ORNELIUS NEPOS J. C. ROLFS DSC€€OSCOSO^€C LIBRARY OF CONGRESS. PrHHHo ©fyap. Qoptpigljl ^a Shelf ASlR fc \-^4- UNITED STATES OF AMERICA. A :<7 K»k ">;.' lit to iaios, 'the Carper.' Our author seems to have made considerable use of Timaeus in his lives of Alcibiades, Dion, and Timoleon. 8. Dinon wrote a History of Persia down to 340 B.C., which Nepos cites as of great value. 2 9. Polybius, of Megalopolis (205 to 134 B.C.), one of the very best Greek historians. His Universal History, in forty 1 p. 36, 1. 32. 2 p . 44, 1. s . INTRODUCTION XV11 books, seems to have been the chief authority for the lives of Hamilcar and Hannibal, although Nepos does not always agree with him. Sosilus and Silenus, who served in Hannibal's army and wrote an account of the second Punic war, are cited by Nepos ; ! also Sulpicius Blitho, who is known to us only by name. In some of his lives Nepos makes statements which are not supported by any of our authorities, and must have been derived from some unknown source. In his life of Epami- nondas, 2 he says that ' very many writers ' wrote biographies of illustrious men, and these he very probably had before him. Of such writers we know of Antigonus Carystius, Hermippus the Peripatetic, and Satyrus among the Greeks ; and Marcus Terentius Varro and Santra among the Romans. Two well-known writers of later times to some extent described the same events, and used the same sources as Nepos. These are Diodorus Siculus, who in the time of Augustus wrote a Universal History in forty books ; and Plu- tarch (46-120 a.d.), from whom we have forty-six Parallel Lives of illustrious Greeks and Romans. With these writers Nepos is frequently in conflict, although sometimes he agrees with them against the testimony of the earlier authorities. 1 p. 116, 1. 22 fol. 2 p. 71, 1. 41. CORNELII NEPOTIS LIBER DE EXCELLENTIBUS DUCIBUS exterArum gentium. PRAEFATIO. Non dubito fore plerosque, Attice, qui hoc genus scrip- turae leve et non satis dlgnum summorum virorum personls iudicent, cum relatum legent quis musicam docuerit Epaminondam, aut in eius virtutibus commemo- rari, saltasse eum commode scienterque tibiis cantasse. 5 Sed hi erunt fere, qui expertes litterarum Graecarum nihil rectum, nisi quod ipsorum moribus conveniat, putabunt. II si didicerint non eadem omnibus esse honesta atque turpia, sed omnia maiorum Institutis iudicari, non ad- mirabuntur nos in Graiorum virtutibus exponendis mores 10 eorum secutos. Neque enim Cimoni fuit turpe, Atheni- ensium summo viro, sororem germanam habere in matrimonio, quippe cum elves eius eodem uterentur Instituto ; at id quidem nostris moribus nef as habetur. Nulla Lacedaemoni vidua tarn est nobilis, quae non ad 15 cenam eat mercede conducta. Magnis in laudibus tota fere fuit Graecia victorem Olympiae citari; in scaenam vero prodire ac populo esse spectaculo nemini in eisdem gentibus fuit turpitudinl. Quae omnia apud nos partim Infamia, partim humilia atque ab honestate remota po- 20 1 \ 2 CORNELII NEPOTIS VITAE nuntur. Contra ea pleraque nostris moribus sunt decora, quae apud illos turpia putantur. Quem enim Roma- norum pudet uxorem ducere in convlvium? Aut cuius non mater familias priraum locum tenet aedium atque 5 in celebritate versatur? Quod multo fit aliter in Graecia; nam neque in convivium adhibetur nisi propinquorum, neque sedet nisi in interiore parte aedium, quae gynae- conitis appellatur, quo nemo accedit nisi propinqua cogna- tione coniunctus. Sed hie plura persequi cum magnitudo io voluminis prohibet, turn festinatio, ut ea explicem, quae exorsus sum. Qua re ad propositum veniemus et in hoc exponemus libro de vita excellentium imperatorum. I. MILTIADES. I. Miltiades, Cimonis filius, Atheniensis, cum et an- tiquitate generis et gloria maiorum et sua modestia unus omnium maxime floreret eaque esset aetate ut non iam solum de eo bene sperare, sed etiam confidere elves possent sui talem eum futurum qualem cognitum iudica- 5 runt, accidit ut Athenienses Chersonesum colonos vellent mittere. Cuius generis cum magnus numerus esset et multi eius demigrationis peterent societatem, ex els delect! Delphos dellberatum missi sunt, quo potissimum duce uterentur. Namque turn Thraeces eas regiones tenebant, 10 cum quibus armis erat dimicandum. His consulentibus nominatim Pythia praecepit, ut Miltiadem imperatorem sibi sumerent : id si f ecissent, incepta prospera futura. Hoc oraculi responso Miltiades cum delecta manu classe Chersonesum profectus cum accessisset Lemnum et in- 15 colas eius insulae sub potestatem redigere vellet Atheni- ensium, idque ut Lemnii sua sponte facerent postulasset, ill! inridentes responderunt turn id se factiiros, cum ille domo navibus profectus vento aquilone venisset Lemnum ; hie enim ventus ab septemtrionibus oriens adversum 20 tenet Athenls proficiscentibus. Miltiades morandi tempus non habens cursum derexit quo tendebat, pervenitque Chersonesum. II. Ibi brevi tempore barbarorum copiis disiectis, tota regione quam petierat potitus, loca eastern's idonea com- 25 muniit, multitudinem quam secum duxerat in agris conlo- cavit crebrisque excursionibus locupletavit. Neque minus 4 CORNELII NEPOTIS VITAE [m. in ea re prudentia quam felicitate adiutus est ; nam cum virtute militum devlcisset hostium exercitus, summa aequitate res constituit atque ipse ibidem manere de- crevit. Erat enim inter eos dlgnitate regia, quamquam 5 carebat nomine, neque' id magis imperio quam iustitia consecutus ; neque eo setius Atheniensibus, a quibus erat profectus, officia praestabat. Quibus rebus fiebat ut non minus eorum voluntate perpetuum imperium obtineret qui miserant, quam illorum cum quibus erat profectus. Cher- io soneso tall modo constituta Lemnura revertitur et ex pacto postulat ut sibi urbem tradant — illl enim dixerant, cum vento borea domo profectus eo pervenisset, sese dedituros — se enim domura Chersonesi habere. Cares, qui turn Lemnum incolebant, etsi praeter opin- 15 ionem res ceciderat, tamen non dicto, sed secunda fortuna adversariorum capti resistere ausi non sunt atque ex insula demigrarunt. Pari felicitate ceteras insulas, quae Cyclades nominantur, sub i\theniensium redegit po- testatem. 20 III. Eisdem temporibus Persarum rex Dareus ex Asia in Europam exercitu traiecto ScythTs bellum inferre de- crevit. Pontem fecit in Histro flumine, qua copias tra- duceret. Eius pontis, dum ipse abesset, custodes reliquit principes quos secum ex Ionia et Aeolide duxerat ; 25 quibus singularum urbium perpetua dederat imperia. Sic enim facillime putavit se Graeca lingua loquentes qui Asiam incolerent sub sua retenturum potestate, si amicis suis oppida tuenda tradidisset; quibus se oppresso nulla spes salutis relinqueretur. In hoc fuit turn numero Mil- 30 tiades. Hie cum crebri adferrent nuntii male rem gerere Dareum premique a Scythis, hortatus est pontis custodes ne a fortuna datam occasionem liberandae Graeciae iv.] MILTIADES 5 \ dlmitterent. - Nam si cum els copiis, quas secum trans- portarat, interisset Dareus, non solum Europam fore tutam, sed etiam eos qui Asiam incolerent Graeci genere liberos a Persarum futuros dominatione et periculo. Id facile effici posse : ponte enim rescisso regem vel hos- 5 tium ferro vel inopia paucis diebus interiturum. Ad hoc consilium cum plerique accederent, Histiaeus Milesius ne res conficeretur obstitit, dicens non idem ipsls, qui summas imperii tenerent, expedire et multitiidini, quod Dare! regno ipsorum niteretur dominatio ; quo exstincto 10 \ ipsos potestate expulsos civibus suis poenas daturos. \Jtaque adeo se abhorrere a ceterorum consilio, ut nihil putet ipsls utilius quam confirmari regnum Persarum. Hiiius cum sententiam plurimi essent secuti, Miltiades non dubitans tam multis consciis ad regis aures consilia 15 sua perventura, Chersonesum reliquit ac rursus Athenas demigravit. Cuius ratio etsi non valuit, tamen magno opere est laudanda, cum amicior omnium libertatl quam suae fuerit dominationl. IV. Dareus autem, cum ex Europa in Asiam redisset, 20 hortantibus amicis ut Graeciam redigeret in suam potes- tatem, classem qulngentarum navium comparavit eique ^Datim praefecit et Artaphernem1|eisque ducenta peditum, decern equitum milia dedit, causam interserens se hostem esse Atheniensibus, quod eorum auxilio Iones Sardis ex- 25 pugnassent suaque praesidia interfecissent. 111! praefecti regii classe ad Euboeam appulsa celeriter Eretriam cepe- runt omnesque eius gentis cives abreptos in Asiam ad regem miserunt. Inde ad Atticam accesserunt ac suas copias in campum Marathona deduxerunt ; is abest ab 30 ^ppido circiter milia passuum decern.^ [oc tumultu Athenienses tam propinquo tamque magno 6 CORNELII NEPOTIS VITAE [v. permoti auxilium nusquam nisi a Lacedaemoniis petlve- runt Phidippumque, cursorem eius generis, qui hemero- dromoe vocantur, Lacedaemonem miserunt, ut nuntiaret quam celerrimo opus esse auxilio. Dorm autem creant 5 decern praetores, qui exercitui praeessent, in els Miltia- dem ; inter quos magna fuit contentio, utrum moenibus se defenderent an obviam irent hostibus acieque de- cernerent. Unus Miltiades maxime nltebatur ut primo quoque tempore castra fierent : id si factum esset, et io civibus animum accessurum, cum viderent de eorum vir- tute non desperari, et hostes eadem re fore tardiores, si animadverterent auderi adversus se tam exiguis copils dimicarl. V. Hoc in tempore nulla civitas Atheniensibus auxilio 15 fuit praeter Plataeenses ; ea mllle misit militum. Itaque horum adventu decern milia armatorum completa sunt, quae manus mirabili flagrabat pugnandi cupiditate ; quo factum est ut plus quam conlegae Miltiades valeret. Eius ergo auctoritate impulsi Athenienses copias ex 20 urbe eduxerunt locoque idoneo castra fecerunt. Dein postero die sub montis radicibus acie regione instructa non apertissima — namque arbores multis locis erant rarae — proelium commlserunt hoc consilio, ut et montium altitudine tegerentur et arborum tractu equitatus hostium 25 impediretur, ne multitudine clauderentur. Datis etsi non aequum locum videbat suis, tamen fretus numero copi- arum suarum confligere cupiebat, eoque magis quod, priusquam Lacedaemonii subsidio venlrent, dimicare utile arbitrabatur. Itaque in aciem peditum centum, equitum 30 decern milia produxit proeliumque commisit. In quo tanto plus virtute valuerunt Athenienses, ut decemplicem numerum hostium profligarint, adeoque. eos perterruerunt, vi., vii.] MILTIADES 7 ut Persae non castra, sed naves petierint. Qua pugna nihil adhuc exstitit nobilius ; nulla enim umquam tam exigua manus tantas opes prostravit. VI. Cuius vlctoriae non alienum videtur quale prae- mium MiltiadI sit tributum docere, quo facilius intellegl 5 possit eandem omnium clvitatum esse naturam. Ut enim populi Roman! honores quondam fuerunt ran et tenues ob eamque causam gloriosl, nunc autem effusl atque obsoletl, sic olim apud Athenienses fuisse reperimus. Namque huic MiltiadI, qui Athenas totamque Graeciam 10 llberarat, talis honos tributus est, in porticu quae Poecile vocatur cum pugna depingeretur Marathonia, ut in decern praetorum numero prima eius imago poneretur isque hortaretur mllites proeliumque committeret. Idem ille populus, postea quam maius imperium est nactus et largi- 15 tione magistratuum corruptus est, trecentas statuas Deme- trio Phalereo decrevit. VII. Post hoc proelium classem septuaginta navium Athenienses eldem MiltiadI dederunt, ut Insulas quae barbaros adiuverant bello persequeretur. Quo in imperio 20 plerasque ad onicium redlre coegit, nonnullas vi expugna- vit. Ex his Parum Insulam opibus elatam cum oratione reconciliare non posset, copias e navibus eduxit, urbem operibus clausit omnlque commeatu privavit ; dein vlnels ac testudinibus constitutls propius muros accessit. Cum 25 iam in eo esset ut oppido potlretur, procul in continentl lucus, qui ex Insula conspiciebatur, nescio quo casu nocturno tempore incensus est. Cuius flamma ut ab oppidanls et oppugnatoribus est visa, utrisque venit in oplnionem slgnum a classiarils regils datum. Quo factum 30 est ut et Paril a deditione deterrerentur et Miltiades, timens ne classis regia adventaret, incensls operibus quae 8 CORNELII NEPOTIS VITAE [vm. statuerat, cum totidem navibus atque erat profectus Athenas magna cum offensione civium suorum rediret. Acciisatus ergo est proditionis, quod, cum Parum ex- pugnare posset, a rege corruptus InfectTs rebus disces- 5 sisset. Eo tempore aeger erat vulneribus, quae in oppugnando oppido acceperat. Itaque cum ipse pro se dlcere non posset, verba fecit frater eius Stesagoras. Causa cognita capitis absolutus pecunia multatus est, eaque lis quinquaginta talentis aestimata est, quantus in io classem sumptus factus erat. Hanc pecuniam quod solvere in praesentia non poterat, in vincla publica coniectus est ibique diem obiit supremum. VIII. Hie etsl crimine Pario est acciisatus, tamen alia causa fuit damnationis. Namque Athenienses propter 15 Plsistrati tyrannidem, quae paucis annis ante fuerat, nimiam civium suorum potentiam extimescebant. Miltia- des, multum in imperils magistratibusque versatus, non videbatur posse esse privatus, praesertim cum consue- tudine ad imperii cupiditatem trahi videretur. Nam in 20 Chersoneso omnes illos quos habitarat annos perpetuam obtinuerat dominationem tyrannusque fuerat appellatus, sed iustus. Non erat enim vi conseciitus, sed suorum voluntate, eamque potestatem bonitate retinebat. Omnes autem et dicuntur et habentur tyranni, qui potestate sunt 25 perpetua in ea civitate quae Hbertate usa est. Sed in Miltiade erat cum summa humanitas turn mlra communi- tas, ut nemo tam humilis esset, cui non ad eum aditus pateret ; magna auctoritas apud omnes civitates, nobile nomen, laus rei militaris maxima. Haec populus respi- 30 ciens maluit ilium innoxium plecti quam se diutius esse in timore. II. THEMISTOCLES. I. Themistocles, Neocll fllius, Atheniensis. Huius vitia ineuntis adulescentiae magnis sunt emendata virtiitibus, adeo ut anteferatur huic nemo, pauci pares putentur. Sed ab initio est ordiendus. Pater eius Neocles genero- sus fuit. Is uxorem Acarnanam civem duxit, ex qua 5 natus est Themistocles. Qui cum minus esset probatus parentibus, quod et Hberius vivebat et rem familiarem neglegebat, a patre exheredatus est. Quae contumelia non fregit eum, sed erexit ; nam cum iudicasset sine summa industria non posse earn exstingui, totum se 10 dedidit rei publicae, diligentius amicis famaeque serviens. Multum in iudiciis privatls versabatur, saepe in contionem populi prodibat ; nulla res maior sine eo gerebatur ; celeriter quae opus erant reperiebat, facile eadem ora- tione explicabat, neque minus in rebus gerendis promptus 15 quam excogitandis erat, quod et de mstantibus, ut ait Thucydides, verissime iudicabat et de futuris callidissime coniciebat. Quo factum est ut brevi tempore inlustra- retur. II. Primus autem gradus fuit capessendae rei publicae 20 bello Corcyraeo ; ad quod gerendum praetor a populo factus non solum praesenti bello, sed etiam reliquo tem- pore ferociorem reddidit civitatem. Nam cum pecunia publica, quae ex metallis redibat, largitione magistratuum quotannis interiret, ille persuasit populo ut ea pecunia 25 classis centum navium aedificaretur. Qua celeriter effecta primum Corcyraeos fregit, deinde maritimos praedones 9 10 CORNELII NEPOTIS VITAE [in. consectando mare tutum reddidit. In quo cum divitiis ornavit, turn etiam perltissimos belli navalis fecit Athe- nienses. Id quantae saluti fuerit universae Graeciae, bello cognitum est Persico. Nam cum Xerxes et man 5 et terra bellum universae inferret Europae, cum tantis copils earn invasit, quantas neque ante nee postea habuit quisquam : huius enim classis mille et ducentarum navium longarum fuit, quam duo milia onerariarum sequebantur ; terrestris autem exercitus septingenta peditum, equitum io quadringenta milia fuerunt. Cuius de adventii cum fama in Graeciam esset perlata et maxime Athenienses peti dicerentur propter pugnam Marathoniam, miserunt Delphos consultum, quidnam face- rent de rebus suis. Deliberantibus Pythia respondit, ut 15 moenibus ligneis se munlrent. Id responsum quo valeret cum intellegeret nemo, Themistocles persuasit consilium esse Apollinis, ut in naves se suaque conferrent : eum enim a deo significari murum ligneum. Tali consilio probato addunt ad superiores totidem naves triremes 20 suaque omnia quae mover! poterant partim Salamina, partim Troezena deportant ; arcem sacerdotibus paucis- que maioribus natu ad sacra procuranda tradunt, reli- quum oppidum relinquunt. III. Huius consilium plerisque civitatibus displicebat 25 et in terra dimicari magis placebat. Itaque mlssi sunt delecti cum Leonida, Lacedaemoniorum rege, qui Ther- mopylas occuparent longiusque barbaros progredi non paterentur. II vim hostium non sustinuerunt eoque loco omnes interierunt. At classis communis Graeciae tre- 30 centarum navium, in qua ducentae erant Atheniensium, primum apud Artemisium inter Euboeam continentemque terram cum classiarils regiis conflixit. Angustias enim iv., v.] THEMISTOCLES 1 1 Themistocles quaerebat, ne multitudine circumiretur. Hinc etsi pari proelio discesserant, tamen eodem loco non sunt ausl manere, quod erat periculum ne, si pars navium adversariorum Euboeam superasset, ancipiti premerentur periculo. Quo factum est ut ab Artemisio discederent 5 et exadversum Athenas apud Salamina classem suam constituerent. IV. At Xerxes Thermopylls expugnatis protinus ac- cessit astu idque nullis defendentibus, interfectls sacer- dotibus, quos in arce invenerat, incendio delevit. Cuius 10 flamma perterritl classiarii cum manere non auderent et plurimi hortarentur ut domos suas discederent moenibus- que se defenderent, Themistocles unus restitit et uni- versos pares esse posse aiebat, dispersos testabatur peritiiros, idque Eurybiadi, regi Lacedaemoniorum, qui 15 turn summae imperil praeerat, fore adfirmabat. Quem cum minus quam vellet moveret, noctu de servls suls quem habuit fidelissimum ad regem misit, ut ei nuntiaret suls verbis, adversarios eius in fuga esse : qui si disces- sissent, maiore cum labore et longlnquiore tempore 20 bellum confecturum, cum singulos consectari cogeretur; quos si statim aggrederetur, brevi universos oppressurum. Hoc eo valebat, ut ingratiis ad depugnandum omnes cogerentur. Hac re audita barbarus, nihil doll subesse credens, postridie alienissimo sibi loco, contra opportu- 25 nissimo hostibus, adeo angusto marl conflixit, ut eius multitudo navium explicari non potuerit. Vlctus ergo est magis etiam consilio Themistocll quam armis Graeciae. V. Hie etsi male rem gesserat, tamen tantas habebat reliquias copiarum, ut etiam turn els opprimere posset 30 hostes. Iterum ab eodem gradu depulsus est. Nam Themistocles, verens ne bellare perseveraret, certiorem 12 CORNELII NEPOTIS VITAE [vi. eum fecit id agi, ut por^i^aem ille in Hellesponto fecerat, dissolveretur ac reditu in Asiam excluderetur, idque el persuasit. Itaque qua sex mensibus iter fecerat, eadem minus diebus triginta in Asiam reversus est seque 5 a Themistocle non superatum, sed conservatum iudicavit. Sic unius virl prudentia? Graecia liberata est Europaeque succubuit Asia. Haec 4hera victoria, quae cum Mara- thonio possit comparari tropaeo. Nam pari modo apud Salamina parvo numero navium maxima post hominum io memoriam classis est devicta. VI. Magnus hoc bello Themistocles fuit neque minor in pace. Cum enim Phalerico portu neque magno neque bono Athenienses uterentur, huius consilio triplex Plrael portus constitutus est. eisque moenibus circumdatus, ut 15 ipsam urbem digriitat^ aequiperaret, utilitate superaret. Idem muros Atheniensium res^twit praecipuo suo periculo. Namque Lacedaemonil causam idoneam nactl propter barbarorum excurslones, qua negarent oportere extra Peloponnesum ullam urbem muros habere, ne essent loca 20 munita, quae ijfcostes possiderent, Athenienses aedificantes prohibere sunt conati. Hoc longe alio spectabat atque videri volebant. Athenienses enim duabus victorils, Mara- thonia et Salammia, tantam gloriam apud omnes gentes erant consecuti, ut intellegerent Lacedaemonil de prin- 25 cipatu sibi cum els certamen fore. Qua re eos quam Inflrmissimos esse volebant. Postquam autem audierunt muros strui, legatos Athenas miserunt, qui id fieri veta- rent. His praesentibus desierunt ac se de ea re legatos ad eos mlssuros dixerunt. Hanc legationem suscepit 30 Themistocles et solus primo profectus est; reliqui legati ut turn exlrent, cum satis alti tuendo muri exstructi viderentur, praecepit : interim omnes, servl atque Hberl vii.] THEMISTOCLES 1 3 opus facerent neque iilli loco parcerent, sive sacer sive privatus esset sive publicus, et undique, quod idoneum ad muniendum putarent, congererent. Quo factum est ut Atheniensium muri ex sacellis sepulcrisque constarent. VII. Themistocles autem ut Lacedaemonem venit, adire 5 ad magistrates noluit et dedit operam ut quam longissime tempus duceret, causam interponens se conlegas exspec- tare. Cum Lacedaemonil quererentur opus nihilo minus fieri eumque in ea re conari fallere, interim reliqui le- gati sunt consecuti. A quibus cum audlsset non multum 10 superesse munltionis, ad ephoros Lacedaemoniorum ac- cessit, penes quos summum erat imperium, atque apud eos contendit falsa els esse delata : qua re aequum esse illos viros bonos nobilesque mittere quibus fides habe- retur, qui rem explorarent ; interea se o^sidem retine- 15 rent. Gestus est el mos, tresque legati functi summis honoribus Athenas missl sunt. Cum his conlegas suos Themistocles iussit proficlscl elsque praedlxit, ut ne prius Lacedaemoniorum legatos dlmitterent quam ipse esset remissus. 20 Hos postquam Athenas pervenisse ratus est, ad magis- tratus senatumque Lacedaemoniorum adiit et apud eos Hberrime professus est : Athenienses suo consilio, quod communl iure gentium facere possent, deos publicos suosque patrios ac Penates, quo facilius ab hoste possent 25 defendere, murls saepsisse neque in eo quod inutile esset Graeciae fecisse. Nam illorum urbem ut propugnaculum oppositum esse barbaris, apud quam iam bis copias regias fecisse naufragium. Lacedaemonios autem male et iniuste facere, qui id potius intuerentur, quod ipsorum 30 domination! quam quod universae Graeciae utile esset. Qua re, si suos legatos recipere vellent, quos Athenas : 14 CORNELII NEPOTIS VITAE [vm. miserant, se remitterent, cum aliter illos numquam in patriam essent recepturi. VIII. Tamen non effugit clvium suorum invidiam. Namque ob eundem timorem, quo damnatus erat Mil- 5 tiades, testularum suffragiis e civitate eiectus Argos habi- tatum concessit. Hie cum propter multas virtutes magna cum dignitate vlveret, Lacedaemonii legatos Athenas miserunt, qui eum absentem accusarent, quod societatem cum rege Perse ad Graeciam opprimendam fecisset. Hoc io crimine absens damnatus est. Id ut audivit, quod non satis tutum se Argis videbat, Corcyram demigravit. Ibi cum principes animadvertisset timere ne propter se bellum els Lacedaemonii et Atheni- enses indlcerent, ad Admetum, Molossum regem, cum 15 quo el hospitium non erat, confugit. Hue cum venisset et in praesentia rex abesset, quo maiore religione se re- ceptum tueretur, filium eius parvulum adripuit et cum eo se in sacrarium quod sum ma colebatur caerimonia coniecit. Inde non prius egressus est, quam rex eum 20 data dextra in fidem reciperet, quam praestitit. Nam cum ab Atheniensibus et Lacedaemonils exposceretur publice, supplicem non prodidit monuitque ut consuleret sibi : difficile enim esse in tam proplnquo loco tiito eum versari. Itaque Pydnam eum deduci iussit et quod satis 25 esset praesidii dedit. Hie in navem omnibus ignotus nautls escendit. Quae cum tempestate maxima Naxum ferretur, ubi turn Atheniensium erat exercitus, sensit Themistocles, si eo pervenisset, sibi esse pereundum. Hac necessitate coactus domino navis quis sit aperit, 30 multa pollicens, si se conservasset. At ille clarissimT viri captus misericordia diem noctemque procul ab insula in salo navem tenuit in ancoris neque quemquam ex ea ix., x.J THEMISTOCLES 1 5 exlre passus est. Inde Ephesum pervenit ibique The- mistoclem exponit. Cul ille pro mentis postea gratiam rettulit. IX. Scio plerosque ita scrlpsisse, Themistoclem Xerxe regnante in Asiam translsse. Sed ego potissimum Thu- 5 cydidi credo, quod aetate proximus de els, qui illorum temporum historiam rellquerunt, et eiusdem clvitatis fuit. Is autem ait ad Artaxerxen eum venisse atque his verbis epistulam misisse : " Themistocles veni ad te, qui plurima mala omnium Graiorum in domum tuam intuli, quam diu 10 mihi necesse fuit adversum patrem tuum bellare pa- triamque meam defendere. Idem multo plura bona feci, postquam in tuto ipse et ille in periculo esse coepit ; nam cum in Asiam revert! vellet, proelio apud Salamlna facto, litteris eum certiorem feci id agl ut pons, quem 15 in Hellesponto fecerat, dissolveretur atque ab hostibus circumiretur ; quo nuntio ille periculo est Hberatus. Nunc autem confugl ad te exagitatus a cuncta Graecia, tuam petens amlcitiam ; quam si ero adeptus, non minus me bonum amlcum habebis, quam fortem inimlcum ille ex- 20 pertus est. Te autem rogo, ut de els rebus, quas tecum conloqul volo, annuum mihi tempus des eoque transacto ad te venire patiaris." X. Huius rex animl magnitudinem admlrans cupiens- que talem virum sibi conciliarl veniam dedit. Ille omne 25 illud tempus litteris sermonlque Persarum dedit ; quibus adeo erudltus est, ut multo commodius dlcatur apud regem verba fecisse, quam il poterant qui in Perside erant natl. Hie cum multa regi esset pollicitus gratissi- mumque illud, si suls u.ti consilils vellet, ilium Graeciam 30 bello oppressurum, magnls muneribus ab Artaxerxe do- natus in Asiam rediit domiciliumque Magnesiae sibi con- 1 6 CORNELII NEPOTIS VITAE [x. ^tituit. Namque hanc urbem ei rex donarat, his quidem verbis, quae el panem praeberet — ex qua regione quin- quagena talenta quotannis redibant — Lampsacum autem, unde vlnum sumeret, Myunta, ex qua obsonium haberet. 5 Huius ad nostram memoriam monumenta manserunt duo : sepulcrum prope oppidum, in quo est sepultus, statua in foro Magnesiae. De cuius morte multimodis apud plerosque scrlptum est, sed nos eundem potissimum Thucydidem auctorem probamus, qui ilium ait Magnesiae io morbo mortuum neque negat fuisse famam, venenum sua sponte sumpsisse, cum se quae regi de Graecia oppri- menda pollicitus esset praestare posse desperaret. Idem ossa eius clam in Attica ab amicis sepulta, quoniam legibus non concederetur, quod proditionis esset damnatus, me- 15 moriae prodidit. III. ARISTIDES. I. Aristldes, Lysimachi filius, Atheniensis, aequalis fere fuit Themistocll atque cum eo de prlncipatu contendit ; namque obtrectarunt inter se. In his autem cognitum est, quanto antistaret eloquentia innocentiae. Quamquam enim adeo excellebat Aristldes abstinentia, ut unus post 5 hominum memoriam, quern quidem nos audierimus, cog- nomine Iustus sit appellatus, tamen a Themistocle conla- befactus testula ilia exsilio decern annorum multatus est. Qui quidem cum intellegeret reprimi concitatam multi- tudinem non posse, cedensque animadvertisset quendam IO scrlbentem, ut patria pelleretur, quaesisse ab eo dicitur qua re id faceret aut quid Aristldes commisisset, cur tanta poena dlgnus duceretur. Cui ille respondit se Ignorare Aristiden, sed sibi non placere, quod tarn cupide labo- rasset ut praeter ceteros Iustus appellaretur. Hie decern i 5 annorum legitimam poenam non pertulit. Nam postquam Xerxes in Graeciam descendit, sexto fere anno quam erat expulsus, populi scito in patriam restitutus est. II. Interfuit autem pugnae naval! apud Salamlna, quae facta est prius quam poena liberaretur. Idem praetor 20 fuit Atheniensium apud Plataeas in proelio quo fusus bar- barorum exercitus Mardoniusque interfectus est. Neque aliud est ullum huius in re mllitari inlustre factum quam eius imperii memoria, iustitiae vero et aequitatis et inno- centiae multa, in primis quod huius aequitate factum est, 25 cum in communi classe esset Graeciae simul cum Pausania — quo duce Mardonius erat fugatus — ut summa imperii 17 1 8 CORNELII NEPOTIS VITAE [m. maritiml ab Lacedaemoniis transferretur ad Athenienses ; namque ante id tempus et marl et terra duces erant Lacedaemonii. Turn autem et intemperantia Pausaniae et iustitia factum est Aristldis, ut omnes fere civitates 5 Graeciae ad Atheniensium societatem se applicarent et adversus barbaros hos duces deligerent sibi. III. Quos quo facilius repellerent, si forte bellum renovare conarentur, ad classes aedificandas exercitusque comparandos quantum pecuniae quaeque civitas daret, io Aristldes delectus est qui constitueret, eiusque arbitrio quadringena et sexagena talenta quotannis Delum sunt conlata; id enim commune aerarium esse voluerunt. Quae omnis pecunia postero tempore Athenas translata est. Hie qua fuerit abstinentia, nullum est certius indi- 15 cium quam quod, cum tantis rebus praefuisset, in tanta paupertate decessit, ut qui efferretur vix reliquerit. Quo factum est ut flliae eius publice alerentur et de communi aerario dotibus datis conlocarentur. Decessit autem fere post annum quartum quam Themistocles Athenis erat 20 expulsus. IV. PAUSANIAS. I. Pausanias Lacedaemonius magnus homo, sed varius in omni genere vitae fuit ; nam ut virtiitibus eluxit, sic vitiis est obrutus. Huius inlustrissimum est proelium apud Plataeas. Namque illo duce Mardonius, satrapes regius, natione Medus, regis gener, in primis omnium 5 Persarum et manu fortis et consilii plenus, cum ducentis milibus peditum, quos viritim legerat, et vlgintT equitum haud ita magna manu Graeciae fugatus est, eoque ipse dux cecidit proelio. Qua victoria elatus plurima miscere coepit et maiora concupiscere. Sed primum in eo est 10 reprehensus, quod ex praeda tripodem aureum Delphis posuisset epigrammate Inscrlpto, in quo haec erat sen- tentia : suo ductu barbaros apud Plataeas esse deletos eiusque victoriae ergo Apollini id donum dedisse. Hos versus Lacedaemonii exsculpserunt neque aliud scripse- 15 runt quam nomina earum clvitatum, quarum auxilio Persae erant vlcti. II. Post id proelium eundem Pausaniam cum classe commun! Cyprum atque Hellespontum mlserunt, ut ex els regionibus barbarorum praesidia depelleret. Pari felici- 20 tate in ea re usus elatius se gerere coepit maioresque appetere res. Nam cum Byzantio expugnato cepisset complures Persarum nobiles atque in eis nonnullos regis propinquos, hos clam Xerxi remisit, simulans ex vinclis publicis effugisse, et cum eis Gongylum Eretriensem, qui 25 litteras regi redderet, in quibus haec fuisse scripta Thu- cydides memoriae prodidit : " Pausanias, dux Spartae, 19 20 C0RNEL1I NEPOTIS VITAE . [in. quos Byzantii ceperat, postquam propinquos tuos cogno- vit, tibi muneri misit seque tecum adfinitate coniungl cupit ; qua re, si tibi videtur, des ei f iliam tuam nuptum. Id si feceris, et Spartam et ceteram Graeciam sub tuam 5 potestatem se adiuvante te redacturum pollicetur. His de rebus si quid agere volueris, certum hominem ad eum mittas face, cum quo conloquatur." Rex tot hominum salute tam sibi necessariorum magno opere gavisus confestim cum epistula Artabazum ad Pau- io saniam mittit, in qua eum conlaudat ac petit, ne cui rei parcat ad ea efficienda, quae polliceretur : si perfecerit, nullius rei a se repulsam laturum. Huius Pausanias vo- luntate cognita alacrior ad rem gerendam factus in suspi- cionem cecidit Lacedaemoniorum. Quo facto domum 15 revocatus, accusatus capitis absolvitur, multatur tamen pecunia; quam ob causam ad classem remissus non est. III. At ille post non multo sua sponte ad exercitum rediit et ibi non stolida, sed dementi ratione cogitata patef ecit ; non enim mores patrios solum, sed etiam 20 cultum vestitumque mutavit. Apparatu regio utebatur, veste Medica ; satellites Medi et Aegyptii sequebantur ; epulabatur more Persarum luxuriosius quam qui aderant perpeti possent; aditum petentibus non dabat, superbe respondebat, crudeliter imperabat. Spartam redire nole- 25 bat ; Colonas, qui locus in agro Troade est, se contu- lerat ; ibi consilia cum patriae turn sibi inimica capiebat. Id postquam Lacedaemonii rescierunt, legatos cum clava ad eum miserunt, in qua more illorum erat scriptum : nisi domum reverteretur, se capitis eum damnatiiros. 30 Hoc nuntio commotus, sperans se etiam turn pecunia et potentia instans periculum posse depellere, domum rediit. Hue ut venit, ab ephoris in vincla publica est coniectus ; iv.] PAUSANIAS 2 1 licet enim legibus eorum cirivis ephoro hoc facere regl. Hinc tamen se expedlvit, neque eo magis carebat sus- plcione ; nam opinio manebat eum cum rege habere societatem. Est genus quoddam hominum, quod Hilotae vocatur, 5 quorum magna multitudo agros Lacedaemoniorum colit servorumque munere fungitur. Hos quoque sollicitare spe llbertatis exlstimabatur. Sed quod harum rerum nul- lum erat apertum crimen, quo coargui posset, non puta- bant de tall tamque claro viro suspicionibus oportere 10 iudicarl et exspectandum, dum se ipsa res aperiret. IV. Interim Argilius quidam adulescentulus cum epi- stulam ab eo ad Artabazum accepisset eique in suspi- cionem venisset aliquid in ea de se esse scriptum, quod nemo eorum redlsset, qui eodem mlssl erant, vincla 15 epistulae laxavit slgnoque detracto cognovit, si pertulisset, sibi esse pereundum. Erant in eadem epistula quae ad ea pertinebant, quae inter regem Pausaniamque convene- rant. Has ille litteras ephoris tradidit. Non est praetereunda gravitas Lacedaemoniorum hoc 20 loco ; nam ne huius quidem indicio impulsl sunt ut Pausaniam comprehenderent, neque prius vim adhiben- dam putaverunt, quam se ipse indicasset. Itaque huic indicl, quid fieri vellent, praeceperunt. Fanum NeptunI est Taenari, quod violari nefas putant Graecl. Eo ille 25 confugit in araque consedit. Hanc iuxta locum fecerunt sub terra, ex quo posset exaudlrl, si quis quid loqueretur cum Argilio. Hue ex ephoris quidam descenderunt. Pausanias, ut audlvit Argilium confugisse in aram, per- turbatus venit eo. Quem cum supplicem del videret in 30 ara sedentem, quaerit causae quid sit tarn repentlnl con- silil. Huic ille, quid ex litterls comperisset, aperit. Quo 22 CORNELII NEPOTIS VITAE [v. magis Pausanias perturbatus orare coepit, ne enuntiaret neu se meritum de illo optime proderet : quod si earn veniam sibi dedisset tantisque implicatum rebus sub- levasset, magno el praemio futurum. 5 V. His rebus ephorl cognitis satius putarunt in urbe eum comprehend!. Quo cum essent profecti et Pausanias placato Argilio, ut putabat, Lacedaemonem reverteretur, in itinere, cum iam in eo esset ut comprehenderetur, ex vultu cuiusdam ephori, qui eum admoneri cupiebat, In- io sidias sibi fieri intellexit. Itaque paucis ante gradibus quam qui eum sequebantur, in aedem Minervae, quae Chalcioicos vocatur, confugit. Hinc ne exire posset, statim ephori valvas eius aedis obstruxerunt tectumque sunt demoliti, quo celerius sub divo interiret. Dicitur eo 15 tempore matrem Pausaniae vixisse eamque iam magno natu, postquam de scelere filii comperit, in primis ad filium claudendum lapidem ad introitum aedis attulisse. Hie cum semianimis de templo elatus esset, confestim animam efrlavit. Sic Pausanias magnam belli gloriam 20 turpi morte maculavit. Cuius mortui corpus cum eodem nonnulli dicerent inferri oportere quo ii qui ad supplicium essent dati, displicuit pluribus, et procul ab eo loco Tnfoderunt, quo erat mortuus. hide posterius dei Del- phic! responso erutus atque eodem loco sepultus est ubi 25 vitam posuerat. V. CIMON. I. Cimon, Miltiadis filius, Atheniensis, duro admodum initio usus est adulescentiae ; nam cum pater eius litem aestimatam populo solvere non potuisset ob eamque causam in vinclls publicis decessisset, Cimon eadem custodia tenebatur neque legibus Atheniensium emitti 5 poterat, nisi pecuniam, qua pater multatus erat, solvisset. Habebat autem in matrimonii sororem germanam suam, nomine Elpinicen, non magis amore quam more ductus ; namque Atheniensibus licet eodem patre natas uxores ducere. Huius coniugil cupidus Callias quldam, non tam 10 generosus quam peciiniosus, qui magnas pecunias ex me- tallls fecerat, egit cum Cimone ut earn sibi uxorem daret : id si impetrasset, se pro illo pecuniam soluturum. Is cum talem condicionem aspernaretur, Elpinice negavit se passuram Miltiadis progeniem in vinclls publicis in- 15 terire, quoniam prohibere posset, seque Calliae nupturam, si ea quae polliceretur praestitisset. II. Tali modo custodia liberatus Cimon celeriter ad principatum pervenit. Habebat enim satis eloquentiae, summam liberalitatem, magnam prudentiam cum iuris 20 civilis turn rei militaris, quod cum patre a puero in exercitibus fuerat versatus. Itaque hie et populum urba- num in sua tenuit potestate et apud exercitum plurimum valuit auctoritate. Primum imperator apud niimen Strymona magnas copias 25 Thraecum fugavit, oppidum Amphipolim constituit eoque decern milia Atheniensium in coloniam misit. Idem 23 24 CORNELII NEPOTIS VITAE [ill., IV. iterum imperator apud Mycalen Cypriorum et Phoenlcum ducentarum navium classem devictam cepit eodemque die pari fortuna in terra usus est. Namque hostium navi- bus captis statim ex classe copias suas eduxit barbarorum- 5 que maximam vim uno concursu prostravit. Qua victoria magna praeda potitus cum domura reverteretur, quod iam nonnullae Insulae propter acerbitatem imperii defece- rant, bene animatas confirmavit, alienatas ad omcium redire coegit. Scyrum, quam eo tempore Dolopes inco- io lebant, quod contumacius se gesserant, vacuefecit, posses- sores veteres urbe insulaque eiecit, agros civibus divisit. Thasios opulentia fretos suo adventu fregit. His ex manubils arx Athenarum, qua ad meridiem vergit, est ornata. 15 III. Quibus rebus cum unus in clvitate maxime flo- reret, incidit in eandem invidiam quam pater suus ceterl- que Atheniensium prlncipes ; nam testarum suffragils decern annorum exsilio multatus est. Cuius factl celerius Athenienses quam ipsum paenituit ; nam cum ille animo 20 fortl invidiae ingratorum clvium cessisset bellumque Lace- daemonil Atheniensibus indlxissent, confestim notae eius virtutis deslderium consecutum est. Itaque post annum qulntum, quam expulsus erat, in patriam revocatus est. Ille, quod hospitio Lacedaemoniorum utebatur, satius 25 exlstimans Graeciae clvitates de controversils suls inter se iure disceptare quam armls contendere, Lacedaemonem sua sponte est profectus pacemque inter duas potentis- simas clvitates conciliavit. Post, neque ita multo, Cy- prum cum ducentls navibus imperator missus, cum eius 3 o maiorem partem Insulae devlcisset, in morbum implicitus in oppugnando oppido Citio est mortuus. IV. Hunc Athenienses non solum in bello, sed etiam iv.] CIMON 25 in pace diu desideraverunt. Fuit enim tanta liberalitate, cum compluribus locls praedia hortosque haberet, ut numquam in els custodem posuerit fructus servandl gratia, ne quis impediretur quo minus els rebus, quibus quisque vellet, frueretur. Semper eum pedisequi cum nummis 5 sunt seciiti, ut, si quis opis eius indigeret, haberet quod statim daret, ne differendo videretur negare. Saepe, cum aliquem offensum fortunae videret minus bene vestitum, suum amiculum dedit. Cottidie sic cena el coquebatur, ut, quos invocatos vidisset in foro, omnes ad se vocaret, 10 quod facere nullo die praetermittebat. NullI fides eius, nulli opera, nulli res familiaris defuit ; multos locuple- tavit ; complures pauperes mortuos, qui unde efferrentur non rellquissent, suo sumptu extulit. Sic se gerendo minime est mirandum, si et vita eius fuit secura et mors 15 acerba. VI. LYSANDER. I. Lysander Lacedaemonius magnam reliquit sul fa- mam, magis felicitate quam virtute partam. Athenienses enim adversus Peloponnesios bellum gerentes sexto et vicesimo anno confecisse apparet, neque id qua ratione 5 consecutus sit latet. Non enim virtute sui exercitus, sed immodestia factum est adversariorum, qui, quod dicto audientes imperatoribus suis non erant, dispalatl in agris relictis navibus in hostium venerunt potestatem. Quo facto Athenienses se Lacedaemoniis dediderunt. Hac io victoria Lysander elatus, cum antea semper factiosus au- daxque fuisset, sic sibi indulsit, ut eius opera in maximum odium Graeciae Lacedaemonil pervenerint. Nam cum hanc causam Lacedaemonil dictitassent sibi esse belli, ut Atheniensium impotentem dominationem refringerent, 15 postquam apud Aegos flumen Lysander classis hostium est potltus, nihil aliud molitus est quam ut omnes civitates in sua teneret potestate, cum id se Lacedaemoniorum causa facere simularet. Namque undique, qui Athenien- sium rebus studuissent eiectis, decern delegerat in una 20 quaque civitate, quibus summum imperium potestatemque omnium rerum committeret. Horum in numerum nemo admittebatur, nisi qui aut eius hospitio contineretur aut se illius fore proprium fide confirmarat. II. Ita decemvirali potestate in omnibus urbibus con- 25 stituta ipslus nutu omnia gerebantur. Cuius de crude- litate ac perfidia satis est unam rem exempli gratia proferre, ne de eodem plura enumerando defatigemus 26 in., iv.] LYSANDER 2J lectores. Victor ex Asia cum reverteretur Thasumque devertisset, quod ea civitas praecipua fide fuerat erga Athenienses, proinde ac si non iidem flrmissimi solerent esse amici, qui constantes fuissent inimici, pervertere earn concupivit. Vidit autem, nisi in eo occultasset volunta- 5 tem, futurum ut Thasii dilaberentur consulerentque rebus suis. . . . III. Itaque il decemviralem potestatem ab illo con- stitutam sustulerunt. Quo dolore incensus iniit consilia reges Lacedaemoniorum tollere. Sed sentiebat id se sine 10 ope deorum facere non posse, quod Lacedaemonii omnia ad oracula referre consuerant. Prlmum Delphicum corrumpere est conatus. Cum id non potuisset, Dodonaeum adortus est. Hinc quoque repulsus dixit se vota suscepisse, quae Iovi Hammoni 15 solveret, existimans se Afros facilius corrupturum. Hac spe cum profectus esset in Africam, multum eum anti- stites Iovis fefellerunt ; nam non solum corrumpi non potuerunt, sed etiam legatos Lacedaemonem miserunt, qui Lysandrum accusarent, quod sacerdotes fani cor- 20 rumpere conatus esset. Accusatus hoc crimine iudicum- que absolutus sententiis, Orchomeniis missus subsidio occisus est a Thebanis apud Haliartum. Quam vere de eo secus foret iudicatum, oratio indicio fuit, quae post mortem in domo eius reperta est, in qua suadet Lace- 25 daemoniis, ut regia potestate dissoluta ex omnibus dux deligatur ad bellum gerendum, sed sic scripta, ut deum videretur congruere sententiae, quam ille se habiturum pecunia fidens non dubitarat. Hanc el scripsisse Cleon Halicarnasius dicitur. 30 IV. Atque hoc loco non est praetereundum factum Pharnabazi, satrapis regii. Nam cum Lysander praefectus 28 CORN ELI I NEPOTIS VITAE [iv. classis in bello multa crudeliter avareque fecisset deque els rebus suspicaretur ad elves suos esse perlatum, petiit a Pharnabazo ut ad ephoros sibi testimonium daret, quanta sanctitate bellum gessisset sociosque tractasset, 5 deque ea re accurate scriberet : magnam enim eius auc- toritatem in ea re futuram. Huic ille liberaliter pollice- tur; librum grandem verbis multis conscripsit, in quibus summis eum effert laudibus. Quern cum hie legisset probassetque, dum signatur, alterum pari magnitudine et io tanta similitudine ut discerni non posset, signatum sub- iecit, in quo accuratissime eius avaritiam perfidiamque accusarat. Lysander domum cum redisset, postquam de suis rebus gestis apud maximum magistratum quae voluerat dixerat, testimonii loco librum a Pharnabazo 15 datum tradidit. Hunc submoto Lysandro cum ephori cognossent, ipsi legendum dederunt. Ita ille imprudens ipse suus fuit accusator. VII. ALCIBIADES. I. Alcibiades, Cliniae filius, Atheniensis. In hoc na- tura quid efficere possit videtur experta ; constat enim inter omnes, qui de eo memoriae prodiderunt, nihil illo fuisse excellentius vel in vitiis vel in virtutibus. Natus in amplissima civitate suramo genere, omnium aetatis suae 5 multo formosissimus, dives; ad omnes res aptus consilii- que plenus — namque imperator fuit summus et marl et terra — disertus, ut in primls dicendo valeret, quod tanta erat commendatio oris atque orationis, ut nemo ei posset resistere ; cum tempus posceret, laboriosus, patiens ; libe- 10 ralis, splendidus non minus in vita quam victu ; adfabilis, blandus, temporibus callidissime serviens : idem, simul ac se remiserat neque causa suberat qua re animi laborem perferret, luxuriosus, dissolutus, libidinosus, intemperans reperiebatur, ut omnes admlrarentur in uno homine 15 tantam esse dissimilitudinem tamque dlversam naturam. II. Educatus est in domo Pericli — privlgnus enim eius fuisse dicitur — eruditus a Socrate. Socerum habuit Hipponicum, omnium Graeca lingua loquentium dltissi- mum ; ut, si ipse fingere vellet, neque plura bona 20 eminisci neque maiora posset consequi, quam vel natura vel fortuna tribuerat. III. Bello Peloponnesio huius consilio atque auctori- tate Athenienses bellum Syracusanls indixerunt. Ad quod gerendum ipse dux delectus est, duo praeterea conlegae ?t> dati, Nlcias et Lamachus. Id cum appararetur, prius quam classis exiret, accidit ut una nocte omnes Hermae, 29 30 CORNELII NEPOTIS VITAE [iv. qui in oppido erant Athenis, deicerentur praeter unum, qui ante ianuam erat Andocidi — itaque ille postea Mer- curius Andocidi vocitatus est. Hoc cum appareret non sine magna multorum consensione esse factum, quae non 5 ad privatam, sed ad publicam rem pertineret, magnus multitudini timor est iniectus ne qua repentlna vis 'in civi- tate exsisteret, quae Hbertatem opprimeret populi. Hoc maxime convenlre in Alcibiadem videbatur, quod et po- tentior et maior quam privatus exlstimabatur ; multos io enim Hberalitate devinxerat, pliires etiam opera forensl suos reddiderat. Qua re fiebat ut omnium oculos, quo- tienscumque in publicum prodlsset, ad se converteret neque el par quisquam in civitate poneretur. Itaque non solum spem in eo habebant maximam, sed etiam timo- 15 rem, quod et obesse plurimum et prodesse poterat. Aspergebatur etiam Infamia, quod in domo sua facere mysteria dicebatur — quod nefas erat more Atheniensium — idque non ad religionem, sed ad coniurationem per- tinere exlstimabatur. 20 IV. Hoc crimine in contione ab inimicls compella- batur. Sed instabat tempus ad bellum profisciscendl. Id ille intuens neque Ignorans civium suorum consuetiidinem postulabat, si quid de se agi vellent, potius de praesente quaestio haberetur, quam absens invidiae crimine accusa- 25 retur. Inimici vero eius quiescendum in praesenti, quia noceri el non posse intellegebant, et illud tempus ex- spectandum decreverunt quo exlsset, ut absentem aggre- derentur; itaque fecerunt. Nam postquam in Siciliam eum pervenisse crediderunt, absentem, quod sacra vio- 30 lasset, reum fecerunt. Qua de re cum el nuntius a magistratu in Siciliam missus esset, ut domum ad causam dicendam rediret ; v.] ALCIBIADES 3 r essetque in magna spe provinciae bene administrandae, non parere noluit et in triremem, quae ad eum erat deportandum mlssa, ascendit. Hac Thurios in Italiam pervectus, multa secum reputans de immoderate civium suorum licentia crudelitateque erga nobiles, utilissimum 5 ratus impendentem evltare tempestatem, clam se ab cus- todibus subduxit et inde prlmum Elidem, dein Thebas venit. Postquam autem se capitis damnatum bonis pub- licatis audivit, et, id quod numquam antea usu venerat, Eumolpidas sacerdotes a populo coactos ut se devove- 10 rent, eiusque devotionis quo testatior esset memoria, exemplum in plla lapidea inclsum esse positum in pub- lico, Lacedaemonem demigravit. Ibi, ut ipse praedicare consuerat, non adversus patriam, sed inimlcos suos bellum gessit, qui iidem hostes essent civitati ; nam cum intel- 15 legerent se plurimum prodesse posse rel publicae, ex ea eiecisse plusque irae suae quam utilitatl communi paru- isse. Itaque huius consilio Lacedaemonii cum Perse rege amicitiam fecerunt, dein Deceleam in Attica munierunt praesidioque ibi perpetuo posito in obsidione Athenas 20 tenuerunt. Eiusdem opera Ioniam a societate averterunt Atheniensium. Quo facto multo superiores bello esse coeperunt. V. Neque vero his rebus tarn amlci Alcibiadi sunt facti quam timore ab eo alienatl ; nam cum acerrimi virl 25 praestantem prudentiam in omnibus rebus cognoscerent, pertimuerunt ne caritate patriae ductus aliquando ab ipsis desclsceret et cum suis in gratiam rediret. Itaque tem- pus eius interficiendi quaerere Instituerunt. Id Alcibiades diutius celari non potuit ; erat enim ea sagacitate, ut 30 decipl non posset, praesertim cum animum attendisset ad cavendum. Itaque ad Tissaphernem, praefectum regis 32 CORNELII NEPOTIS VITAE [vi. Darei, se contulit. Cuius cum in intimam amlcitiam pervenisset et Atheniensium male gestls in Sicilia rebus opes senescere, contra Lacedaemoniorum crescere videret, initio cum Plsandro praetore, qui apud Samum exercitum 5 habebat, per internuntios conloquitur et de reditu suo facit mentionem. Is erat enim eodem quo Alcibiades sensu, populi potentiae non amicus et optimatium fautor. Ab hoc destitutus primum per Thrasybulum, Lycl fllium, ab exercitii recipitur praetorque fit apud Samum; post io suffragante Theramene populi scito restituitur parique absens imperio praeficitur simul cum Thrasybulo et Theramene. Horum in imperio tanta commutatio rerum facta est, ut Lacedaemonil, qui paulo ante vlctores viguerant, per- 15 territl pacem peterent. Vlctl enim erant qulnque proelils terrestribus, tribus navalibus, in quibus ducentas naves triremes amlserant, quae captae in hostium venerant potes- tatem. Alcibiades simul cum conlegls receperat Ioniam, Hellespontam, multas praeterea urbes Graecas, quae in 20 ora sitae sunt Thraeciae, quarum expugnarant complures, in els Byzantium, neque minus multas consilio ad ami- citiam adiunxerant, quod in captos dementia fuerant usl. Ita praeda onustl, locupletato exercitu, maximls rebus gestls Athenas venerunt. 25 VI. His cum obviam universa clvitas in Plraeum de- scendisset, tanta fuit omnium exspectatio vlsendl Alcibi- adis, ut ad eius triremem vulgus conflueret, proinde ac si solus advenisset. Sic enim populo erat persuasum, et adversas superiores et praesentes secundas res accidisse 30 eius opera. Itaque et exercitum in Sicilia amlssum et Lacedaemoniorum victorias culpae suae tribuebant, quod talem virum e clvitate expulissent. Neque id sine causa vii.j ALCIBIADES 33 arbitrari videbantur ; nam postquam exercitul praeesse coeperat, neque terra neque marl hostes pares esse potuerant. Hie ut e navi egressus est, quamquam Thera- menes et Thrasybulus eisdem rebus praefuerant simulque venerant in Plraeum, tamen unum omnes ilium prose- 5 quebantur, et, id quod numquam antea usu venerat nisi Olympiae victoribus, coronis laurels taeniisque vulgo donabatur. Ille lacrimans talem benevolentiam clvium suorum accipiebat, reminiscens pristini temporis acerbi- tatem. 10 Postquam in astii venit, contione advocata sic verba fecit, ut nemo tarn ferus fuerit quin eius casul inlacri- marit inimicumque els se ostenderit quorum opera patria pulsus fuerat, proinde ac si alius populus, non ille ipse qui turn flebat, eum sacrilegii damnasset. Restituta ergo 15 huic sunt publice bona, eidemque ill! Eumolpidae sacer- dotes rursus resacrare sunt coacti, qui eum devoverant, pilaeque illae, in quibus devotio fuerat scripta, in mare praecipitatae. VII. Haec Alcibiadi laetitia non nimis fuit diuturna. 20 Nam cum el omnes essent honores decreti totaque res publica domi bellique tradita, ut unius arbitrio gereretur, et ipse postulasset ut duo sibi conlegae darentur, Thrasy- bulus et Adimantus, neque id negatum esset, classe in Asiam profectus, quod apud Cymen minus ex sententia 2 ; rem gesserat, in invidiam recidit ; nihil enim eum non emcere posse diicebant. Ex quo flebat ut omnia minus prospere gesta culpae tribuerent, cum aut eum negle- genter aut malitiose fecisse loquerentur, sicut turn ac- cidit ; nam corruptum a rege capere Cymen noluisse 30 arguebant. Itaque huic maxime putamus malo fuisse nimiam opinionem ingenii atque virtutis ; timebatur enim 34 CORNELII NEPOTIS VITAE [vm. non minus quam dlligebatur, ne secunda fortuna mag- nisque opibus elatus tyrannidem concupisceret. Quibus rebus factum est ut absent! magistratum abrogarent et alium in eius locum substituerent. 5 Id ille ut audlvit, domum reverti noluit et se Pactyen contulit ibique tria castella communiit, Ornos, Bizanthen, Neontichos, manuque conlecta primus Graecae civitatis in Thraeciam introiit, gloriosius existimans barbarorum praeda locupletarl quam Graiorum. Qua ex re creverat io cum fama turn opibus, magnamque amicitiam sibi cum quibusdam regibus Thraeciae pepererat. VIII. Neque tamen a caritate patriae potuit recedere. Nam cum apud Aegos flumen Philocles, praetor Athe- niensium, classem constituisset suam neque longe abesset 15 Lysander, praetor Lacedaemoniorum, qui in eo erat occu- patus ut bellum quam diutissime duceret, quod ipsis pecunia a rege suppeditabatur, contra Atheniensibus ex- haustis praeter arma et naves nihil erat super, Alcibiades ad exercitum venit Atheniensium ibique praesente vulgo 20 agere coepit : si vellent, se coacturum Lysandrum dimi- care aut pacem petere ; Lacedaemonios eo nolle classe confligere, quod pedestribus copiis plus quam navibus valerent; sibi autem esse facile Seuthem, regem Thrae- cum, adducere ut eum terra depelleret ; quo facto neces- 25 sario aut classe confllcturum aut bellum compositurum. Id etsl vere dictum Philocles animadvertebat, tamen postulata facere noluit, quod sentiebat se Alcibiade recepto nullius momenti apud exercitum futurum et, si quid secundi evenisset, nullam in ea re suam partem 30 fore, contra ea, si quid adversi accidisset, se unum eius delicti futurum reum. Ab hoc discedens Alcibiades " Quoniam," inquit, " victoriae patriae repugnas, illud mo- ix., x.] ALCIBIADES 35 neo, ne iuxta hostem castra habeas nautica ; perlculum est enim, ne immodestia mllitum vestrorum occasio detur Lysandro vestri opprimendl exercitus." Neque ea res ilium fefellit ; nam Lysander cum per speculators com- perisset vulgum Atheniensium in terram praedatum exisse 5 navesque paene inanes relictas, tempus rei gerendae non dlmisit eoque impetu bellum totum delevit. IX. At Alcibiades, victls Atheniensibus non satis tuta eadem loca sibi arbitrans, penitus in Thraeciam se supra Propontidem abdidit, sperans ibi facillime suam fortunam 10 occuli posse. Falso. Nam Thraeces, postquam eum cum magna pecunia venisse senserunt, insidias fecerunt eaque quae apportarat abstulerunt, ipsum capere non potuerunt. Ille cernens nullum locum sibi tutum in Graecia propter potentiam Lacedaemoniorum ad Pharna- 15 bazum in Asiam transiit, quern quidem adeo sua cepit humanitate, ut eum nemo in amicitia antecederet. Nam- que ei Grynium dederat, in Phrygia castrum, ex quo qulnquagena talenta vectigalis capiebat. Qua fortuna Alcibiades non erat contentus neque Athenas victas 20 Lacedaemoniis servlre poterat pati. Itaque ad patriam liberandam omni ferebatur cogitatione. Sed videbat id sine rege Perse non posse fieri, ideoque eum amicum sibi cupiebat adiungl neque dubitabat facile se conse- cuturum, si modo eius conveniendi habuisset potestatem. 25 Nam Cyrum fratrem ei bellum clam parare Lacedae- moniis adiuvantibus sciebat ; id si aperuisset, magnam se initurum gratiam videbat. X. Hoc cum mollretur peteretque a Pharnabazo, ut ad regem mitteretur, eodem tempore Critias ceterique 30 tyrannl Atheniensium certos homines ad Lysandrum in Asiam mlserant, qui eum certiorem facerent, nisi Alcibia- 36 CORNELII NEPOTIS VITAE [XI. dem sustulisset, nihil earum rerum fore ratum, quas ipse Athenis constituisset ; qua re, si suas res gestas manere vellet, ilium persequeretur. His Laco rebus commotus statuit accuratius sibi agendum cum Pharnabazo. Huic 5 ergo renuntiat quae regi cum Lacedaemoniis convenis- sent, nisi Alcibiadem vlvum aut mortuum sibi tradidisset. Non tulit hoc satrapes et violare clementiam quam regis opes minui maluit. Itaque misit Susamithren et Bagaeum ad Alcibiadem io interficiendum, cum ille esset in Phrygia iterque ad regem compararet. Miss! clam viclnitatl, in qua turn Alcibiades erat, dant negotium ut eum interficiant. 111! cum ferro aggredi non auderent, noctu ligna contulerunt circa casam earn, in qua quiescebat, eaque succenderunt, 15 ut incendio conficerent, quern manu superari posse diffi- debant. Ille autem ut sonitu flammae est excitatus, etsi gladius el erat subductus, familiaris sui subalare telum eripuit. Namque erat cum eo quidam ex Arcadia hospes, qui numquam discedere voluerat. Hunc sequi se iubet 20 et id quod in praesentia vestimentorum fuit adripit. His in ignem coniectis flammae vim transiit. Quem ut bar- bari incendium effugisse viderunt, tells eminus missis interfecerunt caputque eius ad Pharnabazum rettulerunt. At mulier, quae cum eo vivere consuerat, muliebri sua 25 veste contectum aedificii incendio mortuum cremavit, quod ad vivum interimendum erat comparatum. Sic Al- cibiades annos circiter quadraginta natus diem obiit supremum. XL Hunc infamatum a plerisque tres gravissimi histo- 30 rid summls laudibus extulerunt : Thucydides, qui eius- dem aetatis fuit, Theopompus, post aliquanto natus, et Timaeus ; qui quidem duo maledicentissimi nescio quo XI.] ALCIBIADES 37 modo in illo uno laudando consentiunt. Namque ea, quae supra scripsimus, de eo praedicarunt atque hoc amplius : cum Athenis, splendidissima civitate, natus esset, omnes splendore ac dignitate superasse vitae ; postquam inde expulsus Thebas venerit, adeo studils eorum inser- 5 vlsse, ut nemo eura labore corporisque viribus posset aequiperare — omnes enim Boeoti magis firmitatl corporis quam ingenil acumini serviunt ; — eundem apud Lace- daemonios, quorum moribus summa virtus in patientia ponebatur, sic duritiae se dedisse, ut parsimonia victus 10 atque cultus omnes Lacedaemonios vinceret ; fuisse apud Thraecas, homines vinolentos rebusque veneriis deditos : hos quoque in his rebus antecessisse ; venisse ad Persas, apud quos summa laus esset fortiter venari, luxuriose vivere : horum sic imitatum consuetudinem, ut illi ipsi 15 eum in his maxime admirarentur. Quibus rebus effecisse ut, apud quoscumque esset, princeps poneretur habere- turque carissimus. Sed satis de hoc ; reliquos ordiamur. VIII. THRASYBULUS. I. Thrasybulus, Lyci fllius, Atheniensis. Si per se vir- tus sine fortuna ponderanda est, dubito an hunc primum omnium ponam ; illud sine dubio : neminem huic prae- fero fide, constantia, magnitudine animi, in patriam 5 amore. Nam quod mult! voluerunt paucique potuerunt ab uno tyranno patriam Hberare, huic contigit ut a triginta oppressam tyrannis e servitude in libertatem vin- dicaret. Sed nescio quo modo, cum eum nemo anteiret his virtutibus, multi nobilitate praecucurrerunt. Primum io Peloponnesio bello multa hie sine Alcibiade gessit, ille nullam rem sine hoc ; quae ille uni versa natural! quodam bono fecit lucri. Sed ilia tamen omnia communia im- peratoribus cum militibus et fortuna, quod in proelii concursu abit res a consilio ad vices rerum virtutemque 15 pugnantium. Itaque iiire suo nonniilla ab imperatore miles, plurima vero fortuna vindicat seque his plus valu- isse vere potest praedicare. Verum illud magnificentissi- mum factum proprium est Thrasybuli; nam cum triginta tyranni praepositi a Lacedaemoniis servitude oppresses 20 tenerent Athenas, plurimos cives, quibus in bello parserat fortuna, partim patria expulissent partim interfecissent, plurimorum bona publicata inter se divisissent, non solum princeps, sed etiam solus initio bellum els indixit. II. Hie enim cum Phylen confugisset, quod est cas- 25 tellum in Attica munltissimum, non plus habuit secum triginta de suis. Hoc initium fuit salutis Atticorum, hoc robur Hbertatis clarissimae civitatis. Neque vero hie non 38 Hi.] THRASYBULUS 39 contemptus est primo a tyrannis atque eius solitudo. Quae quid em res et illis contemnentibus perniciei et huic despecto saluti fuit ; etenim illos segnes ad persequen- dum, hos autem tempore ad compararidum dato fecit robustiores. Quo magis praeceptum illud omnium in 5 animis esse debet, nihil in bello oportere contemn!, neque sine causa dicitur matrem timid! flere non solere. Neque tamen pro opinione Thrasybull auctae sunt opes ; nam iam illis temporibus fortius boni pro libertate loque- bantur quam pugnabant. Hinc in Piraeum transiit Mu- 10 nychiamque munivit. Hanc bis tyranni oppugnare sunt adorti, ab eaque turpiter repulsi protinus in urbem armis impedimentlsque amissls refugerunt. Usus est Thrasybulus non minus prudentia quam forti- tudine ; nam cedentes violarT vetuit — cives enim civibus 15 parcere aequum censebat — neque quisquam est vulnera- tus nisi qui prior impugnare voluit. Neminem iacentem veste spoliavit, nil attigit nisi arma, quorum indigebat, quaeque ad vlctum pertinebant. In secundo proelio ce- cidit Critias, dux tyrannorum, cum quidem adversus 20 Thrasybulum fortissime pugnaret. III. Hoc deiecto Pausanias venit Atticis auxilio, rex Lacedaemoniorum. Is inter Thrasybulum et eos, qui urbem tenebant, fecit pacem his condicionibus : ne qui praeter triginta tyrannos et decern, qui postea praetores 25 creati superioris more crudelitatis erant usi, adficerentur exsilio neve bona publicarentur ; rei publicae procuratio populo redderetur. Praeclarum hoc quoque Thrasybull, quod reconciliata pace, cum plurimum in civitate posset, legem tulit ne quis ante actarum rerum accusaretur neve 30 multaretur, eamque illi oblivionis appellarunt. Neque vero hanc tantum ferendam curavit, sed etiam ut valeret 40 CORNELII NEPOTIS VITAE [iv. effecit. Nam cum quidam ex els, qui simul cum eo in exsilio fuerant, caedem facere eorum vellent cum quibus in gratiam reditum erat publice, prohibuit et id quod pollicitus erat praestitit. 