PA 6638 1835 LIBRARY OF CONGRESS D0DD3 c 347fl77 J V-O* vv «2* V .#■% oK VV » ^. v > c'I J *<> ° * u ^ V ^ . AT ^ * . , i • at- A....V if 1 * l<- ^. -. _«P^ v ?«c«* A 4P ^°^ ^4* » w ° ^y o W ^ ..V ; ^^ i* .^'N °a ' * • « ••° V ^ ^ '*TTn^ ** ^%^* tr Sit ^ ^^ *.?i^>." *pv. SELECT LETTERS PLINY THE YOUNGER. fW SELECT LETTERS PLINY THE YOUNGER, WITH NOTES ILLUSTRATIVE OF THE MANNERS, CUSTOMS, AND LAWS OF THE ANCIENT ROMANS, Ifor tfje use of Schools* BOSTON: PUBLISHED BY PERKINS, MARVIN, & CO. PHILADELPHIA: HENRY PERKINS. 1835. .<*> Entered according to act of Congress, in the year 1S35, By Perkins, Marvin, & Co. in the Clerk's Office of the District Court of Massachusetts. PREFACE. The want of a convenient edition of the works of the younger Pliny for the use of schools, is a fact familiar to teachers, and which, by many, it is believed has been re- garded with surprise and regret. The popu- larity of this author is sufficiently evinced by the number of editions which the translation has passed through, both in England and this country ; while the high moral tone of his writings, the beauty of his style, and the in- formation which can be derived from him respecting the domestic manners of the an- cient Romans, fit him, in a peculiar manner, for the perusal of youth. The object aimed at in the present selection, has been to ex- hibit the author's powers on a variety of subjects, and thus to render the work as interesting as possible to the student, to whom the reading of the whole would prove a tedious task. The notes are intended solely for the explanation of the texts. Ver- bal criticism has been dispensed with, and is, in fact, rendered unnecessary by the omission of the few passages, which are of suspicious integrity, or the explanation of which would be attended with any difficulty. It is hoped that in its present form, the work may prove acceptable both to instructors and their pupils. CONTENTS. Page. Dedication, 9 Comparison of Town and Country Life, 9 A Roman Dinner, 11 Another Dinner, 12 Pleasures of the Country, . 13 Anecdotes of Marcus Regulus, . . . * 14 A Philosopher's Mode of Life, 16 Anecdotes of Arria, 20 Character of the Poet Martial, 23 A Schpol at Corno 25 Reasons for Undertaking the Course of Corellia, 27 Suppression of Public Games at Vienna, 29 Singular Fountain, 31 An Unexpected Legacy, 33 A Roman Villa, 35 Duties of an Historian, 38 Death of a Friend's Daughter, 41 An Eruption of Vesuvius, 43 The same continued, 47 Self-Denial in Sickness, 51 A Plan of Study, 53 Pleasures of Friendship, 56 • Advantages of Sickness, .57 Fidelity Rewarded with Honor, 58 Fountain and River Clitumnus, 60 An Inundation of the Tiber, 62 nn CONTENTS. A Wonderful Lake, 63 A Character, 65 Ancient Glories of Greece, 66 Two Ways to be Happy, 69 A Lesson to Parents, 69 In Behalf of a Servant, 70 On the same subject, 71 True and False Generosity, 71 Story of a Dolphin, 72 Philosophic Retirement, .75 The same in Winter, 77 An Engineer Wanted in Bithynia, 77 The Emperor's Answer, 78 A Fire Company Wanted at Nicomedia, 79 The Emperor's Answer, 80 An Aqueduct at. Nicomedia, 80 The Emperor's Answer, 81 A Canal at Nicomedia, -.82 The Emperor's Answer, 83 Inconvenience of Interest Laws, 83 The Emperor's Answer, 84 The Canal at Nicomedia, 84 The Emperor's Answer, .85 An Aqueduct at Sinope, 86 The Emperor's Answer, 86 Notes, 89 C. PLINI1 C^CILII SECUNDI EPISTOL^ SELECTS. LIBER I. 1. C. PLINIUS SECUNDUS SEPTICIO SUO S. Frequenter hortatus es, ut epistolas, si quas paullo accuratius scripsissem, colligerem publi- caremque. Collegi, non servato temporis ordine, (neque enim historiam componebam,) sed ut quseque in manus venerat. Superest, ut nee te consilii, nee me poeniteat obsequii. Ita. enim net, ut eas, qua? adhuc neglectse jacent, re- quiram: et si quas addidero, non supprimam. Vale. 2. C. PLTNIUS MINUTIO FUNDANO SUO S. Mirum est, quam singulis diebus in urbe ratio aut constet aut constare videatur luribus 1 10 C PLIN1I EPIST. cunctisque non constet. Nam, si quern inter- roges, Hodie quid cgisti ? respondeat, Officio togcD vii^ilis interfui ; sponsalia aut nuptias frequentavi ; ille mc ad signandum test amentum, ille in advocationem, ille in consilium rogavit. Haec quo die feceris, necessaria ; eadem, si quotidie fecisse te reputes, inania \identur, rnulto magis quum secesseris. Tunc enira subit re- cordatio, Quot dies qudm frigidis rebus ab- stimsi ! Quod evenit mihi, postquam in Lauren- tino meo aut lego aliquid, aut scribo, aut etiam corpori vaco, cujus fulturis animus sustinetur. Nihil audio, quod audisse, nihil dico, quod dixisse poeniteat : nemo apud mc quemquam sinistris sermonibus carpit ; neminem ipse re- prehendo, nisi unum me, quum parum commode scribo : nulla spe, nullo timore solicitor, nullis rumoribus inquietor. Mecum tantum et cum libellis loquor. Rectam sinceramque vitam ! dulce otium, honestumque, ac p?ene omni negotio pulchrius ! O mare, 6 littus, verum secrctumque muscDiim ! quam multa invenitis, quam multa dictatis ! Proindc tu quoque strepitum istum inanemque discursum, et multum incptos labores, ut primum fuerit occa.sio, reliuquc, teque studiis vel otio trade. Satius est enim, ut Attilius LIBER PRIMUS. ] 1 noster eruditissime simul et facetissime dixit, otiosum esse, quam nihil agere. Vale. 3. C. PLINIUS SEPTICIO CLARO SUO S. Heus tu ! promittis ad ccenam, nee venis ! Dicitur jus, ad assem impendium reddes, nee id modicum. Paratae erant lactucae singulae, cochleae ternse, ova bina, alica cum mulso et nive, (nam hanc quoque computabis, iramo hanc in primis, quae perit in ferculo,) olivae Baeticae, cucurbitae, bulbi, alia mille non minus lauta. Audisses comoedum, vel lectorem, vel lyristen, vel, quae mea liberalitas, omnes. At tu apud nescio quern, ostvea, echinos, Gaditanas, ma- luisti. Dabis poenas, non dico quas. Dure fecisti : invidisti, nescio an tibi, certe mihi, sed tamen et tibi. Quantum nos lusissemus, risisse- mus, studuissemus ! Potes apparatius ccenare apud multos : nusquam hilarius, simplicius, incautius. In summa, experire : et nisi pqstea te aliis potius excusaveris, mihi semper excusa. Vale. 12 C. PLINII EPIST. LIBER II. 1. C. PLINIUS AVITO SUO S. Longum.est altius repetere, nee refert, quem- admodum accident, ut homo minime familiaris coenarem apud quendam, ut sibi videbatur, lautum et diligentem ; ut mihi, sordidum simul et sumtuosum. Nam sibi et paucis optima quasdam ; ceteris, vilia et miuuta ponebat. Vinum etiam parvulis lagunculis in tria genera descripserat, non ut potestas eligendi, sed ne jus esset recusandi : et aliud sibi et nobis, aliud minoribus amicis, (nam gradatim amicos habet,) aliud suis nostrisque libertis." Anirnadvertit, qui mihi proximus recumbebat, et, an probarem, interrogavit. Negavi. ' Tu ergo,' inquit, * quam consuetudincm sequcris ? ' ' Eaclcm omnibus pono. Ad cccnam enim, non ad notam, invito : cunctisque rebus czecquo, quos mensd et toro aquavi: ' Etidmne Ubcrtos ? ' ' Etiam. Can- victores enim time, non Ubcrtos, jnrfo.' Et ille, 1 Magno tibi constat: ' Minime.' < Qui fieri potest ? ' Potest : quia scilicet libcrti mei non- idem, quod ego, bibunt, sed idem ego, quod liberti.' Et hercule, si guke temperes, non est onerosum, LIBER SECUNDUS. 13 quo utaris ipse, communicare cum pluribus. Ilia ergo reprimenda, ilia quasi in ordinem redigenda est, si sumtibus parcas, quibus aliquanto rectius tua continentia, quam aliena contumelia, consu- las. Quorsum hsec ? Ne tibi optima? indolis juveni quorundam in mensa luxuria specie frugalitatis imponat. Convenit autem amori in te meo, quoties tale aliquid inciderit, sub exemplo proemonere, quid debeas fugere. Igitur memen- to, nihil magis esse vitandum, quam istam luxuriae et sordium novam societatem : quae cum sint turpissima discreta ac separata, turpius junguntur. Vale, 2. C. PLINIUS CANINIO SUO S. Studes ? an piscaris 1 an venaris ? an simul omnia? Possunt enirn omnia simul fieri ad Larium nostrum. Nam lacus piscem, feras silvee, quibus lacus cingitur, studia altissimus iste secessus, affatim suggerunt. Sed sive omnia simul, sive aliquid facias, non possum dicere, Invideo : angor tamen non et mihi licere, quae sic concupisco, ut segri vinum, balinea, fontes. Nunquamne hos arctissimos laqueos, si solver© negatur, abrumpam? Nunquam, puto Nam 1* 14 C PLINIl EP1ST. veteribus negotiis nova accrescunt, nee tamen priora peraguntur : tot nexibus, tot quasi catenis majus in dies occupationum agmen extenditur. Vale. 3. C. TLINIUS CALVISIO suo s. Assem para, et accipe auream fabulam : fabu- las immo. Nam me priorum nova admonuit: nee refert, a qua potissimum incipiam. Verania Pisonis graviter jacebat; hujus dico Pisonis, quern Galba adoptavit. Ad hanc Regulus venit. Primum impudentiam hominis, qui venerit ad aegram, cujus marito inimicissimus, ipsi invisis- simus fuerat. Esto, si venit tantum : at ille etiam proximus toro sedit : quo die, qua hora nata esset, interrogavit. Ubi audivit, componit vultum, intendit oculos, movet labra, agitat digitos, computat, nihil, nisi ut diu miseram expectatione suspendat. ' llabes,' inquit, ' cli- mactericum tempus, sed evades. Quod ut tibi magis liqueat, aruspicem consulam, quern sum frequenter cxpertus.' Nee mora : sacrificium facit, adfirmat, exta cum siderum significatione congruere. Ilia, ut in periculo, credula, poscit codicillos : legatum Regulo scribit : mox ingra- LIBER SECUJNDUS, 15 vescit : clam at moriens ; O hominem nequam, perfidum, ac plus etiam quam perjurum ! ' qui sibi per salutem filii pejerasset. Facit hoc Regulus non minus scelerate quam frequenter, quod iram deorum, quos ipse quotidie fallit, in caput infelicis pueri detestatur. Velleius Blsesus, ille locuples consularis, novissima valetudine conflictabatur : cupiebat mutare testamentum. Regulus, qui speraret aliquid ex novis tabulis, quia nuper captare eum cceperat, medicos hor- tari, rogare, quoquo modo spiritum homini pro- rogarent. Postquam signatum est testamentum, mutat personam, vertit alloquutionem, iisdemque medicis, Quousque miser um cruciatis ? quid in- videtis honam mortem, cui dare vitam non potestis? Moritur Blsesus : et tanquam omnia audisset, Regulo ne tantulum quidem. Suf- ficiunt duse fabulae. An scholastica lege tertiam poscis 1 Est unde fiat. Aurelia, ornata femina, signatura testamentum, sumserat pul- cherrimas tunicas. Regulus quum venisset ad signandum, Rogo, inquit, lias mihi leges. Au- relia ludere hominem putabat ; ille serio instabat. Nee multa : coegit mulierem aperire tabulas, ac sibi tunicas, quas erat induta, legare : observavit scribentem, inspexit an scripsisset. Et Aurelia 16 C PLINII EPIST. quidern vivit : ille tamen istud tanquam moritu- ram coegit. Et hie hereditates, hie legata, quasi mereatur, accepit ! [Sed quare irascor] in ea civitate, in qua jampridem non minora praemia, immo majora, nequitia et improbitas, quam pudor et virtus habent ? Adspice Regulum, qui ex paupere et tenui ad tantas opes per flagitia pro- cessit, ut ipse mihi dixerit, quum consuleret, quam cito sestertium sexcenties impleturus esset, invenisse sese exta duplicia, quibus portendi, millies et ducenties habiturum. Et habebit, si modo, ut coepit, aliena testamenta, quod est improbissiraum genus falsi, ipsis, quorum sunt ilia, dictaverit. Vale. LIBER III. 1. C. PLINIUS MACRO SUO S. Pergratum est mihi, quod tarn diligenter libros avunculi mei lectitas, ut habere omnes velis, quacrasque, qui sint omnes. Fungar indicis partibus, atque etiam, quo sint ordine scripti, notum tibi faciam. Est enim hrec quoque studi- LIBER TERTIUS. . 17 psis non injucunda cognitio. DE JACULA- TIONE EUUESTRI UNUS. Hunc, quum prsefectus alee militaret, pari ingenio curaque composuit. DE VITA POMPONII SECUN- DI DUO, a quo singulariter amatus, hoc me- morise amici quasi debitum munus exsolvit. BELLORUM GERMANISE VIGINTI, qui- bus omnia quae cum Germanis gessimus bella collegit. Inchoavit, quum in German ia- militaret, somnio monitus. Adstitit enim quiescenti Drusi Neronis effigies, qui Germanise latissim'e victor ibi periit : commendabat memoriam sui, ora- batque, ut se ab injuria oblivionis adsereret. STUDIOSI TRES, in sex volumina propter amplitudinem divisi : quibus oratorem ab incu- nabulis instituit et perficit. DUBII SERMO- NIS OCTO : scripsit sub Nerone, novissimis annis, quum omne studiorum genus paullo liberius et erectius periculosum servitus fecisset. A FINE AUFIDII BASSI TRIGINTA UNUS. NATURiE HISTORIARUM TRI- GINTA SEPTEM, opus diffusum, eruditum, nee minus varium quam ipsa natura. Miraris, quod tot volumina, multaque in his tarn scru- pulosa, homo occupatus absolvent 1 Magis miraberis, si scieris, ilium aliquamdiu caussas 18 C. PLINII EPIST. actitasse ; decessisse anno sexto et quinqua- gesimo : medium tempus distentum impeditum- que qua officiis maximis, qua amicitia principum egisse. Sed erat acre ingenium, incredibile studium, surama vigilantia. Erat sane somni paratissimi, nonnunquam etiam inter studia in- stantis et deserentis. Ante lucem ibat ad Vespasianum imperatorem : nam ille quoquc noctibus utebatur : inde ad delegatum sibi officium. Reversus domum, quod reliquum erat temporis, studiis reddebat. Post cibum socpe (quem interdiu levem et facilem veterum more sumebat) aestate, si quid otii, jacebat in sole : liber legebatur : adnotabat excerpebatque. Ni- hil enim legit, quod non excerperet. Dicere etiam solebat, nullum esse librum tarn malum, ut non aliqua parte prodesset. Post solem plerumque frigida lavabatur. Deinde gustabat, dormiebatque minimum. Mox, quasi alio die, studebat in ccBnae tempus. Super banc liber legebatur, adnotabatur, et quidem cursim. Memini quendam ex amicis, quum lector quae- dam perperam pronuntiasset, revocasse et repeti coegisse : huic avunculum meum dixisse, Intel- lexer as ncmjje ? quum illc adnuisset, Cur ergo revocabas 1 decern amplius versus hac tud inter* LIBER TERT1US. 19 pellatione perdidimus. Tanta erat parsimonia temporis. Surgebat sestate a ccena, luce ; hieme, intra primam noctis ; et tanquam aliqu& lege cogente. Hsec inter medios labores urbis- que fremitum. In secessu solum balinei tempus studiis eximebatur. Quum dico balinei, de interioribus loquor, Nam dum destringitur ter- giturque, audiebat aliquid aut dictabat. In itinere, quasi solutus ceteris curis, huic uni vacabat. Ad latus notarius cum libro et pugil- laribus,cujus manus hieme manicis muniebantur, ut ne coeli quidem asperitas ullum studiis tempus eriperet : qua ex caussa Romas quoque sella vehebatur. Repeto, me correptum ab eo, cur ambularem. Poteras, inquit, has horas non perdere. Nam perire omne tempus arbitrabatur, quod studiis non impertiretur. Hac intentione tot ista volumina peregit, Electorumque com mentarios centum sexaginta mihi reliquit, opis- thographos quidem et minutissime scriptos : qua ratione multiplicatur hie numerus. Referebat ipse, potuisse se, quum procuraret in Hispania, vendere hos commentarios Largio Licinio qua- dringentis millibus nummum : et tunc aliquanto pauciores erant. Nonne videtur tibi, recordanti quantum legerit, quantum scripserit, nee in 20 C. PLINII EPIST. officiis ullis, nee in amicitia principum fuisse ? rursus, quum audis, quid studiis Iaboris impen- dent, nee scripsisse satis, nee legisse ? Quid est enira, quod non aut illco occupationes im- pedire, aut haEG instantia' non possit efficere ? Itaque soleo ridere, quum me quidam studiosum vocant, qui, si comparer illi, sum desidiosissimus. Ego autem tantum, quern partim publica, partim amicorum officia distringunt ? duis ex istis, qui tota vita Uteris adsident, collatus illi, non quasi somno et inertia? deditus erubescat ? Extendi epistolam, quamvis hoc solum, quod requirebas, scribere destinassem, quos libros reliquisset. Confido tamen, haec quoque tibi non minus grata, quam ipsos libros, futura : quce te non tantum ad legendos eos, verum etiam ad simile aliquid elaborandum, possunt aemulationis stimulis excitare. Vale. *Z. C. PLINIUS NEPOTI SUO S. Adnotasse videor, facta dictaque virorum feminarumque illustrium alia clariora esse, alia majora. Confirmata est opinio mea hesterno Fanniac sermone. Neptis haec Arriae illius, quae marito et solatium mortis et exemplum fuit. LIBER TERTIUS. 