?LB 41 
 
 |- R5 
 {I Copy 1 
 
 ^ ,^m-- 
 
 L i • r • - ■ ■ \tm '"' "" 'Jtk' '■ '■"' M fc ' ' * f <* '—fc ;<><<<■■'■ 'ibj 'i'V'i" , 
 
 
 «^ 
 
 iv^^^yV-i 
 
 ***« ^ l«« #« 
 
 Sr««^A*x-' (<t4^2rc-<: w < U^ *> <V ^» tx :^^<*^bfc< r» «»jL i ^ 
 
 
 yrr£tgr*X ^—V\ V-±^<' vVy, <&**££$* ~^.«-^v\V- ^ ^Sirr ^V-x v^jr«4-r* - v^v^>-^x ^<*^>x-. <<r» >^.V f«* c/ 4 *_' *•«•' 
 
 t$ 
 
 Wrrw*^^ 
 
 frtf'.*i5>* f<^V«Ji-TV^ c^^-M-. <vV^<V\ ..-«^v.<v> «\«c*Jl;«<t *g<slv^,% -**tfi<*'- ■ < <v«±^-<<^ - t *«<j£^ 
 
 W: 
 
 S\ * 6& *+- ~"**&ZS&'i (<^fi<^ ^V^ycv- - W,l* » « « : xV^|V<c »Vr 
 
 * 
 
 
 S* ^y k - t «v'S,*»*<<^tfV-4* v. <*Hr'^rf J -' : .< v^s^ 
 
 ~- J "frrj^tv «^»i^<«- wtcr^t t-5<c^-Vc- ,a^,« r«-*ii<Vi « < * * i:< » i. ^^an^rc * * *±s < * ~ 
 
 W> 
 
 .. j 
 
 •fW^**. +<?J-*X\* +*-*Jem^ ' ■^-^\ -^'iAv* ' > V — v W-*" 1 -* ■ 
 
 «" f ^-J. TT VWtS^V.V ««««i_^V<- 
 
 I 
 
 w: 
 
 ■^ 
 

 £~* 
 
 £Ju+~*'^'' 
 
CORNELII WILHELMI de RHOER 
 
 O R A T I 
 
 PRO RECTA CIVIUM INSTITUTIONS, 
 UNICO LIBERTATIS PRAESIDIO. 
 
 habita publice 
 
 Die VII Martii anno cicipccxcviii. 
 
 CUM 
 
 ORDINARIAM DOCENDI IURIS CIVILIS 
 ROMANI, GENTIUM, HODIERNI, ET 
 NATURAE PROVINCIAM CAPESSERET, 
 
 T R A I EC T I B AT AVO R U M, 
 ExOfitcina OTTON. JOHANNIS van PADDENBURG, 
 
 ACADEMJAE TVPOCRAPHI, MDCCXCVIH. 
 

 
^ 
 
 ^ 
 
 III 
 
 3 
 
 URBIS RHENO- TRAIECTINAE 
 
 RECTORIBUS, 
 
 *T A M Q U A M 
 MUNIFICENTISSIMIS ACADEMIAE 
 
 CURATORIBUS, 
 
 BANC ORATXONEII 
 
 F F E R T 
 
 CORNELIUS WILHELMUS de . RHOER. 
 
CORNELH WILHELMI de RHOER 
 
 O R. A T I O 
 
 PRO RECTA CIVIUM INSTITU- 
 
 HONE UNICO LIBERTATIS 
 
 PRAESIDIO. 
 
 * 
 
 *q — =a========3>> 
 
 QUI PARTEM BAT AVI AE ANTE A RHENO-TRAIECTINAM 
 ADMINISTRANDAMSUSCEP1STIS, V1RI SPECTATISSIMI. 
 
 HUBJS z/rbis K&CJTOR.12S HONOKATISSIMl ', ACJDEMIAE 
 CURATORES MUNIFICENTISSIML 
 
 SUPREMITRIBUNALIS SENATORES, QUIOUE REI IUDI- 
 CIARIAR INTRA URBEM. PRAEFECTI ESTIS, STRENUI 
 IUSTITIAE FINDICESi ET QUI HORUM ACTA CURATIS, 
 VIRI GRAFISSIMI, INTEGERRIMI. '" 
 
 MAGNIFICE ACADEMIAE RECTOR. 
 
 DIVINARUM HUMANARUMQUE BOCTRINARUM PROFES- 
 SORES CLARISSIMl 
 
 A hA- 
 
SA2KARUM LHERARUM INTERPRETES FIDEUSSIML 
 
 CUIUSCUMQUE DOCTRINARUM FORMULAE DOCTORES 
 ERUDITISSIMI. 
 
 CIFES, HOSPITES, AUD1T0RES QUOTQUOT ADESTIS 
 EXOPTATISSIML 
 
 ORNJTISSLMA RIFENTUTIS ACADEMICAE. CONCIQ, PA- 
 TRIAE SPES, NOSTRA CURA. 
 
 : uaecumque genus humanum in hoc 
 rerum ordine circumitant , ea omnia 
 conftantisfima lege naturae ita apta 
 fuerunt ac dispofita, ut nullum magnae cuius- 
 dam felicitatis fit adiumentum, ex quo fummae 
 miferiae inftrumentum non posfit parari. Quid 
 ferrum , quid ignem memorem, unica ilia et vitae 
 praefidia, et carnificinae , laniatus, ac vaftationis 
 faevisfima inftrumenta ? Quid religionis folatia, 
 vitaeque melioris fpem ac fiduciam? quam qui 
 
 hu- 
 
O R A T I O. 3 
 
 humano generi exemerit , eodem sufu celflun il- 
 lam noflram dignitatem adoritur* extremumque 
 aerumnofae vitae perfugium jniferis atque -abie- 
 ctis naturae ludibriis extorquet. Attamen idem 
 ille , qui fuperftitionibus inquinatam immortali- 
 tatis perfuaiionem attenuat, tamquam rabidae 
 inhumanitatis, nefandorum rituum, ararumque 
 fanguine humano infectarum everforem fefe iac- 
 tabit ! 
 
 Quae quum ita lint, A. A. an abfurdae aut 
 plane ineptae nobis videbuntur eorum fenten- 
 tiae, qui fatius dicerent hominibus nullam om- 
 nino datam fuisfe rationem, quam tanta cum 
 pernicie datam (a); quique lie ipfam naturam 
 tamquam faevislimam novercam incufarent, quae 
 cetera quidem animalia intra innatos ac certos 
 continens ftimulos, folis hominibus vitae illud 
 lumen , rationem ac libertatem , in fummam im- 
 probitatem convertere permiferit, adeoque vel 
 
 an- 
 
 ~ * ■ -^— —■■■■ ■ ■■ - ■■- -— — ■ 
 
 («) Cicero dt Nat. Deor. III. a.?. 
 
 A 2 
 
4 O R A T I O. 
 
 anceps ferrum vel ardentem taedarn puerulo aut 
 furiofo in manus temere tradiderit. 
 
 Audivistis querelas, et graves, eta communi 
 eoque acerbisfimo malitiae humanae fenfu non 
 valde alienas. 
 
 At quaero tamen, ecquis noftriim tenue et 
 inane corpusculum circumferre, quam in firmo 
 et vegeto habitare mallet, quoniam vitiata . boni 
 fanguinis et fucci temperatio vehementisfimos 
 morbos cieat, vel /pascat? Quis fapiens rngens 
 illud - naturae donum non ita • - potius fervet 9 
 ut diligenti cura corpori imperare discat, adeo- 
 que. ; veras tuendae valetudinis artes , temperan- 
 tiam et continentiam asfectetur ? 
 
