et cum patre meo semper fuisti et me eloquentia et dili¬ gentia tua meliorem reddidisti, dono et permitto tibi habitare in illp cenáculo eoque uti.' defuncto Regulo controuersiam habita- ^ d. ii. 13. 6. 3; XV. I. 49. 2. XXXIX. 5- DE DONATIONIBUS. 167 tionis patiebatur Nicostratus et cum de ea re mecum contulisset, dixi posse defendí non meram donationem esse, uerum ofificium magistri quadam mercede remuneratum Regulum, ideoque non uideri donationem sequentis temporis irritam esse, quod si ex¬ pulsas Nicostratus ueniat ad iudicem, ad exemplum interdicti quod fructuario proponitur, defendendus erit quasi loco possessoris constitutus, qui usum cenaculi accepit. 28. Idem libro iii responsorum. Hereditatem pater sibi relictam filiae sui iuris effectaedonauit: creditoribus hereditariis filia satisfacere debet, uel, si hoc minime faciat et creditores contra patrem ueniant, cogendam eam per actionem praescriptis uerbis patrem aduersus eos defendere. 29. Idem libro x responsorum. Donari uidetur, quod nullo iure cogente conceditur 2. Quidam i in iuje interrogatus nihil sibi debere tutoris heredes respondit. eum actionem iure amisisse respondí : licet enim non transac- tionem, sed donationis haec uerba esse quis accipiat, attamen eum qui in iure confessus est suam confessionem infirmare non posse. Donationem quidem partis bonorum proximae cognatae ^ uiuentis nullam fuisse constabat : uerum ei qui donauit ac postea iure praetorio successit, quoniam aduersus bonos mores et ins gentium festinasset, actiones hereditarias in totum denegandas respondit : 30. Marcianus libro singulari de delatoribus. nam ei ut indigno aufertur hereditas 31. Papinianus libro xii responsorum. Donationes in concubinam collatas non posse reuocari conuenit pec, si matrimonium inter epsdem postea fuerit contractum, ad irritum reccidere quod ante iure ualuit. an autem maritalis honor et affectio pridem praecesserit, personis comparatis, uitae coniunc- tione considerata perpendendum esse respondí; ñeque enim tabu¬ las facere matrimonium. Species extra dotem a matre filiae 1 nomine uiro traditas filiae quae praesens fuit donatas et ab ea uiro traditas uideri respondí nec matrem offensam repetitionem habere uel eas recte uindicare, quod uir cauisset extra dotem usibus puel- lae sibi traditas, cum ea significatione non modus donationis de- claretur nec ab usu proprietas separetur, sed peculium a dote puel- lae distingueretur. iudicem tamen aestimaturum, si mater iure contra filiam offensa eas reuocare uelit, et uerecundiae maternae congruam bonique uiri arbitrio competentem ferre sententiam. Pater, qui filiae quam habuit in potestate mancipia donauit 2 et peculium emancipatae non ademit, ex post facto donationem ' D. xlüi. 16.3. 13. D.xxxiv.4. 18; 1.17.82. ' D. xxxiv. 9. 2. 3 ; C. ii. 3. 30. i68 XXXIX. 5. DE DONATIONIBUS. 3 uidebatur perfecisse. Eiusmodi lege deposita in aede area, ut earn ipse solus qui deposuit tolleret aut post mortem domini Aelius 4 Speratus, non uideri celebratam donationem respondí. Ratae donationes esse non possunt post crimen perduellionis contrac- tum, cum heredem quoque teneat, etsi nondum postulatus uita decesserit. 32. SCAEUOLA libro V responsorum. Lucius Titius epistulam talem misit: 'ille illi salutem. hos- pitio ilia quamdiu uolueris utaris superioribus diaetis omnibus gratuito, idque te ex uoluntate mea facere hac epistula notum tibi fació : ' quaero an heredes eius habitatione eum prohibere possunt. respondit, secundum ea quae proponerentur, heredes eius posse mutare uoluntatem. 33. Hermogenianus libro vi iuris epitomarum. Qui id quod ex causa donationis stipulanti spoponderat solui constituit, actione constitutae pecuniae non in solidum, sed in quantum facere potest conuenitur : causam enim et originem con¬ stitutae pecuniae, non iudicii potestatem praeualere placuit. sed et condemnatus ex causa donationis in actione iudiçati non frustra 1 desiderat in quantum facere potest conueniri. Ea lege donationis causa pecunia Titio numerata, ut statim donatori mutuo detur*, non impeditur dominii translatio : ac propterea isdem nummis 2 donatori creditis nouum dominium in his quaeritur''. Mutus et 3 surdus donare non prohibentur. Si, cum Primus tibi donare uellet et tu donandi Secundo uoluntatem haberes, Primus Secundo ex uoluntate tua stipulanti promiserit, perficitur donatio et, quia nihil Primus Secundo, a quo conuenitur, donauit, et quidem in solidum, non in id quod facere potest condemnatur. idque custo- ditur et si, delegante eo qui donationem erat accepturus, creditori eius donator promiserit : et hoc enim easy creditor suum negotium gerit 3^. Paulus libro v sententiarum. Si pater emancipati filii nomine donationis animo pecuniam faenerauit eamque filius stipulatus est, ipso iure perfectam dona- I tionem ambigi non potest. Si quis aliquem a latrunculis uel ho- stibus eripuit et aliquid pro eo ab ipso accipiat, haec donatio inreuocabilis est : non merces eximii laboris appellanda est, quod contemplatione salutis certo modo aestimari non placuit \ 35. SCAEUOLA libro XXXI digestorum. Ad eum quem manumiserat epistulam misit in haec uerba: ' Titius Sticho liberto suo salutem. cum te manumiserim, pecu- ' D. XÜ. I. 20. ' sed vide D. xlvi. 3. 55- ' D- xlii. i. 41. pr. ♦ Paul. R. S. V. II. 6. VIII. i. DE SERUITUTIBUS. 169 Hum quoque tuum omne, quidquid habes tam in nominibus quam in rebus mouentibus siue in numerate, me tibi concedere hac epi- stula manu mea scripta notum tibi fació.' eundem libertum testa¬ mento ex besse scripsit heredem, Sempronium ex tríente ; nec peculium Sticho legauit nec actiones praestari iussit. quaesitum est, utrum in assem Sticho actio detur eorundem nominum, quae in peculio habuit, an utrisque heredibus pro portionibus heredi- tariis. respondit, secundum ea quae proponerentur, utrisque here¬ dibus pro hereditariis portionibus competeré. Lucius Titius fun- i dum Maeuiae donauit et ante traditionem eundem fundum post dies paucos Seio pignori obligauit et intra dies triginta Maeuiam in uacuam possessionem eiusdem fundi induxit : quaero, an donatio perfecta sit. respondit, secundum ea quae proponerentur, per- fectam: uerum creditorem firmam pignoris obligationem habere. Auia sub nomine Labeonis nepotis sui mutuam pecuniam dedit, 2 et usuras semper cepit et instrumenta debitorum a Labeone re- cepit,»quae in hereditate eius inuenta sunt : quaero, an donatio perfecta esse uideatur. respondit, cum debitor Labeoni obligatus est, perfectam donationem esse. LIBER OCTAUUS. TIT. I. DE SERUITUTIBUS. Summary.— 'Seruitutes aut personarum sunt aut rerum' (l ; 15 pr.), the latter divisible into rural and urban (i), and 'in solo,' 'in superficie' (3). Their nature is 'ut aliquid quis patiatur aut non faciat'(i5. i), are 'incorporales' (14 pr.), need not be 'utiles' (19). There can be no servitude ' ut faciat quis' (15. i), or merely restrictive (15 pr.), or through 'locus sacer et religiosas' (14. 2), or of trivialities (8 pr.) Remarks on 'uia' (9: 17), ' iter' (10 ; 13 ; 17) ' ad sepulchrum ' (14. i), • actus' (13), 'haustus' (14. 2), 'aquaeductus' (14. 2 ; 17), 'cloaca' (7). Who may create (2). Terms of creation (4; 5:6:9.) Who may acquire (12): 'acqui- sitio per partes' (8. i). How acquired by 'usus pro tradilione' (20), not by ' usucapió' (T4 pr.) Loss by ' confusio' (18). Procedure by ' petitio ' (16 ; i^), by'interdicta'(20). Cf. Dig. vii ; viii. 2-6 ; Cod. iii. 33, 34 : Inst. ii. 3-5 : Gai. ii. 29-33 : '^'Ttr- R. S, i. 17. • i. Marcianus libro iii regularum. Seruitutes aut personarum sunt, ut usus et usus fructus, rerum, ut seruitutes rusticorum praediorum ^ et urbanorum'. 2. UlpiANUS libro xvii ad edictum. Unus ex dominis communium aedium seruitutem impon ere r i potest 3. ' Dig. viii. 2. ' Dig. viii. 3. ' D. viii. 3. 34; viii. 4. 18. 170 VIII. I. DE SERUITUTIBUE 3. Paulus libro xxi ad edictum. Seruitutes praediorum aliae in solo, aliae in superficie consistant. 4. Papinianus libro vil quaestionum. Seruitutes ipso quidem iure ñeque ex tempore ñeque ad tempus ñeque sub condicione ñeque ad certam condicionem (uerbi gratia ' quamdiu uoiam ') constituí possunt : sed tarnen si haec adician- tur, pacti uel per doli exceptionem^ occurretur contra placita seruitutem uindicanti : idque et Sabinum respondisse Cassius ret- I tulit et sibi placeré. Modum adici seruitutibus posse constat: ueluti quo genere uehiculi agatur uel non agatur (ueluti ut equo dumtaxat) uel ut certum pondus uehatur uel grex ille transducatur « aut carbo portetur. Interualla dierum et horarum non ad temporis causam, sed ad modum pertinent iure constitutae seruitutis 2. 5. Gaius libro vii ad edictum prouinciale. Uia, iter, actus, ductus aquae isdem fere modis constituitur qui- I bus et usum fructum constituí diximus. Usus seruitutium tempo- ribus secerni potest, forte ut quis post horam tertiam usque in horam decimam eo iure utatur, uel ut alternis diebus utatur®. 6. Paulus libro xxi ad edictum. Ad certam partem fundi seruitus tam remitti quam constituí potest 7. Ulpianus libro xiii ad legem luliam et Papiam. lus cloacae mittendae seruitus est. 8. Paulus libro xv ad Plautium. Ut pomum decerpere liceat et ut spatiari et ut cenare in alieno 1 possimus, seruitus imponi non potest. Si praedium tuum mihi seruiat, slue ego partis praedii tui dominus esse coepero slue tu mei, per partes seruitus retinetur, licet ab initio per partes adquirí non poterat 9. Celsus libro V digestorum. Si cui Simplicias ® uia per fundum cuiuspiam cedatur uel relin- quatur, in infinito, uidelicet per quamlibet eius partem, ire agere licebit, ciuiliter modo : nam quaedam in sermone tacite excipiun- tur. non enim per uillam ipsam nec per medias uineas ire agere sinendus est, cum id aeque commode per alteram partehr facere possit minore seruientis fundi detrimento, uerum constitit, ut, qua primum uiam direxisset, ea demum ire agere deberet nec ' D. xlv. I. 56. 4 ^ D. viii. 6. 7; xxxix. 3. 17; xliii. 20. 2. ' D. xliii, 20. 5. ' d. viii. 4. 6. 1 ; [sed vide] infra 11. ' D. xlv. i. 140. 