iiiiij! ill' ::;;;. 
 :iij; ill i!; ii i-ii^ ) :- 
 
 MM 
 
 mmm 
 
 mimi 
 
 life i!iiii!i!iii!i;i;ii' 
 wiiiiiiir' ■ 
 
 ii iliiiiiilir 
 ilii !i r- 
 
 I l/l) i ! "■ • 
 
 "':!l!/'r'.m;r 
 

 
 
 
 <.<> % 
 
 
 
 "■%i7^\* 
 
 (-0 c"-^ , ^ 
 
 -^ '^-\^' ,>-/%■'■ 
 
 
 V^%. 
 
 
 -^' 
 
 ^^ v^^ 
 
 ^^.^.y^-^^^-^^ 
 
 H - 'A V 
 
 O 0^ 
 
 
 
 r.! 
 
 V 
 
 ^^' '^p 
 
 
 /.fVr>v 
 
 A 
 
 
 
 o 
 
 I -V . 
 
 a\ 
 
 
 o 0^ 
 
 
 
 Oo 
 
 
 .-.■i 
 
 s 
 
 
 :vr 
 
 - » 
 0' 
 
 <. 
 
 
 
 
 
 \ 
 
 
 
 .:%,/ ^>^^^^^^ %c:^^'*^ 
 
 .^^ "-^ 
 
 °^ * 3 N ^ A^^ 
 
 .N^^' % 
 
 
 a:^ 
 
 
 
 
 .^^ '^y^ 
 
^^ A^ 
 
 '^ ^ ^?^^r .x^^ ^ 
 
 .^^^ .- 
 
 
 
 
 "oo^ 
 
 
 
 <y . .. .. ^ c.v-' 
 
 
 
 
 v\ 
 
 .>,'r^^^ 
 
 ^^^vv^'^ " 
 
 
 ? . A' 
 
 o^ 
 
 % .<^' 
 /-,, 
 
 
 :^^^^ 
 
 ^,^' 
 
 
 
 o5 ^ 
 
 
 ^^. 
 
 ^ 
 
 
 
 O V ■' >J 
 
 
 
 
 
 
 -^. .^^' 
 
■^ 
 
 
 ■^ 
 
 
 A^ 
 
 .*'. 
 
 '-^ 
 
 ^x^^ 
 
0^ 
 
 A^ 
 
 .^^ 
 
SELECT 
 MEDIEVAL DOCUMENTS 
 
 AND OTHER MATERIAL 
 
 IliLtrSXRATING THK 
 
 HISTORY OF CHURCH AND EMPIRE 
 
 754 A.D. — 1254 A.D. 
 SHAILER MATHEWS, A.M. 
 
 Pkofessob in the Univbkbity of Chicago 
 SEOOJ^D EDITION REVISED A2^D WITH GLOSSARY 
 
 SILVER, BURDETT AND COMPANY 
 
 New York BOSTON Chicago 
 
Library of Congress 
 
 Iwo Copies Received 
 SEP 24 1900 
 
 Ccf yngt\t entry 
 
 u ■ I- 
 
 ocr 12 
 
 i::/Uu 
 
 CoPTBiSHT, 1892, 1900, 
 Bt SELVEE, BUEDETT & COMPANY. 
 
 List of TTorks from which the Selections ts this Book 
 have chiefly be ex made. 
 
 Doeberl, Monumenta Germaniae Selecta [M. G. S.] 
 Duchesne, Liber Pontijicalis. 
 
 Huillard-Breholles, Historia Diplomatica Frederici II. [H.-B.] . 
 Jaffe, Bihliotheca Rerum Germanicarum [Bib. Eer. Ger.]. 
 
 Regesta Pontificmn Rojnanorum [Reges. Pontif.]. 
 Migne, Patrologie Latine [Patro. Lat.]. 
 Pertz, Monumenta Germaniae Historica [M. G. H.], Scriptores [SS.]. 
 
 Leges [LL.], Diplosaata [Dip.]- 
 
 4^ 
 
PEEFACE TO THE FIRST EDITION. 
 
 The dramatic history of Church and State during 
 the Middle Ages groups itself about three issues, each 
 the result of conditions that arose in earlier times. 
 The two Henrys were concerned chiefly with investi- 
 ture ; Frederick I., with the general question of imperial 
 prerogative ; while Frederick II., in so far as his was 
 not a question of irascible opponents and the fulfilment 
 of hasty promises, was swept into the conflict over the 
 rights and obligations of a vassal. It is true, of course, 
 that the politico-ecclesiastical is not the only history 
 of these years; these issues were complicated by the 
 purely political struggles of the times, — those of the 
 Popes with the Romans, of the Emperors with rebellious 
 nobles and the Italian cities. But the Popes and Em- 
 perors played the great roles in the Continental drama, 
 and it is possible, and, indeed, customary, to centre 
 attention upon them. 
 
 This collection aims simply at giving such documents 
 as shall illustrate these struggles. It can claim no com- 
 pleteness, but it is hoped that the selections will be 
 found to be fairly representative of the times from Pip- 
 pin till the Interregnum. In several cases excerpts have 
 been made from the annals of the time, either because 
 a document has been hopelessly lost, or the matter 
 seemed hardly to justify other treatment. In one or 
 
 1 
 
2 PREFACE. 
 
 two instances, also, matter has been added that espe- 
 cially illustrates the literary method of the period, while, 
 on the other hand, it has not seemed necessary to give 
 all the donations and oaths of the Emperors, or all repe- 
 titions of excommunication in the case of Frederick II. 
 
 While otherwise only those Peaces and treaties have 
 been selected that closed an important struggle or 
 marked a decided advance in the relations between the 
 Popes and Emperors, the Peace of Constance has been 
 added in an appendix because of its great importance 
 in the history of the Italian cities. In general, how- 
 ever, only such selections have been admitted as illus- 
 trate the causes and growth of the three main issues. 
 
 In addition to the works mentioned in the text and 
 in the list below, Richter's Annalen der deutschen Gre- 
 schichte im Mittelalter^ and the various Jahrhucher of 
 the Historical Commission, have been of special service. 
 
 If the study of these selections should awaken the 
 desire for a better acquaintance with the Annalists of 
 the Middle Ages, the school edition of the Monumenta^ 
 the Scriptores Rerum Germanicarum^ is recommended 
 as both critical and inexpensive. Students will find 
 great help in a work like Dahlmann's Urkundenhuch^ 
 edited by Waitz. 
 
 It will be seen that most of the selections are from 
 the Monumenta Germaniae Historica^ Jaffe's Bihliotheca 
 Rerum Grermanicarum^ Huillard-BrehoUes' Historia Bi- 
 plomatica Frederici IL The text at least, therefore, is 
 worthy of confidence. 
 
 The compiler is greatly indebted to Mr. Norman L. 
 Bassett for help in reading proof. 
 
 Colby University, Jan. 9, 1892. 
 
PREFACE TO THE SECOND EDITION. 
 
 Since the appearance of the first edition of this little 
 book, the teaching of history in American colleges and 
 universities has made marked advance along the lines of 
 original research. For the discipline which lies in such 
 work, there is probably no period which can be studied to 
 better advantage than the Middle Ages. The text criticism 
 of the sources is practically complete, the range of sources 
 is distinct, the period itself is interesting and is vital for 
 any knowledge of the development of European history. 
 It is true that undergraduate work can seldom be carried so 
 far as to warrant a teacher's making any extended excur- 
 sion into the fundamental problems of higher criticism. 
 The questions of the authorship and the time of writing of 
 a source are somewhat too complicated for class instruction. 
 There is, however, one element of criticism which is capable 
 of giving the poise and caution so indispensable to the his- 
 torian, and that is the elimination from a source of its per- 
 sonal equation. But of even more importance is it that the 
 historical student should get into the life and spirit of an 
 age through its own literature. Here the use of the original 
 language is of first importance. It is true that a translation 
 is perhaps as valuable in some ways as the original ; but for 
 students who have studied Latin for four or more years, the 
 
 8 
 
4 PREFACE. 
 
 use of the original sources in mediaeval history should pre- 
 sent on the one hand no difficulty, and on the other certain 
 decided advantages. The very crudity of the Latin style, 
 as well as the occasional evident imitation of classical 
 writers which appears in the sources, are in themselves 
 data of great value for appreciating the civilization of the 
 period.. There is, too, the advantage of understanding the 
 Latin terminology of the time as well as the ecclesiastical 
 spirit that breathes through the language. In addition, of 
 course, there is that spirit and life which always belong to 
 the original rather than to the translation. 
 
 In using this collection of mediaeval documents, it is evi- 
 dent that a text-book, like Thatcher and Sch will's Europe in 
 the Middle Age, Tout's The Empire and the Papacy, Emerton's 
 Mediceval Europe, will be indispensable unless the teacher 
 himself lectures fully upon the subject. Although this vol- 
 ume is not intended to be the sole basis upon which to 
 build the history of the times, it is to be used, not merely 
 as illustration, but as the material out of which to make 
 special study on important matters. The student should be 
 disciplined in studying these documents in the same way as 
 he is taught to '' observe " in natural science. Perhaps as 
 good a plan as any is to assign weekly research papers, in 
 which each member of the class shall state somewhat for- 
 mally the facts and implications he discovers in one or 
 more documents. Let these papers be read and criticised 
 in class. In case the report is not to be made in writing, 
 the teacher will get good results by a careful analysis of the 
 contents of the documents, or by a translation which is made 
 the basis of a running comment upon the significance of the 
 facts discovered. In any case he should be careful to show 
 
PREFACE. " 5 
 
 how the material gained by this analytic study can be bound 
 into a well-ordered account. The student, after he has made 
 his report upon the facts contained in the material, may very 
 well be asked to construct a chapter dealing with the matter 
 as a whole. By such a method the evils attendant upon 
 mere recitation or lecture work will be largely avoided, and 
 a new sense of reality will be given to the entire period. 
 
 In the study *of treaties it will be advisable to get 
 accurately the actual conditions existing before the contest 
 began which resulted in the treaty, and then to compare 
 them with the terms fixed by the document itself. Per- 
 haps this comparison is the most valuable use to which a 
 treaty can be put, but in addition there should be noticed 
 not only the method of guaranteeing its various stipulations, 
 but also the transfer of political rights, and above all, the 
 emergence of the power of the municipalities. It may often 
 be advisable to compare various treaties in which the con- 
 tracting powers represent approximately the same political 
 elements. Above all, will the study of the treaty of Con- 
 stance open up the heart of the great periods which it 
 closed and opened. 
 
 It is a pleasure to acknowledge my indebtedness to Pro- 
 fessor 0. J. Thatcher for suggestions and corrections, and 
 to Professor Willard K. Clement, for his revision of the 
 text and for the glossaries which, it is hoped, will give new 
 
 value to the volume. 
 
 SHAILER MATHEWS. 
 
 The University of Chicago, May 20, 1900. 
 
TABLE OF CONTENTS. 
 
 I. The Carolingian Period. page 
 
 The Donation of Pippin (766) 9 
 
 The Donation of Charlemagne (774) 10 
 
 The Coronation of Charlemagne (800) 12 
 
 The Kecognition of Charlemagne by the Byzantine Em- 
 peror (812, 813) 13 
 
 Charlemagne appoints Louis his Successor (813) 14 
 
 Constitutio Romana (824) 14 
 
 The Treaty of Verdun (843) 17 
 
 Canon of Stephen IV. as to the Election of Pope (898) 18 
 
 n. Period of the Saxon Emperors. 
 
 The Election of Henry the Fowler (919) 19 
 
 Henry I. grants Arnolf the Right to appoint Bishops (921) 20 
 
 Otho I. in Rome (962-63) 22 
 
 Donation of Otho I. (962) 23 
 
 Election of John XIII. (965) 29 
 
 Four Decrees of the Synod of Seligenstadt (1024) 29 
 
 III. The Period op the Franconian Emperors and Lothar HI. 
 
 Henry III. in Italy (1046) 31 
 
 Decree of Nicholas II. as to Election of Popes (1059) 31 
 
 Letter of Henry IV. to Gregory VII. (1073) 35 
 
 Dictatus Hildebrandini (1074) 37 
 
 The Synod at Worms (1076). 
 
 a) The Letter of the Bishops to Gregory VII 38 
 
 6) Accompanying Letter from Henry IV 42 
 
 First Excommunication and Deposition of Henry IV. (1076) 44 
 Conventus Oppenheimensis (1076). 
 
 a) The Promise of Henry IV 45 
 
 h) General Edict 46 
 
TABLE OF CONTENTS. 7 
 
 Canossa (1077). p^gk 
 
 a) Letter of Gregory VII. to German Nobles 46 
 
 6) Oath of Henry IV 49 
 
 Decrees of Gregory VIL forbidding the Clergy to receive 
 Investiture from Laymen. 
 
 a) Decree of Nov. 19, 1078 49 
 
 b) Decree of March 7, 1080 60 
 
 Second Excommunication and Deposition of Henry IV. 
 
 (1080) 51 
 
 The Synod at Brixen deposes Gregory VII. (1080) 65 
 
 Gregory VII. invests Robert Guiscardwith Sicily (1080). 
 
 a) The Oath taken by Robert 57 
 
 6) The Investiture 69 
 
 c) The Yearly Tribute 59 
 
 Gregory VII. summons Robert Guiscard (1082 ?) 60 
 
 Henry V. and Paschal II, (1111). 
 
 a) The Privilege of Feb. 12 61 
 
 b) The Privilege of April 12 63 
 
 The Lateran Council annuls Privilege of April 12, 1111 
 
 (1112) 64 
 
 The Concordat of Worms (1122). 
 
 a) The Concessions of Calixtus II 66 
 
 b) The Concessions of Henry V 67 
 
 Lothar III. places Analek II. under the Ban (1133) 68 
 
 Investiture Privilege granted by Innocent II. to Lothar III. 
 
 (1133) 69 
 
 Privilege granted Lothar III. by Innocent II. in regard to 
 
 the Estates of Matilda (1133) 71 
 
 The Hohenstaufen Period. 
 
 Frederick I. announces his Election to Eugene III 74 
 
 The Treaty of Constance 77 
 
 The Affair of Besan^on (1157). 
 
 a) Letter of Hadrian IV 79 
 
 b) Proclamation of Frederick 1 82 
 
 c) Letter of Hadrian IV. explaining his Use of Terms. . . 84 
 The Roncalian Legislation. 
 
 a) Concerning Regalia 86 
 
 b) Law of Fiefs 87 
 
 The Decision of the Council of Pavia (1160) • 89 
 
8 TABLE OF CONTEXTS. 
 
 PAGE 
 
 The Council of Dole (1162) 96 
 
 The Wurzburg Proclamation of Frederick I. (1165) 96 
 
 The Peace of Venice (1177) 99 
 
 Testament of Henry VI. (1197) 105 
 
 Innocent III. on the Election of Emperors 106 
 
 Frederick 11. swears Fealty for Sicily (1211) . 113 
 
 The Golden Bull of Eger (1213) 115 
 
 Oath sworn by Frederick II. to Innocent III. (1213) 118 
 
 Summons of Frederick II. to his Crusade (1221) 120 
 
 The First Excommunication of Frederick II. (1227) 122 
 
 Letter of Frederick II. to King of England (1227) 130 
 
 The Peace of San Germano (1230) 132 
 
 Last Excommunication of Frederick II. (1239) 141 
 
 Deposition of Frederick 11. by Council of Lyons (1245) . . . 145 
 
 Appendix I. 
 
 The Peace of Constance (1183) 156 
 
 Appendix II. 
 
 Glossaries 165 
 
 Index , 175 
 
SELECT MEDIEVAL DOCUMENTS. 
 
 o>«o 
 
 I. THE CAROLINGIAN PERIOD. 
 
 THE DOMTION 01 PIPPIN (756). 
 
 [Duchesne ; Liber Pontificalis, Vita Stephani II.] 
 
 Dum yero antefatus benignissimus Pippinus Franco- 
 rum rex Papiam obsidens constringeret civitatem, tunc 
 Aistulfus atrocissimus rex Langobardorum ut veniam 
 illi tribueret et quas prius contempserat conscriptas in 
 pacti foedere reddere civitates se modis omnibus pro- 
 fessus est redditurum. Et denuo confirmato anteriore 
 pacto, qui per elapsam VIII indictionem inter partes 
 provenerat, restituit ipsas praelatas civitates, addens 
 et castrum qui cognominatur Comiaclum. De quibus 
 omnibus receptis civitatibus donationem in scriptis beato 
 Petro atque sancte Romane ecclesiae vel omnibus in 
 perpetuum pontificibus apostolice sedis emisit possiden- 
 das; que et usque actenus in archivo sancte nostrae 
 ecclesiae recondita tenetur. 
 
 Ad recipiendas vero ipsas civitates misit ipse christi- 
 anissimus Francorum rex suum consiliarium, id est Ful- 
 radum, venerabilem abbatem et presbiterum, absolvit, et 
 continue eius eximietas feliciter cum suis exercitibus 
 
 9 
 
10 SELECT MEDLEVAL DOCUMENTS. 
 
 Franciam reppedavit. Praenominatus autem Fulradus, 
 venerabilis abbas et presbiter, Ravennantium partes cum 
 missis iamfati Aistulfi regis coniungens et per singulas 
 ingrediens civitates, tarn Pentapoleos et Emiliae, easque 
 recipiens et obsides per unamquamque auferens atque 
 primatos secum una cum claves portarum civitatum 
 deferens, Romam coniunxit. Et ipsas claves tam Ra- 
 vennantium urbis quamque diversarum civitatum ipsius 
 Ravennantium exarchatus una cum suprascripta dona- 
 tione de eis a suo rege emissa in confessione beati Petri 
 ponens, eidem Dei apostolo et eius vicario sanctissimo 
 papae adque omnibus eius successoribus pontificibus 
 perenniter possidendas adque disponendas tradidit, id 
 est, Ravenna, Arimino Pensauro Conca, Fano Cesinas 
 Sinogalias Esis Forumpopuli Forumolivi cum castro 
 Sussubio, Montefeletri, Acerreagio, Montelucati, Serra, 
 castellum sancti Marini Vobio, Orbino, Callis, Luciolis, 
 Egubio seu Comiaclo ; necnon et civitatem Narniensem, 
 quae a ducato Spolitino parti Romanorum per evoluta 
 annorum spatia fuerat invasa. 
 
 THE DONATION OP OHAELEMAGNE (774). 
 
 [Duchesne ; Liber Pontificalis, Vita Hadriani.] 
 
 At vero quarta feria, egressus praenominatus ponti- 
 fex cum suis iudicibus tam cleri quamque militiae in 
 ecclesia beati Petri apostoli, pariterque cum eodem rege 
 se loquendum coniungens, constanter eum deprecatus 
 est atque ammonuit et paterno affectu adhortare studuit 
 ut promissionem illam, quam eius sanctae memoriae 
 
THE CAROLIKGIAN PERIOD. 11 
 
 genitor Pippinus quondam rex et ipse praecellentissi- 
 mus Carulus cum suo germano Carulomanno atque 
 omnibus iudicibus Francorum f ecerant beato Petro et 
 eius vicario sanctae memoriae domno Stephano iuniori 
 papae, quando Franciam perrexit, pro concedendis diver- 
 sis civitatibus ac territoriis istius Italiae provinciae et 
 contradendis beato Petro eiusque omnibus vicariis in 
 perpetuum possidendis, adimpleret in omnibus. Cum- 
 que ipsam promissionem, quae Francia in loco qui voca- 
 tur Carisiaco facta est, sibi relegi fecisset, conplacuerunt 
 illi et eius iudicibus omnia quae ibidem erant adnexa. 
 Et propria voluntate, bono ac libenti animo, aliam dona- 
 tionis promissionem ad instar anterioris ipse antedictus 
 praecellentissimus et revera christianissimus Carulus 
 Francorum rex adscribi iussit per Etherium, religio- 
 sum ac prudentissimum capillanum et notarium suum ; 
 ubi concessit easdem civitates et territoria beato Petro 
 easque praefato pontifici contradi spopondit per designa- 
 tum confinium, sicut in eadem donatione continere 
 monstratur, id est ; a Lunis cum insula Corsica, deinde 
 in Suriano, deinde in monte Bardone, id est in Verceto, 
 deinde in Parma, deinde in Regio ; et exinde in Mantua 
 atque Monte Silicis, simulque et universum exarchatum 
 Ravennantium, sicut antiquitus erat, atque provincias 
 Venetiarum et Istria ; necnon et cunctum ductatum Spo- 
 litinum seu Beneventanum. Factaque eadem donatione 
 et propria sua manu eam ipse christianissimus Franco- 
 rum rex eam conrobans, universes episcopos, abbates, 
 duces etiam et grafiones in ea adscribi fecit ; quam prius 
 super altare beati Petri et postmodum intus in sancta 
 eius confessione ponentes, tam ipse Francorum rex quam- 
 que eius indices, beato Petro et eius vicario sanctissimo 
 
12 SELECT MEDIEVAL DOCUIVIENTS. 
 
 Adriano papae sub terribile Sacramento sese omnia con- 
 servaturos qui in eadem donatione continentur promit- 
 tentes tradiderunt. Apparem vero ipsius donationis 
 eundem Etherium adscribi faciens ipse christianissimus 
 Francorum rex, intus super corpus beati Petri, subtus 
 evangelia quae ibidem osculantur, pro firmissima cautela 
 et aeterna nominis sui ac regni Francorum memoria 
 propriis suis manibus posuit. Aliaque ejusdem donationis 
 exempla per scrinium huius sanctae nostrae Romanae 
 ecclesiae adscriptam eius excellentia secum deportavit. 
 
 THE OOEONATION OF OHAKLEMAGNE (800). 
 
 [Muratori; His. Rer. Ital. Vit. Hadriani IV.] 
 
 Post haec adveniente die natali Domini nostri Jesu 
 Christi, in jam dicta Basilica Beati Petri Apostoli omnes 
 iterum congregati sunt et tunc venerabilis almificus Pon- 
 tifex manibus suis propriis pretiosissima corona coronavit 
 eum. Tunc universi fideles Romani videntes tantam de- 
 fensionem, et dilectionem, quam erga Sanctam Romanam 
 Ecclesiam, et ejus Vicarium habuit, unamiter altisona 
 voce Dei nutu atque Beati Petri Clavigeri regni Coelorum 
 exclamaverunt : Carolo piissimo Augusto a Deo coronato, 
 magno, pacifico Imperatori, vita et victoria. Ante 
 sacram confessionem Beati Petri Apostoli plures Sanctos 
 invocantes, tres dictum est, et ab omnibus constitutus 
 est Imperator Romanorum. Illico Sanctissimus Antistes 
 et Pontifex unxit Oleo Sancto Carolum et Excellentis- 
 simum filium ejus Regem in ipso die natalis Domini 
 nostri Jesu Christi, et missa peracta post celebrationem 
 
THE CAKOLINGIAN PEKIOD. 13 
 
 missarum obtulit ipse serenissimus Domnus Imperator 
 mensam argenteam, cum pedibus suis, pensan. libr . . . 
 
 THE EEOOGNITION OF OHAELEMA&NE BY THE 
 BYZANTINE EMPEEOE. 
 
 a) [Annales Laurissenses et Einhardi (812) : M. G. H., SS. I. 199.] 
 
 Niciforus imperator post multas et insignes victorias 
 in Moesia provincia, commisso cum Bulgaris proelio, 
 moritur, et Michahel gener ejus imperator factus, legates 
 imperatoris Karli, qui Niciforum missi fuerunt, in Con- 
 stantinopoli suscepit et absolvit cum quibus et suos 
 legates direxit, Michhalem scilicet episcopum, et Arsa- 
 fium atque Theognostum protospatharios, et per eos 
 pacem a Niciforo inceptam confirmavit. Nam Aquis- 
 grani, ubi ad imperatorem venerunt, scriptum pacti ab 
 eo in ecclesia suscipientes, more suo, id est Graeca 
 Lingua, laudes ei dixerunt, Imperatorem eum Basileum 
 appellantes, et revertendo Romam venientes, in basilica 
 sancti Petri apostoli eundem pacti seu foederis libellum 
 a Leone papa denuo susceperunt. 
 
 b) [Jaffe; Bib. Rer. Ger., IV. 415. The selection is from a 
 letter of Charlemagne (813) .] 
 
 Benedicimus dominum lesum Christum verum deum 
 nostrum et gratias illi juxta virium possibilitatem et 
 intellegentiae nostrae quantitatem ex toto corde refe- 
 rimus, qui nos ineffabili dono benignitatis suae in tantum 
 divites efficere dignatus est, ut in diebus nostris diu 
 quaesitam et semper desideratam pacem inter orientale 
 
14 SELECT MEDIEVAL DOCUMENTS. 
 
 atque occidentale imperium stabilire et ecclesiam suam 
 catholicam sanctam et immaculatam, quae toto orbe 
 diffusa est, juxta cotidianas ipsius postulationes sicut 
 semper regere ac protegere, ita etiam nunc idem in 
 nostro tempore adunare atque pacificare dignatus est. 
 
 OHAELEMAGNE APPOINTS LOUIS HIS SUOOESSOE (813). 
 
 [Chronicon Moissiacense ; M. G. H., SS. 1. 259.] 
 
 (Cy. the fuller and, probably, less trustworthy account in Thegan's Life of 
 
 Louis, M. G. H., SS. II. 591.) 
 
 Cum consensu et acclamatione omnium populorum 
 Ludovicum filium constituit imperatorem secum ac per 
 coronam auream tradidit ei imperium populis acclaman- 
 tibus et dicentibus : Vivat imperator Ludovicus. Et 
 facta est laetitia magna in populo in ilia die. 
 
 OONSTITUTIO EOMAITA (824). 
 
 [M. G. H., LL. I. 239, 240.] 
 
 Capitula quae domnus Hlotharius imperator ad limina 
 heati Petri apostoli tempore Eugenii summi pontijicis 
 instituit. 
 
 1. Constitutum habemus, ut omnes qui sub speciali 
 defensione domni apostolici sen nostra fuerint suscepti, 
 impetrata inviolabiliter justa utantur defensione. Quod 
 si quis in quocumque hoc contemptum violare prae- 
 sumpserit, sciat se periculum vitae suae esse incursum. 
 Nam et hoc decernimus, ut domno apostolico in omnibus 
 
THE CABOLINGIAN PERIOD. 16 
 
 ipsi justam observent oboedientiam, seu ducibus ac judi- 
 cibus suis, ad justitiam faciendam. In hoc capitulo fiat 
 commemoratum de viduis et orfanis Theodori, Floronis 
 et Sergii. 
 
 2. Ut depraedationes quae hactenus fieri solebant, pro- 
 hibemus ne fiant, neque vivente pontifice neque defuncto. 
 Si quis yero ulterius hoc fecerit, sciat se legali sententia 
 esse condemnandum. Quae autem retro actae sunt, pla- 
 cet nobis, ut per dispositionem nostram fiant legaliter 
 emendatae. 
 
 3. Volumus ut in electione pontificis nuUus praesumat 
 venire, neque liber neque servus, qui aliquod impedi- 
 mentum faciat, illis solummodo Romanis, quibus anti- 
 quitus fuit consuedo concessa per constitutionem sanc- 
 torum patrum eligendi pontificem. Quod si quis contra 
 hanc jussionem nostram facere praesumpserit, exilo tra- 
 datur. 
 
 4. Volumus ut missi constituantur de parte domni 
 apostolici et nostra, qui annuatim nobis renuntiare 
 valeant, qualiter singuli duces et judices justitiam populo 
 faciant, et quomodo nostram constitutionem observent. 
 Qui missi, decernimus, ut primum cunctos clamores qui 
 per neglegentiam ducum aut judicum fuerint inventi, 
 ad notitiam domni apostolici deferant, et ipse unum e 
 duobus eligat, ut aut statim per eosdem missos fiant 
 ipsae necessitates emendatae, aut si non, per nostrum 
 missum fiat nobis notum, ut per nostros missos a nobis 
 directos iterum emendentur. 
 
 5. Volumus ut cunctus populus Romanus interroge- 
 tur, qua lege vult vivere, ut tali qua se professi fuerint 
 vivere velle, vivant. Illisque denuntietur, quod hoc 
 unusquisque sciat, tam duces quam et judices vel reliquus 
 
16 SELECT MEDIEVAL DOCUMENTS. 
 
 populus, quod si in offensione sua contra eandem legem 
 f ecerint, eidem legi quam profitentur per dispositionem 
 pontificis ac nostram subjacebunt. 
 
 6. De rebus ecclesiarum injuste invasis sub occasione 
 quasi licentia accepta a pontifice, et de his quae necdum 
 redditae sunt et tamen fuerunt injuste a potestate pon- 
 tificum invase, volumus ut per missos nostros fiant 
 emendatae. 
 
 7. Prohibemus ut depraedationes inter confinia nostra 
 ultra non fiant, et quae factae sunt, secundum legem de 
 utrisque partibus ordinemus ut emendentur. Similiter 
 volumus, ut ceterae injustitiae de utrisque partibus fiant 
 emendatae. 
 
 8. Placuit nobis, ut cuncti judices sive hi qui cunctis 
 praeesse debent, per quos judiciaria potestas in hac urbe 
 Romana agi debent, in praesentia nostra veniant ; volen- 
 tes numerum et nomina eorum et scire, et singulis de 
 ministerio sibi credito admonitionem facere. 
 
 9. Novissime admoneatur, ut omnis homo, sicut Dei 
 gratiam et nostram habere desiderat; ita praestet in 
 omnibus oboedientiam atque reverentiam huic pontifici. 
 
 Sacramentum Momanorum. 
 
 Promitto ego ille per Deum omnipotentem, et per ista 
 sacra quatuor euangelia, et per hanc crucem domini 
 nostri lesu Christi, et per corpus beatissimi Petri prin- 
 cipis apostolorum, quod ab hac die in futurum fidelis 
 ero dominis nostris imperatoribus Hludowico et Hlo- 
 thario diebus vitae meae, juxta vires et intellectum 
 meum, sine fraude atque malo ingenio, salva fide quam 
 repromisi domno apostolico; et quod non consentiam 
 ut aliter in hac sede Romana fiat electio pontificis nisi 
 
THE CAROLINGIAN PERIOD. 17 
 
 canonice et juste, secundum vires et intellectum meum ; 
 et ille qui electus fuerit, me consentiente consecratus 
 pontifex non fiat, priusquam tale sacramentum faciat 
 in praesentia missi domni imperatoris et populi, cum 
 juramento, quale domnus Eugenius papa sponte pro 
 conseryatione omnium factum habet per scriptum.^ 
 
 THE TEEATT OF VEEDUN (843). 
 
 a) [Rudolfi Fuldensis Annales ; M. G. H., SS. I. 362.] 
 
 Descripto regno a primoribus et in tres partes diviso, 
 apud Viridunum Galliae civitatem tres reges mense 
 Augusto convenientes, regnum inter se dispertiunt ; et 
 Hludowicus quidem orientalem partem accepit, Karolus 
 occidentalem tenuit. Hlotharius, qui major natu erat, 
 mediam inter eos sortitus est portionem. Factaque 
 inter se pace et juramento firmata, singuli ad dispo- 
 nendas tuendasque regni sui partes revertuntur. Karo- 
 lus Aquitaniam, quasi ad partem regni sui jure perti- 
 nentem, affectans, Pippino nepoti suo molestus efficitur, 
 eumque crebris incursionibus infestans, grande detri- 
 mentum proprii saepe pertulit exercitus. 
 
 b) Prudentii Trecusis Annales (Ann. Bertiniani) . 
 
 Carolus ad condictum fratribus obvians penes Viradu- 
 num conjungitur; ubi distributis portionibus, Hludo- 
 wicus ultra Rhenum omnia, citra Rhenum vero Neme- 
 
 1 This oath of Eugenius has not been preserved, but its probable 
 tenor is evident. The authority expressed in this Sac. Rom. was 
 first exercised in 827. 
 
18 SELECT MEDIEVAL DOCUMENTS. 
 
 turn, Vangium et Moguntiam civitates pagosque sortitus 
 est; Lotharius inter Rhenum et Scaldem in mare de- 
 currentem, et rursus per Cameracensem, Hainnoum, 
 Lomensem, Castritium, et eos comitatus qui Mosae 
 citra contigui habentur usque ad Ararem Rodano in- 
 fluentem, et per deflexum Rodani in mare, cum comi- 
 tatibus similiter sibi utrimque adhaerentibus ; cetera 
 usque ad Hispaniam Carolo cesserunt; factis sacra- 
 mentis, tandem altrinsecus est discessum. 
 
 OANOU OF STEPHEN lY., BUT MOEE PEOBABLY OF 
 JOHN IX., AS TO ELECTION OF POPE (898). 
 
 [M. G. H., LL. 11. a, 158.] 
 
 Quia sancta Romana ecclesia, cui Deo auctore prae- 
 sidemus, plurimas patitur violentias pontifice obeunte, 
 quia absque imperatoris notitia et suorum legatorum 
 praesentia pontificis fit consecratio, nee canonico ritu et 
 consuetudine ab imperatore directi intersunt nuntii, qui 
 violentiam et scandala in ejus consecratione non per- 
 mittant fieri, yolumus id ut deinceps abdicetur, et con- 
 stituendus pontifex convenientibus episcopis et universo 
 clero eligatur, expetente senatu et populo, qui ordinan- 
 dus est, et sic in conspectu omnium celeberrime electus 
 ab omnibus, praesentibus legatis imperialibus conse- 
 cretur; nuUusque sine periculo juramentum vel pro- 
 missiones aliquas nova adinventione ab eo audeat extor- 
 quere, nisi quae antiqua exigit consuetudo, ne ecclesia 
 scandalizetur vel imperatoris honorificentia minuatur. 
 
II. PERIOD OF THE SAXON EMPERORS. 
 
 THE ELECTION OF HENEY THE POWLER (919). 
 
 [Widukindi Rerum Gestarum Saxonicarum Lib., III.] 
 
 Rex autem profectus in Boioariam, dimicavit cum 
 Arnulfo, et ibi, ut quidam tradunt, vulneratus, rever- 
 titur in patriam suam. Cumque se morbo sensisset 
 laborare pariter cum defectione primae fortunae, vocat 
 fratrem, qui eum visitandi gratia aderat, quemque ita 
 alloquitur: "Sentio," inquit, "f rater, diutius me istam 
 vitam tenere non posse, Deo, qui ordinayit ita, impe- 
 rante, gravique morbo id cogente. Quapropter consi- 
 derationem tui habeto, et quod ad te maxime respicit. 
 Francorum toto regno consulito, mei adtendendo, fratris 
 tui, consilio. Sunt nobis, f rater, copiae exercitus con- 
 gregandi atque ducendi, sunt urbes et arma cum regali- 
 bus insigniis et omne quod decus regium deposcit preter 
 fortunam atque mores. Fortuna, frater, cum nobilis- 
 simis moribus Heinrico cedit, rerum publicarum secus 
 Saxones summa est. Sumptis igitur his insigniis, lancea 
 sacra, armillis aureis cum clammide et veterum gladio 
 regum ac diademate, ito ad Heinricum, facito pacem 
 cum eo, ut eum foederatum possis habere in perpetuum. 
 Quid enim necesse est, ut cadat populus Francorum 
 tecum coram eo ? Ipse enim vere rex erit et imperator 
 multorum populorum." His dictis frater lacrimans se 
 consentire respondit. Post haec autem rex ipse moritur, 
 
 19 
 
20 SELECT MEDIEVAL DOCUMENTS. 
 
 vir fortis et potens, domi militiaque optimus, largitate 
 serenus et omnium virtutum insigniis clarus; sepeli- 
 turque in civitate sua Wilinaburg cum moerore ac 
 lacrimis omnium Francorum. 
 
 Ut ergo rex imperarat, Evurhardus adiit Heinricum 
 seque cum omnibus thesauris illi tradidit, paceni fecit, 
 amicitiam promeruit ; quam fideliter familiariterque 
 usque in finem obtinuit. Deinde congregatis princi- 
 pibus et natu majoribus exercitus Francorum in loco qui 
 dicitur Fridisleri dedignavit eum regem coram omni po- 
 pulo Francorum atque Saxonum. Cumque ei offerretur 
 unctio cum diademate a summo pontifice (Hirigerus 
 erat), non sprevit, nee tamen suscepit : " Satis," inquiens 
 " michi est, ut pre majoribus meis rex dicar et designer, 
 divina annuente gratia ac vestra pietate ; penes meliores 
 vero nobis unctio et diadema sit; tanto honore nos 
 indignos arbitramur." Placuit itaque sermo iste coram 
 universa multitudine, et dextris in caelum levatis, nomen 
 novi regis cum clamore valido salutantes frequentabant. 
 
 HENRY I. GRANTS AENOLF, DUKE OF BAVARIA, THE 
 RIGHT TO APPOINT BISHOPS (921). 
 
 [Liutprandi Antipodosis ; M. G. H., SS. III. 292, 293.] 
 
 In this connection it is interesting to compare two sentences from 
 the letters of John X. (Migne, Patro. Lat., vol. 132, pp. 806, 807 ; 
 Jaffe, Regest. Pontif. 3564 and 5) : — 
 
 . . . cum prisca consuetudo vigeat qualiter nullus alicui clerico 
 episcopatum conferre debeat, nisi rex. 
 
 . . . qnod prisca consuetudo et regni nobilitas censuit quod 
 nullus episcopum ordinare debuisset absque regis jussione. 
 
PERIOD OF THE SAXON EMPERORS. 21 
 
 Hoc eodem tempore Arnaldus cum uxore et filiis 
 Hungaria rediens, honorifice a Bagoariis atque ab ori- 
 entalibus suscipitur Francis. Neque enim solum susci- 
 pitur, sed ut rex fiat, ab iis vehementer hortatur. Rex 
 Heinricus cum obtemperare suis omnes jussionibus, 
 Arnaldum solummodo resistere cerneret, pervalido col- 
 lecto exercitu, Bagoariam tendit. Quod Arnaldus ut 
 audivit, ejus non passus est in Bagoaria praestolari 
 adventum; verum coUectis, quibus yaluit, copiis huic 
 obviam properat. Cuperat sane et ipse rex fieri. Cum- 
 que in eo esset, ut bellum pariter inire deberent, sicut 
 vir sapiens et Dei timens rex Heinricus cogitans ex 
 utraque parte inrecuperabile posse damnum accidere, 
 Arnaldo, quatinus cum solo solus loquatur, denuntiat. 
 Putans igitur Arnaldus, quo singulari se acciret certa- 
 mine, ad condictum locum solus hora statuta pervenit. 
 Quem sibi obviam properantem rex Heinricus tali est 
 sermone adgressus : 
 
 Insana Domini jussis quid mente resistis ? 
 
 Quod populus regem me cupit esse, scias, 
 Imperio Christi, quo constat machina mundi ; 
 
 Tartarus hunc metuit, hunc Flegeton timuit ; 
 Content hie nitidos reges dudumque tremendos 
 
 Sublimesque volens ; erigit hie miseros, 
 Quo meritas Domino laudes per secula solvant. 
 
 Tune superbe, reus, perfide, dure, ferox, 
 Invidiae stimulis sevaque cupidine t actus, 
 
 Corpora christicolum perdere valde sitis ? 
 Si regem populus cuperet praeponere temet, 
 
 Protinus is essem, qui magis hoc cuperet. 
 
 Hoc igitur quadrifario dicendi genere, copioso scilicet, 
 brevi, sicco et florido, rex Heinricus, ut erat animi pru- 
 dens, Arnaldi animum mulcens, ad suos rediit. 
 
22 SELECT MEDIiEVAL DOCUMENTS. 
 
 Arnaldus vero, cum suis haec omnia retulisset, hu jus- 
 modi ab eis audivit aTrofcpco-rjv^ ap6crisin, id est respon- 
 sionem : Sapientis illius, immo sapientiae verae senten- 
 tiam, quae ait: "Per me regis regnant, principes 
 imperant, et prudentes justitiam decernunt," illamque 
 apostoli dicentis ''quod omnis ordinatio a Deo est, et 
 qui potestati resistit, Dei ordinationi resistit," quis ambi- 
 git ? Neque enim in hujus electione totius populi posset 
 esse animus unus, si a Trinitate summa, quae unus Deus 
 est, ante mundi constitutionem non esset electus. Si 
 bonus fuerit, diligendus erit, Deusque in eo laudandus ; 
 si vero mains, equanimiter tolerandus. Subditorum 
 namque plerumque exigunt merita, quatinus nonnum- 
 quam a praelatis graventur, non regantur. Aequum 
 autem justumque nobis videtur, ut a caeteris non dis- 
 sentiens, hunc regem eligeres, ipse vero te, ut tam f ortu- 
 natum et praedivitem virum, hoc pacto bearet, animique 
 tui furorem mulceret, ut quod decessores non habuere 
 tui, tibi condedatur, scilicet quatinus totius Bagoariae 
 pontifices tuae subjaceant dicioni, tueque sit potestati, 
 uno defuncto alteram ordinare. Conivens igitur Arnal- 
 dus suorum hoc optimo bonoque consilio, Heinrici 
 regis miles efficitur, et ab eo, ut jam dictum est, con- 
 cessis totius Bagoariae pontificibus honoratur. 
 
 OTHO I. IN EOME (962-3). 
 
 [Liutprandi His. Ottonis, c. 3, 8.] 
 
 3. Ubi [in Rome] miro ornatu novoque apparatu 
 susceptus, ab eodem ^ummo pontifice et universali papa 
 Johanna unctionem suscepit imperii ; solum propria non 
 
PERIOD OF THE SAXON EMPERORS. 23 
 
 restituit, verum etiam ingentibus gemmarum, auri argen- 
 tique muneribus honoravit. Jusjurandum vero ab eodem 
 papa Johanne supra preciossimum corpus sancti Petri, 
 atque omnibus civitatis proceribus, se numquam Beren- 
 gario atque Adelberto auxiliaturum, accepit. Post hec 
 Papiam quantotius repedavit. 
 
 8. Haec dum aguntur, Phoebi radiis grave cancri sidus 
 inestuans imperatorem Romanis arcibus propellebat. 
 Sed cum virginale sidus gratam rediens temperiem 
 ferret, collectis copiis, clam Romanis invitantibus, Ro- 
 mam advenit. Quid enim clam dixerim, cum major 
 Romanorum pars optimatium sancti Pauli castellum 
 invaserit, sanctumque imperatorem obsidibus etiam datis 
 invitaverit? Quid multis morer? juxta urbem castrame- 
 tatus imperator, Roma papa simul atque Adalpertus 
 aufugiunt. Gives vero imperatorem sanctum cum suis 
 omnibus in urbem suscipiunt, fidelitatem repromittunt ; 
 hoc addentes et firmiter jurantes, numquam se papam 
 electuros aut ordinaturos preter consensum et electionem 
 domni imperatoris Ottonis cesaris augusti, filiique ipsius 
 regis Ottonis. 
 
 DONATION OF OTHO I. (962). 
 
 [M. G. H., Dip. Otto, 235.] 
 (Cy. Sickel, Das Privilegium Otto I. fiir die romisclie Kirche.) 
 
