I w . . ! .; '!-: , i^l:ir ':• Mi O '-'^>\--X^' = ~^''/^-> I: %# A*- a' , ,B '/' "^' ^ -A^ .. ON C -x^ V ^ -^ O^ -> %"^- 'O , ' ,, ^p. ^ -/- ' '' \ ^1 \^ ' C' \' s- -^ 'p^ . ^ %,^^^ rA #^ :^'4' z; V^~ .<^ ^. ' ^ e g^v A^^' ^/' .^'^' ''^:^ffisiV''^ ^0- O^ s .•^#?I^^'- X^^\^^ ^0 ,0 c ^'.,o'5 v^^.-", -> ••-•,o^.--.,>o* .•i>- V .« ^*-^ -n*.. .^'^y.^:>-. w * .^^' ^-l oV CICERO. From a bronze medal struck by the town of Magnesia in Lydia. Fbontispibcb SELECT ORATIONS OF MARCUS TULLIUS CICER^O, EXPLAMTORY ^^OTES, AID A SPECIAL DICTIOMRY. BY ALBERT HARKIS^ESS, LL. D., FEOFESSOK IN BEOW^- rNn'EKSITY. ADAPTED TO TUB AUTHOR'S REVISED STA17DARD GRAMMAJZ. 14 iO... I^TEW YORK: "'^'^^'^^ • D. APPLETON AND COMPANY, 1, 8, AND 5 BOND STEEET. 1882. lift Entered, according to Act of Congress, in the year 1873, by ALBEET IIAEKNESS, In the ofBce of the Librarian cf Congress, at Washington, Entered, according to Act of Congress, in the year 1877, by ALBEET HAEKNESS, In the Office of the Librarian of Congress, at "Washington. Entered, according to Act of Congress, in the year 1882, by ALBERT HAEKNESS, In the Office of the Librarian cf Congress, at Washington. PREFACE TO THE REVISED EDITION. The first edition of this work was published with- out a Vocabulary, as the editor deemed it desirable to encourage the student to use a general dictionary. At the request, however, of numerous teachers, a special vocabulary is now added for the benefit of those who take only a limited course of Latin study. In this edition, as in the former, I have been greatly aided by my friend, Mr. Edward H. Cutler, of the Providence High School. Browx University, July, 1877. 1 PREFACE. This edition of Cicero's Select Orations has been prepared expressly for school use. The ten orations which it contains are fine specimens of Roman elo- quence in its various departments — forensic, senatorial, and judicial. They are arranged in the order in which, it is thought, they can be read to the best advantage. The ITotes to each oration are preceded by an in- troduction and by an analysis of the argument. They are arranged topically in such a manner as to keep the general scope of thought as constantly as possible be- fore the mind of the student. It is hoped that this feature of the work will aid the instructor in his efforts to interest his pupils, and to develop in them habits of thought and of critical study. It is the aim of the Notes to give the faithful stu- dent the key to all really difficult passages, and, at the same time, to furnish him such collateral information upon Roman manners and customs, upon Roman his- tory and life, as will enable him to understand, appre- ciate, and enjoy these masterpieces of Roman oratory. In carrying out this purpose, however, care has been taken not to interfere with that course of direct instruc- tion and illustration which belongs exclusively to the vi PREFACE. living teacher, but rather to prepare the way for it, and to give efficiency to it. In the preparation of the I^^otes, important aid has been derived from the excellent editions of Cicero's Orations by Halm, Klotz, Crnsius, Long, and others. The Text is the resnlt of a careful collation of the several editions most approved by European scholars. It is based, however, chiefly npon the critical labors of Halm and Klotz. The Illustrations, taken from Forsyth's "Life of . Cicero," will, it is hoped, be fonnd both interesting and instructive. In this connection I am happy to acknowledge my obligations to my esteemed friend, Mr. Edw^ard H. Cut- m ler, the accomplished Principal of the Classical Depart- ment of the Providence High-School. He has gener- ously given me the benefit of his accurate scholar- ship and large professional experience, by placing at my disposal a valuable collection of notes, suggestions, and other materials, which have been of great service to me in the preparation of this work. In conclusion, I desire to make my grateful ac- knowledgments to the classical instructors throughout the country who have received my previous works with such marked favor, and have used them with such fidel- ity and skill. To their hands this volume is now re- spectfully committed. A. Haekness. Brown Uniyersitt, July, ISIZ. CONTE]^TS, PAG3 Table op CicePwO's Life vi ORATIONS. In Catilinam I. 1 In Catilinam XL . .13 In Catilinam III 25 In Catilinam lY 37 Pro Archia Poeta 48 De Imperio Pompeii 60 Pro Marcello 84 Pro Ligario 94 Pro Eege Dejotaro 106 In Antonium Philifpica I. 120 INTRODUCTIONS AND NOTES. To the First Oration against Catiline . . . . 137 " " Second Oration against Catiline . . . .163 " " Third Oration against Catiline . . . . 182 " " Fourth Oration against Catiline .... 199 " " Oration for the Poet Archias .... 214 " " Oration for the Manilian Law 232 " " Oration for Marcellus 262 " " Oration for Ligarius 271 " " Oration for King Deiotarus . ■ . . . . 282 " " First Philippic 291 Dictionary . . • • . • • • • 201 TABLE OF CICERO'S LIFE Tear of Cicero's 1-16 17-25 ir 18 19 CICEE,0'S BO'2'HOOD : From the first to tli8 sis- teentli year of his age ; from 106 to 91 B. C. CicEEO was born on the 3d of January. 106 B. C, at Arpinum, in Latinm. He was sent at an early age to Eorae to be educated. He studied under the ablest teachers. Birth of Cn. Pompej. Victory of Marius over the Teutones, and of M. Antonius, the orator, over the pirates. The poet Archias, the instructor of Cicero, cam» to Eome. See Introduction, p. 214. Victory of Marius and Oatulus over the Oimbri. Birth of 0. Julius Caesar. CICEB-0'S YOUTH: From the seventeenth to the twenty-fifth year of his age ; 90 to 82 B. C. Cicero devoted himself especially to the study of elocution, rhetoric, philosophy, and law. He was a diligent student of Greek literature, and an attentive listener in the courts of justice and in the Forum. Cicero assumed the toga, and was placed under the instruction of Q. Mucins Scaevola, the augur. Beginning of the Social War. Cicero served under Cn. Pompeius Strabo. Cicero studied philosophy under Philo, from the Academy of Athens. TABLE OF CICERO'S LIFE. End of the Social War. Beginning of the Mith- ridatic War. Beginning of the Civil War be- tween Marius and Sulla. Death of Marius. Birth of Sallust, the historian. Sulla made perpetual Dictator. CICERO AT THE EAR : From the twenty-sixth to the thirty-first year of his &,g-e; from 81 to 76 B, G. Cicero's first appearance as an advocate. He de- fended P. Quintius in the course of the year. He distinguished himself by the defence of Sex. Boscius. He visited Athens, studied philosophy under An- tiochus of Ascalon, elocution and rhetoric un- der Demetrius, the Syrian. Sulla resigned the dictatorship. Cicero visited Asia Minor. At Ehodes he heard Molo, the rhetorician, and Posidonius, the phi- losopher. He returned to Eome, married Terentia, and re- sumed the practice of the law. He defended Q. Roscius. CICERO'S POLITICAL CAREER: Prom the thirty-second to the forty-fourth year of his age; from 75 to 63 B. C. Cicero, Quaestor in Sicily. He distinguished him- self by his fidelity and integrity. He returned to Rome and resumed the practice of his profession. L. Lucullus took command against Mithridates. Consulship of Cn. Pompey and M. Crassus. Cicero distinguished himself in the prosecution of Verres for extortion. Birth of Yirgil, the poet. Cicero, Curule Aedile. B.C. 81 80 79 77 76 74 69 TABLE OF CICERO'S LIFE. Tear of ] C.'s age 40 41 42 44 45 47 48 49 50 51 52 Cn. Pompej was appointed commander in the war against the pirates. Cicero, Praetor Urbanus. He delivered his Ora- tion for the Manilian Law. See Introduction, p. 232. Cicero declined a provincial government. Birth of Horace, the poet. Cicero, consul, with C. Antonius as his colleague. Ho delivered his four Orations against Cati- line., suppressed the conspiracy, and was hailed Father of his Country. See Introduction, p. 137. He opposed the Agrarian Law., and de- fended L. Murena^ the consul-elect. Death of Mithridates. CICEHO AS EX-CONSUL: From the forty-fifth year of his age to his death in his sixty-fourth year ; from 62 to 43 B. C. Cicero delivered his Oration for the Foei Ar- chias. See Introduction, p. 214. lie also de- fended P. Sulla, charged with complicity in the conspiracy of Catiline. Caesar, Pompey, and Crassus, formed for mutual support the coalition known as the frst trium- virate. Consulship of Caesar and Bibulus. Cicero de- fended L. Flaccus. Birth of Livy, the historian. Caesar went to Gaul with a commission as pro- consul for five years. Cicero was driven into exile under a bill pro- posed by his personal foe, P. Clodius. He went to Macedonia. He was recalled from exile in August by a vote of the people. He defended P. Sestius and M. Caelius. Cicero wrote his De Oratore, in three books. TABLE OF CICERO'S LIFE. Caesar's command in Gaul was extended for a second period of five years. Cicero wrote his De Eepiiblica^ in six books. Cicero was elected augur. Cicero defended Milo, charged with the murder of P. Clodius, and wrote his De Legibus^ prob- ably during the year. Cicero, Procousul of Cilicia. He administered the government well, and gained some glory in the field. Ho v/as hailed Imj^erator. Cicero returned to Eome on the 4th of January, but did not enter the city, as he hoped to re- ceive the honor of a triumph for his victories in Cilicia. Civil war was already imminent. Soon after, Caesar marched upon Rome, and the senatorial party, panic-stricken, fled from the city. At first, Cicero attempted to remain neutral, but at length, in June, he joined Pom- pey in Greece. Caesar was made Dictator. August 9th, Caesar defeated Pompey in the memorable battle of Pharsalia. Soon after this, Cicero, who had not been present in the battle, returned to Italy. Pompey fled to Egypt, where he was put to death. Caesar engaged in the Alexandrine "War. Caesar having brought the Alexandrine War to a close, returned to Italy, pardoned Cicero at Brundisium, and allowed him to return to Rome. Caesar gained the victory of Thapsus, in Africa, April 6th. Cicero wrote his Brutus and his Orator. He also delivered his Oration for Marcellus, and his Oration for Ligarius. See Introductions, pp. 262 and 271. B.C. 55 54 49 48 47 46 Xll Tear of C's age. 62 63 64 TABLE OF CICERO'S LIFE. Caesar was made consul for ten years, dictator and censor for life. Cicero delivered his Oration for King Beiotarus. See Introduction, p. 282. He also completed several works, as DeFiniMs, Be Consolatione, Academicae Quaestiones, and probably the Tus- culan Disputations. Caesar was assassinated on the 15th of March. Cicero wrote several works, as De Natura Deo- rur/i, De Officiis, De Divinatione, De Senectute, De Amicitia. He delivered his First Philip- 2nc against Antony on the 2d of September. See Introduction, p. 291. He also wrote the Second Philippic (never delivered), and de- livered the TJiird and Fourth. Cicero delivered the ten remaining Philippics. Antony, Lepidus, and Octavian, formed the second triumvirate. A general proscription fol- lowed, and, on the 'Tth of December, Cicero was put to death by order of Antony. B.C. 45 44 43 M. TULLII CICERONIS m L. OATILII^AM O.EATIO PEIMA, HABITA IN SENATU. I. QuousQUE tandem abutere, Catilina, patientia nos- tra ? Quam diu etiam furor iste tuus eludet ? Quern ad finem sese effrenata jactabit audacia? Nihilne te noc- turnum praesidium Palatii, nihil urbis vigiliae, nihil timor populi, nihil concursus bonorum omnium, nihil hie mu- 5 nitissimus habendi senatus locus, nihil horum ora vultusque moverunt ? Patere tua consilia non sentis ? Constrictam omnium horum ^scientia teneri conjurationem tuam non vides? Quid proxima, quid superiore nocte egeris, ubi fueris, quos convocaveris, quid consilii ceperis, quem nos- 10 trum ignorare arbitraris ? O tempora ! O mores ! Senatus haec intelligit, con- sul videt: hie tamen vivit. Vivit?. Immo vero etiam in senatum venit, fit publici consilii particeps, nqtat et designat oculis ad caedem unum quemque nostrum. Nos 15 autem, viri fortes, satis facere rei publicae videmur, si istius furorem ac tela vitemus. Ad mortem te, Catilina, duci jussu consulis jam pridem oportebat, in te conferri pestem istam, quam tu in nos machinaris. An vero vir amplissimus, P. Scipio, pontifex 20 maximus, Ti. Gracchum, mediocriter labefactantem statum 2 IX CATILINAM ORATIO PEIMA. rei publicae, privatus interfecit ; Catilinam, orbem terrae caede atque incendiis vastare cupientem, nos consul es per- feremus ? Nam ilia nirais antiqua praetereo, quod C. Ser- vilius Aliala Sp. Maelium, novis rebus studentem, manu 5 sua occidit. Fuit, fuit ista quondam in liac re publica virtus, ut viri fortes acrioribus suppliciis civem perniciosum quam acerbissimum liostem coercerent. Habemus senatus consultum in te, Catilina, vehemens et grave ; non deest rei publicae consilium neque auctoritas liujus ordinis : nos, 10 nos, dice aperte, consules desumus. II. Decrevit quondam senatus, ut L. Opimius consul videret ne quid res publica detrimenti caperet : n ox nulla intercessit; interfectus est propter quasdam seditionum suspiciones C. Gracchus, clarissimo patre, avo, majoribus ; 15 occisus est cum liberis M. Fulvius consularis. Simili sena- tus consulto C. ]Mario et L. Valerio consulibus est permis- sa res publica. Num unum diem • jDostea L. Saturninum tribunum plebis et C Servilium praetorem mors ac rei pub- licae i^oena remorata est? At vero nos vicesimum. jam 20 diem patlmur hebescere aciem horum auctoritatis. Habe- mus enim liujus modi senatus consultum, verum incTusum in tabulis, tamquam in vagina reconditum, quo ex senatu^ consulto confestim interfectum te esse, Catilina, convenit. Vivis, et vivis non ad deponendara, sed ad confirmandam 25 audaciam. Cupio, patres conscript!, me esse clem.entem, cupio in tantis rei publicae periculis me non dissolutum vi- deri, sed jam me ipse inertiae nequitiaeque condemno. Castra sunt in Italia contra populum Romanum in Etru-* riae faucibus coUocata, crescit in dies singulos hostium nu- 30 mcrus ; eorum autem castrorum imperatorem ducemque hostium intra moenia atque adeo in senatu videmus intesti- nam aliquam quotidie perniciem rei publicae molientem. Si te jam, Catilina, comprehendi, si interfici jussero, credo, erit verendum mihi, ne non potius hoc omnes boni serius a 35 me quam quisquam crudelius factum esse dicat. [ Verum ego hoc, quod jam pridem factum esse oportuit, certa de m catiliinam oeatio prima, 3 causa nondum adducor ut faciam. Turn denique inter- ficiere, quum jam nemo tam improbus, tarn perditus, tarn tui similis inveniri poterit, qui id non jure factum esse fa- teatur. Quam diu quisquam erit qui te defendere audeat, vives, sed vivos ita, ut vivis, multis meis et firmis praesidiis 5 oppressus, ne commovere te contra rem publicam possis. Multorum te etiam ocuii et aures non sentientem, sicut ad- liuc fecerunt, speculabuntur atque custodient. m. Etenim quid est, Catilina, quod jam amplius ex- S13ectes, si neque nox tenebris obscurare coeptus nefarios lo neque privata domus parietibus continere voces conjura- tionis tuae potest? si illustrantur, si erumpunt omnia? Muta jam istam mentem, mihi crede: obliviscere caedis atque incendiorum. Teneris undique; luce sunt clariora nobis tua consilia omnia, quae jam mecum licet reco- 15 gnoscas. Meministine me ante diem xii. Kalendas Novem- bres dicere in senatu, fore in armis certo die, qui dies fu- turus esset ante diem ti. Kalendas Xovembres, C. ISian- lium, audaciae satellitem atque administrum tuae?jlNum me fefellit, Catilina, non modo res tanto, tam atrox tamque 20 incredibilis, verum, id quod multo m.agis est admirandum, dies ? Dixi ego idem in senatu, caedem te optimatium con- tulisse in ante diem t. Kalendas Novembres, tum quum multi principes civitatis Roma non tam sui conservandi quam tuorum consiliorum reprimendorum causa profuge- 25 runt. Num infitiari potes te illo die meis praesidiis, mea diligentia circumclusum commovere te contra rem publicam non potuisse, quum te discessu ceterorum nostra tamen, qui remansissemus, caede contentum esse dicebas ? Qiud ? quum tu te Praeneste Kalendis ipsis Novembri- so bus occupaturum nocturne impetu esse confideres, sensis- tine illam coloniam meo jussu meis praesidiis, custodiis vigiliisque esse munitam? Nihil agis, nihil moliris, nihil cogitas, quod non ego non raodo audiam, sed etiam videam planequc sentiam. 35 TV. Rccognoscc mccum tandem noctem illam superi- i IN CATILINAM ORATIO PRIMA. orem : jam intelliges multo me vigilare acrius ad salutem quam te ad perniciem rei publicae. Dico te priore nocte venisse inter falcarios — non agam obscure — -in M. Laecae domum; convenisse eodem complures ejusdem amentiae 5 scelerisque socios. Num negare audes ? Quid taces ? Con- vincam, si negas ; video enim esse hie in senatu quosdam, qui tecum una fuerunt. O dii immortales ! ubinam gentium sumus ? quam rem publicam habem^us ? in qua urbe vivimus ? Hie, hie sunt in 10 nostro numero, patres conscripti, in hoc orbis terrae sanc- tissimo gravissimoque consilio, qui de nostro omnium inter- itu, qui de hujus urbis atque adeo de orbis terrarum exitio cogitent. Hosce ego video et de re publica sententiam rogo, et quos ferro trucidari oportebat, eos nondum voce 15 vuhiero. Fuisti igitur apud Laecam ilia nocte, Catilina ; distribuisti partes Italiae ; statuisti quo quemque proficisci placeret; delegisti quos Romae relinqueres, quos tecum educeres ; discripsisti urbis partes ad incendia ; confirmasti te ipsum jam esse exiturum; dixisti paululum tibi esse 20 etiam nunc morae, quod ego viverem. Reperti sunt duo equites Romani, qui te ista cura liberarent et sese ilia ipsa nocte paulo ante lucem me in meo lectulo interfecturos esse pollicerentur, 'Haec ego omnia, vixdum etiam coetu vestro dimisso, comperi ; domum meam majoribus pracsidiis mu- 25 nivi atque firmavi ; exclusi eos, quos tu ad me salutatum mane miseras, quum illi ipsi venissent, quos ego jara multis ac sum mis viris ad me id temporis ventures praedixeram. V. Quae quum ita sint, Catilina, perge quo coepisti ; egredere aliquando ex urbe ; patent portae : proficiscere. 30 Nimium diu te imperatorem tua ilia Manliana castra de- siderant. Educ tecum etiam omnes tuos ; si minus, quam plurimos ; purga urbem. Magno me metu liberabis, dum modo inter me atque te murus intersit. Nobiscum versari jam diutius non potes : non feram, non patiar, non sinam. 85 Magna diis immortalibus habenda est atque huic ipsi Jovi Statori, antiquissimo custodi hujus urbis, gratia, quod hanc IN CATILINAM OEATIO PRIMA. 5 tarn taetram, tarn horribilem tamqne infestam rei publicae pestem toties jam eifugimus. Non est saepius in uno homine summa salus periciitanda rei publicae. Quam diu mibi, consuli designato, Catilina, insidiatus es, non publico me praesidio, sed privata diligentia defend!. Quum proxi- 5 mis comitiis consularibus me consulem in campo et compe- titores tuos interficere voluisti, compressi conatus tuos ne- farios amicorum praesidio et copiis, nullo tumuitu publice concitato ; denique, quotiescumque me petisti, per me tibi obstiti, qaamquam videbam perniciem meam cum magna 10 calamitate rei publicae esse conjunctam. Nunc jam aperte rem publicam universam petis ; templa deorum immor- talium, tecta urbis, vitam omnium civium, Ttaliam denique totam ad exitium ac vastitatem yocas. Quare quoniam id, quod est primum et quod liujus 15 imperii disciplinaeque majorum proprium est, facere non- dum audeo, faciam id, quod est ad severitatem leiiius et ad communem salutem utilius. Nam si te interfici jussero, resi- debit in re publica reliqua conjuratorum manus : sin tu, quod te jam dudum hortor, exieris, exliaurietur ex urbe 20 tuorum comitum magna et perniciosa sentina rei publicae. Quid est, Catilina ? Num dubitas id imperante me facere, quod jam tua sponte faciebas ? Exire ex urbe jubet consul hostem. Interrogas mo: num in exsilium? Non jubeo, sed, si me consulis, suadeo. 25 yi. Quid est enim, Catilina, quod te jam in liac urbe deleetare possifc, in qua nemo est extra istam conjurationem perditorum hominum qui te non raetuat, nemo qui non oderit? Quae nota domesticae turpitudinis non inusta vitae tuae est ?. Quod privatarum rerum dedecus non 30 haeret in fama ? Quae libido ab oculis, quod facinus a manibus unquara tuis, quod flagitium a toto corpore abfuit ? Cui tu adolescentulo, quem corruptelarum illecebris irretis- ses, non aut ad audaciam ferrum aut ad libidinem facem praetulisti ? Quid vero ? Nuper, quum morte superioris 85 uxoris novis nuptiis domum vacuefecisses, nonne etiam alio 6 IM CATILINAM OKATIO PRIMA. incredibili scelere hoc scelus cuniulasti ? Quod ego prae- termitto et facile patior sileri, ne in liac civitate tanti facinoris immanitas aut exstitisse aut non vindicata esse videatur. '; Praetermitto ruinas fortunarum taaruro, quas 5 omnes impendere tibi proximis Idibus seiities: ad ilia venio, quae Don ad privatam ignominiam vitiorum tuorum, non ad domesticam tuam difficultatem ac turpitudinem, sed ad sumraam rem publicam atque ad omnium nostrum yitam _ salutemque pertinent. 10 Potestne tibi liaec lux, Catilina, aut hujus caeli spiritus esse jucundus, quum scias esse horum nerainem qui nesciat, te pridie Kalendas Januarias ^ Lepido et Tulio consulibus stetisse in comitio cum telo ? manum consulum et princi- pum ciyitatis interficiendorum causa paravisse ? sceleri ac 13 furori tuo non mentem aliquam aut timorem tuum, sed fortunam populi Romani obstitisse ? Ac jam ilia omitto — neque enim sunt aut obscura aut non multa commissa postea — quoties tu me designatum, cfaoties consulem interficere voluisti ! Quot ego tuas petitiones ita conjectas, 20 ut vitari posse non viderentur, parva quadam declinatiorie et, ut aiunt, corpore effugi ! Nihil assequeris, neque tamen conari ac velle desistis. \ Quoties tibi jam extorta est sica ista de manibus ! quoties excidit. aliquo casu et elapsa est ! Quae quidem quibus abs te initiata sacris ac devota sit, 25 nescio, quod earn neccsse putas esse in consulis corpore defigere. VII. Nunc vero quae tua est ista vita ? Sic enim jam tecum loquar, non ut odio permotus esse videar, quo debeo, sed ut misericordia, quae tibi nulla debetur. Venisti paulo 30 ante in senatum. Quis te ex hac tanta frequentia, tot ex tuis amicis ac necessariis salutavit ? ^4.^i hoc post hominum memoriam contigit nemini, vocis cxspectas contumeliam, quum sis gravissimo judicio taciturnitatis oppressus ? jQuid, quod adventu tuo ista subsellia vacuefacta sunt? Quod o5 omnes consulares, qui tibi persaepe ad caedem constituti fuerunt, simul atque assedisti, partem istam subscUiorum IN CATILINAM ORATIO PRIMA. 7 nudam atque inaneiii reliquerunt, quo tandem animo hoc tibi ferendum putas ? i Servi mehercule mei si me isto jDacto m.etuerent, ut te metuunt omnes cives tui, domum meam relinquendam putarem' ; tu tibi urbem non arbitraris ? et, si me meis civibus injuria suspectum tarn graviter atque 5 offensum viderem, carere me aspectu civium quam infestis oculis omnium conspici mallem : tu, quum conscientia scelerum tuorum agnoscas odium omnium justum et jam diu tibi debitum, dubitas, quorum mentes sensusque vul- neras, eorum aspectum praesentiamque vitare ?\Si te pa- 10 rentes timerent atque odissent tui nee §os uUa ratione placare posses, ut opinor, ab eorum oculis aiiquo concederes : nunc te patria, quae communis est parens omnium nostrum, odit ac metuit et jam diu nihil te judicat nisi de parricidio suo cogitare : hujus tu neque auctoritatem vcrebere nee 15 judicium sequere nee vim pertimesces? Quae tecum, Cati- lina, sic agit et quodam modo tacita loquitur : " JSIullum jam aliquot annis lacinus exstitit nisi per te, nullum flagi- tium sine te ; tibi uni multorum civium neces, tibi vexatio direptioque sociorum impunita fuit ac libera ; tu non solum 20 ad negligendas leges et quaestiones, verum etiam ad ever- tendas perfringendasque valuisti. • Superiora ilia, quam- quam ferenda non fuerunt, tamen, ut potui, tuli : nunc vero me totam esse in metu propter unum te, quidquid incre- puerit Catilinam timeri, nullum videri contra me consilium 25 iniri posse, quod a tuo scelere abhorreat, non est ferendum. Quam ob rem discede atque hunc mihi timorem eripe ; si est verus, ne opprimar; sin falsus, ut tandem aliquando tJmere desinam." VIII. Haec si tecum, ut dixi, patria loquatur, nonne 30 impetrare debeat, etiam si vim adhibere non possifc ? Quid, quod tu te ipse in custodiam dedisti? quod vitandae suspi- cionis causa ad M'. Lepidum te habitare velle dixisti? A quo non receptus etiam ad me venire ausus es atque ut domi meae te asservarem rogasti. Quum a me quoque id 35 responsum tulisses, me nullo modo posse iisdem parietibus 8 IN CATILINAM OKATIO PEIMA. tuto esse tecum, qui magno in periculo essem, quod iisdem moenibus contineremur, ad Q. Metellum praetorem venisti. A quo repudiatus ad sodalem tuum, virum optimum, M. Metellum demigrasti, quern tu videlicet et ad custodiendum 5 diligentissimum et ad suspicandum sagacissimum et ad vindicandum fortissimum fore putasti. Sed quam longe yidetur a carcere atque a vinculis abesse debere, qui se ipse jam dignum custodia judicarit ? Quae quum ita sint, Catilina, dubitas, si emori ae'quo 10 animo non potes, abire in aliquas terras et vitam istam, multis suppiiciis justis debitisque ereptam, fugae solitu- dinique mandare? "Refer" inquis "ad senatum;" id enim pcstulas, et, si hie ordo sibi placere decreverit te ire in exsilium, obtemperaturum te esse dicis. Non referam, IS id quod abhorret a meis moribus, et tamen faciam ut intel- ligas, quid hi de te sentiant. Egredere ex urbe, Catilina, libera rem publicam metu, in exsilium, si hanc vocem ex- spectas, proficiscere. Quid est, Catilina ? Ecquid attendis, ecquid animadvertis horum silentium ? Patiuntur, tacent. 20 Quid exspectas auctoritatem loquentium, quorum volunta- tem tacitorum perspicis ? At si hoc idem huic adolescenti optim^o, P. Sestio, si fortissim.o viro M. Marcello dixissem, jam mihi consuli hoc ipso in templo jure optimo senatus vim et manus intulissefc. 25 De te autem, Catilina, quum quiescunt, probant, quum pa- tiuntur, decernunt, quum tacent, clamant ; neque hi solum, quorum tibi auctoritas est videlicet cara, vita vilissima, sed etiam illi equites Romani, honestissimi atque optimi viri, ccterique fortissimi cives, qui stant circum senatum, quorum 80 tu et frequentiam vidcro et studia perspicere et voces paulo ante exaudire potuisti. Quorum ego vix abs te jam diu manus ac tela contineo, eosdem facile adducam ut te haec, quae jam pridem vastare studes, relinquentem usque ad portas prosequantur. 35 IX. Quamquam quid loquor ? Te ut ulla res frangat ? tu ut unquam te corrigas ? tu ut uUam fugam meditere ? tu IN GATILINAM ORATIO PRIMA. 9 ut exsilium cogites ? Utinam tibi istam mentem dii immor- tales duint ! etsi video, si mea voce perterritus ire in ex- silium animum induxeris, quanta tempestas invidiae nobis, si minus in praesens tempus, recenti memoria scelerum tuorum, at in posteritatem impendeat. Sed est tanti, dum 5 modo ista sit privata calamitas et a rei publicae periculis sejungatur. Sed tu ut vitiis tuis commoveare, ut legum poenas pertimescas, ut temporibus rei publicae cedas, non est postulandum. Neque enim is es, Catilina, ut te aut pudor unquam a turpitudine aut metus a periculo aut ratio 10 a furore revocaverit. \ Quam ob rem, ut saepe jam dixi, proficiscere, ac, si mihi inimico, ut praedicas, tuo confiare vis invidiam, recta perge in exsilium : vix feram sermones liominum, si id feceris, vix molem istius invidiae, si in ex- , silium jussu consulis ieris, sustinebo. Sin autem servire 15 nieae laudi et gloriae mavis, egredere cum imjDortuna scele- ratorum manu ; confer te ad Manlium ; concita perditos cives ; secerne te a bonis ; infer patriae bellum ; exsulta impio latrocinio, ut a me non ejectus ad alienos, sed invi- . tatus ad tuos esse videaris. 20 Quamquam quid ego te invitem, a quo jam sciam esse ipraemissos, qui tibi ad Forum Aurelium praestolarentur ; armati ? cui sciam pactam et constitutam cum Manlio diem ? a quo etiam aquilam illam argenteam, quam tibi ac tuis . omnibus perniciosam esse confido ac funestam futuram, cui 25 domi tuae sacrarium scelerum tuorum constitutum fuit, sciam esse praemissam ? Tu ut ilia diutius carere possis, quam venerari ad caedem proficiscens solebas, a cujus altaribus saepe istam impiam dexteram ad necem civium transtulisti ? 30 X. Ibis tandem aliquando, quo te jam pridem ista tua cupiditas effreuata ac furiosa rapiebat. Neque enim tibi haec res affert dolorem, sed quandam incredibilem volup- tatem. Ad banc te amentiam natura peperit, voluntas exercuit, fortuna servavit. Nunquam tu non modo otium, 35 sed ne bellum quidem nisi nefarium concupisti. Nactus es 10 IN CATILINAM ORATIO PEIMA. ex perditis atque ab omni non modo fortuna, verum eliam spe derelictis conflatam improborum maDum. Hie tu qua laetitia perfruere ! quibus gaudiis exsultabis ! quanta in voluptate baccbabere, quum in tanto numerO 5 tuorum neque audies virum bonuni quemquam neque videbis ! Ad hujus vitae studium meditati iili sunt qui feruntur labores tui, jacere liumi non solum ad obsidendum stuprum, verum etiam ad f acinus obeundum, vigilare non solum insidiantem somno maritorum, verum etiam bonis 10 otiosorum. Habes, ubi ostentes illam tuam praeclaram patientiam famis, frigoris, inopiae rerum omnium, quibus te brevi tempore confectum senties. Tantum profeci tum, quum te a consulatu reppuli, ut exsul potius tentare quam consul vexare rem publicam posses, atque ut id, quod est 15 abs te scelerate susceptum, latrocinium potius quam bellum nominaretur. XI. Nunc ut a me, patres conscripti, quandam prope justam patriae querimoniam detester ac deprecer, percipite, quaeso, diligenter quae dicam, et ea penitus animis vestris 20 mentibusque mandate. Etenim si m.ecum patria, quae milii vita mea multo est carior, si cuncta Italia, si omnis res publica sic loquatur : " M. Tulli, quid agis ? Tune eum, quern esse liostem comperisti, quem ducem belli futurum vides, quem exspectari imperatorem in castris hostium 25 sentis, auctorem sceleris, principem conjurationis, evocato- rem servorum et civium perditorum, exire patiere, ut abs te non omissus ex urbe, sed immissus in urbem esse videatur ? Nonne hunc in vincula duci, non ad mortem rapi, non sum- mo supplicio mactari imperabis ? Quid tandem te im.pedit ? 30 Mosnc majorum ? At persaepe etiam privati in liac re publica pcrniciosos cives morte multarunt. An leges, quae de civium Romanorum supplicio rogatae sunt ? At imn- quam in hac urbe, qui a re publica defecerunt, civium jura tenuerunt. An invidiam posteritatis times? Praeclaram 35 vcro populo Romano refers gratiam, qui te, hominem per tc cognitum, nulla commcndationc majorum tam mature ad IN CATILINAM OUATIO PRIMA. 11 summum imperium per omnes honorum gradus extulit, si propter invidiam aut alicujus periculi metum salutem civium tuorum negligis. Sed si quis est invidiae metus, iium est veKementius severitatis ac fortitudinis invidia quam inertiae ac nequitiae pertimescenda ? An quum 5 bello vastabitur Italia, vexabuntur urbes, tecta ardebunt, turn te non existimas invidiae incendio conflagraturum ? " XII. His ego sanctissimis rei publicae vocibus et eorura hominum, qui hoc idem sentiunt, mentibus pauca responde- bo. Ego, si hoc optimum factu judicarem, patres conscripti, 10 Catilinam morte m.ultari, unius usuram horae gladiatori isti ad vivendum non dedissem. Etenim si summi viri et dla- rissimi cives Saturnini et Gracchoram et Flacci et superiorum complurium sanguine non modo se non contaminarunt, sed etiam honestarunt, certe verendum mini non erat, ne quid 15 hoc parricida civium interfecto invidiae mihi in posteritatem redundaret. Quod si ea mihi maxime impenderet, tamen hoc animo semper fui, ut imddiam virtute partam gloriam, ' non invidiam putarem. Qaamquam nonnulli sunt in hoc ordine, qui aut ea quae 20 'imminent non videant, aut ea quae vident dissimulent: I qui spem Catiiinae mollibus scntentiis aluerunt conjura- tionemque nascentem non credendo corroboraverunt ; quo- I rum auctoritatem secuti multi, non solum improbi, verum letiam imperiti, si in hunc animadvertissem, crudeliter et 25 J regie factum esse dicerent. Nunc intelligo, si iste, quo i intendit, in Manliana castra pervenerit, neminem tarn , stultum fore qui non videat conjurationem esse factam, > neminem tam improbum qui non fateatur. Hoc autem uno , interfecto, intelligo hanc rei publicae pestem paulisper 30 , reprimi, non in perpetuum comprimi posse. Quod si se . ejecerit secumque suos eduxerit et eodem ceteros undique collectos naufragos aggregaverit, exstinguetur atque de- lebitur non modo haec tam adulta rei publicae pestis, verum . ctiam stirps ac semen malorum omnium. S5 XIII. Etenim jam diu, patres conscripti, in his periculis 12 IN CATILINAM OKATIO PEIMA. conjurationis insidiisque versamur, sed nescio quo pacto omnium scelerum ac veteris furoris et audaciae raaturitas in nostri consulatus tempus erupit. Quod si ex tanto latro- cinio iste unus toUetur, videbimur fortasse ad breve quoddam 5 tempus cura et metu esse relevati, periculum autem resi- debit et erit inclusum penitus in venis atque in visceribus rei publicae. Ut saepe homines aegri morbo gravi, quum aestu febrique jactantur, si aquam gelidam. biberunt, primo releyari videntur, deinde multo gravius vehementiusque 10 afilictantur, sic hie morbus, qui est in re publica, relevatus istius poena, vebementius vivis reliquis ingravescet. Quare secedant improbi, secernaiit se a bonis, unum in locum congregentur, muro denique, id quod saepe jam dixi, discernantur a nobis ; desinant insidiari domi suae consuli, 15 circumstare tribunal praetoris urbani, obsidere cum gladiis curiam, malleolos et faces ad inflammandam urbem com- parare: sit denique inscriptum in fronte unius cujusque, quid de re publica sentiat. PoUiceor vobis hoc, patres con- scripti, tantam in nobis consulibus fore dihgentiam, tantam 20 in vobis auctoritatem, tantam in equitibus Romanis virtu- tem, tantam in omnibus bonis consensionem, ut Catiiinae profectione omnia patefacta, illustrata, oppressa, vindicata esse -vddeatis. Hisce ominibus, Catilina, cum summa rei publicae salute, 25 cum tua peste ac pernicie cumque eorum exitio, qui se tecum omni scelere parricidioque junxerunt, proficiscere ad impi- um bellum ac nefarium. Tum tu, Juppiter, qui iisdem qui- bus haec urbs auspiciis a Romulo es constitutus, quem Statorem hujus urbis atque imperii vere nominamus, hunc 30 et hujus socios a tuis aris ceterisque temphs, a tectis urbis ac moenibus, a vita fortunisque civium arcebis, et homines bonorum inimicos, hostes patriae, latrones Italiae, scelerum foedere inter se ac nefaria societate conjunctos, aeternie suppliciis vivos mortuosque mactabis. 1 M. TULLII CICERONIS m L. CAT I L I NAM OKATIO SECIJlSrDA, AD QUIRITES. I. Tandem aliquando, Quirites, L. Catilinam, furentem audacia, scelus anlielantem, pestem patriae nefarie molien- tem, vobis atque liuic urbi ferro flammaque minitantem, ex urbe vel ejecimus vel eraisimus vel ipsum egredientem ver- bis prosecuti sumus. Abiit, excessit, evasit, erupit. Nulla 5 jam pernicies a monstro illo afcque prodigio moenibus ipsis intra moenia comparabitur. Atque hunc quidem unum hujus belli domestic! ducem sine controversia vicimus. Non enim jam inter latera nostra sica ilia versabitur ; non in campo, non in foro, non in curia, non denique intra do- 10 mesticos parietes pertimescemus. Loco ille motus est, quum ex urbe est expulsus. Palam jam cum hoste nullo impediente bellum geremus. Sine dubio perdidiraus homi- nem magnificeque vicimus, quum ilium ex occultis in- sidiis in apertum latrocinium conjecimus. Quod vero non 15 cruentum mucronem, ut voluit, extulit, quod vivis nobis egressus est, quod ei ferrum e manibus extorsimus, quod incolumes cives, quod stantem urbem reliquit, quanto tan- dem ilium maerore esse afflictum et profligatum putatis ? Jacet ille nunc prostratusque est, et se perculsum atque 20 abjectum esse sen tit, et retorquet oculos profecto saepe ad 2 1 14 IN CATILINAM ORATIO SECUNDA. banc urbem, quam e suis faucibus ereptam esse luget : quae quidem laetari mihi videtur, quod tantam pestem evomuerit forasque projecerit. n. Ac si quis est talis, quales omnes esse oportebat, 6 qui in hoc ipso, in quo exsultat et triumphat oratio mea, me vebementer accuset, quod tarn capitalem hostem non com- prebenderim potius quam emiserim, non est ista mea culpa, sed temporum. Interfectum esse L. Catilinam et gravissimo supplicio affectum jam pridem oportebat, idque a me et 10 mos majorum et bujus imperii severitas et res publica postulabat. Sed quam multos fuisse putatis, qui quae ego deferrem non crederent, quam multos, qui etiam defende- rent ? Ac si illo sublato depelli a vobis omne periculum judicarem, jam pridem ego L, Catilinam non modo invidiae 15 meae, verum etiam vitae periculo sustulissem. Sed quum viderem, ne vobis quidem omnibus re etiam tum probata, si ilium, ut erat meritus, morte multassem, fore ut ejus socios invidia oppressus persequi non possem, rem buc deduxi, ut tum j)alam pugnare possetis, quum bostem aperte 20 videretis. Quem quidem ego bostem, Quirites, quam vebementer foris esse timendum putem, licet bine intelligatis, quod etiam moleste fero, quod ex urbe parum comitatus exierit. Utinam ille omnes secum copias suas eduxisset! Ton- 25 gilium mibi eduxit, quem am are in praetexta coeperat, Publicium et Munatium, quorum aes alienum contractum in popina nullum rei publicae motum afferre poterat : reliquit quos Tiros ! quanto acre alieno, quam valentes, quam no- biles ! 30 III. Itaque ego ilium exercitum prae Gallicanis legioni- bus et hoc delectu, quem in agro Piceno et Gallico Q. Metellus habuit, et his copiis, quae a nobis quotidie com- parantur, magno opere contemno, coUectum ex senibus de- speratis, ex agresti luxuria, ex rusticis decoctoribus, ex iis, 35 qui vadimonia deserere quam ilium exercitum maluerunt : quibus ego non modo si acicm exercitus nostri, verum etiam I IN CATILINAM ORATIO SECUNDA. 15 si edictum praetoris ostendero, concident. Hos, quos video volitare in foro, quos stare ad curiam, quos etiam in senatum venire, qui nitent unguentis, qui fulgent purpura, mallem secum suos milites eduxisset: qui si hie permanent, me- mentote non tarn exercitum ilium esse nobis quam hos, qui 5 exercitum deseruerunt, pertimescendos. Atque hoc etiam sunt timendi magis, quod quid cogitent me scire sentiunt, neque tamen permoventur. Video, cui sit Apulia attributa, quis habeat Etruriam, quis agrum Picenum, quis Gallicum, quis sibi has urbanas insidias caedis atque incendiorura 10 depoposcerit. Omnia superioris noctis consilia ad me delata esse sentiunt ; patefeci in senatu hesterno die ; Cati- lina ipse pertimuit, profugit. Hi quid exspectant ? Ne illi vehementer errant, si illam meam pristinam lenitatem per- petuam sperant futuram. 15 TV. Quod exspectavi, jam sum assecutus, ut vos omnes factam esse aperte conjurationem contra rem publicam videretis : nisi vero si quis est, qui Catilinae similes cum Catilina sentire non putet. Non est jam lenitati locus; severitatem res ipsa flagitat. Unum etiam nunc concedam : 20 exeant, proSciscantur, ne patiantur desiderio sui Catilinam miserum tabescere. Demonstrabo iter : Aurelia via pro- : fectus est ; si accelerare volent, ad vesperam consequentur. • O fortunatam rem publicam, si quidem hanc sentinam ur- ibis ejecerit ! Uno mehercule Catilina exhausto, relevata 25 1 mihi et recreata res publica videtur. Quid enim mali aut • sceleris fingi aut cogitari potest, quod non ille conceperit ? ' Quis tota Italia veneficus, quis gladiator, quis latro, quis sicarius, quis parricida, quis testamentorum subjector, quis circumscriptor, quis ganeo, quis nepos, quis adulter, quae 30 mulier infamis, quis corruptor juventutis, quis corruptus, quis perditus inveniri potest, qui se cum Catilina non fa- miliarissime vixisse fateatur ? Quae caedes per hosce annos sine illo facta est, quod nefarium stuprum non per ilium ? 'jam vero quae tanta unquam in ullo homine juventutis 35 "■^ illecebra fuit, quanta in illo? qui alios amabat ipse tur- 16 IN CATILINAM ORATIO SECUNDA. pissime, aliorum amori flagitiosissime serviebat, aliis fruo tum libidiatim, aliis mortem parentum non modo impellen- do, verum etiam adjuvando pollicebatur. Nunc vero quam subito non solum ex urbe, verum etiam ex agris ingentem 5 numerum perditorum hominum collegerat ! Nemo non modo Romae, sod ne ullo quidem in angulo totius Italiae oppressus aere alieno fuit, quem non ad hoc incredibile sceleris foedus adsciverit. Y. Atque ut ejus di versa stadia in dissiraili rationo 10 perspicere possitis, nemo est in ludo gladiatorio paulo ad facinus audacior, qui se non intimum Catilinae, nemo in scaena levior et nequior, qui se non ejusdem prope sodalem fuisse commemoret. Atque idem tamen, stuprorum et scelerum exercitatione assuefactus frigore et fame ac siti et 15 vigiliis perferendis, fortis ab istis praedicabatur, quum in- dustriae subsidia atque instrumenta virtutis in libidinc au- daciaque consumer en tur. Hunc vero si secuti erunt sui comites, si ex urbe exi- erint desperatorum hominum flagitiosi greges, o nos beatos, 20 o rem publicam fortunatam, o praeclaram laudem consula- tus mei ! Non enim jam sunt mediocres hominum libidines, non humanae ac tolerandae audaciae ; nihil cogitant nisi caedes, nisi incendia, nisi rapinas. Patrimonia sua pro- fuderunt, fortunas suas obligaverunt, res eos jam pridem, 25 fides nuper deficere coepit : eadem tamen ilia, quae erat in abundantia, libido manet. Quod si in vino et alea comis- sationes solum et scorta quiererent, essent illi quidem desperandi, sed tamen essent ferendi. Hoc vero quis ferre possit, inertes homines fortissimis viris insidiari, stultissimos 30 prudentissimis, ebriosos sobriis, dormientes vigilantibus ? qui accubantes in convi^'iis, complexi mulieres impudicas, vino languid!, conferti cibo, sertis redimiti, unguentis obliti, debilitati stupris, eructant sermonibus suis caedem bono- rum atque urbis incendia. 35 Quibus ego eonSdo impendere fatum aliquod, et poenam jam diu improbitati, nequitiaCj sceleri, libidini debitam aut m CATILIKAM ORATIO SECUXDA. 17 instare jam plane aut certe appropinquare. Quos si meus consulatus, quoniam sanare non potest, sustulerit, non breve nescio quod tempus, sed multa saecula propagarit rei pub- licae. Nulla est eniin natio, quam pertimescamus, iiullus rex, qui bellum populo Romano facere possit ; omnia sunt 5 externa unius virtute terra marique pacata: domesticum bellum manet, intus insidiae sunt, intus inclusum periculum est, intus est hostis : cum luxuria nobis, cum amentia, cum scelere certandum est. Huic ego me bello ducem profiteor, Quirites ; suscipio inimicitias hominum perditorum. Quae 10 sanari poterunt, quacumque ratione sanabo ; quae resecanda erunt, non patiar ad perniciem ci^dtatis manere. Proinde aut exeant aut quiescant aut, si ct in urbe et in eadem mente permanent, ea quae merentur exspectent. VI. At etiam sunt qui dicant, Quirites, a me in exsilium 15 ejectum esse Catilinam. Quod ego si verbo assequi possem, istos ipsos ejicerem, qui liaec loquuntur. Homo enim vi- delicet timidus aut etiam permodestus vocem consulis ferrc non potuit ; simul atque ire in exsilium jussus est, paruit atque ivit, 20 Hesterno die, quum domi meae paene interfectus essem, senatum in aedem Jovis Statoris vocavi, rem omnem ad patres conscriptos detuli : quo quum Catilina venisset, quis eum senator appellavit? quis salutavit? quis denique ita aspexit ut perditum civem, ac non potius ut importunissi- 25 mum liostem ? Quin etiam jDrincipes ejus ordinis partem illam subselliorum, ad quam ille accesserat, nudam atque inanem reliquerunt. Hie ego vehemens ille consul, qui verbo cives in exsilium ejicio, qnaesivi a Catilina, in noc- turno conventu apud M. Laecam fuisset necne. Quum ille, 30 homo audacissimus, conscientia convictus primo reticuisset, patefeci cetera : quid ea nocte egisset, quid in proximam constituisset, quem ad modum esset ei ratio totius belli de- scripta, edocui. Quum haesitaret, quum teneretur, quaesivi, quid dubitaret proficisci eo, quo jam pridem pararet, quum 35 arma, quum secures, quum fasces, quum tubas, quum signa 18 IN CATILINAM ORATIO SECUNDA. miiitaria, quum aquilam illam argenteam, cui ille etian^a crarium domi suae fecerat, scirem esse praemissam. In exsilium ejiciebam, quern jam ingressum esse in bellum vi- debam ? Etenim, credo, Manlius iste centurio, qui in agro 5 Faesulano castra posuit, bellum populo Romano suo nomine indixit, et ilia castra nunc non Catilinam ducem exspectant, et ille ejectus in exsilium se Massiliam, ut aiunt, non in haec castra conferet. YII. O condicionem miseram non modo administrandae, 10 verum etiam conservandae rei publicae ! Nunc si L. Cati- lina consiliis, laboribus, periculis meis circumclusus ac de- bilitatus subito pertimuerit, sententiara mutaverit, de- seruerit suos, consilium belli faciendi abjecerit, ex hoc cursu sceleris et belli iter ad fugam atque in exsilium con- 15 verterit, non ille a me spoliatus armis audaciae. non ob- stupefactus ac perterritus mea diligentia, non de spe cona- tuque depulsus, sed indemnatus innocens in exsilium ejec- tus a consule vi et minis dicetur ;/ et erunt qui ilium, si hoc fecerit, non improbum, sed miseruin, me non diligentissimum 20 consulem, sed crudelissimum tjrannum existimari velint. Est mild tanti, Quirites, hujus invidiae falsae atque iniquae tempestatem subire, dum modo a vobis hujus horribilis belli ac nefarii periculum depellatur. Dicatur sane ejectus esse a me, dum modo eat in exsilium : sed, mibi credite, non est 23 iturus. Nunquam ego a diis immortalibus optabo, Quirites, invidiae meae levandae causa, ut L. Catilinam ducere exer- citum hostium atque in armis volitare audiatis, sed triduo tamen audietis ; multoque magis illud timeo, ne mihi sit invidiosum aliquando, quod ilium emiserim potius quam 30 quod ejecerim. Sed quum sint homines, qui ilium, quum profectus sit, ejectum esse dicant, iidem, si interfectus esset, quid dicerent? Quamquam isti, qui Catilinam Massiliam ire dictitant, non tam hoc queruntur quam verentur. Nemo est istorum 35 tam misericors, qui ilium non ad Manlium quam ad Massili- enses ire malit. Ille autem, si mehercule hoc quod agit IN CATILINAM ORATIO SECUNDA. 19 nunquam antea cogitasset, tamen latrocinantem se interfici mallet quam exsulem vivere. Nunc vero, quum ei nihil adhuc praeter ipsius voluntatem cogitationemque accident, nisi quod vivis nobis Roma profectus est, optemus potius ut eat in exsilium quam queramur. 5 VIII. Sed cur tam diu de uno hoste loquimur, et de eo lioste, qui jam fatetur se esse hostem, et quem, quia, quod semper volui, murus interest, non timeo : de his, qui dis- simulant, qui Romae remanent, qui nobiscum sunt, nihil dicimus ? Quos quidem ego, si ullo modo fieri possit, non 10 tam ulcisci studeo quam sanare sibi ipsos, placare rei pub- licae ; neque id quare fieri non possit, si me audire volent, intelligo. Exponam enim vobis, Quirites, ex quibus ge- neribus hominum istae copiae comparentur ; deinde singulis medicinam consilii atque orationis meae, si quam potero, 15 afi'eram. Unum genus est eorum, qui magno in aere alieno ma- jores etiam possessiones habent, quarum amore adducti dissolvi nullo modo possunt. Horum hominum species est honestissima — sunt enim locupletes — voluntas vero et 20 causa impudentissima. Tu agris, tu aedificiis, tu argento, tu familia, tu rebus omnibus ornatus et copiosus sis, et dubites de possessione detrahere, acquirere ad fidem ? Quid enim exspectas ? Bellum ? Quid ergo, in vastatione omnium tuas possessiones sacrosanctas futuras putas ? An 25 tabulas novas? Errant qui istas a Catilina exspectant: meo beneficio tabulae novae proferentur, verum auctiona- riae ; neque enim isti, qui possessiones habent, alia ratione ulla salvi esse possunt. Quod si maturius facere voluissent neque, id quod stultissimum est, certare cum usuris fructi- 30 bus praediorum, et locupletioribus his et melioribus civibus uteremur, Sed hosce homines minime puto pertimescen- dos, quod aut deduci de sententia possunt aut, si permane- bunt, magis mihi videntur vota facturi contra rem publicam quam arma laturi. 35 IX. Alternm genus est eorum, qui, quamquam pre- 20 IN CATILINAM ORATIO SECUNDA. muntur aere alieno, dominationem tamen exspectant, rerum potiri volunt, honores, quos quieta re publica desperant, perturbata consequi se posse arbitrantur. Quibus hoc praeeipiendum videtur, unum scilicet et idem quod reliquis 5 omnibus, ut desperent se id quod conantur consequi posse: primum omnium me ipsum vigilare, adesse, providere rei publicae ; deinde raagnos animos esse in bonis viris, miagnam concordiam in maxima multitudine, magnas praeterea co- pias militum ; deos denique imraortales liuic invicto populo, 10 clarissimo imperio, pulcberrimae urbi contra tantam vim sceleris praesentes auxilium esse laturos. Quod si jam sint id, quod summo furore cupiunt, adepti, num illi in cicerc urbis et in sanguine civium, quae mente scelerata ac nefaria concupiverunt, se consules aut dictatores aut etiam reges 15 sperant futures ? Non vident id se cupere, quod si adepti sint, fugitive alicui aut gladiatori concedi sit necessc. Tertium genus est aetate jam affectum, sed tamen exer- citatione robustum., quo ex genere est ipse Manlius, cui nunc Catilina succedit. Sunt liomines ex iis coloniis, quas 20 Sulla constituit : quas ego universas civium esse optimorum et fortissimorum virorum sentio, sed tamen ii sunt coloni, qui se in insperatis ac repentinis pecuniis sumptuosius in- solentiusque jactarunt. Hi dum aedificant tamquam beati, dum praediis, lecticis, famiiiis magnis, conviviis apparatis 25 delectantur, in tantum aes alienum inciderunt, ut, si salvi esse velint, Sulla sit iis ab inferis excitandus : qui etiam nonnullos agrestes homines tenues atque egentes in eandem illam spem rapinarum veterum impulerunt. Quos ego, Quirites, in eodem genere praedatorum direptorumque 30 pono, sed eos hoc moneo : desinant furere et proscriptiones et dictaturas cogitare. Tantus enim illorum teraporum dolor inustus est civitati, ut jam ista non mode homines, sed ne pecudes quidem mihi passurae esse videantur. X. Quartum genus est sane varium et mixtum et turbu- 85 lentum ; qui jam pridem premuntur, qui nunquam emergunt ; qui partim inertia, partim male gerendo negotio, partira^ IN CATILINAM ORATIO SECUNDA. 21 etiam sumptibus in vetere aere alieno vacillant ; qui vadi- moniis, judiciis, proscriptionibus bonorum defatigati, per- multi ct ex urbe et ex agris se in ilia captra conferre di- cuntur. Hosce ego non tarn milites acres quam infitiatores lentos esse arbitror. Qui homines quam primum, si stare 5 non possunt, corruant, sed ita, ut non modo civitas, sed ne vicini quidem proximi sentiant. Nam illud non intelligo, quam ob rem, si vivere honeste non possunt, perire turpiter velint, aut cur minore dolore perituros se cum multis, quam si soli pereant, arbitrentur. 10 Quintura genus est parricidarum, sicariorum, denique omnium facinorosorum : quos ego a Catilina non revoco ; nam neque divelli ab co possunt et pereant sane in latrc- ciuio, quoniam sunt ita multi, ut cos career capere non possit. 15 Postrcmura autem genus est, non solum numero, verum etiam genere ipso atque vita, quod proprium Catilinae est, de ejus delectu, immo vero de complexu ejus ac sinu, quos pexo capillo, nitidos, aut imberbes aut bene barbatos videtis, manicatis et talaribus tunicis, velis amictos, non 20 togis ; quorum omnis industria vitae et vigilandi labor in antelucanis cenis expromitur. In Lis gregibus omnes alea- tores, omnes adulteri, omnes impuri impudicique versantur. Hi pueri tam lepidi ac delicati non solum amare et amari, neque cantare et saltare, sed etiam sicas vibrare et spar- 25 gere venena didicerunt: qui nisi exeunt, nisi pereunt, etiam si Catilina perierit, scitote hoc in re publica semina- rium Catilinarum futurum. Verum tamen quid sibi isti miseri volunt ? Num suas secum mulierculas sunt in castra ducturi ? Quem ad modum autem illis carere poterunt, his £0 praesertim jam noctibus ? Quo autem pacto illi Appenni- num atque illas pruinas ac nives perferent ? nisi idcirco se facilius hiemem toleraturos putant, quod nudi in conviviis saltare didicerunt. XT. O bellum magno opere pertimescendum, quum 35 banc sit habiturus Catilina scortorum oohortem praetoriam ! 22 IN CATILINAM ORATIO SECUNDA. Instruite nunc, Quirites, contra has tam praeclaras Catilinae copias vestra praesidia vestrosque exercitiis : et primum gladiatori illi confecto et saucio consules imperatoresque vestros opponite ; deinde contra illam naufragorum ejectam 5 ac debilitatam manum florem totius Italiae ac robur educite. Jam vero urbes coloniarum ac municipiorum respondebunt Catilinae tumulis silvestribus. Neque ego ceteras copias, ornamenta, praesidia vestra cum illius latronis inopia atque egestate conferre debeo. Sed si, omissis his rebus, quibus 10 nos suppeditamur, eget ille, senatu, equitibus Romanis, urbe, aerario, vectigalibus, cuncta Italia, provinciis omni- bus, exteris nationibus ; si, his rebus omissis, causas ipsas, quae inter se confligunt, contendere velimus, ex eo ipso, quam valde illi jaceant, intelligere possumus. Ex hac 15 enim parte pudor pugnat, illinc petulantia ; hinc pudicitia, iliinc stuprum ; hinc fides, illinc fraudatio ; hinc pietas, illinc scelus; hinc constantia, illinc furor; hinc honestas, illinc turpitudo ; hinc continentia, illinc libido ; denique aequitas, temperantia, fortitudo, prudentia, virtutes omnes 20 certant cum iniquitate, luxuria, ignavia, temeritate, cum vitiis omnibus ; postremo copia cum egestate, bona ratio cum perdita, mens sana cum amentia, bona denique spes cum omnium rerura desperatione confligit. In ejus modi certamine ac proelio nonne, etiam si hominum studia de- 25 ficiant, dii ipsi immortales cogant ab his praeclarissimis virtutibus tot et tanta vitia superari ? XII. Quae quum ita sint, Quirites, vos, quem ad mo- dum jam antea dixi, vestra tecta vigiliis custodiisque de- fendite : mihi, ufc urbi sine vestro motu ac sine ullo tu- 30 multu satis esset praesidii, consultum atque provisum est. Coloni omnes municipesque vestri, certiores a me facti de hac nocturna excursione Catilinae, facile urbes suas fines- que defendent. Gladiatores, quam sibi ille manum certis- simam fore putavit, quamquam animo melioro sunt quam 35 pars patriciorum, potestate tamen nostra continebuntur. Q. Metellus, quem ego hoc prospiciens in agrum Gallicum IN CATILINAM ORATIO SECUNDA. 23 Picenumque praemisi, aut opprimet hominem aut omnes ejus motus conatusque prohibebit. Reliquis autem de rebus constituendis, maturandis, agendis jam ad senatum referemus, quern vocari videtis. Nunc illos, qui in urbc remanserunt, atque adeo qui 5 contra urbis salutem omniumque nostrum in urbe a Catilina relicti sunt, quamquam sunt hostes, tamen, quia sunt cives, monitos etiam atque etiam volo. Mea lenitas adhuc si cui solutior visa est, hoc exspectavit, ut id quod latebat erumperet. Quod reliquum est, jam non possum oblivisci, 10 meam hanc esse patriam, me horum esse consulem, mihi aut cum his vivendum aut pro his esse moriendum. NuUus est portis custos, nullus insidiator viae ; si qui exire volunt, conivere possum : qui vero se in urbe commoverit, cujus ego non modo factum, sed inceptum uUum conatumve 15 contra patriam deprehendero, sentiet in hac urbe esse con- sules vigilantes, esse magistratus egregios, esse fortem senatum, esse arma, esse carcerem, quem vindicem nefari- orum ac manifestorum scelerum majores nostri esse volu- erunt. 20 XIII. Atque haec omnia sio agentur, Quirites, ut maxi- mae res minimo motu, pericula summa nullo tumultu, hel- ium intestinum ac domesticum post hominum memoriam crudelissimum et maximum me uno togato duce et impe- ratore sedetur. Quod ego sic administrabo, Quirites, ut, si 25 ullo modo fieri poterit, ne improbus quidem quisquam in hac urbe poenam sui sceleris sufferat. Sed si vis manifes- tae audaciae, si impendens patriae periculum me necessa- rio de hac animi lenitate deduxeritj illud profecto perficiam, quod in tanto et tam insidioso bello vix optandum videtur, 30 ut neque bonus quisquam intereat paucorumque poena vos jam omnes salvi esse possitis. Quae quidem ego neque mea prudentia neque humanis consiliis fretus polliceor vobis, Quirites, sed multis et non dubiis deorum immortalium significationibus, quibus ego 35 ducibus in hanc spem sententiamque sum ingressus ; qui jam 24 IN CATILINAM ORATIO SECUNDA. non procul, ut quondam solebant, ab extemo hoste atque longinquo, sed liic praesentes suo numine atque auxilio sua tenipla atque urbis tecta defendent. Quos vos, Quirites, precari, veuerari, implorare debetis, ut, quam urbem pul- 5 cherrimam florentissimamque esse voluerunt, banc, omnibus' hostium copiis terra marique superatis, a perditissimorum civium nefario scelere defendant. M. TULLII CICERONIS m L. CATILINAM OKATIO TEETIA, AD QUIRITES. I. Rem: publicam, Quiritss, vitamque omnium vestrum. bona, fortunas, conjuges liberosque vestros atque hoc domi- cilium clarissimi imperii, fortunatissimam pulcherrimamque urbem, hodierno die deorum immortalium summo erga vos amore, laboribus, consiliis, periculis nieis e flamma atque 5 ferro ac paene ex faucibus fati ereptam et vobis conserva- tam ac restitutam videtis. Et, si non minus nobis jucundi atque illustres sunt ii dies, quibus conservamur, quam illi, quibus nascimur, quod salutis certa laetitia est, nascendi incerta condicio, et quod sine sensu nascimur, cum volup- 10 tate servamur, profecto, quoniam ilium, qui banc urbem condidit, ad deos immortales benevolentia famaque sustuli- mus, esse apud vos posterosque vestros in honore debebit is, qui eandem banc urbem conditam amplificatamque ser- vavit. Nam toti urbi, templis, delubrig, tectis ac moenibus 15 subjecios prope jam ignes circumdatosque restinximus, iidemque gladios in rem publicam destrictos rettudimus mu- cronesque eorum a jugulis vestris dejecimus. Quae quo- niam in senatu illustrata, patefacta, comperta sunt per me, vobis jam exponam breviter, Quirites, ut et quanta et quam 20 manifesta, et qua ratione investigata et compreliensa sint, vos, qui ignoratis et exspectatis; scire possitis. 26 IN CATILINAM ORATIO TERTIA. I u^e^ PrincipiOj ut Catilina paucis ante cliebus erupit ex -u^e^ quum sceleris siii socios, hujusce nefarii belli acerrimos duces, Romae reliquisset, semper \'igiiavi et providi, Qui- rites, quern ad modum in tantis et tam absconditis insidiis 5 salvi esse possemus. II. Nam turn, quum ex urbe Catilinam ejiciebam — non enim jam vereor hujus verbi invidiam, quum ilia magis sit timenda, quod vivus exierit — sed turn, quum ilium exter- minari volebam, aut reliquam conjuratorum manum simul 10 exituram aut eos, qui restitissent, infirmos sine illo ac debiles fore putabam. Atque ego, ut vidi, quos maximo furore et scelere esse inflammatos sciebam, eos nobiscum esse et Romae remansisse, in eo omnes dies noctesque con- sumpsi, ut, quid agerent, quid molirentur, sentirem ac vide- 16 rem, ut, quoniam auribus vestris propter incredibilem mag- nitudinem sceleris minorem ndem faceret oratio mea, rem ita comprelienderem, ut tum demum animis saluti vestrae provideretis, quum oculis maleficium ipsum videretis. Itaque ut comperi legatos AUobrogum belli transalpini et 20 tumultus Gallici excitandi causa a P. Lentulo esse sollici- tatos, ecsque in Galliam ad suos cives eodemque itinere cum litteris mandatisque ad Catilinam esse missos, comi- temque iis adjunctum esse T. Volturcium atque huic ad Catilinam esse datas litteras, facultatem mihi oblatam pu- 25 tavi, ut, quod erat difficillimum quodque ego semper opta- bam ab diis immortalibus, tota res non solum a me, sed ctiam a senatu et a vobis manifesto deprehenderetur. Itaque hesterno die L. Flaccum et C. Pomptinum prae- tores, fortissimos atque amantissimos rei publicae \dros, ad 30 me vocavi, rem exposui, quid fieri placeret ostendi. Illi autem, qui omnia de re publica praeclara atque egregia sentirent, sine recusatione ac sine ulla mora negotium susceperunt et, quum advesperasceret, occulte ad pontem Mulvium pervenerunt atque ibi in proximis villis ita bipar- 35 tito fuerunt, ut Tiberis inter eos et pons interesset. Eodem autem et ipsi sine cujusquam suspicione multos fortes viros IX CATILINAM ORATIO TERTIA. 27 eduxerant, et ego ex praefectura Realina complures de- lectos adolescentes, quorum opera utor assidue in rei publi- cae praesidio, cum gladiis miseram. Interim tertia fere vigilia exacta, quum jam pontem magno comitatu legati Allobrogum ingredi inciperent unaque Volturcius, fit in eos 5 impetus ; educuntur et ab illis gladii et a nostris. Res praetoribus erat nota soils, ignorabatur a ceteris. III. Tum interventu Pomptini atque Flacci pugna, quae erat commissa, sedatur. Litterae, quaecumque erant in eo comitatu, integris signis praetoribus traduntur ; ipsi com- 10 prehensi ad me, quum jam dilucesceret, deducuntur. At- que horum omnium scelerum improbissimum macliinatorem Cimbrum Gabinium statim ad me, nihildum suspicantem, vocavi ; deinde item arcessitus est L. Statilius et post eum C. Cethegus ; tardissime autem Lentulus venit, credo quod 15 in litteris dandis praeter consuetudinem proxima nocte vigilarat. Quum summis et clarissimis liujus civitatis ^dris, qui audita re frequentes ad me mane convenerant, litteras a me prius aperiri quam ad senatum deferri placeret, ne, si nihil esset inventum, temere a me tantus tumultus injeclus 20 civitati videretur, negavi me esse facturum ut de periculo publico non ad consilium publicum rem integram deferrem. Etenim, Quirites, si ea, quae erant ad me delata, reperta non essent, tamen ego non arbitrabar in tantis rei publicae periculis esse mihi nimiam diligentiam pertimescendam. 25 Senatum frequentem celeriter, ut vidistis, coegi. Atque interea statim admonitu Allobrogum C. Sulpicium praeto- rem, for tern virum, misi, qui ex aedibus Cethegi, si quid te- lorum esset, efferret, ex quibus ille maximum sicarum nu- merum et gladiorum extulit. 30 IV. Introduxi Volturcium sine Gallis ; fidem publicam jussu senatus dcdi; hortatus sum ut ea quae sciret sine timore indicaret. Tum ille dixit, quum vix se ex magno timore recreasset, a P. Lentulo se habere ad Catilinam mandata et litteras, ut servorum praesidio uteretur, ut ad S5 urbem quam primum cum exercitu accederet ; id autem eo 28 IN CATILINAM OKATIO TERTIA. consilioj ut^ quum urbem ex omnibus partibus, quern modum clescriptum distributumque erat, incendissent cae-- demque infinitam civium fecissent, praesto esset ille, qui et fugientes exciperet et se cum his Lubanis ducibus conjunge- 5 ret. Introducti autem Galli jus jurandum sibi et litteras ab Lentulo, Cethego, Statilio ad suam gentem data esse dixerunt, atque ita sibi ab bis et a L. Cassio esse prae- scriptum, ut equitatum in Italiam quam primum mitterent ; pedestres sibi copias non defuturas ; Lentulum autem sibi 10 confirmasse ex fatis Sibjllinis haruspicumque responsis, se esse ilium tertium Cornelium, ad quem regnum hujus urbis atque imperium pervenire esset necesse ; Cinnam ante se et Sullam fuisse; eundemque dixisse fatalem liunc esse annum ad interitum hujus urbis atque imperii, qui esset 15 annus decimus post virginum absolutionem, post Capitolii autem incensionem vicesimus. Hanc autem Cethego cum ceteris controversiam fuisse dixerunt, quod Lentulo et aliis Saturnalibus caedem fieri atque urbem incendi placeret, Cethego nimium id longum videretur. 20 y. Ac ne longum sit, Quirites, tabellas proferri jussi-; mus, quae a quoque dicebantur datae. Primo ostendimus Cethego signum : cognovit. Nos linum incidimus ; legi- mus. Erat scrip turn ipsius manu Allobrogum senatui et populo, sese quae eorum legatis confirmasset facturum esse ; 25 orare ut item illi facerent quae sibi legati eorum recepis- sent. Tum Cethegus, qui paulo ante aliquid tamen de gladiis ac sicis, quae apud ipsum erant deprehensa, respon- disset dixissetque se semper bonorum ferramentorum stu- diosum fuisse, recitatis litteris debilitatus atque abjectua 30 conscientia repente conticuit. Introductus est Statilius ; cognovit et signum et ma- num suam. Recitatae sunt tabellae in eandem fere senten- tiam ; confessus est. Tum ostendi tabellas Lentulo et quaesivi, cognosceretne signum. Annuit. "Est vero," 35 inquam, " notum quidem signum, imago a\i tui, clarissimi . Aiiri, qui amavit unice patriam et cives suos ; quae quidem IN C'ATILINAM ORATIO TERTIA. 29 te a tanto scelere etiam muta revocare debuit." Leguntur eadem ratione ad senatum AUobrogum populunique litterae. Si quid de his rebus dicere vellet, feci potestatem. Atque ille primo quidem negavit ; post autem aliquanto, toto jam indicio exposito atque edito, surrexit, quaesivit a Gallis, 5 quid sibi esset cum iis, quam ob rem domum suam venissent, itemque a Yolturcio. Qui quum illi breviter constanterque respondissent, per quern ad eum quotiesque venissent, quae- sissentque ab eo, nihilne secum esset de fatis Sibyllinis locutus, tum ille subito scelere demens, quanta conscientiae 10 ^-is esset ostendit : nam quum id posset infitiari, repente praeter opinionem omnium confessus est. Ita eum non modo ingenium illud et dicendi exercitatio, qua semper valuit, sed etiam propter vim manifesti atque deprehensi sceleris imioudcntia, c[ua superabat omncs, improbitasque 15 defecit. Yolturcius vero subito litteras proferri atque aperiri jubct, quas sibi a Lentulo ad Catilinam clatas esse dicebat. Atque ibi vehementissime perturbatus Lentulus tamen ct signum et manum suam cognovit. Erant autem sine 20 nomine, sed ita : " Quis sim, scies ex hoc, quern ad te misi. Cura ut vir sis et \ cogita quern in locum sis progressus : vide, quid jam tibi sit necesse, et cura ut omnium tibi au- xilia adjungas, etiam infimorum." Gabinius delude intro- ductus, quum pritno impudenter respondere coepisset, ad 25 extremum nihil ex iis, quae Galli insimulabant, negavit. Ac mihi quidem, Quirites, quum ilia certissima visa sunt arguraenta atque indicia sceleris, tabellae, signa, manus, denique unius cujusque confessio, tum multo certiora ilia, color, oculi, vultus, taciturnitas. Sic enira obstupuerant, 30 sic terram intuebantur, sic furtim nonnunquam inter se aspiciebant, ut non jam ab aliis indicari, sed indicare se ipsi viderentur. YI. Indiciis expositis atque editis, Quirites, senatum consului, de summa re publica quid fieri placeret. Dictae 35 sunt a principibus acerrimae ac fortissimae sententiae. 30 IN GATILINAM ORATIO TERTIA. quas senatus sine ulla varietate est secutus. Et quoniam nondum est perscriptum senatus consul turn, ex memoria vobis, Quirites, quid senatus censuerit exponam. / Primum miM gratiae verbis amplissimis aguntur, quod virtute, con- 6 silio, providentia mea res publica maximis periculis sit liberata; deinde L. Flaccus et C. Pomptinus praetores, quod eorum opera forti fidelique usus essem, merito ac jure laudantur; atque etiam viro forti, collegae meo, laus im- pertitur, quod eos, qui liujus conjurationis participes fuis- 30 sent, a suis et rei publicae consiliis removisset. Atque ita censuerunt, ut P. Lentulus, quum se praetura abdicasset, in custodiam traderetur; itemque uti C. Cethegus, L. Sta- tilius, P. Gabinius, qui omnes praesentes erant, in custo- diam traderentur ; atque idem hoc decretum est in L. Cas- 15 sium, qui sibi procurationem incendendae urbis depoposce- rat ; in M. Ceparium, cui ad sollicitandos pastores Apuliam attributam esse erat indicatura ; in P. Furium, qui est de iis colonis, quos Faesulas L. Sulla deduxit ; in Q. Annium Chilonem, qui una cum hoc Furio semper erat in hac AUob- 20 rogum sollicitatione versatus; in P. Umbrenum, libertinura hominem, a quo primum Gallos ad Gabinium perductos esse constabat. Atque ea lenitate senatus usus est, Qui- rites, ut ex tanta conjuratione tantaque hac multitudinc domesticorum h ostium novem hominum perditissimorum 25 poena re publica conservata, reliquorum mentes sanari posse arbitraretur. Atque etiam supplicatio diis immortalibus pro singular! eorum merito meo nomine decreta est, quod mihi primum post hanc urbem conditam togato contigit, et his verbis SO decreta est : quod iirhem incencUis^ caede cives, Itcdiam. hello liherassem. Quae supplicatio si cum ceteris supplica- tionibus conferatur, hoc interest, quod ceterae bene gesta, haec una conservata re publica constituta est. Atque illud, quod faciendum primum fuit, factum atque transactum est. 85 Nam P. Lentulus, quamquam, patefactus indiciis et con- fessionibus suis, judicio senatus non modo praetoris jus. IN CATILINAM ORATIO TERTIA. 31 verum etiam civis amiserat, tamen magistratu se abdicavit, ut, quae religio C. Mario, clarissimo viro, non fuerat quo minus C. Glauciam, de quo nihil nominatim erat decretum, praetorem occideret, ea nos religione in privato P. Lentulo puniendo liberaremur. 5 VII. Nunc quoniam, Quirites, consceleratissimi peri- culosissimique belli nefarios duces captos jam et compre- hensos tenetis, existimare debetis, omnes Catilinae copias, omnes spes atque opes, his depulsis urbis periculis, con- cidisse. Quern quidem ego quum ex urbe pellebam, hoc lo providebam animo, Quirites, remoto Catilina non mihi esse P. Lentuli somnum nee L. Cassii adipes nee C. Cethegi furiosam temeritatem pertimescendam. Ille erat unus timendus ex istis omnibus, sed tarn diu, dum urbis moeni- bus continebatur. Omnia norat, omnium aditus tenebat; 15 appellare, tentare, sollicitare poterat, audebat ; erat ei con- silium ad facinus aptum, consilio autem neque lingua neque manus deerat. Jam ad certas res conflciendas certos homi- nes delectos ac descriptos habebat. Neque vero, quum aliquid mandarat, confectum putabat : nihil erat quod non 20 ipse obiret, occurreret, vigilaret, laboraret: frigus, sitim, •famem ferre poterat. Hunc ego hominem tam acrem, tarn audacem, tam para- tum, tam callidum, tam in scelere vigilantem, tam in perdi- tis rebus diligentem nisi ex domesticis insidiis in castrense 25 latrocinium compulissem, dicam id quod sentio, Quirites, non facile hanc tantam molem mali a vestris cervicibus depulissem. Non ille nobis Saturnalia constituisset neque tan to ante exitii ac fati diem rei publicae denuntiavisset, neque commisisset ut signum, ut litterae suae testes mani- 30 festi sceleris deprehenderentur. Quae nunc illo absente sic gesta sunt, ut nullum in privata domo furtum unquam sit tam palam inventum, quam haec tanta in re publica conju- ratio manifesto inventa atque deprehensa est. Quod si Catilina in urbe ad hanc diem remansisset, quamquam, 35 quoad fuit, omnibus ejus consiliis occurri atque obstiti, 3$J IN CATILINAM ORATIO TERTIA. tamen, ut levissime dicam, dimicandum nobis cum illo fuis- set, neque nos unquam, dum ille in urbe hostis esset, tantis periculis rem publicam tanta pace, tanto otio, tanto silentio liberassemus. 5 VIII. Quamquam haec omnia, Quirites, ita sunt a me administrata, ut deorum immortalium nutu atque consilio et gesta et provisa esse videantur ; idque quum conjectura consequi possumus, quod vix videtur humani consilii tanta- rum rerum gubematio esse potuisse, tum vero ita praesentes 10 his temporibus opem et auxilium nobis tulerunt, ut eos paene oculis videre possemus. Nam ut ilia omittam, visas nocturno tempore ab occidente faces ardoremque caeli, ut fulminum j actus, ut terrae mot us relinquam, ut omittam cetera, quae ita multa nobis consulibus facta sunt, ut haec,' 15 quae nuncfiunt, canere dii immortales viderentur, hoc certe, quod sum dicturus, neque praetermittendum neque relin- quendum est. Nam profecto memoria tenetis, Cotta et Torquato consulibus complures in Capitolio res de caelo esse percussas, quum et simulacra deorum depulsa sunt et 20 statuae veterum hominum dejectae et legum aera liquefacta et tactus etiam ille, qui hanc urbem condidit, Romulus, quem inauratum in Capitolio parvum atque lactantem, uberibus lupinis inhiantem, fuisse meministis. Quo quidem tempore quum haruspices ex tota Etruria convenissent, 25 caedes atque incendia et legum interitum et bellum civile ac domesticum et totius urbis atque imperii occasum appro' pinquare dixerunt, nisi dii immortales omni ratione placati suo numine prope fata ipsa flexissent. Itaque illorum responsis tum et ludi per dies decern 30 fact! sunt, neque res ulla, quae ad placandos deos perti- neret, praetermissa est : iidemque jusserunt simulacrum Jovis facere majus et in excelso collocare et contra, atque ante fuerat, ad orientem convertere ; ac se sperare dixe- runt, si illud signum, quod videtis, solis ortum et forum 85 curiamque conspiceret, fore ut ea consilia, quae clam essent inita contra salutem urbis atque imperii, illustrarentur, ut IN CATILINAM ORATIO TERTIA. 33 a senatu populoque Romano perspici possent. Atque illud signum collocandum consules illi locaverunt, sed tanta fuit operis tarditas, ut neque superioribus consulibus neque no- bis ante hodiernum diem collocaretur. IX. Hie quis potest esse, Quirites, tarn aversus a vero, 6 tam praeceps, tam mente captus, qui neget haec omnia, quae videmus, praecipueque hand urbem deorum immortali- um nutu ac potestate administrari ? Etenim quum esset ita responsum, caedes, incendia, interitum rei publicae com- parari, et ea per cives ; quae turn propter magnitudinem 10 scelerum nonnullis incredibilia videbantur, ea non modo cogitata a nefariis civibus, verum etiam suscepta sensistis. Illud vero nonne ita praesens est, ut nutu Jovis Optimi Maximi factum esse videatur, ut, quum hodierno die mane per forum meo jussu et conjurati et eorum indices in aedem 15 Concordiae ducerentur, eo ipso tempore signum statuere- tur? Quo collocato atque ad vos senatumque converse, omnia, quae erant cogitata contra salutem omnium, illus- trata et patefacta vidistis. Quo etiam majore sunt isti odio supplicioque digni, qui 20 non solum vestris domiciliis atque tectis, sed etiam deorum templis atque delubris sunt funestos ac nefarios ignes inferre conati. Quibus ego si me restitisse dicam, nimium milii sumam et non sim ferendus. Hie, ille Juppiter restitit ; ille Capitolium, ille liaec templa, ille cunctam urbem, ille 25 vos omnes salvos esse voluit. Diis ego immortalibus duci- biis banc mentem voluntatemque suscepi atque ad haec tanta indicia perveni. Jam vero ab Lentulo ceterisque do- mestic! s hostibus tam dementer tantae res creditae et igno- tis et barbaris commissaeque litterae nunquam essent pro- 30 fecto, nisi ab diis immortalibus huic tantae audaciae con- silium esset ereptum. Quid vero? ut homines Galli ex civitate male pacata, quae gens una restat, quae bellum populo Romano facere posse et non nolle videatur, spem imperii ac rerum amplissimarum ultro sibi a patriciis ho- 35 minibus o])latam negligerent vestramque salutem suis opi- 34 IN CATILINAM OEATIO TERTIA. bus anteponerent, id non divinitus factum esse putatis, prae ■ sertim qui nos non pugnando, sad tacendo superare potue- rint? X. Quam ob rem, Quirites, quoniam ad omnia pulvina- 5 ria SLipplicatio decreta est, celebratote illos dies cum con- jugibus ac liberis vestris. Nam multi saepe honores diis immortalibus justi babiti sunt ac debiti, sed profecto jus- tiores nunquam. Erepti enim estis ex crudelissimo ac mi- serrimo interitu : sine caede, sine sanguine, sine exercitu, 10 sine dimicatione togati me uno togato duce et imperatore vicistis. Etenim recordamini, Quirites, omnes civiles dis- sensiones, non solum eas, quas audistis, sed eas, quas vos- met ipsi meministis atque vidistis. L. Sulla P. Sulpicium oppressit : C. Marium, custodem bujus urbis, multosque 1 5 fortes viros partim ejecit ex civitate, partim interemit. Cn. Octavius consul armis expulit ex urbe collegam : omnis bic locus acervis corporum et civium sanguine redundavit. Su- peravit postea Cinna cum Mario : tum vero, clarissimis viris interfectis, lumina civitatis exstincta sunt. Ultus est bujus 20 victoriae crudelitatem postea Sulla, ne dici quidem opus est, quanta deminutione civium et quanta calamitate rei publicae. Dissensit M. Lepidus a clarissimo ac fortissimo viro Q. Catulo : attulit non tarn ipsius interitus rei publicae luctuni quam ceterorum. 25 Atque illae tamen omnes dissensiones, quae non ad de- lendam, sed ad commutandam rem publicam pertinebant — non illi nullam esse rem publicam, sed in ea, quae esset, se esse principes, neque banc urbem conflagrare, sed se in bac urbe florere voluerant — ejus modi fuerunt, ut non reconcili- 30 atione concordiae, sed internecione civium dijudicatae sint. In hoc autem uno post homiiium memoriam maximo cru- delissimoque bello, quale bellum nulla unquam barbaria cum sua gente gessit, quo in bello lex baec fuit a Lentulo, Cati- lina, Cetbego, Cassio constituta, ut omnes, qui salva urbe 35 salvi esse possent, in bostium numero ducerentur, ita me gessi, Quirites, ut omnes salvi conservarcmini ; ct, quum IN CATILINAM ORATIO TERTIA. 35 hostes vestri tantum civium superfuturum putassent, quan- tum infinitae caedi restitisset, tantum autem urbis, quantum flamma obire non potuisset, et urbem et cives integros incolumesque servavi. XI. Quibus pro tantis rebus, Quirites, nullum ego a 5 vobis praemium virtutis, nullum insigne honoris, nullum monumentum laudis postulo praeterquam bujus diei memo- riam sempiternam. In animis ego vestris omnes triumphos meos, omnia ornamenta honoris, monumenta gloriae, laudis insignia condi et collocari volo. Nihil me mutum potest de- 10 lectare, nihil taciturn, nihil denique ejus modi, quod etiam minus digni assequi possint. Memoria vestra, Quirites, res nostrae alentur, sermonibus crescent, litterarum monumen- tis inveterascent et corroborabuntur ; eandemque diem intel- ligo, quam spero aeternam fore, propagatam esse et ad 15 salutem urbis et ad memoriam consulatus mei, unoque tempore in hac re publica duos cives exstitisse, quorum alter fines vestri imperii non terrae, sed caeli regionibus terminaret, alter ejusdem imperii domicilium sedesque servaret. 