2. ® simpliciter? VIII. I. DE SERUITUTIBÜS. amplius mutandae eius potestatem haberet : sicuti Sabino queque uidebatur, qui argumento riui utebatur, quem primo qualibet du- cere licuisset, posteaquam ductus esset, transferre, non liceret: quod et in uia seruandum esse uerum est. lO. Idem libro XVIII digestorum. Si iter legatum sit, qua nisi opere facto iri non possit, licere fodiendo substraendo iter facere Proculus ait. II. ModestinuS libro vi differentiarum. Pro parte dominii seruitutem adquiri non posse uolgo traditur ; et ideo si quis fundum habens uiam stipuletur et partem fundi sui postea alienet, corrumpit stipulationem, in eum casum deducendo a quo stipulatio incipere non possit^. pro parte quoque neque legari neque adimi uia potest, et, si id factum est, neque legatum neque ademptio ualet. # 12. Iauolenus libro iv epistularum. Non dubito, quin fundo municipum per seruum recte seruitus adquiratur. 13. POMPONIUS libro XIV ad Quintum Mucium. Si tam angusti loci demonstratione facta uia concessa fuerit, ut neque uehiculum neque iumentum ea inire possit, iter magis quam uia aut actus adquisitus uidebitur^; sed si iumentum ea duci poterit, non etiam uehiculum, actus uidebitur adquisitus. 14. Paulus libro xv ad Sabinum. Seruitutes praediorum rusticorum etiamsi corporibus accedunt, incorporales tamen sunt et ideo usu non capiuntur : uel ideo, quia tales sunt seruitutes, ut non habeant certam continuamque posses¬ sionem : nemo enim tam perpetuo, tam continenter ire potest, ut nullo momento possessio eius interpellari uideatur. idem et in seruitutibus praediorum urbanorum obseruatur. Seruitus itineris i ad sepulchrum priuati iuris, manet, et ideo remitti domino fundi seruientis potest : et adquiri etiam post religionem sepulchri haec seruitus potest. Publico loco interueniente uel uia publica, haustus 2 seruitus imponi potest, aquae ductus non potest : a principe autem peti solet, ut per uiam publicam aquam ducere sine incommodo publico liceat. sacri et religiosi loci interuentus etiam itineris seruitutem impedit, cum seruitus per ea loca nulli deberi potest. 15. pomponius libro xxxiii ad Sabinum. Quotiens nec hominum nec praediorum seruitutes sunt, quia nihil uicinorum interest, non ualet, ueluti ne per fundum tuum eas ' D. xlv. I. 136. I ; ibid. 140. 2. ' D. 1. 16. 157. I. 172 VIH. i. DE SERUITUTIBUS. aut ibi consistas : et ideo si mihi concedas ins tibi non esse fundo tuo uti frui, nihil agitar^, aliter atque si concedas mihi ins tibi non esse in fundo tuo aquam quaerere minuendae aquae meae I gratia Seruitutium non ea natura est, ut aliquid faciat quis, ueluti uiridia tollat aut amoeniorem prospectum praestet, aut in hoc ut in suo pingat, sed ut aliquid patiatur aut non faciat. 16. lulianus libro xlix digestorum. Ei qui pignori fundum accepit, non est iniquum utilem petitio- nem seruitutis dari, sicuti ipsius fundi utilis petitio dabitur. idem seruari conuenit et in eo ad quem uectigalis fundus pertinet. 17. POMPONIUS libro singulari regularum. Uiae, itineris, actus, aquae ductus pars in obligationem deduci non potest quia usus eorum indiuisus est : et ideo si stipulator decesserit pluribus heredibus relictis, singuli solidam uiam petunt : et si promissor decesserit pluribus heredibus relictis, a singulis heredibus solida petitio est. 18. Paulus libro xxxi quaestionum Papiniani notât. In omnibus seruitutibus quae aditione confusae sunt *, respon- sum est doli exceptionem nocituram legatario, si non patiatur eas iterum imponi. 19. Labeo libro iv posteriorum a lauoleno epitomatorum. Ei fundo, quem quis uendat, seruitutem imponi, et si non utilis sit, posse existimo : ueluti si aquam alicui dedere ® ducere non expediret, nihilo minus constitui ea seruitus possit: quaedam enim debere habere possumus, quamuis ea nobis utilia non sunt. 20. IauolenuS libro v ex posterioribus Labeonis. Quotiens uia aut aliquid ius fundi emeretur, cauendum putat esse Labeo per te non fieri, quo minus eo iure uti possit, quia nulla eiusmodi iuris uacua traditio esset, ego puto usum eius iuris pro traditiotie possessionis accipiendum esse, ideoque et inter- dicta ueluti possessoria constituta sunt. ' D. ii. 14. 61. ' D. xliii. 20. I. 28. ® D. xlv. I. 2. I. * D. viii. 6. I ; XXX. 116. 4. ' dele dedere? VIII. 6. quemadmodum, etc. 173 TIT. VI. QUEMADMODUM SERUITUTES AMITTUNTUR. Summary.—Loss by • confusio'(t ; 15), by division (6), by inconsistent grant (8 pr.), by non-user 'statuto tempore' (2; 4; 7; 10. i; 17); even when legatee is ignorant (19. i), but not before possibility of user (18. 2), nor by delay to con¬ struct works (19 pr.), nor when sale is followed by re-purchase, or fluvial damage is repaired, ' intra tempus ' (13; I4pr.). Computation of ' tempus ' (18. i). User may be 'per alium' (3; 12; 16; 20-23), need only be 'fundi nomine' (6 pr.), must be by adverse, but may be by 'malae fidei' possessor (24; 25); of part is enough (8. i ; 9). Excessive and dissimilar user (11 ; 18 pr.) Servitude not lost by death or cap. dem. (3). Servitude created by heir as against conditional legatee (11. i). Cf. Dig. viii. 2-5 ; xxxix. 3 ; xliii. 19 ; xliii. 20 ; Inst. ii. 3. I. Gaius libro VII ad edictum prouinciale. SerUITUTES praediorum confunduntur, si idem utriusque praedii dominus esse coeperit. 2. Paulus libro xxi ad edictum. Qui iter et actum habet si statuto tempore tantum ierit, non perisse actum, sed manere Sabinus Cassius Octauenus aiunt : nam ire quoque per se eum posse qui actum haberet. 3. Gaius libro VII ad edictum prouinciale. Iura praediorum morte et capitis deminutione non perire uolgo traditum est. 4. Paulus libro xxvil ad edictum. Iter sepulchro debitum non utendo numquam amittitur. 5. Idem libro lxvi ad edictum. Seruitus et per socium et fructuarium et bonae fidei possessorem nobis retinetur. 6. CelSUS libro v digestorum. Nam satis est fundi nomine itum esse. Si ego uia quae nobis i per uicini fundum debebatur usus fuero, tu autem constituto tem¬ pore cessaueris, an ius tuum amiseris ? et e contrario, si uicinus, cui uia per nostrum fundum debebatur, per meam partem ierit egerit, tuam partem ingressus non fuerit, an partem tuam liber- auerit? Celsus respondit: si diuisus est fundus inter socios regionibus, quod ad seruitutem attinet quae ei fundo debebatur, perinde est, atque si ab initio duobus fundis debita sit: et sibi quisque dominorum usurpât seruitutem, sibi non utendo deperdit nec amplius in ea re causae eorum fundorum miscentur : nec fit ulla iniuria ei cuius fundus seruit, immo si quo melior, quoniam 174 VIII. 6. QUEMADMODUM I a alter dominorum utendo sibi, non toti fundo proficit. Sed si is fundus qui seruierit ita diuisus est, plusculum dubitationis ea res habet : nam si certus ac finitus uiae locus est, tunc, si per longi- tudinem eius fundus diuisus est, eadem omnia seruanda erunt, quae si initio constituendae eius seruitutis similiter hie duo fundi fuissent : si uero per latitudinem uiae fundus diuisus est (nec multum refert, aequaliter id factum est an inaequaliter), tunc manet idem ius seruitutis, quod fundo indiuiso fuerat, nec aut usu detineri aut non utendo deperire nisi tota uia poterit r nec si forte inciderit, ut semita quae per alterum dumtaxat fundum erit ute- retur, idcirco alter fundus liberabitur, quoniam unum atque eo I h modo indiuiduum uiae ius est. Possunt tamen alterutrum fundum liberare, si modo hoc specialiter conuenit : certe si is cui seruitus debebatur alterum ex ea diuisione fundum redemerit, num ideo minus ea re fundi alterius seruitus permanebit? nec uideo, quid absurde consecuturum sit eam sententiam fundo altero manente seruo: si modo et ab initio potuit angustior constitui uia quam lege finita est et adhuc id loci superest in eo fundo cui remissa seruitus non est, ut sufficiat uiae: quod si minus loci superest quam uiae sufficiat, uterque fundus liberabitur, alter propter redemptionem, alter, quia per eum locum qui superest uia con- 1 c stitui non potest. Ceterum si ita constitutum est ius uiae, ut per quamlibet partem fundi ire agere liceat, idque uel subinde mutare nihil prohibet atque ita diuisus est fundus : si per quamlibet eius partem aeque ire atque agi possit, tunc perinde obseruabimus atque si ab initio duobus fundis duae seruitutes iniunctae fuissent, irfut altera retineri, altera non utendo possit deperire. Nec me fallit alieno facto ius alterius immutatu iri, quoniam ante satius fuerat per alteram partem ire agere, ut idem ius ei in altera parte fundi retineretur: contra illud commodum accessisse ei cui uia debebatur, quod per duas pariter uias ire agere possit bisque octonos in porrectum et senos denos in anfractum. 7. Paulus libro xiii ad Plautium. Si sic constitfïta sit aqua, ut uel aestate ducatur tantum uel uno mense, quaeritur quemadmodum non utendo amittatur, quia non est continuum tempus, quo cum uti non^ potest, non sit usus, itaque et si alternis annis uel mensibus quis aquam habeat, dupli- cato constitute tempore amittitur 2. idem et de itinere custoditur. si uero alternis diebus aut die toto aut tantum nocte, statute legibus tempore amittitur, quia una'seruitus est: nam et si alternis horis® uel una hora cottidie seruitutem habeat, Seruius scribit perdere eum non utendo seruitutem, quia id quod habet cotti- dianum sit. 8. Idem libro xv ad Plautium. Si stillicidii immittendi ius habeam in aream tuam et permisero ' dele non. C. iii. 34. 13 ; ibid. 14. " d. viii. I. 5. I. SERVITUTES AMITTUNTUR. 175 ius tibi in ea area aedificandi, stillicidii immittendi ius amitto. et similiter si per tuum fundum uia mihi debeatur et permisero tibi in eo loco, per quem uia mihi debetur, aliquid facere, amitto ius uiae. Is qui per partem itineris it totum ius usurpare i uidetur. 9. Iauolenus libro III ex Plautio. Aqua si in partem aquagi influxit, etiamsi non ad ultima loca peruenit, omnibus tamen partibus usurpatur. 10. Paulus libro xv ad Plautium. Si communem fundum ego et pupillus haberemus, licet uterque non uteretur, tamen propter pupillum et ego uiam retineo. Si is i qui nocturnam aquam habet interdiu per constitutum ad amis- sionem tempus usus fuerit, amisit nocturnam seruitutem, qua usus non est. idem est in eo qui certis horis aquae ductum habens aliis usus fuerit nec ulla parte earum horarum. 11. Marcellus libro iv digestorum. Is cui uia uel actus debebatur, ut uehiculi certo genere uteretur, alio genere fuerat usus : uideamus ne amiserit seruitutem et alia sit eius condicio, qui amplius oneris quam licuit uexerit, magisque hie plus quam aliud egisse uideatur: sicuti latiore itinere usus esset aut si plura iumenta egerit quam licuit aut aquae admiscuerit aliam. ideoque in omnibus istis quaestionibus seruitus quidem non amittitur, non autem conceditur plus quam pactum est in seruitute habere. Heres, cum legatus esset fundus sub condicione^, * imposuit ei. seruitutes : extinguentur si legati condicio existât, uideamus, an adquisitae sequantur legatarium : et magis dicendum est ut sequantur. 