21 Multa referebat aviae suae non minora hoc, sed obscuriora : quse tibi existimo tam mirabilia legenti fore, quam mihi audienti faerunt. Mgvo- tabat Csecina Partus, maritus ejus, aegrotabat et filius, uterque mortifere, ut videbatur : filius decessit, eximia pulchritudine, pari verecundia, et parentibus non minus ob alia carus, quam quod filius erat. Huic ilia ita funus paravit, ita duxit exsequias, ut ignoraret maritus. Quin imrao quoties cubiculum ejus intraret, vivere filium, atque etiam commodiorem esse simulabat. Ac persaepe interroganti, quid ageret puer, respondebat, Bene quicvit, libenter cibum sumsit. Deinde quum diu cohibitae lacrymae vincerent prorumperentque, egrediebatur. Turn se dolori dabat. Satiata, siccis oculis, composito vultu redibat, tanquam orbitatem foris reliquisset. Pr33clarum quidem illud ejusdera, ferrum strin- gere, perfodere pectus, extrahere pugionem, porrigere marito, addere vocem immortalem ac paene divinam, pdte, non dolet. Sed tamen ista facienti dicentique gloria et aeternitas ante oculos erant : quo majus est sine praemio aeter- nitatis, sine prasmio gloriae, abdere lacrymas, operire luctum,. amissoque filio, matrem adhuc agere. Scribonianus arma in Illyrico contra 2 22 C. PLINII EPIS-T. Claudium moverat : fuerat Pectus in partibu^ et occiso Scriboniano, Romam trahebatur. Erat adscensurus navem : Arria milites orabat, ut simul imponeretur. Nempe enim, inquit, daluri cstis consulari viro scrvulos aliquos, quorum e manu cibum capiat, a quibus vestiatur, a quibus calcietur : omnia vel sola prcestabo. Non im- petravit. Conduxit piscatoriam naviculam, in- gensque navigium minimo sequuta est. Eadem apud Claudium uxori Scriboniani, quum ilia profiteretur indicium, Ego, inquit, te audi am, •cujus in gremio Scribonianus occisus est, et vivis 1 Ex quo manifestuin est, ei consilium pulcherri- mae mortis non subitum fuisse. Quin etiam quum Thrasea, gener ejus, deprecaretur, ne mori pergeret, interque alia dixisset, Tu vis ergo filiam tuam, si mihi pereundum fucrit, mori mccum ? respondit, Si tarn diu tantdquc concor- did vixerit tecum, qudm ego cum Pccto, volo. Auxerat hoc responso curam suorum : attentius custodiebatur : sensit, et, Nihil agitis, inquit : potestis enim efficcrc, id male mortar; nc inoriar, non potestis. Dum ha3C dicit, exsiluit cathedra, adversoque parieti caput ingenti impetu impegit, et corruit. Refocillata, Dixcram, inquit, vobis, inventuram me, quamlibet duram, ad mortem LIBER TERT1US. 23 mam, si vos facileni negdssetis. Videnturne heec tibi majora illo, Pate, 11011 doht, ad quod per hsBC perventum est? quum interim illud quidem ingeris faraa, hasc, nulla circumfert. Unde colligitur, quod initio dixi, alia esse claii- ora, alia majora. Vale. 3! C. PLINIUS PRISCO SUO S. Audio Valerium Martialem decessisse, et moleste fero. Erat homo ingeniosus, acutus, acer, et qui plurimum in scribendo et salis haberet et fellis, nee candoris minus. Prose- quutus eram viatico secedentem. Dederam hoc amicitise, dederam etiam versiculis quos de me composuit. Fuit moris antiqui, eos qui ve\ sin- gulorum laudes vel urbium scripserant, aut ho- noribus aut pecunia ornare : nostris vero tempo- ribus, ut alia speciosa et egregia, ita hoc in primis exolevit. Nam postquam desiimus facere laudanda, laudari quoque ineptum putamus. Quasris qui sint versiculi quibus gra'tiam retule- rim 1 Remitterem te ad ipsum volumen, nisi quosdam tenerem : tu si placuerint hi, ceteros in libro requires. Alloquitur Musam, mandat ut 24 C. PLINII EPIST. domum meain in Esquiliis quserat, adeat rev- erenter : Sed ne tempore non tuo disertam Pulses ebriajanuam, videto. Toios clat letriccB dies Minerva, Dum centum studet auribus virorum Hoc, quod secula posterique possint Arpinis quoque compararc chartis. Seras tutior ibis ad lucernas, Hccc hora est tua, quumfurit Lyarns : Quum regnat rosa, quum incident capilli, Tunc me vel rigidi kg ant Cat ones. Meritone eum qui hasc de me scripsit, et tunc dimisi amicissime, et nunc, ut amicissimum, de- functum esse doleo ? Dedit enim mihi quantum maximum potuit, dnturus amplius, si potuisset. Tametsi quid homini potest dari mnjus quarn gloria, et laus, et ccternitas ? At non erunt a3terna quae scripsit. Non crunt fortasse : ille tamen scripsit tanquam essent futura. Vale. LIBER QUARTUS. 25 LIBER IV. 1. C. PLINIUS CORNELIO TACITO SUO S. Salvum te in urbem. venisse gaudeo. Venisti autem, si quando alias, nunc maxime mihi de- sideratus. Ipse pauculis adhuc diebus in Tus- culano commorabor, ut opusculum quod est in manibus absolvam. Vereor enim ne, si hanc intentionem jam in fine intermisero, eegre resu- mam : interim ne quid festinationi mese pereat, quod sum prsesens petiturus, hac quasi prsecurso- ria epistola rogo. Sed prius accipe causas rogandi, deinde ipsum quod peto. Proxime quum in patria mea fui, venit ad me salutandum municipis mei filius prsetextatus. Huic ego, ' Studes ' ? inquam. Respondit, ( Etiam.' ( Ubi ? ' ' Mediolani. 9 'Cur non hie?' Et pater ejus (erat enim una, atque etiam ipse adduxerat pue- rum,) ' Quia nidlos hie prceceptores 7iahe?mts.' * Quare nidlos ? Nam vehement er intererat vestra qui patres estis (et opportune complures patres audiebant,) liberos vestros hie potissimicm discere. Ubi enim aut jucundius morarentur quam in patria, aut pudicius continerentur qudm sub ocrdis parentum ? aut minore sumptu qudm 2* 26 C. PLINII EPIST. domi? Quantulum est ergo collatd pecunid coil" ducere prccccptores ? quodque nunc in Iiabita- tiones, in viatica, in ca quce per eg re cmuntur (omnia autcm peregre cmuntur) impenditis, adjicere mercedibus ? Atquc adeo ego, qui nondum liberos habco, parutus sum jwo repub- licd, nostra, quasi pro flid vel parotic, tertiam partem ejus quod conferre vobis placebit, dare, Totum etiam polliccrer, ?iisi timer cm ne hoc munus meum quandoque ambitu corrumpcrctur : tit accidere mullis in locis video, in quibus prce- ceptores publice conducuntur. Huic vitio una remedio occurri potest, si parentibus solis jus conducendi relinqualur, iisdcmqiu religio rccte judicandi necessitate collationis addatur. Nam qui fortasse de alieno negligcntes, certe de suo diUgentes erunt : ddbuntque operam, ne earn a me pecuniam non nisi dignus aecipiat, si accept u- rus ct cd) ipsis erit. Froindc conseniite, con- spirate, majoremque animum ex meo sumitc, qui cupio esse qudm plurimum quod debeam conferre. Nihil honest ius prcestare liber is vestris, nihil gratius patriot potestis. Edoceantur hie qui hie nascuntur, statimque ab infantid natale solum am are, frequent are consuescant. Atquc utinam tarn claros prccccptores inducatis, ut a fnitimis LIBER QUARTUS. 27 oppidis studio. Mnc petantur ! utque nunc liberi vestri aliena in loca, ita mox alieni in liunc locum confluant. Haec putavi altius et quasi a fonte repetenda ; quo magis scires quara gratura mihi foret si susciperes quod injungo. Injungo autem, et pro rei magnitudine rogo, ut ex copia studi- osorum, quae ad te ex admiratione ingenii tui convenit, circumspicias praeceptores quos solici- tare possimus : sub ea tamen conditione, ne cui fidem raeam obstringam. Omnia enim libera parentibus servo. Uli judicent, illi eligant: ego mihi curam tantum et impendium vindico. Proinde si quis fuerit repertus qui ingenio suo fidat, eat illuc ea lege, ut bine nihil q,liud certum quam fiduciam suam ferat. Vale. 2. C. PLTNIUS GALLO SUO g. Et admones et rogas ut suscipiam absentis Corelli33 caus'am contra C. Cssciliura consulem 1 designatum. Q,u6d admones, gratias ago : quod rogas, queror. Admoneri enim debeo, ut sciam : rogari non debeo ut faciam quod mihi non facere turpissimum est. An ego tueri Corelli filiam dubitem 1 Est quidem mihi cum isto, contra quern me advocas, non plane familiaritas, sed tamen 28 C. PLINII EPIST. amicitia. Accedit hue dignitas hominis, atque hie ipse cui destinatus est honor : cujus nobis hoc major agenda reverentia est, quod jam illo functi sumus. Naturale est enim cuique, ut ea quae quis adeptus est, ipsa quam amplissima existimari velit. Sed mihi cogitanti adfuturum me Corelli filiae, omnia ista frigida et inania videntur. Ob- versatur oculis ille vir, quo neminem astas nostra graviorem, sanctiorem, subtiliorem denique tulit : quem ego quum ex admiratione diligere co^pis- sem, quod evenire contra solet, magis admiratus sum, postquam penitus inspexi. Inspexi enim penitus : nihil a me ille secretum, non joculare, non serium, non triste, non loetum. Adolescen- tulus eram, et jam mihi ab illo honor, atque etiam (audebo dicere) reverentia, ut a3quali, habebatur. Ille mens in petendis honoribus suffragator et testis; ille in inchoandis deductor et comes ; ille in gerendis consiliator et rector ; ille denique in omnibus officiis nostris quanquam et imbecillus et senior, quasi juvenis et validus conspiciebatur. Quantum ille fama> mea? domi, quantum in publico, quantum etiam apud prin- cipem adstruxit? Nam quum forte de bonis juvenibus apud Nervam impcratorem sermo in- cidisset, et pleriquc me laudibus fcrrent, paulisper LIBER QUARTUS. 29 se intra silentium tenuit, quod illi plurimum auctoritatis addebat ; deinde gravitate, quam noras, Necesse est, inquit, par dies laudem Se- cundum, quia nihil nisi ex consilio meo facit. Qua voce tribuit mihi, quantum petere voto immodicum erat, nihil me facere non sapientis- sime, quum omnia ex consilio sapientissimi viri faccrem. Quinetiam moriens, filise suas (ut ipsa solet prcedicare,) Multos quidem amieos, inquit, tibi in longiore vita paravi, prcecipuos tamen, Secundum et Cornutum. Quod dura recordor, intelligo mihi laborandum, ne qua parte videar hanc de me fiduciam providentissimi viri destitu- isse. Quare ego vero Corellia3 adero promp- tissime ; nee subire offensas recusabo : quanquam non solum veniam me, veriim etiam laudem apud istum ipsum, a quo, ut ais, nova lis fortasse ut feminas intenditur, arbitror consequuturum, si haec eadem in actione, latius scilicet et uberius quam epistolarum angustiae sinunt, contigerit mihi vel in excusationem, vel etiam in commen- dationem meam dicere. Vale. 3. C. PLINIUS SEMPRONIO RUFO SUO S- Interfui Principis optimi cognitioni, in consili- um assumptus. Gymnicus agon apud Viennenses, 30 C. PL1NII EPIST. ex cujusdam testamento, celebrabatur. Hunc Trebonius Rufinus, vir egregius nobisque am- icus, in duumviratu suo tollendum abolendumque curavit. Negabatur ex auctoritate publica fe- cisse. Egit ipse causara non minus feliciter quam diserte. Commendabat actionem, quod tanquam homo Romanus et bonus civis in nego- tio suo mature et graviter loquebatur. Quum sententioe rogarentur, dixit Junius Mauricus (quo viro nihil firmius, nihil verius) non esse restitu- endum Viennensibus agon a : adjecit, Yellem etiam Roma tolli posset. Constanter, inquis, et fortiter. Quidni ? Sed hoc Maurico novum non est. Idem apud Nervam imperatorem non minus fortiter. Ccenabat Nerva cum paucis. Veiento proximus, atque etiam in sinu recum- bebat. Dixi omnia, quum hominem nominavi. Incidit sermo de Catullo Messalino, qui, lu- minibus orbatus, ingenio ssevo mala crecitatis addiderat. Non verebatur, non erubescebat, non miserebatur. Saepius a Domitiano non secus ac tela, qurc et ipsa ca^ca et improvida feruntur, in optimum quemque contorquebatur. De ejus nequitia sanguinariisque sententiis in commune omnes super ccenam loquebantur : turn ipse Imperator, Quid putamus passurum LIBER QUARTUS, 31 fuisse, si viveret? Et Mauricus, Nobiscum ccenaret. Longius abii, libens tamen. Placuit agona tolli, qui mores Viennensium infecerat, ut noster hie omnium. Nam Viennensium vitia intra ipsos resident, nostra late vagantur. Utque in corporibus, sic in imperio, gravissimus est morbus qui a capite diffunditur. Vale. 4. C. PLINIUS LICINIO SUO S. Attuli tibi ex patria mea pro munusculo qua> stionem, altissima ista. eruditione dignissimam. Fons oritur in monte, per saxa decurrit, excipitur coenatiuncula manu facta : ibi paululum retentus in Larium lacum decidit. Hujus mira natura: ter in die, statis auctibus ac diminutionibus, crescit decrescitque. Cernitur id palam, et cum summa voluptate deprebenditur. Juxta recum- bis et vesceris : atque etiam ex ipso fonte (nam est frigidissimus) potas : interim ille certis di- mensisque momentis vel subtrahitur vel assurgit. Annulum, seu quid aliud, ponis in sicco, alluitur sensim, ac novissime operitur : detegitur rursus, paulatimque deseritur : si diutius observes, 32 C. PLINII EPIST. utrumque iterum ac tertio videas. Spiritusne aliquis occultior os fontis et fauces modo laxat, modo includit, prout Hiatus occurrit, aut decessit expulsus 1 Quod in ampullis ceterisque generis ejusdem videmus accidere, quibus non hians, nee statim patens, exitus. Nam ilia quoque, quanquam prona et vergentia, per quasdam ob- luctantis anirhae moras crebris quasi singultibus sistunt quod effundunt. An quae Oceano natura, fonti quoque ? quaque ille ratione aut impellitur aut resorbetur, hac modicus hie humor vicibus alternis supprimitur vel egeritur ? An ut flumi- na, quas in mare deferuntur, adversantibus ventis, obvioque aestu retorquentur, ita est aliquid, quod hujus fontis excursum per momenta repercutiat 1 An latentibus venis certa mensura, quas dum colligit qued exhauserat, minor rivus est et pigrior: quum collegit, agilior majorque profer- tur? An nescio quod libramentum abditum et caecum, quod quum exinanitum est, suscitat, et elicit fontem; quum repletum, moratur et stran- gulat 1 Scrutare tu causas (potes enim) quae tantum miraculum efficiunt. Mihi abunde est, si satis expressi quod emcitur. Vale. LIBER QUINTUS, 33 LIBER V. 1. C PLINIUS SEVERO SUO S. Legatum mihi obvenit modicum, sed amplis- simo gratius. Cur amplissimo gratius? Pom- ponia Gratilla exhaeredato filio Assudio Curiano, haeredem reliquerat me : dederat cohaeredes Sertorium Severum, praetorium virum, aliosque equites Romanos splendidos. Curianus Alius orabat, ut sibi donarem portionem meam, seque praejudicio juvarem : eandem tacita conventione salvam mihi pollicebatur. Respondebam ; non convenire moribus meis aliud palam, aliud agere secreto : praBterea, non esse satis hones- tum dare et locupleti ut orbo : in summa, non profuturum ei, si donassem ; profuturum, si cessissem : esse autem me paratum cedere, si inique exbaeredatum mihi liqueret. Ad hoc ille, Rogo cognoscas. Cunctatus paulum, Faciam, inquam : neque enim video cur ipse me minor em putem quam tibi videor. Sed jam nunc memento ; non defuturum mihi constantiam, si ita Jides duxerit, secundum malrem tuam pronuntiandi. Ut voles, ait : voles enim quod cBquissimum. Adhibui in consilium duos, quos tunc civitas 3 34 C. PLINII EPIST. nostra spectatissimos habuit, Corellium et Fron- tinum. His circumdatus, in cubiculo meo sedi. Dixit Curianus quae pro se putabat. Respondi paucis ego (neque enim aderat alius qui de- functs pudorem tueretur,) deinde secessi, et ex consilii sententia ; Videtur, inquam, Curiane, mater lua justas habuisse causas irascendi tibi. Post* hoc ille cum ceteris subscripsit centum- virale judicium, mecum non subscripsit. Ap- petebat judicii dies : cohaeredes mei componere et transigere cupiebant ; non dimdentia causae, sed metu temporum. Verebantur, quod videbant multis accidisse, ne ex centumvirali judicio capitis rei exirent. Et erant quidam in illis, quibus objici et Gratillas amicitia et Rustici posset : rogant me, ut cum Curiano loquar. Convenimus in aedem Concordiae. Ibi ego; Si mater inquam, te ex parte quartd scrip- sisset liccredem, num queri jwsscs 1 Quid si liccrcclcm quidem instituisset ex assc, scd legatis ita cxhausissct, ut non amplius apud te qudm quarta remancret ? Igitar siifficcrc tibi debet, si exheeredatus a mat re quart am partem ab liceredi- bus ejus accipias, quam tamen ego augebo. Sets te non subscripsisse mecum, et jam biennium transisse, omniaque me usu cepissc. Sed ut te LIBER QUINTUS. 35 cohceredes met tractahiliorem experiantur : utque tibi nihil abstulerit reverentia met, offero pro med parte tantundem. Tuli fructum non consci- entisB modo, verum etiam famae. Ille ergo Curianus legatum mihi reliquit : et factum meum, nisi forte blandior mihi, antiquum notabili honore signavit. Usee tibi scripsi, quia de omnibus quae me vel delectant vel angunt, non aliter tecum quam mecum loqui soleo : deinde, quod durum existimabam, te amantissi- mum mei fraudare voluptate, quam ipse ca- piebam. Neque enim sum tarn sapiens, ut nihil mea intersit, an iis quas honeste fecisse me credo, testiflcatio quasdam, et quasi pr33mium accedat. Vale. 2. C. PLINIUS APOLLINARI SUO S. Amavi curam et solicitudinem tuam, quod quum audisses me asstate Tuscos meos petiturum, ne facerem suasisti, dum putas insalubres. Est sane gravis et pestilens ora Tuscorum, quae per littus extenditur. Sed hi procul a mari recesse- runt: quinetiam Apennino, saluberrimo montium, subjacent. Atque adeo, ut omnem pro me metum ponas, accipe temperiem cosli, regionis situm, villae amosnitatem : quas et tibi auditu et 36 C. PLINII EPIST. mihi relatu jucunda erunt. Caelum est hyeme frigidum et gelidum. Myrtos, oleas, quaeque alia assidao tepore lcetantur, aspernatur ac res- puit: laurum tamen patitur, atque etiam viridis- simam profert ; interdum, scd non saepius quam sub urbe nostra, necat. iEstatis mira dementia, Semper aer spiritu aliquo movetur ; frequentius tamen auras quam ventos habet. Hinc senes multos videas, avos proavosque jam juvenum; audias fabulas veteres, sermonesque majorum: quumque veneris-illo, putes alio te seculo natum. Regionis forma pulcherrima : imaginave amphi- theatrum aliquod immensum, et quale sola rerum natura possit effingere. Lata et diffusa planities moutibus cingitur ; montes summa sui parte procera nemora et antiqua habent. Frequens ibi et varia venatio : inde cceduas silvse cum ipso monte descendunt : has inter pingues terrenique colles (neque enini facile usquam saxum, etiam si quaaratur, occurrit :) planissimis campis fertilitate non cedunt, opimamque messem serins tantum, sed non minus percoquunt. Sub his per latus omne vinea? porriguntur, unamque niciem longe lateque contexunt : quarum a fine, imoque quasi margine, arbusta nascuntur ; prata inde, campi- que. Campi, quos non nisi ingentes boves et LIBER QUINTUS. 