HISTORICAL DOCUMENTS 
 
 CONCERNING THE 
 
 ANCIENT BRITONS, 
 
 CONSISTING OF 
 
 EXCERPTA EX SCRIPTORIBUS GR.^CIS ET LATINIS. 
 
 II. GILDiE LIBER DE EXCIDIO BRITANNI.E. 
 
 III. NENNII HISTORIA BRITONUM. 
 
 IV. EXCERPTA EX BEDA, DE BRITONIBUS. 
 
 V. RICARDI CICESTRENSIS DE SITU BRITANNI^E. 
 
 VI. VITA GILD.E, AUCTORE CARADOCO. 
 
 VII. VITA GILD^, AUCTORE ANONYMO. 
 
 VIII. INSCRIPTIONES EX NUMMIS. 
 
 IX. INSCRIPTIONES EX LAPIDIBUS. 
 
 BY THE 
 
 REV J. A. GILES, D.C.L. 
 
 LATE FELLOW OF C. C. C. OXFORD ; 
 
 AUTHOR OF THE LIFE AND LETTERS OF THOMAS A BECKET, 
 
 AND EDITOR OF PATRES ECCLI-SI^ ANGLICANS. 
 
 LONDON, 
 
 GEORGE BELL, 186, FLEET STREET. 
 
 1847. 
 
if 
 
 6r+1b 
 
 BAXTER, PRINTER, OXFORD. 
 
PREFACE. 
 
 In this volume are contained all the contemporary 
 written documents, which have come down to us 
 concerning the Ancient Britons, together with all 
 the^ Roman Inscriptions which have been found on 
 ancient Coins and Monuments relating to the same 
 subject. My object has been, to present to the 
 reader all the authentic sources of information, which 
 remain to us, concerning the race of men who in- 
 habited this island from the earliest times to the 
 coming of the Saxons in the sixth century. 
 
 EXCERPTA EX SCRIPTORIBUS Gr.ECIS ET LaTIN 
 
 IS. 
 
 lO effect this object, I have, in the first place, 
 carefully gone through all the existing works of the 
 Greek and Latin Classics, and extracted from them 
 every passage in which the shghtest notice of Britain 
 or the British isles is to be found. These passages, 
 forming a body of documentary history, of which 
 every reader will appreciate the value, are arranged 
 m chronological order, and constitute the first part 
 of the present collection. As the extracts are taken 
 from no less than a hundred and twenty-four dif- 
 ferent authors, about some of whom the gi'eatest 
 uncertainty prevails, it would be absolutely impossible 
 m the narrow limits of a Preface to give even a cursory 
 notice of each, or of the pecuharities which mark 
 
 b 
 
 9? 
 
II PREFACE. 
 
 their respective writings. The date, at which eacli 
 writer is supposed to have written, is given at the 
 top of the page ; and for further information the 
 reader is referred to any of the numerous historical 
 dictionaries or other books of reference which have 
 been published on this subject, 
 
 IL GiLDAS, 
 
 To this class of memorials, which contains all that 
 foreign writers have left us concerning Ancient 
 Britain and its inhabitants, succeed the native 
 writers of the Britons themselves, and of these the 
 catalogue is unfortunately but too hmited : for the 
 only literary w^orks said to remain of the Ancient 
 Britons are two short historical treatises, w^hich pass 
 under the names of Gildas and Nennius : and the 
 latter of these, the work of Nennius, varies so 
 extensively in the different manuscript copies, some 
 of which contain passages of a more recent origin, 
 that the whole book has deservedly been regarded 
 as of very questionable authority. 
 
 Equal uncertainty prevails concerning the personal 
 history of Gildas : though there can be little doubt 
 that the work, which passes under his name, is 
 genuine, for it is quoted by Venerable Bede [Eccles. 
 Hist. L 22.] within 150 years of the time when it 
 was written. It has been said by some writers, that 
 there are two, if not three, writers named Gildas ; but 
 this mode of solving difficulties about obscure names is 
 too common to be admissible without examination. 
 
 There are two Lives of Gildas handed down to us 
 by the writers of the middle ages, both of which are 
 given in this volume, and will be hereafter spoken 
 of. It is sufficient to say, that they contain a large 
 mass of absurdities, with perhaps a few grains of 
 truth. In the work before us, the author says, 
 [page 243. line 19.] that he was born in the same 
 year which witnessed the defeat of the Saxons at 
 
PREFACE. Ill 
 
 the battle of Mons Badonicus, though Bede has 
 erroneously interpreted the passage otherwise. Mat- 
 thew of Westminster tells us, that this battle took 
 place in the year A.D. 520, so that this may be 
 taken as the probable date of the birth of Gildas, 
 who appears to have written his work in 564, when 
 he was 44 years old. 
 
 Gildas is quoted by Bede, [Eccles. Hist. I. 22.] 
 Alcuin, [Ep. 9.] WiUiam of Newburgh, [Preface,] 
 Geoffrey of Monmouth, [IV. 19.] and Giraldus 
 Cambrensis, [De illaudab. WalHae, II. 2. apud Angl. 
 Sacr. II. 488.] 
 
 Besides the work here printed, others have been 
 mentioned by historians, but no other is now known 
 to exist. His work, quoted by Geoffrey of Mon- 
 mouth as " De victoria Ambrosii Aurelii," is probably 
 of imaginary origin. Also the work of Nennius, 
 entitled " Historia Britonum," is in many of the 
 manuscripts ascribed to Gildas. Fordun the Scottish 
 Chronicler [III. 22, 23. XV. 30.] ascribes to him 
 certain verses prophetical of the victories of the 
 Scots and Britons over the English. There are also 
 other verses about the British kings and Sextus 
 king of Ireland, which are evidently spurious, [MSS. 
 Cott Jul. D. XL Vesp. E. VII. fo. ^5. 876. Bodl. NE. 
 C. 4. 3. 14.] 
 
 The genuine work of Gildas has been several 
 times published : the following editions of it are 
 known. 
 
 1. Opus novum. Gildas Britannus monachus, 
 cui Sapientis cognomentum, &c. edidit Polydorus 
 Virgilius, London, 1525. The editor used two MSS. 
 but gives no account of them. 
 
 2. Paris, 8vo. 1541. Vide Tanner, Bibl. Brit, 
 p. 321. 
 
 3. Gildse, cui cognomentum est Sapientis, de ex- 
 cidio et conquestu Britanniae, &c. &c. multipliciter 
 aucta, Londini, 1568. The editor, John Jossehne, 
 secretary to Archbishop Parker, used two MSS. one 
 
 b2 
 
IV PREFACE. 
 
 of which he says was above 600 years old, and 
 formerly belonged to St. Augustine's, Canterbury : 
 the other, much more modern, had once belonged to 
 the library of Glastonbury Abbey, and was then in 
 the hands of a private gentleman residing in Kent. 
 They do not coincide with either of the manuscripts 
 now known to exist, and have perhaps been ir- 
 recoverably lost. 
 
 4. Also in the Patres Orthodoxographi, Basil, 
 fol. 1569, pp. 830— 847. 
 
 5. Basil. 12mo. 1568. Vide Tanner, Bibl. Brit, 
 p. 321. 
 
 6. Paris, 12mo. 1576. Vide Tanner, Bibl. Brit, 
 p. 321. 
 
 7. In Bibhotheca Patrum, Lugd. fol. 1677. Vol. 
 VIII. pp. 707, 715. 
 
 8. The work was printed by Gale, in the first 
 volume of his Historical Collection, Lond. fol. 1691. 
 
 9. Edidit Bertram, Copenhagen, 12mo. 1757. 
 
 10. Edidit J. Stevenson, sumptibus Societatis 
 Anglo-Historicas, Lond. 8vo. 1838. 
 
 11. A reprint of the last has appeared in Ger- 
 many. 
 
 12. An edition of Gildas has also been printed by 
 the late Record Commission in a folio volume, which 
 has never been published. The editor of the volume 
 was the late Mr. Petrie. 
 
 The present edition follow^s the text of the late 
 Mr. Petrie collated vrith that of Stevenson, and is 
 more complete than either of these taken by itself. 
 
 In conclusion, it remains to be stated, that only 
 two manuscripts of Gildas are know^n to exist. 
 
 A. A MS. belonging to the public library of the 
 University of Cambridge, [Ff. 1. 27.] w^hich contains 
 only the Historia Gildae, but not the Epistola. 
 
 B. Also belonging to the public library of Cam- 
 bridge, [Dd. 1. 17.] It contains both the Historia 
 and the Epistola, but is mutilated at the beginning. 
 
PREFACE. 
 
 III. Nennius. 
 
 The third part of this volume is occupied by the 
 " Historia Britonum Auctore Nennio," but who 
 Nennius was I consider it hopeless to enquire, until 
 a more thorough examination shall have been made 
 of the ancient manuscripts, of which there is a large 
 number, containing this work. It is preceded by 
 two prefaces, one of which gives the date A.D. 858, 
 as coinciding with the twenty-fourth year of the 
 British king Mervin, but by adding together the two 
 dates given in the body of the work, 447 from A.D. 1 
 to the coming of the Saxons, [page 322. 1. 10.] and 
 429 [page 316. 1. 3.] since that time to the fourth 
 year of the same Mervin ; we obtain an anachronism 
 of thirty-six years. It is possible that an error of 
 the copyist may have occasioned this discrepancy. 
 In the Annales Cambriae we find the death of one 
 Mervin under the year 843, and of another in 
 A.D. 904. 
 
 The author of this work calls himself the disciple 
 of Elbotus. Two individuals are recorded as having 
 borne this name : one of whom is said to have 
 succeeded Dubricius as archbishop of Llandaff * in 
 the year 612 : the other, who was archbishop of 
 North Wales, died, according to the Annales Cam- 
 briae and the Chronicle of Caradoc of Llancarvan •», 
 in the year 809. It is conceived that these dates 
 present difficulties which require much ingenuity and 
 more information than we at present possess, to 
 solve satisfactorily. The subject has been careftiUy 
 investigated by Mr. Stephenson in his edition of 
 Nennius, published Sumptibus Societatis, Londini, 
 
 * Usher, Primord. p. 87. and Annales Camb. '* clxviii annus 
 [A.D. 612.] Conthigirni obitus et Dibric episcopi." 
 
 " Ann. Camb. " Cadelh rex Powisiae moritur ; anno proximo 
 Elbodu episropns Venedotiae obiit." Vide et Usher, Priraordia, 
 pp. 87. 1172. 
 
VI PREFACE. 
 
 8vo. 1838, and he has come to the conclusion, that 
 the work before us has been so modified by different 
 copyists, as to render it impossible to detennine what 
 portions of it form the original work, and what parts 
 have been added at a later date. 
 
 A large number of manuscripts have been pre- 
 served, and it is to be wished that all of them could 
 be accurately collated. Nearly twenty have been 
 examined more or less minutely by the last editor, 
 and as many more still remain to be inspected. 
 A very accurate text, based upon a collation of 
 several MSS. has been printed, but not published in 
 the volume prepared by the Record Commission : 
 but the editors of these two principal texts adopted 
 plans entirely different the one from the other ; for 
 whilst the edition published by the Historical Society 
 has followed the manuscripts which present the most 
 concise text ; that printed by the Record Commission 
 is based on those MSS. which contain the most 
 diffuse text, and the largest quantity of matter. In 
 forming the present edition, I have adopted the text 
 of Mr. Petrie as a basis, and introduced many valuable 
 corrections from both the preceding editions; fi'om 
 which plan it results as before, that the present volume 
 contains a text more complete than either of the 
 preceding. I forbear to say more concerning the 
 work or its author, hoping hereafter to have it in my 
 power to examine thoroughly into the subject, in 
 connection mth other documents on the Early 
 History of Wales, to which the work of Nennius 
 more properly belongs, than to that of the Ancient 
 Britons. 
 
 IV. EXCERPTA EX BeD^ HiST. EcCL. 
 
 The next portion of this collection consists of the 
 passages extracted fr*om the historical work of 
 Venerable Beda, which concern the Britons. These 
 are given in order, though they allude very slightly 
 to the period which preceded the invasion of the 
 Saxons. 
 
PREFACE. VU 
 
 Y. RiCARDI CiCEST, DE SITU BrITANNItE. 
 
 Next to the extracts from Bede, comes the his- 
 torical and topographical work of Richard of Ciren- 
 cester, which, professing to be extracted from the 
 work of a Roman, contemporary with the events 
 described, seems on that account to merit a place in 
 this volume. 
 
 Richard, surnamed from his birth-place Richard of 
 Cirencester, flourished from the middle to the latter 
 end of the fourteenth century. No traces of his 
 family or connections can be discovered; though 
 they were at least of respectable condition, for he 
 received an education which in his time was far 
 beyond the attainment of the lowest ranks of society. 
 In 1350 he entered into the Benedictine monastery 
 
 of St. Peter, Westminster, during the abbacy of 
 
 de Lytlington, as appears from the rolls of the 
 abbey; and his name occurs in various documents 
 of that establishment in the years 1387, 1397, and 
 1399. 
 
 He devoted his leisure hours to the study of 
 British and Anglo-Saxon history and antiquities, in 
 which he made such proficiency, that he is said to 
 have been honoured with the name of the Historio- 
 grapher. Pitts informs us, without specifying his 
 authority, that Richard visited different libraries and 
 ecclesiastical establishments in England in order to 
 collect materials. It is at least certain that he 
 obtained a license to visit Rome, from his abbat, 
 William of Colchester, in 1391 ; and there can be 
 little doubt that a man of so industrious, observant, 
 and sagacious a character profited by this journey to 
 extend his historical and antiquarian knowledge, and 
 to augment his collections. This license is given by 
 Stukeley from the communication of Mr. Widmore, 
 librarian of Westminster, and bears honourable 
 testimony to the morals and piety of our author. 
 
Vlll PREFACE. 
 
 and his regularity in performing the discipHne of his 
 order. He probably performed this journey in the 
 interval between 1391 and 1397, for he appears to 
 have been confined in the abbey infirmary in 1401, 
 and died in that or the following year. Doubtlessly 
 his remains were interred in the cloisters of the abbey, 
 but we cannot expect to find any memorial of a simple 
 monk. We have abundant cause to regret that he 
 was restrained in the pursuit of his favourite studies, 
 by the authority of his abbat. In the seventh 
 chapter of his first book he enters into a spirited 
 justification of himself, but from the preface to his 
 Chronology he appears to have found it necessary 
 to submit his better judgment to the will of his 
 superior. 
 
 His works are — 
 
 Historia ah Hengisto ad Ann, 1348, in two parts. 
 The first contains the period from the coming of the 
 Saxons to the death of Harold, and is preserved in 
 the public library of the University of Cambridge, 
 Ff. i. 28. Whitaker, the historian of Manchester, 
 thus speaks of it : — '' The hope of meeting with 
 discoveries as great in the Roman, British, and 
 Saxon history as he has given us concerning the 
 preceding period, induced me to examine the work. 
 But my expectations were gi'eatly disappointed. 
 The learned scholar and the deep antiquarian, 
 I found sunk into an ignorant novice, sometimes the 
 copier of Huntingdon, but generally the transcriber 
 of Geoffrey. Deprived of his Roman guides, Richard 
 shewed himself as ignorant and as injudicious as any 
 of his illiterate contemporaries about him\" 
 
 The second part is probably a manuscript con- 
 tained in the library of the Royal Society, p. 137, 
 wdth the title of Britonum Anglorum et Saxonum 
 Historia, 
 
 In the library of Corpus Christi Coll. Cambridge, 
 is Epitome Chronic. Ric, Cor. West. Lib. I. 
 
 ' Hist, of Manchester, vol. i. p. 58. 4to. 
 
PREFACE. IX 
 
 Other works of our author are supposed to be 
 preserved in the Lambeth hbrary, and at Oxford. 
 
 His theological writings were — 
 
 Tractatus super Symbolum Majus et Minus, and 
 Liber de Officiis Ecclesiasticis. — In the Peterborough 
 Library. 
 
 But the treatise to which Richard owes his 
 celebrity is that now presented to the reader. Its 
 first discoverer was Charles Julius Bertram, Professor 
 of the Enghsh Language in the Royal Marine 
 Academy at Copenhagen, who transmitted to the 
 celebrated antiquary. Dr. Stukeley, a transcript of 
 the whole in letters, together with a copy of the 
 map. From this transcript Stukeley published an 
 Analysis of the work, with the Itinerary, first in a 
 thin quarto, in 1757, and afterwards in the second 
 volume of his Itinerarium Curiosum, In the same 
 year the original itself was published by Professor 
 Bertram at Copenhagen, in a small octavo volume, 
 with the remains of Gildas and Nennius, under this 
 title— 
 
 Britannicarum Gentium Historice Antiques Scrip- 
 tores tres : Ricardus Corinensis, Gildas Badonicus, 
 Nennius Banchorensis, S^c, 
 
 Of this treatise Bertram thus speaks in his preface : 
 " The work of Richard of Cirencester, which came 
 into my possession in an extraordinary manner with 
 many other curiosities, is not entirely complete, yet 
 its author is not to be classed with the most incon- 
 siderable historians of the middle age. It contains 
 many fragments of a better time, which would now 
 in vain be sought for elsewhere ; and all are useful 
 to the antiquary *****. It is considered by 
 Dr. Stukeley, and those who have inspected it, as a 
 jewel, and worthy to be rescued from destruction by 
 the press. From respect for him I have caused it to 
 be printed." 
 
 Of the map he observes : " I have added a very 
 ancient map of Roman Britain, skilfidly drawn ac- 
 
X PREFACE. 
 
 cording to the accounts of the ancients, which in 
 rarity and antiquity excels the rest of the Com- 
 mentary of Richard." 
 
 A second edition of the work of Richard was 
 pubHshed by Mr. Hatcher, with an EngHsh trans- 
 lation and a commentary, London, 8vo. 1809, which 
 was repeated at the end of " The Chronicle of 
 Richard of Devizes, &c. London, 8vo. 184L" From 
 this last edition it is now carefully reprinted, but it 
 has not been thought desirable to annex the map, 
 which is of very rude construction, and productive 
 of no benefit to the student. 
 
 VL VIL 
 
 The sixth and seventh portions of this volume consist 
 of two Latin hves of Gildas. The former of these was 
 first published by Stephenson, in his edition of Gildas, 
 from two MSS. [Burney, 310. p. 330. and Reg. 13. 
 B. vii. fo. 20.] both of which have been again collated 
 for the present edition. The author is supposed to 
 have been Caradoc of Lancarvan, because the Royal 
 MS. bears that name inscribed at the commence- 
 ment, but the inscription is in a hand-writing, not 
 earher than the reign of Henry the Eighth. 
 
 The other " Vita Gildae" was printed by Bollandus 
 in Acta SS. mens. Jan. IL p. 958, and more com- 
 pletely by Mabillon Acta SS. ord. Ben. I. p. 130. 
 edit. Ven. 1733. from which edition it has been 
 copied into this volume. 
 
 VIIL 
 
 The inscriptions from Roman coins, which occupy 
 the eighth place in this collection, are extracted from 
 the valuable work of Mr. Akennann, '' Coins of the 
 Romans relating to Britain, London, 8vo. 1844," 
 and are given as full as is required for all purposes 
 of history. 
 
PREFACE. XI 
 
 IX. 
 
 The last place is occupied by inscriptions taken 
 from monuments and other sculptures ; they are 
 collected from a great number of works, among 
 which the collection of Gruter holds, of course, the 
 most conspicuous place. The notes at the foot of 
 the page are taken from Mr. Petrie's folio volume 
 before alluded to. 
 
 These are all the authentic materials for the 
 History of the Ancient Britons, which have come 
 down ; and the compiler trusts to the intrinsic value 
 of such a collection, rather than to any merit of his 
 own, as its passport to the approbation of the public. 
 
 The Geographical Index at the end of the volume 
 contains every name of British town or place found 
 in the work : but the modern names annexed must 
 be understood as founded in most cases on con- 
 jecture. 
 
 J. A. G. 
 
 Bampton, Aug. I, 1847. 
 
CORRIGENDA. 
 
 Page 41. line 26. pro debitas lege deditas 
 
 125. 1 5. pro cLk^uv lege ei^xTut 
 
 126. 15. pro ffruhet lege ffTalio/f 
 131. 18. pro 2B2 lege 2^2 
 
 139. 31. pro Constantiurn lege Constantinam (?) 
 
 140. 30.;)ro319%e39l 
 
 14.'>. 13. pro 207 vide an legendum sit 208 
 
 161. 20. pro Areanos lege Arcanos (?) 
 
 190. 5. lege o'jk iloxu 
 
 197. 4.joro211 /c'^e210 
 
 — 25. pro exultas lege excultas 
 222. 30. lege ayvsouvTis 
 
 303. 20. lege divitise et delicise 
 
 — 25. pro extorquent lege intorquent 
 305. 29. pro anni lege annis 
 
 321. 2. pro Parisius lege Parisiis 
 
CONTENTS 
 
 I. Excerpta ex Scriptoribus Graecis et Latinis. 
 
 1. Ex Orpheo, sive Onomacrito. [Ante Ch. 560.] Page 1 
 
 2. Ex Heiodcto. [A.C. 484— 408.] . . ib. 
 
 3. Ex Aristotele. [A.C.384— 321.] . . 2 
 
 4. ExPolybio. [A.C. 203— 121.] . . ib. 
 
 5. Ex Caio Julio Ceesare. [A. C. 90—44.] . ib. 
 
 6. Ex Marco T. Cicerone. [A.C. 55.] . 23 
 
 7. Ex T. Lucretio Caro. [A.C. 55.] . . 24 
 
 8. Ex C. V. Catullo. [A. C. 48.J . . ib. 
 
 9. Ex Diodoro Siculo. [A. C. 45.] . . 25 
 
 10. Ex Strabone. [A. C. c. 44.] . . 28 
 
 11. Ex Publio Virgilio Marone. [A. C. 30.] . 36 
 
 12. Ex Quinto Horatio Flacco. [A. C. 20.] . ib. 
 
 13. Ex Albio Tibullo. [A. C. 15.] . . 37 
 
 14. Ex Sexto Aurelio Propertio. [A.C. 10.] . 38 
 
 15. Ex Messala Comno. [A. C. 10.] . . ib. 
 
 16. Ex Gratio Falisco. [A. C. 6.] . . ib. 
 
 17. Ex Publio Ovidio Nasone. [A. D. 17.] . 39 
 
 18. Ex Valerio Maximo. [A. D. 30.] . . ib. 
 
 19. Ex Velleio Paterculo. [A. D. 30.] . . 40 
 
 20. Ex Pompouio Mela. [A. D. 45.] . . ib. 
 
 21. Ex Lucio Annaeo Seneca. [A.D. 56.1 • 42 
 
 22. Ex Dioscoride. [A. D. 66.'] . . 44 
 
 23. Ex Marco Annaeo Lucano. [A. D. 66.'] . ib. 
 
 24. Ex Silio ItaJico. [A.D. 68.] . . 45 
 
 25. Ex Valerio Flacco. [A. D. 70.] . . ib. 
 
 26. ExFlavio Josepho. [A.D. 70.] . . 46 
 
 27. Ex Caio Plinio Secundo (Majore). [A.D. 23—79.] ib. 
 
 28. Ex Anthologia (Burmanni). [A. D. 1—80.] 53 
 29 Ex C. Comelio Taciio. [A. D. 80.] . 54 
 
XIV CONTKNTS. 
 
 30. Ex Dec. Jun. Juvenale. [A. D. 96.] . Pag. 87 
 
 31. Ex M. Valer. Marliale. [A. D. 96.] 88 
 
 32. Ex M. F. Quinctiliano. [A. D. 96.] . 89 
 
 33. Ex Publio Papinio Static. [A. D. 96.] . ib. 
 
 34. Ex Clemeute Romano. [A. D. 96.] . ib. 
 
 35. Ex Plutarcho. [A. D. 110.] . . 90 
 
 36. Ex Lucio Annaeo Floro. [A. D. 120.] . 91 
 
 37. Ex Caio Suetonio Tranquillo. [A.D. 120.] 92 
 
 38. Ex Claudio Plolemeeo. [A.D. 120.] . 95 
 ^ 39. Ex Apollonio Dyscolo Alexandrine. [A.D. 135.] 105 
 
 40. Ex Oppiano. [A.D. 140.] ... ib. 
 
 41. Ex Pausania. [A. D. 140.] . . ib. 
 
 42. Ex Appiano Alexandrine. [A. D. 140.] . 106 
 
 43. Ex Aristide. [A. D. 160.] ... 107 
 
 44. Ex Caio Julio Solino. [A. D. 160.] . ib. 
 
 45. Ex Polyseno. [A. D. 180.] . . 109 
 
 46. ExDionysio Periegeta. [A.D. 180.] . 110 
 
 47. Ex Theophilo Antiocheno. [A.D. 180.] . Ill 
 
 48. ExAthen^o. [A.D. 190.] . . ib. 
 
 49. Ex Sybillge Oraculis. [A. D. 190.] . ib. 
 
 50. Ex Tertulliano. [A. D. 208.] . . ib. 
 
 51. Ex Minucio Felice. [A.D. 210.] . . 112 
 
 52. Ex iEliano. [A. D. 220.] . . ib. 
 
 53. Ex Origene. [A.D. 230.] . . ib. 
 
 54. Ex Dione Cassio. [A. D. 230.] . . ib. 
 
 55. Ex Herodiano. [A.D. 238.] . . 120 
 
 56. Ex Marciano Heracleota. [A. D. 250.] . 124 
 
 57. Ex Agathemero. [A. D. 250.] . . 126 
 
 58. Ex M. A. 0. Nemesiano. [A. D. 280.] . 127 
 
 59. Ex iElio Spartiano. [A. D. 280.] . . ib. 
 
 60. Ex Julio Capitolino. [A. D. 280.] . . 129 
 
 61. ExiElio Lampridio. [A. D. 280.] . . 130 
 
 62. Ex Flavio Vopisco. [A. D. 280.] . . ib. 
 
 63. Ex Claudio Mamertino Panegyrico. [A.D. 292.] 131 
 
 64. ExEumenio. [A.D. 297.] . . ib. 
 
 66. Ex Incerto Panegyrico. [A. D. 307.] . 140 
 
 67. Ex alio incerlo Panegyrico. [A. D. 313.] . ib. 
 
 68. Ex Synodo Arelatensi. [A.D. 314.] . ib. 
 
 69. Ex Latino Pacato Drepanio. [A.D. 319.] . ib. 
 
 70. Ex Lucio Ampelio. [A. D. 320] . . 142 
 
 71. Ex Itinerario Antonini Augiisti. [A. D. 320.] . ib. 
 
CONTENTS'. 
 
 XV 
 
 72. Ex Eusebio Pamphilo. [A. D. 330.] . Pag. 144 
 
 73. Ex Julio Firmico Matemo. [A. D. 345.] . 146 
 
 74. Ex Athanasio. [A. D. 350.] . . ib. 
 
 75. Ex Libanio. [A. D. 360.] ... ib. 
 
 76. Ex Juliano Imperatore. [A. D. 360.] . 148 
 
 77. E Sexto Rufo Festo. [A.D. 360.] . . ib. 
 
 78. E Sexto Aui-elio Victore. [A.D. 360.] . ib. 
 
 79. ExEutropio. [A.D. 360.] . . 151 
 
 80. Ex Sancto Basilio. [A.D. 370.] . . 153 
 
 81. Ex Rufo Festo Avieno. [A. D. 370.] . ib. 
 
 82. Ex Ambrosio. [A. D. 380.] vel Hegesippo. [A.D. 160.] 155 
 
 83. Ex Ammiano Marcellino. [A.D. 380.] . 156 
 
 84. Ex Anon. Auct. De Const. Chloro. [A. D. 380.] 162 
 
 85. Ex Eunapio Sardiano. [A.D. 380.] . 163 
 
 86. Ex Julio Honorio. [A. D. 380.] . . ib. 
 
 87. Ex iEthico Istro. [A. D. 380.] . . ib. 
 
 87. Ex Codice Theodosiano. [A.D. 380.] . 164 
 
 88. Ex Anonymo Auctore. [^vi inc.] . ib. 
 
 89. Ex Flavio Vegetio Renato. [A.D. 380.] . ib. 
 
 90. Ex Q. M. Ausonio. [A. D. 380.] . . 165 
 
 91. Ex Symmacho. [A.D. 390.] . . 167 
 
 92. Ex Tabula Peutingeriana. [A. D. 390.] . 168 
 
 93. Ex Claudio Claudiano. [A.D. 400.] . ib. 
 
 94. Ex Joanne Chrysostomo. [A. D. 400.] . 171 
 
 95. Ex Hieronymo. [A.D. 400.] . . 172 
 
 96. Ex Sulpicio Severo. [A.D. 400.] . . 173 
 
 97. Ex Notitia Utriusque Imperii. [A.D. 410.] 175 
 
 98. Ex C. Rutilio Numatiano. [A.D. 410.] . 178 
 
 99. Ex Olympiodoro. [A. D. 410.] . . ib. 
 
 100. Ex Paulo Orosio. [A. D. 417.] . . 179 
 
 101. ExZozimo. [A.D. 420.] ... 183 
 
 102. Ex Socrate Scholastico. [A. D. 420.] . 189 
 
 103. Ex Sozomeno. [A. D. 430.] . . ib. 
 
 104. Ex Theodoreto. [A.D. 450.] . . 190 
 
 105. Ex Prospevo Aquitano. [A. D. 455.] . 191 
 
 106. Ex Gennadio. [A. D. 458.] . . 193 
 
 107. Ex C. Soil. Apoll. Sidonio. [A. D. 470.] . 194 
 
 108. Ex Stepbano Byzaniino. [A. D. 490.] . 194 
 
 109. Ex Vibio Sequestro. [A.D. 500.] . 195 
 
 110. Ex Prisciano Periegeta. [A. D. 520.] . ib. 
 
 111. Ex Cassiodoro. [A.D. 520.] . . 196 
 
XVI CONTENTS. 
 
 112. Ex Pseudo-Dorothaeo. [A. D. 620.] Pag. 196 
 
 113. Ex Codice Jusliniaiio. QA. D. 550.] ib. 
 
 114. ExJornande. [A. D. 550.] 197 
 
 115. Ex Piocopio. [A. D. 560.] . . 199 
 
 116. Ex Venantio Honorio Fortunalfe. [A. D. 580.] 205 
 
 117. Ex Tsidoro Hispalensi. [A. D. 580.] . 206 
 
 118. Ex Anonymo Ravennate Geographo. [A. D. 650.] 207 
 
 119. Ex Menologiis Graecis. \jeyi inc.] . 211 
 
 120. ExCedreno. [A. D. 1100.] . . ib. 
 
 121. ExXiphiliiio. [A.D. 1120.] . . ib. 
 
 122. ExZonara. [A. D. 1 130.] . . . 221 
 
 123. ExTzetze. [A. D. 1180.] ... 222 
 
 124. Ex Nicephoro. [A.D. 1333.] . . 223 
 
 II. Gildae Sapientis de P^xcidio BritanniaB Liber 
 
 Querulus. .... 225 
 
 III. Eulogium Britannise sive Historia Britonum, 
 
 Auctore Nennio. . . . 301 
 
 IV. Excerpta ex Venerabilis Bedae Historia Ec- 
 
 clesiastica quae ad Britonum Historiam 
 
 pertinent. .... 346 
 
 V. Ricardi Cicestrensis, Monachi Westmonasteri- 
 
 ensis, de Situ Britanniae. . . 380 
 
 VI. Vita Sancti Gildae, auctore, ut fertur, Caradoco 
 
 Lancarvanensi. . . . 421 
 
 VII. Alia Vita Gildag, auctore incerto. . 427 
 
 VIII. Inscriptiones Nummorum Romanorum de 
 
 Britannia. .... 457 
 
 IX. Ex Inscriptionibus Lapidum excerpta quae ad 
 
 Britanniam pertinent. . . . 463 
 
 X. Notae ad Gildam et Nennium. . . 481 
 
 XI. Index Geographicus. . . . 491 
 
EXCERPTA 
 
 EX SCRIPTORIBUS GR^ECIS ET LATINIS 
 DE REBUS BRITANNICIS. 
 
 A PRIMO INITIO USQUE AD SECULUM POST CHRISTUM SEXTUM. 
 
 I. EX ORPHEO, sivE Onomacrito. 
 
 [Floruit Orpheus seculo ante Christum tredecimo : onmia quce. scripsit, periisse 
 nemo non scit: quce vero sub ejus nojnine circumferunttir^ eotnim atictor 
 putatur esse Onomacritus, qui vixit circiter an. A. C. 516.] 
 
 [Argonaut. 1170.] Argo loquitur. 
 Nuv yoLq Vi\ A.yy^>5 ts xa) a\ysiv^ xoijiotyjti 
 *'E^O[Motii >}V VYi(roi<riv 'isgvl<nv u<T<rov 'UoofMoci. 
 E< yoig fji^vj [jJ Ug^a■^v sTriyvoifj^^'uvTss uxpYjO-iv 
 KokTTOv eVo) yoiiri5 ts xu) argvysroio QotXaa-iTYig 
 "I^£(T&\ u[x, TreXayoV xcv 'AxAavrixov skto^ 'Uoofji,ui. 
 
 TIu^vwQyi Mivurjo"* 5ia/x9r£^£j" ov yoig EjxeXXoy 
 ]S;^ij(r£iv Xvygov oXsQgoVf 'l^crovog s'Ivsku (plXTgoov. 
 UoWoi 81 y,sgiJt,Y}gi^ov svi (pgetn 7rgyxaA/jU.>;cr<y, 
 '^H ol oc7ro<p$l<roo(n kcc) I^Quji K'jg[/,ci ^aXooa-iv 
 AlvoXs^rj M^Ssiav, oiTToa-rgs^ooo-i h"'Eigivvvv' 
 Ei {ji,Yj ag o^u vor^ds TrsgiytXvTog A1(rovo$ y»oj, 
 Kou ol XKT<roiJ(,svos Qvfj^ov xuTsgvjTU IxacTToy. 
 
 IT. EX HERODOTO. [A. C. 484—408.] 
 
 1. [ii. 33.] "I(7Tpo§ TS yup TroTafxos, ocg^oi(ji,svog sx KsXrdov xu) 
 UvgrjVYig ttoXios, pssi ju,e(r>]v (TyiXpy tv^v EypcoTrijv. Ol Vs KsXtoI sla-iv 
 "s^co ^HgoixXYiloov crT>jXlcov* OfjLOvpsova-i Be Kvvrj<rioKn, o"* s(r^ciTOi Trgag 
 SycTjotlcov o]xeov(ri toov iv rjj Ey^ooTrjj xaroixvifjiEVctiv. 
 
 2. [iii. 115.] TIsg) 8e tcov Iv tJ Ey^ooTrr) rwv Trpog sa-Trsgyiv 
 Bor^ciT^scov %')(Ui /xev oyx otrgsxeoog XeysiV ovts yoig 'iyxys sv^s^oij^ixi 
 ^Hgi^uvov Tivu xocXssa-Qai Trgog ^ccp^apoov 7roT(X(ji.ov , sxdi^ovTot b$ daAacr- 
 (Tocv TYjV Trgog ^ogYiv oivsfjiov^ an: otsv to vjXsxTpov <^oit»v x6yo$ eor), 
 
 B 
 
2 EXCERFIA [ante CHK. 
 
 OUTS VYj<rov^ oi^u Kcca'diTE^llug soucrug, sk tmv 6 xacr(7iTsgo$ ^jxTv 
 
 (POiTU. TCUTO /X5V ya^, *H^jS«VOJ, CiVTO KStTYjyOpSEl TO OVVOlMLy (Ic 
 
 e(TTi 'E,K\riviKOV xca oo Ti ^aglSxgixov, vtto TrorKTeoo 8s Tivof TiotyjQg'v 
 
 TOVTO §£, OvhvOS aVTOTTTSOO ySVOfievOV OU IvVUfJ^Ctl OCJCOVO'Ulj TOVTO jXSXS- 
 
 ToSv, oxcjog QaXa7(rix ka-Ti tol sttsxhvu ty^c, Euoootdjj. If Ij^utyis S* oov 
 
 o' T£ KOLdCTiTSqog YjfMV i^OlTU XOl) TO YjXSKTgOV. 
 
 3. [iv. 49.] 'Psfj ya^ 817 S<« Traa-Yig tYjC JLupMTrriC 6 "Icrrgoj, ap?«- 
 y.svog 6K KsXtwv, ol "sc^utoi Tzqog r-jXiov ivGrfxeaiv /xsra Kuvyjtus o\xsov(Ti> 
 rm hv Tfi FiVgwTTYj. 
 
 III. EX ARISTOTELE. [A. C. 384—321.] 
 
 1. [De Mu7ldo iii.] Kar o7dyOv uTrsg tovc '^xv^olc xa) 
 Ks\Tixr}v, <T^\yyz\ r^v o]xov[ji5VYiv, Trgoc t? tov TuXcctixov xoXttov, 
 xa) Toic TrgoEigYifj^svag 'Hguxk^/iovs G-TYjXas, (hv sfco Trsgippki t^v 
 yijv 6 'ilxsccvos, h tovtco ys /ji^v, v^(roi ^iyi<TT(xi ts Tuy)(^uvovcriv 
 ov<rai Ivo, 'BpsTCiVixca Ksyofji^ivcci, "AX^iov xu) 'Te^vrj, toSv TrpoiuTOpY^- 
 fj^svctiv [xsl^ovg^ uTTig Toug KeAtou^ Xsifj^svcn' toutoov 8e oux IXaTToy^, >; 
 re TciTrgolSuvri, Trsga-j 'IvSiov, AoJ^ tt^o^ t:^v olxoy/jtivrjv, xat f; 4>e|3oA 
 xaAou/x,ev>3 xara rov Appa^ixov xsifjisvYi xoXttov ovx oXiyon Is ^ixgai 
 '7tsg\ Toig 'BgsTccvixac xa) tyjv 'l^Yjglav, xuxXco '7rsgis(JTs(pavoovTUi ty^-j 
 Oixoy^evvjv raurvjVj ^v S^ yyjcroy s]pYjxa[j.sv, 
 
 2. [Z)e Repuhlica ii. 9.] ''Hots uvayxaiov h t>j toiocutyi 'jroXiTziu 
 Ti[j^oi(rQcii tov ttAoutov, aKKoic tb xoiv tu^uvoog'i yvvotixoxgarovfj^svoi, 
 xaQaTTsg Toi iroXKoi, ToiV (TTguTictiTixxv xx) 7roXs[ji.ixwv ysvwv, s^aj 
 KeXtcov. 
 
 IV. EXPOLYBIO. [A. C. 203—121.] 
 
 [iii. 57.] "l(roo$ yoig Iri Tivsg l7r*^>5T>i<70Ucrt, 7:605, 7rs7roiYj{j.evoi tov 
 ttXsTcttov Xoyov wisg twv xoltoL Aj/3yr)V xcii xar 'l^r^giotv tottcov, ovts 
 -TTeg) TOV xcS' 'HpccxXslovg g-t^Xocs (rTOfxaTog owSev stt) ttXsTov slp^xoc^sv, 
 
 ovts TTSp) TYjS %^CJO $CiXoiTTY}g, XOU TCOV Iv TCiVTYj aVfJiBcilVOVTCOV MiX^J^OCTOiV 
 OuSs jX^V TTSg) T^V 'QgSTTCLVlXMV VYI(TCOVi Xu) TY^g TOV XCCTTlTSgOV XOLTC/.- 
 
 <Txs'jY^g,'sTi Is Tuov StpyugsictiV xou ^gvasiajv twv xccroi tyjv *l/3>)^/av, vTsg 
 (hv ol (Tvyygci(psig, a[M<pi(r^YiTOuvTsg Trgog ciXkYjXovg, tov ttAsTcttov Siar/- 
 9sj/Ta< Xoyov, 
 
 EX CAIO JULIO CESARE. [B. C. 90—44.] 
 1. [B. G. ii. 4.] Apud eos [Suessiones] fuisse regem 
 nostra etiam memoria Divitiacum, totius Galliae potentis- 
 
55.] EK C^SARE. 3 
 
 simnm, qui quum magnae partis harum regionum, turn etiam 
 Britanniae imperium obtinuerit. 
 
 2. [B. G. n.l4.] Pro his [Bellovacis] Dividacus . . . facit 
 verba: Bellovacos omni tempore in fide atque amicitia 
 civitatis ^Eduae fuisse: impulsos ab siiis principibus . . . et 
 ab -^duis defecisse et populo Romano bellum intulisse. 
 Qui hujus consilii principes fuisseut, quod intelligerent 
 quantam calamitatem civitati intulisseut, in Britanniam pro- 
 fugisse. 
 
 3. [B. G. iii. 8, 9.] Hujus est civitatis [Venetorum] 
 longe amplissima auctoritas omnis orse maritimge regionum 
 earum, quod et naves liabent Veneti pJurimas, quibus in 
 Britanniam navigare consuerunt, et scientia atque usu nauti- 
 carum rerum reliquos antecedunt et in magno impetu maris 
 atque aperto, paucis portibus inteijectis, quos tenent ipsi, 
 omnes fere, qui eo mari uti consuerunt, habent vectigales. . . 
 
 . . . Socios sibi [ Veneti] ad id bellum Osismios, Lexovios, 
 Nannetes, Ambiliatos, Morinos, Diablintes, Menapios adscis- 
 cunt: auxilia ex Britannia^ quae contra eas regiones posita 
 est, arcessunt. 
 
 4. [R G. iv. 20 — 38.] Exigua parte aestatis reliqua, \_A. C. 
 65, secundum Hallei comput.] Caesar, etsi in his locis, quod 
 omnis Gallia ad septemtriones vergit, maturae sunt hyemes, 
 tamen in Britanniam proficisci contendit, quod omnibus fere 
 Gallicis bellis hostibus nostris inde subministrata auxilia 
 intelligebat : et, si tempus anni ad bellum gerendum defi- 
 ceret, tamen magno sibi usui fore arbitrabatur, si modo 
 insulam adisset, genus hominum perspexisset, loca, portus, 
 aditus cognovisset: quae omnia fere Gallis erant incognita. 
 Neque enim temere praeter mercatores illo adit quisquam, 
 neque iis ipsis quidquam, praeter oram maritimam atque eas 
 regiones quae sunt contra Gallias, notum est. Itaque, evocatis 
 ad se undique mercatoribus, neque quanta esset insulae mag- 
 nitudo, neque quae aut quantas nationes incolerent, neque 
 quern usum belli haberent, aut quibus institutis uterentur, 
 neque qui essent ad majorum navium multitudinem idonei 
 portus, reperire poterat. 
 
 Ad haec cognoscenda, priusquara periculum faceret, ido- 
 neum esse arbitratus C. Volusenum, cum navilonga praemittit. 
 
 B 2 
 
i EXCERPTA [ante CHK 
 
 Huic mandat, uti, exploratis omnibus rebus, ad se quam 
 primum reverlatur: ipse cum omnibus copiis in Morinos 
 proficiscitur, quod inde erat brevissimus in Britanniam trans- 
 jectus. Hue naves undique ex finilimis regionibus et, quam 
 superiore aestate ad Veneticum bellum fecerat, classem jubet 
 convenire. Interim, consilio ejus cognito et per mercatores 
 perlato ad Britannos, a compluribus ejus insulae civitatibus 
 ad eum legati veniunt, qui polliceantur obsides dare atque 
 imperio populi Romani obtemperare. Quibus auditis libe- 
 raliter poUicitus, hortatusque ut in ea sententia permanerent, 
 eos domum remittit et cum his una Commium, quem ipse, 
 Atrebatibus superatis, regem ibi constiluerat, cujus et virtu- 
 tem et consilium probabat, et quem sibi fidelem arbitrabatur, 
 cuj usque auctoritas in iis regionibus magni habebatur, mittit. 
 Huic imperat, quas possit adeat civitates, horteturque ut 
 Populi Romani fidem sequantur; seque celeriter eo venturum 
 nuntiet. Volusenus, perspectis regionibus, quantum ei facul- 
 tatis dari potuit, qui navi egredi ac se barbaris committere 
 non auderet, quinto die ad Caesarem revertitur; quseque ibi 
 perspexisset renuntiat. 
 
 Dum in his locis Csesar navium parandarum causa moratur, 
 ex magna parte Morinorum ad eum legati venerunt, qui se de 
 superioris temporis consilio excusarent, quod homines barbari 
 et nostras consuetudinis imperiti bellum Populo Romano 
 fecissent, seque ea, quae imperasset, facturos pollicerentur. 
 Hoc sibi satis opportune Caesar accidisse arbitratus, quod 
 neque post tergum hostem relinquere volebat, neque belli 
 gerendi propter anni tempus facultatem habebat, neque has 
 tantularum rerum occupationes sibi Britanniae anteponendas 
 judicabat, magnum his obsidum numerum imperat. Quibus 
 adductis, eos in fidem recepit. Navibus circiter 80 onerariis 
 coactis contractisque, quot satis esse ad duas transportandas 
 legiones existimabat, quidquid praeterea navium longarum 
 habebat, quaestori, legatis, praefectisque distribuit. Hue 
 accedebant 18 onerariae naves, quae ex eo loco ab millibus 
 passuum 8 vento tenebantur, quo minus in eumdem portum 
 pervenire possent. Has equitibus distribuit; reliquum ex- 
 ercitum Q. Titurio Sabino et L. Aurunculeio Cottae, legatis, 
 in Menapios atque in eos pagos Morinorum, ab quibus ad 
 
66.] EX C^SARE. 5 
 
 eum legati non venerant, deducendum dedit P. Sulpitium 
 Rufum, legatum, cum eo praesidio quod satis esse arbitrabatur, 
 portum tenere jussit. 
 
 His constitutis rebus, nactus idoneam ad navigandum 
 tempestatem, tertia fere vigilia [die Augusti 26 sec. Hall, 
 comput.] solvit, equitesque in ulteriorem portum progredi et 
 naves conscendere et se sequi jussit: a quibus quum id paulo 
 tardius esset administratum, ipse liora diei circiter quarta 
 cum primis navibus Britanniam adtigit, atque ibi in omnibus 
 collibus expositas hostium copias armatas conspexit. Cujus 
 loci haec erat natura: adeo montibus angustis mare contine- 
 batur, uti ex locis superioribus, in litus telum adjici posset. 
 Hunc ad egrediendum nequaquam idoneum arbitratus locum, 
 dum reliquaB naves eo convenirent, ad horam nonam in 
 anchoris expectavit. Interim legatis tribunisque militum 
 convocatis, et quae ex Voluseno cognosset, et quse fieri vellet, 
 ostendit, monuitque, (ut rei militaris ratio, maxime ut mari- 
 timae res postularent, ut quae celerem atque instabilem motum 
 haberent,) ad nutum et ad tempus omnes res ab iis adminis- 
 trarentur. His dimissis, et ventum et aestum uno tempore 
 nactus secundum, dato siguo et sublatis anchoris, circiter 
 millia passuum 7 ab eo loco progressus, aperto ac piano 
 litore naves constituit. 
 
 At barbarijconsilio Romanorum cognito, praemisso equitatu 
 et essedariis, quo plerumque genere in praeliis uti consuerunt, 
 reliquis copiis subsecuti, nostros navibus egredi prohibebant. 
 Erat ob has causas summa difficultas, quod naves propter 
 magniludinem, nisi in alto, constitui non poterant; militibus 
 autem ignotis locis, impeditis raanibus, magno et gravi armo- 
 rum onere oppressis, simul et de navibus desiliendum et in 
 fluctibus consistendum et cum hostibus erat pugnaudum : 
 quum illi aut ex arido, aut paululum in aquam progressi, 
 omnibus membris expediti, notissimis locis audacter tela 
 coDJicerent et equos insuefactos incitarent. Quibus rebus 
 nostri perterriti, atque hujus omnino generis pugnae imperiti, 
 non omnes eadem alacritate ac studio, quo in pedestribus uti 
 praeliis consueverant, utebantur. 
 
 Quod ubi Caesar animum advertit, naves longas, quarum et 
 species erat barbaris inusitatior et motus ad usura expeditior. 
 
6 EXCERP'JA [ante CHR. 
 
 pallium removeri ab ouerariis iiavibus et remis incitari ct ad 
 latus apertum bostium constilui, atque inde fundis, sagiltis, 
 tormentis, bostes propelH ac submoveii jussit: quae res magno 
 Usui nostris fuit. Nam et navium figura et remorum motu et 
 inusitalo genere tormentorum permoti barbari constiterunt, 
 ac paulum modo pedem retulemnt. Atque nostris militibus 
 cunctantibus, maxime propter altitudinem maris, qui decimae 
 legionis aquilam ferebat, contestatus Deos, ut ea res legioni 
 feliciter eveniret: ' Desilite,' inquit, ' commilitones, nisi vultis 
 aquilam hostibus prodere : ego certe meum reipublicae atque 
 imperatori officium prsestitero.' Hoc quum magna voce 
 dixisset, ex navi se projecit atque in hostes aquilam fen-e 
 coepit. Turn nostri, cobortati inter se, ne tantum dedecus 
 admitteretur, universi ex navi desiluerunt: bos item ex 
 proximis primis navibus quum conspexissent, subsecuti 
 hostibus adpropinquarunt. 
 
 Pugnatum est ab utrisque acriter; nostri tamen, quod 
 neque ordines servare, neque firmiter insistere, neque signa 
 subsequi poterant, atque alius alia ex navi, quibuscumque 
 signis occurrerat, se adgregabat, magno opere perturbabantur. 
 Hostes vero, notis omnibus vadis, ubi ex littore aliquos 
 singulares ex navi egredientes conspexerant, incitatis equis 
 impeditos adoriebantur ; plures paucos circumsistebant: alii 
 ab latere aperto in uni versos tela conjiciebant. Quod quum 
 animum advertisset Caesar, scaphas longarum navium, item 
 speculatoria navigia militibus compleri jussit, et, quos labo- 
 rantes conspexerat, iis subsidia submittebat. Nostri, simul 
 in arido constiterunt, suis omnibus consecutis, in hostes 
 impetum fecerunt atque eos in fugam dederunt, neque longius 
 prosequi potuerunt, quod equites cursura tenere atque insulam 
 capere non potuerant. Hoc unum ad pristinam fortunam 
 Caesari defuit. 
 
 Hostes prselio superati, simul atque se ex fuga receperunt, 
 statim ad Caesarem legatos de pace miserunt: obsides 
 daturos, quaeque imperasset sese facturos, polliciti sunt. Una 
 cum his legatis Commius Atrebas venit, quem supra demon- 
 straveram a Caesare in Britanniam praemissum. Himc illi e 
 navi egressum, quum ad eos imperatoris mandata perferret, 
 comprehenderant atque in vincula conjecerant : turn, praelio 
 
55.] EX C/ESARE. 7 
 
 facto, remiserunt et in petenda pace ejus rei culpam in 
 multitudinem contulerunt, et, propter imprudentiam ut igno- 
 sceretur, peliverunt. Caesar questus, quod, quum ultro in 
 continentem legatis missis pacem ab se petissent, bellum 
 sine causa intulissent, ignoscere imprudentias dixit, obsides- 
 que imperavit: quorum illi partem statim dederunt, partem, 
 ex longinquioribus locis arcessitam, paucis diebus sese 
 daturos dixerunt. Interea suos remigrare in agros jusse- 
 runt, principesque undique conveuere et se civitatesque suas 
 Caesari commendare coeperunt. 
 
 His rebus pace confirm ata, post diem 4, quam est in 
 Britanniam ventum, naves 18, de quibus supra demonstratum 
 est, quae equites sustulerant, ex superiore portu leni vento 
 solverunt. Quae quum adpropinquarent Britanniae et ex 
 castris viderentur, tanta tempestas subito coorta est, ut nulla 
 earum cursum tenere posset, sed aliae eodem, unde erant 
 profectae, referrentur; aliae ad inferiorem partem insulae, 
 quae est propius solis occasum, magno sui cum periculo 
 dejicerentur ; quae tamen, ancoris jactis quum fluctibus 
 complerentur, necessario adversa nocte in altum provectae 
 continentem petierunt. 
 
 Eadem nocte accidit, \_Die 30 Augusti c. med. noc.^ ut 
 esset luna plena, qui dies maritimos aestus maximos in oceano 
 efficere consuevit: nostrisque id erat incognitum. Ita uno 
 tempore et longas naves, quibus Caesar exercitum transpor- 
 tandum curaverat, quasque in aridum subduxerat, aestus 
 complebat ; et onerarias, quae ad ancoras erant deligatae, 
 tempestas afflictabat ; neque uUa nostris facultas aut ad- 
 ministrandi, aut auxiliandi, dabatur. Compluribus navibus 
 fractis, reliquae quum essent, funibus, ancoris, reliquisque 
 armamentis amissis, ad navigandum inutiles, magna, id quod 
 necesse erat accidere, totius exercitus perturbatio facta est : 
 neque enim naves erant aliae, quibus reportari possent; et 
 omnia deerant, quae ad reficiendas eas usui sunt, et, quod 
 omnibus constabat, hyemare in Gallia oportere, fi'umentum 
 his in locis in hyemem provisum non erat. 
 
 Quibus rebus cognitis, principes Britanniae, qui post prae- 
 lium factum ad ea, quae jusserat Caesar, facienda convenerant, 
 inter se collocuti, quum equites et naves et frumentum Ro- 
 
8 EXCERPTA [ante CHR. 
 
 manis deesse intelligerent, et paucitatem militum ex castro- 
 rum exiguitate cognoscerent, qua? hoc erant etiam angiisliora, 
 quod sine impedimentis Caesar legiones transportaverat, opti- 
 mum facta esse duxerunt, rebellione facta, frumento com- 
 meatuque nostros prohibere et rem in hyemem producere, 
 quod, iis superatis, aut reditu interclusis, neminem postea 
 belli inferendi causa in Britanniam transilurum confidebant. 
 Itaque. rursus conjuratione facta, paulatim ex castris disce- 
 dere ac sues clam ex agris deducere cceperunt. 
 
 At Caesar, etsi nondum eorum consilia cognoverat, tamen 
 et ex eventu navium suarum, et ex eo, quod obsides dare 
 intermiserant, fore id, quod accidit, suspicabatur. Itaque ad 
 omnes casus subsidia comparabat : nam et frumentum ex 
 agris quotidie in castra conferebat, et, quae gravissirae afflictae 
 erant naves, earum materia atque aere ad reliquas reficiendas 
 utebatur, et, quae ad eas res erant usui, ex continenti com- 
 portari jubebat. Itaque, quum id summo studio a militibus 
 administraretur, duodecim navibus amissis, reliquis ut navi- 
 gari commode posset, effecit. 
 
 Dum ea geruntur, legione ex consuetudine una frumentatum 
 missa, quae appellabatur septima, neque ulla ad id tempus 
 belli suspicione interposita, quum pars hominum in agris 
 remaneret, pars etiam in castra ventitaret, ii, qui pro portis 
 castrorum in statione erant, Caesari renuntiaverunt, pulverem 
 majorem, quam consuetudo ferret, in ea parte videri, quam 
 in partem legio iter fecisset. Caesar id, quod erat, suspicatus, 
 aliquid novi a barbaris initum consilii, cohortes, quae in 
 stationibus erant, secum in eam partem proficisci, duas ex 
 reliquis in stationem succedere, reliquas armari et confestim 
 sese subsequi jussit. Quum paulo longius a castris proces- 
 sisset, sues ab hostibus premi, atque aegre sustinere, et 
 conferta legione ex omnibus partibus tela conjici, animum 
 advertit. Nam quod, omni ex reliquis partibus demesso 
 frumento, pars una erat reliqua, suspicati hostes, hue nostros 
 esse ventures, noctu in sylvis delituerant: turn disperses, 
 depositis armis, in metendo occupatos, subito adorti, paucis 
 interfectis, reliquos incertis ordinibus perturbaverant : simul 
 equitatu atque essedis circumdederant. 
 
 Genus hoc est ex essedis pugnae : primo per omnes partes 
 
55.] EX CiESARE. 9 
 
 perequitant et tela conjiciunt, atque ipso terrore equonim et 
 strepitu rotarum ordines plerumque perturbant, et, quum se 
 inter equitum turmas insinuaverint, ex essedis desiliunt et 
 pedibus praeliantur. Aurigae interim paulatim ex prselio 
 excedunt, atque ita curru se conlocant, ut, si illi a multitudine 
 hostium premantur, expeditum ad suos receptum habeant. 
 Ita mobilitatem equitum, stabilitatem peditum, in praeliis 
 praestant; ac tantum usu quotidiano et exercitatione efficiunt, 
 uti in declivi ac praecipiti loco incitatos equos sustinere et 
 brevi moderari ac flectere, et per temonem percurrere, et in 
 jugo insistere, et inde se in currus citissime recipere con- 
 suerint. 
 
 Quibus rebus, perturbatis nostris novitate pugnae, tempore 
 opportunissimo Caesar auxilium tulit ; namque ejus adventu 
 hostes constiterunt, nostri se ex timore receperunt. Quo 
 facto, ad lacessendum et ad committendum praelium alienum 
 esse tempus arbitratus, suo se loco continuit, et, brevi tempore 
 intermisso, in castra legiones reduxit. Dum haec geruntur, 
 nostris omnibus occupatis, qui erant in agris reliqui, disces- 
 serunt. Secutae sunt continuos complures dies tempestates, 
 quae et nostros in castris continerent, et hostem a pugna 
 prohiberent. Interim barbari nuutios in omnes partes dimi- 
 serunt, paucitatemque nostrorum militum suis praedicaverunt, 
 et, quanta praedae faciendae atque in perpetuum sui liberandi 
 facultas daretur, si Romanos castris expulissent, demonstra- 
 verunt. His rebus celeriter magna multitudine peditatus 
 equitatusque coacta, ad castra venerunt. 
 
 Caesar, etsi idem, quod superioribus diebus acciderat, fore 
 videbat, ut, si essent hostes pulsi, celeritate periculum effu- 
 gerent; tamen nactus equites circiter triginta, quos Commius 
 Atrebas, de quo ante dictum est, secum transportaverat, 
 legiones in acie pro castris constituit. Commisso praelio, 
 diutius nostrorum militum impetum hostes ferre non po- 
 tuerunt, ac terga veiterunt. Quos tanto spatio secuti, quan- 
 tum cursu et viribus efficere potuerunt, complures ex iis occi- 
 derunt ; deiude, omnibus longe lateque adflictis incensisque, 
 se in castra receperunt. 
 
 Eodem die legati, ab hostibus missi ad Caesarem de pace, 
 venerunt. His Caesar numerum obsidum, quem an tea impe- 
 
10 EXCERPTA [ante CHR. 
 
 raverat, duplicavit, eosque in continentem adduci jussit, quod, 
 propinqua die aequinoctii, infirmis navibus, hyemi naviga- 
 tionem subjiciendam non existimabat. Ipse, idoneam tem- 
 pestatem nactus, paulo post mediara noctem naves solvit, 
 quae omnes incolumes ad continentem pervenerunt ; sed ex 
 his onerarioB dua3 eosdem, quos reliqua^, portus capere non 
 potuerunt, et paulo infra delatae sunt. 
 
 Quibus ex navibus quum essent expositi milites circiter 
 300, atque in castra contenderent, Morini, quos Caesar, in 
 Britanniam proficiscens, pacatos reliquerat, spe praedae ad- 
 ducti, primo non ita magno suorum numero circumsteterunt, 
 ac, si sese interfici nollent, arma ponere jusserunt. Quum 
 illi orbe facto sese defend erent, celeriter ad clamorem ho- 
 minum circiter millia 6 convenerunt. Qua re nuntiata, 
 Caesar omnem ex castris equitatum suis auxilio misit. 
 Interim nostri milites impetum hostium sustinuerunt, atque 
 amplius horis quatuor fortissime pugnaverunt, et, paucis 
 vulneribus acceptis, complures ex iis occiderunt. Postea 
 vero quam equitatus noster in conspectum venit, hostes ab- 
 jectis armis terga verterunt, magnusque eorum numerus est 
 occisus. 
 
 Caesar postero die [20 Sep,] T. Labienum legatum, cum 
 iis legionibus, quas ex Britannia reduxerat, in Morinos, qui 
 rebellionem fecerant, misit. . . . Caesar in Belgis omnium 
 legionum hyberna constituit. Eo duae omnino civitates ex 
 Britannia obsides miserunt, reliquae neglexeruut. His rebus 
 gestis, ex Uteris Caesaris dierum 20 supplicatio a Senatu 
 decreta est. 
 
 5. [B. G. V. 1 — 23.] Lucio Domitio, Appio Claudio coss. 
 discedens ab hybemis Caesar in Italiam, ut quotannis facere 
 consuerat, legatis imperat, quos legionibus praefecerat, uti, 
 quamplurimas possent, hyeme naves aedificandas veteresque 
 reficiendas curarent. Earum modum formamque demonstrat. 
 Ad celeritatem onerandi subductionesque paulo facit humi- 
 liores, quam quibus in nostro mari uti consuevimus ; atque 
 id eo magis, quod propter crebras commutationes aestuum 
 minus magnos ibi fluctus fieri cognoverat : ad onera et ad 
 multitudinem jumentorum transportandam paulo latiores, 
 quam quibus in reliquis utimur maribus. Has omnes ac- 
 
55.] EXC^SARE. 11 
 
 tuarias imperat fieri, quam ad rem maltum hiimilitas adjuvat. 
 Ea, quae sunt usui ad armandas naves, ex Hispania adportari 
 jubet. . . . 
 
 His confectis rebus conventibusque peractis, in citeriorem 
 Galliam revertitur, atque inde ad exercituni proficiscitur. 
 Eo quum venisset, circuitis omnibus hybernis, singular! 
 militum studio, in summa omnium rerum inopia, circiter 600 
 ejus generis, cujus supra demonstravimus, naves, et longas 28 
 invenit instructas, neque multum abesse ab eo, quin paucis 
 diebus deduci possent. Conlaudatis militibus atque lis qui 
 negotio praefuerant, quid fieri velit, ostendit, atque omnis ad 
 portum Ilium convenire jubet, quo ex portu commodissimum 
 in Britanniam transjectum esse cognoverat, circiter millium 
 passuum 30 transmissum a continenti. Huic rei quod satis 
 esse visum est militum, reliquit: ipse cum legionibus ex- 
 peditis 4 et equitibus 800, in fines Trevirorum profi- 
 ciscitur . . . 
 
 . . . In ea civitate duo de principatu inter se contendebant, 
 Indutiomarus et Cingetorix : ex quibus alter, simul atque de 
 Cajsaris legionumque adventu cognitum est, ad eura venit. . . 
 Indutiomarus . . . legatos ad Caesarem mittit . . . 
 
 Caesar, etsi intelligebat, qua de causa ea dicerentur, quae- 
 que eum res ab instituto consilio deterreret, tamen, ne aestatem 
 in Treviris consumere cogeretur, omnibus ad Britannicum 
 bellum rebus comparatis, Indutiomarum ad se cum ducentis 
 obsidibus venire jussit. . . . 
 
 His rebus constitutis, Caesar ad portum Itium cum legioni- 
 bus pervenit. Ibi cognoscit, 60 naves, quae in Belgis factae 
 erant, tempestate rejectas, cursum tenere non potuisse, atque 
 eodem, unde erant profectae, revertisse : reliquas paratas ad 
 navigandum atque omnibus rebus instructas invenit. Eodem 
 totius Galliae equitatus convenit, numero millium quatuor, 
 principesque omnibus ex civitatibus : ex quibus perpaucos, 
 quorum in se fidem perspexerat, relinquere in Gallia, reliquos 
 obsidum loco secum ducere, decreverat ; quod, quum ipse 
 abesset, motum Galliae verebatur. 
 
 Erat una cum cseteris Dumnorix JEduus, de quo ab nobis 
 antea dictum est. Hunc secum habere in primis constituerat, 
 quod eum cupidum rerum no varum, cupidum imperii, magni 
 
12 EXCERPTA [ante CUR. 
 
 animi, magnae inter Gallos auctoritatis, cognoverat. Acce- 
 debat hue, quod jam in concilio JEduorum Dumnorix dixerat, 
 * sibi a Caesare regnum civitatis deferri :' quod dictum .'Edui 
 graviter ferebant, neque recusandi aut deprecandi causa 
 legatos ad Caesarem mittere audebant. Id factum ex suis 
 hospitibus Caesar cognoverat. Ille omnibus primo precibus 
 petere contendit, ut in Gallia relinqueretur ; partim, quod 
 insuetus navigandi mare timeret; partim, quod religionibus 
 sese diceret impediri. Posteaquam id obstinate sibi negari 
 vidit, omni spe impetrandi adempta, principes Galliae solici- 
 tare, sevocare singulos hortarique ccepit, uti in continenti 
 remanerent; metu territare, non sine causa fieri, ut Gallia 
 omni nobilitate spoliaretur: id esse consilium Caesaris, ut, 
 quos in conspectu Galliae interficere vereretur, hos omnes in 
 Britanniam transductos necai'et : fidem reliquis interponere, 
 jusjurandum poscere, ut, quod esse ex usu Galliae intellexis- 
 sent, communi consilio administrarent. 
 
 Haec a compluribus ad Caesarem deferebantur. Qua re 
 cognita, Caesar, quod tantum civitati Mdu3d dignitatis tri- 
 buerat coercendum atque deterrendum, quibuscumque rebus 
 posset, Dumnorigem statuebat; quod longius ejus amentiam 
 progredi videbat, prospiciendum, ne quid sibi ac reipublicae 
 nocere posset. Itaque dies circiter 25 in eo loco commoratus, 
 quod Corns ventus navigationem impediebat, qui magnam 
 partem omnis temporis in his locis flare consuevit, dabat 
 operam, ut in officio Dumnorigem contineret, nihilo tamen 
 secius omnia ejus consilia cognosceret: tandem, idoneam 
 nactus tempestatem, milites equitesque conscendere in naves 
 jubet. At, omnium impeditis animis, Dumnorix cum equiti- 
 bus ^duorum a castris, insciente Caesare, domum discedere 
 coepit. Qua re nuntiata, Caesar, intermissa profectione atque 
 omnibus rebus postpositis, magnam partem equitatus ad eum 
 insequendura mittit, retrahique imperat : si vim faciat neque 
 pareat, interfici jubet: nihil hunc se absente pro sano factu- 
 rum arbitratus, qui praesentis imperium neglexisset. Ille enim 
 revocatus resistere ac se manu defendere suorumque fidem in- 
 plorare coepit, saepe clamitans, ' liberum se hberseque civitatis 
 esse.' Illi, ut erat imperatum, circumsistunt hominem atque 
 interficiunt; at JEdui equites ad Caesarem omnes revertuntur. 
 
55.] EX CiESARE. 18 
 
 His rebus gestis, Labieno in continente cum tribus 
 legionibus et equitum millibus duobus relicto, ut portus 
 tueretur et rem frumentariam provideret, quasque in Gallia 
 gererentur cognosceret, consiliumque pro tempore et pro re 
 caperet, ipse cum quiuque legionibus et pari numero equitum, 
 quem in continenti relinquebat, solis occasu naves solvit, 
 et, leni Africo provectus, media circiter nocte vento inter- 
 misso, cursum non tenuit, et, longius delatus aestu, orta luce, 
 sub sinistra Britanuiam relictam conspexit. Tum rursus, 
 aestus commutationem secutus, remis contendit, ut eam partem 
 msulae caperet, qua optimum esse egressum superiore aestate 
 cognoverat. Qua in re admodum fuit militum virtus lau- 
 danda, qui vectoriis gravibusque navigiis, non intermisso 
 remigandi labore, longarum navium cursum adoequarunt. 
 Accessum est ad Britanniam omnibus navibus meridiano 
 fere tempore : neque in eo loco liostis est visus, sed, ut 
 postea Caesar ex captivis comperit, quum magnae manus eo 
 convenissent, multitudine navium perterritae, quae cum anno- 
 tinis privatisque, quas sui quisque commodi fecerat, amplius 
 800 uno erant visae tempore, a litore discesserant ac se in 
 superiora loca abdiderant. 
 
 Caesar, exposito exercitu et loco castris idoneo capto, ubi 
 ex captivis cognovit, quo in loco hostium copias consedis- 
 sent, cohortibus 10 ad mare relictis et equitibus 300, qui 
 praBsidio navibus essent, de tertia vigilia ad hostes contendit, 
 eo minus veritus navibus, quod in littore molli atque aperto 
 deligatas ad ancoram relinquebat ; et praesidio navibus 
 Q. Atrium praefecit. Ipse, noctu progressus millia passuum 
 circiter 12, hostium copias conspicatus est. Illi, equitatu 
 atque essedis ad flumen progressi, ex loco superiore nostros 
 prohibere et praelium committere coeperunt. Repulsi ab 
 equitatu, se in sylvas abdiderunt, locum nacti, egregie et 
 natura et opere munitum, quem domestici belli, ut videbatur, 
 causa jam ante praeparaverant : nam crebris arboribus suc- 
 cisis omnes introitus erant praeclusi. Ipsi ex sylvis rari 
 propugnabant, nostrosque intra munitiones ingredi prohibe- 
 bant. At milites legionis 7mae, testudine facta et aggere ad 
 munitiones adjecto, locum ceperunt eosque ex sylvis expu- 
 lerunt, paucis vulneribus acceptis. Sed eos fugientes longius 
 
14 KXCKKPIA [aNTK CHll. 
 
 Caesar prosequi vetuit, et quod loci naturam ignorabal, et 
 quod, magna parte diei consumta, munilioni castrorum tem- 
 pus reliuqui volebat. 
 
 Postridie ejus diei mane Iripartito milites equitesque in 
 expcditionem misit, ut eos, qui fugcrant, persequerentur. 
 His aliquantum itineris progressis, quum jam extremi essent 
 in prospectu, equites a Q. Atrio ad Caesarem venerunt, qui 
 nuntiarent, superiore node, maxima coorta tempestate, prope 
 omnes naves adflictas atque in litore ejectas esse ; quod 
 neque ancorae funesque subsisterent, neque nautae guber- 
 natoresque vim pati tempestatis possent : itaque ex eo con- 
 cursu navium magnum esse incommodum acceptum. 
 
 His rebus cognilis, Caesar legiones equitatumque revocari 
 atque itinere desistere jubet; ipse ad naves revertitur: eadem 
 fere, quae ex nuntiis literisque cognoverat, coram perspicit, 
 sic ut, amissis circiter 40 navibus, reliquse tamen refici posse 
 magno negotio viderentur. Itaque ex legionibus fabros 
 delegit et ex continenti alios arcessiri jubet ; Labieno scribit, 
 ut, quam plurimas posset, iis legionibus quae sint apud eum, 
 naves instituat. Ipse, etsi res erat multae operae ac laboris, 
 tamen commodissimum esse statuit, omnes naves subduci et 
 cum castris una munitione conjungi. In his rebus circiter 
 dies decern consumit, ne nocturnis quidera temporibus ad 
 laborem roilitum intermissis. Subductis navibus castrisque 
 egregie munitis, easdem copias, quas ante, praesidio navibus 
 reliquit : ipse eodem, unde redierat, proficiscitur. Eo quum 
 venisset, majores jam undique in eum locum copiae Britan- 
 norum convenerant, summa imperii bellique administrandi 
 communi consilio permissa Cassivellauno, cujus fines a mari- 
 timis civitatibus flumen dividit, quod adpellatur Tamesis, a 
 mari circiter millia passuum 80. Huic superiore tempore 
 cum reliquis civitatibus continentia bella intercesserant : sed 
 nostro adventu permoti Britanni hunc toti bello imperioque 
 praefecerant. 
 
 Britanniae pars interior ab iis incolitur, quos natos in 
 insula ipsa memoria proditum dicunt : maritima pars ab iis, 
 qui praedae ac belli inferendi causa ex Belgio transierant ; 
 qui omnes fere iis nominibus civitatum adpellantur, quibus 
 orti ex civitatibus eo pervenerunt, et bello inlato ibi reman- 
 
55.] EX CiESARE. 15 
 
 senint atque agros colere cceperunt. Hominum est infinita 
 multitudo creberrimaque aedificia, fere Gallicis consimilia: 
 ])ecorum magniis numerus. Utuntur aut aere, aut taleis 
 ferreisj ad certum pondus examiiiatis, pro nummo. Nascitur 
 ibi plumbum album in mediterraneis regionibus, in maritimis 
 ferrum; sed ejus exigua est copia: sere utuntur importato. 
 Materia cuj usque generis, ut in Gallia, est, praeter fagum 
 atque abietem. Leporem et gallinam et anserem gustare, fas 
 non putant; haec tamen alunt animi voluptatisque causa. 
 Loca sunt temperatiora, quam in Gallia, remissioribus fri- 
 goribus. 
 
 Insula natura triquetra, cujus unum latus est contra 
 Galliam. Hujus lateris alter angulus, qui est ad Cantium, 
 quo fere omnes ex Gallia naves adpelluntur, ad orientem 
 solem; inferior ad meridiem spectat. Hoc latus tenet circiter 
 millia passuum 500. Alterum vergit ad Hispaniam atque 
 occidentem solem, qua ex parte est Hibernia, dimidio minor, 
 ut aestimatur, quam Britannia; sed pari spatio transmissus, 
 atque ex Gallia, est in Britanniam. In hoc medio cursu est 
 insula, quae adpellatur Mona; complures praeterea minores 
 objectae insulae existimautur ; de quibus insulis nonnuUi 
 scripserunt, dies continues 30 sub bruma esse noctem. Nos 
 nihil de eo percunctationibus reperiebamus, nisi certis ex 
 aqua mensuris breviores esse, quam in continente, noctes 
 videbamus. Hujus est longitudo lateris, ut fert illorum 
 opinio, 500 millium. Tertium est contra septemtriones, cui 
 parti nulla est objecta terra ; sed ejus angulus lateris maxime 
 ad Germaniam spectat ; huic millia passuum 800 in longi- 
 tudinem esse, existimatur. Ita omnis insula est in circuitu 
 vicies centum millium passuum. 
 
 Ex his omnibus longe sunt humanissimi, qui Cantium 
 incolunt, quae regio est maritima omnis, neque multum a 
 Gallica differunt consuetudine. Interiores plerique frumenta 
 non serunt, sed lacte et carne \'ivunt, pellibusque sunt vestiti. 
 Omnes vero se Britanni vitro inficiunt, quod cceruleum efficit 
 colorem, atque hoc horridiore sunt in pugna adspectu : 
 capilloque sunt promisso atque omni parte corporis msa, 
 praeter caput et labrum superius. Uxores habent deni 
 duodenique inter se communes, et maxime fratres cum 
 
16 KXCERPTA [ante CHR. 
 
 fratribiis, parentesque cum liberis ; sed, si (jui sunt ex his 
 nati, eolum habentur libcri, quo primum virgo quaeque 
 deducta est. 
 
 Equites hostium essedariique acriter praelio cum equitatu 
 nostro in itinere conflixerunt, tamen ut nostri omnibus parti- 
 bus superiores fuerint, atque eos in sylvas coUesque compu- 
 lerint: sed compluribus interfectis, cupidius insecuti. non- 
 nuUos ex suis amiserunt. At illi, intermisso spatio, impru- 
 dentibus nostris atque occupatis in munitione castrorum 
 subito se ex sylvis ejecerunt, impetuque in eos facto, qui 
 erant in statione pro castris conlocati, acriter pugnaverunt : 
 duabusque missis subsidio cohortibus a Caesare, atque his 
 primis legionum duarum, cum hae, perexiguo intermisso loci 
 spatio inter se, constitissent, novo genere pugnae perterritis 
 nostris, per medios audacissime proruperunt, seque inde 
 incolumes receperunt. Eo die Q. Laberius Durus, tribunus 
 militum, interficitur. Illi, pluribus submissis cohortibus, re- 
 pelluntur. 
 
 Toto hoc in genere pugn^e, quum sub oculis omnium ac 
 pro castris dimicaretur, intellectum est, nostros propter gravi- 
 tatem armorum, quod neque insequi cedentes possent, neque 
 ab signis discedere auderent, minus aptos esse ad hujus 
 generis hostem : equites autem magno cum periculo praslio 
 dimicare, propterea quod illi etiam consulto plerumque cede- 
 rent et, quum paulum ab legionibus nostros removissent, ex 
 essedis desilirent et pedibus dispari praelio contenderent. 
 Equestris autem praelii ratio et cedentibus et insequentibus 
 par atque idem periculum inferebat. Accedebat hue, ut, 
 nunquam conferti, sed rari magnisque intervallis praeliarentur, 
 stationesque dispositas haberent, atque alios alii deinceps 
 exciperent, integrique et recentes defatigatis succederent. 
 
 Postero die procul a castris hostes in collibus constiterunt, 
 rarique se ostendere et lenius, quam pridie, nostros equites 
 praelio lacessere coeperant. Sed meridie, quum Caesar pabu- 
 landi causa tres legiones atque omnem equitatum cum 
 C. Trebonio legato misisset, repente ex omnibus partibus ad 
 pabulatores advolaverunt, sic, nti ab signis legionibusque non 
 absisterent. Nostri, acriter in eos impetu facto, repulerunt, 
 neque finem sequendi fecerunt, quoad subsidio confisi equi- 
 
56.] EX C.ESARE. 17 
 
 tes, quum post se legiones viderent, prsecipites hostes ege- 
 rimt : magnoque eorum numero interfecto, neque sui conli- 
 gendi, iieque coiisistendi, aut ex essedis desilieDdi facultatem 
 dederunt. Ex hac fiiga protinus, quae uodique convenerant, 
 auxilia discesserunt : neque post id tempus umquam summis 
 nobiscum copiis hostes contenderunt. 
 
 Caesar, cognito consilio eorum, ad flumen Tamesin in fines 
 Cassivellauni exercitum duxit ; quod flumen uno omnino 
 loco pedibus, atque hoc aegre, transiri potest. Eo quum 
 venisset, animum advertit, ad alteram fluminis ripam magnas 
 esse copias hostium instructas: ripa autem erat acutis sudibus 
 praefixis munita; ejusdemque generis sub aqua defixae sudes 
 flumine tegebantur. His rebus cognitis a captivis perfugisque, 
 Caesar, praemisso equitatu, confestim legiones subsequi jussit, 
 Sed ea celeritate atque eo impetu milites ierunt, quum capita 
 solo ex aqua exstarent, ut hostes impetum legionum atque 
 equitum sustinere non possent, ripasque dimitterent ac se 
 fugae mandarent. 
 
 Cassivellaunus, ut supra demonstravimus, omni deposita 
 spe conteutionis, dimissis amplioribus copiis, millibus circiter 
 quatuor essedariorum relictis, itinera nostra servabat, paulu- 
 lumque ex via excedebat, locisque impeditis ac sylvestribus 
 sese occultabat, atque iis regionibus, quibus nos iter facturos 
 cognoverat, pecora atque homines ex agris in sylvas compel- 
 lebat : et, quum equitatus nosier Hberius praedandi vastandi- 
 que causa se in agros effunderet, omnibus viis notis semitisque 
 essedarios ex sylvis emitlebat, et magno cum periculo nostro- 
 rum equitum cum iis confligebat, atque hoc metu latins 
 vagari prohibebat. Relinquebatur, ut neque longius ab 
 agmine legionum discedi Caesar pateretur, et tantum in agris 
 vastandis incendiisque faciendis hostibus noceretur, quantum 
 labore atque itinere legionarii milites efficere poterant. 
 
 Interim Trinobantes, prope firmissima earum regionum 
 civitas, ex qua Mandubratius adolescens, Csesaris fidem 
 secutus, ad eum in continentem Galliam venerat, cujus pater 
 Imanuentius in ea civitate regnum obtinuerat, interfectusque 
 erat a Cassivellauno, ipse fuga mortem vitaverat, legatos ad 
 Caesarem mittunt, pollicenturque, sese ei dedituros atque 
 imperata facluros : petunt, ut Mandubratium ab injuria 
 
 c 
 
18 EXCERPTA [ante CHR. 
 
 Cassivellaiini defcndat, alque in civitatcm mittat, qui prsesit 
 imperiinnquc obtineat. His Caesar imperat obsides 40 fru- 
 mentiimque exercitui, Mandiibratiumque ad eos mitlit. Illi 
 imperata celciiter fecerunt, obsides ad numerum frumentaque 
 miserunt. 
 
 Trinobantibus defensis atqiie ab omni militum injuria 
 prohibitis, Cenimagni, Segontiaci, Ancalites, Bibroci, Cassi, 
 legationibus missis sese Caesari dediint. Ab bis cognoscit, 
 non longe ex eo loco oppidum Cassivellaiini abesse, sylvis 
 paltidibiisque munitum, quo satis magnns hominiim pecoris- 
 que numerus convenerit. Oppidum autem Britanni vocant, 
 quum sylvas impedilas vallo atque fossa munierunt, quo 
 incursionis hostium vitandae causa couvenire consuerunt. 
 Eo proficiscilur cum legionibus : locum reperit egregie 
 natura atque opere munitum; tamen hunc duabus ex partibus 
 oppugnare contendit. Hostes, paulisper morati, militum 
 nostrorum impetum non tulenmt, seseque alia ex parts 
 oppidi ejeceiunt. Magnus ibi numerus pecoris rcpertus, 
 multique in fuga sunt comprehensi atque interfecti. 
 
 Dum haec in his locis geruntur, Cassivellaunus ad Can- 
 tium, quod esse ad mare supra demonstravimus, quibus 
 regionibus quatuor reges praeerant, Cingetorix, Carvilius, 
 Taximagulus, Segonax, nuntios mittit, atque his imperat, 
 uti, coactis omnibus copiis, castra navalia de improviso 
 adoriantur atque oppugnent. li quum ad castra venissent, 
 nostri, eruptione facta, multis eorum interfectis, capto etiara 
 nobili duce Lugotorige, suos incolumes reduxerunt. Cassi- 
 vellaunus, hoc praelio nuntiato, tot detrimentis acceptis, 
 vastatis .finibus, maxime etiam permotus defectione civita- 
 tium, legates per Atiebatem Commium de deditione ad 
 Caesarem mittit. Caesar, quum statuisset, hyemem in conti- 
 nenti propter repentinos Gallia? motus agcre, neque multum 
 sestatis superesset atque id facile extrahi posse iutellegeret, 
 obsides imperat, et, quid in annos singulos vectigalis Populo 
 Romano Britannia penderet, constituit : interdicit atque 
 imperat Cassivellauno, ne Mandubratio, neu Trinobantibus 
 bellum faciat. 
 
 Obsidibus acceptis, exercitum reducit ad mare, naves 
 invenit refectas. His deductis, quod et captivorum magnum 
 
55.] EX C^SARE. 19 
 
 numerum habebat, et nonnullae tempestate deperierant naves, 
 duobus commeatibus exercitum reportare institiiit. Ac sic 
 accidit, uti ex tanto navium numero, tot navigationibus, 
 neque hoc, neque superiore anno, ulla omnino navis, quag 
 milites portaret, desideraretur : at ex iis, quae inanes ex 
 continent! ad eum remitterentur, [el] prions commeatus expo- 
 sitis militibus, et quas postea Labienus faciendas curaverat 
 numero 60, perpaucse locum caperent ; reliquae fere omnes 
 rejicerentur. Quas quum aliquamdiu Caesar frustra expec- 
 tasset, ne anni tempore a navigatione excluderetur, quod 
 sequinoctium suberat, necessario angustius milites conlocavit, 
 ac, summa tranquillitate consecuta, secunda iiiita quum sol- 
 visset vigilia, prima luce terram adtigit, omnesque incolumes 
 naves perduxit. 
 
 6. [B. G. vi. 13 — 20.] In omni Gallia eorum hominum, 
 qui aliquo sunt numero atque honore, genera sunt duo : 
 nam plebes paeue servorum liabetur loco, quae per se nihil 
 audet et nullo adhibetur consilio. Plerique, quum aut aere 
 alieno, aut magnitudine tributorum, aut injuria potentiorum, 
 premuntur, sese in servitutem dicant nobihbus: in hos eadem 
 omnia sunt jura, quae dominis in servos. Sed de his duobus 
 generibus alterum est Druidum, alterum equitum. IHi rebus 
 divinis intersunt, sacrificia pubHca ac privata procurant, 
 religiones interpretantur. Ad hos magnus adolescentium 
 numerus discipUnae causa concurrit, magnoque ii sunt apud 
 COS honore. Nam fere de omnibus controversiis publicis 
 privatisque constiluunt ; et, si quod est admissum facinus, si 
 caedes facta, si de haereditate, si de finibus controversia est, 
 iidem decernunt; praeraia pcenasque constituunt : si qui aut 
 privatus aut pubHcus eorum decreto non stetit, sacrificiis 
 interdicunt. Haec pcena apud eos est gravissima. Quibus 
 ita est interdictum, ii numero impioriim ac sceleratorum 
 habentur; iis omnes decedunt, aditum eorum sermonemque 
 defugiunt, ne quid ex contagione incommodi accipiant : 
 neque iis petentibus jus redditur, neque honos uUus com- 
 municatur. His autem omnibus Druidibus praeest unus, qui 
 summam inter eos habet auctoritatem. Hoc mortuo, si qui 
 ex reliquis excelUt dignitate, succedit : at, si sunt plures 
 pares, sufFragio Druidum adlegitur, nonnunquam etiam armis 
 
 c2 
 
20 EXCERPTA [ante CHR. 
 
 de principatu conteudunfc. Hi certo anni tempore in finibus 
 Carnutum, quae regio totius Gallia? media habetur, considunt 
 in loco consecrato. Hue omnes undique, qui controversias 
 habent, conveniunt, eorumque deeretis judiciisque parent. 
 Disciplina in Britannia reperla atque inde in Galliam trans- 
 lata esse existimatur : et nunc, qui diligentius eam rem 
 cognoscere volunt, plerumque illo discendi causa profi- 
 ciscuntur. 
 
 Druides a bello abesse consuerunt, neque tributa una cum 
 reliquis pendunt ; militias vacationem omniumque rerum 
 habent immunitatem. Tantis excitati praemiis, et sua sponte 
 muUi in disciplinam conveniunt, et a parentibus propin- 
 quisque mittuntur. Magnum ibi numerum versuum ediscere 
 dicuntur: itaque annos nonnulli vicenos in disciplina per- 
 manent. Neque fas esse existimant, ea Uteris mandare, 
 quum in reliquis fere rebus, publicis privatisque rationibus, 
 Graecis utantur literis. Id mihi duabus de causis instituisse 
 videntur; quod neque in vulgum disciplinam efferri velint, 
 neque eos, qui discant, literis confisos, minus memoriae 
 studere : quod fere plerisque accidit, ut praesidio literarura 
 diligentiam in perdiscendo ac memoriam remittant. In 
 primis hoc volunt persuadere, non interire animas, sed ab 
 aliis post mortem transire ad alios: atque hoc maxime ad 
 virtutem excitari putant, metu mortis neglecto. Multa prae- 
 terea de sideribus atque eorum motu, de mundi ac terrarum 
 magnitudine, de rerum natura, de Deorum immortalium vi 
 ac potestate disputant et juventuti transdunt. 
 
 Alterum genus est equitum. Hi, quum est usus atque 
 aliquod bellum incidit, (quod ante Caesaris adventum fere 
 quotannis accidere solebat, uti aut ipsi injurias inferrent, aut 
 illatas propulsarent.) omnes in bello versantur : atque eorum 
 ut quisque est genere copiisque amplissimus, ita plurimos 
 circum se ambactos clientesque habent. Hanc unam gra- 
 tiam potentiamque noverunt. 
 
 Natio est omnis Gallorum admodum dedita religionibus ; 
 atque ob eam causam, qui sunt adfecti gravioribus morbis, 
 quique in praeliis periculisque versantur, aut pro victimis 
 homines immolant, aut se imraolaturos vovent, administrisque 
 ad ea sacrificia Druidibus utuntur; quod, pro vita hominis 
 
 I 
 
55.] EX CiESAEE. 21 
 
 nisi hominis vita reddatuv, non posse aliter Deoram immor- 
 talium numen placari arbitrantur: publiceque ejiisdem generis 
 habent institiita sacrificia. Alii immani magnitiidine simu- 
 lacra habent, quorum coiitexta viminibus membra vivis 
 hominibus complent, quibus succeusis, circumventi flamma 
 exanimantur homines. Supplicia eorum, qui in furto, aut in 
 latrocinio, aut aliqua noxa sint comprehensi, gratiora Diis 
 immortalibus esse arbitrantur: sed, quum ejus generis copia 
 deficit, etiam ad innocentium supplicia descendunt. 
 
 Deum maxime Mercurium colunt: hujus sunt plurima 
 simulacra, hunc omnium inventorem artium ferunt, hunc 
 viarura atque itinerum ducem, Imnc ad quaestus pecuniae 
 mercaturasque habere vim maximam arbitrantur. Post hunc, 
 Apollinem et Martem et Jovem et Minervam : de his eandem 
 fere, quam reliquse gentes, habent opinionem ; Apollinem 
 morbos depellere, Minervam operum atque artificiorum initia 
 transdere; Jovem imperium coelestium tenere; Martem bella 
 regere. Huic, quum pra3lio dimicare constituerunt, ea, quae 
 bello ceperint, plerumque devovent. Quae superaverint, ani- 
 malia capta immolaut ; reliquas res in unum locum con- 
 ferunt. Multis in civitalibus harum rerum exstructos tumulos 
 locis consecratis conspicari licet: neque saepe accidit, ut, 
 neglecta quispiam religione, aut capta apud se occultare, aut 
 posita toUere auderet; gravissimumque ei rei supplicium cum 
 cruciatu constitutum est. 
 
 Galli se omnes ab Dite patre prognatos prsedicant, idque 
 ab Druidibus proditum dicunt. Ob earn causam spatia omnis 
 temporis non numero dierum, sed noctium finiunt ; dies 
 natales et mensium et annorum initia sic observant, ut 
 noctem dies subsequatur. In reliquis vitae institutis hoc fere 
 ab reliquis differunt, quod suos liberos, nisi quum adoleverint, 
 ut munus militiae sustinere possint, palam ad se adire non 
 patiuntur; filiumque puerili aetate in publico, in conspectu 
 patris, adsistere, turpe ducunt. 
 
 Viri, quantas pecunias ab uxoribus dotis nomine acce- 
 perunt, tantas ex suis bonis, aestimatione facta, cum dotibus 
 communicant. Hujus omnis pecuniae conjunctim ratio ha- 
 betur, fructusque servantur : uter eorum vita superarit, ad 
 eum pars utriusque cum fructibus superiorum temporum 
 
22 EXCERPTA [ante CHR. 
 
 peiTenit. Viri in uxores, sicuti in libcros, vitae necisque 
 habent potestatem : et, qiium paler familioe, illuslriore loco 
 natus, decessit, ejus propinqui conveniunt, et, de morte si 
 res in suspicionem venit, de uxoribus in servilem modum 
 qiioDslioncm habent, et, si compertura est, igni atque omnibus 
 tormentis excruciatas interficiunt. Funera sunt pro cultu 
 Gallorum magnifica et sumtuosa; omniaque, qujc vivis cordi 
 I'lusse arbitrantur, in ignem inferunt, eliain aniraalia : ac 
 paulo supra banc memoriam servi et clientes, quos ab iis 
 dilectos esse constabat, justis funeribus confectis, una crema- 
 bantur. 
 
 Quae civitates commodius suam rem publicam administrare 
 existimantur, habent legibus sanctum, si quis quid de re 
 publica a finitimis rumore ac faraa acceperit, uti ad magis- 
 tratum deferat, neve cum quo alio communicet: quod saepe 
 homines temerarios atque imperitos falsis rumoribus terreri, 
 et ad facinus impelli, et de summis rebus consilium capere 
 cognitum est. Magistratus, quae visa sunt, occultant ; quae- 
 que esse ex usu judicaverint, raultitudini produnt. De re 
 publica nisi per concilium loqui non conceditur. 
 
 7. [B. G. vii. 76.] Hujus opera Commii, ita ut antea 
 demonstravimus, iideli atque utili superioribus annis erat 
 usus in Britannia Caesar: quibus ille pro meritis civitatem 
 ejus immunem esse jusserat, jura legesque reddiderat atque 
 ipsi Morinos attribuerat. Tanta tamen universae Galliae 
 consensio fuit libertatis vindicandae et pristinae belli laudis 
 recuperandae, ut neque beneficiis, neque amicitiae memoria 
 moverentur ; omnesque et anirao et opibus in id bellum 
 incumberent, coactis equitum 8 millibus et peditibus circiter 
 240. 
 
 8. [Z?. Civ. i. 54.] Quum in his angustiis res esset, atque 
 omnes viae ab Afranianis militibus equitibusque obsiderentur, 
 nee pontes periici possent, imperat militibus Caesar, ut naves 
 faciant, cujus generis eum superioribus annis usus Britanniae 
 docuerat. Carinas primum ac statumina ex levi materia fie- 
 bant : reliquum corpus navium, viminibus contextum, coriis 
 integebatur. Has perfectas carris junctis devehit noctu miUia 
 passuum a castris 22, militesque his navibus flumen trans- 
 portat, continentemque ripa collem improviso occupat. 
 
55.] EX M. T. CICERONE. 23 
 
 VI. EX MARCO T. CICERONE. [A. C. 55.] 
 
 1. \_Ep. ad Treh. 6.] Tu qui caeteris cavere didicisli, in 
 Britannia ne ab essedariis decipiaris, caveto. 
 
 2. \_Ad eund. 8.] In Britannia nihil esse audio, neque 
 auri, neque argenli. Id si ita est, essedum aliquod suadeo 
 capias, et ad nos quam primum recmras. Sin autem, sine 
 Britannia tamen assequi, quod volumus, possumus ; perfice 
 ut sis in familiaribus Cajsaris. 
 
 3. \_Ad eund. 8.] Ego vestras literas Britannicas expecto. 
 Vale. 
 
 4. [Ad einid. 10.] Legi tuas literas, ex quibus intellexi te 
 Ca^sari nostro valde jurisconsuilum videri. Est quod gaudeas, 
 te in ista loca venisse, ubi aliquid sapere viderere. Quod si 
 in Britanniam quoque profectus esses, profecto nemo in ilia 
 
 tanta insula peritior te fuisset Sed tu neque in oceano 
 
 natare volueris neque spectare essedarios. 
 
 5. [Ad eund. 11.] Mira enim persona [Valerius] induci 
 potest Britannici jurisconsulti. 
 
 6. [Ad eund. 14.] Sin oestivorura timor te debilitat, aliquid 
 excogita, ut fecisti de Britannia. 
 
 7. [Ad eund. 16.] Quod in Britannia non nimis (piXo^icogov 
 te proebuisti, plane non reprehendo. 
 
 8. [Ad Alt. iv. 15.] Ex Quinti fratris Uteris suspicor jam 
 eum esse in Britannia. Suspenso animo expecto quod agat. 
 
 9. [iv. 16.] Britannici belli exitus expectatur. Constat 
 enim aditus insula? esse munitos mirificis molibus. Etiam 
 illiid jam cognitum est, neque argenti scripuUmi esse ullum 
 in ilia insula, neque uUam spem pra^dse, nisi ex mancipiis : 
 ex quibus nullos puto te Uteris, aut musicis eruditos ex- 
 pec tare. 
 
 10. [iv. 17.] Ab Quinto fratre, et a Cajsare accepi a. d. 
 9 Kal. Novemb. literas, confecta Britannia, obsidibiis ac- 
 ceptis, nulla praeda, imperata tamen pecunia, datas a litoribus 
 Britanniae proximo a. d. 6 Kalend. Octob. Exercitum 
 Britannia reportabant. 
 
 11. [Ad Q.fra. ii. 15.] Modo mihi date Britanniam, quam 
 pingam, coloribus tuis, penicello meo. 
 
24 EXCERPTA [ante CHR. 
 
 12. [ii. 16.] O jiicimdas mihi tuas de Britannia literas ! 
 Timebam oceanum, timebam littus insuliE. Reliqua non 
 equidem contemno, sed plus habent lamen spei qiiam timoris, 
 magisqiie sum sollicitus expectatione ea, quara metu. Te 
 vero vTToSea-iv sciibendi egregiam habere video. Quos tu 
 situs, quas naturas rerura et locorum, quos mores, quas 
 gentes, quas pugnas, quem vero ipsum imperatorem habes ? 
 
 13. [iii. 1.] De Britannicis rebus cognovi ex tuis Uteris, 
 nihil esse nee quod metuamus, nee quod gaudeamus. . . . 
 Quarta epistola mihi reddita est Id. Sept. quam a. d. 4 Id. 
 Sex. ex Britannia dederas. . . . Ex Britannia Caesar ad me 
 Kal. Sept. dedit literas : quas ego accepi a. d. 4 Kal. Octobr. 
 satis commodas de Britannicis rebus: quibus, ne admirer 
 quod a te nuUas acceperim, scribit se sine te fuisse, quum ad 
 mare accesserit. 
 
 14. IDe N. D. ii. 34.] Quod si in Scythiam, aut in 
 Britanniam, sphaeram aliquis tulerit banc, quam nuper 
 familiaris noster efFecit Posidonius : . . . quis in ilia barbaric 
 dubitet, quin ea sphsera sit perfecta ratione ? 
 
 15. [iii. 10.] Quid? aestus maritimi, vel Hispanienses, vel 
 Britannici, eorumque certis temporibus vel accessus, vel 
 recessus, sine Deo fieri nonne possunt ? 
 
 VII. EX T. LUCRETIO CARO. [A. C. 55.} 
 
 1. [vi. 1101.] Nonne vides etiam, cceli novitate et aquarum 
 Tentari, procul a patria quicunque domoque 
 Adveniunt } ideo quia longe discrepat aer. 
 Nam qui Brittanidis coelum difFerre putamus, 
 Et quod in ^gypto est, qua mundi claudicat axis ? 
 
 VIIL EX C. V. CATULLO. [A. C. 48.] 
 
 1. [Car. xi.] Sive trans altas gradietur Alpes, 
 
 Caesaris visens monumenta raagni, 
 Gallicum Rhenum, horribilesque ulti- 
 
 mosque Britannos. 
 
 2. [xxix.] Quis hoc potest videre, quis potest pati, 
 
 Nisi impudicus, et vorax, et aleo, 
 
45.] EX DIODORO SICULO. 25 
 
 Mamurram habere, quod Comata Gallia 
 Habebat uncti et ultima Britannia ? 
 
 Eone nomine, imperator unice, 
 Fuisti in ultima Occidentis insula, 
 
 Hunc, Gallise, timetis, et Britanniae. 
 
 3. [xlii.] Unam Septimius misellus Acmen 
 Mavult, quam Syrias, Britanniasque. 
 
 IX. EX DIODORO SICULO. [A. C. 45.] 
 
 1. [i. 4.] 'Ev §6 roTig k^Yi; e'/xocri Kca Tgi(r) (3i(3Koig rug \oi7roc$ 
 uTToiTag xuTST u^u[jt,sv, [Ji'S^gi TYig otg^rig tou gvottccvtos 'jroKefi.orj 
 'Poofji^uloig Trgog KsXtov;, -x-cS ov rjy^yjocsvo? FaVoj 'IouAjoj Ka7(7a^, o 
 8<« rag Trgci^iig 7rgo(rciyogsu&s)g Qsog, KursTroXs [liters jxev ra TzKiiaroc 
 Kcci [j,c<.^i[/.MTO(.Ta. TMV KsXtcJov e^vyj, Trgoe^i^xTs Is rYjV r^ys^ovluv r^g 
 'Vctii^Yig l^^X^^ '^'^^ BgsTTuvixoov vrjcrcav. 
 
 2. [iii. 38.] TouTO yoig ro jxspo; [6 'Aga(3iog xoAtto^] tJj^ 
 olx.oui/.syYig -aui to izsgi roig Bp=Tr«vjxa^ v^(rovg ycou tyjv ctgnrov rjx.i(rTcc 
 'TTSTTTooxsv vwo TYjv xoivrjV avQgMTTCtiv £7r{yvco<riv. oikXa. tte^I f^ev ru)V 
 Trgog agxrov xsKkiiJiEVoov f/.sgcuv T»j$ olxoujalvrjc, twv (Tuvxtttovtcov t^ 
 liu ^'J^og uvoix^rco, ^is^ipi^sv, otuv rag Toiiov Kotia-apog otvuygoi<poo[ji,5V 
 yrgoL^sig. ovTog yug tjjv 'Poo^xloov Yjyeixovlocv slg sKslva. to. jxs^»j 
 'TtoppooruTOi Trgof^i^ua-ixg ^ Travru rov Trporspov ctyvoovfjisvov tottov 
 eTColfi^re ttsctsIv sig (ruvra^iv l(rTopiug. 
 
 3. [v. 21, 22.] 'Ettsj ds Treg) tou xoltol t^v A<|Sf^>jv cjOKSoiyov 
 jtu) Tcov h uvTco vY)(7a)v dir}kQo[xsy, i^sTOL^i^o(.(70^'-v TQV Koyov Itt) t^v 
 
 Eu^COTTVJV* TiOLTU yocO TYJV TuXoiTlOlV TYjV TragOOTiSUViTlV KOiTOlVTlX,gV 
 TCOV 'EipKVvlcOV 6vOfJl,Ci^O[^SVOOV dgUlJ^OOV^ OVg [/.SylcTTOUg UTTOCg^SlV TTOCgSiKYj- 
 
 (pafjisv Toiv KUTo. TYjV Eu^aiTTvjv, v^crot TToWixi xccToi Tov ooxsavov 
 VTrotg^oucnv, obv kcrri [ua. xoti [/,syi(rTYi yj B^sxravix^ xaXovfjLsvYi. uvty} 
 ds TO ju,sv TraAajov ocvs7rl[/.ncrog eysvsTO ^svixulg dvv<xi/.sTiv' ours yoig 
 Aiovvcrov oud' ^HgoiKksa. 7roig£iKri<pa[j.sv ours tmv o-Wcov rigoooov ^ 
 SuvaoTwv ea-TgocTsuf^svov eTf olutyiV xa9' ^jU-a? 5e Toc'iog K.ou(ra,g 
 6 Sia Toig Trgu^sig e7rovofjt.<x(rQs)g Q-og, irgchrog Tuiv [ji,vi^[jt,ovsvOjxsva)v 
 t^zigoicruro t^v v>jflrov, xoCi rohg BgsrTavovi xoiTOi7roXsix^v}<roig, v}voiyxoitrs 
 
26 EXCERPTA [ante CHR. 
 
 Ts^slv (ugio'fA.evovs (pogov^, aWu tts^i ^sv TOitrwv tu$ "kolto. /xspoj 
 TtqoL^sig ev Tolg oIpcs/oj^ ^govoig uvccyf>u^otji.zV, Trsg] cs Tr,g vyj<tou 
 Kon ToO (^MOfj^zvou xuT otvTYjV yiciTTiTsgou vuv S<l^<ju,rV. uvTYj yoig TM 
 (T^if\lJioiTi rglycti'^o; ova-oc "TrctguTrKYiCrlcjo; rrj ^<XiX/a rug 7rX=vgag oux. 
 \(roKMKoug e^H*. Tra^rJCTSivoiVr;? ^e a'jTr^g Trotgoi r^v 'E6pM7rr,v ^^o^r,;, 
 
 TO fXSV sAap^iCTTCV UTTO TYig YiTTEigOU ^iSTTY^xlg CCXqXTT^giOV , KoCK^jTi 
 
 Kavriovj (^acrjv k'niyiiv 0.1:0 Tr,g yr,c ara^loug oog skcctov, x.ci^' 
 
 OV TOTTOV Yj ^Ol.KcL(j(TOL TTOlslroti TOV eXgOUy' TO ^ STSQOV a.XgUJTYigi'JV, 
 
 TO xolKov^svo'J 'RiKsgiOv, otTri^siv KzyzTui TY,g YfTrslgov ttKouv Y^^j^sgrn 
 Tscaagoov, to 8* V7ro\si7ro[xsvov avYixsiv /xev iTTogovinv elj to TreXayoj, 
 6vo[jia.^s(TvCH Ss "Ogx.ocv. tmv Is TrXsvgoov t^v jxev eKa^lo'TY^v sivui 
 CTahictiv sTTTccxKr^iXloov TrsvTuxoo-lcov, TzugY^xova-av Trccpoi tyjv Eug(x»7r>)y, 
 T^v 8e dsVTsgxv t^v cmo tolJ TrogQfji^ov Tiglg t^v xogv^YiVa.VYixov(To(.v^ 
 
 (TTOL^tcOV fLVgiCOV TTSVTUXKT^lXlcjOV , TYjV 1= XOlTTYjV CTU^IOOV SkT/X'J^JCOV, 
 
 wcTTs T^v TTaxrav slvcn TY,g v>jco'j Trsgi^oguv (ttuIImv TSTpciXKTfxvglaov 
 ^/cryiX/wv TrevTuxocrioov. xuTOixfiy 1= (^ci(n ty,v BgsTTavixY^v avTo^Sova, 
 yivYi xu) Tov TTotXcciov /3/oy touc ayxyoTig ^i<x.Tr,povvTCi. apfxao-i 
 [xsv yocg xxtoc Toug TroXiixoug ^qmvtcci, xu'ja.itsg o\ T^tAaioj tcov 
 'EXA^jvwv Y^goozg ev too TgaSixcJo ttoAI/xw xs^gY,(rQ:xi TrotgccUhvTai, 
 xu) Tag olxYi<rcig suTsXslg e^ovcriv, Ix Tciuv xxKuixuiv >j ^uKcov xcna, 
 TO TrXsiO'TOv <7vyxiifji,sva.g' tyjv ts (TWJccycjoyY^v T(hv <r\T\xoiv xagTruiv 
 'JTOiovvTut Tovg (TTot^vg ocvTOvg aTTOTSjUVOVTc^ xou QYi(Ta.vgi^ovTsg slg 
 Tag xaTaysiovg olxY^CTcig' sx Bs tovtcov Tobg 'TraXaiovg ora^^uc >c«S' 
 YjfjiEgav tIxXsiv, xa) xaTsgya^oiJ.svovg e%sjv ty,v Tgo^Yiv. Toig Se 
 ^SscTJv dTiKoug elvai xa) ttoXv xs^oopia-fjisvovg TY^g toov vvv av^xTToov 
 uy^ivoiag xa) 'KOVY,glag. Tag ts Zia'iTag suTzXiig f%=/v xa) TY,g 
 Ix TcD TrXouToy ysvvaiiLsvY,g Tgu(pY,g ttcAv diaXXaTTOVTac. elvai U 
 xa) TToXvavSgooTTOv rrjv vY,(rov, xa) tyjv tov aegog £%£iv liaQ:(ny 
 navTzXiLg xaTv^rjyit,kvY{\i^ dtg civ vtt aiiTYjV tx;v agxTY^v xsifJisyYiv. 
 /SatriArTc TS xx) ^uya<TTag TzoXXoug s^siv, xa) Tzgog aXXYjXovg xaTO, to 
 7rKzl<TT0V eloYiVix.oc diax=i(T^ai. 
 
 'AAA« TTsgl fxsv TMV xaT a\)TYy vojx//xa;y xal tmv aXXcov l^icti- 
 lusLTuiv TO. xara jMsgog avayga^O[x,zV, ora'j Itt; t^v Ifiaicrapog yvjo- 
 [ji,ivYiv (TTgaTslav slg BpsTravfav 7ragayByri^Jcvfj.=v, vuv Ss Trsg) tov 
 xaT avTY/V <pvo[ji,svov xaa-diTsgov ^is^iixsv. TY^g yag BpzTTaviXY^g xaToL 
 TO axgxTYigiov to xaAou/xsvov BsAspiov ol xaTOixovvTsg <piX6^Bvol ts 
 ^ia<psgovTctig sl(7<, xa) lia t^v tcuv Jivcov eixnogcov S7ri^\^lav k^Y,fj,sgcti' 
 fjiivoi Tag ayooyag. ovtoi tov xaaciTsgov xaTa(Txsva^ov<n <piXoTsp(^vcjog 
 
45.] EX DIODORO SICULO. 27 
 
 egyoi^oy^svoi tyjv (psgova-otv ocutov yr,y. cxZtyi 8= Trsr^coSyjj olcra.^ licc^uot^ 
 s^si ysctidsis, sy alg rov 'ttoqov "KXTBqyixZpi^BVOi Jicci T^^oiVTs§ x-aQai- 
 PQU(nv, ocTTOTUTtovyTsg §' elj u(rrgciya.\Mv pvSiJ.f)i)§ KO[ji.i(^ov<riv sl§ Tivot 
 
 yxg Tixg cifji^TrMTcig ccv!X^YigciivQ[MSvov too (ji^sTOi^u tottov, rcag dixx^ui, 
 
 elg TlXUTYlV XOfXiXoUG'l doC^iXr] TOV KCt(TG-lT:gOV. 'ihoV §5 Tl (TUI/^^xmi 
 
 TTsg) Toi^ 'ttX-^ctiov vri(rovg raig [mstu^v >c=ij«,=vaj rrjj re E'jpco7r>jf 
 Koii TYjs 'BgzTTo.ViKyig. Kara [xlv yoig rug "TrKYHji^fjiuglBixg rou i^sru^h 
 TTogou 7rXY}go'jij.5vou vyi(toi (^alvovTui, KCiTu ds roi; ufji^TrMTsi^ ci7rof)f)zo6(Trig 
 TYis QaXuTTYig, acii ttoKuv tottov a.va^r,goiivo6(rYis $;a)gouvTcn ^sppovYjcroi. 
 evTsU^sV 8' ol s[/.7rogoi Trapa twv ey^Mgioov covquvtui kch) ^nx.xo[xl^ou(riv 
 sig r^y VoLkariciv' to Zs TsKsuTcaov Trs^fj hu Tr^g VaXctTioLg TrogsuQsvTsg 
 Yjfji,=gxg cog TgiccKoyTa >cotTa.you<riv err) tmv 'iTTTrcjov tu <pogTix Trgog T:^y 
 
 SK^OXriy TOU 'Fo^CiVOfJ TTOTCilXOU TTcp) [MIV OUV TOV KCtTiT ITSgO^ TOls 
 
 pvi^fiO'iv ugKS(r^y](T0ix5Qu. 
 
 4. [v. 31.] EJ(r« ds TTug'' cxutoic [TaXccTCilgl xa) TTOojrai [/.s\coVi 
 ovg ^ixgdovg ovoijuxi^ovcnv' ovtoi 8= [j^st ogyxvoov Tocig Xuguic 6u.oictiV 
 u^ovT'.g ovg w,=y uix.you(riv, ovg §£ ^Xcc(rf^YjfjiOi)<ri. <piX6(T0(pol re Tiveg s\<n 
 Kcc) ^soXoyoi TTsgtTTcvg Ti[j.MiJi.svoif ovg dgouldccg ovofxxi^ovcn. ^gwvTui 8= 
 xa» fji,xvTz<Tiv, oiTro^o^rjg jasyaArjj U^iovvTsg avTOvg' ovTOi 8s 8<a ts t^j 
 olcuvoG'KOTrla.g koi) 8<a tyjc tcov Upsioov Qv<rla.g to. ilsKKovtcc irpoKsyovtri^ 
 y.ui TToiv TO x.Xr,Qog s^ov<rrJ VTrrjxoov. [^uKkttci 8' otuv irsgl tivcov 
 
 fJLSyOcXcOV 67n7 KSTTTCOVTOH TTUgU^O^OV >iOti UTTIG-TOV tyOVdi VO[Ml[JLOV' 
 
 av^gxTTOv yoig KUTOKnTila-avTsg TvTTTOvari (j^oc^uigu mxToi tov virsg to 
 tiu!pgoi.y[/.ciL TOTTOv, >ic<.) "KcdovTog Tov TrXYiysvTog Ix Tr^g TTTMcrs'jog not) 
 Tov (nrccgxyuiov tco-j jxsAiy, sV* 8= x^j tov aifji^uTog fi6(recog, to (msKKov 
 voouo'if TTccXoua. Tiv) xu) TToXv^govi-jp TroiguTYigYja-si Tr^g) tovtcov tts- 
 TV i(j T zUKOT eg. s^og 8' avTolg Icrri (x^Slya Qva-lav ttoisIv ocvsv (^iKog-q^qW 
 8<a y^g tcuv e[ji,7rsigMv ti^j Q-ia.g <^v(rsMg cjocnrcgsi tivmv bix,o<pMycav to. 
 ^ugia-TYignx Tolg Szolg <puG-) 8=7y 7rpoa-(pegziv, xa) 8ia tovtoov o'Iovtoii 
 8.-Tv TOiyoiQu aWfid^cn. ov fxovov 8' Iv Toiig £]gr,'Mxcag ^gslxig, ctkXix 
 xa* xoLToi Tohg iroXkix.oug TOvTOig /xaXjcrra Tnl^ovTcii, xu) Tolg [MsKop- 
 8oD(7< TTOjyjTaTc, ov [ji,ovov ol <^l\oi a\K(x xcc) ol ttoaIjex-ioi* TtoKKoLxig V 
 h Tuig TTotguTa^sa-i TrXriTia^o^TCtiv aAX^Aoij tmv <rr^ aroTr 58a; y x«j Tolg 
 ^/^:(rjy SivoLTSTotij^svoig xcc) Taig Koy^oiig 7r^0|3=/3Xyjjtx,£yaif, slg to iJi,s(rov 
 ovTOi 'TrgosXQovTsg Tzavovdiv avTOvg, co<nrBg Tivoi Qvjgix xciT57ru<TCiVTsg. , . 
 
 5. [v. 32.] "'AygicoTUTcav he ovtodv [tmv FaXaTcoy] tcov utto raj 
 UgxTOug xctTOixouvTojv ku) tcov t^ '$,xv$lct 'TrX.YjG'to^MguJVf ^our) nvoLg 
 
28 EXCEIIPTA [ante CHR. 
 
 0. [v. 3S.] 'Tizsquvui yug t>]? tmv AucriTaviv p^cuga^ Io"t» (XziaXKa, 
 ntoKka. t(jU >cci<y(nTegou tcutoL rag TrgoxzifxevoK; rr,g 'I/3>3^/a5 h rw 
 
 WKSCCVlO VYjO-lciccg Tug OtTTO TQU (TVIX^z^YiXOTOC K.OL(T(nTZpilxg CJQVO fXCKT [JiiVCtg . 
 
 TToKug Vi hoc) =x ty,s BgsrTscvi}CY,g vr^trou liu.xo^i^iTon irgog ir,)/ xarav- 
 Tix^u x,si[/,6vriv r«A«T»av, xu) ^nx rr^g (Xzcroyslov KsXxiX^? 1^' iWcov 
 VTTO ruiv IjOLTTo^coy ciysTCiH Ttcigot. te Tohg 'NLoc<r(ruXiwTag xa) slg t^v 
 
 X. EX STRABOXE. [A. C. c. 54.] 
 
 I. ILib, I. vol. i. /?. 92. ^c?. i^^^/6'.] 'Ef^? U to TrXaroj t^^ 
 
 oixoujxev>5J ac^o^/^ajy, (p>3(r»y [6 'E^aTOcSsyy;^], ccto jxev Ms^oij^ Ittj 
 Tou 5*' ccuTYig fjic(rY,[x^gi]/od [J'S^gi 'AXs^ocvlgslxg, shui fjivgiovg' hQsv 
 Ss eig Tov 'EXA^cTTrovrov, vrsg] OKTdKKT^iXlovg ejcoctov dTaZlovg' sir slg 
 "Bogva-Qsvy] TrsvToiKKr^iXiovg' sir Itt) tov xCxXov tov Zici QouKr^g^ r,v 
 ^ry(n TluQsccg octto [j,h TY^g Bgsruvr/.Yig %^ Y,[xsgaiv ttAovv ocnzy^civ Trgog 
 cigxTOv, eyyhg 8' slvcii rrjc TrsTTYiyuiag QaXuTTrig, ciXXovg (jog jxvplovg 
 y^iXlovg TrevTccxoa-'ioug. 'Eav ovv m TrgoaSxfJiev V7r}g tyjv MrOoV^v, 
 aKXovg rgi<ryiKlov; TSTgaxoa-loug, hoc. xoc) tyj'j tUv AlyvTTTicjav vy,g'ov 
 \^cti^zV, xou T^y xivo([Ma)!^ogov, xoCi Tr]V Ta7r^o/3ayijv, e(rc(r$on (rra^loug 
 rpio-jj^vgioug oxTaxio-^iXiovg, Ta fj,h ovv olKKol lio(.a-TY,u.oLTO(. S=5oV5&o 
 auro)* oo^oKoyYfTOLi yoig ixocvcog' to S' atto tov 3ogv(TQsvovg Itt) tov 
 dioi QouXYjg xvxXov, Tig ay So/>j vovv f%«;y ; "O t= yoig WTogcov T^y 
 ©ouAijy lluSsotg dvYjg ^sv^sa-ToiTOg s^YiTolcftoh' xou o\ t^v B^rravix^v 
 'Ie^y>)y I^o^'yTsc^ oyS=y Trsgi TY^g OoJArj^ Xiyov(nv, clXXotg VY^<joug Xsyovrsg 
 It^ixgoig TTBg) tyjv 'BgsTOiviKYjV, Aur>j tb xx) ^ BgsTav^xYj, to ^j^Y^xog 'i(Tri 
 
 Itwg eCTTl TYi KrATiXJJ 7r0LgSXTETaiJ.=VY]^ TMV TT-VTOlXlCryiXlctiV ou y,:i^cov 
 
 (TTuViMV^ xoCi TOic aixgoig Tuig «yT<>c=»j«,=yo»j d^^ogi^otj^hY}. ^ AvtIxzIToli 
 ydg dXhYiXoig, tol t~ smoc oixgoc Tolg kcooig, xa» Ta kcnregioL Toig 
 eo-TTsgioig' xou tol ys smol lyyhg uKkY^Kxy Ictt) jJ'Sygig eno-'^soog, to, ts 
 KuvTiov, xoLi Oil TOV 'Vyjvov sx^oKui. 'O Se ttXziovmv y} ^Krfji.vpia)v 
 d7ro(puhzi TO [ji,YiXOg TY,g vy,(TOu, xou to Kuvtiov Yifx^sgxv Tivcov ttXovv 
 dTTsysiv TYig KsXTiXYig (pY^a-i. Ka» xa TCzg] Tovg 'Q^G-Tioilovg Is, xul to. 
 TtkgoLV TOV 'P;^yoy Ta [J'Sygi ^xvSmv, 'kolvtu. xaTe^/sy-jTai Tc5y tcVwv. 
 
 OcTTtr OUV TtZQi TMV yVOOpl^OfXeVOOV TOTTMV TO(rotVTa S^sVG'Tai, c^oXyj 
 
54.] EX STRABONE. ^9 
 
 y' «v TTsg) Toov dyvoovf^evoov Tragoi iroLtriv dXriSsvsiv hvvaiTO. Tov Se 8<a 
 Tuv Bopva-Qsvovg wapaKXT^Xov tov ocvtov elvai Tm 5»a Tr,s B^sravix^?, 
 6lxa^ov(riv"l7r7rciig^o§ ts xa) aKKoi^ hx tou tov olutov elvon, xa) tov dioi 
 Bu^avTiOu, TOO dioi M.(X.(r(raKlcig' ov yag Koyov e'igr,xs tou Iv Wacra-aXiix 
 yVMfj^ovog Trgeg tyjv crxiav, tov avTov xa) "iTTTrag^og xexTo. tov 6y,a)VU[ji0v 
 xcngov svgsiv ev tm Bu^avTicfo <^ri(rlv' ex M.a(T(raKioLg Is elg ftlcDjy tyjv 
 BgsTdviXYjV, ou ttKsqv sjt) tmv TTEVTUXKr^iXicov (Ttx^ImV uKkoi fj.y]V 
 ex ,as(7)3^ Trig 3g=Tavixi^g ov Trkeov tcov TSTgoLXi(T')(^iKloov 'TrgosX^oiVy evgoi 
 oLv olxvjO'ii^ov ccWcog 7:cog' touto 8' oiv s'Iyi to Trsg) ttjV 'Il^vrjv' oktts to. 
 iTrexzivui s]g a, Ixto'ttI^si ty^v 0ouA>jv, ovxst o]xY^(rliJ.ci. T/v* S' oiv xca 
 CTO^aa-fj.w Xsyoi to (Xtto tou dioi ©oyAvjj eoog tov S<a 'BogvaQivovg 
 [XrVgictiv xa) ^iXlcov 7r=vTccxo(rlcjov, ou^ bgco. Aiafji^ctgToov Is tov TrAarouj, 
 r)vciyxa.(rTa.i xa) tov [xrjxovg Si<rTO^fiv' oti jU-ev yag ttKbov % di7rXoc(nov 
 TO yvc/jgifji^ov [x,YjXog so-t] tov yvMgi[ji,ov irXaTOvg, bix,oKoyov(n xcti o\ 
 vOTspov xa) Tctv olKXwv ol ^otgisa-TaTOi' Xeyu) de utto toov cixgcov TY,g 
 ''Iv'^ixY^g It:) to. ccxga t^c ''l^r^giag^ tov AI^iottcov zcug tov xoltu 'Ie^v>jv 
 xvxXov. 'Ogl(Tag Zl to Xsy^^sv TrXtxTog, to octto Ta>v kor^aToov AWiottmv 
 f^^X9^ '^^^ ^*^ 0O'JA>5J, sxTsivsi Ttkeov ^§>j to /x-yjxoj, 'ivu ttoiyjo-yi ttXsov 
 Yj diTrXacnov tov Xs^QsvTog TrKaTOvg. 
 
 2. l^Lih, 2. vol. i. p, 107.] *0 S= ye utto Tr\g KsAtjx^j Ttgog 
 agxTOV TiXovg 'la-^aTO; XiysTai 'Trapa Tolg vvv, 6 stt) tyjv 'Ispvvjv, 
 STTsxeiva fxsv ovcrav tt,c BpsrravDc^j, a^Xlcag ds dia ^v^og olxov [xsvi^v* 
 coQTz TO, sTTsxstva vopt^ll^siv a.oixr,Ta. Ov ttXsov Se Tr,g KsAt/x^j t^v 
 'Il^vijv diB^civ ipa<r), TWV TTEVTaXKr^lkloOV. 
 
 3. [Lib. 2. vol. i. p. 110.] ^Yjcr) §=' ys 6 "iTnrag^og xaTo. tov 
 Bo^uo-Oevyjv xou tjjv K=At<x:^v, Iv oKaig Tulg ^sgivcdg vv^) 7ragavya^6(rQoii 
 TO (pdJog TOV YiXlov TTsgna-TuiJi^cVOV ano Tr^g '^v(r=(Jog em tyjv avuToX-fjv* Talg 
 ds ^s I [J!.=g IV alg TgoTraig 7rA=Tcrrov LLSTcccgl^sa-Qai tov yjXiov Itt* TTYj^sig 
 Ivvia' ev 5s Tolg aTrs^ova-i TY.g Macr(raXlag e^axKr^tXioig xa) Tgia- 
 xocrloig [ovg exsivog [Jisv m KeXTOvg viroXafx^aveif eyoo 8' ol[/.ai 
 'BgsTTavovg eivai ^ogsioiegovg lYjg KsKtixyjc (TTotloig ^iXloig %evTa~ 
 xoG-loig) TToAu [j.a\Kov tovto (rv[ji,$aiv=iv' ev te Talg ^eifjisgivalg [r^ij.egaig] 
 6 yjAtoj i^sTSMgl^sTai 'KYQ(e\g s^' TSTTagag 8' Iv Tolg aTrey^ovcn Wa(r(ra- 
 Xlag evvaxicr^iKlovg (TTallovg, xa) kxaTOv' sKaTTOvg 8? tcov Tgioov ev 
 Tolg sTTexsiva, ol xa) xaTo. tov YjixsTsgov Koyov ttoXv av elev agxTixcu-, 
 Tsgoi TY^g ^IsgvYjg' oviog U \h"\T:'Kag')(og'\ llvSsa 7ri<TT=VMV, xaTu to. 
 voTiMTega Tr^g 'BgeTTaviXY^g tyjv o'ixyi<tiv TavTY^v x/^ija*, xa« (^Y^dw slvai 
 TYjv fxaxgoTtxTYjV hvTavQa Yjixegav cjogcov ]<TYi[jiepivuiV hxa Ivvsa, oxtw^ 
 
} 
 
 80 EXCFEPl A [ante CII.''.. 
 
 xdlhsKoi 8e OTTOU TSTuga; 6 YJXiog [/.sz soogi^sTon TTYj^sig. ovg <^rj(r»v 
 otTTB^Eiv Trjj M.oKTG'ot^lag lvvax<crp^jA/ouj xat sxaTov aToc^lovg, cocr9' ol 
 voTicoTaroj rwv HgBTTotvcuv ^ogsiOTsgoi tovtcov zWlv. 
 
 4. \^Lih. 2. vo/. i. p. 130.] KaJ vuv 8* elp^o-Sco ot», xa» 
 Ti/xocrSevyj? x.ai 'KpuTO(T$svrig, ko.) ol en toutmv TrgoTsgoi TeAscyj 
 viyvoovv TO. TB ']^Yigixu KCi) Tu YLeKtikol' [xvpioo 8e [xuXkov la. Ttg- 
 IUOLVIX.01, xu) roi B^=TTaVi7C«. 
 
 5. [Lib. 2. vol. i. p. 142.] YloXu^iog Se r^v FiugajTTYiv %w§o- 
 ygoL<piLv, rovg /x=v ag-)(^o(,loug lav <p^(r), touc §" Ixslvoug iKkyyovTCic, 
 Ifgra^eiV, Aixuiugxov ts xa) 'EgotToaSsvY} rov tsKzutoliov Trguyy.a- 
 TeutrajU-svov Trs^t ri^j y:xygoL(plci<;^ xca Tlv^Eciv, v<f ov Tzugaxgoua-^Y^vai 
 "TToWovg. oKri'J i^ivTOi BgsTTuviXYjv stxiSocrov >j eTTfAfisTv (px(rxovToc, rr^v 
 8e TTsgifjLSTgov ttKsiovoov rsTTocgc/Jv i^ugiixdoov oiTTolovTOg rr^g vr}70V 7rgo<r- 
 i(TrogY^(ToLVTog 8s xcii ra Tre^t rr^g 0ouA>3J xa* twv tottoov sxsivctiv, ev 
 oTj o5t8 yyj xuT uvtov vTTYjg^sv eri^ overs QxkctTTa, o\n otrjg, ccKXu 
 (TuyxgifJiu r» ex tovtoov 7r\s6[xovi QaXarrlcp hoixog^ Iv co <^yjo-i rrjv yr^v 
 xa» TYjV OaAarrav oumgricr^ai^ xu) ra (Tufx.7rciVTci, xu) rovTOy wg av 
 SeCjU-ov elvai rcwv oAwv, |a>) ttots irogsurov, jx>5T= ttXcotov vTnxgyovTo.' to 
 |U,£V ouv T«3 TrAsy/jcov/ loixo^ at^roj koogaxsvai, r aAAa 8e Aeyeiv 10 
 axoYig' TotVTO. ju-ev ra tou Ilyfisou' xat Siorj eTravcAfliov lySsvSe, 'naaoLV 
 IttIaSo* t^v TTugcjoxsuvlTiv TYjg 'EvpM7rr,g^ cctto Tadsigoov eco; Tuvix'idog. 
 
 ^YI(t) S' OUV 6 rioAu/SiOJ aTTKTTOV xu) aUTO TOUTO, TToijJ \^iaOTYl OiV^gMTTOp, 
 
 xa) TrevYjTi, TO<rci~)Ta. ^isi(TTY)iJ.aTa. TrAwra, xa) Trogsuroi ysvoiTO ; Tov 
 8' 'E^arccrQEVvj SjaTro^vjcravTa si ygv) tticttsusi]/ rovroig, o^j^o^g Trsgi re 
 T^j B^sTTavjxrjj TreTricrrsKxsvai xa) tmv xoiroiTadsipoi xa) tyjv *[^Y}giav' 
 TTOXt) hs (pjjcTi /SsATiOv Tw Mscrcvjv/a; Triorsusiv i^ rourcw. 
 
 6. [Lib. 2. ^'o/. i. p. 153.] Olxov(ri 8' utts^ tou Bogv(rdsvovg 
 rjO'TocTQi Twv yvoogifjLcjov '^xvQccv, 'Puo^oXavoi, voncuTsgoi ovrsg tmv vTTsg 
 TYig BgsTjavixrig sa-'^arcov yvcugi^ofj^svoov' ^8yj 8s ru sTTSxsiva 8i« 4'^X°^ 
 uolx^TO. SG-Ti' voriMTsgoi 8s TOvToov xa) uTvlg TYjg MaiMTidog, '^avgo- 
 f/^arat xa) "^xvQai, j^'^xe* t«^v smcov "^xvQmv. 'O ju-sv ovv Maacra- 
 XiooTYig TlvSsag to. Trsg) ©oyAvjv rrjv ^ogsiorarYjV tmv BgsTravixclov 
 vorrara Key si' niag oig 6 aurog s(rri tw agxTix(p^ 6 Qsgivog rgoTrixog 
 xvxXog' TTuga 8s tmv aAAcov oy8sv Icrrogaiv, ovS' on SouKy, VY^Tog s<ttI 
 rig, ovT si ra jW,sp^^{ dsugo olxYjO-iiJia scrriv, onoxj 6 ^sgivog rgoTrixog 
 agxTixog ylvsrai. I^oiji^i^cjo dl ttoXv slvai voTiaoTsgov tovto to tJj? 
 o]xov(j:,svrjg Trsgag to TrgocragxTioV ol yag vuv IcTTOgovvTsg, T^sgairsgui 
 T^g ''Isgvvig ovVv syovari Kzysiv' % Trgoc apxrov 'jrgoxsirai TYjg B^st- 
 
54.] EX STRABONE. 31 
 
 TotviKT^g 7r\ri<rlov, aygioov rsXsoog avQpMTrooVj xaxcoj oIkovvtoov dioi 
 
 ^u^og' ca(TT svTuuQix vofi^i^cti to Tregag slvon Sstsov to 8' 
 
 exiiQsv [ciTTO Ma(70"aA/a^] Itt) ty^v BgsTTUViXYjv Ivvurcii (TVfJipcavsiV tm 
 ccTTO Bu^avTj'oy stt) 'Bogvo'Qsvyi' to S' ex{i$zv stt) tyjv 'l6^v>)V, ovksti 
 yv^g^i^ov TTOcov uv Tig Ssiri, ou5' si "KsgcuTSCoo st* o\>ir^(Titji^u. sctiv, ouSfV 
 ^s7 Toig eTTxvw K=y^^{i(Ti <pgovTi^siv. Tlpog ts yag e7rKrTYjfj,YjV, agvcil to 
 Kci^iiv xuQuTTzg stt) tmv votIcjov fji^zgiuv , on uTzlg lAsgoYig jW^^X^* 
 TgKT^tXicuv (TTcc^loov 7rpo-\^ovTi TYig ol)iyi(rl[j!,ov TihT^ui 7rgo(TY,x.=v ou^ 
 (Jog <xv TOVTOD uxoi^zCTTUTOV TTigciTOg ovTog, oiW' eyyvg y= t axgi^oug' 
 ovToo xa.)ie7 Tob^ vrrsg T-f\g ^gzTTotViKYig ou TtXsioug toutmv Sstsov, yj 
 [/.ixgco 7r\-lovg, oiov TcTgxx.Kr^iXlovg' vrgog t= Tug yjyrjccovjx^c ^gziag^ 
 ou'^ev uv £1)5 TTksovsxTYifxoc Tuc TOiuvTccg yvo^piQziy %iy?a?, y■0'^ Toug 
 hoixouvTcig' xx) [muXkttix si VY^croug olxii:V TOioivTac, a» (J^yiTs XuttsIv, 
 [x^T oi^sKslv YjfJ^oig duvuvTui /xyj5iV, 8<a to avsTriTrXsxTOV' xu) yoig tyjv 
 B^rTTaviJcijv £%5{v ^uva[x=voi 'PcWjU-aToj xciTs^gQVY,(rciVy bgSiVTsg oti outs 
 (pojSog l^ oLUTu^y orM slg sVt^v, {ou yoig 1<t^6ou(ti tootovtov, oIctt stti- 
 dia.(3c(.ivsiv ^jOtTv,) out'' oo^sKzhx. tog-ocuty} tjj, si xocnxa^oisv' ttKsov ya.g 
 uv sx TuiV tsXmv doxsl 7rgo(r(psgcU$cii vvv, yj 6 c^ogog ^uvutc/j (TvvtsXsIv, 
 a.<pongov[ji,svYig TYjg slg to (TTgoLTiMTixov dxTocvYig, to <pgovgYi(rov xoi) 
 ^ogoKoyYicrov tyjv vvjcrov" ttoXv S' dv sinysvoiTO to o.^gYiCTOv stt) tmv 
 a.KK(jov Tcjov itzgi tcwty^v VYj<Tav. 
 
 7. [Lib. 2. vol. i. p. 156.] 'O 8' a^iwv [xovovg slBsvui Tovg 
 I'^ovTug, uvangsi to TY\g kxOY^g xgiTYjgiov' YJTig Tigog e7rKrTYj[XYiv o'^&xXfjiOv 
 TToAu xgiiTTOV s(ttI, MaAiCTTa 8' o\ vvv s^oisv a/^sjvov av ti Xsysiv TTsg) 
 TMV xcnToi BgsTTuvovg, xoi) Tsgixotvovg, xou Tohg Trsg) tov "la-Tgov. 
 
 8-. [Lib. 2. vol. i, p. 159.] TouTOi^ 8e [Tolg TYjg llvgYjVYig axgoi;] 
 T« scTTsgiot TYjg "BpsTTuviXYig ccvtIxbitoci Trgog agxTOV 6fji,olu)g hi xa) Tolg 
 ^AgTa(Sgoig uvtIxsivtch %gog cigxTOV ccl KaTTiTsglhg xciKou^zvui vijcroj, 
 'KzKctyiai xuto. to 3gsTTc<vix6v Troog xXlfxa IhgvfJisvoLi. 
 
 9. [Lib. 2. vol. i. p. 167.] Mstu 8= TavTYjV [tyjv 'I/Svj^/av] 1<tt)v 
 Y} K.sXtixy) Ttgog soo jtilp^^j tcotu^iou 'Pi^voy, to jaeV fSogsiov TrXsvgov tco 
 'BgsTTOiVixoo xAu^OjU,lv)j 7rog&[jiM ttuvtI' a.vTi7ragYjX5i yoig wjtyi yrxguX- 
 XYjXog Y} VYjO-og avTY,,7r5.(rix Traijv], ^jJfixog ouov TrsvTuxKT^iXloug stts^ouctoi, 
 TO 8' smQivov tco 'Pyjvco TroTUf^'jo TTsgiygcKp^ixsvYj^ •KOLga.kA.Y^'Kov 'syovTi to 
 ps\i\hOL T>j UvgYiVYj' TO 8e voTiov Taig [Jisv " AXttso-i to utto tov 'Pyjvou, to 
 8' auTYi Trj xa6' rj^aaj QolKocttyj' xaQ' o yxg[ov 6 xoiXo6[J.svog TaXaTixog 
 xoX'Kog a.va')(ilTCK.i^ xca sv oojTca M.a(TG-aXla. ts xcii 'Sug^MV '{hgvvToti 
 TToKsig sTtii^oLvscrTUTui. olvtIxsitoci 8s tm xoXttcjo TOuTOi xolt'' (XTToa-Tgo^riv 
 
32 EXCRRPTA [ante CHR. 
 
 Ta$ olgycrovg xoti ty^v BgeTTtxviKYjv. 
 
 10. [Lib. 2. vol. i. /?. 1G8.] UgoKsivron Is vYi<roi ty,$ KitguiTrYig, 
 ctg s(px[xsv, e^co (xh (TtyiXcuv [tov 'H^axAsovj], Tahiga. Ts ku) Kar- 
 nregidsg, KCii ^gsTTa,viy.al. 
 
 11. [Lib. 3. vol. i. /?. 197.] Tov Se KOLrrlrsgov ouk Itt* lirnroKr^i; 
 svgicrxsa'Sai (pyj(riv [6 nocrs<5aJvioc], oj^ rouj larogixovg QguXKslv, aAX' 
 6guTTs<T^on' ysvvuaSixi S' Iv te toIj utts^ royj Awnravoug ^ug^agoig, 
 Tccii hv ToTig KaTT^Tsgia-i vr,(roig' koc) ek tmv Bg=TTCiviKuiv Ss slg t^v 
 'M.cia'(roL\l(xv KOixl^sa-^ai. 
 
 1-2. [Lib. 3. iW. i. /?. 239.] At 8= KarnTE^/gs? Ssxa [xiv elcri, 
 xslvTai S"* lyyug akXrjXuiv, irgog agxTOv uttq tou rcov ^ Agrcc^gcjov Ki[j:,evos 
 iTsXcuyiai' [xlu S' aurcov egvjfjioc scrrr rag S' uWag o\y.ou<riv clvSgcoTroi 
 [MsXuy^Kciivoi, '7^o^gstg svh^VKOTsg rovg '^ncivixg, sl^ooriJ.svoi Trsg) ru 
 (TTsgvci, y^sToi pa^^oov TrsgiTcarovvTcg, ofxoioi Tolg rgoiyoig roug VTrYjVcug. 
 ^axn 8* um ^oa-ycYiiLUTcav vOjxaSixwj to ttXeov. i^sTaWa. 8e e^ovTsg 
 
 KUTTlTSgOV KOC) fJl^OXu^doV, XSgOtlJiOV OCVt) TOUTOOV X.Sa TCOV hgfJiUTCJOV 
 
 hoLKXuTTQVTui, Ku) uKug., xoi) ^ot\Ka)[ji,ccTa., TTpog Tovg k[ji,T6goug. Ugo- 
 Tsgov fj^sv ovv, ^oiviKsg y^ovoi Tr]V sfxTToglav sa-TsXXov Tuvrriv ex rwv 
 TahlgctiVi TcpvTrrovTeg ccTrota tov TrXouV tmv Ss 'Fooft^oiiMV sTraxoAoy- 
 $o6vTcov voiUxXYjgco rm, OTToog xa) uuto) yvoisv to. sfMTrogelci, <^$6vco 6 
 vuuxXYjgog ekmv elg Tsvayog IJs/3aAs tyjv vauv hiruyoLym 8' e\g rov 
 OLUTOV oXs^gov KoCi TOvg l7rOjW,gvou$, avTog Icrw^y) S<a vocvuylou, kx) 
 Oi7i£\ot(3s drjijjocrioiv tyjv rijaijv cJov oi7re(3xX= (pogrlcjov. Oj 'PooiJixioi ds 
 oy^cog TTsipcjofMsvoi TroXXuxig, s^syaQov rov ttKovv S7^s^^ U xa) UoTrXiog 
 Kg^(T(rog dioi^ug stt'' avroug 'eyvoo rot [xsraXXot Ix fjiixgou jSadouj 
 oguTrofxsvu, xou Toug uv^goig slg-^vaioug sx TTcgiova-iag i^^yi tyjv QuXcuTTotv 
 sgytx^saSoii, tuutyiv Tolg eHxov(riy sTrehi^s' xai-Kiig ou(tuv TrXeloj TY^g 
 disigyovarYjg slg tyjv BgsTTuviXYjV. Ka* Trsg) yuh rrig 'J^viglug xx) tmv 
 7rgQxsi[jisvcov VYjC-ctiv Taura. 
 
 13. [Lib. 4. vol. i. p. 261.] Elra [sx rov 'Po'^avov] tts^svstcci 
 l^^X9^ ''^^^ ]^>3?co«j/a TOU iroray^oi)' xuvrsu^sv ^5>) xotTcx.<^sgsTon slg rov 
 ^Hxsavov, xou TOug ArjJo/3/oy^ xou 'TaSerouj* sx 8e toutmv slg tyjv 
 BgsTTotvixyjv, sXolttmv >j Yifji^sgYjO-iog ^gofjiog sa-riv. 
 
 14. ILib. 4. vol. i. p. 263.] Usg) r,g [Kog^YiX^vog] s1gY,xs 
 YloX6(Biog, [j(.vYj(TQc)g tmv utto HvQsov yuSoXoyYiQivToov OTi Mao-- 
 (TotXicjOToov fLsv TMV (TUf^jxi^ocvTcov '^xYjTT luiv I , ouh)g sl^s Xsysiv ovdsv 
 fnvYjfLYig ci^ioVj sgooTYi$s)g vtto tou ^xYiTtloovog uTtsg TY\g B^srravjx^^, 
 
50.] EX STRABONE. . 33 
 
 froXstS Ti^V TUVTYj. 
 
 15. [Lib. iv. voL i. p. 268.] HqoKsnai V auriav [tov SrjJiouava 
 xa» ToO 'PijvouJ ^ BpcTTuvr/.Y}, Tou [j^Bv 'Pi^vou >tai lyyuSsv, wcTTe 
 Koi$oga.(r$(xi to Kavxioy, otte^ Icrxi to Iwov ax^ov ty,§ VYj(rov, tov he 
 '!^v}xovixva {jiixgov ocTrooTs^oo' hrau^a Se xa» to vavTTYiyiov (rvvs<JTYj(raTO 
 Kcilcrug 6 Qsog, ttAIcov sis '^^v 'BgsTTavixrjV. 
 
 16. [Lib. iv. ^-o/. i. p. 269.] Aiagi^cc S' eo-xiv sij t^v B^sxravix^v, 
 «7ro Touv 'KOTai^oiv TY,g KeArjx^^, gixoc* xa< r crraS/or utto ya^ r^v 
 u^iTomv a.'^ sa-TTsgois avu^UvTsg, tyj v^Tsqala. ireqi oySo'rjv oi^sav xaTut- 
 §QV(nv sl$ T^V vy^tTov. 
 
 17. [Lib. iv. iJo/. i, /;. 271.] Mera Ss ra A?;)^5£VTa sSvvj, ra Ao<7r« 
 BsAyaiv lo-rjv Uvi^ tmv TragooKsaviTcuv, m OvsvzTOi /xev k(rTiv ol vcivy^oL- 
 y(y]<ToiVTEs T^oj Kaia-aga' £TOi[xoi yug yjo-uv xwAus/v tov si; tyjv hgsT- 
 TaviXYjV ttAouv, y^gu>y^svoi too l[j,7rogioo. 
 
 18. [ Lib. iv. fo/. i. p. 275.] Ila^' aTracr* 8e [FaAaxaTj] wj h-jri-KOLV 
 Tgiot, (puku Tajv Ti[jt,ctiiJ,ev(JOV ^ioifsgovTcog so-t), ^ixghi xe, xou OuaTsig, xat 
 AguVSa*. Ba^Soi jX£V vy,vYiTu) x.cc) TTOiY^ToLi OvoiTcig Ss tsgOTrojoj x«* 
 <pv(noXoyoi' Agvi'doti Ss tt^o^ tjj (pi/o-toAoyja, xal t^v i^5<x)jv (piko<ro<^lav 
 a(Tyiou(Ti' dixuiOTUTOi Is vo[xlt,0)/Ton^ xa» 8*a tcuto '^laTsvovTai Totg ts 
 MiMTiKixc Kgiastg xoc) Tag koivixs' oxtts x«» TroAe'jXOVj StrjVcov TrgoTsgov 
 xu) TraguTtXTTsa-Qat fx^sXkovTug sttuvov Tag &e poviKoig hUixg [xixXicttoc 
 TOVTOig sTTSTSTgcatTO Sixa^siv' orav ts (popoi toutoov ^, (^ogoiv x.oa Tr,g 
 yoigug vo[x1^ov(Tiv vTragysiv. u^^ugTOwg Se Xsyoixn xa» outoi, xai 
 oiKXoi, Toig ^l/uyag xat tov Koa^^ov' sTTix.poiTYia'nv 5e ttots xa» ttu^ 
 xat udoog. too S' aTrAo; xa) 9y/x<xa; ttoAi* to a.vor{rov x«i ockxtpvixov 
 Trgoa-ea-Tij xa» to (^iXoMO-^ov ygv(ro(pogou(ri ts yoip TTsg) [ji^sv Tolg 
 "r^of-X^^oig a-TgsTTTo. 'syovTsg' Trsg) U Tolg ^gay^iocri xal toTj Kugirolg 
 "^fsKia, xai Tag sd^Yfrag (SccTTToig <po^oucr<, xai xgva07ra.(rT0vg ol sv 
 oi^id)[j:,iXTi' . . . 
 
 19. [Lib. iv. vol. i. p. 277.] "Av^pcoTrov yoig kutso'ttsio'i^svov ttoiI- 
 (TocvTsg slg vmtov [xu^f^oilgix, s^olvtsuqvto sxtou (r(poSix(riJ.ov' s^uov Ss ouk 
 ccvsv Agvidctiv. Kcil aAAa §s uvQgoo7roQu(TictiV ei;S>j AeysTar x«t ya^ xutsto- 
 ^svov Ttvotg, Ku) uvsa-Totugovv sv Tolg Ugolg' xa) xaTotcrxsvoicravTsg 
 xoXo(T(TOv ^o'^TOu, xou ^ukov s[x(Six\6vTsg slg TOUTOv, ^o<rx'^fj,aTcc, xai 
 TravToltx. ^Yigicx. xou uv^gooiro^jg^ ctiXoxavTOuv. 
 
 20. [Ibid.'l TccvTot jxev ouv iMvQa)U<TTsgoi Aeysi' 11=^1 Bs T^f 
 AYi[/,YiTpog x«» T^j Ko^yjj 7rjTT0T5^a. OTi (pY,(r)v [o 'AgTsfxl^Mgog] slvoci 
 
 D 
 
34 . EXCEKI'TA [ante CHK. 
 
 AyjfjiriTgciv ku) tyjv Ko^rjv Uqoiroiiiron, 
 
 21. \^Lib, iv. vol. i. p. 278.] 'H Se B^erravix^, Tglyoovog [xiv 
 lo"Ti ToJ O'^YjfJLCiTL irccqaQs^XYfTOLi Ss TO f^syiaTOV avTYj^ TzKsuqov T>J 
 KsATixjj, ToO [jiY)KOu$ ou5' uTTsg^uXXov, OUT sWsixov' e<TTi yoig o<rov 
 
 TSTgUKKT^lXlcOV XUl T Yj U (TTaSlcOV knOCTSgOV TO, TS KcXTJXOV aTTO TCOV 
 
 Ih/SoAwv tolJ 'Pyjvoy jw.e;)(^§i tt^o^ Tot ^ogEiu t% FIu^^vvj^ ax^a T«5t xaxa 
 *AKOviTctv(<xv, Ku) TO aTTO KavT/ou ToD TcaT avTiKgv TMV Ix/SoXcwv TOV 
 *P>jvou, looSiVcoTaTOU (rr}(jislov tyjs B^sTTavixij?, l^^X^^ "^9^^ "^^ sa-Trsgiov 
 ccKgov rrj^ vyjctov, to >caTa tv}V 'AKOviruviuv jcot) tyjv YIvpYjVYiv avri- 
 keI[/,svov. Touto jLcev S^ tovXol^kttov SiacTTrjjaa aTro t>3J YJvpYjVYj^ stt) 
 
 TOV 'P>5V0V IcTt/v ItTSI to lJ.Syi(TTOV elgviTCH, OTI KCa TrEVTUTCKT^lKloOV 
 
 (TTadlctiv sttIv' «AA' e<>coj slvul TiVCJL ddwEUdw BK TYi^ TragctWrjkov 
 Qs(rsoos Tw TTOTotLLco TTgog TO ogoSi oifxfoTsgooSsv STTia'TgoipYig tIvoc 
 ysvofxevT^g, kuto, Toig Trgos tov 'Hksuvov ka-^aTitxs. TeTTocgot S' 
 IcTT* diugjXiXTu^ olg •^goovTUi a-vvYjQcjog stt) tyjv VYi(rov Ix tJjj YjTrslpoiJ, 
 
 TU UTTO TWV SK^OXOOV TOOV TTOTajOtCOV TOV Te 'P:^VOy, Xai TOV '^l^KOUOtVCt, 
 
 xu) TOV Aslyy^gog, xu) tov Yugovvoi' Tolg 8' utto tcov Treg) tov 'P>jvov 
 TOTTCJOV oivuyof/.evoi§, ovk oj: olvtcjov tcuv sk^oXcuv o TrXovg ItrTtv, otKKoi 
 ocTTO Twv 6[ji.ogoiiVToov Toli; M.svoL7r{oig' M.ogiva)V Trap' olg s(rTi Kca to 
 "Itiov, CO exgY}(raT0 vav(TTaQfji.cu Ka,1(rug 6 Qsos, duxigcov 6l§ VYj(rov' 
 vvKTOog 8' ocvyj^Qyi^ ku) ty, vdTEgalcic KccT-^gs Trsgi TETotgTYiv copav^ t Tied 
 e'lKOcri (TToi^lovg tov diuTrXov TE\E(r<xg' xaTsAa/3c 8' Iv agougccig tov 
 
 (tItOV, '^EcTTi >J TrXs/cTTVJ T^J VYi(TOV TZE^ioig, KCti X.Oi.Ta.dgV[/.0§' TTOXKct 
 
 8e yEMXo(p<x Twv ^ooglcjov ecttI' cpe^ei ds (Titov ku) (3o<Tx.Y}[jiUTCi, kolI 
 p^guo-ov, xai oigyvgov, >coi) (rldi^gov' tuvtoc ^ KOfji^i^ETUi I J awT^f, 
 xoii Ug[/.C)iTcc, xu) avS^aTroSa, xot) xuvsg EV(pvElg Trgog Tug KVVYjyS' 
 <rlocg. KsATOi 8s xu) Trgog Tovg TroKsfi^ovs ')^gciovToii xa) tovtoiSj xccl 
 Tolg liri-^cagloic. 0\ 8s av^psg £V[jiYix=(7Tspoi tmv KeXtmv slcri, 
 xcu Y](T(rov ^oLV^OTgi^sg^ ^avvoTEpoi 8e toT^ (TMyia(ri' (TYifj^EiOv 8e toD 
 [JiEysQovg' avTiTronlug yoig Yj[ji,s1g sl^O[ji.sv sv 'Pcwjxrj, toov uxJ/^jAoTaTcov 
 otVToQi vTVEgs^ovTug xoa Yj[/.i7ro^lco' ^Kocktouc 8e, xoCi t olWol ovx 
 EvygoLi^iLOvg TJj (jx)(tt6l(Te\. Ta 8^ y^yj tol [lev o[loiol Tolg KsXtoTc, to. 
 8' d'!rXo6(rT£gix. xu) ^ag^agcjoTsga'Sa-T kviovg yuKaxTog svTropovvTotg, 
 [LYj TvgoTTOislv, 8ja T^v UTTEiglav' ixTTslgoug 8* slvoti xu) xYprsicig, xoCi 
 clXKcov yEcogyixcJov. Avvaa-Tsiui 8' eW) 'Kcig avrolg. Tlpog 8^ touc 
 TtoKsyiOvg^ otTTYivong •^gcovTui to %Keov, xoSonrsg xoci tcov KsXtcov 
 ?v/or TToXEig 8' ixvTcvv sWiv ol ^gvfLoi' Trsgi'Pga^civTEg yoig 8gv8^so"» 
 
50.] EX STRABONE. 35 
 
 TOii, KOi) rtXr (3o<T}CY}[jLCiTu KCi.Toi(rTaQ[ji,s6ou<Tiv, ou Trgog TToXvv ^povov" 
 sTTOfji^^goi 8' eWh ol asgss [MoiXKov yj vi<:psTMdsi§. sv 8s Tctig a1Qgioti§ 
 oy^i^KYj noLrkyzi TTOkvv ^govov m<tts 8i' r}fj.sgas oXvig stt) rgiis {Jiovov 
 ^ TSTTugoig oigag raj 'Ksgi t^v jU.£(r))jx(S^/av ogaaSai tov yJKiov. Tovto 
 ds KOiv ToTj MopjvoTj (TVfji^cilvei, Kd) Tois MsvaTTiOij, x«» ocroi toCtcjov 
 irXYioriO'^wgoi. A»j 8g hz^r\ Kocla-ug slg tyjv vy^<rov 6 Qsos' sttolvyiKQe 
 Se Sia Tu^Bcav ov^sv [x^syct ^ia7rga.^a.iJi,svog, ovhe irgosK^wv h'Tri nroXb tt^§ 
 VYjcroo, dioc T£ Tcis sv Tolg KsXtoIs ysvofji.sva.g a-Taasig, tmv ts (3a,g(3oigcjov 
 xa« Tcav olxsioov (TTgixriMTCJOv^ xai 8ia to ttoXKo. twv ttAo/wv uTroXso-Qcct, 
 KUToi T^v TTOLVU'eKY^voy, ccu^T^o'iv Xci^oucrcjov TU)V a[i7ra)T£cov xot) tmv TrXYjfx,^ 
 fxvgldoov' 8uo [JI.BV Toi Y] Tgslg vUus hU-^as rovg "BgsTTavouc, xaiTrsg 8'jo 
 Tuyi/^oLTOL (xovov TTspociuxrcis TYjg (TrgaTiois, x.a1 ocTrriyotysv OfjLi^goi ts ko.) 
 avS^aTToSa, xu) tyjs ccXXyi§ Xeius 7rXr,Qog* Nuvi /xlv toi tmv Suvacrrcov 
 Tivsg Tcuv uvToQi, 7rgs<r^s6(rs(n xot) Qsgonrslccig xccTacrxsvoca-aiJisvoi tyjv 
 irgos ILdla-ugoi tov '^s^ol(Ttov ^iXlavs oivtx$Yj[JiixTa. ts avs^T^xav sv too 
 VLuTTiTooXico, X.OU olxsioiv o-^sdov 7rcx.gs(rxsvoi(rav Tolg 'Poofjioiioig oXyiv t^v 
 vijcov' TeA>j re ovttm; vTrofLsvoua-i ^ugsa, tmv ts s](rayo[x,svcjov slg tyjv 
 KsATixijv sKslQsv xu) TMV si(ruyo(xsvoov svQsy^s' tciutcc 8' s<rT)v lAs^ay- 
 Tivoc \|/aX<a, xa) Trsgnxv^sviu, xou Kiyyovgia, xoi) haCKoL crxgu>j, x«i 
 a,K\og pcoTTog toiovtoc. oxtts jxrjSev 8=Tv <Pgougoig Tr^g vv)(rov' TOvXtxp^iCTOv 
 [jt,sv yoig, svog Tuy^aTog "/^gri^Oi av, xcci 'nnrixoi) Tivog^ m(Ttz xcti <pogovg 
 u7roiys(T^on TTotg clvtcov' slg "laov 8^ xa^lcTctTO TtSiv to otvocKctifxa. ty) 
 (TTgocTiu Tolg '7rgo(r<^sgoiJ,svoig ^gYifJuxa-iv avayxY} yoig (jLsiov(rQon to, 
 reXyj (pogoov STti^a.KKo^svMV cifji^ci 8s xoi) xivdvvoug uTrotVTav Tivag^ ^lug 
 STTCtyofcivi^g. 
 
 Wkt) 8s X(x) oiXKoLi Ttsgi ty^v B^sTTavix^v vy\<toi fji^ixgctl' jU,syaA>j 8' ^ 
 "IsgvYj Tcgog cLgxTOv uutyi TroigixfBs^XYii^svYi, "TrgoiXYjXYjg, fxoikXov 8= TrAaTog 
 s^ou(roi. TJsg) Yig ou8sv sp^OjOcsv Ksysiv <roi^sgf TrXrjv oti ScygicuTsgoi tcuv 
 l&gsTTOivwv V7roLp^ov(nv ol xaroixouvTsg avTYjV, otvQgctiTroipocyoi ts ovTsg 
 xot) 7roXv<payoi, TOug ts TrtxTsgocg TsXsuTr)<ruvTag xccTsaSlsiv sv xolKm 
 Ti^s\KSVOi' xoii (pavsgoog fji,i(7ys(TQcn Totlg ts aXKong yuvca^), xct) fXYjTgoca-i, 
 xot) oiBsK(poug. Ka» tuutcx. 8* outm AsyojU,sv, cog ovx s^ovTsg cc^i07rl(rT0vg 
 ^otgTugoLg. Ka/roj to ys tyjc uv^gMTro^^ayiug^ xou %xv^ixov slvsci 
 KsysTcn^ xoLi sv avayxaig TzoKiopxYfnxcCig^ x«» KsAtoj xcii "l^rigsc^ xcn) 
 uWoi TrKsiovg, TrotrricroLi touto XsyovToci. 
 
 Vlsg) 8s TYjg &o6\Yig sti fjioiWov oca'oi<^Yig yj WToglct^ 8<a tov sxtottit^oV 
 TOLVTy\v yoig tmv ovOjaa^Ojxsvcov, kgxTiXMTouTY^v Ti$su<riv. '^A 8' sTpyjxs 
 
 D 2 
 
86 
 
 EXCKRPTA [ante CHR. 
 
 Uukas ''fsg) ratmjj, xa) tmv aXXwv rwv raurrj rcwrajv, ^< fxev we^rXa- 
 crrat, <pcivegov ex twv yvoogi^ofjievoov ^(^cagloov' xaTevJ/sucrTai yag uutcov 
 ru TiXzidTOL^ {ha-Trep xa) Trgor^pov s'lgyiToti' a>(rTe B13X0V l<rTiv e^cvcrfjiivog 
 fiuKXov Treg) roov exTSTOTTia-fj^evctiv. Upog fxsv rot roL ovguviu xu) tyjv 
 fMct$Y}fLa.Tix^v Qsctipluv ixcKVcog ^o^eis xe)(^gY}(TQcti rolg 7rpayij.ci<Ti, Tolg tyJ 
 xars^pvyfxsvYj ^wvyj 7rATj(ria^oujT to twv xoLpTrm shai twv Yjfiegcuv, xotl 
 fyjuiv Tcov fx,sv oK^ogluv ttolvtsXyj, TuiV Is (TTTixviv, xsy^gu) Is xa) uXXoig 
 Aop^avoi^j xcc) xoigTToig xoii pi^cn$ rgsips(r&ixr 'nug olg 8e ctTtoj xu) jtx,e>.» 
 yiyvsTcti, xu) to Trofjiu svtsvQsv e^siV tov Ss (tItov, sTrsi^ rohg v}\lov$ 
 oux s^oixTi xuQugovg, sv oixoii; [xsyuXoig xo7rTOU<Ti, (rvyxo[ji,icrQsvTa)v 
 dsvpo TMV (TTu^vcov ul yug uKcia up^gY}<rroi ylyvovrut 8»a to av^Xiov, 
 xa) TOv$ oixfSpovg. 
 
 XL EX PUBLIC VIRGILIO MARONE. [A. C. 30.] 
 
 L [Ec. i. 65.] At nos hinc alii sitientis ibimus Afros: 
 Pars Scythiam, et rapidum Cretae veniemus Oaxem, 
 Et penitus toto divisos orbe Britannos. 
 
 2. [Ge. iii. 2L] Ipse caput tonsae foliis oruatus olivae, 
 Dona feram; jam nunc solennes ducere pompas 
 Ad delubra juvat, caesosque videre juvencos ; 
 Vel scena ut versis discedat frontibus, utque 
 Purpurea intexti tollant aulaea Britanni. 
 
 Et duo rapta raanu diverso ex hoste tropaea, 
 Bisque triumphatas utroque ab litore gentes. 
 
 XIL EX QUINTO HORATIO FLACCO. [A. C. 20.] 
 L [Od. i. 2L 13.] 
 Hie bellum lacrymosum, hie miseram famem 
 Pestemque, a populo et principe Caesare, in 
 Persas atque Britannos 
 Vestra motus aget prece. 
 
 2. [i. 35. 29.] 
 Serves iturum Csesarem in ultimos 
 Orbis Britannos; et juvenum recens 
 Examen, Eois timendum 
 
 Partibus Oceanoque rubro. 
 
20.] EX Q. HORATIO FLACCO. 37 
 
 3. [Od. iii. iv. 33. Ad Calliopen.} 
 Visam Britannos hospitibus feros, 
 Et laetum equino sanguine Concanum ; 
 Visam pharetratos Gelonos, 
 
 Et Scythicum inviolatus amnem. 
 
 4. [Od. iii. V. 1.] 
 Ccelo tonantem credidimus Jovem 
 Regnare ; praesens divus habebitur 
 Augustus, adjectis Britannis 
 Imperio, gravibusque Persis. 
 
 5. [Od. iv. xiv. 45. Ad Augustum.] 
 Te, fontium qui celat origines, 
 Nilusque et Ister ; te rapidus Tigris, 
 Te belluosus qui remotis 
 
 Obstrepit Oceano Britannig. 
 Te non paventis funera Gallise, 
 Duraeque tellus pudit Iberiae ; 
 
 Te caede gaudentes Sicambri 
 
 Compositis venerantur armis. 
 
 6. [Epod. vii. 1. Ad Populum Romanum.'] 
 Quo, quo scelesti ruitis ? Aut cur dexteris 
 
 Aptantur enses conditi ? 
 Parumne campis, atque Neptuno super 
 
 Fusum est Latini sanguinis ? 
 Non, ut superbas invidae Carthaginis 
 
 Rom an us arces ureret, 
 Intactus aut Britannus ut descenderet 
 
 Sacra catenatus via : 
 Sed ut, secundum vota Parthorum, sua 
 
 Urbs haec periret dextera. 
 
 XIII. EX ALBIO TIBULLO. 
 
 [Carin. iv. 1. 147.] 
 Quid moror } oceanus ponto qua continet orbem, 
 Nulla tibi adversis regio sese oflPeret armis. 
 Te manet invictus Romano marte Britannus 
 Teque interjecto mundi pars altera sole» 
 
38 EXCERPTA [anno DOM. ' 
 
 XIV. EX SEXTO AURELIO PROPERTIO. [A. C. 10.] 
 
 1. [El. ii. 1. 73.] 
 Maecenas nostrae spes invidiosa juventae, 
 
 Et vitaB et morti gloria justa meae : 
 Si te forte meo ducet via proxima busto, 
 
 Esseda caelatis siste Britanna jugis. 
 Taliaque illacrimans mutae jace verba favilla; 
 
 Huic misero fatum dura puella fuit. 
 
 2. [_El. ii. 14. 25.] 
 
 Nunc etiam infectos demens imitare Britannos, 
 Ludis et externo tincta nitore caput. 
 
 3. [El. ii. 20. 63.] j 
 At vos incertam, mortales, funeris horam ] 
 
 Quaeritis, et qua sit mors aditura via : j 
 
 Quaeritis et ccelo Phcenicum inventa sereno, \ 
 
 Quae sit Stella homini commoda, quseque mala. 
 Seu pedibus Parthos sequimur, seu classe Britannos, 
 
 Et maris et terrse caeca pericla viae. 
 
 4. [iv. 3. 7.] Te modo viderunt iteratos Bactra per ortus, 
 Te modo munito Sericus hostis equo ; 
 Hibemique Getae, pictoque Britannia curru. 
 
 XV. EX MESSALA CORVINO. [A. C. 10.] 
 [De 'prog. Aug. c. 35.] Gallia atque Britannia novem an- 
 norum Julii Caesaris labor fuere, tributariae demum factae. 
 
 XVI. EX GRATIO FALISCO. [A. C. 6.] 
 [Cyneg. v: 174.] 
 Quid freta si Morinum, dubio refluentia ponto. 
 Veneris, atque ipsos libeat penetrare Britannos ? 
 O quanta est merces, et quantum impendia supra, 
 Si non ad speciem mentiturosque decores 
 Protinus ; (haec una est catulis jactura Britannis) 
 At magnum quum venit opus, promendaque virtus, 
 Et vocat extremo praeceps discrimine Mavors, 
 Non tunc egregios tantum admirere Molossos, 
 Comparat his versuta suas Athamania fraudes, 
 Acyrusque, Pheraeque, et clandestinus Acarnan. 
 
17.] EX VALERIO MAXIMO. 39 
 
 XVII. EX PUBLIC NASONE OVIDIO. [A. D. 17.] 
 
 1. [Am. II. XV. 37—40.] 
 Non ego Pelignos videor celebrare salubres, 
 
 Non ego natalem, rura paterna, locum ; 
 Sed Scythiam, Cilicasque feros, viridesque Britannos, 
 
 Quseque Prometheo saxa craore rubent. 
 
 2. [Meiam. xv. 746—759. ] 
 Caesar in urbe sua deus est, quem Marte togaque 
 Praecipuum, non bella magis finita triumphis, 
 Resque domi gestae, properataque gloria rerum 
 In sidus vertere novum, stellamque comantem, 
 Quam sua progenies. Neque enim de Caesaris actis 
 Ullum majus opus, quam quod pater extitit hujus. 
 Scilicet aequoreos plus est domuisse Britannos, 
 Perque papjriferi septemflua flumina Nili 
 Victrices egisse rates : Numidasque rebelles, 
 Cinyphiumque Jubam, Mitbridateisque tumentem 
 Nominibus Pontum populo adjecisse Quirini, 
 Et multos meruisse, aliquos egisse triuraphos; 
 Quam tantum genuisse virum, quo praeside rerum 
 Humano generi, Superi, cavistis abunde. 
 
 XVIII. EX VALERIO MAXIMO. [A. D. 30.] 
 
 [Fac. et Die. Me. iii. 2. 23.] Tuum vero, Scaeva, inexsu- 
 perabilem spiritum in utraque parte rerum naturae qua admi- 
 ratione prosequar nescio: quoniam excellenti virtute dubium 
 reliquisti, inter undasne pugnam fortiorem edideris an in terra 
 vocem emiseris. 
 
 Bello namque, quo C. Caesar non contentus opera sua 
 oceani claudere litoribus, Britannicae insulae ccelestes injecit 
 manus, cum quatuor commilitonibus rate transvectus, in 
 scopulum vicinum insulae, quam hostium ingentes copiae 
 obtinebant ; postquam aestus regressu suo spatium, quo 
 scopulus et insula dividebantur in vadum transitu facile 
 redegit, ingenti multitudine barbarorum affluente, caeteris 
 rate ad litus regressis, solus immobilem stationis gradum 
 
40 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 retinens iindique ruentibus telis ct ab onini parte acri studio 
 ad te invadendum nitcntibus, quinque militum diurno prcelio 
 suff'ectura pila, una dextra, hostium corpoiibns adegisti: ad 
 ultimum destricto gladio, audacissimum quernque, modo 
 umbonis impulsu, modo mucroiiis ictu depelleus, hinc 
 Romanis, illinc Britannicis oculis incredibili, dum ceriie- 
 reris, spectaculo fuisti. Postquam deinde ira ac pudor 
 cuncta conari fessos coegit, tragula femur trajectus, saxique 
 pondere ora contusus, galea jam ictibus discussa, et scuto 
 crebris foramiriibus absumpto, profundo te credidisti, ac 
 duabus loricis onustus, inter undas, quas hostili cruore infe- 
 ceras, enatasti : visoque imperatore armis non amissis, sed 
 bene impensis, quum laudem merereris, veuiara petiisti ; 
 magnus prcelio; sed major disciplinae militaiis memoria : 
 itaque ab optimo virtutis aestimatore, quum facta, turn etiam 
 verba tua, centuriouatus honore donata sunt. 
 
 XIX. EX VELLEIO PATERCULO. [A. D. 30.] 
 
 [Hist. R. ii. 46.] Quum deinde immanes res vix multis 
 voluminibus explicandas C. C^sar in Gallia ageret ; . . . 
 etiam in Britanniam transjecisset exercitum, alterum paene 
 imperio nostro ac suo quaerens orbem : invictum par con- 
 sulum, Cn. Pompeius et M. Crassus, alterum iniere consu- 
 latum ; qui neque petitus honeste ab iis, neque probabiliter 
 gestus est. 
 
 [ii. 47.] Per haec, insequentiaque, et quae praediximus 
 tempora, amplius quadraginta millia hostium a Caio Csesare 
 csesa sunt, plm'a capta. Pugnatum ssepe directa acie, saepe 
 in agminibus, saepe eruptionibus, bis penetrata Britannia: 
 novem denique aestalibus, vix ulla non justissimus triumphus 
 emeritus. 
 
 XX. EX POMPONIO MELA. [A.D. 45.] 
 
 1. [De s. orb, i. 3.] Europa terminos habet, ab oriente 
 Tanaim et Maeotida et Pontum, a meridie reliqua nostri 
 maris ; ab occidente Atlanlicum, a septentrione Britannicum 
 Oceanum. 
 
45.] EX POMPONIO MELA. 41 
 
 2. [ii. 6.] Pyrenseus primo hinc in Britannicum procurrit 
 oceanum ; turn in terras fronte conversus, Hispaniam irriim- 
 pit, et minore ejus parte ad dextram exclusa, trahit per- 
 petua latera continuus, per omnem donee provinciam longo 
 limite immissus, in ea littora, quae occidenli sunt adversa, 
 perveniat. 
 
 3. [iii. 2.] Habent tamen [GalU] et facundiam suam, 
 magistrosque sapientiaB Druidas. Hi terra) mundique mag- 
 nitudinem et formam, motus cceli ac siderum, ac quid dii 
 velintj scire profitentur. Decent niulta nobilissimos gentis 
 clam et diu, vicenis annis, in specu, aut in abditis saltibus. 
 Unum ex iis, quae prsecipiunt, in vulgus effluxit, videlicet ut 
 forent ad, bella meliores, aeternas esse animas, vitamque 
 alteram ad manes. Itaque cum mortuis cremant ac defo- 
 diunt apta viventibus. Olim negotiorum ratio etiam et 
 exactio crediti deferebatur ad inferos : erantque qui se in 
 rogos suorum, velut una victuri, libenter immitterent. 
 
 4. [iii. 6.] In Celticis aliquot sunt {^hisulce'] quas, quia 
 plumbo abundant, unp omnes nomine Cassiteiidas appellant. 
 Sena in Britannico mari, Osismicis adversa littoribus, Gallici 
 numinis oraculo insignis est; cujus antistites, perpetua virgi- 
 nitate sanctae, numero novem esse traduntur: Gallicenas 
 vocant, putantque ingeniis singularibus praeditas ; maria ac 
 ventos concitare carminibus, seque in quae velint animalia 
 vertere, sanare quas apud alios insanabilia sunt ; scire Ven- 
 tura et praedicare : sed non nisi debitas navigantibus, et in id 
 tantum, ut se consulerent, profectis. 
 
 Britannia qualis sit, qualesque progeneret, mox certiora et 
 magis explorata dicentur. Quippe tam diu clausam aperit 
 ecce principum maximus [Claudius] ; nee indomitarum 
 modo ante se, verura ignotarum quoque gentium victor, pro- 
 priarum rerum fidem ut bello affectavit, ita triumpho decla- 
 raturus portat. Caeterum, ut adhuc habuimus, inter septen- 
 trionem occidentemque projecta, grandi angulo Rheni ostia 
 prospicit : dein obliqua retro latera abstrahit, altero Galliam, 
 altero Germaniam spectans : turn rursus perpetuo margine 
 directi litoris ab tergo obducta, iterum se in diversos angulos 
 cuneat triquetra, et Siciliae maxime similis, plana, ingens, 
 foecunda, vcrum his, quae pecora quam homines benignius 
 
i2 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 alant. Fert nemora, saltusque, ac praigrandia flumina alternis 
 motibus, modo in pelagus, modo retro fluenlia, et quajdam 
 gcmmas margaritasque generantia. Fert populos regesquc 
 populorum : sed sunt inculti omnes, atque ut longius a con- 
 tinenti absunt, ita aliarum opum ignari magis, tantum pecore 
 ac finibus dites ; incertum ob decorem, an quid aliud, vitro 
 corpora infecti. Causas tamen bellorura et bella contrahunt, 
 ac se frequenter invicem infestant, maxime imperitandi cupi- 
 dine, studioque ea prolatandi, quae possident. Dimicant non 
 equitatu modo aut pedite, verum et bigis et curribus, GaJlice 
 armati : covinos vocant, quorum falcatis axibus utuntur. 
 
 Super Britanniam Iverna est,pene par spatio, sed utrinque 
 aequali tractu litorum oblonga ; coeli ad maturanda semina 
 iniqui, verum adeo luxuriosa herbis, non laetis modo sed 
 etiam dulcibus, ut se exigua parte diei pecora impleant, et 
 nisi pabulo prohibeantur, diutius pasta dissiliant. Cultores 
 ejus inconditi sunt, et omnium virtutum ignari, pietatis 
 admodum expertes. 
 
 Triginta sunt Orcades, angustis inter se ductae spatiis : 
 septem Haemodae, contra Germaniam vectae. 
 
 XXI. EX LUCIO ANN^O SENECA. [A. D. 55.] 
 
 1. [Cons, ad Polyh. 82.] Abstine ab hoc manus tuas, 
 Fortuna, nee in isto potentiam tuam, nisi ea parte qua 
 prodes, ostenderis. Patere ilium generi humano jam diu 
 aegro et affecto mederi: patere quicquid prioris principis 
 furor concussit, in locum suum restituere ac reponere. Sidus 
 hoc, quod praecipitato in profundum, ac demerso in tenebras 
 orbi refulsit, semper luceat. Hie Germaniam pacet, Bri- 
 tanniam aperiat, et patrios triumphos ducat et novos : 
 quorum me quoque spectatorem futurum, quae primum ob- 
 tinet locum ex virtutibus ejus, promittit dementia. 
 
 2. \_Cons, ad Marc. 14.] Caius Caesar quum Britanniam 
 peragraret, nee Oceano felicitatem suam continere posset, 
 audivit decessisse filiam, publica secum fata ducentem. In 
 oculis erat jam Cneius Pompeius, non aequo laturus animo, 
 quenquam alium esse in Republica magnum, et modum im- 
 positurus incrementis, quae gravia illi videbantur, etiam 
 
55.] EX L. A. SENECA. 43 
 
 quum in commune crescerent. Tamen intra tertium diem 
 imperatoria obiit munia, et tarn cito dolorem vicit, quam 
 omnia solebat. 
 
 3. \^Lud. de M. CI. C<bs. 3.] Constituerat enim omnes 
 Graecos, Gallos, Hispanos. Britannos, togatos videre. 
 
 4. [Ibid, 8.] Lucium Silanum enim generum suum occidit. 
 Oro, propter quid ? Sororem suam, festivissimam omnium 
 puellarum, quam omnes Venerem vocarent, maluit Junonem 
 vocare. Quare, inquit, qusero enim, sororem suam stulte 
 studere ? Athenis dimidium licet, Alexandriae totum ? Quia 
 Romae, inquit, mures molas lingunt, hie nobis curva corrigit. 
 Quid in cubiculo suo faciat, nescio : etiam cceli scrutalur 
 plagas, deus fieri vult. Parum est, quod templum in Bri- 
 tannia habet, quod hunc barbari colunt et ut Deum orant. 
 
 5. [Ibid, 12.] 
 
 Hie Britannos Ultra noti 
 
 Litora ponti, Et caeruleos 
 
 Scuta Brigantas Dare Romuleis 
 
 Colla catenis Jussit, et ipsum 
 
 Nova Romanae Jura securis 
 Tremere Oceanum. Deflete viiiim, 
 
 Quo non alius Potuit citius 
 
 Discere causas, Una tantum 
 
 Parte audita, Saepe et neutra. 
 
 6. [Octav. trag. Act* i. v. 26.] 
 
 Teque extinxit [Agrippina], miserande pater, 
 
 Modo cui totus paruit orbis 
 
 Ultra Oceanum, cuique Britanni 
 
 Terga dedere, 
 
 Ducibus nostris ante ignoti, 
 
 Jurisque sui. 
 
 7. [v. 38.] . . . Cemat eversam domum 
 Stirpemque Claudii, cujus imperio fuit 
 Subjectus orbis ; paruit liber diu 
 Oceanus, et recepit invitus rates. 
 
44 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 En qui Britannis primus imposuit jugum, 
 Ignota et ante classibus texit freta, 
 Interque gentes barbaras tutus fuit, 
 Et saeva raaria ; conjugis scelere occidit. 
 
 XXir. EX DIOSCORIDE. [A.D. 65.] 
 
 [ii. 110.] Ku) TO [TTOfji.u] xci\o6[/.£\>ov Be Kougfxi, crxeua^o/xevov Se 
 Ix TYjg xgiQrjg^ cjo xai ctvri olvou 7ro[/,(XTi TroWocxig ^pcJovTcti, xs(puKu\ye^ 
 i(TTi xa.) xctxo^V[ji.ov, xoi) tov vsvpoit ^KoLTTTixov. crxeuajerai Se 
 xa» Ix TTvgcov toicuvtu Trojocara, coj ev t^ Trgog lo-Tre^av 'J/STjg/a xa) 
 Bg£TTav/a. 
 
 XXIII. EX MARCO ANNiEO LUCANO. [A. D. 65.] 
 
 1. [Phar. i. 356.] Summi turn munera pili 
 Lselius, emeritique gerens insignia doni, 
 Servati civis referentem praemia quercum, 
 Si licet, exclamat 
 
 Haec manus, ut victum post terga relinqueret orbem, 
 Oceani tumidas remo compescuit undas. 
 
 2. [v. 447.] Vosquoque, qui fortes animas, belloque peremptas, 
 Laudibus in longum vates demittitis gevum, 
 
 Plurima securi fudistis carmina, Bardi. 
 
 Et vos barbaricos ritus, moremque sinistrum 
 
 Sacrorum, Drnidse, positis repetistis ab armis. 
 
 Solis nosse deos, et coeli numina vobis, 
 
 Aut solis nescire datum : nemora alta remotis 
 
 Incolitis lucis. Vobis auctoribus, umbrae 
 
 Non tacitas Erebi sedes, Ditisque profundi 
 
 Pallida regna petunt : regit idem spiritus artus 
 
 Orbe alio : longae (canitis si cognita) vitae 
 
 Mors media est. Certe populi, quos despicit Arctos, 
 
 Felices errore suo, quos ille timorum 
 
 Maximus baud urget, leti metus : inde ruendi 
 
 In ferrum mens prona viris, animaeque capaces 
 
 Mortis : et ignavum rediturae pare ere vitae. 
 
 Et vos crinigeros bellis arcere Caycos 
 
68.] EX S. ITALICO. 45 
 
 Oppositi, petitis Romam, Rhenique feroces 
 Deseritis ripas, et apertum gentibus orbem. 
 
 3. [ii. 571.] Oceanunaque vocans incerti stagna profundi, 
 Territa quaesitis ostendit terga Britamiis ? 
 
 4. [iii. 76.] . . . ut vincula Rheno, 
 Oceanoque daret ! celsos ut Gallia currus 
 Nobilis, et flavis sequeretur mista Britannis ! 
 
 5. [iv. 130.] Utque habuit ripas Sicoris, camposque reliquit, 
 Primum cana salix madefacto vimine parvara 
 
 Texitur in puppim, cassoque inducta juvenco 
 Vectoris patiens tumidum superenatat amnem. 
 Sic Venetus stagnante Pado, fusoque Britannus 
 Navigat oceano : sic quum tenet omnia Nilus, 
 Conseritur bibula Memphitis cymba papyro. 
 
 6. [vi.67.] Aut vaga quum Tethys, Rutupinaque litora fervent, 
 Unda Caledonios fallit turbata Britannos. 
 
 XXIV. P:X SILIO ITALICO. [A. D. 68.] 
 
 1. [Pun. iii. 596.] 
 
 Bellatrix gens baccifero nutrita Sabino. 
 Hinc pater ignotara donabit vincere Thulen, 
 Inque Caledonios primus trahet agmina lucos : 
 
 2. [lb. xvii. 414.] 
 
 Fervidus ingenii Masinissa, et fervidus sevi, 
 In primas Macetum turmas iramania membra 
 Infert, et jaculo circumvolat alite campum. 
 Caerulus baud aliter, quum dimicat, incola Thules 
 Agmina falcifero circumvenit arta covinno. 
 
 XXV. EX VALERIO FLACCO. [A. D. 70.] 
 
 [Argon, i. 7.] Tuque o, pelagi cui major aperti 
 Fama, Caledonius postquam tua carbasa vexit 
 Oceanus, Phrygios prius indignatus lulos, . . . 
 
4() EXCKRPTA [aNiNO l)0\f, 
 
 XXVI. EX FLAVIO JOSEPHO. [A. D. 70.] 
 
 1. [De B, JucL ii. 16.] * *AAA' uirlq ooxsavov eregav e^i^Djcrav [ol 
 'Pcojtta/bt] olxoujasvrjv, [eAef ev 6 'Ay^iWaj] xa» l^^X^^ "^^^ uvktto- 
 QYiTcav TTporegov 'BgsTravoov Si^veyxav ra oVAa .... Sxe\I/a(r56 ts 
 Koi) TO BgsTTuvwv TEix^g , ol Tols 'Is^ucroAy/Awv re/p^ecri ttsttoiUts^' xat 
 ya^ sxsivovg 7rsgi(5s^\Yjfj,svovg cajcsavov, xct) TYjg xaO' ^/xaj oIxou(xevrjj 
 otjx. lAacrcrova v^crov oIxoDvraj, ttXsuo-uvtss kdouXw(ravTO 'PoDfjiotioi' 
 TSO'cagot Se nxyfj^uroc tyjv Toa-oivTYjv vyjo-qv ha<pi>XoirTEi.* 
 
 2. [iii. 1.] ['ONepcov] evpia-xsi Ovsa-Trcio-iuvov, . . Trgoa-KTYia-oifLsvov 
 ^s Tois OTTKoig 3gerTcivioiv TEoog XotvSixvovauv' o&ev avrou kou tco yrctTg) 
 KXayS/o) TTccgsa-^s, %a>^»j i^goorog l^iou ^giaiJ^^ov KciT(xyot.yeiv. 
 
 •3. [vi. 6.] Ka» r/ jxeT^ov coxeavou Tsl^ovg xwAUjCta, [eAefev 6T/toj] 
 ov TTsgifSs^XYjfLsvoi 'BgsTToiVo) TO. 'P(jofji.oiia)v oTrXtx. 7rgo(rKUVov(ri ; 
 
 4. [vii. 4.] Ovso-Traa-iuvog tts^j.'ttsi ygciiJ.^otra DeT/A/w Kj^eaAtw, . . 
 T)jv vTTouTOv SiSoifj Ti[ji,Y}V, xu) xeXsvMV ccg^uvTOi BgsTravlois uttisvoli. 
 
 XXVII. EX CAIO PLINIO SECUNDO (Majore). 
 [A. D. 23—79.] 
 
 1. \^Lih. ii. 77.] Sic fit, ut vario lucis incremento, in Meroe 
 longissimus dies 12 horas sequin octiales et octo partes unius 
 horae colligat : Alexandrise vero 14 horas : in Italia quin- 
 decim : in Britannia 17 ; ubi sestate lucidse noctes, hand dubie 
 repromittunt id, quid cogit ratio credi: solstitii diebus ac- 
 cedente sole propius verticem mundi, angusto lucis ambitu, 
 subjecta terrae continuos dies habere senis mensibus ; noc- 
 tesque e diverso ad brumam remoto. Quod fieri in insula 
 Thule, Pythias Massiliensis scrip sit, sex dierum navigatione 
 in septemtrionem a Britannia distante : quidam vero et in 
 Mona, qucC distat a Camalduno Britanniae oppido circiter 
 ducentis millibus, affirmant- 
 
 2. [ii. 99.] Octogenis cnbitis supra Britanniam intumescere 
 aestus Pythias Massiliensis auctor est. Interiora autem maria 
 terris clauduntur ut portu. Quibusdam tamen in locis 
 spatiosior laxitas ditioni paret : utpote quum plura exempla 
 sint, in tranquillo mari, nulloque velorura impulsu, tertio die 
 ex Italia provectorum Uticam, asstu fervente. Circa litora 
 autem raagis quam in alto deprehenduntur hi motus: quoniam 
 
23 — 79.] EX C. PLINIO SECUNDO, i7 
 
 et in coTpore extrema pulsum venarum, id est spiiitus niagis 
 sentiunt. In plerisque tamen aestuariis propter dispares 
 sidemm in quoque tractu exortus, diversi existunt aestus, 
 tempore, non ratione, discordes, si cut in Syrtibus. 
 
 3. [iii. 20.] Claudius Caesar e Britannia triumphans prae- 
 grandi ilia domo verius quam nave intravit Adriam. [De ista 
 nave vide Plin. xvi. 76.] 
 
 4. [iv. 30.] Ex adverse hujus situs [Rheni] Britannia insula, 
 clara Graecis nostrisque monumentis, inter septemtrionem et 
 occidentem jacet : Germanise, Galliae, Hispaniae, multo 
 maximis Europae partibus magno intervallo adversa. Albion 
 ipsi nomen fuit, quum Britanniae vocarentur omnes: de quibus 
 mox paulo dicemus. Haec abest a Gessoriaco Morinorum 
 gentis litore, proximo tra-jectu quinquaginta mil. circuitu vero 
 patere tricies octies centena viginti quinque mil. Pytheas et 
 Isidorus tradunt : triginta prope jam annis notitiam ejus 
 Romanis armis non ultra vicinitatem sylvae Caledoniae pro- 
 pagantibus. Agrippa longitudinem 800 mil. passuum esse : 
 latitudinem 300 mil. credit. Eamdem Hiberniae latitudinem, 
 sed longitudinem '200 mil. passuum minorem. Super eam 
 haec sita abest brevissimo transitu a Silurum gente 30 mil. 
 passuum. Reliquarum nulla 125 mil. circuitu amplior proditur. 
 Sunt autem 40 Orcades, modicis inter se discretae spatiis. 
 Septem Acmodae, et 30 Haebudes : et inter Hiberniam ac 
 Britanniam, Mona, Monapia, Ricina, Vectis, Limnus, Andres. 
 Infra vero Siambis, et Axantos. Et ab adverso in Germani- 
 cum mare sparsae Glessariae, quas Electridas Graeci re- 
 ceutiores appellavere, quod ibi Electrum nasceretur. Ultima 
 omnium, quae memorantur, Thule: in qua solstitio nuUas 
 esse noctes indicavimus, Cancri signum sole transeunte, 
 nullosque contra per brumam dies. Hoc quidam senis 
 mensibus continuis fieri arbitrantur. Timaeus historicus a 
 Britannia introrsus sex dierum navigatione abesse dicit 
 insulara Mictim, in qua candidum plumbum proveniat ; ad 
 eam Britannos vitilibus navigiis corio circumsutis navngare. 
 Sunt qui et alias prodant, Scandiam, Dumnam, Bergos : 
 maximamque omnium Nerigon, ex qua in Thulen navigetnr. 
 A Thule unius diei navigatione mare concretum, a nonnullis 
 Cronium appellatur. 
 
48 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 5. [iv. 33.] Naibonensi provinciae contermini Ruteni, Ca- 
 durci, Antobroges, Tarneque amni discreti a Tolosanis 
 Petrocori. Maria circa oram : ad Rhenum Septentrionalis 
 Oceanus, inter Rhenum et Sequanam Britannicus, inter eum 
 et Pyrenajum Gallicus. Insulse complures Venetoriim, quae 
 et Veneticae appellantur, et in Aquitanico sinu Uliarus. 
 
 6. [iv. 36.] Ex adverse Celtiberiae complures sunt insular, 
 Cassiterides dictae Grapcis, a fertilitate plurabi : et e regione 
 Arrotrebarura promontorii, Deorum sex, quas aliqui Fortu- 
 natas appellavere. 
 
 7. [vii. 57.] Plumbum ex Cassiteride insula primus appor- 
 tavit Midacritus, . . . Etiam nunc in Britannico oceano 
 vitiles coreo circumsutse fiunt. 
 
 8. [ix. 57.] Eorura [utiiotium] corpus solidum esse mani- 
 festum est, quod nullo lapsu franguntur. Non autem semper 
 in media carne reperiuntur, sed aliis atque aliis locis. 
 Vidimusque jam in extremis etiam marginibus velut concha 
 exeuntes : et in quibusdam quaternos quinosque. Pondus 
 ad hoc aevi semunciae pauci singulis scrupulis excessere. 
 In Britani ia parvos atque decolores nasci certum est : 
 quoniam Divus Julius thoracera, quem Veneri Genitrici in 
 teniplo ejus dicavit, ex Britannicis mavgaritis factum voluerit 
 intelligi. 
 
 9. [ix. 79.] Nondum Britannica serviebant littora, quum 
 Orata Lucrina nobilitabat: postea visum tanti in extremam 
 Italiam petere Brundisiura ostreas. 
 
 10. [x. 29.] Anserini generis sunt chenalopeces : et quibus 
 lautiores epulas non novit Britannia, cbenerotes, fere ansere 
 minores. 
 
 11. [xv. 30.] Cerasi ante victoriam Mithridaticam L. Lu- 
 culli non fuere in Italia. Ad urbis annum 680 is primum vexit 
 e Ponto : annisque 120 trans oceanum in Britanniam usque 
 pervenere. 
 
 12. [xvi. 95.] Non estomittenda in ea re et Galliarum ad- 
 miratio. Nihil habent Druides, ita suos appellant magos, visco, 
 et arbore, in qua gignatur, si modo sit robur, sacratius. Jam 
 per se roborum eligunt lucos, nee ulla sacra sine ea fronde 
 conficiunt, ut inde appellati quoque interpretatione Graeca 
 possint Druides videri. Eniravero quidquid adnascatur illis, 
 
23 79.] EX C. PLINIO SECUNDO. 49 
 
 e coelo missum putant, signumque esse electae ab ipso Deo 
 arboris. Est aulem id varum admodum inventu, et repertum 
 magna religione petitur: et ante omnia sexta luna, quae prin* 
 cipia mensium annorumque his facit, et saeculi post tricesi- 
 mum annum, quia jam virium abunde habeat, nee sit sui 
 dimidia. Omnia sanantem appellantes suo vocabulo, sacri- 
 ficiis epulisque rite sub arbore pragparalis, duos admovent 
 candidi coloris tauros, quorum cornua tunc primum vin- 
 ciantur. Sacerdos Candida veste cultus arborem scandit : 
 falce aurea demetit: candido id excipitur sago. Turn deinde 
 victimas immolant, precantes ut suum donum Deus pros- 
 penim faciat his quibus dederit. Fecunditatem eo poto 
 dari cuicumque animaliura steri'i arbitrantur : contra venena 
 omnia esse remedio. Tanta gentium in rebus frivolis plerum- 
 que religio est. 
 
 [xvii. 4,] Alia est ratio, quam Britannia et Gallia invenere 
 alendi eam [terram] ipsa: quod genus vocant margam, 
 Spissior ubertas in ea intelligitur. Est autem quidam terrae 
 adeps, ac velut glandia in corporibus, ibi densante se 
 pinguetudinis nucleo. Non omisere et hoc Graeci : quid 
 enim intentatum illis ? Leucargillon vocant candidam ar- 
 gillam, qua in Megarico agro utuntur, sed tantum in humida 
 frigidaque terra. Illam Gallias Britanniasque locupletantem 
 cum cura dici convenit. Duo genera fuerant. Plura nuper 
 exerceri coepta proficientibus ingeniis. Est enim alba, rufa, 
 columbina, argillacea, tofacea, arenacea. Natura duplex: 
 aspera, aut pinguis. Experimenta utriusque in manus : 
 ususque gerainus, aut ut fruges tantum alant, aut edant et 
 pabulum. Fruges alit tofacea alba, quas si sit inter fontes 
 reperta, est ad infinitum fertilis : verum aspera tractatu, et si 
 nimia injecta est, exurit solum. Proxima est rufa, quae 
 vocatur acaunuraarga, intermixto lapide tenae minutae, are- 
 nosae. Lapis contunditur in ipso campo : primisque annis 
 stipula difficulter caeditur propter lapides. Impendio tamen 
 minimo levitate, dimidio minoris quam casterae, invehitur. 
 Inspergitur rara: sale eam misceri putant, Utrumque hoc 
 genus semel injectum in quinquaginta annos valet, et frugum 
 et pabuli ubertate. Quae pingues esse sentiuntur, ex his 
 praecipua alba. Plura ejus genera. Mordacissimum quod 
 
50 KXCERPTA [anno DOM. 
 
 supra diximus. Alteram genus alba? creta3 argentaria est. 
 Petitur ex alto, in centenos pedes actis plerumque puteis, 
 ore angustatis: intus, ut in metallis, spatiante vena. Hac 
 maxime Britannia utitur. Durant annis 80. Neque est 
 exemplum ullius qui bis in vita banc eidem injecerit. 
 Tertium genus candidse glissomargani vocant. Est autem 
 creta fullonia mixta pingui terra, pabuli quam frugum 
 fertilior; ita ut messe sublata ante sementem alteram laetis- 
 simura secetur. Dum in fruge est, nullum aliud gramen 
 emittit. Durat 30 annis : densior justo Signini modo stran- 
 gulat solum. Columbinam Gallise suo nomine, eglecopalam 
 appellant : glebis excitatur lapidum modo : sole et gelatione 
 ita solvitur, ut tenuissimas bracteas faciat. Haec ex aequo 
 fertilis. Arenacea utuntur, si alia non sit: in uliginosis vero, 
 et si alia sit. Ubios gentium soles novimus, qui fertilissimum 
 agrum colentes, quacunque terra infra tres pedes efFossa, et 
 pedali crassitudine injecta laetificent. Sed ea non diutius 
 annis 10 prodest. Hedui et Pictones calce uberrimos fecere 
 agros : quae sane et oleis, et vitibus utilissima reperitur. 
 Omnis autem marga aratro injicienda est, ut medicamentum 
 rapiatur: et fimi desiderat aliquantulum, quae primo plus 
 aspera et quae in herbas non efFunditur: alioqui novitate, 
 quaecunque fuerit, solum laedet, ne sic quidem primo post 
 anno fertilis. Interest et quali solo quaeratur. Sicca enim 
 humido melior, arido pinguis. Temperato alterutra, creta 
 vel columbina, convenit, 
 
 [xxii. 2.] Simile plantagini glastum in Gallia vocatur, quo 
 Britannorum conjuges nurusque toto corpore oblitae, quibus- 
 dam in sacris et nudae incedunt, ^thiopum colorem imi- 
 tantes. 
 
 [xxiv. 62. 63.] Similis herbae huic Sabinae est selago 
 appellata. Legitur sine ferro dextra manu per tunicam, qua 
 sinistra exuitur velut a furante, Candida veste vestito, pureque 
 lotis nudis pedibus, sacro facto, priusquam legatur, pane 
 vinoque. Fertur in mappa nova. Hanc contra omnem 
 perniciem habendam prodidere Druidas Gallorum, et contra 
 omnia oculorum vitia fumum ejus prodesse. lidem samolum 
 herbam nominavere nascentem in humidis ; et hanc sinistra 
 
23 — 79.] EX C. PLINIO SECUNDO. 51 
 
 manu legi a jejunis contra morbos suum boumque, nee 
 respicere legentem : nee alibi, quain in canali, deponere, 
 ibique conterere poturis. 
 
 [xxv. 6.] In Germania trans Rhenum castris a Germanico 
 Csesare promotis, maritimo tractu fons erat aquae duleis solus, 
 qua pota intra biennium dentes deeiderent, compagesque in 
 genibus solverentur. Stomacaeen medici vocabant, et seele- 
 tyrben, ea mala. Reperta auxilio est herba, quae vocatur 
 Britannica, non nervis modo et oris malis salutaris, sed 
 contra anginas quoque et contra serpentes. Folia habet 
 oblonga nigra, radicem nigram. Succus ejus exprimitur et 
 ex radice. Florem vibones vocant: qui collectus prius, 
 quam tonitrua audiantur, et devoratus, securos in totura 
 reddit. Frisii, qua castra erant, nostris demonstravere illam : 
 mirorque nominis causam : nisi forte confines Oceano Bri- 
 tanniae, velut propinquse, dicavere. Non enim inde appel- 
 latam earn, quoniam ibi plurima nasceretur, certum est, 
 etiamtum Britannia libera. 
 
 [xxv. 55.] Ordiendum a malorum omnium pessimo, i. e. 
 serpentium ictu. Medentur ergo Britannica herba, pana- 
 cisque generum omnium radix e vino &c. 
 