20 XII. Sed quoniam earum rerum, quas ego gessi, non eadem est fortuna atque condicio quae illorum, qui externa bella gesserunt, quod mihi cum iis vivendum est, quos vici ac subegi, iili hostes aut interfectos aut oppresses relique- runt, vestrum est, Quirites, si ceteris facta sua recte pro- 25 sunt, mihi mea ne quando cbsint providere. Mentes enim hominum audacissimorum sceleratae ac nefariae ne vobis nocere possent, ego providi : ne mihi noceant, vestrum est providere. Quamquam, Quirites, mihi quidem ipsi nihil ab istis jam noceri potest. Magnum enim est in bonis SO praesidium, quod mihi in perpetuum comparatum est, iflagna in re publica dignitas, quae me semper tacita defen- det, magna vis conscientiae, quam qui negligunt, quum me violare volent, se indicabunt. Est etiam in nobis is animus, Quirites, ut non modo 33 fiullius audaciae cedamus, sed etiam omnes improbos ultro 36 IN CATILINAM ORATIO TERTIA. semper lacessamus. Quod si omnis impetus domesticorum tostium, depulsus a vobis, se in me unum converterit, vobis erit videndum, Quirites, qua condicione posthac eos esse ve- litis, qui se pro salute vestra obtulerint invidiae periculis- 5 que omnibus : mibi quidem ipsi quid est, quod jam ad vitae fructum possit acquiri, quum praesertim neque in lionore vestro neque in gloria virtutis quidquam videam altius, quo mihi libeat ascendere ? lUud profecto perficiam, Qui- rites, ut ea, quae gessi in consulatu, privatus tuear atque 10 ornem, ut, si qua est invidia conservanda re publica sus- cepta, laedat invidos, mihi valeat ad gloriam. Denique ita me in re publica tractabo, ut meminerim semper quae gesserim, curemque ut ea virtute, non casu gesta esse videantur. 15 Yos, Quirites, quoniam jam nox est, venerati Jovem ilium, custodem hujus urbis ac vestrum, in vestra tecta discedite et ea, quamquam jam est periculum depulsum, tamen aeque ac priore nocte custodiis vigiliisque defendite. Id ne vobis diutius faciendum sit atque ut in perpetua 20 pace esse possitis, providebo. M. TULLH CICERONIS m L. CAT I L I I^ AM OKATIO QUARTA, HABITA IN SENATU. I. Video, patres conscript!, in me omnium vestrum ora atque oculos esse conversos ; video vos non solum de vestro ac rei publicae, verum etiam, si id depulsum sit, de meo periculo esse sollicitos. Est mihi jucunda in malis et grata in dolore vestra erga me voluntas, sed cam, per deos im- 5 mortales, deponite atque obliti salutis meae de vobis ac de vestris cogitate. Mihi si liaec condicio consulatus data est, ut omnes acerbitates, omnes dolores cruciatusque per- ferrem, feram non solum fortiter, verum etiara libenter, dum modo meis laboribus vobis populoque Romano digni- 10 tas salusque pariatur. Ego sum ille consul, patres conscripti, cui non forum, in quo omnis aequitas continetur, non campus, consulari- bus auspiciis consecratus, non curia, summum auxilium omnium gentium, non domus, commune perfugium, non 15 lectus ad quietem datus, non denique haec sedes honoris Tinquam vacua mortis periculo atque insidiis fuit. Ego multa tacui, multa pertuli, multa concessi, multa meo quo- dam dolore in vestro timore sanavi, Nunc si hunc exitum consulatus mei dii immortales esse voluerunt, ut vos popu- 20 lumque Romanum ex caede miserrima, conjuges liberosque ik 58 IN CATILINAM ORATIO QUARTA. vestros virginesque Vestales ex acerbissima vexatlone, templa atque delubra, banc pulcherrimam patriam omnium nostrum ex foedissima flarama, totam Italiam ex bello et- vastitate eriperem, quaecumque mihi uni proponetur for- 5 tuna, subeatur. Etenim si P. Lentulus suum nomen in- ductus a vatibus fatale ad perniciem rei publicae fore pu- tavit, cur ego non laeter meum consulatum ad salutem populi Romani prope fatalem exstitisse ? II. Quare, patres conscripti, consulite vobis, prospicite 10 patriae, conservate vos, conjuges, liberos fortunasque vestras, populi Romani noraen salutemque defendite ; milii parcere ac de me cogitare desinite. Nam primum debeo sperare, omnes deos, qui huic urbi praesident, pro eo mihi ac mereor relaturos esse gratiam: deinde, si quid obtigerit, 15 aequo animo paratoque moriar. Nam neque turpis mors forti viro potest accidere neque immatura consulari neque misera sapienti. Nee tamen ego sum ille ferrous, qui fra- tris carissimi et amantissimi praesentis macrore non mo- vear horumque omnium lacrimis, a quibus me circumsessum 20 videtis. Neque meam mentem non domum saepe revocat exanimata uxor et abjecta metu filia et parvulus filius, quem mihi videtur amplecti res publica tamquam obsidem consulatus mei, neque ille, qui exspectans hujus exitum diei stat in conspectu meo, gener. Moveor his rebus omni- 25 bus, sed in eam partem, uti salvi sint vobiscum omnes, etiam si me vis aliqua oppresserit, potius quam ot illi et nos una rei publicae peste pereamus. Quare, patres conscripti, incumbite ad salutem rei pub- licae; circuraspicite omnes procellas, quae impendent, 80 nisi providetis. Non Ti. Gracchus, quod iterum tribunus plebis fieri voluit, non C. Gracchus, quod agrarios concitare conatus est, non L. Saturninus, quod C. Memmium occidit, in discrimen aliquod atque in vestrae severitatis judicium adducitur: tenentur ii, qui ad urbis incendium, ad vestram 35 omnium caedem, ad Catilinam accipiendum Romae restite- runt ; tenentur litterae, signa, manus, denique unius cujus- IN CATILINAM ORATIO QUARTA. 39 que confessio ; sollicitantur Allobroges, servitia excitantur, Catilina arcessitur; id est initum consilium, ut interfectis omnibus nemo ne ad deplorandum quidem populi Romani nomen atque ad lamentandam tanti imperii calamitatem relinquatur. 5 III. Haec omnia indices detulerunt, rei confessi sunt, vos multis jam judiciis judicavistis ; primum quod mihi gratias egistis singularibus verbis et mea virtute atque diligentia perditorum hominum conjurationem patefactam esse decrevistis ; deinde quod P. Lentulum se abdicare 10 praetura coegistis ; tum quod eum et ceteros, de quibus judicastis, in custodiam dandos censuistis, maximeque quod meo nomine supplication em decrevistis, qui honos togato habitus ante me est nemini ; postremo hesterno die praemia legatis Allobrogum Titoque Volturcio dedistis am- 15 plissima. Quae sunt omnia ejus modi, ut ii, qui in custo- diam nominatim dati sunt, sine ulla dubitatione a vobis damnati esse videantur. Sed ego institui referre ad vos, patres conscripti, tam- quam integrum, et de facto quid judicetis, et de poena 20 quid censeatis. Ilia praedicam, quae sunt consulis. Ego magnum in re publica versari furorem et nova quaedam misceri et concitari mala jam pridem videbam, sed banc tantam, tam exitiosam haberi conjurationem a civibus nun- quam putavi. Nunc quidquid est, quocumque vestrae 25 mentes inclinant atque sententiae, statuendum vobis ante noctem est. Quantum facinus ad vos delatum sit, videtis. Huic si paucos putatis affines esse, vebementer erratis. Latius opinione disseminatum est hoc malum: manavit non solum per Italiam, verum etiam transcendit Alpes et 30 obscure serpens multas jam provincias occupavit. Id op- primi sustentando et prolatando nullo pacto potest : qua- cumque ratione placet, celeriter vobis vindicandum est. _ ly. Video adhuc duas esse sententias : unam D. Silani, qui censet eos, qui haec delere conati sunt, morte esse 85 multandos ; alteram C. Caesaris, qui mortis poenam remo- 40 IN CATILINAM ORATIO QUARTA. vet, ceterorum suppliciorum omnes acerbitates amplectitur. Uterque et pro sua dignitate et pro rerum magnitudine in summa severitate versatur. Alter eos, qui nos omnes vita privare conati sunt, qui delere imperium, qui populi Ro- 5 mani nomen exstinguere, punctum temporis frui vita et hoc communi spiritu non putat oportere, atque hoc genus poenae saepe in improbos cives in hac re publica esse usurpatum recordatur. Alter intelligit mortem ab diis im- mortalibus non esse supplicii causa constitutam, sed aut 10 necessitatem naturae aut laborum ac miseriarum quiet_em. Itaque earn sapientes nunquam inviti, fortes saepe etiam libenter oppetiverunt. Vincula vero, et ea sempiterna, certe ad singularem poenam nefarii sceleris inventa sunt. Municipiis dispertiri jubet. Habere videtur ista res in- 15 iquitatem, si imperare velis ; difficultatem, si rogare : decer- natur tamen, si placet. \Ego enim suscipiam, et, ut spero, reperiam, qui id, quod^ salutis omnium causa statueritis. non putent esse suae dignitatis recusare. Adjungit gra- vem poenam municipiis, si quis eorum vincula ruperit: 20 horriblles custodias circumdat et dignas scelere hominum perditorum. Sancit ne quis eorum poenam, quds con- demnat, aut per senatum aut per populum possit levare : eripit etiam spem, quae sola homines in miseriis consolari solet. Bona praeterea publicari jubet : vitam solam re- 25 linquit nefariis hominibus, quam si eripuisset, multas uno dolore animi atque corporis aerumnas et omnes scelerum poenas ademisset. Itaque ut aliqua in vita formido improv bis esset posita, apud inferos ejus modi quaedam illi an^ tiqui supplicia impiis constituta esse voluerunt, quod vi- 30 delicet intelligebant iis remotis non esse mortem ipsam pertimescendam. _ y. Nunc ego, patres conscripti, mea video quid inter- sit. Si eritis secuti sententiam C. Caesaris, quoniam banc is in re publica viam, quae popularis habetur, secutus est, 85 fortasse minus erunt, hoc auctore et cognitore hujusce sen- tentiae, mihi populares impetus pertimescendi : sin illam D{ CATILINAM ORATIO QUAETA. 41 alteram, nescio an amplius mibi negotii contrahatur. Sed tamen meonim periculorum rationes utilitas rei publicae vincat. Habemus enim a Caesare, sicut ipsius dignitas et majoruin ejus amplitudo postulabat, sententiam tamquam obsidem perpetuae in rem publicam voluntatis. Intellec- 5 turn est, quid interesset inter levitatem contionatorum et animum vere popularem, saluti populi consulentem. Video de istis, qui se populares haberi volunt, abesse non neminem, ne de capite videlicet civium Romanorum sententiam ferat. Is et nudius tertius in custodiam cives 10 Romanos dedit et supplicationem mibi decrevit et indices hesterno die maximis praemiis affecit. Jam hoc nemini dubium est, qui reo custodiam, quaesitori gratulationem, indici praemium decrerit, quid de tota re et causa judicarit. At vero C. Caesar intelligit, legem Semproniam esse de 15 civibus Romanis constitutam; qui autem rei publicae sit hostis, eum civem nullo modo esse posse ; denique ipsum latorem Semproniae legis injussu populi poenas rei publicae dependisse. Idem ipsum Lentulum, largitorem et prodi- gum, non putat, quum de pernicie populi Romani, exitio 20 hujus urbis tam acerbe, tam crudeliter cogitarit, etiam appellari posse popularem. Itaque homo mitissimus atque lenissimus non dubitat P. Lentulum aeternis tenebris vincu- lisque mandare, et sancit in posterum, ne quis hujus sup- plicio levando se jactare et in perniciem populi Romani 25 posthac popularis esse possit : adjungit etiam publication em bonorum, ut omnes animi cruciatus et corporis etiam egestas ac mendicitas consequatur. VI. Quam ob rem sive hoc statueritis, dederitis mihi comitem ad contionem populo carum atque jucundum,. sive 30 Silani sententiam sequi malueritis, facile me atque vos crudelitatis vituperatione populus Romanus exsolvet, atque obtinebo eam multo leniorem fuisse. Quamquam, patres conscript!, quae potest esse in tanti sceleris immanitate punicnda crudelitas? Ego enim de meo sensu judico. 35 Nam ita mihi salva re publica vobiscum perfrui liceat, ut 4:3 IN CATILINAM ORATIO QUARTA. ego, quod in hac causa vehementior sum, non atrocitate animi moveor — quis est enim me mitior ? — sed singulari quadam humanitate et misericordia. Videor enim mihi videre hanc urbem, lucem orbis terrarum atque arcem 5 omnium gentium, subito uno incendio concidentem ; cerno animo sepulta in patria miseros atque insepultos acervos civium ; versatur mihi ante oculos aspectus Cethegi et furor in vestra caede baccliantis. Quum vero mihi proposui regnantem Lentulum, sicut ipse se sperare ex fatis confessus 10 est, purpuratum esse huic Gabinium, cum exercitu venisse Catilinam, tum lamentationem matrum familias, tum fugam virginum atque puerorum ac vexationem virginum Ves- talium perhorresco ; et quia mihi vehementer haec videntur misera atque miseranda, idcirco in eos, qui ea perficere 15 voluerunt, m^e severum vehementemque praebeo. Etenim quaere, si quis pater familias, liberis suis a servo interfectis, uxore occisa, incensa domo, supplicium de servo non quam acerbissimum sumpserit, utrum is clemens ac misericors an inhumanissimus et crudelissimus esse videatur ? Mihi 20 vero importunus ac ferreus, qui non dolore et cruciatu noceiitis suum dolorem cruciatumque lenierit. Sic nos in his hominibus, qui nos, qui conjuges, qui liberos nostros trucidare voluerunt, qui singulas unius cujusque nostrum domes et hoc universum rei publicae domicilium delere 25 conati sunt, qui id egerunt, ut gentem Allobrogum in vestigiis hujus urbis atque in cinere deflagrati imperii coUocarent, si vehementissimi fuerimus, misericordes ha- bebimur: sin remissiores esse voluerimus, summae nobis crudelitatis in patriae civiumque pernicie fama subeunda 30 est. Nisi vero cuipiam L. Caesar, vir fortissimus et aman- tissimus rei publicae, crudelior nudius tertius visus est, quum sororis suae, feminae lectissimae, virum praesentem et audientem vita privandum esse dixit, quum avum suum jussu consulis interfectum filiumque ejus impubercm, lega- 35 tum a patre missum, in carcere necatum esse- dixit. Quo- rum quod simile factum ? quod initum delendae rei pub- IN CATILINAM ORATIO QUARTA. 43 licae consilium? Largitionis voluntas turn in re publica versata est et partium quaedam contentio. Atque eo tempore hujus avus Lentuli, vir clarissimus, armatus Grac- chum est persecutus. lUe etiam grave tum vulnus accepit, ne quid de summa re publica deminueretur : hie ad ever- 5 tenda fundamenta rei publicae Gallos arcessit, servitia concitat, Catilinam vocat, attribuit nos trucidandos Cethego et ceteros cives interficiendos Gabinio, urbem inflamman- dam Cassio, Italiam totam vastandam diripiendamque Catilinae. Vereamini, censeo, ne in hoc scelere tam im- lo mani ac tam nefando nimis aliquid severe statuisse vide- amini : multo magis est verendum, ne remissione poenae crudeliores in patriam, quam ne severitate animadversionis nimis vehementes in acerbissimos hostes fuisse videamini^ -- — VII. Sed ea, quae exaudio, patres conscripti, dissimu- 15 hire non possum. Jaciuntur enim voces, quae perveniunt ad aures meas, eorum qui vereri videntur, ne non habeam satis praesidii ad ea, quae vos statueritis hodierno die, transi- gunda. Omnia et provisa et parata et constituta sunt, patres conscripti, quum mea summa cura atque diligentia, 20 tum etiam multo majore populi Romani ad summum impe- rium retinendum et ad communes fortunas conservandas voluntate. Omnes adsunt omnium ordinum homines, omnium gencrum, omnium denique aetatum; plenum est forum, plena templa circum forum, pleni omnes aditus hujus 25 loci ac templi. Causa est enim post urbem conditam haec inventa sola, in qua omnes sentirent unum atque idem, praeter eos, qui quum sibi viderent esse pereundum, cum omnibus potius quam soli perire voluerunt. Hosce ego homines excipio et secerno libenter; neque enim in impro- 30 borum civium, sed in acerbissimorum hostium numero habendos puto. Ceteri vero, dii immortales, qua frequen- tia, quo studio, qua virtute ad communem salutem digni- tatcmquc consentiunt ! Quid ego hie equites Romanos commemorem ? qui vobis ita summam ordinis consiliique 35 concedunt, ut vobiscum de amore rei publicae certent; 4A IN CATILINAM ORATIO QUARTA. quos ex multorum annorum dissensione hujus ordinis ad societatem concordiamque revocatos hodiernus dies vobis- cum atque haec causa conjungit. Quam si conjunctionem, confirmatam in consulatu meo, perpetuam in re publica 5 tenuerimus, confirmo vobis nullum posthac malum civile ac domesticum ad ullam rei publicae partem esse venturum. Pari studio defendendae rei publicae convenisse video - _ tribunos aerarios, fortissimos viros ; scribas item universes, quos quum casu hie dies ad aerarium frequentasset, video 10 ab exspectatione sortis ad salutem communem esse con- versos. Omnis ingenuorum adest multitude, etiam tenuis- simorum. Quis enim est, cui non haec templa, aspectus urbis, possessio libertatis, lux denique haec ipsa et hoc commune patriae solum quum sit carum, tum vero dulce 15 atque jucundum? VIII. Operae pretium est, patres conscripti, libertino- rum hominum studia cognoscere, qui sua virtute fortunara hujus civitatis consecuti hanc suam patriam judicant, quara quidam hie nati et summo loco nati non patriam suam, sed 20 urbem hostium esse judicaverunt. Sed quid ego hosce homines ordinesque commemoro, quos privatae fortunae, quos communis res publica, quos denique libertas, ea quae dulcissima est, ad salutem patriae defendendam excitavit ? Servus est nemo, qui mode tolerabili condicione sit servi- 25 tutis, qui non audaciam civium perhorrescat, qui non haec stare cupiat, qui non tantum, quantum audet et quantum potest, conferat ad communem salutem voluntatis. Quare si quem vestrum forte commovet hoc, quod audi^ tum est, lenonem quendam Lentuli concursare circum 30 tabernas, pretio sperare posse sollicitari animos egentium atque imperitorum, est id quidem coeptum atque tentatum, sed nulli sunt invent! tam aut fortuna miseri aut voluntate perditi, qui non ilium ipsum sellae atque operis et quaestus quotidiani locum, qui non cubile atque lectulum suum, qui 35 denique non cursum hunc otiosum vitae suae salvum esse velint. Multo vero maxima pars corum, qui in tabernis IN CATILINAM ORATIO QUARTA. 45 sunt, immo vero- — id enim potius est dicendum — genus lioc universum amantissimum est otii. Etenim omne instiu- mentum, omnis opera atque quaestus frequentia civium sustentatur, alitur otio : quorum si quaestus occlusis taber- nis minui solet, quid tandem incensis futurum fuit ? 5 IX. Quae quum ita sint, patres conscripti, vobis populi Romani praesidia non desunt: vos ne populo Romano deesse videamini, providete. Habetis consulem ex pluri- mis periculis et insidiis atque ex media morte non ad vitam suam, sed ad salutem vestram reservatum ; omnes ordines lo ad conservandam rem publicam mente, voluntate, studio, virtute, voce consentiunt ; obsessa facibus et telis impiae conjurationis vobis supplex manus tendit patria communis ; vobis se, vobis vitam omnium civium, vobis areem et Capi- tolium, vobis aras Penatium, vobis ignem ilium Vestae 15 sempiternum, vobis omnium deorum templa atque delubra, vobis muros atque urbis tecta commendat. Praeterea de vestra vita, de conjugum vestrarum atque liberorum anima, de fortunis omnium, de sedibus, de focis vestris hodierno die vobis judicandum est. 20 Habetis ducem memorem vestri, oblitum sui, quae non semper facultas datur; habetis omnes ordines, omnes homines, universum populum Romanum, id quod in civili causa hodierno die primum videmus, unum atque idem sen- tientem. Cogitate, quantis laboribus fundatum imperium, 25 quanta virtute stabilitam libertatem, quanta deorum benig- nitate auctas exaggeratasque fortunas una nox paene delerit. Id ne unquam posthac non modo confici, sed ne cogitari quidem possit a civibus, hodierno die providendum est. Atque haec, non ut vos, qui mihi studio paene prae- SO curritis, excitarem, locutus sum, sed ut mea vox, quae debet esse in re publica princeps, officio functa consulari videretur. X. Nunc antequam ad sententiam redeo, de me pauca dicam. Ego, quanta manus est conjuratorum, quam videtis 35 esse j^erraaffnam, tantam me inimicorura multitudinem sus- 46 IN CATILINAM ORATIO QUARTA. cepisse video ; sed earn judico esse turpem et infirmam et contemptam et abjectam. \Quod si aliquando alicujus fu- rore et scelere concitata manus ista plus valuerit quam ves- tra ac rei publicae dignitas, me tamen meorum factorum 5 atque consiliorum nunquam, patres conscripti, paenitebit. Etenim mors, quam illi mihi fortasse minitantur, omnibus est parata : vitae tantam laudem, quanta vos me vestris de- cretis honestastis, nemo est assecutus. Ceteris enim bene gestae, mihi uni conservatae rei publicae gratulationem 10 deorevistis. Sit Scipio clarus ille, cujus consilio atque virtute Han- nibal in Africam redire atque ex Italia decedere coactus est ; ornetur alter eximia laude Africanus, qui duas urbes huic imperio infestissimas, Karthaginem Numantiamque, 15 delevit ; habeatur vir egregius Paullus ille, cujus currum rex potentissitnus quondam et nobilissimus Perses bones- tavit ; sit aeterna gloria Marius, qui bis Italiam obsidione et metu servitutis liberavit: anteponatur omnibus Pom- peius, cujus res gestae atque virtutes iisdem, quibus solis 20 cursus, regionibus ac terminis continentur : erit profecto inter horum laudes aliquid loci nostrae gloriae, nisi forte majus est patefacere nobis provincias, quo exire possimus, quam curare, ut etiam illi, qui absunt, habeant quo victores revertantur. 25 Quamquam est uno loco condicio melior externae vic- toriae quam domesticae, quia hostes alienigenae aut op- pressi serviunt aut recepti in amicitiam beneficio se obli- gates putant ; qui autem ex numero civium, dementia aliqua depravati, hostes patriae semel esse coeperunt, eos 30 quum a pernicie rei publicae reppuleris, nee vi coercere nee beneficio placare possis. Quare mihi cum perditis civibus aeternum bellum susceptum esse video. Id ego vestro bonorumque omnium auxilio memoriaque tantorum pericu- lorum, quae non modo in hoc populo, qui servatus est, sed 35 in omnium gentium sermonibus ac mentibus semper hae- rebit, a mo atque a meis facile prcpulsari posse confido. IN CATILINAM ORATIO QUARTA. 47 Neque ulla profecto taiita vis reperietur, quae conjunctio- nem vestram equitumque Romanorum et tantam conspira- tionem bonorum omnium confringere et labefactare possit. XI. Quae quum ita sint, pro imperio, pro exercitu, pro provincia, quam neglexi, pro triumpho ceterisque laudis 5 insignibus, quae sunt a me propter urbis vestraeque salutis custodiam repudiata, pro clientelis hospitiisque provinci- alibus, quae tamen urbanis opibus non minore labore tueor quam comparo, pro his igitur omnibus rebus et pro meis in vos singularibus studiis et pro hac, quam perspicitis, ad 10 conservandam rem publicam diligentia nihil a vobis nisi hujus temporis totiusque mei consulatus memoriam postulo: quae dum erit in vestris fixa mentibus, tutissimo me muro saeptum esse arbitrabor. Quod si meam spem vis impro- borum fefellerit atque superaverit, commendo vobis meum 15 parvum filium, cui profecto satis erit praesidii non solum ad salutem, verum etiam ad dignitatem, si ejus, qui haec omnia suo solius periculo conservaverit, ilium filium esse memineritis. Quapropter de summa salute vestra populique Romani, 20 de vestris conjugibus ac liberis, de aris ac focis, de fanis ac templis, de totius urbis tectis ac sedibus, de imperio ac libertate, de salute Italiae, de uni versa re publica decernite diligenter, ut instituistis, ac fortiter. Habetis eum con- sulem, qui et parere vestris decretis non dubitet et ea quae 25 statueritis, quoad vivet, defendere et per se ipsum prae- stare possit. II M. TULLII CICERONIS PEO A. LICimO ARCHIA POETA OEATIO AD JUDICES. I. Si quid est in me ingenii, judices, quod sentio quam sit ' exiguum, aut si qua exercitatio dicendi, in qua me non infitior mediocriter esse versatum, aut si hujusce rei ratio aliqua ab optimarum artium studiis ac disciplina profecta, a 5 qua ego nullum confiteor aetatis meae tempus abhorruisse ; earum rerum omnium vel in primis hie A. Licinius fructum a me repetere prope suo jure debet. Nam quoad longis- sime potest mens mea respicere spatium praeteriti temporis et pueritiae memoriam recordari ultimam, inde usque repe- 10 tens hunc video mihi principem et ad suscipiendam et ad ingrediendam rationem liorum studiorum exstitisse. Quod si haec vox liujus hortatu praeceptisque conformata nonnul- lis aliquando saluti fuit, a quo id accepimus, quo ceteris opitulari et alios servare possemus, liuic profecto ipsi, quan- 15 turn est situm in nobis, et opem et salutem ferre debemus. Ac ne quis a nobis hoc ita dici forte miretur, quod alia quaedam in hoc facultas sit ingenii neque haec dicendi ratio aut disciplina, ne nos quidem huic uni studio penitus un- quam dediti fuimus. Etenim omnes artes, quae ad humani- 20 tatem pertinent, habent quoddam commune vinculum et quasi cognatione quadam inter se continentur. II. Sed ne cui vestrum mirum esse videatur, mc in P^O ARCHIA POETA ORATIO. 49 quaestione legitima et in judicio publico, quum res agatur apud praetorem populi Romani, lectissimum virum, et apud severissimos judices, tanto conventu liominum ac frequentia hoc uti genere diceridi, quod non modo a consuetudine judiciorum, verum etiam a forensi sermone abliorreat ; 5 quaeso a vobis ut in hac causa mihi detis banc veniam, accommodatam huio reo, vobis, quern ad modum spero, non molestam, ut me pro summo poeta atque eruditissimo homine dicentem, hoc concursu bominum litteratissimorum, hac vestra humanitate, hoc denique praetore exercente ju- lo dicium, patiamini de studiis humanitatis ac htterarum paulo loqui liberius et in ejus modi persona, quae propter otium ac studium minime in judiciis periculisque tractata est, uti prope novo quodam et inusitato genere dicendi. Quod si mihi a vobis tribui concedique sentiam, perficiam profecto 15 ut hunc A. Licinium non modo non segregandum, quum sit civis, a numero civium, verum etiam, si non esset, pute- tis adsciscendum fuisse. III. Nam ut primum ex pueris excessit Arcbias atque ab iis artibus, quibus aetas puerilis ad human itatem infor- 20 mari solet, se ad scribendi studium contulit, primum Anti- ochiae — nam ibi natus est loco nobili — celebri quondam urbe et copiosa atque eruditissimis hominibus liberalissi- misque studiis affluenti, celeriter antecellere omnibus inge- nii gloria contigit. Post in ceteris Asiae partibus cuncta- 25 que Graecia sic ejus adventus celebrabantur, ut famam ingenii exspectatio hominis, exspectationem ipsius adven- tus admiratioque superaret. Erat Italia tum plena Graeca- rum artium ac disciplinarum, studiaque haec et in Latio vehementius tum colebantur, quam nunc iisdem in oppidis, 30 et hie Romae propter tranquillitatem rei publicae non neg- ligebantur. Itaque hunc et Tarentini et Regini et Neapo- litani civitate ceterisque praemiis donarunt ; et omnes, qui aiiquid de ingeniis poterant judicare, cognitione atque hos- pitio dignum existimarunt. 35 Hac tanta celebritate famae quum esset jam absentibus 50 PRO ARCHIA POETA ORATIO. notus, Romam venit Mario consule et Catulo. Nactus est primum consules eos, quorum alter res ad scribendum maxi- mas, alter quum res gestas, turn etiam studium atque aures adhibere posset. Statim Luculli, quum praetextatus etiam 5 turn Archias esset, eum domum suam receperunt. Sed jam hoc non solum ingenii ac litterarum, verum etiam naturae atque virtutis, ut domus, quae hujus adolescentiae proxima fuit, eadem esset familiarissima senectuti. Erat tempori- bus ilHs jucundus Q. Metello illi Numidico et ejus Pio filio ; 10 audiebatur a M. Aemilio, vivebat cum Q. Catulo et patre et filio, a L. Crasso colebatur ; Lucullos vero et Drusum et Octavios et Catonem et totam Hortensiorum domum de- vinctam consuetudine quum teneret, afficiebatur summo honore, quod eum non solum colebant, qui aliquid percipere 15 atque audire studebant, verum etiam si qui forte simula- bant. TV. Interim satis longo intervallo, quum esset cum M. Lucullo in Siciliam profectus et quum ex ea provincia cum eodem Lucullo decederet, venit Heracliam. Quae quum 20 esset civitas aequissimo jure ac foedere, ascribi se in earn civitatem voluit ; idque, quum ipse per se dignus putaretur, turn auctoritate et gratia Luculli ab Heracliensibus impe- travit. Data est civitas Silvani lege et Carbonis : si qui foederatis civitatihus ascripti fuissent, si tum^ quum lex 2^ ferehatur^ in Italia domicilimn hahuissent et si sexaginta diebus apud praetor em essent professi. Quum hie domicili- um Romae multos jam annos haberet, professus est apud praetorem Q. Metellum, familiarissimum suum. Si nihil aliud nisi de civitate ac lege dicimus, nihil dico 30 amplius ; causa dicta est. Quid enim horum infirmari, Grati, potest ? Heracliaene esse tu eum ascriptum nega- bis? Adest vir summa auctoritate et religione et fide, M. Lucullus, qui se non opinari sed scire, non audivisse sed vi- disse, non interfuisse sed egisse dicit. Adsunt Heraclien- 35 ses legati, nobilissimi homines, hujus judicii causa cum mandatis et cum publico testimonio venerunt, qui hunc ^ PRO ARCHIA POETA ORATIO. 51 ascriptum Heracliensem dicunt. Hie tu tabulas desideras Heracliensium publicas, quas Italico bello incenso tabulario interisse scimus omnes. Est ridiculum ad ea, quae liabe- mus, nihil dicere, requirere, quae habere non possumus, et de hominum memoria tacere, litterarum memoriam llagitare ; 5 et quum habeas amplissimi viri religionem, integerrimi municipii jus jurandum fidemque, ea, quae depravari nullo modo possunt, rcpudiare, tabulas, quas idem dicis solere corrumpi, desiderare. An domicilium Romae non habuit is qui tot annis ante civitatem datam sedem omnium rerum 10 ac fortunarum suarum Romae collocavit ? An non est pro- fessus ? Immo vero iis tabulis professus, quae soke ex ilia professione coUegioque praetorum obtinent publicarum tabularum auctoritatem. V. Nam quum Appii tabulae negligentius asservatae 15 dicerentur, Gabinii, quam diu incolurais fuit, levitas, post damnationem calamitas omnem tabularum fidem resignas- set, Metellus, homo sanctissimus modestissimusque om- nium, tanta diligentia fuit, ut ad L. Lentulum praetorem et ad judices venerit et unius nominis litura se commotum 20 esse dixerit. His igitur tabulis nullam lituram in nomine A. Licinii videtis. Quae quum ita sint, quid est quod de ejus civitate du- bitetis, praesertim quum aliis quoque in civitatibus fuerit ascriptus ? Etenim quum mediocribus multis et aut nulla 25 aut humili aliqua arte praeditis civitatem in Graecia homi- nes impertiebant, Reginos credo aut Locrenses aut Nea- politanos aut Tarentinos, quod scaenicis artificibus largiri solebant, id huic, summa ingenii praedito gloria, noluisse. Quid, quum ceteri non modo post civitatem datam, sed 30 etiam post legem Papiam aliquo modo in eorum municipi- orum tabulas irrepserint, hie, qui ne utitur quidem illis, in quibus est scriptus, quod semper se Heracliensem esse voluit, rejicietur ? Census nostros requiris. Scilicet ; est enim obscurum 35 proxirais censoribus hunc cum clarissimo imperatore L. Lu- 52 PRO ARCHIA POETA ORATIO. cullo apud exercitum fuisse ; superioribus cum eodera quaes- tore fuisse in Asia ; primis, Julio et Crasso, nuUam populi partem esse censam. Sed quoniam census non jus civitatis confirmat ac tan turn modo indicat, eum, qui sit census, ita 6 se jam turn gessisse pro cive, iis temporibus, quem tu crimi- naris ne ipsius quidem judicio in civium Romanorum jure esse versatum, et testamentum saepe fecit nostris legibus et adiit hereditates civium Romanorum et in beneficiis ad aera- rium delatus est a L. LucuUo pro consule. Quaere argu- 10 menta, si quae potes ; nunquam enim hie neque suo neque amicorum judicio revincetur. VI. Quaeres a nobis, Grati, cur tanto opere hoc homine delectemur. Quia suppeditat nobis, ubi et animus ex hoc forensi strepitu reficiatur et aures convicio defessae conqui- 15 escant. An tu existimas aut suppetere nobis posse, quod quotidie dicamus in tanta varietate rerum, nisi animos nos- tros doctrina excolamus, aut ferre animos tantam posse contentionem, nisi eos doctrina eadem relaxemus ? Ego vero fateor me his studiis esse deditum : ceteros pudeat, si 20 qui ita se litteris abdiderunt, ut nihil possint ex iis neque ad communem afFerre fructum neque in aspectum lucemque proferre ; me autem quid pudeat, qui tot annos ita vivo, judices, ut a nullius unquam me tempore aut commodo aut otium meum abstraxerit aut voluptas avocarit aut denique 25 somnus retardarit ? Quare quis tandem mo reprehendat aut quis niihi jure succenseat, si quantum ceteris ad suas res obeundas, quan- tum ad festos dies ludorum celebraiidos, quantum ad alias voluptates et ad ipsam requiem animi et corporis concedi- 80 tur temporum, quantum alii tribuunt tempestivis conviviis, quantum denique alveolo, quantum pilae, tantum mihi ego- met ad haec studia recolenda sumpsero ? Atque hoc eo mihi concedendum est magis, quod ex his studiis haec quo- que crescit oratio et facultas, quae, quantacumque in me 35 est, nunquam amicorum periculis defuit. Quae si cui levior vidctur, ilia quidem certe, quae summa sunt, ex quo fonte PRO ARCHIA POETA ORATIO. 53 hauriam sentio. Nam nisi multorum praeceptis multisque litteris mihi ab adolescentia suasissem, nihil esse in vita magno opere expetendum nisi laudem atque honestatem, in ea autem persequenda omnes cruciatus corporis, omnia pericula mortis atque exsilii parvi esse ducenda, nunquam 5 me pro salute vestra in tot ac tantas dimicationes atque in hos profligatorum hominum quotidianos impetus objecissem. Sed pleni omnes sunt libri, plenae sapientium voces, plena exemplorum vetustas : quae jacerent in tenebris omnia, nisi litterarum lumen accederet. Quam multas nobis imagines 10 non solum ad intuendum, verum etiam ad imitandum fortis- simorum virorum expressas scriptores et Graeci et Latini reliqueruut ; quas ego mihi semper in administranda re publica proponens animum et mentem meam ipsa cogita- tione hominum excellentium conformabam. 15 VI I. Quaeret quispiam : " Quid ? illi ipsi summi viri, quorum virtutes litteris proditae sunt, istane doctrina, quam tu effers laudibus, eruditi fuerunt ? " Difficile est hoc de omnibus confirmare, sed tamen est certum, quod respondeam. Ego multos homines excellenti animo ac virtute fuisse sine 20 doctrina, et naturae ipsius habitu prope divino per se ipsos et moderates et graves exstitisse fateor ; etiam illud ad- jungo, saepius ad laudem atque virtutem naturam sine doctrina quam sine natura valuisse doctrinam. Atque idem ego hoc contendo, quum ad naturam eximiam atque illus- 25 trem accesserit ratio quaedam conformatioque doctrinae, turn illud nescio quid praeclarum ac singulare sol ere exsis- tere : ex hoc esse hunc numero, quem patres nostri vide- runt, divinum hominem Africanum ; ex hoc C. Laelium, L. Furium, moderatissimos homines et continentissimos ; SO ex hoc fortissimum virum et illis temporibus doctissimum, M. Catonem ilium senem : qui profecto, si nihil ad percipi- endam colendamque virtutem litteris adjuvarentur, nunquam se ad earum studium contulissent. Quod si non hie tantus fructus ostenderetur et si ex his 35 istudiis dclectatio sola peteretur, tamen, ut opinor, hanc ani- 54 PRO ARCHIA POETA ORATIO. mi remissionem humanissimam ac liberalissimam judicaretis. Nam ceterae neque temporum sunt neque aetatum omnium neque locorum : at haec studia adolescentiam alunt, senec- tutem oblectant, secundas res ornant, adversis perfugium 5 ac solacium praebent ; delectant domi, non impediunt foris, pernoctant nobiscum, peregrinantur, rusticantur. YIII. Quod si ipsi haec neque attingere neque sensu nostro gustare possemus, tamen ea mirari deberemus, etiam quum in aliis videremus. Quis nostrum animo tam agresli 10 ac duro fuit, ut Roscii morte nuper non commoveretur ? qui quum esset senex mortuus, tamen propter excellentem artem ac venustatem videbatur omnino mori non debuisse. Ergo ille corporis motu tantum amorem sibi conciliarat a nobis omnibus ; nos animorum incredibiles motus celerita- 15 temque ingeniorum negligemus ? Quoties ego bunc Archi- am vidi, judices — utar enim vestra benignitate, quoniam me in hoc novo genere dicendi tam dih'genter attenditis — quoties ego hunc vidi, quum litteram scripsisset nullam, magnum numerum optimorum versuum de iis ipsis rebus, 20 quae tum agerentur, dicere ex tempore ! quoties revocatum eandem rem dicere commutatis verbis atque sententiis ! Quae vero accurate cogitateque scripsisset, ea sic vidi pro- bari, ut ad veterum scriptorum laudem perveniret. Hunc ego non diligam ? non admirer ? non omni ratione defen- 25 dendum putem ? Atque sic a summis hominibus eruditis- simisque accepimus, ceterarum rerum studia et doctrina et praeceptis et arte constare ; poetam natura ipsa valere et mentis viribus excitari et quasi divino quodam spiritu in- flari. Quare suo jure noster ille Ennius sanctos appellat 30 poetas, quod quasi deorum aliquo dono atque munere com- mendati nobis esse videantur. Sit igitur, judices, sanctum apud vos, humanissimos homines, hoc poetae nomen, quod nulla unquam barbaria vio- lavit. Saxa et soiitudines voci respondent, bestiae saepe 85 immanes cantu flectuntur atque consistunt ; nos instituti rebus optimis non poetarum voce moveamur ? Homerum PRO ARCHIA POETA ORATIO. 55 Coloplionii civem esse dicunt suum, Chii suum vindicant, Salaminii repetunt, Sm^^rnaei vero suum esse confirmant, itaque etiam delubrum ejus in oppido dedicaverunt ; per- multi alii praeterea pugnant inter se atque contendunt. IX. Ergo illi alienum, quia poeta fuit, post mortem eti- 5 am expetunt : nos hunc vivum, qui et voluntate et legibus noster est, repudiabimus ? praesertim quum omne olim stu- dium atque omne ingenium contulerit Arcliias ad populi Romani gloriam laudemque celebrandam. Nam et Cimbri- cas res adolescens attigit et ipsi illi C. Mario, qui durior ad 10 haec studia videbatur, jucundus fuit. Neque enim quis- quam est tam aversus a Musis, qui non mandari versibus aeternum suorum laborum praeconium facile patiatur. The- mistoclem ilium, summum Athenis virum, dixisse aiunt, quum ex eo quaereretur, quod acroama aut cujus vocem is libentissime audiret : ejus, a quo sua virtus optime prae- dicaretur. Ttaque ille Marius item eximie L. Plotium di- lexit, cujus ingenio putabat ea quae gesserit posse cele- brari. Mithridaticum vero bellum, magnum atque difficile et in 20 multa varietate terra marique versatum, totum ab hoc ex- pressum est ; qui libri non modo L. Lucullum, fortissimum et clarissimum virum, verum etiam populi Romani nomen illustrant. Populus enim Romanus aperuit I^ucullo im- perante Pontum, et regiis quondam opibus et ipsa natura 25 et regione vallatum ; populi Romani exercitus eodem duce non maxima manu innumerabiles Armeniorum copias fudit ; populi Romani laus est, urbem amicissimam Cyzicenorum ejusdem consilio ex omni impetu regio atque e totius belli ore ac faucibus ereptam esse atque servatam ; nostra semper 30 feretur et praedicabitur L. Lucullo dimicante, quum inter- fectis ducibus depressa hostium classis est, incredibilis apud Tenedum pugna ilia navalis ; nostra sunt tropaea, nostra monumenta, nostri triumplii : quae quorum ingeniis efFerun- tur, ab iis populi Romani fama celebratur. Carus fuit Afri- 35 cano superiori noster Ennius, itaque etiam in sepulcro 56 PKO ARCHIA POETA ORATIO. Scipionum putatur is esse consti tutus ex marmore ; cujus laudibus certe non solum ipse, qui laudatur, sed etiam populi Roraani nomen ornatur. In caelum hujus proavus Cato, tollitur ; magnus honos populi Romani rebus adjungitur. 5 Omnes denique illi Maximi, Marcelli, Fulvii non sine com- muni omnium nostrum laude decorantur. X. Ergo ilium, qui haeo fecerat, Rudinum hominem, majores nostri in civitatem receperunt ; nos hunc Heracli- ensem, multis civitatibus expetitum, in hac autem legibus 10 constitutum, de nostra civitate ejiciemus ? Nam si quis minorem gloriae fructum putat ex Graecis versibus percipi quam ex Latinis, vebementer errat, prop- terea quod Graeca leguntur in omnibus fere gentibus, Lati- na suis finibus, exiguis sane, continentur. Quare si res eae, 15 quas gessimus, orbis terrae regionibus definiuntur, cupere debemus, quo manuum nostrarum tela pervenerint, eodem gloriam famamque penetrare, quod quum ipsis populis, de quorum rebus scribitur, haec ampla sunt, tum iis certe, qui de vita gloriae causa dimicant, hoc maximum et periculorum 20 incitamentum est et laborum. Quam multos scriptores rerum suarum magnus ille Alex- ander secum habuisse dicitur ! Atque is tamen, quum in Sigeo ad Acliillis tumulum adstitisset, " O fortunate " in- quit " adolescens, qui tuae virtutis Homerum praeconem 25 inveneris ! " Et vere : nam nisi Ilias ilia exstitisset, idem tumulus, qui corpus ejus contexerat, nomen etiam obruisset. Quid ? noster hie Magnus, qui cum virtutc fortunam adae- quavit, nonne Theophanem Mitjlenaeum, scriptorem rerum suarum, in contione militum civitate donavit ; et nostri illi 30 fortes viri, sed rustici ac milites, dulcedine quadam gloriae commoti, quasi participes ejusdem laudis, magno illud cla- more approbaverunt ? Itaque, credo, si civis Romanus Archias legibus non esset, ut ab aliquo imperatore civitate donaretur, perficere S5 non potuit. Sulla quum Hispanos et Gallos donaret, credo, hunc petentem repudiasset : quem nos in contione vidimus, PRO ARCHIA POET A ORATIO. 57 • quum ei libellum malus poeta de populo subjecisset, quod epigramma in eum fecisset tantum modo alternis versibus longiusculis, statim ex iis rebus, quas turn vendebat, jubere ei praemium tribui, sed ea condicione, ne quid postea scribe- ret. Qui sedulitatem mali poetae duxerit aliquo tamen 5 praemio dignam, hujus ingenium et virtutem in scribendo et copiam non expetisset ? Quid, a Q. Metello Pio, familia- rissimo suo, qui civitate multos donavit, neque per se neque per Lucullos impetravisset ? qui praesertim usque eo de Buis rebus scribi cuperet, ut etiam Cordubae natis poetis, 10 pingue quiddam sonantibus atque peregrinum, tamen aures suas dederit. XI. Neque enim est hoc dissimulandum, quod obscurari non potest, sed prae nobis ferendum ; trahimur omnes studio laudis et optimus quisque maxime gloria ducitur. Ipsi illi 15 philosophi etiam in illis libellis, quos de contemnenda gloria scribunt, nomen suum inscribunt ; in eo ipso, in quo prae- dicationem nobilitatemque despiciunt, praedicari de se ac nominari volunt. Decimus quidem Brutus, summus vir et imperator, Attii, amicissimi sui, carminibus templorum ac 20 monumentorum aditus exornavit suorum. Jam vero ille, qui cum Aetolis Ennio comite bellavit, Fulvius, non dubita- vit Martis manubias Musis consecrare. Quare, in qua urbe imperatores prope armati poetarum nomen et Musarum de- lubra coluerunt, in ea non debent togati judices a Musarum 25 lionore et a poetarum salute abborrere. Atque ut id libentius faciatis, jam me vobis, judices, in- dicabo et de meo quodam amore gloriae, nimis acri fortasse, verum tamen honesto, vobis confitebor. Nam quas res nos in consulatu nostro vobiscum simul pro salute hujus urbis 80 atque imperii et pro vita civium proque universa re publica gessimus, attigit hie versibus atque inchoavit : quibus audi- tis, quod mihi magna res et jucunda visa est, hunc ad per- ficiendum adhortatus sum. Nullam enim virtus aliam mer- cedem laborum periculorumque desiderat praeter hanc lau- 35 dis et gloriae : qua quidem detracta, judices, quid est quod 58 PRO ARCHIA POETA ORATIO. in hoc tain exiguo vitae curriculo et tarn brevi tantis nos in laboribus exerceamus ? Certe, si nihil animus praesentiret in posterum, et si, quibus regionibus vitae spatium circumscriptum est, eisdem 5 omnes cogitationes terminaret suas, nee tantis se laboribus frangeret neque tot curis vigiliisque angeretur nee toties de ipsa vita dimicaret. Nunc insidet quaedam in optimo quo- que virtus, quae noctes ac dies animum gloriae stimulis con- citat atque admonet, non cum vitae tempore esse dimetien- 10 dam commemorationem nominis nostri, sed cum omni pos- teritate adaequandam. XII. An vero tam parvi animi videamur esse omnes, qui in re publica atque in his vitae periculis laboribusque versamur, ut, quum usque ad extremum spatium nullum 15 tranquillum atque otiosum spiritum duxerimus, nobiscum simul moritura omnia arbitremur ? An statuas et imagines, non animorum simulacra, sed corporum, studiose multi sum- mi homines reliquerunt ; consiliorum relinquere ac virtutum nostrarum effigiem nonne multo malle debemus, summis in- 20 geniis expressam et politam ? Ego vero omnia, quae gere- bam, jam turn in gerendo spargere me ac disseminare arbi- trabar in orbis terrae memoriam sempiternam. Haec vero sive a meo sensu post mortem abfutura est, sive, ut sapien- tissimi homines putaverunt, ad aliquam mei partem pertine- 25 bit, nunc quidem certe cogitatione quadam speque delector. Quare conservate, judices, hominem pudore eo, quem amicorum videtis comprobari quum dignitate tum etiam vetustate ; ingenio autem tanto, quantum id convenit ex- istiraari, quod summorum hominum ingeniis expetitum esse 30 videatis ; causa vero ejus modi, quae beneficio legis, auctori- tate municipii, testimonio Luculli, tabulis Metelli compro- betur. Quae quum ita sint, petimus a vobis, judices, si qua non mode humana, verum etiam divina in tantis ingeniis commendatio debet esse, ut eum, qui vos, qui vestros im- 35 peratores, qui populi Roman i res gestas semper ornavit, qui etiam his recentibus nostris vestrisque domesticis pericu- PRO ARCHIA POETA ORATIO. 59 lis aeternum se testimonium laudis daturum esse profite- tur, estque ex eo numero, qui semper apud omnes sancti sunt habiti itaque dicti, sic in vestram accipiatis fidem, ut humanitate vestra levatus potius quam acerbitate violatus esse videatur. Quae de causa pro mea consuetudine brevi- 5 ter simpliciterque dixi, judices, ea confido probata esse omnibus : quae a forensi aliena judicialique consuetudine et de hominis ingenio et communiter de ipsius studio locu- tus sum, ea, judices, a vobis spero esse in bonam partem accepta, ab eo, qui judicium exercet, certo scio. 10 M. TULLII CICERONIS DE IMPERIO CK POMPEII SIVE PRO LEGE MAN ILIA OEATIO AD QUIEITES. I. QuAMQUAM mihi semper frequens conspectus vester multo jucundissimus, liic autem locus ad agendum amplissi- mus, ad dicendum ornatissimus est visus, Quirites, tamen hoc aditu laudis, qui semper optimo cuique maxime patuit, • 5 non mea me voluntas adhuc, sed vitae meae rationes ab ineunte aetate susceptae prohibuerunt. Nam quum antea per aetatem nondum hujus auctoritatem loci attingere aude- rem statueremque nihil hue nisi perfectum ingenio, elabora- tum industria afFerri oportere, omne meum tempus amicorum 10 temporibus transmittendum putavi. Ita neque hie locus vacuus unquam fuit ab iis, qui vestram causam defenderent, et meus labor, in privatorum periculis caste integreque ver- satus, ex vestro judicio fructum est amplissimum consecu- tus. Nam quum propter dilationem comitiorum ter prae- 15 tor primus centuriis cunctis renuntiatus sum, facile intellexi, Quirites, et quid de me judicaretis et quid aliis praescribere- tls. Nunc, quum et auctoritatis in me tantum sit, quantum vos honoribus mandandis esse voluistis, et ad agendum facul- tatis tantum, quantum homini vigilanti ex forensi usu 20 prope quotidiana dicendi exercitatio potuit afferre, certe et DE IMPERIO CN. FOMPEII ORATIO. 61 si quid auctoritatis in me est, apud eos utar, qui earn mihi dederunt, et si quid in dicendo consequi possum, iis osten- dam potissimum, qui ei quoque rei fructum suo judicio tribu- endum esse duxerunt. Atque illud in primis mihi laetan- dum jure esse video, quod in hac insolita mihi ex hoc loco 5 ratione dicendi causa tahs oblata est, in qua oratio deesse nemini possit. Dicendum est enim de Cn. Pompeii singu- lari eximiaque virtute ; hujus autem orationis difficihus est exitum quam principium in venire. Ita mihi non tarn copia quam modus in dicendo quaerendus est. 10 11. Atque ut inde oratio mea proficiscatur, unde haec omnis causa ducitur, bellum grave et periculosum vestris vectigalibus ac sociis a duobus potentissimis regibus infer- tur, Mithridate et Tigrane, quorum alter relictus, alter la- cessitus occasionem sibi ad occupandam Asiam oblatam 15 esse arbitrantur. Equitibus Romanis, honestissimis viris, afiferuntur ex Asia quotidie litterae, quorum magnae res aguntur, in vestris vectigalibus exercendis occupatae ; qui ad me pro necessitudine, quae mihi est cum illo ordine, causam rei publicae periculaque rerum suarum detulerunt ; 20 Bithyniae, quae nunc vestra provincia est, vicos exustos esse complures ; regnum Ariobarzanis, quod flnitimum est vestris vectigalibus, totum esse in hostium potestate ; L. Lucullum magnis rebus gestis ab eo bello discedere ; huic qui successerit non satis esse paratum ad tantum bellum 25 administrandum ; unum ab omnibus sociis et civibus ad id bellum imperatorem deposci atque expeti, eundem hunc unum ab hostibus metui, praeterea neminem. Causa quae sit videtis : nunc quid agendum sit conside- rate. Primum mihi videtur do genere belli, deinde de mag- 30 nitudine, turn de imperatore deligendo esse dicendum. Ge- nus est belli ejus modi, quod maxime vestros animos excitare atque inflammare ad persequendi studiura debeat ; in quo agitur populi Romani gloria, quae vobis a majoribus quum ttiagna in omnibus rebus, tum summa in re militari tradita 35 3st ; agitur salus sociorum atque amicorum, pro qua multa 4 62 DE IMPERIO CN. POMPEII ORATIO. majores vestri magna et gravia bella gesserunt ; aguntur certissima populi Romani vectigalia et maxima, quibus amissis et pacis ornamenta et subsidia belli requiretis ; aguntur bona multorum civium, quibus est a vobis et ip- 6 sorum et rei publicae causa consulendum. JB j III. Et quoniam semper appetentes gloriae praeter cete- ras gentes atque avidi laudis fuistis, delenda est vobis ilia macula Mithridatico bello superiore concepta, quae penitus jam insedit ac nirais inveteravit in populi Romani nomine ; 10 quod is, qui uno die tota in Asia, tot in civitatibus, uno nuntio atque una significatione litterarum cives Romanos necandos trucidandosque denotavit, non modo adhuc poer nam nullam suo dignam scelere suscepit, sed ab illo tem- pore annum jam tertium et vicesimum regnat, et ita regnat, 15 ut se non Ponti neque Cappadociae latebris occultare velit, sed emergere ex patrio regno atque in vestris vectigalibus, hoc est in Asiae luce versari. Etenim adhuc ita nostri cum illo rege contenderunt imperatores, ut ab illo insignia vic- toriae, non victoriam reportarent. Triumphavit L. Sulla, 20 triumjDhavit L. Murena de Mithridate, duo fortissimi viri et summi imperatores ; sed ita triumpharunt, ut ille pulsus superatusque regnaret. Verum tamen illis imperatoribus laus est tribuenda, quod egerunt, venia danda, quod reli- querunt ; propterea quod ab eo bello Sullam in Italiam res 25 jDublica, Murenam Sulla revocavit. IV. Mithridates autem omne reliquum tempus non ad oblivionem veteris belli, sed ad comparationem novi con- tulit : qui postea quam raaximas aedificasset ornassetque classes exercitusque permagnos quibuscumque ex gentibus 80 posset comparasset et se Bosporanis, finitimis suis, bellum inferre simularet, usque in Hispaniam legates ac litteras raisit ad eos duces, quibuscum turn bellum gerebamus, ut, quum duobus in locis disjunctissimis maximeque diversis uno consilio a binis hostium copiis bellum terra mariquc 35 gereretur, vos ancipiti contentione districti dc imperio dimi- caretis. DE.IMPERIO CN. POMPEII ORATIO. 63 Sed tamen alterius partis periculum, Sertorianae atque Hispaniensis, quae multo plus firraamenti ac roboris habe- bat, Cn. Pompeii divino consilio ac singulari virtute depul- sum est ; in altera parte ita res a L. Lucullo, summo viro, est administrata, ut initia ilia rerum gestarum magna atque 5 praeclara non felicitati ejus, sed virtuti, haec autem ex- trema, quae nuper acciderunt, non culpae, sed fortunae tribu- cnda esse videantur. Sed de Lucullo dicam alio loco, et ita dicam, Quirites, ut neque vera laus ei detracta oratione mea neque falsa afficta esse videatur. De vestri imperii 10 dignitate atque gloria, quoniam is est exorsus orationis meae, videte quern vobis animum suscipiendum putetis. V. Majores nostri saepe, mercatoribus aut naviculariis nostris injuriosius tractatis, bella gesserunt ; vos, tot mili- bus civium Romanorum uno nuntio atque uno tempore ne- 15 catis, quo tandem animo esse debetis ? Legati quod erant appellati superbius, Corinthum patres vestri, totius Graeciae lumen, exstinctum esse voluerunt : vos eum regem inultum esse patiemini, qui legatum populi Romani consularem vin- culis ac verberibus atque omni supplicio excruciatum ne- 20 cavit ? Illi libertatem civium Romanorum imminutam non tulerunt : vos vitam ereptam negligetis ? Jus legationis verbo violatum illi persecuti sunt : vos legatum omni sup- plicio interfectum relinquetis ? Videte ne, ut illis pulcberri- mum fuit tantam vobis imperii gloriam tradere, sic vobis 25 turpissimum sit id quod accepistis tueri et conservare non posse. Quid ? quod salus sociorum summum in periculum ac discrimen vocatur, quo tandem animo ferre debetis ? Reg- 1 -no est expulsus Ariobarzanes rex, socius populi Romani at- SO ' que amicus ; imminent duo reges toti Asiae, non solum vobis inimicissimi, sed etiam vestris sociis atque amicis ; civitates autem omnes, cuncta x\sia atque Graecia, vestrum auxilium exspectare propter periculi magnitudinem cogun- tur ; imperatorem a vobis certum deposcere, quum praeser- 35 tim vos alium miseritis, neque audent neque se id facere 64 CE IMPERIO CN. POMPEII ORATIO. sine summo periculo posse arbitrantur. Vident et sentiunt hoc idem quod vos, unum virum esse, in quo summa sint omnia, et eum propter esse, quo etiam carent aegrius : cujus adventu ipso atque nomine, tametsi ille ad maritimum bel- 5 lum venerit, tamen impetus hostium represses esse intelli- gunt ac retardates. Hi vos, quoniam libere loqui non licet, tacite rogant, ut se quoque, sicut ceterarum provinciarum socios, dignos existimetis quorum salutem tali viro com:| mendetis ; atque hoc etiam magis, quod ceteros in provin-' 13 ciam ejus modi homines cum imperio mittimus, ut, etiam si ab hoste defendant, tamen ipsorum adventus in urbes sociorum non multum ab hostili expugnatione differant. Hunc audiebant antea, nunc praesentem vident tanta teraperantia, tanta mansuetudine, tanta humanitate, ut ii 15 beatissimi esse videantur, apud quos ille diutissime cora- moratur. VI. Quare, si propter socios, nulla ipsi injuria lacessiti, majores nostri cum Antiocho, cum Philippo, cum Aetolis, cum Poenis bella gesserunt, quanto vos studio convenit, 20 injuriis provocates, sociorum salutem una cum imperii vestri dignitate defendere, praesertim quum de maximis vestris vectigalibus agatur ? Nam ceterarum provinciarum vecti- gaha, Quirites, tanta sunt, ut iis ad ipsas provincias tutan- das vix contenti esse possimus : Asia vero tarn opima est 25 ac fertilis, ut et ubertate agrorum et varietate fructuum et magnitudine pastionis et multitudine earum rerum, quae exportantur, facile omnibus terris antecellat. Itaque haec vobis provincia, Quirites, si et belli utilitatem et pacis dig- nitatem retinere vultis, non modo a calamitate, sed etiam a 30 metu calamitatis est defendenda. Nam in ceteris rebus, quuni venit calamitas, turn detrimentum accipitur : at in vectigalibus non solum adventus mali, sed etiam metus ipse aflfert calamitatem. Nam quum hostium copiae non longe absunt, etiam si irruptio nulla facta est, tamen pecua relin- 33 quuntur, agri cultura deseritur, mercatorum navigatio con- quiescit. Ita neque ex portu neque ex decurais ncque ex DE IMPEMO CN. POMPEII OKATIO. 65 scriptura vectigal conservari potest : quare saepe totius anni fructus uno rumore periculi atque uno belli terrore amittitur. Quo tandem animo esse existimatis aut eos, qui vecti- galia nobis pensitant, aut eos, qui exercent atque exigunt, quum duo reges cum maximis copiis propter adsint ? quum 5 una excursio equitatus perbrevi tempore totius anni vectigal auferre possit ? quum publicani familias maximas, quas in saltibus habent, quas in agris, quas in portubus atque cus- todiis, magno periculo se habere arbitrentur ? Putatisne vos illis rebus frui posse, nisi eos, qui vobis fructui sunt, 10 conservaritis, non solum, ut ante dixi, calamitate, sed etiam calamitatis formidihe liberatos ? VII. Ac ne illud quid em vobis negligendum est, quod mihi ego extremum proposueram, quum essem de belli "\ genere dicturus, quod ad multorum bona civium Romanorum 15 - pertinet : quorum vobis pro vestra sapientia, Quirites, ha- benda est ratio diligenter. Nam et publicani, homines honestissimi atque ornatissimi, suas rationes et copias in illam provinciam contulerunt, quorum ipsorum per se res et fortunae vobis curae esse debent ; etenim si vectigalia ner- 20 vos esse rei publicae semper duximus, eum certe ordinem, qui exercet ilia, firmamentum ceterorum ordinum recte esse dicemus. Deinde ex ceteris ordinibus homines gnavi atque in- dustrii partim ipsi in Asia negotiant ur, quibus vos absent!- 26 bus consulere debetis, partim eorum in ea provincia pe- cunias magnas collocatas habent. Erit igitur humanitatis vestrae magnum numerum eorum civium calamitate pro- hibere, sapientiae videre, multorum civium calamitatem a re publica sejunctam esse non posse. Etenim primum illud 30 parvi refert, nos publicanis amissis vectigalia postea victoria recuperare ; neque enim iisdem redimendi facultas erit prop- ter calamitatem neque aliis voluntas propter timorem. Deinde, quod nos eadem Asia atque idem iste Mithri- dates initio belli Asiatici docuit, id quidem certe calamitate 35 docti memoria retinere dcbemus. Nam tum, quum in Asia 66 I>E IMPERIO CN. POMPEII ORATIO. res magnas permulti amiserant, scimus Romae solutione impedita fidem concidisse. Non enim possunt uira. in civi- tate multi rem ac fortunas amittere, ut non plures secum in eandem trahant calamitatem. A quo periculo proliibete 5 rem publicam, et mibi credite, id quod ipsi videtis : haec fides atque haec ratio pecuniar um, quae Romae, quae in foro versatur, implicata est cum illis pecuniis Asiaticis et cobaeret. Ruere ilia non possunt, ut baec non eodem labe- facta motu concidant. Quare videte num dubitandum, vobis 10 sit omni studio ad id bellum incumbere, in quo gloria nomi- his vestri, salus sociorum, vectigalia maxima, fortunae pluri- morum civium conjunctae cum re publica defendantur. VIII. Quoniam de genere belli dixi, nunc de magnitu- dine pauca dicam. Potest enim hoc dici ; belli genus esse 15 ita necessarium, ut sit gerendum, non esse ita magnum, ut sit pertimescendum. In quo maxime laborandum est, ne forte ea vobis, quae diligentissime providenda sunt, contemn nenda esse videantur. Atque ut omnes intelligant me L. Lucullo tantum impertire laudis, quantum forti viro et sa- 20 pienti homini et magno imperatori debeatur, dico ejus ad- ventu maximas Mithridatis copias omnibus rebus ornatas atque instructas fuisse urbemque Asiae clarissimam nobis- que amicissimam, Cyzicenorum, obsessam esse ab ipso rege maxima multitudine et oppugnatam vehementissime, quam 25 L. Lucullus virtute, assiduitate, consilio summis obsidionis periculis liberavit : ab eodem imperatore classem magnam et ornatam, quae ducibus Sertorianis ad Italiam studio in- flammata raperetur, superatam esse atque depressam ; mag- nas hostium praeterea copias multis proeliis esse deletas 30 patefactumque nostris legionibus esse Pontum, qui antea populo Romano ex omni aditu clausus fuisset ; Sinopen atque Amisum, quibus in oppidis erant domicilia regis, omnibus rebus ornatas atque refertas, ceterasque urbes Ponti et Cappadociae permultas uno aditu adventuque esse 35 captas ; regem spoliatum regno patrio atque avito ad alios se reges atque ad alias gentcs supplicem contulisse: atque DE IMPERIO CN. POMPEII ORATIO. 67 haec omnia salvis populi Romani sociis atque integris vecti- galibus esse gesta. Satis opinor haec esse laudis, atque ita, Quirites, ut hoc vos intelligatis, a nullo istorum, qui huic obtrectant legi atque causae, L. Lucullam simihtcr ex hoc loco esse laudatum. 5 IX, Require tur fortasse nunc, quem ad modum, quum haec ita sint, reliquum possit magnum esse bellum. Cog- noscite, Quirites ; non enim hoc sine causa quaeri videtur. Primum ex suo regno sic Mithridates profugit, ut ex eodem Ponto Medea ilia quondam profugisse dicitur, quam prae- 10 dicant in fuga fratris sui membra in iis locis, qua se parens l^ersequeretur, dissipavisse, ut eorum coilectio dispersa mae- rorque patrius celeritatem persequendi retardaret. Sic Mithridates fugiens maxiraam vim auri atque argenti pul- cherrimarumque rerum omnium, quas et a majoribus accepe- 15 rat et ipse bello superiore ex tota Asia direptas in suum regnum congesserat, in Ponto omnem reliquit. Haec dum nostri colligunt omnia diligentius, rex ipse e manibus efiu- git. Ita ilium in persequendi studio maeror, hos laetitia tardavit. Hunc in illo timore et fuga Tigranes, rex Arme- 20 nius, excepit diffidentemque rebus suis confirmavit et afflic- tum erexit perditumque recreavit. Cujus in regnum postea- quam L. Lucullus cum exercitu venit, plures etiam gentes contra imperatorem nostrum concitatae sunt. Erat enim metus injectus iis nationibus, quas nunquam populus Ro- 25 manus neque lacessendas bello neque tentandas putavit. Erat etiam alia gravis atque vehemens opinio, quae animos gentium barbararum pervaserat, fani locupletissimi et re- ligiosissimi diripiendi causa in eas oras nostrum esse exer- citum adductum. Ita nationes multae atque magnae novo 30 quodam terrore ac metu concitabantur. Noster autem ex- ercitus tametsi urbem ex Tigranis regno ceperat et proeliis usus erat secundis, tamen nimia longinquitate locorum ac desiderio suorum commovebatur. Hie jam plura non dicam ; fuit enim illud extremum, ut 35 ex iis locis a militibus nostris reditus magis maturus quam 68 DE IMPEEIO CN. POMPEII ORATIO. processio longior quaereretur. Mithridates autem et suam manum jam confirmarat, eorum, qui se ex ejus regno college- rant, et magnis adventiciis auxiliis multorum regum et nationum juvabatur. Nam hoc fere sic fieri solere accepi- 5 mus, ut regum afflictae fortunae facile multorum opes al- liciant ad misericordiam maximeque eorum, qui aut reges sunt aut vivunt in regno, ut iis nomen regale magnum et sanctum esse videatur. Itaque tantum victus efficere potu- it, quantum incolumis nunquam est ausus optare. Nam 10 quum se in regnum suum recepisset, non fuit eo contentus, quod ei praeter spem acciderat, ut illam, posteaquam pulsus erat, terram unquam attingeret, sed in exercitum nostrum, clarum atque victorem, impetum fecit. Sinite lioc loco, Quirites, sicut poetae solent, qui res 15 Romanas scribunt, praeterire me nostram calamitatem, quae tanta fuit, ut eam ad aures imperatoris non ex proelio nun- tius, sed ex sermone rumor afferret. Hie in illo ipso malo gravissimaque belli offensione L. Lucullus, qui tamen aliqua ex parte iis incommodis mederi fortasse potuisset, vestro 20 jussu coactus, quod imperii diuturnitati modum statuendum vetere exemplo putavistis, partem militum, qui jam stipen- diis confectis erant, dimisit, partem M'. Glabrioni tradidit. Multa praetereo consulto, sed ea vos conjectura perspicite, quantum illud bellum factum putetis, quod conjungant reges 25 potentissimi, renovent agitatae nationes, suscipiant inte- grae gentes, novus imperator noster accipiat vetere exer- citu pulso. Satis mihi multa verba fecisse videor, quare esset hoc bellum gen ere ipso necessarium, magnitudine periculosum : restat ut de imjDeratore ad id bellum deli- 80 gendo ac tantis rebus praeficiendo dicendum esse videatur. X. Utinam, Quirites, virorum fortium atque innocen- tium copiam tantam haberetis, ut haec vobis deliberatio difficilis esset, quemnam potissimum tantis rebus ac tanto bello pracficiendum putaretis ! Nunc vero quum sit unus 35 Cn. Pompeius, qui non modo eorum hominum, qui nunc sunt, gloriam, sed etiam antiquitatis mem.oriam virtute su- DE IMPERIO CN. POMPEII ORATIO. 69 peravit. quae res est quae cujusquam animum in liac causa dubium facere possit ? Ego enim sic existimo. in summo imperatore quattuor has res inesse oportere : scientiam rei militaris, virtutem, auctoritatem, felicitatem. Quis igitur hoc homine scientior unquam aut fuit aut esse debuit ? qui 5 e ludo atque pueritiae disciplinis, bello maximo atque acer- rimis hostibus, ad patris exercitum atque in militiae dis- ciplinam profectus est ; qui extrema pueritia miles in exer- citu fuit summi imperatoris, ineunte adolescentia maximi ipse exercitus imperator ; qui saepius cum hoste conflixit 10 quam quisquam cum inimico concertavit, plura bella gessit quam ceteri legerunt, plures provincias confecit quam alii concupiverunt ; cujus adolescentia ad scientiam rei militaris non alienis praeceptis sed suis imperils, non offensionibus belli sed victoriis, non stipendiis sed triumphis est erudita. 15 Quod denique genus esse belli potest, in quo ilium non ex- ercuerit fortuna rei publicae ? Civile, Africanum, Trans- alpinum, Hispaniense, mixtum ex civitatibus atque ex bellicosissimis nationibus, servile, navale bellum, varia et diversa genera et bellorum et hostium, non solum gesta ab 20 hoc uno, sed etiam confecta, nullam rem esse declarant in usu positam militari, quae hujus viri scientiam fugere possit. XI. Jam vero virtuti Cu. Pompeii quae potest oratio par inveniri ? Quid est quod quisquam aut illo dignum aut 25 robis novum aut cuiquam inauditum possit afferre ? Neque enim illae sunt solae virtutes imperatoriae, quae vulgo existimantur, labor in negotiis, fortitudo in periculis, indus- tria in agendo, celeritas in conficiendo, consilium in pro- videndo ; quae tanta sunt in hoc uno, quanta in omnibus 30 feliquis imperatoribus, quos aut vidimus aut audivimus, non fuenint. Testis est Italia, quam ille ipse victor L. Sulla hujus virtute et subsidio confessus est liberatam. Testis est Sicilia, quam multis undique cinctam periculis non terrore 35 belli, sed consilii celeritate explicavit. Testis est Africa, 70 DE IMPERIO CN. POMPEII ORATIO. quae magnis oppressa liostium copiis eorum ipsorum san- guine redundavit. Testis est Gallia, per quam legionibus nostris iter in Hispaniam Gallorum internicione patefactum est. Testis est Hispania, quae saepissime plurimos hostes 5 ab hoc superatos prostratosque conspexit. Testis est iterum et saepius Italia, quae quum servili bello taetro periculoso- que premeretur, ab hoc auxilium absente expetivit ; quod bellum exspectatione ejus attenuatum atque imminutum est, adventu sublatum ac sepultum. Testes nunc vero jam om- 10 nes orae atque omnes exterae gentes ac nationes, denique maria omnia, quum universa, tum in singulis oris omnes sinus atque portus. Quis enim toto mari locus per hos an- nos aut tam firmum habuit praesidium, ut tutus esset, aut tam fuit abditus, ut lateret ? Quis navigavit, qui non se 15 aut mortis aut servitutis periculo committeret, quum aut hieme aut referto praedonum mari navigaret ? Hoc tantum bellum, tam turpe, tam vetus, tam late divisum atque dis- persum, quis unquam arbitraretur aut ab omnibus impera- toribus uno anno aut omnibus annis ab uno imperatore con- 20 fici posse ? Quam provinciam tenuistis a praedonibus libe- ram per hosce annos ? quod vectigal vobis tutum fuit ? quern socium defendistis ? cui praesidio classibus vestris fuistis ? Quam multas existimatis insulas esse desertas ? quam multas aut metu relictas aut a praedonibus captas 23 urbes esse sociorum ? XII. Sed quid ego longinqua commemoro ? Fuit hoc quondam, fuit proprium populi Romani, longe a domo bel- lare et propugnaculis imperii sociorum fortunas, non sua tecta defendere. Sociis ego nostris mare per hosce annos 30 clausum fuisse dicam, quum exercitus vestri nunquam a Brundisio nisi hieme summa transmiserint ? Qui ad vos ab exteris nationibus venirent, captos querar, quum legati populi Romani redempti sint ? Mercatoribus tutum mare non fuisse dicam, quum duodecim secures in praedonum potes- 35 tatem pervenerint ? Cnidum aut Colophonem aut Samum, nobilissimas urbes, innuraerabilesque alias captas esse com- DE IMPERIO CN. POMPEII ORATIO. 71 ■ meraorem, quum vestros portus atque eos portus, quibus ' vitam et spiritum clucitis, in praedonum fuisse potestate i sciatis ? An vero ignoratis portum Cajetae celeberrimum j ac plenissimum navium inspectante praetore a praedonibus ! esse direptum ? ex JVIiseno autem ejus ipsius liberos, qui 5 ■ cum praedonibus antea ibi bellum gesserat, a praedonibus 1 esse sublatos ? Nam quid ego Ostiense incommodum at- . que illam labem atque ignominiam rei publicae querar, quum • prope inspectantibus vobis classis ea, cui consul populi Ro- ; mani praepositus esset, a praedonibus capta atque oppressa lo ; est ? Pro dii immortales ! tantamne unius hominis incre- • dibilis ac divina virtus tarn brevi tempore lucem afferre rei i publicae potuit, ut vos, qui modo ante ostium Tiberinum 5 classera hostium videbatis, nunc nuUam intra Oceani ostium I praedonum navem esse audiatis ? Atque haec qua celeri- 15 ; tate gesta sint, quamquam videtis, tamen a me in dicendo ■ praetereunda non sunt. Quis enim unquam aut obeundi • negotii aut consequendi quaestus studio tarn brevi tempore ■ tot loca adire, tantos cursus conficere potuit, quam celeriter • Cn. Pompeio duce tanti belli impetus navigavit ? qui non- 20 '■ dum tempestivo ad navigandum mari Sicilian! adiit, Afri- ( cam exploravit, in Sardiniam cum classe venit, atque haec I tria frumentaria subsidia rei publicae firmissimis praesidiis '. classibusque munivit. Inde quum se in Italiam rpcepisset, duabus Hispaniis et Gallia transalpina praesidiis ac navibus 25 ' confirmata, missis item in oram Illjrici maris et in Acbaiam • omnemque Graeciam navibus Italiae duo maria maximis •' classibus firmissimisque praesidiis adornavit ; ipse autem, ut Brundisio profectus est, undequinquagesimo die totam ad imperium populi Romani Ciliciam adjunxit : omnes, qui 30 ubique praedones fuerunt, partim capti interfectique sunt, partim unius liujus se imperio ac potestati dediderunt. Idem Cretensibus, quum ad eum usque in Pamphyliam lega- tes deprecatoresque misissent, spem deditionis non ademit obsidesque imperavit. Ita tantum bellum, tam diuturnum, 35 tam longe lateque dispersum, quo bello omnes gentes ac 72 DE IMPERIO CN. POMPEII ORATIO. nationes premebantur, Cn. Pompeius extrema hieme appa- ravit, ineunte vere suscepit, media aestate confecit. XIII. Est haec divina atque incredibilis virtus impera- toris. Quid ? ceterae, quas paulo ante commemorare coepe- 5 ram, quantae atque quam multae sunt ! ISTon enim bel- landi virtus solum in summo ac perfecto imperatore quae- renda est, sed multae sunt artes eximiae hujus administrae comitesque virtutis. Ac primum quanta innocentia debent esse imperatores ! quanta deinde in omnibus rebus tempe- 10 rantia ! quanta fide, quanta facilitate, quanto ingenio, quan- ta bumanitate ! Quae breviter qualia sint in Cn. Pompeio consideremus ; summa enim omnia sunt, Quirites, sed ea magis ex aliorum contentione quam ipsa per sese cognosci atque intelligi possunt. 15 Quem enim imperatorem possumus ullo in numero pu- tare, cujus in exercitu centuriatus veueant atque venierint ? Quid hunc hominem magnum aut amplum de re publica cogitare, qui pecuniam ex aerario deproraptam ad bellum administrandum aut propter cupiditatem provinciae magis- 20 tratibus diviserit aut propter avaritiam Romae in quaestu reliquerit ? Vestra admurmuratio facit, Quirites, nt agnos- cere videamini, qui haec fecerint : ego autem nomino nerai- nem ; quare irasci mihi nemo poterit, nisi qui ante de se voluerit confiteri. Itaque propter banc avaritiam impera- 25 torum quantas calamitates, quocumque ventum est, nostri exercitus ferant, quis ignorat? Itinera, quae per bosce annos in Italia per agros atque oppida civium Roraanorum nostri imperatores fecerint, recordamini : tum facilius statu- etis quid apud exteras nationes fieri existimetis. Utrum 30 plures arbitramini per liosce annos militum vestrorum armis hostium urbes an bibernis sociorum civitates esse deletas ? Neque enim potest exercitum is continere imperator, qui se ipse non continet, neque severus esse in judicando, qui alios in se severos esse judices non vult. 35 Hie miramur hunc hominem tantum excellere ceteris, cujus Icgiones sic in Asiam pervenerint, ut non niodo ma- DE IMPEEIO CN. POMPEII ORATIO. 73 nus tanti exercitus, sed ne vestigium quidem cuiquam pacato nocuisse dicatur. Jam vero quern ad modum milites hibernent, quotidie sermones ac litterae perferuntur. Non modo ut sumptum faciat in militem nemini vis affertur, sed ne cupienti quidem cuiquam permittitur. Hiemis enim, 5 non avaritiae perfugiura majores nostri in sociorum atque amicorum tectis esse voluerunt. XIV. Age vero ceteris in rebus qua ille sit temperan- tia, considerate. Unde illam tantam celeritatem et tam incredibilem cursum inventum putatis ? Non enim ilium lo eximia vis remigum aut ars inaudita quaedam gubernandi aut venti aliqui novi tam celeriter in ultimas terras pertu- lerunt, sed eae res, quae ceteros remorari solent, non retar- darunt : non avaritia ab instituto cursu ad praedam aliquam devocavit, non libido ad voluptatem, non amoenitas ad 15 delectationem, non nobilitas urbis ad cognitionem, non denique labor ipse ad quietem ; postremo signa et tabulas ceteraque ornamenta Graecorum oppidorum, quae ceteri toUenda esse arbitrantur, ea sibi ille ne visenda quidem ex- istimavit. Itaque omnes nunc in iis locis Cn. Pompeium 20 sicut aliquem non ex hac m-be missum, sed de caelo delap- sum intuentur ; nunc denique incipiunt credere, fuisse homi- nes Romanos hac quondam continentia, quod jam nation- ibus exteris incredibile ac falso memoriae proditum videba- tur. Nunc imperii vestri splendor illis gentibus lucem 25 afferre coepit ; nunc intelligunt non sine causa majores suos turn, quum ea temperantia magistratus habebamus, servire populo Romano quami imperare aliis raaluisse. Jam vero ita faciles aditus ad eum privatorum, ita liberae querimoniae de aliorum injuriis esse dicuntur, ut is, qui dig- 30 nitate principibus excellit, facilitate infimis par esse videatur. Jam quantum consilio, quantum dicendi gravitate et copia valeat, in quo ipso inest quaedam dignitas imperatoria, vos, Quirites, hoc ipso ex loco saepe cognovistis. Fidem vero ejus quantam inter socios existimari putatis, quam hostes 35 omnes omnium generum sanctissimam judicarint ? Humani- 74 DS IMPERIO CN. POMPEII ORATIO. tate jam tanta est, ut difScile dictu sit, utrum hostes magis virtutem ejus pugaantes timuerint an mansuetudinem victi dilexerint. Et quisquam dubitabit quin huic hoc tantum bel- lum transmittendum sit, qui ad omnia nostrae memoriae bella 5 conficienda divino quodam consilio natus esse videatur ? XV. Et quoniam auctoritas quoque in bellis adminis- trandis multum atque in imperio militari valet, certe nemi- ni dubium est quin ea re idem ille imperator plurimum possit. Vehementer autem pertinere ad bella adminis- 10 tranda, quid hostes, quid socii de imperatoribus nostris ex- istiment, quis ignorat, quum sciamus homines in tantis rebus, ut aut contemnant aut metuant, aut oderint aut ament, opinione non minus et fama quam aliqua ratione certa commoveri? Quod igitur nomen unquam in orbe 15 terrarum clarius fuit ? Cujus res gestae pares ? De quo homine vos, id quodmaxime facit auctoritatem, taDta et tam praeclara judicia fecistis? An vero ullam usquam esse Oram tam desertam putatis, quo non illius diei fama perva- serit, quum universus populus Romanus referto foro com- 20 pletisque omnibus templis, ex quibus hie locus conspici potest, unum sibi ad commune omnium gentium bellum Cn. Pompeium imperatorem depoposcit? Itaque, ut plura non dicam neque aliorum exemplis confirmem, quantum auctori- tas valeat in bello, ab eodem Cn. Pompeio omnium rerum 25 egregiarura exempla sumantur : qui quo die a vobis mariti- mo bello praepositus est imperator, tanta repente vilitas annonae ex summa inopia et caritate rei frumentariae con- secuta est unius hominis spe ac nomine, quantam vix in summa ubertate agrorum diuturna pax efficere potuisset. 30 Jam accepta in Ponto calamitate ex eo proelio, de quo vos paulo ante invitus admonui, quum socii pertimuissent, hos-^ tium opes animique crevissent, satis firmum praesidium provincia non haberet, amisissetis Asiam, Quirites, nisi ad ipsum discrimen ejus temporis divinitus Cn. Pompeium ad 85 eas regiones fortuna populi Romani attulisset. Hujus ad- ventus et Mithridatem insolita inflatum victoria continuit DE IMPEEIO CN. POMPEII ORATIO. 75 et Tigranem magnis copiis minitantem Asiae retardavit. Et quisquam dubitabit, quid virtute perfecturus sit, qui tantum auctoritate perfecerit? aut quam facile imperio atque exercitu socios et vectigalia conservaturus sit, qui ipso nomine ac rumore defenderit ? 