3 éb15 0024é 049 v
University of Michigan -— BUHR
1 ‘K v
I“
satanæ
' w
imi
h \
\_\
filia ' r‘
utitr A 'I. v ' V t 1 ' i f: m sv a
. t . v w f v _ ‘- ~ ‘ b k w
vv .....
‘B y 4-
amissi
a v
0}?
w?‘ .
m; sv- g
‘3 i in
s
“w
1.
w
asa '
j
‘a
i ‘x
I“? me
xiy-via ’* e ,
m ‘a
m tibi
ima sistit-xili
smate-aima
' fig‘ is
rr ,
xay-iimu
w f???
f .
,1?” v
I ac . hoc , a
tcxxgmh
kzkzz-Simaiibitxv
au www a
“1&9? m est s \ m i i ‘
m x '- ~ rm \i‘ l- -' vix ‘3m a »
i m ‘ w
n 3x13?) x xgSgk-qgæ \{x xxxi _ ax x
k xaxu ‘zatfigafirg‘i x x
. v 3%!‘ R. i’ ,P ' w xxxvii- ' - ~}\-\\\\
.. est in s
\\ k et x x ‘
x ~‘~ tw
*7” z
fig/diifiy
giium \
m ii ‘$35 rs {x
h vy ‘ a m
. e x
yxh ‘
m lvi-pavida :gk‘n g
‘$3? ita '\\ i
x \ v
‘x x
wm i
ææg
i \'
k
s
ab \{3
~\
eximii-x ‘
wm
1 k \'
. t
3' 1
i “3m
. m
m
‘ xxxix
v w‘ ‘X
in
\ xxx
xxx gk xæsæmfk

ifta
I



1|-
gum -? (f/IK/o'? i
. K
, ri . y l . i I‘. I‘
//
- .mlzkm
i I i xy / lii .
1/7211 //,ryrz,6/1»2¢,07"7/40f gra
4, . piilli/lily- . f ..-zzy.M.p v
, i I K l i
waw/yt t
1
T.“ I.
‘v i .


m,
rts
.wqro
IOHANNIS WYCLIFA
SERMONES
NOW FIRST EDITED FROM THE MANUSCRIPTS
\VITH CRITICAL AND HISTORICAL NOTES
BY
DR IOHANN LOSERTH
PROFESSOR fili l-IISTORY AT THE UNIVERSITY OF czrcmxlowlrz
(ENGLISH SIDE-NOTES BY F. I). MA'I‘THIHV.)
VOL. IV.
SERMONES MISCELLANEI (QUADRAGIN'I‘A. SERMONES DE
TEMPORE. SERMONES MIXTI XXIV).

LONDON.
PUBLISHED FOR THE WYCLIF SOCIETY BY TRUBNER a c“-
57 AND 59 LUDGATE HILL
1890.
INTRODUCTION.
I. The Contents.
The present volume completes the great collection of Wyclit’s
Latin Sermons.
Their importance has been sufficiently appreciated in the intro-
duction to the first three volumes.
It is recognized that there is no part of Wyclif’s activity as a
reformer which has not been treated of in his Sermons, and that
in an easy, attractive and popular manner, free from the scholastic
baggage which encumbers his other works.
We might then refrain from attempting to give a general view
of the contents of the present volume, were it not necessary to insist
on one circumstance which if overlooked may lead to misunderstanding
and error, and may cause the Reformer to be charged with contra—
dictions and equivocations.
Any one who goes carefully through the sermons contained in
this volume will find many passages which are in direct contradiction
to occasional assertions in other sermons also in this volume.
It may be useful to give some examples of this, and I have
selected the passages in which Wyclif speaks of auricular confession.
In the 23rd Sermon he declares that a man, as soon as he has
sinned, should repent of his sin, and at the first opportunity confess it
to the priest.1 Again in another sermon (XXXVO) he explains the
usefulness of auricular confession, supports it by reason and the
authority of Scripture, and declares it to be God’s will that human
1 Pag. 205: Nam quacunque hora quis peccaverit debet conteri et in casu
quo sibi proderit habita sacerdotum copia confiteri.
A'
1552’20
IV INTRODUCTION.
frailty should be secretly shown to the priest (voluit Deus quod
occulte ostendatur infirmitas sacerdoti p. 301). Yet other sermons
contain passages in which he speaks with evident contempt of
auricular confession, calling it (as in the third volume) a human
invention and a notorious fraud, taking its rise from Innocent III.1
There are, he says, two kinds of confession, one before God, the
other before men, and the latter is an invention of men. Only
confession to God is necessary to salvation. And in another sermon
(pp. 55-57) he exposes the abuses connected with auricular con-
fession2 which ought on their account to be abolished. Here we have
clearly a direct contradiction.
In Sermon XXXllI Wyclif speaks (p. 289) of the merit of fasting
ide bono ieiunio); in another sermon he makes light of fasting. The
greed of the priests, he says (p. 55) orders fasting,3 Christ and the
apostles did not set much store by it.4
Equally contradictory is his teaching about purgatory.
Whilst he says in the LVth sermon that the greatest work of
charity that can be shown to a dead man is to shorten his suffering
in purgatory (p. 433); whilst in the same sermon he speaks of those
who are burnt in Hell according to the sins which they have
committed (p. 432); in the second sermon he makes light of prayers
for the dead, and sets forth a doctrine which was accepted and
perfected by the Taborites, who, as is well known, rejected purgatory.5
Finally, Wyclif’s utterances about merit before God are also in
contradiction to his language about the Praesciti —— i. e. the reprobate,
1 Ideo absit Deum iustum et racionabilem qui non potest nisi graciose et
leviter hominem onerare, requircre simpliciter ad delecionem peccati vel assistenciam
sacerdotis terreni vel vocalem formacionem loquele. Et ista confessio ad Deum
intelligitur communiter in scriptura. z Est duplex confessio scilicet confessio
singulariter facta Deo et confessio ex institutione lnnocencii III facta proprio sacerdoti.
Prima est dignior, fundabilior et necessarior quam secunda, quia de prima confessione
loquitur scriptura generaliter et nusquam de secunda. Ideo videtur multis quod
ecclesia melius militaret sine illa. s Et sic licet in confessionibus ieiunium ac
elemosyna communiter sunt iniuncta, tamen confessorum avaricia est sepe in causa,
quare iste partes penitencie ex intencione infecta communiter maculantur. i Et ideo
Christus et sui apostoli tale opus misericordie nichil aut modicum attendebant.
s pp. 28 - 32 cf. my essay in the Gottingcr Gclehrten Anzeigen 1SSga No. 12, p. 500.
INTRODUCTION. Y
condemned from all eternity -- a contradiction to which a scribe of
the tSth century called attention.
To what must we attribute all these contradictions? The present
collection is not, like each of the first three parts, a piece of one
casting, but consists of two distinct parts, which differ very much in
their subject and extent.
The larger of these two collections of sermons was composed
before Wyclif broke into open antagonism to the ruling Church, “dum
stetit in scolis”, consequently before he had attained the degree of D. D.
These sermons, 40 in number (Sermones Quadraginta), begin
with N0 XXIII, and are written essentially in the spirit of the
prevailing hierarchy. So much is this the case that a scribe of the
15"‘ century could not suppress the remark that “the Wyclif of these
sermons was quite another man than was to be found in the remaining
works; for, except in a few passages, his teaching perfectly corresponds
with that of the Church.”1
In these few words the general character of these no Sermons
is correctly described. What is said of the exceptions also hits the
mark, and we have only to enquire to what period these exceptions
belong.
Before we can solve this question, we must examine more
closely the other sermons of the fourth part, which form the section
of the XXIV Sermones Mixti, and are called in the M85. Sermones XX
in fine vitae suae.
They belong then, as a whole, to the last years of Wyclif’s life,
and hear an altogether different stamp from the Sermones quadraginta.
Here the war against the prevailing abuses of the Church takes
the first place. Wyclif demands that the Church should be restored
to its “apostolic” state, according to which the clergy are bound to
live in poverty like Christ and his apostles.
The tithes they receive are mere alms, and ought to be with~
drawn from wicked priests.2 The King has the right to confiscate
1 Pag. 197. Constat omnibus quod iste W'yclel‘f quadraginta Sermones istos
scribens fuit alius a se ipso hic, ut apparet 1egenti, quia demptis paucissimis pene in
omnibus hiis scriptis sequitur ecclesiam in fide et ritibus et modo loquendi katho1ico.
2 Pag. iir/1
VI INTRODUCTION.
all property in mortmain.1 All the evil in the Church springs from
Constantine, and his rich endowment of her. This Caesarism of the
Church must cease.2 Not less strongly does he inveigh against the
abuses practised as to indulgences,3 but specially against the Popedom
of his time and its supports, the begging friars. It is an usurpation
of the Popes to claim to be the head of the Church. i The Papal
office is a poisonous one.5
The Pope is liable to error,6 and a marginal note adds that
it would be a meritorious work7 to overthrow the Papacy.8 Most
of all does Wyclif denounce the papal crusade; the apostle Peter, he
remarks ironically, when he was in the dungeon did not summon the
Church‘to set him free.
Then too the method of the Popes’ election,g their worldlinessy
their greed of earthly wealth, are an abomination to him.
Still fiercer are the attacks on the Mendicants; it is they who
bring the whole Church into confusion, m who burden and weaken
it. 11 They are sons of Satan who, instead of living by the work of
their hands, plunder the realm.12 Worse than Herod, Judas Iscariot
and Saul, m they urge secular rulers to injustice, they extort undue
contributions from their penitents, they sin against the commands
of Christian charity, and in the matter of the crusade they are really
heretics-14 Their sects should be abolished as damnable, and their
letters of indulgence are in truth blasphemous.15
It is evident from these quotations how much the contents of
the Sermones Mixti differ from those of the Quadraginta Sermones.
1 Pag. lai 2 Pag. 137-146. s Pag. 15. i Fingitur quod papa sit
caput ecclesie, pag. 77. Presumpcio paparum qui dicunt se esse immediate Christi
vicarios, pag. last 187. s Papale officium est venenosum, pag. 195. ‘‘ Papa falli-
bilis, pag. 64. 7 Ponitur pro magno merito, si quis destrucret papatum, pag. 137, 138.
S Crucis elevacio ad defendcndum unius pape partem non est a capite ecclesie
militantis approbata, pag. 118. g Papatm eligere Deo est proprium, pag. 193.
lo Fratres enervant ecclesiam, pag. 107. 1' . . . . sunt ecclesie onerosi, pag. 52.
m Fratres filii satane, pag. qm . . . . laborarent manibus, pag. 51. . . . . Angliam
defraudant, pag. 62, 121. lii Fratres peiores Herode, Scarioth et Saulo, pag. 59.
. . . . animant dominos ut committant iniurias, pag. 499. . . . . sunt homicide, ibid.
. . . . peccant contra caritatem, pag. ea 14 In facto elevacionis crucis sunt heretici,
pag. mm '5 Secte fratrum sunt dampnandc . t . . Carte fratrum sapiunt blasphemiam.
INTRODUCTION. vn
Yet even in the latter there are scattered passages which are quite
like the Sermones Mixti; as for example when (in XXV) Wyclif calls
the Pope Antichrist1 or teaches, in the same sermon, that brotherly
correction belongs not to the clergy but to the lay power. In like
manner he introduces the wellknown comparison of the members
of claustral orders to a corpse risen from the sepulchre, wrapped in
graveclothes, and driven by the devil among men —- a comparison
borrowed by Wyclif from Robert Grosseteste. In Sermon LVI (p. 437)
a reference will be found to simple priests.” -——
All these passages seem to have been inserted at the last
revision of the text.
Besides these two main parts —- the viginti and Quadraginta
Sermones -— composing the fourth volume ofthis collection ofsermons,
four other sermons deserve to be mentioned, belonging to neither of
those groups: they are the two first and the two last sermons.
They were certainly composed during the last years of Wyclif’s life,
for in them he repeats with the utmost severity his condemnation
of the system prevalent in the church. The devil, so he teaches in
his last sermon, has contrived to introduce the sins of the clergy
x ‘into the church. Through pride he has brought in patronage and has
made the Church rich, so as to pave the way to simony.
And in this hierarchy are four degrees, since there are four
orders introduced without Christ’s leave; the cesarean clergy, endowed
monks, canons and friars. And as these four sects have not entered
the church through Christ the Lord, they bring it into confusion and
they are robbers. Thus the devil has waxed strong against the Church
in malice and in snares. Every Christian then should strive to
restore the Church to the state that Christ ordered.
To this end there are three means. I. The prelates should live
in poverty as the apostle bids, and then they would not be
simoniacs thirsting after benefices. II. If they do not fulfil their
pastoral duties, the faithful should withdraw tithes and offerings.
Ill. The people should support the wise and faithful priest who
guides his flock according to God’s law.
1 flic est subdolus Antichristus . . . .
VIII INTRODUCTION.
II. The Manuscripts.
As the present collection is composed of two main groups of
sermons, the Sermones mixti and the Quadraginta Sermones (dum
stetit in scolis), we must distinguish several groups of M58. First, those
containing all the sermons; secondly, M85. in which only the Sermones
Mixti are to be found; thirdly, others having the quadraginta Sermones;
fourthly and finally, those containing only single sermons. To the
first group belongs the Codex B, 16, 2 of Trinity College, Cam-
bridge (A), described in the first volume of the Sermones (pp. XXXV
to XXXVII); to the second group belong the two MSS. of the Vienna
Imperial Library NO 3928 (D) and NO 3931 also mentioned in the
first volume (pp. XXXVIII—XXXIX).
The Sermones Quadraginta are in the Codd. pal. Vindob. 3928
and 3932 (G), and in the Cod. Lambeth 23 The Cod. pal.
Vind. 3932 (G), has been already sufficiently described by Lechler in
his edition of the Trialogus (pp. 24—26). The Codex 3928 contains
both the Sermones Mixti and the quadraginta Sermones; yet it cannot
be reckoned in our first group, since both divisions are not written
by the same hand, nor do they follow immediately one upon another.
To the last group finally belong the Codex of Trinity College,
Dublin, C, I 23 (F) (see De Ecclesia, pp. XXII and XXIII, and
Sermones IIIrd volume, p. 4), the Cod. lll G 11 (I) of the Prague
University Library, the Codd. 3929 and 1337 (L) of the Vienna
Imperial Library (cf. Wycl. Pol. Works ed. Buddensieg, pag. XXIX and
pag. XL). As all these MSS. except H and I have been described at
large, some remarks on these two Codices may suffice.
H is a volume belonging to the library of the Archbishop of
Canterbury at Lambeth, NO ei lt is on vellum 15‘/2 inches high,
11 inches broad, and rather more than 2 inches thick. Each page
has two columns lll/g >< 33/4 inches, containing about 68 lines. It
is well and clearly written in a hand of about 1400. There is an
illuminated letter and flourish at the beginning of each treatise, and
the initial letter of each sermon is slightly adorned. Alternate red
and blue paragraph marks are distributed somewhat capriciously. The
leather binding is stamped with the arms of archbishop Bancroft
(1604--I6ro), and no doubt belongs to his time. It retains its clasps.
INTRODUCTION. IX
There are no regular marks of page or folio, but the folio number
is marked on the first page of each treatise.
On a flyleaf at the beginning is a table of contents in a hand
contemporary with, or little later than, the book itself:
“In isto libro continentur
(F0. 1.) Alex neq (i. e. Alexandri Neckam) super Cantica Canti-
corum.
(140.) Item Sermones Januensis (i. e. Jacobi de Voragine
Archiepiscopi Genuensis) de opere quadragesimali.
(199.) Item distincciones cistrensis utiles valde.
(258.) Item Sermones Magistri Johannis Wiclyf ad simplices
sacerdotes satis catholici/1
What follows is in another and later hand.
“Tractatus fratris Johannis Bromyard de iure canonico et civili
moraliter applicati secundum ordinem alphabeticum.
Tabula super sex libros Alexandri Necham super Cantica.
Tabula sermonum Wyclyffe.
Tabula distinccionum bromyard.
Tabula contentorum in diversis distinccionibus.
Sermones Magistri Johannis Wyclyffe ad simplices sacerdotes.”
It will be noticed that this later addition differs from the first
table in assigning the distinctions to Bromyard. The tables to the
distinctions still exist, following (fo. 252) immediately after the
distinctions. Originally the volume doubtless contained Wyclif’s 4o ser-
mons with an index, but it is now imperfect, ending a very little way
on in the 28th sermon. This loss was previous to its being put into
the present binding. As the 40 sermons were alone, the numbering
is confined to this group, so that N0 1 here corresponds to NO 23
in the Trinity MS.
Cod. III G 11 of the Prague University Library The Codex III
i G 11 (I) of Prague University contains, besides the front and back
cover-leaves and five blank leaves of paper not paged, 286 paper-
leaves in 4° paged. There is a table of contents, in a hand of the
XVth century, as follows:
Que continentur in isto libro:
Item Pastorale magistri Johannis W'yklefi“ et incipit: Cum duplex debet esse officium.
Item conclusiones XXXIII Wykleff et incipiuntz christus Deus noster caput.
x INTRODUCTION.
ltem Conclusio de vita clericorum et incipit: I.icitum est clericis habcre; et rcgistrum
super XXXIII'D“S conclusionibus modicum antedictis.
Item Epistola Origenis et incipit: Quidam eorum qui libenter.
Item Sermo quidam qui incipit: Dominus vobiscum.
ltem Sermo recommendativus qui incipit: labora sicut bonus miles.
ltem Tractatus de novis ordinibus monachorum et incipit: Paulus docet.
Item quoddam dictum ad scolares de Fratribus et incipit: Subito aurugine.
Item Speculum secularium dominorum et incipit: Cum veritas fidei.
Item Sentencia de incarcerando fideles post quadraginta quatuor dies et incipit:
Cum prelati con . . .
Item Qucstio ad Fratres de sacramento altaris: Quid in natura sua est hoc album.
ltem Gessta (sic) cum Rychardo Vicz et incipit: Reverende domine et frater.