12. Celsus libro XXIII digestorum. Qui fundum alienum bona fide emit, itinere quod ei fundo debetur usus est : retinetur id ius itineris : atque etiam si precario aut ui deiecto domino possidet : fundus enim qualiter se habens ita, cum in suo habitu possessus est, ius non deperit, neque refert, iuste nec ne possideat qui talem eum possidet. quare fortius et si aqua per riuum sua sponte perfluxit, ius aquae ducendae retinetur, quod et Sabino recte placet, ut apud Neratium libro quarto membranarum scriptum est. 13. Marcellus libro xvii digestorum. Si quis ex fundo cui uiam uicinus deberet uendidisset locum proximum seruienti fundo non imposita seruitute et intra legiti- mum tempus quo seruitutes pereunt rursus eum locum adquisisset, habiturus est seruitutem quam uicinus debuisset. ' d. X. 2. 12. 2. ' d. 1. 16. 86. n 176 VIII. 6. QUEMADMODUM 14. Iauolenus libro x ex Cassio. Si locus per quem uia aut iter aut actus debebatur impetu fluminis occupatus esset, et intra tempus quod ad amittendam seruitutem sufficit, alluuione facta restitutus est, seruitus quoque in pristinum statum restituitur ^ : quod si id tempus praeterierit ut I seruitus amittatur, renouare earn cogendus est. Cum uia publica uel fluminis impetu uel ruina amissa est, uicinus proximus uiam praestare debet. 15. Idem libro 11 epistularum. Si, cum seruitus mihi per plures fundos deberetur, medium fundum adquisiui, manere seruitutem puto, quia totiens seruitus confunditur, quotiens uti ea is ad quem pertineat non potest : medio autem fundo adquisito, potest consistere ut per primum et ultimum iter debeatur. 16. Proculus libro I epistularum. Aquam, quae oriebatur in fundo uicini, plures per eundem riuum iure ducere soliti sunt, ita ut suo quisque die a capite duceret, primo per eundem riuum eumque communem, deinde ut quisque inferior erat suo quisque proprio riuo, et unus statute tempore quo seruitus amittitur, non duxit. existimo eum ius ducendae aquae amississe nec per ceteros qui duxerunt eius ius usurpatum esse : proprium enim cuiusque eorum ,ius fuit ñeque per alium usurpari potuit. quod si plurium fundo iter aquae debitum esset, per unum eorum omnibus his inter quos is fundus communis fuisset usurpari potuisset. item si quis eorum quibus aquae ductus seruitus debebatur et per eundem riuum aquam ducebant ius aquae ducendae non ducendo eam amisit, nihil iuris eo nomine ceteris qui riuo utebantur adcreuit, idque commodum eius est per cuius fundum id iter aquae, quod non utendo pro parte unius amissum est ; libértate enim huius partis seruitutis fruitur. 17. pomponius libro xi ex uariis lectionibus. Labeo ait, si is qui haustum habet per tempus quo seruitus amittitur ierit ad fontem nec aquam hauserit, iter quoque eum amississe 2. 18, Paulus libro xv ad Sabinum. Si quis alia aqua usus fuerit, quam de qua in seruitute im- 1 ponenda actum est, seruitus amittitur. Tempus, quo non est usus praecedens fundi dominus, cui seruitus debetur, imputatur ei qui 2 in eius loco successit. Si, cum ius haberes immittendi, uicinus statute tempore aedificatum non habuerit ideoque nec tu immittere poteris, non ideo magis seruitutem amittes, quia non potest uideri usucepisse uicinus tuus libertatem aedium suarum, qui ius tuum non interpellauit. ' D. vii. 4. 23; ibid. 24. pr. " D. 1. 17. 129. 1. SERVITUTES A MITTUN TUR. 177 19. pomponius libro xxxii ad Sabinum. Si partem fundi uendendo lege cauerim, uti per eam partem in reliquum fundum meum aquam ducerem, et statutum tempus inter- cesserit antequam riuum facerem, nihil iuris amitto, quia nullum iter aquae fuerit, sed manet mihi ius integrum : quod si fecissem iter neque usus essem, amittam. Si per fundum meum uiam tibi i legauero et adita mea hereditate per constitutum tempus ad amit- tendam seruitutem ignoraueris eam tibi legatam esse, amittes uiam non utendo. quod si intra idem tempus, antequam rescires tibi legatam seruitutem, tuum fundum uendideris, ad emptorem uia pertinebit, si reliquo tempore ea usus fuerit, quia scilicet tua esse coeperat : ut iam nec ius repudiandi legatum tibi possit contingere, cum ad te fundus non pertineat. 20. SCAEUOLA libro i regularum. Usu retinetur seruitus, cum ipse cui debetur utitur quiue in possessionem eius est aut mercennarius aut hospes aut medicus quiue ad uisitandum dominum uenit uel colonus aut fructu¬ arios : 21. Paulus libro v sententiarum. fructuarios licet suo nomine. 22. SCAEUOLA libro i regularum. Denique quicumque quasi debita uia usus fuerit, 23. Paulus libro v sententiarum. (siue ad fundum nostrum facit, uel ex fundo) 24. SCAEUOLA libro i regularum. licet malae fidei possessor sit, retinebitur seruitus. 25. Paulus libro v sententiarum. Seruitute usus non uidetur nisi is qui suo iure uti se credidit : ideoque si quis pro uia publica uel pro alterius seruitute usus sit, nec interdictum nec actio utiliter competit. N 2 178 VII. I. DE USU FRUCTU ET QUEMADMODUM LIBEB SEPTIMUS.' TIT. I. de usu fructu et quemadmodum quis utatur fruatur. Summary.—Definition of'usus fnictus'(r ; 2; 20.) Who may take (56). How it may be constituted, 'pactionibus et stipulationibus ' (3 pr- ; 36- 1: 37). by reservation on ' traditio (52 ; 54), ' in indicio fam. here, et comm. diu.' (6. i), 'iure legati' (3 pr. ; 6 pr. ; 19 pr.; 20; 27; 29; 33 pr. ; 34-36; 42 : 43 ; 46 ; 49: 51: 57; 58; 72; 74). It may be granted at once or in future (4), may be partial (5), may be acquired through persons ' in potes- tate' (6. 2; 74). Of what it maybe granted (3. i; 28), 'rei soli' (7: 53: 7': 73), ' rei mobilis' (7), ' uniuersorum bonorum,' ' rerum singularium' (34. 2), ' fetus pecoris,' but not ' partus' (68-70). It need not be profitable (41 ; 55)- What is user (35. i ; 38-40). How far transferable (12. 2 ; 67). How terminable (3. 2), by death (51), in case of ' municipes' in c years (56), by ' derelictio' (64), by ' legitimo tempore' (5), not by_ loss of possession of slave (12. 3). Extent of the right of ' fructuarius,' over timber, quarries, &c. (9-12; 13. 4; 18 ; 48. i ; 59), over ships (12. i), slaves (12. 3: 15. i ; 17 ; 21-26; 27. 2 ; 35. i ; 36. 2), game (62), clothes (15. 4), fixtures (15 pr.), in case of'accessio' (9. 4). He must not poison the air (13. 6). How far he may alter a house (7 ; 8 ; 13. 7 î 14: 44; 61). Competing rights of 'dominus' and 'fructuarius' (i7pr.; 19. i ; 30 ; 50;), as to rates (27. 3 ; 52), as to apportionment of rents (58 pr.), for nurture of slaves (45), as to servitudes (15. 7 ; 16), as to security for good management (13). • Rights of'usuarius' (42 pr.). Remedies of 'dominus' (13. 2; 13. 3; 48 pr.; 64-66), of 'fructuarius' (12. 5; 33- I ; 35 pr. ; 46. 1 ; 47 ; 60). Cf. D. vii. 2, 4, 5, 6, 9 ; C. iii. 33 ; Inst. ii. 4. ! i. Paulus libro iii ad Uitellium. Usus fructus est lus alienis^ rebus utendi fruendi salua rerum substantia. Celsus libro XVIII digestorum. Est enim usus fructus ius in corpore quo sublato et ipsum tolli necesse est 3. Gaius libro II rerum cottidianarum uel aureorum. Omnium praediorum iure legati potest constitui usus fructus, ut heres iubeatur dare alicui usum fructum. dare autem intellegitur, si induxerit in fundum legatarium eumue patiatur uti frui®. et sine testamento autem si quis uelit usum fructum constituere, r pactionibus et stipulationibus id efficere potest. Constitit autem usus fructus non tantum in fundo et aedibus, uerum etiam in ^ seruis et iumentis ceterisque rebus. Ne tamen in uniuersum inu- ' D. vii. 6. 5. pr. 2 D. vii. 4. 23. ' D. viii. i. 20; xli. I. 43. i. Q[/IS UTA TÜR FR UA TUR. 179 tiles essent proprietates semper abscedente usu fructu, placuit certis modis extinguí usum fructum et ad proprietatem reuerti. Quibus autem modis usus fructus et constitit et finitur, isdem 3 modis etiam nudus usus solet et constituí et finiri. 4. Paulus libro 11 ad edictum. Usus fructus in multis casibus pars dominii est^, et exstat, quod uel praesens uel ex die dari potest 5. Papinianus libro vii quaestionum. Usus fructus et ab initio pro parte indiuisa uel diuisa constituí et legitimo tempore similiter amitti eademque ratione per legem Falcidiam minui potest: reo quoque promittendi defuncto in partes hereditarias usus fructus obligatio diuiditur : et si ex com- muni praedio debeatur, uno ex sociis defendente pro parte defen- dentis fiet restitutio. 6. GaiuS libro VII ad edictum prouinciale. Usus fructus pluribus modis constituitur : ut ecce, si legatus fuerit, sed et proprietas deducto usu fructu legari potest, ut apud heredem maneat usus fructus. Constituitur adhuc usus fructus et i in indicio familiae herciscundae et communi diuidundo, si iudex alii proprietatem adiudicauerit, alii usum fructum. Adquiritur a autem nobis usus fructus non solum per nosmet ipsos, sed etiam per eas quoque personas, quas iuri nostro subiectas habemus. Nihil aütem uetat seruo meo herede instituto legari proprietatem 3 deducto usu fructu. 7. Ulpianus libro xvii ad Sabinum, Usu fructu legato omnis fructus rei ad fructuarium pertinet. et aut rei soli aut rei mobilis usus fructus legatur. Rei soli, ut puta 1 aedium, usu fructu legato quicumque reditus est, ad usufructuarium pertinet quaeque obuentiones sunt ex aedificiis, ex areis et ceteris, quaecumque aedium sunt, unde etiam mitti eum in possessionem uicinarum aedium causa damni infecti placuit, et iure dominii possessurum eas aedes, si perseueretur non caueri, nec quicquam amittere finito usu fructu. hac ratione Labeo scribit nec aedifi- cium licere domino te inulto altius tollere, sicut nec areae usu fructu legato potest in area aedificium poni : quam sententiam puto ueram. Quoniam igitur omnis fructus rei ad eum pertinet, 2 reficere quoque eum aedes per arbitrum cogi Celsus scribit Celsus libro octano décimo digestorum, hactenus tamen, ut sarta tecta habeat : si qua tamen uetustate corruissent, neutrum cogi reficere, sed si heres refecerit, passurum fructuarium uti. unde Celsus de modo sarta tecta habendi quaerit, si quae uetustate corruerunt reficere non cogitur: módica igitur refectio ad eum pertinet, ' D. 1. 16. 