5 XVI. Age vero ilia res quantam declarat ejusdem homi- nis apud hostes populi Romani auctoritatem, quod ex loois tarn longinquis tamque diversis tam brevi tempore omnes huic se uni dediderunt ; quod Cretensium legati, quum in eorum insula noster imperator exercitusque esset, 10 ad Cn. Pompeium in ultimas prope terras venerunt eique se omnes Cretensium civitates dedere velle dixerunt ! Quid ? idem iste Mithridates nonne ad eundem Cn. Pom- peium legatum usque in Hispaniam misit? eum quern Pompeius legatum semper judicavit, ii, quibus erat moles- 15 tum ad eum potissimum esse missum, speculatorem quam legatum judicari maluerunt. Potestis igitur jam constitu- ere, Quirites, banc auctoritatem, multis postea rebus ges- tis magnisque vestris judiciis amplificatam, quantum apud illos reges, quantum apud exteras nation es valituram esse 20 existimetis. Reliquum est ut de felicitate, quam praestare de se ipso nemo potest, meminisse et commemorare de altero possu- mus, sicut aequum est homines de potestate deorum, timide et pauca dicamus. Ego enim sic existimo : Maximo, Mar- 25 cello, Scipioni, Mario et ceteris magnis imperatoribus non solum propter virtutem, sed etiam propter fortunam saepius imperia mandata atque exercitus esse commissos. Fuit enim profecto quibusdam summis viris quaedam ad ampli- tudinem et ad gloriam et ad res magnas bene gerendas di- SO vinitus adjuncta fortuna. De hujus autem hominis felici- tate, de quo nunc agimus, liac utar moderatione dicendi, non ut in illius potestate fortunam positam esse dicam, sed ut praeterita meminisse, reliqua sperare videamur, ne aut invisa diis imm.ortalibus oratio nostra aut ingrata esse 35 videatur. ^Q DE IMPERIO CN. POMPEII OSATIO. Itaque non sum praedicaturus, quantas ille res domi mi- litiae, terra marique, quantaque felicitate gesserit, ut ejus semper voluntatibus non modo cives assenserint, socii ob- temperarint, hostes obedierint, sed etiam venti tempesta- 5 tesque obsecundarint. Hoc brevissime dicam, neminem unquam tam impudentem fuisse, qui ab diis immortalibus tot et tantas res tacitus auderet optare, quot et quantas dii immortales ad Cn. Pompeium detulerunt. Quod ut illi proprium ac perpetuum sit, Quirites, quum communis salu- 10 tis atque imperii, tum ipsius hominis causa, sicuti facitis, velle et optare debetis. Quare quum et bellum sit ita necessarium, ut negligi non possit, ita mag-num, ut accuratissime sit administran- dum, et quum ei imperatorem praeficere possitis, in quo sit 15 eximia belli scientia, singularis virtus, clarissima auctori- tas, egregia fortuna, dubitatis, Quirites, quin hoc tantum boni, quod vobis ab diis immortalibus oblatum et datum est, in rem publicam conservandam atque amplificandam conferatis ? 20 XVII. Quod si Romae Cn. Pompeius privatus esset hoc tempore, tamen ad tantum bellum is erat deligendus atque mittendus. Nunc, quum ad ceteras summas utili- tates haec quoque opportunitas adjungatur, ut in iis ipsis locis adsit, ut habeat exercitum, ut ab iis qui habent accipe- 25 re statim possit, quid exspectamus ? aut cur non ducibus diis immortalibus eidem, cui cetera summ.a cum salute rei publicae commissa sunt, hoc quoque bellum regium com- mittamus ? At enim vir clarissimus, amantissimus rei publicae, ves- 30 tris benefxciis amplissimis affectus, Q. Catulus, itemque summis ornamentis honoris, fortunae, ^drtutis, ingenii prae- ditus, Q. Hortensius, ab hac ratione dis^entiunt: quorum ego auctoritatem apud vos multis locis plurimum valuisse et valere oportere confiteor, sed in hac causa, tametsi cog- o5 noscetis auctoritates contrarias virorum fortissimorum et clarissimorum, taraen omissis auctoritatibus ipsa re ac ra- DE IMPERIO CN. POMPEII ORATIO. 77 tione exquirere possumus veritatem; atque hoc facilius, quod ea omnia, quae a me adhuc dicta sunt, iidem isti vera esse concedunt, et necessarium bellum esse et magnum et in uno Cn. Pompeio summa esse omnia. Quid igitur ait Hortensius ? Si uni omnia tribuenda 5 sint, unum dignissimum esse Pompeium, sed ad unum ta- men omnia deferri non oportere. Obsolevit jam ista oratio, re multo magis quam verbis refutata. Nam tu idem, Q. Hortensi, multa pro tua summa copia ac singulari facultate dicendi et in senatu contra virum fortem, A. Gabinium, lo graviter ornateque dixisti, quum is de uno imjDeratore con- tra praedones constituendo legem promulgasset, et ex hoc ipso loco permulta item contra eam legem verba fecisti. Quid? turn, per decs immortales, si plus apud populum Romanum auctoritas tua quam ipsius populi Romani salus 15 et vera causa valuisset, hodie hanc gloriam atque hoc orbis terrae imperium teneremus? An tibi tum imperium hoc esse videbatur, quum populi Romani legati, quaestores praetoresque capiebantur? quum ex omnibus provinciis commeatu et privato et publico prohibebamur ? quum ita 20 clausa nobis erant maria omnia, ut neque privatam rem transmarinam neque publicam jam obire possemus ? XVIII. Quae civitas antea unquam fuit — non dico Athe- niensiura, quae satis late quondam mare tenuisse dicitur, non Karthaginiensium, qui permultum classe ac maritimis 25 rebus valuerunt, non Rhodiorum, quorum usque ad nostram memoriam disciplina navalis et gloria remansit — quae civi- tas unquam antea tam tenuis, quae tam parva insula fuit, quae non portus sues et agros et aliquam partem regionis atque orae maritimae per se ipsa defenderet ? At hercule 30 aliquot annos continues ante legem Gabiniam ille populus Romanus, cujus usque ad nostram mem.oriam nomen invic- tum in navalibus pugnis permanserit, magna ac multo maxi- ma parte non modo utilitatis, sed dignitatis atque imperii caruit. Nos, quorum majores Antiochum regem classe Per- 35 semque superarunt omnibusquc navalibus pugnis Kartha- 78 DE IMPERIO CN. POMPEII ORATIO. ginienses, homines in maritimis rebus exercitatissimos para- tissimosque, vicerunt, ii nullo in loco jam praedonibus pares esse poteramus. Nos, qui antea non modo Italiam tutam habebamus, sed omnes socios in ultimis oris auctoritate nos- 5 tri imperii salvos praestare poteramus, turn, quum insula Delos, tam procul a nobis in Aegaeo man posita, quo om- nes undique cum mercibus atque oneribus commeabant, re- ferta divitiis, parva, sine muro, nihil timebat, iidem non modo provinciis atque oris Italiae maritimis ac portubus 10 nostris, sed etiam Appia jam via carebamus. Et iis tem- poribus non pudebat magistratus populi Romani in hunc ipsum locum escendere, quum eum nobis majores nostri exuviis nauticis et classium spoliis ornatum reliquissent. XIX. Bono te animo turn, Q. Hortensi, populus Ro-. 15 manus et ceteros, qui erant in eadem sententia, dicere exis- timavit ea quae sentiebatis ; sed tamen in salute communi idem populus Romanus dolori suo maluit quam auctoritati vestrae obtemperare. Itaque una lex, unus vir, unus annus non modo nos ilia miseria ac turpitudine liberavit, sed etiam 20 effecit, ut ahquando vere videremur omnibus gentibus ac nationibus terra marique imperare. Quo mihi etiam indig- nius videtur obtrectatum esse adhuc, Gabinio dicam anne Pompeio an utrique, id quod est verius, ne legaretur A. Gabinius Cn. Pompeio expetenti ac postulanti. Utrum illc, 25 qui postulat ad tantum bellum legatum quern velit, idoneus non est qui impetret, quum ceteri ad expilandos socios di- ripiendasque provincias quos voluerunt legates eduxerint ; an ipse, cujus lege salus ac dignitas populo Romano atque omnibus gentibus constituta est, expers esse debet gloriae 30 ejus imperatoris atque ejus exercitus, qui consilio ipsius ac periculo est constitutus ? An C. Falcidius, Q. Metellus, - Q. Caelius Latiniensis, Cn. Lentulus, quos omnes honoris causa nomino, quum tribuni plebis fuissent, anno proximo legati esse potuerunt ; in uno Gabinio sunt tam diligentes. So qui in hoc bello, quod lege Gabinia geritur, in hoc impera- tore atque exercitu, quern per vos ipse constituit, etiam DE IMPERIO CN. POMPEII ORATIO. 79 praecipuo jure esse deberet ? De quo legando consules spero ad senatum relaturos. Qui si dubitabunt aut grava- buntur, ego me profiteor relaturum, neque me impediet cujusquam inimicum edictum, quo minus fretus vobis ves- trum jus beneficiumque defendam, neque praeter interces- 5 sionem quidquam audiam ; de qua, ut arbitror, isti ipsi, qui minantur, etiam atque etiam quid liceat considerabunt. Mea quidem sententia, Quirites, unus A. Gabinius belli maritimi rerumque gestarum Cn. Pompeio socius adscribi- tur, propterea quod alter uni illud bellum suscipiendum lo vestris suffragiis detulit, alter delatum susceptumque con- fecit. XX. Reliquum est ut de Q. Catuli auctoritate et sen- tentia dicendum esse videatur. Qui quum ex vobis quaere- ret, si in uno Cn. Pompeio omnia poneretis, si quid eo 15 factum esset, in quo spem essetis habituri, cepit magnum suae virtutis fructum ac dignitatis, quura omnes una prope voce in ipso vos spem habituros esse dixistis. Etenim talis est vir, ut nulla res tanta sit ac tarn difficilis, quam iile non et consilio regere et integritate tueri et virtute conficere 20 possit. Sed in hoc ipso ab eo vehementissime dissentio, quod, quo minus certa est hominum ac minus diuturna vita, hoc magis res publica, dum per deos immortales licet, frui debet summi viri vita atque virtute. At enim ne quid novi fiat contra exempla atque instituta 25 majorum. Non dicam hoc loco, majores nostros semper in pace consuetudini, in bello utilitati paruisse, semper ad novos casus temporum novorum consiliorum rationes accom- modasse; non dicam, duo bella maxima, Punicum atque Hispaniense, ab uno imperatore esse confecta duasque urbes 30 potentissimas, quae huic imperio maxime minitabantur, Karthaginem atque Numantiam, ab eodem Scipione esse deletas ; non commemorabo, nuper ita vobis patribusque vestris esse visum, ut in uno C. Mario spes imperii ponere- tur, ut idem cum Jugurtha, idem cum Cimbris, idem cum 35 Teutonis bellum administraret. In ipso Cn. Pompeio, in 80 DE IMPERIO CN. POMPEII ORATIO. quo novi constitui nihil vult Q. Catulus, quam multa sint nova summa Q. Catuli voluntate constituta recordamini. XXI. Quid tam novum quam adolescentulum privatum exercitum difficili rei publicae tempore conficere ? Confecit. 6 Huic praeesse ? Praefuit. Rem op time dactu suo gerere ? Gessit. Quid tam praeter consuetudinem quam homini peradolescenti, cujus aetas a senatorio gradu longe abesset, imperium atque exercitum dari, Siciliam permitti atque Africam bellumque in ea provincia administrandum ? Fuit 10 in his provinciis singulari innocentia, gravitate, virtute ; bellum in Africa maximum confecit, victorem exercitum deportavit. Quid vero tam inauditunj quam equitem Ro- manum triumphare ? At eam quoque rem populus Roma- nus non modo vidit, sed omnium etiam studio visendam et 15 concelebrandam putavit. Quid tam inusitatum quam, quum duo consules clarissimi fortissimique essent, ut eques Ro- manus ad bellum maximum formidolosissimumque pro con^ sule mitteretur ? Missus est. Quo quidem tempore quum esset non nemo in senatu qui diceret, non oportere mitti 20 hominem prwatmn pro consKle^ L. Philippus dixisse dici- tur, non se ilium sua sentetitia pro consule, sed pro con- sulibus tnittere. Tanta in eo rei publicae bene gerendae spes constituebatur, ut duorum consulum munus unius ado- lescentis virtuti committeretur. Quid tam singulare, quam 25 ut ex senatus consult© legibus solutus consul ante fieret, quam ullum alium magistratum per leges capere licuisset ? quid tam incredibile, quam ut itenim eques Romanus er: senatus consulto triumpharet ? Quae in omnibus homini- bus nova post hominum memoriam constituta sunt, ea tam 30 multa non sunt quam haec, quae in hoc uno homine vide- mus. Atque haec tot exempla, tanta ac tam nova, profecta sunt in eundem hominem a Q. Catuli atque a ceterorum ejusdem dignitatis amplissimorum hominum auctoritate. XXII. Quare videant, ne sit periniquum et non feren- S5 dum, illorum auctoritatem de Cn. Fompeii dignitate a vobis comprobatam semper esse, vestrum ab iJlis de eodem homi- DE IMPERIO CK POMPEII ORATIO. 81 ne judicium populique Romani auctoritatem improbari ; praesertira quum jam suo jure populus Romanus in hoc homine suam auctoritatem vel contra omnes qui dissentiunt possit defendere ; propterea quod iisdem istis reclamantibus vos unum ilium ex omnibus delegistis, quem bello prae- 5 donum praeponeretis. Hoc si vos temere fecistis et rei publicae parum consuluistis, recte isti studia vestra suis consiliis regere conantur ; sin autem vos plus turn in re publica vidistis, vos his repugnantibus per vosmet ipsos dignitatem huic imperio, salutem orbi terrarum attulistis, 10 aliquando isti principes et sibi et ceteris populi Romani universi auctoritati parendum esse fateantur. Atque in hoc bello Asiatico et regie non solum militaris ilia virtus, quae est in Cn. Pompeio singularis, sed aliae quo- que virtutes animi magnae et multae requiruntur. DifEci- 15 le est in Asia, Cilicia, Syria regnisque interiorum nationum ita versari nostrum imperatorem, ut nihil aliud nisi de hoste ac de laude cogitet. Deinde etiam si qui sunt pudore ac temperantia moderatiores, tamen eos esse tales propter multitudinem cupidorum hominum nemo arbitratur. Dif- 20 ficile est dictu, Quirites, quanto in odio simus apud exteras nationes propter eorum, quos ad eas per hos annos cum im- perio misimus, libidines et injurias. Quod enim fanum putatis in illis terris nostris magistratibus religiosum, quam civitatem sanctam, quam do mum satis clausam ac munitam 25 fuisse ? Urbes jam locupletes et copiosae requiruntur, qui- bus causa belli propter diripiendi cupiditatem inferatur. Libenter haec coram cum Q. Catulo et Q. Hortensio, sum- mis et clarissimis viris, disputarem ; noverunt enim sociorum vulnera, vident eorum calamitates, querimonias audiunt. 30 Pro sociis vos contra hoste s exercitum mittere putatis, an hostium simulatione contra socios atque amicos ? Quae civitas est in Asia, quae non modo imperatoris aut legati, sed unius tribuni militum animos ac spiritus capere possit ? XXIII. Quare etiam si quem habetis, qui collatis signis 35 exorcitus regios superare posse videatur, tamen, nisi crit 82 DE IMPERIO CN. POMPEII ORATIO. idem, qui se a pecuniis sociorum, qui ab eorum conjugibus ac liberis, qui ab ornamentis fanorum atque oppidomm, qui ab auro gazaque regia manus, oculos, animum coliibere pos- sit, non erit idoneus qui ad bellum Asiaticum regiumque 5 mittatur. Ecquam putatis civitatem pacatain fuisse, quae locuples sit? ecquam esse locupletem, quae istis pacata esse videatur ? Ora maritima, Quirites, Cn. Pompeium non solum propter rei militaris gloriam, sed etiam propter animi continentiam requisivit. Videbat enim prae tores locuple- 10 tari quotannis pecunia publica praeter paucos, neque eos quidquam aliud assequi classium nomine, nisi ut detrimentis accipiendis majore affici turpitudine videremur. Nunc qua cupiditate homines in provincias et quibus jacturis, quibus condicionibus proficiscantur, ignorant videlicet isti, qui ad 15 unum deferenda omnia esse non arbitrantur ; quasi vero Cn. Pompeium non quum suis virtutibus, tum etiam alienis vitiis magnum esse videamus. Quare nolite dubitare quin huic uni credatis omnia, qui inter tot annos unus inventus sit, quem socii in urbes suas cum exercitu venisse gaudeant. 20 Quod si auctoritatibus banc causam, Quirites, confirman- dam putatis, est vobis auctor vir bellorum omnium maxi- marumque rerum peritissimus, P. Servilius, cujus tantae res gestae terra marique exstiterunt, ut, quum de bello delibe- retis, auctor vobis gravior nemo esse debeat ; est C. Curio, 25 summis vestris beneficiis maximisque rebus gestis, summo ingenio et prudentia praeditus ; est Cn. Lentulus, in quo omnes pro amplissimis vestris honoribus summum consilium, summam gravitatem esse cognovistis ; est C. Cassius, in- tegritate, virtute, constantia singulari. Quare videte, ho- 30 rumne auctoritatibus illorum oration i, qui dissentiunt, re- spondere posse videamur. XXIV. Quae quum ita sint, C. Manili, primum istam tuam et legem et voluntatem et sententiam laudo vebe- mentissimeque comprobo ; deinde te hortor ut auctore popu- 35 lo Romano maneas in sententia neve cujusquam vim aut minas pertimescas. Primum in te satis esse animi perseve- I DE IMPERIO ex. POMPEII ORATIO. 83 rantiaeque arbitror ; deinde quum tantam multitudinera cum tanto studio adesse videamus, quantam iterum nunc in eodem homine praeficiendo videmus, quid est quod aut de re aut de perficiendi facultate dubitemus ? Ego autem, quidquid est in me studii, consilii, laboris, ingenii, quidquid 5 hoc beneficio populi Romani atque liac potestate praetoria, quidquid auctoritate, fide, constantia possum, id omne ad banc rem conficiendam tibi et populo Romano poUiceor ac defero ; testorque omnes deos et eos maxime, qui huic loco temploque praesident, qui omnium mentes eorum qui ad 10 rem publicam adeunt maxime perspiciunt, me hoc neque rogatu facere cujusquam, neque quo Cn. Pompeii gratiam mihi per banc causam conciliari putem, neque quo mihi ex cujusquam amplitudine aut praesidia periculis aut adju- menta honoribus quaeram ; propterea quod pericula facile, 15 ut hominem praestare oportet, innocentia tecti repellemus, honorem autem neque ab uno neque ex hoc loco, sed eadem ilia nostra laboriosissima ratione vitae, si vestra voluntas feret, consequemur. Quam ob rem, quidquid in hac causa mihi susceptum 20 est, Quirites, id omne ego me rei publicae causa suscepisse confirmo, tantumque abest ut aliquam mihi bonam gratiam quaesisse videar, ut multas me etiam simultates partim obscuras, jDartim apertas intelligam, mihi non necessarias, vobis non inutiles suscepisse. Sed ego me hoc honore prae- 25 ditum, tantis vestris beneficiis afi'ectum statui, Quirites, ves- tram voluntatem et rei publicae dignitatem et salutem pro- vinciarum atque sociorum meis omnibus commodis et ra- tionibus praeferre oportere. M. TULLII CICERONIS PEO M. MARCELLO OEATIO AD CAESAEEM. I. DiuTUEXi silentii, patres conscript!, quo eram Lis tern- poribus usus, non timore aliquo, sed partim dolore, partim verecundia, finem liodiernus dies attulit, idemque initium quae vellem quaeque sentirem meo pristine more dicendi. 5 Tantam enim mansuetudinem, tarn inusitatam inauditamque clementiam, tantum in summa potestate rerum omnium mo- dum, tarn denique incredibilem sapientiam ac paene divi- nam tacitus nullo modo praeterire possum. M. enim Mar- cello vobis, patres conscripti, reique publicae reddito, non 10 solum illius, sed meam etiam vocem et auctoritatem et vo- bis et rei publicae conservatam ac restitutam putc. Dolebam enim, patres conscripti, et veliementer ange- bar virum talem, quum in eadem causa, in qua ego, fuisset, non in eadem esse fortuna ; nee mihi persuadere poteram 15 nee fas esse ducebam versari me in nostro veteri cuiriculo, illo aemulo atque imitatore studiorum ac laborum mcorum quasi quodam socio a me et comite distracto. Ergo et mihi meae pristinae vitae consuetudinem, C. Caesar, interclusam aperuisti et bis omnibus ad bene de omni re publica spe- 20 randum, quasi signum aliquod sustulisti. Intellectum est enim mihi quidem in multis et maxime in me ipso, sed paulo PRO M. MARCELLO ORATIO. 85 ante omnibus, quum M. Marcellum senatui populoque Ro- mano concessisti, commemoratis praesertim offensionibns, te auctoritatem hujus ordinis dignitatemque rei publicae tuis vel doloribus vel suspicionibus anteferre. Ble quidem fructum omnis ante actae vitae hodierno die 5 maximum cepit, quum summo consensu senatus, turn ju- dicio tuo gravissimo et maximo. Ex quo profecto intelli- gis, quanta in dato beneficio sit laus, quum in accepto tanta sit gloria. Est vero fortunatus ille, cujus ex salute non minor paene ad omnes, quam ad ipsum ventura sit, laetitia 10 pervenerit. Quod quidem ei merito atque optim.o jure contigit. Quis enim est illo aut nobilitate aut probitate aut optimarum artium studio aut innocentia aut ullo gen ere laudis praestantior ? II. NuUius tantum Hum en est ingenii, nullius dicendi 16 aut scribendi tanta vis, tanta copia, quae non dicam exor- nare, sed enarrare, C. Caesar, res tuas gestas possit. Ta- men affirmo, et hoc pace dicam tua, nuUam in his esse lau- dem ampliorem quam eam quam hodierno die consecutus es. Soleo saepe ante oculos ponere, idque libenter crebris 20 usurpare sermonibus, omnes nostrorum imperatorum, omnes exterarum gentium potentissimorumque populorum, omnes clarissimorum regum res gestas cum tuis nee contentionum magnitudine nee numero proeliorum nee varietate regionum nee celeritate conficiendi nee dissimilitudine bellorum posse 25 conferri ; nee vero disjunctissimas terras citius passibus cujusquam potuisse peragrari, quam tuis non dicam cursi- bus, sed victoriis lustratae sunt. Quae quidem ego nisi ita magna esse fatear, ut ea vix cujusquam mens aut cogitatio capere possit, amens sim ; 30 sed tamen sunt alia majora. Nam bellicas laudes solent quidam extenuare verbis easque detrahere ducibus, com- municare cum multis, ne pro23riae sint imperatorum. Et certe in armis militum virtus, locorum opportunitas, auxilia sociorum, classes, commeatus multum juvant ; maximam 35 yero partem quasi suo jure fortuna sibi vindica.t ; et quid- 86 PRO M. MAKCELLO ORATIO. quid prospere gestum est, id paene omne ducit suum. At vero hujus gloriae, C. Caesar, quam es paulo ante adeptus, socium habes nerninem. To turn lioc, quantumcumque est, quod certe maximum est, totum est, inquam, tuum. Nihil 5 sibi ex ista laude centurio, nihil praefectus, nihil cohors, nihil turma decerpit. Quin etiam ilia ipsa rerum humana- rum domina, Fortuna, in istius se societatem gloriae noa offert, tibi cedit, tuam esse totam et propriam fatetur. Nunquam enim temeritas cum sapientia commiscetur, nee 10 ad consilium casus admittitur. III. Domuisti gentes immanitate barbaras, multitudine innumerabiles, locis infinitas, omni copiarum genere abun- dantes ; sed tamen ea vicisti, quae naturam et condicionem, ut vinci possent, habebant : nulla est enim tanta vis, quae 15 non ferro ac viribus debilitari frangique possit. Animum vincere, iracundiam cohibere, victoriam temperare, adversa- • rium nobilitate, ingenio, virtute praestantem non modo ex- tollere jacentem, sed etiam amplificare ejus pristinam dig- nitatem ; haec qui faciat, non ego eum cum summis viris 20 comparo, sed simillimum deo judico. Itaque, C. Caesar, bellicae tuae laudes celebrabuntur illae quidem non solum nostris, sed paene omnium gentium litteris atque Unguis ; nee uila unquam aetas de tuis laudi- bus conticescet ; sed tamen ejus modi res nescio quo modo, 25 etiam quum leguntur, obstrepi clamore militum videntur et tubarum sono. At vero quum aliquid clementer, mansuete, juste, moderate, sapienter factum, in iracundia praesertim^ quae est inimica consilio, et in victoria, quae natura inso- lens et superba est, audimus aut legimus, quo studio incen- 30 dimur, non modo in gestis rebus, sed etiam in fictis, ut ecs saepe, quos nunquam \'idimus, diligamus ! Te vero, quern praesentem intuemur, cujus mentem sensusque et os cerni- mus, ut quidquid belli fortuna reliquum rei publicae fecerit, id esse salvum velis, quibus laudibus efferemus ? quibus 35 studiis prosequemur ? qua benevolentia complectemur ? Parietes, medius fidius, ut mihi videntur, hujus curiae tibi PRO M. MARCELLO ORATIO. 87 gratias agere gestiunt, quod brevi tempore futura sit ilia auctoritas in his majorum suorum et suis sedibus. • lY. Equidem quum C. Marceili, viri optimi et commemo- rabili pietate praediti, lacrimas modo vobiscum viderem, omnium Marcellorum meum pectus memoria obfudit ; qui- 5 bus tu etiam mortuis M. Marcello conservato dignitatem suam reddidisti, nobilissimamque familiam jam ad paucos redactam paene ab interitu vindicasti. Hunc tu igitur diem tuis maximis et innumerabilibus gratulationibus jure ante- .pones. Haec enim res unius est propria Caesaris ; ceterae 10 duce te gestae magnae illae quidem, sed tamen multo mag- noque comitatu. Hujus autem rei tu idem et dux es et comes ; quae quidem tanta est, ut tropaeis monumentisque tuis allatura fiuem sit aetas — nihil est enim opere aut manu factum., quod non aliquando conficiat et consumat vetustas 15 — at haec tua justitia et lenitas animi florescet quotidie magis, ita ut, quantum operibus tuis diuturnitas detrahet, tantum afferat laudibus. Et ceteros quidem omnes victores bellorum civilium jam ante aequitate et misericordia viceras : hodierno vero die te ipsum vicisti. Yereor ut hoc quod 20 dicam perinde intelligi possit auditum atque ipse cogitans sentio. Ipsam victoriam vicisse videris, quum ea quae ilia erat adepta victis remisisti. Nam quum ipsius victoriae condicione jure onines victi occidissemus, clementiae tuae judicio conservati sumus. Recte igitur unus invictus es, a 25 quo etiam ipsius victoriae condicio visque devicta est. Y. Atque hoc C. Caesaris judicium, patres conscripti, . quam late pateat, attendite : omnes enim, qui ad ilia arma fato sumus nescio" quo rei publicae misero funestoque com- pulsi, etsi aliqua culpa tenemur erroris humani, a scelere 30 certe liberati sumus. Nam quum M. Marcellum deprecan- tibus vobis rei publicae conservavit, me et mihi et item rei publicae nullo deprecante, reliquos amplissimos viros et sibi ipsos et patriae reddidit, quorum et frequentiam et dig- nitatem hoc ipso in consessu videtis, non ilie hostes induxit 35 in curiam, sed judicavit a plcrisque ignoratione potius et 88 PRO M. MARCELLO ORATIO. falso atque inani metu quam cupiditate aut crudelitate hel- ium esse susceptum. Quo quidem in bello semper de pace audiendum putavi, semperque dolui non modo paccm, sed oration em etiam civium pacem flagitantium repudiari. Ne- 5 que enim ego ilia nee ulla unquam secutus sum arma ci- vilia, semperque mea consilia pacis et togae socia, non belli atque armorum fuerunt. Hominem sum secutus private officio, non publico ; tantumque apud me grati animi fidelis memoria valuit, ut nulla non modo cupiditate, sed ne spe 10 quidem prudens et sciens tamquam ad interitum ruereni voluntarium. Quod quidem meum consilium minime obscurum fuit. Nam et in hoc ordine Integra re multa de pace dixi, et in ipso bello eadem etiam cum capitis mei periculo sensi. Ex 15 quo jam nemo erit tam injustus rerum existimator, qui du- bitet quae Caesaris voluntas de bello fuerit, quum pacis auctores conservandos statim censuerit, ceteris fuerit iratior. Atque id minus mirum fortasse turn, quum esset incertus exitus et anceps fortuna belli : qui vero victor pacis auc- 20 tores diligit, is profecto declarat se maluisse non dimicare quam vincere. YI. Atque hujus quidem rei M. Marcello sum testis. Nostri enim sensus, ut in pace semper, sic tum etiam in bello congruebant. Quoties ego eum et quanto cum dolore 25 vidi, quum insolentiam certorum hominum tum etiam ipsius victoriae ferocitatem extimescentem ! Quo gratior tua liberalitas, C. Caesar, nobis, qui ilia vidimus, debet esse. Non enim jam causae sunt inter se, sed victoriae comparan- dae. Vidimus tuam victoriam praeliorura exitu termina- 30 tam : gladium vagina vacuum in urbe non vidimus. Quos amisimus cives, eos Martis vis perculit, non ira victoriae ; ut dubitare debeat nemo, quin multos, si fieri posset, G. Caesar ab infcris excitaret, quoniam ex eadem acie conser- vat quos potest. Alterius vero partis, nihil amplius dicam 35 quam id quod omnes verebamur, nimis iracundam futuram fuisse victoriam. Quidam enim non modo armatis, sed in- PRO M. MARCELLO ORATIO. 89 terdum etiam otiosis minabantur, nee quid quisque sensis- set, sed ubi fuisset, cogitandum esse dicebant ; ut milii qui- dem videantur dii immortales, etiam si poenas a populo Romano ob aliquod delictum expetiverunt, qui civile bellum tantum et tarn luctuosum excitaverunt, vel placati jam vel 5 satiati aliquando, omnem spem salutis ad clementiam yic- toris et sapientiam contulisse. Quare gaude tuo isto tam excellenti bono, et fruere quum fortuna et gloria, turn etiam natura et moribus tuis ; ex quo quidem maximus est fructus jucunditasque sapieiiti. lo Cetera quum tua recordabere, etsi persaepe virtuti, tamen plerumque felicitati tuae gratulabere. De nobis, quos in re publica tecum simul salvos esse voluisti, quoties cogita- bis, toties de maximis tuis beneficiis, toties de incredibili liberalitate, toties de singulari sapientia tua cogitabis ; 15 quae non modo summa bona, sed nimirum audebo vel sola dicere. Tantus est enim splendor in laude vera, tanta in magnitudine animi et consilii dignitas, ut liaec a virtute donata, cetera a fortuna commodata esse videantur. Noli igitur in conservandis bonis viris defatigari, non cupiditate 20 praesertim aliqua aut pravitate lapsis, sed opinione officii stulta fortasse, certe non improba, et specie quadam rei publicae ; non enim tua uUa culpa est, si te aliqui timue- runt, contraque summa laus, quod minime timendum fuisse senserimt. 25 VIT. Nunc venio ad gravissimam querelam et atrocissi- mam suspicionem tuam, quae non tibi ipsi magis quam quum omnibus civibus, tum maxime nobis, qui a te conser- vati sumus, providenda est : quam etsi spero esse falsara, nunquam tamen extenuabo. Tua enim cautio nostra cautio 30 est ; ut, si in alterutro peccandum sit, malim videri nimis timidus quam parum prudens. Sed quisnam est iste tam demens ? De tuisne ? tametsi qui magis sunt tui quam quibus tu salutem insperantibus reddidisti ? an ex eo numc- ro qui una tecum fuerunt ? Non est credibilis tantus in 35 ullo furor, ut, quo duce omnia summa sit adeptus, liujus 90 PRO M. MAECELLO ORATIO. vitara non anteponat suae. An si tui nihil cogitant sceleris, cayendum est, ne quid inimici ? Qui ? Omnes enim, qui fuerunt, aut sua pertinacia vitam amiserunt aut tua miseri- cordia retinuerunt, ut aut nulli supersint de inimicis, aut 5 qui superfuerunt sint amicissimi. Sed taraen quum in animis hominum tantae latebrae sint et tanti recessus, augeamus sane suspicionem tuam : simul enim augebimus diligentiam. Nam quis est omnium tam ignarus rerum, tarn rudis in re publica, tam nihil un- 10 quam nee de sua nee de communi salute cogitans, qui non intelligat tua salute contineri suam, et ex unius tua vita pendere omnium ? Equidem de te dies noctesque, ut de- beo, cogitans, casus dumtaxat humanos et incertcs eventus vaietudinis et naturae communis fragilitatem extimesco, 15 doleoque, quum res publica immortalis esse debeat, earn in unius mortalis anima consistere. Si vero ad humanos ca- sus incertosque eventus vaietudinis, sceleris etiam acce- dat insidiarumque consensio, quern deum, si cupiat, posse opitulari rei publicae credamus ? 20 VIII. Omnia sunt excitanda tibi, C. Caesar, uni, quae jacere sentis belli ijDsius impetu, quod necesse fuit, perculsa atque prostrata ; constituenda judicia, revocanda fides, com- primendae libidines, propaganda suboles, omnia, quae di- lapsa jam difHuxerunt, severis leglbus vincienda sunt. Non 25 fuit recusandum in tanto civili bello tantoque animorum ardore et armorum, quin quassata res publica, quicumque belli eventus fuisset, multa perderet et ornamenta dignita- tis et praesidia stabilitatis suae, multaque uterque dux face- ret armatus, quae idem togatus fieri prohibuisset. Quae 30 quidem tibi nunc omnia belli vulnera sananda sunt, quibus praeter te mederi nemo potest. Itaque illam tuam praeclarissimam et sapientissimam voccm invitus audivi : " Satis diu vel naturae vixi vel glo- riae." Satis, si ita vis, fortasse naturae ; addo etiam, si 35 placet, gloriae ; at, quod maximum est, patriae certe parum. Quare omitte istam, quaeso, doctorum hominum in contem- PRO M. MARCELLO ORATIO. 91 nenda morte prudeutiam : noli nostro periculo esse sapiens. Saepe enim venit ad aures me as, te idem istud nimis crebro dicere, tibi satis te vixisse. Credo, sed turn id audirem, si tibi soli viveres aut si tibi etiam soli natus esses. Omnium salutem civium cunctamque rem publicam res tuae gestae 5 complexae sunt ; tantum abes a perfectione maximorum operum, ut fundamenta nondum quae cogitas jeceris. Hie tu modum vitae tuae non salute rei publicae, sed aequitate animi definies ? Quid, si istud ne gloriae tuae quidem satis est ? CUJU3 te esse avidissimum, quamvis sis sapiens, non 10 negabis. Parumne igitur, inquies, gloriam magnam relinquemus ? Immo vero aliis quamyis multis satis ; tibi uni parum. Quidquid est enim, quamvis amplum sit, id est parum turn, quum est aliquid amplius. Quod si rerum tuarum immor- 15 talium, C. Caesar, hie exitus futurus fuit, ut devictis adver- sariis rem publicam in eo statu relinqueres, in quo nunc est, vide, quaeso, ne tua divina virtus admirationis plus sit habi- tura quam gloriae ; si quidem gloria est illustris ac per- vagata magnorum vel in sues vel in patriam vol in omne 20 genus hominum fam.a m.eritorum. IX. Haec igitur tibi reliqua pars est, hie restat actus, in hoc elaborandum est, ut rem publicam constituas, eaque tu in primis cum summa tranquillitate et otio perfruare : turn te, si voles, quum et patriae quod debes solveris et naturam 25 ipsam expleveris satietate vivendi, satis diu vixisse dicito. Quid est enim hoc ipsum diu, in quo est aliquid extremum ? quod quum venit, omnis voluptas praeterita pro nihilo est, quia postea nulla est futura. Quamquam iste tuus animus nunquam his angustiis, quas natura nobis ad vivendum 30 dedit, contentus fuit, semper immortalitatis a more flagravit. Nee vero haec tua vita ducenda est, quae corpore et spiritu con tine tur. Ilia, inquam, ilia vita est tua, quae vigebit memoria saeculorum omnium, quam posteritas alet, quam ipsa aeternitas semper tuebitur. Huic tu inservias, 35 huic te ostentes oportet ; quae quidem quae miretur jam 92 ^^0 M. MARCELLO ORATIO. pridem multa habet, nunc etiam quae laudet exspectat. Obstupescent pcsteri certe imperia, provincias, Rhenum, Oceanura, Nilum, pugnas innuraerabiles, incredibiles vic- torias, mormmenta, munera, triumphos audientes et legen- 5 tes tuos. Sed nisi haec urbs stabilita tuis consiliis et in- stitutis erit, vagabitur modo nomen tuum longe atque late, sedem stabilem et domicilium certum non habebit. Erit inter eos etiam qui nascentur, sicut inter nos fuit, magna dissensio, quum alii laudibus ad caelum res tuas gestas eiFe- 10 rent, alii fortasse aliquid requirent, idque vel maximum, nisi belli civilis incendium salute patriae restinxeris, ut illud fati fuisse videatur, hoc consilii. Servi igitur iis etiam ju- dicibus, qui multis post saeculis de te judicabunt, et quidem baud scio an incorruptius quam nos ; nam et sine amore et 15 sine cupiditate, et rursus sine odio et sine invidia judica- bunt. Id autem etiam si tum ad te, ut quidam falso putant, non pertinebit ; nunc certe pertinet esse te talem, ut tuas laudes obscuratura nulla unquam sit oblivio. X. Diversae voluntates civium fuerunt distractaeque 20 sententiae ; non enim consiliis solum et studiis, sed arrais etiam et castris dissidebamus. Erat autem obscuritas quae- dam, erat certamen inter clarissimos duces : multi dubita- bant quid ojjtimum esset ; multi quid sibi expediret ; multi quid deceret ; nonnulli etiam quid liceret. Perfuncta res 25 publica est hoc misero fatalique bello : vicit is, qui non for- tuna inflammaret odium suum, sed bonitate leniret ; nee qui omnes, quibus iratus esset, eosdem etiam exsilio aut morte dignos judicaret. Arma ab aliis posita, ab aliis erep- ta sunt. Ingratus est injustusque civis, qui armorum pericu- 30 lo libcratus animum tamen retinet armatum, ut etiam ille me^ior sit, qui in acie cecidit, qui in causa animam profudit. Quae enim pertinacia quibusdam, eadem aliis constantia videri potest. Sed jam omnis fracta dissensio est armis, et exstincta aequitate victoris : restat ut omnes unum velint, 35 qui modo habent aliquid non solum sapientiae, sed etiam sanitatis. Nisi te, C. Caesar, salvo et in ista sententia qua PRO M. MARCELLO ORATIO. 93 quum antea, turn liodie vel maxime usus es, marxente, salvi esse non possumus. Quare omnes te, qui haec salva esse volumus, et hortamur et obsecramus, ut vitae tuae et salu- ti consulas, omnesque tibi, ut pro aliis etiam loquar quod de me ipse sentio, quoniam subesse aliquid putas quod 6 cavendum sit, non modo excubias et custodias, sed etiam laterum nostrorum oppositus et corporum pollicemur. XI. Sed ut, unde est orsa, in eodem terminetur oratio, maximas tibi omnes gratias agimus, C. Caesar, majores etiam habemus. Nam omnes idem sentiunt, quod ex omni- 10 um precibus et lacrimis sentire potuisti ; sed quia non est omnibus stantibus necesse dicere, a me certe dici volunt, cui necesse est quodam modo ; et quod fieri decet M. Mar- cello a te huic ordini populoque Romano et rei publicae reddito, fieri id intelligo ; nam laetari omnes non de unius 15 solum, sed de communi omnium salute sentio. Quod autem summae benevolentiae est — quae mea erga ilium omnibus semper nota fuit, ut vix C. Marcello, optimo et amantissimo fratri, praeter eum quidem cederem nemini — quum id sollici- tudine, cura, labore tam diu praestiterim, quam diu est de 20 illius salute dubitatum, certe hoc tempore magnis curis, molestiis, doloribus liberatus praestare debeo. Itaque, G. Caesar, sic tibi gratias ago, ut omnibus me rebus a te non conservato solum, sed etiam ornato, tamen ad tua in me unum innumerabilia merita, quod fieri jam posse non arbi- 25 trabar, maximus hoc tuo facto cumulus accesserit. M. TULLH CICERONIS PRO QUINTO LiaARIO OEATIO AD CAESAEEM. I. NoYTTM crimen, C. Caesar, et ante Imnc diem non auditum propinquus meus ad te Q. Tubero detulit, Q. Liga- rium in Africa fuisse ; idque C. Pansa, praestanti vir inge- nio, fretus fortasse familiaritate ea, quae est ei tecum, ausus 5 est confiteri : itaque quo me vertam nescio. Paratus enim veneram, quum tu id neque per te scires neque audire ali- unde potuisses, ut ignoratione tua ad liominis miseri salu- tem abuterer. Sed quoniam diligentia inimici investigatum est quod latebat, confitendum est, ut opinor, praesertim 10 quum meus necessarius C. Pansa fecerit ut id integrum jam non esset, omissaque controversia omnis oratio ad miseri- cordiam tuam conferenda est, qua plurimi sunt conservati, quum a te non liberationem culpae, sed errati veniam impe- travissent. Habes igitur, Tubero, quod est accusatori maxi- 15 me optandum, confitentem reum, sed tamen hoc confiten- tem, se in ea parte fuisse, qua te, qua virum omni laude dignum, patrem tuum. Itaque prius de vestro delicto con- fiteamini necesse est, quam Ligarii ullam culpam reprehen- datis. 20 Q. enim Ligarius, quum esset nulla belli suspicio, lega- tus in Africam cum C. Considio profectus est ; qua in lega- tione et civibus et sociis ita se probavit, ut decedens Con- PRO Q. LIGARIO ORATIO. 95 sidius provincia satis facere hominibus non posset, si quem- quam alium provinciae praefecisset. Itaque Ligarius, quum diu recusans nihil profecisset, provinciam accepit invitus, cui sic praefuit in pace, ut et civibus et sociis gratissima esset ejus integritas ac fides. Bellum subito exarsit, quod 5 qui erant in Africa ante audierunt geri quam parari. Quo audito partim cupiditate inconsiderata, partim caeco quo- dam timore, primo salutis, post etiam studii sui quaerebant aliquem ducem, quum Ligarius domum spectans, ad suos redire cupiens, nuUo se implicari negotio passus est. Inte- 10 rim P. Attius Varus, qui praetor Africam obtinuerat, Uti- cam venit. Ad eum statim concursum est. Atque ille non mediocri cupiditate arripuit imperium, si illud imperium esse potuit, quod ad privatum clamore multitudinis impe- ritae, nullo publico consilio deferebatur. Itaque Ligarius, 15 qui omne tale negotium cuperet effugere, paulum adventu Yari conquievit. n. Adhuc, C. Caesar, Q. Ligarius omni culpa vacat. Domo est egressus non modo nullum ad bellum, sed ne ad minimam quidem suspicionem belli ; legatus in pace pro- 20 fectus in provincia pacatissima ita se gessit, ut ei pacem esse expediret. Profectio certe animum tuum non debet offendere. Num igitur remansio ? Multo minus ; nam pro- fectio voluntatem habuit non turpem, remansio necessitatem etiam honestam. Ergo haec duo tempera carent crimine ; 25 unum, quum est legatus profectus, alterum, quum efflagita- tus a provincia praepositus Africae est. Tertium tempus est, quod post adventum Yari in Africa restitit, quod si est criminosum, necessitatis crimen est, non voluntatis. An ille, si potuisset ullo modo evadere, Uticae quam Romae, 30 cum P. Attio quam cum concordissimis fratribus, cum alie- nis esse quam cum suis maluisset ? Quum ipsa legatio plena desiderii ac sollicitudinis fuisset propter incredibilem quondam fratrum amorem, bic aequo animo esse potuit, belli discidio distractus a fratribus ? 35 Nullum igitur habes, Caesar, adliuc in Q. Ligario signum 96 PRO Q. LIGAEIO ORATIO. alienae a te voluntatis : cujus ego causam animadverte, quaeso, qua fide defendam : prodo meani. O clementiam admirabilem atque omnium laude, praedicatione, litteris monumentisque decorandam ! Quum M. Cicero apud te ' 5 defendit, aiium in ea voluntate non fuisse, in qua se ipsum confitetur fuisse, nee tuas tacitas cogitationes extimescit, nee, quid tibi de alio audienti de se ipso occurrat, reformi- dat. III. Vide, quam non reformidem ; vide, quanta lux 10 liberalitatis et sapientiae tuae mihi apud te dicenti oboria- tur. Quantum potero, voce contendam, ut populus hoc Romanus exaudiat : Suscepto beilo, Caesar, gesto etiam ex parte magna, nulla vi coactus, judicio ac voluntate ad ea arma profectus sum, quae erant sumpta contra te. Apud 15 quem igitur hoc dico ? Nempe apud eum, qui quum hoc sciret, tamxcn me, antequam vidit, rei publicae reddidit ; qui ad me ex Aegypto litteras misit, ut essem idem qui fiiissem ; qui, quum ipse imperator in toto imperio populi Romani unus esset, esse me alterum passus est ; a quo, hoc 20 ipso C. Pansa mihi nuntium perferente, concessos fasces laureates tenui, quoad tenendos putavi ; qui mihi turn deni- que S8 salutem putavit dare, si earn nullis spoliatam orna- mentis dedisset. Vide, quaeso, Tubero, ut, qui de meo facto non dubi- 25 tem, de Ligarii non audeam confiteri. Atque haec prop- terea de me dixi, ut mihi Tubero, quum de se eadem dice- rem, ignosceret : cujus ego industriae gloriaeque faveo vel propter propincj[uam cognationem, vel quod ejus ingenio studiisque delector, vel quod laudem adolescentis propinqui 30 existimo etiam ad meum aliquem fructum redundare. Sed hoc quaere : Quis putat esse crimen fuisse in Africa ? Nem- pe is, qui et ipse in eadem Africa esse voluit et prohibitum se a Ligario queritur et ccrte contra ipsum Caesarem est congrcssus armatus. Quid enim tuus ille, Tubero, destric- o5 tus in acie Pharsalica gladius agebat ? cujus latus ille mu- cro petebat ? qui sensus erat arraorum tuorum ? quae tua PRO Q. LIGARIO ORATIO. 97 mens, ocuii, manus, ardor animi ? Quid cupiebas ? quid optabas ? Nimis ui-geo, commoveri videtur adolescens — ad me revertar. lisdem in armis fui. IV. Quid autem aliud egimus, Tubero, nisi ut, quod hie potest, nos possemus ? Quorum igitur impunitas, Caesar, 5 tuae clementiae laus est, eorum ipsorum ad crudelitatem te acuet oratio? Atque in hac causa nonnihil equidem, Tubero, etiam tuam, sed multo magis patris tui prudentiam desidero, quod homo quura ingenio turn etiam doctrina ex- cellens, genus hoc causae quod esset, non viderit; nam si 10 vidisset, quovis profecto quam isto modo a te agi maluisset. Arguis fatentem ; non est satis : accusas eum, qui cau- sam habet aut, ut ego dico, meliorem quam tu, aut, ut tu vis, parem. Haec admirabilia, sed prodigii simile est quod dicam. Non habet earn vim ista accusatio, ut Q. Ligarius 15 condemnetur, sed ut necetur. Hoc egit civis Roraanus ante te nemo : externi isti mores, usque ad sanguinem in- citari odio, aut levium Graecorum aut immanium barbaro- rum. Nam quid agis aliud ? Romae ne sit ? ut domo ca- reat ? ne cum optimis fratribus, ne cum hoc T. Broccho 20 avunculo, ne cum ejus filio, consobrino suo, ne nobiscum vivat? ne sit in patria? Num est? num potest magis carere his omnibus quam caret ? Italia prohibetur, exsu- lat. Non tu ergo hunc patria privare, qua caret, sed vita vis. At istud ne apud eum quidem dictatorem, qui omnes 25 quo3 oderat morte multabat, quisquam egit isto modo. Ipse jubebat occidi nullo postulante, praemiis etiam invita- bat ; quae tamen crudelitas ab hoc eodem aliquot annis post, quem tu nunc crudelem esse \ds, vindicata est. V. Ego vero istud non postulo, inquies. Ita meher- 30 cule existimo, Tubero ; novi enim te, novi patrera, novi domum nomenque vestrum ; studia generis ac familiae ves- trae virtutis, humanitatis, doctrinae, plurimarum artium atque optimarum nota raihi sunt omnia. Itaque certo scio vos non petere sanguinem, sed parum attenditis; res enim 35 eo spectat, ut ea poena, in qua adhuc Q. Ligarius est, non 98 PRO Q, LIGARIO OSATIO. videamini esse contenti. Quae est igitur alia praeter mor- tem ? Si enim est in exsilio, sicuti est, quid amplius postu- latis ? An ne ignoscatur ? Hoc vero multo acerbius mul- toque ect durius. Quod nos petimus precibus, lacrimis, 5 strati ad pedes, non tarn nostrae causae fidentes quam liujus humanitati, id ne impetremus oppugnabis et in nostrum fletum irrumpes et nos jacentes ad pedes supplicum voce prohibebis ? Si, quum hoc domi faceremus, quod et feci- mus et, ut spero, non frustra fecimus, tu repente irruisses 10 et clamare coepisses : " Caesar, cave ignoscas, cave te fra- trum pro fratris salute obsecrantium misereat," nonne om- nem humanitatem exuisses ? Quanto hoc durius, quod nos domi petimus, id te in foro oppugnare et in tali miseria multorum perfugium misericordiae tollere ! 15 Dicam plane, Caesar, quod sentio. Si in hac tanta tua fortuna lenitas tanta non esset, quam tu per te, per te, in- quam, obtines — intelligo quid loquar — acerbissimo iuctu redundaret ista victoria. Quam multi enim essent de vic- toribus, qui te crudelem esse vellent, quum etiam de victis 20 reperiantur ! quam multi, qui quum a te ignosci nemini vel- lent, impedirent clementiam tuam, quum etiam hi, quibus ipse ignovisti, nolint te esse in alios misericordem ! Quod si probare Caesari possemus, in Africa Ligarium omnino non fuisse, si honesto et misericordi mendacio saluti civi 25 calamitoso esse vellemus, tamen hominis non esset in tanto discrimine et periculo civis refellere et redarguere nostrum mendacium, et, si esset alicujus, ejus certe non esset, qui in eadem causa et fortuna fuisset. Sed tamen aliud est errare Caesarem nolle, aliud nolle misereri. Tunc diceres : 30 " Caesar, cave credas ; fuit in Africa, tulit arma contra te." Nunc quid dicis ? " Cave ignoscas." Haec nee hominis nee ad hominem vox est, qua qui apud te, C. Caesar, utitur, suam citius abjiciet humanitatem quam extorquebit tuam. VI. Ac primus aditus et postulatio Tuberonis haec, ut 35 opinor, fuit, velle se de Q. Ligarii scelere dicere. Non du- bito quin admiratus sis, vel quod de nullo alio, vel quod is, PKO Q. LIGARIO ORATIO. ,99 qui in eadem causa fuisset, vel quidnam novi afferret. Sce- lus tu illud vocas, Tubero ? Cur ? Isto enim nomine ilia adhuc causa caruit. Alii errorem appellant, alii timorem ; qui durius, spem, cupiditatem, odium, pertinaciam ; qui gravissime, temeritatem ; scelus praeter te adhuc nemo. 5 Ac mihi quidem, si proprium et verum nomen nostri mali quaeritur, fatalis quaedam calamitas incidisse videtur ct improvidas hominum mentes occupavisse, ut nemo mirari debeat humana consilia divina necessitate esse superata. Liceat esse miseros ; quam.quam hoc victore esse non possu- 10 mus, sed non loquor de nobis, de illis loquor, qui occiderunt. Fuerint cupidi, fuerint irati, fuerint pertinaces, sceleris vero crimine, furoris, parricidii liceat Cn. Pompeio mortuo, liceat multis aliis carere. Quando hoc quisquam ex te, Caesar, audivit, aut tua quid aliud arma voluerunt nisi a te con- 15 tumeliam propulsare ? Quid egit tuus invictus exercitus, nisi ut suum jus tueretur et dignitatem tuam? Quid? tu quum pacem esse cupiebas, idne agebas ut tibi cum scele- ratis, an ut cum bonis civibus conveniret ? Mihi vero, Caesar, tua in me maxima merita tanta certe 20 non viderentur, si me ut sceleratum a te conservatum puta- rem. Quo modo autem tu de re publica bene meritus esses, quum tot sceleratos incolumi dignitate esse voluisses ? Se- cessionem tu illam existimavisti, Caesar, initio, non bellum, neque hostile odium, sed civile discidium, utrisque cupien- 25 tibus rem publicam salvam, sed partim consiliis, partim studiis a communi utilitate aberrantibus. Principum dig- nitas erat paene par, non par fortasse eorum, qui sequeban- tur ; causa turn dubia, quod erat aliquid in utraque parte, quod probari posset ; nunc melior ea judicanda est, quam 30 etiam dii adjuverunt. Cognita vero dementia tua quis non eam victoriam probet, in qua occiderit nemo nisi armatus ? VII. Sed, ut omittam communem causam, veniamus ad nostram. Utrum tandem existimas facilius fuisse, Tubero, Ligarium ex Africa exire an vos in Africam non venire ? 35 " Poteramusne," inquies, " quum senatus censuisset?" Si 100 ^^0 Q. LIGARIO ORATIO. me coRSulis, nullo modo ; sed tamen Ligarium senatus idem legaverat. Atque ille eo tempore paruit, quum parere senatui necesse erat : vos tunc paruistis, quum paruit nemo qui noluit. Reprehendo igitur ? Minirae vero ; neque 5 enim licuit aliter vestro generi, nomini, familiae, disciplinae. Sed hoc non concedo, ut, quibus rebus gloriemini in vobis, easdem in aliis repreliendatis. Tuberonis sors conjecta est ex senatus consulto, quum ipse non adesset, morbo etiam impediretur ; statu erat excusare. Haec ego novi propter 10 omnes necessitudines, quae mihi sunt cum L. Tuberone : domi una eruditi, militiae contubernales, post affines, in omni denique vita familiares ; magnum etiam vinculum, quod iisdem studiis semper usi sumus. Scio igitur Tubero- nem domi manere voluisse ; sed ita quidam agebat, ita rei 15 publicae sanctissimum nomen opponebat, ut, etiam si aliter sentiret, verborum tamen ipsorum pondus sustinere non posset. Cessit auctoritati amplissimi viri vel potius paruit. Una est profectus cum iis, quorum erat una causa. Tar- dius iter fecit, itaque in Africam venit jam occupatam. 20 Hinc in Ligarium crimen oritur vel ira potius. Nam si cri- men est voluisse, non minus magnum est, vos Africam, arcem omnium provinciarum, natam ad bellum c(mtra banc urbem gerendum, obtinere voluisse quam aliquem se malu- isse. Atque is tamen aliquis Ligarius non fuit. Varus 25 imperium se habere dicebat ; fasces certe habebat. Sed quoquo modo illud se habet, haec querela vestra quid valet ? " Recepti in provinciam non sumus." Quid, si essetis ? Caesarine cam tradituri fuistis an contra Caesarem reten- turi? 30 VIII. Vide, quid licentiae, Caesar, nobis tua liberalitas det vel potius audaciae. Si rcsponderit Tubero, Africam, quo senatus eum sorsque miserat, tibi patrem suum tradi- turum fuisse, non dubitabo apud ipsum te, cujus id eum facere interfuit, gravissimis verbis ejus consilium reprehen- S5 dere. Non enim, si tibi ea res grata fuisset, esset etiam probata. Sed jam hoc totum omitto, non tam ne offendam PRO Q. LIGARIO ORATIO. 101 tuas patientissiraas aures, quam ne Tubero, quod nunquam cogitavit, facturus fuisse videatur. Veniebatis igitiir in Africam, provinciam unam ex omnibus liuic victoriae maxi- me infestam, in qua erat rex potentissimus inimicus liuic causae, aliena voluntas conventus firmi atque magni. Quae- 5 ro : Quid facturi fuistis ? Quamquam, quid factui'i fueri- tis, dubitem, quum videam, quid feceritis ? Probibiti estis in provincia vestra pedem ponere, et prohibiti summa cum injuria. Quo modo id tulistis ? acceptae injuriae querelam ad quern detulistis ? Nempe ad eum, cujus auctoritatem 10 secuti in societatem belli veneratis. Quod si Caesaris causa in provinciam veniebatis, ad eum profecto exclusi provincia venissetis. Venistis ad Pompeium. Quae est ergo apud Caesarem querela, quum eum accusetis, a quo queramini prohibitos esse vos contra Caesarem gerere bellum ? At- 15 que in hoc quidera vel cum mendacio, si vultis, gloriemini per me licet, vos provinciam fuisse Caesari tradituros. Etiam si a Varo et a quibusdam aliis prohibiti estis, ego tamen confitebor culpam esse Ligarii, qui vos tantae laudis occasione privaverit. 20 IX. Sed vide, quaeso, Caesar, constantiam ornatissimi vir^, Tuberonis, quam ego, quamvis ipse probarem, ut probo, tamen non commemorarem, nisi a te cognovissem in primis eam virtutem solere laudari. Quae fuit igitur unquam in uUo homine tanta constantia ? Constantiam dico ? nescio 25 an melius patientiam possim dicere. Quotus enim istud quisque fecisset, ut, a quibus partibus in dissensione civili non esset receptus, esset etiam cum crudelitate rejectus, ad eos ipsos rediret ? Magni cujusdam animi atque ejus viri est, quern de suscepta causa propositaque sententia nulla SO contumelia, nulla vis, nullum periculum possit depellere. Ut enim cetera paria Tuberoni cum Varo fuissent, honos, nobilitas, splendor, ingenium, quae nequaquam fuerunt, hoc certe praecipuum Tuberonis fuit, quod justo cum imperio ex senatus consulto in provinciam suam venerat. Hinc S5 probibitus non ad Caesarem, ne iratus, non domum, ne 102 ^^0 Q. LIGARIO OEATIO. iners, noii in aliquam regionem, ne condemnare causam illam, quam secutus erat, videretur : in Macedoniam ad Cn. Pompeii castra venit, in earn ipsam causam, a qua erat re- jectus injuria. Quid ? quum ista res nihil commovisset ejus 5 animum, ad quern veneratis, languidiore, credo, studio in causa fuistis ; tantummodo in praesidiis eratis, animi vero a causa abhorrebant : an, ut fit in civilibus bellis — nee in vobis magis quam in reliquis, omnes enim vincendi studio tenebamur. Pacis equidem semper auctor fui, sed turn 10 sero ; erat enim amentis, quum aciem videres, pacem cogi- tare. — Omnes, inquam, vincere volebamus, tu certe prae- cipue, qui in eum locum veneras, ubi tibi esset pereundum, nisi vicisses. Quamquam, ut nunc se res habet, non dubito quin banc salutem anteponas illi victoriae. 15 X. Haec ego non dicerem, Tubero, si aut vos constantiae vestrae aut Caesarem beneficii sui paeniteret. Nunc quaero, utrum vestras injurias an rei publicae persequamini. Si rei publicae, quid de vestra in ilia causa perseverantia respon- debitis ? Si vestras, videte ne erretis, qui Caesarem vestris 20 inimicis iratum fore putetis, quum ignoverit suis. Itaque num tibi videor in causa Ligarii esse occupatus ? num de ejus facto dicere ? Quidquid dixi, a,d unam sum- mam referri volo vel bumanitatis vel clementiae vel miseri- cordiae. Causas, Caesar, egi multas equidem tecum, dum 25 te in foro tenuit ratio lionorum tuorum, certe nunquam hoc modo : " Ignoscite, judices : erravit, lapsus est, non puta- vit ; si unquam posthac." Ad parentem sic agi solet, ad judices : " Non fecit, non cogitavit ; falsi testes, fictum crimen." Die te, Caesar, de facto Ligarii judicem esse ; SO quibus in praesidiis fuerit, quaere : taceo, ne haec quidem colligo, quae fortasse valercnt etiam apud judicem : " Lega- tus ante bellum profectus, relictus in pace, bello oppressus, in CO ipso non acerbus, jam est totus animo ac studio tuus." Ad judicem sic agi solet, sed ego apud parentem loquor : «5 " Erravit, temere fecit, paenitet ; ad clementiam tuam con- fugio, delicti veniam peto, ut ignoscatur oro." Si neiqo PRO Q. LIGARIO ORATIO. 103 impetra,^dt, arroganter ; si plurimi, tu idem fer opem, qui spem dedisti. An sperandi Ligario causa non sit, quum mihi apud te locus sit etiam pro altero deprecandi ? Quam- quam nee in bac oratione spes est posita causae nee in eorura studiis, qui a te pro Ligario petunt, tui necessarii. 5 XI. Vidi enim et cognovi, quid maxime spectares, quum pro alicujus salute multi laborarent : causas apud te rogan- tium gratiosiores esse quam vultus, neque te spectare, quam tuus esset necessarius is, qui te oraret, sed quam illius, pro quo laboraret. Itaque tribuis tu quidem tuis ita multa, ut 10 milii beatiores illi videantur interdum, qui tua liberalitate fruuntur, quam tu ipse, qui illis tam multa concedas ; sed video tamen apud te causas, ut dixi, valere plus quam preces, ab iisque te moveri maxime, quorum justissimum videas dolorem in petendo. 15 In Q. Ligario conservando multi s tu quidem gratum facies necessariis tuis, sed hoc, quaeso, considera, quod soles. Possum fortissimos viros, Sabinos, tibi probatissimos, totumque agrum Sabinum, florem Italiae ac robur rei pub- licae, proponere ; nosti optimos homines. Animadverte 20 horum omnium maestitiam et dolorem : hujus T. Brocchi, de quo non dubito quid existimes, lacrimas squaloremque ipsius et filii vides. Quid de fratribus dicam ? Noli, Cae- sar, putare de unius capite nos agere : aut tres tibi Ligarii retinendi in civitate sunt aut tres ex civitate exterrainandi. 25 Nam quodvis exsilium his est optatius quam patria, quam domus, quam dii penates, uno illo exsulante. Si fraterue, si pie, si cum dolore faciunt, moveant te horum lacrimae, moveat pietas, moveat germanitas ; valeat tua vox ilia, quae vicit. Te enim dicere audiebamus, nos omnes adversaries 30 putare, nisi qui nobiscum essent, te omnes, qui contra te non essent, tuos. Videsne igitur hunc splendorem omnium, banc Brocchorum domum, Imnc L. Marcium, C. Caesetium, L. Coriidium, hos omnes equites Romanes, qui adsunt veste mutata, non solum notes tibi, verum etiam probates viros, 35 qui tecum fuerunt ? Atque his irascebamur, hos require- 104 PRO Q. LIGARIO ORATIO. bamuSj his nonnulli etiam minabantur. Conserva igitur tuis suos, ut, quem ad modum cetera, quae dicta sunt a te, sic hoc verissimum reperiatur* XII. Quod si penitus perspicere posses concordiam Li- 5 gariorum, omnes fratres tecum judicares fuisse. An potest quisquam dubitare quin, si Q. Ligarius in Italia esse potu- isset, in eadem sententia fuerit futurus, in qua fratres fue- runt ? Quis est qui horum consensum conspirantem et paene conflatum in hac prope aequalitate fraterna noverit, 10 qui hoc non sentiat, quidvis prius futurum fuisse, quam ut hi fratres diversas sententias fortunasque sequerentur? Voluntate igitur omnes tecum fuerunt, tempestate abreptus est unus : qui si consilio id fecisset, esset eorum sirailis, quos tu tamen salvos esse vohiisti. Sed ierit ad bellum, 15 dissenserit non a te solum, verum etiam a fratribus : hi te orant tui. Equidem, quum tuis omnibus uegotiis interes- sem, memoria teneo, qualis T. Ligarius quaestor urbanus fuerit erga te et dignitatem tuam. Sed parum est me hoc meminisse ; spero etiam te, qui oblivisci nihil soles nisi 20 injurias, quoniam hoc est animi, quoniam etiam ingenii tui, te aliquid de hujus illo quaestorio officio, etiam de aliis qui- busdam quaestoribus reminiscentem, recordari. Hie igitur T. Ligarius, qui tum nihil egit aliud — neque enim haec divinabat — nisi ut tui eum studiosum et bonum virum judi- 25 cares, nunc a te supplex fratris salutem petit. Quam hujus admonitus officio quum utrisque his dederis, tres fratres optimos et integerrim.os non solum sibi ipsos neque his tot ac talibus viris neque nobis necessariis suis, sed etiam rei publicae condonavcris. 30 Fac igitur, quod do hominc nobilissimo et clarissimo fecisti nuper in curia, nunc idem in foro de optimis et huic omni frequentiae probatissimis fratribus. Ut concessisti ilium senatui, sic da hunc populo, cujus voluntatem caris- simam semper habuisti, ct, si illo dies tibi gloriosissimus, 35 populo Romano gratissirnus fuit, noli, obsecro, dubitare, C. Caesar, similem illi gloriae laudem quam saepissime r^O Q. LIGAEIO ORATIO. 1^ ; quaerere. Nihil est tam populare quam bonitas, nulla de virtutibus tuis plurimis nee admirabilior nee gratior miseri- cordia est. Homines enim ad deos nulla re propius acce- . dunt quam salutem hominibus dando. Nihil habet nee for- 1 tuna tua majus, quam ut possis, nee natura melius, quam 5 iut Telis servare quam plurimos. Longiorem orationem ■ causa forsitan postularit, tua certe natura breviorem. Quare, ; quum utilius esse arbitrer te ipsum quam me aut quem.quam loqui tecum, finem jam faciam : tantum te admonebo, si illi absenti salutem dederis, praescntibus his omnibus da- 10 ' turum. M. TULLII CICERONIS PEO REGE DEIOTARO OEATIO AD CAESAEEM. I. QuuM in omnibus causis gravioribus, C. Caesar, initio dicendi commoveri soleam vebementius, quam videtur vel usus vel aetas mea postulare, tuin in hac causa ita me multa perturbant, ut, quantum mea fides studii mihi afferat 5 ad salutem regis Deiotari defendendam, tantum lacultatis timor detrabat. Primum dico pro capite fortunisque regis, quod ipsum etsi non iniquum est in tuo dumtaxat periculo, tamen est ita inusitatum regem reum capitis esse, ut ante hoc tempus non sit auditum. Deinde eum regem, quem 10 ornare antea cuncto cum senatu solebam pro perpetuis ejus in nostram rem publicam meritis, nunc contra atrocissimum crimen cogor defendere. Accedit ut accusa,torum alterius crudelitate, alterius indignitate conturber. Crudelem Cas- torem, ne dicam sceleratum et impium, qui nepos avum in 15 capitis discrimen adduxerit adolescentiaeque suae terrorem intulerit ei, cujus senectutem tueri et tegere debebat, com- mendationeraque ineuntis aetatis ab impietate et scelere duxerit ; avi servum corruptum praemiis ad accusandura dominum impulerit, a legatorum pedibus abduxerit. Fugi- 20 ti\T autem dominum accusantis, et dominum absentem et dominum amicissimum nostrae rei publicae, quum os vide PRO REGE DEIOTARO ORATIO. 107 bam, quum verba audiebam, non tam aiSictam regiam con- dicionefti dolebam quam de fortunis communibus extimesee- bam. Nam quum mxOre majorum de servo in dominum ne tormentis quidem quaeri liceat, in qua quaestione dolor elicere veram vocem possit etiam ab invito, exortus est ser- 5 vus, qui, quem in eculeo appellare non posset, eum accuset solutus. II. Perturbat me, C. Caesar, etiam illud interdum, quod tamen, quum te penitus recognovi, timere desino ; re enim iniquum est, sed tua sapientia fit aequissimum. Nam dicere 10 apud eum de facinore, contra cujus vitam consilium facino- ris inisse arguare, quum per se ipsum consideres, grave est ; nemo enim fere est, qui sui periculi judex non sibi se aequiorem quam reo praebeat : sed tua, Caesar, praestans singularisque natura hunc mihi metum minuit. Non enim 15 tam timeo, quid tu de rege Deiotaro, quam intelligo, quid de te ceteros velis judicare. Ivloveor etiam loci ipsius inso- lentia, quod tantam causam, quanta nulla unquam in dis- ceptatione versata est, dico intra domesticos parietes, dico extra conventum et earn frequentiam, in qua oratorum studia 20 niti solent : in tuis oculis, in tuo ore vultuque acquiesco, te unum intueor, ad te unum omnis mea spectat oratio : quae mihi ad spem obtinendae veritatis gravissima sunt, ad motum animi et ad omnem impetum dicendi contentionem- que leviora. 25 Haac enim causam, C. Caesar, si in foro dicerem, eoaem Jiudiente ct disceptante te, quantam mihi alacritatem populi Romaiii concursus afferret ! Quis enim civis ei regi non faveret, cujus omnem aetatem in populi Romani bellis con- sumptam esse meminisset ? Spectarem curiam, intuerer 30 forum, caelum denique testarer ipsum. Sic, quum et dco- rum immortalium et populi Romani et senatus beneficia in regem Deiotarum recordarer, nullo modo mihi deesse posset oratio. Quae quoniam angustiora parietes faciunt actioque maximae causae debilitatur loco, tuum est, Caesar, qui pro 35 multis saepe dixisti, quid mihi nunc animi sit, ad te ipsum 108 PRO REGE DEIOTARO ORATIO. referre, quo facilius quum aequitas tua, turn audiendi dili- gentia miriuat banc perturbationem meam. Sed antequam de accusatione ipsa dico, de accusatorum spe pauca dicam : qui quum videantur nee ingenio nee usu 5 atque exercitatione rerum valere, tamen ad banc causam non sine aliqua spe et cogitation e venerunt. III. Iratum te regi Deiotaro fuisse non erant nescii ; affectum ilium quibusdam incommodis et detrimentis prop- ter oifensionem animi tui meminerant ; teque quum huic 10 iratum, turn sibi amicum esse cognoverant ; quumque apud ipsum te de tuo periculo dicerent, fore putabant ut in exul- cerato animo facile fictum crimen insideret. Quam ob rem hoe nos primum metu, Caesar, per fidem et constantiam et clementiam tuam libera, ne residere in te ullam partem ira- 15 cundiae suspicemur. Per dexteram istam te oro, quam regi Deiotaro liospes liospiti porrexisti, istam, inquam, dexteram, non tam in bellis neque in proeliis quam in promissis et fide firmiorem. Tu illius domuin inire, tu vetus hospitium reno- vare voluisti ; te ejus dii penates acceperunt, te amicum. et 20 placatum Deictari regis arae focique viderunt. Quum facile orari, Caesar, tum semel exorari soles* Nemo unquam te placavit inimicus, qui ullas resedisse in te simultatis reliquias senserit. Quamquam cui sunt inau- ditae cum Deiotaro querelae tuae ? Nunquam tu ilium 25 aceusavisti ut hostem, sed ut amicum officio parum functum, quod propensior in Cn. Pompeii amicitiam fuisset quam in tuam ; cui tamen ipsi rei veniam te -daturum fuisse dicebas, si tum auxilia Pompeio vel si etiam filium misisset, ipse aetatis excusatione usus esset. Ita quum maximis eum 30 rebus liberares, perparvam amicitiae culpam reiinquebas. Itaque non solum in eum non animadvertisti, sed omni metu IJberavisti, hospitem agnovisti, regem reliquisti. Neque enim ille odio tui progressus, sed errore communi lapsus est. Is rex, quem senatus hoc nomine saepe honorificentis- 85 simis decretis appellavisset quique ilium ordinem ab adoles- centia gravissimum panctissiraumque duxisset, iisdem rebus PRO REGE DEIOTARO ORATIO. 109 est perturbatus, homo longinquus et alienigena, quibus nos in media re publica nati semperque versati. IV. Quum audiret senatus consentientis auctoritate arma sumpta, consulibus, praetoribus, tribunis plebis, nobis im- peratoribus rem publicam defendendam datam, movebatur 6 animo, et vir huic imperio amicissimus de salute populi Ro- mani extimescebat, in qua etiam suam esse inclusam vide- bat. In summo tamen timore quiescendum sibi esse arbi- trabatur. Maxime vero perturbatus est, ut audivit consules ex Italia profugisse omnesque consulares — sic enim ei nun- lo tiabatur — cunctum senatum, totam Italiam esse effusam ; talibus enim nuntiis et fumoribus patebat ad orientem via nee ulli veri subsequebantur. Nihil ille de condicionibus tuis, nihil de studio concordiae et pacis, nihil de conspira- tione audiebat certorum hominum contra dignitatem tuam. 15 Quae quum ita essent, tamen usque eo se tenuit, quoad a Cn. Pompeio ad eum legati litteraeque venerunt. Ignosce, ignosce, Caesar, si ejus viri auctoritati rex Deiotarus cessit, quem nos omnes secuti sumus ; in quem quum dii atque homines omnia ornamenta congessissent, 20 turn tu ipse plurima et maxima. Neque enim, si tuae res gestae ceterorum laudibus obscuritatem attulerunt, idcirco Cn. Pompeii memoriam amisimus. Quantum nomen ejus fuerit, quantae opes, quanta in omni genere bellorum glo- ria, quanti honores populi Romani, quanti senatus, quan- 25 ti tui, quis ignorat ? Tanto ille superiores vicerat gloria, quanto tu omnibus praestitisti. Itaque Cn. Pompeii bella, victorias, triumphos, consulatus admirantes numerabamus, tuos enumerare non possumus. V. Ad eum igitur rex Deiotarus venit hoc misero fatali- 30 que bello, quem antea justis hostilibusque bellis adjuverat, quocum erat non hospitio solum, verum etiam familiaritate conjunctus, et venit vel rogatus ut amicus, vel arcessitus ut socius, vel evocatus ut is, qui senatui parere didicisset ; postremo venit ut ad fugientem, non ut ad insequentem, id 35 est ad periculi, non ad victoriae societatem. Itaque Phar- 110 PRO EEGE DEIOTARO ORATIO. salico proelio facto a Pompeio discessit, spem infinitairix persequi noluit ; vel officio, si quid debuerat, vel errori, si- quid nescierat, satis factum esse duxit : domum se contulit teque Alexandrinum bellum gerente utilitatibus tuis paruit. 5 Ille exercitum Cn. Domitii, amplissimi viri, suis tectis et copiis sustentavit ; ille Ephesum ad eum, quern tu ex tuis fidelissimum et j)robatissimum omnibus delegisti, pecuniam misit ; ille iterum, ille tertio auctionibus factis pecuniam dedit, qua ad bellum uterere ; ille corpus suum periculo 10 objecit tecumque in acie contra Pharnacem fuit tuumque hostem esse duxit suum. Quae quidem a te in eam partem accepta sunt, Caesar, ut eum ampiissimo regis lionore et nomine affeceris. Is igitur, non modo a te periculo liberatus, sed etiam 15 honore ampiissimo ornatus, arguitur domi te suae interficere voluisse : quod tu, nisi eum furiosissimum judicas, profecto suspicari non potes. Ut enim omittam, cujus tanti sceleris fuerit in conspectu deorum penatium necare hospitem, cujus tantae importunitatis omnium gentium atque omnis memo- 20 riae clarissimum lumen exstinguere, cujus tantae ferocitatis victorem orbis terrarum non extimescere, cujus tam inhu- mani et ingrati animi, a quo rex appellatus esset, in eo tyrannum inveniri : ut haec omittam, cujus tanti furoris fuit omnes reges, quorum multi erant finitimi, omnes liberos 25 populos, omnes socios, omnes provincias, omnia denique omnium arma contra se unum excitare ! Quonam ille modo cum regno, cum domo, cum conjuge, cum carissimo filio distractus esset, tanto scelere non modo perfecto, sed etiam cogitato ! SO VI. At, credo, haec homo inconsultus et temerarius non videbat. Quis consideratior illo ? quis tectior ? quis pru- dentior ? Quamquam hoc loco Deiotarum non tam ingenio et prudentia quam fide et religione vitae defendendum puto. Nota tibi est hominis probitas, C. Caesar, noti mores, nota 35 constantia. Cui porro, qui modo populi Romani nomen audivit,- Deiotari integritas, gravitas, virtus, fides non au- PRO EEGE DEIOTAEO ORATIO. HI dita est ? Quod igitur facinus nee in hominem impruden- tem caderet propter metum praesentis exitii, nee in facino- rosum, nisi esset idem amentissimus, id vos et a viro optimo et ab homine minime stulto cogitatum esse confingitis ? At quam non modo non credibiliter, sed ne suspiciose qui- 5 dem ! " Quum," inquit, " in castellum Peium venisses et domum regis, hospitis tui, devertisses, locus erat quidam, in quo erant ea composita, quibus te rex munerare constitu- erat. Hue te e balneo, priusquam accumberes, ducere volebat ; erant enim armati, qui te interficerent, in eo ipso 10 loco coUocati." En crimen, en causa, cur regem fagiti^ois, dominum servus accuset ! Ego mehercules, Caesar, initio, quum est ad me ista causa delata, Phidippum medicuni, servum regium, qui cum legatis missus esset, ab isto adolescente esse corruptum, hac sum suspicione percussus : 15 " Medicum indicem subornavit ; finget videlicet aliquod cri- men veneni." Etsi a veritate longe, tamen a consuetudine criminandi non multum res abhorrebat. Quid ait medicus ? Nihil de veneno. At id fieri potuit primum occultius in potione, in cibo ; deinde etiam impu- 20 nius fit, quod quum est factum, negari potest. Si palam te interemisset, omnium in se gentium non solum odia, sed etiam arma convertisset ; si veneno, Jovis ille quidem hos- pitalis numen nunquam celare potuisset, homines fortasse celasset. Quod igitur et conari occultius et efficere cautius 25 potuit, id tibi, et medico callido et servo, ut putabat, fideli, non credidit ; de armis, de ferro, de insidiis celare te noluit ? At quam festive crimen contexitur ! " Tua te," inquit, " eadera quae semper fortuna servavit : negavisti turn te inspicere velle." 30 VII. Quid postea ? An Deiotarus re illo tempore non perfecta eontinuo dimisit exercitum ? Nullus erat alius insidiandi locus ? At eodem te, quum cenavisses, reditu- rum dixeras, itaque fecisti. Horam unam aut duas eodem loco armatos, ut collocati fuerant, retinere magnum fuit ? 35 Quum in convivio comiter et jucunde fuisses, turn illuc isti. 112 PRO REGE DEIOTARO ORATIO. ut dixeras. Quo in loco Deiotarum talem erga te cogno- visti, qualis rex Attains in P. Africanum fuit, cui magnifi- centissima dona, ut scriptum legimus, usque ad Numantiara misit ex Asia, quae Africanus inspectante exercitu accepit. 5 Quod quuin praesens Deiotarus regio et animo et more fe- cisset, tu in cubiculum discessisti. Obsecro, Caesar, repete illius temporis memoriam, pone ilium ante oculos diem, vultus hominum te intuentium atque admirantium recordare. Num quae trepidatio ? num qui 10 tumultus ? num quid nisi moderate, nisi quietc, nisi ex hominis gravissimi et sanctissimi disciplina ? Quid igitur causae excogitari potest, cur te lotum voluerit, cenatura noluerit occidere ? " In posterum," inquit, " diem distulit, ut, quum in castellum Blucium ventum esset, ibi cogitata 15 perficeret." Non video causam mutandi loci, sed tamen acta res criminose est. " Quum," inquit, " vomere post cenam te velle dixisses, in balneum te ducere coeperunt ; ibi enim erant insidiae. At te ilia tua lortuna servavit : in cubiculo malle dixisti." Dii te perduint, fugitive ! ita 20 non modo nequam et improbus, sed etiam fatuus et amens es. Quid ? ille signa aenea in insidiis posuerat, quae e balneo in cubiculum transferri non possent ? Habes crimina insidiarum ; nihil enim dixit amplius. " Horum," inquit, " eram conscius." Quid turn ? Ita ille 25 demens erat, ut eum, quem conscium tanti sceleris haberet, a se dimitteret ? Romara etiam mitteret, ubi et inimicis- simum sciret esse nepotem suum et C. Caesarem, cui fecis- set insidias, praesertim quum is unus esset, qui posset de absente se indicare ? " Et fratres meos," inquit, " quod 30 erant conscii, in vincula conjecit." Quum igitur eos vin- ciret, quos secum habebat, te solutum Romam mittebat, qui eadem scires, quae illos scire dicis ? VIII. Reliqua pars accusationis duplex fuit : una, regem in speculis fuisse semper, quum a te animo esset alieno, 35 altera, exercitum eum contra te magnum comparasse. De exercitu dicam breviter, ut cetera. Nunquam eas copias PRO REGE DEIOTARO ORATIO. 113 rex Deiotarus habuit, quibus inferre bellum populo Romano posset, sed quibus fines suos ab excursionibus et latrociniis tueretur et imperatoribus nostris auxilia mitteret. Atque antea quidem majores copias alere poterat, nunc exiguas vix tueri potest. At misit ad Caecilium nescio quem, sed 5 eos, quos misit, quod ire noluerunt, in vincula conjecit. Non quaero, quam veri simile sit aut non habuisse regem quos mitteret, aut eos, quos misisset, non paruisse, aut, qui dicto audientes in tanta re non fuissent, eos vinctos potius quam necatos. Sed tamen quum ad Caecilium mittebat, 10 utrum causam illam victam esse nesciebat an Caecilium istum magnum fiominem putabat ? quem profecto is, qui optime nostros homines novit, vel quia non nosset, vel si nossefc, contemneret. Addit etiam illud, equites non op- timos misisse. Credo, Caesar, nihil ad tuum equitatum, 15 sed misit ex iis, quos habuit, electos. Ait nescio quem ex eo nuraero servum judicatum. Non arbitror, non audivi ; sed in eo, etiam si accidisset, culpam regis nuUam fuisse arbitrarer. IX. Alieno autem a te animo quo modo fuit ? Speravit, 20 credo, difficiles tibi Alexandriae fore exitus propter regio- num naturam et fluminis. At eo tempore ipso pecuniam dedit, exercitum aluit, ei, quem Asiae praefeceras, in nulla re defuit : tibi victori non solum ad hospitium, sed ad pericu- lum etiam atque ad aciem praesto fuit. Secutum est bel- 25 lum Africanum : graves de te rumores, qui etiam furiosum ilium Caecilium excitaverunt. Quo tum rex animo fuit ? qui auctionatus sit seseque spoliare maluerit quam tibi pe- cuniam non subministrare. At eo, inquit, tempore ipso Nicaeam Ephesumque mittebat, qui rumores Africanos ex- 30 ciperent et celeriter ad se referrent. Itaque quum esset ei nuntiatum Domitium naufragio perisse, te in castello cir- cumsederi, de Domitio dixit versum Graecum eadem sen- tentia, qua nos habemus Latinum : " Pereant araici, dum inimici una intercidant : " 35 quod ille, si esset tibi inimicissimus, nunquam tamen dixis- 114 PRO REGE DEIOTARO ORATIO. set ; ipse enim mansuetus, versus immanis. Qui autera Domitio poterat esse amicus, qui tibi esset inimicus ? Tibi porro inimicus cur esset, a quo quum vel interfici belli lege potuisset, regem et se et filium suum constitutes esse 5 meminisset ? Quid delude ? Furcifer quo progeditur ? Ait Lac laetitia Deiotarum elatum vino se obruisse in convivioque nudum saltavisse. Quae crux huic fugitivo potest satis sup- plicii afferre ? Deiotarum saltantem quisquam aut ebrium 10 vidit unquam ? Omnes in illo sunt regiae virtutes, quod te, Caesar, ignorare non arbitror, sed praecipue singularis et admiranda frugalitas ; etsi hoc verbo scio laudari regem non solere. Frugi hominem dici non multum liabet laudis in rege : fortem, justum, severum, gravem, magnanimum, lar- 15 gum, benefiCum, liberalem, hae sunt regiae laudes, ilia pri- vata est. Ut volet quisque, accipiat ; ego tamen frugalita- tem, id est modestiam et temperantiam, virtutem maximam judico. Haec in illo est ab ineunte aetate quum a cuncta x\sia, quum a magistratibus legatisque nostris, tum ab 20 equitibus Romanis, qui in Asia negotiati sunt, jDcrspecta et cognita. Multis ille quidem gradibus officiorum erga rem publicam ncstram ad hoc regium nomen ascendit ; sed ta- men quidquid a bellis populi Romani vacabat, cum homini- bus nostris consuetudines, amicitias, res rationesque junge- 25 bat, ut non solum tetrarches nobilis, sed etiam optimus pater familias et diligentissimus agricola et pecuarius habe- retur. Qui igitur adolescens, nondum tanta gloria prae- ditus, nihil unquam nisi severissime et gravissime fecerit, is ca existimatione eaque aetate saltavit ? 30 X. Imitari, Castor, potius avi mores disciplinamque de- bebas quam optimo et clarissimo viro fugitivi ore male dice- re. Quod si saltatorem avum habuisses neque eum virum, undo pudoris pudicitiaeque exempla peterentur, tamen hoc maledictum minime in illam aetatem conveniret. Quibus 35 ille studiis ab ineunte aetate se imbuerat, non saltandi, sed bene ut armis, optime ut cquis uterctur, ea tamen ilium PRO REGE DEIOTARO ORATIO. 115 cuncta jam exacta aetate defecerant. Itaque Deiotarum quum plures in equum sustulissent, quod liaerere in eo senex posset, admirari solebamus. Hie vero adoleseens, qui mens in Gilicia miles, in Graecia commilito fuit, quum in illo nostro exercitu equitaret cum suis delectis equitibus, 5 quos una cum eo ad Pompeium pater miserat, quos concur- sus facere solebat, quam se jactare, quam ostentare, quara nemini in ilia causa studio et cupiditate concedere ! Quum vero exercitu amisso ego, qui pacis semper auctor fui, post Pharsalicum proeliura suasor fuissem armorum non depo- 10 nendorum, sed abjiciendorum, hunc ad meam auctoritatem non potui adducere, quod et ipse ardebat studio illius belli et patri satis faciendum esse arbitrabatur, Felix ista do- mus, quae non impunitatem solum adepta sit, sed accusandi etiam liceritiam : calamitosus Deiotarus, qui quod in iisdem 15 castris fuerit, non modo apud te, sed etiam a suis accusetur ! Vos vestra secunda fortuna, Castor, non potestis sine pro- pinquorum calamitate esse contenti ? XI. Sint sane inimicitiae, quae esse non debebant — rex enim Deiotarus vestram familiam abjectam et obscuram e 20 tenebris in lucem evocavit : quis tuum patrem an tea, quis esset, quam cujus gener esset, audivit ? — sed quamvis in- grate et impie necessitudinis nomen repudiaretis, tamen inimicitias hominum more gerere poteratis, non ficto crimine insectari, non expetere vitam, non capitis arcessere. Esto, 25 concedatur haec quoque acerbitas et odii magnitudo : ade- one, ut omnia vitae salutisque communis atque etiam hu- manitatis jura violentur ? Servum sollicitare verbis, spe promissisque corrumpere, abducere domum, contra dominum armare, hoc est non uni propinquo, sed omnibus familiis 30 nefarium bellum indicere. Nam ista corruptela servi si non modo impunita fuerit, sed etiam a tanta auctoritate appro- bata, nulli parietes nostram salutem, nullae leges, nulla jura custodient. Ubi enim id, quod intus est atque nostrum, impune evolare potest contraque nos pugnarc, fit in domi- 35 natu scrvitus, in servitute dominatus. 