Item Pulcrum quid et incipit: Unde ememus panes ut manducent hii.
ltem Quedam exhortacio et incipit: Si clerus et quatuor.
ltem Gwido in Racionali suo exponit oracionem dominicam. v
ltem Quedam dicta Rogate que ad pacem sunt Jerusalem etc.
Item Fiat pax in virtute tua. Sermo pulcer et incipit: Propter fratres meos etc.
ltem Sermo optimus contra Cruciatam ct incipit: Ave Rabi johannis XIX".
Item Super illo: Duo e‘: discipulis jesu ibant ipsa die in castellum.
ltem Super illo: Quis vestrum habet amicum Luce XII".
Item Super illo: Sic Deus diligit mundum .Ioh. III".
Item Super illo: Frange esurienti panem tuum.
Item Quoddam ubi Jeronymus ad dubium respondet et incipit: Ad tcrcium dubium.
Tunc in fine istius scripture sunt pulcra quedam et primum est: O curas hominum.
Item Quomodo episcopus venator arguitur et sic incipit: Salutcm et pacicnciam.
ltem Dicta magistri johannis Hus contra Stokes et incipit: Cum quilibet homo ctc.
Jam alterius scripture tractatus scquuntur. (This second hand begins in fol. lin/phi
ltem De septem donis Spiritus Sancti et incipit: Cum Spiritus sit tercia persona.
Item XVIII" argumenta Strode et incipit: Quia secundum philosophum.
Item Quidam tractatus qui incipit: Fertur quendam fratrem inflaturn.
Item Tractatus de magisterio et incipit: Cum sciencia infiat.
ltem cap. XXIII“ Matth. et incipit: Cum sapiencia Dei patris.
Item Matth. XXIV0 et incipit: Quia evangelium istud.
ltem De religione privata et incipit: In materia de religione privata.
ltem De Solucione Satane post mille et incipit: Quantum ad obiectum.
ltem forma iuramenti Arnoldi et incipit: Formidantissime rex.
Item tractatus De Confessionibus et incipit: Duo sunt sacramenta precipua.
Item tractatus De Condempnacione XIX“ conclusionum et incipit: Cum secundum
Apostolum.
Item ante hoc de vaticinacione: Cum secundum sanctos spectat etc.
ltem De duobus sacramentis Eukaristia penitencia et confessione auriculari.
Item De Fide catholica. Suppositis dictis etc.
Item De Perfeccione Statuum: Cum viantes et fratres specialiter.
ltem Sermones in fine.
INTRODUCTION.
XI
This MS. containts eleven sermons of the IVth part and NJ XXIV
of the Sermones Mixti:
F01.
F01.
Fol.
F0].
F0].
Fol.
Fol.
F 0].
F01.
F01.
Fol.
F 01.
F0].
nan-uda Rogate que ad pacem
116“—119b Fiat pax in virtute tua : Pars IV, ar
ngh-lzzb Propter fratres meos et proximos = Pars IV, 5.
122"-—126" Ave Rabi = Pars IV, 7.
126"-—13o“ Duo ex discipulis Jesu = Pars IV, isl
Pars IV, 3.
130“—133" quis vestrum habet : Pars IV, 21.
133"—137“ Sic Deus diligit (1) = Pars IV, to.
iha-uua Frange esurienti : Pars IV, 13.
260"-—264b Significavit Deus z Pars IV, 21.
264"—-268" Ecce ego Johannes cc
268h—27I" Convertiminz' = Pars IV, 12.
52“-—53b Dominus vobiscum = Sermones Mixti XXIV.
53"—-55b There is still a sermon: Labora sicut bonus miles Christi Jesu
IV Tim. VI. Incip. Post fructum benediccionis — Exp]. participium nobis concedat
dominus veritatis. Amen. But this is not by VVyclif.
Pars IV, 2 2.
Altogether 65 Sermons are printed here; of which de are contained
in the IVth part of the Sermons and N0 65 forms the last of Sermones


contained
n
in
n
Mixti. The following table gives the M85. in which each is contained.
ADGH
ADGH
ADGH
ADGH
ADGH
ADGH
ADG
ADG
ADG
ADG
ADG
ADG
ADG
ADG
ADG
ADG
AG
A
A
A
3‘,
tii (S. M.) cont. in DEIKL
N» ixo N"
1 contained in AF 23 contained in ADGH qi
2 n ,. ADEF eli ADGH 46
3 ADEI 25 ADGH im
4 ADEI 26 ADGH 48
5 ADEI 27 ADGH 4g
fi ,. ADE ex ADGH 5o
7 .. ADEI 29 ADGH il
8 v ADEI 30 ADGH 52
g ,, ADEI '5’ I n ADGH 53
IO ADEI 32 ,. ADGH fui
II ADE ADGH 55
12 a ADEI 34 ADGH se
t3 ADEI 35 ADGH 57
u ADE 36 ADGH 58
15 ADE '57 ADGH 59
16 at ADE 38 ADGH 60
I7 , r ADE 3r) ADGH si
18 ac ADEG io ,, ADGH 2
19 ,, ADE qi ADGH '5
20 ADE ip ADGH 64
2t ADEI 43 n ADGH
22 n ADEI 44 ADGH
xn INTRODUCTION.
The last sermon (Dominus vobiscum) is also contained in two
MSS. of the Vienna Imperial Library, 3929 z K, and I337 z L.
For the collation of these I have to thank Director Buddensieg of
Dresden, and Professor V. von Renner of Vienna.
I may take this opportunity to mention that I have just learned
through the kindness of Professor Solla that in the archives of the
Moravian brotherhood at Herrenhut there is a MS. containing some
of Wyclif’s sermons viz:
r. Expurg'ate vetus fermentum (Fol. 35-38") = \Vyclif Sermones, ed. Loserth,
III, 191 et seqq.
2. omne quod natum est Deo (Fol. Lila—47") = Serm. III, 199 et seqq.
3. christus semel passus (Fol. asa-san = Serm. III, 206 et seqq.
4. obsecro vos tamquam adrenals (Fol. asa-sen == Serm.llI,213—-215, l. 12
(cetera desunt).
5. Explicacio capitis Apocalypsis IV (Fol. riti-tarn z Serm. llla 267 seqq.
In this MS. I, 61 there is also:
Epistola Johannis Oldecastle ad Wenceslaum regem. Fol. im
lncip.: Serenissimo ac illustrissimo principi ac domino domino \Venceslao
Romanorum et Boemie regi . . . . Salus ab eo . . . Explicit: Cuius regnum nunquam
destruetur. Scriptum Londonie VII. die Septembris per vestrum humilem servitorem
.lohannem Oldecastele militem dominum de Cobharn.
III. The Date of composition and editing.
The date of composition of this fourth part of the Sermons
has been fully dealt with in the introduction to the first volume, and
I have nothing to add to what is said there. This applies also to
the editing. I have only to express my hearty thanks to all those
gentlemen who have actively helped me in editing this volume; to
the Founder of our Society for his ever lively interest in the progress
of the work, to Mr. F. D. Matthew —— who not only wrote the
English side-notes, but aided the editor in writing the critical and
material commentary by most valuable hints -- finally to Director
br Rudolf Buddensieg who his given his kind attention to this as to
the previous volumes.
Czernowitz, December tim 1889. J. LQSerth,
Sermon
I.
II.
III.
IV.
V.
VI.
VII.
VIII.
IX.
XI
XII.
XIII.
XIV.
XV.
XVI.
XVII.
XVIII.
XIX.
XX.
Contents.
Epistle of the Missa pro defunctis.
Nolumus vos ignorare de dormientibus. I Thess. IV, m
Gospel of the Missa pro defunctis.
Dixit Martha ad Jesum. Joh. XI, 21 . . . . .
Rogate que ad pacem sunt Jerusalem. Psalm. CXXI, 6
Fiat pax in virtute tua. Psalm. CXXI, 7 . . . .
Propter fratres rneos et proximos meos loquebar pacem de te. Psalm. CXXI, 8
Gospel for Ash—Wednesday.
Cum ieiunatis, nolite fieri, sicut ypocrite, tristes. Matth. VI, 16 .
Gospel for Good Friday.
Ave Raby. Matthei XXVI, 49 . . . . . . . .
Gospel for Easter Monday.
Duo ex discipulis Jesu ibant. Luce XXIV, 13 .
Gospel for Rogation Monday.
Quis vestrum habet amicum. Luce XI, 5 . . . .
Gospel for Whit-Monday.
. Sic Deus dilexit mundum. Joh. III, 16 . . .
Mass for the dead, Tuesday Gospel.
Omne quod dat mihi Pater. Joh. VI, 37 . . . . . . .
Epistle for Ash-Wednesday.
Convertimini ad me. .Iohelis II, 12 . . . . . . .
Epistle for Ash-Wednesday.
F range esurienti panem tuum. Is. LVIII, 7 . . . .
Epistle for St. Andrew's day.
Corde creditur ad iusticiam. Rom. X, 10 . . . .
Epistle for the Purification.
Hec dicit Dominus. Malachie III, 1 . . . . .
Epistle for St. John Baptist.
Audite insule. Isa. XLIX, 1 . . . . . . . . .
Epistle for St. Peter and Paul.
Misit Herodes. Act. XII, 1 . . . . . . . . . . . .
Epistle for the Mass de non Virginibus.
Mulierem fortem quis inveniet? Prov. ultimo, 10 . .
Epistle for the Assumption.
In omnibus requiem quesivi. Eccli. XXIV, 11 . . . .
Epistle for the Nativity of the Virgin Mary.
Ego quasi vitis fructificavi. Eccli. XXIV, 23 .
Page
I I
m
34
42
49
58
66
. 104
.113
. I22
. wg
138
o I47
. 188
XIV
CONTENTS.
Sennon
XXI.
XXII.
XXIII.
XX IV.
XXV.
XXVI.
XXVII.
XXV I I I.
XXIX.
XXX.
XXXI.
XXXII.
XXXIII.
XXXIV.
XXXV.
XXXVI.
XXXVII.
XXXVIII.
XXXIX.
XI..
XLI.
XLII.
XLIII.
XLIV.
Epistle for Michaelmas Day.
Significavit Deus. Apoc. I, I . . . . . . . .
Epistle for All Saints’ day.
Ecce ego Johannes. Apoc. VII, 2 . . . . .
Epistle for first Sunday in Advent.
Hora est iam vos de sompno surgere. Rom. XIII, II
Epistle for first Sunday in Advent.
Induamur arma lucis. Rom. XIII, m . . . . . .
Epistle for second Sunday in Advent.
Page
.
. I88
- 197
. 206
Per pacienciam et consolacionem scripturarum spem babeamus. Rom. XV, q 2 13
Epistle for second Sunday in Advent.
Deus autem paciencie et solacii det vobis. Rom. XV, 5
Gospel for second Sunday after Octave of Epiphany.
Vinum non habent. .Ioh. II, 3 . . . . . . . .
Gospel for gra Sunday after Octave of Epiphany.
Sanatus est puer in illa hora. Matthei VIII, 13 . . . . .
Gospel for Septuagesima Sunday.
Quid hic statis tota die ociosi. Mattbei XX, o
Gospel for Sexagesima Sunday.
Semen est verbum Dei. Luce VIII, 11 . . . .
Gospel for Sexagesima Sunday.
Semen est verbum Dei. Luce VIII, II . . .
Gospel for Quinquagesima Sunday.
Respice fides tua te salvum fecit. Luce XVIII, 42
Gospel for the first Sunday in Lent.
Dominum Deum tuum adorabis. Matth. IV, IO
Epistle for Midlent Sunday.
Nos autem fratres secundum Isaac promissionis filii sumus Gal. IV, 28 .
Epistle for Passion Sunday.
Christus per proprium sanguinem introivit semel in sancta. Heb. IX, m .
Gospel for Passion Sunday.
Qui ex Deo est et verba audit. Joh. XVIII, 47
Epistle for Palm Sunday.
lioc sentite in vobis. Phil. II, 5 . . . . .
Epistle for Palm Sunday.
I-Ioc sentite in vobis. Phil. II, 5 . . . . .
Gospel for Good Friday.
crucifixerunt eum. Joh. XIX, 18 . . .
Gospel for Good Friday.
Ecce mater tua. .Ioh. XIX, 27 . . . . . .
Gospel for Good Friday.
Consummatum est. .1011. XIX, 30 . . . . .
Gospel for Easter Sunday.
Veniunt ad monumentum. Marci ultimo, 2 . . .
Gospel for first Sunday after Easter.
Pax vobis..Ioh. XX, 2:. . . . . . . . . . .
Gospel for first Sunday after Easter.
Pax vobis. Joh. XX, et . . . . . . . . . .
. 222
. 232
. 238
CONTENTS.
Sermon
XLV.
XLVI.
XLVII.
XLVIII.
XLIX.
L.
LI.
LII.
LIII.
LIV.
LV.
LVI.
LVII.
LVIII.
LIX.
LX.
LXI.
LXII.
LXIII.
LXIV.
Epistle for and Sunday after Easter.
Christus passus est pro nobis. I Petri II, 21 .
Gospel for and Sunday after Trinity.
Homo quidam fecit cenam magnam. Luce XIV, lo
Gospel for 5(1 Sunday after Trinity.
Gaudium est in celo. Luce XV, 7
Gospel for the Assumption.
Maria optimam partem elegit. Luce X, 42 . . . .
Gospel for the 10th Sunday after Trinity.
Videns civitatem fievit super earn. Luce XIX, 41
Gospel for 11th Sunday after Trinity.
Omnis qui se exaltat humiliabitur . . . . .
Gospel for 12"h Sunday after Trinity.
Surdos fecit audire. Marci VII, 37 . . . . . . . . . .
Gospel for 13‘h Sunday after Trinity.
Magister quid faciendo vitam eternam possidebo. Luce X, 25
Gospel for 18th Sunday after Trinity.
Quod est mandatum magnum in lege. Matth. XXII, 38 .
Gospel for 19th Sunday after Trinity.
Renovamini spiritu mentis vestre. Eph. lvi 13 .
Gospel for eum Sunday after Trinity.
Simile est regnum celorum regi qui fecit nupcias. Matth. XXII,
Gospel for tum Sunday after Trinity.
Domine, descende priusquam moriatur filius meus. Joh. IV, 49
Gospel for nam Sunday after Trinity.
Hoc oro ut caritas vestra magis ac magis habundet. Phil. I, 19 .
Gospel for 22"d Sunday after Trinity.
Oportuit et te misereri. Matth. XVIII, 33 . . .
Gospel for 19"‘ Sunday after Trinity.
Confide fili, remittuntur tibi peccatu tua. Matth. IX, 2
Gospel for the Sunday before Advent.
Distribuit discumbentibus. Joh. VI, lt . . . . . . . .
Gospel for Common of a Virgin and Martyr.
Simile est regnum celorum homini negociatori. Matth. XIII, p
Gospel for Dedication of a Church.
Hodie salus huic domui facta est. Luce XIX, 9. . .
Epistle for Dedication of a Church.
Vidi civitatem sanctam Jerusalem. Apoc. XXI, 2
Gospel for Tuesday in Whitsun \Veek.
Qui non intrat per ostium in ovile. .Ioh. X, 1 . .
Sermones Mixti.
l—XXIII. Table of texts with references .
An Act Sermon.
XXIV. Dominus vobiscum. Ruth II, 4
mam-ub-
. 401
. 405
. 409
. arag
. 434
. 443
. alo
. 46o
. 468
. ino
. 482
- qua
290°
m QUARTA PARS.
SERMO I.
Nolumus vos ignorare de dormientibus I. Thess. IV", 12. We keep up
Consuetudo gentilis superstitum tam in clero quam 'cusl‘oii‘ffw
vulgo exuberat usque ad suos mortuos; volunt enim OI" dead-
5contra racionem mundo pro suis mortuis complacere.
Placent eciam diabolo ex quadam ficta naturalitate pro
suis mortuis condolendo et tercio in sumptuosis ex-
pensis sed irregularibus, in quibus seducti putant suis
mortuis suffragari; et omnia ista debet catholicus plebi
10 detegere. Apostolus autem confortans nullam tangit The Apostle
errorem medium in quo fides, spes et per consequens tizcgsieysgget
caritas seducuntur. Nolumus, inquit, vos ignorare de them-
vestris mortuis quomodo tam certe atque faciliter ut
dormientes suscitabuntur in finali iudicio; ideo cum sit
15 nobis inevitabilis mors eorum sed eius complecio sit
Deo propria, quomodo potestis sic pro vestris mortuis
contrz'stari? Idem enim foret sic contristari sicut contri-
stari pro quocunque inevitabili quod Deus determinat
sibi faciendum, et sic contristatur implicite pro com-
20 plecione voluntatis divine. Sed quid infidelius?
Tristicia autem debet esse circa errorem vivencium, we Show
dum declinant a lege christi peccantes in-moribusy quia circa hoc consistere posset remedium mult1pl1c1 sufii'agio living, which
adiuvando superstites. Si autem probabiliter supponimus wculnfg‘stmlf'p
25 quod mortui nostri ex vita meritoria eorum bene sunt
1. Hic scrmo solummodo in codd. A et F llflbCttH',‘ ib. A: incipit
pars secunda epistolarum et quarta in ordine. 2. (.odd.: nolz'mus.
6. F: quadam sua. s, A: seducta 10. F: consormns; ib. Codd -
nullfifiz; addc: consuetud1nem. 11. F: fides et spes. 12. F: nolimus.
15. A: sicut eius. usi 16. A: fit Deo. 17. A: idem -— contrz'stari deest.
25. A: eorum deest.
1. Epistle of the Missa pro defunctis. 12, 13. Vulgate:
Nolumus autem vos ignorare, fratres, de dormientibus ut non
contristemini, sicut et ceterz', qui spem non habent
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO 1.
Example of
David.
We must
believe firmly
in the
resurrection of
all the dead.
The members
of Christ must
rise with their
head, and the
reprobate, that
i Christ’s
Judgment may
be fulfilled.
mortui, fides et spes necessitant consequenter suppo-
nere quod resurgent finaliter laudabiliter premiandi.