 Sinrillima'profccta est confideratio animorum 
 noflrarum. Micant inhumanopectore caelestesex- 
 cdle'ntisfimarum ctotium iigniculi , uti fublimis na- 
 turae testes , fie etiam efFrenis impotentiae cupi- 
 ditatumque aculei nocentisfimi , per rectam infli- 
 tutionem vel eliciendi , vel temperandi , ac rctun- 
 dendi, ne in pestiferam, omnisque felicitatis 
 vastatricem flammam prorumpant. Haec est ilia 
 
 in- 
 
O R A T I O. 5 
 
 inftitutio et educatio , quae , uti lingulorum homi- 
 num mores et fingit , et regit, ita etiam illorum ho- 
 minum univerfltatem , quam civitatem dicimus, 
 maxime autem liberae civitatis vitam disciplinam- 
 que publicam fola tuetur. Haec est fapientia ilia 
 educatrix populorum, quae libertate, munere 
 illo naturae maximo, attamen arduo, uti frui 
 docet, Haec praeftantisfima virium dotium- 
 que humanarum moderatrix 9 atque cultrix , in 
 qua fola omnem futurae felicitatis , quin etiam 
 ipfius falutis fpem collocavimus. Haec denique 
 potentisfima adiutrix humanitatis, virtutis, om- 
 nisque perfectionis , cui quidem finem aut me- 
 tam is ponat , qui artes , futurorum faeculorum 
 intelligentia elaborandas, humanaeque follertiae 
 extremos conatus animo fuo concipere aut 
 videre didiceritt 
 
 Illius igitur, quam laudare iam coepi , infti- 
 tutionis , ad divinum libertatis donum vel con- 
 fervandum vel etiam amplificandum idoneae , 
 commendationem pauilo accuratiorem neque a 
 jftatu temporum,' quibus vivimus, nee etiam a 
 
 A 3 gra- 
 
6 O R A T I 
 
 gravitate muneris, quod hodie fuscipio, alic- 
 nam exiftimavi. Dicam ergo 
 
 PRO RECTA C1VIUM INSTlTUTIONE , 
 UNICO LIBERTATIS PRAESIDIO. 
 
 Quod argumentum , dignitatis plenisfimum, 
 etiam fi me non fatis digne exornaturum fentio , 
 id tamen conabor efficere , ut Veftras mentes , a te- 
 nuitate Oratoris avocatas, in ipfms rei maximae 
 contemplationem confiderationemque convertam. 
 Verum enimvero in ipfo causfae exordio au- 
 dire mihi videor tragico verborum ftrepitu per- 
 fonantes eorum voces, qui, postquam artium 
 culturaeque humanae pestiferas vires copiofe 
 deplorarunt, ad vitae campestris et fyl varum 
 folitudinem nos tandem revocant, ibi ut illam 
 iam diu amisfam ac defideratam libertatem, ae- 
 qualitatem, perfectam beatamque vitam requira- 
 mus. Cui agresti philofophiae fi quae infit Ve- 
 ritas, quid aliud fupererit, quam ut dulci liber- 
 tatis llimulo impulfi permisfique mortales, nul- 
 la 
 
O R A T I O. r 
 
 la prorfus inftitutione ad earn amplificandam , 
 tuendam , aut temperandam fint regendi ? Quo 
 tandem ifta properabit fapientia, nifi ut hu- 
 manum genus e medio curfu ad carceres, ex 
 adolescente aetate ad pueritiam retrahatur? Quan- 
 tum enim inter fe distant continentia et effrenis 
 libido, rectae rationis praescriptio, et infinita li- 
 centia, iuftitia, et viribus Itolide fer ox proter vi- 
 tas, tantum profecto aeternailla, quam nobis 
 commendant, humani generis pueritia, id est 
 vita nullo communi vinculo aut hire obligata, 
 abest ab ea libertate , quae fola naturae , fefe ir> 
 fam extollere atque perficere cupienti, esfe po- 
 test con/cxicanea. 
 
 Quoniam vero accuratior commendatio huma- 
 nitatis per leges excultae in politisfima hac con- 
 done foret fupervacanea,quoniamque deinde de 
 eo omnes confentimus, ut ceterarum bonarum 
 artium, ita etiam vitae civilis esfe aliquam in- 
 ftitutionem , atque exercitationem, age, nunc ip- 
 fam illius inftitutionis necesfitatem in civitate 
 
 five 
 
8 O R A T I O. 
 
 five libera , five ad libertatem furgente , propius 
 contemplemur. 
 
 U-bi inftitutionem commendo , earn praefertira 
 Oratione rnea complecti conftkui, quam leges, 
 vel disciplina populorum praecipiunt , five quae 
 publicam, ut fie loquar, civium vitam ternperat. 
 Illam , inquam , confiderationem , femoto primae 
 atque domefticae edueationis momento, nunc 
 fuseipio, etiamfi neminem negaturum confido, 
 ipfam etiam teneram aetatem longe alio modo 
 ad libertatem quam ad fexvitutem esfe farman- 
 dam. 
 
 lam vero communis illius atque popularis in- 
 llitutionis necesfitatem in libera civitate, five 
 per oppofitionem, five per comparationem ty- 
 rannici imperii mecum perpendite. 
 
 Quae alia erit inftitutio ad abiectam ferviturem 9 
 nifiea, quae ab ineunte inde aetate humanae na- 
 turae vim inferat? quae non civem tantum, ve- 
 tum etiam hominem ipfum doceat exuere ? quae 
 miferarum nationum colla ad acerbisfimi iugi 
 
 pa: 
 
O R A T I O. * 
 
 patientiam frangat? Quae cum ipfis libertatis igni- 
 culis omnia ftudiahoneltislimarum illarum artium , 
 quas liber ales merito appellavit vetustas , oppri- 
 mat ?Uti enim libertas omnis fcientiae patrona at- 
 que adiutrix femper fuit, manebitque , lie fervitus 
 brutam iftam barbariem, quae ipfius miferiae fen- 
 fum tandem adimat, peftifera prorflis vi inducit, 
 atque propagat. Cur tandem civica inftitutione 
 uteretur infelix hominum turba, non libi vi- 
 vens, led tyranno, cuius oracula legum, ful- 
 mina autera iuftarum poenarum locum tenent? 
 Vivens autem? Immo vero tamquam in expu- 
 gnata urbe a victore deprehenfa. miferrima belli 
 praeda , non nifi pr ecariam trahens animam ! 
 
 Quandoquidem igitur ipfa tyrannidis pestis 
 omnem feriam inftitutionem penitus enervat, 
 videamus nunc quam diverfa lint liberarum ci- 
 vitatum conlilia, et quam necesfaria acfructuo- 
 fa ibi evadat eadem ilia fcientia. 
 
 Sicuti ergo inter proprias fervilis obfequii 
 notas ea etiam est , ut humanae naturae , fefe ip- 
 fam extollere enitentis , vires vehementer debilitet , 
 
 B adeo- 
 
*o O R A T I O. 
 
 adeoque funesta contr.gione ingeniorum vigorero 
 confuraat, ita fhnctaiibertas, Divina quadam vi, 
 initia ilia atque elementa eximiarum , quae nobis 
 infunt, dotium fovet,evolvit, explicat; arduam- 
 que illam , qua ad omnera perfectionem ac fell- 
 citatem contenditur , viam explanat. Non enim 
 exiftimare Vos velim, A. A. omnem civitatum 
 amplitudinem ac dignitatem in eo esfe pofitam , 
 ut nihil praeter tranquillitatem populorum exter- 
 nam illae confirment, aut curent. Alia enim pro- 
 fecto , eaque longe auguftiora libertas et libera ci- 
 vitas habent conlllia , momentaque , five ad edu- 
 cationem humani generis moralem, per coniuncta 
 ftudia ac vires provehendam , five etiam ad omnem , 
 qua late pateat , felicitatis noftrae orbem amplift- 
 candum , maxime idonea. 
 
 Haec vero quum ita funt,. iam ad ea, quae 
 ex dictis colligo , animos Veftros advertite. 
 Eccui quaefo libera exercitatio atque conten- 
 tio virium animi corporisque , per quas excel- 
 fum illud, quod memoravi, civitatis confilium, 
 continua ad felicitatem perfectioncmque progres- 
 
 fia 
 
O R A T I O. ii 
 
 fio obtineatur, tuto poterit permitti? An ni- 
 di et incultae iflorum mortalium turbae, quae 
 libertatem a licentia , ferocia , et petulantia fecer- 
 nere numquam didicerit? At ea quidem esfet 
 imprudentisfima pueri , aut furiofi hominis eman- 
 cipatio! Superest igitur, ut vere liber esfe ne- 
 queat, nifi qui ad rectum Divini illius, attamen 
 gravislimi muneris ufum , per feriam inftitutionem 
 bene fit praeparatus. 
 