116 PRO REGE DEIOTARO ORATIO. O tempora ! O mores ! Cn. Domitius ille, quern nos pueri consulem, censorem, pontificem maximum vidimus, quum tribunus plebis M. Scaurum, principem civitatis, in judicium populi vocavisset Scaurique servus ad eum clam 5 domum venisset et crimina in dominum delaturum se esse dixisset, prehendi hominem jussit ad Scauruitique deduci. Vide quid intersit, etsi inique Castorem cum Domitio com- pare ; sed tamen ille inimico servum remisit, tu ab avo ab- duxisti : ille incorruptum audire noluit, tu corrupisti ; ille 10 adjatorem servum contra dominum repudiavit, tu etiam accusatorem adhibuisti. At semel iste est corruptus a vobis. Nonne, quum esset productus et quum tecum fuisset, refugit ad legatos ? Non- ne ad hunc Cn. Doraitium venit ? Nonne audiente hoc Ser. 15 Sulpicio, clarissimo viro, qui turn casu apud Domitium cena- bat, et hoc T. Torquato, optimo adolescente, se a te corrup- tum, tuis promissis in fraudem impulsum esse confessus est ? XII. Quae est ista tam impotens, tam crudelis, tam im- moderata inhumanitas ? Idcirco in hanc urbem venisti, ut 20 hujus urbis jura et exempla corrumperes domesticaque im- manitate nostrae civitatis humanitatem inquinares ? At quam acute collecta crimina ! " Blesamius," inquit — ejus enim nomine, optimi viri nee tibi ignoti, male dice- bat tibi — " ad regem scribere solebat, te in invidia esse, 25 tj^rannum existimari, statua inter reges posita animos homi- num vehementer offenses, plaudi tibi non solere." Nonne intelligis, Caesar, ex urbanis malevolorum sermunculis haec ab istis esse collecta ? Blesamius tyrannum Caesarem scribe- ret ? Multorum enim capita civium viderat, multos jussu 30 Caesaris vexatos, verberatos, necatos, multas afiQictas et eversas domes, armatis militibus refertum forum. Quae semper in civili victoria sensimus, ea te victore non vidi- mus. Solus, inquam, es, C. Caesar, cujus in victoria ce- ciderit nemo nisi armatus. Et quem nos liberi, in summa 85 populi Romani libertate nati, non mode non tjrannum, sed etiam clcmentissimum in victoria ducem vidimus, is Blesa- PRO REGE DEIOTARO ORATIO. 117 mio, qui vivat in regno, tyrannus videri potest ? Nam de statua quis queritur, una praesertim, quum tarn multas videat ? Valde enim invidendum est ejus statuis, cujus tro- paeis non invidemus ! Nam si locus aifert invidiam, nullus locus est ad statuam quidem rostris clarion De plausu 5 autem quid respondeam ? qui nee desideratus unquam a te est et nonnunquam obstupefactis hominibus ipsa admira- tione compressus est et fortasse eo praetermissus, quia nihil vulgare te dignum videri potest. Xni. Nihil a me arbitror praeteritum, sed aliquid ad 10 extremum causae reservatum. Id autem quid est ? Te ut plane Deiotaro reconciliet oratio mea. Non enim jam metuo ne tu illi succenseas, illud vereor ne tibi ilium succen- sere aliquid suspicere : quod abest longissime, mihi crede, Caesar. Quid enim retineat per te meminit, non quid amise- 15 rit, neque se a te multatum arbitratur, sed, quum existi- mares multis tibi multa esse tribuenda, quo minus a se, qui in altera parte fuisset, ea sumeres non recusavit. Etenim si Antiochus Magnus ille, rex Asiae, quum posteaquam a L. Scipione devictus est, Tauro tenus regnare jussus esset 20 omnemque hanc Asiara, quae est nunc nostra provincia, amisisset, dicere est solitus benigne sibi a populo Romano esse factum, quod nimis magna procuratione liberatus modi- cis regni terminis uteretur, potest multo facilius se Deiota- rus consolari. Hie enim furoris multam sustulerat, hie 25 crroris. Omnia tu Deiotaro, Caesar, tribuisti, quum et ipsi et filio nomen regium concessisti. Hoc nomine retento at- que servato nullum beneficium populi Romani, nullum ju- dicium de se senatus imminutum putat. Magno animo et erecto est, nee unquam succumbet inimicis, ne fortunae 30 quidem. Multa se arbitratur et peperisse ante factis et ha- bere in animo atque virtute, quae nullo modo possit amit- tere. Quae enim fortuna aut quis casus aut quae tanta possit injuria omnium imperatorum de Deiotaro decreta delere ? Ab omnibus enim est ornatus, qui, posteaquam 35 in castris esse potuit per aetatem, in Asia, Cappadocia, 118 PRO REGE DEIOTARO ORATIO. Ponto, Cilicia, Syria bella gesserunt. Senatus vero judicia de illo tam multa tamque honorifica, quae publicis.populi, Romani litteris monximentisque consign ata sunt, quae un- quam vetustas obruet aut quae tanta delebit oblivio ? Quid 5 de virtute ejus dicam ? de magnitudine animi, gravitate, constantia ? quae omnes docti atque sapientes summa, qui- dam etiam sola bona esse dixerunt, bisque non modo ad bene, sed etiam ad beate vivendum contentam esse virtu- tem. Haec ille reputans et dies noctesque cogitans non 10 modo tibi non succenset — esset enim non solum ingratus, sed etiam aniens — verum omnem tranquillitatem et quietem senectutis acceptam refert clementiae tuae. XIY. Quo quidem animo quum antea fuit, turn non du- bito quin tuis litteris, quarum exemplum legi, quas ad cum 15 Tarracone huic Blesamio dedisti, se magis etiam erexerit ab omnique sollicitudine abstraxerit. Jubes enim eum bene sperare et bono esse animo, quod scio te non frustra scribere solere. Memini enim iisdem fere verbis ad me te scribere meque tuis litteris bene sperare non frustra esse jussum. 20 Laboro equidem regis Deiotari causa, quocum mihi ami- citiam res publica conciliavit, bospitium voluntas utriusque conjunxit, familiaritatem consuetudo attulit, summam vero necessitudinem magna ejus officia in me et in exercitum meum efFecerunt : sed quum de illo laboro, tum de multis 25 ampllssimis viris, quibus semel ignotum a te esse oportet, nee beneficium tuum in dubium vocari, nee haerere in ani- mis hominum sollicitudinem sempiternara, nee accidere ut quisquam te timere incipiat eorum, qui sint semel a te libe- rati timore. Non debeo, C. Caesar, quod fieri solet in tan- 30 tis periculis, tentare, quonam modo dicendo misericordiam tuam commovere possim. Nihil opus est. Occurrere solet ipsa supplicibus et calamitosis, nuUius oratione evocata. Propone tibi duos reges et id animo contemplare, quod oculis non potes. Dabis profecto id misericordiae, quod S5 iracundiae denegasti. Multa sunt monumenta tuae clemen- tiae, sed maxima eorum incolumitates, quibus salutem de- PRO ESGE DEIOTAEO ORATIO. 119 disti. Quae si in privatis gloriosa sunt, multo magis com- memorabuntur in regibus. Semper regium nomen in hac civitate sanctum fuit, sociorum vero regum et amicorum sanctissimum. XV. Quod nomen hi reges ne amitterent te victore 5 timuerunt : retentum vero et a te confirmatum posteris etiam suis tradituros se esse confidunt. Corpora sua pro salute regum suorum hi legati tibi regii tradunt, Hieras et Blesamius et Antigonus, tibi nobisque omnibus jam diu noti, eademque fide et virtute praeditus Dorylaus, qui nuper 10 cum Hiera legatus est ad te missus, quum regum amicis- simi, turn tibi etiam, ut spero, probati. Exquire de Blesa- mio, num quid ad regem contra dignitatem tuam scripserit. Hieras quidem causam omnem suscipit et criminibus illis pro rege se supponit reum : memoriam tuam implorat, qua 15 vales plurimum : negat unquam se a te in Deiotari tetrar- chia pedem discessisse ; in primis finibus tibi se praesto fuisse dicit, usque ad ultimos prosecutum ; quum e balneo exisses, tecum se fuisse, quum ilia munera inspexisses cena- tus, quum in cubiculo recubuisses,*eandemque assiduitatem 20 tibi se praebuisse postridie. Quam ob rem si quid eorum, quae objecta sunt, cogitatum sit, non recusat quin id suum facinus judices. Quocirca, C. Caesar, velim existimes hodi- erno die sententiam tuam aut cum summo dedecore miser- rimam pestem importaturam esse regibus aut incolumem 25 famam cum salute : quorum alterum opt are illorum crudeli- tatis est, alterum conservare clementiae tuae. M. TULLII CICERONIS m OEATIO PHILIPPICA PKIMA I. Ante quam de re publica, patres conscripti, dicam ea, quae dicenda hoc tempore arbitror, exponam vobis breviter consilium et profectionis et reversionis meae. Ego quum sperare'm aliquando ad vestrum consilium auctoritatemque 5 rem publicam esse revocatam, manendum mihi statuebam quasi in vigilia quadam consulari ac senatoria. Nee vero usquam discedebam nee a re publica dejiciebam oculos ex eo die, quo in aedem Telluris convocati sumus. In quo templo, quantum in me fuit, jeci fundamenta pacis Athe- 10 niensiumque renovavi vetus exemplum; Graecum etiam verbum usurpavi, quo tum in sedandis discordiis usa erat civitas ilia, atque omnem memoriam discordiarum oblivione sempiterna delendam censui. Praeclara tum oratio M. Antonii, egregia etiam volun- 15 tas ; pax denique per eum et per liberos ejus cum praestan- tissimis civdbus confirmata est. Atque his principiis reli- qua consentiebant. Ad deliberationes eas, quas habebat domi de re publica, principes civitatis adhibebat ; ad hunc ordinem res optimas deferebat ; nihil tum, nisi quod erat 20 notum omnibus, in C. Caesaris commentariis reperiebatur ; summa constantia ad ea, quae quaesita erant, responde- IN ANTONIUM ORATIO PRIMA. 121 bat. Num qui exsules restituti ? Unum aiebat, praeterea neminem. Num immunitates datae ? Nullae, respondebat. Assentiri etiam nos Ser. Sulpicio, clarissimo viro, voluit, ne qua tabula post Idus Martias ullius decreti Caesaris aut beneficii figeretur. Multa praetereo eaque praeclara; ad 5 singulare enim M. Antonii factum festinat oratio. Dicta- turam, quae jam vim regiae potestatis obsederat, funditus ex re publica sustulit, de qua ne sententias quidem dixi- mus: scriptum senatus consultum, quod fieri vellet, attulit, quo recitato auctoritatem ejus summo studio secuti sumus 10 eique amplissimis verbis per senatus consultum gratias egimus. II. Lux quaedam videbatur oblata, non modo regno, quod pertuleramus, sed etiam regni timore sublato, mag- numque pignus ab eo rei publicao datum, se liberam civi- 15 tatem esse velle, quum dictatoris nomen, quod saepe jus- tum fuisset, propter perpetuae dictaturae recentem memo- riam funditus ex re publica sustulisset. Liberatus periculo caedis paucis post diebus senatus; uncus im.pactus est fugitivo illi, qui in Marii nomen invaserat. Atque haec 20 omnia communiter cum collega ; alia porro propria P. Dola- bellae, quae, nisi collega abfuisset, credo iis futura fuisse communia. Nam quum serperet in urbem infinitum malum idque manaret in dies latius, iidemque bustum in foro facerent, qui iUam insepultam sepulturam efi*ecerant, et 25 , quotidie magis magisque perditi homines cum sui similibus servis tectis ac templis urbis minitarentur, talis animad- versio fuit Dolabellae quum in audaces sceleratosque ser- vos, tum in impuros et nefarios liberos, talisque eversio illius exsecratae columnae, ut mihi mirum videatur tam 30 valde reliquum tempus ab illo uno die dissensisse. ' Eccc enim Kalendis Juniis, quibus ut adessemus edix- erant, mutata omnia : nihil per senatum, multa et magna per populum, et absente populo et invito. Consules desig- nati negabant se audere in senatum venire ; patriae libera- 35 tores urbe carebant ea, cujus a cervicibus jugum servile 122 IN ANTONIUM GRATIO PRIMA. dejecerant, quos tamen ipsi consules in contionibus et in omni sermone laudabant ; veterani qui appellabantur, qui- bus hie ordo diligentissime caverat, non ad conservationem earum rerum, quas liabebant, sed ad spem novarum prae- 6 darum incitabantur. Quae quum audire mallem quam videre haberemque jus legationis liberum, ea mente dis- cessi, ut adessem Kalendis Januariis, quod initium senatus cogendi fore videbatur. III. Expos ui, patres couscripti, profectionis consilium; 10 nunc reversionis, quae plus admirationis liabet, breviter exponam. Quum Brundisium iterque illud, quod tritum in Graeciam est, non sine causa vitavissem, Kalendis Sextili- bus veni Syracusas, quod ab ea urbe transmissio in Grae- ciam laudabatur; quae tamen urbs mihi conjunctissima 15 plus una me nocte cupiens retinere non potuit. Yeritus sum ne meus repentinus ad meos necessaries adventus sus- picionis aliquid afferret, si essem commoratus. Quum autem me ex Sicilia ad Leucopetram, quod est promonto- rium agri Regini, venti detulissent, ab eo loco conscendi, 20 ut transmitterem ; nee ita multum proveetus rejectus austro sum in eum ipsum locum, unde conscenderam. Quumque intempesta ncx essst mansissemque in villa P. Valerii, comitis et familiaris mei, postridieque apud eundem ven- tum exspectans manerem, municipes Regini complures ad 25 me venerunt, ex iis quidam Roma recentes ; a quibus pri- mum aceipio M. Antonii contionem, quae mihi ita placuit, ut ea lecta de reversione primum coeperim cogitare. Nee ita multo post edictum Bruti affertur et Cassii, quod quidem mihi, fortasse quod eos plus etiam rei publicae quam fami- 30 liaritatis gratia diligo, plenum aequitatis videbatur. Ad- debant praeterea — fit enim plerumque ut ii, qui boni quid volunt afferre afiBngant aliquid, quo faciant id quod nun- tiant laetius — rem conventuram ; Kalendis senatum fre- quentem fore; Antonium repudiatis malis suasoribus, re- 35 missis provinciis Galliis, ad auctoritatem senatus esse redi- turum. IX ANTONIUM ORATIO PRIMA. 123 IV. Turn vero tanta sum cupidifcate incensus ad reditum, ut mibi nuUi neqiie remi neque venti satis facerent, non quo me ad tempus occursurum non putarem, sed ne tardius quam cuperera rei publicae gratularer. Atque ego celeri- ter Veliam devectus Brutum vidi ; quanto meo dolore, non 5 dico. Turpe mihi ipsi videbatur in earn urbem me audere reverti, ex qua Brutus cederet, et ibi velle tuto esse, ubi ilia non posset. Neque vero ilium similiter atque ipse eram commotum esse vidi : erectus enim maximi ac pul- cherrimi facti sui conscientia nihil de suo casu, multa de 10 vestro querebatur. Exque eo primum cognovi quae Ka- lendis Sextilibus in senatu fuisset L. Pisonis oratio: qui quamquam parum erat, id enim ipsum a Bruto audieram, a quibus debuerat adjutus, tamen et Bruti testimonio — quo quid potest esse gravius ? — et omnium praedicatione, quos 15 postea vidi, magnam mihi videbatur gloriam consecutus. Hunc igitur ut sequerer properavi, quern praesentes non sunt secuti ; non ut proficerem aliquid, uec enim sperabam id nee praestare poteram, sed ut, si quid mihi humanitus accidisset — multa autem impendere videntur praeter natu- 20 ram etiam praeterque fatum — ^hujus tamen diei vocem testem rei publicae relinquerem meae perpetuae erga se voluntatis. Qaoniam utriusque consilii causam, patres conscripti, probatam vobis esse confido, prius quam de re publica 25 dicere incipio, paucaquerar de liesterna M. Antonii injuria: cui sum amicus, idque me nonnullo ejus officio debere esse prae me semper tuli. y. Quid tandem erat causae cur in senatum hesterno die tarn acerbe cogerer ? Solusne aberam ? an non saepe 30 minus frequentes fuistis? an ea res agebatur, ut etiam aegrotos deferri oporteret ? Hannibal, credo, erat ad por- tas, aut de Pyrrhi pace agebatur, ad quam causam etiam Appium illura, et caecum et senem, delatum esse memoriae proditum est. De supplicationibus referebatar, quo in 35 gonere senatores deesse non solent. Coguntur enim non 124 I^' ANTONltJM ORATIO PRIMA. pignoribus, sed eorum, de quorum honore agitur, gratia ; quod idem fit, quum de triumpho refertur. Ita sine cura consules sunt, ut paene liberum sit senatori non adesse. Qui quum mihi mos notus esset quumque e via languerem 5 et mihimet displiceremj misi pro amicitia qui hoc ei diceret. At ille vobis audientibus cum fabris se domum meam ven- turum esse dixit. Nimis iracunde hoc quidem et valde in- temperanter. Cujus eiiim maleficii tanta ista poena est, ut dicere in hoc ordine auderet se publicis operis disturbatu- 10 rum publice ex senatus sententia aedificatam domum ? Quis autem unquam tanto damno senatorem coegit? aut quid est ultra pignus aut muitam ? Quod si scisset quam sententiam dicturus essem, remisisset ahquid profecto de severitate cogendi. 15 VI. An me censetis, patres conscripti, quod vos inviti secuti estis, decreturum fuisse, ut parentalia cum supplica- tionibus miscerentur ? ut inexpiabiles religiones in rem - publicam inducerentur ? ut decernerentur supplicationes ? mortuo ? Nihil dico cui. Fuerit ille Brutus, qui et ipse -« 20 dominatu regio rem publicam liberavit et ad similem ^^ virtutem et simile factum stirpem jam prope in quingen- tesimum annum propagavit, adduci tamen non possem ut quemquam mortuum conjungefem cum immortalium religi- one, ut, cujus sepulchrum usquam exstet ubi parentetur, 25 ei publice supplicetur. Ego vero eam sententiam dixissem, ut me ad versus populum Romanum, si qui accidisset gravior rei publicae casus, si bellum, si morbus, si fames, facile possem defen- dere ; quae partim jam sunt, partim timeo ne impendeant. 30 Sed hoc ignoscant dii immortales velim et populo Romano, qui id non probat, et huic ordini, qui decrevit invitus. Quid ? de reliquis rei publicae malis licetne dicere ? Mihi vero licet et semper licebit dignitatem tueri, mortem con- temnere. Potestas modo veniendi in hunc locum sit : di- 35 cendi periculum non recuso. Atque utinam, patres con- scripti, Kalendis Sextilibus adesse potuissem ! non quo IN ANTONIUM ORATIO PRIMA. 125 profici potuerit aliquid, sed ne unus modo consularis, quod turn accidit, dignus illo honore, dignus re publica invenire- tur. Qua quidem ex re magnum accipio dolorem, homines amplissimis populi Romani beneficiis usos L. Pisonem ducem optimae sententiae non secutos. Idcircone nos 6 populus Romanus consules fecit, ut in altissimo gradu dig- nitatis locati rem publicam pro nihilo haberemus ? Non modo voce nemo L. Pisoni consularis, sed ne vultu quidem assensus est. Quae, malum ! est ista voluntaria servitus ? Fuerit quaedam necessaria ; neque ego hoc ab omnibus iis 10 desidero, qui sententiam consulari loco dicunt : alia causa est eorum, quorum silentio ignosco, alia eorum, quorum vocem requiro : quos quidem doleo in suspicionem populo Romano venire non modo metus, quod ipsum esset turpe, sed alium alia de causa deesse dignitati suae. 15 VII. Quare primum maximas gratias et ago et habeo Pisoni, qui non quid efficere posset in re publica cogitavit, sed quid facere ipse deberet: deinde a vobis, patres con- scripti, peto ut, etiam si sequi minus audebitis orationem atque auctoritatem meam, benigne me tamen, ut adhuc 20 fecistis, audiatis. Primum igitur acta Caesaris servanda censeo, non quo probem — quis enim id quidem* potest ? — sed quia rationera habendam maxime arbitror pacis atque otii. Yellem ades- set M. Antonius, modo sine advocatis — sed, ut opinor, licet 25 ei minus valere, quod mihi heri per ilium non licuit — doceret me vel potius vos, patres conscripti, quern ad 1 modum ipse Caesaris acta defenderet. An in commenta- I riolis et chirographis et libellis se uno auctore prolatis, ac I ne prolatis quidem, sed tantum modo dictis, acta Caesaris so firma erunt ; quae ille in aes incidit, in quo populi jussa perpetuasque leges esse voluit, pro nihilo habebuntur? Equidem existimo nihil tam esse in actis Caesaris quam leges Caesaris. An, si cui quid ille promisit, id erit fixum, quod idem non facere potuit? ut multis multa promissa 35 non fecit : quae tamen multo plura illo mortuo reperta 126 IN ANTONIUM ORATIO PRIMA. sunt, quam a vivo beneficia per omnes annos tributa et ■ data. Sed ea non muto, non moveo ; summo studio illius prae- clara acta defendo. Pecunia utinara ad Opis maneret! 5 cruenta ilia quidem, sed liis temporibus, quoniam iis, quo- rum est, non redditur, neeessaria: quamquam ea quoque sit eiFasa, si ita in actis fuit. Ecquid est quod tarn proprie dici possit actum ejus, qui togatus in re publica cum potes- tate imperioque versatus sit, quam lex ? Quaere acta 10 Gracchi, leges Semproniae proferentur: quaere SuUae, Corneliae. Quid? Pompeii tertius consulatus in quibus actis constitit ? Nempe in legibus. De Caesare ipso si quaereres, quidnam egisset in urbe et in toga, leges multas responderet se et praeclaras tulisse ; chirograplia vero aut 15 mutaret aut non daret aut, si dedisset, non istas res in actis suis duceret. Sed haec ipsa concedo, quibusdam etiam in rebus coniveo : in maximis vero rebus, id est legibus, acta Caesaris dissolvi ferendum non puto. VIII. Quae lex melior, utilior, optima etiam re publica 20 saepius flagitata, quam ne praetoriae provinciae plus quam annum neve plus quam biennium consulares obtinerentur ? Hac lege sublata videnturne vobis posse Caesaris acta ser- vari ? Quid ? lege, quae pr6mulgata est de tertia decuria nonne omnes judiciariae leges Caesaris dissolvuntur ? Et 25 vos acta Caesaris defenditis, qui leges ejus evertitis? nisi forte, si quid memoriae causa rettulit in libeilum, id nume- rabitur in actis et, quamvis iniquum et inutile sit, defen- detur, quod ad populum centuriatis comitiis tulit, id in actis Caesaris non habebitur. At quae est ista tertia decuria ? 30 " Centurionum," inquit. Quid? isti ordini judicatus lege Julia, etiam ante Pompeia, Aurelia non patebat ? " Cen- sus praefiniebatur," inquit. Non centurioni quidem solum, sed equiti etiam Romano : itaque viri fortissimi atque hon- estissimi, qui ordines duxerunt, res et judicant et judica- 32 verunt. "Non quaero" inquit "istos: quicumque ordi- nem duxit, judicet." At si ferrctis, quicumque equo meru- IN ANTONIUM ORATIO PEIMA. 127 isset, quod est lautius, nemini probaretis ; in judice enim spectari et fortuna debet et dignitas. " Non quaero " in- quit "ista: addo etiam judices manipulares ex legione Alaudarum ; aliter enim nostri negant posse se salvos esse." O contumeliosum honorem iis, quos ad judicandum nee opi- 5 nantes vocatis ! hie enim est legis index, ut ii res in tertia decuria judicent, qui libere judicare non audeant. In quo quantus error est, dii immortales, eorum, qui istam legem excogitaverunt ! Ut enim quisque sordidissimus videbitur, ita libentissime severitate judicandi sordes suas eluet labora- 10 bitque ut lionestis decuriis potius dignus videatur quam in turpem jure conjectus. IX. Altera promulgata lex est, ut et de vi et majestatis damnati ad populum provocent, si velint. Haec utrum tan- : dem lex est an legum omnium dissolutio ? Quis est enim 15 I hodie, cujus intersit istara legem manere ? Nemo reus est legibus illis, nemo quem futurum putemus; armis enim , gesta nunquam profecto in judicium vocabuntur. At res , popularis. Utinam quidem aliquid velletis esse populare ! - omnes enim jam oives de rei publicae salute una et mente 20 ^ et voce consentiunt. Quae est igitur ista cupiditas legis ejus ferendae, quae : turpitudinem summam habeat, gratiam nullam ? Quid I enim turpius quam qui majestatem populi Romani minuerit per vim, eum damnatum judicio ad eam ipsam vim reverti, 25 propter quam sit jure damnatus ? Sed quid plura de lege I dispute ? quasi vero id agatur ut quisquam provocet : id agitur, id fertur, ne quis omnino unquam istis legibus reus fiat. Quis enim aut accusator tam amens reperietur, qui I reo condemnato objicere se multitudini conductae velit, aut 30 judex, qui reum damnare audeat, ut ipse ad operas mer- cennarias statim protrahatur ? Non igitur provocatio ista lege d:itur, sed duae maxime salutares leges quaestionesque tolluntur. Quid est aliud hortari adolescentes, ut turbu- lenti, ut seditiosi, ut perniciosi cives velint esse ? Quam 35 autem ad pestem furor tribunicius impelli non poterit his 128 IN ANTONIUM ORATIO PRIMA. duabus quaestionibus de vi et majestatis sublatis ? Quid, quod obrogatur legibus Caesaris, quae jubent ei, qui de vi, itemque ei, qui majestatis damnatus sit, aqua et igni inter- dici ? Quibus quura provocatio datur, nonne acta Caesaris 5 rescinduntur ? Quae quidem ego, patres conscripti, qui ilia nunquam probavi, tamen ita conservanda concordiae causa arbitratus sum, ut nou modo, quas vivus leges Caesar tulisset, infirmandas boo tempore non putarem, sed ne illas quidem, quas pest mortem Caesaris prolatas esse et fixas 10 videtis. X. De exsilio reducti a mortuo ; civitas data non solum singulis, sed nationibus et provinciis universis a mortuo; immunitatibus infinitis sublata vectigalia a mortuo. Ergo haec uno, verum optimo auctore domo prolata defendimus : 15 eas leges, quas ipse nobis inspectantibus recitavit, pro- nuntiavit, tulit, quibus latis gloriabatur eisque legibus rem publicam contineri putabat, de provinciis, de judiciis, eas, inquam, Caesaris leges nos, qui defendimus acta Caesaris, evertendas putamus ? 20 Ac de his tamen legibus, quae promulgatae sunt, sal- tern queri possumus : de iis, quae jam latae dicuntur, ne id quidem licuit : illae enim sine ulla promulgatione latae sunt ante quam scriptae. Quaero autem, quid sit cur aut ego aut quisquam vestrum, patres conscripti, bonis tribunis 25 plebis leges malas metuat. Paratos babemus qui interce- dant, paratos qui rem publicam religione defendant ; vacui metu esse debemus. " Quas tu mihi," inquit, " intercessi- ones ? quas religiones ? " Eas scilicet, quibus rei publicae salus continetur. " Negligimus ista et nimis antiqua ac 30 stulta ducimus : forum saepietur, omnes claudentur aditus, armati in praesidiis multis locis collocabuntur." Quid tum ? Quod ita erit gestum, id lex erit ? et in aes incidi jubebitis, credo, ilia legitima : " Consules populum jure rogaverunt " — hocine a majoribus accepimus jus rogandi? 36 — " populusque jure scivit." Qui populus ? isne, qui exclusus est ? Quo jure ? an eo, quod vi et armis omne P: IN ANTONIUM ORATIO PRIMA. 129 sublatum est ? Atque haec dico de futuris, quod est ami- corum ante dicere ea, quae vitari possint : quae si facta non erunt, refelletur oratio mea. Loquor de legibus promulga- tis, de quibus est integrum vobis. Demonstro vitia ; tol- lite ! Denuntio vim, arma ; removete ! 5 XI. Irasci quidem vos mihi, Dolabella, pro re publica I dicenti non oportebit. Quamquam te quidem id facturura nou arbitror, novi facilitatem tuam : collegam tuum aiunt in hac sua fortuna, quae bona ipsi videtur — mihi, ne gravius quippiam dicam, avorum et avunculi sui consulatum si imi- lo taretur, fortunatior videretur — sed eum iracundum audio esse factum. Video autem quam sit odiosum liabere eun- dem iratum et armatum, quum tanta praesertim gladiorum sit impunitas, sed proponam jus, ut opinor, aequum, quod M. Antoniam -non arbitror repudiaturum. Ego, si quid in 15 yitam ejus aut in mores cum contumelia dixero, quo minus milv inimicissimus sit, non recusabo : sin consuetudinem meam tenuero, id est, si libere quae sentiam*de re publica dixero, primum deprecor ne irascatur, deinde, si hoc non impetro, peto ut sic irascatur ut civi. » 20 Armis utatur, si ita necesse est, ut dicit, sui defendendi causa : iis, qui pro re publica quae ipsis visa erunt dixerint, ista arma ne noceant. Quid hac postulatione dici potest aequius ? Quod si, ut mihi a quibusdam ejus familiaribus dictum est, omnis eum quae habetur contra voluntatem 25 ejus oratio graviter offendit, etiam si nulla inest contumelia, feremus amici naturam. Sed iidem illi ita mecum loquun- tur: "Non idem tibi, adversario Caesaris, licebit, quod Pisoni socero," et simul admonent quiddam, quod cavebi- mus ; nee erit justior in senatum non veniendi morbi causa 30 quam mortis. XII. Sed per deos immortales — te enim intuens, Dola- bella, non possum utriusque vestrum errorem reticere — credo enim vos, nobiles homines magna quaedam spec- tantes, non pecuniam, ut quidam nimis creduli suspicantur, 85 quae semper ab amplissimo quoque clarissimoque con- 130 IN ANTONIUM ORATIO PEIMA. tempta est, non opes violentas et populo Romano minim e ferendam potentiam, sed caritatem civium et gloriam con- cupivisse. Est autem gloria laus recte factorum magno- rumque in rem publicam meritorum, quae quum optimi 5 cujusque, turn etiam multitudinis testimonio comprobatur. Dicerem, Dolabella, qui recte factorum fructus esset, nisi te praeter ceteros paulisper esse expertum viderem. Quern potes recordari in vita illuxisse tibi diem laetiorem quam quum expiato foro, dissipato concursu impiorum, 10 principibus sceleris poena affectis, te domum recepisti ? Cujus ordinis, cujus generis, cujus denique fortunae studia tum laudi et gratulationi tuae se non obtulerunt? Quin mihi etiam, quo auctore te in his rebus uti arbitrabantur, et gratias boni viri agebant et tuo nomine gratulabantur. 15 Recordare, quaeso, Dolabella, consensum ilium theatri, quum omnes earum rerum obliti, propter quas fuerant tibi offensi, significarent se beneficio novo memoriam veteris doloris abjecisse. Hanc tu, P. Dolabella — magno loquor cum dolore — banc tu, inquam, potuisti aequo animo tantam 20 dignitatem deponere ? XIII. Tu autem, M. Antoni, absentem enim appello, unum ilium diem, quo in aede Telluris senatus fuit, non omnibus his mensibus, quibus te quidam multum a me dis- sentientes beatum putant, anteponis ? Quae fuit oratio de 25 Concordia ! quanto metu senatus, quanta sollicitudine civi- tas tum a te liberata est, quum collegam tuum depositis inimicitiis, cblitus auspiciorum a te ipso augure populi Ro- mani nuntiatorum, illo primum die collegam tibi esse volu- isti, tuus parvus filius in Capitolium a te missus pacis obse^ 30 fuit ! Quo senatus die laetior ? quo populus Romanus ?' qui cjuidem nulla in contione unquam frequentior fuit. Tum denique liberati per viros fortissimos videbamur, quia, ut illi voluerant, libertatem pax consequebatur. Proximo, altero, tertio, denique reliquis consecutis diebus non inter- 25 mittebas quasi donum aliquod quotidie afferre rei publicae, maximum autem illud, quod dictaturac nomen sustulisti. IN ANTONIUM ORATIO PRIMA. 131 c Haec inusfca est a te, a te, inquam, mortuo Caesari nota ad , ignominiam sempiternam. Ut enim propter uuius M. Man- . lii scelus decreto gentis Manliae neminem patricium Man- ; Hum Marcum vocari licet, sic tu propter unius dictatoris odium nomen dictatoris funditus sustulisti. 5 Num te, quum haec pro salute rei publicae tanta gessis- sesj fortunae tuae, num amplitudinis, num claritatis paeni- tebat ? Unde igitur subito tanta ista mutatio ? Non pos- sum adduci ut suspicer te pecunia captum : licet quod cuique libet loquatur, credere non est necesse ; nihil enim lo unquam in te sordidum, nihil humile cognovi. Quamquam Solent domestici depravare nonnunquam, sed novi firmita- tem tuam. Atque utinam ut culpam, sic etiam suspicionem vitare potuisses ! XIY. Illud magis vereor, ne ignorans verum iter glo- 15 riae gloriosum putes plus te unum posse quam omnes et metui a civibus tuis. Quod si ita putas, totam ignoras viam gloriae. Carum esse civem, bene de re publica me- reri, laudari, coli, diligi gloriosum est : metui vero et in odio esse invidiosum, detestabile, imbecillum, caducum. 20 Quod videmus etiam in fabula illi ipsi, qui " oderint, dum ihetuant " dixerit, perniciosum fuisse. Utinam, M. Antoni, avum tuum meminisses ! de quo tamen audisti multa ex me eaque saepissime. Putasne ilium immortalitatem me- reri voluisse, ut propter armorum habendorum licentiam 25 metueretur? Ilia erat vita, ilia secunda fortuna, libertate esse parem ceteris, principem clignitate. Itaque, ut omit- tam res avi tui prosperas, acerbissimum ejus supremum diem malim quam L. Cinnae dominatum, a quo ille crude- lissime est interfectus. 30 Sed quid oratione te flectam ? Si enim exitus C. Caesaris efficere non potest ut malis earns esse quam metui, nihil cujusquam proficiet nee valebit oratio. Quem qui beatum fuisse putant, miseri ipsi sunt. Beatus est nemo, qui ea lege vivit, ut non modo impune, sed etiam 35 cum summa interfectoris gloria interfici possit. Quare 132 IN ANTONIUM OEATIO PEIMA. flecte te, quaeso, et majores tuos respice atque ita guberna rem publicam, ut natum esse te cives tui gaudeanfc, sine quo nee beatus neo clarus nee tutus quisquam esse omnino potest. 5 XY. Populi quidem Romani judicia multa ambo habe- tis, quibus vos non satis moveri permoleste fero. Quid enim gladiatoribus elamores innumerabilium civium ? quid populi versus ? quid Pompeii statuae plausus infiuiti ? quid duobus tribunis plebis, qui vobis adversantur? Pa- lo rumne haec significant incredibiliter consentientem populi Romani universi voluntatem ? Quid ? Apollinarium lu- dorum plausus vel testimonia potius et judicia populi Ro- mani parum magna vobis videbantur ? O beatos illos, qui, quum adesse ipsis propter vim armorum non licebat, 15 aderant tamen et in medullis populi Romani ac visceribus liaerebant ! nisi forte Attio tum plaudi et sexagesimo post anno palmam dari, non Bruto putabatis, qui ludis suis ita caruit, ut in illo apparatissimo spectaculo studium populus Romanus tribueret absenti, desiderium liberatoris sui per- 20 petuo plausu et clamore leniret. Equidem is sum qui istos plausus, quum a populi parte civibus tribuerentur, semper contempserim ; idemque, quum a summis, mediis, infimis, quum denique* ab universis hoc idem fit, quumque ii, qui ante sequi populi consensum sole- 25 bant, fugiunt, non plausum ilium, sed judicium puto. Sin haec leviora vobis videntur, quae sunt gravissima, num etiam hoc contemnitis, quod sensistis, tam caram populo Romano vitam A. Hirtii fuisse ? Satis erat enim probatum ilium esse populo Romano, ut est, jucundum amicis, in quo 30 vincit omnes, carum suis, quibus est ipse carissimus ; tan- tam tamen soUicitudinem bonorum, tan tum timorem in quo meminimus ? Certe in nullo. Quid igitur ? Hoc vos, per deos immortales, quale sit non interpretamini ? Quid ? eos de vestra vita cogitare non censetis, quibus eorum, qucs 85 sperant rei publicae consulturos, vita tam cara sit ? Cepi fructum, patres conscripti, reversionis meae, quo- IN ANTONIUM ORATIO PRIMA. 133 niam et ea dixi, ut quicuraque casus consecutus esset, ex- staret constantiae meae testimonium, et sum a vobis be- nigne ac diligenter auditus. Quae potestas si mihi saepius sine meo vestroque periculo fiet, utar ; si minus, quar^tum potero, non tarn mihi me quam rei publicae reservabo. 6 Mihi fere satis est quod vixi vel ad aetatem vel ad glori- am : hue si quid accesserit, non tarn mihi quam vobis reique publicae accesserit. E"OTES, EEFEEENCES AND ABBREVIATIONS. Numerals with *' G." refer to the authoi-'s Latin Grammar; with " L. C." ^ or "Lat. Comp.," to his Introduction to Latin Composition; with "p." or *' pp.," to pages in this work. The foUoAving abbreviations also occur : A Oration for Archias. abbr abbreviation. abl ablative. absol absolute. ace. ...... accusative. adj adjective. adv adverb. C. or Cat. . . . Catiline. i. C First Oration against Catiline. ji. C Second Oration against Catiline. iii. C Third Oration against Catiline. iv. C Fourth Oration against Catiline. comp comparative. conj conjunction. D Oration for Deiotarus. dat dative. decl declension. def. defective. dem demonstrative. dep deponent. dim diminutive. distrib distributive. e. g., exempli i . > . for example. gratia ) etc. , et cetera . . and so forth. f. feminine. freq frequentative. gen genitive. 1. e., id est . . . that is. imperat imperative. impers impersonal. incep inceptive. indecl indeclinable. indef. indefinite. inf infinitive. interj interjection. intr. ...... intransitive. L Oration for Ligarius. I line. lit literally. M Oration for Marcellus. M. L Oration for the Ma- nil ian Law, m masculine. n neuter. nom nominative. num numeral. obs obsolete. P the First Philippic. part participle. pass passive, perf perfect. pi plural. poss possessive. prep preposition. pres present. pron pronoun. Sail Sallust. sc, scilicet . . . namely, understood, semi-dep. . . . semi-deponent. sing singular. subj subjunctive. sup superlative. syn synonymes. tr transitive. V verb. 13S NOTES. OKATIONS AGAmST CATILIKE. IIS'TRODUCTIOIsT. L. Seegius Catilixe, against wliom these orations were delir- ered, belonged to a patrician family which had become greatly impoverished. He was, therefore, the heir to a noble name, but to no large estates. Unprincipled and reckless, he early perverted to the basest uses the remarkable powers of body and mind with which he had been endowed by nature. As a zealous partisan of Sulla, he acted a conspicuous part in the bloody pro- scriptions which followed the triumph of the dictator. Among the victims who perished at his hands was his own brother-in-law Quintus Caecilius. Catiline held the office of praetor in the year 68 B. 0., was governor of Africa in 67, and returned to Rome in Q6 to canvass for the consulship, but was compelled to relinquish his suit by an impeachment for maladministration in his province. Burning with rage and unable to brook disappointment, he at once entered into an alliance with Cn. Calpurnius Piso, a young but profligate patrician, and P. Autronius Paetus, who, having been convicted of bribery, was disqualified from entermg upon the duties of tlie consulship to which he had been elected. The plan of the con- spirators was to murder the consuls on the first of January, during the ceremonies of inauguration, after which Catiline and Autro- nius were to seize the consular power, and Piso to take possession of the Spanish provinces. The execution of the plan was, how- ever, subsequently deferred to the fifth of February, when it was 138 INTEODUCTION. fortunately frustrated by a mistake on the part of Catiline, who gave the signal before his accomplices were ready for action. In June, 64 B. C, Catiline resumed his revolutionary schemes on a larger scale and with renewed energy. Kome at that time furnished him abundant materials for such a work in the throngs of luxurious spendthrifts, desperate insolvents, and reckless ad- venturers, who filled her streets. He soon numbered among his accomplices eleven senators, four members of the equestrian order, and several men of position and influence in the provincial towns. Thus strengthened, he boldly presented himself as a candidate for the consulship, but defeat awaited him. Marcus Cicero the ora- tor and Cains Antonius were elected consuls, the former by an overwhelming majority. This was a severe disappointment for Catiline, but it only rendered him more reckless than ever in his revolutionary designs. He had entered upon a desperate game, and he resolved to hazard every thing, to win or die. He established the headquarters of his movement at Faesolae, in Etruria, under the command of Gains Manlius, an insolvent and revolutionist, who had served as a centurion under Sulla. He raised money upon his own credit and that of his friends, collected stores of arms at conven- ient centres in difi'erent portions of Italy, and endeavored to en- list in his cause the desperate and abandoned of both sexes and of all ranks. His audacity aimed at nothing less than the over- throw of the government. He proposed to seize all the offices of trust and emolument, to cancel debts, to confiscate the prop- erty of the rich, and, in fine, to reenact the bloody scenes of Sulla's proscriptions. It was at such a crisis, that on the first of January in that memorable year, 63 B. C, Cicero, the accomplished orator and scholar, entered upon the arduous and perilous duties of the con- sulship. A base and nefarious conspiracy against the government was rapidly consummating its work, a bloody revolution was im- minent, and even his own colleague in the consulship. Gains An- tonius, was supposed to be more or less in sympathy with the treasonable movement. But Cicero proved himself equal to the emergency. He secured the passive cooperation of Antonius by off'ering, at the outset, to transfer to him the rich province of Macedonia at the expiration of his terju of office. He, moreover, ORATIONS AGAINST CATILINE. I39 opened communication with Quintus Ourius, one of the accom- plices of Catiline, and, by means of large promises, engaged him to keep tlie government informed in regard to all the movements of the conspirators. Ourius proved a faithful and trustworthy agent. When the consular election for 62 B. 0. approached, Catiline, once more a candidate, determined not to suffer another defeat. He accordingly adopted the bold project of murdering the pre- siding consul, and, if need be, the rival candidates, and of carry- ing the election by force of arms. In view of these dangers, the election was deferred until the twenty -first of October, and, after- wards, until the twenty-eighth. On the twenty-first of that month the senate assembled to consider the state of the nation, and at that session Cicero, in the presence of Catiline, exposed the revo- lutionary designs of the conspirators, whereupon the senate clothed the consuls with dictatorial powers for the safety of the republic. On tlie twenty-eighth, the comitia met according to appointment; Cicero appeared in the Campus Martins, sur- rounded by a strong body-guard of armed men. The resolute bearing of the consul and his formidable guard so overawed the conspirators that no disturbance was made. Catiline was again defeated ; Decimus Silanus and Lucius Murena were elected con- suls for the ensuing year. In the mean time, civil war had already commenced ; Manlius was in arras against the republic. On the night of the fifth ot November, Catiline met the most prominent of his partisans at the house of Marcus Laeca. He announced his purpose to join the army at the earliest possible date, assigned to the leaders their several parts in the work of the conspiracy, and urged upon them the importance of taking the life of Cicero. Two of his agents at once promised to call upon the consul the next morning and assassinate him in his own house ; but Cicero, forewarned in regard to their purpose, refused to admit them. On the seventh of November, the senate met, for greater se- curity, in the Temple of Jupiter Stator, which was guar''e deserves the Pu?riSH]ttEXT or Death ix Accoedai^ce ■vriTH THE Laws a:sd Peecedexts of Rome. II. III, Exposure of the MoYEME^"TS and Plants of the Coxspira- TORS. III., IV. IV. EXHORTATI027 TO CATILI>'E TO LEAVE THE CiTT WITH HIS AC-,. COMPLICES, v. — X. V. ReASOXS FOR ALLOWING SUCH A CRIMINAL TO LEAVE THE CiTY. XL, XII. VI. CONCLUSIOX. XIII. I. Introduction. The Audacity of Catiline in appearing in the Senate. His Crime merits Death, 1. Quousque . . . nostra. Observe the abrupt and impassioned be- ginning of the oration, explained by the fact that Catihne the conspirator had just taken his place in the senate. See Introduction, p. 139. — Tandem, pray. This idiomatic use of ta7idem, expressive of impatience and surprise, is not uncommon in Cicero's orations. — Catilina ; G. 569, VI. — Patientia ; G. 421, 1. 2. Quam diu, queni ad finem; synonymcs with quousque, refer- ring io time, — quam diu, how long, giving prominence to the duration of the action, quern ad finem, like quousque, how long, lit., to what end, limit, calling attention to the end of the action. — Etiam = et jam, even 11010 = still. Quam diu etiam, hoio long still, i. e., how much longer. — Iste tuus, that of yours. G. 450. — Eludet, display its mockery, syno- nymc with sesejactabit, in the next line. 3. Nihilne; G. 378, 2; 457, 3. Observe the diifercnce between nihilne (not at all?) and nonne (not?). — Nihilne, nihil (line 4), nihil (line 5) ; a fine example of the figure anaphora. G. 636, III., 3. — Noctur- num, nightly, i. e., by night, not, 7iight after night. 4. Praesidium Palatii. The Palatine Hill, south of the Forum, was a veiy commanding position, and was accordingly guarded in times of public alnrm. — Timor. See Syn. L. C. 305. 5. Munitissimus locus. The senate was convened in the temple of Jupiter Stator, situated on the ascent to the Palatine. The temple was \ FIEST OEATION AGAINST CATILINE. 143 PAGE probably guarded, though it v/as also under the protection of the force 1 upon the Palatine; hence munitissimus. 6. Habendi senatus ; G. 543 ; 565, 2. — Ora vultusque. Ob- serve the diflfei-cnce of meaning — ora referring to the features, the face ; vidtus, to the expression of the face, the looks. The looks of surprise and indignation with which the senate received Catiline as he took his seat in that body are here meant. 7. Non sentis, non Aides (line 8); G. 351, 3. — Constrictam teneri, is held in check. 9. Proxima, superiore nocte, last nighty the night before ; Abl. of Time. One of the events to which Cicero here refers is the meeting at the house of Laeca, which took place on the night before the last {superiore nocte), the other is probably the attempt upon the life of Cicero which may not have been actually made until the next night after the meeting, though Catiline's agents oflFered to make it that very night. It is, however, entirely possible that Cicero here refers to some other movement on the part of Catiline. For an account of the meeting at the house of Laeca, and of the attempt upon the life of Cicero, sec p. 4, and Introduc- tion, p. 139. — Egeris ; G. 529, 1. 10. Quidconsilii = quod consilium ; G. 438, 5 ; 397, 3. —Nostrum ; G. 446, note 3. 11. Ignorare. Give object; G. 529, 5, 1).—Arbitraris. Object? G. 371, IV. 12. O tempora ! G. 381. — Consul. To whom does Cicero refer ? Who -was the other consul ? Sec Introduction, p. 138. The consuls, it will be remembered, were the two chief magistrates, or joint presidents of the commonwealth. 13. Immo . . . etiam. Observe the accumulation of particles, with the force of each. Imnio, 7iay more, strengthening the previous state- ment, which contained only a part of the truth. 14. Public! . . . particeps. Catiline, notwithstanding the active part which he had taken in the conspiracy, had the cffronteiy to take his seat in the senate. — Consilii. G. 399, 1., 3. 15. Nos ; expressed because emphatic. G. 446. 16. Viri fortes. In irony. — Rei publicae ; G. 385, II., note 3. — Videinur= nobis videniur, seem to ourselves, i. e., think, imagine. — Si vitemus; Subjunctive in an Indirect Clause. The conclusion is satis facere, not videmur. G. 529, II. — Istius; G. 450, 1, note. 18. Jussu consulis, by the order of the consul, i. e., of Cicero. This could be done by virtue of a decree of the senate passed on the twenty -first of October, which clothed the consuls with dictatorial poAvei's for the safety of the republic. See Introduction, p. 139. — Jam pridem oportebat. Observe the force of the Imperfect. G. 469, II., 2. 144 NOTES. PAGE 1 20. An vero, or did indeed. Obscrre the ellipsis, readily supplied from the preceding sentence: Is not this so? — P. Scipio. P. Scipio Nasica Serapio, consul in 138 B. C. ; in 133, the leader in the movement against Ti. Gracchus, the famous Tribune, who in the interest of the poorer classes revived the Agrarian laws for the distribution of the public lands. 21. Mediocriter, in a moderate degree, i. c, in comparison with the treasonable plot of Catiline. 2 1. Privatus, though a private citizen, i. e., the high-priest was a private citizen, as he held no civil oflSce, or magistracy. G. 363, 3. 3. Ilia nimis antiqua, those well-known cases, as too ancient. G. 450, 4 ; 442. The plural ilia implies that Cicero had in mind a class of cases of which he gives that of Ahala as an example. — Quod, that, or namely that. The clause is in apposition with ilia. G. 363, 5. 4. Ahala, 3Iaeliuin. Scrvilius Ahala, master of the horse under the dictator Cincinnatus, was sent in the year 439 B. C. to arrest Spurius Maelius, who was suspected of aiming at regal power. Maelius refused to obey the summons of the dictator, and was accordingly slain on the spot. It is, however, by no means certain that the suspicions against Maelius were well founded. By distributing grain among the poorer classes at a time of great scai-city, he made himself the idol of the Plebeians, but an object of hatred and suspicion to the Patricians. It is, accordingly, im- possible to say whether he fell as a traitor to his country, or as a martyr to his own generosity. Cicero, doubtless, believed him guilty. — Novis rebus, revolutio7i ; lit., new things. G. 384. 5. Fuit, fuit. An emphatic repetition, to mark the contrast between the past and the present. G. 471, II., 1, 2). 7. Hostem. G. 417, 1. — Coercerent. Subj. of Result. G. 500, II. — Senatus consultum. This refers to the decree passed on the twenty-first of October. See note on. jussu consulis, p. 1, line 18. 9. Rei publicae. Dative with tiecs^ G. 386. — Neque ; G. 553, 2. — Hujus ordinis, of this order, i. e., of the senate. This genitive limits both consilium and auctoritas. The senate had discharged its duty, the executive alone was remiss. II. The Forbearance of the Consul in Contrast with the Usual Policy of the Moman government. The Reason for this. 11. Quondam. This was in the year 121 B. C. L. Opimius was at that time consul, and was clothed with dictatorial powers for the safety of the state. Ilis colleague in the consulship was not included in riKST ORATION AGAINST CATILINE. 145 PAGE the decree, as he was at the time absent from ROme, commanding in the 2 GalHc province. — Ut videret; Object Clause; G. 498, I. Ut consul (consules) videret (vidcrent) ne quid res publica detrimenti caperet was the regular formula by which, in times of great public danger, extraordi- nary powers were conferred upon one, or both, of the consuls. 12. Ne caperet ; G. 498, II. — Quid detrimenti ; G. 397, 3. 14. C. Gracclius. Gaius Gracchus, the brother of Tiberius Grac- chus (see p. 1, line 21), by his bold reforms in the interest of the people incurred the enmity of the senate and patricians, — Ciarissimo patre, avo ; Abl. of Characteristic. G. 419, II. The father, Ti. Sempronius Gracchus, had not only held the offices of censor and consul, but had twice enjoyed the honor of a triumph. The maternal grandfather was the celebrated Scipio Africanus the elder, the conqueror of Hannibal. 15. M. Fulvius. M. Fulvius Flaccus, a partisan of C. Gracchus, consul in the year 125 B. C, put to death with his sons by order of L. Opiraius. 16. C. Mario; Dative. The occasion here referred to was the consular election in the year 100 B. C, when the agents of Saturninus and Servilius sought to secure the election of Sefrvilius by assassinating his rival C. Memmius. 17. Num. What answer is expected ? G. 351, 1, note 3. 18. Tribunum plebis. The tribunes of the people were officei*3 appointed to defend the rights of the people against the nobles. They were at this time ten in number. By their power of veto, they might at any time arrest the action of the magistrates, and even of the senate. — Praetorem. The praetors were officers next in rank to the consuls. They were eight in number. — Rei publicae poena, the pxcnishmeixt imposed by the republic, lit., of the repvhlic. Rei publicae; Subjective Genitive. G. 396, II. 19. Remorata est, reprieve, or permit to live, lit., detain, cause to tcait. — Nos; emphatic, in contrast with the consuls mentioned above. — Vicesimum diem. Cicero here speaks in round numbers. It was only the eighteenth day since the decree was passed. 20. Hebescere aciem. Observe the figurative language in which the decree of the senate is spoken of as a swox'd. See also below in vagina reconditu7n. 21. Hujus modi, of this kind, i. e.., of the same kind as those under which the consuls, Opiraius, Marius, and Valerius, had acted. 22. In tabulis, in the records, i. e., of the doings of the senate. — Quo ex senatus consulto. See Lat. Comp. 189, 2. 23. Interfectum esse convenit. Convenit is in the Perfect tense. Instead of interfectum esse, interfici could have been used, as dud 146 NOTES.' PAGE 2 is used p. 1, line 18; duci oportehat ; but interfectum esse makes the completion of the action and its result more prominent; you ought to have been put to deaths i. e,, the work should have been finished. G. 537, 2. 24. Ad deponendam . . . confirmandam audaciam ; G. 544, 1 ; 544, 2, note 2. 25. Cupio, cupio. Observe the repetition of ciipio and the omis- sion of the conjunction autem. or vero. G. 636, 1., 1 ; 636, III., 1. — Patres conscripti, conscnpt fathers, i. e., senators. The senators were origi- nality called patres, fathers, afterwards patres conscripti, i. e., the enrolled fathers, enrolled in the lists of the senate. Some think upon the' authority of Lix-y II., 1, that the address patres conscj-ipti was originally patres et conscripti, fathers and those who were enrolled with them, and that conscripti was applied to the new members added to the senate on the estabhshment of the commonwealth. — 3Ie esse clementem. The more simple, but less expressive form would be esse clemois. 26. Dissolutum, remiss; a synonyme with negligens, negligent; dissolutus, very, or especially negligent, remiss. 27. Me inertiae; G. 409, II.; 452, 1.— Inertiae, nequitiae, in- action, remissness, synonymes of which the latter is the stronger. 28. Castra. This is the camp of Manlius at Faesulae in Etruria, the headquarters of the conspiracy. See Introduction, p, 138. For dif- ference of meaning between casti'um and castra, see G. 132. 29. Faucibus, defiles. —In dies singulos. See Syn. L. C. 399. 30. Eorum; construe with castrorum, of that camp. — Impera- torem, ducera, i. e., Catiline. See Syn. L. C. 145. 31. Hostium, moenia. See Syn. L. C. 344; 377.— Atque adeo, a7id even. G. 554, I., 4. 32. Rei publicae; Dative. — 3Iolientein ; G. 535, L, 4. 33. Java., at once. — Jussero; Fftt. Perfect, because the future ac- tion denoted by it, must, in point of fact, precede the future action de- noted by erit verendum. The Latin in the use of tenses is much more exact than the English. — Credo. In irony. — Credo, erit verendum mihi, I shall have occasion to fear, I suppose, i. e., I shall have no occa- sion to fear. Observe that credo is parenthetical, and does not, thei'e- fore influence the construction of erit verendum. 34. Ne non omnes boni ; supply dica^it from dicat below, that all the good may not say. G. 498, III., note 2. — Serins, too late. G. 444, 1. 36. Ego; Emphatic. G. 446. —Hoc; object o^ faciam. It refers to si te . . . Jussero above. — Factum esse oportuit. See note on in- terfectum esse convenit, line 23 above. — Certa de causa. The reason is given in the next two sentences. He evidently desired to wait until the public sentiment of his fellow-citizens would fully sustain him in the act. FIRST ORATION AGAINST CATILINE. 147 PAGE 3. Tul similis, like you, i. e., in character. G. 391, II., 4, (2) and 3 foot-note 2. — Qui fateatur. Subjunctive of Result. G. 500; 500, note 1. — Id, this, i. e., the execution of Catiline. 4. Qui audeat; G. 503, 1. (S. Ne possis; Negative Purpose. G. 497, 11. — Commovere te contra, to move in hostility to, lit. to move yourself against. A transitive verb with a reflexive pronoun is sometimes best rendered into English by an intransitive verb. 8. Fecerunt, have done, i, e., have watched and guarded. Observe this special use oifacio, like the English verb to do. III., IV. Exhortation to Catiline to abandon his Purpose^ as his Moveinents and Plans are all knoion. Attempt upon the IJfe of the Consxd. 9. Etenim, /or. —Quod exspectes; G. 503, 1. 11. Privata domus. The house of Marcus Laeca, where, two days before, Catiline met the most prominent of his partisans, is here meant. The meeting was held at night; hence the significance of the language in the preceding line — noxtenebris obscurare. — Parietibus. Sec Syn. L. C 377. — Conjurationis = conjuratorum, the abstract for the concrete. 12. lllustrantur, are brought to light, opposed to tenebris obscurare. Erumpunt, bu7'st forth, i. e., come forth to public gaze, opposed to parietibus continere. 13. Istam; G. 450. — Mihi crede, believe me, i. e., believe what I say and take my advice. — Caedis ; G. 406, IT. 14. Luce; G. 417. 15. Quae ; object of recognoscas. — Kecogaoscas. Vt is omitted. G. 501, 1., 1 ; 502, 1. 16. Meministine. G. 351, 1, note 1.— Ante diem XII . . . No- vembres, 07i the twelfth day before the calends of November, i. e., on the twenty-first of October. For the method of obtaining the English date, see G. 644, II. Ante diem XII. Kaletidas = (\ic duodecimo ante Kalen- das, on the twelfth day before, etc. G. 642, III., 3. But the whole expres- sion may be regai*ded as an indeclinable noun in the Ablative of Time. G. 642, III., 4; 429. — Novembres ; adjective agreeing with Kalendas. G. 642, III., 2. 17. Dicere. The pi-esent is here used after meministi in accordance with Latin usage, because the memory recalls the past action and con- templates it as present. G. 537, 1.— Fore. The subject is Manlium 148 NOTES. PAGE 3 below. — Qui dies ; G. 445, 8. — Futurus esset ; Indirect Discourse. G. 524. 18. Ante diem • . . Novembres ; indeclinable noun, predicate nom- inative viftev futurtis esset. G. 642, III., 4. — C. Manlius. See note on castra, p. 2, line 28. 19. Nuni me fefellit, non modo res . . . veruin . . . dies, did, not to say the fact, hut the day escape me ? Cicero had ascertained not only the plans of the conspirators, but the very day upon which those plans "were to be carried into execution. — Non modo, lit., not only, may some- times be best rendered not to say, as in this instance. 21. Id quod, that which, i. e., the fact that not even the day had escaped his notice. G. 445, 7. 22. Dixi ego idem, I said also. G. 451, 3. Idem agrees with ego. The object of dixi is the clause, casdem te . . . Novembres. — Contulisse in . . . Novembres, had appointed for the fifth day before the Calends of November, i. e., for the twenty-eighth of October, the day to which the consular election had been deferred. See Introduction, p. 139. Ante diem , . . Noveiyihres is an indeclinable noun in the accusative with the preposition in. G. 642, ILL, 4. 23. Tum quum, when, lit., then when. 24. Roma ; G. 412, II. — Non tam — quam, not so much — as. — Sui conservandi ; construe with causa, for the purpose of preserving themselves. On the form conservandi, see G. 542, 1., note 1. Observe the irony with which Cicero excuses this cowardly flight. 28. Discessu ceterorum, notwithstanding the departure of the others. Discessu may be treated as the ablative of time, though, as op- posed to tamen, it also involves a concession. — Nostra, qui remansis- semus, of us icho had remained. The antecedent of qui is nostri, im- plied in nostra. G. 445, 6. 29. Remansissemus ; G. 524. — Caede ; G. 421, III. — Dicebas, said repeatedly. Observe the force of the Imperfect. G. 469, II. 30. Quid? what? An exclamatoiy interrogative. It may be treated either as an accusative in exclamations or as the object of a verb to be supplied, as ais ov censes. G. 381. — Quum confideres; G. 521, II., 2. — Praeneste, Praeneste, now Palestrina, a sti'ongly-fortified town in Latium, sonth-east of Rome. 32. Jussu ; Ablative of Cause. — Praesidiis ; Abl. of Means. — Praesidiis, custodiis, vigUiis. Observe the difference of meaning, garrisons, guards, tcatches. 36. Tandem, I pray. See note, p. 1 , hue 1.— Noctem illam superiorem, that former night, i. e., the night before the last, called on the next page, line 2, priore nocte. FIRST OEATION AGAINST CATILINE. 149 PAGE 2. Quam te; G. 535, 1., 5. — Dico. Observe its emphatic position. 4 G. 561, 1. 3. Inter falcarios, into the street of the scythe-makers, lit., a^nong the scythe-makers. — In domum, m^o the house. Domum alone would be less definite, to the house. 5. Socios'; Subject of convenisse. 8. Ubinam gentium, where in the world. G. 397, 4. 10. In hoc consilio, in this council,i. e., the senate. 11. Nostro omnium interitu, the destricction of us all. Omnium agrees with the genitive nostri implied in nostro. G. 398, 3. Instead of nostro, the genitive nostrum might have been used. 13. Cogitent; Subj. of llesult. G. 503, I. — Hosce. Observe the force of ce, these before me, these here. G. 186, 1. — Sententiam rogo, I ask their opinion, i. e., I invite them in common with other senators to participate in the discussion. This was the usual formula in calling for the opinion of senators upon any question under discussion. G. 374. 15. Igitur, then, i. e., to resume. The orator here resumes the topic which was interrupted by the exclamation, O dii im7)^ortales ! 16. Distribuisti, you assigned, i. e,, to your several accomplices. — Quo . . . placeret ; Indirect Question, object of statuisti. G. 529, I. ; 529, 5, 1). 17. Romae; G. 425, II. — Relinqueres ; Potential Subjunctive. G. 485. 20. Etiam nunc, eveyi now, i. e., at the time of the remark. These words of the direct discourse (paululum mihi est etiam nunc morae) are retained in the indirect, instead of being changed to etiam turn, which might have been used — Morae ; Partitive Genitive depending upon paululum, which is the subject of esse. — Quod ego viverem ; in apposition with paululum. G. 363, 5. On Mood, see G. 524. — Duo equites, ttoo knights, i. e., members of the equestrian order, C. Cornelius and L. Vargunteius, according to Sallust, though he calls the latter a sen- ator. See Sail. Cat. 28. 21. Quiliberarent. Explain Mood. G. 503, L — Tecura. Con- struction ? G. 414, 1. — Ilia ipsa nocte. They offered to do it that very night, but whether the attempt was actually made on that night, or on the following, is still an unsettled question. 23. Vtxdum etiam, scarcely yet. See note on etiam, p. 1, line 2. — Coetu. Construction? G. 431. 24. Comperi. lie obtained his information fi-om Curius. See Introduction, p. 138. 25. Salutatuni; G. 546. Distinguished Romans and magistrates 150 NOTES. PAGE 4 were in the habit of receiving visits at a very early hour, especially from their clients. 26. Quujn venissent ; G. 521, II., 2. — Multis ac suuimis, many most eminent. G. 440, 1, note. 27. Id temporis = eo tempore; G. 438, 5 ; 378, 2. V. An Exhortation to Catiline to leave the City. 28. Quumsint; G. 517. — Coepisti. Supply jse^yere. 30. lUa, that, i. e., the one already mentioned. See note on castra, p. 2, line 28. 31. Educ ; G. 238, note 2. — Si minus, if not all, lit, if less, i. e., less than all. G. 552, 3. Supply omnes educis. — Quam plurianos ; G. 170,2, (2). Supply e(f2 II., 2. See also p. 4, lines 20 to 27. 22. Aedem. Difference in meaning between the singular and the plural ? G. 132. — Jovis Statoris. See note on Jovi Statori, p. 4, line 35. — Rem omnem . . . detuli ; i. e., in the First Oration against Cati- line. That oration was delivered, it will be remembered, in the Temple of Jupiter Stator. See note on munitissimus locus, p. 1, line 5. 23. Quo quum . . . venisset, when Catiline came in, lit., whither had come. — Quo, whither or thither = in aedem. 24. Appellavit, addressed. See Syn. L. C 184, 1. — Ita ut,as, lit., tJius, as. Ita is explained by utperditum civem. 26. Ejus ordinis, of that order, i. e., of the senate. See p. 6, lines 33 to 36." 28. Hie, hereupon. — Vehemens ilie consul. In irony. See line 15 above. 30. Fuisset. Is the interrogative particle expressed or omitted? G. 353, 2. — Necne, or not. G. 353, 2, note 3. 31. Homo audacissimus, though a most audacious man ; an ap- positive with a concessive force. 32. Quid . . . egisset ; Indirect Question, object of edocui. — Quid in proximam constituisset. This refers probably to the intended murder of Cicero. 33. Quem ad modum, in what manner ; often written quemadmo- dum. — Ei, by hitn. G. 388, 1. 34. Quum teneretur, when he stood speechless, lit., was held, i. e., was so overwhelmed by the fact that his plans were known to the consul, that he was completely powei'less. 35. Eo quo . . . pararet, to that place to which he had long been pre- paring to go. In the Direct Discourse, eo quo . . . paras would have been used. G. 467, 2. Why is paras changed to pararet ? G. 493, 1 ; 524 ; 526. 36. Secures, fasces. These were among the insignia of consular authority which Catiline was preparing to assume. The consul, when in command of an army, was attended by twelve Lictors bearing the fasces, which were bundles of rods, containing each an axe (securis). 18 1. Aquilam illam argenteam, etc. See p. 9, lines 24 to 27.— Sacrarium. See note on sacrarium scelerum tuorum, p. 9, line 26. 2. Praemissam. The participle here agrees with the nearest noun SECOXD ORATION AGAINST CATILINE. 173 PAGE aguilam, wliile praemissa is to be supplied with arma and signa, praemis- 18 sas with secures and tubas, and praemissos with fasces. G. 439. — In ex- silium ejiciebam, was I attempting to drive into exile f G. 351, 3; 469, 1. 4. Etenim, credo. In irony, — In agro Faesulano, in the dis- trict of Faesidac. This was in Etruria. See in Etniriae faucibus, p. 2, line 28. 7. Massiliam, Marseilles. Catiline and his friends reported that he Avas going to Marseilles. — Ut aiunt, as they say. See sunt qui dicaiit, p. 17, line 15. 8. Haec castra, this camp. The same camp which is called ilia castra above, line 6, is here called haec castra, this camp, because it has just been mentioned. G. 450. 10. Si pertimuerit; Fut. Perf. where we use the Future. G. 473, 2. 11. Periculis meis, by my perils, i. c, the perils incurred by Cicero in his attempts to suppress the conspiracy. 14. Iter ; Object of converterit. 15. Non ille. Here begins the conclusion, llle is the subject of dicetur. — Spoliatus. Supply esse, as also with obstupef actus, per territtis, etc. 18. A consule vi et minis. "Why is the preposition used with conside, and not with vi and minis ? G. 420 ; 415, I. — Si hoc fe- cerit, if he shall do this, i. e., pertimueiit, mutaverit, etc. The conclusion is erunt qtd, etc. 21. Est mihi tanti, it is worth my while. The subject of est is tho clause hujus invidiae . . . subire. — Tanti ; Genitive of Price. G. 404, note 1. 22. Dum modo depellatur ; G. 513, 1. —A voMs, from you. 23. Dicatur; Subj. of Desire. G. 484, II. 26. Invidiae . . . causa, ybr the sake of lightening my unpopularity. — Ut Ij. Catilinam . . . audiatis. This would prove the correctness of Cicero's accusations, and thus, by justifying his course, diminish his nnpopularity. — Ut audiatis; Subjunctive in an Object Clause after optabo. G.498,I. 27. Triduo ; G. 429. 28. Ne mihi sit, etc., that it may be a source of unpopularity to me. The clause expresses purpose, and is yet in apposition with illud. G. 499, 3. 29. Quod ilium emiserim, that I allowed him to go ; subject of sit in the preceding line. — Emiserim; Subj. in an Indix-ect Clause. G. 529, II. 30. Quum profectus sit, now that he has departed. G. 529, II. 174 KOTES. Pi.GE 18 31. lideni; Subject of tfic^renf. — Si interfectws esset, G. 510- note 1. 33. Ire, is going, i. e., is on his way. — Dictitant, are continually saying. Observe the force of the frequentative form. G. 336. 34. Hoc, this, i. e., that Catiline is on his way to Marseilles. — Que- runtur quam verentur. The complaint that Catiline had been un- justly dj'iven into exile is mere pretence. Their real feeling is that of joy at his departure, as they believe that he is on his Avay to the camp of Manlius, and yet they have some little fear that he may, after all, aban- don his revolutionary schemes, and go into exile. Hence their real feel- ing is not so much that of complaint as of fear. 35. Tam misericors, so compassionate, i. e., so much interested in the welfare of Catiline. If they were really interested in his welfare, they would prefer that he should go to Marseilles, where he would be safe, rather than that he should encounter all the horrors of civil war by joining Manlius. — Qui non malit = ut is non malit, as tiot to prefer. G. 500. — Ad Massilienses = ad Massiliam, the citizens for the city, perhaps to bring the expression into harmony with ad Manlium. 36. Hoc quod agit, that which he isnoio doing, referring to his rev- olutionary movement. 19 4. Vivis nobis, while I am alive; Abl. Absol. G. 431; 446, note 2. — Roma; G. 412, II. — Optemus, let us desire ; because if he does not go into exile, he will surely make Avar upon his country. — Opteraus, queramur; Subj. of Desire; G. 484, II. YIII. — X. Character of the Forces of Catiline. Six Classes. 6. Sed. Cicero proceeds in the next place to speak of the partisans and followers of Catiline who have not yet left the city. He divides them into six classes. 7. Fatetur se esse hostem. It is here assumed that Catiline has gone to the camp of Manlius. — Quia murus interest, because there is a wall between us. — Quod semper volui, as I have always zoished, lit., which I have, etc. — Quod refers to murus interest. 9. Romae ; G. 425, II. —Nihil dicimus, but say nothing. Observe the omission of the conjunction. G. 636, 1., 1. The interrogative is still cur. 10. Si fieri possit, if it can be dojie. The subject of possit is the clause sanare sibi . . . publicae. 11. Sanare sibi ipsos, to restore them to themselves, i. e., to reason. 13. InteUigo. What is the object of this verb ? G. 529, IL, 5, 1). 14. Singulis, to them 07ie Z-y on^, referring to these dusscs, getieribus. t SECOND ORATION AGAINST CATILINE. 175 PAGE 15. Consilii atqiie orationis meae; Appositional Genitive, 19 of my advice and discowse, i. e., of the advice contained in my oration, an instance of hendiadys. G. 636, III., 2. — Si quam ; supply medicinam afferre. 17. Unum genus. Cicero characterizes the first class of the con- spirators as debtors who are possessed of propcrtj', and not therefore really insolvent. — Est eorum, consists of those, lit., is of those. — Eoruni ; Predicate Gen. G. 401. — Magno in asre alieno, though deeply in debt. 19. Dissolvi, to be set free, i. e., from debt. Others render, to be separated from them, i. e., from their possessions. Perhaps Cicero selected an ambiguous term for the purpose of suggesting to his hearers both in- terpretations. — Species, the external appearance, referring doubtless to their wealth and social position. 21. Tu . . . tu . . . sis, et dubites, can you be . . . and hesitate ? Ob- serve the repetition of tu ; G. 636, III., 3. — Agris; G. 421, IL — Sis, dubites ; Potential Subj. G. 485. , 22. Familia, with a retinue of servants. 23. Acquirere ad fidem, to add to your credit, i. e., by paying your debts. 25. Omnium, of all things ; Objective Gen. yxlilwastatione. G. 396, III. — An tabulas novas, or new accounts. Supply exspectas. Laws were sometimes passed reducing all debts in a uniform ratio, as by one- fourth or one-half. The Valerian Law, enacted in the year 86 B. C, re- duced all debts to one-fourth of their previous amount. The debts thus reduced Avcre entered upon new tables {tabulae novae). Catiline had promised his followers such a relief from the weight of indebtedness with which so many of them were overwhelmed. 27. Tabulae novae . . . A^erum auctionariae, neiv tables, but those of the auction. There is in this passage a play upon the word tabulae. Cicero says debts shall be reduced, not indeed by any new law, but by the public sale of the property of the debtor. 29. Quod, this, i. e., to sell their property, as is implied in auctio- nariae. 30. Neque, and ;?o^. — Id; in apposition with the clause certare, etc. — Certare . . . praediorum, to struggle to meet the interest by means of the produce of their estates. 31. Et locupletioribus . . . uteremur, we should find (lit., use) them both richer and better citizens. — Civibus ; Predicate Noun after ute- remur, agreeing with his. 33. Permanebuut. Supply in sententia. 36. Alterum genus. The second class consists of insolvent debt- ors who are ambitious of power. 176 NOTES. PAGE 20 1» Rerum potiri volunt, they wish to hecojne masters of affairs. \ G. 410, v., 3. 2. Honores; Oh]cct oi consequi. — Qiios; Oh^Qcto^ desperanf. G. 371, III., note 1. — Quieta re publica, in a peaceful condition of the state. 3. Perturbata. Supply republica. — Quibus hoc . . . videtur, to these it seems proper that this admonition should he given ; lit., to whom this seems to deserve to he prescribed. Here the Latin employs tlie personal construction, and the English the impersonal. Hoc is the suhject of vi- detur. With praecipiendum supply esse. 4. Unum et idem ; in apposition Avith hoc. — Quod reliquis om- nibus. Su^'plj praecipiendum esse videtur. 5. Ut desperent ; Substantive Clause ; in apposition with hoc, yet ex- pressing the purpose of praecipiendum. 6. Omnium ; Partitive Gen. aiier primum. G. 397, 3. — Meipsum vigilare, etc. These infinitive clauses depend upon a verb of saying im- plied m praecipiendum. G. 523, I., note. 8. In maxima multitudine. Another reading is maximam mul- titudinem. 11. Praesentes, in person. — Quod si . . . adepti, hut if they should at once attain, etc. 12. Illi ; Subject of sperant. 13. Quae, a state of things which, lit., which things. It refei's to cinere and sanguine, or, at least, to a state of things suggested by those words. G. 445, 3, note 1 ; 439, 3. 15. Id se cupere, quod si, etc., that if they should attain that which they desire, lit., that they desire that which if they should attain. In rendering into English, the antecedent and relative often change places. 16. Fugitivo aut gladiatori. If the conspiracy should succeed, Catiline and his reckless followers would place themselves at the head of affairs. 17. Tertium genus. The third class consists largely of aged and reckless spendthrifts, who formerly served under Sulla. 18. Manlius. See Introduction, p. 138. — Cui . . . succedit, whom Catiline noio succeeds, i. e., in command. 19. Quas Sulla constituit. At the close of the civil wars between iRIarius and Sulla, the latter established colonics for his soldiers in Etruria and other parts of Italy. Not a few of these colonists, having squandered all they had, espoused the cause of Catiline in the hope of new spoils and booty. 20. Quas universas, which as a class, i. e., taken as a whole, or collectively. Cicero docs not mean to pass censure upon these colonics in general, but only upon those members of them Avho have joined Cati- SECOND ORATION AGAINST CATILINE. 177 PAGE line. Universas is contrasted -svitli ii. — Civium; Predicate Gen. with 20 esse. G. 401. 21. Sed tamen ii . . . qui, but yet there are (i. e., among them) those colonists who. 22. Se sumptuosius . . . jactarunt, have conducted themselves too extravagantly and haughtily. Cicero here refers especially to their ostenta- tious and extravagant mode of life. 23. Tamquam beati, as if wealthy. 24. Conviviis apparatis, sumptuous feasts. G. 416. 26. Velint; Subj. in an Indirect Clause. —Sulla sit , . . excitan- dus, Sulla must he summoned by them from the dead, i. e., nothing short of the spoils of another bloody revolution like that of Sulla can save them. — lis ; G. 388. 27. Tenues, of slender means. — Eandein illani spem ; i. e., the hope that the scenes of Sulla's bloody proscriptions will be repeated under Catiline. 28. Quos, these, including both the colonists {coloni, line 21) and the peasants {agrestes, line 27). 30. Eos hoc moneo, I give them this advice. G. 375. — Proscrip- tiones et dictaturas ; i. e., such a state of things as they had witnessed under the dictator Sulla. 31. Tantus illorum . . . dolor, such a painful recollection of those times, lit., so great pain of, etc. 32. Ut jam . . . homines . . . videantur, that now not only do not men appear to me inclined to permit (lit., about to permit) these things, hut not even brutes seem thus inclined. In rendering this passage it is impossi- ble to follow the Latin closely. — Non modo ; G. 552, 2. 34. Quartum genus. The fourth class is a miscellaneous collec- tion of ruined bankrupts. — Turbulentum. This seems to be used as a synonyme with varium and mixtum in the sense of confused, miscellaneous, rather than in that of turbulent, restless. 35. Qui= eoi-um qui, consisting of those w'Ao.— Premuntur. Supply aere alieno. — Emevgvint, emerge from it, i. e., from their indebtedness. 36. Qui partim . . . iiartim,someoftvhom . . . others, lit., v!ho partly . . .partly. — Male gerendo negotio, by the had management of affairs. 1. In vetere aere alieno vacillant, are staggering under a load 21 of long-standing debt.— Qxvi permulti, t^Ao in great numbers, Wi., who very many. Permulti agrees with ^?a. — Vadimoniis, judiciis, pro- scriptionibus. These terms designate the three steps in the judicial procedure against debtors. First, the debtor gives bail (vadimonium) for his appearance in court ; secondly, the decision (judicium) of the court, if adverse, places the creditor in possession of certain property for sc- 178 ' NOTES. PAGE 21 curity; antl, thirdly, if the propertj' is not redeemed within a specified time, it is proscribed (proscriptio), i. e., is sold to pay the debt. 4. Infitiatores lentos, dilatory debtors, strictly those who CDdcavor to escape payment by denying the debt. 5. Qui homines, these men. G. 453. — Quam primum, as soon as possible. G. 444, 3. — Si stare . . . corruant; referring to vacillant, line 1 above. 6. Non modo. Supply non. G. 552, 2. 8. Quam ob rem .'. . velint; Indirect Question, in apposition with illud. — Turpiter, basely, i. e., in making war upon their country. 11. Quintum genus. The fifth class consists of parricides and criminals. 13. Pereant; Subj. of Desire. 16. Postremum genus. The sixth and last class consists of ef- feminate and dissolute young men. — Postremum . . . non solum . . . Catilinae est, but the last class, not only in number, but also . . . is that which is peculiarly Catiline's. — Postremum, last, but' in the double sense of last and lowest, as shown hy ge?i ere ipso atque vita. — Numero; G.424. 