 [xxvii. 1.] Seythicam herbam a Maeotis paludibus, et Eu- 
 phorbiam e monte Atlante ultraque Herculis columnas: et 
 ipso rerum naturae defectu, parte alia Britannicam ex oceani 
 insulis extra terras positis, itemque ^thiopedem ab exusto 
 sideribus axe : alias praeterea aliunde ultro citroque human ae 
 saluti in toto orbe portari, immensa Romanae pacis maj estate, 
 non homines modo diversis inter se terris gentibusque, verum 
 etiam montes et excedentia in nubes juga, partusque eorum 
 et herbas quoque invieem ostentante. 
 
 [xxix. 12.] Praeterea est ovorum genus in magna Gallia- 
 rum fama, omissum Graecis. Angues innumeri aestate con- 
 voluti, salivis faucium corporumque spumis artifici complexu 
 glomerantur, anguinum appellatur. Druidae sibilis id dieunt 
 in sublime jactari, sagoque oportere intercipi, ne tellurem 
 attingat. Profugere raptorem equo: serpentes enim insequi, 
 donee arceantur amnis alicujus interventu. Experimentum 
 ejus esse, si contra aquas fluitet vel auro vinctum. Atque, 
 
 E -2 
 
52 EXCERtTA [anno DOM. 
 
 ut est magorum solertia occultandis fraudibus sagax, certa 
 luna capiendum censent, tainquam congruere operationem 
 earn serpentium, humani sit arbitrii. Vidi equidem id ovum 
 mali orbiculati modici magnitudine, crusta cartilaginis, velut 
 acetabulis brachiorum polypi crebris, insigne Druidis. Ad 
 victorias litium, ac regum aditus mire laudatur : tantse vani- 
 tatis, ut habentem id in lite in sinu equitem Romanum e 
 Vocontiis, a Divo Claudio Principe interemptum non ob 
 aliud sciam. 
 
 [xxx. 3. 4.] 657mo demum anno urbis, Cn. Cornelio 
 Lentulo, P. Licinio Crasso Coss. senatus consultum factum 
 est, ne homo immolaretur : palamque fuit in tempus illud 
 sacri prodigiosi celebratio. Gallias utique possedit, et quidem 
 ad nostram memoriam. Namque Tiberii Csesaris principatus 
 sustulit Druidas eorum, et hoc genus vatum medicorumque. 
 Sed quid ego haec commemorem in arte oceanum quoque 
 transgressa, et ad naturae inane pervecta ? Britannia hodie- 
 que eam [^magiam'] attonite celebrat tantis caerimoniis, ut 
 dedisse Persis videri possit. Adeo ista toto mundo consen- 
 sere, quanquam discordi et sibi I'gnoto. Nee satis sestimari 
 potest, quantum Romanis debeatur, qui sustulere monstra, 
 in quibus hominem occidere religiosissimum erat, raandi 
 vero etiam saluberrimum. 
 
 [xxxii. 21.] Sunt ergo Mutiani verba, quae subjiciam : 
 Cyzicena [_ostrea] majora Lucrinis, dulciora Britannicis, 
 suaviora Meduiis, acriora Lepticis, pleniora Lucensibus, 
 sicciora Coryphantenis, teneriora Istricis, candidiora Circei- 
 ensibus. 
 
 [xxxiii. 6.] Singulis primo digitis [a?mulum'] geri mos 
 fuerat, qui sunt minimis proximi : sic in Numae et Servii 
 Tullii statuis videmus. Postea pollici proximo induere, 
 etiam Deorum simulacris : dein juvit et minimo dare. 
 Gallise Britanniaeque in medio dicuntur usee. Hie nunc 
 solus excipitur: cseteri omnes onerantur, atque etiam pri- 
 vatim articuli minoribus aliis. 
 
 [xxxiii. 16.] Claudius . . . quum de Britannia triumpharet, 
 inter coronas aiireas, 7 pondo habere, quam contulisset Ilis- 
 pania Citerior, 9 quam Gallia Comata, titulis indicavit. 
 
1 — 80.] EX ANTHOLOGIA. 53 
 
 [xxxiv. 49.] Nigro plumbo ad fistulas laminasque utimur, 
 laboriosius in Hispania eruto, totasque per Gallias: sed in 
 Britannia summo terrae corio adeo large, ut lex ultro dicatur, 
 ne plus certo modo fiat. Nigri generibus hsec sunt nomina : 
 Ovetanum, Caprariense, Oleastrense. Nee differentia ulla 
 scoriae, modo sit excocta diligenter. Mirumque in his solis 
 metallis, quod derelicta fertilius revivescunt. Hoc videtur 
 facere lexatis spiramentis ad satietatem infusus aer, seque 
 ut feminas quasdam foecundiores facere abortus. Nuper id 
 compertum in Baetica Santarensi metallo, quod locari solitum 
 xccM annuis, postquam obliteratum erat, cclv locatum est. 
 Simili modo Antonianum in eadem provincia pari locatione 
 pervenit ad pondo cccc vectigalis. Et mirum, aqua addita 
 non liquescere vasa e plumbo constat : eadem in aqua cal- 
 culus aereusve quadrans si addatur, vas peruri. 
 
 [xxxvii. 11.] Sotacus credidit [electrum\ in Britannia petris 
 effluere, quas electridas vocat. 
 
 XXVIII. EX ANTHOLOGIA Burmanni. [A. D. 1—80.] 
 
 [Anon. carm. de laud. CI. Cas. epp. 84 — 91.] 
 
 Ausoniis numquam tellus violata triumphis 
 
 Icta tuo, Caesar, fulmine procubuit. 
 Oceanusque tuas ultra se respicit aras. 
 
 Qui finis mundo est, non erat imperio. 
 
 Victa prius nullo, jamjara spectata triumpho, 
 
 Inlibata tuos gens jacet in titulos. 
 Fabula visa diu, medioque recondita ponto, 
 
 Libera victori quam cito colla dedit ! 
 Euphrates ortus, Rhenus recluserat arctos. 
 
 Oceanus medium venit in imperium. 
 
 Libera non hostem, non passa Britannia regem, 
 Sternum nostro quae procul orbe jacet, 
 
 Felix adversis, et sorte oppressa secunda, 
 Communis nobis, et tibi, Caesar, erit« 
 
54 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 Ultima cingebat Tibris tua, Romule, regna. 
 
 Hie tibi finis erat, religiose Numa. 
 Et tua, Dive, tuum sacrata potentia coelo 
 
 Extremum citra constitit Oceanum. 
 At nunc Oceanus geminos interluit orbes. 
 
 Pars est imperii, terminus ante fuit. 
 
 Mars pater, et nostrae gentis tutela, Quirine, 
 Et magno positus Caesar uterque polo ; 
 
 Cernitis ignotos Latia sub lege Britannos, 
 Sol citra nostrum flectitur imperium. 
 
 Ultima cesserunt adaperto claustra profundo. 
 Et jam Romano cingimur Oceano. 
 
 Opponis frustra rapidum Germania Rhenum. 
 
 Euphrates prodest nil tibi, Parthe fugax. 
 Oceanus jam terga dedit : nee pervius uUi 
 
 Csesareos fasces, imperiumque tulit. 
 
 Ilia procul nostro semota exclusaque ccelo, 
 Adluitur nostra victa Britannis aqua. 
 
 Semota, et vasto disjuncta Britannia ponto, 
 
 Cinctaque inaccessis horrida litoribus : 
 Quam pater invictis Nereus vallaverat undis : 
 
 Quam fallax sestu circuit Oceanus ; 
 Brumalem sortita polum, qua frigida semper 
 
 Praefulget stellis Arctos inocciduis 
 Conspectu devicta tuo, Germanice Caesar, 
 
 Subdidit insueto colla premenda jugo. 
 Adspice, confundit populos impervia Tellus, 
 
 Conjunctum est, quod adhuc orbis, et orbis erat. 
 
 XXIX. EX C. CORNELIO TACITO. [A. D. 80.] 
 
 1. [Annal. ii. 24.] Tandem . . . claudae naves . . . revertere: 
 quas raptim refectas misit [^Germanicus A. D, 16.], ut scru- 
 tarentur insulas : collecti ea cura {milites'] plerique : multos 
 
80.] EX C. CORNELIO TACITO. 55 
 
 Angrivarii nuper in fidem accepti, redemptos ab interioribus 
 reddidere : quidam in Britanniam rapti, et remissi a regulis. 
 
 2. [xi. 3.] Sed consultante IClaudio A. D. 47.] super abso- 
 lutione Asiatici, flens Vitellius, commemorata * vetustate 
 amicitiae, utque Antoniam, Principis matrem, pariter obser- 
 vassent,'' dein percursis ^ Asiatici in rem publicam officiis 
 recentique adversus Britanniam militia,' quseque alia conci- 
 liandae misericordise videbantur : * liberum ei mortis arbi- 
 trium/ permisit. 
 
 3. [xii. 31—40.] At in Britannia [A.D. 50.] P. Ostorium, 
 proprsetorem, turbidae res excepere, efFusis in agrum sociorum 
 hostibus, eo violentius, quod novum ducem, exercitu ignoto, 
 et ccepta hieme, iturum obviam non rebantur. Ille gnarus, 
 primis eventibus metum aut fiduciam gigni, citas cohortes 
 rapit: et caesis qui restiterant, disjectos consectatus, ne rursus 
 conglobarentur, infensaque et infida pax non duci, non militi, 
 requiem permitteret, detrahere arma suspectis, cinctosque 
 castris Antonam et Sabrinam fluvios cohibere parat. Quod 
 primi Iceni abnuere, valida gens, nee proeliis contusi, quia 
 societatem nostram volentes accesserant : bisque auctoribus, 
 circumjectae nationes locum pugnae delegere, septum agresti 
 aggere, et aditu angusto, ne pervius equiti foret. Ea muni- 
 menta dux Romanus, quamquam sine robore legionum 
 sociales copias ducebat, perrumpere adgreditur, et distri- 
 butis cohortibus, turmas quoque peditum ad muni a accingit. 
 Tunc dato signo perfringunt aggerem, suisque claustris im- 
 peditos turbant. Atque illi conscientia rebellionis, et obseptis 
 efFugiis, multa et clara facinora fecere. Qua pugna filius 
 legati, M. Ostorius, servati civis decus meruit. 
 
 Caeterum clade Icenorum compositi, qui bellum inter et 
 pacem dubitabant; et ductus inde in Ganges exercitus. Vastati 
 agri, praedae passim actae : non ausis aciem hostibus, vel si ex 
 occulto carpere agmen tentarent, punito dolo. Jamque ventum 
 baud procul mari, quod Hiberniam insulam aspectat; quum 
 ortae apud Brigantas discordiae retraxere ducem, destinationis 
 certum, ne nova moliretur, nisi prioribus firmatis. Et Bri- 
 gantes quidem, paucis, qui arma coeptabant, interfectis, in 
 reliquos data venia, resedere. Silurum gens non atrocitate, 
 
56 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 non dementia niutabatur, quin bellum exerceret, castrisque 
 legionum premenda foret. Id quo promptius veniret, colonia 
 CamuloduDum, valida veteranorum manu, deducitur in agros 
 captivos, subsidium adversus rebelles, et imbuendis sociis ad 
 officia legum. 
 
 Itum inde in Siluras, super propriam ferociam, Caractaci 
 viribus confisos: quern multa ambigua, multa prospera ex- 
 tulerant, ut cseteros Britannorum imperatores praemineret. 
 Sed turn astu, turn locorum fraude prior, vi militum inferior, 
 transfert bellum in Ordovicas; additisque, qui pacem nostram 
 metuebant, novissimum casum experitur; sumpto ad proe- 
 lium loco, ut aditus, abscessus, cuncta nobis importuna et 
 suis in melius essent. Tunc montibus arduis, et si qua 
 clementer accedi poterant, in modum valli saxa praestruit: et 
 praefluebat amnis vado incerto, catervaque majorum pro mu- 
 nimentis constiterant. 
 
 Ad hoc gentium ductores circumire, hortari, firmare ani- 
 mos, minuendo metu, accendenda spe, aliisque belli incita- 
 mentis. Enimvero Caractacus hue illuc volitans, ' ilium 
 diem, illam aciem,' testabatur, ' aut reciperandse libertatis, 
 aut servitutis aeternse initium fore :' vocabatque nomina ' ma- 
 jorum, qui dictatorem Caesarem pepulissent : quorum virtute 
 vacui a securibus et tributis, intemerata conjugum et libe- 
 rorum corpora retinerent.' Usee atque talia dicenti, adstre- 
 pere vulgus ; gentili quisque religione obstringi, * non telis, 
 non vulneribus cessuros.' 
 
 Obstupefecit ea alacritas ducem Romanum : simul objectus 
 amnis, additum vallum, imminentia juga, nihil nisi atrox et 
 propugnatoribus frequens, terrebat. Sed miles proelium 
 poscere, ' cuncta virtute expugnabilia,' clamitare, praefectique 
 ac tribuni paria disserentes, ardorem exercitus intendebant. 
 Tum Ostorius, circumspectis, quae impenetrabilia, quaeque 
 pervia, ducit infensos, amnemque baud difficulter evadit. 
 Ubi ventum ad aggerem, dum missilibus certabatur, plus 
 vulnerum in nos, et pleraeque caedes oriebantur. Posteaquam 
 facta testudine, rudes et informes saxorum compages dis- 
 tractae, parque cominus acies, decedere barbari in juga 
 montium. Sed eo quoque inrupere ferentarius gravisque 
 
80.] EX C. CORNELIO TACITO. 57 
 
 miles : illi, telis adsultantes, hi, conserto gradu : turbatis 
 contra Britannorum ordiriibus, apud quos nulla loricarum 
 galearumve tegmina : et, si auxiliaribus resisterent, gladiis 
 ac pilis legionariorum ; si hue verterent, spathis et hastis 
 auxiliarium sternebantur : clara ea victoria fuit, captaque 
 uxore et filia Caractaci, fratres quoque in deditionem ac- 
 cepti. 
 
 Ipse, ut ferme intuta sunt adversa, quum fidem Cartis- 
 manduae, reginae Brigantum, petivisset, vinctus ac victoribus 
 traditus est, nono post anno, quam bellum in Britannia 
 coeptum. Unde fama ejus evecta insulas, et proximas pro- 
 vincias pervagata, per Italiam quoque celebrabatur: avebant- 
 que visere, quis ille, tot per annos, opes nostras sprevisset. 
 Ne Romse quidem ignobile Caractaci nomen erat : et 
 Caesar, dum suum decus extollit, addidit gloriam victo. 
 Vccatus quippe, ut ad insigne spectaculum, populus. Ste- 
 tere in armis proBtoriae cohortes, campo qui castra praejacet. 
 Turn, incedentibus regiis clientelis, phalerae torquesque, 
 quaeque externis bellis quaesierat, traducta ; mox fratres et 
 conjux et filia : postremo ipse ostentatus. Caeterorum 
 preces degeneres fuere, ex metu : at non Caractacus, aut 
 vultu demisso, aut verbis misericordiam requirens, ubi 
 tribunali adstitit, in hunc moduni loquutus est : 
 
 ' Si quanta nobilitas et fortuna mihi fuit, tanta rerum 
 prosperarum moderatio fuisset, amicus potius in banc urbem, 
 quam captus venissem : neque dedignatus esses, claris ma- 
 joribus ortum, pluribus gentibus imperitantem, foedere pacis 
 accipere. Praesens sors mea, ut mihi informis, sic tibi 
 magnifica est. Habui equos, viros, arma, opes: quid mirum, 
 si haec invitus amisi ? Non, si vos omnibus imperitare vultis, 
 sequitur ut omnes servitutem accipiant. Si statim deditus 
 traderer ; neque mea fortuna, neque tua gloria inclaruisset. 
 Supplicium mei oblivio sequetur: at si incolumem servaveris, 
 aeternum exemplar dementias ero/ Ad ea Caesar veniam 
 ipsique, et conjugi, et fratribus, tribuit. Atque illi, vinclis 
 exsoluti, Agrippinam quoque baud procul alio suggestu con- 
 spicuam, iisdem, quibus Principem, laudibus gratibusque 
 venerati sunt. Novum sane et moribus veterum insolitum, 
 
58 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 femimam signis Romanis proesidere : ipsa semet parti a 
 majoribus suis imperii sociam ferebat. 
 
 Vocati posthac Patres, multa et magnifica super captivitate 
 Caractaci disseruere : ' Neque minus id clarum, quam quum 
 Syphacem P. Scipio, Persen L. Paullus, et si qui alii vinetos 
 rages populo Romano ostendere/ Censentur Ostorio triumphi 
 insignia: prosperis ad id rebus ejus, mox ambiguis: sive quod 
 amoto Caractaco, quasi debellatum foret, minus intenta apud 
 DOS militia fuit, sive hostes miseratione tanti regis, acrius ad 
 ultionem exarsere. Prasfectum castrorum, et legionarias 
 cohortes, exstruendis apud Siluras prsesidiis relictas, circum- 
 fundunt : ac ni cito vicis et castellis proximis subventum 
 foret, copies turn oceidione occubuissent. Proefectus tamen 
 et octo centuriones ac promptissimus quisque manipularis 
 cecidere : nee multo post pabulantes nostros missasque ad 
 subsidium turraas profligant. 
 
 Turn Ostorius cohortes expeditas opposuit : nee ideo fugam 
 sistebat, ni legiones proelium excepissent. Earum robore 
 aequata pugna, dein nobis pro meliore fuit. Effugere hostes 
 tenui damno, quia inclinabat dies. Crebra hinc proelia, et 
 saepius in modum latrocinii : per saltus, per paludes ; ut 
 cuique sors aut virtus : temere, proviso ; ob iram, ob prae- 
 dam ; jussu, et aliquando ignaris ducibus : ac prsecipua 
 Silurum pervicacia, quos accendebat vulgata imperatoris 
 Romani vox : ' ut quondam Sugambri excisi, et in Gallias 
 trajecti forent, ita Silurum nomen penitus exstinguendum.' 
 Igitur duas auxiliares cohortes, avaritia praefectorum incautius 
 populantes, intercepere ; spoliaque et captivos largiendo, 
 caeteras quoque nationes ad defectionem trahebant, quum 
 taedio curarum fessus Ostorius, concessit vita, lagtis hostibus, 
 tamquam ducem baud spernendum, etsi non proelium, at 
 certe bellum, absumpsisset. 
 
 At Caesar, cognita morte legati, ne provincia sine rectore 
 foret, A. Didium suffecit. Is propere vectus, non tamen 
 integras res invenit, adversa interim legionis pugna, cui 
 Manlius Valens praeerat : auctaque et apud hostes ejus rei 
 fama, quo venientem ducem exterrerent ; atque illo augente 
 audita, ut major laus compositis, vel, si duravissent, venia 
 
80.] EX C. CORNELIO TACITO. 59 
 
 justior tribueretur. Silures id quoque damnum intulerant, 
 lateque persultabant, donee accursu Didii pellerentur. Sed 
 post captum Caractacum, prsecipuus scientia rei militaris 
 Venusius, e Brigantum civitate, ut supra memoravi, fidusque 
 diu et Romanis arrais defensus, quum Cartismanduam reginam 
 matrimonio teneret, mox orto discidio et statim bello, etiam 
 adversus nos hostilia induerat. Sed primo tantum inter 
 ipsos certabatur, callidisque Cartismandua artibus, fratrem 
 ac propinquos Venusii intercepit. Inde accensi hostes, 
 stimulante ignominia, ne feminae imperio subderentur : 
 valida et lecta armis juventus regnum ejus invadunt: quod 
 nobis praevisum: et missse auxilio cohortes acre proelium 
 fecere, cujus initio ambiguo, finis laetior fuit. Neque dispari 
 eventu pugnatum a legione, cui Caesius Nasica praeerat. 
 Nam Didius, senectute gravis, et multa copia honorum, per 
 ministros agere, et arcere hostem satis habebat. Haec, 
 quamquam a duobus, Ostorio Didioque, propraetoribus, 
 plures per annos gesta, conjunxi, ne divisa baud perinde ad 
 memoriam sui valerent. Ad temporum ordinem redeo. 
 
 4. [xiii. 32.] Et Pomponia Graecina, insignis femina, 
 Plautio, qui ovans se de Britanniis retulit, nupta, ' ac super- 
 stitionis externae' rea, mariti judicio permissa. Isque prisco 
 instituto, propinquis coram, de capite famaque conjugis 
 cognovit, et insontem nuntiavit. [/J. D. 56.] 
 
 5. [xiv. 29 — 39.] Caesonio Paeto, Petronio Turpiliano 
 Coss. [J. Z>. 61.] gravis clades in Britannia accepta. In 
 qua neque A. Didius legatus, ut memoravi, nisi parta 
 retinuerat ; et successor Veranius, modicis excursibus Siluras 
 populatus, quin ultra bellum proferret, morte prohibitus est : 
 magna, dum vixit, severitatis fama, supremis testament! 
 verbis ambitionis manifestus: quippe, multa in Neronem 
 adalatione, addidit, ' subjecturum ei provinciam fuisse, si 
 biennio proximo vixisset.' Sed tum Paullinus Suetonius 
 obtinebat Britannos, scientia militiae et rumore populi, qui 
 iieminem sine aemulo sinit, Corbulonis concertator : re- 
 ceptaeque Armeniae decus aequare domitis perduellibus 
 cupiens. Igitur Monam insulam, incolis validam, et recepta- 
 culum perfugarum, aggredi parat, navesque fabricatur piano 
 
60 excf:rpta [anno dom. 
 
 alveo, adversus breve littus et incertum. Sic pedes : equites 
 vado secuti, aut altiores inter undas, adnantes equis, transmisere. 
 
 Stabat pro litore diversa acies, densa armis virisque, inter- 
 cursantibus feminis in modum Furiarum, quae veste ferali, 
 crinibus dejectis, faces prseferebant. Druidaeque circum, 
 preces diras, sublatis ad coelum inanibus, fundentes, novitate 
 aspectus perculere milites ; ut, quasi hserentibus membris, 
 immobile corpus vulneribus praeberent. Dein, cohorta- 
 tionibus ducis, et se ipsi stimulantes, ne muliebre et fanati- 
 cum agmen pavescerent, inferunt signa, sternuntque obvios, 
 et igni suo involvunt. Praesidium posthac impositum victis, 
 excisique luci, sasvis superstitionibus sacri : nam cruore 
 captivo adolere aras, et hominum fibris consulere deos, fas 
 habebant. Haec agenti Suetonio repentina defectio pro- 
 vinciae nuntiatur. 
 
 Rex Icenorum Prasutagus, longa opulentia clarus, Caesarem 
 heredem duasque filias scripserat, tali obsequio ratus regnum- 
 que et domum suam procul injuria fore : quod contra vertit ; 
 adeo ut regnum per centuriones, domus per servos, velut 
 capta, vastarentur. Jam primum uxor ejus Roadicea ver- 
 beribus afFecta, et filiae stupro violates sunt. Praecipui 
 quique Icenorum, quasi cunctam regionem muneri accepis- 
 sent, avitis bonis exuuntur : et propinqui regis inter mancipia 
 habebantur. Qua contumelia, et metu graviorum, quando in 
 formam provincias cesserant, rapiunt arma, commotis ad 
 rebellationem Trinobantibus, et qui alii nondum servitio 
 facti resumere libertatem occultis conjurationibus pepigerant, 
 acerrimo in veteranos odio. Quippe in coloniam Camu- 
 lodunum recens deducti pellebant domibus, exturbabant 
 agris, ' captivos, servos' appellando : foventibus impotentiam 
 veteranorum militibus, similitudine vitae, et spe ejusdem 
 licentiae. Ad haec templum, D. Claudio constitutum, quasi 
 arx seternoe dominationis aspiciebatur ; delectique sacerdotes, 
 specie religionis, omnes fortunas efFundebant. Nee arduum 
 videbatur, exscindere coloniam, nullis munimentis septam : 
 quod ducibus nostris parum provisum erat, dum amoenitati 
 prius, quam usui consulitur. 
 
 Inter quae, nulla palam causa, delapsum Camuloduni 
 
80.] EX C. CORNELIO TACITO. 61 
 
 simulacrum Victoriae ac retro conversum, quasi cederet 
 hostibus. Et feminse in furorem turbatse, ' adesse exitium/ 
 canebant. Externosque fremitus in curia eorum auditos ; 
 consonuisse ululatibus theatrum, visamque speciem in aestuario 
 Tamesae subversae coloniae; jam oceanum cruento aspectu: 
 dilabente sestu, humanorum corporum effigies relictas, ut 
 Britanni ad spem, ita veterani ad metum trahebant. Sed 
 quia procul Suetonius aberat, petivere a Cato Deciano pro- 
 curatore auxilium. Ille baud amplius, quam ducentos, sine 
 justis armis misit : et inerat raodica militum manus. Tutela 
 templi fretij et impedientibus, qui occulte rebellionis conscii 
 consilia turbabant, neque fossam aut vallum prasduxerunt, 
 neque motis senibus et feminis, juventus sola restitit: quasi 
 media pace incauti, multitudine barbarorum circumveniuntur. 
 Et caetera quidem impetu direpta, aut incensa sunt : templum, 
 in quo se miles conglobaverat, biduo obsessum, expugnatum- 
 que. Et victor Britannus, Petilio Ceriali, legato legionis 
 nonae, in subsidium adventanti obvius, fudit legionem, et, 
 quod peditum, interfecit : Cerialis cum equitibus evasit in 
 castra, et munimentis defensus est. Qua clade et odiis 
 provinciae, quam avaritia in bellum egerat, trepidus pro- 
 curator Catus in Galliam transiit. 
 
 At Suetonius mira constantia medios inter hostes Lon- 
 dinium perrexit, cognomento quidem coloniae non insigne, 
 sed copia negotiatorum et commeatuum maxime celebre. 
 Ibi ambiguus, an illam sedem bello deligeret, circumspecta 
 infrequentia militis, satisque magnis documentis temeritatem 
 Petilii coercitam, unius oppidi damno servare universa 
 statuit. Neque fletu et lacrumis auxilium ejus orantium 
 flexus est, quin daret profectionis signum : et comitantes in 
 partem agminis acceperat. Si quos imbellis sexus aut fessa 
 setas vel loci dulcedo attinuerat, ab hoste oppressi sunt. 
 Eadem clades municipio Verulamio fuit; quia barbari, 
 omissis castellis praesidiisque militarium, quod uberrimum 
 spolianti, et defendentibus intutum, laeti praeda, et aliorum 
 segnes petebant. Ad septuaginta millia civium et sociorum 
 lis, quae memoravi, locis cecidisse constitit : neque enim 
 capere aut venum dare, aliudve quod belli commercium, sed 
 
<>*i EXCERPT A [anno DOM. 
 
 caedes, patibula, ignes, cruces, tamquain reddituri suppliciuro, 
 ac prserepta interim ultione, festinabant. 
 
 Jam Suetonio quartadecima legio cum vexillariis vicesi- 
 maiiis, et e proximis auxiliares, decem ferme millia arma- 
 torum erant ; quum omittere cunctationem et congredi acie 
 parat : deligitque locum arctis faucibus et a tergo silva 
 clausum ; satis cognito, nihil hostium, nisi in fronte, et 
 apertam planitiem esse, sine metu insidiarum. Tgitur 
 legionarius frequens ordinibus, levis circum armatura, con- 
 globatus pro cornibus eques adstitit. At Britannorum copise 
 passim per catervas et turmas exsultabant, quanta non alias 
 multitudo ; et animo adeo fero, ut conjuges quoque testes 
 victoriae secum traherent, plaustrisque imponerent, quae super 
 extremum ambitura campi posuerant. 
 
 Boadicea, curru filias prse se vehens, ut quamque nationem 
 accesserat, * solitum quidem Britannis feminarum ductu bel- 
 lare,' testabatur: ' sed tunc non, ut tantis majoribus ortam, 
 regnum et opes ; verum, ut unam e vulgo, libertatem amis- 
 sams consectum verberibus corpus, contrectatam filiarum 
 pudicitiam ulcisci. Eo provectas Romanorum cupidines, ut 
 non corpora, ne senectam quidem, aut virginitatem im- 
 pollutam relinquant. Adesse tamen deos justse vindictse : 
 cecidisse legionem, quae proelium ausa sit : caeteros castris 
 occultari, aut fugam circumspicere. Ne strepitum quidem 
 et clamorem tot miliium, nedum impetus et manus per- 
 laturos. Si copias armatorum, si causas belli secum ex- 
 penderent, vincendum ilia acie, vel cadendum esse. Id 
 mulieri destinatum ; viverent viri, et servirent.' 
 
 Ne Suetonius quidem in tanto discrimine silebat : qui, 
 quamquam confideret virtuti, tamen exhortationes et preces 
 miscebat : ' ut spernerent sonores barbarorum et inanes 
 minas: plus illic feminarum^ quam juventutis aspici: im- 
 belles, inermes, cessuros statim, ubi ferrum virtutemque 
 vincentium, totiens fusi, agnovissent : etiam in multis 
 legionibus paucos esse, qui proelia profligarent : gloriaeque 
 eorum accessurum, quod modica manus, universi exercitus 
 famam adipiscerentur. Conferti tantum, et pilis emissis, 
 post umbonibus et gladiis stragem caedemque continuarent, 
 
80.] EX C. CORNELIO TACITO. 63 
 
 praedse immemores : parta victoi-iaj cuncta ipsis cessura.* Is 
 ardor verba ducis sequebatur, ita se ad intorquenda pila 
 expedierat vetus miles et multa proeliorum experientia, ut 
 certus eventus Suetonius da ret pugnse signum. 
 
 Ac primum legio gradu immota, et angustias loci pro 
 munimento retinens, postquam propius suggressus hostis 
 certo jactu tela exhauserat, velut cuneo erupit. Idem 
 auxiliarium impetus ; et eques, protentis hastis, perfringit 
 quod obvium et validum erat. Cseteri terga prsebuere, 
 difficili effiigio, quia circumjecta vehicula sepserant abitus. 
 Et miles ne mulierum quidem neci temperabat : confixaque 
 telis etiam jumenta, corporum cumulum auxerant. Clara, 
 et antiquis victoriis par, ea die laus parta : quippe sunt, qui 
 paullo minus, quam octoginta millia Britannorum cecidisse 
 tradant, militum quadringentis ferme interfectis, nee multo 
 amplius vulneratis. Boadicea vitam veneno finivit. Et 
 Poenius Postumus, prsefectus castrorum secundse legionis, 
 cognitis quartadeciraanorum vicesimanorumque prosperis 
 rebus, quia pari gloria legionem suam fraudaverat, abnuerat- 
 que, contra ritum militiae, jussa ducis, se ipsum gladio 
 transegit. 
 
 Contractus deinde omnis exercitus, sub pellibus habitus 
 est, ad reliqua belli perpetranda. Auxitque copias Caesar, 
 missis e Germania duobus legionariorum millibus, octo 
 auxiliarium cohortibus, ac mille equitibus : quorum adventu 
 nonani legionario milite suppleti sunt; cohortes alaeque novis 
 hibernaculis locatae, quodque nationum ambiguum, aut ad- 
 versum fuerat, igni atque ferro vastatur. Sed nihil seque, 
 quam fames adfligebat serendis frugibus incuriosos, et omni 
 setate ad bellum versa, dum nostros commeatus sibi destinant: 
 gentesque praeferoces tardius ad pacem inclinant; quia Julius 
 Classicianus, successor Cato missus, et Suetonio discors, 
 bonum publicum privatis simultatibus impediebat : dis- 
 perseratque, * novum legatum opperiendum esse, sine hostili 
 ira et superbia victoris, clem enter deditis consulturum.' 
 Simul in Urbem mandabat, * nullum proelio finem ex- 
 spectarent, nisi succederetur Suetonio :' cujus ad versa, pra- 
 vitati ipsius ; prospera, ad fortunam referebat. 
 
<>4 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 Igitur ad spectandum Britanniae statum missus est ex 
 libertis Polycletus, magna Neronis spe, posse auctoritate ejus 
 non modo inter legatum procuratoremque concordiam gigni, 
 sed et rebelles barbarorum aniraos pace componi. Nee 
 defuit Polycletus, quominus, ingenti agmine ltali93 Gallios- 
 que gravis, postquam oceanum transmiserat, militibus quoque 
 nostris terribilis incederet. Sed hostibus irrisui fuit, apud 
 quos flagrante etiam turn libertate, nondum cognita libertorum 
 potentia erat : mirabanturque, quod dux, et exercitus tanti 
 belli confector, servitiis obedirent. Cuncta tamen ad Im- 
 peratorem in mollius relata. Detentusque rebus gerundis 
 Suetonius, quod post paucas naves in litore, remigiumque in 
 lis amiserat, tamquam durante bello, ' tradere exercitum 
 Petronio Turpiliano,' qui jam consulatu abierat, jubetur. 
 Is non irritato hoste, neque lacessitus, honestum pacis nomen 
 segni otio imposuit. 
 
 6. [xvi. 15. J Ostorius longinquis in agris, apud finem 
 Ligurum, id temporis [A.D. 65.] erat: eo missus centurio, 
 qui caedem ejus maturaret. Causa festinandi ex eo oriebatur, 
 quod Ostorius multa militari fama, et civicam coronam apud 
 Britanniam meritus, ingenti corporis robore, armorumque 
 scientia, metum Neroni fecerat. 
 
 7. [Hist. i. 2.] Opus aggredior lA. D. 69.] opimum 
 casibus, atrox proeliis, discors seditionibus, ipsa etiam pace 
 ssevum. Quatuor Principes ferro interempti. Tria bella 
 civilia, plura externa, ac plerumque permixta. Prosperae, in 
 Oriente ; adversse, in Occidente res. Turbatum Illyricum : 
 Galliae nutantes : perdomita Britannia, et statim missa : 
 coortae in nos Sarmatarum ac Suevorum gentes : nobilitatus 
 cladibus mutuis Dacus. 
 
 8. [i. 6.] Invalidum senem [^Galham'] T. Vinius et Cor- 
 nelius Laco, alter deterrimus mortalium, alter ignavissimus, 
 odio flagitiorum oneratum, contemptu inertiae destruebant. 
 Tardum Galbae iter et cruentum, interfectis Cingonio 
 Varrone, consule designato, et Petronio Turpiliano con- 
 sulari; ille, ut Nymphidii socius, hie, ut dux Neronis, in- 
 auditi atque indefensi, tanquam innocentes, perierant. In- 
 troitus in urbem, trucidatis tot millibus inermium militum, 
 
95.] EX C. CORNELIO TACITO. 65 
 
 infaustus omine, atque ipsis etiani qui occiderant formidolosus. 
 Inducta legione Hispana, reraanente ea, quam e classe Nero 
 conscripserat, plena urbs exercitu insolito : multi ad hoc 
 Humeri e Germania ac Britannia et Illyrico, quos idem 
 Nero, electos praemissosque ad claustra Caspiarum, et bellum, 
 quod in Albanos parabat, opprimendis Vindicis coeptis re- 
 vocaverat : ingens novis rebus materia, ut non in uuum 
 aliquem prono favore, ita audenti parata. 
 
 9. [i. 9.] In Britannico exercitu nihil irarum. Non sane 
 alias legiones, per omnes civilium bellorum motus, innocentius 
 egerunt: seu quia procul et oceano divisae; seu crebris 
 expeditionibus doctae hostem potius odisse. 
 
 10. [i. 52.] Valens, infensus Galbae, . . . instigare Vitel- 
 lium, ' ardorem militum' ostentans. ' Ipsum celebri ubique 
 fama: nullam in Flacco Hordeonio moram : adfore Bri- 
 tanniam, sequutura Germanorum auxilia, malefidas pro- 
 vincias, precarium seni imperium, &c.' 
 
 11. [i. 59 — 61.] Nee in Rhaeticis copiis mora, quo minus 
 statim IVitellio'] adjungerentur. Ne in Britannia quidem 
 dubitatum. 
 
 Praeerat Trebellius Maximus, per avaritiam et sordes 
 contemptus exercitui invisusque. Accendebat odium ejus 
 Roscius Caelius, legatus vicesimae legionis, olim discors, sed 
 occasione civilium armorum atrocius proruperat. Trebellius 
 * seditionem et confusum ordinem disciplinae' Caelio ; ' spo- 
 liatas et inopes legiones' Caelius Trebellio objectabat : quum 
 interim, fcedis legatorum certaminibus, modestia exercitus 
 corrupta, eoque discordiae ventum, ut auxiliarium quoque 
 militum conviciis proturbatus, et aggregantibus se Caelio 
 cohortibus alisque, desertus Trebellius ad Vitellium per- 
 fugerit: quies provinciae, quamquam remoto consulari, mansit: 
 rexerelegati legionum, pares jure, Caelius audendo potentior. 
 
 Adjuncto Britannico exercitu, ingens viribus opibusque 
 Vitellius, duos duces, duo itinera bello destinavit. 
 
 12. [i. 70.] Et, quia praesidio alae unius latissima pars 
 Italiae defendi nequibat, praemissis Gallorum, Lusitanorura, 
 Britannorumque cohortibus, et Germanorum vexillis, cum 
 ala Petrina, ipse [C<pc2wa] pauUulum cunctatus. 
 
()(i EXCERPTA [anno DOM, 
 
 13. [ii. 11.] Laeta interim [A. J J. 69.] Othoni principia 
 belli, metis ad imperium ejus e Dalmatia Pannoniaque 
 exercitibus. Fuere quatuor legiones, e quibus bina millia 
 prsemissa; ipsae modicis intervallis sequebantur: septima, 
 a Galba conscripta; veteranse, undecima, ac tertiadecima 
 et prsecipua fama quartadecumani, rebellione Britanniae 
 compressa. 
 
 14. [ii. 27.] Cohortes Batavorum, quas bello Neronis a 
 quartadecima legione digressas, quum Britanniam peterent, 
 audito Vitellii motu, in civitate Lingonum Fabio Valenti 
 adjunctas retulimus, superbe agebant. 
 
 15. [ii. 31.32.] Otho consultavit, ' trahi bellum, an for- 
 tunam experiri placeret.' Turn Suetonius Paullinus, . . . 
 * festinationem hostibus, moram ipsis utilem' disseruit. Ex- 
 ercitum Vitellii universum advenisse, nee multum virium 
 a tergo, quoniam Galliae tumeant, et deserere Rheni ripam, 
 irrupturis tarn infestis nationibus, non conducat : Britan- 
 nicum militem hoste et raari distineri.' 
 
 16. [ii. 37.] Invenio apud quosdam auctores, . . . ' duces 
 Othonianos spatium ac moras suasisse, praecipue Paullinum ; 
 quod vetustissimus consularium, et militia clarus, gloriam 
 nomenque Britannicis expeditionibus meruisset.' 
 
 17. [ii. 57.] Vitellius, victoriae suae nescius, . . . reliquas 
 Germanici exercitus vires trahebat. . . . Ipse e Britannico 
 delectu octo millia sibi adjunxit : et paucorum dierum iter 
 progressus, ' prosperas apud Bebriacum res, ac morte Othonis 
 concidisse bellum/ accepit. 
 
 18. [ii. 65. 66.'] Vitellius Cluvium nulla formidine reti- 
 nebat. Non idem Trebellio Maximo honos : profugerat 
 Britannia, ob iracundiam militum : missus est in locum 
 ejus, Vettius Bolanus e praesentibus. 
 
 Angebat Vitellium victarum legion um haudquaquam 
 fractus animus : sparsae per Italiam, et victoribus perraixtae 
 hostilia loquebantur: praecipua quartadecimanorum ferocia, 
 qui * se victos' abnuebant : « quippe Bebriacensi acie, vexil- 
 lariis tantum pulsis, vires legionis non adfuisse.' Remitti eos 
 in Britanniam, unde a Nerone exciti erant, placuit: atque 
 interim Batavorum cohortes una tendere, ob veterem ad- 
 
95.] EX C. CORNELIO TACITO. 67 
 
 versus quartadecimanos discordiam : nee diu in tantis arrna- 
 torum odiis quies fuit. Augustse Taurinorum, dum opificem 
 quemdam Batavus, ut fraudatorem, insectatur, legionarius, ut 
 hospitem, tuetur, sui cuique commilitones aggregati, a convi- 
 ciis ad caedem transiere : et proelium atrox arsisset, ni duae 
 prsetoriae cohortes, causam quartadecimanorum secutae, his 
 fiduciam et metum Batavis fecissent : ' quos' Vitellius ' agmini 
 suo jungi,' ut fidos ; ' legionem, Graiis Alpibus traductam, 
 eo flexu itineris ire' jubet, * quo Viennam vitarent :* namque 
 et Viennenses timebantur. Nocte, qua proficiscebatur legio, 
 relictis passim ignibus, pars Taurinse colonise ambusta : quod 
 damnum, ut pleraque belli mala, majoribus aliarum urbium 
 cladibus obliteratum. Quartadecimani, postquam Alpibus 
 degressi sunt, seditiosissimus quisque signa Viennam fere- 
 bant : consensu meliorum compressi ; et legio in Britanniam 
 transvecta. 
 
 19. [ii. 86.] Igitur movere et quatere, quidquid usquam 
 aegrum foret, adgrediuntur [^Vespasiant], Scriptae in Britan- 
 niam ad quartadecimanos, in Hispaniam ad primanos epis- 
 tolae : quod utraque legio pro Othone, adversa Vitellio 
 fuerat. 
 
 20. [ii. 97.] Auxilia tamen e Germania, Britanniaque, et 
 Hispaniis excivit [Vitellius]^ segniter, et necessitatem dissi- 
 mulans. Perinde legati, provinciaeque cunctabantur. Hor- 
 deonius Flaccus, suspectis jam Batavis, anxius proprio bello, 
 Vettius Bolanus, numquam satis quieta Britannia; et uterque 
 ambigui. 
 
 21. [ii. 100.] Caecina, complexu Vitellii multo cum honore 
 digressus, partem equitum ad occupandam Cremonam prae- 
 misit. Mox vexillarii quartaedecimae et sextaedecimae le- 
 gionum ; dein quinta et duoetvicesima sequutae : postremo 
 agmine unaetvicesima Rapax et prima Italica incessere, cum 
 vexillariis trium Britannicarum legionum et electis auxiliis. 
 
 22. [iii. 1. 2.] Meliore fato fideque partium Flavianarum 
 duces consilia belli tractabant. \_A. Z). 69.] . . . Quibus op- 
 periri auxilia et trahere bellum videbatur, ' Germanicarum 
 legionum vim famamque' extollebant, ' et advenisse mox 
 cum Vitellio Britannici exercitus robora. . . . 
 
 f2 
 
68 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 Ad ea Antonius Primus, . . . ' festinationem ipsis utilem, 
 Vitellio exitiosam,' disseruit : * plus socordiae, quam fiduciae, 
 accessisse victoribus. . . . Sed, addito spatio, rediturum et his 
 robur meditatione belli: nee procul Germaniam, unde vires; 
 Britanniam freto dirimi.' 
 
 23. [iii. 15.] Simul ingens Germanorum vis, per Rhaetiam 
 timebatur: et ex Britannia Galliaque et Hispania auxilia 
 Vitellius acciverat, immensam belli luem, ni Antonius, id 
 ipsum metuens, festinato proelio victoriam prsecepisset. 
 
 24. [iii. 22.] Ordinem agminis, [Cretno?i(B] disjecti per 
 iram ac tenebras, adseverare non ausim: quamquam alii 
 tradiderunt, ' quartam Macedonicam, dextro suorum cornu ; 
 quintam, et quintamdeciniam, cum vexillis nonae, secundae- 
 que, et vicesimae, Britannicarum legionum, mediam aciem ; 
 sextadecimanos, duoetvicesimanosque, et primanos, laevum 
 cornu complesse.' 
 
 25. [iii. 41.] [Valens'] missis ad Vitellium literis, auxilium 
 postulat. Venere tres cohortes, cum ala Britannica. neque 
 ad fallendum aptus numerus, neque ad penetrandum. 
 
 26. [iii. 44. 45.] Capto Valente, cuncta ad victoris opes 
 conversa, initio per Hispaniam a prima Adjutrice legione 
 orto, quae, memoria Othonis, infensa Vitellio, decimam quo- 
 que ac sextam traxit. Nee Galliae cunctabantur. Et Britan- 
 niam, inclitus erga Vespasianum favor, quod illic secundae 
 legioni a Claudio praepositus, et bello clarus egerat, non sine 
 motu adjunxit caeterarum, in quibus plerique centuriones ac 
 milites, a Vitellio provecti, expertum jam Principem anxii 
 mutabant. 
 
 Ea discordia, et crebris belli civilis rumoribus, Britanni 
 sustulere animos, auctore Venusio : qui, super insitam fero- 
 ciam, et Romani nominis odium, propriis in Cartismanduam 
 reginam stimulis accendebatur. Cartismandua Brigantibus 
 imperitabat, pollens nobilitate : et auxerat potentiam, post- 
 quam, capto per dolum rege Caractaco, instruxisse triumphum 
 Claudii Caesaris videbatur. Inde opes, et rerum secundarum 
 luxus : spreto Venusio, is fuit maritus, armigerum ejus, Vello- 
 catum, in matrimonium regnumque accepit. Concussa statim 
 flagitio domus. Pro marito, studia civitatis ; pro adultero, 
 libido reginae, et saevitia. Igitur Venusius, accitis auxiliis, 
 
&5.] EX C. CORNELIO TACITO. 69 
 
 simul ipsomm Brigantum defectione, in extremum discrimen 
 Cartismanduam adduxit. Turn petita a Romanis praesidia : 
 et cohortes alaeque nostrse, variis proeliis, exemere tamen 
 periculo reginam : regiium Venusio, bellum nobis relictum. 
 
 27. [iy. 12.] Batavi, donee trans Rhenum agebant, pars 
 Cattorum : seditione domestica pulsi, extrema Gallicse orae, 
 vacua cultoribus, simul que insulam, inter vada sitam, occu- 
 pavere, quam mare oceanus a fronte, Rhenus amnis tergum 
 ac latera circumluit ; nee opibus Romanis, societate vali- 
 diorum, attriti, viros tantum armaque imperio ministrant : 
 diu Germanicis bellis exerciti : mox aucta per Britanniam 
 gloria, transmissis illuc cohortibus, quas vetere instituto 
 nobilissimi popularium regebant. [A. D. 69.] 
 
 28. [iv. 15.] Mox occultis nuntiis, pellexit [^Civilis] Bri- 
 tannica auxilia, Batavorum cohortes, raissas in Germaniam, 
 ut supra relulimus, ac turn Mogontiaci agentes. 
 
 29. [iv. 68.] Legiones victriees, sexta et octava, Vitellia- 
 narum unaetvicesima, e recens conscriptis secunda, Peninis 
 Cottianisque Alpibus, pars monte Graio, traducuntur. Quar- 
 tadecima legio e Britannia, sexta ae decima ex Hispania 
 accitae. 
 
 30. [iv. 76.] Tutor, * cunctatione crescere rem Romanam/ 
 adfirmabat, ' coeuntibus undique exercitibus. Transvectam 
 e Britannia legionem ; accitas ex Hispania ; adventare ex 
 Italia : nee subitum militem, sed veterem expertumque 
 belli.' 
 
 31. [iv. 79.] Simul Cerialis propero agmine subvenit. 
 Circumsteterat Civilem et alius metus, ne quartadecima 
 legio, adjuncta Britannica classe, adflictaret Batavos, qua 
 oceano ambiuntur. Sed legionem, terrestri itinere, Fabius 
 Priscus legatus in Nervios Tungrosque duxit. Eseque civi- 
 tates in deditionem acceptas : classem ultro Canninefates 
 adgressi sunt; majorque pars navium depressa, aut capta. 
 
 32. [v. 16.] Proprios inde stimulos legionibus admovebat 
 [^Cer talis], ' domitores Britanniae quartadecimanos' appellans. 
 [A. D. 70.] 
 
 33. [^Germ. c. 39. 40.] * Vetustissimos se nobilissimosque 
 Suevorum' Semnones memorant. . . . Contra Langobardos 
 paucitas nobilitat. . . . Reudigni deinde et Aviones, et Angli, et 
 
70 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 Varini, et Eudoses, et Suardones, et Nuithones, flurainibus 
 aut silvis muniuntur: nee quidquam notabile in singulis, nisi 
 quod in commune Hertham, id est, Terram matrem, colunt, 
 earn que intervenire rebus hominum, invehi populis, arbi- 
 trantur. Est in insula oceani castum nemus, dicatumque in 
 eo vehiculum, veste contectum : attingere uni sacerdoti con- 
 cessum. Is adesse penetrali deam intelligit, vectamque 
 bubus feminis multa cum veneratione prosequitur. Laeti 
 tunc dies, festa loca, quaecumque adv^entu hospitioque dig- 
 natur. Non bella ineunt, non arma sumunt ; clausum omne 
 ferrum ; pax et quies tunc tantum nota, tunc tantum amata, 
 donee idem sacerdos satiatam eonversatione mortalium deam 
 templo reddat : mox vehiculum et vestes, et, si credere velis, 
 numen ipsum secreto lacu abluitur. Servi ministrant, quos 
 statim idem lacus haurit. Arcanus hine terror, sanctaque 
 ignorantia, quid sit id, quod tantum perituri vident. 
 
 34. [c. 45.] Ergo jam dextro Suevici maris litore iEstyo- 
 rum gentes alluuntur: quibus ritus habitusque Suevorum, 
 lingua Britannicae proprior. Matrem Deum venerantur : 
 insigne superstitionis formas aprorum gestant : id pro armis 
 omnique tutela, securum Deae cultorem etiam inter hostes 
 praestat. 
 
 35. \_De Vita Agricolce. c, 5.] Prima castrorum rudimenta 
 in Britannia Suetonio Paullino, diligenti ac moderato duci, 
 adprobavit [Agricola: A.D.61.~\: electus, quem contubemio 
 aestimaret. Nee Agricola licenter, more juvenum, qui mili- 
 tiam in lasciviam vertunt, neque segniter, ad voluptates et 
 commeatus, titulum tribunatus et inscitiam retulit : sed 
 noscere provinciam, nosci exercitui, discere a peritis, sequi 
 optimos, nihil appetere jactatione, nihil ob formidinem recu- 
 sare, simulque et anxius et intentus agere. Non sane alias 
 exercitatior, magisque in ambiguo Britannia fuit: trucidati 
 veterani, incensae coloniae, intersepti exercitus : turn de 
 salute, mox de victoria certavere. Quae cuncta etsi consiliis 
 ductuque alterius agebantur, ac summa rerum, et reeiperatae 
 provinciae gloria in dueem cessit ; artem et usum et stimulos 
 addidere juveni: intravitque animum militaris glorias cupido, 
 ingrata temporibus, quibus sinistra erga eminentes interpre- 
 tatio, nee minus periculum ex magna fama, quara ex mala. 
 
95.] EX C. CORNELIO TACITO. 71 
 
 36. [c. 7 — 40.] Igitiir ad soUemnia pietatis profectus Agri- 
 cola [A.D. 69.], nuntio affectati a Vespasiano imperii depre 
 hensus, ac statim in partes transgressus est. Initia princi- 
 patus, ac statum urbis Mucianus regebat, admodum juvene 
 DomiliaDo, et ex paterna fortuna tantum licentiam nsur- 
 pante. Is missum ad delectus agendos Agricolam, integreque 
 ac strenue versatum, vicesimae legioni, tarde ad sacramentum 
 transgressse, prseposuit, ubi decessor seditiose agere narra- 
 batur : quippe legatis quoque consularibus nimia ac formi- 
 dolosa erat. Nee legatus praetorius ad cohibendum potens, 
 incertum, suo an militum ingenio : ita successor simul et 
 ultor electus, rarissima moderatione, maluit videri invenisse 
 bonoSj quam fecisse. 
 
 Praeerat tunc Britanniae Vettius Bolanus, placidius, quam 
 feroci provincia dignum est : temperavit Agricola vim suam, 
 ardoremque compescuit, ne incresceret ; peritus obsequi, 
 eruditusque utilia honestis miscere. Brevi deinde Britannia 
 consularem Petilium Cerialem accepit. Habuerunt virtutes 
 spatium exemplorum. Sed primo Cerialis labores modo et 
 discrimina ; mox et gloriam communicabat : saepe parti 
 exercitus in experimentum, aliquando majoribus copiis ex 
 eventu praefecit : nee Agricola umquam in suam famam 
 gestis exsultavit ; ad auctorem et ducem, ut minister, for- 
 tunam referebat: ita virtute in obsequendo, verecundia in 
 praedicando, extra invidiam, nee extra gloriam erat. 
 
 Revertentem ab legatione legionis divus Vespasianus inter 
 patricios adscivit, ac deinde provinciae Aquitaniae pra^posuit, 
 splendidae in primis dignitatis, administratione ac spe consu- 
 latus, cui destinarat. . . . Minus triennium in ea legatione 
 detentus, ac statim ad spem consulatus revocatus est [A. D. 
 77.], comitante opinione Britanniam ei provinciam dari : 
 nuUis in hoc suis sermonibus, sed quia par videbatur. Haud 
 semper errat fama ; aliquando et elegit. Consul egregiae 
 turn spei filiam juveni mihi despondit, ac post consulatum 
 collocavit ; et statim Britanniae praepositus est, adjecto pon- 
 tificatus sacerdotio. 
 
 Britanniae situm populosque, multis scriptoribus memo- 
 rates, non in comparationem curae ingeniive referam ; sed 
 quia turn primum perdomita est: itaque quae priores nondum 
 
72 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 comperta, eloquentia percoluere, rcrum fide tradentur. Bri- 
 tannia, insularum, quas Romana notitia complcctitur, maxima, 
 spatio ac coelo in Orientem Germaniaj, in Occidentem His- 
 paniae oblenditur : Gallis in Meridiem etiam inspicitur : 
 Septentrionalia ejus, niillis contra terris, vasto alque aperto 
 mari pulsantur. Formam totius Britannioe Livius veterum, 
 Fabiiis Rusticus recentium, eloquentissimi auctores, oblongae 
 scutulee vel bipenni adsimilavere : et est ea facies citra Cale- 
 doniam, unde et in universum fama est transgressa : sed 
 immensum et enorme spatium procuiTentiura extremo jam 
 litore terrarum, veliit in cimeum tenuatur. Hanc oram 
 novissimi maris tunc primum Romana classis circumvecta, 
 insulam esse Britanniam adfirmavit, ac simul incognitas ad 
 id tempus insulas, quas Orcadas vocant, invenit domuitque : 
 dispecta est et Thule, quam hactenus nix, et hiems abdebat : 
 sed mare pigrum et grave remigantibus perhibent : ne ventis 
 quidem perinde attolli: credo, quod rariores teiToe montesque, 
 causa ac materia tempestatum, et profunda moles continui 
 maris tardius impellitur. Naturam oceani atque sestus neque 
 quaerere hujus operis est, ac multi retulere: unum addiderim; 
 nusquam latius dominari mare, multum fluminum hue atque 
 illuc ferre, nee litore tenus accrescere aut resorberi, sed 
 influere penitus atque ambire, et jugis ac etiam montibus 
 inseri relut in suo. 
 
 Caeterum, Britanniam qui mortales initio coluerint, indi- 
 genae an advecti, ut inter barbaros, parurn compertum. 
 Habitus corporum varii : atque ex eo argumenta. Namque 
 rutilae Caledoniam habitantium comae, magni artus, Germa- 
 nicam originem adseverant. Silurum colorati vultus, et torti 
 plerumque crines, et posita contra Hispania, Iberos veteres 
 trajecisse, easque sedes occupasse, fidera faciunt. Proximi 
 Gallis, et similes sunt : seu durante originis vi, sen, procur- 
 rentibus in diversa terris, positio coeli corporibus habitum 
 dedit : in universum tamen aestimanti, Gallos vicinum solum 
 occupasse, credibile est. Eorum sacra deprehendas, super- 
 stitionum persuasione : sermo baud multum diversus : in 
 deposcendis periculis eadem audacia \ et, ubi advenere, in 
 detrectandis eadem formido : plus tamen ferociae Britanni 
 praeferunt, ut quos nondum longa pax emollient: nam Gallos 
 
95.] EX C. CORNELIO TACITO. 73 
 
 quoque in bellis floruisse accepimus : mox segnitia cum otio 
 intravit, amissa virtute pariter ac libertate : quod Britan- 
 norum olim victis evenit : caeteri manent, quales Galli 
 fuerunt. 
 
 In pedite robur : qusedam nationes et curru prceliantur : 
 honestior auriga ; clientes propugnant : olim regibus pare- 
 bant ; nunc per principes factionibus et studiis trahuntur : 
 nee aliud adversus validissimas gentes pro nobis utilius, 
 quam quod in commune non consulunt. Rarus duabus 
 tribusve civitatibus ad propulsandum commune periculum 
 conventus : ita, dum singuli pugnant, universi vincuntur. 
 Coelum crebris imbribus ac nebulis fcedum : asperitas fri- 
 gorum abest. Dierum spatia ultra nostri orbis mensuram : 
 nox clara, et extrema Britannise parte brevis, ut finem atque 
 initium lucis exiguo discrimine internoscas. Quod si nubes 
 non officiant, aspici per noctem Solis fulgorem, nee occidere 
 et exsurgere, sed transire adfirmant : scilicet extrema et 
 plana terrarum, humili umbra, non erigunt tenebras, infraque 
 ccelum et sidera nox cadit. Solum, praeter oleam vitemque, 
 et csetera calidioribus terds oriri sueta, patiens frugum, 
 fecundum : tarde mitescunt, cito proveniunt : eademque 
 utriusque rei causa, multus humor terrarum, coelique. Fert 
 Britannia aurum, et argentum, et alia metalla, pretium 
 victoriae : gignit et oceanus margarita, sed subfusca ac 
 liventia. Quidam ' artem abesse legentibus' arbitrantur ; 
 ' nam in rubro mari viva ac spirantia saxis avelli ; in Bri- 
 tannia, prout expulsa sint, colligi :' ego facilius crediderim 
 naturam margaritis deesse, quam nobis avaritiam. 
 
 Ipsi Britanni delectum, ac tributa, et injuncta imperii 
 munera impigre obeunt, si injuriae absint: has aegre tolerant, 
 jam domiti ut pareant, nondum ut serviant. Igitur primus 
 omnium Romanorum divus Julius cum exercitu Britanniam 
 ingressus, quam quam prospera pugna terruerit incolas, ac 
 litore potitus sit, potest videri ostendisse posteris, non tra- 
 didisse. Mox bella civilia, et in rem publicam versa Prin- 
 cipum arma, ac louga oblivio Britanniae etiam in pace. 
 * Consilium' id divus Augustus vocabat, Tiberius ' prae- 
 ceptum.' Agitasse Caium Caesarem de intranda Britannia 
 satis constat, ni velox ingenio, mobilis poenitentia, et ingentes 
 
74 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 adversus Germaniam conatus frustra fuissent. Divus Clau- 
 dius auctor operis, transvectis legionibus auxiliisque, et ad- 
 sumpto in partem rerum Vespasiauo : quod initium venturae 
 mox fortunae fuit : domitae gentes, capli reges, et monstratus 
 fatis Vespasianus. 
 
 Consularium primus Aulus Plautius praepositus [A, D, 43.], 
 ac subinde Ostorius Scapula \_A. D. 50.], uterque bello egre- 
 gius : redactaque paulatim in formam provinciae proxima 
 pars Britanniae : addita insuper veteranorum colonia : quae- 
 dam civitates Cogiduno regi donatae, is ad nostram usque 
 memoriam fidissimus mansit, vetere ac jam pridem recepta 
 populi Romani consuetudine, ut haberet instrumenta servi- 
 tutis et reges. Mox Didius Gallus parta a prioribus con- 
 tinuit, paucis admodum castellis in ulteriora promotis, per 
 quae fama audi officii quaereretur. Didiura Veranius excepit, 
 isque intra annum exstinctus est. Suetonius bine Paullinus 
 [^A. D. 58.] biennio prosperas res habuit, subactis nationibus, 
 firmatisque praesidiis : quorum fiducia Monam insulam, ut 
 vires rebellibus ministrantem, aggressus, terga occasioni 
 patefecit. 
 
 Namque absentia legati remoto metu, Britanni agitare 
 inter se mala servitutis, conferre injurias et interpretando 
 accendere : ' Nihil profici patientia, nisi ut graviora, tam- 
 quam ex facili tolerantibus, imperentur : singulos sibi olim 
 reges fuisse, nunc binos imponi ; e quibus legatus in 
 sanguinem, procurator in bona saeviret: aeque discordiam 
 praepositorum, aeque concordiam subjeclis exitiosam: alterius 
 manus, centuriones alterius, vim et contumelias miscere : 
 nihil jam cupiditati, nihil libidini exceptum : in proelio 
 fortiorem esse, qui spoliet : nunc ab ignavis plerumque et 
 imbellibus eripi domos, abstrahi liberos, injungi delectus, 
 tamquam mori tantum pro patria nescientibus : quantulum 
 enim transisse militum, si sese Britanni numerent ? sic 
 Germanias excussisse jugum; et flumine, non oceano, de- 
 fendi: sibi patriam, conjuges, parentes ; illis avaritiam et 
 luxuriam causas belli esse : recessuros, ut divus Julius 
 recessisset, modo virtutes majorum suorum aemularentur ; 
 neve prcelii unius aut alterius eventu pavescerent : plus 
 impetus, majorem constantiam penes raiseros esse. Jam 
 
95.] EX C. CORNELIO TACITO. 75 
 
 Britannorum etiam deos misereri, qui Romanum ducem 
 absentem, qui relegatura in alia insula exercitum detinerent : 
 jam ipsos, quod difficillimum fuerit, deliberare : porro in 
 ejusmodi consiliis periculosius esse deprehendi, quam 
 audere.' 
 
 His atque talibus invicem instincti, Boadicea, generis 
 regii femina, duce, neque enim sexum in imperiis discernunt, 
 sumpsere universi bellum: ac, sparsos per castella milites 
 consectati, expugnatis prsesidiis, ipsam coloniam invasere, ut 
 sedem servitutis : nee ullum in barbaris saevitise genus omisit 
 ira et victoria. Quod nisi Paullinus, cognito provinciae 
 motu, propere subvenisset, amissa Britannia foret : quam 
 unius proelii fortuna veteri patientiae restituit, tenentibus 
 arma plerisque, quos conscientia defectionis et propius ex 
 legato timor agitabat. Hie quum egregius cetera, arroganter 
 in deditos, et,ut suae quoque injuriae ultor, durius consuleret; 
 missus Petronius Turpilianus [A. D. 62.], tamquam exora- 
 bilior ; et delictis hostium novus, eoque pceniteutiae mitior, 
 compositis prioribus, nihil ultra ausus, Trebellio Maximo 
 provinciam tradidit. Trebellhis segnior, et nullis castrorum 
 experimentis, comitate quadam curandi provinciam tenuit. 
 Didicere jam barbari quoque ignoscere vitiis blandientibus : 
 et interventus civilium armorum praebuit justam segnitiae 
 excusationem : sed discordia laboratum, quum adsuetus ex- 
 peditionibus miles otio lasciviret. Trebellius, fuga ac 
 latebris vitata exercitus ira, indecorus atque humilis, pre- 
 cario mox praefuit : ac velut pacti, exercitus licentiam, dux 
 salutem : haec seditio sine sanguine stetit. Nee Vettius 
 Bolanus [J. Z). 69.] manentibus adhuc civilibus bellis, 
 agitavit Britanniam disciplina. Eadem inertia erga hostes, 
 similis petulantia castrorum : nisi quod innocens Bolanus, et 
 nullis delictis invisus, caritatem paraverat loco auctoritatis. 
 
 Sed, ubi cum caetero orbe Vespasianus et Britanniam 
 reciperavit ; magni duces, egregii exercitus, minuta hostium 
 spes. Et terrorem statim intulit Petilius Cerialis, Brigantum 
 civitatem, quae numerosissima provinciae totius perhibetur, 
 aggressus : multa prcelia, et aliquando non incruenta : mag- 
 namque Brigantum partem aut victoria amplexus, aut hello. 
 Et quum Cerialis quidem alterius successoris curam famamque 
 
76 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 obruisset, sustinuit quoque molem Julius Frontinus, vir 
 magnus, quantum licebat, validamque et pugnacem Silurum 
 gentem armis subegit; super viitutem hostium, locorum 
 quoque difiicultales eluctatus. 
 
 Hunc Britannia? statura [A. D, 78.], has bellorum vices 
 media jam aestate transgressus Agricola invenit, quum et 
 milites, velut omissa expeditione, ad securitatem, et hostes 
 ad occasionem verterentur. Ordovicum civitas, baud multo 
 ante adv^entum ejus, alam, in finibus suis agentem, prope 
 universam obtriverat : eoque initio erecta provincia, et quibus 
 bellum volentibus erat, probare exemplura, aut recentis legati 
 aniraum opperiri. Turn Agricola, quamquam transacta aestas, 
 sparsi per provinciam numeri, praesumpta apud militem illius 
 anni quies, tarda et contraria bellum inchoaturo, et plerisque 
 custodiri suspecta potius videbatur, ire obviam discrimini 
 statuit: contractisque legionum vexillis et modica auxiliorum 
 manu, quia in sequum degredi Ordovices non audebant, ipse 
 ante agmen, quo cseteris par animus simili periculo esset, 
 erexit aciem: csesaque prope universa gente, non ignarus 
 instandum famae, ac, prout prima cessissent, fore universa; 
 Monam insulam, cujus possessione revocatum Paullinum 
 rebellione totius Britanniae supra memoravi, redigere in 
 potestatem animo intendit. Sed, ut in dubiis consiliis, naves 
 deerant : ratio et constantia ducis transvexit. Depositis 
 omnibus sarcinis, lectissimos auxiliarium, quibus nota vada, 
 et patrius nandi usus, quo simul seque, et arma, et equos 
 regunt, ita repente immisit, ut obstupefacti hostes, qui 
 classem, qui naves, qui mare expectabant, nihil arduum aut 
 invictum crediderint sic ad bellum venientibus. Ita petita 
 pace, ac dedita insula, clarus ac magnus haberi Agricola : 
 quippe cui ingredienti provinciam, quod tempus alii per 
 ostentationem, aut officiorum ambitum transigunt, labor et 
 periculum placuisset. Nee Agricola, prosperitate rerum in 
 vanitatem usus, expeditionem aut victoriam vocabat, victos 
 continuisse : ne laureatis quidem gesta prosequutus est : sed 
 ipsa dissimilatione famae famam auxit, aestimantibus, quanta 
 futuri spe tam magna tacuisset. 
 
 Caeterum animorum provinciae prudens, simulque doctus 
 per aliena experimenta, parum profici armis, si injuriae 
 
95.] EX C. CORNELIO TACITO. 77 
 
 sequerentur, causas bellorum statuit exscindere. A se suis- 
 que orsus, primam domum suam coercuit; quod plerisque 
 baud minus arduum est, quam provinciam regere. Nihil agere 
 per libertos servosque publicae rei : non studiis privatis, nee 
 ex commendatione, aut precibus centurionum milites adscire, 
 sed optimum quemque fidelissimum putare : omnia scire, 
 non omnia exsequi : parvis peccatis veniam, magnis severi- 
 tatem commodare : nee poena semper, sed ssepius poenitentia 
 contentus esse ; officiis et administrationibus potius non 
 peeeaturos praeponere, quam damnare, quum peecassent. Fru- 
 menti et tributorum exaetionem sequalitate munerum mollire, 
 cireumeisis, quae, in quaestum reperta, ipso tributo gravius 
 tolerabantur : namque per ludibrium adsidere clausis horreis, 
 et emere ultro frumenta, ae vendere pretio eogebantur : 
 devortia itinerum et longinquitas regionum indieebatur, ut 
 civitates a proximis hibernis in remota et avia deferrent, 
 donee, quod omnibus in promptu erat, paueis lucrosum 
 fieret. 
 
 Haec primo statim anno comprimendo, egregiam famam 
 paci cireumdedit ; quae vel incuria, vel tolerantia priorum, 
 baud minus quam bellum timebatur. Sed, ubi aestas advenit 
 [A. D. 79.], eontracto exereitu, multus in agmine, laudare 
 modestiam, disjeetos eoereere : loea castris ipse capere, 
 aestuaria ac silvas ipse praetentare : et nihil interim apud 
 hostes quietum pati, quo minus subitis exeursibus popula- 
 retur : atque, ubi satis terruerat, parcendo rursus irritamenta 
 pacis ostentare. Quibus rebus multae civitates, quae in ilium 
 diem ex aequo egerant, datis obsidibus, iram posuere, et 
 praesidiis castelHsque circumdatae, tanta ratione euraque, ut 
 nulla ante Britanniae nova pars inlacessita transient. 
 
 Sequens hiems saluberrimis consiliis absumpta: namque 
 ut homines dispersi ae rudes, eoque bello faeiles, quieti et 
 otio per voluptates assueseerent ; hortari privatim, adjuvare 
 publico, ut templa, fora, domus exstruerent, laudando 
 promptos, et eastigando segnes : ita honoris aemulatio pro 
 necessitate erat. Jam vero prineipum filios liberalibus 
 artibus eriidire, et ingenia Britannorum studiis Gallorum 
 anteferre, ut, qui modo linguam Romanam abnuebant, elo- 
 quentiam eoncupiscerent : inde etiam habitus nostri honor, 
 
78 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 et frequens toga: pauUatimque discessum ad delinimenta 
 vitiomm, porticus, et balnea, et conviviorum elegantiam : 
 idque apud imperitos ' humanitas' vocabatur, quum pars 
 servitutis esset. 
 
 Tertius expeditionum annus [A. D. 80.] novas gentes 
 aperiiit, vastatis usque ad Taum, aestuario nomen est, 
 nationibus : qua formidine territi hostes, quamquam con- 
 flictatum saevis tempestatibus exercitum, lacessere non ausi : 
 ponendisque insuper castellis spatium fuit. Annotabant 
 periti, non alium ducem opportunitates locorum sapientius 
 legisse : nullum ab Agricola positum castellum aut vi hostium 
 expugnatum, aut pactione ac fuga desertum. Crebrae 
 eruptiones : nam adversus moras obsidionis annuls copiis 
 firmabantur: ita intrepida ibi hiems, et sibi quisque prsesidio, 
 irritis hostibus, eoque desperantibus, quia soliti plerumque 
 damna spstatis hibernis eventibus pensare, tum aestate atque 
 hieme juxta pellebantur. Nee Agricola umquam per alios 
 gesta avidus intercepit : seu centurio, sen praefectus, in- 
 corruptum facti testem habebat. Apud quosdam acerbior 
 in conviciis narrabatur : ut erat bonis comis, ita adversus 
 malos injucundus : caeterum ex iracundia nihil supererat : 
 secretum et silentium ejus non timeres : honestius putabat 
 offendere, quam odisse. 
 
 Quarta aestas [_A. D. 81.] obtinendis, quae percuiTerat, 
 insumpta : ac si virtus exercituum et Romani nominis gloria 
 pateretur, inventus in ipsa Britannia terminus. Nam Clota 
 et Bodotria, diversi maris sestibus per immensum revectae, 
 angusto terrarum spalio dirimuntur : quod tum praesidiis 
 firmabatur : atque omnis propior sinus tenebatur, summotis 
 velut in aliam insulam hostibus. 
 
 Quinto expeditionum anno [A. D. 82.], nave prima trans- 
 gressus, ignotas ad id tempus gentes crebris simul ac 
 prosperis prceliis domuit: eamque partem Britanniae, quae 
 Hiberniam aspicit, copiis instruxit, in spem magis, quam ob 
 formidinem: siquidem Hibernia, medio inter Britanniam 
 atque Hispaniam sita, et Gallico quoque mari opportuna, 
 valentissimam imperii partem magnis invicem usibus raiscu- 
 erit. Spatium ejus, si Britanniae compare tur, angustius, 
 nostri maris insulas superat. Solum coelumque, et ingenia 
 
95.] EX C. CORNELIO TACITO. 79 
 
 cultusque hominum baud multum a Britannia differunt : nee 
 in melius : aditus portusque per commercia et negotiatores 
 cogniti. Agricola expulsum seditione domestica unum ex 
 regulis gentis exceperat, ac specie amicitiae in occasionem 
 retinebat. Saepe ex eo audivi, legione una et modicis auxiliis 
 debellari obtinerique Hiberniam posse ; idque etiam ad- 
 versus Britanniam profuturum, si Romana ubique arma, et 
 velut e conspectu libertas toUeretur. 
 
 Csetemm sestate [A, D. 83.], qua sextum officii annum 
 inchoabat, amplexus civitates trans Bodotriam sitas, quia 
 motus universarum ultra gentium, et infesta hostili exercitu 
 itinera timebantur, portus classe exploravit: quae, ab Agri- 
 cola primum adsumpta in partem virium, sequebatur egregia 
 specie, quum simul terra, simul mari bellum impelleretur, ac 
 saepe iisdem castris pedes, equesque, et nauticus miles, mixti 
 copiis et laetitia, sua quisque facta, suos casus attollerent: 
 ac modo ' silvarum et montium profunda,' modo ' tempestatum 
 ac fluctuum adversa,' hinc ' terra et hostis,' hinc ' auctus 
 oceanus' militari jactantia compararentur. * Britannos quo- 
 que' ut ex captivis audiebatur, ' visa classis obstupefaciebat, 
 tamquam, aperto maris sui secreto, ultimum victis perfugium 
 clauderetur.' Ad manus et arma conversi Caledoniam in- 
 colentes populi, paratu magno, majore fama, uti mos est de 
 ignotis, ' oppugnasse ultro,' castella adorti, metum, ut pro- 
 vocantes, addiderant : ' regrediendumque citra Bodotriam, et 
 excedendum potius, quam pellerentur,' ignavi specie pru- 
 dentium admonebant : quum interim cognoscit, ' hostes 
 pluribus agminibus irrupturos.' Ac, ne super ante numero 
 et peritia locorum circumiretur, diviso et ipse in tres partes 
 exercitu incessit. 
 
 Quod ubi cognitum hosti, mutato repente consilio, universi 
 nonam legionem, ut maxime invalidam, nocte aggressi, inter 
 somnum ac trepidationem caesis vigilibus, irrupere. Jamque 
 in ipsis castris pugnabant, quum Agricola, iter hostium ab 
 exploratoribus edoctus, et vestigiis insequutus, velocissimos 
 equitum peditumque adsultare tergis pugnantium jubet, mox 
 ab universis adjici clamorem : et propinqua luce fulsere 
 signa : ita ancipiti malo territi Britanni : et Romanis redit 
 animus ; ac, securi de salute, pro gloria certabant : ultro 
 
80 EXCERFTA [aNNO DOM. 
 
 quin cliani erupere : et fuit atrox in ipsis portarum angustiis 
 proelium, donee pulsi liostes ; utroque cxcrcitu cerlante, his, 
 lit tiilisse opem, illis, ne eguisse auxilio viderentur: quod, 
 nisi paludes et silva) fiigientes texissent, debellatiim ilia 
 victoria foret. 
 
 Cujiis constantia ac fama ferox exercitus, ' nihil virtiiti 
 suae invium : penetrandam Caledonian), inveniendumque 
 tandem Britanniae terminum, continuo proelioruro cursu,' 
 fremebant : atque illi modo cauti ac sapientes, prompti post 
 eventum ac magniloqui erant: iniquissima haec bellorum 
 conditio est ; prospera omnes sibi vindicant, adversa uni 
 imputantur. At Britanni non virtute, sed occasione et arte 
 ducis rati, nihil ex arrogantia remitteie, quomiuus juventutem 
 armarent, conjuges ac liberos in loca tuta transferrent, 
 coetibus ac sacrificiis conspiralionem civitatum sancirent : 
 atque ita irritatis utrimque auimis discessum. 
 
 Eadem aestate cohors Usipiorum, per Germanias con- 
 scripta, et in Britanniam transmissa, magnum ac memorabile 
 facinus ausa est. Occiso centurione ac militibus, qui ad 
 tradendam disciplinam immixti manipulis, exemplum et 
 rectores habebantur, tres liburnicas, adactis per vim guber- 
 natoribus, ascendere : et uno remigrante, suspectis duobus 
 eoque interfectis, nondum vulgato rumore, ut miraculum 
 provehebantur : mox hac atque ilia rapti, et cum pleiisque 
 Eritannorum, sua defensantium, proelio congressi, ac saepe 
 victores, aliquando pulsi, eo ad extremum inopiae venere, ut 
 infirmissimos suoriim mox, sorte ductos, vescerentur : atque 
 ita circumvecti Britanniam, araissis per inscitiam regendi 
 navibus, pro praedonibus habiti, primum a Suevis, mox a 
 Frisiis intercepti sunt: ac fuere, quos per commercia venum- 
 datos, et in nostram usque ripam mutatione ementium ad- 
 ductos, indicium tanli casus illustravit. Initio aestatis 
 \_A, D. 84.] Agricola, domestico vulnere ictus, anno ante 
 uatum filium amisit. Quem casiim neque, ut plerique fortium 
 virorum, ambitiose, neque per lamenta rursus ac mcerorem 
 muliebriter tulit : et in luctu bellum inter remedia erat. 
 
 Igitur, praemissa classe, quae pluribus locis praedata, 
 magnum et incertum terrorem faceret, expedito exercitu, cui 
 ex Britannis fortissimos, et longa pace exploratos addiderat, 
 
95.] EX C. CORNELIO TACITO. 81 
 
 ad montem Grampium perveiiit quem jam hostes insederant. 
 Nam Britanui, nihil fracti pugnse prioris eventu, et iiltionem 
 aut servitium exspectautes, tandemque docti, commune peri- 
 culum Concordia propulsandnm, legationibus et foederibus 
 omnium civitatum vires exciverant. Jamque super triginta 
 millia armatorum aspiciebantur, et adhuc affluebat omnis 
 juventus, et quibus cruda ac viridis senectus, clari bello, ac 
 sua quisque decora gestantes : quum inter plures duces vir- 
 tu te et genere prsestans, nomine Calgacus, apud contractam 
 multitudinem, proelium poscentem, in hunc modum loquutus 
 fertur : 
 
 ' Quoties causas belli et necessitatem nostram intueor, 
 magnus mibi animus est, hodiernum diem, consensumque 
 vestrura, initium libertatis totius Britanniae fore. Nam et 
 universi servitutis expertes, et nulla) ultra terras, ac ue mare 
 quidem securum, immiuente nobis classe Romana : ita proe- 
 lium atque arma, quse fortibus honesta, eadem etiam ignavis 
 tutissima sunt. Priores pugnoe, quibus adversus Romanos 
 varia fortuna certatum est, spem ac subsidium in nosliis 
 raanibus habebant : quia nobilissimi totius Britanniae, eoque 
 in ipsis penetralibus siti, nee servientium litora aspicientes, 
 oculos quoque a contactu dominationis inviolatos habebamus. 
 Nos, terrarum ac libertatis extreraos, recessus ipse ac sinus 
 famae in hunc diem defendit: nunc terminus Britanniae 
 patet : atque omne ignotum pro magnifico est. Sed nulla 
 jam ultra gens, nihil nisi fluctus et saxa, et infestiores 
 Romani : quorum superbiam frustra per obsequium et 
 modestiam effugeris : raptores orbis, postquam cuncta 
 vastantibus defuere terrae, et mare scrutantur: si locuples 
 hostis est, avari : si pauper, ambitiosi : quos non Oriens, 
 non Occidens, satiaverit: soli omnium opes atque inopiam 
 pari affectu concupiscunt : auferre, trucidare, rapere, falsis 
 nominibus, ' imperium ;' atque, ubi solitudinem faciunt, 
 ' pacem appellant.' 
 
 ^ Liberos cuique ac propinquos suos natura carissimos 
 essevoluit: hi per delectus, alibi servituri, auferuntur; con- 
 juges sororesque, elsi hostilem libidinem effugiant, nomine 
 ' amicorum' atque ' hospitum' poUuuntur. Bona fortunasque 
 in tributura egerunt ; in annonam frumentum : corpora ipsa 
 
62 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 ac manus, silvis ac paludibus emunieiulis, inter verbera ac 
 conturaelias, conterunt. Nata servituti mancipia semel 
 veneunt, atqiie ultro a dominis aluntiir: Britannia servitutem 
 siiam quotidie emit, quotidie pascit. Ac, sicut in familia 
 recentissimus quisque servorum et conservis ludibrio est : 
 sic, in hoc orbis terrarum vetere famulatu, novi nos et viles 
 in excidium petimur. Neque enim arva nobis, aut metalla, 
 aut portus sunt, qnibus exercendis reservemnr. Virtus porro 
 ac ferocia subjectorum ingrata imperantibus : et longinquitas 
 ac secretum ipsum quo tutius, eo suspectius. Ita sublata 
 spe veniae, tandem sumite animum, tam quibus salus, quam 
 quibus gloria carissima est. Trinobantes, femina duce, 
 exurere coloniam, expugnare castra, ac, nisi felicitas in 
 socordiam vertisset, exiiere jugum potuere: nos integii et 
 indomiti, et libertatem non in pra3senlia laturi, prirao statim 
 congressu nonne ostendemus quos sibi Caledonia viros se- 
 posuerit ?' 
 
 ' An eamdem Romanis in bello virtutem, quam in pace 
 lasciviara adesse creditis ? Noslris illi dissensionibus ac 
 discordiis clari, vitia hostium in gloriam exercitus sui 
 vertunt : quern contractum ex diversissimis gentibus, ut 
 secundse res tenent, ita adversa) dissolvent : nisi si Gallos et 
 Germanos et, pudet dictu, Britannorum plerosque, licet 
 domination! aliense sanguinem commodent, diutius tamen 
 hostes quam servos, fide et affectu teneri putatis : metus et 
 terror est, infirma vincula caritatis ; quae ubi removeris, qui 
 timere desierint, odisse incipient. Omnia victorias incita- 
 menta pro nobis sunt : nullse Romanos conjuges accendunt : 
 nulli parentes fugam exprobraturi sunt : aut nulla plerisque 
 patria, aut alia est : paucos numero, circum trepidos ig- 
 norantia, coelum ipsum, ac mare, et silvas, ignota omnia 
 circumspectantes, clausos quodammodo ac vinctos dii nobis 
 tradiderunt. Ne terreat vanus aspectus, et ami fulgor atque 
 argenti, quod neque tegit, neque vulnerat. In ipsa hostium 
 acie inveniemus nostras manus : agnoscent Britanni suam 
 causara : recordabuntur Galli priorem libertatem: deserent 
 illos caeteri Germani, tamquam nuper Usipii reliquerunt. 
 Nee quidquam ultra formidinis^ : vacua castella, senum 
 coloniae, inter male parentes et injuste imperantes, aegra 
 
95.] EX C. C0R>JEL10 TACITO. 83 
 
 mimicipia et discordantia : hie dux, hie exercitus ; ibi 
 tribiita et metalla, et caeterae servientium pcenae ; quas in 
 aeternum proferre, aut statim ulcisci, in hoc campo est. 
 Proinde ituri in aciem, et majores vestros et posteros cogi- 
 tate.' 
 
 Excepere orationem alacres, et barbari moris cantu, et 
 fremitu, clamoribusque dis^Gnis. Jamque agmina, et ar- 
 raoriim fulgores, audentissimi cnj usque procursu : simul in- 
 stmebantur acies : quum Agricola, quamquam Igetum et vix 
 munimentis coercitum militem accendendum adhuc ratus, 
 ita disseruit : * Octavus annus est, commilitones, ex quo 
 virtute et auspiciis imperii Roraani, fide atque opera vestra 
 Britanniam vicistis : tot expeditionibus, tot proeliis, sen 
 fortitudine adversus hostes, sen patientia ac labore paene 
 adversus ipsam rerum naturam opus fuit, neque me mihtum, 
 neque vos ducis poenituit. Ergo egressi, ego veterum 
 legatorum, vos priorum exercituum terminos, finem Bri- 
 tanniae, non fama, nee rumore, sed castris et armis tenemus. 
 ihventa Britannia, et subacta. Equidem saepe in agmine, 
 quum vos paludes, montesve, et flumina fatigarent, fortissimi 
 cuj usque voces audiebam, ' Quando dabitur hostis, quando 
 acies ?' Veniunt e latebris suis extrusi : et vota virtusque in 
 aperto, omniaque prona victoribus, atque eadem victis 
 ad versa. Nam ut superasse tantum itineris, silvas evasisse, 
 transisse aestuaria, pulehruin ae decorum in frontem ; ita 
 fugientibus periculosissima, quae hodie prosperrima sunt. 
 Neque enim nobis aut locorum eadem notitia, aut com- 
 meatuum eadem abundantia : sed manus, et arma, et in his 
 omnia. Quod ad me attinet, jam pridem mihi decretum est, 
 neque exercitus, neque ducis terga tuta esse. Proinde et 
 honesta mors turpi vita potior; et incolumitas ac decus 
 eodem loco sita sunt : nee inglorium fuerit, in ipso terrarura 
 ac naturae fine cecidisse.' 
 
 ' Si novae gentes atque ignota acies constitisset ; aliorum 
 exercituum exemplis vos hortarer; nunc vestra decora 
 recensete, vestros oculos interrogate, li sunt, quos proximo 
 anno, unam legionem furto noctis adgressos, clamore de- 
 bellastis: ii caeterorum Britannorum fugacissimi ; ideoque 
 tamdiu superstites. Quomodo silvas saltusque penetrantibus, 
 
S4 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 fortissimum qiiodque animal contra mere, pavida ot inertia 
 ipso agminis sono pelluntur; sic acerrimi Britannomra jam 
 pridem cecidernnt : reliquus est numerns ignavorum et 
 nietuentium : qiios quod tandem invenistis, non restiterunt, 
 sed deprehensi sunt novissimi: res et extremo metu corpora 
 defixere in his vestigiis, in quibus pulchram et spectabilem 
 victoriam cderctis. Transigite cum expeditionibus, imponite 
 quinquaginta annis magnum diem, approbate reipublicse 
 numquam exercitui imputari potuisse, aut moras belli, aut 
 causas rebellandi.' 
 
 Et adloquente adhuc Agricola militum ardor eminebat, 
 et finem orationis ingens alacritas consequuta est, statimque 
 ad arma discursum. Instinctos ruentesque ita disposuit, 
 ut peditum auxilia, quse octo millia erant, mediam aciem 
 iirmarent, eqiiitura tria millia cornibus adfunderentur : legi- 
 on es pro vallo stetere, ingens victoriae decus citra Romanum 
 sanguinem bellanti, et auxilium, si pellerentur. Britannorum 
 acies in speciem simul ac terrorem editioribus locis con- 
 stiteratjita ut primum agmen aequo, cseteri per acclive jugum 
 connexi velut insurgerent : media campi covinarius et eques 
 strepitu ac discursu complebat. Turn Agricola, superante 
 hostium multitudine, veritus, ne simul in frontem, simul et 
 latera suorum pugnaretur, diductis ordinibus, quamquam 
 porrectior acies futura erat, et ' arcessendas' plerique ^ legi- 
 ones' admonebant, promptior in spem, et firmus adversis, 
 dimisso equo, pedes ante vexilla constitit. 
 
 Ac primo congressu eminus certabatur : simul constantia, 
 simul arte Britanni, ingentibus gladiis et brevibus cetris, 
 missilia nostrorura vitare, vel excutere, atque ipsi magnam 
 vim telorum superfundere : donee Agricola tres Batavorum 
 cobortes, ac Tungrorum duas cohortatus est, ut rem ad 
 mucrones ac manus adducerent : quod et ipsis, vetustate 
 militise exercitatum, et hostibus inhabile parva scuta et 
 enormes gladios gerentibus : nam Britannorum gladii sine 
 mucrone complexum armorum, et in arcto pugnam non 
 tolerabant. Igitur, ut Batavi miscere ictus, ferire umbonibus, 
 ora foedare, et tractis qui in aequo obstiterant, erigere in 
 colles aciem coepere ; caeterse cohortes, aemulatione et impetu 
 commistae, proximos quosque caedere : ac plerique semineces, 
 
95.] EX C. CORNELIO TACITO. 85 
 
 aut integri, festinatione victorise relinquebantar. Interim 
 equituoi turmas fiigere, covinarii peditum se proelio mis- 
 cuere : et, quamquam recentem terrorem intulerant, densis 
 tamen hostium agminibus et icsequalibus locis hssrebaut : 
 minimeque equestris ea pugnse facies erat, quum segre din 
 stantes, simul equorum corporibus impellerentur, ac saepe 
 vagi cuiTus, extemti sine rectoribus equi, ut quemque formido 
 tulerat, transversos aut obvios incursabant. 
 
 Et Britanuij qui adhuc pugnae expertes sumina collium 
 insederant, et paucitatem nostrovum vacui speruebant, de- 
 gredi paulatim, et circumire terga vincentium coeperant : ni 
 id ipsum veritus Agricola quatuor equitum alas, ad subita 
 belli retentas, venientibus opposuisset, quautoque ferocius 
 accurrerant, tanto acrius pulsos in fugaru disjecisset. Ita 
 consilium Britannorum in ipsos versum: transvectaeqae pra3- 
 cepto ducis a fronte pugnautium alte, aversam liostium aciem 
 invasere. Turn vero patentibus locis grande et atrox specta- 
 culum ; sequi, vulnerare, capere, atque eosdem, oblatis aliis, 
 trucidare. Jam hostium, prout cuique ingenium erat, catervse 
 armatorum paucioribus terga prsstave, quidam inermes uitro 
 ruere, ac se morti offerre. Passim arma, et corpora, et laceri 
 artus, et ciuenta humus : et aliquando etiam victis ira virtus- 
 que: postquam silvis appropinquaruut, collecli, primos se- 
 quentium, incautos et locorum ignaros, circumveniebant. 
 Quod ni frequens ubique Agricola, validas ct expeditas 
 cohortes indaginis modo, et sicubi arctiora erant, partem 
 equitum, dimissis equis, simul rariores silvas equitem per- 
 sultare jussisset, acceptum aliquod vulnus per nimiam fidu- 
 ciam foret. Caeterum, ubi composites firmis ordinibus sequi 
 rursus videre, in fugam versi, non agminibus, ut prius, nee 
 alius alium respectantes, ran, et vitabundi invicem, longinqua 
 atque avia petiere : finis sequendi nox et satietas fuit : caesa 
 hostium ad decem millia : nostrorum trecenti sexaginta 
 cecidere; in quis Aulus Atticus, prasfectas cohortis, juvenili 
 ardore et ferocia equi hostibus illatus. 
 
 Et nox quidem gaudio praedaque laeta victoribus: Britanni 
 palantes, mixtoque virorum mulierumque ploratu, trahere 
 vulneratos, vocare integTos, deserere domos, ac per iram 
 ultro incendere ; eligere latebras, et statim relinquere ; 
 
Be EXCERPTA [anno DOM. 
 
 miscere invicem consilia aliqua, dcin separare ; aliquando 
 frangi aspectu pignonim suoriim, saepius concitari ; satisque 
 constabat saevisse qiiosdam in conjuges ac liberos, tainquam 
 misereieiitur. Proximus dies faciem vicloria? latius aperuit : 
 vastiim ubique silentium, secveti colles, fumantia procul 
 tecta, nemo exploratoribus obviiis : quibus in omnem partem 
 dimissis, ubi inceita fugaj vestigia, neque usquam couglobari 
 hostes compertum, et exacta jam aestate spargi bellum ne- 
 quibat, in fines Horestorum exercitura deducit. Ibi, acceptis 
 obsidibus, praefecto classis ' circumvehi Biitanniam' prae- 
 cepit : datae ad id vires, et praecesserat terror ; ipse peditem 
 atque equites lento itinere, quo novarum gentium animi ipsa 
 transitus mora terrerentur, in hibernis locavit. Et simul 
 classis secunda tempestate ac fama Trutulensem portum 
 tenuit, unde proximo latere Britanniae lecto omnis redierat. 
 
 Hunc rerum cursura, quamquam nulla verborum jactantia 
 epistolis Agricolae auctum, ut Domitiano moris erat, fronte 
 laetus, pec tore anxiiis excepit. Inerat conscientia, derisui 
 fuisse nuper falsum e Germania triuraphum, emptis per com- 
 mercia, quorum habitus et crines in captivorum speciem 
 formarentur; at nunc veram raagnamque victoriam, tot milli- 
 bus boslium caesis, ingenti fama celebrari. Id sibi raaxime 
 formidolosum, privati hominis nomen supra Principis attolli: 
 frustra studia fori, et civilium artium decus in silentium acta, 
 si militarem gloriara alius occuparet : et caetera utcumque 
 facilius dissimulari, ducis boni Imperatoriam virtutem esse. 
 Talibus curis exercitus, quodque saev^ cogitationis indicium 
 erat, secreto suo satiatus, optimum in praesentia statuit, 
 reponere odium, donee impetus famae et favor exercitus 
 languesceiet ; nam etiam turn Agricola Britanniam obti- 
 nebat. 
 
 Tgitur ^ triumphalia ornamenta, et illustris statuae honorem, 
 et quid quid pro triumpho datur,' multo verborum honore 
 cumulata, decerni in senatu jabet : addique insuper opi- 
 nionem, Syriam provinciam Agricolae destinari, vacuam turn 
 morte Atilii Rufi, consularis, et majoribus reservalam. Cre- 
 didere plerique libertum ex secretioiibus ministeriis missum 
 ad Agricolam, codicillos, quibus ei Syria dabatur, tulisse, 
 cum prjccepto, ut, si in Brilaunia foret, traderentur: eumque 
 
96.] EX DEC. JUN. JUVENALE. 87 
 
 libertum in ipso freto oceani obvium Agricolae, ne appellate 
 quidem eo, ad Domitianum remeasse : sive venim istud, sive 
 ex ingenio Principis fictum ac compositum est. Tradiderat 
 interim Agricola successori suo provinciam quietam tutamque. 
 Ac, ne notabilis celebritate et frequentia occurrentiiim in- 
 troit'.is esset, vitato amicorum officio, noctu in Urbem, noctu 
 in palatium, ita ut praeceptum erat, venit: exceptusque breri 
 osculo, et nullo sermone, turbse servienlium immixtus est. 
 
 37. [Dial, de Or. 17.] Xam ipse ego \Aper'\ in Britannia 
 vidi senem qui se fateretur ei pugnse interfuisse, qua Caesarem 
 inferentem arma Britanniae, arcere litoribus, et pellere ad- 
 gressi sunt. 
 
 XXX. EX DEC. JUN. JUVENALE. [A. D. 96.] 
 
 1. [Sat. ii. 159.] 
 . . . Arma quidem ultra 
 Litora Juvernae promovimus, et raodo captas 
 Orcadas, ac minima contentos nocte Britannos: 
 Sed, quae nunc populi fiunt victoris in urbe, 
 Non faciunt illi quos viciraus. 
 
 2. ISat. iv. 126.] 
 
 Omen habes, inquit, magni clarique triumphi ; 
 Regem aliquem capies, aut de temone Britanno 
 Excidet Arviragus ; peregrina est bellua, cernis 
 Erectas in terga sudes. 
 
 3. [Sat. iv. 140.] 
 
 . . . Circaeis nata forent, an 
 Lucrinum ad saxum, Rutupinove edita fundo 
 Ostrea, callebat primo deprehendere morsu. 
 
 4. [Sat. X. 13.] 
 Sed plures nimia congesta pecunia cura 
 Strangulat, et cuncta exsuperans patrimonia census, 
 Quanto delphinis balsena Britannica major. 
 
 5. [Sat. xiv. \m.^ 
 Dime Maurorum attegias, castella Brigantum. 
 
88 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 6. [Sat XV. 110.] 
 
 Nunc totus Graias iiostrasque habet orbis Athenas; 
 Gallia caussidicos docuit facunda Britannos : 
 De conducendo loquitur jam rhetore Thule. 
 
 7. [Sat. XV. 124.] 
 
 Qua nee terribiles Cimbri nee Britones unquam, 
 Sauromataeve truces, aut immanes Agathyrsi, 
 Hac saevit rabie imbelle et inutile vulgus, 
 Parvula fictilibus solitum dare vela phaselis, 
 Et brevibus pictse remis incumbere testae. 
 
 XXXI. EX M. VALER. MARTIALE. [A. D. 96.] 
 
 1 . [iv. 55.] Haec tam rustica malo, quam Bituntos [Britannos]. 
 
 2. [x. 44.] Quincte Caledonios, Ovidi, visure Britannos 
 
 Et viridem Tethyn, Oceanumque patrem. 
 
 3. [xi. 3.] Dicitur et nostros cantare Britannia versus. 
 
 4. [xi. 2].] Lydia tam laxa est 
 
 Quam veteres brachae Britonis pauperis. 
 
 5. [xi. 53.] Claudia caeruleis quum sit Rufina Britannis 
 
 Edita, cur Latiae pectora plebis habet ? 
 
 6. [xii. 8.] Parthorum proceres, ducesque Serum, 
 
 Thraces, Sauromatae, Getae, Britanni, 
 Possum ostendere Caesarem, venite. 
 
 7. [xiv. 99.] Barbara de pictis veni bascauda Britannis : 
 
 Sed me jam mavult dicere Roma suam. 
 
 8. [Spec. 7.] Qualiter in Scythica religatus rupe Prometheus, 
 
 Assiduum nimio pectore pavit avem, 
 Nuda Caledonio sic pectora praebuit urso, 
 Non falsa pendens in cruce Laureolus. 
 
96.] EX CLEMENTE ROMANO. 89 
 
 XXXir. EX M. F. QUINCTILTANO. [A.D. 96.] 
 
 [vii. 4.] Hsec et in suasoriis aliquando tractari sclent, ut si 
 Caesar deliberet, ' an Britanniam impugnet : quae sit Oceani 
 natura : an Britannia insula,' nam turn ignorabatur, « quanta 
 in ea terra, quo numero militum aggredienda.' 
 
 XXXIII. EX PUBLIO PAPINIO STATIC. [A. D. 96.] 
 
 1. [Sil. V. 1. 91.] 
 Quid Rheni vexilla ferant ; quantum ultimus orbis 
 Cesserit, et refluo circumsona gurgite Thule. 
 
 2. [iii. 5. 20.] Vel super Hesperiae vada caligantia Thules. 
 
 3. [iv. 4. 62.] Aut Rheni populos aut nigrae littora Thules. 
 
 4. [Sil V. 2. 35.] 
 . . . tu disce patrem [Vett Bol.]', quantusque nigrantem 
 Fluctibus occiduis fessoque Hyperione Thulen 
 Intrarit mandata gerens . . . 
 
 5. [v. 2. 140.] Quod si te magno tellus frenata parenti 
 Accipiat, quantum ferus exultabit Araxes ! 
 Quanta Calydonios attollet gloria campos ! 
 Quum tibi longaevus referet trucis incola terrae, 
 Hie suetus dare jura parens; hoc cespite turmas 
 Affari : vigiles speculas, castellaque longe 
 Prospicis ? ille dedit ; cinxitque haec moenia fossa : 
 Belligeris haec dona deis, haec tela dicavit ; 
 Cernis adhuc titulos : hunc ipse, vocantibus armis, 
 Induitj hunc regi rapuit thoraca Britanno. 
 
 XXXIV. EX CLEMENTE ROMANO. [A. D. 96.] 
 \_Ep. 1 ad Cor, 5.] Aja ?^Xov 6 IIclvXos wttojxsvvjj jS^aiSsTov 
 
 [/,SVQS Iv T£ T^ OiVOLTOX^ XOt) SV TJ ButTei, TO ySVVcaOV TYIS TTiVtSWJ OtUTOV 
 
 kXsos ?Xa/3£V, 8»xajoo-uv>]v SiSafaj oXov tov koo-imov, xoti hrn to repiuu 
 TY^i dvo'scti^ s\Qm, Ku) fLugrvg^a-ug Itt* tcov YiyoufxsvooVi ovTCtig catY^kKoLyfi 
 ToO xoo-jxou, xaX 6<j TOV ayjov to'ttov h:ogz\i^y\s imoiJ(,svY^g ysvoiJievoc 
 fji,syi<rTO§ v7roygoifji.ii6g. 
 
90 EXCEm>TA [anno DOM. 
 
 XXXV. EX PLUTARCIIO. [A.D. 110.] 
 
 1. [Jifl. C<BS. 16.] *Ev ^e BgsTTccvla. raiv 7ro>.EiJ.loi)v slg tottov kXajlrj 
 xci) fL-a-TOv L»5«:oj l^-ns(Tou(n Toi§ TrgwTOig roc^ag^aig l7ri^:fxivoov, 
 (TTpciTiMTYtS, Kcciaugog avTOtJ tyjv l^^'X^r^v e<^ogMVTO{, cJcra/XrVOj elg 
 lJ,i(rovs, >cca ttoXXcc tcu) Tiz^UTna ToXy^Yjg cc7ro^=i^u[xsvog sgyx, Tovg juev 
 ru^ioig^oui eVcocTc, Tonv /Sa^/Sa^cov <^vyovTCJOV, uvrog Ss ^uKsTrcHg stt) 
 iroLO'i ^iccfSxivoov, eppi\|/=v sccvrov slg psv[jioiTcc reAjOtaToiSrj, >cu) [xoXig ctvcv 
 Tov Qvgsorjj ra jxsv i^Yj^Ofjt,svoc^ toc 8e /SaS/^wv, ^isTregsco's. ©aWjOta^ovTcyv 
 
 avTOs ev [xocXa KccTYi(pYi$ xct) dsdoiKguf/^syog Trgrjcr BTTZdc too K.it.io'ctgif 
 (rvyyvMf^Yiv ahovfjisvog sm too 7rgo£<r$cii lov Qvgsov. 
 
 [•23.] *H S' Itti tov; BgBTTOivovg [roD Koii<rxgoc] (TTgaTsix tv}V [xiv 
 ToXfjLctv sl^sv 6voi/.ci<TTriV' TrgwTog yug elg rov 'Et(T7r=giov coksccvov Itte^yi 
 (TToKcoy xai S<a ryjf 'ArAavTi'Soc SaAarrrj?, (TT^aToy siii 7roXs[j!.ov 
 xo[j,{^a)v, £7rAgU(7£* ««) vijcrov, aTricTTOUjU-svyjv utto jU,=yc5owc, xa» ttoAX^v 
 egijy TTciiJiTroKXoig (Tvyygo(.<^su(ri 'Ttapcia-youda.v, cog oyofxa kcc) Koyog 
 ou ysvo[j,svYigj oul* ou(TY^g, TTcTrAacrrai, Karacrp^sTv sTnQsfjLsvog, 7rgor}ycx.yzV 
 ejco T^j OixoujU,5V>3r rryV 'Pco^a/cov Yjys[Ji,Qvlccv. Alj Ss Sia7rA=uo-a^ slj 
 T^v v>j0"ov Ix T^^ ci^TiTTSQotg FaAax/ac, X2<i ju,ap^a<j TroKKoug Kuxojdag 
 Toug TToXsfj.iovg [mccKXov, r} rovg lllovg cjo^sKrj(rcig {ovUv ycig, o ti Kct) 
 Xot^slv r}V cc^iov SiTr' ccvQgoiTTcjQV TioiKofSlcjov xu) TrsvrfTXv) ou;^, oTov l/SoyAsro, 
 TM 7roXs[xco TsXog sTrs^Yjiisv, aAA' Ofxrigoug Kol^(j^v ircigu roO (3ccG'iXiccg, 
 xa) rci^u^BVOg (pogovg, uTTi^gsv hx Tr^g vr^(TOV. 
 
 2. [De Def.Orac.^.^ 'Oxlyov U '7rgoYIvQloovr(Jovs7r)KaXXi(7TpoiTOv, 
 Trgog rj[Jioig octto twv kvuvTicov rr^g o\xoviJi,5vr]g Trsgotroov erv^oy civ^psg Ugo) 
 Suo awdgcii^ovTsg e\g AeX(povg, AYjfxriTgiog y,h 6 yg-xfj^ixxTixog ex 
 'BgsTTuvlcig slg Tugcrov avaxoy^i^o^svog o'lxccds, 'KKsofjifSgoTog Ss o 
 AuxiBuiiMOviog, TToKkoi ev AiyuTrrco . . . TrsTrXocvvif^ivog. 
 
 [18.] 'O S= ArifXYiTgiog l^^y), Tcov Trsg) tyjv BgsTravixv vyjo-oov elvon 
 TToXXdg sgyjy.ovg cnrogu^cig, cov hlotg dui[X0]/oov xocl r^gcjoxv 6vOL/.a^s(T$xi' 
 'TrXeuo'on ^s auTog Wropiug xou Q=ag svexo., Tro/xTrr tou f5ix(riXsa)g^ slg tyjv 
 ^lyyKTTct. X:iiJi.svYiv TMV sgYjiJ^cov, 'iyjiDT OLV ou TzoXXovg eTTOixovvTag, Ug'yvg 
 8g xul ciLduXoug TTuvrag vtto tcov BgETTccvcvv O'jTag' oi^ixoiJisvov S' ccvtou 
 vs(JO<rT)^ (T\iyyy<Ti'j \LEyoLXy\v Trsg) tov usgcc xu) ^io(rY,[j^siug iroXXoig 
 ycvsar^cii, xou tzvsvu.cctol xaioippayYiVon xcc) 7rs(rslv TrgYiG-TYigcug. 'Etts* 
 8' lAoxpyjcrs, Xsyeiv Tovg vY^^TiuoTccg oti twv xgsicra-ovcov Tivog sxXsi^ig 
 ysyovsv' (og yoig Xuyyig ScvxTTTOft^svog^ favut, hivov ovdiV 5%^*, cr^svvv- 
 
120.] EX LUCIO ANN,EO FLORO. 91 
 
 ftsvoj 5e TroKkols Xunr^qo^ ecrr/v, qvtmc al f/^syxXoa \I/'-';^a* t«j ju,sv 
 
 Be Koiinxois 7roiQe<Tiv acsga. (poipfjuxTOvcnv. 'E>c=7 [xevtoi fjilxv slvxt vvjcrov 
 Iv ^ Tov Kgovov xarfig-^^cii (^govpovfxzvov vtto tou 'BgixgEoo ynx^sv^ovTU' 
 §=(7jw,ov yoig oiutoo tov uttvov ix=iXYi^cx.^ri(r$xi, TroXXoug ^s Trsg) catTOV dvai 
 hcci[x,ovixg OTTx^ous xixi QiguTrovrus. 
 
 3. [Be Pla. Phi. v. 30.] 'Ao-jcXr^Tr/a^r^^- MioTrug <pria-\ nxx^cag 
 yriga(TKHv, srsi TgnxKO<rrcv, §;a ro vxsg^igLLCiivsorQcii roi a-wfj^arci, utto 
 TOV YjXiOV ^ici:3XzX^hTug' ey BgiTTccvlx sxccto'j sUo<riv stmv yriQav S<a 
 
 TO XCtTS^U^Qui jXSy T0V5 TOTTOVg, h SOCVTols Ve 0"T£y=<V to TTVpx^BC' TO, 
 
 [t,h yug slcriv agcciOTsgu tmv Aa^iottcjov ctmixxtu S/a to ocvu^oiXciG-Qoii 
 
 VTTO TOV TiXloV, Ta &£ WTO TUiV clgX.TMV, "nVKVCi, §i« TOUTO OVV Xa» 
 
 iroXv)(^g6viu. 
 
 XXXVI. EX LUCIO ANN^O FLORO. [A.D. 120.] 
 
 I. [Epit. rer. Rom. iii. 10.] Restabaiit autem immanissimi 
 gentium Galli, atque Germani ; et quamvis toto orbe divisa, 
 tamen qui vinceret habuit [^CcBsarem] Britannia. . . . Omnibus 
 terra marique captis respexit [Orsa/'] oceanum, et quasi hie 
 Romanus orbis non sufficeret, alterum cogitavit. Classe 
 igitur comparata Britanniam transit mira celeritate ; quippe 
 qui tertia vigilia Morino solvisset a portu, minus quam medio 
 die insulam ingressus est. Plena erant tumuitu hostico 
 littora ; et trepidantia ad conspectum rei novae carpenta 
 volitabant; itaque trepidatio pro victoria fuit. Arma et 
 obsides accipit a trepidis : et ulterius iisset, nisi improbam 
 classem naufragio castigasset oceanus. Reversus igitur in 
 Galliam, classe majore, auctisque copiis, in eundem rursus 
 oceanum, eosdemque rursus Britannos, Caledonias sequutus in 
 sylvas, unum quoque e regibus Cavelianis [Cassivellaunianis?] 
 in vincula dedit. Contentus his, non enim provincial, sed 
 nomini studebatur, cum majore, quam prius, praeda revectus 
 est; ipso quoque oceano tranquillo magis et propitio, quasi 
 imparem se ei fateretur. 
 
 2. [c. 12.] Quippe sicut Galliam, Thraciam, Ciliciam, 
 Cappadociam,- uberrimas validissimasque provincias, Arme- 
 
92 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 nios etiam et Britannos, ut non in usum, ita ad imperii 
 speciem, magna nomina acquisiisse, pulchrum atque de- 
 corum. 
 
 3. [iv. 2.] Caesar in patriam victor invehitur. Primum de 
 Gallia triumphum transmiserat Rhenus et Rhodanus, et ex 
 auro captivus oceanus. 
 
 4. [Epif. Livii eidem Floro adscript, lib. 1 05.] Caesar [ C. Julius] 
 victis Germanis, et in Gallia csesis, Rhenum transcendit, et 
 proximam partem Germaniae domuit : ac deinde oceano in 
 Britanniam, primo parum prospere tempestatibus adversis, 
 trajecit : iterum parum felicius, magnaque multitudine hos- 
 tium caesa, aliquam partem insulae in potestatem redegit. 
 
 XXXVII. EX CAIO SUETONIO TRANQUILLO. 
 
 [A.D. 120.] 
 
 1. \_JuL 25.] Aggressus est et Britannos \_CcBsar'] ignotos 
 antea ; superatisque pecunias et obsides imperavit : per tot 
 successus, ter, nee amplius, adversum casum expertus: in 
 Britannia, classe vi tempestatis prope absumpta; et in Gallia, 
 ad Gergoviam legione fusa; et in Germanorum finibus, 
 Titurio et Aurunculeio legatis per insidias caesis. 
 
 2. [46. 47.] Multi prodiderunt [J. Ccssarem'] . . . Bri- 
 tanniam petisse spe margaritarum, quarum amplitudinem 
 conferentem, interdum sua manu exegisse pondus. 
 
 3. [p^'~\ Exercitum neque per insidiosa itinera duxit 
 [C(esar~\ unquam, nisi perspeculatus locorum situs : neque in 
 Britanniam transvexit, nisi ante per se portus et navigationem 
 et accessum ad insulam explorasset. 
 
 4. [Calig. 19.] Scio, plerosque existimasse, talem a Caio 
 pontem [Bajariwi] excogitatum aemulatione Xerxis, qui non 
 sine admiratione aliquanto angustiorem Hellespontum con- 
 tabulaverit : alios, ut Germaniam et Britanniam, quibus im- 
 minebat, alicujus immensi operis fama territaret. 
 
 5. [43. 44.] Expeditionis Germanicae impetum cepit 
 
 l^Caligula] Nihil autem amplius, quam Adminio 
 
 Cinobellini, Britannorum regis filio, qui pulsus a patre, cum 
 exigua manu transfugerat, in deditionem receptor quasi 
 universa tradita insula, magnificas Romam litteras misit: 
 
J 20.] EX C. SUET. TRANQUILLO. 93 
 
 monitis speculatoribus ut vehiculo ad Forum usque et Curiam 
 pertenderent, nee, nisi in aede Martis, ac frequenti senatu, 
 consulibus traderent. 
 
 6. [46.] Postremo, quasi perpetraturus bellum, directa 
 acie in littore oceani, ac ballistis machinisque dispositis, 
 nemine gnaro aut opinante quidnam coepturus esset, repente, 
 ut conchas legerent, galeasque et sinus replerent, imperavit ; 
 ' spolia oceani' vocans ' Capitolio Palatioque debita.' Et in 
 indicium victoriae altissimam turrem excitavit; ex qua, ut ex 
 pharo, noctibus ad regendos navium cursus ignes emi- 
 carent, 
 
 7. [Claftd. 17.] Expeditionem unam omnino suscepit 
 [Clan dins], eamque modicam. Quum, decretis sibi a senatu 
 ornamentis triumphalibus, leviorem majestate principali 
 titulum arbitraretur, velletque justi triumphi decus, unde 
 acquireret, Britanniam potissimum elegit; neque tentatam 
 ulli post Divum Julium, et tunc tumultuantem ob non 
 redditos transfugas. Hue quum ab Ostia navigaret, vehe- 
 menti Circio bis psene demersus est, prope Liguriam, juxta- 
 que Stoechadas insuias. Quare a Massilia Gesoriacum usque 
 pedestri itinere confecto, inde transraisit : ac sine ullo prcelio 
 aut sanguine intra paucissimos dies parte insuloe in deditionem 
 recepta, sexto quam profectus erat mense Romam rediit, 
 triumpliavitque maximo apparatu. Ad cujus spectaculum 
 commeare in urbem non solum praesidibus provinciarum 
 permisit, verum etiam exulibus quibusdam : atque inter 
 hostilia spolia navalem coronam fastigio Palatinae domus, 
 juxta civicam fixit, trajecti et quasi domiti oceani insigne. 
 
 8. [*21.] Edidit et in Martio Campo \_Claudlus\ ex- 
 pugnationem direptionemque oppidi ad imaginem bellicam, 
 et deditionem }3ritauniae regum, prseseditque paludatus. 
 
 9. [25.] Druidarum religionem apud Gallos dirse immani- 
 tatis, et tantum civibus sub Augusto interdictam, [Claudius] 
 penitus abolevit. 
 
 10. [27.28.] Liberos ex tribus uxoribus tulit [Claudius] : 
 ex Urgulanilla, Drusum et Claudiam ; ex Petina Antoniam ; 
 ex Messalina Octaviam, et quem primo Germanicum, mox 
 Britannicura cognominavit. . . . Britannicum, vicesimo im- 
 
5^4 KXCKHPTA [anno DOM. 
 
 peril die, inque secundo consulatu natum sibi, parvulum 
 etiam turn, et militi, pro concione manibus siiis gestans, et 
 plebi, per spectacula gremio aut ante se retinens, assidue 
 commendabat, faustisque ominibus cum acclamantium lurba 
 prosequebatur. 
 
 Libertorum praecipue suspexit [C/aifdius] Posiden spa- 
 donem, quern etiam Britannico triumpho inter militares vires 
 hasta pura donavit. 
 
 11. [Nero IS.] Augendi propagandique imperii neque 
 voluntate ulla, neque spe motus [Nero'] umquam, etiam ex 
 Britannia deducere exercitum cogitavit: nee nisi verecundia, 
 ne obtrectare parentis glorise videretur, destitit. 
 
 1*2. [39.40.] Accesserunt tantis ex principe malis probris- 
 que quaedam et fortuita : pestilentia unius autumni, quo 
 triginta funerum millia in rationem Libitinse venerunt; clades 
 Britannica, qua duo praecipua oppida, magna civium so- 
 ciorumque coede, direpta sunt. 
 
 Spoponderunt tamen quidam [maihemalici] destitute 
 [Neroni] Orientis dominationem, nonnulli nominatim reg- 
 num Hierosolymorum, plures omnis pristinae fortunse resti- 
 tutionem. Cui spei pronior, Britannia Armeniaque amissa, 
 ac rursus utraque recepta, defunctum se fatalibus malis 
 existimabat. 
 
 13. \_Gal. 7.] Caede Caii nuntiata, multis ad occasionem 
 stimulantibus, quietem prsetulit [^Galba]. Per hoc gratis- 
 simus Claudio, receptusque in cohortem amicorum, tantaa 
 dignationis est habitus, ut quum subita ei valetudo, neque 
 adeo gravis, incidisset, dilatus sit expeditionis Britannicse 
 dies. 
 
 14. [ ViieU 2.] Mox cum Claudio principe, duos insuper 
 ordinaries consulatus censuranique gessit [^Vitellius]. Cu- 
 ram quoque imperii sustinuit, absente eo, expeditiene Bri- 
 tannica. 
 
 15. [_Vesp. 4.] Claudio principe, Narcissi gratia legatus 
 legionis in Germaniam missus est [ Vespasianus] : inde in 
 Britanniam translatus, tricies cum hoste conflixit. Duas 
 validissimas gentes, superque viginti oppida, et insulam 
 Vectem Britanniae proximam, in ditionem redegit, partim 
 
120.] EX CLAUDIO PTOLEM^O. 95 
 
 Auli Plautii legati consularis, partim Claudii ipsius ductu. 
 Quare triumphalia ornamenta, et in brevi spatio duplex 
 sacerdotium accepit. 
 
 16. [Tif. 4.] Tribunus militum [Titi/s], et in Germania, 
 et in Britannia meruit summa industriae, nee minore modestiae 
 fairia: sicut apparet et statuarum et iraaginum ejus multi- 
 tudine, ac titulis per utramque provinciam. 
 
 17. [Do???. 10.] Occidit . . . Sallustium Lucullum, Britanniae 
 legatum, quod lanceas novae formae appellari Luculleas passus 
 esset. 
 
 XXXVIII. EX CLAUDIO PTOLEIVL^O. [A.D, 120.] 
 
 1. [Lib. i. c. 7.] 'Ettj Toivuv rot) ttKxtovs Trgwrov vttotIQstoh [6 
 'Maplvoc'] fxev >cou avTog rv;v ©ouAvjv VY,<rov mo tov TTuquXkriKov tov 
 St^opl^oyTct. TO ^ogeiGTctrov Tregas Tij? eyvctxTy.svYig yrig. 
 
 2. [i. 11.] To ijiriKOs TYjs 'lousgvlag vYj<rou, ro cnto avurokcjiv h'7:\ 
 ^ucr^j^oig r}[X5gciov sUo(n TraguUdooxsv [6 4>/A^jaa;v] . 
 
 3. fi. 15.] Ka» Aouv^iviov rr^g BgzTTuviccg NoiOfji,oiyov shcav [o 
 M«^Tvo^] voTiooTsgav [/.iXioig v9, (SogsiOTsgav auT^v 5ia toov xX/ja«Tcov 
 
 UTTOi^UlVSl. 
 
 4. [ii. 1.] ^E,}cS=(ng tov ^V(T[jt.ixcoTegov Trig KuguiTTYig, xara roig 
 6;roxeijx6vaf eTrocQ^locc, yj (raxgot/Ttslug. 
 
 *louspviot vY^<Tug Bg=Ta.vviKrj - ict - vy^ li 
 
 'AXovlcov VY,<Tog BgzTavvmr) - x - v8 
 
 lOTEPNIA^ NH^OT BPETANIKH^ 0E:SI^. 
 
 'EivgayTTYig Triva^ a. 
 
 5. [ii. 2.] 'A^xr<x>3J TrXEugSig TregiygaipYjf Yjg uTfspxsiTcci ooxsotvhg 
 VTTsg^ogsiog, 6 ctuTog xchKHtcii TrsTTYiycog ooKsuvog^ xoct Kgoviog, yj vsxgog, 
 
 BogsiQV cigxov [j^olgotg - ict 
 
 OucvviKviov cigxov - i/3 _^ - 
 
 Oui^ovoL TTOT. ex^oKocl - iy 
 
 'AgylTu TtOT. Ik^oKolI - i^ Ii ~ 
 
 'Po^oy^iov ccxgov - T y - 
 
 T\cigoixoi)(Ti 8s T^v TrXsugav, aTro jitsv SucTjacuv, Ouevv/xvioi. 
 
 Elra l(^s^Yig xca -Kgog otvoiToKoig 'Po/Sd'ySiOi. 
 
 A'JTix^S irksvgoi^ '7rspiyga(pv}j ^ TruguxsiTcn ^VTixog coxsavoV. 
 
 ?« 
 
 
 f« 
 
 y 
 
 f« 
 
 
 f« 
 
 li 
 
 fa 
 
 li 
 
96 EXCERP'IA [anno DOM, 
 
 EXCERP'IA 
 
 
 Msra TO Bogsiov oixgov o ea-nv 
 
 <a 
 
 
 'Paoviov TTOT. sK^oXai 
 
 iOC 
 
 r 
 
 Nay vara ttoXi^ e7r((rYifj,os 
 
 lot. 
 
 s 
 
 Al^oioV TTOT. kx^oXcci 
 
 I 
 
 /^ 
 
 Av(ro(3a. ttot. ex/3oXa» 
 
 » 
 
 L' 
 
 ^YjVOU TTOT. SKl3o\a.l 
 
 e 
 
 £ 
 
 Aovg TTOT. hx^oXui 
 
 6 
 
 yo 
 
 'Isgvov TTOT. eK^oKal 
 
 >J 
 
 
 'NoTiov uxgov - 
 
 ? 
 
 yo 
 
 ^« 
 
 
 ? 
 
 yo 
 
 ? 
 
 8 
 
 f 
 
 
 v6 
 
 /r 
 
 v6 
 
 zr 
 
 vr) 
 
 yo 
 
 V>] 
 
 
 V? 
 
 a 
 
 Yicx.qoi}iov<Ti 5e Ti^v TrXsvgocv fj^sroi rovg Ovsvvixvlov$, 
 
 'E^S/vo*5 o1 Ku) 'E^TTsStravo/, 
 
 'T(p' ou^, Nay vara J. 
 
 Elra, AvTsgot, 
 
 Elra, Fayyavo/. 
 
 'T(p' Gu?, OufAZ/So^oj, ol xal 'EAXg/Sgo/. 
 
 Tyi$ i<psj^? fiso-Yifji^giVYig TrXsvgoig 7rsgiygci(pYj, ^ Tra^axsiTai wxeavoj 
 Ous^y/vioj. 
 
 Msra TO NoViOv aycpov. o Icrriv ? yo' - v? /^S' 
 
 AajS^wva ttot. sx^oXal - kx 8 - v? 
 
 B<'^you TTOT. sx^oXoti - jj3 /^ - v^ /i 
 
 'Isgov ax^ov - - j8 - v^ Z^ 
 
 Uagouovcn 8e t:^v TrXsvpav [xetu tou$ OusXXa^ogovg OvTsgvoh 
 
 ^TTTsg ouS) OvolioHj 
 
 Ka) SivuToXiKMTsgoi, 'BgiyotvTsg. 
 
 'AvaroXixyjj ttXsv goi^ TrsgiygcKprj, yj TrotgoLXsiTcn coxsavof xciXo6[/,svog 
 ^lovsgviog. 
 
 M-SToi ro kgov ctjigov, o lari 
 
 'M.oloVOt) 7r0TOt[M0V sK^oXal 
 
 ■ MavaTTia ttoAij 
 '0/3oxa TTOT. sK^oXai 
 "E/3Xava tto'Aj^ 
 BoUOy/vSa TTOT. sK^oXotl - 
 'Icra/xviov ax^ov 
 OyivSegJOf TTOT. sK^oXcii 
 Aoylu TTOT. ix^oXai 
 Med' aj TO *Po/Soy8*ov ax^ov. 
 
 ria^otJcoDcrt 8s t^v TrXevgoiv tuutyiv fj^sToi Tovg 'Po/3oy8/oL»^, Aagvioi. 
 'T<p' ov$, OvoXouvTioi. 
 
 id 
 
 - 
 
 V? 
 
 /-^ 
 
 iy 
 
 r° 
 
 VYj 
 
 yo 
 
 iy 
 
 L^ 
 
 VYi 
 
 yo 
 
 iy 
 
 r 
 
 vQ 
 
 
 il 
 
 - 
 
 V& 
 
 /.^ 
 
 iS 
 
 yo 
 
 v$ 
 
 r° 
 
 <e 
 
 - 
 
 f 
 
 
 is 
 
 - 
 
 f 
 
 8 
 
 is 
 
 7 
 
 f 
 
 yo 
 
120.] EX CLAUDIO PTOLEMiKQ. 97 
 
 Eira BXoiviot. 
 
 
 
 
 
 
 
 l^iTtx Kauxot. 
 
 
 
 
 
 
 
 'T^' OVS, McSiVOiTTlOl. 
 
 
 
 
 
 
 
 KiTu K.ogmdoi, vTTsg 
 
 Tovg '. 
 
 BgiyavTug. 
 
 
 
 
 HoXsig U 
 
 s}<ri 
 
 [xstToysiot 
 
 Oll^S. 
 
 
 
 'ViyU 
 
 - 
 
 
 iy 
 
 - 
 
 f 
 
 7 
 
 'PccilSu 
 
 - 
 
 
 '|3 
 
 - 
 
 vd 
 
 iSd 
 
 Aa.^y\gog 
 
 - 
 
 
 *y 
 
 - 
 
 V& 
 
 8 
 
 M-OlJCOKlKOV 
 
 - 
 
 
 *a 
 
 IS 
 
 vri 
 
 yo 
 
 'Ersga 'Pty/a 
 
 - 
 
 
 \0L 
 
 - 
 
 va 
 
 E 
 
 Aowov 
 
 - 
 
 
 '/3 
 
 IS 
 
 VYl 
 
 E^ 
 
 'lovgvls 
 
 - 
 
 
 iOL 
 
 - 
 
 VYl 
 
 r 
 
 f/3 
 
 
 f/3 
 
 
 f^ 
 
 
 f/3 
 
 
 f« 
 
 /i 
 
 »? 
 
 yo 
 
 »9 
 
 L' 
 
 v9 
 
 
 'TTrigxsivTdi Be v^(70/ t^j 'lousgvlotg^ ou rs xaXovfji^svui 'E/SouSaj, s 
 
 "E^ov^a. - - ,£ - ^|3 
 
 'H Se 10^? ctVTclov Trgos ctvaxoXag Ofji^oioo; 
 
 ^E/3ou5a - - IS yo 
 
 Elra'Pix/va - - i? 
 
 Elra MaAeoV - *? /^ 
 
 ElTa'E7r*%ov - i>j IS 
 
 Kal aTTO ocvciToXoov t% 'lousgvlag slcriv ctihs v^croi, 
 
 MovaotSa - - *? yo 
 
 Mo'va v^coj - - IS 
 
 "ESgoy, spviixog - is 
 
 A/jxvoy, egrjjaoj - is 
 
 AAOrmNO^ NH^OT BPETANNIKHS 0ESTt. 
 
 EtJ^coTryjj 7r/va0 a. 
 6. [ii. 3.] 'A^XT/H^j TrXevgois TtBgiyga'^Yi^ ^5 oTrlgxsiTai eoxsavoj 
 xuXo6[jt>snos Aoy>jxaX>}8o'v;of. 
 NoyavTwv X£g(ro'v)jo-oj, xa) 
 
 6ijLctivv[ji.ov ujcgov 
 'Fsgiyovios xoXirog 
 OviloTagoL TcokTrog 
 KXcora ei<r^v(rig 
 AsXocuvvovios xoXTTog 
 'Ett/^iov ux.gov 
 Aoyyov 'ttot. kx^oKai 
 
 H 
 
 xa 
 
 - 
 
 ?^ 
 
 yo 
 
 X 
 
 /^ 
 
 f 
 
 Z.V 
 
 xa 
 
 y 
 
 ^ 
 
 Z-^ 
 
 x/3 
 x$ 
 
 I 
 
 
 yo 
 
 xy 
 
 * 
 
 f 
 
 yo 
 
 x5 
 
 - 
 
 f 
 
 yo 
 
yS EXCERPTA [anno DOM, 
 
 "Ituos ttot. 5>t/3ciAa/ - x^ - J 70 
 
 OuoAcraj xoXTTog - x0 - f Z^ 
 
 Naua/oy ttot. k}c(3o\ul - A . ^ li 
 
 Tagovi^oufji, yj xol) 'Opxoig UKgcc Xct y - f 8 
 
 Auo-jOtixyj^ TrXsvpois 7rsgi'ygci(pr), v} TraguKsiTai 0, ts 'lov^egviog 
 
 Mxsuvos xca 6 0''jtsgyio6iQg, [xeroi Tr)V 'NovavTwv Xe^coi/rjO^ov yj 
 
 sTTe^ci, - - xa - ^OL yo 
 
 Avgaovavvov ttot. lx/3oAa/ <9 */ - ?« 
 
 'I>5va sTcr^^ucTij - j9 - f /^ 
 
 Ayiovu ttot. ix^oXcci - irj - f 
 
 Nooulou TTOT. ex/3oAa/ - <)j y - v9 Z^ 
 
 'Irouva eT(rp(;u(rij - *>j Z^ - v>) /^8 
 
 Mo^ixa/x/3>3 sl(T'^u(Tis - i^ li - VY^ y 
 
 ^sroLVTioiv Xi^Y^v - i^ y - v^ li^ 
 
 ^zXicra^oL e'lO'^vo'ig - i^ IC - vi^ y 
 
 '^sTYi'ioc si(r^v(rig - *^ - vK 
 
 ToKTo^iog TTOT. sx^oXut - is yo ' Vf y 
 
 K^uyxotvoov cixgov ~ is - vf 
 
 '^rovxtu TTOT. sx^oXcii - IS y - vs l^ 
 
 Tovsg6^io$ TTOT, ex^oXcil is " ve 
 
 'OxraTrirapov cixgov - 18 y - vS /^ 
 
 To/3/oy TTOT. SxfSoXul - IS IC - vB IC 
 
 'PurO(TTOiQv^l0U TTOT. SX^OXcut if IC - vB li 
 
 "^cc^gnxvot s'((T^va-ig - i? y - v8 Z^ 
 
 Ous^uXu s'l(r^v(ng - ig* - vy E 
 
 'HgaxXsoug cixgov _ i8 - vy 
 
 'AvTiovscrronovoLxgovToxcii'QoXsgiov lOL - v/3 Z^ 
 
 Aufjivoviov, TO xuV'Oxgivov cixgov i/3 - va Z^ 
 
 Tyjs i<ps^Yi§ ju-£crr)ja/3^iv^5 TrXsugois 7rsgiygci<pri, j5 (y^oxsiTOLi Bger- 
 Tcivvixog '^xsavos, jtcsra to "O^xivov cixgov, 
 
 - m IS^ 
 
 yd - v/3 r 
 
 v^ y 
 
 yo - v/3 yo 
 
 vy 
 
 y - vy 
 
 vy Z^ 
 
 Ksv/covo^ TTOT. sx/3oAa/ 
 
 iS 
 
 Toifjiugov TTOT. ixfSoXcil - 
 
 is 
 
 'lo-OiXU TTOT. SxfSoXoil 
 
 <? 
 
 'AXctlvOV TTOT. SK^OXal 
 
 <? 
 
 Msyug Xi[/.YjV - 
 
 ■9 
 
 TgiG-avToovog ttot. sx^oXai 
 
 X 
 
 Kaivog Xifji^Yjv - 
 
 XCl 
 
 Kavrtov oLxgov 
 
 ^ 
 
120.] EX CLAUDIO PTOLEM.EO. 99 
 
 TTotgixKsiTai TsgiJt,eiviKog ctixsixvo$, (j^stcc to Tctgovshvix, oixgov % 'O^xaj, 
 OTTSp slgvjTOii. 
 
 Ouisgovsdgov uKgov 
 
 KOL 
 
 
 ? 
 
 
 3sgov(3iQV[jt, ccKgov 
 
 K 
 
 L^ 
 
 vfi 
 
 yo 
 
 "lAa TTOT. lx/3oAa/ 
 
 A 
 
 
 v5 
 
 yo 
 
 "Ox^ri v4;ri\^ 
 
 xd 
 
 
 vS 
 
 yo 
 
 Ao^oL TTor. sjcfSoKstl 
 
 X>J 
 
 L^ 
 
 va 
 
 yo 
 
 Ouagot sla-^vG-ig 
 
 ^l 
 
 £ 
 
 vfl 
 
 yo 
 
 Tova) ejVp^utn^ 
 
 -I 
 
 
 v5 
 
 
 KsAv/oy TTOT. sxj2oXai 
 
 ^l 
 
 
 y)j 
 
 a 
 
 Tal^aAov cixgov 
 
 ^l 
 
 L^ 
 
 V>J 
 
 li 
 
 Aioua TTOT. SK^oKal 
 
 xr 
 
 
 V>J 
 
 li 
 
 Taova. si<r^v(ns 
 
 X£ 
 
 
 V)J 
 
 IL 
 
 TlvVOC TTOT. SK^OXCHI 
 
 x8 
 
 L^ 
 
 V>J 
 
 ILl 
 
 Bodspfu sh-^v(ng 
 
 x/3 
 
 /-^ 
 
 vrj 
 
 \a 
 
 ^AXuvvou TTOT. sjclSoXcci 
 
 x« 
 
 r° 
 
 v>3 
 
 11 
 
 Ovedgoe. ttot. ex^oXai 
 
 X 
 
 r 
 
 V>J 
 
 li 
 
 Aovvov "KoXirog 
 
 X 
 
 8 
 
 ■ vj 
 
 li 
 
 Tu^goLVTomxaiv BvKif^svog xoXTTog 
 
 xa 
 
 
 V? 
 
 
 'OxsAAou UKpov 
 
 xa 
 
 8 
 
 Vf 
 
 yo 
 
 "AfSoV TTOT. SK^OXul 
 
 xa 
 
 
 JT 
 
 li 
 
 M.sTug)g sKr^v<ng 
 
 X 
 
 /:: 
 
 ve 
 
 yo 
 
 TotppUSVOU TTOT. SK^OKui 
 
 xa 
 
 
 ve 
 
 i 
 
 'Efox*i 
 
 xa 
 
 8^ 
 
 V£ 
 
 '^ 
 
 ElSouju-av/a ttot. hyc^oXoti 
 
 X 
 
 r 
 
 ve 
 
 
 'IajU,<(r(ra el(r^tj(ns 
 
 X 
 
 /-^ 
 
 v8 
 
 li 
 
 Mg^' Yiv TO 'AxavT/ov oixgov 
 
 x/3 
 
 
 v$ 
 
 
 Q>\'KO\)(Ti 8e Toi ju.gv, Tra^a r^v oigxTix^v TrXsvguv, vwo f/^sv 
 T^v Ofj^MVVfj^ov ^£p(r6vYi(rov, Nouavrai, Tra^' oT^ sicri xa» 7r6\sig 
 ct(ds, 
 
 AoVKOTTl^lu - - id 
 
 'VsTiyoviov - - X 5" - 
 
 *Ti$>' ovc, '^sXyovoii, TtoLg olg iroKsig aTSs, 
 Kag^oiVTogiyov - *5 
 
 OufeXov - - lYi E - 
 
 K^ogdct - - X 
 
 TgiixovTiov - _ ,$ 
 
 H 2 
 
 f 
 
 r 
 
 ^ 
 
 r^ 
 
 vd 
 
 y 
 
 vd 
 
 7 
 
 vd 
 
 yo 
 
 v5 
 
 
vO 
 
 5- 
 
 f 
 
 
 vd 
 
 y 
 
 vd 
 
 y 
 
 vd 
 
 L^ 
 
 vd 
 
 
 vd 
 
 
 V>J 
 
 L^5 
 
 J^OO EXCERPTA [anno DOM. 
 
 TovTCtiv 8e Trpoj ocvuroXoig, Aafjivioi /xev, agxTiKMTsgoi, Iv olj 
 
 KoKoLvioL - - X Z^ - 
 
 OtJavSoya^a - - xa. yo - 
 
 Koglu - - xa /^ - 
 
 'AAauva - - x/3 Z^8 - 
 
 A/vSov - - X 
 
 OvixTogia. - - xy Z^ - 
 
 FaSyjvo) 5s oigxTixuiTspotj 
 
 ^Q^Tuh,vo] hi, [xsa-YiiM^giVMTsgoi, h olg ttoXsi^ aT^s, 
 
 K.ougict - - X f - 
 
 BgSfJiSVlOV ' - KOL 
 
 MsTa £e Touj Acifji^vovlovs Trpog ayaroXaj, a.gx.TixaiTsgoi /xev, a^ro 
 TOW 'EttiS/ou ax^ow £05 TT^oj avaroXaj, 'ETriSiOJ, 
 Ms^' oDj Ksgcovsgy 
 EiYa avaroX. K^eovej, 
 Elra, Kccgvovaxcii, 
 Elra, Ka|»>jvoi, 
 
 Ka) avuToXixMTsgoi H.a\ TsXsiiTCiiot, Ko^va/3uoi. 
 Atto Se Toi5 AciiKci[ji,vQvlou koXttov l^s^gi t^j Ovotgoig eWp^^UG-saas, 
 
 Ka» uTTs^ avTOvSi 6 KotXi^Boviog Zg^iLog, 
 
 12v avaroAixwTe^ot Ss, Kuvrai. 
 
 Med* oSj, Aoyoi, G-uvoLTTTOVTsc Tolg Kogvctvloigf 
 
 Kai y;r8^ rouf Aoyooj, Me^rai. 
 
 'Ttts^ §£ Tovs KaA>j5ov/ouf, Ouaxofxayoi, Trag' olg ttoXs*^, 
 
 BoivccTiot - - xS~ - T? Z^ 
 
 Toty^Bioc. - - xs - v5 y 
 
 Urs^coToi/ (TTgaxoTtslov - xj S' - vd y 
 
 TowVij - - xr /^S - vd r 
 
 'Ttto Se TOUTOU? Svcfiixcore^oj jU.6V Ouev/xovrsj, ev olj irokis. 
 
 "OppcOt - _ x5 - V>] /^8 
 
 *AvuToXiK(tiTsgoi he TsJaXoi, xa* 'KoKig, 
 
 Ayjovoivcc - - Xf 8 - v5 Zf5 
 
 riaX/y 8' UTTO ju,=v Tovg 'EXyoouaj xaj tou^ *I2Ta8>jvouj, ^irjXOVTss 
 e<p' sxaTsgot t« TrsXayyj, BglyavTsg, 'Ev olj TroXsig, 
 
 *E7rs/axov - - i>j Z^ - v>j /^ 
 
 Oy»vvoot;<oy - - j^ Z^ - v>j 
 
V? 
 
 li 
 
 V? 
 
 yo 
 
 V? 
 
 Zi 
 
 V? 
 
 /r 
 
 V? 
 
 r 
 
 120.] EX CLAUDIO PTOLEMiEO. 101 
 
 KctTOVp^iUXTOVlOV - K 
 
 KaXarov - - ifi 
 
 *J(ro6giov - - X 
 
 *P*yo§oyvov - - . jtj 
 
 'EjSoguxov - _ X 
 
 AsyiW f vixvi(popiog, 
 
 n^oj o<V, TTs^j Tov eu?^l[jt,evov xoAttov, Da^/o-oj, xaJ TroXij, 
 TIeTOVoigitx - - x yo - vf yo 
 
 'Ttto §£ TOUTOuj xai rooj B^/yavraj oIxoyo-i ^ycTju^JxcwTara jxev, 
 
 MsSjoAav/ov - - <r ^^ - v?^ yo' 
 
 B^avvoyeviov - - <r - vf 8 
 
 TouTiOv 8s uvoiToKiKooTsgoiy K.ogva.vioi, Iv olj TToKsig, 
 
 ArfiCvu - - /7j /^ - vg 
 
 K«) Xiy'iMV X viXYi(p6giog. 
 
 Ovigoxoviov - - *r 
 
 Msd' ouj KogiTauo), ly oTj woAetj 
 
 A/vSov - - />j 
 
 'Pays - _ iij 
 
 Elra KaTU£u;^Aayo/, Iv oTj Tro'Ae*^, 
 
 OtJ^oXaviov - - id 
 MeS' ouf ]S<jU,£VO»j Iv oTj 7ro%f, 
 
 OuevTa - - X 
 KaJ uvuroXixooTsgoi, Tragu t^v "I|x>]V(rav eicy^va-iv, Tgivootyrss, Iv 
 oTf TToXig, 
 
 Ka[^ovdo\(XVOV - xa - ve 
 
 riaAjv S* UTTO Ta el^vjjooeva eQvrj, ^ua^iXMruTOi jotsv, A>jjxrJTa<, Iv oTj 
 
 TTOASIJ 
 
 AouevTiVOV - - ig /^8 - V6 r 
 
 Ma^iSouvov - - IS IS - vs yo 
 
 TouTcwv 8' ocvixToKixcCTsgoi, ^/Ay^sj, Iv oTf ttoAi^ 
 
 BoyAAaiov - - jg* y - vg 
 
 Msfi' Qvs AojSovvoi, xca ttoAjj 
 
 Kop/v<ov - - <*) - v8 f 
 
 Elra 'AT^£j8ar<oi, xal WA<f 
 
 NaAxoua - - »5 - v5 $ 
 
 /-^8 
 
 - 
 
 ve 
 
 a 
 
 yo 
 
 - 
 
 ve 
 
 V8 
 
 
 y 
 
 - 
 
 ve 
 vg 
 
 yo 
 IS 
 
 zr 
 
 . 
 
 vg 
 
 y 
 
102 EXCKKPTA [anno DOM. 
 
 Med* oO? avuToXixuyroiTOi KavT/o*, Iv oJ^ "noKeis, 
 
 AovS/vioy - - X - vb' 
 
 AotgovevQv - - act . vy yo 
 
 'PovTOVTricii - - xa /^8 - vS 
 
 YlocXiv To1$ jooev 'AT^5j3aT»o<j, xat toTj Kavr/cuj, uTroxeivra* 'Pijyvo/, 
 
 'Soiofjiotyos - - 1$ li^ - vy yi^' 
 
 Tojj 5s Ao^ovvolSi BsXyai, xaJ TroXsis^ 
 
 "lar^cuKis - - ig- yo - vy IS 
 
 "TSara 0£^jaa - »^ y - vy yo 
 
 OvsvTu - - />j yo - vy /^ 
 
 Toyrwv S* aTTo Suctjocwv xa) [X£(TYi(ji^giag AovpOTgiyeg, kv olg 
 'rroKig 
 
 Aouviov - - i)j /^y - v/3 </3 
 
 Ms9' ou^ lu<Ti^iKWTaTOi AovfLVQViOi, sv olg 7roA£*j, 
 
 OvoXl(3ci 
 
 OyfeXa 
 
 Totfji^agYj 
 
 "la-xu 
 
 Asyloov dsvTsga (rs^ao'Trj 
 
 N^croi Ss 'KOLqoty.siVTon t^ *Akovia)vos, kutu /asv t^v 'O^xaSa 
 ax^av. 
 
 "OxyjT*? v^croj - A|3 yo - ^ HZ 
 
 AoOjava v^croj - A - fa 
 
 'Titsg %v al 'OgKoidsg, Tsp) r^taxovra tov a^i0]u,ov, oov to y^zTcn^i) 
 eirs^si [jLoiga$ - - A - f a yo 
 
 Kat gTi UTTf^ aura?, y| ©ouAyj, i^j ra ju,sv SuCjUrixcoTara, eTrsp^si 
 [t^olgas 
 
 Ta Ss avaToAixwTara - 
 
 Ta §e a^xTixwrara 
 
 Ta Se VOTlMTOiTd 
 Tot 8s [J,ST(X^V 
 
 Kara 8e royj Tpivoavraj, v^cro/ slciv aI5s, 
 
 ToXuxTTig - - xy 
 
 Kc«oy>05 v>3(70? - x8 
 
 'Ttto §s tov (JLsyotv Xi^usvot, v^G'og Ourjxrtj, i^j to jxl(7oy stts^h 
 fji^olgoii; - - i^ y - v^ y 
 
 7. [vii. 5.] 'Atto ocgxrctiv 8s, [Trs^w^j^gra* ^ o<xoyju,£v>j] tw (ryv)j- 
 [Asvco 'QiKsoiVcOf Tw TTsgis^ovTi fji^sv Taj hgsTToivixoig VY}<rov$^ x«i Ta 
 
 is 
 
 iSd 
 
 v/3 
 
 r 
 
 <g 
 
 
 ■ v/3 
 
 £8 
 
 <s 
 
 . 
 
 • v/3 
 
 8 
 
 *? 
 
 /.^ 
 
 v/3 
 
 L^8 
 
 '? 
 
 /.^ 
 
 • v/3 
 
 /-^i/3 
 
 x5 
 
 
 A« 
 
 yo 
 
 A 
 
 7 
 
 A 
 
 7 
 
 A 
 
 7 
 
 fr 
 
 
 fr 
 
 
 ?r 
 
 8 
 
 f/3 
 
 7° 
 
 fy 
 
 
 v8 
 
 8 
 
 v8 
 
 IS 
 
120.] EX CLAUDIO PTOLEMiEO. 103 
 
 ^oqaiOTOLTd T^? 'EugooTTV}^, Koi\oviJi,svco 8s AouY\>coiXidov{co Ts xa) ^a^jtxa- 
 rixo;. . . . Tmv Se ot^ioXoycoTsgcov VYj<Ta)v i^ ^sgG'ovY}<rcov, TrgaoTYj [xsv 
 TaTTgo^avYi, ^sorsgcx. Ss, tcov BgsTTotviKcuv, yj ^A-Xomcovog. Tghyj ^s yj 
 X§^^V ^sgo'ovYjG'og, TSTugTYi 8e Toov BperraviKcov, r^ 'lov^sgvla. 
 
 Evgoii^Yig Hlvoi^ A. 
 8. [viii. 2.] 'O TTQMTog ttIvoc^ tyis EugaoTTYis TTsgis^et Toig BpsTTotvvixoig 
 
 V^<rOVS, (TVV Tulg TTEg) UUTCtls VYjCiOl^. *0 ds 8/« {MSTOU UVTWV TTugoiK- 
 
 KriXoq Xoyov s^si "Trpog tqv fji,sa'Yifj!,(3givov^ ov to. la lyyicrra tt^oj ra x. 
 
 Tiegiogl^sTOLi 8e 6 iriva.^ ttoivtoQsv ctix.sotvw. 
 
 'Atto [xsv avaroXcoVj Teg[Jt,uvt>cco' 
 
 'Atto §g ]xe(r>jjM,/3^/aj, BgsTraviKM' kolI too x-oiXovixevop OvBgyivlco* 
 
 'Atto §g Syo-eco^, tw Sutixo;* 
 
 'Atto 8s oipjcTCtiv, uTTsg^ogslco, xa* tcw xoLKou^usvui Aourixoiki^dovlcu. 
 
 *H ju-sv oOv 0ouA>] T^v [j!,syl(TTriv Yjfji,sgoiv b^si cagcov i<rriiJi,=giva)v x, 
 xa» 8*scrT>3Xgv *AXsfav8ps/aj tt^o^ SycTjU-aj, w^a^ i(r>jju-=^<vaj, /3, sp^si 8s 
 [ji^oigois '« v*}'- 
 
 T^j 8e *Jouegviots vr^a-ou al l7r/cr>j|xoi TroXsig. 
 
 *H jxsv oiJ.uivrJii.os r^ VY}(7a), ttoKis 'lowe^Vij, r^v iJ.syi<TTriv i]iJ.spccv 
 ep^st co^wv l(rrjij.£givwv <tj, xa< S/eVrrjxsv ^AXe^av^paius rirgo^ lua-iius, 
 oopoc^S rgKr), xa» Tsragrtt;. 
 
 'H 8s 'Pallet, T^v fj,syocKr]V Y)[J,sg£iv e^si ctigcav <>j /^</3' xai 8<s(rT>)xsv 
 'AXsJav8^5/«j TT^o^ 8u(rs/j, co^a<^ rgicri x«» ttb^tttcjo. 
 
 T% 8e ^AkXouicavos vr}(rou. 
 
 To joosv Aov8/viOv T>jv [j,sy{<TTriv rnj^sgav sp^s* co^cuv jyj. xa» 8<6(rT»)Xfv 
 * AXs^oLvlgslas "ngos 8ycrsij, w^aij 8u<ri xa» yo'. 
 
 To 8s *E.36goi}cov e^si Tr)V [j,syi(rTrjV ^/^spav copcov i^ Z^y . xa» 
 8/s(rT>jxsy *AAsJav8^siaj tt^oj Sucsi^, w^a^ /3 y. 
 
 To 8g K-OLTOvgoLKTOViov ep^ej r^v iJ.syl(rTviv YjfLspuv cogcSov <ij, xa) 
 8i6(rT)jxsv * AXs^otv^gelus irpog 8y(rs/?, cl'^aij j3 y . 
 
 To 8s TTTsgonov (rrgctTOTrs^ov p;^sj t^v fj,5yl(TTYiv i^jj^sgccv cugcov iy) 
 li^ xa» 8<s(rT>]xsv * AXs^avdgsius Tcgog 8yo-si^, copa<^ /3 (Tt . 
 
 Aouy^vcx. 8s y| vrjcroj, ep^st t>jv [j.syl(TTYiv Yifj^spcav wgcov iQ^ xa* 8iS(rT))xsv 
 ' AXs^uv^gsias ^rgoj 8y(rsi^, copa/j /3. 
 
 'H 8s OvYiKTig VYjO-os e^si TYji/ [j.syl(rTYiv Y)fj,sgciv xgoov ktt y. xcti 
 8<g(rr>jxsv 'AXs^uv^slois Trgog 8ucrs<c, oogais d'J<r), x«i TpiTcp. 
 
104 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 EtJ^oiTrrjf n/vaf T. 
 
 9. [Ibid.l 'O rq'iTog Trlva^ TY,g Eu^wTrrj^, TTBgiS^si roig TuWia^ 
 hv TerqoLCTiv sTrap^laig, (tuv toTis Trcipotxeiixsvong vr^doig^ h ll ha. i/.e<rov 
 aurov TTocguXXYiXog Koyov ep^e* tt^oj tov fjiS(rri[x^givoVj ov to. /3 Trghs 
 T« y. 
 
 Hsgiogl^sTon ds 6 ttIvu^, utto [xsv oivciTO}^v, Tegixoivlci jU-gyaAjj, 
 'Ira Ala, kcA 'PoutIu' 
 
 'Atto ds [j,s(TYi[jL(Sg{ois, rfi FaAA/x^ SaAacrcrj' 
 
 'Atto 5g Socreo;?, toT^ Du^T^va/oij ope(7* xa) tm *AxouiTav/xa> xoXttco* 
 
 'AtTO §£ a^XTCUV, TOJ ^gSTTCiVVlXCO *D,XSCiVCO. 
 
 10. [Si/}iL Malli. v. i. y?. 85. ec/. Haf.~\ EJxoo-toc huregos eo't* 
 'rrugctXKYiXo; xa.^ ov av ysvoiTO y; iLsylarri r}[jiegu cogoov lo^r|(J.6g^vaiV i^ 
 8". 'Atts^si 8* oitTOC Tou <5"»3jw<s^ivoy, fxoigccv vs. xou yga(pzTOLi lioi 
 l\giyavTLv TY,g (xsyaXYis "BgsrTavlug, "Ecri 8s hrccv^a. olcav 6 yvw^j^viv 
 f, TOiouTCJOv, Y} [x=v &sgivr) dxiot Af 8". ■^ 8e icrju.s^iv^ tts yo", ^ Se 
 Xsi[^sgiv^ tS r '. 
 
 EIxojTO^ Tghog stt) TroipoiXXYiXog xoiQ' ov av ysvoiro r) [/,syi(rTY} 
 r,[J('£gcc oogoiv l(7ri[ji,sgivclov t^ g-". 'Atts^si 8' ouroj tov lo"rj]X£^ivoD 
 fjLOigojv vg-. xaJ ygac^grai 8<« ]U.£(r>jg rr/g jtxsyaAr)^ 'QgsTTa.vla.g, "Eo-Ti 
 8s svrixvQix oioov o yvw^o^v ^, tojoutcov ^ /xev S=^JV)j <7x<a A^ yo . ■^ 8s 
 Icryjjas^ivjj Trrj. f". y''. r\ 8s ^sifj^sgiVY) tAs 8". 
 
 EIxocTTOj TETagrog ztti 7rugixXXY)Xog, xaS' ov av ysvojTO r; [jLsyhTY} 
 rjfjisgoc cogcLv Wrifjisgivav i^ c" 8". 'ATrsp^s* 8s outoj toO \(jr\\i.zg\vo\)^ 
 {xoigcuv v^. xat ygacpsraj 8ja KuTOvgccxTOvlov Trig BpsTToivloig. "Eor; 
 8s kvTocuQu o'lcDv 6 yvcjifiLoov f, TOiOvTOOv rj fxsv ^Bgivrj cxioi a5 y\ v} 
 8s la-Yifjisgivy) 1/3 y" ijS", ^ 8s p^sj/xsgiv^ to/3 j/3". 
 
 [Z?e Jild. Tet. ii. 3.] 'Ev 8s t^ rojauryj 8iaTafs/ ra asv aAAa 
 ftsg>3 ToO TrgitiTOu tmv TcTOigTYi[/,Qglcjov, Xsycii 8s roy xuTci tyjv Ew^cuTryjv, 
 Ta TT^o; /3oppo''Ai/3a xs{[^svu TY,g o]xovy,svr,g (TUvoixeiovtoh /xsv toJ ^oppo- 
 Ki^vxco \y, TO xcnTQc TOV T xat ^ xoc) t- xa< oixo8so-7roTs7Ta< slxOToog 
 VTTO TMV xvgtoov Tou \/ , % xcu ^ £(r7rsgioov. "Ea-Ti 8s raura xa5' oAa 
 e^VYj Xci[j.(Scx.vo[/.svu, "BgsTuvlcc, TaKaTiu, TsQ[Muvlciy l^adTOLgvla . . . 
 elxoTcag Is Tolg Trgoxsifj^svoig Uvs(riv cog sTriTrav, o-uvsVsTa;, 8<a ts to 
 
 UQ^lXOV TOV V? Ji^'* TOVC <JUV0lX0^S(T7rQ7Yj<TaVTUg a(TTSgug UVVTrOTOLXTOUg 
 
 TS etvai, xotl (piXsXsvUpQuc, xa» (piXoTtXovc, i^iXoTzovovg x<xi ttoAsjxixo;- 
 Turovg xa) Y^yz'^ovixohg xu) xxSmgoug xu) [j.:yctXo^6)(^oug . . . Ka) 
 Toyrcyv 8s ocurcJov rchv yjj^gm ^QSTavlu itsv xx) TuAXTicc xu) TsgpLuvlot, 
 
140.] EX PAUSANIA. 105 
 
 xoc) "BoKTragvla. iuSlXKov tw T cruvoiXSJoOvrai, xat rw toD <^, Ivfisv w^ 
 
 XXXIX. EXAPOLLONIO DYSCOLO ALEXANDRINO. 
 
 [A. D. 135.] 
 
 \_c. 15.] '^xvrlvog Is 6 Xlog t^v BgsTraviKYjV vr^<rov Ksysi (rrxlicav 
 elvon TsrpsDiocrioov to TrsglixsTgov. yiyvso-Qui U Iv avTfi ru ysvvYjfjiciTcc 
 u7rvgr}Voi, olov rug hXaiag TTvgYivas jot^ e%s<v, (JlyjU ^ot^v^ yiyccpTOV, 
 
 XL. EX OPPIANO. [A. D. 140.] 
 
 [Ctjneg. i. 468.] 
 "EcTT/ 5e T* (Ty.vKuKCJOV yevog aKxifjiOV l^vsuTYjgcav, 
 Batov, «T«p [j.syixXYig uvtcc^iov e/AjU-sv' ao<E^^* 
 Touj Tpa<p:V aygioL <^iiKu Bgsrixvcuv aloXovMTCoy, 
 AuTcig kTTixXrj^i^v <7(pa.g dyciG-(r<xiov§ ovo^y^volV 
 TaJv )jTO< [/^sys^og [xsv 6[xotiOv ouT/5avo7<n 
 Ai'xyoii olxtSiojo"* rgoL7tc^rfS(T(n xvvscro'i, 
 Tugov, oKTagKOTOLTOv, \oi(nGTgi^ov, Ofji,y.o(.(n vctiSsg' 
 'AAX' ovyp^so'O"! TTodag xsxopvSjxsvov ocgyuksoicri' 
 Kai flajULtvoT^ xuvocouo"<v ocKa^iJ^svov loipogoio'i. 
 'P/vecTi S' aOre fxakKrnx Travs^o^og IdTiv 'Ayu(r(revs, 
 Ka» (rTi/3/>3 7rayag<(7T0?, eTre) xai yoiiuv Uvtoov 
 "l^viov suge[j.svcn (xsyot Iyj G-Qi^og, aAA« xal auT)jv 
 ''ISjOtajv Yjsgli^v iluKol (r'fii/.y]VOL<T^cn ocuTfiiriv. 
 
 XLI. EX PAUSANIA. [A.D. 140.] 
 
 1. [i. 33.] *Q,xsixvM yoig ou TroTufMoo, ^ctXuTTr, he sa-^ar^ t>5? vtto 
 ocvQgoo'Troov 'TrXsojxsvYig, irpodOtxoiKnv "l^r^g^ xcti K?Ato), xai vy^(tqv 
 ooxsavog s^si tyjv BpeTTavuiV. 
 
 2. [viii, 43.] 'ATTsrsjasTO U [6 'AvtwvTvoj] xu) tmv sv BgiTTuvtoL 
 'Bgiya.vruiv tyjv 9roAA)jv, oti sttso-^ccivsIV xu) ovTOt avv Tolg ottXoi^ ^f^^v 
 TYfV Ts'/ouvluv ixoiooiv, uwYixr^O'jg 'VooixaicDV. 
 
106 KXCKUl'TA [anno DOM. 
 
 XLTI. EX APPJANO ALEXANDRINO. [A.D. 140.] 
 
 1. [Hist. Rom. Procem. 1.] T^v 'Pco/^aVx^v l<TTog{uv ag^o[/,svo^ 
 (Tuyyqui^siv, avoLyKoCiov YjyY}(roi[/.i^v TrgoToc^cci rohg ogovs 0(raiv eQvcuv 
 ag^ov(n 'PcOjxaTo/. EJtrl Se o'lh' ev [xsv rco ooxeavoi Rosttuvcuv tov 
 TtKeiovog [/.sgovg' dia, 8= tmv 'HgocxXelcuv (ttyiKcuv e$ t^vSs tyjv QuKci<r(rav 
 k<r'7rksovTi re, ku) stA rixg uvToig (ttyiKccs TrsgiTcXsovTi, vyjo-ojv oip^ov(Ti 
 Trao'clov, xa) vpzeipuiv ocron Ka$Yjx.ovcriv Itt* t^v S«Aa(r(rav. 
 
 2. [Ibid. 5.] KvTrgog ts kuI K^ijryj ycca ''Poh$ kuI Aso-/3oj xcti 
 EujSoia Kct) ^iKsXioL xa) "^ugdcjo xcti Kupvog, ku) si rig aAA>] [i^ixgoTsgoc 
 
 TS Xu) [J^sl^CJOV olTTaVTOt TOLVT SO-t) 'PaJf^CiloiS UTTYjXOX. XCt) TOV Bo^ciOV 
 
 MXEUVOV kg TYjV 'Bg=TTccvldci VYiG-QV '7rsgoi<ravTsg, YjTrslgou [/.syoiXi^s fxsl^ovu^ 
 TO xgtxTKTTOv otuTYis sp^oucTiv liTTsg rj^i(ru, oySev rij? cLKKr^g ho[ji,svor ov 
 yoLg sv^ogog otvTolg 1(7X1 v ouS* >jv sp^ou(n. 
 
 3. [iv. 5.] 'KTTsguo-s xu) tov 'Prjvov Trgcorog 'Voofjt^ctloov 6 Kcd(rtxg' 
 xot) s$ TYjV BgsTToividu VYiorov, rjTTslgotj TS [x,s(^ova. ou(ruv [/.sy((rTr,g, xca 
 Tolg TYJds avSgoiTTOtg ayvca(rTOv en' sxsguars Ss xccToi tov xuigov Trig 
 oi[jt.7rMTSciog. agTi yoig to TruQog yJtttsto Trig ^aXacro-yjj, xui b (TToKog 
 6(rtx.\s6sT0, Yigsfjiot TrgcoTOV, sha o^uTsgov, [J-^X?^ ^^^ jBiulco Tot^si 
 hsTThsucrsv 6 Kotla-oig Ij tyjv ^gsTTavlav* 
 
 4. [iv. 19.] Eu5i»^ Yigs^i^ov [o\ *Pcojxa7oj] Tohg BgsTTuvobg Trotgog- 
 xYi(TOLi^ syxXYiy^u 's^ovTug^ oti, (nrovdcov (r(pi(n ysvoiJi,svMV, sti iroig^v to 
 
 (TTgaTOTTS^OV. 
 
 5. [vi. 1.] Tov S' 'EoTTTS^iOV XOU tov BogS/OV OOXSCiVOV o6 TTsgcoG-iv 
 
 [o» 'PcOjOtaToi], OTi jOtvj TrogSfj^susor^on ix,ovov l^t BgsTTotvovg' xcu tovto, 
 Toug oiiJ/KaQTStn tou 7rs\oiyovg (rviJ,<pegoi/.svoi' s(rTi S' auTolg o diuTrkoug 
 ^fLKTV YifLsgug. Kai toc Xoittu outs '^Fcjofj.ouoi, ovts toL sQvti ra vtto 
 *PcOjW.a/oi^, TTsgcovTcn Tovds TOV coxsavou. 
 
 6. [De Bellis Civilibiis, ii. 17.] 'O U Kala-ag, Iv ts KsXTolg 
 xoLi BgsTTuvolg TroXAa xou XuixTrgoi s\gyoL(Ti^svog^ 0(roi fj.oi Trsg) KeArwv 
 KsyovTi s'lgYiTuiy ttKoutou ysf^oov 1^ t^v 0[j.ogov tyJ 'IraXia YakciTiccv, 
 
 T^V OllJ^<p] TOV 'Hgi^UVOV TTOTdfJl^OV, Y^XSV, Ix (TUVS^OUg iroXsy.OU TOV 
 
 (TTgoLTOV avonruCa-oiv sir' oXlyov. 
 
 7. [ii. 150.] Koilcrugi ds ^ ts 'loviog SocXaa-cru sl^s, ^sifji^cJovog 
 lf,s(TOu ttXodty) xu) su^iog ysvoy^svi^' xca tov 'Ko'TTsgiov ooxsccvov sn) 
 "BgsTTOiVOvg SjsTrAsucrev, outtoo ycVO[jt.svov sv Trsigu, xgYif/^volg ts timv 
 'BgsTTuVMV Tovg xu^sgvYjTug sTroxsXXovTccg l^csAeys rac vcKvg Trsgiot- 
 yvvvixh 
 
160.] EX CAIO JULIO SOLINO. 107 
 
 XLIII. EX ARISTIDE. [A. D. 160.] 
 
 [Or, Egyp. ed. Jehh, ii. 355.] Kal ours twv dxisoov twv Trgos 
 Toig Toihlgois hdriv Sc^oudon KsyovTMV ykuKsioLV slvai t>jv s^oo S/xkarrctv, 
 ovTs Twv z\s TY)V \u,zycO\Yiv y-ffov 7r:ga.tov[jt.eva}v, r^v avTiTrsgotg 'J^^gcav. 
 holItoi (TTguTsvi^cira, rs slg uuTrjv sxoco-tots ttuvtoioi ^^oifioiivsi, au) 
 avct^oigsi ro1§ kol^mug-i x^'^^^^^- "^^ ug^ovrsc xat Idioorai (j^vgioi 
 diajSuivova-iv SKoia-TOTs. 
 
 XLIV. EX CAIO JULIO SOLINO. [A. D. 160.] 
 
 1. \_Polyh, c. 22.] Finis erat orbis ora Gallici litoris, nisi 
 Britannia, insula non qualibet amplitudine, nomen paene 
 orbis alterius jfiereretur : octingenta et amplius millia pas- 
 suura longa detinet : ita ut earn in Calidonicum usque 
 angulum metiamur : in quo recessu Ulyxem Caledoniae 
 appulsum manifestat ara Graecis litteris scripta votum. 
 Multis insulis nee ignobilibus circumdatur; quarum Hi- 
 bernia ei proximat magnitudine, inhumana incolarum ritu 
 aspero : alioquin ita pabulosa, ut pecua ibi nisi interdum a 
 pascuis arceantur, in periculum agat satias. Illic nullus 
 anguis, avis rara, gens inhospita, et bellicosa. Sanguine 
 interemtorum hausto prius victores vultus suos oblinunt. 
 Fas ac nefas eodem loco ducunt. Puerpera, si quando 
 marem edidit, primes cibos gladio imponit mariti, inque 
 OS parvuli summo mucrone auspicium alimentorum leviter 
 infercit, et gentilibus votis optat, non aliter, quam in bello, 
 ut inter arma mortem oppetat. Qui student cultui, dentibus 
 mari nantium belluarum, insigniunt ensium capulos : candi- 
 cant enim ad eburnam claritatem: nam praecipua viris gloria 
 est in armorum nitela. Interea apes non habent : advecto 
 inde seu pulvere, seu lapillo, si quid sparseris inter alvearia, 
 examina favos deserunt. Mare quod Hiberniam et Britan- 
 niam interluit, undosum inquietumque toto in anno, non 
 nisi pauculis diebus est navigabile. Navigant autem vimi- 
 neis alveis, quos circumdant ambitione tergorum bubulorum : 
 quantocunque tempore cursus tenebit, navigantes escis abs- 
 
108 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 tinent. Freti latitudinem in centum et 20 millia passuum 
 diffundi, qui fidem ad verum ratiocinati sunt, sestimarunt. 
 Siluram quoque insulam ab era, quam gens Britanna Dum- 
 nonii tenent, turbidum fretum distinguit : cujus homines 
 etiamnum custodiunt morem vetustum : nummum refutant : 
 dant res, et accipiunt : mutationibus necessaria potius, quam 
 pretiis parant : Deos percolunt : scientiam futurorum pariter 
 viri, ac feminse ostentant. Adtanatos insula adspiratur freto 
 Gallico, a Britanniae continente sestuario tenui separata, 
 frumentariis campis felix, et gleba uberi, nee tantum sibi, 
 verum et aliis salubris locis : nam quum ipsa nullo serpatur 
 angue, asportata inde terra quoquo gentium invecta sit, 
 angues necat. Multae et aliae circum Britanniam insulse, e 
 quibus Thule ultima, in qua aestivo solstitio sole de cancri 
 sidere faciente transitum nox psene nulla : lii'umali solstitio 
 dies adeo conductus, ut ortus junctus sit occasui. A Cale- 
 doniae promontorio Thulen petentibus bidui navigatione 
 perfecto excipiunt Hebudes insulse, quinque numero, quorum 
 incolae nesciunt fruges, piscibus tantum de lacte vivunt. Rex 
 unus est universis : nam quotquot sunt omnes angusta inter- 
 luvie dividuntur. Rex nihil suum habet, omnia universorum: 
 ad sequitatem certis legibus stringitur; ac ne avaritia divertat 
 a vero, discit paupertate justitiam, utpote cui nihil sit rei 
 familiaris, verum alitur e publico. Nulla iili datur femina 
 propria, sed per vicissitudines, in quamcumque commotus 
 sit usurariam sumit. Unde ei nee votum, nee spes conce- 
 ditur liberorum. Secundam a continenti stationem Orcades 
 prsebent : sed Orcades ab Hebudibus porro sunt septem 
 dierum, totidemque noctium cursu, numero tres. Vacant 
 homine : non habent silvas, tantum junceis herbis inhorres- 
 cunt. Csetera earum nudae aren«. Ab Orcadibus Thulen 
 usque 5 dierum, ac noctium navigatio est. Sed Thule larga 
 et diutina pomona copiosa est. Qui illic habitant, principio 
 veris inter pecudes pabulis vivunt, dein lacte. In hiemem 
 compercunt arborum fructus. Utuntur feminis vulgo, certum 
 matrimonium nulli. Ultra Thulen pigrum et concretum 
 mare. Circuitus Britani^se quadragies octies septuaginta 
 quinque millia passuum sunt. In quo spatio magna et 
 
180.] EX POLYyENO. 109 
 
 multa flumina, fontes calidi opiparo exculti apparatu ad usus 
 mortalium : quibus fontibus praesul est Minervae numen, in 
 cujus sede perpetui ignes nunquam canescunt in favillas, sed 
 ubi ignis tabuit, vertit in globos saxeos. Praeterea, ut taceam 
 inetallorum largam variamque copiam, quibus Britanniae 
 solum undique generum pollet venis locupletibus, gagates 
 hie plurimus, optimusque est lapis, si decorem requiras, 
 nigro gemmeus; si naturam, aqua ardet, oleo restinguitur ; 
 si potestatem, attritu calefactus applicita detinet, atque 
 succinum. Regionem partim tenent barbari, quibus per 
 artifices plagarum figuras, jam inde a pueris varise animalium 
 effigies incorporantur, inscriptisque visceribus hominis incre- 
 mento pigmenti notae crescunt: nee quidquam mage patientiae 
 loco nationes ferae ducunt, quam ut per memores cicatrices 
 plurimum fuci artus bibant. 
 
 2. [c. 23.] Cassiterides insulae spectant adversum Celtiberiae 
 latus : plumbi fertiles ; et tres Fortunatae. 
 
 3. [c. 53.] Dat et India margaritas, dat et litus Britannicum : 
 sicut divus Julius thoracem, quem Veneri genitrici in tem- 
 plum ejus dicavit, ex Britannicis margaritis factum, subjecta 
 inscriptione testatus est. 
 
 XLV. EX POLY^NO. [A.D. 180.] 
 
 \^Stratag. viii. 23.] KaTca^ h 'BgsTTuvla. itotolii.ov jxeyav etts- 
 
 irokXm Ittttscov, x.ca uq^urctiv. Kccla-xgi [/.syia-Tog eAe^aj sittsto, 
 ^cuov BgsTTotvolg ou^ scoga.[X6vov rovrov (r»5>]^«7j (poKl(riv S^vgwa-uSi 
 Tctxi TTugyov stt avTou fjisyoiv v^uj(rotg, xu) TO^OTotg x.ca a-<p5vhvYjTug 
 h7ri(rTY}(ruc, sKsksuasv sg to psu^jiu ljW,/3a/vciv. BgsTravo) Ss IJgTrAa- 
 y)j(rav, aogocTOV kcc) V7rsg(pvsg Syiglov l^ovTsg. Trsp) yoig tmv iWcov 
 ri xg^ ^«' yp^(psiv; ottou xct) Trao' "EAA^criv, r,v ycca yu^vh 6Xs(pciVTCt 
 iScocnv, jWoi (psuyova-iv. Trugyo^ogov 8s xu) ctiTrKKTf^svov, |SsA>j mxi 
 <r(psv^6vcig e^a^lsvToi, ouSe ihlv tyjv o^iv vTrs^^eivctv. BgsTTavo) ^sv ^ 
 oiuTolg 'iTTTTOis KOii cig[/.ci(riv s(psvyov. 'Pctifjucaoi 8e oDnvdvvcos tov Ttoru^ov 
 he^v^a-uy, ev) ?coa; rouf ttoAs/x/ouj (po^YjO-avTsg, 
 
110 EXCERPTA [anno DOiM. 
 
 XLVI. EX DIONYSIO PERIEGETA. [A. D. 180.] 
 Perieg. 281. 
 
 Ty^ riTOi TTVfxoiTYiv [fJsv VTTO yXoo^lvd vljXOVTai 
 'Ayp^ou (TTYiXacjov i^sya.^6i/.u)v eSvog 'liSyj^cov, 
 M^xoj stt' YjTrsigoio reTcniJifxsvov, Yi)(^i 'Bogelou 
 *£l}CsciVOv Ks^VTcci ^v^pog poos, svSa B^eravot, 
 AsvxoL T£ ($)uAa vsfxovTOii agsif/^avsoov TsqiJ^avm, 
 *E^xyv/ou dgvfjio'lo TragaQgcjoa-Tcovrsg ogoyycovs. 
 
 [561.] AuToig vTT oljcgYiv 
 
 'Ipy^v, Y}V sveTTOuori Kugriv sfj^ev Eu^coTrs/rjj, 
 'N^(TOVs Q^EiorTTsgidag, toQi 7ccc(r(r its goto ysviQXrj, 
 ^A<pV£io) valovGriv otyuvciov Tralhs 'I/S^^wv 
 "AXKai S* ooxsctvolo Truga.) jSogsojridccs axToig 
 Aktctu) vYj(TOi soKTi BpeTOdv/Ss^, oLvria 'P^vow* 
 Ksli^/ ycig ucrrar/yjv carsgauycrai si; uXu S^vvj^. 
 Tucav TOi [j.£ys$os TrsgiMO'iov' ov^s rig uKKri 
 N^(70ij Iv wacr>j(r< 'BgsTuvia-iv l(ro(potgl}l^si. 
 " Ayy^i Ss, VYiciudcjov sregog Trogog, sv$u yvvoclKsg 
 'Av^gcov ccvTiftEgYi^sv ctyavuiv 'A/xvirawv 
 
 *Ogv6[Jl.SV0H TSKSOIXTI KOiTOi v6[Jl,0V Ispoi ^Oi}C)(^U>, 
 
 ^revl/ajotevai kkktoIo ^sKuix,(p6XKoio xogvy^^oig, 
 'E>vv6)(^iai' TraTayYjg Ss Xiyu^goog opvvTui yj^yj. 
 Ov^ ouToo QgYjixog stt YiO(Tiv 'Av[//v5o/o 
 'Bi(TTOvihg xuXsov(riv sgil^goi/.ov Ei^a^Jicyryjv, 
 Ov^ QVTM G-vv TTdKr) jU,sAavS/v^v oivoi TuyyYjV 
 *Iv8o» >tco[xov ciyoua-iv sgi^psfxsr^ Aiovv(rco, 
 '12j xeivov xoLToL %a;^ov otvsva^ovo'i yvvouxeg, 
 YIoXXyjv Se TrpoTsgctxTs Ttx[jt.m o^ov ctixsavolo, 
 N^(rov xsv QouXyiv evspyei vyji TrspYjG'otig' 
 "EvSa fjisv YisXloio ^s^Y^xoTog eg ttoXov agxroov, 
 "HjoiaS' o/jtoO xci) vvxTOig asKpotveg sxxs^vtui %vg. 
 Ao^OTsgYj yag r^f^og sTTKrrpsipsTui (TTgonpixXiyyi^ 
 'AxtIvcjov iQsiuv stt) xXlaiv sp^oixevaoov, 
 M.s(7(p' stt) xvuvsQvg votIyiv 6'^ov cubTig eXatrtrY}. 
 
208.] EX TERTULLIANO. Ill 
 
 XLVII. EX THEOPHILO ANTIOCHENO. [A. D. 180.] 
 
 [7)e Fi. Chr. ii. 46.] 'Oxlyoov yug ovtcjov sv Trgwroi^ toov tots 
 ccv^gMTTOov, hv TYj 'Agu^iK^ ytj y.cci XaXSaVxyj, ^stoL to ^la.iJuegia'&YiVon 
 Tus y\w(T<T(X(; olutcov, Trgos fJ'Sgog rjg^avTO TroAAot y<V£0"5a< au) ttAijSu- 
 vscr^a* Itt* Trcco-rjs tvjj y^s' >coi) ol /jtsv skXivuv o'luslv %gos SivaToKoic, ol 
 8g stt) Toi f/,sgYj T« T% [jt,eyoi\T^g rjTreigou, xa» ra Trgog Bogsiov. oo(TTe 
 
 BlOlTslvSlV fJ'S^gi TWV BgiTTClVCtiV h Tolg 'AgyCTlKols 7iKl^0L(TlV. 
 
 XLVIII. EX ATHENiEO. [A. D. 190.] 
 
 [Deipnos. vi. 21.] 'lovkiog Ss K«Tcra^, 6 irgooTog ttuvtcov otvSgdo- 
 TToov TTsgaictiSeis stt) toL^ 'BgsTTccvldas v-l^crovs jxsra ^iXloov (Txa,<pctiV, Tg=i$ 
 o'lKSTctg Tovg Travrag cryvsTrijysro, oog Korraf IcTTogsl, 6 tots UTTOCTga,- 
 TYiycJbv ctuToOi Iv too Tcsg) Tr,g 'Foofjicilcov TroXiTslotg (rvyygaL[ji,fji.oiTi, o tJ 
 TTctTglco Yi[xu)V ykygcLTiTcii (pxvrj. 
 
 XLIX. EX SYBILLiE ORACULIS. [A.D. 190.] 
 
 [Ora. Sib. lib. v,] 
 
 *E,(ra-sTcn ev BguTsa-a-i, x«« Iv TuXkoig 7roKu)(^gv(Toig, 
 *12x£avo5 x=AaSi5ov TrAyjpou/xevoj oi{[Jt,ciTi ttoWco. 
 
 L. EX TERTULLIANO. [A. D. 208.] 
 
 1. [Adv. Jiid. 7.] In quern eiiim alium universse gentes cre- 
 diderunt, nisi in Christum, qui jam venit? Cui enim et aliae 
 gentes crediderunt, Parthi, . . . Judaei et caeterse gentes : 
 etiam Getulorum varietates, et Maurorum multi fines, His- 
 paniarum omnes termini, et Galliarum diversae nationes, et 
 Britannorum inaccessa Romanis loca, Christo vero subdita . . . 
 Britanniae intra oceani ambitura conclusae sunt, Maurorum 
 gentes, et Getulorum barbarias a Romanis obsidentur, ne 
 regionum suarum fines excedant. 
 
 2. [Z)e Hah. Mid. 6.] Sed si quid de mari Britannico aut 
 Indico ambitio piscatur: conchae genus est, non dico con- 
 chylio aut ostreo, sed nee peloride gratius de sapore. 
 
112 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 LI. EX MINUCIO FELICE. [A. D. 210.] 
 
 [Oct. 18.] Nee universitati solummodo Deus consulit. 
 Britannia sole deficitur, sed circumfluentis maris tepore 
 recreatur. 
 
 Lll. EX ^LIANO. [A. D. 220.] 
 
 [De na. an. xv. 8.] "Agia-rog Ss f/xa^ya^oj] agix. 6 *Iv8ixoj 
 ylvsTai, xaj 6 TYjg $ci\ixTTr]g tyj^ 'KguQgoig, Tlvsrai 8e xa) xara tov 
 ka-TTsgiov coKsuvov, svQu yj 'BgETTuvix.Yj VYj(rog sa-rr ^otcsI U ttcjo; X9^^^ 
 OTTorsgog l^siv elvon^ rotg re uvyoig ocfji^XuTsgag s^cjov, ycot) (tkotco- 
 hcTTsgag, Tlvsa'^ui U (pYi(riv 'lo^ocg xa) sv tm koltol BoVTropov TTOpQfj.oo, 
 not) TOO BgzTTaviKOv Y{rTa,(T^ai avTov. 
 
 LIII. EX ORIGENE. [A. D. 230.] 
 
 1. [Com. in Mat. ed, Delarue^ \\. p. 448.] Aeyrs^syouo-i 8s 
 coj h [xugyagiroiis ol Ix tov kuto, ^gsTTuvluv ctijcsoivov Xait^^u- 
 
 V0[Jl,SV0l. . . . 
 
 2. [p. 450.] 'O 8s KUToi BgsTTOivloiV, <poi(r)i ^gva-oDTrog [xsv Iotj tyiv 
 e'Tri^goiav, Ofxi^XoodYig 8s Tij, ku) Toug [xugfjiugvyoclg oiy.l5XvTsgog. 6 8s 
 ev Tw ntog^^ch too xara BoVtto^ov, Kysi^(/&^s(TTsgog tou B^sTravjxoO. 
 
 3. [Horn. 4. int. Hier.'] Quando enim terra Britanniae 
 ante adventum Christi in unius Dei consensit religionem ? 
 
 4. \_p. 858.] Quid autem dicamus de Britannis aut Ger- 
 manis qui sunt circa oceanura ? 
 
 5. [/?. 939.] Virtus Domini Salvatoris et cum his est qui 
 ab orbe nostro in Britannia dividuntur, et cum his qui in 
 Mauritania, et cum universis qui sub sole in nomine ejus 
 crediderunt. 
 
 LIV. EX DIONE CASSIO. [A. D. 230.] 
 
 1. [xxxix. 50.] *0 oh Kctla-ug tov ts 'P^vov Tc^wTog tots 
 'Pwjtjta/cov 8is|3>j, Koti kg BpsTTaviav fj^sToi raura, tou ts TlofjLTrYjhv xct) 
 TOV K^accrou vTruTsvovTcav, sTTspaicjoQir}. Yj 8s 8^ %co^a avrr) airsysi jutsv 
 TY^g Yj'Trslgov TYjg KsXriJt^^ xara WLCoglvovg aToidiovg TtsvTYjTiovTcx. x.at 
 TSTgaKO<rlovg, to (rvvTO^j^diTOLTOV TrocgYjicsi 8s Tra^a re t^v XoiTr^v FaXa- 
 tIoiv, xaj TToigoi tyjv 'l^i^ploiv oXiyov Troicrav, sg ts to wiXocyog avaxsi- 
 
230.] EX DIONE CASSIO. 113 
 
 vov<roi. xx) Tols fLsv Ttuvu TrgooToi; xct) 'E,\h^va)v xa» 'PcojxaW ouS* 
 OTi sa-rh Byiyvcloa-nsTO' Tolg Is sVetra, Ij Sc[jt,i^KT^viTi^(riv sire YJTTsigos, 
 sirs not) v^a-og enj, u(pUsTO' kol) %oK\ols e<p' sKotrsgov, sldo(n {jt,ev ov^sv, 
 ars jU-^T avTOTTTctig jxiJT uutyikoois toov sTTi^ooglcav ysvofxsvoig, TBy.yux.i- 
 goy^Bvoic Ss, jo^ ex«a-TOi crp^oAij? >} xa» (^iXoKoylag S'XOV, a-vyyeygaTrTai. 
 frgo'iovTog 8s 8^ rot) ^govou, Trgorsgov ts stt *Aygix6Xov oiVTKTTgaTrjyoVj 
 Koi vuv stt] '^s^Yjpou avTOKguTogoc, vYjCrog ouo"a (ra<^ws sA^^Xsyxra/. 
 
 2. [51 — 53.] 'E$ T«uT>3v oOv totc 6 KuKrug, sTreiS^ ra re aAXa 
 Ta Tcov raXaroiv ^(Tup^a^s, ;ca* Tovg M-Mgivovg TrpocrsTroiYicroiTO, ItteQu- 
 ju,>3cr£ dialS^voci. x«i tov jt^ev StaTrAoyv, xa9' o y.uXi(rTu B^g^v, [/.sToi toqv 
 •JTs^oov B'^oiYjG-otTO' ov jasvTOj xu) >j eSsi, 7rgo(rs(r^BV. ol yoig BgeTTuvo) 
 TOV bttItcXouv OLxjTorj TrgoTTvQoix^svoi, Toig x.0LT0Lp(TBig a.7toL(Ta<; Toig Trgo T^g 
 v^fTsigov Gvcrctg TrgoKOLTBXoL^oy. cixgav ouv tivix Trgosy^ova'av TrsgiTcXsva'ciig, 
 BTBgaxTs froLgsKOfji^la-QYi' kuvtcco^oc Tovg 7rgo(r[ji,i^oiyT(x.g ol hg ra rsvayij 
 ocTTO^uivovTi viKY}(roigf BipSyj TYjg yr^g xgaTYi(rotg Trgh tyjv tvXzIoo (rv[x- 
 jSoYj&sioiv IaSsTv* Ka] y.BToL TuvTOi Kot) sxslvovg 'Trgocr^oiXovToig cnrBMO-cxro, 
 Kcii BTriTTTOV [UBV OV TToAXoI TMV (3ug(3ixgoov, {oigy.oLrr]Kot.TQLi TS yoLg ovTsg 
 xctl iTTTrslg, pa^loog Toug 'Fctif^oilovg, iJi^Yj^sTrcti tov Ittttixqu oiuTolg frugovTog^ 
 hs(^uyoy) sycTrKxyBVTsg Se Trgog ts to. sk rrjj YfTTslgov Tzsgi olvtuov uy- 
 ysKKoiJ^Bva^ xcii oti TrsgoLioo^Y^val ts oKooc, sToXy^via-av, xu) l7ri/3>jva< rrjj 
 ^co^a^ Yj^vvYjQYia-oiV' Trsfji^Trovo'i Trgog tov Ka/cra^a tmv ^Icuglvoov r<vaj, 
 ^ikoov <r(^l(nv ovToav, s7rixr]gvxsuoiJi,svoi. xa» tots y,=v by.rigoug alTtia-oiVTi 
 
 UVTM doVVOil YlQBXYI<rOiV. 
 
 TIOVT^CUVTCOV 8s SV TOVTCO TMV '"PoOIXOiloOV VTTO ^StfJ^WVOg, Xu) TM 
 
 •KugovTi vayrixw, xcii too a.(^ixvovy.BVCJO^ xou ixsTsyvaxrotv, xa) sx [xsv 
 Tou itgo<pavoog ovx sttsQsvto ciVT0~ig (to yoig crTgotTOTTs^ov l<r^upu>g 
 l(puAacrcrsTO') Bs^dfji^svoi 8s T<vaj, cog xcu kg (piX/av tyjv y^igctv (T<^(hv 
 Trgog xofjji^rjv tmv sTriTvihloov 'KB[j^<p^BVTO(.g^ TOvg ts ttKyjv oXlyoov spQsigccVf 
 (6 yoig K-otiarug ^KXTot^soov Tolg XojttoTj Itti^jxuvs) xa* ju-sra tqvto xotl 
 Trgog uuto to sguiJ^cn ctuTcov Trgocri^aXov. xca sTrga^av jxsv ov^sv, uXXa. 
 xa» xoLxSog uttyjWoi^uv' ov fji.svTOi xa) sg byioXoyluv -^kSov, Trgh ttoK- 
 Xoixig (T^iaA^vai* xu) yoig 6 K.OLi<Tap oikkcag [x.b ovx sl^s yvoo[ji.Yiv 
 <tttbI<tb<t^oli a-<pl(riv' stts) 8s o ts ^sifxcov Trpoa-Yisi, xa* ov^ Ixav^v tyjv 
 
 TiOLgOVdOLV SuVflijaiV TSglS/SsjSAvjTO, OXTTS XOU SV UVTOO TroXs[/,YI(rotl, rj TS 
 
 xoju-»^0j«,sv>3 e(r4>aAT0, xot) ol TuKotrcn Trgog tt^v carovfrioLV olvtov 
 evscoTsgnruv' x«i kxcav avToig (7yv)jXXay>), OjJi^govg xoii tots TtXslovg 
 oiWr)<TOLg jxsv, Aa/3cov 8s oXlyovg. 
 
 K«i 6 jxsv I? T^v y^Tcsigov avuTcKsv<Tug^ toL Tocga^^svTu xu^'nTTOLT^y 
 
 I 
 
U4 LXCIlUPTA [anno DOM. 
 
 jM,>)Sev {MYiTs ex TYf^ BgsTTavlas jutijTe kavTu> [xyjts tyj TtoKa Trgocrxxyj- 
 <ruiJt,svos, ttAtjv toO saTgaTsvusvon stt auTOvg to^ai. tootco yoip xai 
 at5T05 Icr^vguis ea-ei^vvvsTO, xai oi oTxo* 'Foo[/,ciioi Qotvy,a.<rTa}g liJ,zyaXC- 
 vovTO. liJ.<pccvYi Ts ya.q ra irqiv ayvcocrra, xai stti^cctu to. Trgiv 
 oiVYjxova-Ta. oguiVTsg (r(pl(ri ysyovoTct^ tvjv re [j^sKKova-civ 10 aurwv IX7r/Sa, 
 coj KCii 7rcigov(ruv sgy<j>j eXa/jt/Savov, xai ttuv^' 0(Tol KOLTa'jrqa.^siv 
 Tcgoashe^ovTO^ 00$ xa) s^ovTsg ^8>j, riyuXXovTO. xtx) ol (xiv S»a tuvtu 
 isgo[MY}via.§ eTr) si>tO(Tiv Yiy^sgag uyuyslv s^rj<^i(ruvTO. 
 
 3. [xl. 1 — 4.] 'Ev (J.SV drj Tjj 'Pcyjocyj tuvtu, tote iTrraxoVia 6T>] 
 ayoucrjj syevsTO. ev ts dv) t^ TaXaTia. 6 KaTcraj Itti twv otvToov Ixe/vwv, 
 ToD AojOKTiby aO roD Aol»x/ou xa) roO KXauS/ow 'AttttIou uTrarcov, ra re 
 olKKol, xai vaO?, ev jxeVw toov ts (KpcTsgcov rwv Toc^sicuv, xa» twv 
 etvTO$£V Tcjov (^ogridcov, OTroog cog fj^aXia-Tu xa) xoyip/^coo-t, xa) Trpog to 
 TCvy^oL ocvTS'^(ti(riv, sttI tz ^Yjgou l(rTa[xsvcii fLY) KviJictivooT/Ton, Trapea-Tcsuot" 
 croLTO. Kou sTTSiSij TrXooiixix tysvsTQ, kg r^v BgsTTctviciV axj^ig eTTsgaictiQYi, 
 Trpo'^cx.aiv fxsv, OTi [jiY} TTixvTag Tovg OfLYjgovg, ovg vTricr^ovTO, stts- 
 '7ro(j(,(^£KrciV, (vo]U,/?ovTg^ avTOV, oti dioiTisv^g tots ave^aigr,(rs, /xyjxer 
 avQig (T<pc*)V TTEigudsiv) TroiYjG-ufji.evog' egyca Ss, Isivcog Trig vyjO-ov s<pi£- 
 fj^evog. (MCTTs si ]u,^ xa» touto ^v, TnxvToog av uXXyjv tivoL (tkyi^iv evgelv, 
 xaT^gs TS ovv svQol xa) TrpoTsgov, fj^Yj^svog, utto ts tov %XriQoi>g tmv vsowv, 
 xai VTTO TOV TroKKayoas cifj^ot ccuTcig xaToca-^slvj ToXy^YitravTog uvtI" 
 (rTYiva.1* xa» tov vci6(TT(xQfJiOV EV^hg sKgoLTuvaro, 
 
 0\ oZv ^ag^agoi tov jxev Trgoa-TrXovv ocvtov ovx, Yj^vvYj^r^a-av ^lu Twrrct 
 xoo\v(rcii' delcravTsg Ss (/.oiWov yj TrgoTsgov, uts kix) (TTgotTcp ttXsIovi 
 auTOv sX^ovTog, 1^ to Xoi(ricjoTUTOv xai sg to Xo^fjiooUa-TUTOV toov syyvg 
 y^uoglcov ttuvtol toc Ti^iOiTOLTo, <rvvs(pogii](r(XV' koc) oluto. sv 6l<t<^uXsI 
 TTOivjo-a/jtsvoj, (ra ts ycig irsgi^ ^vXcc exovf/av, xa* hsgu sic avTolg 
 (rToi)(^Yilov sTTKruvsvyjcrav, wcrrs sv ^otguxaoy^ccTi TpoTrov rivoi elvai) 
 STTsiTOL TOvg TrgovofXEvovTug Tcuv 'PcOjOta/cov sXuTTOuv. Ku) dv} x«t ftop^]? 
 Tm sv Ta 4^iXf2 YfTTYi^svTsg^ uTTYiyoLyov <T(pa.g sKslcrs xara tyjv ^Im^iv, 
 xcc) dw/yohg avTUTrsKTSiVotv. xa» jasra tovto ^siy^wvog avSig Tag vavg 
 txvTU)V Xvy,^V(X[ji.svov, (rv[X[jL(X^ovg ts 7rgoa'[ji,sTS7rsfjt.^oivTO^ xai stt uvto 
 TO vsoogiov (r(puiv oog[jiYi<rocVi Ka(rovsXXoivov, to. 'jrgcoTOL toov sv tJj v^crw 
 tvvoL(rToov <p£g6[jisvov 7rgo(TTyj<Toi[/,svoi. xai avTolg a'7ravTYj<roiVTsg ol 
 'PcOjU-aToi, TO jocsv TrgcioTOV sTc<,gci^$Yi(7uv t>j toov o-qixutoov 0"<$)a>v 7rgo(T[ji.l^£i' 
 sTTsiTu 8= di,'i(rToiiJi,svoi, Ku) sKsivoL TS TToigs^isvTsg^ xot) Tohg TTOipaQsovTag 
 sg TO. 7rXoil(not ^oixXovTsg, oivsa-coa-uv tyjv [jlu^yiv. 
 
 Kai TOTS fMsv xoLToi ^oogav ^(/.(pOTsgoi sfji^sivotV uv$ig 8g ol ^ag^agoi^ 
 
230.] EX DIONE CASSIO. 115 
 
 Torj ju,sv TTs^ou xgshrov^ ysvofji^svoi, vtto ds t^j iWoy xaxwdivrgj, tt^o? 
 Ts Tov TotiJisa'txv ocvs^(jogri(rctv, x«» tov Ttoqov uiiTOu (TTavgol^i T0T5 [x,sv 
 sfJi'Pa.vso-i, rol§ ds aou u(puS^o<j, SiaXa/Sovrsj, yiuKktolvto. sttzi^yi ts 
 SKsmvg TS 6 Kalca^ to, ts (TTOivgoofiu Tr^ocr/SoXr) fSioticc skKittsiv 
 tjvdiyxoia-s, act) [xsToi tovto Kcti sx toO egvjxoiTos Trgoas'^gsict s^YjKaas, 
 xa) Tohg Tr^ocr/SaAXovTaj <r<poov rw votva'Tci^i^co sTsgoi 0i7rsM(ruvT0' xai 
 xarsSsicrav, xaj xutsXvctixvto , 6/jtvj^oyj rs ^ovtsc, kou (pogov sTT^(nov 
 
 TCi^(X.[XSVOl. 
 
 Kaj ourcyj 6 K,xi<rug uTrf/gs trcaTUTzcKTiy hy. tyi§ vYitrov, xa* ouSev 
 lyxareXiTTs (TTgocTzviJ^oL sv ayrjj. IxsTvo re ya^ xtvSuvsucrstv Iv otWoTgioc 
 yV %^*i"''^^°^j ''''^* ayroj ot5x av Iv xaXw Ittj ttXsIov 0,1:0 rJjj FaXartaf 
 oi7rodYi[j^Yj<r(Xi voiJ^l^cov, rjyuTn^as Tolg 7ra.gou(Ti' fj.v} xa* ju^si^o'vcov ogiyvui- 
 fJi'SVog, y.oLi Tcsg) sxsivoig (rt^aXYJ. xa« s^o^s kou touto ogQcug TTcTroojxsvaj, 
 MQ-itsg Ttorj xa» too egyco SisSs/p^^yj. Ittej ya^ sg 'IraX/av co^ju,>)<r£y, coj 
 xa^ IxeT 'KOLgoLy(si[j.oi(T(tiv, o\ TuXoltch, acclroi <Pgougovg 005 exao"TO* 
 TToXXovg s^ovTsg, 0[ji,m; hso^iJiooa-otv, xoil Tivsg uutcuv xai ^uvsgcJog 
 STruvscTTYicrctv' 071 sg si sv t^ BgsTTtxviot xctToi[jt,sivuvTO§ auTOv it ago, tov 
 ^sifjiMVoc sysyovsi, frtxvTu av to. Tf,ds sTsragaKTO. 
 
 4. [xli. 30.] ' T/f 8' [sXs^'zv 6 Kotia-ag] ouk av ogcov o^ugotiTO t^v 
 ^ItuXIolv bfj^oicng TYi BgsTToivia. 7rog$ov{ji,&vYiv.^ 
 
 5. [32.] ' 'Ettsj s1ys sv jutyjBsvi hivoo yjv [y) ^rar^/j], our' av Ij fijv 
 'IraA/av jxsra twv oirkoov ^X^ojtjosv, (ou ya^ It' Itrriv) out av ra ts 
 Twv KsXtwv xa» Ta tmv BgsTTavwv ciTs\s(rTOL }cciTskl'7roiJt,sVf ^vvi^QsvTsg 
 av xa» sxslvcc 7rgo(rx<xTsgyu(rot<r$oii. 
 