Et confirmacio istius sentencie patet ex narracione
historie II. Reg. XII‘), ubi David vivente infantulo Ber-
sabee luxit anxius et oravit, sed scito quod foret mor—
tuus letatus est tolerabiliter et comedit. Causam autem
subdit, quia hoc est de Dei beneplacito, ut scivit parti-
culariter. Nec est planctus laboriosus ulterius impeditivus
mortuis vel mortuis iuvativus; unde videtur quod irre-
gulariter contristati in fide et spe Christi deficiunt. Ideo
subiungit Apostolus: ut | non contrz'stemz'ni, sicut et ceteri
qui spem non habent.
Fidem autem de resuscitacione cuiuscunque hominis
mortui oportet presupponere tamquam firmam; in
cuius argumentum dicit Apostolus: Si, inquit, credimus
quod Jesus mortuus est et resurrexit, ita et Deus eos qui
dormierunt per Jesum adducet cum e0; vult dicere quod
tam firma debet esse fides de futuricione resurreccionis
cuiuscunque mortui quam firma est fides de preter-
icione mortis et resurreccione domini Jesu Christi.
Cum I enim ex fide credimus quod Christus fuit prop- F01-
terea mortuus et suscitatus, ut daret exemplum ecclesie 404
cuius est caput, quod conformiter debent membra sua
resurgere et non potest frustrari de proposito suo cum
sit omnipotens, manifestum est quod omnia membra
sua resurgent pro suo tempore. Cum enim sit fides
unam esse ecclesiam et Christum esse caput eius ac
membra eius predestinatos singulos qui legi christi ob-
temperant, manifestum est si caput resurrexit quod
membra eius capitis debent resurgere.
posset fingi impediens nisi vel Christi i'mpotencia vel
eius invidia, et per idem, cum sit summe iustus, se-
quitur omnes prescitos resurgere, quia aliter Christus
non summe iuste libraret penas et premia.
Stabilita ergo hac fide necesse est spem rectam
super illud fundamentum erigi tamquam parietem, sci-
licet quod pro recta viacione in meditullio temporis
On this
foundation of
faith are built
I. A: et deest. 2. A: resurgerent. 5. A: sed cita
iuvativus. n. F: subz'ugz't. 20. F: resurreccionis. 24. F: a gpro-
posito. 26. F: resurgerent. 26, 27. F: sit —- esse deest. 27, 2 . F:
aut membra. abl A: membra esse predestinalos. 32, 33. sequz'lur;
eodd. perperam: sed. si F: prescr'tus. 34. A: iustus.
9. A: mortui
4. II. Reg. XII, xli-aq ll. I. Thess. IV, rm 15. ib. 13.
Nichil enim i
ut
10
E01.
290d
:1
ID
20
b
25
u.
o
ua
SERMO ij QUARTA PARS. s
quod habemus in finali iudicio beatitudinem reportemus, the walls of
a qua impossibile est hominem deficere, nisi tam in fide hope;
quam spe deficiat; unde Proverb. XXIV, 20 scribitur:
Futurorum spem non habent malz'. Sicut enim oportet
5 ipsos desperare finaliter, sic in spei firmitate sunt continue qnd on these
negligentes, et ita necesse est ad firmandum hoc habi- "Z‘iscllliig-i“
taculum Dei cum hominibus, quod tercia pars scilicet
caritas super hoc fundamentum et eius parietes erigatur.
Nec sunt audiendi infideles sophiste sompniantes ex gag‘gsivm
10 simiali similitudine quod Christus posset ex libertate -
sui arbitrii vel infinitate sue potencie mortuos in
Christo dimittere, ac si arguerent, cum nos possumus
ex negligencia nostra tamquam pincerna aut pistor
Pharaonis gratitudinem Joseph nostri in nostra pro-
ri speritate seculi oblivisci, ergo per idem Jesus sic potest.
Sed recolere debemus quod tempus dormicionis nostre Memory
propter causas multiplices est tempus apcius memorandi. igegflilgiiotfyfis
Sic enim memoratus est de quinque fratribus suis ille ‘s maruifinm
dives seculi, ut aliquis ex mortuis eos prenunciet, ne et tvsishltisn Ifgtfiggsd
ao ipsi veniant in locum tormentorum inferni (ut patet .
Luce XVI, 28). Quanto magis christus semper vivens,
omnipotens et impeccabilis de suis fidelibus memoratur.
Cum autem per eandem viam veniet Christus ad iudicium
per quam ivit ad celum, quia undique per se ipsum, et
25 omnes qui moriuntur iacent mortui in hac via, mani-
festum est quod oportet Christum venientem ad iudicium reiiiember.
ipsos mortuos reminisci. Et patet sentencia assumpta ex
fide evangelii Joh. XIVO, 6: Ego sum via, veritas et vita.
Addit autem Apostolus ordinem resurreccionis finalis, ille magnet, of
. - . . . . . theiesuuection.
jo dum sic loqu1tur: Hoc autem vobis dzczmus zn verbo
Domini, quia nos qui vivz'mus, qui residui sumus, in
adventu Domini non preveniemus eos qui dorn'zz'erunt.
Nominat autem Apostolus cum se ipso duos testes alios
scilicet Tychicum et Onesimum (ut patet per Ieronymum
35 in prologo huius epistole). Sic autem verificat Apostolus
dictum Christi: In ore duorum vel trium testium stet
omne verbum. Nec dubium quin habuerunt istam sen-
8. A: fzmdatum; ib. A: erz'gantur. 11. A: inpotencz'e. il F: nostra
deest. r.i. A: nostri decst. 11a 15. A: grosperitate tall‘. I(). codd :
pronunciat 24. A: ad celum decst. 2 i A: pro fide. 30. A: Hr'c
autem. ip A: filii/turus F : triticum 36. A: ut in ore.
30. I. Thess. IV, np 36. In prologo huius epistole. This is
certainly a mistake for Colossians. Cf. IV, 7, 9. Cf. St. Hieronymi
in ep. B. Pauli ad Col. tom. X, pag. toui (ed. Ven. tyjty
37. Matth. XVIII, id
1+’:
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM ismario 1.
There will be
no priority of
resurrection tor
the most
worthy.
How Christ will
come.
The trumpet is
not of metal,
but the voice
of Christ.
tenciam ex testimonio Trinitatis. Vult autem dicere
quod apostoli viventes in tribulacionibus post mortem
Christi et fideles viventes post extinccionem veritatis
evangelice et persecucionem Antichristi, illi, inquam,
qui vivunt in illis duobus temporibus et sunt residui
post tribulaciones plurimas, licet pauci, non prevenient
in resurreccione finali eos qui ante ipsos dormierant,
cum omnes in ictu oculi resurgent tam boni quam
mali. Si enim ex dignitate persone deberet resurreccio
prevenire, nunquam veniret vel nimis expectaretur re-
surreccio prescitorum, quod foret contra glorificacionem
ecclesie quod tam diu expectent ad plenam beatitu-
dinem in patria in hac valle miserie pro gente tam re-
proba. Cum autem non deficiet in Christo potencia,
patet quod utrobique in resurreccione finali erit con-
formitas racioni; ideo dicit Apostolus quoniam ipse
Dominus in iussu et in voce archangeli et in tuba Dei
descendet de celo.
Causa autem efficiens iudicans et consummans est
dominus Jesus Christus qui humanitus descendet de 20
L)!
H
‘J \
celo ad locum inter terram et aerem l quem sibi apta- Fol:
291a
verit. Sicut enim Christus ascendit in corpore, ita de-
scendet finaliter et ascendet (ut patet Act. I et Matthei
XXIVO). Cum autem ipse Dominus sit duarum natura-
rum utraque et sic verbum Domini quo celi firmati25
sunt et tota universitas creata, manifestum est quod
in virtute iussiva descendet cum angelis, in voce autem
archangeli preconizantis adventum christi descendet se—
cundo, et tercio in tuba Dez' quam non credo esse
tubam metallicam,
modi, sed vocem Christi credo esse illam tubam ad
cuius imperium omnes homines erunt in suo ordine
congregati; quod figuratum est Johannis XI, quando ad
clamorem christi quo dixitz Lagare veni foras spiritus
cum non erunt tunc mixta huius- 3o
eius in limbo vivificans corpus suum miraculose exiit 35
de sepulcro. Ille ergo qui sic meruit hic in via domi-
native iubebit mortuos ordinate resurgere, quia Psalmo
LXVII° scribitur: Dabit voci sue vocem virtutisg et sic
probabiliter intelligitur Christum fuisse illum archan-
5. A: in deest. gp 10, 11. resurreccio; A: reto. lSp 16. F: est con-
formz'tas. 21. A: in ferram. 27, 28. F: cum angelis -— descendet deest.
29. Cod.: cum tuba; ib. A: esse deest. 30. A: mixti huz'us. 37. F:
videbit mortuos. 38. Codd.: Psalm. LVII.
id L Thess. IV, 15. 34. Job. XI, ai 38. Psalm. LXVII, 34.
SERMO 1] QUARTA PARS.
gelum in cuius voce erunt homines taliter innovati,
quia angelus est Isaie IX", et non dubium quin prin-
cipalissimus possibilis; et de ista voce videtur Christum
intelligere Joh. voi 28: venit hora in qua omnes qui in
5 monumentis sunt audient vocem filz'z' Dei, et Matthei XXV", 6:
Media nocte clamor factus est: Ecce sponsus venit.
Exite obviam ei. Christus autem compendiosissimus cre-
ditur per se facere omnia talia voce sua. Et ad sensum
consimilem dicitur vox Domini esse tuba. Propter tria
10 enim solent homines tubare, scilicet propter manifesta-
cionem et designacionem belli, propter iocunditatem
ad festum accelerantibus et terrorem incuciendum ab
ipso tardantibus et tercio propter congregandum con-
silium ad prudenter in agibilibus operandum. Omnes
15autem iste tres cause mistice intellecte suberunt in
finali iudicio ordinacioni divine; ideo ista tria, iussum
Dei, vox archangeli, et tuba Christi dicunt triplicem
actum Christi et ordinatam pulcritudinem triplicis
racionis; nam in illo die habebit christus finalem
20 triumphum de suis hostibus, finalem posicionem suis
vescentibus, ubi continuabitur perpetuitas solempnitatis
octo dierum venientibus ad nupcias vel cenam novis-
simam, et tercio non solum apostoli sed eorum veri
vicarii cum Christo duodecim tribus Israel iustissime
si iudicabunt.
The uses of a
trumpet.
Christ will hold
a perpetual
Paschal feast.
Erit autem ordo subtilis supra ordinem temporis in There will be a
finali iudicio. Unde subiungit Apostolus: Mortui, inquit,
qui in Christo sunt resurgent primz', deinde nos qui
vivimusp qui relinquimura simul rapiemur cum illis in
3o nubibus obviam Christo in aera et sic semper cum Domino
erimus. In die autem novissimo erit perpetuitas evitatis,
cum sol et astra stabunt in situ quem eis Dominus
limitavit, relinquitur tamen ordo quidem nature ex pri-
oritate temporis et ex posterioritate suecedentis; ideo
sa dicit Apostolus quod mortui beatificandi ut patriarche
et ceteri iudicandi resurgent tamquam materia vel
obiectum in quadam prioritate ordinis naturalis; deinde
apostoli et viri apostolici qui tempore suo vivunt et
illa voce. 5. A: et
2. Cf. Is. IX, 6, XXXVIIO, 36 et LXIII, 9. 3. F:
15 F: il 16. F: z'ussus.
deest. 11. A: sz'gnacz'onem. . le tres.
18. A: triplicis- deest. 22. F: occe dierum. 24. F: in duodecim.
32. F: uomodo ezs. 35. F: quia mortui. 36. materia vel; F: mate-
rz'alz's ( ut probably a mistake for materia vel).
27—31. I. Thess. IV, 15, 16.
more subtle
order than that
of t1me.
6 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO 1.
stant post persecucionem duplicem Antichristi simul
rapientur cum electis singulis obviam Christo in aera
et ibi morte intercidente in cunctis salvandis cum
Christo sedentes in suis ordinibus finaliter iudicabunt;
et in istis verbis ponunt habentes de fide, spe et cari-
tate tabernaculum.
Fpolish lit nota quod multi sompniant et capiunt ex testi-
quesiif’enfaiimt monio apocrypho extra fidem scripture que nec probant;
Iudgm‘m" nec expedit credere vel ecclesie recitare, ut quidam
musitant, quam velociter Christus descendet ad finalem
iudicium, quidam quot angelos ducet secum, quidam
utrum beati erunt in meditullio temporis desolati, qui-
dam utrum christus iudicabit in valle Josaphat super
superficiem terre vel in sede aerea, quidam utrum
dampnandi et salvandi erunt in sitibus distinctis nota-12
biliter iudicati, quidam quam velociter angeli aggregabunt
cineres vel materiam quam assument tam beati quam
dampnati et utrum pure eandem materiam assument
quam sua anima actuavit vel disparem, et quidam quo-
modo assistencia angelorum erit tunc omnimode ociosa 20
vel quomodo erunt dispariter occupati. Quidam eciam
dubitant utrum vox Christi aut sua diccio erit solum
realis vel vocalis, et sic de multis aliis difficultatibus
quas expedit subticere.
Christ’s Sed circa hanc epistolam dubitatur, utrum pertineat ea
“signers: a regi celorum et sic regibus terre, secundum racionem
earthly kings- triplicem predictam, regnum suum gubernare ad simi-
litudinem Trinitatis; sic enim dictum est Sermone
LIXO; et videtur quod non, quia Christus permittit
legios suos perire, ut patet de martyribus et prescitis,
ergo a simili reges terre sic permitterent; sed quantum
ad istud, certum est quod dubium tamquam articulus
fidei est credendum. Nee foret dubium, nisi fuerint
infideles. Et quantum ad argumentum in oppositum,
patet quod falsum assumitur, cum rex terrenus exer- 35
citans milites suos ut l laudabilius postmodum coro- F01;
nentur non permittit nec occasionem tribuit eis ut sic 291
pereant. Ideo multo magis rex celorum exercitans mi-
lites suos et conservans totam personalitatem in spiritu
non permittit eos perire sed gloriosius coronari, verump- ato
UI
us
o
5. Codd.: possunt. 7. A: El notat 16. F: congregabunt. 18. A:
giium recz'se. 22. Recte: solummodo. 27. A: dictum. 36. A: lauda-
z' ius eest.
29. Serm. pars III, pag. 518.
SERMO 1.] QUARTA PARS. 7
tamen condicio regis nostri est opposita condicioni
regis terreni, quia ipse dando virtutes morales fortificat
spiritum infinitum forciorem corpore in quo spiritu stat
totaliter robur pugne. Rex autem terrenus non dat vir-
Stutem eciam corpori nisi forte occasionaliter, ut puta
dum secundum Dei prudenciam regit in temporalibus
regnum suum. Virtus autem secundum quam Christi
milites coronantur est humilitas, paciencia et constancia
cum eis similibus, que virtutes forent in mundi militi-
10 bus fatuitas reputate.
Sed quantum ad prescitos certum est quod rex celo- The reprobalc
rum permittit eos perire propter suam stulticiam et caflfvgglw
confederacionem infidelem cum principe huius mundi; ideo non sunt milites regis celorum nec sui legii nisi '
15forte equivoce ad tempus; sed quia tota infirmitas .
regnorum sive ecclesie consistit in proporcione suarum
parcium solidarum vel fluxibilium, ideo (ut dicit se-
cunda proprietas regiminis regis celestis) oportet quod
regna sint a superfiuitatibus in istis partibus expurgata. .
eo Unde pro liberiori locucione in ista materia suppono A kingdom
quod ecclesia sive regnum sit unum corpus omnium magls incolarum inhabitancium ipsum regnum, et tunc patet heretics-
quod ad pacificandum regnum terrenum est maxime
necessarium ipsum ab hereticis expurgari.
25 Probatur: tales heretici sunt membra magis debilia
et infirma sanarum parcium regni in ecclesia infectiva; Forhcrctics arc
sed ad sanacionem ecclesie oportet illas partes extrudere lfljifyaiidigfeit
vel sanare; ergo conclusio. Iméfiiltrgfimc
Similiter, cum corpus ecclesie habet virtutem informa-
30 tivam et regitivam intrinsecus que est Deus, patet quod
non est sanitas illius corporis nisi servata equalitate pro-
porcionis parcium eius ad hanc virtutem; que equalitas
consistit in plena conformitate voluntati divine et per
consequens exclusione ecclesie a peccato. Sed omnes
35 peccantes dampnabiliter sunt heretici, ergo oportet quod
illi purgentur ab infirmitate anime vel omnimode sint
expulsi; et isto modo ab antiquo canebat ecclesia quod
Nulla ei nocebit adversitas
Si nulla dominetur iniquitas.
6. A: Dei deest 7, 8. A: Christi — coronantur twice. 1o. I":
vecordia reputate. 16. F: consistit ex. 25. A in marg.: Conclusio;
ib. A in marg: z. t 29. A in marg.: 2. 31. A:fatuitas. 35. F: igz'tar.
39. Codd.: nulla ez.
38. Cf. Serm. Part. III, pag. 3.
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [sERMo r
A herelic tends
to divide
Church and
kingdom from
God.
Derivation of
‘heretlc’.
The skill of the
heavenly
physician is
Similiter, hereticus (in quantum talis) est divisivus
parcium ecclesie et tocius corporis regni a Deo, sed
in hoc consistit maxima infirmitas atque turbaeio,
ergo cum secundum physicos causa morbi est princi—
palius removenda, sequitur conclusio. Unde hereticus
dicitur ab heros, quod est incisio, quia divisionem et
perturbacionem facit in populo. Sicut ergo tota paci-
ficaeio ecclesie vel regni stat in purgaeione eius a
crimine, sic tota sua perturbaeio stat in non purga-
cione eius a foventibus tale crimen.
Secundo videtur quod ad purgandum regnum ab istis
hereticis oportet uti arte celestis medici Jesu Christi;
neededto Pw’g? nam secundum humanum iudicium forent multi here-
the Church ot
heretics.
Without it
there may be
mistakes as to
who are
heretics.