17. Catilinae; G. 391, II., 4. ' ' 18. De complexu ejus ac sinu, his bosom friends, lit., of his em- brace and bosom. ^ Originally the language was doubtless applied to those who reclined together at table. See note on accubantes, p. 16, line 31. 19. Pexo capiLLo; Abl. of Characteristic. G.419, II. — Benebar- batos, well bearded. It was deemed foppish at this time to wear a long beard. 20. Manicatis et talaribus tunicis. These were a mark of ef- feminacy. The ordinary tunics were much shorter and were without sleeves. — Velis, non togis, with veils, not togas, i. e., with loose flowing garments which resemble veils. The toga, the ordinary outer garment of a Roman citizen, was a large shawl, semicircular in form. As usually worn, it covered the left shoulder and arm, passed across the back, under the right arm, across the breast, and again over the left shoulder. 21. In antelucanis cenis, in banquets prolonged till morning. 24. Lepidi, effeminate. 25. Neque, not only. Solum is to be supplied from the preceding line. 26. Qui nisi exeunt, and unless they depart. 27. Perierit ; Fut. Pcrf. — Scitote. G. 487, note. — Seminarium Catilinarum, a nursery of Catilines. 28. Quid sibi . . . volunt, what do those wretches propose to them- selves ? G. 389, note 2. SECOND ORATION AGAINST CATILINE: 179 PAGE 30. lUis ; Feminine, refcmng to mvlierculas. G. 414, 1. — His noc- 21 tibus ; Abl. of Time. 32. Illas ; G. 450, 4. — Idcirco . . . quod,/or this reason . . . because. 33. Toleratiiros. Supply me. — Nudi; G. 536, 2, 1). XI. Contrast heticeen the Forces of Catiline and those of the State. 35. Magno opere pertimescendum ; Ironical. Magno opere, also written magnojoere ; Abl. of Manner. — Quum sit habiturus ; G. 496, note 2 ; 515, III. — Scortorum, of prostitutes, referring not so much to mulierculas as to omnes impuri impudicique, line 23 above. — Cohorteni praetoriam, The select band which attended the person of the com- mander as his staff or body-guard, was called i\\c praetorian cohort. 1. Ins truite, nunc, marshal noi'j, i. e., in imagination. — Prae Claras; Ironftal. • 2. Praesidia, exercitus. The former refers to the means of de- fensive warfffre, the latter of offensive. 3. GladiatoH illi ; i. e., Catiline. 4. Illam naufragorum . . . manum, that str'afided Jiejectam) and helpless hand of shipwrecked men ; a favorite figure with Cicero. 6. Jam vero, nay in truth. The contrast is now extended from the forces themselves to the positions which they occupy. — Urbes colo- niarum ac municipioriim, the cities of our colonies and municipal- ities. The municipia were states, or towns, which were governed by their own laws, but were required to render military service to Home. — Re- spondebunt, will be a match for. 7. Tumulis silvestribus, the wooded heights, referring to the lurk- ing-places of Catiline's forces. — Copias, ornamenta, praesidia, re- sources, equipments, defences. 9. Quibus ; construe with suppeditamur and eget. G.421, II; 414, 1. 10. Eget ille, but which he needs. Observe the ellipsis of the con- junction. G. 636, I., 1. — Senatu, equitibus, etc.; in apposition with rebus. 12. Exteris nationibus, /bmj/w nations, i. e., foreign allies. — Si, his rebus omissis ; repeated from line 9 above. 13. Contendere, to compare. — Ex eo ipso, /row this very thing, i. e., from this very comparison. 14. Quam valde . . . jaceant, how prostrate they lie. — Ex liac parte=hinc, illinc = ex ilia parte, on (lit, from) this side, on that. 19. Aequitas . . prudentla. These ai-e the four cardinal virtues 180 NOTES. PAGE 22 recognized by the Greek philosophers. —Virtutes onines; correspond- ing to viiiis omnibus. 21. Bona ratio cum perdita ; supply ratione, sound reason with folly, lit., with ruined reason. 23. Cum . . . desperatione, with despair in regard to (lit., of) all things, i. e., utter despair. 25. Ab his virtutibus ; G. 415, I., 2. XII., XIII. Conclusion. 27. Vos ; expressed for emphasis in contrast with mihi below. — Quem ad modum . . . dixi, as I have already said, referring, it is sup- posed, to Instruite nunc, Quirites, in the first line on this page. 29. Mihi consultum. atque provisum est, measures have heen initiated and provision made hy me. G. 388, I. — Urbi, to the dty, i. e., as a whole. G. 387. The consul provides for the safety of the city as a whole, while each citizen is expected to look especially to the safety of his own house. — Sine vestro motu, without disturbance to you, i. e., with- out disturbing you. 30. Esset; G. 495, I. — Praesidii; Partitive Genitive with satis, the subject of esset. 32. Hac nocturna - . . Catilinae; i. e., Catiline's departure the preceding night to the camp of Manlius. 33. Quam manum, a force which, lit., which force. Lat. Corap. 477, 2. — Certissimam, most faithful. 34. Quamquam animo . . . patriciorum, however they are better disposed (lit., of better mind) than a portion of the patricians. This is only a parenthetical remark. 35. Potestate tamen . . . continebuntur, yet will be retained in our power, i. e., even the gladiators, who, Catiline thought, would be faithful to him, Avill yet {i. e., notwithstanding his expectations) be re- tained by us. Tamen, it will be observed, does not refer back to quam- quam in the parenthetical clause, but to the concessive idea contained in the clause quam . . .putavit. For greater security, the gladiators had been distributed among the municipal towns. 36. Q. Metellus, agrum Gallicum, etc. See note on quem Q. Metellus habuit, p. 14, line 31. — Hoc, this, i. e., the present posture of affairs. 23 1. Hominem ; i. e., Catiline. 4. Quem vocari videtis, which you see is convoked (lit., to be con- voked) . Perhaps the senators were already beginning to assemble in the senate-house near by. SECOND ORATION AGAINST CATILINE. 181 PACK 5. Atque adeo, and even = or rather. 23 8. Monitos etiam atque etiam, to be admonished again and again. Supply esse. The subject accusative is illos in line 5 above. Q~^._Solutior, Ixcessive, lit., too unrestricted. — Hoc exspectavit, it has had this object. Hoc is explained by the clause xit id . . . erumperet. 10. Quod reliquum est; for the future, lit., as to ivhat remains ; here in a temporal sense, as to the time which remains =/br the future, opposed to adhuc, line 8 above. 13. Portis, viae ; Datives of Possessor, the gates have no keeper, etc. 14. Conivere ; the approved form instead of connivere. — Conimo- verit, deprehendero. Fut. Perf. denoting actions which will be com- pleted at the time of sentiet. — Cujus non modo factum, etc., of whom I shall detect not to say an act but any beginning or attempt, etc. 16. Sentiet. The subject is the omitted antecedent of qui. 18. Quein vindicem . . . voluerunt, which our ancestors intended as a place of punishment (lit., as the punisher) of, etc. 21. Maximae res. Supply sedentur, from sedetur below. 24. 3Ie uno . . . imperatore, Abl. Absol., while I alone clad in the toga am your leader and commander. — Togato, clad in the toga, the dress of the peaceful citizen as opposed to paludamentum, the military cloak of the commander. Cicero engages, therefore, to bring the war to a close without resorting to military force. See note on velis, non togis, p. 21, line 20. 28. Impendens patriae periculum, the danger which threatens the country. 30. Vix optandum, scarcely to be hoped for. 31. Ut neque bonus quisquam . . . que, that no good man . . . and that. — Neque = et non, of which et is the correlative of que. G . 554, 1., 5. — Ut neque . . . possitis ; in apposition with illud above. 33. Prudentia, consiliis, etc. ; G. 425, 1, note. * 34. Multis et non dubiis significationibus, on the many sure tokens. G. 440, 1, note ; 637, VIII. 35. Quibus ducibus, vnder whose guidance. Abl, Absol. Quibus refers to deorum. 1. Non procul, ut . . . solebant, not at a distance, as they were wont 24 to do. Cicero thus refers to the protection which the Romans had received from the gods in foreign wars, to awaken in his hearers an expectation of special divine interposition in defence of the temples and shrines of the city itself. 4. Precari, venerari, implorare, to beseech, supplicate, implore; an accumulation of synonymes to add emphasis to the expression. — Ut; 9 182 NOTES. PAGE 24 construe with defendant. — Qu&ra ur"bein, hanc; construe, hanc xirhem quam. 5. Omnibus hostium . . . superatis, now that all the forces of our enemies {i. ^., foreign enemies) have been conquered, etc. — Hostiuin (ene- mies) is contrasted with perditissimorum civium (most abandoned citi-, zens). 6. Terra marique; G. 425, 2. THIRD ORATION AGAINST CATILINE, DELIVERED BEFORE THE PEOPLE IN THE FORUM, ON THE THIRD OF DECEMBER, 63 B. C* ANALYSIS. I. INTRODTTCTIOX. I. II. An Account of the Means and Events by "vthich the Con- spiracy WAS DISCOVERED AND EXPOSED. DECREE OF THE SENATE. IL-VL III. The Signal Success already attained to be ascribed to TWO Principal Causes : 1. To THE Policy of the Consul in driving Catiline FROii THE City. Yll. 2. To THE Dn-iNE Interposition in Behalf of the State. vin., IX. rv. The People are exhorted to render Gratitude to the Gods and to retain a Grateful Recollection of the Services of their Consul. X., XL Y. Conclusion. XII. I. Introduction. Cicero announces the Exposure and Failure of the Conspiracy. The State is safe. 25 !• Rem publicam ; object of videtis, line 7. 4. Urbem; in apposition with domicilium. Rome is thus repre- sented as the home or abode of the government, {. e., the seat of govern- ment. 5. Meis ; construe with laboribus and consiliis, as well as Avith the nearest noun periculis. * See Introduction, p. 141. THIED ORATION AGAINST CATILINE. 183 PAGE 6. Ereptam ; Participle. Esse is not to be supplied. 25 7. Et, si . . . servavit. This sentence is a fine specimen of a full Latin period, as is also the preceding. G. 573. — Si . . . sunt . . . debebit. For the force of the Indicative, see G. 508. Cicero refers to the fact that the Romans were accustomed to celebrate with joy and festivity the anniversary of their escape from any great danger. See Horace, Odes, IIL, 8. 8. Illustres, bright ^festive. — Q}xih\i.s>\ Abl. of Time. 9. Salutis laetitia, the joy derived from preservation from danger, lit., the joy of preservation. — Nascendi incerta condicio, the condi- tion (?'. e., the condition in life, whether one of joy or of sorrow) to which we are horn (lit., of being born) is uncertain. 10. Sine sensu, without consciousness, i. e., unconsciously. 11. Profecto; construe with debebit. — Qui. . .condidit; i. e., Eomulus, who is reported to have founded Rome 753 B. C. 12. Ad deos . . . sustulimus. Romulus was deified as Quirimis, in whose honor the festival of the Quirinalia was annually celebrated on the seventeenth of February. — Benevolentia famaque, by our grati- tude and by the glory which we ascribe to him ; lit., by good-ioill and glory. 13. Debebit, will deserve. 15. Urbi; G. 386. — Delubris, shrines. 17. lideinque; G. 451, 3. — Kettudimus, we have thrzcst back, not have blunted. 19. Per me, through my agency. G. 415, I., 1, note 1. 20. Exponam. Supply ea. — Ut ; construe with possitis. — Quanta ; supply sint, how important they are. 22. Exspectatis, are tvaiting, i. e., are in anxious exspectation, waiting to be informed by the consul. 1. Ut, ever since, lit., as, as soon as, i. e., as soon as he left, I began to 26 watch, etc. — Paucis ante diebus, a few days ago. G. 430, note 3. It was, in fact, already twenty-five days, but Cicero, to excuse his own tardiness, speaks of the period as short. 2. Quum reliquisset, tohen he ^e/if = having left or leaving, lit. when he had left. G. 521, II., 2. II. Lentulus^ one of the Conspirators^ tampers with the Allohroges. The latter are seized hy the Agents of Cicero. G. Ejiciebam. Observe the force of the Imperfect. 7. Hujus vcrbi; i.e., of the Avord cjiciebam. — lll^.; i. e., ilia in- vidia. 184 KOTES. PAGE 26 S. Quod vivus exierit. This clause explains ilia, since that (un- popularity) arising from the fact that he went forth alive, etc. — Exierit; Subj. in an Indirect Clause. G. 529, II. — Sed turn, hut at that time, or more freely, at that time, I say. Sed here resumes the thought with which the chapter opens, turn, quum ex. urbe, etc. In such cases it may be rendered, hut, note, I say, etc. — Exterminari, to he driven into exile. Obsei-ve the etymology of the word. 10. Restitissent. Explain mood and tense. What mood and tense Avould be used in the Direct Discourse ? G. 525, 2. 11. Atque eg'O ut vidi, and so lohen I saw ; lit., and T, as I saw. Ego is the subject of consumpsi below. Atque, as a particle of transition, may often be rendered by hut, note, and so. 13. Esse, remansisse. Observe the force of each tense. What is the real time here denoted by each ? G. 537, note. — In eo, iiithis, i. e., in this endeavor, explained by the clause ut quid agerent . . . viderem ; G. 501, III. 15. Ut rem ita coniprelienderem, that I might so grasp the sub- ject, i. €., get so complete possession of all the facts in the case. This clause should not be treated as an appositive to eo, but as a clause ex- pressing the purpose of sentirem ac videre?n. — Auribus vestris mino- rem . . . mea, my icords found too little credence in your ears, lit., to your ears. — Auribus ; Dative of Indirect Object with faceret, which is in the Potential Subjunctive. 17. Ut provideretis ; Subjunctive of Ecsult.— Animis, with your minds; emphatic in contrast with ocidis. See Syn, L. C cc5. — Saluti; G. 385, 1. 19. AUobrogum. The Allobroges were a warlike people of Gaul, Avho had been conquered by the Romans more than half a century be- fore. The deputation here spoken of came to Rome to present certain complaints against the provincial government. —Belli; Genitive depend- ing upon causa. G. 544, 1. — Transalpini, Transalpine, i. e., in Trans- alpine Gaul, or in Gaul beyond the Alps. 20. Tumultus Gallici, a Gallic revolt or loar. TumuUus, as dis- tinguished from helium, is applied especially to a commotion or war in Italy or in Cisalpine Gaul. Gallici, Gallic, as here distinguished from transalpini, means in Cisalpine Gaul. — 'P. Ijentulo. Rublius Corne- lius Lentulus, a partisan of Catiline, was at this time praetor. He had been consul, but was subsequently expelled from the senate on account of his scandalous life. His election to the office of praetor restored him to the senate. — Esse soUicitatos, had heen tampered with, i. e., Len- tulus, taking advantage of their dissatisfaction, had endeavored to inter- est them in the conspiracy. THIRD OEATIOlN AGAIKST CATILINE. 185 PAGE 21. Eodemque itinere, and on the same journey . As their home- 26 ward route lay through Etruria, the)- could easily visit Catiline at the camp of Manlius. 22. Coinitem, as a companion. This is a Predicate Accusative after adjunctum esse. ■ 23. T. Volturcium. Titus Yolturcius, of whom little is known, except that he was a native of Crotona, in Italy, and a partisan of Catiline. — Ad Catilinam; construe with litteras, a letter to Catiline. 24. Oblatam. Supply esse. 25. Ut, so that. — Quod erat . . . quodque, which was a very dif- ficult matter y and one which. "^^^8. L. Flaccum et C. Pomptinum. Lucius Flaccus and Gains Pomptinus were praetors under Cicero. Tbey had both seen service in previous wars. At the close of the praetorship, Flaccus became governor of the province of Asia, and Pomptinus of Gallia Narbonensis. — Prae- tores. The praetors, eight in number, were Roman magistrates, charged with the administration of justice. See note on circumstare . . . praetoris tirbani, p. 12, line 15. 29. Fortissimos . . . rei pviblicae. Two most important qualifi- cations in those to whom great public trusts are to be committed — courage and patriotism. — Rei publicae; G. 399, 11. 30. Quid placeret; G. 529, L 31. Qui sentirent; Relative clause denoting a reason, as they enter- tained all noble and excellent se^itiments, etc. G. 517. 33. Quum advesperasceret ; G. 300 ; 521, 11. , 2. — Pontem Mul- vium. This was one of the bridges over the Tiber. It Avas on the road to Faesulae, and Avas three miles from the Roman Forum. 35. Interesset ; G. 463, 3. 1. Praefectura Reatina, the prefecture of Reate, a Sabine town 27 of which Cicero was the patron. Originally the prefectures had neither laws nor magistrates of their own, but were governed by a Roman prefect. Subsequently some of these towns, among which was Reate, obtained from Rome the rights of citizenship. 2. Opera; G. 421, L 3. Tertia fere vigilia exacta; i. e., about three o'clock in the morning. The Romans divided the night into four watches of three hours each. 4. Quum inciperent. Observe that this clause defines the tiiue of the attack. For the difference between the Indicative and the Subjunctive in the Imperfect and Pluperfect tenses in Temporal Clauses, see G. 521, II. — Magno comitatu, tcith a large retinue. G. 419, 1, 1). 6. Res, the thing, i. e., the cause of the attack. 186 NOTES. III. The Letters and Documents obtained from Yoltur- cius and the Allohroges are hrought to Cicero. Ga- hinius and others are arrested. The Senate is con- vened. PAGE 27 8. Interventu; Abl. of Cause. As the object of the attack had been obtained, there was no need of continuing the battle. 10. Integris signis, with unbroken seals ; Abl. Absol. The waxen tablets on which letters were usually written, were tied together with a string.the knot of which was sealed. — Ipsi, the men themselves, in dis- tinction from the letters. 13. Ciinbrum Gabinium. One of the chief conspii-atoi-s, called also Puhlius Gabinhcs (p. 30, line 13), and, by Sallust, Publius Gahinius Capita. - He was of equestrian rank. — Nihildum suspicantem, as yet suspecting nothing. 14. Ij. Statilius, C Cetliegus. These were both leading con- spirators. The former was of equestrian rank, the latter of senatorial. — Lentulus. See note on P. Lentulo, p. 26, line 20. — Credo quod . . . ■^'igilarat. ObseiTe the sarcasm and irony. Lentulus was notoriously dilatoiy and indolent. 17. Quum placeret, though it pleased, i. e., seemed best. — Viris; Indirect Object of placeret. 18. Frequentes, in great numbers. — Litteras aperiri; Subject of placeret. 19. Deferri; v;\i\\ litteras to he supplied; in the same construction as litteras aperiri. G. 417, 1 ; 535, 1., 6. — Si esset inAxntum ; Fat. Perf. in Direct Discourse. G. 525, 2. 21. Negavi . . . ut non rem integram deferrem, I said that I icould not so act as not to refer the whole subject. Negavi = dixi non. — Ut deferrem ; G. 498, II. 22. Ad consilium publicum, to the 2^ublic council, i. c, the senate. 23. Sireperta essent; G. 510, note l.~Quae erant delata; G. t,2,2). 27. Admonitu ; G. 416. —C. Sulpicium. Of Gains Sulpicius we know only what Cicero here tells us. 28. Qui efferret, to bring, lit., tcho should bring ; Siibj. of Purpose. G. 497. — Aedibus ; G. 132. — Si quid telorum esset, if there should be a7iy iceapons (lit., a7ii/ thing of xceaiyons) there, i. e., ■whatever Aveapons were there. G. 397, 3. 29. Ex quibus,//-om ichich, i. c, from the house of Cethegus. I THIED ORATIOX AGAINST CATILINE. 187 TV. Testimony of Volturcius. p^^j., 31. Iiitroduxi ; i. e., into the senate, -which was then assembled in 27 the Temple of Jupiter Stator. — GiiMis,=^legatis AUohrogum. — Yidem. publicam dedl, I pledged to him the protection of the state ; i. e., I promised him pardon in case he would reveal Avhatever he knew of the plot, 33. Timore. See Syn. L. C. £05, — Quuni vix se recreasset, ichen he had scarcely recovered. G. 521, 11,, 2. 35. Ut servorum , . . uteretur, advising him to employ the assist- ance of slaves. This clause explains mandata et Utteras, with which it is in apposition. In translating, supply the words advising him. G. 501, III. ,36. Id . . . consilio, and that he should do this {i. e., approach the city) with this design. Id is the object offaceret, to be supplied. 1. Ut; construe with es5e^ below. — Ex omnibiis itartihus, in all 28 parts, lit., from all parts ; a common Latin idiom, using a, ab, e or ex, where we use at, in, on, on the side of, or some similar expression. 3. Ille, he, i. e., Catiline. — Qui fugientes exciperet, to intercept . the fugitives. 4. His ducibus, i. e., those leaders mentioned directly below, '*""*5. Jus jurandum, an oath. This was in writing, and was to be communicated to the AUobroges in ratification of the compact Avhich the conspirators wished to make with them, 6. Data esse ; G. 439, 3, 7. Ita, ut, that, lit., thus, viz., that. — Li. Cassio. L, Cassius, an influential patrician and senator, was one of the most prominent of the conspirators, 9. Defuturas. Supply esse. The infinitive depends upon a verb of saying implied in esse praescriptum. G. 523, I., note, — Lentulum sibi confirmasse, that Lentulus had assured them. 10. Ex fatis Sibyllinis, from the Sibylline predictions. These predictions were not taken from the three famous Sibylline books said to have been purchased by King Tarquin, for those had been destroyed twenty years before, at the time of the burning of the capitol. Various other Sibylline books were, however, soon after collected from different portions of Italy and Greece. In one of these was found a prediction which was interpreted to mean that three members of the Cornelian gens should rule Eome. In the opinion of Lentulus, the three Cornelii were Publius Cornelia^ Cinna, notorious for his tyranny and cruelty, Lucius Cornelius Sulla, the famous dictator, and himself, Publius Cornelius Lentulus. 188 NOTES. PAGE 28 11. lUum; G. 450, 4. 12. Esset necesse, was destined. 13. Eundemque dixisse, and that he had also said. G. 451, 3. — Fatalem ad, destined for. 14. Qui esset, since it was. G. 517. 15. Post virgmiim absolutionem, since the acquittal of the rirgins, i. e., of the Vestal virgins, the virgin priestesses of Vesta, Avho guarded the perpetual fire in the temple of. that goddess. Of the trial itself, nothing further is known. — Capitolii incensionem. From some unknown cause, the capitol, i. e., the temple of Jupiter on the Capitoline Hill, was burned 83 B. C. 16. Hanc controversiam, a controversy on this point, lit., this con- troversy. 18. Saturnalibus, 07i the Saturnalia, the festival of Saturn, cele- brated with general festivity and merriment on the nineteenth of De- cember. 19. Nimium longum, too long, i. e., too long to wait, too long a postponement. Y. Th^ Conviction and Confession of the Prisoners. 20. Ne longum sit, not to he tedious. This clause does not express fhe purpose of jussimus, but of some verb or expression which may be readily supplied, as, I proceed at once to state, etc. G. 499, 2, foot-note 2. — Tabellas ; i. e., the waxen tablets on which the letters were written. 21. A quoque; construe Avith datae ; supply esse. G. 534, note. 22. Signum. The seal Avas placed upon the knot of the string {linum) with Avhich the tablets Avere secured. — Nos linum incidimus, we cut the string ; the usual Avay of opening a Roman letter. 25. Orare; like sese. ..facturum esse, subject of erat scriptum,that he asked, — Sibi recepissent, had promised him, more litei-ally, had un- dertaken for him. — Sibi refers, not to the ambassadors, but to the Avriter of the letter, Cethegus. 26. Qui aliquid tamen respondisset, who had yet {i. e., not- •withstanding his manifest guilt) made some reply = though he had, etc. ; Relative of Concession. G. 515, III. 28. Ferramentorum ; G. 399. 32. In eandem fere sententiam, to nearly the same purport. 34. Cognosceretne ; G. 529, 1. 35. Imago avi tui, the image of your grandfath'er. The head of some ancestor Avas not an uncommon device upon a Roman seal. The grandfather was Publius Cornelius Lentulus, Avlio was consul 162 B. C. THIRD ORATION AGAINST CATILINE. 189 PAGE He also aided L. Opimius, the consul in the j'ear 121 B. C, against Gaius 28 Gracchus. See p. 2, lines 11 to 15. 36. Quae quidem etiam muta {this, and i. e.,iinago) indeed, even though speechless, 2. Eadem ratione, of the satne character, i. e., of the same tenor 29 and purport as the letters already read. Abl. of Characteristic. Some critics treat ratione as Abl. of Manner, and render, hi like manner. 3. Si . . . vellet. This conditional sentence, with its omitted conclu- sion implied in feci potestaiem, is of the nature of Indirect Discourse, thus : I gave him per?7iission to speak (i. e., I told him he might speak), if he tcished, etc. Hence vellet, Imperf. Subj. G. 524; 493, 1. 5. Edito, recorded. The testimony was at once put in writing. 6. Quid sibi . . . iis, ivhat he had to do with them, lit., icliat there was to him with them. G. 387. — Domum ; G. 380, II., 2, 1). 7. Itemque a Volturcio. Supply quaesivit. — Quum respondis- sent; G. 521, IL, 2. 8. Per quem, through whose agency. Lat. Comp. 231, VI. Quern refers to the frcedman, P. Umbrenus, whom Lcntulus employed for this i:)urposc. 10. Subito scelere demen-s, suddenly her eft of reason through guilt, i. e., the consciousness of guilt. 11. Quum id . . . infitiari, though he might have denied it. G. 515, III. ; 537, 1. 15. Qua superabat omnes, in which he surpassed all, i. p7'essio?i of the Consjyiracy largely due to Divine Interposition. 6. Nutu atque consilio, in accordance with the loill and purpose. 7. Conjectura consequi, to infer, lit., to attain by conjecture. — Quum, turn vero, not only, but in truth. 8. Humani consilii esse, to be icithin the reach of human wisdom. G. 403. 9. Ita praesentes, so visibly present. 10. His temporibus, in these times, i. e., at this crisis; Abl. of Time. II. Ilia ; explained by the appositives, visas faces ardore^nque caeli, referring to certain unusual phenomena in the heavens, perhaps some re- markable manifestations of the aurora borealis, attended with brilliant meteors. Cicero also mentions these prodigies in his poem "De Con- sulatu." 12. Ab occidente, in the west ; the quarter in which unfavorable omens appeared. — Ut fulminum, etc. Supply omittam. Cicero doubt- -less here refers to the thunder said to have heen heard at this time from a clear sky. 14. Ita multa facta sunt, have happened in such numbers, lit., so many. 15. Canere, to predict, lit., to sing. The secondaiy meaning is de- rived from the fact that oracular responses were given in vei-se. 16. Praetermittendum, relinquendum. The former means to overlook unintentionally, the latter to omit intentionally. 17. Cotta et Torquato consulibus; i. e., in the year 65 B. C, when L. Aurelius Cotta and L. Manlins Torquatus were consuls. 18. In Capitolio, in the Capitol, i. e., in the Temple of Jupiter on the Capitoline Hill. — De ca8lo,//*om hc.tven, i. e., with lightning. 194 KOTES. PAGE 32 20. Leg'um aera, the brazen tablets of the laws, i. e., the tablets on Vv'liich the laws were engraved. 21. Tactus, was sirucTi, Supply est. — Ille Romulus, the statue of that Romulus. 22. Quem inauratum . . . meuainistis, tchich (lit., lohoni) you re- member to have been in the Capitol, a gilded status of a sucking infant (lit., gilded, small, and sucking), opening his mouth for the dugs of axcolf. Legend represented Romulus as having been nursed in infimcy by a she-wolf. The famous Bronze Wolf in the modern Capitol at Rome is supposed by many to be the identical statue of which Cicero here speaks. 24. Haruspices ex tota Etruria. On extraordinary occasions, soothsayers were sometimes invited to Rome from Etruria, as the Romans originally derived all their knowledge of divination from that countiy. 25. Caed.es ; subject of appropinquare. 28. Flexissent. Mood and Tense in the Direct Discourse r G. 525, 2. 29. lilorum responsis, in accordance xcith their responses. G. 416. 31. li(X.e.va.qu.Q, they also, i.e., t\\Q soothsayers.— Simulacrum; ob- ject oifacere, whose subject is to be supplied, perhaps 7ios. 32. Majus, larger, i. e., larger than the one which was struck by lightning. — Contra atque ante fuerat, a direction opposite to that in which the former statue had stood. That faced towards the west, this towards the east. 34. Illud signuKi quod videtis, that statue which you behold. It was just finished. 35. Fore ut, it woidd come to pass that. G. 537, 3. 36. Ut possent, 50 that they could ; Subj. of Result after illusira- rentur. 33 1. Illud signum colloeandum locaverunt, contracted to have that statue placed, i. e., made and placed as described (m excelso). 3. Neque superioribus . . . nobis, neither in the preceding consul- ships [i. e., those of the two preceding years) nor iti ours.. With nobis supply consulibus ; Abl. Absol. 6. Mente captus, bereft of reason, lit., captured (fettered, helpless) in mind. — Mente, Abl. of Specification. — Qui neget, as to deny; Rela- tive of Result. 8. Quum esset ita responsum, i. e., by the soothsayers. G. 521, II., 2. Ita is explained by caedes . . , comparari, and may be omitted in rendering. 10. 'Eitea,, and that too. G. 451, 2. £« is the subject of cowparan, to be supplied. THIRD ORATION AOAINST CATILINE. 195 PAGE 13. Illud; explained by tf#, quum . . . ducer entur. — Ita, praesens, 33 50 clearly divine, i. e., showing' the divine presence. 14. Quum ducerentur; G. 529, II. 15. Eoruni indices, the witnesses against them. — Eoriim, Objective Genitive. — Aedem Concordiae; situated on the slope of the Capitoline Hill, near the Forum. 20. QviO, for this reason; i. e., because they are opposing the gods; Abl. of Cause. —Odio; G. 421, III. —Qui sunt conati. Observe the force of the Indicative, who have (actually) attempted. 23. Quibus ; referring to isti qui. — Si dicam ; G. 509. 24. Et non sim ferendus, and shoidd be unendurable, i. e., insixffer- ably arrogant. — Hie, iUe Juppiter, that, that Jupiter, pointing to the statue just erected. 26. Diis immortalibus dueibus» under the guidance of the im- mortal gods. G. 431, 2. — Ego hanc mentem . . . suscepi, I conceived this jmrpose and desire. Ego, emphatic, in contrast Avith diis. 29. Creditae. Nunquam essent belongs to creditae, as avcII as to commissae. — Et ignotis et barbaris, to those who were both strangei's and barbarians, i. e., to the ambassadors of the Allobroges. 30. Commissaeque . . . essent, and letters icould never have been coynmitted to them. Supply iis referring to ignotis et barbaris. 31. Huie tantac audaciae, from this so great audacity, i. e., from this so audacious conspiracy; the abstract for the concrete. G. 386, 2. 32. Ut homines Galli. In rendering begin with id non . . . pxitatis, p. 34, line 1. — Ut . . . negligerent . . . anteponei-ent ; Substantive Clause in apposition with id. G. 501, III. — Ex civitate male pacata,y>-om a state scarcely subjugated. 33. Quae videatur ; G. 503, II., 1. 34. Posse et non nolle, to be able and not unwilling. Retain the Litotes. G. 637, VIII. 35. Rerum ampUssimarum, of the greatest advantages. — A pa- triciis hominibus, by patricians, i. e., among the conspirators, as Len- tulus, Cethegus, and others. 36. Suis opibus, to their own interests. G. 386. 2. Qui superare potuerint, since they might have conquered. G. 34 517. — Tacendo; i. e., by not revealing the conspiracy. X. The People are exhorted to give Thanhs to the Gods. 4. Ad omnia pulvinaria, at all the altars. The pulvinaria arc couches arranged around tables spread with viands for the gods. On 196 KOTES. PAGE 84 festive occasions of this kind, tlie statues of tlie gods were placed upon these couches as if to partake of the offerings made to tliem. 5. Celebratote; G. 487, 2, 1). — lUos dies; i. e., the several days of thanksgiving. 7. Habiti sunt, have been rendered. 10. Togati, hi the garb of peace. It agrees with vos, understood.— Me uno . . . imperatore. See p. 23, line 24. 11. Recordamini ; Imperative. 13. li. Sulla, etc. The events here referred to belong to the j-ear 88 B. C. The tribune, P. Sulpicius, proposed a law transferring the com- mand in the Mithridatic War from Sulla to Marius; whereupon Sulla, who had not yet left Italy, marched with his legions to Rome, put Sulpicius to death, and banished Marius and others. 14. Custodem hujus urbls. Marius is so called because he saved llomC from invasion by the Cimbri and Teutones, 102 and 101 B. C. 15. Partini, partim, either, or ; i. e,, he banished some and slew others. — Cu. Octavlus. In the year 87 B. C, Cn. Octavius, a partisan of Sulla, drove his own colleague, Cinna, out of the city; but, before the close of the year, Cinna and Marius returned, became masters of Rome, and Avere elected consuls for the ensuing year. 16. Hie locus ; i. e., the Forum. 19. Lumina civitatis. Among these were Cn. Octavius, the con- sul, M. Antonius, the orator, and Q. Lutatius Catulus, the victor in the Cimbrian War. — Ultus est . . . Sulla. This was in the year 82 B. C. The bloody proscriptions of Sulla were terrible. 20. Dici opus est; G. 414, note 4, 2). 21. Quanta deminutlone. One writer says upwards cf 70,000 citizens were put to death. — Deminiitione and calamitate limit ultus sit, to be supplied. 22. M. Liepidus. Marcus Lepidus, consul 78 B. C, attempted to rescind Sulla's laws, but was opposed by his colleague, Quintus Catulus. He was compelled to flee, and died in exile. He was not, however, veiy much lamented. As Cicero says : " Attidit non tarn ipsius interitus rei pubUcae luctum quam ceterorum.'* 23. Ipsius; i. e., of Lepidus. —Rei publicae; Dative. 25. Atque tamen, and yet ; i. e., though they aimed merely to change the constitution, yet. 27. Illi, they ; i. e., the leaders in these dissensions. 28. Hanc urbem. Subject of conjiagrare. 29. Reconciliatione, hy the restoration. 31. Uno maximo, without exception the greatest, lit., alo7ie the greatest. THIRD 0EATI0:N" AGAINST CATILINE. 197 PAGE 33. Sua gente, with its oicn race, i. e., with barbarians. — Haec 34: lex. Explained by tit omnes qui . . . ducerentur. — Lientulo, Cethego, Cassio. See notes on P. Lentulo, p. 26, line 20 ; C. Cethegus, p. 27, line ••' 15; and L. Cassio, p. 28, line 7. 34. Salvaurbe; Abl. Absol. SQ. Quum, though. 1. Tantum civium, as many citizens, i. e., only as many, lit., as 35 much of citizens. Civium, Partitive Genitive. — Quantum, restitisset, as should have loithstood. The Future Perfect Avould have been used in the Direct Discourse. 2. Tantum. Supply sicpcrfuturum esse. 3. Integros incolumesque, untouched (whole) a^id unharmed. See Syn. L. C. 321. XI. Cicero asks no other Heicard than the Grateful Recollection., on the Part of the People^ of his Consul- 5. Rebus, services. 8. In animis vestris ; construe with condi ct coUocari. Why at the beginning of the sentence ? G. 561, I. 10. Nihil mutuni, nothing mute, i. e., no dumb and lifeless memo- rial or statue. 11. Quod possint; G. 503, I. 12. Minus digni, the less worthy. G. 4il, 1. — Memoria vestra, in your memory, lit., hy means of, etc. ; Abl. of Means. — Res nostrae alentur, my (lit., our) deeds tcill be kept alive. 13. Litterarum. See Lat. Comp. 440, 2. 14. Eandemque diem intelligo propagatam, etc., I feel as- sured that the same duration has been granted both to, etc. ; i. e., as long as the state endures, so long Avill the recoUectiqn of my consulship be cher- ished. 18. Alter, alter, the one, the other ; the former referring to Pompey, Avho had just won such glory in the Mithridatic War; the latter, to Cicero, who had just crushed this terrible conspiracy against the life of the state. — Non terrae . . . regionibus, by the boundaries not of the earth, but of the heavens ; an exaggeration somewhat extravagant. XII. Conclusion. 21. Earum rerum . . . fortuna, quae illorum; G. 562. 22. Eadem, quae, the same, as. G. 451, 5. — Est; G. 463, 3.— 198 NOTES. PAGE 35 lUorum, that of those. Illorutn depends u^onfortuna and condicio un- derstood. G. 398, 1, note 1. 25. Vestrum est, it is your duty. G- 401, note 3. — The subject of est is providere. 26. Mea; i. e., facta, mea. Subject of obsint. — Ne obsint; G. 498, II. — '^lentes, desig7is. Subject oi possetit. 28. Ne milii noceant . . . providere. This the Roman people failed to do. Accordingly, five years aftei-wai-d, Cicero was compelled to go into exile in consequence of his treatment of the conspirators. — Ves- trum. Predicate Adjective agreeing with the s\\bicct providere. 29. 3Iilii ipsi niliil noceri potest, I myself cannot be iiijured at all. G. 301, 1. Nihil ; Accus. of Specification. 32. Dignitas, authority. 33. Quam qui negligunt, and those who disregai'd this, lit., which who disregard. G. 453, 3. The antecedent of quatn is vis, that of qui is omitted. G. 445, 6. 35. Nobis ; G. 446, note 2. 38. NuUius ; G. 457, 2. 36 2. Converterit ; Put. Perf. — Vobis ; G. p. 203, foot-note 1. 5. Quod possit; G. 503, I. —Ad vitae fructum, as the reward of life, lit., to ovfor the, etc. Fructum here does not vaeaxxenjoyme7it, but that which is produced, the fruit, reward, result. 6. In honore A'estro, among the honors in your gift, lit., in your honor, i. e., honor conferred by you. Vestro is equivalent to the Subjective Genitive. G. 396, II., note. Cicero had already attained the veiy highest of all these honors, the consulship. He had reached the summit of a Roman's ambition. 8. Illud. Explained by ut ea quae gessi . . . oj-nem. 9. Ut tuear atque ornem, to maintain and adorn. Cicero means that in future life it will be his aim to maintain and illustrate the very principles which have controlled his conduct dm'ing his consulship. 10. Conservanda re publica, in preserving the republic, lit., by^ etc. ; Abl. of Means. 11. 3Iihi valeat ad gloriani, onay redozmd to my glory, lit., may avail to me for glory. 12. Meniinerim. Explain Mood and Tense. G. 500; 297, L, 2. 13. Gesserim. Subjunctive in an Indirect Clause. — Ea. Subject of videantur. 15. Jovem illuni. See note on ille, ille Juppiter, p. 33, line 24. 18. Aeque ac priore nocte, in the saine lyianjier as last night. G. 554, 1., 2, note. 19. Id, this ; explained by ea custodiis vigiliisque defendite. TEMPLE OF CONCOED. (Restored by Cav. Canina.) p. 199. h FOURTH OEATION AGAINST CATILINE. 199 FOUETH ORATION AGAINST CATILINE, DELI^SrEEED IN THE SEN- ATE, IN THE TEMPLE OF CONCORD, ON TPEE FIFTH OF DECEM- BER, 63 B. C* ANALYSIS. I. Introduction. I., II. II. Statement of the Case. Two Different Measures proposed FOR the Disposition of the Prisoners. III., IV. III. The Relative Advantages and Disadvantages of these two Measures. V. — VIII. IV. The Duty of the Senate to the State and to the Consul. IX., X. V. Conclusion. XI. I., II. Introduction. Cicero thanks the Senate for their hind Solicitude in his Behalf but hegs them to consult only the Public Welfare. PAGE 1. In me . . . converses. The eyes of all are turned to the consul, 37 not only in anxious expectation of the part he is to. take in this important debate, but also in deep solicitude for his personal safety. 2. Vestro. With vestro and rei publicae, supply periculo from line 4. 3. Si id depulsum sit, if that (your danger) should be icarded offy i. «., by the exeeution of the conspirators now in custody. 4. Jucunda, grata. See Syn. L. C. 216. 5. Voluntas, kind solicitude, not merely good-will, as the word gen- erally means, since in that sense Cicero would scarcely say earn deponite. 6. Salutis; G. 406, 11. 7. Vestris, yours ; i. e., your families. G. 441, 1. — Mihi si . . . data est, if the consulship was given me on this co7idition, lit., if this con- dition of the consulship, etc. 10. Dum modo . . . pariatur; G. 513, I. 12. Ciii non forum. Observe that the predicate tmquam vacua (vacuum) mortis periculo atque insidiis, is expressed only with the last of the several subjects. See note on inforo, p. 13, line 10. 13. In quo . . . continetur. The Forum was the place where justice was administered. — Campus ; i. e., the Campus Martins, in which the consular elections were held. — Consularibus auspiciis, by See Introduction, p. 111. 200 KOTES. 1»AGE 37 t^Q consular auspices, i. e., by the auspices 'vliicli were always taken on the occasion of an election. 14. ^nTXiinujn. auTciliuin, the highest ref lege ; because in the senate- house were heard the causes of all nations in alliance with Rome. 16. Haec sedes honoris ; i. e., the curule chair, the official chair of the consul. 17. Periculo; G. 4U, III. 18. Multa tacui. Cicero had ascertained many facts in regard to the conspiracy, perhaps implicating prominent citizens, Avhich he had not deemed it Avise to make public. — Multa . . . dolore sanavi, / have remedied many things with some pain to myself. — Meo, to myself, lit., my. G. 39 8, 3. ^O. Ut . . . eriperem. In apposition Avith exitum. G. 501, III. — Vos, Object of eriperem. 38 1. VirginesqueVes tales, ^cc note on post virginum absolutionem, p. 28, line 15. 5. Subeatur, let it be endured; Subj. of Desire. The subject is ea, understood, referring tofortuna. — Suum nomen ; i. e., Cornelius. See note on ezfatis Sibyllinis, p. 28, line 10. 6. Vatibus ; i. e., haruspicibus. See p. 28, lines 9 to 12 : Lentulum . . . exfatis Sibyllinis haruspicumque responsis, se esse . . . 7iecesse. 7. Liaeter; Potential Subj. — Ad salutem prope fatalem, ap- pointed by fate to secure the safety, lit., to the safety. Fatalem is here used out of its ordinary signification as shown in fatale ad perniciem, fated carrying with it the idea of doom, destruction ; in using it here in a good sense, Cicero therefore qualifies it by the addition of prope, shoAv- ing that he does not take the full meaning of the Avord, but only as much of it as the context requires, viz., appointed by fate. 9. Vobis; G. 385, II., 1. 11. Mihi parcere desinite. Cicero begs the senate not to be de- terred from adopting vigorous measures by any fear of the consequences to himself. 13. Pro eo ac mereor, in proportion as I deserve, lit., in proportion to that (pro eo), viz., as I deserve (ac mereor). 14. Relaturos esse gratiam, will recompense. See Syn. L. C. 548, 3. — Obtigerit. Cicero uses this Avord in preference to acciderit, to im- ply that danger and death have no terrors for him. 15. Aequo animo paratoque, with equanimity and readiness, lit., with an even and prepared mind. G. 564, II, — Neque turpis mors forti viro, etc. Because to die bravely Avas, in the opinion of the Ro- mans, an honor. 16. Neque immatura consulari. Because he who had attained FOURTH ORATION AGAINST CATILINE. 201 PAGE the consulship had ah-eady reached the goal of a Roman's ambition. 38 Immatura agrees with mors, understood, and cojisulari with viro. — Neque misera sapienti. Because the toise taught that death was no evil, and must always be met with perfect calmness and composure. 17. Ille ferreus, qui non movear, that iron-hearted man xoho is not moved = so iron-hearted as not to be moved. — Fratris; i. e., of his brother Quintiis. 19. Horum omnium; i. e., Cicero's personal friends. 20. Neque non saepe, and often. The two negatives cancel each other. G. 553. 21. Uxor; i. e., his wife Terentia. — Filia; his daughter Tullia. — Parvulus filius ; his little son Marcus, two years old. 22. Tamquam obsidem. Because parental affection would cause him to put forth all his strength to save the state. 23. Ille gener ; i. e., his son-in-law, C. Calpurnius Piso, the husband of Tullia. He was not a senator, but was present as a spectator. 24. In conspectu meo. Perhaps at the door of the temple in which the senate met. — Moveor. Observe its emphatic position. 25. In earn partem, uti, to the end that, lit., into this part, that. Partem is explained by the clause, uti salvi sint, etc. 26. Quam pereamua ; G. 502, 2. 27. Unapeste, in (lit., by) one common destruction. 30. Non Ti. Gracchus. Here introduce the pi*edicate, in discrimen . . . adducitur, before quod. — ItervLva tribunus. G. 536, 2, 1). lie wished to be re(5lectcd for the next year, which was illegal. Sec note on P. Scipio, p. 1, line 20. 31. C. Gracchus. See note on C. Gracchus, p. 2, line 14. — • Ag^*a- rios, the supporters of the agrarian laxos. See note on P. Scipio, p. 1, line 20. 32. Li. Saturninus. Sec p. 2, line 17 ; also note on C. Mario, p. 2, line 16. 33. Discrimen, critical situation, crisis. — In vestrae . . .judici- um adducitur, is brought to trial before your stern tribunal. In Judicium adducere is to bring befoi'e a judge. 34. Tenentur, are held, i. e., in custody. — Vestram omnium caedem ; G. 398, 3. 36. Tenentur, are in our possession. 2. Ut nemo ne . . . quidem relinquatur, that no one may be left 39 even to deplore. On nemo ne quidem, see G. 553, 2; and on relinquatur, G. 501, III. 3. Deplorandum; Gerundive agreeing with nomen, not Gerund. G. 544. 1. 202 NOTES. III. Statement of the Case before the Senate. PAGE '^ '' 89 ^6. Rei; ixomrms. 7. Vos . . . judicavistis, you have already pronounced judgment in ma7iy decisions, i. e., by your previous dew'ees in regard to the conspiracy you are already committed to vigorous measures. These several decrees are specified in the clauses introduced by quod, as primum quod, deiiide quod, etc. 8. Singularibus verbis, in remarkably strong terms. 13. Qui honos, an honor ichich, lit., which honor. Lat. Comp. 477, 2. 14. Habitus est nemini, has been conferred upon no one. 15. Praeniia amplisslma. Observe the emphatic position of amplissima. It is not known in what these rewards consisted, probably in money. The senate had previousl}' offered to any one who would give the requisite information in regard to the conspiracj', a large reward in monej', with freedom, if a slave, and with full pardon, if himself impli- cated in it. 16. Ejus luodi; Predicate Genitive. 19. Referre ad vos, tamquam integrum, to refer to you the xchole question anew, lit., to refer it to you as if whole, i. e., untouched, new. — Tamquam, as (/", is used to remind the senators that the ques- tion is not neAV, but one upon Avhich they arc already virtually com- mitted. 20. De facto, de poena. The two points to be settled — the fact of the guilt or innocence of the prisoners, and the punishment to be inflicted. 21. Praedicam, I loill first state. Observe the force of prae. — Consulis ; Predicate Genitive. 22. Versari, was prevalent. 23. 3Iisceri et concitari, we7-e devised and produced, lit., to he stirred up and excited. These words are here used to denote the disorder and confusion which are the ordinary attendants of these evils, if not es- sential elements in them. — Jam pridem vddebam ; G. 469, II., 2. 24. Haberi, was fostered. 25. Quidquid est. This general statement, hoioever the case stands, is explained and amplified in quocumque . . . sententiae. On Mood, see G. 476, 3. 26. Ante noctem. Because the case required prompt action, and ^becau se no decree could be passed after sunset. ^^^"67. Delatum sit, has been reported. ObseiTC the difference in FOURTH ORATION AGAINST CATILINE. 203 PACK meaning between defero, as here used, and refero, line 19^ above. Defero 39 is to report or state the case, i. e., give information in I'egard to it, while refero is to refer the case to another's decision. 28. Huic aiSnes, concerned in this. G. 391. 29. Latius opinione, more widely than is generally supposed. G. 417, 1, note 5. 31. Serpens; Participle. 32. Sustentando et prolatando, hy forbearing and delaying. TV. Tico Different Measures proposed for the Disposi- tion of the Prisoners. 34. Unam; i. e., senteiitiam. — D. Silani. Decimus Silanus was consul-elect. 35. Haec. See note on haec, p. 8, line 32. 36. C. Caesaris. Gains Julius Caesar, then praetor-elect, afterward dictator. — Removet, amplectitur, rejects, hut includes, i. e., in his recommendation. Observe the asyndeton. G. 636, I., 1. 2. Pro rerum magnitudine, in accordance with the greatness of 40 the crisis. -^In . . . versatur, insists upon, etc. 3. Alter, the one, i. e., Silanus; subject of putat. — Vita; Abl. of Separation. 5. Punctum; G. 379.— Vita; G. 421,1. 8. Recordatur, he remembers. Cicero assumes this. Some inter- preters take recordatur in the sense of commemorat, a meaning which it seldom, if ever, has in classical writers. — Alter, the other, i. e., Caesar. — InteUigit, thinks. 10. Laborum quietem, as a rest from labors. G. 393, note. uietem ; Predicate Accus. after esse constltutam. 11. Itaque earn . . . inventa sunt. These are Cicero's words, adopting Caesar's recommendation and carr3ung it out to its final issue, to show how great severity it really involves. — Sapientes, the wise, i. e., those technically so called, philosophers, especially the Stoics, who professed to regard death with perfect indiflfereuce. — Inviti; G. 443. 12. Vincula vero, et ea sempiterna, but imprisonment, and that for life, lit., bonds and those, etc. G. 451, 2. 14. Municipiis dispertiri, that they (the prisoners) should be dis- tributed among the free toions, i. e., to be held by them in confinement. These towns, enjoying, indeed, the rights of Roman citizenship, Avere so far free that they were governed by their own laws. — Municipiis, Dative after dispertiri. — Ista res, that plan of yours ; addressed to Caesar. G. 204 NOTES. PAGE ^ 40 450. — Iniquitatem, si . . . velis. Because we have no right to impose such a burden upon them. — Si velis; G. 511, I. 15. Difficultatem, si rogare. Because they would probably i-efuse. 16. Ego suscipiam, I will undertake it, i.e., the task of carrying! out your decree. 17. Reperiam, qui non putent . . . recusare, / shall find those xoho xcill not think it consistent with their dignity to refuse. DignitatiSy Predicate Gen. after esse, wliose subject is recusare. 18. Adjungit gravem. Observe that Cicero is giving a running commentary upon the proposition of Caesar. The several items con- tained in that proposition are stated separately, and each one is imme- diately followed by the comments of Cicero upon it. Thus, Miinicipiis dispertiri jubet is Caesar's proposition ; Habere videtur . . . recusare, Ci- cero's comment ; Adjungit gravem . . . ruperit, Caesar's proposition again ; Ilorribiles czistodias . . . perditorum, Cicero's com^ment. 19. Eorum vincula, their bonds, lit., of them, i. e., of the prisoners. 20. Scelere; G. 421, III. 21. Eorum; construe with j9oej?«/». 22. Per senatum, through the agency of the senate, i. e., by procur- ing a decree of the senate to that effect. 25. Multas uno . . . aerumnas, he xcoidd have removed by a single pang all the sufferings of mind and body. 27. In vita, in life, i. e., during this life. 28. Ejus modi quaedam supplicia, some such punishments, i. e., such as to answer the purpose, ut aliqua . . . essct posita. 29. A-^oluerunt, assumed, lit., xcished, i. e., would have it, insisted upon it. 30. lis ; i. e., suppUciis. V. Remarks upon Caesar'' s Opinion. 32. Mea quid intersit; viz., to favor Caesar's measure. G. 408, I., 2 ; 408, ir. 34. Quae popularis habetur, which is regarded as the popular 07ie, i. e., in the interest of the people. Caesar belonged to the people's party. 35. Hoc auctore et cognitore, with him as the author and advo- cate ; Abl. Absol. 36. Illam alteram, that other opinion, i. e., that of Silanus. Sup- ply sententiam eritis secuti. 4:1 1. Nescio an . . . contrahatur, / am -inclined to think more trouble may be brougJit upon me. G. 529, 3, note 2. ■— Contrahatur ; G. 529, I. r >URTII OEATION AGAINST CATILINE. 205 PAGE 2. Meorui.i . . . rationes, considerations of my clangers. 41 4. Blajorui 1 ejus. The Julian gens, to which Caesar belonged, had long been illustrious. 5. Intellectum est, it was perceived, i. e. , as he spoke ; Perfect Indefinite. 7. Saluti popiili consiilentem. These words are added to de- fine the term vere popidaretn. The learner must not fail to notice the different senses in which this term is used. Coming as it does from populus, its primary signification is belonging to, or relating to, the people. "With this general meaning it has three principal applications : 1. Belong- ing to the party of the people, a political application ; 2. Devoted to the in- terests of the people, as in this instance and in line 22; 3. Having the favor of the people, popular in the usual sense of the terra, as in line 26. Caesar , belonged politically to the party of the people ; the term popu- laris was, therefore, applicable to him in the first sense, and Cicero here pays him the flattering compliment of applying it to him in the second sense. 9. Non neininem, some one. Observe the difference between non nemo and nemo non. G. 553, 1. It is not known who this senator was. — De capite. Questions which thus involved the life of a Ro- man citizen could be tried only before the Centuriate Assembly. The senate, therefox-e, had no legal right to condemn the conspirators to death. 10. Nudiiis tertius; also written as one word = nunc dies tertius, tlie day before yesterday. 12. Jam, noxo ; i. e., in view of these facts, marking a connection of thought, not mere time. — Hoc, this, explained by quid de tota . . ._/«- dica7'it, which should be construed before qui reo, etc. 13. Qui, heicho. The omitted antecedent of qui is the pi'onoun t5, the subject o£ Judicarit. — Quaesitori gratulationem, a thanksgiving in honor of (lit., to) the investigatiiig officer, referring to Cicero, who con- ducted in person the investigation in the senate two days before. 15. At vero C. Caesar; in contrast with the senator just men- tioned. — Legem Semproniam. Caesar, in opposing the sentence of capital punishment, had appealed to certain statutes, among which was the Sempronian law, which provided that the punishment of death should not be inflicted upon a Roman citizen without the vote of the people. To this Cicero replies that the enemies of the state are not citizens, and, therefore, not protected by this law. 17. Civem ; Predicate Accus. — Ipsum latorem . . . dependisse ; i. e., C. Gracchus, the very author of this law, was put to death as a pulilic enemy, without trial before the people. Hence Catiline and pther 10 20G NOTES. PACK 41 public enemies may be treated in the same way. Sec note on C. Grac- chus, p. 2, line 14. IS. Poenas rci publicao dependisse, paid the penalti) to the state. Rci puhlicae, Dative. 19. Idem; i. e., Caesar. — Largitorem et prodigum, though lib- eral and prodigal. This lavish expenditure of money for party purposes would tend to make him popular in certain quarters. 21. Cogitarit; G. 517. — Etiam, still; i, e., longer. 22. Populareni, a friend of the people. — Homo miitissimus, although a very merciful 7?ian ; in ajDposition with the omitted subject is, referring to Caesar. 23. Aeternis, popetual, i. e., for life. 24. ISTe quis . . . esse possit; Object Clause after sancit. Hujus supplicio . . . se jactare, to attract attention (lit., to display himself) by mitigating his pimisJiment. 25. In perniciem, to the ruin. VI. Remarks upon the Opinion of Silanus. 29. Hoc, this course, i. e., the one just mentioned, as recommended by Caesar. — Statueritis, dederitis; F^t. Perf. to mark tlje completion of the action, though the English idiom requires the Future. 30. Coraiitem; i. e., Caesar. — Ad contionem./or the assembly ; i. e., for the assembly of the people, to which he will communicate the decision of the senate. Caesar, the people's favorite, could readily ob- tain their approval of the bill of which he was himself the mover. Ob- sci-ve that contio is an informal assembly convened to listen to addresses and receive communications, but with no power to transact public busi- ness. The assembly of the people for the transaction of business ^^as called comitia. 32. Vituperatione, //-owi the charg3. G. 413, note 1. — Exsolvet. Why not Fut. Perf. like dederitis? Because the action will not be com- pleted at the time of nialueritis, but will be subsequent to it. 33. Obtinebo, I shall show, lit., obtain, i. e., obtain the assent of the people to my proposition, viz., ea7n multo leniorem fuisse. 34. In immanitate punienda, inpimishing the enormity. 36. Ita mibi . . . perfrui liceat, ut ego moveor, as I hope to enjoy . . . I am actuated, i. e., as true as it is that I hope to enjoy ... so ti-uc is it that I am actuated, lit., may it be permitted me to enjoy . . .so as I am actuated, i. e., onl.y in case I am actuated. It is a form of emphatic as- sertion and asseveration. G. 483. — Re publica ; G. 421, I. 42 1. Vchcmentior; G. 411, 1. FOURTH ORATIOX AGAIXST CATILINE. 207 PAGH 2. 3Iemltior; G. 417. 42 5. Subito ; Adverb. — Cerno. See Svn. L. C 592. G. Animo, in imajination,Y\t.,hy the mind; Abl. of ;^^eans. — Inse- pultos. This word renders the picture peculiarly shocking when we consider the importance which the ancients attached to the rite of burial, as essential to the peace of the soul in the lower world. 7. Mihi ante oculos, before lyiy eyes. G. 384, 4, note 2. 8. Bacchantis, revelling, agreeing with Cethegi. 9. Regnantem. Cicero purposely selects an offensive term to give effect to his picture. So purpuratum, suggestive of oriental despotism. G. 535, 4. — Ex fatis ; i. e., ex fails Sibyllinis. See p. 28, line 10. 10. Purpuratum . . . Gabiniuni, that Gabinius is his prime min- ister ; lit., clad in purple. 13. Vehementer . . . misera; G. 561, III. 17. De servo non sumpserit, should not inflict upon the servant, lit., take from, with the idea of taking satisfaction from. — Quam acer- bissimum; G. 170, 2, 2). 18. An = an'potius, or rfl^/'i'er., 19. 3Iihi vero. Supply videatur. 20. Importunus, unfeeling. — (^\xi non lenierit, if he xcoiild not assuage. Qui = si is. G. 507, II. ; 507, 2. This language, adopted for present effect, does great injustice to Cicero's own philosophy. 21. Sic nos. Nos is the subject of habebimur, line 27. — In his hominibus, in the case of these 7nen, i. e., of the conspirators, c 25. Id egerunt, ut coUocarent, attempted to place, lit., pursued this. {\iz.) that they might pl.ice. Id is explained by ut coUocarent. — In vestigiis, in the ruins. 28. Nobis fama subeunda est, ^ce must endure the infamy. 30. Niso vero ; G. 507, note 1. — L. Caesar. Lucius Caesar, who had been consul during the preceding year. His sister Julia hatl married Lentulus as her second husband. 31. Rei publicae; G. 399, IL 32. Sororis, of his sister, i. e., Julia. — Virum, the husband, i. e., Lentulus the conspirator. 33. Vita; Abl. of Separation. — Quum avuni . . . dixit. Lucius Caesar mentioned these instances merely to show that it was b}' no means an unprecedented thing to punish the enemies of the state with death. — Avum suum, his grandfather, M. Fulvius Flaccus, mentioned in the first oration, p. 2, line 15, as M. Fuloizis consularis, consul 125 B. C, put to death as a partisan of C. Gracchus by order of the consul L. Opimius. See note on M. Fulcius, p. 2, line 15. 34. Filiumqiie ejus. Why not svu'n instead of ejus? Because 208 ■ KOTES.- ■ PAGE 42 tlie reference is to avian^ not to Caesar. Suum Avonld mean his = Caesar's. — Impuberem. He was eighteen years old. — Lcgatiim a patre niissum, though sent by his father as an ambassador, i. e., to ask terms of settlement from the consul. The imprisonment and execution of this yonth must be regarded as cruel and inexcusable. 35. Quorum quod simile factum, lohat act of theirs was similar ? i. €., to this of the conspirators. Quorum depends w^ovi factum. 43 !• Largitionis voluntas, a spirit of bribery, lit., the desire of giving, i. e., of giving for the purpose of securing popularity, referring especially to the distribution of grain among the poorer classes, in ac- cordance with the lex frumentaria of C. Gracchus. 3. Avus Lentuli. See note on imago avi tui, p. 28, line 35. 4. Est persecutus, proceeded against. lie was one of the party under the consul Opimius which made the attack upon C. Gracchus. — Ilie, he, the grandfather. _ 5. Ne quid . . . deminueretur, that the highest public welfare might ^suffer no detiHment, lit., that nothing should be, etc. 7. Nos, us, the consul and senators. — Trucidandos. G. 544, note 2-. 10. Vereamini; Potential Subj. — Censeo; in irony. G. 637, V. ,' — Ne videamini; G. 498, III., note 1. VII., YIII. The Government is fully prepared to. execute any Decree which the Senate may he pleased to pass. 15. Quae exaudio, 2vhich I hear. Exaudio is to hear from a dis- tance, to overhear. The reference in ea quae is probably to remarks made by senators among themselves. 17. Satis praesidii, sufficient force. G. 397, 4. 20. Quum, turn, not only, but also. 21. Majore; construe Avith voluntate. — x\.d suihmum . . .retinen- dum,/or maintaining the highest welfare of the empire. 26. Templi; i. e., the Temple of Concord. 27. Sentirent unum atque idcjn, entertained one and the same sentiment. G. 503, II., 1 ; 495, I. 29. Soli; G. 536, 2. — Hosce homines; i. e., those referred to in eos qui, in the preceding sentence. 35. Ita concedunt, ut certent, they so yield as to vie ; i. e., they j-ield in one particular only to vie in another. — Summam ordinis con- siliiqne, precedence in (lit., of) rank and counsel. 44 1. Ex dissensione liujus ordinis revocatos, restored after (lit., out of ) a quarrel of many years with this body. Construe hujns ordinis,- = ab (or cum) hoc ordine, with dissensione. In the year 122 B. C. the FOURTH ORATIO]S' AGAINST CATILINE. 2Gt PAGE Sempronian law transfen-ecl the judicial power from the senate to the 44 knights. This was the cause of the quarrel, Avhich continued until the Aurelian law, 70 B. C, conferred the judicial power jointly upon the senate, the knights, and the tribunes of the treasury. The reconciliation partially effected by this compromise, was completed by the presence of a common foe in this reckless conspiracy. 3. Si perpetuam tenuerimus, if tve shall retain forever, Yit., per- petual. Perpetuam agrees with conjwrctionem. 8. Tribunes aerarios, tribunes of the treasury. These tribunes, employed originally to collect the tribute, had been recently raised by the Aurelian law to the rank of a distinct order in the state. — Scribas, the puhlic clerks. These were employed as registers and secretaries in the various departments of the state service. As a class, they formed a dis- tinct order. 9. Casti, by chance. The chance consisted simply in the fact that it happened to be the fifth of December (the Nones), th'e day on which the most important clerkships were distributed among the clerks by lot. — Aerariuni, the ti^easurii. This was In the Temple of Saturn, near the Temple of Concord, in which the senate was assembled. — Frequentas- set, had brought in great numbers. 10. Sortis, of the lot, i. e., of the lot by which the clerkships Avere distributed. 11. Ingenuorum, offreeborn citizens. 18. Operae pretiuni est cognoscere, it is worth ivhile to ob- serve. 17. Studia, the zeal; plural, because in connection with the plural Aomfriwm. — Fortunani hiijus civitatis, the privilege of citizenship in this state, lit., of this citizenship. 19. Summo loco nati, born in the highest rank. G. 425, 2. 24. Servus est nemo, there is no slave. Servus is emphatic in con- trast with hosce homines above. Even the slaves who have no fortunes, no political rights, no freedom, now evince true devotion to country. ITemo is here used as an adjective. — Qui inodo ... sit serv^itutis, pi'o- vided only he be in a tolerable condition of servitude. G. 513, I. — Tole- rabili condicione ; Abl. of Characteristic. 26. Tantum ; construe with voluntatis, as much good-will. — Quan- tum audeat, as he dares, intimating that his master's relation to the conspiracy may be such as to render it somewhat perilous for him to show his good-will to the state. 28. Si quem, etc. The real conclusion is omitted, viz., I zvill say this, i. e., est id quidem, etc. — Hoc, this, explained b}' the clause lenonem Lentuli . . . imperitorum, in apposition with it. 210 KOTES. PAGE 44 30. Tabernas, ihe shops, i. e., the shops or stalls of the artisans and of the small traders. 32. Fortuna miseri, ivretcJied in their condition. G. 421. — Volun- tate perditi, abandoned in feeling, i. e., in their feelings of good-will to the stjite. * 33. Qui non velint, as not to wish. G. 500. 35. Hunc, this, i. e., that which he enjoys at this time. 45 2. Otii; G. 399, 1., 1. — Omne ins tru men turn, eveivj means ; i. e., of gaining a livelihood. 4. Quorum ; i. e., eorum qui in tahernis sunt. 5. Quid tandem . . . fuit,' what, pray, would have been the result, if they had been burned ? Y\i.,-they having been burned. G. 511, 2. See note on tandem, p. 1, line 1. ^ - - • IX. Prompt and Decisive Action on the Pcirt of the Sen- ' ate demanded by the Exigencies of the Case. 7. Praesidia. This refers to the readiness with which all classes - of citizens uriited for the defence of the state. « 9. Ex media morte, fro7n ihe midst of death ; referring to the at- tempt made to assassinate him in his own house. G. 440, note 1. ';; 12. Obsessa facibus et telis, beset by the fire-brands and weapons.. These words commence a beautiful personification of country. 14. Vitam, the lives. Obsei-ve the use of the singular where ouf idiom requires the plural. See also vita and anima, line 18 below. 15. Aras Penatium. These altars stood in the atrium, a large\ and important apartment in the central portion of the house. — Ignem, ilium Vestae sempiternum, that perpetual fire of Vesta, i. e., the' sacred fire which was kept burning day and night in the Temple of Vesta, G. 450, 4. 17. Praeterea de vestra vita . . . judicandum est. Cicero would impress upon the senate the vast importance of the decision about to be made. Every thing which a Roman holds dear depends upon it. 19. Focis. The /bcMS {fireplace, hearth) was a square platform of stone, or brick, raised a few inches above the level of the floor. It was in the atrium. 21. Sui; G. 40S, II. — Quae facultas, an advaiitage xvhich, lit., which advantage. Lat, Comp. 477, 2. 23. Id quod, a state of things which, lit., that ivhich. Id is in appo- sition with the general idea contained in populum Romanum unum atque idem sentientem. — In civili causa, upon a political question, lit, in a civil cause, as opposed to a foreign war. f FOUKTH OllATIOX AGAINST CATILIXE. 211 PAGE 25. Cogitate quantis . . . imperium una . . . delcrit. This is a 45 good illustration of the vigor and precision which often characterize an abridged Latin sentence. The full form would be as follows : Cogitate quantis laborihus imperium fiuidatum sit quod una nox paene delevit. By the use of the participle for the verb fundatum sit, the relative quod be- came unnecessary, and was .accordingly omitted", and the verb delevit being thus brought into an indirect question after quantis, Avas changed to the subjunctive delerit^deleverit. Render either according to the full form, or as follows : Consider Jiow nearly one night destroyed (or how one night xoell nigh destroyed) our empire founded by how great labors, etc. 27. Una nox; i. e., the night of the second of December, Avhen the ambassadors of the \llobroges Averc captured at the Mulviau bridge. See Oration III.', Chap. II.' 28. Id ne unquam . . .'possit, that it may never be possible that this should be, not to say (non modo) accomplished, but even thought of, 30. Studio ; Abl. of Specification. 31. Excitarem ; G. 495, 1. .32. Frinceps, foi'emost. — Officio consulari, its duty, as that of the consul. * X\ Cicero, v:it/i a Full Appreciation of the I>angers ichich threaten him personally, assures the Senate that ■ he can never regret the Measures which. he has adopted to save his Country. 34. Antequani ad sententiam redeo, before I resume asking your opinions, lit., return to the opinion to be asked. With sententiam supply rogandam. The consul, as the presiding oflSccr, called in suc- cession upon the senators for the expression of their opinion Several had already been called upon when Cicero pronounced the present ora- tion. He is novir about to close, and will then resume his duties as pre- siding officer ; hence ad sententiam (rogandam) redeo. 4. Me factorum ; G. 410, IV. 46 6. Quam mihi minitantur, with wJuch they threaten me, lit., which they threaten to me. 7. Vitae tantam laudem, so great glory during life, lit., of life, in contrast Avith mors. — Quanta vos me honestastis, as you have hon- ored me ivith. Quanta, Abl. agreeing Avith laude understood. • 8. Nemo, no one, i. e., no one else. 9. Conservatae rei publicae, for the preservation of the state, lit., of the state preserved. G. 393, note ; 549, note 2. ■■■■fl. Sit; Subj. of Desire. — Scipio; i.e., P. Coi-nclins Scipio AfricJi- 212 NOTES. I'AGK 46 ni'3 INIiijor, who bronglit the second Punic War to a close by a signal vic- tory over Hannibal at the battle of Zama, 202 B. C. 13. Alter Africanus, the second Africanus. This was P. Cornelius Scipio Aemilianus Africanus Minor, who brought the third Punic War to a close by the destruction of Carthage, 146 B. C, and took Numantiu, in Spain, 133 B. C. He was the son of L. Acmilius Paullus, mentioned in line 15, and the grandson, by adoption, of Scipio Africanus Major, the conqueror of Hannibal. 15. Paullus ille. L. Aemilius Paullus, who conquered Perses, King of Macedonia, 168 B. C. — Cujus currum Perses honestavit. Perses graced the triumphal procession of Paullus by being led as a cap- tive king befoi'e his chariot. 16. Quondam ; G. 561, II. — Nobilissimus ; construe with rex. — Perses. The form Perseus is used in Livy. 17. Sit aeterna gloria 3Iarius, let Marius he held in eternal glortj. G. 419, 2, 4). — Marius, qui Ms, etc. Gains Marius, who conqiiered the Teutones 102 B. C, and the Cimbri 101 B. C. 18. Pompeius. Gnaeus Pompey. See p. 35, line 17; quorvm alter fines vestH imperii non teniae, sed caeli regioJiihus terminaret. Also note on alter, alter, p. 35, line 18. 19. Cujus res gestae . • • contineatur ; i. e., the fame of whose deeds fills the Avorld. — Res gestae, deeds. — lisdem quibus . , . regi- onibus ac terminis, ly the same boundaries and limits as. G. 451, 5. 21. Aliquidloci; G. 438, 5. — Xisi forte, unless perchance ; in irony. 22. Majus, a greater thing, i, e., a greater and more important achievement. 23. Ut illi, qui absunt, habeant, etc.; i. e., even those who are absent making conquests and opening provinces, like Pompey, need a home to which they may retui-n in triumph. — Habeant quo, may have a country to which, lit., 7'nay havewhiiher. — Victores, as victors ; in appo- sition with the omitted subject of revertantur. G. 363, 2. 25. Quamquam, and yet; i. e., notwithstanding the priceless value of a victory over domestic foes, — Uno loco, in one respect ; Abl. of Specification. 27. Beneficio obligates, placed under obligation by the favor. 28. Qui autem, etc. Begin with aw^^m, followed by the antecedent clause : quum eos . . . reppuleris. — Ex numcro civium, out of the num- ber (body) of citizens, in contrast with hostes patriae ; i. e., have ceased to be citizens, and have become enemies of their country. 31. 3Iilii susceptum esse, that I have undertaken. G. 388, 1. 32. Id, this ; subject oi posse. 4il 1. Tanta quae possit, so great as to be able. — Conjunetioner.i FOURTH ORATIOX AGAINST CATILINE. 213 PAGE vestrain . . . Ronianoruni, your union icith the Romayi Jcnights. Ves- 47 tram == vestri, the union of ijou and the Roman knights. This union was, however, of short duration. 2. Conspirationem, unanimity. XI. Conclusion. 4. Pro iniperio . . insignibus. Each consul at the expiration of his term of office, was usually appointed proconsul, or governor, of a province, with the command {^'pro imperio) of the army {pro exercitu) in the province. The rich province of Macedonia fell to the lot of Cicero, but he transferre.d this to his colleague, Antonius,to secure his cooperation, and received in return the province of Cisalpine Gaul, Avhich he afterward resigned, that he might the better guard his country, 5. Pro triuinpho ; i. e., the triumph Avhich he might have secured as proconsul of Macedonia. 6. Urbis ; construe with salutis. 7. Pro clientelis Iiospitiisqwe, for the clientships and friend- shijJS. As proconsul, Cicero would have had an opportunity of establishing numerous friendly relations with prominent citizens in his province. Even towns and cities not unfrequently made the proconsul their patron. 8. Quae, relations which. Quae, though referring grammatically to clientelis hospitiisqiie, refers logically to the connections which he had actually made, and not to those which he might have made as proconsul. Thus, Cicero was the patron of the Sicilians, and, as such, conducted in their behalf the important prosecution against Verres. The efforts Avhich he makes to retain these relations show how highly Le prizes them, though for his country's sake he cheerfully waives the privilege of form- ing new ones. — Urbanis opibus, by my infuence in the city. 9. Igitur- This resumes the thought, like our then, or / say. 10. Studiis, zealous efforts, instances in which I have shown my zeal. Lat. Comp. 411. 16. Ciii erit, icho ivill have. Cui, Dat. of Possessor. 18. Suo solius periculo, by his peril alone. G . 398, 3. — Conser- vaverit; Subj. in an Indirect Clause. G. 529, II. . 21. Aris ac focis. See notes on aras Penaiizim, p. 45, line 15, and focis, p. 45, line 19. Observe that the synonymes are arranged in pairs ; aris ac focis, fanis ac templis, tectis ac sedibus. — Fanis. Fanum is a con- secrated place, used especially of the chapels consecrated to inferior gods. 2-1. Ut instituistis, as you have begun to do ; i. c, in the opinions already expressed by senators during this spirited debate. 26. Quoad vivat, G. 519, I. — Per seipsum praestare, to crrry into effect by his own efforts. ORATION FOR THE POET ARCHIAS, DELIVERED IX COURT BEFORE THE PRAETOR, QUINTUS CICERO, IN THE YEAR 62 B. C. INTRODUCTION. The poet, A. Licinius Archias, whom Cicero here defends, was a native of Antioch, in Syria. He early acquired a reputa- tion among his fellow-citizens by his poetical gifts and his ready wit, and subsequently during an extended course of travel through various parts of Asia INIinor, Greece, and Southern Italy, he became a general favorite with the refined and culti- vated, was welcomed to the best society, and loaded with honors. Cities and states attested their appreciation of his rare gifts by conferring upon him the rights of citizenship. In the year 102 B. C, in the consulship of Marius and Catu- lus, Archias, still a young man, came to Rome, where he made the acquaintance of many distinguished and influential citizens, and became the special favorite of the Luculli. He afterward accompanied Marcus Lucullus to Sicily, and, on his way back to Rome, visited Heraclea, in Lucania, where he was honored with the right of citizenship. In the year 89 B. C, a law was enacted extending the Roman franchise to all residents in Italy who were already enrolled as citizens in any allied town, provided they presented their names to the praetor within sixty days. Archias at once availed himself of the provisions of this law by presenting his name for registration to the praetor, Quintus Metellus. When, however, the Roman census was next taken, in the year 86 B. C, and again in 70 B. C, he was absent from Rome in the retinue of Lucullus, and accordingly was not enrolled in the censor's lists. Taking advantage of this flict, a certain Gratius brought an action against him on the charge of having illegally assumed the franchise, and demanded that the Papian law, which required the removal of all foreigners from Rome, sliould be enforced against him. Cicero, who nj^pears to have been both the friend and the ORATIOX FOR THE POET ARCIIIAS. 215 pnpil of Arcliias, at once nndertook the defence. He proved that his client was in the strictest sense a Roman citizen, as the three conditions specified in the law had all been fulfilled : 1. He liad been enrolled as a citizen of Heraclea, as Avas proved by the testimony of her citizens and of Luciilliis, though the archives of the town could not be produced in proof, as they had been destroyed by fire ; 2. He resided in Italy when the law was enacted; 3. He presented liis name within the prc- scrilDcd time to the praetor, as the record of the transaction itself showed. Having thus completed the directly argumentative portion of the defence, the orator proceeded in the second place to set forth the praises of poetry and letters, to enlarge upon the value of a life devoted to polite and learned pursuits, and thus to show that the presence of Archias in Rome Avas a public blessing, and that even if he were not already a citizen, it would be the best and wisest course for the state to confer the franchise upon him, rather than lose the society and services of so valuable a man and so gifted a poet. The result of the trial is not known, though there seem to be good reasons for the opinion that the defence was successful. ANALYSIS. I. INTBODUCTIOX. I., II. II. Brief Outline of the Eaely Life of Archias. III. III. Proof of the Citizenship of Archias. IV., V. IV. The Value of Poetry and Letters. The Presence of Archias in Rome a Public Blessing. VI. — XL V. Conclusion. XII. I., II. Introduction. Cicero acknoioledges his Indebted- ness to Archias as his Teacher and Friend ; xoroposes to conduct the Suit in a somewhat novel icay, and states the Two Points ichich he intends to establish. ^^^^ 1. Ingenii, exercitatio, ratio. Cicero here mentions the three 48 requisites essential for the profession of the orator — talent, a theoretical Icnowledge (ratio) of the art, and the skill derived from practice (exercita- 216 KOTES. PAGE 48 tio). lie places tlic theoretical knoioleclge (ratio) last, because he wishes to call special attention to it, as he had derived it largely from his teacher, Archias. — Judices. This word is usually YcnC^cxc(\ judges, but the duties of the judices were not the same as those of the judges with us, but rather those of o\xv jurors. In this trial i\xQ judices do not preside, but the praetor, Quintus Tullius Cicero. — Quod, sentio • . . exiguiim, and I perceive how small it is. Quod, subject o^ sit. G. 529, I. 3. Mediocriter versatum, moderately xoell versed. — Hujusce rei = dicendi ; i. e., of oratory. 