25. pr. ' D. viii. I. 4. pr. i8o VIL I. DE USU FRUCTU ET QUEMADMODUM quoniam et alia onera adgnoscit usu fructu legato : ut puta Stipen¬ dium uel tributum uel salarium uel alimenta ab ea re relicta, et ita i Marcellus libro tertio décimo scribit. Cassius quoque scribit libro octauo iuris ciuilis fructuarium per arbitrum cogi reficere, quem- admodum adserere cogitur arbores: et Aristo notât haec uera esse. Neratius autem libro quarto membranarum ait non posse fructuarium prohiberi, quo minus reficiàt, quia nec arare prohiberi potest aut colere : nec solum necessarias refectiones facturum, sed etiam uoluptatis causa ut tectoria et pauimenta et similia facere, neque autem ampliare nec utile detrahere posse, 8. Idem libro xl ad edictum. quamuis melius repositurus sit : quae sententia uera est, 9. Idem libro XVII ad Sabinum. Item si fundi usus fructus sit legatus, quidquid in fundo nascitur, quidquid inde percipi potest, ipsius fructus est, sic tamen ut boni uiri arbitrato fruatur. nam et Celsus libro octauo décimo diges- 1 torum scribit cogi eum posse recte colere. Et si apes in eo fundo a sit, earum quoque usus fructus ad eum pertinet. Sed si lapidicinas habeat et lapidem caedere uelit uel cretifodinas habeat uel harenas, omnibus bis usurum Sabinus ait quasi bonum patrem familias: 5 quam sententiam puto ueram. Sed si haec metalla post usum fructum legatum sint inuenta, cum totius agri relinquatur usus 4 fructus, non partium, continentur legato. Huic uicinus tractatus est, qui solet in eo quod accessit tractari: et placuit alluuionis quoque usum fructum ad fructuarium pertinere. sed si insula iuxta fundum in flumine nata sit, eius usum fructum ad fructuarium non pertinere Pegasus scribit, licet proprietati accedat : esse enim ueluti proprium fundum, cuius usus fructus ad te non pertineat. quae sententia non est sine ratione : nam ubi latitet incrementum, et usus fructus augetur, ubi autem apparet separatum, fructuario 5 non accedit. Aucupiorum quoque et uenationum reditum Cassius ait libro octano iuris ciuilis ad fructuarium pertinere: ergo et 6 piscationum. Seminarii autem fructum puto ad fructuarium per¬ tinere ita tamen, ut et uendere ei et seminare liceat : debet tamen conserendi agri causa seminarium paratum semper renouare quasi 7 instrumentum agri, ut finito usu fructu domino restituatur. In- strumenti autem fructum habere debet: uendendi tamen facul- tatem non habet, nam et si fundi usus fructus fuerit legatus et sit ager, unde palo in fundum, cuius usus fructus legatus est, solebat pater familias uti, uel salice uel harundine, puto fructuarium hactenus uti posse, ne ex eo uendat, nisi forte salicti ei uel siluae palaris uel harundineti usus fructus sit legatus : tunc enim et uen¬ dere potest, nam et Trebatius scribit siluam caeduam^ et harun- dinetum ^ posse fructuarium caedere, sicut pater familias caedebat. ' D. 1. 16. 30. pr. ' D. xviü. I. 40. 4. QUI s UTA TUR FRUATUR. i8i ut uendere, licet pater familias non solebat uendere, sed ipse uti : ad modum enim referendum est, non ad qualitatem utendi. ic. pomponius libro v ad Sabinum. Ex silua caedua pedamenta et ramos ex arbore usufructuarium sumpturum : ex non caedua in uineam sumpturum, dum ne fundum deteriorem faciat ii. Paulus libro ll epitomatorum Alfeni digestorum. Sed si grandes arbores essent, non posse eas caedere. 12. Ulpianus libro xvii ad Sabinum. Arboribus euolsis uel ui uentorum deiectis usque ad usum suum et uillae posse usufructuarium ferre Labeo ait : nec materia eum pro ligno usurum, si habeat unde utatur ligno^. quam sententiam puto ueram : alioquin et si totus ager sit hune casum passus, omnes arbores auferret fructuarios : materiam tamen ipsum succidere quantum ad uillae refectionem putat posse ; quemadmodum calcem, inquit, coquere uel harenam fodere aliudue quid aedificio necessa- rium sumere. Nauis usu fructu legato nauigandum mittendam i puto, licet naufragii periculum immineat: nauis etenim ad hoc paratur, ut nauiget Usufructuarios uel ipse frui ea re uel alii a fruendam concedere uel locare uel uendere potest: nam et qui locat utitur, et qui uendit utitur. sed et si alii precario concédât uel donet, puto eum uti atque ideo retiñere usum fructum, et hoc Cassius et Pegasus responderunt et Pomponius libro quinto ex Sabino probat, non solum autem si ego locauero, retineo usum fructum, sed et si alius negotium meum gerens locauerit usum fructum, Iulianus libro trigensimo quinto scripsit retiñere me usum fructum. quid tamen si non locauero, sed absente et ignorante me negotium meum gerens utatur quis et fruatur? nihilo minus re¬ tineo usum fructum (quod et Pomponius libro quinto probaU per hoc, quod negotiorum gestorum actionem adquisiui. De illo Pom- 3 ponius dubitat, si fugitiuus, in quo meus usus fructus est, stipu- letur aliquid ex re mea uel per traditionem accipiat : an per hoc ipsum, quasi utar, retineam usum fructum ? magisque admittit re¬ tiñere. nam saepe etiamsi praesentibus semis non utamur, tamen usum fmctum retinemus : ut puta aegrotante semo uel infante, cuius operae nullae sunt, uel defectae senectutis homine : nam et si agrum aremus, licet tam sterilis sit, ut nullus fructus nascatur, retinemus usum fructum. Iulianus tamen libro trigensimo quinto digestorum scribit, etiamsi non stipuletur quid seruus fugitiuus, retineri tamen usum fmctum : nam qua ratione, inquit, retinetur a proprietario possessio, etiamsi in fuga seruus sit, pari ratione etiam usus fructus retinetur *. Idem tractat : quid si quis posses- 4 sionem eius nactus sit, an, quemadmodum a proprietario possideri ' D. xxiv. 3. 7. 12. ' D. XXXÜ. 66, ¡,6 ; 1. 16. 167, 168. » p , jg j * D. xli. 2. 3. 12. i8a VIL I. DE USU FRUCTU ET QUEMADMODUM desinit, ita etiam usus fructus amittatur? et primo quidem ait posse dici amitti usum fructum, sed licet amittatur, tamen dicen- dum, quod intra constitutum tempus ex re fructuarii stipulatus est, fructuario adquiri potest, per quod colligi posse dici, ne quidem si possideatur ab alio, amitti usum fructum, si modo mihi aliquid stipuletur, paruique referre, ab herede possideatur uel ab alio, cui hereditas uendita sit uel cui proprietas legata sit, an a praedone : sufficere enim ad retinendum usum fructum esse affectum retiñere uolentis et seruum nomine fructuarii aliquid facere: quae sen- 6 tentia habet rationem, lulianus libro trigensimo quinto diges- torum tractat, si fur decerpserit uel desecuerit fructus maturos pendentes, cui condictione teneatur, domino fundi an fructuario ? et putat, quoniam fructus non fiunt fructuarii, nisi ab eo percipi- antur \ licet ab alio terra separentur, magis proprietario condicti- onem competere, fructuario autem furti actionem, quoniam interfuit eius fructus non esse ablatos. Marcellus autem mouetur eo, quod, si postea fructus istos nactus fuerit fructuarius, fortassis fiant eius : nam si fiunt, qua ratione hoc euenit ? nisi ea, ut interim fierent proprietarii, mox adprehensi fructuarii efficientur, exemplo rei sub condicione legatae, quae interim heredis est, existente autem con¬ dicione ad legatarium transit, uerum est enim condictionem competere2 proprietario: cum autem in pendenti est dominium (ut ipse lulianus ait in fetu qui summittitur et in eo quod seruus fructuarius per traditionem accedit nondum quidem pretio soluto, sed tamen ab eo satisfacto), dicendum est condictionem pendere magisque in pendenti ^ esse dominium. 13. Idem libro xvill ad Sabinum. Si cuius rei usus fructus legatus erit, dominus potest in ea re satisdationem desiderare \ ut officio iudicis hoc fiat : nam sicuti debet fructuarius uti frui, ita et proprietatis dominus securus esse debet de proprietate. haec autem ad omnem usum fructum perti- nere lulianus libro trigensimo octauo digestorum probat, si usus fructus legatus sit, non prius dandam actionem usufructuario, quam satisdederit se^boni uiri arbitratu usurum fruiturum: sed et si plures sint, a quibus usus fructus relictus est, singulis satisdari 1 oportet. Cum igitur de usu fructu agitur, non solum quod factum est arbitratur, sed etiam in futurum quemadmodum uti frui debet. 2 De praeteritis autem damnis fructuarius etiam lege Aquilia tenetur et interdicto quod ui aut dam, ut lulianus ait : nam fructuarium quoque teneri his actionibus nec non furti certum est, sicut quem- libet alium, qui in aliena re tale quid commiserit. denique con- sultus, quo bonum fuit actionem polliceri praetorem, cum competat legis Aquiliae actio, respondit, quia sunt casus, quibus cessât Aquiliae actio, ideo iudicem dari, ut eius arbitratu utatur: nam qui agrum non proscindit, qui uites non subserit, item aquarum ^ Inst. ii. I. 36. ' d. xiii. I. I. ' d. 1. 17. 169. I. * d. vii. 9. QÍ/IS UTATÜR FRUATUR. 183 ductus conrumpi patitur, lege Aquilia non tenetur. eadem et in usuario dicenda sunt. Sed si inter duos fructuarios sit contro- 3 uersia, lulianus libro trigensimo octauo digestorum scribit aequis- simum esse quasi communi diuidundo iudicium dari uel stipulatione inter se eos cauere, qualiter fruantur : cur enim, inquit lulianus, ad arma et rixam procederé patiatur praetor, quos potest iurisdictione sua componere ? quam sententiam Celsus quoque libro uicensimo digestorum probat, et ego puto ueram. Fructuarius causam pro- 4 prietatis deteriorem facere non debet, meliorem facere potest, et aut fundi est usus fructus legatus, et non debet ñeque arbores frugiferas excidere neque uillam diruere nec quicquam facere in perniciem proprietatis. et si forte uoluptarium fuit praedium, uirdiaria uel gestationes uel deambulationes arboribus infructuosis opacas atque amoenas Habens, non debebit deicere, ut forte hortos olitorios faciat uel aliud quid, quod ad reditum spectat. Inde est S quaesitum, an lapidicinas uel cretifodinas uel harenifodinas ipse instiUiere possit : et ego puto etiam ipsum instituere posse, si non agri partem necessariam huic rei occupaturus est. proinde uenas quoque lapidicinarum et huiusmodi metallorum inquirere poterit : ergo et auri et argenti et sulpuris et aeris et ferri et ceterorum fodinas uel quas pater familias instituit exercere poterit uel ipse instituere, si nihil agriculturae nocebit. et si forte in hoc quod instituit plus reditus sit quam in uineis uel arbustis uel oliuetis quae fuerunt, forsitan etiam haec deicere poterit, si quidem ei permittitur meliorare proprietatem. Si tamen quae instituit usu- 6 fructuarius aut caelum corrumpant agri aut magnum apparatum sint desideratura opificum forte uel legulorum, quae non potest sustinere proprietarius, non uidebitur uiri boni arbitratu frui : sed nec aedificium quidem positurum in fundo, nisi quod ad fructum percipiendum necessarium sit. Sed si aedium usus fructus legatus 7 sit. Nema filius et lumina immittere eum posse ait : sed et colores et picturas et marmora poterit et sigilla et si quid ad domus or- natum. sed neque diaetas transformare uel coniungere aut separare ei permittetur, uel aditus posticasue uertere, uel refugia^ aperire, uel atrium mutare, uel uirdiaria ad alium modum conuertere: excolere enim quód inuenit potest qualitate aedium non immu- tata. item Nerua eum cui aedium usus fructus legatus sit altius tollere non posse, quamuis lumina non obscurentur, quia tectum magis turbatur : quod Labeo etiam in proprietatis domino scribit. idem Nerua nec obstruere eum posse. Item si domus usus fructus 8 legatus sit, meritoria illic facere fructuarius non debet nec per cenacula diuidere domum: atquin locare potest, sed oportebit quasi domum locare nec balineum ibi faciendum est. quod autem dicit meritoria non factumm ita accipe quae uolgo deuer- soria uel fullonica appellant, ego quidem, et si balineum sit in domo usibus dominicis solitum uacare in intima parte domus uel ' D. xi. 3.1. 