37 fortissima aratra perfringunt. Tantis glebis tenacissimum solum, quum primum prosecatur, assurgit, ut nono demum sulco perdometur. Prata florida et gemmea, trifolium, aliasque herbas, teneras semper et molles, et quasi novas, alunt. Cuncta enim perennibus rivis nutriuntur ; sed ubi aquae plurimum, palus nulla ; quia devexa terra quicquid liquoris accepit, nee absorbuit, effundit in Tiberim. Medios ille agros secat ; navium patiens, omnesque fruges devehit in urbem, hyeme duntaxat et vere ; sestate summit- titur, immensique fluminis nomen arenti alveo deserit, autumno resumit. Magnam capies vo- luptatem, si hunc regionis situm ex monte pros- pexeris. Neque enim terras tibi, sed formam aliquam, ad eximiam pulchritudinem pictam, videberis cernere. Ea varietate, ea descriptione, quocunque inciderint oculi, reficiuntur. * * * Habes causas, cur ego Tuscos meos Tuscula- nis, Tiburtinis, Prsenestinisque meis prseponam. Nam super ilia quae retuli, altius ibi otium et pinguius, edque seenrius : nulla necessitas togse, nemo accers.tor ex proximo. Placida omnia et quiescentia, quod ipsum salubritati regionis, ut purius caelum, ut aer liquidior, accedit. Ibi animo, ibi corpore, maxime valeo. Nam studiis 3* 38 C. PLINII EPIST. animum, venatu corpus exerceo. Mei quoque nusquam salubrius degunt ; usque adhuc certe neminem ex iis quos eduxeram mecum (venia sit dicto) ibi amisi. Dii modo in posterum hoc mihi gaudium, hanc gloriam loco servent. Vale. 3. C. PLINIUS CAPITONI SUO S. Suades ut historiam scribam, et suades non solus : multi hoc me sa3pe monuerunt, et ego volo, non quia commode facturum esse conndo (id enim temere credas, nisi expertus) sed quia milii pulchrum in primis videtur, non pati oc- cidere, quibus seternitas debeatur, aliorumque farnam cum sua extendere. Me autem nihil Eeque ac diutarnitatis amor et cupido solicitat : res homine dignissima, prcesertim qui nullius sibi conscius culpa?, posteritatis memoriam non re- formidet. Itaque diebus ac noctibus cogito si qua me quoque possim tollere humo. Id enim voto meo suflicit ; illud supra votum victorquc virum volltarc per ora. Quanquam 6. Sed hoc satis est, quod piope sola historia polliceri videtur. Orationi enim et carmini est parva gratia, nisi eloquentia sit summa : historia quo- quo modo scripta delectat. Sunt enim homines LIBER QUINT US. 39 natura curiosi, et quamlibet nuda rerum cogni- tione capiuntur, ut qui sermunculis etiam fabel- lisque' ducantur. Me vero ad hoc studium impellit domesticum quoque exemplum. Avun- culus meus, idemque per adoptionem pater, historias, et quidem religiosissime, scripsit. Invenio autem apud sapientes, honestissimura esse majorura vestigia sequi, si modo recto itinere prsecesserint. Cur ergo cunctor ? Egi magnas et graves causas. Has (etiamsi mihi tenuis ex eis spes) destino retraclare, ne tantus ille labor meus, ni hoc quod reliquum est studii addidero, mecum pariter intercidat. Nam si rati- onem posteritatis habeas, quicquid non est peractum, pro non inchoato est. Dices, Potes simul et rescribere actiones, et componere 7«5- toria?n. Utinam ! sed utrumque tam magnum est, ut abunde sit alterum efficere. Undevicesi- mo setatis anno dicere in foro coepi, et nunc demum quid prcsstare debeat orator, adhuc tamen per caliginem video, duid si huic oneri novum accesserit 1 Habet quidem oratio et historia multa communia, sed plura diversa in his ipsis quae communia videntur. Narrat sane ilia ; narrat haec, sed aliter. Huic pleraque humilia et sordida, et ex medio petita ; ill! omnia 40 C. PL1MI EPIST. recondita, splendid a, excelsa conveniunt. Hanc saepius ossa, musculi, nervi ; illam tori quidam et quasi jubae decent. Haec vel maxirae vi, amaritudine, instantia ; ilia tractu et suavitate, atque etiam dulcedine, placet. Postremo alia verba, alius sonus, alia constructio. Nam plu- rimum refert, ut Thucydides ait, possessio sit an certamen : quorum alterum oratio, alterum historia est. His ex causis non adducor, ut duo disimilia, et hoc ipso diversa quod maxima, con- fundam misceamque, ne tanta quasi colluvione turbatus ibi faciam quod hie debeo. Ideoque interim veniam, ne a fcrensibus verbis recedam, advocandi peto. Tu tamen jam nunc cogita quae potissimum tempora aggrediamur. Vetera et scripta aliis 1 parata inquisitio, sed onerosa collatio : inlacta et nova ? graves offensa3, levis gratia. Nam praeter id quod in tantis vitiis hominum plura culpanda sunt quam laudanda : turn si laudaveris, parous ; si culpaveris, nimius fuisse dicaris : quamvis iliud plenissime, hoc restrictissime feceris. Sed li33C me non retar- dant ; est enim mihi pro fide satis animi. Iliud peto praestruas ad quod hortaris, eligasque ma- teriam, ne mihi, jam scribere parato, alia rursus ipunctationis et morae justa ratio nascatur. Vale. LIBER QUINTUS. 41 4. G. PLINIUS MARCELLING SUO S. Tristissimus haec tibi scribo. Fundani nostri filia minor est defuncta : qua paella nihil unquam festivius, amabilius nee modo longiore vita, sed prope immortalitate, dignius vidi. Nondum annos quatuordecim impleverat, et jam illi anilis pru- dentia, matronalis gravitas erat : ettamen suavitas puellaris cum virginali verecundia. Ut ilia patris cervicibus inhserebat! ut nos amicos paternos et amanter et modeste complectebatur ! ut nu- trices, ut paedagogos, ut prseceptores, pro suo quemque officio, diligebat ! Q,uam studiose, quam intelligenter, lectitabat ! Ut parce custo- diteque ludebat ! dua ilia temperantia, qua patientia, qua etiam constantia, novissimam valetudinem tulit ! Medicis obsequebatur, so- rorem, patrem adhortabatur, ipsamque se des- titutam corporis sui viribus, vigore animi sustin- ebat. Duravit hie illi usque ' ad extremum, nee aut spatio valetudinis, aut metu mortis infractus est; quo plures gravioresque nobis causas re- linqueret et desiderii et doloris. O triste plane acerbumque fun us ! 6 morte ipsa mortis tempus indignius! Jam destinata erat egregio juveni, 42 C. PLINII EPIST. jam electus nuptiarum dies, jam nos vocati. Quod gaudium quo mcErore mutatum est ! Non possum exprimere verbis, quantum animo vulnus acceperim, quum audivi Fundanum ipsum (ut mult a loctuosa dolor invenit) proecipientem, quod investes, margaritas, gcmmas, fuerat erogaturus, hoc in thura et unguenta et odores impenderetur. Est quidem ille eruditus et sapiens, ut qui se ab ineunte aetate altioribous studiis artibusque de- diderit : sed nunc omnia quae audivit scope, quae dixit, aspernatur ; expulsisque virtutibus aliis, pietatis est totus. Ignosces, laudabis etiam, si cogitaveris quid amiserit. Amisit enim filiam quae non minus mores ejus quam os vultumque referebat, totumque patrem mira si- militudine exscripserat. Proinde si quas ad eum de dolore tarn justo litems mittes, memento adhibere solatium non quasi castigatorium et nimis forte, sed molle et humanum. Quod ut facilius admittat, multum faciet medii temporis spatium. Ut enim crudum adhuc vulnus meden- tium manus reformidat, deinde patitur, atque ultro requirit; sic recens animi dolor consolatio- nes rejicit ac refugit, mox desiderat, et clemcntcr admotis acquiescit. Vale. LIBER SEXTUS. 43 LIBER VI. 1. C. PLINIUS TACITO SUO S. Petis ut tibi avunculi mei exitum scribam, quo verius tradere posteris possis : gratias ago. Nam video, morti ejus, si celebretur a te, immor- talem gloriam esse propositam. Quamvis enim pulcherimarum clade terrarum, ut populi, ut urbes memorabili casu, quasi semper victurus occiderit : quamvis ipse plurima opera et man- sura condiderit, multum tamen perpetuitati ejus scriptorum tuorum aeternitas addet. Equidem beatos puto, quibus deorum munere datum est aut facere scribenda, aut scribere legenda : beatissimos vero quibus utrumque. Horum in numero avunculus meus et suis libris et tuis erit Quo libentius suscipio, deposco etiam quod in- jungis. Erat Miseni, classemque imperio prae- sens regebat. Nono calend. Septembris, hora diei fere septima, mater mea indicat ei, apparere nubem inusitata et magnitudine et specie. Usus ille sole mox frigidam gustaverat jacens, stude- batque : poseit soleas, ascendit locum ex quo maxime miraculum illud conspici poterat : nubes (incertum procul intuentibus ex quo monte : 44 C. PLINII EPIST. Vesuvium fuisse postea cognitum est) oriebatur, cujus similitudinem et formam non alia magis arbor quam pinus expresserit. Nam Jongissimo velut trunco elata in altum, quibusdam ramia diffundebatur. Credo quia recenti spiritu evecta, deinde senescente eo destituta, aut etiam pon- dere suo victa, in latitudinem vanescebat : Can- dida interdum, interdum sordida et maculosa, prout terrain cineremve sustulerat. Magnum propiusque noscendum id eruditissimo viro vi- sum. Jubet Liburnicam aptari : mihi, si venire una vellem, facit copiara. Respond i, studere me malle, et forte ipse quod scriberem dederat. Egrediebatur domo, accipit codicillos. Retina; Classiarii imminent! periculo exterriti (nam villa ea subjacebat, nee ulla nisi navibus fuga) ut se tanto discrimini eriperet, orabant. Vertit ille consilium, et quod studioso animo inchoaverat, obit maximo. Deducit quadriremes, ascendit ipse, non Retina) modo, sed multis (erat enim frequens amoenitas ora;) laturus auxilium. Pro- perat iliac unde alii fugiunt; rectumque cursum, recta gubernacula in periculum tenet, adeo solutus metu, ut omnes illius mali motus, omnes figuras, ut deprehenderat oculis, dictaret enota- retque. Jam navibus cinis inciderat, quo pro- LIBER SEXTUS. 45 pius accederet, calidior et densior ; jam pumices etiam, nigrique et ambusti et fracti igne lapides : jam vadum subitum, ruinaque montis littora obstantia : cunctatusque paulum an retro flecte- ret, mox # gubernatori ut ita faceret monenti, Fortes, inquit, forluna juvat : Pomponianum pcfe. Stabiis erat, diremptus sinu medio. Nam sensim circumactis carvatisque Iittoribus mare infunditur. Ibi, quanquam nondum periculo appropinquante, conspicuo tamen, et, quum cres- ceret, proximo, sarcinas contulerat in naves, certus fugse si contrarius ventus resedisset : quo tunc avunculus meus secundissimo invectus, complectitur trepidantem, consolatur, hortatur : utque timorem ejus sua securitate leniret, deferri se in balineurn jubet; lotus accubat, coenat, atque hilaris, aut, quod est aeque magnum, simi- Iis hilari. Interim e Vesuvio monte pluribus locis latissimae flammae altaque incendia reluce- bant, quorum fulgor et claritas tenebris noctis excitabatur. Ille agrestium trepidatione igni relictas desertasque villas per solitudinem ardere, in remedium formidinis, dictabat : turn se quieti dedit, et quievit verissimo quidem somno. Nam meatus animae, qui ill! propter amplitudinem corporis gravior et sonantior erat, ab iis qui 4 46 C. PLINII EPIST. limini obversabantur, audiebatur. -Sed area ex qua. diaeta adibatur, ita jam cinere, mixtisque pumicibus oppleta surrexerat, ut si longior in cubiculo mora esset, exitus negaretur. Excita- tus procedit, seque Pomponiano, cet^risque qui pervigilarant, reddit. In commune consultant an intra tecta subsistant, an in aperto vagentur. Nam crebris vastisque tremoribus tecta nutabant, et quasi emota sedibus suis, nunc hue, nunc illuc, abire aut referri videbantur. Sub dio rur- sus, quamquam levium exesorumque pumicum casus metuebatur : quod tamen periculorum collatio elegit, et apud ilium quidem ratio ratio- nem, apud alios timorem timor vicit. Cervicalia capitibus imposita linteis constringunt. Id mu- nimentum adversus decidentia fuit Jam dies alibi, illic nox omnibus noctibus nigrior densior- que : quam tamen faces multae variaque lumina solvebant. Placuit cgredi in littus, et e proximo aspicere ecquid jam mare admitteret, quod adhuc vastum et adversum permanebat. Ibi super abjectum linteum recubans, semel atque iterum frigidam poposcit, hausitque : deinde flammae, flammarumque prasnuntius odor sulfuris, alios in fugam vertunt, excitant ilium. Innixus servis duobus assurrexit, et statim concidit, ut ego LIBER SEXTUS. 47 conjecto, crassiore caligine spiritu obstructo, clausoque stomacho, qui illi natura invalidus et angustus et frequenter intersestuans erat. Ubi dies redditur (is ab eo, quem novissime viderat, tertius) corpus inventum est integrum, illaesum opertumque, ut fuerat indutus : habitus corporis quiescenti quam defuncto similior. Interim Miseni ego et mater. Sed nihil ad historiam, nee tu aliud quam de exitu ejus scire voluisti. Finem ego faciam : unum adjiciam, omnia me, quibus inter fueram, quaeque statim quum max- ime vera memorantur, audiveram, vere perse- quutum : tu potissima excerpes. Aliud est enim epistolam, aliud historiam ; aliud amico, aliud omnibus scribere. Vale. 2. C. PLINIUS CORNELIO TACITO SUO S. Ais te adductum Uteris, quas exigenti tibi de morte avunculi mei scripsi, cupere cognoscere, quos ego Miseni relictus (id enim ingressus ab- ruperam) non solum metus, verum etiam casus pertulerim. Quanquam animus meminisse horret, incipiam. Profecto avunculo, ipse reliquum tempus studiis (ideo enim remanseram) impendi : mox balineum, ccena, somnus inquietus et brevis. 48 C. PLINII EPIST. Praecesserat per multos dies tremor terrae minus formidolosus, qui Campania^ non solum castella, verum etiam oppida vexare solitus : ilia vero nocte ita invaluit, ut non moveri omnia, sed everti crederentur. Irrumpit cubiculum meum mater : surgebam invicem, si quiesceret, excita- turus. Resedimus in area domus, quae mare a tectis modico spatio dividebat. Dubito constan- tiam vocare an prudentiam debeam : agebam enim duodevicesimum annum. Posco librum Titi Livii, et quasi per otium lego, atque etiam, ut cceperam, excerpo. Ecce, amicus avunculi, qui nuper ad eum ex Hispania venerat, ut me et matrem sedentes, me vero etiam legentem videt, illius patientiam, securitatem meam corripit : nihilo segnius ego intentus in librum. Jam hora diei prima, et adhuc dubius et quasi langui- dus dies, jam quassatis circumjacentibus tectis, quanquam in aperto loco, angusto tamen, mag- nus et certus ruinae metus. Turn demum ex- cedere oppido visum. Sequitur vulgus atto- nitum, quodque in pavore simile prudential, alienum consilium suo praefert, ingentique ag- mine abeuntes premit et impellit. Egre^si tecta consistimus: inulta ibi miranda, multas formidi- nes patimur. Nam vehicula quae produci LIBER SEXTUS. 49 jusseramus, quanquam in pianissimo campo, in contrarias partes agebantur, ac ne lapidibus quidem fulta, in eodem vestigio quiescebant. Prceterea mare in se resorberi, et tremore terras quasi repelli videbatur. Certe processerat littus, multaque animalia maris in siccis arenis detine- bat. Ab altero latere nubes atra et horrenda ignei spiritus tortis vibratisque discursibus rupta, in longas flammarum flguras dehiscebat : fulgo- ribus illae et similis et majores erant. Turn verd ille idem ex Hispania amicus, acrius et instan- tius, Si frater, inquit, tuus, si tuus avunculus vivit, vult esse vos salvos : si periit, superstates voluit : proi/ide quid cessatis evadere ? Respon- dimus, non commissuros nos, ut de salute ejus incerti, nostrae consuleremus. Non moratus ultra proripit se, effusoque cursu periculo aufer- tur : nee multo post, ilia nubes descendere in terras, operire maria. Cinxerat Capreas et absconderat: Miseni quod procurrit, abstulerat. Turn mater orare, hortari, jubere, quoquo modo fugerem : posse enim juvenem ; se et annis et corpore gravem bene morituram, si mihi causa mortis non fuisset. Ego contra, salvum me, nisi una, non futurum : deinde manum ejus am- plexus, addere gradum cogo : paret segre, incu- 4* 50 C. PLINII EPIST. satque se quod me moretur. Jam cinis adhuc tamen rarus : respicio ; densa caligo tergis imminebat, quae nos torrentis modo infusa terrae, sequebatur. Dcflectamus, inquam, dum vidtmus, ne in via strati, comit ant turn turbd in tenebris obteramur. Vix consederamus, et nox, non quasi illunis aut nubila, sed qualis in locis clausis lumine extincto : audires ululatus femina- rum, infantium quiiitatus, clamores virorum : alii parentes, alii liberos, alii conjuges vocibus requirebant, vocibus noscitabant : hi suum casum, illi suorum miserebantur : erant qui metu mortis mortem precarentur. Multi ad deos manus tollere ; plures nusquam jam deos ullos, aBternamque illam et novissimam noctem mundo interpretabantur. Nee defuerunt qui fictis men- titisque terroribus vera pericula augerent. Pau- lum reluxit ; quod non dies nobis, sed adventantis ignis indicium videbatur : et ignis quidem longius substitit: tenebrse rursus, cinis rursus multus et gravis : hunc identidem assurgentes excutiebamus : operti alioqui, atque etiam oblisi pondere essemus. Possem gloriari, non gemitam mihi, non vocem parum fortem in tantis periculis excidisse, nisi me cum omnibus, omnia mecum perire, misero, rnagno tamen mortalitatis solatio credidissem. LIBER SEPTIMUS. 51 Tandem ilia caligo tenuata quasi in fumum nebulamve decessit : mox dies verus ; sol etiam effulsit, luridus tamen ; qualis esse quum deficit solet. Occursabant trepidantibus adhuc oculis mutata omnia, altoque cinere tanquam nive ob- ducta. Regressi Misenura, curatis utcunque corporibus, suspensam dubiamque mentem spe ac metu exegimus : metus praevalebat. Nam et tremor terras preseverabat, et plerique lymphati terrificis vaticinationibus et sua et aliena mala ludificabantur. Nobis tamen ne tunc quidem, quanquam et expertis periculum, et expectanti- bus, abeundi consilium, donee de avunculo nuntius veniret. Hasc, nequaquam historia digna, non scripturus leges, et tibi, scilicet qui requi- sisti, imputabis, si digna ne epistola quidem videbuntur. Vale. LIBER VII. 1. C PLINIUS RESTITUTO SUO S. Terret me hsec tua tam pertinax valetudo, et quanquam te temperantissimum noverim, vereor tamen ne quid illi etiam in mores tuos liceat. 52 C. PLINII EPIST. Proinde moneo patienter resistas. Hoc lauda- bile, hoc salutare. Admittit humana natura, quod suadeo. Ipse certe sic agere sanus cum meis soleo. Spero quidem, si forte in advcrsum valetudinem incidcro, nihil me desideraturum vel pudore vel pamitcntia dignum : si tamen super- averit morbus, denuntio ne quid mild dctur, Jiisi permitt ntibus medicis : sciantque, si dederint, ila vindicaturum nt solent cdii qua; negantur. Quinetiam quum perustus ardentissima febri, tandem remissus unctusque acciperem a medico potionem, porrexi manum, utque me tangeret dixi, admotumque jam labris poculum reddidi. Postea quum vicesimo valetudinis die balineo praepararer, mussantesque medicos repente vi- dissem, causam requisivi. Responderunt, posse me tuld lavari, non tamen omnino sine aliqud suspicione. Quid, inquam, necesse est ? Atque ita spe balinei, cui jam videbar inferri, placide leniterque dimissa, ad abstinentiam rursus, non secus ac modo ad balineum, animum vultumque composui. Q,ua3 tibi scripsi, primum nt te non sine exemplo monerem ; deinde nt in posterum ipse ad eandem temperantiam astringerer, quum me hac epistola quasi pignore obligavissem. Vale. LIBER SEPTIMUS. 