5 IV. Huic pro tantls meritis honoris causa corona a populo data est, facta duabus virgulis oleaginis ; quam quod amor civium et non vis expresserat, nullam habuit invidiam magnaque fuit gloria. Bene ergo Pittacus ille, qui in septem sapientum numero est habitus, cum Mytile- io naei multa milia iugerum agri ei muneri darent, " Nollte, oro vos," inquit, " id mihi dare, quod multi invideant, plures etiam concupiscant. Qua re ex istis nolo amplius quam centum iugera, quae et meam animi aequitatem et vestram voluntatem indicent ; nam parva munera diu- 15 tina, locupletia non propria esse consuerunt." Ilia igitur corona contentus Thrasybulus neque amplius requisivit neque quemquam honore se antecessisse existimavit. Hie sequent! tempore, cum praetor classem ad Ciliciam ap- pulisset neque satis diligenter in castrls eius agerentur 20 vigiliae, a barbaris ex oppido noctu eruptione facta in tabernaculo interfectus est. IX. CONON. I. Conon Atheniensis Peloponnesio bello accessit ad rem publicam, in eoque eius opera magni fuit ; nam et praetor pedestribus exercitibus praefuit et praefectus classis magnas marl res gessit. Quas ob causas prae- cipuus ei honos habitus est. Namque omnibus unus 5 insulis praefuit, in qua potestate Pheras cepit, coloniam Lacedaemoniorum. Fuit etiam extremo Peloponnesio bello praetor, cum apud Aegos flumen copiae Athenien- sium ab Lysandro sunt devictae. Sed turn afuit, eoque peius res administrata est; nam et prudens rel militaris i° et diligens erat imperator. Itaque nemini erat eis tem- poribus dubium, si adfuisset, illam Athenienses calamita- tem accepturos non fuisse. II. Rebus autem adflictis, cum patriam obsideri audis- set, non quaeslvit ubi ipse tuto viveret, sed unde prae- J 5 sidio posset esse clvibus suis. Itaque contulit se ad Pharnabazum, satrapem Ioniae et Lydiae eundemque generum regis et propmquum ; apud quern ut multum gratia valeret, multo labore multlsque eflecit periculis. Nam cum Lacedaemonii Atheniensibus devictis in societate 20 non manerent, quam cum Artaxerxe fecerant, Agesila- umque bellatum misissent in Asiam, maxime impulsi a Tissapherne, qui ex intimis regis ab amicitia eius def ecerat et cum Lacedaemoniis coierat societatem, hunc adversus Pharnabazus habitus est imperator, re quidem vera ex- 25 ercitui praefuit Conon eiusque omnia arbitrio gesta sunt. Hie multum ducem summum Agesilaum impedivit saepe- 41 42 CORNELII NEPOTIS VITAE [m., iv. que eius consiliis obstitit, neque vero non fuit apertum, si ille non fuisset, Agesilaum Asiam Tauro tenus regi fuisse erepturum. Qui postea quam domum a suis civibus revocatus est, 5 quod Boeoti et Athenienses Lacedaemonils bellum indixe- rant, Conon nihilo setius apud praefectos regis versabatur elsque omnibus magno erat usui. III. Defecerat a rege Tissaphernes, neque id tam Artaxerxi quam ceteris erat apertum ; multis enim mag- io nisque meritis apud regem, etiam cum in officio non maneret, valebat. Neque id erat mlrandum, si non facile ad credendum addiicebatur, reminiscens eius se opera Cyrum fratrem superasse. Huius accusandi gratia Conon a Pharnabazo ad regem missus postea quam ven it, primum 15 ex more Persarum ad chiliarchum, qui secundum gradum imperii tenebat, Tithrausten accessit seque ostendit cum rege conloqui velle. Huic ille, " Nulla," inquit, " mora est, sed tu delibera, utrum conloqui malls an per litteras agere quae cogitas. Necesse est enim, si in conspectum 20 veneris, venerari te regem ; nemo enim sine hoc admitti- tur. Hoc si tibi grave est, per rne nihilo setius editis mandatis conficies quod studes." Turn Conon " Mihi vero," inquit, "non est grave quemvis honorem habere regi, sed vereor ne civitati meae 25 sit opprobrio, si, cum ex ea sim profectus quae ceteris gentibus imperare consuerit, potius barbarorum quam illlus more fungar." Itaque quae volebat huic scripta tradidit. IV. Quibus cognitis rex tantum auctoritate eius motus est, ut et Tissaphernem hostem iudicarit et Lacedaemo- 30 nios bello persequi iusserit et el permiserit quern vellet eligere ad dispensandam pecuniam. Id arbitrium Conon negavit sin esse consilh, sed ipsius, qui optime suos nosse v.] CONON 43 deberet, sed se suadere, Pharnabazo id negotil daret. Hinc magrris muneribus donatus ad mare est missus, ut Cyprus et Phoenicibus ceterisque maritimis civitatibus naves longas imperaret classemque, qua proxima aestate mare tueri posset, compararet, dato adiutore Pharnabazo, 5 slcut ipse voluerat. Id ut Lacedaemoniis est nuntiatum, non sine cura rem administrant, quod maius bellum imminere arbitrabantur quam si cum barbaro solum contenderent ; nam ducem fortem et prudentem regiis opibus praefuturum ac secum dimicaturum videbant, quern 10 neque consilio neque copiis superare possent. Hac mente magnam contrahunt classem ; proficiscuntur Pisan- dro duce. Hos Conon apud Cnidum adortus magno proelio fugat, multas naves capit, complures deprimit. Qua victoria non solum Athenae, sed etiam cuncta 15 Graecia, quae sub Lacedaemoniorum fuerat imperio, libe- rata est. Conon cum parte navium in patriam venit, muros dirutos a Lysandro utrosque, et Piraei et Athena- rum, reficiendos curat peciiniaeque quinquaginta talenta, quae a Pharnabazo acceperat, clvibus suis donat. 20 V. Accidit huic, quod ceteris mortalibus, ut inconside- ratior in secunda quam in adversa esset fortuna. Nam classe Peloponnesiorum devicta, cum ultum se iniurias patriae putaret, plura concupivit quam efficere potuit. Neque tamen ea non pia et probanda fuerunt, quod 25 potius patriae opes augeri quam regis maluit. Nam cum magnam auctoritatem sibi pugna ilia navali, quam apud Cnidum fecerat, constituisset non solum inter barbaros, sed etiam omnes Graeciae civitates, clam dare operam coepit, ut Ioniam et Aeoliam restitueret Atheniensibus. 30 Id cum minus dlligenter esset celatum, Tiribazus, qui S-irdibus praeerat, Cononem evocavit, simulans ad regem 44 CORNELII NEPOTIS VITAE [v. eum se mittere velle magna de re. Huius nuntio parens cum venisset, in vincla coniectus est, in quibus aliquamdiu fuit. Inde nonnulli eum ad regem abductum ibique eum perisse scriptum reliquerunt. Contra ea Dlnon historicus, 5 cui nos plurimum de Persicis rebus credimus, effugisse scripsit ; illud addubitat, utrum Tlribazo sciente an im- prudente sit factum. X. DION. I. Dion, Hipparinl fllius, Syracusanus, nobili genere natus, utraque impiicatus tyrannide Dionysiorum. Nam- que ille superior Aristomachen, sororem Dionis, habuit in matrimonio, ex qua duos fllios, Hipparinum et Nlsaeum, procreavit totidemque fllias, nomine Sophrosynen et Are- 5 ten, quarum priorem Dionysio fllio, eidem cui regnum rellquit, nuptum dedit, alteram, Areten, DionT. Dion autem praeter generosam proplnquitatem nobilem- que maiorum famam multa alia ab natura habuit bona, in els ingenium docile, come, aptum ad artes optimas, 10 magnam corporis dignitatem, quae non minimum com- mendat, magnas praeterea divitias a patre rellctas, quas ipse tyranni muneribus auxerat. Erat intimus Dionysio priori, neque minus propter mores quam adflnitatem. Namque etsl Dionysil crudelitas el displicebat, tamen 15 salvum propter necessitudinem, magis etiam suorum causa studebat. Aderat in magnis rebus, eiusque consilio mul- tum movebatur tyrannus, nisi qua in re maior ipsius cupi- ditas intercesserat. Legationes vero omnes, quae essent inlustriores, per Dionem administrabantur ; quas quidem 20 ille diligenter obeundo, fideliter administrando crude- lissimum nomen tyranni sua humanitate leniebat. Hunc a Dionysio mlssum Carthaginienses sic suspexerunt, ut neminem umquam Graeca lingua loquentem magis sint admlratl. 25 II. Neque vero haec Dionysium fugiebant ; nam quanto esset sibi ornamento, sentiebat. Quo flebat ut unl huic 45 46 CORNELII NEPOTIS VITAE [m. maxime indulgeret neque eum secus diligeret ac filium ; qui quidem, cum Platonem Tarentum venisse fama in Siciliam esset perlata, adulescenti negare non potuerit quin eum arcesseret, cum Dion eius audiendi cupiditate 5 flagraret. Dedit ergo huic veniam magnaque eum am- bitione Syracusas perduxit. Quem Dion adeo admiratus est atque adamavit, ut se el totum traderet. Neque vero minus ipse Plato delectatus est Dione. Itaque cum a tyranno criideliter violatus esset, quippe qui eum ve- io numdari iussisset, tamen eodem rediit eiusdem Dionis precibus adductus. Interim in morbum incidit Dionysius. Quo cum gravius conflictaretur, quaesivit a medicls Dion, quem ad modum se haberet, simulque ab els petiit, si forte in maiore esset perlculo, ut sibi faterentur; nam 15 velle se cum eo conloqui de partiendo regno, quod soro- ris suae filios ex illo natos partem regni putabat debere habere. Id medic! non tacuerunt et ad Dionysium filium sermonem rettulerunt. Quo ille commotus, ne agendi esset Dioni potestas, patri soporem medicos dare coegit. 20 Hoc aeger sumpto sopitus diem obiit supremum. III. Tale initium fuit Dionis et Dionysil simultatis, eaque multis rebus aucta est. Sed tamen primis tempori- bus aliquamdiii simulata inter eos amicitia mansit ; sicut, cum Dion non desisteret obsecrare Dionysium, ut Plato- 25 nem Athenis arcesseret et eius consiliis uteretur, ille, qui in aliqua re vellet patrem imitari, morem el gessit. Eo- demque tempore Philistum historicum Syracusas reduxit, hominem amicum non magis tyranno quam tyrannidi. Sed de hoc in eo libro plura sunt exposita, qui de his- 30 toricis Graecis conscrlptus est. Plato autem tantum apud Dionysium auctoritate potuit valuitque eloquentia, ut el persuaserit tyrannidis facere finem libertatemque reddere iv., v.] DION 47 Syracusanis. A qua voluntate Philisti consilio deterritus aliquanto crudelior esse coepit. IV. Qui quidem cum a Dione se superari videret ingenio, auctoritate, amore popull, verens ne, si eum secum haberet, aliquam occasionem sui daret opprimendl, 5 navem el triremem dedit, qua Corinthum deveheretur, ostendens se id utriusque facere causa, ne, cum inter se timerent, alteruter alterum praeoccuparet. Id cum factum multi indignarentur magnaeque esset invidiae tyranno, Dionysius omnia, quae moverl poterant Dionis, in naves 10 imposuit ad eumque misit. Sic enim existimari volebat, id se non odio hominis, sed suae salutis fecisse causa. Postea vero quam audlvit eum in Peloponneso manum comparare sibique bellum facere conari, Areten, Dionis uxorem, alii nuptum dedit filiumque eius sic educari 15 iussit, ut indulgendo turpissimis imbueretur cupiditatibus. Nam puer vino epulisque obruebatur, neque ullum tempus sobrio relinquebatur. Is usque eo vitae statum commu- tatum ferre non potuit, postquam in patriam rediit pater — namque appositi erant custodes, qui eum a pristino 20 victu deducerent — ut se de superiore parte aedium deiecerit atque ita interierit. Sed illuc revertor. V. Postquam Corinthum pervenit Dion et eodem per- fugit Heraclldes ab eodem expulsus Dionysio, qui prae- fectus fuerat equitum, omni ratione bellum comparare 25 coeperunt. Sed non multum proficiebant, quod multorum annorum tyrannis magnarum opum putabatur; quam ob causam pauci ad societatem pericull perducebantur. Sed Dion, fretus non tarn suis copiis quam odio ty- ranni, maximo animo duabus onerariis navibus quin- 30 quaginta annorum imperium, munltum qulngentis longis navibus, decern equitum centumque peditum milibus, pro- 48 CORNELII NEPOTIS VITAE [to. fectus oppiignatum, quod omnibus gentibus admirabile est visum, adeo facile perculit. ut post diem tertium, quam Siciliam attigerat, Syraciisas introierit. Ex quo intellegi potest nullum esse imperium tutum nisi benevolentia 5 infinitum. Eo tempore aberat Dionvsius et in Italia classem opperiebatur adversariorum, ratus neminem sine magnis copils ad se venturum. Quae res eum fefellit ; nam Dion els ipsis, qui sub adversarii fuerant potestate, regios spiritus repressit totiusque eius partis Siciliae poti- 10 tus est, quae sub Dionysii fuerat potestate, parique modo urbis S\Tacusarum praeter arcem et insulam adiunctam oppido, eoque rem perduxit, ut talibus pactiouibus pacem tyrannus facere vellet : Siciliam Dion obtineret, Italiam Dionvsius, Syracusas Apollocrates, cul maximam fidem unT 15 habebat Dionvsius. VI. Has tam prosperas tamque inopinatas res conse- cuta est subita commutatio, quod fortuna sua mobilitate, quem paulo ante extulerat, demergere est adorta. Pri- mum in filio, de quo coramemora\i supra, suam vim 20 exercuit. Nam cum uxorem reduxisset. quae alii fuerat tradita, filiumque vellet revocare ad virtutem a perdita luxuria, accepit gravissimum parens \ulnus morte fllil. Deinde orta dissensio est inter eum et Heraclldem, qui, quod ei principatum non concedebat, factionem compa- 25 ravit. Neque is minus valebat apud optimates, quorum consensu praeerat class!, cum Dion exercitum pedestrem teneret. Non tulit hoc animo aequo Dion, et versum ilium Homerl rettulit ex secunda rhapsodia. in quo haec sententia est : non posse bene geri rem publicam mul- 30 torum imperils. Quod dictum magna invidia conseciita est; namque aperuisse videbatur omnia in sua potestate esse velle. Hanc ille non lenlre obsequio, sed acerbitate vii., viii] DION 49 opprimere studuit, Heraclidemque, cum Syracusas venis- set, interficiendum curavit. VII. Quod factum omnibus maximum timorem iniecit ; nemo enim illo interfecto se tutum putabat. Ille autem adversario remoto licentius eorum bona, quos sciebat 5 adversus se sensisse, mllitibus dispertivit. Quibus dlvisls cum cottidiani maximi fierent sumptus, celeriter pecunia deesse coepit, neque quo manus porrigeret suppetebat, nisi in amlcorum possessiones. Id eius modi erat, ut, cum mllites reconciliasset, amitteret optimates. Quarum 10 rerum cura angebatur et insuetus male audiendi, non animo aequo ferebat de se ab els male existimari, quorum paulo ante in caelum fuerat elatus laudibus. Vulgus autem offensa in eum militum voluntate liberius loque- batur et tyrannum non ferendum dictitabat. 15 VIII. Haec ille intuens cum quern ad modum sedaret nesciret, et quorsum evaderent timeret, Callicrates quidam, civis Atheniensis, qui simul cum eo ex Peloponneso in Siciliam venerat, homo et callidus et ad fraudem acutus, sine ulla religione ac fide,, adiit ad Dionem et ait : eum 20 magno in periculo esse propter offensionem populi et odium militum, quod nullo modo evltare posset, nisi alicul suorum negotium daret, qui se simularet illl iniml- cum. Quern si invenisset idoneum, facile omnium animos cogniturum adversariosque sublaturum, quod inimici eius 25 dissident! suos sensus aperturi forent. Tali consilio probato excepit has partes ipse Callicrates et se armat imprudentia Dionis. Ad eum interficiendum socios conquirit, adversarios eius convenit, coniuratione conflrmat. Res, multis consciis quae ageretur, elata de- 30 fertur ad Aristomachen, sororem Dionis, uxoremque Areten. Illae timore perterritae conveniunt, cuius de SO CORNELII NEPOTIS VITAE [ix., x. periculo timebant. At ille negat a Callicrate fieri sibi insidias, sed ilia, quae agerentur, fieri praecepto suo. Mulieres nihilo setius Callicratem in aedem Proserpinae deducunt ac iurare cogunt, nihil ab illo periculi fore 5 Dioni. Ille hac religione non modo non est deterritus, sed ad matiirandum concitatus est, verens ne prius con- silium aperiretur suum, quam cogitata perfecisset. IX. Hac mente proximo die festo, cum a conventii se remotum Dion domi teneret atque in conclavi edito I0 recubuisset, consciis facinoris loca munitiora oppidi tradit, domum custodiis saepit, a foribus qui non discedant ' certos praeficit, navem triremem armatis ornat Philostrato- que, fratri suo, tradit eamque in portu agitare iubet, ut si exercere remiges vellet, cogitans, si forte consiliis ob- i 5 stitisset fortuna, ut haberet qua aufugeret ad salutem. Suorum autem e numero Zacynthios adulescentes quos- dam eligit cum audacissimos turn viribus maximis, eisque dat negotium, ad Dionem eant inermes, sic ut conve- niendl eius gratia viderentur venire. Ii propter notitiam 20 sunt intromissi. At illius ut limen intrarant, foribus obse- ratis in lecto cubantem invadunt, conligant ; fit strepitus, adeo ut exaudiri posset foris. Hie, sicut ante saepe dictum est, quam invisa sit singularis potentia et mise- randa vita, qui se metui quam amari malunt, cuivis facile 25 intellectu fuit. Namque illi ipsi custodes, si prompta fuissent voluntate, foribus effractis servare eum potuissent, quoad illi inermes telum foris flagitantes vivum tenebant. Cui cum succurreret nemo, Lyco quidam Syracusanus per fenestram gladium dedit, quo Dion interfectus est. 3 o X. Confecta caede, cum multitudo visendi gratia in- troisset, nonnulli ab insciis pro noxiis conciduntur. Nam celeri rumore dilato, Dioni vim adlatam, multi concurre- x.] DION 5 1 rant, quibus tale facinus displicebat. II falsa susplcione ductl immerentes ut sceleratos occidunt. Huius de morte ut palam factum est, mlrabiliter vulgl mutata est voluntas ; nam qui vlvum eum tyrannum vocitarant, eidem llbera- torem patriae tyrannlque expulsorem praedicabant. Sic 5 subito misericordia odio successerat, ut eum suo sanguine ab Acherunte, si possent, cuperent redimere. Itaque in urbe celeberrimo loco, elatus publice, sepulcri monumento donatus est. Diem obiit circiter annos quinquaginta natus, quartum post annum quam ex Peloponneso in Sici- 10 liam redierat. XI. IPHICRATES. I. Iphicrates Atheniensis non tam magnitudine rerum gestarum quam disciplina mllitarl nobilitatus est. Fuit enim talis dux, ut non solum aetatis suae cum primls compararetur, sed ne de maioribus natu quidem quis- 5 quam anteponeretur. Multum vero in bello est versatus, saepe exercitibus praefuit, nusquam culpa male rem ges- sit, semper consilio vlcit tantumque eo valuit, ut multa in re mllitarl partim nova attulerit, partim meliora fecerit. Namque ille pedestria arma mutavit. Cum ante ilium io imperatorem maximis clipeis, brevibus hastls, minutis gladiis uterentur, ille e contrario peltam pro parma fecit — a quo postea peltastae pedites appellabantur — ut ad motus concursusque essent leviores, hastae modum du- plicavit, gladios longiores fecit. Idem genus loricarum 15 novum Instituit et pro sertis atque aenels linteas dedit. Quo facto expeditiores milites reddidit ; nam pondere detracto, quod aeque corpus tegeret et leve esset curavit. II. Bellum cum Thraecibus gessit, Seuthem, socium Atheniensium, in regnum restituit. Apud Corinthum tanta 20 severitate exercitui praefuit, ut nullae umquam in Graecia neque exercitatiores copiae heque magis dicto audientes fuerint duel, in eamque consuetudinem addiixit ut, cum proelii signum ab imperatore esset datum, sine ducis opera sic ordinatae consisterent, ut singuli a peritissimo 25 imperatore dispositl viderentur. Hoc exercitu moram Lacedaemoniorum interfecit, quod maxime tota celebra- tum est Graecia. Iterum eodem bello omnes copias 52 in.] IPHICRATES 53 eorum fugavit, quo facto magnam adeptus est gloriam. Cum Artaxerxes Aegyptio regl bellum inferre voluit, iphicraten ab Atheniensibus ducem petivit, quern prae- ficeret exercitui conducticio, cuius numerus duodecim milium fuit. Quern quidem sic omni disciplina mllitari 5 erudivit, ut quem ad modum quondam Fabiani milites Romae, sic Iphicratenses apud Graecos in sum ma laude fuerint. Idem subsidio Lacedaemoniis profectus Epaminondae retardavit impetus ; nam nisi eius adventus appropin- 10 quasset, non prius Thebani Sparta abscessissent, quam captam ijicendio delessent III. Fuit autem et animo magno et corpore imperato- riaque forma, ut ipso aspectu cuivis iniceret admirationem sul, sed in labore nimis remissus parumque patiens, ut 15 Theopompus memoriae prodidit, bonus vero clvis fideque magna. Quod cum in aliis rebus declaravit, turn maxime in Amyntae Macedonis Hberis tuendis. Namque Eury- dice, mater Perdiccae et PhilippI, cum his duobus puerls Amynta mortuo ad Iphicraten confiigit eiusque opibus 20 defensa est. Vixit ad senectutem placatis in se suorum civium animis. Causam capitis semel dixit, bello social!, simul cum Timotheo, eoque iudicio est absolutus. Menesthea filium reliquit ex Thraessa natum, CotI regis filia. Is cum interrogaretur, utrum pluris, patrem 25 matremne, faceret, " Matrem," inquit. Id cum omnibus mirum videretur, at ille " Merito," inquit, " facio ; nam pater, quantum in se fuit, Thraecem me genuit, contra ea mater Atheniensem." XII. CHABRIAS. I. Chabrias Atheniensis. Hie quoque in summis ha- bitus est ducibus resque multas memoria dignas gessit. Sed ex els elucet maxime inventum eius in proelio quod apud Thebas fecit, cum Boeotis subsidio venisset. Nam- 5 que in eo victoria fidente summo duce Agesilao, fugatis iam ab eo conducticiis catervis, reliquam pha- langem loco vetuit cedere obnixoque genu scuto, proiecta hasta impetum excipere hostium docuit. Id novum Age- silaus contuens progredi non est ausus suosque iam in- io. currentes tuba revocavit. Hoc usque eo tota Graecia fama celebratum est, ut illo statu Chabrias sibi statuam fieri voluerit, quae publice ei ab Atheniensibus in foro constitute est. Ex quo factum est ut postea athletae ceterique artifices eis statibus in statuis ponendis ute- 15 rentur, quibus victoriam essent adept!. II. Chabrias autem multa in Europa bella admini- stravit, cum dux Atheniensium esset ; in Aegypto sua sponte gessit. Nam Nectenebin adiutum profectus reg- num ei constituit. Fecit idem Cypri, sed publice ab 20 Atheniensibus Euagorae adiutor datus, neque prius inde discessit, quam totam insulam bello devinceret ; qua ex re Athenienses magnam gloriam sunt adepti. Interim bellum inter Aegyptios et Persas conflatum est. Athe- nienses cum Artaxerxe societatem habebant, Lacedae- 25 monii cum Aegyptiis, a quibus magnas praedas Agesilaus, rex eorum, faciebat. Id intuens Chabrias, cum in re nulla Agesilao cederet, sua sponte eos adiutum pro- 54 in., iv. j CHABRIAS 55 fectus Aegyptiae class! praefuit, pedestribus copiis Agesi- laus. III. Turn praefecti regis Persae legatos miserunt Athe- nas questum, quod Chabrias adversum regem bellum gereret cum Aegyptiis. Athenienses diem certam Cha- 5 briae praestituerunt, quam ante domum nisi redisset, capitis se ilium damnaturos denuntiarunt. Hoc ille nun- tio Athenas rediit, neque ibi diutius est moratus, quam fuit necesse. Non enim libenter erat ante oculos suorum clvium, quod et vlvebat laute et indulgebat sibi Hberalius 10 quam ut invidiam vulgi posset effugere. Est enim hoc commune vitium magnls liberisque civitatibus, ut invidia gloriae comes sit et libenter de els detrahant quos eminere videant altius, neque animo aequo pauperes alienam opulentiam intueantur. Itaque Chabrias, quoad 15 ei licebat, plurimum aberat. Neque vero solus ille aberat Athenis libenter, sed omnes fere principes fecerunt idem, quod tantum se ab invidia putabant afuturos, quantum a conspectii suorum recesserint. Itaque Conon plurimum Cypri vixit, Iphicrates in Thraecia, Timotheus Lesbi, 20 Chares Sigei, dissimilis quidem Chares horum et factls et moribus, sed tamen Athenis et honoratus et potens. IV. Chabrias autem periit bello social! tall modo. Oppugnabant Athenienses Chium. Erat in classe Chabrias privatus, sed omnes, qui in magistrate erant, auctoritate 25 antelbat, eumque magis milites quam qui praeerant sus- piciebant. Quae res el maturavit mortem. Nam dum primus studet portum intrare gubernatoremque iubet eo derigere navem, ipse sibi perniciei fuit ; cum enim eo penetrasset, ceterae non sunt secutae. Quo facto circum- 30 fusus hostium concursu cum fortissime pugnaret, navis rostro percussa coepit sidere. Hinc refugere cum posset, },6 CORNELII NEPOTIS VITAE [iv. si se in mare deiecisset, quod suberat classis Athenien- sium quae exciperet natantes, perire maluit quam armls abiectls navem relinquere, in qua fuerat vectus. Id ceteri facere noluerunt, qui nando in tutum pervenerunt. At 5 ille, praestare honestam mortem existimans turpi vTtae, comminus pugnans tells hostium interfectus est. XIII. TIMOTHEUS. I. Tlmotheus, Cononis filins, Atheniensis. Hie a patre acceptam gloriam multis auxit virtutibus ; fuit enim diser- tus, impiger, laboriosus, rei militaris perltus neque minus civitatis regendae. Multa huius sunt praeclare facta, sed haec maxime inlustria. Olynthios et Byzantios bello sube- 5 git. Samum cepit ; in quo oppugnando superiore bello Athenienses mllle et ducenta talenta consumpserant, id ille sine ulla publica impensa populo restituit. Adversus Cotum bella gessit ab eoque mllle et ducenta talenta praedae in publicum rettulit. Cyzicum obsidione llbe- 10 ravit. AriobarzanT simul cum Agesilao auxilio profectus est, a quo cum Laco pecuniam numeratam accepisset, ille cives suos agro atque urbibus augeri maiuit quam id sumere, cuius partem domum suam ferre posset. Itaque accepit CrTthoten et Sestum. 15 II. Idem class! praefectus circumvehens Peloponnesum, Laconicen populatus, classem eorum fugavit, Corcyram sub imperium Atheniensium redegit sociosque dein ad- iunxit EpTrotas, Athamanas, Chaonas omnesque eas gentes, quae mare illud adiacent. Quo facto Lacedaemonii de 20 diutina contentione destiterunt et sua sponte Atheniensi- bus imperil maritimi principatum concesserunt, pacemque els legibus constituerunt, ut Athenienses marl duces essent. Quae victoria tantae fuit Atticis laetitiae, ut turn prlmum arae Paci piiblice sint factae eique deae pulvinar 25 sit Institutum. Cuius laudis ut memoria maneret, TTmo- theo piiblice statuam in foro posuerunt. Qui honos huic 57 58 CORNELII NEPOTIS VITAE [ill., IV. uni ante id tempus contigit, ut, cum patri populus statuam posuisset, filio quoque daret. Sic iuxta posita recens filii veterem patris renovavit memoriam. III. Hie cum esset magno natu et magistrates gerere 5 desisset, bello Athenienses undique premi sunt coeptl. Defecerat Samus, descierat Hellespontus, Philippus iam turn valens multa moliebatur; cm oppositus Chares cum esset, non satis in eo praesidil putabatur. Fit Menes- theus praetor, filius Iphicratis, gener TTmothel, et ut ad io bellum proficiscatur decernitur. Huic in consilium dantur viri duo usu sapientiaque praestantes, pater et socer, quod in his tanta erat auctoritas, ut magna spes esset per eos amlssa posse recuperari. II cum Samum profecti essent et eodem Chares illorum adventu cognito cum suis copiis 15 proficisceretur, ne quid absente se gestum videretur, ac- cidit, cum ad insulam appropinquarent, ut magna tem- pestas oreretur ; quam ievltare duo veteres imperatores utile arbitrati suam classem suppresserunt. At ille teme- raria usus ratione non cessit maiorum natu auctoritati, 20 velut in sua manu esset fortuna. Quo contenderat per- venit, eodemque ut sequerentur, ad Timotheum et Iphi- craten nuntium misit. Hinc male re gesta, compluribus amlssis navibus eo unde erat profectus se recepit litterasque Athenas publice 25 misit, sibi procllve fuisse Samum capere, nisi a Timotheo et Iphicrate desertus esset. Populus acer, suspicax ob eamque rem mobilis, adversarius, invidus — etenim poten- tia in crimen vocabatur — domum revocat ; accusantur proditionis. Hoc iudicio damnatur Timotheus Usque eius 30 aestimatur centum talentis. Ille odio ingratae civitatis exactus Chalcidem se contulit. IV. Huius post mortem cum populum iudicii sul pae- iv.] TIMOTHEUS 59 niteret, multae novem partes detraxit et decern talenta Cononem, filium eius, ad muri quandam partem reficien- dam iussit dare. In quo fortunae varietas est animad- versa. Nam quos avus muros ex hostium praeda patriae restituerat, eosdem nepos cum summa Ignominia familiae 5 ex sua re familiar! reficere coactus est. Tlmothel autem moderatae sapientisque vltae cum pleraque possimus pro- ferre testimonia, uno erimus content!, quod ex eo facile conic! poterit, quam cams suis fuerit. Cum Athenls adu- lescentulus causam dlceret, non solum amlci privatique 10 hospites ad eum defendendum convenerunt, sed etiam in els Iason, tyrannus Thessaliae, qui illo tempore fuit om- nium potentissimus. Hie cum in patria sine satellitibus se tutum non arbitraretur, Athenas sine ullo praesidio* venit tantlque hospitem fecit, ut mallet se capitis perl- 15 culum adire quam Timotheo de fama dimicanti deesse. Hunc adversus tamen Timotheus postea populi iussu bellum gessit; patriae enim sanctiora iura quam hospitii esse duxit. Haec extrema fuit aetas imperatorum Atheniensium, 20 Iphicratis, Chabriae, Tlmothel, neque post illorum obitum quisquam dux in t ilia urbe fuit dignus memoria. Venio nunc ad fortissimum virum maximique consilii omnium barbarorum, exceptls duobus Carthaginiensibus, Hamilcare et Hannibale. De quo hoc plura referemus, 25 quod et obscuriora sunt eius gesta pleraque et ea quae prospere ei cesserunt, non magnitudine copiarum, sed consilii, quo turn omnes superabat, acciderunt ; quorum nisi ratio explicata fuerit, res apparere non poterunt. XIV. DATAMES. I. Datames, patre Camisare, natione Care, matre Scythissa natus, primum mllitum in numero fuit apud Artaxerxen eorum qui regiam tuebantur. Pater eius Camisares, quod et manu fortis et bello strenuus et regi 5 multis locis fidelis erat repertus, habuit provinciam par- tem Ciliciae iuxta Cappadociam, quam incolunt Leucosyrl. Datames militare munus fungens primum qualis esset aperuit in bello quod rex adversus Cadusios gessit. Namque hie magni fuit eius opera. Quo factum est, io cum in eo bello cecidisset Camisares, ut paterna el traderetur provincia. II. Pari se virtute postea praebuit, cum Autophradates iussu regis bello persequeretur eos qui defecerant. Nam- que huius opera hostes, cum castra iam intrassent, multis 15 mllibus regiorum interfectls profllgatl sunt exercitusque reliquus conservatus regis est ; qua ex re maioribus rebus praeesse coepit. Erat eo tempore Thuys dynastes Paphlagoniae, antlquo genere, ortus a Pylaemene illo, quern Homerus Troico bello a Patroclo interfectum ait. 20 Is regi dicto audiens non erat. Quam ob causam bello eum persequl constituit eique rel praefecit Datamen, proplnquum Paphlagonis ; namque ex fratre et sorore erant natl. Quam ob causam Datames primum experlri voluit ut sine armls proplnquum ad officium reduceret. 25 Ad quem cum venisset sine praesidio, quod ab amlco nullas vereretur Insidias, paene interiit ; nam Thuys eum clam interficere voluit. Erat mater cum Datame, amita' 6q in., iv.] DATAMES 6 1 Paphlagonis. Ea quid ageretur resciit, filiumque monuit. Ille fuga perlculum evitavit bellumque indixit Thuyni. In quo cum ab Ariobarzane, praefecto Lydiae et Ioniae totiusque Phrygiae, desertus esset, nihilo segnius perseve- ravit vivumque Thuyn cepit cum uxore et liberis. 5 III. Cuius fact! ne prius fama ad regem quam ipse perveniret, dedit operam. Itaque omnibus Insciis eo, ubi erat rex, venit posteroque die Thuyn, hominem maxim! corporis terribilique facie, quod et niger et capillo longo barbaque erat promlssa, optima veste texit, quam satrapae 10 regii gerere consuerant, ornavit etiam torque atque ar- millis aurels ceteroque regio cultu ; ipse agresti duplicl amiculo circumdatus hirtaque tunica, gerens in capite galeam venatoriam, dextra raanu clavam, sinistra copulam, ita vinctum ante se Thuynem agebat, ut si feram bestiam 15 captam duceret. Quae cum omnes aspicerent propter novitatem ornatus Ignotamque formam ob eamque rem magnus esset concursus, fuit non nemo qui agnosceret Thuyn regique nuntiaret. Primo non accredidit itaque Pharnabazum misit exploratum. 20 A quo ut rem gestam comperit, statim admitti iussit, magno opere delectatus cum facto turn ornatu, imprimis quod nobilis rex in potestatem inopmantl venerat. Ita- que magnifice Datamen donatum ad exercitum misit, qui turn contrahebatur duce Pharnabazo et Tithrauste ad 25 bellum Aegyptium, parique eum atque illos imperio esse iussit. Postea vero quam Pharnabazum rex revocavit, ill! summa imperii tradita est. IV. Hie cum maximo studio compararet exercitum Aegyptumque proficlscl pararet, subito a rege litterae sunt 30 ei mlssae, ut Aspim aggrederetur, qui Cataoniam tenebat; quae gens iacet supra Ciliciam, confinis Cappadociae. 62 CORNELII NEPOTIS VITAE [v. Namque Aspis, saltuosam regionem castellisque munitam incolens, non solum imperio regis non parebat, sed etiam finitimas regiones vexabat et quae regi portarentur ab- ripiebat. Datames etsi longe aberat ab els regionibus et 5 a maiore re abstrahebatur, tamen regis voluntatl morem gerendum putavit. Itaque cum paucis, sed viris fortibus navem conscendit, existimans, quod accidit, facilius se imprudentem parva manu oppressurum quam paratum quamvis magno exercitu. Hac delatus in Ciliciam, egres- io sus inde, dies noctesque iter faciens Taurum transiit eoque quo studuerat venit. Quaerit quibus locis sit Aspis ; cognoscit haud longe abesse profectumque turn venatum. Quern dum speculatur, adventus eius causa cognoscitur. Pisidas cum els quos secum habebat ad 15 resistendum Aspis comparat. Id Datames ubi audivit, arma sumit, suos sequi iubet ; ipse equo concitato ad hostem vehitur. Quern procul Aspis conspiciens ad se ferentem pertimescit atque a conatu resistendi deterritus sese dedidit. Hunc Datames vinctum ad regem ducen- 20 dum tradit Mithridatl. V. Haec dum geruntur, Artaxerxes reminiscens a quanto bello ad quam parvam rem principem ducum misisset, se ipse reprehendit et nuntium ad exercitum Acen misit, quod nondum Datamen profectum putabat, 25 qui dlceret ne ab exercitu discederet. Hie priusquam pervenlret quo erat profectus, in itinere convenit, qui Aspim ducebant. Qua celeritate cum magnam benevo- lentiam regis Datames consecutus esset, non minorem invidiam aulicorum excepit, quod ilium unum pluris quam 30 se omnes fieri videbant. Quo facto cuncti ad eum op- primendum consenserunt. Haec Pandantes, gazae custos regiae, amicus Datami, perscrlpta el mittit, in quibus rj J( ,,:,:^ Ctv^ vi. j DATAMES 63 docet eum in magnd fore perlculo, si quid illo imperante adversi in Aegypto accidisset. Namque earn esse con- suetudinem regiam, ut casus adversos hominibus tribuant, secundos fortunae suae. Quo fieri ut facile impellantur ad eorum perniciem, quorum ductu res male gestae 5 nuntientur. Ilium hoc maiore fore in discrlmine, quod, quibus rex maxime oboediat, eos habeat inimicissimos. Talibus ille litterls cognitls, cum iam ad exercitum Acen venisset, quod non Ignorabat ea vere scrlpta, desclscere a rege constituit. 10 Neque tamen quicquam fecit quod fide sua esset indignum. Nam Mandroclem Magnetem exercitul prae- fecit ; ipse cum suls in Cappadociam discedit coniunc- tamque huic Paphlagoniam occupat, celans qua voluntate esset in regem. Clam cum Ariobarzane facit amlcitiam, 15 manum comparat, urbes munltas suls tuendas tradit. VI. Sed haec propter hiemale tempus minus prospere procedebant. Audit Pisidas quosdam copias adversus se parare. Fllium eo Arsidaeum cum exercitu mittit; cadit in proelio adulescens. Proficlscitur eo pater non ita 20 magna cum manu, celans quantum vulnus accepisset, quod prius ad hostem pervenlre cupiebat, quam de male re gesta fama ad suos pervenlret, ne cognita fllii morte animl debilitarentur mllitum. . Quo contenderat pervenit elsque locis castra ponit, ut neque circumlrl multitudine 25 adversariorum posset neque impediri, quominus ipse ad dimicandum manum haberet expedltam. Erat cum eo Mithrobarzanes, socer eius, praefectus equitum. Is desperatls generl rebus ad hostes transfugit. Id Datames ut audlvit, sensit, si in turbam exlsset ab 30 homine tarn necessario se rellctum, futurum ut ceteri idem consilium sequerentur ; itaque in vulgus edit suo 64 CORNELII NEPOTIS VITAE [vn. iussii Mithrobarzanem profectum pro perfuga, ' quo facilius receptus interficeret hostes ; qua re relinqui eum par non esse et omnes confestim sequi. Quod si animo strenuo fecissent, futurum ut adversarii non possent resistere, cum 5 et intra vallum et forls caederentur. Hac re probata exercitum educit, Mithrobarzanem persequitur, qui tantum quod ad hostes pervenerat, cum Datames signa inferri iubet. Pisidae nova re commotl in opinionem addu- cuntur perfugas mala fide compositoque fecisse, ut recepti io maiori essent calamitati. Prlmum eos adoriuntur. 111! cum quid ageretur aut qua re fieret ignorarent, coacti sunt cum els pugnare ad quos transierant, ab eisque stare quos reliquerant ; quibus cum neutri parcerent, celeriter sunt concisi. Reliquos Pisidas resistentes Datames in- 15 vadit ; primo impetu pellit, fugientes persequitur, multos interficit, castra hostium capit. Tali consilio uno tempore et proditores perculit et hostes profligavit et, quod ad perniciem suam fuerat cogitatum, id ad salutem convertit. Quo neque acutius 20 ulllus imperatoris cogitatum neque celerius factum usquam legimus. VII. Ab hoc tamen viro Sisinas, maximo natu filius, desciit ad regemque transiit et de defectione patris de- tulit. Quo nuntio Artaxerxes commotus, quod intellege- 25 bat sibi cum viro fortl ac strenuo negotium esse, qui et prius cogitare quam conari consuesset et, cum cogitasset, facere auderet, Autophradatem in Cappadociam mittit. Hie ne intrare posset, saltum in quo Ciliciae portae sunt sitae Datames praeoccupare studuit. Sed tam subito 30 copias contrahere non potuit. A qua re depulsus cum ea manu, quam contraxerat, locum delegit talem, ut neque circumiretur ab hostibus neque praeteriret adver- viii.] DATAMES 65 sarius, quin ancipitibus locis premeretur, et, si dlmicare vellet, non multum obesse multitude) hostium suae pauci- tati posset. VIII. Haec etsi Autophradates videbat, tamen statim maluit congredl quam cum tantls copils refugere aut tarn 5 diu uno loco sedere. Habebat barbarorum equitum vlgintl, peditum centum milia, quos ill! Cardacas appel- lant, eiusdemque generis tria milia funditorum, praeterea Cappadocum octo mllia, Armeniorum decern milia, Paph- lagonum qulnque milia, Phrygum decern milia, Lydorum 10 quinque milia, Aspendiorum et Pisidarum circiter tria milia, Cilicum duo milia, Captianorum totidem, ex Graecia conductorum tria milia, levis armaturae maximum numerum. Has ad versus copias spes omnis consistebat DatamI in 15 se loclque natura ; namque huius partem non habebat vlcesimam mllitum. Quibus fretus confllxit adversario- rumque multa milia concldit, cum de ipslus exercitu non amplius hominum mllle cecidisset. Quam ob causam postero die tropaeum posuit, quo loco prldie pugnatum 20 erat. Hinc cum castra movisset semperque Inferior copils superior omnibus proelils disced eret, quod num- quam manum consereret, nisi cum adversarios locorum angustils clausisset, quod perlto regionum callideque cogi- tantl saepe accidebat, Autophradates, cum bellum duel 25 maiore regis calamitate quam adversariorum videret, pa- cem amlcitiamque pristinam memorans eum hortatus est, ut cum rege in gratiam redlret. Quam ille etsi fldam non fore putabat, tamen condicionem accepit seque ad Artaxerxem legatos mlssurum dixit. Sic bellum, quod rex 30 adversus Datamen susceperat,. sedatum est. Autophra- dates in Phrygiam se recepit. 66 CORNELII NEPOTIS VITAE [lie, x. IX. At rex, quod implacabile odium in Datamen sus- ceperat, postquam bello eum oppriml non posse animad- vertit, Insidiis interficere studuit; quas ille plerasque evitavit. Slcut, cum el nuntiatum esset quosdam sibi 5 insidiarl, qui in amicorum erant numero, — de quibus, quod inimici detulerant, neque credendum neque negle- gendum putavit, — experiri voluit, verum falsumne sibi esset relatum. Itaque eo profectus est, in quo itinere futuras insidias dixerant. Sed elegit corpore ac statura io simillimum sui eique vestitum suum dedit atque eo loco ire, quo ipse consuerat, iussit; ipse autem ornatu vesti- tuque militari inter corporis custodes iter facere coepit. At insidiatores, postquam in eum locum agmen pervenit, decepti ordine atque vestitu impetum in eum faciunt, qui 15 suppositus erat. Praedixerat autem els Datames, cum quibus iter faciebat, ut parati essent facere quod ipsum vidissent. Ipse, ut concurrantes insidiatores animum ad- vertit, tela in eos coniecit. Hoc idem cum universl fecissent, priusquam pervenirent ad eum quem aggredi 20 volebant, confixl conciderunt. X. Hie tamen tam callidus vir extremo tempore captus est Mithridatis, Ariobarzanis filii, dolo. Namque is pollicitus est regi se eum interfecturum, si rex permit- teret, ut quodcumque vellet liceret impune facere, ndem- 25 que de ea re more Persarum dextra dedisset. Hanc ut accepit a rege missam, copias parat et absens amicitiam cum Datame facit, regis provincias vexat, castella ex- pugnat, magnas praedas capit, quarum partim suis dis- pertit, partim ad Datamen mittit; pari modo complura 30 castella el tradit. Haec diu faciendo persuasit homini se infinitum adversus regem suscepisse bellum, cum nihilo magis, ne quam suspicionem ill! praeberet Insidiarum, xi.] DATAMES 67 neque conloquium eius petivit neque in conspectum venire studuit. Sic absens amicitiam gerebat, ut non benefices mutuls, sed communl odio, quod erga regem susceperant, continerl viderentur. XI. Id cum satis se conflrmasse arbitratus esset, cer- 5 tiorem facit Datamen, tempus esse maiores res parari et bellum cum ipso rege suscipT, deque ea re, si ei vide- retur, quo loco vellet, in conloquium veniret. Probata re, conloquendi tempus sumitur locusque quo conveni- retur. Hue Mithridates cum uno, cu* maxime habebat 10 fidem, ante aliquot dies venit compluribusque locis sepa- ratim gladios obruit eaque loca diligenter notat. Ipso autem conloquii die utrique, locum qui explorarent atque ipsos scrutarentur, mittunt ; deinde ipsi sunt congress!. Hie cum aliquamdiu in conloquio fuissent et divers! dis- 15 cessissent iamque procul Datames abesset, Mithridates, priusquam ad suos perveniret, ne quam suspicionem pa- reret, in eundem locum revertitur atque ibi, ubi telum erat infossum, resedit, ut si lassitiidine cuperet adquie- scere, Datamenque revocavit, simulans se quiddam in 20 conloquio esse oblltum. Interim telum, quod latebat, protulit nudatumque vagina veste texit ac DatamI venienti ait, dlgredientem se animadvertisse locum quendam, qui erat in conspectu, ad castra ponenda esse idoneum. Quern cum digito demonstraret et ille respiceret, 25 aversum ferro transflxit priusque quam quisquam posset succurrere, interfecit. Ita ille vir, qui multos consilio, neminem perfidia ceperat, simulata captus est amlcitia. XV. EPAMINONDAS. I. Epamlnondas, Polymnii filius, Thebanus. De hoc priusquam scribimus, haec praecipienda videntur lectori- bus, ne alienos mores ad suos referant, neve ea quae ipsis leviora sunt, pari modo apud ceteros fuisse arbi- 5 trentur. Scimus enim musicen nostris moribus abesse a principis persona, saltare vero etiam in vitiis pom; quae omnia apud Graecos et grata et laude digna ducuntur. Cum autem exprimere imaginem consuetudinis atque vitae velimus Epaminondae, nihil videmur debere praetermit- io tere, quod pertineat ad earn declarandam. Qua re dice- mus primum de genere eius, deinde quibus disciplinis et a quibus sit eruditus, turn de moribus ingeniique facul- tatibus et si qua alia memoria digna erunt, postremo de rebus gestis, quae a plurimis animi anteponuntur 15 virtutibus. II. Natus igitur patre quo diximus, genere honesto, pauper iam a maioribus relictus est, eruditus autem sic ut nemo Thebanus magis. Nam et citharizare et cantare ad chordarum sonum doctus est a Dionysio, qui non 20 minore fuit in musicis gloria quam Damon aut Lamprus, quorum pervulgata sunt nomina, cantare tibiis ab Olym- piodoro, saltare a Calliphrone. At philosophiae prae- ceptorem habuit Lysim Tarentlnum, Pythagoreum ; cul quidem sic fuit deditus, ut adulescens tristem ac severum 25 senem omnibus aequalibus suis in familiaritate antepo- suerit ; neque prius eum a se dimisit, quam in doctrinls tanto antecessit condiscipulos, ut facile intellegi posset 68 ii.] EPAMINONDAS 69 pari modo superaturum omnes in ceteris artibus. Atque haec ad nostram consuetudinem sunt levia et potius con- temnenda ; at in Graecia, utique olim, magnae laudl erant. Postquam ephebus est factus et palaestrae dare operam coepit, non tarn magnitudini vfrium servivit quam 5 velocitatl ; illam enim ad athletarum visum, hanc ad belli existimabat utilitatem pertinere. Itaque exercebatur plu- rimum currendo et luctando ad eura finem, quoad stans complect! posset atque contendere. In armis vero pluri- mum studii consumebat. 10 III. Ad hanc corporis firmitatem plura etiam animi bona accesserant. Erat enim modestus, priidens, gravis, temporibus sapienter utens, perltus belli, fortis manu, animo maximo, adeo veritatis diligens, ut ne ioco quidem mentiretur. Idem continens, clemens patiensque adml- 15 randum in modum, non solum populi, sed etiam amico- rum»ferens iniurias, in prlmls commissa celans, quodque interdum non minus prodest quam diserte dicere, studio- sus audiendl; ex hoc enim facillime disci arbitrabatur. Itaque cum in circulum venisset, In quo aut de re pub- 20 lica disputaretur aut de philosophia sermo haberetur, numquam inde prius discessit, quam ad finem sermo esset adductus. Paupertatem adeo facile perpessus est, ut de re publica nihil praeter gloriam ceperit. Amicorum in se tuendo 25 caruit facultatibus, fide ad alios sublevandos saepe sic usus est, ut iudicaii possit omnia el cum amicis fuisse communia. Nam cum aut civium suorum aliquis ab hostibus esset captus aut virgo nubilis propter pauper- tatem conlocarl non posset, amicorum concilium habebat 30 et quantum quisque daret pro facultatibus imperabat. Eamque summam cum fecerat, potius quam ipse acci- 70 CORNELII NEPOTIS VITAE [iv. peret pecuniam, adducebat eum qui quaerebat ad eos qui conferebant, eique ut ipsi numerarent faciebat, ut ille ad quern ea res perveniebat sclret quantum culque deberet. 5 IV. Temptata autem eius est abstinentia a Diomedonte Cyziceno : namque is rogatu Artaxerxis regis Epaml- nondam pecunia corrumpendum susceperat. Hie magno cum pondere auri Thebas venit et Micythum adule- scentulum, quem turn Epaminondas plurimum diligebat, io quinque talentis ad suam perduxit voluntatem. Micythus EpamTnondam convenit et causam adventus Diomedontis ostendit. At ille Diomedonti coram " Nihil," inquit, " opus pe- cunia est ; nam si rex ea vult quae Thebanis sunt utilia, 15 gratiis facere sum paratus, sin autem contraria, non habet auri atque argenti satis. Namque orbis terrarum divitias accipere nolo pro patriae caritate. Tu quod me incpgni- tum temptasti tuique similem existimasti, non miror tibique ignosco ; sed egredere propere, ne alios corrumpas, cum 20 me non potueris. Et tu, MTcythe, argentum huic redde, aut, nisi id confestim facis, ego te tradam magistratui." Hunc Diomedon cum rogaret, ut tuto exire suaque, quae attulerat, liceret efferre, " Istud quidem," inquit, " faciam, neque tua causa, sed mea, ne, si tibi sit pecunia adempta, 25 aliquis dicat id ad me ereptum pervenisse, quod delatum accipere noluissem." A quo cum quaesisset, quo se deduci vellet, et ille Athenas dixisset, praesidium dedit, ut tuto perveniret. Neque vero id satis habuit, sed etiam, ut inviolatus in 30 navem escenderet, per Chabriam Atheniensem, de quo supra mentionem fecimus, effecit. Abstinentiae erit hoc satis testimonium. Plurima quidem proferre possumus, v., vi.] EPAMINONDAS 7 1 sed modus adhibendus est, quoniam uno hoc volumine vitam excellentium virorum complurium concludere con- stituimus, quorum res separatim multis mllibus versuum complures scriptores ante nos explicarunt. V. Fuit etiam disertus, ut nemo el Thebanus par esset 5 eloquentia, neque minus concinnus in brevitate respon- dendi quam in perpetua oratione ornatus. Habuit ob- trectatorem Menecliden quendam, indidem Thebis, et adversarium in administranda re publica, satis exercitatum in dicendo, ut Thebanum scilicet ; namque ill! genti plus 10 inest virium quam ingenil. Is quod in re militari florere Epaminondam videbat, hortari solebat Thebanos ut pacem bello anteferrent, ne illius imperatoris opera desi- deraretur. Huic ille " Fallis," inquit, "verbo elves tuos, quod eos a bello avocas ; otil enim nomine servitutem 15 concilias; nam paritur pax bello. Itaque qui ea diutina volunt frul, bello exercitati esse debent. Qua re si prin- cipes Graeciae vultis esse, castris est vobls utendum, non palaestra." Idem ille Meneclides cum huic obiceret, quod liberos non haberet neque uxorem duxisset, max- 2 o imeque Insolentiam, quod sibi Agamemnonis belli gloriam videretur conseciitus : at ille " Desine," inquit, " Mene- clida, de uxore mihi exprobrare ; nam nullius in ista re minus uti consilio volo." Habebat enim Meneclides sus- picionem adulterii. " Quod autem me Agamemnonem 25 aemulari putas, falleris. Namque ille cum universa Graecia vix decern annis unam cepit urbem, ego contra ea una urbe nostra dieque uno totam Graeciam Lacedae- moniis fugatis libera vi." VI. Idem cum in conventum venisset Arcadum, petens 30 ut societatem cum Thebanis et ArgTvTs facerent, con- traque Callistratus, Atheniensium legatus, qui eloquentia 72 CORNELII NEPOTIS VITAE [vii. omnes eo praestabat tempore, postularet ut potius amici- tiam sequerentur Atticorum, et in oratione sua multa invectus esset in Thebanos et Argivos in eisque hoc posuisset, animum advertere debere Arcades quales utra- 5 que civitas elves procreasset, ex quibus de ceteris possent iudicare : Argivos enim fuisse Orestem et Alcmeonem matricidas, Thebls Oedipum natum, qui, cum patrem suum interfecisset, ex matre Hberos procreasset; huic in respondendo Epaminondas, cum de ceteris perorasset, io postquam ad ilia duo opprobria pervenit, admirari se dixit stultitiam rhetoris xAttici, qui non animadverterit, innocentes illos natos domi, scelere admlsso cum patria essent expulsi, receptos esse ab Atheniensibus. Sed maxime eius eloquentia eluxit Spartae legati ante 15 pugnam Leuctricam. Quo cum omnium sociorum con- venissent legati, coram frequentissimo conventu sic Lace- daemoniorum tyrannidem coarguit, ut non minus ilia oratione opes eorum concusserit quam Leuctrica pugna. Turn enim perfecit, quod post apparuit, ut auxilio Lace- 20 daemonii sociorum privarentur. VII. Fuisse patientem suorumque iniurias ferentem civium, quod se patriae irasci nefas esse duceret, haec sunt testimonia. Cum eum propter invidiam elves sul praeficere exercitui noluissent duxque esset delectus belli 25 imperitus, cuius errore res eo esset deducta, ut omnes de salute pertimescerent, quod locorum angustils clausi ab hostibus obsidebantur, desiderarl coepta est EpamT- nondae diligentia; erat enim ibi privatus numero militis. A quo cum peterent opem, nullam adhibuit memoriam 3° contumeliae et exercitum obsidione liberatum domum reduxit incolumem. Nee vero hoc semel fecit, sed sae- pius. Maxime autem fuit inlustre, cum in Peloponnesum viii.] EPAMINONDAS 73 exercitum duxisset adversus Lacedaemonios haberetque conlegas duos, quorum alter erat Pelopidas, vir fortis ac strenuus. Hi cum criminibus adversariorum omnes in invidiam venissent ob eamque rem imperium eis esset abrogatum 5 atque in eorum locum alii praetores successissent, Epami- nondas populi scito non paruit idemque ut facerent per- suasit conlegls, et bellum quod susceperat gessit. Namque animadvertebat, nisi id fecisset, totum exercitum propter praetorum imprudentiam Inscitiamque belli periturum. 10 Lex erat ThebTs, quae morte multabat, si quis imperium diutius retinuisset quam lege praefinitum foret. Hanc Epaminondas cum rei publicae conservandae causa latam videret, ad perniciem civitatis conferri noluit et quattuor mensibus diutius quam populus iusserat gessit imperium. 15 VIII. Postquam domum reditum est, conlegae eius hoc crimine accusabantur. Quibus ille permisit, ut ora- nem causam in se transferrent suaque opera factum con- tenderent, ut legi non oboedirent. Qua defensione illis periculo liberatis, nemo Epaminondam responsurum puta- 20 bat, quod quid diceret non haberet. At ille in iudicium venit, nihil eorum negavit quae adversarii crimini dabant, omniaque quae conlegae dixerant confessus est neque recusavit quominus legis poenam subnet, sed unum ab eis petivit, ut in sepulcro suo Inscriberent : 25 " Epaminondas a Thebanls morte multatus est, quod eos coegit apud Leuctra superare Lacedaemonios, quos ante se imperatorem nemo Boeotorum ausus sit aspicere in acie, quodque uno proelio non solum Thebas ab interitu retraxit, sed etiam universam Graeciam in libertatem 30 vindicavit eoque res utrorumque perduxit, ut Thebani Spartam oppugnarent, Lacedaemonii satis haberent, si 74 CORNELII NEPOTIS VITAE [ix., x. salvi esse possent, neque prius bellare destitit quara Messene restituta urbem eorum obsidione clausit." Haec cum dixisset, risus omnium cum hilaritate coortus est, neque quisquam iudex ausus est de eo ferre suffra- 5 gium. Sic a iudicio capitis maxima discessit gloria. IX. Hie extremo tempore imperator apud Mantineam cum acie mstructa audacius instaret hostibus, cognitus a Lacedaemoniis, quod in unius pernicie eius patriae sitam putabant salutem, universi in unum impetum fecerunt n neque prius abscesserunt, quam magna caede edita mul- tisque occisis fortissime ipsum Epammondam pugnantem, sparo eminus percussum, concidere vlderunt. Huius casu aliquantum retardati sunt Boeoti, neque tamen prius pugna excesserunt quam repugnantes profligarunt. At 35 Epaminondas, cum animadverteret mortiferum se vulnus accepisse simulque, si ferrum, quod ex hastili in corpore remanserat, extraxisset, animam statim emissurum, usque eo retinuit, quoad renuntiatum est vicisse Boeotos. Id postquam audivit, "Satis," inquit, "vixi; invictus enim 20 morior." Turn ferro extracto confestim exanimatus est. X. Hie uxorem numquam duxit. In quo cum rep- rehenderetur a Pelopida, qui f ilium habebat Infamem, maleque eum in eo patriae consulere diceret, quod liberos non relinqueret, "Vide," inquit. "ne tu peius 25 consulas, qui talem ex te natum relictiirus sis. Neque vero stirps potest mihi deesse ; namque ex me natam relinquo pugnan Leuctricam, quae non modo mihi superstes, sed etiam immortalis sit necesse est." Quo tempore duce Pelopida exsules Thebas occuparunt et 30 praesidium Lacedaemoniorum ex arce expulerunt, Epa- minondas, quam diu facta est caedes civium, domo se tenuit, quod neque defendere malos volebat neque im- x.] EPAMINONDAS 75 pugnare, ne manus suorum sanguine cruentaret ; namque omnem civllem victoriam funestam putabat. Idem, post- quam apud Cadmeam cum Lacedaemoniis pugnari coep- tum est, in primis stetit. Huius de virtutibus vltaque satis erit dictum, si hoc 5 unum adiunxero, quod nemo ibit infitias, Thebas et ante Epaminondam natum et post eiusdem interitum perpetuo alieno paruisse imperio, contra ea, quam diu ille praefuerit rei publicae, caput fuisse totius Graeciae. Ex quo intel- legi potest unum hominem pluris quam civitatem fuisse. io XVI. PELOPIDAS. I. Pelopidas Thebanus, magis historicis quam vulgo notus. Cuius de virtutibus dubito quem ad modum ex- ponam, quod vereor, si res explicare incipiam, ne non vitam eius enarrare, sed historiam videar scribere ; sin 5 tantum modo summas attigero, ne rudibus Graecarum lit- terarum minus dilucide appareat, quantus fuerit ille vir. Itaque utrique rei occurram, quantum potuero, et mede- bor cum satietati turn ignorantiae lectorum. Phoebidas Lacedaemonius cum exercitum Olynthum io duceret iterque per Thebas faceret, arcem oppidi, quae Cadmea nominatur, occupavit impulsu paucorum Theba- norum, qui adversariae faction! quo facilius resisterent, Laconum rebus studebant, idque suo privato, non publico fecit consilio. Quo facto eum Lacedaemonii ab exercitu i 5 removerunt pecuniaque multarunt, neque eo magis arcem Thebams reddiderunt, quod susceptis inimicitiis satius ducebant eos obsideri quam liberari; nam post Pelopon- nesium bellum Athenasque devictas cum Thebams sibi rem esse existimabant et eos esse solos, qui adversus se 20 sistere auderent. Hac mente amicis suis summas potes- tates dederant alteriusque factionis principes partim inter- fecerant, alios in exsilium eiecerant; in quibus Pelopidas hie, de quo scribere exorsi sumus, pulsus patria carebat. II. Hi omnes fere Athenas se contulerant, non quo 25 sequerentur otium, sed ut, quem ex proximo locum fors obtulisset, eo patriam recuperare niterentur. Itaque cum tempus esset visum rei gerendae, communiter cum eis 76 III.] PELOPIDAS JJ qui Thebis idem sentiebant, diem delegerunt ad inimicos opprimendos clvitatemque llberandam eum quo maximi magistrates simul consuerant epulari. Magnae saepe res non ita magnis copiis sunt gestae, sed profecto numquam tarn ab tenul initio tantae opes sunt profllgatae ; nam 5 duodecim adulescentuli coierunt ex els, qui exsilio erant multatl, cum omnino non essent amplius centum, qui tanto se offerrent perlculo. Qua paucitate perculsa est Lacedaemoniorum potentia. II enim non magis adver- sariorum factionl quam Spartanls eo tempore bellum 10 intulerunt, qui principes erant totlus Graeciae ; quorum imperil maiestas, neque ita multo post, Leuctrica pugna ab hoc initio perculsa concidit. IllI igitur duodecim, quorum dux erat Pelopidas, cum Athenls interdiu exls- sent, ut vesperascente caelo Thebas possent pervenlre, 15 cum canibus venaticls exierunt, retia ferentes, vestltu agrestl, quo minore susplcione facerent iter. Qui cum tempore ipso quo studerant pervenissent, domum Cha- ronis deverterunt, a quo et tempus et dies erat datus. III. Hoc loco libet interponere, etsl seiunctum ab re 20 propositi est, nimia flducia quantae calamitatl soleat esse. Nam magistratuum Thebanorum statim ad aures pervenit exsules in urbem venisse. Id illl vino epullsque deditl usque eo despexerunt, ut ne quaerere quidem de tanta re laborarint. Accessit quod etiam magis aperlret eorum 25 dementiam. Adlata est enim epistula Athenls ab Archlno unl ex els, Archiae, qui turn maximum magistratum Thebis obtinebat, in qua omnia de profectione eorum perscripta erant. Quae cum iam accubantl in convlvio esset data, sicut erat slgnata, sub pulvlnum subiciens, " In crastinum," 30 inquit, " differo res serias." At illl omnes, cum iam nox processisset, vlnolentl ab exsulibus duce Pelopida sunt 7§ CORNELII NEPOTIS VITAE [iv., v. interfecti. Quibus rebus confectis, vulgo ad arma liberta- temque vocato, non solum qui in urbe erant, sed etiam undique ex agris concurrerunt, praesidium Lacedaemoni- orum ex arce pepulerunt, patriam obsidione liberarunt, 5 auctores Cadmeae occupandae partim occlderunt, partim in exsilium eiecerunt. IV. Hoc tarn turbido tempore, sicut supra docuimus, Epaminondas, quoad cum civibus dimicatum est, domi quietus fuit. Itaque haec liberatarum Thebarum pro- io pria laus est Pelopidae, ceterae fere communes cum Epaminonda. Namque Leuctrica pugna imperatore Epa- minonda hie fuit dux delectae maniis, quae prima pha- langem prostravit Laconum. Omnibus praeterea periculis eius adfuit — sicut, Spartam cum oppiignavit, alterum 15 tenuit cornu — quoque Messena celerius restitueretur, le- gatus in Persas est profectus. Denique haec fuit altera persona Thebis, sed tamen secunda ita, ut proxima esset Epaminondae. V. Conflictatus autem est etiam adversa fortuna. Nam 20 et initio, sicut ostendimus, exsul patria caruit et, cum Thessaliam in potestatem Thebanorum cuperet redigere legationisque iure satis tectum se arbitraretur, quod apud omnes gentes sanctum esse consuesset, a tyranno Alexan- dro Pheraeo simul cum Ismenia comprehensus in vincla 25 coniectus est. Hunc Epaminondas recuperavit, bello per- sequens Alexandrum. Post id factum numquam animo placari potuit in eum, a quo erat violatus. Itaque per- suasit Thebanis ut subsidio Thessaliae proficiscerentur tyrannosque eius expellerent. Cuius belli cum ei summa 30 esset data eoque cum exercitu profectus esset, non du- bitavit, simul ac conspexit hostem, confligere. In quo proelio Alexandrum ut animadvertit, incensus ira equum v.] PELOPIDAS 79 in eum concitavit proculque digressus a suis coniectu telorum confossus concidit Atque hoc secunda victoria accidit ; nam iam incllnatae erant tyrannorurn copiae. Quo facto omnes Thessaliae civitates interfectum Pelo- pidam coronis aureis et statuls aeneis llberosque eius 5 multo agro donarunt. XVII. AGESILAUS. I. Agesilaus Lacedaemonius cum a ceteris scriptoribus turn eximie a Xenophonte Socratico conlaudatus est; eo enim usus est familiarissime. Hie primum de regno cum Leotychide, fratris filio, 5 habuit contentionem. Mos erat enim Lacedaemoniis a maioribus traditus, ut binos haberent semper reges, no- mine magis quam imperio, ex duabus familiis Procli et Eurysthenis, qui principes ex progenie Herculis Spartae reges fuerunt. Horum ex altera in alterius familiae io locum fieri non licebat j ita suum utraque retinebat ordinem. Primum ratio habebatur, qui maximus natii esset ex liberis eius, qui regnans decessisset ; sin is virile secus non reliquisset, turn deligebatur, qui proximus esset propinquitate. Mortuus erat Agis rex, frater Agesilai ; 15 f ilium reliquerat Leotychidem. Quem ille natum non agnorat, eundem moriens suum esse dixerat. Is de honore regni cum Agesilao, patruo suo, contendit neque id quod petivit consecutus est ; nam Lysandro suf- fragante, homine, ut ostendimus supra, factioso et iis 20 temporibus potente, Agesilaus antelatus est. II. Hie simul atque imperii potitus est, persuasit Lace- daemoniis ut cum exercitu se mitterent in Asiam bellumque regi facerent, docens satius esse in Asia quam in Europa dimicari. Namque fama exierat Artaxerxen comparare 25 classes pedestresque exercitus, quos in Graeciam mitteret. Data potestate tanta celeritate usus est, ut prius in Asiam cum copiis pervenerit quam regii satrapae eum scirent 80 in.] AGESILAUS 8 1 profectum. Quo factum est ut omnes imparatos impru- dentesque ofifenderet. Id ut cognovit Tissaphernes, qui summum imperium turn inter praefectos habebat regios, indutias a Lacone petlvit, simulans se dare operam, ut Lacedaemoniis cum rege conveniret, re autem vera ad 5 copias comparandas, easque impetravit trimenstres. Iura- vit autem uterque se sine dolo indutias conservaturum. In qua pactione summa fide mansit Agesilaus; contra ea Tissaphernes nihil aliud quam bellum comparavit. Id etsi sentiebat Laco, tamen iusiurandum servabat mul- 10 tumque in eo se consequi dicebat, quod Tissaphernes periurio suo et homines suis rebus abalienaret et deos sibi Iratos redderet, se autem conservata religione con- firmare exercitum, cum animadverteret deum numen facere secum, hominesque sibi conciliare amiciores, quod 15 els studere consuessent, quos conservare fidem viderent. III. Postquam indutiarum praeteriit dies, barbarus non dubitans, quod ipslus erant plurima domicilia in Caria et ea regio els temporibus multo putabatur locupletissima, eo potissimum hostes impetum facturos, omnes suas copias 20 eo contraxerat. At Agesilaus in Phrygiam se convertit eamque prius depopulatus est, quam Tissaphernes usquam se moveret. Magna praeda militibus locupletatis Ephesum hiematum exercitum reduxit atque ibi ofhcinTs armorum Institutls 25 magna industria bellum apparavit. Et quo studiosius armarentur Insigniusque ornarentur, praemia proposuit, quibus donarentur, quorum egregia in ea re fuisset in- dustria. Fecit idem in exercitationum generibus, ut, qui ceteris praestitissent, eos magnis adficeret muneribus. 