 In nomine domini dei omnipotentis patris et filii et 
 spiritus sancti. Ego Otto dei gratia imperator augustus 
 una cum Ottone glorioso rege filio nostro divina ordi- 
 jiante providentia spondemus atque promittimus per hoc 
 
24 SELECT MEDIEVAL DOCUMENTS. 
 
 pactum confirmationis nostre tibi beato Petro principi 
 apostolorum et clavigero regni celorum et per te vicario 
 tuo domno Johanni summo pontifici et universali XII™** 
 pape, sicut a predecessoribus vestris usque nunc in vestra 
 potestate atque dicione tenuistis et disposuistis : civi- 
 tatem Romanam cum ducatu suo et suburbanis suis 
 atque viculis omnibus et territoriis ejus montanis ac 
 maritimis, litoribus ac portubus, seu cunctis civitatibus 
 castellis oppidis ac viculis Tuscie partibus, id est Por- 
 tum, Centumcellas, Cerem, Bledam, Maturianum, Su- 
 triam, Nepem, castellum Gallisem, Ortem, Polimartium, 
 Ameriam, Tudam, Perusiam cum tribus insulis suis, id est 
 majore et minore, Puluensim, Narniam et Utriculum 
 cum omnibus finibus ac territoriis ad suprascriptas civi- 
 tates pertinentibus. Nee non exarchatum Ravernatem 
 sub integritate cum urbibus civitatibus oppidis et cas- 
 tellis que pie recordationis domnus Pippinus et domnus 
 Karlus excellentissimi imperatores, predecessores vide- 
 licet nostri, beato Petro apostolo et predecessoribus 
 vestris jam dudum per donationis paginam contulerunt, 
 hoc est civitatem Ravennam et Emeliam; Bobium, 
 Cesenam, Forumpopuli, Forumlivi, Faventiam, Immo- 
 1am, Bononiam, Ferrariam, Comiiaclum et Adrianis 
 atque Gabellum cum omnibus finibus territoriis atque 
 insulis terra marique ad supradictas civitates pertinen- 
 tibus. Simul et Pentapolim, videlicet Ariminum, Pen- 
 saurum, Phanum, Senogalliam, Anconam, Ausimum, 
 Humanam, Hesim, Forumsimpronii, Montemfeltri, Ur- 
 banum et territorium Balnense, Callis, Luciolis et 
 Eugubium, cum omnibus finibus ac territoriis ad easdem 
 civitates pertinentibus. Eodem modo territorium Sabi- 
 nense sicut a domno Karlo imperatore antecessore nostro 
 
PERIOD OF THE SAXON EMPERORS. 25 
 
 beato Petro apostolo per donationis scriptum concessum 
 est sub integritati. Item in partibus Tuscie Langobar- 
 dorum castellum Felicitatis, Urbem veterem, Balneum 
 regis, Ferenti, Viterbum, Orchem, Marcam, Tuscanam, 
 Suanam, Popolonium, Roselles cum suburbanis atque 
 viculis omnibus et territoriis ac maritimis, oppidis ac 
 viculis seu finibus omnibus. Itemque a Lunis cum 
 insula Corsica, deinde in Suriano, deinde in monte Bar- 
 donis, deinde in Berceto, exinde in Parma, deinde in 
 Regia, exinde in Mantua atque in monti Silicis atque 
 provincia Venetiarum et Istria nee non et cunctum du- 
 catum Spolitanum seu Beneventanum una cum ecclesia 
 sancte Cristine posita prope Papiam juxta Padum quarto 
 miliario. Item in partibus Campanie Soram, Arces, Aqui- 
 num, Arbinum, Teanum, et Capuam. Nee non et patri- 
 monia ad potestatem et ditionem yestram pertinentia, 
 sicut est patrimonium Beneventanum et patrimonium 
 Neapolitanum atque patrimonia Calabrie superioris et 
 inf erioris — de civitate autem Neapolitana cum castellis 
 et territoriis ac finibus et insulis suis sibi pertinentibus, 
 sicuti ad easdem aspicere videntur — nee non patrimo- 
 nium Sicilie, si deus nostris illud tradiderit manibus. 
 Simili modo civitatem Gaietam et Fundim cum omnibus 
 earum pertinentiis. Insuper offerimus tibi beate Petre 
 apostole yicarioque tuo domno Johanni pape et succes- 
 soribus ejus pro nostre anime remedio nostrique filii et 
 nostrorum parentum de proprio nostro regno civitates 
 et oppida cum piscariis suis, id est Reatem, Amiternum, 
 Furconem, Nursiam, Baluam et Marsim et alibi civita- 
 tem Teramnem cum pertinentiis suis. Has omnes 
 suprascriptas provintias urbes et civitates oppida atque 
 castella viculos ac territoria simulque et patrimonia pro 
 
26 SELECT ^EEDI^YAL DOCUMENTS. 
 
 remedio anime nostre et filii nostri sive parentum nos- 
 trorum ac successorum nostrorum et pro cuncto a deo 
 conservato atque conservando Franconim populo jam 
 dicte ecclesie tue beate Petre apostole et per te \'icario 
 tuo spiritali patri nostro domno Johanni sum mo pontifici 
 et universali pape ejusque successoribus usque in finem 
 seculi eo modo confirmamus ut in suo detineant jure 
 principatu atque dicione. Simili modo per hoc nostre 
 delegationis pactum confirmamus donationes quas pie 
 recordationis domnus Pippinus rex et postea domnus 
 Karlus excellentissimus imperator beato Petro apostolo 
 spontanea voluntate contulerunt, nee non et censum 
 vel pensionem seu ceteras dationes que annuatim in 
 palacium regis Longobardorum inferri solebant sive de 
 Tuscia sive de ducatu Spoletano, sicut in suprascriptis 
 donationibus continetur et inter sancte memorie Adri- 
 anum papam et domnum Karlum imperatorem convenit, 
 quando idem pontifex eidem de suprascriptis ducatibus, 
 id est Tuscano et Spolitano, sue auctoritatis preceptum 
 confirmavit, eo scilicet modo ut annis singulis predictus 
 census ad partem ecclesie beati Petri apostoli persol- 
 vatur, salva super eosdem ducatus nostra in omnibus 
 dominatione et illorum ad nostram partem et filii nostri 
 subjectione. Ceterum sicut diximus omnia superius 
 nominata ita ad vestram partem per hoc nostre confir- 
 mationis pactum roboramus, ut in vestro permaneant 
 jure principatu atque ditione et neque a nobis neque 
 a successoribus nostris per quodlibet argumentum sive 
 machinationem in quacumque parte vestra potestas im- 
 minuatur aut a vobis inde aliquid subtrahatur de supra- 
 scriptis videlicet pro^dntiis urbibus ci^dtatibus oppidis 
 castris viculis insulis territoriis atque patrimoniis nee 
 
PERIOD OF THE SAXOK EMPERORS. 27 
 
 non et pensionibus atque censibus, ita ut neque nos ea 
 facturi simus neque quibuslibet ea facere volentibus 
 consenciamus, sed potius omnia que superius leguntur, 
 id est provintie civitates urbes oppida castella territoria 
 et patrimonia atque insulas censusque et pensiones ad 
 partem ecclesie beati Patri apostoli atque pontificum in 
 sacratissima sede illius residentium nos in quantum pos- 
 sumus defensores esse testamur, ad hoc ut ea in illius 
 ditione ad utendum et fruendum atque disponendum 
 firmiter valeant optineri. Salva in omnibus potestate 
 nostra et filii nostri posterorumque nostrorum, secun- 
 dum quod in pacto et constitutione ac promissionis 
 firmitate Eugenii pontificis successorumque illius con- 
 tinetur, id est ut omnis clerus et universi populi Romani 
 nobilitas propter diversas necessitates et pontificum inra- 
 tionales erga populum sibi subjectum asperitates retun- 
 dendas sacramento se obliget, quatinus futura pontificum 
 electio quantum uniuscujusque intellectus f uerit canonice 
 et juste fiat, et ut ille qui ad hoc sanctum atque aposto- 
 licum regimen eligitur, nemine consentiente consecratus 
 fiat pontifex, priusquam talem in presentia missorum 
 nostrorum vel filii nostri seu universe generalitatis faciat 
 promissionem pro omnium satisfactione atque futura 
 conservatione, qualem domnus et venerandus spiritalis 
 pater noster Leo sponte fecisse dinoscitur. Praeterea 
 alia minora huic operi inserenda previdimus, videlicet ut 
 in electione pontificum neque liber neque servus ad hoc 
 venire presumat, ut illis Romanis quos ad hanc elec- 
 tionem per constitutionem sanctorum patrum antiqua 
 admisit consuetude, aliquod faciat impedimentum, quod si 
 quis contra hanc nostram institutionem ire presumpserit, 
 exilic tradatur. Insuper etiam ut nuUus missorum nos- 
 
28 SELECT MEDIJEYAL DOCUMENTS. 
 
 trorum cujuscumque impeditionis argumentum compo 
 nere in prefatam electionem audeat, prohibemus, nam 
 et hoc omnimodis instituere placuit ut qui semel sub 
 speciale defensione domni apostolici sive nostra fuerint 
 suscepti, impetrata juste utantur defensione, quod si 
 quis in quemquam illorum qui hoc promeruerint violare 
 presumpserit, sciat se periculum vite sue esse incursu- 
 rum. Illud etiam confirmamus ut domno apostolico 
 justam in omnibus servent oboedientiam seu ducibus 
 ac judicibus suis ad justiciam faciendam. Huic enim 
 institucioni hoc necessario adnectendum esse perspexi- 
 mus, ut missi domni apostolici seu nostri semper sint 
 constituti qui annuatim nobis vel filio nostro renunciare 
 valeant, qualiter singuli duces ac judices populo justi- 
 ciam faciant, banc imperialem constitucionem quomodo 
 observent, qui missi decernimus ut primum cunctos cla- 
 mores qui per neglegentiam ducum seu judicum fuerint 
 inventi, ad notitiam domni apostolici deferant, et ipse 
 unum e duobus eligat: aut statim per eosdem missos 
 fiant ipse necessitates emendate aut, misso nostro nobis 
 renunciante, per nostros missos a nobis directos emen- 
 dentur. Hoc ut ab omnibus fidelibus sancte dei ecclesie 
 et nostris firmum esse credatur, propriae manus signa- 
 culo et nobilium optimatum nostrorum subscriptionibus 
 hoc pactum confirmationis nostre roboravimus et bulle 
 nostre inpressioni adsignari jussimus. 
 
 (t) Signum domni Ottonis serenissimi imperatoris ac 
 suorum episcoporum abbatum et comitum. 
 
 (t) Signum Adaldagi Hamaburgiensis ecclesie archi- 
 episcopi. Signum Hartberti Curiensis ecclesie episcopi. 
 (Then follow the names of twenty-four bishops, abbots, 
 and counts.) 
 
PERIOD OF THE SAXON EMPERORS. 29 
 
 Anno dominice incarnationis DCCCCLXII indictione 
 V. mense feb., XIII die ejusdem mensis, anno vero 
 domni Ottonis imperii invictissimi imperatoris XXVIP 
 facta es hec pactio feliciter. 
 
 ELECTION OP JOHN Xm. (965). 
 
 [Gontinuator Reginonis; M. G. H., SS. I. 627.] 
 
 Eodem etiam anno domnus Leo papa obiit. Tunc 
 legati Romanorum, Azo videlicet protoscrinarius, et 
 Marinus, Sutriensis ecclesiae episcopus, imperatorem 
 pro instituendo quern vellet Romano pontifice in Saxo- 
 nia adeuntes, honorifice suscipiuntur et remittuntur. 
 Et Otgerus, Spirensis episcopus, et Liuzo, Cremonensis 
 episcopus, cum eisdem Romam ab imperatore dirigun- 
 tur. Tunc ab omni plebe Romana Johannes, Narni- 
 ensis ecclesiae episcopus, eligitur, et sedi apostolicae 
 pontifex intronizatur. 
 
 POUE DEOKEES OP THE SYNOD AT SELIGENSTADT 
 
 (1022). 
 
 [Hirsch-Bresslau ; Heinrich II., III., Excur. ix.] 
 
 XVI. De illis qui Romam ituri sunt. 
 
 Decrevit sancta synodus, ut nullus Romam eat nisi 
 cum licentia episcopi sui vel ejus vicarii. 
 
 XYII. Vt carina non dividatur poenitenti. 
 
 niud sub anathemate decretum est, ut nullus presby- 
 terorum cuiquam poenitenti carinam dividere praesumat, 
 nisi infirmitas intercidat. 
 
30 SELECT MEDIEVAL DOCUMENTS. 
 
 XVIII. De illis qui poenitentiam a suis sacerdotibus 
 
 accipere nolunt. 
 
 Quia multi tanta mentis suae falluntur astutia, ut in 
 aliquo capitali crimine inculpati poenitentiam a sacer- 
 dotibus suis accipere nolint, in hoc maxime confisi, ut 
 Romam petentibus apostolicus omnia dimittat peccata, 
 sancto concilio visum est, ut talis indulgentia illis non 
 prosit, sed prius juxta modum delicti poenitentiam a 
 suis sacerdotibus injunctam adimpleant et tunc, Romam 
 ire si velint, ab episcopo proprio licentiam et epistolam 
 ad apostolicum ex hisdem rebus referendam accipiant. 
 
 XIX. Ut omnis poenitens^ dum earinamfecit^ de loco ad 
 
 locum non migret. 
 
 Decretum est in eodem concilio, ut omnis poenitens, 
 dum carinam jejunat, de loco ad locum non migret, sed 
 ibi perficiat, ubi in coepit, quatinus sacerdos suus sibi 
 sit testis. Si autem ibi propter hostiles insidias jejunare 
 non possit, suus sacerdos ilium confratrum suorum ali- 
 cui, ubi pacifice jejunare possit, diligentissime com- 
 mendet. 
 
III. THE PERIOD OF THE FRANCONIAN 
 EMPERORS AND LOTHAR HI. 
 
 HENEY ni. IN ITALY (1046). 
 
 [Annales Corbeinenses : Jaffe; Bib. Rer. Ger., I. 39.] 
 
 Synodus magna et prima Papiae, presente domno 
 H(einrico) tunc rege ; secunda Sutriae, in qua in pre- 
 sentia regis secundum instituta canonum depositi sunt 
 papae duo, medius et ultimus ; tercia Rome f eria 3 et 4, 
 quae fuit nativitatis dominicae vigilia, in qua canonica 
 et synodice depositus est papa Benedictus et unanimi 
 cleri ac populi electione in locum ejus substitutus est 
 Suidgerus Bavenbergensis episcopus, et postera die 
 nomine Clementis papa consecratus, domnum Heinri- 
 cum voto et favore maximo populi Romani coronavit 
 imperatorem. 
 
 DEOEEE OF NIOHOLAS II. AS TO ELEOTION OP POPES 
 
 (1059). 
 
 [Scheff er-Boichorst ; Die Neuordnung der Papstwahl durch Nikolaus II. 
 
 14 sq.] 
 
 In nomine domini dei salvatoris nostri Jesu Christi, 
 anno ab incarnatione ejus MLIX. mense Aprili, indic- 
 tione XII., praepositis sacrosanctis evangeliis, praesi- 
 
 31 
 
32 SELECT MEDIEVAL DOCUMENTS. 
 
 dente quoque reverendissimo ac beatissimo Nicolao 
 apostolico papa, in basilica Lateranensi patriarchi, quae 
 cognominatur Constantiniana, considentibus etiam re- 
 verendissimis archiepiscopis, episcopis, abbatibus seu 
 venerabilibus presbyteris atque diaconibus, idem vene- 
 rabilis pontifex, auctoritate apostolica decernens, de 
 eleetione summi pontificis inquit: 
 
 Novit beatitude vestra, dilectissimi fratres et coepis- 
 copi, inferiora quoque membra non latuit, defuncto 
 piae memoriae domino Stephano decessore nostro, haec 
 apostolica sedes, cui auctore deo deservio, quot adversa 
 pertulerit, quot denique per simoniacae haeresis trapezi- 
 tas malleis crebrisque tunsionibus subiacuerit, adeo ut 
 columna dei viventis iamiam paene videretur nutare et 
 sagena summi pisatoris procellis intumescentibus coge- 
 retur in naufragii profunda submergi. Unde, si placet 
 fraternitati vestrae, debemus auxiliante deo futuris casi- 
 bus prudenter occurrere et ecclesiastico satui, ne redi- 
 viva — quod absit! — mala praevaleant, in posterum 
 praevidere. Quapropter instructi praedecessorum nos- 
 trorum aliorumque sanctorum patrum auctoritate decer- 
 nimus atque statuimus : 
 
 1. Ut, obeunte huius Romanae universalis ecclesiae 
 pontifice, imprimis cardinales episcopi diligentissima 
 simul consideratione tractantes, mox sibi clericos cardi- 
 nales adhibeant, sicque reliquus clerus et populus ad 
 consensum novae electionis accedant. 
 
 2. Ut — nimirum ne venalitatis morbus qualibet occa- 
 sione surripiat, — religiosi viri praeduces sint in promo- 
 vendi pontificis eleetione, reliqui autem sequaces. 
 
 Et certe rectus atque legitimus hie electionis ordo 
 perpenditur, si perspectis diversorum patrum regulis 
 
lE^EKIOD OF TBLfi FBAiTCOI^IAK fiMPERORS. §S 
 
 giv^ gestis, etiam ilia beati praedecessoris Leonis sen- 
 tentia recolatur: "Nulla," inquit, "ratio sinit, ut inter 
 episcopos habeantur, qui nee a clericis sunt electi, nee a 
 plebibus expetiti, nee a eomprovineialibus episeopis cum 
 metropolitani iudieio consecrati." Quia vero sedes apos- 
 toliea eunetis in orbe terrarum praefertur eeelesiis atque 
 ideo super se metropolitanum habere non potest, cardin- 
 ales episcopi procul dubio metropolitani vice funguntur, 
 qui videlicet electum antistitem ad apostolici culminis 
 apicem provehunt. 
 
 3. Eligant autem de ipsius ecclesiae gremio, si reperi- 
 tur idoneus, vel si de ipsa non inventitur, ex alia assu- 
 matur. 
 
 4. Salvo debito bonore et reverentia dilecti filii nostri 
 Henrici qui inpraesentiarum rex babetur et futurus 
 imperator deo concedente speratur, sicut iam sibi conces- 
 simus et successoribus illius, qui ab hac apostolica sede 
 personaliter hoc ius impetraverint. 
 
 6. Quodsi pravorum atque iniquorum hominum ita 
 perversitas invaluerit, ut pura, sincera atque gratuita 
 electio fieri in Urbe non possit, cardinales episcopi cum 
 religiosis clericis catholicisque laicis, licet paucis, ius 
 potestatis obtineant eligere apostolicae sedis pontificem, 
 uti congruentius iudicaverint. 
 
 6. Plane postquam electio fuerit facta, si bellica tem- 
 pestas, vel qualiscumque hominum conatus malignitatis 
 studio restiterit, ut is qui electus est in apostolica sede 
 iuxta consuetudinem intronizari non valeat, electus tamen 
 sicut papa auctoritatem obtineat regendi sanctam Roma- 
 nam ecclesiam et disponendi omnes facultates illius, quod 
 beatum Gregorium ante consecrationem suam f ecisse cog- 
 noscimus. 
 
34 SELECT MEDLEVAL DOCUMENTS. 
 
 Quodsi quis contra hoc nostrum decretum synodal! 
 sententia promulgatum per seditionem vel praesump- 
 tionem aut quodlibet ingenium electus aut etiam ordinatus 
 sen intronizatus fuerit, auctoritate divina et sanctorum 
 apostolorum Petri et Pauli, perpetuo anathemate cum 
 suis auctoribus, f autoribus, sequacibus a liminibus sanctae 
 dei ecclesiae separatus subiiciatur, sicut Antichristus et 
 invasor atque destructor totius christianitatis ; nee aliqua 
 super hoc audientia aliquando ei reservetur, sed ab omni 
 ecclesiastico gradu, in quocunque prius fuerat, sine re- 
 tractatione deponatur, Cui quisquis adhaeserit vel qua- 
 lemcunque tanquam pontifici reverentiam exhibuerit aut 
 in aliquo ilium defendere praesumpserit, pari sententia 
 sit mancipatus. Quisquis autem huius nostrae decretalis 
 sententiae temerator extiterit et Romanam ecclesiam sua 
 praesumptione confundere et perturbare contra hoc sta- 
 tutum tentaverit, perpetuo anathemate atque excommu- 
 nicatione damnetur et cum impiis, qui non resurgent in 
 iudicio, reputetur. 
 
 Omnipotentis scilicet dei patris et filii et spiritus 
 sancti contra se iram sentiat et sanctorum apostolorum, 
 Petri et Pauli, quorum praesumit confundere ecclesiam, 
 in hac vita et in f utura furorem reperiat. Fiat habitatio 
 eius deserta, et in tabernaculis eius non sit qui inhabitet. 
 Fiant filii eius orphani et uxor eius vidua. Commotus 
 amoveatur ipse atque filii eius et mendicent et eiiciantur 
 de habitationibus suis. Scrutetur foenerator omnem sub- 
 stantiam eius, et diripiant alieni labores eius. Orbis 
 terrarum pugnet contra eum, et cuncta elementa sint 
 ei contraria, et omnium sanctorum quiescentium merita 
 ilium confundant et in hac vita super eum apertem vin- 
 dictam ostendant. Observatores autem huius nostri 
 
PERIOD OF THE FRANCONIAN EMPERORS. 35 
 
 decreti dei omnipotentis gratia protegat, et auctoritate 
 beatorum apostolorum Petri et Pauli ab omnium pecca- 
 torum vinculis absolvat. 
 
 Ego Nicolaus episcopus sanctae catbolicae et aposto- 
 licae Romanae ecclesiae huic decreto a nobis promul- 
 gato, sicut superius legitur, subscripsi. Bonifacius dei 
 gratia Albanensis episcopus subscripsi. Humbertus 
 sanctae ecclesiae Silvae Candidae episcopus subscripsi. 
 Petrus Ostiensis ecclesiae episcopus subscripsi. Et cae- 
 teri episcopi numero LXXVI. cum presbyteris et dia- 
 conibus subscripserunt. 
 
 LETTEE OP HENET IV. TO GEEGOET VII. (1073). 
 
 [Jaffe; Bib. Rer. Ger., II. 46.] 
 
 Vigilantissimo et desiderantissimo domno papae Gre- 
 gorio apostolica dignitate coelitus insignito Henricus 
 Romanorum Dei gratia rex debiti famulatus fidelissi- 
 mam exhibitionem. 
 
 Cum enim regnum et sacerdotium, ut in Christo rite 
 administrata subsistant, vicaria sui ope semper indigeant 
 oportet nimirum, domine mi et pater amantissime, quati- 
 nus ab invicem minime dissentiant, verum potius Christi 
 glutino conjunctissima indissolubiliter sibi cohaereant. 
 Namque sic et non aliter conservatur in vinculo per- 
 fectae caritatis et pacis et christianae concordia unitatis 
 et ecclesiasticae simul status religionis. Sed nos, qui 
 Deo annuente regni aliquamdiu jam sortimur ministe- 
 rium, sacerdotio, ut oportuit, per omnia jus et honorem 
 non exhibuimus legitimum; quippe nobis a Deo date 
 
36 SELECT MEDIEVAL DOCUMENTS. 
 
 potestatis vindicem non sine causa gladinm portavimus, 
 nee tamen in reos, ut justum fuit, judiciaria ilium semper 
 censura evaginavimus. Nunc autem divina miseratione 
 aliquantulum compuncti et in nos reversi, peccata nostra 
 priora vestrae indulgentissimae paternitati nos accusando 
 confitemur ; sperantes de vobis in Domino, ut, apostolica 
 vestra auctoritate absoluti, justificari mereamur. 
 
 Eheu criminosi nos et infelices, partim pueritiae blan- 
 dientis instinctione, partim potestativae nostrae et im- 
 periosae potentiae libertate, partim etiam eorum, quorum 
 seductiles nimium secuti sumus consilia, seductoria 
 deceptione peccavimus in coelum et coram vobis; et 
 jam digni non sumus vocatione vestrae filiationis. Non 
 solum enim nos res ecclesiasticas invasimus, verum, 
 quoque indignis quibus libet et symoniaco felle amari- 
 catis et non per otium sed aliunde ingredientibus ecclesias 
 ipsas vendidimus, et non eas ut oportuit defendimus. 
 
 At nunc, quia soli absque vestra auctoritate ecclesias 
 corrigere non possumus, super his, ut etiam de nostris 
 omnibus, vestrum una et consilium et auxilium obnixe 
 quaerimus ; vestrum studiosissime praeceptum servaturi 
 in omnibus. Et nunc in primis pro ecclesia Medio- 
 lanensi, quae nostra culpa est in errore, rogamus: ut 
 vestra apostolica districtione canonice corrigatur; et 
 exinde ad caeteras corrigendas autoritatis vestrae sen- 
 tentia progrediatur. Nos ergo vobis in omnibus Deo 
 volente non defuerimus ; rogantes id ipsum suppliciter 
 paternitatem vestram, ut nobis alacris adsit clementer 
 in omnibus. Litteras nostras non post longum tempus 
 cum fidelissimis nostris habebitis ; ex quibus nostra, quae 
 adhuc dicenda restant, Deo dante plenius audietis. 
 
PERIOD OF THE FRANCONIAN EMPERORS. 37 
 
 '*DIOTATUS HILDEBEANDINI" (1075). 
 
 [Greg. VII., Reg. II. JafPe; Bib. Rer. Ger., II. 174.] 
 
 Quod Romana ecclesia a solo Domino sit fundata. 
 
 Quod solus Romanus pontif ex jure dicatur universalis. 
 3 Quod ille solus possit deponere episcopos vel recon- 
 ciliare. 
 
 Quod legatus ejus omnibus episcopis praesit in conci- 
 lio, etiam inferioris gradus ; et adversus eos sententiam 
 depositionis possit dare. 
 
 Quod absentes papa possit deponere. 
 
 Quod cum excommunicatis ab illo inter cetera nee in 
 eadem domo debemus manere. 
 
 Quod illi soli licet pro temporis necessitate novas 
 leges condere, novas plebes congregare, de canonica 
 abbatiam facere, et e contra divitem episcopatum divi- 
 dere et inopes unire. 
 
 Quod solus possit uti imperialibus insigniis. 
 >^ Quod solius papae pedes omnes principes deoscu- 
 lentur. 
 ' ': Quod illius solius nomen in ecclesiis recitetur. 
 
 Quod hoc unicum est nomen in mundo. 
 
 Quod illi liceat imperatores deponere. 
 
 Quod illi liceat de sede ad sedem, necessitate cogente, 
 episcopos transmutare. 
 
 Quod de omni ecclesia, quocumque voluerit, clericum 
 valeat ordinare. 
 
 Quod ab illo ordinatus alii ecclesiae praeesse potest, 
 sed non militare ; et quod ab aliquo episcopo non debet 
 superiorem gradum accipere. 
 •^^ Quod nulla synodus absque praecepto ejus debet 
 generalis vocari. 
 
38 SELECT MEDIEVAL DOCUMENTS. 
 
 Quod nullum capitulum nuUusque liber canonicus 
 habeatur absque illius auctoritate. 
 
 Quod sententia illius a nuUo debeat retractari, et ipse 
 omnium solus retractare possit. 
 
 Quod a nemine ipse judicari debeat. 
 y Quod nuUus audeat condemnare apostolicam sedem 
 apellantem. 
 
 Quod majores causae cujuscumque ecclesiae ad earn 
 referri debeant. 
 
 Quod Romana ecclesia numquam erravit nee in per- 
 petuum, scriptura testante, errabit. 
 
 Quod Romanus pontifex, si canonice fuerit ordinatus, 
 meritis beati Petri indubitanter efficitur sanctus, testante 
 sancto Ennodio Papiensi episcopo, ei multis Sanctis patri- 
 bus faventibus, sicut in decretis beati Symachi papae 
 continetur. 
 
 Quod illius praecepto et licentia subjectis liceat accu- 
 sare. 
 
 Quod absque synodali conventer possit episcopos 
 deponere et reconciliare. 
 
 Quod catholicus non habeatur, qui non concordat 
 Romanae ecclesiae. 
 
 Quod a fidelitate iniquorum subjectos potest absol- 
 vere. 
 
 THE SYNOD AT WOEMS (1076). 
 a) The Letter of the Bishops to Grregory VJL 
 
 [M. G. H., LL. II. 44 sq.] 
 
 Sigifridus Mogontinus archiepiscopus, Udo Treveren- 
 sis, Willehelmus Trajectensis, Herimannus Metensis, 
 
 i 
 
PERIOD OF THE FRAKCONIAN EMPERORS. 39 
 
 Heinricus Leodiensis, Ricbertus Verdonensis, Bibo Tul- 
 lensis, Hozemannus Spirensis, Burckhardus Halbersta- 
 densis, Wernherus Strasburgensis, Burchardus Basi- 
 liensis, Otto Constantiensis, Adalbero Wirciburgensis, 
 Routbertus Babenbergensis, Otto Ratisponensis, Elli- 
 nardus Frisingensis, Odalricus Eistetensis, Fridericus 
 Monasteriensis, Eilbertus Mindensis, Hezil Hiltinishei- 
 mensis, Benno Oseneburgensis, Eppo Neopolitanus, 
 Imadus Paderbrunnensis, Tiedo Brandaneburgensis, 
 Burchardus Losannensis, Bruno Veronensis, Hilde- 
 brando fratri. 
 
 Cum primum ecclesiae gubernacula invassisses, etsi 
 bene nobis cognitum esset, quam illicitam et nefariam 
 rem contra jus et fas familiar! tibi arrogantia praesum- 
 psisses ; dissimulanda tamen dispensatoria quadam taci- 
 turnitate, tam vitiosa introitus tui exordia putavimus 
 sperantes videlicet tam criminosa principia consequentis 
 regiminis tui probitate et industria emendanda, et ali- 
 quatenus oblitteranda. Verum nunc, ut lamentabilis 
 universalis ecclesiae status clamat et deplorat, malis ini- 
 tiis tuis per pejores actionum decretorumque tuorum pro- 
 gressus infelici respondes tenore et pertinacia. Cum 
 enim Dominus et redemptor noster pacis et charitatis 
 bonum quasi singularem fidelibus suis characterem im- 
 presserit, cujus rei testimonia plura extant quam ut 
 epistolari brevitate comprehendi valeant, tu e contrario 
 dum profanis studes novitatibus, dum magis amplo quam 
 bono nomine delectaris, dum inaudita elatione disten- 
 deris, velut quidam signifer scismatis omnia membra 
 ecclesiae quae secundum apostolum quietam et tran- 
 quilam vitam ante haec tua tempora agebant, superba 
 crudelitate, crudelique superbia lacerasti, flammamque 
 
40 SELECT MEDIEVAL DOCUMENTS. 
 
 discordiae quam in Romana ecclesia diris f actionibus exci- 
 tasti, per omnes ecclesias Italiae, Germaniae, Galliae et 
 Hispaniae f uriali dementia sparsisti. Sublata enim, quan- 
 tum in te fuit, omni potestate ab episcopis, quae eis divi- 
 nitus per gratiam sancti Spiritus, qui maxime in ordi- 
 nationibus operatur, collata esse dinoscitur, omnique 
 rerum ecclesiasticarum administratione plebeio furori per 
 te attributa, dum jam nemo alicui episcopus aut pres- 
 byter est, nisi qui haec indignissima assentatione a fastu 
 tuo emendicavit, omnem apostolicae institutionis vigo- 
 rem, illamque pulcherrimam membrorum Christi distri- 
 butionem quam doctor gentium tociens commendat et 
 inculcat, miserabili confusione miscuisti; sicque per 
 haec tua gloriosa decreta, quod sine lacbrimis dici non 
 potest, Christi fere nomen periit. Quis autem illud pro 
 indignitate rei non stupeat, quod novam quandam in- 
 debitamque potentiam tibi usurpando arrogas, ut debita 
 universae f raternitati jura destruas ? Asseris enim, cujus- 
 cunque nostrum parrochiani aliquod ad te delictum vel 
 sola fama perveniat, ultra jam non habere quemquam 
 nostrum aliquam potestatem vel ligandi eum vel sol- 
 vendi, praeter te solum, aut eum quem tu specialiter ad 
 hoc delegeris. Quae sententia, quam omnem insaniam 
 excedat, quis in sacris litteris eruditus non videat? 
 Quia ergo per hos aliosque praesumptionum tuarum 
 spiritus ecclesiam Dei tam graviter periclitantem, imo 
 fere pessundatam diutius tollerare, omni malo deterius 
 judicavimus ; placuit, ut communi concilio omnium nos- 
 trum tibi, quod hactenus tacuimus, innotescat, quam ab 
 rem nee modo possis, nee unquam potueris sedi apos- 
 tolicae praeesse. Tu ipse tempore bonae memoriae 
 Heinrici imperatoris te ipsuni corporali sacramento ob- 
 
PERIOD OF THE FEANCONIAN EMPERORS. 41 
 
 strinxisti, quod nunquam vivente ipso imperatore, aut 
 filio ejus domino nostro glorioso rege, qui modo sum- 
 mae rerum praeest, papatum aut ipse susciperes, aut 
 alium quantum in te esset suscipere patereris, absque 
 assensu et laudamento vel patris dum viveret, et filii 
 dum et ipse viveret. Adque hoc sacramentum sunt 
 hodie testes plerique episcopi, qui hoc tunc et oculis 
 suis videre et auribus audiere. Illud etiam recordare, 
 quomodo tu ipse, cum aliquos ex cardinalibus ambitio 
 papatus titillaret, ad toUendam aemulationem, hac occa- 
 sione et conditione ut idem hoc ipsi f acerent, sacramento 
 te obligasti, quod nunquam papatum habiturus esses. 
 Utraque haec sacramenta quam sancte observaveris, tu 
 videris. Praeterea cum tempore Nicolai papae synodus 
 celebraretur, in qua 125 episcopi consederant, sub anath- 
 emate id statutum et decretum est, ut nullus unquam 
 papa fieret, nisi per electionem cardinalium et approba- 
 tionem popuii et per consensum autoritatemque regis. 
 Atque hujus consilii seu decreti tu ipse auctor, persuasor 
 subscriptorque fuisti. Ad hoc quasi foetore quodam 
 gravissimi scandali totam ecclesiam replesti de convictu 
 et cohabitatione alienae mulieris familiariori, quam 
 necesse est. In qua re verecundia nostra magis quam 
 causa laborat, quamvis haec generalis querela ubique 
 personuerit, omnia judicia, omnia decreta per feminas in 
 apostolica sede actitari, denique per hunc feminarum 
 novum senatum totum orbem ecclesiae administrari. 
 Nam de injuriis et contumeliis episcoporum, quos filios 
 meretricum et cetera id genus indignissime appellas, 
 nulla querimonia sufficit. Quia ergo introitus tuus 
 tantis perjuriis est initiatus, et ecclesia Dei tam gravi 
 tempestate per abusionem tuarum novitatum periclita- 
 
42 SELECT MEDLEVAL DOCUMENTS. 
 
 tur, et vitam conversationemque tuam tarn multiplici 
 infamia dehonestasti, obedientiam, quam nuUam tibi pro- 
 misimus, nee de eaetero ullam servaturos esse, renun- 
 tiamus, et quia nemo nostrum, ut tu publice declamabas, 
 tibi hactenus fuit episcopus, tu quoque nulli nostrum 
 amodo eris apostolicus. 
 
 b) Accompanying Letter from Henry IV. 
 
 [M. G. H., LL. II. 47.] 
 
 Heinricus non usurpatione, sed pia Dei ordinatione 
 rex, Hildebrando jam non apostolico, sed falso monacho. 
 Hanc talem pro confusione tua salutationem promeru- 
 isti, qui nullum in ecclesia ordinem praeteristi, quem 
 confusionis non honoris, maledictionis non benedictionis, 
 participem non feceris. Ut enim de multis pauca et 
 egregia loquamur, rectores sanctae ecclesiae, videlicet 
 archiepiscopos, episcopos, presbiteros, non modo non 
 tangere, sicut christos Domini, non timuisti, quin sicut 
 servos nescientes quid faciat dominus eorum, sub pedi- 
 bus tuis calcasti. In quorum conculcatione tibi favorem 
 ab ore vulgi comparasti ; quos omnes nihil scire, te autem 
 solum omnia nosse judicasti, qua utique scientia non ad 
 aedificationem, sed ad destructionem uti studuisti; ut 
 jure hoc beatum Gregorium, cujus nomen tibi usurpasti, 
 de te prophetasse credamus sic dicentem : Ex affluentia 
 subjectorum plerumque animus praelati extollitur, et 
 aestimat se plus omnibus posse. Et nos quidem haec 
 omnia sustinuimus, dum apostolicae sedis honorem ser- 
 vare studuimus; sed tu humilitatem nostram timorem 
 fore intellexisti, ideoque et in regiam potestatem nobis 
 
PERIOD OF THE FBANCONIAN EMPERORS. 43 
 
 a Deo concessam exurgere non timuisti, quam te nobis 
 aiiferre ausus es minari : quasi nos a te regnum accepe- 
 rimus, quasi in tua et non in Dei manu sit vel regnum 
 vel imperium. Quia dominus noster Jesus Christus nos 
 ad regnum, te autem non vocavit ad sacerdotium. Tu 
 enim his gradibus ascendisti, scilicet astutia, quod 
 monarchica professio abhominatur, pecuniam, pecunia 
 favorem, favore ferrum, ferro sedem pacis adisti, et de 
 sede pacis pacem turbasti, dum subditos in praelatos 
 armasti, dum episcopos nostros a deo vocatos, tu non 
 vocatus spernendos docuisti, dum laicis ministerium 
 eorum super sacerdotes usurpasti, ut ipsi deponant vel 
 condempnent, quos ipsi a manu Dei per impositionem 
 manuum episcopalium docendi acceperant. Me quoque, 
 qui licet indignus inter christos ad regnum sum unctus, 
 tetigisti, quem sanctorum patrum traditio soli Deo judi- 
 candum docuit, nee pro aliquo crimine nisi a fide, quod 
 absit, exorbitaverim, deponendum asseruit; cum etiam 
 Julianum apostatam prudentia sanctorum patrum non 
 sibi sed soli Deo judicandum deponendumque commiserit, 
 Ipse quoque verus papa beatus Petrus clamat: Deum 
 timete, regem honorate. Tu autem, qui deum non times, 
 in me constitutum ejus inhonoras. Unde beatus Paulus, 
 ubi angelo de coelo, alia si praedicaverit, non pepercit, te 
 quoque in terris alia docentem non excepit. Ait enim : 
 Si quis vel ego vel angelus e coelo praeter id quod 
 evangelizatum est vobis evangelizaverit, anathema sit. 
 Tu ergo hoc anathemate, et omnium episcoporum nos- 
 trorum judicio et nostro dampnatus descende, vendica- 
 tam sedem apostolicam relinque ; alius in solium beati 
 Petri ascendat, qui nulla violentiam religione palliet, sed 
 beati Petri sanam doceat doctrinam. Ego Heinricus 
 
44 SELECT :\IEDI^YAL DOCUMENTS. 
 
 Dei gratia rex cum omnibus episcopis nostris tibi dici- 
 mus, Descende, descende, per saecula damnande ! 
 
 riEST EXOOMMIHTIOATIOIT OP HENET lY. 
 (22 Peb. 1076). 
 
 [Jaffe; Bib. Rer. Ger. H. 223.] 
 
 Beate Petre apostolorum princeps, inclina, quaeso, pias 
 aures tuas nobis et audi me servum tuum, quern ab in- 
 fantia nutristi et usque ad banc diem de manu iniquo- 
 rum liberasti, qui me pro tua fidelitate oderunt et odiunt. 
 Tu mihi testis es et domina mea mater Dei et beatus 
 Paulus frater tuus inter omnes sanctos : quod tua sancta 
 Romana ecclesia me invitum ad sua gubernacula traxit, 
 et ego non rapinam arbitratus sum ad sedem tuam ascen- 
 dere, potiusque volui vitam meam in peregrinatione finire, 
 quam locum tuum pro gloria mundi saeculari ingenio 
 arripere. Et ideo ex tua gratia non ex meis operibus 
 credo quod tibi placuit et placet : ut populus cbristianus, 
 tibi specialiter commissus, mihi obediat. Specialiter pro 
 vice tua mihi commissa et mihi tua gratia est potestas a 
 Deo data ligandi atque solvendi in celo et in terra. Hac 
 itaque fiducia fretus, pro ecclesiae tuae honore et defen- 
 sione, ex parte omnipotentis Dei Patris et Filii et Spiri- 
 tus sancti per tuam potestatem et auctoritatem Heinrico 
 regi, filio Heinrici imperatoris, qui contra tuam eccle- 
 siam inaudita superbia insurrexit, totius regni Teutoni- 
 corum et Italiae gubernacula contradico ; et omnes 
 christianos a vinculo juramenti, quod sibi fecerunt vel 
 
PERIOD OF THE FRANCONIAN EMPERORS. 45 
 
 facient, absolve ; et, ut nuUus ei sicut regi serviat, in- 
 terdico. Dignum est enim, ut, qui studet honorem 
 ecclesiae tuae immiuuere, ipse honorem amittat, quern 
 videtur habere. Et quia sicut christianus contempsit 
 oboedire nee ad Deum rediit quern dimisit — partici- 
 pando excommunicatis ; et multas iniquitates faciendo ; 
 meaque monita, quae pro sua salute sibi misi te teste, 
 spernendo; seque ab ecclesia tua, temptans earn scin- 
 dere, seperando — vinculo eum anathematis vice tua 
 alligo. Et sic eum ex fiducia tua alligo : ut sciant gentes 
 et comprobent, quia tu es Petrus et super tuam petram 
 filius Dei vivi aedificavit ecclesiam suam et porte inferi 
 non praevalebunt adversus earn. 
 
 OONVENTUS OPPENHEIMENSIS (October, 1076). 
 
 [M. G. H., LL. II. 49.] 
 
 a) Promissio Heinrici regis^ quam fecit Hildehrando 
 papae^ qui et Grregorius. 
 
 Consilio fidelium nostrorum ammonitus, sedi apos- 
 tolicae et tibi Gregorio papae debitam in omnibus ser- 
 vare obedientiam promitto, et quaecunque ejusdem 
 sedis vel tui honoris imminutio per nos orta videtur, 
 devota satisfactione emendare curabo. Quia vero gra- 
 viora quaedam de nobis jactantur, quae in eandem sedem 
 et tuam reverentiam statuerim, ea congruo tempore vel 
 innocentiae suffragio, vel opitulante Deo, expurgabo vel 
 tum demum pro his competentem poenitentiam libenter 
 amplectar. Condecet autem et sanctitatem tuam, ea 
 
46 SELECT MEDLEY AL DOCUMENTS. 
 
 quae de te vulgata scandalum ecclesiae pariunt, non 
 dissimulare, sed remoto a publica conscientia et hoc 
 scrupulo, universalem tarn ecclesiae quam regni tran- 
 quillitatem per tuam sapientiam stabiliri. 
 
 b) Edictum generale. 
 
 H. Dei gratia rex, archiepiscopis, episcopis, marchio- 
 nibus, coniitibus, et cujusciin que dignitatis ordiiii,bonae 
 suae voluntatis gloriosam dignationem. Quia mansuetu- 
 dini nostrae contra sedem apostolicam ejusque veneran- 
 dum praesulem domnum Gregorium papam ab aliquibus 
 subreptum esse fidelium nostrorum suggestione recog- 
 novimus, placuit nobis priorem sententiam salubri consilio 
 mutare, et more antecessorum progenitorumque nostro- 
 rum eidem sacrosanctae sedi et qui ei praeesse dinoscitur, 
 domno Gregorio papae, per omnia debitam servare obe- 
 dientiam, et si quid in eum gravius praesumptum est, 
 competenti satisfactione conponere. Volumus autem, 
 ut et vos serenitatis nostrae exemplo ammoniti, solennem 
 beato Petro ejusque vicario satisfactionem exhibere non 
 dubitetis, et quicunque ejus banno se adstrictos intelli- 
 gunt, ab ipso videlicet domno papa Gregorio solenniter 
 absolvi elaborent. 
 