 Quis vel bonis legibus formabit Rempubli- 
 cam, vel quamcumque eius partem , fibi creditam , 
 recte tuebitur ? Et hie videte , A. A. quantum 
 inter liberum et fervientem populum interlit. 
 Superba dominatio , exuta legum aequalitate , cer- 
 tam formam aut modum habere non potest. Ubi- 
 cumque igitur terrarum atrocibus illis imperils , 
 uti fluxis , atque indomitis , fie etiam fimpiicisfi- 
 mis , miferi proteruntur populi ; ubicumque non 
 legum aut magiftratuum exctiltae fapientiae, fed 
 vi, metui, et feroci impotentiae, per omnes 
 eius miniftros ac fatellites diffufae, infelix ob- 
 temperat civitas , ibi profecto impends , fed ty- 
 
 B 2 ran- 
 
i± O R A T I a 
 
 ranrri fulmine armatis manibus rerum tractatio 
 potest pcrmitti. 
 
 At quam dispar est ratio civitatis liberae, et 
 popularis ! quae, uti absque fingulari etpaene Di* 
 vino conditorum lumine nusquam gentium aut 
 terrarum furrexit, ita ne adminiftrari quidem po- 
 test, aut confer vari , nifi per praeclaramaliquam, 
 bonisque artibus ornatisfimam magiftratuum ac 
 rectofum fapientiam. Etenim nulla vel mente 
 noftra concipi , vel etiam post hominum memo- 
 riamreperiripotuit Respublica, vere libera, quia 
 accurato regeretur Iuris Publici codice , per quem 
 ponderibus fuis librata imperia fiispicaci diligen- 
 tia conftituerentur, distinguerentur, coercerenv 
 tur, fustinerentur , ut &c admirabilis ilia partium 
 diverfitas ad totius confenfionem ,. id est public 
 cae libertatis custodiam contenderet ?: Quantam 
 igiturfollertiam, quantamque conditorum pro vir 
 dentiam prodat elegantisfima harumcivitatum quail 
 ftructura, a. rudi fimplicitate tyrannici imperii 
 remotisfima, quantaque deinde esfe debeat eorum 
 pcritia:, quibus tarn artificiofae hominum coagraei> 
 
 ta- 
 
o r a t r a ra 
 
 sationis- rectio tuto committatur , me etiam ta- 
 eente intelligitis , Cives Optimi. 
 
 Quandoquidem ergo nemo diffiteatur, non 
 alios homines ^ quam rerum ufu, et Iuris Pubiici 
 fcientia probe expolitos , curam liberae civitatrs 
 recte posfe fuflinere, videamus etiam quos inter 
 populos facilis ilia , et promta, quae Bonis legi- 
 bus debeatur ; reverentia fit fperanda. An ibi 
 gentium , ubi morum asperitas per irigenuam vi- 
 tae disciplinam numquam fuit delinita?' Ubi erro* 
 res et fuperftitiones innumerae anguflos animos 
 penitus tenent conftrictos ? Ubi denique imbe- 
 cilla multitudb per revisfimam quarumcumque 
 opinionum-ac rumorum auram undaruminftar cie- 
 tur , volvitur , aerevolvitur ; per blandds , attamen 
 fallaces fonos , tamquam lapides ad lyram Orphei 
 aut Amphionis, cogitur, impelliair, decipitur? Ad 
 haec etiam respondeant omnes , qui peritiam ali- 
 quam rerum humanarum ciViliumque fuerint adep- 
 ti. Brevis profecto tr-ifiisque experientia faepisfinre 
 calidam magis qnam providam eorum fpem inter- 
 cepit, qui tam male affectos populos per folam 
 
 B 3., 1^- 
 
14 Q R A T I G. 
 
 legum reverentiam ad disciplinae publicae aequa- 
 bilitatem , atque conftantiam , ad rectum commu- 
 nemque libertatis fenfum auderent perducere, 
 Unde igitur ille fenfus , unde praeclara ilia intel- 
 ligentia erit iperanda ? Abipfo, eoque folo infti- 
 tutionis lumine , quod civium pectora non tan- 
 tum libertatis amore inflammet , verum etiam te- 
 nebras barbariei, omniumque fuperflitionum fe- 
 liciter dispellat. 
 
 Quiequid adhuc dixi, id omne ad unam fum- 
 mam cogi debet, necesfitatem nempe inftituti- 
 onis civilis, ingenii, ac morum, ad libertatem 
 cum parandam ., turn praefertim tuendam , atque 
 confervandam. Etiamfi enim a corrupto popu- 
 lo debellari nonnumquam posfit tyrannis, quo- 
 niam nihil magis naturae legibus est confenta- 
 •neum, quam ut gravior potentia minorem de- 
 pellat, ifta tamen potentia victrix mox fuis ipfa 
 viribus onerabitur, et cadet, nifi firmitas atque 
 conftantia civitati, quantumvis praevalidae, 
 per ingenuae vitae disciplinam, culturamque 
 vere liberalem accedat. Permittite mihi, A. A. 
 
 ut 
 
O R A T I" <5» 15 
 
 ut ea ,, quae velim , tandeni complectar , non meis , 
 fed magnificis Ciceronis verbis, quibus Iulium 
 Caefarem , orbis Romani lam turn domitorem 3 
 compellat: (a) Obftupescent posteri imperia , pro- 
 vincias, Rhenum, Oceanum, Nilum, pugnas 
 innumerabiles 9 incredfbiles victorias , monument 
 tainnumera 9 triumphos audientes, et legentes tuos. 
 Sed , nifi haec urbs ftabilita tuis con film at que 
 inftitutis erit , vagabitur modo nomen tuum huge 
 at que late , fedem quidemftabilem, et domieilium 
 certum non habebit. 
 
 Probata , nifi fallor,feriae inftitutionis in libera 
 R epublica nece*fitate , proxima nunc esfet accu- 
 ratior aliqua et fubtilior explanatio ipfarum 
 illarum artium , quibus ad libertatem, five quae* 
 rendam, live etiam corifirmandam , atque ampli* 
 ficandam , maximae vires inesfe videantur. Sed 
 hunc meae Orationis locum, etfi omnium con- 
 fenfu gravisfimum, ad anguftiora revocabo fpa- 
 
 tia 2 
 
 i__ _^- 
 
 00 Pro M. Mane Ho, cap. 9, 
 
t6 © R A T I 0. 
 
 tia, ne meis civibus, libcrtatis fiduciamet intel- 
 ligentiam profitentibus , diffidere videar. 
 
 Itaque ea, quae ftrictim dicturus fum, diligen- 
 genter expendite, A A. Humanislimi. 
 
 Nihil fane navi autabfurdi a me fignificatum iri 
 existimo, u* feria asfeveratione affirmem, civi- 
 cam iftam inftitutionem non anguftiores habere 
 terminos, quam ipfosillos, quibus omnium iu- 
 rium officiorumque hiimanorum ambitus et fcien- 
 tia continentur. Quid eriim aliud est ci vitas, 
 quamcoetus hominum, non ignotam aliquam 
 feriem iufium obligationumque, quae antea na- 
 turae noiteae non inerant , fancientium ; id enim 
 exitra -modum abfonum mini videtur^ fed eas- 
 obligationes, eaque iura., quae homo in flatu 
 naturae, quem vocant, femper habuerit necesfe 
 est, ita tamquam in medium conferentium, ut 
 confociatis fludiis, atque utilitatibus , tanta obti- 
 neantur bona, quanta fine civitatibus frultra Ipe- 
 ret.aut quaerat mortalium $enus. 
 
 At quorfum deinde bene fundata contendic 
 civitas? Ad eundem fine dubio finem, quo 
 
 na~ 
 
R A T I 0. 17 
 
 natura humana, univerfe confiderata; ad fum- 
 aium illud iuris naturalis praeceptum , atque prin- 
 cipium, Perficete, ut felix fis. 
 