30 His igitur rebus effecit ut et ornatissimum et exercita- tissimum haberet exercitum. Huic cum tempus esset 82 CORNELII NEPOTIS VITAE [iv. visum copias extrahere ex hibernaculis, vldit, si, quo esset iter facturus, palam pronuntiasset, hostes non credituros aliasque regiones praesidiis occupaturos neque dubitaturos aliud eum facturum ac pronuntiasset. Itaque cum ille 5 Sardis iturum se dixisset, Tissaphernes eandem Cariam defendendam putavit. In quo cum eum opinio fefellisset victumque se vidisset consilio, sero suis praesidio profectus est ; nam cum illo venisset, iam Agesilaus multis locis expugnatis magna erat praeda potitus. Laco autem cum io videret hostes equitatii superare, numquam in campo sui fecit potestatem et eis locis manum conseruit, quibus plus pedestres copiae valerent. Pepulit ergo, quotienscumque congressus est, multo maiores adversariorum copias et sic in Asia versatus est, ut omnium opinione victor 15 duceretur. IV. Hie cum iam animo meditaretur proficisci in Persas et ipsum regem adoriri, nuntius ei domo venit ephororum missii, bellum Athenienses et Boeotos indixisse Lacedaemoniis : qua re venire ne dubitaret. In hoc non 20 minus eius pietas suspicienda est quam virtus bellica ; qui cum victori praeesset exercitui maximamque haberet fiduciam regni Persarum potiundi, tanta modestia dicto audiens fuit iussis absentium magistratuum, ut si privatus in comitio esset Spartae. Cuius exemplum utinam im- 25 peratores nostri sequi voluissent ! Sed illuc redeamus. Agesilaus opulentissimo regno praeposuit bonam existi- mationem multoque gloriosius duxit, si institutis patriae paruisset, quam si bello superasset Asiam. Hac igitur mente Hellespontum copias traiecit tantaque usus est 30 celeritate, ut, quod iter Xerxes anno vertente confecerat, hie transient triginta diebus. Cum iam haud ita longe abesset a Peloponneso, obsistere ei conati sunt Atheni- v., vi.] AGESILAUS 83 enses et Boeoti ceterlque eorum socii apud Coroneam ; quos omnes gravl proelio vlcit. Huius victoriae vel maxima fuit laus, quod, cum plerlque ex fuga se in tem- plum Minervae coniecissent quaerereturque ab eo, quid els vellet fieri, etsi aliquot vulnera acceperat eo proelio 5 et Iratus videbatur omnibus qui adversus arma tulerant, tamen antetulit Irae religionem et eos vetuit violari. Neque vero hoc solum in Graecia fecit, ut templa deorum sancta haberet, sed etiam apud barbaros summa religione omnia simulacra arasque conservavit. Itaque 10 praedicabat mirarl se, non sacrilegorum numero haberi qui supplicibus deorum nocuissent, aut non gravioribus poenis adfici qui religionem minuerent, quam qui fana spoliarent. V. Post hoc proelium conlatum omne bellum est circa 15 Corinthum ideoque Corinthium est appellatum. Hie cum una pugna decern milia hostium Agesilao duce cecidis- sent eoque facto opes adversariorum debilitatae vide- rentur, tantum afuit ab Tnsolentia gloriae, ut commiseratus sit fortunam Graeciae, quod tam multi a se victl vitio 20 adversariorum concidissent : namque ilia multitudine, si sana mens esset, Graeciae supplicium Persas dare potu- isse. Idem cum adversaries intra moenia compulisset et ut Corinthum oppugnaret multi hortarentur, negavit id suae virtu ti convenire : se enim eum esse qui ad officium 25 peccantes redire cogeret, non qui urbes nobilissimas ex- pugnaret Graeciae. " Nam si," inquit, " eos exstinguere voluerimus, qui noblscum adversus barbaros steterunt, nosmet ipsl nos expugnaverimus illls quiescentibus. Quo facto sine negotio, cum voluerint, nos oppriment." 30 VI. Interim accidit ilia calamitas apud Leuctra Lace- daemonils. Quo ne proficlsceretur, cum a plerlsque ad 84 CORNELII NEPOTIS VITAE [vn. exeundum impelleretur, ut si de exitu divinaret, excusavit senectutem. Idem, cum Epaminondas Spartam oppugna- ret essetque sine muris oppidum, talem se imperatorem praebuit, ut eo tempore omnibus apparuerit, nisi ille 5 fuisset, Spartam futuram non fuisse. In quo quidem dis- crimine celeritas eius consilii saluti fuit universis. Nam cum quidam adulescentuli hostium adventu perterriti ad Thebanos transfugere vellent et locum extra urbem editum cepissent, Agesilaus, qui perniciosissimum fore videret, si io animadversum esset quemquam ad hostes transfugere conari, cum suis eo venit atque, ut si bono animo fecis- sent, laudavit consilium eorum, quod eum locum occu- passent ; id se quoque fieri debere animadvertisse. Sic adulescentes simulata laudatione recuperavit et adiunctis 15 de suis comitibus locum tutum reliquit. Namque illi adiecto numero eorum, qui expertes erant consilii com- movere se non sunt ausi eoque libentius, quod latere arbitrabantur quae cogitaverant. VII. Sine dubio post Leuctricam pugnam Lacedae- 20 monii se numquam refecerunt neque pristinum imperium recuperarunt, cum interim numquam Agesilaus destitit quibuscumque rebus posset patriam iuvare. Nam cum praecipue Lacedaemonii indigerent pecunia, ille omnibus qui a rege def ecerant praesidio fuit ; a quibus magna 25 donatus pecunia patriam sublevavit. Atque in hoc illud imprimis fuit admirabile, cum maxima munera ei ab regibus ac dynastis civitatibusque conferrentur, quod nihil umquam domura suam contulit, nihil de victu, nihil de vestitu Laconum mutavit. Domo eadem fuit contentus, 30 qua Eurysthenes, progenitor maiorum suorum, fuerat usus ; quam qui intrarat, nullum signum libidinis, nullum luxuriae videre poterat ; contra ea plurima patientiae atque viii.] AGESILAUS 85 abstinentiae. Sic enim erat instructa, ut in nulla re differret a cuiusvis inopis atque privatl. VIII. Atque hie tantus vir ut naturam fautricem ha- buerat in tribuendis animl virtutibus, sic maleficam nactus est in corpore fingendo ; nam et statura fuit humili et 5 corpore exiguo et claudus altero pede. Quae res etiam nonnullam adferebat deformitatem, atque ignoti, faciem eius cum intuerentur, contemnebant ; qui autem virtutes noverant, non poterant admirari satis. Quod ei usu venit, cum annorum octoginta subsidio Tacho in Aegyp- 10 turn missus esset et in acta cum suis accubuisset sine ullo tec to statu mque haberet tale, ut terra tecta esset stramentis neque hue amplius quam pellis esset iniecta, eodem quo comites omnes vestitu humili atque obsoleto, ut eorum ornatus non modo in els regem neminem sig- 15 nificaret, sed homines esse non beatissimos susplcionem praeberet. Huius de adventu fama cum ad regios esset perlata, celeriter munera eo cuiusque generis sunt adlata. His quaerentibus Agesilaum vix fides facta est, unum esse ex eis qui turn accubabant. Qui cum regis verbis quae 20 attulerant dedissent, ille praeter vitulinam et eius modi genera obsonii quae praesens tempus desiderabat, nihil accepit ; unguenta, coronas secundamque mensam servis dispertiit, cetera referrl iussit. Quo facto eum barbari magis etiam contempserunt, quod eum ignorantia bona- 25 rum rerum vilia potissimum sumpsisse arbitrabantur. Hie cum ex Aegypto reverteretur, donatus a rege Nec- tanabide ducentls viginti talentis, quae ille muneri populo suo daret, venissetque in portum, qui Menelai vocatur, iacens inter Cyrenas et Aegyptum, in morbum implicitus 30 decessit. Ibi eum amici, quo Spartam facilius perferre possent, quod mel non habebant, cera circumfuderunt atque ita domum rettulerunt. XVIII. EUMENES. I. Eumenes Cardianus. Huius si virtuti par data esset fortuna, non ille quidem maior exstitisset — quod magnos homines virtute metimur, non fortuna — sed multo in- lustrior atque etiam honoratior. Nam cum aetas eius 5 incidisset in ea tempora, quibus Macedones florerent, multum el detraxit inter eos viventi, quod alienae erat civitatis, neque aliud huic defuit quam generosa stirps. EtsT enim domestico summo genere erat, tamen Mace- dones eum sibi aliquando anteponi indigne ferebant, neque io tamen non patiebantur; vincebat enim omnes cura, vigi- lantia, patientia, calliditate et celeritate ingenii. Hie peradulescentulus ad amicitiam accessit Philippi, Amyntae filii, brevique tempore in intimam pervenit fa- miliaritatem ; fulgebat enim iam in adulescentulo indoles 15 virtutis. Itaque eum habuit ad manum scribae loco, quod multo apud Graios honorincentius est quam apud Romanos. Namque apud nos, re vera sicut sunt, mer- cennarii scribae existimantur ; at apud illos e contrario nemo ad id officium admittitur nisi honesto loco, et fide 20 et industria cognita, quod necesse est omnium consilio- rum eum esse participem. Hunc locum tenuit amicitiae apud Philippum annos septem. Illo interfecto eodem gradu fuit apud Alexandrum annos tredecim. Novissimo tempore praefuit etiam alterae equitum alae, quae He- 25 taerice appellabatur. Utrique autem in consilio semper adfuit et omnium rerum habitus est particeps. II. Alexandra Babylone mortuo, cum regna singulis 86 in.] EUMENES 87 familiaribus dispertirentur et summa tradita esset tuenda eidem, cm Alexander moriens anulum suum dederat, Perdiccae — ex quo omnes coniecerant eum regnum el commlsisse, quoad Hberi eius in suam tutelam pervenis- sent ; aberat enim Crateros et Antipater, qui antecedere 5 hunc videbantur ; mortuus erat Hephaestio, quern unum Alexander, quod facile intellegi posset, plurimi fecerat — hoc tempore data est Eumeni Cappadocia sive potius dicta; nam turn in hostium erat potestate. Hunc sibi Perdiccas adiunxerat magno studio, quod in homine 10 fidem et industriam magnam videbat, non dubitans, si eum pellexisset, magno usui fore sibi in els rebus quas apparabat. Cogitabat enim, quod fere omnes in magnis imperils concuplscunt, omnium partes corripere atque complect!. Neque vero hoc ille solus fecit, sed ceteri 15 quoque omnes, qui Alexandrl fuerant amlci. Primus Le- onnatus Macedonian! praeoccupare destinavit. Is multis magmsque pollicitationibus persuadere Eumeni studuit, ut Perdiccam desereret ac secum faceret societatem. Cum perducere eum non posset, interficere conatus est, et 20 fecisset, nisi ille clam noctu ex praesidiis eius effugisset. III. Interim conflata sunt ilia bella, quae ad inter- necionem post Alexandrl mortem gesta sunt, omnesque concurrerunt ad Perdiccam opprimendum. Quem etsi Infirmum videbat, quod unus omnibus resistere cogebatur, 25 tamen amicum non deseruit neque salutis quam fidei fuit cupidior. Praefecerat hunc Perdiccas el parti Asiae quae inter Taurum montem iacet atque Hellespontum, et ilium iinum opposuerat Europaels adversariis ; ipse Aegyptum oppugnatum adversus Ptolemaeum erat profec- 30 tus. Eumenes cum neque magnas copias neque firmas haberet, quod et inexercitatae et non multo ante erant 88 CORNELII NEPOTIS VITAE [iv. contractae, adventare autem dicerentur Hellespontumque transisse Antipater et Crateros magno cum exercitu Mace- donum, viri cum claritate turn usu belli praestantes — Macedones vero milites ea turn erant fama, qua nunc 5 Roman! feruntur j etenim semper habiti sunt fortissimi, qui summi imperii potlrentur — Eumenes intellegebat, si copiae suae cognossent adversus quos ducerentur, non modo non ituras, sed simul cum nuntio dilapsiiras. Itaque hoc ei visum est prudentissimum, ut deviis io itineribus milites duceret, in quibus vera audire non pos- sent, et eis persuaderet se contra quosdam barbaros proficiscT. Atque tenuit hoc propositum et prius in aciem exercitu m eduxit proeliumque commisit, quam milites sui scirent cum quibus arma conferrent. Effecit etiam illud 15 locorum praeoccupatione, ut equitatu potius dimicaret, quo plus valebat, quam peditatu, quo erat deterior. IV. Quorum acerrimo concursu cum magnam partem die! esset pugnatum, cadit Crateros dux et Neoptolemus, qui secundum locum imperii tenebat. Cum hoc concur- 20 rit ipse Eumenes. Qui cum inter se complexi in terram ex equis decidissent, ut facile intellegl possent inimica mente contendisse animoque magis etiam pugnasse quam corpore, non prius distract! sunt quam alterum anima relinqueret. Ab hoc aliquot plagis Eumenes vulneratur, 25 neque eo magis ex proelio excessit, sed acrius hostes institit. Hie equitibus profligatis, interfecto duce Cratero, multis praeterea et maxime nobilibus captis, pedester exercitus, quod in ea loca erat deductus ut invito Eumene elabi non posset, pacem ab eo petiit. Quam 30 cum impetrasset, in fide non mansit et se, simul ac potuit, ad Antipatrum recepit. Eumenes Craterum ex acie se- mivivum elatum recreare studuit ; cum id non posset, v.] EUMENES 89 pro hominis dignitate proque pristina amicitia — namque illo usus erat Alexandro vivo familiariter — amplo funere extulit ossaque in Macedoniam uxor! eius ac liberis remisit. V. Haec dum apud Hellespontum geruntur, Perdiccas 5 apud Nilum flumen interficitur a Seleuco et Antigene, rerumque summa ad Antipatrum defertur. Hie qui non deseruerant, exercitu suffragium ferente, capitis absentes damnantur, in els Eumenes. Hac ille perculsus plaga non succubuit neque eo setius bellum administravit. Sed 10 exiles res animi magnitudinem, etsi non frangebant, ta- men niinuebant. Hunc persequens Antigonus, cum omni genere copiarum abundaret, saepe in itineribus vexabatur, neque umquam ad manum accedere licebat nisi els locis quibus pauci multis possent resistere. Sed extremo tern- 15 pore, cum consilio cap! non posset, multitudine circumi- tus est. Hinc tamen multis suls amissis se expedivit et in castellum Phrygiae, quod Nora appellatur, confugit. In quo cum circumsederetur et vereretur ne uno loco manens equos militares perderet, quod spatium non esset 20 agitandi, callidum fuit eius inventum, quern ad modum stans iumentum concalfieri exercerique posset, quo liben- tius et cibo uteretur et a corporis motu non removeretur. Substringebat caput loro altius quam ut prioribus pedibus plene terrain posset attingere, deinde post verberibus 25 cogebat exsultare et calces remittere ; qui motus non minus sudorem excutiebat, quam si in spatio decurreret. Quo factum est, quod omnibus mirabile est visum, ut aeque nitida iiimenta ex castello ediiceret, cum compliires menses in obsidione fuisset, ac si in campestribus ea locis 30 habuisset. In hac concliisione, quotienscumque voluit, apparatum et munitiones Antigoni alias incendit, alias 90 CORNELII NEPOTIS VITAE [vi., vii. disiecit. Tenuit autem se uno loco quam diu hiems fuit, quod castra sub divo habere non poterat. Ver appro- plnquabat ; simulata deditione, dum de condicionibus tractat, praefectis Antigoni imposuit seque ac suos omnes 5 extraxit incolumes. VI. Ad hunc Olympias, mater quae fuerat Alexandri, cum litteras et nuntios misisset in Asiam consultum, utrum repetitum iret Macedoniam — nam turn in Epiro habitabat — et suas res occuparet, huic ille primum suasit io ne se moveret et exspectaret, quoad Alexandri filius regnum adiplsceretur ; sin aliqua cupiditate raperetur in Macedoniam, oblivisceretur omnium iniuriarum et in ne- minem acerbiore uteretur imperio. Horum ilia nihil fecit : nam et in Macedoniam profecta est et ibi criide- 15 lissime se gessit. Petiit autem ab Eumene absente ne pateretur Philippi domus ac familiae inimicissimos stir- pem quoque interimere, ferretque opem Hberis Alexandri. Quam veniam si daret, quam primum exercitus pararet, quos sibi subsidio adduceret. Id quo facilius faceret, se 20 omnibus praefectis, qui in officio manebant, misisse litte- ras, ut el parerent eiusque consiliis uterentur. His rebus Eumenes permotus satius duxit, si ita tulisset fortuna, perire bene meritis referentem gratiam quam ingratum vivere. 25 VII. Itaque copias contraxit, bellum adversus Antigo- num comparavit. Quod una erant Macedones complures nobiles, in els Peucestes, qui corporis custos fuerat Ale- xandri, turn autem obtinebat Persidem, et Antigenes, cuius sub imperio phalanx erat Macedonum, invidiam 30 verens — quam tamen effugere non potuit — si potius ipse alienigena summi imperii potiretur quam aliquis Mace- donum, quorum ibi erat multitudo, in principiis Alexandri viii.] EUMENES 91 nomine tabernaculum statuit in eoque sellam auream cum sceptro ac diademate iussit pom eoque omnes cottidie convenlre, ut ibi de summis rebus consilia cape- rentur ; credens minore se invidia fore, si specie imperii nominisque simulatione Alexandri bellum videretur ad- 5 ministrare. Quod effecit ; nam cum non ad Eumenis principia, sed ad regia conveniretur atque ibi de rebus deliberate tur, quodam modo latebat, cum tamen per eum unum gererentur omnia. VIII. Hie in Paraetacis cum Antigono conflTxit, non 10 acie instructa, sed in itinere, eumque male acceptum in Mediam hiematum coegit redire. Ipse in finitima regione Persidis hiematum copias divisit, non ut voluit, sed ut militum cogebat voluntas. Namque ilia phalanx Alexandri Magni, quae Asiam peragrarat deviceratque 15 Persas, inveterata cum gloria turn etiam licentia, non parere se ducibus, sed imperare postulabat, ut nunc veteran! faciunt nostri. Itaque periculum est ne faciant quod ill! fecerunt, sua intemperantia nimiaque licentia ut omnia perdant neque minus eos cum quibus fecerint, 20 quam adversus quos steterint. Quod si quis illorum vete- ranorum legat facta, paria horum cognoscat neque rem ullam nisi tempus interesse iudicet. Sed ad illos rever- tar. Hiberna sumpserant non ad usum belli, sed ad ipsorum luxuriam, longeque inter se discesserant. Hoc 25 Antigonus cum comperisset intellegeretque se parem non esse paratis adversariis, statuit aliquid sibi consilii novl esse capiendum. Duae erant viae qua ex Medis, ubi ille hiemabat, ad adversariorum hlbernacula posset pervenm. Quarum brevior per loca deserta, quae nemo incolebat 30 propter aquae inopiam, ceterum dierum erat fere decern; ilia autem, qua omnes commeabant, altero tanto longio- 92 CORNELII NEPOTIS VITAE [ix. rem habebat anfractum, sed erat copiosa omniumque rerum abundans. Hac si proficisceretur, intellegebat prius adversaries rescituros de suo adventu quam ipse tertiam partem confecisset itineris ; sin per loca sola contende- 5 ret, sperabat se imprudentem hostem oppressiirum. Ad hanc rem conficiendam imperavit quam plurimos litres atque etiam culleos comparari ; post haec pabulum ; praeterea cibaria cocta dierum decern, ut quam minime fieret ignis in castris. Iter quo habeat oranes celat. io Sic paratus, qua constituerat proficlscitur. IX. Dimidium fere spatium confecerat, cum ex fumo castrorum eius suspicio adlata est ad Eumenem hostem appropinquare. Conveniunt duces ; quaeritur, quid opus sit facto. Intellegebant omnes tam celeriter copias 15 ipsorum contrahi non posse, quam Antigonus adfuturus videbatur. Hie omnibus titubantibus et de rebus summis desperantibus Eumenes ait, si celeritatem velint adhibere et imperata facere, quod ante non fecerint, se rem ex- pediturum. Nam quod diebus quinque hostis transisse 20 posset, se erTecturum ut non minus totidem dierum spatio retardaretur ; qua re circumirent, suas quisque contraheret copias. Ad Antigoni autem refrenandum impetum tale capit consilium. Certos mittit homines ad Infimos montes, qui obvii erant itineri adversariorum, eisque 25 praecipit ut prima nocte quam latissime possint ignes faciant quam maximos atque hos secunda vigilia minu- ant, tertia perexiguos reddant, ut adsimulata castrorum consuetudine suspicionem iniciant hostibus eis locis esse castra ac de eorum adventu esse praenuntiatum ; idem- 30 que postera nocte faciant. Quibus imperatum erat, dili- genter praeceptum curant. Antigonus tenebris obortis ignes conspicatur; credit de suo adventu esse auditum x., xi.] EUMENES 93 et adversarios illuc suas contraxisse copias. Mutat con- silium et, quoniam imprudentes adoriri non posset, flectit iter suum et ilium anfractum longiorem copiosae viae capit ibique diem unum opperitur ad lassitudinem se- dandam militum ac reficienda iumenta, quo integriore 5 exercitu decerneret. X. Sic Eumenes callidum imperatorem vicit consilio celeritatemque impedivit eius, neque tamen multum pro- fecit ; nam invidia ducum, cum quibus erat, perfidiaque Macedonum veteranorum, cum superior proelio disces- 10 sisset, Antigono est deditus, cum exercitus el ter ante separates temporibus iurasset se eum defensurum neque umquam deserturum. Sed tanta fuit nonnullorum virtutis obtrectatio, ut fidem amittere mallent quam eum non perdere. Atque hunc Antigonus, cum ei fuisset Infestissi- 15 mus, conservasset, si per suos esset licitum, quod ab nullo se plus adiuvari posse intellegebat in els rebus quas impendere iam apparebat omnibus. Imminebant enim Seleucus, Lysimachus, Ptolemaeus, opibus iam valentes, cum quibus ei de summis rebus erat dimicandum. Sed 20 non pass! sunt il qui circa erant, quod videbant Eumene recepto omnes prae illo parvi futuros. Ipse autem Antigonus adeo erat incensus, ut nisi magna spe maxima- rum rerum leniri non posset. XI. Itaque cum eum in custodiam dedisset et prae- 25 fectus custodum quaesisset, quern ad modum servari vellet, "Ut acerrimum," inquit, "leonem aut ferocissimum elephantum " ; nondum enim statuerat, conservaret eum necne. Veniebat autem ad Eumenem utrumque genus hominum, et qui propter odium fructum oculis ex eius 30 casu capere vellent, et qui propter veterem amicitiam conloqul consolarique cuperent, multl etiam, qui eius 94 CORNELII NEPOTIS VITAE [xn. formam cognoscere studebant, qualis esset quem tarn diu tamque valde timuissent, cuius in pernicie positam spem habuissent victoriae. At Eumenes, cum diutius in vinclls esset, ait Onomarcho, penes quem summa imperii erat 5 custodiae, se mlrari qua re iam tertium diem sic tenere- tur ; non enim hoc convenire Antigoni prudentiae, ut sic uteretur devicto ; quin aut interne! aut missum fieri iuberet. Hie cum ferocius Onomarcho loqui videretur, "Quid? Tu," inquit, " animo si isto eras, cur non in io proelio cecidisti potius quam in potestatem inimici venires?" Huic Eumenes " Utinam quidem istud evenis- set ! Sed eo non accidit, quod numquam cum fortiore sum congressus ; non enim cum quoquam arma contuli, quin is mihi succubuerit." Neque id erat falsum ; non 15 enim virtute hostium, sed amicorum perfidia decidit. . . . Nam et dignitate fuit honesta et viribus ad laborem ferendum firmis neque tarn magno corpore quam figura venusta. XII. De hoc Antigonus cum solus constituere non 20 auderet, ad consilium rettulit. Hie cum omnes primo perturbati admirarentur non iam de eo sumptum esse supplicium, a quo tot annos adeo essent male habiti, ut saepe ad desperationem forent adducti, quique maximos duces interfecisset, denique in quo uno tan turn esset, ut, 25 quoad ille viveret, ipsi securi esse non possent, interfecto nihil habituri negotii essent; postremo, si ill! redderet salutem, quaerebant quibus amicis esset usurus : sese enim cum Eumene apud eum non futuros. Hie cognita consilii voluntate tamen usque ad septimum diem deli- 30 berandi sibi spatium reliquit. Turn autem, cum iam vereretur ne qua seditio exercitiis oreretur, vetuit quem- quam ad eum admitti et cottidianum victum removeri 24 K 86 M 30 32 O 36 Q i :'^*>" . I I 24 K xiii.] EUMENES 95 iussit ; nam negabat se ei vim adlaturum, cui aliquando fuisset amicus. Hie tamen non amplius quam triduum fame fatlgatus, cum castra moverentur, insciente Antigono iugulatus est a custodibus. XIII. Sic Eumenes annorum qulnque et quadraginta, 5 cum ab anno vlcesim5, utl supra ostendimus, septem annos Philippo apparuisset, tredecim apud Alexandrum eundem locum obtinuisset, in els iinum equitum alae praefuisset, post autem Alexandri Magni mortem im- perator exercitus duxisset summosque duces partim rep- 10 pulisset, partim interfecisset, captus non Antigoni virtute, sed Macedonum periurio talem habuit exitum vitae. In quo quanta omnium fuerit opinio eorum, qui post Alexan- drum Magnum reges sunt appellati, ex hoc facillime potest iudicari, quod, quorum nemo Eumene vivo rex 15 appellatus est, sed praefectus, eidem post huius occasum statim regium ornatum nomenque sumpserunt neque, quod initio praedicarant, se Alexandri liberls regnum servare, praestare voluerunt et hoc uno propugnatore sub- lato quid sentlrent aperuerunt. Huius sceleris principes 20 fuerunt Antigonus, Ptolemaeus, Seleucus, Lysimachus, Cas- sandrus. Antigonus autem Eumenem mortuum propin- quls eius sepeliendum tradidit. II mllitari honestoque funere, comitante toto exercitu, humaverunt ossaque eius in Cappadociam ad matrem atque uxorem Hberosque eius 25 deportanda curarunt. XIX. PHOCION. I. Phocion Atheniensis etsl saepe exercitibus praefuit summosque magistrates cepit, tamen multo eius notior est integrities vitae quam rel militaris labor. Itaque huius memoria est nulla, illius autem magna fama, ex quo 5 cognomine Bonus est appellatus. Fuit enim perpetuo pauper, cum divitissimus esse posset propter frequentes delatos honores potestatesque summas, quae el a populo dabantur. Hie cum a rege Philippo munera magnae pecuniae repudiaret legatique hortarentur accipere simul- io que admonerent, si ipse els facile careret, Hberis tamen suis prospiceret, quibus difficile esset in summa paupertate tantam paternam tueri gloriam, eis ille "Si mei similes erunt, idem hie," inquit, " agellus illos alet qui me ad hanc dignitatem perduxit ; sin dissimiles sunt futuri, nolo 15 meis impensis illorum all augerique luxuriam." II. Idem cum prope ad annum octogesimum prospera pervenisset fortuna, extremis temporibus magnum in odium pervenit suorum civium, primo quod cum Demade de urbe tradenda Antipatro consenserat eiusque consilio 20 Demosthenes cum ceteris, qui bene de re publica merit! existimabantur, populi sclto in exsilium erant expulsl. Neque in eo solum orTenderat, quod patriae male con- suluerat, sed etiam quod amicitiae fidem non praestiterat. Namque auctus adiutusque a Demosthene eum quem 25 tenebat ascenderat gradum, cum adversus Charetem eum subornaret ; ab eodem in iudiciis, cum capitis causam dfceret, defensus aliquotiens, Hberatus discesserat. Hunc 96 in., iv] phocion 97 non solum in periculls non defendit, sed etiam prodidit. Concidit autem maxime unci crimine, quod, cum apud eum summum esset imperium popull iussu et Nicanorem, Cassandri praefectum, insidiari Piraeo a Dercylo mone- retur idemque postularet ut provideret ne commeatibus 5 civitas privaretur, huic audiente populo Phocion negavit esse periculum seque eius rel obsidem fore pollicitus est. Neque ita multo post Nicanor Piraeo est potltus. Ad quern recuperandum cum populus armatus concurrisset, ille non modo neminem ad arma vocavit, sed ne armatis 10 quidem praeesse voluit. III. Erant eo tempore Athenis duae factiones, quarum una popull causam agebat, altera optimatium. In hac erat Phocion et Demetrius Phalereus. Harum utraque Mace- donum patrociniis utebatur ; nam populares Polyperchonti 15 favebant, optimates cum Cassandro sentiebant. Interim a Polyperchonte Cassandrus Macedonia pulsus est. Quo facto populus superior factus statim duces adversariae factionis capitis damnatos patria propulit, in els Phocio- nem et Demetrium Phalereum, deque ea re legatos ad 20 Polyperchontem misit, qui ab eo peterent ut sua decreta confirmaret. Hue eodem profectus est Phocion. Quo ut venit, causam apud Philippum regem verbo, re ipsa quidem apud Polyperchontem iussus est dicere ; namque is turn regis rebus praeerat. Hie ab Agnone accusatus, 25 quod Piraeum Nicanori prodidisset, ex consilii sententia in custodiam coniectus Athenas deductus est, ut ibi de eo legibus fieret iudicium. IV. Hue ut perventum est, cum propter aetatem pedi- bus iam non valeret vehiculoque portaretur, magni con- 30 cursus sunt facti, cum alii, reminiscentes veteris famae, aetatis misererentur, plurimi vero Ira exacuerentur propter 98 CORNELII NEPOTIS VITAE [iv. proditionis suspicionem maximeque quod adversus populi commoda in senectute steterat. Qua re ne perorandi quidem el data est facultas dicenti causam in iudicio ; legitimis quibusdam confectis damnatus traditus est un- 5 decimviris, quibus ad supplicium more Atheniensium publice damnati tradi solent. Hie cum ad mortem duce- retur, obvius el fuit Euphiletus, quo familiariter fuerat usus. Is cum lacrimans dixisset " O quam indigna per- peteris, Phocidn ! " huic ille " At non inopinata," in- io quit j " hunc enim exitum plerique clan viri habuerunt Athenienses." In hoc tantum fuit odium multitudinis, ut nemo ausus sit eum liber sepelire. Itaque a sen is sepultus est. XX. TIMOLEON. I. Timoleon Corinthius. Sine dubio magnus omnium iudicio hie vir exstitit. Namque huic unl contigit, quod nescio an nulli, ut et patriam, in qua erat natus, oppres- sam a tyranno llberaret, et a Syracusanis, quibus auxilio erat missus, iam inveteratam servitutem depelleret totam- 5 que Siciliam, multos annos bello vexatam a barbarisque oppressam, suo adventu in pristinum restitueret. Sed in his rebus non simplici fortuna conflictatus est et, id quod difficilius putatur, multo sapientius tulit secundam quam adversam fortunam. Nam cum frater eius Timophanes, 10 dux a Corinthiis delectus, tyrannidem per milites mercen- narios occupasset particepsque regni ipse posset esse, tantum afuit a societate sceleris, ut antetulerit clvium suorum libertatem fratris saluti et parere legibus quam imperare patriae satius duxerit. Hac mente per haru- 15 spicem communemque adfinem, cm soror ex eisdem parentibus nata nupta erat, fratrem tyrannum interficien- dum curavit. Ipse non modo manus non attulit, sed ne aspicere quidem fraternum sanguinem voluit. Nam dum res conficeretur, procul in praesidio fuit, ne quis satelles 20 posset succurrere. Hoc praeclarissimum eius factum non pari modo pro- batum est ab omnibus ; nonnulli enim laesam ab eo pietatem putabant et invidia laudem virtutis obterebant. Mater vero post id factum neque domum ad se filium 25 admisit neque aspexit, quin eum fratricidam impiumque detestans compellaret. Quibus rebus ille adeo est com- 99 IOO CORNELII NEPOTIS VITAE [11., in. motus, ut nonnumquam vitae flnem facere voluerit atque ex ingratorum hominum conspectu morte decedere. II. Interim Dione Syracusis interfecto Dionysius rursus Syracusarum potitus est. Cuius adversarii opem a Co- 5 rinthils petierunt ducemque, quo in bello uterentur, postularunt. Hue Timoleon missus incredibili felicitate Dionysium tota Sicilia depulit. Cum interficere posset, noluit tutoque ut Corinthum perveniret effecit, quod utrorumque Dionysiorum opibus Corinthil saepe adiuti io fuerant, cuius bemgnitatis memoriam volebat exstare, eamque praeclaram victoriam ducebat in qua plus esset clementiae quam crudelitatis ; postremo ut non solum auribus acciperetur, sed etiam oculis cerneretur quern ex quanto regno ad quam fortunam detulisset. Post 15 Dionysii decessum cum Hiceta bellavit, qui adversatus erat Dionysio ; quem non odio tyrannidis dissensisse, sed cupiditate indicio fuit, quod ipse expulso Dionysio imperium dimittere noluit. Hoc superato Timoleon ma- xima's copias Carthaginiensium apud Crinisum flumen 20 fugavit ac satis habere coegit, si liceret Africam obtinere, qui iam complures annos possessionem Siciliae tenebant. Cepit etiam Mamercum, Italicum ducem, hominem belli- cosum et potentem, qui tyrannos adiutum in Siciliam venerat. 25 III. Quibus rebus confectis cum propter diuturnitatem belli non solum regiones, sed etiam urbes desertas vide- ret, conqulsivit quos potuit, primum Siculos, dein Corintho arcessivit colonos, quod ab eis initio Syracusae erant conditae. Civibus veteribus sua restituit, novis bello 30 vacuefactas possessiones divisit, urbium moenia disiecta fanaque detecta refecit, civitatibus leges libertatemque reddidit ; ex maximo bello tantum otium totae insulae iv.] TIMOLEON IOI conciliavit, ut hie conditor urbium earum, non illl qui initio deduxerant, videretur. Arcem Syracusls, quam mu- nierat Dionysius ad urbem obsidendam, a fundamentis disiecit, cetera tyrannidis propugnacula demolitus est deditque operam, ut quam minime multa vestigia servi- 5 tutis manerent. Cum tantis esset opibus, ut etiam invitis imperare posset, tantum autem amorem haberet omnium Siculorum, ut nullo reciisante regnum obtinere liceret, maluit se dlligi quam metui. Itaque, cum primum potuit, imperium deposuit ac privatus Syracusls, quod reliquum 10 vltae fuit, vlxit. Neque vero id imperlte fecit; nam quod ceteri reges imperio potuerunt, hie benevolentia tenuit. Nullus honos huic defuit, neque postea res ulla Syracusls gesta est publice, de qua prius sit decretum quam Timoleontis sententia cognita. Nullius umquam 15 consilium non modo antelatum, sed ne comparatum qui- dem est. Neque id magis eius benevolentia factum est quam prudentia. IV. Hie cum aetate iam provectus esset, sine ullo morbo lumina oculorum amisit. Quam calamitatem ita 20 moderate tulit, ut neque eum querentem quisquam au- dierit neque eo minus privatls publicisque rebus inter- fuerit. Veniebat autem in theatrum, cum ibi concilium populi haberetur, propter valetudinem vectus iiimentis iiinctis, atque ita de vehiculo quae videbantur dlcebat. 25 Neque hoc illl quisquam tribuebat superbiae ; nihil enim umquam neque insolens neque gloriosum ex ore eius exiit. Qui quidem, cum suas laudes audiret praedicari, numquam aliud dixit quam se in ea re maxime dis agere gratias atque habere, quod, cum Siciliam recreare con- 30 stituissent, turn se potissimum ducem esse voluissent. Nihil enim rerum humanarum sine deorum numine geri I02 CORNELII NEPOTIS VITAE [v. putabat ; itaque suae domi sacellum Automatias consti- tuerat idque sanctissime colebat. V. Ad hanc hominis excellentem bonitatem mirabiles accesserant casus ; nam proelia maxima natali suo die 5 fecit omnia, quo factum est ut eius diem natalem f estum haberet universa Sicilia. Huic quidam Laphystius, homo petulans et ingratus, vadimonium cum vellet imponere, quod cum illo se lege agere diceret, et complures con- currissent, qui procacitatem hominis manibus coercere io conarentur, Timoleon oravit homines ne id facerent. Namque id ut Laphystio et culvis liceret, se maximos labores summaque adiisse pericula. Hanc enim speciem llbertatis esse, si omnibus, quod quisque vellet, legibus experiri liceret. Idem, cum quidam Laphystii similis, 15 nomine Demaenetus, in condone populi de rebus gestis eius detrahere coepisset ac nonnulla inveheretur in Ti- moleonta, dixit nunc demura se voti esse damnatum ; namque hoc a dis immortalibus semper precatum, ut talem libertatem restitueret Syracusanis, in qua cuivis 20 liceret de quo vellet quod vellet impune dicere. Hie cum diem supremum obisset, publice a Syracusanis in gymnasio, quod Timoleonteum appellatur, tota cele- brante Sicilia sepultus est. XXL DE REGIBUS. I. Hi fere fuerunt Graecae gentis duces qui memoria digni videantur, praeter reges ; namque eos attingere noluimus, quod omnium res gestae separatim sunt relatae. Neque tamen ii admodum sunt multi. Lacedaemonius autem Agesilaus nomine, non potestate fuit rex, sicut 5 ceteri Spartan!. Ex eis vero, qui dominatum imperio tenuerunt, excellentissimi fuerunt, ut nos iudicamus, Per- sarum Cyrus et Dareus, Hystaspi filius, quorum uterque privatus virtute regnum est adeptus. Prior horum apud Massagetas in proelio cecidit, Dareus senectute diem 10 obiit supremum. Tres sunt praeterea eiusdem gentis : Xerxes et duo Artaxerxae r Macrochir cognomine et Mnemon. Xerxi maxime est inliistre, quod maximis post hominum memoriam exercitibus terra marique bellum intulit Graeciae. At Macrochir praecipuam habet laudem 15 amplissimae pulcherrimaeque corporis formae, quam in- credibili ornavit virtute belli ; namque illo Perses nemo manu fuit fortior. Mnemon autem iustitiae f ama floruit ; nam cum matris suae scelere amisisset uxorem, tantum indulsit dolori, ut eum pietas vinceret. Ex his duo 20 eodem nomine morbo naturae debitum reddiderunt, ter- tius ab Artabano praefecto ferro interemptus est. II. Ex Macedonum autem gente duo multo ceteros antecesserunt rerum gestarum gloria : Philippus, Amyntae filius, et Alexander Magnus. Horum alter Babylone 25 morbo consumptus est, Philippus Aegiis a Pausania, cum spectatum ludos iret, iuxta theatrum occisus est. Unus 103 104 CORNELII NEPOTIS VITAE [m. Epirotes, Pyrrhus, qui cum populo Romano bellavit. Is cum Argos oppidum oppugnaret in Peloponneso, lapide ictus interiit. Unus item Siculus, Dionysius prior. Nam et manu fortis et belli peritus fuit et, id quod in tyranno 5 non facile reperitur, minime libidinosus, non luxuriosus, non avarus, nullius denique rei cupidus nisi singularis per- petuique imperil ob eamque rem crudelis ; nam dum id studuit munlre, nullius pepercit vitae, quern eius Insidiato- rem putaret. Hie cum virtute tyrannidem sibi peperisset, io magna retinuit felicitate ; maior enim annos sexaginta natus decessit florente regno. Neque in tarn multis annis cuiusquam ex sua stirpe funus vidit, cum ex tribus uxo- ribus liberos procreasset multlque ei nati essent nepotes. III. Fuerunt praeterea magni reges ex amicis Alexan- 15 dri Magni, qui post obitum eius imperia ceperunt, in eis Antigonus et huius filius Demetrius, Lysimachus, Seleucus, Ptolemaeus. Ex his Antigonus in proelio, cum adversus Seleucum et Lysimachum dimicaret, occisus est. Pari leto adfectus est Lysimachus ab Seleuco ; namque socie- 20 tate dissoluta bellum inter se gesserunt. At Demetrius, cum filiam suam Seleuco in matrimonium dedisset neque eo magis fida inter eos amicitia manere potuisset, captus bello in custodia socer generi periit a morbo. Neque ita multo post Seleucus a Ptolemaeo Cerauno dolo interfectus 25 est, quem ille a patre expulsum Alexandria alienarum opum indigentem receperat. Ipse autem Ptolemaeus, cum vivus filio regnum tradidisset, ab illo eodem vita privatus dicitur. De quibus quoniam satis dictum putamus, non incom- 30 modum videtur non praeterire Hamilcarem et Hanni- balem, quos et animi magnitudine et calliditate omnes in Africa natos praestitisse constat. XXII. HAMILCAR. I. Hamilcar, Hannibalis filius, cognomine Barca, Car- thaginiensis, primo Poenico bello, sed temporibus ex- tremis, admodum adulescentulus in Sicilia praeesse coepit exercitui. Cum ante eius adventum et man et terra male res gererentur Carthaginiensium, ipse ubi adfuit, 5 numquam hosti cessit neque locum nocendl dedit, saepe- que e contrario occasione data lacessivit semperque su- perior discessit. Quo facto, cum paene omnia in Sicilia Poem amlsissent, ille Erycem sic defendit, ut bellum eo loco gestum non videretur. Interim Carthaginienses 10 classe apud insulas Aegates a C. Lutatio, consule Roma- norum, superatl statuerunt belli facere finem eamque rem arbitrio permiserunt Hamilcaris. Ille etsi flagrabat bellandi cupiditate, tamen paci serviendum putavit, quod patriam exhaustam sumptibus diutius calamitates belli 15 ferre non posse intellegebat, sed ita ut statim mente agitaret, si paulum modo res essent refectae, bellum renovare Romanosque armis persequi, donicum aut virtute vicissent aut victi manus dedissent. Hoc consilio pacem conciliavit, in quo tanta fuit ferocia, cum Catulus negaret 20 bellum compositurum, nisi ille cum suis, qui Erycem tenerent, armis relictis Sicilia decederent, ut succumbente patria ipse periturum se potius dlxerit, quam cum tanto flagitio domum rediret : non enim suae esse virtutis arma a patria accepta adversus hostes adversariis tradere. 25 Huius pertinaciae cessit Catulus. II. At ille ut Carthaginem venit, multo aliter ac spe- 105 I06 CORNELII NEPOTIS VITAE [in., iv. rarat rem publicam se habentem cognovit. Namque diuturnitate externl mall tantum exarsit intestinum bel- lum, ut numquam in pari periculo fuerit Carthago nisi cum deleta est. Primo mercennaril mllites, quibus ad- 5 versus Romanos usT erant, desciverunt, quorum numerus erat vlginti milium. Ii totam abalienarunt Africam, ipsam Carthaginem oppugnarunt. Quibus mails adeo sunt Poeni perterritl, ut etiam auxilia ab Romanls petierint ; eaque impetrarunt. Sed extremo, cum prope iam ad io desperationem pervenissent, Hamilcarem imperatorem fe- cerunt. Is non solum hostes a muris Carthaginis remo- vit, cum amplius centum milia facta essent armatorum, sed etiam eo compulit, ut locorum angustiis clausi plures fame quam ferro interirent. Omnia oppida abalienata, in 15 els Uticam atque Hipponem, valentissima totius Africae, restituit patriae. Neque eo fuit contentus, sed etiam fines imperii propagavit, tota Africa tantum otium red- didit, ut nullum in ea bellum videretur multis annis fuisse. 20 III. Rebus his ex sententia peractis fidenti animo atque infesto Romanls, quo facilius causam bellandi re- periret, effecit ut imperator cum exercitu in Hispaniam mitteretur, eoque secum duxit filium Hannibalem anno- rum novem. Erat praeterea cum eo adulescens inlustris, 25 f ormosus, Hasdrubal, cui ille filiam suam in matrimonium dedit. De hoc ideo mentionem fecimus, quod Hamil- care occlso ille exercitui praefuit resque magnas gessit et princeps largitione vetustos pervertit mores Carthagini- ensium eiusdemque post mortem Hannibal ab exercitu 30 accepit imperium. IV. At Hamilcar, posteaquam mare transiit in Hi- spaniamque venit, magnas res secunda gessit f ortuna ; iv.] HAMILCAR 107 maximas bellicdsissimasque gentes subegit, equis, armis, virls, petunia totam locupletavit Africam. Hie cum in Italiam bellum inferre meditaretur, nono anno postquam in Hispaniam venerat, in proelio pugnans adversus Vetto- nes occlsus est. Huius perpetuum odium erga Romanos 5 maxime concitasse videtur secundum bellum Poenicum ; namque Hannibal, filius eius, adsiduis patris obtestatio- nibus eo est perductus, ut interire quam Romanos non experiri mallet. XXIII. HANNIBAL. I. Hannibal, Hamilcaris fllius, Carthaginiensis. Si ve- rum est, quod nemo dubitat, ut populus Romanus omnes gentes virtute superarit, non est Infitiandum Hannibalem tanto praestitisse ceteros imperatores prudentia, quanto 5 populus Romanus antecedat fortitudine cunctas nationes ; nam quotienscumque cum eo congressus est in Italia, semper discessit superior. Quod nisi doml civium suorum invidia debilitatus esset, Romanos videtur superare potu- isse. Sed multorum obtrectatio devicit iinius virtutem. io II. Hie autem velut hereditate relictum odium pater- num erga Romanos sic conservavit, ut prius animam quam id deposuerit, qui quidem, cum patria pulsus esset et alienarum opum indigeret, numquam destiterit animo bellare cum RomanTs. Nam ut omittam Philippum, quem 15 absens hostem reddidit Romanls, omnium eis temporibus potentissimus rex Antiochus fuit. Hunc tanta cupiditate incendit bellandi, ut usque a rubro marl arma conatus sit inferre Italiae. Ad quem cum legati venissent Roman!, qui de eius voluntate explorarent darentque operam 20 consiliis clandestinis ut Hannibalem in suspicionem regi adducerent, tamquam ab ipsis corruptus alia atque antea sentiret, neque id frustra fecissent idque Hannibal com- perisset seque ab interioribus consiliis segregari vidisset, tempore dato adiit ad regem, eique cum multa de fide 25 sua et odio in Romanos commemorasset, hoc adiunxit : " Pater meus," inquit, " Hamilcar puerulo me, utpote non amplius novem annos nato, in Hispaniam imperator 108 hi.] HANNIBAL 109 proficlscens Carthagine Iovl optimo maximd hostias im- molavit. Quae divina res dum conficiebatur, quaesivit a me vellemne secum in castra pronciscl. Id cum libenter accepissem atque ab eo petere coepissem ne dubitaret ducere, turn ille, ' Faciam,' inquit, ' si mihi fidem quam 5 postulo dederis.' Simul me ad aram adduxit, apud quam sacrificare Instituerat, eamque ceteris remotls tenentem iurare iussit numquam me in amicitia cum Romanls fore. Id ego iusiurandum patri datum usque ad .hanc aetatem ita conservavi, ut neminl dubium esse debeat, quln reliquo 10 tempore eadem mente sim futurus. Qua re si quid amice de Romanis cogitabis, non imprudenter feceris, si me celaris ; cum quidem bellum parabis, te ipsum frus- traberis, si non me in eo principem posueris." III. Hac igitur qua diximus aetate cum patre in Hi- 15 spaniam profectus est, cuius post obitum, Hasdrubale imperatore suffecto, equitatui omni praefuit. Hoc quo- que interfecto exercitus summam imperii ad eum detulit. Id Carthaginem delatum publice comprobatum est. Sic Hannibal minor quinque et vigintl annls natus imperator 20 factus proximo triennio omnes gentes Hispaniae bello subegit, Saguntum, foederatam clvitatem, vi expugnavit, tres exercitus maximos comparavit. Ex his unum in African) mlsit, alterum cum Hasdrubale fratre in Hispania rellquit, tertium in Italiam secum duxit. Ut saltum Py- 25 renaeum transiit, quacumque iter fecit, cum omnibus incolls confllxit ; neminem nisi victum dlmlsit. Ad Alpes postea quam venit, qua Italiam ab Gallia seiungunt, quas nemo umquam cum exercitu ante eum praeter Herculem Graium transierat — quo facto is hodie saltus Graius ap- 30 pellatur — Alpicos conantes prohibere transitu concidit, loca patefecit, itinera muniit, erTecit ut ea elephantus IIO CORNELII NEPOTIS VITAE [iv., v. ornatus ire posset, qua antea unus homo inermis vix poterat repere. Hac copias traduxit in Italiamque per- venit. IV. Confllxerat apud Rhodanum cum P. Cornelio 5 Scipione consule eumque pepulerat. Cum hoc eodem Clastidii apud Padum decernit sauciumque inde ac fugatum dlmittit. Terti5 idem Sclpio cum conlega Ti. Longo apud Trebiam adversus eum venit. Cum els manum conseruit, utrosque profligavit. Inde per Ligures io Appenninum transiit, petens Etruriam. Hoc in itinere adeo gravi morbo adficitur oculorum, ut postea num- quam dextro aeque bene usus sit. Qua valetudine cum etiamnum premeretur lecticaque ferretur, C. Flaminium consulem apud Trasumenum cum exercitu insidils cir- 15 cumventum occidit, neque multo post C. Centenium praetorem cum delecta manu saltus occupantem. Hinc in Apuliam pervenit. Ibi obviam ei venerunt duo con- sules, C. Terentius et L. Aemilius. Utriusque exercitus uno proelio fugavit, Paulum consulem occidit et aliquot 20 praeterea consulages, in els Cn. Servilium (^eminum, qui superiore anno fuerat consul. V. Hac pugna pugnata Romam profectus niillo re- sistente in proplnquls urbi montibus moratus est. Cum aliquot ibi dies castra habuisset et Capuam reverteretur, 25 Q. Fabius Maximus, dictator Romanus, in agro Falerno ei se obiecit. Hie clausus locorum angustiis noctu sine ullo detrimento exercitus se expedivit Fabioque, callidis- simo imperatori, dedit verba; namque obducta nocte sarmenta in cornibus iuvencorum deligata incendit eius- 30 que generis multitudinem magnam dispalatam immisit. Quo repentino visu obiecto tantum terrorem iniecit exer- citu! Romanorum, ut egredi extra vallum nemo sit ausus. vi., vii.] HANNIBAL I I I Hanc post rem gestam non ita multis diebus M. Minu- cium Rufum, magistrum equitum pari ac dictatorem imperio, dolo productum in proelium fugavit. Ti. Sem- pronium Gracchum, iterum consulem, in Lucanis absens in Insidias inductum sustulit. M. Claudium Marcellum, 5 quinquiens consulem, apud Venusiam pari modo inter- fecit. Longum est omnia enumerare proelia. Qua re hoc unum satis erit dictum, ex quo intellegl possit quantus ille fuerit : quam diu in Italia fuit, nemo ei in acie restitit, nemo adversus eum post Cannensem pugnam 10 in campo castra posuit. VI. Hinc invictus patriam def ensum revocatus bellum gessit adversus P. Scipionem, filium eius Scipionis quem ipse primo apud Rhodanum, iterum apud Padum, tertio apud Trebiam fugarat. Cum hoc exhaustis iam patriae 15 facultatibus cupivit impraesentiarum bellum componere, quo valentior postea congrederetur. Inde conloquium convenit, condiciones non convenerunt. Post id factum paucis diebus apud Zamam cum eodem confllxit ; pulsus — incredibile dictu — biduo et duabus noctibus Hadru- 20 metum pervenit, quod abest ab Zama circiter milia pas- suum trecenta. In hac fuga Numidae, qui simul cum eo ex acie excesserant, insidiati sunt ei, quos non solum effugit, sed etiam ipsos oppressit. Hadrumeti reliquos e fuga conlegit, novis dilectibus paucis diebus multos 25 contraxit. VII. Cum in apparando acerrime esset occupatus, Carthaginienses bellum cum RomanTs composuerunt. Ille nihilo setius exercitui postea praefuit resque in Africa gessit usque ad P. Sulpicium C. Aurelium consules. His 30 enim magistratibus legati Carthaginienses Romam vene- mnt, qui senatui populoque Romano gratias agerent, quod 112 O )RNELII NEPOTIS VITAE [vm. cum eis pacem fecissent, ob eamque rem corona aurea eos donarent simulque peterent ut obsides eorum Fre- gellis essent captivique redderentur. His ex senatus con- sulted responsum est : munus eorum gratum acceptumque 5 esse ; obsides, quo loco rogarent, futuros ; captivos non remissiiros, quod Hannibalem, cuius opera susceptum bellum foret, inimicissimum nomini Romano, etiamnum cum imperio apud exercitum haberent itemque fratrem eius Magonem. Hoc responso Carthaginienses cognito io Hannibalem domum et Magonem revocarunt Hue ut rediit, rex factus est, postquam imperator fuerat anno secundo et vlcesimo — ut enim Romae consules, sic Car- thagine quotannis annul bini reges creabantur. In eo magistratu pari dlligentia se Hannibal praebuit ac fuerat 15 in bello. Namque effecit ex novis vectlgalibus non solum ut esset pecunia, quae Romanis ex foedere penderetur, sed etiam superesset, quae in aerario reponeretur. Deinde M. Claudio L. Furio consulibus Roma legati Car- thaginem venerunt. Hos Hannibal ratus sui exposcendi 20 gratia missos, priusquam eis senatus daretur, navem as- cendit clam atque in Syriam ad Antiochum perfugit. Hac re palam facta Poem naves duas, quae eum com- prehenderent, si possent consequi, mlserunt, bona eius publicarunt, domum a fundamentis disiecerunt, ipsum 25 exsulem iudicarunt. VIII. At Hannibal anno quarto postquam domo pro- fugerat, L. Cornelio Q. Minucio consulibus, cum quinque navibus Africam accessit in finibus Cyrenaeorum, si forte Carthaginienses ad bellum inducere posset Antiochi spe 30 fiduciaque, cui iam persuaserat ut cum exercitibus in Italiam proficisceretur. Hue Magonem fratrem excivit. Id ubi Poeni resciverunt, Magonem eadem, qua fratrem, ix., x] HANNIBAL 113 absentem adfecerunt poena. 111! desperatis rebus cum solvissent naves ac vela ventis dedissent, Hannibal ad Antiochum pervenit. De Magonis interitu duplex me- moria prodita est : namque alii naufragio, alii a servulis ipslus interfectum eum scrip turn rellquerunt. Antiochus 5 autem si tam in gerendo bello consiliis eius parere voluisset, quam in suscipiendo Instituerat, propius Tiberl quam Thermopylis de summa imperil dimicasset. Quern etsi multa stulte conari videbat, tamen nulla deseruit in re. Praefuit paucls navibus, quas ex Syria iussus erat 10 in Asiam ducere, eisque adversus Rhodiorum classem in Pamphylio mari conflixit. In quo cum multitudine ad- versariorum sui superarentur, ipse quo cornu rem gessit fuit superior. IX. Antiocho fugato verens ne dederetur, quod sine 15 dubio accidisset, si sui fecisset potestatem, Cretam ad Gortynios venit, ut ibi quo se conferret consideraret. Vldit autem vir omnium callidissimus in magno se fore periculo, nisi quid providisset, propter avaritiam Cre- tensium ; magnam enim secum pecuniam portabat, de 20 qua sciebat exisse famam. Itaque capit tale consilium. Amphoras complures complet plumbo, sum mas operit auro et argento. Has praesentibus principibus deponit in templo Dianae, simulans se suas fortunas illorum fidei credere. His in errorem inductls statuas aeneas, quas 25 secum portabat, omni sua pecunia complet easque in propatulo doml abicit. Gortynii templum magna cura custodiunt, non tam a ceteris quam ab Hannibale, ne ille inscientibus els tolleret sua secumque duceret. X. Sic conservatls suis rebus omnibus Poenus inlusis 30 Cretensibus ad Prusiam in Pontum pervenit. Apud . quern eodem animo fuit erga Italiam neque aliud quic- 114 CORNELII NEPOTIS VITAE [XI. quam egit quam regem armavit et exacuit adversus Ro- manos. Quern cum videret domesticis opibus minus esse robustum, conciliabat ceteros reges, adiungebat bellicosas nationes. Dissidebat ab eo Pergamenus rex Eumenes, 5 Romanls amlcissimus, bellumque inter eos gerebatur et marl et terra; sed utrobique Eumenes plus valebat propter Romanorum societatem. Quo magis cupiebat eum Hannibal opprimi, quern si removisset, faciliora sibi cetera fore arbitrabatur. Ad hunc interficiendum talem io iniit rationem. Classe paucis diebus erant decreturi. Superabatur navium multitudine ; dolo erat pugnandum, cum par non esset armis. Imperavit quam plurimas venenatas serpentes vivas conligl easque in vasa fictilia conici. Harum cum effecisset magnam multitudinem, 15 die ipso, quo facturus erat navale proelium, classiarios convocat eisque praecipit, omnes ut in unara Eumenis regis concurrant navem, a ceteris tantum satis habeant se defendere. Id illos facile serpentium multitudine con- secuturos. Rex autem in qua nave veheretur, ut sclrent 20 se factiirum ; quem si aut cepissent aut interfecissent, magno els pollicetur praemio fore. XI. Tali cohortatione militum facta classis ab utrisque in proelium deducitur. Quarum acie constituta, prius- quam signum pugnae daretur, Hannibal, ut palam faceret 25 suis quo loco Eumenes esset, tabellarium in scapha cum caduceo mittit. Qui ubi ad naves adversariorum pervenit epistulamque ostendens se regem professus est quaerere, statim ad Eumenem deductus est, quod nemo dubitabat quin aliquid de pace esset scriptum. Tabellarius ducis 30 nave declarata suis eodem, unde erat egressus, se recepit. At Eumenes soluta epistula nihil in ea repperit nisi quae ad inridendum eum pertinerent. Cuius rei etsi causam xii.] HANNIBAL 11$ mlrabatur neque reperiebat, tamen proelium statim com- mittere non dubitavit. Horum in concursu Bithyni Han- nibalis praecepto universl navem Eumenis adoriuntur. Quorum vim rex cum sustinere non posset, fuga salutem petiit, quam consecutus non esset, nisi intra sua praesidia 5 se recepisset, quae in proximo lltore erant conlocata. Reliquae Pergamenae naves cum adversaries premerent acrius, repente in eas vasa fictilia, de quibus supra men- tionem fecimus, conici coepta sunt. Quae iacta initio risum pugnantibus concitarunt, neque qua re id fieret 10 poterat intellegl. Postquam autem naves suas oppletas conspexerunt serpentibus, nova re perterriti, cum quid potissimum vitarent non viderent, puppes verterunt seque ad sua castra nautica rettulerunt. Sic Hannibal consilio arma Pergamenorum superavit, neque turn solum, sed 15 saepe alias pedestribus copiis pari prudentia pepulit ad- versaries. XII. Quae dum in Asia geruntur, accidit casu ut legati Prusiae Romae apud T. Quinctium Flamininum consula- rem cenarent, atque ibi de Hannibale mentione facta ex 20 eis unus diceret eum in Prusiae regno esse. Id postero die Flamininus senatui detulit. Patres conscript!, qui Hannibale vivo numquam se sine insidiis futiiros existima- rent, legatos in Bithyniam mlserunt, in els Flamininum, qui ab rege peterent ne inimicissimum suum secum haberet 25 sibique dederet. His Priisia negare ausus non est; illud recusavit, ne id a se fieri postularent, quod adversus ius hospitii esset : ipsi, si possent, comprehenderent ; locum, ubi esset, facile inventuros. Hannibal enim uno loco se tenebat, in castello, quod el a rege datum erat muneri, 30 idque sic aedificarat, ut in omnibus partibus aedificil exitus haberet, scilicet verens ne usu venlret quod accidit. u6 CORNELII NEPOTIS VITAE [XIII. Hue cum legati Romanorum venissent ac multitudine domum eius circumdedissent, puer ab ianua prospiciens Hannibal! dixit plures praeter consuetudinem armatos apparere. Qui imperavit ei, ut omnes fores aedificii cir- 5 cumiret ac propere sibi nuntiaret num eodem modo undique obsideretur. Puer cum celeriter, quid vidisset, renuntiasset omnesque exitus occupatos ostendisset, sensit id non fortuito factum, sed se peti neque sibi diutius vltam esse retinendam. Quam ne alieno arbitrio dimit- io teret, memor pristinarum virtutum venenum, quod semper secum habere consuerat, sumpsit. XIII. Sic vir fortissimus, multis variisque perfunctus laboribus, anno adquievit septuagesimo. Quibus consuli- bus interierit non convenit. Namque Atticus M. Claudio 15 Marcello Q. Fabio Labeone consulibus mortuum in an- nali suo scriptum reliquit, at Polybius L. Aemilio Paulo Cn. Baebio Tamphilo, Sulpicius autem Blitho P. Cornelio Cethego M. Baebio Tamphilo. Atque hie tantus vir tan- tlsque bellis districtus non nihil temporis tribuit litteris. 20 Namque aliquot eius libri sunt, Graeco sermone confecti, in eis ad Rhodios de Cn. Manlii Volsonis in Asia rebus gestis. Hiiius belli gesta multi memoriae prodiderunt, sed ex eis duo, qui cum eo in castris fuerunt simulque vixerunt, quam diu fortuna passa est, Silenus et Sosilus 25 Lacedaemonius. Atque hoc Sosilo Hannibal litterarum Graecarum usus est doctore. Sed nos tempus est huius libri facere finem et Roma- norum explicare imperatores, quo facilius conlatis utro- rumque factis, qui viri praeferendi sint possit iudicari. EX LIBRO CORNELII NEPOTIS DE LATlNIS HISTORIClS. XXIV. CATO. I. M. Cato, ortus municipio Tusculo, adulescentulus, priusquam honoribus operam daret, versatus est in Sabi- nls, quod ibi heredium a patre rellctum habebat. Inde hortatu L. Valerii FlaccI, quern in consulatu censuraque habuit conlegam, ut M. Perpenna censorius narrare solitus 5 est, Romam demigravit in foroque esse coepit. Primum stipendium meruit annorum decern septemque. Q. Fabio M. Claudio consulibus tribunus mllitum in Sicilia fait. Inde ut rediit, castra secutus est C. Claudil Neronis, magnlque opera eius exlstimata est in proelio apud Se- 10 nam, quo cecidit Hasdrubal, frater Hannibalis. Quaestor obtigit P. Africano consul!, cum quo non pro sortis necessitu line vixit ; namque ab eo perpetua dissensit vita. Aedilis plebei factus est cum C. Helvio. Praetor provinciam obtinuit Sardinian!, ex qua quaestor superiore 15 tempore ex Africa decedens Q. Ennium poetam de- duxerat, quod non minoris aestimamus quam quemlibet amplissimum Sardiniensem triumphum. II. Consulatum gessit cum L. Valerio Flacco. Sorte provinciam nactus Hispaniam citeriorem, ex ea trium- 20 117 Il8 CORNELII NEPOTIS VITAE [m. phum deportavit. Ibi cum diutius moraretur, P. Scipio Africanus consul iterum, cuius in priore consulatu quaes- tor fuerat, voluit eum de provincia depellere et ipse ei succedere ; neque hoc per senatum efficere potuit, cum 5 quidem Scipio prlncipatum in civitate obtineret, quod turn non potentia, sed iure res publica administrabatur. Qua ex re iratus senatui consulatu peracto privatus in urbe mansit. At Cato, censor cum eodem Flacco factus, severe praefuit el potestatl ; nam et in complures nobiles io animadvertit et multas res novas in edictum addidit, qua re luxuria reprimeretur, quae iam turn incipiebat pullulare. Circiter annos octoginta, usque ad extremam aetatem ab adulescentia, rel publicae causa suscipere inimlcitias non destitit. A multis temptatus, non modo nullum detrimen- 15 turn exlstimationis fecit, sed quoad vixit virtutum laude crevit. III. In omnibus rebus singular! fuit industria; nam et agricola sollers et perltus iuris consultus et magnus imperator et probabilis orator et cupidissimus litterarum 20 fuit. Quarum studium etsl senior adripuerat, tamen tan- tum progressum fecit, ut non facile reperiri possit neque de Graecls neque de Italicis rebus, quod el fuerit in- cognitum. Ab adulescentia confecit orationes. Senex historias scribere Instituit. Earum sunt libri septem. 