 OAFOSSA. 
 a) Letter of G-regory VII. to Grerman Nobles. 
 
 [Jaffe; Bib. Rer. Ger., II. 256 sq.] 
 
 Gregorius episcopus servus servorum Dei omnibus 
 archiepiscopis, episcopis, ducibus, comitibus, caeteris- 
 
PERIOD OF THE FKANCONIAN EMPERORS. 47 
 
 que principibus regni Teutonicorum christianum fidem 
 defendentibus salutem et apostolicam benedictionem. 
 
 Quoniam pro amore justitiae communem nobiscum 
 in agone christianae militiae causam et periculum sus- 
 cepistis ; qualiter rex, humiliatus ad poenitentiam, abso- 
 lutionis veniam impetraverit, et quomodo tota causa 
 post introitum ejus in Italiam hue usque deducta sit, 
 vestrae dilectioni sincera caritate indicare curavimus. 
 
 Sicut constitutum fuit cum legatis, qui ad nos de 
 vestris partibus missi sunt, in Longobardiam venimus 
 circiter viginti dies ante terminum, in quo aliquis 
 ducum ad Clusas nobis occurrere debuit; expectantes 
 adventum illorum, quatenus ad partes illas transire 
 possemus. Verum cum, jam decurso termino, hoc 
 nobis nunciaretur: his temporibus prae multis — quod 
 et nos quidem credimus — difficultatibus ducatum nobis 
 obviam mitti non posse ; nee aliunde copiam ad vos 
 transeundi haberemus; non parva soUicitudine, quid 
 potissimum nobis agendum foret, circumventi sumus. 
 
 Interim vero, regem adventare, certe cognovimus. 
 Qui etiam, priusquam intrasset Italiam, supplices ad 
 nos legates praemittens, per omnia se satisfacturum 
 Deo et sancto Petro ac nobis, obtulit ; et, ad emenda- 
 tionem vitae suae, omnem se servaturum oboedientiam, 
 repromisit ; dummodo apud nos absolutionis et aposto- 
 licae benedictionis gratiam impetrare mereretur. Quod 
 cum diu multis consultationibus differentes, acriter eum 
 de suis excessibus per omnes qui intercurrebant nuncios 
 redargueremus ; tandem per semet ipsum, nihil hostile 
 aut temerarium ostentans, ad oppidum Canusii, in quo 
 morati sumus, cum paucis advenit. Ibique per triduum 
 ante portam castri, deposito omne regio cultu, misera- 
 
48 SELECT MEDLEY AL DOCUMENTS. 
 
 biliter, utpote discalciatus et laneis inclutus, persistens, 
 non prius cum multo fletu apostolicae miserationis auxi- 
 lium et consolationem implorare clestitit, quam oinnes, 
 qui ibi aderant et ad quos rumor ille pervenit, ad tantam 
 pietatem et compassionis misericordiam movit : ut, pro eo 
 multis precibus et lacrimis intercedentes, omnes quidem 
 insolitam nostrae mentis duritiam mirarentur, nonnulli 
 yero, in nobis non apostolicae severitatis gravitatem sed 
 quasi tyrannicae feritatis crudelitatem esse, clamarent. 
 
 Denique instantia compunctionis ejus et tanta omnium 
 qui ibi aderant supplicatione devicti. tandem eum, re- 
 laxato anatbematis athcuIo, in communionis gratiam et 
 sinum sanctae matris ecclesiae recepimus ; acceptis ab 
 eo securitatibus, quae inferius scriptae sunt. Quarum 
 etiam confirmationem per manus abbatis Cluniacensis et 
 filiarum nostrarum Mathildis et comitissae Adelaiae et 
 aliorum principum, episcoporum et laicorum, qui nobis 
 ad hoc utiles visi sunt, recepimus. 
 
 His itaque sic peractis, ut ad pacem ecclesiae et con- 
 cordiam regni, sicut diu desideravimus, omnia plenius 
 Deo adjuvante coaptare possimus, ad partes yestras data 
 primum opportunitate transire cupimus. Hoc enim 
 dilectionem yestram indubitanter scire yolumus, quo- 
 niam, sicut in descriptis securitatibus cognoscere potestis, 
 ita adhuc totius negocii causa suspensa est, ut et adyentus 
 noster et consiliorum yestrorum unanimitas per maxime 
 necessaria esse yideantur. Quapropter in ea fide quam 
 coepistis et amore justitiae omnes permanere studete ; 
 scientes : nos non aliter regi obligatos esse, nisi quod 
 puro sermone — sicut michi mos est — in his eum de nobis 
 sperare dixerimus, in quibus eum ad salutem et honorem 
 suum, aut cum justitia aut cum misericordia, sine nos- 
 trae et illius animae periculo adjuyare possimus. 
 
PEBIOD OF THE FRANCONIAN EMPERORS. 49 
 
 b) Jusjurandum Henrici regis Teutonicorum. 
 
 Ego Henricus rex de murmuratione et dissensione, 
 quam nunc habent contra me archiepiscopi et episcopi, 
 duces, comites, ceterique principes regni Teutonicorum 
 et alii, qui eos in eadem dissensionis causa sequuntur, 
 infra terminum, quern domnus papa Gregorius consti- 
 tuerit, aut justitiam secundum judicium ejus aut con- 
 cordiam secundum consilium ejus faciam; nisi certum 
 impedimentum mihi vel sibi obstiterit; quo transacto, 
 ad peragendum idem paratus ero. Item, si idem domnus 
 papa Gregorius ultra montes seu ad alias partes terrarum 
 ire voluerit, securus erit ex mei parte et eorum, quos 
 constringere potero, ab omni laesione vitae et membro- 
 rum ejus seu captione — tam ipse quam qui in ejus con- 
 ductu et comitatu fuerint seu qui ab illo mittuntur vel 
 ad eum de quibuscumque terrarum partibus venerint 
 — in eundo et ibi morando seu inde redeundo. Neque 
 aliud aliquod impedimentum habebit ex meo consensu, 
 quod contra honorem suum sit; et si quis ei fecerit, cum 
 bona fide secundum posse meum ilium adjuvabo. 
 
 Actum Canusiae 5 Kalendas Fabruarii, indictione 15. 
 
 DEOKEES OF GKEGOET VII. POEBIDDING THE OLEEGT 
 TO EEOEIVE INVESTITUEE PEOM LAYMEN. 
 
 a) Decree of Nov. 19, 1078. 
 
 [JafEe ; Bib. Rer. Ger., II. 332.] 
 
 Quoniam investuras ecclesiarum contra statuta sanc- 
 torum patrum a laicis personis in multis portibus cogno- 
 
50 SELECT IVIEDI^VAL DOCUMENTS. 
 
 vimus fieri et ex eo plurimas perturbationes in ecclesia 
 oriri, ex quibus Christiana religio conculcatur, decerni- 
 mus : ut nuUus clericorum investituram episcopatus vel 
 abbatiae vel ecclesiae de manu imperatoris vel regis 
 vel alicujus laicae personae, viri vel feminae, suscipiat. 
 Quod si praesumpserit, recognoscat : investituram illam 
 apostolica auctoritate irritam esse, et se usque ad con- 
 dignam satisfactionem excommunicationi subjacere. 
 
 b) Decree of March 7, 1080. 
 
 [Jaffe; Bib. Rer. Ger., II. 398.] 
 
 Sequentes statuta sanctorum patrum — sicut in prio- 
 ribus conciliis, quae Deo miserante celebravimus, de 
 ordinatione ecclesiasticarum dignitatum statuimus — ita 
 et nunc apostolica auctoritate decernimus et confirma- 
 mus : ut si quis deinceps episcopatum vel abbatiam de 
 manu alicujus laicae personae susceperit, nuUatenus 
 inter episcopos vel abbates babeatur nee uUa ei ut 
 episcopo seu abbati audientia concedatur. Insuper 
 etiam ei gratiam sancti Petri et introitum ecclesiae 
 interdicimus, quo usque locum, quem sub crimine tam 
 ambitionis quam inobedientiae, quod est scelus idola- 
 trie, cepit, resipiscendo non deserit. Similiter etiam 
 de inferioribus ecclesiasticis dignitatibus constituimus. 
 
 Item si quis imperatorum regum ducum marchionum 
 comitum vel quilibet saecularium potestatum aut perso- 
 narum investituram episcopatuum vel alicujus ecclesias- 
 ticae dignitatis dare praesumpserit, ejusdem sententiae 
 vinculo se obstrictum esse sciat. Insuper etiam, nisi 
 resipiscat et ecclesiae propriam libertatem dimittat, divi- 
 nae animadversionis ultionem in hac praesenti vita tam 
 in corpore suo quam ceteris rebus suis sentiat; ut in 
 adventu Domini spiritus salvus fiat. 
 
PERIOD OF THE FRANCONIAN EMPERORS. 51 
 
 SEOOND EXCOMMUNICATION AND DEPOSITION OF 
 HENET IV. (March, 1080). 
 
 [Jaffe; Bib. Rer. Ger., II. 401.] 
 
 Beate Petre princeps apostolorum et tu beate Paule 
 doctor gentium, dignamini queso aures vestras ad me 
 inclinare meque clementer exaudire. Quia veritatis estis 
 discipuli et amatores, adjuvate, ut veritatem vobis dicam, 
 omni remota falsitate quam omnino detestamini ; ut fra- 
 tres mei melius mihi adquiescant, et sciant et intelligant : 
 quia ex vestra fiducia post Deum et matrem ejus semper 
 virginem Mariam pravis et iniquis resisto, vestris autem 
 fidelibus auxilium praesto. Vos enim scitis : quia non 
 libenter ad sacrum ordinem accessi; et invitus ultra 
 montes cum domino papa Gregorio abii, sed magis invi- 
 tus cum domino meo papa Leone ad vestram specialem 
 ecclesiam redii, in qua utcunque vobis deservivi ; deinde 
 valde invitus cum multo dolore et gemitu ac planctu in 
 throno vestro valde indignus sum coUocatus. Hec ideo 
 dico, quia non ego vos, sed vos elegistis me et gravissi- 
 mum pondus vestrae ecclesiae supra me posuistis. Et 
 quia super montem excelsum me jussistis accendere ac 
 clamare atque annunciare populo Dei scelera eorum 
 et filiis ecclesiae peccata eorum, membra diaboli contra 
 me coeperunt insurgere et usque ad sanguinem prae- 
 sumpserunt in me manus suas inicere. Astiterunt enim 
 reges terrae et principes seculares et ecclesiastici, aulici 
 etiam et vulgares convenerunt in unum adversus Domi- 
 num et adversus vos christos ejus, dicentes : '' Dirum- 
 pamus vincula eorum et proiciamus a nobis jugum 
 ipsorum " ; et ut me omnino morte vel exilio conf unde- 
 rcut, multis modis conati sunt in me insurgere. 
 
52 SELECT MEDLEV.IL DOCUMENTS. 
 
 Inter quos specialiter Heinricus, quern dicunt reo-em, 
 Heinrici iinperatoris filius, contra vestram ealcaneum 
 erexit ecclesiam, facta cum multis episcopis ultramon- 
 tanis et Italicis conspii^atione, annitens. me deiciendo eam 
 sibi subjugare. Cujus superbiae vestra resistit auotoritas, 
 eamque vestra destruxit potestas. Qui, confusus et hu- 
 militatus ad me in Longobardiam veniens. absolutionem 
 ab excommunicatione quaesivit. Quern ego videns tiu- 
 miliatum, multis ab eo promissionibus acceptis de suae 
 vitae emendatione, solam ei communionem reddidi: non 
 tamen in regno, a quo eum in Romana synodo deposue- 
 ram, instaui-avi ; nee fidelitatem omnium, qui sibi jura- 
 verant vel erant juraturi. a qua omnes absohi in eadem 
 synodo, ut sibi servaretur, praecepi. Et haec ideo deti- 
 nui, ut inter eum et episcopos vel principes ultramon- 
 tanos. qui ei causa jussionis vestrae ecclesiae restiterant. 
 justitiam facerem vel pacem componerem ; sicut ipse 
 Heinricus juramento per duos episcopos michi promisit. 
 Praedicti autem episcopi et principes ultramontani. audi- 
 entes, ilium non servare mihi quod promiserat, quasi 
 desperati de eo, sine meo consilio vobis testibus, elege- 
 runt sibi Rudulfum ducem in regem. Qui rex Rodul- 
 fus festinanter ad me misso nuncio indicavit : se coac- 
 tiim regni gubernacula suscepisse tamen; sese paratum 
 michi omnibus modis oboedire. Et ut hoc verius creda- 
 tur, semper ex eo tempore eundum mihi misit sermonem, 
 adiciens etiam filio suo obside et fidelis sui ducis Ber- 
 taldi filio, quod proroittebat, firmare. Interea Heinricus 
 cepit me precari, ut ilium contra predictum Rodulfum 
 adjuvarem. Cui respondi : me libenter facere audita 
 utriusque partis ratione, ut scirem, cui justitia magis 
 faveret. Ille vero putans, suis yiribus eum posse devin- 
 
PERIOD OF THE FEANCONIAN EMPERORS. 53 
 
 cere, meam contempsit responsionem. Postquam autem 
 persensit, se non posse sicut speravit agere, duo episcopi, 
 Verdunensis videlicet et Osenburgensis, de consentaneis 
 suis, Roinam venerunt et in synodo ex parte Henrici me, 
 ut ei justitiam facerem, rogaverunt. Quod et nuncii 
 Rodulfi fieri laudaverunt. Tandem, aspirante Deo sicut 
 credo, statui in eadem synodo: in partibus ultramon- 
 tanis fieri colloquium, ut illic aut pax statueretur aut, 
 cui amplius justitia faveret, cognosceretur. Ego enim, 
 sicut Yos mihi testes estis patres et domini, usque hodie 
 nullam partem disposui adjuvare nisi cam, cui plus justitia 
 faveret. Et quia putabam, quod injustior pars collo- 
 quium nollet fieri, ubi justitia suum locum servaret, ex- 
 communicavi et anathemate alligavi omnes personas sive 
 regis sive ducis aut episcopi seu alicujus hominis, qui 
 colloquium aliquo ingenio impediret, ut non fieret. Pre- 
 dictus autem Heinricus cum suis fautoribus, non timens 
 periculum inoboedientiae quod est scelus idolatriae, col- 
 loquium impediendo excommunicationem incurrit, et se 
 ipsum anathematis vinculo alligavit, magnamque multi- 
 tudinem christianorum morti tradi et ecclesias fecit dis- 
 sipari, et totum paene Teutonicorum regnum desolationi 
 dedit. Quapropter, confidens de judicio et misericordia 
 Dei ejusque piisime matris semper virginis Mariae, fultus 
 vestra auctoritate, saepe nominatum Heinricum, quem 
 regem dicunt, omnesque fautores ejus excommunica- 
 tioni subicio et anathematis vinculis alligo. Et iterum 
 regnum Teutonicorum et Italiae ex parte omnipotentis 
 Dei et vestra interdicens ei, omnem potestatem et digni- 
 tatem illi regiam tollo; et, ut nuUus christianorum ei 
 sicut regi oboediat, interdico ; omnesque, qui ei jurave- 
 runt vel jurabunt de regni dominatione, a juramenti 
 
54 SELECT MEDLEVAL DOCUMENTS. 
 
 promissione absolvo. Ipse autem Heinricus cum suis 
 fautoribus in omni congressione belli nullas vires nul- 
 lamque in vita sua victoriam optineat. Ut autem Ro- 
 dulfus regnum Teutonicorum regat et defendat, quem 
 Teutonici elegerunt sibi in regem, ad vestram fidelitatem 
 ex parte vestra dono largior et concede ; omnibus sibi 
 fideliter adliaerentibus absolutionem omnium peccato- 
 rum vestramque benedictionem in hac vita et in futura, 
 vestra fretus fiducia, largior. Sicut enim Heinricus pro 
 sua superba inoboedientia et falsitate a regni dignitate 
 juste abicitur, ita Rodulfo pro sua humilitate oboedien- 
 tia et veritate potestas et dignitas regni conceditur. 
 
 Agite nunc queso, patres et principes sanctissimi, ut 
 omnis mundus intelligat et cognoscat, quia, si potestis 
 in coelo ligare et solvere, potestis in terra imperia regna 
 principatus ducatus marchias comitatus et omnium homi- 
 num possessiones pro meritis tollere unicuique et conce- 
 dere. Vos enim patriarchatus primatus archiepiscopatus 
 episcopatus frequenter tulistis pravis et indignis, et relig- 
 iosis viris dedistis. Si enim spiritualia judicatis, quid de 
 saecularibus vos posse credendum est! Et si angelos, 
 dominantes omnibus superbis principibus, judicabitis, 
 quid de illorum servis facere potestis ! Addiscant nunc 
 reges et omnes saeculi principes, quanti vos estis, quid 
 potestis ; et timeant parvi pendere jussionem ecclesiae 
 vestrae. Et in praedicto Heinrico tam cito judicium 
 vestrum exercete, ut omnes sciant, quia non fortuitu sed 
 vestra potestate cadet. Confundetur ; utinam ad peni- 
 tentiam, ut spiritus sit salvias in die Domini. 
 
 Acta Rome Nonis Martii, indictione 3. 
 
PERIOD OF THE FRANCONIAN EMPERORS. 55 
 
 THE SYNOD AT BEIXEN DEPOSES GEEGOET VII. (June, 
 
 1080). 
 
 [M. G. H., LL. II. 51 sq.] 
 
 Anno dominicae incarnationis 1080, mediante sere- 
 nissimo rege Heinrico IV. anno regni ejus 26, 7 Kalend. 
 Julii feria 5, Ind. 3, cum apud Brixinam Noricam 80 
 episcoporum conventus, nee non et optimatum exercitus, 
 non solum Italiae sed et Germaniae, jussu regio congre- 
 garetur, facta est vox una velut ab ore omnium terri- 
 biliter conquerentium super truculenta vesania cujusdam 
 Hildebrandi pseudomonachi, Gregorii papae septimi cog- 
 nominati, cur tam diu ipsam rex semper invictus saevire 
 pateretur intactam, cum vas electionis Paulus testetur, 
 principem non sine causa ferre gladium, et Petrus apos- 
 tolorum primus non solum regem praecellere, verum 
 duces ab eo mittendos esse, clamet, ad vindictam vide- 
 licet malorum, ad laudem vero bonorum. Ad quorum 
 igitur satisfactionem visum est ipsi gloriosissimo regi 
 principibusque ejus justum, ut judicium episcoporum 
 divinae toimadversionis sententia gladium materialem 
 in ipsum Hildebrandum praecederet, ut quem praesules 
 ecclesiarum prius a superba praelatione deponerent, 
 eundem postmodum regalis potentia licentius perse- 
 quendum decerneret. Quis ergo fidelium qui ilium 
 novit, damnationis jaculum contra ipsum metueret 
 intorquere, qui ab ineunte aetate mundo se studuit per 
 inanem gloriam nullis suffragantibus meritis supra homi- 
 nem commendare, et somnia et divinationes proprias 
 et aliorum divinae dispositioni praeponere, habitu mona- 
 chus videri, et professione non esse ecclesiasticae dis- 
 
56 SELECT MEDIEVAL DOCUMENTS. 
 
 ciplinae, nuUi subditus magistro, se extorrem judicare, 
 obscoenis theatralibus ludicris ultra laicos insistere, 
 mensas numulariorum in porticu transeuntium turpis 
 lucri gratia publice observare? His itaque quaestibus 
 pecunia cumulata, abbatiam beati Pauli invasit, supplan- 
 tato abbate ; inde arripiens archidiaconatum, quendam 
 nomine Mancium ut sibi officium venderet, decipiendo 
 seduxit ; et, Nicolao papa nolente, tumultu populari stipa- 
 tus in oeconomum se promoveri coegit. Quatuor namque 
 Romanorum pontificum super improba morte per manus 
 cujusdam sibi intimi Johannis scilicet Brachinti, propi- 
 nato veneno, homicida extitisse convincitur, ut, caeteris 
 tacentibus, ipse minister mortis, urgente mortis articulo, 
 diris clamoribus, licet sero poenituerit, testabatur. Hie 
 denique saepe dictus pestifer ipsa nocte qua funus 
 Alexandri papae in basilica Salvatoris exequiarum ofifi- 
 cio fovebatur, portas Romanae urbis et pontes, turres, 
 et triumpbales arcus, armatorum cuneis munivit, Late- 
 ranense palatium militia comparata hostiliter occupavit, 
 clerum ne auderet contradicere, cum nullus eum vellet 
 eligere, gladiis satellitum evaginatis mortem minando 
 perterruit, et prius, obsessam diu, assiliit cathedram, 
 quam corpus defuncti obtineret tumbam. Dum vero 
 quidam ex ipsis decretum Nicolai papae 125 episcopis 
 sub anathemate J)romulgatum, eodem Hildebrando lau- 
 dante ad memoriam sibi vellent reducere, quod si quis 
 sine assensu Romani principis papari praesumeret, non 
 papa, sed apostata ab omnibus habere tur, negavit se 
 regem uspiani scire, et se posse, asseruit, sententiam 
 praedecessorum vacuum judicare. Quid plura? Non 
 solum quidem Roma, sed ipse Romanus orbis testatiir, 
 ilium non a Deo fuisse electum, sed a se ipso vi, fraude, 
 
PEEIOD OF THE FKANCONIAN EMPERORS. 67 
 
 pecunia, impudentissime objectum, cujus fructus pate- 
 faciunt radicem, cujus opera manifestant intentionem, 
 qui ecclesiasticum subvertit ordinem, qui christiani im- 
 perii perturbavit regimen, qui regi catholico ac pacifico 
 corporis et animae intentat mortem, qui perjurum et 
 proditorem defendit regem, qui inter Concordes semina- 
 vit discordiam, inter pacificos lites, inter fratres scandala, 
 divortia inter conjuges, et, quicquid quieti inter pie viven- 
 tes stares videbatur, concussit. Quapropter, ut praeliba- 
 tuna est, nos auctore Deo congregati in unum, legatis 
 ac litteris freti 19 episcoporum die sancto praeteriti 
 Pentecostes Mogontiae congregatorum contra eundem 
 procacissimum Hildebrandum sacrilegia ac incendia prae- 
 dicantem, perjuria et homicidia defendentem, catholicam 
 atque apostolicam fidem de corpore et sanguine Domini 
 in quaestionem ponentem, haeretici Berengarii antiquum 
 discipulum, divinationum et somniorum cultorem mani- 
 festum, nicromanticum, phytonico spiritu laborantem, 
 et id circo a vera fide exorbitantem, judicamus canonice 
 deponendum, et expellendum, et nisi ab ipsa sede his 
 auditis descenderit, in perpetuum condemnandum. 
 
 GEEGOET VII. INVESTS EOBEET GUISOAED WITH 
 SIOILY (1080). 
 
 [Jaffe; Bib. Rer. Ger., II. 426.] 
 
 a) The Oath taken hy Robert. 
 
 Ego R(obertus), Dei gratia et sancti Petri Apuliae et 
 Calabriae et Siciliae dux, ab hac hora et deinceps ero 
 fidelis 3ancta^ Romanae ecclesiae et apostolici sedi et 
 
58 SELECT MEDIAEVAL DOCUMENTS. 
 
 tibi domino meo Gregorio universal! papae. In consilio 
 vel facto, unde vitam aut membrum perdas vel captus 
 sis mala captione, non ero. Consilium, quod mihi cre- 
 dideris, et contradixeris ne illud manifestem, non mani- 
 festabo ad tuum damnum me sciente. Sanctae Romanae 
 aecclesiae tibique adjutor ero ad tenendum acquirendum 
 et defendendum regalia sancti Petri ejusque possessiones 
 pro meo posse contra omnes homines — excepta parte 
 Firmanae marchiae et Salerno atque Amalfi, unde adhuc 
 facta non est difinitio, — et adjuvabo te, ut secure et 
 honorifice teneas papatum Romanum. Terram sancti 
 Petri, quam nunc tenes vel habiturus es, postquam sci- 
 vero tuae esse potestatis, nee invadere nee adquirere 
 quaeram nee etiam depraedari praesumam absque tua 
 tuorumque successorum, qui ad honorem sancti Petri 
 ordinati fuerint, certa licentia, praeter illam quam tu 
 michi concedes vel tui concessuri sunt successores. Pen- 
 sionem de terra sancti Petri, quam ego teneo aut tenebo, 
 sicut statutum est, recta fide studebo, ut illam annualiter 
 sancta Romana habeat ecclesia. Omnes quoque aeccle- 
 sias, quae in mea persistunt dominatione, cum earum 
 possessionibus dimittam in tua potestate ; et defensor 
 ero illarum ad fidelitatem sanctae Romanae aecclesiae. 
 Et si tu vel tui successores ante me ex hac vita migra- 
 veritis, secundum quod monitus fuero a melioribus car- 
 dinalibus, clericis Romanis et laicis, adjuvabo, ut papa 
 eligatur et ordinetur ad honorem sancti Petri. Haec 
 omnia supra scripta observabo sanctae Romanae aeccle- 
 siae et tibi cum recta fide. Et hanc fidelitatem obser- 
 vabo tuis successoribus, ad honorem sancti Petri ordina- 
 tis, qui michi si mea culpa non remanserit, firmaverint 
 investituram a te mihi concessam. [Sic me Deus adju- 
 
PERIOD OF THE FRANCONIAN EMPEROKS. 69 
 
 vet et haec sancta evangelia.] Actum Ciperani 3 Ka- 
 lendas Julii. 
 
 b) The Investiture. 
 
 Ego Gregorius papa investio te, Roberte dux, de 
 terra, quam tibi concesserunt antecessores mei sanctae 
 memoriae Nicolaus et Alexander. De ilia autem terra, 
 quam injuste tenes, sicut est Salernus et Amalfia et pars 
 marchiae Firmane, nunc te patienter sustineo in confi- 
 dentia Dei omnipotentis et tuae bonitatis : ut tu postea 
 exinde ad honorem Dei et sancti Petri ita te habeas, 
 sicut et te agere et me suscipere decet sine periculo ani- 
 mae tuae et meae. Actum ut supra.^ 
 
 c) The Yearly Tribute \_Pensio'], 
 
 Ego Robertus, Dei gratia et sancti Petri Apuliae et 
 Calabriae et Siciliae dux, ad confirmationem traditionis 
 et ad recognitionem fidelitatis de omni terra, quam ego 
 teneo proprie sub dominio meo, et quam adhuc nulli 
 ultramontanorum ita concessi ut teneat, promitto: me 
 annualiter pro unoquoque jugo boum pensionem duo- 
 decim scilicet denarios Papiensis monetae, persoluturum 
 beato Petro et tibi domino meo Gregorio papae et omni- 
 bus successoribus tuis, aut tuis aut successorum tuorum 
 nunciis. Hujus autem pensionariae redditionis erit sem- 
 per terminus, finito quoque anno, sanctae resurrectionis 
 dies dominicus. Sub hac vero condicione hujus per- 
 solvende pensionis obligo me et meos sive heredes sive 
 
 1 In 1156 Hadrian IV. invested William with following cere- 
 mony : [Watterich, Vitae Rom. Pontif . II. 351.] 
 
60 SELECT MEDIiEVAL DOCXTMENTS. 
 
 successores tibi domino meo Gregorio papae et succes- 
 soribus tuis. 
 
 GKEGORT VIL SUMMONS EOBEET GUISOAED (1082?). 
 
 [Jaffe; Bib. Rer. Ger., II. 491.] 
 
 Gregorius episcopus servus servorum Dei R(oberto) 
 glorioso duci salutem et apostolicam benedictionem. 
 
 Quod gesti belli proventum et adeptae victoriae pal- 
 mam nobis et Romanis notificasti, id, quod decuit, 
 prudenti consilio usus egisti; ut res, quam ex voto 
 amicorum gloriose obtinueras, ipsorum congratulationi- 
 bus gloriosior tibi redderetur atque jocundior. Oportet 
 interea te ilium alta memoria figere, cujus favore et 
 auxilio non ambigis res tuas jam dudum procedere. 
 Nam sicut ingratitudo provocat indignationem, ita de- 
 votio incunctanter accumulat gratiam. Quapropter bea- 
 tum Petrum, cujus tibi adesse patrocinium grandia facta 
 testantur, prae oculis habere semper memineris, ejusque 
 beneficiis cum necesse est gratam vicem rependens, 
 ipsum de cetero velut debitorem efficere tibi procurato ; 
 de quo nimirum eo magis praesumere poteris, quo am- 
 plius obsequiis ilium tibi quasi obnoxium astrinxeris. 
 Memento itaque matris tuae sanctae Romanae ecclesiae, 
 quae de te inter ceteros principes specialiter confidit, ut 
 te peculiariter diligit. Memento, quod sibi promisisti. 
 
 Hadrianus Papa cum cardinalibiis suis ad ecclesiam sancti 
 Marciani, quae prope Calorem fluvium sita est, veniens regem 
 Guilielmum ad pedes suos humiliter accedentem benigne recepit. 
 Qui facto juramento, ut moris est, ligius homo Papae devenit et 
 Papa ipsum per unum vexillum de regno Siciliae, per aliud de ducatu 
 Apuliae, per tertium de principatu Capuae investivit. 
 
PEKIOD OF THE FRANCONIAN EMPERORS. 61 
 
 Et quod pollicitus es — cui, etiam non promittens, ex 
 jure christianitatis debes — adimplere, cum promiseris, 
 non ulterius differas. Non enim ignoras quanta per- 
 turbatio contra earn per Heinricum dictum regem sit 
 orta; quantumque tuo, qui suus es filius, auxilio indi- 
 geat. Age ergo, ut, quantum studet filius iniquitatis 
 adversari, non minus debeat de tuae devotionis opitula- 
 tione mater ecclesia gratulari. 
 
 Dubitavimus hie sigillum plumbeum ponere, ne, si illud 
 inimici caperent, de eo falsitatem aliquam facerent. 
 
 HENET V. AND PASOHAL 11. (1111). 
 
 a) The Privilege of Feb. 12, 1111. QPrivilegium primae 
 conventionis,^ 
 
 [M. G. H.,LL. II. 68sq.] 
 
 P(asclial) episcopus seryus servorum Dei. Dilecto 
 filio Heinrico ejusque successoribus, in perpetuum. Et 
 divine legis institutione sanccitum est, et sacratis canoni- 
 bus interdictum, ne sacerdotes curis secularibus occupen- 
 tur, neve ad comitatum, nisi pro dampnatis eruendis, 
 aut pro aliis qui injuriam patiuntur accedant. Unde et 
 apostolus Paulus : Secularia judicia, inquid, si abueritis, 
 contemptibiles qui sunt in ecclesia, illos constituite ad 
 judicandum. In regni autem vestri partibus, episcopi, 
 vel abbates adeo curis secularibus occupantur, ut comi- 
 tatum assiduae frequentare et militiam exercere cogan- 
 tur. Que nimirum aut vix aut nuUomodo, sine rapinis, 
 sacrilegiis, incendiis, exhibentur. Ministri enim altaris, 
 ministri curie facti sunt; quia civitates, ducatus, mar- 
 
62 SELECT MEDIEVAL DOCUMENTS. 
 
 chias, monetas, et cetera ad regni servitium pertinentia 
 acceperunt. Unde etiam mos inolevit ecclesiae intolle- 
 rabiliter, ut episcopi electi nullomodo consecrationem 
 acciperent, nisi prius per manum regiam investirentur. 
 Qua ex causa et symoniace heresis pravitas, et ambitio 
 nonnunquam tanta prevaluit, ut nulla electione premissa 
 episcopales cathedre invaderentur. Aliquando etiam 
 vivis episcopis investiti sunt. His et aliis plurimis 
 malis, que per investituras plerumque contingerant, 
 predecessores nostri, Gregorius VII., Urbanus II. felicis 
 memorie pontifices excitati, collectis frequenter episco- 
 palibus conciliis, investituras illas manus laice dampna- 
 verunt, et qui per eas obtinuissent ecclesias deponendos, 
 donatores quoque communionem privandos percensue- 
 runt; justa illut apostolicorum canonum capitulum 
 quod ita se abet: Si quis episcopus seculi potestatibus 
 usus ecclesiam per ipsos obtineat, deponatur et segrege- 
 tur, omnesque qui illi communicant. Quorum vestigia 
 subsequentes, et nos eorum sententiam episcopali conci- 
 lio confirmavimus. Tibi itaque fili karissime rex Hein- 
 rice, et nunc per officium nostrum Dei gratia Komano- 
 rum imperator, et regno regalia dimittenda precipimus, 
 que ad regnum manifeste pertinebant, tempore Karoli, 
 Lodoicy, et ceterorum predecessorum tuorum. Interdi- 
 cimus et sub anathematis districtionem proibemus, ne 
 quis episcoporum seu abbatum, presentim vel futuro- 
 rum, eadem regalia invadant. Id est, cyvitates, duca- 
 tus, marchias, comitatus, monetas, teloneum, mercatum, 
 advocatias regni, jura centurionum, et curtes que mani- 
 feste regni erant, cum pertinentiis suis, militia et castra 
 regni. Nee se deinceps, nisi gratia regis, de ipsis rega- 
 libus intromittant. Set nee posteris nostris liceat qui 
 
l^ERlOD 0^ THE FRAKCOi^tAK EMPERORS. 63 
 
 post nos in apostolica sede successerint, te, aut regnum 
 super hoc inquiaetare negotio. Porro, ecclesias cum 
 oblationibus et hereditariis possessionibus, que ad reg- 
 num manifeste non pertinebant, liberas manere decerni- 
 mus, sicut in die coronationis tuae in conspectu totius 
 ecclesiae promisisti. Oportet'enim episcopos curis secu- 
 laribus expeditos, curam suorum agere populorum, nee 
 ecclesiis suis abesse diutius. Ipsi enim juxsta apostolum 
 Paulum pervigilant, tamquam rationem pro animabus 
 aeorum redditury. 
 
 h') The Privilege of April 12, nil. (Privilegium 
 secundae conventionis.^ 
 
 [M. G. H., LL. II. 72.] 
 
 P. episcopus, servus servorum Dei, karissimo in 
 Christo filio H. glorioso Teutonicorum regi, et per Dei 
 omnipotentis gratiam Romanorum imperatori augusto, 
 salutem et apostolicam benedictionem. Regnum ves- 
 trum sanctae Romanae ecclesiae singulariter coherere, 
 dispositio divina constituit. Predecessores vestri probi- 
 tatis et prudentie amplioris gratia Romane urbis coronam 
 et imperium consecuti sunt. Ad cujus videlicet coronae 
 et imperii dignitatem, tuam quoque personam fili karis- 
 sime, H. per nostri sacerdotii ministerium majestas 
 divina provexit. lUam igitur dignitatis prerogitivam, 
 quam predecessores nostri predecessoribus tuis catholi- 
 cis imperatoribus concesserunt, et privilegiorum paginis 
 confirmaverunt, nos quoque dilectioni tuae concedimus, 
 et presentis privilegii pagina confirmamus, ut regni tui 
 episcopis vel abbatibus libere preter symoniam, et vio- 
 lentiam electis, investituram virgae et anuli conferas. 
 
64 SELECT MEDIEVAL DOCUMENTS. 
 
 Post investitionem vero canonicam consecrationem ac- 
 cipiant ab episcopo ad quern pertinuerint. Si quis 
 autem a clero et populo preter tuum assensum electus 
 fuerit, nisi a te investiatur, a nemine consecretur. Sane 
 episcopi et archiepiscopi libertatem habeant, a te inves- 
 titos episcopos vel abbates canonice consecrandy. Prede- 
 cessores enim vestri ecclesias regni sui tantis regalium 
 suorum beneficiis ampliarunt, ut regnum ipsum maxime 
 episcoporum presidiis vel abbatum oporteat communiri, 
 populares dissensiones, que in electionibus sepe contin- 
 gunt, regali oporteat majestate compesci. Quam ob 
 rem prudentiae et potestatis tuae eura debet soUicitius 
 imminere, ut Romane ecclesie magnitudo, et ceterarum 
 salus prestante Domino beneficiis potioribus conservetur. 
 Si qua igitur ecclesiastica secularisve persona banc nos- 
 tra concessionis paginam sciens, contra eam temerario 
 ausu venire temptaverit, anathematis vinculo, nisi resi- 
 puerit, innodetur, honorisque ac dignitatis periculum 
 patiatur. Observantes autem misericordia divina cus- 
 todiat, et personam potestatemque tuam ad honorem et 
 gloriam suam feliciter imperare concedat. Amen. 
 
 LATEEAN OOUNOIL ANNULS PEIVILEGE OP APEIL 
 12, 1111 (March 18, 1112). 
 
 [M. G. H., LL. II. a, 181.] 
 
 Anno ab incarnatione Domini 1112. indie. 5. anno 
 13. pontificatus dicti pontifici, mense Martio, 15. Kalen- 
 das Apriles, celebratum est concilium Romae, Lateranis, 
 in basilica Constantiniana, in quo cum dominus Pascha- 
 
PERIOD OF THE FRANCONIAN EMPERORS. 65 
 
 lis papa resedisset cum archiepiscopis et episcopis, et 
 cardinalibus et abbatibus, et varia multitudine cleri- 
 corum et laicorum, ultima die concilii, facta coram 
 omnibus professione catholice fidei, ne quis de fide 
 ipsius dubitaret, dixit: "Amplector omnem divinam 
 scripturam, scilicet veteris et novi testamenti, legem 
 a Moyse scriptam, et a Sanctis prophetis. Amplector 
 quatuor evangelia, septem canonicas epistolas, epistolas 
 gloriosi doctoris beati Pauli apostoli, sanctos canones 
 sanctorum apostolorum, quatuor universalia concilia, 
 sicut quatuor evangelia, Nicenum, Ephesinum, Constan- 
 tinopolitanum, Calcedonensem, et Antiochenum conci- 
 lium, et decreta sanctorum patrum, Romanorum ponti- 
 ficum, et precipue domini mei pape Gregorii VII, et 
 beati memorie pape Urbani secundi. Que ipsi laudave- 
 runt, laudo ; que tenuerunt, teneo ; que confirmaverunt, 
 confirmo; que dampnaverunt, dampno; que reppule- 
 runt, repello ; que interdixerunt, interdico ; que proi- 
 buerunt, proibeo; in omnibus et per omnia; et in his 
 semper perseverabo." Quibus expletis, surrexit pro 
 omnibus Girardus Ingolismensis episcopus, legatus in 
 Aquitania, et communi assensu domini Paschalis pape 
 totiusque concilii coram omnibus legit banc scripturam : 
 " Privilegium illud quod non est privilegium, sed vere 
 debet dici privilegium, pro liberatione captivorum et 
 ecclesie a domino papa per violentiam Heinrici regis 
 extortum, nos omnes in hoc sancto concilio cum domino 
 Paschali papa congregati, canonicam censuram, et eccle- 
 siastica auctoritate judicio sancti Spiritus dampnamus, 
 et irritum esse judicamus, atque omnino cassamus, et 
 ne quid auctoritatis et efficacitatis abeat, penitus ex- 
 communicamus. Et hoc ideo dampnatum est, quia in 
 
66 SELECT MEDIEVAL DOCUMENTS. 
 
 eo privilegio continetur, quod ellectus canonice a clero 
 et populo a nemine consecretur, nisi prius a rege inves- 
 tiatur, quod est contra Spiritum sanctum et canonicam 
 institutionem. 
 
 Perlecta vero hac carta, acclamatum est ab universo 
 concilio : " Amen ! Amen ! fyad ! fiad ! " ^ 
 
 THE OONOOKDAT OF WOEMS. 
 a) The Concessions of Calixtus IL 
 
 [M. G. H., LL. II. 75.] 
 
 Ego Calixtus episcopus servus servorum Dei, tibi di- 
 lecto filio H. Dei gratia Romanorum imperatori augusto, 
 concedo electiones episcoporum et abbatum Teutonici 
 regni, qui ad regnum pertinent, in presentia tua fieri, 
 absque symonia, et aliqua violentia; ut si qua inter 
 partes discordia emerserit, metropolitani et comprovin- 
 cialium consilio vel judicio, Saniori parti assensum et 
 auxilium prebeas. Electus autem regalia, absque omni 
 exactione, per sceptrum a te recipiat, et que ex his jure 
 tibi debet faciat. Ex aliis vero partibus imperii conse- 
 cratus, infra sex menses, regalia absque omni exactione 
 per sceptrum a te recipiat, et que ex his jure tibi debet 
 faciat. Exceptis omnibus que ad Romanam ecclesiam 
 pertinere noscuntur. De quibus vero mihi querimoniam 
 feceris, et auxilium postulaveris, secundum officii mei 
 debitum auxilium tibi prestabo. Do tibi veram pacem, 
 et omnibus qui in parte tua sunt, vel fuerunt, tempore 
 hujus discordiae. 
 
 i 
 
PERIOD OF THE FRANCONIAN EMPERORS, 67 
 
 b) The Concessions of Henry V. 
 
 [Mitt, des Inst. f. ost. Gesch., VI. 105, as quoted in Doeberl, M. G. S., III. 60.] 
 
 In nomine sancte et individue trinitatis Ego, Heinri- 
 cus, Dei gratia Romanorum Imperator augustus, pro 
 amore dei et sancte Romane ecclesie et domini Pape 
 Calixti, et pro remedio anime mee dimitto deo et Sanctis 
 dei apostolis Petro, et Paulo, sancteque catholice eccle- 
 sie, omnem investituram per anulum et baculum, et 
 concedo in omnibus ecclesiis que in regno vel imperio 
 meo sunt, canonicam fieri electionem et liberam conse- 
 crationem. Possessiones et regalia beati Petri que a 
 principio buius discordie usque ad hodiernam diem sive 
 tempore patris mei sive etiam meo ablata sunt, que 
 habeo, eidem sancte Romane ecclesie restituo, que au- 
 tem non habeo, ut restituantur fideliter juvabo. Pos- 
 sessiones etiam aliarum omnium ecclesiarum et principum 
 et aliorum tam clericorum quam laicorum que in werra 
 ista amisse sunt, consilio principum vel justicia que 
 habeo reddam, que non habeo ut reddantur fideliter 
 juvabo. Et do veram pacem domino Pape Calixto, 
 sancteque Romane ecclesie et omnibus qui in parte ip- 
 sius sunt vel fuerunt, et in quibus sancta Romana eccle- 
 sia auxilium postulaverit, fideliter juvabo, et de quibus 
 mihi fecerit querimoniam, debitam sibi faciam justiciam 
 Hec omnia acta sunt consensu et consilio principum 
 quorum nomina subscripta sunt : Adelbertus archiepis 
 copus Moguntinus F. Coloniensis archiepiscopus, H. ra- 
 tisbonensis episcopus, O. bavenbergensis episcopus, B 
 spirensis episcopus, H. augustensis, G. trajectensis, Ou, 
 constantiensis, E. abbas w(u)ldensis, Heinricus dux. 
 
68 SELECT MEDLEY AL DOCIJiVrENTS. 
 
 Fridiricus dux, S. dux, Pertolfus dux, Marchio Teipol- 
 dus, Marchio Engelbertus, Godefridus Palatinus, Otto 
 Palatinus comes, Beringarius comes. 
 
 Ego Fridericus, coloniensis archiepiscopus et archi- 
 cancellarius recognovi. 
 
 LOTHAE III. PLACES ANALEK II. UITOEE THE BAH 
 
 (1133). 
 
 [M. G. H., LL. IL 81.] 
 