 6. [34.] ' 'Ettj t/ TOO"oiiTOV ^8>3 ^govov tyjv s^ou(tIolv Tr^v uvQuttoitov 
 syja AajSoJv, av ys 8ouAeu(ra; r/vi Ujxcov, xa) v<xrjOw Tivog uy^wv svTavQot 
 sv T>5 'iTaX/a, TT^oj t^v 'Pcojotrjv, 8<' oO xai FaXaTaj s^sigooa-oKr&s, xu) 
 BgSTTOlVMV sxgoiTY}<ruTs.* 
 
 7. [xliv. 42. 43.] ' Ovtoo Se acnpaAcof [sXs^sv 6 *Avtcov<o$] 
 xarso-T)i<raTO [0 Kcdo-otg'], So-ts xai gTTj/SaTrjv a7r' auTcov xaj tyjv 
 KsATix^v xai T^v BgsTTOLvloLV 7roiri(rcn . . . irKs^Tca 8s ou 'PoSavoj sti 
 fj^ovog, ou'^ "Agagig, olXKoL xa» MoVaj, xoii Alygog, xa» 'P^vo^ auTO^, 
 xa» 'Q^xsotvog ctvTog. (av yoig ouSs Ta^ S7rix\^(rsig otxovovTsg sTna-Tsvoy^sv 
 uuToL slvoLiy Too)^ rjfuv TTgocTKUTslgyxcTTon' i[ju(3ciTa. fji,sv Tu Trglv 
 ciyvoo(rTCi, TrAcora 8s Ta 7rg)v ocdisgsvvi^Toi, oiTco ts t^j fj^syaXoTrgsTTsiccg 
 xcc) aTTO TYig fji,syciKoyvai(j^o<r6vYig, TTOifidoic' 
 
 ' Kaj, sTys [j^rj (phvYi<TOLVTsg auTw Tivsg, jooaAAov 8s ^pv, scTTacna- 
 xscav, xaj 8su^o auTOv Tcgo tov Trgoa-vjxovTog xcngov sVavsA^sTv vjvxy-. 
 
 I 2 
 
ll(> EXCERPTA [anno DOM. 
 
 KCKTOLV, TTuvTCJog (XV xu) TYjv BgsTTavloiv oAyjv jxsra tmv ahX^v vrj(rcov 
 Twv TrsgiKsiixsvouv olvty\, xai t^v KsXtix^v 7ra<rav f^^X^^ "^^^ agxTiKOu 
 'Q^Ksuvou gxep^e/^coTO* coVfi' f/ft-aj ogovg, fj^tj y^v, {XYf6' civQp(jmovs to 
 XoiTTOV, aXX' otegci %ou Tr]V s^co QaXoKTCav ep^eiv.' 
 
 8. [49.] ' 'AAXa IvTcivQu svTog tou tsI^o^S e7ri/3ouXeude»j [6 
 Kai(ra^], 6 xa< sj B^sTxav/av aaipoiXuig (TTgurevaas.' 
 
 9. [xlix. 38.] 'Q^gfJ^YifMevov Se auroO [rou Auyouorou] xat sj ry/V 
 BpsTTav/av, xara tov toO Trurgog ?>jAov, o-T^aTgOtra*, xai pyj nai ej 
 T>3V FaXaTiav ju-era tov x^i[xcjovix, ev (o o, ts 'Avtcov<o^ to Ssuts^ov xa» 
 Aoyxiof A//3«;v mocrsmv, Tr^oxep^cw^yjjtoVof, twv ts vsoaAcoTcov Tivej . . . 
 gTraysoryjo-av. [^. C 35.] 
 
 10. [1. 24.] * KaTaTraxsTcrflai [eXsfev 6 AuyoucTTOj] tt^oj yyvaixoj 
 AlyvTrrlag . . . uvu^iov ds Kct) riJ^oov auToiv, twv rohg FaXaTaj 
 xo(.Ts<rTgoi[ji,[xevcjov, , , . eg BgsTTctviuv TrsTrsguKJOfj^evoov* 
 
 11. [liii. 7.] ' Ti yoig uv rig xca TroLgs^sruasisv uutm [ttjj 
 fxova.gx'i<^g a^sVei] t^v TuXarnxg uXaxTiv . . . aAAa tov <I>a^vaxr]v, 
 
 TOV *Io/3aV, TOV ^gOLOLTY^V, TYjV STTJ TOU^ B^STTaVOUJ (TT^aTe/av/ 
 
 1*2. [12.] KsAtcuv yap Tjve^, ouj S^ Tsgixavovg KocKovfjiSv, 7roi(Tuv 
 T:^y TT^oj TO) 'Prjvoj KeAtj/C^v xaTacrp^oWsf reg[j.a.vlctv oyoiuoL^sd^oLi 
 sTTolrjCrotv' t^v jusv avw, t^v jU-sTa roig tou ttotuixov 7r»)yaj* t^v Ss, 
 xaTOJ, T^v jw-ex^* t^&w 'IlHsavoO tou BpsTxavixoO oOcrav. 
 
 13 [22.] '^O AuyouaTO^ . . . xat sjcu^jxvjcrg juiv co^ xaj eV t^v 
 'BgeTTotvloiV (TTgaTEvtrcav^ sg §s S^ t«^ TolKoltIus sX^mv, svtoivQu dis- 
 rgi^sv. EKsivol ts yoig sTrixYigvTCsva-acrQai ol idoKOvv. 
 
 14. [25.] To'v TS Avyov<7Tov sg tyjv BpsTTaviav {i7^s^^ [jlyi i^deArj- 
 
 (TUV OfJ^OXoyYiO-Ui) (TTgOLTSVa-cioVTOL XOLTkayOV 0\TS^OL\CL(J(T0i. [A. C. 26.] 
 
 15. [Iv. 23.] Tgla Is dr} tots kou sUo(Ti (TTgaTOTrslx . . . 7roA*Tixa, 
 £TQS(psTO. vuv [J^sv ycig svvsccKocihxa If avTwv [xovot diccfxivsr to, ts 
 ^svTsgov TO Auyova-Tsiov, to Iv BgsTTtxvlct TJ5 otvoo x^ifj^u^ov . . . sxtx 
 8uo, d>v TO fjisv, Iv BgsTTaviu t>j koltoo, to tcuv N/xijto'^cov, . . . au) ol 
 sIxocTTOi, 01 Ktx) OvuXsgsioi xoi) ISiXYjTogsg c6vo[jiM(r[ji,eyoi^ xct) Iv B^st- 
 Tav/a T>j ccvoo ovTsg. \_A. D. 4.] 
 
 16. [lix. 21.] 'Exdojv U sKslcrs, [6 Katog 1^ tyjv TaXarlavJ tmv 
 jxsv TToAsja/wv otJSsva sxccxwasv, su^ug ts ycig oXiyov vTcsg tov 'Pijvou 
 '7:goyoig^^'^'> ti7r£0"T^=\I/c, xai jU^STa toDto 6g[xr,(r(xg oog xca sg tyjv B^st- 
 Tav/av o^T^aTsucrwv, cctt* auToO tou 'Ilxsavou avcX0/x/(r5>j. 
 
 17. [25.] "Ots xa) If tov 'Hxsavov sX^m [6 Kalo^], cog xai Iv TJj 
 BgsTTuvla. (TTgsLTsua-oov, xu) 'Kolvtck, Toug o-rgciTiooTccg Iv tj; i^Vovi Tragct- 
 
230.] ^ EX DIONE CASSIO. 1J7 
 
 Tot^ag,Tgirigovs ts e^e/3>j, xot) oXiyov oiiro Tr,g y^j onruqus, avsTrXEvas. xoti 
 fj^sToi TOVTO £ir) (3r}f/,aT0^ ir^riXov I^^caj, xat (ruv^Y\ii,u Tolg (TTgurKtiTccig 
 co^ hg (J'Oi^Yiv 5oL»c, ToTj T£ (TaKTriyKTous l^orquvoLC oivTOvs, sir h^a.i<^VYjs 
 IxeAsuo-g <r(pl(n roi xoy^ukiu (ruKki^0L(T^cn. Xu^wv rs ra <txuXoc Taura, 
 (xa» yoip Xa<^vgcov STjAovoTi Ttgog tyjV rcov Ittiv/x/cuv ttojoctt^v ISsTro) 
 ju-gya T£ e(pp6vri(rsVi cog not) tov *X2x£avov ccvtov SeSouAajjUtsvoj, xa» toTj 
 (TT^aTioiTajj TToAAa ISco^y^craro. xat 6 ju,ev eg tv}V 'Pcu/xrjv ra xoyp^uAia 
 avsKOfj^iasv, <W xai sxslvoig rot Ku^vpu 8e/f>i. {A.D. 40.] 
 
 18. [Ix. 19 — 23.] Kara Ss rov aurov toDtov ^govov AvXog 
 UXccvTiog, (SovKsvTYjg Aoyz/xcoTaTOc, I? ryjv BgsTTocvlotv €<rTgixTsv<rs, 
 "Bsgixog yotg tic, IxTTfcrwv Ix r^f v^crou xara (TTaciv, sttskts rov 
 KXuvdiov ^6va[ji,iv eg (xvtyjv 7ri[x^cii. xu) ovrog 6 TlXctvriog crTgotTYj- 
 yrjcrag, to [xh (TTgixTevfxu '/jxke'niag ex. Tr^g TocXaTlag l^r^yayev. cog 
 yoig s^oo Tr,g o]xoufx,evYjg (TTqarevG-ovTeg riyavaxTOvv, xa) ou TrgoTsgov ye 
 avTM i7r?i(rQri(roiv, 'Troiv tov NaPx<cr<rov imo rov KAauS/ou TrsfX'^Qevrcit, 
 avu^Yivui re eTr) to tov HKocvtIou /3^ju,«, xcu lYi[ji.T^yogr,(roci tj e^sArjtrai . 
 Tore ytxg ttoAAoJ ttou ^olXXov Itt' olvtoo oc^$ecrQevTeg, ovTe Ti exeivco 
 slireh eTreTge^av, a-ufj^^OYjO-avTeg s^a/i^vr;? touto ^yj to QgvXXoviJi,evov, 'Ico 
 ^uTOugvoiXioi, [eTreidrjTTsg ev Tolg Kgov/oi^ o\ ZouXoi to toov dsa-TTOTctiv 
 (7;^>jfoa [xeTaX(X[ji.(3avovTeg eogTU^ov<ri,) xou tco UXuvtIco evQbg (TweirovTO 
 sxou(rioi. T^v [JL,ev ovv o^j^^v ^govlav 8<a txut iTroi^^catao. T^'X^ 
 8s drj ve[ji,ii]SevTeg, OTTcug u^ xaM \v 'negaL\o\)\Levoi xctiXv^uxrl ttoi Trpocrp^giv, 
 xav TO) diotTrXco to fxev t< 8ucr<po^i^(ravTej, eTrei^Y) s7ruXtvdg6[jt,i^(rocv, to 8s 
 ava9a^(r^(7avT£^, oti Xo(.[j,7roig octto twv avotToXoiV oigQs~Kra, Trgog Tug 
 tva-fjioig fiTreg sttAsov 8<e8§a]U,s, xaT^gotv eg Tr,v vr,(rov, fXYjdevog (r(pi(nv 
 ivotvTicoQevTog. oi yoip BgHTTavoi, pi,y) Trgoahxria-avTeg exvTOvg 8i' ciTreg 
 eTTvvSoivovTO >j^e<v, ov 7rgo(TvvsXsyr)(rav. Ou fji,rjv ouSs tots eg ')(eigoLg 
 uvTolg rjXQov, ctXX' eg Te tu eAv] xoCi eg Totg vXag xcxren^vyov, eX7rl(roivTeg 
 (y(poig oiXXoog xuTUTgl^eiv. u)(7$\ OTreg S7r» tou 'Kot.lG'agog tov ''lovXlov 
 iyeyovsi, Siaxsvrjj uvTOvg oLVomXexxran. 
 
 *0 obv riAauTiOf TToXXa. jjJv itgoLyiLOLTcx. a.vix^r]Tcjov cr(poig eVp^sv* stts) 
 8s evge TroTe, {i]<Tav 8= oux ocvtovojxoi, aAA' uXXoig /Sao^jAsucn Trgoa-Te- 
 TSLyiLevoi,) TrgcoTOv fxev JLoLTugoLTuxov^ eirencx. Toy6^QV[xvov, Kuvo- 
 ^eXXlvov 7ra78aj, evlxYi<Tev' avTog yotg eTehr)xei. <puyovTWv 8s Ixs/vojv, 
 TT^ocrsTroirycraTO 6[/,oXoyict [/.egog ti tcuv Bo8ouva;v c^v.sTr^^p^ov KaTODsA- 
 Aavoi ovTsf. xavTuvQu (Pgovgoiv xoltuXittc/qv, 7rg6<rai fjei. cog 8' Stt) 
 TTOTOifj^cu Tivi lysvovTO, OV ot5x ojovTO ol ^ctg^ccgoi ^vvv}(re(rQixi Tovg 
 *Pw[j^ocloug uvev ye^vgag 8»«/3^va», xa.) 8»a tout' otfjieXiaregov rrcog en) 
 
118 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 rijj o^^Yjg avToO Trig xar avriTrsguv >]uA/^ovto, TrejOtTrgi KeXrouj, ol$ 
 €$0$ -^v Ku) 8ia Toov pocoSscTarcov pot^iooi; avTolg onXoig tiuvrj^so'Qon. xa» 
 eTTsil^ sKslvot rrrcLqoL lo^cnv roig evavr/oij 7rgoa-7rs(j-ovTsg, toov fji.ev uv^cov 
 oudsvot l/3aAXov, Toug S* jWouj touj ra a^jxara auroiv ccyovT(X$ Itjt^oj- 
 (Txovj xax TOUTOU TugciTTO(^ev(tiv cr<pclov ouS' ol sTTi^uioLi oi<r<pu\sig elvcti 
 sovvoivTO' l7riS<e7rejOL\|/e tov re OuecTTracr/avov tov <i>Aa/3iov, tov >ca» t^v 
 ju-era raOra aurox^aro^a a§%:^v Xa/SoWa, xa) tov aSeX^ov auToD 
 ^a/3Tvov UTToo-r^aryiyouvTa o»* xai outco SisA^ovrej tto* xa» IxeTvoi tov 
 TTOTUfjiOV, a-v^vovg toov ^ccg^oLgctiv [J^y) 7rgo(rh^O[j.svovc, uTrsxTsivav. ov 
 fji^evTOi ol KoiTTo) s<^vyoVf ukXd Trig v(rTBgotici§ avQig auy.fiuXovTs$ <r(pl<nv, 
 uyy6^\LOLKcx. ^yoovlo'ocvTO' Trgiv hv) Yvuiog 'O(r<§i0j TsTctg x.ivlvvs6<ra.g 
 dXwvcci, gVeid* ovToog ctvToov eycgoiTYia-sv, wore xa» Tijxaj sTnviycious, 
 KOLiirsq 01)^ VTTOLTsvKooc, KufSsiv. avu^oogriO-uvToov ^ evTEuQsv twv 
 IRgsTTuvoov stt) tov Toi[xi(rciv TTOTUfj^ov^ yLOL^' ej ts tov 'fixeavov 
 lx/3aAAe/, TrXYJiJifxvgovToc ts uvtov Ajjutva^st, ku) palloog uvtov Sia- 
 /SavTcov, ctTs xat t« (TTsgi^pu tu ts evTrogot tou ^oogiov oocgi^wg elSoTcov* 
 ol 'PcojU^aToi e7raxoAou0^cravT£^ (r(pl(ri, tolutyi jctsv IcrcfiaAajo'ay, diotvYi^ct- 
 [Jiivoov S' au0/j Twv KsAtcuv, xa/ T«va;v sTsgoov dioi ysi^CgoLS oXlyov oivoo 
 dieXQovToov, noKkoLyo^sv ts Ufji^u otvTolg 7rgo(rsf/,i^otVi xa» ttoKKov^ olvtwv 
 xuTSKO^oiv' TOvg TS KoiTTOV^ SiTrsQKTXsTrToog sTTi^iwxovTsg, is TS £A>3 
 ^v<rhis^o^x IcreTrecrov, xa» (TV^vovg oltts^olKov. 
 
 A<a TS o\iv TouTO, xat or* xa* tov ToyoSou^voy ^QotgsvTOs, ol B^er- 
 Tavoi oup^ 0(rov lvs§0(7av, aAAa xa* [/.aXXov Trpog tyjv Tifjioogiav olutou 
 e7ri<Tvvs(rTYi(ro(.v, ^o^i^Qslg 6 YIXuvTiog ouasTi TrsguiTsgoo itgos'/MgY^dsv^ 
 aAA* uvTog TS TO. 'KagovTcn 5ia <$uAax^j sttoisIto, act) tov KAauSiOv 
 fj.^TS7tsyjKST0, sigYfTO yoig auToo, s\ Ti ^lUiOTsgoi ylyvoiTO, tovto TroiT^G'ai. 
 xai 'TToigota-Ksvr} ys stt) tJjj (TTgoLTiSig TroXk^ twv ts aXXoov xat lAe- 
 ^uvToov tt^ocuvs/Asxto. iAfiou(r>]j Ss tyj$ otyysXlotg, 6 KAauS/oj .... 
 e^ea-TgoiTsucrciTO' xca KaTocTrXsua-as sg T^'Q^a-Tict, sksIQsv h Macr<raA/«y 
 '7roigs>co[ji,i(rQYi. KtxvTsvQsv t« [j^sv tts^yJ, to. ds kcu 8i« tcuv TroTUfjiaiV 
 TTogsvojji.svog, Ttgog ts tov 'Hxeavov oci^Usto, xu) TTsgaiooSslg s$ Tr}V 
 'BgsTTOLviav, (rvvsfjLi^s Tolg G-TgaTOirsdois Trgog too TajxeVa avcL^LSVOxxnv 
 avTOV, x«» 'KotgccXa^wv (r(poig, IxeTvov ts l7nS<£/3>jj xa* toTj ^ug^agoig 
 7rgo§ TYjv s<pohv uvtou <nivs(rTga[x,[ji.svoig kg ;i^e7^a? lA^cov, [J^<xx^ ts 
 Iv/xrjcrg, xai to Ka]U,oyAo''§ouvov to tov K.vvo(3sXXlvov /3a(r/AsiOv sIXs. 
 Kax TOUTOu o^yp^voyj, touj fj^sv ofjioXoyia, Tovg Ss xa) /3/a 7rgo<ra- 
 y6fji,svoSi ctVTOxgixToog itoXXccxig s7roovo[/,ot(rQvi Troigoi to. TTOLTgiW (ow yug 
 itTTiV Iv ou^evi ttAsov % u'ttol^ Ix tou auToD TroAsjaou t^v Itt/xAijot./ 
 
230.] EX DIONE CASSIO. 119 
 
 TCiVTr]v Ka^siv*) x«» ra OTrXa aurwv oi(Psko[ji.svos, sxsivovg /a=v tm 
 UXccvtIu) TTgoa-sToc^sv, svrsiXoi[jt,svos ol xa) rot AoiTra 7rgo<Txarct~ 
 (TTgs^^oKrQcti' ocvTog Ss kg tyjv *Pcuj«.>jv i^Trs/p^Srj, t^v otyysXiotv t% v/x>)j 
 8/a rcov yoLiu^qoov, tov rs Mayvou xa» toO ^lAavoD, 7r^07reja\|/a^. 
 
 Ma5oy(ra S' ^ ysgov(rioc rat y,oLTsiqya<ri/,evoL, BgeTToivixov rs ayrov 
 sTTSxaksas, xa.) ra, sTrivlKicx, aurco ttsix^chi eda)x,e. UavYjyugiv rs 
 srYi<rictv, ycot) a\|/75a rgoironoipogoy h t^ ttoXsi, kou krsgctv kv t>j FaAar/a 
 (odsv Ij TJjv Bgsrruviccv i^uvot^Qsic eiregaioo^ifi) yevs(r$oci g\I/)j4>/(ravT0' 
 Tw rs ylsT auToD t>jv oivrvjv zirviw^luv sTTsQsa-otv, S(rrs xix) xvgicug rgoirav 
 rivoi 3gsrraviKQv avrh dvoiJia(r$Yivixi . , . 
 
 T% jU,£V ovv 'BgsrTuvioig ovroo rors kocXw rivoi. ^zroi Ss Taura, 
 VoCiov rs K.gl(r7rov ro dsursgov xai T/tou '^rariKiov vTrccrsvovroov, 
 ^ASs rs ig tyjv 'PwjXvjv 6 KAauSioj, e^ jU,>]V«f oc7rodr}fjiYi(rccg, (ac^' cov 
 SKKoiihycu (JLOVotg sv rjj Bgsrrotvloc Yjfxegag sTrol^as) xca roL vix-^rYjgia 
 sTTsiJ^'^s, ra.rs oLKKoLXaroiro vo[jh^O[J.svov Trgu^ag, xa) rovg ocvcc^a(ry.oug 
 robg sv rco KotTrircoXlco rolg yovotaiv oivc<.(3ug, avotfegovrMv aurov rcuv 
 ya[j!,^gcov sxctrsgcu^sv. "Eveijxs ds rolg fx,sv (3ov\svrulg roig <rvvs^s- 
 ruG-Qsla-lv ol roig sTrivixlovg rjjxaj, ou"^ ori rolg u7rcir?vxo(riv, OTtsg xoti 
 ccWoog a(pQovairarot xa.) stt) rolg sKay^la-roig sTrotci' 'Fou(pgla> §= ^ 
 TJcoXlcovi rco sTTug^cp slxova xou s^goLV sv rcu ^ovKsvrixco, cxraxig av kg 
 ro (Tvvsdgiov axiroi g-vvso-Iy)' xoc) 'Ivot ys [xy} xa.ivoroiJi,slv ri So^>5, e<:f>) xcc) 
 rov Avyov(rrov Itti OvotXsplov rivog Aiyvog rovro ttsttoiyixsvoii. Tov re 
 AoixcovUf rov Trgorsgov jxsv roov vvxro(pv\oixcov ug^oivrot, rors 8e rcov 
 raAarcov himgoTrsuovra^ t« rs aura rovroo^ xu) Trgocysri roclg rcuv 
 VTToirsvxorcjov rifxcug k(rsfj,vvvs. AiarsKscrug Ss rocuru, rrjv TTocvrjyugiv 
 r^v roov vixi^TYiglcov sTrotijcrgv, vTcurov nvoL s^ovcrluv ig avrrjv Aa/3a'i/. 
 iylyvsro 5s sv rolg Suo oifji^a Qsarpoig* xoc) TroXXdxig avrog [jiJv ocjrsXsi- 
 TTsro rYig Qsoig, srsgoi ^s avr ocvrou sttstsAouv avrr^v. Tcuv Ss 8^ iWcov 
 s'TrriyysiKs fjJv diJt^lXXocg^ oarotg av rj[jt,sga ivU^rirai, ou ^svroi xa) 
 'TrXsiovg ru>v Uxa syzvovro. "Apxroi rs ydg [jisra^v rov dgo^ov aurcuv 
 ia-<pdyYi(rav, xon a^Krfroci Yjyoovhavro' Trwpp/p^yjv rs 'Acriavo) Tral^sg 
 (xsrocTTsf^'Trroi oog^^cravro. Kat dkXYjV Ss rivd TravYjyvgiv, sV) t>j vlxr, 
 xa) avrrjv, ol Trs^i t:^v (rx>3v^v rs)(^vlrai, (rvy^cjogi^Qsv <T(plcnv vtto r^g 
 j8ouA>jj, STTOiYitrav. Tavra y^sv 5:^ tid rd ^gsrravixd sTrgd^Qr}, xa) 
 ha ys dWoi paov sg Of/^oKoyiav 'ioocnv, £v[/>3<^/(rfiyj, rdg a-ufji,(Sd(rsig 
 aTtda-ag^ ocrag av b KAauSiOj, >j xat ol dvri(rrgdrriyoi avrou, wgog 
 nvdg TroiYjcroovrai, xvglag, cog xa) Trgog rrjv ^ovKyjv rov rs S^^ov, 
 elvai. 
 
120 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 19. [30.] 'EvSgT^ BgeTTuvlu Tregia-TOi^rfisvTOg ToD Oue<r7rao-jayou 
 
 TTsg) Toi TTUTgi Bs/cTaj, TYjV IS 7regl(T^s<nv uuTMV TragaXoyM ToXjxrj 
 hsppYi^s, KOix TovTOu (ps6yovTcii$ (Tipoig iTn^jcoJaj, S»s(p5rJ§6V. 6 Ss 
 IIXauTioj, aTTO xoD B^sTTavixoO TToKsfxov, oog xoi\ xaXuig uvtov ^stgiJug 
 xai xa.TogQ<M(rug, xa) stttiVsQyi vtto toO KXauS/oo. xaj l9^»ajw,/3suo-s. 
 Kat xara r^v oirXofjicc^iciiv ttoAAoi xa) toov ^evoov a.'TrsKsvQsgoov, xa) oi 
 al^lJioiXcjOTOi ol BgeTTOLVo) l/Aap^e(r«vTO. xcci TroWovg oaovg xa» Iv 
 TOOTcp slhi TYis Qscts oivY}XA(r^s^ xcii ev toutco IcrejoovuvsTO. 
 
 LV. EX HERODIANO. [A. D. 238.] 
 
 1. [ii. 48, 49.] "Ats ^ [6 ^s/3^goj] avYjg 7rpojx»]d^j ts xa» v^^cov, 
 wrwTTTsus TYjV sv BqzTTavlct tvvafjiiv TToW^v TS oi)(roiv xu) [Msyla-jyiv, 
 otv^gcuv T£ fjiu^ifjictiTUToov' ^gx- ^ oLVTY^c, TToiO'YjS *AX/37voj, uvrjg TO fxev 
 yevos Tobv ex tvjj (rvyxKrfrou suTruTgi^cov^ sv ttXovtco Ss xa) Tgv!p^ sk 
 "TTuTsgcjov civaTga^slg. tqvtov tgIvvv Yi$sXvi<rsv 6 2=/3^§oj, a'o(pia'[ji.aTi 
 "TrgoXu^ciiV olxsiaxrao-Qcm, [XYjTroog a pet toiuvtu s^^v kvauc-ixocTx s]g 
 ^acriKsiag k7riQv[xloLV, Qappaiv yj ttXoutco xa) ysvsi, ^vv(X[ji,si re (TTgoiTOu^ 
 yvooasi ts tyj Tragoi 'Pcoy^oilois, eTri^^ra/ TO~ig Trguyf^oto'iv' xat Tr}V 
 'Poo[xr]V ou TToXu Ti u(ps<rTco(rav, sxslyov xara t^v oiVaroXyiv a.(TyoKY^' 
 QsvTog^ VTrOTroiYjGri^TCii. TifjiYj Tolvuv 'TrpQCTTroirjTop hXsoL^si Tov a.vQgcti'Trov, 
 xat uKKcas fjisv ovtol ty,v yvcjofXYiv x^vvov, xou uTrXoixajTsgov, tots ds 
 xot) "KoKKoL Sia ygoi[j,[xuTcov 6[xo<ruvTi tu> ^s^rigoo Trio'Tsvo'txvTa.. Kat- 
 (ragci ds ctvTOv u'tco^sixvusi, (^$u<to(.; ccvtou tyjv sXTrlda xou rYjV STnSviJUCiV, 
 ^i? "T^? ^^ova-ius xoivcuvla. sTrKTTskXsi U avTM (piKiXMTOLTOL ygocy^iJiOiTci 
 S^deV, IxsTsuoov sTTidovvxi OLVTOV slg TYjV TY,g ocg^Yii (pgcvTt^cx.. ^s^ktSou yoLg 
 oL\r'^gog svysvov; xa) toioutov, tyjv ts YiXixlav sti ax^j^a^nvTog. avTOV 
 ovTa Trgsa'fSuTy^v, xa) vtto vocrou ag^glTidog evoxXo6[Ji^svov, toov ts 7ra*§coy 
 awTto ovTCjQv TTOLvv VYpzioov. olg 7n(TTsu(Tas 'AA/3Tvo^ rijv t<ju,^v uTTeSe^aro 
 k(nra(TTcuc^ ayanYiUag civsv fJ^a^Yig xa) xivluvov Xa^slv TauTU. cog 
 cagsysTO. [A. D. 193.] 
 
 'O Is '%s^Y]gog, xcCi Trgog tyjv o-6yxXy]T0v to. avTa avsvsyxoov, oog oiv 
 fj^aXXov avTov slg Tria-Tiv vwayayoiTO, vO[ji.i<r[ji,aTix ts avTOv x07rY,vai 
 kTTSTgs^s, xa) avdgiavTcuv c<.va<TTy](rs(n, Talg ts Xonralg Ti,aa7j tyjv 
 ho^s1(rav xag'JV STtiGrTotiG-aTO, stts) ^s avTco to. "Trgog tov *AA/3Tvov ha 
 (Topiag a(r<paXa>g s^ysv^ ohVs t\ }iSOg y^v oltio BgsTTavlag. . . . Itt) tov 
 N»yfoy Yi'nsiyrro, 
 
238.] EX HERODIANO. 121 
 
 2. [iii. 16.] AiOiXYicrug Ss 6 %sPrjpo$ toc s'tt) Tr,s avotroX^^ . . . 
 oyX-^qog x«» TTsgiTTog avTM 6 'AX^ivo^ hvoy^ii^sTO, en re xai yjkovsv 
 uvTQV ^u<ri\iK(jorsgov hTgv<pwvToe. too tov Ka/(ra^oj ovofJiUTij ttoAAouj 
 re ixaXKTTa rovg s^syovroLg rijf cryyxA^TOU /3oyX>jf, iS/a xai xgwj35>jv 
 iTTiflTTeAAovTa? atiroj, gTj re t^v 'Pcujxvjv IaShTv irsi^ovroLS^ uTrovTog xoti 
 oi(r^o\ouij.svov TOV ^z^rigou. [A. D. 195.] 
 
 3. [18.] ' O'j^e y«^ uTOjU^evsi 6 exs/vow ['AA|3/voy] (rTgurlg, \_Xsysi 
 6 '^^s^Yjgog'] oXiyo; m x.u) VYjcriooTrigi tyjv u[j.sTsguv Syva|X<y.' 
 
 4. [19. J 'O 8e [^g/3>3^oj] sTTihvs auTol§ ix,sya\o^g6vcos dcogsoig, 
 TYjg Itt* 'AX^tvov odcU si^STO. 
 
 5. [20 — 24.] "E7rs/xv(/£ Se [6 ^£/3^^oj] xat or^aTov SyvajU,s«)^, tov 
 T« (TTsva Twv 'AAttsoov xaT«X>3\l;OjXgvov, xa» <PgovgY,<rovTtx tyis 'iTaXloig 
 Tus iid^oXotg. cog 8s uTrriyyeXYi tm *AX(Slvoo jw,^ jxeXAwv 6 ^e/S^^og', 
 «AX' ^5*3 7ra.gs(rofLsvog vtttkxKovti, kou Tgv(pcovTi, jttEyaXrjv ra^ap^^v 
 lv£/3aXXg. TTsgoiKJoQsig Se aTro t^j B^cTxav/aj, I? T^v uvTiKsifjiivYiv 
 T(xK>^lccv ea-TgccTOTTshvasv. e7r£jw,\[;£ re slj Travra ra ye/rviciuvTa gfivTj, 
 ToTj Ts Yiyovfji.svoig eTrecrrsiAs ^qri^aroc rs tzs^ttsiv xa) Tgo<P(XC tw 
 (TTgciTcu, Ku) oi jX£V TTSKT^evTsg e7r£^\|/av oXsQgloog {va-Tsgov yoig IxoAa- 
 cr$>)crav), oVoi 5g oux iTr/Vrsucrav, £UTLi;i^a;^ ^aXKov yvovTsg 19 sufSovXcog, 
 s(j'w$i^(Tuv. Yj yap aTrojSacTi^, xat ^ i'^X>J ^o^ TroXsfJiOV, Totg sKctTsgoiv 
 yvcjofj^ag sicpivsv. \_A. D. 197.] 
 
 'A<p<xojX£vy3^ S£ T^j Tou ^£|3:{^ou luvai^soog slg ty^v FaAA/av, ysyovoi(ri 
 IJ^ev TiVzg UTipo^oXKTiJio) xad' sTf^a yuDgiu. y\ §£ TsXsvToua Trsgl Aovy- 
 lovvov, jU,£yaA^v ttoAjv xai £uSa/]W-ova, Iv >j xaraxAciVaj suutov 6 
 'AAfSTvoj £ja=i/£, TOV 5£ (TT^arov slj t:^v jw-a^yjv l^sTrsjavJ/c. ysvo^kvYig 
 Is (rujXjSoA^j KocgTsgoigf IttJ irXiia-TOV [xsv la-oppoirog 'efxsvsv hx.a.Tsgoig t^j 
 v/xvjj r) Tu^yj. Kai ya^ ol B^£TTavoi av^^s/a T£ xaj ^UjU,a3 ^ovixa;, 
 ouSev twv 'lAAy^iwv uTroKsiTrovToii. ysvvaloov ovv (TTguTcov [xci^oixevoov, 
 ou $oiTspoov pallet. Yiv Yi TgoTTY). oog ds Tivsg tcov tots iTTogYjO-av, ov Tcgog 
 p^a^tv, aAAa irgog aXYjQsioiv \syovTeg, TtoXv ti vTrsgecr^sv yj t^uXtxy^ rou 
 *AA/3/vou (TTguTOu, y.cS jW-f^oj eTSTaycTO '^s^Yjgog, xa) 6 crvv uut^ 
 (TTgotTog, cog ^vyslv ts avTOv, xa) tov iWou lx7r£{rsTv, caroppl'^ctvTcx, 8s 
 T^y •)(Ku[j.ulct. TY^v ^oKTiXiKYjv Ku^slv. 
 
 'HSyj Ss StcoxovTOJV xai Trajavi^ovrwv rcuv BpsTTavcov^ cog ^ vsvixvjxo'- 
 TOJv, kTTKpoiVYjvai AuItov <jt got.TYffiV ovTcc '^sfSYjgou, (Tuv TOO (TTgocTco ov 
 Yjg^sv ax/jtrjr/ Ts ovTi xa» e^oo ju-ap^yj^ ysyovoTi . . . Tots d' ouv, cu^ 
 TrgosipYfioLi^ TOV AolItov sTri^avsvTog (Tvv vsotg<^ t« crTpaT^ ol ^h tov 
 ^s^Yjgov kTrsppcoa-^YioroiVy tov U ^£/3>;^ov tov Tttttou S7r=^i^a(rctv, xa) tyjv 
 
122 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 ^Xufjivdu TTe^ieQsa-oiv. ol Se tou 'AA/3/voo oloju-evoi ^8>j vev»xr)xevai, xai 
 
 aruxTOTspoi svpeSevreg, ul(pvill<Jog avrol^ iTriTrgcoyo-rj? yevva/aj xa» ou 
 TrpoYiyoovKTfxsvYig hvvoi[Me(*)g, W oKlyov ocvTKT^ovrsg sl^uv. tpot^j re 
 xotgrsgoig ysvofxevYig, IS*«;Jav avTOV§ (povsuovrsg ol Xs/S^^oy, jxe%§i? o5 
 Ij T^v tto'Ajv l(re/3aXov. to /xsv ouv ttX^Oo? twv sxaTsgcjoSsv ocvYjgYjiJiivcov, 
 Y) dkovTCJOV^ cog exacrro^ g/3oyA^5r) tcov tots 0"uyy^a\|/avT«;v, WrooYi^sv. 
 
 O'l Ts ToO '^s^Yjgofj TYiv T£ TToXiV AouySoOvov 8»a^7ra<ravTgj, xai 
 e[j.7rgY}(rccvTsg, tov ts 'AA/37vov cruAXa/SovTsj, xa» t% xs^aXvjj 0L(psK6vrsg, 
 xoy^la-oLVTsg chutyjv tw "^s^^gco . . . TeXsi jaev §^ toioutw 6 'AA/37voj 
 e;^^^(7aT05 tt^oj oXiyov oiTroXoiuorag oXsQglov Ti/jt%. 
 
 *0 §e ^e/3^^oj . . . 8iojx:5<^aj Ta xaTa t^v BgsTTuviixv, kx) 5/eXcov 
 eJ^ Suo Yiys[ji.oviois tyjv tov sQvoug ejoucr/av . . . ei? T)jv 'Pc«|U,>]v ^Trs/ysro. 
 
 6. [46 — 51.] 'Ao-p^aAAovTi 8s auTw [^s/Sij^oj] sV» toj TOiouTw /3/w 
 TcSv Traidoov, not) t^ tts^j Ta ^soc^ctrcx. anrqsirii (yKOv^i^^ eTrKTTeXXsi 6 tvj^ 
 'BgsTTavioig Y]yov{ji.svo5, <TroL(T\aX^ziv touc s'xsT ^ag^ugovg <^oc(rjicovy hoi) 
 xoiTocrgs^ovTotg tyjv ^wgav, Xslotv ts otTrotyotyeiv, xa» 7rog$eiv rot. 
 frXsia-Tot. dela-Qoii Toivvv x^^9^^ ttXs/ovoj, Trgog ^OYjQeioiv tov tottov, yj 
 ^u(nXiiiT^S £7nSrjjU,/aj. 6 ds ^s/3^poj ua-y^svcog tuutol otjcoua-ag, (ftvasi [xsv 
 xoc) (piXoBo^og uXXcog VTrccg^cov, xoil jU-sTa Tag vtto otvuToXcclg xot) clgxTcp 
 vlxus xcu TtgoG-Yiyogiug, ^ovKo^/^svog xaj xaTa BgsTTavcov sysigai 
 TgoTTona., sTi 8s xa) Tovg vhvg cmcuyaLyiiy Tr\g 'Pcojxrj? QsXcjov, oog oiv 
 vsix^oisv sv (TTgotncjoTixco ^iu) xa» <rM(ppoviy carcx.yfisvTsg T>jj Iv 'PoifJ'y) 
 Tgv(pT^S xot) dioiiTYis, sTTctyysXXsi tyjv s\g t^v B^sTTav/av s^olov, Trgsa-- 
 /3uT>jf TS ?8>3 cov, xat vtto t% ag^giTidog v6<tov xoi[jt,vct)V, ccWa. to. TT^g 
 ^v^Yig auToO, 'ippooTO imsg ttolvtcx. ysuviuv. to, 7rXsl<rTci yow xeci 
 ^oga^riv (psgofji^eyog, TY^g odoiTToglag ei^sTO' ouSs ttwttots Im ttoXv ju-svcov 
 avsTrausTO. oivv<rag ds tyjv odov cifji^cx. Tolg TvoLKTiy TrocvTog Xoyov xcti 
 hXTrlBog Quttov, tov cjoxschvov diuTrXsvcrccg, 'BgsTTccvolg sTrsarTrj, TOvg ts 
 'jzoLVTOL'Xp^sv G-TgoiTiaiTag aQpoiaotg, xu) huvafxiv ttoXX^v ayslgotg, to, 
 irgog tov mXsfjt.ov Trugsa-xsvu^sTO. 
 
 Oi 8s B^sTTavo* TJj tov ^otcriXsoDg sxTrXctysvTsg ou'pvidlco 67r<8>jja»a, 
 8wvajU,j'v TS axoycravTs^ 7raj(X7rAs[<rTy)V s;r' uvTOvg aQgoia-Qsia-ctv, 7rge<y^slag 
 sTTSfiMOv, TTsgi TS slgYjVYig disXeyovTO, uTToXoyeia-^cti ts I/SouXovto Trgog tol 
 TrgoYjfj.cK.gTrifJiSvct. 6 8s ^s^^gog BiixTgi^oig ts ^govov ^rjToiv, cog glv fjiv) 
 'JTocXiv s\g TTjv 'Pcojxvjy sTTslyoiTO, sTi 8s xa* ^ovXofjisvog '7rgo(TXTr}(ra(rQai 
 TYjV xoiToi 'BgsTTuvcov vixYiv TS xot) Trgoa-Yiyoglav, TOvg [j^h Trgso-^sig 
 avTMV oLirgotXTOvg sTrsjU-^/sv, svTgsTn^s 8s Ta Trgog tyjv ij^u^yiV. y^otXitTTOt 
 8s ys<pvgotig hotXot[j.^otvsiv STrsigotTO Tot lAc«8>j ^ajgict, cog oiv sir* ac^a- 
 
238.] EX HERODIANO. 123 
 
 Xovc ^uivovTss ol a-rguTiMToiif palloog rs olutoL ^ictTgs^oi&v, xa» stt 
 o^vgov (S^jMUTOs kdg<xlais IcTTwrej [xot^otVTO. Td ytxg zXsi(rToc rijj 
 'BpsTTavwv %c«p«c sTTixXv^oixsvtx Ta7$ Tou cjuxsctvov amz'xjxxi oi[j!,'7raiTi(riVf 
 sXctidYj ymrui. olg Uo; tqI^ fxev (Sag^xgoii evvYj^saSai re km hccQsiv 
 ^gsp(^0[jt,svois ^s-^gii i^voc. yj^voi yoip ovts^ toL irXeidTU tov (rM[ji.otTO$, 
 TYjg l\v05 xuTa<pgovov(n. oo^s yag la^rprog to'OLdiv p^^jjciv, aXka, rug 
 fj.h KoLTTocgui KOi) Touj rgot^YjKoug ycoa-^oiKTi (nlrigca y.aKKwTTKTiJ.u tquto 
 KoCi "nKovrou (rujM,/3oXov vofxi^ovng, MO-Treg tov ^gv(rov ol Ao*7roi /3ap~ 
 (Soigoi. TO. Se (TcjofjiCiTcc (rritpvTcn ypcc^pctlg 7roixi\(tiv ^moov TravToSaTTcuv 
 gJxoV/v. oQsv ouS* oc[x(pisvyvvTui 'ivoL IJI.Y} (TKeTrooa-i tou (ruiy^ccTOs Toi$ 
 ygoK^ag. slori Sg [/.a^iiJ^ooruToi ts kou (povixdiTotroi, a<r7rjSa fxovYiv 
 a-Tsvv}v TTsgi^s^kYJi/^svoi, Kd) dogv. ii(po§ Se TragvigTvifj.svoi, yv^LVOu 
 (TcojttaTO?. QcvguKOg Ss yi xgixvov; oux. "ig-ckti X§>jo'*v, s[X7r6hov voiJ^ll^ovTsg 
 7rgo$ TOV tlodov rwv lAcwv, 1^ coy t^$ ixv(xQi>[xiu(Tewg xai Trap^urijTOj, 6 
 xar' Ixe/vrjv t^v %ct>pav ajj? ^oi^cySyjf «£» <potlvsTM. 
 
 Tlgos dr) TocvTu e^YjgTUsv 6 ^sfSyigog^ odcc (rvvo{<rsiv IjxsAAs t^ 
 'PoofjiciiMv (TTpuT^^ XuTT^asiv ds xocl sf^TTO^ish TYjV Tcov ^ug^ugoov ogfj^Yiv-* 
 cog 5e uuTugxctic co<$5>j ccvtco roi Trgog tov ttoXs^lov svTgB7rla-$oe.i, tov [ji,sv 
 
 VeMTSgOV TCUV vluiV, TOV TsTCcV K!X>\.OV[/.SVOV, KOtTaXlTTMV iv TW VTTO 
 
 'Pa)ja«»ouj e^ysi diKucrovTix ts, kou to, \oi7rtx S<o<xi^(rovTa ttoKitiko. rijj 
 Gtgx^g, hvg ix6t(^ (ruvsdgovg, tmv <pl\cov Tovg 7rgs(r^uTegovg, tov 8g 
 'AvTctivlvov 'TTugciXa^cav, stt) Tohg ^ag^ugoug YjTrslysTO. VTTsg^ocvTog Se 
 TOU (TTgoLTOV ToL TTgo^s^Kfifj^zvot. p=y/;caTa ts kou ^Mfji^otTu T^j *Pa>//,a/«Jv 
 otp^Yjg^ (TV[j,(2o\a) KCi) a,y.go^oKi<r^o\ TroXXaxig syevovTO, TgoTToti ts twv 
 ^otg^agcuv. ocWoi Tolg jxev paS/a yjv rj <puyjj, xat SisAav^avov ev ts 
 dgvix^olg, xa) sXst*, xa» rjj Tcoy ^Mglccv yvoocrsi, oLirsg ttocvtcc 'Poof^aloig 
 ovTOL svixvTiu, TTAs/ova TTugsa-^s T(p TcoKs^ao T^v lioLTgi^riv, 
 
 Tov Se !2=/3^^oy yrj^ajov oWa, ^Jrj voVoj STTifxi^xsa-TSpix. x,uTu\ot[ji^avsi. 
 o$sv OLVTog jocsv :^vayxa^eTO pisvshV oIkoi, tov Ss 'AvTcavlvov siteigSiTO 
 
 IxTrejXTTglV ^lOlXTjO-OVTOi TO, (TTgOiTlCOTlKlX. 6 ds 'AvTCOvTvOf Ta5v jU,£V TT^OJ 
 
 TOvg pagjSaigovg (ji,sTgloog s(pg6vTi^sv, sTrsipoiTO d= oljcsiovaQoci toc (rrgot- 
 Tsvy^anra, Kcti TravTug ocvsttsi^sv slg avTOV ^Ksttsiv {xovov. spiVUTO ts 
 
 TTOiVTl TgOTTCO T^V (/.OVCtg^lOlV , hlCifSlxXXCtiV TOV ahXipOV. 6 Sg TTCtTYjg 
 
 gTTJTroAu V0(7«3v, xal Trgog tov ^ixvutov ^gu^uvctiv, sTru^^g olvtco xa» 
 °X^^§°^ l<$ia/'vgT0. uvsTtsM TS luTgovg koc) virtigsTag^ Kotxovgyy)(T cci ti 
 TTsg) T^v QsguTTsiuv TOij ysgovTog^ cog uv QaTTOv ccvtqv kTvoLXkctysiri, 
 TrXyjV aAAa pioXig ttots ^s^Yigog Xutty, to TrXsla-TOv Sia<p5a^gj^, avsTTctv- 
 
 (TdTO TOU (Slou^ Ivdo^OTCtTU ^lW(rstS, 0<TOV TTgOg TOL TTOXsf/.lKOi, TOOV 
 
124 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 TTwTTOTs ^atriXswv. OUTS yuq e[x<p6Xia. xar 6%5^c5v, oyre ^eva koltoL 
 fiag^uguiv, TOdcwTOL Tig Trgo uutou YJyeige TgoTrocia. j3(x<ri\56a-ug 5? 
 oxTcoxtxl^sKoi sTsaiv stt) TTSiio-] VEuvion^ "^ioiloyoi^^ aveTTaucTaTO, ypYjiJioiTa, 
 Ts uvTolg narockiTrm 0(Ta jx>j5e»j TreoTroTg, xa) hvvufxiv orgaTicoTcov 
 avavTayoJViOTOv. 
 
 'O Se ^AvTCtivivog^ tov Trargog uTro^avovTOg, Aa/3o/X£VOc s^ov<rlas, 
 ev$ug i<p'' hricis Travraj <$>0V6ugiv riq^ciTO . . . 
 
 'O Ss *AvTcovTvof, eVe) jx^ 'rrgos^oigsi ctvTco roi Toiv (rr^aTOTreScov, 
 (TTTSKroLi^svos TTgog Tovg ^ag^txgovg^ doug re el^^vijv, to. te TTKTToi \ct(3cjov, 
 efjjei re rij? QaglSagov, Trgog ts tov aSsXf^ov ^S)j xai t^v jxrjTe^a 
 YlTTciysTO . . . ouTM Iy) tol Trig ^(X(n\slccg St[j,<poTsgoi hioixovvTsg^ ev 
 6[X0Tl(ji,cp ocg^^ ocTTOLgcn TYjg 'Bgs'fToiviug r]QeXv](roiV. stg ts tyjv *Pco]x>jv 
 YjTTsiyovTO, Mixl^ovTsg Toi ToD TTocTgog Xsi^civoc. TO yug (rcufjuotTiOv Trug) 
 'Kuga.lovTsg, tyjv ts xoviv ahv uga;[jt,u(nv slg xuXTrriV uXu^aa-Tgou eiJi^Ba- 
 KovTsg, oi7rsxo[j.i^ov elj tyjv 'Pcojxrjv, elg to, ^ci(r{\stoi a7ro9>30"o'ju.svo< lego. 
 [/,vriiJiCiCTot, txvTo) 5e tov (TTguTOv avuXoL^ovTsg, viXT^(pogoi ^ xccToi B^st- 
 Tavouv e»j t^v avTmsiiusvY^v TaKXUv, lia^uvTsg tov mxsolvov, a(ptxovTO, 
 lA.D. 208—211.] 
 
 LVI. EX MARCIANO HERACLEOTA. [A.D. 250.] 
 
 1. {Perip. lib. i. v. i. p. 2. Geog, Mi/i. ed. Htfds.] Tr,g ts 
 ToiTrgo^ciVYig KotXovf^svrig^ Tr^g IlaAXiys/xouvSoy Asyo/xevrjj TrgoTsgov, x.ui 
 Toiig BgsTotvviKoCig c(.[x<poTsg(xig vrjo-oig, m t^v /josv tt^wt^jv xoltoL jaecrcw- 
 TaTOV ToO '1v5j?cou "TTsXixyovg KsldSai (rvvia-Trixsv, Toig 8' hsgocg dvo ev 
 
 t© OCPXTOOCO C^KSOLVOO. 
 
 2. [/5- 9-] n^coT*) jOiev r; ToiTrgo^avi^ vr^<rog ^ TlaAai (TijU^ouvSou 
 Koi\oviJ.evYi TrgoTsgov, vvv U !SaAtx>j. ^EUTe^a Ss Tcyv BgsTocvvixcuv t) 
 'AX/3/«Jv, TgiTV) 85 yj X^uo"^ XsgcrovYj(rog. TcTccgTf] 8= toov BgsTccvviKciov yi 
 'lovsgvia. 
 
 3. [«. 35.] ripoj 5e TOUTOi; xa» toov dvo vy](T(jov rcov ev tw agxTMcp 
 xsiiJ^BVOOV coxeavco, ag xoivchg [j^sv TlgsTTUVVixoig KcuXoixTi. KsysTOLi Is 
 oLVTchv % /xev 'lovsgvia, yi Se 'AA/3/covo^. 
 
 4. [^9. 48.] 'H AouySoovrjcr/a TothXlcn Trsgiogi^^Tui uiro ftsv ugxTCJOV 
 t« n^eTavtJcw co>c8av&>. 
 
 5. [/7. 49.] 'H BeAyiJc^ o-uv t«7c 5uo Tsg[j,uvioiig Trsgiogl^sTai 
 
 UTtO [XSV oipXTCOV T<» iXgKTMU) OOXSUV^ Tcp TTOtgoi TrjV HgSTUVVidV 
 ^lYjKOVTl. 
 
250.] EX MARCTANO HERACLEOTA. 125 
 
 Tlsg) Toov YlgsTdViKoov vy}<toov. 
 
 6. [p. 57.] A* Ug^txviKoi) v^to/ 8uo siah, rjrs KuXovfjt^svri 'AA/3/a;v, 
 Kcti V) 'lovsgviot. aXX' r) jtjos;/ 'A\(3loov fji^sl^oov Kara. ttoXv Tuy^avsi. 
 Kslron U KUToiVTugv rr^g Ks\TO'yu>^oiTla$, Ttcigot. rs t^v Aovy^ouvYj<noiv 
 tea,) TY)V BcAyix^v, p^s^pi rr,$ [jt,syci\Yi5 Tsgfji.avlcig exT=iVO/joev>j. ou yug 
 Icri a-vvs(rTgoc(j.[ji,svYi Ku^uTrsg ctl ciXKoci v^tror aAX' Sa-TTsg ^lYigrifj^svYj 
 xu) disa-TTugfjisvYi, kutu TrXsla-rou [xsgoug hi^ycsi too ocgKrooou oo>csxvov, 
 Suo i^otkKTra fji,a.KgoT(XTOug i<TQ[ji,obc^ cacrirsg iro'^cig Tivoig e^ouca.' oov 6 
 [jt.ev iJ^sil^cov, 6 Se sXotTTcav fJi'S^gi r^ig 'AxvTotviocg diYjxsi, yj Se hsgix, 
 vricro§ ^ 'Jovsgviuj uTrsp ctvTvjv 8s xsifj^evYi, dvTizooTsga. 8s Tvy^a.vov(roc, 
 eXoLO-arcov rs 6<rTi tm fj^sysSsi, ku) tyjv jVvjv e^si Qs<riv t>) 7r^osip>)|U,sv)j. 
 Tauryj^ roivvv tyi$ Trgorsgag rov tts^/ttAouv avaygu^l/Ofji^cV, sW ovtcjds stt) 
 
 ^lousgvlocg VY}(ro'j 3g=Tcivncrig TrspiirKoug. 
 'H 'lousgvicc vr,(ro(; yj YlgsTavvmrj irsgiogi^srcn onro fji,h tcov oLxgctiv 
 TOO v7rsgxei{jt,svco kx) vcaKouiLsvca 'TTTsg^ogsloo coxsuvco' oato Ss ai/aroAcov 
 Tco caxsavM rco xakoviJisvcc 'lovsgvixcio' cctto 8s SutTjawv too lurixm (tiXBoivco' 
 UTTO 8s [ji,s<rYi[ji^gioig rco xolKouij.bvcj^ OvBgyovico ooxsuvcp. xoc) v} ju,=v oX>j 
 fiscri^ TTi^ VYjcrov rovrov 'iyzi rov rgoTTOv. ea-r) 8s Tr,g 'louspvloig yr)<TQu 
 Trig YlgsToivvixYig to jotev jotrjxoj f^syKTTOV utto tov Not/ov axgoon^glou 
 otg^O[xevov, xu) xaraAijyov Itti to 'Po/3oy8»ov oixgov oog elvui TYjg 
 VY}(rou TO [XYixog (rrahoL ^j6. g. o . To 8s irXocTog up^srui jxsv aTro toO 
 auTOu uxpou, TsgonovToii 8e slg to *Po8oy8<ov axgov cag ehcn tt]^ v^(7oy 
 TO 'TrXa.Tog (TTothct a. co. A. 8'. Ta 8s ax^a auT^j a7»o tmv ogi^ovrcov 
 hisa-TYixs TOV TgoTTOv TOVTOv. To ju-sv a^xTcoGv auT>35 oixgov caro toD 
 oigxTcoov ogli^ovTog (ttol^iol . . ^ (t v. to 8s 8yri?cov avrrig oixgov otiro 
 TY^g \<TYiyi.zplo(.g (TTudioi ^>J T z^. TO 8s avaroAixov oixgov, utto TYjg ccvoiTok^g 
 (TTahci . . T <5'. s^si 8s s5v>j «5-'* TToXzig STTia-YifjiOvg sv8sxa, iroTUiJ.ohg 
 sTTKTrjf/^oug IS . otxgMTYjgict S7r/(r>jpta ttsvts, VYi<TOug sTTKrvjixovg s0. oi TravTsj 
 ToD TTsglTrXou TYjg vY}<rou tyjC 'lovegvlotg, ov ttAsTcttov (ttoi^ioov Q tt s'. oy;;^ 
 i^TTOv (rTa8<a)v js" oo [x, s. 
 
 'AA/3/covo^ v^o-ou 'BpsTotvvixi^g fregiTrXoug. 
 
 AxoXouQxg Toivvv xoc) TYjg 'AA/3/a)vof v^crou tov TrsgiTcXovv sx^(roiJi,sv» 
 
 H 'AA/3*«)v v^(roj >; UgsTocvviXYj TTsgiogll^sTon utto /asv oigxToov rm 
 
 xoxsava T« xdkoufMsvo) AouxaA>38ov/a;, aTro 8s avaToAwv tw Ts^jxaviXM 
 
1'2() KXCKRPTA [anno DOM. 
 
 (jOKzuvcijf ocTTO ds SucTgwj T^ Ts 'lovsgvixa coxsavo), fxsQ' ov rj 'lovsgvla 
 VYicro^' en fLYjv xai tw Kvog>coutco ooKectva' utto 8s f/,e<ryifx^glag tco 
 TlgsraviKM coxsavw xai ralg 7rgoBipi^[j,evcng T>5f TaWla^ ^7re/go»j xa» 
 edvscTiv' xcc) y) fxsv o\y} 7rsgi'YgoL(pY} Tr,g vYi<tov toutov e^si tov rgoTTOv, 
 ecTTi 8s Trjs 'AX^ioovog VYjirov Trig UpsTuvvDcriS to ]x>jxoj ap^Q[ji,svov fLev 
 ccno TOV SuTixoiJ ogl^ovTog xolto. to AajXV»ov oix.gov, to xai 'Oxglov 
 xciX.ov[ji,svov, TTsgaiOVfji.svov 8s soog Tavgoslovvov rijj xa» 'Opx«8oj xaAoy- 
 jttevyj^ ctxpag' cog slvon tou (jlyixov^ tov fLsytcTTOV (TtuIioc s (T k s. to ^s 
 irXuTog uvTYig ug^sTcxi jotev xara to Aa/;tv<ov axpov, to xai 'Oxglov 
 KotXouixsvoV xaT/xXrjyei U slg t^v tmv Neuavrwy Xe^o-ovrjcroi/ xai to 
 6[ji,(tiVU(xov oixgcoT^giov. oog slvui tou TrXuTOvg xoltoL Tr,v jxsyl<rTYiv 
 ygot[ji,fji.riv <yTOLdioi, jy. it y. s^si Ss ev auTf] sQvy] K y, ttoAsjj sTria-YifjiOug 
 V Q, TTOTUfjiOvg k%i(Ty)iJL,ovg ja, dxgcoTYjgia sTr/Vrjjxa i 8, y=ptTovr^(Toy 
 e'7rl<rYifji,ov eva, xoAttouj €7rKrYi[jt,ovg s\ X/jOosvaj STTKT'^fj^ovg y. o» ^avrej 
 ToO TTsglTrXov TravTog Trig VY}(rotj Trjg 'AX^lcovog ov yrXsiov orTot^iu /3 >} ;^ 8. 
 oy;^ ?TT'oi' crTa8/cov /3 4> x g-. xaj 6 ju,ev TTsgiTrXovg tou 8ut/xo0 xa» 
 dgxTOiOv coxsotvov twv itotgoi t^v EiUgcoTrriv [j^sgcuv, xa) tcov ev ccvTai 
 TJgsTuvvixwv vr](rcjov svTavQu to TsKog e%£<. o^a-TTsg 8s kv tw TrgoTsgco 
 ^i^Xlcp TCOV i^zv TTugoi TYjV Ai/Surjv 8£^<ajv [j^sgcov tov ^AgafSiov xoXttov, 
 xai Trjg ^E,gv$poig daAacrcrr)^ xat toO 8ut<xoi) coxsuvov tov Trgog [ji,s(rr]iJ^l5piav 
 ogcovTog tov TngiTrXovv sTrt xs<^olKolIcov hiT0iYi<rot[ji,s6cx. cra<pYivslag evsxu did. 
 [xaxgov TOV tcov CTTudlcov otgiQ[ji.ov dTro^ovTsg' tcov 8s Tra^a tyjv 'A<rlocv 
 dgia-Tsgcov uttuvtcov fj^epcov f^^^gi ^*va3v toD shovg xoc) Tr,g dyvcocTTOv 
 yr^g dxgifSi^ tov irsgiirXovv dvsygoc^fOLU.sv^ tcwv 8<a(rT>jjxaT«JV ditdvTcav 
 rovg (TTadiovg a"i^fj(,oLvavTsg' ovtco xavTaOOa tcov SsJjcuv fj^sgcov tov 
 ooxsoivov TOV TtoLpd T)jv Et5^co7r>]V ovTog diCo TCOV 'HgoixXsicov (TTYlXcOV 
 MX9^ T>jj dyvcoaTOv y'^g, xoci tov 'Trap ocvTriv TrsgocTOVfLSvov '^a.gfj.oi- 
 Tixov coxeoLVOv, xoi) Trgoa-sTiys tcov UgsTavvixcov v^crcov s\g 8yva/jnv tov 
 TTsgiTrXovv 7rs7roi>jjas9a' Trgoa-QevTeg xai tcov cttoc^icov ctpi^^ov. 
 
 LVIT. EX AGATHEMERO. [A. D. 250.] 
 
 1. [Geog. ii. 4. ed. Hud.~\ Nrjcroi 8s TuvTvig Trig rjTrsigov [t>jj 
 EuPcyTnjj] d^ioXoyOi sv fx.sv t^ sxTog QaXocircrri u\ B^STavi/Jxat dvo 
 'lovsgvlccg ts xoi) 'AXovicovog. 
 
 *AXX' Y} [Ji.lv 'lovsgvioc dvTixcoTocTri xsj/xsv)}, dvTiTrocgcXTslvsTui [J'Sp^gi 
 Tjvoj tJ 'I(r7rav/a. 'H 8s 'AXovicov, sv "j xoc) tu JTgoLTOTrsda 'ilgvTui^ 
 [ji^iyicTTYi TS i(TTi xot) l^<ju->jxs(rTaTy^. 'A^Jajxsv*) ydg dTTO toov dgxrcov 
 
280.] EX .ELIO SPARTIANO. 1*27 
 
 2. [c. 8.] Tiov Ss vi^o-ctiv Twv ^rayy fji^syla-TODV TrgoiTivsi jw,ey waga 
 
 Tglrtx (pegoir av 'lovsgvlot. 
 
 3. [c. 14.] *0 JW.SV yap wro rots "Aqycrois '7roi$ ixAv *A§xtixoj xaJ 
 "Bogeios Xsysron. ^8»j Se auroO to jo-sv uvoiToXiTCwrsgov ^xwSixoj 
 'Xlxsavof, TO ?s SuTixwTsgov TegixoiViKOS ts xa» BgsTuvixos xuXeirut. 
 
 LVIII. EX M. A. O. NEMESIANO. [A.D. 280.] 
 
 1. [Cyneg.69.] 
 Nee taceam primum, quae nuper bella sub arcto 
 Felici, Carine, manu confeceris, ipso 
 Pene prior genitore Deo : iitque intima frater 
 Persidos, et veteres Babyloiiis ceperit arces. 
 
 2. [v. 123.] 
 
 Sed non Spartanos tantum, tantumve Molossos 
 Pascendum catulos : divisa Britannia mittit 
 Veloces, nostrique orbis venatibus aptos. 
 Nee tibi Pannonicae stirpis temnatur origo, 
 Nee quorum proles de sanguine manat Ibero. 
 
 LIX. EX .ELIO SPARTIANO. [A. D. 280.] 
 
 1. [^DeHadr.5.2 Adeptus imperium [Hadrianus A.D. 117.] 
 . . . tenendae per orbem terrarum paci operam intendit. Nam 
 deficientibus his nalionibus quas Trajanus subegerat, Mauri 
 lacessebant, Sarmatse bellum inferebant, Britanni teneri sub 
 Romana ditione non poterant. 
 
 2. [11.] Ante omnes tamen enitebatur ne quid otiosum 
 vel emeret aliquando vel pasceret. Ergo eonversis regio 
 more militibus, Britanniam petiit lA. D. 120 ?] : in qua 
 multa eorrexit, murumque per octoginta millia passuum 
 primus duxit, qui barbaros Romanosque divideret. 
 
 3. [12.] Compositis in Britannia rebus transgressus in 
 Galliam, Alexandrina seditione turbatus, quae nata est ob 
 Apin. 
 
12S icxnaiPTA [anno dom. 
 
 4. [l(i.] Floro j)oetUj scribeiiti ad se, " Ego nolo Caesar 
 esse, Ambnlaro per Britannos, Scythicas pati pruinas." 
 Rescripsit, "Ego nolo Florus esse, Ambulare per tabernas, 
 Latitare per popinas, Culices pati rotimdos." 
 
 5. \_Did. Jul. 5.] Et Julianiis quidem neqne Britannicos 
 exercilus neque Illyricos limebat. [A. T>. U)3.] 
 
 6. {_Sev. 6.] Sed eos ipsos [Albinum atqtie Nigruvi'] per- 
 timescens [^Severus] . . . Heraclitum ad oblinendas Britan- 
 nias, Plautiannm ad occupandos Nigri liberos misit. \_A. D. 
 193.] 
 
 7. [18.] Britanniara, quod maximum ejus imperii decus 
 est, rnuro ])er transversam insulam ducto, utrimque ad finem 
 oceani munivit: unde etiara Britannici nomen accepit. 
 
 8. [19.] Periit Eboraci in Britannia [A.D. 211.]: subactis 
 gentibus quae Britanniae videbantur infestae, anno imperii 
 decimo octavo, morbo gravissimo extinctus jam senex . . . 
 Ipsi a senatu, a gentilibus liberisque ejus funus amplissimum 
 exhibitum fuit, atque inter divos est relatus. 
 
 9. [22.] Post murum ant vallum missum in Britannia, 
 quum ad proximam mansionem rediret, non solum victor, 
 sed etiam in aeternum pace fundata, volveus animo quid 
 ominis sibi occurreret, .Ethiops quidam e numero militari, 
 clarae inter scurras famae, et celebratorum semper jocorum, 
 cum corona e cupressu facta eidem occurrit. Quem quum 
 ille iratus removeri ab oculis praecepisset, et coloris ejus 
 tactus omine et coronae, dixisse ille dicitur joci causa, 
 * Totum fuisti, totum vicisti, jam Deus esto victor.' Et in 
 civitatem veniens, quum rem divinam vellet facere, primum 
 ad Bellonae templum ductus est errore aruspicis rustici, 
 deinde hostiae furvae sunt applicitae. Quod quum esset 
 aspernatus, atque ad palatium se reciperet, negligentia 
 ministrorum nigrae hostiae usque ad limen domus palatinae 
 imperatorem sequutae sunt. 
 
 10. [23.] Ultima verba ejus dicuntur heec fuisse: ' Tur- 
 batam rempublicam ubique accepi, pacatam etiam Britannis 
 relinquo, senex et pedibus aeger, firmum imperium Antoninis 
 meis relinquens, si boni erunt ; imbecillum si mali.' 
 
 11. [24.] Corpus ejus a Britannia Romam usque cum 
 magna provincialium reverentia susceptum est. 
 
280.] EX JULIO CAPITOLTNO. 1*29 
 
 LX. EX JULIO CAPITOLTNO. [A. D. 280.] 
 
 1. Y^De Anton. Pio. 5.] Per legates suos plunma bella gessit 
 [^Antoninus']. Nam et Britannos per Lollium Urbicum lega- 
 tum vicit, alio muro cespiticio submotis barbaris diicto. 
 lA.D. 140.] 
 
 2. [M. Aur. Ant. 8.] Imminebat etiam Britannicum bel- 
 lum, et Catti in Gevmaiiiam ac Rhcetiam inuperant. Et 
 adversus Britannos quidem Calpburnius Agricola missus est, 
 contra Cattos Aufidius Victoriiius. [A. D. 161.] 
 
 3. [22.] Gentes oranes ab Illyrici limite usque Galliam 
 conspiraverant . . . Imminebat et Partbicum bellum et Bri- 
 tannicum [A, D. 162?] . . . Provincias ex proconsularibus 
 consulares, aut ex consularibus proconsulares, aut praetorias, 
 pro belli necessitate, fecit [Marcus']. 
 
 4. \_Pert. 2.] Bello Partbico industria sua promeritus 
 IPerfina.v], in Britanniam translatus est ac retentus. [A. 1). 
 193.] Post in Moesia rex it alam. 
 
 5. [3. 4.] Occiso sane Perenni \_A. D. 186.], Commodus 
 Pertinaci satisfecit, eumquc petiit per litteras ut ad Britan- 
 niam proficisceretur : profectusque milites ab omni seditione 
 deterruit, quum illi quemcumque imperatorem vellent habere, 
 et ipsum specialiter Pertinacem. Tunc Pertinax malevo- 
 lentise notam subiit, quod diclus est insimulasse apud Com- 
 modum affectati imperii Antistium Burrum et Arrium Anto- 
 ninum. Kt seditiones quidem contra ipse compescuit in 
 Britannia : verum ingens periculum adiit : seditione legionis 
 pasne occisus, certe inter occisos relictus : quam quidem rem 
 idem Pertinax acerrime vindicavit. Denique postea veniam 
 legationis petiit, dicens sibi ob defensam discipliuam infestas 
 esse legiones. 
 
 Accepto successore, alimentorum ei cura mandata est, 
 deinde proconsul Africse factus est. 
 
 6. [Clod. Alb. 13. 14.] Quum Britannicos exercitus regeret 
 [Alhinus] jussu Commodi, atqiie ilium interemtum adhuc 
 falso comperisset, quum sibi ab ipso Commodo C^sarianum 
 nomen esset delatum, processit ad milites, et hac concione 
 usus est [A.D. 193.] . . . ' Britannias Caesar subegit, certe 
 senator nondum tamen dictator.' . . . 
 
130 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 Haec coucio, vivo adhuc Commodo, Romam delata : quae 
 Commodura in Albinum exasperavit, statimque successorem 
 misit Junium Severum, unum ex contubernalibus suis. 
 
 7. [Gord. 3.] Extat sylva ejus [Go?^dia7ii] niemorabilis, 
 quaB picta est in domo rostrata Cnaei Pompeii, quae ipsius et 
 patris ejus et proavi fuit; quam Philippi temporibus vester 
 fiscus invasit- In qua pictura etiam nunc continentur cervi 
 palmati ducenti, mixtis Britannis. [A.D. 237.] 
 
 LXI. EX .^LIO LAMPRIDIO. [A.D. 280.] 
 
 1. [Com777. 6.] Perennis, qui tantum potuit, subito quod 
 bello Britannico militibus equestris loci viros praefecerat, 
 amotis senatoribus, prodita re per legatos, exercitus hostis 
 appellatus lacerandusque militibus est deductus. [A.D. 186.] 
 
 2. [8.] Appellatus est Commodus etiam Britannicus ab 
 adulatoribus, quum Britanni etiam imperatorem contra eum 
 deligere voluerint. 
 
 3. [13.] Victi sunt sub eo tamen, quum ills sic viveret,per 
 legatos, Mauri, victi Daci, Pannoniae quoque compositae : in 
 Britannia, in Germania et in Dacia imperium ejus recusan- 
 tibus provincialibus. Quas omnia ista per duces sedata sunt. 
 [A. D. 180—192.] 
 
 4. [Alex. Ser. 59.] Denique agentem eum [Alexandruml 
 cum paucis in Britannia, ut alii volunt, in Gallia in vico 
 cui Sicila nomen est, . . . quidam milites . . . occiderunt. 
 [A. D. 222.] 
 
 LXIL EX FLAVIO VOPISCO. [A. D. 280.] 
 
 1. [Florian. 2.] Responsum est ab aruspicibus; quando- 
 que ex eorum [Taciti et Floriani] familia imperatorem 
 Romanum futurum . . . qui ad Romanam insulam procon- 
 sulem mittat. [A, D. 276.] 
 
 2. [Proh* 18.] Deinde quum Proculus et Bonosus apud 
 Agrippinam in Gallia imperium arripuissent, omnesque sibi 
 Britannias, Hispanias, et Braccatae Galliae provincias vindi- 
 carent, barbaris semet juvantibus vicit [Prohus] . . . Unum 
 
297.] EX EUMENIO. 131 
 
 sane sciendum est, quod Germani omnes, quum ad auxilium 
 essent rogati a Proculo, Probo potius perservire raaluerunt, 
 quam cum Bonoso et Proculo esse. Gallis omnibus et His- 
 panis ac Britannis hinc permisit ut vites haberent vinumque 
 conficerent. lA. D. 276.] 
 
 3. [Bonos. 14.] Bonosus domo Hispaniensis fuit, origine 
 Britannus : Galla tamen matre : ut ipse dicebat, rhetoris 
 filius; ut ab aliis comperi, paedagogi litterarii. Parvulus 
 patrem amisit, atque a matre fortissima educatus, litterarum 
 nihil didicit. [A. D. 280.] 
 
 4. ICarm. 1.] Hie, [Carinus,] quum Caesar, decretis sibi 
 Galliis atque Italia, Illyrico, Hispaniis, ac Britanniis et 
 Africa, relictus a patre Csesarianum teneret imperium, sed ea 
 lege ut omnia faceret quae Augusti faciunt, enorraibus se 
 vitiis et ingenti foeditate maculavit. ^A. D. 282.] 
 
 LXIII. EX CLAUDIO MAMERTINO PANEGYRICO. 
 
 [A. D. 292.] 
 
 [Paneg. Max. Here. diet. A. D. 282. e. 11. 12.] Vestrae, 
 inquam, fortunag, vestrae felicitatis est, imperatores [Maxi- 
 miane et Diocletiane], quod jam milites vestri ad oceanum 
 pervenere victores, jam caesorum in illo litore [apud Bonon."] 
 hostium sanguinem fluctus reciproci sorbuerunt. 
 
 Quid nunc animi habet ille pirata ICaraus.'], quum fretum 
 illud, quo solo mortem suam hucusque remoratus est, pene 
 exercitus vestros videat ingressos, oblitosque navium, refugum 
 mare secutos esse qua cederet .? Quam nunc insulam remo- 
 tiorem, quem alium sibi optet oceanum .? Quo denique pacto 
 efFugere poenas reipublicae potest, nisi si haustu terrae devo- 
 retur, aut turbine aliquo in devia saxa rapiatur ? Ji^dificatae 
 sunt, ornataeque pulcherrimae classes, cunctis simul amnibus 
 oceanum petiturae. 
 
 LXIV. EX EUMENIO. [A.D. 297.] 
 
 1. [Pro inst. seh. orat. diet. A.D. 297. c. 18.] Quod in 
 iEgaeo mari semel contigit, ut quae operta fluctibus vagabatur, 
 repente insula Delos existeret, ejus nunc simile tot orientibus 
 
 k2 
 
132 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 undique civitatibus, tot insulis ad liumanos cultus quasi 
 renascentibus evenire. Nisi forte non gravior Hritanniam 
 ruina depresserat qiiam si superfuso tegeietur oceano ; quae 
 profundissimo poenarum gurgite liberata ad conspectum 
 Romanae lucis emersit. 
 
 2. [21.] Dumque sibi ad haec singula intucntiuni animus 
 fingit . . . aut te, Maximiane invicte, perculsa Mauroruni 
 agmina fulminantem, aut sub dextera tua, domine Con- 
 stanti, Bataviam, Britanniamque squalidum caput silvis et 
 fluctibus exerenteni, aut te, Maximiane Caesar, Persicos 
 arcus pharetrasque calcantem. Nunc enim nunc demum 
 juvat orbem spectare depictum, quum in illo nihil vidcmus 
 alien urn. 
 
 3. [Pa}i. Const. Ccbs. diet. A.D. 296. c. 3.] Partho quippe 
 ultra Tigrim redacto, Dacia restituta, porrectis usque ad 
 Danubii caput Germanise Rhtrtiaeque limitibus, destinata 
 Batavige, Britanniaeque vindicta, gubernacula majora qujc- 
 rebat aucta atque augenda respublica. \ A.D. 291.] 
 
 4. [6.] Statim itaque Gallias tuas, Caesar, veniendo fccisti 
 [A.D. 292.]. Siquidem ilia celeritas, qua omnes motus 
 atque adventus tui nuncios praevertisti, cepit oppressam 
 Gesoriacensibus muris pertinacem, tunc errore misero 
 manum piraticae factionis, atque iilis olim mari iretis allu- 
 entem portas ademit oceanum. In quo divina providentia 
 tua, et par consilio effectus apparuit, qui omnem sinum ilium 
 portus quern statis vicibus aestus alternat, delixis in aditu 
 trabibus, ingestisque saxis, invium navibus reddidisti, atque 
 ipsam loci naturam admirabili ralione superasti ; quum mare 
 frustra reciprocum prohibitis fuga quasi illudere videretur, 
 tanquam nullo usu juvaret inclusos, quasi redire desisset. 
 
 5. [7.] Potuisset enim, Caesar invicte, illo virtutis ac 
 feiicitatis tuae impetu totum peragi continiio bellum, nisi 
 aedificandis navibus dari tempus rei necessiludo suasisset. 
 Quo tamen omni numquam ab eorum hostium eversione 
 cessalum est, quos adiri continens terra permisit. 
 
 6. [9 — 19.] Quid faciam, Caesar? Ignosce si moror, 
 ignosce si propero : multa enim illius temporis, quo transitus 
 in Britanniam parabatur [^4. D. 292.], admirabilia virtutum 
 tuarum f\\cta praetereo, dura festino cupidus ad singularem 
 
297.] ' EX EUMENIO. 133 
 
 illam victoriam, qua universa respublica taadem est vindicata. 
 Cujus magnitudoj Caesar invicte, hactenus replicabitur, si 
 prius dicam quam necessarium illud, et difficile belkim fuerit, 
 quo raagis confectum sit. 
 
 Minus indignum fuerat sub principe Gallieno, quamvis 
 triste, harum provinciarum a Romana luce dissidium. Tunc 
 enim sive incuria rerum, sive quadam inclinatione fatorum, 
 omnibus fere membris erat truncata respublica . . . Nunc 
 vero toto orbe terraruni non modo, qua Romanus fuerat, 
 virtute vestra recepto, sed etiam qua hostilis, edomito .... 
 urebat animum, quod nunc deniqiie confitemur, una ilia 
 tanti imperii contumelia, eoque nobis intolerabilior videbatur, 
 quod glorioe sola restabat. 
 
 Et sane non, sicut Britanniae nomen unum, ita mediocris 
 jactura erat reipublicae terra, tanto frugum ubere, tanto laeta 
 munere pastionum, tot metallorum fluens rivis, tot vectigalibus 
 quaestuosa, tot accincta portubus, tanto immensa circuitu. 
 Quam Caesar, ille auctor vestri nominis, quum Romanorum 
 primus intrasset, alium se orbem terrarum scripsit reperisse, 
 tantae magnitudinis arbitratus, ut non circumfusa oceano, 
 sed complexa ipsum oceanum videretur. Sed enim ilia 
 aetate nee Britannia ullis erat ad navale bellum armata 
 navigiis, et Romana res inde jam a Punicis, Asiaticisque 
 bellis, etiam recenti exercitata piratico, et propiore Mithri- 
 datico, non magis terrestri quam navali usu vigebat. Ad hoc 
 natio etiam tunc rudis, et solis Britanni Pictis modo, et 
 Hibernis assueta hostibus, adhuc seminudi, facile Romanis 
 armis signisque cesserunt : prope ut hoc uno Caesar gioriari 
 in ilia expeditione debuerit, quod navigasset oceanum. 
 
 Isto vero nelario latrocinio abducta primum a fugiente 
 [Carausio, A. D. 287.] pirata classe, quae olim Gallias tue- 
 batur, aedificatisque praeterea plurimis in nostrum modum 
 navibus, occupata legione Romana, interclusis aliquot pere- 
 grinorum militum cuneis, contractis ad delectum mercatoribus 
 Gallicanis, solicitatis, per spolia ipsarum provinciarum, non 
 mediocribus copiis barbarorum, atque his omnibus ad munia 
 nautica flagitii illius auctoris magisterio eruditis, exercitibus 
 autem nostris, licet invictis virtute, tamen in re maritima 
 novis, malam coaluisse ex indignissimo latrocinio belli 
 
134 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 molem audiebamus, licet de exitu fideremus. Nam et 
 accesserat diuturna sceleris impunitas, quae desperatorum 
 hominuni inflarat audaciam, ut illam inclementiam maris, 
 quae victoriam nostram fatali quadam necessitate distulerat, 
 pro siii terrore jactarent, nee consilio intermissum esse 
 bellum, sed desperatione omissum crederent; adeo ut jam 
 communis poenae timore deposito, archipiratam satelles 
 [Allecttis, A. D. 294.] occideret, et illud auctoramentum tanti 
 discriminis putaret imperium. 
 
 Hoc igitur bellum tarn necessarium, tam difficile aditu, 
 tam inveteraturaj tam iustructum, ita, Caesar, aggressus es, ut 
 statim atque illo infestum majestatis tuae fulmen intenderas, 
 confectum omnibus videretur. . . . Tu vero, invicte Caesar, 
 instructis, armatisque diversis classibus ita hostem incertum, 
 consiliique inopem reddidisti, ut tunc denique senserit, quod 
 non munitus esset oceano, sed inclusus. 
 
 Hoc loco venit in mentem mihi quam delicata illorum 
 principum fuerit in administranda republica, et adipiscenda 
 laude felicitas, quibus Romae degentibus triumphi, et cog- 
 nomina devictarum a ducibus suis gentium proveniebant. 
 Itaque Fronto, Romanae eloquentiae non secundum, sed 
 alterum decus, quum belli in Britannia confecti laudem 
 Antonino principi daret, quamvis ille in ipso urbis palatio 
 residens gerendi ejus mandasset auspicium, veluti longae 
 navis gubemaculis praesidentem totius velificationis, et cursus 
 gloriam meruisse testatus est. Atenim tu, Caesar invicte, 
 omnis istius et navigationis, et belli non modo pro imperii 
 jure praeceptor, sed rebus ipsis, et exemplo constantiae tuae 
 hortator, atque impulsor fuisti. Prior siquidem a Gesoriacensi 
 litore quamvis fervidum invectus oceanum [^A.D. 296.], 
 etiam illi exercitui tuo, quem Sequana in fluctus invexerat, 
 irrevocabilem injecisti mentis ardorem; adeo ut cunctantibus 
 adhuc ducibus, coelo et mari turbidis, ultro signum navi- 
 gationis exposceret; quaedam minacia signa, quae videbantur, 
 contemneret ; die pluvio vela faceret ; ventum, quia directus 
 non erat, captaret obliquum, Quis enim se, quamlibet 
 iniquo, mari non auderet credere, te navigante ? Omnium, 
 ut dicitur, accepto nuncio navigationis tuae, una vox et 
 hortatio fuit, ^ Quid dubitamus r quid moramur ? Ipse jam 
 
297.] EX EUMENIO. 135 
 
 soMt, jam provehitur, jam fortasse pervenit. Experiamur 
 omnia, per quoscunque fluctus eamus. Quid est quod timere 
 possimus ? Csesarem sequimur.' 
 
 Nee fefellit opinio vestrse felicitatis. Siquidem, ut ex 
 ipsorum relatione comperimus, ad tempus ipsum tantse se 
 dorso maris nebulie miscuerunt, ut inimica classis, apud 
 Vectam insulam in speculis, atque insidiis, collocata, igno- 
 rantibus omnino hostibus praeteriretur, ne vel moraretur im- 
 petum, quamvis non posset obsistere. Jam vero quod idem 
 ille vestro auspicio invictus exercitus, statim atque Britanniae 
 litus invaserat, universis navibus suis injecit ignes, quinam 
 alii nisi divinitatis vestrae monitus impulerunt ? aut quae alia 
 ratio persuasit nullum praesidium fugse reservare, nee rereri 
 dubia bellorum, nee Martem, ut dicitur, putare communem, 
 nisi quod v^estri contemplatione constabat, de victoria non 
 posse dubitari ? Non illi tunc vires, non humana robora, sed 
 vestra numina cogitaverunt. Proposito qualicunque praelio 
 certam sibi spondere fortunam, non tarn est fiducia militum, 
 quam felicitas imperatorum. Ipse ille autem [AUectus] 
 signifer nefariae factionis, cur ab eo litore, quod tenebat, 
 abscessit, cur classem portumque deseruit, nisi quod te, 
 Caesar invicte, cujus imminentia vela conspexerat, timuit 
 jam jamque venturum? Utcunque cum ducibus tuis maluit 
 experiri, quam praesens majestatis tuae fulmen excipere. 
 Demens, qui nesciebat, quacunque fugeret, ubique vim 
 vestrae divinitatis esse, ubi vultus vestri, ubi signa co- 
 lerentur. 
 
 Te tamen ille fugiens incidit in tuorum manus ; a te victus, 
 a tuis exercitibus oppressus est. Denique adeo trepidus, et 
 te post terga respiciens, et in modum amentis attonitus pro- 
 peravit ad mortem, ut nee explicarit aciem, nee omnes 
 copias, quas trahebat, instruxerit, sed cum veteribus illis 
 conjurationis auctoribus, et mercenariis cuneis barba- 
 rorum, tanti apparatus oblitus, irruerit. Adeo, Caesar, hoc 
 etiam reipublicae tribuit vestra felicitas, ut nemo fere Ro- 
 manus occiderit, imperio vincente Romano. Omnes enim 
 illos, ut audio, campos, atque colles non nisi teterrimorum 
 hostium corpora fusa texerunt. Ilia barbara, aut imitatione 
 barbariae olim cultu vestis, et prolixo crine rutilantia, tunc 
 
136 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 vero pulvcre et cruore foedata, et in diversos situs tracta, 
 gicuti dolorcm vulnerum fueraDt secuta, jacueiunt; atque 
 inter hos ipse vexillarius latrocinii, cultu illo qiiem vivus 
 violaverat, sponte deposito, et vix unius velaminis repertus 
 indicio. Adeo venim sibi dixerat morte vicina. ut inter- 
 fectum se noUet agnosci. 
 
 Enimvero, Caesar invicte, tan to deorum immortalium tibi 
 est addicta consensu omnium quidem, quos adortus fueris, 
 hostium, sed pra?cipue internecio Francorum, ut illi quoque 
 milites vestri, qui per errorem nebulosi, ut paulo ante dixi, 
 maris abjuncti ad oppidum Londiniense pervenerant, quid- 
 quid ex mercenaria ilia multitudine barbarorum praelio super- 
 fuerat, quum, direpta civitate, fugam capescere cogitarent, 
 passim tota urbe confecerint ; et non solam provincialibus 
 vestris in csede hostium dederint salutem, sed etiam in 
 spectaculo voluptatem. O victoria multijuga, et innumera- 
 bilium triumphorum, qua Britannige restitutae, qua Fran- 
 corum vires penitus excisae, qua multis proeterea gentibus, in 
 conjuratione illius sceleris deprehensis, imposita est necessi- 
 tas obsequendi, denique ad perpetuam quietem maria purgata 
 sunt ! Gloriare tu vero, Caesar invicte, alium te orbem 
 terrarum reperisse, qui, Romanae potentiae gloriam restituendo 
 navalem, addidisti imperio terris omnibus majus elementum. 
 Confecisti, inquam, bellum, Caesar invicte, quod cunctis im- 
 pendere provinciis videbatur, tamque late vagari et flagrare 
 poterat, quam late omnis oceanus, et Mediterranei sinus 
 adluunt. 
 
 Neque enim, si nutu vestri lues ilia solis Britanniae 
 visceribus intabuit, idcirco nescimus, quanto se alias furore 
 jactasset, si fiduciam pervagandi, qua patebat, habuisset. 
 Nullo siquidem cerlo fine montium, aut fluminum termina- 
 batur, quem dispositae limitis custodiae tuerentur; sed ubique, 
 vanis licet motibus virtutem felicitatemque vestrara, magnis 
 tamen terroribus imminebat, qua jacent maria, qua venti 
 ferunt. Recursabat quippe in animos ilia sub Divo Probo 
 [A. D. 277.] et paucorum ex Francis captivorum incredibilis 
 audacia, et indigna felicitas, qui, a Ponto usque correptis 
 navibus, Graeciam, Asiamque populati, nee impune plerisque 
 Libjae litoribus appulsi, ipsas postremo, navalibus quondam 
 
297.] EX EUMENIO. 137 
 
 victoriis nobiles, ceperant Syracusas, et immenso itinere 
 pervecti oceanura, qua terras irrupit, iritraverant, atque ita 
 eventu temeritatis ostenderant, nihil esse clausum piratical 
 desperationi, quo navigiis pateret accessus. Itaque hac 
 victoria vestra non Britannia solum servitute est liberata, sed 
 omnibus nationibus securitas reslituta, quae maritimo usu 
 tantum in bello adire periculi poterant, quantum in pace 
 commodi consequuntur. Nunc secura est, ut de latere 
 Gallico taceam, quamvis pene conspicuis litoribus Hispania, 
 nunc Italia, nunc Africa, nunc omnes usque ad MaBOtidas 
 paludes perpetuis curis vacant gentes. Nee idcirco minoribus 
 gaudiis feruntur dempto periculi metu, quod experiundi 
 necessitate caruerunt ; sed hoc ipsum et in administratione 
 providentise vestrse, et infeliciore fortuna impensius gratu- 
 lantur, quod tanla ilia vis nauticse rebellionis in vestigiis suis 
 concidit. Atque ipsam Britanniam, quae sedem diuturno 
 sceleri praebuisset, constat victoriam vestiam sui restitutione 
 sensisse. 
 
 Merito igitur statim atque ad lilus illud exoptatus olim 
 vindex, et liberator appuleras, obvius sese majestati tuas 
 triumphus effudit, exultantesque gaudio Britanni cum con- 
 jugibus, ac liberis obtulerunt, non te ipsum modo, quem, ut 
 ccelo delapsum, intuebantur, sed etiam navis illius, quae tuum 
 numen advexerat, vela, remigiaque venerantes, paratique te 
 ingredientem stratis sentire corporibus. Nee mirum si tanto 
 gaudio ferebautur, post tot aonorum miserrimam captivitatem 
 [/i. D. '287 — -296.], post violatas conjuges, post liberorum 
 turpe servitium, tandem liberi, tandemque Romani, tandem 
 vera imperii luce recreati. Siquidem praeter illam clementise 
 vestrae pietatisque famam, quae communi gentium voce 
 celebrabatur, in ipso, Caesar, tuo vultu videbant omnium 
 signa virtutum ; in fronte gravitatis, in oculis lenitatis, in 
 rubore verecundiae, in sermone justitiae. Quae singula, ut 
 respectantes adverterunt, laetitiae clamoribus concinebant; 
 vobis se, vobis liberos suos, vestris liberis omnes generis sui 
 posteros devovebant. 
 
 7. [20.] Nihil ex omni terrarum ccelique regione non aut 
 metu quietum est, aut armis domitum, aut pietate devinctum. 
 Et ex aliis quidem partibus aliqua restant, quae, si voluntas 
 
138 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 vel ratio rerum desiderent, possitis acquirere : ultra oceanum 
 vero quid erat praeter Britanniam ? Qua? a vobis ita recu- 
 perata est, ut illae quoque nationes, tenninis ejusdem insulae 
 cohaerentes, vestris nutibus obsequantur. Nulla progrediendi 
 causa superest, nisi si, quod nalura vetuit, fines ipsius 
 quaBrantur oceani. 
 
 8. [21.] Itaque . . . nunc per victorias tuas. Constanti 
 Caesar invicte, . . . ilia, cujus nomine mihi peculiariter 
 gratulandum, devotissima vobis civitas JSduorum ex hac 
 Britannicae facultate victoriae plurimos, quibus illae provinciae 
 redundabant, accepit artifices, et nunc, extructione veterum 
 domorum, et refectione operuoi publicorum, et templorum 
 instauratione consurgit. 
 
 9. [Pan. Const. Aug. A.D. 310. c. 5. 6.] \_Consiantius] 
 adscitus imperio, primo adveutu suo innumerabili hostium 
 classe ferventem exclusit oceanum, exercitumque ilium, qui 
 Bononiensis oppidi littus insederat, terra pariter ac mari 
 sepsit, quum reciprocos cursus illius elementi, jactis inter 
 undas vallis, diremisset, ut, quorum portas fluctus adlueret, 
 mare, et quod tangerent, perdidissent. Qui eodem exercitu 
 virtute capto, dementia conservato, dum aedificandis classibus 
 Britanniae recuperatio comparatur \_A. D. 293.], terram 
 Bataviam, sub ipso quondam alumno suo a diversis Fran- 
 corum gentibus occupatam, omni hoste purgavit, nee con- 
 tentus vicisse, ipsas in Rom an as transtulit nationes, ut non 
 solum arma, sed etiam feritatem ponere cogerentur. Nam 
 quid ego de receptione Britanniae loquar ? Ad quam 
 \A. D. 296.] ita quieto mari navigavit, ut oceanus ille, tanto 
 vectore stupefactus, caruisse suis motibus videretur ; ita 
 pervectus, ut non comitata ilium sit, sed praestolata victoria. 
 
 Quid de misericordia dicam, qua victis temperavit ? quid 
 de justitia, qua spoliatis amissa restituit? quid de pro- 
 videntia, qua sociis sibi junctis se ejusmodi judicem dedit, ut 
 servitutem passos juvaret recepta libertas, culpae conscios ad 
 poenitentiam revocaret impunitas ? 
 
 10. [7. 8.] Dies me ante deficiet, quam oratio, si omnia 
 patris tui facta vel hac brevitate percurram. Cujus etiam 
 suprema ilia expeditio non Britannica tropaea, ut vulgo 
 creditum est, expetivit, sed, diis jam vocantibus, ad intimum 
 
297.] EX EUMENIO. 139 
 
 terrarum limen accessit. Neque enim ille, tot tantisque 
 rebus gestis, non dico Caledonum, alioriimque Pictorum 
 silvas et paludes, sed Dec Hiberniam proximam, nee Thulen 
 ultiraam, nee ipsas, si quas sunt, Fortunatorum insulas 
 
 dignabatur adquirere Jam tunc enim [A.D. 296.] 
 
 coelestibus suffragiis ad salutem reipublicae vocabaris, quum 
 ad tempus ipsum, quo pater in Britanniam transfretabat, 
 classij jam vela facienti, repentinus tuus adventus illuxit : 
 ut non advectus cursu publico, sed divino quodam advolasse 
 curriculo videreris. 
 
 Non enim ulla Persarum, Cydonumve tela tarn certis 
 jactibus destinata fixerunt, quam tempestivus patri tuo, 
 terras relicturo, comes adfuisti, omnesque illius curas, quas 
 praesaga et tacita mente volvebat, praesentise tuae securitate 
 laxasti. Dii boni, quanta Constantium Pium etiam in ex- 
 cessu suo felicitate donastis ! Imperator transitum facturus 
 in coelum vidit, quem relinquebat haeredem. Illico enim 
 atque ille terris fuerat exemtus \_A. D. 306.], universus in te 
 consensit exercitus, te omnium mentes, oculique signarunt, 
 et, quanquam tu ad seniores principes de summa republica, 
 quid fieri placeret, retulisses, praevenerunt studio, quod illi 
 mox judicio probaverunt. Purpuram statim tibi, quum 
 primum copiam tui fecit egressus, milites, utilitati publicae 
 magis, quam tuis adfectibus servientes, injecere lacrymanti. 
 Neque enim fas erat diutius fieri principem consecratum. 
 Diceris etiam, imperator invicte, ardorem ilium te de- 
 poscentis exercitus fugere conatus, equum calcaribus inci- 
 tasse. Quod quidem, ut verum audias, adolescentiae errore 
 faciebas. 
 
 11. [9.] O fortunata, et nunc omnibus beatior terris Bri- 
 tannia, quae Constantium Caesarem prima vidisti ! Merito te 
 omnibus cceU ac soli bonis natura donavit, in qua nee rigor 
 est nimius hiemis, nee ardor aestatis, in qua segetum tanta 
 foecunditas, ut muneribus utrisque sufficiat, et Cereris et 
 Liberi, in qua nemora sine immanibus bestiis, terra sine 
 serpentibus noxiis ,; contra pecorum mitium innumerabilis 
 multitudo, lacte distenta, et onusta velleribus ; certe quidem, 
 quod propter vitam diligitur, longissimas dies, et nuUae sine 
 aliqua luce noctes, dum ilia littorum extrema planities non 
 
140 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 aitollit umbras, noctisque metam coili ct siderum transit 
 adspectiis ; ut sol ipse, qui nobis videtur occidere, ibi 
 appareat praitcrire. Dii boni, quid hoc est, quod semper ex 
 aliquo supremo fine mundi nova deum numina, universo orbi 
 colenda, descendunt ? 
 
 1-2. [10.] Irnperatoris igitur filius, et tanti imperatoris, et 
 ipse tarn feliciter adeptus imperium, quo modo rempublicam 
 vindicare coepisti } Ignobilem, credo, aliquam barbarorum 
 manum, quae repentino impetu, et improvise latrocinio ortus 
 tui auspicia tentasset, adfecisli poena temeritatis. 
 
 LXVI. EX TNCERTO PANEGYRICO. [A. D. 307.] 
 
 \_Paneg. Max. et Con, did. A.D. 307. c. 4.] Liberavit ille 
 [Constantiusl Britannias servitute, tu [_Constantine'\ etiam 
 nobiles, illic oriendo, fecisti. 
 
 LXVII. EX ALIO INCERTO PANEGYRICO. 
 [A.D. 313.] 
 
 [Pan. Const, Aug. diet, A. D. 313. c, 25.] Ille [Con- 
 stantius] oceanum classe transmisit [A. D. 296.], tu [Con- 
 stantifie] et Alpes gradu, et classibus portus Italicos occu- 
 pasti. Recuperavit ille Britanniam, tu nobilissimas Africi 
 maris insulas, quse populi Romani fuere provinciae. 
 
 LXVIII. EX SYNODO ARELATENSi. [A. D. 314.] 
 
 [Concilia. A, D. 314.] Nomina episcoporum cum clericis 
 suis qui ex Britannia ad Arelatensem synodum convenerunt: 
 Eborius episcopus, de civitate Eboracensi, provincia Bri- 
 tannia. Restitutus episcopus, de civitate Londinensi, pro- 
 vincia suprascripta. Adelfius episcopus, de civitate Colonia 
 Londinensium : exinde Sacerdos presbyter, Arminius dia- 
 conus. 
 
 LXIX. EX L.\TINO PACATO DREPANIO. [A.D. 319.] 
 
 1. [Pan. Theod. diet. A.D. 391. e. 5.] Attritam pedestri- 
 bus praeliis Bataviam referam ? Saxo consumptus bellis 
 navalibus ofFeretur. Redactum ad paludes suas Scotum 
 
819.] EX L. PACATO DREPANIO. 141 
 
 loquar? Compulsus in solitudines avias omnis Alemannus, 
 et uterqne Maurus oc current. 
 
 2. [c, 23.] Quis non ad primum novi sceleris nuncium 
 hominem risit.? nam res infra dignitatem iracundiae videbatur, 
 quum pauci homines, et insulani totius incendium continentis 
 adolerent, et regali habitu exuleni suum illi exules orbis 
 induerent } At quantos parturiebat foituna molus, quantum 
 reipublicae malum pestis augenda, quantara libi gloriam 
 restinguenda servabat ? prsecipue quum perfidia ducum, de- 
 fectione legionum contra rempublicam foret versum quicquid 
 pro republica fuerat armatum. 
 
 3. [c. 28.1 Quod si cui ille [Mnximus] pro cseteris 
 sceleribus suis minus ciudelis fuisse videtur, vestrum is 
 vestrum, Vallio triumphalis, et trabeate Merobaudes, re- 
 cordetur interitum. Quorum alter post amplissimos magi- 
 stratus, et purpuras consulaies, et contractum intra unam 
 domum quendam honorum senatum, vita sese abdicare com- 
 pulsus est ; alteri manibus satellilum Britannoium gula domi 
 fracta, et inusta foemineae mortis infamia, ut scilicet maluisse 
 vir ferri amantissimus videretur laqueo perire quam gladio. 
 Sed in illos fortasse speciales putaretur habuisse odiorum 
 causas tyrannus ; steterat enim uterque in acie Gratiani, et 
 Gratianus utrumque dilexerat: quid de his dicimus, qui 
 honorum ac principum nescii, et tantum inter suos clari, 
 nobiles animas sub carnifice fnderunt ? 
 
 4. [c. 31.] An sustinere te coram, et solum oculorum 
 tuorum ferre conjectum ille [Ma.vi?7fiis] quondam domus tuae 
 negligentissiraus vernula, mensularumque servilium statarius 
 lixa potuisset } Non statim totum subisset hominem praeterita 
 sui tuique reputatio ? Non ipse sibi objecisset te esse 
 triumphalis vir iilium ; se patris incertum ? te haeredem 
 nobilissimae familiae ; se clientem } te omni retro tempore 
 Romani exercitus ducem, libertatis patronum ; se orbis 
 extorrem, patriaeque fugitivum .? jam vero te principem in 
 medio reipublicae sinu, omnium suffragio militum, consensu 
 provinciarum, ipsius denique ambitu impcratoris optatum ; 
 se in ultimo terrarum recessu, legionibus nesciis, adversis 
 provinciarum studiis, nullis denique auspiciis in illud tyran- 
 nici nominis aspirasse furtum ? 
 
142 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 5. [c. 38.] Ibat interim Maximus, ac te post tcrga re- 
 spectans in modum amentis attonitus avolabat. [A. D. 388.] 
 . . . Quoties sibi ipsum putamus dixisse, Quo fugio .? . . . 
 Repeto Britanniam, quam reliqiii .? 
 
 LXX. EX LUCIO AMPELIO. [A. D. 320.] 
 
 1. [Lib. Mem. 6.] Clarissimae insulae in mari nostro . . . 
 ad occidentem Britannia : ad septentrionem Thule. 
 
 2. [18.] Caius Caesar . . . Gallias Germaniasque subegit, 
 et primus Romanorum navigavit oceanum, in quo Britanniam 
 invenit et vicit. 
 
 3. [47.] Per Caium Caesarem Gallias et Germanias [vicit 
 Populus Romaniis]. Britanniam sub hoc duce non tantum 
 vidit, sed etiam navigavit oceanum. 
 
 LXXI. EX ITINERARTO ANTONINI AUGUSTI. 
 
 [A. D. 320.] 
 
 ITER BRITANNIARUM. 
 
 1. [Itin. ed. Wessel. p. 463.] A Gessoriaco de Galliis 
 Ritupis in portu Britanniarum stadia mimero 450. — A 
 Limite, id est a Vallo Praetorio usque m.p. 156, A Bre- 
 menio Corstopitum m.p. 20, Vindomora m.p. 9, Vinovia 
 M.p. 19, Cataractoni m.p. 22, Isurium m.p. 24, Ebu- 
 racum Leg. 6 victrix m.p. 17, Derventione m.p. 7, Del- 
 govitia m.p. 13, Praetorio m.p. 25. 
 
 Iter a vallo ad portum Ritupis, m.p. 48 1 , sic, — A Blatobulgio 
 castra exploratorum m.p. 12, Luguvallo m.p. 12, Voreda 
 M.P. 14, Brovonacis m.p. 13, Verteris m.p. 13, Lavatris 
 M.P. 14, Cataractoni m.p. 13, Isurium m.p. 24, Ebu- 
 racum m.p. 17, Calcaria m.p. 9, Camboduno m.p. 20, 
 Mamucio m.p. J8, Condate m.p. 18, Deva Leug. 20 
 
 victrix M.P. 20, Bovio m.p. 10, Mediolano m.p. 20, 
 Rutunio M.P. 12, Uroconio m.p. 11, Uxacona m.p. 11, 
 Pennocrucio m.p. 12, Etoceto m.p. 12, Manduessedo 
 M.p. 16, Venonis m.p. 12, Bennavenna m.p. 17, Lac- 
 todoro m.p. 12, Magiovinto m.p. 17, Durocobrivis 
 m.p. 12, Verolamio m.p. 12, SuUoniacis m.p. 9, Lon- 
 dinio m.p. 12, Noviomago m.p. 10, Vagniacis m.p. 18, 
 
3*20.] EX ITIN. ANTONINI AUGUSTI. 143 
 
 Durobrivis M.p. 9, Durolevo m.p. 13, Durovemo m.p. 12, 
 Ad Portum Ritupis m.p. 12. 
 
 Her a Londinio ad Portum Duhris m.p. QQ, sic, — Duro- 
 brivis M.p. 27, Durovemo m.p. 25, Ad Portum Dubris 
 M.p. 14. 
 
 Iter ad Portum Lemanis m.p. 68, sic, — Durobrivis m.p. 27, 
 Durovemo m.p. 25, Ad Portuui Lemanis m.p. 16. 
 
 Iter a Londinio Luguvallio ad Vallum m.p. 443, sic, — 
 Caesaromago m.p. 28, Colonia m.p. 24, Villa Faustini 
 M.p. 35, Icianos' m.p. 18, Camborico m.p. 35, Duroli- 
 ponte M.p. 25, Durobrivas m.p. 35, Causennis m.p. 30, 
 Lindo M.p. 26, Segeloci m.p. 14, Dano m.p. 21, Le- 
 geolio m.p. 16, Eburaco m.p. 21, Isubrigantum m.p. 17, 
 Cataractoni m.p. 24, Lavatris m.p. 18, Verteris m.p. 13, 
 Brocavo m.p. 20, Luguvallio m.p. 22. 
 
 Iter a Londinio Lindo m.p. 156, sic, — Verolami m.p. 21, 
 Durocobrivis m.p. 12, Magiovinio m.p. 12, Lactodoro 
 M.p. 16, Isannavatia m.p. 12, Tripontio m.p. 12, Ven- 
 nonis M.p. 9, Ratis m.p. 12, Verometo m.p. 13, Mar- 
 giduno M.p. 13, Ad Pontem m.p. 7, Crococalano m.p. 7, 
 Lindo m.p. 12. 
 
 Iter a Regno Londinio m.p. 96, sic, — Clausentum m.p. 20, 
 Venta Belgarum m.p. 10, Calleva Attrebatum m.p. 22, 
 Pontibus m.p. 22, Londinio m.p. 22. 
 
 Iter ah Eburaco LondiniumM.F. 227, sic, — Lagecio m.p. 21, 
 Dano M.p. id, Ageloco m.p. 2 J, Lindo m.p. 14, Cro- 
 cocalano m.p. 14, Margiduno m.p. 14, Vernemeto m.p. 12, 
 Ratis m.p. 12, Vennonis m.p. 12, Bannavanto m.p. 18, 
 Magiovinio m.p. 28, Durocobrivis m.p. 12, Verolamio 
 M.p. 12, Londinio m.p. 21. 
 
 Iter a Venta Icenorum Londinio m.p. 128, sic, — Sitomago 
 m.p. 32, Combretonio m.p. 22, Ad Ansam m.p. 15, 
 Camuloduno m.p. 6, Canonio m.p. 9, Caesaromago 
 M.p. 12. Durolito m.p. 16, Londinio m.p. 15. 
 
 Iter a Clanoventa MediolanoM.v, \60,sic, — GalavaM.P. 18, 
 x\lone M.p. 12, Galacum m.p. 19, Bremetonaci m.p. 27, 
 Coccio M.P. 20, Mancunio m.p. 17, Condate m.p. 18, 
 Mediolano m.p. 18. 
 
144 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 Iter a Segoticio Devam m.p. 74, fiV, — Conovio m.p. 24, 
 Varis m.p. 19, Dcva m.p. 32. 
 
 Iter per Muridortuin Viroconmm m.p. 286, s/c, — Vindorai 
 M.p. 15, Venta Belgarum m.p. 21, Brige m.p. 11, 
 Sorbioduni m.p. 9, Vindogladia m.p. 12, Durnovavia 
 M.P. 8, Muriduno m.p. 36, Isca Dumnuiiiorum m.p. 15, 
 Leucaro m.p. 15, Nido m.p. 15, Bomio m.p. 15, Isca3 
 Leg. 2 Augusta m.p. 27, Burrio m.p. 9, Gobannio 
 M.p. 12, Magnis m.p. 22, Bravinnio m.p. 24, Viro- 
 conio' MP. 27. 
 
 . Iter nh Isca Calleva m.p. 109, 5?c, — Buvrio m.p. 9, Blestio 
 M.p. 11, Aricouio m.p. 11, Clevo m.p. 15, Duro- 
 cornovio m.p. 14, Spinis m.p. 15, Calleva m.p. 15. 
 
 Item alio itinere ah Isca Calleva m,p. 103, sic, — Veuta 
 Silumm M.p. 9, Abone m.p. 9, Trajectus m.p. 9, Aquis 
 Solis M.p. 6, Veilucione m.p. 15, Cunetione m.p. 20, 
 Spinis M.p. 15, Calleva m.p. 15. 
 
 Iter a Calleva Isca Duminuiiorum m.p. 136, sic, — Vindomi 
 M.P. 15, Venta Belgarum m.p. 21, Biige m.p. 11, Sor- 
 bioduni m.p. 8, Vindogladia M.P. 12, Durnonovaria 
 M.p. 8, Muriduno m.p. 36, Isca Dumnuniorum m.p. 15. 
 
 2. [Ibid. p. 508.] In mari oceano, (ptod GaUias et Bri- 
 iaitiiias inferluit. — Insulae Orcades num. 3. Insula Clota 
 in Hiverione. Vecta, Riduna. 
 
 LXXII. EX EUSEBIO PAMPHILO. [A.D. 330.] 
 
 1. [jDe Vita. Const, i. 8.] ^li[jispoi$ ye roi kcc) Gui(^qo<Ti Sso- 
 cs^cloig TrotgayysXiJi.cia-i rov ocutov <pgot^(X[jLevog (TTpixTOv, kTrr^xQs [o 
 Kcovcrra/Tivoj] fjusv tyjv B^rxravcwv x,cc) Tovg ev cuvtcu olycouvTotg ooxsuvou 
 Tw Kara Suovra rjXiOy TTsgioqi^o^svM. 
 
 2. [i. 25.] *X2f ouv Itt) t% ^OLO-iXelag 'Idgvro, Tsoog jotsv rrjS 'Trargi- 
 x^5 Trgosvosi Xr)^sMc^ s7ri(rK07rcuv (rvv ttoXKyj rfi <Pi\avQgci07rlu ttuv^'' cxtol 
 TTpOTsgov sQvYj VTTO TYj ToD TTocTgog [xolgci ^isxv(SsgvoiTO . . . Toig AoiTraf 
 Trig o]x.oufj,svYig Ayjfsij Trgo 6(p^uXy^m Qifxsvog, Tscjog [xsv stt] to, B^st- 
 Tuvcbv £^v>j 8ie/3a<vfv, evSov Itt' otvTtp y.siiMsvct MKsoiva' iragaa-Tria-otfji^svog 
 Ze TocvTM, dicG-KOTTsi sTsgotg Tov TToiVTog ixoigag. 
 
330.] EX EUSEBIO PAMPHILO. 145 
 
 3. [iii. 19.] KoiXcos s^siv UTruvTsg ^y^jcravro . . . Ty' oirsg av 
 
 -A^yuTtTOv, "^yravloiv, TuKXlag, 3gsTTUvloi^, Ai/3uaj, . . . jotia jca» 
 arv[j,<pd)Vco <^u\a.rTeron yvoofj^i^i oi<r[jLivai$ tovto xou v) vi/^sTspa. 'jrpoc- 
 de^YiTdi <rvvi(ng . . . Tva Bs to Ks<pixkuicioU(rTegov (rvvroy^cag sIttm, 
 xoiVYi TTocvToov yJ^sos Kglosi, T^v ayicoTaT>jv rou Tloca-^u sogrr^v [Ji,ioi xoc) 
 rfj ctvTYJ Yif^sga, (tuvtcXs1(T^oli. 
 
 4. [iv. 50.] ^Ag^O[j,svcp fxev rr^q (3(X<riX6lag atirw, ol Trgog yjkiov 
 ^vovToc (jOKSUva) B^erravot, TrpcoTOi xa.$U7rsTaTT0VT0. 
 
 5. [Chron, interpr, Hleron. lib. 2.] Claudii An. 4. 
 \_A. D. 44.] Claudius de Britannis triumphavit, et Orcadas 
 insulas Romano adjecit imperio. 
 
 Severi An. 14. [^. D. 207.] Clodio Albino, qui se in 
 Gallia Cassarem fecerat, interfeclo apud Lugdunum, Severus 
 in Britannos bellum transfert, ubi, ut receptas provincias ab 
 incursione barbarica faceret securiores, vallum per 132 pas- 
 suum millia a mari ad mare duxit. 
 
 An. 18. [A. D. 211.] Severus moritur Eburaci in Bri- 
 tannia. 
 
 DiocLETiANi An. 3. [A. D. 287.] Carausius sumpta pur- 
 pura Britannias occupavit. 
 
 An. 15. \^A. D. 296.] Post decem annos per Asclepio- 
 dotum praefectum praetorio Britannias receptae. 
 
 CoNSTANTiNi An. 16. [^A. D. 307.] Constantius sexto- 
 decimo imperii anno diem obiit in Britannia Eboraci. Post 
 quern filius ejus Constantinus ex concubina Helena pro- 
 creatus regnum invadit. 
 
 Gratianf An. 7. [A. D. 372?] Valentinianus in Britannia, 
 antequam tyrannidem invaderet, oppressus. 
 
 6. [Dem. Ev. iii. 7.] Ka) rohg i^^sv aiirm [ju^adrjTcov] t^v 
 *Va)[j^aicov stg^YjV, . . . xa* ersgovg imsg tov cuksocvov 'TTugsKUiv hiii rag 
 xaXovfji^svotg BgsTctvUotg v^croyj, TocvToi ovx, en eycays riyovi^ai kolt 
 etvQpccTTOV shut, fji^YiTiye xut svtsXsi$ xcu IhooTotg, ttoXAoO Ss xaroi 
 TXoLvoug Kct) yoYiTag. 
 
 7. l^Prce. Ev. 6.] *Ev BgsTTuvU ttoXXo) oiv^gsg fji^lctv yvvcdxoi, 
 
146 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 LXXIII. EX JULIO FIRMICO MATERNO. 
 [A.D. 345.] 
 
 [De e. p. rel. ed. Gro. p, 463.] ToUite, tollite securi, 
 sacratissimi iraperatores, [Constanti et Cons tans] ornamenta 
 templorum. Deos istos aut moneta? ignis, aut metallorum 
 coquat flamma. Donaria universa ad utilitatem vestrara 
 dominiumque transferte. Post excidia templorum in magni 
 Dei estis virtute provecti; vicistis hostes, propagastis im- 
 perium : et, ut virtutibus • vestiis gloria major accederet, 
 mutato ac conlempto temporum ordine, hyeme (quod nee 
 factum est aliquando, nee fiet) mmentes, ac saevientes undas 
 calcastis oceani sub remis vestris. Incogniti jam nobis pene 
 maris unda contremuit, et insperatam imperatoris faciem 
 Britannus expavit. Quid amplius vultis ? Virtutibus vestris 
 victa elementa cesserunt. 
 
 LXXIV. EX ATHANASIO. [A. D. 350.] 
 
 1. [<?. Arian.] Ka» rglrov Iv rjj jU^eyaArj (Tvvooop t>j Iv ^agS/x>j 
 (TWOL^^sicTYi xoLTQL TT^cVra^iv Tcov $eo<^iKsa'T<xTcjov (Scca-iXscav K-cjovcttuvtIov 
 
 KOi) ILcJOVG-TCtVTOg' SV Y} Ku) ol Y.cS lf\\K(hy ysVO[J,eVOl }CahYiPS^Y^(TOiV cjog 
 
 (rv)co(poi.VTai , rolg ts x^jfigTcriV virep r}[j,ciov o-vvs^Yj(p{(rciVTO fx,sv STr/crxoTOi 
 TrXsiovs rgiciKoa-lctiv, IJ k7rcig')(^ia)V A/yuTrrou, Ai/SJrj? . . . FaAX/cov, 
 B/PSTxav/cov. 
 
 2. [H, Ar. ad Mo,'] Elra ^XeTrovTsg, tyjv 'rrgog 'A^ccvu(rtov raov 
 sTTia-xoTroov (rv[x(pooviav ts xca s'lpYjvi^v, TrXslovg Ss ^crav v, oltto ts t^j 
 [x.syocXi^S *Pc«nxv3?5 Tca) Tvj^ 'iTCikias ituctyis . . . roCg re ccko TaXkioov, 
 xa) ^gsTTccvlag . . . rauTu (S^sttovtss sjcsivoi^ (pQovco ycu) (po^co cuv- 
 
 3. \_Ep, ad Jov,] ToiUTi^v ds [ttIg-tiv] ol Iv Ni>tata avvsKQovrsg 
 ooi^oXoyYia-CiV TTccTspsg' ku) tccut-^ (rJ/jt.rI/>j^oi Tvy)(OLV0u<T i Tracra* u\ 
 '7ra,vTa')(0i) KaToi tottov sKxk^(rlcii' cti ts kutol ty^v l^Trav/ay, xat B^er- 
 T«v/«v, KOLi TuXXlug. 
 
 LXXV. EX LIBANIO. [A.D. 360.] 
 
 1. [0)\ par, in Jul.] Tiva. Is tu [tov 'louAiavou] hr\ tyjs Yja-v^ixs; 
 T)jv (x,syl(rTviv tSov wtq tov rjKiov vr}(rov, >5V '12xeavo? ^%^'> "^^'^ Xoyi<r[j^o'l$ 
 
360.] EX LIBANIO. 147 
 
 TO) Ss sqyco '7rg6(roh§ rwv Yjyovfji^evcov. K«» Tovg fisv tuvtu otdiJcovvTotg 
 diKocious sttoIyiosv. 
 
 2. [Paiieg. Cons, et Cons. diet. A. D. 349.] Ov roivvv ov^s 
 Tov huTzKovv els rrjv vyjo-ov t>jv BgsTTaviuv a-icoTr^ TrocpsX^iiv a^iov, diori 
 TCoKXolg ^ VYicrog ijyvoYiTcm' . . . oo(r(l' ccTrocvras [J^oi^slv, on xu) tyjV s^oq 
 7^5 hyvuxT^kvYis ^a<JiKsv^ [Kajvcrra^] ^iyjgsuv^craro . . . 'H^oSotoj 
 fx-sv oOv, . . . dicipf>Yj^i/]v diafxix^sTcn jaij ehoci tov ttoAuujW^vvjtov mksoivov, 
 . . . 0* 8e xa.) 7ri(jTsu(fvrzs ^ivcci ttov tov wxsuvov, »A/yy<cw(r* Trgog 
 
 TOUVOfXa. *0 Ss TO(TOUTOV CCTTSd^S TOW TOlQliTOV TTaQsiV, MCTTS sl fLYj XOt) 
 
 yvolr), xcCi xa^eXxvosis vauv, xou l^J^^oLg xo[jlkt$?Iv}, xot) rrj^ 'BgsTTCivlas 
 'jrgoG-opiJiiTQsiYj Xiy^scn, to y.syl(TTOV YjyeiTO TTugYjcreiv toov socvtm '^gocr- 
 Y^xovTcov, scTTi ^ Koyo^, y^ugTuga^ Tcic o^sic •rragc'xpij.ivoc, w; agoL 
 l^^iitpv s\g xlvlvvov, irXohv (TTgoyyuXov VTtsg sxsivYis a<$=Tvai tyj^ 
 Qa.koiTTr}g, yj vuvy^u^lav Ire^coS* crucTTyjcrao-^af ovtoh Xa[X7rgix) [xsv 
 TiUTUiylleg slg ovguvov xugTOvci to. xv[j,oi.tu, b^uxttoh S= utto- 
 ><u[ji(SoiVOVTs§ uvsiJiOi 'Ttgos caregavTOV ex<psgov(ri ireXayog. to Se 
 dsivoTdTOv' sTTsidav yap toIs aXKoic U7ra(7iv 6 xv^sgv^TT^g ciVTicrTYja-r} 
 TYjV Ts^VYiv, v7rovo<rTsi [Jisv e^ai(pvYig y} QaXuTra' yj 5= Tscog [xsTsoogog 
 VTtsg TOQV xv[xoiToov oXxug Ittj rJ/jArjf oguTui TY^g ^oc^j.^ou xsiy^evY^' 
 xoci yjv fxev o^slctv ccvtol'KOTTcIKyi ttjv TraXlppoiuv, ixvoi\oi[x(3avei ts 
 otv$ig TO (rxu<pog' xa) Ss* tu Xoitto, ttovsIv TOug IjOtTrAeovraj* ^v 8e 
 jxsAX^(r>) Trgog tyjv sTrotvodov, ^ustui xutol [xixgov to ttAoTov, ut£<- 
 xoucTYjg itpog to oi^Qog TY^g ^uf/^ixov. toutcjov ouhv (3o(.(nXsvg IcrxoTryjcrs, 
 fLoiXXov Ss TTuvToc (Tdi^Mg sl^oog, oux cazcjoxvYiasv .... oii yag 
 
 xoi$Yi(Jt,svog stt) TYig YJiovog uve^sivev ou TrgosiTTWv Toug Ixsi 
 
 TToXeo'iv, ovds TrgoxYjpv^txg tyjv otvayMyYiv' .... I,a/3i/3a(raj hxoLTOV 
 
 uvlgug, cog Aeysra*, x6(Tag toL uTToysia, tov ooxsavov sTS[jivs 
 
 ov Tolvvv V) [xsv st:] tyjv vyi<tov dnx(Scx.(ng ovTCjog slgi^vixwg, 6 Ss utto-^ 
 
 TrXovg sTsgoog s^oigt^asv si //-ev toIvvv 0L<^s<JTY\xvl<xg Trjj VYj(r0Uf 
 
 xu) Toov olxYiTogoov vscoTsgi^ovTCJOV, xtx) TYig ugyYig TrsgixoTTTOfjisvYig, 
 xa) TYjg uyysKlug lAfiouo-yjj, flujao? irpog t^v olxoyjv xoLTaKYi^^sig 
 avsppi^s TOV Ttsg] tov ttAou xujSov, ovx uv ^v slg (p^XoTiiJi^lav yvoj^Y^g 
 TY]v ToA/jtav uvsvsyxsiv' aAA' y; 'Kugoi Tchv oi<t)5(TTi^xoToov avayx>j, to 
 ttXsov TYig svxKslotg atpT^gsi" vvv 5s, xccQsarTi^xoToov /jisv tmv sv B^er- 
 Tdvloi Trgay^oLTCfiv, ahiug Be V7rotg^o6(rYjg utto yy^g, Tsg7rs(T$ai Tolg 
 ooxsavov Qu6[j.a<nv, 
 
 l2 
 
148 EXCEKPTA [anno DOM. 
 
 LXXVI. EX JULIANO IMPERATORE. [A. D. 360.] 
 
 1. [EpisI, ad Aiheii, ecL Lips. 1696. pp. 279—283.] To Iri 
 [X,sT(X. TOVTO, hvTsgog eviavTOg xa) Tghog' xcti Tru^^TEg jxsv airzKr^KoLVTO 
 T^5 YuXoLHug o\ ^ctp^aqoi' 7rXe1<rrcn le aveA^^(Jr)0"av twv froXecav* 
 TTCifj.TrXi^Qsls Se ctTro yr^g BpSTTotvt^os vuv; ayr{^r^<TOLV^ . . . 8<evoou]U,r)V, 
 . . . TrudCLV oiTTOpplyl/ciS TY}v /Sao^jXix^v TTokvTsXnotVi xa» 7rapa<TX£VYjv, 
 ri(Tv^tx^civ' TtquTTsiv Is oiillv oKu)^' avsfji,svov U <l>Aco^evT»ov Trugct- 
 ysvso-Qoci, xa) rov Aovynrixlvov' yjv yug 6 uh Trsg] tyjv BtEVvav, 6 Is Iv 
 Tai§ BpsTTavluig. 
 
 ^. [Be C(BSar. p. 320.] 'Eyco le [6 'io6Xiog^ . . . Trgwrog 
 eToX{M^(ra 'Pcoixulcov STnlS^vui TY,g sxrog QxXx(T(rvig. xoti tovto ijv 1(7Mg to 
 sgyov Quvfjicio-Tov, xa/ toi tyjv roXfLuv xa) TauT*]v a^iov 6«'jjxa(rai' 
 «XA.a TO [ji^sit^ov fj^oi, TO ciTTO^Yivoti Tyjj vsao$ TrgwTOV. 
 
 LXXVII. E SEXTO RUFO FESTO. [A. D. 360.] 
 
 1. [Brev. 3.] Sub coiisulibus inter qiios nonDunquam et 
 diclatores fuerutit, per aDnos simul 467 &c. . . . Galliae et 
 Britanniae tributariae factae sunt. 
 
 2. [6.] C. Caesar cum decern legionibus, quae quaterna 
 millia militum Italorum habuerunt, per annos octo ab Alpi- 
 bus ad Rhenum usque Gallias subegit: cum barbaris ultra 
 Rhenum positis conflixit : in Britanniam transivit ; decimo 
 anno Galiias et Britannias tributarias fecit. 
 
 Sunt in Gallia cum Aquitania et Britanniis, decern et octo 
 provinciae : ... in Britannia Maxima Caesariensis, Flavia, 
 Britannia prima, Britannia secunda. 
 
 LXXVIII. E SEXTO AURELIO VICTORE. [A.D. 360] 
 
 1. IDe Viris III. 78.] Praetor [C. Julius CcBsar] Lusita- 
 niam, et post Galliam, ab Alpibus usque oceanum bis classe 
 transgressus, Britanniam subegit. 
 
 2. [De Cces. 4.] Denique bonis auctoribus compressa per 
 eum [Claudium] vitia, ac per Galliam Druidamm famosae 
 superstitiones ; lata jura quam commodissima ; curatum 
 militiae oiRcium ; retenti fines seu dati imperio Romano ; 
 
360.] E SEXTO AURELIO VICTORE. 149 
 
 Mesopotamia per Orientem, Rhenus Danubiusque ad Sep- 
 tentrionem, et a meridie Mauri accessere provinciis, demptis 
 regibus post Jubam ; caesaque Musalamiomm manus; simul, 
 ultima occasus, Britanniae partes contusae, quam solam adiit, 
 Ostia profectus raari, nam caetera duces curavere. 
 
 3. ['20.] Pescennium Nigrum apud Cyzicenos, Clodium 
 Albinum Lugduni victos coegit [Severu.s] mori. Quorum 
 prior, iEgyptum dux obtinens, bellum raoverat spe domi- 
 nationis : alter Pertinacis auctor occidendi, quum eo metu in 
 Brilannos, quam provinciam a Commodo meruerat, transmit- 
 tere nitebatur, in Gallia invaserat imperium. . . . His majora 
 aggressus [^Sevonis], Britanniam, quae ad ea utilis erat, pulsis 
 hoslibus, muro raunivit, per transversam insulara ducto, 
 utrimque ad fiuem oceani . . . Quum pedibus aeger bellum 
 moraretur, idque milites anxie ferreut, ej usque filium Bassia- 
 num, qui Caesar una aderat, Augustum fecissent ; in tribunal 
 se ferri, ' adesse omnes, imperatoremque ac tribunos, centu- 
 riones ac cohortes, quibus auctoribus acciderat, sisti reorum 
 raodo,' jussit. Quo metu stratus humi victor, quum tantorum 
 exercitus veniam precaretur : ' Sentitisne' inquit, pulsans 
 manu, * caput potius quam pedes imperare ?' Neque multo 
 post Britanniae municipio, cui Eboraci nomen, anuis regni 
 duodeviginti morbo exiinctus est. 
 
 4. [24.] Dum tantae severitatis vim milites inhorrescunt, 
 (unde etiam Severi cognomentum accesserat) [Alea^andriwi] 
 agentem casu cum paucis vico Britanniae, cui vocabulum 
 Sicila, trucidavere. 
 
 5. [39.] Sed Herculius in Galliam profectus, fusis hostibus 
 aut acceptis, quieta omnia brevi patraverat. Quo bello 
 Carausius, Menapiae civis, factis promptioribus enituit, 
 eoque eum, simul quia gubernandi, quo officio adolescentiam 
 mercede exercuerat, gnarus babebatur, parandae classi ac 
 propulsandis Germanis maria infestantibus, praefecere. Hoc 
 elatior, quum parum multos opprimeret, neque praedae omnia 
 in aerarium referret, Herculii metu, a quo se caedi jussum 
 compererat, Britanniam hausto imperio capessivit. . , . Per 
 Africam gestae res pari modo ; solique Carausio remissum 
 insulae imperium, postquam jussis ac munimento incolarum 
 contra gentes bellicosas opportunior habitus. Quern sane 
 
150 KXCERPTA [anno DOM. 
 
 sexemiio post Allectus nomine dolo circumvenit. Qui quum 
 ejus permissu summae rei prseesset, flagitiorum et ob ea 
 mortis formidinc, per scelus impeiium extorserat. Quo 
 usum brevi, Constantius, Asclepiodoto, qui praetorianis 
 pra3fectus praeerat, cum parte classis ac legionum praemisso, 
 delevit. 
 
 6. [40.] Igitur Constantio, Armentarioque his succeden- 
 iibus, Severus Maximinusque lllyricorum indigenae Caesares, 
 prior Italiam, posterior in quae Jovius obtinuerat, destinantur. 
 Quod tolerare nequiens Constantinus, cujus jam tum a puero 
 ingens potensque animus ardore imperitandi agitabatur, fugae 
 commento, quum ad frustrandos insequentes publica jumenta, 
 quaqua iter egerat, interficeret, in Britanniam pervenit; nam 
 is a Galerio religionis specie ad vicem obsidis tenebatur. 
 Et forte iisdem diebus ibidem Constantium patrem vitae 
 ultima agebant. Quo mortuo cunctis, qui aderant, adniten- 
 tibus, imperium capit. 
 
 7. \_Epit. 4.] Possidio eunucho post triumphum Britan- 
 nicum, inter militarium fortissimos, arma insignia tanquam 
 participi victoriae dono dedit {^Claudius. A.D. 44.] 
 
 8. [40-] Septimius Severus imperavit annos decem et octo. 
 Hie Pescennium interemit, hominem omnium turpitudinum. 
 Sub eo etiam Albinus, qui in Gallia se Caesarem fecerat, 
 apud Lugdunum occiditur. Hie Severus filios sues succes- 
 sores relinquit Bassianum et Getara. Hie in Britannia 
 vallum per triginta duo passuum millia a mari ad mare 
 deduxit. 
 
 9. [39.] Hoc tempore Carausio in Galliis, Achilleus apud 
 ^gyptum, Julianus in Italia imperatores effecti, diverso 
 exitu peri ere. 
 
 10. [41.] Hie [Constantinus'] dum juvenculus a Galerio 
 in urbe Roma religionis specie obses ten ere tin*, fugam arri- 
 piens, atque ad frustrandos insequentes, publica jumenta, 
 quaqua iter egerat, interfecit, et ad patrem in Britanniam 
 perver^it ; et forte iisdem diebus ibidem Constantium pa- 
 rentem fata ultima perurguebant. Quo mortuo, cunctis qui 
 aderant adnitentibus, sed praecipue Eroco Alemannorum 
 rege, auxilii gratia Constantium comitate, imperium capit. 
 
 11. [c. 47.2 Hoc tempore [,A. D, 383.] quum Maximus 
 
360.] EX EUTROPIO. 151 
 
 apud Britanniam tyrannidem arripuisset, et in Galliam trans- 
 misisset, ab infensis Gratiano legionibus exceptus, Gratiaiium 
 fligavit, nee mora extinxit. 
 
 12. [c. 48.] Maximum autem tyrannum qui Gratianuni 
 interfeeerat, et sibi Gallias vindicabat, apud Aquileiam ex- 
 tinxit [TJieodosius], Victoremque ejus filium, intra infanlise 
 annos a Maximo patre Augustum factum, necavit. C^. D. 
 388.] 
 
 LXXIX. EX EUTROPIO. [A. D. 360.] 
 
 1. \_Hist. vi. 17.] Anno urbis conditge 693, Caius Julius 
 Caesar, qui postea imperavit, cum Lucio Bibulo consul est 
 factus. Decreta est ei Gallia et Illyricum cum legionibus 
 decem. Is primo vicit Helvetios, qui nunc Sequani appel- 
 lantur. Deinde vincendo per bella gravissima usque ad 
 Oceanum Britannicum processit. Domuit autem annis novem 
 fere omnem Galliam, quae inter Alpes, flumen Rhodauum, 
 Rbenum et Oceanum est, et circuitu patet ad bis et tricies 
 centena millia passuum. Britannis mox bellum intulit, 
 quibus ante eum ne nomen quidem Romanorum cognitum 
 erat ; et eos quoque victos, obsidibus acceptis, stipendiaries 
 fecit. 
 
 2. Cvii. 13.] Post bunc Claudius fuit, patruus Caligulae, 
 Drusi, qui apud Moguntiacum monumentum habet, filius ; 
 cujus et Caligula nepos erat. Hie medie imperavit, multa 
 gerens tranquille atque moderate, quasdam crudeliter et 
 insulse. Britanniae bellum intulit \_A. D. 43.], quam 
 nullus Romanorum post Julium Ccesarem attigerat : eaque 
 devicta per Cn. Sentium, et A. Plaulium, illustres et nobiles 
 viros, triumphum celebrem egit. Quasdam insulas etiam 
 ultra Britanniam in ocean o positas, Romano imperio addidit, 
 quae appellantur Orcades, filioque suo Britannici nomen 
 imposuit. Tam civilis autem circa quosdam amicos exstitit, 
 ut etiam Plautium, nobilem virum, qui in expeditione Bri- 
 tannica multa egi-egie fecerat, triumphantem ipse prose- 
 queretur, et conscendenti Capitolium laevus incederet. Is 
 vixit annos 64, imperavit 14. 
 
152 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 8. [6'. 14.] In re militari nihil omnino aiisus [Nero], 
 Britanniani pene amisit. Nam duo sub hoc nobilissima 
 oppida capta illic atque eversa sunt. 
 
 4. [c. 19.] Vespasianus huic [Vitellio] successit, . . . 
 privata vita illustris ; ut qui a CI audio in Germaniam, 
 deinde in Britanniam missus, tricies et bis cum hoste con- 
 flixerit; duas validissimas gentes, 20 oppida, iusulam Vec- 
 tam, Britanniae proximam, imperio Romano adjecerit. 
 
 5. [viii. 19.] Novissimum bellum in Britannia habuit 
 [Severus] : utque receptas provincias omni securitate mu- 
 niret, vallum per 32 millia passuum a mari ad mare deduxit. 
 Decessit Eboraci admodum senex, imperii anno 16mo. 
 
 6. [ix. 21, 22.] Per haec tempora etiam Carausius, qui 
 vilissime natus, strenuse militise ordine famam egregiam 
 fuerat consecutus, quum apud Bononiam per tractum Belgicae 
 et Armoricse pacandum mare accepisset, quod Fraud et 
 Saxones infestabant, multis barbaris saepe captis, nee praeda 
 Integra aut provincialibus reddita, aut imperatoribus missa ; 
 quum suspicio esse coepisset, consulto ab eo admitti barbaros, 
 ut transeuntes cum praeda exciperet, atque hac se occasione 
 ditaret ; a Maximiano jussus occidi, purpuram sumpsit, et 
 Britannias occupavit. 
 
 Ita quum per omnem orbem terrarum res turbatae essent, et 
 Carausius in Britanniis rebellaret, . . . Diocletianus . . . fecit 
 . . . Conslantium et Maximum Caesares . . . Cum Carausio 
 tamen, quum bella frustra tentata essent contra virum rei 
 militaris peritissimum, ad postremum pax convenit. Eum 
 post septennium Allectus, socius ejus, occidit, atque ipse 
 post eum Britannias triennio tenuit : qui ductu Asclepiodoti 
 praefecti praetorio est oppressus. Ita Britanniae decimo anno 
 receptae. [ J. D. 287— 296.] 
 
 7. [x. 1.] Hie [Cons fa?! I ins] non modo amabilis, sed 
 etiam venerabilis Gallis fuit : praecipue quod Diocletian! 
 suspectam prudentiam, et Maximiani sanguinariam temeri- 
 tatem imperio ejus evaserant. Obiit in Britannia, Eboraci, 
 principatus anno tertio decimo, atque inter divos relatus est. 
 [A.D. 306.] 
 
 8. [c. 2.] VeiTim Constantio mortuo, Constantinus, ex 
 obscuriori matrimonio ejus filius, in Britannia creatus est 
 
370.] EX RUFO FESTO AVIENO. 153 
 
 imperator, et in locum patris exoptatissimus moderator 
 accessit. [A, D. 306.] 
 
 LXXX. EX SANCTO BASILIO. [A. D. 370.] 
 
 {Horn, iv, in Hexam. ed. Par. 1721. v. i. p* 36.] Ou yup ^v 
 
 ^ t^vi Tadslgoov ^o(.\cc<T(ra' otJSe to jtteya IxeTvo xa* aroXfLYiTOV tAw- 
 ri^gcn TrsXayog, to tvjv BgsTruvixYjv vijcrov xca robg sarTrsglovi; 'l/Sijpaj 
 
 TTSgiTTTVO'O'OfJ.eVOV. 
 
 LXXXI. EX RUFO FESTO AVIENO. [A. D. 370.] 
 
 1. [Des. Or. Ter. 414. <^6-.] . . . Tellus Europa Columnis 
 
 Proxima magnauimos alit aequo cespite Iberos. 
 Hi super oceani borealis frigida tangunt 
 iEquora et excursu diffusi latius agri 
 Arva teneiit, duris nimium \ icina Britannis. 
 
 2. [745.] Eminus hie alias gelidi prope flabra Aquilonis 
 
 Exsuperant undas, et vasta cacumina tollunt. 
 Hae numero geminae, pingues sola, cespitis ampke, 
 Conditur occidui qua Rhenus gurgitis unda, 
 Dira Britannorum sustentant agmina terris. 
 Hie spumosus item ponti liquor explicat aestum, 
 Et brevis e pelago vertex subit. Hie chorus ingens 
 Fceminei coetus pulchri colit orgia Bacchi : 
 Producit noctem ludus sacer : aera pulsant 
 Vocibus, et crebris late sola calcibus urgent. 
 Non sic Absynthi prope flumina Thracis alumnae 
 Bistonides, non qua celeri ruit agmine Ganges, 
 Indorum populi stata curant festa Lyaeo. 
 Longa dehinc celeri si quis rate marmora currit, 
 Inque Lycaonias cymbam procul urgeat arctos, 
 Inveniet vasto surgentem vertice Thulen. 
 Hie quum plaustra poli tangit Phcebeius ignis ; 
 Nocte sub illustri rota solis fomite flagrat 
 Continuo ; clarumque diem nox aemula ducit. 
 Nam sol obliquo torquetur cardine mundi, 
 Directosque super radios, vicinior axi 
 Occiduo inclinat, donee juga rursus anhela 
 Devexo accipiat ccelo Notus. ... 
 
15^ EXCERPTA [anno DOM. 
 
 3. [Ora. Ma. 86. S^x',] Hie sunt columnae pertinacis Herculis, 
 Abila atque Calpe ; ha^c lajva dicti cespitis, 
 Libyoe propinqua est Abila) dure pcrstrepunt 
 Septentrione, sed loco certa? tenent. 
 Et prominentis hie jugi surgit eaput, 
 (QLstrymnin istud dixit aevmn antiquius) 
 Molesque celsa saxei fastigii 
 Tota in tepentem maxima vergit Notum. 
 Sub hujus autem prominentis vertice 
 Sinus dehiseit incolis CEstrymnieus, 
 In quo Insulse sese exserunt CEstrymnides, 
 Laxe jacentes, et metallo divites 
 Stanni atque plumbi. Multa vis hie gentis est, 
 Superbus animus, efficax sollertia, 
 Negotiandi curajugis omnibus: 
 Notisque cymbis turbidum late fretum, 
 Et belluosi gurgitem oceani secant. 
 Non hi carinas quippe pinu texere, 
 Acereve norunt, non abiete, ut usus est, 
 Curvant faselos ; sed rei ad miraculum, 
 Navigia junctis semper aptant pellibus, 
 Corioque vastum ssepe percurrunt salum. 
 Ast hinc duobus in Sacram, sic insulam 
 Dixere prisci, solibus cursus rati est. 
 Hasc inter undas multa cespitem jacet, 
 Eamque late gens Hibernorum colit. 
 Propinqua rursus insula Albionum patet. 
 Tartessiisque in terminos CEstrymnidum 
 Negociandi mos erat ; Carthaginis 
 Etiam coloni, et vulgus, inter Herculis 
 Agitans columnas, haec adibant ^quora : 
 Quoe Himilco Poenus mensibus vix quatuor, 
 Ut ipse semet re probasse retulit 
 Enavigantem, posse transmitti adserit, 
 Sic nulla late flabra propellunt ratem, 
 Sic segnis humor sequoris pigri stupet. 
 Adjicit et illud, plurimum inter gurgites 
 Extare fucum, et saepe virgulti vice 
 Retinere puppim ; die it hie nihilominus 
 
380.] EX AMBROSIO. 155 
 
 Non in profundum terga demitti maris, 
 Parvoque aquarum vix supertexi solum : 
 Obire semper hue et hue ponti feras 
 Navigia lenta et languide repentia 
 Intern atare belluas. Si quis dehinc 
 Ab insulis GEstrjmnicis lembum audeat 
 Urgere in undas, axe qua Lycaonis 
 Rigescit sethra, cespitem Ligurum subit 
 Cassum incolarum 
 
 LXXXII. EX AMBROSIO. [A.D.380.] velHEGESIPPO. 
 [A.D. 160.] 
 
 1. [De Bello Jud.ii.9.] Ille {Alexander] usque ad oceanum 
 victoriam extendit : Romani ultra oceanum. Testis est Bri- 
 tannia extra orbem posita, sed Romanorum virtute in orbem 
 redacta. Quos astas superior ignoravit, didicit Romanorum 
 victoria. Serviunt et ipsi, qui, quid esset servitus ignorabant; 
 soli sibi nati et semper sibi liberi : quia a superiorum po- 
 tentia, interfuso oceano secreti metuere non poterant quos 
 nesciebant. Plus itaque fuit transisse ad Britannos quam 
 triumphasse de Britannis. Quid enim facerent, elementis 
 Romanorum imperio subjectis? Docuit illos oceanus servi- 
 tutis patientiam, postquam transfretantibus et ipsi Roma- 
 norum navigiis insuetam sibi servitutem agnoverant . . . 
 
 Nam si verum quaeramus, ut supra diximus, terra ipsa 
 infra Romanorum imperium est, super quam progressa 
 Romana virtus ultra oceanum, alterum sibi orbem quaesivit, 
 et in Britannia sibi remota a confinio terrarum, novam sibi 
 invenit possessionem. Denique quibus jus non solum civi- 
 tatis Romanae sed etiam ipsius prope humanag conversationis 
 negatur, illo diriguntur, ut illic habitent, quasi mundi exules. 
 Cessit oceanus finibus suis, novit Romanus interiora ejus 
 petere secreta. 
 
 2. [iii. 1.] Britanniam quoque inter undas adhuc latentem 
 Romano imperio armis acquisiverat [Vespasianus], cujus 
 triumphataB opibus Roma ditior, Claudius consultior, Nero 
 fortior aestimabatur. 
 
 3. [v. 15.] Quis vobis cum victoribus universae terrae, 
 quibus secreta oceani et extrema Indiae parent; quid attexam 
 
156 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 Bri'tannias interfuso mari toto orbe divisas et a Romanis in 
 orbem terrarum redactas? Tremit hos Scotia, quae terris 
 nihil debet ; tremit Saxonia inaccessa paludibus et inviis 
 septa regionibiis. 
 
 4. \_Hexam. iii. 3] Quis deinde sciat, in quantum se illud 
 magnum et inausum naviganiibus atque intentatum nautis 
 fundat mare, quod Britannias fremente includit aequore, atque 
 in ulteriora et ipsis fabulis inaccessa secreta se porrigit? 
 
 LXXXTir. EX AMMTANO MARCELLING. [A.D. 380.] 
 
 1. [xiv. 5.] Inter quos [Constantii adulatores] Paulus 
 eminebat notarius, ortus in Hispania, glabro quidem sub 
 "vultu latens, odorandi vias periculorum occultas perquam 
 sagax. Is in Britanniam missus [^. D. 353.], ut militares 
 quosdam perduceret, ausos conspirasse Magnentio, quum 
 reniti non possent, jussa licentius supergressus, fluminis modo 
 fortunis complurium sese repentinus infudit, et ferebatur per 
 strages multiplices ac ruinas, vinculis membra ingenuorum 
 affligens, et quosdam obterens manicis, crimina scilicet multa 
 consarcinando, a veritate longe discreta. Unde admissum 
 est facinus impium, quod Constantii tempus nota inusserat 
 sempiterna. Martinus agens illas provincias pro praefectis, 
 serumnas innocentium graviter gemens, saepeque obsecrans, 
 ut ab omni culpa immunibus parceretur, quum non impetraret, 
 minabatur se discessurum : ut saltern id metuens perquisitor 
 malevolus, tandem desineret quieti coalitos homines in aperta 
 pericula projectare. Per hoc minui studium suum existimans 
 Paulus, ut erat in complicandis negotiis artifex dirus, unde 
 ei Catenae inditum est cognomentum, vicarium ipsum eos, 
 quibus praeerat, adhuc defensantem, ad sortem periculorum 
 communium traxit. Et instabat ut eum quoque, cum tri- 
 bunis et aliis pluribus, ad comitatum imperatoris vinctum 
 perduceret: quo percitus ille, exitio urgente abrupto, ferro 
 eumdem adoritur Paulum. Et quia languente dextera 
 letaliter ferire non potuit, jam districtum mucronem in 
 proprium latus impegit : hocque deformi genere mortis 
 excessit e vita justissimus, remora ausus miserabiles casus 
 levare multorum. Quibus ita sceleste patratis, Paulus cruore 
 
380.] EX AMMIANO MARCELLING. 157 
 
 perfusus, reversusque ad principis castra multos coopertos 
 perie catenis adduxit, in squalorem dejectos atque moestitiain ; 
 quorum adventu intendebantur eculei, uncosque parabat 
 carnifex et tormenta. Et ex iis proscripti sunt plures, ac- 
 tique in exilium alii : nonnullos gladii consumsere poenales. 
 
 2. [xviii. 2.] Id inter potissima mature duxit [jJulianus^ 
 implendum, ut . . . civitates multo ante excisas introiret, 
 receptasque communiret : horrea quinetiam extrueret pro 
 incensis, ubi condi posset annona, a Britannis sueta trans- 
 ferri. \^A.D. 359.] 
 
 3. [xx. ].] Haec per Illyricum, perque Orientem rerum 
 series fuit. Consulatu vero Constantii decies, terque Juliani, 
 \_A. D. 360.] in Britanniis, quum Scotorum Pictorumque 
 gentium ferarum excursus, rupta quiete condicta, loca limi- 
 tibus vicina vastarent, et implicaret formido provincias prae- 
 teritarum cladium congerie fessas : hyemem agens apud 
 Parisios Caesar \_Julianus^^ distractusque in solicitudines 
 varias, verebatur ire subsidio transmarinis : ut retulimus 
 [in initio libri quod periit] ante fecisse Constantem, ne rectore 
 vacuas relinqueret Gallias, Alemannis ad saevitiam etiam 
 turn incitatis et bella. Ire igitur ad haec ratione vel vi 
 componenda Lupicinum placuit, ea tempestate magistrum 
 armorum, bellicosum sane, et castrensis rei peritum, sed 
 supercilia erigentem ut cornua, et de tragico, quod aiunt, 
 cothurno strepentem : super quo diu ambigebatur, avarus 
 esset potius, an crudelis. Moto ergo velitari auxilio, Herulis 
 scilicet et Batavis, numerisque Moesiacorum duobus, adulta 
 hyeme dux antedictus Bononiam venit; quaesitisque navigiis, 
 et omni imposito milite, observato flatu secundo ventorum, 
 ad Rutupias sitas ex adverso defertur, petitque Lundinium : 
 ut exinde suscepto pro rei qualitate consilio, festinaret ocius 
 ad procinctum. 
 
 4. [c. 4.] Decentium tribunum et notarium misit {Con- 
 stantius2i auxiliares milites exinde ^a Gallia} protinus ab- 
 stracturum Herulos et Batavos, cumque Petulantibus Celtas, 
 et lectos ex numeris aliis trecentenos, hac specie jussos acce- 
 lerare, ut adesse possint armis primo vere movendis in 
 Parthos. Et super auxiliariis quidem et trecentenis cogendis 
 
168 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 ocius proficisci Lupicinus conventus est solus, transisse ad 
 Britannias nondum compertus. 
 
 5. [c. 9.] Etquoniam, quum haec ita procederent, timebatur 
 Lupicinus, licet absens, agensque etiam turn apud Britannos, 
 homo superbse mentis et turgidae, eratque suspicio, quod, si 
 base trans mare didicisset, novarum rerum materias exci- 
 taret : notarius Bononiam mittitur, observaturus sollicite, ne 
 quisquam fretum oceani transire permitteretur. Quo vetito, 
 reversus Lupicinus, antequam horum quidquam sciret, nullas 
 ciere potuit turbas. 
 
 6. [xxii. 3.] Et Palladium primum ex magistro officiorum 
 in Britannos exterminarunt, suspicione tenus insimulatum, 
 quaedam in Galium composuisse apud Constantium, dum sub 
 eodem Cassare officiorum esset magister. \iA. D, 36 L] 
 
 7. [xxiii. L] Apud Hierosolymam templum . . . instaurare 
 [Julianus] sumptibus cogitabat immodicis ; negotiumque 
 maturandam Alypio dederat Antiochensi, qui olim Britannias 
 curaverat pro prsefectis. [^. i). 863.] 
 
 8. [c. 6.] Quod genus gemmae [margaritcB'] etiam in Bri- 
 tannici secessibus maris gigni legique, licet dignitate dispari, 
 non ignoramus. 
 
 9. [xxvi. 4.] Hoc tempore . . . Picti Saxonesque et Scoti, 
 et Attacotti Britannos aerumnis vexavere continuis. [A. D. 
 364.] 
 
 10. [xxvii. 8, 9.] Profectus itaque [Valentinianus] ab Am- 
 bianis, Treverosque festinans, [A. D. QQ^J] nuntio percellitur 
 gravi, qui Britannias indicabat barbarica conspiratione ad 
 ultimam vexatas inopiam: Nectaridumque comitem maritimi 
 tractus occisum, et Fullofaudem ducem hostium insidiis 
 circumventum. Quibus magno cum horrore compertis, 
 Severum etiam tum domesticorum comitem misit, si fors 
 casum dedisset optatum, correcturum sequius gesta : quo 
 paulo postea revocato, Jovinus eadem loca profectus, Prover- 
 tuidem celeri gradu praemisit, adminicula petiturus exercitus 
 validi. Id enim instantes necessitates flagitare firmabant. 
 Postremo ob multa et metuenda, quae super eadem insula 
 rumores assidui perferebant, electus Theodosius illuc prope- 
 rare disponitur, officiis Martiis felicissime cognitus : adscita- 
 
380.] EX AMMIANO MARCELLING. 159 
 
 que animosa legionum et cohortium pube; ire tendebat 
 praeeunte fiducia speciosa. Et quoniam, quum Constantis 
 principis actus componerem motus adolescentis et senescentis 
 oceani, situmque Britannise pro captu virium explanavi, ad 
 ea quae digesta sunt semel, revolvi superfluum duxi : ut 
 Ulixes Homericus apud Phaeacas ob difficultatem nimiam 
 replicare formidat. Illud tamen sufficiet dici, quod eo 
 tempore Picti in duas gentes divisi, Dicalidonas et Vectu- 
 riones, itidemque Attacotti, bellicosa hominum natio, et 
 Scoti, per diversa vagantes multa populabantur ; Gallicanos 
 vero tractus Franci et Saxones iisdem confines, quo quisque 
 eruropere potuit terra vel mari, praedis acerbis incendiisque, 
 et captivorum funeribus hominum violabant. 
 
 Ad haec prohibenda, si copiam dedisset fortuna prosperior, 
 orbis extrema dux efficacissimus petens, quum venisset ad 
 Bononiae littus, quod a spatio controverso terrarum angustiis 
 reciproci distinguitur maris, attolli horrendis aestibus adsueti, 
 rursusque sine ulla navigantium noxa in speciem complanari 
 camporum : exinde, transmeato lentius freto, defertur, Ru- 
 tupias, stationem ex ad verso tranquillam. Unde quum conse- 
 quuti Batavi venissent et Eruli, Joviique et Victores, fidentes 
 viribus numeri, egressus tendensque ad Lundinium vetus 
 oppidum, quod Augustam posteritas appellavit, divisis pluri- 
 fariam globis, adortus est vagantes hostium vastatorias manus, 
 graves onere sarcinarum : et propere fusis, qui vinctos ho- 
 mines agebant et pecora, praedam excussit, quam tributarii 
 perdidere miserrimi. His denique restituta omni, praeter 
 partem exiguam, impensam militibus fessis, mersam diffi- 
 cultatibus suis antehac civitatem, sed subito, quam salus 
 sperari potuit recreatam, in ovantis speciem laetissimus 
 introiit. 
 
 Ubi ad audenda majora prospero successu elatus, tutaque 
 scrutando consilia, futmi morabatur ambiguus, diffusam 
 varianiin gentium plebem et ferocientem immaniter, non nisi 
 per doles occultiores et improvises excursus superari posse, 
 captivorum confessionibus et transfugarum indiciis doctus. 
 Denique edictis propositisimpunitateque promissa, desertores 
 ad procinctum vocabat, et multos alios per diversa libero 
 
160 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 commeatu disperses. Quo monitu ut rediere plerique, in- 
 centive percitus, reientusque anxiis curis, Civilem nomine 
 rectumm Britannias pro praifectis ad se poposcerat mitti, 
 virum acrioris ingenii, sad justi tenacem et recti: itidemque 
 Dulcitium ducem scienlia rei militaris insignem. Haec in 
 Britanniis agebantur. 
 
 11. [xxviii. 1.] Haec Valentinianus relatione judicum 
 doctus, asperius interpretantium facta, vigore nimio in ne- 
 gotium jiissit inquiri. Et quia Frontinus consiliarius ante- 
 dicti [Amaniii], minister fuisse conceptae precationis ar- 
 guebatur, concisus virgis atque confessus, ablegatus est in 
 exilium ad Britannos. [A. D. 368.] 
 
 Ii2. [c. 2.] Maratocupreni \_Syri'] grassatores acerrimi 
 vagabantur . . . nee quisquam adventum eorum cavere 
 poterat inopinum, non destinata, sed varia petentium et 
 longinqua, et, quoquo ventus duxerat, irrumpentium : quam 
 ob causam prse caeteris hostibus Saxones timentur ut re- 
 pentini. [_A. D. 369.] 
 
 13. [c. 3.] Theodosius vero dux nominis inclyti, animi 
 vigore collecto ab Augusta profectus, quam veteres appel- 
 lavere Lundinium, cum milite industria comparato solerti, 
 versis turbatisque Britannorum fortunis opem maximam 
 tulit : opportuna ubique ad insidiandum barbaris praeveniens 
 loca, nihil gregariis imperans, cujus non ipse primitias alacri 
 capesseret mente. Hocque genere quum strenui militis 
 munia et praeclari ducis curas expleret, fusis variis gentibus 
 et fugatis, quas insolentia nutriente securitate aggredi Ro- 
 manas res inflammabat, in integrum restituit civitates et 
 castra multiplicibus quidem damnis afflicta, sed ad quietem 
 temporis longi fundata. 
 
 Evenerat autem eodem haec agente facinus dirum erupturum 
 in periculum grave, ni inter ipsa conatus principia fuisset 
 extinctum. Valentinus quidam in Valeria Pannoniae superbi 
 spiritus homo, Maximini illius exitialis vicarii, postea prae- 
 fecti conjugis frater, ob grave crimen actus in Britannias 
 exul, quietis impatiens malefica bestia ad res perniciosas con- 
 surgebat et novas, in Theodosium tumore quodam, quem 
 solum resistere posse nefandis cogitationibus advertebat. 
 
120.] EX AMMIANO MARCELLING. ' 161 
 
 Multa tamen clam palamque circimispiciens, crescente flatvi 
 cupiditatis immenssc exsules soUicitabat et milites, pro 
 temporis captu ausorum illecebrosas pollicendo mercedes. 
 Jamque propinquante tentatorum efFectu, doctiis haec, unde 
 convenerat, dux alacrior ad audendum, et corde celso ad 
 vindictam compertorum erectus, Valentinum quidem cum 
 paucis arcta sibi societate junctissimis letali poena plectendos 
 Dulcilio dediderat duci : militari scientia vero, qua superabat 
 praesentes, futura conjiciens, de conjuratis quosstiones agitavi 
 prohibuit, ne formidiiie sparsa per multos, reviviscerent pro- 
 vincianim turbines compositi. 
 
 Hinc ad corrigenda plura conversus et necessaria, periculo 
 penitus dempto, quum aperte const aret nulla ejus coepta 
 propitiam deseruisse fortunam, instaurabat urbes et prae- 
 sidiaria, ut diximus, castra, limitesque vigiliis tuebatur et 
 praetenturis : recuperatamque provinciam, qua3 in ditionem 
 concesserat hostium, ita reddiderat statui pristino, ut eodem 
 referente et rectorem haberet legitimum, et Valentia deinde 
 vocaretur arbitrio principis velut ovantis. . . . 
 
 Areanos genus hominum a veteribus institutum, super 
 quibus aliqua in actibus Constantis retuliraus, paullatim 
 prolapsos in vita a stationibus suis removit: aperte convictos, 
 acceptarum promissarumque magnitudiric prsedarum allectos, 
 quae apud nos agebantur, aliquoties barbaris prodidisse. 
 Id enim illis erat oflScium, ut ultro citroque per longa spatia 
 discurrentes, vicinarum gentium strepitus nostris ducibus 
 intimarent. 
 
 Ita spectatissime antedictis rebus aliisque administratis 
 similibus, ad comitatum accitus, tripudiantesque relinquens 
 provincias, ut Furius Camillus vel Cursor Papirius, victoriis 
 crebris et salutaribus erat insignis. Et favore omnium 
 adusque fretum deductus, leni vento transgressus, vehit ad 
 commilitium principis : cumque gaudio susceptus et laudibus, 
 in locum Valentis Jovini successit, qui equorum copias 
 tuebatur. 
 
 14. [xxix. 1.] Alypius quoque ex vicario Britanniarum, 
 placiditatis homo jucundae, . . . ut veneficii reus citatus est 
 cum Hierocle filio. [A. D. 371.] 
 
 M 
 
162 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 15 [c. 4.] Valentinianus . . . ia Macriani locum Bucino- 
 bantibus, quae contra Mogontiacum gens est Alemanna, 
 regem Fraomarium ordinavit : quern paulo postea, quoniam 
 recens excursus eumdem penitus vastaverat pagum, in Bri- 
 tannos translatum potestate tribuni, Alemannorum prae- 
 fecerat numero, multitudine viribusque ea tempestate 
 florenti. 
 
 16. [xxx. 7.] Gratianus [Valentiniani pater'] . . . comes 
 prsefuit rei castrensi per Africam \_A. D, 375.] : unde fur- 
 torum suspicione contactus, digressusque, multo postea pari 
 potestate Britannum rexit exercitum, tandemque honeste 
 Sacramento solutus reverti ad larem : et agens procul a 
 strepitu, multatione bonorum adflictus est a Constantio hoc 
 nomine, quod civili flagrante discordia, hospitio dicebatur 
 suscepisse Magnentium, per agrum suum ad proposita festi- 
 nantem. [^. D, 350.] . . . 
 
 Britannos, catervas superfusorum hostium non ferentes 
 \_A, 1). 368.] spe meliorum adsumpta, [Valenfinianus] in 
 libertatem et quietem restituit placidam, nullo psene redire 
 permisso grassatorum ad sua. 
 
 Efficacia pari Valentinura quoque Pannonium exulem per 
 has provincias molientem otium turbare commune, antequam 
 negotium efFervesceret, oppressit. \_A. D. 369.] 
 
 17. \_c. 9.] In provinciales admodum parens [Valentinianus'], 
 tributorum ubique molliens sarcinas : oppidorum et limitum 
 conditor tempestivus : militaris disciplinse censor eximius, in 
 hoc tantum deerrans, quod, quum gregariorum etiam levia 
 puniret errata, potiorum ducum flagitia progredi sinebat in 
 majus, ad querelas in eos motas aliquoties obsurdescens : 
 unde Britannici strepitus et Africanae clades, et vastitas 
 emersit Illjrici. [A. D, 375.] 
 
 LXXXIV. EX ANON. AUCT. DE CONST. CHLORO. 
 
 [A. D. 380.] 
 
 lExcerp. de Const, ChlJ] Constantinus ... ad patrem Con- 
 stantium venit apud Bononiam . . . Post victoriam autem 
 
380.] EX ^THICO ISTRO. 163 
 
 Pictorum Constantius pater Eboraci mortuus est, et Con- 
 stantinus omnium militum consensu Caesar creatus. . . . 
 
 Interea Caesares duo facti, Severus et Maximinus : Maxi- 
 mino datum est Orientis iraperium : Galerius sibi Illyricum, 
 Thracias et Bithyniam tenuit : Severus suscepit Italiam, et 
 quidquid Herculius obtinebat. 
 
 Postquam vero Constantius in Britannia mortuus est et 
 Constantinus filius successit, subito in urbe Roma Pras- 
 toriani milites Maxentium filium Herculii imperatorem 
 crearunt. 
 
 LXXXV. EX EUNAPIO SARDIANO. [A.D. 380.] 
 
 \^Hist. ap. Lahb. Par. 1648. p. 15.] 'O^cuv [h ^lovXiuvos^ 
 
 sv7rgo(rci07r6v ts ujxu, xa) a-vwyKuioiv uvtm tjjv elgriVYiv {Xoi[xal3ctiv yoig 
 [X,r] /SouXojU-svcwv, a^vvurov Ictti tyjv rrj^ B^=tt«v<x^j vrj(rov (nTOTtOfXTrluv 
 sttI Toi 'Poo[jt,ctixix (pgovgiu hwTriixTTso'Qxi) KCi[ji/7rT6[ji.svog vtto Trig ^peitx^j 
 ^oigl^sTOii TYjV slgvjVYiv. 
 
 LXXXVI. EX JULIO HONORIO. [A.D. 380.] 
 
 lEd. Gron, L. Bat. 1722. p. 711.] Oceani Occidentalis 
 maria sunt, . . . Mare Orcadum. — Item hue pertinent maria 
 . . . Mare Britanni. — Oceani Occidentalis famosae insulae 
 sunt', Hyberus, Mevania, Britannia. Heboso, . . . Orcades. — 
 Oceanus Occidentalis habet provincias . . . Britanniam. 
 
 LXXXVII. EX .^THICO ISTRO. [A. D. 380.] 
 
 1. [Cosmog. ed. Gron. p. 728.] Gallia Belgica habet . . . 
 a circio oceanum Britannicum, a septentrione Britanniam 
 insulam. 
 
 Hispania . . . secundus angulus intendit ubi Brigantia 
 civitas sita est Galliciae ac altissimum farum, et inter pauca 
 memorandi operis ad speculam Britanniae erigitur. 
 
 2. [p. 729.] Et quoniam oceanus habet insulas Britanniam 
 et Hiberniam, quae in aversa parte Galliarum ad prospectum 
 Hispaniae sitae sunt, breviter explicabuntur. 
 
 Britannia oceani insula per longum in Boream extenditur. 
 Habet a meridie Gallias : cujus proximum litus trans- 
 meantibus civitas aperit, quae dicitur Rutubi portus : unde 
 
 M 2 
 
164 EXCEUPTA [anno DOM. 
 
 baud procul a Morinis in Austro positos Menapos Batavos- 
 que prospectant. Ha^c insula habet in longo millia passuum 
 800, in lato millia 200. A tergo, unde oceano infinito patet, 
 Orcades insulas habet quarum viginti deserta3 sunt, 14 
 coluntur. Insula Thule quae per infinitum a caeteris patet 
 longius secreta in medio oceani sita vix paucis nota habetur. 
 
 Hlbernia insula in Britanniam et Hispaniam longiore ab 
 Africo in Boream spatio porrigitur; cujus partes priores 
 intentae Cantabrico oceano Brigantiam Galliciae civitatem ab 
 Africo sibi in Circium occurrentem, spatioso intervallo procul 
 spectant, ab eo praecipue promontorio ubi Secanae fluminis 
 ostium est, ubi Velabri Lucenique consistunt. Haec priori 
 Britanniae spatio terrarum angustior, coeli solisque temperie 
 magis utilis, a Scotorum gentibus colitur. Huic etiam 
 Menavia insula proxima est, et ipsa spatio non parva, solo 
 commoda, seque a Scotorum gentibus habitatur. 
 
 LXXXVIL EX CODICE THEODOSIANO. [A. D. 380.] 
 
 [xi. 7. 2] Idem A. IConstantinus'] ad Pacatianum Vicarium 
 Britanniarum. 
 
 Unusquisque decurio pro ea portione conveniatur, in qua 
 vel ipse, vel colonus, vel tributarius ejus convenitur, et col- 
 ligit, neque omnino pro alio decurione, vel territorio con- 
 veniatur : id enim prohibitum esse manifestum est, et 
 observandum deinceps ; quo juxta hanc nostram provisionem, 
 nullus pro alio patiatur injuriam. Dat. 12 Kal. Decemb. 
 Constantino A. et Licinio C. Cons. lA. D. 319.] 
 
 LXXXVIII. EX ANONYMO AUCTORE. [^vi inc.] 
 
 [Expos. Tot. Mun. apud Hudson^ vol. iii. j^- 20.] Deinde 
 alia quae sic vocatur, Britannia Insula, sicut qui {ibi] fuerunt 
 narrant, valde maxima et praecipua in omnibus. 
 
 LXXXIX. EX FLAVIO VEGETIO RENATO. 
 [A. D. 380.] 
 
 [_De re mil. iv. 37.] Scaphae tamen majoribus Liburnis 
 exploratorise sociantur, quae vicenos prope remiges, in singulis 
 
380.] EX Q. M. AUSONIO. 165 
 
 partibus, habeant : quas Britanni Pictas vocant. Per has et 
 superventus fieri, et commeatus adversariorum navium 
 aliquando intercipi assolet, et speculandi studio adventus 
 earum, vel consilium deprehendi. Ne tamen exploratorise 
 naves candore prodantur, colore Veneto, qui marinis est 
 fluctibus similis, vela tinguntur, et funes : cera etiam, qua 
 ungere solent naves, inficitur, Nautae quoque vel milites 
 Venetam vestem induunt, ut non solum per noctem, sed etiam 
 per diem facilius lateant explorantes. 
 
 XC. EX Q. M. AUSONIO. [A. D. 380.] 
 
 1. \_Id. X. 65.] Utque sub ingenuis agitatae fontibus herbae 
 
 Vibrantes patiuntur aquas : lucetque, latetque 
 Calculus : et viridem distinguit glarea museum. 
 Nota Caledoniis talis pictura Britannis, 
 Quum virides algas, et rubra corallia nudat 
 -^stus, et albentes concharum germina baccas, 
 Delicias hominum locupletum, quaeque sub undis 
 Assimulant nostros imitata monilia cultus. 
 
 2. [399.] Quis mihi tum non dictus erit ? Memorabo quietos 
 
 Agricolas ; legumque catos, fandique potentes, 
 Prassidium sublime reis ; quos curia summos 
 Municipum vidit proceres, propriumque senatum : 
 Quos pragtextati Celebris facundia ludi 
 Contulit ad veteris praeconia Quintiliani. 
 Quique suas rexere urbes, purumque tribunal 
 Sanguine, et innocuas illustravere secures ; 
 Aut Italum populos, Aquilonigenasque Britannos 
 Praefecturarum titulo tenuere secundo. 
 
 3. Epig. 109. — De quodam Silvio Bono, qui erat Brito. 
 
 Silvius ille Bonus, qui carmina nostra lacessit, 
 Nostra magis meruit disticha Brito Bonus, 
 
166 EXCERPTA [ANNO DOM. 
 
 4. [Ep. 110.] Silvius hie Bonus est. Quis Silvius? iste 
 
 Britannus. 
 Aut Brito hie non est Silvius, aut malus est. 
 
 5. lEp. 111.] Silvius iste Bonus fertur, ferturque Britannus: 
 
 Quis credat civem degenerasse Bonum ? 
 
 6. lEp. 112.] Nemo Bonus Brito est. Si simplex Silvius esse 
 
 Incipiatj simplex desinet esse Bonus. 
 
 7. [Ep. 113.] Silvius hie Bonus est: sed Brito est Silvius 
 
 idem. 
 Simplicior res est, credite Brito malus. 
 
 8. iEp. 114.] Silvi, Brito, Bonus: quamvis homo non 
 
 bonus esse 
 Ferris; nee se quit jungere Brito Bono. * 
 
 9. [Parent, vii.] Et patruos Elegea meos reminiscere cantu : 
 
 Contentum, tellus quern Rutupina tegit ; 
 Magna cui et varise quaesita pecunia sortis, 
 
 Haeredis nullo nomine tuta perit. 
 Raptus enim laetis et adhue florentibus annis, 
 
 Trans mare, et ignaris fratribus oppetiit. 
 
 10. [xviii.] Qui joca laetitiamque colis, qui tristia damnas, 
 
 Nee metuis quenquam, nee metuendus agis ; 
 Qui nullum insidiis captas, nee lite lacessis, 
 
 Sed justam et clemens vitam agis, et sapiens; 
 Tranquillos manes, supremaque mitia sancti 
 
 Ore pio, et verbis advenerare bonis : 
 Militiam nullo qui turbine sedulus egit ; 
 
 Praeside Isetatus quo Rutupinus ager. 
 Octoginta annos cujus tranquilla senectus 
 
 Nullo mutavit deteriore die. 
 Ergo precare favens ; ut qualia tempera vitae, 
 
 Talia et ad manes otia sanctus agat. 
 
 11. lOrdo n. civ. vii.] Non erat iste locus: merito tamen 
 
 aucta recenti, 
 
390.] EX SYMMACHO, 167 
 
 Nona inter claras Aquileia cieberis urbes, 
 Itala ad Illyricos objecta colonia montes, 
 Moenibus et portu celeberrima ! sed magis illud 
 Eminetj extremo quod te sub tempore legit, 
 Solveret exacto cui sera piacula lustro 
 Maximus armigeri quondam sub nomine lixse. 
 Felix quae tanti spectatrix laeta triumphi, 
 Punisti Ausonio Rutupinum marte latronem. 
 
 12. [De r. lib. 27.] Ponderis et numeri, morumque operum- 
 
 que et aquarum 
 Libra ; nee est modulus, quem non hoc nomine signes 
 Telluris, medio quae pendet in aere. Libra est. 
 Et Solis Lunasque vias sua Libra coercet, 
 Libra Die Somnique pares determinat horas. 
 Libra Caledonios sine littore continet aestus. 
 Tu quoque certa mane morum raihi libra meorum. 
 
 13. \_Epist. 9.] Sunt et Aremorici qui laudent ostrea ponti : 
 Et quae Pictonici legit accola litoris : et quae 
 
 Mira Caledonius nonnunquam detegit aestus. 
 
 XCI. EX SYMMACHO. [A. D. 390.] 
 
 1. [Ep. ii. 77.] Editioni muneris nostri et usitata et insolita 
 a te conferuntur, ita omnia ad conciliandum quaestori nostro 
 plebis favorem, et solemnium rerum largus, et novarum 
 repertor excogitas : ut nunc septem Scoticorum canum pro- 
 bavit oblatio ; quos praelusionis die ita Roma mirata est ut 
 ferreis caveis putaret advectos. 
 
 2. [x. 22.] « Invenit Ordo amplissimus amabilem vicem, 
 qua se gratum probaret. Nam familiae vestrae et stirpis 
 auctorem [_Theodosium']^ African um quondam et Britannicum 
 ducem, statuis equestribus inter prisca nomina consecravit, 
 qui felicissiraum sidus, et imperio salutare progenuit." 
 
 3. [57.] Auctor et parens, ut dudum V. C. et illustri 
 officiorum magistro me scripsisse memini, statuarum eque- 
 strium honore decoratus est, quas ei ordo venerabilis Africani 
 et Britannici belli recordatione decrevit. 
 
168 EXCERPTA [anno DOM, 
 
 XCII. EX TABULA PEUTINGERIANA. [A. D. 390.] 
 
 [Tabula Peuiingeriana, mala casn, adeo im perfect n ad 
 nostra tempora pej-venii, ut in ea parte ^ qiicd ad Bri- 
 tanniam spectaf, non nisi 16 nomina iirhium serventur. 
 Ea sunt seqtfentia] 
 
 Ad Taum 22. Siiiomagi 15. Convetoni 15. Ad Ansam. 
 Baromaci 12. Caunonio 8. Camuloduno 5. Madus 17. 
 Rotibis 7. Durolevo 7. Buroaverus \_Duroaverus] Dubris. 
 Raiupis [Rutupis], Lernavio. Isca Dumnoniorum. Ridumo 
 15. In ora vero occidentali Galliae Blaiiia 22. Limnum 13. 
 
 XCIII. EX CLAUDIO CLAUDIANO. [A. D. 400.] 
 
 1. [iii. 123.] Est locus, extremum pandit qua Gallia littus, 
 
 Oceani prsetentus aquis, ubi fertur Ulixes 
 
 Sanguine libato populum movisse silentem. 
 
 Illic umbrarum tenui stridore volantum 
 
 Flebilis auditur questus : simulacra coloni 
 
 Ballida, defunctasque vident migrare figuras. 
 
 Hinc Dea [Me^a^?'a'] prosiluit, Phcebique egressa serenos 
 
 Infecit radios, ululatuque aethera rupit 
 
 Terrifico. Sensit ferale Britannia murmur, 
 
 Et Senonum quatit arva fragor, revolutaque Tethys 
 
 Substitit, et Rhenus projecta torpuit urna. 
 
 2. [V. 146.] . . . Liceat Stilichonis iniquas 
 
 Evitare minas, in nostram Gallia caedem 
 Conjurata venit: quidquid ligat ultima Tethys, 
 Extremos ultra volitat gens si qua Britannos, 
 Mota mihi \_Ilufino] . 
 
 3. [239.] . . . Te [Stilicho]^ quo libet ire, sequemur. 
 
 Te vel Hyperboreo damnatam sidere Thulen, 
 Te vel ad incensas Libyaa comitabor arenas. 
 
400.] EX CLAUDIO CLAUDIANO. 169 
 
 4. [vii. 51.] Quoque magis nimium pugnoe inflammaret 
 
 amorem, 
 Facta tui numerabat avi, quern littus adustse 
 Horrescit Libyoe, ratibusque impervia Thule. 
 Ille leves Mauros, nee falso nomine Pictos 
 Edomuit, Scotumque vago raucrone sequutus 
 Fregit Hyperboreas remis audaeibus undas : 
 Et geminis fulgens utroque sub axe Tropseis 
 Tethyos alternae refluas calcavit arenas. 
 
 5. [viii 18.] Haud indigna coli, nee nuper cognita Marti, 
 
 Ulpia progenies, et, quse diademata mundo 
 Sparsit, Ibera donius : nee tantae vilior unda 
 Promeruit gentis seriem : cunabula fovit 
 Oceanus. Terrae dominos pelagique futures 
 Immenso decuit rerum de principe nasci. 
 Hinc processit avus: cui post Arctoa frementi 
 Classica Massylas adnexuit Africa lauros. 
 Ille, Caledoniis posuit qui castra pruinis, 
 Qui medios Libyae sub casside pertulit aestus. 
 Terribilis Mauro, debellatorque Britanni 
 Littoris, ac pariter Boreoe vastator et Austri. 
 Quid rigor aeternus coeli, quid sidera prosunt, 
 Ignotumque fretum ? Maduerunt Saxone fuso 
 Orcades : incaluit Pictorum sanguine Thule : 
 Scotorum cumulos flevit glacialis lerne. 
 
 6. [lb. 69.] Sic traditus illi, 
 
 Servatusque Oriens. At non pars altera rerum 
 
 Tradita, bis possessa manu, bis parta periclis. 
 
 Per varium gemini scelus erupere tyranni 
 
 Tractibus occiduis. Hunc [Maximum] saeva Britannia 
 
 fudit, 
 Hunc sibi Germanus [Arhogastes~} famulum delegerat 
 
 exsul; 
 Ausus uterque nefas, domini respersus uterque 
 Insontis jugulo. 
 
 7. [XV. 17.] Exitii jam Roma timens, et fessa negatis 
 
 Frugibus, ad rapidi limen tendebat Olympi, 
 
170 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 Non solito vultu, non qualis jura Britannis 
 Dividit, aut trepidos submittit fascibus Indos. 
 
 8. [xvii. 50.] Hispana tibi Germanaque Tethys 
 
 Paruit, et nostro diducta Britannia mundo. 
 
 9. [xviii. 391.] Turn sic orsa [Roma] loqui : Quantum te 
 
 principe possim, 
 Non longinqua docent : domito quod Saxone Tethys 
 Mitior, aut fracto secura Britannia Picto. 
 
 10. [xxii. 247.] Inde Caledonio velata Britannia monstro, 
 Ferro picta genas, cujus vestigia verrit 
 
 Caerulus, Oceanique aestum mentitur, amictus : 
 Me quoque vicinis pereuntem gentibus, inquit, 
 Munivit Stilichon, totam quum Scotus lernen 
 Movit, et infesto spumavit remige Tethys. 
 Illius efFectum curis, ne tela timerem 
 Scotica, ne Pictum tremerem, ne litore toto 
 Prospicerem dubiis venturum Saxona ventis. 
 
 11. [xxiv. 148.] Nee stetit [Roma] Oceano : remisque in- 
 
 gressa profundum 
 Vincendos alio quaesivit in orbe Britannos. 
 
 12. [154.] Hujus pacificis debemus moribus omnes, 
 
 Quod veluti patriis regionibus utitur hospes ; 
 Quod sedem mutare licet : quod cernere Thulen 
 Lusus, et horrendos quondam penetrare recessus. 
 
 13. [299.] . . . hae pedibus celeres : hae nare sagaces. 
 
 Hirsutaeque fremunt Cressae, tenuesque Lacaenae, 
 Magnaque taurorum fracturae coUa Britannae. 
 
 14. [xxvi. 199.] Nonne velut capta rumor miserabilis urbe 
 Trans freta, trans Gallos, Pyrenasumque cucurrit; 
 Famaque, nigrantes succincta pavoribus alas, 
 Secum cuncta trahens, a Gadibus usque Britannum 
 Terruit Oceanum, et nostro procul axe remotam 
 Insolito belli tremefecit murmure Thulen ? 
 
400.] EX JOANNE CHRYSOSTOMO. 171 
 
 15. [416.] Venit et extremis legio praetenta Britannis. 
 
 Quae Scoto dat frsena truci, ferroque notatas 
 Perlegit exsangues Picto raoriente figuras. 
 
 16. [568.] Credite nunc omnes, quas dira Britannia, gentes, 
 Quas Ister, quas Rhenus alit, pendere paratas 
 
 In speculis, uno tot praelia vincite bello. 
 
 17. [xxix. .39.] . . . Patruo te principe celsam 
 Bellipotens illustrat avus ; qui signa Britanno 
 Intulit Oceano, Gsetulaque repulit arma. 
 Claram Scipiadum taceat Cornelia gentem, 
 Seque minus jactet Libycis dotata tropaeis. 
 Cardine tu gemino laurus prsetendis avitas ; 
 Inde Caledoniis, Australibus inde parentum 
 Cingeris exuviis. 
 
 18. [xxxi. 86.] . . . Constringit in unum 
 Sparsas imperii vires, cuneosque recenset 
 Dispositos : quae Sarmaticis custodia ripis, 
 Quae saevis objecta Getis, quae Saxona frenat, 
 Vel Scotum legio ; quantae cinxere cohortes 
 Oceanum, quanto pacatur milite Rhenus. 
 
 XCIV. EX JOANNE CHRYSOSTOMO. [A. D. 400.] 
 
 1. [Z)e incom, Dei Nat. ii.] 'AvaAoyitra* ttolvtoltoL tdvy;, '!^6gov$ 
 . . . Tovg h reels vijcroi^ Teas hgsTTuvixcus. . . . 
 
 2. [C. Jud.] Koii yoiq otl B^srravixaj v^cro/, ui rrjj QuXotTTYig 
 
 7r£7r^yu(riv. 
 
 3. [Ser. in Pen.] "Ottou S' av otTrsk^Yi^, slg 'h^ovg, sU Mavgovg, 
 e]$ 'BgsToivovs, slg tyjv oIxol»/^£v>)v, £vg'^<rsig * Iv ^PXV 'J" ^ Koyog,^ xa) 
 S/ov hvagsTQv. 
 
172 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 XCV. EX HTERONYMO. [A. D. 400.] 
 
 1. I Adv. Jov. ii.] Quid loquar de caeteris nationibus, quum 
 ipse adolescentulus in Gallia viderim Atticotos, gentem 
 Britannicam, humanis vesci carnibus : et quum per sylvas 
 porcoruTti greges et armentorum pecudumque reperiant, 
 pastorum nates et faeminarum et papillas solere abscindere, 
 et has solas ciborum delicias arbitrari ? Scotorum natio 
 uxores proprias non habet ; et quasi Platonis politiam 
 legerit, et Catonis sectetur exemplum, nulla apud eos conjux 
 propria est ; sed ut cuique libitum fuerit, pecudum more 
 lasciviunt. 
 
 2. [Epist. 35. ad HeL] Adde quod ante resurrectionem 
 Christi notus tantum in Judaea erat Deus. . . . IJbi tunc 
 totius orbis homines, ab India usque ad Britanniam ; . . . 
 tam innumerabiles populi, et tantarum gentium multitudines? 
 ' Quam variae Unguis, habitu tam vestis et armis :' piscium 
 ritu ac locustarum, et velut muscae et culices conterebantur ; 
 . . . nunc passionem Christi et resurrectionem ejus, cuncta- 
 rum gentium et voces et litteras sonant. 
 
 3. [43. ad Ctes.'] Neque enim Britannia fertilis provincia 
 tyrannorum, et Scoticae gentes, omnesque usque ad oceanum 
 per circuitum barbarae nationes, Moysen Prophetasque cog- 
 noverant. 
 
 4. [44. ad P.] Divisus ab orbe nostro Britannus, si in 
 religione processerit, occiduo sole dimisso, quaerit locum 
 'IHierosolymas] fama sibi tantum et Scripturarum relatione 
 cognitum. 
 
 5. [49. ad Pa.] Caeterum qui dicunt : * Templum Do- 
 mini, Templum Domini,' audiant ab apostolo : ' Vos estis 
 Templum Domini, et Spiritus Sanctus habitat in vobis.' Et 
 de Hierosolymis et de Britannia aequaliter patet aula coelestis : 
 « Regnum enim Dei intra vos est.' 
 
 6. [82. ad Oc] Audiant Ethnici messes Ecclesiae, de 
 quibus quotidie horrea nostra complentur : audiant catechu- 
 meni, qui sunt fidei candidati, ne uxores ducant ante 
 baptisma. ne honesta jungant matrimonia ; sed Scotorum et 
 
400.] EX HIERONYMO. 173 
 
 Atticotorum ritu, ac de republica Platonis, promiscuas usores, 
 communes liberos habeant. 
 
 7. [84. ad Oc.'\ Xenodochium in portu Romano situm 
 totus pariter mundus audivit. Sub una aestate didicit Bri- 
 tannia, quod ^gyptus et Parthus noverant vere. 
 
 8. [\Q\. ad Ev.'] Nee altera Romanse Urbis Ecclesia, 
 altera totius orbis existimanda est. Et Galliae, et Britanniae, 
 et Africa . . . et omnes barbarae nationes unum Christum 
 adorant ; unam observant regulam veritatis. 
 
 9. \_Q,u. in Ge.'\ Legamus Varronis de Antiquitatibus libros, 
 et Sisinnii Capitonis : et Graecum Phlegonta, caeterosque 
 eruditissimos viros : et videbimus omnes pene insulas, et 
 totius orbis littora, terrasque mari vicinas, Graecis accolis 
 occupatas : qui, ut supradiximus, ab Amano et Tauro 
 montibus, omnia maritima loca usque ad oceanum possedere 
 Britannicum. 
 
 10. \_Prol. lib. i, in Jere.] Ut nuper indoctus calumniator 
 [Celestius?] erupit, qui comraentarios meos in Epistolam 
 Pauli ad Ephesios reprehendendos putat. Nee intelligit, 
 
 nimia stertens vecordia, leges commentariorum 
 
 Nee recordatur stolidissimus, et Scotorum pultibus prae- 
 gravatus, nos in ipso opere dixisse, Non damno di- 
 gamos. . . . 
 
 11. [Prol. in lib. iii.] Hie tacet, alibi criminatur: mittit 
 [Pelaqins?] in universum orbem epistolas biblinas; prius 
 auriferas, nunc maledicas ; et patientiam nostram de Christi 
 humilitate venientem, malae conscientiae signum interpretatur. 
 Ipseque mutus latrat per Alpinum canem iCoelestium ?], 
 grandem et corpulentem, et qui calcibus magis possit saevire 
 quam dentibus. Habet enim progeniem Scoticae gentis, de 
 Britannorum vicinia : qui juxta fabulas poetarum instar 
 Cerberi spirituali percutiendus est clava ; ut aeterno cum suo 
 magistro Plutone silentio conticescat. 
 
 XCVI. EX SULPICIO SEVERO. [A.D. 400.] 
 
 1. [S. Hist. ii. 55 ] Igitur apud Ariminum, urbem Italiee, 
 synodum congregari jubet [Constantins A. D. 860.] : idque 
 
174 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 Tauro praefecto imperat, ut collectos in unum non ante 
 dimitteret, quam in unam fidem consentirent : promisso 
 eidem consulatu, si rem effectui tradidisset. Ita missis per 
 Illyricum, Italiam, Africam, Hispanias, Galliasque, magistris 
 officialibus, acciti numerative quadringenti et aliquanto 
 amplius occidentales episcopi, Ariminum convenere : quibus 
 omnibus annonas et cellaria dare imperator prseceperat: sed 
 id nostris, id est, Aquitanis, Gallis, ac Britannis indecens 
 visum; repudiatis fiscalibus, propriis sumptibus vivere ma- 
 luerunt. Tres tantum ex Britannia, inopia proprii, publico 
 usi sunt, quum oblatam a caeteris collationem respuissent : 
 sanctius putantes fiscum gravare, quam singulos. Hoc ego 
 Gavidium episcopum nostrum, quasi obtrectantem, referre 
 solitum audivi : sed longe aliter senserim, laudique attribuo 
 episcopis, tarn pauperes fuisse, ut nihil proprium haberent, 
 neque ab aliis potius, quam fisco, sumerent, ubi neminem 
 gravabant, ita in utriusque egregium exemplum. 
 
 2. [ii. 64, 65.] Jam rumor incesserat [A. D. 387.] Cle- 
 mentem Maximum intra Britannias sumpsisse imperium, ac 
 brevi in Gallias irrupturum. Ita Ithacius statuit, licet rebus 
 dubiis, novi imperatoris adventum expectare : interim sibi 
 nihil agitandum. Igitur ubi Maximus oppidum Treverorum 
 victor ingressus est, ingerit preces, plenas in Priscilianum ac 
 socios ejus invidiae atque criminum. ... At tum per Maxi- 
 mum accusator opponitur Patricius quidam, fisci patronus. 
 Ita 60 insistente, Priscillianus capitis damnatus est, unaque 
 cum eo Felicissimus et Armenius, qui nuper a catholicis, 
 clerici Priscilianum sequuti, desciverant. Latronianus quoque 
 et Euchrocia gladio perempti. Instantius, quem superius 
 ab episcopis damnatum diximus, in Sylinam insulam, quae 
 ultra Britanniam sita est, deportatus. Itum deinde in 
 reliquos sequentibus judiciis, damnatique Asarinus et Au- 
 relius diaconus gladio. Tiberianus ademptis bonis in Sylinam 
 insulam datus. 
 
410.] EX NOTITIA UTRIUSQUE IMPERII. 175 
 
 XCVII. EX NOTITIA UTRIUSQUE IMPERII. 
 [A.D. 410.] 
 
 In Pariihus Orieniis. 
 
 1. [c. 55.] Sub dispositione viri illustris magistri militum 
 per Illyricum. Legio Palatina 1. Britones seniores. 
 
 2. [c. 145.] Sub dispositione viri spectabilis, ducis The- 
 baidos. Ala quarta Britonum, Isui. 
 
 In Partihus Occideniis. 
 
 3. Cc 1.] Proconsul Africae cujus vicarii sex. Britan- 
 niarum. — Comites rei militaris sex. Britanniarum. Littoris 
 Saxonici per Britannias. — Duces duodecim. BritanniaB. — 
 Consulares 22. Per Britannias duo, Maximae Csesariensis. 
 Valentiae. — Praesides triginti unus. Per Britannias tres. 
 Britannias primae. Britanniae secundae. Flaviae Caesari- 
 ensis. 
 
 4. [c. 2 ] Sub dispositione viri illustris Praefecti Praetorio 
 Galliarum Dioeceses infrascriptae. Hispaniae septem pro- 
 vinciae. Britanniae. — QProvineiae] Britanniarum quinque. 
 Maxima Caesariensis. Valentia. Britannia prima. Britannia 
 secunda. Flavia Caesariensis. 
 
 5. [c. 19 "I Sub dispositione viri illustris magistri peditum 
 praesentialis, comites militum infrascriptorum. . . Britan- 
 niarum. Littoris Saxonici per Britannias. — Duces limitum 
 infrascriptorum decem. . . Britanniarum. — Auxilia palatina. 
 Invicti juniores Britanniciani. Exculcatores juniores Britan- 
 niciani. — Legiones comitatenses. Legio secunda Britannica, 
 sive Secundani. 
 
 6. [c. 27.] Intra Gallias cum viro illustri magistro equitum 
 Galliarum. Britones. . . Britones. — Intra Hispanias cum 
 spectabili comite. Invicti juniores Britones. — Cum viro 
 spectabili comite Britanniarum, Victores juniores Britan- 
 niciani. Primani juniores. Secundani juniores. — Intra 
 Britannias cum viro spectabili comite Britanniarum. Equites 
 Catafractarii juniores. Equites Scutarii Aureliaci. Equites 
 Honoriani seniores. Equites Stablesiani. Equites Syri. 
 Equites Taifali. 
 
170 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 7. [_c. 34.] Sub dispositione viri illustiis comites sacrarum 
 largitionum. Rationalis summanim Britanniarum. Prsepo- 
 situs thesaurorum Augustensium in Britannias. — Procu- 
 ratores cynegiorum. Procurator cynegii in Britannis, Ben- 
 tensis. 
 
 8. [c. 41.] Sub dispositione viri illustris comitis rerum 
 privatarum. Rationalis rei privatae per Britannias. 
 
 9. [c. 68.] Sub dispositione viri spectabilis, vicarii Britan- 
 niarum. Consulares. Maxirase Caesariensis. Valentise. — 
 Praesides. Britanniae primae. Britanniae secundae. Flaviae 
 Caesariensis. Officium autem habet idem vir spectabilis 
 Vicarius hoc modo : Principem de Schola Agentium in 
 rebus ex Ducenariis. Cornicularium. Numerarios duos. 
 Commentariensem. Ab Actis. Curam Epistolarum. Ad- 
 jutorem. Subadjuvas. Exceptores. Singulares, et reliquos 
 officiales. 
 
 10. [c. 71.] Sub dispositione viri spectabilis comitis limitis 
 Saxonici per Britanuiam. Praepositus nurneri Fortensium, 
 Othonae. Praepositus militum Tungricanorum, Dubris, 
 Praepositus numeri Turnacensium, Lemanis. Praepositus 
 equitum Dalmatarum Branodunensis, Branaduno. Praepo- 
 situs equitum Stablesianorum Gariannonensis, Gariannono. 
 Tribunus cohortis primae Vetasiorum, Regulbio. Praepositus 
 Legionis 2. Aug., Rutupis. Praepositus numeri Abulcorum, 
 Anderidae. Praepositus numeri Exploratorum, Portu Adurni. 
 Officium autem habet idem vir spectabilis Comes hoc modo : 
 Principem ex officio Magistri Praesentali a parte peditum. 
 Numerarios duos, ut supra ex officio supradicto. Commen- 
 tariensem ex officio supradicto. Cornicularium. Adjutorem. 
 Subadjuvam. Regerendarium. Exceptores. Singulares, et 
 reliquos officiales, 
 
 11. [c. 72.] Sub dispositione viri spectabilis comitis Bri- 
 tanniae. Provincia Britanniae. Officium autem habet idem 
 vir spectabilis Comes, hoc modo : Principem ex officio 
 Magistri militum Praesentalium alternis annis. Commen- 
 tariensem, ut supra. Numerarios duos, singulos ex utroque 
 officio supradicto. Adjutorem. Subadjuvam. Exceptores. 
 Singulares, et reliquos officiales. 
 
410.] EX NOTITIA UTRIUSQUE IMPERII. 177 
 
 12. [c. 87.] Sub dispositione viri spectabilis Ducis Bri- 
 tanniarum. Praefectus Legionis Sextse. Prsefectus equitum 
 Dalmatarum, Prassidio. Praefectus equitum Crispianorum, 
 Dano. Praefectus equitum Catafracta riorum, Morbio. Prae- 
 fectus numeri Barcariorum Tigrisiensium, Arbeja. Prae- 
 fectus numeri Nerviorum Dictensium, Dicti. Praefectus 
 numeri vigilum, Concangios. Praefectus numeri explora- 
 torum, Lavatres. Praefectus numeri Directorum, Veterum, 
 alias Veneris. Praefectus numeri Defensorum, Braboniaco. 
 Praefectus numeri Solensium, Maglovae. Praefectus numeri 
 Pacensium, Magis. Praefectus numeri Longovicariorum, 
 Longovico. Praefectus numeri Derventionensis, Derventione. 
 
 Item per Lineam valli. Tribunus cohortis quartae 
 Lergorum, Segeduno. Tribunus cohortis Cornoviorum, 
 Ponte-^lii. Praefectus Alae primae Astorum, Conderco. 
 Tribunus cohortis primae Frixagorum, Vindobala. Praefectus 
 Alae Savinianae, Hunno. Praefectus Alae secundae Astorum, 
 Cilurno. Tribunus cohortis primae Batavorum, Procolitia. 
 Tribunus cohortis primae Tungrorum, Borcovico. Tribunus 
 cohortis quartae Gallorum, Vindolana. Tribunus cohortis 
 primae Astorum, ^Esica. Tribunus cohortis secundae Dal- 
 matarum, Magnis, Tribunus cohortis primae ^Eliae Dacorum, 
 Amboglanna. Praefectus Alae Petrianae, Petrianis. Prae- 
 fectus numeri Maurorum Aurelianorum, Aballaba. Tribunus 
 cohortis secundae Lergorum, Congavata. Tribunus cohortis 
 primae Hispanorum, Axeloduno. Tribunus cohortis secundae 
 Thracum, Gabrosenti. Tribunus cohortis primae ^liae 
 Classicae, Tunnocelo. Tribunus cohortis primae Morinorum, 
 Glannibanta. Tribunus cohortis tertiae Nerviorum, Alionae. 
 Cuneus Armaturarum, Bremetenraco. Praefectus Alae primae 
 Herculeae, Olenaco. Tribunus cohortis sextae Nerviorum, 
 Virosido. Officium autem habet idem vir spectabilis Dux 
 hoc modo : Principem ex officiis Magistrorum militum Pr«- 
 sentalium alternis annis. Commentariensem utrunque. 
 Numerarios ex utrisque officiis omni anno. Adjutorem. 
 Subadjuvam. Regerendarium. Exceptores, Singulares, 
 et reliquos officiales. 
 
178 EXCEUPTA [anno DOM. 
 
 XCVIII. EX C. RUTILIO NUMATIANO. [A.D. 410] 
 
 [If in. i. 493.] 
 
 Victorinus enim, nostrae pars maxima mentis, 
 
 Congressu explevit mutua vota suo. 
 Errantem Tuscis considere compulit agris, 
 
 Et colere externos capta Tolosa lares. 
 Nee tantum duris nituit sapientia rebus, 
 
 Pectore non alio prosperiora tulit. 
 Conscius Oceanus virtutum, conscia Thule, 
 
 Et quicuraque ferox arva Britannus arat. 
 Quae prgefectonim vicibus frenata potestas 
 
 Perpetuum magni foenus amoris habet. 
 Extremum pars ilia quidem discessit in orbem, 
 
 Sed tamquam medio rector in orbe fuit. 
 Plus palmse est, illos inter voluisse placere, 
 
 Inter quos minor est displicuisse pudor. 
 Illustris nuper sacrae comes additus aulae, 
 
 Contempsit summos ruris amore gradus. 
 
 XCIX. EX OLYMPIODORO. [A.D. 410.] 
 
 [Hisf, ap. Phot. Blhl. cod. 80. ed. Rolo. 1653. p. 179.] 
 