2. ' Inst. ii. 5. I. i84 VII. i. DE USU FRUCTU ET QUEMADMODUM inter diaetas amoenas, non recte nec ex boni uiri arbitratu fac- turum, si id locare coeperit, ut publica lauet, non magis quam si domum ad stationem iumentorum locauerit, aut si stabulum quod erat domus iumentis et carruchis uacans, pistrino locauerit, 14. Paulus libro m ad Sabinum. licet multo minus ex ea re fructum percipiat. 15. UlpianuS libro xviii ad Sabinum. Sed si quid inaedificauerit, postea eum neque tollere hoc neque 1 refigere posse : refixa plane posse uindicare. Mancipiorum quoque usus fructus legato non debet abuti, sed secundum condicionem eorum uti : nam si librarium rus mittat et qualum et calcem por¬ tare cogat, histrionem balniatorem faciat, uel de symphonia atri- ensem, uel de palaestra stercorandis latrinis praeponat, abuti 2 uidebitur proprietate, Sufficienter autem alere et uestire debet 5 secundum ordinem et dignitatem mancipiorum. Et generaliter Labeo ait in omnibus rebus mobilibus modum eum tenere debere, ne sua feritate uel saeuitia ea corrumpat: alioquin etiam lege 4 Aquilia eum conueniri. Et si uestimentorum usus fructus legatus sit non sic, ut quantitatis usus fructus legetur, dicendum est ita uti eum debere, ne abutatur : nec tamen locaturum, quia uir bonus 5 ita non uteretur. Proinde etsi scaenicae uestis usus fructus le¬ getur uel aulaei uel alterius apparatus, alibi quam in scaena non utetur. sed an et locare possit, uidendum est : et puto locaturum, et licet testator commodare, non locare fuerit solitus, tamen ipsum fructuarium locaturum tam scaenicam quam funebrem uestem. 6 Proprietatis dominus non debebit impediré fructuarium ita uten- tem, ne deteriorem eius condicionem faciat. de quibusdam plane dubitatur, si eum uti prohibent, an iure id faciat : ut puta doléis^, si forte fundi usus fructus sit legatus, et putant quidam, etsi de- fossa sint, uti prohibendum : idem et in seriis ^ et in cuppis et in cadis et amphoris putant : idem et in specularibus si domus usus fructus legetur. sed ego puto, nisi sit contraria uoluntas, 7 etiam instrumehtum fundi uel domus contineri. Sed nec serui- tutem imponere fundo potest proprietarius nec amittere seruitutem : adquirere plane seruitutem eum posse etiam inuito fructuario luli- anus scripsit. quibus consequenter fructuarios quidem adquirere fundo seruitutem non potest, retiñere autem potest: et si forte fuerint non utente fructuario amissae, hoc quoque nomine tene- bitur. proprietatis dominus ne quidem consentiente fructuario seruitutem imponere potest, 16. Paulus libro m ab Sabinum. nisi per quam deterior fructuarii condicio non fiat, ueluti si talem seruitutem uicino concesserit ius sibi non esse altius tollere. ' d. xxxiii. 7. 21. ' D. 1. 16. 206. ' D. xxxiii. 7. 12. 16, 25. QUIS UTATUR FRUATUR. 185 17. Ulpianus libro xviil ad Sabinum. Locum autem religiosum facere potest consentiente usufructu¬ ario^ : et hoc uerum est fauore religionis. sed interdum et solus proprietatis dominus locum religiosum facere potest : finge enim eum testatorem inferre, cum non esset tam oportune, ubi sepeli- retur. Ex eo, ne deteriorem condicionem fructuarii faciat pro- i prietarius, sol et quaeri, an seruum dominus coercere possit^. et Aristo apud Cassium notât plenissimam eum coercitionem habere, si modo sine dolo malo faciat : quamuis usufructuarias nec con- trariis quidem ministeriis aut inusitatis artificium eius corrumpere possit nec seruum cicatricibus deformare. Proprietarius autem et 1 seruum noxae dedere poterit, si hoc sine dolo malo faciat, quoniam noxae deditio iure non peremit usum fructum, non magis quam usucapió proprietatis, quae post constitutum usum fructum con- tingit. debebit plane denegari usus fructus persecutio, si ei qui nox^e accepit litis aestimatio non offeratur a fructuario. Si quis 3 seruum occiderit, utilem actionem exemplo Aquiline fructuario dandam numquam dubitaui 18. Paulus libro m ad Sabinum. Agri usu fructu legato in locum demortuarum arborum aliae substituendae sunt et priores ad fructuarium pertinent^. 19. POMPONIUS libro V ad Sabinum. Proculus putat insulam posse ita legari, ut ei seruitus imponatur® quae alteri insulae hereditariae debeatur, hoc modo : ' Si ille heredi ' meo promiserit per se non fore, quo altius ea aedificia tollantur, ' tum ei eorum aedificiorum usum fructum do lego' uel sic ; ' Ae- ' dium illarum, quoad altius, quam uti nunc sunt, aedificatae non ' erunt, illi usum fructum do lego.' Si arbores uento deiectas i dominus non tollat, per quod incommodior is sit usus fructus uel iter, suis actionibus usufructuario cum eo experiundum. 30. Ulpianus libro xviii ad Sabinum. Si quis ita legauerit : ' fructus annuos fundi Corneliani Gaio Maeuio do lego,' perinde accipi debet hic sermo ac si usus fructus fundi esset legatus '. ZI. Idem libro xvii ad Sabinum. Si serui usus fructus sit legatus, quidquid is ex opera sua ad- quirit uel ex re fructuarii, ad eum pertinet, siue stipuletur siue ei possessio fuerit tradita. si uero heres institutus sit uel legatum acceperit, Labeo distinguit, cuius gratia uel heres instituitur uel legatum acceperit. ' D. xi. 7. 2. 8. ' D. ix. 2. 5. 3. ' D. ix. 2. II, 10 ; ibid. 12. ' Inst. ii. I. 38. ® D. viü. 4. 3; ibid. 6. " D. xxxiii. 2. 41. i86 VII. i. DE USU FRUCTU ET QUEMÄDMODUM %'X. Idem libro xvill ad Sabinum, Sed et si quid donetur seruo, in quo usus fructus alterius est, quaeritur, quid fieri oporteat. et in omnibus istis, si quidem con- templatione fructuarii aliquid ei relictum uel donatum est, ipsi adquiret : sin uero proprietarii, proprietario : si ipsius serui, adqui- retur domino, nec distinguimos, unde cognitum eum et cuius mérito habuit, qui donauit uel reliquit. sed et si condicionis implendae causa quid seruus fructuarios consequatur et constiterit contemplatione fructuarii eam condicionem adscriptam, dicendum est ipsi adquiri : nam et in mortis causa donatione idem dicen¬ dum est. 23. Idem libro xvil ad Sabinum. Sed sicuti stipulando fructuario adquirit, ita etiam paciscendo eum adquirere exceptionem fructuario lulianus libro trigensimo digestorum scribit. idemque et si acceptum rogauerit, liberati- Ï onem ei parere^. Quoniam autem diximus quod ex operis^ ad- quiritur ad fructuarium pertinere, sciendum est etiam cogendum eum operari: etenim modicam quoque castigationem fructuario cômpetere Sabinos respondit et Cassius libro octauo iuris ciuilis scripsit, ut ñeque torqueat, ñeque flagellis caedat. 24. Paulus libro x ad Sabinum. Si quis donaturus usufructuario spoponderit seruo in quem usum fructum habet stipulanti, ipsi usufructuario obligabitur, quia ut ei seruus talis stipulari possit, usitatum est. 25. Ulpianus libro xviii ad Sabinum. Sed et si quid stipuletur sibi aut Sticho seruo fructuario donandi causa, dum uult fructuario praestitum, dicendum, si ei soluatur, I fructuario adquiri. Interdum tarnen in pendenti est, cui adquirat iste fructuarios serous®: ut puta si senium emit et per traditionem accepit necdum pretium numerauit, sed tantummodo pro eo fecit satis interim qpius sit, quaeritur. et lulianus libro trigensimo quinto digestorum scripsit in pendenti esse dominium eius et numerationem pretii declaraturam, cuius sit: nam si ex re fruc¬ tuarii, retro fructuarii fuisse, idemque est et si forte stipulatus sit seruus numeraturus pecuniam : nam numeratio declarabit, cui sit adquisita stipulatio. ergo ostendimus in pendenti esse dominium, donee pretium numeretur. quid ergo si amisso usu fructu tunc pretium numeretur®.? lulianus quidem libro trigensimo quinto digestorum scripsit adhuc intéressé, unde sit pretium numeratum : Marcellus uero et Mauricianus amisso usu fructu® iam putant dominium adquisitum proprietatis domino: sed luliani sententia humanior est. quod si ex re utriusque pretium fuerit solutum, ad ' d. xlvi. 4. II. ' d. xli. I. 10. 3. ' d. xli. 1. 43. %. *■ d. xviii. I. 19; Inst. ii. I. 41. ' d. xlv. 3. 18. 3. ' d. xix. 1. 24. pr. QUIS UTATUR FRUATUR. 187 utrumque dominium pertinere lulianus scripsit, scilicet pro rata pretii soluti. quid tamen si forte simul soluerit ex re utriusque, ut puta decem milia pretii nomine debebat et dena soluit ex re singu- lorum : cui magis seruus adquirat ? si numeratione soluat, inter- erit, cuius priores nummos soluat: nam quos postea soluerit, aut uindicabit aut, si fuerint nummi consumpti, ad condictionem per¬ tinent: si uero simul in sacculo soluit, nihil fecit accipientis et ideo nondum adquisisse cuiquam dominium uidetur, quia cum plus pretium soluit seruus, non faciet nummos accipientis. Si operas 2 suas iste seruus locauerit et in annos singulos certum aliquid stipuletur, eorum quidem annorum stipulatio, quibus usus fructus mansit, adquiretur fructuario, sequentium uero stipulatio ad pro- prietarium transit semel adquisita fructuario, quamuis non soleat stipulatio semel cui quaesita ad alium transiré nisi ad heredem uel adrogatorem^. proinde si forte usus fructus in annos singulos fuerit legatus et iste seruus operas suas locauit et stipulatus est ut supra scriptum est, prout capitis minutione amissus fuerit usus fructus, mox restitutus, ambulabit^ stipulatio profectaque ad here¬ dem redibit ad fructuarium. Quaestionis est, an id quod adquiri 3 fructuario non potest proprietario adquiratur. et lulianus quidem libro trigensimo quinto digestorum scripsit, quod fructuario adquiri non potest proprietario quaeri. denique scribit eum qui ex re fructuarii stipuletur nominatim proprietario uel iussu eius ipsi adquirere. contra autem nihil agit, si non ex re fructuarii nec ex operis suis fructuario stipuletur, Seruus fructuarius si usum 4 fructum in se dari stipuletur aut sine nomine aut nominatim proprietario, ipsi adquirit exemplo serui communis, qui stipu- lando rem alteri ex dominis cuius res est, nihil agit, quoniam rem suam^ stipulando quis nihil agit, alteri stipulando ad¬ quirit solidum. Idem lulianus eodem libro scripsit : si seruo 5 fructuarius operas eius locauerit, nihil agit; nam et si ex re mea, inquit, a me stipulatus sit, nihil agit, non magis quam seruus alienus bona fide mihi seruiens idem agendo domino quic- quam adquirit. simili modo, ait, ne quidem si rem meam a me fructuario conducat, me non obligabit. et regulariter definiit: quod quis ab alio stipulando mihi adquirit, id a me stipulando nihil agit : nisi forte, inquit, nominatim domino suo stipuletur a me uel conducat. Si duos fructuarios proponas et ex alterius re 6 seruus sit stipulatus, quaeritur, utrum totum an pro parte, qua habet usum fructum, ei quaeratur. nam et in duobus bonae fidei possessoribus hoc idem est apud Scaeuolam agitatum libro secundo quaestionum, et ait uolgo creditum rationemque hoc facere, ut si ex re alterius stipuletur, partem ei dumtaxat quaeri, partem domino: quod si nominatim sit stipulatus, nec dubitari debere, quin adiecto nomine solidum ei quaeratur^. idemque ait et si iussu eius stipuletur, quoniam iussum pro nomine accipimus. idem 1 Inst. iü. lo. I. ' D. iv. 4.15. ° D. xlv. i. 87 ; Inst. iii. 19. 