 Lotharius Dei Gratia Romanorum rex, regibus, arclii- 
 episcopis, episcopis, principibus, et universis Dei fideli- 
 bus, ad quos litterae istae pervenerint, salutem. 
 
 Majestatis divinae dispensationi et consilio placuit 
 nos patronum ac defensorem sanctae ecclesiae Romanae 
 statuere, ideoque necesse habuimus pro ipsius liberatione 
 propensius laborare. Cum igitur ascitis nobis arcbiepis- 
 copis, episcopis et abbatibus, principibus, ducibus, comi- 
 tibus et marcbionibus regni nostri; episcopos etiam, 
 comites, et alios barones Italiae nobiscum ducentes, bel- 
 lico apparatu stipati, ad Urbem profisceremur, nuntios 
 scbismatici illius Petri Leonis frequenter habuimus. 
 Qui nimirum ex parte illius iustitiam praetendentes, 
 ipsi in jus ire parato non debere audientiam denegari, 
 nee hostilibus impugnationibus molestari, publicis cla- 
 moribus asserebant. Diutinis ergo eorum interpella- 
 tionibus provocati, idipsum episcopis et cardinalibus, 
 qui cum domno papa Innocentio erant, significare coacti 
 sumus. Ipsi vero, tamquam canonicarum sanctionum 
 et institutionum ecclesiasticarum non ignari, universam 
 
 k 
 
PERIOD OF THE FRANCOlSriAN EMPERORS. 69 
 
 Dei ecclesiam jam super hoc promulgasse sententiam, 
 Petrum Leonis ac complices suos damnasse asserentes, 
 quod erat universitatis non debere privatum fieri re- 
 sponderunt. 
 
 Nos autem idipsum cum patientia supportantes, et 
 patrem nostrum papam Innocentium ad Urbem cum 
 gloria duximus, et Lateranensi cathedrae restituimus, 
 atque in monte Aventino castrametati fuimus. Ibique 
 Petrus Leonis aures nostras, et principum nostrorum, 
 per Petrum olim Portuensem episcopum, et per alios 
 fautores suos praetendendo justitiam, sollicitare non 
 destitit. Qui etiam, munitiones et obsides se nobis 
 daturos ad sufficientiam pro servando judicio, et viva 
 voce et litteris promiserunt. Pacem igitur sine effu- 
 sione sanguinis reformare in Dei ecclesia cupientes, 
 quae nobis illi dixerant, fratribus qui cum domno papa 
 Innocentio erant per nos ipsos significavimus, Caeterum 
 ipsi, utpote pacis amatores, de justitia confidentes, tarn 
 personas suas, quam Leonis, et filiorum suorum, necnon 
 Centii, Petri Fraiapanis, et Petri Leonis, et munitiones 
 in manu nostra libere obtulerunt. Adversa vero pars 
 dies redimere cupiens, sub velamine fraudulentarum 
 promissionum nos aliquanto tempore a nostra intenti- 
 one retraxit. Tandem quia ipsi saepe commoniti, im- 
 plere quod promiserant noluerunt, tamquam fallaces et 
 perfidi, et tam divinae quam regiae majestatis rei, cum 
 Petro Leonis eiusque complicibus damnati sunt, et 
 hostes a principibus nostrae curiae judicati, videlicet 
 Nortberto Magdeburgensi cancellario nostro, et A. Bre- 
 mensi archiepiscopis et D. Osembergensi, B. Padelbron- 
 nensi, An. Brandenburgensi, et B. Parmensi, R. Albensi, 
 O. Astensi, O. Cremonensi, G. Yporiensi, episcopis, 
 
70 SELECT MEDIEVAL DOCUIVIENTS. 
 
 et abbatibus, Henrico Fuldensi, Alberone Noembur- 
 gensi, et Luneburgensi : proceribus, Alberone et Hen- 
 rico marchionibus, Othone, Sigifredo vexillifero, Heri- 
 manno, Wilbelmo de Lomello, Gothone de Marchuingo, 
 Hildebrando, et Tancredo de Prato comitibus, et Alberto 
 de Castello. 
 
 INVESTITUEE PKIVILEGE GEANTED BY INNOCENT II. 
 TO LOTHAE III. (1133). 
 
 [Jaffe; Bib. Rer. Ger., V. 522 sq.] 
 
 • . . in(ultipl)iciter ecclesiam filiali affectione diligere 
 
 et earn a pravorum hominum infestatione m 
 
 (ad) apostolicae sedis sollicitudinem spectare cognosci- 
 tur, ut ad exaltationem regni et decorem imperii dili- 
 genter invig(ilare) . . . in . . . (r)obore cooperante 
 Domino, satagat custodire. Ceterum personae tuae pro- 
 babilis in fide catholica firmitas et perseverans in (Dei) 
 amore constancia sanctam ecclesiam Romanam eo magis 
 sibi fecit obnoxiam, quo te ferventius, a longis retro 
 temporibus operibus pietatis insist (entem) tantum la- 
 borem pro scismaticorum contritione et liberatione 
 fidelium evidentibus indiciis assumpsisse conspicimus. 
 
 Hac itaque ratione inducti (et ex) sublimatione tua 
 fructum maximum sperantes catholicae ecclesiae et 
 christiano populo proventurum, cognita fratrum nos- 
 trorum episcoporum et cardinalium (atque)' nobilium 
 Romanorum prompta voluntate atque consilio, te, chris- 
 tianissimum principem et inter speciales beati Petri 
 filios unicum ac praecipuum def(ensorem) ad imperii 
 fastigia, invocata Spiritus sancti gratia, sublimavimus. 
 
PEKIOD OF THE FRANCONIAN EMPERORS. 71 
 
 Nos igitur majestatem imperii nolentes minuere sed 
 augere, imperatoriae dignitati(s plenitu)dinem tibi con- 
 cedimus et debitas et canonicas consuetudines praesentis 
 scripti pagina confirmamus. 
 
 Interdicimus autem, ne quisquam eorum, quos in 
 Teut(onico) regno ad pontificatns honorem vel abbatiae 
 regionem evocari contigerit, regalia usurpare vel inva- 
 dere audeat, nisi eadem prins a tuo (potes)tate deposcat, 
 quod [atque] ex bis, quae jure debet tibi, tuae magnifi- 
 centiae faciat. Data Laterani 6. idus Junii. 
 
 PEIVILEGE GKANTED LOTHAK III. BT INUOOENT II., 
 IN EEGAED TO THE ESTATES OP MATILDA (1133). 
 
 [Theiner ; Cod. dom. temp., I. 12; as printed by Doebeii, M. G. S., IV. 17.] 
 
 Si auctoritas sacra pontificum et potestas imperialis 
 vere glutino caritatis adinvicem complerentur, omnipo- 
 tenti debitus famulatus libere poterit exhiberi, et chris- 
 tianus populus grata pace et tranquillitate gaudebit: 
 nichil enim in presenti seculo est pontifice clarius, nichil 
 rege sublimius. Nicliil est, quod lumine clariore perful- 
 geat quam recta fides in principe : nichil est, quod ita 
 nequeat occasui subjacere quam vera religio. Que ni- 
 mirum omnia tanto manifestius, deo gratias, in persona 
 tua clarescunt, quanto ab ineunte etate amator religionis 
 et cultor justicie extitisse cognosceris, et novissime die- 
 bus istis nee persone tue nee proprie parcendo pecunie 
 pro beati Petri servitio multos labores et immensa peri- 
 cula pertulisti. Cum ergo, testante sacro eloquio, etiam 
 mali patres bona data filiis suis debeant impertire : dig- 
 
72 SELECT MEDIEVAL DOCUMENTS. 
 
 nura profecto est, ut nos, qui disponente domino uni- 
 versis catholice ecclesie filius debemus sollicitudine 
 paterna consulere, personam tuam artius diligamus, et 
 tanquam specialissimo ecclesie defensori in his, que ad 
 statum imperii in suo robore conservandum et utilitatem 
 ac libertatem catholice ecclesie spectare noscuntur, tam 
 secundum ecclesiasticum officium quam temporaliter 
 imperatoriam potentiam augeamus. Hoc nimirum in^ 
 tuitu allodium bone memorie Comitisse Mattilde, quod 
 utique ab ea beato Petro constat esse collatum, vobis 
 committimus, et ex apostolice sedis dispensatione conce- 
 dimus, atque in presentia fratrum nostrorum archiepis- 
 coporum, episcoporum, abbatum, necnon principum et 
 baronum per anullum investiyimus, ita videlicet ut C. 
 libras argenti singulis annis nobis et successoribus nostris 
 exsolvos, et post tuum obitum proprietas ad jus et domi- 
 nium sancte Romane ecclesie cum integritate absque 
 diminutione ac molestia revertatur. Quod si nos vel 
 fratres nostros in eandem terram venire, manere vel 
 transire oportuerit, tam in susceptione, quam in procu- 
 ratione atque securo conductu, prout apostolica sedes 
 decreverit, honoremur. Qui vero arces tenuerit, vel 
 Rector terre fuerit, beato Petro et nobis nostrisque suc- 
 cessoribus fidelitatem faciant. Ceterum pro caritate 
 vestra nobili viro Henrico Bawarie duci, genero vestro, 
 et filie vestre, uxori ejus, eandem terram cum prefato 
 censu et supradictis conditionibus apostolica benegnitate 
 concedimus : ita tamen ut idem dux nobis hominium 
 faciat, et fidelitatem beato Petro ac nobis nostrisque 
 successoribus juret: post quorum obitum predictum 
 Comitisse Mattilde allodium ad jus et dominium sancte 
 
PERIOD OF THE FRANCONIAN EMPEROKS. 73 
 
 Romane ecclesie, sicut supra dictum est, integrum et 
 absque diminutioiie atque difficultate aliqua reducatur. 
 Salvo tamen semper in omnibus ejusdem sancte Romane 
 ecclesie jure ac proprietate. Datum Laterani VI. Idus 
 Junii. 
 
IV. THE HOHEXSTAUFEN PERIOD. 
 
 FEEDEEIOX L AOOUNOES HIS ELEOTION TO 
 EUGENE III. (1152). 
 
 [Jaffe: Bib. Rer. Ger., I. 499.] 
 
 Dilectissimo in Christo patri suo E(ugemo) sanctae 
 Romanae aecclesiae sununo pontifici Fredericus Dei 
 gratia Romanorum rex et semper augustus filialem per 
 omnia dilectionem et debitam in Domino reverentiam. 
 
 Patrem patriae decet, veneranda f)riscorum instituta 
 regum ^dgilanter obserrare et sacris eorum disciplinis 
 tenaci studio inherere, ut noverit regnum sibi a Deo 
 collatum legibus ac moribus non minus adomare quam 
 armis et bello defensare. Sollemnem itaque imperii 
 Romani morem a proavis nostris, imperatoribus videlicet 
 et regibus, ad nos transmissum sequentes, legatum 
 nostrum, virum scilicet discretum et honestum, E(ber- 
 hardum) venerabilem Bavenbergensem episcopum, ad- 
 junctis sibi H(ilKno) Trevirensi eleeto et A(damo) 
 Everacensi abbate, ad vestrae sanctitatis presentiam et ad 
 urbem destinare curavimus, ut tam ex presentis paginae 
 indicio quam ex ipsorum viva voce de nostris provec- 
 tibus et totius aecclesiae ac regni statu certiores esse 
 possitis. 
 
 74 
 
THE HOHENSTAUFEK PERIOD. 75 
 
 Itaque, quando placuit terribili et ei qui aufert spiri- 
 tum principum, terribili apud reges terrae, in cujus 
 manu sunt omnium potestates et omnium jura reg- 
 norum, felicis memoriae patruum ac nutritorem nos- 
 trum, gloriosum Romanorum regem C(onradum) de 
 presenti vita evocare, universi principes regni, tamquam 
 divino spiritu suscitati, 17 die post depositionem ejus 
 in oppidum Frankenevurt tam per se ipsos quam per 
 responsales honoratos convenerunt, et absque uUius 
 morae interjecto spacio eadem die cum ingenti divinitus 
 data coiicordia ipsi principes et caeteri proceres cum 
 totius populi favore et alacritate nos in regni fastigium 
 elegerunt. Quinta postmodum die, id est transacta 
 proxime mediante quadragesima, pari et eodem con- 
 censu cum benivola populi acclamatione in oppido 
 Aquisgrani nos per sacratissimas devoti filii vestri 
 A(rnoldi) Coloniensis metropolitani et venerabilium 
 episcoporum manus oleo sanctificationis regaliter unxe- 
 runt et in solio regni cum benedictione soUempni collo- 
 caverunt. Nos vero in multiplicibus regiae dignitatis 
 ornamentis, quibus partim per laicorum principum obse- 
 quia partim per reverendas pontificum benedictionis 
 vestiti sumus, regium animum induimus, tota mentis 
 virtute intendentes, ut juxta professionis nostrae formu- 
 1am, quam ab orthodoxis presulibus in ipso regni throno 
 et unctione sacra accepimus: honorem vobis et dilec- 
 tionem, et sacrosanctae matri nostre Romanae aecclesiae 
 et omnibus ecclesiasticis personis promptam et debitam 
 justiciam ac defensionem exhibeamus, viduis ac pupillis 
 et universo populo nobis commisso legem et pacem fa- 
 ciamus et conservemus. 
 
 Cum enim duo sint, quibus principaliter hie mundus 
 
76 SELECT MEDIEVAL DOCUMENTS. 
 
 regitur, videlicet auctoritas sacra pontificum et regalis 
 potestas, omnium Christi sacerdotum oboedientiae devoti 
 colla submittere parati sumus, ut propitia divinitate tem- 
 poribus nostri principatus verbum Dei expedite currere 
 non prohibeatur et paternas regulas ac decreta sanc- 
 tissimis diffinita conciliis nullus audeat absque penae 
 gravioris yin dicta yiolare ; quatinus per studii nostri 
 instantiam catholica ecclesia suae dignitatis privilegiis 
 decoratur et Romani imperii celsitudo in pristinum suae 
 excellentiae. Deo adjuvante reformetur. 
 
 Et quoniam beatitudinis vestrae animum de obitu 
 predicti serenissimi principis scimus non immerito per- 
 turbatum, vobis tanquam patri karissimo constanter pro- 
 mittimus, quod, sicut eidem glorioso quondam regi in 
 regni solio successimus, ita hereditariam dilectionem 
 tam ad yestram personam omnino specialem quam ad 
 sacrosanctae matris nostrae Romanae aecclesiae promp- 
 tissimam ac devotissimam defensionem suscepimus ; hac 
 scilicet ordinis ratione, ut, quaecumque ad liberationem 
 et honorationem apostolicae sedis intenderat et ordina- 
 verat, nos constanter perficere studeamus, ita ut, juxta 
 felicem ad sanctum yirum Domini promissionem, inimi- 
 cis yestris inimici simus et odientes yos affligamus. 
 
 Sane prenominatos legatos nostros benignitati yestrae 
 attente committimus, ut eos pro nostrae .dilectionis in- 
 tuitu benigne tractetis et in suis petitionibus clementer 
 exaudiatis ; intime etiam rogantes, ut domnum abbatem 
 de Eyera, nobis tam in diyinis quam in humanis rebus 
 necessarium, liberum nobis remittatis. 
 
THE HOHENSTAIJFEN PEEIOD. 77 
 
 THE TEEATY OP OOUSTANOE (1153). 
 
 [M. G. H., LL. II. 93. The text here given is that of Theiner, Cod. dom. 
 temp. s. Sedis, I. 15, as reprinted in Doeberl, M. G. S., IV. 79 sq.] 
 
 Venerabili in Christo patri Eugenio dei gratia Apos- 
 tolice Sedis Pontifici, Fredericus dei gratia Romanorum 
 Imperator Augustus, filialem dilectionem et debitam in 
 Christo reverentiam. Regie majestatis dignitas postulat, 
 que ad pacis et concordie bonum spectare noscuntur, 
 attenta sollicitudine stabilire, et ut inter regnum et sa- 
 cerdotium indissolubili caritate bonum ipsum perpetuo 
 perseveret, diligenti studio et exacta diligentia laborare. 
 Hujus itaque rationis prospect u concordiam inferius 
 annotatem, que inter nos et vos, auctore deo, statuta 
 est, sicut ab utraque parte stabilita est et ordinata, ne 
 aliquid arbitrio nostro immutasse videamur, per eadem 
 verba presentis serie scripti precepimus annotari. 
 
 In nomine Domini Amen. Hec est concordie forma 
 et conventionis inter dominum papam Eugenium et do- 
 minum Federicum Romanorum imperatorem, constituta 
 mediantibus Gregorio sancte Marie Transtiberim, Hu- 
 baldo sancte Praxedis, Bernardo sancti Clementis, Octa- 
 viano sancte Cecilie, RoUando sancti Marci, Gregorio 
 sancti Angeli, Guidone sancte Marie in Porticu et 
 Brunone Abbate de Claravalle ex parte domini pape ; 
 Anselmo vero Avelbergensi, Hermanno Constantiensi 
 Episcopis, Olderico de Zenzburch, Guidone Guerra et 
 Guidone Blandratensi Comitibus ex parte domini Regis. 
 Dominus siquidem Rex unum de majoribus ministratibus 
 regni faciet in anima regis jurare, et ipse propria manu 
 data fide in manu Legati domine pape promisit, quod 
 
78 SELECT IVIEDI^VAL DOCUMENTS. 
 
 ipse nee treugam, nee pacem faciet cum Romanis, nee 
 cum Rogerio Sicilie sine libero consensu et voluntate 
 Romane ecclesie, et Domini pape Eugenii vel successo- 
 rum suorum, qui tenorem subscripte concordie cum 
 eodem Frederico tenere voluerint, et pro viribus lobora- 
 bit Romanes subjugare domino pape, sicut melius um- 
 quam fuerunt a centum retro annis. Honorem papatus 
 et regalia beati Petri sicut devotus et specialis adyocatus 
 sancte Romane ecclesie contra omnes homines pro posse 
 suo conseryabit et def endet, que nunc habet ; que vero 
 nunc non habet, recuperare pro posse juyabit, et recu- 
 perata defendet. Grecorum quoque regi nuUam terram 
 in ista parte maris concedet ; quod si forte ille inyaserit, 
 pro viribus regni, quanto citius poterit, ipsum eicere 
 curabit. Hec omnia faciet et obseryabit sine fraude et 
 malo ingenio. 
 
 Dominus yero papa apostolice auctoritatis yerbo una 
 cum predictis Cardinalibus in presentia prescriptorum 
 legatorum domini Regis promisit et obseryabit, quod 
 eum sicut karissimum beati Petri filium honorabit, et 
 yenientem pro corone sue plenitudine sine difficultate 
 et contradictione, quam cum imperio est, Imperatorem 
 coronabit, et ad manutendum atque augendum et dila- 
 tandum honorem imperii pro debito officii sui juyabit ; 
 et quicumque justitiam et honorem Regni conculcare aut 
 subyertere ausu temerario presumpserint, dominus papa 
 a regie dignitatis dilectione premonitus eos ad satisfac- 
 tionem canonice commonebit ; quod si regi ad apostoli- 
 cam ammonitionem de jure et honore regie justitiam 
 exhibere contempserint, excommunicationis sententia 
 innodentur. Regi etiam Grecorum ex ista parte maris 
 terram non concedet; quod si ille inyadere presump- 
 
THE HOHEKSTAXJFEN PERIOD. 79 
 
 serit, dominus papa juribus beati Petri eum rejicere 
 curabit. 
 
 Hec omnia ex utraque parte sine fraude et malo inge- 
 nio servabuntur, nisi forte libero et communi consensu 
 utriusque immutentur. Testes autem, quorum nomina 
 subscripta videntur, Arnoldus Coloniensis Archiepisco- 
 pus, Hermannus Constantiensis episcopus, Anselmus 
 Avelbergensis episcopus, Ardicio Cumanus episcopus 
 (Adalgottus) Curiensis episcopus, Wilbaldus Stabu- 
 lensis Abbas, Albertus Coloniensis decanus, Magister 
 Henricus notarius, Gottifredus Viterbiensis Capellanus 
 regis ; ex laicis quoque Welpho dux, Marchio Herman- 
 nus de Baden, Comes Ulricus de Lenzburch, Comes 
 Wernerus de Lensburch, Anselmus Camerarius et 
 ministerialis regis. 
 
 Signum domini Frederici Romanorum imperatoris 
 invictissimi. 
 
 Ego Arnoldus Cancellarius recognovi. 
 
 Datum Constantie X. Kal. Aprilis, Indictione XV. 
 anno dominice incarnationis MCLII. regnante domino 
 Frederico Romanorum rege glorioso, anno vero Regni 
 ejus primo. 
 
 THE APPAIE OF BESANOOlf (1157). 
 
 [Rahewini Ges. Frid. Imp., III. (Ed. Waitz in Scriptores Rer. Ger.)]. 
 
 a) Letter of Hadrian IV. 
 
 9. Adrianus episcopus, servus servorum Dei, dilecto 
 filio Friderico, illustri Romanorum imperatori, salutem 
 et apostolicam benedictionem. Imperatoriae majestati 
 paucis retroactis diebus recolimus nos scripsisse, illud 
 
80 SELECT MEDIEVAL DOCUiVIENTS. 
 
 horrendum et execrabile facinus et piaculare flagitium 
 tempore nostro commissum, in Teutonicis partibus, sicut 
 credimus, aliquando intemptatum, excellentiae tuae ad 
 memoriam revocantes, nee sine grandi ammiratione fe- 
 rentes, quod absque digna severitate vindictae usque 
 nunc transire passus sis tarn perniciosi sceleris feritatem. 
 Qualiter enim venerabilis frater noster E. Lundenensis 
 archiepiscopus, dum a sede apostolica remearet, a qui- 
 busdam impiis et scelestis, quod sine grandi animi merore 
 non dicimus, in partibus illis captus fuerit et adhuc in 
 custodia teneatur, qualiter etiam in ipsa captione pre- 
 dicta viri impietatis, semen nequam, filii scelerati, in 
 eum et in suos evaginatis gladiis violenter exarserint et 
 eos, ablatis omnibus, quam turpiter atque inhoneste 
 tractaverint, et tua serenissima celsitudo cognoscit, at- 
 que ad longinquas et remotissimas regiones fama tanti 
 sceleris jam pervenit. Ad cujus utique vehementissimi 
 facinoris ultionem, sicut is cui bona placere, mala vero 
 displicere credimus, constantius exurgere debuisti, et 
 gladium, qui tibi ad yindictam malefactorum, laudem 
 vero bonorum est ex divina provisione concessas, in 
 cervicem desevire oportuit impiorum et gravissime con- 
 terere presumptores. Tu vero ad ipsum ita dissimulasse 
 diceris, seviciam neglexisse, quod eosdem non est quare 
 peniteat commisisse reatum, quia [se] inpunitatem sac- 
 rilegii quod gesserunt jam jam sentiunt invenisse. Cujus 
 quidem dissimulationis et neglegentiae causam penitus 
 ignoramus, quoniam nos in aliquo serenitatis tuae glo- 
 riam offendisse, conscientiae scrupulus nostrum animum 
 non accusat, sed personam tuam sicut karissimi etspecia- 
 lis filii nostri et principis christianissimi, quem in apos- 
 tolicae confessionis petra non ambigimus per Dei gratiam 
 
THE HOHENSTAITFEN PERIOD. 81 
 
 solidatum, sincera semper dileximus karitate et debitae 
 tractavimus benignitatis affectu. Debes enim, gloriosis- 
 sime fill, ante oculos mentis reducere, quam gratanter 
 et quam jocunde alio anno mater tua sacrosancta Romana 
 aecclesia te susceperit, quanta cordis affectione trac- 
 taverit, quantam tibi dignitatis plenitudinem contulerit 
 et honoris, et qualiter imperialis insigne coronae liben- 
 tissime conferens, benignissimo gremio suo tuae sublimi- 
 tatis apicem studuerit confovere, nichil prorsus efficiens 
 quod regiae voluntati vel in minimo cognosceret obviare. 
 Neque tamen penitet nos tuae desideria voluntatis in 
 omnibus implevisse, sed, si majora beneficia excellentia 
 tua de manu nostra suscepisset, si fieri posset, conside- 
 rantes, quanta aecclesiae Dei et nobis per te incrementa 
 possint et commoda provenire, non immerito gaudere- 
 mus. Nunc autem, quia tam inmensum facinus, quod 
 in contumeliam universalis aecclesiae et imperii tua 
 noscitur etiam commissum, negligere ac dissimulare 
 videris, suspicamur utique ac veremur, ne forte in banc 
 dissimulationem et negligentiam propter hoc tuus ani- 
 mus sit inductus, quod suggestione perversi hominis 
 zizania seminantis ad versus clementissimam matrem 
 tuam sacrosanctam Romanam aecclesiam et nos ipsos 
 indignationem, quod absit, aliquam conceperis vel ran- 
 corem. Ob hoc igitur et ob alia omnia negotia, quae 
 cognoscimus imminere, duos de melioribus et carioribus 
 quos circa nos habemus, dilectos scilicet filios nostros, 
 Bernhardum Sancti Clementis presbiterum cardinalem 
 et Rolandum (tituli) Sancti Marci presbiterum cardi- 
 nalem et cancellarium nostrum, viros utique religione 
 et prudentia et honestate conspicuos, serenitati tuae de 
 latere nostro ad presens duximus destinandos, excellen- 
 
82 SELECT MEDIiEVAL DOCUMENTS. 
 
 tiam tuam rogantes attentius, quatinus eos tarn honorifice 
 quam benigne recipias, honeste tractes, et ea quae ipsi 
 super hoc et super aliis ad honorem Dei et sacrosanctae 
 Romanae aecclesiae, ad decus etiam et exaltationem 
 imperii pertinentia ex parte nostra imperatoriae pro- 
 posuerint dignitati, sicut ab ore nostro prpcedant, absque 
 uUa hesitatione suscipias et ipsorum verbis, tamquam si 
 ea contingeret nos proferre, fidem non dubites adhibere. 
 
 b) Proclamation of Frederick I. 
 
 11. Cum divina potentia, a qua omnis potestas in 
 caelo et in terra nobis, christo ejus, regnum et imperium 
 regendum commiserit, et pacem aecclesiarum imperiali- 
 bus armis conservandam ordinaverit, non sine maximo 
 dolore cordis conqueri cogimur dilectioni vestrae, quod 
 a capite sanctae aecclesiae, cui Chris tus pacis ac dilec- 
 tionis suae caracterem impressit, cause dissensionum, 
 seminarium malorum, pestiferi morbi venenum manare 
 videntur; de quibus, nisi Deus avertat, totum corpus 
 aecclesiae commaculari, unitatem scindi, inter regnum 
 et sacerdotium scisma fieri pertimescimus. Cum enim 
 nuper in curia Bisuncii essemus et de honore imperii et 
 salute aecclesiarum debita sollicitudine tractaremus, 
 venerunt legati apostolici, asserentes, se talem lega- 
 tionem nostrae afferre majestati, unde honor imperii 
 non parvum accipere deberet incrementum. Quos, cum 
 prima die adventus honorifice suscepissemus, et secunda, 
 ut mos est, ad audiendam legationem eorum cum prin- ^ 
 cipibus nostris consedissemus, ipsi, quasi de mammona 
 iniquitatis inflati, de altitudine superbiae, de fastu arro- . 
 gantiae, de execrabili tumidi cordis elatione, legationem 
 apostolicis litteris conscriptam nobis presentaverunt, 
 
 I 
 
THE HOHENSTAUFEN PERIOD. 83 
 
 quorum tenor talis erat, quod pre oculis mentis semper 
 deberemus habere, qualiter domnus papa insigne impe- 
 rialis coronae nobis contulerit, neque tamen penitentia 
 moveretur, si majora excellentia nostra ab eo beneficia 
 suscepisset. Haec erat ilia paternae dulcedinis legatio, 
 quae unitatem aecclesiae et imperii confovere debuit, 
 quae vinculo pacis utrumque colligare studuit, quae ad 
 utriusque concordiam et obedientiam animos audientium 
 allexit. Certe ad vocem illam nefandam et omni veri- 
 tate vacuam non solum imperialis majestas debitam 
 indignationem concepit, verum omnes principes qui 
 aderant tanto furore et ira sunt repleti, quod sine dubio 
 illos duos iniquos presbiteros mortis sententia dampnas- 
 sent, nisi hoc nostra intercepisset presentia. Porro quia 
 multa paria litterarum apud eos reperta sunt et scedulae 
 sigillatae ad arbitrium eorum adhuc scribendae, quibus, 
 sicut actenus consuetudinis eorum fuit, per singulas 
 aecclesias Teutonici regni conceptum iniquitatis suae 
 virus respergere, altaria denudare, vasa domus Dei as- 
 portare, cruces excoriare nitebantur, ne ultra procedendi 
 facultas eis daretur, eadem qua venerant via ad Urbem 
 eos redire fecimus. Cumque per electionem principum 
 a solo Deo regnum et imperium nostrum sit, qui in 
 passione Christi filii sui duobus gladiis necessariis regen- 
 dum orbem subjecit, cumque Petrus apostolus hac doc- 
 trina mundum inf ormaverit : 'Deum timete, regem 
 honorificate,' quicumque nos imperialem coronam pro 
 beneficio a domno papa suscepisse dixerit, divinae insti- 
 tutioni et doctrinae Petri contrarius est et mendacii 
 reus erit. Quia vero actenus honorem ac libertatem 
 aecclesiarum, quae jam diu indebitae se(r)vitutis jugo 
 depressa est, a manu Egyptiorum studuimus eripere et 
 
84 SELECT MEDIAEVAL DOCUIMENTS. 
 
 omnia eis dignitatum suarum jura conseryare intendi- 
 mus, universitatem yestram super tanta ignominia nobis 
 et imperio condolere rogamus, sperantes, ne honorem 
 imperii, qui a constitutione Urbis et christianae reli- 
 gionis institutione ad vestra usque tempora gloriosus et 
 imminutus extitit, fidei yestrae indiyisa sinceritas tam 
 inaudita no^itate, tam presumptuosa elatione imminui 
 paciatur, sciens, omni ambiguitate remota, quod mortis 
 periculum ante yellemus incurrere, quam nostris tem- 
 poribus tantae confusionis obprobrium sustinere. 
 
 c) Letter of Sadrian JF"., explaining his use of terms. 
 
 23. Ex quo uniyersalis aecclesiae curam, Deo, prout 
 ipsi placuit, disponente, suscepimus, ita in cunctis nego- 
 tiis magnificentiam tuam honorare curavimus, ut de die 
 in diem animus tuus magis ac magis in amore nostro et 
 yeneratione sedis apostolicae debuisset accendi. Undo 
 sine grandi ammiratione non ferimus, quod cum, audito 
 ex suggestione quorundam animum tuum al'iquantulum 
 contra nos fuisse commotum, duos de melioribus et ma- 
 joribus fratribus nostris, Rolandum scilicet cancellarium 
 tituli Sancti Marci et Bernhardum tituli Sancti demen- 
 tis presbiteros cardinales, qui pro tuae majestatis honore 
 in Romana aecclesia solliciti semper extiterant, pro 
 yoluntatis tuae cognitione ad tuam presentiam direxi- 
 mus, aliter quam imperialem decuerit honorificentiam 
 sunt tractati. Occasione siquidem cujusdam yerbi, 
 quod est ' beneficium,' tuus animus, sicut dicitur, est 
 commotus, quod utique nedum tanti yiri, sed nee cujus- 
 libet minoris animum merito commoyisset. Licet enim 
 hoc nomen, quod est ' beneficium,' apud quosdam in alia 
 significatione, quam ex inpositione habeat, assumatur, 
 
THE HOHENSTATJFEN PERIOD. 85 
 
 tunc tamen in ea significatione accipiendum f uerat, quam 
 nos ipsi posuimus, et quam ex institutione sua noscitur 
 retinere. Hoc enim nomen ex bono et facto est editum, 
 et dicitur beneficium aput nos non feudum, sed bonum 
 factum ; in qua significatione in universo Sacrae Scrip- 
 turae corpore invenitur, ubi ex beneficio Dei, non tam- 
 quam ex feudo, sed velut ex benedictione et bono facto 
 ipsius gubernari dicimur et nutriri. Et tua quidem 
 magnificentia liquido recognoscit, quod nos ita bene et 
 honorifice imperialis dignitatis insigne tuo capiti im- 
 posuimus, ut bonum factum valeat ab omnibus judicari. 
 Unde quod quidam verbum hoc et illud, scilicet : ' con- 
 tulimus tibi imperalis coronae,' a sensu suo nisi sunt ad 
 alium retorquere, non ex merito causae, sed de voluntate 
 propria et illorum suggestione,qui pacem regni et aeccle- 
 siae nullatenus diligunt, hoc egerunt. Per hoc enim 
 vocabulum ' contulimus ' nil aliud intelligimus, nisi 
 quod superius dictum est ' imposuimus.' Sane quod 
 postmodum personas aecclesiasticas a debita sacrosanc- 
 tae Romanae aecclesiae visitatione, ut dicitur, revocari 
 jussisti, si ita est, quam inconvenienter actum sit, tua, 
 fill in Christo karissime, discretio, ut credimus, recog- 
 noscit. Nam si aput nos aliquid amaritudinis habebas, 
 per nuncios et litteras tuas nobis fuerat intimandum, et 
 nos honori tuo curavissemus, sicut filii karissimi, provi- 
 dere. Nunc igitur quoniam ad commonitionem dilecti 
 filii nostri Heinrici Baioariae et Saxoniae ducis duos de 
 fratibus nostris, Heinricum tituli Sanctorum Nerei et 
 Achillei [presbiterum] et Jacinctum Sanctae Mariae in 
 Cosmidin diaconem cardinales, prudentes siquidem et 
 honestos viros, ad tuam presentiam destinamus, celsitu- 
 dinem tuam monentes et hortantes in Domino, quatinus 
 
86 SELECT MEDIEVAL DOCUMENTS. 
 
 eos honeste ac benigne recipias, et quod ab eis ex parte 
 nostra tuae magnificentiae fuerit intimatum, a sinceri- 
 tate cordis nostri noverit tua excellentia processisse, ac 
 per hoc cum eisdem filiis nostris, mediante jam dicto 
 filio nostro duce, ita celsitudo tua studeat convenire, ut 
 inter te et matrem tuam sacrosanctam Romanam aeccle- 
 siam [ammodo] nuUius discordiae seminarium debeat 
 remanere. 
 
 THE EOUOALIAN LEGISLATION. 
 
 pM. G. H., LL. II. Ill sq.] 
 
 a) Concerning Regalia. 
 
 Regalia sunt hec : Arimanie, vie publice, flumina 
 navigabilia, et ex quibus fiunt navigabilia, portus, ri* 
 patica, vectigalia que vulgo dicuntur thelonea, monete, 
 mulctarum penarumque compendia, bona vacantia, et 
 que indignis legibus auferuntur, nisi que spetialiter qui- 
 busdam conceduntur, et bona contrahentium incestas 
 nuptias, et dampnatorum et proscriptorum secundum 
 quod in novis constitutionibus cavetur, angariarum et 
 parangariarum et plaustorum, et navium prestationes, 
 et extraordinaria coUatio ad felicissimam regalis numinis 
 expeditionem, potestas constituendorum magistratuum 
 ad justitiam expediendam, argentarie, et palatia in civi- 
 tatibus consuetis, piscationum redditus, et salinarum, et 
 bona committentium crimen majestatis, et dimisdium 
 thesauri inventi in loco Cesaris, non data opera, vel in 
 loco religioso ; si data opera, totum ad eum pertinet. 
 
THE HOHENSTATJFEN PERIOD. 87 
 
 b) Law of fiefs. 
 
 Fridericus Dei gratia Romanorum imperator et sem- 
 per augustus universis nostro subjectis imperio. Impe- 
 rialem decet soUertiam ita rei publicae curam gerere 
 et subjectorum commoda investigare, ut regni utilitas 
 incorrupta permaneat, et singulorum status jugiter ser- 
 vetur illaesus. Quapropter, dum ex predecessorum 
 more universali curiae Roncaliae pro tribunali sedere- 
 mus, a principibus Italicis, tain rectoribus ecclesiarum 
 quam aliis fidelibus regni, non modicas accepimus quere- 
 las, quod beneficia eorum et feuda, quae vasalli ab eis 
 tenebant, sine dominorum licentia pignori obligayerant 
 et quadam collusione nomine libelli vendiderant, unde 
 debita servitia amittebant et honorem imperii nostraeque 
 felicis expeditionis complementum minuebant. Habito 
 igitur consilio episcoporum, ducum, marchionum etcomi- 
 tum, simul etiam palatinorum judicum et aliorum pro- 
 cerum, hac edictali lege, Deo propitio perpetuo valitura, 
 sanccimus, ut nuUi liceat feudum totum vel partem 
 aliquam vendere vel pignorare yel quomodolibet alienare 
 vel pro anima judicare sine permissione majoris domini 
 ad quem feudum spectare dinoscitur. Unde imperator 
 Lotharius tantum in futuro cavens, ne fieret, promul- 
 gavit ; nos ad pleniorem autem regni utilitatem provi- 
 dentes, non solum in posterum, sed etiam hujusmodi 
 prias illicitas alienationes perpetratas hac presenti sanc- 
 cione cassamus et in irritum deducimus ; nullius tem- 
 poris prescriptione impediente, emptor bonae fidei de 
 precio actionem habeat contra venditorem competentem. 
 Callidis insuper quorumdam machinationibus obviantes, 
 qui precio accepto quasi sub colore investiturae, quam 
 
88 SELECT MEDIEVAL DOCUMENTS. 
 
 sibi licere dicunt, feuda vendunt et in alios transferunt, 
 ne tale figmentum vel aliud ulterius in fraudem hujus 
 nostrae constitutionis excogitetur, omnibus modis pro- 
 hibemus ; plena auctoritate nostra statuentes, ut vendi- 
 tor et emptor, qui tam illicita contraxisse repertus 
 fuerit, feudum amittat, et ad dominum libere rever- 
 tatur; scriba vero, qui super hoc instrumentum sciens 
 conscripserit, post amissionem officii cum infamiae 
 periculo manum amittat. Preterea, si quis infeudatus 
 major 14 annis sua incuria vel sua neglegentia per 
 annum et diem steterit, quod feudi investituram a primo 
 domino non petierit, transacto hoc spacio, feudum amittat, 
 et ad dominum redeat. Firmiter etiam statuimus tam 
 in Italia quam Alemannia, ut, quicumque indicta publice 
 expeditione vocatus a domino suo ad eandem expedi- 
 tionem spatio competenti venire supersederit vel alium 
 pro se domino acceptabilem mittere contempserit, vel 
 dimidium reditus feudi unius anni domino non minis- 
 traverit, feudum, quod ab episcopo aut ab alio domino 
 habet, amittat, et dominus feudi in usos suos illud 
 redigendi omnibus modis habeat potestatem. 
 
 Preterea : ducatus, marchia, comitatus de caetero non 
 divitatur ; aliud autem feudum, si consortes voluerint, 
 dividatur, ita ut omnes qui partem feudi habent jam 
 divisi vel dividendi fidelitatem domino faciant, ita tamen 
 ut vassallus pro uno feudo plures dominos non compel- 
 latur habere, nee dominus feudum sine voluntate vas- 
 sallorum ad alium transferat ; insuper, si filius vassalli 
 dominum offenderit, pater, a domino requisitus, adducat 
 filium ad satisfaciendum domino vel a se filium separet, 
 alioquin feudo privetur ; si vero pater vult eum deducere, 
 ut satisfaciat, filius autem contempnit, patre mortuo in 
 
THE HOHENSTAUFEN PERIOD- 89 
 
 feudum non succedat, nisi prius domino satisf ecerit ; 
 parique modo vassallus pro omnibus suis bonis domes- 
 ticis faciat. 
 
 Illud quoque precipimus, ut, si vassallus de feudo 
 alium vassallum habuerit, et vassallus vassalli dominum 
 domini sui offenderit, nisi pro servitio alterius domini 
 sui hoc fecerit, quem sine fraude antea habuit, feudo 
 privetur, et ad dominum suum, a quo ipse tenebat, 
 revertatur, nisi requisitus ab eo paratus fuerit satisfacere 
 majori domino, quem offendit, et nisi vassallus idemque 
 dominus, a domino suo requisitus, eum qui majorem 
 dominum offendit requisierit, ut satisfaciat, feudum 
 amittat. 
 
 Preterea si de feudo inter duos vassallos sit contro- 
 versia, domini sit cognitio, et per eum controversia ter- 
 minetur. Si vero inter dominum et vassallum lis oriatur, 
 per pares curiae a domino sub debito fidelitatis conju- 
 ratos terminetur. 
 
 Illud quoque sanccimus, ut in omni sacramento fideli- 
 tatis imperator nominatim excipiatur. 
 
 THE DECISION OF THE OOUNOIL OP PAVIA (1160). 
 
 [G. Waitz ; Rahewini Ges. Frid. Imp., IV. c. 80.] 
 
 (Rahewin, IV. c. 52. Ea tempestate Adrianus papa in Kalendis 
 Septemb. aput Anagniam diem clausit extremum et 2. Non. Sep- 
 temb. in aecclesia beati Petri, presentibus clero, senatu populoque 
 Romano, honorifice tumulatus est, regalibus nunciis adhuc ibidem 
 existentibus. Post cuius obitum cardinales in seditionera conversi, 
 gemina electione scindunt unitatem, quibusdam eligentibus Octa- 
 vianum tituli Sanctae Ceciliae presbiterum cardinalem, cui nomen 
 dederunt Victor, aliis Rolandum tituli Sancti Marci presbiterum 
 
90 SELECT MEDLEVAL DOCUMENTS. 
 
 cardinalem et Romanae aecclesiae cancellarium, cui nomen imposue- 
 runt Alexander.) 
 