 Sed ultra quaero, tjuae igitur via ad tarn gran- 
 de bonum civitates perducat ? Nifi aliam homi- 
 num , aliam vero populorum felicitatem ac iufti- 
 tiam nobis fingamus, eadem utique erit ilia via, 
 quae et fingulos ad naturae fuae dignitatem extol- 
 iat, vita nempe publica, privataque, officiorum 
 et fcientisfima , et femper memor. 
 
 Quandoquidem igitur intelligitis , A. A. fon- 
 tem officiorum civilium iplum ilium esfe, ex quo 
 et reliqua omnia humana oriuntur, adeoque fu- 
 premam civitatis bene conftitutae legem non dif- 
 ferre ab ea, quamfingulis praefcripftt natura ; et 
 quoniam deinde utrique non aliter obtempera- 
 mtfs, live in folitUdine> five in qualicumque 
 focietate verfantes , quam per folam , eamque di- 
 ligentisfimam obfervationem fummi illius, quod 
 laudavi, naturae praecepti ; quae omnia, inquam, 
 quum ita , uti dixi , una eademque mente confen- 
 tiant, quid denique dubitemus affirmare, civilis 
 
 C in. 
 
i8 O R A T I O. 
 
 inftitutionis id caput es'fe, illudque principium, 
 ut, quicumque vera Civis dignitate ac libertate 
 frui cupiat , ante omnia alia Hominis munia recte 
 discat tueri: live, ut totius rei fummam dicam, 
 ad fustinendam.boni civis perfona'm formari, ni- 
 hil aliud esfe, quam ad iurium et obligationum 
 naturalium certam fcientiam inftitui. 
 
 Etiamfi vero perfuafum nunc habeatis, fcho- 
 lam verae libertatis eandem esfe , quam omnis 
 virtutis; etiamii deinde libertatem fine exculta 
 virtute fuftineri numquam posfe confentiens fa- 
 pientum vox iam diu iudicaverit, forte tamen 
 a me nunc exfpectabitis , ut earn disciplinam , ea- 
 que officia figillatim perfequar, quaeadformandum 
 bonum civem prae ceteris videantur necesfaria. 
 
 Verum enimvero, tanta rerum copia, tantae- 
 que temporis me circumftant anguftiae, ut Ve- 
 flrum asfenfum magis ab ipfius causfae, a me fus- 
 ceptae, evidentia, quam ab accurata probations 
 fperc.re debeam. 
 
 Iam primum omnium domeflicae educationis 
 momenta perpenderem ? nifi uberrimam illam di- 
 
 cen. 
 
O R A T I O. 19 
 
 cendi materiem iam fupra a mea oratione remo- 
 yere- conftituisfem. Quid alioquin facilius pos- 
 fet doceri , cum iultisfima , ut mihi qmdem vi- 
 detur, argumentation , turn vero.etiam auctGII- 
 tate fapientisfimorum ac liberrimoruiii totius an- 
 tiquitatis populorum, quam ipia -iliius inftitu- 
 tionis incunabula inter paternos lares iam esfe 
 quaerenda? Eccui quaefo causfae Romani fuam 
 magis debuerunt magnitudinem , quam fanctis- 
 fimae illi disciplinae domefticae, quae ineuntem 
 aetatem non tantum iuriiim, fed cummaxime offi- 
 ciorum civilium tarn familiari fenfii occuparet , 
 Ut, qui cupiditates et inconfultas affectiones 
 in domo paterna ad certam feveramque normam 
 regere didicisferit , eadem opera fiimma legum 
 reverentia, et magiftratuum obfervantia imbue- 
 rentur ? 
 
 Sed deinde religionum vim et effeetum me- 
 c'um introspicite , C 1 v e s Humanisfimi. 
 
 Non is ego fum , qui facrorum disciplinam ad 
 civicam inftitutionem fie referendam esfe exifti- 
 mem, ut deformem illam Imperii et Sacerdotii 
 
 C 2 con- 
 
20 O R A T I O. 
 
 confociationem Vobis commendare fuftineam, 
 per quam innumeri .populi , facris dolis per re- 
 rum Divinarum miniftros, et Reipublicae proce- 
 res irretiti, tyrannidis iugum patientisfimis cer- 
 vicibus fusceperunt. Tain abfurda opinio num- 
 quam cadere potest vel in philofophum, vere 
 civilem, vel etiam in hominem Christianum, 
 qui inter maxima , et prorftis flngularia exceilen- 
 tiae Divinae illius patefactionis documenta , ipfam 
 illam non dubitabit referre facrorum ab imperio ci- 
 vilidistinctionem , ac disiunctionem , qua efficia- 
 tur, ut ad omnes populos facilis accesfus pate- 
 ret pateatque inftitutionibus illis Divinis , quae 
 de ipfo civitatis iure et forma nihil quicquam 
 praecipientes 3 aut definientes, idcirco cum om- 
 nium formis atque ftructura facillime copulan- 
 tur. 
 
 Tametfi vero ipfa facrorum dogmata a fummi 
 imperii partibus accuratisfime fint feparanda , non 
 tamen propterea caftae religionis tutelam atque 
 commendationem a publica civitatis cura avel- 
 lendam esfe cenfeo. Quid enim primum ad ar- 
 
 cen- 
 
CT R A T I O: 21 
 
 cendam fpfam illam Imperii et Sacerdotii cora- 
 misfuram accommodatius , quidque ad detegen- 
 das ac refutandas principum aut facerdotura ad- 
 verfus libertatem confpirationes opportunius , 
 quam publica ilia, facrarum civiliumque rerum 
 terminos accurato iudicio fecernens civium fol- 
 lertia? Hacarteexcultipopuiinumquam ludibrium 
 debe.bi.int pesfimis illis fuperftitionum miniftris* 
 facrificulisque , qui, teste omnium temporum me* 
 moria, perfaepe tyrannidem, rarisfime autem li* 
 bertatem inter genus humanum commendarunt ^ 
 vel propagarunt. 
 
 Quis deinde Veftrum , A. A* , ubi vel pu 4 - 
 blica iuperltitionum damna , vel purae religio* 
 nis laetos fructus animo fecum reputet, illas 
 quidem fumma reprehenfione , hanc vero tutela 
 civilis imperii dignisfimam esfe neget? 
 
 Etenim fine, bonis moribus, omnium fapiem 
 turn confenfui, vanae funt leges. Unde autem 
 ipfa, ut fie dicam, morum fanctio, magis erit 
 petenda , quam a veneranda. religionis discipli* 
 na, illisque praeceptis, quibus yitia quam pin- 
 
&z o a A T I o. 
 
 rima, extra legum vim poenasque poiita, atta« 
 men felicitatem populorum ex occultis infidiis 
 vehementer vaftantia, coerceantur ? Itaque Re- 
 rumpublicarum rectores , quotquot internae 
 concordiae , et publicae culturae impedimenta 
 removere cupiant, periculofisfimam noxiarum 
 fuperftitionum vim a civitate merito arcebunt, 
 quae omnes etiam inter fe id habent commu- 
 ne , ut verum officiorum fenfum , generofumque 
 libertatis ftimulum penitus obtundant. 
 
 Inter ceteras fuperflitiones maxime exitialis 
 fanatica impulfio , foras ifta prorumpens infania , 
 omnem officii et fanae rationis normam detestari 
 folita , pestiferaque contagione interni iftius lu- 
 minis, hoc est turbatae mentis ludibriis, impe- 
 ritam ac mobilem multitudinem inficiens , in in- 
 finitam licentiam, furiofas feditiones, turpisfi- 
 maque flagitia femper delink. Nifi igitur ipfum 
 illud fupremum civitatis confilium , quod in cus- 
 todia externae tranquillitatis omnium confenfu 
 fitum est, ab imperii munere prorfus abesfe ve- 
 limus, profecto etiam feveram fectarum fan* 
 
 ti- 
 
R A T I Ck 23 
 
 ticarum coercitionem ad publicae disciplinae par- 
 tes referre nequaquam dubitabimus. 
 
 Prima igitur liberi populi fapientia fit, fcire, 
 atrium libertatis fanctisiimum illis tantum pate- 
 re, qui cartas mentes^ et puras manus ad coe- 
 lum tollant ; adeoque praeter ipforum civium 
 probitatem, vitaeque innocentiam, haud aliam, 
 per quam libertas defendatur, vim posfe reperiri. 
 