 UKOOV jOtSV, 'Kui UTTO TMV CTTQUTlMTCUy pUXoSsic^ a7r0K0yOV[Ji.sVO$ OLp^OLi' 
 
 <ruyyy(joi/.r\v tl cchoov, kou t^v rJjj ^xcriXslag u^imv xoivcaviuv. xai 
 (SaGriXshg 5ia ra IvcdT-^KOTci Si)J"^=^^ T=(tig kutol^s-^stoli t^v t^j 
 ^cx.(riX=ia.g xoivoovluv. Kara Toic BgiTTccvlus Ss 6 KcovcTavrTvo^ 
 sTvy^avBV otvYiyogsv[jiSvoc, cTacrei tc3v Ixeice (TTguTiooruiv slg ravrt^v 
 a.vviy[j,=voc tyjv ap^YiV. Ka) ycig hv tuvtohs rciis UpsTrsiVKxig, Trglv 
 V) 'Ovajgiov to ^' vxarsiKrui, elg (rTa(rjv 6g[xri(rctv to Iv ayraTc (TTgot- 
 TiOJTixov, Ma^xoy tiv« ScvsIttov uvTOX-guTogct. tou Ss vtt olutoov ocvuige- 
 SsvTOc TgccTictvoc ccuTolg oiVTiKotQlcTTctTUi. S7r=) Is Kou ovTog slg Terpa.- 
 jXYiVOV auTolg 7rgo(r>iogrjC ysyovMc, k'n^i^kyr^' KwycTavTiyoj tot^ =Jj to 
 T0\) ccvTOxgoLTogog ava/Si/Sa^erai ovofxoc. oxjTog 'IoucttTvov kcu ^so^i' 
 yucTTT^v (rrgccTYiyovc Trgo^xWofxsvog, xcii tolc l^gcTTctvlcic ea.cra,Cf Trsgcii- 
 
 0\)TOLl X(XU Tolc aVTGV STTJ ^OVCJOvlotV, TTOXlV OVTCti KOCXOUfXSVl^V, TTOCgOlSoC- 
 
417.] EX PAULO OROSIO. 179 
 
 Kcca-crlciLV, yccci TrgajTYiv sv Tolg rcov TccXdTciov ogois xe<]X£V>jv. hQoc hct- 
 rgl^l/otg^ Kol oKov rov TuKXov Kca 'Axuragov dTgoLTioirriv I§i07ro<>j(raj«-5VOj 
 xpuTsi TTOCVTMV Tcov [i,sgcoy TYjg VakXiag ftsp^pt tcwv "AAttscov toov /xsra^u 
 
 C. EX PAULO OROSIO. [A.D. 417.] 
 
 1. [v. 22] Nam quiim plerumque improbi tyranni, temere 
 invadeiites rempublicam, usurpatoque regio statu, Romaiii 
 imperii corpus abruperint, atque ex eo bella vel per se injusta 
 importaverint vel in se justa commoverint, Britannis Gallis- 
 que populis erecti et instructi ; haec bella, quantum externis 
 proxima, tantum longinqua civilibus, quid nisi socialia jure 
 vocitentur ? 
 
 2. [vi. 8.] Veneti . . . auxilia quoque a Britannia arces- 
 sunt. 
 
 3. [9, 10] Tunc Caesar ... ad Morinos venit, unde in 
 Britanniam proximus et brevissimus transitus est. Navibus 
 circiter onerariis atque actuariis octoginta praeparatis, in 
 Britanniam transvehitur. [A.C. 55.] Ubi acerba primum 
 pugna fatigatus, deinde adversa tempestate correptus, pluri- 
 mam classis partem, et non parvum numerum militum, 
 equitum vero pene omnem disperdidit. Regressus in Galliam, 
 legiones in hiberna dimisit, ac sexcentas naves utriusque com- 
 raodi fieri imperavit. Quibus iterum in Britanniam primo 
 vere transvectus [A.C. 54.], dum ipse in hostem cum exercitu 
 pergit, naves in ancoris stantes tempestate correptae vel 
 collisae inter se, vel arenis illisae ac dissolutae sunt. Ex 
 quibus quadraginta perierunt, caeterae cum magna difficultate 
 reparatae sunt. Caesaris equitatus prirao congressu a Bri- 
 tannis victus, ibique Labienus tribunus occisus est. Secundo 
 praelio cum magno suorum discrimine victos Britannos in 
 fugam vertit. Inde ad flumen Thamesim profectus est, quern 
 uno tantum loco vadis transmeabilem ferunt. In hujus 
 ulteriore ripa, Cassivellauno duce, immensa hostium multi- 
 tudo consederat, ripamque fluminis ac pene totum sub aqua 
 vadum acutissimis sudibus praestruxerat. Quod ubi a Ro- 
 
 N 2 
 
180 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 manis depreheusuni ac vitatuni est, barbaii, legionum im- 
 petiiin lion ferentes, sylvis sesc abdidcre, undo crcbris erup- 
 tioiiibus Roman OS graviter ac stepc lacerabant. Intcrea 
 Trinobantum firniissima civitas, cum Androgorio duce, datis 
 quadraginta obsidibus, Caesari sese dedidit. Quod exemplum 
 sequuta) urbes alia) complures,in foedusRomanorura vcnerunt: 
 iisdemque demonstrantibus, Ca3sar oppidum Cassiveilauni 
 inter duas paludes si turn, obtentu insuper sylvarum munitum, 
 omnibusque rebus confertissimum, tandem gravi pugna 
 cepit. 
 
 Exin Caesar a Britannis reversus in Galliam, postquam 
 legiones in hiberna misit, repentinis bellorum tumultibus 
 undique circuraventus et conflictatus est. 
 
 4. [vii. 5.] Hie [Califfiila'] siquidem magno et incredibili 
 apparatu profectus quserere bostem viribus otiosis, Germa- 
 niam Galliamque percurrens, in ora oceani circa prospectum 
 Britannise restitit, Quumque ibi Minocynobellinum, Britan- 
 norum regis filium, qui a patre pulsus cum paucis oberrabat, 
 in deditionem recepisset, deficiente belli materia, Romam 
 rediit. [A. D. 40.] 
 
 5. [6.] Claudius quarto imperii sui anno, cupiens se utilem 
 reipublicse ostentare principern, belium ubique et victoriam 
 undecumque qucesivit. Itaque expeditionem in Britanniam 
 movit : quae excitata in tumultura propter non redhibitos 
 transfugas videbatur ; transvectusque in insulam est, quam 
 neque ante Julium Caesarem, neque post eum quisquam 
 adire ausus fuerat. Ibique, ut verbis Suetonii Tranquilli 
 loquar, sine ullo prailio ac sanguine intra paucissimos dies 
 plurimara insulae partem in deditionem recepit. Orcades 
 etiam insulas ultra Britanniam in oceano positas, Romano 
 adjecit imperio, ac sexto quam profectus erat mense Romam 
 rediit. [A.D. 43.] 
 
 6. [7.] Britannica deinde clades e vestigio [_suh Nerone] 
 accidit, qua duo praecipua oppida, magna civium sociorura- 
 que clade et caede direpta sunt. [^4. D. 61.] 
 
 7. [17,] Tertium [helium'] Clodius Albinus, Juliani in 
 occidendo Pertinace socius, qui se in Gallia Caesarem 
 fecerat, suscitabat [J.Z>. 193.]: cujus bello multum utrimque 
 Romani sanguinis fusum est. Albinus tamen apud Lug- 
 
417.] ^ EX PAULO OROSIO. 181 
 
 dunura opjDressus et interfectus est. Severus victor in Bri- 
 lannias defectu pene omDium sociorum trahitar. Ubi magnis 
 gravibusque praeliis ssepe gestis, receptam partem insulae a 
 caeteris indomitis gentibus vallo distinguendam putavit. 
 Itaque magnam fossam finnissimumque vallum, crebris in- 
 super turribus communitumj per centum triginta et duo millia 
 passuum a mari ad mare duxit. Tbique apud Eboracum 
 oppidum morbo obiit. [A. D. 211.] 
 
 8. [25.] Deinde Carausius quidam, genere quidem infimus, 
 sed consilio et manu promptus, quum ad observanda oceani 
 litora, quae tunc Franci et Saxones infestabant, positus, plus 
 in perniciem, quam in profectum reipublicse ageret, ereptam 
 prsedonibus pra3dam nulla ex parte restituendo dominis, sed 
 sibi soli vindicando, accendit suspicionem, quod ipsos quoque 
 hostes ad incursandos fines artifici negligentia permitteret : 
 quamobrem a Maximiano jussus occidi, purpuram sumsit, ac 
 Britanuias occupavit. [A. D. 287.] Igitur per omnes Romani 
 imperii fines subitarum turbationam fi-agores concrepuerunt. 
 Carausio rebellante in Britanniis, Achilleo in ^Egypto, quum 
 et Africam Quinquegentiani infestarent ; Narseus etiam rex 
 Persarum Orientem bello premeret. . . . Carausius, Britannia 
 sibi per septem annos fortissime vindicata ac retenta, tandem 
 fraude AUecti socii sui interfectus est. Allectus postea 
 ereptam Carausio insulam per triennium tenuit, quem Ascle- 
 piodotus praefectus praetorio oppressit, Britanniamque post 
 decem annos recepit. . . . Constanlius vero Augustus, summoe 
 mansuetudinis et civilitatis, in Britannia mortem obiit, qui 
 Constantinum filium ex concubina Helena creatum impera- 
 torem Galliarum reliquit. 
 
 9. [vii. 28,] Igitur mortuo, ut dixi, Constantio in Britan- 
 niis, Constantinus imperator est creatus. [A, D. 306.] 
 
 10. [34.] Maximus, vir quidem strenuus et probus, atque 
 Augusto dignus, nisi conti*a sacramenti fidem per tyrannidem 
 emersisset, in Britannia invitus propemodum ab exercitu 
 imperator creatus, in Galliam transiit \_A. D. 383.] ; ubi 
 Gratianum Augustum subita incursione perterritum, atque in 
 Italiam transire meditantem, dolis circumvenlum interfecit, 
 fratremque ejus Valentinianum Augustum Italia expulit. 
 Valentinianus in Orientem refiigiens, a Theodosio patenia 
 pie late susceptus, mox etiam imperio restitutus cst= 
 
182 EXCEUPTA [anno DOM. 
 
 U. [34.] Anno ab Urbe condita 1138 [A. D. 385.] Theo- 
 (loisius quadragcsinuis primus, interfecto per Maximum Gra- 
 tiano, imperium Romani orbis sohis obtinuit, . . . sesequc 
 adversus Maximum tyrannum, sola fide major, nam longe 
 minor erat uni versa apparatus bcllici comparatione, proripuit. 
 Aquileiag tunc Maximus victorioD suae spectator insederat. 
 Audragathius comes ejus summam belli administrabat : qui 
 cum largissimis mililum copiis, ipsaque magnarum copiarum 
 fortitudinc, prsecellente consilio, omnes incredibiliter Alpium 
 ac flurainum aditus Cvoramunisset, ineffabili judicio Dei, dum 
 navali expeditione incautum hostem praevenire et obruere 
 parat, sponte eadem, quae obstruxerat, claustra deseruit. 
 Ita Theodosius nemine sentiente, ut non dicam repugnante, 
 vacuas transmisit Alpes, atque Aquileiam improvisus ad- 
 veniens, hostem ilium magnum, Maximum trucem, et ab 
 immanissimis quoque Germanorum gentibus tributa ac sli- 
 pendia solo terrore nominis exigentem, sine dolo et sine 
 controversia clausit, cepit, occidit. Valentinianus, recepta 
 Italia, potitus imperio est. Andragathius comes, cognita 
 Maximi nece, praecipitem sese e navi in undas dedit, ac 
 suffocatus est. . . . Igitur Valentinianus junior, regno resti- 
 tutus, extincto Maximo, ej usque filio Viclore, quem impe- 
 ratorem Gallis Maximus reliquerat, ipse in Galliam transivit: 
 ubi quum tranquilla republica in pace ageret, apud Viennam 
 dolo Arbogastis, comitis sui, ut ferunt, strangulatus, atque ut 
 voluntariam sibi conscivisse mortem putaretur, laqueo sus- 
 pensus est. 
 
 12. [40.] Anno itaque ab Urbe condita 1164 [A. D. 409.] 
 irruptio urbis per Alai'icum facta est. . . . His [Suevis Van- 
 dalisqiie] per Gallias bacchantibus, apud Britannias Gra- 
 tianus, municeps ejusdem insulae, tyrannus creatur \^A.D. 
 407.] et occiditur. Hujus loco Constantinus, ex infima 
 militia, propter solam spem nominis, sine merito virtutis 
 eligitur, qui coutinuo ut iuvasit imperium, in Gallias transiit. 
 Ibi saepe a barbaris incertis fcederibus illusus, detrimento 
 magis reipublicae fuit. Misit in Hispanias judices, quos 
 quum provincice obedientes accepissent, duo fratres juvenes 
 nobilcs et locupletes Didymus et Verinianus non adsum- 
 serunt; ne adversus tyrannum quidem tyrannidem, sed im- 
 peratori ju«to adversus tyrannum ct barbaros tucri sese 
 
420.] ExzosiMO. 183 
 
 patriamque suam moliti sunt. Quod ipso rei gestae ordine 
 patuit. Nam tyranuidem nemo nisi celeriter maturatam 
 secreto invadit, et publice arraat, cujus summa est, adsumpto 
 diademate ac purpura, videri antequam sciri. Hi vero 
 plurimo tempore servulos tantum suos ex propriis prsediis 
 coUigentes, ac vernaculis alentes sumptibus, nee dissimulato 
 proposito, absque cujusquara inquietudine ad Pyrenpei 
 claustra tendebant. Adversus hos Constantinus Constantem 
 filium suum, proh dolor ! ex monacho Csesarem factual, cum 
 barbaris quibusdam, qui quondam in foedus recepti atque in 
 militiam acllecti, Honoriaci vocabantur, in Hispanias misit. 
 
 13. [42.] Anno ab Urbe condita 1165 [A. D. 412.] 
 Honorius imperalor videns, tot oppositis tyrannis, nihil 
 adversum barbaros agi posse, ipsos prius tyrannos deleri 
 jubet. Constantio comiti hujus belli summa commissa est. 
 Sensit tunc demum respublica et quam utilitatem in Romano 
 tandem duce receperit, et quam eatenus perniciem per longa 
 tempora barbaris comilibus subjecta tolerarit. Igitur Con- 
 stantius comes in Galliam cum exercitu profectus, Constan- 
 tinum imperatorem apud Arelatam civitatem clausit, cepit et 
 occidit. Jam hinc, ut de catalogo tyrannorum quam bre- 
 vissime loquar, Constantem Constantini filium, Gerontius 
 comes suus, vir nequam ac improbus, apud Viennam inter- 
 fecit, atque in ejus locum Maximum quemdam substituit. 
 Ipse vero Gerontius a suis militibus occisus est. Maximus 
 exsutus purpura, . . . nunc inter barbaros in Hispania egens 
 exsulat. 
 
 14. \_De Lib. Arb.] Dominus Christus summo praemio 
 fidei dignum judicat, si quis ha3C filium Dei posse crediderit, 
 et Britannicus noster [Pelarjius], mox ut voluerit, se posse 
 confidit ? 
 
 CI. EX ZOSIMO. [A. D. 420.] 
 
 1. [i. 64.] 'TiTYjycouov §£ U'JTa [<I>A«;^<ava)] x.tx) ra vnsg tols 
 "AX'TTsig e5v>), TaKtxTui xcu "I/Svj^sj, ci[/,oi tyj BgsTTotviK^ VYj<rco. 
 
 [J.D. 276.] 
 
 2. [i. 66.'] "ETTauas Kot) [6 n^o/3oj] aAArjv eTravaoracr/v Iv ty) 
 "RgsTTdviu fji.s\sTYi^5l(rav, S<a BmrMglvou IS/Loivgova-lov to ysvog^ ioTrsg 
 
184 EXCEUPTA [anno DOM. 
 
 TTsia-Qslg, sTv^s Tov sTTavaa-TuvTct rr^g HgsTTuvlug cIq^ovto. Tr^ocrry^- 
 craixsvoc. xaXsaotc yuq tov Boctw^Tvov Ttqog haurov x.ai eTTi t^ duy.- 
 BoKyi fM^iJL'^ixfji.svos, TO TTTuia-iMn e7ruvoqSw(rovTu Tre'jXTrei. 6 8s en) t^v 
 ^gsTTuvluv £V$ug h^ogiJi,y](rus^ Trspivoict oux oi(pgovi tov Tugctvvov otvongii. 
 [/i. D. 280.] 
 
 •3. ^68.] "OcTovs [hovgyouvhvc h«i BavS/Xoy^] Is ^wvraj olos tb 
 ykyovsv sXslv []6 O^o/Soc], sjj ^gsTTOivluv TragsTrefji'^sv' ol tyjv vr^iov 
 
 oIkyJO-UVTSS, STlCiVUdTOLVTOC KXTU TOiUTCi TIVOC^ yzy6vOL<Ti ^CKTlksi y^pYI ■ 
 
 o-ifj^ou [A. D. 277.] 
 
 4. [ii. 8.] "Eyvcjo [6 Kmvo-tixvtIvos'] Toug tottou^ Xittsiv, ev olg eTuye 
 diuTgi(3oov^ h^ogiJ^YiGTui Se Trgog tov TrocTsgu K.u)v<TTO(.VTiOV^ Iv Tolg VTTsg 
 Tag "AXTTsig sQvs(nv oW«, xa) tyJ RgsTTuviu (rvv£^e(rTsgov evdri[xovvTCi, 
 ScSjwj §£ fj^y) TTOTs (peuyMv xaraArjip^sAj, (Trs^npav^j yoig ^v ?Sr/ 'TtoXXolg 
 6 auTs^MV uvTOV egoog tyjc ^ucriKsioLg) Tovg sv tqIc crTa9|U,oTc iTTTTOUj, 
 ovg TO tyii/.6(riOv %Tgs(psv, cifjiot tw (p^aaai tov a'Ta^[x,ov, >co\o6oov acti 
 oc^gsloug scuv, Tolg l^ijj saToocriv Ip^^yjro* Kot) h^Y,g towto TronMV, rolg jxsv 
 BicyjcoucTiv octtskKskts t^v STTi TO Trgoacti Trogeltxv, ocvTog 5e Trgoorrjyyi^s 
 Tolg sSvso-iv, Iv oT^ ^v 6 TraTYjg. \_A. D. 305.] 
 
 5. [15.] *0 Se K.a)V(rTUVTlvog kou irgoTsgov vTroTTTCJog Trgog oturov 
 QMa^evTiOv] e^c/jv, tots i/.SiKkov slg tyjv ■h.olt uvtov 7:cx.gs(TKsvu^sT0 
 jitop^yjV xai (Tuvayayuiv dwocfj^sig sx. ts cov stv^sv syoiv }togiy.TY\T(tiv 
 ^ugl^agctiv xou TsgiJi^avcuv Kot) tmv aXXwv KsXtikmv sSvoov, koi) Toug 
 iiTro TYig 'BgeTTuviotg (TvvsiKsy[xsvovg, e\g svvsot irou (jivgnx^ug TtstjiiV 
 aTTuvTug xu) oxTuxKr^iXioug iTrTreac, ^Xotvvsv ex tcov "AKttsmv stt) t^v 
 'iTOiXiuv, [A.D. 312.] 
 
 6. [33.] Kcova-TavTmg de tu xctXwg xol^scttcotu xivwv, f^iuv ov(rav 
 eg TS(T<TCigoLg dislksv Stg^ag. W7rixg^a> yocg sv) tvjv AiyuTTTOV U7roi(roiV . . . 
 Tcu Ss TSTugTco Tovg vTTsg Tag "AXTTsig K.skTOug ts xou "l^Yjgag Tcgog tyj 
 BgsTTavviXYj VY}(rcjo. [^. Z). 332.] 
 
 7. [iii. 5.] Toy 'P^jvou Trgog Tciig sar^aTialg TY^g TsgfMavlag, (oTTsg 
 IcTTJv Wvog TaXuTixov) sU to 'ArXavTixov TreXayog ex'^ihovTOc^ ov tijj 
 Yj'iovog y) BgsTTuviXY) v^crog evvaxoaioig (TTu^loig §i£(rT>]xev, ex toov Treg) 
 TOV 7roTa[x,ov vKuiV ^6\a (ruvayayah, SxTuxoo'ia xaTS(7xs6a<Ts [6 Tou- 
 Kiavog'] 'wKola, y^s'ifyva \sfji(3MV. TavTo. ts s\g ty)v 'BgsTTavlav exTrsfji.^ag, 
 ko(x1^s<tQui (tItov STTolsr xa) tovtov Tolg TroTafxtoig TrKoloig oiva.ye(rQai 
 dia TOV 'P:^vou Tragarrxeva^cjov, tovto ts ttoimv (ruvs^eo'Tegov hoi to 
 pga^bv slvai tov ttXowj, r]gx=(Ts toIc kirolohlm Toilg o\xs{uig noKs(nv, 
 
420.] EX zosiMo. 185 
 
 8. [iv. 3.] 'E§ox=< TM OuaXevTivictv^, di^\o[jt,svop Trgog tov otls\(pov 
 T^v oig^rjv, sTTirgs^l/ai ,aEV a'/rco tyjv ewav, . . . Ko(.(36vTci de raj Iv 
 ']K\vgiolg TroKeig avrov eU Ty}V 'IraXlocv dux^rivai, h«j ras Iv Tavrr, 
 •noKeic s^siv v(p' kuvTa, ]w,£t« twv vTrsg rois "AXttsis sSvm, 'l^Yiglag re, 
 xa) Trii BpsTTUViKYis VYi<rov, kcc) A</3y>)f UTroKrris. T^S toIvvv ocg^ri^ 
 ovToo BicngsQsl<rYig, 6 OuaXsyriviuvog sfL^giQs<rrsgov r^ ^^XV "^^^^^^^^v, 
 apy^ovTOL^ Ts ev iiO(r(ji,M 7rg»orjy=v, xca '^sg) rag sicmga^sig twv eWtpogctiV, 
 xot) Toig SK TOUTODV p^ogyjyowjxlvaj <rTgoiTiMTix.tx.s (riTYjOsig, oc>cpi^s<TTaTOS 
 Yjv. sTTs) 5s Tcci] v6(xa)v sW^ogoig syvwxsi 7roiY}(rci(rQon, a<p* scricig uxnrsg 
 ocg^afjt,£vo<;, Tug WKTsgivoig sxujXvs ^u(rlag sTnTsXslo'Qai' rolg ^vcocga^g 
 fjJv ovv 'n-goLTTOiJ.svoig Iju-ttoScov S*a roiovh vofxov yevso-Qai ^ouXofxsvog, 
 lA. D. 364.] 
 
 9. [12.] Kara tovSs tov ^povov OvaXsvTiviocvog S*a riva 7rArjftjU,e- 
 kYjiJiocTu TY)V BgsTTavmvjV VYi<rov o'mslv jisXsvaQsis, s7nQsfx,svog Tu^avv»8<, 
 (TvvoiTrsSsTo TuvTYj TOV (5lov. [_A. D. 369.] 
 
 10. [19.] AisAOjxevoov 8s Trgog sauTovg TguTiotvov Kot) OuaXsvri- 
 viavov TOV viou tyjv /Sac/Ae/av, . . . TguTiocva [xev to. KeXrixa <^OAa 
 TiCii 'I^Yjgia Trucra xa) y] BpsTTocvixr] VYicrog UTTSKXrigovTO. [A.D. 375.] 
 
 11. [35.] TouTO \_Ti[j^r} TTpog Tovg 'AAavouj] tok a-TguTiMTcng 
 KOCToc TOO /SaoTiAsa;^ [TguTiavowl stsks [jiA(rog. OTteg v7roTV(p6[ji,svov 
 xtxTu^ga^v xoc) uv^a.vofj.£VOV, sic vsooTsgoov TrgciyfMXToov exlvyjas tovc 
 (TTgoLTKJoTag sTrj^u^x/av, Tovg ts «AAoy^, xa) xar' s^ulgsTov tov; Toug 
 BgsTTciViKoug vvjo'Oig svi^gu[xsvovg ola toov uXkoov utto-vtcov ttXsov olv^ol- 
 8e»a xotX 5ujX« viKoofJisvovg. sxivsi Zs Trgog tovto ttKsov avTOvg Ma£*jOto^, 
 ' i^r^g TO ysvog, 0so5ocr/a; tw ^acriKsl kixtu tyjv BgsTTuvluv arva-TgxTsv- 
 <ra{j(,svos. ovTog lv<TavoL<j')(ST(hv oti Qsodocnog y}^((joto /3a<nAe/a^, uvTog 
 §g ov^s slg oig^Yjv svti[ji.ov stv^s TrgosXQcjov, otvrjyeigs ttAsov elg to xuto, 
 TOV ^ucriXsoog s^Qog Tovg (TTgccTiooTug. ol 5e padioog l^avacravrsf, 
 uvsIttov (SotcriXsoc tov M.a^i[xov. xu) itsgMvTsg t^v dKougy'ilu xca to 
 diadYi[jict, 7rixgci^gYi[A,(x tov ooxeocvov v<xv(r) dux^uvTsg, Tctig tov 'Pyjvov 
 wgoa-oogixla-Qrio-cnv sx(3oX(Xig. [A. D. 383.] 
 
 12. [v. 27.] 'Ev TYJ 'Pa/3evv>j . . . (pYjfMYi ts, dg 'AXXugi^og TsQvsoog 
 sIyj SiaS^ajXOycra, xa) kx Trig 'PcOjU,r)j 'Ovooglov ygix[X[ji,ixToi tov ^ota-iXscog 
 aTToSoQevTa, §»' cJov I5>]AoiJto, cog K.Mv<JTOLVTlvog sin^s^svog s'lv} Tvgcivvidi, 
 xa) sx T^c BgsTTavixing VYi(rou 7rsgaiCJoQs)g, iv Tolg vTreg Toig ''AXirsig 
 %^vs<Ti Trapaysvono^ ra ^oKTiKscug iv Toic TToKsdi TrguTTMV. «AA' 6 jotsv 
 '7rsg\ TYjg 'AXXagi^ov TsKevTYjc Xoyog u^fi^oXog slo^sv elvon, irgiv t<v«^ 
 rrag'xyzyO'iioTr/.c, o n ttsp enj, 5>)Aa;(rat. r« ?£ wsp) tyjc avoippYj(Tsoog 
 
18() EXCERPTA [anno DOM. 
 
 KoovcttuvtIvov \sy6ix,sva, TTuqa. TrStaiv exgarei. 5<a tuvtu t^$ stt) 
 
 XoyYio-ao-Qcci 'rrsgi tov TrguxTeou /3ouAO]W.svoj. [A. J). 407.] 
 
 13. [4o.] 'EttI tovtco te KcjovaruvTlvog 6 ruguvvo^, euvov^ovg %^og 
 'Ovcugiov so-TsWe, (7uyyvcojW,>)v otWcuv svsku tov tyjv ^cKTiXsiav uvu- 
 (T^sa-Qui Aa/SsTv. [JLr,le yoig sk '^gouigsa-Ecog lAecr9«i TCiVTr\v^ aXKoi 
 ciVocynYii; ccvtco Tragoi tmv (TTpccnuiToov e7ru^QEl(Trig. raCrrig uycriKOoo^ 6 
 (SoKriKsug T>jj aWYjG-Eoog, $scogclov oog ov pu^jiov auTco, twv (Tuv ' AK\ag'i')(co 
 (Sag^agoov ou Troppoo ovTcovy Trsg) TroXsfjiCJOV STsgcav 8«avo=7cr5ar xct) 
 Trgoa-EH ys Xoyov 7roiOV[ji,£Vog (ruyysvcov o]->ceI(jov Traga. toD TugoLVvov xar- 
 s^OfMsvoov, [oOtoi 8s Yi(rciv Bcpi^viuvoi xci) AiSujOtiO^) IvS/SoJCTi roils othrj- 
 (Tsa-iV hxTts^TTEi 8e ai)T^ kx) Ba(r<A<?c^v icr^iJTa. [A. D 409.] 
 
 14. [vi. 1 — 6. J 'FaV tovtco Ss TTugsx E^covcttuvtIvov tov rvgccvvY}- 
 (ravTog sv KeAroT^ u^Ixeto Trgog 'OvcLpiov xctru Trgeo'^slciv 'Io'/3<oj, 
 TroiSsia xou Tciig ocXkaig oigsTotig diocTrgsTroov^ ^EfScucjoQrivon tyjv irgorsgov 
 6[xoXoyYi$El(rav si^v^vyjv, xou «//,« (rvyyvM[J.r]V evexol ty^s avuigscTEOog 
 Ai§i»jtfc/oi» xoi) Begyjv/avou, tmv (rvyyevwv 'Ovaogiov tov BcicnXstcg, otirrjov. 
 oiTTsKoyslTO yoig^ Aeycov, wg ov xocroi TtgouigEcriv avY/gYivTou }^(jO'j<ttolv- 
 t'ivov. (rvvTSTocgocy^xsyov he tov 'Ovwgiov deacajOtsvo^, suAoyov ei^acrxsv 
 elvaj, Toiig Trsg) tyjv 'JraXiocv hoc(r^oXov{jt,svco <PgovTi(nv, svhvvoir crvy- 
 ^oogovfji,Evo; Ss nrgoc l^oovcrravTlvov IjcSyjiavjca*, xou ra avvs^ovTot tyjv 
 'iTocXioiv ayyslXou, [xsr ov ttoXv xou olvtov y^^Eiv afjLu ttuvt) tm sv 
 KsAtoj^, xcc) sv 'lISYigix, xou sv Tfj BgsTTavixrj vYj(rco <7TgaT£V[xuTi, Toig 
 xoLToi TYiv 'IraAiav xoCi 'Fu>[ji.y)V ^oyj^o-ovtu 7rsgi(TT0i<TE(n» xou 6 [ji^sv 
 'lojSiog stt) TOvTOig oLvayu^gsw sTTSTpocTTYi. Ta 8e &v KsAro/r, outtw TY,g 
 irgoo'YixovQYis oiipYiyYj(Tsoog u^iCJoUvTu^ ^ixuiov uvoo^sv, (Jog sxolcttol s7rgu^$Yi, 
 dis^sX^slv. [A.D. 410.] 
 
 "EiTi ^ao-iXsvovTog 'Agxaliov, xou vttixtoov ovtcjov 'Ovooglov to ?', xa\ 
 0fo5ocr/ou TO /3' \^A. D. 407.], ol Iv t,^ BgsTTotvla (rTgciT5VO[j.svoi 
 (TTuo'iucravTsg, uvayovon M-upxov stt) tov (SoktIXsiov Qpovov, xou cog 
 xgoLTOvvTi T«3v otrVTO&i Trguyi^uTCJOv, STrsihvTO. uvsXovTsg 8s tovtov^ oog 
 ov^ Of^oXoyovvTot Tolg uvtmv rjSsa-iv, ciyovcn TgoLTiuvov slg fji^sorov' xou 
 uXovgyldoi xou (tts^olvov sTriQsvTsg, sdogv<pogovv cog ^a<nXsa^ Ivcrugs- 
 (TTYicravTsg Bs xou tovtco^ TS(7(rag(nv vcTTsgov (xyict) iragot.XvG' olvt sg uvou- 
 gou(n, Kcjova-Totvrlvoo Trotga^ovTsg tyjv ^uaiXslav. 6 Ss, 'louaTiViocvov xou 
 Ns|3*oyacrTOv ocg^Eiv tcov sv J^sXToTg Tcc^ag (TTguTiooToov, sTrspuic/j^Y} 
 TY)v BgsTTccviocv xotTuXiTToov. sXQoov Ss slg 'Bovooviocv, {rcgaoTYi Is avTYj 
 Trgog tj} QaXu(r(rYi xsItou, Tsgixavlug ovTa ttoA/c TY^g xut'jo) xou Iv 
 
420.] EX ZGsiMO. 187 
 
 rauTYi ^lOiTgl'^cts r}fxigct^ rivoig, ttoivtol ts olKSicoaaf/^svog to. a-Tgixrs6- 
 jxara, ]W'S%f» rcDv "AAttscov ovra. rcuv 6git,ov(raiV FaXar/av KOii 'IraA/av, 
 ccc<pxXMg s^sc-Qon TYig ^oc<TiXsiciS e'^ox.si. xctToi U rouTOus rovg ^govovg^ 
 %<xgov Tov G-TgotTYiyov IxTrljU^Trs* [iera. <rTgoi.Tc6[j.CiTo; kuto. KoovcrTCiVTiVOtj 
 ^TeXl^oov. 6 Se, *lov(rTivnxvoo too (TTgarriyco fjt,sTix. tyjs dvvu[j.=ooc tYj^ (Tuv 
 uvTM aTravrrjcraj, txvrov rs oivctigsi, x.ou toov (TrgarmrMV ryjv TrKsiova 
 IxolgciV Ku) Xeiag 7roX\r,g ycVO[xsvog jcvgiog, eTrsilrj ILoovarciVTivov auTOv 
 eyvM TToXiv ■KarccKa^ovroL BaAsvr/av, agyiouaav olutco Trpog cto'^aXziocv, 
 sl$ TToXiogxlctv xurscTTvia-s, 'Ns^ioyxcrrov oe Xsi7t-0[ji.svorj a-TpccTYjyoit 
 Xoyovg too '^ixpoo Treg) ^iXlug 7rgo(rccyovTog, s^s^sro fLSV 005 fikov tov 
 avdgst' 80U5 Se xot) Xa^cuv ogxovc, ocvuigsT 'Trcigoc^gYjfjt.a, j«,>jSeva twv 
 ogjioov TTOiria-afjievog \6yov. K.oov(TTavTlvoo H dTgoLTr^yhv xuTCiCTTria-uvTOg 
 'ESoj3<vp^ov, ^guyKOv ovToe. to ysvog, TsgovTiov Ss octto Tr\g 'BgsTTocvloig 
 6gfjujo[j(,cvov, hl(ras 6 ^ugog t^v tcov (TTgoLTriym toutcov irsg) to. 7ro\6[ji,ioc 
 TtsigoLV 6[xov Ku) oivdpeioiv^ a.vzy(6ig-ffz Trjg BaA^vr/aj, stttoi TToXiogxYjO-ocg 
 ToiuTYjv v)fx,sgag. KCiiTa,^got[xovTcov Se ccutov tmv JLcjovo-tccvtIvov (TTguTYiycov 
 [JiSTa. fji.syi(rTTf)$ ^vvacTTsiixg, (Tvv 'ttoXKco liscTM^rj ttovoj, tyjv Kelccv aiTO(.(TO(.v 
 doogYi(ra[jt,evos toi§ Trsp) rug ^'AXTreig cmcaTr^(TQ(.<Tiy ixvtco Botxoivdongy ovrcag 
 sugv^coglug "Kctg ayrcov Tup^y; Tr^g Trsg) ttjv 'IraAtav Trugo^ov. '^a.gov 
 TOivvv ouTCJog slg tyjv 'iTixXlotv diX(rcjoQsvTog, (Tuvixyctycjl^v 6 KcjovfTTotvTivog 
 TV}V ^vvufj^iv a7ra<rav, eyvco (pvXoixoig agxouo'ag \yxoLToit.<TTr^(Tcii.i Tccig 
 AXxscnv. r}<r<xv ^s avToti Tgslg, al Toig Itt) t^v 'ItccXIuv cctto KsAtcov, 
 xuxslQsv eVIxfjva Tug odovg awoxXsiovTcn^ Korr/a*, Yioivlvai, Magi- 
 iiiuui. TuvTOL Se 8i' ahlav toiuv'^s Trig elgyifj^Evrig fxoi Trgovolag 
 Yj^lcoasv. 
 
 *Ev Tolg TrgoKoc^ovcri %§o'yo<j, exTOv ^'Srj t^v vTrccTOv e^ovTog ug^rjv 
 *Agxa.diou xa) UgolSou [A. D. 406.], BavS/Xoi '^v/j^oig xa) 'AXavolg 
 huuTOug ocvuixi^avTsg TOuTOug uTTsg^uvTcg Tovg toVouc, Toig birlg " AXitsig 
 s$vs(Tiv sXvfjirjVccvTO' xou TtoKuv IpycKTix^svoi (povov, e7r{(po^oi xoc) Tolg h 
 ^psTTuvicfrig o-TguTOxedoig sysvovTO* G'vvriV(xyxcc(rav 5=, dssi rov ixy} xot) 
 (Ti^oig TrgosXSiiv, slg tyjv tmv Tugxvvoov og^r^a-ai ^sigoTOviotv, ^Jugxov 
 ksyoo xoc) TgoiTioivov, xu) Itti Touroig K.co;(rTciVTivou. Trgog ov {J^u'^Yig 
 xagTsgoig ysvof^svrig, kvlxoov ^juh o\ 'Poofxcdoi, to ttoAu tmv (3oigi5(xgccv 
 xcLTa(T(poc^avTsg f/^sgog. Tolg Ss (psuyov(riv oux Itc^sASovtsj, (^ yag ay 
 ccTTavTuc TTuvcoKs^gicc ^iS'^Ssigoiv) kvsdooxuv ctvTolg avcx.XTYj<ra[xsvoig tyjv 
 YjTTav, xoii (Sug^agMv ttAJj^oj (ruvayccyov(nv, av$ig oc^iofjiix^ovg ycvia^on, 
 Sia TcvjTcc Tolvvv TOUToig To'ig TOTTOig (^xiKoixoLg syxuTsa-TYios Kmv(7tuv- 
 tIvoCj wg uv [XYj T^v clg TocKxtIxv o(.V£iu.ivy\v ^yony Tragolov. hyxoLTS(TTY^(Tz 
 
18S EXCERPTA [AxNNO DOM. 
 
 OvTM TO. xuToi Tr}v VaXciTiciv TToia'av olx,ovofjiy}a-u^, K.ctiV(rTotvri too 
 irgsc^uTsgoo rcov Tra/Scov, to tou 'Kalo'a.gog c^^/x-a TregiQiig, stt) tvjv 
 'I/3>3^/av exTTSf/^TTsi, xct) tcov ccuto^i TTOiVTcov eQvoov syxgctTYjg ysvscrQon 
 ^ovXoiJt,=vos, axTTs xa) tyjv otpx^^ (Xu^yjo-ixi, xui uy.a, Ty]V tmv 'Ovcogiou 
 (TvyyEVcuv otwroQi ^vvacrTSiav lx>co\|/a<. 6sos yoig uutov elcrj^'gi, jxi^ ttots 
 
 dvVUfJilV (TVVCtyatyOVTSg tcov CCVToQi (TTgcCTKtiTWV^ CCVTO) [JLSV UUTM, S»a- 
 
 jSavTs^ TYjV UvgYjVYiv, sTreXQoiev, utvo Is t^j 'iTuXlag 6 (3a<n\su$ 'Ovwgiog 
 e7ri7rejx\|/aj auTco to. (TTgaTOTT-doc, TYig Tvga.vvl^og, xuxkco TrocvTa^oSsv 
 TTsgiXa^cov, TrctgocKvo'sisv, stt) to6toi§ 6 Kdova-Tag slg ty}v 'I/3>jp/av 5»e/3rj, 
 (TTgaTYiyov fxev TsgsvTiov e%(i(;v, *A7:oXivugiOv Ss Tr^g au^rjj vTrag^ov. 
 TCOV Ss Iv T>) ocvX^ Ta^scov agyovTot-c. ts ttoXitixovs Ufjuat xu) (TTguTiuiTi- 
 xov$ x<xTa(rTr}(r(xg, oiysi dioi tovtmv stt' sxsivovg' oi yevsi tco ^aa-iXsl 
 0soh(Tico irgodYixovTsq^ Toi r% 'I/Srjp/aj (rvvsTapuTTOVTO TrgocyixctTu, 
 TrgoTsgov (Ji^sv Trgog uvtov KoovcTTccvToi dioi tcov sv t^ AuaiTOLviu crTgxTO- 
 Tfidctiv dgu[j,svoi ttoXsixov stts) hs TrksovsxTsicrQcn cyvjjo-^ovTO, TrXrfiog 
 olxsTwv xa) ysoogywv s7ri(TTga.Tsv(ruvTsg xoci Traga^guxxj xaTOLdTr^cravTsg 
 avTOV slg y.syio'TOV xlvdvvov. aAAa xdvTixuQcc Trig eXTri^og &<a/^agT0VT=?, 
 
 K-CJOVCTTUVTl <TVV ToTig (T^OiV yUV<Xi^)v YjCTlXV SV (pvXoLXrj. OTTSg (XXflXOOTSg oi 
 
 TOVTCJOv ocdsX<po), 0soSocr/oj T= xcii AaycoSjOf, 6 ju-sv, slg tyjv 'IrcdAiav 
 disc^vysv, 6 §£, slg tyjv scoav hnxcrcoQs)g, uvsyu^grfrs. 
 
 TavToc xocToc. TYjv 'I/3>)^/av 6 'KcjovcTTug SiaTT^a^ajOtevoc, sttuv^XQs Trgog 
 Tov waTega socutou K.<jDV(TTavThov, S7roiy6[ji,£vog Bspi^viavov xa) Ai^ufxiov^ 
 xaTaXiTTCjov ts avToQi tov dTgajY^yhv YsgovTiOv^ a\La TO\g airo YaXaTiag 
 (TTpaTicjoTaig, (pvXaxa rij^ airo K.sXtcov stt) tyjv 'I/3rj^<av Trago^ov, xaiTOi 
 ys Twv sv 'IjSriglaig (TTgaTOTTs^cov sfLTTKTTsvQvivai xaToL to cruvYiQsg tyjv 
 (pvXaxYjv alTY}(j-avTCJOV, xa) (my} ^svoig sTnTgaT^r^vui ty^v ty,c %aJ^«? a(r(pa- 
 Xsiav. BsgYjViavog [xsv ovv xu) AiSJ^w-iOj, cog K.cav(rTavTlvov a^ScVTsg, 
 avYiQs^Yi<rav T^agay^gY^i^a. KaJvora^ ^e axi^ig xj-ko tov iraTgog sig tyjv 
 'l^Yjgiav sxTTSf^TTSTai, 'Ioucttov s7rayo[ji,svog (TTgarriyov. s^' d) TsgovTiog 
 a^Qo^svog, xa) Toug avToQi 'JTcgi'KOiY,(Ta^svog (TTgaTiMTug, lTtavl<TTYj(n 
 KujV(TTavrivco Tovg sv K-sXTolg ^ag^dgoug. Trgog oug ovx avTKT^cov 6 
 Kcovo-ravrTvoj, are ^ tov TrXsiovog T^g duvdfxsoog i^sgovg ovTog sv 'l/3»)^/a, 
 TTotvTa xuT h^oudlav STTiovTsg ol UTTSQ TOV 'Pijvov (Sag^agoi, xaTS(rTYj<Tav 
 slg avayxY\V TOug ts ty]v ^gsTTaviXYjv vy\<jov olxoovTag^ xai tujv sv 
 KeAtoTj shcbv svia, TY\g 'Pcofj^alcov «£>%% aTroTiYivaif xa) xa^ savTOv 
 ^lOTcVSiv, ouKST^ Tolg TOVTcov STTocxouovTa vofxoic. ol TS ovv sx Trig B^ST- 
 
430.] EX SOZOMENO. 189 
 
 Tuvias onXot IvSuvTr^, xat (T^ouv olutcov TrgojuvBovcUcruvTSS, vjKsV&sgcocrav 
 Tcov sTTiKSiixsvoov Scig^xgctiv T«c TToKsig' xa) 'Agi^oqiXPS 547r«j, xal 
 
 STSPOLl TccXaTMV STTUg^lui, BgSTTOLVOUg lJilfLYl(TiXfMSVOCl, XOLTU TOV \(TOV 
 
 a-(poig v)\svSigco<Tciv rgoTrov, l^^oiKkoua-oLi fxsv rov; 'Pcafj^uiovg ccg^ovrag, 
 
 Ka» ri iMSv B^srrav/aj ko.) tmv h KsXtojc h$vwv caroa-rucric^ x«9' ov 
 sTugoivvsi ^goyov 6 Kcova-Toivrlvoc \^A.D. 407 — 411.], syivsro, toov 
 ^upfSiyigctiV STTUvx^xvTcov tyj s>c=hov irsgi tyjv cig^rjv ex-iJ^sXiioc. 
 
 15. [vi. 10.] 'Ovoogiov ds ypa.[xaa(n Trgog toLc ev 'BgsTTavlcc ^grj- 
 craiJ^ivou ttoXsis, (puXarTZd^on TruguyyeXKova-i, ^oogsccig rs oi[j^:i^xfji,svov 
 Tovg (TTpaTtwraj, ex roov Tragoi 'H^axX=<avoii TrgjOo^Ssvrcov ^grjfjiJiTaiv, 6 
 jxev 'Ovcjogiog yjv bv pci(TT(jiiVY, fruirrj^ rijv twv ccTrciivTCi^ou (TTgciTicorcJov 
 zTTKT'Trcida.y.cVOc evvoiav. [A. D. 410.] 
 
 CII. EX SOCRATE SCHOLASTICO. [A. D. 4-20.] 
 
 1. [Hist. Ecc. i. 2.] AioxXriTiuvog, xa* Moi^ii^iuvog . . . tov 
 IdiooTixov knavslXovTO /Siov . . . xara Se raj 3gsTTa.vlce.g K.aovo'Toiv- 
 rivog avYjyogsv^Yj jSx(7ikzvg, sl§ roTtov KoovcrruvTiou rov Trurgog avTOv, 
 TsQvYixoTog Toi TrgcjoTco kvuxoTcu TY^g oic<.xo<no<TTr^g s^^oiMYixocrTYig TrgooTYjg 
 'OAyjw,7ria5of, t^ 7rea7rT>] xa) slxocdi too 'louX/ou fjuYjvog. \_A.D. 306.] 
 
 2. [y. 1 1 .] 'Ttto OS Tovg avroug ^govoug . . . Ma^//x,oc Ix roov 
 TTsg) ra^ ^gsTTaviug [Jisgcov l7raveo"T>j rjj 'Poo[j,ciicov ^gxV^ ''^* 
 
 KOLILVOVTI TgOLTiOLVM slg TOV XOCT* "" AXoLlMLViOV TTOXsfJLOV I'Ttiri^STOLi. 
 
 {A. D. 383.] 
 
 3. [vii. 12.] %i(nvyiov Se Ts\=uTYi(ToiVTog, Kgua-uvSog xotQsiXxucr&ri 
 slg TYJV iTTicrxOTT^v* [_A. D. 407.] o$ u\og {jlsv rjv Magxluvov tov 
 ysvofj^svov 'SuvxTiocvcov STTKTXOTTOU 71 go '^KTivviov Ix vsotg S= r]Xix{(x.g 
 xoLTu ToL ^oLdiKsici <TTgoiT£V(Tixfx,£vog, vaTsgov Ittj tov fLsyoi.\ov Qzotocriov 
 TOV ^a.(riXscog, wnzTixog TY^g ^iTocXlag ysvof/^svog^ yi^sra tclvtu xou 
 jSixaplog Twv BgsTTCiVixcJov vy/<toov xccToKTToig, sQotVfXoca-^Yj ToTig 5«ot- 
 
 XYlHSdl. 
 
 cm. EX SOZOMENO. [A. D. 430.] 
 
 1. [Hist. Ecc. i. 5.] Aia y«p tyjv [tou K.oovo'tccvt'Ivov'] Trgog 
 Mcc^evTiov ^icc<^ogoiv =7rt tyjc 'iTciXluc Siayovra^ ha-Tucrlu^sToi 'Poof^oiloov' 
 
190 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 xa» oux EuirsTsg yjv tote e7ri5>jja=Tv TaXarcng xa< B^ffrravoTj, xa» toi^ 
 TrjSs x«TOjxoi;o"t, Tra^' oi^ (TuvooLLoXoyYiron tyj^ tcov \gi(rTicivu)v QgT^cxiiccg 
 fj.sTct(r^uv Koova-TotvTivov, Trgiv stt) Maf evriov tTTgoLTsvcron, xa» TrapsX&siv 
 ETT't 'Pa>/x>jv xa) 'ItuXovs. [A. D. 312.] 
 
 2. [i. 6.] 'EvTeu^sv slKOTCJog sTi K.uiv<rToiVTlyou Tre^jovTOf, ISoxei 
 •KuqoLvoiuov X^/crTiav/?etv toij 'IraXwv eTrsxeiva, ToLXarai^ rs xa» 
 B^sravoT^ [^. Z). 292—306.] 
 
 3. [vii. 13.] 'TtTO §£ TOUTOV TOV X^OVOV Yj(T^0K0lJ,SVW TgurioLvco e]g 
 
 Tov Trqog * AXotfj^avoug TroXsjotov, eTraveVr*) Maf<jU,o^ Ix rJjj hgsTctviccg, 
 xa» W!|)' laoTov t^v 'Foofjiotloov ocg^r^v '7rolr}<raa-Qai ecr^ouSa^ev. 
 [^. Z). 383.] 
 
 . . . 'Ev rovTCJo Se Mafjjaoj 7rXe/(rT>)v ayslgag (TTgarioiv 'BgzTctvwv 
 avS^cov, xa< rcov by^opMV FaAaTaJv, xat KeAroov, xaJ tcov t^Ss Idvoov 
 Ittj t^v 'IraAiav ^'si' [^. Z). 387.] TrgoipoKriv [xsv coc otJx otvs^ofxsvog 
 vscoTsgov T< yevecr^ai tts^j t^v Trocrgiov tt'kttiv, xat T)jv exx>y.>30"ia(rTix^v 
 Ta^iv. TO §£ aAvjSej, TU^avvou So^ijj eawTOv KuQoclgoov' Trgog 8e t^v 
 ^a.(ri\£iuv (SXettoov, xcci Trgscyfj.txTEVoiJi.svog, ei ttyj ccgot luvairo to^oci 
 vo[xcjp, ov fSla^ TY}V oig^YjV 'Voo[jLaioov sccvtco itsgiTroisiv. Ou!xKsvTiViavog 
 Is VTTO TOV xodgov ^Kxcr^sig, sds^UTO Ta (r6[ji,BoKci T^g auTOv ^oc(nXsiag. 
 4. [ix. 11.] 0"t Iv BgsTTccvltx a-TOKnaa-uvTsg a-TgccTiwrai, avoc- 
 yogsvoucri WugKOv Tvgavvov [A.D. 407.] jmstu Se toutov TgotTiuvov, 
 ocvsXovTsc M.agxov etts) Ss xa* ovTOg ov ttXeov TEcr(rix.ga)v fCYivcuv 
 disXQovTCtiv i^ovsy^yj Trug* auTwv, ttixXiv Kcovo-TavTivov ^sigoTOVOva-iV 
 olrjQsvTsg kol^oti tolvtyiv sIye TrgocD^yopiuv, xa) ^EfSotlcog aurov xgoiTY}<r£iv 
 rrig (SaG-iKsictg. Ix roiavTYig yoig ahlag (^alvovTOii ku) rovg cikXoug slg 
 Tvgoivvldu k7ri\s^<x[XEV0i. 7r£gaiCjo$c)g S= KcovcTTavTTvoj SiTTO ^gsTTuviug 
 sTTt 'Bou^ovixv 'TToXiv Tvjj ToiKoLTioLg TTugoc ^ocXoLdcrav xsi[ji,£vriv, Trgoc- 
 YiyuyiTO Toug Tragoc ToLXccrcng Kot) 'AKOuirccvoig (TTgoLTiwTag' xaj Tohg 
 T^Ss vTTYixoQvg TrsgisTTO 11^(7 £V koiVTco, [J'S^gi Twv [jiETu^v 'IruXlocg xa» 
 TuXtxTioig OQcov, oig KoTrlug "AXitEig ^Vmi^ouqi xolXoixti, 
 
 CIV. EX THEODORETO. [A. D. 450.] 
 
 1. \^Com. in Ps. 116.] "To-Tsgov [xevtoi xa) rrjg 'iTocXlotg etts^y} 
 [6 riauAof] xa) E\g rag ^Truvlctg oi(plx£TO, xou Toug sv tm TTEXaysi 
 5iax£ij(x,gva<c VYjCOig tyjv wi^eXsiolv 7rpocryjV£yx£. 
 
 2. [Serm, ix. de leg.} Ku] ou f^ovov 'Fcaiji^oiiovg, xa) rovg vtto 
 
455.] EX PROSPERO AQUITANO. 191 
 
 TovTOig TskotJVToi$^ uKKoL y.ca Toi ^xu^ixa, hoc) to. ^uvgofxariycoi eQvYj, 
 jcaj 'Iv5oyf . . . Koci BgsTTavous, ^ca KlfL^govg, xa) Tsgi/.ctvoug, xa» 
 UTTU^WTrKui^ Tidv sQvos xca ysvog avS^wTrojy, hs^a(r^ui tov (TTavgMQsvrog 
 robs v6[jt,ov§ ocveTTSKTCiv [ol-fxaQ-^rccl]. 
 
 3. [ReL Hist. 36.] 'A<p/xovTO 8s ttoXXoi rag TYjg hairsqctg 
 oIkovvtsc s(r^ixTia.g^ '^ttolvoi rs kcu HgsTravo), xai TuXocTtxi, oi to 
 
 fLSCrOV TOUTMV 'KUTS^OVTSg. 
 
 CV. EX PROSPERO AQUITANO. [A. D. 455.] 
 
 1. [Clironicon ] Ricimere et Clearcho coss. \^A.D. 384.] 
 In Britannia per seditionem militum Maximus imperator est 
 factus ; quo mox ad Gallias transfretante, Gratianus Parisiis, 
 Merobaudis magistri militum proditione superatus, et fugiens, 
 Lugduni captus atque occisus est. Maximus Victorem filium 
 suum consortem regni facit. 
 
 Theodosio II et Cvnegio. [A. D. 388.] Maximus 
 tyrannus a Valentiniano et Theodosio imperatoribus in tertio 
 ab Aquileia lapide spoliatus indumentis regiis, sistitur, et 
 capite damnatur : cujus filius Victor eodem anno ab Arbo- 
 gaste comite est interfectus in Galliis. 
 
 HoNOKio VII ET Theodosio II. [^A. D. 407.] Con- 
 stantinus in Britannia tyrannus exoritur et ad Gallias transit. 
 Theodosio Augusto IV cos. [A. D. 411.] Constan- 
 tinus per Honorii duces, Constantium et Ulphilam, apud 
 Arelatense oppidum victus et captus est : cujus filium Con- 
 stantem in Hispania regnare orsum, Gerontius comes, in 
 Maximum quendam tyrannidem transferens, interemerat. 
 
 Lucio V. C. cos- \_A.D. 413] Hac tempestate Pelagius 
 Britto dogma nominis sui contra gratiam Christi, Cselestio et 
 Juliano adjutoribus exerit, multosque in suum errorem trahit; 
 praedicans, unumquemque ad justitiam voluntate propria regi, 
 tantumque accipere gratiae, quantum meruerit: quod pec- 
 catum Adas ipsum solum laeserit, non etiam posteros ejus 
 obstrinxerit, unde et volentibus possibile sit omni carere 
 peccato: omnesque parvulos tam insontes nasci, quam primus 
 
192 EXCEBPTA [anno DOM. 
 
 homo ante proevaricationem fuit ; nee ideo baptizandos ut 
 peccato exuantur, sed ut sacramento adoptionis honorentur. 
 
 Florentio et Dionysio. [A. D. 429.] Agrieola Pela- 
 gianus, Severiani episcopi Pelagian! filius, ecelesias Britannia? 
 dogmatis sui insinuatione corrupit. Sed actione Palladii 
 diaconi papa Caelestinus Germanum Autisiodorensem epis- 
 copum vice sua mittit, et deturbatis hsereticis, Britannos ad 
 Catholicam fidem dirigit. 
 
 Basso et Antiocho. lA. D» 431.] Ad Scotos in 
 Christum credentes ordinatus a papa Caelestino Palladius 
 primus episcopus mittitur. 
 
 [Pseudochron.] Gratiani III. [_A. D. 381.] Maximus 
 tyrannus in Britannia a militibus imperator constituitur. 
 
 IV. [A. D. 382.] Incursantes Pictos et Scotos Maximus 
 strenue superavit. 
 
 VI. \_A.D. 384.] Maximus in Gallias transfretavit, et 
 conflictu contra Gratianum habito, eundem fugitantem Lug- 
 duni interfecit. 
 
 Theodosii I. [^. Z). 385.] Maximus timens Orientalis 
 imperii principem Theodosium, cum Valentiniano foedus 
 iniit. Apud Treveros Manichaei deprehensi, summo Maximi 
 studio exterminati. 
 
 III. \^A. D. 387.] Maximus indignum ducens contra 
 ecclesiae statum agi, locum irrumpendi quod cum Valenti- 
 niano junxerat foedus, invenit. Valentinianus veritus im- 
 minentem jam cervicibus suis tyrannum, ad Theodosium 
 confugit. 
 
 IV. \_A. D. 388.] Theodosius cum exercitu ad Italiam 
 transgrediens, Maximum interfecit, et Valentinianum proprio 
 regno reddidit. 
 
 Arcadii et Honorti VI. [A. D. 400.] Pelagius vesanus 
 doctrina execrabili ecelesias commaculare conatur. 
 
 XV. [_A. D. 409.] Hac tempestate prae valitudine Ro- 
 manorum vires funditus attenuatae Britanniae. 
 
 XVI. [A. D. 410.] Saxonum incursione devastatam 
 Galliarum partem Wandali atque Alani vastavere : quod 
 reliquum fuerat, Constantinus tyrannus obsidebat. 
 
 XVII. [A. D. 411.] Constantinus tyrannus occiditur. 
 
458.] EX GENNADIO. 193 
 
 Theodosii XVIII. iJ. D. 441. J Britannise usque ad 
 hoc tempus variis cladibus eventibusque latae, in ditionem 
 Saxonum rediguntur. 
 
 19. [Carmen de ingratis^ 1.] 
 Dogma quod antiqui satiatum felle Draconis, 
 Pestifero vomuit coluber sermone Britannus {Pelag.^, 
 Hac primos homines cretos ditione ferebat ; 
 Ut seu praescriptum mandatum transgrederentur, 
 Sive inculpati, servata lege, manerent, 
 Mortem istam prorsus, qua carnem vita relinquit, 
 Oppeterent ; quae non peccato parta, sed ipso 
 Instituente Deo, comes esset fixa creatis. 
 
 20. \y. 685 — 693.] Vos soli ingrati quos urit gratia, cujus 
 Omne opus arbitrio vultis subsistere vestro : 
 
 I procul, insana impietas, artesque malignas 
 Aufer, et auctorem comitare exclusa Britannum. 
 
 21. [Con. Collat. c. 21.] Unde et venerabilis memoriae 
 pontifex Ccelestinus, . . . sciens damnatis non examen judicii; 
 sed solum poenitentiae remedium esse praestandum : Cce- 
 lestium . . . to tins Italiae finibus jussit extrudi . . . Nee 
 vero segniore cura ab hoc eodem morbo Britannias liberavit, 
 quando quosdam inimicos Gratiae solum suae originis oc- 
 cupantes etiam ab illo secreto exclusit oceani, et ordinato 
 Scotis episcopo, dum Romanam insulam studet servare 
 Catholicam, fecit etiam barbaram Christianam. 
 
 CVI. EX GENNADIO. [A. D. 458.] 
 
 1. {Cat. vir, ill.'] Fastidius, Britanniarum episcopus, 
 scripsit ad Fatalem quendam de vita Christiana librum 
 unum, et alium de viduitate servanda, sana et Deo digna 
 doctrina. 
 
 2. [/^.] Pelagius Britto haeresiarches, antequam proderetur 
 haereticus scripsit studiosis tres necessarios de Fide Trinitatis 
 
194 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 libios ct pro actuali convcrsationc Eulogiarum ex divinis 
 Scripluvis librum unum capitulorum indiciis in modum 
 S. Cypriaui Marty ris pracsignatuni. Postquam hgereticus 
 publicalus est, scripsit ha^resi suae favenlia. 
 
 CVII. EX C. SOLL. APOLL. SIDONIO. [A.D. 470.] 
 
 1. [Paneg. Car. VII. diet, A.D. 455.] 
 
 Nee terras dixisse sat est : fulgentibus armis 
 
 Tot maria intravi \Roma\^ duce te \_Jove], longeque reraotas 
 
 Sole sub occiduo gentes. Victricia Caesar 
 
 Sign a Caledonios iransvexit adusque Britannos. 
 
 Fuderit et quaoquam Scotuni, et cum Saxone Pictum, 
 
 Hostes qusesivit, quern jam natura vetabat 
 
 Quaerere plus homines . . . 
 
 2. \v. 359.] Quin et Aremoricus piratam Saxona tractus 
 Sperabat, cui pelle salum sulcare Britannum 
 Ludus, et assuto glaucum mare findere lembo. 
 
 3. [Epist. i. 7.] Interea legati provinciae Galliae, [A.D, 
 469.] . . . praevium Arvandum publico nomine accusaturi 
 cum gestis decretalibus insequuntur. Qui inter caetera quae 
 sibi provinciales agenda mandaverant, interceptas literas 
 deferebant, quas Arvandi scriba correptus dominum dictasse 
 profitebatur. Hsec ad regem Gothorum [Eui'icu???^ charta 
 videbatur emitti, pacem cum Graeco imperatore [Anfhemio] 
 dissuadens, Britannos super Ligerim sitos impugnari opOrtere 
 demonstrans, cum Burgundionibus jure Gentium Gallias 
 dividi debere confirmans. 
 
 CVIII. EX STEPHANO BYZANTING. [A.D. 490.] 
 
 [De Urhihus.'] Al/3ou5ai, vvjo-o* ttevts t)Jj B^sravjx^f, wj Ma^- 
 Kiomg kv itsqiithM. To hhiTiOV A\^ovlouog. — ^AX^lcav, vyio-q^ Bg»e- 
 TOLViKYi' Magjciavof ev Ttzq'mXvo uiiTYi^. To gflvixov 'A\^iaiVio$ — 
 
520.] EX PRISCIANO PERIEGETA. 195 
 
 B^grr/a . . . E'kt) xcc) BgsTTuvlhs v>joroi Iv tm 'Q,xcctva>, cov to 
 kQvixov Bgsrrxvoi. Aiov6(riog v^s\cov to Iv t, gcf») 
 
 *Slx.£uvov ice^uTcn "^v^go; poo^, £v5a 'BgsTavoi. 
 Ku) aXXoi ovToo S<a tou tt, YlgsTuvlhg vrj<rQi, oo§ M-ugKiavog kou 
 nroAgjM,a7oj — Bglysg . . . Bgiyac' e$vog Se sctti BgsTotvvixov — 
 *IsgvYi v^(ros Iv too irsgixm Trgog dva-[/.<xig. To k^viKOV ^Isgvociog, dg 
 Asgvcdog — 'lovigvia, r} TlgsTavix.v) VY,(rogf toov 8uo sX«o"(raJv. To 
 k$vixov 'lovsgviocTrig — 'loue^vrj, iroXig Iv tm 'Xlxsavw Ylgsroivijcoo — 
 'lousgvioi, VYidog. 'E^vocov 'lous^voi — Kada-iTigoti vrio-og Iv xa cox=«va), 
 T^ *lvdiK^ '7^go(T=y(rjg^ cog Aiovv<riog Iv BcKTG'otgiKo'ig, 1^ i^j 6 x.ci<T(ri- 
 Tsgog — AjvSo'viOv, 7ro\ig TYjg BgsTTuvlocg' Mscgxioivog Iv TreghXcu 
 uvTYig. To ISvJxov AivSovTvoj — YlgsTctviXYj VYi<rog, Yj-rrsigov fxiixovf/^svYj 
 kiro TYig KsXrix^j. 0\ raurvjv oIxouvtsj n^sravo) ko-Kovvtoh. 
 
 CIX. EX VIBIO SEQUESTRO. [A. D. 500.] 
 
 [Dejlumin.'] LigerGalliae dividens Aquitanos et Celtas, in 
 oceanum Britaiinicum evolvitur. 
 
 ex. EX PRISCIANO PERIEGETA. [A.D. 520.] 
 
 1. [v. 208.] Ad cujus summum, prope metas Herculis alti, 
 Magnanimae gentes, dederat quels nomen Iberus, 
 
 Ad spatium multum ierrarum rura coleiites, 
 Oceanum boreo contingunt fiigore durum ; 
 Scrutanturque dec us pulchrum sapientibus auri. 
 Quos tamen baud maculat praesens, nee dejicit absens 
 Qua sunt German! bellaces atque Britanni. 
 
 2. \v. 576.] Sed summam contra sacram cognomine, dicunt 
 Quam caput Europae, sunt stanni pondere plense 
 Hesperides : populus tenuit quas fortis Iberi. 
 
 Ast aliae oceani juxta Boreotidas actas 
 
 Sunt geminae ; Rhenique Britannides ostia cernunt : 
 
 Hie etenim lasso perrurapit Tetbya cui'su. 
 
 Has tamen baud valeat spatio superare per orbem 
 
 Insula: perfulget nigro splendore gagates 
 
 Hie lapis, ardescens baustu perfusus aquarum, 
 
 o2 
 
1^0 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 Ast oleo perdcns flamnias, mirabilc visu: 
 Attritas rapit hie teneras, sen succina frondcs. 
 Nee spatio distant Nesidiim litora longe : 
 In quibus uxores Amnitura Bacehicha sacra 
 Concelebrant, hederae foliis tectaeque eorymbis, 
 Oceani tranans hinc navibus ajquor apcrtum 
 Ad Thulen venies : quae nocte dieque relucet 
 Titanis radiis, quum eurru scandit ad axes 
 Signiferi, boreas sueeendens lampade partes. 
 
 CXI. EX CASSTODORO. [A. D. 520.] 
 
 1. IChronicon.] Crispinus et Taurus. [A.D. 44.] His 
 consulibus Claudius de Britannis triumphavit, et Orcadas 
 insulas Romano adjecit imperio. 
 
 2. Aper et Maximus. [A.B. 207.] His coss. Severus in 
 Britannos bellum movit, ubi ut receptas provineias ab in- 
 cursione barbarica faceret securiores, vallum per 132 passuum 
 millia a mari ad mare deduxit. 
 
 3. Gentianus ET Bassus. [A.D.211.'] His coss. Severus 
 imperator Eboraci in Britannia moritur. 
 
 CXII. EX PSEUDO-DOROTHJEO. [A. D. 520.] 
 
 SisXOcoj/ xai Ki^gv^ctg rov X^icrrov, varsgov 8s sv B^errav/a (TTUvgaiQsis 
 utt' auTMV^ jcat TsAsicoSsij ^0L%TSTai IkH. 
 
 CXIII. EX CODICE JUSTINIANO. [A.D. 550.] 
 
 1. [iii. 32. 1.] Impp. Severus et Antoninus AA. Caeciliae. 
 
 Etiam peralienum servum bona fide possessum, ex re ejus 
 qui eum possidet, vel ex operis servi acquiii dominum, vel 
 obligationem placuit. Quare si tu quoque bona fide pos- 
 se disti eundem servum, et ex nummis tuis mancipia eo 
 tempore compavavit : potes secundum juris formam uti de- 
 fensionibus tuis. Mancipium autem alienum mala fide pos- 
 
550.] EX JORNANDE. 197 
 
 sidenti nihil potest acquirers : sed qui tenet, non tantum 
 ipsum, sed etiam operas ejus, necnon ancillarum partus, et 
 animalium foetus reddere cogitur. PP. 3 Non. Maii Eboraci, 
 Faustino et Rufo Couss. III. [A, D. 21 J.] 
 
 2. [Dig, xxviii. 6. 2.] Ulpianus. Prius autem sibi quis 
 debet haeredem scribere, deinde filio substituere ; et non con- 
 vertere ordinem scripturae : et hoc Julianus putat, prius sibi 
 debere, deinde filio haeredem scribere : caeterum si ante filio, 
 deinde sibi testamentum faciat, non valere. Quae sententia 
 rescripto imperatoris nostri ad Virium Lupum Britanniae 
 praesidem comprobata est. [A. D. 204 — 6.] 
 
 3. [xxxvi. 1. 46.] Javolenus. Seius Satuminus archi- 
 gubemus ex classe f5ritannica testamento fiduciarum reliquit 
 haeredem Valerium Maximum trierarchum : a quo petit, ' ut 
 filio suo Seio Oceano, quum ad annos sedecim pervenisset, 
 haereditatem restitueret :' Seius Oceanus, antequam impleret 
 annos, defiinctus est : nunc Mallius Seneca, qui se avunculum 
 Seii Oceani dicit, proximitatis nomine haec bona petit: Max- 
 imus aatem trierarchus sibi ea vindicat ideo, quia defiinctus 
 est is, cui restituere jussus erat. [A. D. 140.] 
 
 CXIV. EX JORNANDE. [A. D. 550.] 
 
 1. [De re. Ge. i.] ... Habet tamen et alias insulas 
 interius in suo aestu, quae dicuntur Baleares, habetque ct 
 aliam Mevaniam : necnon et Orcadas numero 34 : quamvis 
 non omnes exultas. Habet et in ultimo plagae occidentalis 
 aliam insulam nomine Thulen, de qua Mantuanus " tibi 
 serviat ultima Thule." 
 
 2. [ii.] Nunc autem de Biitannia insula, quae in sinu 
 oceani inter Hispanias, Gallias, et Germaniam sita est, ut 
 potuero, paucis absolvam. Cujus licet magnitudinem olim 
 nemo, ut refert Livius, circumvectus est, multis tamen data 
 est varia opinio de ea loquendi. Quam diu siquidem armis 
 inaccessam Romanis, Julius Caesar, proeliis ad gloriam tantum 
 quaesitis, aperuit : pervia deinceps mercimoniis, aliasque 
 ob causas multis patefacta mortalibus, non indiligenti, quae 
 soquuta est, aetati, certius sui prodit situm, quam, ut a 
 
198 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 Graecis, Latinisquc auctoribus accepimus, persequimur : 
 Triqiietram cam plures dixere, cono similem, inter sep- 
 tentrionalem occidentalemque plagam prqjectam, uno, qui 
 magnus est, angulo in Rheni ostia spectantem : dehinc 
 correpta latitudine obliqua retro abstractam in duos exire 
 alios : geminoque latere longiore Gallise protendi, atque 
 Germanise. Tn duobus millibus trecentis decern stadiis 
 latitudo ejus ubi patentior : longitude non ultra septem 
 millia centum triginta duo stadia fertur extendi : modo vero 
 dumosa, modo sylvestri jacere planicie, montibus etiam 
 nonnullis increscere : mari tardo circumflua, quod nee remis 
 facile impellentibus cedat, nee ventorum flatibus intumescat, 
 quia remotse longius terras causas motibus negant, quippe 
 illuc latius, quam usquam, aequor extendi tur. Refert autem 
 Strabo, Graecorum nobilis scriptor, tantas illam exhalare 
 nebulas, madefacta humo oceani crebris excursibus, ut sub- 
 tectus sol per ilium pene totum foediorem, qui serenus est, 
 diem negetur aspectui. Noctem etiam clariorem in extrema 
 ejus parte minimamque.' Cornelius etiam Annalium scriptor 
 narrat, metallis plurimis copiosam, herbis frequentem, et his 
 feraciorem omnibus, quia pecora magis quam homines alat. 
 Labi vero per eam, et multa quammaxima relabique flumina, 
 gemmas margaritasque volventia. Silorum colorati vultus, 
 torto plerique crine, et nigro nascuntur. Caledoniam vero 
 incolenlibus, rutilae comae, corpora magna, sed fluida: qui 
 Gallis sive Hispanis quibusque attenduntur assimiles. 
 Unde conjectavere nonnuUi, quod ea ex his accolas continuo 
 vocatos acceperit, inculti aeque omnes populi, regesque 
 populorum : cunctos tamen in Caledoniorum Maeatarumque 
 nomina concessisse, auctor est Dio celeberrimus scriptor 
 Annalium. Virgeas habitant casas, communia tecta cum 
 pecore, silvaeque illis saepe sunt domus. Ob decoiem nescio, 
 an ob aliam rem, ferro pingunt corpora. Bellum inter se aut 
 imperii cupidine, aut amplificandi quae possident, saepius 
 gerunt, non tanlum equitatu, vel pedite, verum etiam bigis, 
 curribusque falcatis, quos more vulgari Essedas vocant. 
 Haec pauca de Britanniae insulae forma dixisse sufficiat. 
 
 3. [xlv.] Euricns ergo Vesegoihornm rex crebram muta- 
 iionem Romanorum principum cernens, Gallias suo jure 
 
560.] EX PRocoPio. 199 
 
 nisns est occupare [A.D, 468.]. Quod coniperiens Anthe- 
 mius imperator, protinus solatia Britonum postulavit. Quo- 
 rum rex Rhiothimus cum 1*2 millibus veniens, in Biturigas 
 civitatem oceano, e navibus egressus, susceptus est. Ad 
 quos rex Vesegothorum Euricus inuumerum ductans ex- 
 ercitum advenit, diuque pugnans, Riothimum Britonum 
 regem, antequam Romani in ejus societate conjungerentur, 
 superavit. Qui ampla parte exercitus amissa, cum quibus 
 potuit fugiens, ad Burgundionum gentem vicinam, Romanis 
 in eo tempore fcederatam, advenit. 
 
 4. [De regn, succJ Germanos, Italos, Britones, &c. . . . 
 post longum servitiura desciscentes, per se ipse Augustus 
 accedens rursus servire coegit, Romanisque legibus vivere. 
 
 5. l^Ibid.'] Claudius dehinc huic \_Caio'] succedens, reg- 
 navit annos 13 et menses 9 : fecit etiam hie Claudius ex- 
 peditionem in Britanniam insulam, quam jam nemo ante 
 Julium Caesarera neque post eum quisquam adire ausus 
 fuerat, exercitum duxit, ibique sine ullo praelio ac sanguine, 
 intra paucissimos dies, plurimam insulge partem in deditionem 
 recepit. Orcadas autem insulas intra Britanniam in Oceano 
 positas, Romano adjecit imperio; ac sexto quo profectus 
 erat mense Romam repedavit, ibique defunctus est an- 
 norum 64. 
 
 6. l^IbicL'] Britanriicum bellum exortum, unde Severus 
 mirabiliter triumphavit. 
 
 7. \^Ihid.'] Quo tempore [^Diocletlant] Carausius sumpta 
 purpura Britannias occupaverat. 
 
 8. \_Ibid,'] Quo IValeniimimo] tunc regnante, alter Va- 
 lentinianus in Britannia tyrannidem assumens, in continent! 
 oppressus est. 
 
 CXV. EX PROCOPIO. [A. D. 560.] 
 
 1. [Bel. Vaiu i. 1.] ... Tdov Se 817 v^crojv, BgsTTuvict [jisv, yj 
 sxro$ (TTYiXoov Toov ^UgaxXelcov, vyjctcov uttug-wv [xsylaTr} iraqoi %oK\) 
 oixra, /Agra t% 'EcTTrsg/aj («5j ye to s]ko$) STOtTTsro ^uoiqixg, 
 
 2. [i. 2.] 'BgsTTOivia 8e yj v^croj 'Pcojxaiwv a7r6(rT)j* \_A. D. 407.] 
 Oi Telxe (vip (TTgciTKJOTui ^a<n\su <T<pl<n Kcovarctvrivov &{\ovto, ouk 
 
200 EXCEKPTA [anno DOM. 
 
 u(pciiVYi uvlqu. OS Ir) oiutUu jtoXov re ayiique, vrjcov, xa) (TTqctnoiv 
 Xoyov cc^ioLV' eg 'l(r7ra.viixv re aa) TaWlav, oog dovXcutrofjievoSj argaTui 
 [xeyukco l(re/3aAAev . , . fLercx, Se ^ PiKKuqiyog ju-ej/ reXsvTU voVoj. 6 de 
 TMV Ouia-iyoT^oov (TTqaros^ i^yovfxevou (r(pl<ri 'A^ao6\(pou, Itti TaWius 
 e^MpYlcrocv. Ka< KcovcTTavrlvo^ H''^XV ^o"^'*)^^)^ fuv Tolg TraKr) Qvr}(rxei. 
 RgeTTUvluv f^ev toi 'PcojxaToi ctvocorworot.G'&ui ovxexi acr^ov' aXA' ou(ra 
 VTTO Tugavvoig an: aurou e\t.eve. 
 
 3. \^Bell. Goth. i. 24.] *H ^i^CkKol \}v tjj 'Pco/jorj] ou% xKounct 
 e^Yi$ Ta TrgtxyfxaTa Key si, ovU dgfjuoviav Tivoi TTOioufji^evY} rov Xoyov 
 aAA* sTTOs shovcroi o, ri 8^ ajU,<:^i toTj Ai^vYjg xuxolg, ocTreTTYihria-ev eu$vg 
 e$ Toi Uega-cov yj^Yj. sv$ev^e Te 'PoJjU-a/cov eg fji,VYJiJi.Yiv eX$ou(ra, jasra/Sz/Sa^e* 
 eg rovg 'A<r(rvpiovg tov Xoyov, xa» ttuXiv ot[ji<p) 'Pw/^a/oij ij^uvrevoy^evri^ 
 TrgoXeyei ra, BgeTTuvcov Tra^rj. 
 
 4. [ii. 6.] ' 'HjXsT? 8e [eXe^ev 6 BeXKragiog'] TorSoig BgeTTUvlav 
 oXyiv (ruy^oQgov[xev e%s<v, jae/^co to TrupwjroXh ^meXiug ova-ctv, xou 
 *l?oo[j,oilctiv KOiTYjKOOv TO ccvexixQcV yeyevYi[jt,ev^v' Tovg yag euegyea-locg ij 
 ^agiTog rivog ug^oLvrug rolg 'iaoig cii/,e{(3e(rQcii a^iov. [A, D. 537.] 
 
 5. [14. 15.] rioAAa yoi)v (rpl(ri ['E^ouAo/^] ^ovXeva-uy^evoig, 
 oifxeivov TM Troivr) eh^ev ehui, rwv T^voi yevovg tow ^oL(nXeiorj fji^era- 
 Trifji^cia-Qon ex. OovXYjg rrig VY}(rov. o ti, 8e tout sVtiv, cuvtIxo, driXcjo(rcti 
 . . . scTTt he ^ &o6Xy} fjieyio'TYi ka'ayuv. BgeTTuviug yoig ixvtyjv rrXeov 
 Y} hexuTrXtxo'lav fu|U,/3a/vsi elvui, xsItoh Se otvTy^g tto AAw UTto^ev itgog 
 ^oppoiv uve[jiOv. 
 
 6. [iv. 20.] KuToi Ss TOV yjgovov toOtov [A.D. 540 — 550.] tm 
 Te Ouocpvciov eQvei xa) (TTgotTioorong VYitnoiTOLig^ oi S^ Iv vr^aoo t^ B^jtt/ix 
 xuXouixsvYj coxYiVToci) TToXepLOg xcc) y^o^x^ eyeveTO If uhiotg roiaarh. 
 Ovoigvoi i/Av vTTeg "la-Tgov 7roTiX[jL,ov '(dgwron' dirjxoua-i Be ^x§^ "^^ ^^ 
 wxeavov rbv cigxTooov, xa) TroTtxf/^ov 'P^vov oa-Treg ccvTOug re Sio^/^e/, 
 xoci ^Pgayyovg, xoc) rdXXot Uvy}, u TawTrj 'idgwrai. oZroi oLTravreg^ cxroi 
 roTTccXonov oi[j.<^) 'P^vov exotrepcoQev tvorui/.ov ooxyjvto, Ihlov jxev rivog 
 oyoi/^oLTog exoKrroi i^ereXayy^uvov* <hv 817 g^vog ev Yeg\Lciyoi ovOjxa^ovTai. 
 e'K\xo\vi\g §s Yeg\La.voi exoLhomro uTravreg. Bgirrloi 8e y} vijtroj en) 
 rovrov jasv toD Mxeuvov [oigxraovl xelrui, rrig ^ovog ov ttoXXm airo^ev. 
 aAA' o(rov octto crTaS/cov ditxxo(rlcjov xtxravrixgu rwv rov 'Pi^voy Ix/SoAwv 
 jxaAjcTTot. 'Bgerruviag 8e xa) ©ouAvjj rrjg vy}<tou f^eru^v Ictiv. eTre) 
 BperroLvlu ^uev Trgog SuovTa ttov xelrcni rjXiov xuru t% 'Ic^ravdSv rci 
 ea-x^oirot %co^a?, a^w-ipj (TTaS/oyj oup^ ^(to-ov yj eg rergctxia-^iXiovg t^j 
 ^TTelgou die^ovcrci. Bgirrlu Ss Ij t^j TaXXlag ru ottktQsv, a §^ Trgog 
 
560.] EX PROcopio. 201 
 
 cUksolvov TST^aju.jU,6va, 'la-Trotvtots 8>jXovot< jcot) BgsTTctvlocs Trgo^ Boppav 
 oivsfxov. 0ouA>j §g, oVa ye uvQgwTTOi^ eldsvai, sg MKsavov tqv Trgog tJ 
 oiqKTM TOL zdyoLToi. ksItoii, uKko. ToL fxsv ^^^(fi BgsTTOivtuv XOi) 0ouX>jv, 
 Iv Tols efji^Trgoa-Qsv f^oi \0y015 sppYj^Yj. BgtTTiotv ds tyjv v)j(rov Uvyi rgla 
 TToXvocvQgoMOTaTU s^ov(rr /3a(rtXeuj re slg auToov kxua-Tcp s<ps(rTi^KSV. 
 6vo[jt,(XT(X, Ss Kilroit rois Uvsa-i Touroig *AyyiXoi re xa» ^gi<r(rovss xa) ol 
 T>j j/:^(raj 6fjt,wvu[A0i BglTTcoves' too'ocutyi Se ^ TcovSe toSv edvwv ttoKv- 
 ctvQgcjOTrlix. (palvsTcn ov<r(x, M(rre ccvoi ttolv stos kutoL ttoXXovs evQivh 
 [jt,sTocvKrTuy.svoi, ^vv yvvai^) xa< Troiicrh^ s$ ^guyyovs p(^co§oi;(riv. o\ 8e 
 avTOvg evoiJci(^ou(nv kg yr\g t>jj (T<psT£gotg rr,v hgYii^oTsgccv loKOu<rcx,v stvoii. 
 
 Ttgortgov 'i>pocyycav ^ua-iXeu$ Itt) Ttgsa-^eloi twv o\ eTriTvihioov nvoLg 
 TTupoi /SacrtAsa 'Iovcttivhuvov eg Bu^avrjov (TTslXocg, ctM^gug oturolg ex 
 Twv 'Ayyl\Mv ^uve7rejW,\I/s, (p/AoTijaov/xevo^, cog xa) r} VYicog ijh irgog 
 auTorj ug^eron. ra jaev ouv xara tyjv Bgarluv xaXov[jt,evYiv vyjg-ov 
 TOiocuroL eariv. 
 
 Tcov he Ovugvcov otvrjg rig ou ttoAAo) Trgoregov, ^Eg{ji,syi(TKKog ovofji>ot, 
 yigX^"^- ocTTreg tyjv ^cta-iXeiav xgarvvoKrQcci §i« (firov^g e^oov, tyjv 
 ©suSi/Ss^Toy Sih\(pYiv Twv ^gocyycov cig^ovTog yvvoTiKu yoi[ji.sTY)v 
 hiroiY](Ta.TO. rsTsAguryjxe* yap avroo evoLy/og ^ irgoTsgov ^vvQixov<ru 
 yuvjj, TrajSoj Ivoj ysvo[jt,eVYi fJt^YjTYjp' ov xai uireKms tw Trotrg) 'PoiBiyegoi 
 ovoy^a, « S)j 6 'TTOiTYjg TTccg^evou xogvig, yevovg 'BpiTrlag, efji,VY}(rTsv(re 
 yufjiov, Yi(T%eg uleK'^og /3a<nXguj ^v Tors *AyyiKctiv tov Uvougj xgY)[jioiTa 
 [j^syocKa too TYJg fjt,VYj(TTsicitg uvt^ BsdcjoKoDg Xoyop. ovTog avYjg <ruv Ovoig- 
 vcov Tolg AoyijW,coTaTO<5 ev X^^h "^^ iTrTrevofxevog, ogviv tivoL eiii SevBgou 
 Te xu^Y\y.evYiv s}he, xa» ttqWu xgcu^ovtrav. sTrs 5s T>j? ogviSog TYjg <pctiv^g 
 ^vvslg, errs aAAo ju,ev to* e^sTncrTocfjisvog, ^vnlvai Se t^> ogvidog [xoiV' 
 TevofxevYjg TegocTsv(TUfji,svog, Tolg itugoixriv ev^vg e4>a(rxev, cog TsQvYi^eTcii 
 Te(r<TugoLMVTCi YJiA,egaig v(rTepov. tovto yoig avT^ tyjv tJjs ogviQog S^Aouv 
 TrgoppYjo'iv. eyoo [jt,5v ovv Trgoogoofjisvog, ec^>j, OTToog ^yj cog u(T(^a,Ke(TTOLToi. 
 ^vv T>) u7rgoiyix.o(rvvYi l3icoG-Yj(rQs, Toig Te ^gayyoig eg KYjdog fuv^A^oy, 
 yvvoiiKU evQsvhe tyjv ey.o) ^uvoiy.oii(TciV eTrayayoy^evog, xa) Ta wond) too 
 e^m 7reg</3e/3Arjj0ta» tyjv BgiTTiav fj,v^<rTYjv. aXkoi vvv, eizei eyco f/,ev ye 
 Te^VYj^ea-Qon uttotottol^co uvtIkol fx.ot\oc, e\[u he uTTong ug(revog Te xcu 
 ^YjKeog yovou^ ocru ye to. ex yvvamog TYjahe' Ttgog Se xa* 6 rrroug otvu- 
 fj^evuiog Te xa» avu^(^og en vDv e<TTi' (pege V[MV eV/xojvwcrOjaai tyjv 
 efJt,Yjv diotvoiuVi Kot) e'i t* y/x,7v ovk oi^6i^(pegov lo^eiev ehaij V[ji,els 8e 
 uvTYjv, eTreidoiv oc<pUcofjt.on Totx^o-Tcx, eg to [xsTgov tov ^lou, ru^yi oiyix$Y\ 
 
202 EXCERFTA [aNNO DOM. 
 
 KOLToixupovvTs^ diaTTsgotlvsTs. olfjioii Toivvv Ouotgvoig ^vvol(rsiv Tr^v Kr\hictv 
 es ^gocyyovg [j^uWoVi rj eg rovg VYi(Tiu)Tcis 7roie7o"9ai. Bghrioi ju,ev yug 
 ovds ocrov e7ri[Jilyvv(rQon ujxVv oloi re eiVjv, on ju,)j ovf/s ts xcA [j,oXig. 
 Ovotgvoi Be xa) *l>gtxyyoi tout) [jlovov rov 'Prjvou to vhcjog [j.?Toi^b 
 gp^OLxnv. uxTTs xai cnurovg ev yenovoov [j^ev oog TrXYiaialTotra. ovrctg f|/jt7v, 
 eg dwafxecog ds KsyvigyixoTug fjisya. ti p^^^/Jta, ev Trgo^eigco l%e<v ev 
 TTOteTv re Yjfxoig xot) Kvixaive<r$otiy ^v/xa av auroTj (^ovXofxevoig eT>j' 
 Au|xavouvTa< 8e Travrcoj, i^v jx:^ ro xrjhg uuTolg sfjiTrodiov earcii' ^ugela. 
 yup (^vasi Tol; otv^goiTTOig {jirep^uKKoudot, avrovg twv 7rKi^cno)(^oogctiv 
 Ivvtxfjiig ylvsTai, xa) Trgog alixlay eT0i[X0ToiTT^' sTre) yshovi ByyaTw 
 pa.'^iov Ittj Tovg TreXctg oudev a'^ixovvTag exTrogl^eaQcn TroAe/u-ou uhlag. 
 OTi Toivvv TuvTot ouTcog eyex' 7rixgsl(rQcti [jJev viuv rov TrccMg rouSe 
 vvicriMTig jW,v>jo"T^ ^gyj[x.<xTc<, Travra, og-oc Trap' vjficav xexoiJ,i(riJt.evYi tovtou 
 tt) evsxoL erv^e, TYjg vjSgeoog Se.7reveyxctfxevr] fxiaQov, ^ voy.og ocvQgMTrcov 6 
 xoivoc ^o6\zToti. 'Pa^iyeg he 6 Trulg ^vvoixi^e(r$co TJj li^Yirguia, roXomov 
 T^ auToOj xu$<x7rsg 6 Trurgiog yi[juv e(pli^(ri vof^og. 
 
 *0 [XEV TotVTu elTrm, rrj rscr(ragaxo(rTfi oltzq Trig "TrgoppYjO-eajg yiy^epa. 
 VQcrY}<rciig, ryjv '7re7rpoout.Evy]V avs7rXr](rev. o Ss rov 'Kg[j^ey((rx\ov vlog, 
 Ovoigvaiv t^v /3«(riXs/av TrcxgaXoc^cov, yvwpiri twv ev ^ug^ugoig roTcrSe 
 KoytfJicjov uvdgaov eTrirsXyj ETToiei Tr]V rov rereXevrn^xorog ^ovXrjv, xix) rov 
 yoL\LOv uvrixoc t>j /x-vvjo-ryj aTretTTc, xu) rf, [XYirgviu ^vvoixll^eron. eTreiSav 
 Se ruvra y; rov 'Pa^lyegog [jivri(rrY] eiJ^ahv, oux heyxoucrot r^v rov 
 7rgayiJi,otrog ^v[x.^ogav, ri(T0L(T^<xi avrov rrjg eg avTrjV v^geoDg Sgfji^Yiro. 
 rtfj^iov yoLg ovrca rolg sxelvYj ^ag^agoig ^M(pgo(Tvvri vo[j.i^erui eivoti, 
 S(rre S^ [xovov Trug' avrolg ^uvrervy^ixorog 6vo[j,(XTog yo-ii^ov, fLVj Itti- 
 yevoif^evou rov egyov doxel TreTTogveva-^ui yvvrj' ra pt^ev ovv Trgwru 
 7rgjw,\|/a(ra Trgog avrov eiii 'rrgea-^eia roov ol eTTirYjdeioov Tivaj, aveTrvv- 
 Quvero, OTOV ^ vjSpiasisv eg avTYjV evexcc, ovre 7re7rogvev[ji.evv}v ovre ri 
 uKko elgyix(r[/.evYiv aora OLyag\ ; Ittsj §e kvvreiv ovtev roturr} edvvocro, 
 ro appevaoTVOv oivsKofLSVYj, Itti TroKep^Kx. egyu eycLpei. votvg ovv otvrixu 
 rerguxocrioLg ayslguo'cx., crrgursvp^artx. r= avralg ev$ey,evYi ov^ r}<T(rov yj 
 [xugxadciiv hexoL pi,ci^ly,cav oivdga>v, otvrYj i^riyelro eTr) rovg Ovccgvovg rrj 
 argoLria, roLvr-^. eirYiyero S= xcti rcov aheK<p(Jov ra>v eavrrjg eva, ^vv^ioi- 
 x-^aopt.svov uvrfi roi Tragovra, ov^ og p.ev roi rrjv (Saa-iXeiotv el^ev, aXXa. 
 ye rov ev \hifjorov reXovvru [xolgu. aXxipiOi Ss elci Travrcov pt^aXKrroc 
 ^(zg^ugctiv, oov r^p^elg 'ia-pt^ev, ol VYj(na)(rai ovroi, eg re rug ^vp^^oXug 
 TTs^oi "loLdiV. ov yoig o<tov elcr) rov miteveo'^ai Sip^sXeri^roi, aXX' ovhe 
 *Wov, oroi TTore eariv, eTrlarao-Sai <r<^l<ri ^vp^^aivei. eTtei tWov Iv 
 
560.] EX PROcopio. 203 
 
 TUUTYI TY) yy](TM OuV 0(7 OL KUT slxOVd tMoLVTOH. OU yxg TTOTS TO ^OQOV 
 
 TOVTO sv ys BgiTrltx ysyovog (pulvsTon. el 8s ttots otvTm titi Itti 
 Trgsa-fSsia yj ccXKov tov evejca 'Pooixccloig yj ^gayyotg yj ciWco tcu iWouj 
 s^ovTi S7ri^cogia(ron ^u^^uIyi^ ivrau^a. ts »7r7roi^ 6^si<T$oci avTolg 
 e7ra.vayxe$ enj" ocvaQgaxrasiv [xh stt uvtovs ovhfj^ioi [xi^^avfi 6^ov(riv, 
 sTsgoi 8s ocvTOvg (j^sTcOogi^ovTsg oivQgaiTTOi IttI tou^ iWouj av«/3»/3a^ou(nv* 
 cc7roiWoc(rcre(rQal ts fSouXofjisvovg svtslJSsv, av^tg aigovTsg stt) TYjg yY\g 
 KUTctTlSsvTut. ou fJiYjV ouds O'vugvoi Ittwotoh sl(r)y, aXKoi tts^oi Kcci cwto\ 
 uTTuvTsg. ouTOi [/.Iv ox)V o\ (3uglSugoi Toiolh eW), Trsglvsoog 8s ouk ^v h 
 TOUTco Tco (TToKuo^ ccXKo. oiVTsgeTui Tf/xvTsg' ovds IcTTioL TOVTOig 85 Tolg 
 VYi(riu}TUig Tvy^txvsi ovTot, aAA' sgi(T(rovTsg ois) vctUTiXKovTcci fxovov. 
 
 'Etts/S^ 85 xarsTTAsucrav eg tyjv vjirs^gov, 7rocg$ivog [xsv^ YJTrsg catTuiV 
 yjgX^i %«^axa ^)(^vgov 7rYi^aiJ.evY^ TtoLg uvtyjv [/.oiXKrTci t^v skjBqXyjv 
 'TiOTafji.ov 'PYjvoUf ^yy okiyoig tkt\v olutou oc7rsfj.sivs' Travxi 8s tco uWco 
 CTTgaTo) TOV a8sA(pov stt) Tovg 'TroXsiJ.lovg e^Y\ysi(rScn xsAsusi. scTTguTOTTs- 
 ^svovTO ds Ouagvoi tots, TYjg ts MKsavov T^oyog ku) 'FyjVOu Ix/SoArjc 06 
 TToAAoj ctTroQsv. ov 8)j a.<^iy.o^evcav xotTo. Totjyog *Ayyl\ciov^ ^uysij^i^ctv 
 jaev iXfx,(poT£goi eg ^e^igag uWYjXoigy YjcrcrcovTCii 8s xara xgoiTOg Ovapvoi. 
 
 KOti aUTMV TtItTTOVO-I jXSV TTOAAo) Iv TOUTOO TCO TTOVCO' Oi XOITTO) 8s ^tJV TM 
 
 j3a.a-i\el, kg uTroiyooyYjy TgeiroyTcti ccTrctyTeg' oT re 'AyylXoi t^v ^Im^iv 
 sV avTolg 8/ oXlyov TTSTroiYjfji.evoi ^ Qsfjiig Trs^olg, e\g to <TTgocT07redov 
 aTre^oogria-uv. ova-Trsg exaxi^ey sTTccvfjxoyTug eg uuTrjV r; TrugQsvog' tco ts 
 a8sA(paj iXoihgelTO TrixgoTaTu, oudsv tJj" dTgaria, Xoyou u^iov 'KT^^gi- 
 ^Ojotsv)] TTSTrgu^Qon, S7r£( [/.yj ocyuyoiev ixut^ ^mvtck. 'Pa^{yega.. xot) oivtwv 
 uTToXc^uixevr] TOvg [/.uXkttu (j^a^iixooTixTOvg, svQvg ecrrsiAsv, ocrrccy- 
 ysiKota-a, loguuKcuTOv kyayeiv tov a.vdp(X [^Yi^ctyj] %a.<T^. o\ 8= ty]V 
 (xvTYig sViTsAouvTsj e'TtWa^iv^ TregtYig^ovTO disgsvvcjofxevoi ^vfji^Travra eg to 
 UKgiQsg to. sksIvyj ^a^^/a, ecog iv i>A>j oi[^(pi\a<pel Kgv7rTO[JicVoy'Pu^iyspot 
 svgov. ^YiduvTeg ts avToy, tyj 7ra<8* a.7rsxo[ji,Kruv. koc) 6 fxsv ca)TT,g iv 
 64'QuKiJ.olg sIcTTJjxsi, TpSjW,a)v ts, aa) TsQy^^sa-Qui uvtIkix 8)j jxaAa utto- 
 TOTTOL^uoy Qctyurcc oWtIo-tco, >j 86 auTOV ex. too iragcclo^ov outs ScTiexTsivsv, 
 ouTe tI uKko ap^agi l8§ao"sv aAAa xca 6y6idl<Ta,<ru tyjV eg auT^v o^giv 
 avsTTuvSavsTO tov oivQgwTrov, otov 817 evexu YjXoyixoog to. (rvyxsifji^evoe. 
 sTsgci yuvuix) eg suv^v fuvsA^oi, xoa tuutu ov 7r£7rogysv[jievYjg avTco TYjg 
 [j.VYi(rTYig ; xat og tyjv ahlav otTToXoyovf/.svog^ Toig tov iruTgog evToKug 
 xot) TY)v TMV ccg^ovToov (TTTov^i^v TTgovi^sgev, Ixscriovg ts TrgouTuveTO 
 Xoyovg^ xcii KiToug ccyefxia'ys tyjv k-noKoyiciv TroAAaTj, eg TY]y ava.yxY\v 
 ocva<^egciov Th eyx\YHJ.0L. ^ovKo^syi^ ts avTij ^vvoixlasa-Qai oofJioXoysi, 
 
204 EXCEUPTA [anno DOM. 
 
 xct) Tu oux ev hlxYj TO TTpoTsgov ol oLVToo TrevguyfxsvUj toj$ eViyivojoievOi^ 
 \u<Tu<T^a.i. sTTel Ts rrjv TtoCiZct Tauru rjgsa-jcs' x.oc) tmv re ls(y^u)v u<^sItq 
 'Pahiysg, r^f re aXKY\s <Pi\o<Pgo<r6vY}S yj^Iooto. ocTroTrsfJi^'ffeTui jxev tyjv 
 0£uS</3e^rou sv^vg oihk<p^v, tyjv ts B^tTx/av hyYif^eiTO, Tuvtu /xsv 
 T^Se ns^wgYiJisv, 
 
 'Ev raurrj 8^ t^ B^iTx/a V)jo-aj, Tsi^og ISe/jxavro [xuxgov ol Trukui 
 oivQguiTroi, S/;^a Te/;t.vov a'Jr^j ttoAXi^v T<va fj^olguV on fi y>j xat 6 av^^ 
 xa< TcLWoL TTUVTu, ou^ Ofi^olcos 6(p' SKOiTsgu k(rTi, TO. fjtev ya^ tou 
 Tsi^ovg Ttgog uvIc^ovtol ^Aiov, sve^Ioc ts ocsgoov eo'Ti ^V[ji[xeT(x^aK\oiJ,evri 
 ToCii wgaig, Ugovg [xsv f^sTgioos aXssiVY), ^v^eiVY) 8e ^Eifj^oovog. 3cu) 
 uvQpcjOTTOi |U,ev TToXXo) Mxrivron, kutu tolvto. ^iotsuovts; rolg uXKotg 
 StvQgwTroig' tu ts Uvdgu xugiroig sv sTTiTYjhlco yivo[j,svQig cjogalov ctvQeif 
 TO. TS krjici TMV uWcjov ovdsv H(X.Toths<TTsgov TsQi^Xsv. aXKoi xa) uSacTiv t} 
 yMga hoL^guvoiuevri hiugxwg (palvsTcii. Trgog luovTot Se, 'jtSlv touvolvtIov, 
 were oifxsXsi /xsv av^gumoo ouSe rn^iwgiov dvvoLTov s<yTiv ivTocuQu (Siuivuf 
 £%'? 8e Kcc) o(^sig uvugi^ii,Y^TOi^ xa» ocKXoov Qi^gictiv TravTohocTrcov ysvYi, 
 diaxsKXYjgwTai tov ;^aJ^ov ixslvov. xa), to S^ TragaXoyayrixTOv, oi 
 s'KiyjMgioi Xsyov(nv 00$, eT ti§ uv^goOTros to Tsl^og ajas/\f/af eVi QuTsgot 
 To/, ewfluoj^ov QvYjG'xsi, TO Koi[j,u)dss TMV sxzlvYi uegcav 00$ yJxkttu <pigu)V 
 Tolg TS Qrigloig IvOaSe \ov(nv 6 Quvchtos svQvg yTrai/ria^wv sxU^stoci. 
 svTcwQu 8e fjiOt ysvofji,svca TYig WToglag^ S7ra.vuyxsg s(rTi \6yov fjLuQoXoyia:. 
 6[jL<psgs(TToiT0V sTrifjuvYia-^Yivcci, og dv) ^01 ovTs sTri to itagoutrav oLXyfirig 
 "h^sv elvai, xunrsg Sts) Trgog Stvdgoov SK<^sgo[A£Vog avoiplQfji.ctiv' d) h^ tcwv 
 /xsv Trgcicra'Ofji.svcov uvTOvgyo), twv Ss Xoycav avTYjxooi l<T^vgi^ovTO 
 ysyovsvui' outs TragiTsov 7ravTa7rao"iv, a)g ix,y} Tocys a.fji,<p) B^ixr/a t^ 
 v^crco avciygoi<po{jt.svog ocyvoiug Tivog tmv tjjSs fujW,/3aiV0VTa;v 8<>jvex«;ff 
 aTTgvsyxatjU,/ do^otv. 
 
 Asyovo'iv ovv Toig tcov StTToBiovvTcov oivQgMTrMV ^I/u%a^ e^ roOro ots) 
 dicixoiJi,i^s<rQciii TO yuiglov. ov Tivct 8e TgoTTOv, otuTixct dr,Kw(roo, (tttov^ocio- 
 TUTU ]X£V SiTTixyysXKovTCJOv oLXYixooog TToAAaxif Twv rrjSg ccv$gai7roov, ig 
 ovsigoQ^Yi ds TivoL ^uvot^iv StTToxExgla-Qon vsvo[/.ixaig to. QgvWovf^svu. 
 
 Tlotgoi TYjV OCXTrjV TIJJ XUTO. TY}V BgiTTlCCV tov WXSOCVOU VYjO-OV, XMfJt^Otg 
 
 TruiMTKYfislg ^Vfji^^oclvsi slvai. olxovcri ^s avToig ctv^gcoTTOi (TuyrivsuovTsg ts 
 xa) yYjV yscogyovvTsg, xoti stt sfji.'Trogiav vavTiX\o[ji.svoi ig TYjvh t^v 
 v>j(70v* TO. jM.£V ockKoiy^gixyywv xc^Yjxooi ovTsg, <pogov [ji,sv toi aTrot- 
 ywyvjV ouTS tcmttots Tragacr^ofjisvoi, v<psi(ji.svou uvToUg ix TruXaiov Tovds 
 ToD a^Qoug, inrovgyictg Tivog, Sg '^ccaiv, svsxa, yi [xoi sv Tcp wctgovTi 
 AsAeferai. \syov<riv ol tccvtyj oiv$goo7roi ix TrsgiTgGwYjg sfnxela-dcKi Tug 
 
580.] EX VENANTIO HONORIO FORTUNATO. 205 
 
 TMV i^u^MV TTugaTTOfi'Troig o-($/o-/v. o<rov§ ovv tJ eTnyev^cojOtlvj) vvkt) 1$ 
 
 TO STTlTYldsUfJiOi TOUTO T>J T>5J UTTOVgyiug SiaSo^^ WSOV eCTTIV, OOTOJ ^Y) 
 
 STTSidoiv Ta^KTru ^u(rxoToi^si, e§ rug olKiag rug atvroov ocvu^oogovvTsg, 
 xixQsuhucn, 7rpo(rhs^o[ji,svoi tov ^vvAycoysot rou TrguyficiTog. Siciog) 8e 
 vuKTOog Tcuv jxev Qvgcov (T(pl<riv agoi(r<rofX6va)v olW^olvovtoli' (pcovrig U nvog 
 oKpuvovg i'TTatovo'iv, Itt) to %gyov avrovg ^vyKo.Xovo'rjg. avrol ts 6jcv^<tsi 
 oudey^iSi ix toov (rrgctifji^iXToov s^ccvia-raixsvoi, stt) tyjv ri'iovcx, /3a8/?oycr/v, ow 
 ^vvisvTsg fjt^ev, ottoIo. ttots otvotyxv} uvTOvg sg tovto evayej, aAX' O[j,cog 
 ocvciyxot^o[ji.svoi. svtcx.v$x Se oixarovg 7rugs<TX£Voc<r[xsvccg oguxriv sgY)[jt,ovg 
 TO'TTotg/xTTixv cuv^gooTtoov, OX) Toig (r(psTegag [ji,svT0i, aXX' hegag nvug, eg 
 ug 8^ i(r8oivTsg, rwv xcottcuv ctTTTOVTcn. xa) rwv (Bupscov oclaSocvovTcn 
 oc^Qofjt^svoov fjLsv sTTi^oLTthv ttXyj^si' oi^gi Ss eg (Tocvldog rs axgug xou rm 
 xcjUTraiy rr^v p^ou^av po^'m ^e^oi7m(r[ji.evci)v, cato'^eoixTcov re rou vBctrog 
 ocrov ov^e locxruKov even. avTo) y^evroi ov^evoc QetovToti* ctKXoL xou [j^iixv 
 igea'aovTsg aogcuv^ eg t^v Bgirriotv xuTci{gou(ri. xaiTOi rctlg ocxotroi$ 
 rjvlxcc roug olvtwv Wiong vocvTiWovTcn, ov^ l<TTioig ^gwfjisvoi, aAA' 
 ige(r<rovTsg eg vvxTot ts xoti y^fj^epuv, y^oXig evTcuvQci ^lotTrogQiJieuovTOH, eg 
 TYjv VY^dOv §£ xoLTOLTTKedtravTeg^ aTro^io^ri^ojaevoj a-KoLKkotG-dovTon avTixa 
 dv} jxaXa, Twv ^ccgeoov (Ttpicri xov(poov re yivofji^evoDv ex tov (xl<pvi^lov xux 
 Tou poQlov eiTCiigoiJ.evoov ev ts tco v^uti xuTocdvo [xsvcov ovUv ti aAXo, 
 TrXYjV ys ocTcc eg t^v TgoTriv uvtyjv. xu) uuto) jotev uvSgwTrcjov ouhevoc 
 ogaxriVj ovts ^vpiTrXeovTot, outs oi7rxX\cii(rG-6fji,evov rrig vfjog, ^oovi^g de 
 kxoveiv Tmg evQevBs (pua) Tolg VTTode^Ofji^evoig aTruyyeWsiv hxov(rYig 
 irgog ovojj^ix toov ^vpi.TrsTrXsuxoTCJOv auTolg gxacrrov, toc rs d^iaofJiCiTa. 
 e7n\syov(ri^g otg TrgcuYjv e^gcuvro, xat TrotrgoQev avTolg dvocxciKovTi^g. y^v 
 8e xot) yvvouxsg ^vv^i(X7rogQ[xeoa-ufLevcii uvTolg Tv^cucri, tcov dvdgcov 
 oi7ro<TTO[xocTl^ov(ri tu ovofj^aTot^ ol<T7rsg ^uvoixovcroii s/3/cov. tocvtu [jJv 
 ovv ol T^Se uvSgoDTTOi ^vix^otlveiv <poi<rlv, eyco Se Itt* tov irgoregov Xoyov 
 
 CXVI. EX VENANTIO HONORIO FORTUNATO. 
 
 [A. D. 580.] 
 
 1. [Vita S. Martini iii. 24.] 
 
 Mensibus hybemis dura Bosporus alligat undas, 
 Et liquidos campos velat imber arare carinis, 
 Oceanusque iiegat commercia feiTe Biitannis. 
 
206 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 2. [r. 493.] Transit [S. Paul] et Oceaniim, vel qua facit 
 insula portum, 
 Quasque Britannus habet terras atque ultima Thulc. 
 
 3. [Carm. vii. 3.] 
 Egregium Albanum fcECunda Britannia profert. 
 
 4. [v. 6. 216.] Inclytus ille quibus vere aniplus Ililarius oris 
 Et satus et situs ac ore tonante loquax. 
 Thrax, Italns, Scytha, Persa, Indus, Gcta, Daca, Bri- 
 tannus, 
 Hujus in eloquio spem bibit, arma capit. 
 Sol radio, hie verbo generalia lumina fudit, 
 Montibus ille diem, mentibus iste fidem. 
 
 5. [viii. 1. 71. De Chilperico,] 
 
 Ne ruat armatus per Gallic a rura rebellis, 
 
 Nomine victoris hie es, et ampla regis. 
 Quern Geta, Wasco tremunt, Danus, Scytha, Saxo, Bri- 
 tannus, 
 
 Cum patre quos pridem te domitasse patet. 
 
 6. [ix. 20. 5. De Sancto Martino.] 
 
 Qui modo de Gallis totum mire occupat orbeni, 
 
 Et virtus pergit quo pede nemo valet. 
 Qui velut alta pharus lumen protendit ad Indos, 
 
 Quem Hispanus, Morus, Persa, Britannus am at. 
 Hunc oriens, occasus habet, hunc Africa, et Arctos, 
 
 Martini decus est quae loca mundus habet. 
 
 CXVII. EX ISIDORO HISPALENSI. [A. D. 580.] 
 
 1. \_Orig. ix. 12.] Britones quidam Latine nominatos 
 suspicantur, eo qilod bruti sint, gens inter oceanum interfuso 
 mari quasi extra orbem posita : de quibus Virgilius : ' Toto 
 divisos orbe Britannos.' 
 
650.] EX ANONYM O RAVENNATE GEOGRAPHICO. 207 
 
 Scoti propria lingua nomen liabent a picto corpore, eo 
 quod aculeis ferreis cum atramento variarum figurarum 
 stigmate annotentur. 
 
 2. [xiv. 6.] Britannia oceani insula interfuse mari toto 
 orbe divisa, a vocabulo suas gentis cognominata. Haec 
 adversa Galliarum parte ad prospectum Hispanise sita est : 
 circuitus ejus quadragies octies septuaginta quinque millia : 
 multa et magna flamina in ea, fontes calidi, metallorum 
 larga et vavia copia. Gagates lapis ibi plurimus et mar- 
 garita3. 
 
 Thanatos insula oceani freto Gallico a Britannia est, 
 varia, tenuis, separata, frumentariis campis et gleba uberi. 
 Dicta autem Thanatos, a morte serpentum, quos dum ipsa 
 nesciat, asportata inde terra quoquo gentium vecta sit, angues 
 ilico perimit. 
 
 Thule ultima insula oceani inter septentrionalem et oc- 
 cidentalem plagam ultra Britanniam, a sole nomen habens, 
 quia in ea sestivum solstitium sol facit, et nuUus ultra eam 
 dies est: unde et pigrum et concretum est ejus mare. 
 
 Orchades insulae oceani ultra Britanniam positae numero 
 octoginta tres, quarum duodecim desertse sunt, tredecim 
 coluntur. 
 
 Scotia eadem et Ibernia, proxima Britannise insula, spacio 
 terrarum angustior, sed situ foecundior ; haec ab Africo in 
 boream porrigitur, cujus partes priores Iberiam et Cantabri- 
 cum oceanum intendunt. Unde et Ibernia dicta. Scotia 
 autem quod ab Scotorum gentibus colitur appellatur. Illic 
 nullus anguis, avis rara, apis nulla : adeo ut advectos inde 
 pulveres seu lapillos si quis alibi sparserit inter alvearia, 
 examina favos deserant. 
 
 CXVIII. EX ANONYMO RAVENNATE GEOGRAPHO. 
 
 [A. D. 650.] 
 
 1. [i. 3.] Duodecima ut liora diei Britonum est patria, 
 cujus post terga infra oceanum, ubi longius est, duorum 
 dierum cum suis noctibus prospere navigantibus iter, magna 
 insula Britannia rejacet ; quam Grsecorum philosophi quasi 
 
208 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 micosmin appellant. Et trans ipsam Biitanniam trccentis 
 milliariis spatiis, ubi longius Scotorum insula invonitur, quae 
 et Hibernia conscribitur. Nam jam ultra illam, ut ad occi- 
 dentalem dicamus plagam, nullo modo ab hominibus terra 
 invenilur. 
 
 2. [v. 31.] In oceano vero occidental! est insula quae 
 dicitur Britannia, ubi dim gens Saxonum, veniens ab anti- 
 qua Saxonia cum principe sue, n'^mine Anschis, in ea 
 habitare videtur. Quamvis insulam, ut diximus, quidam 
 Gothorum philosophi quasi micosmi appellaverunt. Nam 
 nos tam magnam insulam, neque in suprascripto mari magno, 
 neque in praefato oceano dilatissimo, neque in quo praedixi- 
 mus sinu oceani, legendam nullo modo reperimus. In qua 
 Britannia plurimas fuisse legimus civitates, et castra, ex 
 quibus aliquantas designare volumus: id est, Giano. Eltabo. 
 Elconio. Nemetotacio. Tamaris. Durocoronavis. Pilais. 
 Vernalis. Ardua. Ravenatone. Devionisso. Statio De- 
 ventia. Stene. Duriarno. Uxelis. Vertevia. Melarnoni. 
 Scadum Namorum. Termonin. Mostevia. Milidunum. 
 Apaunaris. Masona. Alongium. 
 
 Item juxta suprascriptam civitatem Scadomorum, est civitas 
 quae dicitur Moriduno. Alauna silva. Omire. Tedertis. 
 Londinis. Canca. Dolocindo. Clavinio. Morionio. 
 Bolvelaunio. Alauna. Coloneas. Aranus. Anicetis. 
 Moiezo. Ibernio. Bindogladia. Noviomagno. Ouna. 
 Venta Velgarum. Armis. . Ardaoneon. Ravimago. Re- 
 gentium. Leucomago. Cimetzone. Punctuobice. Venta 
 Silurum. Jupania. Metambala. Albinunno. Isca Au- 
 gusta. Bannio. Brenna. Alabum. Cicutio. Magnis. 
 Branogenium. Epocessa. Ypocessa. Macatonion. Glebon 
 colonia. Argistillum. Vertis. Salinis. Corinium Dobu- 
 uorum. Caleba Atrebatium. Anderesio. Miba. Mutuan- 
 tonis. Lemanis. Dubris. Duroverno Cantiacorum. 
 Rutupis. Durobrabis. Londini. Tamese. Brinavis. 
 Alauna. Utriconion Comoninorum. Lavobrinta. Medio- 
 mano. Seguntio. Canubio. Mediolano. Sandonio. Dena 
 victrix. Veratiuo. Lutudarum. Derbentione. Salinis. 
 Condate. | Ratecorion. Eltanori. Lectoceto. Jacio. 
 Dulma. Virolanium. Londinium Augusta. Csesaromagon. 
 
650.] EX ANONYMO RAVENNATE GEOGRAPHO. 209 
 
 Camulodulo coloiiia. Durcinate. Duroviguio. Durobrisiu. 
 Venta Cenomum. Liudum colonia. Bano vallum. Navione. 
 x\quis. Araemeza. Zerdotalia. Mantio. Aluniia. Camu- 
 lodono. Calunio. Gallunio. Modibogdo. Cantiumeti. 
 Juliocenon. Gabrocentio. Alauna. Bribra. Maio. Olerica. 
 Derventioiie. Ravonia. Bresnetenati Veteranorum. Pam- 
 pocalia. Lagentium. Valteris. Bereda. Lugubalum. 
 Magnis. Babaglanda. Vindolande. Lineojugla. Vinonia. 
 Lavaris. Cataractonion. Eburacum. Decuaria. Devovicia. 
 Dixio. Lugundino. Coganges. Corie. Lopocariura. 
 
 Iterum sunt civitates in ipsa Britannia, quae recto tramite, 
 de una parte in alia, id est de oceano in oceano ; et Sistun- 
 tiaci dividunt in tertia portione ipsam Britanniam, id est, 
 Serduno. Conderco. Vindovala. Onno. Celunno. Bro- 
 coliti. Volurtion. iEsica. Banna. Uxeludiano. Avalaria. 
 Maia. Fanocedi. Brocara. Croucingo. Stodoion. Sine- 
 triadum. Clidum. Carbantium. Tadoriton. Maporiton. 
 Alitacenon. Loxa. Locatrene. Canibroiana. Smetri. 
 Uxela. Lucotion. Corda. Camulossesa. Prsesidium. 
 Brigomono. Abisson. Ebio. Coritiotar. Celerion. Itu- 
 codon. Maremago. Duablisis. Venutio. Trimuntium. 
 Eburocaslum. Bremenium. Cocuneda. Alauna. Olei- 
 clavis. Ejudensca. Rumabo. 
 
 Iterum sunt civitates in ipsa Britannia, [retro tramite, una 
 alteri connexa, ubi et ipsa Britannia] plus angustissima de 
 oceano in oceano esse dinoscitur; id est, Velunia. Volitanio. 
 Pexa. Begesse. Colanica. JVIedio. Nemeton. Subdo- 
 biadon. Litana. Cibra. Credigone. 
 
 Iterum est civitas quae dicitur Jano. Maulion. Deme- 
 rosesa. Cindocellum. Cermo. Veromo. Matovion. Ugru- 
 lentum. Ranatonium. Iberran. Praematis. Tuessis. 
 Ledone. Litinomago. Devoni. Memanturum. Decha. 
 Bograndium. Ugueste. Leviodanum. Poreo Classis. 
 Levioxana. Cermium. Victoriae. Marcotaxon. Tagea. 
 Voran. 
 
 Sunt autem in ipsa Britannia diversa loca, [ex quibus 
 aliquanta nominari volumus] id est, Maponi. [Mixa.] 
 Panovius. Minox. Taba. Manavi. Segloes. Daunoni. 
 
 Currunt autem per ipsam Britanniam plurima flumina, ex 
 
 p 
 
210 EXCERFTA [aNNO DOM. 
 
 quibiis aliqiianla noniiiiave \ olumus, id esl, Fiaxula. Axiiuii. 
 Maina. Sarva. Tamaris. Naunim. Aboiia. Isca. Tamioii. 
 Aveiitio. Leuca. Juctius. Leugosena. Coanlia. Dorva- 
 tiiun. Antrum. [Anava. Bdora. Novitia. Adion. 
 Cerdsnassa. Intraum.] Tinoa. Liar. Lenda. Vividin. 
 Durolani. Alaima. Coguvcnsuron. Durbis. Lemana. 
 Rovia. Ractomessa. Senna. Ciniia. Velox. 
 
 Finitur autem ipsa Britannia, a facie orienlis habens 
 insulam Thulen, vel insulani Dorcadas ; a facie occidentis 
 ex parte provincias Galliani, et proinontorium Pyrenei ; a 
 facie septentrionalis insulani Scotiam ; a facie meridiana 
 Germaniam antiquam. 
 
 3. [c. 32.] Iterum in eodem oceano occidenlali, post 
 ipsam magnam Britanniam, simulque et amplius longius, 
 ut diximus, quam omnes insulae a terra magna finita parte 
 septentrionali, magis ex ipsa occidentali, est insula maxima 
 quae dicitur Hibernia, quae ut dictum est, et Scotia appel- 
 latur. 
 
 Cujus post terga ut jam praemisimus, nullo modo apud 
 homines terra invenitur. Per quam Scotiam transeunt 
 plurima fluminaj inter caetera quae dicuntur, id est; Sodismam, 
 Cled et Terdec. 
 
 Iterum ipsi oceano occidentali ponuntur diversae insulae 
 ex quibus aliquantas nomiuare volumus, id est ; Corsula. 
 Mona. Regaina. Minerve. Cunis. Manna. Botis. 
 Vinion. Saponis. Susura. Birila. Illaviani. Sobrica. 
 Scetis. Linnonsa. s>>0'^' 
 
 Item ad aliam partem dicitur insula Maganica. Anas. 
 Cana. Atina. Ellete. Daroecla. Essegradena. Maiona. 
 Longis. Cirimon. Exosades, ubi et gemmae nascuntur. 
 
 Legimus ut in ipso oceano, jam expleta parte occidentali, 
 tanquam ad partem ingredientes meridianam, sunt numero 
 insulae triginta tres, quae et Dorcades appellantur. Quae 
 quamvis non existant omnes excultae, attameu nomina 
 illarum volueramus, Christo nobis adjuvante, designare. 
 Sed quia, peccatis emergentibus, suete a diversis gentibus 
 ipsa dominatur patria, et ut barbarus mos est varias voca- 
 tiones easdem insulas appellant, reliquimus nomina desig- 
 nandum. 
 
11-20.] EX XIPHILINO. 211 
 
 GXIX. EX MENOLOGTTS GK^CIS. [.^vr inc.] 
 
 1. [Me?7oL Gr. die xvi Mart. ed. Urhini 17*27.] *Apio-To- 
 ^ov\o§ 6 $slog 'AttoVtoAoj tou X^jcttoD, vwYig-^s jxey Ix tcov sfSdofj^Yj- 
 xovra jU,ad>jTaJy . . . 'Ettc* Ss [6 IlayXoj] sl^ 7roi(rciV p^cu^av ^siporovcuv 
 ScTTSiTTsWsv STT KTy.owovg . . . p^sjooTOvijcra^ xa» aurov, ['ApiO"TO/3ouAov] 
 S7rs[x^sv slg ty}v p^cugiav rwv B^sravwv, uwicTTaiv VTrug^ovTuiVf >coti 
 otgyloiv, xu) d^wv ocvS^mttoov. 'AAA' Ojawj oarsk^coy ycca rov X^iCTOV 
 x^^wTTwv, xa» 7roT= ju,6v TUfiTOiicVog, TTOTs Ss xat xara Toig pvfjt,as 
 (Tvpofj^svog, aAAore S= '^ksuu^oixsvog, ttoXKovs sttskts TrgoarsXQsh tS 
 Xgia-Tco xcc) ^oLTtria-^vcu. oSsv kou eKKXYjO-loiv a-v(rTY,(ra[ji.svoc, y.oti 7rgs(T- 
 ^VTSpovg, xou dioLKOVovg sv (Xuty, xaracrrijo-aj, stsXsloo^y}. 
 
 2. [_Die xxix Jn?7. np. A. Sand, ex cod, Ms.'] "E7r=jTa 
 [6 Y\zTgog~\ . . . e!j ^g=TTCivicvj iroLgayivsTon. "Ev3a S^ ^sigoTgi(SYj(rotg, 
 ycoLi TTOkXa. tmv oiKocTOvoixoiToov sQvMV s\g r^v tqu 'KgKTTOv ttIo'tiv It: 10-7:01.- 
 (TOLiLsvog StyysXiKYjV otttcktIuv KotTsih . . . Aofacraj ovv xx) ev;>^a^i- 
 (TTrjcrag s7t) tovtoo tov 5=ov, hTTifjislvag rs Tolg ev B^sTrav/a r,[ji.sgcig 
 Tivoig, Kal TtoXXoug tm \oyoi ^oiTWag r^g ^cigiTog, 'ExxXyjcr/aj ts 
 (rv(rTyi<roifj(,svog^ 'ETricrjioTrovg ts xa) Hgscr^uTegoug xccl Aiuxovovg 
 ^^sigorovYjcrocgj ScoSexaroj Ire* tou 'Kala'agog, ub^ig slj 'Pcoarjv Trctga.- 
 yivsroLi, 
 
 CXX. EX CEDRENO. [A. D. 1100.] 
 
 \_Hist. Comp. p. 154. ed. Paris. 1647.] 'Ev BgsTTuvU 8e 
 7rXe7o"TOi uv^gsg [/.lu (rvyx<xQs6^ov<Ti yuvctix), xou ttoKKou yvvoTtxsg sv) 
 sTdigifyvrai uvlgi. 
 
 CXXI. EX XIPHILINO. [A. D. 1120.] 
 
 1. [Epit. Dioyiis Cassii Ixii. 1 — 4.] 'Ev ch U rotvToi sv rjj 
 'Paj/x>; sTToilt^sro [utto tou Ne^wvoj], Tra^oj Iv BgsTToivi<x dsivov trvv- 
 *;vep^5r), 8uo ts yoig TToKsig e7ropQYiQY]<roiv, xou [ji^vgiocdsg oxtm twv ts 
 'Pcojxa/cov xou toov (TVfXfLix^cov uvTcov s(pf)oigYi(Toi,v, rj TS y-^<Tog yjXXo- 
 TgiM^v}. xcti TuvTx [jisvTOi TTuvTot VTTO yvvouxog oanoig (tvvyjvs^Sy}' wcttc 
 xoci xocToi TOVTO 7rXsl<TTYiv auTolg alcr^uvYiv a-UjU,/3>jvaj, Sg ttov xou to 
 Qslov TYjv (ivy^<^ogoLV oivTolg 7rgos(ry}i/.ouvsv. sx ts yoig tou jSov\suTYjg{ou 
 dgovg vuxTog (Sug^agixog [ji,sToi ysXooTog, xou sx tov $socTgou $ogu(Sog 
 
 |X£t' oljXOUy^ S^YIXOVSTO, fJLYlhvOg OCvQgMTTMV [J.YJTS (pQsyyOfXSVOli |X^T£ 
 
 p2 
 
212 EXCERPT A [anno DOM. 
 
 CTSVOVTog. olxicn re Tivsg ev tcu Tctixscrct. iroTcifJia) v<^v^goi scogcuvTO' xa) 
 6 'Q^xsavog 6 LLsroc^v T>jj re vyig'ov xcc) rrjc VuXurlctc aijuarwSrjj Trore ev 
 
 r[go(^oi(ris Se tou ttoXsixov iysvero yj lrifj,=u<rig tcuv •^qrnj^a.Tuiv^ Si. 
 KAauSioj ToTf TrgujTOis avTcJov slz^ooxsi' xa) eSei xa) ixsivu^ wg ys 
 Asxiavog Karoj 6 r^^ viljcrou sTnTgoTreuoov eXeysv, ocvcarofj^TriiJicc yevsaQcu. 
 dux TB ouv TOUTO, xct) OTi 6 '^bvsxol; ^i\lci§ (r<^l<Ti fji.vpialug axovcriv stt) 
 ^QYiGTTuis IXtt/o"* toxoov dcivsl(roi$, 67i=iT ot^goug T£ aixrcc uvToig xu) 
 (Sioiioog s\(rs7rgu(r(r6V. r) Is [jLocXio-Tcx. avroug kgsQl(ru<roti xu) svolvtIu 
 *Poo[jiuioov TroXsfJisiv oivci7rsl<ra.(ra^ Tr,g rs TrgodTdTslcig auruiv a^m^iidct, 
 xoci TOU TToAsjaou Travro? crri'aTrjyyjcracra, BouvSoyjxa i^v, yvvr) B^sr- 
 ravtj, ysvouj tou ^aaXsiov, [xsi^ov i^ xara yvvulxu <^g6vYifj.u s^ov(ra. 
 uvrrj yag (rmr^youys ts to aTgoiTsviJ.a, a.f/,(p) ScoSsxa y^ugiudag Jv, xou 
 avs(3Yi stt] (3ri[xci sx yY,g eXcL'^ovg he tov 'Vo^iJ^ciixov TgoTTOV TTSTtoiYifj.svov. 
 
 ^V 8s X(x) TO (TM[XCi fJ^Syio-TYl, xu) TO sl^OC fSKO(rVpCtiT(XTYi^ TO, TS /3Ae/Jt,jU,5t 
 
 8^<]U,UTaT>3" xu) TO <^Uyii.a Tguyh s\yy ty^v ts xo\ly[V ttAs/cttijv tz xui 
 
 ^UvQoTUTYlV OVCTUV f-'^^X^^ "^^"^ yKoUTWV XuSsItO, xu) (TTgSTTTOV [jisyuv 
 
 Xgv(TOvv s<p6gsr yjT(hvu ts 'nu\L'Ko[x\Kov kvsxsxoKTTCJOTOi xu) y(\u\tMu 
 sv uvToo TTUXsiuv ivsTTSTTogTrYiTO. ovToo fj,sv us) IvgCTxsua^eTO* TOTS 8s xu) 
 Koyx/i'^ >.oL^ou(Tu, coa-Ts xoLi sx tovtou TTuvTug sxttXy/TTsiv, sks^sv o5§e. 
 
 ' UsTTSia-Qs |X5V Tols sgyoig uvtoIc, o(rov sXsuQsgiu TY^g lovXsiug 
 hcK^spsi. u)(TT s\ xu\ TrgoTsgov ti§ ufxcov (mo t^$ tou xgsirrovog 
 antsiglug STTuyooyolg eTrayysAjxao"! tmv 'Poofji^uloov i^^aTijro, ocKXu 
 vuv ys sxuTsgou TrsTrsigufJisvoiy [Xcfj^u^xuTs y^sv o(rov ^jxapn^xare, 
 dsa-TTOTsiuv STrKTrruG'TOv TTgo TYig TTUTglou liulTY}g TrgoTiy.Yio'uvTsg' lyvco- 
 xuTs 8e, 0(r(ti xu) ttsvIu a^sdTrOTOc ttXoutou douXsuovTog '7rgo(psgst, tI 
 fisv yug ov tojv ulcr'^io'TCJOV , t/ ^ ou tcov ukyidT^xtv^ s^ ouirsg If t^v 
 'RgSTTUviuV OUTOl TTUgsXU^UV, TTSTTOvQufMSV; ou TWV fLSV irXsldTuiv xcii 
 
 fi^syidTCJOV xTYjfjuxToov oXcav i(TTsgYjiJis$u, TMV ds XoiTTwv tsXyi xutu^uX- 
 Xofj^sv ; ou Trgog too tuXXu ttuvtu xu) vs^siv xu) ysoogysh exsivoig, xu) 
 
 TCOV (TCJOfJiUTCJOV UVTMV SaCTjU-OV STYjG-iOV (psg0[Jl.SV j Xu) ITOtTCO XgslTTOV ^V, 
 
 aTTu^'TKr) 'TTSTrgua-Qui (jiuXXov, y) y^sTu xsvwv sXsv^sgiug ovoixocToov xolt 
 sTOg XuTgoua-Qui ; Troa-co Is so'(pux^ui xu) uttoXmXsvui fx^SiXXov, y) 
 xs(puXoig imoTsXslg 7rsgi(psgsiv ; xuhoi t'i touto sIttov ; ouds yug to 
 TsXsuTY^(rui TTug' uuTolg u^Yiy^m sg-tiv, uXX Tctts o(rov xu) tmsg twv 
 vsxgwv TsXoO/jtgv. Traga jxsv yug Tolg uXXoig uvSgcvTroig xu) Toug hvXsu- 
 ovTug Ti(nv 6 SuvuTog kXsuSspol, 'Fa)[j.uioig 8= ^ (xovoig xu) ol vsxgo) 
 Kui(Ti Trgog tu Xy,(xiji.utu. t'i S* oti, xuy /x)j gp^yj Tig Yi^ubv ugyupiov^ 
 
1 120.] EX XIPHILINO. 213 
 
 fjisvoi ; ri ^ uv Trgo'iovTO^ tou ^govov {jiSTgixa-aisv, ovtoo; yjimv xocto. 
 T^v TFgooTVjV eu&vg (ots "Travrsg xcc) rot Qv}gioi rci vsuXootu Qsgotirsvova-i) 
 vgo(rsvrivsy[Jisvoi ;' 
 
 ' 'H/jts7j he ^ TravTcov tcov kockmv rouToov alrioi {m; ys rdk-^Qsg 
 ?]'7rs7v) ysyovoifjisv, ol tivs$ auroTj sm^Yjvixi tyjv oig^Yjv t^j VY)<roiJ 
 sTTsTge^ocf/^sv, xoii ov 'Truga^gYifjuoc uvrovg, coa-Trsg xcii tov K.a.ia'oigoc tov 
 *Io6?\.iov sxeivov, s^YiXa.(ra[X£V' o'l Tivsg ou TroppctiQsv ctc^/Vjv, ScTTTsg xa) 
 TM Avyova-Too xou too Tcuco too KaAiyoAa, (pofSsgov to 'Ksiga.crcx.i tov 
 ttXouv s7roiY}(rctiJ^ev. TOiyagouv vri<70v Ti^XixotuTi^Vi [jt,oiWov 8* yj^rngov 
 TgoTTOv Tivoi TTsglpfiVTOv vs[ji,6iJ^svoi, xci) I5/av olxovjxevYiv F.^ovTsg, xx) 
 ToarovTOV VTTO TOV 'QiXcUVOV OL^ OLTioLVTUiV TMV cLxKuiv otv^gMTToov u^poigior- 
 f/.svoij MO-TS xa) yYjv aXXrjv xot) ouguvov uWov olxslv TreTrio-rsOcrflai, xal 
 Tivots uuTMV xu) Tohg (TOfpcoTUTOug ys jXT^Sf TO ovoy^oc Y}[/.a)V uxgi^cog 
 
 WpOTSgOV iyVOOXSVOir XaTS<pgOV^QYll/.SV XCc) XCCTSTnxTrjQYjjXSV VTT OiV^MTTMV 
 
 i^ojSsv aXKo Y} ttXsovsxteIv sI'^otoov. ocW' el xa) [xy] irgoTsgov^ vuv er*, cy 
 7to)CiTOLi xa) (piXoi xou G'vyysviig^ {ira.vTag yug ufxoig crvyyuvsig, cits 
 xa) y.ioig vy}(rov olxvjTogag ovTag^ xa) ev ovo[jt.a xoivov x5XTYj[jt,svovg , 
 vofj^i^oo) TO. TrgocTYjxovTa Trga^ctifLsVf soog sti TYjg eXsuSsgiag [lvy}[x.ov56o(ji,sv, 
 Iva xoLi TO 7rpo(rgT^ix,a xa) to spyov avTYig Tolg iraia) xaTaXiTrMixsv. av 
 ydg Y}[Ji.sig TYjg (rvvTgo(pou £u'hai[jt,ovlag TravTsXcog sxXaQM[ji?$a, ti ttots 
 exsivoi 7rQiY)crou<riv, sv dou\sia TgapsvTsg ; 
 
 ' Asyco 8e ravTU ov^ 'iva [/.ktyio-i^ts to. TragovTa^ (fxsf^KTYjxaTs yag) 
 ouS* iva (po/Srj^yjre to. fji,eXXovTa, (Trs^po^YiO'Qs yag) aK\' ha STraivecrco ts 
 V[Jiag, OTi xcii xa^ eauTOvg TravQ*. oaa 8=7 Trgoaigsla-^s' xa) xagiv vfuv 
 yvM, on xa) Ijxo) xal eavTolg sTolfji^cog (TvvalgsarQs. (po^sld^s ds [jLY}da[x,ciog 
 Toug ^PcoiJi,aloug' outs yag TrKslovg YjfLwv siViv, out avdgsiOTsgot. rsx/^ij- 
 giov * Se, OTi xa) xpav£(n xa) Qoiga^i xa) xvyjimctiv ka-xsTraa-Qs, xa) 
 •jrpoa-STi xa) (rTaugoofji.a(ri xa) Tsi^^scr* xa) Ta<ppoig s(rxsua<rQs, irgog to 
 [ji,YixsTi 'Kaayziv 1^ \T:^go\fJYjg tcov 7roKs[Mloov. touto yag algouvTai 
 fj^aWov VTTO TMV (po^oov, Y} TO xoi hga(7ai Ti Trgo^sipoog uidTrsg Yjfj^slg. 
 Toa-auTYj yag 7rsgiou(ria avhglag ^gajfji^sQai ooo'ts xa) ra^ (rxi^vag aa-pa- 
 \s<rTsgag twv tsi^cov, xa) Tag a.<r7rldag TroKuapxscrTsgag TYjg sxelvoov 
 ttavoTcKiag vojx/^e«v. If oOTTsp r^j^fig [J'SV xa) xgaTOuvT=g algoui^sv 
 oiUTOvg, xa) ^ia(rSsvrsg kx<psuyoi/,sv' xav aga xa) ava')(jX)gY\<Tai tty} 
 TrgosXooiJisQa, eg TOiauTa sXyj xa\ ogYj xaTaduofjLsQa, mg'ts [J-rfrs eugs^Yivai 
 fji^YiTs A>3(p5^va<. ixehoi 8e outs dirZ^ai Tiva (mo tou fiagoug, outs tpuyslv 
 dvvavTar xav aga xa) exdgafjt.oQa-1 TtOTe, 'eg re %«}g>j'a aTrodehiyfxsva 
 
214 EXCEKPTA [anno DOM. 
 
 xaTa4>euya;(r<, kuvtoivQx axTTrsg ej yctXsotygug kchtuxXsIovtoh , ev re 
 ouv TOvTOi^ Tragu ttoXv rjjaciuv eXuTTOvvTon, x.u) lxr/vo<j, ori ovrs Xi[/.ov 
 ouTf. hl^oc, ov ^u^og, O'j >ccctj[j.u v7ro(psgov(nv, uxTTrsg rj/xc7j, aAX' ol [xsv 
 xa) (Txiug xcc) cxsTTyj^, o-hou ts jxe/xayjxsvoi» xot) ohov x«» sKctlou 
 IsovTOLii xuv aga ti toutcov ocvTOvg kTriXiTrYj, liu<^hiqovroLi. tjfuv le ^ 
 •noLda. [xev ttocc xal p/^a, crlro^ sctti' Troig 8e yy^o^^ sXuiov ttSlv §s 
 6^(tiq^ oivos' 'TToiv Se SsvSpov, olxla. x.u) |U,>jv xat t« %w^'« raura, rjjtJtTy 
 jx=v (ruv>J5>3 ^^* (TviJiy^cc^a,^ kycstvoi^ §5 S>j xai ccyvM(Trci x«» TroXsfjiici, ku) 
 Tovg 7roTci[ji.ovs ri[j.=1g fj^=v yvfji.yo) hictvsofxsv^ sxshoi 2= ouSe ttXoIois 
 ^ct^lcjog TTsgrnovvTcti aXA' Tajj^^v stt' uvTovg ocyu^YJ tv^v} QappovvTsg" 
 dsl^cjoixsv uuTols OTi Xuyctio) Ku) aAcoTTcXcj ovrsg kuvcov x,ca Xuxcjov «^^£jv 
 iTTip^eipoycTjv.' 
 
 Taura elTroDcra, Xxycjov [jt,sv ex toD xoXttov Tr^oyjxaTO (jiuvTslct. rm 
 ^gco[jt.svri, xa» iTrsiSij Iv al(r/a; (T(pl(riv eS^a/jts, to, re 7rXr}Qos ttocv yjcrSsv 
 avc/3oyj(75, xa» r; BowvSoutxa rijv %?^^a £? tov ovgavov avccrslvoLCOL sItts, 
 ' 'Ka.giv TS crot e;)^£0, w 'Av^gaa-rri, xat Trgoa-sTrixctXovfji.otl as yvvY} 
 yvvoiixci, oux AlyuTrrlctiv oc^Qo<p6gcjov ag^ou<rc(., cac N/rcoxgif, oyS' 
 'Aacrvglaov tcov sixTTogoov, cvg '^=[xlgc(.[Xig, (xa) ya^ xaDr' ^Syj Traoa twv 
 
 fi.h MecrcraA/va, eTrs/r 'AygiTrTrlvoi* vuv 5e x«i Nsgcuv, ovoix^cc jxev 
 uv^ghg ^X-'' H7^ ^^ ymy\ 1<tt\' cr>3,a=Ioy Be, a^ei xa» x<5a§i^ei, 
 xal xaAAcoTr/^erai*) aAAa avS^wv SgsTToivcuv, ysoipyslv jooev >j hr]{jnoug- 
 ysiv oux elSoTOJV, 7roA?/jt,e7v Ss axgiBa)c ix=fj,ctSrixoTcov, xa) ra re aAAa 
 Travra. xoivoi, xotl TraTSaj xai yuvaixa? xoivoig vofxtKpvTcov' xai S*a 
 
 TOUTO Xai SKSIVMV, TYjV UVTYjV ToTj ci^'p=(TlV SipzTrjV k^OUTWV, TOiOUT'MV 
 
 ovv uy^gcov xa» roiO'JroJV yuvajxciov (Sxa-iXtuoua-a, iig'idvjyo^x^x re croi 
 xu) otho) viKr]v' yea) (rcjoTYigiav x«j sXevQsglav kolt avS^wv u^gKTTwv^ 
 aS/xcov, a7rA:^a"Tc«y, uvou-ixv si ys xa* clv^pcig ^grj xaAsTv av^cvTroug 
 vhocTi Ssgfjia) AouOjaevou^, oij/a Txeyacrra s(tSIot/tuc, qIvov uxgarov 
 TcivovTug. fxvgo) aXsKpo[jt,evougi [xuX&axMS xoijjLWfxsvoug, jLtsra [j^sigctxlaiv, 
 xaj TOOTcov s^aogcoVf KocQsu^ovrug^ xiSugcu^u)^ xu) rourca xaxaJ, SduAsJov- 
 Ta^. ajj ya^ xoi jxj^ e^oi), joiry^' O/j^wv sti (5xo-iXsv<t=isv rj Nsgoovig, 
 y) Ao/xit/«, «AA' sxsivri jtxev 'Pmi/.ccioov u^ov(Tu SeCTro^ero;. xa) ya^ 
 a^ioj roKX'jTYj yuyciix) douXsusiVy yjs to(Toutov ^'Srj "^govov uvs^ovToti 
 Tvg!XVVOU(rYjg. riy.rjoy S= o-y, co SecTTrojViX, «=» aovij 'jrgoaTocroir^g.'' 
 
 TojaOra arra yj BouvSo'j/xa ^Y,f/.riyogrj<roL(Tci, eTryjye to7^ 'Fu)[xccloig 
 TY)V (TrgccTiOLV. sTV^ov yoig avcigyoi oWe^, Sia to FlauATvov tov r{yz[L6vaL 
 <r<pciQv sic vyi<t6v nvx MMr,uv oLy')(o\i rJjj 'Bpsrruviuc xe<^sv>jv sTnaTgct- 
 
1120.] EX XIPHILINO. 215 
 
 Tsucrui. hoi tovto %6\Eis ts dvo 'Foofjt,a:iKixs s^sTTog^Yias kou liYj^Traa-s, 
 
 TTOif UTt' dVTWV OuhsV TOOV hlVOTUTOOV IcTTIV 0, Tl OVK SylvSTO. XOil dv} 
 
 dsivoTUTOv Tcu) ^Yiquxt^sdroLTOV 'iirqci^dv' Tu§ yoig ymoCixag ras suysvs- 
 (TTOtroLg Tica svTrpsTTsu-TixTOig , yv[j.vug eKgsfj^ua-uv, ku) to6§ t? [jLocarobg 
 
 UUTMV TrsgiSTSf/^OVj TiOii TOIJ (TTO^CiCTl U<^oiiV TT^OCTcppaTrTOV, OTTCO^ (hc, KCti 
 
 i<r$iov<Ta.i ocutovc o^wvto' xu\ jxstu tovto 7racr(r<x.\ois 6^s(n &<a ttuvtos 
 TOu oroof^dTOs yctxTu jctijxoj uvsTTBigaV xa) tuvtu Travra QuovTsg ts a^cx., 
 KOii s(TTKM(j!,svoi, v(3gli^ovTss, iV TS ToTj uKXoig d^cov Uqo"ig xa.) SV T(5 T% 
 'AvS«T>3? iJ^ocKi(TTa uXasi sTrolovv. ovtoo yag xtx) ty}V vIkyiv MvofxciKov, 
 
 Xu) 'iasfSoV OIVTYJV ItSQlTTOTOLTCl. 
 
 'O §£ YiauKlvog sTv^s f/.sv y^^Y} tyjv Mcuvvav TTugudTi^a-ui/.evog' 
 7rv$0[j!,svog he tyjv 'BgsTTccvixrjV (TV[JL<^ogoiv, UTrsTrKsvasv su^v§ sg avTYjV 
 ex TYjg Mcovvr;^. xa) diuxiv^uvsua-ai (msv auTixcc Trpog Tovg ^ag^ocgovg 
 ovx i^Q^Ks, TO, TS TrXrfioc uvTciov xui tijv ocTrovoiav <^o^o6[xsvog, aAX' 
 eg STnTYjdsiOTsgov xuigov t^v [t-ctyr^v VTTsgsTiQsTO. STrs) Se cr/rou ts 
 ia-TTOLVi^s, xu) ol ^ocq^aqoi syxsii^svoi ovx uvisa-xv, Y}VOiyxoc.crQi^ xot) 
 'Tvaqoi yvoofjiYiv avTOig (rvjxjBixXsiv. >j fxsv ovv BouvSou/'xa sg Tgsig xou 
 sixocri [j^vQiadag otv^gm aTg(XTsv[/.cc eyov(rcc, uity} fjAv s(p' ugfxoiTog 
 co^^sIto, Tovg 8' aXXovg oog sKOidTOug hsTct^sv. h 8= S19 Ylcvj>Civog ix,r,Ts 
 uvTiTrugccTslval ol tyjv (puXayya 5uvrj9e<^, (ouSs ydg ouS' el 'up' sva. 
 eroty$Yj(Totv, s^ixvovvTO. TO<rovTOV yjXuttovvto tm TrKrjQsr) u^rfT av xaQ* 
 'sva (rv[jt,^cx.\e1v, y.Yj xu) 7ispKrT0iyr]$s)g xuTaxoTTTj, T0K^y\(TC(,i' Tgi^rj ts 
 €V?*jw.£ Tov (TTgoiToy, OTToog TToW/xyodsv ccaa fjiayoivTO, xcii sTrvxvcoGsv 
 
 SXOt<TT0V TOOV jaS^COV, <JO<TTS d6(rgYiXT0V Sivctl. O-VVTUTTCOV 8' avTOvg 
 
 xoii xci^KTrug Trgoo'Trugi^vsi, Xsyoov' 
 
 * "AysTs avdgsg crvcrTotxTiMTcn, aysTs avdgsg 'Pwjaatoj, dsl^oiTs 
 TOig oKs^goig TovToig^ ocrov xa) dvcTTV^ovvTsg uvtoov Trgo^sgofji.sv. 
 ul<rygov yag sdTiv v[mv, a l^^^§^ Ti-gocrQsv vtt agsTr^g sxTYi(rcx.(r^s, 
 vuv ocxAsMg uTToKsc-ai' 'KoKKocxig toi twv yvv TrotgovTMv sKuTTOvg ovTsg, 
 •jroXv TrXslovag avTiTvaKovg xa) vy^slg avro) xa) ol TrocTsgsg v\KU.y svixr]&e>tv. 
 fiYiT ovv TO ^Kri^og avTm (po^Yj&Yirs xou tyjv vsMTsgononaVi (sx yoig 
 aoTtXov xd) afxeXsTYj-^ov TrgoTrsTsltxg ^gcKTvvovTon'^ fj(,Yj$'' oti "KoKsig 
 Tivoig sfL7rs7rgrjXa.(riv' {ov yug xutu xgarog ovll sx jaap^>jj, uKKoi 
 TYjV [xsv Trgodo^sKTuv^ T^v ^s sxXsKpQsKToiV slXov) dvS' (Joy vvv Trjv Trgoa-yj- 
 xov<ToiV TTotg' avTcov 8/xrjv Aa/3=Tc' »W xou Tolg 'sgyoic avTolg ixy.a$cjo(riVy 
 olovg ovTug vfi^oig oioi ovTsg YjdiXYjxixai.' 
 
 TdUTos. TKTiv sIttooVj s^' STspoug jjA^s, xd) s(pr}' ' Nuv xdigog, cJo 
 
•2l(> KXCKUl'IA [aN.NU DOM. 
 
 (rucrTgaTicoTcii, 7rpo$vfjiiug, vvv ToAja>jj. av T^fxspov oiv^gsg dya^oi 
 yevija^e, xat to. Trgosifxhu avaX^\|/£cr0£* av Tovraiv x^aT^cr>)Tg, ovjc 
 ST ovtsig (ffuv oiiSe tcov oikKoov avTia-TYjO-eTotr 8ia jtx,<af TOictuT^g 
 IJiix^Yig, xoi) TO. u'KuqyovTo. (St(3cnM(r£<rQs, not) ra Xoittoc Trgoa-xuTci- 
 (TTgs^ea-Qe. Travrsg ytxg jcoc) ol uKXoQl ttou ovrsq (TTgariwrui ^rjXco- 
 
 Y) TToivTeov otvSgMTTcov u^sojg a^p^sjv, cov xat ol Traregsg (jij^mv xargAiTrov, 
 xai auTOj Ujxe*^ Trpoa-sTTSKTYja-aa-^c, yj TravTcog olvtoov (rTspv\^vcir sXsa-Qs 
 sXsu&sgoi slvai, otgx^^^y TrAouTSiv, euSaijaovsTv i^oiXXoVi y) tocvuvtIoc 
 oLUTwv pa&V[ji,Yi<ra,VTs$ TraQsiv.'' 
 
 ToicKVTu 8e xix) TOvroig sIttcov, Ittj Tovg rglrovg BTTiTragYjXQsy x«» 
 eAefs xa) sxslvoig' ' 'Hkovg-octs fji^sv olu r^iiug o» xara^aTO* oOro* 
 5=S^ax«(r*, [xdWov §s evia aurcov xaj gTSere* coo"6* sXs(r$6 Troregov 
 xoi) ciVTo) TO. oLiiTOL sKslvoig TTaSciV, Ku) irgouBTi Ku) ex7rs(rsiv TTOiVTeXcJog 
 SK TYjg BpsTTccvlotg, Yj KPUTYicravrsg xou Tolg caroKoiK6<Ti Tii/,oogi^<rui, 
 xct) roig uKXoig av^gwiroig cc7ra<n Trugudsiyfjt^cc ttoiyio-qh xa) Trgog to 
 TTnQotg^ouv svi^svoug STTisiKsixgi xu) Trgog to vsuuTspl^ov ocvayxaiag 
 Tgu^vTY^Tog. iJ.6(,Xi(TTci [j,ev ovv eycoys viXYj(rsiv YjfJ^oig skTrl^oo, xou ty, 
 TTugx TMV $=MV (rv[j!.[j!.uxicc, {TOig yug adixoufxsvoig mg to ttoKv (rvva.1- 
 govrai) xoci t>) TtaTgooa. yjixcov oivdgloL, ('Pcojxa/ouj is ovTctg, xa) TOilg 
 ocgsTuig aTravToov oiv^gooTroov xsxgaTYixoTcx.g) xtx\ Tuig s{ji'7rsigluig, {xa) 
 yug avTOvg TOUTOug, TOvg vuv avTixcc^sG-TcoTag^ yjTT^cravTej xs^sigd)- 
 (j,sQu) TOO Ts oc^iu)y.(XTi^ {ou yoig uvriTruXoig Ti<rh<, aKXa, touXoig 
 y^fxsTsgoig (ry|W,/3aAoujU,£V, oog xca sXsuHgoug xou oivTOvdi^ovg ovTotg 
 s\oc(ra^sv.^ av Se S^ irug sATr/Sa t\ (rvfj.(3YJ^ (ouSe yoig toot sIttsiv 
 oxvYjacti) ctfji^sivov Icrri, fjua^oixsvoug YjfJ^oig otvdgslcog irsa-slv, % dXovTag 
 uva(rxoXo7rKr$Yivai, to. (TTrXay^va, to, suvtcuv BXTiJiYjUvTcx, Idelv, ttokto-oc- 
 Xoig dioLTTugoig uvoiTrcupYivai, xa) vddTi t^sovTi TYjXOfjt^svovg uttoXsg-Qoh, 
 xahixTTsg sg ^Y^gia Tiva ctygicK., avo/^a, ccvocria^ sfjLTrsTTTcoxoTotg. yj ovv 
 TrsgtysvMfjusQoi auToov, yj svtoivQoi utto^uvco^sv^ xaXov to fjiVYiy^slov t^v 
 B^grrav/av s^oy^sv, xav rravTsg o\ XoittoI 'Pa)]U,aToj e^ avTYig sx7rs(ra)a' i . 
 Tolg yoig (Jooix.olg-i Tolg v^fxsTsgoig TrocvTcog auTYjV ots) xoi^s^opusv.'' 
 
 ToiavTu xoci TToigoiTrXv^a-ia. TOvTOig gjTrcov, Y,gsro to (TYjfji.sm Tvjg 
 y^oL^i^g' xux tovtov (TVvyiXQov, ol [jt,sv (3oig(Soigoi, xgavy^ ts ttoXX^ 
 xu) cudoiig ocTrsiXYjTixoug ^pwixsvoi' ol Sg 'Vu)(jlouoi (riyfj xoi) xoVjlcoj, 
 [J^sy^gig ov h dxo'^Tiou ^oXy)v oi^lxovTO. svTuv^ot Sg i^^yj /3«S)JV toov 
 TToXsfjilcjov Trgoa-iovToov (T'^/o-jv, s^agavTsg uy.01 uTro crvv^fJioiTog, s%s- 
 ^gotixov auTolc dvd. xgoLTog, xa.) Iv fxh t^ 7rgo(r[ji.i^si padiwg tyjv 
 
1120.] EX XIPHILINO. 217 
 
 ci[jt.o(. h^a-^ovTO, Jia) tjv 6 ocyctivKTfj^og avroov TroXurgoTTOs, rovTO jicsv yug 
 
 ccv^'kttolvto^ oi re mirsls toIs Ittttsvo-i cyvsfpe^ovTO, kcc) Trgog rot ap/xara 
 Tm (3otg^agcji)v ol to^otoh rcov 'Pa)(j,ixla}v uvrriyoovi^ovTO. tov§ ts yag 
 'Poofjioilovg ol ^ag^ocgoi, f>v[ji.Yj rolg a.gfj.oLG'i 7rgo<r7rl7rrovTsgi uvsrgsTrov^ 
 xoii uvTo) WTTO Toov To^su^axcov, UTS KGci hi^a. $Mga.xctiv fL(x.^6[/.svoi, 
 oive<rTsk\ovTO* Ittttsv^ ts tts^ov uvsTgsTrs, xoti "tts^o^ Ittttsoc xocts^ocXXs* 
 Tcgog TS TOL OLgiLOLTOL (rv[x<pgu^a.iJ!,svol Tivsg k^wgovv, x«» aXAot wtt 
 uvTcuv s(rxsdtx.vvvvTO' Tovg TS TO^OTots ol [j,sv 6fL6<rs (r<pl(Jtv \0VTSS srgSTTOVy 
 ol Is TToppca^sv s(pvXa.(r(T0VT0' xou to^tol ou xcl^ ev, olWo. Tg\y(r\ Travd' 
 6iJt,oioos sylvsTO. ^ya)vl(ravTO ts Itt* VoAu vtto t>3J otvTYig cifj^i^oTsgot 
 '7rgoQv[ji,loi$ Kou ToXfjiYjS, tsXos U o^e tcots ol 'Vcay^ouoi svix.Yi(rixv, Kca 
 TtoXkovs jxsv sv T>j jw,a;^j5, x«j Trgog Tixig ex.fx,oi^ciiSf ryf ts uX>j, xars- 
 (povsvcrciv, TtoKKoug §e xcti i^c/ovrag slXov. (tv^vo) 8* ovv xat 8<s<puyov, xa* 
 'TTugsa-jcsva^ovTO [xsv oog Ka\ avQig [jiu^o6[xsvou uTroQavova-i^g ds sv tovtoo 
 Trig BoyvSou'/x))^ voVa;, Ixs/vijv f^h Isivcog l7revfi>jo"av, x«i TroXvTsKctig 
 sSci^uv uvTo) ^ cog KOi) TOTS ovToog Y)TTYi$svTsg,tis(r}csh(X(rQYj<T(xv. xa» TU 
 jaev B^erravixa em TO(rovTov. 
 
 2. [Ixv. 8.] 'Hts yoig tuov avSgooTToov suvoiot Troh.Xr} r]V Trpog uvtov 
 [OuecTTracTiavov], y; yug Ix T^f BpsTToivictg do^oc, xa* ^ ex tou sv xsg(r» 
 'jToXsfjiov euxAs/a, to', ts sTr/gixej xat (pgovipi^ov avrov, Trgog sTtiQufjilav 
 (T<poLg Yjysv Tr,g Trug* olvtov TrpocTTdTslag. 
 
 3. [Ixvi. 20.] Kav TOvTcp 7roXs[ji,ov ccuQig sv t^ hgsTTocvlu 
 ysvo^svov, TO, T6 Twv sxsl TToXejit/aJV Tvcclog 'lovXiog 'AygixoXocg ttoivtoc 
 xotTsdgu[JLS. xat TrgwTog ys 'Foopi^uloiv, mv r)|W,eTj 1<r[ji,sv, syvoo tuvS' oti 
 Y) 'BgsTTuvici TTsglppvTog s(TTi. (TTgaTiMToci yag Tivsg (rTCi<ria.(rcnvTsg, xolI 
 SKUTOVTag^ovg %<A/a^p^o'v ts ^ovsvo'uvTsg, If TrXolcc KaTS<^uyov' xai 
 s^avayPsvTsg TrsgisTrXsva-uv t<x Trgog sa-TTsgav ctvTYig, Sg ttov to, ts xufxoc 
 xai 6 uvsfxog auToug s(psgs' xcci sKa^ov Ix tou sin QuTsgct, Trgog toc 
 (TTgoLTOTtsttx TOL TuuTYj ovTCi TTgocT^ovTsg. xax TOVTOV Xd) uKKovg 6 
 'AygixoXag TTsgiua-ovTixg tov TrspiTrXovv Trs^^.'^fug, s}jt,oiQs xoii Trag* sxstvcov 
 
 OTl VYlCrog SCTTIV. sv [JL.SV TYJ BpSTTUvdx TOLUt'' SySVSTO, XCit OCTt' CtVTCUV 6 
 
 fj,sv TiTog ctvTOxgocTcog to TTSVTSXaihsXCtTOV sttsxXyiQy}. 
 
 4. [Ixix. 13.] Tots 8^ tots toiij xgotTla-rovg toov (TTgoLT^ycav o 
 ^AtgioLVog sir uvTohg \_Tohg 'lou8a/ouf] sttsju-^/sv, (hv TrgwTog ^louXiog 
 '^s^Yjgog vTTYip^sv, oLTto 3gsTToivlcig, i^c yjgx^'^y ^''■* "^ouj ''iov^ctioug 
 (TTciXsig. 
 
218 KXCERPTA [anno DOM. 
 
 5. [Ixxii. 8.] 'EyevovTO Ss xal 7ro?^s(j,ol rivsg ocvtcu [tco Ko|Xju,o5a;] 
 TT^of Tou^ uTTg^ T^v Ao-xiav ^agfSoc^ous, h oJg o', ts 'AA/3<voj xa» 6 
 Niy^o^, Oi Tw avTOxguTOpi '^sf^Yjgop fji^sTu tuvtoc avri7roXe[j^^(TuvTsg, 
 Yju^ox.lfji,ri(ruv' [jt^syiaros 8? o B^erraviHO^. roiv ya^ ev t^ v^^cra; edvaiv 
 V7rep(3s^riX0TCJ0v to Tsl^og to 8<o^/^ov auToJj re xa» ra twv 'Voofxalcav 
 G-TpaTOWsdct, xa) TToKXci xaxcvgyovvToov, crTgarYiyov re riva ju.cTa twv 
 o-T^aTjwTdv ouj sl^e KaTotxo^oiVTXV, <po/3)^d=<j 6 KojxjtxoSoj, MagxsAAov 
 OuATTiOv Itt' auTOUf e7rejU,\I/=v. ovro(r) U 6 avrig, [xirgiog xcc) svTzKr,c cov, 
 G-rgarKtiTiKcos rs uzi kol) Trsg) tyjV Tco(pvjv xa) izsgi iruyru roikXct ?a;v, 
 OTs sTroXey^sif v'^YjKo(pgcjov xu) (pgovr,fLoiTcvdYig lylyvero, ^grjfjiOiToov rs 
 dnx<pavcog udoogoTUTog yjv, ov ^jjv xtxl Yjlvg to i]^o; r] t^iXotv^gomog. 
 otuTTvoToiTog 8g Toov (TTQotTYjym ysvofj^svog, xoLi Tohg ciXKoug Tovg avvovTug 
 aoToo sygYiyogsvai /3ouAo/xevo$, doo^sxa ygafJifji^otTcla, 61a. ys ex <PiXvgag 
 ttoisItoh, xccS' sxacTTYiv scntsguv 005 siTsiv (rvvsygoiips, x<x) TzgodzTaTTs 
 Tivi, dXXo cLxXyi Sqol xofjil^siv TiCTiV, tV \ygY\yogkva.\ roy GTgaTff^/hv 
 «£» voja/^ovTSf, \L-f^\ ooiToi SMf\v xaQsv^oisv. ijV [jlsv yap xoti ocXXooc 
 v7[vo[j.ci^slv 7rs(puxcfjg, ett) ttXsov ?e tovto sx Tr^g aanluc yjG'xyiXsi. tu ts 
 ydg ciXXa yjxirrTo. a85>]V scitsIto, xa) OTrcfjg [xy}ls Toov cigToov §<«- 
 TTiixTrXaTcci, sx T^g 'PcujOtyj^ avTOug fjiSTZTTSfjuTrsTO, ou^ cog 06 huvctuisvog 
 TMV eTTi^ctiglcov I<j5/s»v, aXA' »V vtto TYjg TraXuiOTYjiog auVwv, [xy) 
 ^uvi^TUi jU->j8g (Tfj^ixgco ttXsov tou Travu avayxcuou (pscysl^J. to. yag ovXa 
 aVTOUs xaxcog sp^ovra, pad'iMg vtto Tt^g Tch'j cigTcov ^rjgoTYjTOg Yj^a,(r(rsTO. 
 STTSTrjdsvs S' oOv stt) i^sl^ov ciUTO 'TtXoLTTSd^cx.i, IV cu^ ^otXicyTix hciygvTTvsiv 
 hoxYJ. MagxsXXog fxsv ^ TOiovTog dov, Toug ts j3c(.g^agovg Tovg sv 
 3gsTTavla ^sivcog sxaxooa-s xa) [juxgov SeTv vtto tou KojajxoSou [Xsto. 
 TavTa dia tyjv IS/av agsTrjV oiTroSavslv fi-XXYjG'ag, OfJicog a(psl^Y}. 
 
 6. Dxxii. 9.] 01 ouv (TTgaTicoTai, ottots Ti (r^i<ri {j^r)'7CQCTa^v[x,iov 
 ci7ravTYi(ra.i, tyjv alriav stt) tov Tispsvviov avafpsgovTsg, B[jt,i^vioov avTop. 
 xa) ol sv BgsTTavia toivvv VTiag^ovTsg^ stcsi^yi ri hnsTifj^YfiY^Tav stp' oig 
 i<rTa(rla^ov, {ov yag 7rp)v Y^<T{)')(a(jav.^ y\ auTovg tov YlsgTtvaxa TuvTai) 
 ^iXioug xa) TrsvTaxocrioug axovTKTTag caio cr<paJv aTroAs^avrec, kg rijv 
 'IraX/av s'Ks\xA^av* oov fj^Yi^svog xmXvovTOg Trj 'Fujixyj TrAyyCrtao'avTcov, 6 
 
 K.O[JL[Jiodog OLTtYiVTYias TS avTO^ig. 
 
 7. [Ixxiii. 4.] "Etj Ss ovTog avTOv [Ylsg-ivaxog'] sv 'RgsTTavla, 
 fxsTci TYjV \LsyaXr\v sxsIvyjV (TTa(riV %v sTrauuSi xa) STraivoov Traga 7r«cr<v 
 a^iMfxsvou, 'iTTTTog Tig nvopi^a YlsgTiva^ sv/xrjcrsv sv Tij 'Pcujxrj. \_A. D. 
 193] 
 
 8. [1-i. !•').] ligilg yag §:^ tots av^Qsg^ TgiMV sxao'Tog TroXtTixaiv 
 
1120.] EX XIPIHLlxNO. 219 
 
 (rrgaTOTTsdoov not) olXKcjov ^<zViKm cup^va^v ciq-^o^/Tsc^ avrsAa/Sovro rcov 
 TrpotyixocTcov, o, ts ^s^Yjgog xu) 6 'Nlygog tcou o 'AA/3<voj' ovrog jLcev, 
 TYjg BgsTTavlccs ug^oov, ^£/3^^-oj Ss, T% Ilavvoy/aj, ^lygo^ ds, tyj^ 
 '^vqloL§. . . . 
 
 Toov ds ^Y} T^KMV rj'ysy.ovoov, cJov sigi^TCct, Ssivoraroc 6 ^s^Yjgoc^ xu) 
 Trgoyvovg on [xsToi to KaTuXu(ron tov 'louAtavov, ku) <r<pla-iv otvTols ol 
 rgiic (Tuvaga^ovcri x.oi) a.yri7roX?fjiY}crou(riv UTrsp Tr^g oig^Yig, syvaoxBi tov 
 eva TOV lyyuTsgov uutm 7rgo(r7roir,G'a(TQcn, xoc) ygaixfJiccTu Tivi toov 
 
 7Ci7TMV ^OUC^ TOO 'AAjSIvW rVsTTO^jK^SJ, K.(xi(ragOi OCUTOV TTOiMV . . . Xx) 
 
 6 'AA/37voc, cac Kcx) xoivcuvog TY^g a^%^^ tcu "^s^rigM s(rofji,svog, xoiTo. 
 ^w^av ef^sivsv. 
 
 9. []xxv. 5.] Tors ^yj xca sv BpsTTavlu, Sia to Tovg JLciXYj^oviovg 
 jtt^ 6[X[jt.5lvoii Tciig v7ro<T^scrs(n^ Tolg Maiaraij Tragsa-xsuao-ixsvovg 
 oiixvvui, xoi) dioi TO TOTS Tov^s^Yjgov Tco TTcxgolxco TToXsfxco 7rgo(r^el<TSciti, 
 xuTyivxyxu(T$Yi 6 AovTrog (xeydXMv ^gYijxuTciov ty^v slg-fiVYjV Ttagoi toov 
 M.a.ioiToov sxTrgioicrQcn, ui-x^^uhMTOug Tivoig oXlyoug ockoXu^cjov . 
 lA. B 196.] 
 
 10. [Ixxvi. 10.] TccuT ovv 6 "^ifSYigog cog exua-To. 7rvv$ixvoiJ,6Vog, 
 opyfi e<psg5V, oti sv t^ B^srrav/a Tohg TroXsfjt.oug S»' krsgoov vixodv, otuTog 
 h TYj 'IraA/a Ayjo-Tot) iJTTWV sysvsTO. [A.D. 204.] 
 
 11. [11.] *0 Se hY} '^sjSYjgog stt) BgsTTOivluv sa-TgtxTSuas. 
 
 ;1§. [1'2 — 10.] Auo U ysvYj TOOV 'BgsTTuvcuv fxsyKTTix el(n, 
 Kocki^dovioi xoii Maiarai* xa) kg a.VToi xca to. toov clxXoov 7rgo(rpYj(ji.ixTix 
 {wg sIttsIv) (rvyxs^cogYjXEV. olxovcri Ss ol fxsv Maiarat 'Trgog uvtm too 
 S<aT6»;!^<VjOt«TJ, tyjv vyjctov ^ix^ ts[/.v51' 'KuXYjdovioi Ss, fjisr^ sxsivoug. 
 xou vlj^ovra* sxuTsgoi ogY^ ocygioc xou civudga., xcc) 7reS/a sgY}fji.-x xou 
 lAcoSrj, {xYjTs rsixyj [J^yjts TroXsig jx^t? ysoogylocg s^ovTsg, aAA' sx ts 
 vOfj^Yig xa) Svigug, ccxgodguoov ts tivoov ^covTsg, toov yoig Ix^'Joov, cnrsipoov 
 xct) ScTrkeroDv ovtoov, qu ysuovTui. diuiTcvvToti 5e sv (TXYjVcug yvfxvo) xct) 
 awTTo'^STOif Tuig ymon^)v STrixoivoig p^^a)|a=voj, xa) tu ysvva)[xsvoc %uvtol 
 sxTgs<povTsg. dYiiJ.oxpaTOuvTal ts oog ttA^Ss;, xou KYi(TTs6ou(nv YJdiCTToc. 
 (TTguTsvovToti Ss sV/ TS dpy^oLToov, Tttttouj Ix^'^'^-'s [J't^govg, xa) Tox/^i' 
 xai 7rsK,o) Se sicr*, xai dgafxslv o^uTaTOi, xa) (ruG'T^vai TrayiooTaTOi. to. 
 Ss OTTKa auTMVi a(nr)g, xou dogu (Sga^^, [J-^Xov ;:^aA?couy Itt' axgov tov 
 (TTvgaxog ep^ov, were (reiO(xsvov xtuttsIv Trgog xaTUTrXYi^tv toov kvavTioov' 
 sWi 8^ auTolg xa) syxs^gldia. duvavTai Ss xa) AijOtov xa) ^o^og xa) 
 TuXaiTToogiav '^racrav vwofxivsiv, sg ts yag to, 'sXyi xaTa^vo^j^svoi xap- 
 regovcriv stt) TtoKKag Yj}x.sgag, tyjv xs(paKy)V ^ovov s^oo tov vdaTog s^ovTsg, 
 
220 EXCERPTA [anno DOM. 
 
 xoLi ev Tulg vKcug too re (^Xoicu ku) Totig p»^a<? ^iuTgs<povTon, xai tts^) 
 
 OUTS TTeiVUXTlV, OUTS Sl^/WCTl. TOiaUT>) |U,6V TiJ V^COJ Y} BgSTTOtVlCt lo'Ti, 
 
 x«j TOiouTO'jj olKYiTogac rj ys 7ro\s[x(oc £%?<• vyjo-oj ya^ Ictt*, xai tots 
 (ra(^u>S {axTTTsg sIttov) lA>jA?yxTa<. xa» aurijj to jxev jxrjxo^ (TTot^ioi 
 
 ETTTCiKia'^lXlOi XCO EXUTOV TgiiXXOVTU IvO sWl' TOU '6e ^ TtKUTOUe, 
 
 TO ju,ev ttAsTctov Sexa xa» Tgiuxocnoi xa) ^kt^IKioi, to kXa^KTTOv 
 
 TqiOLXOtTlOl. 
 
 Kai TOvToiiV v)[ji,sl$ oj'j TtoKKca Tivi Tr^g Y;fji,ia-cl(xg sKuttov ti e;^oju,EV. 6 
 8* ouv ^e/3>jpof, %oi(ruv otvTYjV xaTa.<rTgs^ci(rQcn flsAijtraf, l<rs|8aAsv 1$ 
 T^v KaArjSovjav. xa* Suwy auT)jv, ajxt;5>jTa TrgocyfiotTa £0"p^e> Taj ts 
 
 UAaj TS[MVOOV, XOi) TO. fJ^STEOOgcC XOLTOLaXOLTTTCtiV, TOL TE sAvj p^CUVVUCOV, Xat 
 TOL/f TTOTOLfJiOVS ^SVyVVMV. OVTS yug {J'tX^YlV TiVU IjXa^etTTaTO, OUTc 
 
 TtoXs^iOV Tivct ev TtagoLTOL^si eiSc. Trgo^oLTu Ss xai /3ouj TTgo^uXko^swov 
 auTwv IJsTr/TvjSej, ol (TT^aTiooTa/ rjpTra^ov, 07:00$ stt] ttAsTov aTraTcojttevoi 
 T^up^oovTa*. xai ya^ utto tmiv uSaTcov Ssivcoj exaxoDvTO, xai a^o- 
 
 (TXsSaVVUjtX-EVOi STTS^OVKSVOVTO. sIt CiluVOLTOUVTSg ^oSi^StV, VTT CiUTOOV TOJV 
 
 olxsloov s(povs6ovTO, iW ja:^ a.xl(TxoovTCii' oidTs sc, ttsvtoj fj^vgiotdccg oKug 
 TsKsvTria'cu. 06 fLSVTOi oarsdT-^ ys Tzgiv too so'^uvoo TrjS vv}<tov TrKriiicca'Ui. 
 OTTOV ys TOL jU,aA<(7Ta Ty]v ts tou ^A/ou ira.ga.XKci^iv, xoLi to Tm Yjfjisgooy 
 
 TOOV TS VVXTOOV XCt) TOOV QspiVCOV Xu) T«3v ^ElfJiSgiVCOV fJLSys^OC, oixgijSs- 
 
 (TTCLTOL xciTS(pu)gu(Ts, xou 6 /jusv outco Sict 7ru<rr,g (jMc eiTTeiv) tJjj 7roKs[j.nxg 
 xojxi(r0si^, (sxOjXiVdr) ya^ wj aArjQojc Iv a-xifJiTrodico xciTU(rTsyco tiv) 
 TO. TToXXa. dux TYjV 0L(T^svsi0Lv) sg TYjV (piXlccv STTOtVYiXQsv, s§ OfjioXoyluv 
 Tovg BgsTTuvovg, ett) too yj^goig oxjx oklyrjg sxo-t^voh, uvccyxua-ag 
 sK^siv. 
 
 'EJsTrAyjTTs Ss olutov 6 'AvToovlvog . . . xoti avToo sxslvco stts^ov- 
 Ksvas . . . oiXXoTs Ss Tr^oo-^JAauvov {ji.sv a.y^<pQTsgoi Tcpog Tovg KaA>)" 
 doviovg, hu toc. ts ottKo. mug uvtoov Aa/Scoo"!, xai Trsg) tcov 6i/.okoyiuiv 
 SiaA5p(^Sa3o-iV 6 ^ 'AvToovlvog, octtoxteIvoii chutov uvTixgug ctuTO'/siglcf. 
 sTTs^eigYiTrsv. ^e(rixv y.ev yocg stt) '(Tnrcov, xcct 6 %sf3rigog, xonirsg xai 
 Touj Tugcrovg vtto aa-Qsvsioig u7roTST[XYixoog, 0}j.oog iWsucTe xai auTOj, xai 
 TO aAAo (TTguTsufLoc G'ms(^smsTO, to, ts toov iroXsf/.loov xai avTO 
 cvvsooguTO* xav too xaigoo toCtoo, tyJ ts (TiyjJ xai too xo(r[jt,oo tov 
 ^iTTTTOV 'AvTCtivlvog oLva.')(jXiTi(ToLg, s(nroL(raTO to ^i'^og, cog xai xaTa 
 
 VWTOV TOV TtOLTSgcX, TTlXTOi^OOV. iBoVTEC 8= TOVTO ol ciXKoi o\ (TVViTnrSUOVTSg, 
 
 h^s^OYia-otv. xai ovToog sxslvog ts sx7r\ciys)g, ouxsti ov'^iv iS^aCc' xai 6 
 '^s^y^gog [jL£TS(rTgu<pr) ^sv irgog t^v |3o^v uxitoov^ xai eiSs to ^((pog, ou 
 
11-20. J EX XIPHILINO. 2-21 
 
 ijiSvTOi Kou l<^^eyJaro ti, aAX' ocvotjius stt) to /3>3|xa, Kot) Ts\s(roig o(roL 
 s^griv. Is TO a-rqarriyiov hiroLvr^K^s. . . . 
 
 ' Ayroo-ravTcov U rciov h t>j v^ctoj audi? [A.D. 210.], koiKs(Tus tovs 
 (TTgotTiooras, h}cs\sv(rsv s\§ tyjv %co§av auToov lj«,/3aAsTv, ?<«» oT^ av 
 ^''Typ^a;o"/v (XTtoktsIvch, uuto tovto slirm' 
 
 Tobv [J^Yj Tis wrsicpvyoi aiVuv oKsSgov 
 XeT^aj $' viLSTsqoLS' jaijS' ovrivot yoLarrsqi [J-^TYig 
 K.ovgov lovru (^egoi, [xyj^ og (pvyoi ccmhv oKs^pov. 
 ysvofji^svov §e tovtov, kol) tcov KaA>)Sov/coy '7rgo(rct7ro(rTavT(JOV Tolg Ma*a- 
 Tdis, y}TOifjiixi^sTO jttev cog y.cu avrog otvToig '7ro\sfjiYj(ra)V. xa) txvrov 7rsg\ 
 TOUT s^ovTu Y} vo(ros TJ7 rsTotgn^ tov ^sjSgovoigiou a7r:^v=yx=, (Tuvsg- 
 ya<roi[ji,€vov r< Trgog tovto koi) tou 'AvtcovIvov, coj XsysTcci. . . . *Ex 
 8e Tot/roy to, t= craofLot uvtov (TTgotTicaTixaig xocTjxijdsv, stt) TTvgoiv stsQy], 
 xoti TYj T= TMV (TTpctTiooTCtiv Kix) TYj Toiv TTdl^oov 7r=gi^gojxfi IrijX^^^y]' T<X. TS 
 Scogoi Toi (TTgoLTioiTi'Koi, oi Ti TMV TTugovTctiv s^ovTsg, sis auT^v £ve/3aXov, 
 Kd) TO TTvp oi vUls svrjx.civ' x.oi) fxsToi TOUTQ TO. oo'Toi is vdgloiv iroq- 
 <^6gou XiQov 6(ji,l3XYiQsvTUy ss ts r^v *PcO|U<»jv ex.O[xl(rQr}, nou Is to 'Avtco- 
 
 vivsiov OCTTzTbQyj. , . . 
 
 . . . Kca svEKuXsi [Lsv, [6 ^s^rigoc, A. D. 211.] Tolg y^ri cco- 
 (^povov(riv, COS Kx) Trep) ty^s y^oi^slocs vo[x,o$sTYj(rcii Tivct* . . . stts) Sg 
 oXlyoi TTOtvv ccvTuls STT s^Yie(rixv, ovx-iri ov^s olutos €7ro\v7rgoiyixovsi. o&ev 
 xa) [x,aXoi ci(TTzlois *AgyEVT0x.o^ov tivos yuvY] KaX>j5ov/oy rrgos t^v 
 *]ov\lccv TY}V AuyovG-Tuv, ix'7ro(rii(jo7rTOV(rixv ti itpos cvjTr]V il^oL tus 
 (TTTOvSaf , stt) TJ] ocve^YjV a-pwv irgos tovs ccppsvas <rvvov(rt!X., sIttsIv Aeyera*, 
 oTi ' rioAAw cifjisivov YjfJi^eis t« t^s <Pvcr£Ctis dvocyKulot d7ro7r\Yigovfji,sv 
 upujov TCOV 'PcojW-aVxwj/. ^jitsT? yoig <pxvsgoos toIs dgltTTOis 6[jt,i\ov[j!,sv, 
 vfjt^sic Ss Koi^goL (mo tcSv xaxjVrcov [ji,oi^svs(rQs.'* tovto ju,6v y] 'BgsTTocv)s 
 elvsv. 
 
 13. [Ixxvii. 1.] Msra ds tccvtu [tov tov '^sjBYjgov QotvotTov] 6 
 'AvTcovTvoj TToia-ocv TYjV Yjy£pi,ovioiV sKci^s. \6yoo fi,h yoig fji^sTcl tov 
 txh\(pov, Tco S= ^ sgy^ fj^ovos svQvs Yjg^s' ku.) Trgos ^h tovs 7ro>^(juiovs 
 KotTsXvG-ctTO, Ku) TYjs %co^af uvTols efeo"T>], xaj TO, (pgovpict s^sKitts. 
 
 CXXII. EX ZOXARA. [A.D. 1130.] 
 
 1. [Hist. V. 2.] KotgoLTOLKOs 8e tis ^ug^ugoov otg^Yiyos dkovs 
 xai sis Ty)V 'Pco^rjv Si^Qs]s, xa» dvyyvui^Lt^s 'J^^gd tov YiXoLvViOV Tvyyiy. 
 Eira '7rsgivo(rTY,(rcK.s >5V TroAtv ftsra tyjv u^sa-iv xa) «5a)v avTYis r^v 
 
^•22 EXCKRPTA [anno DOM. 
 
 KufXTTgoTYiToi xci) TO fj^sysQo^' Elra, e-^y), rxiiTtx xa» to. toiolutch. 
 
 2. [v. 19.] 'AvTcovTvoj Se . . . toTj fxsv TToXsfLloifTMV B^sTTavciov 
 cuvtIxoc ea-TTslcocTO, Tr,g t= •^cjoqcx.c auroi^ yccti twv tpgou^lccv hiCTToic^ tov 
 §5 %7rxq')(0V Toy YIocttuxvov ixsTcO-TYjcrs Trig uq-^r^g. 
 
 3. [vi. 7.] "YiTcqog U Tig sv BqsTTuvlotis uTToa-Taa-lav hsfLsXsTriasVy 
 ov stt) TYjg ocq^Yig 6 ^adiKzhg \Ylqo^og'\ zttoiyiO-olto, hixTuipivov Mau- 
 qovcrlov cjoxsiooixsvov avTco, tovto alrvjcrajxevoy. Ka< touto [xocSwv o 
 
 YlqO^OC, rJTiUTO TOV 'BlXTOOqlvOV. Koi) Og TTSfJl.'pSYjVUl TTqOg SXslvQV 
 
 TpTYjcruTO, xa.) oiTrrjei cog §^d=y (^suyoov tov otuTOKqxToqx, xx) oc(r7ru(rla)g 
 
 TTOLqoL TOU TUgcCVVri(TO(.VT0g VTTs'^sUxTO. 'O 5s llX TYjg VUKTOg ocvzXmv 
 
 auTov, sttcivyiXQe Tiqog YlqoSov. 
 
 4. [xii. 8.] }LaiV(TTug Be IvSsxarov i]vux(jog sviuuTov itaqoi t^ ^PX^j 
 k^oTOv Kal^oiq avviyoqsvSYif xaj -^Trlcog ciq^ag xoti Trqoai^VMg ev BqsT- 
 Tdvicng diocyoov, xolteXvos t^v ^co>jv, Trev^og kavTOv Tolg m ocutov 
 xocToiXsKoiTrcag dioi tyjv ^qria-TOTriTCi, TTpoTsqov tov Trqsa-^uTsqov tmv 
 olxsictiv vlcov TYjg oiq^Yjg xoiTciorT^<rcig dicclo^ov^ tov fjisyav SrjXaS^ 
 Kco vera VTiVOV, ov ex TY,g TrqoTsqag uuTOtj hyslvtxTO yciiJi.cTr,g. 
 
 5. [xiii. 6.] 'MtxyvsvTiog, og sx TruTqog jxev ysyevyjro BgsTTCiVOu, 
 sv Tolg TlqoTlxToq(n S' s<rTqciTs6sT0, eIto. xca Kc/jt,>)c covOjU,acr5>j Toty- 
 fj^oiTCJOv duo ^FcofjiaixuiVf TvqcivvYi(ron ts xoc) TrqaoTriv gTr/^yjU-ajy, to te 
 [j,oiXXov eQsTO too (txo'kcOj oti utu^quvtol TTsq) TOV YlEq(^^xov TroAsjXOv 
 
 Y^XOrjE TOV Ku)V<rTUVTlOV. [A. D. 350 ] 
 
 CXXIII. EX TZETZE. [A. D. 1180.] 
 
 [ Var. Chil. x. De Cat on e.^ 
 "Oti xcii acoqoTixTog^ vuv If hog fJ.oi [j^xQe. 
 
 4>>J]X>J TOUTOV dlSTqs^E XOU fJ^S^q^ BqETTCLvlug. 
 
 OI |3«(nAsIf he BqETTocvcav Tto^ovvTEg Qea-Qui <piXov, 
 Ilqea-^Eig Trqog toutov so-teiKuv xtx) xi^ooTOvg ^qua-loov, 
 Ol Trqsa-f^sig ocyvovvTsg hs Ttolog so-tiv 6 Karoov, 
 'TTTOju^jjXv^crxovTa tivol ^Y^TOvvTEg Eoqi^xevai, 
 E5§ov auTOV oivTO)(^siqot s^ovTOi yoyyvXlhccg . 
 Mocysiqov Se vo[i.i<TavTeg exeIvov tte^vxevoh 
 'H^lovv irqog Tivcc sItteIv, KotTMvi uTTOjOtvijcrai, 
 UqEG-^sig sXQeh ex B^srravwv, Idelv TroSovvrag tovtov. 
 Ei $£XsT£ Se Karctfva, syui sljx*, elnovTog, 
 
1833.] EX MCEPHORO. S^S 
 
 UgcoTOV i^oKOVV 'rra.l^ovrtx touto ^ojcovvts^ Aeyeiv. 
 M.oiQovTsg S'etvai 'Karcovx, Ti^Yi<rctvTsc oog hsov, 
 Aeyovcri, Karwv (TTguTYjyl 'Fcofjialoov Alvsuxdoov, 
 
 Ta Tou ^gv(riou eUTSiKuv Ki^uoTia tolutI <TOi. 
 'O Se, ^ouKov Yj <plXov /xs, 4)>jcri,«,7ro9o0(r<v £%e»v ; 
 EIttovtcov ds Toov 7rgs<rfSsctiv^ t^lXoV 6 Koltcov sIttsv' 
 ' Attits TraAiV uyovTsg i^sivotg to ^gu(r{ov. 
 *H yoig douXsla covyitov ^gr][X(XTCtiv, 06 <p»A/a. 
 *Eyco Se cf /Ao^ oiKgocKpvr}^ TOuTOig xa.) ^*%a Sio^cov. 
 AAAojj re TrgscrfSeic 3gsTTa.voov, el crr^arr^yof TeAel r<f, 
 Ka) auTOupysl toL Trgog Tgo(pr)V, ag-KziToa S= yoyyuKaig, 
 O»go"9s TOUTOV Seetrfia} ^gYi(xaToov Kal Trpccyixuroov ; 
 To/aOra ra roD Karcovoj, oI« ra vuv si^/yxe/v. 
 
 CXXIV. EX NICEPHORO. [AD. 1333.] 
 
 \_Hist. Ecc. xiv. b6.^ OvaksvTiviotvog de , . . stt) /xev roi tyjv 
 hlotiTotv^ TToAA^ T>5 adiwpogia. s^gi^TO' (rv^voog yug yorjaiv 6[j,iXooVi 
 <Pctgy,o(.Kelixig sponge, ku) IrjQ' vtto toiovtcov xa) eTsgciov TToi&aiv o^Aou- 
 f^EVOc, ov iJLOvov BgsTTavioiv "Io-ttuvIoiv T£ aju,od aoi) TocXXlas rrj^ a^X^?- 
 TT^o Pgoi^sog u(pongehl<Ta,g oiva(rdocroi(rQon 'l(r^v<rsv. 
 
GILD^ SAPIENTIS 
 DE EXCIDIO BRITANNI.E 
 
 LIBER QUERULUS. 
 
 PRJEFATIO GILDJE. 
 
 In hoc libro quicquid deflendo potius quam declamando, 
 vili licet stylo, taraen benigno, fuero prosequutus, ne quis me, 
 affectu cimctos spernentis, omnibusve melioris, quippe qui 
 commune bonorum dispendium malorumque cumulum la- 
 chrymosis querelis defleam, sed condolentis patriae incom- 
 moditatibus miseriisque ejus, ac remediis condelectantis, 
 edicturum putet ; quia vero non tarn fortissimorum militum 
 enunciare trucis belli pericula mihi statutum est, quam 
 desidiosorum. Silui, fateor, cum immense dolore mentis, et 
 animi compunctione, cordisque contritione, et attonito sensu 
 saepius hsec omnia in animo vevolvere, et, ut mihi renum 
 scrutator testis est Dominus, spatio bilustri temporis, vel eo 
 amplius praetereuntis, imperitia, sicut et nunc, una cum 
 carissimis mei amicis imperantibus, ut qualemcunque gentis 
 Britannicae historiolam, sive admonitiunculam scriberem. 
 In zelo igitur domus Domini, sacrae legis, sen cogitatuum 
 rationibus, vel fratrum religiosis precibus coactus, nunc 
 persolvo debitum, multo tempore antea exactum, vile quidem 
 stylo, sed fidele, ut puto, et amicale quibusque egregiis 
 Christi tyronibus ; grave vero et importabile apostatis in- 
 sipientibus : quorum priores, ni fallor, cum lachrymis forte 
 quae ex Dei caritate profluunt, alii cum tristitia, sed quae 
 de indignatione et pusillanimitate deprehensae conscientiae 
 extorquetur, illud excipient. Igitur, Deo volente, pauca, 
 I. De situ Britanniae, 2. De contumacia, 3. De subjectione, 
 
 Q 
 
2'26 GILDM SAPIENTIS 
 
 4. De rebellione, 5. De secunda subjectione ac duro famulatu, 
 6. De religione, 7. De persequutione, 8. De Sanctis martyribus, 
 9. De diversis haeresibus, 10. De tyrannis, 11. De duabus 
 gentibus victricibiis, De prima vastatione, 12. De defensione, 
 13. De secunda vastatione, 14. De secunda ultione, 15. De 
 tertia vastatione, 16. De fame, 17. De epistolis, 18. De 
 victoria, 19. De sceleribus, 20. De nuntiatis subito hostibus, 
 21. De famosa peste, 22. De consilio, 23. De saeviore multo 
 primis hoste, 24. De urbium subversione, 25. De reliquiis, 
 26. De postrema patria3 victoria quae temporibus nostris Dei 
 nutu donata est, dicere curabo. 
 
 II [Editio Gildce guam edidit Josselinus, pro una cum 
 carissimis &c. usque ad admonitiunculam scriberem, hahet 
 sequentia : una cum vilibus me meritis inhibentibus, ne 
 qualemcunque admonitiunculam scriberem. Legebam nihilo- 
 minus, admirandum legislatorem ob unius verbi dubitationem, 
 terram desiderabilem non introiisse : filios sacerdotis alienum 
 admovendo altari ignem, cito exitu periisse : populum 
 verborum Dei praevaricatorem sexcentorum millium, duobus 
 exceptis veracibus, et quidem Deo carissimum, quippe cui 
 iter levissime stratum profundi glarea Maris Rubri, cibus 
 coelestis panis, potus novus ex rupe viator, acies invicta 
 manuum sola intensa erectio fuerit, bestiis, ferro, igni per 
 Arabiae deserta sparsim cecidisse : post ingressum ignotae 
 acsi Jordanis portae, urbisque adversa moenia, solis tubarum 
 clangoribus jussu Dei subruta : palliolum aurique parum de 
 anathemate praesumptum, multos stravisse : Gabaonitarum 
 irritum foedus, calliditate licet extortum, nonnullis intulisse 
 exitium : ob peccata hominum querulas sanctorum pro- 
 plietarum voces, et maxime Hieremiae ruinam civitatis suae 
 quadruplici plangentis alphabeto. Videbamque etiam nostro 
 tempore, ut ille defleverat, ' Solam sedisse urbem viduam, 
 antea populis plenam, gentium dominam, principem pro- 
 vinciarum sub tributo fuisse factam,' id est ecclesiam, ' ob- 
 scuratum aurum, coloremque optimum mutatum,' quod est 
 verbi Dei splendorera, ' Filios Sion,' id est, sanctae matris 
 ecclesiae, ^ inclytos et amictos auro primo,' amplexatos fuisse 
 stercora. Et quod illi intolerabiliter utpote praecipuo, mihi 
 quoque licet abjecto, utcunque ad cumulum doloris crescebat, 
 
DE EXCIDIO BRITANNIiE. 2*27 
 
 dum ita eosdem statu prospero viventes egvegios luxerat, ut 
 diceret ; * Candidiores Nazaraei ejus nive, rubicundiores 
 ebore antique, sapphire pulchriores.' Ista ego et multa alia 
 veluti speculum quoddam vitae nostras in scripturis veteribus 
 intuens, convertebar etiam ad novas, et ibi legebam clarius, 
 quae mihi forsitan antea obscura fuerant, cessante umbra, ac 
 veritate firmius illucescente. Legebam, inquam, Dominum 
 dixisse : ' Non veni, nisi ad oves perditas domus Israel.' Et 
 e contrario : ' Filii autem regni hujus ejicientur in tenebras 
 exteriores : ibi erit fletus et stridor dentium.' Et iterum : 
 ' Non est bonum tollere pan em filiorum, et mittere canibus.' 
 Itemque : ' Vae vobis Scribae et Pharissei hypocritae.' Au- 
 diebam : ^ Multi ab oriente et occidente venient et recumbent 
 cum Abraham, Isaac, et Jacob in regno coelorum.' Et e 
 diverso : ' Et tunc dicam eis : Discedite a me operarii 
 iniquitatis.' Legebam : * Beatae steriles, et ubera quse non 
 lactaverunt.' Et e contrario: * Quae paratae erant, intraverunt 
 cum eo ad nuptias ; postea venerunt et reliquae virgines, 
 dicentes: Domine, Domine, aperi nobis.' Quibus responsum 
 fuerat : ' Non novi vos.' Audiebam sane : ' Qui crediderit 
 et baptizatus fuerit, salvus erit : qui autem non crediderit, 
 condemnabitur.' Legebam Apostoli voce, Oleastri ramum 
 bonae olivae insertum fuisse : sed a societate radicis pingue- 
 dinis ejusdem, si non timuisset, sed alta saperet, excidendum. 
 Sciebam misericordiara Domini, sed et judicium timebam. 
 Laudabam gratiam, sed redditionem unicuique secundum 
 opera sua verebar. Oves unius ovilis dissimiles ceraens, 
 merito beatissimum dicebara Petrum ob Christi integram 
 confessionem, at Judam infelicissimum propter cupiditatis 
 amorem : Stephanura gloriosum ob martyrii palmam, sed 
 Nicolaum miserum propter immundae haeresios notam, Le- 
 gebam certe : * Erant ilhs omnia communia:' sed et quod 
 dictum est : ' Quare convenit vobis tentare spiritum Dei ?' 
 Videbam e regione quantum securitatis hominibus nostri 
 temporis, acsi non esset quod timeretur, increverat. Haec 
 igitur et multo plura, quae brevitatis causa omittenda decre- 
 vimus, cum qualicunque cordis compunctione, attonita mente 
 saepius volvens : si, inquam, peculiari ex omnibus nationibus 
 populo, semini regali, gentique sanctae, ad quam dixerat: 
 
 q2 
 
228 GILD^ SAPIENTIS 
 
 * Primogenitus meus Israel,' ejusque sacerdotibus, prophetis, 
 regibus per tot seciila, apostolo ministro, membrisque illius 
 priuiitivaj ecclcsia3 Dominus iioii pepercit quum a recto tramite 
 deviarint; quid tali hnjus atramento aetatis facturus est? cui 
 prgeter ilia nefanda imraaniaque peccata, quae coramuniter 
 cum omnibus muiidi scelcratis agit, accedit etiam illud veluli 
 iiigenitum quid et indelebile insipientia? pondus, et levitatis 
 ineluctabile. Quid ? inihimet aione, miser, tibi veluti con- 
 spicuo ac summo doctori talis cura committitur, ut obstes 
 ictibus tam violenti torrentis, et contra hunc inolitorum 
 scelerum funem, per tot annorum spatia interrupte lateque 
 protractum, serves depositum tibi creditum ? Et : Taceas, 
 alioquin hoc est dixisse pedi, speculare ; et raanui, fatere. 
 Habet Britannia rectores, habet speculatores. Quid tu 
 nugando mutire disponis ? Habet, inquam, habet, si uon 
 ultra, non citra numerum. Sed quia inclinati tanto pondere 
 sunt pressi, icicirco spatium respirandi non habent. Prae- 
 occupabant igitur se mutuo talibus objeciionibus, vel multo 
 his mordacioribus, veluti condebitores sensus mei. Hi non 
 parvo, ut dixi, tempore, quum legerem ' tempus esse loquendi 
 et tacendi,' et in quadam acsi angusta timoris portion lucta- 
 bantur. Obtinuit, vicitque tandem aliquando creditor: Si 
 non es, inquiens, talis audacise, ut inter veridicas rationalis 
 secundse a nuntiis derivationis creaturas non pertimescas 
 libertatis aure^e decent! nota inuri, affectum saltem intelligi- 
 bilis asinse eatenus elinguis non refugito spiritu Dei afflatae, 
 nolentis se vehiculum fole tiarati magi devoturi populum Dei, 
 quaB in angusto maceriae vinearum resolutum ejus attrivit 
 pedem, ob id licet verbera hostiliter senserit, cui que Angelum 
 coelestem ensem vacuum vagina habentem, atque contrarium, 
 quern ille cruda stoliditate caecatus non viderat, digito quo- 
 damniodo, quanquam ingrato ac furibundo, et innoxia ejus 
 latera contra jus fasque caedenti demonstravit.] 
 
 INCIPIUNT CAPITDLA LIBRI SEQUENTIS. 
 