25 Primus continet res gestas regum populT Roman!, se- cuhdus et tertius unde quaeque clvitas orta sit Italica ; ob quam rem oranes Origines videtur appellasse. In quarto autem bellum Poenicum est prlmum, in quinto secundum. Atque haec omnia capitulatim sunt dicta. 30 Reliqua quoque bella pari modo persecutus est usque ad praeturam Ser. Galbae, qui diripuit Lusitanos ; atque horum bellorum duces non nominavit, sed sine nominibus hi.] CATO 1 19 res notavit. In elsdem exposuit quae in Italia Hispaniis- que viderentur admiranda ; in quibus multa industria et diligentia comparet, nulla doctrina. Huius de vita et moribus plura in eo libro persecuti sumus, quem separatim de eo fecimus rogatu T. Pom- 5 ponii Atticf. Qua re studiosos Catonis ad illud volumen delegamus. XXV. ATTICUS. I. T. Pomponius Atticus, ab origine ultima stirpis Romanae generatus, perpetuo a maioribus acceptam equestrem obtinuit dignitatem. Patre usus est diligente et, ut turn erant tempora, ditl imprimisque studioso lit- 5 terarum. Hie, prout ipse amabat litteras, omnibus doc- trinis quibus puerilis aetas impertlri debet f Ilium erudlvit. Erat autem in puero praeter docilitatem ingenil summa suavitas oris atque vocis, ut non solum celeriter acciperet quae tradebantur, sed etiam excellenter pronuntiaret. io Qua ex re in pueritia nobilis inter aequales ferebatur clariusque exsplendescebat quam generosi condiscipuli animo aequo ferre possent. Itaque incitabat pmnes stu- dio suo, quo in numero fuerunt L. Torquatus, C. Marius f Ilius, M. Cicero ; quos consuetudine sua sic devinxit, ut 15 nemo els perpetua vita fuerit carior. II. Pater mature decessit. Ipse adulescentulus prop- ter adfinitatem P. Sulpicii, qui tribunus plebei interfectus est, non expers fuit illius periculi ; namque Anicia, Pom- ponii consobrina, nupserat Servio, fratri Sulpicii. Itaque 20 interfecto Sulpicio postea quam vidit Cinnano tumultii clvitatem esse perturbatam neque sibi darl facultatem pro dignitate vivendT, quin alterutram partem offenderet, dissociatis animls civium, cum alii Sullanis, alii Cin- nanis faverent partibus, idoneum tempus ratus studiis 25 obsequendi suis Athenas se contulit. Neque eo setius adulescentem Marium hostem iudicatum iuvit opibus suis, cuius fugam pecunia sublevavit. Ac ne ilia peregrinatio in., iv.] ATTICUS 121 detrimentum aliquod adferret rei familiar!, eodem magnam partem fortunarum traiecit suarum. Hie ita vlxit, ut uni- versls Atheniensibus merito esset carissimus ; nam praeter gratiam, quae iam in adulescentulo magna erat, saepe suls opibus inopiam eorum publicam levavit. Cum enim 5 versuram facere publice necesse esset neque eius con- dicionem aequam haberent, semper se interposuit, atque ita, ut neque usuram umquam ab els acceperit neque longius quam dictum esset debere passus sit. Quod utrumque erat eis salutare ; nam neque indulgendo in- 10 veterascere eorum aes alienum patiebatur neque multipli- candis usuris crescere. Auxit hoc officium alia quoque Hberalitate ; nam universos frumento donavit, ita ut singulis sen! modil tritici darentur, qui modus mensurae medimnus Athenis appellatur. 15 III. Hie autem sic se gerebat, ut communis Infimls, par principibus videretur. Quo factum est ut huic omnes honores, quos possent, publice haberent civemque facere studerent ; quo beneficio ille ut! noluit. Quam diu adfuit, ne qua sibi statua poneretur restitit, absens prohibere non 20 potuit. Itaque aliquot ipsi et Phidiae locls sanctissimis posuerunt ; hunc enim in omni procuratione rei publicae actorem auctoremque habebant potissimum. Igitur pri- mum illud munus f ortunae, quod in ea urbe natus est, in qua domicilium orbis terrarum esset imperil, ut eandem 25 et patriam haberet et doraum ; hoc specimen prudentiae, quod, cum in earn se civitatem contulisset, quae antlqui- tate, humanitate doctrlnaque praestaret omnes, unus el fuit carissimus. IV. Hue ex Asia Sulla decedens cum venisset, quam 30 diu ibi fuit, secum habuit Pomponium, captus adulescentis et humanitate et doctrina. Sic enim Graece loquebatur, 122 CORNELII NEPOTIS VITAE [v. ut Athenis natus videretur ; tanta autem suavitas erat sermonis Latinl, ut appareret in eo nativum quemdam leporem esse, non ascitum. Idem poemata pronuntiabat et Graece et Latine sic, ut supra nihil posset addi. 5 Quibus rebus factum est ut Sulla nusquam eum ab se dimitteret cuperetque secum deducere. Cui cum per- suadere temptaret, " Noli, oro te," inquit Pomponius, " adversum eos me velle ducere, cum quibus ne contra te arma ferrem, Italiam reliqui." At Sulla adulescentis io officio conlaudato omnia munera ei, quae Athenis acce- perat, proficiscens iussit deferri. Hie complures annos moratus, cum et rei familiarl tantum operae daret, quantum non indiligens deberet pater familias, et omnia reliqua tempora aut litteris aut 15 Atheniensium re! publicae tribueret, nihilo minus amicls urbana officia praestitit ; nam et ad comitia eorum venti- tavit et, si qua res maior acta est, non defuit. Sicut Ciceroni in omnibus eius periculis singularem fidem praebuit ; cui ex patria fugienti sestertium ducenta et 20 quinquaginta milia donavit. Tranquillatis autem rebus Romanls remigravit Romam, ut opinor L. Cotta L. Tor- quato consulibus ; quern discedentem sic universa civitas Atheniensium proseciita est, ut lacrimis desiderii futuri dolorem indicaret. 25 V. Habebat avunculum Q. Caecilium, equitem Roma- num, familiarem L. Luculli, divitem, difficillima natiira ; cuius sic asperitatem veritus est, ut, quern nemo ferre posset, hiiius sine offensione ad summam senectutem retinuerit benevolentiam. Quo facto tulit pietatis fruc- 30 turn. Caecilius enim moriens testamento adoptavit eum heredemque fecit ex dodrante ; ex qua hereditate accepit circiter centiens sestertium. Erat niipta soror Attici vi.] ATTICUS 123 Q. Tullio Ciceroni, easque niiptias M. Cicero conciliarat, cum quo a condiscipulatu vlvebat coniunctissime, multo etiam familiarius quam cum Quinto ; ut iudicarl possit plus in amicitia valere similitudinem morum quam adfl- nitatem. Utebatur autem intime Q. Hortensio, qui els 5 temporibus principatum eloquentiae tenebat, ut intellegl non posset uter eum plus dlligeret, Cicero an Hortensius et, id quod erat difficillimum, efficiebat ut, inter quos tantae laudis esset aemulatio, nulla intercederet obtrec- tatio essetque talium virorum copula. 10 VI. In re publica ita est versatus, ut semper optima- rum partium et esset et existimaretur, neque tamen se civilibus fluctibus committeret, quod non magis eos in sua potestate existimabat esse, qui se his dedissent, quam qui maritimls iactarentur. Honores non petiit, cum el 15 paterent propter vel gratiam vel dignitatem ; quod neque pet! more maiorum neque cap! possent conservatis legi- bus in tam effusis ambitus largitionibus neque geri e re publica sine periculo corruptis clvitatis moribus. x\d hastam publicam numquam accessit. Nullius rei neque 20 praes neque manceps factus est. Neminem neque suo nomine neque subscribens accusavit, in ius de sua re numquam iit, iudicium nullum habuit. Multorum con- sulum praetorumque praefecturas delatas sic accepit, ut neminem in provinciam sit secutus, honore fuerit con- 25 tentus, rei familiaris despexerit fructum ; qui ne cum Quinto quidem Cicerone voluerit Ire in Asiam, cum apud eum legatl locum obtinere posset. Non enim decere se arbitrabatur, cum praeturam gerere noluisset, adseclam esse praetoris. Qua in re non solum dlgnitatl serviebat, 30 sed etiam tranquillitatl, cum susplciones quoque vltaret criminum. Quo flebat ut eius observantia omnibus esset 124 CORNELII XEPOTIS VITAE [VII., VIII. carior, cum earn officio, non timorl neque spei tribul viderent. VII. Incidit Caesarianum civile bellum. Cum haberet annos circiter sexaginta, usus est aetatis vacatione neque 5 se quoquam movit ex urbe. Quae amicis suis opus fuerant ad Pompeium proficlscentibus, omnia ex sua re familiar! dedit, ipsum Pompeium coniunctum non offendit. Nullum ab eo habebat ornamentum, ut ceterl, qui per eura aut honores aut divitias ceperant ; quorum partim io invitissimi castra sunt secutl, partim summa cum eius offensione domi remanserunt. Caesari autem Attic! quies tanto opere fuit grata, ut victor, cum privatis pecunias per epistulas imperaret, huic non solum molestus non fuerit, sed etiam sororis filium et Q. Ciceronem ex Pom- 15 pel castris concesserit. Sic vetere Instituto vltae effugit nova pericula. VIII. Secutum est illud. Occlso Caesare cum res publica penes Brutos videretur esse et Cassium ac tota civitas se ad eos convert! sset, sic M. Bruto usus est, ut 20 nullo ille adulescens aequall familiarius quam hoc sene, neque solum eum prlncipem consilil haberet, sed etiam in convlctu. Excogitatum est a quibusdam, ut privatum aerarium Caesaris interfectoribus ab equitibus Romanis constitueretur. Id facile efficl posse arbitratl sunt, si 25 principes eius ordinis pecunias contulissent. Itaque ap- pellatus est a C. Flavio, Bruti familiar!, Atticus, ut eius rel princeps esse vellet. At ille, qui officia amicis praestanda sine factione exlstimaret semperque a talibus se consilils removisset, 30 respondit : si quid Brutus de suis facultatibus uti volu- isset, usurum, quantum eae paterentur, se neque cum quoquam de ea re conlocuturum neque coiturum. Sic ix.] ATTICUS 125 ille consensionis globus huius unius dissensione disiectus est. Neque multo post superior esse coepit Antonius, ita ut Brutus et Cassius omissa cura provinciarum, quae els dicis causa datae erant a consule, desperatls rebus in exsilium proficiscerentur. Atticus, qui pecuniam simul 5 cum ceteris conferre noluerat florenti ill! parti, abiecto Bruto Italiaque cedent! sestertium centum milia muneii mlsit. Eidem in Epiro absens trecenta iussit dari, neque eo magis potent! adulatus est Antonio neque desperatos reHquit. I0 IX. Secutum est bellum gestum apud Mutinam. In quo si tantum eum prudentem dicam, minus quam debeam praedicem, cum ille potius divinus merit, si di- vinatio appellanda est perpetua naturalis bonitas, quae nullis casibus agitatur neque minuitur. Hostis Antonius 15 iudicatus Italia cesserat; spes restituendi nulla erat. Non solum inimici, qui turn erant potentissiml et pluriml, sed etiam qui adversariis eius se venditabant et in eo laedendo aliquam consecuturos sperabant commoditatem, Antonii familiares insequebantur, uxorem Fulviam omnibus 20 rebus spoliare cupiebant, Hberos etiam exstinguere para- bant. Atticus, cum Ciceronis intima familiaritate uteretur, amicissimus esset Bruto, non modo nihil els indulsit ad Antonium violandum, sed e contrario familiares eius ex urbe profugientes, quantum potuit, texit, quibus rebus 25 indiguerunt, adiuvit. Publio vero Volumnio ea tribuit, ut plura a parente proficlsci non potuerint. IpsI autem Fulviae, cum Htibus distineretur magnisque terroribus vexaretur, tanta diligentia officium suum praestitit, ut nullum ilia stiterit vadimonium sine Attico, Atticus 30 sponsor omnium rerum fuerit. Quin etiam, cum ilia fundum secunda fortuna emisset in diem neque post 126 CORNELII NEPOTIS VITAE [x calamitatem versuram facere potuisset, ille se interposuit pecuniamque sine faenore sineque ulla stipulatione credi- dit, maximum existimans quaestum, memorem gratumque cognosci, simulque aperiens se non fortunae, sed homini- 5 bus solere esse amicum. Quae cum faciebat, nemo eum temporis causa facere poterat existimare ; nemini enim in opinionem veniebat Antonium rerum potiturum. Sed sensus eius a nonnullis optimatibus reprehendebatur, quod parum odisse malos io elves videretur. Ille autem, sui iudicil, potius quid se facere par esset intuebatur quam quid alii laudaturi forent. X. Conversa subito fortuna est. Ut Antonius rediit in Italiam, nemo non magno in periculo Atticum putarat 15 propter intimam familiaritatem Ciceronis et Bruti. Ita- que ad adventum imperatorum de foro decesserat, timens proscriptionem, latebatque apud P. Volumnium, cui, ut ostendimus, paulo ante opem tulerat — tanta varietas eis temporibus fuit fortunae, ut modo hi, modo illi in 20 summo essent aut fastigio aut periculo — habebatque secum Q. Gellium Canum, aequalem simillimumque sui. Hoc quoque Attic! bonitatis exemplum, quod cum eo, quern puerum in ludo cognorat, adeo coniuncte vixit, ut ad extremam aetatem amicitia eorum creverit. Antonius 25 autem, etsi tanto odio ferebatur in Ciceronem, ut non solum ei, sed etiam omnibus eius amicis esset inimicus eosque vellet proscribere multis hortantibus, tamen Attic! memor fuit officii et el, cum requisisset ubinam esset, sua manu scripsit, ne timeret statimque ad se veniret : 30 se eum et eius causa Canum de proscriptorum numero exemisse. Ac ne quod periculum incideret, quod noctu fiebat, praesidium el mlsit. Sic Atticus in summo timore xi.] ATTICUS 127 non solum sibi, sed etiam ei quern carissimum habebat praesidio fuit, ut appareret nullam seiunctam sibi ab eo velle for tun am. Quod si gubernator praecipua laude effer- tur, qui navem ex hieme marique scopuloso servat, cur non singularis eius exlstimetur priidentia, qui ex tot tamque 5 gravibus procellis civilibus ad incolumitatem pervenit? XI. Quibus ex malis ut se emersit, nihil aliud egit quam ut quam plurimis, quibus rebus posset, esset auxilio. Cum proscrlptos praemils imperatorum vulgus conquireret, nemo in Eplrum venit, cui res ulla defuerit, nemini non 10 ibi perpetuo manendi potestas facta est ; quln etiam post proelium Philippense interitumque C. Cassil et M. Bruti L. Iulium Mocillam praetorium et filium eius Aulumque Torquatum ceterosque pari fortuna perculsos instituit tueri atque ex EpTro els omnia Samothraciam supportari 15 iussit. Difficile est omnia persequi et non necessarium. Illud unum intellegi volumus, illius Hberalitatem neque temporariam neque callidam fuisse. Id ex ipsis rebus ac temporibus iudican potest, quod non florentibus se venditavit, sed adflictis semper succurrit : qui quidem 20 Serviliam, Bruti matrem, non minus post mortem eius quam florentem coluerit. Sic liberalitate utens nullas in- imlcitias gessit, quod neque laedebat quemquam neque, si quam iniuriam acceperat, non malebat oblivisci quam ulciscl. Idem immortali memoria percepta retinebat 25 beneficia ; quae autem ipse tribuerat, tam diu meminerat, quoad ille gratus erat qui acceperat. Itaque hie fecit ut vere dictum videatur : Sul cuique mores fingunt fortunam h6minibus. Neque tamen ille prius fortunam quam se ipse fmxit, qui 30 cavit ne qua in re iure plecteretur. 128 CORNELII NEPOTIS VITAE [xn., xm. XII. His igitur rebus effecit ut M. Vipsanius Agrippa, intima familiaritate coniunctus adulescentl Caesari, cum propter suam gratiam et Caesaris potentiam nullius con- dicionis non haberet potestatem, potissimum eius deligeret 5 adfinitatem praeoptaretque equitis Roman! flliam genero- sarum nuptiis. Atque harum nuptiarum conciliator fuit — non est enim celandum — M. Antonius, triumvirum rel publicae constituendae. Cuius gratia cum augere posses- sion^ posset suas, tantum afuit a cupiditate pecuniae, ut io nulla in re usus sit ea nisi in deprecandis amicorum aut periculis aut incommodis. Quod quidem sub ipsa proscriptione perinlustre fuit. Nam cum L. Saufel equitis Roman!, aequalis sui, qui complures annos studio ductus philosophiae habitabat 15 Athenis habebatque in Italia pretiosas possessiones, tres- viri bona vendidissent consuetiidine ea qua turn res gerebantur, Attic! labore atque industria factum est ut eodem nuntio Saufeius fieret certior se patrimonium amisisse et recuperasse. Idem L. Iulium Calidum, quem 20 post Lucre tii Catullique mortem multo elegantissimum poetam nostram tulisse aetatem vere videor posse con- tendere, neque minus virum bonum optimisque artibus eruditum, post proscriptionem equitum propter magnas eius Africanas possessiones in proscriptorum numerum a 25 P. Volumnio, praefecto fabrum Antonii, absentem relatum expedivit. Quod in praesenti utrum ei laboriosius an gloriosius fuerit, difficile est iudicare, quod in eorum periculis non secus absentes quam praesentes amicos Attico esse curae cognitum est. 30 XIII. Neque vero ille minus bonus pater familias ha- bitus est quam civis ; nam cum esset pecuniosus, nemo illo minus fuit emax, minus aedificator. Neque tamen xiv.] ATTICUS 129 non imprimis bene habitavit omnibusque optimis rebus usus est ; nam domum habuit in colle Quirinali Tamphili- anam, ab avunculo hereditate relictam, cuius amoenitas non aedificio, sed silva constabat — ipsum enim tectum antiquitus constitutum plus salis quam sumptus habebat 5 — in quo nihil commutavit, nisi si quid vetustate coactus est. Usus est familia, si utilitate iudicandum est, optima; si forma, vix mediocrl. Namque in ea erant pueri lit- teratissimi, anagnostae optiml et plurimi librarii, ut ne pedisequus quidem quisquam esset qui non utrumque 10 horum pulchre facere posset; pari modo artifices ceteri, quos cultus domesticus desiderat, apprime boni. Neque tamen horum quemquam nisi doml natum domique factum habuit ; quod est signum non solum continentiae, sed etiam diligentiae. Nam et non intemperanter con- 15 cupiscere, quod a plurimis videas, continentis debet duel, et potius industria quam pretio parare non mediocris est diligentiae. Elegans, non magnificus, splendidus, non sumptuosus ; omnisque diligentia munditiam, non adflu- entiam adfectabat. Supellex modica, non multa, ut in 20 neutram partem conspici posset. Nee praeteribo, quamquam nonnullis leve visum Iri putem, cum imprimis lautus esset eques Romanus et non parum liberaliter domum suam omnium ordinum homines invitaret, non amplius quam terna milia peraeque in 25 singulos menses ex ephemeride eum expensum sumptui ferre solitum. Atque hoc non auditum, sed cognitum praedicamus ; saepe enim propter familiaritatem domes- ticis rebus interfuimus. XIV. Nemo in convivio eius aliud acroama audivit 30 quam anagnosten, quod nos quidem iucundissimum arbi- tramur; neque umquam sine aliqua lectione apud eum 130 CORNELII NEPOTIS VITAE [xv., xvi. cenatum est, ut non minus animo quam ventre convlvae delectarentur. Namque eos vocabat, quorum mores a suis non abhorrerent. Cum tanta pecuniae facta esset accessio, nihil de cottidiano cultu mutavit, nihil de vltae 5 consuetudine, tantaque usus est moderatione, ut neque in sestertio viciens, quod a patre acceperat, parum se splendide gesserit neque in sestertio centiens adfluentius vixerit, quam Instituerat, parique fastigio steterit in utra- que fortuna. Nullos habuit hortos, nullam suburbanam io aut maritimam sumptuosam villain, neque in Italia, praeter Arretinum et Nomentanum, rusticum praedium, omnisque eius pecuniae reditus constabat in EpTroticis et urbanis possessionibus. Ex quo cognosci potest usum eum pecu- niae non magnitiidine, sed ratione metiri solitum. 15 XV. Mendacium neque dicebat neque pati poterat. Itaque eius comitas non sine severitate erat neque gra- vitas sine facilitate, ut difficile esset intellectu utrum eum amici magis vererentur an amarent. Quidquid rogabatur, religiose promittebat, quod non liberales, sed leves arbi- 20 trabatur polliceri quod praestare non possent. Idem in tenendo quod semel adnuisset tanta erat cura, ut non mandatam, sed suam rem videretur agere. Numquam suscepti negotii eum pertaesum est ; suam enim existima- tionem in ea re ag! putabat, qua nihil habebat carius. 25 Quo flebat ut omnia Ciceronum, M. Catonis, Q. Hor- tensii, A. Torquati, multorum praeterea equitum Roma- norum negotia procuraret. Ex quo iudicari potest non inertia, sed iudicio fugisse rei publicae procurationem. XVI. Humanitatis vero nullum adferre maius testimo- 30 nium possum, quam quod adulescens Idem sen! Sullae fuit iucundissimus, senex adulescenti M. Bruto, cum aequalibus autem suis Q. Hortensio et M. Cicerone sic vixit, ut xvn., xvin.] ATTICUS 131 iudicare difficile sit cul aetatl fuerit aptissimus. Quam- quam eum praecipue dilexit Cicero, ut ne frater quidem el Quintus carior fuerit aut familiarior. EI rei sunt indicio praeter eos libros in quibus de eo facit men- tionem, qui in vulgus sunt edit!, sedecim volumina 5 epistularum, ab consulatu eius usque ad extremum tem- pus ad Atticum mlssarum ; quae qui legat, non multum desideret historiam contextam eorum temporum. Sic enim omnia de studils principum, vitiis ducum, miitatio- nibus rei publicae perscripta sunt, ut nihil in els non 10 appareat et facile existimari possit prudentiam quodam modo esse divlnationem. Non enim Cicero ea solum, quae vivo se acciderunt, futura praedixit, sed etiam, quae nunc usu veniunt, cecinit ut vates. XVII. De pietate autem Attici quid plura commemo- 15 rem ? Cum hoc ipsum vere gloriantem audierim in funere matris suae, quam extulit annorum nonaginta, cum ipse esset septem et sexaginta, se numquam cum matre in gratiam redisse, numquam cum sorore fuisse in simultate, quam prope aequalem habebat. Quod est 20 signum aut nullam umquam inter eos querimoniam in- tercessisse, aut hunc ea fuisse in suos indulgentia, ut, quos amare deberet, irasci els nefas duceret. Neque id fecit natura solum, quamquam omnes ei paremus, sed etiam doctrina ; nam principum philosophorum ita per- 25 cepta habuit praecepta, ut els ad vitam agendam, non ad ostentationem uteretur. XVIII. Moris etiam maiorum summus imitator fuit antiquitatisque amator, quam adeo diligenter habuit co- gnitam, ut earn totam in eo volumine exposuerit, quo 30 magistrates ordinavit. Nulla enim lex neque pax neque bellnm neque res inlustris est populi Roman!, quae non 132 CORNELII NEPOTIS VITAE [xix. in eo suo tempore sit notata, et, quod difficillimum fuit, sic familiarum originem subtexuit, ut ex eo clarorum viro- rum propagines possimus cognoscere. Fecit hoc idem separatim in aliis libris, ut M. Bruti rogatu Iuniam 5 familiam a stirpe ad hanc aetatem ordine enumeraverit, notans quis a quo ortus quos honores quibusque tempo- ribus cepisset ; pari modo Marcelll Claudii Marcellorum, Sclpionis Cornelii et Fabii Maximi Fabiorum et Aemilio- rum. Quibus libris nihil potest esse dulcius els qui io aliquam cupiditatem habent notitiae clarorum virorum. Attigit poeticen quoque, credimus, ne eius expers esset suavitatis. Namque versibus de eis qui honore rerumque gestarum amplitiidine ceteros populi Roman! praestiterunt exposuit ita, ut sub singulorum imaginibus facta magis- 15 tratusque eorum non amplius quaternis quimsve versibus descripserit ; quod vix credendum sit tantas res tam breviter potuisse declarari. Est etiam unus liber Graece confectus, de consulatu Ciceronis. XIX. Haec hactenus Attico vfvb edita a nobis sunt. 20 Nunc, quoniam fortuna nos superstites el esse voluit, reliqua persequemur et, quantum potuerimus, rerum ex- emplls lectores docebimus, sicut supra significavimus, suos cuique mores plerumque conciliare fortunam. Namque hie contentus ordine equestri, quo erat ortus, in adfini- 25 tatem pervenit imperatoris, Divi filii, cum iam ante familiaritatem eius esset consecutus nulla alia re quam elegantia vitae, qua ceteros ceperat principes civitatis dlgnitate pari, fortuna humiliores. Tanta enim pro- sperities Caesarem est consecuta, ut nihil el non tribuerit 30 fortuna quod cuiquam ante detulerat, et conciliarit, quod nemo adhuc civis Romanus quivit consequi. Nata est autem Attico neptis ex Agrippa, cui virginem filiam con- xx., xxi.] ATTICUS 133 locarat. Hanc Caesar vix anniculam Ti. Claudio Neroni, Drusilla nato, privigno suo, despondit ; quae coniunctio necessitudinem eorum sanxit, familiaritatem reddidit fre- quentiorem. XX. Quamquam ante haec sponsalia non solum, cum 5 ab urbe abesset, numquam ad suorum quemquam litteras misit, quln Attico scriberet quid ageret, imprimis quid legeret quibusque in locis et quam diu esset moraturus, sed etiam, cum esset in urbe et propter Infinitas suas occupationes minus saepe quam vellet Attico frueretur, 10 nullus dies temere intercessit quo non ad eum scriberet, cum modo aliquid de antiquitate ab eo requireret, modo aliquam quaestionem poeticam ei proponeret, interdum iocans eius verbosiores eliceret epistulas. Ex quo accidit, cum aedis Iovis Feretril in Capitolio, ab Romulo con- 15 stituta, vetustate atque incuria detecta prolaberetur, ut Attic! admonitu Caesar earn reficiendam curaret. Neque vero a M. Antonio minus absens litteris colebatur, adeo ut accurate ille ex ultimis terns quid ageret curae sibi haberet certiorem facere Atticum. Hoc quale sit, facilius 20 existimabit is qui iudicare poterit quantae sit sapientiae eorum retinere iisum benevolentiamque, inter quos ma- ximarum rerum non solum aemulatio, sed obtrectatio tanta intercedebat, quantam fuit necesse inter Caesarem atque Antonium, cum se uterque principem non solum 25 urbis Romae, sed orbis terrarum esse cuperet. XXI. Tali modo cum septem et septuaginta annos complesset atque ad extremam senectutem non minus dignitate quam gratia f ortunaque crevisset — multas enim hereditates nulla alia re quam bonitate consecutus est 30 — tantaque prosperitate usus esset valetudinis, ut annis triginta medicina non indiguisset, nactus est morbum, 134 CORNELII NEPOTIS VITAE [xxn. quern initio et ipse et medici contempserunt ; nam puta- runt esse tenesmon, cm remedia celeria faciliaque propo- nebantur. In hoc cum tres menses sine ullls doloribus, praeterquam quos ex curatione capiebat, consumpsisset, 5 subito tanta vis morbi in Imum intestinum prorupit, ut extremo tempore per lumbos fistulae puris eruperint. Atque hoc priusquam ei accideret, postquam in dies dolores accrescere febresque accessisse sensit, Agrippam generum ad se arcessi iussit et cum eo L. Cornelium io Balbum Sextumque Peducaeum. Hos ut venisse vidit, in cubitum innixus " Quantam," inquit, " curam diligen- tiamque in valetudine mea tuenda hoc tempore ad- hibuerim, cum vos testes habeam, nihil necesse est pluribus verbis commemorare. Quibns quoniam, ut spero, 15 satisfeci, me nihil reliqui fecisse, quod ad sanandum me pertineret, reliquum est ut egomet mihi consulam. Id vos ignorare noluT ; nam mihi stat alere morbum de- sinere. Namque his diebus quidquid cibi sumpsi, ita produxi vitam, ut auxerim dolores sine spe salutis. Qua 20 re a vobis peto, pnmum ut consilium probetis meum, deinde ne frustra dehortando impedire conemini." XXII. Hac oratione habita tanta constantia vocis atque vultus, ut non ex vita, sed ex domo in domum videretur migrare, cum quidem Agrippa eum flens atque osculans 25 oraret atque obsecraret ne id quod natura cogeret ipse quoque sibi acceleraret, et, quoniam turn quoque posset temporibus superesse, se sibi suisque reservaret, preces eius taciturna sua obstinatione depressit. Sic cum bi- duum cibo se abstinuisset, subito febris decessit leviorque 30 morbus esse coepit. Tamen propositum nihilo setius peregit itaque die quinto postquam id consilium inierat, pridie Kal. Apriles Cn. Domitio C. Sosio consulibus xxii.] ATTICUS I35 decessit. Elatus est in lectlcula, ut ipse praescripserat, sine ulla pompa funeris, comitantibus omnibus bonis, maxima vulgl frequentia. Sepultus est iuxta viam Appiam ad quintum lapidem in monumento Q. Caecilii, avunculi sui. 5 NOTES NOTES. Page 1. Cornelii Nepotis : the praenomen is unknown. For the three names which a Roman commonly had see A.* 80 ; H. 649. For an account of the De Virls Illustribus of Nepos, see the Introduction, p. xi. PREFACE. 1. Non dubito fore plerosque : < I do not doubt that there will be very many people. 1 The best Latin writers use quin and the subj. with non dubito, meaning ' I do not doubt. 1 Nepos commonly uses the ace. and the inf., although he occasionally uses the subj. (e.g. p. 114, 1. 29). See B. 298, and a\ A. 319, d\ G. 555, 2, and N. ; H. 505, 1, 1. plerosque: here and frequently in Nepos = plurimos. Attice : T. Pomfionius Atticus, to whom the work is dedicated. See p. 120 fol. 2. et non : instead of neque, because «. 259, 3 ; A. 276, d; G. 229 ; H. 467, 111. 11. ex pacto : 'according to the agreement. 1 ut . . . tradant : object of postulat. 12. cum . . . dedituros : express this in the form of dir. disc. Note the omission of the subject of deditiiros, which is common in Nepos. Here it is justified by euphonic reasons, to avoid the repe- tition of se or sese. 13. se . . . habere : ind. disc, after dixit, implied in -postulat. Cf p. 3, 1. 19; since Miltiades now lived in the Chersonesus, he could sail to Lemnus with a north wind ; hence he demanded the fulfilment of the promise. Chersonesi: cf. p. 3, 1. 6, and the note. 15. dicto : : 'argument,' lit., 'what was said. 1 16. capti : 'caught. 1 17. Pari felicitate . . . potesta- teni : Nepos makes a double mistake. In the first place, there are other islands in the Aegean besides Lemnus and the Cyclades ; and secondly, it was Conon who reduced the islands of the Aegean. III. 20. Eisdem temporibus : i.e. B.C. 513. 22. qua: the adverb (cf. p. 91, 1. 28) instead of the rel. pron. quo, ' by which. 1 traduceret: B. 282, 2 ; A. 317, 2; G. 630 : H. 497, 1. 23. Eius pontis : B. 200; A. 217; G. 363, 2; H. 396, ill. abesset : 'while he should be gone. 1 The subjunctive is used because it rep- resents the thought of Darius, which in the dir. form might be expressed thus : pontem custodite, dum abero. B. 323 ; A. 341 ; G. 662 and 2; H. 528. 25. Sic: refers to the clause si . . . trddidisset, which follows. 26. Graeca lingua loquentes : ' the Greek-speaking peoples. 1 Graeca lingua is abl. of manner. 28. se oppresso : trans, by a conditional clause. Express the thought of Darius in dir. disc. 32. a fortuna : the prep, is used because fortune is thought of as personified. Page 5. 1. Nam si . . . interisset : ind. disc, after a verb of saying implied in hortatus est. Give the sentence in the dir. form. Note that trdnsportarat (= transportaverat) is ind.; it is an explanation of the writer, not forming part of the speech of Miltiades. See B. 314, 3; A. 336, 2, b; G. 508, 3; H. 524, 2, 1). 3. genere: 'by birth. 1 B. 226; A. 253; G. 397; H. 424. 4. Persarum dominatione et periculo : ' from the rule of the Persians and the danger arising from it. 1 5. rescisso ponte : see note to p. 4, 1. 28. 6. paucis diebus : 'within a few days/ Page 6] MILTIADES I45 See note on brevi tempore, p. 3, 1. 24. 8. ne res conficeretur obstitit : 'opposed the carrying out of the plan. 1 ipsis : see note on ipsdriun, p. 1, 1. 7. Cf. ipsorum in 1. 10, below, and se~, referring to Histiaeus alone, in 1. 12. 9. summas imperii: the plural because several generals are referred to. 10. regno : B. 218, 3; A. 254, b, 1 ; G. 401, N. 6; H. 425, 1, 1), n. quo : i.e. Darius. Trans, the abl. abs. by a conditional clause. As tarn multis consciis : = quod tam multl conscii essent. 16. perventura : note the constr., and cf. p. I, 1. 1. 17. ratio : 'way of thinking, 1 'advice. 1 IV. 23. ducenta peditum : sc.milia. ^24. causam inter- serens : 'alleging as a reason. 1 25. Atheniensibus : dat. gov- erned by hostem, instead of the usual objective gen. 25. Sardis expugnassent : B.C. 499. Sardis is ace. plu., for the Greek ISapSeis. 27. Eretriam : see map of Greece, in the front of the book, F. 3. 28. eius gentis : i.e. of the Eretrians. abreptos miserunt : ' carried off and sent. 1 30. Marathona : Greek form of the ace. sing., 'to the plain of Marathon, 1 lit., 'to the plain Marathon. 1 The battle of Marathon was fought in 490 B.C. 31. oppido : i.e. Athens ; urbe is more usual in speaking of so important a city. 32. tumultu : 'threatening danger 1 ; tumultus was applied by the Romans to a sudden uprising within the limits of Italy, an insur- rection. Here it is used of a danger which unexpectedly presented itself within the limits of Attica. Page 6. 2. eius generis, qui: 'of the kind called. 1 qui agrees not with the antecedent generz's, but with the predicate nom. /zemerodromoe. See B. 250, 3 ; A. 199 ; G. 614, Rem. 3, b ; H. 445, 4. hemerodromoe : 'day-runners, 1 i.e. couriers who could run all day and cover great distances. Herodotus tells us that Phidippus made the 140 miles between Athens and Sparta within 48 hours. 4. auxilio : B. 218, 2; A. 243, e ; G. 406; H. 414, iv. 4. cre- ant : see note on revertitur, p. 4, 1. 10. 5. praetores : in speak- ing of the Greeks, = 'generals, 1 the Greek o-rpar^yos. The word also meant ' general 1 in early Latin, but was afterwards used in a different sense. Note the derivation ; see Vocab. praeessent : see note on tradiiceret, p. 4, 1. 23. 6. moenibus : abl. of means. 7. utrura . . . defenderent an . . . decernerent : B. 300, and I4 6 NOTES [Pace 6 4 ; A. 21 1 and 334 ; G. 458 and 467 ; H. 353 and 529, 1. 8. Unus . k alone.' primo quoque tempore : l at the first possible moment. 1 Cf. B. 252, 5, c\ A. 93, c\ G. 318, 2; H. 458, 1. 9. castra fierent: i.e. that they should take the field. 10. eorum : we might expect sua (cf. adversus sc, 1. 12), but the demonstrative is sometimes used instead of the reflexive to avoid a possible ambiguity. The best writers show occasional irregularities in the use of se and suns. 11. non desperari : ' that no discouragement was felt,' representing an impersonal verb of the dir. disc. So auderi, in 1. 12. tardiores : ' more cautious. 1 V. 15. ea : refers to civitas, instead of qui referring to Platae- enses. militum : partitive gen. with mille. The subst. use of mille is rare in the sing., although it is found three times in Cicero. It is regular in the plural. 18. plus . . . valeret : i had more influ- ence, 1 i.e. his view prevailed. 20. locoque idSneo : B. 228, 1, b\ A. 258,/; G. 385, 3, n. 1; H. 425, 2. 21. sub montis radicibus : < at the foot of a mountain. 1 acie regione Instructs 11611 apertissima: note the order. See B. 350, 11, d ; A. 344, h. regione non apertissima — ' in a place which was not very open. 1 The omission of the prep, in is unusual, unless, perhaps, regione apertissima may be regarded as abl. abs. 22. multis locis : see note on locoque idoneo, 1. 20, above. rarae : ' scattered, 1 an attributive adj. 23. hoc consilio : 'with this design, 1 an abl. of attendant circumstance. See B. 221. 26. aequum : sc. esse. videbat: note the mood and tense. B. 309, 2, a\ A. 313, c\ G. 604; H. 515, 11. fretus numero : 'relying on the number. 1 For the case of numero, see B. 218, 3 ; A. 254, b, 2 ; G. 401, n. 6; H. 425, 1, i),n. 28. venirent: B. 291, a\ A. 327; G. 577; H. 520, 11. The subj. is used because at the time of arbitrdbatur the action repre- sented by venirent had no existence except in the mind of Miltiades. In general, when the action of the priusquam clause is anticipated or prevented by that of the main clause, the subjunctive is used. Nepos always uses priusquam, never antequam. utile : sc. esse. 29. peditum centum: , 2 ; G. 401, n. 6 ; H. 421, in. 22. omni ferebatur cogitatione : • all his thoughts were directed. 1 23. rege Perse : Artaxerxes Mnemon. See Vocab. 24. se consecuturum : sc. id, = ut eum sibi amicum adiungeret. On the constr., see note to p. 1, 1. 1. Give the thought of Alcibiades in dir. disc. 26. Cyrum : he was then (408 B.C.) satrap of Lydia, Phrygia, and Cappadocia. Lacedaemoniis adiuvantibus : ' with the help of the Lacedaemo- nians. 1 28. se initurum gratiam : ' he would gain great favor, 1 i.e. with Artaxerxes. X. 30. eodem tempore: 'at that very time. 1 Critias ceterique tyranni : the Thirty Tyrants, to whom the government of Athens had been assigned after the Peloponnesian War. 31. certos : ' trusty. 1 Page 36. 1. fore ratum : < would remain in force. 1 2. suas res gestas : here = ' his arrangements. 1 3. Laco : i.e. Lysander. 4. acciiratius sibi agendum : 'that he must deal more decidedly. 1 5. remintiat : •' threatens to renounce. 1 The force of re- is that of the English un-, i.e. it reverses the action of the verb. 7. cle- mentiam : < the laws of humanity. 1 11. vicmitati, in qua : ' to those who lived near the place in which, 1 the abstract for the con- crete, vlclnitati is dat. with dant negotiant. 12. interficiaiit : the subject is Ml understood, referring to the neighbors implied in vlclnitati. 13. cum : what part of speech ? What shows it to be so ? 16. etsl : the force of the conjunction is peculiar. The meaning is that he found means for defending himself, although his sword had been removed. 17. ei : see note to p. 34, 1. 3. f amiliaris sul : ' belonging to his intimate friend. 1 18. quidam ex Arcadia hospes : 'a friend from Arcadia. 1 On the constr., see note to p. 17, 1. 19. 20. id quod in praesentia vestimentorum f uit : 'what clothing he had by him 1 (at hand), vestimentorum is partitive gen., depending on quod. 1 74 NOTES [Page 36 21. His . . . coniectis : what is denoted by the abl. abs. ? How then should it be translated ? flammae vim : ' the raging flame.' What is the literal translation? Quem : * he. 1 24. con- suerat : on the tense see note to p. 27, 1. 12. 25. contectum . . . mortuum . . . cremavit : ' after his death, wrapped him . . . and burned him.'' 26. vivum : sc. eum. Sic : what force has this word? XI. 29. gravissimi : ' of the highest authority.' 30. eius- dem aetatis : cf. aetdte firoximus, p. 15, 1. 6. 31. et Timaeus : see B. 341, 4, b ; A. 208, b, 1 and 2 ; G. 481, 2, n. ; H. 554, 1, 6. Here the rel. clause which follows divides the historians who are men- tioned into two classes, Thucydides on the one hand, and Theo- pompus and Timaeus on the other. On these historians see the Introduction. 32. qui quidem duo : ' for these two.' male- dicentissimi : trans, by a concessive clause. nescio quo modo : see Vocab. under nescio, and note to p. 7, 1. 2. Page 37. 2. praedicarunt : the subject is Theopompus and Timaeus. 3. amplius : ' besides/ cum Athenis . . . natus esset : trans, by a participle, ' born at Athens. 1 5. venerit : note the tense; see B. 287, 1 ; A. 324; G. 561 ; H. 518, n. 1. The per- fect is usually retained in the ind. disc, although the rule of the. 1 sequence of tenses ' would require the pluperf. studiis eorum mservisse : sc. ilium, referring to Alcibiades ; trans. * adapted him- self to their ways of life.' eorum — Thebanorum, implied in Thebas. 9. patientia" : what does this word mean here? 10. ponebatur : what is the meaning of the mood ? 15. illi ipsi : ' even they.' 18. satis de hoc : sc. dictum est. reliquos : sc. duces. VIII. THRASYBULUS. Page 38. Chapter I. 2. dubito an : like nescio an, implies the affirmative ; = ' I am inclined to think. 1 3. illud sine dubio : sc /acid. 4. in patriam : takes the place of an obj. gen. 5. quod : < whereas. 1 B. 299, 2 ; A. 333, a ; H. 516, 11, n. pauci : ' but few.' 7. in libertatem vindicaret : see Vocab. under vin- dico. 9. nobilitate : do not trans, by the cognate Eng. word. Page 39] THRASYBULUS iy$ Ms virtutibus : i.e. those enumerated in 1. 4. 10. ille nullam rem sine hoc : this is not true ; Alcibiades was by far the abler general. 11. natural! quodam bono: 'by a kind of natural gift,' a frequent meaning of quidam. 12. fecit lucri : • turned to account, 1 lit., ' made (a matter of) profit ' ; lucri is part. gen. omnia communia : sc sunt. 13. in proelii concursu : * in the heat of battle ; what is the literal trans. ? 14. abit res : ' the issue turns ' ; note the literal meaning. a consilio : sc. imperatorum. vices rerum : ' chance ' ; rerum is often added to such expressions in Latin, where it is not to be translated into Eng., e.g. natiira rerum, i nature.' 15. iure suo : ' with per- fect justice. 1 16. his : i.e. imperatore militibusque. 17. illud : ' the following. 1 18. proprium est Thrasybuli : ' is Thrasy- bulus's own. 1 19. praepositi : trans, by a rel. clause. 20. te- nerent : note the tense. parserat : archaic pluperf. of pared instead of the usual pepercerat. 22. publicata : see note on Praepositi, 1. 19. non solum princeps . . . bellum els in- dixit : * he was not only the first, but in the beginning he was the only one to take up arms against them. 1 princeps = primus ; bellu»i els indixit does not here imply a formal declaration of war. II. 24. quod : as usual, the rel. agrees with the pred. nom., instead of with the antecedent. 25. castellum in Attica mu- nitissimum : ' a very strongly fortified fortress in Attica. Cf. ex Arcadia nospes, cf. p. 36, 1. 18, and the note. 26. Atticorum : = Al/ieuiensium, which is commonly used as a political designation. Atticus is mostly used of language, customs, etc. 27. robur : 'the (only) support. 1 Page 39. 1. solitudo: do not trans, by the cognate Eng. word. Note the derivation and meaning. 2. Quae quidem res: 'and this fact, as it happened, 1 i.e. it was just this very cir- cumstance; note the force of quidem. perniciei f uit : 'proved the ruin. 1 4. tempore . . . dato : what does the abl. abs. denote? trans, accordingly. 5. Quo: abl. of cause. illud: cf. illud, p. 38, 1. 17. 8. Thrasybuli: modifies opinionem. 9. iam : 'even, 1 lit. 'already 1 ; the idea is ' even as long ago as that time. 1 boni : ' (even) patriotic citizens 7 ; bonl is used in a political sense. 10. Hinc : i.e. from Phyle. Munychianique : see the plan [ ^6 NOTES [Page 39 of Athens on the map of Greece, at the beginning of the book. 14. Usus est : ' displayed. 1 16. aequum : sc. esse. 17. ia- centem : = occlsnm. 18. quorum: B. 212, I, and a\ A. 223, and n. ; G. 383, 1; H. 410, v, 1. 20. quidem : 'to be sure 1 ; quidcm modifies the clause C7im . . . piigndret ; the idea is that one would not have expected a man like Critias to show valor in battle. III. 22. Atticis : see note on Atticortwi, p. 38, 1. 26. 24. his condicionibus : abl. of attendant circumstance. B. 221. 25. postea : i.e. after the death of Critias. praetorgs : here means ' chief magistrates. 1 26. more . . . erant usi : ' has followed the example. 1 superioris crudelitatis refers to that of the Thirty Tyrants. 28. Praeclarum hoc : sc. est. 29. cum plurimum in civitate posset : i.e. cum principdtum teneret : see p. 17, 1. 2, and the note. 31. illi: 'the Athenians. 1 obli- vionis : sc. legem. 32. tantum : 'merely. 1 hanc . . . ferendum curavit : l took care that this (law) should be passed. 1 See B. 337, 7> 2 ), b\ A. 294, d\ G. 430; H. 544, 2, n. 2. Page 40. 3. publice : ' by the state. 1 prohibuit . . . prae- stitit : sc. Me. IV. 6. virgulis oleaginis : B. 218, 6; A. 244, 2; G. 396, 3; H. 415, in. 7. expresserat : must be given one meaning with amor, and another with vis, a case of zeugma. See note to p. 19, 1. 24. 10. iugerum : gen. pi. See note on Molossiim, p. 14,1. 15. darent : i wished to give, 1 a conative imperfect. Nolite . . . dare : see B. 276, c ; A. 269, a, 2 ; G. 271 , 2 ; H. 489, 1). 11. in- videant . . . concupiscant : B. 280, 2; A. 311, «, and Rem.; G. 257; H. 486. 12. istis: sc. hlgeris, 'that gift of yours. 1 13. animi aequitatem : ' contentment. 1 14. voluntatem : 'good will. 1 15. propria: here = ' permanent, 1 contrasted with non diutina. consuerunt : see note to p. 27, 1. 12. 18. sequent! tempore : in 390 B.C. 20. a barbaris : he was killed by the inhabitants of Aspendos, in Pamphylia, who were exasperated by the riotous conduct of his soldiers. Page 42] CONON iyy IX. CONON. Page 41. Chapter I. 1. bello : abl. of time. accessit ad rem publicam : ' began his public career.' 2. magnl: ' of great value. 1 B. 211, 3, a ; A. 252, a; G. 379; H. 404. 3. pedestri- bus : see note to p. 34, 1. 22. 6. praefuit : i.e. in the service of the king of Persia. Pheras : the Messenian Pherae is referred to. See map of Greece, at the beginning of the book, D. 4. coloniam : the word is used in the Roman rather than in the Greek sense. The Lacedaemonians had made the inhabitants of Pherae helots (see note to p. 21, 1. 5), and divided their land among the citizens of Sparta. 7. extremo Peloponnesio bello: 'in the last part of the Peloponnesian war.' 9. devic- tae : force of de-. afuit : an error of Nepos. Conon was present at the battle, and his ship was one of the ten that escaped. 13. accepturos non fuisse : see note to p. 1, 1. I ; and cf. B. 321, 2, a ; A. 337, b, 2 ; G. 597, Rem. 4 ■ H. 527, m. II. 14. Rebus . . . adflictis : 'after this defeat.' 15. non quaesivit : this statement is not true. He remained seven years in Cyprus (b.c. 405-398) because he was ashamed to return to Athens. unde : 'from what quarter.' 17. Ioniae et Lydiae : these formed part of the province of Tissaphernes. Pharnabazus was satrap of Phrygia. eundemque : ' and also.' 22. bella- tum : supine. 23. ex intimls regis : ' (although) one of the inti- mates of the king.' 24. nunc adversus : anastrophe. See note on hanc iuxta, p. 21, 1. 26. 25. habitus est : 'was regarded as.' Page 42. 2. si ille non fuisset : ' if it had not been for him.' regi: 'from the king.' See note to p. 34, 1. 3. 3. fuisse erepturum : see grammatical reference on accepturos non fuisse, p. 41, 1. 13. 4. Qui: i.e. Agesilaus. 5. bellum : the Co- rinthian war (395-387 B.C.). III. 10. multis . . . magnisque meritis : ' his many great services.' Do not translate -que. apud regem : modifies vale- bat. 11. si non . . . adducebatur : a substantive clause in apposition with id, an unusual construction. 12. reminiscens : 'remembering (as he did).' 13. superasse : at the battle of 1 78 NOTES [Page 42 Cunaxa (B.C. 401). 14. ad regem : modifies missus, but is under- stood also with venit. 15. secundum gradum : i.e. next to the king. 17. mora : ' cause of delay. 1 20. veneris : fut. perf. venerari: do not trans, by the cognate Eng. word. 23. Mini vero : ' to me personally. 1 vero emphasizes mihi. 2A. quemvis honorem habere : ' to pay any honor whatever. 1 Note the deriva- tion of quemvis. 26. consuerit : subj. of characteristic. IV. 28. eius : i.e. Tithraustes. 30. bello persequi: sc. eum, referring to Conon. 31. eligere : object of permlserit. 32. sui . . . consilii : ' within his prerogative, 1 i.e. it was not a matter for him to decide. ipsius : refers to the king. Page 43. 1. se suadere : sc. dixit, implied in negdvit. 2. Hinc : i.e. from the king's court. 5. posset : subj. of purpose. 5. Pharnabazo : in apposition with adiutore. This constr. with the abl. abs. occurs in Nepos only here and p. 109, 1. 17. 7. non sine cura : 'very carefully 1 ; litotes. 9. contenderent : subj. in ind. disc. Give the thought of the Lacedaemonians in the direct form. 11. Hac mente : abl. of attendant circumstance. 13. apud Cnidum : B.C. 394. See map of Greece, in the front of the book, K. 5. 14. complures : sc. naves. 19. reficiendos curat : see note to p. 39, 1. 32. V. 21. quod ceteris mortalibus : sc. accidit. quod has for its antecedent the clause ut . . . esset, which is the subject of accidit. inconsideratior : 'less circumspect. 1 23. ultum : sc. esse. 24. patriae : objective gen. 25. Neque . . . non : litotes. Cf. non sine curd, 1. 7, above. ea : ' those acts. 1 pia : ' patri- otic. 1 Note the different meanings of phis. quod: 'that. 1 The whole sentence may be translated : ' but yet it was praiseworthy and patriotic that, 1 etc. 26. potius : pleonastic, since mdluit = magis voluit. The expression, however, is common in the best writers. 29. omnes Graeciae civitates : sc. inter. 31. minus diligen- ter : 'with too little care. 1 Page 44. 1. Huius nuntio parens : ' in obedience to this command. 1 4. scriptum reliquerunt : = memoriae prodideriuit. 5. nos : the ' editorial 1 plural, of modesty. effugisse : sc. eutn. Page 46] DION T yg X. DION. Page 45. Chapter I. utraque . . . tyrannide Dionysiorum : = tyrannide utriusque Dionysii. 3. ille superior : ' the earlier Dionysius. 1 On ille, see B. 246, 3 ; A. 102, b\ G. 307, 2 ; H. 450, 4. 7. nuptum : supine. See note on nftptum, p. 20, 1. 3. 8. gene- rosam propmquitatem : 'noble connections,' the abstract for the concrete. 10. docile : note the derivation. artes optimas : 'the highest accomplishments. 1 artes includes all the arts and sci- ences, — geometry, for instance, as well as music. 13. intimus : 'very intimate.' Dionysio : B. 192, 1; A. 234, a ; G. 359; H. 391, 1. 14. neque minus : 'and that, not less. 1 mores: be careful in translating this word. See Vocab. adfinitatem : sc. propter. 16. salvum : sc. eum esse. necessitudinem : do not trans, by the cognate Eng. word. suorum : 'of his own family. 1 17. Aderat : sc. 1- 2 S- 8. eo . . . in quo itinere : = eo itinere, . . . in quo. 10. eo loco : 'in that part 1 of the line of march. 11. consu- erat : sc. ire. 11. ornatu vestituque militari: i in the equipment and dress of a common soldier 1 ; abl. of attendant cir- cumstance. 13. in eum locum : i.e. where the ambuscade had been laid ; the expression is somewhat loose. 14. drdine : i.e. the position in which the pretended Datames rode. 17. vidis- sent: subj. in implied ind. disc. Datames said facitote quod me (facientem) videritis (fut. perf.). animum advertit : = ani- madvertit. 19. pervenirent : they never reached Datames, but only designed to do so, hence the subj. Cf. note to p. 6, 1. 28. X. 21. tamen : 'and yet. 1 22. captus est: 'was out- witted. 1 25. more : see note on institietis, p. 1, 1. 9. Hanc : sc. dextratn. dextram missam implies that the king sent a repre- sentative to pledge his faith. 26. absens : i.e. by messenger, without a personal interview. 28. partim : used substantively = partem. 31. infinitum : < irreconcilable, 1 lit. ' endless. 1 32. ne . . . neque . . . neque : see note to p. 52, 1. 20. Page 67. 1. eius : we should say, 'with him.' petivit . . . studuit : see note on iubet, p. 64, 1. 8. 4. susceperant : since Mithridates did not really hate the king, we might have expected suscepissent. XI. 5. Id : i.e. si erga rigem odium suscipisse. The subject is Mithriddtis understood. 6. tempus esse, etc. : give the words of Mithridates in dir. disc. 9. quo conveniretur : a clause of characteristic; it is equal to an adj., 'a meeting place. 1 quo is an adv. = in quern. 10. maxime : modifies habibat ftdem, = maximum habibatfidem. 11. ante aliquot dies : i some days before. 1 13. utrique : we should expect titer que, of two indi- viduals. 14. ipsos : 'each other. 1 16. procul : ' a little dis- tance. 1 Cf. procul ab, p. 22, 1. 22, and the note. 17. perveniret : see note on pervenlrent, p. 66, 1. 19. 18. ubi telum erat In- fossum : i.e. one of the places mentioned in 1. 11. telum here = gladium. 19. cuperet : see note on vellet, p. 50, 1. 14. 1 94 NOTES [Page 67 20. quid dam : 4 a certain point, 1 whereas aliquid would be indefi- nite. 26. posset: cf. pcrveniret in 1. 17. 28. ceperat : for the meaning, cf. captus est, p. 66, 1. 22. XV. EPAMINONDAS. Page 68. Chapter I. 2. scrlbimus : B. 292, a; A. 327, a; G. 574; H. 520, 1, 1. praecipienda : sc. esse. 3. alienos mores ad suos referant : i.e. judge the customs of other nations by comparison with their own. 4. ipsis : dat. of the person judging. See note on omnibus, p. 1, 1. 8. leviora : ' somewhat trivial.'' fuisse : note the tense. Nepos is thinking of times gone by, especially the time of the Greek generals of whom he writes. 5. abesse a: — alienam esse a, 'is inconsistent with. 1 6. principis persona: 'the character of a great man. 1 Cf. p. 1, 1. 3, and the note on personis. 8. exprimere imaginem : ' to give a picture, 1 ' to give a clear idea. 1 10. earn : refers to imaginem. 12. a quibus : note the prep. What does it show? II. 16. quo diximus : sc. eum natum esse. 17. iam a maioribus : iam implies that his ancestors had been poor for some generations back. 17. eruditus : sc. est. 18. ut nemo Thebanus magis : sc. erndlhis sit, i.e. his education was equal to that of any Theban whatsoever. 20. musicis : see Vocab., under miisicus. 24. tristem ac severum : 'grave and austere. 1 21. cantare tibiis : see note to p. I, 1. 5. 27. antecessit : see note to p. 14, 1. 20. Page 69. 1. superaturum : sc. enm esse. 2. ad: 'accord- ing to. 1 4. ephebus : see Vocab. 5. servivit : 'aimed at, 1 'devoted himself to. 1 6. illam . . . pertinere : sc. exlstimavit. Trans, 'for he thought the former was necessary for athletes, while the latter was helpful in war. 1 7. exercebatur : = se exercebat. 8. ad eum finem, quoad stans complect! posset atque con- tendere : ' so far as to be able to grapple standing up and to fight in that way. 1 There was another style of wrestling, in which the contestants grappled lying down, posset is subj. of design or pur- pose. B. 293, in, 2 ; A. 328 ; G. 572 ; H. 519, 11, 2. Page 70] EPAMINONDAS 195 III. 12. modestus, prudens, etc.: be careful in translating these adjs. 13. temporibus : ' circumstances.' 14. ioco : B. 220, 2; A. 248, Rem.; G. 399, N. 1; H. 419, ill, n. 2. 15. Idem: k He was also.' 17. commissa celans : 'keeping secrets 1 ; more lit., 'things confided to him.' quod: refers to studiosus audiendl as its antecedent. 18. studiosus audiendi : 'a good listener'; lit. trans.? 19. ex hoc: i.e. ex studiose audiendo. 20. cum venisset : subj. of repeated action. B. 302, 2, a; A. 309, b\ G. 583 and 625, Rem. 4. re public a : 'poli- tics. 1 23. esset adductus : see note to p. 14, 1. 20. 26. caruit : = 11011 usus est. For the constr., see B. 214, 1, c\ A. 243, a ; G. 390, 2; H. 414, 1. 27. iudicari possit : 'it can be judged. 1 Note the tense of possit. Cf. B. 259, 1; A. 287, c\ G. 513; H. 495, vj ; and the note to p. 6, 1. 32. 29. propter pauper- tatem . . . non posset : the dowry was an important feature in ancient marriages, as in those of European nations of to-day. The subj. in esset cafitus and posset is that of repeated action. See note on 1. 20, above. 31. pro facultatibus : ' according to his means.' 32. fecerat : note the mood. The idea is temporal, and cum — ' as soon as.' The pluperf. ind. with cum is not common. potius quam acciperet: = ne ipse acciperet. The subj. represents the design of Epaminondas. Page 70. 1. quaerebat : sc. peciiniam. 2. ipsi: nom., 'the donors themselves.' 3. quantum cuique deberet : 'how much he owed each man ' ; so that he could pay the money back at some future time, if he should be able. IV. 5. temptata est: 'was tested.' abstinentia : 'in- tegrity.' Cf. p. 17, 1. 5, and the note. 6. Artaxerxis : Artax- erxes Mnemon is meant. 7. corrumpendum susceperat : 'had undertaken to bribe.' corrumpendum is gerundive agreeing with Epamindiidam. 10. quinque talentis : abl. of price. 11. con- venit : 'called on,' 'went to see.' 13. coram: adv., 'to his face,' 'in a personal interview. 1 Note the deviation of coram. Nihil : adv. ace, an emphatic non. 14. peciinia : see note to p. 6, 1. 4. 15. contraria : sc. vult. non habet . . . satis: sc. ad me corrumpendum. 17. Tu : emphatic, with a ges- ture towards Diomedon. 20. tu : like Tum\. 17. 21. facis : 196 NOTES [Page 70 instead oifeceris on account of confestim. Cf. B. 261, 2 ; A. 276, c ; G. 228; II. 467, 5. 23. attulerat: ind. because it is not part of the request of Diomedon. but is an explanation of Nepos. Istud : 'what you ask. 1 What is the lit. meaning of /stud f 24. neque tua causa : 'and that, not for your sake.' tibi. See regi, p. 42, 1. 2. 25. aliquis : quis is usual after ne ; aliquis is more emphatic. See B. 252, 2; A. 105. d % x. ; G. 315.x. 1: H.455, 1. ereptum . . . delatuni : appositive adjs. ; they may be translated, 'by force' . . . 'as a gift. 1 27. deduci: 'to be escorted, 1 ' to be conducted.' 28. Athenas : sc. si diduci velle. 29. Neque . . . satis habuit : 'and he was not even satisfied with that. 1 31. supra: p. 54 fol. Abstinentiae : obj. gen. ; for the meaning see 1. 5, above. 32. possumus : ' we might.' For the mood see B. 271, i 9 a\ A. 264, b\ G. 254, Rem. 1 ; H. 476, 4. Page 71. 1. uno hoc volumine : refers to the book De Excel- lentibus Ducibus Ext er arum Gentium, not to the whole work, De Virls /llfistribus . 3. versuum : we should speak of so many pages, but the ancients measured their rolls of manuscript, each, of which formed a volfimeti. by the number of lines. 4. comp- lures scriptores. See Ixtroductiox, p. xvii. V. 5. disertus : sc. ita. ut nemo . . . Thebanus : not very high praise. Cf. 1. 10, below. Nepos, however, thinks highly of the oratory of Epaminondas, as we see by Ch. VI. 6. con- cinnus : 'happy. 1 8. indidem Thebis : see Vocab. under indi- dem ; the expression is an unusual one. et : connects obtrecta- torem and adversarium. 10. ut Thebanum scilicet: 'for a Theban, of course. 1 13. imperatoris : ' as a general, 1 in apposi- tion with illlus. 14. verbo : ' by your use of terms, 1 i.e. ' of the terms pax and dtium? 16. paritur pax bello : note the alliter- ation; the expression was doubtless a proverbial one. diutina : trans, by an adv. 17. Qua re si . . . vultis : addressed to the Thebans generally, principes Graeciae : i.e. to be the chief state in Greece, to hold the hegemony, castris . . . utendum, non palaestra : • you must practise in the camp, not in the gymna- sium 1 ; lit. trans.? 21. insolentiam : object of obiceret. like the quod clauses which precede. 23. millius : used as the gen. of fie mo ; see Vocab. under nemo. 24. habebat suspicionem : Pace 73] EPAMINONDAS 197 'was suspected of. 1 25. Quod . . . putas : 'As to your sup- posing. 1 See note to p. 38,1. 5. Lacedaemoniis fugatis : at Leuctra, B.C. 371. Page 72. Chapter VI. 1. omnes : object of praestabat, which usually governs the dat. in classical prose. 2. multa : adv. 3. in eisque : i.e. among the charges, implied in invectus esset. 4. animum advertere : = animadvertere. 7. natum : sc. esse. 9. perorasset : 'had said what he had to say. 1 11. rhetoris : said contemptuously, ' speechifier. 1 14. legati: in apposition with eius ; trans, as if it were cum legatus esset. 15. pugnam Leuctricam : cf. note top. 17,1. 19. 19. quod: i.e. eum perfecisse ut auxilio . . . privarentur. They were led to desert by the speech of Epaminondas. VII. 21. Fuisse : sc. eum. 24. praeficere . . . nolu- issent : in 368 B.C. 25. res eo esset deducta : ' affairs had been brought to such a pass. 1 esset deducta is subj. because it forms part of the cum clause. 27. obsidebantur : what does the mood show? desiderari coepta est : see note to p. 58, 1. 5. 28. privatus numero militis : ' without command, in the capacity of a common soldier. 1 30. contumeliae : see 1. 23 fol. et : 'but. 1 31. hoc . . . fecit: i.e. ostendit se esse patient em sudrum- que iniiirias ferentem civiuni. See 1. 21. 32. Mazime autem fuit inlustre : sc. hoc, ' But the most remarkable instance was." Maxime . . . inlustre is pred.. and hoc the subject ; hoc has the same meaning as the hoc in 1. 31. Page 73. 1. duxisset: B.C. 370. 5. els : for the case see regl, p. 42, 1. 2. 6. alii praetores successissent : the term of the Boeotarchs, or generals, expired naturally. The whole account of the part played by Epaminondas is exaggerated by Nepos. 11. multabat : sc. eum. 12. retinuisset . . . praefinitum foret : subj. in implied ind. disc. ; the language of the law is quoted. Give it in the direct form. 14. conferri: 'to be turned," • to be employed. 1 15. mensibus : see note to p. 22, 1. 10. VIII. 17. crimine : see note to p. 8, 1. 13. 18. factum : sc. esse ; the subject is the following ut clause. 21. quid diceret non haberet : ' he would not know what to say ^ ; diceret is an ind. 198 NOTES [Page 73 dubitative question, of which the direct form would be quid dicam ! ' what am I to say.' 22. criniini: dat. of purpose. 25. els: •the judges," implied in indicium in 1. 21. 28. se : instead of eum, as if Nepos were quoting a speech of Epaminondas and not an inscription for his tomb. ausus sit: subj. of characteristic, with the idea of concession, B. 283, 3, b\ A. 320, e\ G. 634; H. 515, in ; the perfect tense is used because the clause is parenthetical, and hence the tense is independent. Cf. profligarint, p. 6, 1. 