53 2, C. PLINIUS FUSCO SUO S. Quaeris quemadmodum in secessu, quo jam- diu frueris, putem te studere oportere. Utile imprimis, et multi praecipiunt, vel ex Graeco in Latinum, vel ex Latino vertere in Graecum : quo genere exercitationis proprielas splendorque ver- borum, copia figurarum, vis explicandi, praeterea imitatione optimorum similia inveniendi facultas paratur : simul quae legentem fefellissent, trans- ferentem fugere non possunt. Intelligentia ex hoc et judicium acquiritur. Nihil obfuerit, quae legeris hactenus, ut rem argumentumque teneas, quasi semulum scribere, lectisque conferre, ac sedulo pensitare, quid tu, quid ille commodius. Magna gratulatio, si tu nonnulla ; turn magnus pudor, si cuncta ille melius. Licebit interdum et notissima eligere, et certare cum electis. Audax haec, non tamen improba, quia secreta, contentio : quanquam multos videmus ejusmodi certamina sibi cum multa laude sumpsisse, quosque subsequi satis habebant, dum non des- perant, antecessisse. Poteris et quae dixeris, post oblivionem retractare, multa retinere, plura transire ; alia interscribere, alia rescribere. La- boriosum istud et taedio plenum, sed difficultate 54 C. PLINII EPIST. ipsa fructuosum, recalescere ex integro, et resumere impetum fractum omissumque ; pos- tremo, nova vckit membra peracto corpori intexere, nee tamen priora turbare. Scio nunc tibi esse praecipuum studium orandi; sed non ideo semper pugnacem hunc et quasi bellatorium stylum suaserim. Ut enim terras variis mutatis- que seminibus, ita ingenia nostra nunc hac, nunc ilia meditatione recoluntur. Volo interdum aliquem ex historia locum apprebendas : volo epistolam diligentius scribas, volo carmina. Nam seepe in orationes quoque non historica modo, sed prope poetica descriptionum necessitas incidit ; et pressus sermo purusque ex epistolis petitur. Fas est et carmine remitti, non dico continuo et longo (id enim perfici nisi in otio non potest) sed hoc arguto et brevi, quod apte quantaslibet oc- cupationes curasque distinguit. Lusus vocantur ; sed hi lusus non minorem interdum gloriam. quam seria consequuntur : atque adeo (cur enim te ad versus non versibus adhorter ?) Ut laus est cera, mollis cedensque scquatur Si dodos digitos , jussaque Jiat opus ; Et nunc informet Mar tern castamquc Minervam, Nunc Venerem effingat, nunc Veneris puerum ; LIBER SEPTIMUS. 55 Utque sacri f antes non sola incendia sistunt, Scepe etiam flares vernaque pratajuvavt ; Sic hominvm ingenium .fiecti ducique per artes Nun rigidus ductd mobilitate decet. Itaque summi oratores, sum mi etiam viri sic se aut exercebant aut delectabant, irarao delectabant exercebantque. Nam mirum est, ut his opuscu- lis animus intendatur remittaturque. Recipiunt enim amores, odia, iras, misericordiam, urban- itatem, omnia denique quae ad vitam pertinent, atque etiam in foro causisque versantur. I nest his quoqne eadem quae aliis carmiuibus utilitas, quod metri necessitate devincti soluta oratione Isetamur, et quod facilius esse comparatio osten- dit, libentius scribimus. Habes plura etiam fortasse quam requirebas: unum tamen omisi. Non enim dixi quae legenda arbitrarer : quan- quam dixi, quum dicerem, quae scribenda. Tu memineris, sui cujusque generis auctores diligen- ter.eligere. ( Aiunt enim, multum legendum esse, non multa.) Q,ui sint hi, ade6 notum provoca- tumque est, ut demonstratione non egeant; et alioqui tarn immodice epistola me extendi, ut dum tibi quemadraodum studere debeas suadeo, studendi tempus abstulerim. Q,uin ergo pugil- 56 C. PLINIJ EPIST. lares resumis, et aliquid ex his, vel istud ipsum quod coeperas, scribis. Vale. 3. C. PLINIUS TACITO SUO S. Librum tuum legi, et quam diligentissime potui, annotavi quae commutanda, quae eximenda arbitrarer. Nam et ego verura dicere assuevi, et tu libenter audire. Neque enim ulli patien- tius reprehenduntur, quam qui maxime laudari merentur. Nunc a te librum meum cum anno- tationibus tuis exspecto. O jucundas, 6 pulchras vices! Quam me delectat, quod, si qua posteris cura nostri, usquequaque narrabitur, qua Con- cordia, simplicitate, fide vixerimus ! Erit rarum et insigne, duos homines aetate, dignitate prope- modum aequales, nonnullius in Uteris nominis (cogor enim de te quoque parcius dicere, quia de me simul dico,) alterum alterius studia fovisse. Equidem adolescentulus, quum jam tu fama gloriaque floreres, te sequi, tibi lottgo, sed prnx- imus, intervallo et esse et haberi concupiscebam. Et erant multa clarissima ingenia ; sed tu mihi (ita similitudo naturae ferebat) maxime imitabilis, maxime imitandus videbaris. Quo magis gaudeo, quod, si quis de studiis sermo, una nominamur ; LIBER SEPTIMUS. 57 quod de te loquentibus statim occurro. Nee desunt qui uni ut utrique nostrum praeferantur. Sed nihil interest rnea, quo loco jungimur. Nam mihi primus, qui a te proximus. Quin etiam in testamentis debes annotasse, nisi quis forte alterutri nostrum amicissimus, eadem legata, et quidem pariter, accipimus. Quae omnia hue spectant, ut in vicem ardentius diligamus, cum tot vinculis nos studia, mores, fama, suprema denique hominum judicia constringant. Vale. 4. C. TLINIUS MAXIMO SUO S. Nuper me cujusdam amici languor admonuit, optimos esse nos dum infirmi sumus. Q,uem enim infirmum aut avaritia aut libido solicitat ? Non amoribus servit, non appetit honores, opes negligit, et quantulumcunque, ut relicturus, satis habet : tunc deos, tunc hominem esse se memi- nit : invidet nemini, neminem miratur, meminem despicit, ac ne sermonibus quidem malignis aut attendit, aut alitur : balinea imaginatur et fontes. Haec surnma curarum, summa votorum ; mol- lemque in posterum et pinguem, si contingat evadere, hoc est, innoxiam beatamque destinat vitam. Possum ergo, quod pluribus verbis, 5 58 C. PUN II EPIST. pluribus etiam voluminibus philosophi docere conantur, ipse breviter tibi mihique praecipere, ut tales esse sani perseveremus, quales nos futu- ros profitemur infirmi. Vale. 5. C. PLINIUS TACITO SUO S. Auguror (nee me fallit augurium) historias tuas immortales futuras : quo magis illis (in- genue fatebor) inseri cupio. Nam si esse nobis curse solet ut facies nostra ab optimo quoque artifice exprimatur, nonne debemus optare, ut operibus nostris similis tui scriptor praedicatorque contingat? Demonstro itaque, quanquam dili- gentiam tuam non fugere possit, cum sit in publicis actis, demonstro tamen, quo magis credas, jucundum mihi futurum, si factum meurn, cujus gratia periculo crevit, tuo ingenio, _tuo testimoiiio ornaveris. Dederat me Senatus cum Herennio Senecione advocatum provincise Bcetica3 contra Boebium Massam : damnatoque Massa censuerat ut bona ejus publice custodi- rentur. Senecio, quum explorasset consules postulationibus vacaturos, convenit me : et, Qua concordid, inquit, injunclam nobis accusationem exsequuti sumus, hac adeamus consules, peta- LIBER SEPTIMUS. 59 musque ne bona dissipari sinant, quorum esse in custedid debent. Respondi; Quum simus ad- vocati a senatu dati, dispice, num peractas putes partes nostras, Saiatus cogniiione finita. Et IUe ; Tu quern voles tibi ierminum statues, cui nulla cum provincid jiecessitudo, nisi ex beneficio iuo, et hoc recenti : ipse et natus ibi, et qu.cestor in ed fui. Turn ego; Si fixum tibi istud ac deliberatum, sequar te, lit si qua ex hoc invidia erit, non tua tantum sit. Venimus ad consoles, dicit Senecio quae res ferebat : aliqua subjungo. Vixdum conticueramus, et Massa questus Sene- cionem non advocati Jidem, sed inimici amaritu- dinem implesse, impietatis reum postulat. Horror omnium : ego autem, Vereor, inquam, claris- simi consules, ne mi hi 3Iassa silentio suo prce- varicationem objecerit, quod non et me reum postulavit. Q,use vox et statim excepta, et postea multo sermone celebrata est. Divus quidem Nerva (nam privatus quoque attendebat his quee recte in publico fierent) missis ad me gravissimis Uteris, non mihi solum, verum etiam seculo est gratulatus, cui exemplum (sic enim scripsit) simile antiquis contigisset. Haec, ut- cunque se habent, notiora, clariora, majora tu facies: quanquam non exigo ut excedas actse 60 C. PLINIl EPIST. rei modum. Nam nee historia debet egredi veritatem, et koneste factis Veritas sufficit. Vale. LIBER VIII. 1. C. PLINIUS ROMANO SUO S. Vidistine aliquando Clitumnum fontem 1 Si nondum (et puto nondum : alioqui narasses mihi,) vide; quem ego (pcenitet tarditatis) proximo vidi. Modicus collis assurgit, antiqua. cupressu nemorosus et opacus. Hanc subter fons exit, et exprimitur pluribus venis, sed imparibus; eluctatusque facit gurgitem, qui lato gremio patescit purus et vitreus, ut numerare jactas stipes et relucentes calculos possis. Inde non loci devexitate, sed ipsa sui copia et quasi pondere, impellitur. Fons adhuc, et jam am- plissimum flumen atque etiam navium patiens; quas obvias quoque et contrario nisu in diversa tendentes, transmittit et perfert; adeo validus ut ilia qua properat, ipse, quanquam per solum planum, remis non adjuvetur : idem aegerrime remis contisque superetur adversus. Jucundum LIBER OCTAVUS. 61 tttrumque per jocum ludumque fluitantibus,utflex- erint cursum, laborera otio, otium labore variare. Ripae fraxino multa, multa populo vestiuntur : quas perspicuus amnis, velut mersas, viridi im- agine annumerat. Rigor aquae certaverit nivibus ; nee color cedit. Adjacet templum, priscum et religiosum. Stat Clitumnus ipse amictus orna- tusque praetexta. Praesens numen, atque etiam fatidicum, indicant sortes. Sparsa sunt circa sacella complura, totidemque dei simulacra: sua cuique venerat.io, suum nomen ; quibusdam vero etiam fontes. Nam, praeter ilium quasi parentem caeterorum, sunt minores capite discreti : sed flumini miscentur, quod ponte transmittitur. Is terminus sacri profanique. In superiore parte navigare tantum, infra etiam natare concessum. Balineum Hispellates, quibus ilium locum divus Augustus dono dedit, publice prsebent, et hos- pitium. Nee desunt villae, quae sequutae fluminis amoenitatem, margini insistunt. In summa, nihil erit ex quo non capias voluptatem. Nam studebis quoque, et leges multa multorum omni- bus columnis, omnibus parietibus inscripta, qui- bus fons ille deusque celebratur. Plura laudabis, nonnulla ridebis; quanquam tu vero, quae tua humanitas, nulla ridebis. Vale. 5* 62 C. PLINII EPIST. 2. C. PLTNIUS MACRINO SUO S. Num istic quoque immite et turbidum coelum? Hie assiduas tempestates, et crebra diluvia. Ti- beris alveum excessit, et demissioribus ripis alte superfunditur. Quanquam fossa, quam provi- dentissimus imperator fecit, exhaustus, premit valles, innatat campis ; quaque planum solum, pro solo cernitur. Inde, quae solet flumina accipere, et permista devehere, velut obvius retro cogit ; atque ita alienis aquis operit agros, quos ipse non tangit. Anio, delicatissimus amnium, ideoque adjacentibus villis velut invita- tus retentusque, magna ex parte nemora, quibus inumbratur, et fregit et rapuit. Submit montes, et decidentium mole pluribus locis clausus, dum amissum iter quserit, impulit tecta, ac sese super ruinas evexit atque extulit. Viderunt hi, quos excelsioribus terris ilia tempestas non deprehen- dit, alibi divitum apparatus, et gravem supel- lectiiem, alibi instrumenta ruris : ibi boves, aratra, rectores ; hie soluta et libera armenta ; atque inter haec arborum truncos, aut villarum trabes atque culmina, varie lateque fluitantia. Ac ne ilia quidem loca malo vacaverunt, ad quae non ascendit amnis. Nam pro amne imber LIBER OCTAVUS. 63 assiduus, et dejecti nubibus turbines : prorupta opera, quibus pretiosa rura cinguntur : quassata atque etiam decussa monimenta. -Multi ejus- modi casibus debilitaii, obruti, obirili, et aucta luctibus damna. Ne quid simile istic, pro mensura periculi, vereor : teque rogo, si nihil tale est, quam maturissime solicitudini meee consulas : sed et, si tale, id quoque nunties. Nam parvulum differt, patiaris adversa an ex- pectes : nisi quod tamen est dolendi modus, non est timendi. Doleas enim, quantum scias accidisse : timeas, quantum possit accidere. Vale. J. C. PLTNIUS GALLO SUO S. Ad quse noscenda iter ingredi, transmittere mare solemus, ea sub oculis posita negligimus : seu quia ita natura comparatum, ut prov\imorum incuriosi, longinqua sectemur ; seu quod omnium rerum cupido languescit, quum facilis occasio est; seu quod differimus, tanquam saepe visuri, quod datur videre quoties velis cernere. Qua- cunque de causa, permulta in urbe nostra, juxtaque urbem, non oculis modo, sed ne auribus quidem novimus : quae si tulisset Achaia, ./Egyp- 64 C. PLIiNII EPIST. tus, Asia, aliave quselibet miraculorum ferax. commendatrixque terra, audita, perlecta, lustra- taque haberemus. Ipse certe nuper, quod nee audieram ante, nee videram, audivi pariter et vidi. Exegerat prosocer meus, ut Amerina praedia sua inspicerem. Haec perambulanti mihi ostenditur subjacens lacus, nomine Vadimonis; simul quaedam incredibilia narrantur. Perveni ad ipsum. Lacus est in similitudinem jacentis rotae circumscriptus, et undique aequalis ; nullus sinus, obliquitas nulla, omnia dimensa, paria, et quasi artificis manu cavata et excisa. Spa- tium modicum, quod tamen sentiat ventos, et fluctibus intumescat. Nulla in hoc navis (sacer enim est) sed innatant insular herbidae, omnes arundine et junco tectae, quaeque alia foecundior palus, ipsaque ilia extremitas lacus effert. Sua cuique figura, ut motus : cunctis margo derasus, quia frequenter vel littori vel sibi illisae terunt terunturque. Interdum junctas copulataBque et continenti similes sunt; interdum discordan- tibus ventis digeruntur ; nonnunquam destitutae tranquillitate singulas fluitant. Saepe minores majoribus, velut cymbulae oneraria?, adhaerescunt ; saepe inter se majores minoresque quasi cursum certamenque desumunt; rursus omnes in eun- LIBER OCTAVUS, 05 dem locum appulsae, qua steterunt, proraovent terram, et modo hac, modo iliac, lacum reddunt auferuntque ; ac turn demum, quum medium tenuere, non contrahunt. Constat, pecora her- bas sequuta, sic in insulas illas, ut in extremam ripam, procedere solere, nee prius intelligere mobile solum, quam littore abrepta, quasi illata et imposita, circumfusum undique lacum pavent ; mox quo tulerit ventus egressa, non magis se descendisse sentire, quam senserint ascendisse. Idem lacus in flumen egeritur : quod ubi se paulisper oculis dedit, specu mergitur, alteque conditum meat : ac, si quid ante quam subdu- ceretur accepit, servat et profert. Haec tibi scripsi, quia nee minus ignota quam mihi, nee minus grata credebam. Nam te quoque, ut me, nihil aeque ac naturae opera delectant. Vale, 4. C. PLINIUS GEMINIO SUO S. Nostine hos, qui omnium libidinum servi sic aliorum vitiis irascuntur, quasi invideant, et gravissime puniunt, quos maxime imitantur? quum eos etiam, qui non indigent dementia ullius, nihil magis quam lenitas deceat. Atque ego optimum et emendatissimum existimo, qui QQ C. PLINII EPIST. ceteris ita ignoscit, tanquam ipse quotidie peccet ; ita peccatis abstinet, tanquam nemini ignoscat. Proinde hoc domi, hoc foris, hoc in omni vitae genere tencamus, ut nobis implacabilis simus ; exorabiles istis etiam, qui dare veniam nisi sibi nesciunt : mandemusque memoriae, quod vir mitissimus, et ob hoc quoque maximus, Thrasea, crebro dicere solebat, Qui vilia oclit, homines odit. Fortasse quceris, quo commotus hssc scri- bam ? Quidam nuper Sed melius coram ; quanquam ne tunc quidem. Vereor enim, ne id quod improbb eos sectari, carpere, referre, huic, quod quam maxime praecipiiiins, repugnet. Quisquis ille, qualiscunque, sileatur : quern in- signire, exempli non nihil ; non insignire, hu- manitatis plurimum refert. Vale. 5. C. PLINIUS MAXIMO SUO S- Amor in te raeus cogit, non ut prascipiam (neque enim pra3ceptore eges) admoneam tamen, ut quae scis, teneas et observes, aut scias melius. Cogita, te missum in provincial!) Achaiam, illara veram et meram Graeciam, in qua primum humanitas, literse, etiam fruges, inventae esse creduntur; missum ad ordinandum statum lib- LIBER OCTAVUS. 67 erarum civitatum, id est, ad homines maxime liberos, qui jns a natura datum, virtute, meritis, amicitia, fcedere denique et religione tenuerunt. Reverere conditoris deos, numina deorum. Reverere gloriam veterem, et haric ipsam se- nectutem, qua? in homine venerabilis, in urbibus sacra est. Sit apud te honor antiquitati, sit ingentibus factis,. sit fabulis quoque : nihil ex cujusquam dignitate, nihil ex libertate, nihil etiam ex jactatione decerpseris. Habe ante oculos, hanc esse terram quae nobis miserit jura, quae leges non victa acceperit sed peten- tibus dederit; Athenas esse, quas adeas ; Lace- daemonem esse, quam regas : quibus reliquam umbram, et residuum libertatis nomen eripere, durum, ferum, barbarumque est. Vides a medi- cis, quanquam in adversa valetudine nihil servi ac liberi differant, mollius tamen liberos clemen- tiusque tractari. Recordare, quid quseque civitas fuerit ; non ut despicias quod esse desierit. Absit superbia, asperitas ; nee timueris contemp- tum. An contemnitur, qui imperium, qui fasces habet, nisi qui humilis, et sordidus, et qui se primus ipse contemnit 1 Male vim suam potestas aliorum contumeliis experitur ; male terrore ven- eratio acquiritur: longeque valentior amor ad 68 C. PLINII EPIST. obtinendum quod velis, quam timor. Nam timor abit si recedas, manet amor : ac sic, ut ille in odium, hie in reverentiam vertatur. Te vero etiam atque etiam (repetam enim) meminisse oportet. officii tui titulum, ac tibi ipsi iuterpretari, quale quantumque sit ordinare statum liberarum civitatum. Nam quid ordinatione civilius 1 Quid libertate pretiosius? Porro quam turpe, si ordinatio eversione, libertas servitute mutetur? Accedit, quod tibi certamen est tecum : onerat te quaBsturae tuae fama, quam ex Bithynia opti- mam revexisti : onerat testimonium principis : onerat tribunatus, pretura, atque haec ipsa lega- tio, quasi premium data. Quo magis nitendum est, ne in longinquam provinciam quam subur- banum, ne inter servientes quam iiberos, ne forte quam judicio missus, ne rudis et incognitus quam exploratus probatusque, humanior, melior, peritior fuisse videaris : cum sit alioqui, ut saepe audisti, saepe legisti, multo deformius, amittere quam non assequi laudem. Haec velim credas (quod initio dixi,) scripsisse me admonentem, non praecipientem ; quanquam praecipientem quo- que. Quippe non vereor, in amore ne modum excesserim. Neque enim periculum est, ne sit nimium, quod esse maximum debet. Vale. LIBER NONUS. 