4. Ab profecta, derived from.'— Oritlm.3LY\nn artiimi ; i. e., phi- losophy, history, grammar, rhetoric, and poetry. — A qua, yrcw ichich, i. e., from the study or pursuit of it. Qua refers to ratione. 5. Abliorruisse, has been free. Cicero was ever a diligent student. During the busiest periods of his life, he devoted his leisure hours to reading and study. 6. Earuni reruni; i. e., the three requisites mentioned above. — A. liicinius ; i. e., A. Licinius Archias. — Fructuni a ine . . . debet. Cice- ro thinks that his teacher, Archias, is fairly entitled to share the fruit of the instructions which he had imparted to him in youth. 7. Kepctere, to demand in return ; i. e., for his instructions. — Prope suo jure, as almost his own by right, lit., almost hi (by) his men right. Projye is added, as suo jure without such qualification would be too strong. — Quoad iongissime . . . rcspicere, as far back as r.iy mind can possi- bly revieio. 9. Ultimani, the earliest. — Inde usque repetens, recalling even from that period. Archias came to Rome when Cicero was only five years of age. 10. Hunc Kiilii principem exstitisse, that he was my chief guide. 11. Rationem . . . studioruni, this course of study (studies). 12. Conforniata, ^mj»(?fZ. — Nonnullis saluti ; G. 390. 13. A quo. The antecedent is huic ipsi, which with the antecedent clause is best rendered first. — Quo, by lohich, referring to id. — Ceteris, alios. Ceteris means the others, the rest, i. e., all except Archias; but alios means others, i. e., others in contrast with Archias ; not, however, all others, but some others. 16. Hoc ita. Ita is added only for emphasis. The thought would be complete without it. — Quod sit; G. 516, II. 17. In hoc, ill this man, i. e., in Archias. — Neque haec dicendi ratio, and not this knowledge of oratory. As Archias was a poet, and not an orator, some might wonder that Cicero should feel so much indebted to him. ORATION FOR THE POET ARCHIAS. 217 TAGE 18. Ne nos quidem. In rendering-, supply the ellipsis before these 48 words, as I state, or, let me tell you. — Huic uni studio penitus, exclu- sively to this one study, i. e., to oratory. Cicero had also tried his hand at poetry. 19. Humanitatem, a liberal education. '2i\, Qwasi cOgnatione quadam, ly a hind of relationship. 22. Me. Subject of uti, line 4, next page. —In quaestione legiti ma, in a legal question. 1. In judicio publico, in a state trial. Judicium publicum is a 49 trial to which the state is a party, while judicium privatum is a trial between individuals. — Quum res agatur, when a case is tried. G. 517. 2. Praetoreni; i. e., Quintus Tullius Cicero, the orator's brother, then praetor. 3. Tan to conventu, with so great aii assemblage ; Abl. of Manner, giving the attendant circumstances, though it may be explained as Abl. Absolute. 4. Hoc gehere quod abliorreat, such a hind as differs. G. 421, 1. iroc = tali. 7. Vobis; construe with molestam. — Quein ad inoduni; also written as one word. 8. Ut . . . patiaminl. In apposition with hanc veniam. 10. Hac vestra hunianitate, with such liberal culture among. you. — Hoc praetore. The praetor, the brother of the orator, was himself a man of refinement and culture, a poet and an historian. — Exercente judicium, conducting the trial, i. e., as the presiding officer. 12. Liiberius, more freely than usual. — In ejus modi persona, in the case of a character of this hind, i. e., of such a kind as that of Archias. — Propter otium ac studiuni, on account of his retired life and literary pursuits. 13. Minime in ... . tractata est, has been very seldom (lit,, t^ery little) presented in courts and trials. 15. Perficiam, ut putetis, I shall cause you to thinh, lit., that you may thinh, i. e., I shall convince you. 17. Si non esset; G. 527, III. The conclusion is adsciscendum fuisse, which in the Direct Discourse would have been adsciscendus erat, or fait. G. 511, 2. III. Brief Outline of the Early Life of ArcMas. 19. Nam ut primum, noio as soon as. JVa7n {for ovnoio) refers to the preceding sentence. — Ex pueris excessit, emerged from boyhood, 218 KOTES. PAGE 49 i- ^-i nt the aj^e of fifteen, the recognized limit of boyhood in Greece, though not at Rome. Sec Lat. Comp. 408. 20. Ab . . . artibus; construe with coniulit. -—Aetas puerilis, hoTjJiood. 21. Scribencli, of composition, especially of poetic composition.— Primum, Jlrst. The correlative is post in line 25. — Antiochiae, at Antioch, an important city on the river Orontes, in Syria. G. 425, II. 22. Loco nobili, of a noble family. G. 425, 2. — Celebri urbe; G. 363, 4, 2). 24. Affluenti, rich, abounding. 25. Contigit; supply ei; it tvas his good fortune, lit., it happened to him. — Asiae; i. e., Asia Minor, the usual meaning of the word in Latin writers, sometimes including Syria, as in this instance. -. . 26. Sic ejus . . . celebrabantur, his coming was so much talked of, i. e., excited such interest. — Adventus. Observe the plural, referring to the various instances of his coming, where we use the singular. — Fa- mam. Object of superaret. 27. Exspectatio Iiominis, the anticipation in regard to the man. — Ipsius adventus admiratioque, his arrival itself and the admiration he excited. 28. Italia. Italia, as distinguished from Latium, the countr}- of the Latin tongue, means Southern Italy, also called Magna Graecia. 29. Disciplinarum, learning. G. 399, 1., 3. 31. Propter tranquillitatem ; i. e., from the death of C. Grac- chus, 121 B. C, to the commencement of the Social "War, 90 B. C. 32. Hunc civitate, praemiis donarunt; G. 384, 2. — Taren-. tini, Regini, Neapolitani. Tarentum, Eegium, and Neapolis, were Greek towns in Southern Italy. 34. Aliquid judicare, to form any correct judgment. Aliquid, lit., any thing, often means any thing of value and importance. — Cognitione, acquaintance. G. 421, III. 36. Absentibus, to those at a distance, i. e., his reputation extended abroad, even to those who had never seen him. 50 1. Mario . . . Catulo; i. e., 102 B. C. This was the fourth consul- ship of Marius. 2. Eos, swc/i. — Quorum posset; G. 500. — Alter, ^Ae one; i.e., Marius, whose victories over the Cimbri and the Teutones furnished Ar- chias a stirring theme for his muse. 3. Alter, the other ; i. e., Q. Lutatius Catulus, who was both a soldier and a man of letters. He shared with Marius the victory over the Cimbri ; hence res g'es^as. — Studium atque aures, taste {i.e., a fondness for literary studies) and an appreciative ear. OUATfON FOR THE fOET AHCHIAS. 219 PAGE 4. Luculli. Cicero refers, doubtless, to the family of L. Liciaius 50 LucuUus, especially to tlie two sons, Lucius, who afterward commanded against .Mithridates, and Marcus, who triumphed over the Dardanians of Macedonia, 71 B. C. — Praetextatus, a youth; lit., dad in the togaprae- texta, which was w*orn by Eoman boys till they reached the age of seven- teen. Here the word must not be taken literally, because, as Archias was a foreigner, he would not be allowed to assume the Reman dress. 5. Sed jam hoc . . . ingenii, but this again (jam) icas the result not only of his genius, lit., ivas of. — Hoc, this, viz., ut domus . . . senectuti. — Ingenii; Predicate Genitive after/«i7 understood. G. 403. 6. Naturae, of his natural disposition. • 7. Domus; viz., that of the Luculli. — Hujus adolescentiae, senectuti, to him in youth, in old age ; lit., to his youth, to his old age. 8. Eadem; G. 451, 3. 9. Q. Metello Numidico. A celebrated warrior and a generous patron of letters, surnamcd Xumidicus from his victories over Jugurtha, King of Xumidia. — Pio filio. The son, Quintus Mctellus, was surnamed Pius on accou'nt of his efforts in behalf of his exiled father. 10. M. Aemilio. Marcus Aerailius Scaurus, a statesman and ora- tor. — Vivebat cum, he associated with.—Q. Catulo et patre et filio. The father was the Catulus mentioned in line 1. See also note on alter, line 3. The son was a prominent politician, consul 78 B. C. 11. Li. Crasso. The celebrated orator, consul 95 B. C. — Lucallos. See note on Lucuili, line 4. — Drusum. M. Livius Drusus, an active tribune of the people. 12. Octavios. Cn. Octavius, consul 87 B. C, his sen Lucius, con- sul 75 B. C, and a second Cn. Octavius, consul 76 B. C — Catonem. Probably M. Porcius Cato, a tribune of the people, grandson cf Cato the Censor, and father of Cato Uticensis. — Hortensiorura. Of this illustri- ous family, by far the most distinguished was Q. Hortensius, the orator. — Devinctam consuetudine, hound to him by ties of friendly intercourse. 13. Afiiciebatur summo honors, he ivas most highly honored, not merely by those mentioned above, but by others who gathered about him, because he had been noticed by such distinguished men. 15. Si qui forte, any ivho, lit, if perchance o?2y. — Simulabant. Supply se studere. IV., Y. Proof of the Citizenship of Archias. 17. Satis longo intervallo, after a somewhat long interval. G. 431. — Cum M. LucuHo. See note on Luculli, line 4. The object of this journey on the part of Lucullus is not known. 220 KOTES. PAGE 50 19. Decederet. Obsei've the force of the Imperfect, was returning, lit., wa8 departing. — Heraciiani. A city of Lucania, on the Bay of Ta- rcntum. G. 380, II. 20. Aequissimo jure ac foedere, with very favorable privileges and treatj'- rights. G. 419, II. This city, having been in close alliance ■with Rome for upwards of two centuries, enjoyed unusual rights and privileges. — Ascribi se in, to he enrolled in, lit., into. 21. QuuHi . . . turn auctoritate, both because . . . and through the influence. 23. Civitas; ^. e., Eoman citizenship, the Roman franchise. — Sil- vani lege et Carbonls. This law, proposed by M. Plautius Silvanus and C. Papirius Carbo, tribunes of the people, was passed in the year 89 B. C. — Si qui = iis qui, to those luho, Wi., if any. lis, thus implied in si qui, is the Indirect Object of data est. — Si qui . . . professi. Cicero here gives, in the form of the Oratio Obliqua, the three conditions upon which citizenship was conferred under this law. Sec Introduction, p. 214. 25. Ferebatur ; G. 529, II., note 1,2). — Sexagiiita diebus, tvithin sixty days, i. e., after the passage of the law. 26. Essent professi, should enter their names. 28. Q. Metellum. This was Q. Metellus Pius, mentioned above in" line 9 ; ejus Fioflio. He was praetor in the year 89 B. C. "* 29. De civitate, of his citizenship, i. e., in Rome. 30. Causa dicta est, the defence is finished. 31. Grati;.. G. 51,5. This suit was brought by a certain Gratius, of whom nothing further is known. 34. Sed egisse, but that he accomplished it. See line 22 above ; auc- toritate et gratia Luculli, etc. 36. Publico testimonio, official proof . gj 1. Hie, under these circumstances, i. e., although jow thus have the most ample proof. — Tabulas publicas, the state records. Gratius de- nied that Archias was a citizen of Heraclea, and challenged Cicero to prove it from the records of that city. But, unfortunately, those recol'ds had been destroyed by fire during the Social War. 2. Italico bello. Called, also, the Social, or the Marsian War. 5. liitterarum, of the records, referring to tabulas publicas. 6. Quum, although. — Viri; i. e., of Lucullus. — Religionem, the testimony, called religio because given under oath. — Integerrimi muni- cipii; i. e., Heraclea. This city received the Roman franchise and be- came a municipium under the Julian law in the year 90 B. C. It was pre- viously a free city in alliance with Rome. It is called integerrimi because it remained loyal during the Social Y^ar. I ORATION FOil THE POET ARCIIIAS. 221 PAGE 8. Quas idem dicis, which you also say ; a remark Avhicli Gratius 51 seems to have made in regard to the records of Q. Metelkis, as may be in- ferred from the following chapter. 10. Tot annis ; G. p. 230, foot-note 3. —Ante civitatem datam ; G. 549, note 2. 12. Quae soiae ex ilia, etc., which alone of that registration and board of praetors have the authority of public records ; i. e., of all tlic records made at that time by the different praetors, those of Metellus alone were trustworthy. '' Ao. ^uuni, though, or tohile ; concessive. — Appii tabulae. Cice- ro proceeds to contrast the records made by Metellus in which the name of.Archias appears, with those made by his associates, Appius Claudius and Q. Gabinius. Those of Appius were not properly taken care of. Forge- ries might have been introduced into them. The recklessness of Gabinius, and his condemnation on the charge of extortion, destroyed the value of his register ; but the records of Metellus were executed and preserved with the most scrupulous care. 16. Quani divi inoolumis fuit; i. e., before hcAvas tried, in con- trast with _?jos^ fZam?ja^ion'0?n a sense of propriety ; explained by nee fas esse, etc., line 15, below. 4. Vellem ; G. 495, 1. 6. Clementiani ; i. e., the clemency of Caesar in pardoning Mar- 264 NOTES. PAGE 84 ccllus. — Rerum oninhim ; construe with potestate. — Modum, modera- tion. 8. Tacitus; G. 443, — M. enim 3Iarcello. See Introduction, p. 262. On the position of eiiim, see G. 569, III. 10. Illius. This depends upon vocem and auctoritatem. 13. Quuin fuisset; G. 515, III. — In eadem causa; i. e., in the party of Pompey. 16. Studioruin ; construe with aemido atque imitatore. Marcelkis was an orator. 17. Quasi quodaiii ; G. 456, 2. — Socio, coinite ; Appositives ; G. 363, 3. 18. Tnterclusani, closed ; i. e., long since laid aside. 19. His omnibus; i. e., the senators; Indirect Object o£ sustidit, 20. Signum sustulisti, you have raised the standard ; a metaphor from military life. 21. In multis, in the case of many persons ; i. e., of those whom Caesar had pardoned. 85 1. Omnibus. Dative. 2. Commemoratis olxensionibus. Caesar had just spoken of the implacable hostility of Marcellus. 8. Dato beneficio . . . accepto ; G. 549, note 2. 9. Cujus . . . pervenerit; G. 503, I. II. — IV. Caesar has icon Great Glory by his Valor and Military Achievements^ but still greater by his JRemarJc- able Magnanimity and Clemency. 15. Nullius, no man's; G. 457, 2. This genitive depends upon^?^- men. G. 398, 2. — Tantum; predicate adjective. —Flumen iugenii. A bold figure. 18. Face tusi, with your pennission. 20. Idque usurpare, a7id to make (use) this statement, viz., omnes , . . res gestas . . . conferri. 24. Numero proeliorum. Pliny says that Caesar fought fifty bat- tles. According to Plutarch, he stormed more than eight hundred cities. — Varietate regionum. Caesar fought in Gaul, Britain, Germany, Spain, Italy, Epirus, Thessaly, Africa, and Asia Minor. 25. Dissimilitudine bellorum, in diversity of modes of warfare. 27. Cursibus, marches. 28. Lustratae sunt, they have been traversed. This verb means to traverse and explore somewhat fully, while peragro is simply to go through. ORATION FOR BIARCELLUS. 265 PAGE 30. Mens, cogitatio. Mens, the mind, the thinking faculty ; coc/i- 85 tatio, the exercise of that faculty. — Capere, to comprehe7id, grasp. 31. Alia majora. Cicero refers to Caesar's forbearance and mag- nanimity. 32. Ducibus; G. 388. 33. Cum multis, with many ; i. e., with many others. — Impera- torum; G. 391, II., 4. 1. Ducit. The subject is a pronoun referring to fortuna. 86 2. Hujus gloriae; i. e., the glory derived from pardoning Marcel- lus. 7. In societatem, /or a share ; i. e., to share. 9. Nunquam enim. Cicero here adds, in a style somewhat rhetori- cal, but not very precise, the reason why fortune can claim no share in the glory derived from an act of generosity; because in such acts rashness {temeritas) and chance [casus') have no part. 11. Gentes . . . barbaras ; as the Germans, Gauls, and Britons. — Multitudine innunierabiles ; as the Gauls and Egyptians. 12. IJocis infinitas, with vast extent of territory ; lit., unlimited in places ; i. e., in territory. 13. Naturam et condicionem, ut, such a nature and character^ that. 16. Vincere, cohibere, etc. In apposition with hacc, line 19, below- — Adversarium ; Marcellus. 18. Amplificarc . . . pristinam dignitatem. This language im- plies that this act of Caesar confers new honor and dignity upon Mar- cellus. 24. Ejus modi res; i. e., praises for military achievements. 25. Obstrepi videntur, seemed to be droimied. G. 534, note 1, (1.) 30. In fictis, injiction; lit., in fictitious things. 31. Te. Ohiact oi effer emus. 33. Ut velis, so that you desire ; i. e., we know from the expression of your countenance (os cernimus) that you desire. Subjunctive of Re- sult. 36. 3Iedius fidius; also written mediusfidius, 2Lnd me dius Jldius ; used in emphatic asseverations and oaths ; most truly, certainly, indeed. The original form was probably me Dius Fidius juvety may the true God help me ! 1. lUa auctoritas, the authority of that man ; i. e., of Marcellus, 87 lit., that authority, referring, doubtless, to the senatorial rank and influ- ence. 3. C. MarceUi. The brother of Marcus Marcellus, the exile. See Introduction, p. 262. 266 NOTES. PAGE 87 4. Vietiite, fraternal offectio7i. 6. Marcello conserv^ato ; G. 519, note 2. 7. Ad paucos. There remained at the time, so far as is known, only three surviving members of the family. 9. Gratulationibus, congratulations ; by metonj-my for successes, achievements, occasions for joy and congratulations. 11. Multo . . . comitatu; i. e., -with a large number of officers and men to share the honor. 12. Tu idem es, you are at once ; lit., you the same 07ie are. 13. Quae quidem, etc. In this sentence there is an anacoluthon after the parenthetical clause, nihil . . . vetiisfas, G. 636, IV., 6. Other- v/ise the clause, at haec tua . . . laudihus, would depend upon ut. The general thought is this : Which is in truth so great, that time may indeed destroy your trophies, but will only enhance the glory derived from this act. 16. Quotidie. The usual distinction between quotidle and in dies would here require the latter. 17. Quantum operibus, etc. Construe thus; d'mturnitas tantum afferat laudibus quantum, etc. 20. Utpossit; G. 498, III., note 1. 21. Perinde atque, exactly as. G. 554, 1., 2, note. 22. Quae ilia . . . adepta, which it (victory) had secured, referring especially to the power which it gave him over his political opponents. V"., VI. The Significance and Influence of this Act of Mercy, Caesar's Present Course contrasted vnth the Plans of his Opponents. 27. Hoc judicium . . . attendite; G. 529, 2. 29. Fato nescio quo, by I know not tohat destiny. 34. Reddidit ; like conservavit, dependent upon guum. 35. Non iUe, etc. Here begins the leading clause of the sentence. 36. A plerisque; i. e., by most of the partisans of Pompey. Cice- ro is interested in excusing the party as much as possible, not only because he had himself belonged to it, but also because he desires to procure the pardon of still other members of it. — Ignoratione ; i. e., through igno- rance of the intentions of Caesar. — Potius ; construe with quam in the next line. 88 1. Bellum ; i. e., the Civil War between Caesar and Pompey. 2. De pace audiendum, that proposals of peace should be listened to. This statement is literally true, as is shown by his letters. From the very beginning of the struggle between Pompey and Caesar he labored to effect a reconciliation, hoping thus to avert the horrors of civil war. ORATION FOR MARCELLUS. 267 PAGE 5.111a; constvne v^ith arma civilia. 88 6. Pacis; G. 399. — Togae, the toga; the garb of peace, added to pads as a sj-nonyme. 7. Private officio, nou publico, /row a sense of personal obli- gation, not of duty to the state ; i. e., liis personal obligations to Pompey were so great that he could not desert him. This is, however, but a poor excuse, if he thought Pompey in the wrong. 8. Grati . . . mGixvoTia,, grateful recollections, \\t., a faithful recollec- tion of grateful feelings (mind). 13. Integra re, before the outbreak of the war; Abl. Absolute. 14. Capitis periculo ; i. e., from Pompey's party, who would listen to no compromise. — Ex quo, wherefore. 2i2,. Hujus rei; i. e., that he too favored peace. 25. Certorvim; i. e., of certain persons who might be named] re- ferring, perhaps, to Lentulus, Domitius, and others among the more vio- lent members of his own party. 34:. Partis ; construe with victoriam. Pompey's party is of course meant. 35. Futuram fuisse victoriam. In apposition with id, and thus dependent upon dicam. 36. Armatis, those in arms against them ; i. e., the party of Caesar. G. 385, II. 1. Otiosis, peaceable citizens ; i. e., those who were neutral. 89 4. Expetiverunt, excitaverunt ; G. 508; 529, II., note 1, 2). 8. Bono, endowment ; vcfcvving esi^eciaWy to clementiam et sapientiam, above. G. 416. 10. Ex qiio,from ivhich ; referring especially to 5cwo, which is, how- ever, more fully explained hy fortuna et gloria and natura et monbus. 16. Quae. Object of dicere. For gender, see G. 445, 3, note 1. 18. A virtute; G. 415, I., 2. 19. Commodata, loaned ; thus delicately reminding Caesar of the uncertain tenure by which he holds them. 22. Specie . . . publicae, by some apparent public benefit, lit., ap- pearance of, etc. 24. Fuisse, that you were; i. e., when they feared you. They have now learned their mistake. VII. jReply to the Opinion of Caesar that his Life is in Danger. 26. Nunc venio,etc. With these words commences the second general division of the oration. — Atrocissimam suspicionem tuam, 268 NOTES. PAGE 89 the most ati'ocious crime which you suspect, lit., your most atrocious suspi- cio?i. Suspicionem is here used by metonymy for the thing suspected, i. e., the suspected crime ; hence atrocissirnam ; hence also quae providenda est, which is not at all applicable to the suspicion, but only to the crime to which that suspicion relates. 28. Civibus, nobis ; G. 417, 1. 31. In alterutro, on one side or the other. 32. Iste, that one; i. e., the one to whom you refer. —Tarn de- niens ; i. e., as to plot against your life. 33. Qiiani qnibus. After quam supply ii, the omitted antecedent of qnibus. 34. Eo numero qni = mime7^o eo7'um qui. 36. Quo duce, liiijns vitam, the life of this man, underwhose com- mand. 90 2. Qui fvierunt. Supply inimici. 9. Tani nihil cogitans, so thoughtless 10. Nee, nee ; G. 553, 2. 11. Unius tua; G. 398, 3. 12. Omnium. Supply ritom.— Dies noetesque ; Lat. Comp. 411, 2. 18. Consensio, a conspiracy. VIII., IX. Caesar has a Great Work yet to accom2)lish — a Work indispensahle alike to the Welfare of the State and to his own Fame. 20. Sunt excitanda, must he raised up, restored ; opposed to ^acere, in the next line. 21. Quod. This refers to the clause quae jacere belli . . .prostrata. 23. Propaganda suboles, population must be increased. It had been greatly reduced by the carnage of the civil wars. 24. Diffluxerunt, have gone to ruin. — Vincienda sunt, must be secured, recovered. — Non fuit recusandum, it was unavoidable, lit., was not to be refused. 29. Togatus, clad in the toga, i. e., in time of peace. 32. Sapientissimam. The remark of Caesar is so called because it shows a, philosophic contempt of death. 33. Invitus, with regret. G. 443. — Naturae vixi. Caesar was probably fifty-four years old. 91 1. 'Prxxdenti&m., philosophy. — VQvicwlo', G. 419, III. 3. Id audirem, I would assent to it. 9. Istud, that ; i. e., the measure of life designated in the preceding sentence. —Gloriae; Dative. I i ORATION FOPw MAECELLUS. 269 PAGE 19. Pervagata, ivide-spread, wellTcnown ; construe Avitli /ama. 91 20. Magnorum ; construe with meritorum. 22. Pars, actus, ^arif, act, i. e., of the drama of life. 23. Eaque. J^a refers to rem puMicam. G. 421, I. 25. Te. Subject of vixisse. — Voles ; G. 470, 2. 26. Dicito; G. 487, 2; 487, 2, 1). 27. Hoc ipsum diu. Diu is here nsecl substantively, referring back to diu vixisse. G. 42, note. — Aliqiiid extremuni, an end. 31. Fuit, flagi-avit; G. 636, 1., 1. 33. Continetur, consists of. 35. Huic. This refers to aeterniias, which, however, includes pos- teritas and memoria saeculorum omnium. — Inservias; G. 502, 1. 36. Quae niiretur; G. 503, I. The antecedent is wwZj^a. — Jam pridem habet ; G. 467, 2. 2. Imperia. Object of audientes and legentes. — Rhenum; i. e., 92 Caesar's achievements in the vicinity of the Rhine, referring to his victo- ries over the Gauls and the Germans. 3. Oceanum. This refers to the invasion of Britain. — Nilum ; i. e.f Caesar's military achievements in Egypt. 4. Munera,/es^u'aZ5, games ; so called because they were regarded tjs, presents from the magistrates to the people. Caesar had recently given such festivals. 10. Aliquid requirent, xvillfind some defect in them. 11. lUud, hoc, the former, the latter. Illud refers to incendium ; hoc, to incendium restinxisse. 12. Coiisilii; Predicate Genitive. — Servi, regard. 15. Cupiditate, affection ; a synonym of amore. 16. Turn ; i. e., multis post saeculis. — Quidam ; i. e., the Epicureans, who did not believe in a future existence. X. The Dissensions of Civil War are happily termi- nated. The Safety of the State depends upon the Safety of Caesar. 19. Diversae voluntates. Cicero now returns to the dissensions of the recent Civil War. ' 21. Obscuritas, uncertaint]} ; i. e., in regard to the merits of the case. 22. Clarissimos duces. Caesar and Pompey. 24. Perfuncta est, has reached the close of. 25. Qui inflammaret ; Subjunctive of Result. 28. Ab aliis, ab aliis, by some, from others. 270 NOTES. PAGE 92 30. Liiberatus. Concessive. G. 549, 2. 34. Unum velint, should have one desire. 35. Non solum, not to say. 36. Nisi te salvo et manente; G. 431, 3. 93 2. Haec, these things ; i. e., the city and state. 4. Tibi; Indirect object oi pollicemur. 6. ExcuMas, custodias. Of these two synonymes, the former gives prominence to the idea of ivatching, the latter to that of guarding. XI. Conclusion. 8. Unde est orsa, etc. ; i. e., in the expression of thanks, the main object of the oration. 9. Majores. Supply gratias. With habeo, the singular is more common, but the plural is here retained from gratias agimus. See Syn. L. C. 548. 11. Precibus et lacriinis. See Introduction, p. 262. 12. Stantibus die ere, to nse a7id say so. 13. Quod decet, id; ^. e., laetari omnes, etc., as explained in the next clause. 16. Quod autem . . . est, quum id, etc., but since oy my solicitude, etc., I showed proof {niarhs, lit., that which is of) of the strongest affection, ■etc. The antecedent of quod is id, line 19, from which it is separated by the long parenthetical clause, qiiae . . . neinini. 17. Quae mea erga ilium, and this feeling of mine towards him. G. 453. 19. Fratri, brother. See Introduction. Some render it, cousin. 23. Ut maximus cumulus accesserit; briefly expressed for ?/;; m,aximum cumulum accessisse confitear, as to admit that, etc. — Omnibus rebus. Ablative. 24. Tamen. The correlative is implied in the Abl. Absol., me con- servato, ornato. 25. Quod. The antecedent is implied in the clause, maximus .. .ac- cesserit. OEATION FOR LIGAEIUS, DELIVERED IN THE EORUM, BEFORE THE DIC- TATOR CAESAR, m THE YEAR 46 B. C. IXTEODUCTION. QuiNTUS LiGARius, in whose behalf this interesting and beautiful oration was delivered, had been an active partisan of Pompey in the Civil War. In the year 50 B. C, Ligarius, who was then lieutenant under Gains Considius, governor of Africa, was left in charge of that province when the governor himself returned to Rome to sue for the consulship. At the opening of the Civil War, a few months later, he was importuned by the friends of Pompey in Africa, to put himself at their head, and thus secure the province for their party, but this he positively refused to do. About this time, however, P. Attius Varus, who had com- manded for Pompey in Picenum, but had been deserted by his troops, arrived in Africa and assumed the command. Ligarius readily consented to serve under him, and thus united his for- tunes with thQ cause of Pompey. He was finally taken pris- oner at Adrumetum, where his life was spared through the clemency of Caesar, though he was not permitted to return to Rome. An effort was, however, soon after made by his friends to secure his recall from exile, but Quintus Tubero, who had himself been a partisan of Pompey, but had been pardoned by the Dictator, sought to defeat this movement in his behalf by preferring a formal charge against him as one who had borne arms in Africa against Caesar. Cicero replied in defence, praying that the clemency which the Dictator had shown to him and to Tubero might not be refused to Ligarius in his mis- fortune and exile. The. appeal was successful, and Ligarius 271 272 KOTES was pardoned, but he still remained implacable, and, two years after, became one of the assassins of Caesar. ANALYSIS. I. INTKODUCTIOX. I. II. Eeply to the Charge of the Accuser. U. — IX. in. Appeal to Caesar's Clemexcy. X.— XII. I. Introduction. Cice7'o ridicules the Charge hrought against Ligarius^ and gives a Brief Statement of the Case. PAGE 94 1* Novum crimen, etc. The first ten lines of tliis oration furnish us a specimen of Avell-sustained irony and ridicule. 2. Propinquus mens. The exact relationship is not known, but Lucius Tubero, the father of the accuser, is supposed to have married into the Tullian gens, to which Cicero belonged. — Tubero, Liigarium. See Introduction, p. 271. 3. In Africa fuisse. To make the accusation appear as ludicrous as possible, the orator artfully omits the essential part of it, viz., that while in Africa Ligarius bore arms against Caesar. — C. Pansa. C. Vibius Pansa, a friend of Caesar, afterward consul. 43 B. C. 4. Fretus . . . ausus est confiteri. Observe the irony. Pansa had already interceded in behalf of Ligarius. 6. Quum neque scires, since you would not know, i. e., as I sup- posed. The whole subject is presented in as ludicrous a light as possible. Of course Caesar could not be ignorant of the fact that Ligarius had been in Africa. 7. Ut abuterer, to taJce advantage of ; the Purpose of paratus veneram. 10. Integrum, an open question. 11. Omissaque controversia, etc. Cicero drops the irony for the present. 13. Liberationem, veniam, acquittal, pardon. 14. Habes igitur, etc. Cicero now turns to Tubero, the accuser. — Quod. The antecedent isid, understood, Avith which conjitentem reum is in apposition. 16. In ea parte ; i. e., in the party of Pompey. — Qua te. The OEATION FOR LIGARIUS. 273 PAGE pi'cposition in is readily supplied from in ea parte. — Te. Subject of 94 fuisse. G. 524, 1,1). 17. Patrem. Lucius Tubero, who also belonged to Pompey's party. — Confiteamini; G. 502, 1. 21. C. Considio. Sec Introduction, p, 271. In tlie Civil War, Considius espoused the cause of Pompey. 22. Civibus ; i. e., to the Homan citizens residing in Africa. 3. Invitus; G. 443. 95 8. Salutis ; construe "with ducem, a leader to secure their safety. 9. Ad suos. His family remained neutral. 11. P. Attius Varus. See Introduction, p. 271. — Praetor. The term praetor, or propraetor, was a common title for a Roman governor. — Africam obtinuerat; i. e., a few years before. — Uticam, to Utica ; then the chief city of the province. G. 380, II. 15. NuUo publico consilio, xuithout any legal authority. 16. Qui cuperet ; G. 517. — Paulum conquievit, obtained a little rest, i. e., rest for a short time. He was compelled, however, soon after to take part in the war. II. Hevieio of the Conduct of Ligariiis in Africa. 21. 'EX, for it, i. e., for the province. — Pacem esse, thatthere should he peace, i. e. , that peace should continue. Pacem esse is the subject of expediret. 24. Habuit, had as its motive. 28. Quod, during which. G. 379. — Quod si, and if this. G. 453. 31. Fratribus ; i. e., his two brothers, who remained neutral. 34. Hie, under these circumstances 5. Defendit, asserts in the defence. 9g 7. De alio audienti; i. e., while listening to his defence of Liga- rius. — De se ipso, in regard to himself, i. e., Cicero. III. Panegyric upon the Clemency of Caesar iji pardon- ing Cicero and Tubero. 9. Quani non reformidem, how entirely free I am from fear. — Lux liberalitatis . . . oboriatvir. Observe the figurative character of the expression. 10. Sapientiae. Cicero here suggests that clemency is a mark of ■wisdom. 11. Voce contendam ut, / will raise my voice (lit., strive with my voice) so that. 274 NOTES. PAGE 98 12. Gesto etiam ex parte magna. After the opening of the Civil War, Cicero hesitated for months, but finally espoused the cause of Pompej'. See note on diuturni silentii, p. 84, line 1. 16. Antequam vidit. Caesar was then prosecuting the war in Egj'pt, and had not seen Cicero since his return to Italy. 19. Alterum. Supply imperatorem. Cicero had recently received the title of imperator for his military successes in Cilicia. — A quo con- cessos, by whose permission, lit., ly whom granted. 20. Fasces laureates. These were the insignia of victory. Cicero was very proud of them, and retained them for a long time in the hope of ultimately obtaining the honor of a triumph. 21. Turn denique, si, only if, lit., then finally, if; i. e., then, and then only. 24. Ut audeam. Indirect Question. Cicero implies that he would not dare to say that Ligarius had voluntarily taken up arms against Caesar as he himself had done, because it would not be true. The expression may, however, be explained as ironical. 25. De Ligarii ; G. 398, 1. 27. Industriae; i. e., his application to his profession as an orator. 32. Prohibitum se . . . queritur. Soon afterVarus had assumed the command in Africa, L. Aelius Tubero, Avho had just been appointed governor of the province, arrived in the harbor of Utica, accompanied by his son Quintus. Varus at once issued an order that neither father nor son should be allowed to land. Ligarius is supposed to have executed the order. 35. In acie Pharsalica, in the battle of Fharsalia, or Pharsalus; the decisive battle, fought 48 B. C., near Pharsalus, in Thessaly. Pompey was defeated, and Caesar became master of Eome. 36. Qui sensus . . . tuorum, what were the sentiments of your arms; i. e., with what feelings and purpose did j^ou take up arms ? The oratory in this passage, it will be obsei'ved, becomes impassioned and highly figurative. 97 1. Cupiebas, optabas. Synonymes, of which the former expresses a stronger desire, the latter a more calm determination. 3. lisdem in armis. Not, indeed, in the same battle, but on the same side in the war. IV., V. The Accusation agcdnst Ligarhts is cruel and inhuman. 4. Egimus, did we aim at / — Nisi ut . . . possemus, except that ive might have the power which Caesar (lit., this one) now possesses. OEATION FOR LIGARIUS. 275 PAGE 5. Quorum impunitas, whose pardon ; referring to the pardon of 97 Tubero. 7. NonniMl desidero, I miss somewhat. 11. Agi. The subject is earn, understood, referring to causam. 15. Vim, effect, purpose. 17. Mores. Supply swra^, — Usque . . . incitari odio. In Appo- sition with mores. 18. Levium, impulsive. — Graecorum. Predicate Genitive, ex- plaining the Predicate Adjective externi. 20. Hoc T. Broccho, Titus Brocchus here present. He was the brother of the mother of Ligarius. 21. Ejus, his, referring to Brocchus, — Suo, his, referring to Ligarius. 22. Num est, is that it? i. e., is that your olject ? referring to' quid agis, line 19, above. 25. Eum dictatorem; i. e., L. Cornelius Sulla, during whose ter- rible proscriptions thousands of Roman citizens were put to death. 27. Praemiis. Sulla offered a reward of two talents for the head of any proscribed person. 28. Ab hoc eodem, hy this same man, i. e., by Caesai*, who, in the year 64 B. C, seventeen years after {aliquot annis post) the events just mentioned, brought prosecutions against the unprincipled agents of Sulla. 32. Generis, virtutis; G. 398,2. Tubero belonged to the Aelian gens, which had produced many illustrious names. 35. Parum attenditis, you do not suffciently consider, i. e., the consequences of your prosecution. 36. Eo. Explained hy ut . . . videamini esse contenti. 5. Ad pedes, at his feet; i. e,, at the feet of Caesar. — Causae 98 fidentes ; Lat. Comp. 238, 4. 7. Supplicum voce; i. e., from the privilege of maldng suppli- cation. 8. Domi; i. e., at the house of Caesar. 10. Cave ignoscas ; G. 489, 2) ; 499, 2. — Te fratrum misereat ; G. 410, IV. 12. Hoc ; i. €., id te oppugnare et . . . tollere. — Quod. The antece- dent is id, not hoc. 14. Perfugium misericordiae ; i. e., the refuge derived from Caesar's mercy and clemency. 16. Per te obtines, possess by nature. 18. De victoribus, de victis. De Avilh the Abl. to avoid the am- biguity of the genitives victorum, victorum. G. 397, note 3. 20. Ignosci nemini, no ojie to he pardoned. G. 301, 1, 21. Etiam hi ; i. «., the Tuberos, father and son. 276 NOTES. PAGE 98 24. Saluti civi ; G. 390. — Saluti esse, to defend; used of an ad- vocate. 29. Tunc, then ; i. ic . . . quaere, taceo ; G. 487, 3. Cicero professes to make no defence before Caesar as a judge, but to appeal to him as a father. 31. Legatus ante bellum . . . tuus. A skilful enumeration of the very arguments in regard to which he had just remarked, ne haec guidem colligo. 32. Bello oppressus, overtaken by the war ; i. e., by the Civil War. 36. Ignoscatur. Supply ei. G. 301, 1. 1. Arroganter. Supply o?"o. — Plurimi. ^w'p^ly impetraverunt. 103 7. Causas . . . quam vultus ; i. e., Caesar regards not so much the persons {vultus, faces) of the petitioners, as the grounds or reasons (causas) for the petition. , . 280 NOTES. PAGE 103 9» Quani iUius, to what extent he was the friend of him. Supply necessarius. 10. Itaque . . . quidem . . . tain en, accordingly, though you do in- deed give, etc., yet I see. Itaque introduces the whole sentence, of which the leading member begins with sed video, while trihuis tu quidem . . . concedas is virtually a concessive clause. 14. Quorum . . . doloreni, ichose sorrow you see to be most genuine, i. e., who are interceding in behalf of those whose wrongs and sufferings aAvaken genuine sympathy. 17. Hoc quod soles ; i. e., causas rogantium. 15. Possum . . . Sabinos. Ligarius was himself of Sabine origin. The Sabines here mentioned arc his relatives and friends present at the trial. 19. Totumque agrum Sabinum. This is only a rhetorical exag- geration. The Sabines were a valiant people dwelling in the highlands of Central Italy. 21. T. Brocelii. See note on hoc T. Broccho, p. 97, line 20. 22. Squalorem, the ynourning garb, referring to the neglected and soiled garments worn in mourning. 29. Tua A'ox ilia; explained in the next sentence, te enim dlcere, etc. — Quae vicit, which gained you the victory, i. e., in the Civil "War, implying that Caesar's success was due to his generous policy. 32. Tuos, as your friends ; G. 441, 1.— Huiic splendorein om- nium =Aos splendidos omnes. Splendor and splendidus are the usual titles of honor in speaking of Roman knights, as amplitudo, amplus, and a^npUsshnus, are applied to senators, and honestus to ordinary citi- zens. 34. L. Corfidium. By a sti-angc oversight, Cicero inserted this name in preparing the oration for publication, although Corfidius died before the oration was delivered. Cicero subseqviently discovered his error, and attempted to have the name erased from every copy then in exist- ence, but he did not succeed. —Veste niutata; i. e., in the garb of mourning. 36. Qui tecum fuerunt; i. e., had not joined Pompcy in the Civil War. 104 1. Conserva tuis suos, to your friends preserve: their friends. G. 449, 4. The connection of thought is this : The parties mentioned are your friends ; Ligarius is their friend ; therefore preserve him for them. 3. Hoc, this ; i. e., Caesar's remark, quoted above, p. 103, line 31, te omnes, qui contra te non essent, tuos putare. 6. Potuisset; G. 527, III. 7. Fuerit futurus; Subjunctive after qtd7i. G. 511, 2, note. ORATION FOR LIGARIUS. 281 PAGE 8. Hoi'uin consensum . . . conflatum, their sentiments in har- 104: many and in almost perfect unison. 9. Prope aequali tate =j9ro;3e aequalibus naturis. Some critics make it refer to age, and take it in the sense of prope aequali aetate. 10. Ut . . . sequerentur ; Subject o£ fuiurumfuisse. G. 501, 1., 1 ; 535, L, 5. 12. Tempestate . . . unus, 07ie (i. c, Quintus) teas carried axoarjhy the storm, i. e., of -war. The figure is that of a vessel driven from its course by the violence of the tempest. 13. Consilio, designedlij. — 'E^OYVLm; G. 391, II., 4, (2). 14. Sed ierit, hut he may have gone ; i. e., admit that he went. 17. Qualis T. L/igarius . . . tuam. Cicero probably i-efers to the service which Ligarius rendered Caesar in the year 56 B. C, when tlie latter obtained an appropriation for his Gallic campaigns. Cicero favored the appropriation ; hence the significance of his remark, qtiitm tiiis om- nibus negotiis interessejn. — Quaestor urbanus. This ofiicer had charge of the public treasury. 20. Hoc; i. e., oblivisci nihil, etc. — Animi, ingenii. Here animi refers to Caesar's kind feelings, and ingenii, to his good judgment. 21. Te ; repeated from line 19, above. — De aliis . . . quaestorilms ; referring probably to quaestors who had been less obliging than Ligarius. 23. Nihil egit aliud, had no other object. — Haec ; i. e., the pres- ent state of affairs. 25. Quam. This refers to sahifem, and is the object of dederis. — Hujus ; construe with officio. It refers to T. Ligarius. 26. Utrisque his, to these tico parties, i. c, to Quintus Ligarius the exile, on the one hand, and to his two brothers on the other. 29. Condonaveris, yoic icill have presented, i. e., restored. 30. Fac idem, do the same. — De, in the case of. — Homine nobi- lisslmo; i. e., Marcus Marcellus, recently pardoned by Caesar. See the preceding oration, p. 84. 1. Populare, acceptable to the people. — Nulla de, 7io one of. — 105 Nulla, nee, nee ; G. 553, 2. 5. Ut possis, your ability, lit., that you may he able. 8. Te ipsum loqui tecum ; i, e., that you should reflect upon the subject. OEATION FOE KING DEIOTAEUS, DELIVERED BEFORE CAESAR, IN HIS OAVN HOUSE, IN THE YEAR 45 B. C INTRODUCTION. Deiotarus, in whose defence this oration was delivered, was tetrarch of Galatia, in Asia Minor. In the Mithridatic War he supported the Roman cause so warmly that the senate, in recognition of his services, added Armenia Minor to his dominions, and conferred upon him the title of king. In the Civil War he espoused the cause of Pompey, and was present with him in the disastrous battle of Pharsalia ; but soon after that defeat he returned to Galatia, and at once availed himself of every means in his power to effect a reconciliation with Caesar. Accordingly, at the close of the African War, when that victorious commander, already sole master of Rome, ap- peared in Asia, Deiotarus, divesting himself of his royal robes, and assuming the garb of a suppliant, presented himself before him and implored pardon for the part which he had taken in the Civil War. Caesar not only gi'anted his petition, but also restored to him his kingly title and his royal robes. In the year 45 B. C, Deiotarus was accused by his own grandson, Castor, of having, two years before, formed the de- sign of assassinating Caesar, who was at that time his guest. The accuser, moreover, alleged that his gi'andfjither had, from the first, been at heart the foe of the Dictator, and that he had shown his hostility on several occasions. Deiotarus at once sent an embassy to Rome to reply to these charges. Phidippus, his physician and slave, accompanied the embassy, but was finally won over by Castor, and joined in the accusation. The ease was tried before Caesar himself, in his own house. Cicero 282 OEATION FOR KING DEIOTARUS. 283 undertook the defence, and pronounced the oration now before us. The result of the trial is not known. It is probable that no decision was made. ANALYSIS. I. I^-TK0DucTI0^^ I., II. II. The Hopes of the Accusers. III. — V. in. Kefutation of the Chakges. VI.— XII. IV. COXCLUSION. XIII. — XV. I., n. Introduction. Cicero calls Attention to the Diffi- culties under ichich he specdts. ■^ PAGE 1. Quum . . . turn, while . . . especially. Here quum involves con- 106 cession; hence the Subjunctive soleam. 3. Aetas. Cicero was in his sixty-second year. 4. Fides, Jldelitij, i. e., fidelity to his client. 10. Pro perpctuis ejus . . . meritis. Sec Introduction, p. 282. 12. Alterius, aiterius. The former refers to Castor, the latter to Phidippus. See Introduction. 13. Crudelem Castoreiu ; G. 381. 15. Adolescentiae . . . intulerit, m his youth has occasioned terror. In Rome ambitious j^oung men often sought to bring themselves into notice by prosecuting magistrates and prominent citizens. 19. A legatorum pedibus,//*om the service of the ambassadors. The reference is to the ambassadors whom Deiotarus sent to Rome to look after the defence. Phidippus accompanied them, but he finally yielded to the solicitations of Castor, and testified against his master. — Fugitivi. Phidippus is so called because he deserted the cause of his master. 1. Regiam = re^ris. 107 2. De fortunis . . . extimescebam. Cicero intimates his alarm for the public safety, if slaves should be allowed to testify against their masters. 3. Ne tormentis quidam, not even by torture. Though the rack was supposed to be very efiective in eliciting truth, yet a slave could not even upon the rack testify against his master. 284 NOTES. PAGE 107 7. Solutus, voluntarily, lit., free, without compulsion, in contrast with in eculeo. 8. lllud; explained in the next sentence. 12. Arguare. The second person is often thus used of an indefinite subject, yotc, i. e., any one, one. Lat. Comp. 500, 1. 17. De te ceteros . . . judicare. Cicero thus delicately reminds the Dictator that even he cannot disregard public opinion. 18. In disceptatione versata est, has been tried. 26. Eodem . . . te. Cicero adds this to show Caesar that he does not object to the judge. 31. Deorum, populi, senatus. These words correspond in an in- verse order to curiam, forum, caelum. 34. Quae angustiora faciunt, rest7'ict these things, i. e., restrict me in these respects. 35. Qui pro multis saepe dixisti. It will be remembered that Caesar was himself for many years an advocate in the Eoman courts. See note on te inforo tenuit, p. 102, line 25. Observe the combination ;3ro multis saepe, on many occasions, and in behalf of many persons, but not in behalf of many persons at any one time. 36. Ad te ipsuni referre, to judge from yourself, lit., to refer to yourself. III. — V. The Hopes of the Accusers. The Conduct of Deiotariis during the Ciml War. 108 8. AfFectum illiim . . . detrimentis. In settling affairs at the close of his brilliant campaign in Asia, Caesar deprived Deiotarus of Ar- menia Minor and a portion of his other possessions. 16. Deiotaro hospes hospiti, a guest to Deiotarus, your host. At the close of his campaign in Asia, Caesar was for a short time the guest of Deiotarus. 17. Non tain in . . . quam lirmiorem, not so sure (trustworthy) in . . . as. The form of the expression is a very unusual one, resulting, perhaps, from a combination of non tamfirmam quam, and non jirmiorem quam. 21. Semel, once for all ; explained by nemo unquam te . . . senserit. 25. Officio parum functum, xoho had not properly discharged his duty. 27. Cui tamen ipsi rei, and yet for this very thing. 28. Ipse aetatis . . . esset, hut had himself presented the excuse of age ; i. e., had availed himself of this excuse for not joining Pompey in person. ORATION FOR KING DEIOTARUS. 285 PAGE 30. Amicitiaeculpam, neglect of friendship , i. e., remissness in 108 the discharge of its duties. 33. Errore communi lapsus est. Cicero says Deiotarus only made the mistake which so many others made. 1. Est perturbatus, teas embarrassed ; hence misled. 109 4. Nobis imperatoribus. Cicero, it will be remembered, had the title of Imperator. See note on alterum-, p. 98, line 19. 9. Ut audivit consules . . . effusam. This is the exaggerated report which, according to Cicero, reached Deiotarus after the opening of the Civil War ; but perhaps the report contained almost as much fact as fiction. The whole senatorial party, panic-stricken, had fled from Italy, and joined Pompey in Greece. 13. Ulli veri. Supply nuntii et rumores. — De condicionibus. This refers to the terms of settlement which Caesar proposed in the hope of averting the Civil "War. 15. Certoruin hominum. The most prominent were C. Claudius Marcellus and L. Cornelius Lentulus, the consuls, and P. Scipio, M. Cato, L. Domitius, and M. Bibulus. 16. Usque eo, quoad, even tintil. 21. Tu ipse . . . maxima. Caesar procured the ratification of Pom- pe3''s acts in Asia. 25. Populi Komani, conferred by the Roman people ; Subjective Genitive. 35. Fugientem. Pompey fled to Greece when Caesar crossed the Rubicon and advanced upon Rome. 36. Pharsalico proelio. This was the celebrated battle of Phar- salus, or Pharsalia, in which Pompey was utterly defeated, on the ninth of Jk August, 48 B. C. ^ 2. Errori, si quid . . . factum esse, that he had gone far enough HO in error, if he had acted ignorantly. 4. Alexandrinum bellum. Caesar having pursued Pompey into Egypt, espoused the cause of Cleopatra against her brother Ptolemy, and thus became involved in a war with the Alexandrians. 5. Cn. Domitii. Cn. Domitius Calvinus, who was then command- ing in Asia for Caesar. 6. Ephesum, to Ephesus, a celebrated city of Ionia. — Eum. It is I not known to Avhom Cicero refers. 9. Qua uterere, /or you to use. G. 497, I. 10. Pharnacem. Pharnaces, the son of Mithridates, was king of ^hc Bosporus. 15. Domi suae ; G. 426, 2. 286 :notes. PAGE XlO^een! G. 402; 529, I. In the Direct Discourse, fuerit would have been fuit, as in line 24, below. G. 476, 5. 22. In eo tyrannum inveniri, to he found a tyrant in the case of him. 27. Cum regno distractus essct, would have been involved in strife with his realm. 28. Non modo, not to say. yi., YII. Reply to the Specific Charge that Deiotarus had designed to assassinate Caesar. SO. Credo. Ironical, 111 1. Nee in . . . caderet, cotild be committed neither by ; more literally, coxdd occur neither to. 4. Confingitis. This is addressed to the accusers. 5. At quam . . . qnidem. Supply confingitis. — Suspiciose, in a manner to awaken suspicion, i. e., against Deiotarus. 6. Inquit. The subject is the omitted pronoun referring to Phidip- pus. See Introduction, p. 282. — Castellum Peium. One of the cas- tles of Deiotarus. 9. Priusquam accuHiberes, before you dined. See note on accu- bantes, p. 16, line 31. 13. Pliidippum . . . corruptuni. This is in apposition with causa, which may be here rendered/ac^ or report. It is called causa rather than res, because it forms an element in the case (causa). 14. Isto adolescente. Castor. 17. A consuetudine criminandi, from the usual accusation, i. e., the charge of poisoning Avas not uncommon. 18. Res, the thing, i. e., Cicero's conjecture. 23. Hospitalis, the god of hospitality. 27. De armis celare te; G. 374, note 1, (1). • 30. Inspicere. Supply munera, implied in quihus te rex micnerare constituerat. Sec line 8, above. 32. Dimisit exercitum. Cicero adopts this expression to ridicule the absurd charge. 34. Itaque fecistl, and you did so. 36. Quum in couvivio . . . fuisses, when you had feasted affably a7id jovially. — Isti ; for ivisti. 112 2. Attains. Attains III., King of Pei-gamus. Livy makes a similar statement in regard to Antiochus, King of Sja-ia. Cicero may have mis- taken the name. — P. Afrlcanum. See note on alter Africanus, p. 46, line 13. ORATION FOE KING DEIOTARUS. 287 PAGS 10. Num quid. Supply /ac^ewi esif. — Ex disciplina, in accord- W2 ance with the usage. 16. Acta res criminose est, the thing done furnishes matter for an accusation ; Ironical. — Vom ere. "With epicures, this was the usual method of avoiding the effects of an imprudent gratification of the appe- tite. 19. Perduint; G. 240, 3. — Fugitive. Phidippus is meant. 24. Ille, he, i. e., Deiotarus. 26. Mitteret. Smpvly iit eicm. YIII. — XII. Reply to the other Allegations against Deiotarus. 34. In speculis, on the watch. — Animo alieno ; G. 419,. II. 4. Antea; i. e., before Caesar deprived him of apart of his realm. 113 5. Misit, atte^nptedto send. — Caecilium nescio quern, W2e Cae- cilius. Q. Caecilius Bassus, a partisan of Pompey, is meant. 11. Causam illam, that cause, i. e., the cause of Pompey. 14. Addit. Castor adds, as a separate charge, that Deiotarus,. Avhen he aided Caesar against Pharnaces, did not send his best cavalry. 21. Alexandriae. Alexandria was the capital of Eg}'pt. 23. Ei queiii . . . praefeceras. Cn. Domitius. See note on the same, p. 110, line 5. 24. Ad periculum, etc. This refers to the expedition against Pharnaces. 25. Secutum . . . Africanum. This war, which began 47 B. C, was brought to a close by Caesar's victory at Thapsus, on the sixth of April of the following year. 30. Nicaeam Ephesumque, to Nicaea and Ephesus ; the former a city in Bithynia, the latter in Ionia. 32. Domitium. Cn. Domitius, mentioned in line 23 as quon Asiae praefeceras. The report that he had perished at sea was false. — Te in castello circumsederi. In the winter of 47 and 46 B. C, Caesar was obliged to intrench himself, and to act only on the defensive. 33. Eadem sententia; Abl. of Characteristic ; so also qua. 35. Pereant, etc. The authorship both of the original Greek and of the Latin version is unknown. — Amici. In the application of this verse, amici refers to Domitius, and inimici to Caesar. 1. Qui; G. 188, II., 2. 114 6. Furcifer, the culprit, i. e., Phidippus. Slaves Avere often com- pelled to bear upon their necks the furca, an instrument of punishment in the form of the letter V. 288 NOTES. PAGE 114 7. Vino se obruisse, surfeited himself with wine. 8. Nudum, m his tunic, i. e., having thrown off his outer garment. For the host, or for any of his guests, thus to dance at a feast, was at least exceedingly undignified. 14. Fortem, etc. Supply diet. 20. Equitibus Romanis. The equestrian order, it will be remem- bered, included the bankers, the merchants, the farmers of the revenue, and, in fine, the business men of the Roman world. , M 22. Regium nonien, the title of king. ■ 23. Quidquid a . . . vacabat, when he teas not occupied in. G. 379. 24. Res rationesque = rerum rationes, business relations. 25. Tetrarches, tetrarch^ his ofiicial title, before the Romans made him king. 27. Qui. The antecedent is the pronoun t's.— Adolescens. G. 363, 3. 34. Illam aetatem, his advanced age. — Quibus studiis, ea== ea studia quibus. 36. Ut uteretur. Utendi might have been used. 115 3. Adolescens. Castor. Cicero here takes occasion to rally him a little for his ostentatious display of skill in horsemanship. He served under Cicero when the latter Avas Proconsul of Cilicia, in Asia Minor. 4. ConiKiilito. Cicero and Castor were both with Pompey in Greece. 6. Pater. The f;ither was Castor Saocondarius, who had married the daughter of Deiotarus. — Quos concursus, tohaf crowds, i. e., of spectators. 13. Ista domus, that family of yours, addressed to Castor. 19. Sint inimicitiae, grant that there is enmity, i. e., between j'^our- self and Deiotarus. 21. Antea; construe with jwam. 24. Oerere poteratis, non, you tnight have conducted, and not. 26. Adeone, ut, is it, moreover, to be conceded that ? Supply conce- datur. 29. Domuin, to your house. G. 380, 2, 1). 32. A tanta auctoritate, by so high authority, i. e., by Caesar. 34. Id, quod intus est. Cicero refers thus contemptuously to the slave Phidippus. 35. Fit in dominatu, etc., the slave heco^nes the master, the master the slave. 116 1. Cn. Domitius. Cn. Domitius Ahcnobarbus, tribune of the peo- ple 104 B. C, consul 96 B. C. 3. M. Scaurum. M. Scaurus Aemilius, consul 115 B. C.~In ju- ORATION FOR KING DEIOTARUS. 289 PAGE dicium populi, to trial before the people. Scauvus -was accused of hav- 116 iug neglected certain religious rites. 6. Ad Scaurumque; G. 569, III., 4. 12. At, but, it may be said,— Semel, only once.— Esset productus, he had been brought forward, i. e., as a Avitness. 14. Cn. Domitium. Cn. Domitius Calvinus, already mentioned. See p. 110, line 5. Ilunc implies that he is present at the trial. — Ser. Sulpicio. Servius Sulpicius Rufus, one of the most learned jurists of the age. 16. T. Torquato. Who this young man was is not known. 20. Domes tica immanitate, with the ferocity characteristic of your own home, i. e., of a barbarian land, in contrast with Rome {nostras civitatis). 22. Quam acute, etc. This is addressed to Caesar. Notice the irony. — Blesamius. One of the ambassadors of Deiotarus. 25. Statua inter reges poslta. By the decree of the senate, Caesar's statue was placed among those of the seven kings of Rome. 26. Plaudi tibi; G. 301, 1. 29. Multorum enim, etc. Ironical. 4. Si locus affert invidiam . . . clarior. Here Cicero touches 117 the real objection, but answers it only in part. The objection was not so much to the statue itself, or to its conspicuous position, as to the fact that it stood among the statues of the kings {inter reges). Caesar had two statues also upon the Rostra. XIII. — XV. Conclusion. 16. Multatum. Caesar had taken some of the possessions of Dei- otarus and given them to his own followers. 17. Multis tibi . . . tribuenda; i. e., that you must reward your numerous followers. Multis, Indirect Object; tibi. Dative of Agent. 19. Antiochus. Antiochus III., sui*named the Great. He reigned from 223 to 187 B. C. — Rex Asiae. This was his title before he was conquered, 190 B. C, by Scipio, and deprived of his possessions west of Mount Taurus. He was afterward called King of Syria. 20. L. Scipione. Lucius Scipio, the brother of Scipio Africanus Major. — Tauro. Mount Taui*us, in the southeastern part of Asia Minor. 21. Asiam, quae . . . provincia. See note on Asiam, p. 61, line 15. 25. Multam sustulerat, had suffered punishmeyit. Multam, and not poenam, is used, because the punishment consisted in the loss of a portion of his empire. 290 KOTES. PAGE 117 31. Habere in . . . virtute; i. e., that he has ia himself, in his own mind and charactei', a possession Avhich cannot be taken from him. 36. Asia, Cappadocia . . . SjTia. These countries were the scene of the bloody wars which the Eomans had so long been waging in Asia. In this list, Cicero uses the term Asia simply of the Eoman province of that name, which did not include Cappadocia, Pontus, Cilicia, and Syria. 118 6. Summa . . . sola bona. The former w-as the doctrine of the Peripatetics, the latter of the Stoics. 15. Tarracone, at Tarraco, a city in Spain. 21. Res publica, public service, explained by magna ejus qfficia . . . meum, which refers to the service which Deiotarus rendered Cicero during the proconsidship of the latter in Cilicia. 25. Quibus semelignotum esse oportet, to whom pardon should have beeti granted once for all, i. e., the pardon which has been granted should be valid forever. 32. Ipsa; i. e., misericordia tua. 33. Duos reges. King Deiotarus and his son are meant. See p. 117, line 26. 34. Id qnodfthat influence which, i. e., though he had refused to be influenced by anger, he will yield to a feeling of compassion. 119 3. Sociorum regum et amicornni, of Mags loho are our allies and friends. 11. Reguni amicissimi, inost faithful friends of the kings, i. e., of these two kings. 12. Exquire dc Blesamio, ascej'tain in regard to Blesamius. Sec p. 116, lines 22 to 28. 26. Alterum, alterum, the one, i. e., sententiam . . . pestem impor- taturam esse regibus, the other, i. e., sententiam . . . famam cum salute importaturam, etc. — Illorum, of those men, i. e., of the accusers, Castor and Phidippus. THE FIRST PHILIPPIC, DELIVERED BEFORE THE SEl^TATE, IX THE TEMPLE OF COMCORD, IN THE YEAR U B. C. INTRODUCTION. Caesar was assassinated on the fifteenth of March, in the year 44: B. C. Mark Antony, his colleague in the consulship, at once sought safety in concealment, while the conspirators, but feebly supported by the people, fled to the capitol for shelter. For a time, general consternation prevailed, but a compromise was speedily effected. On the seventeenth of March the senate decreed a general amnesty, appointed a public funeral for Caesar, and confirmed all his acts. Quiet was happily restored, but it was destined to be of short dura- tion. The funeral oration pronounced by Antony over the body of Caesar so wrought upon the feelings of the people that, re- fusing to allow the remains to be removed to the Campus Martius, they proceeded to burn them with funeral honors in the Forum itself. Tlie wildest excitement prevailed; party spirit was again aroused. Antony, not yet prepared to defy the senate, adopted conciliatory measures, and even proposed the abolition of the dictatorship. In the mean time he was care- fully maturing his ambitious designs. He was already in possession of Caesar's papers, and, professing to caiTy out the measures which he found in them, he began to remit taxes, distribute honors, and recall exiles. In all this he was sup- ported by his colleague, P. Coraelius Dolabella, who had succeeded to the consulship made vacant by the death of Caesar. In the mean time Cicero, in deep despondency, had left Rome. The bright visions of the restored republic which gladdened his heart on the Ides of March had forever van- ished. For the next few months he remained comparatively inactive, and at length embarked for Greece by way of 291 292 NOTES. Syracuse; but having been driven back by unfavorable winds to Leucopetra, on the southern coast of Italy, he was informed that favorable tidings had recently been received from Rome, that there was a prospect of a complete reconciliation of parties, and that the state needed his presence and counsel. Accordingly, abandoning his contemplated visit to Greece, he hastened to Rome, where he arrived on the thirty-first of August. But his expectations w^ere again disappointed. Antony, Avhose power was still unchecked, had summoned the senate to meet on the following day, to decree new honors to Caesar's memory. Cicero excused himself from attending on the ground of fatigue and ill-health; but Antony, losing his self-possession, rose in his place and assailed the absent senator with a tirade of abuse. On the following day, the senate was again in session, but Antony found it convenient to be absent. Cicero was present, and, in the course of the debate, delivered his First Philippic* It was a masterly effort. With calm dignity and perfect self-possession, he explained his own course, stated his views of the duties of the hour, and exposed the ambitious designs of Antony. ANALYSIS. I. iJfTIlODUCTIOX. I. — VI. n. Ratification of Caesar's Acts. VII. —X. III. Dangers of the Present Policy of the Consuls. XI. — XV. I. — VI. Introduction. Cicero explains his recent 3fove- ments. He had planned a Journey to Greece^ hut had returned to Rome icithout accomplishing it. He re- plies to the Threats of Antony. PAGE •|2Q 3. Profectionis et reversionis. See Inti-ocluction, p. 291. Re- versio is the appropriate word, as Cicero returned Avitliout attaining the object of his journey. *So called from the Philippics of Demosthenes pronounced against Philip of Macedon. THE FIRST PHILIPPIC. 293 PAGE 4. Aliquando; i. e., after the assassination of Caesar on the Ides 120 of March. 8. Eo die. This was the seventeenth of March. — Aedem Tellu- ris. This was probably situated on the western slope of the Esquiline Hill. The senate met in this temple because the senate-house was too near the capitol, which was held by the conspirators. 9. Atheniensium . . . exempliiin. The allusion is to the general amnesty proclaimed after the overthrow of the Thirty Tyrants, 403 B. C. The Gi'eek word Avhich Cicero is said to have used was apivtjaTia, equiva- lent to the Latin ohlivio. 15. Per liberos =^per filium. Antony treated with Brutus and the other conspirators in the capitol, and sent them his son as a hostage, 19. Res optimas defer ebat, he reported most excellent measures. This refers probably to the purport of documents found among Caesar's papers. — Nihil turn . . . reperiebatur. Subsequently Antony pretend- ed to find many things of a very different character. 1. Num qui, etc. Num immunitates, etc. These inquiries re- 121 late to the purport of Caesar's papers. — Unum. This was probably Sex. Clodius, the unprincipled agent of the notorius Publius Clodius. 3. Ser. Sulpicio. See note on the same, p. 116, line 14. — Ne qua tabula. Laws were engraved upon brazen tablets, which were for a time exposed to public view, and then deposited in the treasury. 8. De qua . . . diximus; ^. e., the proposition was adopted without debate. 16. Quod saepe justum. Originally dictators were appointed only in times of great danger. They were invested with almost unlimited power, but only for a period of six months. Sulla, in the year 82 B. C, was the first to make himself perpetual dictator. 18. Liberatus. The energetic measures adopted by Antony prom- ised peace and security. 19. Uncus . . . fugitive, etc. Uncus was the hook by which the bodies of executed criminals were dragged away and thrown into the Tiber. The allusion is to the pretender Amatius, who, claiming to be the grandson of C. Marius, Caesar's uncle, attempted to raise a disturbance, but Avas put to death by Antony. 21. Cum coUega. P. Cornelius Dolabella became the colleague of Antony in the consulship after the death of Caesar. 22. Abfuisset. Antony was absent from the city during a part of April and May. — lis ; i. e., to Antony and Dolabella. 24. Bustum, a monument; called in line 30, below, columna. 25. Illam insepultam sepulturam, that irregular burial; refer- ring to the burning of Caesar's body, contrary to custom, in the Forum. 294 NOTES. PAGE 121 32. Ut . . . edixerant. They had called a meeting of the senate. 33. Nihil per senatum, etc. Supply /ec2Y. Antony procured the ratification of his measures by the comitia, but, according to Cicero, few respectable citizens were present. 34. Consules designati. C. Pansa and A. Hirtius. 122 2. Veterani . . . caverat. The senate had assigned lands to these veterans in various parts of Italy. 6. Jus . . . Uberuni. Dolabella had given him a commission as his lieutenant for his province of Syria. He calls it Ubertmi, because he could use it or not at pleasure, at any time within a period of five years. 7. Kalendis Januariis . . . videbatur. Because upon that day the government would be organized under the new consuls. 11. Brundisium, etc. Brundisium, on the southeastern coast of Italy, the usual port of embarkation for Greece, was under the control of the partisans of Antony. 13. Syracusas, to Syracuse ; an important cit}^ in Sicily. 19. Regini. See note on Regini, p. 49, line 32. 22. Intempesta nox, late at night, the dead of night. 26. Contionem. Of this speech we know only what we can gather from this passage. 28. Edictum Bruti et Cassii. This was probably the farewell proclamation which they issued on leaving Italy. Brutus and Cassius, it will be remembered, were leading conspirators. 31. Boni quid, something good, i. e., some good news. 33. Rem conventuram, that an arrangemejit icould be effected, i. e., between opposing parties. 34. Remissis . . . Galliis. Antony endeavored to secure the prov- ince of Cisalpine Gaul for himself, although it had been- assigned to D. Brutus. It was, moreover, at one time reported that he intended also to claim Transalpine Gaul. 123 3. Ad tempus; i. e., in time for the meeting of the senate on the first of September. — Sed ne. Supply timebam before ne. 5. Veliam, to Velia, a town in Lucania, in Southern Italy. 7. Ex qua Brutus, etc. Brutus, the conspirator, was going into voluntaiy exile. 12. L(. Pisonis oratio. Piso, Caesar's father-in-law, advocated the authority of the senate. 13. Id ipsum, this fact itself. 17. Hunc ut sequerer, to supjmrt him. 2,2i. Erga se, towards herself; i. e., to the state. Se rather than eayn is used to give prominence to rei publicae, as if he had said ut res pub- lica haberet. THE FIEST PHILIPPIC. 295 PAGE 24. Vtrinsque cons.iU.i= prof ectio7iis et reversioms. 123 26. Antonii injuria. This refers to the threats of Antony in con- sequence of the absence of Cicero from his place in the senate. See In- troduction, p. 291. 27. Idque nie debere esse, and that I ought to be so, lit., thiSf i. e., a friend. 31. Ea res, vit, such a subject that. 32. Hanuibal, Pyrrlii. Hannibal was the celebrated Carthagin- ian general with whom the Romans waged the Second Punic War, 219 to 201 B. C. Pyrrhns, King of Epirus, invaded Italy 280 B. C. Observe the iron}' in this passage. 34. Appiuin. Appius Claudius persuaded the senate to reject the terms proposed by Pyrrhus. 35. De supplicationibus, etc. When a thanksgiving Avas decreed in honor of a victorious general, senators wei'e ordinarily very ready to show their interest in the subject by attending. The proposition of An- tony, however, seems to have been that, at all future thanksgivings, honor should be paid to Caesar as a deified hero. 1. Pignoribus. The consuls had a right to demand pledges of sen- 124 ators as security for their attendance. 6. Cum fabris . . . venturuni esse, i. e., for the purpose of demol- ishing it. 10. Publice ; construe with aedificatam. Cicei-o's house, which was destroyed by Clodius, was rebuilt at the public expense. 12. Quam sententiam dicturus essem. Cicero would, of course, have opposed the measure recommended b_y Antony. 16. Parentalia,yes<«to75 in honor of deceased relatives. 17. Inexpiabiles religiones, unjyardonable rites. 19. Brutus. L. Junius Brutus, who, five hundred years before, aided in expelling King Tarquin. He is here represented as tlie ancestor of M. Brutus, Caesar's assassin. 26. Earn, ut possem, such that I might. 29. Quae partim . . . partim, some ofxohich . . . others. 1. Ne unus niodo, that not one only ; referring to Piso. See p. 123, 125 line 12. 9. Quae, malum ! est ista, etc., what, the mischief, means that, etc. G. 557. 10. Fuerit quaedam necessaria, so^ne of it may have been com- pulsory. It was so, of course, on the part of the followers of Antony. — Hoc, this, i.e., that one should express one's own convictions and main- tain the right. 15. Alium dcesse. This depends upon stispicionem. 296 NOTES. yil. — X. Cicero favors the Matification of the Acts of Caesar, but 2^^'otests against Certain Measures which A7it07iy professed to have found in the Dictator'^s Private Papers. PAGE ■'■ 125 25. Sine advocatis, icithout his assistants ; referring to the soldiers ■v\'ho attended him the day before. 27. Doceret; construe, like ac?esse^, with i^e/^em. 34. Promisit; i. e., in his memoranda. 126 4. Pecunia vitinam, etc. The public money in the Temple of Ops amounted, at the death of Caesar, to almost ^30,000,000. Antony took possession of this money. The Temple of Ops stood on the Capitoline Hill. — Ad Opis; G. 398, 1. 5. Cruenta, blood-stained y so called because of the manner in which it was collected by Caesar. 10. Gracchi. C. Sempronius Gracchus, who, as tribune for the j-ears 123 and 122 B. C, made many reforms in the interest of the people. His laws embodying these reforms are called the Sempronian Laws, from Sempronius, as laws and ordinances were usually called after the middle name {nomen) of the proposer. — Sullae. L. Cornelius Sulla, the well- known Dictator. His measures, embodied in the Cornelian Laws, were in the interest of the senate and the aristocracy. 19. Optima re pubiica, in the best period of the republic. 20. Ne praetoriae . . . obtiuerentur. This is the purport of one of Caesar's own laws, the Julia Lex de Provinciis. Provinces were called praetorian or consular, accordingly as they were governed by praetors or by consuls. 23. De tertia decuria, in regard to the third decunj, or class, i. e., of judges. The Aurelian Law, 70 B. C, established three classes (decu- riae) of judges ; one to be selected from senators, one from knights, and one from the tribunes of the treasury. Caesar, by his Lex Julia, abolished the last class, but Antony put in its place a third class consisting chiefly of centurions and soldiers. See note on ex disse7isione, etc., p. 44, line 1; also on Jtidices, p. 48, line 1. 28. Quod, id, bid that which. G. 636, I., 1. — Centuriatis comitiis. See note on centuriis, p. 60, line 15. 30. Isti ordini . . . lege Julia, etc. Under those laws, a Eoman citizen who held the office of centurion had just as good prospects of an appointment as judge, as he would have had if not a centurion, but no better. 31. Julia, Aurelia. Sec note on de tertia centuria, line 23, above. THE FIRST PHILIPPIC. 297 PAGE — PoRipeia. The Pompeian Law, passed 55 B. C, imposed a property 126 qualification ; hence census praefi^iiehatur. 34. Qui ordines duxerunt, loho have led the companies, i. e., have been centurions. 1. Quod est lautius. A position in the cavahy was more highly 127 esteemed than one in the infantiy. 3. Legione Alaudarum. This was one of the legions which Caesar raised in Gaul. 6. Legis index, the purport of the laio. 10. Sordes, low birth. 13. De vi et inajestatis,/or violence and treason. G. 410, II., 3. 25. Ad earn ipsam vim reverti. The appeal to the people would be made for the sole purpose of resisting the authority of the court, and of preventing the decision from being put into execution. 34. Quid est aliud hortari, tvJiat is this but exhorting, lit., to ex- hort is what else. 1. Quid quod obrogatur, etc., ivhat of the fact that a change is 128 made in, etc. Lat. Comp. 482. Obrogatur is impersonal; legibus is in the Dative. G. 301, I. 2. Ei aqua . . . interdicl. Practically, this was equivalent to a sentence of banishment, which could not be pronounced against a Roman citizen except in this indirect manner. 9. Fixas, published, more literally, posted tip ; i. e., in some public place. See note on ne qua tabula, p. 121, line 3. 11. A mortuo; i. e., by Caesar. 14. Uno auctore. Antony is meant. 16. Quibus latis; G. 549, note 2. — Eisque; G. 453, 2, (3). 21. Ne id quidem, not even this, i. e., to object to them. The peo- ple had no opportunity to object to the passage of these laws, as they were never proposed for their consideration. 27. Quas tu. Supply narras, or memoras. 33. Ilia legitima, those loords prescribed by laio, referring to the words consules popzilum, etc., the usual preamble in such cases. 34. Rogaverunt. See note on quae rogatae sunt, p. 10, line 31. 3. Promulgatis, proposed, not yet enacted, so that the question of 129 their passage is still an open one {est integrum vobis). XT. — XV. The Evils and Dangers of the Course lohich the Consuls are ^nir suing. 6. Vos, you, i. e., Dolabella and his absent colleague, Antony. 10. Avorum et avunculi. The allusion is to his paternal grand- 298 NOTES. PAGIi 129 fatliev, M. Antonius, the oratoi-, consul 99 B. C. ; to his matei'nal grand- father, L. Julius Caesar, consul 90 B. C. ; and to his maternal uncle, L. Julius Caesar, consul 64 B. C. 11. Sed eiim . . . avidio. These words resume the thought inter*- rupted by the long parenthesis. Bum and audio virtually repeat coUegam and aiunt. '^- 14. Proponam jus aequum, I ivill make a fair proposition. It is contained in the next sentence : Ego si, etc. — Opinor, arbitror. See Syn. L. C. 576. 27. Fereanus aniici naturam, Joe will bear with a friend's natural disposition. 29. Quod ca\^ebiinus. These Avords are not to be regarded as a part of the warning, but as expressing Cicero's intention to guard against the danger. 31. Quam mortis, than that of death, i. e., the danger or fear of death. Cicero seems to intimate that he does not intend to appear in the senate in future at the risk of his life. If sickness is a valid excuse for absence from the senate, the danger of death is surely no less so. 130 9' Expiato foro . . . impiorum. Dolabella removed the column which had been erected in the Forum in honor of Caesar, and dis^oersed the rabble. See p. 121, lines 24 to 31. 13. Quo auctore, by whose advice, lit., ichom as an adviser. 15. Consensum ilium tlieatri, that unanimity of the whole au- dience in the theatre, referring to the applause with which he was greeted in the theatre after he had thrown down Caesar's column. 16. Tibi ofFensi. Dolabella had made himself very unpopular while tribune of the people. 22. In aede Telluris. Sec p. 120, lines 9 and 14: also note on aedem Telluris, p. 120, line 8. — Non ; G.Sol, 3. 25. Senatus. Subject oiliberatus est, understood. 27. Auspiciorum a te, etc. Antony at first attempted to invali- date the election of Dolabella by declaring the omens unfavorable. 29. In Capitolium. The conspirators had taken refuge in the capitol. Antony sealed the compact which he made with them by sending them his own son as a hostage. 36. Dictaturae nomen sustulisti. See Introduction, p. 291. 131 2. M. Manlii. This Avas Marcus Manlius, who saved the capitol from the Gauls, 390 B. C, but was afterward put to death on a charge of aiming at royal power. 3. Manlium Marcum. These names are not to be construed to- gether. Manlium is the subject of vocari, Marcum the predicate after it. 9. Licet quod . . . loquatur, every one may say xohat he pleases, lit., THE FIRST PHILIPPIC. 299 PAGE what pleases every one. The subject of loquatur is quisque, to be supplied 131 from cuique. 12. Domestici. Cicero doubtless refers especially to Antony's wife Fulvia, who was notoriously avaricious. 21. Quod, this, i. e., metui, etc. Quod is the subject of fuisse. — lUi ipsi, to that very one, i. e., to Atreus, in the tragedy of that name, by Attius. 23. Avum tuum. M. Antonius, the orator. See note on avorum, p. 129, line 10. 25. Ut metueretur, in such a way as to be feared. 29. li. Cinnae. L. Cinna, the famous leader of the popular party, colleague of Marius in the consulship, 86 B. C. 7. Gladiatoribus, at the gladiatorial contests. Supply sig7ujica7it 1^2 from line 10, below. 8. Statuae ; Dative, depending upon dati, or some similar word to be supplied. 