32. 31. utrorumque : 'of both nations, 1 i.e. the Thebans and the Lacedaemonians . Page 74. 1. possent : represents the thought of the Lacedae- monians, satis habebimics, si salvl esse fioteri?nus. 2. clausit : see note to p. 14, 1. 20. 3. risus omnium : ' general laughter.' 4. ferre suffragium : ' to cast a vote/ i.e. for his condemnation. IX. 6. extremo tempore : = tandem. The battle of Man- tinea was in 362 B.C. 7. cognitus . . . universl : Nepos begins as if he were going to make Epaminoudas the subject, but changes his mind. See note to p. 54, 1. 5. Trans. ' he was recog- nized by the Lacedaemonians, and they in a body,' etc. unius and iius belong together. 12. viderunt : cf. clausit in 1. 2. 13. neque tamen : 'but yet they did not. 1 profligarunt : cf. clausit in 1. 2. 18. retinuit : sc. ferrum. X. 21. In quo : 'And . . . with regard to this. 1 23. in eo : cf. in quo in 1. 21. patriae : B. 188, 1 : A. 227, c ; G. 346. x. 2 : H. 385, 1. relinqueret : the subject is Epamiuondas, while that of the preceding verb is Pelopidas ; this is careless writing. 25. con- sults : sc. patriae. ex te natum : ' as your son. 1 relictu- rus sis: note the tense. 26. ex me natarn : 'as my daughter.' 28. sit: see B. 295, 8; A. 332; G. 553, 4, Rem. 1; H. 502, 1. Quo tempore: = eo tempore, quo, 'at the time when. 1 B.C. 379. 31. domo : 'in his house '; see note to p. 27, 1. 25 ; do mo is abl. of place influenced by means] see B. 218, 7 ; A. 258, f, 1 ; G. 389 ; H. 425, 1, 1). 32. malos : 'traitors'; the word is used in a political sense. Page 75. 1. suorum : 'of his fellow-citizens.' 2. civi- lem : ' over citizens. 1 3. pugnari coeptum est : see note to p. 58, Page 77] PELOPIDAS jgg 1. 5. 6. ibit infitias : see Vocab. under infitiae, and B. 182, 5; A. 258, b, Rem.; G. 333, 2, Rem.; H. 380, 2, 3). 7. per- petuo : adv. 8. alieno paruisse imperio : i.e. they never held the hegemony, but followed the lead of other states of Greece ; they had not, however, been actually subject to any other state. praefuerit : the perf. of dir. disc, retained in the ind. disc, after a past tense. See note to p. 37, 1. 5. XVI. PELOPIDAS. Page 76. Chapter I. 1. historicis : here = 'readers of his- tory.' vulgo : ' the general public.' 2. de virtutibus : modifies expdnam. 3. res : = illius res gestas. explicare : 'to give a full account.' 5. summas attigero : sc. renew, 'mention the main points,' opposed to explicare, in 1. 3. 6. lit- terarum : see note on litterarum, p. 1, 1. 6. 7. utrlque rei occurram : 'I will meet both difficulties.' medebor : 'I will furnish a remedy.' 10. diiceret : in 382 B.C. per Thebas : i.e. through the territory of Thebes. 11. paucorum Thebano- rum : the oligarchical party, headed by Leontiades. 13. rebus studebant : ' favored the interests.' 15. neque eo magis : i but nevertheless did not'; what is the lit. trans.? 17. obsideri: ' to be kept in a state of siege.' 18. devlctas : trans, by a substantive. sibi rem esse : i that they had to do with,' i.e. that the Thebans were their only formidable rivals. 21. dede- rant . . . interfecerant . . . eiecerant . . . carebat : note the tenses ; the standpoint is the time of the occupation of the Cadmea. partim . . . alios : in place of the more common alios . . . alios. II. Hi omnes : i.e. el, qui in exsilium eiecti erant. 25. non quo sequerentur : B. 286, 1, b\ A. 321, Rem. ; G. 541, n. 2 ; H. 516, II, 2. quern ex proximo locum fors obtulisset, eo : = eo loco quern ex proximo fors obtulisset, the subj. represents the thought of the exiles, quern . . . locum fors obtulerit (fut. perf.). 27. cum tempus esset visum : in 379 B.C. Page 77. 2. eum : trans, with diem. 7. cum omiilnS : 'while in all.' 8. offerrent : subj. of characteristic, designating 200 NOTES [Page 77 a class. Qua paucitate : ' yet by this small band. 1 II : refers to the exiles under Pelopidas. 12. neque ita multo post : 'and that too, not so very long afterward. 1 16. exierunt : an instance of careless writing. Nepos evidently forgets that he has written exissent above, and repeats the word as the main verb of the sentence. vestitu agresti : abl. of attendant circumstance. 18. tempore ipso: 'just at the right time. 1 quo stu- duerant : sc. pervenire, 'their destination 1 ; quo is the adv. 19. tempus : sc. diet, datus est agrees with the nearer of the two substs. III. 20. libet: sc. mihi. re propositi: 'my subject. 1 21. nimia fidiicia : emphatic position. 24. ne quaerere qui- dem . . . laborarint : ' they did not even take the trouble to en- quire. 1 quod: 'a circumstance which. 1 25. aperiret : defines an indefinite antecedent. B. 283, 1 ; A. 320, a ; G. 631, 2 ; H. 503, 1. 28. obtinebat : note the tense and meaning. omnia . . . per- scripta erant : 'a full account was given. 1 eorum : i.e. of the exiles ; a rather loose expression, since the exiles were last mentioned five lines above. 29. iam accubanti : i.e. he had already taken his place at the table. 30. sicut erat signata : 'just as it was, without breaking the seal. 1 Page 78. 3. ex agris : = agrestes, contrasted with qui in urbe erant. IV. 7. supra: p. 74, 1. 31. 9. liberatarum : trans, by a subst. 10. Pelopidae : gen. governed by propria. ceterae fere: sc. laudes, 'most of his other glorious deeds. 1 11. im- peratore : note the difference of meaning of imperator and dux. 12. delectae manus : the famous 'Sacred Band, 1 a force of 300 hoplites, or heavy-armed soldiers, consisting of young Thebans of good family, distinguished for their strength and courage. It was so arranged that pairs of intimate friends fought side by side. 14. oppugnavit: sc. Epaminondas , while the subject of tenuit is Pelopidas, another example of careless writing. Note the mood and tense of oppugnavit. The clause gives the date of tenuit. 15. quoque : = et quo. Note the quantity. 16. haec : 'he. 1 The pronoun refers to Pelopidas, but agrees in gender with the pred. nom. persona. altera persona: 'the second great per- Page 80] AGESILAUS 201 sonage. 1 The use of altera implies that there were but two. 17. proxima : ' very near.' V. 21. cuperet redigere : in 368 B.C. 23. consuesset : the subj. shows that this was the thought of Pelopidas. 27. per- suasit Thebanis : B.C. 364. 29. tyrannosque : the plu. refers to Alexander and his court. Page 79. secunda victoria: 'after the victory was won, 1 more lit. ' when victory had declared in his favor. 1 Quo facto : see note to p. 10, 1. 1. XVII. AGESILAUS. Page 80. Chapter I. 3. eo enim usus est f amiliarissime : 'he was very intimate with him, 1 i.e. 'he lived with him on most familiar terms. 1 5. erat : note the tense. In the time of Nepos there were no longer any kings at Sparta. Lacedaemoniis : dat. of the possessor. 6. binos : 'two at a time. 1 Note the distributive. 7. nomine magis quam imperio : the real power was in the hands of the ephors. Cf. p. 20, 1. 32, and p. 21, 1. 1. 8. principes: =.priml; they were the first of the lines of kings. 9. Horum . . . fieri non licebat: a condensed expression for Horum ex altera familia in alterius familiae locum aliquem regein fieri non licebat. 10. ita : i.e. so unbroken. 12. virile secus : sc. liberos. B. 185, 1 ; A. 240, b ; G. 336, 4, n. 2 ; H. 378, 2. 13. reliquisset : subj. in ind. disc, representing the fut. perf. indie, of the dir. form, so decessisset in 1. 12 ; esset is subj. for the same reason. deligebatur : sc is. 14. Mortuus erat Agis : BC - 397- 15. uatum : 'at his birth. 1 18. Lysandro suffra- gante : ' by the support of Lysander. 1 19. supra : see p. 26, 1. 10 fol. II. 21. imperii: see note to p. 26, 1. 15. persuasit : in 396 B.C. The Lacedaemonians had been at war with the Persians since 400 B.C. 23. regi: the king of Persia, regl is dat. with the expression bellnm facere, on the principle of B. 187, 1 ; A. 225 ; G. 345; H. 384, 11. 25. quos : has for its antecedent both classes and exercitiis. It is ;//. to agree with the persons making up the classes exercitiis que. 27. scirent : see note to p. 6, 1. 28. 202 NOTES [Page 81 Page 81. 1. imprudentes offenderet : note the derivation and meaning of the words. 2. Id: i.e. Agesilaum in Asiain pervenisse. 3. praefectos regios : 'the king's officers, 1 a more general term than satrapae, which it includes. 4. se dare ope- ram, ut . . . conveiriret : * that he was endeavoring to bring about an agreement between the Lacedaemonians and the king * ; conveuiret is impersonal, and Lacedaemoniis is dat. of the person concerned. 6. easque : i.e. indutias. 9. nihil aliud quam bellum comparavit : a common abbreviation for nihil aliud fecit quam bellum comparavit. 10. sentiebat : see note to p. 34, 1. 26. 11. in eo: i.e. hi iureiura?idd conservando ; trans. ' by so doing/ 12. suis rebus : abl. of separation. 13. conser- vata religione : 'by keeping his oath.' confirmare : -was encouraging. 1 14. animadverteret : the subj. is exercitus. deum: see note to p. 14,1. 14. 15. facere secum : 'was on their side, 1 i.e. of Agesilaus and his army. conciliare : the sub- ject is se. 16. els studere: =eorum rebus studere ; cf. p. 26, 1. 19 and the note. III. 17. dies: ' the appointed time. 1 barbarus : i.e. Tis- saphanes. 18. domicilia : here = ' palaces, 1 or 'castles. 1 23. moveret : see note to p. 6, 1. 28. 27. armarentur . . . ornarentur : = se armarent . . . ornarent. 28. donarentur : sc. el. The subj. because of the implied ind. disc. : Agesilaus said, praemils donentur, quorum egregia . . . fuerit industria. 32. cum tempus esset visum: B.C. 395. Page 82. 4. eum : Agesilaus. We might expect se, but the writer at this point thinks of hostes as the subject of the sentence, facturum : for the constr. see p. 1, 1. 1. ac : see Vocab. 5. eandem Cariam : ' Caria, again.' or ' Caria. as before. 1 10. sui fecerit potestatem : 'gave a chance of attacking him': sui is objective gen. As a matter of fact Nepos exaggerates both the skill and the success of Agesilaus. 11. et : 'but. 1 12. vale- ret: the subj. denotes the design of Agesilaus. 14. versatus est: 'conducted his campaign. 1 IV. 17. ei : see note to p. 61, 1. 30. 19. ne dubitaret : repre- sents an imperative expression of the dir. disc, e.g. noli dubitare. 19. In hoc: 'on this occasion/ 'in this instance.' 20. pietas : Page 83] AGESILAUS 203 what does the word mean here ? suspicienda : ' worthy of admiration. 1 What is the literal meaning? 22. regni . . . potiundi: gerundive construction. In early Latin potior was transitive and governed the ace. 23. iussis : see note to p. 26, 1. 7; ordinarily the dat. of persons only is used after dicto audiens. 24. comitio : really the comitium (see Vocab.) ; here used by Nepos as the equivalent of icf>ope7ov, the Ephoreum. 25. voluis- sent : B. 279, 2 ; A. 267 ; G. 260 ; H. 483. 2. The reference is to Julius Caesar, Antony, and Octavian, who had disobeyed the com- mands of the senate and overthrown the republic. illuc : cf. p. 47, 1. 22. 26. existimationem : ' reputation/ i.e. the opinion which others had of him. 27. gloriosus : so futurum esse. 28. Hac . . . mente : see note on hoc consilio, p. 6, 1. 23. 29. Hellespontum : B. 179, 1 ; A. 239, b, Rem. ; G. 331. Rem. 1 ; H. 372. 30. anno vertente : see Vocab. under verto. Cf. note to p. 12, 1. 3. 31. hie transierit: so id. Page 83. 1. Coroneam : see Map of Greece, in the front of the book, E. 3. 2. vicit : in 394 B.C. 3. ex fuga : we should say, 'in flight.' 5. els : abl. of means; as we should say, 'what he wished to be done with them. 1 6. adversus : adv.. = adversus se. 8. ut . . . haberet : a subst. clause in apposition with hoc. 11. praedicabat : = palam dlcebat, 'ex- pressed the opinion.' 12. deorum : obj. gen. Cf. del, p. 21, 1. 30. 13. adfici: so eos. V. 15. conlatum . . . est : l was concentrated.' 17. Age- silao duce : Agesilaus took no part in this battle, which was fought while he was on his way home from Asia, in 394 B.C. The number of the slain is exaggerated ; Diodorus gives it as 2800. 19. Inso- lentia gloriae : = Insolentl gloria. What meaning has gloria here? See Vocab. 21. ilia multitudine : i.e. those slain in the battle. 22. Sana mens esset : sc. m. On the tense of esset see B. 304, 2 ; A. 308, a ; G. 597, Rem. 1 : H. 510, x. 2. potuisse : represents ftotuerunt of the dir. disc. See B. 304, 3, a ; A. 309, c ; G. 597, Rem. 3, a ; H. 511. 1, n. 3. 23. idem cum: 'Again when he. 1 25. suae virtuti : i.e. a man of his character. What meanings has virtiis ? What is its derivation ? se enim . . . esse : sc. dixit, implied in negavit. 28. voluerimus . . . 204 NOTES [Page 83 expugnaverimus : in Eng. we should use the pres. followed by the fut. expugno with a personal object is rare ; trans. ' we shall overthrow.' The fut. perf. in the conclusion is not common ; here it expresses the act as completed. 30. voluerint : fut. perf. ; a general condition in fut. time. Hence the indie. VI. ilia calamitas : 'that memorable defeat.' See B. 246, 3 ; A. 102, b\ G. 307, 2 ; H. 450, 4. A better expression than calami- tas aptid Leuctra would be calamitas Leuctrica. Cf. p. 84, 1. 19. and the note to p. 17, 1. 19. Page 84. 1. excusavit senectutem : i he pleaded old age as an excuse.' 2. cum . . . oppugnaret : B.C. 370. 4. nisi ille fuisset : 'if it had not been for him.' 5. futuram 11611 fuisse : 'would have ceased to exist,' i.e. would have been taken and destroyed. See B. 321, 2, a ; A. 337, £,2; G. 597, Rem. 4; H. 527,111. 9. qui . . . videret: 'since he saw.' 10. quem- quam : 'any one whatever,' emphatic. See B. 252, 4; A. 105, d, n. ; G. 317, 1; H. 457. 13. occupassent : what is the meaning of the mood ? id se quoque : sc. dixit, implied in laudavit. Cf. p. 83, 1. 25. 14. adiunctis de suis : sc. non- nidlis. 15. tutum: predicate adj. 17. eoque libentius : 'and the more willingly,' sc. se non C07nmdverunt. 18. quae cogitaverant : ' their designs.' VII. 21. destitit: see note on iubet, p. 64, 1. 8. 22. pos- set : subj. of repeated action. See note to p. 62, 1. 3. 25. illud : 'the following,' while in hoc refers to what precedes. 28. nihil . . . mutavit : i.e. he remained a true Spartan in his dress and mode of life. 30. Eurysthenes : Agesilaus belonged to the line of Procles, not that of Eurysthenes. Cf. Ch. I. 32. plurima : sc. sigan. Page 85. 1. erat instructa : sc. domus. 2. a ciiiusvis inopis atque privati : sc. domo. VIII. 3. hie tantus vir : we should say, ' this great man,' or ' this man, great as he was.' ut . . . sic: 'although . . . never- theless.' 4. maleficam : sc. cam, — natiiram. 6. exiguo : 'puny.' altero pede : 'in one foot.' 7. ignoti: active in Page 86] EUMENES 20$ meaning, ' strangers,' i.e. those who did not know him. 9. Quod : i.e. /// ignotl eum contemner ent. el usu. venit : ' befell him. 1 10. annorum octoginta : gen. of measure, instead of the com- mon expression annos octoginta natus. 13. hue : ' on these, 1 referring to stramentls. iniecta : cf. aftposittim, p. 13, 1. 28. 14. humili atque obsoleto : sc. tarn. 15. ornatus : ; cos- tume. 1 16. non beatissimos : 'not very well off 1 ; beatus often = dives. 17. regios : the people of King Tachus. 19. His quaerentibus : refers to the ab els implied in munera sunt adlata. unum esse: = ilium esse ununi. 20. regis verbis: 'in the name of the king. 1 21. eius modi genera obsonii: a pleo- nastic expression for ea genera obsonii or eius modi obsonia. 23. secundam mensam : 'the dessert. 1 29. daret : subj. of purpose. portum . . . qui Menelai vocatur : see Map of Asia Citerior, follows p. 62, B. 4. 32. mel : the bodies of Spar- tan kings who died abroad were always embalmed in honey and taken to Sparta. XVIII. EUMENES. Page 86. Chapter I. 2. quidem : 'it is true.' exsti- tisset : about =fuisset. 3. metimur : see note to p. 12, 1. 8. 5. florerent : = ftotentes essent : subj. of characteristic. 6. mul- tum el detraxit : t it was a great disadvantage to him, 1 the subject is quod . . . erat. For the constr. of el, cf. regl, p. 42, 1. 2. 7. neque aliud : 'and yet nothing else.' generosa stirps : 'noble descent'; i.e. in Macedonia. 8. domestico : trans, as if it were doml. 9. aliquando : ' occasionally.' 10. neque tamen non patiebantur : ' but yet they endured it.' 12. pera- dulescentulus : cf. p. 95, 1. 6. amicitiam . . . familiaritatem : note the difference of meaning. 14. in adulescentulo : i.e. in eo, adulesce7iUdo. 15. habuit : sc. ille = Philippus ; the omis- sion of the subject is careless, since the subject of the preceding sentence is a different one. 16. quod : ' a position which,' lit., 'a thing which.' honorificentius est: the statement is true only of special positions, such as that which Eumenes held. The ordinary scribes were on the same footing in Greece and at Rome. 19. honesto loco : abl. of quality. 20. omnium consiliorum : 206 NOTES [Page 86 B. 204, 1; A. 218, a\ G. 374; H. 399, 3. 23. annos tredecim : B-C. 336-323. 24. alterae : an old form of the dat. used for the regular alter!. 25. Utrique : i.e. Philippo et Alexandro. II. 27. Alexandro . . . mortuo: B.C. 323. regna : i.e. provinciae. Page 87. 1. summa: subst. = 'the chief authority. 1 3. ex quo: 'from which circumstance, 1 i.e. from the giving of the ring. eum : an instance of an author's carelessness in the use of pro- nouns ; eum refers to Alexander, el to Perdiccas, eius (in the next line) to Alexander. 4. in suam tutelam pervenissent : i.e. had come of age; the subj. represents the design of Alexander; Perdiccas was to hold the chief power until Alexander's children, Hercules and Alexander, should grow up. See B. 293, m, 2 ; A. 328; G. 572; H. 519, n, 2. 5. aberat: note the number. Crateros was away, and Antipater also. 6. iinum : 'above all'; cf. p. 3, 1. 2. 7. posset: potential subj. 8. hoc tempore: i.e. Alexandro mortuo ; the sentence is resumed after the parenthet- ical remarks in lines 3-7. 9. dicta : here = ' assigned. 1 erat : sc. Cappadocia. It was held by Ariarathes, a Cappadocian prince. 12. fore: sc. eum', for the constr. see p. 1, 1. 1. 14. omnium partes : i.e. the shares of the other generals of Alexander. 15. ceteri . . . omnes : sc. id fecerunt. 17. multis mag- nisque : ' many great ' ; the English idiom differs from the Latin. 20. perducere : sc. ad se. 21. ex praesidiis eius: 'out of his territory, 1 i.e. the regions held by the garrisons of Leonnatus. III. 25. videbat : sc. Eumenes. 28. montem : used here, as frequently, of a range of mountains. See the Map of Asia Citerior, follows p. 62, D. 3. 29. Europaeis adversariis : 'his opponents in Europe 1 ; cf. note to p. 17, 1. 19. They were Crate- ros, Antipater, Pytho, and Philip Arrhidaeus, a half-brother of Alexander the Great. 30. Aegyptutr : object of the supine oppugnatum. 31. firmas : 'reliable. 1 Page 88. 4. qua . . . feruntur : i.e. qua fama . . . ferun- tur, for which the Roman soldiers are celebrated. 5. habit! sunt: gnomic perfect, see B. 262, b, 1 ; A. 279, c\ G. 236, 2, N. ; H. 471, 5. 6. Eumenes : repeated on account of the length of Page 89] EUMENES 207 the sentence. 7. cognossent : = cognovissent. 8. simul cum nuntio : 'as soon as the announcement was made. 1 dilapsuras : note the force of the prefix dl-. 10. devils itineribus : B. 218, 7; A. 258, g\ G. 389; H. 425, 1, 1). possent: the subj. rep- resents the design of Eumenes. 11. s§ . . . proficiscl: 'that he was proceeding. 1 On the constr. cf. note to p. 10, 1. 6. quos- dam barbaros : cf. note on quiddam, p. 67, 1. 20. 14. scirent : see note to p. 6, 1. 28. IV. 17. Quorum : refers to the two contending parties, led by Eumenes on the one side and Crateros and Neoptolemus on the other. 18. cadit : for the number cf. aderat,p. 87, 1. 5. Here the second subject is more definitely separated from the first by the rel. clause. 20. inter se complex!: 'grappling together. 1 21. inimica : how does this word differ from hostlli in meaning? 24. reliuqueret : see note to p. 14, 1. 20. 25. neque eo magis : 'but not the more for that. 1 26. Hie : 'thereupon. 1 27. maxime nobilibus : = nobilissimls. 28. in ea loca . . . ut : ' into such a position, that. 1 Page 89. 2. illo tisus erat familiariter : cf. p. 80, 1. 3. Alexandro vivo : ' during Alexander's lifetime. 1 V. 8. deseruerant : sc. Perdiccam. exercitu suffra- gium ferente : ' by vote of the army "* ; cf. p. 74, i. 4. 11. exiles res: 'adversity. 1 animi : 'courage. 1 14. ad manum acce- dere : ' to come to a contest, 1 'to fight. 1 17. Hinc : i.e. from this dangerous situation. 18. Nora : see Map of Asia Citerior, follows p. 62, D. 3. 20. equos militares : 'war-horses. 1 spatium agitandi : 'room to ride them about, 1 i.e. to exercise them. 22. iumentum : 'an animal, 1 including the eqiil mili- tares and the pack-horses. concalfieri: 'sweated. 1 23. et cibo uteretur et : the first et is out of place, since libenthis modi- fies only iiteretur ; with the second sc. ut, implied in quo. Neve would be better 24. caput: seems to mean the front part of the body. The fore-legs were raised clear of the floor by a rope suspended from the ceiling. 25. post: adv., 'from behind. 1 27. spatio : 'race-course, 1 'track. 1 decurreret : the verb means 'to run a course, 1 'to run to the end. 1 32. apparatum : 'siege- implements. 1 208 NOTES [Page 90 Page 90. 2. ver approplnquabat : 318 B.C., the second spring of the siege. 4. imposuit : = our expression, 'imposed on. 1 VI. 6. fuerat : note the tense. It is used because Alexander was dead at the time. 7. consultum : supine. 8. utrum . . . iret : the second part of the double question is omitted, a rare usage. 11. adipisceretur : see note on pervenisset, p. 87, 1. 4. aliqua cupiditate : ' by any passion ' ; that is, a desire for power, or for revenge. 12. iniuriarum : B. 206, 2 ; A. 219 ; G. 376 ; H. 406, 11. 16. domus ac familiae : gen. governed by inimlcissi- 7)ios. stirpem quoque : sc. Philippi. 18. Quam veniam : ' this favor.' pararet : imperative clause in ind. disc. 20. ma- nebant : apparently a remark interposed by the writer ; but as qui manebant forms a necessary part of the rest of the sentence, the ind. seems due rather to carelessness. 22. tulisset: represents what mood and tense of the direct form? 23. bene meritis : 'to those who had deserved well of him. 1 VII. 26. una erant : i.e. with Eumenes. 27. corporis custos : a high official, one of Alexander's staff. 28. Persidem : see Map of Asia Citerior, follows p. 62, G. and H., 4 and 5. 29. phalanx . . . Macedonum : the Argyraspides, so called from their silver shields. 30. si . . . ipse alienigena : ' if he, a. for- eigner. 1 32. in principiis : 'at headquarters, 1 a Roman expres- sion, prlncipia was the name of an open place in the Roman camp, in which stood the general's tent {praetoriuni), the altars, and the standards. Alexandri nomine : i.e. as if he were the represen- tative of the dead Alexander. Page 91. 4. minore invidia : abl. of quality. imperii : 'authority.' 6. Quod: i.e. ut minore esset invidia. 8. quodam modo latebat : ' he in a way escaped notice.' VIII. 10. conflixit: B.C. 316. 11. male acceptum : see Vocab., under accipio. 12. flnitima : sc Mediae (dat.). 16. in- veterata . . . gloria: abl. of quality. 17. parere se : the usual constr. with postulo is ut with the subj. ; the ace. with the inf. is rare. 18. ut . . . veteran! faciunt nostri : referring to the numerous mutinies during the civil wars. faciant : subj. gov- erned by periculum est, which is equivalent to a verb of fearing. Page 93] EUMENES 209 20. fecerint . . . steterint : fut. perf. cum quibus fecerint = ' on whose side they are. 1 Cf. p. 81, 1. 15. Nepos seems to forget that he has used fecerunt in a different sense in the preceding line. 22. paria horum : sc. facta and esse. 23. neque rem ullam nisi tempus interesse : ' that there is no difference except one of time.' 27. consilii novi : i.e. some novel piece of strategy; partitive gen. 28. qua : adv. instead of quibus, ' by which. 1 29. posset perveniri : impersonal. What is the meaning of the subj.? 30. per loca deserta : sc. erat. 32. altero tanto longiorem : l as long again. 1 What is the lit. trans. ? Page 92. 5. imprudentem : appositive adj. 7. compa- rari : the pass. inf. with impero is found in Cicero, and is not uncommon. An ut clause with the subj. is, however, the usual constr. post haec : = deinde. 8. dierum decern : B. 203, 2 ; A. 215, b\ G. 365, Rem. 2; H. 395, v. 9. iter quo habeat : i.e. his destination. omnes : B. 178,1,*; A. 239, d\ G. 339, a ; H. 374. 10. qua constituerat : sc. proficisci. IX. 11. ex fumo : in spite of the precautions of Eumenes. See 1. 9, above. 12. adlata est: see note to p. 64, 1. 8. 14. facto: see note to p. 6, 1. 4. 15. Antigonus adfuturus videbatur : trans, as if it were Antigonum adfuturum esse vide- batur. 16. de rebus summis : 'their highest interests, 1 i.e. 'their own safety. 1 18. quod: what is the antecedent? se rem expediturum : < that he would help them out, 1 very like our colloquial expression, 'straighten the thing out. 1 19. quod: 'whereas. 1 Cf. note to p. 38, 1. 5. transisse : sc. ad se. Note the tense. 23. Certos : 'reliable. 1 24. obvii: 'in the way, 1 i.e. they lay across the line of march. 25. prima nocte : contrasted with secundd vigilid and tertid. 30. Quibus : B. 187, 11, b\ A. 230; G. 346, Rem. 1 ; H. 384, 5. Page 93. 2. imprudentes : sc. adversarios, and cf. p. 92, 1. 5, and the note. posset: what is the meaning of the mood? 3. anfractum . . . viae: cf. p. 92, 1. 1. 5. iumenta : see note to p. 89, 1. 22. X. 7. consilio : 'in strategy. 1 11. Antigono est dedi- tus : B.C. 315. 13. nonnullorum virtutis : subjective and 2io NOTES [Page 93 objective gen. with the same word. 16. esset licitum : 'if his soldiers would have allowed it.' On the mood, see B. 304, 3, a ; A. 308. c and n. ; G. 597, Rem. 3, b\ H. 511, n. 3. 18. omni- bus : dat. with apparebat. 20. el: B. 189, 1 ; A. 232 ; G. 355 ; H. 388. de summis rebus : 'for the supremacy.' 21. 11 qui circa erant : 'his staff, 1 'his intimates.' 23. maximarum rerum: 'of the greatest success. 1 XI. 28. conservaret : B. 300, 4; A. 211, a\ G. 458, n. 2; H. 529, 3, 2). 30. qui : sc. eorum. fructum oculis capere : 'to feast their eyes ' \- oculls is dat. 31. vellent . . . cuperent : subj. of characteristic, defining the two classes of men. Page 94. 1. studebant: note the indie, instead of the subj. as in the two preceding rel. clauses ; multi is a more definite ante- cedent. 3. diutius : ' some time.' 1 4. summa imperii . . . custodiae : ' the chief command of his guards,' i.e. he was com- mander of the force appointed to guard Eumenes. 7. quin : cf. B. 281, 3; A. 269,/; G. 273; H. 504, footnote 2. The subj. because it is a dubitative question. See note to p. 10, 1. 13. 11. venires : B. 284, 4; A. 332, b ; G. 644, Rem. 3, b. Utinam quidem : sc. inquit. 14. succubuerit : B. 284, 3, b\ A. 319, d\ G. 556; H. 500, 11; for the tense see note to p. 6, 1. 32. 15. Nipperdey suggests the following words, to fill the gap : nam cum in proelils acerri7ne comminns pugnare cons ties set, nemo eonwi qui manum cum eo conseruerunt par el esse potuit. Id quod mlrabilis eius as pectus facie bat. XII. 20. ad consilium: 'to a council.' prim 6 : corre- sponds to postremo in 1. 26. 22. male habit! : cf. male accept urn, p. 91, 1. 11. 23. maximSs duces: Crateros and Neoptole- mus. 25. interfecto : sc. eo ; trans, by a conditional clause. 27. quibus : abl. with esset usiirus, while amlcis is in apposition. 28. Hie : — Antigonus. 32. eum: refers to Eumenes. Page 95. Chapter XIII. 5. Eumenes : subject of habuit in 1. 12. annorum quinque et quadraginta : cf. p. 85, 1. 10, and the note. The years enumerated in what follows amount to forty-seven, but in some cases parts of years are reckoned as whole ones. 7. apparuisset: see Vocab. 10. diixisset . . . rep- Page 97] PHOCION 2 1 1 pulisset : these words form an hexameter verse. See note to p. I, 1. io. 12. In quo . . . opinio: we should say ' the opinion of him, 1 lit. 'in the case of whom.' 15. quorum: the antecedent is eidem in 1. 16. 17. statim : they did not assume the title of king until 306 B.C., while Eumenes was killed in 315. regium ornatum : ' royal insignia,' i.e. the crown, sceptre, and purple robe. 19. propugnatore : ' champion, 1 i.e. of the children of Alexander. The children were, however, already dead. 20. quid sentirent : i.e. their real sentiments. 24. humaverunt : ' performed his funeral rites : ; humaverunt does not have its literal meaning of 'bury 1 (cf. humus), but means 'burned, 1 as we see from ossa . . . deport anda curarunt. XIX. PHOCION. Page 96. Chapter I. 3. huius : ' of the latter. 1 4. illlus : ' of the former. 1 7. honores potestatesque : ' offices and com- missions ' ; the former refers to regular offices of state, the latter to extraordinary appointments. 8. a rege Philippo : modifies munera, instead of a gen. See note to p. 17, 1. 19. 9. accipere : instead of ut acciperet. Cf. p. 46, 1. 32, and note. 11. prospi- ceret : sc. tit. 13. erunt : 'are going to be, 1 'are destined to be. 1 14. sunt futuri: see note on erunt, 1. 13, above. 15. meis impensis : 'at my expense, 1 i.e. at the expense of my integrity. II. 16. prope ad annum octogesimum : B.C. 322. 21. erant expulsi: note the number; De?nosthenes cum ceteris = Demosthenes et ceteri. 23. amicitiae fidem : ' the faith due to friendship 1 ; amicitiae is objective gen. 26. subornarat : = s/iborndverat, sc. Demosthenes. Subornarat here = ' secretly sup- ported. 1 Page 97. 2. concidit : in 317 B.C. apud eum : 'in his hands. 1 3. summum . . . imperium : he was strategus, or gen- eral. 4. insidiari : the ace. and the inf. are used with moneretur, because it is equivalent to a verb of saying. 5. idemque : i.e. Dercylus. 6. Phocion negavit : negavit depends on quod like concidit in 1. 2 ; the subject Phocion is expressed on account of the length of the sentence. 212 NOTES [Page 97 III. 13. causam agebat : ' supported the cause.' erat : see note on aberat, p. 87, 1. 5. 18. superior factus : 'having got the upper hand.' 17. Macedonia: abl. of separation. The prep, is found with fiello in the best prose. 19. patria: see note on Macedonia, 1. 17 above. 21. sua decreta: i.e. their sentence of banishment, see 1. 19. 22. hue eodem : 'to this same place/ i.e. ad Polyperchontem. 23. Philippum regem : Philippus Arrhidaeus ; see Vocab. verbo : ' nominally, 1 con- trasted with re ipsa. Note the order. 26. ex: 'in accordance with.' consilii: i.e. the king's council. IV. 32. aetatis : B. 209, 2; A. 221, a\ G. 377; H 406, 1. Page 98. 2. commoda: 'interests.' 2. perorandi: 'of finishing his plea.' Note the force of per-. 4. legitimis quibus- dam : see Vocab. under legitimus. undecimviris : see Vocab. 11. In hoc: cf. In quo, p. 95, 1. 12. 12. liber: emphatic position, ' no freeman.'' XX. TIMOLEON. Page 99. Chapter I. 1. sine dubio : modifies magmts, ' un- questionably great.' 2. exstitit : 'showed himself; what is the literal meaning? 3. nescio an nulli: sc. contigit, 'which I rather think happened to no one.' nescio an always implies the truth of the supposition. patriam, in qua erat natus : Corinth, distinguished from his adopted country, Syracuse. 4. a tyranno : modifies oppressam. 8. simplici: 'unvaried,' i.e. his fortune was not uniformly good. What is the derivation of simplex? 12. particeps regni : ' partner in the sovereignty.' 13. sceleris : i.e. the crime of establishing a tyranny in a free state. 15. Hac mente : abl. of attendant circumstance. Cf. p. 6, 1. 23. 16. communem : i.e. common to his brother and himself. Since haruspicem and adfinem refer to different persons, we should expect per to be repeated, but Nepos rarely repeats the preposition after et, -que, ac, and atque. 20. dum res conficeretur : ' until the deed should be done'; the subj. shows the design of Timoleon. procul : cf. note to 22, 1. 22. 24. pietatem : be careful in the translation of this word. 27. detestans : do not trans, by the Page 101] TIMOLEON 2 1 3 cognate Eng. word. See Vocab. 27. compellaret : see note to p. 94, 1. 14- Page 100. Chapter II. 4. Syracusarum potitus est : B.C. 346. For an account of the murder of Dion see p. 50. For the case of Syracusarum see note to p. 26, 1. 15. 5. quo . . . ute- rentur : < to use 1 ; subj. of purpose. 9. utror unique : cf. note to p. 67, 1. 13. 10. exstare : 'to survive,' i.e. not to be forgotten. 13. quem . . . detulisset: note the three interrog. words; we should trans, only the first by an Eng. interrog. detulisset = 'he had reduced. 1 16. dissensisse : sc. a Dioiiysio. 17. cupi- ditate : sc. tyrannidis, l ambition for absolute power. 1 19. Cri- nisum flumen: see Map of Italy and Spain, follows p. 94, N. 5. 20. fugavit : in 341 B.C. satis habere: sc. eos. 21. qui: the antecedent is els, understood with liceret. tenebant : note the tense. See B. 260, 4; A. 277, b, and n. ; G. 234; H. 469, 2. 22. cepit Mamercum : in 339 B.C. III. 26. regiones : here means ' the country, 1 in distinction from urbes. The more common expression would be agros. 28. els = Corinthils, implied in Corintho. 29. novis : sc. clvi- bus. 32. ex: here = ' immediately after. 1 totae : an archaic form for toil. Cf. alterae, p. 86, 1. 24. Page 101. 2. dediixerant: sc. colonos, implied in urbium. Arcem Syracusis : see note to p. 17, 1. 19. It is rare to join a locative to any but a verbal subst. 3. Dionysius : the elder Dionysius is meant. obsidendam : the meaning is the same as in p. 76, 1. 17. See the note. 5. quam minime multa : 'as few as possible. 1 6. tantis esset opibus : ' he had such power, 1 abl. of quality. invitis : sc. Skulls ; invltis is an appositive adj. 8. Siculorum : subjective gen. obtingre : do not trans, by the cognate Eng. word. 11. vitae : partitive gen. with quod. imperlte : 'unwisely. 1 14. sit decretum : subj. of character- istic. For the tense, see note to p. 6, 1. 32. 15. quam . . . sententia cognita : abl. abs. = quam . . . sententia cognita esset. Nullius . . . ne comparatum quidem est : ' no one's advice was compared with his, much less preferred, 1 more lit. i no one's advice was, I won't say preferred, but even compared. 1 For the double neg., see note to p. 52, 1. 20. 2i4 NOTES [Page 101 IV. 20. lumina oculorum: i his eye-sight 1 ; lumina is pi. because of the number of oculorum. Cf. summas imperii, p. 5, 1. 9. 23. theatrum : there are extensive remains of the great theatre of Syracuse. The assemblies of the people were often held by the Greeks in the theatres. 24. valetudinem : • his infirmity,' i.e. his blindness. 26. superbiae : 'as pride,' dat. of purpose. nihil . . . neque . . . neque : cf. 1. 15, above. 28. Qui qui- dem : i In fact, he ' ; an additional proof of his freedom from pride. 29. in ea re : explained by the clause quod . . . voluisset. 29. agere gratias atque habere : sc. gratia??! with habere. See Vocab., under gratia. Page 102. Chapter V. 7. petulans : note the derivation and meaning. huic . . . vadimonium . . . imponere : i.e. to require him to give bail. See Vocab., under vadimonium. 8. se lege agere : ' that he had a case at law.' dlceret : the subj. implies that the claim was a false one. 9. qui . . . conarentur : ' to attempt.' 12. speciem : here = i the ideal,' i.e. a true picture. 14. quldam . . . similis : ' a man like.' 17. voti esse damnatum : see Vocab., under damno. The meaning is that he had reached the summit of his hopes. 19. in qua : i that under it.' 20. vellet . . . vellet : essential parts of the result clause, hence subj. 22. in gymnasio : he was buried in the agora, and the gymnasium was built around his tomb. celebrante : ' thronging' to the funeral. XXI. THE KINGS. Page 103. Chapter I. 1. fuerunt : l were ' ; the perf. is used because Nepos has concluded that part of his account. Graecae gentis : Nepos should have written exterdrum gentium, since Data- mes and Eumenes were not Greeks. He adds this outline because some of the generals were also kings. Their lives had been treated at length in another book of the De Virls Illustribus. See the Introduction, p. xi. qui videantur : 'who seem. 1 The pres- ent expresses the opinion of Nepos at the time of writing, videantur is subj. of characteristic. 5. nomine, non potestate : cf. p. 80, 1. 7, and the note. This is mentioned to explain the fact that the full account of Agesilaus is given in the book De Ducibus, and not Page 105] HAMILCAR 2 1 5 in that De Regibus Exterarum Gentium. 6. ceteri Spartan! : i.e. the other Spartan kings. 8. Hystaspi : gen. Cf. p. 9,1. 1. 11. eiusdem gentis : i.e. Persians ; sc. qui excellentes fuerunt, im- plied in excellent issi mi fuerunt,\. 7 . 13. Xerxl : gen. 16. for- mae : subjective gen. 18. manu fuit fortior : i.e. showed greater prowess. 19. tantum : ' only so much. 1 20. pietas : ' filial duty.' duo eodem nomine : * the two of the same name,' i.e. Artaxerxes Macrochir and Artaxerxes Mnemon. 21. naturae : dat. ; we should say, 'paid the debt of nature. 1 Page 104. Chapter II. 1. Uiius Eplrotes : sc. ?nultos cete- ros Efiirotas antecessit rerum gestdrum gloria; cf. p. 103, 1. 23. cum populo Romano bellavit : B.C. 281-274. 3. Unus . . . Siculus : see note to line 1, above. 6. singularis : for the meaning cf. p. 50, 1. 23. 8. studuit : B. 293, 11 ; A. 276, 3, n. ; G. 569; H. 519, 1. eius : i.e. singularis perpetuique imperii. 10. maior annos sexaginta natus : = maior quam annos sexa- ginta natus, lit. 'older than sixty years (old) 1 ; sexaginta annos modifies natus. III. 16. Demetrius : surnamed Poliorcetes. 17. Antigo- nus : the events are not given in chronological order : Antigonus fell in 301 B.C., Demetrius and Ptolemy in 283, Lysimachus in 281, Seleucus in 280. 18. Pari leto : 'by a similar death, 1 i.e. in proelio. 23. socer : in apposition with Demetrius ; generi modi- fies custodid ; socer is placed between the two words to emphasize the relationship. a : ' from, 1 ' as the result of. 1 25. alienarum opum : ' aid from others. 1 28. privatus : sc. esse. 29. dic- tum : sc. esse; i.e. in the book De Regibus Exterarum Gentium. 31. omnes in Africa natas : see note to p. 72, 1. 1. XXII. HAMILCAR. Page 105. Chapter I. 1. Barca: the Latin form of BdpKas meaning 'lightning. 1 2. Poenico : — Pilnico. temporibus extremis : ' towards the end. 1 Hamilcar came into Sicily in 247 B.C., seventeen years after the beginning of the war. 5. male res gererentur : the Carthaginians retained only a few strongholds 2l6 NOTES [Page 105 in Sicily, but held the supremacy on the sea. 6. locum : ' oppor- tunity.' 7. locessivit : sc. hostem. 9. bellum eo loco ges- tum non videretur : ' that the war did not seem to have been finished in that quarter. 1 11. apud insulas Aegates : in 241 B.C. 14. serviendum: sc. esse, 'ought to be striven for'; for the meaning cf. p. 69, 1. 5. 17. essent refectae : subj. in implied ind. disc. Hamilcar's thought was, si res enmt refectae, bellum renovabimus. 18. donicum : an archaic form of donee. 19. manus dedissent : 'should submit/ lit. 'should stretch out their hands/ to receive the fetters. The subj. represents the design of Hamilcar. 20. in quo : ' and in this matter,' i.e. in the negotiations for peace. ferocia: 'high spirit. 1 21. com- positurum : sc. si and esse. 22.. decederent : pi. because Me cum suis forms the subject. ut . . . dixerit : modifies tanta ferocia ; for the order cf. p. 7, 1. 10 fol. 24. suae . . . virtu - tis : = suae virtuti convenire, see p. 83, 1. 25 ; for the case see B. 187, in; A. 214, d\ G. 366, Rem. 2; H. 401. 26. cessit : to the extent of letting them march out under arms. Page 106. Chapter II. 1. se habentem: cf. p. 46, 1. 13. 4. cum deleta est : note the mood ; the cum clause gives the date. 6. abalienarunt : i.e. 'caused to revolt. 1 9. eaque impetra- runt : the Romans sent no troops, but aided them in various ways. 10. imperatorem : in 239 B.C. 12. cum . . . facta essent : i.e. although the number of the enemy had been increased to more than 100,000 men. 17. tota Africa: locative abl. See note to p. 1, 1. 16. III. 21. causam : 'pretext. 1 bellandl: sc. cum Romanls. 23. annorum novem : cf. p. 85, 1. 10, and the note. 24. in- lustris : i.e. ' of noble birth. 1 28. princeps : —primus. Page 107. Chapter IV. 3. in Italiam . . . inferre: 'to carry war into Italy, 1 while Italiae bellum inferre would mean ' to make war on Italy. 1 4. venerat : for the tense see note to p. 17, I.17. 5. erga Romanos : see note to p. 31, 1. 5. 8. Romanos non experiri: i.e. than not to try conclusions with the Romans. Page 109] HANNIBAL 2 \y XXIII. HANNIBAL. Page 108. Chapter I. 2. ut . . . superarit : a subst. clause subject of est. The usual constr. with verum est is the ace. and the inf. 4. tanto . . . quanto : abl. of degree of difference. imperatores : see note to p. 72, 1. 1. 6. cum eo : i.e. cum populo Romano. 7. discessit superior : as we say, ' came off victor.' Quod nisi : ' And if he had not ' ; quod is really the neu. of the rel. pron. in the adverbial ace. = 'as to which.' Cf. p. 38. 1. 5. II. 11. erga Romanos : see note to p. 31, 1. 5, and cf. in Romdnos, 1. 25 below. 12. qui quidem : i.e. as is shown by the fact that he. patria : see note to p. 97, 1. 17. 14. omit- tam: B. 282, 4; A. 317, c; G. 545, Rem. 3; H. 499, 2, n. 15. absens : i.e. without a personal interview, while he himself was carrying on war with the Romans in Italy. hostem : from 215 to 205 B.C. 17. rubro marl: here refers to the Persian Gulf. 20. consiliis : abl. of means modifying addiicerent. regi : B. 188, 1 ; A. 235, a ; G. 350, 1 ; H. 384, 4, n. 2. 21. tam- quam : i.e. 'alleging that. 1 atque : 'than.' 23. ab interio- ribus consiliis : i.e. of Antiochus. 24. tempore : ' opportunity.' 26. puerulo me : trans, by a temporal clause modifying ftro- ficlscens. Page 109. 1. Iovi optimo maximo : the sacrifice was made to Baal, the great divinity of the Phoenicians and Carthaginians, but the Romans identified the gods of foreign nations with their own. 2. conficiebatur : the pres. with dum is the rule, unless the action of the dum clause and that of the main clause are coex- tensive in time. See G. 569 and 570, n. 3. 3. in castra profi- cisci: i.e. to go to war. 5. fidem : for the meaning cf. p. 26, 1. 23, and the note. 7. tenentem : the person who took oath by a god before an altar laid hold of the altar. 10. quiii . . . sim futurus : the usual constr. with non dubinm. The more common constr. in Nepos is, however, the inf.; see p. 1, l. 1. 13. me: see note to p. 31, 1. 29. celaris : = celdveris. cum quidem : 'when, however.' 14. si non: why not nisi? in eo: i.e. in bello or in bello parando. 2 1 8 NOTES [Page 109 III. 18. detulit: 'offered. 1 19. Id: «that action,' of making Hannibal commander-in-chief. delatum : l reported. 1 20. minor quinque et vlgintl annls natus : an unusual expres- sion. Cf. p. 104, 1. 10. Hannibal was really 26 years old at the time. 22. civitatem : here = urbem. vl expugnavit : 219 B.C. 25. duxit: in 218 B.C. 30. quo facto: abl. of cause. 32. muniit : ' built, 1 the regular Roman expression. Page 110. 1. ornatus : i.e. fully equipped, contrasted with inermis, as is repere with ire. The elephants carried towers. IV. 4. Confilxerat . . . pepulerat : note the tense. These events were concluded at the time of decemit, which begins the main narration. The affair at the Rhone was a mere cavalry skirmish, in which the Romans were victorious. 6. Clastidii: locative, instead of ad or a.pnd with the ace, the usual expression for a battle near a town; cf. apud Plataeas, p. 19, 1. 13. Nepos con- fuses the battle of Clastidium with that at the Ticinus river in 218 B.C. 9. utrosque : see note to p. 67, 1. 13. 10. petens : * on his way to, 1 in 217 B.C. 11. adficitur : historical present. 12. valetudine : cf. p. 101, 1. 24, and the note. 16. praeto- rem : i.e. legatus pro praetore. saltus occupantem : ' while holding the mountain passes. 1 He was actually defeated and killed in Umbria, while marching to the aid of Flaminius. Hinc . . . pervenit : the account of Hannibal's campaigns is confused and inaccurate. 18. utriusque : the usual usage ; cf. utrosque, 1. 9, and the note. 19. uno proelio : at Cannae, in 216 B.C. Paulum : L. Aemilius Paulus. V. 25. Q. Fabius Maximus : see note to p. 53, 1. 6. 28. dedit verba : see Vocab. under ve7'bum. obducta nocte : sc. nubibus, ' on a cloudy night. 1 30. eiusque generis : i.e. iuven- corum quorum in cor nib its sarmenta deligata erant. 32. extra vallum: 'outside the rampart 1 of their camp. The Romans for- tified their camp in regular order whenever they halted for the night. Page 111. 1. Hanc . . . diebus : a favorite order with Nepos. Cf. 1. 18, below, and p. 20. 1. 17. 2. pari ac dictato- rem imperio : the master of horse was usually the lieutenant of Page 112] HANNIBAL 219 the dictator, and Rufus held that relation to the dictator Q. Fabius Maximus. He succeeded, however, in exciting distrust of the 'Fabian policy' (see note to p. 53, 1. 6), and finally induced the people to give him equal authority with the dictator. 4. iterum cdnsulem : this expression is used strictly of a man who is holding his second consulship ; as Sempronius was killed after his second consulship, the proper expression would be bis cdnsulem. On the other hand, Marcellus, who was holding his fifth consulship when he fell, should be designated as quintum (adv.) cdnsulem. Gracchus was killed in 212 B.C., Marcellus in 208 B.C. 4. in Lucanis : modifies sustulit. absens : i.e. through one of his lieutenants. 7. longum est : we should expect the subjunctive. See note to p. 70, 1. 32, and the note. 8. possit : subj. of characteristic. VI. 12. revocatus : in 203 B.C. 13. P. Scipionem : called Africanns, on account of his victory over Hannibal. 16. bel- lum componere : cf. p. 34, 1. 25. 18. Post . . . diebus : cf. 1. 1, above. 19. apud Zamam : B.C. 202. 24. ipsos : emphatic, ' them ' ; i.e. he ruined the very men who expected to ruin him. VII. 30. P. Sulpicium . . . consules : B.C. 200. His . . . magistratibus : ' in their consulship.' Page 112. 1. cumeis . . . eorum: we should expect secnm and sut ; the ambassadors, however, speak of the Carthaginians as a third party. 4. acceptum : adj.; see Vocab. 5. obsides . . . f utiiros : a condensed expression for obsides eo loco futiiros in quo ut essent rogarent. 6. remissuros : sc. se. 11. rex : here stands for the highest magistrate of Carthage, the suffes, or 'judge.' 15. ex: 'in consequence of,' 'through.' 16. pen- deretur : 'to be paid': subj. of design or purpose. 18. M. Claudio . . . consulibus : B.C. 196. 20. senatus daretur : ' an opportunity of addressing the senate was given them.' For the mood, see note to p. 6, 1. 28. 21. Antiochum : cf. p. 108, 1. 16. 23. possent : subj. because it forms part of the design of the Carthaginians and of the instructions given to the commander of the ships. VIII. 27. L. Cornelio . . . consulibus: B.C. 193. 29. si forte . . . inducere posset: 'if haply he might be able to 220 NOTES [Page 112 induce, 1 a colloquial expression for ut, si forte posset, induceret. 29. Antiochi: objective gen. depending on spe fiduciaque. 31. Hue: i.e. in fines Cyrenaeornm. Page 113. 1. H1I: i.e. Hannibal et Mago. 3. duplex memoria : i.e. two accounts. 4. servulis : the diminutive has no force, cf. p. 86, 1. 12. Diminutives were common in the lan- guage of the people. 5. interfectum : a case of zeugma, since with naufragio alone perisse would have been used; cf. p. 19, 1. 24. 6. eius : = Hannibalis, a careless use of the pron. 7. Tiber! : dat. of nearness ; the ace. is the usual construction with propius. 8. Thermopylis : locative. Antiochus was de- feated there in 191 B.C. de summa imperii: ' for dominion 1 ; i.e. for the rule of the world. 11. Asiam : see note to p. 15, 1. 32. 12. Pamphylio marl: see Map of Asia Citerior, follows p. 62, C. 3. 13. sui: i his own men. 1 IX. 15. fugato : the battle was fought near Magnesia, in 190 B.C. See Map of Greece, in the front of the book, K. 4. 16. si sui fecisset potestatem : i.e. if he had allowed himself to be taken. Note the literal trans, and cf. p. 82, 1. 1 r. 17. quo se conferret : an ind. dubitative question ; in the dir. form quo me conferaml 22. summas : sc. amphor as. He filled the jars nearly full of lead, and then put a little gold and silver on top of the lead. 24. illorum : i.e. of the Gortynians ; cf. eis, p. 14, 1. 13. 27. abicit : i.e. as if they were of no value. 29. els : we should expect sibi. X. 30. Poenus inlusis Cretensibus : it was a case of ' dia- mond cut diamond, 1 for both the Carthaginians and the Cretans were noted for their craft. 32. neque aliud quicquam egit : i.e. ' he devoted all his attention. 1 Page 114. 3. conciliabat . . . adiungebat : sc. Prusiae. 4. ab eo : i.e. Prusias. This happened in 184 B.C. Eumenes : Eumenes II. is meant. See Vocab. 6. utrobique : i.e. et mari et terra. 8. quem si removisset . . . arbitrabatur : < for he thought that if he got him out of the way. 1 11. Superabatur : 'he was inferior,' i.e. Hannibal to Eumenes. 13. conligi : see note to p. 92, 1. 7. 14. ef fecisset : ' had brought together. 1 Page 116] HANNIBAL 221 17. a ceteris . . . se defendere : 'that they should be satisfied merely to defend themselves against the rest. 1 19. rex . . . se fac- turum : note the order. 21. els : to be taken with praemium fore. XI. 23. Quarum : i.e. classium. 29. ducis : i.e. regis. 31. soluta epistula : cf. vincla epistulae laxavit, p. 21, 1. 15, and the note. 32. Cuius rei: i.e. of sending the letter. Page 115. 3. praecepto : 'at the command.' 5. sua praesidia : i.e. his naval camp (castra nauticd) on shore. See 1. 14, below. 9. conici coepta sunt: see note to p. 58, 1. 5. 12. nova: 'strange. 1 XII. 19. apud: 'at the house of. 1 22. detulit : 'reported. 1 25. suum . . . sibique : refer to the Romans, while secum refers to Prusias. 26. Prusia : another form of the nom. Prusias. 21. illud recusavit, ne . . . postularent : ' he objected to their asking. 1 id a se fieri: for the constr. see note to p. 91, 1. 17. 32. usu : cf. p. 31, 1. 9, and the note. veniret : the subject is quod accidit. Page 116. 2. puer : 'a slave 1 ; slaves were designated as puer without regard to age. 5. circumiret : 'go around to, 1 ' make the round of. 1 num : expecting a negative answer. It implies that Hannibal had hope that not all the outlets were block- aded. 7. sensit : sc. Me, = Hannibal. 8. se peti : se is the emphatic word ; ' that he was the object of the attack. 1 9. alieno arbitrio: see note on arbitrio, p. 18, 1. 10. 10. pristinarum virtutum : ' his former deeds of valor, 1 note the plu. XIII. 13. septuagesimo : Hannibal was sixty-three years old at the earliest of the dates which Nepos gives. 14. M. Claudio Marcello . . . consulibus : B.C. 183; the other dates are 182 and 181. 19. litteris : i.e. to composition. 21. ad Rhodios : sc. oratio or liber. 21. rebus gestis : Volso conquered the Galatians in 189 B.C. 22. Huius : i.e. Hannibalis. gesta : instead of res gestas. Cf. p. 59, 1. 26. 23. simul : —cum eo. 25. hoc Sosilo . . . doctore : cf. quo . . . duce, p. 3, 1. 9, and the note. 28. explicare : ' to give an account of,' i.e. in the lost book, De Excellentibus Ducibus Rd?nanorum. 29. qui : i.e. utri ; the distinction is not always made. 222 NOTES [Page 117 XXIV. CATO. Page 117. Chapter I. 1. muncipio : a municipium was a town to whose inhabitants Roman citizenship had been granted. 2. daret : for the mood see note on liberaretur, p. 17, 1. 20. 3. heredium : < an hereditary estate ' of two iiigera, assigned to him in the distribution of the land by the Romans. 6. in foro esse : < to frequent the forum, 1 at first to get acquainted with public business and the method of conducting it ; then to take an active part. 7. stipendium meruit : see Vocab. under stipendium. annorum septem decemque : 'at the age of seventeen,' gen. of measure. See note to p. 85,1. 10. Q. Fabio . . . consulibus : in 214 B.C. 9. castra secutus est: cf. in castra proficiscens, p. 108, 1. 27. 10. in proelio apud Senam : known also as the battle of the Metaurus River. See Map of Italy, following p. 94, n. 3. The battle "was fought in 207 B.C. 12. obtigit : 'fell to the lot of ' ; the quaestors were assigned by lot. This was in 205 B.C. pro sortis necessitudine : for the meaning of necessitiidine, see Vocab. The relations of the consul and his quaestor were usually very intimate ; Cicero says that they should be like those of father and son. 14. Aedilis : in 199 B.C. Praetor: in 198 B.C. 16. ex Africa decedens : i on his way home from Africa. 1 That Ennius came back with Cato was mere chance. Cato had no love for poets, and was bitterly opposed to the tendencies which Ennius represented. II. 19. consulatum gessit : in 195 B.C. sorte . . . nac- tus : the provinces were assigned to the consuls by lot. 20. tri- umphum deportavit : in 194 B.C. Page 118. 4. cum quidem : ' even although, 1 ' in spite of the fact that. 1 5. principatum . . . obtineret: i.e. he was the most influential man in the state. Note the tense and meaning of obtineret. 6. turn : ' in those days, 1 contrasted with the writer's own time. potentia : ' personal influence. 1 Cf. potestas in 1. 9. 7. privatus in urbe mansit : i.e. he refused to accept another province. 8. censor: in 184 B.C. 9. nobiles: at that time the nobiles were those .whose ancestors had held such offices as Page 120J ATTICUS 223 admitted them to senatorial rank. 10. multas res novas . . . addidit : i.e. he introduced many innovations into the usual edict which was published by the censors on their entrance to office. 11. reprimei etur : subj. of purpose, qua re is relative, referring to multas novas res. 12. Circiter annos octoginta : he died in 149 B.C., at the age of 85. 15. fecit: we should say ' suffered. ' III. 19. probabilis : note the derivation and meaning. Nepos is appraising Cato by the standard of his own times. Cato was the greatest orator of his day. 20. adripuerat : ' had taken up.' 21. reperiri posset: sc. aliqnid. 24. historias : ' history. 1 26. unde quaeque civitas : i.e. the origin of each state, including that of Rome, and also the history of Rome from the expulsion of the kings until the first Punic war. 27. omnes : sc. libros, i.e. 'the whole work. 1 31. diripuit Lusitanos : in 150 B.C. In 149 Galba was tried for his mismanagement. 32. horum bello- rum duces : i.e. those after the second Punic war. He spoke of them merely as consul, praetor, etc. Page 119. 3. comparet : 'are shown.' 6. studiosos Catonis : ' those who are interested in Cato.' XXV. ATTICUS. Page 120. Chapter I. 2. generatus : ' descended from,' an unusual use of the word. The Pompdnii claimed to be descended from Pompo, a son of Numa Pompilius. perpetuo : modifies obtinuit ; i.e. his ancestors were all of equestrian rank, which was based on a property qualification of 400,000 sesterces (about $16,000), but were not nobiles (see note to p. 118, 1. 9). 3. iisus est : 'he had. 1 Cf. usus est, p. 23, 1. 2. 4. ut turn erant tempora : i.e. for those times, when money was less abundant. 8. oris atque vocis : cf. oris atque orationis, p. 29, 1. 9. ut 11611 s51um . . . pronuntiaret : i.e. he not only understood quickly what was taught him, but was able to make good use of it. 10. nobilis : 'distinguished. 1 Note the derivation, and cf. p. 118, 1. 12. 11. generosi : here = ' high-spirited. 1 Derivation ? 12. possent: B. 283, 2, a ; A. 320, c\ G. 631, 3; H. 503, II, 3. 224 NOTES [Page 120 13. suo : represents an objective gen. 14. filius : i.e. son of the famous C. Marius. II. 16. decessit : sc. e vita. 18. illius periculi: i.e. that in which Sulpicius was involved. 20. Cinnano tumultu : in 87 B.C. On tumultu, see note to p. 5, 1. 32. 22. pro digni- tate : ' as suited his rank. 1 24. ratus : see note to p. 112, 1. 19. 25. Athenas se contulit : B.C. 86. 26. adulescentem Marium : 'the younger Marius.' See 1. 13, above. He was killed in 88 B.C. Page 121. 4. gratiam: 'influence,' i.e. with distinguished men at Rome. 5. suis : 'his own.' 6. neque . . . haberent : i.e. they could not arrange it on favorable terms. 7. se inter- posuit : 'came to their rescue,' i.e. by lending them the money. atque ita : 'and that too on such terms.' 9. dictum esset : 'had been agreed,' when the loan was made. For the mood, see B. 324, 1 ; A. 342; G. 663, 1 ; H. 529, 11. 11. multiplicands usuris : i.e. by adding interest to principal. 12. officium : 'service.' 14. seni: note the distributive. III. 18. possent : for the mood, cf. dictum esset, 1. 9, above. haberent: 'conferred.' 21. aliquot: sc.statuds. 22. nunc : i.e. Phldiam. 23. actor em auctoremque : ' agent and adviser.' See note to p. 29, 1. 9. 24. primum illud : sc. fuit, of which Prlmum illud is the subject, and miinus fortiinae the predicate. 25. imperii: modifies domicilium. 26. hoc: sc. fuit. 28. hu- manitate : 'culture. 1 doctrinaque : B. 341, 4, b ; A. 208, 1 and 2; G. 481, 2, N. ; H. 554, 1, 6. unus . . . carissimus : cf. p. 3, 1. 2. IV. 30. Hue: i.e. Athenas. decedens : cf. p. 117,1. 16. Page 122. 2. sermonis Latini: 'of his Latin discourse.' 3. ascitum : 'acquired.' 7. Noli . . . velle : this pleonasm is not uncommon in Latin. 10. officio: 'sense of duty. 1 12. moratus : see note to p. 112, 1. 19. 13. deberet : sc. dare. 16. urbana officia : 'services in the city, 1 i.e. in Rome. ad comitia eorum : i.e. when they were candidates for office. 17. nondefuit: 'he did not fail them. 1 19. fugienti: i.e. when he went into voluntary exile in 58 B.C., after the return of Atticus to Rome. Cicero did this to avoid banishment for putting to death Pack 123] ATTICUS 225 Lentulus and his fellow-conspirators in 63 B.C. sestertium . . . mllia : about $10,000. sestertium is partitive gen. Cf. note to 1. 32, below. 21. L. Cotta . . . consulibus : B.C. 55. 23. prosecuta est : 'attended, 1 i.e. to the ship, desiderii: sub- jective gen. V. 26. difficillima : ' most churlish,' ' very hard to get on with.' 27. veritus est : ' treated with respect, 1 i.e. humored. 28. ad summam senectutem : i.e. of Caecilius. 29. pietatis : 'of his dutiful conduct.' 30. moriens : * on his death bed.' 31. ex dodrante: 'to the extent of three quarters' of his prop- erty. Note the derivation of dodrante. 32. centiens sester- tium : ' ten million sesterces,' over $400,000. sestertium is a subst. in the ace. case, which with the multiplicatives = 100,000 sesterces ; sestertitim in 1. 19 (note the difference in quantity) is gen. pi. of sestertius. Page 123. 5. Utebatur . . . intime : cf. p. 80, 1. 3. 9. esset : subj. of characteristic, with an idea of concession. 10. essetque : sc. Me, = Atticus. VI. 11. re publica : ' politics.' Cf. p. 69, 1. 24. optima- rum partium : i.e. optimdtium. 12. neque tamen : 'but yet did not.' 13. civilibus : ' of public life.' 15. maritimis : sc. fluctibus. Honores : 'public offices.' 17. possent : what does the mood show? conservatis legibus : i.e. without resort- ing to unlawful means, viz., to unlimited bribery (effiisis ambitus largltionibus) . 18. e re publica : ' to the advantage of the State,' i.e. a man could not perform the duties of his office conscientiously without incurring danger. 20. hastam publicam : here = ' sales of confiscated property.' The hasta publica was a spear set up as a sign of the sale of booty taken in war, and usually means merely 'public auction.' 21. neque praes neque manceps : i.e he took no part in the farming of the public revenues, either as a prin- cipal (manceps) or as a surety (praes) ; the latter had a share in the profits. The farmers of the revenues were in bad repute on account of the extortion which was commonly practised. 22. accusavit : i.e. he brought no accusations against any one, nor did he support any one in making complaints. The reference is to public impeachments, from which the accuser derived profit. 226 NOTES [Page 123 24. praefecturas : ' appointments, 1 i.e. subordinate positions under governors of provinces, which might be made very lucrative. 27. voluerit : the idea is that of result, qui — usque adeo ut Me. 30. dignitati serviebat : ' had an eye to his reputation. 1 31. quoque : 'even, 1 lit. ' also, 1 i.e. as well as actual guilt. Page 124. Chapter VII. 3. Incidit: in 49 B.C. 4. aeta- tis vacatione : ' the exemption due to his time of life. 1 6. fue- rant : note the tense ; the time is past with reference to dedit. 7. coniunctum : sc. amicitia, 'although he was a friend of his. 1 non offendit : i.e. by remaining at home. 8. ornamentum : ' mark of distinction, 1 explained by honor es and divitias below. 9. honores : cf. p. 123, 1. 15. partim : = alii; partim is really ace. of pars, but is sometimes used as an indecl. subst. 10. castra suntsecuti: cf. p. 117,1.9. eius: i.e. Pompel. 11. quies : 'neutrality. 1 15. concesserit : sc. ei, i.e. ' pardoned at his request. 1 vetere instituto vitae : cf. p. 123, 1. 