 Quia sedis apostolicae turbatio Christianorum animos 
 admodum sauciavit, nos, qui ad resecanda scismata et 
 pacem aecclesiae reformandam Papiae fuimus congre- 
 gati, qualitatem causae modumque negotii et sacri con- 
 cilii dispensationem universitati vestrae plenarie duximus 
 intimandum, quatinus, per scripta presentia mera veritate 
 monstrata, auditorum animi falsitatem, quam forte con- 
 ceperant, yehementer expellant et ammodo per scripta 
 scismatica non seducantur. Cum igitur orthodoxorum 
 Papiae congregatorum universitas in nomine Domini 
 consedisset, causa per 7 dies continuos, omni remoto 
 seculari judicio, legittime et canonice agitata ac diligen- 
 ter inspecta, sufficienter et canonice in conspectu con- 
 cilii per testes idoneos est comprobatum : domnum papam 
 Victorem et nullum alium in basilica beati Petri a 
 saniori parte cardinalium petitione populi et consensu 
 ac desiderio cleri fuisse electum et soUempniter inman- 
 tatum, quod, presente et non contradicente Rolando 
 quondam cancellario, in kathedra beati Petri fuerit col- 
 locatus, et quod ibi ei a cardinalibus et clero Romano 
 ' Te Deum laudamus ' gloriose decantatum, et inde ad 
 palatium cum bandis et aliis papalibus insignibus est 
 deductus. Et clerus et populus secundum consuetudinem 
 interrogatus per scriniarium, si placeret, tribus vicibus 
 clara voce respondit : ' Placet.' Probatum est etiam, 
 quod Rolandus 12 die post domni Victoris promotionem 
 ab Urbe egressus, apud Cisternam, in qua Nero imperator 
 quondam ab Urbe profugus latitavit, primo est in- 
 mantatus. Probatum est, quod in secundo die post 
 promotionem domni Victoris Rolandus, interrogatus a 
 
1?HE HOH^NStAUFEN PERIOD. 91 
 
 rectoribus cleri Romani ac clericis de sua cardinalia si 
 domno Victor! esset obediendum, expresse confessus est 
 se numquam fiiisse inmantatum et expresse dixit : ' Ite 
 et obedite ei, quern inmantatum esse videtis.' Super his 
 capitulis fuerunt testes et sub stola tactis sacrosanctis 
 evangeliis juraverunt domnus Petrus Christianus deca- 
 nus basilicae beati Petri et in persona sua et omnium 
 fratrum suorum. Juraverunt etiam yenerabiles archi- 
 presbiteri et rectores cleri Romani Blasius et Maine- 
 rius, presbiter Johannes, presbiter Gentilis, Aimeradus 
 archipresbiter, Bernadus archipresbiter, Johannes archi- 
 presbiter, Benedictus diaconus, magister Tolomeus archi- 
 presbiter, magister Gerardus et Nicolaus et alii honesti 
 clerici Romani. Preterea Petrus illustris Urbis prefec- 
 tus, Stephanus de Thebaldo, Stephanus Nortmannus, 
 Gimundus de domo Petri Leonis, Johannes de Stephano 
 et alii principes et nobiles Romani, qui ad vocationem 
 serenissimi imperatoris venerant, in conspectu concilii 
 super jam dictis capitulis ex maxima parte testimonium 
 similiter perhibuerunt et jurare voluerunt. Sed quia 
 nos relligiosorum presbiterorum multorum testimonium 
 sufficiens et habundantissimum habebamus, duximus lai- 
 cis in hac parte parcendum. Deinde venerabiles episcopi 
 Herimannus Ferdensis, Daniel Bragensis et Otto palati- 
 nus comes et magister Heribertus prepositus, quos dom- 
 nus imperator ex consilio 22 episcoporum et Cisterciensis 
 et Clarevallensis abbatum aliorumque relligiosorum tunc 
 presentium Romam delegaverat, ut partes ante concilii 
 presentiam Papiam evocarent, in conspectu concilii tes- 
 timonium perhibuerunt, quod Rolandum cancellarium 
 et partem ejus trinis edictis per intervalla peremptorie 
 et sollempniter ad presentiam aecclesiae Papiae congre- 
 
92 SELECT MEDIEVAL DOCUMENTS. 
 
 gandae, remoto omni secular! judicio, vocaverunt, et 
 quod Rolandus cancellarius et sui cardiiiales viva voce 
 et ore proprio, judicium vel examen aliquod aecclesiae 
 se nolle recipere, manifeste dixerunt. Vidimus etiam 
 scripta Heinrici Pisani cardinalis ad domnum impera- 
 torem directa, in quibus expresse continebatur, quod 
 nullum vellent aecclesiae subire judicium vel examen. 
 Super haec omnia idem Heinricus et Otto cardinalis 
 Sancti Nycolai de Carcere Tulliano, qui tempore con- 
 cilii et ante aput Januam morabantur, et Johannes 
 Anagninus cardinalis et Johannes Piozutus sanctae 
 Romanae aecclesiae subdiaconi, qui tunc aput Placentiam 
 erant, per 8 dies a concilio toto sunt expectati et per 
 litteras ac nuncios concilii sunt vocati, et contempserunt 
 venire. Ex his igitur omnibus sufficienter instructi et 
 veritate hinc inde plenarie declarata, placuit reverendo 
 concilio, ut electio domni Victoris, qui tamquam agnus 
 mansuetus et innocens venerat aecclesiae judicium hu- 
 militer suscepturus, approbaretur et confirmaretur, et 
 electio Rolandi penitus cassaretur. Et factum est ita. 
 Electione itaque domni Victoris, remoto omni seculari 
 judicio, sancti Spiritus gratia invocata, confirmata et 
 recepta, christianissimus imperator post omnes episcopos 
 et post omnem clerum ultimus consilio et petione con- 
 cilii electionem domni Victoris recepit et approbavit. Et 
 post eum omnes principes et innumerabilis hominum 
 multitudo quae presens erat, tribus vicibus interrogata, 
 si eis placeret, respondit cum gaudio magna voce : 
 * Placet.' Sequenti die proxima, id est prima sexta f eria 
 quadragesimae, domnus Victor cum processione ab aec- 
 clesia Sancti Salvatoris extra civitatem, in qua fuerat 
 hospicium ejus, ad catholicam aecclesiam gloriose de- 
 
THE HOHENSTAUFEN PERIOD. 93 
 
 ductus est. Ibi relligiosissimus imperator ante januas 
 aecclesiae eum suscepit et descendenti de equo strepam 
 humiliter tenuit et appreliensum per manum usque ad 
 altare conduxit et pedes ejus osculatus, et nos omnes, 
 patriarcha, archiepiscopi, episcopi et abbates et omnes 
 principes cum universa multitudine, quae presens erat 
 pedes apostolicas sumus osculati. Proxima autem die 
 sequent!, id est sabbato, habito generali concilio, domnus 
 papa et nos cum illo Rolandum cancellarium scismaticum 
 et ejus principales fautores accensis candelis anathema- 
 tizavimus et tradidimus eum sathanae in interitum 
 carnis, ut spiritus salvus sit in die Domini. Illud etiam 
 discretionis vestrae prudentiam volumus non latere, man- 
 ifesto esse deprehensum, quod Rolandus cancellarius et 
 ejus sequaces quidam cardinales, yivente adhuc papa 
 Adriano, conjuraverunt. Fuit autem tenor conjura- 
 tionis, quod, si eis viventibus papam Adrianum mori 
 contingeret, cardinalem unum de illis eligerent qui in 
 eadem conjuratione esset astrictus. De caetero ex parte 
 Dei omnipotentis et beatorum apostolorum Petri et 
 Pauli et omnium sanctorum et virorum orthodoxorum, 
 qui divino intuitu ad rescindenda scismata convenerunt, 
 universitatem vestram humiliter imploramus et monemus 
 in Christo, ut ea quae aecclesia Dei Papiae congregata 
 ad bonorem Creatoris et sponsae suae, matris vestrae, 
 sacrosanctae Romanae aecclesiae trannuillitatem et ad 
 salutem omnium christianorum fideliter ordinavit, vos, 
 omni dubio et ambiguitate remota, irrefragabiliter rata 
 et firma teneatis ; orantes, ut redemptor noster Christus 
 Jhesus universalem pontificem et papam nostrum Vic- 
 torem, de cuius sanctitate et relligione omnino confidi- 
 mus, per tempora longa conservet et prestet ei omni- 
 
94 SELECT MEDIEVAL DOCUMEKTS. 
 
 modam tranquillitatem et pacem, ita quod per eum Deus 
 omnipotens honoretur, et aecclesia Romana omnisque 
 Christiana relligio gratum Domino accipiat incrementum. 
 Ut autem omnis nostra actio plenius legentibus eluces- 
 cat, dignum duximus, ut omnium nostrum consensus et 
 nomina subscribantur. 
 
 Ego Peregrinus Aquilegensis patriarcba cum meis 
 suffraganeis interfui et consensi. Ego Arnaldus Magun- 
 tinus archiepiscopus cum 14 suffraganeis interfui et 
 consensi. Ego Hartwicus Bremensis archiepiscopus cum 
 suffraganeis meis interfui et consensi. Ego Hellinus 
 Treyerensis archiepiscopus cum meis suffraganeis con- 
 sensi. Ego Reinaldus Coloniensis archiepiscopus cum 
 meis suffraganeis consensi. Ego Wichmannus Magde- 
 burgensis archiepiscopus cum meis suffraganeis consensi. 
 Bizuntinus archiepiscopus per legatum et episcopum 
 Basiliensem consensit. Arelatensis archiepiscopus con- 
 sensit. Lugdunensis archiepiscopus cum suis suffra- 
 ganeis consensit. Viennensis archiepiscopus cum suis 
 suffraganeis consensit. Heinricus rex Anglorum per 
 legatos et litteras suas consensit. Rex Ungarorum per 
 litteras et legatos suos consensit. Rex Boemorum con- 
 sensit. Rex Danorum consensit. Gwido electus Ra- 
 vennatensis consensit. Episcopus Firminus consensit. 
 Episcopus Ferentinus consensit. Mantuanus consensit. 
 Pergamensis consensit. Pergamensis consensit. Faventi- 
 nus consensit. Abbatum vero archipresbiterorum mul- 
 titudo innumerabilis multorum regnorum interfuit et 
 consensit. Longobardorum inestimabilis multitudo in- 
 terfuit et consensit. Universi fere principes Romani 
 imperii, tam Teutonici quam Italici, tam in Urbe quam 
 extra Urbem, interfuerunt et assensum cum ingenti 
 desiderio prebuerunt. 
 
THE HOHENSTAUFEN PERIOD. 95 
 
 THE COUNCIL AT DOLE (1162). 
 
 [Saxo Grammaticus ; edited by Holder, p. 538 sq.] 
 
 CLVIII. Post hec Octayianus, vocato consilio, quam 
 justis suffragis in adipiscendo sacerdocio usus fuerit, 
 loquacius quam verius astruere conabatur ; Rodlandum 
 vero honorem, quern oblatum repudiasset, vetitum occu- 
 passe, seque causam suam general! pontificum cognicioni 
 inspiciendam prebente, ilium impietatis consciencia 
 canonice discrecionis judicium formidare. Preterea ad 
 conciliandos sibi pontificum animos eorum dignitatem 
 benignis decretorum sancionibus adornavit, baud prius 
 Romanam ad sedem provocandum constituens, quam si 
 lis ipsorum pronunciacione finiri non posset. Finiente 
 eo, Cesar provinciarum reges hujus controversie finiende 
 gracia ad colloquium a se invitatos dicebat, eorum pen- 
 tencie repugnare nefas ducturo. Quos ideo non adesse, 
 quod in Romani imperatoris injuriam Rome pontificem 
 creare cupiant, aliene civitatis jus suis suffragiis ammini- 
 strare conantes. Post hec Regnaldus, Colonic urbis 
 antistes, religionis causam dicere adorsus, quanto injurie 
 pondere Romani imperatoris equitatem provincialium 
 regum temeritas attentaret, argumentando demonstrare 
 pergebat. Nam si controversiam in eorum civitatibus 
 de pontificatu ortam Cesar suis suffragiis finire vellet, 
 baud dubie id gravium injuriarum loco ducerent, cum 
 ipsi simile in urbe Roma perpetrare conentur. Quam 
 assercionem tam valido racionis presidio subnixam puta- 
 vit, ut nunc Latialiter, nunc Gallice Germaniceque 
 fando, ternis accionem vocibus iteraret. Sed quantum 
 hac oracione gentis sue favorum illexit, tantum nostre 
 suffragia deturbavit. 
 
96 SELECT MEDIEVAL DOCUMENTS. 
 
 THE WUEZBUEG PEOOLAMATION OP PEEDEEIOK I. (1165). 
 
 [M. G. H., LL. II. 137.] 
 
 Fridericus Dei gratia Romanorum imperator et sem- 
 per augustus, archiepiscopis, episcopis, abbatibus, cleri- 
 cis, ducibus, marchionibus, comitibus et omnibus fidelibus 
 suis, salutem et omne bonum. Cunctis notum est pop- 
 ulis, qualiter exorta quondam inter ecclesiae Romanae 
 cardinales de apostolicatu discordia in reges ac regna 
 impetu pestifero est diffusa. Pro qua ad optabile pacis 
 bonum revocanda quantos post beatae memoriae papae 
 Victoris electionem ac confirmationem catholicam Pa- 
 piae, Laudae, Mediolani, Laonae atque in diversis imperii 
 finibus in corpore nostro labores tam nos quam incliti 
 principes nostri pertulerimus, quantas rerum copias zelo 
 justitiae impenderimus, in extremis quoque mundi par- 
 tibus jam auditum non dubitamus. Denique beatissimo 
 papa Victore ad paradisi guadia assumpto et in ejus 
 locum ab episcopis ac cardinalibus almae sedis aposto- 
 licae domino Pascali, viro christianissimo, in praesentia 
 episcoporum et religiosorum Longobardiae ac Tusciae, 
 illustris quoque praefecti urbis Romae ac multorum 
 nobilium Romanorum catholice substitute, ipsum etiam 
 dominum Pascalem ex ecclesiae ac principum imperii 
 judicio atque consilio in papam et patrem catholicum 
 sollempniter recepimus debitoque honore semper vene- 
 rari intendimus. Proinde obstinata scismaticorum per- 
 fidia, mortem viri justi suis successibus aperta fronte 
 anhelans, sireneis suis blandiciis fidelium quorundam 
 animos adeo molita est de novo immutare, ut, nisi mor- 
 bis novis nova remedia maturius objicerentur, pars quo- 
 
^itE fiOHEKSa?AUFEN PEEIOD. 91 
 
 rundam nostrorum non immodica videretur ex fiducia 
 nostrae lenitatis seducenda. Igitur zelo reformandi 
 decoris domus Dei ardentius accensi, cum regem Fran- 
 corum, qui, nulla nostra culpa praeeunte, una cum Ro- 
 lando, imperii nostri hoste publico, ejusque sequacibus 
 imperialem nostrum honorem manifeste molitur auferre, 
 post multos nostros ammonitus irrevocabilem persen- 
 sissemus, universis nostri imperii principibus in sancto 
 pentecoste curiam generalem Wirzeburch indiximus. 
 
 Quorum coetu celeberrimo ibidem solempniter cele- 
 brato, ecclesiae Dei statum ac domini papae Pascalis 
 negotium serio ac magnifice duximus roborandum. In- 
 vocata igitur devotissime Spiritus sancti gratia et uni- 
 versorum, qui aderant, consilio altius communicato, ad 
 removendam omnem prorsus ambiguitatem ipsi nos manu 
 propria super sanctorum reliquias juramentum publice 
 praestitimus, quod Rolandum scismaticum vel eum, 
 quem pars ipsius elegerit, in papam nunquam recipie- 
 mus nee ad eum recipiendum alicui unquam assensum 
 praebebimus ; nuUi etiam fautorum ejus gratiam nostram 
 unquam reddemus, nisi ab errore viae suae ad unitatem 
 ecclesiae fuerit conversus; dominum Pascalem papam 
 manutenebimus semper atque promovebimus eique tan- 
 quam patri catholico et universali pastori obedientiam, 
 honorem atque reverentiam exhibebimus et ab ipso ejus- 
 que parte, vita comite, numquam recedemus. Electos 
 quoque, qui sub eo aut ejus successore, quem pars ipsius 
 elegerit, consecrationem receperunt vel adhuc receperint, 
 honore aut ordinibus suis pro ejus obedientia nunquam 
 privari permittemus. Et hujus absolutionem sacra- 
 menti nunquam requiremus nee oblatam recipiemus. 
 Praeterea nostri imperii successor, quem principes uni- 
 
98 SELECT MEDI-^VAL, DOCUMENTS. 
 
 versi elegerint, hunc honorem Dei ecclesiae atque im- 
 perii et banc partem nostram sub eodem juramento tue- 
 bitur semper atque tenebit. Idem quoque juramentum 
 archiepiscopi omnes, episcopi atque electi, qui fuerunt 
 numero 40, super sancta Dei evangelia manu propria, 
 unusquisque sub stola sua, praestiterunt et publice fir- 
 maverunt. Nicbilominus uni versi principes seculares, 
 dux scilicet Saxoniae ac Bavariae, marchio Adelbertus 
 senior, Conradus palatinus comes Rbeni et Lodoycus 
 lantgravius ac reliqui omnes, super reliquias sanctorum 
 id ipsum juraverunt. Repente autem Spiritus sanctus 
 mentes omnium adeo fecit unius voluntatis, quod electi, 
 qui praesentes aderant, primo Rajnaldus Coloniensis 
 electus et Ytaliae arcbicancellarius, deinde cuncti, om- 
 nes in sabbatho quatuor temporum et laudem Dei et 
 honorem imperii sacros ordines devotissime susceperunt. 
 Firmiter quoque a nobis et ab universis decretum est, 
 ut, quicunque supersunt ordinandi, in proximis quatuor 
 temporibus similiter exsequantur; alioquin dignitatis 
 honore, omni remota dilatione, priventur. Ad hoc hon- 
 orabiles legati illustris amici nostri H(einrici) gloriosi 
 Anglorum regis, ad nos ab ipso transmissi, in totius nos- 
 trae curiae praesentia super sanctorum reliquias ex parte 
 regis Angliae nobis juraverunt publice, quod rex ipse 
 cum toto suo regno in parte nostra fideliter stabit, domi- 
 num papam Pascalem, quem nos tenemus, nobiscum 
 tenebit, de Rolando autem manutenendo se de cetero 
 non intromittet. 
 
 Nos vero, in tua dilectione et fidelitate plurimam fidu- 
 ciam habentes, mandamus, attentius monentes et postu- 
 lantes, quatenus, convocatis in unum omnibus ecclesiae 
 fidelibus, clero videlicet, beneficiatis et ministerialibus, 
 
THE HOHENSTAUFEN PERIOD. 99 
 
 abbatibus et praepositis, praelatis et presbiteris paro- 
 chianis, hoc idem praedictum juramentum, ut ipsi princi- 
 pes juraverunt et confirmaverunt, ipse coram omnibus 
 publice facias ; tuos quoque archidiaconos et praepositos 
 et ecclesiarum praelatos et abbates et omnes villarum 
 presbyteros de toto episcopatu tuo hoc ipsum juramen- 
 tum distincte jurare facias et in publica eorum missa, 
 sicut edictum est et sancitum a nobis et a principibus, 
 publicam orationem pro domino papa Pascali nominatim 
 et assidue facias recitari. Edictum quoque et statutum 
 est, ut haec omnia juramenta infra sex ebdomadas ab 
 omnibus compleantur. Quod si aliquis clericorum vel 
 laycorum huic confirmationi et edicto nostro aliquo 
 modo se opponendo contradixerit, ex totius Herbipolen- 
 sis concilii decreto firmissime praecipimus, ut, si quis ad 
 mandatum sui antistitis aut provinciae praesidis vel 
 domini sui sacramentum non praestiterit, si clericus sit 
 vel monachus, ecclesiastico privetur honore ; si laycus, 
 allodia et beneficia, quaecunque possidet, nostra ipsi 
 auctoritate a suo judice vel domino prorsus adimantur, 
 et toto imperio nostro ejiciatur. 
 
 Actum est hoc anno ab incarnatione domini nostri 
 Jesu Christi 1165 apud Wirzeburg 6, Nonas Junii. 
 
 THE PEAOE OF VENICE (1177). 
 
 [P. Kehr ; Neues Archiv der Gesellschaft f iir alt ere deutsche Geschichts- 
 kunde, XIII. p. 114 : as printed in Altmann and Bernheim ; Ausgewahlte 
 Urkunden.] 
 
 1. Dominus imperator F(ridericus) sicut dominum 
 papam A(lexandrum) in catholicum et universalem 
 
100 SELECT MEDLEYAL DOCUJMEXTS. 
 
 papam recepit, ita ei debitam reverentiam exhibebit, 
 sicut catholici sui antecessores suis catholicis anteces- 
 soribus exhibuerunt. Successoribus quoque suis catho- 
 lice intrantibus eandem reyerentiam exhibebit. 
 
 2. Et reddet dominus imperator veram pacem tarn 
 domino pape Alexandro quam omnibus successoribus 
 suis et toti Romane ecclesie. 
 
 3. Omnem vero possessionem et tenementum sive 
 prefecture sive alterius rei quam Romana ecclesia 
 habuit et ipse abstulit per se vel per alios, bona fide 
 restituet ei salvo omni jure imperii. Ecclesia quoque 
 Romana omnem possessionem et tenementum quod ei 
 abstulit per se vel per alios, bona fide ei restituet salvo 
 omni jure Romane ecclesie. 
 
 4. Possessiones etiam, quas dominus imperator resti- 
 tuet, ad retinendum juvabit. 
 
 5. Similiter et universos vassallos ecclesie, quos occa- 
 sione scismatis dominus imperator abstulit vel recepit, 
 dominus imperator absolvet et domino pape A(lexandro) 
 restituet et ecclesie Romane. 
 
 6. Preterea dominus imperator et dominus papa ad 
 honorem et jura ecclesie et imperii conservanda se vicis- 
 sim juvabunt, dominus papa ut benignus pater devotum 
 et carissimum filium et imperatorem christianissimum, 
 dominus vero imperator ut devotus filius et christianis- 
 simus imperator dilectum et reverendum patrem et beati 
 Petri vicarium. 
 
 7. Quecumque autem tempore scismatis vel occasione 
 ipsius aut sine ordine juditiario ecclesiis a domino impe- 
 ratore vel suis sunt ablata, ei restituentur. 
 
 8. Domina etiam B(eatrix) imperatrix recipiet domi- 
 num papam A(lexandrum) in catholicum et universa- 
 
THE HOHENSTAUFEJS- PEKIOD. 101 
 
 lem papam. Dominus quoque Henricus rex filius eorum 
 similiter eum recipiet et ei et catholicis successoribus 
 suis debitam reverentiam exhibebit et juramentum, quod 
 dominus imperator exhibuerit, similiter et ipse prestabit. 
 
 9. Pacem autem veram reddit dominus imperator et 
 dominus Henricus rex filius ejus illustri regi Sicilie 
 usque ad XV annos, sicut per mediatores pacis est ordi- 
 natum et scriptum. 
 
 10. Constantinopolitano etiam imperatori et universis 
 adjutoribus ecclesie Romane pacem veram reddit et nul- 
 lum malum meritum reddet eis per se vel per suos pro 
 servitio coUato ecclesie Romane. 
 
 11. De querelis autem et controversiis, que ante tem- 
 pora domini Adriani inter ecclesiam et imperium yerte- 
 bantur, mediatores ex parte domini pape et domini 
 imperatoris constituentur, quibus committentur, ut eas 
 juditio vel concordia terminent. Si vero predicti medi- 
 atores non convenerint, juditio domini pape et domini 
 imperatoris vel ejus seu eorum, quos ad id elegerint, 
 finientur. 
 
 12. Cristiano autem dicto cancellario Maguntinus 
 archiepiscopatus, Philippo autem Coloniensis archiepis- 
 copatus concedentur et confirmabuntur eis cum omni 
 plenitudine archiepiscopalis dignitatis et offitii. Et 
 primus archiepiscopatus, qui in Theutonico regno vaca- 
 verit, domino Corrado auctoritate domini pape et auxilio 
 domini imperatoris assignabitur, qui tamen congruus 
 videatur. 
 
 13. Ei autem qui dicitur Calixtus una abbatia dabitur. 
 lUi autem qui dicebantur ejus cardinales redibunt ad 
 loca que primo habuerunt, nisi ea sponte vel juditio 
 dimiserant, et in ordinibus quos ante scisma perceperunt, 
 relinquentur. 
 
102 SELECT MEDIAEVAL DOCUMENTS. 
 
 14. Gero autem nunc dictus Alberstatensis precise 
 deponetur et Ulricus verus Alberstatensis restituetur. 
 Alienationes a Gerone facte et benefitia data similiter 
 et ab omnibus intrusis auctoritate domini pape et domini 
 imperatoris cassabuntur et suis ecclesiis restituentur. 
 
 16. De electione Brandeburgensis episcopi, qui ad 
 Bremensem archiepiscopatum electus erat, cognoscetur 
 et, si canonicum fuerit, ad eandem ecclesiam transfere- 
 tur. Et quaecumque a Baldeuuino, qui nunc preest 
 Bremensi ecclesie, alienata vel inbeneficiata sunt, sicut 
 canonicum et justum fuerit,eidem ecclesie restituentur. 
 
 16. Item que Salsiburgensi ecclesie tempore scismatis 
 subtracta sunt, ei plenarie restituentur. 
 
 17. Universi clerici qui sunt de Ytalia vel aliis regi- 
 onibus, qui sunt extra Theotonicum regnum, disposi- 
 tioni et juditio domini pape A(lexandri) successorumque 
 ejus relinquentur. Si vero domino imperatori placuerit 
 rogare pro ordinibus aliquorum quos canonice percepe- 
 runt, usque ad X vel XII, si instare voluerit, exaudietur. 
 
 18. G(arsidonius) autem Mantuanus ad episcopatum 
 quondam suam restituetur, ita tamen, quod ille, qui 
 nunc est Mantuanus, auctoritate domini pape et auxilio 
 domini imperatoris ad Tridentinum episcopatum trans- 
 feretur, nisi forte inter dominum papam et dominum im- 
 peratorem convenerit, ut in alio ei episcopatu provideatur. 
 
 19. Archipresbiter vero de Sacco in archipresbiteratu 
 quondam suo et in aliis benelitiis, que ante scisma 
 habuit, cum omni plenitudine restituetur. 
 
 20. Universi etiam ordinati a quondam catholicis vel 
 ab ordinatis eorum in Theutonico regno restituentur in 
 ordinibus taliter perceptis nee occasione bujus scismatis 
 gravabuntur. 
 
THE HOHENSTAUFEN PERIOD. 103 
 
 21. De Argentinensi autem et Basiliensi dictis epis- 
 copis, qui ordinati fuerunt a Guidone Cremensi in eodem 
 regno, a predictis mediatoribus committetur X yel octo 
 quos ipsi elegerint, qui prestito juramento firmabunt, 
 quod illud consilium de ipsis Romano pontifici et do- 
 mino imperatori dabunt quod viderint se canonice posse 
 dare absque periculo scilicet anime domini pape et do- 
 mini imperatoris et sue, et dominus papa adquiescet 
 eorum consilio. 
 
 22. Dominus autem papa et omnes cardinales sicut 
 receperunt dominum imperatorem F(redericum) in 
 Romanorum et catliolicum imperatorem, ita recipient 
 B(eatricem) felicem uxorem ejus in catholicam et 
 Romanorum imperatricem, ita tamen quod ipsa corone- 
 tur a domino papa A(lexandro) vel a legato ipsius. 
 Dominum autem Henricum filium eorum in catliolicum 
 regem recipient. 
 
 23. Pacem etiam veram reddent dominus papa et 
 cardinales domino imperatori F(rederico) et domine 
 imperatrici B(eatrici) et Henrico regi filio eorum et 
 universis adjutoribus ipsorum, salvis que de spirituali- 
 bus dispositioni et juditio domini pape A(lexandri) et 
 Romane ecclesie presenti scripto relinquuntur et salvo 
 omni jure Romane ecclesie adversus detentatores rerum 
 beati Petri et salvis his que prescripta sunt tam pro 
 parte ecclesie quam pro parte domini imperatoris et 
 imperii. 
 
 24. Pacem vero predictam promittit dominus papa se 
 observaturum in verbo veritatis et omnes cardinales et 
 privilegium inde faciet cum subscriptione omnium car- 
 dinalium. Ipsi etiam cardinales scriptum confirmationis 
 predicte pacis facient cum appositione sigillorum suorum. 
 
104 SELECT MEDIEVAL DOCUMENTS. 
 
 25. Et dominis papa statim advocato concilio quale 
 subito advocari poterit, cum cardinalibus episcopis aliis- 
 que religiosis viris qui interfuerint, excommunicationem 
 statuet in omnes qui banc pacem infringere temptaverint. 
 Deinde in generali concilio idem faciet. 
 
 26. Plures etiam de nobilibus Romanis et capitaneis 
 Campanie banc eandem pacem juramento firmabunt. 
 
 27. Imperator vero predictam pacem ecclesie et jam 
 dictam pacem XV annorum illustris regis Sicilie et 
 treuquam Lombardorum a proximis scilicet Kal. augusti 
 usque ad VI annos firmabit juramento suo et principum 
 et faciet Lombardos qui ex parte sua sunt, sicut in 
 communi scripto treuque dispositum et scriptum est, 
 eamdem treuquam firmari. Si vero aliquis fuerit ex parte 
 imperatoris, qui predictam treuquam jurare recusaverit, 
 imperator precipiet universis qui ex parte sua sunt sub 
 debito fidelitatis et gratie sue, ut nullum prestent ei 
 auxilium et volentibus eum offendere in nuUo obsistant 
 vel contradicant, et si quis offenderit, non teneatur inde. 
 Mandatum autem istud non revocabit dominus impera- 
 tor, donee treuqua durabit. Et dominus Henricus rex 
 filius ejus predicta firmabit, sicut scripto dispositum est. 
 Dominus etiam imperator predictam pacem ecclesie et 
 illustris regis Sicilie usque ad XV annos et treuquam 
 Lombardorum corroborabit scripto suo cum subscripti- 
 one sua et principum. 
 
 28. Si vero, quod absit, dominus papa premoriatur, 
 dominus imperator et dominus Henricus rex filius ejus 
 et principes banc formam pacis et compositionis firmiter 
 observabunt successoribus suis et universis cardinalibus 
 et toti Romane ecclesie et illustri regi Sicilie et Lom- 
 bardis et ceteris qui secum sentiunt, Similiter, quod 
 
THE HOHENSTAXJFEN PERIOD. 105 
 
 absit, si dominus imperator premoriatur, dominus papa 
 et cardinales et ecclesia Romana jam dictam pacem fir- 
 miter observabunt successori suo et B(eatrici) felici 
 uxori ejus et Henrico regi filio ejus et omnibus de Theo- 
 tonico regno et ceteris adjutoribus suis, sicut prescrip- 
 tum est. Et successores domini pape similiter observa- 
 bunt. 
 
 f Wiemannus Madiburgensis archiepiscopus sub- 
 scripsi. 
 
 f Philippus Coloniensis archiepiscopus subscripsi. 
 
 f Ego Cristianus Maguntinus archiepiscopus sub- 
 scripsi. 
 
 f Ego Arnaldus Treuerensis archiepiscopus sub- 
 scripsi. 
 
 f Ego Arduinus imperalis prothonotarius subscripsi. 
 
 TESTAMENT OF HEIfET VL (1197). 
 
 [M. G. H., LL. II. a, 185.] 1 
 
 Imperatrix censors nostra, et filius noster Fredericus, 
 domino papae et ecclesiae Romanae exhibeant omnia 
 jura, quae a regibus Siciliae consueverunt habere, et 
 domino papae securitatem faciant, sicuti reges Siciliae 
 summo pontifici et Romanae ecclesiae facere consueve- 
 runt. Si vero praedicta consors nostra praemoreretur, 
 filius noster secundum ordinationem suam remaneat, et 
 si filius noster sine herede decesserit, regnum Siciliae ad 
 Romanam ecclesiam deveniat. Si vero filius noster prae- 
 
 ^ For summary of arguments as to genuineness of this document, 
 cf . Prutz ; Staatengeschiclite des Abenlandes im Mittelalter, I. 573. 
 
106 SELECT MEDIEVAL DOCUMENTS. 
 
 moreretur, dilecta censors nostra regnum in vita sua 
 teneat, et post mortem suam regnum Siciliae ad Roma- 
 nam ecclesiam deveniat. De imperio ordinamus, quod 
 dominus papa et ecclesia Romana illud filio nostro con- 
 firment, et pro hac confirmatione imperii et regni volu- 
 mus, quod tota terra nostra comitissae Mathildis restitu- 
 atur domino papae et Romanae ecclesiae, praeter Medi- 
 sinam et Argelatam cum earum pertinentiis. 
 
 Et insuper ordinamus et volumus, ut tota terra de 
 Ponte Payle cum Monte Fortino libere dimittatur do- 
 mino papae, usque ad Ceperanum, et quod ecclesia 
 Romana habeat Montem Flasconem cum omnibus per- 
 tinentiis suis. Insuper praecipimus Marcualdo sene- 
 scalco nostro, ut ducatum Ravennae, terram Brittonorii, 
 et marchiam Anconitanensem recipiat a domino papa et 
 Romana ecclesia, et recognoscat etiam ei Medisinam et 
 Argelatam cum suis pertinentiis. De quibus omnibus 
 bonis suis securitatem ei juret, et fidelitatem ei faciat, 
 sicut domino suo. In morte vero sua si sine herede 
 decesserit, ducatus Ravennae, terra Brittonorii, et mar- 
 chia Anconae, Medisina et Argelata cum suis pertinen- 
 tiis, in dominio Romanae ecclesiae remaneant. 
 
 INNOCENT ON THE ELECTION OF EMPEEOES. 
 
 [Migne ; Patro. Lat. Inno. III., vol. IV., 1065. The text here given is that of 
 Richter-Friedberg ; Corpus Juris Canonici, Decret. Greg. IX., I. 6, 34.] 
 
 Venerabilem fratrem nostrum Salzburgensem archi- 
 episcopum, et dilectum filium abbatem de Salem et 
 nobilem virum marchionem orientalem, quorumdam 
 
THE HOHENSTAUFEN PERIOD. 107 
 
 principum nuncios ad sedem apostolicam destinatos be- 
 nigne recepimus, et eis benevolam duximus audientiam 
 indulgendam. Literas quoque, quas per eos quidem 
 nobiles principes destinarunt, diligenter perlegi f ecimus, 
 et quae continebantur in eis notavimus universa. Inter 
 cetera vero quidam principes hac praecipae objectione 
 sunt usi, dicentes, quod venerabilis frater noster Prae- 
 nestinus episcopus apostolicae sedis legatus aut electoris 
 gessit aut cognitoris personam ; si electoris, in messem 
 alienam miserat falcem suam, et electioni se ingerens 
 principum derogaverat dignitati ; si cognitoris, absente 
 altera partium, videtur perperam processisse, quum citata 
 non fuerit, et ideo non debet contumax judicari. Verum 
 nos, qui secundum apostolici servitutis officium sumus 
 singulis in justitia debitores, sicut justitiam nostram ab 
 aliis nolumus usurpari, sic jus principum nobis nolumus 
 vindicare. Verum illis principibus jus et potestatem 
 eligendi regem, in imperatorem postmodum promoven- 
 dum, recognoscimus, ut debemus, ad quos de jure ac 
 antiqua consuetudine noscitur pertinere ; praesertim, 
 quum ad eos jus et potestas hujusmodi ab apostolica 
 sede pervenerit, quae Romanum imperium in personam 
 magnifici Caroli a Graecis transtulit in Germanos. Sed 
 et principes recognoscere debent, et utique recognoscunt, 
 sicut iidem in nostra recognovere praesentia, quod jus 
 et auctoritas examinandi personam electam in regem et 
 promovendam ad imperium ad nos spectat, qui eum 
 inungimus, consecramus et coronamus. Est enim regu- 
 lariter et generaliter observatum, ut ad eum examinatio 
 personae pertineat, ad quem impositio manus spectat. 
 Numquid enim, si principes non solum in discordia, sed 
 etiam in concordia sacrilegum quemcunque, vel excom- 
 
108 SELECT MEDIEVAL DOCUMENTS. 
 
 municatum in regem, tyrannum, vel fatuum, haereticum 
 eligerent, aut paganum, nos inungere, consecrare ac coro- 
 nare hominem hujusmodi deberemus ? Absit omnino. 
 
 Objectioni ergo principum respondentes, asserimus, 
 quod legatus noster episcopus Praenestinus carissimum 
 in Christo filium nostrum approbando regem Ottonem, 
 et reprobando Philippum ducem Suaviae, nee eiectoris 
 gessit personam, juxta quod nobis per literas suas qui- 
 dam principum opponebant, utpote que nee fecit aliquem 
 eligi, nee elegit, et sic electioni nequaquam ingessit se, 
 nee cognitoris personam exhibuit, quum neutrius elec- 
 tionem quoad factum eligentium confirmandam duxerit, 
 aut etiam infirmandam. Et sic jus sibi principum nuUa- 
 tenus usurpavit aut venit contra illud. Exercuit autem 
 denunciatoris officium, quia personam ducis ejusdem in- 
 dignam, et personam regis denunciavit idoneam quoad 
 imperium obtinendum, non tam propter studia eligen- 
 tium, quam propter merita electorum ; quamvis plures 
 ex illis, qui eligendi regem in imperatorem promoven- 
 dum de jure ac de consuetudine obtinent potestatem, 
 consensisse perhibeantur in ipsum regem Ottonem, et 
 ex eo, quod fautores Philippi ducis, absentibus aliis et 
 contemptis, ipsum eligere praesumpserunt, pateat, eos 
 perperam processisse, quum explorati sit juris, quod 
 electioni plus contemptus unius, quam contradictio 
 multorum obsistat. Unde, quia privilegium meruerunt 
 amittere qui permissa sibi abusi sunt potestate, videri 
 non immerito potest, quod injuria hujusmodi non ob- 
 stante ceteri uti poterint jure suo. Et quoniam dux 
 praedictus nee ubi debuit, nee a quo debuit, et unctio- 
 nem accepit, memoratus vero rex et ubi debuit, videlicet 
 Aquisgrani, et a quo debuit, scilicet a venerabili fratre 
 
THE HOHENSTAUFEN PEEIOD. 109 
 
 nostro Coloniensi archiepiscopo recepit utrumque ; Nos 
 utique non ducem, sed reliquum reputamus et nomina- 
 mus regem justitia exigente. In reprobatione vero prae- 
 fati Philippi ducis Suaviae propter manifesta impedi- 
 menta personae non accusatione, sed condemnatione 
 potius fuit opus, quia non accusatione, sed condemna- 
 tione indigent manifesta. Quod autem, quum in electi- 
 one vota principum dividuntur, post admonitionem et 
 exspectationem alteri partium favere possimus, maxime 
 postquam a nobis unctio, consecratio et coronatio postu- 
 lantur, sicut utraque pars a nobis multoties postulavit, 
 ex jure patet pariter et exemplo. Numquid enim, si 
 principes admoniti et exspectati vel non potuerunt, vel 
 noluerunt in unum propositum convenire, sedes aposto- 
 lica advocato et defensore carebit, eorumque culpa ipsi 
 redundabit in poenam ? Sciunt autem principes et tua 
 nobilitas non ignorat, quod, quum Lotharius et Corra- 
 dus in discordia fuissent electi, Romanus Pontifex 
 Lotharium coronavit, et imperium obtinuit coronatus, 
 eodem Corrado tunc demum ad ejus gratiam redeunte. 
 Eos igitur duximus commonendos, ut, sicut nos a juris 
 ipsorum cessamus injuria, sic ipsi contra jus nostrum se 
 nequaquam injuriosos ostendant, sed a praefato duce, 
 justo quidem a nobis judicio reprobato, recedant, et 
 praefato regi Ottoni non abnuant adhaerere, nisi tunc 
 demum contra personam vel factum legitimum quid ab 
 eis objectum fuerit et ostensum. (Et infra:) Sunt enim 
 notoria impedimenta ducis Suaviae, scilicet excommuni- 
 catio publica, perjurium manifestum, et persecutio divul- 
 gata, quam progenitores ejus et ipse praesumpserunt in 
 apostolicam sedem et alias ecclesias exercere. Fuit 
 quoque a bonae memoriae Caelestino Papa praedeces- 
 
110 SELECT MEDIEVAL DOCUMENTS. 
 
 sore nostro propter invasionem et devastationem patri- 
 monii beati Petri, commonitioiie saepe praemissa, pub- 
 lice ac solenniter excommunicationis vinculo innodatus, 
 quum in Tuscia moraretur, quod ipse postmodum reco- 
 gnovit, dum per nuncium suum ab ipso praedecessore 
 nostro absolutionis beneficium postulavit, et postmodum 
 a tunc Sutrino episcopo, quern cum abbate sancti Ana- 
 stasii pro liberatione venerabilis fratris nostri Salernitani 
 archiepiscopi nos in Theutoniam miseramus, contra for- 
 mam mandati nostri de facto solummodo, quia de jure 
 non potuit, post suam electionem apud Wormatiam 
 occulte se fecit absolvi. Unde patet, quod fuit excom- 
 municatus electus. Et videtur non immerito, quod 
 adhuc sit ex eadem causa excommunicationis sententia 
 innodatus, quum praedictus episcopus eum sua auctori- 
 tate non posset absolvere. auctoritate vero nostrae dele- 
 gationis nee posset plus, nee aliter liceret hoc ipsi, quam 
 ei fuerat ab apostolica sede concessum. Ex eo etiam 
 excommunicationis sententiae subjacere creditur mani- 
 feste, quod, quum perfidus Marcualdus, Dei et eccle- 
 siae inimicus, cum universis fautoribus tam Theutonicis 
 quam Latinis, excommunicationis vulgatae vinculis suae 
 iniquitatis meritis sit adstrictus, sicut jam vobis per 
 literas nostras directas per P. judicem Placentinum 
 ipsius Philippi nuncium intimasse meminimus, quas 
 ad ipsius Philippi audientiam credimus pervenisse, ipse 
 nihilominus, quamvis id, non tantum ex relatione ipsius 
 judicis, sed etiam per publicam famam ad notitiam ejus 
 devenerit, eidem excommunicatio non solum communi- 
 cat, sed eum in malitia sua fovet, et per nuncios et 
 literas suas exacuit furorem ipsius, ut carissimum in 
 Christo filium nostrum Fridericum, Siciliae regem illus- 
 
 I 
 
THE HOHENSTAUFEN PERIOD. Ill 
 
 trem, nepotem suum, quern jam hereditate paterna pri- 
 vavit, adhuc privet possessione inaterna. Idem etiam 
 contra proprium juramentum, super quo nee consilium 
 a sede apostolico requisivit, ambitionis vitio regnum sibi 
 usurpare praesumpsit, non alium causa necessitatis in 
 regem eligere, quod utcunque tolerabilius videretur, 
 quum super illo juramento prius Romana ecclesia con- 
 suli debuisset, sicut et earn quidam consuluere pruden- 
 ter, apud quam ex institutione divina plenitudo residet 
 potestatis. Nee valet ad plenam excusationem ipsius, 
 si juramentum illud dicatur illicitum, quum nihilominus 
 super eo nos prius consulere debuisset, quam contra 
 ipsum propria temeritate venire, praesertim illo exem- 
 plo, quod quum Gabaonitae a filiis Israel per fraudem 
 surripuerint juramentum, ipsi tamen cognita fraude con- 
 tra illud venire temere noluerunt. Utrum vero dictum 
 juramentum sit licitum vel illicitum, et ideo servandum 
 an non servandum exstiteret, nemo sanae mentis ignorat 
 ad nostrum judicium pertinere. Quod autem Philippus 
 de genere persecutorum existat, principes non credi- 
 mus dubitare, quum Henricus, qui primus imperium de 
 genere hoc accepit, bonae memoriae Paschalem Papam 
 praedecessorem nostrum cum episcopis, cardinalibus et 
 multis nobilibus Romanorum, praesumpserit captivare. 
 Fridericus autem pater ipsius Philippi contra felicis 
 recordationis Alexandrum Papam praedecessorem nos- 
 trum longo tempore schisma fovit. Henricus frater 
 ipsius Philippi, qualiter se habuerit circa interfectores 
 sanctae memoriae Alberti Leodiensis episcopi, quem 
 ipse prius coegerat exsulare, ac Conradus, qui praedic- 
 tum Ostiensem episcopum ceperat, satis nostis. Qui 
 etiam qualiter venerabilem fratrem nostrum Auxima- 
 
112 SELECT MEDIEVAL DOCUMENTS. 
 
 num episcopum alapis caedi fecerit, et pilos de barba 
 ejus avelli, et tractari eum in pluribus inhoneste, qua- 
 liter quoque quosdam familiares ecclesiae Romanae naso 
 fecerit mutilari, qualiter praedictum Salernitanum archi- 
 episcopum captivarit, et quosdam viros ecclesiasticos 
 flammis torreri fecerit, quosdam vero viros in mare sub- 
 mergi, ad tuam et aliorum principum credimus audien- 
 tiam pervenisse. 
 