9. Tribunis plebis. Probably Ti. Canutius and L. Cassius. 11. Apollinarium ludorum. These games Avere celebrated on the seventh of July, with great pomp and display. Brutus, the conspirator, as praetor urbanus, defrayed the expenses. Cicero represents the applause of the people as an approval of the course of the conspirators. 14. Ipsis . . . non licebat. The leading conspirators had deemed it prudent to leave the city. 16. Attio. The tragic poet, whose Tereus was acted at these games. — Sexagesimo post anno; i. e., sixty years after his tragedy was first brought upon the stage. 17. Liudis suis caruit, was not permitted to attejid his own ga?nes. Brutus, as praetor urbanus, had charge of these games : hence ludis suis. 28. A. Hirtii. A. Ilirtius, consul-elect, whose illness had caused great solicitude. DICTIOI^ARY For Explanation of References and Abbreviations, see page 136. A— AC A. Abbr. for Aldus. a, ab, abs, prep, withabl. G. 43-i, L From, away from, on the side of, in the direction of, on, in ; ab occi- dente, in the west ; from, after ; from, by, by means of. ab-dico, are, avi, atum, v. tr. {dlco, to proclaim). To abdicate, resign. abditus, a, utn, part, and adj. {ahdo). Hidden, concealed. ab-do, dere, dldi, dltum, v. tr. {do, to place, found onhj in compounds) . To remove, put away ; to conceal ; se ahdcre, to hide one's self, bmy one's self. ab-duco, ere, daxi, ductum, v. tr. To lead away, take away, withdraw. ab-eo, ire, ii, itum, v. iatr. To go avv^ay, depart. ab-erro, are, avi, atum, v. intr. To go astray, deviate, depart, L. 6. ab-horreo, ere, ui, v. intr. {hor- reo, to shrink from). To be free from, be at variance or discordant with, disregard, differ from. abii. Sec dbeo. ab-jicio, ire, jeci, jectum, v. tr. (jdcio). To throw away, cast from, 14 cast off, cast out, cast down, throw down ; to hurl ; to renounce. ablatus, a, um, part, from aufero. ab-ripio, ere, ripui, reptum, v. tr. {rdpio) . To snatch away,take away by violence, tear offer away, carry away. abs. Sec a. absconditus, a, um, adj. {abs- condo, to hide). Hidden, concealed, secret. abseiis, entis, part, (absum). Ab- sent, being away ; at a distance ; illo absente, in his absence, iii. C. 7. absolutio, onis,f. (ab-solvo). Ac- quittal, iii. C. 4. abs-traho, ere, traxi, tractum, v. tr. To draw or drag away ; to keep aloof; to relieve. abstuli. See avfero. ab-siim, esse, fui, v. intr. To be absent or away from ; to be distant from ; to be beyond the reach of. abundantia, ae, f. (abundans, from abundo) . Abundance, affluence. ab-uiido, are, avi, atum, v. intr. {unda, a wave) . To flow over, abound in, abound. ab-utor, i, ilsus sum, v. dep. To abuse, misuse ; to take advautage of, L. 1. ac, ccnj. See atqiie. (301) 302 ACCEDO— ADDUCO accedo, ere, cessi, cessum, v. intr. {ad, cedo) . To go near to, approach ; to be applied, be added. accelei'o, are, act, atmn, v. tr. and intr. {ad, celero, to quicken). To hasten ; to make haste, ii. C. 4. acceptus, a, um, part, and adj. {accipio). Agreeable, welcome. accido, ere, cidi, \. intr. {ad, cado) . To fall, fall upon ; to befall, occur, happen. accipio, ere, cepi, ceptum, v. tr. {ad, capio) . To receive, gain, accept ; to attain, get, e?vperience ; to learn. accommodatus, a, um, part, and adj. {accomynodo) . Suitable, fitted. acconimodo, are, avi, dtiim, v. tr. {ad, commodo, to adjust). To adjust, adapt, fit, put on, arrange, accommo- date. acciibo, arc, ?«, Xtum, \. intr. {ad, cuho, to lie). To lie near; to recline, ii. C. 5. accumbo, ere, cUhui, ctibitiim, \. intr. {ad, cumbo, obs., to lie). To re- cline at tabic, dine, D. 6. accurate, adv. {accuratus, accu- rate, exact) . Accurately, with care, carefully. accusatio, dnis, f. {accuso). A charge, accusation. accusator, oris, m. {accuso) . An accuser, L. 1. accuso, are, avi, dtum, v. tr. {ad, causa) . To accuse, blame, reproach, censure, find fault Avith. acer, dcris, acre, adj. Sharp, keen, pungent; disagreeable, violent, se- vere; active, energetic. acerbe, adv. {acerbus). Ptoughly, bitterly, harshly, cruelly, sharply. acerbitas, dtis, f. {acerbus). Harshness, sour or disagreeable taste ; severity, rigor, unkindness ; bitter- ness ; sorrow, trouble, calamit}', hard- sliip, bitter fate. acerbus, a, um, adj. Sour, disa- greeable ; bitter, severe, hard. acervus, i, m. A heap, pile, collection. I Achaia, ae, i. A coimtry in the I northern part of the Peloponnesus ; I the Peloponnesus, M. L. 12. Achilles, is, m. The hero of the I Iliad of Homer, A. 10. j acies, ei, f. An edge ; a line of I battle, array ; a battle. acqniesco, ere, quieci, qnietum, V. intr. {ad, quiesco). To repose, rest, D. 2. acquire, ere, qulsivi, qulsitum, v. tr. {ad, quaero). To procure, get, obtain, acquire, add. acriter, dcrius, dccrrime, adv. {deer) . Sharpl}^ vigorously, eagerly, violently, courageously, zealously, vigilantly. acroama, cttis, n. (a Greek word). Anything heard, an entertainment, as music or reading, A. 9. actio, dais, f. {ago) . A pleading, management of a suit, D. 2. actum, i, n. {ago). A transac- tion, measure, act, P. 7. actus, a, um, part, from ago. actus, us, m. {ago). An act, ac- tion, M. 9. acuo, ere, dcui, utuni, v. tr. To shai-pen, incite, L. 4. acute, adv. {acutus, sharp) . Acute- ly, sagaciously, D. 12. ad, prep, with accus. I. Or space : to, towards, in the direction of, in, at, near, among, at the house of. ' II. Of TIME : towards, to, till, at ; ad tern- pus, in time, P. 4. III. Of other RELATIONS : 1) With nu?nerals : to- wards, about. 2) Of puypose : to, for; ad deponendam audaciam, i. C. 2. 3) In respect to, for, in, according to, as to, in jDoint of, after, in con- formity with. ad-aequo, are, avi, dtum, v. tr. {aequo, to make equal). To make equal. ad-do, ere, didi, dUum, v. tr. {do, to place, found onJxj in compounds). To add, join to. ad-duco, ere, duxi, diictum,\. tr. To lead or conduct to, bring, convey I ADEMI— ADVENTICIUS 303 to, draw toT»-avcls ; to induce, lead, influence. ademi. Se adXmo. ad-eo, ire, ii, ttum, v. tr. and intr. To go to, approach; to enter upon; to visit. ad-eo, adv. To that point, so far, to siich a degree, so much ; even. adeps, ipis, m. and f. Fat, cor- pulence, iii. C. 7. adeptus, a, um, part, from ddlpis- cor. ad-hibeo, ere, ui, ttum, v. tr. {hdbco). To bring to, summon, in- vite, admit, receive, bring, call in ; to use, employ ; to furnish. ad-hortor, dri, dtus sum, v. dep. To encourage, incite, exhort, urge. ad-hac, adv. Up to this time, hitherto, thus far, as yet, still. adii. See adco. ad-imo, ere, emi, emptum, v. tr. {emo, to acquire). To take away, deprive of, remove. ad-ipiscor, /, eptus sum, v. dep. (dpiscor, to seize). To obtain, get, acquire, secure, attain. ad J re. See ddeo. aditus, us, ra. {ddeo). An ap- proach, avenue, step ; access, admit- tance ; permission to approach, right of access or interview. adjumentum, i, n. (adjuvo). Help, aid, assistance, support,M.L.24. ad-jango, ere,junxi, junctum, v. tr. To join to, add, grant, bind to, annex, unite. adjutor, om, m. {adjiivo). Help- er, aid, assistant. ad-juvo, are, j'uvi, jutiun, v. tr. To help, assist, aid; to avail, profit, be of use. ad-minister, tri, m. {minister, a servant). A servant, assistant, at- tendant. ad-ministra, ae, f. {ministra, a maid-servant). A handmaid, maid- servant, assistant, M. L. 13. ad-ministro, are, dvi, dttim, v.tr. {ministro, to serve). To be at hand, assist, sei-ve ; to take in hand, man- age, guide, direct, administer. admirabilis, e, adj. {admlror). Wonderful, remarkable, admirable. admirandus, a, um., adj. {admi- ror). Admirable, wonderful. admiratio, dnis, f. {admlror). Admiration, A. 3. ad-miror, dri, dtus sum, v. dep. To wonder at, admire. ad-mitto, ere, 7msi, missinn, v. tr. To admit, allow. ad-moneo, ere, ?«', Hum, v. tr. To admonish, warn, advise; to re- mind, suggest ; to urge. admonitu, m., only in abl. sing. (adm,dneo). At the advice, sugges- tion, admonition, exhortation. admurmuratio, onis, f. {admiir- mUro, to murmur at). A murmuring. adolescens, entis, m. {adolesco). A youth, young man. adolescentia, ae, f. (adolcscens). Youthful age, youth. adolesceiitulus, i, m. G. 321, 1. {adolescens). A very young man. adolesco, ere, died, uUum,\. intr. incep. {adoleo, to increase). To grow up, come to maturity. ad-oruo, are, dvi, dtinn, v. tr. To furnish, supply, M. L. 12. ad-seisco, ere, scici, scltum, v.tr. (scisco, to seek to know). To take, receive, admit, join to. ad-scribo. See ascribo. ad-sisto, ere, stiti, v. intr. (sisto, to stand). To stand by or near, be present. ad-sto, dre, stiti, stdtum or stitum, V. intr. To stand at, by, or near, be present at, A. 10. ad-sum, esse,adftii ovaffui, v. intr. To be present or at hand ; to aid, as- sist. adulter, eri, m. An adulterer. adultus, a, z/m, part, and adj. {ddolcsco). Mature, ripe, fully de- veloped, i. C. 12. adventicius, a, um, adj. {advew tus). Foreign, M. L. 9. 304 ADVENTUS— APFLIGO adveiitus, ics, m. {advenio, to ar- rive). Arrival, approacli, coming. adversariiis, ii, m. {adversus). An opponent, adversary, enemy. adverser, ari, dtus sum, v. dep. {advei'sus) . To resist, oppose, with- stand, P. 15. adversus, a, um, part, and adj. (adverfo). Turned to, opposite, over against; unfavorable; res adversae, unfavorable circumstances, adversity. adversus, prep, with ace. {ad- verto). Against, opposite to. ad-vesperascit, ere, vesperavit, V. imper. {vesperasco, to become evening). Evening or twilight is coming on, it is growing dark, iii.C. 2. advocatus, i, m. {ad-vdco). An assistant, P. 7. aedes, is, f. A temple, ii. C. 6 ; pi., a house. aedlficium, ii, n. {aediflco). An edifice, building. aedifico, are, aii, aium, v. tr. {aedes, facio). To build, construct, make. Aeg'aeus, a, wm, adj. Aegean; Aegacum mare, the Aegean Sea, the part of the Mediterranean between Greece and Asia ZMinor, M. L. 18. aeger, gra, grum, adj. Sick, in- disjwsed, feeble, suffering, faint. aegre, aegrius, aegerrlme, adv. (aeger) . With difficulty ; ill. aesfrotus, a, um, adj. (aoger). Sick, ill. Aesryptus, /, f. Egypt, L. 3. Aemilius, ii. m. M. Aemilius Scaurus, a statesman and orator, A. 3. aemulus, i, m. One who vies with another, a rival, M. 1. aeiieus, a, um, adj. {aes). Bra- zen, bronze, D. 7. 1 aequalitas, atis, f. {aequdlis, \ equal). Equality, L. 12. aeque, adv. {aequus). Equally; aeque ac, in the same manner as, iii. C. 12. aequXtas, atis, f. {aequus). Equal- ity; jur-tice, equity, impartiality. aequus, a, um, adj. Even, level; favorable, suitable ; equal, like; just, right, honorable, reasonable; calm, composed; aequus animus, equa- nimity. aerarium, ii, n. {aerarius). The treasury, ii. C. 11. aerarius, a, um, adj.. {aes) . Re- lating to the treasury, of the treasury. aerumna, ae, f. Trouble, sufier- iug, distress, iv. C. 4. aes, aei'is, n. Brass, copper ; aej'a, bi-azen tablets, iii. C. 8; money, as the first Roman coins were made of copper ; aes alieyium, debt. aestas, atis, f. Summer. aestus,i«,m. Heat, bui-ning heat. aetas, atis, f. {aevum, age). Pe- riod of life, age ; old age. aeternitas, atis, f. {acternus). Eternity, M. 9. aeternus, a, um, adj. {aevum, age). Everlasting, eternal, perpetual. Aetoli, orum, m. pi. The Aetoli- ans, inhabitants of Aetolia, a country in Central Greece, A. 11 ; M. L. G. affero, ferre, attuli, alldtum, v. tr. {ad, fero). To bring to, apply, im- part, ofiFei', present, add ; to con- ti'ibute, afford; to occasion, cause, eflTect, produce. afficio, ere, feci, fectum, v. tr. {ad, fdcio). To affect, influence, treat, visit ; poena, siijyplicio, to pun- ish. aflfigo, ere,Jixi, fixum, v. tr. {ad, fogo). To fix, fasten upon, attach to. affiugo, ere, finxi, fictum, v. tr. {ad, jingo) . To assert falsely, add falsely ; to add. afllnis, e, adj. {ad, finis). Con- nected, related; concerned in, con- nected with, iv. C. 3. I affirmo, are, avi, dtum, v. tr. {ad, \ fir mo). To affirm, assert, M. 2. afflicto, are, avi, dtum, v. tr. freq. {affligo). To agitate, toss, trouble, vex, afflict. affligo, ere, Jiixi, fiictum, v. tr. {ad, fiigo, to strike). To strike oi- AFFLUENS— ALIUS 305 dash against ; to cast down, prostrate, afflict. afflueiis, entis, adj. {ajfiiio, to abound). Abounding, rich in, A. 3. Africa, ae, f. Africa. Africanus, a, um., adj. {Africa). African ; helium Africanum, the Af- I'ican War in which Pompey con- quered the remnant of the Marian fection in Numidia, 81 B. c, M. L. 10 ; the war between Caesar and the par- tisans of Pompey in Africa, 47 B. c, D. 9. Afrlcanas, ?, m. A cognomen of two of tlie Scipios, iv. C. 10 ; A. 7 ; A. 9; D. 7. See Scipio. age, interj. (imperat. of ago). Come ! M. L. 11. ager, gri, m. Land, territory, field, country, district; agri, pi., the country. aggrego, are, avi, dfum, v. tr. (ad, grex). To collect, assemble. agito, are, avi, atum, v. tr. freq. {ago). To put in motion, drive; to disturb, excite ; to agitate, discuss. agnosco, ere, ndvi, 7iitum, v. tr. {ad, gnosco = nosco) . To recognize, i. C. 7. ago, ere, egi, actum, v. tr. I. To put in motion, drive. 1. To drive away, carry off, convey away. 2. To drive before one's self, pursue. II. To pursue a course of action. 1. To express, state ; gratias, to give thanks. 2. To perform, accomplish, manage, pursue, ti-ansact, do ; id agere tit, to attempt to ; res agitur, a case is tried. 3. To plead, discuss. 4. To pass, spend. Agi, pass, to be at stake, M. L. 2. Intr., to act, proceed. agrariiis, a, tan, adj. {dgcr). Re- lating to lands, agrarian ; dgrarii, m. pi., the supporters of the agrarian laws, which related to the division of the public lands. agrestic, e, adj. {dger). Rustic. agrlcola, ae, m. {dgcr, c6lo). A farmer, husbandman, D. 9. Ahala, ae,m. C. SeiTilius Ahala, master of the horse under the dicta- tor Cincinnatus, i. C. 1. aio, V. tr. def. G. 297, II. 1. To say. aSacritas, atis, f. (a/acer, lively). Liveliness, ardor, zeal, eagerness, promptness. Alaudae, drum, f. pi. The Alau- dae, the name of a legion raised by Caesar in Gaul, P. 8. alea, ae, f. A game of dice, gam- ing, gambling, ii. C. 5. aleator, oris, m. {alea). A gam- bler, gamester, ii. C. 10. Alexander, dri, m. Alexander the Great, King of Macedonia and conqueror of the Avorld, A. 10. Alexandria, ae, f. {Alexander). Alexandria, the capital of Egypt, D. 9. Alexandrinus, a, um, adj. {Al- exandria). Alexandrian; bellum Al- exandrinum, the war between Caesar and the Alexandrians, D. 5. alienigena, ae, m. adj. and subs. {alienus, gigno, to beget) . Of foreign birth, foreign ; a foreigner. alienus, a, um, adj. (alius). Be- longing to another, foreign to, averse ; aes alienum, debt; unfavorable, un- friendly; dlimtis, i, m., a stranger, foreigner, A. 9. aliquando, adv. (a/^gwts). Some time or other, at some time, at length. aliquanto, adv. {alius, qiiantus). A little, somewhat. aliqnis or aliqui, qua, quid or quod, pron. indef. {alius, quis). Some one, any one, some, any, anything. allquo, adv. {aliquis). To some place, somewhere, i. C. 7. aliquot, indef. num. indecl. {alius, quot) . Some, several, a few. aliter, adv. {alius). Otherwise, in a different manner. aliunde, adv. {alius, unde). From some other source, from another per- son, place, or thing, L. 1. alius, a, ud, adj. G. 151. Other, another; alitcs . . . alius, one*. . . 306 ALLATUS-.iNBIADVERSIO anothei' ; alii . . . alii, some . . . oth- ers. allatus, a, run, pai't. from affero. allicio, ere, lexi, lectum, v. tr. {ad, lacio, to entice). To attract, al- lure, entice. Allobroges, um, m. (sing. Ah lohrox, ogis). A people of Gaul, iii. C. 2. alo, ere, alui, aVCtum and altum, V. tr. To nourish, support, sustain, maintain, foster, confirm. Alpes, ium, f. pi. The Alps. altaria, ium, n. pi. {alius). An altar, i. C. 9. alter, era, erum, adj. G. 151. One of two, the other; alter . . . alier, the one . . . the other ; alteri . . . alteri, the one party . . . the other; the sec- ond. alternus, a, um, adj. {alter) . One after another, by turns, alternate. alter-Uter, alterutra or altera utra, alferutrum or alterilm utrum, adj. G. 151, note 2. {uter, which of the two). One of two; in alterutro, on one side or the other, M. 7. altus, a, um, adj. {dlo). High, taU, lofty. aSveolus, i, m. G. 321, 2. {alveus, a hollow). A gaming-board. anians, antis, part, and adj. {dmo). Loving, fond of, attached to, devoted to. ambo, ae, o, num. adj. G. 175, note 2. Both. aniens, entis, adj. {a, vieyis). Mad, frantic. amentia, ae, f. {amens). Mad- ness, folly, want of reason. amicio, ire, icui or ixi, ictum, v. tr. {am, around, jacio). To throw around, to clothe, ii. C. 10. amicitia, ae, f. {amicus) . Friend- ship, alliance. amictus, a, um, part, from cim- Icio. amicus, a, um, adj. (a/no) . Friend- ly, well-disposed; amicus, i, m., a friend, an ally. Amisus, i, f. A city of Pontus on the Euxine, M. L. 8. a-mitto, ere, misi, missum, v. tr. To send away, dismiss ; to lose, let pass ; to ruin, M. L. 7. amo, are, dvi, atum, v. tr. To love. amoenitas, atis, f. {amoenus, pleasant) . Pleasantness, agreeable scenery, M. L. 14. amor, oris, m. {dmo). Love, af- fection. ample, adv. {amplus). Abun- dantly, copiously, generouslj'^ ; am- liilius, comp., further, more. amplector, i, plexus sum, v. dep. {am, around, plecto, to bend). To embrace, hold, include, iv. C. 2. amplifico, are, dvi, diutn, v. tr. {ampins, fdcio). To enlarge, ex- tend, increase. amplitudo, znis, f. {amplus). Size, greatness, dignity, grandeur, consequence, advancement. amplus, a, um, adj. {am, around, pleo, to fill). Of large extent, great, spacious; abundant, ample; mag- nificent, noble, illustrious, renowned, honorable, dignified. an, conj. Whether, or. G. 353, with notes. anceps, clpitis, adj. {an = a7nb, two, double, cdpuf). Having two heu,ds ; double, twofold ; doubtful. au§^o, ere, anxi, v. tr. To vex, distress, A. 11. angiilus, /, m. Corner, angle, nook. angustiae, drum, f. pi. {angus- tus). Narrow space, defile, narrow- ness, narrow limits. angustus, a, um, adj. {ango). Narrow, strait, contracted, restricted. anhelo, are, dvi, diiim, v. tr. and intr. {am, around, hdlo, to breathe). To breathe forth, ii. C. 1; to p&nt, gasp. anima, ae, f. Breath ; life, exist- ence ; the soul, spirit. animadversio, onis, f. {ardmad- ANIM AD VERTO — AUBITROII 307 verto). The act of noticing; chas- tisement, punishment, iv. C. G ; P. 2. animadverto, ere, verti, versum, V. tr, {animus, ad, verto). To turn one's attention to, attend, take heed, notice, observe, perceive ; to pxmish. animus, i, m. The mind, soul, intellect; the attention ; the thoughts, imagination, will, purpose, desire, design; animum inducere, to deter- mine, i. C. 9 ; inclination, disposition ; regard, aflection; feeling, anger, courage, spirit. an-ne, conj. Or, M. L. 19. Annius, ii, m. The name of a Roman (/ens, iii. C. G; see Chilo. annoaa, ae, f. (annus). The produce of the year, corn, provisions. annuo, ere, nui, v. intr. {ad, nuo, to nod). To nod assent; to assent. annus, i, m. A year. ante. I. Prep, with accus. Before, BOTH OF SPACE AND TIME ; ante diem, see note on p. 3, 1. IG. II. Adv. Before, in advance ; previously, ago. antea, ?n\\.{ante, is). Formerly, before. ante-cello, ere, v. intr. {cello, to urge). To surpass, excel. ante-f ero,/i?;Te, ttlli, latum, v. tr. To bear before, place before, prefei". ante-lucanus, «, urn, adj. {lux). Continued until daybreak, prolonged till morning, ii. C. 10. ante-pono, ere, jjcsui, posltum, V. tr. To place before, give the pref- erence to, prefer. ante-quam, conj. Sooner than, before. Antigonus, i, m. Antigonus, an ambassador of Deiotarus, D. 15. Antiochia, ae, f. {Antidchus). Antioch, an important city of Syria. Antiochus, ^, m. Antiochus, sur- namcd the Great, King of Syria, 223 to 187 iJ. c, M. L. 6; D. 13. antiquitas, atis, f. {aniiquus). The past, antiquity, M. L. 10. antiquus, a, tmi, adj. (ante) . An- cient, old, olden. Antonius, ii, ra. M. Antonius, Mark Anton}^, the distinguished tri- umvir and enemy of Cicero ; see the First Philippic. aperio, ire,perui, pertum, v. tr. To open. aperte, adv. {apertus). Openly, publicly. apertas, a, urn, part, and adj. {dperio) . Open, exposed, uncovered, naked, undisguised. Apollinaris, e, adj. {Apollo). Apollinarian, in honor of Apollo. apparatus, a, tim, part, and adj. {appdro) . Prepared ; magnificent, sumptuous, ii. C. 9 ; P. 15. apparo, are, avi, dtum,, v. tr. {ad, paro). To prepare, make ready, put in order. appello, are, aci, atum, v. tr. {ad, pello). To accost, address; to name, call. Appenninus,^■, m. The Apenninc range of mountains, the Apennines, ii. C. 10. appetens, e7itis, adj. {ad-peto). Desirous, eager for, M. L. 3. Appius, ii, m. A Roman prac- nomen, A. 5 ; P. 5. Appius, a, ton, adj. {Appixis). Appian ; Appia via, the Appian Wa}', extending from Rome to Brundisium, M. L. 18. approbo, are, avi, atum, v. tr. {ad, probo) . To approve, commend. appropinquo, arc, dvi, dtum, v. intr. {ad, propinquo, to approach). To approach, draw near. aptus, a, um, adj. (obsol. dpo, to seize) . Fit for, suitable, adapted. apud., prep, with ace. At, by, near, before, in the presence of; with, among, at the house of. Apulia, ae, f. A country in Southern Italy. aqua, ae, f. Water. aquila, ae, f. The eagle, the standard of the Roman legion. ara, ae, f. An altar. arbltror, dri, cUus sum, v^ dcp. 308 ARCEO - ATTALUS (arbiter, a judge). To judge, think, consider. arceo, ere, cid, v. tr. To keep ofF; to liindcv. arcesso, ere, ccssivi, ccssl^ian, v. tr. To cause to approach; to call, send for, summon, invite. Archias, ae, m. A. Licinias Ar- chias ; sec Inti'oduction to the Oration for Archias. ardeo, ere, arsi, arsum, \. intr. To burn, be on fire ; to be inflamed, be excited, burn. ardor, oris, m. {ardeo) . A glow- ing, brightness, iii. C. 8; heat, ex- citement. arsenteus,a, zim, ad^.^arrjentian) . Of silver, silver, i. C. 9. argentum, i, n. Silver; silver T7are. argumentum, /, n. (arcKo). An argunient, proof. arguo, ere, ui, utum, v. tr. To accuse, charge. Ariobarzanes, is, m. A king of Cappadocia, M. L. 2. arma, drum, n. y>\. Arms, wea- pons ; war. Armenius, ii, m. (Armenia), An Armenian, an inhabitant of Ar- menia in Asia, A. 9. armo, are, aii, dtion, v. tr. To arm, equip ; of ships : to fit out, fur- nish. arripio, 8re, rljmi, rcptum, v. tr. (ad, rapio). To seize, lay hold of. arroganter, adv. (arrogaiis, arro- gant). Arrogantly, insolently. ars, artis, f. Skill, art, faculty; science, knowledge, method; qual- ity, M. L. 13. artifex, Icis, m. and f. (ars, fa- cio). An artist, A. 5. arx, arcis, f. (arceo). A fortified height; a citadel, fortress, strong- hold. ascendo, ere, di, sum, v. intr. (ad, scando, to climb). To ascend, go up, mount. ascribo, ere, psi, ptum, v. tr. (ad, ! scriho) . To enroll, A. 4 ; to assign, ! ascribe, M. L. 19. j Asia, ae, f. Asia ; Asia Minor ; : sometimes including Syria, A. 3; the | I Roman province in Asia, embracing the western part of Asia Minor. Asiaticns, a, urn, adj. (Asia). Asiatic ; helium Asiaticum, the Mith- ridatic "War, M. L. 7. aspectus, us, m. (aspicio). The sight; the appearance, looks, pres- ence, countenance. aspicio, ere, spexi, spectum, v. tr. (ad, specio, to look). To look upon, behold, look at. asseiitio, ire, send, sensum, v. intr. assentior, iri, sensus sum, v. dep. (ad, sentio). To assent, give assent, approve. assequor, i, secutus sum, v. dep. (ad, sequor). To overtake, secure, attain ; to accomplish. asservo, are, avi, aiu>n,y. tr. (ad, servo). To keep, preserve. assideo, ere, sedi, sessuni, v. intr. (ad, sedeo, to sit). To sit by or near, sit, sit down, i. C. 7. assidue, adv. (assiduus, from as- sideo). Constantly, continually. assiduitas, atis, f. (assiduus, from assideo). Continuance, unremitted exertion, perseverance, M. L. 8 ; con- stant attendance, or attention, D. 15. assuefacio, ere, feci, factum, v. tr. (assuesco, to accustom, facio). To accustom, inure, liabituate. at, conj. But, yet, still ; but at least. Athenae, arum, f. pi. Athens. Atheaieases, ium, m. pi. (Athe- nae). The Athenians, P. 1. at que or ac, conj. G. 554, 1. 2. (ad, que). And, and also, and espe- ciall}"-; in comparisons : than, from, as ; aliter ac, otlierwise than. atrocitas, a accuser before Caesar, D. 1. castrensis, c, adj. (castra). Per- taining to a camp; organized, open, iii. C. 7. castrum, ^, n. A fortified place, a fort; castra, oriwi, n. pi., a camp, encampment. casus, us, m. (cddo). That which comes to pass, an event, occurrence ; misfortune, calamity; chance, acci- dent. Catilina, ae, m. L. Sergius Cat- iline ; see Introduction to the Ora- tions against Catiline. Cato, bnis, m. M. Porcius Cato, the famous Censor, A. 7; A. 9; M. Porcius Cato, grandson of the Cen- sor, A. 3. Catulus, i, m. Q. Lutatius Catu- lus, consul 102 B. c, A. 3 ; Q. Lu- tatius Catulus, son of the above, consul 78 B.C., iii. C. 10; A. 3. causa, ae, f. Reason, ground, motive, cause ; causa, for the sake 312 CA'JTE — CHILO of, on account of, for tlie purpose of; sui conservandi causa^ for the purpose of preservin;^: tliemsclves, i. C. 3 ; an alle;>ed reason, pretence, pretext; cause, interest ; as a lecjalterm, cause ; causain clicere, to plead a cause. caute, adv. {cautus, careful). Cautiously, with prudence, cautio, dnis, f. (cdveo). Caution, M. 7. caveo, ere, cdvi, cmctum, v. tr. and intr. To be on one's guard ; to take care, beware, guard against. cecidi. See cado. ceciiii. See cdno. cedo, ere, cessi, cessicm, v. intr. To go, go forth, go away; to yield, retire. celeber, bris, hre, adj. jNIuch frequented, populous ; celebrated, fa- mous. celebrltas, atis, f. {celeber). Fame, renown, celebrity, A. 3. celebro, are, avi, dttim, v. tr. {celeber). To attend in great num- bers, celebrate, iii. C. 10; to praise, celebrate. celeritas, dtis, f. {celer, swift). Rapidity, quickness, cclei'ity, speed, rapid action, A. 8. celeriter, adv. {celer, swift). Swiftly, quickly, rapidly, speedily. ceio, are, dvi, dtum, v. tr. To conceal, hide, keep secret. cena, ae, f. The principal meal of the day, dinner, D. 7 ; a banquet, ii. C. 10. ceno, arc, dvi, dtum, v. intr. {cena). To dine; cendtus, a, um, pass. part, with act. meaning, D. 7. ceiiseo, ere, censui, censiim, v. tr. To be of opinion ; to judge, deter- mine, decree, resolve, ordain; to rate, enumerate, assess; to be in favor of, vote for. censor, dris,m. {cejiseo). Accu- ser, one of the two Roman magis- trates who had charge of enrolling the people according to rank and property. ceiisus, us, m. {cejiseo). A census, enumeration, registration; a census roll, A. 5 ; registered property-, prop- erty. ceiitiiria, ae, f. {centum). One of the 193 divisions of the Roman people, a century, M. I^. 1. centuriatus, a, nm, part, from centtirio, dre. Lit. : divided into centuries ; centuriata comitia, an as- sembly in which the people voted by centuries, each centuria or century having a single vote, P. 8. centuriatus, tis, m. {centiirio). The office of centurion, centurion- ship, M. L. 13. centurio, o;ii5, m. {centuria). A centurion, the commander of the di- vision of troops called the century. Ceparius, ii, m. M. Ceparius^ a confederate of Catiline, iii. C. 6. cepi. See capio. cerno, ere, crevi, cretum, v. tr. To separate, distinguish ; to see, per- ceive ; to decide, decree, resolve. certamen, inis, n. {certo). A contest, strife, engagement, battle. certe, adv. {certus). Certainly, surel^y ; at all events, at least. certo, adv. {certus). Certainly, for certain, A. 12. certo, dre, dvi, dtum, v. intr. To struggle, contend, strive, vie. certus, a, um, adj. {cerno). Cer- tain, definite, particular, fixed, es- tablished, sure ; faithful ; certiorem facere, to inform. cervix, ids, f. The neck, iii. C.7. cessi. See cedo. ceterus, a, um, adj. (nom. sing., m. not used, sing. rare). The rest, the remainder, the other. Cethesfus, i, m. C. Cornelius Cethegus, a senator, a confederate of Catiline, iii. C. 3. Chii, drum, m. pi. {Chios). The inhabitants of Chios, now Scio, an island in the Aegean Sea, with a city of the same name, A. 8. Ciiilo, dnis, m. Q. Annius Chilo, CIIIEOG^RAPHUM — COEPTUS 313 a senator, a partisan of Catiline, iii. C. 6. chirographum, i, n. (a Greek Avord). Manuscript, memorandum, note. cibus, i, m. Food. Cicero, onis, m. M. Tullius Cicero, the famous orator. Cillcia, ae, f. A country of Asia Minor on tlie nortli-eastern coast of the Mediterranean, M. L. 12. Cimber, bri, m. Cimber Gabin- ius, see Gdbinius, iii. C. 3. Cimbri, drum, m. pi. A people of Northern Germany, conquered by Marius 101 B.C., M. L. 20. Cimbricus, a, um, adj. (Cimbri). Pertaining to the Cimbri, Cimbrian. cingo, ere, nxi, nctum, v. tr. To surround, encompass, enclose, encir- cle, invest, cinis, eris, m. Ashes, ii. C. 9. Ciiina, ae, m. L. Cornelius Cin- na, consul with Marius 86 B.C., iii. C. 4; P. 14. circum {circus, a circle). 1. adv. Around, about, all around. 2. prep, with ace. Around, about, in the en- virons of, near. circum-cludo, ere, si, sum, v. tr. {claudo). To shut in, enclose, sur- round, hem in. circum-do, are, dedi, datum, v.tr. {do, to place, found only in com- pounds). To put, set, or place around; to encompass, encircle, sur- round. circum-scribo, ere, psi, ptum, v. tr. To circumscribe, enclose, con- fine, limit, A. 1 1 ; to cheat, circum- vent. circumscriptor, oris, m. {cir- cumscribo). A defrauder, a cheat. circum-sedeo, ere, sedi, sessum, V. tr. To invest, besieg-e, D. 9; to surround, iv. C. 2; to circumscribe, limit. circum-spicio, Sre, spexi, spec- turn, V. intr. and tr. {specio, to look). To look around, gaze about ; to view on all sides ; to look out for ; to con- sider, ponder. circum-sto, d7'e, steti, v. tr. and intr. To stand around ; to surround. cito, citius, citissime, adv. {cUtts, quick). Quickly, rapidly. civilis, e, adj. {civis). Pertaining to citizens, civil, civic, iii. C. 8 ; ci- vilis eatisa, a political question, iv. C. 9; civile bellum, the Civil War in Italy waged by Sulla against the Marian faction, M. L. 10. civis, is, m. and f. A citizen; a countryman. civitas, atis, f. {civis). A body of citizens, state; citizenship. clam, adv. {celo). Secretly, in private. clamo, are, avi, atum, v. intr. and tr. {cello, to call) . To cry out, shout ; to speak emphatically, i. C. 8. clamor, oris, m. {clamo). A loud cry, shout. clarus, a, um, adj. Clear, dis- tinct ; renowned, famous. classis, is, f. A fleet. claudo, ere, clausi, clausiun, v. tr. To close, shut up. clausus, a, tt.m, part, and adj. {claudo). Closed, shut up, M. L. 22. Clemens, efitis, adj. Mild, clem- ent, forbeai-ing, merciful, i. C. 2. clementer, adv. {clemens). With clemency, mercifull}', kindly, M. 3. dementia, oe, f. {clemens). Mod- eration, mildness, forbearance, clem- ency, mercy, kindness. clientela, ae, f. {cliens, a client). Clientship, alliance. Cn. Abbr. for Ciiaeus., or Gnaeus. Cnaeus, better written Gnaeus, i, m. A Roman praenomcn. Cnidus, i, f. A city in Caria, M. L. 12. coactus, a, um, part, from cogo. coeifi. See cogo. coepi, coepisse, v. tr. G. 297, I. To begin, commence. coeptus, us, m. {coepi) . An un- dertaking, i. C. 3. S14 COERCEO - COMMEMORATIO coerceo, ere, ercui, ercifum, v. tr. {cum, arceo). To enclose on all sides ; to restrain, confine ; to keej) back, check ; to correct, punish. coetus, us, m. {coeo, to go togeth- er) . x\ meeting, gathering, assemblj. cogitate, adv. {cogitatiis, from cogito). Thoughtfully, deliberately. cogltatio, dnis,i. {cogito). Think- ing, thought, reflection ; anticipation ; design, plan. c5gito, are, avi, atum, v. tr. {cum, dgito). To consider, reflect upon, meditate, weigh; to design, plan, in- tend. cogiiatio, onis, f. {cognatus, akin). Relationship. cognitio, onis, f. {cognosco) . Ac- quaintance, A. 3 ; examination. cognitor, oris,jn.. {cognosco). An advocate, defender, iv. C. 5. cognosco, ere, novi, nltum, v. tr. {cum, gnosco = nosco). To know; to observe, perceive, see, ascertain, learn, discover ; to recognize ; to ex- amine, investigate, consider. cogo, ere, coegi, coactum, v. tr. {cum, ago). To drive together, col- lect, assemble ; to force, constrain, compel. cohaereo, ere, haesi, haesum, v. intr. {cum, haereo) . To be connected, be united, cleave to, M. L. 7. cohibeo, ere, htbui, hlbitum, v. tr. {cum, hdbeo). To restrain, check, repress, M. L. 23. cohors, ortis, f. A cohort, the tenth part of a legion ; praetoria co- hors, the commander's body-guard. collatus, a, um, part, from confero. colleclio, onis, f. {colllgo). A collecting together, act of collecting, collection, M. L. 9. coUega, ac, m. {cwn, lego). A partner in olficc, colleague, iii. C. G. coliegium, f/, n. {coUega). A company of associates, board, A. 4. colligo, ere, legi, tectum, v. tr. {cum, lego) . To collect, assemble ; to adduce. colJoco, are, avi, atum, v. tr. {cum, loco). To lay, put, place; to invest; to set up, erect; to station, quarter ; to arrange. colo, ere, colui, cultum, v. tr. To till, cultivate ; to practise ; to honor, revere, cherish. colonia, ae, f. {colonus). A col- ony. colonus, i, m. {colo). An inhab- itant of a colonial town, a colonist. Colophon, onis, f. A city in Lydia, M. L. 12. Colophonii, orum, m. pi. {CoU ophon). The inhabitants of Colo- phon, Colophonians, A. 8. color, oris, m. Color, hue, com- plexion. columna, ae, f. A cohimn, pillar. comes, Uis, m. and f. {cum, co). One who goes with another, a com- panion, comrade, associate. coniissatio, onis, f. {comissor, to revel) . A Bacchanalian revel, drink- ing bout, revelry, ii. C. 5. comitatus, a, tim, part, from comitor with pass, meaning. At- tended, accompanied, ii. C. 2. comitatus, us, m. {comes). Ret- inue, attendance, train, iii. C. 2. comiter, adv. {comis, com-teous). Affably, courteously, pleasantly, D. 7. comitium, ii, n. {cum, eo). The comitium, a portion of the Roman Forum; comitia, drum, pi., the as- sembly in the comitium for electing magistrates ; election ; proximis co- mitiis, at the last election, i. C. 5. comitor, ari, atus sum, v. dep. {comes). To accompany, attend, follow. commeatus, w,9, ra. (commeo). A passage, trip; supplies, provisions, M. I.. 17. cojinmemoraMlis, e, adj. {com- menidro). Noteworthy, remarkable, memorable, M. 4. commemoratio, onis, f. {com- niandro). A mentioning, mention; recollection, A. 11. COJ^EVIEMOIIO — COXATUS 315 CommSmoro, are, avi, aium, \.tr. (cum, memoro, from memor). To bring to mind, call to mind, remind ; to recount, relate, mention. commendatio, dnis, f. (comtnen- do). Recommendation, commenda- tion, i.e. 11; A. 12. commendo, are, avi, atum, x. tr. (cum, mando). To commit to, en- trust, commend. commentaiiolum, /, n. (com- mentarius). A memorandum, P. 7. commentarius, ii, m. (conimen- tor, to consider). A commentary, memoir, paper, P. 1. commeo, are, avi, atum, v. intr. (cum, meo, to go). To go back and forth, resort to, visit. commilito, dnis, m. (cum, mllis). A fellow-soldier, comrade, D. 10. commisceo, ere, miscui, mixtum or fnistiim, v. tr. (cum, inisceo). To mingle, unite, M. 2. committo, ere, misi, missum, v.tr. (cum, mitto). To join, connect; proelium committere, to engage in battle, commence battle ; to entrust, commit, allow, permit, risk ; to com- mit (as a crime or offence). commodo, are, avi, atum, v. tr. (co)nmddus, from cwn, modus). To loan, lend, M. 6. commodum, /, n. (commodus, from cicm, modus). Advantage, profit, gain, utility, convenience. commoror, ari, attis sum, v. dep. (cum, moror, to tarry). To stop, linger, stay, sojourn, tany. commotus, a, um, part, from commovco. commoveo, ere, movi, indium, v. tr. (cum, moveo). To move; to af- fect, excite ; so commovere, to move, stir. conitnunico, are, avi, atum, v. tr. (communis). To make common, share with, communicate, impart. conrmiunis, c, adj. (cum, munis, serving). Common, general, public, ordinary. communiter, adv. (communis). In common, together, jointly, P. 2 ; in general, A. 12. commuto, arc, avi, atum, \. tr. (cum, muto). To change, alter. comparatio, dnis, f. (compare). A comparison ; preparation, M. L. 4. comparo, are, avi, atum, v. tr. (compar, like). To place in com- parison, compare. comparo, are, dvi, atum, v. tr. (cum, pdro). To prepare, make ready ; to procure, acquire, gain, se- cure. compello, ere, pidi, ptdsum, v. tr. (cum, jjello). To drive together; to compel, drive. comperio, ire, 2JSri, 2Jertum, v. tr. To get knowledge of, ascertain, learn, discover ; to make known. competitor, oris, m. (compete, from cum, pete) . Arival, competitor, rival candidate. complector, i, plexus sum,\. dep. (cum, plecto, to bend) . To embrace, surround, enclose, encircle. compleo, ere, evi, etwn, v. tr. (cum, pleo, to fill). To fill, make full ; to complete. complexus, «5, m. (com^yhctor). An embrace, ii. C. 10. complures, a and ia, adj. (ciwi, plUres). Several, many, very many. corapoiio, ere, posui, positum,\. tr. (cum, pone). To put or place together ; to compose, arrange ; to allay, settle. comprehend o, ere, di, sum, v. tr. (cu7n, prchendo). To take hold of, seize, apprehend, grasp ; to catch, take captive, arrest. comprimo, ere, pressi, pressum, V. tr. (cum, premo). To press to- gether, compress ; to restrain, check, repress, suppress. comprobo, are, dvi, atum, v. tr. (cu77i, probe). To ajjprove ; to sanc- tion ; to attest, prove. conatus, us, m. (cdnor). An attempt, undertaking. 316 COlsrcEDO - CONFLAGBO concede, Sre, ccssi, cesstcm, v. tv. nnd intr. {ciwi, cedo). To go awaj, I'etire, withdraw; to yield, grant; to permit, allow, concede. coiicelebro, are, avi, atum, v. tr. {cum, celebro) . To celebrate, M.L.21. concerto, o.re, avi, dtum, v. intr. {cu7n, certo). To contend, dispute. concessus, a, urn, part, from cop.cedo. concido, ere, cidl, v. intr. {cum, cddo) . To fall ; to perish ; (so. ani- mo) to lose one's courage. concilio, are, avi, atiim, v. tr. {concilium, a meeting). To bring together, unite ; to gain the favor of, win, conciliate ; to obtain, gain, pro- cure. concipio, ere, cepi, ceptum, v. tr. {cum, cdpio). To take, receive; to incur; to conceive, imagine, under- stand, comprehend. concito, are, avi, atum, v. tr. freq. {concieo, to rouse). To move vio- lently, excite, arouse, stir up, incite, instigate, provoke ; to produce. concordia, ae, f. {concors). Har- mony, unanimity, concord, agree- ment. Concordia, ae, f., the goddess of concord, iii. C. 9. concors, ordis, adj. {cttm, cor, the heart). liarmonious, agreeing, L. 2. conciipisco, ere, pivi or pii, pitum, V. tr. incep. {cum, ciipio). To desire, covet, long for, i. C. 10. concurro, ere, curri, cursum, v. intr. {cum, curro, to run). To rush together ; to hasten to, run to. concurso, are, avi, atum, v. intr. {cum, curso, to run to and fro). To run to and fro, run about. concursus, us, m. {concurro) . A running to and fro; a concourse, as- semblage, crowd ; an onset, conflict. condemno, are, avi, dtum, v. tr. {cum, dainno). To charge, accuse, condemn. condicio, onis, f. {condo). Con- dition, situation, state, nature, quality. character; stipulation, terms, agree- ment, provisions. condo, ere, dtdi, dUum, v. tr. {cum, do, to place, found only in compounds) . To found, establish. condono, are, avi, dtum, v. tr. {cum, dono). To present, give; to forgive. condiico, ere, duxi, cluctum,y. tr. {cum, duco). To lead, bring, or draw together ; to hire, P. 9. confercio, ire, fersi, fcrtutn, r.tv. {cum, far do, to stuff). To press to- gethei', crowd ; to stuff. confero, /£?rre, tUli, colldtmn,\.iY. {cum, fero). To bring or bear to- gether, contribute, bring, collect, carry ; to direct, devote, employ ; to refer; to compare; to ascribe, attri- bute; to defer, fix, appoint; se con- ferre, to betake one's self; collatis signis, in battle, M. L. 23. confertiis, a, wn, part, from con- fercio. confessio, onis, f. {confiteor). Confession, acknoAvledgment, iii. CO. confestim, adv. {cum, fero). Im- mediately, speedily, without delay. conficio, ere, feci, fectum, v. tr. {cum,facio). To prepare, compose, execute, finish, complete, accomplish,, bring to pass ; to exhaust, weaken, subdue, destroy, kill ; to collect, pro- cure, furnish, raise. confido, ere, fisus sum, v. semi- dep. {cum, fido) . To trust, rely upon, believe, hope. confingo, ere,finxi, fictum, v. tr. {cum,fingo). To make up, fabricate, pretend, D. G. confirmo, dre, avi, dtum, v. tr. {cum, firmus). To establish, render firm, strengthen, cement; to encour- age, console ; to assure, assert. confisus, a, um, part, from con- fido. confiteor, eri, fessus szwi, v.dep. {cum, fateor). To confess, admit, concede, acknowledge. confiagro, dre, avi, dtutn, v. intr. CONFLIGO — CONSENTIENS 317 {cum, flagro) . To burn up, burn, be destroyed or perish by fire. confligo, ere, flixi, fiictura, v. tr. and intr. {cum, fiigo, io strike). To strike together; to be in conflict, fight, engage in combat Avith, con- tend. confio, arc, dvi, atum,r. tr. {cum, fio, to blow). To inflame, excite, produce, i. C. 9; to fuse together, unite, L. 12. conformatio, om5, f. {conformo). A fashioning, moulding, A. 7. conformo, are, avi, atum, v. tr. {cum, for mo, to shape). To form, mould, train. confringo, ere, fregi, fractum, V. tr. {cum, f range) . To break in pieces, break down, shatter, destroy. confugio, ere,fugi,Y. intr. {cum, fugid). To flee for refuge, have re- course to. congero, ere, gcssi, gestum, v. tr. {cum, gcro). To bear, cany, or bring together, collect, heap up; to confer. congredior, i, gressus stim,, v. dep. {cum, grdcUor, to step). To go, come, or meet -with ; to unite with ; to fight, contend, engage. congrego, are, avi, atum, v. tr. {cum, grego, from grcx) . To collect, assemble', unite, i. C. 13. congruo, ere, grid, v. intr. To agree, M. G. coniveo, ere, nivi or nixi, v. intr. {cum, niveo, to wink). To leave un- noticed, connive or wink at, over- look. conjectura, ae, f. {conjtcio). Con- jecture, supposition, conclusion, in- ference; conjectura consequi, to infer, iii. C. 8. conjicio, ere, jeci, jectum, v. tr. {cum,jacio). To cast or throw to- gether; to hurl, throw, send, cast, put, aim; to ascribe; to infer, con- jecture. conjmictio, dnis, f. {conjiingo). Union, connection, iv. C. 7. conJMnctus, a, um, part, and adj. {conjungo). Joined together, inti- mate, friendly, P. 3. conjungo, Sre, nxi, nctum, v. tr. {cum,jungo) . To join together, join, connect, unite, associate ; {helium) to wage conjointly or together, M. L. 9. conjurati, drum, m. pi. {co7ijuro, to combine). Conspirators, i. C. 5. conjuratio, dnis, f. {conjure, to combine). A conspiracy, plot, com- bination. conjux, Ugis, m. and f. {conjwige). Spouse, husband, wife. Conor, ari, dtus sum, v. dep. To undertake, attempt, try, venture. conquiesco, ere, evi, etum,Y. intr. {cum, quiesce) . To take rest, repose ; to cease. consceleratus, a, um, adj. {con- scelere, to stain with guilt) . Wicked, depraved, criminal, villanous. conscendo, ere, di, sum, v. tr. and intr. {cum, scande, to climb). To go on board, embark. conscientia, ae, f. {censcio, to be conscious). Consciousness, knowl- edge, feeling, sense ; conscience. conscius, a, um, adj. (cwm, scio). Conscious, aware, cognizant, privy to, i^articipant in, accomplice, Avitaess of. conscribo, ere, scripsi, scriptum, V. tr. {cwn, scribo). To write to- gether ; to write ; to enroll, enlist, levy. conscriptus, a, um, part, and adj. {censcribo). Enrolled, conscript; patres conscripti, conscript fathers, the customary appellation of the sen- ators, i. C. 2. consecro, arc, avi, atum, v. tr. {cum, sacro, to consecrate) . To make sacred, to consecrate. consensio, dnis, f. {consentio). Agreement, unanimity, harmony ; conspiracy, M. 7. consensus, iis, m. {cense7itio). Agreement, unanimity; consent. consentiens, cJitis, adj. {consc^i- 318 CONSENTIO — COXSULTUM tio). Agreeing, accordant, unani- mous, D. 4. consentio, ire, scnsi, sensum, v. intr. {cum, sentio). To agree, ac- cord, be of the same miud. consequor, i, secutus sum, v. dcp. {cu7n, sequor). To follow, go after, accompany; to pursue; to reach, overtake; to gain, obtain, acquire, secure. conservatio, dnis, f. (conservo). Preservation, retaining, keeping, P. 2. conservo, are, dvi, dtiim, v. tr. {cum, servo) . To presei-ve, keep safe or unharmed. consessus, us, m. {consldo, to sit together). An assembly, asscmbla.ge. consideratus, a, um, adj. {consid- ero). Considerate, thoughtful, pru- dent, circumspect, D. 6. coiisidero, are, dvi, dtum, v. tr. To consider, inspect, examine, ob- senre, M. L. 2 ; M. L. 13. consigno, dre, dvi, dtum, v. tr. {cum, signo, to mark) . To seal ; to attest, certify, vouch for, D. 13. consilium, ii, n. Deliberation, consultation ; counsel, advice, author- ity ; plan, purpose, design, intention ; •wisdom, understanding, judgment, penetration, prudence, ability; a council. consist©, ere, stUi, stUum,y. intr. {cum, sisto, to stand). To stand still, remain standing ; to consist of or in, depend upon. consobrinus, i, m. {cum, sobri- nus, cousin). The son of a mother's sister, cousin. consolor, dri, dtus sum, v. dep. {cum, solor, to comfort) . To console, comfort, encourage, cheer, animate. conspectus, us, m. {conspicio). Sight, vicAV, D. 5. conspicio, ere, spexi, spectum, v. tr. {cum, specio, to look). To view, obsciwe, see, look at, perceive, be- hold. conspiratio, onis, f. {conspiro). Unanimity, concord, agreement. conspiro, dre, dvi, dhttn, v. intr. {cum, spiro, to breathe). To agree; to combine, conspire. constanter, adv. (ccnsians, from consto) . Firmly, steadily ; uniformly, consistently, constantly. constantj.a, ae, i.{constans, from consto). Firmness, steadiness, con- stancy, perseverance, resolution, con- sistency. constituo, ere, ui, uitun, v. tr. {cum, stdtuo) . To put, place, es- tablish; to station; to set in order; to erect, construct ; te arrange, regu- late, settle, constitute, found, form; to appoint; to determine, fix, agree upon ; to decree, resolve. consto, dre, stiii, stdtujn, v. intr. {cum, sto). To stand still, remain firm, remain unchanged; to consist in, depend upon; constat, impers., it is evident, an acknowledged fact. constringo, ere, nxi, ctimi, v. tr. {cum, strinr/o, to bind). To bind, fetter, restrain; constrictum tenerc, to hold in check, i. C. 1. consnetudo, Xnis, f. {consuesco, to accustom). Custom, habit, use, usage ; intimacy, friendly intercourse. consul, ilUs, m. A consul, one of the two presiding magistrates of the Eomau commonwealth. consularis, e, adj. {consul). Of or pertaining to a consul, consular, i. C. 5 ; consularis provincia, a prov- ince governed by a consul, P. 8 ; con- suldris, is, m., one of consular rank, an ex-consul. consiilatus, ?«, m. {consul). Con- sulship, consulate. consiilo, ere, ui, ulium, v. tr. and intr. To consult; to take counsel, deliberate, consider ; to initiate meas- ures ; to consult for, take care for, have regard for. consulto, adv. {coiisUlo). De- signedly, with deliberation, on pur- pose, purposely. cousultum, i, n. {consulo). A decree, deliberation, decision. I I CONSUMO — CONVENIO 319 consiinio, ere, sumpsi, sumptum, V. tr. {cum, sumo). To take ; to con- sume, devour, waste, destroy, use ; to pass, spend. contamino, are, avi, atum, v. tr. To defile, pollute, contaminate, sully, dishonor. contego, ere, text, tectum, v. tr. (cum, tego). To cover, cover over, conceal. contemno, ere, tefnjjsi, temptum, V. tr. {cum, temiWyio slight). To de- spise, scorn, esteem lightly, hold in contempt. contemplor, art, atus sum, v. dep. {cum, te7nplum). To contemplate, view, consider, D. 14. contemptus, a, um, adj. {con- temno). Contemptible, despicable, abject, iv. C. 10. contendo, ere, di, turn, v. tr. and intr. {cum, tendo). To strive for, maintain ; to contend ; to compare. contentio, dnis, f. {contendo). Tension, strain; contest, exertion, struggle, dispute, controversy, strife ; comparison. conteiitus, a, iim, adj. {continco). Content, satisfied. contexo, ere, texui, textum, v. tr. {cum, texo, to weave). To weave, entwine, join together, unite, con- nect ; to contrive. contlcesco, ere, ticui,Y. intr. in- cept, {contlceo, to be silent). To be- come silent, be silent, iii. C. 5. continens, e7itts, adj. {contineo). Continent, temperate, self-controlled. continentia, ae, f. {contweo). Temperance, self-control, modera- tion. contineo, ere, ui, tentum, v. tr. {cum, teneo). To hold together, bind; to guard, restrain; to bound, confine ; to embrace, occupy, enclose ; to hold back, cheek ; se contmere, to restniin one's self; contineri, ^ass., to consist of, M. 9. continjjo, Sre, tlgi, factum, v. tr. and intr. {cwn, tango). To touch, horder upon, extend to; to happen, fall to one's lot, be one's good fortune. contiiiuo, adv. {contlnuus). Im- mediately, directly, without delay. continuus, a,um, adj. {contineo). Successive, consecutive, uninter- rupted. contio, onis, f. {convenio). An assembh'-, especially of the people or of an army, meeting ; an harangue, discourse, speech, P. 2.' contionator, oris, m. {contidnor, to harangue) . An haranguer, a dem- agogue, iv. C. 5. contra, prep, and adv. 1. Pi-ep. with ace. Over against, opposite to, contrary to, against, in hostility to. 2. Adv. On the contrary, differently, on the other hand ; cotitra atque, oth- erwise than, in an opposite direction. contraho, Sre, traxi, tractum, v. tr. {cu7n, traho) . To draw together, collect, unite ; to occasion ; to make smaller, contract; aes alienum con- trahere, to contract a debt. contrarius, a, um, adj. {contra). Opposite, opposed, contrary, on the other side. controversia, ae, f. {contrdver- sus, disputed). Strife, controversy, dispute ; sine controversia, without doubt, doubtless. contubernalis, is, m. and f.{cmn, tdberna). One occupying the same tent, a comrade, L. 7. contumelia, ae, f. Abuse, insult, affront, disgrace, ignominy. contumeliosus, a, um, adj. {con- tiimelia). Reproachful, ignominious. 'conturbo, are, avi, atum, v. tr. [cicm, turbo, to disturb). To disturb, confuse, disquiet, D. 1. convenio, ire, veni,ventum., v. tr. and intr. {cum, venio). To come together, assemble ;' to go or come to, arrive ; to speak to, address, accost ; to be agreed upon; convenit, impers., it is fit, suitable, proper, agreed upon ; mihi convenit cum aliquo, I make au agreement with, L. 6. 320 CONVENTUS - CRUDELITAS conventus, tcs, m. (convenio). A meeting, assembly, assemblage; an association, corporation, L. 8. converto, ere, ti, sum, v. tr. and intr. {cton, verto). To tui-n; to turn back ; to change, alter, transform ; to turn, direct. couvicium, it, n. "Wrangling, altercation, disputation, strife, A. 6. coiivinco, ere, rici, victum, v. tr. {cum, vinco) . To overcome ; to con- vict, show clearly, prove, convince. convlvium, ii, n. {cum, vivo). A banquet, feast, entertainment, ii. C. 5. convoco, are, avi, atum, v. tr. {cum, voco). To call together, sum- mon, convoke. copia, ae, f. {cum, ops). Plenty, abundance, fulness, copiousness ; means, riches, resources ; provisions ; number, multitude ; cdpiae,Y>l., gener- ally, military forces, troops, an army. copiosus, a, um, adj. {copia). Well supplied, rich, well stocked, copiously provided with. coram, adv. Face to face; in private, M. L. 22. Corduba, ae, f. Cordova, a town in Spain, A. 10. Corfidius, ii, m. L. Corfidius, a friend of Ligarius, L. 11. Corinthus, i, f. Corinth, a cele- brated city of Greece, M. L. 5. Cornelius!, ii, m. The name of a Roman gens, iii. C. 4. Cornelius, a, um, adj. {Corne- lius). Cornelian; leges Corneliae, laws in the interest of the aristocracy proposed by L. Cornelius Sulla, P. 7. corpus, oris, n. The bod}', corpse, person. corrigo, ere, rexi, rectum, v. tr. {cum, rego). To correct, amend, improve, i. C. 9. corroboro, are, avi, atum, v. tr. {cum, rohoro, from robur). To strengthen, support, i. C. 12 ; iii. C. 11, corrumpo, ere, rUpi, rvptum,\. tr. {cum, ruynpo). To break, destroy, damage, injure, corrupt, ii. C. 4. corruo, ere, rid, \. intr. {cu7n, ruo). To fall together, fall, ii. C. 10. corruptela, ae, f. {corrumpo). Corruption, seduction, seductive arts, i. C. ; bribery. corruptor, oris, m. {corrumpo). A corrupter, misleader, seducer. Cotta, ae, m. L. Aurelius Cotta,' consul 65 B. c, iii. C. 8. Crassus, i, m. L. Crassus, a cel- ebrated orator, consul 95 b. c, A. 3 ; P. Licinius Crassus, censor 89 b. c, A. 5. creber, hra, brum, adj. Fi'equent, numerous, crowded. crebro, adv. {creber). Frequently, often. credibilis, e, adj. (cret?o). Credi- ble, IsL 7. I crediblliter, adv. {credibilis) . ' Ci-edibly, D. 6. credo, ere, didi, ditum, v. intr. and tr. To believe, trust, rely upon ; to think, imagine; to entrust, com- mit, consign. credulus, a, um, adj. {credo). Credulous, P. 12. cresco, ere, crevi, cretum, v. intr. To grow, increase, augment. Cretenses, ium, m. pi. {Creta, Crete). The Cretans, inhabitants of the island of Crete or Candia, M. L.12. crevi, perf. from cerno ; also from cresco. crimen, Xnis, n. A charge, accu- sation, imputation; crime, otfence, fault. crimmor, ari, atus sum, v. dep. {crimen). To accuse ; to allege. crimin6se,adv. {crimindsus). By way of accusation, reproachfully. criminosus, a, um, adj. {crimen). Criminating, criminal, involving crime or censure, L. 2. criiciatus, us, m. {crucio, to cru- cif}-). Torment, torture, pain, suf- fering, anguish. crfidelis, e, adj. Cruel, unmer- ciful. criidelitas, aiis, f. {crudelis). CRUDELITEE — DEBITUS 321 Cruelty, fierceness, severitj, bar- barity. crudeliter, adv. (crudelio). In a cruel manner, cruelly. cruentus, a, utn, adj. Bloody, blood-stained. crux, crUcis, f. A cross, D. 9. cubiciilum, ^, n. (cUbo, to lie down). A sleeping-room, bed-room. cubile, is, n. {cUbo, to lie down). A bed, coucli. culpa, ae, f. Fault, guilt, blame, crime. cultura, ae, f. (colo). Cultiva- tion, culture ; affri cultura, agricul- ture, M. L. G. cum, prep, with abl. G. 184, 6. With, together with, among ; at the same time with. cumulo, are, avi, dtiim, v. tr. {cumulus). To increase, augment, add to, i. C. G. cijmulus, i, m. A heap ; addition, increase, M. 11. cunctus, a, um, adj. (=co?y'imc- ius) . All together, all, whole. cupiditas, dtis, f. {cupidus). De- sire, wish, longing ; affection ; eager- ness, enthusiasm, party-spirit; av- arice. cupidus, a, um., adj. (cupio). Desirous, eager, fond ; avaricious. cupio, ere, ivi or ii, itum, v. tr. To desire, wish, long for. cur, adv. Why ? wherefore ? for what purpose ? cura, ae, f. {quaero). Care, atten- tion, anxiety, diligence ; trouble, so- licitude. curia, ae, f. The senate-house. Curio, onis, ra. C. Scribonius Curio, consul 76 B.C., M. L. 23. ciiro, are, dvi, atum, v. tr. {cura). To care for, provide for, attend to, take care ; with Gerundive, to order, cause to be done. curriculum, i, n. {curro, to run). A career, course, A. 11. currus, us, m. {curro, to run). A car, chariot. cursus, us, m. {curro, to run). Running, speed; course, march, progress, career. custodia, ae, f. {custddio). A watching, guard, care, custod_y, charge; a custom-house, M. L. 6; custodiae. pi., guards ; custom-houses. custodio, ire, ivi or ii, itum, v. tr. {custos) . To guard, keep watch over, secure. custos, dais, m. and f. A guard, watch, keeper, attendant. Cyziceni, drum, m. pi. {Ct/zi- cum) . The Cyzicenians, inhabitants of Cyzicum or Cyzicus, a city of Mysia, on the Propontis, A. 9. D. D. Abbr. for DecXmus. damnatio, onis, f. {datnno). Con- demnation, A. 5. damno, are, act, rdwn, v. tr. {damnum). To condemn, doom, sentence. damnum, i, n. A penalty. datus, a, utn, part, from do. iii.C.2. de, prep, with abl. 1. Of space : from, away from ; de popido, from among the people. 2. Of time : di- rectly after, in, by, in the course of, during ; de tertia vigilia, in the third watch. 3. Of other relations : from, of, concerning, in regard to, in respect to, in tlie case of, for, on account of, by ; de vita, at peril of life. debeo, ere, vi, Itum, v. tr. {de, hctbeo). To owe ; with inf., to be in duty bound; to deserve; to have good reason, iii. C. 7 ; debeo, I ought ; pass., to be due. debllis, e, adj. {de, habUis, man- ageable). Feeble, weak, impotent. debilito, are, dvi, at inn, v. tr. {debllis). To debilitate, weaken ; to impair, embarrass, D. 2. debitus, a, um, part, and adj. {debeo). Duo, deserved, merited. 322 DECEDO-DELECTO de-cedo, ere, cessi, cessum, v. intr. To go fvora, depart, withdraw. decern, num. adj. Ten. de-cerno, ere, crevi, cretu'm,\.iv. To thiuk, judge, conclude, deliberate, resolve, determine, decide, pronounce, settle ; to decree, vote, appoint ; to fight, contend. de-cerpo, ere, psi, ptum, v. tr. {carpo, to pick). To take away, de- tract from, M. 2. decet, ere, decuit, v. impers. It is becoming, fitting, suitable, M. 10. decimus, a, um, adj. {decern). Tenth. Decimus, ?, m. A Roman prae- nomen. de-claro, are, avi, atum, v. tr. {cldro, to make clear). To make clear, declare, announce. decllnatio, diiis, f. {decUno, to bend off). A bending or turning aside, i. C. G. decoctor, oris, m. {decdquo, to become bankrupt). A bankrupt; a spendthrift, ii. C. 3. decoro, are, dci, dtum, v. tr. {decus, ornament). To grace, honor. decretum, i, n. {decerno). A de- cree, resolution, decision, resolve. decuma, ae, f. {=decima). The tenth part, tithe, M. L. G. decuria, ae, f. {decern). A dec- nry, class, P. 8. de-decus, oris, n. {decus, orna- ment). Disgrace, dishonor, infamy, shame. dedi. See do. de-dico, are, dci, dtum, v. tr. {dl- co, to dedicate). To dedicate, conse- crate, A. 8. deditio, onis, f. {dedo). Surren- der, capitulation. dedltus, a, iim, part, and adj. {dedo). Devoted. de-do, ere, didi, dUum, v. tr. {do, to place, found only in compounds). To give up, yield, surrender, deliver; to consign, devote. de-duco, ire, dnxi, ductum, v. tr. To lead or bring away; to lead or bring down ; to convey, conduct, re- move, withdravr, lead out, bring ; to induce, lead, influence. de-fatigo, are, dvi, dtum, v. tr. {fatigo, to weary). To make weary, tire out, fatigue, exhaust. defeiido, ere, di, sum, v. tr. To ward off, repel, keep off; to defend, protect. de-f ero, ferre, tUK, latum, v. tr. To bear or bring away, cany, convey ; to tell, inform, report; to produce, offer, present, bring in, bring for- ward, state, report; to confer upon, bestow. defessus, a, um, part, and adj. {defetiscor, to groAV weary). Wea- ried, tired out, fatigued, exhausted. de-ficio, ere, feci; fectum, v. tr. and intr. {facia) . To fail, fall away from, separate from, revolt. de-figo, ere,fixi,fixum, v. tr. To drive down, fasten, fix, plant. de-f inio, ire, ioi or ii, itum, v. tr. I {finio, to limit). To set bounds to, define, determine, restrict. de-flagro, dre, dci, dtum, v. intr. and tr. To be burned up, burn, be consumed or perish by fire ; to burn up, consume, iv. C. G. de-inde, adv. Then, afterwards, next. Deiotarus, i, m. See Introduc- tion to the Oration for Deiotarus. de-jicio, ere, jeci, jectum., v. tr. {jdcio). To throw down, cast down, cast off, dislodge, drive, turn aside ; to precipitate ; to destroy, kill ; to de- prive of, disappoint. de-labor, i, lapsus sitm, v. dep. To come down, descend, M. L. 14. delatus, a, um, part, from defero. delectatio, onis, f. {delecto). Amusement, entertainment, A. 7 ; en- joyment. delecto, dre, ari, dtum, v. tr. freq. {delicio, to entice) . To allure, please, delight; pass., to delight in, find pleasui'G in. DELECTUS— DESERTUS 323 delectus, a, um, part, from deltgo. delectus, us, m. (delfgo). A choice, selection ; a levy of soldiers. deleo, ere, evi, etum, v. tr. To de- stro}', blot out, erase, overthrow. deliberatio, bnis, f. (delibero). Deliberation, consideration, M. L. 10. de-Iibero, are, avi, atum, v. tr. {libro, to i^oise). To ponder, con- Eider, deliberate. dellcatus, a, tun, adj. {dellciae, delight). Luxurious, voluptuous, wanton, ii. C. 10. delictum, i, n. (delinquo, to fail). A crime, oifence, fault. de-ligo, ere, legi, Icctum, v. tr. {lego). To select, choose; to levy; to detail. Delos, i, i. An island in the Aegean Sea, M. L. 18. delubrum, /, n. {deluo, to wash). A shrine, temple. de-men s, entis, adj. Demented, bereft of reason, crazy, insane, fool- ish. dementer, adv. {demcns). Fool- ishly, madly, iii. C. 9. dementia, ae, f. (demens). Mad- ness, folly, want of reason. de-migro, are, dvi, aticm, v. intr. {migro, to remove) . To move from, remove, go away, depart, withdraw. de-minuo, ere, ui, utum, v. tr. To diminish, lessen; to take away from, weaken, impair. deminutio, bnis, f. (demimio). A diminution, loss, iii. C. 10. de-monstro, are, dvi, dtum, v. tr. {monstro, to show). To point out, show, demonstrate; to name, desig- nate ; to declare, state, mention. demum, adv. At length, at last, finally. de-nego, are, dvi, dtum,\. tr. To deny, refuse. denique, adv. And then ; at last, at length, finally; in short. de-noto, are, dvi, dtum, v. tr. To mark out, point out, M. L. 3. de-nuntio, arc, dvi, diiim, v. tr. To announce, declare, intimate ; to menace, threaten. de-pello, ere, ptili, pidsum, v. tr. To drive out or away ; to remove, re- pel, dislodge ; to Avard off, avert, over- throw. de-pendo, ere, di, sum, y. tr. (pendo, to weigh) . To weigh out, pay. de-pl6ro, dre, dvi, dtum, v. tr. {ploro, to wail). To deplore, bewail, lament, iv. C. 2. de-pono, ere, j^vsui, pusitum, v. tr. To lay aside, put aAvay ; to place, de- posit ; to lay down, give up. de-porto, dre, dvi, dtum, v. tr. [porta, to carry). To carry off, con- vey away, bring off. de-posco, ere, poposci, v. tr. {pos- co, to demand) . To demand, require, request. depositus, a, ion, part, from de- pono. de-pravo, dre, dvi, dtum, v. tr. {prdvus, perverse). To pervert, se- duce, coft-upt, lead astray. deprecator, oris, m. (deprecor). An intercessor, mediator, agent. de-precor, dri, dtus sum, v. dcp. To avert by prayer, avert, pray for deliverance from; to beseech, im- plore, intercede. de-prehendo, ere, di, sum, v. tr. To seize, capture ; to discover, find ; to surprise, detect, grasp. de-primo, ere, pressi, pressum, v. tr. (premo). To sink ; to depress. de-promo, ere, mpsi, mptum,\. tr. [promo, to take). To draw out, take from, draw. depulsus, a, um, part, from de- pello. de-relinquo, ere, liqui, Uctum, v. tr. To forsake, abandon, i. C. 10. de-scrlbo, ere, psi, ptum, v. tr. To mark out, divide ; to assign, ap- point. de-sero, ere, serui, sertum, v. tr. [sero, to join). To leave, forsake, abandon, desert, forfeit. desei'tus, a, um, part, and adj. 324 DESIDERIUM— DII (desero). Deserted; solitaiy, unin- liabited, desert, remote. desiderium, ii, n. (desidero) . A longing for, grief for the loss or ab- sence of, desire to see ; grief, regret. desidero, are, avi, atum, v. tr. To long for, desire ; to miss, feel the want of; to lose. de-sign o, are, avi, atum, v. tr. {signo, to mark). To mark out, des- ignate ; to appoint, choose ; consul designatiis, consul elect. de-sino, ere, ivi ovii, Xtum, v. intr. To cease, desist, i. C. 7. de-sisto, ere, stXti, stitum, v. intr. (sisto, to stand) . To leave off, desist, cease. desperatio, dnis, f. (despero). Despair, desperation. desperatus, a, um, part, and adj. (despero). Despaired of, desperate. de-spero, are, avi, atum, v. tr. and intr. To despair, despair of, despond, lose confidence in. de-stringo, ere, strijixi, strictum, V. tr. {stringo, to draw). To strip olF; to unsheathe, draw. de-sum, esse, fui, v. intr. To be wanting, fail, be absent. detestabilis, e, adj. (detestor). Execrable, abominable, detestable. de-testor, dri, dtus sum, v. dep. To imprecate ; to deprecate, refute. de-traho, ere, traxi, tractum, v.tr. To draw off, remove ; to take fi'om or away, withdraw; to refuse, detract. detrimentum, i, n. {detero, to di- minish). Loss, damage, injury, det- riment; defeat, overthrow. detiili. See defero. deus, i, m. G. 52, 2. A god, deity. devectus, a, um, part, from de- veho. de-veho, ere, vexi, vectum, v. tr. (veho, to carry). To carry or convey away ; to carry, convey. de-verto, ere, ti, sum, v. intr. To turn aside, betake one's self, D. G. de-vincio, ire, vinxi, vinctum, v. tr. To bind, attaclj, connect, A. 3. de-vinco, ere, vici, victum, v. tr. To conquer, subdue, subjugate, over- come. deviiictus, a, um, part, and adj. {devincio) . Bound to, devoted. de-v6co, are, avi, atum, v. tr. To call away, call aside. de-v6veo, ere, vdvi, vdtum, v. tr. {voveo, to vow) . To vow, devote. dextera, ae, f. (dexter, right). The right hand. di, dis, insep. prep. G. 308. dico, ere, dixi, dictum, v. tr. To say, tell, mention; to speak; to ap- point, name; to pronounce, deliver; causam dicere, to make a defence, A, 4. dictator, oris, m. {dicto, from dico). A dictator, dictatura, ae, f. (dicto, from dico). ' The office of dictator, dictatorship. dictito, are, avi, atum, v. tr. freq. (dicto, from dico) . To say continu- ally, often, or emphatically; to de- clare, maintain, assert, ii. C. 7. dictum, ^, n. (dico). A word, saying, command; dicto aicdientea esse, to be obedient, D. 8. didici. See disco. dies, ei, m. and f. G. 123. A day; time, duration ; in dies, from day to day, daily, day after day. differo, ferre, distidi, dildtum, v. tr. and intr. (dis, fero). To put off, defer ; to differ. difficilis, e, adj. G. 163, 2. (dis, facllis). Difficult, troublesome. diificultas, dtis, f. (difficilis). Difficulty, trouble, perplexity. diff ido, ere, fisus sum, v. semi- dep. (dis,fido). To distrust, despair of; to despond. diffiuo, ere, fMxi, v. intr. (dds, fiuo, to flow). To dissolve, go to ruin, M. 8. dignXtas, dtis, f. (dignus). Dig- nity, merit, worth, authority, rank, office, position, dignus, a, um, adj. "Worthy, de- sening, suitable. dii. See deus. G. 51, 6. DIJUDICO — DISSIMILIS 125 dJ-judico, are, avi, atum, v. tr. To judge, decide, determine. di-Iabor, ?, Iaps2is sum, y. dep. To fall asunder, JNI. 8. dilatio, onis, f. {dlffero). A de- ferring-, adjournment, M. L. 1. dilatus, rt, um, part, from dijfSro, dilXgens, entis, adj. {dillgo). Careful, assiduous, diligent ; accurate, scrupulous. diligeiiter, adv. {dillgens). With care, carefully, attentively, punctu- ally, accurately. diligeiitia, ae, f . ( diUgens) . Care- fulness, attentiveness, diligence. di-Iigo, ere, lexi, lechim, v. tr. {lego). To value, esteem; to love. dllucesco, ere, luxi, v. intr. incep. {diluceo, to be light) . To grow light ; impers., day dawns, iii. C. 3. di-nietior, iri, inensus stwi, v.dep. To measure off, terminate. dimicatio, onis, f. {dimXco). A combat, contest, struggle. di-mico, are, art, atum, v. intr. {jnico, to move quickly). To fight, struggle, contend. di-mitto, ere, misi, missum, v. tr. To send away, send forth, send out ; to dismiss, let go; to discharge, re- lease. direptio, onis, f. {diripio). A plundering, pillaging, i. C. 7. dlreptor, oris, va. {diripio). A plunderer, pillager, ii. C. 9. direptus, a,um, part, from diripio. dl-ripio, ere, rijmi, reptum, v. tr. {rdpio). To tear asunder; to lay waste, ravage, plunder, pillage. dis, di, insep. prep. G. 308. dis-cedo, ere, cessi, cessum, v. intr. To go apart; to depart, go away, march from, withdraw. disceptatio, onis, f. {discepto). De1)atc, discussion, D. 2. dis-cepto, are, dvi, (itum, v. ti\ and intr. {capto, from ccipio). To de- cide, determine, D. 2. dis-cerno, ere, crevi, cretum, v.tr. To distinguish ; to scpai'ate. 15 discessus, us, ra. {discedo). Sep- aration ; departure. discidium, ii, n. {discindo, to di- vide). A parting, separation; dissen- sion. disciplma, ae, f. {disciptllus, a learner). Instruction, learning, knowledge, science ; discipline, usage, system, training. disco, ere, dXdtci, v. tr. To learn, study, become acquainted with. discordia, ae, f. {discors, discor- dant). ' Disagreement, dissension, discord, P. 1. di-scribo, ere, scripsi, scriptum, V. tr. To mark out, divide ; to as- sign, appoint. discrimeu, inis, n. Separation, distinction; a decisive point, critical moment or situation, crisis ; danger, risk, hazard, peril. disjunctus, a, rim., part, and adj. {dis-jungo). "Widely separated, dis- tant, remote, M. L. 4. di-spergo, ere, si, sum, v. tr. {spargo). To scatter about, scatter. dis-pertio, ire, ivi or ii, itum, v. tr. {pnrtio, to part). To distribute, di- vide, iv. C. 4. dis-pllceo, ere, ui, Uiim, v. intr. {pldceo). To displease; sihi displi- cere, to be dissatisfied or vexed with one's self, P. 5. dis-piito, are, aii, atutn, v. tr. To discuss, debate, argue. dis-semino, are, dvi, atum, v. tr. {semino, to sow). To disseminate, scatter, spread abroad, iv. C. 3 ; A.12. disseiisio, onis, f. {dissentio). Difference of opinion, disagi'eement, dissension, dispute, discord, strife, quarrel. dis-sentio, Ire, sensi, sensum, v. intr. To differ in opinion ; to disagree, dissent, differ; to dispute. dis-sideo, ere, sedi,sessum, v.intr. {sedco, to sit). To be at variance, disagree, M. 10. dis-sXmilis, e, adj. Unlike, dif- ferent, dissimilar, ii. C. 5. 326 DISSBITLITUDO — DOMO dissimHitudo, tnis, f. {dlssim- ilis). Diversity, unlikcness, M. 1. dis-simiilo, arc, avi, aium, y. tr. (simiclo, to vaake like). To dissera- ble, disguise ; to hide, conceal. dissipo, are, avi,atum, v. tr. To scatter, disperse. dissolutio, oiiis, f. {dlssoh-o). A dcstroyino;, abrogation, annulling. dissolutus, a, urn, adj. {dissolvo). Ilemiss, lax, negligent. dis-solvo, ere, solvi, sdlutinn, v. tr. To destroy, annul, abrogate, P. 7; dissolvi, pass., to be set free or to free one's self from debt, ii. C. 8. dis-traho, ere, traxi, tr actum, v.tr. To draw asunder, separate, divide, disjoin ; to involve in strife. dis-trlbuo, ere, ui, utum, v. tr. To distribute, divide ; to assign. di-striiigo, ere, nxi, ctum, v. tr. {stringo, to bind). To occupy, en- gage, employ, disti-act, !M. L. i. distuli. See dijfero. dis-turbo, are, avi, atum, v. tr. {turbo, to disturb). To disturb, de- molish, desti'oy, P. 5. diu, diutms, diutissime, adv. (dies). For a long time, a long time, long; guam dm, as long as. diuturnltas, dtis, f. {diuturnus) . Long continuance, length of time. diuturnus, a, um, adj. (diu). Of long duration, lasting, long. di-vel!o, ere, velli, viilsum, v. tr. {vcllo, to pluck). To tear away, sep- arate, ii. C. 10. diversus, a, tun, adj. (di-vcrto). Turned different ways, separated, op- posite; unlike, different, diverse, re- mote. divido, ere, visi, visum, v. tr. To divide. divinltus, adv. {divinus). By divine providence, direction, or influ- ence, providentially. divino, are, avi, dtuin, v. tr. {di- vinus). To divine, foresee, L. 12. divinus, a, um, adj. {divus, di- vine). Divine, godlike. divisus, a, um, part, and- adj. {divido). Divided, separated, ex- tended, M. L. 11. J divitiae, drum,i. pi. {dives, richjj Puches, wealth, M. L. 18. do, are, dedi, datum, v. tr. To give, give up; to grant, present, offer; to occasion, furnish, bestow; aiires dare, to listen, pay attention to. doceo, ere, ui, turn, v. tr. To teach, instruct, show, indicate, in- form, tell. doctrina, ac, f. {doceo). Learn- ing, knowledge ; study, A. 6. doctus, a, um, part, and adj. {duceo). Instructed, learned, A. 7. Dolabella, ae, m. P. Cornelius Dolabella, colleague of Antony in the consulship after the death of Caesar, P. 2. doleo, ere, ui, ?^zaniae, M. L. 12. Hispaniensis, e, adj. {Hisioani). Belonging to Spain, Spanish, M. L. 4 ; helium Hispaniense, the war waged in Spain by the elder Scipio Africanus against the Carthaginians and their allies, M. L. 20 ; the war waged in Spain bv Pompev against Sertorius, M. L. 10. hodie, adv. {liic, dies). To-day, this day, hodiernus, a, urn, adj. {hodie). Of to-da}^, of this day, to-day's ; hodi- ernus dies, to-day, this day. Homerus, i, m. Homer, the cel- ebrated Greek poet, A. 8. homo, t7iis, m. and f. A man, human being, person. hoiiestas, atis, f. {honestus). Honor, honesty, integrity, virtue. honeste, adv. {honestus). Honor- ably, ii, C. 10. honesto, are, avi, atum, v. tr. {honestus). To honor, dignify; sc honestare, to distinguish one's self, i. C. 12 ; to grace, embellish. honestus, a, um, adj. {honos). Honored, respected, distinguished, noble; worthy, respectable, honora- ble, eminent. hoiiorificus, a, tim, adj. G. 164. {honor, fdcio). Honorable, confer- ring honor. honos or honor, oris, m. Honor, repute, esteem ; a post of honor, pub- lic ofiice ; honoris causa, out of re- spect. hora, ae, f. An hour. G. 645; 645, 2. horribilis, e, adj. {horrco, to shudder). Terrible, horrible, dread- ful. hortatus, us,m. {hortor). Exhor- tation, advice, encouragement, A. 1. Hortensius, ii, m. The name of an illustrious Bomau family, A. 3 ; 338 HOUTOE — ILLYRICUS the most distinguished was the ora- tor, Q. Hortensius, consul 69 B.C., M. L. 17. hortor, ari, atus sum, v. dcp. To incite, instigate; to encourage, ex- hort, urge. hospes, Uis, m. and f. A guest; a liost. hospitalis, e, adj. {hospes). Pre- siding over hospitalit}^ D. G ; hospi- table. hospitium, ii, n. {hos2)es) . Friend- ship, bospitality. hostilis, e, adj. (hostis). Per- taining to the enemy, hostile ; hostilis expugnatio, a capture by the enemy, M. L. 5. hostis, is, m. and f. An enemy, a public enemy. hue, adv. {hie). Hither, to this place, to this point, so far. hunianitas, atis, f. {humanus). Humanity, kindness ; culture, liberal education, refinement. humauitus, adv. {humanus). Af- ter the manner of men, in the course of human events, P. 4. humanus, a, xim, adj. {homo). Human ; of refined culture, polished, cultivated. humilis, e, adj. {hilmus). Lov,', humble, poor, Aveak, insignificant, ig- noble. humus, i, f. The earth, ground ; humi, on the ground. G. 426, 2 ; i. C. 10. ibi, adv. There, in that place. id-circo, adv. {circa, around). On that account, for that reason, therefore. idem, cadem, idem, dem. pron. {is, dem). The same; ego idem, I also, i. C. 3. Idoneus, «, w??i,adj. Fit, suitable, meet, proper. Idus, uum, f. pi. The Ides, the 15th day of March, May, July, and October ; the loth of other months. igitur, conj. Therefore, accord- ingly, consequently ; tlien, to resume, as I Avas saying, I say. ignaras, a, um, adj. {in, gnarus, knowing). Ignorant, inexperienced. ignavia, ae, f. {ignavus, inactive). Cowardice, listlessness, inactivit}'. ignis, is, m. Fire. ignominia, ae, f. {in, nomcn). Disgrace, dishonor, ignominy. igndratio, onis, f. {ignoro). Ig- norance, M. 5. ignoro, are, avi, atum, v. tr. {ig- narus) . Not to knoAv, to be ignorant of. ignosco, ere, 7idvi, notum, v. tr. {in, nosco). To pardon, forgive, ex- cuse. ignotus, a, um, adj. {in, notus, known). Unknown; ignotus, i, m., a stranger. Ilias, af/is, f. {Ilium, Troy). The Iliad, Homer's celebrated epic poem on the Trojan War, A. 10. illatus, a, um, part, from infero. ille, iila, illud, dem. pron. That ; he, she, it ; hie . . . ille, this one . . . that one. illecebra, ae, f. {illieio, to entice). Enticement, attraction, allurement, power of alluring. illinc, adv. {ille). From that place, thence, on that side, ii. C. 11. iUuc, adv. {ille). To that place, thither, D. 7. illucesco, ere, luxi, v. intr. {in, lucesco, to grow light) . To daAvn. illustris, e, adj. {in, lustro). Bright, clear; illustrious, distin- guished, honorable ; remarkable, im- portant ; festive. illustro, are, aci, atwn, v. tr. {il- lustris). To bring to light, make plain ; to illustrate, honor, adorn. Illyricus, a,um, adj. {Illyrii, the Illj'rians) . lUyrian ; Illyricum mare, the part of the Adriatic bordering upon Illyria, M. L. 12. IMAGO — IMPOTtTUNITAS 339 imago, inis, f. An image, like- ness, portraiture. imbecilius, a, wn, adj. G. 163, 2. Weak, feeble, characterized by weak- ness, P. 14. imljerbis, e, adj. (m, barba, beard). Beardless, ii. C. 10. imbuo, e7*e, ui, ufuni, v. tr. To fill ; to imbue, accustom, inure, D. 10. imitator, oris, m. {imltor). An imitator, one -who follows the same pursuits, M. 1. imitor, ari, atits sum, v. dcp. To copy, imitate. immanis, e, adj. Immense, cnor- mo\is, vast ; monstrous, saA-age. immaiiitas, atls, f. {immmiis) . Enormit)', heinousness ; savagcness, barljarism, cruelty. immaturas, a, «?«, adj. {in, ma- turus). Untimely, premature, iv. C.2. immineo, ere, v. intr. {in, min- co, to project). To project over, overhang; to be near, impend, threaten. imminuo, ere, ui, utum, v. tr. {in, minuo). To diminish; to encroach upon, impair, injure, M. L. 5. immitto, ere, misi, ynissum, v. tr. {in, mitio). To send into, throw into ; to send or dispatch against. immo, adv. Nay rather, nay more, i. C. 1. immoderatus, a, um, adj. {in, moderdtus) . Immoderate, excessive. immortalis, e, adj. {in, mortalis). Immortal, eternal. immortalitas, dtis, f. {immor- talis). Immortalit.y, M. 9. immunltas, dtis, f. {immunis, ex- empt). Exemption from public ser- vice or burdens, immunity, P. 1. impedio, ire, ivi or ii, itum, v. tr. {in, pes). To entangle; to hinder, detain, suspend, obstruct, impede, cmbaiTass. impello, ere, piili, pulsum, v. tr. {in, pello). To drive against; to urge, urge on, impel ; to incite, move, persuade, induce. impendeo, ere, v. intr. {in, pen- . deo) . To overhang ; to be near, im- pend, threaten. imperator, oris, ra. {im2)ero). A commander, general. imperatorius, a, um, adj. {im- perdtor). Appropriate to a com- mander, of a commander, INI. L. 11. imperitus, a, um, adj. {in, peri- tus). Inexperienced, unskilled, ig- norant, unacquainted with. imperium, ii, n. {impero). Com- mand, order, direction; authorit}', poAver, ST/ay, dominion ; empire, gov- ernment. impero, dre, dci, dtmn, v. tr. {in, pdro). To command, order. impertio, ire, ivi or //, ititm, v. tr. (in, partio, to share). To bestow, impart, iii. C. 6. impetro, dre, dvi, dtum, v. tr. {in, pdtro, to perform). To accom- plish, effect; to obtain, secure, pro- cure ; to obtain by request. impetus, us, m. {impeto, to as- sail). An attack, assaidt, onset; violence, fury, force. impie, adv. {impiics). Unduti- fuUy, wickedly, D. 11. impietas, dtis, f. {impius). Im- piety; unnatural conduct, undutiful- ncss, D. 1. impingo, ere, pegi, pactum, v. tr. {in, pango, to fasten) . To drive into, thrust into, P. 2. impius, a, um, adj. {in, pius, pious). Irreverent, ungodly, im- pious. implico, dre, dvi or ui, dtitm or Uum, V. tr. {in, plico, to fold). To entangle, involve ; to interlace, unite. impldro, dre, dvi, dtum, y. tr. {in, ploro, to cry out). To entreat, be- seech, implore. import©, d,re, dvi, dtum, v. tr. {in, porta, to carry). To import; to bring about, occasion, cause, D. 15. importiinitas, dtis, f. {importu- nns). Shamelcssncss, unfeeling con- duct, heinousness, D. 5. 