21. ♦ D. xli. I. 37. i88 VII. I. DE USU FRUCTU ET QÜEMADMODUM et in fructuariis erit dicendum, ut quo casu non totum adquiretur fructuario, proprietatis domino erit quaesitum, quoniam ex re 7 fructuarii quaeri ei posse ostendimus. Quod autem diximus ex re fructuarii uel ex operis posse adquirere, utrum tunc locum habeat, quotiens iure l^ati usus fructus sit constitutus, an et si per tradi- tionem uel stipulationem uel alium quemcumque modum, uiden- dum. et uera est Pegasi sententia, quam et lulianus libro sexto décimo secutus est, omni fructuario adquiri. aó. Paulus libro III ad Sabinum. Si operas suas locauerit seruus fructuarius et inperfecto tempore locationis usus fructus interierit, quod superest ad proprietarium pertinebit. sed et si ab initio certam summam propter operas certas stipulatus fuerit, capite deminuto eo idem dicendum est. 27. Ulpianus libro xviii ad Sabinum. Si pendentes fructus iam maturos reliquisset testator, fructuarius eos feret, si die legati cedente adhuc pendentes deprehendisset ; 1 nam et stantes fructus ad fructuarium pertinent. Si dominus solitus fuit tabernis ad merces suas uti uel ad negotiationem, utique permittetur fructuario locare eas et ad alias merces, et illud solum obseruandum, ne uel abutatur usufructuarius uel contumeliosa 2 iniurioseue utatur usu fructu. Si serui usus fructus legatus est, cuius testator quasi ministerio uacuo utebatur, si eum disciplinis 3 uel arte instituerit usufructuarius, arte eius uel peritia utetur. Si quid cloacarii^ nomine debeatur uel si quid ob formam aquae ductus, quae per agrum transit, pendatur, ad onus fructuarii per¬ tinebit: sed et si quid ad collationem uiae^, puto hoc quoque fructuarium subiturum: ergo et quod ob transitum exercitus® con- fertur ex fructibus : sed et si quid municipio, nam soient posses- sores certam partem fructuum municipio uiliori pretio addicere: soient et fisco fusiones praestare. haec onera ad fructuarium per- 4 tinebunt. Si qua seruitus imposita est fundo, necesse habebit fructuarius sustinere : unde et si per stipulationem seruitus debea- 5 tur, idem putoHicendum. Sed et si seruus sub poena emptus sit interdictis certis quibusdam*, an si usus fructus eius fuerit legatus, obseruare haec fructuarius debeat ? et puto debere eum obseruare : alioquin non boni uiri arbitrato utitur et fruitur. a8. POMPONIUS libro V ad Sabinum. Nomismatum aureorum uel argenteorum ueterum, quibus pro gemmis uti soient, usus fructus legari potest. 29. Ulpianus libro xviii ad Sabinum. Omnium bonorum usu fructum posse legari, nisi excedat do- drantis aestimationem, Celsus libro trigensimo secundo diges- torum et lulianus libro sexagensimo primo scribit : et est uerius. ' d. XXX. 39. 5. ^ d. xix. I. 13. 6. ' D. xxxii. 79. * D. xviii. 7. 7. QUIS U TATUE F RU A TUR. 189 30. Paulus libro m ad Sabínum. Si is qui binas aedes habeat aliarum usum fructum legauerit, posse heredem Marcellus scribit alteras altius tollendo obscurare luminibus, quoniam habitari potest etiam obscuratis aedibus. quod usque adeo temperandum est, ut non in totum aedes obscurentur, sed modicum lumen^ quod habitantibus sufRcit, habeant. 31. Idem libro x ad Sabinum, Ex re fructuarii etiam id intelligetur, quod ei fructuarius donauerit^ concesseritue uel ex administratione rerum eius com- pendii seruus fecerit. 3a. pomponius libro xxxiii ad Sabinum. Si quis unas aedes, quas solas habet, uel fundum tradit, excipere potest id quod personae, non praedii, est, ueluti usum et usum fructifm. sed et si excipiat, ut pascere sibi uel inhabitare liceat, ualet exceptio, cum ex multis saltibus pastioiie fructus perciperetur. et habitationis exceptione, siue temporali siue usque ad mortem eius qui excepit, usus uidetur exceptus. 33. Papinianus libro xvii quaestionum. Si Titio fructus, Maeuio proprietas legata sit et uiuo testatore Titius decedat, nihil apud scriptum heredem relinquetur: et id Neratius quoque respondit. Usum fructum in quibusdam casibus i non partis effectum optinere conuenit : unde si fundi uel fructus portio petatur et absolutione secuta postea pars altera quae ad- creuit uindicetur, in lite quidem proprietatis iudicatae rei excep- tionem obstare, in fructus uero non obstare scribit Iulianus, quoniam portio fundi uelut alluuio portioni, personae fructus adcresceret. 34. Iulianus libro xxxv digestorum. Quotiens duobus usus fructus legatur ita, ut alternis annis utantur fruantur, si quidem ita iegatus fuerit ' Titio et Maeuio,' potest dici priori Titio, deinde Maeuio legatum datum, si uero duo eiusdem nominis fuerint et ita scriptum fuerit ' Titiis usum fructum alternis annis do:' nisi consenserint, uter eorum prior utatur, inuicem sibi impedient. quod si Titius eo anno, quo frueretur, proprie- tatem accepisset, interim legatum non habebit, sed ad Maeuium alternis annis usus fructus pertinebit: et si Titius proprietatem alienasset, habebit eum usum fructum, quia et si sub con¬ dicione usus fructus mihi Iegatus fuerit et interim proprietatem ab herede accepero, pendente autem condicione eandem aliena- uero, ad legatum admittar. Si colono tuo usum fructum fundi i legaueris, usum fructum uindicabit et cum herede tuo aget ex ' D. xli. I. 49. i90 VIL i. DE USÜ FRUCTU ET QUEMADMODUM conducto et consequetur, ut neque mercedes praestet et impensas, 2 quas in culturam fecerat, recipiat. Uniuersorum bonorum an singularum rerum usus fructus legetur, hactenus interesse puto, quod, si aedes incensae fuerint, usus fructus specialiter aedium legatus peti non potest, bonorum autem usu fructu legato areae usus fructus peti poterit: quoniam qui bonorum suorum usum fructum légat, non solum eorum quae in specie sunt, sed et substantiae omnis, usum fructum legare uidetur: in substantia autem bonorum etiam area est. 35. Idem libro i ad Urseium Ferocem. Si usus fructus legatus est, sed heres scriptus ob hoc tardius adit, ut tardius ad legatum perueniretur, hoc quoque praestabitur, I ut Sabino placuit^. Usus fructus serui mihi legatus est isque, cum ego uti frui desissem, liber esse iussus est : deinde ego ab herede aestimationem legati tuli : nihilo magis eum liberum fore Sabinus respondit (namque uideri me uti frui homine, pro quo aliquam rem habeam), condicionem autem eius libertatis eandem manere, ita ut mortis meae aut capitis deminutionis interuentu liber futurus esset. 36. Africanus libro v quaestionum. Qui usum fructum areae legauerat insulam ibi aedificauit: ea uiuo eo decidit uel deusta est : usum fructum deberi existimauit. contra autem non idem iuris esse, si insulae' usu fructu legato area, deinde insula facta sit. idemque esse, et si scyphorum usus fructus legatus sit, deinde massa facta et iterum scyphi: licet enim pristina qualitas scyphorum restituta sit, non tamen illos I esse, quorum usus fructus legatus sit. Stipulatus sum de Titio fundum Cornelianum detracto usu fructu 2 : Titius decessit: quae- situm est, quid mihi heredem eius praestare oportet, respondit referre, qua mente usus fructus exceptus sit : nam si quidem hoc actum est, ut in cuiuslibet persona usus fructus constitueretur, solam proprietatem heredem debiturum : sin autem id actum sit, ut promissori'dumtaxat usus fructus reciperetur, plenam proprie¬ tatem heredem eius debiturum. hoc ita se habere manifestius in causa legatorum apparere: etenim si heres, a quo detracto usu fructu proprietas legata sit, priusquam ex testamento ageretur, decesserit, minus dubitandum, quin heres eius plenam proprieta¬ tem sit debiturus. idemque et si sub condicione similiter legatum a sit et pendente condicione heres decessit. Usus fructus serui Titio legatus est; cum per heredem staret, quo minus praestaretur, seruus mortuus est : aliud dici non posse ait, quam in id obligatum esse heredem, quanti legatarii intersit moram factam non esse, ut scilicet ex eo tempore in diem, in quo seruus sit mortuus, usus fructus aestimetur. cui illud quoque consequens esse, ut si ipse ' D. xxxiii. 2. 6. ' D. xlv. I. 126. I. QUIS UTA TUR FRUATUR. 191 Titius moriatur, similiter ex eo tempore, quo mora sit facta, in diem mortis aestimatio usus fructus heredi eius praestaretur. 37. Idem libro vu quaestionum. Quaesitum est, si, cum in annos decem próximos usum fructum de te dari stipulatus essem, per te steterit quo minus dares et quinquennium transierit, quid iuris sit, item si Stichi decem annorum proximorum operas de te dari stipulatus sim et similiter quinquennium praeteriit. respondit eius temporis usum fructum et operas recte peti, quod per te transactum est quo minus darentur. 38. MarcianuS libro iii institutionum. Non utitur usufructuarius, si nec ipse utatur nec nomine eius alius, puta qui emit uel qui conduxit uel cui donatus est uel qui negotium eius gerit. plane illud interest, quod, si uendidero usum /ructum, etiamsi emptor non utatur, uideor usum fructum retiñere, 39. Gaius libro VII ad edictum prouinciale. quia qui pretio fruitur, non minus habere intellegitur, quam qui principali re utitur fruitur. 40. Marcianus libro iii institutionum. Quod si donauero, non alias retineo, nisi ille utatur. 