 Omnes praeterea , qui ad fruendam libertatem 
 font nati, ita educentur, ita inftituantur , ut 
 non folum venerandum illud nomen ore profi- 
 teri, et prae fe ferre discant, neque tantum dul- 
 cisfimorum, quos libertas ferat, fructuum prae- 
 fenfione aut cupiditate permulceantur, verum 
 etiam gravisfimorum munerum , periculorum ? 
 aerumnarum, pro ea libertate faepe exantlan- 
 darum , fenfu penitus fint imbuti. 
 
 Quis alius, niii libertatis intelfigens, patrram 
 liberam amabit? Non ea fcilicet affectione, qua 
 pullus nido fuo inhaeret, cuiusque originem,. 
 modum, aut terminum , ipfe fervidus amator igno- 
 rat 3 nee caeco quodam impetu, cum magna in- 
 
 iufli- 
 
24 O RATIO. 
 
 iuftitia , et fuperbo aliorum populorum contem- 
 tu coniuncto, fed humanisfima aliqua carria- 
 ge, quae ex certa felicitatis noftrae eonfcientia 
 profecta, ardens ftudium boni publici amplifi- 
 candi, dulcemque ilium animi fenfum in nobis 
 commoveat , quo totam civitatem , velut coniun- 
 ctisiimam domum gentilitiam complectamur. 
 
 Omnes line dubio respondebitis , cives,' 
 amorem patriae fine claro fcientiae lumine flul- 
 turn esfe, ac temerarium. Sed deinde etiara 
 Veftrum asfenfum facile fpero, prorfus existi- 
 mans, civem, in ftupida ignoratione iuris Divi- 
 ni humanique patriae fuae verfantem, neque fin- 
 cerara et promtam obedientiam , nee debitam re- 
 verentiam, non nil! ex perfuafione fanctitatis 
 ipfarum legum provenientem , illis legibus esfe 
 Tedditurum. Quaero enim, an ilia vitae, civi- 
 tatis disciplinam condanter mentis, aequabilitas , 
 aut ipeTari , aut etiam postulari posfit a volubili 
 et praecipite multitudine , quae confilii, iuftitiae, 
 atque utilitatis patriarum legum prorfus ignara, 
 earum vires non interna bonitate , fed folo re- 
 rum 
 
O R A T I O. ? 5 
 
 rum eventu metiri, non pie revered, fed tarn- 
 quam iactus fulminum extimescere didicerit ? 
 Veteres Rerumpublicarum conditores durisfi- 
 mas barbararum nationum cervices non alia ar- 
 te, quam commendatis immisfisque religionibtts , 
 frangere , et ad legum fuarum obfervantiam flec- 
 tere poterant. Verum iam pridem iste Apollinis 
 tripus everfus iacet , obmutuerunt Dii, Deae, et 
 Nymphae, ex antris aut annofa quercu iura 
 quondam fundentes: non obnunciatur comitiis, 
 nee iure Augurali populi nunc reguntur. Quid 
 igitur aliud nobis iuperest, quam ut ab expo* 
 lita bonis fludiis humanitate ea Iperemus , et 
 exlpectemus, quae fola fiiperftitio , per gentes 
 fufa, quondam effecerat? 
 
 Ipfa etiam , mihi credite , A. A. liberae civitatis 
 ordinatio , non alii populo , quam bene inftituto , 
 diu potest placere. Huic nempe formae non ea 
 inesfe folet fimplicitas , quae regia imperia , poten- 
 tiamque, intra angustum finum accumulatam , im- 
 peritae turbae vehementer commendat. Quoties 
 ilia ftupuit attonita, captaque fuit per ipfum 
 
 D ap« 
 
a6 O R A T I O. 
 
 appara*um , mngnificentiam , et oftentationem 
 praev.ilidae potenthe , in publicam libertatis per- 
 nicicm audacisfime asfurgentis! Quoties ista le- 
 ges proculcans , attamen oculos fenfusque prae- 
 ftringens imperii magnitudo, maiorem apud fto- 
 lidum vulgus habuit commendationem , quam 
 forma Reipublicae liberae , accurate et eleganter 
 defcriptae , cuius autem conceptionem, confcii- 
 fum , concentumque , rudia ingenia non perfpice- 
 rent! Ecquis igitur mirabitur, femper fuisfe, 
 et esfe etiamnunc haud paucas nationes, tam 
 vitiofe nffeftas, ut crudelisdmae tyrannidis via- 
 cula- iniicienti ultro ac libenter manus porri- 
 gaiit, quin etiam de ipfis illis vinculis ftolide 
 glorientur. 
 
 Cum tali, "qiialem Iaudavi," patriae amofe, 
 eoniunctisfima esfe debet ilia obfervantia, qua 
 non quidem homines, magiftratu aut honoreinfi- 
 giies , verumipfam legum maiestatem , cuius illi 
 funt vindices custodesque ? reveremur, et coli- 
 mus. Non aliud certius intereuntis Reipublicae ca- 
 pitur omen , quam ex ipfo ifto , quemhostibus fuis 
 
 ve- 
 
O R A T I O. a-r 
 
 veteres imprecabantur , legitimorum imperiorum 
 contemtu. Hunc nimirum contemtum tamquam. 
 umbra ftatim confequitur pesfima ilia , quae toties 
 fanctisfimum libertatis nomen contaminavit li- 
 centia , populos , discordiis civilibus et feditioni- 
 bus fesfos , miferrimae , fed quietae tamen fervi- 
 tuti tandem mancipans. 
 
 A cive, patriam amante, abesfe etiam non 
 potest ilia omnium animos permeans ac pene- 
 trans affectio , quam , Anglis auctoribus , Publici 
 commodi fenfum \_Publiciim Spiritum\ appella- 
 tnus. Hie nempe liberae Reipublicae eivem ita 
 animat, ut ex fola patriae amplitudine et dig- 
 nitate fuas existimet fortunes, quemadmodum 
 apud populum Romanum , fumma Reipublicae 
 maiestate lefe efferentem , ipfum illud , Civis Ro- 
 ■manus /««*,■ publicae non tantum, verum etiam 
 privatae magnitudinis confeientiam declarabat. 
 Itaque hoc nomine nequaquam cohoneftamus 
 •fervilem aut fanaticam impulfionem illorum po- 
 pulorum, qui communi patriae amore fefe ur- 
 -gueri credunt, ubi minime pro ipfa eius felici- 
 
 D 2, ta- 
 
a8 O R A T I O. 
 
 tate, aut falute, fed tamquam regiae tyrannidi, 
 ambitioni , faevitiaeque devotae victimae , in mi- 
 feriam et mortem ruunt. Nee magis faluberri- 
 mo hoc fpiritu animatos putamus, qui patriam 
 fuam, honores et pinguia munera liberaliter di- 
 ftribuentem, certatim fie complectuntur , ut cu- 
 pidi proci puellam bene dotatam diligunt. Nam 
 levisfimum hoc amatorum genus mox folet dif- 
 fugere, quamprimum fuperba domina avari cul- 
 toris lpem fefellerit. 
 
 Sed uberrimae disferendi materiae finem im- 
 pono, postquam fummam confenflonem amoris 
 patriae, et ftudii aequalitatis , breviter adhuc 11- 
 gnificavero. Quemadmodum nempe fublata ilia 
 aequalitate, nihil praeter inane nomen libertatis 
 fuperest, ita profecto plurimorum civium pectora 
 vix incalescent amore illius patriae, quae prop- 
 ter diverforum ordinum atque clasfium inaequa- 
 litatem , honestae aemulationi communem , liber- 
 rimumque omnibus campum denegat. Ecquis 
 eanm habeat patriam, quae iniusta magis no- 
 verca, quam alma mater lit? Non igitur nos- 
 
 tram 
 
O R A T I O. 29 
 
 tram commendationem merentur iflarum civitatum 
 inftituta, ubi aditus ad fcientiam civilem et le- 
 gum plerisque praecluditur. Hinc enim fon- 
 tes et capita fufpicionum , invidiae, factionum, 
 quales illae erant , quibus diutisfime vexata fuit 
 Romana Respublica, donee tandem faftorum ne- 
 faftorumque dierum penetralia , et regnum illud 
 forenfe, de manibus patriciorum extorquerent 
 plebeii. 
 