69 LTBER IX. 1. C. PLINIUS PAULINO SUO S. Alius alium, ego beatissimum existimo, qui bonae mansuraeque famae praesumptione perfrui- tur, certusque posteritatis cum futura gloria vivit. Ac mihi nisi prasmium aeternitatis ante oculos, pingue illud altumque otium, placeat. Etenim omnes homines arbitror oportere aut immortalita- tem suam aut mortalitatem cogitare : et illos quidem contendere et non remitti, turn hos quiescere, nee brevem vitam caducis laboribus fatigare : ut video multos, misera simul et ingrata imagine industriae, ad mortalitatem sui pervenire. Haec ego tecum, quae quotidie me- cum, ut desinam mecum, si dissenties tu ; quan- quam non dissenties, ut qui semper praeclarum aliquid et immortale meditaris. Vale. 2. C. PLINIUS JUNIORIO SUO S. Castigabat quidam filium suum, quod paulo sumptuosius equos et canes emeret. Huic ego, juvene digresso, ffeus tu, nwiquamne fecisti, quod a patre corripi posset ? Fecisti, dico? 6 70 C. FLINII EPIST. Non inter dum facts quod Jilius tuus, si repente pater ille, til Jilius , pari gravitate reprehendat ? Non omncs homines aliquo errorc ducuntur ? Non hie in illo sibi, in hoc alius, indulgct ? Haec tibi admonitus immodicae servitatis ex- emplo, pro amore mutuo, scripsi, ne quando tu quoque filium tuum acerbius duriusque tractares. Cogita et ilium puerum esse, et te fuisse ; atque ita hoc quod es pater utere, ut memineris, et te hominem esse, et hominis patrem. Vale. 3. C. PLINIUS SABINIANO SUO S. Libertus tuus, cui succensere te dixeras, venit ad me, advolutusque pedibus meis tanquam tuis haesit Flevit multum, multumque rogavit; multum etiam tacuit : in summa, fecit mihi fidem poenitentiaB. Vere credo emendatum, quia deliquisse se sentit. Irasceris, scio : et irasceris merito, id quoque scio : sed tunc prascipua mansuetudinis laus, quum irae causa justissima est. Amasti hominem, et, spero, amabis: interim sufBcit, ut exorari te sinas. Licebit rursus irasci, si meruerit : quod exoratus excusatius flicies. Remitte aliquid adolescentiae ipsius, remitte lacrymis, remitte indulgentiae tuae : ne torseris ilium, ne torseris etiam te. Torqueris enim, LIBER NONUS. 71 quum tarn lenis irasceris. Vereor ne videar non rogare, sed cogere, si precibus ejus meas junxero. Jungam tamen tanto plenius et effusius, quanto ipsum acrius severiusque corripui, districte minatus, nunquam me postea rogaturum. Hoc illi, quem terreri oportebat, tibi non idem. Nam fortasse iterum rogabo, iterum impetrabo : sit modo tale, ut rogare me, prsestare te deceat. Vale. 4. C. PLINIUS SABINIANO SUO S. Bene fecisti quod libertum, aliquando tibi carum, reducentibus epistolis meis in donium, in animum recepist.i. Juvabit hoc te : me certe juvat : primum, quod te talem video, ut in ira. regi possis : deinde quod tantum mihi tribuis, ut vel auctorilati meae pareas, vel precibus indul- geas. Igitur et laudo et gratias ago. Simul in posterum moneo, ut te erroribus tuorum, etsi non fuerit qui deprecetur, placabilem prsestes. Vale. 5. C. TLINIUS GEMINIO SUO S. Laudas mihi, et frequenter praesens, et nunc per epistolas, Nonium tuum, quod sit liberalis in 72 C. PLINII EPIST. quosdam : et ipse laudo, si tamen non in hos •solos. Volo enim eum qui sit vere liberalis, tribuere patriae, propinquis, affinibus, amicis, sed amicis dico pauperibus : non nt isti, qui iis po- tissimum donant, qui donare maxime possunt. Hos ego viscatis hamatisque muneribus, non sua promere puto, sed aliena corripere. Sunt inge- nio simili, qui quod huic donant, auferunt illi, fanamque liberalitatis avaritia petunt. Primum. est autem, suo esse contentum : deinde, quos praecipue scias indigere, sustentantem foventem- que, orbe quodam societatis arnbire. Quae cuncta si facit isle, usquequaque laudandus est; si unum aliquod, minus qtiidem, laudandus tamen. Tarn rarum est etiam imperfectae libe- ralitatis exemplar. Ea invasit homines habendi cupido, ut possideri magis quam possidere vide- antur. Vale. 6. C. PLINIUS CANINIO SUO S. Incidi in materiam veram, sed simillimam fict33, dignamque isto lsetissimo, altissimo planeque poetico ingenia. Incidi autem, dum super ccEnam varia miracula hinc inde referuntur. Magna auc- toris fides; tametsi quid poetee cum fide? Is LIBER NONUS. 73 tamen auctor, cui bene vel historiam scripturus credidisses. Est in Africa Hipponensis colonia, mari proxima : adjacet ei navigabile stagnum, ex quo, in modum fluminis, aestaarium emergit, quod vice alterna, prout aestus aut repressit, aut im- pulit, nunc infertur mari, nunc redditur stagno. Omnis hie aetas piscandi, navigandi, atque etiam natandi studio tenetur : maxime puerorum, quos otium ludusque solicitat. His gloria et virtus altissime provehi : victor ille qui longissime ut littus, ita simul nantes, reliquit. Hoc certaraine puer quidam, audentior caeteris, in ulteriora tendebat : delphinus occurrit, et nunc praecedere puerum, nunc sequi, nunc circuire, postremo subire, deponere, iterum subire, trepidantemque perferre primum in altum : mox flectit ad littus, redditque terrae et aequalibus. Serpit per colo- niam fama : concurrere omnes, ipsum puerum tanquam miraculum aspicere, interrogare, audire, narrare. Postero die obsident littus, prospectant mare, et si quid est mari simile. Natant pueri : inter hos ille, sed cautius. Delphinus rursus ad tempus, rursus ad puerum venit. Fugit ille cum ceteris. Delphinus, quasi invitet, revocet 9 exilit, mergitur, variosque orbes implicitat expe- ditque. Hoc altero die, hoc tertio ; hoc pluribus ? 6 * 74 C. PLINII EPIST. donee homines innutritos mari subiret timendi pudor: accedunt, et alludunt, et appellant: tangunt etiam, pertrectantque prasbentem. Cre- scit aujdacia ex peri men to. Maxime puer, qui primus expeitus est, adnatat natanti, infilit tergo : fertur referturque : agnosci se, amari putat, amat ipse : neuter timet, neuter timetur. Hujus fiducia, mansuetudo illius augetur : nee non alii pueri dextra lgevaque simul eunt hortantes mo- nentesque. Ibat una (id quoque minim) delphi- nus alius, tantum spectator et comes. Nihil enim simile aut faciebat, aut patiebatur : sed alterum ilium ducebat, reducebat, ut puerum ceteri pueri. Incredibile (tarn verum tamen quam priora) delphinum gestatorem collusorem- que puerorem in terram quoque extrabi solitum, arenisque siccatum, ubi incaluisset, in mare revolvi. Constat Octavium Avitum, legatum proconsulis, in littus educto religione prava su- perfudisse unguentum, cujus ilium novitatem odoremque in altum refugisse ; nee nisi post multos dies visum languidum et moestum ; mox, redditis viribus, priorem lasciviam et solita inin- isteria repetisse. Confluebant ad spectaculum omnes magistratus, quorum adventu et mora modica respublica novis sumptibus atterebatur. LIBER NONUS. 75 Postremo locus ipse quietem suam secretumque perdebat. Placuit occulte interfici, ad quod coibatur. Hsec tu qua miseratione, qua copia deflebis, ornabis, attolles? Quanquam non est opus affingas aliquid aut adstruas ; sufficit ne ea qua? sunt vera minuantur. Vale. 7. C. PLINIUS FUSCO SUO S. Quseris quemadmodum in Tuscis diem asstate disponam. Evigilo quura libuit, plerumque circa horam primam, ssepe ante ; tardius raro : clause fenestras manent. Mire enim silentio et tenebris animus alitur. Ab iis quae avocant abductus, et liber, et mihi relictus, non oculos animo, sed animum oculis sequor, qui eadem quae mens, violent, quoties non vident alia. Cogito si quid in manibus, cogito ad verbum scribenti emendantique similis: nunc pauciora, nunc plura, ut vel difficile vel facile compo- ni tenerive potuerunt. Notarium voco, et, die admisso, quee formaveram dicto ; abit, rur- susque revocatur, rursusque remittitur. Ubi hora quarta vel quinta (neque enim certum dimensumque tempus) ut dies suasit, in xystum me vel cryptoporticum confero ; reliqua meditor 76 C. PLINII EFIST. et dicto ; vehiculum ascendo. Ibi quoque idem quod ambulans aut jacens. Durat intentio, mutatione ipsa refecta : paulum redormio, dein ambulo, mox orationem Grsecam Latinamve clare et intente, non tam vocis causa quam stomachi, lego : pariter tamen et ilia firmatur. Iterum ambulo, ungor, exerceor, lavor. Coenanti mihi, si cum uxore, vel paucis, liber legitur : post coenam, comoedi aut lyristes: mox cum meis ambulo, quorum in numero sunt eruditi. Ita variis sermonibus vespera extenditur, et quan- quam longissimus dies, cito conditur. Nonnun- quam ex hoc ordine aliqua mutantur. Nam si diu tacui, vel ambulavi, post somnum demum lectionemque, non vehiculo, sed (quod brevius, quia velocius) equo gestor. Interveniunt amici ex proximis oppidis, partemque diei ad se tra- hunt, interdumque lassato mihi opportuna inter- pellatione subveniunt. Venor aliquando : sed non sine pugillaribus, ut quamvis nihil ceperim, nonnihil referam. Datur et colonis (ut videtur ipsis) non satis temporis, quorum mihi agrestes querela? literas nostras et isthaec urbana opera commendant. Vale. LIBER DECIMUS. 77 8. C. PLINIUS FUSCO SUO S. Scribis, pergratas tibi fuisse literas meas, quihus cognovisti quemadmodum in Tuscis otium aEstatis exigerem : requiris quid ex hoc in Lau- rentino hyenie permulem. Nihil, nisi quod meridianus somnus eximitur, multumque de nocte vel ante vel post diem sumitur: et, si agendi necessitas instat, quae frequens hyeme, non jam como3do vel iyristse post cnenam locus; sed iila quae dictavi, identidem retractantur, ac simul memoriae frequenti emendatione proficitur. Habes aestate, hyeme consuetudinem ; addas hue licet ver et autumnum, quae inter hyemem aestatemque media, ut nihil de die perdunt, ita de nocte parvulum acquirunt. Vale. LIBER X. 1. C. PLINIUS TR. IMP. S. Sicut saluberrimam navigationem, domine, usque Ephesum expertus, ita inde, postquam vehiculis iter facere ccepi, gravissimis sestibus, 78 C. PLINII EPIST. atque etiam febriculis vexatus, Pergami substiti. Rursus, quum transisem in orarias naviculas, contrariis ventis retentus, aliquanto tardius quam speraveram, id est xv calend. Octobris, Bithyn- iam intravi. Non possum tamen de mora queri, cum mihi contigerit quod erat auspicatissimum, natalem tuum in provincial celebrare. Nunc reipub. Prusensium impendia, reditus, debitores excutio : quod ex ipso tractu magis ac magis necessarium intelligo. Multse enim pecuniae variis ex causis a privatis detinentur : preeterea quaedam minime legitimis sumptibus erogantur. Haec tibi, domine, in ipso ingressum meo scripsi. Quintodecimo calend. Octobris, domine, pro- vinciam intravi, quam in eo obsequio, in ea erga te fide, quam de genere humano mereris, inveni. Dispice, domine, an necessarium putes mittere hue mensorem. Videntur enim non mediocres pecuniae posse revocari a curationibus operura, si mensural fideliter agantur. Ita certe prospi- cio ex ratione Prusensium, quam cum Maximo tracto. 2. TRAJANUS PLINIO S. Cuperem sine querela corpusculi tin, et tunrum, pervenire in Bithyniam potuisses, ac simile tibi LIBER DECIMUS. 79 iter ah Epheso ei navigationifuisset, quam exper- tus usque illo eras. Quo autem die pervenisses in Bythiniam, cognovi, Secunde carissime, Uteris tuis. Provinciales (credo) prospectum sibi a me, intelligent. Nam et tu dabis operam, ut manifesium sit Mis, electum te esse, qui ad eos~ dem mei loco mittereris. Rationes autem im- primis tibi rerum publicarum excutiendce sunt. Nam et esse eas vexatas satis constat. Mensores vix etiam Us operibus, qua aut Romce, aut in proximo Jiunt, sufficientes habeo : sed in omni provincid inveniuntur, quibus credi possit, et ideo non deerunt tibi, modo velis diligenter excutere. 3. C. PLINIUS TR. IMP. S. Q,uum diversam partem provincial circumirem, NicomediaB vastissimum incendium multas priva- torum domos, et duo publica opera, quanquam via interjacente, Gerusiam et Isson absumpsit. Est autem latius sparsum : primum violentia venti, deinde inertia hominum, quod satis con- stat otiosos et immobiles tanti mali spectatores perstitisse : et alioqui nullus usquam in publico sipho, nulla hama, nullum denique instrumentum ad incendia compescenda : et haec quidem, ut 80 C. PL1NII EPIST. jam praecepi, parabuntur. Tu domine, dispice, instituendum putes collegium fabrorum, dantaxat hominum CL: ego attendam ne quis, nisi faber, recipiatur, neve jure concesso in aliud utatur. Nee erit difficile custodire tarn paucos. 4. TRAJANUS PLINIO S. Tibi quidem secundum exempla complurium, in mentem venit, posse collegium fabrorum apud Nicomedenses constit li : sed meminerimus, pro- vincian islam, el prcetipue eas civitatcs, ab ejasmodif actio nibus esse vexatas. Quodcunque nomen ex qudcunque causa dedcrimus iis qui in idem contracti fuerint, hclarice quamvls breves jient. Satins itaque est comparari ea quae ad co'ercendos ignes auxilio esse possint, a dm oner i- que dominos prcediorum, ut et ipsi inkibeant, ac si res poposcerit, accursu populi ad hoc uti. 5. C. PLINIUS TR. IMP. S. In aquseductum, domine, Nicomedenses im- penderunt HS. xxx. ccc. xxix. qui imperfectus adhuc relictus, ac etiam destructus est : rursus in alium duct urn erogata sunt cc. Hoc quo- LIBER DECIMUS. 81 que relicto, novo impendio est opus, ut aquam habeant qui tantam pecuniam male perdiderunt. Ipse perveni ad fontem purissimum, ex quo videtur aqua debere perduci, sicut initio tenta- tum erat, arcuato opere, ne tantum ad plana civitatis et humilia perveniat. Manent adhuc paucissimi arcus : possunt et erigi quidam lapide quadrato, qui ex superiore opere detractus est : aliqua pars, ut mihi videtur, testaceo opere agenda erit. Id enim et facilius et vilius. Et imprimis necessarium est, mitti a te vel aquile- gem vel architectum, ne rursus eveniat quod accidit. Ego illud unum affirmo, et utilitatem operis et pulchritudinem seculo tuo esse dignissi- mam. 6. TR. PLINIO S. Curandum est, ut aqua in Nicomedensem civi- tatem pcrducatur. Vcre credo te ed qua debebis diUgenlia hoc opus aggressurum. Scd, medius jidius, ad eandcm diligentiam tuam periinet, in- quirere quorum vitio ad hoc opus tantam pecu- niam Nicomedenses perdiderint, ne quum inter se gratificantur, et inchoaverint aqu&ductus, et reliquerint. Quid itaque compereris, perfer in notitiam meam. 7 82 C. PLIN1I EPIST. 7. C. PLINIUS TR. IMP. S. Intuenti mihi et fortune tuse et animi magnitu- dinem, convenientissimum videtur, demonstrare opera non minus seternitate tua quam gloria digna, quantumque pulchritudinis, tantum utilita- tis habitura. Est in Nicomedensium finibus amplissimus lacus ; per hunc marmora, fructus, ligna, materise, et sumptu modico et labore usque ad viam navibus, inde magno labore, majore impendio, vehiculis ad mare devehuntur. Sed hoc opus multas manus poscit : at hae porro non desunt. Nam et in agris magna copia est hominum, et maxima in civitate : certaque spes omnes libentissime agressuros opus omnibus fructuosum. Superest ut tu libratoreim vel architectum, si tibi videbitur, mittas, qui dili- genter exploret sitne lacus altior mari, quem artifices regionis hujus quadraginta cubitis alti- orem esse contendunt. Ego per eadem loca invenio fossam a rege percussarn : sed incertum utrum ad colligendum humorem circumjacentium agrorum, an ad committendum flumini lacum; est enim imperfecta. Hoc quoque dubium, in- tercepto rege mortal itate, an desperato operis effects Sed hoc ipso (feres enim me ambitio- LIBER DECIMUS. 83 sum) pro tua gloria incitor et accendor, ut cupiam peragi a te quae tantum cceperant reges. 8. TKAJANUS PLINIG S. Potest nos solicitare lacus iste ut committer e ilium marl velimus : sed plane cxplorandum est diligenter, ne, si immissus in mare fuerit, totus cffiuat. Certe, quantum aquarum, et unde ac- cipiat. Poteris a Calphurnio Macro petere Libratorem. Et ego Jiinc aliquem tibi, peritum ejusmodi operum, mittam. 9. C. PLINIUS TR. IMP. S. Pecuniae publicae, domine, providentia tua et rninisterio nostro etiam exactae sunt et exiguntur : quae vereor ne otiosse jaceant. Nam et praedio- rum comparandorum aut nulla aut rarissima occasio est : nee inveniuntur qui velint debere, reipub praesertim duodenis assibus, quanti a privatis mutuantur. Dispice ergo, domine, num- quid minuendam usuram, ac per hoc idoneos debitores invitandos, putes : et, si ne sic quidem reperiuntur, distribuendam inter decuriones pe- cuniam, ita ut recte reipublicae caveant : quod ? 84 C. PL1NI1 EPIST. quanquam invitis et recusantibus, minus acer- bum erit, leviore usura constituta. 10. tr. plinio s. Et ipse non aliud remedium dispicio, mi Se- cimde carissi?ne, qudm ut quantitas iisurarum minuatur, quo facilius pecunicB publiccs col- locentur. Modum ejus ex copid eorum qui mutu- abuntur tu constituts. Invitos ad accipiendam compellere, quodfortassis ipsis otiosum futurum sit, non est exjustitid nostrurum temporum. 11. C. PLINIUS TR. IMP. S. Tu quidem, domine providentissime, vereris ne commissus flumini, atque ita mari, lacus effluat : sed ego in re prsesenti invenisse videor quemadmodum huic periculo occurrerem. Potest enim lacus fossa usque ad flumen adduci, nee tamen in flumen emitti, sed relicto quasi margine contineri pariter et dirimi: sic consequemur ut nee vicino videatur flumini mistus, et sit periude ac si misceatur. Erit enim facile per illam brevissimam terram, quae interjacebit, onera transponere in flumen. Quod ita fiet, si neces- LIBER DECIMUS. 85 sitas coget, et (spero) non coget. Est enim et lacus ipse satis altus, et nunc in contrariam partem flumen emittit ; quod interclusum inde, et quo voluraus aversum, sine ullius detrimento- lacus tantum aquae, quantum nunc portat, effun, det. Prseterea per id spatium, per quod fossa facienda est, incidunt rivi : qui si diligenter colligantur, augebunt illud quod lacus dederit. Enimvero si placeat fossam longius ducere, et arctius pressam mari sequare, nee in flumen, sed in ipsum mare emittere, repercussus maris servabit et reprimet quicquid e lacu veniet. Quorum si nihil nobis loci natura prsEstaret, expeditum tamen erat, cataractis aquas cursum temperare. Vermn et hsec et alia multo saga- cius conquiret explorabitque librator, quem plane, domine, debes mittere, ut polliceris. Est enim res digna et magnitudine tua. et cura. Ego interim Calphurnio Macro, clarissimo viro, auc- tore te scripsi, ut libratorem quam maxime idoneum mitteret. 12. tr. plinio s. Manifestum est, mi Securde carissime, nee prudentiam nee diligentiam tihi defuisse circa 7 * £6 C. PLINII EPIST. istum lacum, cum tarn muTta proviso, habeas, per qua nee periclitetur exhaiiriri, ct magis in usus nobis futurus sit. Elige igitur id quod prce- cipue res ipsa suaserit. CaJjphurnium Macrum credo facturnm, ut te Ubratore instruat : neque enim provincicB istcc Jus artificibus carent. 13. C PLINIUS TR. IMP. S. Sinopenses, domine, aqua deficiuntur : quae videtur et bona et copiosa ab sextodecimo milia- ria posse perduci. Est tamen statim ab capite paulo amplius mille passibus locus suspectus et mollis, quern ego interim explorari modico im- pendio jussi, an recipere et sustinere opus possit. Pecunia, curantibus nobis, contracta, non deerit, si tu, domine, hoc genus oporis et salubritati et amoenitati valde sitientis colonice indulseris. 