 1. Descriptio Britannise insalae, et quod ilia divina statera, 
 terras totius ponderatrice, sit librata : de ejus situ, habitu, et 
 qualitate : de amoenitate, et pulchritudine : de fertilitate, et 
 ubertate : de longitudine, et latitudine : de civitatibus anti- 
 
DE EXCIDIO BRITANNLE. 229 
 
 qnis, et fluminibiis prsBcipuis : de rivis pernitidis et leni 
 mumiure serpentibus : de lucidis fontibus, et congruis ani- 
 lualium pastibus : de frigidis lacubus, et torrentibiis ex- 
 undantibus. 
 
 2. De niraia tyrannide indigenarum, et crudelitate saevis- 
 sima idololatrarum. 
 
 3. Quam dolose Romani Britones sibi subegerint; et qiiam 
 bellicose ipsis diutius reluctaverint. 
 
 4. Quomodo Romani postremo Britonibus praepositos vecti- 
 gales praefecerint, ita ut non Britaunia, sed Romania insula 
 censeretm' : et quicquid habere potuisset a3ris et argenti, vel 
 ami, imagine Caesaris notaretur. 
 
 5. Quo tempore Christus in mundum venerit: et quanta 
 persequutio tempore Diocletiani emerserit. 
 
 6. Quanta martyrum gloria tam in Britannia quam in uni- 
 versa tunc effloruerit ecclesia. 
 
 7. Quomodo ecclesia redivivo flore respiraverit ; sed tamen 
 Ariani contagio infecta defecerit. 
 
 8. Qualiter gens Britonum imperatores Romanes attri- 
 verit. 
 
 9. Qualiter Britones arctati a Scotis et Pictis, pro Romano 
 miserint auxilio, et obtinuerint : et quale consilium Romani 
 eis dederint ; videlicet, ut inter duo maria murum per millia 
 passuum plurima trans insulam instruerent, a mari Scotiae 
 usque ad mare Hiberniie, id est, a Kair Eden, civitas anti- 
 quissima, duorum ferme millium spatio a monasterio Aber- 
 cumig, quod nunc vocatur Abercorn, ad occidentem tendens, 
 contra occidentem, juxta urbem Alcluth : at insulani murum 
 non tam lapidibus quam cespitibus construentes, ad nihilum 
 utilem statuunt ; quia, statim Romanis repatriantibus, iterum 
 ab ipsis impugnati sunt. 
 
 10. Quam misere legati Britonum Romam iterum mit- 
 tuntur, scissis vestibus, nudis pedibus, opertis sablone 
 capitibus, lubricis gressibus, lachrymosis postulationibus, 
 querulis vocibus, cunctis membris contrementibus, a Romanis 
 auxilia petentes et impetrantes. 
 
 11. Quomodo Britones rursum Romanorum solatium re- 
 petierunt, et qualiter Romani sese excusaverunt : sed tamen 
 laudare et monere coeperunt, ut murum a man ad mare 
 
230 GILD^ SAPIENTIS 
 
 facerent : quod et fecerunt, a mari Norwagiae usque ad mare 
 Gallwadiae, per octo pedes latum, et duodecim altum, et 
 turres per intervalla construxerunt, eo in loco ubi Severus 
 imperator maximam fossam, firmissimumque vallum crebris 
 insuper turribus communitum, per 132 millia passuum longe 
 ante fecerat, id est, a villa quae Anglice Wallesende dicitur, 
 Latine vero ' caput rauri' interpretatur, quae est juxta Tiue- 
 muthe ; qui mums multum distat a praefato vallo, ad meri- 
 diem, quod antea apud Kair Eden supra mare Scotiae con- 
 stituerunt. 
 
 12. Qualiter gens scabra Scotorum, comperta excusatione 
 Romanorum, in Britones insurrexerint, et eos prosequendo 
 lacesserint. 
 
 13. Quod Britones adhuc more solito ad Romanes mit- 
 tentes, nihil profecerint : sed rursum suis viribus innitentes 
 Pictos propulerint. 
 
 14. Quomodo omnis justitia a Britonibus perierit, et omnis 
 nequitia pro veritate, etiam inter religiosos, succreverit. 
 
 15. Quod Britones pro Saxonibus miserunt, et eos, Deo 
 judicante, pro peccati flagello susceperuut. 
 
 16. Qualiter gens Saxonica cum tribus kyulis Britanniam 
 appulerit, et postea Britones impugnaverit. 
 
 17. Quomodo Saxones sumptus majores solito expetunt ; 
 et hoc genere impugnandi materias quaesierunt, et sancta 
 Dei diripuerunt. 
 
 18. Qualiter Ambrosius Aurelianus solus eis restiterit ; et 
 quis Gildae Sapientis nativitatis annus sit. 
 
 19. Quomodo gens Britannica postea tota idololatriae 
 erroribus sit subdita. 
 
 20. Recapitulatio singulorum, quae superius descripta sunt, 
 epigrammatum : in qua recapitulatione auctor operis pro- 
 mittit se majorem librum de regibus Britonum, et de praeliis 
 eorum suscepisse describendum ; quem et postea facit. 
 
 EXPLICIUNT CAPITULA. 
 
DE EXCIDIO BRITANNItE. 231 
 
 Incipit Liber querulus S. GildtE Sapientis de excidio 
 britanntie: de calamitatibus et pr^varicationibus ejus 
 civium: de exulatione Britonum, et duris oppressionibus 
 eorum; et quam dolose romani eos sibi subegeriist, et 
 quam bellicose ipsis diutius restiterint j^t quomodo 
 romani postremo eis pr^positos vectigales rakpecerint, 
 iTA UT NON Britannia sed Romania insula vocaretur, et 
 
 OMNIS MONETA AURI, ARGENTI, ET ^RIS IMAGINE C^E SARIS 
 
 notaretur: quo tempore Christus in mundum venerit : 
 
 ET quanta PERSEQUUTIO TEMPORE DiOCLETIANI EMERSERIT : 
 QUANTA MARTYRUM GLORIA TUNC BRITANNIA EFFLORUERIT : 
 QUALITER GENS BrITONUM IMPERATORES RoMANOS ATTRI- 
 VERIT. 
 
 HISTORIA GILD^. 
 
 [In MSto Cantab, antiquiori hahetur hcec nota " Locus in 
 quofactus est hie liber est Guales, insula marina, tempore 
 Arthuri regis; persona Gildce sapieniisJ''] 
 
 1. Britannia insula in exlremo ferme orbislimite Circium 
 occidentemque versus, divina, ut dicitur, statera terras totius 
 ponderatrice librata ; ab Africo boreali propensius tensa axi, 
 octingentorum in longo millium, ducentorum in lato spatium, 
 exceptis diversorum prolixioribus promontorioruin tractibus, 
 quae arcuatis oceani sinibus ambiuntur, tenens ; cujus dif- 
 fusione, et, ut ita dicam, intransraeabili uudique circulo, 
 absque meridianae fieto plagae, quo ad Galliam Belgicam 
 navigatur, vallata, duorum ostiis uobilium Tliamesis ac 
 Sabrinae fluminum veluti brachiis, per quae eidem olim 
 transmarinae deliciae ratibus vehebantur, aliorumque mino- 
 rum, meliorata, bis denis bisque quaternis [fulget] civi- 
 tatibus, ac nonnullis castellis [decoratur], murorum, turrium 
 serratarum, portarum, domorumque, quorum culmina minaci 
 proceritate porrecta in edito forti compage pangebantur, 
 munitionibus non improbabiliter instructis decorata : campis 
 [quoque fulget] late pansis, collibusque amoeno situ locatis 
 praepollenti culturae aptis, montibusque alternandis anima- 
 
232 GILU.*: SAPIENTIS 
 
 lium pastibus optime convenientibus, quorum divcrsorura 
 colorum floves bumanis gressibus pulsati, non iudecentem 
 quondam ceu picturam eisdem imprimebant, electa veluti 
 spousa monilibus diversis ornata: fontibus lucidis, crebris 
 undis niveas veluti glareas palantibus, pernitidisque rivis 
 leni murmure serpentibus, qiiorumque in ripis accubantibus 
 suavis sapoii(||pignus prsetendentibus, et lacubus frigidum 
 aquae torrentem viva? exundantibus irrigua. 
 
 2. Haec erecta cervice et mente, ex quo inhabitata est, 
 nunc Deo, interdum civibus, nonnunquam etiam transmarinis 
 regibus, et subjectis interdum ingrata consurgit. Quid enim 
 deformius, quidque iniquius potest humanis ausibus vel esse 
 vel intromitti negotium, quam Deo timorem, bonis civibus 
 caritatem, in altiore dignitate compositis, absque fidei detri- 
 raentOj debitum denegare honorem, et frangere divino sensui 
 humanoque fidem, et abjecto coeli et terrse metu, propriis 
 adinventionibas aliquem ex libidinibus regi? Igitur omittens 
 priscos illos communesque cum omnibus gentibus errores, 
 quibus ante adventum Christi in carne omne humanum 
 genus obligabatur adstrictum, nee enumerans patriae por- 
 tenta ipsa diabolica, pene numero vincentia vEgyptiaca, 
 quorum nonnuUa, lineamentis adhuc defoihuibus intra vel 
 extra deserta moenia solito more rigentia, torvis vultibus 
 intuemur; neque nominatim inclamitans montes ipsos, aut 
 fontes vel colles, vel fluvios olim exiliales, nunc vero humanis 
 usibus utiles, quibus divinus honor a caeco tunc populo 
 cumulabatur ; et tacens vetustos immanium tyrannorum 
 annos, qui in aliis longe positis reglonibus vulgati sunt, ita ut 
 Porphyrius, rabidus canis orientalis adversus ecclesiam, de- 
 mentias suae ac vanitatis stylo hoc etiam adnecteret: * Bri- 
 tannia est,' inquiens, ' fertilis provincia tyrannorum ;' ilia 
 tamen proferre conabor in medium, quae temporibus impe- 
 ratorum Roman orum et passa est, et aliis intulit civibus 
 longe positis mala: quantum tamen potuero, non tam ex 
 scripturis patriae, scriptorumve monumentis, quippe quae, 
 vel si qua fuerint, aut ignibus hostium exusta, aut civium 
 exilii classe longius deportata non compareant, quam trans- 
 marina relatione, quae crebris irrupta intercapedinibus non 
 satis claret. 
 
DE EXCIDIO BRITANNIA. 233 
 
 3. Etenim reges Romani quum orbis imperium obti- 
 iiuisseDt, subjiigatisqiie finitimis quibusque regionibus vel 
 insulis orientem versus, primam Parthorum pacem Indorum- 
 que confinium, qua peracta, in omni pene terra turn cessa- 
 vere belia, p^ioris famse viribus firmassent ; non acies 
 flammae, quodammodo rigidi tenoris, ad occidentem caeruleo 
 oceani torrente vel cohiberi potuit, vel extingui ; sed trans- 
 fretans insuloe parendi leges nullo obsistente advexit, imbel- 
 lemque populum sed iniidelem, non tarn ferro, et igni, 
 machinisque, ut alias gentes, quam solis minis, vel judi- 
 ciorum concussionibus, in superficie tamen vultus, presso 
 in altum cordis dolore, sui obedientiam proferentem edictis 
 subjugavlt. 
 
 4. Quibus stalim Romam, ob inopiam cespitis, ut aiunt, 
 repedantibus, et nihil de rebellione suspicantibus, rectores 
 sibi relictos ad enuntianda plenius vel confirmanda Romani 
 regni molimina lesena trucidavit dolosa. Quibus ita gestis, 
 quum talia senatui nuiUiarentur, et propero exercitu vulpe- 
 culas, ut fingebat, subdolas ulcisci festinaret ; non militaris 
 in mari classis parata fortiter dimicare pro patria, neque 
 quadratum agmen, ncc dextrum cornu, aliusve belli apparatus 
 in littore conseritur; sed terga pro scutis fugantibus dabantur, 
 et colla gladiis, gelido per ossa treuiore currente, manusque 
 vinciendae muliebriter protenduntur : ita ut in proverbium et 
 in derisum longe lateque efferatur, quod non Britanni sunt in 
 bello fortes, nee in pace fideles. 
 
 5. Itaque Romani, multis periidorum caesis, nonnullis ad 
 servitutem, ne terra penitus in solitudinem redigeretur, man- 
 cipalibus reservatis, patria vini oleique experte, Italiam 
 petunt, suorumque quosdam praepositos relinquenles, indi- 
 genarum dorsis mastigias, cervicibus jugum, solo nomen 
 Romanse servitutis ha^rere facturos, ac non tam militari 
 manu quam flagellis callidam gentem maceraturos, et si res 
 sic postulavisset, ensem, ut dicitur, vagina vacuum lateri 
 ejus populi accommodaturos ; ita ut non Britannia, sed 
 Romania insula censeretur, et quicquid habere potuisset 
 asris, argenti vel auri, imagine Caesaris notaretur. 
 
 6. Interea glaciali frigore rigenti insulae, et velut longiore 
 terrarum secessu soli visibili non proximae, verus ille Sol, 
 
234 GILD/E SAPIENTIS 
 
 non de firmamento solum temporal!, sed de summa etiam 
 coelorura arce, tempora cuncta excedente, universo orbi 
 praefulgidum sui coruscum ostendens, tempore, ut sciraus, 
 summo Tiberii Caesaris, quo absque ullo impedimento ejus 
 propagabatur religio, comminata, senatu nolente, a principe 
 morte dilatoribus militum ejusdem, radios suos primum 
 indulget, id est, sua prsecepta Christus. 
 
 7. Quae licet ab incolis tepide suscepta sunt, apud quosdam 
 tamen integre, et apud alios minus, usque ad persequutionem 
 Diocletiani tyranni novennem ; in qua subversae per totum 
 mundum sunt ecclesiae, et cunctse sacrae scripturae, quae 
 inveniii potuerunt, in plateis exustae, et electi sacerdotes 
 gregis Domini cum innocentibus ovibus trucidati ; ita ut ne 
 vestigium quidem, si fieri potuisset, in nonnullis provinciis 
 Christianae religionis appareret. Permansere tunc qiiantse 
 fiigae, quantaB strages, quantae diversarum mortium poenae, 
 quantae religionis apostatarum ruinae, quantae gloriosissi- 
 monim martjrum coronae, quanti persequutorum rabidi fii- 
 rores, quantae e contrario sanctorum patientiae fuere, Eccle- 
 siastica Historia narrat: ita ut agraine denso certatim, relictis 
 post tergum mundialibus tenebris, ad amoena coelorum regna, 
 quasi ad propriam sedem, tota festinaret ecclesia. 
 
 8. Magnificavit igitur misericordiam suam Deus nobiscum 
 volens omnes homines salvos fieri, et vocans non minus 
 peccatores, quam eos qui putant se esse justos : qui gratuito 
 munere, supradicto, ut cognoscimus, perse quutionis tempore, 
 ne crassa atrae noctis caligine Britannia obfuscaretur, claris- 
 simas lampades sanctorum martyrum nobis accendit, quorum 
 nunc corporum sepulturae, et passionum loca, si non lugubri 
 divortione barbarorum, quamplurima ob scelera nostra, civi- 
 bus adimerentur, non minimum intuentium mentibus ardorem 
 divinae caritatis incuterent: Sanctum Albanum Verolamien- 
 sem, Aaron et Julium, Legionum urbis cives, et caeteros 
 utriusque sexus div^ersis in locis summa magnanimitate in 
 acie Christi perstantes dico. Quorum prior, postquam 
 caritatis gratia confessorem alium persequutoribus insecta- 
 tum et jam jamque comprehendendum, imitans et in hoc 
 Christum animam pro ovibus ponentem, domo primum, ac 
 mutatis dein mutuo vestibus occuluit, et discrimini se, in fratris 
 
DE EXCIDIO BRITANNIA. 235 
 
 supradicti vestimentis, libenter persequendnm dedit : ita 
 Deo placens, inter sacram coDfessioDem cruoremque, coram 
 impiis Romana turn stigmata cum horribili phantasmate 
 prgeferentibus, signorum miraculis mirabiliter adoraatus est, 
 ut oratione ferventi, illi Israeliticae arenti viae minusque 
 tritae, staute diu area, prope glareas, testamenti, in medio 
 Jordanis canali, simile iter ignotum, trans nobilis fluvii 
 alveum, cum mille viris, sicco ingrediens pede, suspensis 
 utrinque modo praeruptorum fluvialibus montium gurgitibus 
 aperiret; et priorem carnificem tanta prodigia videntem in 
 agnum ex lupo mutaret, et una secum triumpbalem martyrii 
 palmam sitire vehementius, et excipere fortius faceret. 
 Cseteri vero sic diversis cruciatibus torti sunt, et inaudita 
 membrorum discerptione lacerati sunt, ut absque cunctamine 
 gloriosi, in egregiis Hierusalem veluti portis, martyrii sui 
 tropbsea defigerent. Nam qui superfuerant, sylvis ac desertis 
 abditisque speluncis se occultavere, expectantes a justo 
 rectore omnium Deo, camificibus severa quandoque judicia, 
 sibi vero animarum tutamina. Igitur bilustro supradicti 
 turbinis necdum ad integrum adimpleto, emarcescentibusque 
 nece suorum auctorum nefariis edictis, laetis luminibus omnes 
 Christi tyrones, quasi post hyemalem ac prolixam noctem, 
 temperiem lucemque serenam aurse coelestis excipiunt. 
 Renovant ecclesias ad solum usque destructas ; basilicas 
 sanctorum martyrum fundant, construunt, perficiunt, ac 
 velut victricia signa passim propalant ; dies festos celebrant ; 
 sacramenta mundo corde oreque conficiunt ; omnes exultant 
 filii, gremio acsi matris ecclesiae confoti. 
 
 9. Mansit namque haec Christi capitis membrorumque 
 consonautia suavis, donee Arriana perfidia, atrox seu anguis, 
 transmarina nobis evomens venena, fratres in unum habi- 
 tantes exitiabile faceret sejungi, ac sic, quasi via facta trans 
 oceanum, omnes omnino bestiae ferae mortiferum cujuslibet 
 haeresios virus horrido ore vibrantes, letalia dentium vulnera 
 patriae, novi semper aliquid audire volenti, et nihil certe 
 stabiliter obtinenti infigebant. 
 
 10. Itemque tandem tyrannorum virgultis crescentibus et 
 in immanem sylvam jam jamque erumpentibus, insula nomen 
 Romanum, nee tamen mores legemque tenens quin potius 
 
236 GILD/E SAPIENTIS 
 
 abjiciens, germen suae plantationis amavissima) ad Gallias, 
 magna comitante satellitum caterva, iiisuper etiam impe- 
 ratoris insignibus. qua? nee decenter usquam gessit nee 
 legitime, sed ritu tyrannieo et tumultuante initiatum miliie 
 Maximum mittit. Qui, eallida primum arte potius quam 
 virtute, finitimos quosque pagos vel provineias contra Ro- 
 manum statum, per retia peijurii mendaciique sui faeinoroso 
 regno adnectens, et unam alarum ad Hispaniam, alteram ad 
 Italiam extendens, et thronum iniquissimi imperii apud 
 Treveros statuens, tanta insania in dominos debaeehatus est, 
 ut duos imperatores legitimes, unum Roma, alium religio- 
 sissima vita pelleret. Nee mora, tam fertilibus vallatus 
 audaeiis, apud Aquileiam urbem capite nefando caeditur, 
 qui deeorata totius orbis capita regni quodammodo cervi- 
 cibus dejecerat. 
 
 11. Exin Britannia, omni armato milite militaribusque 
 copiis, reetoribus linquitur immanibus, ingenti juventute 
 spoliata, quae comitata vestigiis supradicti tyranni domum 
 nunquam ultra rediit, et omnis belli usus ignara penitus, 
 duabus primum gentibus transmarinis vehementer saevis, 
 Scotorum a Circione, Pietorum ab Aquilone calcabilis, 
 multos stupet gemetque per annos. 
 
 12. Gens igitur Britonum, Scotorum Pictorumque im- 
 petum non ferens, ob quorum infestationem ae dirissimam 
 depressionem, legatos Romam cum epistolis mittit, militarem 
 manum ad se vindicandam lachrymosis postulalionibus 
 poscens, et subjectionem sui Romano imperio continue tota 
 animi virtute, si bostis longius arceretur, vovens. Cui mox 
 destinatur legio praeteriti mali immemor, sufficienter armis 
 instructa. Quae ratibus trans oceanum in patriam advecta, 
 et cominus emn gravibus hostibus congressa, magnamque ex 
 eis multitudinem sternens, et omnes e finibus depulit, et 
 subjectos cives tam atroci dilaeeratione ex imminenti capti- 
 vitate liberavit : quos jussit construere, inter duo maria, 
 trans insulam murum, ut esset arcendis hostibus turba in- 
 structus terrori, civibusque tutamini. Qui vulgo irrationabili, 
 absque rectore, t'actus non tam lapidibus quam cespitibus, 
 non profuit. 
 
 13. Ilia legione cum triumpho magno et gaudio domum 
 
DE EXCIDIO BRITANNIA. 237 
 
 repetente, illi priores inimici, ac quasi ambrones lupi pro- 
 funda fame rabidi, siccis faucibus in o^dle transilientes, non 
 comparente pastore, alis remorum reniiguinque brachiis, ac 
 velis vento sinuatis vecti, terminos mmpunt, cseduntque 
 omnia, et quseque obvia, maturam ceu segetem metunt, 
 calcant, transeunt. 
 
 14. Iterumque mittuntur queruli legati, scissis, ut dicitur, 
 vestibus, opertisque sablone capitibus, impetrantes a Ro- 
 manis auxilia, ac veluti timidi pulli patrum fidelissimis 
 alis succumbentes, ne penitus misera patria deleretur, 
 nomenque Romanum, quod verbis tantum apud €os auribus 
 resultabat, vel exterarum gentium opprobrio obrosum viles- 
 ceret. At illi, quantum hmuange naturae possibile est, 
 commoti tantae historia tragcediae, volatus ceu aquilarum, 
 equitum in terra, nautarum in mari cursus accelerantes in- 
 opinatos primum, tandem terribiles inimicorum ungues cer- 
 vicibus infigunt mucronum ; casibusque foliorum tempore 
 certo adsimilandam istam peragunt stragem, ac ut si 
 montanus torreus crebris tempestatum rivulis auclus, sono- 
 rosoque meatu ah eos exundans, ac sulcato dorso fronteque 
 acra, erectis, ut aiunt, ad nebulas undis, luminum quibus 
 pupilli persaepe licet palpebrarum convolutibus iunovati, 
 adjunctis sibi minutissimarum rotarum tautouibus, veluti 
 fuscantur, mirabiliter spumans; " ast uno objectas sibi vincit 
 gurgite moles:" ita aemulorum agmina auxiliatores egregii, si 
 qua tamen evadere potuerant, propere trans maria fugave- 
 runt ; quia anniversarias avide praedas, nullo obsistente, 
 trans maria exaggerabant. Igitur Romani patriam reversi, 
 denuntiantes nequaquam se tam laboriosis expeditionibus 
 posse frequentius vexari et, ob imbelles erraticosque latrun- 
 culos, Romana stigmata, tantum talemque exercitum terra 
 ac mari faligari: sed ut insula potius, consuescendo armis 
 ac viriliter dimicando, terram, substantiolam, conjuges, li- 
 beros, et, quod his majus est, libertatem vitamque totis 
 viribus vendicaret, et gentibus nequaquam se fortioribus, 
 nisi segnitia et torpore dissolverentur, ut inermes vinclis 
 vinciendas nullo modo, sed instructas peltis, ensibus, hastis, 
 et ad casdem promptas protenderet manus, suadentes ; quia 
 et hoc putabant aliquid derelinquendo populo commodi 
 
238 GILDiE SAPIKNTIS 
 
 accrescere, muriim, non ut alterum, sumptu publico privato- 
 que, adjunctis secum miserabilibus indigenis, solito structurse 
 more, tramite e mari usque ad marc, inter urbes quae ibidem 
 forte ob metum hostium coUocatae fuerant, direct© librant ; 
 fortia formidoloso populo monita tradunt, exemplaria insti- 
 tuendorum armorum relinquunt ; in littore quoque oceani ad 
 meridianam plagam, qua naves eomm habebantur, et inde 
 barbariae ferae bestiae timebantur, tuiTes per intervalla ad 
 prospectum maris coUocant; valedicunt tanquam ultra non 
 rerersuri. 
 
 15. Itaque illis ad sua remeantibus, emcrgunt certatim de 
 curicis, quibus sunt trans Tithicam vallem vecti, quasi in 
 alto Titane incalescenteque caumate de arctissimis foraminum 
 cavernulis fusci vermiculorum cunei, tetri Scotorum Picto- 
 rumque greges, moribus ex parte dissidentes, et una eadem- 
 que sanguinis fundendi aviditate Concordes, furciferosque 
 magis vultus pilis, quam corporum pudenda pudendisque 
 proxima vestibus tegentes, cognitaque condebitorum rever- 
 sione et reditus denegatione, solito confidentius omnem 
 aquilonalem extremamque terrae partem, pro indigenis, muro 
 t?enus capessunt. Statuitur ad hsec in edito arcis acies 
 segnis ad pugnam, inhabilis ad fugam, trementibus prae- 
 cordiis inepta, quae diebus ac noctibus stupido sedili mar- 
 cebat. Interea non cessant uncinata nodorum tela, quibus 
 miserrimi cives de muris tracti solo allidebautur. Hoc scilicet 
 eis proficiebat immaturae mortis supplicium, qui tali funere 
 rapiebantur, quo fratrum pignorumque suorum miserandas 
 imminentes poenas cito exitu devitabant. Quid plura loquar ? 
 Relictis civitatibus muroque celso, itei-um illis fugae, 
 iterum dispersiones solito desperabiliores. Item ab hoste 
 insectationes, item strages accelerantur crudeliores : et sicut 
 agni a lanionibus, ita deflendi cives ab inimicis discerpuntur, 
 ut commemoratio eorum ferarum assimilaretur agrestium. 
 
 16. Nam laniant et seipsos mutuo, nee pro exigui victus 
 brevi sustentaculo miserrimorum civium latrocinando tem- 
 perabant: et augebanlur extraneae clades domesticis motibus, 
 quo et hujusmodi tam crebris direptionibus vacuaretur omnis 
 regio totius cibi baculo, excepto venatoriae artis solatio. 
 
 17. Igitur rursum miserae reliquiae mittentes epistolas ad 
 
DE EXCIDIO BRITANNIiE. 239 
 
 Agitium Romanoe potestatis virum, hoc modo loquentes, 
 inquiimt : ' Agitio ter consul! gemitus Britamiorum :' et 
 post pauca loquentes : * Repellunt nos Barbari ad mare, 
 repellit nos mare ad Barbaros ; inter haec oriuntur duo 
 genera funerum ; aut jugulamur, aut mergimur:' nee pro 
 eis quicquam adjutorii habent. Interea famis dira ac famo- 
 sissima vagis ac nutabundis haeret, quae multos eorum 
 cruentis compellit prasdonibus sine dilatione victas dare 
 raanus5Ut pauxillum ad refocillandam animam cibi caperent; 
 alios vero nusquam, quin potius de ipsis montibus, speluncis 
 ac saltibus, dumis consertis continue rebellabant. 
 
 18. Et turn primum inimicis per multos annos in terra 
 agentibus, strages dabant, non confidentes in homine, sed 
 in Deo, secundum illud exemplum Philonis : ' Necesse est 
 adesse divinum, ubi humanum cessat auxiliura.' Quievit 
 parumper inimicorum audacia, nee tamen nostrorum malitia. 
 Recesseruut hostes a civibus, nee cives a suis sceleribus. 
 
 19. Moris namque continui erat genti, sicut et nunc est, ut 
 infirma esset ad retundenda hostium tela, et fortis et invicta 
 ad civilia bella, et ad onera peccatorum sustentanda: infirma 
 est, ut inquara, ad exequenda pacis ac veritatis insignia, 
 fortis ad scelera et mendacia. Revertuntur ergo impudentes 
 grassatores ad hibernas domos, post non multum temporis 
 reversuri. Picti in extrema parte insulae tunc primum et 
 deinceps requieverunt, praedas et contritiones nonnunquam 
 facientes. In talibus itaque induciis desolato populo saeva 
 cicatrix obducitur, alia viailentiore tactus pullulante. Qui- 
 escente autem vastatione, tantis abundantiarum copiis insula 
 affluebat, ut nulla haberi tales retro aetas meminisset, cum 
 quibus omnimodis et luxuria crescit. Crevit etenim germine 
 praepollenti, ita ut competenter eodem tempore diceretur: 
 ' Omnino talis auditur fomicatio, qualis nee inter gentes fuit.' 
 Non solum vero hoc vitium, sed et fuerunt omnia quae humanae 
 naturae accidere solent, et praecipue, quod et nunc quoque 
 in ea totius boni evertit statum, odium veritatis fuit cum 
 assertoribus suis, amor mendacii cum suis fabric atoribus, 
 susceptio mali pro bono, veneratio nequitiae pro benignitate, 
 cupido tenebrarum pro sole, exceptio Satanae pro Angelo 
 lucis. Ungebantur reges et non per Deum, sed qui caeteris 
 
240 GILD-« SAPIENTIS 
 
 crudeliores extareut : et paulo post ab unctoribus, non pro 
 veri examination^, trucidabantur, aliis electis tmcioribus. 
 Si quis vero eorum mitior et veritate aliquatenus propior 
 videretur; in hunc, Britanniae quasi subversorem, omnium 
 odia telaque sine respectu torqucbantur ; et omnia quae dis- 
 plicuerant Deo placuerantque, aequali saltern lance pende- 
 bantur, si non gratiora fuissent displicentia : ita ut raerito 
 patriae illud exemplum propheticum, quod veterano illi 
 populo denuntiatum est, potuerit aptari: ' Filii,' inquiens, 
 ' sine lege dereliquistis Dorainum, et ad iram provocastis 
 Sanctum Israel. Quid adhuc percunctemini apponentes 
 iniquitatem ? Omne caput languidum, et omne cor mcerens, 
 a planta pedis usque ad verticem, non est in eo sanitas.' 
 Sicque agebantur cuncta quae saluti contraria fuerint, acsi 
 nihil largiretur mundo medicinae a vero omnium Medico. 
 Et non solum hac seculares viri, sed et ipse grex Domini 
 ejusque pastores, qui exemplo esse omni plebi debuerant, 
 ebrietate quam plurimi, quasi vino madidi, torpebant resoluti, 
 et animositatam tumore, jurgiorum contenaone, invidiae 
 capacibus ungulis, indiscreto boni malique judicio, carpe- 
 bantur : ita ut perspicue, sicut et nunc est, efFundi videretur 
 contemptio super principes, et seduci vanis eorum et errore, 
 
 in inyio ^t Bpnin ifi^.,.^ ,r anToFrrtfiO X'vj.^ ^rr^qmote mri^J 
 20. Interea volente Deo purgare familiam suam, et tanta 
 malorum labe infectam auditu tan turn tribulationis^ emen- 
 dare, non ignoti rumoris peunige;f c^ji;i^,^Y.9J,a|'W.§'/ W^'^tas 
 opanium penetrat aures, jamjamque adventus veterum hos- 
 tium volentium penitus totam delere, et ioha.bi|tare solito 
 ^^qr^^ a fine usque ad terminum regioneni./ ^equaquam 
 tamen ob lioc proficiunt, sed comparati jumentis insipien- 
 tibus, strictis, ut dicitur, morsibus rationis fraenum obfir- 
 mantes, per latam diversorum vitiorum mortique proclive 
 ducentem, relicto salutari licet arcto itiuere, discurrebant 
 
 21. Dum er^o^^ ujt^ ^^olomon ait. Servos., durus .pon 
 emendatur verbis, flagellatur stultus et non &ei^tjt,ji . pe^- 
 tifera lues feraliter insipienti populo incubuit, quae in 
 brevi tempore tantam eius multitudinem, remoto mucrone, 
 sternit, quantam , ne,_posseiit viv,^^^jliumare. Sed ne hac 
 
DE EXCIDIO BRITANNIA. 241 
 
 qiiidem emendaiituv, ut illud Esaiae Prophetae in eo quoque 
 populo impleretur dicentis : * Et vocavit Deus populum ad 
 planctum et ad calvitium, et ad cingulum sacci : ecce ccepe- 
 runt vitulos occidere et jugulare arietes, ecce manducare et 
 bibere et dicere ; Manducemus et bibaraus, eras enim mori- 
 emur:' appropinquabat siquidem tempus, quo ejus iniquitates, 
 ut olim Amorrhseorum, complerentur. 
 
 22. Initur namque consilium, quid optimum, quidve salu- 
 berrimum, ad repellendas tarn crebras et tam ferales supra- 
 dictarum gentium irruptiones prsedasque, decerni potius 
 deberet. 
 
 23. Tum oranes consiliarii una cum superbo tyranno 
 Gurthrigerno Britannorum duce caecantur, et adinvenientes 
 tale praisidiura, imo excidium patriae, ut ferocissimi illi nefaudi 
 nominis Saxones, Deo hominibusque invisi, quasi in caulas 
 lupi, in insulam ad retrudendas aquilonales gentes intromitte- 
 rentur. Quo utique nihil ei usquam perniciosius, nihilque 
 amarius factum est. O altissimam sensus caliginem : O 
 desperabilem crudamque mentis hebetudinem ! Quos pro- 
 pensius morte, quum abessent, tremebant, sponte, ut ita dicani, 
 sub unius tecti culmine invitabant : Stulti sunt principes, ut 
 dictum est, Thafneos dantes Pharaoni consilium insipienti. 
 Tum erumpens grex catulorum de cubili leaenae barbariae, 
 tribus, ut lingua ejus exprimitur, ' cyulis,' nostra lingua 
 ' longis navibus,' secundis velis, secundo omine auguriisque, 
 quibus vaticinabatur, certo apud eum praesagio, quod ter 
 centum annis terram, cui proras librabat, insideret, centum 
 vero quinquaginta, hoc est dimidio temporis, saepius quoque 
 vastaret; evectus, primum in orientali parte insulae, jubente 
 infausto tyranno, terribiles infixit ungues, quasi pro patria 
 pugnaturus, sed eam certius impugnaturus. Cui supradicta 
 genitrix, primo comperiens agmini fuisse prosperatum, item 
 mittit satellitum canumque prolixiorem catastam, quae ratibus 
 advecta adunatur cum manipularibus spuriis. Inde germen 
 iniquitatis, radix amaritudinis, virulenta plantatio nostris 
 condigna mentis, in nostro cespite fierocibus palmitibus para- 
 pinisque puUulabat. Igitur intromissis in insulam barbaris, 
 veluti militibus, et magna, ut mentiebantur, pro bonis disr 
 crimina hospitibus subituris, irapetrant sibi annonas dan. 
 
 R 
 
242 GILDM SAPIENTIS 
 
 Quae multo tempore impertitae clauserunt, ut dicilur, caois 
 faucera. Item quermitur iion affliienter sibi epimenia con- 
 tribni, occasiones de industria colorantes; et nisi profusior 
 eis munificentia cumularelur, testantur se cuncta insulae rupto 
 foedere depopnlatmos. Nee mora, minas effeclibus pro- 
 se quuntur. 
 
 21. Confovebatur namque, ultionis justae praecedentium 
 scelerum causa, de mari usque ad mare ignis orientalis, sacri- 
 legorum manu exaggeratus, et finilimas quasque civitates 
 agrosque populans, qui non quievit accensus, donee cunctam 
 pene exurens insulae superficiem, rubra occidentalem trucique 
 oceanum lingua delamberet. In hoc ergo impetu, Assyrio 
 olim in Judasam comparando, completur quoque in nobis, 
 secundum historiam, ut dicitur : ' Incenderunt igni sanc- 
 tuarium tuum, in terra polluerunt tabernaculum norainis tui :' 
 et iterum dicit : ' Deus, venerunt gentes in ha^reditatem tuam ; 
 polluerunt templum sanclnm tuum,' &c. Ita ut cunctae 
 columnae crebris arietibus, omnesque coloni cum praepositis 
 ecclesiae, cum sacerdotibus ac populo, mucronibus undique 
 micantibus ac flammis crepitantibus, simul solo sternerentur, 
 et miserabili visu, in medio platearum, ima turrium edito 
 eardine evulsarum, murorumque celsorum saxa, sacra altaria, 
 cadaverum frusta, crustis ac gelantibus purpurei cruoris lecta, 
 velut in quodam horrendo torculari mixta viderentur, et nulla 
 esset omnimodis, praeter horribiles domorum ruinas, bestiarum 
 volucrumque ventres, in medio sepultura, salva sanctarum 
 animarum reverentia, si tamen multae inventas sint, quae arduis 
 coeli per id temporis a Sanctis angelis vebebantur. Ita enim 
 degeneraverat tunc vinea ilia olim bona in amaritudinem 
 versa, uti raro, secundum prophctam, videretur quasi post 
 tergum vindemiatorum a«t messorum racemus vel spica. 
 
 25. Itaque uonnulli miserarum reliquiarum in montibus 
 deprehensi acervatim jugulabantur ; alii fame confecti acce- 
 dentes, manus hostibus dabant in aevum servituri, si tamen 
 non contiuuo trucidarentur, quod altissimae gratiae stabat in 
 loco ; alii transmarinas petebant regiones, cum ululatu magno 
 ceu celeusmatis vice, hoc modo sub velorum sinibus cantantes; 
 ' Dedisti nos tanquam oves escarum, etin gentibus dispersisti 
 nos Deus :V alii a montanis collibus, minacibus praeruptis 
 
DE EXCIDIO BRITANNIvE. 243 
 
 vallati, et deiisissimis saltibus marinisque rupibus vitam, 
 suspecta semper mente, credentes, in patria licet trepidi 
 perstabant. Tempore igitur interreniente aliquanto, qimm 
 recessissent domum crudelissimi prasdoues, roboratae a 
 Domino reliquiag, quibus confiigiuut uudique diversis in locis 
 misenimi cives, tarn avide quam apes alvearii procella immi- 
 nente, simiil deprecantes eum toto corde, et, ut dicitur, " in- 
 numeris onerantes aethera votis," ne ad internecionem ita 
 usquequaque delerentur, duce Ambrosio Aureliano, viro 
 modesto, qui solus fuit comes, fidelis, fortis, veraxque forte 
 Romanae gentis, qui tantse tempestatis collisione, occisis in 
 eadem parentibus purpura nimiium indutis, superfuerat, cujus 
 nunc temporibus nostris sobolis magnopere avita bonitate 
 degeneravit, vires capessunt, victores provocantes ad praeliura; 
 queis victoria, Deo annuente, ex voto cessit. 
 
 26. Et ex eo tempore nunc cives, nunc hostes vincebant, 
 ut in ista gente experiretur Dominus solito more praesentem 
 Israelem, utrum diligat eum Dominus an non, usque ad annum 
 obsessionis Badonici montis, qui prope Sabriuum ostium 
 habetur, novissimaeque ferme de furciferis non minimas stragis, 
 quique quadragesimus quartus, ut novi, oritur annus, mense 
 jam primo emenso, qui jam et meae nativitatis est. Sed ne 
 nunc quidem, ut an tea, civitates inhabitantur, sed deserlae 
 dirutaeque hactenus squalent, cessantibus licet externis bellis 
 sed non tamen civilibus. Haesit etenim tam desperati insulae 
 excidii, insperatique mentio auxilii memoriae eoriun qui utrius- 
 que miraculi testes extitere : et ob hoc reges, publici pri- 
 vatique, sacerdotes, ecclesiastici suum ordinem servarunt. 
 Atillis decedenlibus, quum successisset ^tas tempestatis illius 
 nescia, et praesentis tantum serenitatis expcrta, ita cuncta 
 veritatis ac justitiae moderamina cOifcfi§^i^lte'siibvfersa sunt, 
 ut eorum, non dicam vestigiuta, s^OTief'fe'fiFffftlJeBfW^fi-^iuidem 
 in supradictis JDropemodum o'r^iiHb{i^'^^i^f)y:r^bat-,- e':^c'eptis 
 paucis, et valde paucis, qui, ob amissioneni'tatitrae miiltitudinis 
 quae quotidie prona fuit ad Tartara, tam brevis numeri haben- 
 tur, ut eos quodammodo venerabilis mater ecclesia, ut in ^nu 
 suo recumbentes non videat, quos solos veros habet. Quoillm 
 116 quis me egregiam vitam, hominibus admirabilem Deoque 
 amabilem, carpere putet, quibus nostra infirmitas, sacris 
 
 r2 
 
-^44 GILDi€ SAPIENTIS 
 
 orationibus, iit non penilus collabatur, quasi columnis 
 (juibusdaii) ac fulcris saluberrimis sustenlatur, dixi si qua 
 liberius de his, imo lugubrius, cumulo malorum compulsus, 
 qui serviunt non solum ventri, sed et diabolo polius quam 
 Christo, ' qui est benedictus super omnia Deus in saecula,' 
 non tam disceptavero, quam deflevero. Quippe quid celabunt 
 cives, quod non solum norunt, sed exprob rant jam in circuitu 
 nation es ? 
 
 EXPLICIT LIBER GILD^ SAPIENTIS DE EXCIDIO BRITANNIiE 
 ET BRITONUM EXULATIOiNE. 
 
 HISTORIAN GYLD.E CORMAC SIC PERLEGE SCRIPTAM 
 DOCTORIS DIGITIS, SENSU CULTUQUE REDACTAM : 
 HyEC TENUES SUPERAT, MULTOS CARPITQUE SUPERBOS. 
 
 EPISTOLA GILD.E. 
 
 27. Reges habet Britannia, sed tyrannos; judices habet, 
 sed impios : saepe prasdantes et concutientes, sed innocentes^ 
 vindicantes et patrocinantes, sed reos et latrones ; quam- 
 plurimas conjuges habentes, sed scortantes et adulterantes ; 
 crebro jurantes, sed perjurantes; voventes, et continuo prope- 
 modum mentientes ; belli gerantes, sed civilia et injusta bella 
 agentes; per patriam quidem fures maguopere iusectantes, 
 et eos qui secum ad mensam sedent latrones, non solum 
 amantes, sed et munerantes ; eleemosynas iargiter dantes^ 
 sed e regione immensum montem scelerum exaggerantes : in 
 sede arbitraturi sedentes, sed raro recti judicii regulam 
 quaerentes ; innoxios humilesque despicientes ; sanguinarios, 
 superbos, parricidas, commanipulares et adulteros Dei ini- 
 micos, si sors, ut dicilur, tulerit, qui cum ipso nomine 
 certatim delendi erant, ad sydera, prout possuut efFerente^ ; 
 vinctos plures in carceribus habentes, quos dolo sui potius 
 quam merito proterunt catenis onerantes ; inter altaria 
 jurando demorantes, et haec eadem acsi lutulenta paulo post 
 saxa despicientes. -'i /^*' ^^'Cii'^ 
 
 28. Cujus tam nefandi piaculi non ignarus e^ iiiifMtiiidse' ' 
 leaenae Damnoniae tyrannicus catulus Constantinus. Hoc 
 
DE EXCIDIO BRITANNLE. 245 
 
 anno, post hombile juramenti sacramentum, quo se devinxit 
 nequaquam dolos civibus, Deo primum jureque jurando, 
 sanctomm deroum choris et genitrice comitantibus fretis, 
 facturum, in duarum venerandis matrum sinibus, ecclesiae 
 camalisque, sub sancti abbatis araphibalo, latera regiorum 
 tenerrima puerorum vel prsecordia crudeliter duum, totidem- 
 que nutritorum, quorum brachia nequaquam armis. qua3 
 nullus pene hominum fortius hoc eis tempore tractabat, sed 
 Deo altarique protenta, in die judicii, ad tuae civitatis portas, 
 Christe, veneranda patientias ac fidei sujb vexilla suspendent, 
 inter ipsa, ut dixi, sacrosancta altaria nefando ense hastaque, 
 pro dentibusj laceravit, ita ut sacrificii ccelestis sedem pur- 
 purea acsi coagulati cnioris pallia attingerent. Et hoc ne 
 post laudanda quidem merita egit. Nam multis ante annis, 
 crebris altematisque fcetoribus adulteriorum victus, legitima 
 uxore, contra Christi Magistrique gentium iuterdictum, re- 
 pulsa, dicentium: * Quod Dens conjunxit, homo non separet:' 
 et, ' Viri, diligite uxores vestras.' Amarissimum enim quod- 
 dam de vite Sodomorum in cordis sui infructuosa bono 
 semini gleba, surculamen iucredulitatis et iusipientise plan- 
 taveratj quod vulgatis domesticisque impietatibus, velut 
 quibusdam renenatis imbribus irrigatum, et ad Dei offensam 
 avidius se eiigens, panicidii sacrilegiique crimen produxit in 
 medium. Sed nee adhuc priorum retibus malorum expe- 
 ditus, priscis recentia auget malis. 
 
 29. Age, jam quasi praesentem arguo, queoi adhuc super- 
 esse non nescio. Quid stupes auimae carnifex propriae ? 
 Quid tibi flammas inferni voluntarie accendis nequaquam 
 defecturas? Quid, inimicoram vice, propriis te confodis 
 sponte ensibus, hastis? Anne ipsa quidem virulenta scelerum 
 acsi pocula pectus tuum satiare quiverunt? Respice, quaeso, 
 et Feni ad Christum, siquidem laboras, et immenso pondere 
 curvaris: et ipse te, ut dixit, requiescere faciet. Veni ad 
 eum qui non vult ' peccatoris mortem, sed ut convertatur et 
 vi55ajy':, ' Dissolve,' secundum prophetam, * vincula colli tui, 
 fill Sion.' Redi, rogo, e longinquis licet peccatorum reces- 
 sibus ad piissimum patrem, qui despicienti porcorum sor- 
 didos cibos ac pertimescenti dirae famis mortem, et revertenti 
 sibi laetiis occidere consuevit vitulum filio saginatum, et 
 
246 GILD/E SAPIENTIS 
 
 profeiTe primam eri'anti stolam et regium annulum, et turn 
 spei coilesti acsi saporem praegustaiis, senties ^ quara suavis 
 est Dominus.' Nam si hajc contempseris, scias te inextvica- 
 bilibus teiiebrosisque ignium torrentibus jamjamque rotandum 
 urendumque. 
 
 30. Quid tu quoque, iit propheta ait, catule leoline Aureli 
 Conaiie, agis ? Nonne eodera quo supradictus, si non exitia- 
 biliore, parricidiovum, fornicationum adulteriorumque coeno, 
 velut quibusdam marinis irruentibus tibi voraris feraliter 
 undis? Nonne pacem patriae, ruortiferura ceu serpentera 
 odiens, civiliaque bella et crebras iujuste praedas sitiens, 
 animae tu£e coelestis portas pacis ac refiigerii praecludis ? 
 Relictus, quaeso, jam solus, acsi arbor in medio campo 
 arescens, recordare patrum fratrumque tuorum supervacuam 
 phawtasiam,;juveinleitt.imiiiaturamque mortem. Nura cen- 
 tennis tw t)b religietmr^mf rfta, vel coaevus Mathusalae exceptus 
 peiie omni prole servaberis ? Nequaquam. Sed, nisi citius, 
 ut Psalmista ait, conversus fueris ad Dominum, ensem in te 
 vibrabit in brevi suum Rex ille, qui per prophetam, ' Ego,' 
 inquit, ' occidam, et ego vivere faciam: percutiam, et ego 
 sanabo, et non est qui de manu mea possit eruere. Quam- 
 obrem excutere de foetido pulvere tuo, et convertere ad eum 
 toto corde, qui creavit te, ut quum exarserit in brevi ira ejus, 
 beatus sis sperans in eum: sin alias, aeternae te manebunt 
 poenae conterendum saeva continue et nequaquam absu- 
 mendum Tartari fauce. 
 
 31. Quid tu quoque, pardo similis moribus, et nequitiis 
 discolor, canescente jam capite, in throno dolis pleno, et ab 
 imis vertice teiiug diversis parricidiis et adulteriis constuprato, 
 boni regis nequam fili, ut Ezechias Manasses, Demetarum 
 tyranne Vortipori, stupide riges .? Quid te tarn violenti pecca- 
 torum gurgites, quos ut vinum optimum sorbes, imo tu ab 
 eis voraris, appropinquante sensim vitae limite, non satiant ? 
 Quid quasi culminis malorum omnium stupro, propria tua 
 araota conjuge, ejusdemque honesta morte impudentis filiae, 
 quodam ineluctabili pondere miseram animam oueras ? Ne 
 consumas, quaeso, dierum quod reliquum est in Dei ofFensam: 
 quia nunc tempus acceptabile et dies salutis vultibus pceni- 
 tentium lucet, in quo bene operari potes, ^ ne fiat fuga tua 
 
DE EXCIDIO BRITANNliE, 247 
 
 hyeme vel sabbato :' ' Diverte,' secundum Psalmistam, ' a 
 malo, et fac bonum : inquire pacem bonam et sequere earn,' 
 quia oculi Domini super te bona agentem, et aures ejus erunt 
 in preces tuas, et non perdet de terra viventium memoriam 
 tuam. Clamabis et exaudiet te, et ex omnibus tribula- 
 tionibus tuis eruet te. Cor siquidem contritum ethumiliatum 
 timore ejus nusquam Christus spernit. Alioquin vermis 
 tortionis tuaj non morietur, et ignis ustionis tuge non extin- 
 guetur, 
 
 32. Ut quid in nequitise tuae volveris vetusta faece, et in, 
 ab adolescentiae annis, urse multorum sessor, aurigaque 
 currus receptaculi ursi, Dei contemptor, sortisque ejus de- 
 pressor, Cuneglase, Romana lingua Lanio-fulve ? Quare 
 tantum certaraen tam horainibus quam Deo praestas; homi- 
 nibus, civibus scilicet, armis exitialibus ; Deo infinitis scele- 
 ribus ? Quid praeter innumerabiles casus, propria uxore 
 pulsa, furciferam germanam ejus, perpetuam Deo viduitatis 
 castimoniam promittentem, ut poeta ait, summam ceu teneri- 
 tudinem coelicolarum nympharum, tota animi veneratione 
 vel potius hebetudine, contra interdictum apostoli, dene- 
 gantis posse adulteros regni coelestis esse municipes, sus- 
 picis ? Quid gemitus atque suspiria sanctorum, propter te 
 corporaliter mcerentium, vice immanis leaenae dentium ossa 
 tua quandoque fracturae, crebris instigas injuriis? Desine, 
 quaeso, ut Propheta ait, ab ira, et derelinque exitialem, ac 
 temetipsum maceraturum, quern coelo ac terrae, hoc est, Deo 
 gregique ejus spiras, furorem: fac eos potius mutatis pro te 
 orare moribus, quibus suppetit supra mundum alligandi quum 
 in mundo reos alligaverint, et solvendi quum pcenitentes 
 solverint, potestas. Noli, ut ait Apostolus, * superbe sapere, 
 vel sperare in incerto divitiarum, sed in Deo qui praestat tibi 
 multa abunde,' ut per emendationem morum thesaurizes tibi 
 fundamentum bonum in futurum, et habeas veram vitam, 
 perennem profecto, non deciduam. Alioquin scies, et 
 videbis etiam in hoc sacculo, quam malum et amarum est 
 reliquisse te Domimim Deum tuum, et non esse timorem 
 ejus apud te ; et in I'uturo, tetro ignium globo aeternorum te 
 exuri, nee tamen uUo raodo mori. Siquidem tam scelera- 
 
248 GlLUiii SAPIENTIS 
 
 torum siut perpetim immortales igni aniinaB, quam sanctorum 
 lyetitise. 
 
 33. Quid lu etiam, iiisularis draco, raultovum lyraiinorum 
 dcpulsor tarn regno quam etiam vita ; supradictorura novis- 
 sime in nostro stylo, prime in malo, major multis potentia si- 
 mulque malitia, largior in dando, profusior in peccato, robuste 
 armis, sed anima3 fortior excidiis, Maglocune, in tam vetusto 
 scelerum atramento, veluti madidus vino de Sodomitana vite 
 expresso, stolide volutaris ? Quare tantas peccaminum regiae 
 cervici sponte, ut ita dicam, ineluclabiles, celsorum ceu 
 montium, innectis moles? Quid te non ei regum omnium 
 Regi, quem cunctis pene Britanniae ducibus tam regno fecit, 
 quam status lineamento editiorem, exhibes cseteris moribus 
 meliorem, sed versa vice deteriorem ? quorum indubitatam 
 sequanimiter convitiorum auscultato parumper adstipula- 
 tionem, omissis domesticis levioribusque, si tamen aliqua sunt 
 levia, palata solum longe lateque per auras admissa testa- 
 turam. Nonne in primis adolescentise tuae annis avunculum 
 regem cum fortissimis propemodum militibus, quorum vultus 
 non catulorum leonis in acie magnopere dispares visebantur, 
 acerrime ense, hasta, igni oppressisti? parum cogitans 
 propheticum dictum : ' Viri,' inquiens, ' sanguinum et doli 
 non dimidiabunt dies suos.' Quid pro hoc solo retributionis 
 a justo judice sperares, etsi non talia sequerentur quae sequuta 
 sunt, itidem dicente per Prophetam : * Vae tibi qui praedaris,' 
 nonne et ipse praedaberis? et qui occidis, nonne et ipse 
 occideris ? et quum desiveris praedari, tunc cades.' ' 
 
 34. Nonne postquam tibi ex voto violenti regni phantasia 
 cessit, cupiditate inlectus ad viam revertendi rectara, diebus- 
 que ac noctibus, id temporis, conscientia forte peccaminum 
 remordente, de deifico tenore monachorumque decretis, sub 
 dente primum multa ruminans, deinde popularis aurae cog- 
 nitione proferens, monachum sine ullo infidelitatis, ut aiebas, 
 respectu, coram omnipotente Deo, angelicis vultibus huma- 
 nisque, ruptis, ut putabatur, capacissimis illis, quibus praeci- 
 pitanter involvi solent pingues tauri moduli tui retibus ; 
 omnis regni, auri, argentique, et quod majus est, propriae 
 voluntatis distentionibus ruptis, perpetuo vovisti, et tete, acsi 
 
DE EXCIDIO BRITANNIA. 249 
 
 stridulo cavum lapsu aereiii valide secantem, saevosque rapidi 
 harpagones accipitris sinuosis flexibiis vitantem, ad sanc- 
 lonim tibi niagnopere fidas speluncas refrigeriaque salubriter 
 rapuisti ex corvo columbam? O quanta ecclesise matri laetitia, 
 si non te cunctoruni mortalium hostis de sinu quodammodo 
 ejus lugubriter abstraxisset, foret ? O quam profusus spei 
 coelestis fomes desperatorum cordibus, te in bonis perma- 
 nente, inardesceret ? O qualia qnantaque animam tuam regni 
 Christi praemia in die judicii maneient, si non lupus callidus 
 ille agnum ex lupo factum te ab ovili dominico, non 
 veliementer invitum, facturus lupum ex agno, sibi similem 
 rapuisset r O quantam exultation em pio omnium patri Deo 
 sanctorum tua salus servanda prsestaret, si non te cunctorum 
 perditomm infaustus pater, veluti magnarum aquila alai'um 
 unguium que daemon, infoelici filiorum suorum agmini contra 
 jus fasque rapuisset? Ne multa, tantum gaudii ac suavitatis 
 turn coelo terraeque tua ad bonam frugem conversio, quantum 
 nunc moeroris ac luctus ministravit ad horiibilem, more 
 molossi aegri, vomitum nefanda reversio. Qua peracta, 
 exhibentur membra anna iniquitatis peccato ac diabolo, quae 
 oportuerat salvo sensu avide exhiberi arma justitiae Deo. 
 Arrecto aurium auscultantur captu, non Dei laudes,^ canora 
 Christi tyronum voce suaviter modulante, pneumaque eccleni 
 siasticae melodiae, sed propriae, quae nihil sunt, furciferorumb 
 referto mendaciis siraulque spumanti phlegmate, proximo^ 
 quosque trucidaturo, praeconum ore, ritu bacchanlium, cou- 
 crepante; ita utvas, Dei quondam in ministerio praeparatum, 
 vertatur in Zabuli organum, quodque honore coelesti puta- 
 batur dignum, merito projiciatur in Tartaii baratrum. 
 
 35. Nee tamen lantis malorum offendiculis tuus hebetatus 
 insipientiae cumulo seusus, velut quodam obice tardatur, sed 
 fervidus, acsi pullus, amoena quaeque imperagrata putans, per 
 extensos scelerum campos irrevocabili furore raptatur, au- 
 gendo priscis nova piaculis. Spernuntur namque primae, 
 post monachi votum irritum, illicitae licet, tamen propriaa.t 
 conjugis praesumptivae nuptiaj, alia viri viventis, non extenii,^ 
 sed fratris filii adamata. Ob quod dura cenix ilia multis 
 jam peccaminum fascibus ouerata, bino parricidiali ausu, 
 occidendo supradictum, uxoremque tuam, aliquamdiu a te 
 
250 GILD^ SAPIENTIS 
 
 habitam, veliit summo sacrilegii tui culmine, de imis ad 
 inferiora curvatur. Dehiiic illain, cujns dudum coUudio ac 
 suggestion e tantae sunt peccatorum subitae moles, publico et, 
 ut fallaces parasitorura lingusB luorum conclamaut, summis 
 tamen labiis, non ex iiitimo cordis, legitimo, utpote viduatam, 
 ' thoro; ut nostra) vero, sceleratissimo adscivisti connubio. 
 Cujus igitur sancti viscera tali stimulata historia non statira 
 in fletus singultusque prorumpant? Quis sacerdos, cujus 
 cor rectum Deo patet, non statim haec audiens magno cum 
 ululatu illud propheticam dicat: ' Quis dabit capiti meo 
 aquam, et oculis meis fontem lachrymarura, et plorabo in die 
 et nocte interfectos populi mei ?' Heu ! siquidem parum 
 auribus captasti propheticam objurgationem ita dicentem : 
 ' Vae vobis, viri impii, qui dereliquistis legem Dei altissimi : 
 Et si nati fueritis, in maledictione nascemini; et si mortui 
 fueritis, in maledictionem erit pars vestra. Omnia qua3 de 
 terra sunt, in terram ibunt: sic impii a maledictione in perdi- 
 tionem,' subauditur, si non revertantor ad Dominum,exaudila 
 saltem tali admonitione, 'Fili, peccasti? ne adjicias ultra, sed 
 et de pristinis tuis deprecare :' et iterum : ^ Non tardes con- 
 verti ad Dominum, neque differas de die in diem. Subito 
 enim venit ira ejus,' quia ut scriptura ait: ' Rege audiente 
 verbum iniquum, omnes qui sub illo sunt, scelesti sunt.' 
 Nimirum ' rex,' ut Propheta dixit, ' Justus suscitat regionem.' 
 36. Sed monita tibi profecto non desunt, quum habueris 
 praeceptorum pene totius Britannige magistrum elegantem. 
 Caveto igitur ne tibi, quod a Salomone notatar, accidat : 
 * Quasi qui excitat dormientem de gravi somno, sic qui 
 enarrat stulto sapientiam : in fine enim narrationis dicet : 
 Quid primum dixeras ?' ' Lava a malilia cor tuum,' sicut 
 dictum est, ' Hierusalem, ut salvus sis.' Ne contemnas, 
 quseso, inefFabilem misericordiam Dei, hoc modo per pro- 
 phetam a peccatis impios revocanlis : ' Repente loquar ad 
 gentem et ad regnum ut evellam, et dissipem, et destruam, et 
 disperdam." Peccatorem hoc vehementer ad poenitentiam 
 hortatur : ' Et si poenitentiam egerit gens ilia a peccato suo, 
 poenitentiam et ego agam super malo quod loquutus sum ut 
 facerem ei.' Et iterum : ' Quis dabit eis tale cor ut audiant 
 me, et custodiant praecepta mea, et bene sit eis omnibus die- 
 
DE EXCIDIO BRITANNIA. 251 
 
 bus vitae suae ?' Itemque in cautico Deuterononxii : ^ Popu- 
 lusj' inquit, * absque consilio et prudentia, utinam saperent 
 et intelligerentj ac novissima providerent, quomodo perse- 
 quatur unus mille, et duo fugent decern millia.' Et iterum 
 in Evangelio Dominus: ' Venite ad me omnes qui laboratis 
 et onerati eslis et ego vos requiescere faciam. Tollite jugum 
 meum super vos, et discite a me, quia mitis sum et humilis 
 corde, et invenietis requiem animabus vestrisJ Nam si haec 
 surdis auribus audias, prophetas contemnas, Christum de- 
 spicias, nosque, licet vilissimae qualitatis simus, nullius mo- 
 ment! ducas, propheticum illud sincera animi pietate servan- 
 tes, utcunque si non ego implevero fortitudinem in spiritu et 
 virtute Domini, ut enunciem ' domui Jacob peccata eorum, et 
 doraui Israel sceleva eorum,' ne simus 'canes muti non valen- 
 tes latrare.' Et illud Salomonis ita dicentis : ' Qui dicit im- 
 pium justum esse, maledictus erit populis et odibilis gentibus, 
 nam qui arguunt meliora sperabunt.' Et iterum: ' Non 
 reverearis proximum in casum suum : Nee relineas verbum 
 in tempore salutis.' Itemque: ' Erue eos qui ducuntur ad 
 mortem, et redimere eos qui interficiunlur, ne parcas:' 'quia 
 non proderunt,' ut idem Propheta ait, ' divitiae in die irae, 
 justicia a raorte liberat.' ' Si Justus quidem vix salvus sit, 
 impius et peccator ubi parebit ?' llle prot'ecto te tenebrosus 
 Tartari torrens ferali rotatu undisque acsi acerrimis involvet 
 semper cruciaturus et nunquam consumpturus, cui tunc erit 
 sera inutilisque poenae oculata cognitio ac mali pa3nitudo, a 
 quo, in lioc tempore accepto et die salutis, ad rectum vitae 
 iter differtur conversio. 
 
 37. Hie sane vel antea concludenda erat, uti ne amplius lo- 
 queretur os nostrum opera hominum, tam flebilis haec querula- 
 que malorum aevi bujus historia. Sed ne formidolosos nos aut 
 lassos putent, quominus illud Isaianum infatigabiliter cavea- 
 mus,' V8e,'inquiens,'qui dicitbouum malum, et malum bonum; 
 ponentes tenebras in lucem, et lucem in tenebras ; amarum 
 in dulce, et dulce in amarum ;* ' qui videntes non vident, et 
 audientes non audiunt;' quorum cor crassa obtegitur quadam 
 vitiorum nube, libet quid quantumque [his supradictis lasci- 
 vientibus insanisque satellitum Pharaonis, quibus ejus peri- 
 turus Mari provocatur exercitus strenue Rubro, eorumque 
 
252 GILD^ SAPIENTIS 
 
 similibus quinque equis] minarum prophetica inclamitent 
 strictim edicere oracula, quibus veliiti pulchro tegmine opus- 
 culi nostri molimen, ita ut ne certatim irruituris invidoruin 
 imbribus extet penetrabile, fidissime contegatur. Respon- 
 deant itaque pro nobis sancti vates nunc ut ante, qui os 
 quodammodo Dei organumque Spiritus Sancti, mortalibus 
 prohibentes mala, bonis faventes extitere, contumacibus 
 superbisque hujus aetatis principibus, ne dicant nos propria 
 adinventione et loquaci tantum temeritate tales minas eis 
 tantosque terrores incutere. Nulli namque sapientium du- 
 bium est, in quantis gi'aviora sint peccata hujus temporis 
 quam primi, apostolo dicente : ' Legem quis transgrediens 
 duobus mediis vel tribus teslibus morietur, quanto putatis 
 deteriora mereri supplicia, qui filium Dei conculcaverit ?' 
 
 38. En primus ocurrit nobis Samuel jussu Dei legitirai regni 
 stabilitor, Deo antequam nasceretur dedicatus, a Dan usque 
 Barsabese omni populo Israel veridicus propbeta signis indu- 
 bitanter admirandis notus, ex cujus ore Spiritus Sanctus 
 cunctis mundi potestatibus intonuit, denuntiando primo regi 
 apud Hebraeos, duutaxat Sauli, pro eo quod quaedam de 
 mandatis Domini non compleverat, dicens : ' Stulte egisti, 
 nee custodisti mandata Domini Dei tui, quae praecepit tibi.' 
 Quod si noQ fecisses, 'jam nunc pararet Deus regnum tuum 
 super Israel in sempiternum ; sed nequaquam regnum tuum 
 ultra consm-get.' Quid ergo simile hujus temporis sceleribus 
 adulterium I ne^ j^el parricidium fecit ? Nullo modo. 0ed^ 
 jussionis ex parte mutationem, quia ut bene quidam nostrum 
 ait: ' Non agitur de qualitate peccati, ged de transgressione 
 mandati.' Itemque ilium objecta, velut putabat^ purgantem 
 et apologias, ut generi humano moris est, sagaciter hoc modo 
 adnectentem : ' Immo audivi vocem Domini, et ambulavi in 
 via per quam misit me,' tali animadversione multavit: 'Nun- 
 quid vult,' inquit, ' Dominus holocausta aut victimas, et non 
 potius ut obediatur voci Domini ? Melior est enim obedi- 
 entia quam victimae, et audire magis quam offerre adipem 
 arietum; quoniam sicut peccatum ariolandi est repugnare^^ et 
 quasi scelus idolatriae nolle acquiescere. Pro eo ergo quod 
 abjecisti sermonem Domini, abjecit et te ne sis rex.' Et post 
 pauca: ' Scidit,' inquit, ' Deus regnum Israel a te hpdie, et 
 
DE EXCIDIO BRITANNIA. 253 
 
 dedit illud proximo tuo meliori te. Porro triumphator in 
 Israel non pavcet, et poenitudine non flectetur ; neque enim 
 homo est ut agat poenitentiam,' subauditur, super dm*is malo- 
 rum praecordiis. Notandum ergo est, quod dixit scelus 
 idololatriae esse nolle Deo acquiescere. Non ergo sibi scele- 
 rati isti, dum non gentium diis perspicue litant, subplau- 
 dant, siquidem conculcantes, porcorum more, pretiosissimas 
 Chrisli margaritas, idololatvae. 
 
 39. Sed licet hoc unum exemplum, acsi invictus adstipu- 
 lator, ad corrigendos iniquos abunde suflficeret : tamen, ut 
 in ore multorum testium omne comprobetur Britanniae ma- 
 lum, transeamus ad csetera. Quid David numerando populum 
 evenit? dicente ad eum propheta Gad: ' Haec dicit Do- 
 minus : Trium libi optio datur : elige unum quod volueris ex 
 his ut faciam tibi. Aut septem annis veniet tibi fames ; aut 
 tribus mensibus fugies adversarios tuos et illi te persequentur; 
 aut certe tribus diebus erit pestilentia in terra tua.' Nam 
 arctatus tali conditione, et volens magis incidere in manus 
 misericordis Dei quam hominum, 70 millium populi sui 
 strage humiliatur, et, ni pro contribulibus. apostolicae chaii- 
 tatis afFectu, ut illos plaga non tangeret, mori optasset, di- 
 cendo: * Ego sum qui peccavi, ego pastor inique egi : isti 
 qiii oVes sunt, quid peccaruht ? vertatur obsecro manus tua 
 contra me, et contra domum patris mei,' inconsideratam 
 cordis elationem prqpria morte piaret. Nam quid scriptura 
 in consequentibus de filio' ejus narrati * ^ecit,' inquiens, 
 ' Salomon quod non placuerat coram Domino, et non adim- 
 plevit ut sequeretur Dominum sicut pater ejus.' ' Dixit 
 Dominus ad eum : Quia habuisti hoc apud te, et non custo- 
 disti pactum meum et prgecepta mea quae mandavi tibi, 
 disrumpeus scindam regnum tuum et dabo illad servo tuo.' 
 
 40. Quid duobus sacrilegis, aeque ut isti sunt, Israel regibus 
 HieroboaB et Baasae accidit, audite, quibus sententia Domini 
 dirigitur per prophetam ita dicentis : * Propter quod magni- 
 ficavi te principem super Israel, quia exacerbaverunt me in 
 vanitatibus eorum : ecce ego suscitabo post Baasam et post 
 domum ejus, et tradam domum ejus sicut domum Jeroboae 
 Nabath. Qui mortuus fuerit de suis, in civitate cojnedent eum 
 canes, et mortuum corpus illius in campo comedent volatilia 
 
254 GILD.t SAPIENTIS 
 
 coeli.' Quid illi quoque scelerato regi Israel istorum comnia- 
 nipulari, cnjus colludio et iixoris dolo Naboth hinocens 
 propter paternam vineam oppressus est, sane to ore illi us HeliaB 
 atque ignifero Domini alloquio instructo minalur, ita dicente : 
 * Occidisti insuper et possedisti ? et post ha?c addes, Hac 
 dicit Dominus: In loco hoc, in quo linxerunt canes sanguinem 
 Naboth, lambent quoque tuum sanguinem.' Quod ita factum 
 fuisse cerlissima ratione cognitum est. Sed ne forte secundum 
 supradictum Achab spiritus mendax loquens vana in ore 
 prophetarum vestrorum seducat vos, ne sermones Micheae 
 prophetae audiatis, ' Ecce permisit Deus spiritum mendacii 
 in ore omnium prophetarum tuorum qui hie sunt, et Dominus 
 loquutus est contra te malum.' Nam et nunc certum est 
 aliquos esse doctores contrario spiritu repletos, et magis 
 pravam voluptatem quam veritatem asserentes : quorum verba 
 super oleum molliuntur, et ipsa sunt jacula, qui dicunt pax, 
 pax, et non erit in peccatis permanentibus pax, ut alibi 
 propheta dicit: ' Non est gaudere impiis, dicit Dominus.' 
 
 41. Azarias quoque filius Obed As£e revertenti de csede 
 decies centenum millium exercilus ^thiopum loquutus est, 
 dicens : ' Dominus vobiscum est dum estis cum ipso, et si 
 exquisieritis eum, invenietur a vobis : et si dereliquistis eum, 
 derelinquet vos.' Nam si Josaphat ferens praesidium iniquo 
 regi, ita ab Jehu propheta Ananiee filio increpatur, dicente: 
 ' Si peccatorem tu adjuvas, aut quem Dominus odit, tu diligis? 
 propterea ira Dei est super te;' quid illis, qui propriis scelerum 
 suorum criniculis compediuntur, fiet? Quorum nos necesse 
 est, si in acie Dominica volumus dimicare, peccata oclisse 
 non animas, dicente psahnista: 'Qui diligitis Dominum 
 odite malum.' Quid ad supradicti Josaphat filium, currus et 
 auriga Israel propheta Helias, Joram scilicet parricidam, qui 
 egregios fratres suos, ut pro ipsis regnaret, spurius trucidavit 
 effatus est ? ' Sic dicit,' inquit, ' Dominus Deus patris tui 
 David. Eo quod non ambulaveris in via Josaphat patris tui 
 et in viis Asge regis Juda, sed ambulasti in viis regum Israel 
 et stuprose ut gessit domus Achab, et fratres tuos filios Josa 
 phat meliores te interfecisti, ecce Dominus percutiet plaga 
 magna te, et filios tuos.' [Et post pauca: ' Et tu eris in 
 magna valetudine in languore ventris tui, donee exeat venter 
 
DE EXCIDIO BRITANNIA. 256 
 
 tuus cum ipsa infirmitate de die ex die.'] Et ad Joam regain 
 Israel, nt vos, derelinquentem Dominum, quid Zacharias 
 filius Joiadfe vatis minatus sit, attendite ; qui surgens populo 
 dixit : ' Hasc dicit Domiuus : Quare prgeteritis praecepta 
 Domini et non prosperamini ? Quia dereliquistis Dominum, 
 et derelinquet vos.' 
 
 4*2. Quid de auctore prophetarum Esaia dicam? qui pro- 
 oemium propheti<e suae vel visionem ita exorsus est, dicens : 
 ' Audite coeli et auribus percipite terra, quoniam Dominus 
 loquutus est. Filios enutrivi et exaltavi, ipsi autem spreverunt 
 me. Cognovit bos possessorem suum, et asinus praesepe 
 domini sui, Israel autem me non cognovit, et populus meus 
 non iutellexit.' [Et post pauca minas meritas tantae insipi- 
 enliae aptans ; * Derelinquetm*,' inquit, ' filia Syon ut taber- 
 naculum in vinea, et sicut tugurium in cucumerario, sicut 
 civitas quae vastatur.' Et principes specialiter conveniens 
 ait: ' Audite verbum Domini, principes Sodomorum; perci- 
 pite legem Domini, populus Gomorrhae.' Notandum sane 
 quod iniqui reges, principes Sodomorum vocentur. Prohi- 
 bens namque Dominus sacrificia et dona sibi a talibus ofFem, 
 et nos inhiantes suscipimus quae Deo ab omni natione sunt 
 non placita, eademque egenis et pene nihil habentibus dis- 
 tribui in perniciem nostram non siuimus, cum latis divitiis 
 oneratis, sordibus peccatorum intentis ait : ' Ne afFeratis ultra 
 sacrificium frustra ; incensum abominatio est mihi.' Item- 
 que denunciat: ' Et quum extenderitis manus vestras, avertam 
 oculos meos a vobis, et quum multiplicaveritis orationera, non 
 exaudiam.' Et hoc quare facit ostendit : ' Manus,' inquieus, 
 ' vestrae sanguine plenae' sunt. Simulque ostendens quomodo 
 placaretur ait: ' Lavamiiii, mundi estote, auferte malum 
 cogitationum vestrarum ab oculis meis, quiescite agere per- 
 verse, discite benefacere, quaerite judicium, sub venite oppresso, 
 judicate pupillo.' Quasi placoris vicissitudinem adjuugens 
 ait : ' Si fuerint peccata vestra ut coccinum, quasi nix deal- 
 babuntur: et si fuerint rubra quasi vermiculus, velut lana 
 alba erunt. Si volueritis et audieritis me, bona terrae man- 
 ducabitis. Quod si nolueritis et me provocaveritis ad ira- 
 cundiam, gladius devorabit vos.' 
 
 48. Accipite veracem publicuraque adstipulatorem, boni 
 
Q56 GILD^ SAPIENTIS 
 
 malique vestri retribiUioiiem absque ullo adulationis fuco, 
 non ut parasitomm venerata vestrorum venena in aurcs 
 sibilant ora, testantem. Itemque ad rapaces judices senten- 
 tiam dirigens ita afFatur : * Principes tiii infideles, socii furum, 
 omnes diligunt miinera, sectantur retributiones, pupillo non 
 judicant, causa viduae non ingreditur ad eos. Propter hoc 
 ait Dominus exercituum fortis Israel : Heu cousolabor super 
 hostibus meis, et vindicabor de inimicis meis :' ' Et con- 
 terentur scelerati et peccatores simul, et omnes qui dereli- 
 querunt Dominum consumentur.' Et infra : * Oculi sublimis 
 hominis humiliabuntur, et incurvabit altitude virorum.' Et 
 iterum : ' Vae impio in malum, retributio enim manuum ejus 
 fiet ei.' Et post pauca: * Vae qui consurgitis mane ad 
 ebrietatem sectandam, et ad potandum usque ad vesperam ut 
 vino sestuetis. Cithara, et lyra, et tympanum, et tibia, et 
 vinum in conviviis vestris, et opus Domini non respicitis, et 
 opera manuum ejus non consideraiis. Propterea captivus 
 ductus est populus mens, quia non habuit scientiam, et nobiles 
 ejus interierunt fame, et multitude ejus siti exaruit. Propterea 
 dilatavit infernus animam suam, et apernit os suum absque 
 ullo termino, et deseendent fortes ejus, et populus ejus, et 
 sublimes gloriosique ejus ad eum.' Et infra: ' Vae qui 
 potentes estis ab bibendum vinum, et viri fortes ad miscendam 
 ebrietatem, qui justificatis impium pro muneribus, et justitiam 
 justi aufertis ab eo. Propter hoc sicut devorat stipulam lingua 
 ignis, et calor flammae exurit : sic radix eorum quasi favilla 
 erit, et germen eorum ut pulvis ascendet. Abjecerunt enim 
 legem Domini exercituum, et eloquium Sancti Israel de- 
 spexerunt. In omnibus his non est aversus furor Domini, sed 
 adhuc manus ejus extenta.' 
 
 44. Et post aliquanta, de die judicii et peccatorum ineffa- 
 bili metu disceptans ait: ' Ululate quia prope est dies 
 Domini:' si tunc prope erat, quid nunc putabitur? ' quia 
 vastitas a Deo veniet. Propter hoc omnes manus dissol- 
 ventur, et omne cor hominis labescet et conteretur, tortiones 
 et dolores tenebunt, quasi parturiens dolebunt. Unusquisque 
 ad proximum suum stupebit; facies combustaB vultus illorum. 
 Ecce dies Domini veniet crudelis et indignationis plenus, et 
 irae furorisque, ad ponendam terram in solitudinem, et pec- 
 
 J 
 
DE EXCIDIO BRITANNI.E. 257 
 
 catores ejus conterendos de ea, quoniam stellae ccBli et 
 splendor eanim non expandent lumen suum, obtenebrabitur 
 sol in ortu suo, et luna non splendebit in tempore suo, et 
 visitabo super orbis mala, et contra impios iniquitatem 
 ipsorum, et quiescere faciam superbiam infideliura, et arro- 
 gantiam fortiam humiliabo.' Et iterum : ' Ecce Dominus 
 dissipabit terram, et nudabit earn, et affliget faciem ejus, et 
 disperget habitatores ejus, et erit sicut populis sic sacerdos, 
 et sicut servus sic dominus ejus, sicut an cilia sic domina 
 ejus, sicut emens sic ille qui vendit, sicut foenerator sic ille 
 qui mutuum accipit, sicut qui repetit sic qui debet. Dissi- 
 patione dissipabitur terra, et direptione praedabitur. Domi- 
 nus enim loquutus est verbum hoc : Lnxit et defluxit terra, 
 defluxit orbis, infirmata est ab habitatoribus suis, quia 
 transgressi sunt leges, mutaverunt jus, dissipaverunt foedus 
 sempiternum. Propter hoc maledictio vorabit terram.' 
 
 45. Et infra: ^ Ingemiscent omnes qui laetantur corde, 
 cessabit gaudium tympanorum, quiescet sonitus Isctantium, 
 conticescet dulcedo citharae, cum cantico non bibent vinum, 
 amara erit potio bibentibus illam. Attrita est civitas vani- 
 tatis, clausa est omnis domus nullo introeunte. Clamor erit 
 super vino in plateis, deserta est omnis la^titia, trauslatum 
 est gaudium terra?, relicta est in urbe solitudo, et calamitas 
 opprimet portas ; quia ha3C erunt in medio terroe et in medio 
 populorum.' Et post pauca: ' Praevaricantes pra3varicali 
 sunt, et praevaricatidne transgressorum pracraricati sunt. 
 Formido, et foveae, et laqueus super te qm habitator es terrae. 
 Et erit, qui fugerit a voce formidinis, cadet in foveam, et 
 qui se explicuerit de fovea, tenebitur laqueo : quia cataractae 
 de excelsis apertae erunt, et concutientur fundamenta ten*ae. 
 Confractione confringetur terra, commotione commovebitm-, 
 agitatione agitabitur sicut ebrius, et auferetur quasi taberna- 
 culum unius noctis, et gravabit eam iniquilas sua, et coriTiet, 
 et non adjiciet ut resurgat. Et erit, in die ilia visitabit 
 Dominus super militiam cceli in excelso, et super reges terrae 
 qui sunt super terram, et congregabuntur in congregation em 
 unius fascis in lacum, et claudentur ibi in carcerem, et post 
 multos dies visitabuntur. Et enibescet luna, et confundetur 
 sol quum regnaverit Dominus exercituum in monte Sion et in 
 
 s 
 
258 GILD.E SAPIENTIS 
 
 Jerusalem, et in conspectu senum siiorum fiierit glorifi- 
 calus.' 
 
 40. Et post aliquanta, rationem reddens quamobrem talia 
 njinaretur, ita ait: ' Ecce non est abbreviata manus Domini 
 ut salvare nequeat, neqiie aggravata est amis ejus ut non 
 exaudiat. Sed iniquitates vestraj diviserunt inter vos et 
 Deum vestrum, et pcccata vestra absconderunt faciem ejus 
 a vobis ne exaudiret. Manus enim vestvae pollutae sunt 
 sanguine, etdigiti vestri iniquitate : labia vestra loquuta sunt 
 mendacium, et lingua vestra iniquitatem fatur. Non est qui 
 vocet justitiam, neque est qui judicet vere, sed confidunt in 
 nihil, et loquuntur vanitates, et conceperunt dolorem, et 
 pepererunt iniquitatem.' Et infra: ' Opera eonim inutilia 
 et opus iniquitatis in manibus eorum. Pedes eorum in 
 malum currunt, et fesiinant ut efFundant sanguinem inno- 
 centem. Cogitationes eorum cogitationes inutiles, vastitas 
 et contritio in viis eorum, et viam pacis non cognoverunt, et 
 non est judicium in gressibus eorum. Semita3 eorum incur- 
 vatse sunt eis, omnis qui calcat in eis, ignorat pacem. Prop- 
 ter hoc elongatum est judicium a vobis, et non apprehendit 
 vos justitia.' Et post pauca: ' Et conversum est retrorsum 
 judicium, et justitia longe stetit, quia coiTuit in platea Veritas, 
 et sequitas non potuit iugredi. P^t facta est Veritas in obli- 
 vioue, et qui recessit a malo, praedoe patuit. Et vidit Dominus 
 et non placuit in oculis ejus, quia non est judicium.' 
 
 47. Hucusque Esaiae Prophetse pauca de multis dixisse 
 sufficiat. Nunc vero ilium, qui priusquam formaretur in 
 utero praescitus, et priusquam exiret de vulva sanctificatus et 
 in cunctis gentibus propheta positus est, Jeremiam scilicet, 
 quid de populo insipiente rigidisque regibus pronunciaverit, 
 parumper altendentes audite, hoc modo leniter verba initi- 
 antem : ^ Et factum est verbum Domini ad me dicens; vade 
 et clama in auribus Jerusalem, et dices : Audite verbum 
 Domini domus Jacob, et omnes cognationes domus Israel. 
 HsDC dicit Dominus: Quid invenerunt in me patres vestri 
 iniquitatis, qui elongati sunt a me, et ambulaverunt post 
 vanitatem, et vani facti sunt, et non dixerunt, ubi est qui 
 ascendere nos fecit de terra ^gypti.?' Et post pauca: 
 ' A saeculo confregisti jugum meum, rupisti vincula mea, 
 
DE EXCIDIO BRITANNIiE. *259 
 
 dixisti noil serviam. Ego plantavi te vineam electam, omne 
 semen verum. Quomodo ergo conversa es in pravum vinea 
 aliena ? Si laveris te nitro et multiplicaveris tibi herbam 
 borith, maculata es iniquitate tua coram me, dicit Dominus.' 
 Et infra : ' Quid vultis mecum judicio contendere ? Omues 
 me dereliquistis, dicit Dominus. Frustra percussi filios 
 vestros, disciplinam non receperunt. Audite verbum Domi- 
 ni : Nunquid solitudo factus sum Israel, aut terra serotina ? 
 Quare ergo dixit populus mens, recessimus, non veniemus 
 ultra ad te ? Nunquid obliviscetur virgo ornamenti sui, aut 
 sponsa fasciae pectoralis suae ? Populus vero meus oblitus 
 est me diebus innumeris.' ' Quia stultus est populus meus, 
 me non cognovit: filii insipientes sunt, et vecordes: sapientes 
 sunt ut faciant mala, bene autem facere nescierunt.' 
 
 48. Tum propheta ex sua persona loquitur dicens : 
 ' Domine, oculi tui respiciunt fidem ; percussisti eos et non 
 doluerunt, attrivisti eos et renuerunt accipere disciplinam ; 
 induraverunt facies suas super petram, et noluerunt reverti.' 
 Itemque Dominus : ' Annunciate hoc domui Jacob, et audi- 
 tum facite in Juda dicentes : Audi popule stulte qui non 
 habes cor, qui habentes oculos non videtis, et aures et non 
 auditis. Me ergo non timebitis, ait Dominus, et a facie mea 
 non dolebitis, qui posui arenam terminum mari, praeceptum 
 sempiternum quod non prseteribit; et commovebuntur et non 
 poterunt, intumescent fluctus ejus, et non transibunt illud. 
 Populo autem huic factum est cor incredulum et exasperans, 
 recesserunt et abierunt, et non dixerunt in corde suo, metu- 
 amus Dominum Deum nostrum.' Et iterum : ' Quia inventi 
 sunt in populo meo impii insidiantes quasi aucupes, laqueos 
 ponentes et pedicas ad capiendos viros. Sicut decipula 
 plena avibus, sic domus eorum plense dolo : ideo magnificati 
 sunt et ditati, incrassati sunt et inipinguati, et praeterierunt 
 sermones meos pessime, causam pupilli non dixerunt, et 
 judicium pauperum non judicaverunt. Nunquid super his 
 non visitabo ? dicit Dominus : aut super gentem hujusmodi 
 non ulciscetur anima mea ?' 
 
 49. Sed absit ut vobis eveniat quod sequitur: ^ Loquere 
 ad eos omnia verba haec et non audient te, et vocabis eos et 
 non respondebunt tibi, et dices ad eos : Haec est gens, quae 
 
 s 2 
 
2()0 GILD.E SAPIENTIS 
 
 11011 audi\ it voccm Domini Dei sui, iiec recij)it disciplinam ; 
 periit fides, cl ablala est de ore eorum.' Et post aliqiianla : 
 ' Nuiiquid qui cadit uoii vesurgit, et qui aversus est non 
 revcitctur? Quare ergo aversus est popiilus iste in Jerusalem 
 aversione contentiosa? Apprelienderunt mendacium, et 
 noluerunt reverti. Attendi et auscultavi, nemo quod bonum 
 est loquitur. Nullus est qui agat poenitentiam super peccato 
 suo dieens, quid feci ? Omnes conversi sunt ad cursum 
 suum, quasi equus impetu vadens in praelium. Milvus in 
 ccelo cognovit tempus suum, turtur et hirundo et ciconia 
 custodierunt tempus adventus sui, populus meus non cog- 
 novit judicium Dei.' Et tam vehementi sacrilegiorum caeci- 
 tate et ineffabili ebrietate propheta conterritus, et deflens eos 
 qui seipsos non deflebant, ut et nunc infelices tyranni agunt, 
 optat sibi auctionem fletuum a Domino concedi, hoc modo 
 dieens : ' Super contritione filia? populi mei contritus sum : 
 stupor oblinuit me. Nunquid resina non est in Galaad, aut 
 medicus non est ibi } Quare ergo non obducta est cicatrix 
 iilise populi m.ei ? Quis dabit capiti meo aquam, et oculis 
 meis fontem lachrymarum, et plorabo die et nocte interfectos 
 populi mei ? Quis dabit mibi in solitudine diversorium 
 viatorum, et derelinquam populum meum, et recedam ab eis, 
 quia omnes adulteri sunt, coetus prsevaricatorum ? Et ex- 
 tenderunt linguam suam quasi arcum mendacii et non 
 veritatis : confortaii sunt in terra, quia de malo ad malum 
 egressi sunt, et me non cognoverunt dicit Dominus.' Et 
 iterum: ' Et dixit Dominus: Quia dereliquerunt legem 
 meam quam dedi eis, et non audierunt vocem meam, et non 
 ambulaverunt in ea ; et abierunt post pravitatem cordis sui: 
 Idcirco hsDC dicit Dominus exercituum Deus Israel : Ecce 
 ego cibabo populum istum absynthio, et potum dabo eis 
 aquam fellis.' Et post pauca, quod etiam crebrius stylo 
 proplieta adjunxit, dieens ex persona Dei: ' Tu ergo noli 
 orare pro populo hoc, et ne assumas pro eis laudera et 
 orationem, quia non exaudiam in tempore clamoris eorum 
 ad me, et afflictionis eorum.' 
 
 50. Quid ergo nunc infausti duces facieni.? Illi pauci 
 invenientes viam angustam, amota spaciosa, prohibiti a Deo 
 ne preces .|Dro vobis fundant perseverantibus in malis, et 
 
DE EXCIDIO BRITANNIiE. 2(51 
 
 tantopere incitantibus ; quels e contrario ex corde ad Deum 
 repedantibus, Deo nolente animam hoininis inteiire, sed 
 retractante, ne penitus pereat qui abjectus est, vindictam non 
 potuissent inducere, quia nee Jonas, et quidem quum multum 
 concupiverit, Ninivitis Propheta. Sed omissis interim nostris, 
 audiamus potius quid prophetica tuba persultet : ' Quod si 
 dixeris,' inquiens, ' in corde tuo, Quarc venerunt mala haec ? 
 propter multitudinem iniquitatis luae. Si mutare potest 
 iEthiops pellem suam, aut pardus varietates suas, et vos 
 poteritis beuefacere, quum didiceritis malum,' — subauditur, 
 quia non vultis. Et infra : ' Hasc dicit Dominus populo huic : 
 Qui dilexit movere pedes suos et non quievit, et Domino non 
 placuit : nunc recordabitur iniquitatum eorum, et visitabit 
 peccata eorum. Et dixit Dominus ad me : Noli orare pro 
 populo isto in bonum. Quum jejunaverint, non exaudiam 
 preces eorum : et si obtulerint holocausta et victimas, non 
 suscipiam ea.' Et iterum : ' Et dixit Dominus ad me : Si 
 steterit Moyses et Samuel coram me, non est anima mea ad 
 populum istum : ejice illos a facie mea et egrediantur. Et 
 post pauca : * Quis miserebitur tui Jerusalem, aut quis con- 
 tristabitur pro te, aut quis ibit ad rogandum pro pace tua ? 
 Tu reliquisti me, dicit Dominus, et retrorsum abiisti, et 
 extendam mannm meam super te, et interficiam te.' Et post 
 aliquanta : ' Hajc dicit Dominus : Ecce ego fingo contra vos 
 cogitationem : Revertatur unusquisquc a via sua mala, et 
 dirigite vias vestras et studia vestra. Qui dixerunt : De- 
 speramus; post cogitationes nostras ibimus, et unusquisque 
 pravitatem cordis sui mali faciemus. Ideo haec dicit Do- 
 minus : Interrogate gentes, quis audivit talia liorribilia quae 
 fecit nimis virgo Israel ? Nun quid dt^iiciet de petra agri nix 
 Libani, aut vellipossunt aquae erumpentes frigidae defluentes? 
 quia oblitus est me populus meus.' Et post aliquanta, 
 optione proposita loquitur dicens : 'Haec dicit Dominus: 
 Facite judicium et justitiam, et liberate vi oppressum de 
 raanu calumniatoris, et advenam et pupillum et viduam nolile 
 contristare, neque opprimatis inique, et sanguinem innocen- 
 tem ne effundatis. Si enim facientes feceritis verbum istud, 
 ingredientur per portas domus hujus reges sedentes de genere 
 David super thronum ejus. Quod si non audieritis verba 
 
2C2 gilda: sai'ientis 
 
 hapc, in mcmetipso jiiravi, elicit Dominus, quia in solitudinem 
 erit domus ha?c.' Et iterum, de rege enim scelesto loque- 
 batur : * Vivo ego, dicit Dominus, quia si fuevit Jechonias 
 annulus in manu dextra mea, inde evellarn eum et dabo in 
 manu quaerentium animam ejus.' 
 
 51. Sanctus quoque Abacuc proclamat dicens: ' Vae qui 
 sedificant civitatem in sanguine, et praeparant civitatem in 
 iniquitatibus, dicentes: Nonne haec sunt a Domino omni- 
 potente ? Et defecerunt populi niulti in igne, et gentes 
 multa? minoratae sunt.' Et ita prophetiam querulus incipit : 
 * Usquequo clamabo et non exaudies ? vociferabor ad te, ut 
 quid mihi dedisti labores et del ores inspicere miseriam et 
 impietatem ? Contra : ' Et factum est judicium, et judex 
 accepit. Propter hoc dissipata est lex, et non perducitur ad 
 finem judicium : quia impius per potcntiam deprimit justum. 
 Propter hoc exiit judicium perversum.' 
 
 5*2. Sed et beatus Osee propheta, attendite quid loquatur 
 de principibus, dicens . * Pro eo quod transgressi sunt pactum 
 meum, et adversus legem meam tulerunt, et exclamabant : 
 Cognoviraus te, quia adversum sis Israel. Bonum ut ini- 
 quum persequuti sunt. Sibi regnaverunt, et non per me : 
 tenuerunt principalum, nee me agnoverunt.' 
 
 53. Sed et sanctum Amos prophetam hoc raodo minantem 
 audite : Mn tribus impietatibus iiliorum Juda, et in quatuor 
 non avertam eos, propter quod repulerunt legem Domini, et 
 pra3cepta non custodierunt, sed seduxerunt eos vana eorum. 
 Et emittam ignem super Judam, et comedet fundamenta 
 Jerusalem. Haec dicit Dominus: In tribus impietatibus 
 Israel, et in quatuor non avertam eos, propter quod tradide- 
 runt pecunia justum, et pauperem pro calciamentis quae 
 calciant super pulverem terrae, et colaphis caedebant capita 
 pauperum, et viam humilium declinaverunt.' Kt post pauca: 
 ^ Quaerite Dominum et vivetis, ut non reluceat sicut ignis 
 domus Joseph, et comedat eam, nee erit qui extinguat. 
 Domus Israel odio habuerunt in portis redarguentem, et 
 verbum justum abominati sunt.' Qui Amos prohibitus ne 
 prophetaret in Israel, absque adulationis tepore respondens : 
 ' Non eram,' inquit, ' ego propheta nee filius prophetae, sed 
 eram pastor caprarius vellicans sycoraoros, et suscepit me 
 
DE EXCIDIO BRlTANNIiE. 263 
 
 Dominus ab ovibus, et dixit Dominus ad me : Vade et pro- 
 phetiza in plebem meam Israel, et nunc audi verbum Do- 
 mini,' regem namque alloquebatur : ' Tu dicis, noli prophe- 
 tare in Israel, et non congreges turbas in domum Jacob. 
 Propter quod haec dicit Dominus. Uxor tua in civitate 
 meretricabitur, et filii tui et filiae tuae gladio cadent, et terra 
 tua funiculo metietur, et tu in terra immunda morieris; Israel 
 autem captivus diicetur a terra sua.' Et infra : ' Audite ita- 
 que haec, qui contribulatis immane pauperem, et domina- 
 tionem exercetis in inopes super terram, qui dicitis, quando 
 transibit mensis ut acquiraraus, et sabbata ut aperiamus the- 
 sauros.' Et post pauca: * Jurat Dominus contra superbiam 
 Jacob, si obliviscetur in contemptione opera vestra, et in his 
 non conturbabitur terra, et lugebit omnis qui commorabitur 
 in ea, et ascendet sicut flumen consummatio : Et conrertam 
 dies festos vestros in luctum, et injiciam in omnem lumbum 
 cilicium, et in omne caput decalvationem, et ponam eum 
 sicut luctum dilecti, et eos, qui cum eo sunt, sicut diem 
 moeroris.' Et iterura : ' Gladio morientur omnes peccatores 
 populi mei, qui dicunt : Non appropinquabunt neque Tenient 
 super nos mala.' 
 
 54. Sed et sanctus Micheas vates. attendite quid sit affatus ; 
 * Audi,' inquiens, * tribus.' Et quid exornabit civitatem ? 
 nunquid ignis ? Et domus iniquorum thesaurizans in thesau- 
 ros iniquos, et cum injuria injuslitiam. Si justificabitur in 
 statera iniquus, et in saccello pondera dolosa, ex quibus 
 divitias suas in impietate repleverunt.' 
 
 55. Sed et Sophonias propheta clarus, quas minas exag- 
 gerat, audite : ' Prope est,' iuquit, ' dies Domino magnus, 
 prope et velox valde. Vox diei Domini amara constituta est 
 et potens, dies irae, dies ilia, dies tribulationis et necessitatis, 
 dies nubis et nebulae, dies tubas et clamoris, dies miseriae et 
 exterminationis, dies tenebrarum et caliginis super civitates 
 firmas et super angulos excelsos. Et contribulabo homines, 
 et ibunt sicut caeci, quia Domino peccaverunt, et effundam 
 sanguinem sicut pulverem, et carnes eorum sicut fimum 
 bourn, et argentum eorum et aurum non poterint eximere eos 
 in die irae Domini. Et in igne zeli ejus consumetur omnis 
 terra, quando consummalionem et solitudinem faciet Po- 
 
264 GILDJE SAPIENTIS 
 
 minus super omues comniorantes in terrani. Convenite et 
 conjunginiini gens indisciplinala, priusquam efBciamini sicut 
 flos pra3teriens, priusquam veniat super vos ira Domini.' 
 
 56. Et quid Agg;eus sanctus propheta dicat attendite : 
 ' lisic dicit Doiiiinus : Semel ego movebo coelum, et terram, 
 et mare, et aridum, et avertam regnum, et exterminabo virtu- 
 tem regum gentium, et avertum quadrigas et ascensores.' 
 
 57. Nunc quoque quid Zacharias filius Addo propheta 
 electus dixerit intuemini, hoc modo prophetiam suam ex- 
 ordiens : ' Revertimini ad me, et revertar ad vos, dicit 
 Dominus: et noHte tales esse sicut patres vestri, quibus 
 imputaverunt prophetae priores dicentes : Haec dicit Do- 
 minus omnipotens : Avertite vos a viis vestris : Et non 
 intenderunt ut obaudirent me.' Et infra: ' Et dixit ad me 
 Angelus : Quid tu vides ? Et dixi : Falcem ego video 
 volantem longitiidinis cubitorum viginti. Maledictio quae 
 procedit super faciem totius ten'se : quoniam omnis fur ex 
 ea usque ad mortem punietur, et projiciam eum, dicit 
 Dominus omnipotens, et intrabit in domum furoris, et in 
 domum juration is in nomine meo mendacium.' 
 
 58. Sanctus quoque Malachias propheta dicit : ' Ecce 
 dies Domini veuiet succensa quasi caminus, et erunt omnes 
 superbi, et omnes facientes iniquitatem ut stipula, et in- 
 flamraabit eos dies adveniens, dicit Dominus exercituum, quae 
 non relinquet ex eis radicem et germen.' 
 
 59. Sed et sanctus Job, attendite quid de principio im- 
 piorum et fine disceptaverit, dicens : ' Propter quid impii 
 vivunt, et seuuerunt inhoneste : et semen eorum secundum 
 desiderium eorum, et filii eorum ante conspectum eorum, et 
 domus eorum fructuosae sunt, et timor nunquam, nee plaga 
 Domiui est super eos. Vacca eorum non abortivit, et praeg- 
 nans eorum pertulit partum, et non erravit, sed permanet 
 sicut oves seternae. Et pueri eorum gaudent, et psalterium 
 sumentes et cytharam finierunt in bonis vitam suam, in 
 requiem inferorum dormierunt.' Nunquid Deus facta im- 
 piorum non respicit ? Non ergo : ' sed lucerna impiorum 
 extinguetur, et superveniet eis eversio et dolores tanquam 
 parturientis eos ab ira tenebunt. Et erunt sicut paleae a 
 vento, et sicut pulvis, quem abstulit turbo. Deficiant filiis 
 
DE EXCIDIO BRITANNIA. 265 
 
 ejus bona. Videant oculi ejus occisionem suam, nee a 
 Domino resalvetur.' Et post aliquanta de iisdem : ' Qui 
 gregem/ inquit, * cum pastore rapuerunl, et jumentum 
 orphanorum abduxerunt, et bovem viduae pignoraverunt, et 
 declinaverunt imponentes a via necessitatis. Agrum ante 
 tempus non suum demessi sunt, pauperes potentium vineas 
 sine mercede et sine cibo operati sunt, nudos multos dorraire 
 fecerunt sine vestimentis, tegmen animae eovum abstulerunt.' 
 Et post pauca, Quum ergo sciret eorum opera, tradidit eos in 
 teuebras : ' Maledicatur ergo pars ejus a terra, pariant 
 planlationes ejus aridae.' Retribuatur ergo illi sicut egit, 
 contribuletur omnis iniquus sicut lignum sine sanitate. In 
 iracundia enim surgens impotentem evertit. Propterea enim 
 non credet de vita sua quum infirmari coeperit, non speret 
 sanitatem, sed cadet in languorem, Multos enim laesit 
 superbia ejus, et marcidus factus est sicut malva in aestu, 
 velut spica quum de stipida sua decidit. Et infra : ' Quod si 
 multi fuerint filii ejus, in occisionem erunt. Quod et si 
 coUegerit ut terram argentum, et similiter ut lutum prae- 
 paraverit aurum : haec omnia justi consequuntur.' 
 
 60. Quid praeterea beatus Esdras propheta ille bibliotlieca 
 legis minatus sit attendite, hoc modo disceptans : * Haec 
 dicit Dominus meus : Non parcet dextera mea super pec- 
 can tes, nee cessabit romphaea super ejffundentes sanguinem 
 innocuum super terram. Exibit ignis ab ira mea, et devo- 
 rabit fundamenta terrae et peccatores quasi stramen in- 
 censum. Vas eis qui peccant, et non observant mandata 
 mea, dicit Dominus, non parcam illis. Discedite filii apo- 
 statae, et nolite contaminare sanctificationem meam. Novit 
 Deus qui peccant in eum, propterea tradet eos in mortem, etin 
 occisionem. Jam enim venerunt super orbem ten'arum mala 
 multa. Immissus est gladius vobis ignis, et quis est qui 
 recutiet ea } Nunquid recutiet aliquis leonem esurientem in 
 siiva? aut nunquid extinguet ignem quum stramen incensum 
 fuerit ? Dominus Deus mittet mala, et quis est qui recutiet 
 ea ? et exibit ignis ex iracundia ejus, et quis extinguet eum ? 
 Coruscabit, et quis non timebit.'' tonabit, et quis non liorrebitr 
 Deus cuncta minabitur, et quis non terrebitur ? A facie ejus 
 treraet terra, el fundamenta maris fluctuantur de profundo.' 
 
266 GILD^ SAPIENTIS 
 
 61. Ezcchicl quoquc propliela egregius, quatuorque evan- 
 gelicoiuui animaliuin miraiuliis inspector, quid de sceleratis 
 edixerit, atlendite, cni primum Dominus miserabiliter plagam 
 Israel duflenli ait: * Iniquitas domus Israel et Juda invaluit 
 niniis, quia impleta est lerra iniquitate et immunditia. Ecce 
 ego sum. Non parcet oculus meus neque niiserebor.' Et 
 infra : ' Qiioniam terra plena populis, et civitas plena 
 iniquitate est : Et avertam impetum virtutis eorum, et pol- 
 luentur sancta eorum. Exoratio veniet, et quseret pacem, et 
 non erit.' Et post aliquanta : * Factus est,' iuquit, ' sermo 
 Domini ad me dicens : Fili hominis, terra quae peccaverit 
 niilii ut delinquat delictum, extendam manum in earn, et 
 conteram ejus firmameutum panis, et emittam in earn famem, 
 et tollam de ea hominem, et pecora. Et si sint tres viri isli 
 in medio ejus, Noe, Daniel, et Job, non liberabunt eam, sed 
 ipsi in sua justitia salvi erunt, dicit Dominus. Quod si 
 eliam bestias malas inducam super terram et puniam illarn, 
 et erit in exterminium, et non erit qui iter faciat a facie 
 bestiarum ; et tres viri isti in medio ejus sint, vivo ego dicit 
 Dominus, si filii et filiae ejus liberabuntur, sed ipsi soli salvi 
 erunt, terra autem erit in interitum.' Et iterum : ' Filius 
 non accipiet injustitiam patris, neque pater accipiet in- 
 justitiam filii. Justitia jusli super ipsum erit. Et iniquus, 
 si avertat se ab omnibus iniquitatibus quas fecit, et custodiat 
 omnia mandata mea, et faciat justiliam et misericordiam 
 naultam, vita vivet et non morietur. Omnia delicta ejus, 
 quaecunque fecit non erunt : in sua juslitia, quam fecit, vita 
 vivet. Nunquid voluntate volo mortem injusti, dicit Dominus, 
 quam ut avertat se a via sua mala et vivat } Quum se autem 
 converterit Justus a justitia sua, et fecerit iniquitatem se- 
 cundum omnes iniquitates quas fecit iniquus, omnes justitiae, 
 quas fecit, non erunt in memoria. In delicto suo, quo 
 excidit, et in peccatis suis, quibus peccavit, morietur.' Et 
 post aliquanta : ' Et scient omnes gentes, quia propter pec- 
 cata sua caplivi ducti sunt domus Israel; eo quod reliquerunt 
 me. Et averti faciem meam ab eis, et tradidi eos in manus 
 inimicorum ejus, et omnes gladio ceciderunt. Secundum 
 immunditias suas, et secundum iniquitates suas feci illis, 
 et averti faciem meam ab eis.' 
 
DE EXCIDIO BRITANNLC. 267 
 
 62. Hasc de sanctonim prophetarum minis dixisse sufficiat : 
 pauca taiitum de Sapientia Salomonis, qusB adhortationera 
 vel denuntiationem exprimant regibus, non minus quam 
 minas huic opusculo inserere necessarium duxi, ne dicant 
 me gravia et importabilia in humeros hominum verborum 
 onera velle imponere, digito aiitem meo ea, id est con- 
 solatorio affatii, nolle raovere. Audiamus itaque quid pro- 
 pheta dixit. ' Diligite/ inquit, 'justitiam, qui judicatis 
 leiram.' Hoc unum testimonium, si toto corde servaretur, 
 abunde ad covrigendos patrise duces sufficeret. Nam si 
 dilexissent justitiam, diligerent iitique fontem quodammodo, 
 el originem totius juslitiae Deum. ' Servite Domino in 
 bonitate, et in simplicitate cordis quaerile eum.' Heu quis 
 ricturus est, ut quidam ante nos ait, quando ista a civibus 
 perficiantur, si tamen usquam perfici possmit, ' Quoniam 
 invenitur ab his qui non tentant ilium, apparet autem eis qui 
 (idem habent in eum.' Nam isli sine respectu tentant 
 Deum, cujus praecepta contumaci despectione contemnunt, 
 nee fidem servant illi, cujus oraculis blandis vel ali- 
 quantulura sevens dorsum vevsant et non faciem. ' Per- 
 versae enim cogitationes separant a Deo.' Et hoc in 
 tyrannis nostii temporis perspicue deprehenditur. Sed 
 quid nostra mediocritas huic tam aperto sensui miscetur } 
 Loquatur namque pro nobis, ut diximus, qui solus verax 
 est, Spiritus scilicet Sanctus, de quo nunc dicilur: ' Spiritus 
 autem Sanctus disciplinse efFugiet fictum.' Et iterum : 
 
 * Quoniam spiritus Dei replevit orbem teiTarum.' Et infra, 
 iinem malorum bonorumque oculato judicio praetendens, ait : 
 
 * Quomodo spes impii tanquam lanugo est quae a vento 
 toUitur, et tanquam fumus qui a vento diffusus est, et tan- 
 quam spuma gracilis, quae a procella dispergitur, et tanquam 
 memoria hospitis unius diei praetereuntis. Justi autem in 
 perpetuum vivent. Et apud Deum est merces illorum, et 
 cogitatio eorum apud Altissimum. Ideo accipient regnum 
 decoris, et diadema speciei de manu Domini. Quoniam 
 dextera sua protegel eos, et bracbio sancto suo defendet 
 illos/ Dissimiles etenim qualitate sunt valde, justi et impii, 
 nimirum, ut dixit Dominus : ' Eos, qui honorant,' inquiens, 
 
 * me, bonorabo : et, qui me spernunt, erunt ignobiles.' 
 
"^OS GILD.E SAPIENTIS 
 
 63. Sed transeamus ad caelera: * Audite,' inquit, ' omncs 
 regcs et intelligite, discite judices finium terrae, praibete 
 aures vos qui continelis raultitudines, et placetis vobis in 
 lurbis nationiini. Quoiiiara data est a Deo potestas vobis, et 
 virtus ab Altissimo, qui intcrrogabit opera vestra, et cogi- 
 tationes scrutabitur. Quoniara quum essetis niinistri regni 
 illius, non recte judicastis, neque custodistis legem justiliae, 
 neque secundum voluntatem ejus ambulastis : horrende et 
 celeritcr apparebit vobis, quoniam judicium durissimum his 
 qui pra3sunt fiet. Exiguis enim conceditur misericordia, 
 potentes autem potenter tormenta patientur. Non enim 
 personas subtrabet, qui est omnium dominator: nee revere- 
 bitur magnitudinem cujusquam, quoniam pusillum et magnum 
 ipse fecit, et aequaliter cura est illi pro omnibus. Fortioribus 
 autem fortior instat cruciatio. Ad vos ergo, reges, hi sunt 
 sermones mei, ut discatis sapientiam, et non decidatis. Qui 
 enim custodierint justa, justificabuntur, et qui didiceriut 
 sancta, sanctificabuntur.' 
 
 64. Hactenus cum regibus patriae non minus prophetarum 
 oraculis quam nostris sermonibus disceptavimus, volentes eos 
 scire quae propheta dixerat : ' Quasi,' inquiens, ' a facie 
 colubri fuge peccata: si accesseris ad ilia, suscipient te dentes 
 leonis, dentes eorum interiicientes animas hominum.' Et 
 iterum : * Quam magna misericordia Domini, et propitiatio 
 ejus convertentibus ad se.' Et si non habemus in nobis illud 
 apostolicum, ut dicamus ; * Optabam enim anathema esse a 
 Christo pro fratribns meis,' tamen illud propheticum, toto 
 corde possimus dicere : Heu quia auima pent ! Et iterum : 
 * Scrutemur vias nostras, et quaeramus, et revertamur ad 
 Dominum: levemus corda nostra cum manibus ad Deum in 
 coelo.' Sed et illud Apostoli : ' Cupimus unumquemqae 
 vestrum in viceribus Christi esse.' - ttLTbiio 
 
 65. Quam enim libenter hoc in loco, acsi marinis fluctibus 
 jactatus, et in optato evectus portu remis, si non tantos 
 talesque malitioe episcoporum vel caeteroiTim sacerdotum, aut 
 clericorum in nostro quoque ordine erigi adversus Deum 
 vidissem monies ; quos me, secundum legem, ceu testes, 
 primum duris verborum cautibus, dein populum, si tamen 
 sanctionibus inhaeret, non ut corporaliter intei-ficiantur, sed 
 
DE EXCIDIO BRITANNLE. "269 
 
 mortui vitiis, vivant Deo, ne personanim arguar exceptionis, 
 totis necesse est viribtis lapidare, verecundia intervenienle 
 quiescerem. Sed mihi quseso, lit jam iii superioribus dixi, 
 ab his veniam impertiii, quorum vitam non solum laudo, 
 verum etiam cunctis mundi opibus prasfero, cuj usque me, si 
 fieri possit, ante mortem esse aliquamdiu participem opto et 
 sitio, uostris jam nunc obvallatis sanctorum duobus clipeis 
 lateribiis, invictis, dorso adversitatis moenia stabilito, capite, 
 pro galea, adjutorio Domini fidissimecontectocrebro veracium 
 volatu, vel alitent conviviorum cautes. 
 
 66. Sacerdotes habet Britannia, sed insipientes; quam 
 plurimos ministros, sed impudentes ; clericos, sed raptores 
 subdolos ; pastores, iit dicuntur, sed occisioni animarum liipos 
 paratos, quippe non commoda plebi providentes, sed proprii 
 plenitudinem ventris quserentes; Ecclesiae domus habentes, 
 sed turpis lucii gratia eas adeuntes; populos docentes, sed 
 pra?bendo pessima exemj)la, vitia, malosque mores; raro 
 sacrificantes, et niinquam puro corde inter altaria stantes ; 
 plebem ob peccata non corripientes, nimirum eadem agentes; 
 pra:cepta Christi spernentes, et suas libidines votis omnibus 
 implere curantes; sedem Petri Apostoli immundis pedibus 
 usurpantes, sed merito cupiditatis in Judae traditoris pestilen- 
 tem catbedram decidentes ; veritatem pro inimico odientes, 
 et mendaciis acsi carissimis fratribiis faventes; justos inopes 
 immanes quasi angues torvis vultibus conspicantes, et scele- 
 ratos divites absque uUo verecundiae respectu sicut ccelestes 
 angelos venerantes; egenis eleemosynam esse dandam summis 
 e labiis praedicantes, sed i})si vel obolum non dantes ; nefanda 
 populi scelera tacentes, et suas injurias quasi Christo irrogatas 
 amplificantes ; religiosam forte matrem, seu sorores, domo 
 pellentes, et externas veluti secretion ministerio familiares 
 indecenter levantes, vel potius, ut vera dicam, licet inepta 
 non tail] mihi quam talia agentibus, humiliantes ; ecclesiasti- 
 cos post haec gradus propensius quam regna coelorum 
 ambientes, et tyrannico ritu acceptos defendentes, nee tamen 
 legitimis moribus illustrantes ; ad prsecepta sanctorum, si 
 aliquando dunlaxat audierint quae ab illis saepissime audienda 
 erant, oscitantes ac stupidos, et ad ludicra et ineptas secula- 
 
270 GILD.B SAFIENTIS 
 
 riuni liominuui fabulas, ac si iter viue, qii8C inorlis, pandunt, 
 strenuos et inlentos; ])ingueclinis gratia taurorum more raucos, 
 et acl illicita infeliciter promptos; vultus arroganter in altum 
 habentes, et sensus, conscientia remordente, ad ima vel Tar- 
 tarum demcrsos; iino sane perdito denario mosstos, et ad 
 iinum inquisilum laetos; in apostolicis sanctionibus, ob in- 
 sciliam vel peccatorum pondus, ora etiam scientiuni obtu- 
 rantes, hebetes ac miitos, et in flexibus mundialium negotiorum 
 mendacibns doctissimos ; quorum de scelerata conversatione 
 multos sacerdotio irruentes, potius vel illud pene omni pecunia 
 redimrntes, quam tvactos, et in eodem veteri infaustoque 
 intolerabilium piaculorum coeno, post sacerdotalem episco- 
 patus vel presb} terii sedem, qui nee ibidem usquam sederunt, 
 utpote indigne, porcorum more volutantes, rapto tantum 
 sacerdotali nomine nee tamen teuore, vel apostolica dignitate 
 accepta ; sed qui nondum ad integram fidem sunt vel malorum 
 pcenitentia idonei, quomodo ad quemlibet ecclesiasticum, ut 
 non dicam summum, convenientes et adepti gradum, quern 
 non nisi sancti atque perfecti, et Apostolorum imitatores, et, 
 ut Magistri gentium verbis loquar, irreprehensibiles, legitime 
 et absque magno sacrilegii crimine suscipiunt ? 
 
 67. Quid enim tarn impium tamque scelestum est, quam 
 ad similitudinem Simonis Magi, non intervenientibus licet 
 interea promiscuis criminibus, episcopatus officium vel pres- 
 byterii terreno pretio, quod sanctitate rectisque moribus 
 decentius acquiritur, quempiam velle mercari ? Sed in eo isti 
 propensius vel desperatius errant, quo non ab Apostolis vel 
 Apostolorum successoribus, sed a tyrannis et a patre eorum 
 diabolo, fucata et nunquam profutura emunt sacerdotia : quin 
 potius velut culmen tectumque malorum omnium quoddam, 
 quo non facile eis improperentur a quoquam admissa prisca 
 vel nova, et cupiditatis gulseque desideria, utpote praepositi 
 multorum facilius rapiant, scelestss vitae structurae super- 
 ponunt. Nam si talis profecto coemptionis conditio ab 
 impudentibus istis, non dicam apostolo Petro, sed cuilibet 
 sancto sacerdoti pioque regi ingesta fuisset, eadem responsa 
 accepissent, quae ab apostolo auctor eorundem Magus Simon 
 dicente Petro : ' Pecunia tua tecum sit in perditionem.' Sed 
 forte heu, qui ambitores istos ordinant, imo potius humiliant, 
 
DE EXCIDIO BRITANNIA. 271 
 
 atque pro benedictione malediciiDt, dum ex peccatoribus noii 
 pcenitentes, quod rectius fuerat, sed sacrilegos et desperates 
 faciunt, et Judam quodammodo in Petri cathedra Domini 
 traditoreni, ac Nicolanra in loco Stephani inarljris statuunt 
 immundae haeresios adinrenlorem, eodem modo sacerdotio 
 adsciti sunt: et ideo non magnopere detestantur in filiis, 
 quinimo venerantur, quod similiter ut patribus subinde venisse 
 certissiffium est. Etenim eos, si in parochiam, resistentibus 
 sibi ettam pretiosum quacstum denegantibus severe commesso- 
 ribus, hujusmodi margaritam in venire non possint, pra3missis 
 ante solicite nuntiis, transnavigare maria, terrasque spatiosas 
 transmeare non tarn piget quam delectat, ut omnino talis 
 species inaequiparabilisque pulchritudo, et, ut verius dicam, 
 diabolica illusio, vel venditis omnibus copiis, comparetur. 
 Dein cum magno apparatu magnaque phantasia, vel potius 
 insania, repedautes ad patriam, ex erecto erectiorem incessum 
 pingunt, et dudum summitates montium conspicantes, nunc 
 recte ad aethera vel ad summa nubium vellera, luminum 
 semidormitantes acies librant, ac sese, nova quaedam plasmata, 
 imo diabolica organa, ut quondam Novatus Romoe, dominicae 
 conculcator margaritae porcus niger, patriae ingerunt, violenter 
 manus non tarn venerabiiibus aris quam flammis inferni 
 ultricibus dignas, in tali schema positi, sacrosanctis Christi 
 sacrificiis extensuri. 
 
 68. Quid tu infelix popule, a talibus, ut dixit Apostolus, 
 bestiis ventris praestolaris ? His ne corrigeris, qui seipsos non 
 modo ab bona non invitaut, sed secundum prophetae expro- 
 brationem laborant ut inique agant ? Talibusne oculis illus- 
 traberis, qui haec tantum avide speculantur, quae proclive 
 vitiis, id est, Tartari portis, ducant? Vel certe secundum 
 Salvatoris dictum, si non istos rapacissimos ut Arabiae kipos, 
 acsi Loth ad montem, igneum Sodomorum imbrem pras- 
 propere fugeritis, caeci educti a caecis pariter in inferni foveam 
 cadetis. 
 
 69. Sed forsitan aliquis dicat, non ita omnes episcopi vel 
 presbyteri ut superius comprehensi, quia non schismatis, non 
 superbiae, non immunditidtj infamia maculantur, mali sunt; 
 quod nee vehementer et nos diffitemur. Sed licet sciamus 
 eos castos esse et bonos, breviter tameu respondebimus. 
 
272 GILD^ SAPIENTIS 
 
 Quid profuit Heli sacevdoti, quod solus uon violaverit 
 pra3cepta Domini, rapicndo in fuscinulis, antcquam a(le])S 
 Domino offerretur, ex ollis caines, dum cadem mortis ira, 
 qua filii sunt, mulctatuv? Quis rogo eorum, dc quorum 
 moribus satis multa superius diximus, ob invidiam melioris 
 hostijie coelestique igni in coGlis evectse, ut Abel, occisus ? 
 qui etiam mediocris verbi asperuantur convitium. Quis 
 perosus est consilium malignantium, et cum impiis non 
 sedit, ita ut de eo veridice quasi de Enoch diceretur: ' Am- 
 bulavit Enoch cum Deo et non inveniebatur,' in mundi 
 scilicet vanitate omnis post idola proclive id temporis clau- 
 dicare, relicto Deo, insipientis? Quis eonim, salutari in. area, 
 hoc estj nunc Ecclesia, nullum Deo adversanlem, ut Noe 
 diluvii tempore, non admisit, ut perspicue monstraretur non 
 nisi innoxios vel poenitentes egregios in dominica clomo esse 
 debere ? Quis victoribus solum, et in tricentenario numero, 
 hoc est Trinitatis sacramento, liberato justo regum quinque, 
 victriciumque turmarum exercitus ferales vincentibus, et 
 nequaquam aliena cupientibus sacrificium ofFerens, ut Mel- 
 chisedech, benedixit? Quis sponte proprium in altari capite 
 csedendum, ut Abraham, Deo jubente, obtulit filium, ut 
 simile quoddam huic impleret Christi mandatum dicentis, 
 oculum dextrum scandalizantem evelli debere, et prophetae 
 praecaveret, se maledictum esse gladium et sanguinem prohi- 
 bentem? Quis memoriani maleCacti de corde radicitas, ut 
 Joseph, evulsit ? Quis in monte cum Domino loquutus, et 
 nequaquam concrepantibus tubis exinde pertemtus, duas 
 tabulas cornutamque faciem aspectu incredulis inhabilem et 
 horrendam tropico sensu, ut Moyses, advexit ? . Quis eorum, 
 pro peccatis populi exorans, imo de pectore clamavit, ut ipse, 
 ' Domine,' inquiens, ' peccavit populus iste peccatum grande, 
 quod si dimittis eis, dimitte : alioquin dele me de libro tuo ?' 
 70. Quis zelo Dei accensus mirabili, ad ultionem forni- 
 cationis sine dilatioue, sanando poenitentiss medicamine 
 stupri aiFectum, ne ira populo inardesceret, sicut Phinees 
 sacerdos, ut per hoc in sevo reputaretur illi justitia, strenue 
 consurrexit? Quis vero eorum, vel in extiipationem usque 
 ad internecionem de terra repromissionis septem gentium 
 morali intelligentia, vel ad constabilitionem spiritualis Israel, 
 
DE EXCIDIO BRITANNIiE. 273 
 
 pro eis Jesum Nave imitatus est ? Quis eorum, populo Dei 
 finales terminos trans Jordanem, ut sciretur quid cuique 
 tribui conveniat, sicut supradicti Phinees scilicet et Jesus 
 sagaciter divisere, ostendit? Quis, ut adversariorum plebi 
 Dei innumera prosterneret gentium millia, unicam filiam, 
 quae propria voluptas intelligitur, imitans et in hoc Apo- 
 stolum dicentem: * Non quserens quod mihi utile est, sed 
 quod multis, ut salvi fiant,' obviantem victoribus cum t}Tii- 
 panis et choris, id est, carnalibus desideriis, in sacrificium 
 votivae placationis, ut Jephthe, mactavit ? Quis eorum, ad 
 conturbanda, fuganda, sternendaque superbarum gentium 
 castra, mysterii Trinitatis, ut supradiximus, cum lagenas 
 viris tenentibus egregias in manibus sonantesque tubas, id 
 est propheticos et apostolicos sensus, ut dixit Dominus 
 prophetae : ' Exalta quasi tuba vocem tuam:' et Psalmista 
 de Apostolis : ' In omnem terram exivit sonus eorum,' et 
 lagenas splendidissimo ignis lumine noctu coruscantes, quae 
 accipiuntur in sanctorum corporibus bonis operibus annexis, 
 et Sancti Spiritus igni ardentibus, ut Apostolus, habentes, 
 inquit, thesaurum istum in vasis fictilibus, post idololatriae 
 luci, quod moraliter interpretatum, est densae et fuscae 
 cupiditatis, succisionem silvae, et evidentia signa Judaici 
 velleris, imbris coelestis expertis, et gentilis, rore Sancti 
 Spiritus madefactij fide non dubia, ut Gedeon, processit? 
 
 71. Quis eorum, mori exoptans mundo et vivere Christo, 
 luxuriosos gentium convivas laudantes, Deos suos, id est, 
 sensus extoUentes divitias, ut Apostolus, et avaritia, inquit, 
 quae est simulachrorum servitus, concussis duabus virtute 
 brachiorum columnis, quae intelliguntur in voluptatibus 
 nequam animae carnisque, quibus domus human ae omnis 
 nequitiae quodammodo pangitur ac fulcimentatur, tam innu- 
 merabiles, ut Sampson, prostravit ? Quis orationibus, holo- 
 caustoque lactantis agni Philistinorum metum depellens, 
 insperatas tonitruorum voces nubiumque imbres concitans, 
 absque adulatione regem constituens, eundem Deo non 
 placentem abjiciens, uncto pro illo meliore in regno, ut 
 Samuel, valedicturus populo astabit hoc modo dicens : 
 ' Ecce praesto sum, loquimini coram Domino et Christo 
 ejus, utrum bovem cujusquam tulerim, an asinum, si quem- 
 
 T 
 
274 GILD.E SAPIENTIS 
 
 piam caliimniatus sum, si oppress! aliquem, si de manii 
 cujusquam mimus accepi ?' Cui a populo responsum est 
 dicente: ' Non es caluraniatus iios, neque oppressisti, neque 
 tulisli de manu alicujus quippiam.' Quis eorum, igne 
 coelesti centum superbos exurens, quinquaginta humiles 
 servans, et absque adulationis fuco, non Deum per prophetas 
 sed idolum Accaron consulenti, mortem imminentem iniquo 
 regi annuncians, omnes prophetas simulachri Baal, qui 
 interpretati accipiuntur sensus humani, invidige, avaritiae, ut 
 jam diximus, semper intenti, mucrone corusco, hoc est verbo 
 Dei, ut Helias egregius vates, prostravit, et zelo Dei com- 
 motus, iniquorum terras imbres adimens sethrales, ac si 
 fortissimo penuriae claustello tribus annis sexque mensibus 
 obseratos, fame, siti moribundus in deserto conquestus est : 
 * Domine,' inquiens, ' prophetas tuos occiderunt, et altaiia 
 tua suffoderunt, et ego relictus sum solus, et quaerunt animam 
 meam ?' 
 
 7*2. Quis eorum, carissimum discipulum terrenis extra 
 solitum ponderibus oneratum, quae ante ea a se magnopere 
 licet rogato ut acciperet despecta fuissent, etsi non perpetua 
 lepra, ut Helisaeus, saltim expulsione mulctavit ? Et quis 
 ex illis, puero in vitae desperatioue aestuanti, atque improviso 
 super bellico hostium apparatu civitatem, in qua erant, 
 obsidentium tremefacto, inter nos, ut ille animae visus, 
 ferventi exoratione ad Deum facta, ita ut intueri potuerit 
 auxiliarium ccelestis exercitus, armatorum curruum, ceu 
 equitum ignito vultu fulgentium, montem plenum, patefecit, 
 et credere quin fortior esset ad salvandum quam inimici ad 
 pugnandum ? Et quis eorum, corporis tactu, mortui scilicet 
 mundo, viventis an tern Deo^ alii diverso funere occubanti, 
 proculdubio mortuo Deo, vitiis vero viventi, quasi supra- 
 dictus, proficiet, ita ut satim prosiliens Christo grates pro 
 sanitate agat cunctorum pene mortalium ore desperata ? 
 Cujus eorum, carbon e ignito de altari forcipe Cherubin 
 advecto, ut peccata sua delerentur humilitate confessionis, 
 labia, ut Esaiae, mundata sunt ; et efficaci oratione sibi 
 adjuncta pii regis Ezechiae, supplantatione centum octoginta 
 quinque millia exercitus Assyriorum, nuUo apparente vul- 
 neris vestigio, angeli manu, ut supradicti, prostrata sunt? 
 
DE EXCIDIO BRITANNIA. 275 
 
 Quis eorum, ob praecepta Dei, et minas coelitus datas, verita- 
 temque vel non audientibus proferendam, squalores paedo- 
 resque carcerum, ut momentaneas mortes, ut beatus Jeremias 
 excepit ? Et ne multa : Quis eorum, ut Magister gentium 
 dixit, errare in montibus, et in speluncis, et in cavernis 
 terree, lapidari, secari, totius mortis genere pro nomine 
 Domini attentari, sicut sancli prophetae, perpessus est ? 
 
 73. Sed quid immoramur in exemplis veteribus, acsi non 
 essent in novo ulla? Audiant itaque nos, qui absque ullo 
 labore angustum hoc iter Christianas religionis, praetento 
 tantum sacerdotali nomine, intrare se putant, carpentes 
 paucos flores, veluti summos de extento sanctorum novi 
 Testamenti tyronum amoenoque prato. Quis vestrum, qui 
 torpetis potius quam sedetis legitime in sacerdotali sede, 
 ejectus de consilio impiorum, post diversarum plagas virga- 
 rum, ut sancti Apostoli, quod dignus habitus est pro Christo 
 vero Deo contumeliam pati, toto corde Trinitati gratias 
 egit ? Quis, ob testimonium verum Deo ferendum, fullonis 
 vecte cerebro percussus, ut Jacobus primus, in novo dun- 
 taxat episcopus Testamento, corporaliter interiit ? Quis 
 gladio vestrum, ab iniquo principe, ut Jacobus Joannis 
 frater, capite caesus est ? Quis, ut protominister martyrque 
 evangelicus, hoc solum criminis habens, quod viderit Deum 
 quem perfidi videre nequiverant, nefandis manibus lapidatus 
 est? Quis, inversis pedibus crucis affixus pro reverentia 
 Christi patibulo, quem non minus morte quam vita honora- 
 turus, ut clavicularius ille coelorum regni idoneus, extremum 
 halitum fiidit ? Quis ex vobis, gladii ictu veridicantis, pro 
 confessione Christi, post vincula carceris, naufragia, amaram 
 virgarmn casdem, post fluminum, latronura, gentium, Judae- 
 orum, pseudoapostolorum continua pericula; post famis, 
 jejunii, vigiliarum labores ; post perpetem solicitudinem 
 omnium Ecclesiarum ; post aestum pro scandalizantibus ; 
 post infirmitatem pro infirmis; post admirabilem praedicando 
 Christi Evangelium orbis pene circuitum, ut vas electionis 
 Magisterque gentium electus, capite plexus est ? 
 
 74. Quis vestrum, ut sanctus martyr Ignatius Antiochiae 
 urbis episcopus, post admirabiles in Christo actus, ob testi- 
 monium ejus, leonum molis Romae confractus est ? cujus 
 
 T 2 
 
270 GlLDiE SAPIENTIS 
 
 verba quuiii ad passionem duceretur audicntcs, si aliquando 
 vultus veslri lubore suffusi sunt, non solum in comparatione 
 ejus vos non putabitis sacerdotes, sed ne raediocres quidem 
 Christianos esse. Ait enim in Epistola quam ad Romanam 
 Ecclesiam raisit : * A Syria usque Romam cum bestiis terra 
 raarique depugno, die ac nocte connexus et colligatus decern 
 leopardis, militibus, dico, ad custodiam datis, qui ex beneficiis 
 nostris saBviores fiunt. Sed ego eorum nequitiis magis eru- 
 dior: nee tamen in hoc justificatus sura. O salutares bestias, 
 quae pra3parantur mihi, quando venient? quando emittentur? 
 quando eis frui licebit carnibus meis ? quas ego exopto acri- 
 ores parari, et invitabo ad devorationem mei, et deprecabor 
 ne forte, ut in nonnullis fecerunt, timeant attingere corpus 
 meum : quinimo, et si cunctabuntur, ego vim faciam, ego me 
 ingeram. Date, quaeso, veniam, ego novi quid expediat 
 mihi : nunc incipio esse Christi discipulus : facessat invidia 
 vel humani affectus, vel nequitise spiritualis, ut in Jesum 
 Christum adipisci merear ignes, cruces, bestias, dispersiones 
 ossium, discerptionesque membrorum; ac totius corporis 
 poeuse, et omnia in me unum supplicia diaboli arte quaesita 
 complentur, dummodo Jesum Christum merear adipisci.' 
 Quid ad haec dormitantibus animae ocuhs aspicitis ? Quid 
 talia surdis sensuum auribus auscultatis ? Discutite, quaeso, 
 tenebrosam atramque cordis vestri caliginem temporis, ut 
 veritatis et humilitatis praefulgidum lumen videre possitis. 
 Christianus non mediocris sed perfectus, sacerdos non vilis 
 sed summus, martyr non segnis sed praecipuus dicit : ' Nunc 
 incipio esse Christi discipulus.' Et vos, acsi Lucifer ille de 
 coelo projectus, verbis non potestate erigimini, et quodam- 
 modo sub dente ruminatis et gestibus praetenditis, quae antea 
 actor vester depinxerat: ' In coelum,' inquiens, ^ conscendam, 
 et ero simihs Altissimo.' Et iterum : ' Ego fodi, et bibi 
 aquam, et exsiccavi vestigio pedum meorum omnes rivos 
 aggerum.' Multo rectius oportebat vos imitari Ilium et 
 audire, qui totius bonitatis et humilitatis vere invictum ex- 
 emplar est, dicentem per prophetam : ' Ego autem sum 
 vermis et non homo, opprobrium hominum et abjectio plebis.' 
 O mirabile quoddam, dixisse eum opprobrium hominum, 
 quum omnis mundi opprobria deleverit : et iterum in Evan- 
 
DE EXCIDIO BRITANNIA. 277 
 
 gelio : ^ Non possum ego a me ipso facere quicquam,' quum 
 ipse C08BVUS Patri ac Spiritui Saucto, communis ejusdemque 
 substantias, coelum et terram cum omni eomm inaeslimabili 
 ornamento fecerit, non alterius sed propria potestate ; et vos 
 arroganter verba exaltasse, propheta dicente: ^ Quid superbit, 
 terra et cinis ?' Sed ad propositum revertar. 
 
 75. Quis inquam ex vobis, ut Smyrnensis ecclesiae pastor 
 egregius Polycarpus Christi testis, mensam humane hospiti- 
 bus ad ignem eum avide trahentibus apposuit, et objectus 
 flammis pro Christi caritate, dixit: * Qui dedit mihi ignis 
 fen-e supplicium, dabit, ut sine clavorum confixione^ flammas 
 immobiliter perferam.' Unum adhuc, praeter magnam verbis 
 volans sanctorum silvam, exempli gratia ponam Basilium, 
 scilicet Caesariensem episcopum, qui, quum ab iniquo principe 
 minae hujuscemodi intentarentur, quod, nisi in crastinum 
 Arriano cceno ut cacteri, macularetur, esset omnino moriturus, 
 dixisse fertur : ' Ego sane ero eras qui hodie sum, tu te 
 utinam non mutares/ Et iterum: ' Utinam haberem aliquid 
 digni muneris, quod offerrem huic, qui maturius Basilium de 
 nodo follis hujus absolveret.' Quis ex vobis apostolici ser- 
 monis regulam, quae ab omnibus semper Sanctis sacerdotibus 
 quibusque tempoiibus extantibus, humanam suggestionem 
 praecipitanter ad nequitiam festinantem recutientibus servata 
 est, in concussione tyrannorum indirupte custodivit, hoc 
 modo dicens: * Obedire oportet magis Deo quam hominibus?' 
 
 76. Igitur confugientes solito more ad Domini misericor- 
 diam sanctorumqne prophelarum ejus voces, ut illi pro nobis 
 oraculorum suorum jacula imperfectis pastoribus, ut an tea 
 tyrannis queis compuncti sanentur, librent, videamus quid 
 Dominus per prophetas ad desides et inhonestos sacerdotes, 
 et non bene populum tam exempla quam verba docentes, 
 minarum loquatur. Nam et Heli ille sacerdos in Silo, pro eo 
 quod non digno Deo zelo severe in filios contemnentes 
 Deum ultus fuerat, sed molliter et clementer, utpote paterno 
 aflfectu, admonuerat, tali animadversione damnatur, dicente 
 ad eum propheta : ' Haec dicit Dominus: Manifeste ostendi 
 me ad domum patris tui, quum essent in ^gypto servientes 
 Pharaonis, et elegi domum patris tui ex omnibus tribubus 
 Israel mihi in sacerdotio.' Et post pauca : * Quare respexisti 
 
278 GlLDvE SAPIENTIS 
 
 in incensum meum, et in sacrificium meum improbo oculo ? 
 et honorificasti filios tuos plusquam nie, ut benediceres eos a 
 primordio in omnibus sacrificiis coram me ? Et nunc sic 
 dicit Dominus: Quoniam qui honoiificant me, honorabo eos: 
 et qui pro nihilo habent me, ad nihilum redigentur. Ecce 
 dies venient, et disperdam nomen tuum, et semen domus 
 patris tui. Et hoc tibi signum sit, quod veniet super duos 
 filios tuos Ophni et Phinees ; in uno die morientur ambo in 
 gladio virorum.' Si haec itaque patiuntur, qui verbis tantum 
 subjectos, et non condigna ultione emendant, quid ipsis fiet, 
 qui ad mala hortantur peccando et trahunt ? 
 
 77. Quid illi quoque perspicuum est vero vati, post ex- 
 pletionem signi ab eodem prsedicti, et restitutionem aridae 
 manus impio regi, misso a Judaea prophetare in Bethel, pro- 
 hibitoque ne quid ibidem cibi gustaret, ac decepto ab alio, 
 ut dicebatur, propheta, ut parum quid panis et aquae sumeret, 
 obtigit, dicente ad eum suo hospite: * Haec dicit Dominus 
 Deus: Quia inobediens fuisti ori Domini, et non custodisti 
 mandatum quod praecepit Dominus Deus tuus, et reversus 
 es, et comedisti panem, et bibisti aquam in hoc loco, in quo 
 mandaveram tibi, ne manducares panem nee biberes aquam; 
 non ponetur corpus tuum in sepulchro patrum tuorum. Et 
 factum est,' inquit, ' postquam manducavit panem et bibit 
 aquam, stravit sibi asinam suam et abiit ; et invenit eum leo 
 in via, et occidit eum ?' 
 
 78. Esaiam quoque sanctum prophetam de sacerdotibus 
 hoc modo loquentem audite: ' Vae impio in malum, retributio 
 enim manuum ejus fiet ei. Populum meum exactores sui 
 spoliaverunt, et mulieres dominatae sunt ejus. Popule meus, 
 qui beatum te dicunt, ipsi te decipiunt, et viam gressuum 
 tuorum dissipant. Stat ad judicandum Dominus, et stat ad 
 judicandos populos. Dominus ad judicium veniet cum seni- 
 bus populi sui et principibus ejus. Vos depasti estis vineam 
 meam, rapina pauperis in domo vestra. Quare atteritis 
 populum meum, et facies pauperum commolitis, dicit Do- 
 minus exercituum ?' Et item : ' Vae qui condunt leges ini- 
 quas, et scribentes injustitiam scripserunt, ut opprimerent in 
 judicio pauperes, et vim facerent causae humilium populi mei, 
 ut essent viduae praeda eorum, et pupillos diripereut. Quid 
 
DE EXCIDIO BRITANNIA. 279 
 
 facietis in die visitationis et calamitatis de longe venientis ?' 
 Et infra: ' Verum hi quoque prae vino nescierunt, et prae 
 ebrietate erraverunt, sacerdotes nescierunt prae ebrietate, 
 absorpti sunt a vino, erraverunt in ebrietate, nescieiTint 
 videntem, ignoraverunt judicium. Omnes enim meusae re- 
 pletae sunt vomitu sordium, ita ut non esset ultra locus.' 
 
 79. * Propterea audite verbum Domini, viri illusores, qui 
 dominaoiini super populum meum, qui est in Jerusalem. 
 Dixistis enim : Percussimus fcedus cum morte, et cum inferno 
 fecimus pactum. Flagellum inundans quum transierit non 
 veniet super nos, quia posuimus mendacium spem nostram, 
 et mendacio protecti sumus.' Et post aliquanta : * Et sub- 
 vertet grando spem mendacii, et protectionem. Aquae inun- 
 dabunt, et delebitur foedus vestrum cum morte, et pactum 
 vestrum cum inferno non stabit : flagellum inundans quum 
 transierit, eritis et in conculcationem : quaudocuiique per- 
 transierit, toilet vos.' Et iterum : * Et dixit Domiuus : Eo 
 quod appropinquat populus iste ore suo, et labiis glorificant 
 me, cor autem eorum longe est a me : ideo ecce ego addam 
 ut adrairationem faciam populo huic, miraculo grandi et 
 stupendo. Peribit enim sapientia a sapientibus ejus, et 
 intellectus prudentium ejus abscondetur. Vae qui profundi 
 estis corde, ut a Domino abscondatis consilium, quorum sunt 
 in tenebris opera, et dicunt : Quis videt nos ? et quis novit 
 nos ? Perversa enim haec vestra cogitatio.' Et post ali- 
 quanta : ' Haec dicit Dominus : Ccelum sedes mea, et terra 
 scabellum pedum meorum est. Quae ista est doums, quam 
 aedificabitis mihi, et quis erit locus quietis meae ? Omnia 
 haec manus mea fecit, et facta sunt universa ista, dicit Do- 
 minus. Ad quem autem aspiciam, nisi ad pauperculum et 
 contritum spiiitu et trementem sermones meos ? Qui immolat 
 bovem, quasi qui interficiat virum : qui mactat pecus, quasi 
 qui excerebret canem : qui offert oblationem, quasi qui 
 sanguinem suillum offerat: qui recordatur thuris, quasi qui 
 benedicat idolo. Haec omnia elegerunt in viis suis, et in 
 abominationibus suis anima eorum deleclata est.' 
 
 80. Jeremias quoque virgo prophetaque quid insipientibus 
 loquatur pastoribus, attendite : ' Haec dicit Dominus : Quid 
 invenerunt patres vestri in me iniquitatis, quia elongaverunt 
 
280 GILD^ SAPIENTIS 
 
 a me, et ambulaverunt post vanitatem, ct vani facti sunt:' 
 Et paulo post : * Et ingressi contaminastis teiTam meam, et 
 haereditatem meam posuistis in abominationem. Saccrdotes 
 non dixerunt, ubi est Dominus ? Et tenentes legem iiesci- 
 erunt me, et pastores proevaricati sunt in me. Propterea 
 adhuc judicio contendam vobiscum, ait Dominus, et cum 
 filiis vestris disceptabo.' Item post aliquanta : ' Stupor ct 
 mirabilia facta sunt in terra : prophetae pra^dicabant menda- 
 cium, et sacerdotes applaudebant manibus suis, et populus 
 mens dilexit talia. Quid igitur fiet in novissimis ejus?' ' Cui 
 loquar et contestabor, ut audiat r Ecce incircumcisae aures 
 eorum, et audire non possunt. Ecce verbum Domini factum 
 est illis in opprobrium, et non suscipiunt illud : ' quia ex- 
 lendam manum meam super habitantes terram, dicit Do- 
 minus. A minore quippe usque ad majorem omnes avaritiae 
 student, et a propheta usque ad sacerdotem cuncti faciunt 
 dolum. Et curabant contritionem filise populi mei cum 
 ignominia dicentes, pax, pax, et non erit pax. Confusi sunt, 
 qui abominationem fecerunt. Quin potius confusione non 
 sunt confusi, et erubescere nescierunt. Quamobrem cadent 
 inter ruentes, in tempore visitationis eorum corruent, dicit 
 Dominus.' Et iterum : ' Omnes isti principes declinantium, 
 ambulantes fraudulenter, aes et ferrum, universi corrupt! sunt, 
 defecit suflBatorium in igne, frustra conflavit conflator, mali- 
 tiae autem eorum non sunt consumptse, argentum reprobum 
 vocate eos, quia Dominus projecit illos.' Et post pauca : 
 ^ Ego sum, Ego sum: Ego vidi, dicit Dominus. Ite ad 
 locum meum in Silo, ubi habitavit nomen meum a principio: 
 et videte quae fecerim ei propter malitiam populi mei Israel. 
 Et nunc quia fecistis omnia opera base, dicit Dominus: Et 
 loquutus sum ad vos mane consurgens et loquens et non 
 audistis, et vocavi vos et non respondistis. Faciam domui 
 huic in qua invocatum est nomen meum, et in qua vos habetis 
 fiduciam : et loco quem dedi vobis et patribus vestris, sicut 
 feci Silo, et projiciam vos a facie mea.' 
 
 81. Et iterum: ' Filii mei exierunt a me, et non subsis- 
 tunt: et non est qui extendat ulti'a tentorium meum, et erigat 
 pelles meas : quia stulte egerunt pastores, et Dominum non 
 quaesierunt. Propterea non intellexerunt, et grex eorum 
 
DE EXCIDIO BRITANNIJE. 281 
 
 dispersus est.' Et post aliquanta : ' Quid est quod dilectus 
 meus in domo mea facit scelera multa ? Nunquid carnes 
 sanclae auferent a te malitias tuas, in quibus gloriata es? 
 Olivam uberem, pulchram, fructiferam, speciosam vocabit 
 Dominus uomen tuum. Ad vocem loquelae, grandis exarsit 
 ignis in ea, et combusta sunt fruteta ejus.' Et iteram : 
 * Venite, congregamini omnes bestiae terrae, properate ad 
 devorandum. Pastores multi demoliti sunt vineam meam, 
 conculcaverunt partem meam, dederunt portionem meam 
 desiderabilem in desertum solitudiuis.' Itemque loquitur: 
 ' Haec dicit Dominus populo huic, qui dilexit movere pedes 
 suos, et non quievit, et Domino non placuit. Nunc recorda- 
 bitur iniquitatum eorum, et visitabit peccata illoiTim. Pro- 
 phetae dicunt eis : Non videbitis gladium, et fames non eiit 
 in vobis, sed pacem veram dabit Dominus vobis in loco isto. 
 Et dixit Dominus ad me : Falso prophetae vaticinantur in 
 nomine meo, non misi eos et non praecepi eis, visionem 
 mendacem et divinationem et fraudulentiam et seductionem 
 cordis sui pvophetant vobis. Ideo base dicit Dominus : In 
 gladio et fame consumentur prophetae illi : et populi, quibus 
 prophetaverunt, projecti erunt in viis Jerusalem prae fame et 
 gladio, et non erit qui sepeliat.' 
 
 82. Et iterum : ' Vae pastoribus, qui disperdunt et dilace- 
 rant gregem pascuae meae, dicit Dominus. Ideo haec dieit 
 Dominus Deus Israel ad pastores qui pascunt populum 
 meum : Vos dispersistis gregem meum, et ejecistis eos, et 
 non visitaslis illos. Ecce, ego visitabo super vos malitiam 
 studiorum vestrorum, dicit Dominus. Propheta namque et 
 sacerdos polluti sunt, et in domo mea inveni malum eorum, 
 dicit Dominus : et idcirco via eorum erit quasi lubricum in 
 tenebris, impellentur enim et corruent in ea, afFeram enim 
 super eos mala, annum visitationis eorum, dicit Dominus. 
 Et in prophetis SamariaB vidi fatuitatem, et prophetabant in 
 Baal, et decipiebant populum meum Israel. Et in prophetis 
 Jerusalem vidi similitudinem, adulterium, et iter mendacii ; 
 et confortaverunt manus pessimorum, ut non converteretur 
 unusquisque a malitia sua : facti sunt mihi omnes Sodoma, 
 et habitatores ejus quasi Gomorrah. Propterea haec dicit 
 
282 GILDM SAPIENTIS 
 
 Dominus ad prophetas : Ecce ego cibabo eos absinthio, el 
 potabo eos felle. A prophetis enim Jerusalem est egressa 
 pollutio super omnem terram. Haec (licit Dominus exerci- 
 tuum : Nolite audire verba prophetarura, qui prophetant 
 vobis, et decipiunt vos: visionem enim cordis sui loquuntur, 
 non de ore Domini, Dicunt enim his, qui me blasphemant, 
 loquutus est Dominus; Pax erit vobis : et omnibus, qui am- 
 bulant in pravitate cordis sui, dixerunt : Non veniet super 
 eos malum. Quis enim affuit in consilio Domini, et vidit et 
 audivit sermonem ejus? Quis consideravit verbum illius et 
 audivit? Ecce, turbo Dominicae indignationis egreditur, et 
 tempestas erumpens super caput impiorum veniet: non 
 revertetur furor Domini usque dum faciat, et usque dum 
 compleat cogitationem cordis sui. In novissimis diebus in- 
 telligetis consilium ejus.' 
 
 83. Parum namque cogilatis vel facitis; quod sanctus 
 quoque Joel monens inertes sacerdotes, ac deflens detrimen- 
 tum populi pro iniquitatibus eorum edixit : ' Expergiscimini 
 qui estis ebrii a vino vestro, et plorate et lamentamini omnes 
 qui bibitis vinum in ebrietatem, quia ablata est ab ore vestro 
 jucunditas et gaudium. Lugete sacerdotes, qui deservitis 
 altari, quia miseri facti sunt campi. Lugeat terra, quia 
 miserum factum est frumentum, et siccatum est vinum, dimi- 
 nutum est oleum, aruerunt agricolae. Lugete possessiones 
 pro tritico et hordeo, quia periit vindemia ex agro, vitis 
 arefacta est, ficus diminutae sunt: granata, et palma, et 
 malum, et omnia ligna agri arefacta sunt, quoniam confude- 
 runt gaudium filii hominum.' Quae omnia spiritualiter in- 
 telligenda erunt vobis, ne tam pestilent! fame verbi Dei 
 animae vestrae arescerent. Et iterum : ' Flete sacerdotes, 
 qui deservitis Domino, dicentes: Parce, Domine, populo tuo, 
 et ne des hgereditatem tuam in opprobrium, et ne dominentur 
 eorum gentes, uti ne dicant gentes, ubi est Deus eorum.' 
 Sed haec vos nequaquam auditis, sed omnia, quibus propen- 
 sius divini furoris indignatio inardescat, admittitis. 
 
 84. Quid etiam sanctus Osee propheta sacerdotibus vestri 
 moduli dixerit, signanter attendite : ' Audite haec sacerdotes, 
 et intendat doraus Israel et domus regis, infigite auribus 
 
DE EXCIDIO BRITANNI.E. 283 
 
 vestris, quoniam ad vos est judicium, quia laqueus facti esiis 
 Speculationij et velut reticulum extensum super Itaburium 
 quod indagatores venationis coniixerunt.' 
 
 85. Vobis etiam a Domino alienatio hujuscemodi inten- 
 datur per prophetam Amos dicentem: * Odio habui et repuli 
 dies festos vestros, et non accipiam odorem in solennibus 
 conventionibus vestris, quia etsi obtuleritis holocaustomata 
 et hostias vestras, non accipiam ea. Et salutare decla- 
 rationis vestrae non aspiciam. Transfer a me sonum canti- 
 onum tuarum, et psalmum organorum tuorum non audiam.' 
 Famis etenim Evangelici cibi, culina ipsa vestrae animae 
 viscera excomedens grassatur in vobis, sicut supradictus 
 propheta prsedixit. ' Ecce,' inquiens, * dies veniunt, dicit 
 Dominus, et emittam famem in terram, non famem panis, 
 neque sitim aquae, sed famem in audiendo verbum Dei, et 
 movebuntur aquae a mari usque ad mare, et ab Aquilone 
 usque ad Orientein percurrent quaerentes verbum Domini, et 
 non invenient.' 
 
 86. Auribus quoque percipite sanctum Micheam, acsi 
 ccelestem quandam tubam adversus subdolos populi principes 
 concisius personantem : * Audite nunc,' inquiens, ' principes 
 domus Jacob, nonne vobis est ut cognoscatis judicium odien- 
 tibus bona, et quaerentibus maligna, rapientibus pelles eorum 
 ab eis, et carnes eorum ab ossibus eorum ? Quemadmodum 
 comederunt carnes plebis meae, et pelles eorum ab eis ex- 
 coriaverunt, ossa eorum confregerunt, et laniaverunt quasi 
 carnes in oUa; succlamabunt ad Deum et non exaudiet eos, 
 et avertet faciem suam ab eis in illo tempore, propter quod 
 malitiose gesserunt in adinventionibus suis super ipsos. 
 Haec dicit Dominus super prophetas qui seducunt populum 
 meum, qui mordent dentibus suis, et praedicant in eum 
 pacem, et non est data in os eorum : excitavi in eum bellum. 
 Propterea nox erit vobis ex visione, et tenebrae vobis erunt 
 ex divinatione, et occidet sol super prophetas, et contene- 
 brescet super eos dies, et confuudentur videntes somnia, et 
 deridebuntur divini, et obtrectabunt adversus omnes ipsi: 
 quoniam non erit qui exaudiat eos, si non ego implevero 
 fortitudinem in spiritu Domini et judicio et potestate, ut 
 annuntiem domui Jacob impietates suas, et Israel peccata 
 
284 GILD^ SAPIENTIS 
 
 sua. Audite hacc itaque duces domus Jacob, et residui 
 domus Israel, qui abominamini judicium, et omnia recta 
 pervertitis, qui aedificatis Sioii in sanguine, et Jerusalem in 
 iniquitatibus : duces ejus cum muneribus judicant, et sacer- 
 dotes ejus cum mercede respondebant, et prophelae ejus cum 
 pecunia divinabant, et in Domino requiescebant, dicentes: 
 Nonne Dominus in nobis est ? Non venient super nos mala. 
 Ideo propter vos Sion sicut ager arabitur, et Jerusalem sicut 
 specula pomarii erit, et mons domus sicut locus sylvae.' Et 
 post aliquanta : ' Heu me, quia factus sum sicut qui colligit 
 stipulam in messe, et sicut racemus in vindemia quum non sit 
 botrus ad manducandum primitiva. Heu me, anima quia 
 periit terrenis operibus, semper peccatorum reverentia exori- 
 tur reverens a terra, et, qui corrigat inter homines, non est. 
 Omnes in sanguinem judicio contendunt, et unusquisque 
 proximum suum tribulatione tribulat, in malum manus suas 
 praeparat.' 
 
 87. Quid Sophonias etiam propheta egregius de vestris 
 olim comessoribus disceptaverit, attendite, de Jerusalem 
 namque loquebatur quae spiritualiter Ecclesia vel anima 
 intelligitur : ' O,' inquiens, ' quae erat splendida et liberata 
 ciritas, confidens columba, non obaudivit vocem, nee per- 
 cepit disciplinam, in Domino non confisa est, et ad Deum 
 suum non accessit.' Et id quare, ostendit: ' Principes ejus 
 sicut leo rugientes, judices sicut lupi Arabiae non relinque- 
 bant in mane, prophetae ejus spiritum portantes viri con- 
 temptoris, sacerdotes ejus prophanabant sancta, et impie 
 agebant in lege: Dominus autem Justus in medio ejus, et 
 non faciet injustum mane, mane dabit judicium suum.' 
 
 88. Sed et beatum Zachariam prophetam monentem vos 
 in verbo Dei audite : ' Haec enim dicit Dominus oranipotens: 
 Judicium justum judicate, et misericordiam et miseratiouem 
 facite unusquisque ad fratrem suum, et viduam et orphanum 
 et advenam et pauperem per potentiam nolite nocere, et 
 malitiam unusquisque fratris sui non reminiscatur in corde 
 suo: et contumaces fuerunt ne observarent, et dederunt 
 dorsum stultitiae, et aures suas degravaveinint ut non audirent, 
 et cor suum statuerunt insuadibile ne audirent legem meam 
 et verba, quae misit Dominus omnipotens in spiritu suo in 
 
*' DE EXCIDIO BR1TANNT.E. 285 
 
 luanibus prophetarum prioram, et facta est ira magna a 
 Domino omnipotente.' Et itemm: * Quoniam qui loque- 
 bantur, loquuti sunt molestias, et divini visa falsa, et somnia 
 falsa loquebantur, et vana consolabantur : propter hoc aridi 
 facti sunt sicut oves, et afflicti sunt quoniam uon erat sanitas. 
 Super pastores exacervata est iracundia mea, et super agnos 
 visitabo.' Et post pauca : ' Vox lamentantium pastorum, 
 quia misera facta est magnitudo eonim. Vox rugientium 
 leonum, quoniam miser factus est decursus Jordanis. Hsec 
 dicit Dominus omnipotens : Qui possidebant interficiebant, 
 et non pcenituit eos : et, qui vendebant eas dicebant : Bene- 
 dictus Dominus, et ditati sumus, et pastores earum nihil 
 passi sunt in eis. Propter quod non parcam jam super 
 inhabitantes terram, dicit Dominus.' 
 
 89. Quid prgeterea sanctus Malachias propheta vobis 
 denunciaverit, audite : * Vos,' inquiens, ' sacerdotes qui 
 spernitis nomen meum, et dixistis : In quo spemimus nomen 
 tuum ? Offerendo ad altare meum panes poUutos : et 
 dixistis, In quo polluimus eos ? In eo quod dixistis : Mensa 
 Domini pro nihilo est, et quae superposita sunt sprevistis : 
 quoniam si adducatis caecum ad victimam, nonue malum ? 
 Si admoveatis claudum aut languidum, nonne malum? Offer 
 itaque illud prgeposito tuo si suscipiet illud, si accipiet 
 personam tuam, dicit Dominus omnipotens. Et nunc exorate 
 faciem Dei vestri, et deprecamini eum : in manibus vestris 
 facta sunt hsec, si accipiam ex vobis personas vestras.' Et 
 iterum : ' Et intulistis de rapina claudum et languidum, et 
 inlulistis munus. Nunquid suscipiam illud de manu vestra, 
 dicit Dominus ? Maledictus dolosus qui habet in grege suo 
 masculum, et votum faciens immolat debile Domino, quia 
 rex magnus ego sum, dicit Dominus exercituum, et nomen 
 meum horribile in gentibus.' ' Et nunc ad vos mandatum 
 hoc, O sacerdotes, si nolueritis audire et ponere super cor ut 
 detis gloriam nomini meo, ait Dominus exercituum, mittam 
 in vos egestatem, et maledicam benedictionibus vestris, quo- 
 niam non posuistis super cor. Ecce ego projiciam vobis 
 brachium, et dispergam super vultum vestrum stercus solen- 
 nitatum vestrarum.' Sed interea ut avidius organa nequitiae 
 praeparetis ad bona, quid de sancto sacerdote dicat, si quan- 
 
286 GILD/E SAPIENTIS 
 
 ♦ 
 
 tuliimcunque adliuc interni auditus in vobis remanet, auscul- 
 tate: 'Pactum meum,' inquiens, ' fuit cum eo/ de Levi 
 namque vol Moyse secundum liistoriam loqucbatur, ' vitae et 
 pacis, dedi ei tiraorem, et timuit me, a facie nominis mei 
 pavebat, lex veritatis fuit in ore ejus, et iniquitas non est 
 inventa in labiis ejus, in pace et in aequitate ambulavit 
 mecum, et multos avertit ab iniquitate. Labia enim sacer- 
 dotis custodient scientiam, et legem requirent ex ore ejus, 
 quia angelus Domini exercituum est.' Nunc item mutavit 
 sensum, et malos increpare non desinit : ' Vos,' inquiens, 
 ' recessistis de via, et descandalizastis plurimos in lege, et 
 irritum fecistis pactum cum Levi, dicit Dominus exercituum. 
 Propter quod et ego dedi vos contemptibiles et humiles in 
 omnibus populis, sicut non servastis vias meas, et accepistis 
 faciem in lege. Nunquid non pater unus omnium nostrum: 
 nunquid non Deus unus creavit nos ? Quare ergo despicit 
 unusquisque fratrem suum ?' Et iterum : ' Ecce veniet 
 Dominus exercituum, et quis poterit cogitare diem adventus 
 ejus? et quis stabit advidendum eum? Ipse enim egredietur 
 quasi ignis ardens, et quasi poa lavantium, et sedebit con- 
 flans et emundans argentum, et purgabit filios Levi, et 
 colabit eos quasi aurum et quasi argentum.' Et post pauca: 
 ' Invaluerunt super me verba vestra, dicit Dominus, et 
 dixistis : Vanus est qui servit Deo, et quod emolumentum, 
 quia custodivimus praecepta ejus, et quia ambulavimus 
 coram Domino exercituum tristes? Ergo nunc beatos 
 dicemus arrogantes, siquidem aedificati sunt facientes iniqui- 
 tatem, tentaverunt Deum, et salvi facti sunt.' 
 
 90. Quid vero Ezechiel propheta dixerit, attendite : ' Vae,' 
 inquiens, * super vae veniet, et nuntius super nuntium erit, et 
 quaeretur visio a propheta, et lex peribit a sacerdote et con- 
 silium de senioribus.' Et iterum : ' Haec dicit Dominus : 
 Eo quod sermones vestri sunt mendaces, et divinationes 
 vestrae vanae, propter hoc ecce ego ad vos, dicit Dominus : 
 Extendam manum meam super prophetas qui vident mendacia, 
 et eos qui loquuntur vana in disciplina populi mei non erunt, 
 et in scriptura domus Israel non scribentur, et in terram 
 Israel non intrabunt, et scietis quia ego Dominus. Propterea 
 populum meum seduxerunt dicentes, pax Domini, et non est 
 
DE EXCIDIO BRITANNI/E. 287 
 
 pax Domini. Hie struit parietem, et ipsi ungunt eum, et 
 cadet.' Et post aliquanta : ' Vae his qui concinnant cervicalia 
 subtus oranem cubitum manus, et faciunt velamina super 
 omne caput universae aetatis ad subvertendas animas. Ani- 
 mseque subversae sunt populi mei, et animas possidebant, et 
 contaminabant me ad populum meum propter manum plenam 
 hordei, et propter fragmentum panis ad occidendas animas 
 quas non oportebat mori, et ad liberandas animas quas non 
 oportebat vivere, dum loquimini populo exaudienti vana 
 eloquia.' Et infra : ' Fili hominis die, Tu es terra quae non 
 compluitur, neque pluvia facta est super te in die irae, in qua 
 principes in medio ejus, sieut leones rugientes, rapientes 
 rapinas, animas devorantes in potentia, et pretia aceipientes, 
 et viduae tuae multiplicatae sunt in medio tui, et sacerdotes 
 ejus despexerunt legem meam, et polluebant sancta mea. 
 Inter sanctum et pollutum non distinguebant, et inter medium 
 immundi et mundi non dividebant, et a sabbatis meis 
 obvelabant oculos suos, et polluebant in medio eorum.' 
 
 91. Et iterum : ' Et quaerebam ex eis virum recte conver- 
 santem, et stantem ante faciem meam omnino in tempore irae, 
 ne in fine delerem eam, et non inveni. Et effudi in earn 
 animum meum in igne irae meae ad consumendum eos : vias 
 eorum in caput eorum dedi, dieit Dominus.' Et post 
 aliquanta : ' Et factus est sermo Domini ad me dicens : Fili 
 hominis loquere filiis populi mei, et dices ad eos : Terra in 
 quam ego gladium superinducam, et aceeperit populus terras 
 hominem unum ex ipsis, et dederit eum sibi in speculatorem, 
 et videvit gladium venientem super terram, et tuba cecinerit, 
 et significaverit populo : et audierit qui audit vocem tubas et 
 non observaverit : et venerit gladius et comprehenderit eum, 
 sanguis ejus super caput ejus erit. Quia, quum vocem tubae 
 audisset, non observavit, sanguis ejus in ipso erit: et hie, quia 
 custodivit animam suam, liberavit. Et speculator si viderit 
 gladium venientem et non significaverit tuba, et populus non 
 observaverit : et veniens gladius aceeperit ex eis animam, et 
 ipsa propter iniquitatem suam capta est; et sanguinem de 
 manu speculatoris requiram. Et tu fili hominis, speculatorem 
 te dedi domui Israel, et audies ex ore meo verbum quum dicam 
 peccatori, morte morieris : et non loqueris ut avertat se a via 
 
288 GILD^ SAPIENTIS 
 
 suaimpius: et ipse iniquus in iniquitatc sua morietur, san- 
 guinem autem ejus de manu tua requiram. Tu vero si 
 prsedixeris impio viam ejus, ut avertat se ab ea, et non se 
 averterit a via sua : hie sua impietate morietur, et tu animam 
 tuam eripuisti.' 
 
 92. Sed sufficiant haec pauca de pluribus prophetarum 
 testimonia, queis retmiditur superbia vel ignavia sacerdolum 
 contumacium, ne putent nos propria potius adinventione quam 
 legis sanctorum vel auctoritate eis talia denuntiare. Videamus 
 igitur quid evangelica tuba mundo personans inordinalis 
 sacerdotibus eloqualur, non enim de illis, ut jam diximus, qui 
 apostolicam sedem legitime obtinent, quique bene norunt 
 largiri spiritualia conservis suis in tempore cibaria, si qui 
 tamen multi impraesentiarum sunt; sed de pastoribus imperitis, 
 qui derelinquunt oves, et pascunt vana, et non habent verba 
 pastoris periti, nobis sermo est. Evidens ergo indicium est, 
 non esse eum legitimum pastorem, sed mediocrem quidem 
 Christianum, qui haec non tarn nostra, qui valde exigui sumus, 
 quam Veteris Novique Testaraenti decreta recusarit, vel 
 inficiatus fuerit ; sicut bene qmdam nostrorum ait : * Opta- 
 biliter cupimus, ut hostes Ecclesiae sint nostri quoque absque 
 ullo foedere hostes ; et amici ac defensores nostri non solum 
 fcederati, sed etiam patres ac domini habeantur.' Conveniant 
 namque singuli vero examine conscientiam suam, et ita 
 depreheudent an secundum rectam rationem sacerdotali 
 cathedrae insideant. Videamus, inquam, quid Salvator mundi 
 Factorque dicat. ' Vos estis,' inquit, ^ sal teiTae, quod si sal 
 evanuerit, in quo salietur? ad nihilum valet jV^lt^a, pi§i ut 
 projiciatur foras ut conculcetur ab hominibus.'> , , . ;.:, 
 
 93. Hoc unum testimonium ad confutandos impudeutes 
 quosque abunde sufficere posset, sed ut evidentioribus adhuc 
 astipulationibus, quantis semetipsos intolerabilibus scelerum 
 fascibus, falsi hi sacerdotes opprimant, verbis Christi com- 
 probetur, aliqua annectenda sunt. Sequitur enim : ' Vos 
 estis lux mundi. Non potest civitas abscondi supra montem 
 posita, neque accendunt lucernam et ponunt eam sub medio, 
 sed super candelabrum, ut luceat omnibus qui in domo sunt.' 
 Quis ergo sacerdotum hujiis temporis ita ignorantiae caecitate 
 depellit, ut ceu lux clarissimae lucernae, in aliqua domo cunctis 
 
DE EXCIDIO BRITANNI.E. 289 
 
 iioctu residenlibiis, scientia3 simul et bonorum operum 
 lampade kiceat? Quis ita universis ecclesiae filiis tiUum, 
 publicum, conspicuumque refugium, ut sit civibus finnissima 
 forte editi montis civitas vertice constituta, habetur ? Sed et 
 quod sequitur: ' Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut 
 videant opera vestra boi^ia, et magnificent patrem vestrum qui 
 in coelis est:' quis eorum uno saltem die potest implere ? 
 Quin potius densissinia quaedam eorum nebula, atraque 
 peccaminum omni insula? ita incumbit nox, ut omnes pene a 
 via recta avertat, ac per invios impeditosque scelerum calles 
 errare faciat, quorum non modo Pater cceleslis non laudatur 
 per opera, sed etiam intolerabililer blasphematur. Velim 
 quidem haec scripturas sacrse testimonia huic epistolae inserta 
 vel inserenda, sicut nostra mediccritas posset, omnia utcuuque 
 historico vel morali scnsu interpretari. 
 
 94. Sed, ne in immensura modum opusculum hoc, bis qui 
 non tarn nostra quam Dei despiciunt, fastidiunt, avertunt, 
 proteletur, sinipliciter et absque ullo verborum circuitione 
 congesta vel congerenda sunt. Et post pauca : ' Qui enim 
 solverit unum de mandatis istis minimis, et docuerit sic 
 homines, minimus vocabitur in regno ccelorum.' Et iterum : 
 ' Nolite judicare, ut non judicemini: in quo enim judicio 
 judicaveritis, judicabitur de vobis.' Quis rogo veslrum 
 respiciet id quod sequitur? 'Quid autem vides,' inquit, 
 ' festucam in oculo fratris lui, et trabem in oculo tuo non 
 consideras ? aut quomodo dicis fratri tuo, Sine ejiciara fes- 
 tucam de oculo tuo, et ecce trabes in oculo tuo est.' Vel 
 quod sequitur: ' Nolite dare sanctum canibus, neque misf^- 
 ritis margaritas vestras ante porcos, ne forte conculcent eas 
 pedibus suis, et conversi disrumpant vos,' quod saepissime 
 vobis evenit. Et populum monens, ne a dolosis doctoribus, 
 ut estis vos, seduceretur, dixit: * Attendite vobis a falsis 
 propbetis, qui veniunt ad vos in vestitu ovium, intrinsecus 
 autem sunt lupi rapaces : a fructibus eorum cognoscetis eos. 
 Nunquid colligunt de spinis uvas, aut de tribulis ficus ? Sic 
 omnis arbor bona bonos fiuctus facit, et mala males.' Et 
 infra: ' Non omnis qui dicit mihi, Domine, Domine, intrabit 
 in regnum coelorum : sed qui facit voluntatem patris mei qui 
 in coelis est, ipse intrabit in regnum coelorum.' 
 
 u 
 
'iOO GILD.E SAPIENTIS 
 
 95. Quid sane vobis fiet, qui, ut propheta dixit, labiis 
 lanlum et iion corde Deo credilis ? Qualiter autem impletis 
 quod sequitur: ' Ecce,' inquiens, ' ego mitto vos sicut oves 
 in medio luporum,' qui versa vice, ut lupi in gregem ovium, 
 proceditis; vel quod ait: * Estote prudentes sicut seqDentes, 
 et siniplices sicut columbse ?' Prudentes quidem estis ut 
 aliquem ore exitiabili mordeatis, non ut caput vestrum, quod 
 est Christus, objectu quodammodo corporis defendalis, quern 
 totis operum malorum conatibus conculcatis. Nee enim 
 simplicitatem columbarum habetis, quin potius corvino 
 assimilali nigrori, ac semel de area, id est ecclesia, evolitantes, 
 inventis carnalium voluptatum foetoribus, nusquam ad earn 
 puro corde revolastis. Sed videamus et caetera: ^ Nolite," 
 ait, ' timere eos qui occiclunt corpus, animam autem non 
 possunt occidere, sed timete eum qui potest et animam et 
 corpus perdere in gehennam.' Quidnam horum fecerilis, 
 recogitate. Quem vero vestrum sequens testimonium non in 
 profundo cordis arcano vulneret, quod de pravis antistitibus 
 Salvator ad apostolos loquitur ? ' Sinite illos, caeci sunt duces 
 caecorura : csbcus autem si caeco ducatum praestet, ambo in 
 foveam cadent.' Egent sane populi, quibus praeestis, vel 
 potius quos decepistis, audire. 
 
 96. x4.ttendite verba Domini ad apostolos et turbas loquentis, 
 quae et nos, ut audio, in medium crebro proferre non pudet. 
 ' Super catbedram Moysi sederunt Scribae et Pharisaei. 
 Omnia ergo quaecunque dixerint vobis, servate et facite ; 
 secundum vero opera eorum nolite facere. Dicunt enim et 
 ipsi non faciunt.V Periculosa certe ac supervacua sacerdoti- 
 bus doctrina est, quae pravis operibus obfuscatur. ' Vae vobis 
 hypocritae, qui clauditis regnum coelorum ante homines, vos 
 autem non intratis nee introeuntes sinitis intrare.' Non solum 
 enim prae tantis malorum criminibus quae geritis in future, 
 sed etiam pro his, qui vestro quolidie exempio pereunt, poenali 
 poena plectemini : quorum sanguis in die judicii de vestris 
 manibus requiretur. Sed quid mali quod servi parabola 
 praetenderit inspicite, dicentis : ' In corde suo moram facit 
 dominus mens venire.' Qui pro hoc forsitan ' inceperat 
 percutere conserves sues, manducans et bibens cum ebriis. 
 Veniet ergo,' inquit, ' dominus servi illius in die qua non 
 
DE EXCIDIO BRITANNl/E. 291 
 
 sperat, et hora qua ignovat, et dividet eum,' a Sanctis scilicet 
 sacerdotibus, ' partemque ejus ponet cum hj'pocritis,' cum 
 eis certe, qui sub sacerdotali tegmine raultum obumbrant 
 nequitiae. ' lUic,' inquiens, ' erit fletus et stridor dentium/ 
 quibus in hac vita non crebro evenit ob quotidianas ecclesiaj 
 matris ruinas filiorum, vel desideria regni coelorum. 
 
 97. Sed videamus quid Christi verus discipulus, Magister 
 gentium Paulus, qui omni ecclesiastico doctori imitandus est, 
 ' sicut et ego Christi,' in tali negotio preeloquatur in prima 
 epistola dicens, ' Quia quum cognoverunt Deum, non sicut 
 Deum magnificaverunt, aut gratias egerunt : sed evanuerunt 
 in cogitationibus suis, et occsecatum est insipiens cor eorum ; 
 dicentes se esse sapientes, stulti facti sunt.' Licet hoc 
 gentibus dici videatur, intuemini tamen quia competenter 
 istius sevi sacerdotibus cum populis coaptabitur. Et post 
 pauca : ' Qui commutaverunt,' inquit, ' veritatem Dei in 
 niendacium, et coluerunt et servierunt creaturae potius quam 
 Creatori qui est benedictus in sascula : propterea tradidit illos 
 Deus in passiones ignominia?.' Et iterum: ' Et sicut non 
 probaverunt Deum habere in notitia, tradidit illos Deus in 
 reprobura sensum, ut faciant quae non conveniunt, repletos 
 omni iniquitate, malitia, impudicitia, fornicatione, avaritia, 
 nequitia, plenos invidia, honiicidio,' scilicet animarum populi, 
 ' contentione, dolo, malignitate ; susurrones, detractores, Deo 
 odibiles, contumeliosos, superbos, elatos, inventores malorum : 
 parentibus inobedientes, insensatos, incompositos, sine mise- 
 ricordia, sine affectione, qui quum justitiam Dei cognovissent, 
 non intellexerunt, quoniam qui talia agunt, digni sunt morte.' 
 
 98. Quisnam supradictorum his omnibus in veritate caruit? 
 Si enim asset, forte caperetur subjecto sensu in quo ait: 
 
 * Non solum qui faciunt ea, sed etiam qui consentiunt facien- 
 libus,' nullo scilicet hoc malo eorum exstante immuni. Et 
 infra: ' Tu autem secundum duritiam tuam, et cor impoenitens 
 thesaurizas tibi iram in diem irae, et revelationis justi judicii 
 Dei, qui reddet unicuique secundum opera sua.' Et iterum : 
 
 * Non est enim acceptio personarum apud Deum. Quicunque 
 enim sine lege peccaverunt, sine lege et peribunt: quicunque 
 in lege peccaverunt, per legem judicabuntur. Non enim 
 auditores legis justi sunt apud Deum, sed factores legis 
 
 u 2 
 
292 GILD^ SAPIENTIS 
 
 justificabimtiir.' Quid ergo severitalis ingruit his (jiii non 
 solum implcnda non faciunt, ct prohibila non dcclinant, sed 
 etiam ipsam verbornm Dei lectionem, vel tenuiter auribus 
 ingestam, pro saevissimo angue refugiunt ? 
 
 99. Sed transeamus ad sequential 'Quid ergo/ inquit, 
 ' dicemus ? Permanebimus in peccato ut gratia abundet ? 
 absit. Qui enim mortui sumus peccato, quomodo itenim 
 vivemus in illo ?* Et post aliquanta: ' Quis nos,' ait, ' scpa- 
 rabit a caritate Cliristi ? tribulatio ? an angustia, an persc- 
 quutio, an fames, an nuditas, an periculura, an gladius?' Quern 
 veslrum, quaeso, talis intimo corde occupabit affectus, qui 
 ncn modo pro pietate non laboralis, sed etiam ut inique agatis 
 et Christum ofFendatis, multa patimini ? Vel quod sequitur : 
 ' Nox pra3cessit, dies autem appropinquavit. Abjiciamus 
 ergo opera tenebrarum, et induamus arma lucis, sic ut in die 
 honeste ambulemus, non in commessationibus et ebrietatibus, 
 non in cubilibus et impudicitiis, non in contentione ct 
 aeraulatione : sed induite Dominum Jesum Christum, et carnis 
 ciiram ne feceritis in concupiscentiis.' 
 
 100. Et iterum ad Corinthios in prima Epistola: ' Ut 
 sapiens,' inquit, ' architectus fundamentiim posui, alter super- 
 aidificat. Unusquisque autem videat quomodo superaedificet. 
 Fundaraentum enim aliud nemo potest ponere praeter id quod 
 est Jesus Chfjstus. Si quis autem superaedificet super 
 fundamentum hoc aurum et argentum, lapides pretiosos, 
 ligna, foenum, slipulam, unumquodque opus manifestura erit; 
 dies enim Domini declarabit illud, quia in igne revelabitur, 
 et uniuscuj usque opus, quale sit, ignis probabit. vSi cujus 
 opus manserit, omnia per ignem judicabuntur. Qui super- 
 sedificaverit, mercedem accipiet. Si cujus opus arserit, detri- 
 mentum patietur. Nescitis quia templum Dei estis, et Spirilus 
 Dei habitat in vobis ? Si quis autem templum Dei violaverit, 
 disperdet ilium Deus.' Et iterum : ' Si quis videtur apud 
 vos sapiens esse in hoc seculo, stultus fiat, ut sit sapiens. 
 Sapientia enim hnjus mundi, stultitia est apud Deum.' Et 
 post aliquanta : ' Non bona gloriatio vestra. Nescitis, quia 
 modicum iermentum, totam massam corruinpit? Expurgate 
 igitur vetus fermentum, ut sitis nova conspersio.' Quomodo 
 expuvgabitur vetus fermentum, id est peccatum, quod a diebus 
 
DE EXCIDIO BRITANNIJE. 293 
 
 indies cunctis conatibus curnulatur ? Et iterum : ' Scripsi 
 vobis in epistola, ne comniisceamini foniicariis ; non utique 
 fornicariis hujus miiiidi, aut avaris, aiit rapacibus, aut idolis 
 servientibus : alioquin debueratis de hoc mundo exire. Nunc 
 autera scripsi vobis ne commisceri, si quis nominatur frater, 
 et est fornicator, aut avarus, aut idolis serviens, aut maledicus, 
 aut ebriosus, aut rapax, cum hujusmodi nee cibum quidem 
 sumere.' Sed latro nequaquam pro furto vel latrocinio furem 
 alium damnat, quem potius optat, tuelur, amat, utpote sui 
 sceleris consortem. 
 
 101. Item in Epistola ad Corinthios secunda: ' Ideo,' 
 inquit, ' habentes banc administrationem, juxta quod mise- 
 ricordiam consequuti sumus, non deficiamus : sed abjiciamus 
 occulta dedecoris, non ambulantes in astutia neque adul- 
 terantes verbum Dei,' per malum exemplum scilicet, et per 
 adulationem. In subsequentibus autem ita de malis doctori- 
 bus dicit: 'Nam ejusmodi pseudoapostoli sunt, operarii 
 subdolij transfigurantes se in apostolos Christi. Et non 
 mirum : ipse enim Sathanas transfigurat se in angelura lucis. 
 Non est magnum igitur si ministri ejus transiigurentur ut 
 angeli justiliae, quorum finis erit secundum opera eorum.' 
 
 102. Attendite quoque quid ad Ephesios dicat. An 
 nescitis vos pro hoc in aliquo reos teneri } * Hoc,' inquiens, 
 ' dico et testificor in Domino, ut jam non ambuletis sicut 
 gentes ambulant in vanitate sensus sui, tenebris obscuratum 
 habentes intellectum, alienati a via Dei, per ignorantiam, 
 quae est in illis propter csecitatem cordis eorum, qui despe- 
 rantes semetipsos tradiderunt impudicitise in operationem 
 omnis immunditiae et avaritiae.' Et quis vestrum sponte ex- 
 pleverit id quod sequitur : ' Propterea nolite fieii impru- 
 dentes, sed intelligentes quae sit voluntas Dei, et nolite 
 inebriari vino, in quo est luxuria : sed replemini Spiritu 
 Sancto ? 
 
 103. Sed et quod ad Thessalonicos dicit: ' Neque enim 
 fuimus apud vos aliquando in sermone adulationis, sicut 
 scitis, neque in occasione avaritiae, nee quaerentes ab homini- 
 bus gloriari, neque a vobis, neque ab aliis, quum possimus 
 honori esse, ut caeteri apostoli Christi. Sed facti sumus 
 sicut parvuli in medio vestrum, vel tanquam si nutrix foveat 
 
294 CilLD/E SAPIENTIS 
 
 parvulos suos, ita (lesiderantes vos cnpidc, volebamus vobis 
 Iradere non solum Evaiigeliiim, sed etiam animas nostras.' 
 Si hiinc vos apostoli retinetis in omnibus afl'ectum, ejus quo- 
 que cathedrae legitime insidere noscatis. Vel etiam quod 
 sequitur : ' Scitis/ inquit, ' quae praecepta dederim vobis. 
 Haec est voluntas Dei sanctificatio vestra, ut abstineatis vos a 
 fornicatione, et sciat unusquisque vestrum vas suum possi- 
 dere in honore et sanclificatione, non in passione desiderii,' 
 sicut et gentes quae ignorant Deum. Et ne quis supergre- 
 diatur neque eircumveniat in negolio fratrem suum; quoniam 
 vindex est Dominus de his omnibus. Non enim vocavit nos 
 Deus in imraunditiara, sed in sanctificationem. Itaque qui 
 haec spernit, non hominem spernit sed Deum.' Quis etiam 
 vestrum circumspecte cauteque custodivit id quod sequitur : 
 ' Mortificate ergo membra vestra quae sunt super terram, for- 
 nicationem, immunditiam, libidinem, et concupiscentiam 
 malam, propter quae venit ira Dei in filios difBdentiae ? ' Vide- 
 tis enim pro queis peccatis ira Dei potissimum consurgat. 
 
 104. Audite itaque quid de vobis prophetico spiritu sanctus 
 idem apostolus vestrisque consimilibus praedixerit, ad Timo- 
 theum aperte scribens: ' Hoc enim scitote, quod in novissi- 
 mis diebus instabunt tempora periculosa. Erunt enim homines 
 semetipsos amantes, cupidi, elati, superbi, blasphemi, parenti- 
 bus inobedientes, ingrati, scelesti, sine affectione, incontinen- 
 tes, immites, sine benignitate, proditores, protervi, tumidi, vo- 
 luptatum amatores magis quam Dei, habentes quidem speciem 
 pietatis, virtutem autem ejus abnegantes. ' Et hos devita,' 
 sicut et propheta dicit: ' Odivi congregationem malignorum, 
 et cum impiis non sedebo.' Et post aliquanta, quod nostro 
 tempore videmus pullulare, ail : ' Semper discentes, et nun- 
 quam ad scientiam veritatis pervenientes. Quemadmodum 
 enim Jannes et Mambres restiterunt Moysi, ita et isti resis- 
 tunt veritati : homines corrupti mente, reprobi circa fidem, 
 sed ultra non proficient. Insipientia enim eorum manifesta 
 erit omnibus sicut et illorum fuit.' 
 
 105. Etenim evidenter ostendit qualiter se exhibeant suo 
 ojfficio sacerdotes, ita ad Titum scribens : * Te ipsum praebe 
 exemplum bonorum operum, in doctrina, in inlegritate, in 
 gravitate, verbum sanum habens, irreprehensibile, ut is qui 
 
DE EXCIDIO BRITANNIiE. 295 
 
 ex adverse est vereatur; nullum malum habens dicere de 
 nobis.' Et itemm ad Tiraotheum : ' Labora,' inquit, ' sicut 
 bonus miles Christi Jesu. Nemo militans Deo, implicat se 
 negotiis secularibus, ut placeat ei cui se probavit. Nam et 
 qui conteudit in agone,non coronatur nisi legitime certaverit.' 
 Haec quidem bonorhm adhortatio. Quod vero item com- 
 prehendit, malorum bominum, ut vos quibusque intelligenti- 
 bus apparetis, denuntiatio est ; ' Si quis/ inquiens, * aliter 
 docet, et non acquiescit sermonibus sanis Domini nostri Jesu 
 Christi, et ei quae secundum pietatem est doctrinal, superbus 
 est, nihil sciens, sed languescens erga qusestiones, et pugnas 
 verborum, ex quibus oriuntur invidiam, contentiones, blasphe- 
 miaj, suspiciones malae, conflictationes hominum mente cor- 
 ruptorum, qui veritate privati sunt, existimantium quaestum 
 esse pietatem.' 
 
 106. Sed quid sparsim positis amplius utentes testimoniis, 
 sensuum ac diversorum undis, in despecta ingenii nostri 
 cymbula fluctuabimur.^ Recurrere tandem aliquando usque 
 ad lecliones illas, quae ad hoc non solum ut recitentur, sed 
 etiam adstipulentur benedictioni, qua initiantur sacerdotum 
 vel ministrorum manus, eosque perpetuo doceant, uii ne a 
 mandatis, quae iideliter continentur in eis, sacerdotali digni- 
 tate degeuerantes recedant, ex omni pene sanctarum scriptu- 
 rarum textu merito excerptae sunt, necessarium duximus; ut 
 apertius cunctis pateat aeterna supplicia mansura eos, et non 
 esse sacerdotes vel Dei ministros, qui earum doctrinas atque 
 mandata opere, secundum vires suas, non adimpleverint. 
 Audiamus ergo quid princeps apostolorum beatus Petrus de 
 tali negotio signaverit : * Benedictus,' inquiens, ' Deus et 
 pater Domini nostri Jesu Christi, qui per magnam misericor- 
 diam suam regeueravit nos in spem vitae aeternae, per resur- 
 rectionem a mortuis Domini nostri Jesu Christi, in haeredita- 
 tem incorruptibilem, immarcessibilem, incontaminatam, con- 
 servatam in coelis in vos, qui in virtute Dei custodimini.' 
 Quare enim insipienter a vobis violatur talis haereditas, quae 
 non sicut terrena decidua, sed immarcessibilis atque aeterna 
 est? Et post aliquanta: 'Propter quod succincti estote 
 lumbos mentis vestrae, sobrii, perfecte sperantes in earn, quae 
 offertur vobis, gratiam in revelatione Jesu Christi.' Rima- 
 
2f)() CILD.i: SAI'IENTIS 
 
 mini niniK]iic pectoris vestii profunda an sobrii silis, et 
 perfecto sacerdotalem graliam examinantlam in Domini re- 
 vclatione conservetis. Et iterum dicit: ' Quasi filii bcnedic- 
 lionis non con figurantes vos illis prioribus ignorantiaj vestraj 
 desideriis, scd secundum eum qui vos vocavit sanctos, et 
 vos sancti in omni conversatione estbte. Propter (juod 
 scriptum est: Sancti estote, quia ego sum sanctus.' Quis 
 rogo vestrum ita sanctitatem toto animi ardore sectatus 
 est, ut hoc quantum in se est avide festinaret implere ? Sed 
 videamns quid in ejusdem secunda lectione contineatur : 
 ' Carissimi,' inquit, ' animas vestras castificatc ad obedien- 
 dum fidei per spirilum in caritale, in fraternitate, ex corde 
 vero invicem diligentes perseverauter, quasi renati non ex 
 semine corruptibili, sed incorruptibili verbo Dei vivi, et per- 
 manentis in asternum.' 
 
 107. Haec quidem ab apostolo mandata, et in die veslrae 
 ordinationis lecta, ut ea indirupte custodiretis, sed nequa- 
 quam a vobis in judicio irapleta, sed nee mullum cogitata 
 vel intellecta sunt. Et infra : ' Deponentes igitur omnem 
 malitiam, et omnem dolum, et simulationera, et invidiam, et 
 detractiones, sicut modo geniti infantes, rationabiles, et sine 
 dolo lac concupiscite, ut eo crescatis in salutem, quoniam 
 dulcis est Dominus.' Recogitate an base quoque surdis 
 auribus a vobis audita crebrius conculcentur. Et iterum i- 
 ' Vos autem genus electum, regale sacerdotium, gens sancta, 
 populus in adoptionem, ut virtutes annuncietis ejus qui de 
 lenebris vos vocavit in illud tarn admirabile lumen suum.' 
 Non solum enim per vos virtutes Dei non annuntiantur vel 
 meliorantur, sed eliam pravissimis vestris apud incredulos 
 quosque despiciuntur exemplis. Audistis forte in eodem 
 die, quod in leclione Actus Apostolorum lectum est: ' Petro 
 in medio discipulorum surgente qui dixit: Viri fratres, oportet 
 scripturam impleri, quam praedixit Spiritus Sanctus per os 
 David de Juda.' Et paulo post: ' Hie itaque acquisivit 
 agrum de mercede iniquitatis.' Hoc, securo vel potius hebeti 
 corde, quasi non de vobis lectum fuisset, audistis. Quis, 
 quaeso, vestrum non quaerit agrum de mercede iniquitatis ? 
 Judas namque loculos compilabat, vos Ecclesiae donaria 
 filiorumque animas ejus vastatis. Ille adiit Judaeos ut Deum 
 
DE EXCIDIO BRITAiSNI/E. 297 
 
 venderet, vos tyrannos et patrem vestrum diabolum ul Chris- 
 tum despiciatis. Ille triginta argenteis venalem habuit om- 
 nium Salvatorem, vos vel uno obolo. 
 
 108. Quid plura ? Fertur vobis iu medium Matlhise iii 
 confusionera vestram exemplum, sanctorum quoque Aposto- 
 lorum, electione vel judicio Christi non propria volunlate 
 sortiti, ad quod caeci effecti non videtis quam longe a meritis 
 ejus distetis, dum in amorem et effectum Judae traditoris 
 sponte corruistis. Apparet ergo eum qui vos sacerdotes, 
 scienSj ex corde dicit, non esse eximium Christian urn. Sane 
 quod sentio, proferara. Posset quidem lenior fieri increpatio, 
 sed quid prodest vulnus raanu tantunY palpare, unguentove 
 ungere, quod tuaiore jam vel fcetore sibi horrescens, cauterio 
 et pubhco ignis medicamine eget, si tamen ullo modo sanari 
 possit, aegro nequaquam medelam quaerente, et ab hoc medico 
 longius recedente ? O inimici Dei et non sacerdotes, vete- 
 rani malorum et non pontifices, traditores et non sanctorum 
 apostolorum successores, impugnatores et non Christi ministri. 
 Auscultastis quidem secundte lectionis apostoli Pauli verborum 
 sonum, sed in nullo modo monita virtutemque servastis, et 
 simulachrorum modo, quae non vident neque audiunt, eodem 
 die altari astitistis, tunc et quotidie vobis intonantis : * Fratres,' 
 inquit, ' fidelis sermo est, et omni acceptione dignus.' Ille 
 dixit fidelem et dignum, vos ut infidelem et indignum spre- 
 vistis: * Si quis episcopatum cupit, bonum opus desiderat.' 
 Vos episcopatum magnopere avaritia; gratia, non spiritualis 
 profectus obtentu cupitis, et bonum opus illi condignum 
 nequaquam habetis: * Oportet ergo hujusmodi irreprehensi- 
 bilem esse.' In hoc namque sermone lachrymis magis quam 
 verbis opus est, acsi dixisset apostolus eum esse omnibus 
 irreprehensibiliorem debere : ' Unius uxoris virum.' Quid 
 ita apud nos quoque contemnitur quasi non audiretur vel 
 idem dicere et virum uxorum ? ' Sobrium, prudentem.' Quis 
 etiam ex vobis hoc aliquando inesse sibi saltem optavit ? 
 ' Hospitalem :' Id, si forte casu evenerit, popularis aurae 
 potius quam praecepti gratia factum, non prodest. Domino 
 Salvatore ita dicente : * Amen dico vobis, receperunt merce- 
 dem suam :' ' Ornatum, non vinolentum, non percussorem, 
 sed modestum, non litigiosum, non cupidum.' O feralis im- 
 
298 G1LD.E SAPIENTIS 
 
 iinitatio, O liorrencla praeceptoriim ccelestium conculcatio ! 
 Noniie infatigabiliter ad lix'C expugnanda, vel polius ob- 
 ruenda, actuum verbonimquc avma conipitis, pro queis con- 
 servandis atque firmandis, si necesse fuisset, et poena ultro 
 subeunda, et vila ponenda erat ? 
 
 109. vSed videamus et sequenlia: ' Domum,' inquit, ' suam 
 bene regentem, filios habentem subditos, cum omni castitate.' 
 Ergo imperfecta est patrura castitas, si eidera uon et filionim 
 accumiiletiir. Sed quid erit, ubi nee pater, nee filius mali 
 genitoris exemplo pravatus, conspicitur castus ? ' Si quis 
 autera domui suae prseesse nescit, quomodo Ecclesiae Dei 
 diligentiam adhibebit ?' Haec sunt verba quae iudubitatis 
 effectibus approbantur: * Diaconos similiter pudicos, non 
 bilingues^ non vino multum deditos, non turpe lucrum 
 sectanles, habentes mysterium fidei in conscientia pura. Hi 
 autem probentur primura, et sic ministrent, nullum crimen 
 habentes.' His nimirum horrescens diu immorari, unum 
 veridice possum dicere, quin lisec omnia in contrarios actus 
 mutentur, ita ut clerici, quod non absque dolore cordis 
 fateor, impudici, bilingues, ebrii, turpis lucri cupidi, habentes 
 iidem et, utverius dicam, infidelitatem in conscientia impara, 
 non probati in bono, sed in malo opere praesciti ministrantes, 
 et innumera crimina habentes sacro ministerio adsciscantur. 
 Audistis etiam illo die, quo multo dignius multoque rectius 
 erat, ut ad carcerem vel catastam poenalem quam ad sacer- 
 dotium traheremini, Domino scistitanti, quem se esse puta- 
 rent discipuli, Petrum respondisse : ' Tu es Christus filius 
 Dei vivi ;' eique Dominum pro tali confessione dixisse : 
 
 * Beatus es Simon Baijona, quia caro et sanguis non revelavit 
 tibi, sed pater mens qui in coelis est.' Ergo Petrus a Deo 
 patre doctus, recte Christum confitetur : vos autem moniti a 
 patre vestro diabolo, inique Salvatorem malis actibus dene- 
 gatis. Vero sacerdoti dicitur: ' Tu es Petrus, et super banc 
 petram aedificabo Ecclesiam meam:' vos quidem assimilamini 
 
 * viro stulto, qui aedificavit domum suam super arenam.' 
 Notandum vero est, quod insipientibus in aedificanda domo, 
 arenarum pendulae mobilitati Dominus non cooperetur, 
 secundum illud : ' Fecerunt sibi reges, et non per me.' 
 Itidemque quod sequitur eadem sonat dicendo : ' Et portae 
 
DE EXCIDIO BRITANNIA. 299 
 
 inferni non prasvalebimt,' ejusque peccata intellig-untiir. De 
 vestra quid exitiabili striictara pronuiiciaUir ? ' Venerunt 
 flumina, et flaveiunt venti, et impegernnt in domum illam, et 
 cccidit, et fuit ruina ejus magna.' Petro ejusque successo- 
 ribus dicit Dominus : ' Et tibi dabo claves regni coelorura :' 
 vobis vero : ' Non novi vos, discedite a me operarii iniqui- 
 tatis,' ut separati sinistrse partis cum Loedis, eatis in ignem 
 aeternun]. Itemqne orani sancto sacerdoti promittitur : ' Et 
 qu8Bcunque solveris super terram, erunt soluta et in coelis : 
 et quaecunque ligaveris super terram, erunt ligata et in coelis.' 
 Sed quomodo vos aliquid solvetis ut sit solutum et in ccelis, 
 a coelo ob scelera adempti, et iramanium peccatorum funibus 
 compediti, ut Salomon quoque ait : ' Criniculis peccatorum 
 suorum unusquisque constringitur ?' Quaque ratione aliquid 
 in terra ligabitis quod supra modum etiam ligetur, prseter 
 vosmetipsos, qui ita ligati iniquitatibus in hoc mundo tene- 
 mini, ut in ccelis nequaquam ascendatis, sed in infausta 
 Tartari ergaslula, non conversi in hac vita ad Dominum, 
 decidatis ? 
 