 Dixi de inftitutione illarum ' rerum , quae 
 omnium confenfu ad vitam civilem bene regen- 
 dam funt necesfariae. Sed praeterea" filentio 
 praeterire non debeo ftudium honesti feriique 
 Laboris ; ac tandem rectum , liberisque populis 
 confentaneum ufum Divitiarum. Illas enim vir- 
 tutes merito liberales appellari arbitror, quia vix 
 aliae fuccurrunt, quibus tantum momentum ad 
 libertatem tuendam et confervandam inesfe vi- 
 deatur. Teste igitur omnium temporum memo- 
 ria, publicam libertatem ubique comitata fuit vi- 
 ta civium diligens,et industria; fervitutem autem 
 fummus languor, animi, corporisque. Quare 
 
 D 3 mi- 
 
2o . O R A T I 0. 
 
 mirum nobis videri non debet , fapientisfimos 
 legum auctores civium fuorum mores ita finge- 
 iq femper ftuduisfe , ut asfiduum laborem iuben- 
 do , pigritiam , velut crimen , proferiberent. Te- 
 ■ftor legem Solonis, ipfi : curiae Areopagiticae 
 illam curam cognitionemque mandantem , vel 
 <etiam admirabilem disciplinam Romanorum, non 
 quidem poenam civilem;, -led stamen notam cen- 
 foriam illis comminantem, qui utili arti, aut vi- 
 tae profesfioni, fefe non.addixisfent. 
 
 Si fcire velitis, A. A.., quantum ad omnem 
 virtutem colendam, vitiorumque femina exftin- 
 cguenda, labortofa.p-roftt vita, de eo vel natu- 
 rae humanae, morumque idoneos existimatores, 
 vel potius Vosmet ipfos interrogate. Nunc au- 
 tem quae illi infint vires, atque opes* non tan- 
 Hum ad felicitatem populorum internam , verum 
 .etiam ad externam tranquillitatem defendendam, 
 confer vandamque , ex conwii vitii.confideratio- 
 jie cognoscite, _ : [cfur; 
 
 Pigritiae et -feryitutis mala tarn inter fe apta et 
 nexa.funt, .ut.haec illam, illavero hanc alat, 
 
 at- 
 
R A T i a 31 
 
 atque protrudat. Vita igitur f otio torpens, fer- 
 vitutem populoruin aut accelerat , aut certisflmis 
 veftigiis infequitur. Cumprimum Graeci et Ro- 
 man! , derelictis feriis vitae muneribus v languori 
 et defidiae fefe dedidisfent, actum tranfactum 
 erat de libertate. Non alia" magis frequefis est 
 fchola 'feditionum, omniumque levi'sfimarum et 
 turbulentarum libidintim , :quam conciliabula ilia 
 hominum otioforiim, quorum volatica ingenia a 
 vigore , gravitate , et conftantia civis liberi , la- 
 boribiisque quotidianis 1 asfueti ,. lorigisfime ab- 
 lunt. Eadem pigritia faeva ■• mater, est publicam 
 Hbertatem devaftantis luxuriae, et vanae illius 
 fuperbiae, quae gloriam ex futilibus et fumtuo- 
 fis oblectamentis quaerensv immoidico divitiarum 
 ftudio populos infatuat '4 adeoque robufti am> 
 mi honorem, et aequalitatis fenfum vehemen- 
 ter debilitat. 
 
 Sed quid pluribus opusi?n Perfacile mint pro- 
 basfe videor j. Reipublicae gubernatorem , fon- 
 tes. industrial aperientem y . civesque ad laboris- 
 itudium ftimulantem , eadem opera ad, bonos 
 
 mo* 
 

 
 2 O R A T I O. 
 
 mores , fruendamque libertatem illos infti- 
 tuere. 
 
 Ubi ad alteram virtutem, ufum nempe divl- 
 tiarum, libero populo dignum, iufrisque pon- 
 deribus examinatum , tranfeo , nemo Veftrum 
 vereatur, A. A., ne in communem illam, la- 
 tisfime patentem, et faepe vagam, quae de Luxu- 
 ria toties inftituta fuit, disputationem tandem 
 delabar. Etenim nihil aliud in praefentia mihi 
 volo, quam Vobis, quoad potero, perfuadere, 
 non quidem foedam illam luxuriam, qua ganeo- 
 nes et nepotes diffluant, voracislimam esfe for- 
 tunae publicae privataeque charybdin; ecquis 
 enim fapiens id negare umquam fuftinuit? ve- 
 rum ipfum etiam ilium luxum elegantem, et 
 eruditum, quamvis voluptatibus , fuapte natura 
 non malis, inferviat, liberae tamen civitati men- 
 to infestum haberi, ac periculofum, nifi vel le- 
 gum, vel potius publicae disciplinae providen- 
 tia ferpenti malo tempeftive fuccurrat. Non ego 
 fum durus ille Spartanus, qui ipfos divitum 
 fumtus, mercaturae, multarumque aliarum ar- 
 
 tium 
 
O R A T I 0. 33 
 
 tium 'fhidia foventes, et publicam induftriam exa- 
 cuentes, in malis numerem; attamen istam, quae 
 divitias confectari folita est, potentiam, pauper- 
 tatisq-ue contemtum , a libera Republiea omnino 
 fubmovendum esfe existimo. Non valde rari 
 Romae erant Curii, aut Fabricii, quamdiu fola 
 virtus, etiamfi tenuisfima re familiari fustentata, 
 fummis honoribus et praemiis cohonestaretur. 
 Simulac vero corrupta, fed communia populo- 
 rum iudicia , magnas divitias ea admiratione , iisque 
 ornamentis cumulant , quae virtuti tantum, et me- 
 litis debentur; cumprimiiin , inquam, excellent 
 tia et exiftitnatio civium patrimoniorum ampli- 
 tudine ponderantur, everfa mox iacet aequali- 
 tas, ipfe ille erectus et celfus libertatis fpiritus 
 inter tenuioris fortunae cives exanimatur, qui- 
 que divitiis ac divitibus fervire coguntur, ad 
 mores etiam ferviles , id est abiectos , et patien- 
 tisfimos, paullatim conformantur. 
 
 Cumque praeterea deliciae vitae fumtuofae ac 
 fplendidae maximam vim habeant, talem ac tan- 
 tum languorem animis corporibusque inflnuan- 
 
 E di a 
 
34 O R A T I O. 
 
 di, per quern nervi omnes actuofae et robustae 
 virtutis penitus incidantur, in hac cura, in hoc 
 fludio verfari oportebit omnes, qui liberis po- 
 pulis praefint, ut per publicae disciplinae vi- 
 gorem excutiatur ftupor ille , ac fop or , quern ip- 
 fi tyranni callido confilio faepisfime populis in- 
 iecerunt, quo illi, otii dulcedine fie deliniti, 
 eccui fervirent tandem non curarent, dumrao- 
 do fuis fervire posfent voluptatibus. 
 
 Hae funt inftitutionis educationisque civilis 
 partes, quas per temporis, quibus coarctor, an- 
 gustias, commemorare mihi licuit. 
 
 Quam praeftabilis ilia fcientia , verumtamen 
 ardua ! Ea enim mente Vos esfe velim , O mei 
 CivesI ut peiTuafisfimum habeatis, iugum fer- 
 vitutis a male moratis populis longe facilius 
 ferri , quam fancta libertatis munera. Qaaeritis- 
 ne causfas ? Servituti nihil praeter pecudis pa- 
 tientiam inest, libertas autem fine humanarum 
 virium, corporis animique fumma contentione ,. 
 rectoque ufu, defendi numquam potest. Ilia 
 igitur,. nil nifi faevum domini flagellum perhor- 
 
 res- 
 
O R A T I O. 35 
 
 rescere folita , fuis permittitur inquinatisfimis 
 cupiditatibus , haec vero aufteras libi ipfa de- 
 poscit, et fcribit leges, quibus non adulta iam 
 et confirmata compefcatur nialitia; nam popu- 
 lus, fervilibus libidinibus flagitiisque deditus, ab 
 ipfa fervitute non longe abest; fed prima etiam, 
 in perniciem libertatis fparfa vitiorum femina, 
 et frirpes , tempeftive evellantur. 
 