Examples:
Elijah,
Christ.
tici qui de facto sunt magis catholici, sicut pars in-
firma horrens incisionem usque ad mortem in putre-
dine conquiescit. Oportet ergo secundum regulam celestis
medici extrudere virulenciam, apostema vel humorem
putridum corporis ecclesie infectivum. Patet istud ex
testimonio duplicis testamenti: nam III. Reg. XVIII‘), 17
dicit rex Israel Helie prophete: Tune es qui conturbas
Israel? At ille: Non ego turbavi Israel, sed tu et domus
patris tui qui dereliquistis mandata Domini. Secundum
exemplum de lege gracie patet ex hoc quod sacerdotes
perfidi et pharisei imposuerunt Christo heresim et per-
turbacionem tocius .Iudee (ut patet Luce XXIIIO), et cum
constat ex fide quod Christus fuit maxime expurgativus
heresis ab illa patria, maxime sanativus et unitivus
ecclesie, ideo stultissimum foret secundum corruptam
sentenciam mundanorum iudicare de hereticis vel con-
turbatoribus regnorum dimissa regula legis Christi.
Nam Luce XXIII°, 2 scribitur: Nunc invenimus sub-
vertentem gentem nostram et prohibentem tributa dari
Cesarz'. Et sequitur: commovet populum docens per uni-
versam Judeam usque huc. Et hoc idem verificatum
fuit de Paulo et ceteris apostolis, ymmo generaliter
de cunctis fidelibus qui volunt regnum a crimine ex-
purgare. Nam tales indurati in maliciis nolunt incidi
vel pati evacuacionem pruritus corporis ut sanentur, sed
dicunt in facto quody si nostram voluntatem vel divicias
I. A in mangu 3. 6. herbs; F: ereos. 8. F: regni vel ecclesie.
nh 15. F: pars mfima. 25. F: XXII. 27. A: sanaturus. 28, 29. A:
corruptam substanciam. 36. F: cuntis. 37. F: volunt.
31. Lucae XXIII, 5.
5
IO
to
M
ua
0:
U1
SERMO 1.] QUARTA PARS. 9
nostras evacuas aut commoves in verbis alios ut sane-
mur, irasci volumus et residuum ecclesie conturbare,
sicut contingit quod in diebus creticis quando homo Theme .
convertitur ad sanitatem vel mortem, infirmitas acucius fligtlrlgglirlsa‘fe
invalescit, sed patet ex hac conclusione secunda quod thellardened
perturbacio regnorum stat in peccato induratis qui smners'
nolunt humiliter a fermento veteri l expurgari.
Et ex istis posset fidelis magis Ioquendo ad hominem Purgation
asserere satis catholice quod ad pacificandum vel sa-
Ziggy,
Ionandum ecclesiam oportet uti naturali medicina et
ordine in sanacione hominis infirmati. Cum enim se-
cundum Crisostomum clerus in regnis sit stomachus
qui debet spirituale alimentum digerere et toti residuo
corporis preparare, patet quod primo omnium sanandus
I5est hic stomachus quia clerus, et cum idem clerus sit
secundum racionem aliam caput corporis ecclesie sive
regni, quo sensu et intellectu vigente in capite debet
conformiter ad legem Dei regere ipsum regnum, et
cum sit membrum alcius quoad Deum, debet invasiones
eo hostiles distancius speculari et a periculo subditos pre-
munire. Ipsum ergo caput principalius est sanandum,
quia si oculus turbatus fuerit pulvere temporalium fiet
cecus, et si caput bestialiter declinaverit versus terram
et non erectum fuerit ad celestia sicut Christus, solum
terrena 'sapiens, non erit ecclesie speculator ab hereticis;
ergo in stomacho et capite oporteret incipere ad reg-
num vel ecclesiam expurgandum, specialiter cum in
clero sint magis periculosi heretici. v
Unde (ut hic suppono ex dictis alibi) omnis hereticus Three kinds of
30 est simoniacus, apostata vel blasphemus, et correspon- hcafgcjcirgyozng
denter principales heretici sunt de tribus partibus cleri
nostri, ut de secularibus simoniacis, de possessionatis simoniacs
regularibus tamquam apostatis et de mendicantibus vel blasphemis; unde si regnum nostrum foret plene ab hiis Pglszfssafnnggi
tribus hereticis expurgatum, foret propinquum statui mcndicants.
innocencie et securum a perturbacione multiplicis in-
imici; unde religiosi privati sunt ut quatuor semina
maiora et quatuor semina minora, que secundum philo-
sophos sunt valde diuretica. Quatuor autem semina Ogdersare
ao maiora sunt monachi nigri et albi et canonici nigri et lgraiiigfm
albi, quatuor autem minora semina plus acuta sunt
U!
F 01.
291°
m
ut
bv
U l
3. A: et sicut; ib. crelz'czls,'.recte: critz'cz's.’ 5. F: hac deest.
17. F: quod sensu. 19. invasiones; F: manszones. 24. A: solusr
33. vel; F: at. 38. F: quatuor mmora,
.IOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO 1-
K
The kin must
defen the
faithful against
heretics.
The
introduction of
the orders has
corrupted the
laws and
impoverished
tie long.
How the realm
IS weakened.
quatuor ordines Mendicancium. Ista autem octo faciunt
regnum Anglie mingere sepum suum. Ab ipsis ergo
hereticis debet regnum Anglie expurgari, specialiter
tamen iuxta terciam proprietatem Sancto Spiritui com-
petentem. Ad regem terrenum pertinet regnum suum, .
regaliam et legem constanter defendere, non permittendo
hereticos legios suos fideles regnum a divisivo peccato
catholice expurgantes contra ius regni occidere vel
eorum officium impedire, quia tunc non defendit lon-
ganimiter regnum suum, regaliam autem suam deserit,
quando stulte permittit contra legem Domini ista semina
diuretica nimis magnam partem regni in prediis et
possessionibus occupare; non dubium quin dominium
regis de quanto subtrahitur contra legem Domini, de
tanto dimittit regaliam, quia si successive adquisita
foret istis privatis religionibus tota regni possessio, re-
galia regis deficeret et ipsam diminueret appropriacio
diabolica ad non quantum.
Quomodo ergo ex induccione istorum octo seminum
non perditur regalia? et cum correspondenter ad pos—
sessiones in suis generibus oportet legem hominis
variari, patet quod ex induccione istorum ordinum
sunt leges antique sopite et leges alie introducte quod
si iuramentum regis se extenderet ad defendendum
regnum, regaliam et legem, patet speculatoribus quam
callide et subdole per ipsum diabolum est regis per-
iurium introductum et regnum tam quoad resistenciam
hostibus quam hostibus spiritualibus infirmatum.
o si hostes corporis iam acute invaderent regnum
nostrum, satis experirentur eius infirmitatem et mor-'
bum, cum clerus secularis possessionatus, regulares pos-
sessionati et fratres sustinere possent de suis possessio-
nibus vel prediis plura millia armatorum quam sufficeret
totum residuum dominorum secularium regni nostri,
in tantum quod quando erant multi reges in Anglia,
quilibet eorum ex purgamento ab istis hereticis fuit
validior ad expugnandum hostes corporis quam iam
I. F: Mendicantum. 2. ipsis; F: istis; sepum. Cf. Du Cange ad vocem
ccpum. 12. A: minus. 16, 17. F: regaliam. 21. F: lege. nip F:
exlenderz't. 33. quam: F: quod. 36. F: expurgando. 37. A: valdior.
2. Mingere sepum suum is a proverbial saying. Cf. Ray’s
Complete Collection of English proverbs 4"l ed. 1768: He has
pissed his tallow. Cf. Shakespere’s Merry Wives of Windsor
V, 4, 16. 5. Cf. Wyclif, De civili Dominio I, cap. XXVI.
J'\
i—
L)‘
[J
o
u.
o
SERMO 11.] QUARTA PARS. I I
sufficit totum regnum. Et excusaeio diaboli adinventa,
scilicet quod elerus iste triplex propter istam dotacionem
spirituali suffragio fortificat regnum nostrum, est plena Theexeuse of
accusacio per antifresim intellecta. Numquid credimus splgtti'igie‘p
5prelatos nostros qui ad tantum per dominium suum a
Christo degenerant apud ipsum dominis et plebi sue
copiosius suliragari? Numquid secundo credimus reli-
giosos possessionatos ex hoe quod a religione primeva Are their
apostatant et dimittentes corporale laboricium sump- exam?”
- - - ' t ' _ because the
iotuoslus ociantur plus eorporahter vel sp1r1tuahter pro have lefty
derunt regno nostro? Revera sicut prelati nostri ser- Christ’strpue
sola vando prirnevam pauperiem l portarent caput suum religion‘
reccius ad spiritualiter speculandum, sic religiosi nostri
possessionati temporaliter extenuati forent magis dispositi
15 ad orandum. Et numquid tercio credimus quod fratres,
quia de tot temporalibus spoliant regnum nostrum et
tot mendaciis modo quot Christus impeditus fuerat per-
turbant eallide totum regnum ex novitate sua, regno
faciunt spiritualiter reeompensam? Revera non, nisi
eo secundum condicionem patris mendacii multiplicant
mala sua, nam peccata que sunt causa tocius pertur- we must hope
bacionis regni nutriunt et oeeultant. Rogemus igitur oucioklrlilghilll
quod rex noster Rz'cardus recordetur acucius de hiis rflggeg‘acerrlgg
tribus, ex quibus prosperaretur regnum suum, sicut dcvprtigpittoflw
25 prosperatur regnum Christi ad similitudinem Trinitatis, yi
cum pater suus carnalis Edwardus nobilissimus et
strenuissimus affectus fuit specialiter Trinitati.
SERMO II.
Dixz't Martha ad lesum Joh. X10, 21. .
3o Constat ex fide evangelii quod Christus tres mortuos The three dead
suscitavit ad denotandum quod triplex est genus cri- reused bychnbt'
minis a quo proporcionabiliter liberat sed non ultra.
Martha autem soror Lazari qui fuit suseitatus ultimus
horum trium fuit familiaris christo ex domestieitate in
fide, in hospieio et in victu. Martha autem prius ob-
2. A: secundum uod. 4. antifresim; F: antetesz'm. 5. A: per
dominum 14. Cod .: temporanter. 17.A: quo Christus. 27.111 Dubl.
MS. there are notes in the margin in a more modern hand: Richardus
Seczmdus Rex Angliae a. 1'77, Eduard III. Ae (Angliae) rex I327.
28. Hie sermo in eodd. A, D, E, F extat. In cod. D in secunda parte
fol. xzSb-taoca in cod. E in prima parte in fine habetur. 33. F: Martha
ergo.
28. Gospel of the Missa pro defunctis. Cf. Wyelif’s Sermons,
ed. by Arnold, II, pag. 212. 31. Cf. Sermones I, siy-sda
12
JOl-IANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO 11-
Some
consequences
made necessary
by God's
ordinance,
while others
are absolutely
necessary.
viavit Jesu et conqueritur de morte fratris sui eius sus-
citacionem insinuans sed facets: flaminea inquit, si
hie, frater meus non fuisset mortuus Ubi sunt duo
notanda propter cavillaciones sophisticas excludendas,
primo quomodo est aliqua consequencia bona ex sup-
posicione ordinacionis divine et aliqua necessaria ab~
solute; primo modo intelligitur consequencia sororis
que satis noverat Lazarum moriturum in sua absencia
et quod ordinacioni sue repugnat quod moriatur in
sua presencia. Si enim est aliqua consequencia bona,
ut nunc iuxta sophistas que solum pro hoc instanti
est valida, multo coloracius est aliqua consequencia
bona perpetuo ex ordinacione divina. Concedunt enim
sophiste quod si tu non es in hoc instanti, tunc verum
est falsum; et racio illorum est, quia est dare veritates
adiungendas ex quibus formaliter sequitur hoc conse-
quens, ut veritas est quod ego sum in hoc instanti;
qua veritate adiuncta huic falso assumpto formaliter
sequitur quod verum sit falsum, ut si ego sum in hoc
instanti et ego non sum in hoc instanti, tunc verum
est falsum; coloracius ergo si veritati eterne iuncta
foret alia veritas eterna, et ex illis iunctis sequitur
negativa quod Lazarus non fuisset tunc mortuus, ex
vero assumpto evidencius sequeretur. Nam veritas eterna
est quod Christus non fuit presens corporaliter pro
hora mortis Lazari, et iterum veritas est quod Lazarus
non moreretur in tali Christi presencia, ex quibus duabus
veritatibus eternis formaliter sequitur quod Lazarus non
sic moreretur, si Christus fuisset taliter ibi presens.
Sed secundo notandum quod sicut negacio sic et distri-
bucio cadit super termino secundum quod pertinens est
ipsum intelligere, ideo cum pertinuit has sorores limi-
tate intelligere mortem Lazari individuatam ab illo
tempore quo fuit mortuus, patet quod impertinens est
earum proposicio quod si Christus interfuisset, Lazarus
nunquam mortuus fuisset, sed quod si Christus in dato
articulo mortis Lazari sic interfuisset, ipse tunc non
mortuus fuisset; quod est verum ad sensum expositum.
fuiccps
J “A.--
ul
u
2. ADE: inquit deest. 3. F: hic deest.
marg. corr.: consequencia. 6. E in marg.: Duplex consequencia.
7, 8. F: sororum . . . noverant. 9. D: quid quod; E: quid extinctum est.
11. E: quia solum. n 12. DE: per hoc probari est valida; E in marg.
correxit pro hoc z'nstantz. 12. DE: aliqua deest. 15. D: racio illorum
deest. 17. DE: quod deest. 21. DE: est jalsum. 23. ADE: tunc
deest. 24. E: evidencius sequens 25. F: non deest. 30. E in
mar .: Notabz'le. 31. D: secundum consequens; E: consequens extinct.
llli 6. E: ipse nunquam,- ib. A: interfuisset - Christus deest.
5. conclusio bona; E in
ta
U1
ua
o
SERMO 11.] QUARTA PARS. I s
Et istud dictum implicans ordinacionem Christi The assertion
eternam confitetur eius divinitatem, et statim secundo cgrcgias
eius vera humanitas explicatur, dum dicitur: Sed et nunc iggléggnéfs
scio quia quecunque poposceris a Deo dabit tibi Deus; divinity.
Subi patet quod Christus nec sic orasset Deum nec tarn
certe obtinuisset quidquid poposcerit, nisi fuisset verus
homo deitati ypostatice copulatus. Et hic fundatur ora-
cio insinuativa, sicut in illo Johannis 11°, 3: vinum
non habent. Nam certum est quod iste tres sancte
io mulieres, mater Domini et iste due sorores, facete in-
sinuaverunt Dominum tribuere quod optabant, ac si
Martha sic argueret: Credo ex omnipotenti ordinacione
tua quod si in morte fratris mei interfuisses corporaliter
ipse tunc non fuisset mortuus, et iterum scio quod si
15 quidquam a Deo pecieris obtinebis. Ideo cum scio te
esse misericordem et diligere fratrem meum, credo
quod per oracionem tuam frater meus erit a mortuis
suscitatus; rogo igitur ut sic ores.
Ex istis patet quod fratres non mendicant innuitive Contrast of the
20 vel insinuative sic muliebriter et facete sed clamorose gigging?“
ac eciam importune. Jesus autem ex verbis generalibus Mfnrstifinal’lztafsgfm
et veris consolans feminam vere promittit ad sensum
Fol.multiplicem: llesurgeti inquit, frater tuus, resurget
202- quidem in finali iudicio, secundo resurget ab ista morteI
25temporali patente miraculo, et tercio resurget frater
tuus in Christo a consuetudinali et inveterato peccato
quod mors et suscitacio fratris tui corporalis vel car-
nalis mistice prefigurat. Sed femina concipiens primam
sentenciam plus famosam confitetur ipsam fideliter;
30 sed secundam sentenciam de suscitacione Lazari insinuat
plus optandam, ac si diceret: Scio quod Lagarusfrater
meus resurget ad vitam perpetuam in die iudicii. Nec
hoc solum opto sed quod ille inpresenciarum suscitetur
ad vitam temporalem conversans nobiscum ut prius.
35 Sed Christus nutriens fidem ac devocionem femine
sic effatur: Ego, inquit, sum resurreccio et vita; qui
credit in me eciamsi mortuus fuerit vivet, et omnis
qui vivit et credit in me non morietur in eternum, ac si
1. A: ordinacio. 5. D: Deus nec sic. 6. F: m'sifizisse. 9. F:
tam certum IO, 11. F: insinuaverant. 12. D: credo quod; E: quod
extinct. 14. A: quia s2’. 15. DE: obtinebis, ideo cum scio si uidquam
a Deo pecieris, obtinebis. Ideo cum. 16. DE: esse deest. 18 E: rogo
ervo. 19. F: et ex istis. 27. F: corporalis vel deest. 35. z
fidem et.
3. Job. XI, 22. 23. ib. 23. 31. ib. 24. 36. ib. 25.
14 JOHANNIS wvcur SERMONUM [saline 1:.
Christ’s_ magister diceret: volo ut non solum credas quod ego
fi‘agfifi‘i‘éjfis sum verus Deus et verus homo, ut antea credidisti,
iamaiia sed leccionem aliam te docebo, cum ego sum tam
H corporalis quam spiritualis resurreccio atque vita. Ubi
manifeste docetur (ut sepe alias) predicacio secundum
habitudinem sive causam; quam utinam heretici defi-
cientes in fide Eukaristie plus notarent.