 110. Nee sibi quisquam sacerdotum de corporis mundi 
 solum conscientia supplaudat, quum eorum queis prteest, si 
 qui propter ejus imperitiam vel desidiam sen adulationem 
 perierint, in die judicii de ejusdem manibus, veluti inter- 
 fectoris, anima? exquirantur. Quia nee dulcior mors, quae 
 infertur a bono quoque homine quam malo : alioquin non 
 dixisset apostolus, velut paternum legatum suis successo- 
 ribus derelinquens : ' Mundus ego sum ab omnium sanguine. 
 Non enim subterfugi quo minus annuntiarem vobis omne 
 mysterium Dei.' Multum namque usu ac frequentia pecca- 
 torum inebriati, et incessanter irruentibus vobis scelerum 
 cumulatorum acsi undis quassati, unam veluti post naufra- 
 gium, in qua ad vivorum terram evadatis, poenitentiae 
 tabulam toto animi nisu exquirite, ut av^ertatur furor Domini 
 a vobis misericorditer dicentis : ' Nolo mortem peccatoris, 
 sed ut convertatur et vivat.' Ipse omnipotens Deus totius 
 consolationis et misericordiae paucissimos bonos pastores 
 conservet ab omni malo, et municipes faciat, subacto com. 
 muni hoste, civitatis Jerusalem coelestis, hoc est, sanctorum 
 
300 GILD/E SAPIENTFS DE EXCIDIO BRITANNIiE. 
 
 omnium congregationis, Pater et Filius, et Spiritus Sanctus, 
 ciii sit honor, et gloria in saecula sa?culorum. Amen. 
 
 EXPLICIT LIBER S. GILD^ ABBATIS ET HISTORlOGRArHI 
 ANGLORUM. 
 
 iiOttl oiq oa; 
 
 J.fnt olMi.n>:n£rffoiM PudhiiB misioahnJ -1> ' 
 luiojfiin mii-iBff 
 
 h j9 {isqissai • mu'ioa£inoil gudilfifrnB ab Jo can ^ . 
 M<./frn79iH .JeoHiD?! hobial ,£am)B4 rmrioJoaB8 aiaraoiri 
 
 ,iu-ioJoo8 girio;t8id ob Jo flonasn ^ci(i98u3 ^noqsoiH 
 ,inriu>.u ,iuJoq jti bo?, iolov Jjj nofi\mrnooiraiai Jooif ^oupmua 
 !tn:;lnorn!not?fr[ oficii fiiBaii ^oimoinoa andiaoigaui, gaBToqmoJcf'j 
 
 -I ; jsYiaoBoo obaoiJi/cffBcf mBJooKoD ouprr 
 
 '■ rjifyq-ji.. jjtuoIbo eiiJinoq on .tfimoJnoJsB'iq rauuloj. . . 
 ;>itnr mniino^^ mmBOfiBiJxo mfibnonp 89^08 BiqcriB mtnfiup 
 a-nq oshomom mmoioJaoq ,J80 BJqoiasiq raiaiBqa audhogeom 
 /jv ifjp .gnixondo giJlum oqqioP .r/B7iJ0 oiBbnBm gcBoud 
 Muf io»'^ olijjj Jnoiq jguno) oioBioqii? BniiiiBJoib itrmoffe 
 buaiii fihqoiq ffinbafl .mBiovinp oopsuouf 
 
 cfiBfn^flif fiimoilB .gU'iBdiBd Jniov ,< 
 
 ■ r.Jf.v r,ff,.rj^,irff (C^^nintiA- hibiemfft 
 
EULOGIUM BRITANNIA 
 
 SIVE 
 
 HISTOIilA BRITONUAi, 
 
 AUCTORE NENNIO. 
 
 INCIPIT PRiEFATIO NENNII, BRITONUM HISTORIOGRAPHI, IN 
 HlSTORiAM BRITONUM. 
 
 Humilis servoriim Christi mitiister et servus Nennius, 
 Dei ijratla, Sanctl Elboti discipiilns, cunctis verilatis ohau- 
 ditorihus salutem. — Vestry sit notum caritati, quod quum 
 rudis eram ingenio, et idiota sermone, haec pro modulo meo, 
 non proprisD niteiis scienlije, quae vel nulla vel admodum 
 rara et exilis est, Lutinorum aiiribus idioinatizaiido tradere 
 praesumpsi; sed partira majorum traditionibus, partim 
 scriptis, partim etiam monimentis veterum Britannia) inco- 
 larmn, partim et de annalibus Romanorum ; insuper, et de 
 chronicis sanctormn Palrum, Isidori scilicet, Hieronymi, 
 Prosperi, Eusebii ; necnon et de historiis Scotorum Saxo- 
 numque, licet inimicormn^ non ut volui sed ut potui, meorum 
 obtemperans jussionibus seniorum, unam banc historiunculam 
 undecunque collectam balbutiendo coaceivavi: et remanentes 
 spicas acluum praeteritorum, ne penitus calcatse deperirent, 
 quarum ampla seges quondam extranearum gentium infestis 
 messoribus sparsim praerepta est, posterorum memoriae pudi- 
 buudus mandare curavi. Quippe multis obnoxius, qui vix 
 aliorum dictamina superficie tenus, prout utile esset, intel- 
 ligera hucusque quiveram, nedum propria incude sufficiens, 
 sed, velut bavbarus, aliorum linguam infringens, temere 
 commerdavi. Attamen internum vulnus circum praecordia 
 volvens aegre ferebam, si propriae gentis nomen, quondam 
 
30*2 NENNII 
 
 famosum et insignc, oblivione corrosuni fumatim evanesceret. 
 Sed qiioniam utcimque bistoriographum Britannorum me 
 malo esse qnam neminem, quamvis adco plures invenianliir 
 qui hunc laborera mibi injunctum satins explere poterant, 
 relegentes bumili precc posco, quorumcimque aiires incon- 
 cinnitate verborum ofTendero, quo veniam majorum voto 
 parenti, facili exauditione ex debito, se noverint praebituros : 
 errat nanique rnultotiens impotentis efFectus, quera en-are, si 
 posset, non sineret ferveus affectus. Serviat itaque sufficiens 
 caritas, quibus sufficere non potuerit verborura meorum 
 inconcinna simplicitas ; nee vilescat in auribus audientium 
 historia? Veritas, quam imperito liuguoe vomere exarare sic 
 ansa est mea rusticitas. Siquidem tutius est, salubrem docu- 
 menti haustum, quolibet vili vasculo ebibere, quam mixtum 
 melle dulcis eloquentiae venenum mendacii, aureo poculo 
 prsegustare. 
 
 2. Nee ergo te pigeat, diligens lector, excussis verborum 
 paleis, historiae grana horreo memorise condere; quoniam 
 non quis dicat, aut qualiter dicatur, sed quid dictum sit 
 veritatis testimonio, magis attendendum esse probatur. Nam 
 nee contemptibilem aestimat gemmam, postquam de coeno in 
 quo jacuerat extersit, quod suo thesanro dignatus est post- 
 modum adjicere. Cedo namque majoribus et eloquentiori- 
 bus, quicunque benigno ardore accensi, exaratura barbari- 
 zantis lingua materiam, Romanae verriculo eloquentiae planare 
 studuerint, si inconcussam reliquerint historiae columnellam, 
 quam statui, permanere. Egimus itaque hsec, nostris infir- 
 mioribus subveniendo, non majoribus invidendo, 858 anno 
 Dominicae Incarnationis ; vicesimo vero quarto Mervini regis 
 Britonum : cujus laboris pretium majorum precibus recom- 
 pensari postulo. Sed haec hactenus praelibata sufRciant: 
 caetera supplex obedientia pro viribus supplebit. 
 
 EXPLICIT PR^FATIO. 
 
 INCIPIT APOLOGIA NENNII, BRITONUM HISTORIOGRAPHI, GENTIS 
 
 BRITONUM. 
 
 3. Ego Nennius, sancti Elbodi discipulus, aliqua excerpta 
 scribere curavi, quae hebetudo gentis Britanniae dejeceratj 
 
HISTORIA BRITONUM. 303 
 
 quia niillam peiitiam habueriint, iieque iillam commemo- 
 rationem in libris posuerunt doctores illius insulse Biitaniiise. 
 Ego autem coaceivavi omne quod inveni, tarn de aunalibus 
 Romanorum quam de chronicis sanctorum Patrum, et de 
 scriptis Scotorum Anglorumque, et ex traditione veterum 
 nostrorum. Quod multi doctores atque librarii scribere 
 tentaverint, nescio quo pacto difficilius reliquerint, an propter 
 mortalitates frequentissimas, vel clades creberrimas bellorum. 
 Rogo ut omnis lector, qui legerit hunc librum, det veuiam 
 mihi ; quia ausus sum, post tantos, haec tanta scribere, quasi 
 garrula avis, vel quasi quidam invalidus arbiter ? Cedo illi 
 qui plus noverit in ista peritia quam ego. 
 
 EXPLICIT APOLOGIA GENTIS BRITONUM. 
 
 INCIPIUNT CAPITULA. 
 
 1 De sex astatibus mundi, et quot annos unaquaeque tenet. 
 
 2 Unde dicta sit Biitannia, et a quo sit sic nominata, 
 qualiterque sita, et quot in longum et transversum milliaria 
 habet; quotque civitates in se continet; quot genera homi- 
 num intra se sustinet ; quotque adjacentes insulas possidet; 
 quibus pra?stantioribus fluminibus interluitur, per quae divitias 
 et delicias exterorum regnorum deferuntur. 
 
 3 Quod Britones impleverunt earn a mari usque ad mare : 
 et a quo tempore, secundum annales Romanorum, inhabitari 
 coepit; qualiterque Romanorum sugillatio, quod in nos 
 injuste extorquent, refelli potest: de ortu eliam Bruti et 
 proavorum ejus, et quid magus de eo necdum nato praedixerit. 
 
 4 De regno iEneae, Ascanii, Silvii, Bruti et Posthumi: 
 et quod Brutus Britanniam venerit tempore sacerdotis Heli. 
 
 5 De adventu Pictorum in Britanniam, et quomodo 
 Orcades Insulas occupaverint et hactenus obtinuerint. 
 
 6 Quod Scoti de Hispania venerint; et quo tempore 
 Hiberniam inhabitare cceperint ; et qualiter Bartholomeum 
 de Hibernia pestilentia cum suis eraserit; et de quodam 
 Nimec qui postea illo venit, sed et postea cum suis rediit. 
 
 7 De tribus filiis cujusdam militis Hisp anise, qui Hiber- 
 niam applicuerunt : quomodo castellum vitreum in mari 
 viderunt, et illud oppugnantes perierunt ; sed tamen residui 
 
304 NI-NNII 
 
 eoriim cum supervcinentibus Ilispanis paulatim totam Hi- 
 bcrniain possiclcrunt. 
 
 8 Qnod nulla certa liistoria onginis Scotorum coutinetur. 
 
 9 Quamdiu Hibernia iuliabitabilis fuit : et de quodam 
 nobili Scytlia, genero Pharaonis, qucm, vegc submerso ciim 
 suis, Egvptii expuleiunt: quomodo pcrcgrinando vagatus 
 sit; et quando Hiberniam appuleril: et quot annos tribuni, 
 dictatores, ac consules rempublicam obtinuerunt. 
 
 10 Qua cctate Britones veneruut ad Britanniam, et qua 
 Scythse, id est Scoti, qui nunc dicuntuv Hibernenses, ad 
 Hiberniam : et qucmodo Britones a Pictis et Scntis impug- 
 nati sint: quo etiani tempore Romani monarchiam mundi 
 adepti fuerint secundum Scotorum peritiam. 
 
 11 De supputatione annorum Incarnationis Domini, Pa- 
 tricii, Brigidae, Columkilloe; et quo anno Saxones Britanniam 
 venerint. 
 
 12 Aliud experimentum de ortu Britonum, indigenarum 
 traditionibus seniorum, et ex veteribus libris veterum Bri- 
 tonum invenlum: quomodo tres filii Noe diviserunt orbem 
 terrarura in tres partes post Diluvium. 
 
 13 De nobilitate Britonum, et quod illi de genere Japhet 
 descenderint a quodam Alanio ; cujus genealogiam usque ad 
 Adam protoplastum ducit. 
 
 14 Quomodo Julius Ceesar bis a Britonibus repulsus sit, 
 et quomodo, bis victus, de Britannia, sine pace et censu, in 
 fug am rediit. 
 
 id Qualiter tertio, superatis Britonibus, Insulam occupavit; 
 Britonesque sibi subjugavit, et illos tributaries fecit, cen- 
 sumque reddere ccegit. 
 
 16 Quod in honorem victoriee Julii, mensis Julius, qui et 
 Quintilis, dedicatus sit. 
 
 17 Quod Claudius imperator cum magno labore et detri- 
 mento, secundo post Julium, Britones vicit, et usque Orcades 
 totam Insulam obsedit ; et ubi obierit. 
 
 18 Quanto tempore ab Incarnatione Domini Britones 
 fidem Christi susceperunt. 
 
 19 Qualiter Severus, imperator tertius, murum trans Insu- 
 lam ob incursionem Pictorum Scotorumque facere praecepit, 
 et illos a Britonibus divisit ; et ubi postea peremptus sit. 
 
HISTORIA BRITON UM. 305 
 
 20 Quomodo Carutius imperator vindicavit Sev^erum, 
 satiatus sanguine Britonum ; et ubi fornicem triumphalera in 
 memoriam suae victorise construxit. 
 
 21 De Constantio Constantini Magni iilio, ubi obierit et 
 sepultus sit: et quae seiniua in pavimento urbis seruerit. 
 
 22 De Maximo imperatore, cujus temporibus S. Martinus 
 virtutibus claruit ; et quando imperatores Caesares nominari 
 desierunt. 
 
 23 De Maximiano tyvanno, qui, fretus milite Britonum, 
 Gratianum occidit imperatorem, et Britanniam juvenili flore 
 spoliavit, ac Britanniam Minorem eis ad incolatum dedit, 
 sicque eos transmigrare fecit ; et quod nunquam postea 
 reverti meruit. 
 
 24 De secundo etiam Severo, qui solita structura murum 
 alterum, ad arcendos Pictos et Scotos, fieri a Tinemuthe usque 
 Boggenes praecepit. 
 
 25 De Constantio, qui Britonibus in Britannia imperator 
 ultimus praefuit : et quamdiu regnum Romanorum in Britones 
 perduravit, et quando illi Romanos ulterius recipere nolue- 
 runt. 
 
 26 Quo tempore Britones jugum Romanorum abjecerunt; 
 et quando Nicaena synodus, Ambrosius, Martinus, Hierony- 
 mus, floruerunt; et de Maximiniano tyranno et filio ejus 
 Victore ; qualiter et ubi interfecti fuerunt : et quot anni ab 
 initio muudi et ab Incarnatione Christi usque ad illud tempus 
 transierunt. 
 
 27 Quot vicibus Britones Romanorum duces occiderunt, 
 et qua calliditate eos tamen semper ad auxilia sibi ferenda 
 provocaverunt : et quot anni Britones sub dominio Roma- 
 norum fuerunt. 
 
 28 Quod ab expulsione Romanorurn usqu6' ad adventum 
 Saxonum, per annos videlicet 40, tota Britannia sub maximo 
 metu fuit ; et quando Gortigernus rex impius regnavit ; quot 
 timoribus quantisque anxietatibus oppressus extitit; quoto 
 anno a Passione Domini Saxones suscepit, et Insulam Thanet 
 ad inbabitandum tradidit: et de prosapia etiam Hengisti, et 
 quomodo Britanniam venit : et quomodo imperium Romano- 
 rum super Britones tunc omnino esse desiit. 
 
 29 Quando S. Germanus, fidem praedicaturus, Britanniam 
 
 X 
 
306 NENNII 
 
 veDeiit, et Pelagianam haeresim extirpavit, daranavit, et 
 omnino clestruxit. 
 
 30 De 13enli rege infideli et tyranno, qui S. Gerraanum 
 recipere noluit, sed aditum domus suae prohibuerit. 
 
 31 De servo qui eum ad hospitium invitavit, et de vitulo 
 nocte occiso, cocto et comesto ; ct mane, coram matre, vivo, 
 sano et integro invento. 
 
 32 De quodam viro ab eo baptizato, et juxta ejus vati- 
 cinium mox defuncto, et ab angelo Dei suscepto. 
 
 33 Qualiter hospilis sui filios de oppido educi praecepit; et 
 nocte ipsa arcem cum rege ignis de coelo funditus consumpsit. 
 
 34 Quomodo vir ille qui sanctum hospitio recepit, credidit 
 et baptizatus fuit; et juxta verbum ejus, de servo rex factus 
 est de regno Powisorum, et omnes filii ejus post eum. 
 
 35 Qualiter Britones annonas Saxonibus promiserunt, ut 
 pro eis adversus hostes, scilicet Pictos et Scotos, dimicarent ; 
 sed postea facere noluerunt. 
 
 36 Qualiter rex Vortigernus Romwennam filiam Hengisti 
 adamaverit et duxerit, et Cantiam sibi in dotem dederit. 
 
 37 Qualiter Hengistus Octam filium suum, et Ebissam 
 filium Hors fratris sui, ad aquilonales partes Britanniae invi- 
 tavit; et quam seditiose gens Saxonum per Hengistum postea 
 clam et parumper venerit. 
 
 38 Quomodo rex Vortigernus filiam suam propriam vio- 
 laverit, et de ea filium genuerit, et crimen in episcopum 
 retorquere voluerit; et S. Germano imperante, in concilio 
 coram omnibus, ab infante proditum scelus illius sit, et sic a 
 B. Germano et omni conventu damnatus sit. 
 
 39 Quale consilium Britones regi Vortigerno dederunt. 
 
 40 Quomodo cum magis suis locum castelli quaerens, 
 Snaudune, id est Mons-nivis, repererit ; sed omnis coUecta 
 materies tertio, subito terra dehiscente absorpta sit, 
 
 41 Quomodo rex Gortigernus magos suos consuluit; qui 
 ei responderunt, dicentes, se non posse arcem aedificare, ni 
 prius aspergeretur sanguine alicujus pueri qui sine patre 
 conciperetur. 
 
 42 De puero sine patre, quaesito et invento : quid de stagno 
 sub terra posito, vase, tentorio, et draconibus et eorum duello 
 praedixerit, et qualiter haec omnia exposuerit. 
 
HISTORIA BRITONUM. 307 
 
 43 Qualiter rex Vortigernus Ambrosio arcem dedit quam 
 aediiicare non potuit. 
 
 44 De Vortemir iilio Vortigenii regis ; qualiter Saxones 
 cum principibus eorum, interfecto Hors, viriliter pepulit, et 
 per quinquennium abegit. 
 
 45 De tribus bellis principalibus quae Vortemir contra 
 Saxones gessit ; et quid moriens de se sepeliendo praeceperit. 
 
 46 Qualiter post obitum Vorthemir, Vortigernus iterum 
 Saxones recepit ; et de simulata pacis concordiaper Saxones 
 erga Britones. 
 
 47 Quomodo ipse Vortigernus dolo a Saxonibus captus 
 fuerit; et suggestione Hengisti Vortigernum redimere se 
 solum coegerunt ; et quas terras pro redemptione sua acce- 
 perint: et qua fraudulentia Saxones cultellis Britones tre- 
 centos viros optimos occiderint. 
 
 48 De secundo adventu S. Germani in Britanniam: et 
 qualiter fugientem Vortigernum, ut ei fidem praedicaret, S. 
 Germanus sollicite subsequutus sit ; et nocte, igne de ccelo 
 cadente, rex in arce cum suis exustus fuit. 
 
 49 Quod quaedam assertio sit, quod cor ejus ex dolore 
 crepuerit. 
 
 50 Item, aliorum opinio astruit quod terra eum degluti- 
 verit; quum nihil de eo vel suis residuum inveniri in terra po- 
 tuerit. 
 
 51 Quod quatuor filios Vortigernus habuerit ; et de S. 
 Fausto, quern de filia sua genuerit. 
 
 52 De Vortigerni progenie; et retrograda proavorum, 
 tritavorum, et atavorum ejusdem serie. 
 
 53 De reditu S. Germani, et captivitate S. Patricii; et 
 quomodo Romam ierit et plura didicerit ; et Palladius Scotis 
 praedicaturus apud Pictos obierit. 
 
 54 Quod angelo monente, ad Scotos convertendos S. 
 Patricius missus sit. 
 
 55 Ubi et a quibus S. Patricius episcopus ordinatus sit, 
 ibique nomen suum immutaverit. 
 
 56 Quod prius Britonibus praedicaverit, et deinde in 
 Hiberniam migraverit. 
 
 57 Quo anno Incarnationis DominicaB incepit ibi 
 
 x2 
 
308 NENNII 
 
 praedicare, vel cujus regis tempore, et quot annos praedica- 
 verit, vel quanta miraciila perpetraverit. 
 
 58 Quae scripserit; quot episcopos, ecclesias vel presby- 
 teros consecravcrit; quot reges et hominum inillia baptiza- 
 verit; et ubi per dies quadraginta jejunaverit et oraverit. 
 
 59 Quod tres petitiones in acervo Ely a Domino impctra- 
 verit, et in specie avium animas Hibernensium fidelium ad se 
 convenisse viderit. 
 
 60 Quod quatuor, et quibus modis S. Patricius Moysi 
 Legislatori comparetuv et a?quiparetur. 
 
 61 De morte Ilengisti, et quod post ejus obitum Octa filius 
 ejus tenuit regnum Cantuariensium. 
 
 62 De Arturo rege belligero, et de duodecim bellis qua? 
 adversus Saxones habuit: et de imagine vS. Mariae in qua 
 triumphaverit; et quot adversariorum uno impetu prostra- 
 verit. 
 
 63 Quod Saxones semper et sine intermissione de Germania 
 contra Britones auxilium petebant, et multipliciter augeban- 
 tur, et secum reges ut regnarent super eos deducebant, usque 
 ad Ida, qui primus regnavit in Bernicia. 
 
 64 De Ida primo Northumbrorum rege, et ejus genere; et 
 de S. Paulini archiepiscopi baptismate. 
 
 65 Quae sint nomina viginti octo civitatum praecipuarum 
 Britannise. 
 
 DE MIRABILIBUS BRlTANlSIiE INSULiE. 
 
 66 De magno lacu Lummonu, qui Anglice vocatur Loch- 
 leven, in regione Pictorum ; et de 340 insulis in eo positis, 
 in quibus homines habitant, et totidem rupibus quibus 
 ambitur ; et de 340 nidis aquilarum in eis locatis, tantisque 
 fluminibus in lacu currentibus; et quod nisi unum flumen 
 fluit ad mare, quod vocatur Leven. 
 
 67 De flumine quod instar alti montis excrescit. 
 
 68 De stagno calido, in quo balnea sunt Badonis, secun- 
 dum uniuscujusque voti desiderium. 
 
 69 De salsis fontibus, de quibus aqua ebullita in sal 
 convertitur. 
 
 70 Quomodo spumarum cumuli in littore Sabrinae recedunt, 
 prodeunt, et sibi repugnant. 
 
HISTORIA BRITON UM. 309 
 
 71 Quomodo stagnum Livane devorat et emctat, crescit 
 et absumit, et iiivitos equestres, erga se conversos, ad se 
 pertrahit. 
 
 72 De fonte Guorelic, ia quo quatuor genera piscium 
 inveiiiantur. 
 
 73 De fraxino, de qua poma gignimtur, juxta flumen Guoy. 
 
 74 De vento qui de fovea quadam de regione Guent nas- 
 citur et egreditur. 
 
 75 De altare de Longarith quod in nihilo fulcitur, sed nutu 
 Dei appenso ; et de corpore cujusdara sancti juxta altare 
 sepulto ; et de vindicta celeri quara pro eo experti sunt duo 
 viri. 
 
 76 De fonte juxta vallum Putei Mouric ; et de ligno quod 
 in eo invenitur; quomodo triduo in man demoratur, et die 
 semper quarto ibi iterum reperiatur. 
 
 77 De vestigio Cabal canis Arturi, in regione Buelt; et de 
 lapide qui super cumulum petrarum positus est; quomodo 
 inde saepius ablatus, semper ibi tamen est reperiendus. 
 
 78 De tumulo Anir, qui saepius mensuratus, nunquam in 
 eodem statu mensurae erit inveniendus. 
 
 DE MIRABILIBUS MONI.E INSUL.E QUiE ANGLICE ANGLESEIE 
 VCCATUR, ID EST INSULA ANGLORUM. 
 
 79 De littore sine mari. 
 
 80 De monte ter in anno girante. 
 
 81 De vado quod typo maris crescit et decrescit. 
 8*2 De lapide nocturnis temporibus ambulante. 
 
 DE MIRABILIBUS HIBERNI.E. 
 
 83 De stagno in quo quatuor sunt circuli : stanni, plumbi, 
 ferri, et aeris plurimi. 
 
 84 De stagno in quo ligna imposita in lapidem obdu- 
 rescunt. 
 
 85 De sepulchro in regione Kereciaura, quod ad longi- 
 tudinem omnis metientis coaequatur, et de eo quod quicunque 
 ibi ter genu flexerit, nunquam taedio afEciendus sit. 
 
 80 De proprietatibus hominum, id est de bonis et de 
 perversis naturis gentium. 
 
 EXPLICIU^T CAPITULA. 
 
310 NENNII 
 
 TNCIPIT HISTOKICA OKTHOGRAPHIA DE SEX .ETATIBUS MUNDI. 
 
 Cap. 1. A principio mundi usque ad Diluvium anni sunt 
 2-242, A Diluvio usque ad Abraham anni sunt 942. Ab 
 Abraham usque ad Moysen anni sunt t)40. A Moyse usque 
 ad David 500 anni. ]i^t a David usque ad Nabuchodonosor 
 anni sunt 569. Aliter : 
 
 Ab Adam usque ad transmigrationem Babyloniae anni 
 computantur 4779. A transmigratione Babylonis usque ad 
 Christum 563. Ab Adam vero usque ad Passionem Domini 
 nostris Jesu Christi anni sunt 5200. A Passione autem 
 Christi peracti sunt anni 840. Ab Incarnatione autem ejus 
 anni sunt 832 usque ad tricesimum annum Anaravith regis 
 Monise, id est Mon, qui regit modo regnum Wenedociae 
 regionis, id est Guernet. Fiunt igitur anni ab exordio mundi 
 usque in annum prsesentem 6 i08 *. Aliter : 
 
 Prima mundi getas ab Adam usque ad Noe : Secunda a 
 Noe usque ad Abraham : Tertia ab Abraham usque ad David : 
 Quarta setas a David usque ad Danielem : Quinta a Daniele 
 usque ad Johannem Baptistam : Sexta a Johanne Baptista 
 usque ad Judicium, quando veniet Domiuus Jesus Christus 
 judicare viv^os et mortuos, et saeculum per ignem. 
 
 Britanniae igitur experimentum, juxta traditionem veterum, 
 explicare eurabo f- 
 
 * [Pro his A Moyse .... in annum praesentem habenl alii 
 codices A Moyse usque ad Salomonem et primam aediiicatio- 
 nem Templi, anni 488 : a Solomone usque transmigrationem 
 Templi, quae sub Dario rege Persarum facta est, anni 512 
 computantur : Porro a Dario usque ad praedicationem Domini 
 nostri Jesu Christi, et usque ad 15 annum imperii imperatoris 
 Tiberii explentur anni 548. Ita simul fiunt ab Adam usque 
 ad praedicationem Christi, et 15 annum imperii imperatoris 
 Tiberii 5228. A Passione Christi peracti sunt anni 946 : ab 
 Incarnatione autem ejus sunt anni 976, et quintus annus 
 Eadmundi regis Anglorum.] 
 
 t [Ediiio Gumiiana omittit Britanniae .... cm*abo, et Jiahet 
 h(BC qucB seqmmtur Primus Julius : secundus Claudius; ter- 
 tius Severus: quartus Carinus : quintus Constantius : sextus 
 Maximus : septimus MaximianuLs : octavius alius Severus 
 ^Equantius : nonus Constantius.] 
 
HISTORIA BRITONDM. 311 
 
 INCIPIT HISTORIA NENiNII, BRITONUM HISTORIOGRAPHI, DE 
 PRIMA INHABITATIONE BRITONDM BRITANNICE INSUL.E. 
 
 2. Britannia Insula a Britone filio Hisicionis, qui fuit 
 filius Alani de genere Japliet, dicta est, vel, ut alii dicunt, 
 a quodam Bruto consLile Romano vocatur. Ha3C autem 
 surgit ab Africo brumali ad occidentem vergens, 800 in 
 longitudine millium, 200 in latitudine porrigit spatium. In 
 ea sunt 28 civitates, et innumerabilia promontoria, cum 
 innumeris castellis ex lapidibus et lateribus fabricatis. In 
 ea prius habitabant quatuor gentes ; Scoti, Picti, atque 
 Saxones, et Britones. Tres magnas insulas habet ; quarum 
 una vergit contra Armoricas gentes, id est ultra-marinos 
 Britones, et vocatur With, quam Britones insulam Gueid vel 
 Guith [vocant] quod Latine * divortium' dici potest: secunda 
 sita est in umbilico maris, inter Hiberniam et Britanniam, 
 vocaturque nomen ejus Eubonia, Manay: tertia sita est in 
 extreme limite orbis Britanniae ultra Pictos, et vocatur Orca- 
 nia insula. Sic in proverbio antiquo dicitur, quaudo de 
 judicibus vel regibus sermo fit : ' Judicabit Britanniam cum 
 tribus insulis.' Sunt in ea multa flumina, quae confluunt ad 
 omnes partes, id est, ad orientem, ad occidentem, ad meri- 
 diem, ad septentrionem : sunt tamen duo flumina praeclariora 
 cseteris fluminibus, Tamisia et Severnia, quasi duo brachiatoria 
 Britannise, per quse olim rates vehebantur ad deportandas 
 divitias, causa negotiationis. 
 
 3. Britones enim jam olim impleverunt eam, et judi- 
 caverunt a mari usque ad mare, id est, a Totenes usque ad 
 Catenes. Si quis scire voluerit quo tempore post Dilu- 
 vium habitata est haec insula, hoc experimentum bifarie 
 inveni. 
 
 [Sic ordinatur genealogia ^neae et Priami qui expugnatur 
 in Troja. Jupiter Saturni filius Coelii filii, vir magni ingenii 
 in Greta fuit insula, et habuit duas uxores, Maiam scilicet 
 et Electram, Atlantis fihas, a quo Mons Atlas nominatur. 
 Genuit Jupiter Mercurium ex Maia, et Dardanum ex Elec- 
 tra. Mercurius itaque ipse omnium Graecorum est origo. 
 Dardanus vero origo Trojanorum fuit. Fuit autem apud 
 
31*2 NENNII 
 
 Jovem amor major Maiae filii. Dardanus namque, ex re- 
 spoDso Deoriim, locum mulaiis ab Italia, perThraciam Same 
 dilatiis est, qiiam Samotliraciam nominavit. Ex quo iiatus 
 est P^riclithoiiius, qni quidem iisdem rcgnavit locis. Ex 
 Erichthonio Tros, qui in justitia et pietatc laudabilis fuit ; 
 isque ut memoriara uominis sui faceret geternam, urbem 
 Trojam suo nomine appellari jussit. Tros duos filios habuit, 
 Ilium et Assaracum, a quo Ilio Ilium dictum est et Troja. 
 llii hie Laomedon filius fuit. Ex Laomedonte Priamus 
 natus est qui expugnatus est in Troja. Assaracus vero 
 genuit Capys, Capys Anchisen, Anchises ^neam procreavit, 
 .'Eneas Ascanium, Ascanius Silvium, Silvius Brutum, a quo 
 Britones dicuntur-et originem ducunt. Genealogia utrorum- 
 que ita retrorsum revolvitur. Priamus filius Laomedontis, 
 filii Hi, iilii Troji, filii Ericthonii, filii Dardani, filii Jovis, filii 
 Saturni, filii Coelii. Item Brutus filius Silvii, filii Ascanii, 
 filii iEnese, filii Anchisse, filii Capys, filii Assaraci, filii Trois, 
 filii Erichthonii, filii Dardani, filii Jo vis, filii Saturni, filii 
 Coelii.] In annalibus autem Romanorum sic scriptum est: 
 [De Romanis vero et Grsecis trahunt etymologiam ; id est de 
 matre Lavina filia Latini regis Italiae, et progenie Silvani filiae 
 Innachi filii Dardani : idem Dardanus filius Saturni regis 
 Graecorum perrexit ad partes Asise, et illic sedificavit urbem 
 Trojse. Dardanus paler Troii, Troius pater Priami et 
 Anchisse, Anchises pater ^neae, ^neas pater Ascanii et 
 Silvii : Silvius filius ^neae, et Laviniae filiae regis Italiae, et 
 de stirpe fili^ JEneae et Laviniae orti sunt Remus et Romulus, 
 duo fijii reginae sanctimonialis Iliae Rheae scilicet Remus et 
 Romus, qi:^ fecermit Romam. Brutus consul fuit in Roma 
 Epiromanus quando expugnavit Hispaniam ac delraxit earn 
 in servitutem Roma"", et })Gstea tenuit Britanniam Insulam 
 quam habitabant Bricones, Romanorum filii, olim Silvio 
 Posthumo orti ; ideo dicitur Posthumus quia pest mortem 
 iEneae patris ejus natus est, et fuit mater ejus Lavinia super 
 clandestina quoniam praegnans erat ; ideo Silvius dictus est 
 quia in silva natus est ; ideo Silvatici dicti sunt Romani 
 reges, et Britones, quia de eo nati sunt. Sed a Bruto Brito- 
 nes, et de Bruti stirpe surrexerunt.] ^neas post Trojanum 
 bellum cum Ascanio filio suo venit ad Italiam ; et superato 
 
HISTORIA BRITONUM. 313 
 
 Turno, accepit Lavioiam filiam Latini regis, filii Fauni, filii 
 Pici, filii Saturni, in conjugium ; et post mortem Latini, 
 regnum oblinuit Romanoriim. Ascanins autem Albam con- 
 didit : et postea uxorem duxit ; et peperit ei filium nomine 
 Silvium. Silvius autem daxit uxorem, et gravida fuit. Et 
 nuntiatum est Muesd quod nurus sua gravida esset : et misit 
 ad Ascanium filium suum, ut mitteret magum suum ad con- 
 siderandam uxorem, et exploraret quid in utero haberet; si 
 masculum vel foeminam. Et venit magus, et consideravit 
 mulierem, et reversus est : dixitque Ascanio Mnesd filio quod 
 masculum haberet uxor ejus in utero, et fatus ejus erit fortis, 
 quia occidet, inquit, patrem et matrem suam, et erit exosus 
 omnibus hominibus. Propter banc vaticination em occisus 
 est magus ab eis. Et sic e venit ut in nalivitate illius mulier 
 est mortua, et nutritus est filius, vocalumque est nomen ejus 
 Britto. Brito vero fiiit filius Silvii, filii Ascanii, filii ^Eneae, 
 filii Anchisa?, filii Capen, filii Assaraci, filii Tros, filii Eric- 
 thonii, filii Dardani, filii Jovis de genere Cam, filii maledicti, 
 videntis et ridentis patrem Noe. Tros vero duos filios 
 habuit, Hilium Assaracumque : Hilius condidit Hilium civi- 
 tatem, id est, Trojam primo, genuitque Lamidon ; ipse est 
 pater Priami: Assaracus autem genuit Capen ; ipse est pater 
 Anchisae ; Anchises genuit yEneara: ipse ^neas pater Asca- 
 nii. Post multum enim intervallum temporis, juxta vaticina- 
 tionem magi, dum ipse luderet cum aliis, inopino ictu sagittae 
 occidit patrem suum, non de industria, sed casu. Propter 
 banc causam expulsus est ab Italia, et Ariminis fuit; et venit 
 ad insulas maris Tyrrbeni ; et expulsus est a Graecis pro 
 causa occisionis Turni, quern ^neas occiderat ; et pervenit 
 usque ad Gallos, et ibi condidit civitatem Turonorum ; et 
 vocavit earn a nomine cujusdam militis sui, qui vocatur Tur- 
 nus : et postea ad istam venit insulam, quae a suo nomine 
 accepit nomen, id est Britanniam, et implevit earn cum gente 
 sua, et babitavii ibi. Ab illo siquidem tempore liabitata est 
 Britannia usque in hodiernum diem. 
 
 4. ^neas autem regnavit 3 annis apad Latinos, Asca- 
 nius annis 37 ; post quem Silvius Mnese filius regnavit 
 annis 12,' Posthumus annis 39, a quo Albanorum reges 
 Silvii sunt appellati, cujus fi'ater erat Brito. Quando Brito 
 
814 NENNII 
 
 rcgnabalin Britannia, tunc Heli sacerdos judicabat Israeleui, 
 et tunc area Domini ab alienigenis possidebatur; Posthumus 
 vero frater ejus, ut diximus, apud Latinos regnabat. 
 
 5. Post intervalhim annoruni mullorum, non minus 
 900, Picti venerunt et occupaverunt insulas quaj Orcades 
 vocantur; et postea ex insulis affinitimis vastaverunt non 
 modicas et multas regiones, occupaveruntque eas in sinistrali 
 plaga Britanniae ; et manent usque in hodiernum diem. Ibi 
 tertiam partem Britanniae tenuerunt, et tenent usque nunc. 
 
 6. Novissime autem venerunt Scoti a partibus His- 
 paniae ad Hiberniam. Prinms autem homo venit Bartholo- 
 meus cum mille horainibus, tam viris quam mulieribus, et 
 creverunt usque ad quatuor millia hominum: et venit super 
 eos mortalitas ; et in una septiraana omnes perierunt, et non 
 remansit ex illis nee unus. Secundus venit ad Hiberniam 
 Nimech quidam filius Agnominis, qui fertur navigasse super 
 mare annum et dimidium ; et postea tenuit portum in 
 Hibernia, fraetis navibus ejus, mansitque ibidem per multos 
 annos ; et iterum navigavit cum suis, reversusque est ad 
 Hispaniam. 
 
 7. Et postea venerunt tres filii cujusdam militis His- 
 pania? cum 30 chiulis apud illos, cum 30 mulieribus in 
 unaquaque cbiula; et manserunt ibi per spacium anni unius: 
 et postea conspiciunt turrim vitream in medio mari ; et 
 homines intuebantur super turrim, et qugerebant loqui ad 
 illos, et nunquam respondebant : et ipsi unanimo consensu 
 ad oppugnationera turris properaverunt cum omnibus chiulis 
 suis et cum omnibus mulieribus, excepta una chiula, quae 
 quassata erat naufragio, in qua erant viri 30 totidemque 
 mulieres. Aliae naves navigarunt ad expugnandam turrim : 
 et dum omnes descenderent in littore, quod erat circa turrim, 
 operuit illos mare, et demersi sunt; nee unus ex omnibus 
 illis evasit. De familia vero illius chiulae confraetae, quae 
 relieta est ut diximus propter confractionem, tota Hibernia 
 repleta est usque in hodiernum diem. 
 
 8. Et postea venerunt paulatim a partibus Hispaniae, 
 et tenuerunt regiones plurimas. Novissime venit Clam- 
 hoctor, et ibi habitavit cum omni gente sua usque hodie. 
 [Nulla tamen certa historia originis Scotorum continetur. 
 
HISTORIA BRITONUM. 815 
 
 In Britannia quoque Historeth Istorini filius tenuit Dalrietam 
 cum suis : Builc autem tenuit Euboniam insulam cum suis, 
 et alias circiter: filii autem Liethan obtinuerunt regionem 
 Dimectorura, ubi civitas est quae vocatur Mineu, et in aliis 
 region ibus se dilataverunt, id est Guhier et Cetgueli, donee 
 expulsi sunt a Cuneda, et a iiliis ejus, ab omnibus regionibus 
 Britannicis. 
 
 9. Si quis scire voluerit quanto tempore fuit inhabitabiiis 
 et deserta Hibernia, sic raihi peritissimi Scotorum nuntia- 
 verunt. Quando venerunt filii Israel transeundo Rub rum 
 Mare, venerunt ^Egyptii et seculi sunt eos, demersique sunt in 
 mari, ut Scriptura refert. Erat in illis diebus vir nobilis de 
 Scytbia cum magna familia apud iEgyptios, expulsus a 
 regno suo, et ibi erat quando JEgyptii mersi sunt : ipse non 
 ivit ad persequendum populum Dei. Illi autem qui super- 
 fuerant inierunt consilium nt expellerent ilium, ne regnum 
 illorum obsideret et occuparet, quia fratres illorum submersi 
 erant in Rubro Mari ; sicque expulsus est. Iste gener 
 Pharaonis erat, id est mas Scotoe, filise Pharaonis, a qua, ut 
 fertur, Scotia fuit appellata. At ille per 42 annos ambulavit 
 per Africam; et venerunt ad aras Philistinorum per lacum 
 Salinarum, et venerunt inter Rusicadam et montes Azarae, et 
 venerunt per fluraen Malvam; transieruntque per maritima 
 ad Columnas Herculis, navigantes per Mare Tyrrenum ; et 
 applicuerunt ad Hispaniam, habitaveruntque ibi per multos 
 annos, et creverunt, nimisque multiplicati sunt ; et gens 
 eorum multiplicata est. Et postea venerunt ad Hiberniam, 
 100*2 annis post mersionem ^gyptiorum in Mari Rubro, 
 et venerunt ad regiones Dalrieta, in tempore quo regnabat 
 Brutus apud Romanos ; a quo consules esse coeperunt, 
 deinde tribuni plebis ac dictatores : et postea consules 
 rursum rempublicam obtinuerunt per annos 447, quae prius 
 regia dignitate damnata fuerat. 
 
 10. Britones venerunt in tertia aitate mundi ad Bri- 
 tanniam : Scythse autem, id est Scoti, in quarta aetate mundi 
 obtinuerunt Hiberniam. Scythae autem, qui sunt in occi- 
 denle, et Picti de aquilone, jjugnabant unanimiter et uno 
 impetu contra Britones indesinenter; quia sine armis ute- 
 
316 NENNII 
 
 bantur Britoncs. Et post inultum intervallnm tcmporis, 
 Roniani nioiiarchiain lotius inundi obtinuerunt. 
 
 11. A piimo aiiiio quo Saxones veneruiit in Britan- 
 niam usque ad aninim 4 Mervini I'cgis, supputanlur anni 
 429. A nativitate Domini nostri Jesu Christi usque ad 
 adventum S. Palricii ad Hiberniam, 405 anni numeiantur. 
 A morte Patricii usque ad obitum S. Brigidaj, 60 anni sunt. 
 A nativitate Columtillae usque ad obitum S. Brigidae, 4 
 sunt anni. Inilium compoti : 23 c}xli decemnovennales ab 
 Incarnatione Domini usque ad adventum S. Patricii in Hiber- 
 niam; et ipsi anni efficiunt numerum 438 annorum: ab 
 adventu Patricii in jam dictam insulam, usque cyclum decem- 
 novennalem in quo sumus, 22 sunt c^^cli, id est 421 ; et sunt 
 2 anni in ogdoade usque in hunc annum in quo sumus. 
 Aliud experimentum inveni de isto Brito ex veteribus libris 
 veterum nostrorum. 
 
 12. Tres filii Noe diviserunt orbem in tres partes 
 primo post Diluvium. Sem regnavit in Asia, Cham in 
 Africa, Japhet in Europa. Sic dilataverunt terminos suos 
 in tres partes, quia tot erant fratres. In Asia sunt Provin- 
 cige 15 : India, Achaia, Parthia, Syria, Persia, Media, Meso- 
 potamia, Cappadocia, Palaestina, Armenia, Cilicia, Chaldaea, 
 Syria, JEgyptus, Lydia. In Africa sunt Provinciae 12: 
 Libya, Cyrini, Pentapolis, /Ethiopia, Tripolitana, Byzantia, 
 Gaetuha, Natabria, Numidia, Samaria, Syrtes, majores et 
 minores. In Europa sunt Provinciae 14: Italia, Calabria, 
 Hispania, Alamannia, Macedonia, Thracia, Dalmatia, Pan- 
 nonia, Colouia, Gallia, Aquitania, Britannia, Hibernia, Aqui- 
 lonarii, infra Oceanum. 
 
 Quomodo tres filii Noe, Sem, Cham, el Japhet, diviserunt 
 inter se totum mundum post Diluvium in tribus partibus, et 
 quot provinciae sunt in unaquaque parte, sicut sphaera sub- 
 scripta et depicta aperte demonstrat. 
 
 Britones a Bruto dicti ; Brutus fuit filius Hisicionis, Hisi- 
 cion filius Alani, Alanus filius Reae Silvise, Pea Silvia filia 
 Numae Pamphili, Pamphilus filius Ascanii, Ascanius filius 
 ^ncae, ^neas fdius Anchisae, Anchises filius Trohi, Troi 
 filius Dardani, filius Flire, filius Juvani, Juvanus fiiius 
 
HISTOEIA BRITON UM. 317 
 
 Japhet. Iste Japhet 7 filios habuit : primus Gomer a quo 
 Galli; secundus Magog a quo Scythae et Gothi ; tertius 
 Aialanus a quo Medi ; quartus Juv^an a quo Graeci ; quintus 
 Tubal a quo Hebraei ; sextus Mesech a quo Cappadoces ; 
 Septimus Troias a quo Thraces. Hi sunt filii Japhet, filii 
 Noe, filii Lamech. Et redeam nunc ad id unde digressus 
 sum. 
 
 13. Primus homo de genere Japhet venit ad Euro- 
 pam, Alanus nomine cum tribus filiis suis, quorum nomina 
 sunthaec; Isicion, Armenon, Neguo. Isicion autem habuit 4 
 filios, quorum nomina sunt, Francus, Romanus, Alemannus, 
 et Brito, a quo primo Britannia habitata est. Armenon 
 autem habuit filios 5. Hi sunt, Gothus, Walagothus, Cebi- 
 dus, Burgundus, Longobardus. Neguo autem habuit 4 
 iilios, quorum nomina haec sunt; Wandalus, Saxo, Bogarus, 
 Targus. Ab Hisicione, primogenito Alani, ortse sunt qua- 
 tuor gentes; Franci, Latini, Alemanni et Britones. Ab 
 Armenone autem secundo filio Alani, orti sunt Gothi, Wala- 
 gothi, Cebidi, Burgundi et Longobardi. A Neguo autem 
 tertio filio, Bogari, Wandali, Saxones et Tarinci. Istse 
 autem gentes sunt subdivisae per totam Europam. Alanius 
 autem, ut aiunt, fiiit filius Sethevir, filii Ogomun, filii Thoi, 
 filii Boib, filii Semeon, filii Mair, filii Ethac, filii Aurthac, 
 filii Ecthet, filii Oothz, filii Abirth, filii Ra, filii Esra, filii 
 Israu, filii Barth, filii Jona, filii Jabath, filii Japhet, filii Noe, 
 filii Lamech, filii Methusalam, filii Enoch, filii Jareth, filii 
 Malaleel, filii Cainan, filii Enos, filii Seth, filii Adam, filii 
 Dei Vid. 
 
 Hanc genealogiam inveni ex traditione veterum, qui 
 iucolae fiierunt in primis Britannige temporibus ; sed redeam 
 nunc ad id unde digressus sum. 
 
 14. Romani autem, dum acceperunt dominium totius 
 mundi, ad Britannos legates miserunt, ut obsides et censum 
 acciperent ab illis, sicut accipiebant ab universis regionibus, 
 et ab universis insulis. Britanni autem, quum essent tyranni 
 et tumidi, legationem Romanorum contempserunt. Tunc 
 Julius Caesar, quum accepisset singulare imperium primus, et 
 obtinuisset regnum, iratus est valde; et venit ad Britanniam 
 
318 NENNII 
 
 cum 60 chiiilis, et venit in ostium Tamesis, in quo naufragium 
 perpesscaj sunt naves illius dum ipse pugnabat contra Dolo- 
 bellum, qui eiat proconsul regi Britannico, qui et ipse rex 
 Bellinus vocabatur, et filius erat Minocani, qui occupavit 
 omnes insulas Tyrrheni Maris ; et Julius Caesar reversus est 
 sine victoria, cassis militibus, fractisque navibus. 
 
 15. Et iterum post spatium trium annorum, venit 
 cum magno exercitu trecentisque chiulis, et pervenit usque 
 ad ostium Tamensis fluminis. Et ibi inierunt bellum, et 
 multi cecidei*unt de equis militibusque suis : quia jam dictus 
 proconsul posuerat sudes ferreas, et semen bellicorum, quse 
 calcitramenta vocantur, id est cethilocium, in vada fluminis ; 
 quod magnum discrimen fuit militibus Romanonim, quia 
 haec ars invisibilis fuit illis : et discesserunt tunc temporis 
 sine pace. Gestum est tertio bellum juxta locum qui dicitur 
 Trinovantum ; et accepit Julius imperium Britannicse gentis, 
 47 annis ante Nativitatem Christi: ad initio mundi 5215 
 constant anni. 
 
 16. Julius igitnr primus in Britanniam pervenit, et 
 regnum et gentem tenuit; et in honorem illius Quintilem 
 mensem Julium debere vocari decreverunt Romani : et idibus 
 Martis Caius Julius Caesar in curia occiditur; tenente Octa- 
 viano Augusto monarchiam totius mundi ; et censum a 
 Britannia ipse solus accepit ; ut Virgilius: 
 
 ' Purpurea intexti tollunt aulsea Britanni.' 
 
 17. Secundus post hunc Claudius imperator venit et 
 in Britannia imperavit, 48 annos post adventum Christi, et 
 stragem et bellum fecit magnum, non absque detrimento 
 militum. Tamen victor fuit in Britannia; et postea cum 
 chiulis perrexit ad Orcades insulas, et subjecit sibi, et fecit 
 eas tributarias. In tempore illius quievit dari censum Ro- 
 manis a Britannia, sed Britannicis imperatoribus redditum 
 est. Regnavit autem annis 13, mensibus 8; cujus monu- 
 mentum in Magantia apud Longobardos osteuditur, ubi dum 
 ad Romam ibat defunctus est. 
 
 18. Anno Dominicse Incarnationis 164 Lucius Britan- 
 nicus rex cum universis regulis totius Britanniae baptismum 
 susceperunt, missa legatione ab imperatoribus Romanorum, 
 
HISTORIA BRITONUM. 319 
 
 et a papa Romano Evaristo: Lucius agnomine Lever-maur, 
 id est ' magni-splendoris,' propter fidem quae in ejus tempore 
 venit. 
 
 19. Tertius fuit Severus qui transfietavit ad Britannos; 
 ubi, receptas provincias ut ab incursione barbarica faceret 
 tutiores, murum et aggerem a mari usque ad mare per lati- 
 tudinem Britannise, id est, per 13*2 millia passuum deduxit, 
 et vocatur Britannico sermone Guaul. Per 13*2 milliaria 
 passuum, id est, a Penguaul, quae villa Scotice Cenail, Anglice 
 rero Peneltun dicitur, usque ad ostium fluminis Cluth et 
 Cairpentaloch, quo mums ille finitur, rustico opere Severus 
 ille prgedictus construxit; sed nihil profuit. Carautius postea 
 imperator reaedificavit, et 7 castellis munivit inter utraque 
 ostia: domumque rotundam politis lapidibus super ripam 
 flumiuis Carun, quod a suo nomine nomen accepit, fornicem 
 triumphalem in victoriae- memoriam erigens, construxit. 
 Propterea jussit fieri inter Britones et Pictos Scotosque, quia 
 Scoti ab Occidente, et Picti ab Aquilone, unanimiter pugna- 
 bant contra Britones: nam et ipsi pacem inter se habebant. 
 Et non multo post intra Britanniam reversus, apud Ebo- 
 racum cum suis ducibus occiditur. 
 
 20. Quartus fuit Carautius imperator et tyrannus, qui 
 et ipse venit in Britanniam tyrannide, pro occisione Severi 
 cum omnibus ducibus Romanicae gentis, qui erant cum eo in 
 Britannia. Transverberavit omnes regulos Britonum, et 
 vindicavit valde Severum ab illis, et purpuram Britanniae 
 occupavit. 
 
 21. Quintus Constantius, Constantini Magni filius fuit; 
 et ibi moritur, et sepulchrum illius monstratur juxta urbem 
 quae vocatur Cair Segeint, ut litterae quae sunt in lapide 
 tumuli ejus ostendunt : et ipse seminavit tria semina in 
 pavimento supradictae civitatis, ut nullus pauper in ea rema- 
 neret unquam ; et vocatur alio nomine Mirmantun. 
 
 22. Sextus Maximus imperator regnavit in Britannia. 
 A tempore illius Consules esse ccepeiimt, et Caesares nun- 
 quam postea appellati sunt. Et S. Martinus in tempore illo 
 claruit in virtutibus et signis, loquutusque est cum eo. 
 
 23. Septimus imperator regnavit in Britannia dictus 
 Maximus. Ipse perrexit cum omnibus militibus Britonum a 
 
320 NENNII 
 
 Britannia, et occidit Gratianum regem Romanorum, et 
 imperium tenuit totius Europae ; noluitque dimittere milites, 
 qui cum eo perrexeruut a Britannia, neque ad uxores suas, 
 neque ad filios, neque ad possessiones eorum: sed dedit illis 
 multas regiones, a stagno quod est super verticem montis 
 Jovis, usque ad civitatem qujd vocatur Cantguic. Ipsi sunt 
 ad cumulum occidentalem, id est Crutochideint. Britones 
 namque Armorici, qui ultra mare sunt, cum Maximo tyrarmo 
 hinc in expedilionem exeuntes, quoniam redire nequiverant, 
 occidentales partes Gallia3 solo tenus vastaverunt, nee min- 
 gentes ad parietem vivere reliquemnt : acceptisque eonim 
 uxoribus et filiabus in conjugium, omnes earum linguas am- 
 putaverunt, ne eorum successio matemam linguam disceret ; 
 unde et nos illos vocamus in nostra lingua Letewicion, id est 
 * semitacentes,' quoniam confuse loquuntur. Hi sunt Britones 
 Armorici, et nunquam reversi sunt ad proprium solum usque 
 in hodiernum diem. Propter hoc Britannia occupata est ab 
 extraneis gentibus, et ci^es ejus expulsi sunt, usque dum 
 Dominus auxilium dederit illis. In veteri traditione seniorum 
 nostrorum, ut legimus, 7 imperatores fuerunt a Romanis in 
 Britannia : Romani autem dicunt 9 fuisse. 
 
 24. Octavus fuit alius Severus: qui aliquando in Britannia 
 manebat, aliquando ad Romam ibat ; et ibi defunctus est. 
 
 25. Nonus ftiit Constantinus : ipse regnavit 16 annis 
 in Britannia; et 17 anno imperii sui obiit in Britannia, 
 Eboraci ut ipsi dicunt. Hucusque regnavenmt Romani 
 apud Britones 409 annis. Britones autem dejecerunt regnum 
 Romanorum, neque censum illis dederunt, neque reges eorum 
 acceperunt ut regnarent super eos ; neque Romani ausi sunt 
 ut venirent in Britanniam amplius adregnandum; quia duces 
 eorum Britones occiderant. 
 
 26. Iterum repetendus est sermo de Maximo tyranno. 
 Gratianus cum fratre Valentiniano regnavit annis sex. Am- 
 brosius Mediolanensis episcopus clarus habebatur in Catho- 
 licorum dogmate. Valentinianus cum Theodosio regnavit 
 annis 8. Synodus Constantinopolim 350 patiiim colligitur 
 in qua omnes hsereses damnantur. Hieronymus Presbyter 
 Bethleem, toto mundo claruit interpres Catholicus. Dum 
 Gratianus imperium in toto mundo regebat, in Britannia, per 
 
HrSTORIA BRITONUM. 321 
 
 seditionem militum, Maximus iraperator factus est. Quo 
 mox in Gallias traiisfretante, Gratianus Parisius, Meroblaudis 
 magistri militiim proditione superatus est, et fugiens, Lugdimi 
 captus atque occisus est: Maximus Victorem filium siium 
 consortem regni fecit. Martinus Turonensis episcopus in 
 magnis virtutibus claruit. Post multum interrallura temporis, 
 a Valentiniano et Theodosio consulibus, in tertio ab Aquileia 
 lapide, spoliatus indumentis regalibus, sistitur, et capite 
 damnatur : cujus filius Victor eodem anno ab Argabaste 
 comite interfectus est intra Galliam, peractis a mundi initio 
 annis 5690, ab Incarnatione Domini 391. 
 
 27. Tribus vicibus occisi sunt duces Romanorum a Bri- 
 tannis. Britones autem, dum anxiarentur a barbarorum 
 gentibus, id est Scotorum et Pictorum, auxilium flagitabant 
 Romanorum. Et dum legati mittebantur, cum magno luctu 
 et cum sablonibus super capita sua intrabant, et portabant 
 magna munera secum consulibus, pro admisso scelere occi- 
 sionis ducum : et suscipiebant consules gi'ata dona ab illis. 
 Promittebant ergo Britones cum sacramento accipere jugum 
 Romanorum et Romanici juris, licet durum fuisset : et Ro- 
 mani venerunt cum exercitu maxirao ad auxilium eorum; et 
 posuerunt duces et imperatores in Britannia. Et composito 
 imperatore cum ducibus, revertebatur exercitus ad Roraani 
 usque : et sic alternatim per 449 annos faciebant. Bri- 
 tones autem propter gravitatem imperii occidebant duces 
 Romanorum ; et auxilium postea petebant. Romani autem 
 ad imperium auxiliumque, et ad vindicandum veniebant ; et 
 spoliata Britannia auro argentoque, cum sere, et omni pre- 
 ciosa veste, et melle, cum magno triumpho revertebantur. 
 Nunc vero ad gentem Saxonum flectendus articulus. 
 
 28. Factum est autem post supradictum bellum, quod 
 fuit inter Britones et Romanos, quando duces illorum 
 occisi sunt, et post occisionem Maximi tyranni, transactoque 
 Romanorum in Britannia imperio, per 40 annos sub metu 
 fuerunt. Vortigernus regnavit in Britannia ; et dum ipse 
 regnabat, urgebatur a metu Pictorum Scotorumque, et a 
 Romanico impetu, necnon et a tiraore Ambrosii. Interea 
 venerunt tres chiulae a Germania in exilium pulsae, in quibus 
 erant Hors et Hengist, qui et ipsi fratres erant. Hors et 
 
 Y 
 
822 NENNII 
 
 Hengist filii Guitgils, filii Gurgta, filii Guecta, filii Woden, 
 filii Frealf, filii Fredulf, filii Finn, filii Folcwald, filii Geata, 
 qui fiiit nt aiunt ftlius Dei : non ipse est Deus exercituum 
 vel Deus Deorum, sed uniis est ab idolis eomm quae ipsi 
 colebant. Haec est genealogia istorum marum de quibus 
 primo creverunt Saxones. 
 
 29. V^ortigernus autem suscepit eos benigne, et tradidit 
 eis insulam, quae lingua eorum vocatur Taneth, Britannico 
 sermone Ruichim. Regnante Gratiano secundo, iEquantio 
 Saxones a Gortigerno suscepti sunt, anno 447 post Passio- 
 nem Christi. 
 
 30. In tempore illius venit S. Germanus, Autisiodo- 
 rensium urbis episcopus, ad praedicandum in Britannia: et 
 claruit apud illos in multis virtutibus, et multi per eum salvi 
 facti sunt; increduli perierunt. Aliquanta miracula, quae 
 per ilium Dominus fecit, scribenda decrevi. 
 
 31. Primum miraculum de miraculis ejus. Erat qui- 
 dam rex valde iniquus atque tyrannus, cui nomen erat 
 Benli, in regione lal; et ille vir sanctissimus Germanus 
 voluit visitare et properare ad iniquum regem, ut praedicaret 
 illi viam salutis. At quumipse homo Dei venissetad ostium 
 urbis cum comitibus suis, venit portarius et salutavit eos : 
 qui miserunt eum ad regem. Et rex durum responsum 
 dedit illis, et cum juramento dixit : ' Si fuerint, vel si man- 
 serint usque ad caput anni in ostio portae meae arcis, non 
 venient unquam in medium urbis meae.' Dum ipsi expectant 
 janitorem, ut renunciaret illis sermonem tyranni, sol decli- 
 nabat ad vesperum, et nox adpropinquabat ; quo irent nesci- 
 ebant. Interea venit unus de servis regis e medio urbis, et 
 inclinavit se ante virum Domini, et nunciavit illis omnia 
 verba regis. 
 
 32. Invitavitque illos ad casam suam. Et exierunt 
 cum illo ; quos benigne suscepit ; et nihil omnino homo ille 
 habebat in pecudibus, excepta vacca una cum vitulo. Quid 
 ergo ? Vitulum occidit, coxit, et posuit ante servum Dei, 
 caeterosque socios ejus: quibus S. Germanus praecepit ut 
 non confriugeretur os de ossibus vituli ; et sic factum est. In 
 crastino vitulus inventus est ante matrem suam sanus, et 
 vivus, incolumisque, Dei misericordia et oratione S. Germani. 
 
HISTORIA BRITONUM. 323 
 
 33. Iterum de mane siirrexerunt ut impetrarent aditiun 
 urbis, juxta portam prasstol antes. Et ecce vir unus cur- 
 rebat, et sudor illius a vertice usque ad plantas pedum 
 distillabat, inclinans se ante eos. Et dixit S. Germanus : 
 * Credis in sanctam Trinitatem ?' Et respondit ille : ' Credo.' 
 Et baptizatus est ; et osculatus est ab eo. Cui dixit 
 S. Germanus : ' Vade in pace : in ista hora morieris ; et 
 angeli Dei te in aere expectant, ut gradiaris cum illis ad 
 Deum cui credidisti.' Et ipse Isetus intravit in arcem. Et 
 praefectus tenuit ilium et alligavit: qui ante tyrannum de- 
 ductus et interfectus est. Mos enim erat apud nequissiraum 
 tyrannum, nisi quis ante solis ortum venisset ad servitutem 
 in arce, interficiebatur. Et manserunt tota die juxta portam 
 civitatis, nee impetraverunt ut salutarent tyrannum. 
 
 34. Solito more aifuit supradictus servus; et dixit 
 illi S. Germanus: ' Cave ne in hac nocte aliquis de familia 
 tua maneat in arce.' Iterum re versus est ad arcem, et 
 deduxit filios snos, quorum numerus erat 9, et ipsi ad supra- 
 dictum liospitium cum domino suo reversi sunt. Pra)cepit' 
 que S. Germanus manere eos jejunos: et clausis januis 
 dixit: ' Vigilantes estote, et si quid evenerit, in arcem 
 nolite aspicere, sed orate attentius, et indesinenter ad Deum 
 vestrum clamate.' Et post modicum intervallum noctis, 
 ignis de coelo cecidit, et combussit arcem et omnes qui cum 
 tyranno erant; nee ultra apparuerunt, nee arx rea3dificata 
 est usque in hodiernum diem. 
 
 35. In crastino vir ille qui sanctum hospitaverat, cre- 
 didit, et baptizatus est cum omnibus filiis suis, et omnis 
 regio cum eis. Nomen viri erat Ketel: et benedixit ei, 
 addiditque et dixit: ' Non deficiet dux de semine tuo in 
 aeternum ; ipse Ketel Durnluc dux, et tu eris rex ab hodierna 
 die.' Et sic evenit; et impletum est quod per prophetam 
 dicitur; ' Suscitans de pulvere egenum, et de stercore erigens 
 pauperem, ut sedeat cum principibus, et solium gloriae 
 teneat.' Juxta verbum S. Germani, rex de servo factus est, 
 et omnes filii ejus facti sunt reges ; et a semine eorum omnis 
 regio Pouisorum regitur usque in hodiernum diem. 
 
 36. Factum est autem postquam castra metati sunt 
 Saxones in supradicta insula Taneth, promisit rex supradictus 
 
 Y 2 
 
'324 NENNII 
 
 dari illis victum et vestimentum absque defeclione: et placuit 
 illis, ct ipsi proniiseruiil cxpugnare inimicos ejus fortiter. 
 At illi barbari quum mullipiicati essent numero, non potuerunt 
 Britones cibare illos. Quum postularent cibum et vestimen- 
 tum, sicut promissum illis erat, dixerunt Britones : * Non 
 possumus vobis dare cibum nee vestimentum, quia numerus 
 vester multiplicatus est : sed recedite a nobis, auxilio vestro 
 non indigemus.' Ipsi vero consilium fecerunt cum majoribus 
 suis ut pacem disrumperent. 
 
 37. Hengistus autera, quum esset vir doctus atque astutus 
 et callidus, quum explorasset super regem inertem, et super 
 gentem illius, quod sine armis utebantur, inito consilio dixit 
 ad regem Britannicum : ' Pauci sumus ; si vis, mittemus ad 
 patriam nostram, ut invitemus milites de militibus regionis 
 nostrae, et sit amplior numerus ad certandum pro te et pro 
 gente tua.' Et rex hoc idem concessit. Qui illico miserunt, 
 et legati transfretaverunt trans Scithicam vallem. Qui reversi 
 sunt cum cliiulis 17; militesque electi venerunt in illis. Et 
 in una chiula venit puella pulchra valde atque decora: erat 
 enim iilia Hengisti. Postquam venissent chiulae, fecit con- 
 vivium Hengistus Guortbigirno regi, et militibus suis, et 
 interpreti suo, qui vocabatur Cerdicelmet. Nullo Britone 
 Britonum scienle Saxonicam linguam praeter istum Britonem, 
 studet qui legit, quo eventu evenit ipsi viro intelligere ser- 
 monem Saxonicum. Hengistus itaque puellam jussit minis- 
 trare illis vinum et siceram ; qui inebriati sunt nimis et 
 saturati. Illis bibentibus, intravit Sathanas in corde Guor- 
 thigerni ut adamaret puellam ; et postulavit eam a patre suo 
 per interpretem suum, et dixit : ' Omne quod a me postulas 
 impetrabis, licet dimidium regni mei.' Et Hengistus, inito 
 consilio cum suis senioribus qui secum venerant de insula 
 Oghgul, quid peterent regi pro puella ; unum consilium illis 
 omnibus fuit, ut peterent regionem quae in lingua eorum 
 vocatur Canthguaraland, in nostra autem lingua Ghent. Et 
 dedit illis, Guoirangono rege regnante in Cantia; et inscius 
 erat quod traditum esset regnum ipsius paganis, et ipse 
 solus, in potestatem illorum clam dari. Et sic data est 
 puella illi in conjugium; et dormivit cum ea, et adamavit 
 eam valde. 
 
HISTORIA BKITONUM. S*il5 
 
 38. Dixit ergo Hengistus ad regem : ' Ego sum pater 
 tuus, et consiliator ero tibi : et noli praeterire consilium 
 meum unquam, quia non timebis te superari ab ullo homine, 
 neque ab ulla gente ; gens enim mea valida est. Tnvitabo 
 itaque filium meum cum fratrueli suo, bellatores illi sunt viri, 
 ut dimicent contra Scotos ; et da illis regiones quae sunt in 
 aquilone, juxta murum qui vocatur Gual.' Et jussit ut 
 invitaret eos : quos et invitavit, Ochta et Ebisa, cum 40 
 chiulis. At ipsi, quum navigarent circa Pictos, vastaverunt 
 Orcades insulas, veneruntque, et occupaverunt plurimas 
 regiones trans Mare Fresicum, id est quod inter nos Scotos- 
 que est, usque ad confiuia Pictorum. Et Hengistus semper 
 chiulas ad se paulatim invitavit, ita ut insulas de quibus 
 venerant absque habitatore relinquerent : quumque gens illi us 
 crevisset et in virtute et in multitudine, venerunt ad supra- 
 dictam Cantuariam. 
 
 39. Et super haec omnia mala adjiciens, Guorthigernus 
 accepit filiam suam propriam in uxorem sibi, quae peperit 
 ei filium. Hoc autem quum compertum esset a S.Germano, 
 venit corripere regem cum omni clero Britonum. Et dum 
 conventa esset magna synodus clericonim ac laicorum in uno 
 concilio, ipse rex praemonuit filiam suam, ut exiret ad con- 
 ventum, et ut daret filium suum in sinum Germani, diceretque 
 quod ipse erat pater ejus. Ac ipsa fecit sicut edocta erat. 
 S. Germanus eum benigne accepit ; et dicere coepit : ' Pater 
 tibi ero; nee te permittam, nisi mihi novacula cum forcipe 
 pectineque detur, et ad patrem tuum carnalem tibi dare liceat.' 
 Mox ut audivit puer, obedivit verbo senioris sancti, et ad 
 avum suum patremque carnalem, Guortliigernum perrexit, et 
 dixit illi : * Pater mens es tu, caput meum tonde. et comam 
 capitis mei pecte.' Hie autem siluit, et puero respondere 
 noluit ; sed surrexit, iratusque est veheraenter, et ut a facie 
 S. Germani fugeret quaerebat : et maledictus est, et damnatus 
 a B. Germano et omni consilio Britonum. 
 
 40. Post haec igitur rex ad se invitavit omnes magnates 
 suos, ut ab eis interrogaret, quid faceret. At illi dixerunt : 
 ' In extremos fines regni tui vade, ut arcem munitam con- 
 struas, in qua te defendas: quia gens quam subcepisti invidet 
 tibi, et fraude dolosa te occidet, et universas regiones quas 
 
326 NENNfl 
 
 ainasti occupabit cum iiniversa tua gente post mortem 
 tuam,' 
 
 41. Postea vero ipse rex arcem cum magis suis qugesitu- 
 rus perrexit; et per multas regiones multasque provincias 
 pcragraverunt : et minime quod quaerebant reperientes, no- 
 vissime ad illam regioiiem quag vocatur Guoienit perveuerunt. 
 Et illo lustraute in montibus Henri, id est, Snaudun Anglice, 
 tandem in uno montium, locum in quo aptum erat arcem 
 condere adeptus est. Et magi ad ilium dixerunt : ' Arcem 
 in isto loco fac, quia tutissima a barbaris gentibus in aeternum 
 erit.' Ipse vero artifices congregavit, id est lapidarios ; et 
 lapides et ligna congregaverunt. Quum vero congregata 
 esset omnis materia, in una node omnino ablata est : tribus- 
 que vicibus jussit congregari, et nusquam comparuit. 
 
 42. Tunc magos suos ad se accersivit, illosque per- 
 cunctatus est, quse esset hsec causa malitiae, et cur hoc 
 eveniret ? At illi responderunt : * Nisi infantem sine patre 
 inveneris, ut habeas qui occidatur, et arx de suo sanguine 
 conspergatur, nunquam gedificabitur in aeternum.' 
 
 43. Rex vero concite legatos suos ex consilio magorum 
 misit per universam Britanniam, ulrum infantem sine patre 
 invenirent. At illi lustrando omnes provincias regionesque 
 plurimas, venerunt ad Campum Electi, qui est in regione 
 quae vocatur Glevising. Et pilae ludum agebant pueri : et 
 ecce duo inter se litigabant, dixitque alter alteri : ' O homo 
 sine patre, bonum non habebis.' Et illi de puero diligenter 
 percunctantes ad pueros ej usque matrem, sciscitabantur si 
 patrem haberet. At ilia negavit, et dixit, ' Nescio quomodo 
 in utero meo est conceptus; sed unum scio, quia virum 
 non cognovi unquam/ Et juravit illis patrem non habere : 
 limebat enim ne occideretur a rege iniquo, ideo patrem fateri 
 noluit : qui legati secum eum duxere usque ad Guorthigimum 
 regem, quern insinuaverunt regi eum puerum sic inveniri. 
 
 44. In crastino conventio facta est, ut puer interficeretur. 
 Et puer dixit regi : ' Cur viri tui me ad te detulerunt?' Cui 
 rex ait : ' Ut interficiaris, et sanguis tuus circa arcem istam 
 aspergatur, ut possit a^dificari.' Respondit puer regi : * Quis 
 tibi demonstravit hoc ?' Et rex : ' Magi mei mihi dixerunt.' 
 Cui dixit puer: ' Ad me vocentur.' Et invitati sunt magi: 
 
HISTORIA BRITONUM. 327 
 
 qubus et dixit : ' Quis vobis revelavit ut ista arx a sanguine 
 aspergeretur ; et nisi aspergeretur a sanguine meo, iiunquam 
 aedificaretur ? Sed hoc cognoscam : quis e vobis de me palam 
 fecit.' Et iterum puer dixit : ' Modo tibi et enucleabo, rex, 
 et in veritate tibi omnia pandam : sed ad magos tuos percunc- 
 tor, quid in pavimento istius loci est ? Placet enim mihi ut 
 tibi ostendant quid sub pavimento habetur.' At illi dixerunt: 
 * Nescimus nos.' Et ille dixit : ' Ego conapeiior. Stagnum 
 in medio pavimenti est; venite et fodite et sic invenietis/ 
 Foderunt itaque, et sic invenerunt ut puer praedixerat. Iterum 
 dixit ad magos : * Proferte mihi quid est in staguo ?' Magi 
 silueruntj et non potuerunt revelare illi. At ille dixit illis : 
 ' Ego vobis propalabo. Duo vasa conclusa sunt in eo, et sic 
 invenietis.' Venerunt, et viderunt sic. Et puer ad magos 
 dixit : ' Quid in vasis clausum habetur }' Et ipsi siluerunt, et 
 non potuerunt rev^elare puero. At ille asserit: ' In medio 
 eorum tentorium est : separate ea et sic invenietis.' Et rex 
 separari jussit: et sic inventum est tentorium complicatum 
 ut dixerat. Iterum puer interrogavit magos : * Quid est in 
 medio tentorii? Jam nunc enarrate.' Et non potuerunt. 
 Dixitque puer : ' Duo vermes sunt in eo, unus albus et unus 
 rufus. Tentorium nunc expandite.' Et extenderunt : duo- 
 que vermes in eo dormientes inventi sunt. Et dixit puer : 
 ' Expectate et considerate quid facturi vermes sunt.' Evigi- 
 lantes autem, coeperunt alter alterum expellere, insimulque 
 bellare : alius autem scapulas suas ponebat ut alterum usque 
 ad dimidium tentorii, aliquando usque ad oram tentorii pel- 
 lebat : et sic pugnabant tribus vicibus. Tamen tandem, qui 
 infirmior videbatur, vermis rufus postea fortior albo fuit, et 
 extra finem tentoiii pepulit. Tunc victor superatum secutus 
 est trans stagnum; et tentorium evanuit. Post hoc puer 
 magos percunctatus est : ' Quid significat hoc mirabile signum 
 quod factum est in tentorio ?' At illi responderunt : ' Nesci- 
 mus.' Et ait puer : ' En mihi revelatum est hoc mysterium, 
 et ego vobis propalabo.' Dixitque puer regi : ' Regui tui 
 est figura tentorii: duo vermes duae sunt gentes. Draco 
 rufus, draco tuus est, et stagnum figura est hujus mundi : at 
 ille albus draco, illius gentis est quae occupavit regiones et 
 gentes plurimas in Britannia, et pene a mari usque ad mare 
 
328 NENNII 
 
 tenebunt. Et postea nostra gens surget, et gentem Angloruni 
 Irans mare viriliter dejiciet.' 
 
 45. * Tu ergo de ista arce vade, quia aedificarc eani nun 
 poteris, et nmltas provincias peragra, ut tiitam arcem inve- 
 nias: ego quidem hie manebo.' Et rex adolescenti dixit: 
 ' Quo nomine vocaris?' Ille respondit: 'Ambrosias vocor:' 
 Embreis Gluetic esse videbatur. Dixitqne rex: ' De qua 
 progenie ortus es ?' At ille : ' Unus de consulibus gentis 
 Romanicae est pater mens.' Tunc rex dedit illi arcem cum 
 omnibus provinciis plagae Occidentalis Britannia?. Et ipse 
 cum magis suis ad sinistralem plagam pervenit, et usque ad 
 regionem quae vocatur Guennesi afFugit, et urbem quae 
 vocatur nomine suo Cair-Guorthigirn aedificavit. Guasmoric 
 juxta Lugubaliam ibi aedificavit, urbem scilicet quae Anglice 
 Palmecastre dicitur. 
 
 46. Interea Guortemir, filius Guorthigirni, cum Hengist 
 et Horso et illorum gente potenter pugnabat, et eos usque 
 ad insulam quae dicitur Taneth expulit, illosque illic tribus 
 vicibus conclusit, percussit, obsedit, comminuit, terruit. Ipsi 
 itaque legatos trans mare usque in Germaniam miseruut, 
 vocando chiulas cum ingenti numero virorum bellatorum et 
 fortium. Et postea pugnabant contra reges gentis nostrae : 
 aliquando vincebant, et dilatabant terminos suos ; aliquando 
 vincebantur, et expellebantur. Et Guorthemir quatuor bella 
 contra eos avide gessit. Iste Guorthemir, filius Guorthigirni, 
 in synodo habita apud Guartherniaun, postquam nefandus 
 rex, ob incestum quern cum filia commiserat, a facie Germani 
 et clericorum Britanniae in fugam iret, patris nequitiae con- 
 sentire noluit : sed rediens ad S. Germanum, ad pedes ejus 
 cecidit veniam poslulans, atque pro illata a patre suo et sorore 
 S. Germano calumnia, terram ipsam, in qua praedictus epis- 
 copus opprobium tale sustinuit, in aetemum suam fieri san- 
 civit. Unde et in memoriam S. Germani Guarenniaun nomen 
 accepit; quodLatine sonat, ' calumniajusteretorta;' quoniam 
 quum episcopum vituperare putaverat, semet ipsum vituperio 
 affecit. Guortemir vero, accepto regno, hostibus viriliter 
 obsistit ; qui tantae magnitudinis esse et virtutis dicebatur, ut 
 siquando iratus in bello dimicaret, accepta arbore, cum 
 frondibus fimditus extirparet, et cum ea solo tenus adversaries 
 
HISTORIA BRITONUM. 329 
 
 prosteraeret : cum tali enim arbore Horsam satellitem belli- 
 cosum, confractis in alterutrum armis, peue defectis viribus 
 prostravit, casterosque in fugam versos, ut stipulas, terras 
 allidit, et ex omnibus finibus Britanniae expulit; et per quin- 
 quennium postea insulam intrare non audebant, usque ad 
 obitum Guortemir. 
 
 47. Primum bellum super flumen Derevent. Secun- 
 dum bellum super vadum quod dicitur in lingua eorum 
 Episford, in nostra autem lingua Sathenegabail : et ibi ceci- 
 dit Horsa cum filio Guorthigim, cujus nomen erat Catigimus. 
 Tertium bellum in campo juxta Lapidem-tituli, qui est super 
 ripam Gallici maris, statutum ; et Barbari victi sunt, illeque 
 victor fuit, et ijDsi in fugam usque ad chiulas suas reversi 
 sunt, in eas muliebriter intrantes. Ille autem post modicum 
 intervallum temporis mortuus est : et ante mortem suam, ad 
 familiam suam animadvertit, ut illius sepulclirum in portu 
 ponereut, a quo exierant super maris ripam, * in quo vobis 
 commendo, quamvis in alia parte portum Britanniae teneant, 
 et habitaverunt, tamen in ista terra in aetemum non mane- 
 bunt.' lUi autem mandatum ejus contempserunt, et eum in 
 loco in quo imperaverat illis non sepelierunt : in Lincolnia 
 enim sepultus est. At si mandatum ejus tenuissent, procul- 
 dubio per orationes S. Germani quicquid petierant obtinuis- 
 sent. At barbari magnopere reversi sunt, quum Guortiginius 
 amicus illorum erat pro uxore sua, et nuUus illos abigere 
 ultra audacter valuit. Quia non de virtute sua Britanniam 
 occupaverunt, sed nutu divino; contra voluntatem Dei quis 
 resistere nitatur ? Sed quomodo voluit, Dominus fecit, et 
 ipsa omnes gentes gubernat et regit. 
 
 48. Factum est autem post mortem Guorthemir, regis 
 Vortigirui filii, et post reversionem Hengisti cum suis turmis, 
 fallax consilium hortati sunt, ut dolum Vortigerno cum exer- 
 citu suo facerent. At illi legates ut pacem impetrarent mise- 
 runt, et ut perpetua amicitia inter illos fieret : et Vortigirnus, 
 cum suis majoiibus natu consilium fecerunt, et scrutati sunt 
 quid facerent. Tandem consilium omnibus fiiit ut pacem 
 facerent : et legati Saxonum reversi sunt. Postea vero con- 
 ventum adduxerunt: ut ex utraque parte Britones et Saxones 
 
330 NENNII 
 
 in uiium sine armis convenirent statutum est, ct araicitia 
 firma ad invicem esset. 
 
 49. Hengistus nequissimus orani i'amiliae suae jiissit quod 
 unusquisque artavum suum sab pede suo in medio ficonis sui 
 poneret: ' et quando clamaveroad vos et dixero, En Saxones, 
 NiMED EuRE Saxes/ id est, cultellos vestros de ficonibus 
 vestris deducite, * et in illos irruite, et fortiter contra resistite ; 
 regemque eorum nolite occidere, sed eum, pro causa filiae 
 meae quam dedi illi in conjugium, tenete : quia melius est 
 nobis ut ex manibus nostris redimatur.' Et conventura ad- 
 duxerunt, et in unum convenerunt. Saxones autem amica- 
 biliter locuti sunt, et mente interim vulpino more agebant, et 
 vir juxta viriim socialiter sederunt. Et Hengistus, sicut dix- 
 erat, vociferatus est. Et omnes seniores, 300, Guortigerni 
 regis sunt jugulati: ipseque solus captus et catenatusest; ac 
 regiones plurimas pro redemptione animae suae tribuit illis, 
 id est Eastsexe, Suthsexe, Midelsexe, ut ab illicita con- 
 junctione se separaret. 
 
 50. Sanctus vero Germanus Guorthigirno praedicabat, 
 ut ad Dominum se converteret. At ille usque ad regio- 
 nem quae a nomine suo acceperat nomen, scilicet Guorthi- 
 gimianum, miserabiliter aufligit, ut ibi cum mulieribus suis 
 lateret. Sanctus itaque Germanus eum persequutus est cum 
 omni clero Britonum, et ibi 40 diebus totidemque noctibus 
 mansit, et super petram orabat, ibique die ac nocte stabat. 
 Et interim Guortigirnus usque ad arcem Guortigimi, quam 
 aedificaverat, et nomen suum imposuerat, id est Din Gurti- 
 girn, atque in regione Dimetorum juxta flumen Teibi igno- 
 miniose abscessit. Solito autem more S. Germanus eum se- 
 quutus est, et ibi jejunus cum omni clero suo tribus diebus 
 totidemque noctibus causaliter mansit; in quarta vero nocte 
 ai*x tota, circa mediae noctis horam, per ignem de coelo 
 missum ex improviso cecidit, ardente igne coelesti ; et 
 Guorthigimus, cum omnibus qui cum eo erant, et cum ux- 
 oribus suis defecit. Hie est finis Guortigimi, sicut in libro 
 B. Germani reperi : alii autem aliter dixerunt. 
 
 51. Postquam exosi fueruut illi omnes homines gentis 
 suae pro piaculo suo, inter potentes et impotentes, inter ser- 
 
HISTORIA BRITONUM. 331 
 
 vum et liberum, inter monachos et laicos, inter parvum et 
 magnum, et ipse dum de loco ad locum vagus iret, tandem 
 cor ejus crepuit, et defunctus est non cum laude. 
 
 52. Alii autem dixerunt terram apertam esse, quae 
 eum deglutivit, in nocte in qua combusta est arx circa eum ; 
 quia non sunt inventse ullse reliquiae illorum qui combusti 
 sunt cum eo in arce. 
 
 53. Tres filios habuit, quorum nomina hsec sunt ; 
 Guorthemir qui pugnavit contra barbaros, ut supra scripsi : 
 secundus Cantegirnus: tertius Pascent, qui regnavit in dua- 
 bus regionibus, id est Buelt et Guortigeruianum, post mortem 
 patris sui, largiente Ambrosio, qui fuerat rex inter omnes 
 reges Britannise : quartus fuit Faustus, qui illi de filia sua 
 natus est, quem S. Germanus baptizavit, enutrivit, atque 
 docuit; et condidit locum magnum super ripam fluminis, 
 quod vocalur Renis, et manet usque hodie : et unam habuit 
 filiam, quae, ut diximus, mater fuit S. Fausti. 
 
 54. Hsec est genealogia illius quae ad initium retro 
 currit. Firnimail, ipse est qui regit modo in regione Guorti- 
 girnianum, filius est Theudubr ; ipse Theudubr est rex 
 Buelth regionis: Theudubr filius Pascent, Map Apguocan, 
 Map Moriud, Map Eldat, Map Eldoe, Map Paul, Map 
 Mepric, Map Briecat, Map Pascent, Map Guorthigirn, Map 
 Guortheneu, Map Guitaul, Map Guitolin, Map Gloui: 
 Bonus, Paulus, Mauron, Guotolin, quatuor fratres fuerunt, 
 filii Gloui qui aedificavit urbem magnam super ripam fluminis 
 Sabrinae, quae vocatur Britaunico sermone Cair-Gloui, Sax- 
 onice autem Gloucestre. Satis dictum est de Guorthigemo, 
 et de regno suo et de gente ejus. 
 
 55. Beatus vero Germanus reversus est post mortem 
 Guorthigirni ad patriam suam. Et S. Patricius erat in illo 
 tempore captivus apud Scotos, et dominus illius dicebatur 
 Melchu, et porcarius cum illo erat: et in 17 anno astatis 
 suae de captivitate reversus est, et nutu Dei eruditus est in 
 sacris Uteris. Ac post Romam usque perrexit, et per longum 
 spatium ibidem mansit ad legendum scrutandaque mysteria 
 Dei ; sauctasque percurrit Scripturas. Nam quum ibi esset 
 per annos plurimos, missus est Palladius episcopus primitus 
 a Celestino papa Romano, ad Scotos in Christum conver- 
 
332 NENNII 
 
 tendos. Qui prohibitus est a Deo per quasdam terapestates: 
 quia nemo potest quicquam accipere in terra nisi de ccelo 
 datum illi fuerit. Et profectus est ille Palladius de Hiber- 
 nia, pervenitque ad Britauniam, et ibi defunctus est in terra 
 Pictorum. 
 
 56. Audita morte Palladii episcopi, Patricius, Theo- 
 dosio et Valentiniano regnantibus, a Celestino papa Romano, 
 et angelo Dei cui nomen erat Victor monente, et Gerraano 
 sancto episcopo, ad Scotos convertendos in Christum mit- 
 titur. 
 
 57. Misit ergo Germanus cum illo seniorem Segerum 
 episcopum ad Amatheum regem in propinquo habitantem. 
 Ibi sanctus erat sciens omnia quae ventura essent illi, et illic 
 gradum episcopalem a Matheo rege et a sancto episcopo 
 accepit, nomenque, quod est Patricius, sumpsit ibi ; quia 
 Maun prius vocabatm*. Auxilius presbyter, et Iserninus 
 diaconus, et casteri inferiori gradu, simul cum eo ordinati 
 sunt. 
 
 58. Tunc acceptis benedictionibus, perfectisque omnibus, 
 in nomine sanctse Trinitatis paratam ascendit navim ; 
 et pervenit ad Britanniam insulam, et prsedicavit ibi non 
 multis diebus. Et amissis omnibus ambulandi anfrac- 
 tibus, summa velocitate flatuque prospero Mare Hibernicum 
 transfretavit : onerata vero navi, quum transfretaret hoc mare 
 magnum, mirabilibus et spiritualibus thesauris, peiTexit ad 
 Hiberniam, et baptizavit eos. 
 
 59. A Mundi principio usque ad baptismum Hiber- 
 nensium, 5330 anni sunt. In quinto Loigere regis anno 
 exorsus est Patricius praedicare iidem Dei. Sanctus itaque 
 Patricius Evangelium Christi exteris nationibus per annos 40 
 praedicabat, virtutes apostolicas faciebat, caecos illuminabat, 
 leprosos mundabat, surdos audire faciebat, daemones ex 
 obsessis corporibus fugabat, mortuos 9 suscitavit, captivos 
 multos utriusque sexus suis propriis sumptibus redemit. 
 
 60. Scripsit abegetoria 365, et eo amplius numero. 
 Ecclesias quoque eodem numero fundavit 365. Ordinavit 
 episcopos eodem numero 365, et eo amplius, in quibus 
 spiritus Dei erat. Presbyteros autem usque tres mille ordi- 
 navit. Et 12 millia hominum in una regione, quae vocatur 
 
HISTORIA BRITONUM. 333 
 
 Connachta, ad fidem Christi convertit et baptizavit; et 
 septem reges, qui eranl filii Amolgith, in uno die baptizavit. 
 Quadraginta diebus, totidemque noctibus, in cacumine collis 
 Eli jejunavit, id est Cmachan Eli : in quo colle, in aere, 
 tres petitiones pro his Hibernensibus qui fidem Christi rece- 
 perint, clementer postulavit. 
 
 61. Prima ejus petitio fuit, ut fertur a Scotis, quod 
 unusquisque susciperet poenitentiam credentium, licet in 
 extremo vitse suae statu: secunda, ne a barbaris consumentur 
 in aeternum : tertia, ut non supervivat aliquis Hibernensium 
 in adventu Judicii ; quia delebitur aqua, pro honore S. Pa- 
 tricii, 7 annis ante diem judicii. In illo autem tumulo 
 benedixit populo Hibernensium ; et ideo ascendit ut oraret 
 pro eis, et videret fructum laboris sui : venerantque ad eum 
 aves multi coloris innumerabiles, ut benediceret eis. Quod 
 significat omnes Sanctos utriusque sexus Hibernensium per- 
 venire ad eum in die judicii, ad patrem et magistrum suum, 
 ut sequantur ilium ad Judicium. Postea in senectute bona 
 migravit ad Dominura, ubi nunc lajtatur in saecula saecu- 
 lorum. Amen. 
 
 62. Qiiatuor modis sequantur Moyses et Patricius. Primo, 
 id est, angelo sibi colloquente in rubo igneo: secundo, in 
 monte 40 diebus et 40 noctibus jejunavit: tertio, similes 
 fuei'unt aetate, 1'20 annis: quarto, sepulchrum illius non 
 invenitur; sed in occulto humatus est, nemine sciente. 
 Quindecim annis in captivitate, in \4gesimo quinto anno ab 
 Amatheo sancto episcopo subrogatur. Octoginta quinque 
 annorum in Hibernia praedicavit. Res autem exigebat 
 amplius loqui de S. Patricio, sed tamen pro compendio ser- 
 monis volui breviare. 
 
 63. In illo tempore Saxones invalescebant, et crescebant 
 non modice in Britannia. Mortuo autem Hengisto, Ochta 
 filius ejus transivit de sinistrali parte Britanniae ad re gem 
 Cantuarioruoi ; et de ipso orti sunt reges ilhus patriae. Artur 
 pugnabat contra illos in illis diebus, videlicet Saxones, cum 
 regibus Britomnn: sed ipse dux erat bellorum, et in omnibus 
 bellis victor extitit. xArtur, Latine translatum, sonat * ursum 
 horribilem,' vel ' malleum ferreum,' quo confringuntur molae 
 
834 NENNII 
 
 leonum : Mab Utor, Britannice, ' Hlius liorribilis/ Latinc ; 
 quoiiiani a pueritia sua crudelis f'uit. 
 
 64. Priiniim belliim fuit in ostium fluminis quod dicitui 
 Glem. Secundum ct tertium et quartum et quintum super 
 aliud flumen quod vocatur Duglas, quod est in regione 
 Linuis. Sextiim bellum super flumen quod vocatur Bassas. 
 Septimura bellum fuit in silva Calidonis, id est, Cat coit 
 Celidon. Octavum fuit bellum in castello Gunnion ; in quo 
 Arthur portavit imaginem crucis Christi et Sancta; Mariae 
 semper virginis, super humeros suos : et pagani versi sunt in 
 fugam in illo die ; et multi ceciderunt, plagaque magna 
 super eos venit per virtutem Domini noslri Jesu Christi, 
 sanctseque suae genetricis. Nam Arthur Hierosolymara per- 
 rexit, et ibi crucem ad quantitatem salutiferae crucis fecit, et 
 ibi consecrata est; et per tres continuos dies jejunavit, vigi- 
 lavit, et oravit coram Cruce Dominica, ut ei Dominus victo- 
 riam daret per hoc signum de paganis; quod et factum est: 
 atque secum imaginem S. Mariae detulit, cujus fracturae 
 adhuc apud Wedale in magna veneralione servantur. Wo- 
 dale, Anglice; Vallis-doloris, Latine: Wodale est villa in 
 provincia Lodonesie, nunc vero juris episcopi S. Andreas 
 Scotiae, 6 milliaria ab occidentali parte, ab illo quondam 
 nobili et eximio monasterio de Meilros. Nonumque bellum 
 gestum est in urbe Legionis. Decimum bellum gestum est 
 in littore fluminis quod vocatur Ribroit. Undecimum bellum 
 fiiit in monte quod dicitur Agned Cathregonnon. Duodeci- 
 mum fuit bellum in monte Badonis ; in quo corruerunt uno 
 die 840 viri de uno impetu Arturi, et nemo eos prostravit nisi 
 ipse solus. '■■'■'■'' 
 
 65. Ipsi vero barbari^ dum in omnibus bellis prostemeren- 
 tur, auxilium a Germania petebant, et augebantur multipli- 
 citer sine intermissione ; et reges a Germania deducebant ut 
 regnarent super eos in Britannia. Et regnabaht usque ad 
 tempus quo Ida filius Eobba regnavit, qui fuit primus' rex in 
 Bernicia id est in Berneich. 
 
 66. Ida filius Eobba tenuit regiones m sinistrali parte 
 Humbri maris 12 annis. et junxit arcem, id est, Dingueirin et 
 Gurbirneth : quae duae regiones fuerunt in una regione, id 
 
HISTORIA BRITONUM. 335 
 
 est Denr a Berneth, Anglice Deira et Bernicia. Elfled filia 
 Edwini ] 2mo die post Pentecosten baptismum accepit, cum 
 iniiumerabilibus hominibus de viris et mulieribus cum ea. 
 Et haec prima baptizata est: Edwinus vero postea in se- 
 quenti Pascha baptismum suscepit, et 12 millia hominum 
 in uno die baptizati sunt cum eo. S. Paulinus Eboracensis 
 archiepiscopus eos baptizavit ; et per 40 dies non cessavit 
 baptizare omne genus Ambronum, id est Aldsaxonum ; et 
 per praedicationem illius multi crediderunt Christo. Sed 
 quum inutiles magistro meo, id est, Beulando presbytero, visas 
 sint genealogige Saxonum et aliarum genealogiae gentium, 
 nolui eas scribere ; sed de Civitatibus et Mirabilibus Britan- 
 niae Insulae, ut alii scriptores ante me scripsere, scripsi. 
 
 NOMINA OMNIUM CIVITATUM BRITANNI.E. 
 
 67. Cair Gurthigira, Cair Muncip, Cair Meguod, Cair 
 Ebroauc, Cair Caratauc, Cair Manchguid, Cair Caint, Cair 
 Peris, Cair Legion, Cair Segeint, Cair Guent, Cair Lerion, 
 Cair Pensavelcoith, Cair Celemon, Cair Guintwig, Cair 
 Luadiit, Cair Colun, Cair Custeint, Cair Grauth, Cair Lun- 
 den, Cair Guoeirangon, Cair Dauri, Cair Guoricon, Cair 
 Legion, Cair Britto, Cair Droithan, Cair Umath, Cair Luit- 
 coith. Haec sunt noraina omnium civ^itatura quag sunt in 
 Britannia, quarum numerus est 28. * 
 
 * [Quidam codices habent 33 nomina civitatum, quae nee 
 eodem ordine nee in eadem parte historiae occurrunt. Ea sunt 
 
 I Cair Ebrauc. 2 Cair Ceint. 3 Cair Gurcoc. 4 Cair Guor- 
 thegern. 5 Cair Gusteint. 6 Cair Guoranegon. 7 Cair Se- 
 geint. 8 Cair Guintruis. 9 Cair Merdin. 10 Cair Peris. 
 
 II Cair Lion. 12 Cair Mencipit. 13 Cair Caratauc. 14 Cair 
 Cleii. 15 Cair Gloui. 16 Cair Luilid. 17 Cair Grant. 
 18 Cair Daun. 19 Cair Britoc. 20 Cair Meguaid. 21 Cair 
 Mauiguid. 22 Cair Ligion. 23 Cair Guent. 24 Cair Collon. 
 25 Cair Londein. 26 Cair Guorcon. 27 Cair Lerion. 
 28 Cair Draithou. 29 Cair Pensavelcoin. 30 Cair Teim. 
 31 Cair Urnahc. 32 Cair Celemion. 33 Cair Loitcoit. Haec 
 sunt nomina antiquarum civitatum Britanniae insulae.] 
 
336 NENNir 
 
 DE MIRABILIBUS BRITANNI.E INSULA. 
 
 (38. Primum miracuhim est stagnum Lummonu; quia in 
 eo sunt insulae 340 et ibi habitant homines : 340 rupi- 
 bus ambitur, et nidus aquilae in unaquaque rupe est : et 
 flumina 340 fiuunt in eo, et non vadit ex eo ad mare nisi 
 unum fluraen, quod vocatur Leven. 
 
 69. Secundum miraculum, ostium Trannonifluminis: quia 
 in una unda instar raontis ad sissam tegit litora, et recedit ut 
 caetera maria iterum. 
 
 70. Tertium miraculum, stagnum calidum quod est in 
 regione Huicciorum. Et muro ambitur ex latere et lapide 
 facto ; et in eo vadunt homines per omne tempus ad lavan- 
 dum, et unicuique sicut placuerit illi lavacrum, sic fit sibi 
 secundum voluptatem suam: si voluerit esse balneum fiigi- 
 dum, erit ; si calidum, erit. 
 
 71. Quartiun miraculum est, fontes de salo ; a quibus 
 fontibus sal decoquitur, aqua extracta, unde omnia cibaria 
 saliuntur ; et non sunt prope mari, sed de terra emergunt. 
 
 72. Aliud miraculum est Dourighabren, id est, duo reges 
 Sabrinae. Quando inundatur mare ad sissam in hostium 
 Sabrinse, duo cumuli spumarum congregantur separatim, et 
 bellum faciunt inter se in modum arietum : et procedit unus- 
 quisque ad alterum, et collidunt se ad invicem. Et iterum 
 recedit alter ab altero, et iterum procedunt ex uno cumulo 
 super omnem faciem maris. In unaquaque sissa hoc faciunt 
 ab initio mundi usque in hodiernum diem. 
 
 73. Aliud miraculum est stagni Livane, quod est Aperlin 
 Livan: ostium fluminis illius fluit in Sabrina, et quando 
 inundatur Sabrina ad sissam, et mare similiter, inundatur in 
 ostio supradicti fluminis, et in ostio stagni recipitur in modum 
 voraginis, et mare non vadit sursum. Et est litus juxta 
 flumen ; et quando Sabrina inundatur ad sissam, istud litus 
 non tegitur : et quando recedit mare, et Sabrina, tunc 
 stagnum Liguane eructat omne quod devoravit de mari, et 
 litus istud tegitur: et instar montis in una eructat unda et 
 rumpit. Et si fuerit exercitus totius regionis in qua est 
 istud litus, et direxerit faciem suam contra undam, et unda 
 
HISTORIA BRITONUM. 337 
 
 trahit exercitum per vim liumoris, replelis vestibus, et equi 
 similiter trahuntur. Si supradiclus exercitus terga versus 
 fuerit contra earn, non nocet ei unda. Et quando recesserit 
 mare totum, tunc litus quod unda legit retro denudatur, et 
 mare recedit ab ipso. 
 
 74. Est aliud mirabile in regione Cinloipiauc. Est ibi 
 fons nomine Fontaun Guorhelic. Non fluit rivus ex eo neque 
 in eo: et vadunt homines piscari ad fontem. Alii vadunt in 
 fontem ad partem Orientis, et deducunt pisces ex ea parte ; 
 alii ad dexteram, alii ad sinistram, ad Occidentemque, et 
 trahuntur pisces ab unaquaque parte : et aliud genus piscium 
 trahitur ex omnibus partibus. Magnum mirabile, pisces 
 inveniri in fontem dum non flumen fluit in eo, neque ex eo ; 
 et in eo inveuiuntur 4 genera piscium, et non est de magni- 
 tudine neque de profunditate. Profunditas illius usque ad 
 genua, 20 pedes in longitudine et latitudine ; ripas altas 
 habet in omni parte. 
 
 75. Juxta flumen quod vocatur Goy, poma inveniuntur 
 super fraxinum, in proclivo saltus, qui est prope ostium 
 fluminis. 
 
 76. Est aliud mirabile in regione quae dicitur Guent. Est 
 ibi fovea, a qua ventus flat per omne tempus sine inter- 
 missione ; et quando non flat ventus in tempore aestatis, de 
 ilia fovea incessanter flat, ita ut nemo possit sustinere neque 
 ante foveam, pro frigiditate : et vocatur nomen ejus ' Huit 
 guint' Britannico sermone, Laline autem ' flatio venti.' 
 Magnum mirabile est ventum de terra flare. 
 
 77. Est aliud mirabile in Guhir, altare quod est in loco 
 qui dicitur Loin garth, quod nutu Dei fulcitur. Fabulam 
 istius altaris melius mihi videtur narrare quam reticere. 
 Factum est autem dum sanctus Eltutus orabat in spelunca 
 sua, quae est juxta mare quod adluit teiTam supradicti loci, 
 OS hujus spelu'ncsB ad mare est, et ecce navis navigabat ad se 
 de mari, et duo viri remigantes eam, et corpus cujusdam 
 sancti hominis erat cum illis in nave, et altare supra faciem 
 ejus quod nutu Dei fulciebatur; et processit homo Dei in 
 obviam illorum: et corpus sancti homines de navi duxerunt, 
 et altare inseparabiliter supra faciem sancti corporis stabat. 
 Et dixerunt ad sanctum Eltutum : ' Isle homo Dei praecepit 
 
338 NENNII 
 
 nobis ut dediiceremus eum ad te, et sepeliremus eum tecum. 
 Et nomen ejus non reveles ulli homini, ut non jurent per 
 eum homines.' Et sepelierunt eum. Et post sepulturam 
 illi duo viri reveisi sunt ad navim, et navigaverunt. At ille 
 sanctus Eltutus ecclesiam fundavit circa corpus sancti 
 hominis et circa altare ; et manet usque in hodiemum diem 
 altare potestate Dei fulcitum. Veuit quidam regulus ut 
 probaret, portans virgam in manu sua; curvavit eam circa 
 altare, et tenuit ambabus manibus virgam ex utraque parte, 
 et traxit ad se : et sic veritatem hujus rei probavit. Sed ille 
 postea mensem integrum non vixit. Alter autem sub altare 
 aspexit, et aciem oculorum ejus amisit, et ante mensem 
 integrum vitam iinivit. 
 
 78. Est autem aliud mirabile in supradicta regione, id est 
 Guent. Est ibi fons juxta vallem putei Mauri t, et lignum in 
 medio fontis : et lavant homines manus suas cum faciebus 
 suis, et lignum sub pedibus suis habent quando lavant; nam 
 et ego vidi et probavi. Quando mare inundatur ad malinam, 
 extenditur Sabrina super omnem maritimam ripam et tegit, 
 et usque deducitur ad fontem, et impletur fons de sissa 
 Sabrinae, et trahit lignum secum usque ad mare magnum, et 
 per spacia trium dierum in mare invertitur, et in quarto die 
 in supradicto fonte invenitur. Factum est autem ut unus 
 de rusticis sepeliret eum in terra ad probandum ; et in 4 die 
 inventus est in fonte, et ille rusticus qui eum abscondit et 
 sepelivit statim defunctus est ante fin em mensis. 
 
 79. Est aliud mirabile in regione quae dicitur Buelt. Est 
 ibi cumulus lapidum, et unus lapis superpositus super con- 
 gestum cum vestigio canis in eo. Quando venatus estporcus 
 Terit, impressit Cabal, qui erat canis Arturi militis, vestigium 
 in lapide. Et Artur postea congregavit congestum lapidum 
 sub lapide in quo erat vestigium canis sui; et vocatur 
 Carncabal. Et veniunt homines et tollunt lapidem in mani- 
 bus suis per spatium diei et noctis, et in crastino invenitur 
 super congestum suum. 
 
 80. Est aliud miraculum. In regione Ercing habetur 
 sepulchrum juxta fontem qui vocatur Oculus Amr : et viri 
 nomen qui sepultus est in tumulo sic vocabatur Amr; filius 
 Arturi militis erat, et ipse occidit eum ibidem et sepelivit^ 
 
HISTORIA BRITONUM. 339 
 
 Et veniunt homines ad mensurandum tumulum. In longi- 
 tudine habet aliquando 7 pedes, aliquando 15, aliquando 
 12, aliquando 9. In qua mensura raetieris eum in ista vice, 
 iterum non invenies eura in una mensura : et ego ipse 
 probavi. 
 
 DE MIRABILIBUS MON^ INSULA. 
 
 81. Primum miraculum est litus sine mari. 
 
 82. Secundum miraculum: est ibi mons qui giratur tribus 
 vicibus in anno. 
 
 83. Tertiura miraculum est vadum ibi : quando inundatur 
 mare, et ipse inundatur: et quando decrescit mare et ipse 
 minuitur. 
 
 84. Quartum est miraculum. Est lapis qui ambulat in 
 nocturnis temporibus super vallem Chenin : et projectus est 
 dim in voragine Polkerist, qui est in medio pelagi quod 
 vocatur Moenei, et in crastino supra ripam supradictae vallis 
 sine dubio inventus est. 
 
 DE MIRABILIBUS HIBERNI^. 
 
 85. Est ibi stagnum quod vocatur Luchem. Quatuor 
 circulis ambitur. Primo circulo gronna stagni, id est stain, 
 ambitur: Secundo circulo gronna plumbi, id est minn, 
 ambitur: tertio circulo gronna ferri ambitur: quarto circulo 
 gronna aeris ambitur. Et in eo stagno margaritae multac 
 inveniuntur, quae ponunt reges in auribus suis. 
 
 86. Est aliud stagnum quod facit ligna arescere, in lapides 
 durescere: homines autem fingunt ligna; et postquam 
 formaverint, projiciunt in stagno, et manet in eo usque ad 
 caput anni : et in capite anni lapis reperitur, et vocatur 
 Luch echac. 
 
 87. Est aliud mirabile in regione quae vocatur Ceretum. 
 Est ibi mons qui cognominatur Crucmare, et est sepulchrum 
 in cacumine montis. Et omnis homo quicumque venerit ad 
 sepulchrum et extenderit se juxta illud, quamvis brevis fuerit, 
 in una longitudine invenitur sepulchrum et homo. Et si 
 fli€rit homo brevis et parvus, similiter et longitudo sepulchri 
 juxta staturam hominis invenitur: et si fuerit longus atque 
 procerus, etiam si fuisset in longitudine 4 cubitorum, juxta 
 
 z2 
 
340 NKNNII 
 
 slaturam uniiiscuj usque honiinis, sic tiimuhis invenilur. Et 
 omnis peregriniis tgediosus qui tres flecliones flectavent juxta 
 illud, non erit toedium super eum usque ad diem mortis suae, 
 et non gravabitur itemm ullo taedio, quamvis habitasset solus 
 in extremis fiiiibus cosmi. 
 
 Woden genuit Beldeg, genuit Beornec, genuit Gethbrond, 
 genuit Alusbn, genuit Inguec, genuit JEdibritb, genuit Ossa, 
 genuit Eobba, genuit Ida. Ida autem 12 filios habuit, 
 quorum nomina sunt, Adda, ^Eadldric, Decdric, Edric, Deo- 
 there, Osmer, et unam reginam I!earnoch, Ealric. Ealdric 
 genuit Aelfret, ipse est EdlCerd Flesaur: nam et ipse habuit 
 filios septem, quorum nomina sunt, Anfrid, Osguald, Osbiu, 
 Osguidj Osgudu, Oslapf, Offa. Osguid genuit Alcfrid et 
 iElfguin et Echiird ; Echgfrid ipse est qui fecit bellum contra 
 fratruelem suum, qui erat rex Pictorum nomine Birdei, et ibi 
 corruit cum omni robore exercitus sui, et Picti cum rege sue 
 victores extiterunt : et nunquam addiderunt Saxones Ambro- 
 num ut a Pictis vectigal exigerent a tempore istius belli ; 
 vocatur Gueith lin-garan. Osguid autem habuit duas uxores, 
 quarum una vocabatur Riemmelth, filia Royth, filii Rum, et 
 altera vocabatur Eanfled, fdia Eadguin, filii Alii. 
 
 Hengist genuit Octha, genuit Ossa, genuit Eormoric, genuit 
 Ealdberht, genuit Ealdbald, genuit Ercunberht, genuit Eeg- 
 berth. 
 
 Woden genuit Casser, genuit Titinon, genuit Trigil, genuit 
 Rodmunt, genuit Rippan, genuit Guillem, Guechan. Ipse 
 primus rcgnavit in Britannia super gentem Estanglorum. 
 Guecha genuit GuiFan, genuit Tidil, genuit Ecni, genuit 
 Edric, genuit Aldulfh, genuit Elric. 
 
 Woden genuit Guedolgeat, genuit Gueagon, genuit Gui- 
 thleg, genuit Guerdmund, genuit Offa, genuit Ongen, genuit 
 Earner, genuit Pubba. Ipse Pubba habuit \2 filios, quorum 
 duo notiores raihi sunt quam alii, id est, Penda et Eua ; 
 Eadlit, filius Pantha, Penda filius Pubba. Eadlbalt filius 
 Alguing, filius Eua, filius Penda, filius Pubba. Ecgfrid 
 filius Offa, filius Dum Inferth, filius Eandulf, filius Ossulfh, 
 filius Eua, filius Pubba. 
 
HISTORIA BRITONUM. 341 
 
 Woden genuit Beldeyg, Brond genuit Siggar, gemiit Sebald 
 geiuiit Zegulfh, genuit Soeinil. Ipse primus sepavavit Deur 
 O Birneich. Soemil genuit Sguerthing, genuit Giulglis, 
 genuit Usfrean, genuit Iffi, genuit UUi, JEdguin; Osfrid et 
 Eadfird, duo filii Edguin erant, et cum ipso corruerunt in 
 bello Meicen; et de origine illius nunquam iteratum est 
 regnum, quia non evasit unus de genere illius de isto bello, 
 sed interfecti omnes sunt cum illo ab exercitu Catguollauni 
 regis Guendotae regionis. Osguid genuit Ecgfird, ipse est 
 Etgfird. Ailguin genuit Oslach, genuit Alhun, genuit Adlsing, 
 genuit Echun, genuit Oslaph. Ida genuit Eadric, genuit 
 Ecgulf, genuit Liodguald, genuit ^tan; ipse est Eata Glin, 
 Maur; genuit Eadbirth, et Ecgbirth episcopum, qui fuit 
 primus de natione eorum. 
 
 Ida filius Eobba tenuit regiones in sinistrali parte Britan- 
 niae, id est Umbri maris, et regnavit annis 1*2 et unxit Dyn- 
 guayrdi Guuerth-berneich. 
 
 Tunc Dutigirn in illo tempore fortiter dimicabat contra 
 gentem Anglo rum. Tunc Talhaern Tataguen in poemate 
 claruit, et Neiren, et Taliessin, et Bluchbard, et Cian qui 
 vocatur Guenithguant, simul uno tempore in poemate Britan- 
 nico claraerunt. 
 
 Mailcunus magnus rex apud Britones regnabat, id est in 
 regione Guenedotas; quia atavus illius, id est Cunedag, cum 
 filiis suis, quorum numerus octo erat, venerat prius de pai'te 
 sinistrali, id est de regione quae vocatur Manau Guotodin, 
 146 annis ante quam Mailcun regnaret; et Scotos cum 
 ingentissima clade expulerunt ab istis regionibus, et nusquam 
 reversi sunt iterum ad habitandum. 
 
 Adda filius Ida regnavit annis octo. Adlric filius Adda 
 regnavit quatuor annis. Deoric filius Ida regnavit septera 
 annis. Friodolguald regnavit sex annis; in cujus tempore 
 regnum Cantioriun, mittente Gregorio, baptismum suscepit. 
 Hussa regnavit annis septem. Contra illos quatuor reges, 
 Urbgen et Riderch-hen et Guallanc et Morcant dimicaverunt. 
 Deodric contra ilium Urbgen cum filiis dimicabant fortiter. 
 In illo autem tempore aliquando hostes, nunc cives vince- 
 bautur; et ipse conclusit eos tribus diebus, et tribus noctibus 
 in insula Metcaud; et dum erat in expeditione jugulatus est, 
 
342 NENNIT 
 
 Morcanto destinante pro invidia, quia in ipso prae omnibus 
 regibus virtus maxima erat in instauratione belli. Eadfered 
 Flesaurs regnavit 12 annis in Berncich, et alios 12 in Deur: 
 24 annis inter duo regna regnavit; et dedit uxori suae Din- 
 guo Aroy, qua? vocatur Bebbab, et de nomine suae uxoris 
 suscepit nomen, id est Bebbanburch. Eoguin filius Alii 
 regnavit annis 10 et 7; et ipse occupavit Elmet, et expulit 
 Certic regem illius regionis. Eanfled filia illius, duodecimo 
 die post Peutecosten, baptismum accepit cum universis 
 hominibus suis de viris et mulieribus cum ea. Eadguin vero 
 in sequenti Pascha baptismum suscepit, et 12 millia hominum 
 baptizati sunt cum eo. Si quis scire voluerit, quis eos bap- 
 tizavit, Rum map Urbgen baptizavit eos, et per 40 dies non 
 cessavit baptizare omne genus Ambronum, et per praedica- 
 tionem illius multi crediderunt in Christo. Oswald filius 
 Eadfred regnavit novem annis; ipse est Oswald-Lamnguin : 
 ipse occidit Catgublaun regem Guenedotae regionis, in bello 
 Catscaul, cum magna clade exercitus sui. Osguid filius 
 Eadlfrid regnavit 28 annis et sex mensibus. Dum ipse 
 regnabat, venit mortalitas hominum, Catgualart regnante 
 apud Britones post patrem suum, et in ea periit. Et ipse 
 occidit Pantha in Campo Gai; et nunc facta est strages Gai 
 Campi, et reges Britonum interfecti sunt, qui exierant cum 
 rege Pantha in expeditione usque ad urbem quae vocatur 
 Judeu. Tunc reddidit Osguid omnes divitias quae erant 
 cum eo in urbe usque in manum Pendae, et Penda distribuit 
 ea regibus Britonum; id est Atbret Judeu. Solus autcm 
 Catgabail, rex Guenedotae regionis, cum exercitu suo evasit, 
 de nocte consurgens ; quapropter vocatus est Catgabail Cat- 
 guommedd. Egfrid filius Osbiu regnavit novem annis. In 
 tempore illius, S. Cuthbertus episcopus obiit in insula JVJedcaut. 
 Ipse est qui fecit bellum contra Pietos, et corruit ibi. 
 
 Penda filius Pybba regnavit decern annis: ipse primus 
 separavit regnum Merciorum a regno Nordorum ; et Onnan 
 regem Easter- An glorum, et sanctum Oswaldum regem Nor- 
 dorum, occidit per dolum. Ipse fecit bellum Cocboy, in 
 quo cedidit Eoua filius Pippa, frater ejus, rex Merciorum, et 
 Oswald rex Nordorum; et ipse victor fuit per diabolicam 
 artem. Non erat baptizatus, et nunquam Deo credidit. 
 
HISTORIA BRITONUM. 343 
 
 A Mundi principio usque ad Constautinum et Rufum 
 5658 anni reperiuntur. 
 
 Item a duobus Geminis Rufo et Rubelio usque in Stilli- 
 cionem consulem trecenti septuaginta tres anni. 
 
 Item a Stilicione usque ad Valentinianum filium Placidae, 
 et regnum Guorthigerni, viginti octo anni. 
 
 Et a regno Guorthigerni usque ad discordiam Guitolini et 
 Ambrosii, anni sunt 12, quod est Guoloppum, id est Catguo- 
 loph. Guorthigernus autem tenuit imperium in Britannia, 
 Theodosio et Valentiniano consulibus : et in quarto anno 
 regni sui, Saxones ad Britanniam venerunt, Felice et Tauro 
 consulibus, quadringentesimo primo anno ab Incamatione 
 Domini nostri Jesu Christi. 
 
 Ab anno quo Saxones venerunt in Britanniam, et a Guor- 
 tigerno suscepti sunt, usque ad Decium et Valerianum, anni 
 sunt sexaginta novem. 
 
 Quidam codices hahent sequentia, omissis multis ex Us qucB 
 supra dedimus. 
 
 DE MALIS ET PERVERSIS NATURIS DE BONIS NATURIS GEN- 
 HOMINUM. TIUM. 
 
 Invidia Judaeorum. Prudentia Hebraeorum. 
 
 Perfidia Persarum. Stabilitas Persarum. 
 
 Fallacia Graecorum. Sollertia ^gyptiorum. 
 
 Astutia ^gyptiorum. Sapientia Graecorum. 
 
 Saevitia Saracenorum. Gravitas Romanorum. 
 
 Le vitas Chaldaeorum. Largitas Longobardorum. 
 
 Varietas Afrorum. Sobrietas Gothormn. 
 
 Gula Gallorum. Sagacitas Chaldaeomm. 
 Vana gloria Longobardorum. Ingenium Africorum. 
 
 Crudelitas Hunorum. Firmitas Gallorum. 
 
 Immunditia Sabinonim. Fortitude Francorum. 
 
 Ferocitas Francorum. Instantia Saxonum. 
 
 Stultitia Saxonum. Agilitas Wascanorum. 
 
 Hebetudo Bavariorum. Magnanimitas Pictorum. 
 
 Luxuria Wascanorum. Hospitalitas Britonum. 
 
 Vinolentia Hispanomm. Argutia Hispanorum. 
 
 Duritia Pictorum. Fidelitas Scotorum. 
 
 Livido Scotorum. Communio Normannorum. 
 
344 NENNII 
 
 Ira Biitonum. Graecusirasciturantecausam. 
 
 Spurcitia Sclavoium. Francus in causa. 
 
 Rapacitas Normannorum. Romanus propter causam. 
 
 Normanni minus sunt animosi. Francus fortis. 
 [Libido Suevorum. Romanus gravis. 
 
 Duritia vel superbia Pictavorum.] Afer semper versipellis. 
 
 VERSUS NENNINl AD SAMUELEM FIIJUM MAGISTRI SUl BEULAM 
 PRESBITERI VIRI RELIGIOSI AD QUEM HISTOKIAM ISTAM 
 SCRIPSERAT. 
 
 A B C D E F 
 
 Adjutor benignus, caris doctor effabilis fonis, 
 
 G H I ?• SamueH. K L M 
 
 Gaudium honoris isli katholica lege magni. 
 
 NOP QRSTU 
 
 Nos omnes precamur, qui ros sit tutus utatuFj^ 
 
 X «• Beulani. 
 
 Xpe tribuisti patri Samuelem lasta matre. 
 
 ( Y) i- mater. i. Samuel. 
 
 Hymnizat hsec semper tibi longoevus ben servus tui, 
 
 (^) . 
 
 Zona indue salutis istum pluribus annis. 
 
 VERSUS EJUSDEM NENNIT. 
 
 Fornifer qui digitis scripsit ex ordine trinis, 
 Incolumis obtalmis sitque omnibus membris, 
 En vocatur ben litteris nominis quini. 
 
 In uno codice liaheidur sequentia. 
 
 Anno Dominicse Incarnationis 858, vicesimo vero quarto 
 Mervini regis Britonum, haec historia a Nennio Britonum 
 Historiografo est composita. 
 
 Anno ab Orbe condito usque ad Urbem condilam, ut ait 
 Orosius, anni 4484. 
 
 Anno ante Urbem conditam 363, ut ait Henricus Hunten- 
 dunensis, Britannia a Britonibus est habitata. 
 
 Ab Adam, juxta Orosium, usque Abraham, anni 3184. Ab 
 Abraham usque Nativitatem Christi, anni sunt 2015. A na- 
 tivitate autem Johannis usque Nativitatem Christi, sex menses 
 fuerunt. Natus est ergo Johannes Baptisla transactis annis 
 
HISTORIA BRITONUM. 345 
 
 ab origine mundi 5198, et mensibus 6, Itaque ab origine 
 mundi usque ad Christum, anni fuerunt 5199. 
 
 Anni igitur ab exordio mundi usque in annum praesentem, 
 5108 fiunt. 
 
 In margine alius codicis sunt Jkbc quce sequuntur. 
 
 Anno 1167 gratiae, fuit annus a mundi initio 5348: ab 
 adventu Normannorum 100: ab adventu Britannoium in 
 Angliam 2331. Igitur terlio millesimo et 213"° anno ab 
 initio mundi primum Britones ad possidendum venerunt 
 Angliam. Ex quo Britones primum fidem Christi, trans- 
 mittente papa Evaristo, regnante rege Lucio susceperunt, hoc 
 anno gratiae 1166 mille et duo anni transacti sunt ; adventus 
 Augustini 1169. Intererant igitur inter adventum Augustini 
 et Christianitatem regis Britanniae Lucii 467 anni. Inter 
 adventum Britonum et Anglorum 1629 anni transierunt. 
 Unde liquet Britones tot annis Angliam tenuisse, sed in 
 paganismo per mille annos 477 obtinebant. Insula vero ista 
 tribus annorum millibus et 13 inhabitata erat, quam primus 
 bominum Brutus adierat, et cum prole sua per 1629 tenuerat. 
 Tunc vero Anglorum gens supervenerat. 
 
 EXPLICIT HISTORIA NENNII BRITONUM HISTORIOGRAPHI DE 
 PRIMA INHABITATIONE BRITONUM BRITANNIC^ INSULA. 
 
EXCERPTA EX 
 
 VENERABILIS BED^ 
 
 HISTORIA ECCLESIASTICA 
 
 QUJE AD 
 
 BRITONUM HISTORIAM 
 
 PERTINENT. 
 
 {QucB in uncinis inclma sumty e Chronico ejusdem auctoris sunt desumpta»} 
 
 Lib. I. Cap. 1. De situ Britanm<B vel Hibernia, et priscis 
 earnm incolis, 
 
 Britannia oceani insula, cui quondam Albion nomen fuit, 
 inter Septentrionem et Occidentem locata est, Germaniae, 
 Galliae, Hispanise, maximis Europae partibus raulto inter- 
 vallo adversa. Quae per millia passuum octingenta in 
 Boream longa, latitudinis habet millia ducenta, exceptis 
 dumtaxat prolixioribus diversorum promontoriorum tractibus, 
 quibus efficitur ut circuitus ejus quadragies octies septua- 
 ginta quinque millia compleat. Habet a Meridie Galliam 
 Belgicam, cujus proximum littus transmeantibus aperit civitas 
 quae dicitur Rutubi portus, a gente Anglorum nunc corrupte 
 ' Reptacestir' vocata, interposito mari a Gessoriaco Morino- 
 rum gentis littore proximo, trajectu millium quinquaginta, 
 sive, ut quidam scripsere, stadiorum quadringentorum quin- 
 quaginta. A tergo autem, unde oceano infinito patet, Orca- 
 das insulas habet. 
 
 Opiraa frugibus atque arboribus insula, et alendis apta 
 pecoribus ac jumentis ; vineas etiam quibusdam in locis 
 germinans ; sed et avium ferax terra marique generis diversi. 
 Fluviis quoque multum piscosis, ac fontibus praeclara copi- 
 osis, et quidem praecipue issicio abundat et anguilla. Capi- 
 
EXCERPTA EX BEDA. 347 
 
 untur autem saepissime et vituli marini, et delphines, necnon 
 et balaenaB : exceplis variorum generibus conchyliorum ; in 
 quibus sunt et musculge, quibus inclusam ssepe margaritam, 
 omnis quidem coloris optimam inveniunt, id est, et rubi- 
 cundi, et purpurei, et hyacinthini et prasini, sed maxime can- 
 didi. vSunt et cochleas satis superque abundantes, quibus 
 tinctura coccinei coloris conficitur, cujus rubor pulcherrimus 
 nuUo unquam solis ardore, nulla valet pluviarum injuria 
 pallescere ; sed quo vetustior est, eo solet esse venustior. 
 Habet fontes salinarum, habet et fontes calidos, et ex eis 
 fluvios balnearum calidarum, omni aetati et sexui per dis- 
 tincta loca, juxta suum cuique modum accommodos. Aqua 
 enim, ut auctus Basilius dicit, fervidam qualitatem recipit, 
 quum per certa qusedam metalla transcurrit, et fit non solum 
 calida, sed et ardens. Quae etiam venis metallorum, agris, 
 ferri, et plumbi et argenti foecunda, gignit et lapidem ga- 
 gatem plurimum optimumque : est autem nigrogemmeus et 
 ardens igni admotus, incensus serpentes fugat, adtritu cale- 
 factus applicita detinet aeque ut succinum. Erat et civita- 
 tibtis quondam viginti et octo nobilissimis insignita, praeter 
 castella innumera, quae et ipsa muris, turribus, portis. ac 
 seris erant inslructa firmissimis. 
 
 '^ Et quia prope sub ipso Septentrionali vertice mundi jacet, 
 iucidas aestate noctes habet; ita ut medio saepe tempore 
 noctis in quaestionem veniat intuentibus, utrum crepusculum 
 «ilfliC!^ permaneait v^espertinum, an jam advenerit matutinum, 
 utpote 'nocturno sole non longe sub terris ad Orientem Bore- 
 ales per plagas redeunte : unde etiam plurimae longitudinis 
 ^H^fe^t dies aestate, sicut et noctes contra in bruma, sole 
 nimirum tunc Libycas in partes secedente, id est, horarum 
 decern et octo : plurimae iteili brevitatis noctes aestate et dies 
 bAfejst in bruma, hoc est, sex solummodo aequinoctialium 
 fedrarum : quum in Armenia, Macedonia, Italia, caeterisque 
 ejusdem lineae regionibus longissima dies sive nox quindecim, 
 biievissima novem compleat horas. 
 
 ' Haec in pi'aesenti, juxta numerum librorum quibus lex 
 divina scripta est, qiiinque gentium Unguis, unam eamdem- 
 que summae Vicritati^ et verae sublimitatis scientiam scrutatur 
 et confitetur, Anglorum videlicet, Britonum, Scotorum, Pic- 
 torum et Latinorum, quae raeditatione scripturarum caeteris 
 
348 EXCERPTA 
 
 omnibus est facta communis. In primis autem haec insula 
 Britones solum a quibus nomen acccpit, incolas babuit, qui 
 de tractu Armoricano, ut fertur, Brilanniam advecti, Australes 
 sibi partes illius vindicarunt. 
 
 Et quum plurimam insula) partem, incipientes ab Austro, 
 possedissent, contigit genlera Pictorum de Scythia, ut per- 
 hibent, longis navibus non multis oceanum ingressam, cir- 
 cumagente flatu ventorum, extra fines oranes Brilanniae 
 Hiberniam pervenisse, ej usque Septentrionales oras intrasse, 
 atque inventa ibi gente Scotorura, sibi quoque in partibus 
 illius sedes petisse, nee impetrare potuisse. Est autem 
 Hibernia insula omnium post Britanniam maxima, ad Occi- 
 dentem quidem BritannigB sita; sed sicut contra Aquilonem 
 ea brevior, ita in Meridiem se trans illius fines plurimura 
 protendens, usque contra Hispanise Septentrionalia, quamvis 
 magno aequore inter] acente pervenit. Ad banc ergo usque 
 pervenientes navigio Picti'ut diximus, petierunt in ea sibi 
 quoque sedes et habitationem donari. Respondebant Scoti, 
 quia non ambos eos caperet insula: ' Sed possumus,' in- 
 quiunt, ^ salubre vobis dare consilium quid agere valeatis. 
 Novimus insulam aliam esse non procul a nostra, contra 
 ortum solis, quam saepe lucidioribus diebus de longe aspicere 
 solemus. Hanc adire si vultis, babitabilem vobis iacere 
 valetis : vel si qui restiterint, nobis auxiliariis utimini.' Ilaque 
 petentes Britanniam Picti, habitare per Septentrionales 
 insulae partes coeperunt ; nam Austrina Britones occupave- 
 rant. Quumque uxores Picti non habentes peterent a Scotis, 
 ea solum conditione dare consenserunt, ut ubi res perveniret 
 in dubium, magis de feminea regum prosapia, quam de mas- 
 culina regem sibi eligerent : quod usque hodie apud Pictos 
 constat esse servatum. 
 
 Procedente autem tempore, Britannia post Britones et 
 Pictos, tertiam Scotorum nationem in Pictorum parte recepit, 
 qui duce Reuda de Hibernia progress!, vel amicitia vel ferro 
 sibimet inter eos sedes quas bactenus habent, vindicarunt: a 
 quo videlicet duce usque bodie Dalreudini vocantur, nam 
 lingua eorum ^ daal' partem significat. Hibernia autem et 
 latitudine sui status, et salubritate, ac serenitate aerum mul- 
 tum Britanniee praestat, ita ut raro ibi nix plusquam triduana 
 remaneat: nemo propter hiemem aut foena secet sestate, aut 
 
EX BEDA. 349 
 
 stabula fabricet jumentis: nullum ibi reptile videri soleat, 
 nuUus vivere serpens valeat: nam ssepe illo de Britannia 
 adlati serpentes, mox ut proximante terns navigio, odore 
 aeris illius adtacti fuerint, intereunt: quin potius omnia pene 
 quae de eadem insula sunt contra venenum valent. Denique 
 vidimus, quibusdam a serpente percussis, rasa folia codicum 
 qui de Hibernia fuerant, et ipsam rasuram aquas immissara 
 ac potui datam, talibus protinus totam vim veneni grassantis, 
 totum inflati corporis absumsisse ac sedasse tumorem. 
 Dives lactis ac mellis insula, nee vinearum expers, piscium 
 volucrumque, sed et cervorum caprearumque venatu insignis. 
 Haec autem proprie patria Scotorum est: ab hac egressi, ut 
 diximus, tertiam in Britannia Britonibus et Pictis gentem 
 addiderant. Est autem sinus maris permaximus, qui anti- 
 quitus gentem Britonum a Pictis secernebat, qui ab Occi- 
 dente in terras longo spatio erumpit, ubi est civitas Britonum 
 munitissima usque hodie quae vocatur Alcluith : ad cujus 
 videlicet sinus partem Septemtrionalem Scoti, quos diximus, 
 advenientes, sibi locum patrias fecerunt. 
 
 2. Ut Britanniam primus Romanorum Cains Julias adierit. 
 
 Verum eadem Britannia Romanis usque ad Caium Julium 
 Ca3sarem inaccessa atque incognita fuit : qui anno ab Urbe 
 condita sexcentesimo nonagesimo tertio, ante vero Incar- 
 nationis Dominica) tempus anno sexagesimo, functus giadu 
 consulatus cum Lacio Bibulo, dum contra Germanorum 
 Gallorumque gentes qui Rheno tantum flumine dirimebantur, 
 bellum gereret, venit ad Morinos, unde in Britanniam proxi- 
 mus et brevissimus transitus est, et navibus onerariis atque 
 actuariis circiter octoginta praeparatis, in Britanniam trans- 
 vehitur, ubi acerba primum pugna fatigatus, deinde adversa 
 tempestate correptus, plurimam classis partem, et non parvum 
 numerum mililum, equitum vero pene omnem disperdidit. 
 Regressus in Galliam, legion es in hiberna dimisit, ac sex- 
 centas naves utriusque commodi fieri imperavit: quibus 
 iterum in Britanniam primo vere transvectus, dum ipse in 
 hostem cum exercitu pergit, naves in ancoris stantes, 
 tempestate correptae, vel collisae inter se, vel arenis illisae ac 
 dissolutaB sunt : ex quibus quadraginta perierunt, caeterge cum 
 magna difficultate reparatae sunt. Caesaris equitatus primo 
 
350 EXCERPTA 
 
 congressu a Britannis victus, ibiqiie Labienns tribiiniis occisus 
 est: seciindo praslio cum magno siiornm discrimine victos 
 Britannos in fugam vertit: inde ad flumen Tamesira profectus. 
 In hujus ulteriore ripa Cassobellauno duce, imtnensa liostium 
 multitudo consederat, ripamque fluminis ac pene totum snb 
 aqua vadum acutissimis sudibus prgestmxerat : quarum ves- 
 tigia sudium ibidem usque hodie visuntur, et videtur inspec- 
 tantibus quod singulae earum ad modum humaui femoris 
 grossae, et circumfusae plumbo immobiliter erant in profundum 
 fluminis infixse : quod ubi a Romanis deprehensum ac vitatum 
 est, barbari legionum impetum non ferentes, silvis sese ob- 
 didere, unde crebris irruptionibus Romanos gi*aviter ac saepe 
 lacerabant. Interea Trino van turn firmissima civitas cum 
 Audrogio duce, datis quadraginta obsidibus Cae sari sese dedit: 
 quod exemplum sequutae urbes aliae complures in foedus 
 Romanorum venerunt. lisdem demonstrantibus, Caesar oppi- 
 dum Cassobellauni inter duas paludes situm, obtentu insuper 
 silvarum munitum, omnibusque rebus confertissimura, tandem 
 gravi pugna cepit. Exin Caesar a Britannia reversus in 
 Galliam, postquam legiones in hibema misit, repentiiiis bel- 
 lorum tumultibus undique circumventns et conflictatus est.^ ' 
 
 3. Ut eamdem secundus Romanorum Claudius adiens, Or- 
 
 cadas etiam insulas Romano adjecerit imperio. Sed ep 
 
 Vespasianus ah eo missus, Vectam quoqu^ Jui^ulaf]^, 
 
 Romanis suhdiderit. mBd^viaa DOisq ai BJaiixp 
 
 Anno autem ab Urbe condita 798 [A.D. 46] Claudius 
 
 imperator, ab Augusto quartus, cupiens se utilem reipublicae 
 
 ostentare principem, bellum ubique, et victoriam undecumque 
 
 quaesivit. Ilaque expeditionem in Britanniam raovit, quae 
 
 excitata in tumultum propter non redhibitos transfugas vide- 
 
 batur. Transvectus in insulam est, quam neque ante Julium 
 
 Caesarem, neque post eum quisqnam adire ausus fuerat/ 
 
 ibique sine uUo praelio ac sanguine intra paucissimos dies' 
 
 plurimam insulse partem in deditionem recepit. Orcadas 
 
 etiam insulas ultra Britanniam^ ih ^bdfeafiO^bsitas RomaiiO^' 
 
 adjecit imperio, ac sexto quam 'profectus' el'Mt' mense Romaifi' 
 
 rediit, filioque suo Britannici nomen imposuit. Hoc auteni 
 
 bellum quarto imperii sui anno complevit, qui 'fest anntis ab 
 
 Incarnatione Domini quadragesimus sextus : quo etiam anno 
 
EX BEDA. 351 
 
 fames gravissima per Syriam facta est, quae in Actibus Apo- 
 stolorum per prophetam Agabum prsedicta esse memoratur. 
 Ab eodem Claudio Vespasianus, qui post Neronem imperavit, 
 in Britanniam missus, [tricies et bis cum hoste conflixit, 
 duas validissimas gentes, 20 oppida,] etiam Vectam Insulam 
 Britanniae proximam a Meridie, Romanorum ditioni subju- 
 gavit; quae habet ab Oriente in Occasum triginta circiter 
 millia passuum, ab Austro in Boream duodecim, in Orientali- 
 bus suis partibus mari sex millium, in Occidentalibus trium 
 Meridiano Britanniae littore distans. Succedens autem Clau- 
 dio in imperium Nero, nihil omnino in re militari ausus 
 est. Unde inter alia Romani regni detrimenta innumera 
 Britanniam pene amisit : nam duo sub eo uobilissima oppida 
 illic capta atque subversa sunt. 
 
 4. Ut Lucius Britannorum rex missis ad Eleutherum 
 papam Uteris Christianum se fieri petierit. 
 
 Anno ab Incamatione Domini 156 Marcus Antoninus 
 Verus, decimus quartus ab Augusto, regnum cum Aurelio 
 Commodo fratre suscepit: quorum temporibus quum Eleu- 
 therus vir sanctus pontificatui Romanae ecclesiae praeesset, 
 misit ad eum Lucius Britanniarum rex epistolam, obsecrans 
 utper ejus mandatura Cbristianus efficeretur: et mox effectum 
 piae postulationis consequutus est,susceptamqueiidemBritanni 
 usque in tempora Diocletiani principis inviolatam integramque 
 quieta in pace servabant. 
 
 5. Ut Severus recepiam Britannice partem vallo a c<Btera 
 distinxerit. 
 
 Anno ab Incarnatione Domini 189, Severus genere Afer 
 Tripolitanus, ab oppido Lepti, decimus septimus ab Augusto 
 imperium adeptus, decem et septem annis tenuit. Hie natura 
 saevus, multis semper bellis lacessitus, fortissime quidem 
 rempublicam, sed laboriosissime rexit. Victor ergo civilium 
 bellorum quae ei gravissima occurrerant, [Clodio Albino, 
 qui se in Gallia Caesarem fecerat, apud Lugdunum interfecto,] 
 in Britannias defectu pene omnium sociorum trahitur, ubi 
 magnis gravibusque praeliis saepe gestis, receptam partem 
 insulse a caeteris indomitis gentibus, non muro, ut quidam 
 
35-2 EXCERPTA 
 
 acslimant, sed vallo distiiignendani putavit. Mums etenim 
 de lapidibus, valluin vero quo ad repellendam vim hostium 
 castra muniuntur fit de cespitibus, quibus circumcisis e terra, 
 velut inuriis exstrnitur altus supra terram, ita ut in ante sit 
 fossa, de qua levali sunt cespitcs, supra quam sudes de lignis 
 fortissimis praefiguutur. Itaque Severus magnam fossam 
 firmissimumque vallum crebris iusupcr turribus coramuuitum, 
 [per 132 millia passuum,] a mari ad mare duxit: ibique apud 
 Eboracum oppidum morbo obiit. Keliquit duos fdios, Eas- 
 sianum et Getam: quorum Geta hostis publicus judicatus 
 interiit; Bassianus Antonini cognomine adsumpto, regno 
 potitus est. 
 
 6. De imperio Diocletiani, et id Chrisiianos persequutus sit. 
 
 Anno Incarnationis Dominicse 286, Diocletianus tricesimus 
 tertius ab Augusto imperator, ab exercitu electus, annis viginti 
 fuit, Maximianumque cognomento Herculium socium creavit 
 imperii. Quorum tempore Carausius quidam, genere quidem 
 infimus, sed consilio et manu promptus, quum ad observanda 
 oceani littora quae tunc Franci et Saxones infestabant, posi- 
 tus, plus in perniciem quam in provectum reipublicae ageret, 
 ereptam praedonibus praedam nulla ex parte restituendo 
 dominis, sed sibi soli vindicando ; accendens suspicionem 
 quia ipsos quoque hostes ad incursandos fines artifici negli- 
 gentia permitteret. Quamobrem a Maximiano jussus occidi, 
 purpuram sumpsit ac Britannias occupavit; quibus sibi per 
 septem annos fortissime vindicatis ac retentis, tandem fraude 
 Allecti socii sui interfectus est. AUectus postea ereptam 
 Carausio insulam per triennium tenuit, quem Asclepiodotus 
 praefectus praetorio oppressit, Britanniamque post decem 
 annos recepit. 
 
 Interea Diocletianus in Oriente, Maximianus Herculius in 
 Occidente, vastari ecclesias, affligi interficique Christianos 
 decimo post Neronem loco praeceperunt : quae persequutio 
 omnibus fere ante actis diuturnior atque inmanior fuit ; nam 
 per decem annos, incendiis ecclesiarum, proscriptionibus 
 innocentum, caedibus martyrum iucessabiliter acta est. [Haec 
 persequutio tam crudelis et crebra flagrabat, ut intra unum 
 mensem 17 millia martyrum pro Christo passa inveniantur.] 
 
EX BEDA. 353 
 
 Denique etiam Britanniam turn plurima confessionis Deo 
 devotae gloria subliraavit. 
 
 7. Passio S. Albani et sociorum ejus, qui eodem tempore pro 
 Domino sanguinem fuderunt. 
 
 Siquidem in ea passus est S. Albanus, de quo presbyter 
 Fortunatus in Laude Virginum, quum beatorum martyrum qui 
 de toto orbe ad Dominum venirent mentionem faceret, ait : 
 ' Albanum egregium fecunda Britannia profert.' Qui vide- 
 licet Albanus paganus adhuc, quum perfidonim principum 
 mandata adversum Christianos saevirent, clericum quendam 
 persequutores fugientem hospitio recepit : quern dum oratio- 
 nibus continuis ac vigiliis die noctuque studere conspiceret, 
 subito divina gratia respectus, exemplum fidei ac pietatis 
 illius ccepit aemulari, ac salutaribus ejus exhortationibus 
 paulatim edoctus, relictis idololatriae tenebris Christianus in- 
 tegro ex corde factus est. Cumque praefatus clericus aliquot 
 diebus apud eum hospitaretur, pervenit ad aures nefandi 
 principis confessorem Christi, cui necdum f'uerat locus 
 martyi'ii deputatus, penes Albanum latere. Unde statim jussit 
 milites eum diligentius inquirere. Qui quum ad tugurium 
 martyris perveuissent, mox se S. Albanus pro hospite ac 
 magistro suo, ipsius habitu, id est caracalla qua vestiebatur 
 indutus, militibus exhibuit, atque ad judicem vinctus per- 
 ductus est. 
 
 Contigit autem judicem ea hora qua ad eum Albanus 
 adducebatur, aris adsistere ac daemonibus hostias offerre. 
 Quumque vidisset Albanum, mox ira succensus nimia quod 
 se ille ultro pro hospite quem susceperat militibus offerre ac 
 discrimini dare pr8esumpsisset,ad simulacra daemonum quibus 
 adsistebat eum jussit pertrahi : * Quia rebellem/ inquiens, 
 ' ac sacrilegum celare quam militibus reddere maluisti, ut 
 contemptor Divum meritam blasphemiae suae poenam lueret, 
 quaecumque illi debebantur supplicia tu solvere habes, si a 
 cultu nostrae religionis discedere tentas.' At S. Albanus qui 
 se ultro persequutoribus fidei Christianum esse prodiderat, 
 nequaquam minas principis metuit ; sed accinctus armis 
 militiae spiritualis, palam se jussis illius parere nolle pronun- 
 ciabat. Turn judex: * Cujus,' inquit, ' familiae vel generis 
 
 A a 
 
354 EXCERPTA 
 
 es ?' Albanus respondil : ^ Quid ad te pertinet qua sim 
 stirpe genitus ? sed si veritatem religionis audire desideras, 
 Chrislianum jam me esse, Chrislianisque ofBciis vacare cog- 
 nosce.' Ait judex : ^ Nomen tuum quaero, quod sine mora 
 mihi insinua.' Et illc : * Albanus,' inquit, * a parentibus 
 vocor, et Deura verum ac vivum qui universa creavit adoro 
 semper et colo.' Turn judex replelus iracundia dixit : ' Si 
 vis perennis vitoe felicitate perfrui, Diis magnis sacrificare ne 
 differas.' Albanus respondit: * Sacrificia haec qua? a vobis 
 redduntur daemonibus, nex auxiliari subjectis possunt, nee 
 supplicantium sibi desideria vel vota complere. Quinimmo 
 quicumque his sacrificia simulacris obtulerit, ajternas inferni 
 pcenas pro mercede recipiet.' His auditis judex nimio furore 
 coramotus, caedi sanctum Dei confessovem a tortoribus prae- 
 cepit, autumans se verberibus, quam verbis non poterat, 
 cordis ejus emollire constantiam. Qui cum tormentis affice- 
 retur acerrimis, patienter haec pro Domino, immo gaudentur 
 ferebat. At ubi judex tormentis ilium superari vel a cultu 
 Christianae religionis revocari non posse persensit, capite eum 
 plecti jussit. 
 
 Quumque ad mortem duceretur, pervenit ad flumen quod 
 muro et arena ubi feriendus erat, meatu rapidissimo divide- 
 batur: viditque ibi non parvam hominum multitudinem 
 utriusque sexus, conditionis diversae, et aetatis, quae sine 
 dubio, Divinitatis instinctu ad obsequium beatissimi confes- 
 soris ac martyris vocabatur, et ita fluminis ipsius occupabat 
 pontem ut intra vesperam transire vix posset. Denique 
 cunctis pene egressis, judex sine obsequio in civitate sub- 
 stiterat. Igitur S. Albanus cui ardens inerat devotio mentis 
 ad martyrium ocius pervenire, accessit ad torrentem, et diri- 
 gens ad ccelum oculos, illico siccato alveo, vidit undam suis 
 cessisse ac viam dedisse vestigiis. Quod cum inter alios 
 etiam ipse carnifex qui eum percussurus erat, vidisset, festi- 
 navit ei ubi ad locum destinatum morti venerat occurrere : 
 divino nimirum admonitus instinctu, projectoque ense quern 
 strictum tenuerat, pedibus ejus advolvitur, multum desiderans 
 ut cum martyre vel pro martyre quem percutere jubebatur, 
 ipse polius mereretur percuti. Dum ergo is ex persecutore 
 factus esset collega veritatis et fidei, ac jacente ferro esset 
 
EX BEDA. 355 
 
 inter carnifices justa cunctatio, montem cum turbis reverentis- 
 simus Dei confessor ascendit : qui opportune Isetus, gratia 
 decentissima, quingentis fere passibus ab arena situs est, 
 variis herbarum floribus depictus, immo usquequaque vestitus, 
 in quo nihil repente arduum, nihil praeceps, nihil abruptum, 
 quem laterfbus longe lateque deductum in modum sequoris 
 natura complanat, dignum videlicet eum, pro insita sibi 
 specie venustatis, jam olim reddens qui beati martyris cruore 
 dicaretur. In hujus ergo vertice S. Albanus dari sibi a Deo 
 aquam rogavit, statimque incluso meatu ante pedes ejus fons 
 perennis exortus est, ut omnes agnoscereut etiam torrentem 
 martyri obsequium detulisse : neque enim fieri poterat ut in 
 arduo montis cacumine martyr aquam quam in fluvio non 
 reliquerat, peteret, si hoc opportunum esse non videret. Qui 
 videlicet fluvius ministerio persoluto, devotione completa 
 officii testimonium relinquens, reversus est ad naturam. De- 
 collatus itaque martyr fortissimus ibidem accepit coronam 
 vitae quam repromisit Deus diligentibus se. Sed ille qui 
 piis cervicibus impias inlulit manus gaudere super mortuum 
 non est permissus: namque oculi ejus in terram una cum 
 beati martyris capite deciderunt. Decollatus est ibi tum 
 etiam miles ille, qui antea superno nutu correptus sanctum 
 Dei confessorem ferire recusavit: de quo nimirum constat, 
 quia etsi fonte baptismatis non est ablutus, sui tamen est 
 sanguinis lavacro mundatus ac regni coelestis dignus factus 
 est ingressu. Tum judex tanta miraculorum coelestium 
 novitate perculsus, cessari mox a persecutione praecepit, 
 honorem referre incipiens caedi sanctorum, per quam eos 
 opinabatur prius a Christianae fidei posse devotione cessare. 
 Passus est autem B. Albanus die decimo Calendarum Julia- 
 rum, juxta civitatem Verolamium, quae nunc a gente Anglorum 
 Verlamacestir sive Vatlingacestir appellatur, ubi postea 
 redeunte temporum Christianorum serenitate ecclesia est 
 mirandi operis atque ejus martyrio condigna exstructa. In 
 quo videlicet loco usque ad banc diem curatio infirmorum et 
 frequentium operatio virtutum celebrari non desinit. 
 
 Passi sunt ea tempestate Aaron et Julius Legionum urbis 
 cives, aliique utriusque sexus diversis in locis perplures, qui 
 diversis cruciatibus torti et inaudita membrorum discerptione 
 
 A a 2 
 
356 EXCERPTA 
 
 lacerati, animas ad supernal civitatis gaudia perfecto agone 
 miserunt. 
 
 8. Ut hac cessmiie persequutione, Ecclesia in Britanniis 
 aliquaniidam usque ad tempora AriancB vesaniw pacem 
 hahuerit. 
 
 At ubi turbo persequutionis quievit, progressi in publicum 
 fideles Christi, qui se tempore discriminis silvis ac desertis 
 abditisve speluncis occuluerant, renovant ecclesias ad solum 
 usque destructas, basilicas sanctorum martyrum fundant, 
 construunt, perficiunt, ac veluti victricia signa passim pro- 
 palant, dies festos celebrant, sacra mundo corde atque ore 
 conficiunt : mansitque ha3C in ecclesiis Christi quae erant in 
 Britannia pax usque ad tempora Arianae vesanise, quae cor- 
 rupto orbe toto, banc etiam insulam extra orbem tam longe 
 remotara veneno sui infecit erroris : et haec quasi via pesti- 
 lentiae trans oceanum patefacta, non mora, omnis se lues 
 haereseos cujusque, insulae novi semper aliquid audire gau- 
 denti et nihil certi iirmiter obtinenti infudit. 
 
 His temporibus Constantius qui vivente Diocletiano 
 Galliam Hispaniamque regebat, vir summae mansuetudinis 
 et civilitatis, in Britannia mortem obiit. Hie Constantinum 
 filium ex concubina Helena creatum imperatorem Galliarum 
 reliquit. Scribit autem Eutropius, quod Constantinus in 
 Britannia creatus imperator, patii in regnum successerit : 
 cujus temporibus Ariana haeresis exorta et in Nicaena synodo 
 detecta atque damnata, nihilominus exitiable perfidiae suae 
 virus, ut diximus, non solum orbis totius sed et insularum 
 ecclesiis aspersit. 
 
 9. Ut regnante Gratiano Maximus in Britannia Imperator 
 
 creatus^ cum magno exercitu Galliam redierii. 
 Anno ab Incarnatione Domini 377 Gratianus quadragesi- 
 mus ab Augusto, post mortem Valentis sex annis imperium 
 tenuit; quamvis jamdudum antea cum patruo Valente, et 
 cum Valentiniano fratre regnaret; qui quum adflictum et pene 
 conlapsum reipublicae statum videret, Theodosium Hispanum 
 virum, restituendae reipublicae necessitate apud Sirmium 
 purpura induit, Orientisque et Thraciae simul praefecit im- 
 perio. Qua tempestate Maximus, vir quidem strenuus et 
 
EX BEDA. 357 
 
 probus, atque Augusto dignus nisi contra sacramenti fidem 
 per tyrannidem emersisset, in Britannia invitus propemodum 
 ab exercitu impei*ator creatus in Galliam transiit. Ibi Gra- 
 tianum Augustum subita incursion e perterritum atque in 
 Italiam transire meditantem, dolis circumventum interfecit, 
 fratremque ejus Valentinianum Augustum Italia expulit. 
 Valentinianus in Orientem refugiens, a Theodosio paterna 
 pietate susceptas, mox etiam imperio restitutus est : clause 
 videlicet intra muros Aquileise, capto atque occiso ab eis 
 Maximo tjranno. 
 
 10. Ut Arcadio regnante, Pelagius Brito contra gratiam 
 
 Dei superha hella susceperit. 
 
 Anno ab Incarnatione Domini 394 Arcadius filius Theo- 
 dosii cum fratre Honorio, quadragesimus tertius ab Augusto 
 regnum suscipiens, tenuit annos tredecim. Cujus temporibus 
 Pelagius Brito contra auxilium gratiae supern^B venena suae 
 perfidiae longe lateque dispersit, utens cooperatore Juliano 
 de Campania, quem dudum amissi episcopatus intemperans 
 cupido exagitabat: quibus S. Augustinus sicut et cseteri 
 patres orthodoxi multis sententiarum calholicarum millibus 
 responderunt, nee eorum tamen dementiam corrigere vale- 
 bant: sed quod gravius est, correpta eorum vesania magis 
 augescere contradicendo quam faveudo veritati voluit emun- 
 dari : quod pulcre versibus heroicis Prosper rhetor insinuat, 
 cum ait : 
 
 ' Contra Angus tinum narratur serpere qui dam 
 Scriptor, quem dudum livor adurit edax. 
 
 Quis caput obscuris contectum utcunque cavernis 
 Tollere humo miserum propulit anguiculum ? 
 
 Aut hunc fruge sua aequorei pavere Britanni, 
 Aut huic Campano gramine corda tumet.' 
 
 11. Ut regnante Honorio Gratianus et Constantinus in 
 Britannia tyranni creati, et mox prior in Britannia, 
 secundus in Gallia sint interempti. 
 
 Anno ab Incarnatione Domini 407, tenente imperium 
 Honorio Augusto filio Theodosii minore, loco ab Augusto 
 
358 EXCERPTA 
 
 quadragesinio quarto, ante biennium Romanae inruptionis 
 quae per Alancum regem Gothorum facta est, cum gentes 
 Alanoruni, Suevorum, Vandalorum, multa^que cum his aliaj 
 protritis Francis, transito Rreno, totas per Gallias saevirent, 
 apud Britannias Gratianus municeps tyrannus creatur et 
 occiditur. Hujus loco Constantinus ex infima militia, 
 propter solam spem nominis sine merito virtutis eligitur : 
 qui continuo ut invasit imperium in Gallias transiit; ibi ssepe 
 a barbaris incertis foederibus inlusus detrimento magis 
 reipublica3 fuit: unde mox jubente Honorio Constantius 
 comes in Galliam cum exercitu profectus, apud Arelatem 
 civitatem eum clausit, cepit, occidit : Constantemque filium 
 ejus quem ex monacho Csesarera fecerat, Gerontius comes 
 suus apud Viennam interfecit. 
 
 Fracta est autem Roma a Gothis anno millesimo centesimo 
 sexagesimo quarto suae conditionis, ex quo tempore Romani 
 in Britannia regnare cessarunt, post annos ferme quadrin- 
 gentos septuaginta ex quo Caius Julius Caesar eandem 
 insulam adiit. Habitabant autem intra vallum quod Seve- 
 rum trans insulam fecisse commemoravimus, ad plagam 
 Meridianam, quod civitates, far us, pontes, et stratae ibidem 
 factae usque hodie testantur : caeterum ulteriores Britanniae 
 partes, vel eas etiam quae ultra Britanniam sunt insulas jure 
 dominandi possidebant. 
 
 12. Ut Britones a Scoiis vastati Piclisque, Romanorum 
 aiixilia qiKBsierint^ qui secundo venientes, murum trans 
 insulam fecerint ; sed hoc confestini a prmfatis hostihus 
 interrupto, majore sint calamitate depressi. 
 
 Exin Britannia in parte Britonun), omni armato milite, 
 militaribus copiis universis, tota floridae juventutis alacritate 
 spoliata, quae tyrannorum temeritate abducta nusquam ultra 
 domum rediit, praedae tantum patuit, utpote omnis bellici 
 usus prorsus ignara : denique subito duabus gentibus trans- 
 marinis vehementer saevis, Scotorum a Circio, Pictorum ab 
 Aquilone, multos stupet gemitque per annos. Transmarinas 
 autem dicimus has gentes, non quod extra Britanniam 
 essent positae; sed quia a parte Britonum erant remotae, 
 
EX BEDA. 359 
 
 duobus sinibus maris inter] acentibus, quorum unus ab 
 Orientali mari, alter ab Occidentali, Britannise terras longe 
 lateque irrumpit, quamvis ad se invicem pertingere non 
 possint. Orientalis habet in medio sui urbem Giudi, Occi- 
 dental is supra se, hoc est, ad dexteram sui habet urbem 
 Alcluith, quod lingua eorum significat ' petram Cluith;' est 
 enim juxta fluvium nominis illius. 
 
 Ob harum ergo infestationem gentium, Britones legatos 
 Romam cum epistolis mittentes, lacrymosis precibus auxilia 
 flagitabant, subjectionemque continuam, dummodo hostis 
 imminens longius arceretur, promittebant. Quibus mox 
 legio destinatur armata, quae ubi in insulam advecta et 
 congressa est cum hostibus, magnam eorum multitudinem 
 sternens, cseteros sociorum finibus expulit : eosque interim a 
 dirissima depressione liberatos hortata est instruere inter duo 
 maria trans insulam murum, qui arcendis hostibus posset 
 esse praisidio : sicque domum cum triumpho magno reversa 
 est. At insulani murum quem jussi fuerant, non tam lapi- 
 dibus quam cespitibus construentes, utpote nullum tanti 
 operis artificem habentes, ad nihil utilem statuunt. Fecerunt 
 autem eum inter duo freta vel sinus de quibus diximus maris, 
 per millia passuum plurima : ut ubi aquarum munitio deerat, 
 ibi praesidio valli fines suos ab hostium inruptione defen- 
 derent: cujus operis ibidem facti, id est, valli latissimi et 
 altissimi, usque hodie certissima vestigia cernere licet. 
 Incipit autem duorum ferme millium spatio a monasterio 
 Abercurnig ad Occidentem, in loco qui sermone Pictorum 
 Peanfahel, lingua autem Anglorum Penneltun appellatur ; 
 et tendens contra Occidentem terminatur juxta urbem 
 Alcluith. 
 
 Verum priores inimici, ut Romanum militem abisse 
 conspexerant, mox advecti navibus inrumpunt terminos, 
 cseduntque omnia, et quasi maturam segetem obvia quaeque 
 metunt, calcant, transeunt : unde rursum mittuntur Romam 
 legali, flebili voce auxilium implorantes, ne penitus misera 
 patria deleretur, ne nomen Romanae provincice quod apud 
 eos tam diu claruerat, exterarum gentium improbitate obru- 
 tum vilesceret. Rursum mittitur legio, quae inopinata tern- 
 
•360 EXCERPTA 
 
 pore autumni advcniens magnas hoslium strages dedit, 
 eosque qui cvadcre poterant oranes trans maria fugavit, qui 
 prius anniversarias pragdas trans maria nullo obsistente 
 cogere solebant. Turn Romani denunciavere Britonibus, 
 non se ultra ob eorum defensionem tarn laboriosis expedi- 
 tionibus posse fatigari : ipsos potius monent arma corripcrc 
 et certandi cum liostibus studium subire, qui non aliam ob 
 causam quam si ipsi inertia solverentur eis posscnt esse 
 fortiores. Quin etiam, quod et hoc sociis quos derelinquere 
 cogebantur aliquid commodi adlaturum putabant, murum a 
 mari ad mare recto tramite inter urbes qua? ibidem ob 
 metum bostium factse fuerant, ubi et Severus quondam 
 vallum fecerat, firmo de lapide conlocarunt : quern videlicet 
 murum haclenus famosum atque conspicuum, sumptu pub- 
 lico privatoque, adjuncta secum Britannorum manu constm- 
 ebant, octo pedes latum et duodecim altum, recta ab Oriente 
 in Occasum linea, ut usque hodie intuentibus clarum est: 
 quo mox condito dant fortia segui populo monita, praebent 
 instituendorum exemplaria armorum. Sed et in litore 
 Oceani ad Meridiem quo naves eorum habebantur, quia et 
 inde barbarorum irruptio timebatur, turres per intervalla ad 
 prospectum maris coUocant, et valedicunt sociis tanquam 
 ultra non reversuri. Quibus ad sua remeantibus, cognita 
 Scoti Pictique reditus denegatione, redeunt confestim ipsi, 
 et solito confidentiores facti, omnem Aquilonalem extremam- 
 que insulae partem pro indigenis ad murum usque capessunt. 
 Statuitur ad hsec in edito arcis acies segnis, ubi trementi 
 corde stupida die noctuque marcebat. At contra non 
 cessant uncinata hostium tela : ignavi propugnatores miser- 
 rime de nmris tracti solo adlidebantur. Quid plura ? relictis 
 civitatibus ac muro, fugiunt, disperguntur. Insequitur 
 hostis, accelerantur strages cunctis crudeliores prioribus. 
 Sicut enim agni a feris, ita miseri cives discerpuntur ab 
 hostibus : unde a mansionibus ac possessiunculis suis ejecti, 
 imminens sibi famis periculum latrocinio ac rapacitate mutua 
 temperabant, augentes externas domesticis motibus clades, 
 donee omnis regio totius cibi sustentaculo, excepto venandi 
 solatio, vacuaretur. 
 
EX BEDA. 361 
 
 13. Ut regnante Theodosio minore, cujus tempore Palladius 
 ad Scotos in Christum crede7ites missus est, Britones ah 
 Miio Consule auxilium fiagitantes non impetraverint. 
 
 Anno Dominicae Tncarnationis 423, Theodosius junior post 
 Honorium quadragesimus quintus ab Augusto regnum susci- 
 piens viginti et sex annos tenuit; cujus anno imperii octavo 
 Palladius ad Scotos in Christum credentes a pontifice Ro- 
 manae ecclesiae Coelestino primus mittitur episcopus. Anno 
 autem regni ejus vigesimo tertio, ^tius vir illustris qui et 
 patricius fuit, tertio cum Symmacho gessit consulatum. Ad 
 hunc pauperculae Britonum reliquiae mittunt epistolam, cujus 
 hoc principium est: ' JEAao ter Consuli gemitus Britannorum :' 
 et in processu epistolae, ita suas calamitates explicant : 
 ' Repellunt Barbari ad mare, repellit mare ad Barbaros ; 
 inter haec oriuntur duo genera fuuerum, aut jugulamur, aut 
 mergimui'.' Neque haec tamen agentes quicquam ab illo 
 auxilii impetrare quiverunt, utpote qui gravissimis eo tempore 
 bellis cum ' Bledla et Attila regibus Hunnorum erat occu- 
 patus. Et quamvis anno ante hunc proximo Bledla Attilae 
 fratris sui sit interemptus insidiis, Attila tamen ipse adeo 
 intolerabilis reipublicae remansit hostis, ut totam pene Euro- 
 pam excisis invasisque civitatibus atque castelUs conroderet- 
 Quin et iisdem temporibus fames Constantinopolim invasit : 
 nee mora, pestis sequuta est; sed et plurimi ejusdem urbis 
 muri cum quinquaginta septem turribus corruerunt; multis 
 quoque civitatibus conlapsis fames et aerum pestifer odor 
 plura hominum millia jumentorumque delevit. 
 
 14. Ut Britones fame famosa coacti, barharos suis e Jinihus 
 pepuleriiit; nee mora^frugum copia, luxuria, pestilentia, 
 et exterminium gentis sequutum sit, 
 
 Interea Britones fames ilia praefata magis magisque affi- 
 ciens, ac famam suae malitiae posteris diuturnam relinquens, 
 multos eorum coegit victas infestis praedonibus dare manus, 
 alios vero nunquam, quin potius confidentes in divinum ubi 
 humanum cessabat auxilium, de ipsis montibus, speluncis ac 
 saltibus continue rebellabant : et tum primum inimicis qui 
 
362 EXCERPTA 
 
 per multos annos praedas in terra agebant, strages dare coepe- 
 runt. Revertuiitur ergo impudentes grassatores Hiberiii 
 domum, post noii longum tempus reversuri ; Picli in extrema 
 parte insulae tunc primum et deinceps quieverunt, praedas 
 tamen nonnunquam exinde et contritiones de Britoniim gente 
 agere non cessarunt. Cessante autem vastatione hostili, 
 tantis frugnm copiis insula quantas nulla retro aetas meminit, 
 affluere coepit: cum quibus et luxuria crescere, et banc con- 
 tinuo omnium lues scelerum comitari acceleravit, crudelitas 
 praecipue, et odium veritatis amorque mendacii, ita ut siquis 
 eorum milior, et veritati aliquatenus propior videretur, in 
 bunc quasi Britanniae subversorem, omnium odia telaque sine 
 respectu contorquerentur. Et non solum haec saeculares viri, 
 sed etiam ipse grex Domini ej usque pastores egerunt; ebrie- 
 tati, animosilati, litigio, contentioni, invidiae, caeterisque hu- 
 jusmodi facinoribus sua colla, abjecto levi jugo Christi, sub- 
 dentes. Interea subito corruptae mentis homines acerba 
 pestis corripuit, quae in brevi tantam ejus multitudinem stravit 
 ut ne sepeliendis quidem mortuis vivi sufficerent: sed ne 
 morte quidem suorum nee timore mortis, hi qui supererant a 
 morte animae qua peccando sternebantur, revocari poterant : 
 unde non multo post acrior gentem peccatricem ultio diri 
 sceleris sequuta est. Initum namque est consilium quid 
 agendum, ubi quaerendum esset praesidium ad evitandas vel 
 repellendas tam feras tamque creberrimas gentium Aquilo- 
 nalium irruptiones : placuitque omnibus cum suo rege Vor- 
 tigerno ut Saxonum gentem de transmarinis parlibus in auxi- 
 lium vocarent : quod Domini nutu dispositum esse constat, 
 ut veniret contra inprobos malum, sicut evideniiiis rerum 
 exitus probavit. 
 
 15. Ut invitaia Briia.nniam gens Anglorum, primo quidem 
 adversarios longius ejecerit ; sed non multo jJost juncto 
 cum hisfosdere, in socios arma verterit. 
 
 x\nno ab Inca/rnatione Domini 449, Marcianus cum Valen- 
 tiniano quadragesimus sextus ab Augusto regnum adeptus, 
 septem annis tenuit. Tunc Anglorum sive Saxonum gens 
 invitata a rege praefato, in Britanniam tribus longis navibus 
 adyehitur, et in Orientali parte insulae jubente eodera rege 
 
EX BEDA. 863 
 
 locum manendi, quasi pro patria pugnatura, re autem vera 
 hanc expugnatura, suscepit. Inito ergo certamine cum hos- 
 libus qui ab Aquilone ad aciem venerant, victoriam sump- 
 sere Saxones. Quod ubi domi nunciatum est, simul et insulae 
 fertilitas, ac segnitia Britonum : mittitur confestim illo 
 classis prolixior armatorum ferens manum fortiorem, quae 
 praemissse adjuncta cohorti invincibilem fecit exercitum. 
 Susceperunt ergo qui advenerunt, donantibus Britannis, 
 locum habitationis inter eos, ea condilione ut hi pro 
 patriae pace et salute contra adversaries militarent, illi 
 militantibus debita stipendia conferrent. Advenerant autem 
 de tribus Germanise populis fortioribus, id est, Saxonibus, 
 Anglis, Jutis. De Jutarum origine sunt Cantuarii et 
 Vectuarii, hoc est, ea gens quae Vectam tenet insulam, 
 et ea quae usque hodie in provincia Occidentalium Sax- 
 onum Jutarum natio nominatur, posita contra ipsam in- 
 sulam Vectam. De Saxonibus, id est, ea regione quae 
 nunc antiquorum Saxonum cognominatur, venere Orientales 
 Saxones, Meridiani Saxones, Occidui Saxones. Porro de 
 Anglis, hoc est, de ilia patria quae Angulus dicitur et ab eo 
 tempore usque hodie manere desertus inter provincias Juta- 
 rum et Saxonum perhibetur, Orientales Angli, Mediterranei 
 Angli, Mercii, tota Northanhumbrorura progenies, id est, ilia- 
 rum gentium quae ad Boream Humbri fluminis inhabitant, 
 casterique Anglorvun populi sunt orti. Duces fuisse perhi- 
 bentur eorum primi duo fratres Hengist et Horsa ; e quibus 
 Horsa postea occisus in bello a Britonibus, hactenus in 
 Orientalibus Cantiee partibus monumentura habet suo nomine 
 insigne. Erant autem filii Victgilsi, cujus pater Vitta, cujus 
 pater Vecta, cujus pater Woden, de cujus stiipe multarum 
 provinciarum regium genus originem duxit. Non mora ergo 
 confluentibus certatim in insulam gentium memoratarum 
 catervis, grandescere populus coepit advenarura, ita ut ipsis 
 quoque qui eos advocaverant indigenis essent terrori. Turn 
 subito inito ad tempus foedere cum Pictis quos longius jam 
 bellando pepulerant, in socios arma vertere incipiunt. Et 
 primum quidem annonas sibi eos affluentius ministrare cogunt, 
 quaerentesque occasionem divortii, prote&tantur, nisi profusior 
 sibi alimentorum copia daretur, se cuncta insulas loca rupto 
 
36i EXCERPTA 
 
 fcedcre vastatiiros. Neque aliquanto segnius minas effectibus 
 prosequuntur: siquidem, ut brevitcr dicam, acccnsus manibus 
 paganorum ignis, justas de sccleribus populi, Dei ultiones 
 expetiit, non illius impar qui quondam a Chaldseis succensus 
 Hierosolymorum mcenia, immo aedificia cuncta consumpsit. 
 Sic enim et hie agente impio victore, immo disponento justo 
 Judice, proximas quasque civitales agrosque depopulans, ab 
 Orientali mari usque ad Occidentale, nullo prohibente suum 
 continuavit incendium, totamque prope insula? pereuntis 
 superficiem obtexit. Ruebant aedificia publica simul et 
 privata, passim sacerdotes inter altaria tracidabantur, prse- 
 sules cum populis, sine ullo respectu honoris ferro pariter et 
 flammis absumebantur, nee erat qui crudeliter interemptos 
 sepulturse traderet. Itaque nonnulli de miserandis reliquiis, 
 in montibus comprehensi acervatim jugulabantur ; alii fame 
 confecti procedentes manus hostibus dabant, pro accipiendis 
 alimentorum subsidiis aeternum subituri servitium, si tameu 
 non continuo trucidarentur: alii transmarinas regiones dolen- 
 tes petebant: alii perstantes in patria trepidi pauperem vitam 
 in montibus, silvis, vel rupibus arduis suspecta semper mente 
 agebant. 
 
 16. Ui Britones primam de gente Anglorum victoriain^ duce 
 Amhrosio Roinano homine, sumpserint. 
 
 At ubi hostilis exercitus, exterminatis dispersisque insulae 
 indigenis, domum reversus est, cceperunt et illi paulatim 
 vires animosque resumere, emergentes de latibulis quibus 
 abditi fuerant, et unanimo consensu auxilium coeleste pre- 
 cantes ne usque ad internecionem usquequaque delerentur. 
 Utebantur eo tempore duce Ambrosio Aureliano, viro modesto, 
 qui solus forte Romanae gentis praefatae tempestati super- 
 fuerat, occisis in eadem parentibus regium nomen et insigne 
 ferentibus. Hoc ergo duce vires capessunt Britones, et 
 victores provocantes ad praelium, victoriam ipsi, Deo favente, 
 suscipiuut. Et ex eo tempore nunc cives, nunc hostes vin- 
 cebant, usque ad annum obsessionis Badonici montis, quando 
 non minimas eisdem hostibus strages dabant, quadragesimo 
 circiter et quarto anno adventus eorum in Britanniam. Sed 
 haec postmodum. 
 
EX BEDA. 365 
 
 17. Ut Germnnus Episcopus cum Lupo Britanniam navi- 
 gans, et primo maris, et postmodum Pelagianorum tern- 
 pestatem divina mrtute sedaverit. 
 
 Aute paucos sane adventus eorum annos haeresis Pelagiana 
 per Agricolam illata, Severiani episcopi Pelagiani filium, 
 fidem Britanniarum fceda peste commaculaverat. Verum 
 Britanni quum neque suscipere dogma perversum, gratiam 
 Christi blasphemando, ullatenus vellent, neque versutiam 
 nefarise persuasionis refutare verbis certando sufficerent; 
 inveniunt salubre consilium, ut a Gallicanis antistitibus 
 auxilium belli spiritualis inquirant. Quam ob causam col- 
 lecta magna synodo quserebatur in commune, qui illic ad 
 succurrendum fidei mitti deberent ; atque omnium judicio 
 electi sunt apostolici sacerdotes Germanus Aulissiodorensis, 
 et Lupus Trecasenae civitatis episcopi, qui ad confirmandam 
 fidem gratise ccelestis Britannias venirent. Qui quum prompta 
 devotione preces et jussa sanctse ecclesiae suscepissent, 
 intrant oceanum, et usque ad medium itineris quo a Gallico 
 sinu Britannias usque tenditur, secundis flatibus navis tuta 
 volabat. Turn subito occurrit pergentibus inimica vis 
 daemonum, qui tantos talesque viros ad recuperandam tendere 
 populorum salutem inviderent: concitant procellas, coelum 
 diemqiie nubium nocte subducunt; ventorum furores vela 
 non sustinent; cedebant ministeria victa nautarum ; ferebatur 
 navigium oratione, non viribus : et casu dux ipse vel pontifex 
 fractus corpore, lassitudine ac sopore resolutus est. Turn 
 vero quasi repugnatore cessante, tempestas excitata conva- 
 luit, et jam navigium superfusis fluctibus raergebatur. Tum 
 beatus Lupus, omnesque turbati excitant seniorem elementis 
 furentibus oppouendum ; qui periculi inmanitate constantior 
 Christum invocat, et adsumpto in nomine sanctae Trinitatis 
 levi aquae spargine ductus saevientes opprimit, collegam com- 
 monet, hortatur universos, oratio uno ore et clamore profun- 
 ditur: adest Divinitas, fugantur iniraici, tranquillitas serena 
 subsequitur, venti e contrario ad itineris ministeria rever- 
 tuntur, decursisque brevi spatiis pelagi, optati littoris quiete 
 potiuntur. Ibi conveniens ex diversis partibus multitudo 
 excepit sacerdotes, quos venturos etiam vaticinatio adversa 
 
366 EXCERPTA 
 
 prsedixorat. Nunciabant enim sinistii spiritus quod time- 
 bant, qui impcrio sacerdotum dum ab obsessis corporibus 
 detruduntur, et tempestatis ordinem et pericula quae intuleraut 
 fatebantur, victosque se eorum meritis et imperio non nega- 
 bant. 
 
 Tnterea Britauniarum insulam apostolici sacerdotes raptira 
 opinione, praedicatione, virtutibus impleverunt ; divinusque 
 per eos sermo, quolidie non solum in ecclesiis, verum etiam 
 per trivia, per rura prajdicabatur ; ita ut passim et fideles 
 catholici firraarentur, et depravati viam correciionis agno- 
 scerent. Erat illis, apostolorum in star, et gloria et auctoritas 
 per conscientiam, doctrina per litteras, virtutes ex meritis. 
 Itaque regionis universitas in eorum sententiam prompta 
 transfierat. Latebant abditi sinistrse persuasionis auctores, 
 et more maligni spiritus, gemebant perire sibi populos eva- 
 dentes, ad extremum diuturna meditatione concepta praesu- 
 munt inire confiictum. Procedunt conspicui diviliis, veste 
 fulgentes, circumdati adsentatione multorum : discrimenque 
 certaminis subire maluerunt, quam in populo quem subver- 
 terant pudorem taciturnitatis incurrere, ne viderentur se ipsi 
 silentio damnavisse. lllic plane immensa multitudo ; etiam 
 cum conjugibus ac liberis excitata convenerat, aderat populus 
 expectator, et futurus judex, adstabant partes dispari con- 
 ditione dissimiles ; hinc divina fides, inde humana prae- 
 sumptio ; hinc pietas, inde superbia ; inde Pelagius auctor, 
 hinc Christus. Primo in loco bealissimi sacerdotes praebue- 
 runt adversariis copiam disputandi, quae sola nuditate ver- 
 borum, diu inaniter et aures occupavit et tempora: deinde 
 antistites venerandi, torrentes eloquii sui cum apostolicis et 
 evangelicis imbribus profuderunt : miscebatur sermo proprius 
 cum divino, et adsertiones molestissimas lectionum testi- 
 monia sequebantur: convincitur vanitas, perfidia confutatur; 
 ita ut ad singulas verborum objectiones errare se, dum 
 respondere nequiit, fateretur : populus arbiter vix manus 
 continet, judicium tamen clamore testatur. 
 
EX BEDA. 367 
 
 18. Ul idemjlliam trlbuni ccecam illuminaverit, ac deinde 
 ad sanctum Albanum perveniens, reliquias ibidem et ipsiiis 
 acceperit, et beatorum apostolorum, site aliorum martyrum 
 posuerit. 
 
 Tarn subito quidam tribunitiae potestatis cum conjuge 
 procedit in medium, filiam decern annorum caecam curandam 
 sacerdotibus offerens, quam illi adversariis offerri praece- 
 perunt: sed hi conscienlia puniente deterriti, jungunt cum 
 parentibus preces, et curationem parvulae a sacerdotibus 
 deprecantur: qui inclinatos auimo adversaries intuentes, 
 orationem breviter fimdunt: ac deinde Germanus plenus 
 Spiritu Sancto, invocat Trinitatem, nee mora, adhaeientem 
 lateri suo capsulam cum Sanctorum reliquiis collo avulsam 
 manibus comprehendit, eamque in conspectu omnium puellae 
 oculis applicavit, quos statim evacuatos tenebris lumen veri- 
 tatis implevit. Exultant parentes, miraculum populus con- 
 tremiscit: post quam diem ita ex animis omnium suasio iniqua 
 deleta est, ut sacerdolum doctrinam sitientibus desideriis 
 sectarentur. 
 
 Compressa itaque perversitate damnabili, ej usque auc- 
 toribus confutatis, atque animis omnium fidei puritate com- 
 positis, sacerdotes beatum i\.lbanum martjrem, acturi Deo 
 per ipsum gratias petierunt, ubi Germanus omnium aposto- 
 lorum, diversorumque martyrum secum reliquias habens, facta 
 oratione jussit revelli sepulcrum, pretiosa ibidem munera 
 conditunis ; arbitrans opportunum, ut membra sanctorum ex 
 diversis regionibus collecta, quos pares meritis receperat 
 ccelum, sepulcri quoque unius teneret hospitium. Quibus 
 depositis honorifice, atque sociatis, de loco ipso, ubi beati 
 martyris effusus erat sanguis, massam pulveris secum porta- 
 turus abstulit, in qua apparebat, cruore servato, rubuisse 
 martyrum csedem persequutore pallente. Quibus ita gestis, 
 innumera hominum eodem die ad Dominum turba con versa est. 
 
 19. Ut idem causa injirmitaiis ibidem deientus, et incendia 
 domorum orando restinxerit ; et ipse per visionem a suo 
 sit languore curatus. 
 
 Unde dum redeunt, insidiator inimicus casualibus laqueis 
 prgaparatis, Germani pedem lapsus occasione contrivit, igno- 
 
368 EXCERPTA 
 
 rans raerita illius, sicut Job beatissimi, afflictionc corporis 
 propaganda : et dum aliquandiu uno in loco infirmitatis 
 necessitate teneretur, in vicina qua manebat casula exarsit 
 incendium : quod consuraptis domibus qua) illic palustri 
 arundine tegebantur, ad illud habitaculum in quo idem jace- 
 bat, flabris stimulantibus ferebatur. Concursus omnium ad 
 antistitem convolavit, ut elatus manibus periculum quod 
 imminebat evaderet: quibus increpatis, moveri se, fidei 
 pra^sumptione non passus est. At raultitudo omnis des])era- 
 tione perterrita, obviam currit incendio. Sed ut Dei potentia 
 manifestior appareret, quidquid custodire tentaverat turba, 
 consuraitur ; quod vero jacens et infirmus defenderat, reserato 
 hospitio sancti viri, expavescens flamraa transilivit, ultra 
 citraque desaeviens, et inter globes flaramantis incendii, in- 
 colume tabernaculum, quod habitator inclusus servabat, emi- 
 cuit. Exultat turba miraculo, et victam se divinis virtutibus 
 gratulatur. Excubabat diebus ac noctibus ante tuguriura 
 pauperis vulgus sine numero ; hi animas curare cupientes, 
 hi corpora. Referri nequeunt quae Christus operabatur in 
 famulo, qui virtutes faciebat infirmus : et quum debilitati suae 
 nihil remedii pateretur adhiberi, quadam nocte candentem 
 niveis vestibus vidit sibi adesse personam, quae manu extensa 
 jadentem videretur adtollere, eumque consistere firmis vesti- 
 giis imperabat : post quam horam ita fugatis doloribus recepit 
 pristinam sanitatem, ut die reddito itineris laborem subiret 
 intrepidus. 
 
 20. Ut iidem episcopi Britonihus in pugna auxilium 
 C(Bleste tulerint, sicque domum reversi sint, 
 
 Interea Saxones, Pictique bellum adversum Britonesjunctis 
 viribus susceperunt, quos eadem necessitas in castra con- 
 Iraxerat : et quum trepidi partes suas pene impares judicarent, 
 sanctorum antistitum auxilium petierunt: qui promissura 
 maturantes adventum, tantum paventibus fiduciae contulerunt, 
 utaccessisse maximus crederetur exercitus. Itaque apostoHcis 
 ducibus Christus militabat in castris. Aderant etiara Quadra- 
 gesimae venerabiles dies, quos religiosiores reddebat praesentia 
 sacerdotum, in tantum ut quotidianis praedicationibus instituti 
 certatim populi, ad gratiam baptismatis convolarent. Nam 
 
EX BEDA. 369 
 
 maxima exercitus multitudo undam lavacri salutaris expetiit, 
 et ecclesia ad diem Resurrectionis DomiDicae frondibus con- 
 texta componitur, atque in expeditione campestri instar 
 civitatis aptatur. Madidus baptismate procedit exercitus, 
 fides fervet in populo, et conterrito armorum prsesidio, Divini- 
 tatis expectatur auxilium. Institutio vel forma castitatis 
 hostibus nunciatur, qui victoriam quasi de inermi exercitu 
 presumentes, adsumpta alacritate festinant; quorum tamen 
 adventus exploratione cognoscitur. Quumque emensa sol- 
 lemnitate Paschali, recens de lavacro pars major exercitus 
 arma capere, et bellum parare temtaret, Germanus ducem se 
 praelii profitetur, eligit expeditos, circumjecta percurrit, et e 
 regione qua hostium sperabatur adventus, vallem circumdalam 
 mediis montibus intuetur. Quo in loco novum componit 
 exercitum, ipse dux agminis. Et jam aderat ferox hostium 
 multitudo, quam adpropinquare intuebantur in iusidiis 
 constituti. Tum subito Germanus signifer universos admonet, 
 et praedicat ut voci suae uiio clamore respondeant; securisque 
 hostibus qui seinsperatos adesse confiderent, Alleluiam tertio 
 repetitam sacerdotes exclamant. Sequitur una vox omnium, 
 et elatum clamorem repercusso aere montium conclusa multi- 
 plicant : hostile agmen terrore prosternitur, et super se non 
 solum rupes circumdatas, sed etiam ipsam coeli machinam 
 contremiscunt, trepidationique injectae vix sufficere pedum 
 pernicitas credebatur : passim fugiunt, arma projiciunt, gau- 
 dentes vel nuda corpora eripuisse discrimini: plures etiam 
 timore praecipites, flumen quod transierant devoravit. Ulti- 
 onem suam innoceus exercitus intuetur, et victorise concessae 
 otiosus spectator efficitur. Spolia colliguntur exposita, et 
 coelestis palmae gaudia miles religiosus amplectitur. Trium- 
 phant pontifices hostibus fusis sine sanguine, triumphant vic- 
 toria fide obtenta, non viribus. 
 
 Composita itaque insula securitate multiplici, superatisque 
 hostibus vel invisibilibus vel carne conspicuis, reditum moli- 
 untur pontifices. Quibus tranquillam navigationem, et merita 
 propria et intercessio beati martyris Albani paraverunt, quie- 
 tosque eos suorum desideriis felix carina restituit. 
 
 Bb 
 
870 EXCERPTA 
 
 21. Ut renascentibus virgultis Pelagian<B pesiis Germanus 
 cum Sever Britanniam reversus, prius claudo juveni in- 
 cessum, deinde et populo Dei, condemnatis sive emendatis 
 hwreticiSy gressum recuperarit Jidei. 
 
 Nee multo interposito tempore, nunciatur ex eadem insula, 
 Pelagianam perversitatem iterate paucis auctoribus dilatari: 
 rursusque ad beatissimum virum preces sacerdotum omnium 
 deferuntur, ut causam Dei, quam prius obtinuerat, tutaretur. 
 Quorum petitioni festinus obtemperat. Namque adjuncto 
 sibi Severo totius sanctitatis viro, qui erat diseipulus beatissimi 
 patris Lupi Trecassenorum episcopi, et tunc Treviris ordinatus 
 episcopus gentibus primae Germanise verbum prsedicabat, 
 mare conscendit, et consentientibus elementis tranquillo 
 navigio Britannias petiit. 
 
 Interea sinistri spiritus pervolantes totam insulam, Ger- 
 manum venire invitis vaticinationibus nunciabant; in tantum 
 ut Elafius quidam regionis illius primus, in occursu sanc- 
 torum sine ulla manifesti nuncii relatione properaret, exhi- 
 bens secum filium quem in ipso flore adolescentiae debilitas 
 dolenda damnaverat. Erat enim arescentibus neiTis contract© 
 poplile, cui per siccitatem cruris usus vestigii negabatur. 
 Hunc Elafium provincia tota subsequitur: veniunt sacer- 
 dotes, occurrit inscia multitudo, confestim benedictio, et 
 sermonis divini doctrina profunditur. Recognoscunt populum 
 in ea qua reliquerat credulitate dm-antem : intelligunt culpam 
 esse paucorum, inquirunt auctores, inventosque condemnant. 
 Quum subito Elafius pedibus advolvitur sacerdotum, offerens 
 filium, cujus necessitatem ipsa debilitas etiam sine precibus 
 adlegabat: fit communis omnium dolor, praecipue sacerdotum, 
 qui conceptam misericordiam ad divinam clementiam con- 
 tulerunt: statimque adolescentem beatus Germanus sedere 
 compulit, adtrectat poplitem debilitate curvatum, et per tota 
 infirmitalis spalia medicabilis dextera percumt, salubremque 
 tactum sanitas festina subsequitur, ariditas succum, nervi 
 ofRcia receperunt, et in conspectu omnium filio incolumitas, 
 patri filius restituitur. Implentur populi stupore miraculi, et 
 in pectoribus omnium fides catholica inculcata firmatur, 
 Praedicatio deinde ad plebem de praevaricationis emendatione 
 
EX BEDA. 371 
 
 convertitur, omniumque sententia pravitatis auctores qui erant 
 expulsi insula, sacerdotibus adducuntur ad Mediterranea 
 deferendi, ut et regio absolutione et illi emendatioue fruerentm*. 
 Factumque est ut in illis locis multo ex eo tempore, fides 
 intemerata perduraret. 
 
 Itaque compositis omnibus beati sacerdotes ea qua venerant 
 prosperitate redierunt. Porro Germanus post haec ad Raven- 
 nam pro pace Armoricange gentis supplicaturus advenit, ibique 
 a Valentiniano, et Placidia matre ipsius summa reverentia 
 susceptus, migravit ad Christum. Cujus corpus honorifico 
 agmine comitantibus virtutum operibus, suam defertur ad 
 urbem. Nee muito post Valentinianus ab ^tii patricii quem 
 occiderat satellitibus interimitur, anno imperii Marciani sexto, 
 cum quo simul Hesperium concidit regnum. 
 
 22. Ut Britones quiescentibus ad tempiis exteris, civilihus 
 sese bellis contriverint, simul et majoribus Jlagitiis sub- 
 merserint. 
 
 Interea in Britannia cessatum quidem est parumper ab 
 externis, sed non a civilibus bellis. Manebant exterminia 
 civitatum ab hoste dirutarum ac desertarum, pugnabant con- 
 tra invicem qui hostem evaserant cives. Attamen recente 
 adhuc memoria calamitatis et cladis inflictae servabant ut- 
 cumque reges, sacerdotes, privati, et optimates suum quique 
 ordinem. At illis decedentibus, quum successisset aetas tem- 
 pestatis illius nescia, et praesentis solum serenitatis statum 
 experta, ita cuncta veritatis ac justitiae moderamina concussa 
 ac subversa sunt, ut earum non dicam vestigium, sed ne 
 memoria quidem, praeter in paucis, et valde paucis ulla 
 appareret. Qui inter alia inenarrabilium scelerum facta, quae 
 historicus eorum Gildus flebili sermone describit, et hoc 
 addebant, ut nunquam genti Saxonum sive Anglorum secum 
 Britanniam incolenti, verbum fidei praedicando committerent. 
 Sed non tamen divina pietas plebem suam, quam praescivit, 
 deseruit, quin multo digniores genti memoratae praecones 
 veritatis, per quos crederet, destinavit. 
 
 Bb 2 
 
372 EXCERPTA 
 
 23. Ut sanctus papa Qregorius Augustinum cum mona- 
 chis ad prcedicandum genii Anglorum mittens, epistola 
 quoque illos exhortatoria, ne a lahorando cessarent, confor- 
 taverit. 
 
 Siquidem anno ab Incarnatione Domini 582, Mauricius ab 
 August© quinquagesimus quartus imperium suscipiens, viginti 
 et uno annis tenuit. Cujus anno regni decimo Gregorius, 
 vir doctrina et actione praecipuus, pontificatum Roraanse et 
 apostolicae sedis sortitus rexit annos tredecim menses sex, et 
 dies decern ; qui divino admonitus instinctu anno decimo 
 quarto ejusdem principis, adventus vero Anglorum in Britan- 
 niam anno circiter centesimo quinquagesimo, misit servura 
 Dei Augustinum, et alios plures cum eo monachos timentes 
 Dominum, prgedicare verbum Dei genti Anglorum. 
 
 I. 34. His temporibus [A.D. 603.] regno Northanhumbro- 
 rum prsefuit rex fortissimus et glorise cupidissimus Ethelfri- 
 dus, qui plus omnibus Anglomm primatibus gentem vastavit 
 Briton um. 
 
 II. 2. Ut Augustiniis Britonum episcopos pro pace catholica^ 
 etiam miraculo coelesti coram eis facto, monuerit ; qu<Bve 
 illos spernentes ultio sequuta sit. 
 
 Interea Augustinus adjutorio usus Ethelberti regis, convoca- 
 vit ad suum colloquium [A.D. 603.] episcopos sive doctores 
 proximae Britonum provinciae, in loco qui usque hodie lingua 
 Anglorum ' Augustines ac, id est, robur Augustini, in confinio 
 Huicciorum et Occidentalium Saxonum^ appellatur: ccepit- 
 que eis fraterna admonition e suadere, ut pace catholica 
 secum habita, communem evangelizandi gentibus pro Domino 
 laborem susciperent. Non enim Paschae Dominicum diem 
 suo tempore, sed a quarta decima usque ad vicesimam Lunam 
 observabant: quae computatio octoginta quatuor annorum 
 circido continetur. Sed et alia plurima unitati ecclesiasticae 
 contraria faciebant. Qui quum, longa disputatione habita, 
 neque precibus, neque hortamentis, ueque increpationibus 
 Augustini ac sociorum ejus assensum praebere voluissent, sed 
 suas potius traditiones universis, quae per orbem sibi in 
 Christo concordant, ecclesiis praeferrent, sanctus pater Au- 
 
EX BEDA. 373 
 
 gustinus hunc laboriosi atque longi certaminis finem fecit, iit 
 diceret: ' Obsecremus Deum, qui habitare facit unanimes in 
 domo Patris sui, ut Ipse nobis insinuare coelestibus signis 
 dignetur, quae sequenda traditio, quibus sit viis ad ingressum 
 regni illius properandum. Adducaliir aliquis SRger, et per 
 cujus preces fuerit curatus, hujus fides et operatic Deo 
 devota atque omnibus sequenda credatur.' Quod quum adver- 
 sarii inviti licet concederent, allatus est quidam de genere 
 Anglorum, oculorum luce privatus : qui quum oblatus Brito- 
 num sacerdotibus, nil curationis vel sanationis horum minis- 
 terio preciperet; tandem Augustinus justa necessitate com- 
 pulsus, flectit genua sua ad Patrem Domini nostri Jesu 
 Christi, deprecans ut visum caeco, quem amiserat, restitueret, 
 et per illuminationem unius hominis corporalem, in plurimo- 
 rum corde fidelium spirituals gratiam lucis accenderet. Nee 
 mora, illuminatur caecus, ac verus summae lucis praeco ab 
 omnibus praedicatur Augustinus. Turn Britones confitentur 
 quidem intellexisse se veram esse viam justitiae quam praedi- 
 caret Augustinus: sed non se posse absque suorum consensu 
 ac licentia priscis abdicare moribus. Unde postulabant ut 
 secundo synodus pluribus advenientibus fieret. 
 
 Quod quum esset statutum, venerunt, ut perhibent, septem 
 Britonum episcopi et plures viri doctissimi, maxime de 
 nobilissimo eorum monasterio, quod vocatur lingua Anglorum 
 Bancornaburg, cui tempore illo Dinoot abbas praefuisse nar- 
 ratur, qui ad praefatum ituri concilium, venerunt primo ad 
 quemdam virum sanctum ac prudentem, qui apud eos ana- 
 choreticam ducere vitam solebat, consuleutes, an ad praedi- 
 cationem Augustini suas deserere traditiones deberent. Qui 
 respondebat: ' Si homo Dei est, sequimini ilium.' Dixerunt; 
 ' Et unde hoc possumus probare?' At ille; ' Dominus,' 
 inquit, * ait :' * Tollite jugum meum super vos, et discite a 
 me quia mitis sum et humilis corde.' Si ergo Augustinus 
 ille mitis est et humilis corde, credibile est quia jugum 
 Christi et ipse portet, et vobis portandum offerat : sin autem 
 inmitis ac superbus est, constat quia non est de Deo, neque 
 nobis ejus sermo curandus.' Qui rursus aiebant ; * Et unde 
 vel hoc dinoscere valemus ?' ' Procurate,' inquit, * ut ipse 
 prior cum suis ad locum synodi adveniat, et si vobis adpro- 
 
374 EXCERPTA 
 
 pin quail libus adsurrexerit, scienles quia famulus Christi est, 
 obtemperanter ilium audile: sin autem vos spreverit, nee 
 coram vobis adsurgere voluerit, quum sitis numero plures, et 
 ipse spernatur a vobis.' Fecemnt ut dixerat. Factumque 
 est, ut venientibus illis sederet Augustinus in sella. Quod 
 illi videntes, mox in iram conversi sunt, eumque notantes 
 superbise, cunctis quae dicebat contradicere laborabant. Di- 
 cebat autem eis, ' quia in multis quidem nostrse consuetudini, 
 immo universalis ecclesise contraria geritis : et tamen si in 
 tribus his mihi obtemperare vultis ; ut Pascha suo tempore 
 celebretis; ut ministerium baptizandi, quo Deo renascimur, 
 juxta morem sanctae Romanse et apostolicae ecclesise com- 
 pleatis; ut genti Anglorum una nobiscum verbum Domini 
 praedicetis : caetera quae agitis, quamvis moribus nostris con- 
 traria, aequanimiter cuncta tolerabimus.' At illi nil horum 
 se facturos, neque ilium pro archiepiscopo habituros esse 
 respondebant : conferentes ad invicem, quia si modo nobis 
 adsurgere noluit, quanto magis si ei subdi cceperimus, jam 
 nos pro nihilo contemnet. 
 
 Quibus vir Domini Augustinus fertur minitans praedixisse, 
 * quia si pacem cum fratribus accipere nollent, bellum ab 
 hostibus forent accepturi ; et si nationi Anglorum noluissent 
 viam vitae praedicare, per horum manus ultionem essent 
 mortis passuri.' Quod ita per omnia, ut praedixerat, divino 
 agente judicio patratum est. 
 
 Siquidem post haec ipse de quo diximus, rex Anglorum 
 fortissimus Ethilfrid, collecto grandi exercitu, ad civitatem 
 Legionura, quae a gente Anglorum Legacaestir, a Britonibus 
 autem rectius Carlegion appellatur, maximam gentis perfidae 
 stragem dedit. [A. D. 613.] Quumque bellum acturus videret 
 sacer dotes eorum, qui ad exorandum Deum pro milite bellum 
 agente convenerant, seorsum in tutiore loco consistere, scisci- 
 tabatur qui essent hi, quidve acturi illo convenissent. Erant 
 autem plurimi eorum de monasterio Bancor, in quo tantus 
 fertur fuisse numerus monachorum, ut quum in septem portio- 
 nes esset cum praepositis sibi rectoribus monasterium divi- 
 sum, nulla harum portio minus quam trecentos homines 
 haberet, qui omnes de labore manuum suarum vivere sole- 
 bant. Horum ergo plurimi ad memoratam aciem, peracto 
 
EX BEDA. 375 
 
 jejunio triduano, cum aliis orandi causa conveDerant, habentes 
 defensorem nomine Brocmailum, qui eos intentos precibus a 
 barbarorum gladiis protegeret. Quorum causam adventus 
 quum iutellexisset rex Ethilfrid, ait: * Ergo si adversum nos 
 ad Deum suum clamant, profecto et ipsi quamvis arma non 
 ferant, contra nos pugnant qui adversis nos imprecationibus 
 persequuntur. Itaque in hos primum arma verti jubet, et sic 
 caeteras nefandas militiae copias non sine magno exercitus sui 
 damno delevit. Exstinctos in ea pugna ferunt, de his qui ad 
 orandum venerant, viros circiter mille ducentos, et solum 
 quinquaginta fuga esse lapsos. Brocmail ad primum hostium 
 adventum cum suis terga vertens, eos quos defendere debue- 
 rat, inermes ac nudos ferientibus gladiis reliquit. Sicque 
 completum est praesagium sancti pontificis Augustini, quam- 
 vis ipso jam multo ante tempore ad coelestia regna sublato, 
 ut etiam temporalis interitus ultione sentirent perfidi, quod 
 oblata sibi perpetuae salutis consilia spreverant. 
 