 Insuper, si praedictus dux, quod absit, imperium ob- 
 tineret, libertas principum in electione periret, et impe- 
 rium obtinendi de cetero ceteris fiducia tolleretur. Nam 
 si, prout olim frater dicti ducis patri eorum, sic dux ipse 
 fratri suo succederet, yideretur imperium non ex elec- 
 tione, sed ex successione deberi, et in praejudicium prin- 
 cipum redundaret, si non nisi de domo ducis praedicti 
 videretur aliquis ad imperium assumendus. Quum ergo 
 nos flecti a nostro proposito nulla penitus occasione 
 possimus, sed in ea potius firmisse persistamus, et tu 
 nobis saepe per literas tuas duxeris suggerendum, ut 
 eidem duci nullatenus faveremus, nobilitatem ergo tuam 
 monentes per apostolica scripta mandamus, quatenus, 
 sicut de gratia nostra confidis, et nos de tua devotione 
 speramus, de cetero a praefato duce Philippo recedas 
 omnino, non obstante juramento, si quod ei ratione 
 regni fecisti, quum eo quantum ad obtinendum impe- 
 rium reprobato, juramentum hujusmodi non debeat 
 observari. Praedicto vero regi Ottoni, quem nos con- 
 cedente Domino, ad coronam imperii disponimus evocare, 
 patenter adhaereas et potenter ; ut quum ei ad commo- 
 nitionem nostram adhaeseris, inter primes gratiam et 
 benevolentiam ejus obtinere praecipue merearis, ad quod 
 nos pro tuae nobilitatis amore dabimus operam efficacem. 
 [Dat. Laterani.] 
 
THE HOHENSTATTFEN PEBIOD. 113 
 
 FEEDEEIOK II. S WEARS PEALTT FOE SIOILT (1211). 
 
 [H.-B., I. 201.] 
 
 In nomine Dei eterni et Salvatoris nostri Jesu Christi. 
 Amen. Reverendissimo patri et charissimo domino In- 
 nocentio Dei gratia sancte Romane Ecclesie summo 
 pontifici, Fridericus Dei gratia rex Sicilie, ducatus 
 Apulie et principatus Capue. Inter universa quae geri- 
 mus in desideriis nostris precipue, hoc principaliter 
 affectamns ut vobis et sacrosancte Romane Ecclesie 
 gratum impendamus obsequium et devotum exhibeamus 
 honorem, ne unquam beneficiorum vestrorum, quod 
 avertat Dominus, inveniamur ingrati, cum post divini 
 muneris gratiam non solum terram, sed vitam per yes- 
 trum patrocinium nos fateamur habere. Licet igitur 
 antecessores nostri clare memorie reges Sicilie Apos- 
 tolice Sedi fideles fuerint et devoti, nos tamen tanto 
 fideliores et devotiores ei desideramus existere quanto 
 plura et potiora beneficia nos ab ea cognoscimus per- 
 cepisse ac in posterum percepturos esse perspicimus. 
 Vos enim nobis et heredibus nostris qui in regnum suc- 
 cesserint concessistis regnum Sicilie, ducatum Apulie 
 ac principatum Capue cum suis pertinentiis uniyersis, 
 Neapolim, Salernum et Amalfiam cum pertinentiis suis, 
 Marsiam et alia que ultra Marsiam debemus habere ac 
 reliqua tenimenta que tenemus, a predecessoribus nostris 
 hominibus sancte Romane Ecclesie jure detenta, et contra 
 omnes homines honorifice manutenere juyabitis. Pro 
 quibus omnibus coram charissimo amico nostro domino 
 Gregorio Sancti Theodori yenerabili diacono cardinali, 
 Apostolice Sedis legato, fidelitatem yobis yestrisque 
 successoribus et Ecclesie Romane jurayimus, sicut in 
 
114 SELECT MEDIEVAL DOCUMENTS. 
 
 duobus similibus capitularibus est expressum quorum 
 unum penes nos vestro sigillo aureo munitum habetur, 
 firmiter promittentes quod quia presens present! debet 
 hominium exhibere, quandocumque yos aut successores 
 vestri nos in aliquam partem regni quam secure possi- 
 mus adire ad yestram presentiam vocaveritis, accedemus 
 ligium homagium prestituri, nisi certum impedimentum 
 aut evidens necessitas intervenerit ; quibus cessantibus 
 veniemus sine fraude ad ligium homagium faciendum. 
 Censum vero sexcentorum squifatorum de Apulia et 
 Calabria, quadringentorum vero de Marsia vel equiva- 
 lens in auro vel argento nos et heredes nostri vobis et 
 successoribus vestris annis singulis persolvemus, nisi 
 forte aliquod impedimentum intervenerit ; quo cessante 
 census ex integro persolvetur. Electiones autem secun- 
 dum Deum per totum regnum canonice fiant, de talibus 
 quidem personis quibus nos et heredes nostri requisitum 
 a nobis prebere debeamus assensum. Hec autem omnia 
 sicut nobis, sic etiam heredibus nostris qui in regnum 
 successerint concessistis, quique sicut nos vobis et suc- 
 cessoribus vestris ac Ecclesie Romane fidelitatem facere 
 queve prescripta sunt fideliter voluerint observare. Ut 
 autem que supra diximus tam vestro quam successorum 
 vestrorum tempore perpetuam obtineant firmitatem, et 
 nee nostris nee heredum nostrorum temporibus alicujus 
 valeant presumtione turbari, presens privilegium per ma- 
 nus Bonihominis de Gaieta notarii et fidelis nostri scribi 
 et bulla aurea typario nostre majestatis impressa precepi- 
 mus communiri, anno, mense et indictione subscriptis. 
 
 Datum in civitate Messane, anno dominice incarna- 
 tionis M. CC. XI, mense februarii, indictione XV, regni 
 [nostri anno] XIV. 
 
 I 
 
THE HOHENSTATJFEN PERIOD. 115 
 
 THE GOLDEN BULL OP EGEE (1213). 
 
 [M. G. H., LL. II. 224.] 
 
 In nomine sanctae et individuae Trinitatis. Frederi- 
 cus secundus divina favente dementia Romanorum rex 
 semper augustns, et rex Syciliae. Regnum nostrum 
 tunc stabiliri credimus et confidimus, cum Altissimum, 
 de cujus manu ea quae possidemus bona recepimus, 
 honoramus. Tanto enim Domino qui bona tribuit nobis, 
 ad offerendas hostias operis et devotionis astringimur, 
 quanto ipsum misericordem in nobis et mirabilem ex- 
 perimur. Cognoscentes igitur gratiam quae data est 
 nobis ab ipso, habentes quoque pre oculis inmensa et 
 innumera beneficia vestra, karissime domine et reve- 
 rentissime pater, protector et benefactor noster domine 
 Innocenti, Dei gratia summe pontifex venerande, per 
 cujus benefitium operam et tutelam aliti sumus protecti 
 pariter ac promoti, postquam in soUicitudinem vestram 
 mater nostra felicis memoriae Constantia imperatrix ex 
 ipso quasi utero nos jactavit, vobis, beatissime pater, et 
 omnibus catholicis successoribus yestris, sancteque Ro- 
 mane ecclesiae spetiali matri nostrae, omnem obedien- 
 tiam, honorificentiam atque reverentiam, semper humili 
 corde, ac devoto spiritu impendemus, quam predecessores 
 nostri reges et imperatores catholici, vestris antecessori- 
 bus impendisse noscuntur, nichil ex his volentes diminui, 
 set magis augeri, ut nostra devotio magis enitescat. Ilium 
 igitur abusum volentes abolere, quem interdum quidam 
 predecessorum nostrorum exercuisse dinoscuntur, et di- 
 cuntur, in electionibus prelatorum, concedimus et sancci- 
 mus, ut electiones prelatorum libere fiant, et canonice, 
 
116 SELECT MEDIEVAL DOCTJMENTS. 
 
 quatenus ille prefitiatur aecclesiae viduatae, qnem totum 
 capitulum vel major et sanior pars ipsius duxerit eligen- 
 dum, dummodo nichil obstet ei de canonicis institiitis. 
 Appellationes autem in negotiis et causis ecclesiasticis, 
 ad sedem apostolicam libere fiant, earum prosecutionem 
 sive processum nulkis impedire presumat. Ilium quoque 
 dimittimus et refntamus abusum, qiiem in occupandis 
 bonis decedentinm prelatorum aut etiam ecclesiarum 
 vacantium nostri consueyerimt antecessores committere, 
 pro motu propriae yoluntatis. Omnia yero spiritnalia 
 yobis et aliis ecclesiarum prelatis relinquimus libere 
 disponenda ut quae sunt Cesaris Cesari, et quae sunt 
 Dei Deo recta distributione reddantur. Super eradi- 
 cando autem hereticae prayitatis errore, auxilium dabi- 
 mus et operam efficacem. Possessiones etiam quas 
 aecclesia Romana recuperayit, ab antecessoribus nostris 
 seu quibuslibet aliis ante detentas, liberas et quietas 
 dimittimus, ipsamque ad eas obtinendas bona fide pro- 
 mittimus adjuyare. Quas autem nondum recuperayerit, 
 ad recuperandum pro yiribus erimus coadjutores. Et 
 quaecumque ad manus nostras deyenient, sine difficul- 
 tate ei restituere satagemus. Ad has pertinet tota terra 
 quae est a Radicophano usque Zeperanum, marchia 
 Anconitana, ducatus Spoletanus, terra comitissae Mah- 
 tildis, comitatus Brittenorii, exarcatus Rayennae, Pen- 
 tapolis, cum aliis adjacentibus terris expressis in multis 
 priyilegiis imperatorum et regum, a tempore Ludowici, 
 ut eas habeat Romana aecclesia in perpetuum cum omni 
 jurisdictione, districtu, et honore suo. Verumtamen 
 cum ad recipiendam coronam imperii yel pro necessita- 
 tibus aecclesia ab apostolica sede yocati yenerimus, de 
 mandato summi pontificis, recipiemus procurationes siye 
 
THE HOHEJSrSTAUFElSr PERIOD. 117 
 
 fodrum ab illis. Adjutores etiam erimus ad rettinendum 
 et defendendum Romanae aecclesiae regnum Syciliae ac 
 cetera jura quae ad ipsam pertinere dinoscuntur, tam- 
 quam devotus filius, et catholicus princeps. Ut autem 
 haec omnia Yobis memorato sanctissimo patri nostro 
 domino Innocentio, sacrosanctae Romanae aecclesiae 
 summo pontifici, vestrisque successoribus per nos et 
 nostros successores Romanorum reges et imperatores 
 observentur, firmaque et inconvulsa semper permane- 
 ant, presens privilegium conscriptum majestatis nostrae 
 aurea bulla jussimus communiri. Testes autem hii sunt. 
 Sigefridus Maguntinae sedis arciepiscopus apostolicae 
 sedis legatus. Eberhardus Salzburgensis arciepiscopus, 
 Berardus Barensis arciepiscopus, Chuonradus Ratispo- 
 nensis episcopus, Otto Wirzinburgensis episcopus, Mane- 
 goldus Pattaviensis episcopus, Engelhardus Zizensis 
 episcopus. Odacrias Boemorum rex, Lodwicus dux 
 Bawariae, Liupoldus dux Austriae et Styriae, Herman- 
 nus lantgravius Thuringiae, comes Albertus de Eber- 
 stein, comes Adolfus de Sowenburc, comes Burchardus 
 de Mannesveld, comes Gerhardus de Diets, comes Lud- 
 wicus de Wirtemberch, Gebehardus burcravius Meigde- 
 burgensis, Hainricus de Stahhelburch, Waltherus de 
 Langenberch, Hainricus de Chalandrino, marescalcus im- 
 perii, Waltherus de Sypf, pincerna imperii, Gwaltherus 
 Gentilis, comestabulus regni Sycilie; et alii quam plures. 
 
 Signum domini Frederici secundi Romanorum regis 
 invictissimi (L. M.) et regis Syciliae. 
 
 Ego Chuonradus Dei et apostolicae sedis gratia Me- 
 tensis episcopus, vice domini Sigefridi, Maguntini arci- 
 episcopi et apostolicae sedis legati, ac totius Germaniae 
 arcicancellarii, recognovi. 
 
118 SELECT MEDLEVAL DOCUMENTS. 
 
 Acta sunt haec anno domini nostri Jesu Christi 1213, 
 indictione prima, regnante domino Frederico secundo 
 Roman orura rege glorioso et rege Sicilie, anno regni 
 ejus Romani primo, Siciliae vero 16. 
 
 Datum apud Egram per manus Bertoldi de Niffen, 
 regalis aulae prothonotarii, quarto Idus JuKi. 
 
 OATH SWOEN BY PEEDEEIOK II. TO lOOOENT 111.1 
 
 (1213). 
 
 [H.-B., I. 272.] 
 
 In nomine sancte et individue Trinitatis. Amen. 
 Ego Fridericus II Dei gratia Romanorum rex et semper 
 augustus et rex Sicilie, tibi domino meo sanctissimo ac 
 patri carissimo Innocentio pape III tuisque sucessoribus 
 et Ecclesie Romane, presentibus subscriptis principibus 
 imperii et nobilibus, spondeo, polliceor et promitto et 
 juro quod omnes possessiones, honores et jura Romani 
 Ecclesie pro posse meo bona fide protegam et servabo. 
 Possessiones autem quas Ecclesia Romana recuperavit 
 liberas et quietas sibi dimittam, et ipsam ad eas retinen- 
 das bona fide juvabo ; quas autem nondum recuperavit, 
 adjutor ero ad recuperandum et recuperatarum secun- 
 dum posse meum ero sine fraude defensor, et quecum- 
 que ad manus meas devenient, sine difficultate restituere 
 procurabo. Ad has pertinet tota terra que est a Radico- 
 fano usque Ceperanum, exarchatus Ravenne, Pentapolis, 
 marchia Anconitana, ducatus Spoletanus, terra comitisse 
 
 1 Compare oath of Frederick to Honoriiis III. in 1219. M. G. H., 
 LL. II. 232. 
 
THE HOHENSTAUFEN PERIOD. 119 
 
 Mathildis, comitatus Brittenorii, cum adjacentibus terris 
 expressis in multis privilegiis imperatorum a tempore 
 Ludovici. Has omnes pro posse meo restituam et quiete 
 dimittam cum omni jurisdictione, districtu et honore 
 suo. Verumtamen cum ad recipiendam coronam impe- 
 rii vel pro necessitatibus Ecclesie ab Apostolica Sedi 
 vocatus accessero, de mandato summi pontificis accipiam 
 procurationem ab eis. Adjutor etiam ero ad retinendum 
 et defendendum Ecclesie Romane regnum Sicilie. Tibi 
 etiam domino meo Innocentio pape et successoribus tuis 
 omnem obedientiam et honorificentiam exhibebo, quam 
 devoti et catholici imperatores consueverunt Sedi Apo- 
 stolice exhibere; et si propter negotium meum Roma- 
 nam Ecclesiam oportuerit incurrere guerram, subveniam 
 ei sicut necessitas postulaverit in expensis. Omnia vero 
 predicta tam juramento quam scripto firmabo, cum im- 
 perii fuero coronam adeptus. 
 
 Principes autem imperii et nobiles quibus presentibus 
 juravi, hi sunt; Evirhardus Salzburgensis archiepiscopus, 
 Berardus Barensis archiepiscopus, Mangoldus Patavien- 
 sis episcopus, Engilhardus Nuemburgensis episcopus, 
 Conradus Metensis et Spirensis episcopus, imperialis 
 ante cancellarius, Luppoldus dux Austrie et Styrie, 
 Ludowicus dux Bayarie, comes Albertus de Ewirstein, 
 Henricus mareschalcus de Callindun, Gualterus pin- 
 cerna. 
 
 Actum in capella in castro Egre, anno dominice in- 
 carnationis MCCXIII. IV Idus julii, indictionis prime. 
 
120 SELECT MEDIEVAL DOCUMENTS. 
 
 SUMMONS OF PKEDEEIOK II. TO HIS OKUSADE (1221). 
 
 [M. G. H., LL. II. 245, 246.] 
 
 Fridericus secundiis Dei gratia Romanorum imperator 
 et semper augustus et rex Sicilie, universis ejus fidelibus 
 ad quos littere iste pervenerint, suam gratiam et bonam 
 voluntatem. Post obtentam de multa et varia hostili- 
 tate facient Domino victoriam, post plurimos laboriosos 
 agones, in quibus imperii virtus, et gloria imperatorie 
 majestatis enituit, decet nos omnium creatorem, per 
 quem vivimus, movemur, et sumus, per quem impe- 
 rialis culminis optatis felicitatibus gubernamur, toto 
 corde, tota mente, et omni virtute diligere, et ei devo- 
 tissime omnibus viribus totaliter adherere: quia etsi 
 successus nobis mundane prosperitatis arrideat, absit, ut 
 favor transitorie felicitatis nos a nostri conditoris amore 
 pariter et timore deflectat. Considerantes igitur, nee 
 sine amaritudine amarissima recolentes, salutifere crucis 
 triumphale vexillum, Dominicam sepulturam, civitatem 
 sanetam, in qua salutem nostram est Dominus operatus, 
 et venerabile templum, et coenaculum grande stratum, 
 in quo Domino pascha discipuli paraverunt, conversa in 
 theatrum, et seculare ridiculum, ubi Rachel plorat filio- 
 rum suorum jugalum ; horrendum facinus, et triste 
 spectaculum, tacti dolore cordis intrinsecus et rubore de 
 succursu celeri diebus et noctibus cogitamus, galeas et 
 naves, prout res exigit, magnifice preparantes. In im- 
 perialibus itaque humeris in nomine Crucifixi vexillum 
 crucis patenter tempore nostre coronationis ereximus, 
 ut cunctis imperii nostri fidelibus innotescat, quod sicut 
 gratiam nostram diligunt et coronam, ad succursum 
 
THE HOHENSTAUFEN PERIOD. 121 
 
 Terre Sancte se viriliter et potenter accingant. Et licet 
 multi principes, barones et milites vota nostra humiliter 
 prosequentes, insigniti sint signiculo sancte crucis, pauci 
 tamen sunt in articulo necessitatis instantis. Eia milites 
 fideles imperii, arripite velociter arma christiane militie, 
 quia jam Romani imperii victrices aquile prodiere. 
 Duplicis quidem retributionis donativa percipiunt, qui 
 celsitudini nostre in proposito hujus sancte peregrationis 
 assistunt ; quia preter imperialem gratiam adipiscuntur 
 felicitatem eternam. Quocirca universitati vestre per 
 imperialia scripta mandamus, obsecramus in Domino, 
 rogamus, et hortamur omni affectione qua possumus 
 exorantes, quatinus accensi zelo illius, cujus sponsa 
 ecclesia mater vestra in ea terra captiva miserabiliter 
 detinetur, recolentes etiam qualiter a diebus antiquis et 
 generationibus seculorum imperatores Romani mundum 
 universum sue subdiderint ditioni auxilio suorum fide- 
 lium qui cum eis usque ad effusionem sanguinis labora- 
 runt, non patiamini in nostro pio proposito nos conf undi, 
 immo sicut unquam Deum diligitis et gratiam nostram 
 caram habetis, ad succursum Terre Sancte vos sine dila- 
 tione pro presenti passagio viriliter accingatis, scientes 
 quod nichil umquam aliquo tempore possetis efficere, 
 per quod taliter omnibus vobis et singulis imperialem 
 redderetis celsitudinem obligatam, maxime cum inimici 
 crucis Christi et hostes nominis christiani pre timore 
 Regis superni et membrorum suorum jam quasi totam 
 quam querimus relinqueret Terram Sanctam. Super 
 hoc autem plene credatis et efficaciter impleatis, que- 
 cumque vobis ex parte nostra karissimus in Christo 
 pater Hugolinus Hostiensis et Velletrensis episcopus 
 apostolice s^dis legatu§ duxerit proponenda, quern spe- 
 
122 SELECT MEDIEVAL DOCUIVIENTS. 
 
 ciali diligentes aflfectu, ut personam nostram ab omnibus 
 volumus et precipimus honorari. 
 
 Dat. Salerni 4. Id. Feb., indictione 9. 
 
 THE REST EXOOMMUNIOATION OF FKEDEEIOK II. 
 
 (1227), 
 
 [Encyclical of Gregory IX. H.-B., III. 24.] 
 
 Gregorius episcopus, etc. Marsicano, Valvensi, Thea- 
 tino, Pennensi, Aprutino, ceterisque per has regiones 
 constitutis episcopis, etc. In maris amplitudine spati- 
 osa navicula Petri posita, vel potius exposita turbinibus 
 tempestatum, sic jugiter procellis et fluctibus agitator, 
 ut ejus gubernatores et remiges vix contigat aliquando 
 inter augustias inundantium imbrium respirare. Nam 
 si quando prospero vento flante plenis velis ad portum 
 tenditur, subito ventus irruens ex adverso impulsus ab 
 illo, cujus halitus prunas ardere facit, ad maris altitudi- 
 nem et turbulente profunditatis oceanum navim rapit 
 que cincta fluctibus mergitur, non submergitur, quia in 
 ea residens Dominus discipulorum tandem clamoribus 
 excitatus, dum fugat spiritus insufflantes, et mari ven- 
 tisque imperat, fit tranquillum. Quatuor quidem pro- 
 celle precipue quatiunt navim istam; nam perfidia 
 paganorum terra m inclytam Christi sanguine conse- 
 cratam impie detinere contendit; rabies tyrannorum 
 temporalia rapiens, exterminat justitiam et conculcat 
 ecclesiasticam libertatem; hereticorum insania Christi 
 tunicam scindere nititur et subvertere fidei fundamen- 
 tum; falsorum fratrum et filiorum dolosa perversitas 
 
THE HOHENSTAUFEN PERIOD. 123 
 
 concutit viscera et latus dilacerat matris sue. Sicque 
 foris pugne, intus timores: extra interficit gladius et 
 domi mors similis intentatur; fitque frequenter quod 
 Christi Ecclesia tot angustiis perturbata, dum alere 
 credit filios, nutrit in sinu ignem, serpentes et regulos 
 qui flatu, morsu, incendio cuncta vastare nituntur. Huic 
 est quod ad monstra hujusmodi perimenda et expugnan- 
 das acies inimicas, ad tempestatum inquietudines miti- 
 gandas, apostolica sedes his temporibus cum multa 
 diligentia quemdam nutrivit alumnum, imperatorem 
 videlicet Fridericum, quem quasi a matris utero exce- 
 pit genibus, lactavit uberibus, humeris bajulavit, de 
 manibus querentium animam ejus frequenter eripuit, 
 educare studuit multis laboribus et expensis, usque ad 
 virum perfectum deduxit, ad regie dignitatis decorem 
 et tandem ad fastigium culminis imperialis provexit, 
 credens ipsum fore defensionis virgam et sue baculum 
 senectutis. Ipse autem dum in Theutoniam se transtulit 
 ad habenas imperii obtinendas, jocunda quedam, ut 
 credebatur, auspicia, sed verius spicula matris obtutibus 
 inferebat. Nam sponte, non monitus, Sede apostolica 
 ignorante, crucem suis humeris aifixit, vovens solem- 
 niter se in terre sancte subsidium profecturum. Deinde 
 se ac alios crucesignatos excommunicari obtinuit, nisi 
 certo profiscerentur tempore ; sed incidenter absolutio- 
 nem petiit et accepit, de parendo super hoc mandatis 
 Ecclesie prius prestito juramento. Exuberantem autem 
 gratiam super ipsum apostolica sedes effundens ut festi^ 
 nantius ad terre sancte transiret subsidium, ipsum contra 
 morem ad coronam vocavit, que ad hoc non invitare 
 sed invitari multiplicatis intercessionibus per magnificos 
 nuntios consuevit ; sicut idem sub crucis vexillo usque 
 
124 SELECT :MEDI^YAL DOCtTMENTS. 
 
 ad hec tempora negotia propria plenius et perfectus 
 consummavit. Tandem cum de manibus felicis recorda- 
 tionis Honorii pape, predecessoris nostri, in beati Petri 
 basilica recepisset imperii diadema, de manibus nostris, 
 tunc in minori officio constitutis, crucem resumpsit, 
 Yotum publice innovavit, plures de spe sui subsidii ad 
 crucem suscipiendam induxit, certum recepit terminum 
 transfretandi. Habito quoque postmodum apud Verulas 
 cum Ecclesia Romana coUoquio, jurayit publice se in 
 certo termino a Romana sibi ecclesia prefigendo tan- 
 quam imperatorem honorifice profecturum. Exinde 
 apud Ferentinum, in colloquio simili, duorum anno- 
 rum transfretandi sibi elegit terminum et prefixit, seque 
 tunc transiturum et nobilem mulierem natam charissimi 
 in Christo filii nostri Joannis regis Hierosolymitani illus- 
 tris, ipsius regni heredem, in conjugem recepturum solem- 
 niter prestito juramento spopondit ; adjungens, quod per 
 hoc ad obsequium terre sancte, non ut ceteri peregrini, 
 sed ut Hospitalarius vel Templarius, se in perpetuum 
 obligabat. Appropinquante itaque termino prelibato, 
 cepit multiplices excusationes pretenxiere se ad transi- 
 tum asserens imparatum, et ut denuo duorum annorum 
 sibi daretur terminus, grandia obtulit obsequia terre 
 sancte cum obligationibus satis magnis. Apostolica 
 vero Sedes ne tantis laboribus exsufflatis et inutiliter 
 sic exhaustis totum dissolveretur negotium, quod hume- 
 ris hujus principis post Romanam Ecclesiam principalius 
 incumbebat, habito plurium episcoporum et aliorum pro- 
 borum virorum consilio, de contingentibus nil omittens, 
 venerabilem fratrem nostrum P(elagium) Albanensem 
 episcopum, et bone memorie G. tituli Sancti Martini 
 presbyterum cardinalem ad firmanda ea que imperator 
 
:tHE hoh:^nstaufen 1»eriod. 125 
 
 pro Crucis obsequio spontaneus promittebat, transmisit. 
 Cumque apud sanctum Germanum cum pluribus Aleman- 
 nie principibus pariter convenissent, imperator propria 
 manu juravit, quod mde ad biennium, id est in passagio 
 augusti proximo nunc transacti, omni excusatione ac 
 dilatione cessantibus, transfretaret, mille milites ibidem 
 per biennium teneret ad suum in obsequiis terra sancte, 
 centum millia unciarum auri in quinque passagiis pro- 
 ximo tunc futuris illuc destinaret certis assignanda per- 
 sonis ; et tunc cardinales predicti de imperatoris assensu 
 in ejus conspectu, principum ac populi circumstantis, 
 sententiam excommunicationis publice auctoritate Sedis 
 apostolice protulerunt in quam incideret imperator, si 
 forsan in aliquo deficeret predictorum. Obligavit se 
 insuper imperator ad centum calendras et quinquaginta 
 galeas ducendas et tenendas biennio ultra mare, ac quod 
 insuper duobus millibus militum passagium certis termi- 
 nis largiretur, in animam suam jurari faciens se ista que 
 prediximus impleturum, et sponte consentiens in ipsum 
 et regnum suum ferri sententiam, si hec non fuerint 
 observata. Qualiter autem hoc impleverit advertatis. 
 Nam cum ad ejus frequentem instantiam multa cruce- 
 signatorum millia per excommunicationis coarctata in 
 termino destinato ad portum Brundusii properassent, 
 quia gratiam suam imperator subtraxerat civitatibus 
 fere omnibus in portubus constitutis, et idem a prede- 
 cessore nostro ac nobis frequentius monitus ut diligenter 
 pararet omnia et fideliter que spoponderat adimpleret, 
 ipse omnium promissorum que apostolice Sedi et cruce- 
 signatis per litteras suas fecerat de sponsione passagii, 
 necessariorum et victus, et sue salutis immemor, tamdiu 
 in estivi fervoris incendio in regione mortis et aeris cor- 
 
126 SELECT MEDIEVAL DOCUMENTS. 
 
 ruptela detinuit exercitum christianum, quod non solum 
 magna pai^ plebis, yerum etiarn non modica multitudo 
 nobilium et magnatum pestilentia, sitis ariditate et 
 multis incommoditatibus expiravitc Inter quos defe- 
 cerunt bone memorie nobilis vir Lantgravius et episco- 
 pus Augustensis. Pars vero non minima infirmitate 
 gravata regrediens in viis et silvis, montibus, planitiis 
 et spelucis, occubuit jam ex parte. Sane reliqui vix 
 imperatoris obtenta licentia, licet galea, calendre ac 
 naves sufBcientes ad transitum yictualium hominum et 
 equorum, ut promiserat, non adessent, in festo tamen 
 Nativitatis beati Virginis, cum jam temporis instantia 
 immineret, ut naves a transmarinis partibus inciperent 
 remeare, sulcare maria inchoarunt, se pro nomine Jesu 
 Christi discrimini committentes ac credentes imperato- 
 rem cominus eorum vestigium secuturum. Idem vero 
 evacuatis promissionibus, ruptis vinculis quibus teneba- 
 tur astrictus, calcato timore divino, contempta reveren- 
 tia Jesu Christi, censura ecclesiastica vilipensa, derelicto 
 exercitu christiano, exposita infidelibus terra sancta, de- 
 votione populi cbristiani abjecta, in suum et totius 
 christianitatis opprobrium retrorsum abiit, attractus et 
 illectus ad consuetas delicias regni sui, abjectionem sui 
 cordis frivolis excusationibus, ut dicitur gestiens palli- 
 are. Attendite et videte si est dolor sicut dolor aposto- 
 lice Sedis matris vestre, sic crudeliter et toties decepte a 
 filio quem lactaverat, in quo locaverat in hoc facto fidu- 
 ciam spei sue, in quem tot beneficiorum abundantiam 
 cumularat, dissimulares interim ne occasione inventa se 
 averteret a terre sancte subsidio, exilia presulum, spolia- 
 tiones, captivitates et injurias multiplices quas ecclesiis 
 et religiosis et clericis irrogavit, et obaudiens querlas 
 
fHlS HOHENSTAtJFEN PERIOD. l2f 
 
 multiplices pauperum popularium et nobilium patrimo- 
 nii Ecclesie clamantium contra ipsum, quas in aures 
 Domini Sabaoth credimus introisse ; et quamvis Romana 
 Ecclesia doleat filium tanta educatum diligentia et mag- 
 nificentia exaltum, nunc sic viliter sine marte victum, 
 absque boste prostratum, in tante confusionis oppro- 
 brium tam ignominiose dejectum, non minus gemit 
 exterminium exercitus christiani qui non inimicorum 
 gladiis vel virtute defecit, sed calamitate tam miserabili 
 est consumptus. Gemit etiam quod pars residua bella- 
 torum exposita maris periculis et fluctibus tempestatum 
 absque duce, preceptore vel principe ducitur quo igno- 
 rat, modicum prof utura terre sancte utilitatibus ; quibus 
 debite consolationis solatium et opportune subventionis 
 auxilium, impedientibus jam maris frementis procellis 
 temporisque angustia, juxta votum non possumus mini- 
 strare. Plangit insuper excidium terre sancte quam 
 nunc eripi de paganorum manibus sperabamus, quam 
 olim, ut asseritur, recuperasset exercitus christianus 
 per concambium Damiate, nisi ei semel et iterum 
 imperialibus fuisset litteris interdictum. Qui etiam 
 non fuisset conclusus in manibus paganorum si galea- 
 rum imperatoris subsidium tunc fuisset, ut ex parte 
 sua promissum extiterat et fieri potuit, subsecutum; 
 nee Damiata perdita que, ut asseritur, suo tradita nun- 
 tio et aquilis imperialibus insignita, eadem die crudeliter 
 expoliata et per suos deserta, viliter et ignominiose per 
 ipsos fuit infidelibus restituta. Recurrit etiam ad redi- 
 viva suspira, et amissionem prescriptam recolens Dami- 
 ate, tot laborum angustias, tot expensarum dispendia, 
 tot mortes fidelium, tot excursus temporum que inuti- 
 liter effluxerunt subortis lacrymis deflere non cessat, 
 
128 SELECT >IEDL£TAL DOCT3IENTS, 
 
 necdum est qui consnletnr earn ex omnibus charis ejus 
 et abstergat lacrymas a maxillis. Cum ergo vox ejus 
 jam in Rama insonuerit, et Rachel non solum filios, sed 
 hec omnia irremediabili lamentatione deploret, quis fide- 
 lium se a gemitibus et suspiriis continebit ? quis filio- 
 rum cernens aquarum profluyia matris oculis proeduntia 
 lacrymas non effundet ? quis matris non compatietur 
 angustiis nee immensis ejus doloribus condolebit ? quis 
 fidelium propter hoc non ardentius inflammabitur ad 
 subsidium terre sancte, ne Christiana juventus ex in- 
 sperato casu prostrata penitus yideatur et ignominiose 
 animo constemata? nonne Tiri cordati et filii Jesu 
 Christi debent ad subsidium terre sancte tanto fortius 
 animari quanto ignominiam geminatam amplius resul- 
 tare conspiciunt ex insperata ruina in patrem et filios, in 
 Redemptorem atque redemptos, in Christum et populum 
 christi an um. Nos enim istud negotium tanto ardentius 
 assumere affectamus, et profundiori consilio alta inten- 
 dimus remedia invenire, quanto major incumbit neces- 
 sitas et ex multis, condata doloribus nostram grandis 
 angustia mentem premit, Etsi enim Dominus populo 
 suo modicum ostenderit se iratunu de illius manu hoc 
 tempore sacrificium non acceptans qui prudentiam non 
 est imitatus illorum per quos salus in Israel fieri con- 
 suevit, nondum tamen misericordie Domini sunt con- 
 sumpte, nee ejus miserationes penitus defecerunt. 
 Speramus namque in ndsericordia Dei nostri quod 
 viam nobis ostendet per quam in hoc negotio prospere 
 gradiamur, et viros secundum cor suum Ecclesie desi- 
 gnabit qui precedant in cordis puritate ac manuum 
 munditia exercitum christianum. Qua propter frater- 
 nitatem vestram obsecramus in Domino, per apostolica 
 
THE HOHEKSTAUFEN PERIOD. 129 
 
 vobis scripta precipiendo mandantes quatenus hec clero 
 et populis vobis comissis fideliter exponentes ac indu- 
 centes eosdem ut ad hec exequenda studeant suos 
 animos preperare ; ipsos ad vindicandam injuriam Jesu 
 Christi sedulis exhortationibus invitetis ut cum ipsos 
 apostolica Sedes habito maturiori tractatu soUicitandos 
 providerit, promptos inveniat et paratos. Porro ne tan- 
 quam canes muti, non valentes latrare videamur deferre 
 homini contra Deum, non sumentes ultionem de illo qui 
 tantam ruinam in Dei populo procuravit, imperatorem 
 Fridericum qui nee transfretavit in termino, nee illuc 
 in taxatis passagiis prescriptam pecuniam destinavit, nee 
 duxit mille milites per biennium tenendos ibidem ad 
 suum pro subsidio terre sancte, sed in his tribus arti- 
 culis manifeste deficiens in excommunicationis descripte 
 laqueum ultroneus se ingessit, excommunicatum quan- 
 quam inviti publico nuntiavimus, et mandamus ab omni- 
 bus arctius evitari, per vos et alios ecclesiarum prelatos 
 ipsum excommunicatiem precipientes publico nuntiari, 
 contra ipsum si contumacia ejus exegerit gravius proces- 
 suri. Confidimus tamen adhuc in dementia pii Patris 
 qui neminem vult perere quod ejus mentis oculi cali- 
 gantes hoc ecclesiastico delibuti coUyrio, sin non fuerit 
 omnino rebellis, lumine poterunt illustrari, ut suam 
 aspiciant nuditatem et ignominiam quam incurrit ad- 
 vertant ; sicque recurrat ad medicum et ad matrem 
 Ecclesiam revertatur per humilitatem debitam et satis- 
 factionem congruam, salutis remedia recepturus. Nos 
 enim ejus salutem in Domino, non interitum affectamus 
 quem ab olim sincere dileximus, in minori etiam officio 
 constituti. 
 
 Datum Anagnie, sexto idus octobris, pontificatus nos- 
 tri anno primo. 
 
130 SELECT MEDLEVAL DOCr:MENTS. 
 
 LETTEE or FEEDEEIGE IL TO KING OP ENGLAin) (1227). 
 
 [Matt. Paris. Hist. maj. Anglor., H.-B., III. 4S.] 
 
 '* Inter ceteros catliolicos reges litteras auro bullatas 
 Anglorum regi transniisit, proponens in iisdem romanam 
 Ecclesiam tantae jam avaritiae succensam incendio et 
 concupiscentia manifesta quod bonis ecclesiasticis non 
 sibi pro voto sufficientibus imperatores, reges et prin- 
 cipes exhaeredare et tributarios constituere non veretnr." 
 
 . . . Habeat autem de premissis rex Anglorum ex se 
 ipso exemplum cujus patrem, regem scilicet Johannem, 
 tamdiu excommunicatum tenuit quousque ipsum et 
 regna ejus constituit sub tributo. Habeant etiam gene- 
 raliter omnes idem exemplum de comite Tolosano et 
 aliis principibus multis quorum terras et personas tam- 
 diu sub interdicto concludere molitur, donee illos in con- 
 similem redigat servitutem: simonias, exactiones diversas 
 et a seculis inauditas quas in ecclesiasticas personas 
 incessanter exercent, usuras manifestas et falliatas qui- 
 bus hactenus incognitis totum mundum inficiunt, pre- 
 termittimus ; sermones tamen super mel mellitos et super 
 oleum moUitos . . . insatiabiles sanguisuge, dicentes 
 curiam romanam esse Ecclesiam matrem nostram ac 
 nutricem, cum sit curia pretaxata omnium malorum 
 radix et origo, non maternos sed actus exercens nover- 
 cales, ex cognitis fructibus suis certum faciens argumen- 
 tum. Revolvant liic inch"li barones Anglie quos papa 
 Innocentius bullatis litteris communitos animavit ut in 
 regem Johannem quasi Ecclesie inimicum insurgerent 
 obstinatum, sed postquam enormiter memoratus rex est 
 incurvatus, et se suumque regnum Ecclesie romane 
 
 J 
 
THE HOHENSTAUFEN PEKIOD. 131 
 
 velut effeminatus mancipavit, predictus papa proceres 
 quos prius sustinuit et excitaverat, postposito mundi 
 pudore Dominique timore, conculcavit morti expositos 
 et miserabiliter exheredandos ut more romano protervo 
 hiatu quod pinguius erat, proh dator! absorberet; et 
 factum est quod incitante Romanorum avaritia princeps 
 provinciarum facta est sub tributo. Ecce mores Roma- 
 norum, ecce laquei prelatorum quibus universos et sin- 
 gulos querunt illaqueare, nummos emungere, liberos 
 subjugare, pacificos inquietare, in vestibus ovium cum 
 sint intrinsecus lupi rapaces ; legatos hue et illuc mit- 
 tentes, excommunicare, suspendere, punire potestatem 
 habentes, non ut semen, id est verbum Dei, seminent 
 fructificandum, sed ut pecuniam extorqueant, colligant 
 et metant que nunquam seminaverunt. Sicque fit ut 
 ecclesias sacras, pauperum refugia, sanctorum mansiones 
 diripiant quas pii ac simplices patres nostri in refec- 
 tionem pauperum ac peregrinorum et religiosorum sus- 
 tentationem fundarunt, et nunc ad imperia et regna 
 degeneres et ignobiles, quos sole littere f aciunt insanire, 
 ausu temerario contendunt anhelare. In paupertate 
 quidem et simplicitate fundata erat Ecclesia primitiva, 
 cum sanctos quos catalogus sanctorum commemorat 
 f ecunda parturiret : sed aliud f undamentum nemo potest 
 ponere preter illud quod positum est a Domino Jesu ac 
 stabilitum.i Porro quia in divitiis navigant, in divitiis 
 volutantur, in divitiis edificant, timendum ne paries 
 inclinetur Ecclesie, ne maceria depulsa ruina subsequa- 
 tur. In nos etiam, novit scrutator omnium, injuste 
 debacchantur dicentes nos nolle terminis transfretasse 
 
 1 H.-B. calls attention to the fact that Frederick often recnrs to 
 this thought, especially after his deposition by the council of Lyons. 
 
132 SELECT MEDIEVAL DOCOEENTS, 
 
 constitTitis, cum muita nos de eo et Eoclesie et imperio 
 inevitabilia ac ardua negotia preter infirmitatis incom- 
 moda detinebant : quoriLEn primuin fiiit rebellium sicn- 
 lonun iiisoleiitia ; nee yidebatar nobis sanum fuisse 
 consilium [et] expediens christianitati nos in terram 
 sanctam transisse bellum intestinmn post terga relin- 
 quentes, sicut nee medico, ferro infixo yulneri, fomen- 
 tum adhibere medicine. . . . 
 
 ^ In eonclusione quoque demum haec adjecit, exhor- 
 tams orbis principes universos ut contra tantam sibi 
 proepiciant ayaritiam et iniquitatem quia: 
 
 '• Tunc tua res agitur paries cum proximus ardet'^ 
 
 THE PEACE OF SA5 GEEMAITO (1230). 
 
 [Regestis Giegoiii; M. G. H., LL. IL 269-276, H.-R, 207-230] 
 
 [ChroiL Uxsp^ an. 1229: Onml tempore, qiumidiTX demmtiabat 
 com papa exeoHnnmicatmii, beneficlmn absotelians hmnillter . . . 
 poatnbmi. Sqpcr canals Tero, q[aae inter qpawM ci pqpam Terte- 
 
 ItafisB, TideBc^p aUiaid b a Aqpi kglftMBB , agduep iB copqs Salisbor- 
 gensis^ eplscopns RaHqponensBS, Leopoldns dnx Austziae et dux 
 Dalmatiae et Blstriae. Qnbiis adrenieatibas nipeniote manente 
 apiad CmpoMm ii ac lnl— est de pace et concovffia Inter w|W!iium et 
 aacadaGamf^Tegjnom Sidfiae et de absoIntioBe inqperatens^nnltis 
 afiis medlantibos tam de cnria Romana, qoam diam Italia et Ale- 
 Sane liaec eoBBpositio earn noa posset perfici eo anno, 
 
 [July.] Fridericus Dei gratia Romanorum imperator 
 semper augustus Jerusalem et Sicilie rex. Xotum faci- 
 
THE HOHENSTATJFEN PERIOD. 133 
 
 mus universis, quod nos pro omnibus pro quibus excom- 
 municati sumus, tactis sacrosanctis evangeliis juramus 
 coram yobis, dominis Johanne venerabili episcopo Sabi- 
 nensi et Thoma tituli sancte Sabine venerabili presbytero 
 cardinali apostolice sedis legatis vice reverentissimi pa- 
 tris domini G. Dei gratia summi pontificis recipientibus, 
 stare precise mandatis ecclesie et sine aliqua conditione 
 secundum formam ecclesie. Ne igitur id revocetur in 
 dubium, presens scriptum fieri et bulla aurea typario 
 nostre majestatis impressa jussimus communiri. 
 
 Data apud sanctum Germanum anno dominice incar- 
 nationis 1230. die mensis Julii tertie indictionis. 
 
 II. 
 