14. TR. plinio s. Ut ccepisti } Secundc carissi?ne, cxplora diligcn- ter f an locus UIc, quern suspectum habes, sustinere opus aquceductus possit. JYcqnc enim dubitan- LIBER DECIMUS. 87 dumputo,quin aqua perducenda sit in cohniam Sinopensem, si modd et viribus suis ipsa id assequi potest, cum plurammn ea res et salubri- tati et voluptaii ejus collatura sit. ]VOTES. *** The Roman characters refer to pages, the Arabic figures to lines. ix. I. C. Plinii] Caius Plinius Caecilius Se= cundus, commonly called the younger Pliny, in distinction from his uncle the naturalist, was born in the year 62, at Cornum, now Corno, a town about twenty-five miles noith of Milan, on a picturesque lake called Larius, now the lake of Corno. He owed his education in part to the celebrated Quinctilian, whom, in gratitude for his attentions, he remembered and assisted in his old age. Before the age of eighteen, he entered the army, and served as military tribune in Syria. Soon after, he turned his attention to pleading as a profession, and at twenty, commenced practising at the bar. Hav- ing passed about six years in the practice of his profession with great credit, he was made questor, then tribune of the people, and finally praetor, 90 NOTES. to which last office he was appointed before the legal age. Pliny was spared in the persecution which Domitian carried on against all who were eminent for merit or learning, and after his death, vindicated the memory of Helvidius, who had been in the number of his victims. In the year 97, he married Calpurnia with whom he lived very affectionately and whose excellent qualities he often mentions in his letters. Soon after, he was appointed by Nerva prefect of the treasury, an office which he held two years. Under Trajan he was promoted to the honor of the consulship, and was afterward sent by this emperor proconsul to Bithynia in Asia Minor. It was from this province that he wrote, in the year 102, his celebrated letter respecting the Christians, which induced Trajan to mitigate the persecution which was carried on against them. While in this office he mainly employed himself in projecting various public works for the benefit of the province. Neither the year nor the place of Pliny's death is known, but as nothing of his appears later than 107, it is most probable that he died in this year, the 45th of his age. These letters then would seem to have been written between the years 80 and 107 of the Christian era. They bear no particular dates, and the time at which each was composed must be gathered from the subject matter itself. A table of the emperors under whom Pliny wrote, and of their periods of office, is subjoined. NOTES- 91 The whole number of letters collected by the author himself was 369, which are divided into ten books, the last being wholly devoted to the correspondence between him and the emperor Trajan. Vespasian Imp. A. D. 69 to 79 Titus " " 79 to 81 Domitian " " 81 to 96 Nerva " " 96 to 98 Trajan " " 98 to 107 BOOK I.— Letter 1. Pliny dedicates this collection of letters to his friend Septitius. 6. C. Plin.] Caius Plinius Septitio amico suo salutem dat. This was the usual mode of commencing an epistle, and signifies that the writer desires health, or presents his best wishes to his friend. 7. Frequenter'] " You have often urged me, that I should collect and publish my letters, if I had written some more accurately than the rest." Or " such of my letters as I had written more accurately." 92 NOTES. 9. noil] " not preserving the order of time, for I was not writing a history, but according as," &c. 11. Supercsf] "It remains to wish that it may not repent you of your advice nor me of my compliance." 13. ut] "that I shall look up those, which still lie neglected, and if I shall add any I will not suppress them. Farewell." Letter 2. Describing the vanity of the pursuits which for the most part occupy the attention in the city, compared with the more dignified employ- ments of the country. 17. quam] " how for single days the account of time passed in town holds good or seems to do so, but for several days or all of them together does not." x. 2. respondeat] " he will perhaps answer, 'I was present' at ceremony of the toga virilis; I assisted at an espousal or a wedding." All these were occasions of great interest The espousal of two parties usually took place some time before the celebration of the actual mar- riage. It was accompanied with many cere- monies, at which the priests and augurs assisted : the marriage contract was drawn up in the presence of witnesses, and confirmed by the betrothed pair breaking a straw between them ; NOTES. 93 the bridegroom then presented the bride with the wedding ring; presents were made to the young couple by their immediate friends who were present on the occasion ; and the father, or nearest relative of the bride — at whose house the ceremony usually took place— gave a grand en- tertainment. The investiture of the toga virilis or manly gown which took place at seventeen years of age, was, in families of rank, a ceremony of great solem- nity as well as festivity. The friends and rel- atives of the youth being assembled on the occasion, he was stripped of the prsetextan robe, and the golden ball which ornamented the latter was consecrated to the lares, or household .gods. He was then clothed in a toga of pure white, without ornament, and conducted by the whole company followed by the servants and retainers of his house and near connections, to the cap- ital, where prayers and sacrifices were offered to the gods. Thence he was taken with the same parade to the forum, to make his public entry into the world on that, spot where probably the most important scenes of his future life were to be acted. After this the day was concluded with a feast to which the dependents of the family were admitted, and presents were distrib- uted among the guests." — Domestic Manners and Institutions of the Romans. Chap. xv. and xvii. 6. H(ec] " These things, on the day you do them, seem necessary ; but the same, if you con- 94 NOTES. sider that you have been doing them daily, ap- pear trivial, and especially so when you have withdrawn from them." 10. Quod] " This is what happens to me, when in my Laurentian estate I read or write something or even attend to my person by the support of which the mind is sustained." Lau- rentino agrees with prsedio understood. 13. quod] " which I am sorry to have heard." 14. apud me] at my house. 20. ac] " and more delightful than almost any employment." 22. qucim] " how many thoughts do you in- vent, how many do you suggest." 26. Satius] " For it is better — to be idle than to be busy about nothing." Letter 3. He reproaches Septitius with having broken his engagement to come to dinner, and enumerates the delicacies which were prepared for his re- ception. xi. 4. promittis] you promise to come to dinner and come not." The Roman ccena, often improperly rendered supper, was taken at about 3 o'clock. 5. Dicitur] " The sentence is passed; you shall pay the expense to a farthing, and that not small." NOTES. 95* 6. singula] "one for each;" so binae "two for each;" ternse "three for each." 8. nam] "for this too you shall account for; nay this especially, which perishes in the dish." 12. qua] " such is my liberality." 12. At] " Bat you have chosen at somebody's house, I know not whom, to he treated with oysters, urchins and Spanish dancers." The latter as well as the graver personages with whom Pliny had proposed to entertain his guest were commonly introduced at Roman dinners. 15. invidisti] "you have wronged, whether yourself I know not, certainly me, but yet your- self also," 17. apparatius] " more luxuriously" this and the last three words in the sentence are the comparatives of adverbs. 19. In snmmd] "In fine, make the trial; and unless you shall afterwards rather excuse yourself to all others, then always refuse me." BOOK II. — Letter 1. He describes the mixture of ostentation and meanness displayed by an acquaintance with whom he had dined. xii. 3. Longum] "It is too long to recount fully, and it matters not how it happened, that 96 NOTES. I, though by no means a familiar friend, was dining with a person liberal and thrifty, as he seemed to himself; as he appeared to me, both extravagant and mean." 7. optima] " some of the best dishes." 9. Vinum] " He had also divided the wine contained in small bottles, into three kinds; not that there might be the privilege of choosing, but that there might be no right of refusing the particular kind offered." 8. aliiid] " placed one hind for us, another for his smaller friends, (for he has friends in grades,) another for his own and our freed men." The freedman was a manumitted slave who re- mained in the family of his late master in the character of a client or dependent, and bore his name as a prefix to his own. See there that Dama ! view a worthless slave, Of knavish muleteers the veriest knave! Let but his master one small turn bestow, Plain Dama, straight, shall Marcus Dama grow. Owen's Persius. Lat. v. 13. Animadvertit] "He who reclined next to me observed this, and asked me if I approved it." I said no. " What custom, then," said he, "do you adopt? " " I place the same dishes he- fore all. For I invite them to a supper, not to a register; and i make equal in all things, those whom I have made equal at my table and my couch." "The freedmen too ? " " Those too. NOTES. 97 For then I hold them guests, not freedmen." He replies, "It must cost you a great sum." " By no means." " How can this be managed 1 " " It can ; because my freedmen do not drink the same as I do, but I the same, as my freed- men." xin. 1. Ilia] se gula. "This then must be restrained, this must be reduced to order as it were, if you would save expense, which you can better provide for' by your own temperance, than by degrading others." 5. Quorsum] To what purpose do I say these things. 11. quce~\ "which as they are very base when separate, are more basely joined ;" "are more disgraceful when united." Letter 2. Lamenting that he is prevented by his engage- ments in town from enjoying with his friends the beauty of Lake Larius. 17. Nam] " For the lake supplies fish, the woods with which the lake is surrounded, game, and that deep retreat, subjects of meditation in abundance." 19. Sed] " But whether you do all together, or some one, I cannot say, I envy you ; yet I am vexed, that those things are not permitted to me, too, which I desire as sick men do wine, baths, fountains." 98 NOTES. 23. Nunquamne] " Shall I never break these close fetters of business, if it is denied to me to loosen them ? " 24. Nam] "For to the old employments new ones are added, yet the former are not fin- ished ; by so many coils, by so many chains, as it were, is the line of occupations daily ex- tended." Letter 3. He relates three anecdotes of Marcus Regu- lus, intended to exhibit the meanness of his character. xiv. 6. As sew] " Prepare your penny, and hear a fine story." The expression seems to be borrowed from those who exercised the art of story telling as a profession. 7. Nam~\ " For the new one reminds me of some former ones ; nor does it matter, from which I commence in preference." 8. Verania] " V. Piso's wife lay very ill ; I mean that Piso," &c. 11. Primum] " First notice the impudence of the man, who came to a sick woman, to whose husband, and to whose self, he had been a violent personal enemy." 13. Esto] " Let it pass, if he had only come." 17. nihil] "for no purpose, except that he may keep her miserable the longer in suspense." NOTES. 99 19. Climactericum] The climacteric periods were considered peculiarly dangerous. Those usually so accounted were the years expressed by the successive multiples of 7. The grand climacteric was the 63d year, or 9 times 7. 20. Aruspicem] "I will consult a sooth- sayer.'/ The aruspices were inferior to the augurs and foretold future events by remarks on the palpitating entrails of newly slaughtered victims, and the circumstances attending sacri- lices. 24. legatum] "inscribes a legacy for Regu- lus." xv. 2. qui] " who had foresworn himself by the safety of his sou." It was the custom to swear by whatever was regarded as most pre- cious. 7. novissimd] " with his last illness." 10. quia] "because he had lately begun to court him." 11. quoquo] "that by any means they should prolong life to this man." 14. quid] " why do you deny a happy death to one, to whom you cannot give life ? " 16. et] " and as if he had heard all, left not a farthing to Regulus." 17. an] "Do you ask for a third according to the law of the schools," or " according to the old saying." 23. Rcgo] " I beg you would bequeath these to me" leges from lego. xvi. 1. ilk] " still he compelled her to do this as if about to die." ] 00 NOTES. 8. quum] "that when he consulted the aus* pices, how soon he should make up sixty mil- lion sesterces, he had found the entrails double, by which it was foretold that he should have an hundred and twenty million. 5 ' For it is said by authorities that between the numeral adverbs and sestertium the contracted genitive plural of sestertius, the words centena millia must be sup- plied ; so that the first on the above expressions, when read in full, will be six hundred hundred thousand sesterces, and the second twelve hun- dred hundred thousand. 11. si] "if he shall still dictate, as he has begun to do, wills in favor of strangers, to the very persons, to whom they belong ; which is the most iniquitous kind of deception." BOOK III.— Letter 1. Contains an account of the numerous works of Pliny the naturalist, and describes particularly his mode of life. 19. guarasque] " and ask, what they all are." 19. Fungar] " I will perform the part of an index." De] "one book on throwing the javelin on horseback." xvn. 10. Adstitit] " Stood before him as he slept." NOTES. 101 13. id] " that he would save him from the injustice of being forgotten." 14. Studiosi] " Three books called studiosi." 16. Dubii] " Eight books on the subject of equivocal expression." 20. A fine] " Thirty-one books from the end of the work of Aufidis Bassus." 23. Miraris] " Do you wonder that one so much occupied could have written so many volumes, and many among them requiring so much care? " xvin. 2. Medium] " that, he passed the mean time filled and embarrassed both by very impor- tant duties, and by the friendship of the prince." 5. Eral] he was indeed remarkable for very easy sleep, often commencing and again leaving him during his studies. 17. Post] " After taking the sun he gener- ally bathed in cold water." 21. adnotabatur] "notes were taken, and that rapidly." 23. revocdsse] " called him back and ordered the passage to be repeated." xix. 3. intra] " within the first hour of night." The night or the interval between sun- set and sunrise was divided into twelve hours which differed in length according to the season. 6. gimm] " when I say of the bath, [ speak only of the processes carried on within." 7. duni] " while he is rubbed and wiped." Destringo signifies to scrape with the strigil, a sort of currycomb employed by the attendants at the baths." 102 NOTES. 9. 7iuic] " he found time for this care only." 10. not arms] " a notary with book and tab- lets." The notary, or scribe, copied in short hand from dictation. Their skill in this pro- cess was such, that it is said some of them could outstrip the most rapid speaker. 14. Repcto] " I remember that I was blamed by him for walking." 24. quadringentis] for four hundred thousand sesterces, about fourteen thousand dollars. xx. 3. Quid] " For what is there, which those occupations could not prevent, or this in- dustry accomplish." 8. Ego] "But am I only not to be compared to him, I whom," &c. 10. Collatus] " when compared to him." 12. quamvis] "although I had intended to write only what you asked, namely how many books he had left." Letter 2. The subject of this letter is Arria, the wife of Soetus, celebrated for her heroism in inflicting a mortal wound on her own person, and then presenting the bloody sword to her husband, encouraging him to follow her example. Pliny endeavors to show that there were other actions in her life equally deserving admiration, though less generally known. iNOTES. 103 20. adnotdsse] " I seem to have observed," *' I think I have noticed, that some actions of distinguished men or women are more famous but others greater." 22. hesterno] " by a conversation yesterday with Fannia." xxt. 7. non] "not less dear on other accounts, than because he was their son." 10. vivere] " she pretended that her son lived and was even more comfortable." 17. tanquam] " as if she had left her bereave- ment abroad." 18. Mud] "that other action of hers." 25. matrefn] " still to act the mother." xxn. 1. in] " in his party." 3. ut] " that she might be placed there with him." 4. Nempe] " for certainly you will give a con- sular man." Consulaus signifies one who had been consul. 7. omnia] " 1 will perform all these offices alone." 9. Eadem] " She said before Claudius to the wife of tScribonianus, when she offered her evidence." 16. Tu] " would you then wish your daugh- ter, if it shall be my fate to perish, to die with me?" 21. Sensit] " she perceived it and said, you do no good by your precautions ; for you can cause that I shall die miserably ; that I shall not die, you cannot." 104 NOTES. 25. et] " and fell. When revived, I told you, said she, that I should find a way, however hard, to death, if you denied me an easy one." xxiii. 1. Videiiturne] "Do not these seem more sublime than that expression, Soetus, it hurts me not, to which she arrived through these;" though meanwhile a great reputation encircles that ; these, none whatever. " Whence that may be inferred which I said at the outset, that some things are more renowned, others greater." Letter 3. Death and character of the poet Martial. Martialem] Martial was born at Bilbilis riow Baubola, in Spain, and died in his native country, A. D. 1C4, in the 75th year of his age. 10. salts] " of salt and gall," wit and satire. 