 II. 4. Successit Augustino in episcopatum Lauren tius, 
 quern ipse idcirco adhuc vivens ordinaverat, ne se defuncto 
 status ecclesiae tarn rudis, vel ad horam pastore destitutus, 
 vacillare inciperet. In quo et exemplum sequebatur primi 
 pastoris ecclesiae, hoc est, beatissimi apostolorum principis 
 Petri, qui fundata Romae ecclesia Christi Clementem sibi 
 adjutorem evangelizandi, simul et successorem consecrasse 
 perhibetur. Laurentius archiepiscopi gradu potitus strenu- 
 issime fundamenta ecclesiae, quae nobiliter jacta vidit, aug- 
 mentare, atque ad profectum debiti culminis, et crebra voce 
 sanctae exhortationis, et continuis piae operationis exemplis 
 provehere curavit. Denique non solum novae, quae de 
 Anglis erat coUecta, ecclesiae curam gerebat, sed et veterum 
 Britanniae incolarum, necnon et Scotorum qui Hiberniam 
 insulam Britanniae proximam incolunt, populis pastoralem 
 impendere sollicitudinem curabat. Siquidem ubi Scotorum 
 in praefala ipsorum patria, quomodo et Britonum in ipsa 
 Britannia vitam ac professionem minus ecclesiasticam in 
 multis esse cognovit, maxime quod Paschae sollemnitatem 
 non suo tempore celebrarent, sed, ut supra docuimus, a 
 decima-quarta luna usque ad vicesimam Dominicae Resur- 
 rectionis diem observandum esse putarent; scripsit cum 
 
376 EXCERPTA 
 
 coepiscopis suis, exhortatoriam ad eos epistolam : obsecrans 
 eos, et contestans unitatem pacis et catholicae observationis 
 cum ea quaj toto orbe diffusa est ecclesia Christi, lenere ; 
 cujus videlicet epistolae principium hoc est : 
 
 ' Dominis carissimis fralribus Episcopis, vel Abbatibus 
 per Universam Scotiam, Laurentius, Mellitus, et Justus 
 episcopi, servi servorum Dei. Dum nos sedes apostolica, 
 more suo sicut in universo orbe terrarum, in his Occiduis 
 partibus ad praedicandum gentibus paganis dirigeret, atque 
 in banc insulara, quae Britannia nuncupatur, contigit introisse 
 antequam cognosceremus : credeutes quod juxta morem 
 universalis ecclesise ingrederentur, in magna reverentia 
 sanctitatis tam Britones quam Scotos venerati sumus; sed 
 cognoscentes Britones, Scotos meliores putavimus. Scotos 
 vero per Daganum episcopum in banc, quam superius memo- 
 ravimus, insulam, et Columbanum abbatem in Gallis veni- 
 entem, nihil discrepare a Britonibus in eorum conversatione 
 didicimus. Nam Daganus episcopus ad nos veniens, non 
 solum cibum nobiscum, sed nee in eodem hospitio quo 
 vescebamur, sumere voluit.' Misit idem Laurentius cum 
 coepiscopis suis, etiam Britonum sacerdotibus literas suo 
 gradui condignas, quibus eos in unitate catholica confirmare 
 sategit. Sed quantum haec agendo profecerit, adhuc prae- 
 sentia tempora declarant. 
 
 II. 20. Edwinus quum decem et septem annis genti An- 
 glorum simul et Britonum gloriosissime praeesset, e quibus 
 sex etiam ipse, ut diximus, Christi regno militavit, rebellavit 
 adversus eum Cadwalla rex Britonum, auxilium praebente 
 illi Penda viro strenuissimo de regio genere Merciorum, qui 
 et ipse eo tempore, gentis ejusdem regno annis viginti et 
 duobus varia sorte praefuit: et conserto gravi praelio in 
 campo qui vocatur Haethfelth, occisus est Edwinus die 
 quarta Iduum Octobris, auno Dominicae Incarnationis 633, 
 quum esset annorum quadraginta et octo : ej usque totus vel 
 interemptus vel dispersus est exercitus. In quo etiam bello, 
 ante ilium unus filius ejus Osfrid juvenis bellicosus cecidit, 
 alter Eadfrid necessitate cogente ad Pendam regem trans- 
 fugit, et ab eo postmodum reguante Oswaldo, contra fidem 
 iurisjurandi peremptus est. 
 
EX BEDA. 377 
 
 Quo tempore maxima est facta strages in ecclesia vel 
 gente Northanhumbrorum, maxime quod unus ex ducibus 
 a quibus acta est, pagauus, alter quia barbarus erat pagano 
 ssevior. Siquidem Penda cum omni Merciorum gente idolis 
 deditus, et Christiani erat nominis ignarus: at vero Cadwalla, 
 quamvis nomen et professionem haberet Christiani, adeo 
 tamen erat animo ac moribus barbarus, ut ne sexui quidem 
 muliebri, vel innocuaj parvulorum parceret aetati, quin 
 universes atrocitate ferina morti per tormenta contraderet, 
 multo tempore totas eorum provincias debacchando perva- 
 gatus, ac totum genus Anglorum Britanniae finibus erasu- 
 rum se esse deliberans. Sed nee religioni Christianae, quae 
 apud eos exorta erat, aliquid impendebat honoris. Quippe 
 quum usque hodie moris sit Britonum, fidem religionemque 
 Anglorum pro nihilo habere, neque in aliquo eis magis 
 communicare quam paganis. Adlatum est autem caput 
 Edwini regis Eboracum, et illatum postea in ecclesiam beati 
 apostoli Petri, quam ipse coepit, sed successor ejus Oswaldus 
 perfecit, ut supra docuimus, positum est in porticu sancti 
 papae Gregorii, a cujus ipse discipulis verbum vitae susce- 
 perat. 
 
 HI. 1. Nee mora, utrumque [Osriciim regem Deirorum 
 et Eanfridum regem Bernicioruni] rex Britonum Cadwalla 
 impia manu, sed justa ultione peremit. Et prime quidem 
 proxima aestate Osricum, dum se in oppido municipio 
 temerarie obsedisset, erumpens subito cum suis omnibus 
 iroparatum cum toto exercitu delevit. Dein quum anno 
 integro provincias Northanhumbrorum non ut rex victor 
 possideret sed quasi tyrannus saeviens disperderet, ac tragica 
 caede dilaceraret, tandem Eanfridum inconsulte ad se cum 
 duodecim lectis militibus, postulandae pacis gratia venientem 
 simili sorte damnavit. Infaustus ille annus [A. D. 634] et 
 omnibus bonis exosus usque hodie permanet, tam propter 
 apostasiam regum Anglorum qua se fidei sacramentis exu- 
 erant, quam propter vesanam Britonici regis tyrannidem. 
 Unde cunctis placuit regum tempera computantibus, ut 
 ablata de medio regum perfidorum memoria, idem annus 
 sequentis regis, id est, Osvvaldi, viri Deo dilecti regno adsig- 
 naretur : quo, post occisionem fratris Eanfridi, superveniente 
 
378 EXCERPTA 
 
 cum parvo exercitu, sed fide Christi munito, int'andus Bri- 
 touum dux cum imraensis illis copiis quibus nihil resistere 
 posse jactabat, interemptus est; in loco qui lingua Anglorum 
 Denisesburna, id est Rivus Denisi vocatur. 
 
 III. 4. Anno Incarnationis Dominicae 565, quo tempore 
 gubernaculum Romani imperii post Justinianum Justinus 
 minor accepit, venit de Hibernia presbyter et abbas habitu 
 et vita monachi insignis, nomine Columba, Britanniam, prae- 
 dicaturus verbum Dei provinciis Septentrionalium Pictorum, 
 hoc est, eis quae arduis atque horrentibus montium jugis, ab 
 Australibus eorum sunt regionibus sequestratae. Namque 
 ipsi Australes Picti, qui intra eosdem montes habent sedes, 
 multo ante tempore, ut perhibent, relicto errore idololatria?, 
 fidem veritatis acceperant, praedicante eis verbum Nynia 
 episcopo reverentissimo et sanctissimo viro, de natione Bri- 
 tonum, qui erat Romae regulariter fidem et mysteria veritatis 
 edoctus; cujus sedem episcopalem, S. Martini episcopi 
 nomine et ecclesia insignem, ubi ipse etiam corpore una cum 
 pluribus Sanctis requiescit, jam nunc Anglorum gens obtinet. 
 Qui locus ad provinciam Bemiciorum pertinens, vulgo 
 vocatur * Ad Candidam casam,' eo quod ibi ecclesiam de 
 lapide, insolito Britonibus more fecerit. 
 
 III. 10. Eodem tempore [A. D. 643] venit alius quidam de 
 natione Britonum, ut ferunt, iter faciens juxta ipsum locum 
 in quo praefata erat pugna completa [Maserfelth, ubi Oswaldus 
 rex occisus est] ; et vidit unius loci spatium caetero campo 
 viridius ac venustius : ccepitque sagaci animo conjicere quod 
 nulla esset alia causa insolitae illo in loco viriditatis, nisi 
 quia ibidem sanctior caetero exercitu vir aliquis fiiisset inter- 
 fectus. Tulit itaque de pulvere terrae illius secum illigans in 
 linteo, cogitans quod fiiturum erat, qui ad medelam infirman- 
 tium idem pulvis proficeret. 
 
 IV. 23. Mater ejus [HildcB ahbatissce] Bregesuid . . . quum 
 vir ejus Herericus exularet [circ. A. D. 605] sub rege Brito- 
 num Cerdice, ubi et veneno periit, vidit per somnium, quasi 
 subito sublatum eum quaesierit cum omni diligentia, nullum- 
 que ejus uspiam vestigium apparuerit. Verum quum soller- 
 tissime ilium qusesisset, extemplo se reperire sub veste sua 
 monile pretiosissimum : quod dum attentius consideraret, 
 
EX BEDA. ' 379 
 
 tanti fulgore luminis refiilgere videbatur, ut omnes Britanniae 
 fines illius gratia splendoris impleret. 
 
 IV. 26. Anno post hunc proximo [A. D. 685] idem rex 
 [Edwinus] quum temere exercitum ad vastandam Pictorum 
 provinciam duxisset, multum prohibentibus amicis et . . . 
 Cuthberto . . . extinctus est anno setatis suae 40, regni autem 
 
 15, die 13 Cal. Jun Ex quo tempore spes coepit et 
 
 virtus regni Anglorum fluere ac retro sublapsa referri. Nam 
 et Picti terram possessionis suae quam tenuerunt Angli et 
 Scoti qui erant in Britannia, Britonum quoque pars nonnuUa, 
 libertatem receperunt, quam et hactenus habent per annos 
 circiter quadraginta sex [ergo, usque ad annum 731.] 
 
 V. 15. Quo tempore [A. D. 687] plurima pars Scotorum in 
 Hibernia, et nonnulla etiam de Britonibus in Britannia 
 rationabile et ecclesiasticum Paschalis observantiae tempus, 
 Domino donante [per praedicationem Adamnani qui in Bri- 
 tannia ad veramjldem conversus esf] suscepit. 
 
 V. 18. Aldhelmus, quum adhuc esset presbyter, et abbas 
 monasterii quod Maildulfi urbem nuncupant, scripsit jubente 
 sjnodo suae gentis, librum egregium adversus errorem Bri- 
 tonum, quo vel Pascha non suo tempore celebrant, vel alia 
 perplura ecclesiasticae castitati et paci contraria gerunt, 
 multosque eorum qui Occidentalibus Saxonibus subditi erant 
 Britones, ad catholicam Dominici Paschae celebrationem 
 hujus lectione perduxit. 
 
 V. 23. Britones, quamvis et maxima ex parte domestico 
 sibi odio gentem Anglorum, et totius catholicae ecclesiae 
 statum Pascha minas recte moribusque improbis impugnent; 
 tamen et divina sibi et humana prorsus resistente virtute, in 
 neutro cupitum possunt obtinere propositum: quippe qui 
 quamvis ex parte sui sint juris, nonnulla tamen ex parte 
 Anglorum sunt servitio mancipati . . . Hie est impraesentiarum 
 universae status Britanniae anno adventus Anglorum in Bri- 
 tanniam circiter 285, Dominicae autem incamationis anno 
 731. 
 
RICARDl CICESTRENSIS 
 
 MONACHI WESTMONASTERIENSIS 
 
 DE SITU BRITANNIiE. 
 
 LIBER PRIMUS. 
 
 Cap. 1. Finis erat orbis ora Gallici littoris, nisi Britannia 
 insula, non qualibet amplitudine, nomen pene orbis alterius 
 mereretur; octingentis enim et amplius millibus passuum 
 longa porrigitur, ita ut earn in Caledonicum usque promon- 
 torium metiamur. 2. Veteres Britanniam, ab albis rupibus, 
 primum Albionem, postea, vocabulo gentis suse, Britanniam 
 cognominaverunt, quum Britannicae vocarentur omnes de 
 quibus mox paulo dicemus. 3. Inter septenlriones et occi- 
 dentem locata, et Germaniae, Galliae, Hispanise, maximis 
 Europse partibus, magno intervEdlo adversa, oceano Atlantico 
 clauditur. 4. Habet ipsa Britannia a meridie Galliam Bel- 
 gicam, cujus proxiraum littus transmeantibus civitas aperit,' 
 quae Rutupis portus dicitur : hie abest a Gessoriaco Morino- 
 rum, Britannicae gentis portu, trajectu millium 50, sive, ut 
 quidam scripsere, stadiorum 450 : illinc conspiciuntur Bri- 
 tones, quos " penitus toto divisos orbe" canit Virgilius Maro 
 in Eclogis. 5. Agrippa, vetus orbis descriptor, latitudinem 
 ejus 300 m. p. credit. Beda vero rectius 200, exceptis dun- 
 taxat prolixioribus diversorum promontorioRim tractibus, 
 quibus efficitur ut circuitus ejus quadragies octies septuaginta 
 quinque millia passuum compleat. Marcianus, auctor Graecus, 
 mecum 1775 milliaria habet. 
 
 Cap. 2. Albion, quae Britannia Magna a Chrysostomo 
 auctore Graeco dicitur, natura, ut refert Caesar, triquetra et 
 Siciliae maxime similis est; cujus unum latus est contra 
 Galliam Celticam : hujus lateris alter angulus, qui est ad 
 
RICARDI CICESTRENSIS DE SITU BRITANNIiE. 381 
 
 Cantium, ad orientem solem; inferior, qui est ad Ocrinum 
 promontorium apud Damnonos, ad meridiem et Hispaniam 
 Tarraconensem spectat. Hoc latus tenet circiter millia 
 passuum 500. 2. Altemm latus vergit ad Hiberniam et occi- 
 dentem solem; hujus est longitudo lateris, ut fert veterum 
 opinio, 700 m. p. 3. Tertium est contra septentriones, cui 
 parti nulla est objecta terra prseter insulas ; sed ejus angulus 
 lateris maxime ad Germaniam Magnam spectat ; huic a No- 
 vanto Cbersoneso per Taixolorum regionis angulum Cantium 
 promontorium usque millia passuum 800 in longitudinem 
 esse existimatur. Ita omnes insulam computabant in circuitu 
 vicies centena millia passuum, sed errant, nam a Cantio Ocri- 
 num usque m. p. est distantia 400 iude Novantum 1000 
 deinde Cantium 2200 ; totius insulae circuitus, ut supra, 3600 
 millia passuum est. 4. Formam totius Britanniae Livius et 
 Fabius Rusticus, veterum doctissimi auctores, oblongae scutulae 
 vel bipenni assimilavere ; et, ut annalium conditor Tacitus, 
 est ea facies citra Caledoniam, unde et in universam fama est 
 transgi'essa ; sed immensum et enorme spatium procurrentium 
 extremo jam littore ten*ai*um, velut in cuneum tenuatur. Sed 
 Caesar, inclytissimus dictator, cum Mela Romanorum nobili 
 scriptore, pluribus cam triquetrae dixere similem: de quo 
 supra. 5. Si Ptolemaeo, orbis terrarum descriptori egregio, 
 aliisque, coaevis illi scriptoribus habenda fides, litteram Z, 
 sed inversam, repraesentat haec insula, uec tameu ex omni 
 parte exacte quadrare hoc simile sufficienter praebet recentiori 
 aevo descriptarum mapparum inspectio. Triquetra tamen 
 figura soli Angliae quodammodo videtur conveniens. 
 
 Cap. 3. Caeterum Britanniam qui mortales initio coluerint, 
 indigenae an advecti, ut inter nationes caeteras, parum com- 
 pertum. Solis quippe Judaeis, et per ipsos finitimis quibusdam 
 gentibus, hoc contigit felicitatis, ut a primo inde mundi 
 exordio gentis suae origiuem continua serie ex infallibilibus 
 deducere possint monumentis. 2. Habitus corporum varii, 
 atque ex eo argumenta : namque rutulae Caledoniam habi- 
 tantium comae, magni artus, Germanicam oviginem asseve- 
 rant; Silurum colorati vultus, et torti plerumque crines, et 
 positio contra Hispaniam, ut auctor est Tacitus, Iberos 
 veteres trajecisse, easque et in Hibernia sedes occupasse 
 
382 RICARDl CTCESTRENSIS 
 
 fidem faciunt. Proximi Gallis et similes sunt, seu durante 
 originis vi, seu procurrentibus in diversa terris, posilio cceli 
 corporibus habitum dedit. 3. Hie, si liberet indulgere 
 fabulis, notare possem Venetos ope comraercii navalis incolas 
 religionesque his terris primum intulisse ; imo non desunt 
 scriptores qui Herculem hue quoque pervenisse, regnumque 
 constituisse, referunt: his vero tam alte reconditis antiqui- 
 tatibus, fabulis hinc inde refertis, immorari vix operas pretium 
 videtur. 4. In unirersum tamen estimanti, Gallos vicinum 
 solum occupasse credibile est: eorum sacra deprehendas, 
 superstitionum, ait Tacitus, persuasionera ; sermo baud mul- 
 tum diversus : pro ulteriori signo inservit Druidum traditio, 
 una cum nominibus civitatum, quae vero omnes iis nominibus 
 appellabantur, quibus gentes, ortae ex Gallise civitatibus, 
 quae eo pervenerunt, atque agros colere ceperunt. 5. Homi- 
 num est, inquit Caesar, infinita multitudo, creberrimaque 
 aedificia, fere Gallicis consimilia, pecora sine numero. 
 
 6. Omnium tamen humanissimi, qui Britanniam austrinam 
 incolebant, neque multum a Gallis differebant consuetudine ; 
 ulteriores plerique frumenta non ferebant, sed lacte, fructu, 
 et carne vivebant, lanae iis usus ac vestium ignotus erat, et 
 quanquam continuis frigoribus utebantur pellibus, tamen 
 cervinis aut ovinis vestiti erant, et lavabantur in fluminibus. 
 
 7. Omnes vero se Britones olim vitro infecerunt, quod 
 coeruleum efficit colorem, atque, refert Caesar, hoc horribiliore 
 sunt in pugna adspectu : capilloque sunt, ut ait E-omanorum 
 dux, promisso, atque omni parte corporis rasa praeter caput 
 et labrum superius. 8. Uxores habebant Britones deni 
 duodenique inter se communes, et maxime fratres cum fratri- 
 bus, parentes cum liberis ; sed, si qui erant ex his nati, 
 eorum habebantur liberi, a quibus primum virgines quaeque 
 ductae erant. Sua quemque mater uberibus alit, nee ancillis 
 nee nutricibus delegantur. 9. Utebantur aut nummo aereo, 
 aut annulis ferreis, ad cerium pondus examinatis, pro num- 
 rais, ut auctor est Caesar dictator. iO. Leporem et gallinam 
 et anserem gustare Britones fas non putabant, haec tamen 
 alebant animi voluptalisque causa. 11. Erant autem marga- 
 ritae, frena eburnea, et armillae, et electrina atque vitrea vasa, 
 et gagates lapides, et, quod caeteris excellit, stannum, magna 
 
DE SITU BRITANNIiE. 383 
 
 copia merces. 12. Utebantur et navibus, quarum carinae 
 primum ac statumina ex levi materia fiebant, reliquum cor- 
 pus navium ambitus viminibus contextus coriis bubiilorum 
 integebatur. Quantocunque tempore cursus tenebant, ut 
 auctor est Solinus, navigantes, escis abstinent. 
 
 De Re Militari Britonum. 
 
 13. Fert ipsa Britannia populos regesque populorum, ut 
 Mela lib. iii scripsit: sed sunt inculti omnes, atque ut 
 longius a continenti absuut, ita aliarum opum ignari, magis 
 tantum pecore ac finibus dites; causas autem et bella contra- 
 hunt, ac se frequenter invicem infestant, maxime imperitandi 
 cupidine studioque ea prolatandi, quae possident: solitum 
 quidem, Britones foeminarum duclu bellasse, neque sexum 
 in imperiis discrevisse. 14. Dimicabant Britones non solum 
 equitatus peditatusque modo, sed etiam bigis et curribus, 
 Gallice armati : covinos, essedas vero, more vulgari, voca- 
 bant, quorum falcatis axibus utebantur. 15. Equitum genus 
 est iis, quum est usus, atque aliquod bellum incidit, ut 
 Caesar est auctor, quod ante Romanorum adventum fere 
 quotannis accidere solebat, uti aut ipsi injurias inferrent, aut 
 illatas, propulsarent : omnes in bello versantur, atqui eorum, 
 ut quisque est genere copiisque amplissimus, ita plurimos 
 circum se ambactos clientesque habet : banc unam gratiam 
 potentiamque noverunt. 16. In pedite erat Britonum robur, 
 proeliantur autem telis et ingentibus gladiis et brevibus cetris. 
 Erant Britonum gladii, ut ait Tacitus, sine mucrone. 
 17. Genus boc erat ex essedis pugnae, ut Caesar in IVnarrat. 
 " Primo per omnes partes perequitant, et tela conjiciunt ; ac 
 ipso terrore equorum, et strepitu rotarum, ordines plerumque 
 perturbant: et quiun se inter equitum turmas insinuaverint, 
 ex essedis desiliunt, et pedibus dispari proelio contenduut. 
 Aurigae interim paululum e proelio excedunt, atque ita se 
 collocant, ut, si illi a multitudine hostium premantur, expe- 
 ditum ad suos receptum habeant: ita mobilitatem equitum, 
 stabilitatem peditum in proeliis praestant; ac tantum usu 
 quotidiano, et exercitatione ej9&ciunt, ut in declivi ac praeci- 
 piti loco incitatos equos sustinere, et brevi moderari, ac 
 flectere, et per temonem percurrere, et in jugo insistere, et 
 
384 RICARDI CICKSTRENSIS 
 
 inde se in currus citissime recipere consueverint. 18. Eques- 
 tris autem prcelii ratio, et cedentibiis et insequentibus 
 par atqiie idem periculum inferebat. Accedebat hue, lit 
 nunquam conferti, sed ran, magnisque intervallis, proeli- 
 arentur, stationesqiie dispositas haberent, alque alios alii 
 deinceps exciperent; integrique et recentes defatigatis succe- 
 derent. Utebantur et telis. 19. Formam reginiinis Bri- 
 tannici, ante advectos in banc insulam Romanos, determinare 
 baud facile : hoc certum, quod nullum ibi ante haec tempora 
 monarchici imperii vestigium, sed democraticum fuisse 
 potius videtur, nisi forte aristocratiam aemulari videatur. 
 Druidum in rebus maximi momenti auctoritas non exigua. 
 Commemorantur quidem in autiquissimis eorum monumentis 
 principes nonnulli; hi vero brevioris plerumque imperii, 
 nee, nisi ingruente eximio quodam periculo et more dicta- 
 torum Romanorum ex tempore creati videntur. Nee desunt 
 inter ipsos, apud alias fortes gentes rarissima exempla, electi 
 ab illis in futurum antesignanum ipsius hostium duces, ut pro 
 illis in posterum militaret, quern nuper hostem habuerant. 
 20. Proceritate corporis Gallos seque ac Romanos vincunt 
 Britones, ita ut visos sibi Romae juvenes nondumque adultos 
 Britones, Strabo philosophus, orbis terrae descriptor anti- 
 quissimus, affirm et, qui solitam Gallorum Romanorumque 
 staturam non levi momento excedebant. 21. Ditiores au- 
 stralis Britanniae incolae aureo digitorum sinistrse medium 
 annulo omare in more habuerunt, aurea vero e collo suspensa 
 torques a vilioris conditionis hominibus •discemebat opti- 
 matum eminentiores. Septentrionales vero (hi veteres erant 
 regni indigenee) vestium usus sicuti ac a longo inde tempore 
 avi abavique, tantum non ignari, ventrem et cervicem ferreo 
 cingunt, ut fert Herodianus, nobilis Grsecorum scriptor, 
 annulo ; ornamentum id esse ac divitiarum argumentum 
 existimantes, accedente in usum potius quam omatum scuto 
 angusto, et lancea, gladioque e nudis et pictis corporibus de- 
 pendente. Loricam interim galeamque, fiitura nempe paludes 
 transeuntibus impedimento, rejiciunt atque contemnunt. 
 22. Inter caetera autem fuit et hoc Britannicae consuetudinis, 
 ut viatores et mercatores etiam invitos consistere cogerent, et 
 quod quisque eorum de una alterave re apud exteros memo- 
 
DE SITU BRITANNLE. 385 
 
 rabile audierit, aut cognorerit, quaererent, et mercatores 
 peregi'e advenientes in oppidis vulgus circumsisteret ; quibus 
 ex regionibus veniant, quasque ibi res cognoverint, pronun 
 ciare cogentes. His rumoribus atque auditionibus permoti, 
 de summis saepe rebus consilia ineunt, quorum eos e restigio 
 poenitere necesse est, quum incertis rumoribus serviant, et 
 plerique ad voluntatem eorum ficta respondeant. 23. Funera 
 eorum sunt magnifica et sumptuosa, omniaque, quae vivis 
 cordi fuisse arbitrantur, in ignem inferunt, etiam arma et 
 aniraalia. Sepulchrum tumulus ex cespitibus erigit. 
 
 Cap. 4. Natio Britonum fuit omnis, ut Gallorum, admodum 
 dedita religionibus ; atque ob earn causam qui gravioribus 
 affecti morbis, quique in prceliis periculisque versabantur, aut 
 pro victimis homines immolabant, aut se immolaturos vove- 
 bant. 2. Ad peragenda crudelia haec sacra, druidum ute- 
 bantur ministerio ; nee credebant placari posse Deos, nisi 
 hominis caedes humano sanguine pensaretur. Hinc instituta 
 publice istiusmodi sacrificia, oblataque, ut gratissima Diis 
 hostia, qui in furto, latrocinio, aliave graviori culpa depre- 
 hensi, his vero deficientibus, ad innocentium quoque macta- 
 tionem descendebant, ut quocunque demum modo Dii placa- 
 rentur- 3. Nisi adfuerint Druides, res sacra rite celebrari 
 non credebatur: hinc publica non minus quam pri^ata sacra 
 procurandi negotium illis unice incumbebat. Erat penes hos 
 religionis cura, aeque ac mysteriorum interpretatio : corporis 
 quoque et sanitatis sive tuendae, sive restituendae curam habe- 
 bant, continuo medicinae peritissimi. 4 . Inter deos ipsis praeci- 
 pue colebatur Mercurius, cujus plurima prostabant simulacra, 
 post hunc Justitiam (quas Britonibus Adraste dicebatur), hinc 
 Apollinem, Martem (qui etiam Vitucadrus appellabatur). 
 Jovem, Minervam, Herculem, Victoriam (Andatem vocatam), 
 Dianam, Cybelem et Plutouem venerabantur, eandem fere de 
 his numinibus ac quidem alias gentes opinionem amplexi. 
 5. A Dite autem, ut et Galli, gentis vsuae originem deducere 
 allaborabant Britones. Antiquissimam banc venditantes 
 Druidum traditionem, eam ob causam quaelibet temporum 
 spatia, non dierum, sed noctium numero definiebant, dieique 
 mensis et anni natalis initia ita numerare consueverunt, ut 
 capto a nocte initio dies subsequeretur ; quae consuetudo 
 
 c c • 
 
386 IlICARDI CICESTRENSIS 
 
 omnino convenit cum antiquissima ilia, qua; Gen. i. habetur, 
 noctium ac dierum computatione. 6. Ad Druides magnus 
 discipliuaj causa confluebat adolescculium numerus; hi 
 quippe in magno erant apud ipsos honore, nam fere de omni- 
 bus controversiis, publicis privatisque, constituebant, et si 
 quod admissum erat facinus, si ca3des facta, si de haereditate, 
 de finibus controversia erat, iidem deceraebant : praemia 
 poenasque constituerunt, si quis aut privatus aut publicus 
 eorum decreto non stetit, sacrificiis interdicebant; haec exclu- 
 sionis poena apud eos erat gravissima. Quibus ita interdictum, 
 ii numero impiorum ac sceleratorum habebantur: lis omnes 
 decedebant, aditum eorum sermonemque defugientes, ne quid 
 ex contagione incommodi acciperent: ueque iis petentibus 
 jus reddebatur, neque honos habebatur ullus. 7. His autem 
 omnibus Druidibus prseerat unus, qui summam inter eos 
 potestatem habebat et auctoritatem. Hoc mortuo, successor 
 dabatur, qui inter reliquos excellebat dignitate ; at si plures 
 essent dignitate pares, suffragio Druidum res committebatur ; 
 nonnunquam etiam de principatu armis contendebant. 
 8. Druides a bello abesse solebant, neque tributa una cum 
 reliquis pendebant; militise vacationem, omniumque rerum 
 habebant immunitatem ; tantis excitati prsemiis, et sua sponte, 
 multi in disciplinam conveniebant, et a propinquis parenti- 
 busque mittebantur. 9. Magnum ibi numerum versuum 
 ediscere solebant, quod unicum apud eos memorise et annalium 
 genus : itaque nonnulli annos vicenos in disciplina permane- 
 bant, neque fas esse existimarunt eam litteris mandare, quum 
 tamen in reliquis fere rebus, publicis privatisque rationibus, 
 Grsecis litteris uterentur. " Id mihi duabus de causis," inquit 
 Divus Julius, " instituisse videntur ; quod neque in vulgus 
 disciplinam efferri velint ; neque eos, qui discunt, litteris 
 confisos, minus memorise studere; quod fere plerisque accidit, 
 ut pra3sidio litterarum, diligentiam in perdiscendo ac me- 
 moriam remittant." 10. Inprimis hoc persuadere allaborabant, 
 non interire animas, sed ab aliis post mortem transire ad 
 alios ; atque hoc maxume ad virtutem excitari putabant, metu 
 mortis neglecto. Multa prseterea de sideribus atque eorum 
 motu, de muudi et terrarum magnitudine, de rerum natura, 
 de Deorum vi ac potestate disputabant, et juventuti tradebanl 
 
DE SITU BRITANNI-^. 387 
 
 sollicite. 11. Non est omittenda de visco admiratio : nihil 
 habebant Druides visco et arbore in qua gignatur (si modo 
 sit robur) sacratius. Jam per se roborum eligebant lucos, nee 
 ulla sacra sine ea froude conficiebanl ; ul inde appellati 
 quoque interpretatione Graeca possint Agvihg (Druides) videri. 
 Enimvero qiiicquid adnascatur illis, e coelo missum putabant, 
 signumque esse electee ab ipso Deo arboris. Est autem id 
 rarum admodum inventu, et repertum magna religione petitur, 
 et ante omnia sexta luna, quae principium mensium anno- 
 rumque bis facit, et seculi, post tricesimum annum ; quia 
 jam virium abunde habebat,nec tamen sit sui dimidia. " Omnia 
 sanantem" appellant suo vocabulo. Sacrificio epulisque rite 
 sub arbore praeparatis, duos admovebant candidi coloris tauros, 
 quorum cornua tunc primum vinciantur. Sacerdos Candida 
 veste cultus arborem scandebat, falce aurea dimetiens; can- 
 dido id excipiebatur sago : tunc demum victimas immolant, 
 precantes, ut suum donum Deus prosperum faceret. His, 
 quibus dederant, foecunditatem eo poto dari cuicunque animali 
 sterili arbitrabantur, contraque venena omnia esse remedio : 
 tanta gentium in rebus frivolis plerumque religio fuerat ! 
 12. Druidarum disciplina in nostra Britannia reperta, atque 
 inde in Galliam translata esse existimatur: unde Plinius 
 eleganter declamat lib. bO, his verbis : " Sed quid ego haec 
 commemorem in arte ocean um quoque transgressa, et ad 
 naturae inane pervecta? Britannia hodieque earn attonite 
 celebrat tantis ceremoniis, ut dedisse Persis videri possit:" 
 idem Julius CiEsar affirmat in Ephemeridis : " Et nunc, qui 
 diligentius eam rem cognoscere volunt, plerumque illo, dis- 
 cendi caussa, proficiscuntur." 13. Druides certo anni tem- 
 pore in iinibus Britanniae, in insulae Monae luco consecrato, 
 considebant ; hue omnes undique, quos inter controversia, 
 conveniebant, eorumque judiciis decretisque acquiescebant. 
 14. Praeter Druides apud Gallos atque Britones erant bardi 
 poetae, qui Deum Heroumque res gestas, heroicis expositas 
 versibus, cum dulcibus lyrae modulis cantitabant. 15. De 
 his ambobus ita cecinit Lucanus vates his versibus, quibus 
 hoc caput finiam : 
 
 Vos quoque, qui fortes animas, belloque peremptas 
 Laudibus in longum, vates ! dimittitis aevura, 
 c 2 
 
388 RICARDl CICESTRENSIS 
 
 Pliirinia securi fudistis carmina bardi. 
 
 Et vos barbaricos ritiis, moremque sinistrum 
 
 Sacrorum, druidae, positis repetistis ab armis. 
 
 Solis nosse Deos, et cceli numina vobis, 
 
 Aut solis nescire datum : nemora alta remotis 
 
 Incolitis lucis. Vobis auctoribus, umbrae 
 
 Non tacitas Erebi sedes, Ditisque profundi 
 
 Pallida regna petunt ; regit idem spiritus artus 
 
 Orbe alio : longae, (cauitis si cognita) vitae 
 
 Mors media est. Certe populi, quos despicit Arctos, 
 
 Felices errore suo, quos ille timorum 
 
 MaximuSj baud urget Lethi metus : inde ruendi 
 
 In ferrum mens prona viris, animaeque capaces 
 
 Mortis ; et ignavum rediturae parcere vita^^^ gjj^j 
 
 Cap. 5, 1. Opima frugibus atque arboribus insula, et alendis 
 apta pecoribus ac jumentis; vineas etiam quibusdam in locis 
 germinans. Sed et avium ferax terra marique generis diversi; 
 fluviis quoque multum piscosis, ac fontibus praeclara copiosis, 
 et quidem praecipue isicio abundat et anguilla. 2. Capiuntur 
 autem saepissime et vituli marini, et delphines, nee non et 
 balaenae, de quo apud Satyricum mentionem inveniamus : 
 
 Quanto delphinis balasna Britannica major ? 
 3. Exceptis autem variorum generibus conchyliorum, in qui- 
 bus sunt et musculi, quibus inclusam saepe margaritam omnis 
 quidem coloris oplimam inveniuut, id est, et rubicundi, et 
 purpurei, et hyacinthini, et prasini, sed maxime candidi, ut 
 scripsit venerabilis Bcda in prima Eccl. Hist, ad Regem 
 Ceolwulfum. 4. Sunt et cochleae, satis superque abundantes, 
 quibus tinctura coccinei coloris conficitur, cujus rubor pul- 
 cherrimus, nullo unquam solis ardore, nulla valet pluviarum 
 injuria pallescere ; sed quo vetustior est, eo solet esse venus- 
 tior. 5. Habet fontes salinarum et fontes calidos, et ex eis 
 fluvios balnearnm calidarum, omni aetati et sexui per distincta 
 loca, juxta suum cuique modum accommodatos. 6. Nascitur 
 ibi plumbum album in mediterraneis regionibus, in maritimis 
 ferrum; sed ejus exigua est copia; aere utuntur importato ; 
 gignit et aurum, et argentum. Fert et lapidem gagatem 
 plm'imum optimumque; est autem nigrogemmeus et ardens 
 
DE SITU BRITANNIA. 389 
 
 igni admotuSj incensus serpentes fugat, adtritu calefactus 
 adplicita detinet aeque lit succinum. 7. Et quia Britannia 
 prope sub septentrionali vevlice mundi jacet, Incidas sestate 
 noctes habet; ita ut medio ssepe tempore noclis in qusestionem 
 veniat intuentibus, utrum crepusculum adhuc permaneat 
 vespertinnm, an jam advenerit matutinum : ntpote nocturno 
 sole non longe sub terris ad orientem boreales per plagas 
 redeunte. Unde etiam plurimse longitudinis habet dies sestate, 
 sicut et noctes contra in bruma, sole nimirum tunc in Libycas 
 partes secedente, id est, horarum 10 et 8, ut auctor est Cleo- 
 medes: plurimoe item brevitatis noctes sestate et dies habet 
 in bruma, hoc est, 6 solummodo sequinoctialium horarum : 
 quum in Armenia, Macedonia, Italia, caeterisque ejusdem linese 
 regionibus, longissima dies sive nox 15 brevissima 9 compleat 
 horas. 8. Sed de Britannia Britonibusque in genere satis 
 prolixe commemoravi. Res ipsa requirit ad particularia tan- 
 dem descendere, atque, in sequentibus, statum fatumque 
 diversarum, quae banc insulam incoluerunt, nationum, quse 
 eandem nobilitarunt, civitates, etc. quales sub ditione 
 Romana erant, ex ordine depingere mei jam erit propositi. 
 
 Cap. 6. Britannia, secimdum accuratissima veterum, quse 
 propius fidem sunt, monumenta, erat omnis divisa in partes 
 septem ; quarum sex alio atque alio tempore imperio Romano 
 adjectae fuerunt, septima vero sub solis barbaris Caledoniis. 
 2. Supra dictse Britannise partes erant Britannia Prima, 
 Secunda, Flavia, Maxima, Valentia, et Vespasiana, quarum 
 ultima non diu stetit in manibus Romanorum. Ex his Bri- 
 tanniam Primam a Flavia Thamesis flumen, a Britannia 
 Secunda mare dividit. Flavia initium capit a Marl Germanico, 
 continetur Thamesi fluvio, Sabrina a finibus Silurum Ordo- 
 vicumque ; vergit ad septemtriones et Brigantum regionem. 
 Maxima ab extremis Flavise finibus oritur, pertinet ad in- 
 feriorem partem Muri, qui totam ex transverso percurrit 
 insulam, spectatque in septemtriones. Spatium inter ambos, 
 hunc et alium qui ab imperatore Antonino Pio, inter Bdoram 
 et Clyddam extructus est, Murum, occupat Valentia. 
 Vespasiana autem a Bdorse sestuario ad civitatem Alcluith, 
 unde linea ad ostium flurainis Vararis ducta terminos ostendit. 
 Secunda ad eam partem oceani, qii^e ad Hiberniam pertinet. 
 
390 RICARDI CICESTRENSIS 
 
 spectat inter occasura et septemtriones. Sed de provinciis 
 satis. 3. Necessarium vero duciraus, anteqiiam ad accura- 
 tiorem nos conferamus descriptionem, regiminis in hisce pro- 
 vinciis constitutionem paucis attingere. Deprehendiraus 
 adeoque totam, antiquissimis teraporibus, plurium regulorum 
 statuumque arbitrio divisim paruisse Britanniam, quorum 
 nonnuUi, etiam post occupatam a Romanis provinciam, 
 superfuisse commemorantur ; sed vix umbra regiae dignitatis 
 istis principibus relicta, contrarium nempe dissuadente politica 
 ilia, qua Romani olim, prae cultissimis etiam quibusque genti- 
 bus, inclaruerunt prudentia. Victricibus Romanorura armis 
 subjugatae imperatoria auctoritate constitutusprseeratLegatus, 
 ipsa Britannia vero provincia erat proconsularis. Per plures 
 haec imperii constitutio duravit aetates ; licet in plures interim 
 ipsa insula divisa fuerit partes ; primum nempe in Superiorem 
 et Inferiorem, deinceps vero, uti antea demonstravimus, in 
 septem dispertita provincias, mutata regiminis fonna : deinde 
 din paruit, ut imperatoria sedes, haec insula Carausio, eisque 
 quos in societatem adsciverat tyrannis. Gloria et praesidium 
 Christianismi, Constantinus Magnus, creditur Maximam et 
 Valentiam Consulares, Primam, Secundam, et Flaviam Prae- 
 sidiales, fecisse. Toti vero insulae praepositus est Vicarius, 
 vir perspicabilis, sub dispositione viri illustris Domini Praefecti 
 Praetorii Galliae ; praeter quem in vetusto quodam volumine 
 circa eadem tempora commemoralur aliquis eximiae dignitatis 
 vir, titulo Comitis Britanniarum insignis, alius itidem. Comes 
 littoris Saxonici, tertius praeterea Dux Britanniae dictus, 
 aliique plures, magnis praefecti muneribus, quae, quum distincta 
 eorum notitia, injuria temporis, impetrari non potuerit, cogi- 
 mur taciti prseterire. 4. Prolixum nunc tandem iter ingredior, 
 totam non minus insulam, quam singulas ejus partes curiosa 
 lustraturus indagine, pressurusque optimorum in hoc negotio 
 auctorum vestigia. Fiat vero ab extrema Primae provincise 
 ora inilium, cujus littora Galliae objiciuntur. Tres vero 
 laudatissimos validissiraosque status, Cantianum nempe, Bel- 
 gicum, et Damnonicum, complectitur haec provincia, de qui- 
 bus ea, qua fieri poterit, cura nobis sigillatim agendum- 
 Canlium, primo lustremus. 5. Ad extremam Britanniae Primae 
 orientalem oram remotam Cantium, Cantiis quondam habi- 
 
DE SITU BRITANNIA. 391 
 
 tatum, civitatibus Durobrevi et Cantiopoli, quae eorum metro- 
 polis ; hie sepultus est divus Augiistinus Anglorum apostolus : 
 Dubrae, Lemanus, et Regulbium, praesidio a Romanis munita, 
 eorumque primarium Rhutupi, deducta eo colonia, metropolis 
 factum, portusque classi Romanorum, quae oceano septentrio- 
 nali dominabatur, recipiendae factus idoneus. Tanti nominis 
 fuit haec civitas, ut littora vicina ex ea dicta sint Rhutupina, 
 de quibus Lucanus poeta : 
 
 Aut vaga quum Thetis Rhutupinaque littora fervent." 
 
 Inde quoque ingentia et grati saporis ostrea Romam translata, 
 ut auctor est Juvenalis Satyricus his verbis : 
 
 — Circaeis nata forent, an 
 
 li nr -Lucrinum ad saxum, Rutupinove edita fundo 
 r-c, Ostrea, callebat primo deprendere morsu. 
 
 Static etiam fuit, sub dispositione viri spectabilis Comitis 
 littoris Saxonici, legionis secundae Augustse. 6. Quam pluri- 
 mis hoc Cantiorum regnum fluminibus rigatur, quorum cele- 
 briora, Madus, Sturius, Dubris, et Lemanus, qui Cantios a 
 Bibrocis discernebat. 7. Inter tria ista praecipua Britanniae 
 promontoria, eminet illud, quod a Cantio nomen habet : ibi 
 oceanus in angulum quasi redactus, cursum ita promovet 
 fluxionemque suam, donee, ut veteres tradunt, fretum istud 
 oeeani, quod jam Britanniae format insulam, effecerit. 8. A 
 Cantio, vasta ilia quae Anterida nonnullis, aliis Caledonia 
 dicta sylva, late extenditur ad 150 milliaria per Bibrocorum 
 ac Segontiacorum terras, ad Heduorum usque fines excurrens. 
 De hae sylva ita cecinit Lucanus : 
 
 Unde Caledoniis fallit tm'bata Britannos. 
 
 9. Cantiis proximi, et, ut putant nonnulli, subjeeti, Bibroci, 
 qui et aliis Rhemi dieuntur ; natio in monumentis non penitus 
 ignota, quibus habitatum Bibroicum, Regentium, Novioma- 
 gumque metropolis. Anderidam vero oecupatam tenuerunt 
 Romaui. 10. Confines illis apud ripam Thamesis habitabant 
 Attrebates, quorum urbs primaria Caleba. 11. Infra hos, 
 propius flumen Cunetium, habitabant Segontiaci, quorum 
 caput fuit Vindonum. 12. Ad oceanum, Bibrocis afl5nes, 
 inferius habitabant, sic dicti, Belgfe, quorum urbes primariae 
 
392 RICARDI CICESTRENSlS 
 
 Clausentum, quod nunc Solheamptona clicitur,Portus Magnus, 
 omniumque prascipua Venla, nobilissima civitas ad flumen 
 Antonam sila. Sorbiodunum vcro t<3nebat praesidium Roraa- 
 norum. Omnes enim Belgae Allobroges sunt, et suam a Celtis 
 Belgisque originem traxere : hi, non multis ante Caesaris 
 adventum in banc insulam seculis, relicta patria Gallia, a 
 Germanorum Romanorumque populis infestata, atque devicta; 
 illi, qui, trajecto fluraine Rheni, eorum expugnatas occupavere 
 regiones, de quo autem prolixius M. Dictator Caisar, sedem 
 hie sibi elegerunt. 18. Oranes regiones quae Thamesi, versus 
 meridiem, adjacent, olim, uti vetera monumeuta declarant, a 
 bellicosa Senonum gente fuerunt occupatae ; qui, sub ductu 
 et auspicio decantatissimi regis Brenni, peragrata Gallia, 
 Alpibusque, adbuc inviis, sibi patefactis, Romam fastu elatani 
 ista incursione vastam solo facile aequassent, nisi Rem- 
 publicam Romanam, quam more nutricis in sinu quasi gestare 
 (dum infra destinatum ab illis fastigium agebat) videbantur 
 Fata, cladem aversura Manlium clangore anseris excitassent, 
 qui, circa montem unum peudentes, et nocte subeuutes, bar- 
 baros a summo Capitolio dejecit. Huic eadem Numinum 
 cura Camillum postea auxilio misit, qui abeuntes a tergo 
 aggressus ita cecidit, ut Senonici sanguinis inundatione omnia 
 incendiorum vestigia deleret, urbemque ita ruina proximam 
 ab interitu vindicaret. Senones autem ob valentissimam banc 
 expeditionem natale solum, ut cultoribus vacuum, ita praeda 
 refertissimum, alienae genti, quam Belgas supra nominatos 
 fuisse satis liquet, concesserunt. 14. Ad Sabrinam, Thamesi 
 inferius, habitabant Hedui, urbes eorum Ischalis et Avalonia. 
 Thermae, quae et Aquae Solis nuncupabantur, Romanorum, 
 qui hanc Britannia oram tenebant, factae colonia et perpetua 
 sedes ; urbs nominatissima haec erat, ad flumen Abonam sita, 
 ibique fontes calidi, opiparo exsculpti apparatu, ad usus 
 mortalium ; quibus fontibus praesules erant Apollinis et 
 Minervae Numina, in quorum aedibus perpetui ignes nunquam 
 labascunt in favillas, sed ubi ignis tabuit vertitur in globos 
 saxeos. 15. Infra Heduorum terras siti erant Durotriges, qui 
 et Morini alias vocantur. Metropolin habebant Durinum 
 et promontorium Vindeliam. In horum fiuibus sensim co- 
 urctatur Britannia? et immensum efFormare videtur brachium. 
 
DE SITU. BRITANNIA. 393 
 
 quod irruptionem minitantem commode repellit oceanum. 
 16. In hoc brachio, quae, intermissione Uxellae amnis, Hedu- 
 orum regioni protenditur, sita erat regio Cimbrorum. Utrumne 
 vero modernum Walliae nomen dederint, an vero antiquior sit 
 Cimbroiiim origo, non seque constat. Urbes illis praecipuse 
 Termolus et Artavia. Visuntur hie, antiquis sic dictae, Her- 
 culis columnae, et non procul hinc insula Herculea. Sed a 
 fluminis Uxellae finibus continuum procunit montium jugum, 
 cui nomen Ocrinum, extremumque ejus ad promontorium 
 ejusdem nouiinis extenditur. 17. Ultra Cimbros extremum 
 insulae angulura incolebant Carnabii, unde forsitan, quod 
 hodieque retinet nomen, obtinuit Carnubia. Urbes habebant 
 Musidum et Halangium : quum vero has olim desertas pro- 
 pemodum et incultas Britannias partes Romani nunquam 
 salutaverint, minoiis omnino momenti urbes eorum fuisse 
 videntur, et historicis propterea neglectae ; geographis tamen 
 memorantur promontoria Boleriura et Antivestaeum. 18. 
 Memoratis modo populis in littore oceani austrum versus 
 affines ad Belgas-Allobroges sedem habebant Damnonii, gens 
 omnium validissima, quae ratio movisse videtur Ptolemaeum, 
 ut totum hunc terrae tractum, qui in mare brachii instar 
 praetenditur, illis adscripserit. Urbes habebant Uxellam, 
 Tamaram, Volubam, Ceniam, omniuuique matrem Iscam, 
 fluvio cognomini imminentem. Fluvii apud ipsos praecipui 
 memorati modo Isca, Durius, Tamaius, atque Genius. Ora 
 eorum maritima promontoria exhibet tria, de quibus mox 
 paulo dicemus. Hanc regionem, utpote metallis abundantem, 
 Phcenicibus, Graecis, et Gallis mercatoribus probe notam fuisse 
 constat: hi enim ob magnam quam terra ferebat stanni copiam 
 eo sua frequenter extendebant negotia; cujus rei praecipua 
 sunt documenta supra nominata tria promontoria, Helenis 
 scilicet, Ocrinum, et Kgiou jxeraJTrov, ut et nomina civitatum, 
 Graecam Phoouiciamque originem redolentia. 19. Ultra bra- 
 chium in oceano sitae sunt insulae Sygdiles, quae etiam 
 QEstrominides et Cassiterides vocabantur, dictae. 20. Cum 
 praenominatis Damnoniis Belgisque conjunctis 30 proelia 
 commisisse narratur valentissimus ille imperator Vespasianus. 
 Decem hi ad australes Thamesis et Sabrinae ripas habitantes 
 populi, a Romanis sensim subacti, eorumque regiones in 
 
394 RICARDI CICESTRENSIS 
 
 provinciae formam redactae, quae Britannia Prima fuit appel- 
 lata, qiuira hie fiierit in istis terris primus Romanorum victoriae 
 fruclus. 21. Succcdit ordine Britannia Secunda, quae a 
 prioribus, interfliiente Sabrina amne, discemitur : a provincia 
 aiitem Flavia, turn raemoratus amnis, tum Deva fluvius eandem 
 sejungit; reliquum cingitur a mari interno. Ha3C erat cele- 
 brata ilia regio Silurum, tribus validissimis babitata populis, 
 quos inter prae reliqiiis celebres Silures, proprie sic dicti, quam 
 ab ora relicta turbidum Sabrinae fretum distinguit: cujus 
 homines, ut eruditissimus Solinus est auctor, etiara nunc 
 custodiunt morem vetustum, nundinas ac nummum refutant, 
 dant res et accipiunt ; mutationibus necessaria potius quam 
 pretiis parant. Deos percolunt, scientiam futurorum pariter 
 viri ac foeminae ostendunt. 22. Civitates Silurum, Sariconium, 
 Magna, Gobaneum, et Venta eorum caput, fuerunt. Iscae 
 vero, flumiui imminentem urbem cognominem, tenebat Roma- 
 norum colonia, ibique per annos plures secunda legio, quae 
 Augusta alias vocabatur, stationem habebat, donee Valentiam 
 et Rutupin transferebatur. Haec erat provinciae Secundae 
 primaria Romana. 23. Olim ac diu potens erat haec Silurum 
 regio, sed, quum eam regno Caraticus tenuit, longe poten- 
 tissima : hie continuis novem annis, omnia Romanorum arma 
 pro ludibrio habita, saepe everlit, donee de illo, conjunctis 
 viribus Romanes aggressuro, triumphavit Legatus Ostorius. 
 Caraticus enim, praelio evadens, auxiliumque a vicinis regi- 
 bus petens, per astutiam matronae Romanae Cartismanduae 
 cum rege Brigantiae Venutio nuptae, Romanis deditus est. 
 Post id temporis mascule tantum suam ipsius ditionem idem 
 ille populus defendit, usque dum a Varionio spolialus, ac 
 tandem a Frontino devictus, in formam Romanae, cui Britannia 
 Secunda, ut supra meminimus, nomen erat, provinciae suum 
 redigi pateretur imperium. 24. Duae aliae sub Siluribus gentes 
 fuere, primum Ordovices, qui in septeutrionali versus insulam 
 Monam; et deinde Dimetiae, qui in extrema versus occidentem 
 parte degebant, ubi promontorium quod Octorupium nuneu- 
 patur, unde in Hiberniam transitus 30 milliarium. Dime- 
 tiarum urbes Menapia, et primaria Muridunum. Lovantium 
 vero sibi habitandum vendieaverant Romani. Ultra hos et 
 Silurum terminos siti Ordovices, quorum urbes Mediolanum 
 
DE SITU BRITANNIiE. 395 
 
 et Brannogenium. Sabrina in montibus illorum oriunda, 
 majoribus tribus Biitanuise fluviis merito accensetur, addito 
 nerape Thamesi et Tavo. Elucet imprimis in historia nomen 
 Ordovicum ob sumptam de inclytissimi ipsorum regis caplivi- 
 tate vindictam. Hinc enira toties redactum in angustias 
 exercitum Romanorum tarn misere vexarunt, lit de illorum 
 fere imperio in hac regione actum fuisset, ni in tantse cladis 
 vindictam postea surrexisset dux Agricola, qui, victricia 
 circumferens arraa, totam quoqiie banc gentem subjugavit, 
 maximamque partem ferro delevit. 25. Hue quoque referen- 
 dum illud, quod a septentrioue Ordovicum situm, ab oceano 
 alluitur, territorium, quum illorum regimini aliquandiu fuerit 
 subjectum; hoc certo constat, quod ilium Cangiani quondam 
 inhabitaverint tractum, quorum urbs unica Segontium, pro- 
 montorio Cangano vicina. Inclyta haec erat civitas, freto 
 Meneviaco, contra Monam, religiosissimam insulam, ubi olim 
 druides habitare, adjacet. In hac insula plurima sita erant 
 oppida, tota autem insula in circuitu 60 m. p. fere complectitur, 
 atque, ut refert Plinius, a Camaloduno colonia 200 m. p. abest. 
 Fluvii apud ipsos Tosibus, qui et Canovius ; pro terminis vero 
 erat utraque Deva. In hac vero regione mons Eriri celsissi- 
 mus maximusque invenitur. Ordovicia una cum Cangiorum 
 Carnabiorumque regionibus, ni fama me fallit, nomine Gena- 
 niae, sub imperatoribus post Trajani principatum inclarescebat. 
 26. Ordo jam ad illam nos deducit provinciam, quae Flavia 
 E-omanis vocata : unde vero hoc nomen acceperit, utrum a 
 matre Constantini Magni Flavia Julia Helena, ex his terris 
 oriunda ? an vero a Romanorum familia Flavia ? — quominus 
 determinari possit, obstat injuria temporum, quae nobis invidet 
 genuina quae hue facerent antiquitatis monumenta. 27. Ad 
 fluvium Devam primo siti erant Carnabii, quibus habitatae 
 fuerunt Benonae, Etocetum, Banchorium (monasterium totius 
 insulae celeberrimum, quod, in contentione Augustini eversum, 
 non postea resiirrexit), et reliquarum mater Uriconium, quae, 
 inter Britanniae civitates maximas nomen possidebat. In 
 extremo hujus terrae angulo flumini Devae imminebat cog- 
 nominis Romanorum colonia Deva, opus vicesimae legionis, 
 quae Victrix dicebatur, et olim illius erat regionis tutela. 
 Ha3C eadem esse existimatur quae jam West-Chester vocatur. 
 
396 RICARDI CICESTRENSIS 
 
 28. Infra nominatos regnum Cassium, a rege Ptoleraa^o 
 Catieuchlani appellatiim, extendebatur, ant respublica potius, 
 qiiOB ex binis gentibus coaluerat. Harum, quae Sabrinae 
 proxima vocabatur Dobuni, vel, ut Dio celebenimus scriptor 
 annalibus inseruit, Boduni. Apiid bos oritur flumen Thamesis, 
 et deinde longo spatio per fines Heduorum, Attrebatuin, 
 Cassiorura, Bibrocoriim, Trinobantum, et Cantiorum citatus 
 fertur, et oceanum Gcrmanicnm influit. Urbes Dobunorum 
 erant Salinae, Branogena, ad sinistram Sabrinae ripam, Alauna, 
 et, cui reliquiae nomen laudemque debent, Corinum, urbs 
 perspicabilis, opus, ut tradunt, Vespasiani ducis. Glevura 
 vero, in extremo regni contra regionem Silurum situm, Ro- 
 mana tenebat colonia, quam deduxit Claudius CsBsar, ut 
 scriptores de istis temporibus affirmant. Finitimi illis Cassii, 
 quorum urbes Forum Dianae et Verulamium : quum vero hapc 
 ad municipiam dignitatem a Romanis evecta, ejus prte aliis 
 urbibus eminentia illis omnino adscribenda. Hie natus erat 
 divus Albanus Martyr. Ha3C civitas ruina Camaloduni, 
 Londiniique, in seditione a Bonduica excitata, cujus in anna- 
 libus mentionem facit eruditissimus Tacitus, involula erat. 
 Hi Cassii olim, prae caeteris insulae gentibus, caput extulere, 
 atque cum inclytissimo eorum rege Cassibellino (cui non 
 paucae nationes fuere tributariae) dictator Caesar niultos eos- 
 demque gravissimos, sub readventum ipsius in banc insulam, 
 habuit conflictus ; sed ab eadem ille gente cum Siluribus 
 conjuncta fugatus, unde et emendatissimus Lucanus: 
 
 Territa quaesitis ostendit terga Britannis. 
 
 Adventante autem ipso imperatore Claudio, omnes cum vicinis 
 fracti sunt, eornmque regio in formam Romanas provinciae 
 redacta, nomineqae, Caesariensis, et postea Flavia, nuncupata. 
 
 29. Juxta Cassios, ubi se oceano Thamesis propinquavit, regio 
 Trinobantum sita erat ; natio quae non modo sponte in Roma- 
 norum concessit amicitiam, sed illis quoque, ut colonias ibi 
 ponerent, metropolim suam Lundinum et Caraalodunum ad 
 mare sita obtulerunt. In hac urbe Flaviam Juliam Helenam, 
 piissimamconjugem Constantini Chlori, matremque Constan- 
 tini Magni, e sanguine regiim Britannicorum nasci memoriae 
 proditum dicunt. Prima aulem haec Romanorum in Britannia 
 
DE SITU BRITANNLE. 397 
 
 coloniarum erat, templo Claudii, imagine Victoriae, cum aliis 
 diversis ornamentis insignis. Lundinum euim mundo cognita 
 civitas erat et erit. Primum Trinovantum, postea Londinium, 
 dein Augusta, et nunc Londona lursum. Urbe Roma, secun- 
 dum chronicorum fidem, sane antiquior est; super ripam 
 Thamesis fluminis posita, et ipsa multorum emporium popu- 
 lorum terra marique venientium. Haec a piissima ilia 
 imperatrice Helena, S. S. Crucis inventrice, circumvallata^ 
 atque, si fides sit penes traditiones, quae non semper erronege 
 sunt, nominata est Augusta ; lota autem Britannia Romana 
 Insula. 30. Limes huic populo ad septentrionem flumen 
 Surius, ultra quem habitabant Iceni, celeberrima natio, in 
 duas gentes divisa, quarum prior, Cenomanni habitans, ad 
 septentrionem Trinobantes et Cassios, ad orientem oceanum 
 spectabat. Horum urbes Durnomagus et caput regionis 
 Venta. Romanorum colonia erat Camboricum; in mare 
 orientem versus procurrens lingula dicitur Flavia Extrema. 
 Fluminum notissima sunt Garion, Surius, et Aufona, in sinum 
 Metorin sese exonerans. Ex altera parte ad Aufonam in- 
 colebant, Carnabiis Brigantibus, et oceano vicini, Coitanni, 
 in tractu sylvis obsito, qui, ut aliie Britonum sylvae, Caledonia 
 fuit appellata. De hac autem IIP. mentionem facit historicus 
 ille Florus. Civitas primaria Coitannorum erat Ragae; et 
 praeter banc Romanorum colonia Lindum, in extrema ad 
 orientem provincise ora. Totam vero regionem bifariam secat 
 fluvius Trivona. Hajc Icenorum gens, quae, utpote fero- 
 cissima bellique post hominum memoriam studiosissima, 
 omissis tam rusticis quam civilibus artibus, sua sponte in 
 Romanorum societatem accesserat, non tantum mox defecerat, 
 sed ad sui quoque imitationem alios quam plurimos excitave- 
 rat, ab Ostorio duce primum sub jugum missa est. Aliquot 
 post annos, quum rex ipsorum, et animo et opibus valen- 
 tissimus, Prsesutagus moriens Caesarem ejusdemque posteros 
 heredes fecerat. Romani autem Icenorum sic abutentes 
 amicitia, ut nuUi non se luxuriae dederint, ab iisdem postea 
 sociisque, sub ductu bellicosissimae Bonduicae, viduae regis 
 supra nominati, ita infesti ipsis sunt redditi, ut combustis 
 deletisque ipsorum coloniis ac muuicipio, civium denique 
 Romanorum 80 millia feiTo misere sint trucidati ; sed postea 
 
398 RICARDI CICESTRENSIS 
 
 ad ofBciuni redcgit Suetonius legatus, multis prudentiae 
 uominibus suspiciendus. 31. Ad seplentrionalem hujus regi- 
 onis plagam oceano occurrit fluvius Abus, quondam termino- 
 rum provincia3 Maximae unus, uii alter Scteja. Dicta quoque 
 hicc provincia fuit Briganliaj Regnum, scilicet ejusdem 
 nominis regionem complexa, tribusque habitata nationibus. 
 In extrema orientali plaga, ubi promontoria Oxelluin et 
 Briganium extrema iu mare procurrunt, habitabant Parisii, 
 quorum urbes Petuaria et Portus Felix. 32. Supra hos, uti 
 et ad latus, siti erant proprie sic dicli Brigantes, gens nume- 
 rosissima, toti olim provinciae leges praescribens. His cultae 
 civitates, Epiacum, Vinovium, Cambodunum, Cataracton, 
 Galacum, Olicana, et primaria Isurium. Eboracum vero, ad 
 Urum fluvium, caput provinciae; primum colonia nomine 
 Sextae a Romanis factum, sextaeque deinde legionis, quae 
 Victrix dicebatur, sedes ; deinceps vero plurium imperatorum 
 praesentia illustrior factum, municipii quoque auctum prsero- 
 gativis. 33. Totam in aequales fere partes provinciam divi- 
 dunt montes Alpes Penini dicti; hi, ad Icenorum Carnabio- 
 rumque fines, ad fluvium Trivonam surgentes, continua serie 
 per 150 milliaria septentrionem versus decurrunt. 34. Populi, 
 ad occidentalem hujus jugi partem habitantes, sunt Volantii 
 Sistuntiique, arctiori ut videtur foedere conjunct!. Urbes 
 habebant Rerigonum, Coccium et Lugubalium, quarum 
 tamen posteriores binas Romanorum tenebant praesidia. 35. 
 Septentrionales hujus terraB limites tegebat murus iste stu- 
 pendae molis, a Romanis per isthmum ad longitudinem 80 
 milliarium extensus, cujus altitudo 12, crassities vero 8 pedes 
 aequabat, turribusque ornatus, murus erat. 36. Gentem hanc, 
 ab imperatore Claudio primum infestatam, deinde ab Ostorio 
 legato devictam, postea a Cereali fractam, et magnam partem 
 debellatam, ex historia colligitur : quum vero sponte se Agricolae 
 dedisset, pacem illi datam esse percepimus. Famam hujus 
 gentis in historiis praecipue delerunt turpia Reginae ipsorum 
 gesta inauditaque perfidia. Ipsa harum potentium nationum 
 progenies erat, quae novas electura sedes, ultimum ultro, patriae, 
 inter Alpes, Danubium, et Rhodanum jacenti, valedicebat. 
 Ex his in Hiberniam postea nonnulli, sedem ibi fixuri, 
 transierunt, ut ex documentis constat. 37. His borealiores 
 
DE SITU BRITANNIiE. 399 
 
 erant nationes istae validissimse olirn sub nomine Maeatarum 
 venientes, a quibus, mortuo patre, fratiicida iste Bassianus 
 suam turpiter pacem emit. Regiones, quas teiiuere, sequentes 
 erant, in orientem Ottadinia, inde Gadenia, post banc Selgovia, 
 deinde Novantia, supra bos etiam Damnia. 38. Muro proximi 
 babitabant Gadeni, quorum metropolis Curia. Ad oceanum 
 vero propius siti Ottadini, eorumque caput Bremenium, ac 
 apud bos fluvii Tueda, Alauna, et utraque Tina, infra murum 
 decurrentes. 39. His occidentaliores ad Oceanum siti erant 
 Selgovae, eorumque urbes Corbantorigum, Uxellum et Tri- 
 montium, quam tamen sat diu tenuit prsesidium Romanorum, 
 quod antiqua memorant monumenta. Hujus regionis fluvii 
 praecipui fuerunt Novius, Deva, et, ex parte, Ituna. 40. Ultra 
 Devam, nuper dictam, ad oceani quoque oram in extrema 
 insulae parte, Hiberniam versus, Novantes siti erant. Apud 
 quos Celebris ilia Novantum Chersonesus, Hibernia distans 
 milliaria 28, hsec inter cuncta Biitannioe promontoria maxime 
 borealia antiquis credebantur, quare vero, aequo ac illi, causam 
 non video. Metropolis horum Lucopbibia, alias Casse Can- 
 didas ; fluvii vero Abrasuanus, Jena, et, ad orientem regionis 
 terminus, Deva. 41. Supra Novantes, Selgovas, et Gadenos, 
 interveniente montium Uxellorum serie, babitabant Damnii, 
 praevalens quidem natio ; sed quae condito muro non parvum 
 regionis suae tractum amisit, a Caledoniis subjugatum et 
 spoliatum. Praeter illud, quod murum tuebatur praesidium 
 Vanduarium tenebat Romanus miles. 42. Hie Britannia, 
 rursus quasi amplexu oceani delectata, angustior evadit, quam 
 alibi, idque ob duo ista rapidissima quae infunduntur aestuaria, 
 Bodotriam scilicet et Clottam. Contractus hie isthmus ab 
 Agricola legato primum praesidio munitus erat ; alium murum, 
 in historiis nobilissimum, erexit imperator Antoninus, ad 35 
 circiter milliaria protensum; ut hoc medio barbarorum sisteret 
 incursiones, qui et ab ^Etio duce demum reparatus est, 
 undecimque firmatus turribus. Has vero regiones pro ilia 
 habeo provincia, quae per victoriosam Romanorum aciem sub 
 imperatore Theodosio revocata, atque in honorem imperatoris, 
 tunc ad clavum imperii sedentis, Valentiana dicta putatur. 
 43. Extra murum sita provincia Vespasiana. Haec est ilia 
 Caledonia regie, a Romanis nimium quantum et desiderata 
 
400 RICAllDI CICESTRENSIS 
 
 militibus, et incolis valde defensa ; ncgotiuin, cujus amplam 
 histori£E Romana}, alias nimis de isliusmodi rebus silentes, 
 luentionem faciunt. Hie fliivium Tavum conspicere licet, 
 qui longo cursu rcgioiicm in duas quasi partes dissecare 
 videtur. Hie quoque arduura atque horrcndum jugum 
 Grampium offendimus, quod provinciam istam bifariam seca- 
 bat. Alque baee eadem erat regio, qua), a commisso inter 
 Agrieolam et Galgacum prcElio, Romanis utilissimo, famam in 
 annalibus babet insignem. Hie vires eorum veteresque 
 caslrametationes bodieque magnitude ostendit moenium; nam 
 in loco ubi ingens snpradictum proelium habitum erat, quidam 
 ordinis nostri, bane viam emensi, affirmant se immania vidisse 
 castra, aliaque argumenta Taciti relationem confirmantia. 
 44. Nationes vero, Romanis bic subjectae, ordine jam sequen- 
 tur. Ultra isthmum, usque ad Tavum, gens erant Horestii, 
 quorum urbes, post preelenturam quidem extructam, prius 
 enim Damniis accensebantur, fuerunt Alauna, Lindum, et, re 
 non minus quam nomine reliquis gloriosior, Victoria, ab 
 Agricola ad flumen Tavum 20 milliaria ab ejusdem in mare 
 exitu, sedifieata, memoriae proditum dicunt. 45. Supra bos 
 ultra Tavum, qui limites constituit, erant Vecturones, sive 
 Venricones, quorum urbs primaria OiTea, fluvii vero .^sica et 
 Tina. 46. Oceani littus, ultra horum fines, accolebant Taixali, 
 his urbium princeps Divana, fluvii autem Deva et Ituna. 
 Pars Grampii mentis, quae, ut promontorium, late se in oeea- 
 num, quasi in Germaniae occursum, extendit, ab illis nomen 
 mutuatur. 47. His contermini ad occidentem, interveniente 
 montium Grampiorum serie, exslitere Vacomagi, qui amplis- 
 simam regionem tenebant, quorum urbes Tuessis, Tamea, et 
 Banatia. Romanorum autem statio, simulque provinciaB urbs 
 primaria, erat, ad ostium fluvii Varar in littore situm, Ptoroton. 
 Notiores hujus regionis fluvii prseter Vararem, qui provinciam 
 terminabat, fuerunt Tuesis et Celnius. 48. Infra Vacomagos 
 Tavumque habitabant Daranii-Albani ; gentes parum notae, 
 et intra lacuum montiumque claustra plane reconditae. 49. 
 Inferius adhuc Clottae ripas accolebant Attacoti, gens toti 
 aliquando olim Britanniae formidanda. Maximus hie visitur 
 lacus, cui nomen olim Lyncalidor, ad cujus ostium condita a 
 Romanis urbs Alcluith, brevi tempore a duce Theodosio 
 
DE SITU BRITANNIi^. 4t)l 
 
 nomen sortita, qui occupatam a barbaris provinciam recupe- 
 raverat: cum hac comparari potuit nulla, utpote quse, post 
 fractas caeteras circumjacenteS proviucias. impetum hostium 
 ultimo sustinuit. 50. Hgec provincia dicta est, in honorem 
 familiae Flaviae, cui suam Domitiauus imperator originem 
 debuit, et sub quo expugiiata, Vespasiana. Et, ni fallor, sub 
 ultimis imperatoribus uominata erat Tbule, de qua Claudianus 
 vales his versibus facit raentionem : 
 
 incaluit Pictorum sanguine Thule, 
 
 Scotorum tuumlos flevit glacialis Hierne. 
 Sed non tarn diu sub aquila suopte tenuerunt Romani, ut 
 posteritati innotescerent ejusdem et nomina et subjectio. 
 Cursorio hucusque oculo, quails sub Romanorum imperio 
 erat, Britanniam lustravimus ; restat ut parili compendio 
 Caledoniorum terras lustremus. 
 
 De Caledonia. 
 
 51. Licet tota ultra isthmum praedictum Britannia non 
 improprie dici posset Caledonia, ipsi tamen Caledonii ultra 
 Vararem sedem habuere, unde ducta linea terminum Romani 
 in Britanniam imperii accurate satis ostendit. Citerior vero 
 insulsD pars alio atque alio tempore ab illis possessa fuit, 
 reliqua, ut supra meminimus, a Britonibus barbaris occupata. 
 Hucusque et proficiscentibus lumen aliquod foenerant antiqua 
 historiarum monumenta ; trajicienles autem Varar flumen, 
 extincto lumine, in obscuro quasi versamur; et quamvis non 
 nobis ignotum sit, extructas ibi pro limitibus imperii Romani 
 fuisse aras, Ulyssemque, tempestate fluctibusque jactatum, 
 hie vota persolvisse, siquidem condensae arboribus sylvae, cum 
 perpetuis niontium saxetis, ab ulteriori nos scrutatione pro- 
 hibent. Relationem sequentem a mercatoribus Britonibus 
 fugitivis acceptam posterisque relictam, ut sufficientem assti- 
 memus, necesse est. 5*2. Ad occidentem igitur Vararis habi- 
 tabant Caledonii, proprie sic dicti, quorum regionis partem 
 tegebat immensa ilia Caledonia sylva. 53. Littus incolebant 
 minores quidam populi, ex quorum numero, ultra Vararem et 
 erectas supradictas aras, ad Loxam fluvium habitabant Cantae, 
 in quorum finibus promontorium Penoxullum. 54. Huic 
 ordine proximus est fluvius Abona ejusdemque accolae Logi. 
 
 Dd 
 
402 mCAIlDI CICESTRENSIS 
 
 Hinc 11a fluvius, et ad illiiin sili Carnabii Britonum extvemi, 
 qui ab Ostorio pvoprastore subjugati, jugum Romanum indifjne 
 ferentes, adscitis in societalem Cantiis, ut refcrunt traditiones, 
 trajectoque mari ibi sedem eligunt In varia hie promontoria 
 sese extendit Britannia, quorum primum antiquis dictum 
 Vinvedrum, turn Verubrium, aut extremitas Caledoniae. 55. 
 Post illos Catini ; deinde, interiores Logisque proximi, Mcrtae 
 siti sunt. In his oris promontorium Orcadum positum, cui 
 adjacebant Orcades insula?. Ulterius manabat Nabaius fluvius, 
 qui terminus erat Carnabicae jurisdictionis. 56. Ad inferiorem 
 hujus regionis partem habitabant Carnonacaj, in quorum 
 fiuibus promontorium Ebuduni, ad cujus extrema eximium 
 oceanus sinum efformat, qui olim Volsas appellatus. Ad in- 
 feriorem istius sinus ripam tendebant Cerones, et infra Ityn 
 Creones ad Longum usque procurrit. Inde oceanum inter 
 et sinum Lelanum dictum ab incohs Epidiis promontorium. 
 67. Provectus jam ultra flumen Vararis, idem illud remetiri 
 non possum, quin in transgressu admirer Romanos, alias satis 
 expertos judicio atque experientia, hie quasi destitutos, tarn 
 perabsurda opinione laborasse, ut istam Britanniae partem, 
 quae jam armis ipsorum intacta quiescebat, reliqua jam 
 subacta atque possessa, longe majori et Ion gitu dine el 
 latitudine metirentur, (quam tamen eos fovisse opinionem satis 
 superque constat). Qui enim ea, qua par est, mente insignem 
 Romanorum ambitionem atque insatiabilem regnandi cupi- 
 dinem consideraverit, et quo hostem vix ira ipsorum et notitia, 
 nedum timore dignura excluderent, stupenda ista, quae totum 
 orbem in admirationem sui facile trahunt, opera erexisse, in 
 hoc ut in caeteris quam plurimis magnara summi Numinis 
 merito providentiam veneremur, cui ut omnia subjecta sunt 
 regna, ita et sempiterna ab incolis gloria debetur et erit. Amen ! 
 Cap. 7. LusTSATis ita pro instituti ratione cursim terris 
 Britannicis, necessarium videtur, antequam ad Insularum 
 descriptionem aggrediar, dubio a non nemine moto occurrere; 
 Ubinam, inquit ille, earum quas tu nobis commemoras urbium 
 nominumque vestigia ? Habentur nulla 1 Licet vicissim quoe- 
 rere, ubinam hodie sint Assjrii, Parthi, Sarmatae, Celtiberi ? 
 At qui has celeberrimas gentes exstitisse neget, impudentem 
 satis spero futurum neminera. Nonne inveniunlur hodiernum 
 
DE SITU BRITANNL^. 403 
 
 regiones urbesque permultae eisdera, qiise ante duo vel plura 
 annorum millia habuerunt, quae corapellantur, nominibus ? 
 Judaea, Italia, Gallia, Britannia, non hodie minus quam priscis 
 illis teraporibus nota ? Londinum liodieque lingua vernacula, 
 sono non adeo discrepante, London appellatur. Incuria 
 majonim et in colligendis ac conservandis illis, quas hue 
 facere et tunc temporis non difficulter liaberi poterant, monu- 
 mentis negligentia si attendatur, non adeo quidem graviter 
 ilia videtur increpanda, vel ut hujus defectus unica et primaria 
 causa censenda, vix enim piaster illos, qui ordini sacrorum se 
 dederant, operam libris scribendis commodabant. Hi vero 
 a sacro alienum censuerunt munere profanis istiusmodi, ut 
 vocabant, negotiis operam suam impendere. Crediderim 
 potius nos sine periculo scire, et sine piaculo ad posteros 
 transmittere posse, ilia quae de prisco regnorum statu sedula 
 veterum raonumentorum perlustratio et accuratius scrutinium 
 poterit investigare. Ad aliud vero sentiendum me fere com- 
 pulisset bonus ille Antistes, ita me compellare visus; Tune 
 solus ignoras quam breve nobis in hoc orbe temporis spatium 
 sit exigendum,omnesque nostros etiam laboriosissimos conatus 
 ab inutilium servorura nomine nos non posse reddere ini- 
 munes? omniaque nostra studia prosimi usum pro scopo 
 debent habere ? Haec ! cui unquam sunt usui ? Bullatis 
 istiusmodi nugis mundum deludi ! His merito reponimus : 
 An ergo prohibita nobis simul omnis honesta delectatio ? 
 Nonne eximia divinae providenlias documenta produnt istius- 
 modi narrationes ? Indene patet, quomodo evangelica de morte 
 et merito Christi concio universum collustraverit et vicerit 
 orbem gentilibus antea superstitionibus obnoxium ? Obvertenti 
 porro, non incongrue forte Chronologiae istiusmodi res in 
 compendio tractari, denuo repono: Nee ergo nimium quid- 
 quam est novisse, majores nostros non, ut nonnulli fabulantur, 
 Autochthones fuisse, e ten-a prosilientes. Deum potius naturae 
 librum aperuisse, ut in illo constaret magni opificis omnipo- 
 tentia, qualis in Mosis voluminibus eadem descripta pro- 
 ponitur. Denique forte respondenti, operibus, auctori apud 
 caeteros nomen laudemque parituris, exploratorium ignem 
 esse subeundum, haec inquam dicenti, et in his subsistendi 
 gratus profiteor tantura his verbis efficaciae fuisse, ut etiam 
 
 D d2 
 
404 laCARDI CICESTKKNSIS 
 
 suborla milii iionimn(iuaiii fuerit ca'pli liujus laboiis pceiii- 
 tentia. Ex altera proinde hujus opusculi parte prajter Chro- 
 nologicam rerum commemorationem amplius quidquam ex- 
 spectare nolit Benevolus Lector, quern adeo benevolentiie 
 lutekeque Diviiia), paria ab ipso mihi proiniUens, devotus 
 commendo, speraiis, ut me simul ccelesti Patri, qui misericors 
 et coiidonationis plemis, commendet. 
 
 Ex fragmentis quibusdam a duce qiiodam Romano con- 
 signatis et posteritati relictis, sequens collectum est Itinera- 
 rium, ex Ptolemaeo et aliunde nonnullis, ordinem quoque, sed 
 quod spero in melius mutatum, hinc inde deprehendes. 
 
 FuERUNT olim apud Britones 92 urbes, earum vero celebri- 
 ores et prae reliquis conspicuae 33; municipia scilicet 2, Vero- 
 lamium et Eboracum, 9 coloniae, sc. Londinium Augusta, 
 Camalodunum Geminm 3farti(E, Rhutupis, .... Thermae 
 AqtfCB SoUs, Isca Secunda, Deva Getica, Glevum Claudia, 
 
 Lindum, Camboricum Et civitates Latio 
 
 jure donata3 10, sc. Durnomagus, Cataracton, Cambodunum, 
 Coccium, Lugubalia, Ptoroton, Victoria, Theodosia, Corinum, 
 Sorbiodunum. Deinde 12 stipendiariae minorisque momenti, 
 scilicet Venta Siluium, Venta Belgarum, Venta Icenorum, 
 Segontiuiii, Muridunum, Ragae, Cantiopolis, Durinum, Isca, 
 Bremenium, Vindonura, et Durobrovae. At praeter allatas 
 modo urbes, plures in Britanniis noii habuisse Romanos ne 
 quis temere credat; celebriores enim tantum commemoravi; 
 quis enim dubitet, illos, ut orbis terrarum dominatores, pro 
 lubitu elegisse sibique vindicasse, quae suis usibus commoda 
 intelligebant loca ? plerumque alias in castris, quae condi- 
 derant ipsi, degebant. 
 
 Dlaphragmata, 
 
 Iter I. Rhutupis prima in Britannia insula civitas versus 
 Galliam apud Cantios sita a Gessoriaco Bononiae portu, 
 unde commodissimus in supradictam insulam transitus obtin- 
 git, 450 stadia, vel ut alii volunt 46 mille passuum reniota : 
 ab eadem civitate ducta est via Guethelinga dicta, usque in 
 Segontium per m. p. 324 plus minus sic : — Cantiopoli, quae 
 et Duroverno, m. p. 10, Durosevo 12, Duroprovis 25, deinde 
 m. p. 27, transis Thamesin intrasque provinciam Flaviam et 
 
DE SITU BRITANNIA. 405 
 
 civitatem Londinium (Augustam), Sulo Mago m. p. 9. Vero- 
 lamio municipio 12, unde fuit Amphibalus et Albaniis Marty- 
 res. Foro Dianae 12, Magio Vinio 12, Lactorodo 12, Isanta 
 Varia 12, Tripontio 12, Benonis 9. Hie bisecatur via, alter- 
 utrumque ejus brachium Lindum usque, alterum versus Viii- 
 conium protenditur, sic : — Manduessuedo m. p. 9, Etoceto 13, 
 Pennocrucio 12, Uxaconia 12, Virioconio 11, Banchorio 26, 
 Deva Colonia 10. Fines Flavige et Secundse, Varis m. p. 30, 
 Conovio 20, Seguntio 24. 
 
 Iter II. A Seguntio Virioconium usque, m. p. 73, sic: — 
 Heririmonte m.p.25,Mediolano 25,Rutunio 12, Virioconio 11. 
 
 Iter III. A Londinio Lindum coloniam usque, sic : — 
 Durosito m. p. 12, Caesaro Mago 16, Canonio 15, Camaloduno 
 colonia 9, ibi erat templum Claudii, arx triumphalis, et imago 
 Victorise dead. Ad Sturium amnem m. p. 6, et finibus Trino- 
 bantura Cenimannos advenis, Cambretonio m. p. 15. Sito 
 
 Mago 22, Venta Cenom. 23 Camborico colonia 
 
 22, Durali ponte 20, Durno Mago 20, Isinnis 20, Lindo 20. 
 
 Iter IV. A Lindo ad Vallum usque, sic : — Argolico m. p. 
 14, Dano 20, Ibi intras Maximam Ca3sariensem, Legotio m. p. 
 16, Eboraco municip. olim colonia sexta m. p. 21, Isurio 16, 
 Cattaractoni24,adTisam 10,Viuovio 12,Epiaco 19,adMurum 
 9, trans Murum intras Valentiam. Alauna amne m. p. 2o, 
 Tueda fiumine 30 ad Vallum 
 
 Iter V. A limite Praeturiam usque, sic : — Curia m. p. . . . 
 ad Fines m. p. . . . Bremenio m. p. . . . Corstoplio 20, Vindo- 
 mora 19, Vindovio 19, Cattaractoni 22, Eboraco 40, Derven- 
 tione 7, Delgovicia 13, Praeturio 25. 
 
 Iter VI. Ab Eboraco Devam usque, sic : — Calcaria m. p. 
 9, Camboduno 22, Mancunio 18, Finibus Maximae et Flaviae 
 m. p. 18, Condate 18, Deva 18. 
 
 Iter VII. A Portu Sistunliorum Eboracum usque, sic : — 
 Rerigonio m. p. 22, ad Alpes Peninos 8, Alicana 10, Isurio 
 18, Eboraco 16. 
 
 Iter VIII. Ab Eboraco Luguvalium usque, sic : — Catta- 
 ractoni m. p. 40, Lataris 16, Vataris 16, Brocavonacis 18, 
 Vorreda 18, Lugubalia 18. 
 
 Iter IX. A Luguballio Ptorotonim usque, sic : — Trimontio 
 -M^^PM . . Gadanica m. p Corio m. p. . . . ad Vallum 
 
40(i KICARDl UKJESTUENSIS 
 
 m. p. . . . Incipit Vcspasiana. Alauna m. p. 12, Lindo 9, Vic- 
 toria 9, ad llieinam 9, Orrea 14, ad Taviun 19, ad iEsicam 23, 
 ad Tinani 8, Devana 23, ad Itunam 24, ad Moiitcm Grampium 
 m. p. ... ad Selinara m. p Tuessis 18, Ptorotone m. p. 
 
 Iter X. Ab ultima Ptorotone per medium insula) Iscam 
 Damnonorum usque, sic: — Varis m. p. 8, ad Tuessim 18, 
 Tamea29 m. p. 21, in Medio 
 
 9, Orrea 9, Victoiia 18, ad Vallum 32, Luguballia 80, Brocavo- 
 
 nacis 22, ad Alaunam m. p Coccio m. p Mancunio 
 
 18, Condate 23, Mediolano 18,Etoceto m.p 
 
 Salinis m. p Glebou colonia m. 
 
 p. . . . Corino 14, Aquas Solis m. p. ... ad Aquas 18, ad 
 Uxellam amnem m. p Isca m. p 
 
 Iter XI. Ab Aquis per Viani Juliam Menapiam usque, 
 sic : — ad Abonam m. p. 6, ad Sabrinam 6, unde trajectu intras 
 in Britanniam Secundam et stat.ioncm Trajectum m. p. 3, 
 Venta Silurum 8, Isca colonia 9, unde fuit Aaron Martyr. 
 Tibia amne m. p 8, Bovio 20, Nido 15, Leucaro 1 5, ad Vigesi- 
 mum 20, ad Menapiam 1 9. Ab hac urbe per 30 m. p. navigas 
 in Hiberniam. 
 
 ^; Iter XII. Ab Aquis Londinium usque, sic : — Verlucione 
 til." p. 15, Cunetione 20, Spinis 15, Calleba Attrebatum 15, 
 Bibracle 20, Londinio 20. 
 
 Iter XIII. Ab Isca Uriconium usque, sic: — Bultro m. p. 
 'i§,'G6bannio 12, Magna 23, Branogenio 23, Urioconio 27. 
 "^ Iter XiV. Ab Isca per Glebon Lindum usque, sic: — 
 Ballio m. p. 8, Blestio 12,Saricomo 11, Glebon colonia 15, ad 
 
 Atitonam 15, i\.launa 15 Venuonis 
 
 12', Ratiscorion 12, Venromento 12, Margiduno 12, ad Pontem 
 12, Croco colana Lindum 12. 
 
 Iter XV. A Londinio per Clausentum in Londinium, sic : 
 -^Caleba m. p. 44, Vindomi 15, Velita Belgarum 21, ad Lapi- 
 dem 6, Clausento 4, Portu Magno 10,Llegno 10, ad Decimum 
 
 10, Anderida portu m. p. . . . . . I'V'^ .-i'.^'.'. ad Lemanum m. 
 
 p. 25, Lemaniano portu 10, Dubris 10, Rbutupis colonia 10, 
 Regulbio 10, Canliopoli 10, Darelevo 18, Mado 12, Vagnaca 
 18, Novio Mago 18, Londinio 15. . i * 
 
 Iter XVL A Londinio Ceniam usque, sic :—Vcnta Bel- 
 
DE SITU BRITANNI.E. 407 
 
 garum m. p. 90, Biige 11, Sorbioduno 8, Ventageladia 12, Dur- 
 
 novariaO, Moridimo30, IscaDamnon, 15^., ♦,• Duiio 
 
 amDe m. p. . - . . ,>^r.r* ^ . Tamara m. p. 
 
 .^f JH saoJOKj^i ,>j^ «K*9ijU'. Voluba m. p 
 
 Cenia m. p 
 
 fiiilTER XVII. Ab Andeiida [Eboracum] usque, siG:-^Sylva 
 Aiideri<la m. p. e . . jj, .a^ .c^Noviomago m. p. . . • fc^ffotifOKf;. 
 
 vii.>i^ iLandinio m^ p. 15, ad Fines m. p Durolisponte 
 
 mvp^ . . . , Durnomago m. p. 30, Corisennis 30, 
 
 Liado 30, in Medio 15, ad Abum 15, unde transis in 
 Maximam, ad Petuariam ra. p. 6, deinde Eboraco, ut supra, 
 m. p. 46. 
 
 • J Iter XVIIl. Ab Eboraco per medium insulse Clausentum 
 usque, sic : — Legiolio m. p. -21, ad Fines 18. . . . m. p. 16 . . . 
 
 ,.>!". ^n. p. 16 Derventione m. p. 16, ad Tri- 
 
 anjlMii]arl2^ Etoceto 12, Manduessuedo 16, Benouuis 12, Tri- 
 pontio 1 1 , Isannavaria 12, Brinavis 12, ^Elia castra^l^ Pjorp^ 
 cilia 15, Tamesi 6, Vindomi 15, Claiisento 46, p , . , . 
 
 -iaPlurima insuper habebant Romani ip Britanniis castella, 
 --siiaB quseque muris, turribus, portis, et repagulis ixiuiiita^ ,. 
 
 Finis Itinerarior urn. , 
 
 ofr(<(^WDd haetenus auribus, in hoc capite percipitur pene oculis 
 intuentibus : nam huic adjuncta est mappa Britanniae artifi- 
 cialiter depicta, quae omnia loca cet. evidenter exprimit, ut 
 ^x ma icunctarum region um incolas dignoscere detur. 
 
 Cap. 8. Lustravimds jam Albionem, dissitae non procul 
 inde Hiberniae, eadem, qua hactenus usi fuimus brevitate, 
 [.description em daluri. 2. Hiberuia omnium, post Albionem 
 dictam nuper, maxime est ad occidentem quidem sita, sed, 
 sicut contra septemtriones ea brevier, ita in meridiem sese 
 trans illius fines plurimum protendens, usque contra Hispaniae 
 Tarraconensis septentrionalia, quamvis magno aequore inter- 
 jacente, pervenit. 3. Mare, quod Britanniam et Hiberniam 
 interfluit, undosum et inquietum est, toto, ut auctor est Solinus, 
 anno, non nisi aestivis pauculis diebus uavigabile. In medio 
 inter ambas insula est, quae olim appellabatur Monoeda, nunc 
 autem Menavia. 4. Hibernia autem, et sui status conditione, 
 et salubritate ac serenitate aeris, multum Britanniae praestat, 
 ut opinatur Beda, ita, ut raro ibi nix plus quam triduaria 
 
408 RICARDI CICESTllENSIS 
 
 remaneat, nemo propter hiemem aut foena secet, aut stabala 
 fabricet jumentis. 5. Nullum ibi reptile videri solet, nullac 
 viperae aut serpentes valent ; nam saope illo de Britannia allati 
 serpentes mox, ut proximante terris navigio odore aeris illius 
 adtacti fuerint, intereunt. Quin potius omnia pene, qua? de 
 eadem insula sunt, contra venenum valent. Denique vidimus, 
 quibusdam a serpente percussis, rasa folia codicum, qui de 
 Hibernia fuerunt, et ipsam rasuram aquae immissam ac potui 
 datam lalibus protinus totam vim veneni grassautis totum 
 inflati corporis absumsisse, ac sedasse tumorem. 6, Dives 
 lactis et mellis insula, nee vinearum expers, piscium volu- 
 crumque, sed et cervorum caprearumque venatu insignis, ut 
 auctor est venerabilis Beda. 7. Cultores ejus, inquit Mela, 
 inconditi sunt et omnium virtutum ignari, magis quam alia3 
 gentes, aliquatenus tanien gnari pietatis admodum expertes. 
 Gens inhospita et bellicosa a Solino Polyhistore dicti sunt. 
 Sanguine interemptorum hausto prius victores vultus suos 
 oblinunt. Fas ac nefas eodem animo ducunt. Puerpera, si 
 quando marem edidit, primes cibos gladio imponit mariti, 
 inque os parvuli summo mucrone, auspicium alimentoiTim 
 leviter infert, et gentilibus votis optat, non aliter quam in bello 
 et inter arma mortem oppetat. Qui student cultui, dentibus 
 mari nantium belluarum insigniunt ensium capulos, candicant 
 enim ob eburneam claritatem. Nam praecipua viris gloria est 
 in armorum splendore. 8. Agrippa, geographus Romanus, 
 longitudinem Hibernias 600 millia passuum esse, latitudinem 
 vero 300 statuit: 20 olim gentibus habitata, quarum 18 littus 
 tenebant. 9. Haec autem propria Scotorum patria erat ; ab 
 hac egressi, tertiam in Albione Britonibus et Pictis gentem 
 addiderunt. Sed non idem cum magno auctore Beda sentio, 
 qui Scotos peregrines esse affirmat: nam, ut existimo, suam 
 ex Britannia non procul sita originem duxerunt, inde traje- 
 cisse, atque in hac insula sedes occupasse, fidem faciunt 
 auctores. Certissimum vero est Damnios, Voluntios, Brigantes, 
 Ganges, aliasque naliones origine Aiisse Britannica, quae eo 
 postea trajecerunt, postquam, vel Divitiacus, vel Claudius, 
 vel Ostorius, vel duces alii victores, illis domi tumultum 
 fecerant. Pro ulteriori argumenlo inservit lingua antiqua, 
 quae cum antiqua ilia Britannica et Gallica non parum con- 
 
DE SITU BRITANNLE. 409 
 
 sonat, id quod omnibus utriusque linguae gnaris satis planum 
 Yidetur. 10. Septentiionali Hibernias lateri obtenditur oce- 
 anus Deucaledonicus ; orientale tegunt Vergivus et Internus, 
 Canlabricus vero australe, uti occidentale magnus ille Bri- 
 tannicus, qui et Atlanticus oceanus ; quem nos quoque or- 
 dinem sequuti dabimus insulae et prsecipuoium in illalocorum 
 descriplionem. 11. Illud, quod ab oceano Deucaledonico 
 alluitur, hujus insulae latus habitabant Rhobogdii, cujus me- 
 tropolis Rhobogdium erat ; in quorum orientali regione situm 
 erat ejusdem nominis promontorium, in occidentali, Boreum 
 promontorium. Fluvii vero Banna, Darabouna, Argitta, et 
 Vidua, austrum versus a Scotis ipsos separabant montes. 12. 
 Infra promontorium Boreum littus Britannici maris ad Venic- 
 nium usque caput incolebant gentes Venicnia?, quibus nomen 
 debent ab illis dictae vicin^e insuloe Venicniae, inferius ad 
 ostium usque Rhebii flumiuis, quarum metropolis Rheba. 
 Infra Rhebeum Nagnatae habitabant ad Libnium usque, quo- 
 rum Celebris erat ejusdem nominis metropolis. Austrum 
 versus, in recessu sinus Ausobae siti erant Auterii, quibus 
 urbium caput erat ejusdem nominis. Inferiorem ejusdem 
 regionis partem occupabant Concangii, ad quorum fines aus- 
 trum versus manabat Senus, amplus omnino fluvius, cui 
 adjacebat urbium primaria Macobicum. In angustum hie 
 apicem coarctata desinit Hibernia. Prope Austrinum pro- 
 montorium, ad flumen Senum, sedes habebant Velatorii, 
 quorum metropolis Regia, fluviusque Darius. Lucani vero 
 habitabant, ubi oceano miscetur fluvius Ibernus. 13. Ultra 
 Austrinum meridionale insula? latus ab eodem promontorio 
 ad Sacrum usque extremum tendebat. Ibernii ad illud 
 habitabant, quibus metropolis Rufina. Hinc fluvius Dobona, 
 ac delude Vodiae, cum promontorio ejusdem nominis, quod 
 promontorio Albionis Antivestaeo obvertitur, distans inde 
 milliaribus 145. Non procul inde Dabrona fluvius Brigantum 
 regionis terminus, qui fines regionis fluvium Brigas et urbem 
 habebant Briganliam. 14. Pars hujus insulae, a Sacro pro- 
 montorio ad Rhobogdium usque extensa, Orientalis censetur. 
 Habitantes supra promontorium Sacrum Menapii, primariam 
 habebant ejusdem nominis urbem ad fluvium Modonam. 
 Hinc ad Menapiam, in Dimetia sitam, 30 milliaria numerantur. 
 
410 RICARDI CICESTRENSIS 
 
 ut Pliiiius refer t. II arum iinam, quaranam vero incertum, 
 patriam habebat Caraiisius. Ultra horum terrainos metro- 
 polin Dunum habebant Cauci, quorum fines alluebat fluvius 
 Oboca. Teutonicae binas has nationes originis esse extra 
 dubium est : incertum vero quo tempore primum in has terras 
 eorum majores trajecerint. Brevi ante Csesaris in Britanniam 
 transitum id contigisse maxime videtur probabile. 15. 
 Eblanae ulterius habitabant, primariam vero ad Lcebium flu- 
 men habentes Mediolanum. Septentrionali viciniores Voluntii 
 civitatem habebant Lebarum, fluvios autem Vinderum et 
 Buvindam. Superiorem his insulse partem, Rhobogdiis 
 affinem, tenebant Damnii, his urbium caput Dunum, ubi 
 sepulti creduntur divus Patricius, divus Columba, et diva 
 iBrigitta, eodem tumulo reconditi. 16. Kestat jam, ut eorum 
 ,qui interiorem hujus insulse partem habitabant populorum 
 i;i|]|§Q|io . injiciatur. Contermini Caucis et Menapiis, supra 
 Brigantes autem, incolebant Coriondii, reliquam insulae par- 
 ;teni Scoti habebant, quibus Scotiae nomen totaexinde debet. 
 Plures inter, quaS; illi habebanti, <;ivitate^ prse icaeteiis inno- 
 ^tuerunt tantum duae, quarum ad nos pervenit memoria. Altera 
 o^heba ad flumen et lacum ]^l3ebium,Ibernia, altera, 3ita. ad 
 orientale Seni fluminis latu^w, J^Ti, No^i.pogs^im nqn Ja^oc.^pco 
 monere Damnios, Voluntios, Brigantes, et Cangianos omnes 
 fuisse Britannic 86 originis nationes, quae, quurn vel ab hoste 
 ffinitirno non daretur quies, vel tot tantaque exigerentur tri- 
 buta, quibus solvendis se impares intelligerent, sensim, novas 
 quaesiturae secies, in banc terram trajecerant. Dictum jam 
 antea de Menapiis, Chaucis, nee de iis, quae offeruntuv ulte- 
 rius, plura occurrunt, quibiis tuto fides potest haberi, Refert 
 quidem, Augustas Historiae scriptor, Tacitus, quod pluribus 
 , qu,am Albion peregrinis Hibernia fuerit frequentata. At, si 
 r^§gf<U;aj ^^verfi^e Jxabnisset, vix dubitanduin videtigr, plura 
 nobis de statu Hiberniae, et fide digniora veteres fiiisse relic- 
 turos. E-elicturoque jam mihi descriptionem Hiberniae non 
 abs r^ fpTe videtur dpcere, banc, npa armis, sed metu iantum 
 sub Komanorum redactam fiiisse impeiium. Quin potius 
 r^gem Ptolemaeum in secunda Europae tabula, alipsque vete- 
 runa inclytissimorura; geographorum, .iq situ illi^s delineando 
 erjcasse, utpote qui banc non solmqjusto. longius a Britannia, 
 
Dfi SITU BRlTANNIiE. 411 
 
 sed eliam prorsus a parte boreali provinciae Secundae, statue- 
 runt ; id quod ex ipsorum libris et tabulis hue spectantibus 
 patet abunde. 18. Super Hiberniam sitae erant Haebudes, 5 
 numero, quarum incolae nesciunt fruges, piscibus tantum et 
 lacte viventes. Rex unus est, ut scribit Solinus, universis, 
 nam quotquot sunt, omnes angusto interluvio dividuntur. 
 Jlle rex nihil suum habebat, omnia universorum. Ad aequi- 
 tatem certis legibus adstringitur, ac, ne avaritia a vero rectoque 
 eum seduceret, discebat ex paupertate justitiam, utpote cui 
 nihil esset rei familiaris, verum alitur e publico. Nulla illi 
 dabatur foemina propria, sed per vicissitudines, in quamcunque 
 commotus fuisset, sibi vendicat usurariam, unde ei nee votum 
 nee spes conceditur liberorum. De Haebudibus hisce nonnulli 
 scripserunt dies continues 30 sub bnima esse noctem, sed 
 dictator Caesar nihil de eo, studiose licet inquirens, reperiebat, 
 nisi, quod certis ex aqua mensuris breviores fiiisse noctes 
 quam in Gallia intellexerlfet ^ ^W. Secundam a continenti 
 stationem Orcades praebent, quae ab Ilaebudibus porro, sed 
 erronee, sunt 7 dierum totidemque noctium cursu, ut scripse- 
 runt nonnulli ; numero 30 angustis^inter sese deductae spatiis, 
 vacabant homine, non habebant silvas, tantum junceis herbis 
 horrescentes. Caetera earum nil nisi arenae et rupes tenent, 
 ut ego, ex Solino cum aliis colligi posse, habeo persnasum. 
 20. Thule ultima omnium, quae Bintannicae vocantur, Bel- 
 garum littori apposita statuitur a Mela. Graecis Romanisque 
 celebrata carminibus, de quo Homerus Mantuanus: ''=' 
 
 ! ' — --' Et tibi serviat ultima Thule. -^ 
 
 Ih* fei^'^blstitio nuUas esse noctes indicavimus, caiilci^ signum 
 sole transeunte, ut auctor est Plinius, nullosque contra per 
 brumam dies; haec quidem senis mensibus continuis fieri 
 arbitrantur. Qui hie habitant, ut refert Solinus, principio 
 veris inter pecudes pabulis vivunt, deinde lacte, in hyemem 
 conferunt arborum fvuctus. Utuntur foeminis vulgo, certum 
 matiimonium nullis. Thule autem larga et diutina pomona 
 copiosa est, ut tradit idem auctor. Ultra Thulen unius diei 
 navigatione accepimus pigrnm esse et concretum mare, a 
 nonnullis Cronium appellatur. A Thule in Caledoniam bidui 
 navigatio est. -21. Thanatos insula alluitur freto oceani, a 
 Britanniac continente aesluario tenui, Wantsuam dicto^ sepa- 
 
412 KICARDI CICESTRENSIS 
 
 rata ; frumentariis campis fclix, ct gleba uberi ; nee tantum 
 sibi soli, verum et aliis salubribus locis, ut anctor est Isidorus, 
 cum ipsa iiiillo scipatiu' angue, asportata inde terra, quoquo 
 gentium invecta sit, angucs necat. Hajc non longe abest a 
 Rhutupi sita. 2*2. Vecta, a Vespasiano devicta olim, insula 
 est, proximuni Belgis habet ab oriente in occasum 30 circiter 
 millia passuum, ab austro in boream 12 in orientalibus suis 
 partibus mari 6 millium, in occidentalibus 3 a meridionali 
 supra scripto littore distans. 23. Praeter supradictas insulas 
 fuerunt etiam 7 Acmodae, Ricnea, Silimnus, Andros, Sigdiles 
 40 Vindilios, Sama, Csesarea, et Cassiterides. 24. Sena, 
 Osismicis advensa littoribus, Gallici Numinis oraculo insignis 
 est, ut auctor est Mela ; cujus antistites, perpetua virginitate 
 sanctse, numero 9 esse traduntur; Sena Galli vocant, 
 putantque ingeniis singularibus prseditas, m^ria ac ventos 
 concitare carminibus, seque in quae velint animalia vertere, 
 sanare quae apud alios insanabilia sunt. Scire ventura et 
 praedicere, sed non nisi deditae navigantibus, et ob id tantum 
 ut se consulerent eo profectis. 25. Reliquae Albioni circum- 
 fusae minoris peripheriae "fet momenti insulae, ex depictao ad- 
 jectaeque mappae inspectione melius, quam ex nudo quod am 
 recensu, censeii ac dignosci possunt. Hie itaque subsisto, 
 meumque his rebus locatum studium benevolo lectori, ejusque 
 favori et judicio studiose comroendo. r'^^xp.i .• '» u; .j > 
 
 Explicit felicUer, Beo juvarde, Liher^fmtd^GSiAVAentarioli 
 GeograpJdci de situ Britannice, et stationum quas Romani 
 ipsi in ea insula (Bdijicaverunt, per mmiutn meam Ricardi, 
 famuti Christi et monacTti WeHntoriasteriem Deo 
 
 gratias. 
 
 :,,n. XIBER SECUNDUS. 
 
 PEiEFATio.-^— In supplementum datae bucusque Britauniae 
 antiquae descriptionis deductum parili compendio subjungere 
 eonsultum duxi r — 
 
 n 'I. Chronologiae, a prima inde orbis oiigine ad vastatam a 
 Gothis Romara deductae, epitomen, et i sisnl moirago > 
 
 II. Imperatorum Legatommque RomanomifiP qM . Auic 
 regioni cum imperio praefuerant brevem recensum'. '"^i^'f trn^ 
 * >Dicant forte ; nonuulli potuisse istiusmodi operam, ulpote 
 
DE SITU BRITANNI.E. 413 
 
 nou absolute necessariani, vel cultui divino, vel majoris mo- 
 menti rebus impendi. At sciant illi et subsecivas horas 
 antiquitatibus patriis prislinique terrarum status investigalioni 
 posse vindicari, ut tamen nihil propterea sacro cultui decedat. 
 Sin vero Momus istiusmodi captatam ex otio licito voluptatem 
 nobis invideat, ad finem properans metajque jam adstitutus, 
 hie pedem figo. 
 
 Cap. 1. In principio mundum, nobis hodiernum reliquisque 
 creatui'is habitatum, 6 dierum spatio ©x.)Dihil0!Condiclit omni- 
 potens Creator. 'f-.Tf.!/. T o 
 
 Anno Mundi 1656. Crescentem continuousu humani generis 
 malitiam vindicaturus, Creator diluvium orbi immisit, quod 
 totum obruens mundum, omnem delevit viventium ordinem, 
 solis, quae arc am intraverant, exceptis et serv^atis, quorum 
 deinceps propago novis animalium coloniis iwjvum orbem 
 replevit. . c . -i r: 
 
 A. M. 3000. Circa haectemporacultam ethabitatamprimum 
 Britanniam arbitranlur nonnulli, quum illam salutarent Grseci 
 Phoenicesque mercatores. Nee desunt, qui a rege quodam 
 Britone non diu postea conditum credunt Londinium. 
 
 A. M. 3228. Prima urbisRomae, quae gentium exinde com- 
 munis terror, fundamenta posuerunt fratres Romulus et Re- 
 mus. 
 
 A. M. 3600. Egressi e Britannia per Galliam Senones 
 Italiam invasere, Romam oppugnaturi. 
 
 A. M. 3650. Has terras intrarunt Belgae, Celtseque desertam 
 a Senonibus regionem occuparunt. Non diu postea cum 
 exercitu in hoc regnum tiansiit rex JEduorum Divitiacus, 
 magnamque ejus partem subegit. Circa haec tempora in 
 Hiberniam commigrarunt, ejecti a Belgis Britones, ibique 
 sedes posuerunt, ex illo tempore Scoti appellati. 
 
 A. M. 3943. Gestum est Cassibelini cum civitatibus mari- 
 timis bellum. uij jtij- 
 
 A. M. 3946. Cassar Germanos et Gallos capit, et Britones 
 quoque, quibus ante eum ne nomen quidem Romanorum 
 cognitum fuerat, victor, obsidibus acceptis, stipendarios facit. 
 
 A. M. 3947. Denuo in has terras profectus, bellum gessit 
 cum rege Cassiorum Cassibellino, invitatus, ut ipse quidem 
 praetendit, a Trinobantibus ; sed, quod majore veri specie 
 
414 mCARDI CICESTRENSIS 
 
 tradit Suetonius, potius avaritiem ipsius sollicitanlibus pretiosis 
 Britannia) niargaritis. 
 
 A. M. 4044. Ipse in Britanniam profectus imperator Clau- 
 dius, semestii spatio, absque uUa vi aut sanguinis effusione, 
 magnam insula) partem in suam rcdcgit potestatem, quam 
 exinde Ca)sariensera jussit vocari. 
 
 A. M. 4045. Missus ab imperatore Claudio cum 2dolcgione 
 in has terras Vespasianus, adhuc in privata vita, Belgas 
 Damnoniosque oppugnavit, tandemque, commissis pra)liis 32, 
 urbibus 20 expugnatis, sub obsequium Romani imperii redegit, 
 una cum insula Vecta. 
 
 A. M. 4047. Thermas et Glebon occupaverunt Romani. 
 
 A. M. 4050. Post novennale bellum regem Silurum Cara- 
 ticum vicit dux Romanorum Ostorius, magna Britannia) pars 
 in formam provincia3 redacta, et Camalodunensis colonia) 
 posita fundamenta. foIoaA lo^ j ^oitlUi 01 Jsoq^ j iiv; (i 
 
 A. M. 4052. Cogibundo urbes quaedam apud Belgas a 
 Romanis concessae, ut inde sibi conderet Regnum. Circa 
 hsec tempora, relicta Britannia, Cangi et Brigantes in Hiber- 
 niam commigrarunt sedesque ibi posuerunt. 
 
 A. M. 4061. Nero imperator, in re militari nihil omnilib 
 ausus, Britanniam pene amisit. Nam duo sub illo nobilissima 
 oppida illic capta atque eversa sunt. Nam insurrexit contra 
 Romanos Bonduica, illatam sibi a Romanis injuriara vindi- 
 catura, colonias illas Romanorum, Londinium, Camalodunum, 
 et municipium Verulamium igne dele\nt, occisis ultra octoginta 
 minibus civium Romanorum. Superata ilia tandem a Sue- 
 tonio, qui acerrime illatum Romanis damnum vindicavit, 
 occiso subditorum ejus sequali numero. -yioo^^i 
 
 -A. M. 4073. Brigantes vicit Cerealis. 
 
 A. M. 4076. Ordovices plectit Frontinus. '■'' 
 
 A, M. 4080. Magnum cum rege Caledoniorum Galgaco 
 prselium committit Agricola, eoque devicto, totam insulam 
 cum classe lustrari jubet, maritimamque ipsius oram lotus 
 obiens, Orcades submittit imperio Romano. /lOJoC'C. 
 
 A. M. 4120. Ipse in Britanniam transit Hadrianus imperator^ 
 immensoque muro unam insula) partem ab altera sejungit. ' 
 
 A. M. 4140. Missus ab Antonino Pio Urbicus victoriis 
 inclarescit. 
 
DE SITU BRITANNIiE. 415 
 
 A. M. 4150. NonnuUas quoque a Britannis victorias reportat 
 Aurelius Antoninus. 
 
 A. M. 4160. Luce Christianismi, regnante Lucio rege, 
 collustratur Britannia ', rege Cruci Christi se primum sub- 
 
 mittent^j^j.j^;4o(j ii^3i .... 
 
 A. M. 4170. Provincia Vespasiana ejiciuntur Ex)mani. Hoc 
 
 circiter tempore, ex insulis in Britanniam cum Pictis suis 
 
 advenisse creditur Reuda rex. 
 
 A. M. 4207. Destructum, a Romanis conditum, murum 
 
 restituit transiens in Britanniam Severus imperator, et non diu 
 
 post Eboraci, manu Dei, moritur. 
 
 A. M. 4*211. Venalem a Maeatis pacem obtinuit Bassianus. 
 
 A. M. 4220. Per heec tempora intra mcenia se continent 
 
 B-oniani milites, altaque pace tota perfruitur insula. 
 
 A. M. 4290. Carausius, sumpta purpura, Britannias occu- 
 
 pavit ; post 10 annos per Asclepiodorum Britannia recepta."t 
 
 A. M, 4304. Persequutio crudelis et crebra flagrabat, ut intra 
 
 unum mensem 17 millia martyrum pro Christo passa inveni- 
 
 antur; quae et oceani.limbum transgressa Albanum, Aaron, 
 
 et Julium Britones, cum aliis pluribus viris et fceminis, felici 
 
 cruore damnavit. 
 
 A. M. 4306. Constantius/16 imperii anno, summae man- 
 
 suetudiQi^ etjpivilijtajis vir^,,vi9.tQ Alloc to*. in Britannia diem 
 
 obiit Eboraci. m 
 
 A. M. 4307. Constantinus, qui Magnus postea dicitur, Con^ 
 
 stantii ex Britannica Helena filius, in Britanniis creatus 
 
 imperator, cui se sponte Iributariam ofFert Hibernia. 
 
 A. M. 4320. Ductu regis Fergusilin.Bjitanniam transeuut 
 
 Scoti, ibique sedem figuflt^jr^jn ifjBup35 8uf,9 rairrolrbdjja oalooc 
 
 A. M. 4385. Theodosius Maximum tyrannum teftio ab 
 
 Aquileia lapide interfecit. Qui, quoniam Biitanniam omni 
 
 penearmata juventute copiisque spoliaverat inilitaribus, quae, 
 
 tyrannidis ejus vestigia sequuta3 in Gallias, nunquam ultra 
 
 dj:^]iiunf^,,rediere, videntes, transmarinae gentes saevissimae, 
 
 Scotorum a circio, Pictorum ab aquilone, destitutam milite 
 
 ac defensore insulam, adveniunt, et vastatam direptamque eam 
 
 multos per annos opprimunt, 
 
 A. M. 4396. Britones Scotorum Pictorunique infestationem 
 
 non ferentes, Romam mittunt, et, sui subjectione promissa, 
 
416 lUCARDI CICESTRENSIS 
 
 contra liostcm aiixilia flagilant, quibus statini missa legio 
 magnam baibaromm multitudinem sternit, ca?teros Britannia^ 
 fiuibiis pellit, ac, domum reversura, praicepit sociis, ad 
 arceiidos liostes, murum trans insulam inter duo aestuaria 
 statuere. Qui, absque artifice magistro magis cespite quara 
 lapide factus, nil operantibus profuit : nam mox, ut discessere 
 Romani, advectus navib.us prior hostis, quasi maturam segetem, 
 obvia quaeque sibi ca)dit, calcat, devorat. 
 
 A. M. 4400.Tterun3 petiti auxili a Romani advolant, et cajsum 
 hostem trans maria fugant conjunctis sibi Britonibus, murum 
 non terra, ut ante pulvereum, sed saxo solidum, inter civitates, 
 quae ibidem ob metum hostium fuerunt factae, a mari usque 
 ad mare collocant. Sed et in littore meridiano maris, quia et 
 inde hostis Saxonicus timebatur, turres per intervalla ad pro- 
 spectum maris statuunt. Id Stilichontis erat opus, ut ex his 
 Claudiani versibus constat : _ 
 
 Caledonio velata Britannia monstro, 
 
 Ferro Picta genas, cujus vestigia verrit 
 Caerulus, oceanique sestum ment^tur, amictus : 
 'Me quoque vicinis pereuntem gentibus, inquit, 
 Munivit Stilicho, totam quum Scotus Hibernam 
 Movit, et infesto spumavit remige Tethys. 
 . '-Illius effectum curis, ne bella timerem 
 
 Scotica, ne Pictum tremerem, ne littore toto 
 Prospicerem dubiis venturum Saxona ventis. 
 A. M. 4411. Occupata a Gothis est Roma, sedes quartae et 
 maximae monarchiarum, de quibus Daniel fiierat vaticinatus, 
 anno millesimo centesimo sexagesimo quarto suae conditionis. 
 Ex quo autem tempore Romani in Britannia regnare cessanmt, 
 post annos ferme 465 ex quo C. Julius Caesar eandem in- 
 sulam adiit. 
 
 A. M. 4446. Recedente a Britanniis legione Romana, cog- 
 nita Scoti et Picti reditus denegatione, redeunt ipsi, et totam 
 ab aquilone insulam pro indigenis muro tenus capessunt, nee 
 mora, caesis, captis, fugatisque custodibus muri et ipso inter- 
 rupto, etiam intra ilium crudelis praedo grassatur. Mittitur 
 epistola lachrymis aerumnisque referta ad Romanae potestatis 
 virum Fl. Ji^tium, ter consulem, vicesimo tertio Theodosii 
 principis anno petens auxilium, nee impetrat. 
 
DE SITU BRITANNIiE. 417 
 
 Cap. II. — Veritatem, quoad fieri licuit, sectatus fui, si quid 
 occurrat forte, illi non eKacte congruum, illud mihi ne impu- 
 tetur vitiove verlatur rogo. Me enim ad regulas legesque 
 historiae soUicite componens, ea bona fide collegi aliorum 
 verba et relationes, quae sincera maxime deprehendi et fide 
 dignissima. Ad csetera prgeter elenchum imperatorum lega- 
 torumque Roraanorum, qui huic insulse cum imperio prsefiie- 
 runt, amplius quidquam expectare nolit lector, quocumque 
 meum opus finiam. 
 
 " Igitur, primus omnium Romanorum dictator Julius cum 
 exercitu," principatu Cassibellini, " Britanniam iugressus, 
 quamquam prospera pugna terruerit in colas," ut Tacitus 
 refert, " ac littore potitus sit, potest videri ostendisse posteris, 
 non tradidisse. 
 
 Mox bella civilia, et in rempublicam versa principum arma, 
 ac longa oblivio Britanniae etiam in pace. Consilium id 
 Augustus vocabat, Tiberius prsBceptum. Agitasse Caligulam 
 de intranda Britannia satis constat, ni velox ingenio, nio- 
 bilisque poenitentia, et ingentes adversus Gerraaniam conatus 
 frustra fuissent." 
 
 Claudius vero Britanniae intulit bellum, quam nullus Ro- 
 manorum post Julium Caesarem attigerat, transvectis legioni- 
 bus auxiliisque, sine ullo proelio ac sanguine, intra paucissimos 
 dies partem insulse in ditionem recepit. Deinde misit Ves- 
 pasianum, adhuc in privata vita, qui tricies et bis cum hoste 
 conflixit, duas validissimas gentes cum regibus eorum, 20 
 oppida et insulam Vectem, Britanniae proximam, imperio 
 Romano adjecit. Reliquas devicit per Cnaeum Sentium et 
 Aulum Plautium, illustres et nobiles viros, et triumphum 
 celebrem egit. 
 
 Subinde Ostorius Scapula, vir bello egregius, qui in formam 
 provinciae proximam partem Britanniae redegit. Addita in- 
 super veteranorum colonia Camalodunum. Qu^dam civitates 
 Cogiduno regi donatae ; is ad Trajani usque principatum 
 fidelissimus mansit, ut Tacitus scribit. 
 
 Mox Avitus Didius Gallus parta a prioribus continuit, 
 paucis admodum castellis in ulteriora promotis, per quae fama 
 aucti officii quaereretur. 
 
 Didium Verannius excepit, isque intra annum exstinctus est. 
 
 E e 
 
418 RICARDI CICESTRENSIS 
 
 Suetonius hiiic Paiilinus biennio prospovas res habuit, 
 subactis nationibus, firmatisque pra^sidiis, quorum fiducia 
 Monam insulani, lit vires rebellibus ministrantem, aggressus 
 terga occasioni patefecit. Namque legati absentia remoto 
 metu Britones accendere, atque Bonduica, generis regii 
 fcemina, duee, sunipsere universi bcllum ; ac sparsos per 
 castella milites consectati, cxpugnatis prscsidiis, ipsam colo- 
 niam invasere, ut sedem servitutis, nee ulluin in barbaris 
 saevitiae genus omisit ira et victoria. Quod, nisi Paulinus, eo 
 cognito provincial motu prospere subvenisset, aniisa Britannia 
 foret, quam unius proelii fortuna veteri patientiae restituit; 
 tenentibus arma plerisque, quos conscientia defectionis, et 
 proprius ex legato timor, agitabat. 
 
 Hie quum egregius caetera, arrogantes in deditos et ut suae 
 quoque injuriae iiltor, durius consuleret; missus Peironius 
 Turpilianus tanquam exorabilior et delictis hostium novus, 
 eoque poenitentiae mitior : compositis prioribus, nihil ultra 
 ausus, Trebellio Maximo provinciam tradidit. 
 
 Trebellius segnior etnuUis castrorum experimentis, comitate 
 quadam curandi, provinciam tenuit. Didicere jam barbari 
 quoque Britones ignoscere vitiis blandientibus ; et interventus 
 civilium armorum praebuit justam segnitiae excusationera. 
 Sed discordia labovatum, quum assuelus expeditionibus miles 
 otio lasciviret. Trebellius fuga ac latebris vitata exercitus 
 ira, indecorus alque humilis, pra3cavio mox praefuit, ac velul 
 pacti, exercitus liceniiam, dux salutem. Haec seditio sine 
 sanguine stetit. 
 
 Nee Veclius Bolanus, manentibus adhuc civilibus bellis, 
 agitavit Britanniam disciplina. Eadem inertia erga hostes, 
 similis petulanlia castrorum : nisi quod innocens Bolanus 
 et nuUis delictis invisus caritatem paraverat loco auctorilatis. 
 
 Sed ubi, cum csetero orbe, Vespasianus el Britanniam 
 recuperavit, magni duces, egregii exercitus, minuta hostium 
 spes: et terrorem statim intulit Petilius Cerealis, Brigantum 
 civitatem, quae numerosissima provinciae totius perhibetur, 
 aggressus. Multa proelia et aliquando non incruenta: mag- 
 namque Brigantum partem aut victoria amplexus, aut bello. 
 
 Sed quum Cerealis quidem alterius successoris curam fa- 
 mamque obruisset, sustinuit quoque molem Julius Frontinus, 
 
DE SITU BRITANNIiE. 419 
 
 vir inagnus quantum licebat; validamque et pugnacem Silu- 
 rum gentem armis subegit, super virtutem hostium locomm 
 quoque difficultates eluctatus. 
 
 Successit huic Agricola, qui non solum acquisitam pro- 
 vinciae pacem constituit, sed etiam aunis septem plus minus 
 continuis Caledouios, cum bellicosissimo rege ipsomm Gal- 
 gacOj debellavit. Quo facto Romanoiiim ditioni gentes non 
 antea cognitas adjunxit. 
 
 Majorem vero Agiicolae gloriam invidens Domitiauus, 
 domum eum revocavit, legatumque suum Lucullum in Bri- 
 tannias misit, quod lanceas novae formae appellari LucuUeas 
 passus esset. 
 
 Successor ejus Trebellius erat, sub quo duae provinciae, 
 Vespasiana scilicet et Maeata, fractae sunt. Romani se ipsos 
 autem luxuriae dederunt. 
 
 Circa idem tempus insulam hancce visitans Hadrianus 
 imperator murum, opus sane mirandum et maxime memo- 
 rabile, erexit, Juliumque Severum legatum in Britanniis reli- 
 quit. 
 
 Postea nihil unquam notatu dignum audivimus esse perpe- 
 tratum, donee Antoninus Pius per legatos suos plurima bella 
 gessit, nam et Britones, per LoUium Urbicum propraetorem 
 et Saturninum praefecUim classis, vicit, alio muro, submotis 
 barbaris, ducto. Provinciam postea Valentiae nomine notam 
 revocavit. 
 
 Pio mortuo, varias de Britonibus Germanisque victorias 
 reportavit Aurelius Antoninus. 
 
 Mortuo autem Antonino, quum ea quae Romanis ademerant 
 satis non haberent, magnam a legato Marcello passi sunt 
 cladem. 
 
 Hie Pertinacem habuit successorem, qui fortem quoque se 
 gessit ducem. 
 
 Hunc excepit Clodius Albinus, qui de sceptro et purpura 
 cum Severo contendit. 
 
 Post hos primus erat Virius Lupus, qui legati nomine 
 gaudebat. Non huic multa praeclara gesta adscribuntur, 
 quippe cujus gloriam intercepit invictissimus Severus, qui, 
 fugatis celeriter hostibus, murum Hadrianeum, nunc ruinosum, 
 ad summara ejus perfectionem reparavit; et, si vixerat, pro- 
 
 E e 2 
 
420 lUCARDI CICESTHENSIS DE SITU BRlTANNIiE. 
 
 posuerat exstirpare barbaros, quibus erat infestus, cum eorum 
 nomine, ex hacce insula. Sed obiit, manu Dei, apud Bri- 
 gantes in municipio Eboraco. 
 
 Ej usque in locum subiit Alexander, qui orientis quasdam 
 victorias reportavit, in Edissa fSicilia) mortuus. 
 
 Successores habuit legates Lucilianum, M. Furiura, N. 
 
 Philippum qui si defensionem tenninorum 
 
 ab ipsis observatam exceperimus, nil fere egerunt. 
 
 Post 
 
 Desunt reliqua. 
 
 
VITA 
 S .4 N C T I G 1 L D .E, 
 
 AUCTORE, UT FERTUR, 
 CARADOCO LANCARVANENSI. 
 
 1. Nau fuit rex Scotise, nobilissimus regura Aquilonaliuni, 
 qui 24 filios habuit victores bellicosos, quorum unus nomina- 
 batur Gilclas, quern parentes sui commiserunt studio litevarum. 
 Puer bonse indolis et studiosus floruit iugenio ; quicquid 
 audiebat a magistro comniemorabat diligentissime, nee laede- 
 bat oblivio. Studuit studiosus assidue iuter vates in artibus 
 septem, donee pervenit ad juventutem, dura juvenis factus 
 cito deseruit regionem. 
 
 2. Transfretavit raare Gallicum, in civitatibus Gallise re- 
 mansit studens optime spatio 7 annorum, et in termino septimi 
 aunl cum magna mole diversorum voluminum remeavit ad 
 Majorem Britanniam. Audita fama famosissimi advenoe, con- 
 fluxerunt ad eum scholares plurimi undique ; audierunt ab 
 eo 7 disciplinarum scientiam subtilissime, unde ex discipulis 
 magistri efFecti sunt sub raagistrali honore. 
 
 3. Religio sapi^ntissimi doctoris magnificabatur et collauda- 
 batur in tantum a Britannigenis omnibus, quod nee par ei 
 inveniebatur, nee poterat inveniri, pro suis raeritis excellenti- 
 bus. Jejunabat ut eremita Antonius; orabat vir religiosissimus 
 cilicio indutus; quicquid dabatur ei, continuo impendebat 
 pauperibus. Abstinebat se a lactea dulcedine et a melle, caro 
 luit illi in odio, fontante herbas potius in amore, panem 
 hordeaceum comedebat commixtum cinere, fontanam aquam 
 bibebal quotidie, balnea non intrabat, quod diligebatur a sua 
 gente maxime. Macies apparebat in facie, quasi quidam 
 febricitans videbatur gravissime. Fluvialem aquam intrare 
 solebat media nocte, ubi manebat stabilitus, donee diceretur 
 ab ipso ter Oratio Dominica. His peractis, repetebat suum 
 
422 VITA SANCTI GlLBJE. 
 
 oiatovium, ibi exorabat genu flectendo Divinam majestatem 
 usque diem clarum. Dorniiebat modice, jacebat supra pelrara 
 vestitus solummodo una veste, manducabat sine saturitate; 
 saliatus tantum metando prajmium coeleste ; coelestia praemia 
 erant ei in desiderio. 
 
 4. Praecipiebat spernere, admonebat despicere, quae trans- 
 eunt in momento ; praedicator erat clarissimus per tria regna 
 Britanniae ; reges timebant timendum, cui obediebant, audita 
 acceptabili sua praedicatione. Praedicabat omni dominica 
 apud Maritiraam ecclesiara, quae slat in Paedianae regione, 
 in tempore Trifini regis, innumerabili multitudine plebis ilium 
 audiente : et dum inciperet praedicare, retenta est vox prae- 
 dicationis in praedicante, unde plebs admirata est valde pro 
 admirabili detentione. Sanctus Gildas illud comperiens 
 praecepit omnibus adstantibus exire, ut posset scire utrum per 
 aliquem illorum fiebat impedimentum praedicationis Divinae, 
 nee etiam post recessionem eorum potuit praedicare. Interro- 
 gavit postea, si aliquis vel aliqua esset in ecclesia latenter, 
 cui respondit Nonnita praegnans, Deivi sanctissimi pueri 
 mater futura, ' Ego Nonnita hie maneo inter parietem et januam 
 nolens intrare turbam.' His auditis, praecepit illi exire, et 
 postquam exiverat vocavit plebem, quae vocata venit ut 
 audiret Evangelicam praedicationem. Post finitum sermonem 
 interrogavit angelum Dei praedictam rem, scilicet, qua de 
 causa inceperat praedicare, et non poterat ducere ad finem. 
 At ille revelavit ei talia dicens " Nonnita mulier sancta manet 
 in ecclesia, quae nunc praegnans puerum paritura est cum 
 immensa gratia, pro quo non potui praedicare, divina potestate 
 sermonem retinente. Majoris gratiae erit puer venturus; 
 nulius ei aequiparabit in vestris partibus. Ego relinquam illi 
 istam regionem, ipse cito crescet et florebit de aetate in aetatem. 
 Angelus enim Dei nuncius mihi declaravit istam veram de- 
 stinationem." 
 
 5- Unde contigit quod sanctissimus praedicator Gildas 
 transivit ad Hiberniam, ubi innumerabiles convertit ad fidem 
 catholic am. Contemporaneus Gildas vir sanctissimus fuit 
 Arturi regis totius majoris Britanniae, quem diligendum dili- 
 gebat, cui semper cupiebat obedire. Confralres tamen tres et 
 viginti resistebant regi rebelli praedicto, nolentes pati domi- 
 
VITA SANCTI GILD^. 423 
 
 Ilium, sed crebro fugabant et expellebant a saltu et bello. 
 Hueil major nalii belliger assiduus et miles famosissimus 
 nulli regi obedivit, nee eliam Arturo. Affligebant eundem, 
 commovebat inter utmmque maximum furorem. A Scotia 
 veniebat saepissime, incendia ponebat, prgedas ducebat cum 
 victoria et laude. Unde rex universalis Britannige audiens 
 magnanimum juvenem talia fecisse et aequalia facere, perse- 
 quutus est victoriosissimum juvenem et optimum, ut aiebant 
 et sperabant indigense, futurum regem. In prosequutione 
 autem hostili et in conventu bellico in insula Mona interfecit 
 juvenem praedatorem. Post illam interfectioneria Arturus 
 victor remeavit, gaudens maxime quod superaverat suum 
 fortissimum bostem. Gildas Britonum historiographus tunc 
 remanens in Hibernia studium regens et praedicans in civitate 
 Ardmaca, audivit fratrem suum ab Arturo rege interfectum 
 fuisse. Doluit ab auditu, flevit cum gemitu, ut frater carissi- 
 mus pro carissimo fratre ; oravit pro spiritu fratenio quotidie, 
 orabat insuper pro Arturo fratris sui persequutore et interfec- 
 tore, complens Apostolicum praeceptum Orate pro persequen- 
 tibus vos et benefacite hys, qui oderunt vos.' 
 
 6. Interea sanctissimus Gildas venerabilis historiographus 
 venit ad Britanniam portans unam pulchenimam et dulcissi- 
 mam campauam, quam voverat ofFerre Apostolico Romanae 
 ecclesiae in praesentationem. Pernoctavit honorifice receptus 
 a Cadoco venerabili abbate in Carbana valle, qui monstravit 
 illi laudabilem campanam, monstratam accepit, acceptam 
 emere voluit magno pretio, quam possessor vendere nolebat. 
 Audito adventu Gildae Sapientis ab Arturo rege et primatibus 
 totius Britanniae episcopis et abbatibus, convenerunt innu- 
 merabiles ex clero et populo, ut Arturum pacificarent ex 
 supradicto homicidio. At ille, sicut primitus fecerat, cognito 
 rumore de obitu fratris, indulsit inimico, veniam postulanti 
 osculum dedit, et benignissimo animo benedixit osculanti. 
 Hoc peracto, rex Arturas dolens et lacrimans accepit ab 
 episcopis adstantibus pcenitentiam et emendavit in quantum 
 potuit, donee consummavit vitam. 
 
 7. Inde egregius Gildas vir pacificus et catholicus adivit 
 Romam, et Apostolico Romanae ecclesiae tribuit praedictam 
 campanam quae commota a manibus apostolici nullum sonitum 
 
424 VITA SANCTI GILD^. 
 
 emittebat. Unde hoc ille videns talia dicebat : " O vir dilecte 
 a Deo et ab liomine, revela inihi quod tibi con ti git in itinere 
 de hac pra:isentati()ne." At ille revelavit sanctissimum Cado- 
 cura Nancarbanensis ecclesiae abbatem earn voluisse emere, 
 sed quam voverat sancto Petro apostolo offerre, nolebat ven- 
 dere. Apostoliciis, his auditis, dixit: " Nosco Cadocum 
 veuerabilem abbatem, qui septies adivit civitatein istam, et ter 
 Hierosolymam post immensa pericula et assiduum laborem ; 
 remeato et cnpienti habere, ut des concedo. Destinatum est 
 enim illi, ut habeat, ex hoc praesenti miraculo." Gildas itaque 
 benedictam campanam recepit et reversus est, et reportatam 
 sancto Cadoco gratis impendit, Recepla a manibus abbatis 
 intouuit illico pulsata, admirantibus cunctis. Unde remansit 
 omnibus portanlibus per totam Walliam pro refugio, et qui- 
 cunque per illam illicite juraret, aiit privaretur linguae officio, 
 aut malefactor fateretur suam injuriam continuo. 
 
 8. Cadocus abbas Nancarbonensis ecclesiae rogavit Gildam 
 doctorem nt regeret studium scholarum per anni spatium, et 
 rogatus rexit utillimum, nulla mercede recepta a scholaribus 
 praeter orationes cleri et scholarium. Ubi ipsemet seripsit 
 opus quatuorE van gelistarum, quod adhuc remanetin ecclesia 
 sancti Cadoci, auro et argento undique coopertum, ad honorem 
 Dei et scriptoris sanctissimi et evangeliorum. Tenent Wallen- 
 ses indigense illud volumen pretiosissiraiira in conjurationibus 
 suis, nee audent aperire ad videndum ; nee confirmant pacem 
 et amicitiam inter inimicos, nisi illud adfuerit in primis 
 appositum. LasTnyrrruirj 
 
 9. Finito anni spatio, et scholaribus recedentibus a studio, 
 sanctus abbas Cadocus et Gildas doctor optimus communi 
 consilio adierunt duas insulas, scilicet Konech et Ecbin. 
 Cadocus intravit proximiorem Walliae, Gildas adjacentem 
 Anglias. Nolebant impediri in ecclesiastico officio a con- 
 fluentia hominum, propterea nesciebant melius consilium 
 quam relinquere Carbanam vallem et adire insulare secretum. 
 Gildas fundavit in honore sancto et individuae trinitatis ora- 
 torium, et juxta illud suum cubiculuni ; non in illo tamen 
 habebat suum lectum, sed sub alta rupe positum, ubi jacebat 
 usque mediani nocteni vigilans et orans supra petram omni- 
 potentem Deum. Deinde adibat ecclesiam frigescens nimium> 
 
VITA SANCTI GILD^. 425 
 
 frigus erat ei dulce et tolerabile propter Deum. Pisciculos 
 trahebat a reti et ova a nidis volucrum, unde vivebat, quod 
 sibi sufficiebat ad alimentum. Visitabat unus alteram; 
 remanentia talis duravit spatio septem annorum. 
 
 10. Summus Creator videns suum Gildam dilectum famu- 
 liim carere durabili aqua praeter guttas pluviales, quae cade- 
 bant super saxa et quae retinebantur cadentes, fecit rivum 
 effluere de rupe alta, qui effluxit et effluit et manebit sine 
 defensione aliqua. Dum sic perseveraret sanctus Gildas 
 intentus jejuniis et orationibus, venerunt piratae de insulis 
 Orcadibus, qui afflixerunt ilium, raptis ab eo suis famulis 
 servientibus et ductis in exilium, cum spoliis et omnibus suae 
 habitationis supellectilibus. Unde afflictus nimium non potuit 
 ibi amplius habitare, reliquit insulam, ascendit naviculam, et 
 ingressus est Glastoniam cum magno dolore, Meluas rege 
 regnante in aestiva regione. Susceptus vir suscipiendus a 
 Glastoniensi abbate docuit confratres et diversas plebes, 
 seminans semen semiuandum ccelestis doctrinae. Ibi scripsit 
 historias de regibus Britanniae. Glastonia, id est ' Urbs vitrea" 
 quag nomen sumpsit a vitro, est urbs nomine primitus in 
 Britannico sermone. Obsessa est itaque ab Arturo t}T:anno 
 cum innumerabili multitudine propter Guennuuar uxorem 
 suam violatam et raptam a praedicto iniquo rege, et ibi ductam,^ 
 propter refugium inviolati loci, propter munitiones arun- 
 dineti ac fluminis et paludis, causa tutelae. Qusesiverat rex 
 rebellis reginam per unius anni circulum, audivit tandem illam 
 remanentem. Illico commovit exercitus totius Comubiae et 
 Devoniae; paratum est belium inter inimicos. ■^'' *^''^''' 
 ^^'Mi'H'Oc viso, abbas Glastoniae, comitante clero et Gilda 
 sapieftte, intravit medias acies, consuluit Meluas regi suo 
 pacifice ut redderet raptam ; reddita ergo fuit, quae reddenda 
 fuerat, per pacem et benevolentiam. Plis peractis, duo reges 
 largiti sunt abbati multa territoria, qui venerunt ad templum 
 sanctae Mariae visitandum et orandum, confirmante abbate 
 fraternitatem dilectam pro pace habita et pro beneficiis quae 
 fecerant, et amplius quae facturi erant. Inde redierunt reges 
 pacificati, promittentes veneranter obedire reverentissimo 
 abbati Glastoniensi, et nunquam violare sanctissimum locum, 
 nee etiam siibjaGentia loco principali. 
 
420 VITA SANCTI GILD/E. 
 
 12. Habita licenlia abbatis Glastoniensis, cleri et populi, 
 cupivit religiosissimus Gildas eremitariarn ileniin vitam colere 
 supra ripam fkiiniiiis proxiiiii Glastoiiiae, ct voluntatem com- 
 plevit in opere. Ibi a^dificavit ecclesiam in nomine sanctae 
 et individaae Irinitatis, in qua jcjunabat et oiabat assidue ct 
 cilicio indutus, exemplum donans omnibus irreprehensibile 
 bene vivendi cum religione. Visitabant sancti viii ilium 
 visitandum de longinquis partibus Biitanniae, admoniti rcdi- 
 bant, et audita hortamenta et consilia relinebant cum exul- 
 tation e. 
 
 13. iEgrotavit tandem, et dum aggravaretur segritudine 
 convocavit abbatem Glastonia?, qui rogavit eum cum magna 
 pietate ut, finito cursu vitae, faceret deferri corpus suum ad 
 abbatiam Glastoniae, quam diligebat maxime. Abbate pro- 
 mittente dignos rogatus explere et propter auditos dolente et 
 nimium lacrimante, expiravit sanctissimus Gildas gegrotans 
 valde multis videntibus splendorera angelicum circa corpus 
 odoriferum et angelis consociantibus animae. Post com- 
 mendationem lacrimabilem expletam, defertur a confratribus 
 corpus levissimum ad abbatiam, et cum planctu maximo 
 et honore dignissimo sepelitur in medio pavimento ecclesiae 
 sanctae Mariae ; cujus anima requievit, et requiescit, et requi- 
 escet in coelesti requie Amen. 
 
 [14. Inisgutrin nominata fuit antiquitus Glastonia et adhuc 
 nominatur aBritannis indigenis; " inis"in Britannico sermone, 
 insula Latine, " gutren" vero vitrea: sed post adventum 
 Angligenarum, et expulsis Britannis, scilicet Wallensibus, 
 revocata est Glestingberi ex ordine primi vocabuli ; scilicet 
 glas Anglice vitrum Latine, beria civitas: inde Glastiberia, id 
 est Vitrea Civitas.] 
 
 [Codex Usherimnis hos versus hahet.'] 
 
 Lancarbanensis dictamina sunt Caratoci ; 
 Qui legat, emendet, placet ille compositori. 
 
 [Alius codex a Pitsio ciiatus, liahet versus qui sequuntur,~\ 
 
 Historiae veteris Gildas luculentus arator 
 Haec retulit, parvo carmine plura notans. 
 
ALIA VITA GILD^, 
 
 AUCTORE INCERTO. 
 
 1. Beatus Gildas Arecluta ferlilissima regione oriimdus; 
 patre Cauno nobilissimo, et catholico viro genitus, ab ipso 
 puerili aevo toto mentis affectii Christum studnit sequi. 
 Arecluta autem regio quum sit Britanniae pars, vocabulum 
 sumpsit a qiiodam flumine quod Glut nuncupatur, a quo plerum- 
 que ilia irrigatur. Inter caetera vero, quae ipse sanctus Gildas 
 scripsit de miseriis et praevaricationibus et excidio Britanniae, 
 hoc etiam de ilia praemisit — " Britannia," inquit, " bis denis 
 bisque quaternis fulget civitatibus, ac nonnuUis castellis 
 decoratur ; murorum quoque ac turrium, seratarum portarura, 
 domorum etiam, quarum culmina minaci proceritate porrecta 
 in editum forti compage cernuntur, non improbabiliter est 
 adornata instructis munitionibus. Campis quoque fulget late 
 pansis, collibusque amoeno situ locatis, praepoUeuti culturae 
 aptis ; montibus etiam alternandis animalium pastibus optime 
 convenientibus ; qui diversorum locorum floribus grati red- 
 duntur humanis visibus, veluti electa sponsa diversis ornata 
 monilibus fontibus lucidis crebrisque gaudet; ex quibus rivuli 
 leni murmure serpent^s, suave pignus soporis tribuunt via- 
 toribus fessis ; duorum etiam ostiis nobilium flurainum, Tame- 
 sis videlicet, ac Sabrinae, veluti brachiis meliorata, per quae 
 eidem Britanniae olim transmarinae deliciae ratibus vehebantur, 
 aliorumque fluminum minorum infusione irrigatur." Ostenso 
 igitur situ et opportunitatibus loci, necnon regionis unde 
 praefatus vir venerabilis et sanctus oriundus fuit, ejus denique 
 vita, Domino adjuvante, subscribatur. 
 
428 VITA GILD.E. 
 
 2. Caunus itaque ejus genitor, et alios quatuor fertur habu- 
 isse filios, Cuillum videlicet valde strenuum in armis virum, 
 qui post mortem patris ei in regno successit, Mailocura quoquc, 
 qui a patre sacris litteris traditus et in eis bene edoctus, relicto 
 patre atque rebus paternis abrenuncians, venit Lyuhes, in 
 pago Elniail, ibique monasteriura aidificans, in quo in hymnis 
 et orationibus, jejuniis et vigiliis instanter serviens Deo, clarus 
 virtutibus et miraculis in pace quievit. Egreas vero cum 
 AUecco fratre et Peteova sorore Deo sacrata virgine similiter 
 et ipsi relictis rebus paternis, et ssecularibus abrenunciantes 
 pompis, in extremam partem regionis illius secedentes, non 
 longe a se invicem distantia singuli sua construxere oratoria, 
 mediam statuentes sororem : cum qua alteruatim suo die horas 
 diurnas eorum alter cum Missa celebrabat, et post vesperas cum 
 ea sumens cibum et gratias agens Deo, ante solis occasum 
 revertebatur ad oratorium suum : unusquisque enim eorum 
 separatim in suo oratorio vigilias celebrabat. Isti igitur quos 
 praediximus beati et sancti viii, Mailocus videlicet Alleccus 
 atque Egreas cum beata sorore, cunctis mundi, ut prsemissum 
 est, spretis opibus et deliciis, toto nisu mentis ad supemam 
 tendentes. patriam : in jejuniis et orationibus suam commen- 
 dantes vitam, tandem a Deo vocati recepenmt mercedem 
 laborum suorum, et in suis quae sedificaverant oratoriis conditi 
 servantur: clarificati et celebres assiduis miraculis, et in 
 gloria resurrecturi. 
 
 3. Beatus autem Gildas^qtrre^t Gildasius, honor et decus 
 gentis SU8B futurus, et ipse a suis parentibus beato Hilduto 
 traditur imbuendus. Qui suscipiens sanctum puerulum 
 sacris litteris ccepit instruere ilium. Et yidens eum formae 
 specie fulgentem ac liberalibus studiis instantissime intentum, 
 benigno amore dilexit, et attento studio docere curavit. 
 Beatus igitur Gildas, sub disciplina magistrali in schola divinae 
 scripturae et liberatiura artium constitutus, conspiciens utri- 
 usque doctvinam eloquutionis, divinis curavit magis erudiri 
 doctrinis ; iniitari cupiens speciem divine contemplationis, 
 deserens omnino famam humanae opinionis ; sed neque sequi 
 voluit ingenuitatem suae nobilitatis. Tunc athleta Christi et 
 sti-enuissimus miles in coenobio degens obedientiae suscepit 
 arma lortissima; puerilesque deserens mores, aetatem floridae 
 
VITA GILD.E. 429 
 
 juventutis in formam transtulit senectutis. Namqiie quum esset 
 primaevus, in tyrocinio sBterni regis constitutus, moribus 
 derelictis juvenilibus, plurima documenta prsebuit asternas 
 salutis tarn senibus quam juvenibus, utriusque componens 
 mores setatis. Erat namque sapientia prseclarus, sanctae 
 lectioni assidniis, vigiliis et orationibus semper deditiis, 
 ineffabili caritate devotus, in actione jiicundus, decora facie 
 et toto corpore venustiis, qui mundo erat criicifixiis, et ei 
 raundus. In schola igitur supradicti doctoris Hilduti erudie- 
 bantur plurimi nobilium iilii, inter quos praeclariores erant, 
 tam generis nobilitate quam morum probitate, Samson vide- 
 licet atque Paulus, sed hos quoque mira ingenii sagacitate 
 superabat Gildas beatus : ex quibus Samson sanctissimus 
 postea Britannorum extitit archiepiscopus: Paulus vero 
 Oxismiorum ecclesias pra3fuit episcopus. 
 
 4. Habitabat autem prsefatus Hildutus cum discipulis suis 
 in quadam arcta et angusta insula, atque arenti solo squalida, 
 ad quem die quadam accedens Beatus puer Gildas eum allo- 
 quitur, dicens " Domine Doctor, audivi te nuper ex Evangelic 
 verba nostri Salvatoris praedicantem ; in quibus discipulos 
 admonebat, ut cum fide a Deo ea quae sibi erant utilia peterent, 
 et quia fideliter petita accepturi essent ; dicens, amen dico 
 vobis, quidquid orantes petieritis, credite quia accipietis et 
 fiet vobis. Nunc ergo, optime doctor, cur non rogas ipsum 
 Dominum nostrum Jesum-Christum, qui potens est praestare 
 cuncta quae fideliter ab eo petuntur, ut dilatet terminos atque 
 fructiferam reddat hujus insulae glebam ?" Quum haec igitur 
 audisset Beatus Hildutus, admiratus fidem ipsius, convocatis 
 in unum discipulis, oratorium cum eis ingreditur, et flexis in 
 terram genibus, extensisque manibus in coelum cumlacrjmis 
 oravit, dicens: Domine Jesu-Christe Fili Dei omnipotentis, 
 qui cum Patre et Spiritu Sancto coelum et terram, mare et 
 omnia quae in eis sunt, quum non essent, condidisti, quique 
 tuis fidelibus praecepisti, ut Deum patrem in tuo nomine 
 peterent quicquid sibi opus esset, et eorum petitio ad effectum 
 procederet: tuo equidem in nomine omnipotentis Domini 
 imploramus clementiam, ut dilatari per te jubeat terminos 
 insulae hujus, atque fertilitatem inferat glebae ejus, ut nobis 
 servis tuis, atque successoribus nostris, tua largiente gratia 
 
430 VITA GILD.E. 
 
 abimdanter cibaria administret ; ut saliati tuis donis gralias 
 referamus nomini tiio qui cum Patre et Spiritu Sancto vivis et 
 regnas per infinita saecula saiculorum." Quumque rcspondis- 
 sent omnes, Amen, egressi ab oratorio vidunt dilatatam esse 
 undique insulam, alque vernantem in circuilu diversis olerura 
 floribus. Tunc iterum rev ertitur ad oratorium senior, et prae 
 gaudio effusus in lacrymas, una cum venerando discipulorum 
 grege clara voce hymnos summasque laudes rerum omnium 
 creatori Domino decantat, qui prope adest omnibus invocanti- 
 bus se in veritate. 
 
 5. Igitur admirabili virtute dilatatam sibi insulam coepit 
 
 excolere senior, atque fgecunditatis jugeribus frumenti semina 
 
 tradere. Quumque coepissent Iseta frugum germina pullulare, 
 
 aggregatae aves marinae ea coeperunt devastare. Quod quum 
 
 videret pater Hildutus, prsecepit discipulis suis cum terrore 
 
 eas effugare, atque unumquemque eorum die suo segetem 
 
 custodire. Et quum dies advenisset, in qua segetem servaturus 
 
 erat Beatus Paulus,plus solito advenit hostilis avium multitudo, 
 
 quae passim messem devastabat tondendo. At contra mirae 
 
 indolis puer Paulus hue illucque discurrens cum ingenti 
 
 clamore eas expellere nitebatur, nee praevalebat. Tandem ergo 
 
 jam lassus advocat socios, Beatas memoriae videlicet Gildam 
 
 et Samsonem venerandum, hujusmodi eos adhortans sermoni- 
 
 bus; Succurrite, fratres, succurrite carissimi, et damna mecum 
 
 nostri vindicate magistri. Ecce etenim hostium multitudo 
 
 nostri late consumit et depascitur segetes doctoris. Sentiat 
 
 ergo insatiabilis praedo debitas poenas qui nostri magistri 
 
 vastavit aristas. Ad cujus vocem advolant socii, et invocato 
 
 nomine Christi multitudinem indomitarum avium congregantes, 
 
 ante se, Dei virtute repleti, minant pueri sanctissimi tamquam 
 
 inertium ovium greges. At ubi ventum est ad senis habi- 
 
 ticulum, captivae et indomitse aves quum recluderentur, in 
 
 ccelum dant voces: quarum strepitum atque clangorem 
 
 audiens senex, egressus ab oratorio videt Dei virtutem: 
 
 admiratusque non minimum tantam in puerorum cordibus 
 
 fidem ait illis, Sinite filii, sinite aves abire liberas ; jam sufficiat, 
 
 quod sic castigatis illis, abeant liberae et amplius in nomine 
 
 Domini nostras segetes non praesumant laedere. Igitur jussi- 
 
 onem senis non audentes spernere, aves dimissae longe 
 
VITA GILD^. 431 
 
 recesseiTint: et ulterius in eadem insula vastare segetes uon 
 prsesiimpserunt, quae insula usque in hodiernum diem Lanna 
 Hilduti vocitatur. 
 
 6. Sanctus igitur Gildas quum per aliquos annos in doctrina 
 beati Hilduti commoratus fuisset, et tarn saecularibus, prout 
 res suppetebat, quam divinis scripturis ab eo optime quicquid 
 sibi a divina bonitate creditum fuerat, edoctus esset ; vale- 
 dicens pio magistro venerandisque condiscipulis Iren perrexit, 
 ut et alioruin doctorum sententias in philosopbicis atque in 
 divinis litteris investigator curiosus exquireret. Igitur quum 
 plurimorum doctorum scholas peragrasset, et tamquam apis 
 prudentissima, diversorum florum succos collegisset: in 
 alveario matris ecclesise recondidit, ut in tempore opportune 
 melliflua evangelii verba in populos ad superna gandia 
 revocandos efFunderet: ut servus bonus talentum sibi creditum 
 suo Domino cum lucro reportaret. Sequulus itaque apostolicam 
 sententiam, ne dum aliis praedicaret ipse reprobus inveniretur, 
 castigabat corpus suum in jejuniis et in vigiliis, noctes ducens 
 in orationibus, stans sine aliquo sustentaculi adminiculo. 
 
 7. A quinto decimo setatis suae anno, per totum vitae 
 praesentis spatium, quo in hoc vixit mundo, usque ad extre- 
 mum diem vocationis suae a Domino, ter (ut veraci relatione 
 didicimus) in hebdomada parcissimum sumpsit corporis 
 cibum. Potest vero quilibet discretus de eo indubitanter 
 affirmare, quia licet ei defuerit gladius persecutoris, martyrii 
 tamen palmam non amisit. Nam dum corpus crebris jejuniis 
 et protensis vigiliis aflBigeret; dum nocte dieque vitiis resis- 
 teret, et orationibus insistens ; dum contra diaboli tentationes 
 reluctaretur, et adversum corporis sui delectationes oppugnans 
 se ipsiim excruciaret : quid aliud de eo dici potest, nisi longum 
 ilium traxisse martyrium ? nam et ipse sibi et persecutor fuit, 
 et persecutiones sibi illatas pro Christo patienter sustinuit. 
 
 8. Igitur quum ad sacros ordines promotus esset, et presby- 
 teratus fungeretur officio, audiens quod gentes quae aquilona- 
 lem plagam Britanniae insulae incolebant, adhuc gentili errore 
 detinerentur ; et quod hi etiam, qui videbantur inter eas 
 Christiani, uon calholici essent, sed diversis haereticorum 
 fraudibus irretirentur ; accipiens juxta apostoli praeceptum 
 armaturam Dei, ut posset resistere in die malo, et in omnibus 
 
432 VITA GILDiE. 
 
 perfectus stare, de Christi adjutorio confidens, coepit illuc 
 pergere. Stans autem succinctus lumbos mentis, inter pa- 
 ganos atque hsereticos, indutus lorica justitia) ct calciatus 
 pedes in prajparationem Evangelii pacis, in omnibus periculis 
 sumebat scutum fidei, in quo posset omnia tela nequissimo- 
 lum daemoniorum extinguere, galeamque salutis ct gladium 
 spiritus, quod est verbum Dei. His itaque armis munitus 
 Gildas, Christi miles praeclarus, praedicabat nomen Christi 
 gentilibus, multis ex divina lege approbationibus ostendens, 
 nihil esse quod ab eis excolebatur. Haereticos autem, verbum 
 salutis opponens, ad viam veritatis adduxit, a cunctis eos 
 quoque revocans erroribus. Namque ei tantam dederat 
 Dominus noster Jesus-Christus gratiam etiam sanitatum, ut 
 ejus orationibus cseci illuminarentur, surdis auditus redderetur, 
 et claudis debilibusque gressus, dsemoniaci curarentur, leprosi 
 niundarentur, et iniirmi quique sanarentur. Pergebat igitur 
 Gildas beatissimus evangelium Christi praedicaodo : docens 
 veram fidem per universas provincias, gentemque suam ad 
 veram catholicamque fidem convertebat. 
 
 9* Haee et ,his similia agente Beato Gilda, omnis gens 
 aquilonalis plagae ad ejus praedicationis doctrinam coepit 
 undique confluere : quatenus derelicto gentili errore, et per- 
 cepta ejus admonitione Sanctae Trinitatis fide, in gremio 
 coUocaretur Sanctae matris ecclesiae, ut vocaretur Christi 
 sponsa, et probaretur esse. Destruebantur itaque idola ab 
 eis qui ea fabricaverant cum templis suis, et ecclesiae asdifi- 
 cabantur per congrua loca. Baptizabantur viri nobiles cum 
 uxoribus et filiis atque familiis. Quum autem videret B. Gildas 
 fecundam prolem Christianitatis et sanctae religionis ubique 
 puUulare : inenarrabili gaudio repletus, sic ait Domino : 
 Gratias tibi ago, Domine Jesu-Christe, qui populum hunc 
 diutius errantem, sancti tui nominis gratia misericorditer 
 illuminare dignatus es, et ad agnitionem tuam pervenire fecisti ; 
 et qui hactenus infelices et hebetes erravimus in regione 
 umbrae mortis, tandem lux tuae justitise illuxit nobis, et pax 
 perpetua jam regnat in nobis. 
 
 10. Audiens autem beata Brigidda, quae ipso tempore in- 
 signis erat, in Hibernensi manens insula, et monasterio 
 virginum praeerat abbatissa, virgo praeclara, famam beati Gilda? 
 
VITA GILD.E. 433 
 
 misit ad eum nuncium cum verbis deprecatoriis, dicens : 
 Gaude pater sancte, ac semper in Domino polle. Obsecro te 
 lit aliquod indicium tuse sanctitatis mihi transmittere digneris, 
 ut semper apud nos tua vigeat memoria. Tunc sanctus 
 Gildas percepta sanctae virginis legatione, propriis manibus 
 formulam fecit fusili opere, et tintinnabulum composuit 
 secundum petitionem ipsius : et per nuncium quern miserat 
 ei transmisit; quod ilia gaudens suscepit, ac velut coeleste 
 munus, ab eo sibi transmissum libenter accepit. 
 
 11. Eo tempore regnabat Ammericus rex per totam Hiber- 
 niam, qui et ipse misit ad beatum Gildam, rogans ut ad se veni- 
 ret, promittens se ipsius doctrinis in omnibus obediturum, si 
 veniens ecclesiasticum ordinem in suo regno restauraret: 
 quia pene Catholicam iidem in ipsa insula omnes reliquerant. 
 Quum hsec itaque audisset Gildas Christi miles beatissimus, 
 munitus armis coelestibus petivit Hibemiam, Christum prae- 
 dicaturus. Contigit autem quadam die, dum pergeret ad regis 
 palatium, occurrere sibi quemdam paralyticum, quern parentes 
 sui circumquaque trahebant quserentes alimoniam ab incolis 
 terras. Quern videns B. Gildas, misertus illius genua flexit, ac 
 pro eo Domino orationem fudit: et ad vehiculum miseri 
 accedens dixit: In nomine Domini nostri Jesu Christi sta 
 rectus super pedes tuos, et a Domino pristinam recipe sani- 
 tatem. Qui mox, receptis viribus coi-poris, sauus efficitur, 
 atque exclamans voce magna coepit magnificare noraen 
 Domini, et sancto viro magnificas laudes refeiTe dicens se ire 
 cum illo, ubicumque voluisset. Quod sanctus non ferens, ait 
 illi : Vide ne mecum venias, sed revertere domum : et non 
 desistas Domini misericordiam collaudare, qui te sanitati resti- 
 tuit. At ille magis magisque in laudem ejus prorumpebat, et 
 cunctis quos obvios habebat, indicabat dicens: Venientes 
 venite omnes et videte virum sanctum Dei qui mihi sanitatem 
 corporis et animas reddidit. Tunc Sanctus Gildas nolens 
 tantum favorem et plausum plebis sustinere, discessit protinus 
 ab eis, et abiit latenter ne agnosceretur et abscondit se. 
 
 12. Post paucos vero dies, inventus a quibusdam nobilibus 
 viris quondam sibi notis, Regi Amraerico est pra3sentatus. 
 Quern quum vidisset, multis precibus eum rogabat, plurimaque 
 ofFerens dona, postulabat ut^apud se raaneret, et sicut ei prius 
 
 Ff 
 
434 VITA GiLO^:. 
 
 mandaverat, ecclesiasticum restauraret ordinem in regione 
 eadera : quia penitus catholicam fidem, a maximo usque ad 
 minimum, omnes amiserant. Tunc Sanctus Gildas munitus 
 clypeo fortitudinis et galea salutis, omnes fines Hibernensium 
 circuivit, et ecclesias reslauiavit, clorum universura in fide 
 Catholica ut Sanctam Trinitatem colerent instruxit. Populos 
 graviter morsibus haereticorura sauciatos curavit, fraudes 
 hsereticas cum auctoribus suis ab eis longe repulit. Jam- 
 jamque pullulante in gremio sanclse matris ecclesiae segete 
 multitudinis credentium et avulsis hsereticorum spinis, terra 
 diu sterilis fecundata rore ccelestis gratiae gratiores profert 
 fructus ad agnitionem supernse vocationis. Fide namque cres- 
 cente Catholica, regio gavisa est tantum se promeruisse patro- 
 num. Multa deinceps vir Beatus monasteria construxit in 
 eadem insula, non paucos in eis nobilium filios enutriens, et 
 norma regularis disciplinse informans : et ut plures Domino 
 offerre posset alumnos (jam factus Monachus), coUegit Mona- 
 chos secum, tarn ex nobilibus quam ex pauperibus, pupillis 
 et orphanis : necnon et captivos tyrannica servitute Pagano- 
 rum irretitos misericorditer liberavit; utque pastor bonus 
 talenta sibi a Domino credita fideliter duplicata, ipsi ovans 
 reportare curavit. Omnem denique regionem Hibernensium 
 et Anglorum, necnon et exterarum nationum suo instruxit 
 exemplo et erudivit sermone : quarura gentes et nationes 
 actus et virtutes ejus usque in hodiernum diem xlj-OBorifice 
 venerantur ubique. : i )9fTsd ,mr^p.p 
 
 1^ 13. Dimissa igitur posthaec Hibernia atque Britannia, et 
 relictis omnibus suis B. Giidas peregre proficiscens Romam 
 petiit. Sanctorum Apostolorum Petri et Pauli merita depreca- 
 turus, quatenus eorum intercessione a Domino posset pecca- 
 torum veniam obtinere, et in Dei servitio firmiter perseverare, 
 atque Sanctis omnibus in coelesti patria adjungi mereretur. 
 Quum autem Vigiliarum atque Matutinorum laude finita, qua- 
 dam die diluculo de aula B.Petri esset egressus, volens solito 
 more exire, et ceterorum oratoria sanctorum Romulea urbis 
 circuire, et sufFragia eorum petere ; occurrit ei quidam hy- 
 dropicus inflatus humore diras infirmitatis, quaerebatque 
 alimoniam ab eo. Cui beatus Giidas ait: Non est mihi 
 quicquam pecuniae in manibus, quod tibi possim dare : sed 
 
VITA GILD.E. 435 
 
 in nomine Domini nostri Jesu Christi, et meritis beatorum 
 Apostolorum Petri et Paiili sanus sis ab hac infirmitate ; et 
 si quis te interrogaverit, quis te sanum fecit, dicito quod 
 Dominus Jesus Christus per merita Apostolorum suorum in 
 me misericordiam suam fecit. Sanus itaque statim factus 
 aeger, intravit in Basilicam Sancti Petri, laudans etbenedicens 
 Deum. Sanctus autem Gildas cceptam tenuit viam. Quumque 
 per aliquot dies ibi maneret, perlustrans oratoria sanctorum, 
 audivit Romanos cives graviter dolere ob pestiferum flatum 
 draconis, qui erat latens in cavema cujusdam montis, qui 
 multos Romanorum et aliorum circumquaque vicinorum 
 pestilenti flatu interemerat. Quod audiens beatus Gildas, 
 exivit ab hospitio suo latenter valde diluculo, ascenditque in 
 raontem portans baculum in manu ; et oratione facta, renit 
 ad OS speluncag ; et videns draconem, invocato Christi nomine 
 intrepidus, dixit: In nomine Domini nostri Jesu Christi 
 praecipio tibi ut statim intereas, ne populus fidelium a te 
 amplius perimatiir. Qui mox in terram corruens, mortuus 
 est, et cessavit ejus plaga a popiilo. 
 
 14. Tunc B. Gildas Ravennam abiit, gratia orationis B. 
 Apollinaris. Quum autem appropinquaret portas civitatis, 
 occurrit ei quidam caecus et mutus, quem ductor manu trahe- 
 bat: ipse autem tabulam percutiebat malleolo ob significa- 
 tionem eleemosynae quaerendae. Quem videns B. Gildas 
 misericordia motus ccepit flere: et postulans deferri sibi 
 aquam, benedixit, sparsitque super faciem caeci. Deo itaque 
 donante, lumen recepit ; et accipiens sal similiter benedixit, 
 misitque in os ejus, statim quoque loquutas est, benedicens 
 Deum, et beatum virum magnificans, qui tantam sospitatem 
 ei contulerat. 
 
 15. Factum est autem, quum inde reverteretur, contigit eum 
 incidere in latrunculos, quem videntes nitentem decore 
 pulcritudinis alii conabantur eum capere, alii interficere. 
 Quos ut vidit sibi appropinquare, invocato Christi nomine, 
 continuo nutu Dei fecit pedes eorum adhaerere terrae : ipsos- 
 que velut lapides obrigescere: recedensqae ab eis cceptam 
 tenebat viam. Quum autem longe ab eis recessisset, conversus 
 retrorsum, elevavit manum et solvit eos, qui soluti in fugam 
 versi sunt, et neminem postea in illis locis laeserunt. 
 
 Ff 2 
 
430 VITA GILD^. 
 
 16. Deinde quum disponeret in suam redire patriam, non 
 permisit Deus, qui suam nobiscum volebat raagnificare mise- 
 ricordiani. Nam quum Dei jussu pei-venisset in Armoricam 
 quondam Galliae regionera, tunc autem a Britannis a quibus 
 possidebalur Letavia dicebatur; ab eis honorifice et cum 
 gaudio magno susceptus est; ipse autem sasculares fugitivosque 
 devitans honores, theoricam magis desiderabat ducere vitam. 
 Erat autem tunc tenaporis parva res regum regniqne Franco- 
 rum : Childericus enim eo tempore Merovei filius gentilium 
 errori deditus, imperabat Francis: quod ex gestis veterum 
 prudens lector cognoscere potest. Sanctus igitur Gildas 
 triginta habens annos venit ad quamdam insulam quae in 
 Reuvisii pagi prospectu sita est, ibique aliquamdiu solitariam 
 duxit vitam. Sed non post longum tempus, quum jam non 
 posset accensa lucerna sub modio manere, sed super cande- 
 labrum, ut vicini qui que ac noti ejus, tam prope quam longe 
 claritatis illius lumine fruerentur; coeperunt hinc et inde 
 venire ad eum et ejus magisterio et doctrinse commendare 
 filios suos erudiendos : quos omnes libenter suscipiens spiri- 
 tual! eos eruditione erudiebat. Veniens itaque ad quoddam 
 castrum in monte Reuvisii, in prospectu maris situm, ibi 
 potioris fabric 86 construxit monasterium, atque in eo claustra 
 coenobitali ritu perfecit: ubi tantum ejus emicuit vita, ut 
 plurimi inrirmi ac debiles et leprosi, qui circumquaque erant, 
 ad eum venientes sanitati ejus actionibus et meritis redde- 
 bantur, quod usque in preesens tempus facere non desinit in 
 eodem loco ejus meritis omnipotens Deus. Udfi^n out' 
 
 17. Tunc denique construxit parvum oratorium super ripam 
 fluminis Blaveti, siib quadem eminenti rupe, ab occidente in 
 Orientem ipsam concavans rupem : et ad latus ejus dextrum 
 erigens parietem, congruum fecit oratorium, sub quo de rupe 
 emanare fecit fontem perlucidum. Quum vero fenestram 
 orientalem ejus9em oratorii vitro claudere vellet B. Gildas, et 
 vitrum ei deesset, prostratus in terra Dominum deprecatur. 
 Surgens autem ab oratione, abiit ad quamdam rupem, et ex 
 ipso Domino largiente optimum tulit vitrum. Molam quoque 
 ibi fecit, cui triticum immisit ac manu vertit, quae usque in 
 praesens tempus in eodem loco servatur: et a fidelibus in- 
 firmis, operantibus cum Christo Sancti viri meritis, languores 
 
VITA GILD^. 437 
 
 ad earn expelluutur. Nee est silentio practereuiidum et illud 
 quod per cum fecit Dominus miraculum. Nam qiium in cellam 
 quadam die cum fratribus moraretur, venerunt ad eum 
 hospites : quos libenter suscipiens, duxit ad orationem ; ac 
 deinde omnem eis adhibuit humanitatem : et lavans pedes 
 eorum ac manus, quod habuit eum caritate dedit eis. Sed 
 quum non haberet vinum quod eis tribueret, oratione facta 
 jussit implere vasa viuavia aqua, dataque super earn bene- 
 dictione, jussione divina in optimum rinum est conversa. 
 Quam virtutem admirantes cuncti qui aderant, oranipotenti 
 Domino gratias retulerunt, qui in evangelio suis fidelibus 
 promiserat dicens; Opera qu^ ego facio, et ipsi facient, et 
 majora horum facient. 
 
 18. Quamvis autem talis ac tantus esset, ut per eum Deus 
 tot miraeula faceret, nuUi tamen se prgeferebat, sed Inimilior 
 omnibus esse videbatur. Licet vero Abbatis locum teneret, 
 tkvd!en ^ nt ^bi subditis exemplum humilitatis ostenderet ; 
 secundum divinum prseceptum quod ait: Qui major est ves- 
 trum, erit minister; et ipse omnibus servire curabat. Et ne 
 Domini Jesu surdus esset auditor dicentis : Dicite a me, quia 
 mitis sum et humilis corde ; satagebat etiam ipse et in hoc 
 Domini Salvatoris obedire prseceptis. Nam sicut de Moyse 
 scriptum est, erat et ille mitissimus omnium illius temporis 
 hominum. Sapiens quoque tam in doctrina quam in actione 
 erat, verax in collocutione, in orationibus assiduus, pernox in 
 vigiliis, jejuniis corpus macerans, in injuriis patiens, in collo- 
 quio affabilis, in eleemosynis largus, in omni bonitate con- 
 spicuus. Docebat quoque hsereticos post primam et secundam 
 correptionem devitandos esse, eleemosynis autem peccata 
 redimere praedicabat: esurientes satiare, sitientes potare, 
 nudos vestire, infii*mos et in carceribus positos visitare, 
 mortuos sepelire, nulli malum pro malo reddere : jejunium 
 amare, vigiliis et orationibus semper insistere. Sic clericos, 
 sic monachos, sic etiam laicos doctor egregius instiTiebat: 
 nihilque aliis quam quod ipse faceret prsecipiebat. Itaque 
 omnibus omnia factus cum lugentibus lugens, cum gaudenti- 
 bus erat gaudens. Erat itaque pater pauperum atque orpha- 
 norum, lugentium consolator, litigantes ad concordiam revoca- 
 bat. Homicidas autem, adulteros, sacrilegos, fures, raptores, 
 
438 VITA GILD^. 
 
 cujuscumque conditionis essent arguebat, nullius personam 
 verens. Et primilus quidem ex Evangelicis dictis atque 
 Apostolicis et Propheticis cos terrens, deinde ad pccnitcntiam 
 revocans, Dei niisericordiam confidenter pvomittebat eos 
 promereri : si tamen digne poeniterent. 
 
 19. Denuo Sanctus vir a fratribus rogatus religiosis, qui 
 ad eum e Britanniis veneranl, post decern annos ex quo inde 
 recesseratj scripsit epistolarem libellum, in quo quinque Reges 
 ipsius insulae redarguit, diversis sceleribus atque ciiminibus 
 irretitos. Quam elegauter itaque et succincte eorum ignaviam 
 commemoraverit, et nominatim unumquemque de suis neqm- 
 tiis reprehenderit, huic paginse addere placuit. " Enimvero" 
 inquit " celabunt cives, quod non solum noslrorum, sed 
 exprobrant jam in circuitu nationes ? Habet etenim Britannia 
 reges, sed tyrannos ; judices habet, sed impios; saepe prae- 
 dantes et concutientes, sed innocentes; vindicantes et patroci- 
 nantes, sed reos et latrones ; quamplurimas conjuges habentes, 
 sed scorta et adulteras ; crebro jurantes et peijurantes, voventes 
 et continuo propemodum mentientes; belli gerantes sed civilia 
 et injusta bella agentes, per regionem quidem fures magno- 
 pere insectantes, eos autera qui ad mensam sedent latrones, 
 non solum amantes, sed etiam remunerantes ; eleemosynas 
 largiter dantes, sed e regione immensum montem scelerum 
 exaggerantes ; in sede arbitrii sedentes, sed raro recti 
 judicii regulam quserentes ; innoxios humilesque despicientes; 
 sanguinarios, superbos, parricidas, adulteros, Dei inimicos, 
 si sors (ut dicitur) tulerit ; hos qui cum ipso nomine delendi 
 erant, ad sidera prout possunt efferentes, vinctos plures in 
 carceribus habentes, quos dolose potius plus merito proterant, 
 catenis onerantes ; inter altaria intrando demorantes, et haec 
 eadem paullo post, ac si lutulenta saxa despicientes." Et 
 quae sequuntur in dicta epistola. Nunc igitur, Domino 
 adjuvante, ad id unde digressi fueramus redeamus. 
 
 20. Erat ergo in illis diebus quidam tyrannus nomine 
 ConomeiTis in superioribus partibus illius regionis, perversa 
 crudelitate et diabolica fraude seductus: qui hanc habebat 
 consuetudinem, ut quotiescumque suam agnovisset conjugem 
 concepisse in utero, statim jugulabat eam. Et quum jam 
 multas interemisset mulieres„nobili prosapia exortas, ccepe- 
 
VITA GILD^. 439 
 
 runt parentes earum multum super hoc contristari, et longius 
 se ab eo submovere. Nullus itaque alicujus discretionis homo 
 neque colloquendo, neque ullius negotii causa in qualicumque 
 re illi adhaerebat, neque mandata ei dirigebat, ut non pai'ticeps 
 fieret malitiae illius. Videns itaque se despici ab omnibus 
 sanctoGildae mandatjUt verborumipsius petitionem perciperet. 
 Varum sanctus vir calliditatem malitiae ejus perspiciens, 
 nuUo modo assensum ei praebuit, sed longe promotus ab eo 
 est: ne quolibet modo per interlocution em ejus, nobiles et 
 principes regionis illius penitus deciperentur. At ipse prae- 
 fatus tyrannus, non valens pertingere ad hoc quod petebat, 
 misit ad quendam principem, ut multi sunt testes fideles, 
 nomine Werocum, raandans quatenus ei daret in conjugium 
 filiam suam. Quod quum Werocus Venetensium comes audisset, 
 statim ad internuncios ejus retulit, dicens : Quomodo possum 
 dare filiam meam, mucrone domini vestri nefando interfi- 
 ciendam ? Numquid non audivi stragem, quam fecit de muli- 
 eribus quae sibi fuerant copulatae ? Nequaquam id faciam : 
 filia enim mea mortem non incurret, dum ab ea potero eam 
 propellere. 
 
 21. R-egressi itaque nuncii ad praedictum maleficum retu- 
 lerunt quae eis Werocus dixerat. Ille autem non desistens ab 
 hoc quod inceperat, iterum atque iterum ad Werocum mandat, 
 dicens; Quoscumque volueris obsides vel fidejussores tibi 
 dabo, tantum fac quod posco. Cui Werocus: Vana est 
 petitio tua, et frustra rogitando laboras. Nisi enim beatum 
 virum Gildam mihi fidejussovem dederis, minime quod quaeris 
 impetrabis: quia nisi per manum ipsius, eam nulli tradam. 
 At ille mox nuncios misit ad B. Gildam, postulans ab eo ut 
 quantocius veniret, et puellam fide sua de manu patris reci- 
 peret, et sibi conjugem legitimo traderet matrimonio. Sanctus 
 itaque vir eorum verba renuens respondit dicens : Nostis quia 
 dominus vester callidissimus est, et tyrannica feritate per- 
 versus : si consensero ei, et me fidejussorem posuerit, et post 
 puellam occiderit, gravi lapsus sum peccato apud Dominum 
 et parentes ejus vehementi orbatione prolis seduxi, atque 
 intolerabili dolore tradidi congemiscendos. Sed vobiscum 
 tamen proficiscar et utrorumque voluntates discutiam, paren- 
 tum scilicet et ejus qui vos ad me direxit. Tunc veniens 
 
440 VITA GILDM. 
 
 simul cum eis reperit ipsos principes ob hujusmodi causam 
 in iinum convenisse. Et dura de hac re loquerentur inter so, 
 ait pater puella) beato Gildae : Si manu tua susceperis filiam 
 raeam, tibi credam, tibi earn tradam. Quod si illam suscipere 
 nolueris, hie nunquam habebit. Cui Beatus Gildas dixit: 
 Mihi eam trade, et ego protectus Dei virtute, earn sanam 
 restituam. Prsefatus itaque tyrannus de manu sancti Gildge 
 recepit eam in conjugio sibi copulandam ; beatus vero Gildas 
 revertitur ad monasteriam suum, pollens claris virtutibus. 
 
 2*2. Peractis igitur nuptiis, ccepit tyrannus sponsam fovere 
 dilectam : et ut cognovit eam concepisse in utero, cogitavit 
 eam occidere solito more. Sed pertimescens jusjurandum, 
 quod pactus fuerat beato Gildae, dicit apud se non posse se 
 fallere sanctum virum. Timebat enim iram Dei incurrere, si 
 mulierem, quam de manu sancti viri Gildae susceperat, nefando 
 ense interimere conaretur. At diabolus e contra occasiones 
 sibi ministrat, afferens non oportere eum in tantum sanctitatem 
 beati Gildse timere, ut quod facere decreverat, velut timidus 
 et nullius audaciae homo propter quemdam Monachum, ad 
 effectum ducere dimitteret. Interea mulier pluribus indiciis 
 percipiens animum ejus ftiribundum adversum se eo quod 
 gravida esset, timore perterrita, in fugam latenter lapsa est. 
 Quod ut cognovit vir ejus maleficus, majore jam ira succensus, 
 insequutus est eam : quam quuminvenissetjuxta viam,latentem 
 sub frondibus (erat enim ex itinere fatigata) exempto mucrone 
 amputavit caput ejus, et sic demum ad domum suam re versus 
 est 
 
 23. Pater igitur illius audiens quod accidisset filiae suae, 
 magno concussus dolore, sub magna festinatione mox misit 
 ad beatum Gildam dicens : Redde mihi filiam meam, quia 
 propfer tuam intercessionem perdidi illam. Cognosce enim, 
 quia qui in conjugio eam de manu tua accepit, proprio gladio 
 eam jugulavit. Super hoc igitur sanctus vir valde commotus, 
 concitus venit ad quamdam munitiunculam, ubi prsefatus 
 tyrannus habitabat, volens ab eo audire, utrum ipse conjugem 
 suam (sicut rumor ferebat) interemisset. Verum tyranous 
 ubi sensit sanctum Gildam appropinquare, praecepit ostiario 
 domus, ne uUo modo Sanctum virum ad se permitteret ingredi: 
 sciebat enim se in Deum et in B. Gildam deliquisse, per hoc 
 
VITA GILDiE. 441 
 
 quod uxorem suam occiderat. Sed quamvis hoc non igno- 
 raret, orare tamen sanctum virum dedignabatur, ut suis 
 precibus obtineret apud Deum, quatenus daret ei cor contri- 
 tum et humiliatum, ad agendam pcenitentiam de malo quod 
 egerat. Quum ergo Sanctus Gildas diu pulsasset ad portam 
 tyranni, et nullus ei aperiret, sed polius ab his qui eraut intus 
 derideretur; oravit Deum si ejus vita in melius non esset 
 mutanda, ut dignaretur malitiae ejus iinem imponere. Com- 
 pleta itaque oratione circuiens totam munitionem in qua 
 pessimus tyrannus manebat, accepit plenum pugillum terrse, 
 et projecit super illam habitationem, quae statim, Deo volente, 
 tota corruit. 
 
 24. Deinde abiit usque ad locum ubi exanime jacebat 
 cadaver muUeris interfectae prolem in utero habeutis, et hoc 
 modo oravit: Domine Deus, qui hominem ex limo terrse 
 formasti et propter ilium liberandum de potestate diaboli, in 
 cujus se dominium injecerat propriae libertatis arbitrio dum 
 tuum transgressus est praeceptum, filium tuum, quem ante 
 saecula ex aeternitate genueras, mori voluisti; te invoco ut 
 me exaudias. Exaudi, inquara, Domine, quia te in nomine 
 unigeniti tui Domini nostri Jesu Christi peto. Tuus enim 
 filius magister noster Christus Jesus promittere dignatus est 
 in se credentibus, si quid repeterent in nomine suo, quod 
 aurem tuae clementiae non averteres ab illorum prece. Et 
 facta oratione, accepit caput et adhaesit corpori trunco dicens : 
 In nomine Domini nostri Jesu Christi, Triiina, tibi dico, 
 surge et sta super pedes tuos et indica mihi quid videris. 
 At ilia continue surrexit sana et illaesa ab omni comiptione; 
 et respondens sancto viro dixit: Mox ut interfecta sum, 
 Angelico sustentabar vehiculo, quasi ferenda et jungenda 
 choro martyrum ; sed tua vocatione reversa sum ad te. Tunc 
 beatus Gildas duxit cam ad patrem suum, et accepta manu 
 ejus dextera reddidit ei dicens : Ecce depositum quod mihi 
 tradidisti : custodi eam ut filiam, et prolem, quem gestat in 
 utero, diligenter fac CDutrire, quum natus fuerit, donee ad in- 
 telligibilem aetatem perveniat. At ilia sub jurejurando aiebat, 
 quia nunquam te deseram, pater. Cui B. Gildas respondit : 
 Non decet mulierem subsequi monachum quolibet modo; 
 sed mane interim in domo patiis tui donee parias, et quum 
 
442 VITA GILDii:. 
 
 pepereris, inducemus te in monasterium virginum, ut cura 
 ceteris virginibus vitam castimoniaB ducere possis. Tunc 
 placuit ei viri Dei sermo, et remansit in domo patris sui 
 paucis diebus. 
 
 25. Non multo post peracto tempore, quum mulier filium 
 peperisset, nunciatum est ad B. Gildam : qui jussit puemlum 
 baptizari, noraenque suum ei imponere fecit, et ablactatum 
 liberalibus litterarum studiis erudiendum tradidit, matreraque 
 ejus in monasterio virginum una cura ceteris ancillis Dei 
 permanere fecit. Quae postea in castitate Deo serviens, in 
 jejuniis et orationibus vitam ducens, tandem a Deo vocata, 
 beato fine quievit, filius vero ejus et ipse clarus virtutibus et 
 miraculis beatam quam duxerat vitam, beato fine complevit. 
 Hunc ergo Britanni ob discretionem alterius beati Gildae, non 
 Gildam euni, sed Trechmorum vocant. 
 
 26. Et quia per miracula Sanctorum quae in aure fidelium 
 recitantur, omnium rerum Creator laudatur ac veneratur, qui 
 in Sanctis suis manens mira per illos operatur; dignum 
 duximus scribere etiam virtutem, quam Dominus dignatus 
 est operari per servum suum Gildam in plebe sancti Demetrii. 
 Erat enim in praefata plebe stagnum, in cujus portu reside- 
 bant latrunculi: qui nudos ac verberatos sagpe etiam semivivos 
 permittebant abire illuc advenientes. De quorum igitur 
 nequitia homines circumquaque ibi habitantes vehementer 
 commoti, quum per se illos illiuc non valerent expellere, prae- 
 sidium sancti exposcunt : qui perveniens usque ad os stagni, 
 exorat Dominum ut concludat illius stagni aditum. Completa 
 itaque oratione ex arena erectus est tumulus magnus, ubi 
 prius malignorum ad insidiandum erat locus. Quod miracu- 
 lum cernentes qui cum sancto viro illuc advenerant, Deum 
 glorificaverunt, et sanctum Gildam deinceps in magna vene- 
 ratione habuerun . 
 
 27. In eadem quoque regione est oratorium, quod incolsB 
 vocant Mons Coherlahem, quod sonat interpretatum, Monas- 
 terium Nemoris. Quumque homines qui se faciebant illius terras 
 beredes, servis Dei ibi contemplativam vitam ducentibus 
 saepe injurias inferrent, asserentes illos de terra excolere, quae 
 circum oratorium sancti Gildae adjacebat, plusquam eis 
 ostenderat ; vir vero Dei volens omnes quietam agere vitam, 
 
VITA GILD^. 443 
 
 accessit ad litus maris, et cum Sanctis sibi adhserentibus, fixis 
 genibus misericordem Dominum, qui facit in coelo et in terra 
 omnia quae vult, orat devotus : surgensque ab oratione sanc- 
 tissimus homo, baculum quern manu ferebat terrae impressit, 
 et sic atrium sui oratorii circuivit. O quam bonus es Deus 
 Israel his qui tibi recto sunt corde ! Lucidissiraus enim fons 
 ad nutum Dei de loco ubi sanctus oraverat surrexit : et ad 
 ostendendam certissimam metam atrii, secutus est vestigia 
 sancti. Quod miraculum audientes fideles, etiam quidam usque 
 in hodieraum diem hoc cernentes, omnipotenti Domino qui 
 mira per sanctos suos operatur non minimas referunt laudes. 
 
 28. Quum vero disponeret misericors deus et B. Gildam a 
 laboribus hujus mundi et aerumnis educere, et ad gaudia 
 aetema quae diligenlibus se promisit, perducere ; per visionem 
 Angelicam ei dignatus est denunciare. Quadam enim nocte 
 quum asset utique, ut antiqui affirmant, in amabili sibi insula 
 Horata, ubi olim eremiticam duxerat vitam, apparuit ei in 
 somnis Angelus Domini dicens: Audi et intellige, Domini 
 Jesu Christi amice, quoniam exaudivit Deus orationes tuas, 
 et vidit lacrymas tuas. Et ecce octava ab hodierna die, 
 solutus sarcina carnis, videbunt spirituales oculi tui quod 
 semper ab infanlia desiderasti : videbis etenim in maj estate 
 sua desideratam faciem Domini Dei tui. Confirma ergo 
 discipulos tuos in Dei timore et amore, et instrue eos solito 
 more ut ejus praeceptis obediant, atque operibus studeant ea 
 implere, ut ad gaudia seterna qua? promisit possint pervenire. 
 
 29. Facto igitur mane, convocatis in unum discipulis dixit 
 eis : Quoniam ego, filii carissimi, viam ingredior universae 
 terrae, dissolvi mihi expedit, ut Deum possim videre. Vos 
 igitur estote imitatores Christi sicut filii carissimi, et ambulate 
 in dilectione Dei, et estote semper memores verborum ipsius. 
 Nolite autem diligere mundum nee ea quae in mundo sunt: 
 mundus enim transit et concupiscentia ejus ; Dominum vero 
 Jesum Christum et ejus sermones toto corde diligite, quoniam 
 ipse dixit : Si quis diligit me sermones meos servabit, et ego 
 diligam eum et manifestabo ei meipsum. Videte itaque 
 carissimi, quam magnum praemium, et quam optandum 
 lucrum promittit nobis ipsa Veritas quae est Christus. Ipse 
 enim, ut dixit, est via, Veritas et vita. Seipsum itaque nobis 
 
444 VITA GILD/E. 
 
 daturus est. Non ergo negligamus ipsum habere, ipsum 
 possidere. Habete autera et in vobis continuam caritatem, 
 quia Deus caritas est, et qui manet in caritate in Deo manet, 
 et Deus in eo. Humilitatem etiara studete habere et esse 
 mites : quoniam Dominus in evangelic dicit : Dicite a me, 
 quia mitis sum et humilis corde. Patientiam quoque semper 
 habere mementote, nam in evangelio idem ipse loquitur : In 
 patientia vestra possidebitis animas vestras. Obedientes etiam 
 estote sicut et Christus obediens fuit usque ad mortem. Estote 
 vero misericordes sicut pater vester misericors est. Superbiam 
 autem execrate, quia Deus superbis resistit, humilibus autem 
 dat gratiam. Avaritiam vero declinate quae ab Apostolo 
 idolatria nominatur: luxuriam quoque et ebrietatem forni- 
 cationemque fugite, quoniam sicut apostolus ait, neque 
 ebriosi neque fornicatores regnum Dei possidebunt. Omnia 
 ergo vitia quae homines a regno Dei separant, omnimodis 
 sunt fugienda vobis. Estote quoque sobrii et vigilantes in 
 orationibus semper, quia adversarius vester diabolus tamquam 
 leo rugiens circuit quagrens quem devoret. Cui resistite fortes 
 in fide. Odium etiam invidiam tristitiamque de cordibus 
 eradicare vestris satagite, et pro his longanimitatem, bonitatem, 
 benignitatem habere mementote. Quatuor vero virtutes, sine 
 quibusnemo sapiens esse potest, id est prudentiam,justitiam, 
 fortitudinem atque temperantiam, semper habere curate. ^ ^^ 
 30. His et similibus verbis per septem continues diefe,' 
 quamvis invalescente morbo jam jamque vir sanctus deficere 
 videretur, discipulos tamen confirmare iion <Jessabat su^S^i'* 
 Octava vero die jussit se in oratorium duci, ibique oratione ' 
 facta, Viaticum Dominici corporis suscepit. Deinde Disci- "^ 
 pulos protestatus est dicens : Per Christum vos iilioS meos 
 moneo, ne contendatis pro corporis mei cadavere ; sed mox 
 ut spiritum exhalavero, tollite me, et in navim deponentes 
 supponite humeris meis lapidem ilium, super quem recumbere * 
 solitus eram : nemo autem ex vobis in navi mecum remaneat: 
 sed impellentes eam in mare, permittite ire, quo Deus voluerit. 
 Providebit autem Dominus sepulturae mihi locum ubi fuerit • 
 ei placitum. Confido autem in Domino, quod in die resur- 
 rectionis resurgere me faciet cum ceteris- Deus autem pacis 
 et dilectionis sit semper cum omnibus vobis. Et quum respon- 
 
VITA GILDiE. '445 
 
 dissent omnes, Amen; reddidit spiritum quarto Kalendas 
 Februarii, senex et plenus dierum. Discipuli vero illius 
 tollentes corpus ejus, fecerunt sicut pra3ceperat eis : sed hi 
 qui de Cornu-Gallia venerant, qui plures erant, conabantur 
 eum tollere, et in patiiam suam transferre. Dum ergo inter 
 se coUoquerentur et facere disponerent, nutu Dei navis 
 cum sancto corpore demersa est in profundum maris; illi 
 vero per multos dies illud hue illucque requirentes, quum 
 nuUo modo invenire possent, ad propria sunt reversi. 
 
 31. Discipuli quoque ejus qui ex Reuvisii Ccenobio erant, 
 per tres menses quum non possent et ipsi invenire eum, tandem 
 consilio accepto, triduanum statuerunt ducere jejunium. Quo 
 peracto cuidam ex eis revelatum est, quando et ubi inve- 
 niendus esset. Igitur quum dies Rogationum essent, et ipsi 
 orationis gratia ad quoddam oratoriolum quod ipse in honore 
 sanctae Crucis construxerat venissent ; invenerunt navem in 
 aestuario quod vocatur Eroest, id est Domus sanctae Crucis, 
 cum sancto corpore integro et illaeso, sicut ab ipsis coUocatum 
 fuerat in navi. Videntes autem gaudio magno gavisi sunt: 
 et lapidem quid em super altare ejusdem loci in testimonium 
 posuerunt: corpus vero sancti viri cum hymnis et laudibus ad 
 suum monasterium deferentes, maxima multitudine populorura 
 prosequente, cum gaudio et laetitia magna : quoniam patronum 
 et advocatum magnum patriae suae, et apud Dominum in- 
 tercessorem invenerant. Dies autem ilia, quae est quinto idus 
 Maii, ab illo tempore usque ad praesens tempus celebeiTima 
 colitur et servatur apud provinciales Venetenses. Plurimas 
 etiam in ilia die solilus est Dominus facere virtutes ad ejus 
 sepulcrum, sicut et ipsi oculis nostris vidimus. Positum est 
 autem corpus sancti viri in ecclesia quam ipse in antiquo 
 castro Reuvisii construxerat, eadem qua praefati sumus die, 
 ubi permulta annorum curricula servabatur et ab universa 
 Britonum gente venerabiliter colebatur, quoniam innumera- 
 biles a Domino fiebant virtutes. 
 
 32. Interfecto crudeliter ab impiis religioso Rege Salomone 
 et dissidentibus inter seipsos Britannis, bellaque intestina 
 gerentibus; aforis autem piratis Danorum universam Bri- 
 taiiniafn l-QUge lateque depopulantibus ; (nam eo tempore 
 gens ipSia) Cfalliarum quoque partes vastabant maritimas, et 
 
446 VITA (HLD^E. 
 
 quasi quadam grandinis intolerabili tempestate conterebat:) 
 itaque Britannia qua3 olim Lelavia dicta fuit, sicut diximus, 
 eo tempore lam a suis quam ab externis, criideli modo vasta- 
 batur. Civitates, castella, ecclesiae, domus, monasteria virorum 
 atque Sanctimonialiam igni tradebantur, donee in solitudinem 
 et vastam eremum omnino regio lata Dei judicio redigeretm'. 
 Eo tempore Alanus atque Pasquetenus frater ejus Veneticam 
 provinciam regebant, quae a Weroco Brogueret dicitur : eo 
 quod occiso Belpoleno duce cum exercitu suo, effugato etiam 
 alio Francorum duce Ebracario regionem ipsam viriliter 
 defenderit : sed capto a Nortmannis Pasqueteno atque 
 redempto, ac postea a quodam per insidias occiso, solus cum 
 filiis prout poterat Alanus ipsam provinciam regebat. Ea 
 tempestate duo monasteria virorum Lochmenech, id est locus 
 monachorum; et locus S. Gildae, effugatis habitatoribus, 
 deserta sunt atque destructa: quorum habitatores conjuncti 
 simul, compulsi sunt alienas petere regiones : atque in Britu- 
 ricensi regione novas ponere sedes : secum deferentes Sanc- 
 torum corpora, Sanctarumque patrocinia quae tunc temporis 
 apud Britannos festa devotione, nimioque venerabantur 
 aflfectu. 
 
 33. Moriacensi siquidem Ccenobio quod est Lochmenech 
 prseerat eo tempore Taneth abbas; Monasteriumnudi'o.' S. 
 Gildae regebat Daiocus venerabilis vitae abbas. Hie sub 
 altare hujus sanctae ecclesiae, reliquias B. Gildae, octo scilicet 
 de majoribus ossibus in sarcopbago ipsius recondidit, quae 
 tempore nostro reperta sunt ; cetera vero simul cum reliquiis 
 S. Paterni Venetensis Episcopi et aliorum Sanctorum, cum 
 libris et ornamentis monachi secum transtulerunt. Simili 
 modo ex omni Britannia Sanctorum corpora per diversas 
 regiones sunt dispersa. 
 
 34. Quum autem omnipotenti Domino complacuisset, ut et 
 ecclesiae Sanctorum in Britannia restaurarentur et gens Brit- 
 tonum, quae in alienis regionibus misero modo exulabat, ad 
 proprias rediret sedes, vesumunt vires iterum Britanni : et qui 
 intra regionem remanserant et qui dispersi fuerant per regiones 
 collecti in unum, sumunt arma, expugnant viriliter hostes 
 suos, terra marique effiigant et a cunctis iinibus suis expellunt. 
 Eo tempore erat comes in Redonensi civitale Juchael qui et 
 
VITA GILDiE. 447 
 
 Berengarius dicebatur: hie habuit filium, nomine Conanum, 
 illustrem et bellicosum virum, ex quo ortus est Gaufredus vir 
 et ipse in armis strenuus qui totius Biitanniae monarcbiam 
 tenuit. Hie ergo rogavit Gauzlinum Floriacensis tunc 
 monasterii abbatem, qui etiam postea Biturieensi ecelesiae 
 praefuit arehiepiscopus, ut transmitteret sibi Felicem Mona- 
 chum ad restauranda nionasteria quae erant in sua regione 
 solotenus destructa. Anno igitur Dominicae incarnationis mille- 
 simo octavo missus est Felix a supradicto Abbate ad Gaufre- 
 dum comitem, qui honorifiee ab eo susceptus est atque 
 praedicta Coenobia ei donavit cum omnibus appendiciis suis, 
 rogans et multum deprecans, ut omni studio reaedificaret ea, 
 promisitque plurima se ei largitumm dona, quum de itinere 
 rediisset quo festinabat ire. Properabat enim eo tempore 
 idem Dux Romam ire gratia orationis : ivit itaque sed non 
 rediit, quia in ipso itinere mortuus fuit. Commendaverat 
 autem ipse dux supradictum Felicem dum proficisceretur 
 conjugi nobilibusque suis, fratri etiam suo Judicaeli episcopo 
 Venetensi, in cujus dioecesi ipsa monasteria erant. 
 