41. Idem libro vil institutionum. Statuae et imaginis usum fructum" posse relinqui magis est, quia et ipsae habent aliquam utilitàtem, si quo loco oportuno ponantur. Licet praedia quaedam talia sint, ut magis in ea impendamos, r quam de illis adquiramos, tamen usus fructus eorum relinqui potest» 42. Florentinus libro xi institutionum. Si alii usus, alii fructus eiusdem rei legetur, id percipiet fruc¬ tuarios, quod usuario supererit : nec minus et ipse fruendi causa et usum habebit. Rerum an aestimationis usus fructus tibi legetur, i interest : nam si quidem rerum legetur, deducto eo quod praeterea tibi legatum est, ex reliquis bonis usum fmctum feres : sin autem aestimationis usus fructus legatos est, id quoque aestimabitur, quod praeterea tibi legatum est. nam saepius idem legando non ampliat testator legatum: re autem legata etiam aestimationem eius legando ampliare legatum possumus. 43. Ulpianus libro vii regularum. Etiam partis bonorum usus fructus legari potest, si tamen non Sit specialiter facta'partis mentio, dimidia pars bonorum con- .tinetur^. ' d. 1. 16. 164. I. O iça VII. i. DE USU FRUCTU ET QUEMADMODUM 44. Neratius libro iii membranarum. Usufructuarius nouum tectorium parietibus, qui rudes fuissent, imponere non potest, quia tametsi meliorem excolendo aedificium domini causam facturus esset, non tamen id iure suo facere potest, aliudque est tueri quod.accepisset an nouum faceret^. 45. Gaius libro VII ad edictum prouinciale. Sicut inpendia cibariorum in senium, cuius usus fructus ad aliquem pertinet, ita et ualetudinis impendia ad eum respicere natura manifestum est. 46. Paulus libro ix ad Plautium. Si extraneo scripto et emancipate praeterito matri defuncti deducto usu fructu proprietas legata sit, petita contra tabulas bonorum possessione plena proprietas pietatis respectu matri prae- 1 standa est. Si testator iusserit, ut heres reficeret insulam, cuius usum fructum legauit, potest fructuarios ex testamento agere, ut heres reficeret. 47. POMPONIUS libro V ex Plautio, Quod si heres hoc non fecisset et ob id fructuarius frui non potuisset, heres etiam fructuarii eo nomine habebit actionem, quanti fructuarii interfuisset non cessasse heredem, licet usus fructus morte eius interisset. 48. Paulus libro ix ad Plautium. Si absente fructuario heres quasi negotium eius gerens reficiat, n^otiorum gestorum actionem aduersus fructuarium habet, tametsi sibi in futurum heres prospiceret. sed si paratus sit recedere ab usu fructu fructuarius, non est cogendus reficere, sed actione I negotiorum gestorum liberator. Siluam caeduam, etiamsi intem- pestiue caesa sit, in fructu esse constat, sicut olea immatura lecta, item faenum immaturum caesum in fructu est. 49. POMPONIUS libro VII ad Plautium. Si mihi et tibi a Sempronio et Mucio heredibus usus fructus I^atus sitj ego in partem Sempronii quadrantem, in partem Mucii alterum quadrantem habebo, tu item in utriusque parte eorum quadrantes habes. 50. Paulus libro m ad Uitellium. Titius Maeuio fundum Tusculanum reliquit eiusque fidei com- misit, ut eiusdem fundi partis dimidiae usum fructum Titiae praestaret : Maeuius uillam uetustate corruptam necessariam cogendis et conseruandis fructibus aedificauit ; quaesitum est, an sumptus partem pro portione usus fructus Titia agnoscere debeat. * aliud nouum facere ? QUI s UTA TUR F RU A TUR. 193 respondit Scaeuola, si priusqiiam usus fructus praestaretur, neces- sario aedificasset, non alias cogendum restituera quam eius sumptus ratio haberetur. 51. Modestinus libro ix dififerentiarum. Titio 'cum morietur' usus fructus inutiliter legari intellegitur, in id tempus uidelicet collatus, quo a persona discedere incipit. 5Z. Idem libro ix regulamm. Usu fructu relicto si tributa eius rei praestentur, ea usufructu- arium praestare debere dubium non est, nisi specialiter nomine fideicommissi testatori placuisse probetur haec quoque ab herede dari. 53. IauoleñUS libro II epistolarum. Si cui insulae usus fructus legatus est, quamdiu quaelibet portio eius ij^sulae remanet, totius soli usum fructum retinet. 54. Idem libro m epistolarum. Sub condicione usus fructus fundi a te herede Titio legatus est: tu fundum mihi uendidisti et tradidisti detracto usu fructu: quaero, si non extiterit condicio, aut extiterit et interiit usus fructus, ad quem pertineat. respondit : intellego te de usu fructu quaerere qui legatus est: itaque si condicio eius legati extiterit, dubium non est, quin ad legatarium is usus fructus pertineat et si aliquo casu ab eo amissus fuerit, ad proprietatem fundi reuertatur : quod si condicio non extiterit, usus fructus ad heredem pertinebit, ita ut in eius persona omnia eadem seruentur, quae ad amitten- dum usufructum pertinent et seruari soient, ceterum in eiusmodi uenditione spectandurp id erit, quod inter ementem uendentemque conuenerit, ut si apparuerit legati causa eum usum fructum ex- ceptum esse, etiamsi condicio non extiterit, restitui a uenditore emptori debeat. 55. POMPONIUS libro XXVI ad Quintum Mucium. Si infantis usus tantummodo legatus sit, etiamsi nullus interim sit, cum tamen infantis aetatem excesserit, esse incipit. 56. Gaius libro XVII ad edictum prouinciale. An usus fructus nomine actio municipibus dari debeat, quae- situm est: periculum enim esse uidebatur, ne perpetuus fieret, quia ñeque morte nec facile capitis deminutione periturus est, qua ratione proprietas inutilis esset futura semper abscedente usu fructu. sed tamen placuit dandam esse actionem, unde sequens dubitatio est, quousque tuendi essent in eo usu fructu municipes : et placuit centum annos tuendes esse municipes, quia is finis uitae longaeui hominis est^. ' D. xxxiii. 3. 8. O 3 194 VII. 1. DE USU FRUCTU ET QUEMADMODUM 57. Papinianus libro vii responsorum. Dominus fructuario praedium, quod ei per usum fructum serui- ebat, legauit, idque praedium aliquamdiu possessum legatarius restituere filio, qui causam inofficiosi testamenti recte pertulerat, coactus est : mansisse fructus lus integrum ex post facto apparuit. I Per fideicommissum fructu praediorum ob alimenta libertis relicto partium emolumentum ex persona uita decedentium ad dominum proprietatis recurrit. 58, SCAEUOLA libro iii responsorum. Defuncta fructuaria mense Decembri iam omnibus fructibus, qui in his agris nascuntur, mense Octobri per colonos sublatis quae- situm est, utrum pensio heredi fructuariae solui deberet, quamuis fructuaria ante kalendas Martias, quibus pensiones inferri debeant, decesserit, an diuidi debeat inter heredem fructuariae et rem publicam, cui proprietas legata est. respondi rem publicam quidem cum colono nullam actionem habere, fructuariae uero heredem sua die secundum ea quae proponerentur integram pensionem per- 1 cepturum. ' Sempronio do lego ex redactu fructuum holeris et porrinae, quae habeo in agro Farrariorum, partem sextam.' quae- ritur, an his uerbis usus fructus legatus uideatur. respondi non usum fructum, sed ex eo quod redactum esset partem legatam. 2 Item quaesitum est, si usus fructus non esset, an quotannis partem sextam redactam legauerit. respondi quotannis uideri relictum, nisi contrarium specialiter ab herede adprobetur. 59. Paulus libro iii sententiarum. Arbores ui tempestatis, non culpa fructuarii euersas ab eo 1 substitui non placet. Quidquid in fundo nascitur uel quid- quid inde percipitur, ad fructuarium pertinet, pensiones quoque iam antea locatorum agrorum, si ipsae quoque specialiter com- prehensae sint. sed ad exemplum uenditionis, nisi fuerint speci¬ aliter exceptae, potest usufructuarius conductorum repeliere h 2 Caesae harundïnis uel pali compendium, si in eo quoque fundi uectigal esse consueuit, ad fructuarium pertinet. 60. Idem libro v sententiarum. Cuiuscumque fundi usufructuarius prohibitus aut deiectus de restitutione omnium rerum simul occupatarum agit: sed et si medio tempore alio casu interciderit usus fructus, aeque de per- 1 ceptis antea fructibus utilis actio tribuitur. Si fundus, cuius usus fructus petitur, non a domino possideatur, actio redditur. et ideo si de fundi proprietate inter duos quaestio sit, fructuarius nihilo minus in possessione esse debet satisque ei a possessore cauendum est, quod non sit prohibiturus frui eum cui usus fructus relictus ' D. vii. 8. 10, 4. QUIS UTA TUR FRUATUR. est, quamdiu de iure suo probet, sed si ipsi usufructuario quaestio moueatur, interim usus fructus eius differtur : sed caueri de resti- tuendo eo quod ex his fructibus percepturus est, uel si satis non detur, ipse frui permittitur. 6i. Neratius libro ii responsorum. Usufructuarius nouum riuum parietibus non potest inponere. aedificium inchoatum fructuarium consummare non posse placet, etiamsi eo loco aliter uti non possit, sed nec eius quidem usum fructum esse; nisi in constituendo uel legando usu fructu hoc specialiter adiectum sit, ut utrumque ei liceat. 62. Tryphoninus libro vii disputationum. Usufructuarium uenari in saltibus uel montibus possessionis probe dicitur: nec aprum aut ceruum quem ceperit proprium domiçi capit, sed aut fructus iure aut gentium suos facit. Si i uiuariis^ inclusae ferae in ea possessione custodiebantur, quando usus fructus coepit, num exercere eas fructuarius possit, occidere non possit? alias si quas initio incluserit operis suis uel post sibimet ipsae inciderint delapsaeue fuerint, háe fructuarii iuris sint? commodissime tamen, ne per singula animaba facultatis fructuarii propter discretionem difficilem ius incertum sit, sufficit eundem numerum per singula quoque genera ferarum finito usu fructu domino proprietatis adsignare, qui fuit coepti usus fructus tempore. 63. Paulus libro singulari de iure singulari. Quod nostrum non est, transferemus ad alios: ueluti is qui fundum habet, quamquam usum fructum non habeat, tamen usum fructum cedere potest. 64. Ulpianus libro li ad edictum. Cum fructuarius paratus est usum fructum derelinquere, non est cogendus domum reficere, in quibus casibus et usufructuario hoc onus incumbit. sed et post acceptum contra eum indicium parato fructuario derelinquere usum fructum dicendum est absolui eum debere a indice. 65. POMPONIUS libro V ex Plautio. Sed cum fructuarius debeat quod suo suorumque facto deterius factum sit reficere, non est absoluendus, licet usum fructum dere¬ linquere paratus sit : debet enim omne, quod diligens pater familias in sua domo facit, et ipse facere^. Non magis heres i reficere debet quod uetustate iam deterius factum reliquisset testator, quam si proprietatem alicui testator legasset. ' D. xlv. 2. 3. 14. ^ D. xxxix. 