11 fol. VIII. 17. illud: ' the following events. 1 Occiso Caesare : B.C. 44. 18. Brutos : i.e. Marcus and Decimus Brutus. 20. nullS . . . familiarius : sc. titer etur ; Me adolesce us is Brutus, who was then 41 years old, while Atticus was 65. 22. convictu : 'daily life. 1 25. eius ordinis: i.e. ordinis equestris. appellatus est: 'was called on, 1 ' was appealed to. 1 28. sine factione : 'without party-spirit. 1 31. usurum : sc. eum, stands for the fut. ind. as a mild imperative, almost = titeretur. His wealth was at the service of Brutus, as far as it would go, but he would take no active part in such a plan himself. Page 325. 4. dicis causa : ' for form's sake. 1 a consule : i.e. by Antony. The provinces were Crete and Cyrene. 5. in exsilium : to Macedonia and Syria, which had originally been assigned to them by Caesar. 6. flSrenti : 'when in power, 1 'in its prosperity, 1 appositive adj. 8. in Epiro : modifies dart ; according to Cicero the money was only lent. Atticus had large estates in Epirus. absens : i.e. while he (Atticus) was in Rome. trecenta : sc. milia sestertium. 9. eo magis : i.e. on account of the change of fortune. Cf. p. 21, 1. 2, and the note. Antonio : the dat. with adtilor is not common before Livy. Page 127] ATTICUS 227 IX. 11. bellum : in 43 B.C. 13. debeam : subj. as a part of the apodosis. 14. si divinatio appellanda est: 'if the term inspiration ought to be applied, 1 i.e. it was neither human foresight nor divine inspiration, but merely natural goodness of heart which actuated Atticus and carried him through those dangerous times. 18. sed etiam qui: sc. el. 21. etiam : modifies exstinguere. 23. amicissimus esset : see note to p. 50, 1. 21. nihil els in- dulsit ad . . . violandum : * did nothing to please them in the way of injuring Antony.' 26. ea tribuit : 'he did so much. 1 28. distineretur : sc. ea. 30. nullum . . . stiterit vadimo- nium : 'never answered her bail, 1 i.e. appeared in court. Cf. p. 102, 1. 7. 32. secunda fortuna : ' in the time of her prosperity. 1 in diem : i.e. to be paid for at some future time. Page 126. 1. versuram facere . . . se interposuit : cf. p. 121, 1. 6 and 7. 6. Quae cum faciebat : 'at the time he did this. 1 B. 288, 1, a; A. 325,^; G. 580; H. 521,11, 1. 10. sui iudicii : 'a man of independence, 1 gen. of quality. X. 13. Conversa . . . fortuna est : by the formation of the second triumvirate in 43 B.C. 14. nemo non : an emphatic 'every one. 1 putarat: = putaverat. For the mood see note on possumus, p. 70. 1. 32. 16. ad adventum. : 'just before the arrival. 1 imperatorum : 'of the triumvirs, 1 Octavius, Lepidus, and Antonius. de foro decesserat : 'he had withdrawn from public business 1 ; cf. in ford esse, p. 117,1. 16. 17. apud : cf. p. 115, 1. 19. 22. Hoc quoque : sc. est. 23. cognorat : = cognoverat. 25. ferebatur in: cf. p. 35, 1. 22. 28. officii: 'kindness 1 ; cf. p. 123, 1. 23 fol. Page 127. 2. ab eo : i.e. Cano. 4. hieme : 'storm. 1 6. civilibus : ' political. 1 XI. 7. se emersit : eniergo is usually intransitive. nihil aliud egit : 'he aimed at nothing else. 1 9. praemiis : abl. of cause. 10. in Epirum : see note on in Eftiro, p. 125, 1. 8. defuerit: subj. of result. 12. proelium Philippense : 'the battle of Philippi, 1 B.C. 42. Cf. note to p. 17, 1. 19. 16. Diffi- cile est: see note to 1. 14, above. 18. temporariam : see Vocab. 19. florentibus : see note to p. 125, 1. 6. 20. qui 228 NOTES [Page 127 quidem: 'since for instance he. 1 22. titens : 'practising. 1 24. oblivisci quam ulcisci : sc. earn = iniuriam. 28. videa- tur : pies, of an existing state of affairs. The author of the verse which follows is unknown, sul is pronounced as a monosyllable, and cut as a dissyllable ; hominibus is in apposition with cuique — cuique hominum. 30. Neque tamen ille : 'And yet he did not. 1 The meaning is that Atticus did not mould his own fortune, but made himself worthy of the best fortune. qui cavit: ' inas- much as he took care. 1 Page 128. Chapter XII. 2. adulescenti Caesari: 'the younger Caesar, 1 referring to C. Octavius, who, after his adoption by Julius Caesar, took the name of C. Julius Caesar Octavianus. Cf. adulescentem Marium,p. 120, 1. 26. 3. nullius condicionis non haberet potestatem : = a strong affirmative, ' had the opportunity of forming any (matrimonial) alliance whatever. 1 5. generosa- rum nuptiis : ' to marriage with ladies of noble birth. 1 7. trium- virum : partitive gen. = units ex triumviris. The marriage was arranged in 37 B.C., when Octavian and Antony met at Tarentum. 8. augere : i.e. by taking possession of the property of proscribed citizens. 10. ea: = gratia. 12. sub ipsa : ' just at the time of. 1 perinlustre : 'very evident. 1 13. L. Saufei: modifies bona in 1. 16. sui : instead of eius because Atticus is virtually the subject of the sentence. See B. 244, 4; A. 196, c\ G. 309, 2; H. 449, 3. 16. consuetudine ea : 'in accordance with the custom, 1 i.e. of proscribing rich men merely for the sake of seizing their property. 19. L. Iulium Calidum : object of expedlvit in 1. 26. Calidus is unknown except for this reference. quern : object of tulisse. We should say ' the most graceful poet that our time has produced. 1 23. equitum : the equites as a class had favored Brutus and Cassius. 26. in praesenti : modifies labo- riosius. 21. in eorum periculis : i.e. in periculis Saufei et Calidi. Page 129. Chapter XIII. 1. omnibus optimis rebus usus est : ' enjoyed the best of everything. 1 4. silva : 'park, 1 'grove. 1 tectum: 'the building. 1 5. salis : 'taste. 1 7. familia : 'household, 1 i.e. slaves. 8. forma: 'beauty, 1 'display 1 ; the wealthy Romans laid much stress on the beauty of their slaves. Pace 130] ATTICUS 229 pueri: = servi ; cf. p. 116, 1. 2, and the note. 10. utrumque horum : implied in anagnostae and librarii. 11. pari modo : sc. in ea {familia) erant. 12. cultus domesticus deslderat : ' the management of a house requires. 1 born: appositive adj. with ceteri ; apprimi is not used by Cicero or Caesar. 14. factum : ' trained. 1 16. videas : sc. concupisci. For the mood see B. 302. 3 ; A. 309, a ; G. 625, Rem. 3 ; H. 508, 5, 2). continentis : B. 198, 3 ; A. 214, d\ G. 366, Rem. 2 ; H. 401, n. 2 ; so dlligentiae in 1. 18. 18. elegans : sc. erat. splendidus : 'stylish.' 19. omnesque dlligentia . . . adfectabat : 'his every effort aimed at.' 20. Supellex : sc. erat. 21. in ueutram partem : i.e. neither as too much or too little. conspici: i.e. 'attract attention. 1 23. putem : the subj. with quamqiiam is not a classical construction. 25. terna milia : sc. sestertium ; about $120. 26. ex ephemeride : 'according to his account-book. 1 expensum ferre : 'to enter as expended. 1 27. solitum : sc. esse, depends on praeterlbo. non audltum, sed cognitum : ' not from hearsay, but from personal knowledge. 1 Page 130. Chapter XIV. 3. abhorrerent: subj. of charac- teristic, tanta pecuniae . . . accessio : through the inheri- tance from his uncle. See p. 122, 1. 30. 6. sestertio viciens : 2,000,000 sesterces (over $80,000). See note to p. 122, 1. 32. parum se splendide : i.e. with any lack of style. 7. sestertio centiens : 10,000,000 sesterces. 8. parique fastigio : i.e. on the same high level. 11. omnisque . . . reditus constabat : he also derived revenue from money lending, from book publishing, and from dealing in gladiators. 14. ratione : i.e. the method of its investment. XV. 16. Itaque : 'And to such an extent.' 18. Quid- quid rogabatur : i.e. si quid rogabatur. 19. religiose: 'scru- pulously, 1 i.e. with regard to his ability to fulfil his promise. 21. adnuisset : cf. videret, p. 25, 1. 8. 22. mandatam : sc. rem. 23. negotii eum pertaesum est: B. 209, : , A. 221, b; G. 377; H. 409, in. suam existimationem : 'his reputation.' suam stands for an objective gen. Cf. p. 27, 1. 9. 24. agi: 'was at stake. 1 28. iudicio : 'from conviction, 1 'on principle. 1 fugisse : sc. eum. 230 NOTES [Page 130 XVI. 30. adulescens Idem . . . senex : ' he was both in his youth . . . and in his old age.' Page 131. 1. Quamquam : < And yet,' ' But after all.' 2. ut : i.e. usque eo ut. 4. facit : sc. Cicero. 5. in vulgus : 'for the general public.'' sSdecim volumina epistularum : these letters are still extant. They cover the period from 68 B.C., five years before Cicero's consulship, to 44 B.C., the year before his death. 7. legat . . . desideret : a less vivid future condition. 9. stu- diis : 'party-strife.' vitiis : ' errors in judgment.' 11. appa- reat : 'is clear,' 'is manifest.' 12. divinationem : cf. p. 125, 1. 14. 14. usu veniunt : cf. p. 31, 1. 9. cecinit : the regular word of prophetic utterances, since the responses of oracles and the like were given in a metrical form. XVII. 15. pietate: ' affection,' for his relatives. 16. hoc ipsum : object of gloriantem. This constr. is confined to neu. prons. and num. adjs. 17. annorum : cf. p. 85, 1. 10. 19. in gratiam redisse : 'had never been reconciled,' i.e. it had never been necessary, since they had never quarrelled. 20. habebat : what does the mood show? How should quam be translated? 23. deberet : the mood shows that this was the view of Atticus. 24. el: i.e. naturae. 25. doctrina : 'on account of his train- ing, 1 i.e. in philosophy. 26. habuit percepta : differs in mean- ing from perceperat. The idea is that he had mastered them, and had them available for the conduct of his life. XVIII. 29. habuit cognitam : see note on 1. 26, above. 31. magistrates ordinavit : ' has given the lists of offices.' The work was called Annates, and was published in 47 B.C. It gave an outline of Roman history until 54 B.C., with a list and genealogy of the curule magistrates for each year. Cf. p. 132, 1. 9 fol. Page 132. 1. in eo : sc. libro. suo tempore: 'at its proper time.' See B. 244, 4; A. 196,^; G. 309, 2; H. 449, 2. 3. propagines : ' lineage,' a poetic use of the word. 7. Marcelli Claudii, Marcellorum : a condensed expression. Cf. the preced- ing sentence, and sc. Marcelli Claudii rogatu Marcellorum familiam . . . enumeravit ; so with Scipionis . . . Aemiliorum, below. Note the inversion of the names Claudii Marcelli and Scipionis Cornelii, Page 133] ATTICUS 23 1 a not uncommon practice with Latin writers. 11. attigit : as we say, 'dipped into/ 'tried his hand at/ 12. honore : political ' distinction. 1 14. imaginibus : ' portraits. 1 The reference is, perhaps, to an illustrated work, consisting of portraits of distin- guished men with a few descriptive verses ; or the verses may have been written under the busts in Atticus's house on his estate in Epirus. 16. quod : ace. of specification. XIX. 19. Attico vivo : Atticus died in 32 B.C. 21. re- rum exemplis : ' actual instances, 1 more literally, ' instances drawn from facts. 1 22. supra: p. 127, 1. 28. 25. imperatoris Divi filii : ' of the imperator, son of the deified Julius. 1 Since Julius Caesar was the only one on whom divine honors had been conferred, he is referred to merely as Divi. 28. dignitate pari, fortuna humiliores : sc. quam Octavianus . The reference is to the other political leaders (principes), such as Caesar, Antony, Brutus, etc., who were of equal worth with Octavian, but less favored by fortune. 29. Caesarem : i.e. Octavian. Cf. note to p. 128, 1. 2. est consecuta : 'attended. 1 30. concilia- rit: = conciliaverit, sc. ei, 'gained for him. 1 Page 133. 1. Ti. Claudio NerSni: he was afterward the emperor Tiberius. 3. necessitudinem : ' relationship. 1 XX. 10. quam vellet : 'than he could wish, 1 potential subj., representing velim in the thought of Cicero. frueretur : ' enjoyed the society of. 1 14. eius : we should say 'from him 1 ; subjective gen. Ex quo : ' from this circumstance, 1 i.e. from their friendly relations. 16. incuria : note the derivation, detecta : ' which had lost its roof. 1 prolaberetur : note the tense. 18. absens : 'when separated from him, 1 i.e. when Antony was abroad and Atticus was at home in Rome. 19. accurate : ' fully, 1 modifies certiorem facer e Atticum, which depends on curae sibi haberet. 20. Hoc quale sit : ' what this means. 1 22. usum: 'intimacy, 1 referring both to personal intercourse and to correspondence. 24. quantum fuit necesse : sc. intercedere. XXI. 30. bonitate: cf. p. 125, 1. 14. 32. indiguisset: 'he had not needed 1 ; note the tense, indiguisset is independent 232 NOTES [Page 133] of usus esset so far as its tense is concerned. Cf. note to p. 6, 1. 32. nactus est : as we say, ' he caught.' Page 134. 2. tenesmon : 'dysentery. 1 6. fistulae puris : 4 discharges of matter,' 'ulcers.' 7. accideret : cf. note to p. 6, 1. 28. 14. Quibus : has for its antecedent vos ; trans, as if it were vobls. XXII. 23. ex domo in domum : ' from one house to an- other'; see note on p. 27, 1. 25. 26. et . . . reservaret : sc. ut, implied in ne. 27. temporibus : 'the crisis.' 30. pro- positum : ' his purpose.' 32. Kal. : = Kalendas. Cn. Domitio . . . consulibus : B.C. 43. Page 135. 1. lecticula : ' a common bier,' the force of the diminutive. 2. bonis: here, distinguished from vulgl, means ' well-to-do people,' ' society.' 4. ad quintum lapidem : ' at the fifth milestone.' Burial within the city was prohibited by law. EXERCISES FOR TRANSLATION INTO LATIN. In the following exercises no attempt has been made to prepare a series of graded lessons in Latin syntax, but merely to illustrate the language and constructions of the text on which they are based. The sentences are intended for rapid oral work, to increase the pupil's vocabulary, to train him in expressing himself fluently in Latin, and to cultivate the habit of carefully noting the meaning of all the Latin words while reading. The continuous passages may be written or recited orally. It is strongly recommended that when they are written the pupil mark the quantity of all the long vowels. References like this, p. 6, I. 14, are to the pages and lines of the Text; they refer sometimes to the meaning and sometimes to the construction, and should be used carefully. Words between parentheses are to be omitted in translating into Latin. I. MILTIADES. i . Miltiades, the son of Cimon, was the most prominent * of all the Athenians. 2. It happened that the Athenians had good hope of Miltiades. 3. Miltiades was of such an age that his fellow-citizens had good hope of him. 4. When the Athe- nians wished to send settlers to the Chersonesus, many wished to take 2 part in the expedition. 5 . The Athenians are said to have sent delegates 3 to Delphi to consult the oracle. 6. Let us ask the Pythia whom we shall employ 4 as our leader. 7. It will be necessary 5 to fight with the Thracians, who possess the Chersonesus. 8. The Pythia said that if the Athenians should employ Miltiades as their leader, they would succeed 6 in their undertakings. 9. The Lemnians said to Miltiades that they would submit 7 themselves to the power of the Athenians when 1 p. 3, 1. 3. 3 p. 3, 1. 8. 5 p. 3, 1. n. ~ p. 3, 1. 16. - p- 3, i- 8. 4 p. 3, 1. 10. 6 p. 3, 1. 13. 233 234 EXERCISES FOR he could set out from Athens with a ship and come to Lemnus with a north wind. 10. The north wind will blow in the faces of those who have set out from Athens to Lemnus. ii. Miltiades in a short time got possession of the whole Cher- sonesus. 12. Although Miltiades had royal power, 1 he held it with the consent of those who had sent him to the Chersonesus. 13. When Miltiades had made himself a home in the Cher- sonesus, he demanded that the Lemnians should give up their city to him. 14. Since Miltiades had a home in the Chersone- sus, he could sail to Lemnus with a north wind. 15. Miltiades said that the city would have 2 to be given up, since he had sailed from his home to Lemnus with a north wind. 16. Since the matter had turned out contrary to their expectation, the Lemnians gave up their city to Miltiades. 17. The Lemnians said that they did not dare to hold 3 the city, although the matter had turned out contrary to their expectation. 18. Darius, king of the Persians, led his army from Asia into Europe in order to make war on the Scythians. 19. Darius gave orders 4 that a bridge be made across the river Hister, and that it be held while he was away. 20. Miltiades said that since Darius was hard pressed by the Scythians, an opportunity was given the guards of the bridge to free Greece. 21. If Darius had perished with the forces which he led with him, Europe would have been freed from the rule of the Persians. 22. If the bridge be cut down, it will happen 5 that the king will perish within a few days. 23. They say that Histiaeus of Miletus prevented the thing from being done. 24. If Darius shall be slain, we shall suffer 6 punishment at the hands of our fellow-citizens. 25. It is expedient for us to strengthen the royal power, because our own rule depends upon it. 26. Miltiades said that he left the Chersonesus, because he did not doubt that 7 his designs would come to the ears of the king. 1 p. 4, 1. 4. 3 p. 3, 1. 10. 5 p. 3, 1. 6. "' Use quia and the subj. 2 p. 3, 1. 11. 4 p . 3) 1. I2 . 6 p# s> 1. u. TRANSLATION INTO LATIN 235 27. When Darius returns 1 from Europe into Asia, his friends will urge him to prepare a fleet in order to reduce Greece under his power. 28. Darius said that the Ionians had stormed Sardis with the aid of the Athenians. 29. Datis said that he would take Eretria and send all the citizens to the king. 30. Nepos says that the plain of the Marathon 2 is distant about ten miles from the city of Athens. 31. If the Athenians had not been terrified by the great danger, they would not have sent Phidippus to Lacedaemon to 3 ask for help. 32. There will be need of as prompt aid as possible, if you do not wish the city of Athens to be reduced under the power of the Per- sians. ^^. They say that there is a discussion 4 among the generals, whether to protect themselves by the city walls or to go against the enemy. 34. Nepos says that a thousand soldiers 5 came from Plataea as aid to the Athenians. 35. Miltiades said that the soldiers would be fired 6 with a wonderful eagerness for battle. 36. Mil- tiades will urge 7 the Athenians to lead their forces from the city and to draw up a line of battle. 37. Miltiades said to the Athenians, " If you draw up your line of battle at the foot of a mountain, you will be protected by the height of the mountain, and the enemy will be prevented by the trees from 8 surround- ing you." 38. Datis desired to fight before the Lacedaemonians came to the aid of the Athenians. 39. If the Persians had not been greatly terrified, they would have gone to the ships and not to the camp. 40. Nepos says that the reward which was given to Miltiades shows that the nature of all states is the same. 41. Nepos said that Miltiades freed 9 Athens and all Greece from the rule of the Persians. 10 42. The Athenians are said to have been 1 p. 3, 1. 13. 6 See note to p. 6, 1. 15. 8 p. 6, 1. 25. 2 P- 5. 1- 3°- 6 P- 6. 1. 17. 9 p. 4, 1- 32. 8 P- 3. 1- 9 ; P- 3. !• I2 - 7 P- 4. 1- 31- 10 P- $> ] - 4- 4 p. 6, 1. 6. 236 EXERCISES FOR so corrupted that they voted thirty statues for Demetrius of Phalerum. 43. Miltiades, with the fleet of seventy ships which the Athenians had given him, took several of the islands by storm. 44. When Miltiades had surrounded Paros with siege works, he was on the point of capturing the city. There was a grove on the mainland which caught fire by some chance, and since Miltiades feared that it was a signal that the king's fleet was coming, he returned to Athens. 45. Nepos says that Miltiades was accused of treason because he had not captured Paros, and fined fifty talents ; and that because he was not able to pay the money, he died in the public prison. 46. Since Pisistratus had been tyrant a few years before, the people said that it was better for Miltiades to be punished, although he was innocent, than that they should be longer in fear. When the Athenians wished to send settlers to the Cherso- nesus, they did not know whom to choose as their leader. Therefore they sent to Delphi to consult the oracle. When the delegates came to Delphi, the Pythia told them that if they chose Miltiades as their leader, they would prosper in all their undertakings. After Miltiades had been chosen leader, he set out for the Chersonesus, but on the way he went to Lemnus, and wished to reduce the inhabitants of that island under the power of the Athenians. The Lemnians said that if he should come from his home to Lemnus with a north wind, they would surrender themselves. Miltiades went on to the Chersonesus, and after he had in a short time routed the forces of the barbarians, he got possession of the entire region and decided to remain there. When he had made himself a home in the Chersonesus, he sailed with a north wind to Lemnus and demanded that the inhabitants should surrender themselves to him. And it is said that the Lemnians did not dare refuse, but left the island. TRANSLATION INTO LATIN 237 After King Darius had made war on the Scythians, and had been unsuccessful/ he was urged by his friends to reduce Greece under his power. Accordingly he built a fleet, of which Datis and Artaphernes were given the command, 2 and sent it against the Athenians. They went first to Eretria, which they captured, and then to Attica, where they encamped in the plain of Mara- thon, which is about ten miles from the city. The Athenians sent to Lacedaemon to ask for aid, and also elected ten generals at home, one of whom was Miltiades. It is said that there was a dispute among the generals, whether to go to meet the enemy or to remain 3 in the city, but that Miltiades persuaded them to fight. 4 He drew up his troops at the foot of a mountain, together with a thousand Plataean soldiers who had come to the aid 5 of the Athenians. The Persians attacked them, but were utterly defeated. II. THEMISTOCLES. i. Nepos says that few are considered equal to Themistocles inability. 2. It happened 6 that Themistocles so neglected his property that he was disinherited by his father. 3. He thought that he must devote 7 himself wholly to his country, in order to blot out the disgrace. 4. Thucydides tells us that Themis- tocles judged present events very sagaciously, and formed con- jectures about future events very clearly. 5. Themistocles will be made general by the people, to carry on the war with Corcyra. 6. Let us persuade the people to build a fleet with the money which comes from the mines. 7. When Themistocles had persuaded the Athenians to build a fleet, they became so skilled in naval war that they crushed the Corcyreans. 8. The report was brought to Athens that Xerxes was going to make war on all Europe both by land and by sea. 1 p. 4, 1. 30. 3 p. 4, 1. 3. 5 p. 6, 1. 28. 7 p. 9, 1. 11 ; p. 3, 1. 11. 2 p. 5, 1. 23. 4 p. 6, 1. 28. « p. 3, 1. 6. 238 EXERCISES FOR 9. If the Athenians had not sent to Delphi, they would not have known ' what to do about their affairs. 10. The Pythia told the Athenians that if they fortified themselves with wooden walls, it would be a means of safety 2 for all Greece, n. Be- cause the Athenians thought that the ships were the wooden walls, they embarked 3 upon them with all their movable property. 4 12. Since very many of the citizens thought it would be bet- ter to fight on land, they sent a band 5 of picked men to take possession of Thermopylae. 13. Leonidas and the Lacedae- monians died at Thermopylae in order that they might prevent 6 the barbarians from advancing further. 14. Themistocles will fight a naval battle at Artemisium, in order that he may not be surrounded by the enemy's ships. 15. If a part of the enemy's ships round 7 Euboea, we shall be assailed by a double danger. 16. Themistocles said that if the Greeks should scatter and withdraw to their own homes, they would perish. 17. The slave who has been sent by Themistocles to the king will announce to him that the Greeks are in flight. 18. Themis- tocles compelled the Greeks to fight against their will. 19. Xerxes is said to have been conquered at Salamis because he could not use his great number of ships in the strait. 8 20. When Xerxes had been unsuccessful in the battle, he was informed by Themistocles, who feared that he would continue to wage war, that the Greeks would destroy the bridge which he had made over the Hellespont. 21. Xerxes is said to have returned to Asia in less 9 than thirty days by the same road by which he had marched into Europe in six months. 22. The battle which was fought at Salamis may be compared with that of Marathon. 23. Themistocles surrounded the triple harbor of the Piraeus 1 p. 10, 1. 13. 4 p. io, 1. 20. 7 p. 11,1.4. 2 p. 10, 1. 3. 5 p. 7, 1. 3. 8 p. ii, 1. 26. 3 p. 10, 1. 17. 6 p. 6, 1. 25. 9 p. 12, 1. 4. TRANSLATION INTO LATIN 239 with walls. 24. The Lacedaemonians said that if any city out- side of the Peloponnesus had walls, the enemy would take possession of them. 25. Themistocles will restore the walls at special personal risk, 1 because the Lacedaemonians have attempted to prevent the Athenians from- building them. 26. The Lacedaemonians knew that the Athenians had gained so much glory because they had crushed the Persians at Marathon and at Salamis, that they would have to contend 3 with them for the hegemony. 3 27. Let us send ambassadors to Athens, to pre- vent the citizens from surrounding the city with walls. 28. The other ambassadors will not return until they see that the walls are high enough to protect. 4 29. Let us spare no place, but let us collect from all sides what is suitable for fortifying the city. 30. Nepos says that the walls of Athens were made of shrines and tombs. 31. When Themistocles had come to Lacedaemon, he said that he did not wish to go before the magistrates until his col- leagues came. 32. Themistocles attempted to deceive the Lacedaemonians, in order that the Athenians might surround their city with walls, 33. When the ambassadors said that not much of the fortification remained (unfinished), Themistocles said to the Lacedaemonians that they ought 5 to send trustworthy men to look into the matter. 34. Do not let the ambassadors of the Lacedaemonians go until I myself have been released. 35. After the city had been surrounded by high walls, Themis- tocles said that the Athenians had done it by his advice, 6 and that what they had done was advantageous to the whole of Greece. 36. The Lacedaemonians will act unjustly, if they do not send Themistocles back to Athens. 37. Since Themistocles could not escape the envy of his fellow-citizens, he went to live at Argos. 38. Although 7 Themis- tocles had been driven from Athens by ostracism 8 and had gone 1 p. 12, 1. 16. 3 p. 12, 1. 25. 5 p. 12, 1. 18. 7 p. 11. 1. 29. 2 p. 6, 1. 25. 4 p. 12, 1. 31. 6 p. 13, 1. 23. s p # i^ t i # 2. 240 EXERCISES FOR to Argos to live, he was accused in his absence by the Lacedae- monians, who alleged ' that he had made a league with the king of Persia to overthrow Greece. 39. The chief men of Corcyra said that they were afraid that the Lacedaemonians and Atheni- ans would make war on them because they had received Themis- tocles. 40. In order that the king of the Molossians might protect him, Themistocles is said to have taken the king's little son and to have fled into a shrine. He said that he would not come out of the shrine until the king received 2 him under his protection. 41. "If I am carried by the storm to Naxos," said Themistocles, " I must perish, since the army of the Athenians is there." 42. Themistocles told the master of the ship who he was, and said that he would give him many gifts if he would save him. 43. When the master of the ship was seized with pity and had taken Themistocles to Ephesus, the latter said that afterwards he would requite 3 him for his service. 44. Although many have written that Themistocles went to Asia when Xerxes was king, Nepos says that he believes Thucydides when he says that Themistocles went to Artaxerxes. 45 . Themistocles, in the letter which he wrote to King Artaxerxes, said that although he had inflicted very many injuries on the Persians, he would be a good friend of the king if he should obtain his friendship. 46. Themistocles said that he had informed Xerxes by a letter that the Greeks were going to destroy the bridge which the king had made over the Helles- pont. 47. The king said that he would pardon Themistocles, because he admired his high spirit. 4 48. After Themistocles had given the space of a year to the literature and language of the Persians, he was able to speak more elegantly than the native Persians. 49. The king said : " I will give you three cities, — Magnesia to furnish you with bread, Lampsacus from which you may get wine, and Myus to supply you with dainties." 1 Express by quod and the subj. ; cf. p. 14, 1. 8. 2 p. 14, 1. 20. 3 p. 15, 1. 24. 4 p. 14, 1. 20. 5 p. 15, 1. 2. TRANSLATION INTO LATIN 241 50. Many writers say that Themistocles was not able to keep his promise to the king, and that, therefore, he took poison ; but Thucydides, who was nearest 1 to Themistocles in time, says that he died a natural death. 2 Themistocles persuaded the Athenians to build a fleet with the money which came in from the mines, in order that they might become skilled in naval warfare. When Xerxes invaded Greece with a great army, and wished especially to attack 3 the Athenians, because they had defeated Darius at Marathon, this fleet was a means of safety for all Greece ; for with it Themistocles fought with 4 Xerxes at Salamis and conquered him. Although Themistocles had been a means of great glory to the Athenians in peace and in war, he was not requited accord- ing to his deserts ; for on account of the envy of his fellow- citizens he was driven from the city and forced to go to Argos, and afterwards to Persia. Artaxerxes pardoned 5 him for the many evils which he had inflicted on his house and gave him many gifts. Themistocles had promised that he would over- throw Greece, and since he could not fulfil his promises he is believed by many to have taken poison. III. ARISTIDES. Aristides, who was of about the same age as Themistocles, was called the Just on account of his integrity. But neverthe- less, Themistocles, who excelled him in eloquence, was able to cause him to be punished by ostracism with a ten years' exile. It is said that Aristides himself saw a man writing the name of Aristides upon a potsherd, in order that he might be banished from his country, and that when he asked him what Aristides had done that he should be considered worthy of such a pun- 1 p. 15, 1. 6. 2 p. 16, 1. 10. 3 p. 10, 1. 12. 4 p. 10, 1. 32. 5 p. 15, 1. 25. 242 EXERCISES FOR ishment, the man said that he did not like it because Aristides had worked so hard to be called the Just. Nepos tells us that Aristides was recalled to his native coun- try six years after he had been banished, and that he took part in the battles of Salamis and Plataea ; but that his most glori- ous deed was that he caused the leadership on the sea to be transferred from the Lacedaemonians to the Athenians. IV. PAUSANIAS. The most illustrious deed 1 of Pausanias the Lacedaemonian was that he defeated Mardonius at Plataea. After the battle of Plataea, Pausanias was so elated by the victory, that he wrote on the tripod which he set up at Delphi that he had conquered the Lacedaemonians at Plataea. The Lacedaemonians, however, when they had erased the epigram which Pausanias had written, wrote nothing but the names of the States whose forces had been present 2 at the battle. Pausanias is said to have stormed Byzantium, and to have taken several relatives of the king, and when he learned that they were his relatives, to have sent them to the king as a gift. He promised that if the king would give him his daughter in marriage, he would crush 3 Sparta and the rest of Greece. The king replied that if Pausanias did what he had promised, he would give him his daughter in marriage, but before Pausanias could act 4 he was recalled to Lacedaemon. When Pausanias not long afterward had returned to the army of his own accord, he is said not only to have changed his native habits, but also to have assumed royal state, and to have banqueted more luxuriously than the Spartans could endure. As soon as the Lacedaemonians knew that he was unwilling to return to Sparta, and had formed plans unfriendly 1 p. 17, 1. 23. 2 p. 17, 1. 19. 3 p. 15, 1. 31. , 4 p. 6, 1. 23 ; p. 20, 1. 13. TRANSLATION INTO LATIN 243 to his country, they are said to have sent ambassadors to him to order him to return home. When Pausanias had returned to Sparta, the Lacedaemonians feared that he would stir up the Helots, who perform the ser- vice of slaves among the Lacedaemonians, by promising them that he would give them liberty ; but although/ according to the laws of Sparta, any ephor might throw the king into prison, they did not wish to arrest Pausanias until they had clear 1 proof. Now there was a youth from Argilus, to whom Pausa- nias had given a letter for Artabazus. He suspected that Pau- sanias had written something about him, because no one of those who had carried letters from Pausanias to Artabazus had ever returned. So he opened 2 the letter and found that Pausanias had ordered that he be killed. So the youth fled to the shrine of Neptune at Taenarum, 3 and sat on the altar as a suppliant of the god. Pausanias came to the same place, and asked the Argilian why he had done this. The youth replied that he had found out that if he delivered the letter to Artabazus, he must die. When Pausanias begged him not to tell what he had learned, the ephors, who were in a place under ground near the temple of Neptune, heard what was said, and returned to Sparta with Pausanias, in order to arrest him in the city. But Pausanias is said to have guessed 4 from the face of one of the ephors that he was going to be arrested, and to have fled into the temple of Minerva. The ephors ordered the doors of the temple to be blocked up, and the roof to be destroyed, and his own mother is said to have brought the first stone. Pausanias died near the temple, after he had been carried out half dead, and was buried not far off. 1 p. 21, 1. IO. 2 p. 21, 1. l6. 3 p. 31, 1. 3. 4 p. 9( J, x g 244 EXERCISES FOR V. CIMON. Cimon was the son of Miltiades, who conquered the Persians at Marathon. In his youth he was cast into prison, because his father had not been able to pay the fifty talents which he had been fined 1 because he had not captured the island of Paros. But he was freed by his wife Elpinice, who said that she would marry one Callias, who wished to wed her, if he would pay the money. After Cimon was freed from prison, he speedily became the chief man 2 of the Athenians. Nepos says that his most glorious 3 deed was that he defeated the Cypriotes and Phoenicians near Mycale in a naval battle. But he incurred the same hatred on the part 4 of his fellow-citizens that his father had incurred, and was ostracized. It is said that the Athenians soon regretted their action, and recalled Cimon five years after he had been banished, although he had been condemned to an exile of ten years. 5 He died not long afterwards while besieging the town of Citium in Cyprus. Cimon was a man of great generosity. It is said that every day he invited to dinner all those whom he saw uninvited in the market place, and that he buried many poor Athenians at his own expense. VI. LYSANDER. Nepos says that if the reputation of Lysander, the Lacedae- monian, was great, he acquired it by good luck rather than by merit ; for although he brought the war to an end, which had been waged against the Peloponnesians for twenty years, it was not done by the valor of his own army, but by the want of discipline of his opponents. After the victory Lysander began to conduct himself with great cruelty. He drove out of all the states those who favored 1 p. 8, 1. 8. 3 p. 17, 1. 23. G p. 24, 1. 18. 2 p. 23, 1. 19. 4 Express by the gen. TRANSLATION INTO LATIN 245 the interests l of the Athenians, and entrusted the government in each state to ten men, all of whom were bound to him by (ties of) hospitality. Then he is said to have planned to do away with kings at Sparta. In order to do this he is said to have attempted first to bribe the Delphic oracle, then that at Dodona. When he had failed 2 in this, and had been unable to bribe the priests of Jupiter Hammon, he was accused by the Africans of 3 having attempted to bribe them. Although he was acquitted, he was killed by the Thebans, when he was on his way to Orchomenos. The action of Pharnabazus regarding Lysander is worth telling ; 4 Lysander is said to have asked him for a letter, which he might give to the ephors as a proof of the uprightness with which he had carried on the war in Asia. Pharnabazus is reported to have given him a weighty document in which he praised 5 Pausanias greatly ; but while the letter was being sealed, to have substituted another of the same size and so like it that it could not be distinguished from it, in which Pausanias was accused of avarice and treachery. Thus Pharnabazus made Pausanias his own accuser. 1 p. 26, 1. 19. 4 Use dlgnus with a rel. clause with the subj. 2 p. 27, 1. 18. 5 p. 28, 1. 8. 3 p. 27, 1. 30. RULES FOR PRONUNCIATION OF GREEK AND LATIN PROPER NAMES. 1 Accent. i. A word may have two, or even three or four, accents; e.g. , Cap-pa-do-ci-a. 2. If only two syllables precede the primary accent, the secondary accent is on the first; e.g., Ar-ta-xer-xes. 3. In words of two syllables, accent the first; eg., Lem-nus. 4. In words of more than two syllables, accent the penult, if long, other- wise the antepenult; e.g., Cor-o-ne-a, Cor-in-thus, Ed-men-es. Syllabication. 1. Two vowels coming together, and not forming a diphthong, must be divided; e.g., De'us. 2. A single consonant, or mute with / or r, between the last two vowels of a word, or between the vowels of any two unaccented syllables, must be joined to the latter vowel; e.g., Cy' -prus, Pel-o-/0?z-ne'-sus. 3. A single consonant, or mute with / or r, before an accented vowel must be joined to that vowel, so also a single consonant after it, except in the penult; e.g., Meg-z-ba-zus. Exceptions. 1. A single consonant, or mute with / or r, after an accented a, e, or 0, and before two vowels the first of which is e, i, or y, must be joined to the following vowel; e.g., Pau-sa'-m-as. 2. A single consonant, or mute with /or r, after an accented u, must be joined , to the following vowel; e.g., Su'-;«-um, U-^'-ca, except Pub-\\-xvs>. Sounds of the Letters. Vowels. I. A vowel ending an accented syllable has its long English sound; e.g., Gor-7j/-na. 1 Owing to the great number of proper names in the Lhies, it has been thought best to publish these rules. They were prepared by Professor A. H. Pattengill, of the Univer- sity of Michigan, and have been used by him for several years. They are given without change, except that the examples have been taken as far as possible from the text. The marks of quantity are intended to indicate the sound of the vowels in English. 246 RULES FOR PRONUNCIATION 247 (a) But a at the end of an unaccented syllable has the sound of a in America; e.g., Do-d6-;w, Lamp-ja-cus. (b*) E, 0, and // at the end of an unaccented syllable have nearly the same sound as when accented, only not so distinct; e.g., Lac-z-a-na. (d) Y = I in all cases. 2. A vowel has its short English sound when followed by a consonant in the same syllable; e.g., Or-c/iJm-e-nos. Exception. — Es at the end of a word is pronounced like the English word ease; e.g., Mil-ti-a-^. Diphthongs. 1. Ae and ce — e in all cases; e.g., Bce-6-X\-z, Tan-a-rum. 2. When at, ei, oi, and yi are accented and followed by another vowel, the i — initial y, as in your, and the vowel before it has its long sound; e.g., A-chai-a (pronounced A-cha-ya). 3. Au = aw, in law; e.g., Clau-di-xxs, Tau-r\is. 4. Etc — u long; e.g., Eu-boe-a.. Consonants. The consonants have in general the same sounds as in English. 1. C zndg are soft before e, i, y, se and ce; e.g., A-ges-i-\a-\is, Cor-ry-ra. 2. Ch always has the sound of k; e.g., C/ii-os. 3. C, s, and / before i preceded by an accented syllable and followed by a vowel have the sound of sh ; eg., Sic-y-on (Sish-e-on), Bce-6-/i-a. 4. After s, t, or x, t keeps its hard sound ; e.g., Clas-//§/)eia], f., Alexandria, a city in Egypt, at the mouth of the Nile, founded by Alexander the Great. alias, [alius], adv., at another time ; in other respects, otherwise. alienigena, -ae, [alius, cf. gigno], adj., born in another land, foreign. As subst, m., foreigner, alien. alieno, -are, -avi, -atus, [alienus], I, make strange ; estrange, alien- ate, set at variance. alienus, -a, -um, comp. alienior, sup. alienissimus, [alius], adj., of another, another's ; foreign, strange ; unfitting, unfavorable, Unseasonable, improper. ALIO IO AMITA alio, [old dat. of alius], adv., to another place, elsewhere, longe ali5 spectare, to have a very dif- ferent purpose. aliquamdiu, [aliquam, diu] , adv., for a while, for some time. aliquando, [alius, quando], adv., at some time or other, sometimes, once ; at length, at last. aliquanto, [aliquantus] , adv., by some little, somewhat, rather. aliquantum, -i, [aliquantus], n., a little, a considerable amount, something. aliquantum, [aliquantus] , adv., somewhat, in some degree, consid- erably. aliquantus, -a, -um, [alius, quan- tus], adj., some, considerable. aliqui, aliqua, aliquod, gen. ali- cuius, dat. alicui, [alius, qui], indef. pron. adj., some, any. aliquis, aliqua, aliquid, gen. ali- cuius, dat. alicui, nom. and ace. pi. n. aliqua, [alius, quis], in- def. pron., some one, some one or other; something, anything; pi., some, any. aliquot, [alius, quot], indef. num. adj., indecl., some, several. aliquotiens, [aliquot], adv., sev- eral times. aliter, [alis, old form of alius], adv., in another way, otherwise. alius, -a, -ud, gen. alius, dat. alii, adj., another, other, different ; the rest of alius . . . alius, one . . . another, the one . . . the other ; pi. alii . . . alii, some . . . others. alo, alere, alui, altus or alitus, 3, feed, nourish, support, maintain. Alpes, -ium, f. pi., the Alps. Alpicus, -a, -um, a rare form for Alpinus, [Alpes], adj., Alpine. As subst, Alpici, -orum, m. pi., dwellers among the Alps, inhabi- tants of the Alpine regions. arte, comp. altius, sup. altissime, [altus], adv., high, on high; deeply, far ; profoundly, highly. alter, altera, alterum, gen. alte- rius, dat. alteri, pron. adj., one of two, the one, the other, the sec- ond, a second, alter . . . alter, the one . . . the other ; pi. alteri . . . alteri, the one party . . . the other. alteruter, -utra, -utrum, gen. al- terutrius, dat. alterutri, [alter + uter], pron. adj., one of the other, one of two. altitudo, -inis, [altus], f., height, loftiness. altus, -a, -um, comp. altior, sup. altissimus, adj., high, tall, deep. amator, -oris, [amo], m., lover, friend. ambitio, -onis, [ambio], f., going about ; soliciting of votes ; desire for popularity, ambition; ostenta- tion. ambitus, -us, [ambio], m., going about; canvassing for votes. amice, [amicus], adv., in a friendly manner. amicitia, -ae, [amicus], {^friend- ship. amiculum, -i, [amicio], n., outer garment, mantle, cloak. amicus, -a, -um, comp. amicior, sup. amicissimus, adj., loving, friendly, kind, favorable. amicus, -i, [amicus], m., loving one, dear one, friend. amissus, -us, [amitto], m., loss. amissum, -i, [part, of amitto], n., loss. amita, -ae, f., father's sister ; aunt. AMITTO I I ANTE amitto, -mittere, -misi, -missus, [a + mitto], 3, send away, let go; lose. amo, -are, -avi, -atus, 1, love, be fond of, amoenitas, -atis, [amoenus], f., pleasa ntness, delight/ 'illness. amor, -oris, [amo], m., love. amoved, -movere, -mdvi, -motus, [a + moved], 2, move away, take away, remove. Amphipolis, -is, ['A/^hroXis], f., Amphipolis, a celebrated city in Macedonia, on the river Strymon. amphora, -ae, [a/j.cpopeus'], f., am- phora, a long, pointed jar, with two handles at the top; wine-jar. amplitudo, -inis, [amplus], f., extent, size ; greatness. amplius, [comp. of amplus and ample], indecl. subst., adj., and adv., more, further ; besides, more than. amplus, -a, -um, comp. amplior, sup. amplissimus, adj., great, large ; grand, noble, distinguished. Amyntas, -ae, ['A/xiJvTas], m., Amyntas, king of Macedonia, father of Philip, and grandfather of Alexander the Great. an, conj. introducing the second part of a double question, or, or rather, or indeed. The first member ordi- narily has utrum or -ne, but is sometimes omitted. In direct questions an is often not trans- lated; in indirect questions, whether. anagnostes, -ae, [avayvucrTris], m., reader. anceps, -cipitis, [an = ambi-, cf. caput], adj., two-headed; double, two-sided; uncertain, indecisive ; dangerous, perilous. ancora, -ae, [#7*17)0], f., anchor. in ancoris, at anchor. Andocides, -is or -i, ['AvdoKLSrjs], m., Andocides, a celebrated orator and general at Athens during the Peloponnesian war. anfractus, -us, [am- = ambi-, cf. frango], m., turning, bending around ; circuitous route. ango, -ere, — , — , 3, press tight, choke; vex, trouble, torment, an- noy. angustiae, -arum, [angustus], f. pi., narrowness ; narrotu place; difficulty, perplexity. angustus, -a, -um, comp. angu- stior, sup. angustissimus, [cf. ango], adj., narrow, contracted, difficult, angustum mare, strait. J Anicia, -ae, f., Anicia, wife of Ser- vius Sulpicius. anima, -ae, f., air ; breath, spirit ; life, soul. animadverto, -vertere, -verti, -versus, [animum -f- adverto], 3, turn the mind to, notice ; per- ceive, see ; censure, punish. animatus, -a, -um, [part, of ani- md], adj., disposed, minded. animus, -i, m., soul, life; mind, reason; courage, spirit; inclina- tion, purpose; feeling. esse alicui in animo, to intend. annalis, -is, abl. annali, [annus], m., record of events, chronicles, annals. anniculus, -a, -um, [annus], adj., for a year, a year old. annus, -i, m.,year. annuus, -a, -um, [annus], adj., for a year, lasting a year. ante, adv. and prep., before. (1) As adv., of space, before, in front; of time, before, pre- ANTEA 12 APPELLO viously, ago. ante quam or antequam, sooner than, before. (2) As prep, with ace, of space and time, before; in compari- sons, before, superior to, in com- parison with. antea, [ante + ea], adv., before, formerly, previously. antecedo, -cedere, -cessi, — , [ante + cedo], 3, go before, pre- cede ; surpass, excel. anteeo, -ire, -ivi or -ii, — , [ante 4- eo], irr., go before, precede ; surpass, excel. antefero, -ferre, -tuli, -latus, [ante + fero], irr., bear before; place before, prefer. antepono, -ponere, -posui, ante- positus, [ante 4- pond] , 3, set before ; prefer. ante quam, see ante. Antigenes, -is, ['Aj/tty^s], m., Antigenes, one of Alexander's generals. Antigonus, -1, ['Avrlyovos'], m., Antigonus, one of the most cele- brated of Alexander's generals, the first to assume the title of king after Alexander's death. Antiochus, -1, [ 'AvtLox<>s~\, m., An- tiochus, the name of several kings of Syria. In this book refers to Antiochus III., surnamed the Great ; he was induced by Hanni- bal to declare war against the Romans, but was defeated near Mt. Sipylus, in Magnesia, in 190 B.C. Antipater, -tri, [' Avrlirarpos'], m., Antipater, one of the generals and successors of Alexander. antiquitas, -atis, [antiquus], f., age, antiquity ; ancient times, his- tory of ancient times. antiquitus, [antiquus], adv., of old, long ago. antiquus, -a, -um, comp. anti- quior, sup. antiquissimus, [an- te], adj., ancient, former ; old. antistes, -itis, [ante, cf. sto], m. and f., guardian of a temple, priest. antisto, -stare, -steti, — , [ante + sto], I, stand before; surpass, excel. Antonius, -a, the name of a Ro- man gens. In this book refers to Marcus Antonius, Mark Antony, the triumvir. anulus, -1, m., ring, finger-ring. aperio, -Ire, -ui, -tus, 4, un- cover ; open, disclose, show ; dis- close, reveal, make known. apertus, -a, -um, comp. apertior, sup. apertissimus, [part, of ape- ri5], adj., unclosed; open; clear, manifest. Apollo, -inis, ['Air6X\w»'], m., Apollo, son of Zeus and Latona, god of divination, of the healing art, of poetry and music. Apollocrates, -is, ['AiroWoKpd- tt7s], m., Apollocrates, eldest son of Dionysius II., tyrant of Syra- cuse. apparatus, -us, [appar5], m., preparation ; implements, sup- plies, instruments ; magnificence. appared, -parere, -parui, — , fut. part, appariturus, [ad + pareo], 2, appear, come in sight ; be plain, be manifest; appear as servant, serve, attend. apparo, -are, -avi, -atus, [ad 4- paro], 1, prepare, make ready. appello, -pellere, -puli, -pulsus, [ad 4- pelld], 3, drive to, bring to land. APPELLO ARGUO appello, -are, -avi, -atus, [ad + I pelld], I, address, call by name ; ' term, entitle. Appenninus, -I, m., the Apenni/ns, a long range of mountains running the length of the Italian penin- sula. appeto, -ere, -ivi, -Itus, [ad + petd], 3, strive for, desire, seek. Appius, -a, -urn, [Appius], adj., Appian, applied to the Appia via, the Appian Way, running southward from Rome to Capua. For some miles from the Porta Capena, by which it left the city, it was bordered on each side by tombs, the remains of many of which are still to be seen. applied, -are, -avi or -ui, -atus, I, attach, add. appono, -ponere, -posui, appo- situs, [ad + ponoj, 3, put at, place near, set before, set over. apporto, -are, -avi, -atus, [ad + porto], I, carry, bring. apprime, [ad, primus], adv., first of all, in the highest degree, chiefly. appropinquo, -are, -avi, -atus, [ad + propinquo], 1, draw near, approach. Aprilis, -e, [aperio], adj., of the 7iio nth of April, of April. aptus, -a, -um, comp. aptior, sup. aptissimus, adj., fitted ; suitable, fit. apud, prep, with ace, at, near, with, among ; in the presence of; _ at the house of; in the works of. Apulia, -ae, f., Apulia, one of the divisions of Italy, in the south- eastern part; it lies north of Cala- bria, east of Lucania and Sam- f nium. aqua, -ae, f., water. aquilo, -onis, also aquilo ventus, m., the north wind. ara, -ae, f., altar. arbitrium, -i, [arbiter, Judge] , n., Judgment, decision; authority, power. arbitror, -ari, -atus sum, [arbi- ter], I, dep., testify ; be of an opinion, think, consider. arbor, -oris, f., tree. Arcadia, -ae, ['ApicaSia], f., Ar- cadia, one of the divisions of Greece, situated in the middle of the Peloponnesus. Areas, -adis, ['Ap/cds], adj., of Arcadia, Arcadian. As subst., m., Arcadian, inhabitant of Ar- cadia. arcesso, -ere, arcessivi, arcessi- tus, [intens. of accedo], 3, cause to come, summon, invite. Archias, -ae, ['Apxia.s'], m., Ar- chias, a Theban magistrate. Archinus, -1, ['Apx^os], m., Ar- chinus, a Theban magistrate. Arete, -es, ['Aper^], f., Arete, a daughter of Dionysius the Elder, tyrant of Syracuse. argentum, -1, n., silver; by me- tonymy, money. Argi, -orum, see Argos. Argilius, -a, -um, adj., of Argi lius, a city in Thrace, Argilian. As subst., Argilius, -1, m., Argilian, inhabitant of Argilius. Argivus, -a, -um, adj., of Argos, Argive. As subst., Argivus, -i, m., inhabitant of Argos, Argive. Argos, only nom. and ace. n., also Argi, -orum, m. pi, ['A/t^os], Argos, a city in Argolis, in the north- eastern part of the Peloponnesus. arguo, -ere, -ui, -utus, 3, make known ; accuse, complain of blame. ARIOBARZANES 14 ASPENDIUS Ariobarzanes, -is. [ 'Apio/3ap£a- nys], m., Ariobarzanes, satrap of 1 Phrygia, father of Mithridates. Aristides, -is, ['ApurrdSTjs], m., Aristides, an Athenian statesman and general, surnamed the Just [ on account of his integrity. See ill. Aristomache. -es, ['Apio-rop-dx??], f., Aristomache, wife of Dionysius the Elder, tyrant of Syracuse. Aristocrates, -is, [ 'ApiaroKpd- Trjs~\, m., Aristocrates. arrua. -orum, n. pi., implements, outfit ; implements of war, arms, weapons. arrnatura. -ae, f., armor, equip- ment. armatus, -a, -um, [part, of armo], adj., armed, in arms. As subst., armati, -orum, m. pi., armed men, soldiers. Armenius, -a, -um, Armenian, of Arjnenia, a country in the northeastern part of Asia Minor. As subst., Armenius. -i, m., in- habitant of Armenia, Ar?nenian. armilla. -ae, [armus, shoulder, arm], {., bracelet, armlet. armo, -are, -avi, -atus, [arma], I, furnish with arms, arm, equip. Arretimis, -a, -um, of Arreiium, at Arretium, a town in the eastern part of Etruria, modern Arezzo. ars. artis, f., art, skill ; knowledge, accomplishment ; device, strata- gem. Arsidaeus, -i, m., Arsidaeus, son of Datames. Artabanus, -i, [ "Aprdfidpos], m., j Artabanus, a Persian prefect. Artabazus, -i. ['Aprd,3afos], m. Artabazus, prefect of Phrygia un der Xerxes. Artaphernes, -is, [ 'AprcKpefp^s], m., Artaphernes, nephew of Darius Hystaspis. With Datis he com- manded the Persian forces at Marathon. Artaxerxes, -is, ['Apra^p^s], m., Artaxerxes, the name of two Persian kings. (1) Artaxerxes Macrochir, or ' long-handed,' son of Xerxes, reigned from 465 to 424 B.C. (2) Artaxerxes Mn'emon, or 'of the good memory,' son of Darius Nothus, reigned from 405 to 362 B.C. Artemisium, -i, ['Apre/uaiov], n., Artemisiztm, a promontory forming the northern end of the island of Euboea, famous for the sea-fight between the fleet of Xerxes and that of the Greeks under Eurybi- ades in 480 B.C. artifex, -icis, [ars, cf. facio], m. and f., artist, artificer ; builder. arx. arcis, [cf. arceo]. f., castle, citadel ; stronghold ; the acropolis of Athens. ascendo, -scendere, -scendi, as- census, [ad + scando], 3, mount, climb, ascend ; embark. ascisco, -ere, -ivi, -itus, [ad + scisco], 3, take to oneself, adopt, assume. ascitus. -a, -um, [part, of ascisco], adj., adopted, foreign, assumed. Asia, -ae, f.. Asia, referring to Asia as distinguished from Europe, to Asia Minor, or to the Roman prov- ince of Asia. aspectus, -us, [aspicio], m., seeing, looking at, sight, view, glance ; appearance, look, aspect. Aspendius. -a, -um. adj., Aspen- dian, of Aspen dos. a town of Pam- ASPERGO 15 AUGEO phylia on the Eurymedcm. As subst., Aspendius, -1, m., Aspen- • dian, inhabitant of Aspendos. aspergo. -spergere. -spersi. as- persus, [ad + spargd], 3, scatter, ! sprinkle ; stain, asperse. asperitas. -atis, [asper], f., rough- ness, harshness, cruelty. aspernor, -ari. -atus sum, [a 4- spernor], 1, dep.. a., disdain, de- v. reject. aspicio. -spicere. -spexi, aspec- tus. [ad -r speci5J, 3, look upon ; regard, inspect. Aspis. -idis, m., Aspis, a king of Cataonia in southern Cappa- docia. asporto. -are. -avi. -atus. [abs + portd], I, carry away, remove. astu. [dtrri'], n.. indecl., city, espe- cially Athens. at. conj., but. but yet; however, nevertheless ; but on the contrary. Athamanes. -um, m., Athamanes, a people in Epirus, on the boun- dary of Acarnania and Aetolia. Athenae. -arum, ['Atf^cu], f. pi., Athens, chief city of Greece, situated in Attica, in the south- eastern part of central Greece. Atheniensis, -is. adj., of Athens, Athenian. As subst., m., an Athenian, inhabitant of Athens. athleta, -ae, [00X77x775], m., -wrest- ler, athlete, competitor in public games. atque. before consonants ac, [ad + -que], conj., and also, and, and moreover ; with words imply- ing comparison, as, than. attendo, -tendere, -tendi. atten- tus. [ad + tendo], 3. stretch toward, direct; with animum. give attention, attend to, consider. Attica, -ae, ['Attract}] , f., Attica. a division of central Greece. Atticua, -a, -um, adj., of Attica. Attic. As subst. Attici, -drum, m. pi., the Attics, i.e. the Athe- nians. Atticus. -I. m., Atticus, surname of T. Pomponius Atticus, a friend of Cicero. See XXV. attingo, -tingere, -tigi, attactus, [ad + tango], 3, touch; reach, arrive at ; be near, border on ; enter upon, engage in ; touch upon, mention. attuli, see adfero. auctor, -oris, [augeo], m., pro- ducer ; promoter, adviser ; au- thority, narrator ; originator, cause. auctoritas, -atis, [auctor], f., au- thority, power ; influence, dignity ; weight, prestige, importance. audacter, comp. audacius, sup. audacissime, [audax], adv., boldly. audax. -acis, comp. audacior, sup. audacissimus, [audeo], adj., daring, bold. audeo, -ere, ausus sum, 2, semi- dep., dare, venture, risk. audio, -ire, -ivi, -itus, 4, hear, know ; listen to ; assent to ; be called, be named, be regarded. dicto audientem esse alicui, to be obedient to any one, obey any one. aufero, auferre, abstuli, ablatus, [ab + fero], irr., take away, carry away, remove ; steal. aufugio. -fugere, -fugi, — , [ab + fugio] , 3, flee azvay, escape ; flee from. augeo, augere, auxi, auctus, 2, increase, enlarge ; advance. AULICUS BENEFICIUM aulicus, -I, [aula, court], m., courtier. Aurelius, -a, the name of a Roman gens. In this book refers to C. Aurelius Cotta, consul B.C. 200. aureus, -a, -um, [aurumj, adj., of gold, golden. auris, -is, [cf. audio], f., ear. aurum, -I, n., gold. aut, conj., marking an important difference, or; corrective or em- phatic, or at least, or rather, or else, aut . . . aut, either . . . or. autem, conj., always postpositive, but, however, moreover, and now. Automatia, -ae, [Auro/xar/a], f., Automatia, the goddess of Chance. Autaphradates, -is, [Avra^pd- SctTTjs], m., Autaphradates, satrap of Lydia under Artaxerxes II., and one of his best generals. auxilium, -i, [cf. auged], n., help, aid; pi. often auxiliary troops, auxiliaries. avare, [avarus], adv., greedily, covetously, avariciously. avaritia, -ae, [avarus] f., greed, avarice. avarus, -a, -um, adj., greedy, grasp- ing, covetous. aversus, -a, -um, [part, of averto], adj., turned away, turned back; behind, in the rear. averto, -vertere, -verti, -versus, [a + vertd], 3, turn away, turn aside, keep off, avert. avoco, -are, -avi, -atus, [a + voco] , 1 , call off, call azvay ; %vith- draw ; divert, turn. avunculus, -i, [dim. of avus], m., mother's brother, uncle. avus, -i, m., grandfather. Babylon, -onis, [BapvXwv], f., Babylon, the chief city of Babylo- nia, on the Euphrates. Baebius, -a, the name of a Roman gens. In this book are mentioned : (1) Cn. Baebius Tamphilus, con- sul in B.C. 182. (2) M. Baebius 7'amphilus, con- sul in B.C. 181. Bagaeus, -I, [Btrycuos], m., Bagae- us, the name of a Persian. Balbus, -i, m., Balbus, surname of L. Cornelius Balbus. barba, -ae, f., beard. barbarus, -a, -um, [/3dp/3a/>os] , adj., of strange speech, foreign, strange ; barbarous, uncivilized. As subst., barbarus, -i, m., for- eigner, barbarian. Barca, -ae, [Bap/ccts], m., Barca, surname of Hamilcar, the father of Hannibal. beatus, -a, -um, comp. beatior, sup. beatissimus, [part, of bed], adj., happy, prosperous, fortunate ; rich. bellicosus, -a, -um, comp. belli- cosior, sup. bellicosissimus, [bel- licus], adj., warlike, given to fighting. bellicus, -a, -um, [bellum], adj., of war, military, warlike. bello, -are, -avi, -atus, [bellum], I, wage ioar, fight, contend. bellum, -1, [for duellum from duo], n., war. Loc. belli, in war. bene, comp. melius, sup. optime, [bonus], adv., well, successfully ; very. beneficium, -i, [bene, cf. facio], n., favor, kindness, service. BENEVOLENTIA 17 CAECILIUS benevolentia, -ae, [bene, cf. volo], f., good-will, kindness, favor. benlgnitas, -atis, [benignus], f., kindness, friendliness, courtesy. bestia, -ae, f., beast, animal. bi-, insep. prep. , twice, double. biduum, -i, [bi-, cf. dies], n., period of two days, two days. bini, -ae, -a, [cf. bis], distr. num., two by two, tioo at a time. bis, num. adv., twice, on tzvo occa- sions. Bithynia, -ae, f., Bithynia, a prov- ince in the northern part of Asia Minor. Bithynus, -a, -urn, adj., of Bithy- nia, Bithynian. As suhst., Bithy- nus, -i, m., Bithynian, inhabitant of Bithynia. Bizanthe, -es, \J5i(ravdrf\, f., Bi- zanthe, a city in Thrace, on the Propontis. blandus, -a, -um, adj., flattering, caressing ; pleasant, agreeable. Blitho, -onis, m., Blitho, surname of Snlpicius Blitho, a Roman historian. Boeotus, -a, -um, [Botwros], adj., Boeotian, of Boeotia, a province of central Greece, northwest of Attica. As subst., Boeotus, -i, Boeotian, inhabitant of Boeotia. bonitas, -atis, [bonus], f., good- ness, friendliness, kindness ; vir- tue, blamelessness. bonus, -a, -um, comp. melior, sup. optimus, adj., good. As subst., bonum, -i, n., good thing, the good ; boni, -orum, m. pi., the good, good men, a term applied to themselves by the optimates, or aristocracy, bona, -orum, n. pi., goods, possessions. boreas, -ae, m., also boreas ven- tus, the north wind. brevi, [abl. of brevis], adv.. in a little while, in a short time, soon. brevis, -e, adj., short, brief. brevitas, -atis, [brevis], f., short- ness ; brevity, conciseness. breviter, [brevis], adv., shortly, briefly. Brutus, -i, m., Brutus, a surname of the Junian gens. In this book refers to : (1) M. Junius Brutus, the leader, with Cassius, of the assassins of Julius Caesar. (2) D. Junius Brutus, brother of M. Junius Brutus. Byzantium, -i, [Bi^di/noi/], n., Byzantium, a city of Thrace on the Bosphorus, now Constanti- nople. Byzantius, -a, -um, of Byzantium, Byzantine. As subst., Byzantius, -I, m., Byzantine, inhabitant of Byzantium. C, originally = C and G; with proper names = Gaius. a Roman forename. Cadmea, -ae, properly adj., supply arx, [KaS/xeia], f., the Cadmea, the citadel of Thebes. cado, -ere, cecidi, casurus, 3, fall; be killed ; take place, happen. caduceus, -1, [/c^pwcaoy], m., her- ald's staff. Cadusil, -orum, m. pi., the Cadu- sians, a race of mountaineers dwelling on the western shore of the Caspian Sea. Caecilius, -a, name of a Roman gens. In this book refers to Q. Caecilius, uncle of Atticus. CAEDES 8 CAPITOLIUM caedga, -is, [cf. caedo], f., killing, slaughter, murder, massacre. caedo, caedere, cecidi, caesus, 3, cut, cut to pieces, kill, slay ; van- quish, destroy. caelum, -I, n., the sky, heaven, heavens. caerimonia. -ae, f, religious usage, sacred rite ; veneration, reverence. Caesar, -aris, m., Caesar, the name of a famous family of the Julian gens. In this book are mentioned : (1) C. Julius Caesar, the dic- tator. (2) C. Julius Caesar Octavia- nus, afterward called Augustus, the first emperor of Rome. Caesarianus, -a, -um, adj., of Caesar, relating to Caesar. Cae- sarianum civile bellum, the civil war between Caesar and Pompey. calamitas, -atis, f., loss, injury, harm ; calamity, disaster. Calidus, -i, m., Calidus, cognomen of C. Julius Calidus, a Roman poet of the Ciceronian Period. Callias, -ae, [KaXXtas], m., Cal- lias, a rich Athenian who married Elpinice, sister and formerly wife of Cimon. Callicrates, -is, [KaXXt/cpdr^s], m., Callicrates, an Athenian, the author of a successful conspiracy against the life of Dion. callide, comp. callidius, sup. callidissime. [callidus], adv., shrewdly, skilfully, cutiningly. calliditas, -atis, [callidus], f., shrewdness ; cunning, craft. callidus, -a, -um, comp. callidior, sup. callidissimus, [called], adj., practised, shrewd, cunning; cal- culating. Calliphron, -onis, [KaXX^pwi/], m., Calliphron, a teacher of danc- ing, from whom Epaminondas learned the art. Callistratus, -I, [KaXXhrrpa-ros], m., Callistratus, an Athenian orator, a contemporary of Epami- nondas. calx, calcis, f., heel ; hind foot. Camisares. -is, m., Camisares, a Persian general, father of Datames. campester, -tris, -tre, [campus], adj., of a level field, flat, level. campus, -i, m., plain, level field. canis, -is, m. and f., dog. Cannensis, -e, adj., of Cannae, at Cannae, a town in Apulia, in southeastern Italy, the scene of the defeat of the Romans by Hannibal in 216 B.C. cano, canere, cecini, — , 3, sing, chant; prophesy, predict, utter. canto, -are, -avi, -atus, [freq. of cano], 1, sing, play. Canus, see Gellius. capesso, -ere, -ivi, -iturus, [desid. of capio], 3, eagerly seize, lay hold of. rem publicam capes- sere, to undertake public business, to se?