 35. Sed libet nunc retro redire et Beati Pauli Episcopi 
 in ipso factum referre miraculum. Quum esset idem Felix 
 in supradicto Floriacensi Ccenobio tempore Abbonis Abbatis, 
 et languore gravi deprimeretur et desperatus a medicis 
 nullo modo vivere crederetur, apparuit ei vigilanti et oranti 
 Beatus Paulus Episcopus assistens ante lectum ipsius cum 
 magno lumine eique dixit: Quomodo te babes frater? vel 
 ubi te tenet hoc malum ? At ille ; Quis es Domine ? Ego, 
 inquit, sum Paulus Episcopus quem quaerebas. Domine 
 ecce, ait, in hoc latere me diu tenet malum : et ostendit ei 
 locum. At ille appropinquans digito leniter de latere ejus 
 putrefactam abstulit costam, et ei ad lumen lampadis 
 ostendit dicens : Haec amplius non te nocebit. Et hoc 
 dicens projecit eam, et ab admirantis oculis cum lumine 
 suo disparuit; odor vero suavissimus permansit tota nocte 
 in eadem domo. Sanus itaque quum esset factus, nemo 
 praevenit eum ad vigilias nocturnas : mirantur omnes quem 
 sperabant jam mortuum vivere, et interrogant quomodo 
 sanatus fuerit: ille a Beato Paulo se visitatum, et quid sibi 
 dixerit, qualiter etiam de latere suo fractam putrefaetamque 
 
448 VITA GJl.DM. 
 
 abstraxerit costam, et, En illam, inquit, et elevans a terra 
 omnibus ostendit cam. Mirantur cuncti factum, simulque 
 laudes Domino cum sonitu reddiderimt cymbalorum. Sod 
 ad narrationis ordinem redeamus. 
 
 36. Post mortem autem Gaufredi ducis, quum redire 
 voluisset Felix ad suum Monasterium, Hadegogis Comitissa 
 non permisit ilium ire. Sed multis precibus rogavit ut 
 maneret, et perficeret ea quae vir suus in restaurandis Coeno- 
 biis inchoaverat facere. Retentus igitur a Comitissa et 
 consiliariis ejus, maximeque ab Episcopo Venetensi Judi- 
 caele, qui eum unice diligebat, primo quidem parva erexit 
 habitacula in supradictis locis. Erant vero ibidem Ecclesiae 
 sine tectis et ex parte dirutae, et inter ipsos parietes annosae 
 arbores creverant, sed et ostia ipsa qusedam concluserant. 
 Nulla ibi tunc habitationis domus erat, nulla hominis 
 conversatio, sed erant in ipsis etiam Ecclesiis cubilia fera- 
 rum. Videbatur ergo omnibus laboriosum valde et difficile 
 aggredi tam immensum opus: sed ille habens fiduciam in 
 Domino, non dubitavit invadere illud, nee fuit spe sua frus- 
 tratus. Nam infra paucos dies convenerunt ad eum optimi 
 et religiosi viri : quorum adjutorio et Ecclesias restauravit, et 
 domos aedificavit, vineas plantavit, atque pomaria: ab his 
 etiam pueri enutriti in Dei servitio fuere. 
 
 37. Per idem tempus Britanni iterum in seditionem versi, 
 bella commoverunt. Nam rustic! insurgentes contra dominos 
 sues congregantur : at nobiles juncto secum Comite Alano 
 agmina rusticorum invadunt, trucidant, dispergunt, perse- 
 quuntur, quoniam sine duce et sine consilio venerant in 
 proelium. Deinde quidam nobilium insurrexerunt contra 
 Comitem, sed non praevaluerunt, quoniam ipse vir ignavus 
 et sine scientia non erat. Inter hos tumultus Felix, quoniam 
 non poterat quiete et pacifice vivere, statuit ad Monasterium 
 suum redire, nam sedecimum annum agebat, ex quo ab 
 Abbate suo ibidem transmissus fuerat : conatum vero ipsius 
 praevenit Hadegogis Comitissa. Misit namque per quemdam 
 virum qui cum eo pergebat nomine Filim, epistolam ad 
 Abbatem illius, rogans ne ullomodo eum retineret; sed 
 Abbatis ei benedictionem daret, et ad se ilium iterum 
 transmitteret : quoniam filii ejus Alanus et Eudo jam 
 
VITA GILD^. 449 
 
 adulti parati erant perficeve omnia, quae pater eomm ei 
 promiserat. 
 
 38. Quum igitur legisset Gacizlinus Abbas epistolam, 
 vocat Felicem Monachum, interrogatque ad quid venerit, 
 vel cur dimiserit loca ipsa, et cougregationem quam ei com- 
 miserat. Ille, Quoniam, in quit, nee pacifice, neque cum 
 quiete possum ibi Deo servire. Cui Abbas: Tu autem in 
 tua putas habere patria, quod Christus non habuit in sua? 
 Si igitur ad Christum vis pervenire, debes sicut et ille ambu- 
 lavit et tu ambulare. Per miiltas enim fribulationes, sicut 
 dicit Apostolus, oportet nos inirare in Regnum Dei. Ergo 
 patienter cai'issime fer molestias ubicumque fueris, et esto 
 nobis obediens sicut in tua professione Deo vovisti: et 
 suscipe curam Abbatis atque benedictionem, ut cum ipsis 
 quibus te praeesse voluimus pervenire valeas ad aeternam 
 vitam. Sed quum ille se excusaret, et nullo modo hoc facere 
 se posse diceret ; Abbas qui erat, sicut diximus, Episcopus, 
 arreptum eum invitum ad altare duxit, atque ad Abbatis 
 officium promovit quarto nonas Julii. Accepta itaque Felix 
 jam Abbas, tarn Abbatis sui quam cunctae congregationis 
 suae benedictione revertitur, commendatitias secum deferens 
 litteras principibus Britanniae et Episcopo Venetensi. Quum 
 autem dubitaret quem potiorem locum de duobus statueret 
 sedem Abbatiae habere, ducem ALA^^UM, Episcopumque 
 Venetensem super hac re consuluit. llli convocatis nobilibus 
 viris, aliquibus eliam episcopis, statuerunt locum sancti 
 Gildae, qui erat antiquior et terras fertilitate, frumenti etiam 
 et vini arborumque pomiferarum abundantior, diversorum 
 quoque niagnorum piscium generibus, suis temporibus 
 affluentior. 
 
 39. Erat autem in eodem loco, ipso tempore quidam Dei 
 servus, solitariam vitam ducens, nomine Ehoarn, suj)er 
 quem nocte irruentes latrunculi, eum ex adhaerenti Ecclesiae 
 domo extraxeiTint. Quidam vero ex ipsis Leopard us cog- 
 nomine arripiens securim, super liaien Ecclesise cerebrum 
 illius excussit. Qui mox correptus a daemonio, in terram 
 corruit, atque quum surrexisset, cultellum accipiens seipsum 
 in pectore vulneravit: et nisi cito a sociis suis fuisset defensus 
 semetipsum interfecisset. Ligatus igitur ab ipsis domum 
 
 G g 
 
450 VITA GILDiE. 
 
 reversus est, sed numquam postea sensum recepit. Vidimus 
 namque eum per viginti annos nuUo tegi indiiraento, iion 
 tunica, iiou camisia, non calceamento : sed miro raodo 
 sestate et hyeme nudum incedere. Huie si quis pro mise- 
 ricordia aliquod indumentum porrexisset, ille si forte sub 
 arbore sedisset, vel in quolibet loco, non discedebat, donee 
 ipsum indumentum omnino discidisset. Et siquidem laneum 
 vel lineum fuisset, in ipso loco difBlabat eum; si vero 
 pelliceum, et ipsum ad nihilum redigebat. Itaque et gestatis 
 immensos calores atque intolerabilia hyemis frigora, sicut 
 diximus, per multos annos nudus incedens domi forisque 
 pertulit. O ineffabilis Christi dementia ! O bonitatis et 
 misericordiae ipsius immensitas ! O Beati Gildse gloriosa 
 merita, quaB sic in uno eodemque homine et puniunt 
 crimina, et impios castigant, ne similia facere praesumant, ne 
 similiter puniantur. Credimus aulem virum ilium, per hoc 
 quod Deus non vindicat bis in id ipsum, salvum pro Dei 
 misericordia fuisse. 
 
 40. Festivitas Beatissimi Gildae, qua de mari translatum 
 est corpus ejus, appropinquabat, et popuJjLis undique confluens 
 ad diem festum occurrere festinabat. Tunc quidam qui diu 
 in lecto jacuerat gravi detentus iniirmitate, quum videret 
 vicinos et amicos suos properare ad diem festum, clamabat 
 ut se ad sanctum locum ducerent. Dicebat enim, quod si 
 sancti viri sepulcrum contingere meruisset, mox sanitati 
 redderetur : hoc se credere, hanc fidem se habere testabatur. 
 Adductus itaque ab amicis est, et ante sepulcrum B. Gildae 
 positus. Quum vero vigiliae solemniter celebrarentur, et ille 
 ante sanctum jaceret sepulcrum, subito se extendens in 
 mortui modum diriguit, plangere cessavit, ejus oculi eversi 
 erant, pedes, manus, pectus frigescebant, et toto corpore 
 mortuus esse videbatur. Populi multitudo quae circum- 
 dederat, conclamabat, Quoniam mortuus est, educite eum 
 foras. Igitur vociferantibus illis et circa eum magis magisque 
 sesc comprimentibus, quum nemo neque manum ponere, 
 neque ad eum prae multitudine accedere per tres fere horas 
 posset, tandem ascendens quidam ex Monachis, Junior 
 nomine, et accipiens baculum Sancti in raanu sua, eum tertio 
 sjgnavit cum baculo signo Sanctae Crucis. Illico mirantibus 
 
VITA GILBM. 451 
 
 cunctis erexit se, atque dixit : Numqiiid non vidistis Beatum 
 Gildam stantem super istum lapidem, et sua me manu eri- 
 gentem ? Tunc in conspeclu omnium sanus atque gaudens 
 surrexit, et manu sua deferens candelam super altare posuit : 
 et qui aliorum manibus ad sanctum deductus fuerat sepulcrum 
 languens, suis pedibus domum sanus revertitm' gaudens. Hanc 
 vero virtutem quum postea narrarem nobilibus quibusdam 
 ante Ecclesiam Plomorcat, ille affuit, et jurejurando affirma- 
 bat ita fuisse, sicut dicebam. 
 
 41. Notissima res est et per cunctas partes Britanniae 
 vulgata, ut si in parochia, vel etiam in aliqua regione morta- 
 litas incubuerit, illius habitatores ad hujus locum sanctissi- 
 mum confugere, atque a Deo ibidem sine dubio praestolari 
 remedium. Veniebat pro eadem causa de Ilfintinc multitudo 
 plebis; sed unus ex ipsis, nomine Dongual, subito eadem 
 clade percussus cecidit, et ante Ecclesiam Sarthau remansit, 
 socii vero ipsius quum ad sanctum venissent locum, rogaverunt 
 me ut caballum quo eum deferrent transmitterem : quod et 
 feci. Adductus itaque est, sed quia stare non poterat, in 
 domo hospitum collocatus est. Erat autem ad videndum 
 horribilis, et sanguinem vomens. Nemo eum usque in crasti- 
 num vivere sperabat, sed jam jamque mori expectabatur. 
 Hunc visitatura cuncta congregatio venit, oratque pro eo 
 Dominum, et oleo sancto perungit. Hie itaque ab ilia hora 
 paulatim ad se rediit, et vires recepit, et post aliquos dies ex 
 integro sanitati est redditus. Socii ejus ad propiia redeuntes, 
 uxori ejus mortuum eum fuisse, et apud Sanctum Gildam 
 sepultum dixerunt. Venit ilia eleemosynas pro anima viri 
 sui factura, sed quem sperabat mortuum, invenit non solum 
 viventem, verum etiam sanissimum. Sic, sic operaris, Deus 
 noster, in Sanctis tuis, atque mirabilia magna solus facis. 
 Revertitur itaque vir ille cum uxore sua gaudens atque sanus, 
 qui venerat mcestus et moribundus. Hunc ego nuper vidi 
 sanum et gratias referentem Deo, et beati Gildas virtutes 
 magnificantem, qui etiam ea de se recordatur, quae enarravi- 
 mus. 
 
 42. Nee prsetereundum silentio est, quas eodem tempore 
 priores nostri, qualesque humani generis inimici in hoc sacro 
 Ccenobio pertulerint molestias. Videns namque ille antiquus 
 
 Gg2 
 
462 VITA GILD-^. 
 
 hostis quod servi Dei locum desertum incolere coepissent, 
 atque se ab co quern din possederat, loco diu deserto expel- 
 lere debereiit; ad suas antiquas revertitur avtes, et quos Dei 
 virtutes videbat munitos, phantasmatibus et tiocturnis terro- 
 ribus eos effligare omnibus modis conabatur. Nam uocte 
 quadam dum pueriles Monachi ad mensam sederent et 
 psalmos iirmarent,adversanus adfuit, alludens lumini candelae 
 apparuit, extendensque frequenter maiium inter duos puerulos, 
 banc denuo retrahens, et iterura extendens atque iterum retra- 
 hens, et hoc donee candelae deficeret lumen, indesinenter 
 faciens. Species vero brachii atque manus quag solummodo 
 videbatur, erat nigra et horrida pilis. Pueri timore extemti 
 ac perturbati erant, alter puerorum Ratfredus, alter vero 
 Mangisus vocabatur: tertius vero adolescentulus qui eos 
 docebat Rannulfus dicebatur. Senex, igitur qui eos servabat 
 nomine Jovethen, videns quae fiebant et timore pueros per- 
 territos, dicebat eis : Signate vos pueri, signate vos signo 
 sanctae Crucis, et psalmos Davidicos decantate. Improbus 
 vero daemon consumptam extinxit candelara, et se in risum 
 movens, per acervum lapideum qui juxta erat proruens, 
 terrorem immensum ex sonitu lapidum concussit : deinde 
 scutulas quae in Refectorio erant positae, tota nocte movens 
 atque removens, inquietam habitatoribus noctem reddidit: 
 vasculum vero quod juxta erat positum vino repletum dum 
 minister requisisset, vacuum invenit, neque ullum vestigium 
 ubi in terram defluxerit repertum est. Felix abierat: qui 
 quum venisset, et a Fratribus quae praeterita nocte pertulissent 
 phantasmata audisset, acceptam aquam cum sale benedixit, 
 et in circuitu et intus aspersit: atque ab illo die per Dei 
 gratiam quieta habitatio permansit. 
 
 43. Fuit tempore illo inter priores hujus sacri Coenobii 
 Monachus quidam nomine Gingurianus, laicus quidem, sed 
 Spiritu Sancto, omnibusque virtutibus plenus. Hie quum 
 aliquamdiu innocentem et simplicem vitam agens, in 
 monasterio Deo deservisset, et ejus patientiam per moles- 
 tiam corporis comprobare, aliisque in exemplum ostendere 
 Dominus decrevisset, per Spiritum Sanctum ei revelare dig- 
 natus est finem vitae suae. Venit itaque quadam die ante 
 Abbatem Felicem atque omnem congregationem, humiliter 
 
VITA GILD.E. 453 
 
 satisfaciens, et petens ab omnibus sibi veniam dari. Dum 
 igitur in circuitu tamquam innocenti et simplici viro respon- 
 dissent: Dimittat tibi Dominus ignorantias tuas, atqiie ab 
 omnibus peccatis tuis te absolvat; Scitote ergo, inquit ille, 
 carissimi Fratres, quia ab hodierna die neque ambulare 
 inter vos, neque manere potero. Rogo caritatem vestram, 
 ut vestris orationibus me commendetis Deo, et oleo sancto 
 ungatis. Mirantur omnes quod quern sanum videbant ungi 
 se rogaret. Ille autem rogabat, instabat, ut quamdiu loqui 
 poterat, ungeretur. Post Capitulum autem delulit omnia 
 utensilia atque ferramenta sua, et posuit ante pedes Abbatis, 
 dicens: Domine, ecce obedientiam quam mihi servare 
 prsecepisti, commenda earn alicui ex Fratribus. Fuerat 
 enim ipse beatus vir custos alvearii ab initio conversionis 
 suae, habens sub cura sua plurima apum vasa. Deinde quum 
 missa celebraretur, post pacem ad sanctum accedens altare 
 Comnumionem sanctam de manu Sacerdotis accepit, ac post 
 ambas manus ad pectus adducens, juxta gradum altaris se 
 extendens recubuit, atque inter manus eductus est in domum 
 infirmorum, ubi statim sicut postulaverat a Fratribus, oleo 
 sancto unctus est, atque ab illo die, sicut pra^dixerat, per 
 totum annum paralysi solutus ; in lecto jacens neque in latere 
 altero se vertere, neque manum ad os due ere potuit. 
 
 44. Per annum vero unum ei manifeste Dominus per 
 Angelum suum dignatus est obitus sui diem denunciare: 
 qui mane Riaulum monachmn ad se vocavit, eique dixit: 
 Die rogo Frater omni congregationi nostrae, ut gratias Deo 
 semper agant, et in Domino jugiter gaudeant: et noverint 
 pro certo quoniam ad nocturnas vigilias sanctum Michaelem 
 Archangelum secum hac nocte habuerint, qui, antequam 
 omnino vigiliae sonarentur, in specie pulcherrimi infantis 
 mihi cum maximo lumine apparuit, et quis esset dixit. Et 
 adjecit, Ne timeas, inquit, sed praepara te, quia cum luce 
 hujus diei de corpore tuo exibis ad meliorem vitam : ac 
 deinde per fenestrem orientalem, cum suo lumine Ecclesiam 
 intravit : et quamdiu vigilise celebrab'antur, praeclarum illud 
 lumen ab Ecclesia non recessit. Nunc ergo, carissime 
 Frater, nuncia Fratribus nostris quae tibi dixi, et quod gTatias 
 caritati eorum refero, quia obsequium mihi per totum istum 
 
*54 VITA GILD^. 
 
 annum exhibuerunt. Obsecro autem, ut communionem sanc- 
 tam mihi deferas, atque ab hora vespertina obitum meum 
 observes. Jgitiir post Vesperas vocavit servilorem suura 
 eique dixit: Voca fratres meos ad me, quia jam de hac vita 
 exeo. Omni itaque congregatione ad eum coadunata, de 
 hac vita eadem qua praedixerat hora migravit ad Dominum 
 quarto Kalendas Octobris. 
 
 45. Vir quoque vitse venerabilis et memoria dignus eisdem 
 temporibus in hoc sacro Ccenobio refulsit Gulstanus. Hie 
 etiam laicus erat, sed psalmos et orationes, quas memoriter 
 didicerat, nocte dieque ante Deum decantare non cessabat, 
 pernox in vigiliis : ita ut etiam decrepita aetate, vix eum 
 vidisses tribus horis sestate aut hyeme in lecto jacere. Hie 
 vero in adolescentia sua a piraticis prsedonibus est separatus 
 per Felicem qui eo tempore in Ossa Insula eremiticam nec- 
 dum Monachus ducebat vitam : ipsam quoque quam eo 
 tempore ab eo didicerat, semper dilexit usque ad finem vitae 
 suae ducere vitam : parens in cibis et in potu, in vigiliis et 
 oratione assiduus. Hujus itaque viri merita Dominus decla- 
 rare dignatus est etiam in vita sua : nam longe lateque laudes 
 et praeconia ipsius in ore omnium navigatorum hujus regionis 
 resonabant. Plurimas namque per eum Dominus dignabatur 
 operare virtutes et miracula, ita ut enarrare vel dinumerare 
 ea vix aliquis posset. Defunctus autem est quinto Kalen- 
 darum Decembris apud Bellum videre Castrum, ubi pro 
 lUilitate Monasterii sui venerat, in domo Monachorum sancti 
 Petri Maliacensium. Sed ubi voce praeconis fuit auditum, 
 quod beatus Gulstanus de hac vita migrasset, media enim 
 nocte transierat, continuo de lectulis dissilientes viri nobiles, 
 simul cum matronis et cunctis qui audiebant, certatim fes- 
 tinabant ire cum cereis et lampadibus, ut obsequium ferrent 
 viro Dei: ita ut vix posset ipsa domus continere multitudinem. 
 Videntes itaque monachi sancti Philiberti multa omamenta, 
 pecuniam quoque copiosam et cereorum diversam multitu- 
 dinem circa corpus viri Dei aggregari, persuaserunt omnibus 
 qui convenerant ut ad ecclesiam suam sanctum corpus defer- 
 reiit. Sed resistentibus monachis, in quorum hospitio defunc- 
 tus fuerat, famulis etiam contradicentibus ne ab ilia domo 
 moveretur, donee illud possent ad suum reducere Monas- 
 
VITA GILD.E. 455 
 
 terium ; iili e contrario, concitata multitudine, rapientes ilium 
 de domo ilia, cum omni apparatu suo et luminibus ad 
 ecclesiam deportaverunt, et immeusam quae offerebatiir per 
 triduum pecuniam coUigentes, post tertium diem sepelierunt 
 eum. Igitur quum ad Monasterium ejus haec mmciata fuis- 
 sentj ViTALis Abbas illuc perrexit, et ut corpus Monachi sui 
 sibi redderetur, humiliter rogavit. Sed illi, non sancti viri 
 dilectione, sed potius amore pecuniarum, quae quotidie ad 
 ejus undique deferebantur sepulchrum, nullum reddiderunt 
 responsum. Ille ad Episcopum Pictavensem Isembardum 
 abiit, clamorem fereus de injuria ablati sibi corporis Monachi 
 sui. Episcopus quia inobedientes praeceptis suis ipsi Monachi 
 fuerant, praecepit eos cum suo Abbate ad synodum suam 
 venire, Abbatem etiam Vitalem praecepit adesse. Quum ergo 
 venissent et in sjnodo utrique eorum causam dixissent: 
 Episcopus praecepit Abbatibus atque canonicis nobilibus qui 
 aderant ut 
 
 Cetera desunt. 
 
INSCRIPTIONES NUMMORUM ROMANORUM 
 DE BRITANNIA. 
 
 CLAUDIUS. [A. D. 41—54.] 
 
 1. TI. CLAUD. CAESAR AUG. P. 
 M. TR. P. VI. IMP. XI. = DE 
 BRITANNIS 
 
 2. TI. CLAUD. CAESAR AUG. 
 
 GERM. P. M. TR. P. = DE 
 BRITANNIS 
 3. TI. CLAUDIUS CAESAR AUG. 
 F. BRITANNICUS = S. C. 
 
 HADRIAN. [A. D. 1 17—138.] 
 
 4. HADRIANUS AUG. COS. III. 
 P. P. =ADVENTUS AUG. BRI- 
 TANNLE 
 
 5. HADRIANUS AUG. COS. III.= 
 BRITANNIA 
 
 6. HADRIANUS AUG. COS. III. P. 
 
 P. = EXERC. BRITAN. 
 
 7. HADRIANUS AUG. COS. III. 
 = BRIT^VNNIA 
 
 8. HADRIANUS AUGUSTUS COS. 
 III. = PONT. MAX. TR. POT. 
 COS. III. P. P. BRITANNIA 
 
 ANTONINUS PIUS. [A. D. 138—161.] 
 
 9 = BRITAN. 
 
 10. ANTONINUS AUG. PIUS P. P. 
 TR. P. COS. III.= IMPERATOR 
 II. BRITAN. 
 
 11. ANTONINUS AUG. PIUS P. P. 
 TR. P. COS. III.=BRITANNIA 
 
 1 2. ANTONINUS AUG. PIUS. P. P. 
 TR. P. . . . = IMPERATOR II. 
 — BRITAN. 
 
 13. ANTONINUS AUG. PIUS P. P. 
 TR. P. COS. III. = BRITANNIA 
 
 14. ANTONINUS AUG. PIUS P. P. 
 
 TR. P. COS. III. = IMPERATOR 
 
 II. BRITAN. 
 
 1 5. ANTONINUS AUG. PIUS P. P. 
 
 TR. P. COS. III. = IMPERATOR 
 
 II. BRITANNIA 
 
 16. ANTONINUS AUG. PIUS P. P. 
 = IMP. II. TR. PO. COS. III. 
 
 17. ANTONINUS PIUS AUG. P. P. 
 TR. P. COS. ni. = BRITANNIA 
 COS. IIII. 
 
458 
 
 Inscriptiones Nummorum 
 
 COMMODUS. [A. D. 180—192.] 
 
 18. M. COMMODUS ANTONINUS 
 AUG. PIUS BRIT. == BRITAN- 
 NIA P. M. TR. P. X. IMP. VII. 
 COS. nil. P. P. — S. P. Q. R. 
 
 19. M. COMMODUS ANTONINUS 
 AUG. PIUS BRIT. = P. M. TR. 
 
 P. X. IMP. VII. . . . —VICT. 
 BRIT. 
 20. M. COMMODUS ANTON. AUG. 
 PIUS BRIT. = P. M. TR. P. X. 
 IMP. VII. COS. nil. P. P. — 
 VICT. BRIT. 
 
 SEVERUS. [A. D. 193— 21 1.] 
 
 21. L. SEPT. SEVERUS PIUS 
 AUG. = P. M. TR. P. XVIII. 
 COS. P. P. 
 
 22. L. SEPT. SEVERUS PIUS 
 AUG. = VICTORIAE BRITAN- 
 NICAE 
 
 23. SEVERUS PIUS AUG. BRIT. 
 = VICTORIAE BRIT. 
 
 24. L. SEPT. SEVERUS PIUS 
 
 AUG. = VICT. BRIT. P. M. TR. 
 P. XIX. COS. III. P. P. 
 
 25. SEVERUS PIUS AUG. BRIT. 
 = VICTORIAE BRITANNICAE 
 
 26. SEVERUS PIUS AUG. BRIT. 
 = VICT. BRIT. P. M. TR. P. 
 XIX. COS. III. P. P. 
 
 27. SEVERUS PIUS AUG. BRIT. 
 = VICTORIAE BRIT. 
 
 CLODIUS ALBINUS. [A. D. 193—197.] 
 
 28. IMP. CAES. CL. SEPT. ALBIN. 
 AUG. = S. P. Q. R. P. P. OB. 
 C. S. 
 
 [J^uinmorum sequentium fades 
 ohverscB omissa sunt.'] 
 
 29. APOLLINI COS. II. 
 
 30. FORT. REDUCI COS. II. 
 
 31. PROV. AUG. COS. 
 
 32. SAECULOFRUGIFEROCOS.il. 
 
 33. CLEMENTIA AUG. COS. II. 
 
 34. FELICITAS COS. II. 
 
 35. FIDES LEGION. COS. II. 
 
 36. FORTITUDO AUG. INVICTA 
 
 37. FORTUNA AUG. COS. II. 
 
 38. GEN. LUG. COS. II. 
 
 39. JOVI VICTORI 
 
 40. JOVIS VICTORIAE COS. II. 
 
 41. MINER. PACIF. COS. II. 
 
 42. MONET. AUG. COS. II. 
 
 43. PAX AUG. COS. II. 
 
 44. ROMAE AETERNAE 
 
 45. SAECULI FEL. COS. II. 
 
 46. SALUTI AUG. COS. II. 
 
 47. SPES AUG. COS. II. 
 
 48. SPES COS. II. 
 
 49. S. p. Q. R. p. p. OB C. S. 
 
 50. VICT. AOG. COS. II. 
 
 51. VIRTUTI AUG. COS. II. 
 
 52. CONCORDIA 
 
Romanorum de Brilannia. 
 
 459 
 
 CARACALLA. [A. D. 198—217 .] 
 
 53. M. A UREL. ANTONINUS PIUS 
 AUG. = VICT. BRIT. TR. P. 
 XIIII. COS. III. 
 
 54. M.AUREL. ANTONINUS PIUS 
 AUG.^=VICTORIAE BRITTAN- 
 NICAE 
 
 55. ANTONINUS PIUS AUG.BRIT. 
 =VICT. BRIT. TR. P. XIIII. 
 COS. III. 
 
 56. ANTONINUS PIUS AUG.BRIT. 
 = VICTORIAE BRITANNICAE 
 
 GETA. [A. D. 209—21-2.] 
 
 57. IMP. CAES. P. SEPT. GETA 
 PIUS AUG.=VICTORIAE BRI- 
 TANNICAE 
 
 58. P. SEPTIMIUS GETA PIUS 
 AUG. BRIT. = VICTORIAE 
 BRITTANNICAE 
 
 59. P. SEPT. GETA PIUS AUG. 
 BRIT. = VICT. BRIT. TR. P. 
 III. COS. II. 
 
 60. p. SEPTIMIUS PIUS AUG. 
 BR1T. = ADVENTUS AUGUSTI 
 
 61. P. SEPTIMIUS GETA PIUS 
 AUG. BRIT. = VICTORIAE 
 BRITTANNICAE 
 
 62. P. SEPTIMIUS GETA PIUS 
 AUG. BRIT. = VICT. BRIT. TR. 
 P. III. COS. II. 
 
 DIOCLETIANUS ET MAXIMIANUS. [A.D. 283—304.] 
 63. MAXIMIANUS P. F. AUG, i\ondinensis\ 
 
 = SALUS AUGGG. M[owe/a] 
 
 CARAUSIUS. [A.D. 287-^293.] 
 
 64. ADVENTUS AUG. 
 
 65. ADVENTUS AUG. M. L. 
 
 ^Q. ADVENTUS AUGG. 
 
 67. CONCORDIA AUG. 
 
 68. CONCORDIA MILITUM 
 
 69. CONCORDIA MILITUM 
 
 RSR. 
 
 70. CONCORD. MILIT. RS. 
 
 71. CONSERVATORI AUGGG. 
 
 ML. 
 
 72. EXPECTATE VENI — RSR. 
 
 73. FELICITAS — PSA. 
 
 74. FIDEM MILITUM NN. 
 
 75. FORTUNA AUG. 
 
 76. LAETITIA AUG. — RSR. 
 
 77. LEG. nil. FL. — MRS. 
 
 78. LEG. IIIL F. — C. 
 
 79. MONETA AUG. 
 
 80. ORIENS AUG. — RSR. 
 
 81. PAX AUG. — ML. — L. 
 
 82. PRINCIPI JUVENT. 
 
 83. RENOVAT ROMA. 
 
460 
 
 In scrip t tones Nu m m oru m 
 
 84. VIRTUS CARAUSI = ROMANO 
 RENOVA. 
 
 85. ROMAE AETERNAE — CXXI. 
 
 86. SALUS AUG. 
 
 87. UBERTAS AUG. — SR. 
 
 88. VOTO PUBLICO MULTIS 
 
 XX. IMP. — RSR. 
 
 89. VOTUM PUBLICUM 
 
 90. ABUNDANTI AUG. 
 
 91. ADJUTRIX AUG. 
 
 92. ADVENTUS CARAUSI. 
 
 93. AEQUITAS AUG. 
 
 94. APOLLINI CO. AUG. — MSC. 
 
 95. APOLLINI CONS. — MC. 
 
 96. COHH. ML. 
 
 97. COHR. PRAET. 
 
 98. COMES AUG. — C. 
 
 99. COMES AUGGG. MLXXI. 
 
 100. COS. IIII. 
 
 101. DIANA 
 
 102. DIANAE CONS. AUG. ^XX. 
 
 103. FELICIT. PUPLI — C. 
 
 104. GENIO AUG. 
 
 105. GENIUS EXERCIT. 
 
 106. GERMANICUS MAXU — L. 
 
 107. HERCULI INVICT. 
 
 108. HERCULI PACIFERO 
 
 109. HILARITAS AUG. — ML. 
 
 110. HILARITAS AVGGG. 
 
 111. INVICTUS 
 
 112. INVICTUS AUG. 
 
 113. L O. X. 
 
 114. lOVI AUG. — S. F. ML. 
 
 115. lOVI CONSER. AUG. 
 
 116. lOVI CONS. 
 
 117. lOVI STATORI 
 
 1 18. LAETITIA AUGGG. — S. P. 
 
 — e. 
 
 1 19. LEG. IIXX. PRIMIG. — ML. 
 
 120. LEG. II. AUG. ML. 
 
 121. LEG. II. PARTH. — M. 
 
 122. LEG. IIII. FLAVIA P. F. 
 
 123. LEG, VII. CL. — ML. 
 
 124. LEG. VIII. AUG. ML. 
 
 125. LEG. XXI. ULPIA 
 
 126. LEG. XXV. V. 
 
 127. MARTI PACIFERO — SC. 
 
 C. 
 
 128. MARS VICTOR. — SC. 
 
 129. MARS ULTOR 
 
 130. MONETA AUG. MC. 
 
 13 L MONETA AUG. MSP. 
 
 132. MONETA AUGGG. — SP. 
 
 C. 
 
 133. MONETA AUGG. 
 
 134. PACATOR ORBIS 
 
 135. PAX AETERN. AUG. 
 
 136. IMP. CARAUSIUS P. F. 
 AUG. = PAX AUG. — CXXI. 
 
 137. PIETAS AUGGG. — L. F. — 
 MC. 
 
 138. RESTITUT. SAECULI — C. 
 
 140. ROMANORUM RENOV. 
 
 141. SAECULARES AUG. 
 
 142. SAECULARES AUGG. 
 
 143. SAECULI FELICITAS 
 
 144. SALUS AUGGG. SP. C. 
 
 145. SECURITAS ORBIS 
 
 146. SOLI INVICTO — VC. 
 
 147. TEMP. . . . FELICITAS 
 
 148. TUTELA . . . . P 
 
 149. VICTORIA AUG. — CXXI. 
 
 150. VICTORIA AUGG. + 
 
 151. VICTORIA GER. 
 
 152. VIRTUS AU. 
 
 153. VIRTUS AUGG. 
 
Romanorum de Britannia. 
 
 461 
 
 154. VIRTUTE AUG. — SP. — C. 
 
 155. VIRTUTI AUG. 
 
 156. VIRTUS IM. AUG. L. 
 
 157. VIRTU. AUG. — XX. 
 
 158. VITAVI. 
 
 ALLECTUS. 
 
 161. IMP. ALLECTUS P. F. AUG. 
 = PAX AUG. — SA. — ML. 
 
 162. ADVENTUS AUG. — SPC. 
 
 163. COMES AUG. ML. 
 
 164. ORIENS AUG. — ML. 
 
 165. PAX AUG. 
 
 166. PROVIDENTIA AUG. — SP. 
 MSL. 
 
 167. PROVIDENTIA DEORUM — 
 SP. — MSL. 
 
 168. SALUS AUG. ML. 
 
 169. SPES AUG. ML. 
 
 170. VIRTUS AUG. — MSL. 
 
 171. COMES AUG. 
 
 172. DIANAE REDUCI 
 
 173. FELICITAS SAECULI — SP. 
 — C. 
 
 159. VOTUM PUBLIC. — XX. 
 IMP. RSR. 
 
 160. CARAUSIUS ET FRATRES 
 SUI = PAX AUGGG. — SP. — C. 
 
 [A. D. 293—296.] 
 
 174. FIDES MILITUM SP. C. 
 
 175. HILARITAS AUG. — SP. 
 
 ML. 
 
 176. HILARITAS AUG. — SA. 
 
 M. 
 
 177. LAETITIA AUG. SP. — 
 
 CL. 
 
 178. MONETA AUG. — SP. C. 
 
 179. PIETAS AUG. SA. — ML. 
 
 180. ROMAE AETERN. 
 
 181. SALUS AUG. 
 
 182. TEMPORUM FELICIT. 
 
 SP. — C. 
 
 183. VIRTUS AUG. — SA. — ML. 
 
 184. VIRTUS AUG. — QC. 
 
 185. VIRTUS AUG. — QL. 
 
 CONSTANTINUS MAGNUS. [A. D. 311— 337.] 
 
 MLON [moneta Londinen- 
 
 sis] 
 
 189. CONSTANTINUS AUG. =: 
 VIRTUS EXERCIT. — VOT. XX. 
 PLON. 
 
 190. CONSTANTINUS AUG. = 
 
 PROVIDENTIAE AUGG. 
 
 PLON. 
 
 186. CONSTANTINUS AUG. = 
 BE ATA TRANQUILLITAS — 
 
 VOTIS XX. — PLON. Ipecunia 
 Londinensis~\ 
 
 187. CONSTANTINUS AUG. = 
 SARMATIA DEVICTA PLON. 
 
 188. CONSTANTINUS P. F. AUG. 
 = SOLI INVICTO COMITI = 
 
 FAUSTA. [A.D. 307— 326.] 
 
 191. FLAV. MAX. FAUSTA AUG. 
 = SALUS REIPUBLICAE — 
 
 PLON. 
 
46*2 Inscriptiones Ntttnmonim Romanorum de Britannia. 
 
 CRISPUS. [A. D. 317—326.] 
 
 192. FL. JUL. CRISPUS NOB. 
 CAES.=:PROVIDENTIA CAESS. 
 — PLON. 
 
 193. lUL. CRISPUS NOB. C. = 
 VOT. X. — CAESARUM NOS- 
 
 TRORUM — PLON. 
 194. CRISPUS NOBIL. C. = 
 BEATA TRANQLITAS — VOTIS 
 XX. — PLON. 
 
 CONSTANTIUS JUNIOR. [A. D. 323—361.] 
 
 195. FL. JUL. CONSTANTIUS CAES. — PLON. 
 NOB. C. = PROVIDENTLAE 
 
 HELENA JULIANI. [A.D. 355—3 . .] 
 
 196. FL. HELENA AUGUSTA = 
 SECURITAS REIPUBLICAE — 
 
 PLON, 
 
EX 
 
 INSCRIPTIONIBUS LAPIDUM 
 EXCERPTA 
 
 QUiE AD BRIT ANN! AM PERTINENT. 
 
 1. ^TI. PLAVTIO. M. F. AN.* | SILVANO. AELIAN* | • • • • | 
 LEGAT. ET. COMITI. CLAVDII. | CAESARIS. IN. BRITANNIA/ . . . 
 
 2. ^ CIV * * ID * I REGI. SACERD. FLAM. * | PATRIC. 
 LEG. CAESARIS. PRO * | CLAVDI IN BRITANNIA. . . . 
 
 3. *C. GAVIO. L. F I STEL. SILVANO . . . | DONIS. DONATO. A. 
 DIVO. CLAVDIO I ''BELLO BRITANNICO | TORQVIBVS. ARMILLIS. 
 PHALERIS I CORONA. AVREA. . . . 
 
 4. 'IVL. C. F. FABIA. CAMILLO | AC. AVG. MAG. TRIB. MIL. | 
 LEG. nil. MACED. HAST. PVR. [ ET. CORONA AVREA DONATO | 
 AB. TI. CLAVDIO. CAESARE AVG. [ GERM. CVM AB EO ''EVOCATUS ( 
 IN BRITANNIA MILITASSET. . . . 
 
 5. ^M. VETTIO. M. F. AN | VALENTI | MIL. COH. VIII. PR. 
 BENEF. PRAEF. PR | DONIS. DONATO. BELLO.BRITAN | TORQVIBVS. 
 
 ARMILLIS. PHALERIS ( | C. LVCIO. TELESINO. C. 
 
 SVETONIO PAVLINO. ''COS. 
 
 6. 'IMP. CAESAR. DIVI NERVAE. F. NERVA. TRAJANUS | AU- 
 GUSTUS. GERMANICUS. DACICUS, PONTIFEX. MAX | IMUS. TRI- 
 
 * In excerptis nostris asteriscus defectum, punctus prsetennissionem denotat. 
 
 ^ In agro Tiburtino. Grw^er,Inscriptione3 Antiquae, ccccliii. 1. Amstelod. 
 1707. 
 
 « A.D. 45. 
 
 d Historii. Gudius, Inscriptiones Antiquse, xcix. 3. Leovardiae, 1731. 
 
 e Taurini, Grut. ccccxvi. 1. 
 
 f In Helvetia, Miimtori, Thesaurus Inscript. MCii. 6. Mediolan. 1739. 
 
 s Arimini, Grut. moii. 4. 
 
 h A.D. 66. 
 
 » Lysons^ Reliquise Britannico-Romanse, vol. i. p. iv. Ex tabula aenea apud 
 Malpas in agro Cestrensi, A.D. 1812. reperta. 
 
464 Inscriptiones Lapidmn 
 
 BUNIC. POTESTATE VII IMP IIII COS. ''V. P P. | EQUITIBUS. ET. 
 
 PEDITIBUS. QUI MILITANT. IN ALIS | QUATl'OR. ET. COHORTIBUS. 
 
 DECEM. ET. UNA. QUAE. AP | PELLANTUR. I. THRACUM. ET. I. 
 
 PANNONIORUM. TAM. | PIANA. ET. II. GALLORUM SEBOSIANA. ET 
 
 I. HISPA I NORUM VETTONUM.' C.R. ET. I. HISPANORUM. ET. I. | 
 
 VALCIONUM. MILLIARIA. ET. I. ALPINORUM. ET. I. | MORINORUM. 
 
 ET. I. CUGERNORUM. ET. I. BAETASI | ORUM. ET .1. TUNGRORUM. 
 
 MILLIARIA. ET. II. THRA | CUM. ET. III. BRACCAR. AUGUS- 
 
 TANORUM. ET. III. | LINGONUM. ET. IIII. DELMATARUM. ET. 
 
 SUNT I IN BRITANNIA SUB. I. NERATIO MARCELLO | QUI QUINA 
 
 ET VICENA PLURAVE STIPENDIA | MERUERUNT. QUORUM. 
 
 NOMINA. SUBSCRIPTA | SUNT IPSIS LIBERIS POSTERISQUE 
 
 EORUM. CIVITA | TEM DEDIT ET CONUBIUM. CUM. UXORIBUS. 
 
 QUAS. I TUNC HABUISSENT. CUM. EST. CIVITAS. IIS. DATA | AUT. 
 
 SI QUI. COELIBES. ESSENT. CUM. IIS QUAS | POSTEA. DUXISSENT. 
 
 DUMTAXAT. SINGULI. SIN | GULAS. AD XIII K FEBR. | M. LABERIO 
 MAXIMO II I Q GLITIO ATILIO AGRICOLA II COS. | ALAE. I. PAN- 
 NONIORUM. TAMPLINAE. CUI PR.AEEST | C VALERIUS CELSUS | 
 DECURIONI I REBURRO SEVERI. F. HISPAN | DESCRIPTUM. ET. 
 RECOGNITUM. EX TABULA. AENEA | QUAE. FIXA. EST. ROMAE. 
 IN MURO. POST. TEMPLUM | DIVI AUGUSTI AD MINERVAM. | 
 Q. POMPEI HOMERI | C PAPI EUSEBETIS [ T. FLAVI SECUNDI | 
 P. CAULI VITALIS | C. VETTIENI MODESTI | P. ATINI HEDONICI | 
 T. CLAUDI MENANDRI. 
 
 7. ""IMP CAESAR DB^I. NERVAE. F. NERVA TRAJANUS ] AU- 
 GUSTUS GERMANIC. DACICUS. PONTIF MAXI | MUS TRIBUNIC. 
 POTESTAT Villi IMP. IIII COS ^V. P P | EQUITIBUS ET PEDITIBUS 
 QUI MILITANT IN A | LIS DUABUS ET COHORTIBUS DECEM ET 
 UNA QU I AE APPELLANTUR. I. TUNGRORUM ET CLASSI | ANA C. 
 R. ET. I. CELTIBERORUM ET X HISPANO | RUM. ET. I. LINGONUM. 
 ET. II. FIDA VARDULLO | RUM. ET. I. FRISIANONUM. ET. I. 
 NERVIORUM I ET. II. VASCONUM. C. R. ET * * ORUM ET | I. 
 ASTURUM. ET. I. PANNONIORUM ET * \ DELMATARUM. ET SUNT 
 IN BRITANNLl SUB * | * * QUI QUINA ET VICENA STIPENDIA | 
 PLURAVE MERUERUNT QUORUM NOMINA SL^B | SCRIPTA SUNT 
 
 ^ A.D. 103—11. 
 ' Civium E-omanorum. 
 
 ° Lys, ubi supra. Ex tabula aenea apud Sydenham in agro Cantiano, A.D. 
 1806reperta. 
 
De Britannia. 465 
 
 IPSIS LIBEPJS POSTERISQUE | EORUM CIVITATEM DEBIT ET 
 CONUBIUM CUM | UXORIBUS QUAS TUNC HABUISSENT CUM EST | 
 CIVITAS IIS DATA AUT SI QUI CAELIBES ESSENT | CUM IIS QUAS 
 POSTEA DUXISSENT DUMTAXAT | SINGULIS SINGULAS." | * * * | 
 8. "IMP CAESAR DIVI ^TRA * NI PARTHICI F DIVI NER | V AE ^ 
 
 * * * HADRIANVS AUG PON TIF | MAXIM 'TRIBVN^'S * * 
 VIII COS III PRO COS' I * QUI TIBE O * * T VER IN ALIS VI 
 ET I " * OH XXI. QUAS * * I ^HISPA II VR ET I '^QV * RV | 
 
 * * * R * * ET '^PETRLIN | * * * ''HISP ET I ^FRISIA 
 V ET I I "'M SALIN ET I ''SVNVC ET I 'VANG*" ET I BAETASIOR | 
 ET I ^DELM ET I ''AQVIT ET I ^MENAP ET I *VIP TRAIANA | 
 
 * VG C R ET II ^IDAV S D RI * * R ET I ^SATQV ET I ""TVN | 
 GR ET II 'LING ET II ''ASTVR ET II ^ DONGON ET II *NERV | ET 
 III BRAC AVGVSTANOR ET III ""NE * M ET VI NERV | QUAE SVNT 
 IN BRITANN SVB * "PRAETORIO NEPOTE | °QVIN ET VICENTI 
 VRIBVS T * * RITIS DIMISSIS | HON MISSIONE QVOR PNOMINI 
 SVBSCRIPTA SVNT | IPSIS LIBERIS POSTERISQ E0RV:M CIVI- 
 TATEM I DEDIT ET CONVBIVM CVM VXORIBVS QVAS TVNC | 
 HABVISSENT C\TM EST CIVITAS EIS DATA *^VI SI | QVI "^SEA * 
 R ESSENT CVM EIS QVAS POSTEA DVXIS | SENT DVMTAXAT 
 SINGVLI SINGVLAS | AD. XVI * | 'C IVLIO GALLO C VALE RIO 
 SEVERO COS I COH I SUNATOR * * * CVI PRAEEST | AVLVNTVS 
 CLAVDIANVS | EXPEDITE | * * * ALBANI F NVCO | SCRIPTVM 
 ET RECOGNITVM EX TABVLA | ** EA QVAE FIXA EST ROMAE IN 
 MVRO "pa I TEMPLVM DIVI * * RO * * MINIS. 
 
 9. 'IMP. CAESAR. D. NERVAE | TRAIANI. F. NERVAE. N | 
 
 " Vide sup. n. 6. sab finem. 
 
 «• Ex apographo mendo?issimo, penes Soc. Antiquar. Londini, tabulae aenese, 
 apud Stainington, in comitatu Eboracensi, A.D. 1761, repertae. Vide et Gough, 
 Camdeu^s Britannia, in. 263. Ed. 1806. 
 
 P Trajani. i Nepos Trajanus. ' Tribunic. Pot.? 
 
 • Supple. P P. * Equitibos et peditibus qui militaverunt ? 
 
 " cohortibus xxi quae appellantur. '*' Hispanorum Vettonum? 
 
 "" Quaere. ^ Petriana. y Hispanorum. * Frisianonum. 
 
 * Vangionmn. b Belraatarum. « Aquitanorum. 
 
 <* Meuapiorum. « Ulpia Trajana Augusta C.R.? *" Fida Vardullorum ? 
 g Quaere. ^ Tungrorum. » Lingonum. k Asturum. 
 
 i Nervana, vel Nervior? ™ Nerviorum. ° A Platorio Nepote, inf. n. 10. 
 ° Quinis et vicenis stipendiis emeritis. p Nomina. i Aut. 
 
 ^ Caelibes? ^ C. LoUio Gallo? A.D. 129. * Aenea. " v. sup. n. 6. 
 ^ Juxta Villareium, Hispanise, Doniy Inscriptiones Antiquse, ii. 83, FJorentise, 
 1731. Item, Hadr. Brit. Max. Tr. Pot. ii. Cos. ii. ib. 82. 
 
 Hh 
 
466 Inscriptiones Lapidum 
 
 HADRIANVS. TRAIANVS. AVG. | DACICVS MAXIMVS BRITAN | NICVS. 
 MAXIMVS. GERMANICVS | MAXIMVS. PONTIFEX. MAXIMVS | TRIB. 
 POT. IIII IMP. Ill COS."" nil . . . 
 
 10. "imp. CAES. TRAIAN. ) ^ HADRIANI. AVG. | A. PLATORIO 
 NEPOTE. LEG. P.R. P.R. 
 
 11. ^M. MAENIO. C. F. COR. AGRIP | PAE. ET. VSIDIO.CAMPESTRI 
 I HOSPITI. DIVI. HADRIANI. PATRIS | SENATORIS. PRAE. COH. II. 
 
 'FE I BRITTON. EQVITAT. ELECTO | A DIVO. * HADRIANO. ET. 
 MISSO I IN. EXPEDITIONEM. BRITAN | NICAM. TRIB. COH. I. 
 
 ^HISPAN I EQVITAT ( PRAEF. CLASSIS | BRITANNICAE. 
 
 PROC. PROVIN I CIAE. BRITANNIAE. . . . 
 
 12. '^^ * O. M. F. CL. PRISCO * I ICINIO ITALICO. ... | ... . 
 LEG AVG. I PR. PR. PROV- BRITTANNLAE . . | . . . PRAEF. COH. 
 IIII. LINGONUM. VEXILLO. MIL | * ONATO. A. DIVO. HADRLANO 
 IN EXPEDITIONE^ IVDAIC . . . 
 
 13. ^C. VALERIVS. C. F. CLAVD. PANSA. FLAMEN | DIVORVM 
 VESPASIANI. TRAIANI. HADRIANI. P.P. BIS | TRIB. COH Villi. PR. 
 PROC. AVG. PROVING. BRITANNIAE . . . 
 
 14. ^* IP. AELI I * EPTIMIANVS | RVSTICVS PREF | ^ MA- 
 TERNO ET BRA | DVA- COS 
 
 15. ""DEO QVI VIAS I ET. SEMITAS. COM | MENTVS. EST. T. 
 IR * I DAS. * * I Q. VARIVS. VI | TALIS * ARAM | SACRAM. 
 RESTI I TVIT I 'APRONIANO ET BRA | DVA COS. 
 
 16. ""IM. SEVERUS. I AVG. ET ANTONINVS | CAES. DESTI- 
 NATVS I RESTITVERVNT. CV | RANTE^ VIRIO LVPO. ( LEG. EORVM 
 PR. PR. 
 
 17. °'DVI Cl" BRIG I ET NVMM AVGG | T AVR AVRELIAN | VS 
 D D PRO SE I ET SVIS S M A G S | ° ANTON | III ET GETA | 
 COSS. 
 
 w Cor. Cos. III. A.D. 119-38. 
 
 * Littlechesters, Northumberl. Gougk, Camd. ill. 504. 
 
 y A D. 117-38. ^ Camerini, Gud. clxxy. 1. 
 
 » FL ? Flavia. v. inf. n. 107. ^ Vide inf. n. 91. 
 
 c Komss, GnU. ccccxciii. 1. ^ A.D. 133? 
 
 € Novarrae. Mm-at. CDLxxvir. 3. 
 
 f Old Carlisle, Cnmberl.94. Lt/sojis, Magna Britannia, vol.iv. t A.D. 185. 
 
 h Brugh Hall, Yorksh. Horsley, Britannia Romana. p. 307. ex Camd. Brit. 
 
 i A.D. 191. k Ilkeley, Yorksh. Horsl. p. 311. » Cir. A.D. 197. 
 
 m Gretland, Yorksh. HorsL XYiii. "Brigantum? » A.D. 20. 
 
De Britannia. 467 
 
 18. ^'IMP. CAES. 'JM. AVRELIO | SEVERO. ANTONINO ] PIO. 
 FELICI. AVG. PARTHICO | MAX. BRIT. IVLiX. GERM. | MAX. PON- 
 TIFICI, MAXIM I TRIE. POTEST. XVIIII. IMP. II. | COS. ''IIII. 
 PROCOS. P.P. 'COH, I. I FIDA. YARDVL. C. R, *EQ. M. ANTO | 
 NIANA. FECIT. SVB. CVRA * | * * LEG. AUG. PR PP. 
 
 19. "IMP. CAES M. AVRELIO | SEVERO ALEXANDRO PIO FEL 
 AVG I PONT MAXIMO TRIE. POT COS P P COH I AEL | HISPANORVM 
 °M EQ DEVOTA NVMINI | MAIESTATIQVE EIUS EASELICAM | 
 EQVESTREM EXERCITATORIAM | lAMPRIDEM A SOLO COEPTAM | 
 AEDIFICAVIT CONSVMMAVITQVE | SVE CVRA MARI VALERIANI 
 LEG I AVG PR PR INSTANTE M AVRELIO | SALVIO. TRIE. COH. 
 IMP. D. N. I SEVERO ALEXANDRO PIO FEL | AVG. ^COS. 
 
 20. '^EXEMPLVM EPISTOLAE CLAVD | PAVLINI LEG AVG PR PR 
 PROV 1 ERITANNIAE AD SENNIVM SOL | LEMNEM GRATIAM 
 PROFITENTIS | LICET PLVRA MERENTI TIEI EX | ME PAVCA 
 TAMEN QVONIAM | HONORIS CAVSA OFFERVNTVR | VELIM ACCI- 
 PIAS LIEENTER | CHLAMIDEM CAREASINAM | DALMATICAM SER- 
 DICENAM I FIEVLAM AVREAM CVM GEMMIS | LACERNAS DVAS 
 TOSSIAM BRIT | PELLEM VITVLI MARINI SEMESTRIS | ALTERAM 
 EPISTOLAM TIBI PROPEDIEM | CVM VACARE COEPERO MITTAM | 
 CVIVS MILITIAE SALARIVM DE | HS XXV N IN AVRO SUSCEPI | 
 DIIS FAVENTIBUS ET MAIESTATE | SANCTA IMP DEINCEPS PRO | 
 MERITIS AFFECTIONIS MAGIS | DIGNA CONSECVTVRVS | CON- 
 
 CORDIAE * * I I '^ MILITIAE CONSUMMATA PERITIA E 
 
 CIVITATE I VIDVCASSIVM ORIVNDVS ISTE SOLLEMNIS | AMICVS 
 BENE MERITVS CLAVDII PAVLINI | LEG AVG PR PR PROVING 
 LVGDVNENSIS | FVIT CVI POSTEA LEG AVG PENES EVM AD | 
 LEGIONEM ^SEXTAM ADSEDIT CVIQVE OB | SALARIVM MILITIAE 
 IN AVRO ALIAQ, MVNERA | LONGE PLVRIS MISSA SVNT . . . | . . 
 
 .... Man PIO ET PRocvL cos. 
 
 P Rochester, Northumberl. Hodgson. Vol. 1. P. ii. p. 139. 
 *i Item in altari ap. Eibchester in agro Lancastrensi A.D. 1833 effbsso, <■ Pro 
 salute et victoria M.A.S. Antonini Aug. et Julise Aug.' 
 f A.D. 213. 
 « Item ibid. ' Genio et Signis, Coh. i. F. Vard.' Hodgson, ubi sup. p. 142. 
 
 * Equitata milliaria. " Netherby, Cumberi. Lys. 84. "^ A.D. 226. 
 ^ Torigniaci, prope Cadomum. Murat. Inscript. Dissert, i. p. 10. 
 
 * lb. in fronte marmoris. 
 
 y Vide infra n. 45. » A.D. 240. 
 
 Hh 2 
 
468 Inscriptiones Lapidiim 
 
 21. \** I ETNVMI* I N. COH.IITVN | GROR. 
 * I. CVI. TRAE I EST * CLAV | D * * PRA | EF. INSTAXTE | AEL. 
 MARTINO I PRINC. X. KAL * | IMP. D. N. 'G * AVG '^III. PO | 
 MPEIANO. COS. 
 
 2-2. ""I O M I PRO SALVTE IMPERATORIS | M. ANTONII GOR- 
 DIANl P. F. I INVICTI AVG ET SABINIAE FVR | lAE TRANQVILLE 
 CONIVGIS EIVS TO | TAQVE DOMV DIVIN. EORVM A | LA AVG 
 GORDIA OB VIRTVTEM | APPELLATA POSVIT CVI PRAEEST | 
 AEMTLIVS CRISPINVS PRAEF | EQQ NATVS IN PRO AFRICA DE | 
 TVSDRO SVB CVR NONNII PHI ] LIPPI LEG. AVG PROPRETO "^ \ 
 ^ATTICO ET PRAETEXTATO | COSS. 
 
 23. ^IMP. CAES. M. ANT. ^GORDIA | NVS. P. F. AVG. BALNEVM. 
 CVM I BASILICA A SOLO INSTRVXIT | PRE GN. LVCILIANVM. LEG. 
 AVG I PR. PR. CVRANTE M. AVR | QVIRINO PREF. COH 1 ^L GOR. 
 
 24. ^IMP. CAESAR. M. ANTONIVS | '' GORDIANVS. P. F. AVG | 
 PRINCIPIA. ET ARMAMEN | TARIA CONLAPSA. RESTITV ] IT PER 
 MAECILIVM. FVSCVM LEG. | AVG. PR. PR. CVRANTE. M. AVR | 
 QVIRINO. PR. COH. I. 'L. GOR. 
 
 25. ^IMP. CAES. I M. IVL. I PHILIPPO | PIO FELI | CI | AVG | 
 ET. M. IVL. PHI I LIPPO NOBILIS | SIMO CAESA | TR. P. ™COS. 
 
 26. °I. O. M. I PRO SALVTE | D D N N "gALLI | ET VOLV- 
 SIANI I AVGG . . . 
 
 27. P PRO SALVTE I DESIDIENIAE | LIANI. PRAE | ET SVA S. | 
 POSVIT. VOT I O. SOLVIT LIBE | NS. ^TVSCO ET BAS | SO COSS. 
 
 28. '* IMP. I ' C. VAL I CONST | ANTING | PIENT | AVG. 
 
 29. ' DOMINO TOTIVS ORBIS I « IVLIANO AVGVSTO I EX OCEANO 
 
 * Castlesteeds, Cumberl. Lys. 23. ^ Gordiana. •= Gordiano. 
 
 d Cor. ' II.' A.D. 241. Item ' Gord. ii. et Ponpeiano Cos.' Cockermouth, 
 ubi sup. 99. 
 
 ^ Old Penrith, Cumberl. Horsl. lv. f A.D. 242. 
 
 B Lanchester, Durh. Lys. Reliq. Rom. Vol. I. P. iv. h A.D. 237-44. 
 
 i Leg. Gordianee, id est, sextse, ut videtur. ^ Lanchest. Durh, Lys. 
 
 ' Penrith. Cumberl. HorsL lviii. >" A.D. 247. 
 
 ° Bovvness, Cumberl. Lys. 29. 
 
 ° A.D. 251-2. Item in lapide Mithrse dicato, apud Housesteeds, Northum- 
 brise, effosso, ' d. d n. n. Gallo et Volusiano Cos.' Nempe A.D. 251. 
 Archol. iEliana, i. 264. 
 
 P Littlechesters, Northumberl. Horsl. Liv. i A.D. 258. 
 
 ' Brougham Cast. Westmorl. Horsl. ii. » A.D. 306-35. 
 
 ^ AncjTie, Muraf. cclxiii. 4. « A.D. 362? 
 
De Britantiia. 469 
 
 BRI I TANNICO VIIS PER | BARBARAS GENIES | STRAGE RESTS- 
 TENTI I VM PATEFACTIS * . 
 
 30. " COCIAVIO. TIDIO. TOSSIAXO. lAOXO | PRISCO. LEG. LEG. 
 IV. FLAT. LEG. LEG. III. AVG. | IVRIDIC. PROVING. BRITANXIAE. . . 
 
 31. -^M. VETTIO. M. F. | AN. VALENTI | . . . . | ^*PLO. PRO- 
 VING. BRITAN I LEG. XV. APOLLINAR | PROVING. BRITANNIA | 
 PATRONO. 
 
 32. ^IMP. GAES. TRA | HADRIANO | AVG | ^LEG. II. AVG. F. 
 
 33. ^IMP. ^\NTON ( AVG PIO | P P | LEG | II | AVG | ''F P III 
 CGLXXI. 
 
 34. ^LEG I II I AVG. F I P nil GXL. 
 
 35. " IMP GAES TITO AELIO | HADRIANO ANTONIXO | AVG PIO 
 P P LEG II I AVG. PER M P IIII DG | LXVI. S. 
 
 36. =IMP GAES TITO AELIO | HADRIANO ANTOXINO | AVG PIO P 
 P LEG II AV T I PER MP III DCLXVI. 
 
 37. o* *^ #-, I # p_ j£(^_ jj. ^ « I pq. LOLLIO VR * I LEG AVG. 
 
 PR PR. * 
 
 38. IX X I "^VEX. LIEG II AVG. OB. APP. | S^^B. AGRIGOLA. 
 OPTIO * I 'APRO. ET MAXIMO | GONSVLIBVS | OFFICINA. MER- 
 CATI I MERCATIVS FERMI. 
 
 39. "PRO SALVTE I AVGG. N. N. j SEVERI ET ANTONI | NI. 
 ET. GETAE GAES. | P. SALTIENVS. P. F. MAE | GIA THALAMVS 
 HADRI. I PRAEF LEG. II. AVG | G. VAMPEIAN'O ET | LVGILIAN *. 
 
 40. *IM * * ''ANTON I * IIII SV * B S G S VEXIL | LEG. IL 
 AVG ET XX. V. V. I ITEM COH. I. AEL. HISP | M. EQ. SVB GVRA 
 M I D IViNII LEG AVG. 
 
 c Juxta Castrum Nadini, Marat. Dcxci. 7. ^ Arimini, Grut. MCii. 3. 
 
 * Populo, Pighhis. ^ Netherby, Cumberl. Horsl. p. 271. 
 
 ? Legio secunda Augusta. Hac legio jam a temporibus Claudii Caesaris, ut 
 videtur, in Britannia fuerat. 
 
 ^ Duntocher. Scoti, Horsl. il. ' Antonino Pio, A.D. 13S — 61. 
 
 ^ * Fecit passus 3271.' Ita per totum fere vallum Antonino quantum operis 
 fecerint cujusvis legionis cohortisve milites denotabatur ; attamen aliquando 
 Humeri desiderantur. 
 
 1 Ap? . penes Universit. Glasgu^e. ^ Castlebill, Scotl. Horsl. in. 
 
 ^ Bemulie, Scotl. Horsl. x. o Bemulie, Scotl. Horsl. viii. 
 
 P Q. Lollio Urbico legato Augustali proprsetore : v. sup. p. 129. 
 
 1 Gelt. Cumberl. Horsl. xltv. Hsec in vivo saxo ioscripta fuerunt dum, ut 
 putandum est, Severi vallum construebatur. 
 
 r A. D. 207. ' Caerleon, Monmouth. Horsl. p. 321. 
 
 t Netherby, Cumberl. Li/s. 85. " Heliogabalus? A.D. 218— 22. 
 
470 Inscriptiones Lapidum 
 
 41. "LEG II AVG I ^'COH I. 
 
 42. 'L. II. AUG. I ^0 VOL I VSIA | NA. 
 
 43. ^GENIO I TERRAE | BRITA | NNICAE | M COCCEI | FIR- 
 MVS I "O LEG. II. AVG. 
 
 44. '^M. PONTIO. M. F. PVP. I L. AETIANO. LARCIO. SABINO. 
 
 COS. . . ) CANDIDATO | IMP. DIVI. HAURIAM. AB. 
 
 ACT. SENAT. QVAESTOR. PROV | NARB. TRIB. MIL. LEG. VI. VICT, 
 CVM. QVA. EX GERM. IN | ^BRITAN. TRANSIIT .... 
 
 45. 'leg. VI I VIC P F I F. 
 
 46. ^IMP CAESAR T AELIO * | HADRIANO ANTONINO | AVG 
 PIO P P VEXILLATIO | LEG VI VICTR P. F. | PER M P III DCLX. 
 V. S. 
 
 47. ^IMP. C. T. AELIO. I HADRIANO. ANTO | NINO. AVG. P. 
 P, I VEX- LEG. VI. VIC. I P. F. OPVS. 'VALLI | . P. MMMMC. XLI. 
 
 48. ''imp. C. T. AELIO. HADR | lANO. ANTONINO AVG | P. P. 
 VEX. LEG. VI. I VICTRICIS. P * F. | OPVS. VALLI P | MMM. CCXL, 
 P. 
 
 * Burdoswald, Cumberl. Horsl. xxiil. 
 
 y Legionis ii Augustse cohors i. Hujusmodi inscriptiones denotabant, u-t 
 verisimile est, memoratam legionem cohortem vel centuriara ad earn partem 
 valli ubi repertee sint construendam, operam navasse. 
 
 z Burdoswald, Cumberl. Horsl. xxi. ^ Centuria Volusiana. 
 
 ^ Auchindavie, Scotl. Penes Universit. Glasguee, xxiii. 
 
 c Centurio. Legionem secundam memorant etiam insciiptiones repertee 
 apud Bemulie et Cramond, Scotl. HorsL ix. xxx. Caervorran, Northumberl. 
 id. Lxxvii. Bewcast. Cumberl. XLV. XLVi. Caerleon.Monm.il.; Carlisle, 
 Cumberl. Gent. Magazine, 1804: Vexillationes ejus apud Barbill, Scotl. 
 iTors/. XII.; penes Universit. Glasguse, ; EUenboro, Cumberl. X^5. 109 : 
 
 COHORTES, II. viii. X. ap. Benweil, iiii. Corbridge, Northumberl. Horsl. i\^. 
 IX. ix^. ci III. et nil.; Shawkquarries, Cumberl. Lys.lQQ: Centurias, 
 Burdoswald, Cambeck, Cumberl. Horsl. vili. xxi. xxxvi. : Tribunum, 
 Kirkby Thure, V/estmorl. Jibri-/. iv.: Centurioxes, Benweil, Northumberl. 
 HorsL VII. Kirkby Thure, Westmorl. Horsl. v.: Stgniferum. Caerleon 
 Monm. Horsl. iii. : Milites, Banksliead, Cumberl. Lys. 49. 106.; Kilsyth. 
 Scotl. Horsl. XXXIII. Caerleon, Monm. Horsl. i. Bath, Somerset, ii. London^ 
 Middlesex, i. 
 
 ^ Romse. Grut. cccclvii. 2. ^ Cjr. A.D. 120? 
 
 f Burdoswald, Cumberl. Horsl. xxiv. Legio sexta Victrix, Pia, Fidelis^, 
 fecit. Vide sup. 
 
 i: Newkirkpatric, Scotl. Horsl. iv. A.D. 138—61. 
 
 *» Newkirkpatric, Scotl. Horsl. vii. ' sc. Antonini, 
 
 ^ Ap ? Scotl, penes Univ. Glasgufe. 
 
De Britannia. 471 
 
 49. ^L. IVNIVS VIC I TORINVS ET L | CAELIANVS LEG | AVG. 
 LEG. yi. VIC. I P. F. OB RES TRANS | VALLVM PRO | SPERE 
 GESTAS. 
 
 50. "DEO. SANCTO | SERAPI | TEMPLVM. A SO | LO. FECIT | 
 CL. HIERONV I MIAiNVS. LEG | LEG. VI. VICT. 
 
 51. n* CVRVM CVM BAS | ET TEMPLVM | FECIT CIV | MAXI- 
 MIANVS I LEG . VI. VI | EX VOTO. 
 
 52. °DEAE. SVLI I * RO SALVTE ET | * COLVMITATE | AVFI- 
 DII MAXIMI I LEG. VI. VIC. M | AVFIDIVS LMNV * * | LIBER- 
 TVS V. S. L. M. 
 
 53. ^LEG. IX. VIC. 
 
 54. <JA. GABINIVS. M. F. QVIR. PRISCVS | V. C | . . 
 
 LEG. PROPR. LEG. XI. CLAVD | BRITANNIAE . . . . | . . AB. 
 ''IMP. CAESARE. HADR. ELECTVS. IN | TER. FAMILIAM. PATRI- 
 CIAM. . . . 
 
 bb. 'LEG I XX. *V. V I FEC. 
 
 56. "IMP CAESARI I T. AELIO. HADRI | ANO. ANTONINO | AVG. 
 PIO. P. P. I VEXILLATIONES | LEG. XX. VAL. VIC. F | PER. MIL. 
 P. III. 
 
 57. ^IMP. C. I T. AEL. HADRIA | NO. ANTONINO AVG. PIO. P. 
 P. I VEX I LEG XX I V V FEC ] P. P. IIII CDXI. 
 
 ' Kirksteads, Cumberl. Lys. 95. 
 
 " Tinmouth, Northumberl. Archseol. viii. 326. 
 
 o Bath, Lys. pi. x. 1. Legionem sextain memorant et inscriptiones repertae 
 apad Crowbill, Scotl. Horsl, xvii. Halton Chesters et Littlechesters, North- 
 umberl. Horsl. XXI. LVi. Cambeck et Stanwix Cumberl. Horsl. xxxiii. 
 XLii.; Naworth, Lys. 113; Appleby, Westmorl. Horsl. vi.; Vexillationes 
 ejus apud Newkirkpatric, Scotl. Horsl. vi.; pvope KirkintuUoch, Scotl. In- 
 script, Glasguens. xx.; Walton, Cumberl. Lys. 48: Centuriones, ap. 
 Housesteeds, Littlechesters, et Caervorran, IScrthumberl. Horsl. xliv. lv. 
 Lxxviii. Manehesterj Lancast. Horsl. i. ; Alston Moor, Cumberl. Archseol. 
 X7II. 239; Bath, Lys. pi. x. 2; Militem, ap. Watercrook, Westmorl. Horsl. 
 
 VTIl. 
 
 P York, Horsl. ix. De legione vi, in Britannia, v. sup. p. 116, et cons. 
 Horsl. p. 79. Hujas legionis signiferum memorat inscriptio itidera apud York 
 reperta. Horsl. viii. 
 
 <i Romse, GMf/2?^5, cxxv. 6. r A. D. 117— 38. 
 
 ^ Lanchester, Durh. Horsl. xvi. 
 
 t Valens sive Valeriana, Victrix. De hac legione. v. sup. p. 116. 
 
 " Ap ? Scotl. Horsl. xxvi. A.D. 138—61. 
 
 * Old Kirkpatric, Scotl. Horsl. i. 
 
47*2 Inscriptiones Lapidum 
 
 58. yj. O. U. TANARO I T. ELVPIVS GALER | PRAESENS GVN- 
 TIA I PRI. LEG. XX. V V | 'COMMODO ET | LATKRANO | COS | V. 
 S. L. M. 
 
 59." * O. SAL. DOMIN I * ^M. ^•^ . INVI ] * SIMOR\^I | AVGG. 
 GEXIO LOCI I FLAVIVS. LONG | TRIE MIL. LEG XX. | * LONGINVS, 
 FIL. I * IVS. DOMO I SAMOSATA | V. S. 
 
 60. 'IVLIVS VITA I LIS. FABRICIES | IS. LEG. XX. V. V. | STI- 
 PENDIOR I VM IX ANNOR XX | IX. XATIONE BE | LGA. EX. 
 COLEGIO 1 FABRICE. ELATV | S. H S E. 
 
 61. ^M ^CEXXA M. F. GAL HELVIVS | AGRIPPA | 
 
 .... TRIE. LATICLA. BRITANXIAE LEG. XX. [ VAL. VICTRICIS^ . . 
 
 62. *I. 
 
 63. ^CHO I I FIARIr 
 
 64. ^0 PER EG I RIXI. 
 
 y Chester, BorsL ill. ^ A.D. 154. 
 
 a Chester, Horsl. ii. ^ Dioeletiani et Maximiniani? A. D. 286 — 305. 
 
 c Bath, Lys. Reliq. Rom. LXI. pi. xii. 4. 
 
 ^ Hispali. 3Iwm^r/, DC Lxv. 3. Lbgionem xx. memorant etiam inscrip- 
 tiones repertse apud Beaucastle, Cumberl. Horsl. XLvl. Lanchester, Durh. 
 Horsl. XVI. Kirkby Thure et Watercrook, VVestmorl. Horal. if. v. yiii. 
 Chester. Hor5/. I. VII.: Vexillationes ejns, ap. . . . Scotl. Horsl. y. 
 "Whitley Castle, North. Horsl. cxi.; ap. ? inscript. Glasguens. ; 
 
 Netherby et Ellenboro, Cumberl. Lys. 85. 109: Cexturiones, apud Benwell. 
 Korthumberl. Horsl. viii. Bath, Horsl. in.: Milites, apud Bankshead, 
 Cumberl. Lys. 50. 
 
 e Benwell, Northumberl. Horsl. xii. Cohors Prima. Tam hsec quam quee 
 sequuntur cohortes modo similidesignatse adLegionem secundam spectare putan- 
 tur: nempe Coh. hi. Benwell, Rutchester, Littlechester, Northumberl. 
 Horsl. sii. svii. LX. Lanchester, Durh. Horsl. xiii.f Coh. mi. Ebchester, 
 Durh. Horsl. x.; Coh. y. Benwell, Northumberl. Horsl. xii. Ebchester^ 
 Dnrh. Horsl. viii.; CoH. yiii. Benwell, Northumberl. Horsl. xi.; Coh. ix. 
 Benwell, Northumberl. Horsl. xii. Cambeek. Cumberl. Horsl. xxyj. 
 
 f Cousin's House, Northumberl. Horsl. i. Cohortis i^^ Centuria Fiari. 
 Item ejusmodi, Caervoiran, Northumberl. Horsl. lxxy.; Cent. Cohh. it. x. 
 Cousin's House, Northiiroberl. i/or*/. ii. iir. ii:r. ; Coh. yi. Halton Chesters. 
 "VYalwick, Chest?rs, ib. Horsl. xx. xxx.xxxi.; Burdoswald, Cumberl. Horsl. 
 sviii, ; CoH. Yli. Greatehesters. Northumberl. Horsl. lxiy. : Coh. viii, 
 Caerridden, Seotl. Horsl. xxiv.; Burdoswald. Cumberl. Horsl.XK.; CoH. ix. 
 Rutchest. Northumberl. Horsl. xiiii. 
 
 s Benwell, Northumberl. Horsl. 1x7. Centuria Peregrini. Item ejusmodi j 
 ibid. Horsl. lyX.x., Rutchest. xm. xvii., Halton Chesters, xx., Carrawburg, 
 XXXV., Caervorran, Lxxiv*, Burdoswald, Cumberl. xxii.; Castlesteads, 
 Cumberl. Lys. 122. De hujusmodi inscriptionibus, vide sup, p. 470. not. a. 
 
De Britannia. 473 
 
 65. '^VICTORIAE I * GG *FE | N S SENECIO | N COS FELIX | 
 ALA I 'ASTO I *M PRA 
 
 66. ^ * * I ALAE. II. ASTVR ***[** PER. MARIVM 
 VALER. * * I INSTANTE. SEPTIMIO NILO. PRAE * | DEDICATUM. 
 III. KAL. NOVEM. ' GRATO ET SEL3. 
 
 67. ""l O M I ALA °AVG OB | VIRTVT APPEL CVI \ PRAEST TIB 
 CL TIB FI I *ING M IVSTINV | PRAEF "FVSCIAN* | ET SILANO II 
 C * 
 
 68. pleg. '^a * I q. calpvrnws I coNCESsiNi I vs. FRAEF. 
 
 ^EQ I CAESA. CORI | ONOTOTAR | VM. MANY PR | AESENTISSIMI 
 I NVMINIS DEI. V. S. 
 
 69. 'I. O M I COH I II *GAL EQ I T DOMITI | VS HERON | D 
 NICOMEDIA I . PRAEF 
 
 70. " . NVMINIB. I ^AVGVSTOR | COH IIII GAL | . EQ. | . FEC. 
 
 71. ^I O M I L. CAMM. I VS MAX | PREFEC | I. 'HIS. EQ f V. 
 S. L. M. 
 
 72. '* * I GADVNO I VLP. TRAI [ EM. AL. ^ PET ] MARTIVS | 
 F. P. C 
 
 73. <^* * i * s NORICI AN XXX j * ESSORIVS MAGNVS | * RATER 
 EIVS DVPL ALAE | SABINIANAE. 
 
 74. '^DEO MARTI ET | VICTORIAE DEC. | SASIATIC. AL. 
 ^SARMAT. I * S. LL. M. I. T. C. C. NN. 
 
 75. ^ SILVANO INVICTO SACRVM | C. TETiVS VETVRIVS MICIA 
 I NVS PRAEF. ALAE SEBOSIA | NAE OB APRVM EXIMIAE | FORMAE 
 
 *» Benwell, Northumberl. Horsl. ix«. 
 
 * Astorum. Item, ala Astor. Ribchest. Lancast. Horsl. p. 303. 
 
 ^ "Walwick Chesters, Northumberl. Arcbseol. ^liana, i. 128. 
 
 ' Grato et Seleuco Coss. A. 221. 
 
 ^ Old Carlisle, Cumberl. Horsl. LVI. 
 
 " Augusta, ob virtutem appellata. Occurrit etiam haec ala ' Aproniano et 
 Bradua Coss.' A.D. 191. ib. lvii.; '■ Pro salute imp. L. Septim., Severi,' ibid. 
 Lys. 17. ° A.D. 188. P Hexham, Northumberl. Horsl. cviil. 
 
 1 Legato Augustali. r Equitum Caesariensium. 
 
 s Old Penrith, Cumberl. Horsl. Lu. * Gallorum equitata. 
 
 " Risingham, Northumberl. Horsl. lxxxv. 
 
 ^ Severus et Caracalla? A.D. 206—10. 
 
 y Ellenboro, Cumberl. Horsl. lxt. ^ Hispanorum. 
 
 a Old Penrith, Cumberl. Horsl. p. 273. b Petrianse. 
 
 <= Halton Chesters, Northumberl. Horsl. xviii. 
 
 ^ Ribchester, Lancash. Horsl. p. 303. « Sarmatarum. 
 
 f Durh. Gough, Camd. Tii. 363. 
 
474 Inscriptiones Lapidum 
 
 CAPTVM QVEM | MVLTI ANTECESSO | RES EIVS PRAEDARI | NON 
 POTVERVNT. V. S. L. P. 
 
 70. g* * * I * * BALINEVM REFECT | * * ASILICAM VETVS- 
 TATE CONLABSAM | * SOLO RESTITVTAM. EQQ. AL. SEBVSSIA | 
 
 * * SVB. OCTAVIO. SABIN. V. C | PRAESIDE. N. CVRANTE. FLA. 
 AMMAV I SIO. PRAE2V. EQQ. D. D. XII. KAL. SEPTEM. | ''CENSORE 
 
 11. ET. * * II. COSS. 
 
 77. 'COH. nil. ^PR. POS I IVL. VITALIS. 
 
 78. ''DEO I MARTI I BRACIACAE | OS * TIVS | CAECILIA * | 
 PRAEF. COH I I. AQVITANO * | V. S. 
 
 79. ' MARTI MILITARI | COH I BAETASI | ORV^VI C * * | PRAEES 
 
 * * I VS TVTOR * * I FECTVS | V. S. L. L. M. 
 
 80. ""FORTVNAE | COH I BATAVOR | CVI PRAEEST [ MELACCI- 
 NIVS I MARCELLVS PRAE. 
 
 81. ° CAMPES I TRIBVS. ET | BRITANNI | Q. P. SENTIVS | 
 I VST VS. PRAEF | COH. IIII. °CAE | V. S. LL. M. 
 
 82. P*** ] TRIB. COHOR. I I ^CARTOV** | MARTI. VICTORI 
 I GENIO LOCI I ET BONO | EVENTVI. 
 
 83. '^^ * * I Nij^o AVG. PIO I PP. COS ^III I COH. I CVGERNOR 
 I * M. * O III. M P. 
 
 84. " I O M I COH. I ^ AEL I DAC. C. P | STAT LON | GINVS 
 TRIB. 
 
 85. y DIIS DEABVSQ | P. POSTVMIVS | ACILIANVS. | PRAEF. | 
 COH. I. "DELM. 
 
 86. ^ CHO I I FRISIANO | D VaL. VIT | ALIS. 
 
 & E.ibchester, Lancastr. Whitaker, Kichmondsh. ii. 213. 
 
 h Tempt. Caracallse. Whitak. 
 
 * Stanwix, Cumberl. Horsl. xxxviii. J Prsetoriana. 
 
 ^ Haddon Hall, Derby. Lys. Magna Britannia, Vol. v. p. ccvi. 
 
 1 Ellenboro, Cumberl. Horsl. lxvi. 
 
 ™ Carrawburg, Northumberl. Horsl, xxxii. 
 
 ^ Ap. . . . ? penes Universit. Glasguse. Matribus campestribus ? 
 
 o Csesarensium ? p Binchester, Durh, Horsl. p. 296. 
 
 q Qusere. »" Seotl. Horsl. xxv. ^ ^jq^ 140—4. 
 
 t Opus tribus millibas passuura perfeeit ? 
 
 " Burdoswald, Cumberl. Horsl. x. 
 
 ^ iElia Dacorum. Item Netherby, Lanercost, Bewcastle, Cumberl. Lys, 
 
 12, 13, 14. 
 
 y Ellenboro, Cumberl. Horsl. Lxv. 
 
 ^ Delmatarum. 
 
 » Melandra Castle, Derby, Arcbseol. ii. 236. 
 
De Britannia. 475 
 
 87. •"* * * '^GALLOR I * * * VOTA NV | * NI EIVS POP * 
 VRRIBVS I FVNDAMEN * ERVNT SVB ( CL. XENOPHO * EG. AV. 
 PR I CVRANTE * * * 
 
 88. '^M. M. I NAEVIUS I VERVS ( ROSCIANVS | PRAEF. ^COH. II. 
 I GALL. EQ. I * OTVM. EX | BRITANNIA | * RITI * | L. M. 
 
 89. ^DEAE SVRI I AE SVB ®CALP | VRNIO AGR | ICOLA LEG. 
 AVG. I PR. PR. A. LICINIVS | CLEMENS PRAEF | ^ * III. AlOR. 
 
 90. 'I O M I COH V GALL | CVI PR * EEST | IMINI HONV | 
 TERTVLLVS | PRAEF. V. S. L | L. M. 
 
 91. -"D. M. I C. IVLI I MARCELLINI | PRAEF | COH. I. HAMIOR. 
 
 92. ^I O M I COH I 'his I CVI PRAE | M. " MAENI | VS AGRIP 
 I TRIBV I POS. 
 
 93. "GENIO PRAETORI | CL EPAPHRODITVS I CLAVDIANVS I 
 TRIBVNVS CHO | "l LING V L P M. 
 
 94. P DEO SILVAN * I COH. "^ II. LING | CVI PRAEES * | G 
 POMPEIVS. M * I SATVRNINVS * 
 
 9b. '"I O M ( AEL. RVFVS | PRAEF. COH | IIII LINGO ( NVM. 
 
 96. 'DEO I SANCTO | COCIDIO | PATERNVS | MATERNVS | 
 TRIBVNVS. C.H | I NERVANE | EX EVOCATO | PALATINO | V S L M. 
 
 97. 'IMP. CAES. LV - I BICI ADIA * | MAX. FIL. DIVI ANTO- 
 NINI * I SARM. NEP. DIVI ANTONI. P. PRON | DIVI HADR. ABNEP. 
 DIVI. TRAIANI I PARTH. ET DIVI. NERV. ADNEP | "M AVR. ANTO- 
 NINO PIO I FEL. AVG * | TR. POT X * IMP. COS. IIII P P | PRO 
 PIETATE AEDE VOTO | COMMVNI CVRANTE | LEG. AVG. | COH. ' 
 III NERVIO I RVM G R. POS. 
 
 ^ Littlechesters, Northumherl. Horsl. lti. 
 <= Item — Gallorum, Old Penrith, Cumberl. Hor&l. Lii.a 
 d In vieo Travi. Murat. liii. 15. e y. n. 69. 
 
 ' Littlechesters, Northumberl. HorsL Liii. s A.D. 162—80 ? 
 
 *» Coh. IIII. Gallorum, vel. r. Hanriorum ? Item Coh. iiii. Gallorum, 
 Cambeck, Cumberl. Horsl. xxx. * Cramond, Scotl. HorsL xxyii. 
 
 J Kilsyth, Scotl. Horsl. p. 206. k Ellenboro, Cumberl. Horsl. Lxii. 
 
 1 Hispanorum. Item Ardoch, Scotl. Horsl. xxxi. 
 
 ™ A.D. 117—38. V. sup. n. 11. " Lanchester, Durh. Horsl. xv. 
 
 <> Prima \'el secunda? Lingonum. 
 P Moresby, Cumberl. Horsl. p. 286. 
 <i Item. ap. likely, York, Gough, Camd. iii. 239. 
 ' Housesteeds, Northumberl. ArchEeol. 7iii. 326. 
 
 * Netherby, Cumberl. Lys. 46. 
 
 t^ Whitley Castle, Northumberl. HorsL cxiii. » A.D. 213. 
 
 * Item Littlechesters, Northumberl. Goi/gh, Camd. in. 604. 
 
476 InscrlpHoncs Lapidum 
 
 98. yiMP. CAES. L. SEPTIMIO | PIO PERTINACI AVGV * | IMP 
 CAESARI. M. AVRELIO. A * | PIO FELICI AVGVSTO * | * * * | 
 
 * * * I BRACCHIO CAEMENTICIVM | VI NERVIORVM SVB CVRA. 
 L. A I SENECION. AMPLISSIMI | OPERI L. VISPIVS PRAE * | * 
 LEGIO * 
 
 99. 'DEAE FORTVNAE | *VIRIVS LVPVS I LEG. AVG PR. PR | 
 BALINEVM VI | IGNIS EXVST | VM. COH. ''l. THR | ACVM. REST | 
 ITVIT. CVRAN I TE. VAL. FRON | TONE. PRAEF | EQ. ALAE 
 "" VETTO. 
 
 100. '^I O M I ET NVMINIBVS [ AVG. COH. I. TV | NGRORVM | 
 MIL. CVI PRAEE | ST. Q. VERIVS | SVPERSTIS | PRAEFECTVS. 
 
 101. ^D E O I MARTI QVIN | FLORIVS MA | TERNVS PRAEF | 
 COH. 'l. TVNG I V. S. L. M. 
 
 102. ^DEO. INVICTO I HERCVLI. SACR | L. AEMIL. SALVIANVS 
 I TRIB. COH. I ^VANGI | V. S. P. M. 
 
 103. 'DEO INVICTO SOLI SOC | SACRVM. PRO SALVTE ET | 
 INCOLVMITATE. IMP. CAES | M. •' AVRELI ANTONINI PII FELIC | 
 AVG. L. CAECILIVS. OPTATVS | TRIB. COH. I. ^VARDVL. CVM CON 
 
 * I CRANEIS. VOTVM. DEO * * | A SOLO. EXTRVCT. * * * 
 
 104. ^T. VARIO. CLEMENTI | | PRAEF. EQ. ALAE. 
 
 BRITAN. MILIAR. . . . 
 
 105. "'VIRIVS. SVCCIVS I EQ. IMAG. COH. I | BRIT. TVR. 
 MONTA . . 
 
 106. °C. ALFIO. RESTITVTO | EQ. R. EQ. P. PRAEF. COH. II. 
 BR. I EQ. TRB. COH. I. BR. M. EQ. FLAM | DIVI TITI ET CLAVD. 
 PAVLINAE EIVS | . . . . 
 
 107. "NYMPHIS I SANCTISSIMIS ] P. AELIVS. MARCE | LLINVS. 
 
 y Brougb, Yorksh. Horsl. p. 313. ^ Bowes, Yorksh. Horsl. i. 
 
 a A.D. 198—211? ^ Item, Moresby, Cumberl. Horsl lxxv. 
 
 ^ Vettonum. ^ Housesteeds, Northumberl. Horsl. xxxvr. 
 
 ^ Housesteeds, Northumberl. Horsl. xl. 
 
 *■ Item Cramond, Scot). Horsl. xxix. ; Casdecary, Scotl. Inscript. G-las- 
 guenses, XXVII. ; Castlesteeds, Cumberl. Hbrs/. p. 264. 
 g Risingham, Northumberl. Horsl. Lxxxi. 
 
 ^ Vaugionum. Item, Walwick Chesters, Northumberl. Horsl. xxvr. 
 i Riechester, Northumberl. Horsl. xciv. J A.D. 161 — 80, 
 
 ^ Vardullorum. 
 
 ^ In agro Valerise, Grut. ccccLXXXii. 4. v. et ibid. 5, 6, 7, 8. 
 ™ Pantalige ad Danubium, Murat. dccclxx. 5. 
 n Augusts Taurinor. Murat. dcclxxviii. 2. 
 o In oppido Zaswaros. Transilv anise, Grid. xciv. 2. 
 
De Britannia. 477 
 
 SIGNIFER I ET. QVAESTOR. N. BRIT. | MORTIS. PERICVLO. LI | 
 BER. V. S. L. M. [ ^ IMP. COMM. AVG | FELICE. V. ET. GLABRIONE 
 I IT. COSS. 
 
 108. '*TI. CLAVDIO. ZENON. VLPIAN. VERRAE. F | TRIE. CON- 
 
 FASTORVM. TRIB. COH. I. FL. | BRITTOX | 
 
 . . . ( SVB. PRAEF. VIGIL, 'B. . . . 
 
 109. 'C. XONIO. I C. F. AN. CAEPIANO | | PRAEF. 
 
 COH. III. BRITTONVM VETERANORVM | EQVITATAE TRIB. LEG. I. 
 ADIV [ TRICIS. PIAE. FIDELIS. PRAEF | ALAE. I. * ASTVRVM. . . 
 
 110. "T. APPAEO. T. F. VEL. | ALFINIO SECVNDO | | 
 
 . . TRIB. COH I I AELIAE BRITTON. PRAEF | COH. IIII. 
 ^GALLOR. . . 
 
 111. ^T. FL. BAKSI. V | ETER. ALAE. I. FL | AFG. BRIT | 
 M. C. R. . . 
 
 11*2. ^T. F. VERECVND | MAG. EQVES. ALAE | I. FLA. AVG. 
 BRIT. M. I C. R. IVR. ITALICI. . . 
 
 113. "D. M. S. I nig. MARINIANVS I EQ. SING. KAS. PR. STIP ( 
 XVIII. NATIONE BRI | TANICIAN^ S. VIXIT. A | NNOS. XXX\^Ir. 
 MENS. V. DI I ES. XXIII. NIG. MARINIANVS | FIL. VTRISQVE. 
 POSVIT. 
 
 114. ''D. M. I M. VLPIO. IVSTO | EQ. SING. AVG. | MILITAVIT. 
 ANN. XXV I VIX. XLV. NATIONE. BRITTO. | 
 
 115. *=DEO I MARTI I * '^OCIDIO | MARTIVS | * OH I "^ DA | 
 GENIO I VALL * | L. M. 
 
 116. 'dEO I MARTI I BELVTVTAD [ RO ET NVMI | NIB. AVGG. | 
 IVLIVS AV I GVST.AXIS | ACTOR IVLIV | PI PREF. 
 
 117. ^DEAE I SVLI MI | NERVAE | SVLINVS | MATV [ RI. FIL | 
 V. S. L. M. 
 
 118. ''DEO. MERCV I RIO. IVL. CERS | CENS SIGILL [ COL 
 LIGN. CVLT I ElVS. D. S. D | V S L M. 
 
 P A.D. 186. q Pisauri, Murat. mcxit. 5. 
 
 ' Brittonum ? Mur. s Arimini, Maffei, Mus. Veron. 365. 5. 
 
 ' V. sup. n. 66. « Firmi, Doni. ii. 28. ^ v, sup. n. 83. 
 
 y Extra Viennam, Grut. dxli, 8. 
 
 ^ Extra Yiennam, Grut. dxlii. 7. 
 
 » Ex x-Edibus Barberianis, Maffei, Mus. Veronense, cclv. 1. 
 
 ^ E,omse, Grttt. dlxix. 5. <= Oldwall, Cumberl. Lys. 51. 
 
 ^ Cocidio. e Dacorum. ^ Plumpton Wall, Cumberl. Lys. 37. 
 
 » Bath, Lys. xii. ^ Middleby, Scotl. Horsl. xxxv. 
 
478 Inscriptiones Lapidum 
 
 119. 'NVM. AVG I DEO. MER | STG. POSV | ERVNT. CVL | TORES. 
 COL I LIGNI. EIVS | DEM DEI CVR | ING RVFO j V S L M. 
 
 120. -"dEO. VE I TIRI. SAN | CTO. AN | DIATIS | V. S. L. M. F. 
 
 121. ''DEO I MAPONO I ET N. AVG. | DVRIO | ET RAMI | ET 
 TRVPO I ET LVRIO | GERMA | NI. V. S. L M. 
 
 122. ^*** I OMNIVM I GENTIVM. | TEMPLVM. | OLIM VETUS 
 .. I TATE CONLAB | SVM. G. IVL* | PITANVS * | P. P. RESTITUIT. 
 
 123. "GENIO LOCI I FORTVNAE RED | ROMAE AETERNAE | ET 
 FATO BONO I G. CORNELIVS | PEREGRINVS | TRIB COHORT | EX 
 PROVING I MAVR CAESA | DOMOS ET AED | DECVR * 
 
 124. "* EPTVNO. ET. MINERVAE | TEMPLVM | * O. SALVTE. 
 DOMVS. DIVINAE | AVCTORITATE TIB. CLAVD. | * GIDVBNI. R. 
 LEGA AVG. IN BRIT. | * GIVM. FABROR. ET QVI. IN EO | * D. S. 
 D. DONANTE AREAM | * ENTE. PVDENTINI. FIL. 
 
 125. "BRIGANTIAE. S. AMANDVS | ARCITECTVS. EX IMPERIO. 
 IMP. I. 
 
 126. PDEAE NEHALENNIAE I OB MERGES RITE CONSER | 
 VATAS M. SECVND SILVAN VS | NEGOTTOR CRETARIVS | BRITAN- 
 NICIANVS I V. S. L. M. 
 
 127. "^DEC COLONIAE "^GLEV | VIXIT AN LXXX. Q VI. 
 
 128. 'M. VEREC DIOGENES* ** VIR. COL. [ EBOR IBIDEMQ 
 MORT GIVES BITVRIX | CVBVS HAEC SIBI VIVVS FECIT. 
 
 129. "* CIVITATE ''CAT | VVELLAVN | ORVM. T OIS | * DIO. 
 
 130. y MOGONT CAD | ET. N. D. N AVG | M. G. SECVNDINVS | 
 BF, COS. 'HABITA | NCI. PRIMA STA | PRO SE ET SVIS POS. 
 
 131. ^D R S. I ''DVPL. N. EXPLOR | BREMENI ARAM | INSTI- 
 TVERVNT I N. EIVS C. CAEP | CHARITINO TRIB | V S L M. 
 
 132. ''CN. MVNATIVS. M. F. PAL | AVRELIVS BASSVS | | 
 
 PRAEF. COH. II I ASTVRVM. CENSITOR. CIVIVM | ROMA- 
 
 * Middleby, Scotl. Horsl. xxxvi. J Netherby, Cumberl. Lys. 56. 
 
 ^ Armthwaite, Cumberl. Lys. 67. 1 Cambeck, Cumberl. Horsl. xxxiv. 
 
 ™ Ellenboro, Cumberl. Horsl. LXViii. ° Chichester, Sussex, Horsl. 1. 
 
 o Middleby, Scotl. Horsl. xxxiv. 
 
 P Dombergi in Zelandia, Reines. CLXXVii. 1. 
 
 q Bath, Somerset, Horsl. v. «" Glevensis, i. Gloucestrensis. 
 
 s York, Horsl. x. * Colonise Eboracensis. 
 
 " Cambeck, Cumberl. Horsl. xxyu. ^ Verulam conjectant: qu. Chalons? 
 
 y Eisingham, Northumberl. Horsl. lxxx. ^ Hod. Risingham. 
 
 ^ Riechester, Northumberl. Horsl. xcv. ^ Hod. Riechester. 
 
 « Nomenti, Grut. cccxxxix. 5. 
 
De Britannia. 479 
 
 NORVM. COLONIA.E. VICTRICENSIS | QVAE. EST. IN. BRITTANNIA. 
 •^CAMOLODVNI 
 
 133. ^TI. CLAVDIVS CAESAR. AVG. P. M. | TRIE. P. Villi. IMP. 
 XVI. DE. BRITAN. 
 
 134. ^IMP. VESP. VII. T. IMP. V. COS. 
 
 135. ^IMP. CAES. DOMITIANO AVG. COS. VII. 
 
 136. "imp. CAES. DOMITIANO AVG. COS. VII. [ BRIG. 
 
 137. ' IMP. HADRIANI AVG. 
 
 138. ^MP. CAES. HADRIANI. AVG. MET. ''LVT. 
 
 139. ^IMP. DVOR. AVG. ANTONINI | ET VERI. ARMENIACORVM. 
 
 140. "TI. CL. TR. ^LVT. BR. EX. ARG. 
 
 141. °L. ARVCONI VERECVND. METAL ^LVTVD. 
 
 d V. sup. p. 60. 
 
 e Ex lamina plumbea juxta Mendip in agro Somersetensi reperta. Goughy 
 Camd. I. 82. v. inf. 
 
 f Ex massa plumbi apud Hints in agro Staffordensi reperta. Gough^ ubi sup. 
 II. 503. 
 
 & Ex massa plumbi apud Haysbaw Moor in agro Eboracensi reperta, et in 
 Musseo Britannico asservata. n. 4. 
 
 h Ex massa plumbi itidem apud Hayshaw Moor reperta. Gough, ubi sup. 
 II. 293. 
 
 * Ex massa plumbi prope Westbury in agro Salopiensi reperta, et in Musseo 
 Britannico asservata, n. 9. 
 
 J Item prope Matlock in agro Derbiensi reperta, et in Musaeo Britannico 
 asservata, n. 10. 
 
 ^ Lutudarum, hodie Chesterfield ? 
 
 ' Item juxta Bruton, Somersetise, reperta. Horsh x. 
 
 ^ Item juxta Matlock reperta. Mus. Brit. n. 7. 
 
 " Item ubi supra, ibidem, n. 5. 
 
NOT^ AD GILDAM. 
 
 A demtat codicem Mstum qui in bibliotheea puhlica Cantab, servatur. 
 
 P. 23*2, 1. 7. saporis. V. L. soporis. 
 
 P. 232, 1. 29. Porphyrius. Addit A in marg. " Porpbirius 
 iste quidam haereticus fait, ideoque nominal earn canem, quia 
 dixit quod prophetia Danielis non fuit prophetia sed historia. 
 Adversus istura Hieronymus exposuit Danielera. Vide 
 Hieron, praef. de SS. eccles. 
 
 P. 232, 1. 30. Vide Hieronymum in praefatione de scrip- 
 toribus ecclesiasticis, itemque ad Ctesiphontem adversus 
 Pelagianos. 
 
 P. 233, 1. 17. Haec de leaena, &c. Boadiceam respexisse 
 nonnulli putarunt, Sed et hie et infra C. xxiii. nibil aliud 
 quara populum vel nationem designate in animo habuit 
 Gildas : de rebus enim in Britannia aut tempore Neronis aut 
 ionge postea gestis, penitus ignorasse videtur. 
 
 P. 235, 1. 30. Arriana perfidia. Addit A in marg. Agri- 
 cola quidam homo discipulus Arriani, qui perturbavit fidem 
 Britonum. 
 
 P. 236, 1. 16. Pictos atque Scotos in provinciam statim 
 post Maximi transfietationem irruisse putabat Gildas, ut 
 verisimile est; nee de Gratiano aut Constantino, An. 407 — 11, 
 quicquam habet. Hos quasi hoc loco interpouit Beda, 
 ita quod, secundum eum, quae sequuntur ad tempora post 
 Romam caplam, scilicet A. 409, respicerent ; sed quoad 
 Gildam prorsus absque auctoritate. 
 
 P. 236, 1. 20. duabus. " Quia Scoti tunc teraporis in 
 Hibernia habitabant, et Picti in Scotia, id est, ab Aquilone" 
 A in marg. 
 
 P. 236, 1. 34. E verbis ' inter duo maria' hoc loco, et ' a 
 mari usque ad mare,' C. xiv. videretur Gildam autumasse 
 tarn murum cespititium quam ilium quem C. xiv. ' solito 
 structurae more' factum dicit, eundem fere situm habuisse, 
 ideoque ad praetenturas Hadriani et Severi necessario re- 
 spexisse. Audierat forsan Gildas de reparatione quadam 
 
 I i 
 
482 NOTM AD GILDAM. 
 
 murorum sicculo quinto facta quani primam constructionein 
 credebat. De temporibus hujus vel sequentis Romanorum 
 adventus nil certi occurrit. 
 
 P. 228, 1. 33. Caph ULA. Ha3C capitula, qua} in uno codice 
 lantum occurrunt, longe post terapora Gilda3 confecta fuerunt. 
 
 P. 230, 1. 32. Utmm liber major de regibus Britonum 
 adhuc extet, an perierit, nondum compertum habemus. 
 
 P. 231, 1. 25. Galliam Belgicara. Addit A in marg. 
 Belgica prima, in qua est metropolis Treveris; Belgica 
 secunda, in qua est transitus ad Britanniam, in qua est 
 metropolis civitas Remorum.=l. 29, &c. Locus hie corrup- 
 tissimus corrigi forsan potest ex iis quae citantur in Vita Gildae. 
 
 P. 232, 1. 1. quorum diversorum — ' qui diversorum colo- 
 rum iloribus grati redduntur humanis visibus : veluti electa 
 sponsa diversis ornata monilibus. Fontibus lucidis crebris- 
 que gaudet, ex quibus rivuli leni murmure serpentes suave 
 pignus soporis tribuunt viatoribus fessis. Duorum etiam 
 ostiis nobilium fluminiim, Tamesis videlicet ac Sabrinse 
 veluti brachiis meliorata, per quae eidem Britannise olim 
 transmarinae deliciae ratibus vehebantur: aliorumque flumi- 
 num minorum infusione irrigatur.' Vita Gildae in biblioth. 
 Floriacensi edita. 
 
 P. 238, 1. 12. Tithicam. Alii 'Cichicam'— ' Scythicam'— 
 ' Aticam' — ' Styticam' legunt. In tanto discrimine vocum 
 nihil periclitor. Vide O'Connor SS. Rerum Hibern. torn. 
 i. pp. Ixvi, Ixvii. 
 
 P. 243, 1. 9. Ambrosio Aureliano. De hoc nihil certi 
 habemus. De pugnis cum Saxonibus circa haec tempora factis 
 vide Chron. Saxonicum ab A.D. 449, usque ad A.D. 519. 
 
 P. 243, 1. 21. Quadragesimus quartus &c. Beda putabat 
 bellum Montis Badonici in A.D. 493. factum iiiisse. Secun- 
 dum Annales Cambriae commissa fuit haec pugna A.D. 516, 
 qui ideo et Gildae nativitatis annus fuit. 
 
 P. 244, 1. 8. Addit A in margine. Sed ante promissum 
 Deo volente pauca de situ, de contumacia ac duro famulatu, 
 de religione, de persecutione, de Sanctis martyribus, de 
 diversis haeresibus, de tyrannis, de duabus gentibus victri- 
 cibus, do defensione itemque vastatione, de secunda ultione, 
 tertiaque vastatione, de fame, de epistolis ad u^gitium, de 
 
KOT^ AD NENNIUM. 483 
 
 victoria, de sceleribus, de nunciatis hostibus subito, de famosa 
 peste, de consilio, de sseviore mullo primis hoste, de urbium 
 subversione, de reliquiis, de postrema victoria patriae quae 
 postrema victoria temporibus nostris Dei nutu donata dicere 
 curabo. Voces in uncinis inclusas ampiitavit homo impe- 
 ritus, qui librum ligavit. [Fe] cit namque ipse Gilda [li] brum 
 magnum de regibus [Britjtonum et de prseliis eorum, [sed 
 q]uia vituperavit eos mul[tu]m in illo libro, incende[run]t 
 ipsi librum ilium. 
 
 P. 244, 1. ult. Constantinus. In annalibus Cambriae sub 
 anno 589 occurrit " Conversio Constanlini ad Dominum." 
 
 P. 246, 1. 6. Aureli Conane. De Aurelio Conano, exceptis 
 iis quae habet de eo Galfridus Monemutensis, nihil extat. 
 
 P. 246, 1. 31. et pag. 247, 1. 13. De Vortiporio et Cune- 
 glasio nihil alias habemus. 
 
 P. 248, 1. 7. Maglocune. — Mailcun sive Mailguiu, rex 
 Venedotiae, hodie North-Wales, obiit, secundum Annales 
 Cambrias, A.D. 547. 
 
 Pag. 300. Post " Amen" sequitur in codd. " Explicit 
 liber S. Gildae abbatis et historiographi Anglonim &c." 
 
 NOTiE AD NENNIUM. 
 
 P. 301, 1. 7. Elboti discipulus.— Elbot, Elbod, Elvodugt, 
 Venedotiae sive Norvvalliae episcopus, obiit, secundum 
 Annales Cambriae, A.D. 809. 
 
 P. 302, 1. 28, 858 anno. — Annus 24 Merrini hoc loco 
 cum A.D. 858. conjungitur: at in capite 11. annus ejus quartus 
 cum A.D. 858. ligatus est ut videtur ; et in hoc omnes con- 
 sentiunt codices. In Annalibus Cambriae circa haec tempora 
 Mervinus quidam occurrit, qui obiit A.D. 844: alius autem, 
 Rodri filius, ibi memoratur, qui A.D. 903 occisus est. 
 
 P. 302, 1. 34. Incipit apologia. Codex unus MS. habet 
 in margine " Incipit Eulogium brevissimum Britanniae insulae, 
 quod Ninius Elvodugi discipulus congregavit." 
 
 P. 303, 1. 20. divitias et delicias. Legendum est divitiae 
 et deliciae. 
 
 P. 305, 1. 4. filio. Ita MS. sed legend, patre. 
 
 P. 305, 1. 9. Maximiano — Maximo. 
 
 I i 2 
 
484 NOT^. AD HENNIUM. 
 
 P. 305, 1. 14. raurum. In ipso hoc capitulo nulla mentio 
 miiri habetur. 
 
 P. 305, 1. 31. Cap. 28. Hoc lemma ad capp. '28. et 29. 
 pertinet; ideoque deinceps pro 29. legendum erit 30. &c. 
 adusque cap. 42. 
 
 P. 306, 1. 18. Romwennam. In textu filia Hengisti anony- 
 ma est. 
 
 P. 306, 1. 37. Lemma 42. ad cap. 43, 44. pertinet et sic 
 de caeteris. 
 
 P. 307, 1. 16. De secundo Germani adventu frustra in 
 textu quaeras. 
 
 P. 308,1. 25. De mirabiltbus &c. Capitula quae seqmm- 
 tur desunt in editis. 
 
 P. 310, 1. 12. usque ad tricesimum . . . . 6108. Haec 
 omnia omittunt quidam codices : alii in margine habent, alii 
 in textum inserunt. 
 
 P. 310, 1. 12. Anarauht quidam in Annalibus Cambriae 
 sub annis 894 et 915 deprehenditur ; si is idem sit, cujus 
 mentio in textu fit, haec interpolata esse necesse est. 
 
 P. 310, 1. 22. Britanniae .... curabo. Haec omittit Stev. 
 
 P. 310, 1. 26. transmigrationem Templi. Inter has voces 
 incidisse aliquid satis patet. 
 
 P. 311. 1. 1. Incipit historia &c. Pro his quidam codi- 
 ces, habent Incipit istoria Brittonum edita ab Anachoreta 
 Marco ejusdem gentis sancto episcopo. 
 
 P. 311, 1. 3. a Britone . . . 1. 4. ut alii dicunt. Haec om. 
 Stev. 
 
 P. 313, 1. 16. Britto. Lege Bruto. Sed quidam codices 
 Msti a Stev. citati, habent in margine " Haec est genealogia 
 istius Bruti exosi nunquam ad saevos (?), id est, Britones, 
 ducti, quanquam [quandoque aL] volebant Scoti, nescientes 
 originis sui, ad istum domari. Brutus vero fuit filius &c." 
 et 1. 23. post Ascanii " Sic inveni ut tibi, Samuel, id est 
 infans magistri mei, id est Beulani presbyteri, in ista pagina 
 scripsi ; sed haec genealogia non scripta in aliquo volumine 
 Britanniae, sed in scriptione mentis scriptoris fuit." 
 
 P. 314, 1. 37. Clamhoctor. AL Damhoctor. 
 
 P. 315, 1. 8. quanto. Al. quando vel quo. 
 
 P. 316, 1. 3. A primo anno. In hujusce capitis suppu- 
 
NOT.E AD HENNIUM. 485 
 
 tationibus omues consentiunt codices; uumerorum tamen 
 quidam prorsus sibi repugnant. De annis Mervini dictum 
 est ad praefalionem : in numeris cccc.v error est manifes- 
 tissimus, nisi pro ' Nativitate' ' Passione* substituatur, quo- 
 niam infra dicitur quod ab Incarnalione Christi ad adventum 
 Patricii fuere anni cccc.xxxviii. 
 
 P. 316,1. 18, Sem. De his conf. Eusebii Chronica, p. 8. 
 Julium Africanum ap. Scaligerum, pp. 58 — 63. Chronicon 
 Paschale, Cangii, p. 26. Sjncellum a Goaro, p. 46. et Ce- 
 drenum, p. 12. De Alauo tamen apud eos nil occurrit. 
 
 P. 316, 1. 32. Sphaera. Hsec sphaera, quae in codd. Mstis 
 occurrit, nihil est nisi circulus, cujus pars superior Asise 
 nomen, inferior Europse ad Isevam, Africse ad dextram, 
 inscriptum habet. 
 
 P. 318, 1. 33. monumentum. Cum patre Druso confun- 
 ditur Claudius : ex incuria Hieronymi tamen ortus est eiTor 
 ut videtur. Conf. Eutropium, vii. 8. 
 
 P. 318, L 36. Lucius. De Lucio vide Bedae Hist. Eccl. 
 I. 4. Sedebat Evaristus ab An. 100 usque ad An. 109. 
 
 P. 319, 1. 7. per 132. Lapsus est Hieronymi vel forsan 
 librarii Historiae Eutropianae. Severi murus per milliaria 
 Lxxv. vel per Lxviii. cum dimidio milliariorum nostrorum 
 ducitur. V. Roy, Military Antiquities, p. 23. 
 
 P. 319, 9. a Penguual. Cum Severiano confunditur hoc 
 loco Antonini murus; qui xxxviii. milliaria Romana cum 
 dimidio in longitudinem patet. Roy, p. 153. 
 
 P. 319, 1. 15. fornicem. Fornix haec quae vulgo ' Arthurs 
 Oon' dicebatur, A. 1743 omnino destructa fuit. Formam 
 ejus videas apud Gordon, Iter Septentrionale^ 
 
 P. 319, 1. 36. S. Martinus. v. Sulpiciura Severum de 
 Vita Martini, c. 23. 
 
 P. 319, 1. 39. Maximus. Idem est cum praecedente Max- 
 imo, sed quoniam eundem apud diversos scriptores offen- 
 disset Nennius, de uno Maximo duos effecit. 
 
 P. 320, 1. 6. Cantguic. Quoentawic, hodie * S. Josse sur 
 Mer,' vel ' Estaples.' 
 
 P. 320, 1. 7. Crutochideint. ' Cumulus Occidentalis.' 
 De loco non constat. 
 
 P. 320, 1. 22. Severus. Si fides sit rubricae Capitis xxiv. 
 
48() NOTi^-: AD HENNIUM. 
 
 idem est cum supei'iori Severo ; nam ibi dicitur iimruin ' a 
 Tinmouth usque Boggenes' fieri praecepisse. 
 
 P. 320, 1. 24. Constantirms. Constantinus, a militibus in 
 imperatorem eleclus A. 407, et A. 411 occisus, cum Constan- 
 tio qui apud Eboracum obiit, confunditur. v. C. xxi. 
 
 P. 320, 1. 27. Britones. Hie loci ut alibi, in numeris error 
 irremediabilis latet. Imperium autem Romanorum in Bri- 
 tannia post mortem Constantini omnino defecisse putabat 
 Nennius, ut videtur. Conf. et C. xxvii. 
 
 P. 320, 1. 33. Gratianus. Haec plerumque e Chronico 
 Prosper!, ab A. scilicet 378 usque ad A. 389, hausta videntur. 
 
 P. 322, 1. 9. Gratiano secundo. Petrie, qui legit Marciano 
 secundo, hsec adnotat " Imperabat Marcianus ab A. 450 ad 
 A. 457. Quid sibi velit vox ' secundo' nisi forte ad annum 
 ejus secundum respiceret, baud patet. Numeri vero iterum 
 sunt corrupti. Pro ' Passionem,' legendum ut verisimile est, 
 ' Incarnationem.' In codice X. utvidere est, legitur ' Grati- 
 ano Secundo Equantio,' et in MS. Coll. C.C. Cantabrigiae 
 No. c.Lxxxiii. circa finem saeculi decimi exarato, post regiun 
 Saxonum genealogias hsec occurrunt: * Quando Gratianus 
 consul fuit secundo, et JEquitius quarto, tunc his consulibus 
 Saxones a Wyrtgeomo in Brittannia suscepti sunt, anno 
 ccc.XLViii. a Passione Chrisli.' Si forte haec Gratianum iii. 
 COS. cum JEquitio respicerent, tunc sub anno 374 caderet 
 adventus Saxonum. 
 
 P. 322, 1. 3 1. Chrisli. Ab A. 447, quo dictum est Sax- 
 ones Britanniam advenisse, ad initium regni Eadmundi, 
 scilicet A. 490, anni tantum cccc.xciii. numerantur: annus 
 ejus quintus in A, 945 incideret. v. C i. et C. lxv. 
 
 P. 322, 1. ult. S. Germani. Germanus, Autisiodorensis 
 episcopus, A. 418 — 449, secundum Prosperum primo Britan- 
 niam venit A. 429, Galliamque rediit A. 430. Secundo 
 Britanniam missus est circiter A. 448, indeque reversus,. 
 brevi postea obiit. — Haec paulo aliter narrantur apud 
 Hericum de miraculis S. Germani, quae, quia ad Marcum 
 Anachoretam attinent, hoc loco proferenda duximus : ' Dum 
 per mediterranea circumvecti loca, singula curiose disqui- 
 rimus, poene fuit, ut oceanum, extima mundi mirabiliter 
 cingentem, ab excellentissimi Patris nostri privilegiis exci- 
 
NOT.E AD HENNIUM. 487 
 
 peremus ; quibiis qimm totus redundet orbis, uberius tamen 
 his Britannia gloriatur, insula inter omnes vel prima, vel 
 maxima; de qua ut fert auctoritas ' finis erat orbis ora 
 Gallici littoris, nisi Britannia insula singulari amplitudine 
 nomen pcene orbis alterius mereretm*.' Hsec beato Germane 
 peculiari devotione submissa, multis se beueficiorum impen- 
 diis sanctitati ejus esse testatur obnoxiam ; quod scilicet ejus 
 doctrinis illuminata, quod per eum non semel est a sordibus 
 hseresum expurgata, quod denique multiplici miraculorum 
 lampade illustrata. Quae quoniam doctorum nobilium studio 
 litteris sunt aliquatenus commendata, iterationc non indigent. 
 Fertur unum famosum inter cetera, cujus ad nos notitia per 
 sanctum senem Marcum, ejusdem gentis episcopum decu- 
 currit; qui natione quidem Bvito, educatus vero in Hibemia, 
 post longa pontificalis sanctitatis exercitia, ultroneam sibi 
 peregrinationem indixit. Sic traductus in Franciam, piissi- 
 mique regis Caroli munificentia illectus, apud beatorum 
 Medardi et Sebastian! ccenobium anachoreticam exercet 
 vitam, singularis nostro tempore unicse philosopbus sanctitatis. 
 Hie multis coram saepius referre solitus erat, Germanum 
 sanctissimum, ut ipsius utar verbis, suae nationis apostolum, 
 vice quadam, dum Britannias perraearet, regis palatium 
 cum suis discipulis introisse. Erat tum biems horrida, nee 
 hominibus solum, verum etiam ipsis bestiis vehementer 
 infesta. Itaque directo ad regem internuntio, superventurae 
 nocti hospitium postulavit. Rex abnuit, atque, ut erat et 
 gente et animo barbarus, negotium floccipendit. Interea 
 Germanus cum discipulis sub Divo persistens, cceli incle- 
 mentiam infractis animis tolerabat. 
 
 Jamque die in vesperam coacto, subulcus regis regressus 
 a pascuis, pensum quotidiani salarii acceptum ex palatio ad 
 proprium tugurium referebat. Is ubi Germanum beatissi- 
 mum conspexit brumali horrore cum discipulis tabescentem, 
 appropinquans cominus, orat humiliter, ut, quis esset, quave 
 ex causa inter algores nimios illic moraretur, ediceret. 
 Quumque nihil certitudinis ex responso percepisset, personae 
 dignitate permotus ; ' Oro,' ait, ' quisquis es Domine, ut 
 parcas corpori, servique tui succedere digneris hospitio, ac 
 demum, si qua paupertati meae suppetunt officia, receptare ; 
 
488 yOTM AD UENNIUM. 
 
 non parum enim interesse video, imrainentis noclis angustias 
 quantunilibet vili domicilio temperare.' Non aspernatus 
 personae qualitatem, successit bospitio, et quae sibi a pau- 
 pere impendebantur, obseqaia libens excepit. Erat illi in 
 peculio vacca tantiim et vitiilus : conversiisque ad uxorem ; 
 Et non intelligis, ait> quantum susceperis hospitem ? accin- 
 gere itaque, et unicum, qui nobis est, vitulum mactans^ 
 coenaturis appone. Diclo ilia incunctanter paruit, coctum- 
 que vitulum in mensa compoiiit. Episcopus solito absti- 
 nens, casteris esum indicit. Coena explicita, beatus Germanus 
 mulierem evocat, imperatque, ut ossa vituli collecta diligen- 
 tius super pelliculam ejus ante matrem in prsesepio compo- 
 nat. Quo facto, mirum dictu quod est, vitulus absque mora 
 surrexit, matrique coadstans, pabulum carpere ccepit. Turn, 
 ad utrosque conversus Antistes, ' Salvo,' inquit, ' praemio 
 caritatis, jura hospicii tali interim beneficio compensata 
 reeipite,' Proventum rei mirabilem collato omnes prseconio? 
 sustulerunt. 
 
 In crastinum pontifex palatium repetit, regisque ad pub- 
 licum praestolatur egressum. Ilium ab intimis procedentem 
 Germanus excipit, atque potenti objurgatione verboium, cur 
 sibi pridie hospitium negaverit, severus exq\urit. Rex stu- 
 pore defixus intorpuit, virique constantia attonitus a re- 
 sponso defecit. Turn Germanus auctoritate mirabili; ' Egre- 
 dere,' inquit, ^ et sceptra regni meliori permitted Illo haesi- 
 tante, Germanus baculo cunctantem impellensy ' Egredieris,' 
 ait; * et sicut definitum constat a Domino, nequaquam 
 deinceps in aeternum potestate regia abuteris.* Barbarus 
 auctoritatem coelestem in praesule reformidans, cum conjuge 
 et liberis indifferenter egreditur, palatii fores retentare nulla 
 posthac ratione conatus. Turn Germanus, uno ex discipulis 
 directo, subulcum cum conjuge evocat, atque universo stu- 
 pente palatio, in regni culmen componit. Ex eo tempore in 
 hodiernum reges ex subulci genere prodeuntes nationi 
 Britonum dominantur, Deo per beatum Germanum res hu- 
 manas mirabiliter ordinante. Haec ita apud Britanniam 
 catliolicis literis eontineii, praedictus mihi episcopus juris- 
 jurandi interpositione iirmabat, cujus probitatem quisque 
 expertus est, verbis illius fidem cedere nullo modo dubitabit 
 
NOTiE AD HENNIUM. 489 
 
 O virum inter mortalium agmina singularem. O hominem 
 ipsius jam divinitatis symbola praeferentem. Necdum lateam 
 molem deposuit; et jam cum Christo de mundo decernit, 
 potestates ordinat, regna disponit. Insanum te palam pro- 
 nuntio, quisquis German! merito provehi populos ad regna 
 ccelestia posse desperas, quem terrenos adhuc vehentem 
 artus tanta potuisse consideras.' Acta Sanctorum^ ad diem 
 31 JuHi,p.272. 
 
 P. 323,1. 31. Diirnlug. Deyrnllwg, Vallis regalis, Vale 
 Royal. 
 
 P. 324, 1. 39. Oghgul. De insula non constat. Vide Bed. 
 Hist. eccL I, 15. Ilia patria, quae Angulus [aliis Anglia] 
 dicitur. 
 
 P. 328, 1. 24. quatuor bella. In cap. 47 tria tantum de- 
 scribit. In Chronico Saxonico quatuor memorantur, si forte 
 eadem sint, sub annis 455 apud .'Egelesford vel ^glestbrep, 
 457 apud Crecganford, 465 apud Wyppedsfleot, et 473 sine 
 loco. 
 
 P. 329, 1. 7. Primum bellum. Legendum fortasse cum 
 Stev. Primum bellum, ut supradictum est ; secundum super 
 flumen Derevent : tertium bellum super vadum &c. quartum. 
 
 P. 331,1. 30. Beatus vero Germanus. Iterum in nodum 
 insolubilem incidimus. Germanus secundo Galliam rediit 
 A. 448, obiitque A. 449. Hengistum ad Britanniam invita- 
 verat Vortigernus regnante Marciano, secundum Bedam, id 
 est A. 449 vel 450 : at hie, jam ante recessum German! 
 mortem obiisse dicitur Vortigernus. Quod ad Patricium 
 attinet, si in hac narratione quid veri sit, necesse est id post 
 primam German! reversionem in Galliam evenisse, scilicet 
 circiter A. 430 : nam, secundum Prosperum, Palladius a 
 papa Celestino Hiberniam missus est A. 431 ; et huic, A. 
 432, successisse creditur Patricius. Animadvertendum est 
 tamen, vel de Vortigerno, de Hengisto vel de Patricio apud 
 Constantium, in Vita Germani, nil omnino invenir!. 
 
 P. 332, 1. 7. Celestinus. Obiit Celestinus A. 432. De 
 angelo Patricium visitante legat qui voluerit apud Probum de 
 Vita ejus. 
 
 P. 332, 1. 12. De Amatheo et Matbeo [1. 14.] prorsus 
 ambigitur. 
 
490 NOT.« AD HENNIUM. 
 
 P. 332, 1. 28. Loigere. Obiit Loigeie, secundum Ann. 
 Ulton. A. 462. 
 
 P. 333, 1. 11. S. Patricii. Obiit Patricius, secundum 
 Tigernach, A. 493. 
 
 P. 334, 1. 26. Duodecimum. Hoc prcelium, secundum 
 Annales Cambriae A.D. 516 factum est: de prseccdentibus 
 omnino ambigitur. 
 
 P. 336, 1. 1. De mirabilibus &c. Haec, quae sequuutur, 
 in omnibus codd. Mstis occurrunt, nunc primum edita sunt.= 
 1. 10. stagnum calidum — Bathoniense.=l. 16. fontes de salo — 
 Salinas Cestrenses.=l. 20. inundatur mare — Sabrinae aestus 
 vulgo ' the Bore' vocatur. 
 
 P. 340, 1. 22. Haec est genealogia regum Cantiae usque 
 ad A.D. 674.=1. 25. Geneal. reg. Estangl. ad A.D. 664.= 
 1. 30. Geneal. reg. Mer. ad A.D. 716. 
 
 P. 341, 1. 1. Geneal. reg. Northumb. ad A.D. 738.= 
 1. 18. in illo tempore — Scil. circa A.D. 550.=1. 23. Mailcunus — 
 Obiit, sec. Ann. Camb. A.D. 547, unde ex dictis conjee tare 
 licet Cunedag circa A.D. 380. Norwalliam adveuisse.=l. 35. 
 dimicaverunt. — Ut videtur, inter A.D. 565, quo obiit Adda, et 
 593, quando post Ethelricum patrem regnum iniit Ethel- 
 fridus; ad cujus tempora respicit Augustini adventus. 
 
 P. 342, 1. 20. Catgualart. Obiit, sec. ann. Camb. A.D. 
 682. Pestilentia vero Oswii tempore A.D. 664. accidit. 
 
INDEX GEOGRAPHICUS. 
 
 I. NOMINA INSULARUM BRITANNIC AEUM. 
 
 Acmodse, [Western Isles,] 47. 
 
 Adtanatos, v. Tanatos. 
 
 JEhndae, Ebudse vel Hsebudae, [Western 
 
 Isles,] 194. 
 Albion, 2. 47. 95. &c. 
 Anas, 210. 
 Andros, [Enli, Bardsey, Lambay near 
 
 Dublin,] 47. 
 Atina, 210. 
 
 Axantos, [Ushant,] 47 
 Bergos, [Bana, Bergen,] 47. 
 Birila, 210. 
 Blania, 168. 
 Botis, 210. 
 Bretannia, Britannia, insula Britan- 
 
 nica, insulae Bretannicee, vel Bri- 
 
 tannie8e,velBritannides, et simplici- 
 
 ter Britanniae, 1. 2. &c. 
 Brettia, vel Brittia,per Britannia, 195. 
 
 200—205. 
 Britannia magna, [Great Britain,] 104. 
 
 210. 
 Cana, 210. 
 Cassitera, 195. 
 Cassiterides, [Scilly Isles,] 2. 28. 32. 
 
 41.48. 109.393. 
 Cirimon, 210. 
 
 Clota insula in Hiverione, 144. 
 Corsula, 210. 
 Colinos, [Thanet, Sheppey in Kent : 
 
 Canvey in Essex,] 102. 
 Cunis, 210. 
 Daroecla, 210. 
 Dorcadse, Doreades, Dorcadas, 210. 
 
 V. Orcades. 
 Dumna, [Skye Hov, Fair Isle,] 47. 
 
 102. 103. 
 Ebuda, [Skye, Uist,] 97. 
 Ebuda, [Lewis,] 97. 
 Ebudse., [Western Isles,] 97. 
 
 Echin, [Flat Holme,] 424. v. Ronech, 
 
 Edros, [Bardsley, Embli,] 97. 
 
 Eiectrides, 47. v. Glessarise. 
 
 Ellete, 210. 
 
 Epidium, [Ha,] 97. 
 
 Essegradena, 210. 
 
 Eubonia vel Manay, [Man,] 311. 315. 
 
 Exosades, 210. 
 
 Fortunatse, insulae, 48. 109. 139. 
 
 Glessariae, vel Eiectrides insulae, 47. 
 
 Gueid, Guith vel With [Isle of Wight,] 
 
 47. 311. v. Vectis. 
 Haebudes, vel Hebudes, [Western 
 
 Isles,] 47. 108. 
 Haemodae, vel Acmodae, [Western 
 
 Isles,] 42, 
 Heboso, 163, 
 Herculis insula, 393. 
 Hesperides insulae, 110. 
 Hibernia, vel Hybernia, [Ireland,] 47. 
 
 210. et alibi. 
 Horata, vel Grata, ins. 443. 
 Idyberus, 163. 
 Ibemia, i. e. Hibernia. 
 Ictis, [St. Michael's Mount?] 27. 
 lerne, lernia, et lernides insulae i. e. 
 
 Hibernia, [Ireland,] 1.2. 28. 29.35. 
 
 169. 170. 195. et alibi. 
 Illaviani insula, 210. 
 louernia, vel Ivernia, vel Iverna, vel 
 
 Juverna, [Ireland,] 42. 95. 103. 195. 
 Lanna Hilduti, 431. 
 Liranos, [Lymen, Dalkey, Ramsey, 
 
 Lambay near Dublin,] 47. 97. 
 Limnum, 168. 
 Linnonsa, 210. 
 Longis, ib. 
 Maganica, ib. 
 Maiona, ib. 
 Maleos, [Mull,] 97. 
 
492 
 
 INDEX GEOGRAPHICUS. 
 
 Manay, vel Eubonia, 311. 
 Manna, [Man,] 210. v. Mona, Eu- 
 bonia. 
 Medcaut, vel Metcaud, 341. 342. 
 Menavia, vel Mevania, [Isle of Man,] 
 
 163. 164. 197. 
 Mictis, [St. Michael's Mount,] 47. 
 
 V. Ictis. 
 Minerve, 210. 
 Mona, Moniavel Monnia, [Anglesey,] 
 
 46. 47. 59. 74. 76. 97. 210. 214. 215. 
 
 329.387.394. 395.423. 
 Mona, [Man,] 15. 
 Menaced a, 97. 
 JVIouapia, 47. 
 Nerigon, [Lewis,] ib. 
 Ocetis, [Shetland, Pentland, Skerries,] 
 
 102. 
 (Estriminides, vel (Estrymnides, [Scil- 
 
 ly Isles,] 154. 155. 
 Grata, v. Horata, 393. 
 Orcadae, vel Orcades, vel Orchades, 
 
 [Orkney Isles,] 42. 47. 72. 102. 108. 
 
 144. 1(33. 164. 180. 197. 199. 207. 
 
 210. 308. 314. 318. 325. 346. 350. 
 
 424. 
 Oghgul, 324. 
 Orcania, [Orkney,] 311. 
 Ossa insula, 455. 
 Phebol. 50. 
 Pretannia, Pritannia, insulse Pretanni- 
 
 cse, vel Pretannides, i. e. Britannia, 
 
 &c. 195. &c. 
 Eegaina, 210. 
 Rhicina, vel Ricina, [Rum,] 97. 
 
 Ricina, [Rachlin,] 47. 
 
 Riduna, [Racklin,] 144. 
 
 Ilomana, vel Romania insula, i. e-, 
 
 Britannia, 193. 229. 233. 397. 
 Ronech, [Steep Holme,] 424. v. Echin, 
 Ruichira, v. Tanatos. 
 Sacra insula, 154. 
 Saponis, 210. 
 
 Scandia, [Sanda, one of the Ork.] 47. 
 Scetis, 210. 
 Scotia ins. i. e. Hiberaia, [Ireland,] 
 
 156.207.210. 
 Sena, [Isle de Sain,] 41. 
 Giambis, 47- 
 Silura, vel Sylina, [Scilly,] 108. 1/4. 
 
 Sygdiles, [the Scilly Isles,] 393. 
 Sobrica, 210. 
 Susura, 210. 
 Tanatos, Thanatcs, Taneth vel Ad- 
 
 tanatos, et Britannico sermone 
 
 Ruichim, [Thanet in Kent,] 108. 
 
 207. 322. 323. 328. 
 Thule, vel Thvle, vel Tile, [Iceland, 
 
 Shetland,] 28. 29. 35. 46. 47. 72. 
 
 89. 95. 102. 103. 108. 110. 139. 153. 
 
 164. 168. 169. 170. 178. 196. 197. 
 
 200. 206. 207. 210. 
 Toliapis, [Sheppey, Thanet,] 102. 
 Vecta, vel Yectis, [Wight,] 94. 102. 
 
 103. 144. 152. 351.363. 
 Vectis, [Whitehom,] 47. 
 Tinion, 210. 
 With, Gueid, vel Guith, [I. of Wight,] 
 
 311. V. Vectis. 
 
 11. NOMINA MARIUM, FLUVIORUM, SINUUM, LACUUM, 
 STAGNORUM BRITANNI.E. 
 
 Abona, fl. [Avon,] 210. 
 
 Abrasuanus, 399. 
 
 Abravannus, fl. [Ravenglass in Cumb. 
 
 Lus Bay in Galway,] 98. 
 Abus, fl. [Humber,] 99. 398. 399. 
 Adron, fl. 210. 
 ^sica, 400. 
 Alsenus, fl. [A xmouth in Devon. Proome 
 
 in Dors.]" 98. 
 Alauna, fl. 210. 399. 
 Alaunus, fl. [Alan,] 99. 
 Anava, fl. 210. 
 Anir (Oculus), fons, 338. et tumulus 
 
 Anir, 309. 
 
 Antona, [juxta Wintoniam,] 392. 
 Antona, vel Aufona fl. [Avon,] 55. 
 Antrum, fl. [Arm in Dev.] 210. 
 Anfoca, ^Avon,] 397. v. Antona. 
 Arcticus, oceanus, 174. 199. 
 Argita, fl. [Loch Svvilly : Lagan in 
 
 Ireland,] 95. 
 Aventio, fl. [Aun,] 210. 
 Ausoba, fl. [Burton, Bay of Galw.. 
 
 Ireland,! 96. 
 Axium, fl.'[Axe in Dev.] 210. 
 Bassas, in regions Linuis, 334. 
 Bdora, fl. 210. 
 Bdora festuarium, 389. 
 
INDEX GEOGRAPHICUS. 
 
 493 
 
 Belisamasestuarium, [Mersey: Ribble,] 
 
 98. 
 Birgus, fi. [Barrow in Waterford,] 
 
 96. 
 Boderia, vel Bodotria aestuarium [Frith 
 
 of Forth,] 78. 79.99.399. 
 Borealis, oc. 110. 
 Brettanicum fretum, Britannicum mare 
 
 vel Britannicus oceanus, 48. 103. 
 
 104. 
 Bubindas, vel Buvindas flu. [Boyne in 
 
 Ireland,] 96. 
 Canobus, ?;. Tosibus. 
 Cantabricus oc 
 Carun, fl. 319. 
 Celnius, fl. [Spey: Findhorn,] 99. 
 
 400. 
 Cenion, fl. [Falmouth Haven ; Tre- 
 
 gony: Tamar,] 98. 
 Cenius, 393. 
 Certisnassa, fl. 210, 
 Cimia, fl. 210. 
 Cled, fl. [inlrel.] 210. 
 Cbta, vel Clotta, vel Glota, sestuarium, 
 
 7S. 97. 399. 400. 
 Cluth, 319. 
 Clydda, 389. 
 
 Coantia, fl. [Kentsey,] 210. 
 Coguvensuron, fl. [Soar in Leic] 210. 
 Cunetiura, 391. 
 Cronium mare, 47- 
 Cronius, oceanus, 96. 
 Dabronas, fl. [Blackwater: Avonmore 
 
 in Waterford,] 96. 
 Derevent, 329. 
 Beva, vel Diva, fl. [The Dee,] 28. 99. 
 
 394. 395. 399, 400. 
 Deucaledonicus oceanus, 97. 103. 125. 
 Dorvatium, fl. [Dart in Dev. : Darent 
 
 in Kent,] 210. 
 Dourus, fl. [Dingle Bay: Kilcoor in 
 
 Ireland,] 96. 
 Dunura sinus, [Tees Mouth in Durh. : 
 
 Scarborough Bay in Yorks.] 99. 
 Dubris, 391. 
 Duglas, 334. 
 
 Durbis, fl. [Dour near Dover,] 210. 
 Durius, 409. 
 Durolani, fl. [Lenham in Kent,] 210. 
 
 393. 
 Eidumania, fl. [Blackwater: Mouth of 
 
 Stour and Orwell in Essex,] 99. 
 Eroest sestuariam, 445. 
 Euorkivius, [error scrib. fort, pro Vir- 
 
 givius,] Oceanus, 126. 
 Fontaun, Guorhelic, 337. 
 Fraxula, fl. [Ashburn in Der.] 210. 
 Fresicura mare, 325. 
 Gabrantuicus sinus, [Burlington Bay : 
 
 Hornsey Bay in Yorks.] 99. 
 -Galaticus sinus, 31. 
 
 Gallicum fretum, 108. 
 Galwadise mare, 230. 
 Garion, vel Garryenus, fl. [Yarmouth 
 
 in Norf.] 99. 397. 
 Germanicum mare, 47. 
 Germanicus oceanus, 103, 125. 
 Glacialis oceanus, 95. 
 Gleni, 334. 
 
 Glota sestuarium, v. Clota. 
 Goy vel Guoy, fl. 309. 337. 
 Guorelic fons, 309. 
 Hibernicus oceanus, 96. 125. 
 Huicciorum stagnum calidum, 336. 
 Humber, fl. 363. 
 Humbrum mare, 334. 341. 
 Hyperboreus, vel Cronius, vel Mortuus, 
 
 vel Deucaledonicus oceanus, 95. 97. 
 
 103. 106. 125. 
 Ibernicus vel Ibernus oceanus, v. Hi- 
 bernicus, 96. 98. 
 lena sestuarium, [Wigtown Bay in 
 
 Galloway,] 98. 
 lernus, fl. [the Erne : Kenmare in 
 
 Irel.] 96. 
 Ha, fl. [Dornoch,] 99. 
 Imensa sestuarium, 101. v. Jamissa. 
 Intraum, fl. 210. 
 Isaca fl. ostia, [Exmouth in Dev. : 
 
 Weymouth in Dors.] 98. 
 Isca, fl. V. Isaca, 210.393. 
 Ituna sestuarium, [Solway Frith,] 98. 
 H 399, 400. 
 ^tys, fl. [Loch Eu: Loch Torridon : 
 
 Loch Duich,] 98. 
 Jamissa sestuaruim, [Mouth of the 
 
 Thames,] 99. 
 Juctius, fl. 210. 
 Jena, 399. 
 Lelaannonius, vel Lselaranonius, sinus, 
 
 97. 100. 
 Lemana, fl, 210. 
 Lemanus, 391. 
 Lenda, fl. 210. 
 Leuca, fl. [the Low,] 210. 
 Leugosena, fl. 210. 
 Liar, fl. [the Liver,] 210. 
 Libceus, fl. [Galway Bay: Giddore: 
 
 Sligo Bay in Irel.] 96. 
 Livane, vel Liguane stagnum, 336. 
 Logias, fl. [Newry : Loch Foyle : 
 
 Loch Bann in Irel.] 96. 
 Longus, fl. [Lynneloch: Innerlcchy: 
 
 Loch Melfort,] 97. 
 Loxas, fl. [Loth in Sutherl. : Lossie, 
 
 Cromarty Frith,] 99. 
 Luchen stagnum, 339. 
 Lummonu lacus vel Lochleven, 308. 
 
 338. 
 Lyncalidor lacus, 400. 
 Madus, 22. v. Vagniacis, 168. 391. 
 Magnus portus, 98. 
 
494 
 
 INDKX (;K()(iRAPHI(:l S. 
 
 Maina, fl. [Mintern,] 210. 
 Meneviacum fretura, [Menai Strait,] 
 
 395. 
 Metoris sinus, vel Metaris sestuarium, 
 
 [Boston Deep : the Wash, 99. 397- 
 Modonus, fl. [Liftey : Harrah in Irel.] 
 
 96. 
 Mconei pelagus, [Menai Strait] 339. 
 Mortuus oceanus, 95. v. Hyperb. oc. 
 Moricambe sestuarium, [Cartmel Bay 
 
 in Lancas.] 98. 
 NabseuSjfl. [Tralliajer: the Naver,] 98. 
 Naurura, fl. [the Nader,] 210. 
 Novitia, fl. 210. 
 Novius, fl. [the Nid,] 98. 399. 
 Novus portus, 98. 
 Obocas, fl. [the Ovoca: Avonraore in 
 
 Irel.] 96. 
 Occidentalis oceanus, 11, 163. 
 Oculus, Anir, vel Anir fons, 33S. 
 CEstrymnicus sinus, 154. 
 Polkerist vorago, 339. 
 Ractomessa, fl. [Racon,] 210. 
 Renis, 331. 
 Rhatostathybius, fl. [the Wye: Og- 
 
 moor,] 98. 
 Rhavius, fl. [the Bann : Erne: Mulroy 
 
 Bay,] 96. 
 Rherigonius sinus, [Loch Ryan : Lus 
 
 Bay,] 97. 
 Ribroit, 334. 
 
 Rovia, fl. [the Rother in Sussex,] 210^ 
 Sabriana sestuarium, estuary of th* 
 
 Severn, 98. 
 Sabrina, fl. the Severn, 55, 231. 308. 
 
 331. 336. 338. 389. 392. 393. 394. 
 
 395. 396. 427. 
 Sabrinum ostium, Mouth of the Severn, 
 
 243. 
 Sarva, fl. 210. v. Sahrina. 
 Scotise mare, 230. 
 Senua, fl. 210. 
 Senus, fl. [the Shannon: Loch Rus- 
 
 more in Irel.] 96. 
 Seteia sestuarium, Mouth of the Dee, 
 
 Cheshire, 98. 398. 
 Sevemia, t^e Severn, 311. v. Sabrina. 
 Sodismam, fl. [in Irel.] 210. 
 Stucias, fl. [the Dovie in Cardigan: 
 
 Ystwith,! 98. 
 
 Surius, 397. 
 
 Taba, v. Tava. 
 
 TamaritJ, vel Tamarus, fl. [the Tamar,J 
 
 98. 260. 393. 
 Tamesa, fl. [the Thames,] 115. 118. 
 
 212. Taraesis vel Thamesis, 179. 
 
 231. 350. 389. 392. 393. 394. 395. 
 
 396. 397. 427. Tamensis fluvius, 
 
 318. Tamisia, 311. 
 Tamion fl. [the Tavy.j 210. 
 Tava, vel Taus sestuarium, Fthe Frith 
 
 of Tay,] 78. 99. 168. 
 Terdec, fl. [in Irel.] 210. 
 Tavus, 395. 400. 
 Teibi, 330. 
 Tina, vel Tinna, fl. [the Eden in 
 
 Eifesh.: Northesk, Tyne,] 99. 399. 
 
 400. 
 Tinoa, fl. [the Teing,] 210. 
 Tobius, fl. [the Towy in Caerm.] 98. 
 Toesobis, fl. [the Convray,] 98. 
 Tosibus vel Cai 
 Trannoni, 336. 
 Trisanton, fl. [the Test in Hamps. : 
 
 Ouse in Sus.] 98. 
 Trivona, 397. 398. 
 Tuai sestuarium, [Cromartie Frith: 
 
 Murray Frith,] 99. 
 Tuerobis, fl. [Tyri in Cardig.] 98. 
 Tneda, 399. 
 Tuesis, 400. 
 Urus, 398. 
 Uxella, 393. 
 
 Varar, fl. 100. 389. 400. 401. 
 Vara vel Yarar sestuarium, [Frith of 
 
 Tayne: Moray Frith: Gulf of Fleet,] 
 
 13. 14. 99. 
 Vedra, fl. [the Tine : Wear,] 99. 
 Velox, fl. [the Ivel in Somers.] 210. 
 Verginius oceanus, 96. 98. 103. 
 Vergivius oceanus, 98. 125. 
 Vexala sestuariam, [the Brent: Ivel: 
 
 Parret in Somers.] 98. 
 Vidotura sinus, 97. 
 Vidua, fl. [Crodagh: Loch Swilly in 
 
 Irel.] 95. 
 Vinderis, fl. [Carrighfergus Bay: the 
 
 Lagan in Irel.] 96. 
 Vividin,fl. [the Foweyin Cornvr.] 210. 
 Volsas sinus, [Loch Brey: Loch 
 
 Assynt,] 98. 
 
INDEX GEOGRAPHICUS. 
 
 495 
 
 III. NOMINA MONTIUM, COLLIUM, SILVARUM, CAMPOEUM, 
 PROMONTORIORUM, ET CHEESONESUUM BRITANNIA. 
 
 Alauna siha, 208. 
 
 Acderida vel Caledonia silva, 391. 
 
 Acantium prom. [North Foreland,] 99. 
 
 Agned Cathregonnon, mons, 334. 
 
 Alpes Pennini, 398. 
 
 Anir tumulus, 309. et Oculus, 338. 
 
 Antivestaeum Tel Boleriura prom. 
 
 [Land's End : C. Cornwall : St. 
 
 Ives.] 26. 98. 393. 
 Arrotrebarum prom. 48. 
 Badonis vel -nicus mons, 334. 
 Belerium vel Bolerium vel Antives- 
 
 tseum prom. 
 Brigantnm prom. 397. 
 Berubium prom. [Duncansby Head : 
 
 Ross Head.] 99. 
 Bolerium prom, vel Belerium 
 Eoreion prom. [TevingHead: C.Malin 
 
 in Ire.] 95, 96. 
 Caledonia silva, i. e. Cat coit Celidon, 
 
 47.91. 100.334. 
 Canganorum vel Canganum prora. 
 
 [Brach} pult point in Carnar.] 98.395. 
 Cantium prora. [North Foreland: Pep- 
 
 perness in Kent,] 26. 98. 395. 
 Chersonesus am'eus, 103. 
 Carncabal, 338. 
 Chenin vallis, 389. 
 Coherlahem, mons, 442. 
 Criu metopon, 393. 
 Cruachan Eli. v. Eli. 
 Crucmare, 339. 
 
 Damnium vel Ocrium prom. 126. 
 Damnonium vel Ocrinum prom. [Lizard: 
 
 Dead Man's point in Cornw.] 98. 
 Epidium prom. [Cantire Head,] 97.100. 
 Electi campus, 326. 
 Eli eollis sive Cruachan Eli in Hi- 
 
 bernia, 333. 
 Eriri vel Heriri mons, i. e. Snaudune 
 
 Anglice, [Snowdon in Wales,] 326. 
 
 395. 
 Gai campus, 342. 
 Grampius mons, 81. 400. 
 Helenis prom. 393. 
 
 Herculis prom. [Hartland Point in 
 
 Devonshire,] 98. 
 Horca vel Orca prom. 26. 
 Isamnium prom. [St. John's Foreland 
 
 in Irel.] 96. 
 Slaurit — Vallis putei Maurit, 338. 
 Notion prom. [C. Mizzen : Bear Head 
 
 in Irel.] 96. 125. 
 Novantum prom. [Dunskay: Mull of 
 
 Galloway,] 97. 
 Novantum chersonesus, [Mull of Gal- 
 loway,] 97. 98. 126. 381. 399. 
 Ocellum prom. [Spumhead in Yorks.] 
 
 99. 
 Ocrinum vel Ocriima prom. 98. 381. 
 
 393. vide Damnium. 
 Octapitarum prom. [St. David's Head," 
 
 98. 
 Octorupiura, 394. 
 Orcas prom. [Farohead, Dunnethead,] 
 
 V. Tarvidum, 26. 98. 99. 102. 126. 
 Oxelium, 398. 
 Rhobogdium prom. [Fair Foreland: 
 
 Cape Clear in Irel.] 95. 96. 
 Sacrum prom. [Cape Carnvoir, Grenorc 
 
 in Irel.] 96. 
 Scithica vallis. v. Tithica, 324. 
 Snaudune, [Snowdon in Wales,] 326. 
 
 395. 
 Taixalum prom. [Kinaird Head: Bu- 
 
 chan: Buttonness,] 99. 
 Tarvidum, vel Tarvedum, vel Orcas 
 
 prom. [Faro Head : Duncansby 
 
 Head,] 98. 99. 
 Tithica, vel Scithica, vel Cichica vallis, 
 
 13. 238. 324. 
 Tauroedunum prom. 126. v. Tarvidum. 
 L^xellum prora. 397. 
 Uxellii montes, 399. 
 Wodale, i. e. vallis doloris, 334. Vide 
 
 et in catalogo urbium. 
 Vennicniurn prom. [Ram's Head, Cape 
 
 Bengore in Irel.] 95. 
 Vervedrum prom. [Strathy Head, Dun- 
 cansby Head,] 99. 
 
496 
 
 TNDKX OEOliJiAlMIICUS. 
 
 IV. NOMINA REGNORUM. PROVINCIARUM, REGIONUM, 
 AGRORUM, PAGORUM BRITANNI.E. 
 
 Anglia, 345, 424. 
 
 Arecluta regio, 420. 
 
 Berneich, Anglice Bernicia, 308. 334. 
 335.341. 
 
 Brigantia, 163. 164. 394, 397. 
 
 Britannia prima, 175. 176. 389. 390. 
 394. 
 
 Britannia secunda, 175. 176. 389. 390. 
 394. 
 
 Buelt regis, 331. 338. 
 
 Csesariensis, [Maxima] postea Flavia, 
 148. 175. 176. 396. 
 
 Caledonia, 72. 79. 82. 107. &c. v. Cale- 
 donia silva. 
 
 Canthguaraland in nostra, i. e. An- 
 glosax. lingua Chent [Kent], Cantia, 
 vel Cantium [Kent], 15. 18. 28. 33. 
 34.324.381. 
 
 Carnubia, 393-. 
 
 Ceretam regio, 339. 
 
 Cetgueli regio, 315. 
 
 Cocboy, 342. 
 
 Connachta, regio Hibernica, 333. 
 
 Cornubia, vel Comugallia, 425. 445. 
 
 Damnia, 399. Damnonia lesena, 244. 
 
 Dalrieta, 315, 
 
 Deur, Anglice Deira, 335. 341. 
 
 Devbnia, 425. 
 
 Dimetia, 394. 
 
 Dingueirin regio, 334. 
 
 Elmail pagus, 428. 
 
 Elmet regio, 342. 
 
 Ercing regio, 338. 
 
 Estsexe [Essex] , 330. 
 
 Flavia, 148. 389. 390. 394. ,395. 396. 
 
 Flavia Csesariensis, 175. 176. 
 
 Flavia extrema, 397. 
 
 Galwadia, 230. 
 
 Gadenia, 399. 
 
 Genania, 395. 
 
 Genunia regio, 105. 
 
 Glevising regio, 326. 
 
 Guendota, vel Guenedota regio, 341. 
 
 342. 
 Gubier regio, 315. 
 Guennesi regio, 328. 
 Guent regio, 309. 337. 338. 
 Guoceait regio, 326. 
 Guortigirnianum regio, 331. 
 Gurbirneth regio, 334. 
 lal regio, 322. 
 Iren, 431. 
 
 Kereeiaum regio, 309. v. Ceretura. 
 Linuis regio, 334. 
 Manau-Guotodin regio, 341. 
 Maxima, 389. 390. 
 Maxima Csesariensis, 175. 176. 398. 
 Midelsexe, [Middlesex,] 330. 
 Novantia, 399. 
 Ordovicia, 395. 
 Ottadinia, 399. 
 Psediana regio, 422. 
 Powisorum regio, 323. 
 Saxonicus limes, 176. Saxonicum littus, 
 
 175.390.391. 
 Selgovia, 399. 
 Scotia, 229. 230. 
 Suthsexe, [Sussex,] 330. 
 Valentia, 161. 175. 176. 339.390.394. 
 Valentiniana, 399. 
 Vespasiana, vel Caledonia, 389. 390. 
 
 399. 
 Wallia, 393. 424. 
 
 V. NOMINA POPULORUM, GENTIUM, NATIONUM, 
 TRIBUUM. 
 
 Allobroges, 392. 
 
 Ambrones, i. e. Aldsaxones, 335. 340. 
 
 342. 
 Amnites, 110. 
 Ancalites, 18. 
 Angili, 201. 203. 
 
 Angli pop. in Germ. 69. 
 Arrotrebae, 48. 
 Atrebates, 391.396. 
 Atrebatii, 101. 102. v. Ancalites. 
 Attacotti, vel Atticotti, 158. 159. 172* 
 400. 
 
INDEX GEOGRAPHICUS. 
 
 497 
 
 Auteri, [in Ireland,] 96. 
 
 Belgse, 11. 102.391. 392. Belgse Allo- 
 
 broges, 393. Belgicus, 390. 
 Bibroci, vel Rhemi, 18. 391. 396. 
 Blanii, [in Ireland,] 97. 
 Boduni, v. Dobuni, 117. 
 Bretanni,Brettauni,velBritanni,15.&c. 
 Brigantae, vel Brigantes, [in England,] 
 43. 55. 57. 69. 75. 100. 101. 105. 389. 
 397. 398. 
 Brigantes, [in Ireland,] 96. 97. 
 Briges, 195. 
 
 Britones, 88. 175. 199. 201. 207. 
 Brittii, 202. 
 Brittoniciani, 175. 
 
 Caledones, vel Caledonii, vel Calidonii, 
 100. 170. 171. 194. 197. 219. 221. 
 389. 399. 
 Cangani, 98. 
 Cangi, 55. 
 
 Cangiani, vel Cangii, 395. 
 Cantse, 100. 
 
 Cantii, 102. 341.391. 396. 
 Cantianus status, 390. 
 Cantuarii, 333. 
 Cantnarienses, 308. 
 Careni, 100. 
 
 Carnabii, 393. 395. 397. 398. 
 Carnonacsp, 100. 
 Cassi, 18. 
 
 Cassii, vel Catieuchlani, 101.396.397. 
 Catuellani,velCatuvellani, 113.117.129. 
 Cauci, 97. 
 Celti, 1. 2. &c. 
 Cenimagni, 18. 
 Cerones, 100. 
 Cimbri, 393. 
 Coitanni, 397. 
 Coriondi, 97. 
 Coritavi, 101. 
 
 Cornabii, vel Cornavii, 100. 101. 
 Creones, 100. 
 Dalrendini, 348. 
 
 Damnii, vel Damnonii, 100. 399. 400. 
 Damnii Albani, 400. 
 Damnonii, 381.393. Damnonia lesena, 
 
 244. Damnonicus status, 390. 
 Damii, 96. 
 Daunoni, 209. 
 Demetae, 101. 246. 
 Dimecti, ubi est civitas Minea, 315. 
 Dimeti, 330. 
 Dimetiae, 394. 
 Dicaledonae, 159. 
 
 Dobuni, vel Boduni, 101. 102. 396. 
 Dumnonii, 102. 108. 168. 
 Durobriges, vel Morini, 102. 392. 
 Easter-Angli, vel Estangli, 340. 342. 
 Elgovse, 100. V. Selgovse. 
 Ellebri, vel Veliberi, 96. 
 Epidii, 100. 
 
 Erdini, vel Erpeditani, 96. 
 Gadeni, 100. 399. 
 Gangani, 96. 
 Hedui, 391. 392. 393. 396. 
 
 Heruli, 200. 
 
 Hiberni, vel Hibemenses, [the Irish,] 
 
 133. 434. &c. 
 Horesti, 86. 400. 
 Huiccii, vel "Wiccii, 336. 
 Iceni, 55. 60. 397. 398. 
 Letewicion, i. e. tacentes, epitheton 
 
 tribus cujusdam Britonum, 320. 
 Logi, 100. 
 Luceni, 164. 
 Maeatae, 197. 219. 399. 
 Manapii, 97. 
 Manavi, 209. 
 Maponi, 209. 
 Mercii, 342. 
 Mertae, 100. 
 Nagnatae, 96. 
 
 Novantae, vel Novantes, 97.98. 99. 126. 
 Nordi, 342. 
 Northumbri, 308. 
 Otadeni, vel Ottadini, 100. 399. 
 Ordovicae, vel -ces, 56. 76. 101. 389. 
 
 394. 395. 
 Parisi, 101.398. 
 Phrissones, 201. 
 Picti, 139. 157. 158. 159. 163. 169. 
 
 170. 171. 192. 194. 229. 230. 236. 
 303. 304. &c. 
 
 Pretanni, v. Biitanni. 
 
 Regni, vel Ehegni, 102. 
 
 Rhobogdii, 95. 96. 
 
 Saxones, 152. 158. 159. 160. 169. 170. 
 
 171. 181. 192. 193. 194. 206. 230. 
 301. Saxones Ambrones, 340. 
 
 Scadomi, 208. 
 
 Scoti, 157. 158. 159. 164. 169. 170. 
 
 171. 172. 173. 192. 193. 194. 207. 
 
 230. 236. &c. 301. 303. &c. 
 Scythae, i. e. Scoti qui nunc dicuntur 
 
 Hibemenses, 304. 315. 
 Segontiaci, 18. 391. 
 Selgovae, Elgo\ae, vel Segloes, 99. 100. 
 
 209. 399. 
 Setantii, 98. 
 Silures, 47. 55. 56. 58. 59. 72. 76. 101. 
 
 381. 389. 394. 396. 
 Siraeni, 101. v. Iceni. 
 Sistuntii, vel Sistuntiaci, 209. 398. 
 Sili, 193. V. Silures. 
 Taixali, 381. 400. 
 Texali, 100. 
 Trinoantes, vel Trinobantes, 17. 18. 60. 
 
 82. 101. 102. 180. 
 Uterni, 96. 396. 397. 
 Vacomagi, 100. 400. 
 Vecturiones, vel Vecturones, 159. 400. 
 Velabri,Velibori,"Vellabori. vel Ellebri, 
 
 96. 164. 
 Venetenses, 439. 445. 
 Venicontes, 100. 
 Vennicnii, 95. 96. 
 Venricones, 400. 
 Vodiae, 96. 
 Volantii, 398. 
 
 Kk 
 
4y^ 
 
 INDEX GEOGRAPHICUS. 
 
 VI. NOMINA URBIUM, OPPIDORUM, VILLARUM, ET 
 LOCORUM BRITANNIiE. 
 
 Aballaba, [Watchcroas in Cumberl.] 
 177. 
 
 AbissoD, 209. 
 
 Abercurnig, 359. 
 
 Abone, [Aunsbury in Glouc] 144. 
 
 Ad ansam, [Witham Barklow : Tols- 
 hunt Knights in Essex,] 143. 168. 
 
 Ad Pontem, [Southwell: East Bridge- 
 ford, Famdon in Nottinghamsh.] 143. 
 
 Ad Taum, [Caistor in Norfolk,] 168. 
 
 Adnrni portus, [Porchester in Hampsh. 
 Aldrington in Suss.] 176. 
 
 ^sica civ. [Netherby in "Wales : Gt. 
 Chesters in Northum.] 1 77- 209. 
 
 Ageloco, [Littleborough in Notting- 
 hamsh.] 143. 
 
 Alabum civ. 208. 
 
 Alauna civ. 209. 
 
 Alauna opp. [Camelon in Stirl.] 100. 
 208. 
 
 Alauna civ. [Aulcester in Warvr. 
 Alnwick in North.] 208. 209. 396. 
 400. 
 
 Albinunno civ. 208. 
 
 Alcluith vel Alcluth, 229. 349. 359. 
 389. 400. 
 
 Alionse, 177. v. Alone. 
 
 Alitacenon civ. [Elgin,] 209. 
 
 Alone, [Whitley Castle in North. Am- 
 bleside in "Westmorl.] 143. 
 
 Alongium civ. [Cambre in Cornw.] 
 208. 
 
 Amboglanna, [Burdoswald in Wales,] 
 177. 
 
 Alunna civ. v. Alone, 209. 
 
 Anderesio civ. v. Anderidse, 208. 
 
 Anderida, [Pevensey, Eastbourne in 
 Suss. Newenden in Kent,] 176. 391. 
 
 Andress, Sti, urbs, 334. 
 
 Anicetis civ. 208. 
 
 Ansa, V. Ad Ansam. 
 
 Apaunaris civ. 208. 
 
 Aquae calidse, vel Aquse Solis, vel 
 Aquis, civ. [Bath,] 102. 209. 
 
 Aperlin livan, 336. 
 
 Aranus civ. 208. 
 
 Arbeia, [Moresby in Wales,] 177. 
 
 Ardannion civ. 208. v. Sorbioduna. 
 
 Ardmaca [Armagh in Ireland,] 423. 
 
 Ardua civ^ 208. 
 ' Ariconio, [Ross in Heref.] 144. 
 
 Argistillura civ. [Arwystli in Glouc] 
 208. 
 
 Armis civ. 208. v. Aquae Calidae. 
 
 Arnemeza civ. 209. 
 
 Artavia, 393. 
 
 Augusta civ. v. Londinum, 159. 160. &c. 
 
 Avalaria civ. 209. v. Aballaba. 
 
 Avalonia, 392. 
 
 Albret Judeu, 342. 
 
 Axeloduno, [Brough-on-the-sands, 
 
 Cumb.] 177. 
 Babaglanda civ. v. Amboglanna, 209. 
 Badonis balnea, 308. 
 Banatia civ. [Comrie, Ross, Bana,] 
 
 100. 400. 
 Banchorium, 395. 
 Baucomaburg, 373. 374. 
 Banna civ. 209. 
 Bannaranto civ. [Daventry, Wedon in 
 
 Northamp.] 143. 
 Bannio civ. 208. v. Gobannio. 
 Banovallum civ. 209. Bannavanto. 
 Baromaci, v. Csesaromagno, 168. 
 Bebbanburch, 342. 
 Begesse civ. 209. 
 Bennavenna, 142. v. Bannavanto. 
 Benona, 396. 
 
 Bereda civ. 209. v. Voreda. 
 Bibrocium, 394. 
 
 Bindogladia civ. v. Vindogladia, 208. 
 Blat obulgium, [Middleby: Boulness 
 
 in Cumb. ] 142. 
 Blestio, [Monmouth,] 144. 
 Boggenes, 305. 
 Bograndium civ. 209. 
 Bolvelaunio civ. 208. 
 Bomio, [Axbridge in Som. Boverton 
 
 in Glam.] 144. 
 Borcovico, [House Steeds in North.] 
 
 177. 
 Bovio, [Stretton; Bangor in Chesh. 
 
 Queenhope in Flint.] 142. 
 Braboniaco, 177. v. Bremeteuraci. 
 Bracica, 476. 
 Bracchium, [Brough,] 
 Branaduno, [Brancaster in Norf.] 176. 
 Brannogenium, 101. 395. v. Bravinnio. 
 BraQogena vel Branogenium, 208. 396. 
 Bravinnio, [Worcester: Ludlow: Lent- 
 
 wardine in Sbrops.] 144. 
 Bremenio vel Bremenium, [Rochester : 
 
 Newcastle-on-Tyne, in North.] 100. 
 
 142. 
 Bremenium, [Brampton in Cumberl.] 
 
 209. 
 Bremetenraci, FPenrith in Cumb.] 177. 
 
 399. 
 Bremetoaaci, [Overborough, Lan- 
 caster.] 143. 
 Brenna, [Breubege vel Brynabage in 
 
 Glamorg.] 208. 
 
INDEX GEOGRAPHICUS. 
 
 499 
 
 Bresnetenati, [Overbarrow in Lane. : 
 Old Penrith: Brampton in Cumb.] 
 209. 
 
 Bribra civ. 209. v. Bremetenraci. 
 
 Brigantiutn civ. 104. Brigantia, 478. 
 
 Brige, [Brougbton in Haraps.] 144. 
 
 Brigomono civ. [Bargeny,] 209. 
 
 Brinavis civ. 208. 
 
 Brocara civ. 209. v. Brocavo. 
 
 Brocavo, [Brougbton: Brough in 
 Westmoreland,] 143. 
 
 Brocoliti civ. 209. 
 
 Brovonacis, [Kirbythure : Kendal : 
 Wbelp Castle: Brough in W'est- 
 morl.] 142. 
 
 Bullseum civ. [Uske in Monm.] 101. 
 
 Buroaverus, [Duroaverus ? Canter- 
 bury,] 168, 
 
 Burrio, 144. v. Bullseum. 
 
 Csesaroniago, vel -on, civ. [Chelmsford : 
 Writtle Widford in Ess.] 142. 143. 
 208. 
 
 Cair Britto, vel Britoc, 335. 
 
 — Caint, vel Ceint, 335. 
 
 — Caratauc, 335. 
 
 — Celemon, vel Celemion, 335. 
 
 — Cleri, 335. 
 
 — CoUon, vel Colun, 335. 
 
 — Custeint, 335. 
 
 — Daun, 335. 
 -- Dauri, 335. 
 
 — Droithan, vel Draithou, 335. 
 
 — Ebrauc, vel Ebroauc, 335. 
 
 — Eden, 229. 230. 335. 
 
 — Glou, Saxonice Gloucestre, 
 
 [Glocester,] 331. 335. 
 
 — Graut, vel Grauth, 335. 
 
 — Guent, 335. 
 
 — Guintw]g, 335. 
 
 — Guintruis, 335. 
 
 — Guoreirangon, vel Guoranegon, 
 
 335. 
 
 — Guoricon, vel Guorcon, 335. 
 
 — Guorthigern, vel Gurthigem, 335. 
 
 — Gusteint, 328. 335. 
 
 — Legion, vel Ligion, vel Carlegion, 
 
 vel Legacestir, 335. 374. 
 
 — Londein, vel Lunden, 335. 
 
 — Luadiit, 335. 
 
 — Luithcoith, vel Loitcoit, 335. 
 
 — Lion, 335. 
 
 — Luilid, 335. 
 
 — Manchguid, vel Maniguid, 335. 
 
 — Merdin, 335. 
 
 — Mequod, vel Mequaid, 335. 
 
 — Mincipit, vel Muucip, 335. 
 
 — Pensavelcoith, vel -coin, 335. 
 
 — Pentaloch, 319. 335. 
 
 — Peris, 335. 
 
 — Segeint, 335. 
 
 — Teim, 335. 
 
 — Urnath, vel Urnahc, 335. 
 Calatum civ. 101. v. Galacum. 
 
 Calcaria, [Tadcaster in Yorks.] 142. 
 Calcua, [Silcbester in Hamps.] 101. 
 
 V. Nalcua. 
 Caleba, vel Calleva, Atrebatum civ. 
 
 [Silcbester in Hamps. : Henley in 
 
 Oxf.: Reading in Berks.] 143. 144. 
 
 208.391. 
 Calunio civ. 209. v. Galacum. 
 Camaldunum, Camalodunum, vel Ca- 
 
 mulodunum, 46. 395. 396. 
 Camboduno, [Gretland : Almondbury: 
 
 Eland in Yorks.] 142. 398. 
 Camborico, [Icklingham in Suff. : 
 
 Cambridge,] 143. 397. 
 Camudolauum civ. 101. v. Camulo- 
 
 duno. 
 Camulodono civ. 209. v. Camboduno. 
 Camulodulo, vel -no vel -num, col. civ. 
 
 [Maiden: Walden in Ess.] 56. 60. 
 
 118.143. 168.209. 
 Camulossesa civ. [Camelon in Stirl.] 
 
 209. 
 Camudolanum, 101. v. Camboduno. 
 Camunlodunumciv.lOl.v. Camuloduno. 
 Canca civ. 208. 
 Canibroiana civ. 209. 
 Canonic, [Farnbridge : Chelmsford ; 
 
 Canewdou in Essex,] 143. 
 Cantguic, 320. 
 Cantiopolis, 391. 
 
 Cantiumeti civ. 209. v. Clanoventa. 
 Cantuaria, 395. 
 Canubio civ. 208. v. Conovio. 
 Carbantium civ. [Caerlavarock,] 209. 
 Carbantorigum civ. [Bardanna: Kier: 
 
 Drummore,] 99. 
 Cas« Candidse, 399. 
 Castraexploratorum, [Netherby : Boul- 
 
 ness: Carlisle in Cumb.] 142. 
 Castra pinnata, 100. 103. 
 Cataracton, Cataraetonion vel Cata- 
 
 ractoni vel Caturactonium, civ. 
 
 [Thornborough, d. Catterick Bridge, 
 
 Yorks.] 101. 103. 104. 142. 143. 
 
 209. 398. 
 Catenes, [Caithness,] 311. 
 Catscaul, 342. 
 Caunonio, v. Canonic, 168. 
 Causennis, [Nottingham in Notts. : 
 
 Ancaster: Boston in Line] 143. 
 Celerion civ. [Calendar Castle,] £09. 
 Celunno civ. 209. v. Cilurno. 
 Cenail Scotice, Peneltun Anglice, 319, 
 Cenia urbs, 393. 
 Cenomannum, 397. 
 Cermium civ. 209. 
 Cermo civ. 209. 
 Cibra civ. 209. 
 Cicutio civ. 208. 
 Cilurno, [Walwick Chesters in North.] 
 
 177. 
 Cimetrone civ. 208. v. Cunetione. 
 Cindocellum civ. 209. 
 
r>00 
 
 INDEX GEOGRAPHICUS. 
 
 Cinloipiauc, 337. 
 
 Clanoventa, [Lanchester in Durh.: 
 
 Cockermouth in Cumb.] 143. 
 Clausentum, [Old Southampton : 
 
 Bishop's Waltham in Hamps.] 143. 
 
 392. 
 Clavinio civ. 208. 
 Clevo, [Gloucester,] 144. 
 Clidum civ. 209. v. Lindo. 
 Coccium vel Coccio, [Ribchester in 
 
 Lane] 143. 398. 
 Cocuneda civ. [Coquet,] 209. 
 Coganges civ. 209. v. Concangios. 
 Colania civ. [Carstairs ; Crawford,] 
 
 100. 
 Colanicaciv. [Coldingham: Colchester 
 
 in E?s.] 209. 
 Coloneas civ. 208. 
 Colonia Lond. [London,] 140. 
 Colonia, [Colchester in Ess.] 143. 
 Combretonio, [Stretford in Suff.] 143. 
 Concangios, [Kendal : Watercrook in 
 
 Westmor.] 177. 
 Condate, [Northwick : Middlewick in 
 
 Ches.] 142, 143. 
 Condate civ. [Congleton : Middlewick 
 
 in Ches.] 208. 
 Gonderco civ. [Benwell in North.] 
 
 177. 209. 
 Congavata, [Stanwix in Cumb.] 177. 
 Conovio, [Caer Rhyn : Conway : Caer 
 
 Hen in Carnarv.] 144. 
 Convetoni, 168. v. Combretoni. 
 Corda civ. [Cumnock : Castle Over in 
 
 Eskdale, n. Lough Cure,] 99. 209. 
 Corbantorigum, 399. 
 Coria civ. [Jedburgh : Currieon Gore,] 
 
 100. 
 Corie civ. [Patrington in Yorks.] 209. 
 Corinium Dobunorum civ. [Cirencester 
 
 in Glouc] 101. 208. 
 Corinum, 396. 
 Coritiotar civ. 209. 
 Corstopitum, [Corbridge in North.] 
 
 142. 
 Credigone civ. 209. 
 Crococalano, [Brough in Notts.] 143. 
 Croncingo civ. [Crosby,] 209. 
 Cunetione, [Marlborough : Ridge Farm 
 
 in Wilts,] 144. 
 Curia Damniorum civ. [Kirkard : Car- 
 stairs,] 100. 399. V. Coria: Cors- 
 topitum. 
 Dano, [Doncaster in Yorks.] 143. 
 
 177. 
 Darruenum civ. [Canterbury in Kent,] 
 
 102. 
 Decha civ. 209. 
 
 Decuaria civ. 209. v. Petuaria. 
 Delgovitia, [Weighton : Godmunding- 
 
 ham : Fimber in Yorks.] 1 42. 
 Deraerosesa civ. [Dumfries,] 209. 
 Pena victrix civ. 208. v. Deva. 
 
 Derbentione, [Little Chester in Derb.J 
 
 208. 
 Derventione, [Derwent : Stanford 
 
 Bridge in Yorks.] 142. 177. 
 Derventione civ. [Pap Castle in Cumb.] 
 
 209. 
 Deva, nunc "Westchester, 395. 
 Deva, [Chester,] 142. 144. 
 Devaua, civ. Texalorum, [Aberdeen : 
 
 Normandykes,] 100. 
 Devionisso civ. 208. 
 Deuna civ., leg. vices, vict. [Chester,] 
 
 101. 
 Devoni civ. 209. 
 
 Devovicia civ. 209. v. Delgovitia. 
 Dictis, [Ambleside in "Westmorl.] 177- 
 Dinguo-Aroy vel Bebban, 342. 
 Divana, 400. 
 Dixio civ. 209. v. Dictis. 
 Dolocindo civ, 208. 
 Donrighabren, 336. 
 Duablisis civ. [Dublin,] 209. 
 Dubrse, 176,391. 
 Dubris civ. et portus, [Dover,] 143. 
 
 168. 208. 
 Dulma, 208. v. Magiovinio. 
 Dunium civ. 100. v. Muridunium. 
 Dunum civ. [Down : Dunkald in Irel.] 
 
 97, 99. 
 Durcinate civ. 209. v. Duroliponte. 
 Duriarno vel Durnonovaria vel Durno- 
 
 varia, [Dorchester in Dors.] 144.208. 
 Durinum, 392. 
 Duroaverus, [Canterbury,] 168. v. Du- 
 
 roverno et Buroaverus. 
 Durnomagus, 397. 
 Durobrabis vel Durobrevis vel Duro- 
 
 brisin civ. [Rochester in Kent,] 143. 
 
 208. 209. 391. 
 Durobrivis, [Caistor: Dornford: Brig- 
 
 sasterton in Northamp. : West 
 
 Lynne in Norfolk,] 143. 
 Durocobrivis, [Fenny Stratford in 
 
 Buckinghamsh. : Dunstable in Bedf. : 
 
 Hertford : Redbum in Hertf.] 142. 
 
 143. 
 Durocornovio, 144. v. Corinium. 
 Durocoronavis civ. 208. 
 Durolevo, [Milton: Lenham: New- 
 
 ington in Kent,] 143. 168. 
 Duroliponte, [Cambridge : Godman- 
 
 chester : in Camb. : Romsey in 
 
 Huutingd.] 143. 
 Durolito, [Leyton : Rumford in Ess.] 
 
 143. 
 Duroverno Cantiacorum civ. [Canter- 
 
 bury,] 143. 208. 
 Duroviguto civ. 209. v. Durocobrivis. 
 Dynguavrdi Gwerth-Bernicia, 34 i. 
 Ebio, 209. 
 
 Eblana civ. [Dublin,] 96. 
 Eboracum vel Eburacum civ. sextaleg. 
 
 vict. [York.] 101. 103. 128. 140. 142. 
 
INDEX GEOGRAPHICDS. 
 
 501 
 
 143. 145. 149. 152. 163. 196. 200. 
 
 319. 320. 352. 377. 397. 
 Eburocaslura civ. 209. 
 Ejudenaca civ. 209. 
 Elconio civ. 208. 
 Eltabo civ. 208. 
 Eltanori civ. 208. 
 Ely, acervus, 308. 
 Epiacum, [Hexham in North.] 100. 
 
 398. 
 Episford in nostra lingua Sathenega- 
 
 bail, 329. 
 Epocessa civ. 208. 
 Etocetum vel Etoceto, [Wall in StaflF.] 
 
 142. 395. 
 Extensio, [Gunfleet in Ess. : Winter- 
 
 tonness in Norf.] 
 Fanocedi civ. 209. v. Virosido. 
 Gabrocentio vel Gabrosenti civ. [Drum- 
 
 burgh in Cumb.] 177- 208. 
 Galacum, [Appleby, Whallop Castle, 
 
 Kendal in Westmorl.] 143. 398. 
 Galava, [Old town, G. Keswick in 
 
 Cumb.] 143. 
 Gallunio civ. 209. v. Isuriura. 
 Gariannonum, [Burgh Castle in Norf.] 
 
 176. 
 Giano civ. 208. 
 Giudi, 359. v. Judeu. 
 Glastiberia vel Glastonia vel Glestin- 
 
 beri, [Glastonbury,] 424. 426. 426. 
 
 Glastoniensis, 424. 
 Glannibanta, 177. v. Clanoventa. 
 Glebon colonia, civ. 208. v. Clevo. 
 Glevum vel Glevensis colonia, 396. 478. 
 Gobaneium, 394. 
 Gobannio, [Abergavenny in Monro.] 
 
 144. 
 Gual, 325. 
 Guaul, 319. 
 Guartherniaun, 328. 
 Guasmoric, 328. 
 Gueithlingaran, 340. 
 Guhir, 337. 
 
 Gunnion castellum, 334. 
 Guorthigimi arx vel Din Gurtigirn in 
 
 regione Dimetorum, 330. 
 Guorthigirnianum regio, 330. 
 Habitancura, [Risingham,] 478. 
 Halangium, 393. 
 Hereulis col. 393. 
 Huitguint, 337. 
 Hunno, [Halton Chesters in North.] 
 
 177. 
 Ibemio civ. [Bere,] 208. 
 Ibernis civ. [Dunckerin in Irel.] 97. 
 Iberran civ. 209. 
 Iciani, [Chesterford : Ickbury : Thet- 
 
 ford in Norf.] 143. 
 Ilfintinc, 451, 
 Inisgutrin, 426. 
 
 Isannavatia, 143. v. Bannavanto. 
 Tsca Silurum Augusta legio Augusta 
 
 secunda civ. [Caerleon in Monro.] 
 144. 208. 393. 394. 
 
 Isca Damnoniorum, [Chiselborough in 
 Somers. : Exeter in Dev.] 102.144. 168. 
 
 Ischalis civ. [Ilchester in Somers.] 102.' 
 392. 
 
 Isubrigantum, v. Isurium, 143. 
 
 Isuriura civ. [Aldborough in Yorks.] 
 100. 142. 398. 
 
 Itucodon civ. 209. 
 
 Ivemis civ. [in Ireland,] 103. 
 
 Jaeio, 208. 
 
 Jano civ. 209. 
 
 Judeu fortasse ead. urbs q. Giudi, 342. 
 
 Juliocenon civ. 209. v. Tunnocelo. 
 
 Jupania civ. 208. 
 
 Kair, v. Cair. 
 
 Laberus civ. [Killair in Irel.] 97. 
 
 Lancarbanensis ecclesia, 426. 
 
 Lapis tituli, 329. 
 
 Lactodoro, [Towcester : Stony Strat- 
 ford in Northamp.] J 42. 143. 
 
 Lagecio, [Castleford in Yorks.] 143. 
 
 Lagentium civ. 209. v. Lagecio. 
 
 Lavaris ci'v. vel Lavatres vel Lavatris, 
 [Bowes : Ovynford in Yorks.] 142. 
 143. 177. 209. 
 
 Lavobrinta civ. 208. 
 
 Lectoceto civ. 208. v. Etoceto. 
 
 Ledone civ. [Dundar,] 209. 
 
 Legeolio, v. Lagecio, 143. 
 
 Legionum urbs, 334. 355. 
 
 Lelaanonius vel Lelamnonius sinus, 
 [Loch Fine,] 97. 
 
 Lemanis civ. et portus, Lemanus, vel 
 Lemavio civ. et portus, [Lympne in 
 Kent,] 97. 143. 176. 208. 391. 
 
 Lemavio, 168. 
 
 Leucaro, [Glastonbury in Somers. • 
 Lwghor in Glamorg.] 144. 
 
 Leucomago civ. v. Leucaro, 208. 
 
 Leviodanum civ. [Levingston,] 209. 
 
 Levioxana civ. [Lennox,] 100. 209. 
 
 Lindum vel Lindo Coritavorum civitaa 
 et col. 101. 143. 209. 597. 400. 
 
 Lindum Damniorum, [Linlithgow : 
 KirkintuUock,] 100. 
 
 Lineojugla civitas, 209. 
 
 Litana civ. 209. 
 
 Litinomago civitas, [Linlithgow,] 209. 
 
 Lochmeneth ccenobium, 446. 
 
 Locatrene civ. 209. 
 
 Loingarth, .337. 
 
 Londini : Londiniense oppidum : Lon- 
 diniensis civitas : Londinium : Lon- 
 dinio : Londinum — primum Trino- 
 vantum, postea Londinium, dein Au- 
 gusta et mmc Londona rursum, 
 [London,] 95. 102. 103. 140. 142. 
 157. 159. 160. 208. 396. 397. 
 
 Longarith, altare de, 309. 
 
 Longovico, [Lancaster,] 177. 
 
 Lopocarium civ. 209. 
 
502 
 
 INDEX GEOGRAPHICUS. 
 
 Lovantium, 394. 
 
 Loxa civ. [Innerlochy,] 209. 
 
 Lucopibia vel Casse Candidse civ. 
 
 [Broughtern : Whitern in Galloway,] 
 
 99. 399. 
 Lueotion civ. 209. v. Lucopibia. 
 Luentinum civ. [Shan-dewy-brevy in 
 
 Cardigansh.] 101. 
 Lugubalia, Lugubaliura, Luguballum, 
 
 LugLiVallio vel Luguvallo civ. [Old 
 
 Carlisle : Old Penrith : Plumpton 
 
 Wall in Cumb.] 142. 143, 209. 328. 
 
 398. V. Luguvallum. 
 Lugundino civ. 209. 
 Ltindinum vel Lundinium Augusta, 
 
 396. 397. V. Londinum. 
 Lutudarum civ. 208. v. Lactodoro. 
 Lyuhes in pago Elraail, 428. 
 Macatonion civ. 208. v. Ariconio. 
 Macolicum civ. [Mallow in Irel.] 97. 
 Madus, 168. 
 Magiovinio vel ^lagiovinto, [Ashwell : 
 
 Dunstable in Bedfordsb. : Fenny 
 
 Stratford in Buckingh.] 142. 143. 
 Magis, [Pierce Bridge in Durh.] 177. 
 Maglovse, [Greta Bridge in Yorksh.] 
 
 177. 
 Magna vel Magnis Silurum civ. [Old 
 
 Radnor in Radnorsh.] 208. 394. 
 Magnse, [Caervorran in Northumb. 
 
 177. 
 Magnis, [Kenchester in Heref.] 144. 
 Magnis civ. [Boulnesse in Cumb.l 
 
 208. 
 Magnus portus, 98. 
 Maia civ. 209. v. Arbeia, Voreda. 
 Maio civ. 209. v. Maglovse, Magis. 
 Mamucio, 142. v. Maneunio. 
 Manapia, [Wicklow : Wexford in 
 
 Irel.] 96. 
 Maneunio, [Manchester in Lane] 143. 
 Manduessedo, [Manchester in Staff.] 
 
 142. 
 Mantio civ. 209. v. Maneunio. 
 Maporiton civ. 209. 
 Marcotaxon civ. 209. 
 Maremago civ. 209. 
 Margiduno, [East Bridgeford in 
 
 Notts.] 143. 
 Maridunum civ. [Caermarthen,] 101. 
 Masona civ. 208. 
 Matovion civ. 209. 
 Maulion civ. 209. 
 Medio civ. 209. 
 
 Mediolanium civ. [Meyvod,] 101. 
 Mediolano civ. 208. 
 Mediolano, [Drayton : Whitchurch in 
 
 Shropsh.] 142. 143. 
 Mediolanum Ordovicum civ. 394. 
 Mediomano civ. [Maintrog,] 208. 
 Meicen, 341. 
 Meilros, 334. 
 Melamoni civ. 208. 
 
 Memanturum civ. 209. 
 
 Menapia, 149. 394. 
 
 Metambala civ. 208. v. TrajectuH. 
 
 Miba civ. [Midhurst in Suss.] 208. 
 
 Milidunum civ. 208. 
 
 Minox, 209. 
 
 Mixa, 209. 
 
 Modibogdo civ. 209. v. Cocci Rhigo- 
 
 dunum. 
 Moiezo civ, 208. 
 Muridonum, 394. 
 Morbio, [Temple Brough in Yorks.] 
 
 177. 
 Moriduno civ. 208. v. Muriduno. 
 Murus, V. Gual vel Guaul, i. e. Wall, 
 
 389. 
 Morionio civ. 208. 
 Mostevia civ. 208. 
 Muridonum vel Muriduno, [Egerton : 
 
 Seaton : Honiton : Caermarthen,] 
 
 144. 
 Musidum, 393. 
 Mutuantonis civ. 208. 
 Ngeomagus civ. 102. v. Noviomagum. 
 Nagnata civ. [Limerick : Sligo,] 96. 
 Nalkua civ. [Sil Chester in Hamps.] 
 
 101. V. Calcua. 
 Nancarbanensis i. q. Lancarbanensis 
 
 eccl. 424. 
 Navione civ. 209. v. Isannavatia : 
 
 Causennis. 
 Nemeton civ. 209. 
 Nemetotacio civ. 177. 
 Nido, [Portbury in Somers. Neath in 
 
 Glamorg.] 144. 
 Noiomagus, Noviomagno, Noviomago 
 
 vel Noviomagum, [Woodcote in 
 
 Surrey : Hoi wood Hill in Kent,] 
 
 95. 102. 142. 208. 394. 
 Novas portus, 98. 
 Oleiclavis civ. [Ogle Castle,] 209. 
 Olenaco, [Old Carlisle: Ellenborough 
 
 in Cumb.] 177. 
 Olerica civ. [Ilkirk in Cumb.] 209. 
 Olicana civ. [Ilkley in Yorks.] 100. 
 
 398. 
 Omire civ, 208. 
 Onna civ. 208. v, Vindomi. 
 Onno civ. 209. v. Hunno. 
 Orrea vel Orrhea civ. [Orrock in 
 
 Fifes.] 100. 400. 
 Othona, [Ithanchester in Ess.] 176. 
 Palmecastre, 328. 
 Pampocalia civ. 209. v. Calcaria. 
 Pano^us, 209. 
 Peanfahel, 359. 
 Penguaul, 319. 
 Penneltun, 359. 
 
 Pennocrucio, [Penkridge in Staff,] 142. 
 Petrianis, [Cambeck vel Castlesteeds 
 
 in Cumb.] 177. 
 Petuaria civ. [Brough on Humber,] 
 
 10], 398. 
 
 ,.A^ 
 
INDEX GEOGRAPHICUS. 
 
 503 
 
 Pexa civ. 209. 
 
 Pilais civ. 208. 
 
 Plomorcat ecdesia, 451. 
 
 Ponte-iElii, [Newcastle in Northumb.] 
 
 177. 
 Pontibus, [Old Windsor in Berks.] 
 
 143. 
 Poreo-classis civ. [Forfar : Barry,] 
 
 209. V. Orrhea. 
 Portus fe]ix, 398. 
 Portus ma^nus, [Portsmouth in 
 
 Hamps.] 98. 392. 
 Portus novus, [Rye in Suss.] 98. 
 Prsematis civ. 209. 
 Preesidio, 177. v. Prsetorio. 
 Prgesidium civ. [Camelon,] 209. 
 Prsetorio, [Hebberston Fields : Brough- 
 
 ton . Patrington : Flamborough in 
 
 Yorks.] 142. 
 Procolitia, [Carrawburgin Northumb.] 
 
 177. 
 Ptoroton, 400. 
 
 Punctuobice civ. 208. v. Verlucio. 
 Putei Mouric vallum, 309. 
 Ranatonium civ. 209. v. Retigonium. 
 Ratecorion civ. vel Ratis, [Leicester,] 
 
 143. 208. V. Ratis. 
 Ratupis, V. Rutupiae, 168. 
 Ravenatone civ. 208. 
 Ravimago civ. 208. v. Neomagum. 
 Ravonia civ. 209. v. Bravonocse, 
 
 Olenacum. 
 Regentium vel Regnum civ. [Chi- 
 chester,] 143. 208. 394. 
 Regulbium, [Reculver in Kent,] 176. 
 
 391. 
 Reptacestir, 346. 
 Rerigoniura, 398. 
 Reuvisii Ccenobium, 445. 
 Rhseba civ. [in Irel.] 97. 103. 
 Rhage civ. 101. 397. v. Ratis. 
 Rhetigonium civ. [Earlan, Stratb- 
 
 naver in Galloway,] 99. 346. 391. 
 
 394. 
 Rhigia civ. [Limerick in Irel.] 97. 
 Rhigia civ. [Raylis in Irel.] 97. 
 Rhigodunum civ. [Warrington, Man- 
 chester in Lane] 100. 
 Rhutupi, Rhutupia, vel Rutupi vel 
 
 Rutubi portus, 102. v. Rutupise, 
 Ridumo, 168. v. Muriduno. 
 Ripa alta, [Ordhill n. Findhorn,] 99. 
 Ritupis portus, 142. 143. v. Rutupise. 
 Rotibis, [Rochester in Kent,] 168. 
 Rumabo civ. [Drumburarh Castle.l 
 
 209. ^ 
 
 Rutubi portus, 163. v. Rutupiee. 
 Rutunio, [Wem in Shrops.] 142. 
 Rutupise vel Rutupi?, [Richborough : 
 
 Stonor in Kent,] Rutupina littora ; 
 
 Rutupinus ager; Rutupina telius ; 
 
 Rutupinus latro, 45. 87. 157, 159. 
 
 166. 167.176.208. 
 
 Salense civ. [Chesterton n. Salndy in 
 
 Beds.] 101, 
 Salinas, 396. 
 
 Salinis civ. [Nantwich in Chesh.] 208. 
 Sandonio civ. 208. 
 Sariconium, 394. 
 Sarthau ecclesia, 451. 
 Scadum Namorum vel Scadomorum 
 
 civ. 208. V. Isca Dumnoniorum. 
 Segeduno, [Cousin's house in North- 
 umb.] 177. 
 Segeloci, v. Ageloco, 143. 
 Segontium, Segoncium vel Seguntio, 
 
 [Carnarvon : Caerseint in Camar- 
 
 vonsh.] 144. 208. 395. 
 Serduno civ. 209. v. Segeduno. 
 Setantiorum portus, 98. 
 Sicila vicus, [a village, not in Britain 
 
 but in Gaul,] 149. 
 Sinetriadum civ. 209. 
 Sinomagi vel Sitomago, [Wulpit : 
 
 Thetford : Stowmarket in SuflF.] 143. 
 
 163. 
 Smetri civ. 209. 
 Sorbiodunum vel -duni, [Old Sarum in 
 
 Wilts.] 144. 392. 
 Spinis, [Spene in Berks.] 144. 
 Static Deventia civ. 208. 
 Stene civ. 208. 
 Stodoion civ. 209. 
 Subdobiadon civ. 209. 
 Sulloniacis, [Brockley Hill in Herts.] 
 
 142. 
 Taba, 209. v. Tava. 
 Tadoriton civ. 209. 
 Tagea civ. [Menteith,] 209. 
 Tamara vel -re vel -ris civ. [Tamerton : 
 
 Saltash in Cornwall,] 102. 208. 393. 
 Tamea vel Tameia civ. [Dunkeld,] 
 
 100. 400. 
 Tamese civ. [Kingston upon Thames,] 
 
 208. 
 Tedertis civ. 208. 
 Termolus, 393. 
 Termonin civ. 208. 
 Thermse vel Aqus Solis, 392. 
 Tinemuthe, 305. 
 Toliapis civ. 102. 
 Totenes, 311. 
 Trajectus, [Henham : Bristol in So- 
 
 mers.] 144. 
 Trimontium vel -muntium civ. [An- 
 
 nand: Burrenswark Hill : Middleby,] 
 
 99. 209. 399. 
 Trinovantum, 318. 350. 
 Tripontio, [Rugby : Dowbridge : Lil- 
 
 burn in Northamp.] 143. 
 Tuesis civ. [Bearecastle : Nairne : 
 
 Bellicon Spey,] 100. 
 Tuessis civ. [Berwick on Tweed,] 
 
 209. 400. 
 Tunnocelo, [Boulness in Cumberl.] 
 
 177. 
 
504 
 
 INDEX GEOGKAPHICUS. 
 
 Uriconium, vel Uroconio, 142. 395. 
 
 V. Virooonium. 
 Ugrulentum, 209. 
 Ugueste, civ. 209. 
 
 Urolanium, civ. 101. v. Verolamium. 
 Utriconion, Cornoninorum civ. 208. 
 
 V. Viroconium. 
 Uxacona, [Siierif Hales, Oconyate in 
 
 Shrops.] 142. 
 Uxela, vel Uxella, civ. [Exeter,] 102. 
 
 209. 393. 
 Uxelis, civ. [Lostwithiel in Cornw.] 
 
 208. 
 Uxellum, vel Uxelum, civ. [Caerla- 
 
 verock : Wardlaw: Dumfries,] 99.399. 
 Uxeludiano, civ. [Hexham in Nor- 
 
 thumb.] 209. 
 Vagniacis, [Northfleet: Maidstone in 
 
 Kent,] 142. 
 Vallum, [the Roman Wall,] 142. 143. 
 
 177. 
 Valteris, civ. 209. v. Verteris. 
 Vanduara vel -arium, civ. [Paisley,] 
 
 100. 399. 
 Vatlingacestir, 355. 
 Varis, [Bodvary : St. Asaph in Flintsh.] 
 
 144. 
 Velunia, civ. 209. 
 Venonis, vel Vennonis, [Cleycester : 
 
 Cleybroke in Leicest.] 142. 143. 
 Venta Belgarum, civ. [Winchester in 
 
 Hampsh.] 102. 143. 144. 208. 392. 
 Venta Cenomum, civ. 209. v. Venta 
 
 Icenorum. 
 Venta Silurum, [Caergwent in Monm.] 
 
 208. 394. 
 Venta Simenorum, civ. 101. v. Venta 
 
 Icenorum 
 Venta Icenorum, [Caistor in Norf.] 
 
 143. 397. 
 Verlamacestir, 355. 
 Venutio, civ. [Bansey,] 209. 
 Veratino, civ. 208. v. Verometo. 
 Verlucione, [Seckham : Spy Park in 
 
 Wilts.] 222. 
 Vernalis, civ. 208. 
 Vernemeto, 143. v. Verometo. 
 Verolamium, -mio, Verulamium, -mio, 
 
 [Verulam, or St. Alban's in Herts.] 
 
 61. 142. 143. 355. 396. Albanus 
 
 Verolamiensis, 234. 
 
 Verometo, civ. [Willoughby in Notta.] 
 
 143. 
 Veromo, 209. 
 Verteris, [Brougb under Staumore : 
 
 Bowes in York,] 142. 143. 
 Vertevia, civ. 208. 
 Vertis, civ. [Abernethy : Dealgin -nos 
 
 in Stratherne,] 208. 
 Veterum, vel Veneris, 177. v. Verteris. 
 Victoria, civ. 100. 400. 
 Victorise, civ. 209. 
 Vidotara, 97. 
 Villa Faustini, [Dunmow in Ess. : 
 
 Edmundsbury, Wulpit in SufiF.] 143. 
 Vindelia, 392. 
 Vindobala, [Rutchester in Northumb.] 
 
 177. 
 Vindogladia, [Cranburn : Winboum : 
 
 Blandford in Dors,] 144. 
 Vindolana, [Little Chesters in Nor- 
 thumb.] 177. 
 Viudolande, civ. 209. v. Vindolana. 
 Vindomi, [Farnham in Surrey: the 
 
 Vine in Hamps.] 144. 
 Vindomora, [Ebchester in Northumb.] 
 
 142. 
 Vindonum, 391. 
 
 Vindovala, civ. 209. v. Vindobula. 
 Vinovium, Vinnovium, Vinovia, Vi- 
 
 nonia, [-via.P] civ. 100. 142. 209. 
 
 398. 
 Viroconium, -nio, civ. [Wroxeter in 
 
 Shrops.] 101. 144. 
 Virolanium, civ. 208. v. Verolamium. 
 Virosido, [Ellenborough : Old Carlisle 
 
 in Cumb.] 177. 
 Voliba, vel Voluba, civ. [Lostwithiel :] 
 
 Tregony in Cornw.] 102. 393. 
 Volitanio, civ. 209. 
 Volurtion, 209. v. Borcovico. 
 Voran, civ. [Caervoran in Northumb.] 
 
 209. 
 Voreda, [Old Penrith : Plumpton 
 
 Wall in Cumb. Whelp Castle in 
 
 Westmorl.] 142. 
 Wallesende juxta Tinemuthe, 230. 
 Wodale, i. e. vallis doloris, urbs in 
 
 prov. Lodonesise, 334. 
 Ypocessa, civ. 208. 
 Zerdotalia, civ. 209. 
 
(ii'iifif°'°'"'' 
 
 020 946 773 2