Parallel between Sicut enim Christus est duarum naturarum utraque et
tggrfgglgrgoajbfg heretici circa eius personam dupliciter errarunt, sic est in
lwltlill‘fisgnd materia de sacramento altaris Quidam enim heretici IO
concerning the posuerunt Christum esse verum Deum vel angelum et non
host‘ hominem sive corpus sed assumpsisse corpus fantasticum
ad communicandumcum hominibus. Alii autem sensibilius
crediderunt quod christus fuisset vere et pure homo,
sic quod non Deus vel aliquid natura humana superius.1
Et proporcionaliter sed gravius delirant heretici in
materia de Eukaristia, ut hii recenciores heretici et
plus periculosi credunt quod corpus christi sit in situ
sacramenti, sed ipsum sacramentum credunt non esse
corpus fantasticum sed unum accidens sine subiecto 2o
(quod nesciunt) sive nihil; et consequenter necessitantur
sompniare plura mendacia; cum autem necessitantur
concedere destruccionem vel desicionem materialis essen-
cie, fingunt quod tota essencia materie quam Deus pro-
duxit in mundi principio et ordinavit esse perpetuam
et incorruptibilem sine causa illa (inquiunt), de tanto
desiit quantum assumptum est de pane vel vino in
lt is even corpus Domini vel sanguinem convertendum. lit tunc
stllllig‘éféfieltlltlgt difficultant ulterius sompniando utrum panis et vinum
are recreated statim recreentur post consecracionem vel expectent“
dignissim accidentis incogniti corrupcionem vel tercio expectent
consecranonl recreacionem in die iudicii, quia, licet Christus posset
(ut inquiunt) eque vere esse sub pane et vino secundum
corpus suum et sanguinem (qui ibi solum spiritualiter
existunt), tamen ad faciendum ibi maius miraculum 35
destruit vel annichilat ipsa corpora et facit miraculose
ipsa accidencia per se esse. Cuius somnii causam ego
ul
U‘
IQ
U!
a
2. A: sim Deus verus et homo. 3. cum ; E in marg. corr.: quod.
8. D in mar .: Nota de sacramento Eukarz'stie et cave; ib. DE: utraque
deest.‘ 9. z erraverunt. 10. DE: de materia; ib. E in marg.: Error
de Christo; ib. DE: Quidam autem. 15. DE: vel deest. 22. DE: et
quantum necessitat. 23. : vel dicz'sz'onem: E: alias desicionem.
ezr E in marg.: De Eukarz'slia. Nata. 26. DE: de tanto deest.
27. F: quantum twice. 28. DE: et deest. 3o. recreentur; F: re-
creantur; E in mar .: revertentur. 33. D: eque videtur esse. lita :
que ibi solum. 3 . DEF: magis; E corr. in marg.: maius. 36. DE:
mzraculosa.
SERMO 11.] QUARTA PARS. 15
non video, nisi quia defieiunt illis miracula sensibilia et
operaciones insolite quales olim sacerdotibus infuerunt.
Fingunt false insensibilia miraculaa ut vel sic non ob-
stante eorum apostasia sint aput homines exaltati.
5 Revera sicut in ista materia fingunt mendaeia, sic in
absolueionibus et indulgenciis quas eoncedunt; nee in
sensu vel racione fidei unum plus quam aliud est fun-
datum. Veritas quidem est et fides ecclesie quod sicut _The true faith
Christus est simul Deus et homo, sic hoc sacramentum (Ehoajgfidcg‘gfif
10 est simul corpus Christi et panis; panis naturaliter et Sg’hghgog§stoés
corpus christi sacramentaliter, et sicut panis in quot- Christ and
cunque partes divisus fuerit manet continue idem corpus, bread’
sic corpus Christi in quotcunque partes divisum fuerit
informante anima manet continue idem homo. Et sicut
15 deitas Christi non maioratur vel minuitur propter
variacionem in humanitate, sic corpus Christi non
maioratur vel minuitur propter variacionem in pane.
Et tercio utrobique est conformitas solvendi obiectus
infidelium cavendo semper ne credatur esse impanacio-
20116111 vel invinacionem secundum ypostaticam unionem;
est enim vino inferior citra illam. Et hec racio quare
ecclesia Anglicana orat a similitudine quod sicut homo
genitus idem refulsit Deus, sic hec terrena substancia
nobis conferat quod divinum est.
25 Dieit autem Christus quod sit resurreceio et vita Spiritual
nedum ut indieet logicam suam in scripturis aliis magis figuiatum
absconditam sed ut fideles ipsum in amore avidius than corporal-
amplectantur quam transmutaciones tales sensibiles,
cum preciosius sit homini quod Christus spiritualiter a
do morte peccati ipsum resuseitet, quam quod a Christo
eorporaliter suseitetur. Et eonsequenter preciosius est
quod homo spiritualiter vivat in Christo quam quod
iggnaturaliter I per Christum in vita sensibili suseitetur.
1. DE: deficz'unt eis. 8 D in marg.: Nota de Eukaristia; E in marg.:
Nola quod sicut Deus est simul Deus et homo, sic sacramentum est simul
corpus Christi et panis. 9 DEF: hoc deest. 10. A: panis (semel)
deest. 11. ADE: Christi deest. 12. ADE: fuit; ib. DE: continue deest.
13. DE: sit divisum. 15. E in marg.: Hie nota. 16, 17. A: in huma-
nitate —- pane deest. tgp 20 F: in panacz'onem. 1o. D: Christum
y ostaticam. 21. DE: hec deest. 22. DE: homo deest; ib. D in marg.:
ota quod hoc secreto Wi. decipit legentes, quia illud est secretum quod
dicitur ante consecracz'onem, ut atet in missa secunda de Nativitate in
aurora, quod suo modo efficitur eo oblacione prima; non ergo facit pro
panis remanere. lit similiter decipil legentes in libro de Apostasia. Cave.
23. F: Deus deest. acu A: confert quod. 28. A: amplectentur;
ib. F: am lectanlur quod. 29. D: iam preciosius sit. 30. AD: quod
deest. 3. DE: in deest; ib. A: suscitelur et deest.
22. Cf. Serm. part. II, pag. 454.
16
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO n.
He who believes
in Christ shall
not die
eternally.
Martha’s answer
sums up the
Christian faith.
Et subdit causam, quia qui credit in Christum ad-
herendo sibi ut Deo finaliter per amorem, eciamsi per-
ante peccato mortuus fuerit, non morte perpetua anime
vel corporis morietur et liberatus a morte spirituali per
graciam adiuncta hac crudelitate in christum non mo-5
rietur spiritualiter in eternum. Et patet preciositas resur-
reccionis et vite spiritualis quam Christus inducit in
hominem supra resurreccionem ad vitam corporalem
adeo affectatam.
Repetit autem magister optimus istam sentenciam,io
si eius discipula istam noscit, ut si forte in aliquo
ab ipsa defecerit vel eam ignoraverit ipsam discipulam
salubriter instruat. Crea'z's, inlquit, hoe? Az't illi : utique
Domz'ne, ego credz'dz', quia tu es filius Dez' vivi qui in hunc
mundum venisti. Confitetur autem hec femina in unorS
communi principio fidei quod tantum credit quantum
est necessarium credere viatori. Confitetur enim fili-
acionem naturalem Christi ad patrem celestem et per
consequens eternam unitatem divine substancie, et con-
fitetur consequenter processum temporalem nativitatis 20
secunde et per consequens quicquid christus dixerit in
evangelio esse verum. Non enim est impertinens huic
femine credere vel intelligere de adventu Christi in hunc
mundum nisi de incarnacione stante eternitate geniture
qua eternaliter emanat a patre.
Et sicut in tempore sancti Leonis pape erant qui-
dam grossi et rudes logici qui nescierunt eternam na-
tivitatem Christi a temporali distinguere quos nimirum
dampnat tamquam hereticos, sic sunt modo heretici
qui nesciunt distinguere inter tale respectivum accidens et 30
subiectum. Sed sicut (inquiunt) non est nativitas nisi
persona nata, sic eterna nativitas Christi est eius nati-
vitas temporalis et per consequens non sunt due.
ut
2
Our heretics
repeat the error
condemned by
St. Leo.
2. DE: ut domino. 4-6. DE: et liberatur - non morietur deest.
5. Crudelftate; ita codd. A et F ; rectius credulitate legendum. 9. F: ejec-
tatem. 11. F: discipula noscitg ib. D: nescit 12. DE: ab deest; F: ab
ipso ; ib. DE: disciplinam ,' E corr.: discipulum 14. F: credo.
16. 17. DE: principio cum credit quanlum est,- A: credit quod.
credere deest. 19, 20. DE: substancz'e consequenter excessum (E supra-
scribit: exilum). 21. F: secundo; ib. DE dixit 22. E: est verum
23. F: credere vel deest. 24. F: incarnacione stante deest. 25. DE:
eterna eveniatg E corr.: eternaliter emanal. 26. ADE: sancti deest.
2 . A: logici deest. 2 . A: modo deest. 30. D: in tale respectivum
accidentz's; E: tale acci entz's. 32. D: nativitas Christi.
17. AF:
1. Joh. XI, 26. 13. lb. 27.
SERMO 11.] QUARTA PARS.
I7
Circa hoc evangelium dubitatur utrum exequie mor- Doubt whether
tuorum et ritus gentiles introducti sunt fundabiles in
scriptura. lit videtur quod sic, quia Machabei sunt
sollempniter sepulti. Christus eciam Deus et homo sem-
5per vivens ordinavit se gloriose sepeliri ad sumptus
Josef ab Armathia et Nichodemi (ut patet Johannis XIX).
Auctor ergo nature non approbaret modum sepeliendi
iudaicum, nisi foret licitus ac meritorius. Similiter,
sepelire mortuos est unum de septem operibus miseri-
IO cordie corporalis; ergo meritorie potest fieri. Cum ergo
fieri non posset informiter, oportet quod ritus aliqui in
illis exequiis attendantur.
In isto videtur mihi quod oportet homines mortuos
cum moderamine sepelire; in isto tamen introitu con-
15tingit mundanos in maiori parte excedere non solum in
sumptuositate sepulcri sed in mille circumstanciis adia-
centibus memoriis mortuorum. Unde de regibuslsrael
et Juda et specialiter de sacerdotibus Machabeis qui
eos in sepulturis excusaverit a peccato, in vanum et
eo infundabiliter laborat.
Et quantum ad sepulturam Christi, nota quod ordi-
navit ipso mortuo eum taliter sepeliri ac si diceret ine
facto ecclesie: bene potest et male sumptus sepulture
huiusmodi adaptari. Christus autem cum ordinavit
25 tercia die ipsum resurgere, quamvis de ipso scriptum
sit: Erit sepulcrum eius gloriosum, tamen non excessit
medium virtuosum. Sepultus quidem est in orto quasi
deserto, in rudi monumento non polito vel inscripto sed
rudi lapide obturato; finis autem singularis qui non
30 est fingendus in sepultis aliis fuit conviccio Judeorum de
falsitate et miraculosa ostensio angeli illum magnum
lapidem revolventis; et sic de multis aliis miraculis in
sudario Christi et aliis circumstanciis annotatis, ita
quod per argumentum a simili non concluditur quod
351icet nobis ex similitudine Christi sumptuose taliter
sepeliri.
1. D in marg.: Exequz'e morluorum; E in marg.: Dubium. 3. F:
quia deest; ib. A: sunt deest. 4. DE: et Deus. 4 5. ADE: sem er
vivens deest. 5. F: sepeliri deest; D: sepelire. DE: Arz'matn'a.
7. F: Autor igitur. E: ac meritorius deest. 8. E in marg.: 2.
15. D: excidere; E corr.: excedere; ib. ADE: in deest; E in marg.:
Responsz'o. 19. F: in se sepulcris excusaverit; DE: excusant. 21. E in
marg.: De clirisli sepultura. 23. DE: et deest; E: mee male. 24. DE:
lmz'us; modi deest. 25. F: de eo. 28. D: exscrz'pto. 29. D: singu-
11's,- E~ corr.: singularis 30. F z conz'zmccio; DE: convincczo.
26. Is. XI, 10.
sumptuous
funerals are
permitted .
Men should be
moderate in
burial expenses.
Why .Christ’s
urtal is not an
xample for us.
I 8 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM ismario 11.
()uestions as to Sed difficultas communis est de copia mirre et aloes
morzggitlgzfng quam Nicodemus et Joseph ex instinctu Domini affere-
bant, quid nobis prenosticant et utrum corpus christi
maneret ipsis absentibus a fetoribus incorruptum. Sed
quantum ad primam partem, certum est quod exempli-
ficat devocionem superstitum, licet fuerit cum mode-
ramine sumptuosa, esse licitam in sepeliendo corpus
mortuum. Et signat' mistice secundum proprietates
mirre et aloes corpus ecclesie esse ungendum, ut pre-
servetur a putrefaccione peccati. Nam mirra, crocus et lo
aloe constituunt spiritualem medicinam contra pesti-
lenciam, ut ad sensum misticum difiuse alibi declaratur.
We are not Sed l preter istum morem Judeorum sepeliendi mor-
tuos est dare mille ritus gentiles qui expresse venenum
bulmlfilullfmh‘z"sapiunt, ut patet infra de sermonibus sepulture, de
. m conviviis et distribucionibus, de probacionibus testa-
menti, de sollempnitate sepulcri et de aliis sumptibus
pro specialibus suffragiis ministratis. Cum enim mortui
ex fide sunt iam extra statum merendi, patet quod
Funeral services omnes tales exequie vel consuetudines quantumcunque eo
are useless save . . . .
m those who sumptuose fuerint non prosunt defunct1s nisi forte de
llg‘éealg'eglggfllh quanto meritorie fuerint viventibus; quod raro contingit,
c y . . .
due to vain cum communiter superst1tes propter honorem munda-
glory‘ num tam differenter faciunt illud opus. Non enim vide-
tur racio quare mundo dives tam sumptuose et sollemp- 2
niter sepelitur nisi vel‘ propter mundanam gloriam-
servandam in gene-re vel propter solacia in viventibus
conservanda. Ideo dicit Augustinus quod pompe exe-
quiarum pocius sunt solacia vivorum quam sufl'ragia
mortuorlmz. Multi enim gloriosi martyres in celo sine 3o
talibus exequiis sunt defuncti. Ideo si 2prosint mortuis,
hoc est in minori parte atque per accidens, et ita cum
in maiori parte contingit oppositum, oportet diligencius
de periculo precavere. Consuetudo est autem per dya-
bolum introducta quod mundo dives in die sue sepul-
OJ‘
0.
292c
v
D
I-‘
odi
ua
ui
r. E in marg.: oificii/ms 2. DE: instinctu divini 3. A: pro-
nostz'cant. 4. DE: ipsis absentibus deest; ib. AE: afetoribus deest.
7. D: sumpluosam; E correx.: sumptuosa, ii ADE: mistice qualuor;
1b. E in margn Nola. ll. AF: alo-ii 12. A: ad deest. 13. DE:
sepell're enim; E: enim extinct. :8. A: ei specialz'bus; ib. E in marg:
littus gentiles circa sepulturam morluorum. 21. DE: fiunt 22. D.
fuerit 26. F: vel deest. 28. D in marg.: Augustinus; E in _mar%:
Nota de sepultura pom osa. 31. DE: prosunt; mortuis deest. 32. D lt
atque deest. 32, ji E: quod in maz'ori.
o
28—30. S. Augustini De Cura agenda pro mortuis. Cf. De
Ecclesia, pag. 539. 34. Cf. J. Hus, Opp. torn. II, Fol. XLIX".
SERMO IL] QUARTA PARS.
19
DJ‘
20
'J‘
35
ture habeat sermonem a fratre compositum atque
emptum, in quo laudes defuncti sepe mendaciter reci-
tentur. Sed quid hoc rogo ad meritum mortui vel
viventis? Mortuus enim pertransiit statum merendi, sic
quod si frater per impossibile diceret sine mendacio
singulas laudes suas, nichil sibi et merito; quanto magis
cum mortuus fuerit. Cum autem empcio symoniaea
intoxicat utramque partem et mendax laudacio inficit
multam plebem, patet quante. talis predieacio obest
viventibus.
t Et quantum ad secundum de conviviis, patet quod
contra evangelium insoleneiores, dieiores et amici mortui
eonvivantur. Sed quid hoe ad meritum eonvivantis,
cum Luce XIVO, ill-la dicit Christus: Cum facis pran-
dium aut cenam, noli yocare amicos tuos neque fratres
tuos neque cognatas neque vicinos neque divites, ne forte
et ipsi te reinuitent et fiat tibi retribucz'o. Sed cum facis
conviviump voca pauperes debiles, claudos, cecos; et beatus
erz's, quia non habent unde retribuere tibi. Retribuetur
enim tibi in resurreccione iustorum Numquid credimus
executores posse excedere legem Dei?
Quantum ad tercium scilicet distribueionem peeunie,
patet quod nedum est fraus et ineptitudo in illis in
quibus fit‘ distribueio, sed sapit communiter laudem et
honorem seculi. Sed quid hoe ad meritum mortui?
Quantum ad quartum scilicet probacionem testamenti,
patet quod infundabiliter et superfine in hoe consu-
muntur bona ecclesie, cum nichil valet ad meritum
. -mortui quod episcopusa archidiaconus vel alius discolus
30 habeat simoniace bona ecclesie, cum fructus de inde
proveniens sit peccatum. , .
Quantum ad quintum scilicet sollempnitatem sepulcri,
patet quod nichil prodest eadaveri mortuo suppresso
nec sue anime quod sunt talia legem nature excedencia
cumulata. Sed melius foret quod in nomine Domini
2. DE: ut in hoc. 5. F: si facz't; ib. DE: diceret deest. 7, 8. D:
sz'mom'aca incepit; E: infecit 11. DE: quantum —- patet deest; 1b. E in
marg.: De conviviis post mortem. 13. A: meritum eonvivantur. 14. F:
Luce 19; ib. ADE: dz'xz't. 20. DE: autem tibi; ib. DE: Nec credimus.
21. ADE: Dei decst. 22. E in marg.: De distribucz'one post mortem
24. A: licet sapit.. 26. E in marg.: De probacione testamenti 27. I) ‘z
et deest. 28—30. DE: cum nichil -- fructus de deest. 28. A: valent
30. A: bona ecclesie cum nichil valet et fructus-g ib. A: veniens ,- F: per-
reniens. 32. E in marg.: De solemnitate sepulcri 34. D: excz'dencia.
1. Cf. De Prevar. Mand. Pol. Works, ed. by Buddensieg,
pag. 143. t
Flattery in
funeral
sermons.