-ve one's country. capillus, -i, [cf. caput], m., hair of the head, hair. capio, capere, cepi, captus, 3, take hold of, take, seize ; take cap- tive, make prisoner ; captivate, charm ; cheat, deceive, betray ; choose, select ; affect, move, influ- ence; receive, obtain. Capitolium, -i, [caput], n., the Capitol, a temple on the southern apex of the Capitoline Hill, dedi- cated to Jupiter, Juno, and Mi- nerva; often the Capitoline Hill, the hill on which the capitol stood. CAPITULATIM 19 CATO capitulatim. [caput], adv., by heads, summarily. Cappadocia, -ae, [KairiradoKia], f., Cappadocia, a country in the eastern part of Asia Minor. Cappadox, -ocis, [Kairirddo^], m., a Cappadocia n. Captiani, -drum, m. pi., the Cap- tiani. a people of Asia whose ex- act location is unknown. captivus, -a, -um, [capio], adj., taken prisoner, captive. As subst, captivus, -1, m., prisoner, captive. captus, -1, [part, of capio], m., prisoner, captive. Capua, -ae, f., Capua, a city in Campania, 136 miles southeast of Rome. caput, -itis, n., head ; by metony- my, life, person, capitis abso- lutus, not condemned to death. Car. Caris, [Caria], m., a Carian, inhabitant of Caria. Cardaces, -um, [K6.p8a.Kes], m. pi., Cardaces, a class of Persian soldiers. Cardianus, -a, -um, adj., of Car- dia, a town of the Thracian Cher- sonese. careo. carere, carui, — , fut. part, cariturus, 2, be without, be free from, be destitute of; do without, refrain from ; hold aloof from, be absent from, patria carere, to be in exile. Caria, -ae, [Kcip/a], f., Caria, a province in the southwestern part of Asia Minor, south of Lydia. caritas, -atis, [carus], f., affection, love. Carthaginiensis, -e, adj., of Car- thage, Carthaginian. As subst., Carthaginiensis, -is, m.. Cartha- ginian, inhabitant of Carthage. Carthago, -inis, f., Carthage, a city on the northern coast of Africa, near the modern Tunis. cams, -a, -um, comp. carior, sup. carissimus, adj., dear, precious; beloved ; costly. casa. -ae, [cf. castra], f., small house, cottage, hut. Caspianus, -a, -um, adj., of the Caspian Sea. As subst., Caspi- anus, -i, m., dweller on the Cas- pian Sea. Cassandrus, -i, [KdoraavSpos], m., Cassander, son of Antipater and king of Macedonia. Cassius, -a, the name of a Roman gens. In this book refers to C. Cassius Longinus, originator of the conspiracy against Caesar. castellum. -i, [dim. of castrum], n., castle, fort, stronghold. castrum, -i, n., fortress, castle; pi. castra, -5rum. camp. casu. [casus], adv., by chance, ac- cidentally. casus, -us, [cado], m., fall ; event, occurrence ; chance, fortune ; over- throw, destruction ; misfortune, mischance, calamity. Cataonia, -ae, [Karao^a], f., Ca- taonia, a division of southern Cappadocia. caterva, -ae, f., crowd, throng ; troop, company, band. Cato, -onis, [catus, shrewd], m., Cato, name of a noted family of the Porcian gens. In this book are mentioned : (1) M. Porcius Cato, the censor. Born B.C. 234; died in 149. (2) M. Porcius Cato Uticensis, so called from Utica in Africa, where he committed suicide in 46 B.C. rather than surrender to Caesar. CATULLUS 20 CERTAMEN Catullus, -l, m., Catullus, family name of Q. Valerius Catullus, the famous lyric poet, born B.C. 87 at Verona; died B.C. 54. Catulus, -1, m., Catulus, family name of Q. Lutatius Catulus, who defeated the Carthaginians at the Aegates Islands in 241 B.C. causa, -ae, f., cause, reason; op- portunity; excuse; condition, situ- ation ; case at law; abl. causa, with preceding gen., for the sake of, for the purpose of causam dicere, to plead a case. caveo, cavere, cavi, cautus, 2, be on one's guard, take care, beware of cedo, cedere, cessi, cessus, 3, go from, give place, depart, retire ; yield to, submit to ; fall to the lot of; result, happen, turn out. celeber, -bris, -bre, comp. cele- brior, sup. celeberrimus, adj., frequented, thronged, crowded, populous ; renowned, famous. celebritas, -atis, [celeber], f., great number, throng; society; fame, renown, in celebritate versari, to appear in society. celebro, -are, -avi, -atus, [cele- ber], I, throng, crowd ; solemnize, celebrate, keep; make famous, praise. celer, -eris, -ere, comp. celerior, sup. celerrimus, adj., swift, speedy, quick, lively. celeritas, -atis, [celer], f., swift- ness, quickness, speed. celeriter, comp. celerius, sup. ce- lerrime, [celer], adv., quickly, speedily, promptly. celo, -are, -avi, -atus, 1, hide, conceal, keep secret. cena, -ae, f., dinner, the principal meal of the Romans, taken in early times at noon, afterwards later in the day; banquet. ceno, -are, -avi, -atus, [cena], 1, dine, eat dinner ; eat, dine upon. censed, censere, censui, census, 2, assess ; be of the opinion ; sup- pose, think ; determine, decide. censor, -oris, [censeo], m., censor, a Roman magistrate. Two censors were chosen every five years, and served for eighteen months. They held the census, or rating of the citizens; chose the members of the senate from those eligible to that dignity, and removed them for cause; exercised a general supervision over public morals; and administered the finances of the state. censorius, -a, -urn, [censor], adj., of the censor, censorial. As subst., censorius, -i, m., one who has been censor, ex-censor. censura, -ae, [censor], f., office of censor, censorship. Centenius, -i, m., Centenius, gen- tile name of C. Centenius, a Roman praetor, defeated by Hannibal in 216 B.C. centiens, [centum], adv., a hun- dred times, centiens sestertium (sc. centena milia), ten million sesterces. centum, num. adj. indecl., a hun- dred. cera, -ae, f., wax ; writing-tablet. Ceraunus, -i, m., Ceraunus, sur- name of Ptole7iiaeus Ceraunus, son of Ptolemy the First of Egypt. cerno, cernere, crevi, cretus, 3, separate ; perceive, see ; decide. certamen, -inis, [certo], n., con- test, battle ; match, trial of strength or skill; rivalry, competition. CERTUS 21 CIRCUMDO certus, -a, -um, comp. certior, sup. certissimus, [part, of cerno], adj., determined, fixed, certain ; definite, specified; certain, as- sured, reliable, aliquem certio- rem facere, to inform any one. ceterum, [ceterus], adv., for the rest, in other respects, but. ceterus, -a, -um, nora. sing. m. not found, adj., other, the other, rest; pi., the rest, the other. As subst., ceteri, -orum, m. pi., the rest, every one else, cetera, -drum, n. pi., the rest, everything else. Cethegus, -I, m., Cethegus, cogno- men of P. Cornelius Cethegus, consul in 181 B.C. Chabrias, -ae, [Xa.pplds~], m., Cha- brias, an Athenian general. See XII. Chalcioicos, -I, [XclKkIoikos], f., the Goddess of the Brazen House, a surname of Minerva derived from a brazen temple erected to her in Sparta. Chalcis, -idis or -idos, [XoXkIs], f., Chalcis, the chief town of Eu- boea, the modern Negroponte. Chaones. -um, [Xdoves], m. pi., the Chaonians, inhabitants of Chaonia, a country in Epirus. Chares, -etis, [Xdprjs], m., Chares, an Athenian general of the time of Philip of Macedon. Charon, -onis, [Xdpwv], m., Charon, a Theban, a contempo- rary of Pelopidas. Chersonesus, -i, [Xep~], m., Cimon, referring to : (1) the father of Miltiades. (2) the son of Miltiades. See V. cingo, cingere, cinxi, cinctus, 3, go around, encompass ; surround, blockade. Cinnanus, -a, -um, [Cinna], adj., of Cinna, with Cinna. circa, adv. and prep, with ace, around, round about. circiter, adv. and prep, with ace, of duration or distance, about, not far from; of time, about, near. circulus, -i, [dim. of circus], m., circular figure, circle; company, social gathering. circumdo, -dare, -dedi, -datus, [circum + do], 1, place around ; CIRCUMEO 22 COEO surround, encompass, enclose, en- velop. circumeo, -ire, -ivi, or -ii, cir- cumitus or circuitus, [circum 4- ed], irr., go around, surround, enclose. circumfundo, -fundere, -fudi, -fusus, [circum + fundo], 3, pour around, surround, envelop. circumsedeo. -sedere, -sedi, cir- cumsessus, [circum + sedeo], 2, sit around, surround, besiege. circumvehor, -vehi, -vectus sum, [circum + vehor] , 3, semi-dep., ride around, sail around. circumvenio, -venire, -veni, cir- cumventus, [circum + venio], 4, come around, encompass, surround. citerior, -ius, gen. -oris, adj., comp., (sup. citimus), on this side ; nearer, next. citharizo, -are, — , — , [/afla/nfo], 1, play on the cithara. Citium. -i, n., Citium, a seaport in Cyprus, in the eastern part of the j Mediterranean. cito, -are, -avi, -atus, [intens. of | cieo], 1, put in motion, rouse, excite ; summon ; proclaim t an- ; nou?ice. civilis, -e, [civis], adj., of citizens, civic, civil ; courteous, polite, civil. \ Civis, -is, m. and f., citizen, fellow- citizen. civitas, -atis, [civis], f., citizen- ship, state ; city. clam, [cf. celo], adv. and prep. with ace., secretly, without the knowledge of clandestinus, -a, -um, [clam], adj. secret, concealed, clandestine. clare, comp. clarius, sup. claris- sime, [clarus], adv., clearly, plainly ; illustriously, splendidly. claritas, -atis, [clarus], f., bright- ness, splendor ; renown, fame. clarus, -a, -um, comp. clarior, sup. clarissimus, adj., clear, bright; conspicuous, celebrated, famous, illustrious. classiarius, -a, -um, adj., of the fleet. As subst, classiarii, -drum, m. pi., marines, naval forces. classis, -is, f., class, division of the people ; army ; fleet. Clastidium, -i, n., Claslidium, a town in Cisalpine Gaul. Claudius, -a, name of a Roman gens. See Marcellus, Nero, claudo, claudere, clausi, clausus, 3, shut, close ; shut in, surround ; imprison, besiege. claudus, -a, -um, adj., limping, halting, lame ; crippled. clava, -ae, f., cudgel, club; dis- patch-staff, a staff used by the Spartans for cipher dispatches. See note to p. 20, 1. 27. Clemens, -entis, adj., mild, gentle, kindly, compassionate. dementia, -ae. [clemens], f., mod- eration, forbearance, mercy. Cleon, -onis, [KXewv], m., Cleon, a rhetorician of Halicarnassus in Caria. Cllnias, -ae, [KAem'as], m., Cli- neas, the father of Alcibiades. clipeus, -i, m., round shield of metal. Cn., see Gnaeus. Cnidus, -i, [Kvl8os~\, f., Cnidus, a city of Caria, in southwestern Asia Minor. coarguo, -arguere, -argui, — , [com- -f arguo], 3, overwhelm with proof, refute, prove guilty ; prove, show. coed, -ire, -ivi or -ii, -itus, [com- COEPIO 23 COMMEO -f-ed], irr., come together, assem- ble ; unite, combine, societatem coire, to form a league. coepio, coepere, coepi, coeptus, pres. not found in classical Latin, 3, def., begin, commence. coerceo, -ercere, -ercul, -ercitus, [com- + arceo], 2, confine on all sides, shut in ; hold in check, control, tame. cogitatio, -onis, [cogito], f., con- sideration, thought, reflection ; resolution, plan, project. cogitatum, -1, [cogito], n., thought, idea ; in pi. often purpose. cogito, -are, -avi, -atus, [com- + agitol, 1, consider thoroughly, ponder, reflect on, think ; have in mind, design, plan. cognatio, -onis, [cognatus], f., blood-relationship, connection by birth. cognitus, -a, -um, [part, of cog- n5sc5], adj., known, acknowl- edged, approved. cognomen, -inis, [com- + gno- men], n., surname, family name ; name. cognosco, -gnoscere, -gnovi, -gnitus, [com- -f gnoscd], 3, become acquainted with ; learn, perceive ; investigate, examine, read; understand, recognize. cogo, cSgere, coegi, coactus, [com- + ago], 3, drive together ; collect ; force, compel. cohortatio, -onis, [cohortor], f., exhorting, inciting, exhortation, encouragement. collis, -is, m., elevation, hill. colo, colere, colui, cultus, 3, till, cultivate ; dwell in, inhabit ; clothe, adorn ; honor, revere, esteem. Colonae, -arum, \Ko\uval~], f. pi., Colonae, a town in the Troad, in northwestern Asia Minor. colonia, -ae, [cf. colo], f., colony, settlement. colonus, -i, [cf. colo], m., tiller of the soil, husbandman ; settler, colonist. com-, prep., old form of cum, used only in composition. See cum. comes, -itis, [com-, cf. eo],m. and f., companion, comrade ; retainer. comis, -e, adj., courteous, affable, kind, obliging, friendly. comitas, -atis, [comis], f., cour- tesy, kindness, affability. comitia, -orum, [pi. of comitium], n. pi., Comitia, the Roman people in assembly; election. comitium, -1, [com- -f eo], n., place of meeting, place of assembly ; at Rome, the Comitium, an open place in which assemblies were held; it was north of the Forum, from which, prior to 44 B.C., it was separated by the Rostra; at Sparta, the Ephoreion. comitor, -ari, -atus sum, [comes], 1, dep., attend, accompany. commeatus, -us, [commeo], m., going to and fro ; leave of absence, furlough ; provisions, supplies. commemoro, -are, -avi, -atus, I, recall to me?nory, keep in mind, remember ; recount, relate. commendatio, -onis, [com- mendo], f., recommending, rec- ommeudation ; excellence, worth. commendo, -are, -avi, -atus, [com- + mando], 1, commit for protection, entrust, confide ; com- mend, recommend. commeo, -are, -avi, -atus, 1, go and come, go about. TOMMINISCOR 2 4 COMPOSITUM comminiscor, -minisci, -mentus sum, [com- + miniscor], 3, dep., devise, contrive ; invent, feign. comminus, [com- + manus], adv., in close contest, hand to hand, at close quarters. commiseror, -Sri, -atus sum, [com- + miseror], 1, dep., com- miserate, pity, bewail. commissum, -1, [committo], n., undertaking ; fault, crime, offence. committo, -mittere, -misi, com- missus, [com- + mitto], 3, bring together, unite ; match, engage in ; entrust, commit; commit, do, be guilty of. proelium committere, to join battle, fight. commode, comp. commodius, sup. commodissime, [commo- dus], adv., properly, rightly, suitably ; appropriately, well, skil- fully. commoditas, -atis, [commodus], f., fitness, co7ivenience ; advan- tage. commodum, -1, [commodus], n., convenience ; advantage, profit. commoveo, -movere, -mdvi, com- motus, [com- + moveo] , 2, put in violent motion, move, stir ; agi- tate, disturb, se commovere, to undertake anything. communio, -ire, -ivi, -itus, [com- + miinid] , 4, fortify on all sides, secure, fortify strongly. communis, -e, [com- + munus] , adj., common, general. communitas, -atis, [communis], f., community, fellowship ; cour- tesy, affability. communiter, [communis], adv., in common, together. commutatio, -onis, [commuto], f., changing, change. commuto, -are, -avi, -atus, [com- + muto] , 1 , alter wholly, change ; exchange, substitute. compareo, -parere, -parui, — , [com- + pareo], 2, appear, be plain ; be present, be at hand. comparo, -are, -avi, -atus, [com- + paro], 1, provide, make ready, prepare, organize ; obtain. comparo, -are, -avi, -atus, [corn- par], I, bring together as equal, pair, ??iatch ; count equal, rank with. compello, -pell ere, -puli, -pulsus, [com- + pello], 3, drive together, collect ; force, compel. compello, -are, -avi, -atus, [com- pello], I, accost, address; re- proach, call to account ; summon, arraign. comperio, -perire, -peri, -pertus, 4, obtain knowledge of, find out, learn. complector, -plecti, -plexus sum, [com- + plecto, braid], 3, dep., clasp, embrace, encircle, surround ; include. compleo, -plere, -plevi, -pletus, [com- + pleo], 2, /// full, fill; complete, fill up, make full. complexus, part, of complector. complures, -a or -ia, gen. com- plurium, [com- + plures], adj., pi., many, several. componS, -ponere, -posui, com- positus, [com- + pono], 3, put together, unite ; set in order, ar- range ; co?npose, settle, end. composito, [compositus] , adv., by agreement, by preconcert. compositum, -i, [compono], n., agreeme7it, compact. ex com- posito, by agreement, by precon- cert. COMPREHENDO 25 CONDO comprehends, -hendere, -hendi, -hensus, [com- + prehendd], 3, bind together ; seize, catch, grasp ; arrest; undo stand, comprehend. comprobo, -are, -avi, -atus, [com- -f probo], 1, approve, assent to ; prove, confirm. conata, -drum, [conatus], n. pi., undertaking, attempt, plan. conatus, -a, -urn, part, of conor. conatus, -us, [conor], m., attempt, undertaking. concalefacio, -facere, -feci, cale- factus, pass., concalfio, -fieri, -factus sum, [com- + calefacio], 3, irr. in pass., warm thoroughly. concedo, -cedere, -cessi, -cessus, [com- + cedoj , 3, go away, de- part ; yield, submit ; concede, al- low, give up. concido, -cidere, -cidi, — , [com- -f cado], 3, fall together, fall down; be slain; be overthrozvn, be defeated, go to ruin. concido, -cidere, -cidi, -cisus, [com- -f- caedo], 3, cut to pieces, kill. conciliator, -oris, [concilio], m., negotiator, promoter. concilio, -are, -avi, -atus, [con- cilium], I, bring together ; win over, conciliate ; cause, bring about, win. concilium, -i, n., meeting; assem- bly ; council. concinnus, -a, -um, adj., neat, ele- gant, pleasing ; apt, happy. concitatus, -a, um, [part, of con- cito], adj., rapid, szuift, at full speed. concito, -are, -avi, -atus, [freq. of concio] , 1 , put in motion ; drive, spur ; rouse, excite; move, instigate. conclave, -is, [com- + clavis, key], n., room, chamber, apart- ment. concliido, -cludere, -clusi, con- clusus, [com- + claudo], 3, shut up, imprison, confine; include, comprise ; end, close ; conclude. conclusio, -onis, [concludo], f., shutting zip, siege, blockade ; con- clusion, end ; inference. concupisco, -cupiscere, -cupivi, -cupitus, [com- + inch, of cu- pio], 3, be very desirous, long for, strive after. concurro, -currere, -cucurri or -curri, -cursus, [com- + curro], 3, run together, assemble ; rush together, engage in co7>ibal, fight ; coincide, happen. concursus, -us, [concurro], m., running together, concourse, throng ; attack ; meeting, collision, shock. concutio, -cutere, -cussi, -cussus, [com- + quatio], 3, strike to- gether ; shatter, i?npair ; terrify, alarm. condicio, -onis, [com-, cf. dico], f., agree?7ient, condition, terms. condico, -dicere, -dixi, -dictus, [com- + dico], 3, agree, make an engagement. condiscipulatus, -us, [condisci- pulus], m., companionship in school. condiscipulus, -i, [com- -f disci- pulus], m., school-mate, fellow- pupil. conditor, -oris, [condo], m., maker, founder, author. condo, -dere, -didi, -ditus, [com- + do], 3, put together, found, establish, build; compose, write; lay aivay, conceal. CONDUCO 26 CONIUNCTUS conduco, -ducere, -duxi, -ductus, [com- + duco], 3, draw together, assemble ; hire, employ. conduct!, -drum, [part, of con- duco], m. pi., hired soldiers, mer- cenaries. conducticius, -a, -um, [conduco], adj., hired, mercenary. confero, -ferre, -tuli, -latus, [com- + fero], irr., bring to- gether, collect ; pay in, contribute ; bear, carry, convey; compare; con- sult, confer ; devote, apply ; bestow. se conferre, to betake oneself, go. arma conferre, to engage in battle. confestim, [com-, cf. festlno], adv., immediately, forthwith. conficio, -ficere, -feci, -fectus, [com- + facid], 3, make ready, bring about, acconiplish, execute, do; compose, end, finish; exhaust, wear out, subdue ; kill. confido, -fidere, -fisus sum, [com- -f fido], 3, semi-dep., trust, rely on, believe, be assured. configo, -figere, -fixi, -fixus, [com- -f f igd] , 3, join ; pierce through, transfix. confinis, -is, [com- + finis], adj., neighboring, adjoining. conffrmo, -are, -avi, -atus, [com- -ffirmo], 1, make firm, strengthen, establish ; confirm in fidelity ; eti- courage ; assert. coniiteor, -eri, -fessus sum, [com- + fateor], 2, dep., acknowledge, confess. confixus, part, of configd. conflicto, -are, -avi, -atus, [in- tens. of confligo], 1, come in conflict, collide. conflictor, -ari, -atus sum, [con- fligo], I, dep., struggle, contend ; be afflicted. confligS, -fligere, -flixi, -fiictus, [com- -(- fligo], 3, strike together ; dash together, collide ; contend, fight. confio, -are, -avi, -atus, [com- + fid], I, blow up, kindle; bring together ; bring about, cause. confiuo, -fluere, -fluxi, — , [com- -f fluo], 3, fiow together, flock together, assemble. confodio, -fodere, -fodi, -fossus, [com- + fodio] , 3, dig up ; stab, pierce. confugio, -fugere, -fugi, — , [com- + fugio], 3, flee, take refuge ; have recourse, resort. congero, -gerere, -gessi, -gestus, [com- + gero], 3, bring together, heap together, accumulate ; build, construct. congredior, -gredi, -gressus sum, [com- + gradior], 3, dep., meet together ; contend, join battle. congruo, -gruere, -grui, — , 3, coincide, agree ; harmonize. conicio, -icere, -ieci, -iectus, [com- -f iacio], 3, throw to- gether, unite; throw, hurl; put, place; conjecture. coniectus, -us, [conicio], m., throwing, hurling. coniugium, -i, [coniungo], n., marriage. coniuncte, comp. coniunctius, sup. coniunctissime, [coniungd], adv., unitedly ; in friendship, in- timately. coniunctio, -onis, [com-, cf. iun- go], f., connecting, union, agree- ment; marriage, relationship. coniunctus, -a, -um, [part, of coniungd], adj., connected, ad- joining; united by relationship, intimate, friendly. CONIUNGO 27 CONSILIUM coniungo, -iungere, -iunxi, con- iunctus, [com- -f iungo], 3, fasten together, join, unite. coniuratio, -onis, [coniuroj, f., union under oath, conspiracy. conlabefio, -fieri, -factus sum, [com- + labefid], irr., fall to pieces, collapse, be ruined ; be overthrown. conlatus, part, of confero. conlaudo, -are, avi, -atus, [com- + laudo], 1, praise highly, extol. conlega, -ae, m., colleague, associ- ate. conligo, -ligere, -legi, -lectus, [com- -f lego], 3, collect, as- semble, gather. conligo, -are, -avi, -atus, [com- + ligo], I, bind together, bind. conloco, -are, -avi, -atus, [com- + loco], I, set right, arrange; place, station ; establish in mar- riage. conloquium, -i, [conloquor], n., conversation, conference. conloquor, -loqui, -locutus sum, [com- + loquor], 3, dep., talk, confer, parley. Conon, -onis, [K6i>a}v],m., Conon: (1) A famous Athenian general who defeated the Lacedaemo- nians at Cnidus in 394 B.C. See IX. (2) The son of Timotheus. conor, -ari, -atus sum, 1, dep., endeavor, attempt, try. conquiro, -quirere, -quisivi, con- quisitus, [com- + quaero], 3, seek for, search for, seek out, hunt up ; bring together, collect. conscendo, -scendere, -scendi, -scensus, [com- -f scandS], 3, mount, ascend ; go on board a ship. conscius, -a, -um, [com- -f scio], adj., knowing in common, privy, accessory. As subst, cdnscius, -i, m., partaker, accomplice. conscribo, -scribere, -scripsi, -scriptus, [com- -f scribd], 3, write together, enroll, enlist ; draw up, compose, write, patres con- scripti, see pater. consector, -ari, -atus sum, [freq. of cdnsequor], 1, dep., follow eagerly, pursue, overtake. consensio, -onis, [consentio], f., agreement ; plot, conspiracy. consensus, -us, [consentio], m., agreement, unanimity, concord. consentio, -sentire, -sensi, con- sensus, [com- + sentiS], 4, agree together, be in accord ; conspire, plot. consequor, -sequi, -secutus sum, [com- + sequor], 3, dep., follow, follozv up; overtake, come up with ; arrive ; attain, acquire, gain; result, arise from; per- ceive, learn. consero, -serere, -serui, -sertus, [com- + sero], 3, connect, join. manum cSnserere, to join battle. conservo, -are, -avi, -atus, [com- + servo], 1, retain, keep safe, preserve, keep. considers, -are, -avi, -atus, 1, look closely at, examine ; consider, reflect upon. consido, -sidere, -sedi, -sessus, [com- -f sido], 3, sit down, be seated ; settle ; encamp. consilium, -i, [cf. consulo], n., council, assembly ; deliberation, counsel; determination, resolu- tion, plan ; device, stratagem ; advice; judgment, wisdom, pru- dence. CONSISTO 28 CONTENTUS consists, -sistere, constiti, con- stitus, [com- -f sisto], 3, stand still, stand, take position ; stop, halt; be firm, endure, continue; exist, be ; consist of. consobrina, -ae, [com- + soror], f., first cousin, cousin. consolor, -ari, -atus sum, [com- -f solor], 1, dep., encourage, con- sole, cheer. conspectus, -us, [conspiciS], m., sight, vieza, range of vision. conspicio, -spicere, -spexl, con- spectus, [com- + specio], 3, get sight of, perceive, see ; pass., be in sight, be conspicuous. conspicor, -ari, -atus sum, [com-, cf. specio], 1, dep., get sight of, perceive, see. constans, -antis, [part, of consto], adj., firm, constant, steadfast, res- olute ; consistent. constantia, -ae, [constans], f., firmness, steadiness ; perseverance ; faithfulness. constituS, -stituere, -stitui, c5n- stitutus, [com- + statuS], 3, put, place ; set in order, draw up, form, organize ; found, build, con- struct ; make, prepare, establish; resolve, determine. consto, -stare, -stiti, — , fut. part. -staturus, [com 4 sto], 1, agree ; stand firm, be fixed ; consist of; be certain, be known. consuesco, -suescere, -suevi, -suetus, [com- + suesco], 3, ac- custom, inure; accustom oneself, be accustomed. consuetudo, -inis, [consuesco], f., custom, habit ; character ; social intercourse, companionship, fain il- iarity. consul, -ulis, m., consul, title of the two chief magistrates of Rome, who were chosen annually. In dates the names of the consuls, usually in the abl. abs., are used to designate their year of office. consularis, -e, [cdnsul], adj., of a consul, consular, of consular rank. As subst, consularis, -is, m., a man of consular rank, ex-consul. consulatus, -us, [consul], m., con- sulship. consulo, -ere, -ui, -tus, [com-, cf. salio], 3, take counsel, consult, take care, be mindful. consultum, -i, [consultus], n., deliberation; decree, plan, resolu- tion. consultus, -a, -um, [part, of c5n- sulo], adj., well considered; skil- ful, experienced, learned. consumo, -sumere, -sumpsi, -sumptus, [com- + sumo], 3, use up, devour ; waste, destroy ; pass, consume ; spend. contego, -tegere, -texi, -tectus, [com- + teg5], 3, cover, roof; hide, conceal. contemnendus, -a, -um, [part, of contemno], adj., contemptible, unworthy of notice. contemno, -temnere, -tempsi, -temptus, [com- + temno], 3, value little, disdain, despise. contendo, -tendere, -tendi, con- tentus, [com- + tendd] , 3, stretch ; hasten, march rapidly; strive, vie ; fight, dispute, contend ; defend an action; insist. contentio, -onis, [contends], f., straining, effort; dispute, contro- versy ; strife, contest. contentus, -a, -um, [part, of con- tineo], adj., satisfied, pleased, con- tent. CONTEXO 2 9 COPULA contexo, -texere, -texui, -textus, [com- 4- texo], 3, weave, join; compose' ; devise. contextus, -a, -urn, [part, of con- texo j, adj., woven together, closely connected, continuous. continens, -entis, [part, of con- tined], adj., bounding, limiting; bordering, adjacent ; connected, continuous; moderate, temperate. continens terra, the mainland. continens, -entis, [continens, sc. terra], f., mainland, continent. continentia, -ae, [continens], f., restraint, continence, moderation. contineo, -tinere, -tinui, conten- tus, [com- -f teneo], 2, hold to- gether, contain ; holdfast, retain ; shut in, keep, restrain ; embrace, include; curb, rule. contingo, -tingere, -tigi, contac- tus, [com- + tango], 3, touch, take hold of; extend to; happen, fall to the lot of. contio, -onis, [for conventio, from convenio], f., meeting, assembly ; harangue, speech. contra, adv. and prep. : (i) As adv., opposite, in front of; face to face ; on the contrary. (2) As prep., with ace, against, before, opposite to, contrary to; in reply to. contraho, -trahere, -traxi, con- tractus, [com- + traho], 3, draw together, collect. contrarius, -a, -um, [contra], adj., opposite; contrary, opposed. As subst., contrarium, -i, n., the oppo- site, contrary, reverse, e contrario, on the other hand, on the contrary. controversia, -ae, [controver- sus]. f., contention, quarrel, dis- pute, controversy. contueor, -tueri, -tuitus sum, [com- 4- tueor], 2, look at, be- hold ; observe. contumaciter, comp. contuma- cius, sup. contumacissime, [contumax], adv., obstinately, stubbo mly, disobedie ntly. contumelia, -ae, [cf. contemnS], f., reproach, insult, abuse ; injury. convenio, -venire, -veni, conven- tus, [com- + venio], 4, come together, assemble; meet; be fit, be suitable, belong, correspond; be agreed, be settled. Impers. conve- nit, it is agreed. conventus, -us, [cf. convenio], m., meeting, assembly, throng. converts, -vertere, -verti, con- versus, [com- + verto) , 3, turn around, turn; change; of the sight, fix, rivet, attract; use for, use as ; divert, misuse. convictus, -us, [com-, cf. vivo], m., living together, intimacy, in- tercourse. conviva, -ae, [com-, cf. vivo], m. and f., table companion, guest, convivium, -i, [com-, cf. vivo], n., feasting together, banquet, feast. convoco, -are, -avi, -atus, [com- + voco], I, call together, sum- mon. coorior, -oriri, -ortus sum, [com- 4- orior], 4, dep., come forth, arise, appear. copia, -ae, [co-opia, from com- 4- ops], f., abundance, abundant sup- ply, plenty ; opportunity ; mostly in pi., resources, forces, troops. copiosus, -a, -um, [copia], adj., abundant, well supplied, abotind- iug in. copula, -ae, f., band, rope, thong ; bond, tie. COQUO 30 CRITHOTE coquo, coquere, c5xi, coctus, 3, cook, prepare by cooking. coram, [com-, cf. 6s], adv. and prep, with abl., before : (1) As adv., before the eyes, pres- ent, in person. (2) As prep., with abl., before, in the presence of Corcyra, -ae, [Kef/wOpa], f., Cor- cyra, an island in the Ionian Sea west of Epirus, the modern Corfu. Corcyraeus, -a, -um, adj., of Cor- cyra, at Corcyra, Corcyraean. As subst, Corcyraei, -drum, m. pi., Corcyraeans, inhabitants of Cor- cyra. Corinthius, -a, -um, adj., of Cor- inth, Corinthian. As subst., Co- rinthii, -orum, m. pi., Corinthi- ans, inhabitants of Corinth. Corinthus, -1, [K6/hp0os], f., Cor- inth, a city of Greece, situated on the Isthmus of Corinth; modern Corinto. Cornelius, -a, the name of a Roman gens which contained a number of distinguished families. See Bal- bus, Cethegus, Scipio. cornu, -us, n., horn ; wing of an army. corona, -ae, f., crown, zureath. Coronea, -ae, [Kopwveia], f., Co- ronea, a town in the central part of Boeotia. corpus, -oris, n., body; person; dead body, corpse. corripio, -ripere, -ripui, -reptus, [com- + rapid], 3, seize, grasp; catch up. morbo corripi, to fall sick. corrumpo, -rumpere, -rupi, cor- ruptus, [com- -f- rumpo], 3, de- stroy, ruin, spoil ; corrupt, seduce, mislead, bribe. cottidianus, -a, -um, [cottidie], adj., of every day, daily ; usual, ordinary, common. cottidie, [quot + dies], adv., daily, every day. Cotta, -ae, m., cognomen of L. Aurelius Cotta, consul in B.C. 65. Cotus, -i, [Kotvs], m., Cotus, name of a Thracian prince. crastinus, -a, -um, [eras], adj., 'of to-morroxv, to-morrow 's. in crastinum, sc. tempus, until to- morrow. Crateros, -i, [Kpdre/jos], m., Cra- teros, one of the generals of Alex- ander the Great. creber, -bra, -brum, adj., thick, frequent, numerous, abundant. credo, credere, credidi, creditus, 3, give as a loan, lend ; believe in, trust ; believe, be of the opin- ion, think. cremo, -are, -avi, -atus, 1, burn, consume by fire. creo, -are, -avi, -atus, 1, produce, create ; make, choose, elect. cresco, crescere, crevi, cretus, [creo], 3, inch., spring up, grow, increase. Creta, -ae, [Kp^rr/], f., Crete, a large island in the Mediterranean southeast of Greece, now called Candia. Cretensis, -e, adj., of Crete, Cretan. As subst., Cretensis, -is, m., Cre- tan, inhabitant of Crete. crimen, -inis, [cf. cerno], n., judg- ment, accusation, charge; crime, offence. Crinisus, -i, m., Crinisus, a river in western Sicily, near Segesta. Crithote, -es, [Kpidurr)], {., Cri- thote, a town on the eastern coast of the Thracian Chersonese. CRITIAS 31 CYPRIUS Critias, -ae, [KpiWds], m., Critias, chief of the thirty tyrants. crudelis, -e, comp. crudelior, sup. crudelissimus, adj., rude, unfeel- ing, cruel. crudelitas, -atis, [crudelis], f., cruelty. crudeliter, comp. crudelius, sup. crudelissime, [crudelis], adv., cruelly. cniento, -are, -avi, -atus, [cruen- tus], 1, make bloody, stain with blood, stain. cubitum, -i, [cf. cubo], n., elbow. cubo, cubare, cubui, cubitus, 1, lie down, recline. culleus, -i, m., leather bag, sack. culpa, -ae, f., fault, error, blame, guilt. cultus, -us, [colo], m., labor, care, cultivation ; civilization, refine- ment, luxury ; dress, attire. cum, prep., with abl., with ; of association, iviih, in company with ; of comparison, with, com- pared 'with ; of time, together with, at the same time with ; of manner and circumstance, with. In composition the form corn- is used. cum, conj., of time, when, while, as long as, whenever, whereas ; of cause or concession, since, inas- much as, although, cum . . . turn, both . . . and, not only . . . but also. cunctus, -a, -um, [coniunctus], adj., all together, the whole, all. cupide, [cupidus], adv., eagerly. cupiditas, -atis, [cupidus], f., longing, desire, eagerness, ambi- tion. cupidus, -a, -um, comp. cupidior, sup. cupidissimus, [cupid], adj., longing, desirous, eager; greedy, covetous. cupio, -ere, -ivi or -ii, -itus, 3, long for, desire, wish, cur, [for older quor, from early dat. quoi + rei], adv. : (1) Interrog., why? for what reason ? (2) Rel., why, wherefore, on ac- count of which. cura, -ae, f., care, anxiety ; dili- gence. curatio, -onis, [curd], f., caring for, oversight ; means of healing, remedy, cure. euro, -are, -avi, -atus, [cura], 1, care for, take pains for, attend to, look to, regard ; with gerundive, see to it that, have done, order. curro, currere, cucurri, cursus, 3, run. cursor, -oris, [cf. curro], m., runner, courier, messenger. cursus, -us, [curro], m., running; passage, course ; speed. custodia, -ae, [custos], f., waich- ing, guard, protection ; guard- house, prison. custodio, -ire, -ivi, -itus, [cus- tos] , 4, watch, guard, defend. custos, -5dis, m. and f., guard, protector. Cyclades, -um, [Ki)K\d5es], f. pi., the Cyclades, the islands about Delos in the Aegean Sea, east of Greece. Cyme, -es, [Kim], f-> Cyme, a town in Aeolis on the western coast of Asia Minor, not far from Smyrna. Cyprius, -a, -um, adj., of Cyprus, Cyprian. As subst., Cyprius, -i, m., inhabitant of Cyprus, Cypriote. CYPRUS 32 DECEO Cyprus, -1, [KvTrpos], f., Cyprus, a large island at the eastern end of the Mediterranean, south of Asia Minor. Cyrenae, -arum, [K up 771/77], f. pi., Cyrene, a city on the northern coast of Africa south of Greece. Cyrenaeus, -a, -um, adj., of Cy- rene. As subst., Cyrenaeus, -1, m., inhabitant of Cyrene. Cyrus, -1, [KOpos], m. , Cyrus, re- ferring to : (1) Cyrus the Elder, the founder of the Persian monarchy; he ruled from 559 to 529 B.C. (2) Cyrus the Younger, a prince of Persia who tried to make himself king in place of his brother Artaxerxes in 401 B.C. Cyzicenus, -a, -um, adj., of Cyzi- cus. As subst., Cyzicenus, -1, m., inhabitant of Cyzicus. Cyzicus, -1, [Ktffr/cos], f., Cyzicus, a town on the northern coast of Mysia, on the Propontis. D., with proper names = Decimus, a Roman forename. damnatio, -onis, [damno], f., condei?ination, conviction. damno, -are, -avi, -atus, [dam- num], I, judge guilty, condemn, sentence. voti damnari, to be rendered liable to fulfil a vow, to have one's prayer granted. Damon, -onis, [Ad/xuv], m., Da- mon, an Athenian musician, the teacher of Socrates. Dareus, -i, [Aapeios~\, m., the name of several kings of Persia. In this book refers to : (1) Dareus Hystaspis, or Da- reus I., who ruled from 521 to 485 B.C. (2) Dareus Xothus, or Dareus II., who ruled from 424 to 405 B.C. Datames, -is or -I, [AdTctjUTjs], m., Datames, a satrap and general of Artaxerxes Memnon. See xiv. Datis, -idis, [Adrts], m., Datis, a Mede who with Artaphernes was in command of the Persians de- feated at Marathon in 490 B.C. de, prep, with abl. denoting sepa- ration, from ; of place and motion, from, out of; of time, after, during, in ; of source, from, out of ; of cause, on account of, through; of relation, concerning, in respect to. dea, -ae, [deus], f., goddess. debeo, debere, debui, debitus, [de + habed], 2, withhold ; owe, be in debt, be under obligation ; ought, must, should. debilito, -are, -avi, -atus, [debi- lis, feeble^, I, lame, cripple, weaken ; dishearten. debitum, -i, [debed], n., debt. naturae debitum reddere, to pay the debt of nature, to die. decedo, -cedere, -cessi, -cessus, [de + cedo], 3, go away, with- draw ; cease, die. Decelea, -ae, [Ae/cclctt7]s], m., ruler, prince. e, prep., see ex. ea, [abl. f. of is; sc. via], adv., on that side, there. eadem, [abl. f. of idem; sc. via], adv., by the same way ; at the same time, likewise. edictum, -i, [edico], n., proclama- tion, edict. editus, -a, -um, [part, of edd], adj., elevated, high, lofty. edo, edere, edidi, editus, [e + do] , 3, give out, put forth ; give birth to, bear ; publish, announce ; perform, perpetrate, cause, inflict. ediico, -ducere, -duxi, -ductus, [e + duco], 3, lead forth, lead out ; bring up, rear. educo, -are, -avi, -atus, [e, cf. duco], I, bring up, rear, train, educate. effero, efferre, extuli, elatus, [ex + fero], irr., carry out, take away ; spread abroad, publish ; carry out for burial, bury ; raise, lift; laud, praise, extol ; elate. efficio, -ficere, -feci, -fectus, [ex + facio], 3, work out ; bring to pass; make, cause, effect, acco??i- plish. efflo, -are, -avi, -atus, [ex + no], I, blow out, breathe out. effringo, -fringere, -fregi, -fractus, [ex + frango], 3, break off, break open. effugio, -fugere, -fugi, — , [ex + f ugio] , 3, flee away, escape ; avoid, shun. effusus, -a, -um, [part, of effundo], adj., poured out; unrestrained, lavish. ego, mei, pi. nos, nostrum or nostri, pers. pron., 7", we. egomet, emphatic form of ego. egredior, egredi, egressus sum, [e + gradior], 3, dep., go out, march out, go azvay ; disembark. egregius, -a, -um, [e, grex], adj., select, extraordinary ; distin- guished, excellejit. eicio, eicere, eieci, eiectus, [e + iacio], 3, cast out; drive out, expel; cast ashore. eius modi, see modus, elabor, elabi, elapsus sum, [e + labor], 3, dep., slip away ; escape. elate, comp. elatius, sup. elatis- sime, [elatus], adv., loftily, proudly. elatus, part, of efferS. elatus, -a, -um, [part, of effero], adj., exalted, lofty, high ; elated. elegans, -antis, comp. elegantior, sup. elegantissimus, [for eligens, part, of eligo], adj., accustomed to select, nice, fastidious ; select, ele- ga nt, fin ished, tasteful. elegantia, -ae, [elegans], f., taste, propriety, grace, elegance. elephantus, -i, nom. sing, usually elephas or elephans, [-antis], m., elephant. elicio, elicere, elicui, — , [e + lacio], 3, draw out, lure out, elicit; call down from heaven, evoke. ELIGO 41 EPHORUS eligo, eligere, elegi, electus, [e -f lego], 3, pick out ; choose, select. Elis, -idis. [ 7 H\ts], f., Elis, a prov- ince of Greece in the northwestern part of the Peloponnesus. eloquentia, -ae, [eloquens], f., eloquence. Elpinlce, -es, ['EX^mm;], f., El- pi nice, daughter of Miltiades and sister and wife of Cimon. eluceo, -lucere, -luxi, — , [e -f luceo], 2, shine out, shine forth ; be apparent, be conspicuous, be manifest. emax, -acis, [emo], adj., eager to buy, fond of buying. emendo, -are, -avi, -atus, [e + mendum, fault], 1, free from faults, correct ; atone for, com- pensate for. emergo, -mergere, -mersi, emer- sus, [e + mergo], 3, bring forth, raise tip ; extricate oneself, rise ; come out, emerge. emineo. -ere, -ui, — , 2, standout; be prominent, be conspicuous. eminlscor, -minisci, -mentus sum, [e + miniscor], 3, dep., de- vise, contrive. eminus, [e + manus], adv., beyond reach, aloof, at a distance ; from afar. emitto, emittere, emisi, emissus, [e + mitto], 3, send out, send forth; drive, hurl ; let loose, set free; let escape, lose ; give utter- ance to. emo, emere, emi, emptus, 3, buy, purchase ; acquire, obtain. enarro, -are, -avi, -atus, [e + narro], I, explain fully, recount, describe. enim. conj., postpositive, for, be- cause; namely, in fact. Ennius, -1, m., Ennius, gentile name of Q. Ennius, the famous epic and dramatic poet; he lived from 239 to 169 B.C. enumero, -are, -avi, -atus, [e + numero], 1, reckon up, count over; recite, relate, detail, de- scribe. emintio, -are, -avi, -atus, [e + nuntio], I, speak out, say, assert ; disclose, reveal. eo, ire, ivi or ii, itus, irr., go; walk, ride, march, move, infitias ire, to deny. eo, [cf. is], adv., on that account ; to that place, thither ; to that de- gree, so far. eodem, [cf. idem], adv., in the some place; to the same place; thereto, besides. Epaminondas, -ae, ['Eirafjieivuv- 57]/j.epis], f., day-book, account-book. Ephesus, -i, [ v E0e~], {., Lacedaemon, Sparta, the chief city of Laconia, in the south- eastern part of the Peloponnesus. Lacedaemonius, -a, -um, adj., of Lacedaemon, Lacedaemonian. As subst., Lacedaemonii, -drum. m. pi., the Lacedaemonians, inhabi- tants of Lacedaemon. lacesso, -ere. -ivi, -itus, 3, excite, provoke, challenge; urge, stimulate. Laco. or Lacon. -onis, [AdKwv], m., Laconian, Lacedaemonian, Spartan. Lacdnice, -es, [Aafcww^], f., La- conia, in the southeastern part of the Peloponnesus. lacrima, -ae, f., tear. lacrimo, -are, -avi, -atus, [la- crima], I, shed tears; lament, bewail. laedo. laedere, laesi, laesus, 3, hurt, wound ; vex, insult, offend. laetitia. -ae, [laetus], f., joy, ex- ultation, rejoicing. Lamachus. -i, [Ad>axos], m., La- machus, an Athenian general dur- ing the Peloponnesian war. Lampnis. -i, [Ad/«r/>os], m., Lam- prus, a teacher of music at Athens. He is said to have been the in- structor of Socrates in music and dancing. Lampsacus. -i. [Ad^a/cos], f., Lampsacus, a city of Asia Minor, situated in Mysia on the Helles- pont. Laphystius, -i, [Aa^wrrtos], m., Laphystius, a Syracusan of the time of Timoleon. lapideus. -a, -um, [lapis], adj., of stone, stone. LAPIS 63 LEUCTRA lapis, -idis, m., stone ; mile-stone. largltio, -onis, [largior], f., giving freely, generosity, largess ; bribery. lassitudo, -inis, [lassus], L, faint- ness, "veariness. late, comp. latius, sup. latissime, [latus], adv., widely, extensively. lateo, -ere, -ui, — , 2, lie hid, be concealed ; escape notice. Latine, [Latinus], adv., in Latin, in the Latin language. Latinus, -a, -um, adj., of Latium, Latin. As subst., Latini, -orum, m. pi., the Latins. laudatio, -dnis, [laudd], {^prais- ing, praise, commendation, eulogy. laudo, -are, -avi, -atus, [laus], 1, praise, extol. laureus, -a, -um, [laurus], adj., of laurel, laurel. laus, laudis, f., praise, glory, re- nown ; title to praise, merit, ex- cellency. laute, [lautus], adv., elegantly, sumptuously. lautus, -a, -um, [part, of lavo, wash], adj., neat, elegant, sumptu- ous, splendid. laxo. -are, -avi, -atus, [laxus], I, extend, open, expand; open, undo. lectica, -ae, f., litter, sedan-chair. lecticula, -ae, [dim. of lectica], f., small litter, modest litter, sedan- chair ; bier. lectio, -onis, [cf. lego], f., choos- ing; reading, perusal, reading aloud. lector, -oris, [cf. lego], m., reader. lectus, -i, m., couch, bed. legatio, -5nis, f., embassy, legation, office of ambassador. legatus, -i, m., ambassador, legate, envoy ; deputy, lieutenant. legitimus, -a, -um, [lex], adj., fixed by law, lawful, legal. le- gitime quaedam, certain legal formulas. lego, legere, legi, lectus, 3, bring together, gather, collect; choose, appoint ; review, read. Lemnius, -a, -um, adj., of Lemnos, Lemnian. As subst., Lemnius, -i, m., inhabitant of Lemnos, Lem- nian. Lemnus, -i, [A^toj], f., Lemnos, an island in the northern part of the Aegean Sea. lenio, -ire, -ivi, -itus, [lenis], 4, soften, moderate; appease, calm, pacify. leo, -onis, \\tuv\, m., lion. Leonidas, -ae, [\ewvL5ds], m., Leonidas, a king of Sparta, who fell at Thermopylae while defend- ing the pass against the Persians, in 480 B.C. Leonnatus, -i, [Aeoj^aros], m., Leonnatus, one of Alexander's generals. Leotychides, -ae, [Aewrux^T/s], m., Leotychides, a brother of Agesi- laus. lepos, -oris, m., pleasantness, charm, grace. Lesbos, -i, [A&r/3os], f., Lesbos, an island in the Aegean Sea, near the coast of Mysia. letum, -i, n., death, annihilation. Leucosyri, -orum, [Aevi<6os], m., medim- nus, a Greek dry measure, bushel. mediocris, -e, [medius], adj., middling, medium, moderate ; mediocre, inferior. meditor, -ari, -atus sum, i, dep., reflect, consider, meditate; plan, devise ; practise. Medus, -l, [M^Sos], m., inhabitant of Media, Mede. mel, mellis, n., honey. melior, comp. of bonus. memini, -isse, only found in the perfect tenses, remember, recollect, think of recall. memor, -oris, adj., mindful, re- membering. memoria, -ae, [memor], f., mem- ory, remembrance ; period of recollection ; account, narration. memoro. -are, -avi, -atus, [me- mor], I, bring to remembrance, mention, speak of mendacium, -i, [mendax], n., lie, falsehood. Meneclides, -is, [Mei/efcXefS^s], m., Meneclides, a Theban orator, an opponent of Epaminondas. Menelaus, -i, [MevAaos], m., Menelaus, a king of Sparta, son of Atreus, brother of Agamemnon, and husband of Helen. Menelai Portus, a harbor on the north- ern coast of Africa, between Egypt and Cyrene. Menestheus, -i, [Meveadevs'], m., Menestheus, son of Iphicrates. mens, mentis, f., mind, intellect; feeling, judgment, intelligence ; purpose, intent, meaning ; plan. mensa, -ae, f., table; course at dinner. men sis, -is, m., month. mensura, -ae, [metior], f., meas- uring; measure; extent. mentio. -onis, f., a calling to mind, mention. mentior, -iri, -itus sum, 4, dep., invent, lie, assert falsely. mercennarius, -a, -um, [merces], adj., serving for pay, hired, mer- cenary. As subst, mercenna- rius, -i, m., hireling. merces, -edis, f., hire, pay. Mercurius, -i, m., Mercury, a god of the Romans correspond- ing in many respects to the Greek Hermes and identified with him. He was the messenger of the gods, conducted the souls of the dead to the underworld, taught men eloquence and music, and was the patron of merchants and of thieves. mereo, -ere, -ui, -itus, 2, deserve, merit; earn. mereor, -eri, -itus sum, 2, dep., deserve, merit ; earn. mendies. — , ace. -em, abl. -e, MERITO 6 9 MISERICORDIA [medius + dies], m., mid-day, noon ; the south. merito, [meritum], adv., justly. nieritum, -i, [mereo], n., merit, service; worthy value. Messena, -ae, or Messene, -es, \js\eaoi\vrf\, f., Messena, a city in the northeastern part of Sicily. -met, enclitic, giving emphasis to personal pronouns, metallum. -i, [/xtraWov], n., metal; mine. / metior, metiri, mensus sum, 4, dep., measure, deal out, distribute ; estimate, judge. metuo, metuere, metui, — , [me- tus], 3, fear, be apprehensive, dread. meus, -a, -um, [me], poss. pron. adj., of me, my, mine. As subst., mei, -orum, m. pi., my friends, my kindred, my soldiers. Micythus, -1, [Mf/a»0os], m., Micy- thus, a Theban youth, a contempo- rary of Epaminondas. migro, -are, -avi, -atus, 1, depart, migrate. mihi, see ego. miles, -itis, m., soldier; coll. by metonymy, soldiery, soldiers. Mllesius. -a, -um, [Miletus], adj., Milesian, of Miletus, an Ionian city on the western coast of Asia Minor, near Ephesus. militaris. -e, [miles], adj., of a soldier, soldierly ; of war, war-, military, warlike. mille, indecl. in sing., pi. milia or millia, num. adj., a thousand. Used as subst. with gen., usually in the plural. Miltiades, -ae, [MiXticiStjs], m., Miltiades. See I. Minerva, -ae, [cf. mens], f., Minerva, a Roman goddess cor- responding in some respects to the Greek Athena, and afterwards identified with her. She was the patroness of the arts and sciences, and goddess of scientific warfare. minime, [minus], sup. of parum, adv., least of all, least, very little ; not at all, by no means. minimus, sup. of parvus. minor, comp. of parvus. Minucius, -a, the name of a Ro- man gens, referring to : (1) M. Minucius Rufus, master of horse under Fabius Maximus. (2) Q. Minucius Thermus, con- sul in 193 B.C. minuo, -ere, -ui, -iitus, [cf. minus] , 3, make small, diminish ; lessen, weaken, impair ; offend against. minus, comp. of parum, adv., less, not so ; not at all, by no means. minutus, -a, -um, [part, of minuo], adj., little, small. mirabilis, -e, [miror], adj., won- derful, extraordinary, amazing. mirabiliter, [mirabilis], adv., wonderfully, surprisingly. miror, -ari, -atus sum, [mirus], 1, dep., wonder, marvel; wonder at; admire, esteem. minis, -a, -um, adj., wonderful, amazing, extraordinary. misced, miscere, miscui, mixtus, 2, mix, mingle, blend ; throw into confusion, disturb. miserandus, -a, -um, [part, of miseror], adj., lamentable, deplor- able, pitiable. miser eor, -eri, miseritus sum, [miser], 2, dep., feel pity, have compassion, pity. misericordia, -ae, [misericors] , f., pity, compassion, mercy. MISSUS 70 MORS missus, -us, [mitto], m., only found in the abl. sing., sending away, sending; throwing, hurling. Mithridates, -is, m., Mithridates, an officer of Datames. Mithrobarzanes, -is, m., Mithro- barzanes, father-in-law of Datames. mitto, mittere, misi, missus, 3, cause to go, send, send off, despatch ; dismiss ; hurl, throw. Mnemon, -onis, [M.i>r)[xuv'], m., lit. of good niemory, Mnemon, the Mindful, a surname of Arta- xerxes II. mobilis, -e, [cf. moveo], adj., easy to move, movable ; nimble, quick ; changeable, fickle ; impulsive. mSbilitas, -atis, [m5bilis], f., ac- tivity, speed, quickness ; change- ableness, fickleness. Mocilla, see Iiilius. moderate, [moderatus], adv., with moderation, moderately. moderatio, -5nis, [moderor], f., controlling, guidance; modera- tion, self-control. moderatus, -a, -um, comp. mode- ration sup. moderatissimus, [part, of moderor J, adj., within bounds, moderate ; modest, re- strained. modestia, -ae, [modestus], f., moderation; discretion, sobriety ; shame, modesty ; honor, dignity. modestus, -a, -um, [modus], adj., moderate, modest, te??iperate, sober, discreet. modicus, -a, -um, [modus], adj., in proper measure, moderate, mod- est, temperate; middling, mean, mediocre. modius, -1, [modus], m., grain- measure, peck, modius, containing sixteen sextarii, about two gallons. modo, [modus], adv., only, merely ; just now, but 7107V. non modo . . . sed etiam, not only . . . but also. modus, -i, m., measure, extent; limit, end ; way, manner. moenia, -ium, n. pi., defensive walls, ra??iparts, city walls; by metonymy, walled town. molestus, -a, -um, [moles], adj., troublesome, irksome, annoying, disagreeable. morior, -iri, -itus sum, [moles], 4, dep., make an exertion, struggle, toil ; build, construct ; undertake, attempt, set about. Molossi, -orum, [Mo\ore?xos], n., Neontichus, a fortified town in Thrace on the Propontis. Neoptolemus, -i, [Neo7rT6Xe/xos] m., Neoptolemus, one of Alexan- der's generals. nepos, nepStis, in., grandson, de- scendant. neptis, -is, [cf. nepos], f., grand- daughter. Neptunus, -i, m., A T eptune, a god of the Romans corresponding to the Greek Poseidon. He was god of the sea and of all great waters. neque, see nee. Nero, -onis, m., Nero, surname of Ti. Claudius Nero, emperor from 14-37 A - D - nescio, -ire, -ivi or -ii, — , [ne + scid], 4, not know, be ignorant. With quis or quid forms a com- pound pron., I know not who, some one; I knozu not what, something. neu, see neve. neuter, -tra, -trum, gen. neutrius, [ne + uter], adj., neither the one nor the other, neither. neve or neu, [ne + -ve], adv. and conj., and not, nor, and that . . . not, and lest. nex, necis, f., death, violent death, murder. Nicanor, -oris, [Niraw/)], m., Nicanor, a Macedonian officer. Nicias, -ae, [NZ/a'ds], m., Nicias, a celebrated statesman and gen- eral of the Athenians during the Peloponnesian war. niger, -gra, -grum, adj., black, dark, dusky; gloomy, ill-omened. nihil or nil, [ne + hilum, trifle'], indecl. n., nothing; ace. often with adverbial force, not at all, by no means. nihilo, [nihil], adv., not at all, in no way. nihilo minus and nihild setius, nevertheless. NILUS 74 NOVEM Nilus, -I, m., the Nile. nimis [ne, cf. nietior], adv., be- yond measure, too much, exces- sively, too. nimius, -a, -um, [nimis], adj., beyond measure, excessive, too great. Nisaeus, -i, [Ntaatos], m., Nisaeus, son of Dionysius I. of Syracuse. nisi, [ne + si], conj., if not, unless, except. nitidus, -a, -nm, [cf. niteo], adj., shining, glittering, bright ; of animals, sleek, well-fed, in good condition. nitor, niti, nixus or nisus sum, 3, dep., press upon, lean, support oneself ; strive, labor, endeavor ; rely on, depend on. 116, nare, navi, — , 1, swim, float. nobilis, -e, comp. nobilior, sup. nobilissimus, [cf. nosco], adj., well-known, favious ; high-born, noble. As subst, nobilis, -is, m., man of noble birth, noble. nobilitas, -atis, [nobilis], f., ce- lebrity, fame, renown ; high birth, nobility ; the nobility, aristocracy. nobilito, -are, -avi, -atus, [no- bilis], I, make known, render famous. noceo, -ere, -ui, — , fut. part., noci- turus, 2, do harm, injure, hurt. noctu, [old abl. of noctus = nox], adv., by night, at night. nocturnus, -a, -um, [nox], adj., of night, by night, nocturnal. nolo, nolle, nolui, — , [ne + volo], irr., wish . . . not, not wish, be unwilling. nomen, nominis, [cf. nosco], n., means of knowing, name, appella- tion, title; fame, reputation, re- nown. Nomentanus. -a, -um, adj., of Nomentum, a town in the country of the Sabines, in central Italy. nominatim, [ndmino], adv., by name, especially, particularly. ndmino, -are, -avi, -atus, [no- men], I, call by name, designate, call, name. non, adv., not, not at all. nonaginta, num. adj., indecl., ninety. nondum, [non + dum], adv., not yet. nonnullus, -a, -um, [non + nul- lus], adj., some, several. As subst., nonnulli, -drum, m. pi., some people, several. nonnumquam, [non + num- quam], adv., sometimes, occa- sionally. norms, -a, -um, [novem], num. adj., ninth. Nora, -ae, f., Nora, a fortress on the boundary of Lycaonia and Cappadocia, in the western part of Asia Minor. n5s, see ego. nosco, noscere, novi, n5tus, 3, inch., get knowledge of, come to know ; in tenses from the perf. stem, have learned, hence know, understand. noster, -tra, -trum, [nos], posses, pron., our, our own, ours. notitia, -ae, [notus], f, celebrity, fame ; acquaintance, familiarity. noto, -are, -avi, -atus, [nota, mark'], l, mark, designate, men- tion; observe, censure. notus, -a, -um, comp. n5tior, sup. nStissimus, [part, of noscS], adj., knozun, familiar, recognized ; well-known, famous. novem, indecl. num., nine. NOVITAS 75 OBLIVISCOR novitas, -atis, [novus], f., new- ness, novelty ; strangeness, un usu- alness. novus, -a, -um, comp. wanting, sup. novissimus, adj., new, young; fresh, recent ; self-made ; sup. novissimus, last. nox, noctis, f., night. noxius. -a, -um, adj., hurtful, in- jurious ; guilty, criminal. nubilis, -e, [cf. nubo], adj., mar- riageable. nubo, nubere, nupsl, nuptus, 3, veil oneself, be married; marry, wed. nudo, -are, -avi, -atus, [niidus], 1, lay bare, strip, expose, un- cover. nullus, -a, -um, gen. nullius, [ne + ullus], adj., not any, none, no. As subst., nullus, -lus, m., no one, nobody. mini, inter, adv., usually introduc- ing a question expecting a nega- tive answer, then, now ; . . . not so . . . is it? Often rendered only by the interrogative form of the sentence. In ind. questions, whether, if. niinien, -inis, [cf. nuo], n., nod, command ; divinity, divine power. numeratus, -a, -um, [part, of nu- mero], adj., counted out, paid down. numero, -are, -avi, -atus, [nu- merus], I, count, number, reckon ; co tint out, pay down. Humerus, -1, m., number, quan- tity ; position, rank. Numida, -ae, m., a Numidian. minimus, -I, m., piece of money, coin. numquam, [ne -f umquam], adv., at no time, never. nunc, [num -f -ce], adv., now, at present ; no7v, at last. mintio, -are, -avi, -atus, [nun- tius], I, announce, declare, in- form. nuntius, -a, -um, adj., that an- nounces, making known, inform- ing. As subst., nuntius, -i, m., messenger ; message, news, tidings. nuptiae, -arum, [cf. nubo], f. pi., marriage, wedding. nusquam, [ne + usquam], adv., nowhere, in no place ; in nothing ; for no purpose. mitus, — , [cf. nuo], abl. -u, m., nodding, nod ; hint, intimation. O. 6, interj., Of oh! ob, prep, with ace, towards, to; on account of, for, by reason of. obdiico, -ducere, -duxl, -ductus, [ob -f duco], 3, draiv before, bring over ; overspread, envelop. obeo, -Ire, -IvI, -itus, [ob + eo], irr., go to meet ; engage in ; per- form, discharge ; fall, perish. diem obiit supremum or diem obiit, met his last day, died. obicio, -icere, -ieci, -iectus, [ob + iaciS], 3, throw before, throw, cast; put in the hands of; set against, oppose ; object, taunt, upbraid with. obitus, -us, [ob, cf. eo], m., ap- proach ; going down ; destruction, death. oblivio, -onis, [cf. obllvlscor], f., forgetfulness, oblivion. obllvlscor, obllvlscl, oblltus sum, 3, dep., forget, be forgetful ; dis- regard. OBNITOR 76 OCCASUS obnitor, -niti, -nixus sum, [ob + nitor], 3, dep., press against, struggle with ; resist, oppose. oboedio, -ire, -ivi, -itus, [ob + audid] , 4, give ear, listen ; obey, be subject. oborior, -oriri, -ortus sum, [ob -f orior], 4, dep., arise, appear, spring tip. obruo, -ruere, -rui, -rutus, [ob -f rud], 3, overwhelm, hide, bury ; overcome, overpower, weigh down ; overload, surfeit. obscurus, -a, -um, adj., dark, shady, obscure; not known, unknown. obsecro, -are, -avi, -atus, [ob + sacrS], 1, beseech, entreat, im- plore, supplicate. obsequium, -1, [cf. obsequor], n., compliance, indulgence ; obedience, allegiance. obsequor, -sequi, -secutus sum, [ob + sequor] , 3, dep., comply, yield; gratify, submit to ; indulge. obsero, -are, -avi, -atus, [ob, cf. sera, bolt], 1, bolt, bar, fasten. observantia, -ae, [observo], f., attention, respect, regard. obses, -idis, [ob, cf. sedeo], m. and f., hostage ; security, pledge. obsideo, -sidere, -sedi, -sessus, [ob + sedeo], 2, sit, stay; be- siege, blockade, render impassable. obsidio, -onis, [obsided], f., siege, blockade. obsisto, -sistere, -stiti, -stitus, [ob + sistd], 3, take one's place before, stand in the way ; resist, withstand, oppose. obsoletus, -a, -um, [part, of ob- solesco], adj., old, worn out ; common, ordinary, poor, worthless. obsonium, -i, \_6\puviov], n., relish, side-dish. obstinatio, -onis, [obstino], f., firmness, stubbornness, obstinacy. obsto, -stare, -stiti, — , [ob -f sto], 1, stand before; hinder, oppose. obstruo, -struere, -struxi, ob- striictus, [ob + struo], 3, build against, barricade, stop up. obsum, -esse, -fui, irr., be against, injure, hurt. obtero, -terere, -trivi, -tritus, [ob+tero], 3, bruise, crush; tra?nple ; degrade, disgrace. obtestatio, -onis, [obtestor, call as zuitness], f., solemn charge ; en- treaty, supplication. obtineo, -tinere, -tinui, -tentus, [ob + teneo], 2, hold fast, occupy, keep ; acquire, obtain. obtingo, -tingere, -tigi, — , [ob + tango] , 3, fall to the lot of be- fall, occur ; be assigned. obtrectatio, -onis, [obtrecto], f., belittling, detraction, disparage- ment. obtrectator, -oris, [obtrecto], m., detractor, traducer, disparager. obtrecto, -are, -avi, -atus, [ob + tracts], 1, detract from, dis- parage, underrate, obtrectarunt inter se, they decried each other. obviam, [ob + viam], adv., in the way, toward, against, to meet. obviam ire, to go to meet, ob- viam fieri, to meet. obvius, -a, -um, [ob -|- via], adj., in the way, so as to meet ; against, to meet, meeting, obvium fieri, to meet, obvium esse, to be in the way, to meet. occasio, -5nis, [cf. occido], f., op- portunity, ft time, occasion. occasus, -us, [occido], m., falling, setting ; end, death. OCCIDO 77 OMNINO occido, -cidere, -cidi, -cisus, [ob + caedo], 3, strike dozen, kill, slay. occulo, -culere, -cului, -cultus, [ob, cf. celd], 3, cover ; hide, con- ceal. occulto, -are, -avi, -atus, [freq. of occulo], I, hide, conceal, se- crete. occupatio, -onis, [occupo], f., oc- cupying, seizure ; business, employ- ment, occupation. occupo, -are, -avi, -atus, [ob, cf. capio], I, take possession of, seize, occupy ; fall upon, attack ; occttpy, employ. occurro, -ere, occurri, occursus, [ob + currS], 3, run up, run to meet; go against, attack; resist, oppose. OCto, num. adj., eight. octogesimus, -a, -urn, [octd- ginta], num. adj., eightieth. octoginta, [octo], indecl. num., eighty. oculus, -i, m., eye. odi, Sdisse, osurus, defect., hate. odium, -i, n., hatred, grudge, aver- sion. Oedipus, -odis or -i, [OiSiVoi/s], m., Oedipus, son of La'ius, king of Thebes, and Jocasta. He was exposed for death as a child, but was saved, and grew up in igno- rance of his parentage. He slew his father unwittingly and married his own mother. offendo, -fendere, -fendi, -fensus, [ob + fendo], 3, hit, dash against; come upon, light upon, find ; of- fend, be offensive. offensio, -onis, [offendS], f., stum- bling; disfavor, dislike ; accident, misfortune. offensus, -a, -um, [part, of of- fendo], adj., offended, incensed; offensive, odious, aliquem offen- sum fortunae, an unfortunate man. offero, offerre, obtuli, oblatus, [ob + fero], irr., bring before, pre- sent, offer ; cause, inflict; bestow. officina, -ae, [for opificina from opifex, workman], f., workshop. officium, -i, [opus, cf. facio], n., service, kindness, favor ; duty, al- legiance ; employment, office. oleaginus, -a, -um, [olea], adj., of the olive tree, olive. olim, [cf. ollus, old form of ille], adv., at that time, formerly, long since ; now and then ; sometime, hereafter. Olympia, -ae, ['0\i>/a7t la], f., Olympia, 3. district in Elis, in the northwestern part of the Pelopon- nesus, the scene of the Olympic games, which were celebrated every four years by all the Greek peoples. Olympias, -adis, ['0\i»/-i7rtds], f., Olympias, wife of Philip II. of Macedon and mother of Alexan- der the Great. Olympiodorus, -i, ['0\v/xiri68co- pos], m., Olympiodorus, a teacher of Epaminondas. Olynthil, -orum, m. pi., Olynthi- ans, people of Olynthus. Olynthus, -i, ["OXvvdos], f., Olyn- thus, a town in Macedonia in the Chalcidean peninsula. omitto, -ere, omisi, omissus, [ob + mitto], 3, let go, let loose ; lay aside ; pass over, say nothing of; lose sight of omnino, [omnis], adv., altogether, wholly, entirely ; in general, gen- erally. OMNIS 78 ORACULUM omnis, -e, adj., all. the whole, every. As subst., omnes, -ium, m. pi., all men ; omnia, -ium, n. pi., all things, everything. onerarius, -a, -urn, [onus], adj., of burden, navis oneraria, ship of burden, transport. Onomarchus, -i, ['OvSfxapxos], m., Onomarchus, an officer of An- tigonus. onustus, -a, -um, [onus], adj., loaded, laden, freighted, burdened. opera, -ae, [opus],f., service, work, labor; aid, attention; means, agency. operam dare, to take pains, give attention. operio, operire, operui, opertus, 4, cover, cover over. opes, see ops. opinio, -onis, [opinor], f., opinion, conjecture, fancy, belief, expecta- tion ; esteem, reputation, alicui in opinionem venire, to occur to any one. opinor, -ari, -atus sum, 1, dep., be of the opinion, suppose, think, believe. oportet, oportere, oportuit, 2, im- pers., it is necessary, is becoming, is proper. Often best translated by ought and must. opperior, opperiri, oppertus sum, 4, dep., wait, attend ; wait for, await, expect. oppidanus, -a, -um, [oppidum], adj., of a tozvn, pertaining to a town. As subst., oppidanus, -i, m., townsman; in pi. often the besieged. oppidum, -i, n., town, city. oppleo, -ere, -evi, -etus, [ob + pleo], 2, fill completely, fill; cover. oppono, -ere, opposui, oppositus, [ob -f pond], 3, set against, place opposite, oppose ; bring forward, adduce. opportiinus, -a, -um, comp. op- portunior, sup. opportunissimus, adj., fit, adapted ; convenient, seasonable. opprimo,-ere,oppressi, oppressus, [ob -f premo], 3, press against, press down ; overthrow, over- whelm, defeat utterly ; weigh down, burden; fall upon, sur- prise. opprobrium, -i, [ob + probrum], n. , reproach, scandal, disgrace ; taunt, abuse. oppiignator, -oris, [oppugno], m., assaidler, assailant, besieger. oppugno, -are, -avi, -atus, [ob + pugno], I, fight against, attack, besiege. ops, opis, nom. and dat. sing, not in use, f., aid, help ; influence ; might, pozver, forces ; means, riches, wealth. optimas, -atis, [optimus], adj., of the best, aristocratic. As subst., m., an adherent cf the nobility, aristocrat. optime, see bene. optimus, see bonus. opulentus, -a, -um, comp. opu- lentior, sup. opulentissimus, [opes], adj., rich, wealthy, opu- lent; prosperous. opulentia, -ae, [opulens], f., riches, wealth, abundance, afflu- ence. opus, -eris, n., work, labor, toil ; structure, fortification ; need, want, necessity. 