 [July.] Fridericus Dei gratia Romanorum imperator 
 semper augustus Jerusalem et Sicilie rex. Per presens 
 scriptum notum facimus universis, quod nos remittimus 
 omnem offensam et penam Theotonicis, Lombardis, 
 Tuscis, et hominibus regni generaliter, et Gallicis et 
 omnibus aliis, qui ecclesie contra nos adheserunt, et per 
 Thomasium comitem Acerrarum dilectum fidelem nos- 
 trum facimus in anima nostra jurari, quod predictos 
 nullo tempore offendemus, vel faciemus offendi, pro eo 
 quod Romane ecclesie contra nos orta discordia astite- 
 runt, et quod pacem ecclesie et eis observabimus. Re- 
 mittimus etiam sententias, constitutiones, et banna, si 
 qua per nos vel per alios lata vel edita sunt, occasione 
 hujus modi contra eos. Promittimus etiam, quod terras 
 ecclesie in Ducatu vel Marchia seu alio patrimonio eccle- 
 sie non invademus nee devastabimus per nos vel per 
 alios. Ad cujus rei evidentiam presens scriptum fieri 
 
134 SELECT MEDLEYAL DOCUMENTS. 
 
 et bulla aurea typario nostre majestatis impressa jussi- 
 mus communiri. 
 
 Data apud sanctum Germanum anno dominici incar« 
 nationis 1230, die mensis Julii, tertie indictionis. 
 
 III. 
 
 Fridericus Dei gratia, etc. Per presens scriptum no- 
 tum fieri volumus universis, quod inter sacrosanctam 
 Romanam ecclesiam matrem nostram et nos convenit, 
 quod de communi voluntate tractabitur de via inveni- 
 enda, qualiter ad nos cum honore ejusdem sancte matris 
 ecclesie revertantur Gaietani et Sancta Agathensis 
 civitates et omnes cum bonis suis de regno nostro Sici- 
 lie, quos ecclesia in sua fide recepit, et in ecclesie devo- 
 tione perdurant, ad quem tractatum datus est annus, 
 nisi ante via valeat inveniri. Ad quam inveniendam 
 dicta mater ecclesia curam et soUicitudinem adhibere 
 promisit, nee terminus nisi de consensu partium ulte- 
 rius prorogabitur. Set si, quod absit, infra dictum 
 terminum via inventa non fuerit, ex tunc per arbitros 
 interim eligendos procedetur in via ut dictum est in- 
 venienda. Quorum duo sint ex parte ecclesie, et 
 duo ex parte nostra. Qui si concordare non poterunt, 
 quintum eligant, et dicto majoris partis stabitur. Pre- 
 stamus itaque juramentum per Thomasium comitem 
 Acerrarum dilectum fidelem nostrum in anima nostra et 
 de mandato nostro jurantem, quod interim predictas 
 terras et homines non offendemus in personis et rebus 
 nee a nostris permittemus offendi, et viam que invenitur 
 per comunem tractatum ejusdem matris ecclesie et nos- 
 trum vel per arbitrium observabimus. Ad cujus rei 
 
THE HOHENSTAUFEN PERIOD. 135 
 
 evidentiam presens scriptum fieri et bulla aurea typario 
 nostre majestatis impressa jussimus communiri. 
 
 Data apud sanctum Germanum anno dominice incar- 
 nationis 1280, die mensis Julii tertie indictionis. 
 
 IV. 
 
 [July 23.] (Guarantee of above by Patriarch of Aquilea, Arch- 
 bishop of Salzburg, Bishop of Regensburg, Dukes Leopold of Aus- 
 tria, Bernard of Carinthia, Otho of Meran.) 
 
 • . . Nos autem nihilominus tactis sacrosanctis evan- 
 geliis, juravimus procurare bona fide, quod predictus 
 imperator predicta servabit, et contra ea non veniet. 
 Quod si fieret, nisi infra tres menses in regnum, infra 
 quatuor in Italiam, infra quinque extra Italiam duxerit 
 emendandum, potenter ac patenter ad requisitionem 
 ecclesie assistemus ei contra eundem dominum impera- 
 torem, donee satisfecerit. Quod si per dominum impe- 
 ratorem steterit, quod arbitros non elegerit, vel arbitros 
 impediverit ne procedant, nos ecclesie tenebimur, ut est 
 scriptum. Si autem ecclesia arbitros dare noluerit, vel 
 datos impediverit, ne procedant, nos ex tunc quantum 
 ad hunc articulum non tenebimur juramento. Ad cujus 
 rei memoriam presens scriptum fieri fecimus sigillis 
 nostris communitum. 
 
 Data apud sanctum Germanum anno dominice incar- 
 nationis 1230, 23 die mensis Julii tertie indictionis. 
 
 V. 
 
 [Aug.] Fridericus Dei gratia, etc. Per presens 
 scriptum notum fieri volumus universis tam presentibus 
 quam futuris, quod nos feoimus assignari in manibus 
 
136 SELECT MEDIEVAL DOCUMENTS. 
 
 fratris Hermanni venerabilis magistri domus sancte 
 Marie Theutonicorum in Jerusalem fidelis nostri, castra 
 subscripta, videlicet castrum Celi, Roccam Willielmi, 
 Roccam de Bantra, Roccam Prestentiani, Roccam sancti 
 Angeli de Rupe canina, Roccam Montis Dragonis, cas- 
 trum Atini, et Petram de Tocco. Que omnia dictus 
 magister tenebit nomine Romane ecclesie in expensis 
 nostris, in cautionem scilicet et securitatem, quod nos 
 dabimus fidejussoriam cautionem bona fide infra termi- 
 num octo mensium sub ilia forma que in tractatu pacis 
 continetur. Qua fidejussione prestita, idem magister 
 resignabit nobis eadem castra vel cui nos preceperimus. 
 Ad cujus rei memoriam presens scriptum fieri fecimus 
 et sigillo nostro jussimus communiri. 
 
 Data in castris prope Ceperanum, anno dominici incar- 
 nationis 1230, mense Augusto, tertie indictionis. 
 
 VI. 
 [Aug.] Fridericus Dei gratia, etc. Per presens scrip- 
 tum notum fieri volumus universis tam presentibus quam 
 futuris, quod nos fecimus assignari in manibus L. vene- 
 rabilis Regini archiepiscopi dilecti familiaris nostri et 
 . . . Regini episcopi nostrorum fidelium, subscripta 
 castra, videlicet Suesse, Caiacie, Magdalonis, et Roccam 
 capue, que predicti fideles nostri archiepiscopus et epis- 
 copus tenebunt nomine ecclesie Romane in expensis 
 nostris, in cautionem scilicet et securitatem, quousque 
 restituantur eidem Romane ecclesie ea que nos tenemus 
 in Marchia et Ducatu, et compleantur omnes restitu- 
 tiones que secundum formam tractatus debebant fieri 
 ante absolutionem nostram, videlicet de possessionibus 
 et mobilibus extantibus. Quibus restitutionibus adim- 
 
THE HOHENSTAUFEN PERIOD. 137 
 
 pletis, iidem archiepiscopus et episcopus resignabunt 
 nobis castra predicta vel cui nos preceperimus. Ad 
 cujus rei memoriam presens scriptum fieri et sigillo 
 majestatis nostre jussimus communiri. 
 
 Data in castris prope Ceperanum, anno dominice 
 incarnationis 1230, mense Augusto tertie indictionis.^ 
 
 YII. 
 
 [Aug. 27.] Nos Eberhardus Dei gratia Salzburgensis 
 archiepiscopus et Sifridus Ratisponensis episcopus, ad 
 communem notitiam omnium deducimus, quod dominus 
 imperator super articulo de coUectis et talliis litteras in 
 forma suscripta confecit per omnes partes regni Sicilie 
 destinandas. " Fridericus Dei gratia Romanorum impe- 
 rator semper augustus Jerusalem et Sicilie rex, justi- 
 tiariis, comitibus, baronibus, camerariis, bajulis, et uni- 
 versis officialibus per terram Laboris constitutis presentes 
 litteras inspecturis fidelibus suis gratiam suam et bonam 
 voluntatem. Fidelitati vestre sub obtentu gratie nostre 
 mandamus firmiter precipientes, quatinus nuUus sit qui 
 deinceps tallias seu collectas imponat ecclesiis monas- 
 teriis, clericis seu personis ecclesiasticis, vel rebus eorum, 
 sal vis debitis servitiis ad que certe ecclesie ac persone 
 nobis noscuntur esse specialiter obligate. Data in cas- 
 tris prope Ceperanum 23 Aug., 3 indict." In cujus rei 
 testimonium presentes litteras scripsimus et sigillis nos- 
 tris fecimus communiri. 
 
 Data apud Ceperanum 6 Kal. Sept. 
 
 1 This was also guaranteed by same ecclesiastics and dukes, with 
 exception of Leopold of Austria, as were I., II., and III. 
 
138 SELECT ]MEDLEVAL DOCUMENTS. 
 
 VIII. 
 
 Fridericus Dei gratia Romanorum imperator semper 
 augustus Jerusalem et Sicilie rex, justitiariis, comitibus, 
 baronibus, militibus, camerariis, bajulis et universis offi- 
 cialibus per totum justitiariatum Barensem et Basili- 
 catam constitutis fidelibus suis gratiam suam et bonam 
 voluntatem. Mandamus et precipimus, quatinus nuilus 
 de cetero clericus seu persona ecclesiastica conveniatur 
 civiliter seu criminaliter coram judice seculari, nisi 
 civiliter super feodis. 
 
 Data in castris prope Ceperanum, 28 Aug. 3 indict. 
 
 IX. 
 
 [Aug. 28.] Nos Dei gratia Arelatensis archiepiscopus 
 Wintoniensis et Beluacensis episcopi requisiti a vene- 
 rabilibus patribus Jolianne Dei gratia episcopo Sabiensi 
 et Thoma tituli sancte Sabine presbytero cardinali apos- 
 tolice sedis legatis, ut super hiis que de processu ipsorum 
 in negotio absolutionis domni imperatoris audivimus et 
 vidimus testimoniales litteras scriberemus, ad commu- 
 nem deducimus notitiam, quod predict! domini legati 
 domino imperatori fecerunt man data subscripta in hunc 
 modum. " Nos Johannes Dei gratia Sabinensis episcopus 
 et Thoma eadem gratia tituli sancte Sabine presbyter 
 cardinalis apostolice sedis legati, auctoritate domini pape 
 mandamus domino imperatori, quod non impediat per 
 se vel per alium quin electiones, postulationes et con- 
 firmationes ecclesiarum, monasteriorum in regno libera 
 fiant decetero secundum statuta concilii generalis. Item 
 ut comitibus Celanensibus et filiis quondam Rainaudi 
 de Aversa satisfaciat secundum formam compositionis 
 
THE HOHENSTAITFEN PERIOD. 139 
 
 in hiis pro quibus ecclesia fidejussit. Item ut satisfaciat 
 de mobilibus, injuriis, dampnis illatis Templariis, Hos- 
 pitaliis et aliis personis ecclesiasticis, terminis compe- 
 tentibus ab ecclesia assignandis. Item quod a die 
 absolutionis usque ad octo menses caveat ecclesia bona 
 fide per fidejussores idoneos et juratos, principes, comi- 
 tes et barones Theutonie, et comites et barones Theu- 
 tonie, et comunia civitatum Lombardie, Tuscie, Marchie 
 et Romagnole, et earumdem provinciarum marchiones, 
 comites et barones quos ecclesia nominabit, que ad 
 requisitionem ecclesie teneantur assistere ecclesie contra 
 ilium, donee satisfaciat, si mandata ecclesie non serva- 
 verit, vel pacem fregerit, seu terram ecclesie vel eorum 
 terras quas ecclesia tenet ad manus suas vel personas 
 eorum ceperit occuparit vel devastarit, et infra tres 
 menses si fuerit in regno, si in Italia infra quatuor, si 
 autem extra Italiam infra quinque ea non duxerit emen- 
 danda; et super hoc dabunt ecclesia cartas suas suo 
 sigillo munitas. Injungimus quoque ei quod infra quin- 
 decim dies certum nuntium mittat ad curiam, qui recipiat 
 nomina illorum quorum fidejussionem requiret ecclesia. 
 Hec autem omnia supradicta mandamus ei, omnibus 
 cautionibus in sua integritate manentibus olim prestitis 
 pro negotio Terre sancte, ut pro illo satisfaciat secundum 
 quod ecclesia ordinabit. Si quid autem a nobis per 
 occupationem vel incuriam est omissum de hiis que 
 mandare debuimus, domino Pape reserve tur." Ad hec 
 protestationem quandam fecerunt in hunc modum. 
 "Protestamur quod dominus Papa vult sibi restitui 
 expensas quas extra regnum coacta est ecclesia facere 
 pro ecclesiasitica libertate ac beati Petri patrimonio 
 conservandis." Excommunicationis quoque sententiam 
 
liO SELECT MEDUEVAL DOCTTMENTTS. 
 
 pronunciayerunt sub hac forma. *• Si dominus impera- 
 tor prout injunctum est ei, per fidejussores non caverit 
 bona lide ; si viam pacis que inyenietur per communem 
 contractum yel per arbitrium, prout in forma eomposi- 
 tionis continetur, non obseryayerit ; si terram ecclesie 
 yel terras eorum quos ecclesia tenet ad manus suas yel 
 personas eorum ceperit, occupant seu deyastarit ; ipso 
 facto sententiam excommunicationis, incurrat quam ex 
 nunc in ipsum ferimus auctoritate domini pape. 
 
 Acta sunt hec apud Sanctam Justam juxta Ceperanum, 
 anno Domini 1230, in festo sancti AugustLni. 
 
 X. 
 
 Fridericus Dei gratia Romanorum imperator semper 
 auo:ustus Jerusalem et Sicilie rex . . . illustri reod karis- 
 simo amico suo, salutem et sincere dilectionis affectum. 
 Cum frequenter et dudum cor yestrum fuerit conturba- 
 tum super hiis quetnm per apostolicas litteras tum per 
 nostras de turbatione communi ubique terrarum exie- 
 rant, consequens est et dignum, ut yos reformate pacis 
 noya letificent et omnis que potuit inhesisse turbatio 
 sopiatur. Noyeritis igitur, quod per illius gratiam qui 
 procellam conyertit in auram, et dissidentium mentes in 
 unam conciliat voluntatem, facto publice ac solemniter, 
 sicut a catholico principe fieri debuit,, quod forma Eccle- 
 sie requirebat, yigesimo octayo preteriti mensis augusti 
 per yenerabilis yiros apostolice sedis legatos Johannem 
 Sabinensem episcopum et magistrum Thomam tituli 
 Sancte Sabine presbyterum cardinales, presentibus 
 principibus et diyersarum gentium multitudine infi- 
 nita. cum generali totius christianitatis tripudio fuimus 
 absoluti. Deinde, ut post absolutionem ex omni pre- 
 
THE HOHENSTATJFEN PERIOD. 141 
 
 sentia corporum, mentium serenitas gratius sequeretur, 
 primo Septembris apostolicam sedem adivimus et sanc- 
 tissimum patrem dominum Gregorium Dei gratia sum- 
 mum pontificem vidimus reverenter. Qui affectione 
 paterna nos recipiens, et pace cordium sacris oculis 
 federata, tam benevole, tam benigne propositum nobis 
 sue intentionis aperuit de ipsis que precesserant, nil 
 omittens, et singula prosequens evidentis judicio ratio- 
 nis, quod etsi nos precedens causa commoverit, vel ran- 
 corem potuerit aliquem attulisse, sic benevolentia, quam 
 persensimus in eodem, omnem motum lenivit animi, et 
 nostram amoto rancore serenayit adeo voluntatem, ut non 
 yelimus ulterius preterita memorari, que necessitas intu- 
 lit, ut virtus ex necessitate prodiens operaretur gratiam 
 ampliorem. Remisimus autem specialiter singulis, et 
 generaliter universis, qui contra nos olim summo pon- 
 tifici adheserunt, et in iis et aliis que sibi grata fuerunt, 
 apostolice condescendimus voluntati; habentes eum in 
 omni reverentia, qua sibi tanquam unico et universali 
 patri tenemur, et nos ei pro devoto ecclesie filio exhi- 
 bentes in eo vinculo charitatis, quo sacerdotium et 
 imperium ad invicem sunt conjuncta. Super quibus 
 omnibus quia vos cupimus nostrorum esse participem 
 gaudiorum, dilectionem vestram plene certam fieri volu- 
 mus et jocundum. 
 
 LAST EXOOMMmnOATION OP lEEDEEIOK H. (1239). 
 
 [H.-B., V. 286.] 
 
 Excommunicamus et anathematizamus auctoritate 
 Patris et Filii et Spiritus Sancti et beatorum Aposto- 
 
142 SELECT jVIEDI^YAL DOCUMENTS. 
 
 lorum Petri et Pauli et nostra Fredericum dictum im- 
 peratorem, pro eo quod contra Romanam Ecclesiam 
 seditionem movit in Urbe, per quod intendit pontificem 
 et fratres a sua Sede repellere, contra privilegia digni- 
 tatis et honoris Apostolice Sedis, contra libertatem 
 ecclesiasticam, contra juramentum quo super hoc tene- 
 tur Ecclesie temere yeniendo. Item excommunicamus 
 et anathematizamus eumdem, pro eo quod venerabilem 
 fratrem nostrum Prenestinum episcopum, Apostolice 
 Sedis legatum, ne in sua legatione procederet quam in 
 Albigensium partibus pro corroboratione catholice fidei 
 sibi commisimus, per quosdam fideles suos impediri 
 mandavit. Item excommunicamus et anathematizamus 
 eumdem pro eo quod non permittit quosdam cathedrales 
 ecclesias et alias yacantes ecclesias in regno reparari et 
 hoc occasione periclitatur libertas Ecclesie, perit fides, 
 quia non est qui proponat yerbum Dei nee qui regat 
 animas deficiente pastore. Et sunt nomina dictarum , 
 ecclesiarum yacantium: Cathaniensis, Reginensis, Ache- 
 runtiensis, Squillacensis, Rubensis, Potentinensis, Hy- 
 drontinensis, Policastrensis, Sarnensis, Ayersanensis, 
 Valyensis, Monopolitensis, Polinanetensis, Melfiensis, 
 Rapellensis, Cariatensis, Alifanensis, Mazarensis, Vigi- 
 liarensis et Fricentinensis episcopatus : monasteria yero 
 sunt ista Venusinum et Sancti Salyatoris Messanensis. 
 Item excommunicamus et anathematizamus eumdem 
 pro eo quod in regno clerici capiuntur et incarcerantar, 
 proscribuntur et occiduntur. Item quod in regno Eccle- 
 sie Domino consecrate destruuntur et prophanantur. 
 Item excommunicamus et anathematizamus eumdem 
 pro eo quod non permittit Soranam ecclesiam reparari. 
 Item excommunicamus et anathematizamus eumdum 
 
THE HOHENSTAUFEN PERIOD. 143 
 
 pro eo quod nepotem regis Tunicii venientem ad 
 Ecclesiam Romanam pro suscipiendo baptismatis Sacra- 
 mento, detinet nee venire permisit. Item excommuni- 
 camus et anathematizamus eumdem pro eo quod Petrum 
 Saracenum, nobilem civem Romanum, ex parte regis 
 Anglie ad Sedem Apostolicam venientem cepit et deti- 
 net carceri mancipatum. Item excommunicamus et 
 anathematizamus eumdem pro eo quod terras Ecclesie, 
 scilicet Ferrariam, Pigognanam, Bondenum, Ferrarien- 
 sem diocesim et Bondenensem, Lucanensem diocesim et 
 terram Sardinie occupavit, contra juramentum quo super 
 hoc Ecclesie tenetur temere veniendo. Item excommu- 
 nicamus et anathematizamus eumdem pro eo quod terras 
 quorumdam nobilium de regno quas Ecclesia tenebat, 
 ad manus suas occupavit et devastavit. Item excom- 
 municamus et anathematizamus eumdem pro eo quod 
 quasdam ecclesias cathedrales, videlicet Mons Regalis, 
 Cephaledensis, Cathaniensis, Squillacensis, et quedam 
 monasteria, videlicit Militensis, Sancti Eufemie, Terre 
 Majoris et Sancti Joannis in Lamis, bonis suis spoliavit. 
 Item excommunicamus et anathematizamus eumdem 
 pro eo quod multe ecclesie cathedrales et alie ecclesie 
 et monasteria de regno per iniquam inquisitionem f ue- 
 runt fere bonis omnibus spoliate. Item excommunica- 
 mus et anathematizamus eumdem pro eo quod in regno 
 Templarii et Hospitalarii mobilibus et immobilibus spo- 
 liati non sunt juxta tenorem pacis integre restituti. 
 Item pro eo quod tallie et exactiones contra formam 
 pacis ab ecclesiis et monasteriis per ipsum extorquentur 
 in regno. Item excommunicamus et anathematizamus 
 eumdem pro eo quod in regno ecclesiarum prelati et 
 abbates Cistercienses et aliorum ordinum compelluntur 
 
144 SELECT MEDIEVAL DOCUMENTS. 
 
 per singulos menses dare certain pecunie pro construc- 
 tione castrorum novorum. Item excommunicamus et 
 anathematizamus eumdem pro eo quod contra tenorem 
 pacis si qui adheserunt Ecclesie, bonis omnibus spoliati 
 exulare coguntur tanquam proscripti, uxoribus et liberis 
 captivatis. Item excommunicamus et anathematizamus 
 eumdem pro eo quod per ipsum impeditur negotium 
 Terre Sancte et reparatio imperii Romanic. Omnes 
 autem qui juramento fidelitatis ei tenentur astricti ab 
 ejusdem observatione juramenti decernimus absolutos, 
 ne sibi fidelitatem observent districtus inhibentes quam- 
 diu fuerit vinculo excommunicationis astrictus. Super 
 oppressionibus vero et aliis gravaminibus nobilium, pau- 
 perum, yiduarum, orphanorum et aliorum de regno, pro 
 quibus idem Fredericus alias juravit stare mandatis 
 Ecclesie, ipsum intendimus admonere et in ipso negotio, 
 dante Domino, procedemus sicut juste fuerit proceden- 
 dum. Porro pro omnibus et singulis supradictis pro qui- 
 bus dictus Fredericus a nobis diligenter fuit admonitus 
 et frequenter nee parere curavit, eumdem Fredericum 
 excommunicationis et anathematis vinculo innodamus. 
 Ceterum quia idem Fredericus de dictis et factis suis, 
 multis clamantibus per universam quasi orbem quod de 
 catholica fide recti non sentiat, est graviter diffamatus, 
 nos dante Domino super hoc loco suo et tempore proce- 
 demus, secundum quod in talibus requirit ordo juris. 
 
THE HOHENSTAUFEN PERIOD. 145 
 
 THE DEPOSITION OP PEEDEEIOK II. BY THE OOITNOIL 
 OP LYONS (July 17, 1245). 
 
 [H.-B., VI. 319.] 
 
 Innocentius episcopus, servus servorum Dei, sacro 
 presente consilio, ad rei memoriam sempiternam. Ad 
 apostolice dignitatis apicem, licet indigni, dignatione 
 divine majestatis assumpti, omnium christianorum curam 
 vigili sedulaque solercia gerere ac intime considerationis 
 oculo singulorum discernere merita ac provide delibera- 
 tionis statera librare debemus ; ut quos justi vigor ex- 
 aminis dignos ostenderit, congruis attoUamus favoribus ; 
 quos autem reos, penis debitis deprimamus ; adpendentes 
 semper meritum et premium equa lance, retribuendo 
 cuique juxta qualitatem operis pene vel gratie quanti- 
 tatem. Sane cum dira guerrarum commotio nonnuUas 
 professionis christiane provincias diucius afflixisset, nos 
 toto cupientes mentis affectu tranquillitatem et pacem 
 Ecclesie sancte Dei ac generaliter cuncto populo chris- 
 tiano restituere et reducere, ad Fredericum precipuum 
 principem secularem, hujusmodi dissentionis 'et tribula- 
 tionis actorem, a felicis recordationis Gregorio papa 
 predecessore nostro pro suis excessibus anathematis 
 vinculo innodatum, speciales nuncios magne auctorita- 
 tis viros, videlicet venerabiles fratres nostros P. Alba- 
 nensem, tunc Rothomagensem archiepiscopum, et W. 
 Sabinensem tunc, quondam Mutinensem, episcopos ac 
 dilectum filium nostrum Guillelmum Basilice duodecim 
 Apostolorum presbyterum cardinalem, tunc abbatem 
 Sancti Facundi, qui salutem zellabantur ipsius, duxi- 
 mus destinandos ; f acientes sibi proponi per ipsos, quod 
 
146 SELECT MEDIEVAL DOCUMENTS. 
 
 nos et fratres nostri quantum in nobis erat, pacem per 
 omnia secum habere nee non cum omnibus hominibus 
 optabamus, parati semper pacem sibi et tranquillitatem 
 dare ac mundo etiam universo. Et quia prelatorum, 
 clericorum omniumque aliorum quos detinebat captivas 
 et omnium tam clericorum quam laycorum quos ceperat 
 in galeis restitucio poterat esse pacis plurimum induc- 
 tiva, eum ut illos restitueret, cum hoc idem tam ipse 
 quam sui nuncii antequam ad apostolatus vocati essemus 
 officium, promisissent, rogari et peti ab ipso fecimus per 
 eosdem, ac proponi insuper quod iidem pro nobis parati 
 erant audire et tractare pacem ac etiam audire satisfac- 
 tionem quam facere vellet princeps de omnibus pro qui- 
 bus vinculo excommunicationis erat astrictus, et offerri 
 preterea quod si Ecclesia eum in aliquo contra debitum 
 leserat, quod non credebat, parata erat corrigere ac in 
 statum debitum reformare. Et si diceret ipse quod in 
 nuUo contra justitiam leserat Ecclesiam vel quod nos 
 eum contra justiciam lesissemus, parati eramus vocare 
 reges, prelatos et principes tam ecclesiasticos quam secu- 
 lares ad aliquem tutum locum, ubi per se vel sollempnes 
 nuncios convenirent. Eratque parata Ecclesia de con- 
 silio consilii sibi satisfacere si eum lesisset in aliquo, ac 
 revocare sentenciam si quam contra eum injuste tulisset, 
 et cum omni mansuetudine ac misericordia, quantum 
 cum Deo et honore suo fieri poterat, recipere de injuriis 
 et offensis ipsi Ecclesie suisque per eum irrogatis satis- 
 factionem ab ipso. Volebat etiam Ecclesia omnes amicos 
 suos sibique adherentes in pace ponere plenaque securi- 
 tate gaudere, et nunquam hac occasione possent aliquod 
 subire discrimen. Sed licet sic apud eum pro pace 
 paternis monitis et precum isistere curaverimus lenitate, 
 
THE HOHENSTAUFEN PERIOD. 147 
 
 idem tamen Pharaonis imitatus duriciam et obturans 
 more aspidis aures suas, hujusmodi pieces et monita 
 elata obstinatione ac obstinata elatione despexit. Et 
 licet processu temporis in die Cene Domini proximo 
 nuper preteritam precedente, coram nobis et fratribus 
 nostris cardinalibus, presentibus charissimo in Christo 
 filio nostro Constantinopolitano imperatore illustri, cetu 
 quoque non modico prelatorum, senatoribus quoque po- 
 puli Romani et maxima multitudine aliorum qui eadem 
 die propter soUempnitatem ipsius de diversis mundi 
 partibus ad Apostolicam sedem convenerant, quod staret 
 nostris et Ecclesie mandatis per nobilem virum comitem 
 Tholosanum et magistros Petrum de Vinea et Taddeum 
 de Suessa, curie sue judices, nuncios et procuratores 
 suos speciale super hoc ab ipso mandatum habentes, 
 prestiterit juramentum, postmodum tamen quod jurave- 
 rat non implevit ; quin immo ea intentione ipsum pre- 
 stitisse juramentum probabiliter credetur, sicut ex factis 
 sequentibus colligitur evidenter, ut eidem Ecclesie ac 
 nobis illuderet pocius quam pareret, cum anno et am- 
 plius jam elapso nee ad ipsius Ecclesie gremium revocari 
 potuerit nee sibi de illatis ei dampnis et injuriis curaverit 
 satisfacere, licet super hoc extiterit requisitus. Propter 
 quod nolentes absque gravi Christi offensa ejus iniqui- 
 tates amplius toUerare, cogimur urgente nos conscientia 
 juste animadvertere in eumdem, et ut ad presens de 
 ceteris ejus sceleribus taceamus, quatuor gravissima 
 que nulla possunt cellari tergiversatione, commisit. De- 
 jeravit enim multociens pacem quondam inter Ecclesiam 
 et imperium reformatam temere violando ; perpetravit 
 etiam sacrilegium, capi faciens cardinales sancte Romane 
 Ecclesie ac aliarum ecclesiarum prelates et clericos re- 
 
148 SELECT jVIEDI^TAL DOCU:M:E]SrTS. 
 
 ligiosos et seculares venientes ad concilium quod idem 
 predecessor duxerat conyocandum ; de heresi quoque 
 non dubiis et levibus, sed difficilibus et evidentibus 
 argumentis suspectus habetur. Plurima si quidem eum 
 commisse perjuria satispatet. Nam olim cum in Sicilie 
 partibus morabatur, prius quam esset ad imperii dignita- 
 tem electus, coram bone memorie G. Sancti Theodori 
 diacono cardinali, Apostolice Sedis legato, felicis recor- 
 dationis Innocentio pape predecessore nostro et succes- 
 soribus ejus Ecclesieque Romane pro concessione regni 
 Sicilie ab eadem Ecclesia sibi facta, fidelitatis prestitit 
 juramentum, et sicut dicitur, illud idem, postquam ad ean- 
 dem dignitatem electus extitit et venit ad Urbem, coram 
 eodem Innocentio suis que fratribus cardinalibus et aliis 
 multis presentibus ligium bominium in ejus faciens mani- 
 bus innovavit. Deinde cum in Alamania esset, eidem 
 Innocentio et ipso def uncto, bone memorie Honorio pape 
 predecessori nostro et ejus successoribus ac ipsi Ecclesie 
 Romane, presentibus imperii principibus atque nobili- 
 bus, juravit honores, jura et possessiones Romane [Ec- 
 clesie] pro posse suo servare ac protegere bona fide, et 
 quodcumque ad manus suas pervenerit sine difficultate 
 procuraret restituere, nominatis expressim dictis posses- 
 sionibus in hujusmodi juramento, quod postmodum con- 
 firmavit coronam imperii jam adeptus. Sed horum trium 
 juramentorum temarius extitit violator, non sine prodi- 
 tionis nota et lese crimine majestatis. Nam contra pre- 
 fatum predecessorem Gregorium et fratres suos commi- 
 natorias litteras eisdem fratribus destinare ac dictum 
 Gregorium apud fratres suos, sicut apparet per litteras 
 ab eodem tunc directas eisdem, et etiam prout fertur per 
 universum fere orbem terrarum, multipliciter diffamare 
 
THE HOHENSTAUFEN PERIOD. 149 
 
 presumpsit, ac venerabilem fratrem O. Portuensem, tunc 
 Sancti Nicholai in carcere TuUiano diaconum cardinalem, 
 et bone memorie J. Prenestinum episcopos, Apostolice 
 Sedis legates, nobilia et magna Ecclesie Romane mem- 
 bra, personaliter capi fecit et bonis omnibus spoliatos ac 
 per diversa loca non semel ignominiose deductos carce- 
 ribus mancipari. Privilegium insuper quod beato Petro 
 et successoribus ejus in ipso tradidit Dominus Jhesus 
 Christus, videlicet : " Quodcumque ligaveris super ter- 
 ram erit ligatum et in cells, et quodcumque solveris 
 super terram erit solutum et in cells," in quo utique 
 auctoritas et potestas Ecclesie Romane consistit, pro 
 viribus diminuere vel ipsi Ecclesie aufferre sattegit, 
 scribens se prefati Gregorii sentenciam non vereri, 
 latam ab eo excommunicationem in ipsum non solum 
 contemptis Ecclesie clavibus non servando, verum etiam 
 per se ac officiales suos et illam et alias excommunica- 
 tionis vel interdicti sententias quas idem omnino con- 
 tempsit, cogendo alias non servare. Possessiones quoque 
 prefate Romane Ecclesie, videlicet Marchiam, ducatum, 
 Beneventum cujus muros et turres dirui fecit, ac alias 
 quas in Tuscie ac Lombardie partibus et quibusdam aliis 
 optinebat locis, paucis exceptis, occupare non metuens, 
 eas adhuc detinet occupatas, et tanquam ei non suffice- 
 ret quod manifeste contra juramenta premissa presu- 
 mendo talia veniebat, per se vel suos officiales earumdem 
 possessionum homines dejerare compulit, ipsos a jura- 
 mentis fidelitatis quibus Romane tenebantur Ecclesie, 
 de facto, cum de jure non posset, absolvens, et faciens 
 eosdem fidelitatem nichilominus abjurare praedictam, 
 sibique fidelitatis cujusmodi juramenta prestare. Pacis 
 vero violatorem existere plene constat, quia cum olim 
 
150 SELECT MEDIEVAL DOCUMENTS. 
 
 tempore pacis inter ipsum et Ecclesiam reformate juras- 
 set coram bone memorie I. de Abbatis Villa episcopo 
 Sabinensi et magistro Thomasio tituli Sancte Sabine 
 presbitero cardinali, presentibus multis prelatis, princi- 
 pibus et baronibus quod staret et pararet precise absque 
 ulla condicione omnibus mandatis Ecclesie super hiis 
 pro quibus erat vinculo excommunicationis astrictus, 
 causis excommunicationis ejusdem expressis per ordi- 
 nem coram eo, tunc omnibus Theotonicis, hominibus 
 regni Sicilie ac quibus libet aliis qui Ecclesie contra 
 ipsum adheserant, omnem remittens offensam et penam, 
 et quod nullo tempore offenderet vel offendi faceret 
 ipsos pro eo quod Ecclesie astiterant, prestari in anima 
 sua per comitem Acerrarum faciens juramentum, post- 
 modum pacem et juramenta hujusmodi, nequaquam eru- 
 bescens irretiri perjuriis, non servavit. NonnuUos enim 
 ex ipsis hominibus tam nobilis quam alios postea capi et 
 incarcerari fecit et eis bonis suis omnibus spoliatis uxo- 
 res eorum et filios captivari, ac insuper terras Ecclesie 
 contra promissionem quam eisdem I. Sabinensi episcopo 
 et T. Cardinali fecerat, irreverenter invasit, licet ipsi ex 
 tunc in eum presentem si ullomodo predictis articulis 
 aut conditionibus contra veniret, excommunicationis 
 sententiam promulgarent. Et cum iidem apostolica ei 
 auctoritate mandassent ut nee per se nee per alium 
 impediret quin postulationes, electiones et confirmatio- 
 nes ecclesiarum et monasteriorum in regno prefato libere 
 de cetero fierent secundum statuta concilii generalis, et 
 quod nuUas deinceps in eodem regno viris ecclesiasticis 
 ac rebus eorum imponeret talias vel collectas, quodque 
 nullus clericus ibidem vel persona ecclesiastica de cetero 
 in civili vel criminali causa conveniretur coram judice 
 
THE HOHENSTAUFEN PERIOD. 151 
 
 seculari, nisi super feodis questio civiliter haberetur, ac 
 Templariis et Hospitalariis et aliis personis ecclesiasticis 
 de dampnis et injuriis irrogatis eisdem satisfaceret com- 
 petenter ; ipse mandatum hu jusmodi adimplere contemp- 
 sit. Liquet namque undecim aut plures archiepiscopales 
 et multas episcopales sedes, abbatias quoque ac alias 
 ecclesias ad praesens in regno vacare predicto, easque 
 procurante ipso, sicut aperte patet, fuisse diutius prela- 
 torum regimine destitutas in grave ipsarum prejudicium 
 et periculum animarum, et licet forte in aliquibus ejus- 
 dem regni ecclesiis electiones sint a capitulis celebrate, 
 quia tamen per ilia ejusdem f amiliares clerici sunt electi, 
 probabili potest argumento concludi quod facultatem 
 non habuerunt liberam eligendi. Ecclesiarum autem 
 ipsius regni non solum facultates et bona fecit prout 
 voluit occupari, sed etiam cruces, thuribula, calices et 
 alios earum sacros thesauros et pannos sericos velut 
 cultus divini contemptor aufferri, licet ut dicitur ipsis 
 ecclesiis, exacto tamen prius pro eis certo precio, in 
 parte fuerint restituti. Clerici quippe collectis et tal- 
 liis multipliciter afflinguntur, nee solum trahuntur ad 
 judicem secularem, sed, ut asseritur, coguntur subire 
 duella, incarcerantur, occiduntur et patibulis crucian- 
 tur in confusionem et obprobrium ordinis clericalis. 
 Prefatis autem Templariis et Hospitalariis et personis 
 ecclesiasticis non est de dampnis illatis eisdem et 
 injuriis satisfactum. Eum quoque certum est fore 
 sacrilegii patratorem. Nam cum praefati Portuensis et 
 Prenestinus episcopi et quam plures ecclesiarum prelati 
 et clerici tam religiosi quam seculares ad Apostolicam 
 Sedem pro celebrando concilio quod ipse prius petierat 
 convocari, per mare venirent, viis ipsi terre de mandate 
 
162 SELECT MEDLEVAL DOCUMENTS. 
 
 ejus omnino preclusis, idem destinato Encio filio suo cum 
 multitudine galeraum et per alias quamplures longe 
 antea serio preparatas, in partibus Tuscie maritimis 
 insidiis positis contra eos, ut gravius posset virus vomere 
 preconceptum, ipsos ausu sacrilego capi fecit, quibus- 
 dam prelatorum ipsorum et aliis in hujusmodi captione 
 submersis, nonnuUis etiam interemptis et aliquibus ho- 
 stili insecutione fugatis, reliquis autem bonis omnibus 
 spoliatis et de loco ad locum in regno Sicilie obpro- 
 briose deductis ac ibidem duris carceribus mancipatis; 
 quorum aliqui macerati squaloribus et inedia pressi 
 miserabiliter defecerunt. Merito insuper contra eum 
 de heretica pravitate suspitio est exorta, cum postquam 
 excommunicationis sententiam a prefatis I. Sabinensi 
 episcopo et T. cardinali prolatam incurreret et dictus 
 papa Gregorius ipsum anathematis vinculo innodaverit, 
 claves Ecclesie contempserit et contempnat, sibi faciens 
 celebrari vel pocius quantum in eo est prophanari divina, 
 et constanter asseruit ut superius est narratum se pre- 
 fati Gregorii pape sentencias non vereri. Preterea 
 conjunctus amicicia detestabili Sarracenis, nuncios et 
 munera pluries destinavit eisdem et ab eisdem vicissim 
 omni honorificentia et ylaritate recepit, ipsorumque ritus 
 amplectitur, illos in cottidianis ejus obsequiis notabiliter 
 secum tenens; eorumdem etiam more, uxoribus quas 
 habuit de stirpe regia descendentibus eunuchos, preci- 
 pue quos ut dicitur serio castrari fecerat, non erubuit 
 deputare custodes. Et quod execrabilius est, olim exis- 
 tens in partibus transmarinis, facta compositione qua- 
 dam, immo coUusione verius cum Soldano, Machometi 
 nomen in templum Domini diebus et noctibus publice 
 proclamari permisit. Et nuper nuncios Soldani Babi- 
 
THE HOHENSTAUFEN PERIOD. 163 
 
 lone, postquam idem Soldanus Terre Sancte ac chris- 
 tianis habitoribus ejus per se et suos dampna gravissima 
 et inextimabiles injurias irrogarat, fecit per regnum 
 Sicilie cum laudibus ad ejusdem Soldani excellentiam, 
 sicut fertur, honorifice suscipi et magnifice procurari. 
 Aliorum quoque infidelium perniciosis et horrendis obse- 
 quiis contra fideles abutens et illis qui dampnabiliter 
 vilipendentes Apostolicam Sedem ab unitate Ecclesie 
 discesserunt, procurans affinitate ac amicicia copulari, 
 clare memorie ducem Bavarie specialem Ecclesie Romane 
 devotum fecit, sicut pro certo asseritur, Christiana reli- 
 gione despecta, per Assassinos occidi, et Vatacio Dei et 
 Ecclesie inimico a communione fidelium per excommu- 
 nicationis sentenciam cum adjutoribus et consiliatoribus 
 et fauctoribus suis soUempniter separato, filiam suam 
 tradidit in uxorem. Catholicorum vero principum actus 
 et mores respuens, neglecta salutis sue et fame integri- 
 tate, pietatis operibus non intendit. Quinimo ut de suis 
 nefariis dissolutionibus sileamus, cum didicerit tantum 
 opprimere, non curat oppressos misericorditer relevare, 
 manu ejus ut decet principem christianum ad elemosinas 
 non extenta, cum destructioni ecclesiarum institerit et 
 religiosas ac alias ecclesiasticas jugiter attriverit affile- 
 tione et persecutione personas ; nee ecclesias nee mona- 
 steria, seu alia pia loca cernitur construxisse. Nonne 
 igitur hec non levia, sed efficacia sunt argumenta de 
 suspicione heresis contra eum, cum tamen hereticorum 
 vocabulo illos jus civile contineri asserat et latis adver- 
 sus eos sentenciis debere subcumbere qui vel levi argu- 
 mento a judicio catholice religionis et tramite detecti 
 fuerint deviare. Preter hoc regnum Sicilie quod est 
 speciale patrimonium beati Petri, et idem princeps al] 
 
154 sEiiBcrr medley al documents. 
 
 Apostolica Sede tenebat in feodum, jam ad tantam in 
 clericis et laycis exinaninonem ser^'itutemque redegit 
 quod eis pene penitus nichil habentibus et omnibus 
 exinde fere probis ejectis, illos qui remansenint ibidem 
 sub servili quasi condictione vivere ac Romanam Eecle- 
 siam cujus principaliter sunt homines et vasalli, offen- 
 dere multipliciter et hostiliter impugnare compellit. 
 Posset etiam merito reprehendi quod mille squifatorum 
 annuam pensionam in qua pro eodem regno ipsi Eccle- 
 sie Romane tenetur, per novem annos et amplius solvere 
 pretermisit. Xos itaque super premissis et quam pluri- 
 bus aliis ejus nephandis excessibus cum fratribus nostris 
 et saoro consilio deliberatione prehabita diligenti, cum 
 Jhesu Christi vices licet immeriti teneamus in terris, 
 nobisque in beati Petri apostoli persona sit dictum: 
 ^ Quodcumque ligaveris super terram erit ligatum et in 
 cells," memoratum principem qui se imperio et regnis 
 omnique honore ac dignitate reddidit tam indignum, 
 quique propter snas iniquitates atque scelera a Deo ne 
 regnet vel imperet est abjectus, suis ligatum peccatis et 
 abjectum omnique honore ac dignitate privatum a Do- 
 mino ostendimus, denunciamus ac nichilominus senten- 
 ciando privamus; omnes qui ei juramento fidelitatis 
 tenentur astricti, a juramento hujusmodi perpetuo absol- 
 ventes; auctoritate apostolica firmiter inhibendo ne 
 quisquam de cetero sibi tanquam imperatori ac regi 
 pareat vel iutendat et decemendo quoslibet qui deinceps 
 ei velut imperatori aut regi consilium vel auxilium 
 prestiterint vel favorem. ipso facto vinculo excommuni- 
 cationis subjacere. Illi autem ad quos in eodem imperio 
 imperatoris spectat electio, eligant libere alium in ejus 
 locum successorem. De prefato vero Sicilie regno pro- 
 
THE HOHENSTAUFEN PERIOD, 155 
 
 videre curabimus cum eorumdem fratrum nostrorum 
 cardinalium consilio, sicut viderimus expedire. 
 
 Datum Lugduni, XVI Kalendas augusti, pontifica- 
 tus nostri anno tercio, anno ab incarnatione Domini 
 M. CC. XLV, indictione III. 
 
APPENDIX L 
 
 THE PEACE OF CONSTANCE (1183). 
 
 pi. G. H.,LL. n. 175.] 
 