11. prosecutus] "I had furnished him with support while in retirement." 14. jFi/it] " It belonged to ancient custom." 17. ut] " Like other elegant and excellent customs." 18. Nam] " For since we ceased to do praiseworthy acts, we also consider it unfit to be praised." 20. quibus] " for which I rendered this mark of gratitude." 21. nisi] " unless I had some of the verses." NOTES. 105 22. ceteros] "will look for the rest in the book." xxiv. 1. Esquiliis] " at Esquiliae " ; a quarter of the city so called, from the Esquiline hill. 3. Sed] " But beware, lest, intoxicated, you knock at his learned door at an improper time." 6. centum virorum~\ "of the centum viri," that is of the court. The centum viri were a sort of justices, at first 100, afterwards 180 in num- ber. In ordinary cases one or more of the number chosen mutually by the parties or by the praetor, decided the question ; but in those of great importance, one-fourth, and sometimes the whole body, sat in judgment, presided over by that magistrate. 8. Arpinis] "to the writings of Arpinum." This village, now called Arpino, was the birth- place of Cicero; to whom as well as to Pliny, the poet here pays an elegant compliment, the justice of which posterity has not failed to con- firm. 13. Merit one] "Did I not justly then dis- miss with kindness, and do I not justly mourn now, as a dear friend, him who," &c. 18. At] " But you toill say, what he has written will not be immortal." 106 BOOK IV.— Letter 1. He requests Tacitus to assist him in finding instructors for a new school which he had founded in his native village of Corno. xxv. 3. Venisti] " you have come now, if ever, especially welcome to me." 8. jam"] " now near its conclusion." 10. ne] " that nothing may be lost to my despatch." 15. municzpis] " a son of my townsman under 17 years of age ; " for at this age the pretexta was laid aside. 15. Huic] I said to him " you are studying." He answered " Yes." " Where? " " At Milan." 20. ?iam] "For it is very much your interest, you who are," &c. For the grammatical con- struction, see Adam's Grammar, Rule 57, obs. 4. xxvi. 1. quantulum] how trifling an effort would it be. 2. quodq] " and to contribute to his main- tenance what you now expend on their board, their travelling expenses, and other things which are purchased abroad, since all things are thus purchased." 7. tertiam] " to give a third part of that sum, which you shall think proper to raise." 9. ne hoc] " lest this gift of mine should be hereafter perverted by favoritism or intrigue." NOTES. 107 12. Huic] " This abuse can be met by only one remedy." 14. iisdem] " and the solemn duty of choosing will be imposed on them by the necessity of rais- ing the funds." 17. dabuntq] " and will take care that none but a worthy man shall receive money from me, if he must receive it at the same time from them." 20. qui] " since I desire that to be as large as possible which I shall be obliged to con- tribute." See Grammar, lvii. 4. 22. •prcRstare] " furnish." xxvii. 3. Hcec] " I thought it proper to count these things thoroughly, and as it were from the source." 6. ut] " that out of the number of scholars." 9. sub] " under this condition however, that I do not engage my promise to any." 14. eat] (( he may go thither with this proviso that he carries nothing on which he can depend, except this confidence in Ms own merit." Letter 2. He engages his services in the defence of Corellia, and recounts various acts of friendship for which he had been indebted to her father. 23. est] " I have indeed with him, against whom you engage me as advocate, a not very familiar, but still a friendship/' 108 NOTES. xxvm. 1. Acczdit] " To this consideration is added the dignity of the man, and this very honor for which he is destined ; of which the greater respect is to be had by me, inasmuch as I hare already enjoyed it." The plural form is here used for the singular. 6. Sed] " But all these considerations seem cold and empty to me, recollecting that I shall assist the daughter of Corellia. 10. quern] " whom I, when I had begun to seek him from admiration, contrary to what usually happens, admired still more, after I knew him intimately." 13. nihil] " he "kept nothing secret." 16. vt] " as to one of the same age." 20. in inchoandis] sc. honoribus. " in enter- ing on the duties of office," 20. in omnibus] " on all occasions pertaining to my interests." 22. Quantum'] " How much did he con- tribute to my reputation." deinde] "then with that solemnity which you remember." xxix. 3. parcius] " that I should praise Se- cundus sparingly." 5. Qua] " By which expression he attrib- uted to me a merit, which it would have been unreasonable even to have asked for." 1 1. Quod] " when I remember this, I feel that I must exert myself, lest I seem in any respect to have belied the confidence of so prudent a person." NOTES. 109 15. quanquam] arrange thus : " quanquam ar- bitror me consequuturum esse non solum veniam, sed etiam laudem, apud istum ipsum, a quo, ut ais, nova lis fortasse, ut feminae, intendetur, si contigerit rnihi dicere haec eadem in actione, latius scilicet et uberius quam angustiae episto- larum sinunt, vel in meam excusationem vel etiam in meam commendationem." " Though I think I shall obtain not only forgiveness, but even honor, in the sight of him by whom, as you say, a new kind of action is brought, as being against a woman, if it shall happen to me to say those same things," &c. Some peculiar privi- leges were granted to matrons by the Romao law. Letter 3. The principal subject of this letter is a discus- sion which took place in the Senate, in conse- quence of the authority assumed by Trebonius Rufinus to forbid the continuance of a gymnic contest in Vienna, where it had been celebrated for many years. 24. ihterfui] " I was lately present at a court held by our excellent prince, being one of his counsellors." xxx. 1. ex] " according to the bequest of some individual." The town of Vienna now 9* j 10 NOTES. called Vienne, is situated on the Loire in France. 3. in] " in his duumvirate." The duumvirs were provincial magistrates with joint" authority. 6. Commendabat] " This circumstance re- commended his cause, that, 55 &c. 8. Quum] " when the opinions of the judges were called for. 55 11. agona] Greek accusative. 14. Idem.] sc. loquebatur. 16. Vcjento] " V. was next, and even reclined on his breast.' 5 Each inclinium or sofa accom- modated three persons, each of whom leaned on his left elbow, and used his right hand in con- veying the food to his mouth. In this arrange- ment the head of one came in front of the breast of the one above him. The character of Ve- jento was infamous as that of a flatterer of the great, and an informer against innocent persons. 21. Sccpius] " He was often hurled by Domitian against the best men in the community, just as missiles are thrown without themselves seeing or intending the blow." 26. quid] " what can we suppose this man would now suffer if he were alive?" "He would be dining with us," answered Mauricus. xxxi. 2. longius] I have digressed far, but not undesignedly. 3. ut] " as this of ours does the manners of all." NOTES. HI Letter 4. Describes a singular phenomenon exhibited by a spring at Corno. 13. Hujus] " The nature of this is remarka- ble : for thrice in a day, it rises and falls by reg- ular increase and diminution." 18. interim] " meanwhile it is diminished or increased by certain regular and measured amounts." 21. ac] " and at last is covered." xxxii. 1. Spiritusne] Pliny here proposes five explanations, with neither of which he seems entirely satisfied, arid which in truth are not very satisfactory. The first is that the water may be acted on by some air or gas, like the fluid struggling to escape from a narrow mouthed bottle. The second refers it to the same cause which produces the ebb and flow of the sea. The third to some cause acting as the wind does on the motion of rivers. The fourth to some other spring which feeds it when full, but at in- tervals withholds its supplies. The fifth to some balancing or alternating source which fills it by emptying and exhausts it when itself fills. Simi- lar springs to that here described are not uncom- mon. That at Corno still exists, to excite the curiosity and exercise the philosophy of travel- lers. 3. prout] " according as it is thrown in or driven out." 112 NOTES. 5. quibus] " to which the exit is not wide or at once open." 6. Nam] u For these too, though prone and inclined downwards, by the obstacles of the re- sisting air, check what they pour forth, as it were, with frequent sobs." 10. quaq] " and by whatever means that is impelled or reabsorbed, by the same means is this small body of water alternately suppressed and supplied? " 14. retorquentur] " are forced back." 16. An latentibus] "or is there a certain measure only in some secret veins, which while it collects what it had lost, the stream flows less and slower ; and when it has collected it bursts forth full and rapid " 1 19. libr anient wn\ " balancing force." 21. quum] il when it is filled, obstructs and checks it." BOOK V.— Letter 1. Narrative of the circumstances under which a legacy had been left him by Curianus. xxxiii. 3. AmpUssimu] " More agreeable than the largest." NOTES. 113 9. Segue] " and aid him by setting this ex- ample to the co-heirs: and promised that the amount should be returned to me under a private contract." 11. nori\ " that it did not suit my character." 13. prmterca] " besides, that it was not very reputable to give to one both rich and childless," since he would be suspected of having an eye to the inheritance. 14. in summd] " in fine that it would not profit him for me to give ; but that it would do so if I should yield my claim ; that I was pre- pared to do this, if it could appear plain to me that he was unjustly disinherited." 18. Rogo] " I beg you to examine the case." 21. non] "that firmness will not be wanting to me, if my honest belief should so lead me, to decide in conformity with your mother." xxxiv. 3. Respondi] " I answered in a few words, (for there was no one else who could sustain the cause of the deceased Corellia,) then retired, and in conformity with the opinion of my counsellors." 8. cum~\ "entered an action against the other heirs in the cennial court, but not against me." For the constitution of this court see notes to Book III. Letter 3. 10. Compouere] " to compromise and arrange the affair." 13. ne] " lest, by the judgment of the centumvirs they should be found guilty of a capital crime." In these times it was made a crime to have en- 114 NOTES. joyed the friendship of persons who had fallen under the displeasure of the emperor. Such was the case with Rusticus and his wife Gratida ; the former had been put to deatli by Domitian and the latter banished. 14. Et] and there were some among them. 19. her'edem ex asse] " heir to the last far- thing :" " sole heir." 26. omnia] " and that I have had all these things in use." A title from use could be ob- tained in movable property in three years ; in unmovables in ten and twenty according as the party, possessing the prior right, were present or absent. xxxv. 1. utque] " and that your regard for me may not cause you any loss, I offer you the same proportion of my part." 5. et] and unless I flatter myself, he pointed in this marked attention to my former conduct towards him. 12. ut] " that it matters not to me." Letter 2. Describes the situation and beauty of his Tuscan villa, in answer to his friend who had endeavored to convince him that the location was unhealthy. 21. Scd hi] "But this Tusci." The name appears to have been applied to the whole of Etru- ria, as well as to the town in which was Pliny's NOTES. 115 villa. In both senses the word fundi, " farms, " seems to be understood. 24. accipe] " hear me describe the mildness of the climate." xxxvi. 2. qumque] " and other things which depend on continual heat." 7. Semper'] " The air is always moved by some breath ; but more frequently exhibits breezes than gales." 13. et] " and such as the nature of things alone can produce." 21. opimamque] and mature a rich harvest only more slowly, but not less successfully. 24. quarum] " on the boundary and lower margin of which grew shrubs." xxxvu. 3. ut nono] " that it can only be subdued by the ninth ploughing." 7. quia] " because the sloping ground pours into the Tiber whatever moisture it receives and does not absorb." 11. (Estate] "in summer it subsides and in its dry bed loses the character of* a great river which in autumn it regains." 15. formam] " a picture." 19. Tusciilams] se fundes " to my estates at Tusculura, Tiber and Praeneste." 22. nulla] no necessity for wearing the toga ; no client waiting at your elbow. xxxvm. 1. met] se famuli. 3. venia] " may the expression be pardon." To boast of one's good fortune was held a bad omen. 1X6 NOTES. Letter 3. In answer to his friend who had urged him to undertake a history, he pleads in excuse the number of his engagements, and takes occasion to describe the peculiar talents required by the historian, and in what respect his task differs from that of the orator. 10. id] for it were rash to believe this with- out having tried the experiment. 11. no7i] "not to suffer those events to perish to which universality is due." 15. prasertim] especially of one who. 17. si] " if by any means I may be able to raise myself also from the dust. This satisfies my desire, the rest is beyond my ambition to fly victorious through the mouths of men. Yet 6, &c. The passages quoted are from Virgil. 23. historia] " history in whatever manner written is pleasing." xxxix. I. et] "and are captivated by a rela- tion of events however naked." 11. ne] "lest so much labor should perish with me, in consequence of my not adding that portion of study which remains. For if you have regard to posterity, that which is not finished passes for not begun." 20. quid] " what an orator ought to perform." 24. Narrat] "An oration relates events ; his- tory also relates, but differently." It is proper to observe in the sentences which follow that NOTES. 117 hie means the latter referring to history, and ille the former, to oratory. 25. Hide] To history belong many things low and mean, and taken from common life : to oratory are suited all far-fetched, noble, elevated subjects. xl. 2. tori] " brawn and mane," that is, " beauty and ornament." 6. plurimum] it matters much, as Thucydides says, whether it be a permanent work or a single effort. 10. et\ "and differing in this very circum- stance that both are very important." 12. ibi] " I do in one what I ought to do in the other." 12. Ideoque] Therefore, not to depart from my usual form of expression, I will request, mean- while, a delay of action. 15. quce] "what period we shall choose in preference." 16. paratd] " the investigation is open, but the collecting of the facts is laborious." 23. est] " for I have sufficient courage in proportion to my confidence in myself." 23. Illud] " This I ask, that you would pro- vide and choose materials for what you urge." Letter 4. Lamenting the death of his friend's daughter, and advising Marcellinus as to the best mode of administering consolation. 10 118 NOTES. xli. 3. qua] than which young lady I have never seen any thing more cheerful, more amiable, more worthy, not only of long life, but even of immortality. 15. novissimam] her last illness. xlil 12. pietatis] "is wholly given up to paternal affection." 14. qua] " who represented his character not less than his face and expression, and who had copied her father with wonderful likeness." 19. Quod] "Time will do much toward enabling him to sustain even this." 24. et] " and gently acquiesces in those ap- plied." BOOK VI.— Letter I. Account of the eruption of mount Vesuvius which destroyed Pompeii, and which was fatal to Pliny the naturalist, the uncle of Coecilius. xltti. 6. Quamvls] "For although he died in such a manner as that he will always live in the record of the destruction of this beautiful country as people and cities are immortalized by a remarkable event." 13. ant] "either to do things worthy to be written, or to write things worthy to be read." NOTES. 119 17. Erat] " He was at Misenum and was commanding the fleet in person." 18. Nono] That is nono die ante Kalendas Septembris, "the ninth day before the Kalends of September, or the 23d of August." 20. Usus] He having enjoyed the sun, and afterward the cold water, had taken a meal, and was studying. 24, incertum] it was doubtful to those viewing at a distance, from what mountain. xlif. 5. Credo] " I suppose because elevated by the force of the blast, then deserted by it as it failed, or borne down by its own weight, it dis- appeared in a lateral direction." 9. Magnum] "It seemed to him as a phi- losopher, remarkable and worth examining closely." 11. mihi] " he gives me leave, if I wished, to go with him." 14. Retina] Those on board the fleet be- longing to Retina. 18. et] and what he had commenced from curiosity merely, he perseveres in from benevo- lence. Maximo with animo understood means with the highest motive. 19. JJeducit] He carries down his galleys, and goes on board himself 20.' erat] for the pleasantness of the shore caused it to be thickly settled. 22. rectum recta] these adjectives may be rendered adverbially " directly." 24. ut] "that he dictated and noted all the 120 NOTES. changes, all the forms of the phenomenon, as he observed them with his eyes." 26. qud] " as he approached nearer." xlv. 3. Jam] " There was now a sudden shoaling of the water, and the shore was ob- structed by the fall of the mountain." In other words, such quantities of stones and fragments were thrown down from the crater into the sea, that they filled up the harbor, and produced a shoal, where before was abundant water. 7. Stabiis] " He, i. e. Pomponianus was at Stabise separated by the intervening bay. For there, the shore winding and curving inward, the sea is rolled in." Stabise is now called Castel a mar di Stabia. 