6ra, -ae, f., border; shore, coast, sea- coast. oraculum, -i, [5ro], n., divine amiounce??ient, oracle ; prophecy ; ORATIO 79 PACTYE oracle, the place where oracular responses were given. oratio, -onis, [oro], f., speech, lan- guage ; harangue, discourse, ora- tion ; power of oratory, eloquence. orator, -oris, [oro], m., speaker, orator, ambassador. orbis, -is, m., ring, circle, orbit. orbis terrae or terrarum, the whole earth. Orchomenius, -a, -um, adj., of Orchomenus ('O^x^ews), a city of Boeotia. As subst., Orcho- menius, -l, m., inhabitant of Or- chomenus, Orchomenian. ordino, -are, -avi, -atus, [6rd5], I, set i?i order, arrange, adjust ; narrate, record. ordior, -iri, orsus sum, [cf. ordo], 4, dep., begin, conunence, under- take ; describe, tell in detail. ordo, -inis, m., roiv, series, order ; company, class, rank ; regular succession. Orestes, -is or -ae, ['O^o-ttjs], m., Orestes, son of Agamemnon and Clytemnestra. Because he slew his mother, who had murdered Agamemnon, he was pursued by the Furies. origo, -inis, [orior], f., beginning, cojnmencement, origin ; race, fam- ily, stock. PI., Origines, -um, the title of Cato's history. orior, -iri, ortus sum, fut. part, ori- turus, 4, pres. oritur, imp. subj. usually oreretur, dep., arise; be descended, be bom; originate, begin. \ ornamentum, -i, [orno], n., ap- paratus, equipment ; decoration, ornament, distinction. ornatus, -a, -um, comp. ornatior, sup. ornatissimus, [part, of orno], adj., fitted out, equipped; adorned, embellished ; distin- guished, illustrious. ornatus, -us, [orno], m., splendid dress, fine attire; decoration, ornament. Orni, -orum, m. pi., Orni, a town in Thrace, unknown except for mention of it by Nepos. orno, -are, -avi, -atus, i, fit out, furnish, provide, equip; adorn, decorate ; embellish, set forth. oro, -are, -avi, -atus, [6s], i, speak; treat, argue, plead; en- treat, beseech. ortus, -a, -um, [part, of orior], adj., sprung, descended, born. 6s, oris, n., mouth, face, features ; mouth of a river. OS, ossis, n., bone. osculor, -ari, -atus sum, [5scu- lum, kiss], i, dep., kiss. ostendo, -tendere, -tendi, -tentus, [obs, old form of ob -f tendd], 3, stretch out, show; produce, fur- nish; disclose, manifest, make knoivn. ostentatio, -onis, [ostent5], f., exhibition, display ; ostentation. otium, -i, n., leisure, vacant time ; idleness ; peace, quiet. P. , with proper names = Piiblius, a Roman forename. pabulum, -i, [cf. pasco], n., food, fodder. pactio, -onis, [paciscor], f., agree- ment, contract, bargain, condition. pactum, -i, [paciscor], n., agree- ment, contract, bargain. Pactye, -es, [TiaKTv-q], {., Pactye, a city in the Thracian Chersone- sus, on the Propontis. PADUS 80 PARVUS Fadus, -1, m., the Po, a large river in Cisalpine Gaul. paene, adv., almost, nearly. paeniteo, -ere, -ui, — , 2, make sorry, cause to repent. Impers. paenitet, -ere, -uit, it repents, makes sorry, it grieves. palaestra, -ae, [TraKalaTpa], f., wrestling school, place of exercise, gymnasium. palam, adv., openly, publicly. Famphylius, -a, -um, adj., Pam- phylian, of Pamphylia, a province on the southern coast of Asia Minor, between Lycia and Cilicia. Pandantes, -is, [Ilav8d.vTris], m., Pandantes, a friend of Datames and treasurer of Artaxerxes Mne- mon. paiiis, -is, [cf. pabulum], m., bread, loaf Paphlago, -onis, [ILa^Acr/^], m., a Paphlagonian, inhabitant of Paphlagonia. Paphlagonia, -ae, [lia^Xayovla], {., Paphlagonia, a province on the northern coast of Asia Minor. par, paris, adj., equal, like, simi- lar ; well-matched; fit, proper, right, par proelium, an inde- cisive battle. As subst., par, paris, m. and f., mate, companion. Paraetacae, -arum, m. pi., the in- habitants of Paraetacene, a moun- tainous country on the northern frontier of ancient Persia. paratus, -a, -um, [part, of pard], adj., prepared, ready. parco, parcere, peperci and parsi, parsus, 3, act sparingly, be spar- ing; treat with forbearance ; re- frain from, spare. parens, -entis, [part. ofpario],m. and f., parent ; father, mother. pareo, -ere, -ui, — , 2, appear, be visible ; be obedient, obey. pario, -ere, peperi, partus, fut. part, pariturus, 3, bring forth, produce, give birth to ; effect, ac- complish ; acquire, obtain. Parius, -a, -um, adj., Parian, of Paros, relating to Paros. As subst., Parius, -i, m., a Parian, inhabitant of Paros. parma, -ae, f., small round shield, light shield, target. paro, -are, -avi, -atus, 1, make ready, prepare, furnish; intend, resolve. Paros, -i, [Ildpos], f., Paros, one of the Cyclades, in the Aegean Sea; it was famous for its beautiful white marble. pars, partis, f., part, portion, share, division ; party, faction ; charac- ter, rdle ; pi., coll., party. parsi, see parco. parsimonia, -ae, [parcS], f., fru- gality, parsimony. particeps, -cipis, [pars, cf. ea- pio], adj., partaking, sharing. As subst., m., partner, comrade. partim, [ace. of pars], adv., partly, in part. As subst., a part, part. partior, -iri, -itus sum, [pars], 4, dep., share, distribute, divide. parum, comp. minus, sup. minime, [cf. parvus], adv., but little, too little ; not enough. As subst., too Utile, not enough. parvulus, -a, -um, [dim. of par- vus], adj., very small, little, petty. As subst., parvulus, -i, m., small child, infant. parvus, -a, -um, comp. minor, sup. minimus, adj., little, small, incon- siderable ; small, short ; short, brief; insignificant, unimportant ; PASSUS 81 PEDISEQUUS of price or value, small, low. parvi, gen. of value, of little worth, of small account. passus, -us, m., step, pace, mille passuum, thousand paces, mile. patefacio, -facere, -feci, -factus, [pated + facio], 3, lay open, open, disclose, bring to light. pateo, -ere, -ui, — , 2, stand open, lie open, be open ; be accessible. pater, -tris, m., father, sire; in pi., patres or patres conscript!, sena- tors. paternus, -a, -um, [pater], adj., of a father, fathers, paternal. patiens, -entis, [part, of patior], adj., oearing, enduring, patient. patientia, -ae, [patiens], f., pa- tience, endurance, submission. patior, pati, passus sum, 3, dep., suffer, bear, support, endure; al- low, permit. patria, -ae, [cf. pater], f., father- land, native land. patrimdnium, -i, [pater], n., in- heritance from a father, inherit- ance, patrimony . patrius, -a, -um, [pater], adj., of a father, fatherly, paternal ; an- cestral, family. patrocinium, -i, [cf. pater], n., protection, defence, patronage. Patroclus, -i, [ndrpo/cXos], m., Patroclus, cousin and intimate friend of Achilles. He accompa- nied Achilles to Troy, and was slain in battle by Hector. patruus, -i, [pater], m., father's brother, paternal uncle. paucitas, -atis, [paucus], f., small number, fewness, scarcity. paucus, -a, -um, adj., feza, little. As subst., pauci, -drum, m. pi., a few, few. paulo, [paulum], adv., by a little, a little, somewhat. paulum, [paulus], adv., a little, somewhat. Paulus, see Aemilius. pauper, -eris, adj., poor, not wealthy ; scanty, small. As subst., m., poor man. paupertas, -atis, [pauper], f., poverty, small means, moderate circumstances. Pausanias, -ae, [Uava-avias'], m., Pausanias, referring in this book to: (1) Pausanias, the victor at Pla- taea. See IV. (2) Pausanias, a king of the Spartans during the Peloponne- sian war. (3) Pausanias, a Macedonian, one of the body-guard of Philip II. ; he murdered Philip out of revenge. pax, pads, f., peace, treaty, agree- ment ; harmony, quiet. peccans, -antis, [part, of pecco], adj., sinful. As subst., m., offen- der, sinner. pecco, -are, -avi, -atus, 1, miss, err ; commit a sin, sin. peciinia, -ae, [cf. pecus], f., prop- erty, wealth, money. pecuniosus, -a, -um, [pecunia], adj., moneyed, rich, wealthy. pedes, -itis, [pes], m., foot-travel- ler ; foot-soldier ; sing., coll., foot- soldiers, infantry. pedester, -tris, -tre, [pes], adj., on fool, pedestrian, of the infan- try ; on land, by land, land. exercitus pedester, land-force, iitfantry. pedisequus, -i, [pes, cf. sequor], m., footman, servant, page. PEDITATUS 82 PERDO peditatus, -us, [pedes], m., foot- soldiers, foot, infantry. Pgducaeus, -1, m., Peducaeus, family name of Sextus Peducaeus, a friend of Atticus. peius, comp. of male. pellicio, -licere, -lexi, -lectus, [per -f lacio], 3, allure, entice, decoy, coax, win over. pellis, -is, f., skin, hide. pello, pellere, pepuli, pulsus, 3, beat, strike ; drive out, drive away ; defeat, rout. Pelopidas, -ae, [IIe\o7r/5ds], m., Pelopidas. See xvi. Peloponnesius, -a, -um, adj., Peloponnesian, of the Peloponne- sus. As subst., Peloponnesius, -1, m., Peloponnesian, inhabitant of the Peloponnesus. Peloponnesus,-!, SJ\eKoTvbvvf]apvdpa£os], m., Pharnabazus, a Persian satrap governing the northwestern prov- inces of Asia Minor from B.C. 412 to 377- Pherae, -arum, [<£e/>cu'], f. pi., Pherae, referring to : (1) Pherae, a town in Messenia, in the southwestern part of the Peloponnesus. (2) Pherae, a town in the eastern part of Thessaly. PHERAEUS 85 PISANDER Pheraeus, -a, -um, adj., of Pherae, in this book referring to Pherae in Thessaly. Phidias, -ae, [<&ei5lds~\,m., Phidias, in this book referring to an Athe- nian known only from reference to him by Nepos. Phidippus, -i, [e/5i7T7ros], m., Phidippus, a famous Athenian courier of the time of Miltiades. Philippensis, -e, adj., of Philip, pertaining to Philip, referring to Philip II., king of Macedon. Philippus, -1, [4>t\i7T7ros], m., Philip, referring in this book to: (1) Philip II., king of Macedon, father of Alexander the Great. During his reign, from 360 to 336 B.C., he brought the states of Greece under his sway. He was assassinated as he was on the point of leading united Greece against the Persians. (2) Philip Arrhidaeus, illegiti- mate son of Philip II., raised to the throne of Macedon in 323 B.C. under the title Philip III. He was put to death in 317 B.C. by Olympias. (3) Philip V., king of Macedon from 220 to 179 B.C. He waged two unsuccessful wars with the Romans. Philistus, -1, [3>£\totj3f5ds], m., Phoebidas, a Spartan general, who in 383 B.C. occupied Thebes at the request of the popular party. Fhoenices, -um, [om/ces], m. pi., the Phoenicians, inhabitants of Phoenicia, a country on the east- ern coast of the Mediterranean Sea. Phrygia, -ae, [$pvyia~], f., Phry- gia, an inland province in the western part of Asia Minor. Phryx, Phrygis, adj., Phrygian. As subst., m., Phrygian, inhabi- tant of Phrygia. Phyle, -is, [3»uXi$], f., Phyle, a for- tress in Attica, on the Boeotian frontier. pietas, -atis, [pius], f., dutiful conduct, devotion, piety ; filial affection, affection, love, loyalty. pila, -ae, f., pillar. Piraeus, -i, [Ilei/ocueys], m., the Peiraeus, the principal seaport of Athens. Pisander, -dri, [Ilelo-apdpos], m., Pisander, in this book referring to: (i) Pisander, an Athenian gen- eral and party-leader during the latter part of the Peloponnesian war. (2) Pisander, a Spartan general, commander of the Spartan fleet in the battle at Cnidus, in 394 B.C. PISIDA 86 POECILE Pisida, -ae, m., Pisidian, inhabi- tant of Pisidia, a mountainous country in the southern part of Asia Minor. PIsistratus, -i, [TI.€ii frequent, few ; scanty, scattered. RATIO 9 8 REGIUS ratio, -onis, [reor], f., reckoning, numbering, account, calculation; business ; method, plan ; regard, consideration. ratus, -a, -um, [part, of reor], adj., reckoned, thought out, fixed, established ' ; approved, valid. re- or red-, inseparable particle, again, back, anew. recedo, -cedere, -cessi, -cessus, [re- + cedo], 3, go back, retire, withdraw ; desist. recens, -entis, adj., lately arisen, fresh, young, recent. recido or reccido, -ere, rec- cidi or recidi, recasurus, [re- + cadd], 3, fall back, return; sink, be reduced ; restdt, come out. recipio, -cipere, -cepi, -ceptus, [re- + capio], 3, take back, re- cover ; receive, se recipere, to draw back, retreat. reconcilio, -are, -avi, -atus, [re- + concilio], 1, regain; reunite, reconcile; win over again, win back, conciliate. recreo, -are, -avi, -atus, [re- + creo], I, make anew, renew, restore ; revive, invigorate ; en- courage. rectus, -a, -um, [part, of rego], adj., in a straight line, straight, direct ; right, correct, proper ; just, upright. recumbo, -cumbere, -cubui, — , [re- + cumbo], 3, lie down again, lie dozun, recline. recupero, -are, -avi, -atus, [cf. cupio], 1, get back, regain, recover. reciiso, -are, -avi, -atus, [re-, causa], 1, make objection to ; decline, refuse. reddo, -dere, -didi, -ditus, [red- -f do], 3, give back, restore ; rep- resent, imitate; pay back; make to be, render ; stir render ; give up; hand over, deliver. redeo, -ire, -ivi, -itus, [red -+ eo], irr., go back, return , come in, arise, be received. redigo, -igere, -egi, -actus, [red- + ag5], 3, drive back, force back, bring back; bring, reduce, force. redimo, -imere, -emi, -emptus, [red- + emo], 3, buy back, re- deem ; ransom ; buy, purchase, procure. reditus, -us, [cf. redeo], m., going back, return; income, rezenue. redtico, -diicere, -duxi, -ductus, [re- + duco], 3, lead back, escort back, accompany ; bring off ; bring back, restore ; reduce. refero, -ferre, rettuli, -latus, [re- 4- fero], irr., bear back, bring ; raise, bear off, recover; return, pay back, requite ; ascribe, refer, attribute; relate, repeat, recount, tell. reficio, -ficere, -feci, -fectus, [re- 4- faci5], 3, make again, recon- struct, repair, refit ; recruit, reinforce. refreno, -are, — , — , [re- 4- frend], I, bridle, check ; control. refringo, -ere, refregi, refractus, [re- 4- frango], 3, break up, break open ; destroy. refugio, -fugere, -fugi, — , [re- + fugio], 3, flee back, flee for refuge ; avoid, shun. regia, -ae, [regius], f., royal pal- ace, castle. regio, -onis, [cf. rego], f., direc- tion, line ; boundary line ; quarter, region, country. regius, -a, -um, [rex], adj., of a REGNO 99 REPO king, king's, kingly, royal ; mag- nificent. As subst., regii, -orum, m. pi., the king's troops; the sa- traps. regno, -are, -avi, -atus, [reg- num] , I , have royal power, rule, be king ; be lord, be supreme. regnurn, -I, [cf. rex], n., kingly government, royalty ; dominion, sovereignty, sway , kingdom, state. rego, -ere, rexi, rectus, 3, keep straight, guide, direct, * control ; nvay, rule. relatus, part, of refer 6. relictus, part, of relinquo. religio, -onis, [re-, cf. legd], f., sense of right, moral obligation, duty ; religious scruple; fear of the gods; religion, worship ; re- ligious liability. religiose, [religiosus] , adv., con- scientiously, exactly, carefully. relinquo, -ere, reliqui, relictus, [re- + linquo], 3, leave behind; leave, desert; bequeath. reliquiae, -arum, [cf. relinquo], f. pi., what is left, remnant, rest. reliquus, -a, -um, [cf. relinquo], adj., remaining, rest, rest of. As subst., reliquum, -i, n., remainder, rest. remaneo, -ere, remansi, — , [re- + maneo] , 2, stay behind, remain ; endure, last ; continue to be. remedium, -i, n., that which re- stores health, cure, remedy, medi- cine ; help, assistance. remex, remigis, [remus, cf. ago], m., rower, oarsman. remigro, -are, -avi, — , [re- + migro], 1, journey back, go back, return. xeminiscor, -i, — , [re-, cf. mem- ini], 3, dep., recall to mind, re- collect, remember. remissus, -a, -um, [part, of re- mitt5], adj., slack, loose; negli- gent, remiss. remitto, -ere, remisi, remissus, [re + mitt6], 3, let go back, send back, cause to return ; throw back ; yield, give up ; re?7iit, grant exemption from, calces remit- tere, to kick. remotus, -a, -um, [part, of remo- veo], adj., removed, distant, re- mote ; disconnected, alien, apart. removeo, -ere, removi, remotus, [re- + moveo], 2, move back, zvithdraw, remove, drive away ; deprive. renovo, -are, -avi, -atus, [re- + novo], I, renew, restore, repeat ; revive. renuntio, -are, -avi, -atus, [re- -f nuntio], 1, bring back word, announce, report. reor, reri, ratus sum, 2, dep., reckon, believe, think, suppose. repello, -pellere, -puli, -pulsus, [re- + pello], 3, drive back, re- ject, repulse. repente, [repens], adv., suddenly, unexpectedly. repentinus, -a, -um, [repens], adj., sudden, hasty, tinexpected. reperio, reperire, repperi or re- peri, repertus, 4, find again, meet with ; discover, find, find to be; learn. repeto, -ere, -ivi, -itus, [re- + peto], 3, fall back on, attack anew ; demand back, return to. res repetere, to demand restitu- tion. repo, repere, repsi, reptus, 3, creep, crawl. REPONO IOO REVERTO repSnS, -ere, reposui, repositus, [re- + pond], 3, //// back, replace, re-store ; renew ; lay up, reckon ; reprehendo, -ere, reprehend!, reprehensus, [re- + prehendo], 3, hold fast, seize, catch; Maine, reprove ; prosecute, condemn. reprimS, -ere, repress!, repressus, [re- + premo], 3, press back, keep back; check, limit, confine, repress. repudiS, -are, -avl, -atus, 1, cast off, reject, scorn, repudiate. repugnS, -are, -avl, -atus, [re- + pugno], 1, fight back, oppose, resist, defend oneself against. repulsa, -ae, [repello], f., rejec- tion, refusal, repulse ; defeat at the polls. reputS, -are, -avi, -atus, [re- -f puto], I, count over, reckon, cal- culate ; meditate, reflect on. reqmrS, -qulrere, -quisivi, -quisi- tus, [re- + quaeroj, 3, seek again, look after, seek ; ask, demand ; in- quire, seek to know ; look in vain for, miss. res, rei, f., thing, object, matter; affair, event; circumstance, con- dition, property, possessions ; state, commonwealth, res piiblica, the commonwealth, republic ; public life, re vera, indeed, in truth. resacro, -are, — , — , [re- + sa- cro], I, release from a curse. rescinds, -ere, rescidi, rescissUs, [re- -f scindo], 3, cut off, cut loose, cut down ; renew, expose ; annul, repeal. resclsco, -sciscere, -scivl or -scii, -scitus, [re- + scisco], 3, learn, find out. reservo, -are, -avl, -atus, [re- + servo], 1, keep back, reserve; retain, preserve. residS. -sidere, -sedi, — , [re- + sido], 3, sit down, settle; sink; grow calm, subside. resists, -sistere, -stiti, — , 3, stand back ; "remain standing, halt, stop, stand still ; resist, oppose. respicio, -ere, respexi, respectus, [re- + specio], 3, look back, look back upon, gaze at, contemplate ; consider, respect. respondeo, -ere, respond!, re- sponsus, [re- + spondeo], 2, answer, reply ; correspond, agree. responsum, -i, [respondeo], n., answer, reply, response ; response of oracle. res piiblica, see res. restituo, -ere, -ul, -utus, [re- + statuo], 3, set up again, replace, rebuild; restore; remedy; rein- state; save. retards, -are, -avi, -atus, [re- -f tardo], 1, keep back, delay, im- pede, retard ; repress, check. rete, -is, n., net ; toil, snare. retineo, -tinere, -tinui, -tentus, [re- + teneo], 2, hold back, keep, detain, retain, restrain; preserve, maintain. retraho, -ere, retraxl, retractus, [re- + traho], 3, draw back, call back, drag back; remove, divert, turn. reus, -a, -urn, adj., concerned in, party to an action; accused, ar- raigned; ansiverable, responsible. As subst., reus, -i, m., defendant, accused, prisoiier. aliquem reum facere, to accuse any one. re vera, see res. reverts, -ere, -ti, — , see re- verter. REVERTOR IOI SACRILEGIUM revertor, -1, reversus sum, perf. usually reverti, (from reverto), [re- -f vertd], 3, dep., turn back, return, come hack ; revert, recur. revoco, -are, -avi, -atus, [re- + voco], 1, call again, call back, recall ; call off. rex, regis, m., arbitrary ruler, monarchy ki)ig. rhapsodia, -ae, ipaxpwUa], f, rhapsody ; of the Iliad, book. rhetor, -oris, [p-^rwp], m., teacher of oratory, rhetorician, orator. Rhodanus, -i, m., the Rhone, a river flowing through southeastern Gaul into the Mediterranean. Rhodius, -a, -um, adj., Rhodian, of Rhodes, an important island lying south of the western part of Asia Minor. It was famous for its schools of rhetoric, and for its prominence in naval affairs. As subst, Rhodius, -1, m., Rho- dian, inhabitant of Rhodes. risus, -us, [rideo], m., laughing, laughter ; object of laughter. robur, -oris, n., hard wood, oak ; hardness, strength, vigor ; best part, flower. robustus, -a, -um, [robur], adj., of oak wood, oaken ; strong, hardy, robust. rogatus, -us, [rogo], only found in the abl. sing., m., request, entreaty. rogo, -are, -avi, -atus, 1, ask, question ; beg, request, solicit. Roma, -ae, f., Rome, Romanus, -a, -um, adj., of Rome, Roman. As subst., Romanus, -1, m., Roman. Romulus, -i, m., Romulus, the mythical founder and first king of Rome. rostrum, -i, [rodo, gnaw'], n., beak, bill; ship's beak. ruber, -bra, -brum, adj., red. Rubrum Mare, the Red Sea, a name applied to the Arabian and Persian gulfs. rudis, -e, adj., unwr ought, rough, raw, wild ; unpolished, unculti- vated, ignorant. rumor, -oris, m., murmur ; com- mon talk, report, hearsay, rumor ; fame, reputation. rursus or rursum, [=revorsus or revorsum], adv., turned back, back; on the contrary, again, anew, once more. riisticus, -a, -um, [rus], adj., of the country, rustic, rural, country. S., with proper names = Sextus, a Roman forename. Sabinus, -a, -um, adj., of the Sa- bines, Sabine. As subst., Sa- bini, -orum, m. pi., the Sabines, a people dwelling in central Italy north of Latium. sacellum, -i, [sacrum], n., little sanctuary, shrine, chapel. sacer, -era, -crum, adj., dedicated, consecrated, sacred, devoted ; for- feited, accursed. Used as subst., see sacrum. sacerdos, -dtis, [sacer], m. and f., priest, priestess. sacrarium, -i, [sacrum], n., shrine, sanctuary, chapel. sacrifico, -are, -avi, -atus, [sacer, cf. facio] , 1 , offer sacrifice, sacrifice. sacrilegium, -i, [sacrilegus], n., robbing of a shrine ; violation of sacred things, profanation, sacri- SACRILEGUS [02 SAPIENTIA sacrilegus, -a, -um, [sacer, cf. lego], adj., temple-robbing, sacri- legious. As subst., sacrilegus, -I, m., plunderer of shrines ; impious man. sacrum, -l, [sacer], n., something sacred, holy thing; sacred vessel ; pi., divine ivorship, religious rites. saepe, comp. saepius, sup. sae- pissime, adv., often, frequently. saepio, -ire, saepsi, saeptus, [saepes], 4, surround with a hedge, hedge in, enclose ; fortify, guard, protect. sagacitas, -atis, [sagax], f., keen- ness, acuteness ; shreivdness, sa- gacity. Saguntus, -1, f., or Saguntum, -1, n., Saguntum, a town in the eastern part of Spain, near the coast, the capture of which by Hannibal led to the second Punic war. sal, salis, n., salt water, the sea; shreivdness, wit; good taste, ele- gance. Salaminius, -a, -um, adj., of Salamis, at Salamis. Salamis, -inis, [SaXa^fs], f. , Salamis, an island in the Saronic Gulf, not far from Athens, the scene of the defeat of the Persian fleet in 480 B.C. salto, -are, -avi, -situs, [freq. of salid], 1, dance. saltuosus, -a, -um, [saltus], adj., covered with forest, well-wooded, woody. saltus, -us, m., forest, woodland, forest-pasture ; glen, glade ; moun- tain pass. salum. -i, only in ace. and abl. sing, n., open sea, deep ; the sea. salus, -utis, f., soundness, health, vigor ; prosperity, safety. salutaris, -e, [salus], adj., health- ful; beneficial, advantageous, use- ful. salvus, -a, -um, adj., in good health, well, sound, safe. Samos, -i, [Sd/xos], f., Samos, an island, with a city of the same name, on the west coast of Asia Minor, opposite Ephesus. Samothracia, -ae, [Sa^oflpa/c?;], f. , Samothrace, an island in the northern part of the Aegean Sea, opposite the mouth of the Hebrus. sancio, -ire, sanxi, sanctus, 4, make sacred, retider inviolable ; decree, ordain. sancte, comp. sanctius, sup. sanc- tissime, [sanctus], adv., sol- emnly, conscientiously, purely. sanctitas, -atis, [sanctus], f., inviolability, sac redness ; holiness, purity ; integrity, honor. sanctus, -a, -um, comp. sanctior, sup. sanctissimus, [part, of sancio], adj., sacred; pure, holy ; upright. sanguis, -inis, m., . blood, blood- shed ; race, stock, family. sand, -are, -avi, -atus, [sanus], 1, make sound, heal, cure. sanus, -a, -um, adj., sound, whole, healthy ; sane, sensible. sapiens, -entis, [part, of sapio, taste of~\, adj., wise, knowing, sensible, discreet. As subst., m., discreet person, man of sense, wise ma n, sage. sapienter, [sapiens], adv., sensi- bly, wisely, discreetly. sapientia, -ae. [sapiens], i.,good . taste, prudence, wtelligence ; wis- dom. SARDIS 103 SCRIBO Sardis or Sardes, -ium, [ZdpSeis], f. pi., Sardis or Sardes, the capital of Lydia in western Asia Minor. Sardinia, -ae, f., Sardinia, a large island in the Mediterranean, west of the southern part of Italy. Sardiniensis, -e. adj., of Sardinia, Sardinian. As subst., Sardini- ensis, -is, m., inhabitant of Sar- dinia, Sardinian. sarmentum, -i, n., twig, fagot; pi., brushwood, fagots. satelles, -itis, m. and f., attendant, follower, courtier. satietas, -atis, [satis], f., suffi- ciency, abundance ; satiety, weari- ness. satis, adj., n., indecl., enough, suf- ficient, satisfactory. As subst., enough, sufficiency. As adv., enough, sufficiently, quite, "wholly, tolerably, somewhat. Comp. satius, better, preferable. satisfacio, -facere, -feci, -factus, [satis + facio], 3, give satisfac- tion, satisfy, content. satius, see satis. satrapes, -is, or satrapa, -ae, [a a.T parr 77s], m., governor of a province, satrap. saucius, -a, -urn, adj., wounded, hurt ; ill, sick. Saufeius, -i, m., Saufeius, gentile name of L. Saufeius, a friend of Atticus. scaena, -ae, [o-K-qv-f)], f., stage of a theatre. scapha, -ae, \jTKa.' greater; superior, victor. Sup., supremus, -a, um, highest, topmost; last ; summus, -a, -um, highest, greatest; often highest part of, top of suppedito, -are, -avi, -atus, [sub + pes], freq., I, give in abun- dance, provide ; be at hand, abound. suppeto, -petere, -petivi, -petitus, [sub + peto], 3, be at hand, be present. supplex, -icis, [sub + plico], adj., kneeling in entreaty, begging, sup- pliant. As subst., m., a suppliant. supplicium, -i, [supplex], n., kneeling, bowing down ; entreaty, petitioii, supplication ; as the crim- inal knelt to receive the death- penalty, execution ; punishment of death. suppono, -ponere, -posui, sup- positus, [sub + p5no], 3, set under ; put in place of, substitute for. supports, -are, -avi, — , [sub + porto], I, convey, bring forward, conduct. supprimo, -primere, -pressi, sup- pressus, [sub + premo] , 3, hold back, stop ; bring to anchor. supra, adv. and prep. : (1) As adv., on the top, above ; before, formerly ; beyond, more. (2) As prep, with ace, above, over ; beyond, more than. supremus, see superus. Susamithres, -is, m., Susamithres, a Persian to whom the task of assassinating Alcibiades was as- signed. SUSCIPIO 112 TAMPHILIANUS suscipio, -cipere, -cepi, -ceptus, [subs + capio], 3, take, catch; receive, admit ; take upon oneself, enter upon, incur, succeed to ; acknowledge, recognize. suspicax, -acis, [suspicor], adj., distrustful, suspicious. suspicio, -spicere, -spexl, suspec- tus, [sub + specio], 3, look up- wards, look up at; admire, regard, esteem, honor. suspicio, -onis, [cf. suspicio], f., mistrust, distrust, suspicion. suspicor, -ari, -atus sum, [cf. suspicio], 1, dep., mistrust, sus- pect; suppose, believe. sustineo, -tinere, -tinui, -tentus, [sub + teneo] , 2, hold up, keep up, support ; lift, carry ; hold in check, check, restrain ; support, maintain ; bear, endure. sustuli, see tollo. suus, -a, -urn, [cf. sui], poss. pron. adj., of oneself, his own, her own, his, hers, its, their ; characteristic, peculiar ; just, due, appropriate; favorable, advantageous. As subst, sui, -drum, m. pi., one's own men, his men, his subjects, their men ; sua, -orum, n. pi., their things, their goods. Syraciisae, -arum, [Si/pa/coi/o-eu], f. pi., Syracuse, a famous and powerful city on the eastern coast of Sicily. It was founded by Cor- inthians under Archias in 734 B.C. Syracusanus, -a, -urn, adj., Syra- cusan, of Syracuse. As subst., Syracusanus, -i, m., a Syra- cusan, inhabitant of Syracuse. Syria, -ae, [Supi'a], f., Syria, a country in Asia, lying between the Euphrates and the Mediter- ranean Sea. T. T., with proper names = Titus, a Roman forename. tabellarius, -i, [tabella], m., letter- carrier, messenger. tabernaculum, -1, [taberna], n., tent. taceo, -ere, -ui, -itus, 2, be silent, say nothing ; pass over in silence, leave unsaid. Tachos, -i, [Td^ws], m., Tachos, who made himself king of Egypt in 362 B.C., during the reign of Artaxerxes II. taciturnus, -a, -urn, [cf. taceo], adj., silent. Taenarus, or Taenarum, -1, [Tal- vapos or Talvapov'], n., Taenarum, a city and promontory of Laconia on the southern shore of the Peloponnesus, near a deep cavern ; it was a fabled entrance to the Lower World. taenia, -ae, [raLvia], f., band, rib- bon, fillet. talentum, -i, n., half of a hundred- weight, talent; talent, a sum of money equal to about $1132 in gold. talis, -e, adj., such, of such a kind ; the following, such as this, talis . . . qualis, of such a kind . . . as. tam, adv., in such a degree, as much, so, so much. tam diu, adv., so long, for so long a time. tamen, adv., notwithstanding, nev- ertheless, yet, however, still. Tamphilianus, -a, -urn, adj., Tam- philian. domus Tamphiliana, Ta?nphilian house, so called be- cause it was built by one Tam- philus, otherwise unknown. TAMPHILUS 1*3 TER Tamphilus, -1, m., Tamphilus, a Roman family name. See Bae- bius and Tamphilianus. tamquam, [tarn -f quam], conj., as if tanto, see tantus. tantum, [tantus], adv., so much, so greatly ; only so much, only, merely, tantum quod, only just. tantummodo, [tantum + modo] , adv., only, merely. tantus, -a, -um, adj., of such size, so great, such. As subst., tantum, -1, n., so much ; in gen. of price, tanti, of so much value, worth so much; abl. of degree of differ- ence, tanto, by so much, so much. tardus, -a, -um, comp. tardior, sup. tardissimus, adj., slow, slug- gish, tardy; irresolute; late. Tarentlnus, -a, -um, adj., of Ta- rentum, Tarentine. As subst., Tarentini, -drum, m. pi., in- habitants of Tarentum, Tar en- tines. Tarentum, -1, n., Tarentum, a celebrated and powerful city of southern Italy, situated in Cala- bria, on the Gulf of Tarentum. Taurus, -1, [Taupos], m., Taurus, a range of mountains in the south- eastern part of Asia Minor. tectum, -1, [tego], n., covered structure, building, shelter, house, abode ; covering, roof. tego, tegere, texi, tectus, 3, cover, cover over ; hide, conceal ; keep secret ; defend, guard. telum, -1, n., missile weapon, mis- sile ; dart, spear, javelin. temerarius, -a, -um, [temere], adj., rash, heedless, imprzident, inconsiderate. temere, adv., by chance, without design ; rashly, heedlessly, thought- lessly, non temere, hardly, scarcely. tempestas, -atis, [tempus], f., portion of time, point of time, time, season ; storm, te?7ipest ; disturbance, calamity. templum, -1, n., open place for observation, consecrated place, sacred enclosure ; temple, shrine. temporarius, -a, -um, [tempus], adj., of time, time-serving. tempto, -are, -avi, -atus, [intens. of tendo], 1, handle; attempt; tempt, tamper with. tempus, -oris, n., time, season, interval ; time, opportunity, leis- ure ; occasion ; condition ; cir- cumstances, temporis causa, having regard to circumstances, insincerely. tendo, tendere, tetendi, tentus or tensus, 3, stretch, spread out ; lay a snare ; offer, present ; go, march; strive; extend, reach. tenebrae, -arum, f. pi., darkness, gloom ; gloomy place ; lurking- places. teneo, -ere, -ui, — , 2, hold, grasp, hold fast ; take in, understand; keep; possess; guard, watch, de- fend ; of a course, keep, hold, maintain. ventus adversum tenet, the wind blows the wrong way. tenesmos, -1, [reiveo- iit>s~\,m., strain- ing, tenesmus. tenuis, -e, [cf. tendo], adj., drazun out, meagre, slim ; slight, insignifi- cant, trifling. tenus, [cf. tendo], prep, with abl., as far as. ter, num. adv., three times, thrice ; repeatedly. TERENTIUS 114 THUCYDTDES Terentius, -a, name of a Roman gens. See Varro. term, -ae, -a, [ter], distr. num., three each, three. terra, -ae, f., the earth, ground; land, country, region, terra, on land, by land. terrestris, -tre, [terra], adj., of the earth, on land, land. terribilis, -e, [terreo], ad]., fright- ful, dreadful, terrible. terror, -oris, [terreo], m., great fear, affright, panic, terror. tertio, [tertius], adv., for the third time. tertius, -a, -um, [cf. tres], num. adj., third. testa, -ae, f., brick, tile; sherd, potsherd. testarum suflragia, among the Greeks, ballot by pot- sherds, ostracism. testamentum, -i, [testor], n., will, testament. te status, -a, -um, comp. testatior, [part, of testor], adj., public, manifest, evident. testimonium,-!, [testis],n.,wzV«^5, evidence, testimony ; testimonial. testis, -is, m. and f., witness. testor, -ari, -atus sum, [testis], I, dep., cause to testify, call as witness, invoke ; show, prove. testudo, -inis, [testa], f., tortoise ; tortoise-shell ; sheds of wood pro- tecting besiegers, tortoise, cover- ing. testula, -ae, [dim. of testa], f., small potsherd, voting-tablet, tes- tularum suflragiis or testula, ballot by potsherds, ostracism. Thasius, -a, -um, adj., Thasian, of Thasus. As subst., Thasius, -i, m., inhabitant of V'hasos, Thasian. Thasus, -i, [Gdcros], f., Thasos, an island in the northern part of the Aegean Sea, near the coast of Thrace. theatrum, -i, \Bka.rpov\, n., theatre. Thebae, -arum, [0^/Sat], f. pi., Thebes, the chief city of Boeotia. Thebanus, -a, -um, adj., of Thebes, Theban. As subst., Thebanus, -i, m., inhabitant of Thebes, Theban. Themistocles, -is or -i, ace. -em or -en, [0eMiO"ro/cX^s], m., The- mistocles, a famous statesman and general of Athens. See II. Theopompus, -i, [9e67royii7ro60eos], m., Timotheus. See xm. Tiribazus, -i, m., Tiribazus, a Persian satrap under Artaxerxes II. Tissaphernes, -is, m., Tissapher- nes, a Persian satrap under Da- rius II. and Artaxerxes II. Tithraustes, -is, m., Tithraustes, a Persian general of the time of Artaxerxes II. titubo, -are, -avi, -atus, 1, stagger, totter, reel ; hesitate, be in doubt. tollo, -ere, sustuli, sublatus, 3, lift, take up, raise; encourage; rear ; extol; remove, make way with, abolish ; kill, destroy. Torquatus, -I, m., Torquatus, a Roman family name. In this book are mentioned : (1) A. Manlius Torquatus, a Ro- man youth, a friend of Cicero and Atticus. (2) L. Manlius Torquatus, con- sul B.C. 65. torquis, -is, m., necklace, collar. tot, adj., indecl., so many, such a number of As subst., m., so many men. totidem, [tot + -dem], indecl. &<\].,just so many, the same num- ber of. totus, -a, -um, gen. totius, adj., all, all the, the whole, entire ; wholly. tracto, -are, -avi, -atus, [freq. of traho], I, draw violently, drag ; handle, manage; treat, conduct oneself totvard ; narrate, recount. tractus, -us, [cf. traho], m., drag- ging, drawing out ; track, course ; stretch; extent. trado, -dere, -didi, -ditus, [trans -f do], 3, give up, hand over, deliver, consign, entrust; sur- render, betray ; hand down, trans- mit, report. traduco, -ducere, -duxi, -ductus, [trans + duco], 3, lead across, carry over, transport ; expose, dishonor. traho, -ere, traxi, tractus, 3, draw, drag ; attract, allure, in- fluence ; lead, carry ; derive ; detain. TRAICIO Il6 TRIPLEX traicio, -icere, -ieci, -iectus, [trans + iacio], 3, throw across, transfer; penetrate, transfix ; go over, pass over. tranquillitas, -atis, [tranquil- lus], f., quietness, calmness, calm. tranquillS, -are, — , -atus, [tran- quillus], 1, make calm, still, com- pose. transactus, part, of transigo. transeo, -ire, -ivi or -ii, -itus, [trans -f e5], irr., cross over, pass by, pass ; be changed, turn. transfers, -ferre, -tuli, -latus, [trans + fero], irr., bear across, transport ; transfer ; ascribe, charge ; copy ; put off, delay, translate. transfigS, -figere, -fixi, -fixus, [trans + figo] , 3, pierce through, transfix, stab to the heart. transfugiS, -fugere, -fugi, — , [trans + fugiS], 3, flee to the other side, desert. transigo, -igere, -egi, -actus, [trans + ago], 3, drive through, stab, transfix ; finish, settle ; per- form ; bring to an end, end; spend. transitus, -us, [trans, cf. eo], m., going over, passing over, passage. translatus, part, of transfers. transports, -are, -avi, -atus, [trans + porto], I, carry over, take across, remove, transport. Trasumenus, -1, m., Trasumemts, a lake in Etruria, the scene of the defeat of Flaminius by Hannibal. Trebia, -ae, f., the Trebia, a river in Cisalpine Gaul, flowing into the Po. trecenti, -ae, -a, [tres + centum], num. adj., three hundred. tredecim, [tres + decern], indecl. num., thirteen. tr§s, tria, gen. trium, num. adj., three. tresviri, -orum, [tres + viri] , m. pi., triumvirs, three associates in office, especially one of three dic- tators chosen to reorganize the state. tribunus, -1, [tribus], m., head of a tribe, tribune, tribunus mili- taris, tribune of the soldiers, six to a legion. tribunus plebis, tribune of the people. Tribunes were first appointed in 494 B.C., after the first secession to the Sacred Mount. At first there were but two ; afterwards the number was increased to five, and finally to ten. They were origi- nally appointed to afford protec- tion to the common people; and that they might be able to afford such protection, their persons were declared sacred and invio- lable. They gradually acquired the right of vetoing any act which a magistrate might under- take during his term of office. They convoked the assembly of the tribes (comitia tributd), and usually presided over it. tribuS, -ere, -ui, -utus, [tribus], 3, assign ; grant, bestow ; ascribe, attribute ; yield. triduum, -i, [tres + dies], n., period of three days, three days. triennium, -1, [tres + annus; sc. spatium], n., period of three years, three years. triginta, indecl. num., thirty. trimenstris, -e, [tres -f mensis], adj., lasting three months, three months. triplex, -icis, [ter, cf. plico], adj. ? threefold, triple. ; TRIPUS 117 UBINAM tripus, -odis, [rpiirovs'], m., three- footed seat, tripod. triremis, -e, [ter + remus] , adj., having three banks of oars. As subst., triremis, -is, m., vessel having three banks of oars, tri- reme. tristis, -e, adj., sad, sorrowful; gloomy, sullen. trlticum, -i, [tritus, part, ground], n., wheat. triumphus, -i, m., triumphal pro- cession, celebration of a victory. by a triumphal entry into Rome. triumvir, -viri, [tres + vir], m., one of three associates in office, triumvir. See tresviri. Troas, -ados, [Tpyds], adj., Tro- jan. As subst., f., the country around Troy, Troad. Troezen, -enis, [Tpotfijj»], f., Troezen, a very ancient city in the southeastern part of Argolis. Troicus, -a, -um, adj., of Troy, Trojan. tropaeum, -i, n., memorial of vic- tory, trophy ; victory. tii, gen. tui, pi. vos, pers. pron., thou, you. tuba, -ae, f., trumpet. tueor, -eri, tutus sum, 2, dep., look at, gaze at, consider ; defe?id, protect, maintain, support. Tullius, -i, m., Tullius, a Roman gentile name. See Cicero. turn, adv., then, at that time, in those times; in that case. cum . . . turn, see cum. tumultus, -us, [cf. turned, swell], m., uproar, confusion, tumult; panic; national peril. tunica, -ae, f., undergartnent, skirt, tunic. turba, -ae, f., tumuli, uproar, dis- turbance, commotion ; crozvd, throng, common crowd, mass. turbidus, -a, -um, [turba], adj., full of confusion, wild, disordered ; restless, confused. turpis, -e, comp. turpior, sup. tur- pissimus, adj., ugly, unsightly, foul, filthy ; disgraceful, scandal- ous. turpiter, [turpis], adv., shame- fully, disgracefully, dishonorably. turpitudo, -inis, [turpis], f., ugliness; disgrace, dishonor, in- famy. Tusculum, -i, n., Tuscnlum, an ancient town of Latium, the mod- ern Frascati, about fifteen miles southeast of Rome on the foot- hills of the Alban Mountains. tutela, -ae, [tueor], f, watching, keeping, defending, protection ; guardianship. tuto, [tutus], adv., safely, without danger. tutus, -a, -um, [part, of tueor], adj., guarded, safe, secure. As subst., tutum, -i, n., place of safety, safety, security. tuus, -a, -um, [tii], poss. pron., adj., thy, thine ; your, yours. tyrannis, -idis, [rvpavvls], f., rule of a tyrant, tyranny, despotic rule. tyrannus, -i, [rvpapvos], m., king, despot, ruler ; applied by the Greeks to a ruler who usurped his power, without regard to the mild- ness or severity of his rule. U. ubi, adv. and conj., in which place, where; where? As conj., when. ublnam, [ubi + nam], inter, adv., where ? where on earth ? ULCISCOR Il8 UTILIS ulciscor, -I, ultus sum, 3, dep., avenge oneself on, punish ; take vengeance for, avenge. ullus, -a, -um, gen. ullius, adj., any. As subst., ullus, -ius, m., any one, anybody, ullum, -ius, n., anything. ulterior, -ius, gen. -oris, [cf. ultra], adj., comp., farther, be- yond ; n., ulterius, as adv., beyond, farther; to a greater degree, more. Sup., ultiinus, -a, -um, furthest, most distant, utter- most, last ; utmost, greatest. ultimus, see ulterior. ultus, part, of ulciscor. umquam, adv. , at any time, ever. una, [iinus], adv., in the same place, at the same time, together. unde, adv., inter., where? on which side? rel., from which place, whence ; where ; from whdm,froi?i zvhich. undecim, [unus -f decern] , indecl. num., eleven. undecimviri, -orum, m. pi., college of eleven men, the eleven, a body of men at Athens having charge of the police, the prisons, and the punishment of criminals. undique, adv., from all parts, from every quarter, on all sides. unguentum, -i, n., ointment, un- guent, perfume. universus, -a, -um, [unus + versus], adj., all together, all in one, as a whole, whole, entire; general. As subst., universi, -drum, m. pi., all men. unus, -a, -um, gen. unius, adj., one, a single, only. unusquisque, unaquaeque, unum- quodque, [iinus + quisque], adj., each one, every one. urbanus, -a, -um, [urbs], adj., of the city, in the city, in Rome. urbs, urbis, f., a walled town, city ; often Rome. usquam, adv., at any place, any- where. usque, adv., all the way, right on, continuously, even. iisura, -ae, [cf. utor], f., using, use, enjoyment ; interest, usury. usus, -us, [utor], m., use, prac- tice, employment ; experience, training; custom, practice ; inter- course, association, familiarity; profit, advantage, usu venire, to happen, to occur. ut or uti, adv., of place, where; of time, as soon as, when ; of manner, inter., how? in what manner? rel., as, seeing that; as if ut . . . ita, so ... as ; while . . . still. ut or uti, conj., with subj., of result, that, so that; of purpose, in order that, that ; of concession, although, introducing a limiting circum- stance, as, considering, for. titer, -tris, m., bag of hide, leather bottle, skin. uter, utra, utrum, gen. utrius, adj., which of two, which ; which- ever one ; either of the tzao. uterque, utraque, utrumque, gen. utriusque, adj., each, either, each one, both. uti, see ut. Utica, -ae, f., Utica, a town on the coast of Africa, about twenty-seven miles northwest of Carthage; it was founded by Tyrians. utilis, -e, comp. utilior, sup. utiL issimus, [utor], adj., useful^ serviceable, helpful ; profitable, expedient. UTILITAS II 9 VEHO iitilitas, -atis, [utilis], f., use, use- fulness, expediency, advantage. utinam, adv., oh, that ! if only ! would that! utique, adv., in any case, at any rate, certainly ; especially. utor, uti, usus sum, 3, dep., used with abl., make tise of, employ, enjoy; consume, take ; experience, undergo ; practise ; enjoy the friendship of, associate with. With two abls., use as, employ as, find to be. utpote, [ut -f pote] , adv., as is possible, as is natural, of course, seeing that, since. utrobique, [uter + ubi + -que], on both sides, from each side ; on both land and sea. utrum, [uter], inter, adv., in direct questions rendered only by the inflection of the voice; in indirect questions, whether, utrum . . an, whether . . . or. uxor, -oris, f., wife, spouse, consort. uxSrem ducere, to marry. V. vacatio, -5nis, [vaco], {., freedom, exemption ; exemption from mili- tary service. vacuefacio, -facere, -feci, -factus, [vacuus -f facid] , 3, make empty, clear, free. vadimonium, -1, [vas], n., bail, security. vadimonium impo- nere, to exact bail. vagina, -ae, [cf. vas], f., scabbard, sheath. valde, [for valide], adv., strongly, very, exceedingly. valens, -entis, comp. valentior, sup. valentissimus, [part, of valeo], adj., strong; vigorous, powerful ; well, healthy, hale. valeo, -ere, -ui, — , fut. part, vali- turus, 2, be strong, have strength, be able; be well; have power, be effective, be valid ; have influence, prevail; avail, be applicable, ex- tend ; as greeting, imp., vale, farewell. Valerius, -i, m., Valerius. See Flaccus. valetiido, -inis, [valed], f., habit, state of health, health ; good health ; bad health. vallum, -i, n., line of palisades, intrench?nent ; wall, rampart, fortification. valvae, -arum, f. pi., folding-doors, door. varietas, -atis, [varius], indiffer- ence, variety; inconstancy, fickle- ness. varius, -a, -um, adj., variegated, parti-colored, mottled, diverse ; various, changeful ; inconstant, fickle. Varro, -onis, m., Varro, surname of C. Terentius Varro, consul in 216 B.C.; he was defeated by Hannibal at Cannae. vas, vasis, n., vessel, dish, uten- sil ; pi., vasa, -orum, equip- ments, baggage. vates, -is, m. or f., foreteller, seer, prophet. -ve, enclitic conj., or, or if you will, or if y oil please. vectlgal, -alis, n., revenue, tax, impost ; income, rents. vehiculum, -i, [cf. veho], n., con- veyance, carriage. veho, vehere, vexi, vectus, 3, bear, carry, convey, draw. VEL 20 VERTO vel, [old imp. of volo], conj., or if you will, or even, or. vel . . . vel, either . . . or. vel. [conj. vel], adv., or even, even, certainly, indeed ; when used with superlatives vel intensifies their meaning. velocitas, -atis, [velox], f., swift- ness, fleet n'ess, rapidity. velum, -1, [cf. veho], n., means of propelling, sail. vela ventis dare, to make sail, sail away. velut or veluti, adv., even as, just as ; just as if, as if venaticus, -a, -um, [cf. venor],adj., of hunting, for hunting, canis venaticus, hunting-dog, hound. venatorius, -a, -um, [venator, hunter], adj., of a hunter, galea venatoria, hunting-cap. vendito, -are, -avi, — , [freq. of vendo], 1, keep offering for sale, try to sell ; sell ; try to ingratiate oneself with. vendo, -dere, -didi, -ditus, [for venumdo], 3, sell. venenatus, -a, -um, [part, of ve- neno], adj., poisoned, poisonous, venomous. venerium, -1, n., drug ; poison. Venerius, -a, -um, adj., of Venus ; of love. veneror, -ari, -atus sum, 1, dep., reverence, worship, adore, vener- ate ; do homage to; entreat, sup- plicate. venia, -ae, f., indulgence, kindness, favor, forbearance, pardon ; per- mission. venio, venire, veni, ventus, 4, come, go. venor, -ari, -atus sum, 1, dep., hunt, chase. venter, -tris, m., belly ; appetite. ventito, -are, -avi. — , [freq. of venio], 1, come often, keep cot?i- />!g, resort. ventus, -i, m., wind. venumdo, -dare, -dedi, -datus, [ venum, sale + do] , 1 , sell. Venusia, -ae, f., Venusia, a town of Apulia on the border of Luca- nia, the birthplace of Horace. venustus, -a, -um, adj., charming, agreeable, beautiful ; graceful. ver, veris, n., the spring. verber, -eris, n., lash, whip, scourge, rod ; lashing ; blow. verbosus, -a, -um, comp. verbo- sior, [verbum], adj., full of words, long, wordy, verbose. verbum, -i, n., word, saying, verba dare, to deceive, to trick, to outwit. vere, comp. verius, sup. veris- sime, [verus], adv., truly. vereor, -eri, veritus sum, 2, dep., reverence, respect, stand in awe ; fear, be afraid. vergS, vergere, — , — , 3, bend, turn, verge ; be directed, look. Veritas, -atis, [verus], f., truth, truthfulness. vero, [verus], adv. and conj., in truth, truly, indeed, however. verso, -are, -avi, -atus, [freq. of verto], 1, turn often; vex, agi- tate; think over, meditate; pass., be, be situated, be busied ; occup>y oneself conduct oneself. versura, -ae, [cf. verto], f., con- version, borrowing ; loan. versus, -us, [verto], m., line, row, verse. verto, -ere, verti, versus, 3, turn, direct, change; pass., be turned, turn about, return, anno ver- tente, with the returning year, in a whole year. VERUM 121 VINCIO verum, [verus], adv., truly, cer- tainly ; but. verus, -a, -urn, adj., true, real, actual, genuine; right, proper, reasonable, re vera, see res. vesperasco, -ere, — , — , [vesper, evening-star"], 3, inch., become evening, grow dark. vester, vestra, vestrum, [v5s], poss. pron., your, yours. vestigium, -1, n., bottom of the foot, sole ; foot ; footstep, foot-print ; trace, mark, vestige. vestimentum, -I, [vestis], n., clothing, dress. vestio, -ire, -ivi, -itus, [vestis], 4, cover with a garment, clothe, dress. vestis, -is, f., covering for the body, clothes, clothing; robe. vestitus, -us, [vestio], m., cloth- ing, apparel. veteranus, -a, -um, [vetus], adj., old, veteran. As subst, veteran!, -6rum, m. pi., veteran soldiers, veterans. veto, -are, -ui, -itus, 1, not suffer, not permit, oppose, forbid, pro- hibit. Vettones, -um, m. pi., Vettones, a people of Lusitania, the modern Portugal. vetus, -eris, adj., old, aged; for- mer, of long standing, of a former time. vetustas, -atis, [vetus], f., old age, lapse of time. vetustus, -a, -um, [vetus], adj., aged, old, ancient. vezo, -are, -avi, -atus, [freq. of vehd] , 1 , shake, loss violently ; harry, waste ; trouble, disturb. via, -ae, f., way, highway, road; passage, march, journey. vicesimus, -a, -um, [viginti], num. adj., hventieth. viciens, [viginti], num. adj., twenty times, in sestertio vici- ens, (sc. cenfena milia), with a property of two million sesterces. vicinitas, -atis, [vicinus], f, nearness, vicinity; neighborhood, region. vicis, vicis, only found in the gen., ace, and abl. sing., and nora., ace, dat., and abl. pi., f., change, vicis- situde ; lot, hap, chance, fortune. victor, -oris, [vincd], m., con- queror, vanquisher, victor; in apposition, with adj. force, victo- rious. victoria, -ae, [victor], f., victory, success. Victus, -us, [cf. vivo], m., suste- nance, nourishment, victuals ; way of living, mode of life. victus, part, of vincd. video, -ere, vidi, visus, 2, see, discern, go to see, visit; pass., seem. vidua, -ae, [viduus, bereft], f., unmarried woman, widow. vigeo, -ere, -ui, — , 2, be lively, be vigorous, flourish, be strong. vigilantia, -ae, [cf. vigil], f.. wakefulness, vigilance. vigilia, -ae, [vigil], f., watching, wakefulness, sleeplessness ; watch, a fourth part of the night; watch, guard; pi., sentinels, post, guard. viginti, indecl. num., twenty. vilis, -e, adj., of small price, of little value, cheap ; poor, paltry. villa, -ae, [dim. of vicus], f., country-house, farm, villa. vincio, -ire, vinxi, vinctus, 4, bind, bind fast ; fetter, confine, restrain ; encircle, gird. VINCLUM I 22 VOLUMNIUS vinclum, see vinculum, vinco, -ere, vici, victus, 3, con- quer, overcome, defeat, subdue; prevail, have one's way. vinculum or vinclum, -i, [vin- cio], n., ?neans of binding, bond, band, cord, fastening, fetter, rope ; pi., fetters, bonds, prison. vindico, -are, -avi, -atus, [vin- dex], 1, assert claim to, demaiid formally, claim ; avenge, punish. in libertatem vindicare, to claim for liberty, set free, free. vinea, -ae, [vinum], f., vineyard; shed, for protecting besiegers. vinolentus, -a, -um, [vinum], adj., ftdlofwine, intoxicated ; given to drink. vinum, -i, n., wine. violentus, -a, -um, [cf. vis], adj., forcible, violent, boisterous. violo, -are, -avi, -atus, [cf. vis], I, treat with violence, injure; dishonor, outrage, violate. Vipsanius, -a, name of a Roman gens. See Agrippa. vir, viri, m., ??iale person, 7?ian ; husband. virgO, -inis, f., maid, 7naiden, virgin; young woman, girl. virgula, -ae, [dim. of virga], f., little twig, branch, wand. virHis, -e, [vir], of a man, manly, of ??ianhood, masculine, virile; bold, spirited. viritim, [vir], adv., man by man, singly, individually. virtus, -utis, [vir], f., manliness, manhood, strength, bravery, cour- age ; merit, virtue. vis, — , ace. vim, abl. vi, f., strength, force, vigor, power, energy ; hostile force, violence ; quantity, number ; pi., vires, -ium, energy, vigor. viso, visere, visi, visus, [freq. of video] , 3, look at attentively, sur- vey ; go to see. visus, -us, [video], m., look; ap- pearance, vision. visus, part, of video. vita, -ae, [cf. vivo], f., life ; way of life ; existence, being. vitium, -i, n., fault, defect, blemish, vice ; unfavorable sign ; offence, crime. vito, -are, -avi, -atus, 1, shun, seek to escape, avoid. vitulinus, -a, -um, [vitulus], adj., of a calf. As subst., vitulina, -ae, [sc. caro], f., calfs-flesh, veal. vivo, vivere, vixi, victus, 3, live, be alive, have life ; pass the time, live; dwell. vivus, -a, -um, [cf. vivd], adj., alive, living, having life; of a river, running; lively, vigorous, vivacious. vix, adv., with difficulty, hardly, scarcely, barely. vocito, -are, -avi, -atus, [freq. of voc5], I, call habitually, name ; call loudly. voco, -are, -avi, -atus, [cf. vox], I, call, summon, invoke ; call by name, name; call together, bid, invite; call, put, set, place, in crimen vocare, to accuse. volo, velle, volui, — , irr., will, wish, be minded, deter -mine ; be willing, consent. Volso, see Manlius. volumen, -inis, [cf. volvo], n., coil, whirl, fold ; roll of writing, book, volu?ne. Volumnius, -i, m., Volumnius. gentile name of P. Volumnius Eutrapelus, a partisan of Marc Antony. VOLUNTAS 123 ZAMA voluntas, -atis, [cf. void], f., will, freewill ; wish, desire, dispo- sition, inclination ; good-will, favor. votum, -1, [voveo], n., promise to a god, solemn pledge, vow ; wish, longing, prayer. vox, vocis, f., voice, sound, tone, cry, call; saying, word, speech, sentence'. vulgo, [vulgus], adv., among the multitude, universally, commonly ; openly, publicly. vulgus, -I, n., the masses, multitude, people, public ; crowd, rabble. vulnero, -are, -avi, -atus, [vul- nus], 1, wound, hurt, injure, harm. vulnus, -eris, n., wound, blow, misfortune, calamity, defeat, dis- aster. vultus, -iis, m., expression of coun- tenance, visage, feature, look ; face. Xenophon, -ontis, [Sevo0wv], m., Xenophon, an Athenian who con- ducted the Retreat of the Ten Thousand in 400 B.C. He is cele- brated also as a writer. Xerxes, -is or -1, [Efyi^s], m., Xerxes, king of the Persians from 485 to 465 B.C., son of Darius Hystaspis. He undertook a great expedition against Greece, but was defeated at Salamis in 480 B.C. Z Zacynthius, -a, -um, adj., Zacyn- thian, of Zacynthus, an island northwest of the Peloponnesus, off the coast of Elis. Zama, -ae, f., Zama, a town in Numidia, southwest of Carthage, the scene of the defeat of Han- nibal by Scipio Africanus. \r iEflflETtiTODQ