2. 20. 196 VII. I. DE USU FRUCTU ET QUEMADMODUM 66. Paulus libro xlvii ad edictum. Cum usufructuario non solum legis Aquiliae actio competerá potest, sed et serui corrupti et iniuriarum, si seruum torquendo deteriorem fecerit. 67. luLiANUS libro i ex Minicio. Cui usus fructus legatus est, etiam inuito berede eum extraneo uendere potest. 68. Ulpianus libro xvii ad Sabinum. Uetus fuit quaestio, an partus ad fructuarium pertineret: sed Bruti sententia optinuit fructuarium in eo locum non habere: ñeque enim in fructu hominis homo esse potest ^ hac ratione nec usum fructum in eo fructuarias habebit. quid tarnen si fuerit etiam partus usus fructus relictas, an habeat in eo usum fructum ? 1 et cum possit partus legari, poterit et usus fructus eius. Fetus tamen pecorum Sabinas et Cassias opinati sunt ad fructuarium 2 pertinere. Plane si gregis uel armenti sit usus fructus legatus, debebit ex adgnatis gregem supplere, id est in locum capitum defunctorum 69. POMPONIUS libro V ad Sabinum. uel inutilium alia summittere, ut post substituta fiant propria fructuarii, ne lucro ea res cedat domino, et sicut substituta statim domini fiant, ita priora quoque ex "natura fructus desinunt eius esse: nam alioquin quod nascitur fructuarii est et cum substituit, desinit eius esse. 70. Ulpianus libro xvii ad Sabinum. Quid ergo si non faciat nec suppléât? teneri eum proprietario 1 Gaius Cassias scribit libro décimo iuris ciuilis. Interim tamen, quamdiu summittantur et suppleantur capita quae demortua sunt, cuius sit fetus quaeritur. et lulianus libro tricensimo quinto digestorum scribit pendere eorum dominium, ut, si summittantur," sint proprietarii, si non summittantur, fructuarii : quae sententia 2 uera est. Secundum quae si decesserit fetus, periculum erit fruc¬ tuarii, non proprietarii et necesse habebit alios fetus summittere. ande Gaius Cassias libro octauo scribit carnem fetus demortui ad 3 fructuarium pertinere. Sed quod dicitur debere eum summittere, totiens uerum est, quotiens gregis uel armenti uel equitii, id est uniuersitatis usus fructus legatus est : ceterum si singulorum 4 capitum, nihil supplebit. Item si forte eo tempore, quo fetus editi sunt, nihil fuit quod summitti deberet, nunc et^ post edi- tionem : utrum ex his quae edentur summittere debebit, an ex his quae edita sunt, uidendum est. puto autem uerius ea quae pleno grege edita sunt ad fructuarium pertinere, sed posteriorem ' D. V. 3. 27. pr. ; Inst. ii. i. 37. = est? QUIS UTA TUR FRUATUR. 197 gregis casum nocere debere fructuario. Summittere autem facti 5 est et lulianus proprie dicit dispertire et diuidere et diuisionem quandam facere : quod dominium erit summissorum proprietarii. 71. Marcellus libro xvii digestorum. Si in area, cuius usus fructus alienus esset, quis aedificasset, intra tempus quo usus fructus perit superficie sublata restitui usum fructum ueteres responderunt. 72. UlpianüS libro XVII ad Sabinum. Si dominus nudae proprietatis usum fructum legauerit, uerum est, quod Maecianus scripsit libro tertio quaestionum de fidei- commissis, ualere legatum : et si forte in uita testatoris uel ante aditam hereditatem proprietati accesserit, ad legatarium per- tinere. plus admittit Maecianus, etiamsi post aditam hereditatem accessisset usus fructus, utiliter diem cedere et ad legatarium pertihere. 73. POMPONIUS libro V ad Sabinum. Si areae usus fructus legatus sit mihi, posse me casam^ ibi aedificare custodiae causa earum rerum, quae in area sint. 74. Gaius libro VII ad edictum prouinciale. Si Sticho seruo tuo et Pamphilo meo legatus fuerit usus fructus, tale est legatum, quale si mihi et tibi legatus esset: et ideo dubium non est, quin aequaliter ad nos pertineat. ' Inst. ii. I. 5. SUMMARY f OF TITLE OF DIGEST DE ACQUIRENDA VEL AMITTENDA POSSESSIONE. XLI. 2. ^ j: ■,■„■ A. iuw- -W, JL^^. yi^wtr»^^ ^Uxi/^tu^ s O. .¿ui/bu ¿A^U "idiÁ «A ^ Vf IsjAÀPt» ^í ^ "tCwry y DIGEST XLI. 2. I. Definition and Nature of Possession. i. Introductory Observations. Writings of Civilians on Possession. ii. Definition (fr. i pr.). Is it a factum or a.jus? (fr. i §§ 3, 4; fr. 23 pr. § i ; • fr. 44 pr. ; fr. 49 pr. § i)? Iii. Contrasted with other legal^elations. a A. With jnoro phycionl occupancy or detention {tenere and in possessione esse)—(fr. i § 3 ; fr. 9 ; fr. 10 S J : fr- 49 § i)- B. With property—(fr. i § i ; fr. 12 § i ; fr. 17 § i ; fr. 52 pr.)." lirlLj T*ll ntion Sy" r. 19 With usufruct—(fr. 12 pr. ; fr. 52 pr.).' LUMAfi^ei-iv. Terminology. Possessio {sensu generali),\s. a possessory relation in¬ dicating either jural possession or detci indifferently—(fr. 3 §§ 20; fr. 18 pr. ; i).^ ^ Possessio, without qualifying words = possessio ad ] interdicta usually—(jural possession)—(fr. 35 ; fr. S^, et passim)? ^ , Ç C. V C. Pos. corporalis—fr. 23 § i ; fr. 24; fr. 25 § 2).i 4 D. Pos. naturalis, usec^ ambiguously, sometimes = B. ^ and sometimes = C.—(fr. i § i ; fr. 3 §§ 3, 13; ^ fr. fr. 23 pr.).' Ï Cf. fr. 2 { 38 D. xliii. 8. " Cf. ^ fr. I § 2 D. xliii. 17. In a wide sense Possession sometimes used as equivalent of Property. See fr. 78 D. 1. 16. ® Cf. fr. 10 { s D. xli. r. ' Cf. fr. 2 j I D. xli. 5. See also fr. 9 D. vi. i ; fr. 62 D. v. i. ' Cf. fr. 9 D. vi. I. »ft* . . \ ' Cf. fr. II D. xli. ly ^sL»/// . /6 (ytM =■ ß). ¿.^Ä/irvo- (*«1 l*k> jjlA-'^ - »^vww cÍÁ3 - « . jL^(U/-ít<0 w<, Tmo^t'L . w . - *^7 Pos. cm/ís (usec^ ambiguously), sometimes = B., sometimes = pos. ad usucapionem—(fr. i § 15; fr. 3 § 21 ; fr. 24).' Pos. èoMfli yîrfoî, «ífl/?ií fidei — (fr. i § 6 ; fr. ^ S 22 ; fr. 40 § 2 ; fr. 43 § i). (L^j- 'fOS. justa, injusta—(fr. 3 § 5 ; fr. 11 Pos praedonis—(fr. 5; fr. 13 § Pos. clandestina—(fr. 6; fr. 40 §§ 2, «jww^ ^ j • Pos. vitiosa—{k. 13 § 13 ; fr- 53)- ¿ikdiA. jfuwi-i wK. Pos. custodiae causa—{ix. 3 § 23 ; fr. 10 § i ; fr. 51)." WU II. Requisites of Jural Possession. (Elements of its Existence), i. In the object {res possessionis). A. Must be corporeal {res corporalis)—(fr. 3 pr.).® Special rules as to— 1. Wild animals—(fr. 3 §§ 14—16). 2. Treasure trove (thensaurus) — (fr. 3 § 3; fr. 44 Pr-)- * 3. Liberi homines—(fr. 23 S 2 ; fc-^e-^uu, see infra jy j(í¡ III. li" A. 3)* C 4. Filiifantilias—(fr. i § •• "l B. Must be in cornmercio—(fr. i § 22 ; fr. 30 §§ i, 3).® Must be vacua aliis possessoribus)—(fr. 3 S s 1 fr. 52 2)- YS r$i—(fr. 3 § 2 ; fr. 26 ; fr. 43 pr.)J ,vXl/ 1*^*^ iverse parts of a connected whole—(fr. 30 pr.).® In the subject. "* A. Capacity for rights—(fr. 30 § 3 ; fr. 40 S il. ' Special rules as to— 1. Slaves—(fr. 24; fr. 40 pr.). 2. Filiifamilias—(fr, 4^' So ' Cf. fr. 16 D. xli. 3 and fr. 2 § i D. xli. 5. " Cf. fr. 15 i6, 23 D. xxxix. 2. ® Cf. fr. 4 f 26 D. xli. 3. * Cf. fr. 9 D. xli. 3 ; fr. 6 § i D. i. 8. ' Cf. fr. 26 and 32 { 2 D. xli. 3 ; fr. 83 D. xvii. 2 ; fr. 49 pr. D. vi. f * * C/- 23 5, 7 D. vi. I ; fr. 23 pr. D. xli. 3; fr. 7 § 11 D. xli. i. ' C/. fr. 4 5 I and fr. 44 } 4 D. xli. 3 ; fr. 93 D. 1. 17. iJiSlX i^' p-t^. t*j af J ' 3. Captives—(fr. 23 § i).' B. Capacity to act. ( Special rules as to— T*^ P"P'ls-(fr. i §§ 3 ; 11,13 ; fr. 29 ; fr. 32 ^ 2).' j " 2. Madmen —(fr. i §§ 3, 5, 9, 10; fr. 18 § i ; fr. 25 § I ; fr. 27).« 3. Married women—(fr. i § 4 ; fr. 16). 4. Corporate Bodies {Municipes)—fr. i § 22 ; fr. 2). III. Acquisition of Possession. i. Acquisition by oneself {suo nomine)—fr. i § 2 ; fr. 8 ; fr. 30 , . . §5;fr-5i)- A. .Must be physical act (corpus)—(fr. i S 21 ; fr. 3 §§ . t 3 ; fr. 18 § 2 ; fr. 22 ; fr. 51). Tvif U V6wd..^ U U.wwS*' ' Special rules as to— •Vwe-o-í/*^« Corporalis apprehensio—(fr. 3 §§ 3, 18 ; fr. 23). i/fc-kÉC»^ —JNz. Apprehensio longa manu—(fr. 3 § i ; fr. 18 § 2Í; ^ tijdt« Apprehensio brevi manu—(fr. 3 § 20).'-v.TIOhj^^ tyCvi/rV^ Constitutum possessorium—(fr. 18 pr. ; fr. 48).^ ^ J Inheritance—ffr. 2^ nr. ; fr. ^o ^ ^ ; cf. fr. 21 pr.). B.' Must be act of Will (animus)—(fr. i §§ 3, 20 ; fr. 3 S(H/^9v*/ ■Li. X. ' Exception where possession taken by tutors, curators, or agents of a municipium or other jural person—(fr. i § 20 ; fr. 2).' IV. Retention and Loss of Possession. i. Retention of pos. generally—(fr. 3 § 13 ; fr. 30 § 5). A. By oneself—(fr. 3 §§ 7, 8, 10, 11 ; fr. 6 § i ; fr. 25 § 2 ; fr. 44 pr., § 2 ; fr. 45 ; fr. 46 ; fr. 47).^ B. Through agents—(fr. 9 ; fr. 15 ; fr. 25 § i ; fr. 30 § 6; fr. 31 ; fr. 32 pr., § i ; fr. 40 pr., § i ; fr. 42 pr.).»^.rf. ii. Loss of pos. generally—(fr. 8).* A. When pos. held sw nomine. i. Its loss corpore solo. (а) By permanent disappearance or destruction of object, or its ceasing to be in commercio— (fr. 3 § 17; ; fr. 21 §§ i, 2; fr. 25 pr.; fr. 30 §§ i, 3, 4). (б) By possessor becoming alieni juris—(fr. 23 § I ; fr. 30 § 3).= {c) By temporary disappearance of^object, ' with delay or neglect to recover it—(fr. 3 §§ 13—16; fr. 13 pr. ; fr. 47). {d) By theft or robbery of movable object—(fr. ' ^ X 3 § 18; fr. 15; fnj2). Î j Case of servus fugitivus—fr. i § 14; fr. 13 A' . EJ- : fi-iü : y ' ^ (,/) Ejection of possessor from immovable, vi, metu—dx. 3 § q ; fr. 6 § i; fr. 7; fcnffc fr. 18 § 4). Appropriation (clandestine or bona fide) of immovable in absence of possessor—(fr^i * §^2^ fr. 6 § I ; fr. 7 ; fr. 18 § 3 ; § 2 ; ir. 46 ; fr. 53). ' Cf. fr. 13 § t D. xli. I. ' C/. fr. 31 D. iv. 3; \.ßn. Cod. vii. 32. ! % ^53 ; fr. 33 § 6 D. xli. I ; fr. 4 § 2 D. xli. 3. « Cf. fr. 153 D. 1. 17. ' Cf. fr. 118 D. 1. 17. f 54 § 4 D. xli. I. . ^ ^ ^ VÎ: (3) . (4 8 *4 2. Its loss animo solo—(fr. i § 4; fr- 3 §§ 6, 9; fr. 12 § I ; fr. 17 § I ; fr. 23 pr.; fr. 30 §§ 4, 5 ; fr. 44 § 2). («) Special rule as to lunatics and pupils—(fr. 9 27 ; fr. 29). ^ V 3. Its Toss "corpore et animo—(fr. 3 §§ 8, 9; fr. 8; J fr. 18 § I ; fr. 34 pr. ; fr. 3% pr., §^rTr. 47).' When pos. held alieHo nomine. ij Its loss corpore of agent—(fr. ^ § 18 : fr. 20; fr. 30 § I ; fr. 32 § I ; fr. 40 § i ; fr. 44 § 2). /. 2. Its loss animo of principal (texts in A 2 and ' 3 supra). í¿t TmHU t&à. CAM44. c. D. V. Special Matters. A. Import of maxim—plures eandem rem in solidum pos- sidere non possunt—(fr. 3 § 5).' Import of maxim—nemo sibi ipse causam possessionis matare potest—(fr. 3 §§ 19, 20; fr. 18 pr. ; fr. 19 § I ; fr. 21 § 3 ; fr. 28).^ Accessio possessionis—(fr. 13 §§ i—13; fr. 14). Causae possessionis—fr. 3 §§ 4, 21 ; fr. 18 pr. ; fr. 19 § I). E. Interdict uti possidetis—(fr. 12 § i ; fr. 35). * Cf. fr. 18 D. xliii. 16. ® Cf. fr. 19 D. xliii. 26. * Cf. fr. 5 § 15 D. xiii. 6. * Cf. fr. I SS I. 2 D. xli. 1. 5 Cod. vii. 32. 0 llllllllliliilll 5556 003 622