 Intellexiftis , A. A. quos fructus patriae ac 
 libertati ferat ilia, quam hac Oratione exornare 
 ftudui, vitae civilis disciplina. 
 
 Talibus igitur copiis abundans Respublica, fum- 
 mam felicitatem , cum omnibus impertit civibus , 
 turn etiam illis, quibus imperii cura concreditur, 
 quorum fane militates a publicis numquam pos- 
 funt distrahi. Praeclarib hisce ftudiis excultus, 
 et florens populus , ftabilem imperii formam,fuas- 
 que leges, a factioforum hominum infidiis tu- 
 tisfimas, facile confervabit. Quas enim causfas 
 habet, ilia, toties a fapientibus deplorata, multi- 
 tudinis mobilitas , aut quid aliud vituperant 3 qui 
 illam comparant , five cum equo indomito , aut 
 
 E 2 ef- 
 
36 O R A T I O. 
 
 effreni, five etiam cum undis, vi procellarum 
 efFervescentibus , et hue illuc impulfis , quani 
 ipfam levitatem ftudiorum , inter gentes , con- 
 ftanti libertatis disciplina non fatis eruditas ? 
 Itaque civitatis Rector enitatur, contendat , la- 
 boret, ut illam lapientiam in medullis ac visce- 
 ribus omnium infidere curet. Turn demum 
 optimorum civium memoria absque acerba in- 
 gratae patriae incufatione ad pofteritatem tranfl- 
 bit. Turn blandis quidem , et gratis , fed falla- 
 cisfimis nominibus, populos non ludificabit cla- 
 mofa et procax demagogorum eloquentia , neque 
 illi populiper infidiofoset obliquos tramites^qua- 
 les tyrannis habet innumeros, in iervitutem fe- 
 fe abduci patientur. 
 
 Videamus etiam , ubi iufta imperia promtisfime 
 ac facillime gerantur? Sine dubio m civitatibus, 
 ita , uti dixi , expolitis , ubi communis iurium 
 officiorumque notio in omnium animis fie fer- 
 vatur impresfa, ut nemo nefciat, bonam legem 
 nihil aliud esfe quam rectae rationis effatum, a 
 quo fine maximo felicitatis detrimento recedi num- 
 
 quaiB 
 
<!> R A T I O. £7 
 
 quam posfit. Si nempe recte praeceperiiit phi- 
 l>fophi, ilium demum vere libeFom esfe appei- 
 landum, qui ratioriis ufu fubactus, eius impe- 
 rio obtemperare didicerit , • an ^ quaefo , liberarum 
 nomen et honorem merebuntur illae nationes^ 
 quibus confilia: causfaeque Iegum fuarum adeo 
 funtignotae, ut nihil praetef earum fanctiones 
 ferviliter pertimescere" didicerint? Quantae vi- 
 res, quantaque exfequendi opportunitas legibus 
 accedat ex ipfo lumine feientiae ,. per civita- 
 tem diffufae , ufii fuo et experientia doeere po- 
 tuerunt boni illi quidem , attamen non iatis pro- 
 vidi homines , quibus fola legum feveritas ad hu- 
 manitatem inter cives properandam, depellen- 
 damque barbariem, videretur fufficere. Hi enim 
 aufis fuis Temper exciderunt, quonmm et ip& 
 immanis. tyrannorum potentia, etfi ad vaftan- 
 dam, perdendam, dikniandamque totam civita- 
 temfatis fit valida;, numquam tamen populos co- 
 gere potuit ut faperent , utque innumera ilia 
 cuiturae impedimenta, fuperftitiones , erroresque 
 
 E 3 fuos 5 
 
3 8 .0 R A T I O. 
 
 •fuos, legum iusfu, et repentino quodam inftin- 
 ctu deponerent. 
 
 Quid deinde dicam de pari ilia ac mutua Gu- 
 bernatorum Reipublicae erga cives, et civiumerga 
 Gubernatores fuos volunt ate , atque fiducia? quae 
 fapientisfimorum borainum iudicio in ipfis, ut 
 lie loquar , visceribus formae popularis ita debet 
 infidere , ut , quicumque hoc vinculum laxet , 
 per idem id facinus totius civitatis itatum con- 
 vellat. Vosmet ipfi, A. A. Humanisfimi p de eo 
 iudicate, an illud libertatis firmamentum vel in- 
 ter turbam agrestium, ac levium, veletiam malo 
 vitae cultu* aut vitiis corruptorum mortalium, 
 vim aliquam habere posfit. Vera amidtia, nifi 
 inter bonos, esfe nequit. Inter improbos igitur 
 homines, de aliorum moribus ex fuis flatuere foli- 
 tos, adeoque pesfimos ac ftultos meritorum aefri- 
 matores , numquam deerunt vehementisfimae caus- 
 fae fulpicionum, irarum, odiorumque, quae Ion- 
 ge lateque disfeminatae , totam civitatem brevi con- 
 turbabunt. Succumbent femper calumniis boni , et 
 probi, eaque ruina oppresfa ipfa libertas interibit. 
 
 Quam 
 
O R A T I O. 39 
 
 Quam ab his diverfaXunt omnia apud .populos. 
 fimplices, erga bonam . disciplinam % et leges fide- 
 les! Ibi fanctisfima et fraterna necesfitudo om- 
 nem patriam arctisfimo vinculo complectitur : ibi 
 demum cuftodes et gubernatores Reipublicae tara- 
 quam in finu unius eiusdemque. domus coniun* 
 ctisfimae vivunt. Ecquis deinde procerum, aut 
 magiftratuum , inter tot cautos y doctosque , qui- 
 bus fefe circumfeptos fentiunt^. ipeculatores , 
 commisfa poteflate male uti audeat % Ipftun im- 
 probum conatum mox arguet vox civium publi- 
 ca, eaque incorrupta: manifefti autem, et inter 
 temeraria periculofaque confilia deprehenfi recto* 
 res erubescent, in viam redibunt, et falva erit 
 Respublica. 
 
 Tandem vero , etfi rarisfima fati iniquitate op* 
 presfa cadat civitas, tarn praedaris artibus mo- 
 ribusque exornata, extremum tamen ilia, femper 
 habebit virtutis ac fanctitatis, acerbae fdrtiinae 
 succumbentis , folatium, confcientiam vitae bene 
 et laudabilitertranfactae." Itaquenon nifi hones* 
 te umquam cadet. Cadet autem? Jmmo vero- 
 
 meli- 
 
4o R A T I 0» 
 
 meliore fui parte fuperftes femper erit, vigetit 
 memoria et laude iaeculorum omnium , grande 
 exemplar, quod ultimae etiam posteritati infer- 
 viat, relinquet^, ae tandem cum ipis tyrannis fuis 
 bonae mentis, bonique animi femina, ferius aut 
 oeius communicabit. 
 
 Vidistis, ni(i fallor, A. A. quam feveris na- 
 turae focialis -legibus libertas felicitasque popu- 
 lorum fanciantur. Quicumque igitur a fceata il- 
 ia via ad corruptelam vitiaque deilectit, ilium 
 naturalis poena , 'five ipfa fervitus , citatisiimis 
 pasiibus perfequitur." Quid autem haec diutius 
 urgueam? Vos, Gives Praeftantisllmi , quot- 
 quot causfas ortus et interims Rerumpublicarum 
 exquirere didicistis , quotquot etiam in fido Hifto- 
 riae fpeculo fenescentium populorum expresfas 
 imagines fuiftis xontemplati , Vos, inquam , o- 
 mnes, teftimonium dicatis, mecumque confitea- 
 mini, longe plures civitates per fuorum vitiorum 
 labem, quam per hoftium vim periisfe; quin et- 
 iam populorum , ifta clade perditorum , cona- 
 tu&j, ad recuperandam libertatem fufceptos , -ni- 
 
(2) R ATI 0. 41 
 
 hil allud Taepe fuisfe , quam fervorum fugitive- 
 rum, effractis ergaftulis erumpentium , petulan- 
 •tfam aliquam, atque nequitiam. 
 