Funeral feasts
do the dead no
good.
Distribution ot
alms is usually
for display.
Probate dues a
cause of 5111.
Grand tombs
are useless.
2*
2o
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO 11.
Payments for
masses are
tainted with
fraud.
Gifts to
monasteries and
other erpetual
a ms.
These are an
attempt to
bargain with
God.
universali ecclesie magis egentibus forent talia distri-
buta, cum sepulcra talia non sunt nisi carte contra
vivos et mortuos quibus confederati sunt illicite cum
mundanis.
Quantum ad sextum scilicet sumptus distributos fra-
tribus ut tot missas mortui habeant infra breve tempus,
patet quod mercandia est plena fraudibus; nedum quia
idem frater habet communiter multa salaria, sed quia
contra fidem creditur quod per tales missas ultra hoc
quod defunctus in via meruit suffragabitur eciam in
inferno. Sed quid infidelius?
Septimo autem et ultimo confidunt mundo divites
quod de abbatiis atque cenobiis, de sectis novis quas
introduxerant et aliis vocatis perpetuis elemosinis erunt
post mortem adeo suffragati, quod non est huic com-
possibile quod dampnentur. Sicut enim appreciantur
redditus temporales vocatos perpetuos, sic et perpetuas
elemosinas quas dicunt non posse deficere. Et in isto
cecantur domini seculares et mundo divites credentes
infideliter multa falsa. Credunt enim ac si ipsi mer-
cedem proprie a Deo singulariter emerent quod ipsi
erunt perpetuo singulariter premiati. Sed quid stulcius
aut infidelius? Si enim ipsi prudenter et ad utilitatem
ecclesie militantis fundent tales perpetuas elemosinas
(quod nunquam vel raro evenit), adhuc quicunque
existentes in purgatorio defuncti in maiori gracia quan-
tumcunque extranei vel remoti plus participa l bunt
retribucione mercedis meriti, quia tota distribucio mer-
cedis est in manu Dei sine proprietate civilis dominii,
ut quantum sibi placuerit distribuat magis digno. Si?
autem talis fundacio perpetue elemosine sapit superbi-
biam, infidelem blasfemiam et nocumentum ecclesie (quod
sepe evenit), quomodo potest anima defuncti pro tali-
bus suffragium expectare?
Principia autem fidei super que fundatur ista sen-
tencia stant in istis, primo quod solum pro viacione
hominis est ipse in statu merendi, cum post separa-
cionem anime non sunt ille due nature coniuncte que
Man can merit
only m life.
2. non sunt ; D: castris E: correxit. 5. E in marg.: ‘De missis
emptis. _ 10. DE: meruerit. 10. 11. DE: et in inferno. 13. blac abba-
tibus; m marg.: Nata. - 17. DE: perpetuos deest. 21, 22. DE: donum
mercedzs. 26. E in marg.: De purgatorio. 2 . F: in via Dei.
30. D: distribuit 33. DE: sept'us. iiti DE: stat in zsto; E in marg.:
jldez' istius sentencie stat iri isto; ib A: quod solum deest.
Princzipia _
iii n ut anmze deest; I: m marg.: I; 1b. DE: nature comtmcte.
U‘
H
'J'\
25
Fol.
292d
35
SERMO 1L] QUARTA PARS.
21
participarent et premio; secundum principium est quod
anima defuncti non participabit premio in purgatorio
nisi ut meruit hic in via; patet ex hoc quod meritum
mensurabit suum participium, sed non meruit nisi in
5via, ut patet ex principio proximo, ergo conclusio. Et
ex isto concluditur correlarie quod infinitum plus valet
homini quodcunque meritum viatoris predestinati quam
valerent quotquot bona temporalia vel bona meriti in
persona alia que fierent pro defuncto. Probatur ex hoc
ioquod homo superstes pro quocunque merito vie mereri
posset beatitudinem sed omnia merita que fiunt pro
mortuis non valent illis ad maximum nisi ad libera—
cionem a purgatorio; ergo conclusio.
Tercium autem principium est fides infringibilis qua
I5creditur quod tota distribucio meriti ecclesie est sin-
gulariter post mortem hominis in manu Dei, et cum
Deus non posset nisi iuste partiri merita secundum
persone dignitatem cui distribuit, patet quod oportet
personam premiandam in purgatorio vel in celo mereri
20 in via, ut taliter premietur. Credendum est enim quod
totum meritum viatoris defuncti cadit plene in manu
Domini, cum ipse sit capitalis dominus in cuius pote-
state oportet esse omnia dominia mortuorum et quid-
quid boni habuerunt. ldeo sibi singulariter attinet actus
25 distribuere secundum regulas iusticie merita defunctorum.
Sed musitaret mundanus quomodo pro suis tempo-
ralibus istis suppositis ordinaret et secundum quam in-
tencionem pro acquisicione beatitudinis laboraret. videtur
autem michi quod securissimum foret hominem pro
30 tempore quo viat iuste vivere et non in suffragio exe-
cutorum vel aliorum oratorum pro suis temporalibus
nimis confidere.
Secundo videtur mihi quod pensanda est secundum
regulam Christi maior utilitas tocius militantis ecclesie
. 3, 4. F: merueril. 4. D: suum premium.
5. A: principio pro Christo. 8. DE: quam quotlz'bet temporalia.
11. DE: secundum omnia; E correxit: sed. 12. D: valet. 14. E in
marie 3. 16. A: est in manu. 17. DE: potest. 18. E: cuius.
20. 1n maliégn Nola. 21, 22. DE: manu Dei. 2131,. attinet; D: aclus;
A: active; z cunctis attz'net. 26. E in marg.: ubitact'o. 28. I):
beatitudinis deest; E: pro acquisicione bealiludmis deest. _ 30. E in
marg.: Responsio. 31. oratorum; viatorum; E in marg.z I.
33. E in marg.: 2.
'1. E in marg.: 2
28. In chronico Taboritarum (Fontes rer. Austriac. 2, VI),
pag. 617: securissimum est, ut quilibet in presenti sic vivat, ne
post hanc vitam aliqua purgacione indigeat.
His reward in
purgatory must
e accordin to
his merit in ife.
In life a man
may win
heaven; after
death he can
. but be freed
trom purgatory.
The merit ot
the Church is
wholly in God’s
gift.
He distributes
according to
ment.
A man must
strive for bliss,
1. by living
rightly,
2. b tr ing to
bgflfifiiil the
whole Church.
22
JOIIANNIS wveur SERMONUM [SERMO II-
3. We must not
insist on thin
lg
that Christ has
not ordained,
such as
et subducta consideracione proprietatis circa illam est
tacite laborandum. facite dieo, quia Matthei V10, 2
scribitur: Cum facis elemosinam, nesciat sinistra tua quid
faciat dextera tua. Talis enim appareneia mundana sapit
mundanam gloriam et infideliter implicat quod heus
non summe recordabitur meritorum.
Et tercio videtur mihi quod non est circa constitu-
ciones abbaeiarum, novorum ordinum vel quorumcunque
bonorum que Christus non explicat (euiusmodi sunt
Perpetual alma omnes vocate perpetue elemosine) insistendum. Elemo-
This rule would
not hinder
sinis autem temporalibus debet dives seculi prudenter
insistere. Omnes enim private tales elemosine perpetue
preter hoc quod inducunt vanam gloriam postponunt
ordinem Christi et preponunt ordinem Antichristi.
christus enim omnipotens non videtur perpetuasse tales
elemosinas temporales, sed ut homines neeessitentur
continue .oraeioni insistere, ordinavit christus quod
brevem elemosinam corporalem recipiant, ut patet de
expellenda sollicitudine pro crastino (de qua Matthei VI).
Antichristus autem vult extinguere hanc ordinacionem
christi et perpetuare suam ordinacionem de tempora-
libus; que ordinaeio non poterit pro fluxibilitate materie
DJ‘
b4
te
et variacione dignitatis causa perpetuo confirmare, ut-
patet de proventibus limitatis eollegiis, a quibus per
bella, per placita et multos casus consimiles sunt
privati. Ideo securissimum videtur zelare pro utilitate
eommuni ecclesie secundum ordinacionem Domini et
tales consideraeiones privatas propter honorem privatum
et eommodum personale querendum dimittere; nam si
homo humiliter posuerit se in 'ordinaeione Christi uni-
versalis Domini, tune erit copiosius propter intencionem
universalem singulariter premiatus.
Nee valent instaneie quod iuxta illud nemo insisteret
works of me ad fabricandum pontes vel vias, ad sustentandum sacer-
charity.
dotes vel elerieos, et sic de quocunque merito singulari.
certum quidem est quod illud non sequitur sed quod
prudenter debet examinari circumstancia status ecelesie,
utrum suifragium talis ministri foret expediens, ut non
occurrit mihi fundabile sive expediens perpetuacio ab-
1. F: certe est z'llam.
9. D: z'mplz'cat. i
de crastino de quo.
8. F: abathz'arum.
18. F: reciperenl. 19. DE:
24. D: conventibus libertatis co11egi1s. 25. F:
consimiles deest. 29. F : comedum. D: intencionem deest.
32. A: premiatur. 36. DE: modo sequitur 37. F: exam'mari debet.
‘in. E in n1arg.: Nota.
7. E in marg.: jn
13. D: propter hoc.
to
QJ‘
US
foi
{J‘
K)!
‘ SERMO 11.] oultum-mas 23
baeie, collegii vel eapellanie vel perpetua novitas secte
fratrum. Omnia autem ista videntur michi ponenda sub
yal ordinacione divina et pro parvo meditullio temporis we should
.. . ' ' i - - work for the
29 a~sperandum mstanclus secundum quod Deus I llmltaverit time that God
5per graciam vel scripturam, non autem expectando hic has given us-
perpetuitatem vel securitatem ultra hoc ‘quod Christus
limitaverit expectandum, sed quod tota securitas ac
perpetuacio speranda est post diem iudicii et quod
operandum est temporaliter et instanter secundum quod
10 Deus influxerit viatori eontinuaeionem et connexionem
operum. Nam ordinaeionem quam Deus instituit pro
lege veteri voluit pro sua periodo terminari. Ergo
multo magis'Deus dedignatur pro tempore legis gracie
ut homo ex sua auctoritate instituit ceremonias ultra
hoe quod Deus suas instituit perdurare. Subiciamus
ergo nos domino temporis, operando continuo bonunmA man cannot
quod Deus pro brevitate temporis inspiraverit faciendum. cgilgjfgrlys
Nec dubium quin in sumptuositate, preciositate et foreveranor
. . . . . . . . . secure a
mult1pI1e1tate talis private elemosine eorpora'hs contingit succession of
20 homines faciliter propter inanem gloriam vel causam consimilem oberrare; ideo insistendum est prudencie gifts-
moderaminis in hac parte. Unde attendendo ad ritus et
cartas hominum videtur quod sapiunt blasfemiam, sicut
sapiunt carte fratrum. Quid enim valet quod supra
Christum atque apostolos homo fragilis ordinet et eon-
cedat quod in tali domo maneant perpetuo sic viventes
et de suis elemosinis continue sustentati? ordinacio
enim talis videtur esse propria domino temporis, cum
talis ordinator eorruptibilis nec habet potestatem per
tantum temporis super bonis propriis dominari nec
ordinacionem talem rectifieare ad universalem utilitatem
militantis ecclesie nec personas succedentes dignificare
ut continue per tantum temporis recipiant tales ele-
mosinas domini sui, et sic mille mediis contingit talem
35 esse contrarium voluntati et ordinacioni divine.
Quis ergo fructus vel quod meritum est in istis tam
presumptis blasfemiis? Videtur longe melius quod homo
vivat temporaliter et expectanter a Deo modo quo
1-4
U‘
to
ul
b,
c
\
4. D: Iz'mz'tavz't. 9. F: o erandum est spiritualiter. 10. F: via-
torem; ADF: et viatori; ib. D z ac connexionem. 11. A: operacz'onenz.
13. F: degivnatur. 14. DE: auctoritate elemosinas ultra. 18. F: m
deest. lii 1g. A: preciosz'tate -- corporalis deest. _ 24. E: fratrum
blasplzemiam. 25. DE‘: et deest. 28. DE: talis szc esse per etuo;
E in marg.: solum competit 33. F: tempus. 34. F: Dez. 7. A:
presumptz'visa -
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMU 111-
we must pray
for the peace
of the Church.
vixerunt apostoli quam quod sint tales perpetuitates
infundabiles et instabiles introducte. Deus enim non
potest talem mercedem perpetuam de futuro concedere
nisi expressa vel subintellecta condicione de habilitate
perpetuitatis persone que ipsam reciperet, ut patet de
Ilely, de Salomone et multis similibus veteris testamenti.
SERMO III.
(Serm. Mixti X.)
p
Rogate que ad pacem sunt Jerusalem. Psalm. CXXIO, o.
Verbum istud prophete tripliciter potest sane in—
telligi, sed satis est ad omnes et singulas personas
ipsum orative et rogative dirigere quod rogent scilicet
ea que ad pacem sunt sancte matris ecclesie. Nee re-
fert sive Jerusalem accipiatur in genitivo, dativo vel
voeativo; nemo quidem debet rogare pro pace nisi
quando rogat Deum pro pace ecclesie; patet ex hoe
quod nemo rogaret nisi pro finali premio conse-
quendo et ipsum est pax ecclesie; ergo eonelusio. Ideo
dicit Christus Joh. XVI", 24: Petite et accipietisa ut
gaudium vestrum sit plenum, et illa plenitudo est pax
vera ecclesie. Est autem pax mentis tranquillitas in
virtutibus stabilita; ex quo patet quod omnis eriminosus
caret ut sic pace ecclesie, quia Job IX", 4 scribitur:
5
10
1. DE: sunt. 2. DE: et infzmdabiles. 2, 3. F: Deus -fuluro
deest; E in marg.: Nota. ip F: de humilitate. 5. F: recipz'el.
6. There tollows in a later hand in Cod. Dubl. (F) as below:
Exposicio quorundam locorum Scripture:
Tit. 2, II 387 .,
Heb. I, 1 393 Isa. ei 1 Fag, juga 2
Thess. au 13 qto _ n 2
Johan. 11, 21 qag m foltzs 3
lae redinzendio l 8
a tivo quo am 3 l
l-ligfnaniensi l 9 J’
incarcerati in feria sexta westmonasterii in Anglia.
6. DE: multis aliis; ib. E: testamenti etc. 7. Hie sermo in codd.
A, D, E,I invenitur. A in marg.: Serm. III. E in marg.: 1. Primus SCI mo
viginti sermonum. 9 I: sunt deest. 10. I: sane potest. 12. I: ro-
{Iative et ortative. lzbbz in genie, dacio vel zlocacz'o; E eorr.: genitiro,
dativo, vocativo. 15. E: pro pace nisi deest; A: nisi quin; ib. D: nisi
pro pace. 16. A: et patet. 17. ADE: filiali remio; E in marg.:
Non est rogandum nisi pro pace ecclesie. 21. ADE in marg.: Pax quid
est. 23. E: lx deest.
7. Cf. Loserth, Wyclif and Hus (Engl. edition), pag. 278.
0-1
U‘
SERMU 111.] QUARTA PARS. i 25
Quis ei restitit et pacem habuit? Et ex ista descripcione Peace is the
pacis liquet quod pax est primo in animo Dei beni-
volencie conformacio. Nam pax que est quietudo tempo- God’s-
ralium homini adiacencium parturit communiter per-
5turbac'ionem vere paci contrariam. Non enim dicitur
quod lapis quietus vel aliud inturbatum fruitur vera
pace, sed in suprema parte anime oportet secundum
semitas virtutum viam pacis inquirere.
Et ex istis patet ulterius quod contemplativus virtuose The truly
io vivendo est propinquissimus vere paci. Activus enim licfg‘lilsc'm’ciaggit
occupatus in multis est fut plurimum) sollicite contur- Peaccful-
batus, ubi contemplativus in uno necessario virtualiter
est quietus. Sed ex istis patet ulterius que persona
ecclesie procurat et impet'rat eius pacem, quia indu- Virtuous life
15 bitanter illa que vivit virtuosius, sic ut pax plus stabi- cfl-ctc‘lfvf‘gjgycl.
liatur in rectitudine vite et iusticia operis quam in fol‘Pcacc-
verbis. Licet enim sermo deprecacionis sit validus, non
tamen tantum ut opera iusta et sanctitas vite in homine
promerente; opera enim iusta plus orant pro homine
eo quam mentis devocio et vocalis formacio labiorum, cum
Matth. VII", 21 dicat Christus: Non omnis qui dicit
mihi Domine, Domine, intrabit in regnum celoruma sed
qui facit voluntatem patris mei qui in celis est. Et
Matth. XXI, docet Christus quod qui bona loquitur et
25 retardat est plus culpandus quam qui mala loquitur et
opera bona perficit ac consummat. oportet enim quod Tl'lw mater
orandi integritas a Trinitate (que est Deus) quodam- milbsiigtinlidzigtm
F9}; modo exempletur, ut quod I ex sincero animo, corde and £18 gé‘t'm'cd
ego perfecto, verbum bonum correspondenter Patri et Filio I
30 eructetur. Et oportet tercio quod correspondenter ad
Spiritum Sanctum opus efficax et finalis continuitas
consummetur. Et tunc perficitur oracio complacens Tri-
nitati. Nec est possibile, hunc finem quantumcunque
breviter consequi, nisi predictus binarius antecedat,
35 sicut patet de verbo mentis quo oportet intellectum
elicere; nec sine hoc tercio valet primum verbum vel
i. A: Sed ex ista. 4. A: adiacentum. 5. D in mar .: Pax mundi;
I in marg.: Pax quid est. 8. I in marg.: Via pacis u i debet inquiri.
II, 12. D: perturbatus. 12. ubi; D: unde. 13. I: quietatus; ib. I in
marg.: Pacem ecclesie que persona procurat. 15, 16. I: stabilitur; in
marg.: Stabilimenlum_pacis. id I: in iusticia. 17. I: fit valzdus.