340 lilPOETUNUS — INCLINO importiinus, a, um, adj. Wicked, Unfeeling, wanton, savage. impoteus, entis, adj. {in,pote7is). Powerless ; uncontrolled, violent, fa- nous, D. 12. improbitas, atis, f. {improhus). Wickedness, depravity''; ianpudcnce, boldness, audacity. improbo, are, dvi, atum, v. tr. {in\ probo) . To disapprove, M. L. 22. improbus, a, lun, adj. (m, probus, upright). Bad, wicked, depraved, base ; seditious, violent ; shameless, bold, impudent. improvidus, a, um, adj. (m, pro- vidus, cautious) . Inconsiderate, im- provident, not foreseeing or antici- pating, L. 6. impriidens, e7itis, adj. (hi, pru- deris). Not foreseeing, not antici- pating or expecting, unaware, igno- rant, inconsiderate, imprudent. impubes, eris, adj. {in, pubes, adult). Not having reached manhood, youthful. impudens, eiitis, adj. {in,pudens, modest) . Shameful, shameless, bold, impudent. impudenter, adv. {impudens). Impudently, shamelessly, iii. C. 5. impudentia, ae, f. {impudens). Impudence, shamelessness, iii. C. 5. impudicus, a, um, adj. (in, pudi- cus, chaste). Unchaste, shameless, lewd, ii. C. 5. impune, adv. {impunis, unpun- ished). Without punishment, with imi^unity. impiinltas, atis, f. {impunis, un- punished). Exemption from punish- ment, impunity, pardon. inipunitus,a, wwz, adj. {in, puni- tus). Unpunished, i. C. 7. impurus, a, um, adj. {in, purus, pure). Impure, infamous, vile. imus, a, um. See inferus. in, prep, with ace. and abl. I. With ACC, in answer to the (\\\Q%Won whith- er ? I) Of space : into, to, among, against, towards, in, upon. 2) Of time: up to, tiU, into, for. 3) Of other relations : on, about, respecting, towards, against, for, as, in, into. II. With abl., in answer to the question wAe?-e? 1) Of space : in, amid, upon, over, among, at, within. 2) Of time : in, during, at, in the course of. 3) Of other relations : in, on, upon, in the case of. In, insep. prep. Un-, im-, in-, not, G. 308. In&uis, e, adj. Emptj-; vain, use- less, idle, groundless. in-auditus, a, um, adj. Unheard of, unusual, strange, M. L. 11. mauratus, a, um, adj. {inauro, to gild). Gilded, iii. C. 8. incendium, ii, n. {incendo). A &'c, conflagration, burning. incendo, ere, di, sum, v. tr. To set fire to, set on fire, kindle, burn ; to inflame, arouse, stir up, excite. incensio, dnis, i. {ince^ido). A burning, iii. C. 4. inceptum, ^, n. (incipio). An undertaking, attempt, beginning. in-certus, a, twi, adj. Uncertain, indefinite, doubtful. inchoo, are, dvi, dtum, v. tr. and intr. To begin, make a begin- ning, A. 11. in-cido, ere, cidi, cdsum, v. intr. {cddo). To fall upon, come upon unexpectedly ; to fall into ; to occur, happen. in-cido, 8re, cidi, cisum, \. tr. {caedo, to cut). To cut into, cut; to cai-ve, engrave, P. 7. in-cipio, ere, cepi, ceptum, r. tr. and intr. {capio). To seize upon, lay hold of; to begin, commence. incitamentum, i, n. {incUo). An inducement, incentive, A. 10. in-cito, are, dvi, dtum, v. tr. (cito, to rouse). To set in motion, urge forward ; to incite, spur on, encour- age, stimulate, rouse. in-clino, are, dvi, dtum, v. tr. and intr. {clino, obs., to bend). To turn, incline, iv. C. 3. INCLUDO — IKFni:MUS 341 in-cludo, ere, si, sum, v. tr. {clmi- do). To inclose, confine, wrap up. in-c61iimis, c, adj. {columis, safe). Unimpaired, nuinjurcd, xmliarmed., safe, entire. incoluniitas, dtis, f. {incolumls). Uninjured state or condition, safet}-. incommodum, i, n. {incommodus, inconvenient) . Inconvenience, trou- ble, detriment, injury, misfortune; defeat, loss. iu-coiisideratus, a, um, adj. Un- advised, inconsiderate, tliouglitless, heedless, L. 1. in-consultiis, a, um, adj. {con- siilo). Inconsiderate, indiscreet. incorrupte, adv. {Incomqitus) . Uncorruptl}', justly, without preju- dice, M. 9. in-corr«ptus, a, tim, adj. Un- corrupted, not bribed, not seduced, iii-credibilis, e, adj. Incredible, extraordi nary, imparallcled. incredibiliter, adv.(mcrefZi5f^/s). Incredibly, unusually, extraordina- rily, P. 15. in-crepo, are, ui, Uum, v. intr. {cr^eijo, to rattle). To make a noise. incumbo, ere, ctibid, cubitmn, v. intr. (incubo, to lie). To lean upon; to apply one's self to, exert one's self, devote one's self to, attend to. inde, adv. (is). From that place, thence. in-demnatus, a, um, adj. {dam- naius). Uncondemned, unsentenced. index, icis, m. and f. (indico). An informer, witness, iii. C. 9 ; legis mdex, the purport of the lav/, P. 8. indicium, ii, n. {index). Infor- mation, discovery, disclosure, evi- dence, proof, testimony, indication. in-dico, are, avi, atum, v. tr. {dlco, to proclaim). To indicate; to expose, reveal, betray. in-dico, ere, dixi, dictum, v. tr. To declare publicly, proclaim, an- nounce, declare ; to appoint, fix, en- join. indigne, adv. {indignus). Unde- servedly ; unworthily, dishonorably, shamefully. indignitas, atis, f. {indignus)' Unworthiness, shameful conduct, in- dignity. in-dignus, a, um, adj. Unworthy. iii-duco, ere, duxi, ductum, v. tr. To bring-, conduct, or lead in, to in- troduce ; to move, excite, influence, persuade; animum inducere, to de- termine, i. C. 9. industria, ae, f. {industrius) . In- dustry, application, dilig-cnce, activ- ity, assiduity. industrius, a, iim, adj. Indus- trious, active, diligent, assiduovis. in-eo. Ire, ii, Uum, v. tr. and intr. To go into, enter ; to enter upon, be- gin, commence, initiate. in-ers, ei-tis, adj. {ars). Indolent, sluggish, slothful, listless, unmanly. inertia, ae, f. {iners). Inaction, inactivit}^ in-expiabilis, e, adj. {cxpio). Un- pardonable, P. 6. in-famis, e, adj. {fama). Infa- mous, disreputable, ii. C. 4. in-f ero, ferre, tuli, illatum, v. tr. To bear, convey, or throw into; to occasion, cause, produce, inflict; to place or lay upon ; helium inferre, to make or wage war. inferus, a, tan, adj. G. 163, 3. Situated below or underneath, low ; inferi, pi., those in the under- world, the dead; inferior, tis, comp., lower, inferior ; infimus, a, um, sup., lowest ; last, deepest, humblest ; ijnus, a, um , sup., lowest, the lowest part. infestus, a, um, adj. Unsafe, inse- cure ; hostile, troublesome, dangerous. infimus, a, um. See inferus. in-finitus, a, um, adj. {Jinitus, limited). Unbounded, boundless, unlimited, indefinite, vast. infirmo, are, avi, atum, v. tr. {in- firmus) . To weaken, invalidate, im- pair; to disprove, refute. iu-firmus, a, mn, adj. Weak, fee- ble, powerless. 342 INFITIATOR — mSERVIO infiiiaiOT, oris, \n. (inf if ior). A clcnicr; one who denies a debt; a debtor, ii. C. 10. infitior, art, atus sum^ v. dep. {infltiae, denial). Not to confess; to deny, disown. in-flammo, are, avi, dtmn, \. tr. {farnmo, to inflame). To set on fire, fire ; to inllame, excite. in-flo, are, avi, atum, v. tr. {flo, to blow). To inspirit, animate, A. 8; to inflate, puff up, M. L. 15. isi-formo, are, avi, dimn, v. tr. {formo, to form). To mould, form, train, educate, A. 3. ingenium, ii, n. (m, gigno, to be- get). jSTative talent, talent, ability, genius. ill-gens, entis, adj. Vast, enor- mous, ver_y great, huge. ingenuus, a, um, adj. {ingeno, lo implant) . Born of free parents, free- born, iv. C. 7. in grate, adv. {ingrdtus). Un- gratefully, unthanlifullj^ D. 11. iu-gratus, a, um, adj. Umrel- come, disagreeable, unpleasant, un- acceptable ;• ungrateful. in-gravesco, ere, v. intr. (graves- co, to become hca\-3^). To increase, grow worse, i. C. 13. in-gredior, i, gressus su7n, v. dep. (grddior, to step). To go into, enter ; to enter upon, begin, engage in. in-hio, are, dvi, dtum, v. intr. (hio, to open). To open the moiith for or upon, iii. C. 8. inhiimamtas, diis, f. {inhumd- nus). Inhumanity, unnatural con- duct, D. 12. in-hiimaims, a, um, adj. Inhu- man, savage, iv. C. 6. iuii. See i7ieo. iiiimicitia, ae,L (inimicus). En- mity, hostilit3% in-imicus, a, um, adj. {amicus). Unfriendly, hostile, inimical ; Xnimi- ctis, i, m., a foe, personal enemy. iniqxie, adv. {iniqxius). Unjustly, unfairlv, D. 11. iniquitas, G^?s, f. {Xnlqtius). Un- cvenness; injustice, unfairness. in-iquus, a, um, adj. (aegims). Unequal, uneven; unjust, unreason- ' able. inire. See tneo. initio, dre, dvi, dtum, v. tr. {Xn- Uium). To consecrate, dedicate. initium, ii, n. (meo). A begin- ning, origin, commencement. in-jicio, ere, jeci, jectum, v. tr. {jdcio). To throw or cast into; to put or lay upon; to inspii'e, cause, occasion. injuria, ae, f. {injurius, injurious). Injury, wrong, violence, injustice, damage, harm, insult; injuria, un- justly. injiiriose, adv. {injuria). Wrong- fully, unjustl}^, unlawfully, M. L. 5. in-jussu, m. (only in abl. sing.). Without the command. in-justus, a, U7n, adj. Unjust. in-nocens, e7ifis,2iA^. Harmless, blameless, innocent. innocentia, ae, f. {inndcens). In- nocence ; blamelessness, uprightness, integrity. in-numerabilis, e, adj. {niimer- dhilis, numerable). Innumerable, countless, A. 9. inopia, ae, f. {tnops, needy). Want, need, scarcity, destitution. inquam, v. dcf. G. 297, II. 2. To say. inquino, are, avi, atum, v. tr. To corrupt, pollute, contaminate. iii-scribo, ere, psi, ptum, v. tr. To write upon, write, inscribe. in-sector, dri, dtus sum, v. dep. {sector, from sequor) . To pursue, as- sail, D. 11. in-sepultus, a, wm,adj. Unburicd, iv. C. G ; insepulta sepuUura, a burial without the usual rites, an irregular burial, P. 2. in-sequor, i, secutus sum, v. dep. To follow ; to pursue, press upon. in-servio, ire, ivi or ii, ituin, v. intr. To endeavor to please, pay IXSIDEO — INTER 343 .ittcntion to, act with regard for or reference to, ]M. 9. in-sldeo, ere, secU, sessu?n, v. intr. (sedeo, to sit). To reside, become seated ; to fix or establish one's self, obtain a footing or position. insidiae, drum, f. pi. {insideo). An ambnsh, ambuscade ; stratagem, artifice ; treachery, plot. insidiator, oris, ra. (insidior). One lying in ambush or in wait, a waylayer, ii. C. 12. insidior, dri, dtits sum, v. dep. {insidiae). To lie in ambush, lie in Avait, form an ambuscade; to plot against. iiisldiosus, a, w?n,adj. {insidiae). Dangerous, insidious, ii. C. 13. insigne, is, n. {insignis). A dis- tinctive mark, badge, mark, sign. iii-sigiiis, e, adj. {signum). Re- markable, distinguished. in-simulo, are, dvi, dtum, v. tr. To charge, blame, accuse, allege. in-s6Iens, entis, adj. (soleo) . Ar- rogant, liaught_y, insolent. insolenter, adv. (insolens). In an unusual manner ; immoderately, haughtily, insolently. insolentia, ae, f. {insolens). Strangeness, unfarailiarity, D. 2; haughtiness, arrogance, insolence, M. 6. in-solltus, a, tim, adj. {sdleo). Unwonted, unusual, uncommon. iuspecto, are, dvi, dtum, v. tr. freq. {inspicio). To look at, view, behold ; inspectante praetore, in the sight of the praetor, M. L. 12. in-sperans, antis, adj. {spero). Not hoping or expecting, M. 7. in-speratas, a, um, adj. {spero). Unhoped for, unexpected, ii. C. 9. in-spicio, ere, spexi, spectum, v. tr. {specio, to look). To inspect, ex- amine, look at, D. 6. in-stituo, ere, id, utum, v. tr. {statuo). To put or place into; to begin, commence ; to determine, fix upon ; to train up, educate. institiitam, ^, n. {instXtuo). Mode of life, habit, observance, custom, in- stitution. in-sto, are, stUi, stdtum, v. intr. To stand upon ; to draw near, ap- proach, be at hand; to press upon, pursue, threaten. iiistructus, a, um, part, and adj. {instruo). Equipped, provided, fur- nished; instructed, taught, versed, trained. iustrumentum, /, n. {instruo). Utensil, tool, instrument, implement; means. in-strno, ere, struxi, strtictum, v. tr. {struo, to build) . To build into ; to arrange in order, array, marshal; to instruct. insula, ae, f. An island. in-sum, esse, fui, v. intr. To be or exist in, to reside. in-teger, gra, grum, adj. {tango). ~ Untouched, unimpaired, undimin- ished, unbroken, whole ; fresh, vig- orous, not exhausted; loyal; pure, upright ; re integrd, before anything was done, at the outset ; integrum esse, to be an open question, P. 10. integre, adv. {integer). Wholly; justly, irreproachably, honestly, M. L. 1. integritas, dtis, f. {integer). In- tegrity, blamelessness, M. L. 20. inteJIigo, ere, lexi, ledum, v. tr. {inter, lego). To understand, per- ceive, know, comprehend, feel as- sured, obseiwe. in-temperanter, adv. {tempero). Intemperately, P. 5. in-tenipestus, a, tern, adj. {tem- 2ms). Unseasonable; i7itempesta nox, late at night, the dead of night, P. 3. in-tendo, ere, di, turn or swn, v. tr. To stretch out, direct towards; to exert one's self, strive ; to intend. inter, prep, with ace. {in). 1. Of space : between, among, with ; inter falcarios, into the street of the scythe-makers, i. C. 4 ; inter se, to- 344 INTEECEDO — INVICTUS gethei-. G. 448, uote. 2. Of time: during, in the course of. iiiter-cedo, ere, ccssi, cessum, v. tr. To go between, interpose, be or lie between, exist between ; to inter- vene. intercessio, dnis, f. {intercedo). An intervention, interposition, pro- test, P. 10 ; the veto of the tribune, M. L. 19. inter-cido, ere, di, v. intr. {cudo). To fill], be lost, perish, D. 9. iater-c!ud.o, ere, si, sum, v. tr. (claudo). To close, interrupt. inter-dico, ere, dixi, dictum, \Av. and intr. To forbid, prohibit, ex- clude ; aqua atque igni interdicere, to forbid the use of fire and water, i. e., to proscribe or banish, P. 9. inter-dum, adv. Sometimes, oc- casionally, now and then, at times. iuter-ea, adv. {is). Meanwhile, in the mean time. inter-eo, ire, ii, itum, v. intr. To be lost, perish, go to ruin. iiiterfector, oris, m. (interflcid) . A slayer, murderer, P. 14. iater-f icio, ere, feci, fectum, v.tr. {fucio). To destroy, kill, slay, mur- der. iiiter-hn, adv. {is). Meanwhile, in the mean time. inter-imo, ere, emi, emptum, v. tr. (emo, to take). To kill, slay, de- stroy, put to death, D. 6. interior, us, sup. inti7nus, adj. G. 166. Inner, interior. interltus, us, m. {iutereo). De- struction, death, ruin. iiiter-mitto, ere, misi, missum, V. tr. and intr. To omit, let pass, neglect; to cease, discontinue. intern ecio, dnis, f. G. 100, 3. {inter, neco) . A massacre, slaughter, destruction, extermination. interpreter, dri, atus sum, v. dep. {interpres, an interpreter). To inter- pret. inter-rogo, are, dvi, dtum, v. tr. To ask, question, inquire. inter-snm, esse, fui, v. intr. To be betAveen ; hoc interest, there is this difference ; to be present, take part in ; to attend to ; interest, im- pers., it concerns, is important. inter-vallum, i, n. {vallum, a wall). An interval, distance. interventus, us, m. {inter-venio) . Intervention, interposition, aid. intestinus, a, urn, adj. {intus). Intestine, civil, domestic. intimus, a, um, adj., sup. of inte- rior ; intimus, i, m., a most intimate or verv close friend, a bosom-friend, ii. C. 5. intra, prep, with ace. 1. Of space : within, in. 2. Of time : with- in, in, during. intro-duco, ere, duxi, ductum, v. tr. {intro, within). To lead or con- duct within, to introduce. in-tueor, eri, tzutiis sum, v. dep. To look at, look or gaze upon. intuii. See infero. intus, adv. {in). On the inside, within. iii-ultus, a, Mm, adj. Unpunished. in-uro, ere, ussi, ustum, v. tr. {uro, to burn) . To burn into, brand upon, brand; to stamp, impress, imprint. in-usitatus, a, um, adj. {nsitatus, usual). Unusual, uncommon, strange, extraordinary. in-iitilis, e, adj. Unserviceable, useless, unprofitable. in-vado, ere, si, sum, v. intr. {va- do, to go). To go into, to fall upon; with in, to assume, usurp, P. 2. in-venio, ire, veni, ventum, v. tr. To come upon; to find, meet with, discover, find out ; to achieve. in-vestigo, are, dvi, dtum, v. tr. {vestigo, to track). To investigate, trace out, find out. in-veterasco, ere, dvi, dtum, v. intr. incep. {vetus). To grow old; to become cstabhshed. in-victus, a, um, adj. {vi7ico). Unconquered, invincible, unconquer- able. 11 INVIDEO — JUBEO 345 in-video, ere, vidi, visum, v. intr. To look upon with euvy ; to envy. invidia, ae, f. (invidus). Envy, jealousy, hatred, unpopularity, mal- ice. invldiosus, a, um, adj. {invidia). Occasioning or producing unpopu- larity, hatred, or odium, ii. C. 7 ; odi- ous, detestable, P. 14. iiividus, a, um, adj. {invideo). Malignant, envious, iii. C. 12. invisus, a, U7n, adj. {invideo). Odious, offensive, hated, detested. invito, are, dvi, dtum, v. tr. To invite, summon. invitus, a, um, adj. Unwilling, reluctant, with regret. ipse, a, um, dem. pron. G. 186, Y. Himself, herself, itself; he, she, it; just, exactly, veiy, precisely. ira, ae, f. Anger, wrath, M. 6. iracuude, adv. (iracundus). Pas- sionately, angrily, wrathfuUy, P. 5. iracuiidia, ae, f. (iracundus). A hasty temper, anger, rage, passion. iracundus, a, um, adj. {ira). Passionate, excited. irascor, i, v. dop. {ira). To be angry or offended, M. L. 13. iratus.a, iim, adj. {irascor). An- gry, incensed against. irrepo, ere, psi, v. intr. {in, repo, to creep). To creep in, get in, gain admittance, A. 5. irretio, ire, Ivi or ii, itum, v. tr. {in, rete, a net). To ensnare, entan- gle, involve, i. C. 6. irrumpo, ere, rupi, riqotum, v. in- tr. {in, rumpo). To break or rush into, force one's way into, burst upon. irruo, ere, rui, v. intr, {in, ruo). To rush in, force one's Avay into. irruptio, onis, f. {irrmnpo). A breaking into, invasion, attack. is, ea, id, dem. pron. He, she, it; this, that ; such ; id temporis, at that time, i. C. 4 ; eo, on this account ; eo, quod, on this account, because; eo with the comparative may often be rendered by the. iste, a, ud, dem. pron. {is). This, that, that of yours. G. 450. ita, adv. {is). So, thus, to such a degree, in this manner, in such a manner; ita ut, just as, i. C. 2. Italia, ae, f. Italy ; as distin- guished from Latium, Southern Italy, called also Magna Graecia, A. 3. Italicus, a, um, adj. {Italia). Ital- ian; Italicum bellum, the Social or Marsian War, A. 4. ita-que, conj. And so, therefore ; accordingly, hence, then. item, adv. {is). In like manner, likewise, also. Iter, itmeris, n. {eo). A journey, march ; way, route, road. Itei'um, adv. {is). Again, a sec- ond time ; iterum et saepius, again and again. Iturus, a, um, part, from eo. ivi. See eo. jaceo, ere, ui, Uum, v. intr. To he ; to lie dead ; to have fallen. jacio, ere, Jeci, jactum, v. tr. To throw, throw out, hurl ; to lay. jacto, are, dvi, dtum, v. tr. freq. (Jdcio) . To throw, cast ; to discuss, talk about; to toss about; to display; se jactare, to display one's self, at- tract attention; with an adverb, to behave, conduct. jactura, ae, f. {jacio). A throw- ing away; loss, sacrifice, damage; expenditure. jactus, xis, m, {jdcio). A throw- ing, hurling, casting, iii, C. 8. jam, adv, {is). Now, alreadj'", at once ; indeed, truly, moreover, again ; jam pridem, jam dudum, long since ; non jam, no longer, ii, C. 1, Januarius,«,?pugno, arc, avi, atum, v. tr. OPS— PACO 359 {oh, 'pugno). To fight against, op- pose, resist; to attack, assault, be- siege, storm. ops, opis, f. G. 133, 1. Power, strength, aid, assistance, help ; opes, pi., means, Avealth,, resources, sup- ports, interests ; authority, influence. Ops, Opis, f. {ops). The goddess of riches, P. 7. optatus, a, um, part, and adj. {opto). Wished, desired, agreeable, pleasant, dear, desirable. optmias, atis, m. and f. {opti- mus). One of the best men, an aris- tocrat; pi, the chief men, the ai-is- tocracy, i. C. 3. optime, adv., sup. of 5ene. Best, most excellently, in the best manner, very well. optlmus, a, um, adj., sup. of bonus. Very good, best, most excellent. opto, are, avl, utum, v. tr. To se- lect, clioose; to desire, hope, wish. opus, eWs, n. "Work, labor; art; a military work or structure ; a deed, action, performance; magna opere, greatly; quanta opere, how greatly, how much ; tanto op)ere, so greatly. opus, n. indecl. Need, necessity ; opus est, it is necessary. ora, ae, f. The margin, coast, border ; ora maritima, the sea-coast. oratio, onis, f. {dro) . A speaking, speech, language, harangue, oration, words. orator, dris,TQ. {dro). A speaker, orator. orbis, is, m. A circle ; orbis ter- rae or terrartan, the world, the earth, i. C. 1. ordior, Iri, orsus sum, v. dep. To begin, set about, commence, M. 11. ordo, Ifiis, m. A row or series, order ; rank, class, degree, bod}'. oricns, entis, m. (part, from onor, to rise, sc. sol). The quarter where the sun rises, the east, iii. C. 8. oniamentum, i, n. {orno). An ornament, decoration, distinction, konor ; equipment. ornate, adv. {ornatus). Grace- fully, elegantly, M. L. 17. ornatus, a, um, part, and adj. {orno). Furnished, equipped, fitted out, possessed of, provided Avith ; honorable. orno, are, avi, atum, v. tr. To fit out, furnish, equip ; to adorn, honor, distinguish, celebrate. 6ro, are, avi, aticm, y.h: {os). To speak, beseech, entreat, implore, pray, beg. orsus, a, um, part, from ordior. ortus, us, m. {orior, io rise). The rising. OS, oris, n. The mouth ; the face, countenance, fsiiture. ostendo, ere, di, sian and tuin, V. tr. {ob, tendo). To show, disclose, exhibit, manifest, prove ; to tell, de- clare, make known, say. ostento, are, avi, atum, v. tr. frcq. {ostendo). To show frequently, ex- hibit, show, display, make a show or demonstration of. Ostiensis, e, adj. {Ostia). Of or at Ostia, the port of Rome at the mouth of the Tiber, M. L. 12. ostium, a, n. {os). A mouth, en- trance ; Oceani ostium, the Straits of Gibraltar, M. L. 12. otiosus, a, um, adj. {otium). At peace, quiet, peaceful, peaceable, off one's guard, i. C. 10. otium, ii, n. Leisure, i-est, repose, tranquillity, quiet, retired life. P. P. Abbr. for Publius. pacatus, a, um, part, and adj. {paco) . Pacified, peaceful, subdued, reduced to subjection, quiet, calm. paciscor, i, pactus sum, v. dep. To covenant, agree upon, appoint. paco, are, avi, atum, v. tr. {pax). To bring into a state of peace and tranquillity, tranquillize ; to pacify ; to subdue, subjugate. 360 PACTUISI — PATIOR pactum, t, n. {pdciscor). An agreement, compact ; manner, "svay. pactus, a, um, part, from pango ; also from jjdciscor. paeiie, adv. Almost, nearly. paeiiitet, ere, uit, v, impers. {jm- nio). It causes regret, makes repent ; me jyaenitet, I repent. palam, adv. Openly, publicly. Palatium, ii, n. The Palatium, or Palatine Hill, one of the seven hills of Pvome, i. C. 1. palma, ae, f. The palm, token of victory or superiority ; glory, hon- or, P. 15. Famphylia, ae, f. Pamphylia, a country of Asia Minor north of the Mediterranean, M. L. 12. paiii^o, ere, peplgi, pactum, v. tr. To fix, determine, agree upon, i. C. 9, Pausa, ae, m. C. Vibius Pansa, consul 43 B.C., L. 1. Papius, a,«m, adj. {Paphts). Of or belonging to a Papius, Papian; lex Papia, the law originated by the tribune C. Papius, which required the removal of all foreigners from Pome, A. 5. jiar, puris^ adj. Equal, like, sim- ilar. paratus, a, um, part, and adj. (pdro). Prepared, equipped, pro- vided, furnished ; read}^ willing. parco, ere, peperci or parsi, par- cUum or 2:!arsu7n, v. intr. {parens. sparing). To spare, not to injure ; to preserve. parens, entii;, m. and f. (pdrio). A father oi- a mother, parent. pareiitaJia, ii/77i, n, pi. (jJdrens). Festivals in honor of deceased rela- tives, P. G. pareuto, are, dvi, dttwi, v. intr. (jjarc.is) . To make offerings in honor of the dead; impers. pass., P. 6. pareo, ere, ui, Uum, v. intr. To oi.. y, comply with, submit to. paries, parietis, m. A wall, wall of a iiouse, house-wall. paiio, ere, 2^^P^'^h partian, v. tr. To bring forth, bear ; to gain, acquire, procure ; to accomplish, occasion. paro, are, dvi, dtum, v. tr. To prepare, provide, furnish. parrlcida, ae, m. and f. A parri- cide, murderer, assassin, i. C. 12. parrlcidium, ^7, n. ( jmrricicia) . Murder, destruction ; treason, rebel- lion. pars, partis, f. A part, portion, share ; place, direction, region ; party, side. partlceps, tpis, m. and f. (pars, ccipio). A participant, sharer. partini, adv. (pars.) Partly, in part ; partim . . . partim, either . . . or, some . . . others. partus, a, um, part, from pdrio. parum, mmus, mtnrme, adv. Lit- tle, too httle, not enough. parvulus, a, um, adj. G. 332. (parvus). Small, slight, unimpor- tant, little, young. parvus, a, um, minor, minimus, adj. Small, slight, insignificant, un- important, narrow. passus, a, um, part, from pdtior. passus, us, m. (pando,\Q spread). A step, pace. pastio, onis, f. (pasco, to feed). Pasture, pasturage, M. L. 6. pastor, oris, m. (pasco, to feed). A shepherd, iii. C. 6. pate-facio, ere, feci, f action, v. tr. (pateo). To throw open, open; to make known, disclose, bring to light. pateo, ere, ui, \. intr. To be open, exposed. pater, tris, m. A father; pater familias, G. 126, the father of a fam- ily, father ; pdtres, pi., fathers, fore- fathers, ancestors ; patres conscripti, conscript fathers, the customary ap- pellation of the senators. patiens, entis, adj. (patior). Pa- tient, L. 8. patientia, ae, f. (patior). Pa- tience, endurance. patior, /, passus sum, v. dep. To PATRIA — PERCUTIO 361 suffer, support, bear, endure; to al- low, permit. patria, ae, f. {pairius). Native country, country, one's country,i.C.7. patricius, a, tim, adj. {patres). Pertaining to the patres or senators, patrician; patricius, ii, m., a patri- cian, a person of senatorial rank, one of the Roman nobility, ii. C. 12. patrimonium, ii, n. {pater). Patrimony, ancestral estate, inher- itance, ii. C. 5. patrius, a, um, adj. (pater). Fatherh', ancestral, paternal. pauci, ae, a, adj. Few, not many. paulisper, adv. {paulus, little, per) . For a little while, for a short time. PauHus, i, m. L. Aemilius Paul- lus, who conquered, 16S B. c, Perses, King of Macedonia, iv. C. 10. paulo, adv. (paulus, little). A little, somewhat. paululum, i, n. {paidizlus, little). A httle, a very little. paulum, adv. {paulus, little). A little, somcv.'hat. pax, joacis, f. G. 133, 5. Peace, tranquillity, quiet; pace tua, with your permission. pecco, are, avi, atum, v. intr. To transgress, err, offend, do injustice. pecto, ere, pexi, pexum, v. tr. To comb, ii. C. 10. pectus, oris, n. The breast; the mind. pecu, dat. pecui, n. {gen. sing. not used). G 116. Cattle; a herd, flock, M. L. 6. pecuarius, ii, m. (2)ecu). A breeder of cattle, grazier, D. 9. pecunia, ae, f. ( peczcs) . Property, riches ; money, a sum of money ; banking, M. L. 7. pecus, iidis, f. A single head of cattle ; a brute. pedester, !;/7'.s,^r(?, adj. {pes). On foot ; pedcstres co^fae, infantry, iii.C 4. Peiam, ii, n. The name of a cas- tle of Deiotarus, D. 6. pejor, us, adj., comp. of malus. Worse. pejus, adv., comp. of male. Worse. pello, ere, pepuli, pulsum, v. tr. To drive out or away, expel ; to rout, drive back, discomfit ; to overpower, conquer. Penates, turn, m. pi. The Pena- tes, guardian deities of the household and of the state, iv. C.9; dii penates, the Penates, household gods, D. 3. pendeo, ere, pependi, v. intr. To hang, rest, or depend upon, M. T. penetro, are, avi, atum, v. tr. and intr. To enter, penetrate, reach. penitus, adv. Deeply, far within, inmost ; exclusively. pensito, are, dvi, atufn, v. tr. freq. {penso, to weigh). To pay, M. L. 6. pependi. Hee j)e7ideo. peperci. See p>(irco. peperi. See pdrio. pepuli. See pello. per, prep, with ace. Through. I. Of space : through, over, through the midst of. II. Of time : during, through, throughout, for the space of. III. Of other relations : through, by means of, by, through the ageuc}'- of; per 7ne, by my own efforts, i. C. 5 ; so far as I am concerned, L. 8 ; in imprecations, by; per deos, by the gods ! in composition, frequently, very, exceedingly. p6r-ad61escens, cntis, adj. Yeiy young. per-ag:ro, are, avi, atum, v. tr. {dger) . To go through, travel through, M. 2. per-brevis, e, adj. Very brief, very short, M. L. 6. pcr-cello, ere, culi, culsum, v. tr. {cello, to impel). To smite, cast down, overthrow, ruin, destroy. per-cipio, ere, cepi, ceptum, v. tr. {cdpio). To take fully, receive, ac- quire, obtain; to perceive, learn, hear, hear of, comprehend. per-cGtio, ere, cussi, cicssum, v. 362 PERDITUS — PEENICIOSUS tr. (qitdtio, to shake). To strike through, strike. perditus, a, urn, adj. (perdo). Lost, abandoned, bad, ruined; per- ditae res, criminal enterprises, iii. C. 7. perdo, ere, didi, dltum, v. tr. To destroy, ruin ; to lose. per-duco, ere, duxi, ductum, v. tr. To lead, bring, or conduct through; to convey, lead, bring. perduint, pres. subj. 3 pi. from perdo. G. 240, 3 ; D. 7. peregrinor, ari, atus sum, v. dep. {peregrinus). To go abroad, travel. peregrinus, a, urn, adj. {pereger, abroad) . Foreign, provincial, A. 10. per-eo. Ire, ii, Uicm, v. intr. To pass away, perish, be destroyed or lost. perfectio, dnis, f. {perficio). A completion, perfecting, accomplish- ment, M. 8. perfectus, a, um, part, and adj. (^perficio). Finished, perfect, com- plete, excellent, M. L. 13. per-fero, ferre, tilli, latwn, v. tr. To bear or cany through ; to bring, convey; to endure, suifer, undergo, bear. per-f icio, ere, feci, fectum, v. tr. {facio). To finish, execute, achieve, complete, perfect; to bring to pass, accomplish, cause, effect. per-fringo, ere, fregi, fractum, V. tr. {frango). To break through, burst through, force one's way through. per-fruor, ?', fructus sum, v. dep. To enjoy, enjoy fully. perfuginm, ii, n. {per-f ugio). A jilace of refuge, shelter, refuge, re- sort. per-fungor, i, functus sutn, v. dep. To fulfil, perform ; to endure, go tbrough with, reach the close of, M. 10. per-go, ere, perrexi, perrectum, v. intr. {rego). To go on, continue, proceed, advance. per-horresco, ere, horrui, v. tr. {horresco, to shudder) . To shudder at, contemplate Avith horror, iv. C. 6. periclitor, ari, atus sum, v. dep. {periculum). To make a trial of; to be in peril, be exposed to danger. periculosus, a, um, adj. (peric- ulum). Full of danger, dangerous, perilous, hazardous. periculum, i, n. A trial, attempt, experiment; risk, danger, peril, haz- ard ; a case, trial in court, suit, law- suit. per-inde, adv. Exactly, in the same manner, just as, M. 4. per-iniquus, a, um, adj. Very unfair, very unjust, M. L. 22. peritus, a, um, adj. Experienced, skilled, acquainted with. per-magnus, a, um, adj. Yeiy great. per-maneo, ere, mansi, mansurn, V. intr. To remain, stay, continue, endure, persist. per-mitto, ere, misi, missimi, v. tr. To send through, cast, hurl ; to give up, concede, surrender; to in- trust, commit; to allow, suffer, per- mit. per-niodestus, a, um, adj. Very modest, ii. C. 6. permoleste, adv. {pe^'-molestus) . With much trouble or difficultj^ ; per- moleste ferre, to be much vexed or disturbed at, P. 15. per-moveo, ere, movi, mdtu7n, v. tr. To move deeply, stir up, excite ; to induce, influence, persuade, prevail upon ; to arouse, aifect. permuJtum, adv. (permuUus). Very much, M. L. 18. per-multus, a, um, adj. Very much, veiy many, in great numbers, ii. C. 10. pernicies, ei, f. (pe)--neco). De- struction, ruin, disaster, calamity, mischief. pernlciosus, a, um, adj. {per- nicies') . Dangerous, traitox'ous ; de- structive, ruinous, baneful. PERNOCTO — PICENUS 363 per-5lOCto, are, dvi, atimi, v. intr. (nox) . To pass the night, A. 7. per-parvus, a, um, adj. Verj small, slight, D. 3. perpettius, a, um, adj. Constant, uninterrupted, perpetual, continual, continuous ; in perpetuum^ forever. per-saepe, adv. Very often,, very frequently, i. C. 7. per-scribo, ere, psi, ptum, v. tr. To wi-ite out, record, describe, report. per-sequor, ?", secutus sum, v. dep. To follow perseveringly, follow up; to pursue, press upon; to proceed against, prosecute, punish ; to avenge ; to perform, execute, accomplish. Perses, ae (ace. Persem, M. L.18) , m. The last king of Macedonia, iv. C. 10 ; M. L. 18. perseverantia, ae, f. {persevero, to pe]'sevcre) . Perseverance, stead- fastness, constancy, M. L. 24. persona, ac, f. A person, char- acter, A. 2. per-spicio, ere, sjJexi, spsciu'm, v. tr. {specio, to look). To see or look through; to examine, inspect; to perceive, obsen'c, behold, ascer- tain. per-suadeo, ere, si, sum, v, tr. To convince, persuade, prevail upon. per-terreo, ere, ui, Uum, v. tr. {terreo, to frighten). To frighten greatly, terrify. pertimesco, ere, tlmui, v. intr. incep.(;;er-<«m4io ended the third Punic War by the destruction of earthage, 146 B.C., M. L. 20; P. Scipio Na- sica Scrapie, consul 138 B. c, i. e. 1. scisco, ere, scivi, scitum, v. tr. incept, (scio). To seek to know; to accept, approve, assent to ; to appoint, enact, decree, ordain, P. 10. scortum, i, n. A harlot, prosti- tute; debauchery, licentiousness, ii. e.5. scrlba, ae,m. (scribo), A public clerk, secretary, iv. e. 7. scribo, ere, psi, ptxcm, v. tr. To write, write down ; to enroll ; to com- municate by writing ; to compose. scriptor, oris, m. (scribo). A writer, author, A. 6. scriptiira, ae, f. (scribo). A tax on public pastures; the public pas- tures, registered pasturage, M. L. 6. se, sed, insep. prep. G. 308. se-cedo, ere, cessi, cessum, v. intr. To withdraw, go away, i. C. 13. se-cerno, ere, crevi, cretum, v. tr. To set apai-t, separate, i. C. 9. secessio, dms,i. (secedo). A sep- aration, secession, L. 6. secuiidus, a, um, adj. (sgquor). Following, next; the second; favor- able, successful, fortunate, prosper- ous ; secimdae res, prosperity. sScuris, is, f. (seco, to cut). A hatchet, axe ; the axe in the fasces was the symbol of power borne before magistrates ; a praetor in the provin- 378 SECUTUS - SERTOEIANUS ces y/as entitled to six, hence, duode- cim secures, two praetors, M. L. 12. secijtas, a, um, part, from seqicor. sed, conj. But, but yet, neverthe- less ; now, I say ; no7i solum . . . sed etiam, not only . . . but also. sedes, is, f. {sedeo, to sit) . A seat, dwelling-place, residence, habitation, abode, home. seditio, d?iis, f. A going aside; an insurrection, dissension, civil dis- cord, sti'ife, sedition. seditiosiis, a, um, adj. (seditio). Full of discord, factious, turbulent, seditious, treasonable. sedo, d~re, avi, atum, v. tr. To set- tle, quiet, end, stop. seduiitas, atis, f. (sediZlus, olS- cious). Officiousness, attention. se-grego, are, avi, atum, v. tr. igrex). To set aside, put away, re- move, separate, A. 2. se-juugo, ere, nxi, nctura, v. ti*. To separate, sever, part, i. C. 9. sella, ae, f. {sedeo, to sit). A work-stool, work-bench, iv. C. 8. semel, adv. Once, once for all. semen, inis, n. {sero, to sow). Seed; origin, occasion, ground, cause. seminarium, ii, n. {semen). A nurseiy, scminaiy, ii. C. 10. semper, adv. Always, continually. sempiteriius, a, um, adj. {sem- per). Everlasting, perpetual, contin- ual, eternal ; vincula sempiterna, im- prisonment for life, iv. C. 4. Sempronius, a, um, adj. (Sem~ pronius). Of a Sempronius, Sem- pronian ; lex Sempronia, a law carried by C. Sempronius Gracchus, forbid- ding capital punishment of a Roman citizen without the order of the peo- ple, iv. C. 5 ; leges Semproniae, laws in the interest of the people carried by the same, P. 7. sgnator, oris, m. {senex). A sen- ator. senatorius, a, z«m,adj. {senator). Of a senator, senatorial, M. L. 21. senatus, us, m. {sgnex). The senate, the Roman senate. seiiectus, utis, f. {senex'), Old age. senes, sSnis, adj. G. 168, 4. {seneo, to be old). Old, aged; as substantive, an old man. sensns, us, JR. {sentio). Feeling, sense, understanding, sentiment, consciousness. gententia, ae, f. {sentio). An opinion, thought ; purpose, intention, determination, design, purport; de- cision, judgment, resolution. sentina, ae, f. Dregs, refuse, rabble, i. C. 5. sentio, ire, nsi, nsum, v. tr. To discern by the senses; to perceive, feel, observe, notice, hear, find out, ascertain, learn ; to think, judge, sup- pose, imagine, believe. sepelio, ire, ivi or ii, sepidtum, V. tr. To bury, inter ; to put an end to, svxppress, put out of sight. sepulcmm, i, n. {sepelio). A sepulchre, tomb, A. 9. sepuitura, ae, f. {sepelio) . Bui'ial, interment. sepultus, a, um, part. ivom. sepelio. seqaor, i, secutus sum, v. dep. To follow, accompany, attend ; to pursue, seek to gain, follow up, aim at, at- tain ; to second, support, P. 4. Ser. Abbr. for Servius. sermo, onis, m. {sero, to join). Discourse, speech, conversation, talk, remark. sermunciilus, i, m. G. 321, 1. (sermo). Common talk, report. sero, serius, serissimc, adv. (serus, late). Late, too late. serpo, Sre, psi, ptum,y. intr. To creep, glide; to spread, increase, iv. C. 3. serta, drum,, n. pi. (sero, to join). Garlands, wreaths of flowers, ii. C. 5. Sertorianns, a, u?n, adj. (Serto- rius). Scrtorian, pertaining to Ser- torius, a Roman general under Ma- rias, who, after the death of Marius, SERYILIS - SIMULTAS 379 continued the war in Spain against Sulla. servilis, e, adj. (servus). Of or iDcrtaining to a slave, servile ; servile beUum, the war against Spartacus, 71 B. c, M. L. 10. Servllias, ii, m. C. Servilius Ahala, master of the horse 439 B.C., i. C. 1 ; C. Servihus Glaucia, praetor 100 B.C., i. C. 2; P. Servilius Vatia Isauricus, consul 79 B. c, M. L. 23. servio, ire, wi or ii, Hum, v. intr. {servus) . To serve, be or become a slave to, be subservient to, subsei*ve, regard, pay attention to, give heed to, busy One's self Avith. servitiara, ii, n. (servus). Sla- very ; slaves, iv. C. 2. servitus, utis, f. {se)-viis). Slavery, bondage, servitude. Servias, ii, m. A Eoman prae- nomcn. servo, are, avi, atum, v. tr. To save, keep, preseiTC, maintain. servus, i, m. A slave, bondraan, sei-vant. Sestius, ii, m. P. Sestius, a quaestor, a. friend of Cicero, i. C. 8. severe, adv. (severus). * Severely, gravely, seriously, austerelj'. severitas, atis, f. {severus). Harshness, rigor, severity, sternness, strictness. severus, a, um, adj. Severe, strict, stern' serious. sexagesimus, a, um, adj. {sexd,- ginta). Sixtieth, P. 15. sexaginta, num. adj. indecl. Sixty. Sextilis, e, adj. (sextus). Of Au- gust, P. 3. sextus, a, um, num. adj. (sex, six). The sixth. si, conj. If; v^h ether; si minus, if not. Sibyllinus, a, um, adj. {Sibylla. u Sibyl). Sibylhne, iii. C. 4. SIC, adv. So, thus, in such a man- ner ; sic . . . ut, so . . . that. sica, ae, f. A dagger, poniard. sicarius, ii, m. {sica). An assas- sin, murderer, ii. C. 4. SIcilia, ae, f. The island of Sicily. sic-ut, adv. Just as, as. Sigeum, i, n. A promontory on the coast of Troy, A. 10. significatio, dnis, f. {significo) Intimation, declaration, notice, to ken; impox't. significo, are, avi, atum, v. tr {signum, fcicio) . To give or convey an intimation; to signify, indicate, shoAV, declare. sigiium, i, n. A sign, mark, to ken; a standard, ensign; a statue, image ; a seal, signet. Sllanus, i, m. D. Junius Silauus consul 62 B. c, iv. C. 4. siieiitium, n, n. {sileo). StiUness. silence, quiet. sileo, ere, ui, v. intr. and tr. To be still or silent, keep silence ; not to speak of, to keep silent respecting, pass over in silence, leave unmen- tioned, i. C. 6. Silvanus, z, m. M. Plautius Sil- vanus, tribune of the people 89 b. c, A. 4. silvestris, e, adj. {silva, a wood). Woody, overgrown with woods, wooded. similis, e, adj. Resembling, like, similar ; veri similis, likely, probable. similiter, adv. {similis) . In like manner, similarly. siiapliciter, adv. {simplex, sim- ple). Simply, plainly, straightfor- wardly, A. 12. simul, adv. Together, at once, at the same time. simulacrum, i, n. {simUlo). An image, likeness, figure, effigy, statue. simulatio, dnis, f. {simUlo). An assumed appearance, a false show; pretence, deceit, disguise, seeming. simiilo, are, avi, atum,Y. tr. {sim- ilis). To feign, pretend, assume the appearance of, counterfeit. simultas, atis, f. {simul). En- mity, resentment, hatred, animosity. 380 SIN — SPECTACULIIM siu, coDJ. { = si-ne). But if, if however. sine, prep, with abl. Without. singularis, e, adj. {singiili). One only, unique, singular, matchless, extraorclinaiy, remarkable, unparal- leled, remarkably sti'ong. siiiguli, ae, a, num. adj. One each, separate, single, individual, one by one, each, eveiy. siiio, ere, slvi, situm, v. tr. To place ; to let, permit, allow, suffer. Siiiope, cs and ae, f. Sinope, a city on the Euxine, M. L. 8. sinus, us, m. The bosom, ii. C. 10 ; a baj', gulf. sitis, is, f. Thirst, ii. C. 5. situs, a, urn, part, and adj. {si7io). Placed, situated ; situm esse in ali- quo, to rest with, depend upon, be in one's power, A. 1. si-ve, conj. (ve, or). Or if, and if, or ; whether ; sive . . . sive, if ... or if, Avhether . . . or. Smyruaei, oru7n,m.. ^l.{Smy7-na). The citizens of Smyrna, a city in Ionia, A. 8. sobrius, a, um, adj. (se, ehrius). Sober, temperate, ii. C. 5. socer, eri, m. A father-in-law. societas, atis, f. (socius). Fel- lowship, union, communion, society- ; league, alliance, confederacy ; a share. socius, ii, m. An ally, confeder- ate ; companion, associate. socius, a, zi/n, adj. (socius). Par- ticipating in, sharing, joining ; united, joined, associated, friendly. sodalis, is, m. and f. A boon companion, comrade. sol, solis, m. G. 133, o. The sun. solacium, ii, n. (solor, to con- sole) . Comfort, rehef, solace, conso- lation. soleo, ere, sdlitus sum, v. semi- dep. To be accustomed, be wont. sdlitudo, t7iis, f. {solus). Lone- liness, solitude ; a lonely place, desert, wilderness. sollxcitatio, unis, f. {sollicXto). Solicitation, tampering with, instiga- tion, iii. C. 6. sollicito, are, avi, atum, v. tr. "^ {sollicitus) . To move, stir up, rouse, instigate, incite, provoke, tempt, tam- per with; to ui'ge to rebellion; to induce, persuade. sollicitiido, inis, f. {solUcXtus). Disquiet, anxiety, care, concern, so- licitude. sollicitus, a,um, adj. Anxious, sohcitous, iv. C. 1. solum, i, n. The gi'ound, bottom, base ; soil, land, countiy, region. solum, adv. (solus). Only. solus, a, um, adj. G. 151. Only, alone, single, sole, merely. soiutio, mis, f. (solvo) . Payment. solutus, a, um, part, and adj. (sol- vo). Unresti'icted, lax, heedless, re- miss, slack, ii. C. 12; voluntarily, free, without compulsion, D. 1. solvo, Sre, solvi, solutum, v. tr. To loose, untie, unbind ; to relea,se ; to pay. somuus, i, m. Sleep ; drowsiness. sono, are, sonui, sonitum, v. tr. To utter, give utterance to, A. 10. sonus, i, m. (sono). A noise, sound. sordes, is, f. (sordeo, to be base). Low birth, meanness of rank or con- dition, P. 8. sordidus, a, um, adj. (sordeo, to be base) . Base, low-born, P. 8. soror, oris, f. A sister. sors, sortis, f. A lot, fate, destiny, fortune, chance. Sp. Abbr. for SpUrius. spargo, ere, si, sum, v. ti-. To scatter, spread; to report. spatium, ii, n. Space, distance, extent ; a space of time, period. species, ei, f. (s2:>ecio, to look). A seeing, look, sight; the external ap- pearance, appearance, shape, fonn, figure; show, semblance, pretence, cloak. spectaculum, i, n. (spccto). A public show, spectacle, P. 15. SPECTO — SUBEO 381 specto, are, avi, atum, v. tr. freq. {specio, to look). To look or gaze at, watch, observe ; to look ; to regard, respect, care for, have in view. specula, ae, f. {specio , to look.) A look-out, watch-tower; in speculis, on. the Avatch, D. 8. speculator, oris, m. {specUlor). A spy. spgciilor, ari, atus sum, v. dep. {sjoccula). To spy out, watch, ex- plore, obsei-ve. spero, are, avi, atum, v. tr. To hope, trust, expect, look for, long for. spes, spei, f. Hope, expectation. spiritns, us, m. {spiro, to breathe). A breath; spirit, sold; haughtiness, pride, arrogance. splendor, oris, m. (splendeo, to shine). Splendor, brilliancy, mag- nilicence, honor, digrdty, M. L. 14. spolio, are, avi, atum, v. ti*. (spo- lium) . To strip, rob, plunder, pillage ; to deprive, despoil. spolium, ii, n. Spoil, plunder. spoiite, abl., spo7itis, gen., f., other cases wanting (spondeo, to promise). Of free will, of one's own accord, voluntarily, willingly, freely ; by one's self, without the aid of others. Spiirius, ii, m. A Roman prae- nomen. squalor, oris, m. {squdleo, to be in mourning) . Mourning garb. stabilio, ire, ivi or ii, itum, v. tr. (stabilis) . To make firm, fix, make steadfast, establish. stabilis, e, adj. (sto). Firm, sta- ble, steadfast, enduring, M. 9. stabilitas, at is, {.(stabilis). Firm- ness, stability, steadfastness, strength. Statilius, ii, m. L. Statilius, a fellow-conspirator with Catiline, iii. C. 3 and 6. statim, adv. (sto). On the spot, forthwith, straightway, inimediately, at once. stator, oris, m. (sto). Stay, de- fender; one of the appellations of Jupiter, i. C 5. statua, ae, f. {stittuo) . A statue, image, iii. C. 8. statuo, ere, ui, utum, v. tr. (sfdtus). To put, place, set, set up, establish ^ to fix, decide, detei'mine, conclude. status, ^ls, m. (sto). Standing, position; condition, situation, state, posture. steruo, ere, sir avi, stratum, v. tr. To prostrate, cast down, thi'ow down, overthrow. stimulus, i, m. A goad, spur, incentive, stimulus. stipendium, ii, n. (stips, a contri- bution, pendo, to pay). A tribute, pay ; paid service, service, campaign. stirps, stirpis, f. The trunk of a tree ; a stem, stock. std, are, steti, station, v. intr. To stand. stratus, a, um, part, from stemo. strepitus, us, m. (strgpo, to make a noise). A noise, din, confusion, tumult. studeo, ere, ui, v. intr. To be eager or zealous, apply one's self to, attend to, cultivate ; to devote one's self to, pay particular attention to ; to be eager for, desire, wish, strive for. studiose, iidy.{studidsus). Eager- ly, zealously, carefully, attentively. studiosus, a, um, adj. (studium). Fond of, devoted to. studium, ii, n. {sticdeo) . Assidu- ity', zeal, eagerness ; fondness, taste, inclination, desire; attachment, de- votion, good will ; exertion, pursuit, endeavor ; party strife, M. L. 8. stultus, a, um, adj. Foolish, sim- ple, silly, i. C. 12. stuprum, i, n. Debauchery. suadeo, ere, suasi, suasum, v. ti\ and intr. To advise, recommend, persuade. suasor, oris, m. {suadeo). An adviser, counsellor, advocate, D. 10. sub, prep, with ace. and abl. G. 435, 1. Under. sub-eo, ire, ii, itum, v. intr. and tr. To go or come under ; to under- 382 SUBIGO-SUPEEIOK go, submit to, sustain, endure, suffer, encounter. siib-igo, ere, egi, actum, v. ti*. ((tgo). To drive under; to put down, conquer, subjugate, subdue, compel, constrain, reduce. subito, a'dv. {subUus). Quickly, suddenly, unexpectedly, speedily, on a sudden. suMtns, a, urn, adj. {suheo) . Sud- den, unexpected. subjector, or?'^, m. (stcbjicio). One ■\vlio substitutes, a forger, ii. C. 4. sub-jicio, ere, jeci, jectum, v. tr. {jdcio) . To tbrow or cast from be- neatli ; to place under ; to present. sublatus, a, um, part, from suf- fer o ; also from tollo. sub-miuistro, are, avi, atum, v. tr. {ministro, to fui'nish) . To furnish, supply, afford, give. sub-oles, is, f. {dlesco, to grow). Offspring ; population, M. 8. sub-oriio, are, avi, atum, v. tr. To suborn, bribe, D. 6. sub-sellium, ii, n. {sella). A bencb, seat, i. C 7. sub-sequor, i, secrdus sum, v. dep. To follow. sub-sidium, ii, n. {secleo, to sit). Support, aid, assistance ; suhsidia belli, the sinews of Avar. sub-sum, esse, fid, v. intr. To be under, be concealed; to be near at hand, be close to ; to approach. succedo, ere, cessi, cessum, v. intr. and tr. {sub, cedo). To go un- der; to go towards, approach; to follow, folloAV or come after, take the place of, succeed. succenseo, ere, sui, sum, v. intr. {sub, ceyiseo) . To be angry, irritated, indignant, A, 6. succumbo, ere, cUbui, cicbitum, V. intr. To lie down or sink down under; to yield, succumb, be over- come. suffer©, fe7-re, sustUli, suUatum, v. tr. {sub, fero). To suffer, bcai', endure. SKfTragmm,?'?, n. Voting; a vote, voice, suffrage. sui, pers. pron. Of himself, her- self, itself, themselves. Sulla, ae, m. L. Cornelius Sulla, the Dictator and the opponent of Ma- I'ius. Sulpicius, ii, m. P. Sulpicius, tribune 88 B.C., iii. C. 10; C. Sul- picius, praetor 63 B. C, iii. C. 3 ; Ser. Sulpicius E-ufus, a learned jurist con- temporary with Cicero, D. 11. sum, esse, fui, v. intr. To be, ex- ist, be present, stay, abide ; with pred- icate gen., to pertain, belong, be the part, property, nature, mark, sign, duty, custom of; with two datives, to serve, afford, contribute ; with dat. of possessor, to have ; toith abl. of char- acteristic, to possess, be of, have, iv. C. 10. summa, ae, f. { = summa res). The principal point ; lorecedence, pre- eminence ; the sum, aggregate, whole. summus, a, um, sup. of siiperus, adj. The highest, greatest, very great, supreme, chief; most impor- tant, consummate, most eminent, of the highest order ; the top or summit of; summa hiems, midwinter. sumo, ere, sumpsi, sumptum, v. tr. To take, take away ; to take to one's self, assume, arrogate ; supplicium sumere, to inflict punishment. sumiptuose, adv. {sumptus). Ex- travagantly, expensivel}'-, ii. C. 9. sumptus, tis, m. {sumo) . Expense, cost, charge ; expenditure ; extrava- gance. super, prep, with ace. and abl. G. 435, 1. Upon, above, over. 'siiperbe, adv. {siiperbus). Proud- ly, haughtily, arrogantly, insolently. superbus, a, zcm, adj. {sUper). Proud, haughty, arrogant, insolent. superior, ws, comp. of siiperus, adj. 1. Of space : higher, upper, above. 2. Of time : previous, ear- liei', former, past, elder, of past times, preceding; superior nox, the night SUPERO — TAETER 383 before last, i. C. 1. 3. Of other re- lations : more distinguished, great- er, superior, stronger, more powerful. supero, are, avi, atum, v. tr. {super). To go over, overtop; to surpass, excel, exceed, outstrip; to overcome, conquer, subdue ; to pre- vail. super-saia, esse, fid, v. intr. To be over and above, be left, remain ; to survive. superus, a, uni, adj. G, 163, 3. {super) . Above, over ; upper. suppedito, are, avi, atum, v. tr. To furnish, supply, ii. C. 11. sappeto, ere, ivi or it, Uum,\. intr. {sub, peto). To be at hand, be pres- ent, be in store. supplex, icis, adj. Beseeching, entreating, imploring; suppliant. supplicatio, onis, f. {sitppllco) . A religious solemnit}", festival or re- joicing ; a thanksgiving. supplicium, ii, n. {stipplex) . Pun- ishment, torture, penalty, torment, pain, distress. supplico, are, avi, atum, v. intr. (supplex). To address prayer, oflfer worship, P. 6. suppdno, ere, posui, positum, v. tr. {stib, pono). To place, set, sub- stitute, D. 15. supremus, a, um, adj., sup. of sUperus. Last, latest, extreme, final, closing, dying, P. 14. surgo, ere, surrexi, surrectum, v. intr. {sub, rego). To rise, arise. suscipio, ere, cepi, ccptum, v. tr. {sub, cdpio). To take or lift up, sus- tain; to undertake, take upon one's self, receive, incur; to enter uj^on, engage in ; to conceive. . - ^"-^ ~ snspectus, a, um, adj. {suspicio, to suspect). Distrusted, suspected; an object of suspicion. suspicio, onis, f. Suspicion. suspiciose, adv. {susplcidsus, sus- picious). Suspiciously, in a manner to aNvaken suspicion, D. G. suspicor, ari, atus sum, v. dep. (suspicio, to suspect). To suspect, distrust, mistrust; to surmise, appre- hend, beHeve. sustento, are, avi, afum,Y. tr. freq. (sustineo). To hold up, sustain, support, maintain; to endure, suffer, forbear. sustineo, ere, id, tentum, r. tr. (sub, teneo). To hold iip, sustain, support ; to hold out against, check, retard, withstand. sustuli, perf. from suffero ; also from tollo. suus,a, i 35 388, f. n. 1 388, 1, 1) 25 510, n. 1 510, 1 471, IL, 1,2) 471,1' ' 27 525,2 532,4 36 554, L,2,n. 587, L, 2 12 1 529, IL, 5,3] 525,4 7 2 388, f. n. 1 388, 1, 1) 7 416 414, 1 569, III., 1 602, III., 1 12 483 487 6 414, L 419, III. 17 529, 5, 1) 525,2 8 517 518, L 13 4 554, IL, 2 587, IL, 2 11 554, L, 2 587, L, 2 5 636, I., 1 704, L, 1 18 429 426, 2, 2), (3) 11 414, II. 425, 3, 3) 21 538 549 14 2 516, IL 520, IL 26 503, 1. 501 6 516, IL 520, IL 35 426,2 423, 3, 2); 516, L 520, 1. 424,2 8 636, v., 2 704, IV., 2 521, n., 2 518, IL 9 374, n. 4 374,3,4) 36 539, IL 553, II. 11 503, L 501, 1. 420 414 16 569, III., 2 002, III., 2 8 1 517 519 17 525,2 532, 4 2 524 529 537, 3, n. 1 544, 1 7 503, I. 501, L 24 483, 1 & 2 488, 1 & 2 8 421, III. 419, IV. 28 419, II. 428 13 525, 2 532,4 30 331, n. 1 326,2 15 498 492,1 15 3 499,2 493,2 17 414, L 425, 3, 2) 16 498, IL 492,1 24 636, III., 2 704, IL, 2 495, I. 482, 1 31 434, n. 2 434,3 397, 2, n. 396, IIL, 2, 35 515, IIL,n. 2 516, L, 4 2), (1) 486, IL, n. 495, 2, 2) 18 391, IL, 4 399,3, 2) 36 569, III., 1 602, III., 1 19 503, I. 501, L 9 1 240,3 239,' 3 22 443, n.l, (1) 443, (1) 483, 1 & 2 488, 1 & 2 24 607, 3, n. 2 311,3 3 525, 2 532, 4 28 425, IL, 2 422, 1, 1) 529, I. 525 34 415, I., n. 1 414, 5, 1) 394 TABLE OF REFERENCES. Page. Line. New. Old. ■ Page .Line. Xew. Old. 16 8 503,1. 501, 1. 22 10 636, L, 1 587, IIL, 4 495, YI. 482,2 25 415, I., 2 414,6 15 450, 1, n. 450,3 30 495,1. 482,1 27 450, 4, n. 2 450, 4, 2) 23 31 554, L, 5 587, L, 5 17 2 529, 5, 3) 525,4 33 425, 1, n. 419, TV. 6 425, 11., 2 422, 1, 1) 34 440, 1, 11. 440, 1 8 234 231 637, VIII. 705, VI. 14 529,IL,ii.l,2)527, 2, 1) 24 6 425,2 422, 1, 1) 15 561, 1. &II . 594, I. & II. 25 7 573 605 16 510, n. 1 510, 1 9 415,L,l,n.l 414, 5, 1) 19 554, L, 2, B . 587, I., 2 26 1 430, n. 3 427 ; 427, 1 21 521, II., 2 518, 11. 2 521, II., 2 518, IL 30 353,2 346, II., 2, 2) 8 529,11. 527 353, 2, n. 3 346, II., 2, 3) 10 525,2 532,4 35 493, 1 481, 11., 1 13 537, n. 541, 1 ; 542, 524 531 501, III. 495,3 526 533 17 385, 1 385, 3 18 2 351,3 346, II., 1, 5) 19 544, 1 562 18 420 414 29 399, IL S99, 2, 1) 415, I. 414,5 30 529,1. 525 21 404, n.l 402, III., 1 31 517 519 22 513,1. 503, I. 33 521, n., 2 518, IL 23 484,11. 488, 1. 27 2 421,1. 419, L 26 498,1. 492,3 4 521, IL, 2 618, IL, 1 27 429 426, 2, 2), (3) 419,1,1) 414,7 28 499,3 492 19 535, L, 6 551, L, 6 29 529,11. 527 525, 2 532,4 30 529,11. 527 21 498, IL 492,1 31 510, n. 1 510, 1 23 510, n. 1 509, 1 33 336 332, 1. 524, 2, 2) 531, 4 19 4 446, n. 2 446,2 27 416 414, 2, 3) 412, II. 423, I. 28 497 500 484, II. 488, I. 397,3 396, IIL, 9 425, 11. 421 S),(3) 636, I., 1 587, III., 4 S3 521, IL, 2 518, IL 13 529, II.,5,1) 525,2 35 501, HI. 495,3 15 636,111., 2 704,11,2 28 9 523, i,, n. 530,1 21 636, III., 3 704, 11. , 3 14 517 519 42i; II. 419, III. 20 499, 2, f. n.2 493, 3 25 396, III. 398, II. 21 534, n. 545,3 20 1 410, v., 3 409,3 26 515, in. 515, IL 2 371,III.,n.l 371, 3, 1) 34 529,1 526, L 6 397,3 396, III., 2, 29 3 524 529 4(4/ 493,1 481, IL, 1 523, 1., n. 530, II., 1 6 380,II.,2,1) 379, 3, 1) 13 445, 3, n. 1 445, 3, 1) 7 521, IL, 2 518, IL 24 416 414 11 515, III. 516, IL 30 375 374,5 537,1 541,3 32 552,2 584,2 19 549,2 578, IV. 21 6 552,2 584,2 25 515, IIL 516, IL 16 424 429 29 554, I., 5 587, L, 5 17 391, II., 4 399, 3, 3) Si 448, n. 448,1 19 419,11. 428 S5 375 374,5 27 487, n. 534, II., 1 30 4 516, IL 520, IL 28 389, n. 2 389, 2, 1) 7 495, IL 481, IV. 30 414,1. 419, III. 9 399, L, 3 399, 2, 2) 33 536, 2, 1) 547, 1. 18 380, II. 379 35 496, n. 2 481, III.,1 19 396, III. 396, n. 515, III. 518. I. 1 22 421,1. 419 22 9 421,11.; 414,1. 419, III. 1 23 500 494 ( TABLE OF REFEFwENCES. 395 Page. Line. 30 30 31 New. 516, IT. 414, I. 32 33 34 35 33 33 39 40 32 408, II. 511 2 497, II., 2 10 446, n. 1 15 235,2 16 554, 1., 6 20 503, I. 23 569, III., 1 33 554, L, 2 1 499, 2, n. 28 525, 2 29 416 35 537,3 8 521, II., 2 14 529, II. 20 421,111. 32 501, III. 33 503, II., I 34 637, VIII. 2 517 5 487, 2, 1) 20 414,n.4,2) 8 561, I. 11 503, I. 21 562 22 398, 1, n. 1 25 401, n. 3 26 498, II. 29 301, 1 35 446, n. 2 2 p. 203, f.n. 1 5 503, 1. G 396, IL, n. 12 500 18 554, 1., 2, n. 10 513, 1. 17 414, in. 20 501, III. 9 385, II., 1 15 564, II. 20 55i 26 502, 2 SO 536, 2, 1) 34 398,3 2 553, 2 501, III. 3 544,1 23 469, II., 2 25 476,3 29 417, 1, n.5 36 636, L, 1 5 379 421, 1. 10 393, n. 14 511,1. 20 421, III. 32 408, 1.. 2 Old. 529, II. 425,2,2),&3, 2) 408,2 512 499 446, 1 234, 2 587, I., 6 501, 1. 602, III., 1 587, I., 2 493,3 532, 4 414, 2 544 518, n., 1 527 419, IV. 495,3 501, II. 705, VI. 519 537 419, 3, 2), (2) 594, I. 501, I. 595 397, 1, 1) 404, 1 492, 1 301,3 446,2 388, 1, 1) 501, I. 398,3 489 587, 1., 2 503, L; 505 419, III. 495,3 385,3 597, II. 585 496,2 547, I. 397,3 585,2 495,3 565 ,3 467, 2, 1) 475,3 417,6 704, L, 1 378 419, I. 393,1 511, II. 419, IV. 408, 1, 2) Page. Line, 40 32 41 1 9 21 32 36 New. Old. 408, II. 408, 2 529, 3, n. 2 526, 2, 2) 42 45 46 50 529, I. 553,1 517 413, n. 1 483 421, I. 30 31 43 7 10 17 27 29 44 19 24 32 2 5 9 31 4 16 17 47 18 29 32 34 5 19 20 25 31 51 10 20 23 26 30 525 585, 1 518, 1. 425, 2, 2) 487 419, I. 384, 4, n. 2 398, 5 535,4 561, III. 507, II. 507,2 507, n. 1 399, II. 544, n. 2 637, V 551, 4 594, III. 503, III. 513 503, 3 399, 2, 1) 565,3 705, IV., 1 498, III.,n.l 492, 4, 1) 397,4 503, II. , 1 495, I. 536,2 425,2 513, I. 424 399, 1., 1 511,2 410, n. 1 495, I. 410, IV. 393, n. 549, n. 2 534, II. 419, 2, 4) 398,3 529, II. 519, I. 529, 1. 516, II. 517 421, I. 527, III. 511,2 425, II. 425,2 363,4 399, 1., 3 384,2 421, III. 403 380, II. 419, II 396,III.,2, 4) 501, II. 482, 1 547, L 422, 1, 1) 503 429 399, 2, 2) 510,2 441,6 482,1 410,111. . 393,1 580 597, II. 428, 1, 2) 397,3 527 522, I, (1) 525 520, II. 518, IL 419 532, 2, 1) 510,2 421, IL 422, 1, 1) 423, 3, 3) 399, 2, 2) 384,1 419, IV. 402, 1. 379 428 529,TI.,n.l,2)527, 2, 1) 51, 5 45, 5, 2) p. 230, f.n. 3 427,1, (2) 549, n. 2 580 495, VI. 482, 2 503, L, n. 2 501, L, 1 421, II. 419, IIL 515, IIL 518, IL 396 TABLE OF EEFEEENCES. 'age Line Kew. Old. Page. Line New. Old. 51 36 429 426,1 64 27 386 385 52 7 416 414,2 65 10 421, 1. 419, 1. 10 553, 2 585,2 14 493, n. 2 481, III., 1 • 34 636; III., 2 704, II., 2 27 402 402, 1 53 1 529, I. 525 29 398, 1, n. 1 397, 1, 1) 5 404 402, III. 30 408,II.&III . 408, 2 &' 3 7 396, II. 396, I. 35 429 426, 1 33 485, n. 1 486,4 66 1 425, II. 421, 11. 510, n. 2 510, 1 3 500 494 54 4 440, n. 4 441,4 504,3 498, 3 18 521, II., 2 518, II. 20 429 426, 1 20 529,II.,n.l,] L)527, 3 2± 524, 2, 2) 531, 4 25 633, III., 7 704, II., 6 67 7 440, n. 1 441,6 26 416 414, 2, 1) 12 438,7 433,8 30 516, II. 520, II. 21 385, II. 385 33 396, VI. 396, V. 26 553, 2 585, 2 55 14 425, II. 421 30 440, 1, n. 440, 1 56 16 529,n.,G.l,l)527, 3 08 5 501, III. 495,3 22 521, II., 2 518, II. 14 425, 2 422, 1, 1) 24 517 519 17 429, i 426, 2, 1) 26 510, n. 1 510,1 19 385, n. 3 385,2 29 384, 2, (2) 384. 1 21 416 414, 2 34 498, II. 492; 1 419, 2, 4) 423, 1, 2) 35 511, l,n. 3 510, 2; 512, 2 28 495, I. ' 482, 1 33 549,2 503, 2, 1) 30 638, III. 704, II. 57 2 615 676; 2 31 483 487 6 564, II. 597, II. 483, 1 & 2 488, 1 & 2 8 384, 2, (2) 637, III, 384,1 09 2 633, III., 7 704, II., 6 23 705, II. 8 440, 11. 1 441,6 3-5 398, YI. 396, V. 24 391; I. 391, 1 33 503, I., n. 2 501, L, 1 70 6 521, II., 2 518, II. 58 6 465 465, 1 12 425,2 422, 1, 1) GO 4 414 425, 2 13 399,1., 3 399,2,2) 61 11 499, 2, n. 493,3 18 485, n. 1 486,4 21 523, 1., n. 530, 1 23 471, 1, 2) 471,1 24 453, 2, n. 2 453, 2, 1) 27 391, II., 4 399, 3, 3) 524 531 34 637, III. 705, II. 31 544,2 562,3 71 7 395, n. 2 441,5 32 186, 4, n. 186, 4 9 503, 1. 501, 1. 34 554, I., 5 587, L, 5 29 412, II. 421 62 4 388, n. 388, 1, 3) 33 385,2 385,4 8 429 426, 1 72 8 419, II. 428 13 421, III. 419, IV. 11 445, 3, n. 1 445, 3, 1 ffl9;519, 1 14 379 378 33 517 21 549, 2 578, IV. 552, 2 584, 2 28 518, l,n. 471,4,1) 73 5 393, n. 393, 1 34 425,2 422, 1, 1) 74 1 547 570 63 8 425,2 422, 1, 1) 3 594, 3, 2) 498, 3 9 386 386,2 18 500, 1. 500,1 12 529, I. 525 22 499, 1 493, 1 16 419, 2, 4) 428, 1, 2) 32 521, II., 2 518, II. 20 549,5 579 75 2 496, n. 2 481,111., 1 21 549, 5, n. 2 580 8 429 426, 2,2), (3) 23 549, 5, n. 2 580 22 501, I., 2 556, I., 2 31 385, II. 385 23 636, 1., 1 587, III., 4 33 425, 2, n. 2 422, 1 76 2 425, 2 422, 1, 1) 64 2 503, II., 1 501, II. 20 511,2 510,2 7 498, II. 492,2 33 425, 2 422, 1, 1) 8 503, IT., 2 501, ITT. 36 638, TIL, 2 704, 11., 2 23 421, III. 419, IV. u 8 51, 5 52,2 TABLE OF REFERENCES. 397 79 80 82 Page. Line. 77 14 20 78 12 20 25 26 29 31 33 4 15 22 25 3 16 19 81 17 4 15 17 32 35 3 5 12 16 22 25 4 8 13 85 8 9 15 32 33 86 25 87 6 13 20 21 27 88 36 89 4 8 16 18 90 10 11 91 1 23 26 84 Nfcw. Old. 510, n. 1 510,1 414 425, 2 515, III. 515, I. 498, 11. 492,1 503, 1. 501, 1. 503, II., 2 501, III. 399,3 399,2,2), (3) 353, 2, n. 4 346, n.,2,4) 521, II., 2 518, II. 497, II., 2 499 415, III.,n. 1 434, 2 423 418 397,3 396, III. ,2,3) 538, 1, (1) 556, I., (1) 501, 1., 2 556, 1., 2 553,1 585, 1 555, III., 1 588, III., 1 503, II., 2 501, III. 513, II. 506 489, 1) 51,5 497, 1. n. 503, 1'., n. 2 378,2 516,2 446, n. 2 502,3 637, III. 495, I. 569, III. 515, III. 549, n. 2 503, I. 398,2 386 391, II., 4 538,2 52,2 490,1 501, 1., 1 380,2 520,3 446,2 496,3 705, II. 482,1 602, III. 518, I. 580 ' 501, 1. 397,2 386,2 399, 3, 3) 534, n. 1,(1) 549,4, 1) 549, n. 2 580 638, IV., 6 704, III., 4 498,in.,n.l 492,4, 1) 554, I., 2, u. 587, L, 2 529, 2 525, 2 385, II. 385 529,II.,n.l,2)527, 2, 1) 416 414, 2, 1) 445, 3, n. 1 445, 3, 1) 415, 1., 2 414, 6 553,2 398,3 419, III. 421, 1. 487,2 487, 2, 1) 585,2 397,3 414 419, T. 534, II. 537. 1. Page. Line. 91 27 31 35 36 92 30 94 16 17 95 11 16 28 96 25 97 32 98 10 IS 100 28 101 2 25 29 32 102 15 19 23 104 105 110 125 126 111 27 112 19 34 114 1 23 115 29 116 6 9 4 28 127 13 128 16 130 22 New. 42, n. 636, 1., 1 502, I. 503, I. 549,2 524, 1, 1) 502, 1 380, II. 517 379 398, 1 398,2 489, 2) 499,2 410, lY. 397, n. 3 511,2 469, II., 1 554, IV., 3. 529, 3, n. 2 402 515, III. 409, III. 517 554, IT., 2 396, VI. 487, 3 527, III. 511, 2, n. 501, I., 1 535, I., 5 391,II.,4,(2) 553, 2 497, I. 426, 2 402 529, I. 476,5 374, n. 1,(1) 240,3 419, II. 188, II., 2 379 380, 2, 1) 569, III., 4 557 398, 1 636, 1., 1 410, II., 3 549, n. 2 453, 2, (3) 351, 3 Old. 42, III., 2 587, III., 4 496, 1 501, I. 578, IV 531, 1 496, 1 379 519 378 397, 1 397, 2 535, 1,2) 493, 2 410, III. 398; 4,2) 510, 2 469, 1 587, IV., 3 526, 2,2) 402, I. 516, II. 410, III. 519 587, II., 2 396, V. 535, 2 532, 2,1) 510, 2,1) 495, 2 551, I., 5 399, 3,2) 585, 2 500 423, 3,2) 402, I. 525 475 4,1) 374 3,1) 239 3 428 188 3 378 379 3,1) 602 , III., 4 590 397 ,1 587 , III., 4 410 ,4,3) 580 453 ,2 346,II.,1,2) DICTIOX A UY New. a 434, 1. adolcscen- tujiis 321 18 Old, 434, 3 315, 1 New. altci-uter 151, n. 2 alveolus 321 ambo 175, n. 2 Old. 151,4 315,2 175, 2 398 TABLE OF REFERENCES. Kew. Old. Ne>r. Old. an 353 with nn . 346, IL, 2 ninture 163, 1, n. 163, 1) atque 554, L, 2 587, L, 3 militia 428, 2 424, 2 aut 554, IL, 2 587, IL, 2 mulier- cum 184,6 434,5 cula 321, 1 315,4 (leus 52,2 51,5 ne 351, l.n.l 346, IL,1 1) di 308 307 nex 133,5 133,4 dies 123 121 iionne 351, l,n. 2 346, IL,1, 2) dii 51,6 51,5 num 351, l,n.3 346, IL,1, 3) dis 308 307 parvulus 332 327 duint 240,3 239,3 pax 133, 5 133,4 ccquid 188, II., 3 346,IL,1,5) pecu 116 117, !• ego 184,3 184, 6 pcrduint 240, 3 239,3 facile 306,2 305, 2 quidam 190, 2 191, 1 ' facio 271,2 273, IL, 1 quispiara 190, 2 191, 1 iilillS 51,5 52,2 quisque 190,2 191,1 liora 645 711 quisquis 187,3 191,1 645,2 711,2 quivis 190,2 191,1 humus 426,2 424,2 quum 517 518 in 308 338,3 re 308 307 inter 448, n. 448, 1 reverto 272,3 273, III. internc- se 308 307 cio 100,3 133,2 sermun- ipse 186, V. 186, IV., 4 culus 321, 1 315,4 iste 450 450,3 sol 133, 5 133,4 lectulus 321, 1 315, 1 sub 435, I. 435,1 libellus 321,4 315,3 super 435, I. 435,2 longius- tantus 423 418 culus 332, n. 2 327,2 ut 498, IIL,i] .1 492, 4, 1) malleo- utrum 353 346, IL, 2 lus 321,2 315,2 vigilia 645,1 711,1 All other references are the same in both editions. VERGILIANA The Twelve Books of the Aeneid of Vergil. With Notes and a Vergilian Dictionary. By Henry S. Frieze, Professor of Latin in the University of Michigan. 12mo. A Vergilian Dictionary, Embracing all the "Words found in the Eclogues, Georgics, and Aeneid of Yergil. With numerous References to the Text, verify- ing and illustrating the Definitions. By Henry S. Frieze, 1 2mo. The Bucolics and the First Eight Books of the Aeneid of Vergil. With Notes and a Vergilian Dictionary. By Henry S. Frieze. 12mo. HARKNESS'S BOOKS FOR THE STUDY OF LATIN, HARKNESS'S ARNOLD'S FIRST LATIN BOOK. HARKNESS'S ARNOLD'S SECOND LATIN BOOK. HARKNESS'S INTRODUCTORY LATIN BOOK. HARKNESS'S LATIN GRAMMAR. HARKNESS'S NEW LATIN GRAMMAR (edition of 1881). HARKNESS'S ELEMENTS OF LATIN GRAMMAR. HARKNESS'S LATIN READER. HARKNESS'S NEW LATIN READER. HARKNESS'S LATIN PROSE COMPOSITION. HARKNESS'S CJESAR, with Dictionary. HARKNESS'S CICERO, with Dictionary. HARKNESS'S SALLUST'S CATILINE, with Dictionary. HARKNESS'S COURSE IN CiESAR, SALLUST, AND CICERO, with Dictionary. New York : D. APPLETON & CO., 1, 8, & 5 Bond Street. D. APPLETON & CO.'S Leading Text-Books. READERS. Appletons' School Readers consist of Five Books, by William T. Barris, LL. D., Superintendent of Schools, St. Louis, Mo. ; Andrew J. Rickoff, A. M., Superintendent of Instruction, Cleveland, 0. ; and Mark Bailey, A. M., Instructor in Elocution, Yale College. Appletons* First Reader. Appletons' Sscond Reader. Appietons' Third Reader. Appletons' Fourth Reader. Appletons' Fifth Reader. Appletons' Primary Reading Charts. STANDARD SUPPLEMENTARY READERS. I. Easy Steps for Little Feet $ 30 IL Golden Book of Choice Reading : 35 IIL Book of Tales 60 IV. Readings in Nature's Book 80 V. Seven American Classics 60 VL Seven British Classics 60 GEOGRAPHY. Appletons' New Elementary Geography 65 Appletons' Higher Geography 1 50 Cornell's Primary Geography 61 Cornell's Intermediate Geography 1 20 Cornell's Physical Geography 1 30 Cornell's Gramraar-School Geography 1 40 Cornell's First Steps in Geography 36 Cornell's High-School Geography 80 Cornell's High-School Atlas 1 60 Cornell's Outline Maps , per set, 13 Maps, 13 25 Cornell's Map-Drawing Cards per set, 45 Fdtton's Natural Resources of the United States 45 D. APPLETON &- CO:S LEADING TEXT-BOOKS. MATHEMATICS. App^tons' Primary Arithmetic $0 20 Appletons' Elementary Arithmetic 35 Appktons' Mental Arithmetic 32 Appletons' Practical Arithmetic 72 Appletons' Higher Arithmetic 1 00 Colin's Metric System 50 Gillespie's Land Surveying 2 60 Gillespie's Leveling and Higher Surveying 2 20 Inventional Geometry (Spencer's) 45 Richards's Plane and Spherical Trigonometry, with applica- tions 1 75 GRAMMAR, COMPOSITION, and LITERATURE. Bain's Composition and Rhetoric 1 59 Ballard's Words, and how to put them together 40 Ballard's Word-writer 10 Ballard's Pieces to Speak per part, 20 Covell's Digest 80 Gilmore's English Language and Literature 60 Literature Primers (English Grammar — English Literature — Phil- ology — Classical Geography — Shakespeare — Studies in Bry- ant — Greek Literature — English Grammar Exercises — Ho- mer — Enghsh Composition) each, 45 Morris's Historical English Grammar 1 00 Northend's Memory Gems ; 20 Northend's Choice Thoughts 30 Northend's Gems of Thought 75 Quackenbos's Primary Grammar 40 Quackenbos's English Grammar 73 Quackenbos's Illustrated Lessons in our Language 50 Quackenbos's First Lessons in Composition 80 Quackenbos's Composition and Rhetoric 1 30 Spalding's English Literature 1 30 Stickney's Child's Book of Language. Four Numbers each, 10 Teacher's edition of same 35 Stickney's Letters and Lessons each, 20 A APPLETON &> CO.'S LEADING TEXT-^BOOKS. HISTORY. Bayard Taylor's History of Germany |1 50 History Primers : Rome — -Greece — Europe — Old Greek Life — Ge- ography — Roman Antiquities each, 45 Markham's History of England 1 30 Morris's History of England 1 25 Quackenbos's Elementary History of the United States GO Quackenbos's School History of the United States.. 1 20 Quackenbos's American History 1 15 Quackenbos's Illustrated School History of the World 1 50 Sewell's Child's History of Rome 65 " " "Greece 65 Willard's Synopsis of General History 2 00 Timaymis's History of Greece. Two vols 3 50 SCIENCE. Alden's Intellectual Philosophy 1 10 Arnott's Physics 3 00 Atkinson's Ganot's Physics 3 00 Bain's Mental Science , 1 50 Bain's Moral Science 1 50 Bain's Logic 2 00 Coming's Physiology. ... 1 50 Deschanel's Natural Philosophy. One vol 5 '70 In four parts each, 1 50 Gilmore's Logic 75 Henslow's Botanical Charts 15 75 Huxley and Youmans's Physiology 1 60 Le Conte's Geology 4 00 Lockyer's Astronomy 1 50 Lupton's Scientific Agriculture 45 Morse's First Book of Zoology 1 10 Munsell's Psychology 1 70 Nicholson's Geology 1 30 Nicholson's Zoology 1 50 Quackenbos's Natural Philosophy 1 50 Rains's Chemical Analysis 60 D. APPLETON &> CO:S LEADING TEXT-BOOKS. SCIENCE.-(Contiimed.) Science Primers: Introductory — Chemistry — Pliysics — Physical' Geography — Geology — Physiology — Astronomy — Botany — Logic — Inventional Geometry — Piano-forte Playing — Political Economy....- each, |0 45 Wilson's Logic '. 1 30 Winslow's Moral Philosophy 1 30 Youmans's New Chemistry 1 50 Youmans's (Miss) First Book of Botany 85 Youmans's (Miss) Second Book of Botany 1 30 KRUSPS FREE-HAND AND INDUS- TRIAL. DRAWING. Kriisi's Easy Drawing Lessons, for Kindergarten and Primary Schools. Three Parts each, 14 Synthetic Series. Nos. 1, 2, 3. and 4 each, 15 Analytic Series. Nos. 5, 6, 7, 8, 9, and 10 each, 18 Perspective Series. Nos. 11, 12, 13, and 14 each, 25 Advanced Perspective. Nos. 15 and 16 each, 25 Nos. 17 and 18 each, 35 Manuals. (One to each Series.) Paper, each, 45 cloth, each, 60 /Textile Designs. Nos. 1, 2, 3, and 4 each, SO Nos. 5 and 6 each, 40 Outline and Relief Designs. No. 1 30 Nos, 2 and 3 each, 45 Nos. 4, 5, and 6 ^ each, 40 Mechanical Drawing. Nos. 1, 4, and 6 each, 45 Nos. 2, 3, and 5 each, 25 Architectural Drawing. Nine Parts each, 45 Green's Slate Drawing Cards. Two Parts each, 12 PENMANSHIP. Model Copy-Books, Sliding Copies per copy, 12 " " Primary Series per copy, 9 Model Practice-Book per copy, 10 BOOK-KEEPING. Marsh's Single-Entry Book-keeping 1 70 Marsh's Double-Entry Book-keeping 2 20 Blanks to above, 6 books to each set , per set, 1 30 D. APPLET ON &> CO.'S LEADING TEXT-BOOKS. I.ATIK. Arnold's First and Second Latin Book $1 10 Arnold's Latin Prose Composition 1 10 Arnold's Cornelius Nepos 1 30 Butler's Sallust's Jugurtha and Catiline 1 50 Cicero de Officiis 1 10 Crosby's Quintus Cuilius Rufus 1 30 Crosby's Snphocles's (Edipus Tyrannus 1 30 Frieze's Quintilian 1 30 Frieze's Virgil's ^neid 1 7 Frieze's Six Books of Virgil, vritti Vocabulary , Harkness's Arnold's First Latin Book 1 30 Harkness's Second Latin Book 1 10 Harkness's Introductory Latin Book 1 10 Harkness's Latin Grammar 1 30 Harkness's Elements of Latin Grammar 1 10 Harkness's Latin Reader 1 10 Harkness's New Latin Reader 1 10 Harkness's Latin Reader, with Exercises 1 30 Harkness's Latin Prose Composition 1 30 Harkness's Cgesar, with Dictionary 1 30 Harkness's Cicero 1 30 Harkness's Cicero, with Dictionary 1 50 Harkness's Sallust's Catiline, with Dictionary 1 15 Harkness's Course in Caesar, Sallust, and Cicero, with Dictionary. 1 15 Johnson's Cicero's Select Orations 1 30 Lincoln's Horace , 1 50 Lincoln's Livy 1 50 Sewall's Latin Speaker 1 00 Tyler's Tacitus 1 50 Tyler's Germania and Agricola 1 10 GREEK. Arnold's First Greek Book 1 10 Arnold's Greek Prose Composition 1 30 Arnold's Second Greek Prose Composition 1 30 Arnold's Greek Reading Book 1 30 Boise's Three Books of the Anabasis, with Lexicon 1 30 Boise's Five Books of the Anabasis, with Lexicon 1 VO i D. APPLETON &> CO:S LEADING TEXT-BOOKS. GREEK.— (Continued.) Boise's Greek Prose Composition $1 30 Boise's Anabasis 1 70 Coy's Mayor's Greek for Beginners 1 25 Hadley's Greek Grammar 1 10 Hadley's Elements of Greek Grammar 1 30 Hadley's Greek Verbs 25 Harkness's First Greek Book 1 30 Johnson's Three Books of the Iliad 1 25 Johnson's Herodotus 1 30 Kendrick's Greek Ollendorff 1 50 Kiihner's Greek Grammar 1 70 Owen's Xenophon's Anabasis 1 70 Owen's Homer's Hiad 1 70 Owen's Greek Reader 1 70 Owen's Acts of the Apostles 1 50 Owen's Homer's Odyssey 1 70 Owen's Thucydides 2 20 Owen's Xenophon's Cyropaedia 2 20 Robbins's Xenophon's Memorabilia 1 70 Silber's Progressive Lessons in Greek 1 10 Smead's Antigone 1 50 Smead's Philippics of Demosthenes, 1 30 Tyler's Plato's Apology and Crito 1 30 Tyler's Plutarch 1 30 Whiton's First Lessons in Greek 1 30 GERMAN. Adler's Progressive German Reader 1 30 Adler's Hand-book of German Literature 1 30 Adler's German Dictionary, 8vo 4 50 " " " 12mo 2 25 Ahn's German Grammar 85 Kroeh's First German Reader 35 Ochlschlaeger's Pronouncing German Reader 1 10 Ollendorff's New Method of Learning German 1 10 Prendergast's Mastery Series — German 45 Roemer's Polyglot Reader — German 1 30 3chulte'8 Elementary German Course 85 D. A PPL ETON &> CO.'S LEADING TEXT-BOOKS. GERMAN.— (Continued.) Wrage's Practical German Grammar $1 30 Wrage's German Primer. , 35 Wrage's First German Reader 45 FRENCH. Ahn's IVencli Method 65 Badois's Grammaire Anglaise 1 3o Barbauld's Lessons for Children 65 De Fivas's Elementary French Reader 65 De Fivas's Classic French Reader 1 30 De Fivas's New Grammar of French Grammars 1 10 De Peyrac's French Children at Home 80 De Peyrac's Comment on Parle ^ Paris 1 30 Havet's French Manual , 1 10 Jewett's Spiers's French Dictionary, 8vo 2 60 " ■ " School edition 1 '70 Marcel's Rational Method. French 45 Ollendorff's New Method of Learning French 1 10 Ollendorff's First Lessons in French 65 Roemer's French Readers 1 SO Rowan's Modern French Reader 1 30 Simonne's Treatise on French Verbs'. 65 Spiers and Surenne's French Dictionary, Svo 4 60 " " " . " 12mo 2 25 SPANISH. Ahn's Spanish Grammar 85 De Tornos's Spanish Method 1 25 Ollendorff's Spanish Grammar 1 00 Prendergast's Mastery Series. Spanish 45 Scheie de Vere's Spanish Grammar 1 00 Velazquez's New Spanish Reader 1 25 Velazquez's Pronouncing Spanish Dictionary, Svo 5 00 " " " " 12mo 1 50 Do APPLETON & CO., Publishers, 1, 8, <& 5 Bond Street, New Tork. APPLETONS' STANDARD SYSTEPH OF PEHiANSHIP DESIGNED TO PRODUCE Free Practical Writing in the School-Room. PREPARED BY LYMAN D. SMITH. LEAD-PENCIL COURSE . . THREE NUMBERS. SHORT COURSE, TRACING. . TWO NUMBERS. SHORT COURSE .... SEVEN NUMBERS. GRAMMAR COURSE . . . SEVEN NUMBERS. LEADING FEATURES, 1. They contain all the excellences of the older series, •wilhout their defects. 2. Writing made the expression of tliought. Word-buildin^if and sentence- building constituting interesting language-lessons. The sentences are gems of English literature. 3. Writing taught synthetically. No tedious drills on parts of letters or isolated letters, yet all the advantages of such drills fully secured. , 4. The movement-drill ; whereby pupils acquire with certainty the real writing movement. 5. No exaggerated size of writing, which leads pupils to draw, rather than to WRITE. 6. Size of writing reduced so gradually from one book to another as to be Imperceptible to the pupil. 7. Graded columns ; whereby the scope of movement eTiables the pupil to gradually and naturally acquire the fore-arm movement. 8. Better gradation than is found in any other series. 9. A short course can be easily arranged from the series without affecting the grading. 10. They are in accordance with the modern methods of teaching. This system, thus dealing with whole letters, words, and sentences, rapidly advances the pupil by steps that are natural, progressive, graded, clear, and attractive. INTROIDTJCXORY I'RICES. Lead-pencil Course, Three Nos. . . per dozen, 84 cents. Short Course (tracing). Two Nos. . . '' " 84 " Short Course, Seven Nos. . . . " " 84 " Grammar Course, Seven Nos. . . . " " $1.20. Sample copies of either series will be forwarded, post-paid, for examination, on receipt of the introductory price. 3Z)- -A.I=I^LET03>T &c CO., New York, Boston, CMcago, and San Francisco. APPLETONS' Aierican Standard Geographies. Based on the Principles of the Science of Education, and giving Special Prominence to the Industrial, Commercial, and Practical Features. A Comprehensive Course^ in Two JBooks, for Graded /Schools. Brief Mention of Noticeable Featukes. PsEPARED in accordance witli the views of the best teachers and educators. The subject is treated first objectively ; then subjectively. No formal definitions ; new and necessary ideas are imparted in reading- lessons. Geofjraphical facts are linked with striking facts of history, natural history, commercial and social life. Illustrations are furnished on which, to base questions leading up from things familiar. The pupil is tauaht to appreciate distance and to apply the scale of the map. The system of reviews, the written exercises, the paragraphs in heavy-faced type, and the occasional references to standard works, are worthy of special attention. Great prominence is given to the leading industries, and especially to coin- merce. Peccxiab Industeies of general interest are explained and illustrated with graphic designs. Unsatisfactory meagemess has been avoided on the one hand, and cumbrons- ness of detail on the other. Suggestive Questions, requiring independent thought, are introduced. Pronunciation of difficult proper names is given where they occur, as well as in the Reference-Tables. Marginal indexes to show location of places on the maps. The Study Maps challenge comparison in point of correctness, distinctness, and artistic finish. By the use of both black and brown lettering a convenient Btudy-map is combined with a lieference-Map. The Phtsic-al Maps are uneqiialed in usefulness, comprehensiveness, and beauty ; the Commercial Map of the Wo7'ld, the Historical Maps, and the Map of the Arctic Regions, will be found of great value for reference. The Illustrations are fresh, graphic, and instructive works of art. The results of recent discoverv. including the last census, have been embodied, and the most trustworthy statistics and authorities have been consulted to insure correctness. Liberal terms made to schools for introduction and exchange. For prices and full information, address D. APPLETOX & CQ., New York, Boston, Chicago, San Francisco. CQ., New Y <& 3 7 A, '•*... '^^1 ':^, ^ .^ '^cT^. .-J^ <^^- ^O G N C "f^ V^^ ! > m^^s^^^^ ■& *, -y "'r' -^^ V s s » * ?^ -^t .-^^ ^^ >, .0- x^^ <^ c^^.