 Sed atris illis rerum imaginibus, quae, ut a 
 noftro futurisque faeculis longisfime amovean- 
 tur, omnes fincera precatione a Supremo Nu- 
 mine contendimus, candidum hunc diem ob- 
 fcurare nolo. 
 
 \_/uod igitur huic bonarum artium Domici* 
 lio, quod mihi etiam bonum fauftumque lit, 
 muneris mei primordia capesfens, Vos faluto, 
 Viri Spectatissimi, quibus res huius Ur- 
 bis et Academiae funt concreditae. 
 
 Placuit Vobis, concordibus, ut audio, fiiffra- 
 giis, amplisfimam mihi committere provinciam, 
 quam laudatisfimi viri , Arntzenius, et 
 Brownius, liberali eruditione,facundia, atque 
 diligentia fua tarn praeclare ornarunt, ut Ilium, 
 acerbo fato Uteris, bonisque omnibus ereptum, 
 soV F Hunc 
 
45 O R A T I O- 
 
 Hunc vero , ad patrios lares reverfum , meritis- 
 fimo defideretis, ac lugeatis. 
 
 Equidem, in quam fcopulofo difficilique ver- 
 fer loco , haud ignoro , qui et orbata tantis viris 
 literarum ftudia pro virili parte tueri , et illam , 
 quam de me concepiftis atque commoviftis ex- 
 fpectationem , fufbinere debeam. 
 
 Verum iacta est alea ! Vos ipfos anteftor r 
 Viri Nobilissimi, me non prenfantem , fed 
 diu cunctantem, et tergiverfantem, ad hunc lo- 
 cum tandem fuisfe perductum. 
 
 Sic enim in Harderoviceiia Academia res meae 
 erant compofitae, ut collegarum amore, difci- 
 pulorum gratia , et frequentia , bonorum famili- 
 aritate, honeftisque fortunis florens, omne mi- 
 grandi confilium , his praefertim temporibus , 
 penitus fere abiicerem. 
 
 At vieit tandem Veftra auctoritas , Viri Mu- 
 ^jificentissimi, vicit huius Urbis , Bataviae 
 : noitrae ocelli, fumma amoenitas, vicit Acade- 
 miae celeberrimae fplendor, et frequentia. 
 
 Vos 
 
O R A T I O. 43 
 
 Vos igitur novum civern, quern cumulatifi- 
 me exornaftis , Veftra benevolentia fuftentare , 
 ac tueri pergite. Ego autera ipfum illud, quod 
 a mei ordinis homine exigitis , grati animi teiti- 
 monium , Vobis perfolvam , omnibus viribus 
 enitendo , et elaborando , ut baec Mufarum fe- 
 des per me detrimentum non accipiat. 
 
 Ita vivite, ita valete, Viri Nobilissimi! 
 Feliciter, ut facitis, hanc Academiam Veftris 
 laboribus confiliisque exornare pergite : ea 
 autem tarn praeclarae operae fuctus diu ca- 
 piat laetisfimos. 
 
 Oalvete etiam, huius Academiae Professo- 
 res Claris simi, quos mihi admodum ho* 
 norifico Collegarum nomine nunc primum com* 
 pello. Vos,quaefo, Viri Gravissimi, fin- 
 cerum iamdiu doctrinae Veftrae cultorem in 
 ufum confuetudinemque Veitram admittite, ad- 
 eoque triste illud, quo afficior, veterum et fi- 
 
 F % de- 
 
44 O R A T I O. 
 
 delium amicitiarum , collegarum Harderovi- 
 cenfium , Virorum optimorum , atque erudi- 
 tisfimorum , a quorum latere invitus disces- 
 fi , defiderium ita lenite , ut hie mihi denuo 
 reddita gaudeam iucunda ilia vitae folatia, 
 quibus ibi me orbatum fentio, doleoque. 
 
 Vos autem , o mei amici, hospites, et iam- 
 pridem collegae coniunctisfimi , Geunsi, et 
 Bleulande, hanc mei commendationem Ve- 
 ftra auctoritate adiuvate, testesque eftote, me 
 ab omni arrogantia , disfidiis , et fimultatibus 
 alienum Temper vobiscum vixisfe. 
 
 Ego vero , nifi mihi ipfi plane ignotus fim, 
 eamdem mentem , voluntatemque, pectus aper- 
 tum, candidum, et limplex, nunc etiam circum- 
 fero. Hlud igitur pectus , dextram , fidemque , 
 Vobis ofFero , omni ope operaque elaborare pa- 
 ratus, ne aut Vos, Collegae Clarissi- 
 mi, neque Tu etiam, bonarum literarum iuris- 
 que confultisfime Bondame; quern propter 
 arctius , quo Tecum confocior , communium 
 lludiorum vinculum, nominatim cumprimis fa- 
 
O R ]A T I O. 45 
 
 luto ; quicquam in me deilderetis , quod vel 
 nostri collegii coniuncta cura , vel aetatis , vel 
 etiam. magnorum Veflrorum meritorum obfer- 
 vantia, a me poflulent. . 
 
 . : I , : 
 
 os tandem alloquor, huius Ac^demiae 
 
 CIVES ORNATISSIMI. 
 
 Amplisfimo equidem , fed gravi fungar 
 munere , qui per ipfum illud , quod profiteor , 
 fludiorum genus, non tantum ingeniorum, ve- 
 rum etiam animorum morumque Veflrorum tem- 
 perationem in me. recepi. Vobis igitur comi- 
 tem me offer o praeclarae illius viae, quae per 
 folam virtutis cognitionem , atque exercitatio- 
 nem, ad veram felicitatem nos perducat. 
 
 Quicquid in me fit ingenii , quicquid per in- 
 duflriam, aut ufum rerum humanarum didice- 
 rim, id omne Vobis debetur. 
 
 Vos autem , quos dubiis praefertim hisce tem- 
 poribus laborans refpectat patria, Vos omnes 
 
 per 
 
46 O R A T I 0. 
 
 per ipfurn illud nomen dulcisfimum, per vo- 
 ta parentum, per Veftram falutem, per manes 
 maiorum, et curam pofleritatis oro, atque ob- 
 teftor , ut bonorum civium officia , vitaeque fe- 
 licis praefidia in ipfo iuventutis flore praepa- 
 rantes, noftram etiam fpem confirmetis. 
 
 Sic Vobis et vita, et ftudiis, et nostra in- 
 ftitutione, fiquidem ea uti commodtim videatur, 
 feliciter uti contingat! 
 
 D I X I. 
 
V 
 

 ■ T'- ^' no\* v 4 g^A*^<*t^ L 4t 
 ...W- LIBRARY OF CONGRESS 
 
 1 
 
 -J 022 138 628 #^ 
 
 
 ^ 
 
 to*^«v — '. o»«-a ■•«. .*vM*x-«.t *-V5^*-;<c rf^sc>V*\ v^isvWf 
 
 
 ^>*«<r «^* V >H<* ^^ "«<**«*(« 
 
 
 » ''VA ' ,-■ a^ ^ A ■ al 4Hfc >. -. . 
 
 w. 
 
 &££«.* rcVVjxv-, svefe*** <««f*~»«ftN- c< V-^y .-»» v\<»Wt NVjit-v^ ^<*f<.vft <>V - A <c S.< \ "^*iii4<x 
 
 ^W.-aBBi- V^y <»'-i«jBtff*4v '« ' .N.<^^'r«<Vv^-t*^ i ^r<Vv«* 1-lfc . r rvr . . rv^jj ,Avi «> rt.^< < **V\\Vi » *>**»* *VOr*V»^ 
 
 Vj^*-^ .ry^^^r #*«a\» tWr^'r*- -**<^*««* r&TLfrrtT Vv^*«-Vx -. ' £i. » i « *yVH^SV c*^JfVSC 
 
 
 ♦«• ' ■•g< *.T »T> *^> Vt 
 
 r*-<*. -Vr-VVi tH ^ ^V <o, w ^<<^-W-< «-» <V-^J>" »Vrt^Cv.\\ <S*-^>vt 
 
 
 w 
 
 W. 
 
 &kj'