 In nomine sanctae et individuae Trinitatis. Fridericus, divina 
 
 favente dementia Romanorum imperator et semper angnstns, et 
 Heinricus sextus, filins ejus, Eomanorum rex et semper augiistus. 
 Imperialis clementiae mansueta serenitas earn semper in subditis 
 siiis dispensationem favoris et gratiae habere consuevit, ut, quam- 
 VL3 districta severitate excessuum delicta debeat et possit corrigere, 
 magis tamen stndeat propitia tranquillitate pacis et piis affectibus 
 misericordiae Romannm imperimn regere et rebellium insolentiam 
 ad debitam fidem et debitae devotionis obsequium revocare. Ea 
 propter cognoscat universitas fideliam imperii tam praesentis aeta- 
 tis qnam successurae posteritatis, quod nos solita benignitatis 
 nostrae gratia ad fidem et devotionem Lombardorum, qui aliquando 
 nos et imperium nostrum offenderant, viscera innatae nobis pietatis 
 aperientes, eos et societatem eorum ac fautores in plenitudinem 
 gratiae nostrae recepimus, offensas omnes et culpas, quibus nos 
 ad indignationem provocaverant, clenienter eis remittentes eosque 
 propter fidelia devotionis suae servitia, quae nos ab eis credimus 
 certissime recepturos, in numero djJectonim fidelium nostrorum 
 computandos censemus. Pacem itaque nostram, quam eis cle- 
 menter indultam concessimus, praecenti pagina jussimus subter- 
 scribi et auctoritatis nostrae sigillo conimuniri. Cujus hie est 
 tenor et series. 
 
 1. Xos Romanorum imperator Fridericus et filius noster Hein- 
 ricus Romanorum rex concedimus vobis, civitatibus, locis et perso- 
 nis societatis, regalia et consuetudines vestras tam in civitate quam 
 extra civitatem, videlicet Yeronae et castro ejus et suburbiis et aliis 
 166 
 
THE PEACE OF CONSTANCE. 157 
 
 civitatibus, locis et personis societatis in perpetuum, videlicet ut in 
 ipsa civitate omnia habeatis, sicut hactenus habuistis vel habetis. 
 
 2. Extra vero onines consuetudines sine contradictione nostra 
 exerceatis, quas ab antiquo exercuistis vel exercetis. 
 
 3. Scilicet in fodro et memoribus et pascuis et pontibus et aquis 
 et molendinis, sicut ab antiquo habere consuevistis vel habetis, in 
 exercitu, in munitionibus civitatum, in jurisdictione, tam in crimi- 
 nalibus causis quam in pecuniariis, intus et extra, et in ceteris, quae 
 ad commoditatem spectant civitatum. 
 
 4. Volumusj ut regalia, quae vobis concessa non sunt, in hunc 
 modum cognoscantur. Episcopus loci et homines tam de civitate 
 quara de episcopatu eligantur, viri bonae opinionis et qui ad hoc 
 idonei esse credantur, tales qui nee contra civitatem nee contra 
 nostram magistatem privato vel speciali odio teneantur. Qui 
 jurent, quod bona fide et sine fraude perquirent et inquisita con- 
 signabunt ea, quae specialiter ad nostram spectant excellentiam. 
 Si autem huic inquisitioni supersedendum esse putaverint, sensum 
 duorum millium marcharum argenti per singulos annos petimus. 
 Attamen competenti moderatione moderabimur etiam quantitatem 
 istam, si enormis visa fuerit. 
 
 5. Si quis autem super his, quae vobis concessimus vel permisi- 
 mus sive in civitate sive extra civitatem, querimoniam apud majes- 
 tatem nostram deposuerit, ejus querimoniam non admittemus et 
 silentium ei imponemus. 
 
 6. Hoc, quod nos antecessor noster, rex vel imperator, episcopis, 
 ecclesiis vel civitatibus vel aliis quibuscumque personis, clericis vel 
 laicis, ante tempus guerrae dedit vel quolibet concessionis titulo 
 concessit, firmum et ratum habemus, salvis superioribus concessio- 
 nibus. Et pro eo solita servitia nobis exhibeantur, sed census non 
 praestetur. 
 
 7. Commoditates quas pro bono pacis civitatibus concessimus in 
 civitate vel extra, illorum regalium nomine non intellegimus, pro 
 quibus census debet praestari. 
 
 8. Privilegia omnia et data et concessiones, quae in praeju- 
 dicium et damnum civitatum vel locorum vel person arum socie- 
 tatis occasione guerrae in injuriam alien jus praedictorum a nobis 
 vel a nuntiis nostris indulta sunt, cassentur et in irritum dedu- 
 cantur. 
 
158 APPEXDIX I. 
 
 9. In civitate ilia, in qua episoopus per privilegimn imperatoris 
 vel regis comitatnm habet, si consules per ipsnm episcopnm consu- 
 latum recipere solent, ab ipso recipiant, sicut recipere consuevenint. 
 Alioquin unaquaeque civitas a nobis consulatum recipiet. Conse- 
 quenter, prout in singulis civitatibus consules constituentur, a nun- 
 tio nostro, qui sit in civitate vel episcopatu, investituram recipient. 
 £t hoc usque ad quinquennium. Finito quinquennid unaquaeque 
 civitas mittat ad nostram praesentiam nuntium pro recipienda 
 investitura. Et sic in posterum, videlicet ut finitis singulis quin- 
 quenniis a nobis recipiant et infra quinquennium a nuntio nostro, 
 sicut dictum est, nisi in Lombardia fuerimus ; tunc enim a nobis 
 recipient. 
 
 10. Eadem observentiir in successors nostro. Et omnes investi- 
 turae fiant gratis. 
 
 11. Cum autem nos imperator divina vocatione decesserimus vel 
 regnum filio nostro concesserimus, simili modo a filio nostro vel 
 ejus successore investituram recipietis. 
 
 12. In causis appellationum, si quantitas viginti quinque libra- 
 rum imperialium summam excedat, appellatio ad nos fiat, salvo 
 jure et moribus Brixiensis ecclesiae in appellationibus : ita tamen, 
 ut non cogantur in Alamanniam ire, sed nos habebimus proprium 
 nuntium in civitate vel episcopatu, qui de ipsa appellatione cognos- 
 cat et juret, quod bona fide et sine fi'aude causas examinabit et 
 diffiniet secundum mores et leges illius civitatis infra duos menses 
 a contestatione litis vel a tempore appellationis receptae, nisi justo 
 impedimento vel consensu utriusque partis remanserit. 
 
 13. Consules, qui in civitatibus constituentur, tales sint, qui fide- 
 litatem fecerint nobis vel faciant, antequam consulatum recipiant. 
 
 14. Yassalli nostri a nobis investituram accipiant et fidelitatem 
 faciant, sicut vassalli. Cateri omnes, sicut cives, a quindecim annLs 
 usque ad septuaginta, nisi sint tales personae, quibus debeat et 
 possit sacramentum remitti sine fraude. 
 
 15. Vassalli, qui tempore guerrae vel treugae non postulaverunt 
 investituram vel debita servitia nobis non exhibuerunt, hac occa- 
 sione feudum non amittant. 
 
 16. Libellariae et precariae in suo statu permaneant secundum 
 consuetudinem unius cujusque civitatis, non obstante lege nostra, 
 quae dicitur imperatoris FridericL 
 
THE PEACE OF CONSTANCE. 159 
 
 17. Damna omnia et ablata et injurias, quas nos per nos et per 
 nostros ab universitate societatis vel ab aliquo de societate vel 
 coadjiitoribus societatis sustinuimus, et per nos et per nostram par- 
 tem gratis remittimus et plenitudinem nostrae gratiae eis damns. 
 
 18. Moram superfluam in civitate vel episcopatu pro damno civi- 
 tatis non faciemus. 
 
 19. Civitates mnnire et extra mnnitiones eis facere liceat. 
 
 20. Item societatem, quam nunc habent, tenere et, quotiens 
 voluerint, renovare eis liceat. 
 
 21. Pactiones timore nostro vel impressione nuntiorum nostro- 
 rum factae pro infectis habeantur, nee pro eis aliquid exigatur, 
 puta Placentinorum, scilicet pactum pontis Padi et fictum ejusdem 
 pontis et regalium et datum et pactum, quod episcopus Hugo fecit 
 de castro Arquato,et si qua alia similia sunt facta ab ipso episcopo 
 vel a com muni vel ab aliis de societate nobiscum vel nuntio nostro, 
 ipso ponte remanente cum omnibus suis utilitatibus Placentinis : 
 ita tamen, quod teneantur semper solvere fictum abbatissae Sanctae 
 Juliae de Brixia. Et si quae aliae sunt similes. 
 
 22. Sententiae quoque, quae de jure et secundum leges et con- 
 suet udines contra aliquem vel aliquos de societate latae sunt, tene- 
 ant, si tamen de jure contra eos tenerent, si gratiam nostram 
 habuissent. 
 
 23. Quae vero contra aliquem vel aliquos de societate latae sunt 
 occasione guerrae vel discordiae ecclesiae, in irritum deducantur. 
 
 24. Possessiones, quas quisque de societate ante tempus guerrae 
 juste tenebat, si per vim ablatae sunt ab his, qui non sunt de socie- 
 tate, sine fructibus et damno restituantur ; vel si eas recuperavit, 
 quiete possideat, nisi per electos arbitros ad cognitionem regalium 
 nobis assignentur. 
 
 25. Opizioni marchioni omnem offensam, quam nobis vel alicui 
 nostrae partis fecit, postquam in societate fuit, per se vel per ali- 
 quam personam cum societate vel defendendo aliquem de societate, 
 imperial! dementia per nos et nostram partem ei remisimus et in 
 plenitudinem nostrae gratiae eum recipimus. Nee per nos nee per 
 interpositam personam pro praeteritis offensis sibi vel parti ejus 
 aliquam inferemus injuriam, laesionem vel coactionem. 
 
 26. Amplius eam jurisdictionem, quam Mediolanses exercere 
 consueverunt in comitatibus Seprii et Martexanae et Burgariae et 
 
I6d 
 
 3L Ciiiliiii A^ 
 
fHE PEACE OE CONSTAJvTCE. l6l 
 
 sunt, restituantur sine fructibus et damno, nisi in causa principali 
 seu proprietatis jure possit se tueri possessor, salvis privoribus con- 
 cessionibus ; et omnes offensae eis remittantur. Eodem jure ser- 
 vando in his, qui sunt ex parte nostra, cii'ca restitutionem, nisi civi- 
 tas teneatur juramento, ut non restituat ; quo casu arbitrium boni 
 viri volamus pro restitutione succedere. 
 
 36. Et si qua controversia de feudo orta fuerit inter nos et 
 alium, qui sit de societate, per pares illius civitatis vel episcopatus, 
 in quo discordia agitur, secundum consuetudinem illius civitatis 
 in eodem episcopatu terminetur, nisi nos in Lombardia f uerimus ; 
 tunc enim in audientia nostra, si nobis placuerit, causa agitabitur. 
 
 37. Item volentibus venire contra pacta, non per violentiam 
 facta et juramento firmata, inter civitatem et civitatem societatis 
 vel civitatem et alias person as societatis, nos audientiam denega- 
 bimus. 
 
 38. Item nos restituimus stratam Yeronensibus et nominatim 
 recipimus Ezelinum in plenitudinem gratiae nostrae et omnem 
 ofensam ei remittimus. 
 
 Hanc igitur pacem secundum formam praescriptam et sicut per 
 mediatores pacis, videlicet Willielmum Astensem episcopum et 
 Heinricum marchionem Saonensem et patrem Theodoricum de 
 Silva Benedicta et Rodulfum camerarium nostrum, una cum eis 
 bona fide intelleximus, et secundum tenorem, quo eandem pacem 
 et concordiam intimari et jurari fecimus, et secundum quod Lom- 
 bardi earn bona fide intellexerunt, in perpetuum ratam haberi et 
 conservari statuimus. Et ut firma permaneat et inconcussa, prae- 
 sentam paginam nostri impressione sigilli fecimus communiri. 
 
 Nomina vero civitatum, quibus gratiam nostram reddidimus et 
 praescriptam fecimus concessionem seu permissionem, haec sunt : 
 Vercellae, Novaria, Mediolanum, Lauda, Pergamum, Brixia, Man- 
 tua, Verona, Yicentia, Padua, Tarvisium, Bononia, Faventia, 
 Mutina, Regium, Parma, Placentia. Istis autem civitatibus et 
 locis pacem firmam servare volumus et gratiam nostram reddimus. 
 
 Praescriptam autem concessionem, seu permissionem eis non 
 facimus, videlicet Imolae, Castro Sancti Cassiani, Bobio, plebi de 
 Grabadona, Feltrae, Bellunae, Cenetae, Ferrariae ; autem gratiam 
 nostram reddimus et praescriptam concessionem eis facimus seu 
 permissionem, si infra duos menses post reditum Lombardorum a 
 curia nostra de pace praescripta cum eis Concordes fuerint. 
 
162 APPENDIX I. 
 
 Hanc itaque pacem et concordiam, sicut supra scriptmn est, tarn 
 nos quam filius noster HeinriciLS Eomanorum rex per camerariuiu 
 nostrum Rodulium in animam nostrani jurari fecimus. 
 
 Hi sunt principes et nobiies curiae, qui praescriptam pacem per 
 se finnam tenere juraverunt : Hermannus Monasteriensis episcopus, 
 Heinricus Curiensis electus. Thietelmus Augiensis abbas, Godeiridus 
 imperialis aulae cancellarius. Otto dux Bawariae. Fridericus dux 
 Sueviae filius noster, Bertoldus dux de Zaringen. Bertoldus marchio 
 Ystriae, Hermannus marchio Yeronae, comes Heinricus de Dietse, 
 comes Theopaldus de Leschemunde, comes Ludovicus frater can- 
 cellarii de Helfenstein. Rodulphus camerarius, Wernerius de Bon- 
 landia, Cuono de Muncenberc, Conradus pincema. 
 
 Hi sunt nun til, qui ex parte Lombardorum. pacem praescriptam 
 et concordiam receperunt et in praesentia nostro juramento confir- 
 maverunt : 
 
 De Mediolano : Guido de Landriano, Pinamundus de Vicomer- 
 cato, Adobatus Butrafus, Willelmus Burrus, Wertius de Buxolo, 
 Ardericus de Bon ate, Rogerius Marzelinus, Lotherius medicus. 
 
 De Brixia : Obrandus de Martenengo. Gezo de Turbiaco. Deside- 
 rius judex, BoduJius de Concissio, Bochasius de Minerbio, Alberi- 
 cus de Capriano. 
 
 De Placentia : Gerardus de Arditione, Jacobus Strictus, Herman- 
 nus de Cario, Caupo judex. 
 
 De Pergamo : Albertus de Mapello, Alto Ficianus, Johannes de 
 Piterengo, Lanfrancus de Monacho, Albertus Attonis, Albertus 
 Albertanus. 
 
 De Verona: Cozo judex, Ubertinus de Carcere, Valerianus de 
 Castello, Martinus de Castello, Thebaldinus de Raymundo, The- 
 baldinus de Xasinguerra. 
 
 De Yicentia : Pileus judex, Ubertinus de Fonteviva. Kardenava- 
 rius, Marcus de Pauliano. 
 
 De Padua : Fanfus, Ezelinus judex, Englescus de Funtegliva, 
 
 De Tarvisio : Florins judex, Gombertinus de Anardone. 
 
 De Mantua : Alexandrinus, Jacobus de Amica, Agnellus judex, 
 Hinricus de Angelo. 
 
 De Faventia : Bemardus judex. Ugolinus de Azo. 
 
 De Bononia : Antoninus potestas, Rolandus Guarini, Matthaeus 
 Rodulfi. 
 
THE PEACE OF CONSTANCE. 163 
 
 De Mutina : Arlotus judex, Raynerius de Buccabadata. 
 
 De Regio : Albertus cambiator, Rolandus de Caritate. 
 
 De Parma: Jacobus Petri Bavae, Maladobatus judex, Vetulus 
 judex, Conradus Bulzoni. 
 
 De Laude ; Vicentius de Fussiraga, Anselmus de Summaripa, 
 Manifredus de soltarico. 
 
 De Novario : Opizo de Briona, Thedisius Caballatius, Wido de 
 Boniprando. 
 
 De Vercellis : Meardus et Vercellinus. 
 
 Hae sunt civitates et loca, quae pacem praescriptam sub jura- 
 mento Lombardorum nobiscum receperunt et eadem pro se jurave- 
 runt : Papia, Cremona, Cuma, Terdona, Asta, Cesarea, Janua, 
 Alba et aliae civitates et loca et personae, que sunt et fuerunt ex 
 parte nostra. 
 
 Haec sunt nomina consulum et nuntiorum, qui investituram et 
 consulatus a nobis nomina civitatum receperunt : de Mediolano 
 Adobatus, de Placentia Gerardus Arditionis, de Laude Vincentius, 
 de Verona Cozius, de Vicentia Pileus, de Padua Fanfus, de Tarvi- 
 sio Florins, de Mantua Alexandrinus, de Faventia Bernardus, de 
 Bononia Antoninus, de Mutina Arlotus, de Regio Rolandus, de 
 Parma Jacobus Petri Bave, de Novaria Opizo, de Vercellis Meardus, 
 de Pergamo Atto Ficianus. 
 
 Signum domini Friderici (L. M.) Romanorum imperatoris iuvic- 
 tissimi. 
 
 Ego Godefridus imperialis aulae cancellarius vice Christiani 
 Maguntinae sedis archiepiscopi et archicancellarii recognovi. 
 
 Acta sunt haec anno dominicae incarnationis 1183, indictione 
 prima, regnante domino Friderico Romanorum imperatore glorio- 
 sissimo, anno regni ejus 32, imperii vero 29. 
 
 Data apud Constantiam in solemni curia 7. Kalendas Julii. 
 
APPENDIX 11. 
 
 GLOSSAEIES OF MEDIEVAL AND GEOGRAPHIOAL TEEMS 
 
 Prepared by Willard K. Clement, Ph.D. 
 
 1. GLOSSARY OF MEDIAEVAL TERMS. 
 
 Abbas Abbot. 
 
 Advocatia regni Office of royal adyocate. 
 
 Allodium Allodium or freehold. 
 
 Antistes Bishop. 
 
 Angaria Transportation on direct roads. 
 
 Archiepiscopus Archbishop. 
 
 Archiepre8by(i)ter Archpresbyter. 
 
 Arimanie Arimaniae, a form of tax levied 
 
 upon lands once held by free 
 
 Lombards. 
 
 Aulici Courtiers. 
 
 Bajulus Day laborer. 
 
 Bannum Bann. 
 
 Beneficiatus Holder of beneficium, 
 
 Beneficium Beneficum^ feudal holding, 
 
 Burcravius Burgrave. 
 
 Calendra Ship. 
 
 Camerariua Chamberlain. 
 
 Canonice According to canon, or standard : 
 
 I.e., legitimately, regularly. 
 
 Capillanus Chaplain. 
 
 Capitanei High nobility of Italy. 
 
 Clems Clergy. 
 
 Comes Count. 
 
 Concambium Exchange. 
 
 165 
 
166 APPENDIX n. 
 
 Conciliarius Counsellor. 
 
 Curtes Estate with manor-house and 
 
 farms. 
 
 Decanus Dean. 
 
 Diaconus ........ Deacon. 
 
 Districtio Threat, penalty. 
 
 Ducatns Dnchy. 
 
 Dujz Duke. 
 
 Episcopus Bishop. 
 
 Evangeliazare Evangelize. 
 
 Esarchatiis Exarchate. 
 
 Feria Day of the week. 
 
 Feudum Eief. 
 
 Fo drain Levy of food for imperial army. 
 
 Gratio .......... Count. 
 
 Guerra War. 
 
 Indictio A term of fifteen years used in 
 
 fixing dates. 
 
 Inmantattis Clothed in sacred robes of office. 
 
 Intronizare Install. 
 
 Investitare Invest. 
 
 Investitura Investiture. 
 
 Laicus Lay. 
 
 Lantgravius Landgrave. 
 
 Libellariae . Estates given libellario nomine. 
 
 Liglus Obedient, liege. 
 
 Marchio Marquis. 
 
 Mercatus Market. 
 
 Metropolitanus Metropolitan. 
 
 Ministerialis Serf s assigned to serve their feudal 
 
 lord in household offices : such 
 
 as chamberlains, stewards, etc. 
 
 Missa Mass. 
 
 Missus Messenger. 
 
 Moneta Mint. 
 
 Nicromantlcus ^fagical ; magician. 
 
 Notarius Clerk. 
 
 Oeconomufl Steward. 
 
 Papa Term of address to clergy ; and 
 
 later exclusively the Pope. 
 
GLOSSARIES. 167 
 
 Parangaria Imperial right to de- 
 mand transport (over 
 cross roads). 
 
 Parrochiani . Parochial clergy or in- 
 habitants of a parish. 
 
 Phytonicua Inspired, prophetic. 
 
 Pincerna Cupbearer. 
 
 Pontifex Pope, sometimes bishop. 
 
 Protoscrinarius Chief Secretary. 
 
 Quadragesima ...... Lent. 
 
 Regalia Royal prerogatives or 
 
 perquisites. 
 
 Sanguisenge Leech. 
 
 Simonia Simony. 
 
 Simoniacus Simoniacal. 
 
 Squifatus Gold coin. 
 
 Suffraganei Suffragan bishops. 
 
 Tallia Talliage. 
 
 Tazatus Liable to taxation. 
 
 Teloneum Customs. 
 
 Titulus Bearing title of. 
 
 Treuga Truce. 
 
 Vicarius Vicar. 
 
 Werra War. 
 
 Zizania Tares. 
 
 2. GLOSSARY OF IMPORTANT GEOGRAPHICAL TERMS. 
 
 Abbatis villa . Abbeville. 
 
 Acerrae Acerra. 
 
 Acheruntiensis of Acerenza. 
 
 Addua Adda. 
 
 Adria Atri. 
 
 Alba Avezanno. 
 
 Albanensis . of Albano. 
 
 Albensis of Albs. 
 
 Alberstatensia of Halberstadt. 
 
 Albigensis of Albenga. 
 
 Alifanensis of Alifi. 
 
 Allemania Germany. 
 
168 APPENDIX II. 
 
 Amalfia Amalfi. 
 
 Ameria Amelia. 
 
 Amitemum Aquila. 
 
 Anagnia Anagni, 
 
 Ancona . Ancona. 
 
 Anglia England. 
 
 Antiochenus of Antioch. 
 
 ApruntinuB of Abruzzo. 
 
 Apulia Apulia. 
 
 Aquiligensis of Aquileia. 
 
 Aquiniun Aquino. 
 
 Aquisgranum Aix-la-Chapelle. 
 
 Aquitania Gascony. 
 
 Arar Sadne. 
 
 Arbinum Arbino. 
 
 Arelatensis of Aries. 
 
 Argentinensia of Strassburg. 
 
 Ariminum Kimini. 
 
 Arquata Arqua. 
 
 Asta . . . . . . . . • Asti. 
 
 Augiensis of Reichenau. 
 
 AuguBtensis of Augsburg. 
 
 AuBimum Auximum. 
 
 AuBtria Austria. 
 
 Avelbergenais of Havelberg. 
 
 Aversa Aversa. 
 
 Baioaria Bavaria. 
 
 Balnenae territorium . . . territory of Baden-Baden (?). 
 
 Balneum RegiB Bagnarea. 
 
 BarenBis of Bari. 
 
 BaBilienBiB of B^sle. 
 
 BavenbergenBiB of Bamberg. 
 
 Bawaria Bavaria. 
 
 Bellunum Belluno. 
 
 Beneventanum Benevento. 
 
 Bercetum Berceto. 
 
 BiBuncium Besan^on. 
 
 BizuntinuB of Besan^on. 
 
 BleinderatenBiB of Biandrate 
 
 Bleda Bieda. 
 
GLOSSARIES. 169 
 
 Bobium Bobbio, 
 
 Bondenum Bondeno. 
 
 Bononia Bologna. 
 
 Bragensis of Prague. 
 
 Brandeneburgensis of Brandenburg. 
 
 Bremensis of Bremen. 
 
 Brittorium Bertonoro. 
 
 Brixiensis of Brescia. 
 
 Brixinum Brixen. 
 
 Brundisium Brindisi. 
 
 Calabria Calabria. 
 
 Calcedonensis of Calcedon, 
 
 Callls Cagli. 
 
 Calor Galore. 
 
 Cameracensis of Cambrai. 
 
 Campania Campania. 
 
 Canusium Canossa. 
 
 Capua Capua. 
 
 Carisiacus Crecy. 
 
 Castellum Sancti Marini . . . San Marino. 
 
 Cathaniensis of Catania. 
 
 Cenetum Cerreto. 
 
 Centumcellae Civita Vecchia, 
 
 Ceperanum Ceperano. 
 
 Cephaledensis of Cefalu. 
 
 Ceres Cervetri. 
 
 Cesina Cesena. 
 
 Cisterciencis ofCiteaux. 
 
 Claravallis Clairvaux. 
 
 Cluniacensis of Clugny. 
 
 Clusae Cluse. 
 
 Comiaclum Comacchio. 
 
 Constantia Constance. 
 
 Constantinopolis Constantinople. 
 
 Corsica Corsica. 
 
 Cremona Cremona. 
 
 Cumanus ..of Como. 
 
 Curiensis of Chur. 
 
 Dalmatia Dalmatia. 
 
 Damiata . . Damiette. 
 
170 APPENDIX II. 
 
 Egra Eger. 
 
 Egubium , . . . Gubbio. 
 
 Eisstetensis of Eichstadt. 
 
 Emilia Keggio. 
 
 Ephesinus of Ephesus. 
 
 Esis lesi. 
 
 Evera Eberach. 
 
 Fanum Fano. 
 
 Faventia . Faenza. 
 
 Feltra Feltre. 
 
 Ferdensis of Verden. 
 
 Ferentinum . .of Ferentina. 
 
 Ferraria Ferrara. 
 
 Firmana . Fermo. 
 
 Forum livi . Forli. 
 
 Forum populi . . Forlimpopoli. 
 
 Forum simpronii Fossombrone. 
 
 Francia Frankland. 
 
 Fricentinensis of Frigento. 
 
 Fridislerura Fritzlar. 
 
 Frisingensis of Friesing. 
 
 Fuldensis of Fulda. 
 
 Fundi Fondi. 
 
 Furcona Forcone. 
 
 Gaieta Gaeta. 
 
 Gallia France. 
 
 Grabadona Gravedona. 
 
 Hainnoum Hainault. 
 
 Halberstadtiensis of Halberstadt. 
 
 Hamaburgiensis of Hamburg. 
 
 Herbipolitensis of Wiirzburg. 
 
 Hesim Hasenthal (?). 
 
 Hiltinisheimensis of Hildesheim. 
 
 Hispania Spain. 
 
 Hostiensia of Ostia. 
 
 Hungaria Hungary. 
 
 Hydrontiensis of Otranto. 
 
 Immola Imola. 
 
 Ingolismensia of Ingelheim. 
 
 iBtria Istria. 
 
GLOSSARIES. 171 
 
 Italia Italy. 
 
 Janua Genoa. 
 
 Langobardia Lombardy, 
 
 Laona Laon (?). 
 
 Lauda Lodi Vecchlo. 
 
 Laus Laino. 
 
 Leodiensis of Louvain. 
 
 Losannensis of Lausanne. 
 
 Lucanensis of Lucca. 
 
 Luciolis Luciolo. 
 
 Lugdunum Lyons. 
 
 Luna Luni. 
 
 Lundenensis of Lund. 
 
 Luneburgensis of Luneburg. 
 
 Magdalona Maddaloni. 
 
 Magdeburgensis of Magdeburg. 
 
 Mantua Mantova. 
 
 Marca Martia. 
 
 Mazarensis of Mazzara. 
 
 Mediolanum Milan. 
 
 Melfiensis of Amalfi. 
 
 Messana Messena. 
 
 Metensis of Metz. 
 
 Militensis of Mile to. 
 
 Minerboum Minervino. 
 
 Moesia Moesia. 
 
 Moguntia Mainz. 
 
 Monasteriensis of Munster. 
 
 Monopolitensis of Monopoli. 
 
 Mons Bardonis Apennines. 
 
 Mons Flasconis Montefiascone. 
 
 Mons Regalis Mondovi. 
 
 Mons Silicis Montelise. 
 
 Mosa Meuse. 
 
 Montefeletri Montefeltro. 
 
 Monte Lucato Monte di Lucana. 
 
 Mutina Modena. 
 
 Namia Narni. 
 
 Nemetum Clermont-Ferrand. 
 
 N«pe Nepi. 
 
172 APPEKDIX II. 
 
 Nicenus of Nicaea. 
 
 Noricus Styrian or Bavarian. 
 
 Novaria Novara. 
 
 Nuembergensis of Nuremberg. 
 
 Nursia Korcia. 
 
 OUium OUa. 
 
 Orbinxim Urbino. 
 
 Orchis Orchia. 
 
 Orta Orte. 
 
 Osembergensis of Osnabrlick, 
 
 Ostiensis of Ostia. 
 
 Paderbrunnensis of Paderbom. 
 
 Padus Po. 
 
 Palatinus of the Palatine, 
 
 Papia Pavia. 
 
 Parma Parma. 
 
 Pataviensis of Passau. 
 
 Pennensis of Penne. 
 
 Pensaurum Pesaro. 
 
 Pentapolis Pentapolis. 
 
 Pergamensis of Bergamo. 
 
 Perusia Perugia. 
 
 Pisanus of Pisa. 
 
 Placentia Piacenza. 
 
 Polimantium Bomazzo (?). 
 
 Populonium Piombino. 
 
 Portum Porto. 
 
 Potentinensis of Potenza. 
 
 Praenestinus of Palaestrina, 
 
 Radicofanum Radicofani. 
 
 Rapullensis of Barile. 
 
 Ratisponensis of Regensburg. 
 
 Ravenna Ravenna. 
 
 Reate Rieti. 
 
 Regium Reggio. 
 
 Rhenus Rhine. 
 
 Rhodanus Rhone. 
 
 Roma Rome. 
 
 Romagnole Romagna. 
 
 Rothomagensis ...... of Rouen. 
 
GLOSSARIES. 173 
 
 Rubensis ofRuTO. 
 
 Sabiensis of Savio. 
 
 Sabinense territoriiim .... Spoleto and Bieti. 
 
 Sabinensis of Sabina. 
 
 Salem Salmensweyler. 
 
 Salernum Salerno. 
 
 Salzburgensis of Salzburg, 
 
 Sancta Agatha Santa Agata. 
 
 Sanctus Germanus San Germano. 
 
 Sanctus Marcus in Lamis . . San Marco in Lamis. 
 
 Sarnensis of Sarno. 
 
 Scaldus Scheldt. 
 
 Senogallia Sinigaglia. 
 
 Serra Serra. 
 
 Sicilia . Sicily. 
 
 Spirensis .of Speyer. 
 
 Spoletinus of Spoleto. 
 
 Squillacensis of Squillace. 
 
 Stabulensis of Stavelot. 
 
 Strasburgenais of Strassburg. 
 
 Styrla Styria. 
 
 Suana Sovana. 
 
 Sueasa . Roccamonfino, 
 
 Suevia Swabia. 
 
 Suaaubium Sussibio. 
 
 Sutria Sutri. 
 
 Tarvisium Treviso. 
 
 Teanum Teano. 
 
 Teramnum Teramo. 
 
 Terdona Tortona. 
 
 Theatinua of Chieti, 
 
 Thuringia Thuringia. 
 
 Tolosanua of Toulouse. 
 
 Trajectenaia of Utrecht. 
 
 Treverenaia of Trier. 
 
 Tridentinua of Trient, 
 
 Tuda Todi. 
 
 Tullenaia of Toul. 
 
 Turbiacum Torbia. 
 
 Tuacana Tuscanella. 
 
174 APPENDIX n. 
 
 Tuscia Tuscany. 
 
 Urbs vetus Orvieto. 
 
 Utriculum Otricoli. 
 
 Valvensis of Pescina. 
 
 Vangium "Worms. 
 
 Velletrensis of Veletrae. 
 
 Venetia Venice. 
 
 Vercellae Yercelli. 
 
 Vercetum See Bercetum. 
 
 Verdonensis of Verdun. 
 
 Verona Verona. 
 
 Verulae Verolae. 
 
 Viceutia Vicenza. 
 
 Viennensis of Vienne. 
 
 Vigiliarensis of Bisceglia. 
 
 Vinea La Vigne de la Reine. 
 
 Viridunum Verdun. 
 
 Viterbum Viterbo. 
 
 Vobium See Bobium. 
 
 "Wirciburgensis of Wtirzburg. 
 
 "Wormatia Worms. 
 
 Wuldeusis of Fulda. 
 
 Ttalia See Italia. 
 
 Zeperanum See Ceperanum. 
 
 Zizenseis of Zeitz. 
 
INDEX. 
 
 Numbers in heavy-faced type refer to documents, etc. 
 
 Alexander III. elected, 90; election 
 
 annulled by Council of Pavia, 92 ; 
 
 struggle with Frederick I., 95, 96; 
 
 Peace of Venice, 99. 
 Analek II. put under ban by Lothar 
 
 III., 68. 
 Arnolf [Arnaldus], privilege granted 
 
 him, 20. 
 
 Basileus, Charlemagne called such, 
 
 13. 
 Beneficium, Empire said to be, 83; 
 
 word explained by Hadrian IV., 84. 
 Bishops appointed by king, 20, 22, 
 
 62. See also Investiture. 
 
 Calixtus II., Concordat of Worms, 66. 
 
 Canossa, 46. 
 
 Charlemagne, Donation of, 10, 24, 
 26; coronation of, 12, 107; recog- 
 nized by Eastern Emperor, 13 ; 
 appoints Louis his successor, 14. 
 
 Concordat of Worms, 66. 
 
 Confero used with reference to Em- 
 pire, 81, 83; explained, 84. 
 
 Conrad I. leaves kingdom to Henry 
 I., 19. 
 
 Constance, Treaty of, 77 ; Peace of, 
 156. 
 
 Constitutio Romana, 14. 
 
 Conventus Oppenheimensis, 45. 
 
 Council of Seligenstadt, 30 ; of La- 
 teran, 65 ; of Pavia, 89 ; of Dole, 
 95 ; of Lyons, 145. Delegates to 
 a, captured, 146, 147, 151. See also 
 Synod. 
 
 Deposition of Emperors, right of, 
 
 claimed by Popes, 37 (cf. 105); 
 
 attempted by Popes, 44, 51, 145. 
 Dictatus Hildebrandini, 37. 
 Dole, Council of , 95. 
 Donation of Pippin, 9, 11, 24, 26; of 
 
 Charlemagne, 10, 24,26; of Otho 
 
 L, 23. 
 
 Eger, Golden Bull of, 115. 
 
 Election of Popes, see Popes. 
 
 Emperors appointed, etc. Charle- 
 magne, 12; Louis, 14; Henry I., 
 19; Otho I., 22; Henry III., 31; 
 Frederick I., 73; Frederick IL, 148; 
 excommunicated, 44, 51, 122, 141 ; 
 deposed, 44, 51, 145; right of 
 Popes in election of, 107 sq.; not he- 
 reditary, 112 ; source of power of, 
 14, 43, 63, 73, 83 (statement of Fred^ 
 erick I.), 106 (extreme Papal view) ; 
 regalia, 62, 81 ; invest bishops, 20, 
 22,62. See also Henry I., III., etc. 
 
 Excommunication of Henry IV., 44, 
 51 ; Frederick IL, 122, 141 ; of 
 other rulers, 130. 
 
 Fiefs, law of, 87. See Investiture 
 
 and Sicily. 
 Frederick I., election of , 73 ; purpose 
 
 of , 75 ; letter of Hadrian IV. to, 79 ; 
 
 at Roncalia, 86 ; proclamations 
 
 of, 82, 96 ; views as to Popes. 95 ; 
 
 recognizes Victor IV., 92; makes 
 
 peace with Alexander III., 99; and 
 
 with Lombards, 156. 
 
 176 
 
176 
 
 INDEX. 
 
 Frederick 11., disposition of, by will 
 of Henry \l., 105, 123 ; swears 
 fealty for Sicily, 113,148; Ms Bull 
 of Eger, 115; oath to Innocent III., 
 118, 148; to Honorius IH., 118 n., 
 148; call to crusade, 120; excom- 
 municated, 122; career until ex- 
 communicated, 123-126 ; letter to 
 King of England, 130; party in 
 Peace of San Germano, 132; ab- 
 •olved, 140 ; again excommuni- 
 cated, 141 ; deposed, 145 ; causes 
 for, 146 ; captures delegates to 
 Council, 146, 147, 151. 
 
 Gregory "VTI., election of, 52 ; gen- 
 eral aims, 87 ; charges against, 
 41, 43, 56: deposed by Synod of 
 Worms, 38; deposes Henry TV., 
 44; description of Canossa, 46; 
 decrees against lay investiture, 49, 
 62 ; second deposition of Henry 
 TV.y 51 ; second deposition of, 55 ; 
 invests Robert Guiscard with Sic- 
 ily, 57; summons him, 60. See 
 Henry IV. 
 
 Gregory IX. excommunicates Fred- 
 erick II., 122 ; absolves him, 
 (132), 141. 
 
 Hadrian IV., letter of Frederick I. 
 to, 73; letter to Frederick I., 79; 
 explains confero, etc., 84. 
 
 Henry I., election of, 19 ; gvsLnts 
 privilege to Ainolf of Bavaria, 
 20. 
 
 Henry m. in Italy, 31. 
 
 Henry TV., letter of, to Gregory Vn., 
 35 ; excuses conduct, 36 ; letter 
 from Worms to same, 42 ; excom- 
 municated and deposed, 44 ; prom- 
 ise to Gregory YJl., 45 ; edict of, 
 46; at Canossa, 46, 52; oath there 
 taken, 49 ; second excommunica- 
 tion and deposition of, 51. See 
 Gregory VII. 
 
 Henry V., his dealings with Paschal 
 H., 61 ; Concordat of Worms, 66. 
 
 Henry VI. included in Peace of Ven^ 
 ice, 101, 102, 104, 105; will of, 102. 
 
 Hildebrand, see Gregory VII. 
 
 Holy Roman Empire, theory of, 74, 
 82 ; ^' provinciarum reges," 95. 
 
 Innocent II., his privileges to Lothar 
 III., 70, 71. 
 
 Innocent III., on the election of Em- 
 perors, 106; lord of Sicily, 113, 
 148. See Frederick II. 
 
 Innocent TV, deposes Frederick H. 
 at Council of Lyons, 145. 
 
 Investiture of Bishops, by King, 20, 
 62, 70; forbidden to laymen, 49, 
 61, 62; granted same, 63; this 
 privilege revoked, 65 ; Concordat 
 of Worms, 66. 
 
 Investiture of Robert Guiscard, 58, 
 59. 
 
 Investiture, ceremony of, in case of 
 kingdom, etc., 59 n. 
 
 Investiture by sceptre, 66. 
 
 Investiture by ring, 72; and crosier, 
 63,67. 
 
 John IX. on election of Popes, 18. 
 
 Lothar I., his constitutio Romana, 14. 
 
 Lothar HE. puts Antipope under ban, 
 68 ; privileges granted him by In- 
 nocent II., 70, 71. 
 
 Louis le Debonaire, appointed suc- 
 cessor of Charlemagne, 14. 
 
 Lyons, Council of, 145. 
 
 Matilda, estates of, granted to Lo- 
 thar m., 71. 
 
 Nicholas H., decree of, as to election 
 of Popes, 31. 
 
 i 
 
 ' Oath of Frederick II. to Innocent 
 III., 118, 148; to Honorius UL, 
 118 n., 148. 
 Oath of fealty of Robert Guiscard, 
 
 57; of Frederick II., 113 = 
 Otho L in Rome, 22 ; donation of, 28. 
 
INDEX. 
 
 177 
 
 Paschal II., his dealings with Henry 
 
 v., 61. 
 Pavia, Council of, 89. 
 Peace, of Venice, 99; of San Ger- 
 
 mano, 132; of Constance, 156. 
 
 See also Concordat and Treaty. 
 Popes, election of, 16, 18, 23, 27, 31, 
 
 32, 33, 41 ; illustrations of, 29, 91. 
 Popes, imperial view of, 95. 
 Popes, claims of, 37, 106. 
 Provinciarum reges, 95. 
 
 Regalia, 62; legislation concerning, 
 
 86. 
 Robert Guiscard invested with Sicily, 
 
 57 ; summoned by Gregory VII., 60. 
 Roncalian Legislation, 86. 
 Rudolf, elected King, 52. 
 
 Sacramentum Romanum, 16. 
 San Germano, Peace of, 132. 
 Seligenstadt, Council of, 30. 
 Sicily given by Otho I. to Popes, 25 ; 
 Robert Guiscard invested with, 
 
 57 ; Frederic II. swears fealty for, 
 113, 148; a fief of the Pope, 153; 
 a cause of Frederick's excommu- 
 nication, 148 sq. 
 
 Swords, two, 82. 
 
 Synod of Seligenstadt, 30 ; of Worms, 
 38; of Rome, 51; of Brizen, 55. 
 See also Council. 
 
 Testament of Henry VI., 105. 
 
 Treaty of Verdun, 17; (of Oppcn- 
 heim, 45) ; of Constance, 77. See 
 also Concordat and Peace. 
 
 Venice, Peace of, 99. 
 
 Verdun, substance of Treaty of, 17. 
 
 Victor IV. (Antipope) elected, 89; 
 
 claims confirmed, 92 ; death of, 
 
 96. 
 
 Worms, Synod of , 38 ; Concordat of, 
 66. 
 
 Wurzburg, Frederick I.'s proclama- 
 tion from, 96. 
 
- 1^4 1 8 
 
^ 
 
 i 
 
 5 
 
^. 
 
 
 m>^ 
 
 ^^ V- 
 
 ,>^ 
 
 A"^ 
 
 .0 o^ 
 
 A" 
 
 A^^' ->.. 
 
 
 
 -^ V- 
 
 
 
 '^k- 
 
 ..^^ 
 
 
 
 -<> 
 
 ^^- 
 
 
 
 
 •2-7 "/ 
 
 
 -' * 
 
 ^ 
 
 ft: 
 
 '"^^A 
 
 kO° 
 
 .^" 
 
 '^-, 
 
 
 
 
 1'?^ 
 
 
 ^ ." 
 
 
 .^^' •->- 
 
 .^ ^. ^%-, 
 
 
 .^^a 
 
 
 ^ 
 
 "^^ 
 
 
 ■A 
 
 
 x^-^^. 
 
 '^'^^ 
 
 '^^ 
 
 -- v^^ 
 
 > -r-^ 
 
 r' '% 
 
 Deaddified using the Bookkeeper proces 
 Neutralizing agent: Maanesium Oxide 
 Treatment Date: JUN 2003 
 
 PreservationTechnologic 
 
■f" * ft *^ "s^ 
 
 1 ' A- 
 
 
 -s^ '^. 
 
 '^:%K' ^^'^ 
 
 '^\* 
 
 "??•, 
 
 a,* ^^^"^ ^ °^^IM*'. '5'^"' % \^ 
 
 
 <* ^ 
 
 ^ '» >? % 
 
 .-. V. '^ \ 
 
 
' ■'■!>nhl 
 
 
 : iiiiiip 
 ■iliii 
 
 LIBRARY OF CONGRESS 
 
 .III mil 
 
 007 768 88a9 
 
 mammn 
 
 ^m