11. sarcinas] "had collected his baggage into vessels secure of escape, if the wind, now contrary, should subside, with which wind blow- ing exactly fair, my uncle having entered the port." 21. excildbatur~\ "was augmented." 23. in remedium] " in order to dissipate their alarm." 25. meatus] "the passage of his breath." xlvi. L. Sed] " But the passage by which the eating room was approached was so rilled up." The Roman houses were so constructed, that different rooms were often separated by passages entirely exposed to the open air. 7. intra]' "whether to remain within the house or to go abroad." 9. et] " and as if moved from their places NOTES. ]21 seemed to totter hither and thither. In the open air, on the contrary, was to be feared the fall of the pumice stones, though light and porous. A comparison of dangers, however, decided this to be the least ; and while one reason conquered another in him, one fear pre- vailed over another in his companions." 16. decidtnlia] " the falling fragments." 19. solvehant] " relieved." 21. vastum] "rough and dangerous." xlvit. 1. crassiore] " his breath being ob- structed by the dense smoke, and his stomach closed, which was naturally weak and subject to nausea, and frequently foaming up." Pliny seems to think that the flatulency, with which his uncle was habitually affected, rendered him more liable to suffocation. 6. habitus'] "the general aspect of the body was more like one asleep than dead." 12. vere] "that 1 have truly stated." Letter 2. Sequel to the account contained in Letter 17th. 19. quos] "what fears and dangers I ex- perienced, being left at Misenum." 21. Quanquam] " Though my soul trembles to remember." xlviii. 6. Surgebam] " I was rising, intend- ing to rouse her had she been asleep." 10* 122 NOTES. 15. illius] " reproves her indifference and my insensibility to the danger." 16. Jam] " Now was the first hour of day," probably 7 o'clock. 19. quanquam] " although in an open place, yet from its narrowness there was great and imminent danger of destruction." 21. visum] " it seemed best." xlix. 2. ac nt] " and though supported by stones would not rest in the same track." 7. ab] "on the other side, a black and fright- ful cloud of fire, broken into contorted and quivering flashes, divided into long divergent flames, like lightning, but still more terrific." 13. si periit] "if he has perished, he must have wished you to survive him." 15. non] " that we should not allow ourselves, while uncertain about his fate, to provide for our own." 18. descendere] sc. ccepit, "began to de- scend." 20. quod procurrit] " the part which pro- jects," "the promontory." 22. posse] " for that I being young could do so." 24. Ego contra] Sc. disci, " I replied." 26. addere] " to quicken her pace." I. 3. torrentis] " pouring on the ground in the manner of a river." 4. dam] " while we can see our way." II. hi] "these lamented their own misfor- tunes, others those of their friends." NOTES. 123 14. plures] "many said that there were no longer any gods, and anticipated that eternal and last night to the world." 19. et] "the fire however stopped at a dis- tance." li. 4. Occursabant] " All things appeared changed to our still terrified eyes." 9. et] " and many, bewildered by their ter- rific anticipations, imagined dangers both to themselves and to others." 11. Nobis ne . . . . abeundi consilium] "We resolved not to depart." 15. et] " and you will charge it to yourself, who requested the account" BOOK VII.— Letter 1. Conduct proper to be maintained in sickness. 22. ne quid] " lest something should be pos- sible to it, or lest it should exert some influence, even over your character." lii. 3. Ipse] " I myself, when well, am ac- customed to deal with my friends in this man- ner." 8. sciantque] "and recollect, if you allow me any thing improper, I shall resent it as much as others are wont to do what is denied them." 11. tandem] "at length relieved and anoint- ed." Inunction of the skin was recommended as a remedy in many diseases. 124 NOTES. 12. porrexi] "I offered my hand, and de- sired he would feel my pulse." When fever was present, the use of liquids was thought to be injurious. 15. mussantesque] " whispering." 18. Atque] "And thus having calmly and gently given up the use of the bath, into which I seemed just going to enter, 1 made up my mind," &c. Letter 2. Suggesting to his friend a plan of study to be pursued in the country. liii. 7. prcEtered] "and by the imitation of the best models, the power of inventing similar things is acquired." 9. simul] " at the same time, those things which escape you in reading, cannot escape you in translating." 11. Nihil] "It will do no harm to write off what you have read, so far as to catch the subject and the course of argument, to compare the result with the original as read, and to weigh carefully what you, and what the author, has expressed most happily." 21. quosqiit] "and to have surpassed those whom they held it sufficient to follow, since they did not despair." 24. alia] " to interline some things and re- write others." NOTES. 125 liv. 1. recalescere] "to warm anew and re- vive your broken and lost zeal; in fine, to add new members to the body already completed, yet not confuse the whole." 10. locum] "a passage from history." 16. sed] " but with that brief and pointed kind which so conveniently diversifies all kinds of occupations and cares." 22. mollis] "if soft and yielding it follow skil- ful fingers, and ordered becomes a work of art." lv. 4. doctd] " by acquired versatility." 7. ut his] " how by these small works the mind is both exerted and relaxed. For they include as subjects, love," &c. 13. quod] " that having been fettered by the necessity of regular measure, we enjoy a freer language." » 24. dum] " while I direct you how to study, I have taken from you the time for studying." 25. Quin] " Why not then resume your note-book." Letter 3. He returns the work of Tacitus to its author with his remarks ; and requests a similar crit- icism on a production of his own. lvi. 11. vices] " interchange of good offices." lvii. 1. quod] "that I immediately occur to those speaking about you." 1. Nee] "Nor are there wanting those who J26 NOTES. are preferred to either of us. But it matters not to me in what place we are united. For that will be first to me which is next to you." 5. nisi] "unless some one happens to be particularly friendly to one of us." 7. hue] " tend to this point." Letter 4. Pliny takes occasion, from the illness of a friend, to speak of the effect of bodily disease on the character, and of the duty of keeping in health the resolutions we form in sickness. 16. et] "and however little he has, he holds it sufficient, as being about to quit it." Iff. Tunc] " Then he remembers that there are gods, and that he is a man." lviii. 3. ut] "that when well we should per- severe in being such, as we promise to be when sick." Letter 5. The subject is the prosecution of Belius Massa, at the suit of the Provinci Betica, in Spain, and the proceedings of the senate there- upon. It is addressed to the historian Tacitus, by whom he wishes the facts contained in it to be recorded. 12. Demonstro] " I declare then, though it cannot escape your research since it appears in NOTES. 127 the public records, I declare it however that you may the more believe me, that it will be agreea- ble to me, if you will illustrate by your genius, your testimony, my late act, the popularity of which was increased by the hazard which at- tended it." 21. consules] "that the consuls would listen to complaints." lix. 1. ne] "that those may not permit the property to be wasted in whose custody it ought to be." 3. dispice] " consider, whether you would not judge our duty to be closed, the action of the senate being terminated." 5. cut] " you who have no attachment to the province except from your own benefit and that a recent one." 14. impietatis] " accuses him of impiety." The precise crime here referred to is not agreed upon. It is said however that the charge of un- natural cruelty had been a frequent, and from its vagueness a very dangerous one, under many of the Emperors, but that it was abolished or at least discountenanced under Nerva and Trajan. 17. prcBvaricationein] " will throw on me the suspicion of double dealing since he has not accused me also." Pliny was resolved that he would not by holding back shelter himself from the danger to which he saw his friend exposed. The term praevaricatio was employed, when a pleader, betraying his client, so managed the cause as to give the advantage to his opponent. 128 NOTES. 19. Divus] This term was applied to all the emperors. 20. privatus] " while a private individual." 24. simile] " an example similar to those of antiquity." 25. utcunque] " however they have them- selves," " whatever merit they possess." BOOK VIII.— Letter 1. Describing the singular beauty of the fountain and river Clitumnus. lx. 9. Hunc] " Beneath this a spring comes forth, and is pressed out from several unequal veins ; and, having forced its way, makes a channel." 15. Fons\ " Now a fountain and now a large river and able to bear vessels ; which though opposite and tending in different direc- tions it transmits and sustains; so powerful though passing over a level bed," that is, over a bed nearly level, " that in the direction in which it naturally tends it is not aided by oars ; and when adverse is scarcely overcome by oars and poles. To those floating for amusement it is equally agreeable according as they direct their course to exchange labor for rest and rest for labor." NOTES. 129 lxi. 7. Glitumnus] A statue of the presiding Deity. 8. Prasens] <( That there is a presiding divinity and that prophetic, the oracles given amply attest." 14. Is] " The bridge forms the line of sep- aration between the sacred and profane part of the river." 17. Hispellates] The inhabitants of Hispel- lum, now called Ispello. 25. qua] " such is your politeness." This fountain still continues an interesting object of attention to travellers. Letter 2. This letter describes the extensive mischief which had been caused by an inundation of the Tiber and the Anio. lxii. 5. Quanquam] " Though drawn off by a ditch which our emperor in his wisdom caused to be made." 10. atque] " and thus covers with the waters of other streams the fields which it does not itself touch." 17. hi] " those whom, from their elevated situations, the storm did not reach." 25. Nam] "for instead of inundation there was continual rain, and whirlpools thrown down from the clouds." lxiii. 5. Ne quid] " I fear lest something 11 130 NOTES. like this may have happened there in proportion to the degree of your exposure to danger." 9. patiaris] whether you suffer evils or an- ticipate them. Letter 3. Describes the curiosities of lake Vadimon now Bassano. 15. Ad] The same objects to examine which we are used to make journeys and traverse seas, we neglect when placed before our eyes. lxiv. 2. audita] " we should have heard, read, examined." 5. ut] " that I should examine his Amerian estate." 12. Spatium] " The extent is moderate, but sufficient to feel the winds and to swell with waves." 15. sed] " but there are grassy islands floating upon it covered with reed and rushes and what- ever else the rich bottom, and margin of the lake produces," 17. Sua] Each has its own form and size. lxv. 1. qua] "where they stop extend the shore, and thus augment and diminish the lake now here and now there ; and it is only when they have gained the middle, that they do not contract its dimensions." 9. mox] "afterward landing wherever the wind carries them, they no more perceive that NOTES. 131 they have left the island than they did their embarking." 12. alteque] " and flows deeply concealed ; and whatever it has had thrown into it, before it withdrew itself it retains and brings out." Letter 4. He describes the character of those who are severe in judging of the faults of others, but indulgent to their own. 19. Nostine] " Do you know.' 5 lxvi. 4. teneamus] let us maintain. 10. Sed melius] " but of this subject better when we meet ; though on second thoughts not even then. For I fear lest to reprove carp re- peat what I disapprove may itself be at variance with my precepts." 14. quem] whom to mention belongs to ex- ample ; not to mention to politeness. Letter 5. Exhorting Maximius to treat with mildness the citizens of Achaia, and reminding him of the ancient power and glory of Greece. lxvit. 8. nihil] " abridge nothing." 12. qua] which did not receive laws when conquered, but gave them to us asking. 132 NOTES. 20. non id] " not so as to despise it because it has ceased to be such." 24. male] aliorum belongs to contumeliis. " Authority ill displays its power by the insults which it heaps on others." lxviti. 5. ac\ " and to' consider with yourself." 7. nam] " for what more worthy of a state than good regulation?" 10. onerat] "loads you," "imposes obliga- tions upon you." 14. Quo] " Wherefore the greater effort must be made, lest you should fear to be more hu- mane, better, and more judicious, in a distant than in a suburban province, among slaves than freemen, when sent by lot than when selected by judgment, when new to office and unknown, than when tried and approved." Alluding to his questorship in JBithynia, which was at a greater distance from the city, the people of a more servile character, and to which as questor he had been sent by lot. BOOK IX.— Letter 1. Pliny advises those not capable of attaining great distinction to be content with mediocrity. lxix. 3. Alius] " Another may judge differ- ently, but I esteem him happiest who enjoys the NOTES. 133 anticipation," &c. After alium the words homi- nem bcatissimum are to be supplied. 9. et] sc. oportet, " and it behoves some to try to exert themselves ; others lo rest, to be relaxed, and not to wear out a short life in works destined to perish." 13. ad] " to arrive at a mean estimation of themselves." 16. ul] " since you are ever meditating." Letter 2. Recommending mildness to parents in reprov- ing the faults of their children. 19. Castigabat] " Was harshly censuring." lxx. 4. Non\ "Does not one indulge himself in this, another in that?" 8. atque] " and so use the circumstance of your being a father." Letter 3. The object of this letter is to reconcile Sa- binianus to his freedman, who had incurred his displeasure. 12. Libertus] Concerning the relation of freed man see notes to B. XI. L. 6. 16. Vere] " I consider him truly amended because he feels that he has done amiss." 24. ne] " do not torture him:" 11* 134 NOTES. lxxi. 5. Hoc] " This I said to him, whom it was proper to terrify, but not the same to you." Letter 4. To acknowledge the attention which had been paid by Sabinianus to his last letter. 18. ut te] " that you show yourself placable to the faults of your dependents, though there should be no one to intercede." Letter 5. Difference between true and false generosity. lxxii. 6. Hos] "I consider these men, with their baited and hooked gifts, not to put forth their own so much as to seize that of others." 7. Sunt] " Those are of similar temper who give to one what they take from another." 17. ut] " that they seem to be possessed rather than to possess." Letter 6. Account of a remarkable dolphin which made its appearance at Hippo on the Barbary coast. 21. isto] sc tuo. 22. Incidi] " I met with it however, while various wonderful stories are told from various authorities at dinner." NOTES. 135 lxxiii. 4. quod] " which by turns as the tide checks or urges it." 7. Omnis] " Every age is interested in the amusement." 9. His] " Their glory and courage is to go out as far as possible." 13. et nunc] sc coepit. 21. si quid] whatever resembles sea, viz. the bays, &c. 25. variosqne] " and weaves and unweaves various circles." lxxiv. 3. pertrectantque] "and handle him, offering himself to be touched." 9. dextrd IcDvdque] " on the right and left side." 17. ubi] *.' when it grew warm." 18. Constat] " It appears that Octavius Avi- tus, the proconsul's lieutenant, through some foolish superstition, poured ointment on him as he lay stretched on the shore, the novelty and odor of which he fled from into the deep." lxxv. 2. Placuit] " It was thought best that the animal should be secretly destroyed, to see which such a concourse was made." Letter 7, Describes particularly the mode in which he passes his time in his Tuscan villa. 10 horam primam] that is the first hour after sunrise, for the Romans divided the time from 136 NOTES. sunrise to sunset, whether longer or shorter, into twelve hours. 16. Cogito] "I think over whatever I have on hand, word for word, like one writing and correcting." 19. et] " and admitting the daylight, I dictate what I had composed." 23. xystum] 4< *the xystum was a place of re- sort in fine weather ; the cryptoporticum, or covered portico, in the rain." lxxvi. 2. Durat] " The activity of my mind continues, being repaired by change of place." 22. quorum] " whose rustic complaints recom- mend by contrast my literary pursuits and those refined occupations." Letter 8. Modifications of the plan last mentioned adopted at his Tusculan villa in winter. lxxvii. 3. otium] " I passed my leisure time in summer." 7. et si] " and if there occurs a necessity for pleading, which often happens in winter." 14. ut] " although they lose nothing of the day, they still gain something from the night." NOTES. 137 BOOK X.— Letter 1. This Letter appears to consist of two portions, bearing different dates. The first contains an account of his arrival in Bithynia. The second requests that an engineer may be sent to him to examine into the state of certain public works. Lxvin. 4. xv] that is, quinto decimo die ante Kalendas Octobres. This would be the 17th of September. 11. ex] " from the examination itself." 13. H ' Treatment Date: August 2006 1> $ %. villi* ** ' PreservationTechnologi ^ tTjiXiy^* * A WORLD LEADER IN PAPER PRESERVAT , *£> A> . 111 Thomson Park Drive 6 f^ * . 0_ .A^ - • v _ Cranberry Township, PA 16066 •^o* •« "oV *hV ++ o* i° w » ^ -SIS'; ^°- v w •■ *b V . I