19. merente; 1b. I 1n marg.: opera iusta plus orant quam verba; E in
mar .: Opera iusta plus orant quam vocalis oracio. 25. AI: detardat;
ib. dux male loquitur. 30. E in marg.: Integrz'tas oracionis exemplatur.
33."ADE: hunc; ib. D in textu: quanlumcunque; correxit in mar .: quem-
cunque. 35. I: quod oportet. 36. A: premium verbum; I: primo verbo.
26
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO 111-
Soldiers live
wickedly and
yet expect help
from prayer.
\Ve pray too
much for mere
worldly gifts,
which may not
be blessings.
We cannot help
being subject to
God and should
try_to make His
will our own.
medium, nee sine primo alterum reliquorum, cum stat
surdum et mutum meritorie exorare.
Sed ulterius patet quam inordinate militantes adorant
Dominum, cum vivunt et agunt perperam intessanter
et tamen expectant oracionis sufi‘ragium, ut Deus illis
ad votum tribuat secundum formam quam sensus eorum
desiderat premiari, cum tamen ex fide sit certum quod
proporcionabiliter ut heus videt eternaliter viantibus
mercedem retribui eis donat. ldeo sepe oramus pro
pace, pro Victoria, pro salubritate et serenitate aeris
cum copia terre nascencium; et esset sepe nobis salu-
brius ac ordinacioni hei placencius emendare vitam
nostram in melius, satisfagiendo pro illis que ignoranter
peecavimus. Sepe quidem petimus talia que videntur
nobis prospera, cum tamen eveniret nobis prosperius
ipsis omissis et contrario succedente ut aeris turbulencia
vel pestilencia vel hostium Victoria, sterilitas' terre
nascencium et multa similia que odimus forent nobis
utilia. Ideo magister optimus videns a mundi principio
usque in finem eunetorum ordinem, docet Matth. V10, 10
quomodo debemus in peticione tercia oraeionis dominice
sic' orare: Fiat voluntas tua, sicut in celo et in term.
Nee dubium quin nulla oracio specialis vel propria
magis consonat viatori. oportet enim velimus nolimus
voluntati hei subici et precise de tanto in oraeionibus.
nobis proficere quantum ipse viderit iusticia exigere et
nos dignos. ldeo debemus nos execucioni sue humiliter
nos et nostra committere et conformiter ad legem suam
assidue laborare. Nee dubito quin multi in oracionibus
suis blasphemant sibi ipsis contrarii et ecclesie Christi
nocivi, cum sint beneplacito hei contrarii. Orant enim
pro uno quod affectuose desiderant et sepe contingit
heum velle oppositum; quod patet tam ex eomplecione
divina quam ex affeeeione viatorum eontraria. Quis
enim dubitat quin viator, volens simpliciter vel nimis
affectuose implere suum propositum, blasphemat in
Christum et tamquam alter dyabolus temptat Deum?
3. D in marg. inf.: Melz'us est orare primum pro vite emendacione
quandoque quam pro pace et fertilitate et alia prosperitate; I in marg.:
Adorant hominum inordinate qui perverse vivunt 4. I: perperam id
est, perverse; E in marg.: viventes inordinate male orant. . E in
marg._: Notq hie. 10. I: et pro. 17. A: pestilencia hostium. 29. E in
marg.: Quidam orantes blasphemant; Iin marg.: Blasphemant multi in
suzs ordczonz'bus.
U!
FIG
N
IQ
f‘):
u:
0
ul
(J1
SERMO 111-] QUARTA PARS.
27
Nam Vas eleccionis propterea confitetur se ignorare
quid in talibus particularibus petere debent simpliciter
propter ignoranciam voluntatis divine; sed‘nos luciferine
presumimus supra Dei omniscienciam et voluntatem
Snos clare cognoscere et velle ac sic nisum sciencie et
voluntatis apponere sine priori instruecione. quid debe-
mus a Domino postulare. r
Nec- sequitur ex iste quod debemus omnino ab
oraeione cessare et labori intendere, cum Christus per-
ionoctavit in oraeione, et exemplum habemus ab ipso
quid et qualiter debemus simpliciter postulare. Generalis
enim oracio inclusa in evangelio Matth. VI est optima.
Tripliciter enim dicitur generalis oraeio, primo quia
generalis dominus exoratur, secundo quia pro generali
ii ecclesia exoratur et tercio quia secundum peticionem
generalem et condicionalem ac racionabilem Deus humi-
liter deprecatur. Et propter ista oracio dominica est
optima et maxime_usitanda. Et (sicut dixi alias) suspecta
'est heresis quam Antichristus 'seminat quod oracio
2o specialis est melior quam oracio generalis. Idem enim
esset hoe dicere et asserere quod Antichristus cum
suis famulis et famulabus superat Jesum Christum.
Nec est facile nobis cogitare vel numerare inconveni-
encia que ad istam heresim consequuntur. Sed pro ipsa
25 Antichristus rudis arguit multis modis. Primo per hoe
quod aliter superfluerent omnes oraciones ecclesie preter
oracionem dominicam, cum non mediocriter peccat,
qui magis bonum eque facile negligit vel contempnit
We must not
leave prayer
altogether.
Why general
pra) cr is best.
et accipit irracionaliter minus bonum. Melius igitur-l
3o foret ecclesiam precise de illa oracione simplici con-
tentari.
Sed quantum ad istud, dictum est quod quamvis
oracio dominica habeat quandam prerogativam supra
cunctas alias, consonat tamen quod alie sunt laudabiles
1. In marg.: Rom. VIII. 2. A: debet 5, 6. A: et velle - sine
deest. 5. ADE: ac si. 9. I in marg.: Generalis oracio inclusa in
evangelio est optima; ib. D in marg.: 0_racio nreneralis quare dicitur (in
red mk); ct dicitur tripliciter (in black mk); i . I in marg.: Tripliciter
dicitur oracio generalis. 14. AD: secundo pro. 14, 15. E: pro ~—
tercio deest. 15. Al: deprecatur et tercio. 16. AD: ac racionabilem
deest. 18. A: visitanda; ib. DE in marg.: Oracio generalis ; E: sive
dominica est optima; ib. A: et ut sic dixi. 1o. I in marg.: Heresis est
quod oracio specialis sit melior generali. 25. DE: rudis deest; ib. E in
mar .: Argumentum contra. 28. A: qui non. 29. AD: ergo.
32. h in marg.: -Responsio.
1. Rom. VIII, 26. 13. Cf. Wyclif, De oraeione et ecclesie
purgacione. Pol. Works I, pag. 343.
\Ve are not
confined to the
Lord’s prayer
28
JOHANNIS \NYCLIF SERMONUM [SERMQ 111'
Prayer is not
more powerful
for being
concentrated
on one or few
objects.
gradu suo. Unde idem est ac si ydiota ita argueret:
Deus est melior creatura, sicut celum est melius ter-
restribus, ergo Deus non produceret creaturas vel
saltem eessaret ad produecionem creaturarum nobilium.
Nam in producendo celum Deus produxit materiam et
accidencia quibus non est debilior creatura. O si Apo-
stolus audisset istam arguciam, quantum illam contemp-
neret. Oculus est organum nobilius pede- vel ossibus,
igitur illa ignobiliora irracionabiliter sunt producta.‘
Racio quidem exigit quod diversa sint genera adorandi,
et generaliter loquendo quelibet pars scripture per quam
devocio christiani accenditur potest dici oracio, ut
quilibet quatuor sensuum scripture quantumcunque
fuerit historicus vel subtilis. Non tamen video quin
multi in ordinando oraciones varias et prolixas multi-
pliciter peecaverunt; nam doctores precipui non fecerunt
cuncta facta sua ad regulam sine eulpa. Per variaeionem
igitur oracionum huiusmodi excutitur fastidium a via-
toribus qui gaudent extraneis, semper tamen appre-
ciandum est plus opus meritorium et sibi est atteneiuss
innitendum quam vocalis oracio, cum Baptista plus
plaeuit privacionibus et vita meritoria quam sequentes
oracionibus rithmicis quantumcunque subtiliter con-
iugatis.
Secundo arguit blasphemus sic: Omnis virtus unita
est forcior se ipsa dispersa, et sic virtus orandi unita
in unum vel paucos quibus distribuit spirituale suffra-
gium est forcior et copiosior ad imperciendum paucis
suifragium seu subsidium quam foret eadem virtus
orandi, si inter plurimos sit dispersa; per se quidem o
est notum hominibus quod idem partitum inter plura
redundat euilibet eorum in partem minorem quam
redundaret dum paucioribus ad maximum fuerit disper-
titum. Et iterum est notum hominibus quod procurator
eonduetus uberius et singulariter melius pro uno pro-
curat pro illo, quam si pro mille conductus fuerit,
proeuraret pro aliquo eorum pari precio premiatus. In
tales multas similitudines prorumpunt heretici, dicentes
-.
I. I: sic argueret. 9. AD: ergo. 12. E in marg.: Ordinantes
oraciones varias et prolixas peccaverunt 14. D: historiacus. 18 I in
marg.: Opus meritorium plus appreciandam est quam vocalis oracio.
22. privacionibus; E: Krenomz'nibus. 25. E in marg.: 2; ib. I: arguitur
blas hemius. 26. DE: ipsa deest. 29. AI: sufl‘ragium seu deest.
3o. : disparsa. 31. I: in plurima. 34. A: Et certum est. fii E:
ulterius deest; ib. A: pro uno melius,
5
Fol.
293°
IO
pt
u
e
c
2:)
u
o
SERMO mi ouAR'rA PARS.
29
blaspheme, ut narrat prophecia: Pax, pax, et non erat
pax. Sed arguentes taliter per istas similitudines incidunt
in blasphemias, inepti ad procurandum cuiquam spiri-
tuale subsidium, dum heretici sunt a domino infideliter
5separati. ,
Quantum autem ad argumentum diceret logicus quod
est summa heresis inartificialiter adinventa, cum capit
instanciam tam de creatore quam eciam de creatura.
virtus enim caritatis est amplior quo per loca diffusius
io est dispersa. Et sic virtus orantis tam ad amicos quam
eciam ad inimicos caritative instar Dei dilatata est
apcior, ut pro unoquoque eorum procuret spirituale
suffragium quam foret si inclusa esset invide ad unum
hominem coartata funibus temporalibus et non caritatis
15regulis dilatata. Orator ergo debet in unum immensum
qui est per totum mundum omnes vires suas caritative
colligere, et tunc erit apcior ad unicuique membro
ecclesie spiritualiter procurandum. Et patet informitas
argumenti et intencionis assumpti: orator enim porrigit
zointencionem caritativam ad Deum et ipse distribuit
secundum dignitatem et capacitatem hominum suffragia
meritorum, et sic blaspheme ymaginatur hereticus quod
ipse primo et immediate distribuit subsidium quod Deo
est proprium. .
Et quantum ad primam similitudinem simialem, dicitur
quod imaginatur heretice, quod partitur globum meriti
inter homines pro quibus orat, ac si matrona inter
famelicos dispergeret frustum panis. Sed quid blas-
phemiusP cum spirituale suffragium eo sit copiosius quo
3o caritativius partitum est in pluribus, ut Christus tam
copiose vel copiosius redemit genus Judeorum et gen-
cium, sicut si dimissis gentibus Judeos solummodo
redemisset. Nec est defectus in virtute communicative
caritatis quin ad singulos se extendat, sed defectus stat
25
35 in incapacitate infidelium qui os anime dilatarent; unde
Psalm. LXXXO, 11 dicit Dominus: Dilata os tuum et
2. milia et arguentes; ib. ADE: taliter deest. 6. D in marg.: Ad
argumentum; E in marg.: Solucio; 1b. DE: dicet logicus. 7. ADE:
inventa. 10. I in marg.: Gracia quomodo debet dilatari; ib. A: et deest.
13. A: si deest. 14. A: finibus-g ib. E: temporalium. 15. I: igitur;
ib. E in mar .: Orator nota. 23. D: primus 25. D in marg.: Ad
primam simi iludinem. 28. E: frustrum. 32. A: solomodo.
36. Codd.: V111; ib. l in marg.: Sufi'ragz'um approprialum sibi procurantes
nocent sibi ipsis ; E in marg.: Procurantes propria suj‘ragz'a.
1. Jer. VI, itp
The more
charity is
diffused, the
stronger it is.
Our 0 ponents
fancy tiat merit
is distributed
like a piece of
‘ea
30
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO 111.
They impute
to God forget-
fulness or
apathy.
u
implebo illud. Ex quibus videtur quod procurantes sibi
suum appropriatum suffragium nocent invide sibi ipsis,
cum caritas sit extensior ac melior, dum ad plures
proximos dilatatur, dicente Apostolo quod caritas non
querit que sua sunt. 5
Et quantum ad secundam similitudinem simialem,
patet quod non haberet colorem nisi ab heretico
imponatur heo nostro oblivio negocii viatoris cuius
suffragium est condignum vel mocio hei ad tale suffra-
gium memorandum. Sed ex fide tales imperfecciones
non possunt Deo accidere; ideo erubeseat blasphemus
ad Deum Baal oraeionem suam dirigens; de quo dicit
Helyas III. Reg. XVIII", 27: Clamate voce maioris Deus
enim vester forsan loquitur aut in diversorio est aut in
itinere aut certe dormit ut excitetur. heus autem noster
ex fide est condicionis istius quod nichil donat homini
nisi cuius quantitatem et meritum ordinat eternaliter.
Unde quandocunque dicit eeelesia: lirsurgep quare ob-
dormis Domine, inclina aurem tuam ad preces nostkras
cum sibi similibus, intencio debet dirigi ad nostram 2o
resistenciarn et obstinaciam l amovendam; ut quando Fol;
oramus: liac-surgep quare obdormis domine, intendimus agi
quod heus excitet suam iuvativam potenciam ad am-
movendum nostram indisposicionem, ad capiendum
copiosius eius -illustracionem, quia per 'preveneionem sue ei
gracie potest disponere nos ut plus sui luminis capiamus.
Et sic quando ex nostra obstinaeia resistimus divino
iuvamini, tunc dicimus quod propterea heus tardat,
sic quod totum debet referri ad nostram obstinaciam
et non ad hei desidiam. Quiequid ergo boni aceipimus 30
ab eo habemus qui ex pura gracia nostrum iuvamen
eternaliter ordinavit. Excuciamus ergo has stultas hereses
quibus infideles credunt heum doceri, excitari vel mo-
veri per oraciones nostras ad nos miseros iuvandum,
et faciamus actus iusticie ac suspendamus spem nostram 35
in clemeneia divine misericordie. Et sic horreamus
‘Ii
0
v
3. A: cum rims. 6. I in marg.: I. Cor. X111. 7. D in marg.: Ad
secundum. 11. I: accz'dere homo. 19. I: inclina Domine; E in mar .:
Deus dicitur obdormire quomodo; I in marg.: Dormicz'o Dei ct auris m-
clinacio quomodo debet intelligi 21. D: resistivam obstinaciam
23. DEI: innatz'vam; I corr.: iuvativam. 28..A: tunc dicimus ,' ib. DEI:
Deus deest. 29. A: quod sic quod. 30. I: acceperimus. 33. ADE:
fideles; ib. I in marg.: infideles credunt heum excitart per oraciones.
35. DEI: et suspendamus.
- 6. I.Cor.XIII,5. 13. Psalm. LXXXV, 1. 18,22. Psalm.XLIII,23.
SERMO 111.] QUARTA PARS.
31
has rudes hereses quibus creditur quod oracio specialior
plus parca magis placet Deo quam oracio generalior
magis ampla. In hoc enim imponimus Deo maliciam
Manicheorum et negamus ab eo magnificenciam liber—
Srimam, quod maiores heretici non audebant.
Ista autem sentencia iuvaret ecclesiam ad plus zelan-
dum pro priori et maiori bono ac utiliori toti ecclesie
ac postponendum privatum commodum et bonum pro-
pl‘ium, sicut facit caritas instar Dei. Caritas enim magis
10 commune bonum plus et publicum magis diligit. Et
istud non promoveret ad fundandum abbacias, cantarias
et ceteras novitates quas Dominus pretermisit.
Sed arguitur tercio per hoc quod communis usus
ecclesie plus approbat oracionem specialem quam ge-
‘15neralem, ut patet de conducentibus sacerdotes; sic enim
Christus oravit specialiter pro se ipso; ecclesia sine in-
termissione orabat pro Petro, Paulus flagitavit specialem
oracionem pro regibus et se ipso, ymmo Gregorius
orando speeialius pro Traiano ipsum eripuit de inferno.
20 Verior ergo est oracio et efficacior pro individuo quam
pro universali perpetuo, quod non potest puniri vel
penam aliquam demereri.
Pro isto dicitur (ut supra) quod oracio specialis est
efficax, cum non foret aliter minus efficax quam oracio
25 generalis, ideo de quanto devocio oratoris accenditur
et devocio generalis inducitur, valet oracio specialis.
Verum tamen quoad argumentum dicitur quod falsum
assumitur, cum Christus et tota triumphans ecclesia
cum militante servando tramitem veritatis plus approbant
Sogeneralema cum communitas vel genus pro quo est
talis oracio sit prestancius speciali. quare ergo pro
meliori Deus non attencius oraretur? Modus eeiam
orandi disparsior plus _convenit caritati, et Deus eque
faciliter audit et implet oracionem generalem pro
35 pluribus sicut specialem. Quid ergo obstaret quod ge-
neralis non sit melior vel (ut loquar yronice) nisi in-
4, 5. A: liberrfmam et. 8. A: ac preponena'um; D: postponendum
bonum proprium et privatum; E: privatum et bonum proprzum. 11. z
catarias. 12. I: Dominus Deus. 13. E in marg.: yn argumentum
14. D in marg.: Conductores missarum. 17. Codd z flagztat. 19. 1: pro
Troyann. 20. I: efficax. 21. A: perpetua 25. D in marg.: oracio
specialis; E in marg.: Solucio. 24. DE: oracio deest. 25. I: devoczo
viatoris 27. I: quo valet ad. 29. I: servant. 32. E m marg.:
Christus et ecclesia tota plus approbant oracionem generalem quain spe-
cz'alem. 35. AI: sicuti 36 : est melior.
18. Cf. Wyclif, De Ecclesia, pag. 531--533.
Our view
would stir the
Church to more
zeal for the
general good.
It is argued that
the custom ot
the Church
ap roves
specta prayers.
Examples.
Special prayer
may be effective
when it is
devoun
but Christ and
the Church
approve more
of general
prayer.
32
IOHANNIS witcllllr SERMONUM [SERMO ut
It is better to
pray for the
race of men,
than for one
man, who may
be damned,
in spite of his
idol (effigy) m
the choir.
Princes should
destroy
ehantries and
abbeys.
vidia qua quis vellet sibi aut suis singulariter suffra—
gari? Sed dicitur quod Apostolus cupiebat anathema
esse pro fratribus, et Moyses imprecatus est vel deleri de
libro vite vel quod noxa populi sit dimissa. Et general
liter cum magis bonum eque faciliter acquiribile sit
poeius eligendum, pro maiori bono tam largus dominus
cicius est orandus.
Notandum tamen quod genus aut eommunitas homi-
num pro qua oratur est eitra speeiem speeialissimam,
cum sit individuum sponsa Christi. Melius tamen est
qualibet sui parte et per consequens melius quam pre-
scitus dampnatus pro quo orant communiter conducticii
aberrantes. Unde in oraeione dominica, quando Pater
noster dicitur et nostra eommunitas exprimitur, per nos
et nostra intelligitur generaliter quicunque cui Deo
placuerit subveniri, et hoc est melius quam limitare
Deum ad dampnatos dyabolos quos determinat non
iuvari. Et sic ut supra consideraeio veritatis orandi
meditullitus comprehensa modicum aut nichil moveret
ad cantarias vel domos proprias pro oracionibus divi-
tum proeurandum quod Christus docuit hoc omittens.
Sepe quidem specialiter oratur pro dampnato dyabolo,
cuius ydolum est in choro, et revera stulticia talis
oracionis Deo contrarie habet plus racionis dampnabi-
litatis quam stulticia gentilium sacerdotum.
Et ista consideracio suffulta racione vivaci moveret
specialiter seculares dominos et omnes Christicolas ad
cantarias, abbacias et domos orandi proprias destru-
endum. omnia autem talia sunt superflua et nociva, et
specialiter hominibus qui fundarunt, quia si damp-
nantur ex tali errore continuato quem ipsi inceperant
sua penalitas aggravatur. Si sunt in purgatorio, sua
purgaeio retardatur, si autem sunt in celo, I quid eis
proderit quod tantum testimonium sui peccati inemen-
datum relinquunt in ecclesia militante? Ymmo videtur
quod ex hinc gaudium accidentale et complecio beati-
5
3o
2. I in marg.: Rom. 9. 8. E in marg.: Nota; ib. A: vel eommunitas.
13.!‘AI: oberantes. 14. I: exprimitur twice. . A: cui deest.
19. D: meditullitus deest; E: medulitus. 21. A: curandum 25. D in
mar .: Nota bene. De capellanis. zgp 30. DE: nociva specialiter.
Soy I. I: quasi dampnantur. 32. E in marg.: Nola; ib. DI: si autem
in purgatorio sunt.
2. Rom. IX, 3. 3. Exod. XXXII, 32. 29. Cf. Loserth,
Der Kirchen- und Klostersturm der Husiten und sein Ursprung.
Zeitschrift fiir Geschichte und Politik 1888, Ileft 4.
01.
294a
3 5
SERMO 111.] QUARTA PARS. 33
tudinis sanctorum de cunctis predestinatis quodammodo
retardatur. Et sic omnes sancti de illis possunt con-
queri quod complementum accidentalis beatitudinis illis
deest; dampnati autem qui gaudent de prorogacione diei
5iudicii hos commendant, et sic si vestis nupcialis (q'ue
est caritas) ad finales nupcias requiratur, et illa non
querit que sua sunt, videtur difficile quod talis moriens
in illo proprietario proposito sit salvatus. Et cum omnis
consenciens in crimine aliquo sex modorum sit ipso
lo crimine irretitus, videtur quod tota militans ecclesia ad
destruccionem huius erroris assidue laboraret.
lit quantum ad oraciones speciales, concedi debet quod Special prayers
illi proderunt, si proprietas nichil obsit; et specialiter ora- rægyplgistg 5g"
ciones que fiunt pro membris ecclesie que specialiteriuvant chiggg’ gcfirullcle
15ipsam, sicut fuit de Christo, Petro et Paulo cum eis wiele Church.
similibus, sed in omni tali oracione oratur principalius pro
tota ecclesia quam componunt; ut orando pro Petro oratur
principalius pro sua totali beatitudine quam pro beatitu-
dine pedis Sui; et sic est de membris ecclesie. Unde
ao quecunque specialis oracio que non redundat principaliter
in sanctam matrem ecclesiam est adeo imperfecta.
Unde multi proprietarii in induccione generali ex Selfish motives
talibus singularibus seducuntur, cum caritativa induccio ad omnes et singulos se extendat, cum universalis domi- special Prayer-*-
25 nus ex quadam proprietate applicat orandi efficaciam
ad quos volet. Unde suspecta heresis est fratrum et
religiosorum possessionatorum qui plus commendant
oracionis specialis suffragium quam suffragium generalis,
quia non videtur racio huius heresis nisi ut perpetuitas
30 erroris in suis cenobiis et furtivis stipendiis observetur.
Et quantum ad illud de Gregorio orante'pro Trayano The story of
credere potest qui voluerit, sed racio exigit quod que-88%,",f311‘yi8wd
libet talis credulitas si infuerit, insit homini citra fidem. aPocryPhal-
Supposita autem veritate huius apocrifi, certum est
35 quod tunc Deus eternaliter decrevit pro commendacione
iusticie quod iste Traianus taliter salvaretur et nun-
quam fuit dampnatus dampnacione perpetua. Locus
autem est impertinens, ubi anima custoditur.
3. I: actualis; ib. A: illis deest. m AI: Dampnatt' vero. 4, 5. I: De:
iudicii ; ib. A: inz'cialis. 13. A: proderint; ib. A: michiobsit. 15. I: cum
aliis; ib. D in marg.:.DeC/zristo, Petro, Paulo. 16. DEI: principaliter.
17, 18. A: tota -- prznczpalzus pro deest. 18, 19. A: quam pro beatitudine
deest. 23. D: smgularitatibus; ib. E: seducuntur deest. 31, 36.1: Troy-
ano. 31. D in marg.: De Gregorio pro Trayano; I in marg.: Gre-
gorius orat pro Troiano. 34. A: ypocrifi. 38. I: custoditur et celera.
7. I. Cor. XIII, 5. 32. Cf. De Ecclesia p. 531.
ua
34
J OHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO IV.
The foundation
of peace is faith
informed by
charity.
Peace to be
preferred to
war.
He who chooses
war_1s detective
m faith,
SERMO IV.
(Serm. Mi xti XI.)
'—
Fiai pax in virtute tua. Psalm. CXXIO, /.
‘Constat ex fundamento fidei quod fundamentum vere
pacis est fides scripture cum virtute alia et earitate5
specialiter informante, et cum fidem non concomitatur
virtus aliqua nisi affuerit quodlibet eius genus, patet
quod ad fidem formatam requiritur quodlibet genus
virtutis et gracie comitari. Unde infidelitas est defraudans
militantem ecclesiam quod regna et persone tantum IO
attenderunt ad signa sensibilia cum tractatu infidelium
predicacione populi et virtute pretermissis; per hoc
enim roboraretur et continuaretur pax in terra, cum
ecclesia dicat per angelum Luce 11°, tat Gloria in ex-
celsis Deo et in terra pax hominibus bone voluntatis
Cum autem maior pars nostrorum confitetur se esse
catholicam pacem perpetuam naturaliter appetentem,
convenio illos satrapas ipsos alloquens racione; nam
quilibet positus in adopeione libera duorum gratis eligere
quorum unum (et faciliter eligibilius) in multo exsuperat 20
reliquum fatuus foret et infidelis in casu quo concernat
salutem anime qui eligeret minus bonum. Sed quilibet
bellator regnorum est positus in adopcione habere pacem
inter illa sive discordiam, et pax longe est melior utrique
parti atque faeilior, ergo infidelitatem sapit qui non2
ipsam prosequitur.
Assumptum patet ex principio fidei quo usi sunt
cuncti martyres vel salvati. Nemo enim potest salvari
nisi de propositis duobus eligat melius atque facilius,
cum via dyaboli et via Christi sint patule cuilibet viatori. 30
Viam autem Christi faciliorem eligit quilibet qui sal-
vatur et viam diaboli difficiliorem finaliter eligit qui-
libet qui dampnatur. Quilibet ergo qui preeligit pugnam
talem et postponit pacem tantum plus facilem atque
r
o
I. Hic sermo nec non et sequens in codd. A, D, E, I habetur.
4. A: constat autem ex ; ib. D in marg.: 2. Isle sermo impugnat bella corpo-
ralia. Cave pro sua iusticz'a vel pro oppressione res ondenda ; A in marg. : at
7. I in marg.: Fundamentum vere pacis. 12. z virtutibus 13. I: cum
eciam. 14. DE: Luce II deest. 17. D: partem pacem. 19. I in
marg: Argumentum contra bellatores. 19. Codd.: duo 2o. AEI: quorum
unum deest ,- D : elz'gz'bz'lius quorum unum; ib. A: et multo. 24. A: sine dis-
cordia. 25. I: igz'tur. 26. DE: persequitur. 27. A: ex deest; ib. DE:
assumpto fidez'; ib. A: qua usi; ib. E in mar .: De riiiriali eleccione acis.
3o.D: sunt patule. 31—33.A:salvatur—quz‘ eest; in marg. 1nf.: obat
quod melius est pacem ab inimicis exquirere vel redimere uam bella eis
movere vel eis repugnare pro sua vel pauperum iusticia. 3 . D: preelegit.
SERMO Iv-I QUARTA PARs. 35
bonam, in fide deficit que est virtutibus aliis fundamen-
tum. Nulla enim pars bellancium negabit tam ex specu- since war can
Iativa quam practica quin si mundanos honores ac if, zgggggygg
mundi divicias cum lucris temporalibus quibuscunque “'Orldlygwd-
5pro habenda vera pace renuerit quin pacem possit re-
F01gdimere abinimico I quantumcunqueimpetuoseinvadente.
294’ Sed constat ex fide quod omnia hec bona non attingunt
ad millecuplum boni pacis, ergo potens hec bona tarn
faciliter pro bono pacis dimittere et hoc dimittens ex
10 eleccione fatua est culpandus. Nam bonum honoris vel
commodi durans ad tempus modicum nichil aut parum
valet viantibus nisi forte illis ponentibus hic manentem
civitatem et nolentibus beatitudincm futuram acquirere.
Et ad hoc idem valent sedecim condiciones caritatis Thesixteen
15(ut alibi declaratur). Nam cum iste condiciones sunt °2l}§,'.§i§."§,§f
manifeste contrarie bellis iam usitatis, manifestum est againstwar-
quod in illis se exercitans se spoliat a regula caritatis.
Et cum nuditas ab illa exuit hominem a regno, patet
quod quilihet sic bellans propter bonum belli nichil aut
2o modicum dimittit gratis beatitudinem quam habere
posset liberius ac facilius. Deus enim dat bonum pacis
homini eo ipso quod dat sibi virtutem aliquam quod
est facillimum, cum bonum illud consistit in dileccione
hominis racionabili quam habere possit facillime.
25 Nec valent hereticorum evasiones sive consilia in hac lt is urged that
parte: Dicunt enim pseudofratres quod cum homo habet ,f‘f‘or iusticiam tam ad bonum naturale quam bonum tem- justice,
porale quod possidet, debet usque ad mortem pro
defensione illius iusticie militare, et sub isto colore pro
go defendenda Dei iusticia et humana ac hominis utilitate
laborat homo tam anxie in bellando.
Preterea cum homo debet diligere pauperes de 2.10 protect
sua patria qui forent tractati nimis crudeliter ac iii-“63,133,?”
fideliter, si contratta sua per adversarios sit invasa,
35 debet militare usque ad mortem pro defensione iusticie
pauperum regni sui, et tercio cum debet hostes suos
2. I in marg.: De bellis. 3. D in marg. sup.: Bonum pacis est me-
lius quam omnia lucra mundi ct omnis honor mundifiiro quibus pugnalur.
12. A: illis deest. 16. A: visz'lalz's. 17. D : exercitans spoliat.
18. 1: ad illa. 21. I in marg : Bellans spoliat se regula caritatis.
23. A: cum dileccione. 24. I: quod habetur gas-se facillime ,- ib. E: posset.
25. evasiones; E corrigere vult: suasiones; in marg.: Persuasiones pro
bellis supra. 1. 27. I: quam ad bonum; ib. I in marg.: Pseudofralres
consulunt ad bella. 20. D in marg.: De pugna. 32, E in marg.: 2.
36. E in marg.: 3,- ib. D: tercio deest.
12. Hebr. XIII, 14.
gii-
36 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMo 1v.
_3._a1_1d toa in caritate diligere et maximum signum amoris hostium
“.ligfiggge‘s‘yof foret ipsos a peccati sui rabie refrenare propter cari-
enemies- tativum amorem eorum, debet militans ipsos tam in
bonis fortune quam bonis corporis eruciare. Tales
multas luciferinas excusaeiones fingunt fratres suis5
regnicolis per quas ipsos animant tam ad exteros quam
interos debellandum. Sed non dubium quin ista ex-
cusacio accusat tam fratres quam armatos qui fatue
illis credunt.
Answer. Quoad primum fidelis cognosceret quomodo posses— IO
immittit sionem omnium bonorum sibi adiacencium habet ex
ere maintaining Dei gracia tamquam ex collacione misericordissimi
iusticej but we _ , _ , _ _
know that dom1n1 cap1ta11s. Spectat autem ad illum dominum
mtt-gis ‘8 eonferre homini sub ista eondicione hec temporalia, sic
quod liberrime et sibi utilissime possit de istis tempo-15
ralibus providere. Sed felix mutacio qua homo devenit
(si oportet) ad miseriam hie in via, et plus diligit
pacem et concordiam proximi quam hec temporalia,
deperdendo ipsa per rapinam hostium (si oportet), cum
Apostolus commendat Hebreos ex hoe quod rapinam 2o
bonorum suorum cum gaudio susceperunt. Et (quod maius
est istis) homines ex caritate disponerent se ad pacien-
dum in corpore propter bonum patrie acquirendum.
Aliter enim pugiles Christi nunquam tam voluntarie et
spissim subirent martyrium; et super isto nec fratres 25
nee occupantes hec temporalia sciunt discernere utrum
iuste ista possideant, cum certum sit si sint reprobi et
iniusti quoad dominum eapitalem, tantum prius de-
linquentes in Deum et proximum, quod ex iusto Dei
iudieio taliter sint puniti. Si (inquam) sic est, quis 30
dubitat quin ex debito iustieie Dei expedit quod taliter
paciantur? Sed quis frater scit vel alius consiliarius si
maior pars regnorum sit quoad hostes sibi eontrarios
in hoc casu; ideo cum generaliter pars securior quoad
beatitudinem sit sequenda, videtur esse sanum eonsilium 35
caritative et humiliter paciendi, quia illa est prima
Christ pias us condicio caritatis quam docet Apostolus. Nemo enim
to sum lmuryifuit a delicto Jesu nostro inmunior, cum ad dandum
nobis exemplum iniuriam adversariorum passus fuit
1. I: et deest; ib. A: signum deest. 10. E in marg.: Responsio. 1;
ib. I in marg.: Possessio datur ex Dei gracia. 29. D z et in. 4. in
marg.: Paciendum est humiliter pocius uam bellandum. 37. AEI: quam
dicit; ib. I in marg.: I. Cor. 13. 3 . ADE: et cum.
2o. Hebr. X, 34. 36. I. Cor. XIII, 4.
SERMO ivi QUARTA PARS. si
humillime, et ista est doctrina Jesu nostri Matth. vog 40:
Si quis aufert a te tunicam, da ei et pallium. ldeo indu-
bitanter assero quod fratres qui sic balbuciunt in isto
consilio nesciunt si ipsi vel alii quibus consulunt habent
5in bonis que occupant iusticiam quoad Deum. Ideo non
dubium quin istud sit perversum consilium Antichristi.
Quoad secundum patet quod vadit sub eadem stul- 2. If the rulers
ticia; sicut enim est meritorium maiores de regno tam Ought to suffer’
_ o _ _ v _ _ so ought the
111 suis naturalibus quam temporalibus ista pat1, sic est whole People‘
. . . . . . moreover
lo meritorium populo regm tal1s. Nec dubium quin pecca- Christ can
fqcigtum omissionis |_vel commissionis tocius populi meruit defend them‘
t plus pun1r1. christus enim qu1sc1v1t et potuit defendere
suos filios ex infinita sapiencia, passus fuit taliter
cruciari. Nec dubium quin Christus ordinavit et fecit
15 ad regulam qualitercunque fuit in talibus casibus facien-
dum; pauperes autem et humiles scit Deus defendere,
dum iustum fuerit et expediens ecclesie ita esse, et
a probabili cessante tali insultu stolido dante occasionem
ad sic crudeliter invadeudum Deus mitigaret crudeli-
2° tatem hostium, ne immunem populum sic invadant. Et
in omnibus istis dimisso Dei consilio evangelico et pre-
cepto ex falsis et dubiis commentis tales pseudofratres
fingunt regulam pseudoevangelicam tam se quam popu-
lum seducentem.
25 Et per hoc patet ad tercium quod Deo est proprium 3. This is
homines tam bonis naturalibus quam fortuitis previeteigfig ggggggs
spoliare et per hoc maliciam suam 1n ‘quam scit eos dænggvnaggt
velle procedere m1t1gare. Ist1 autem consiharn consulunt good may
nostris previe malefacere, ut ex illa celeri malefaccione come‘
go bona eveniant. Sed Apostolus dicit: Absit. Unde dubi-
tatur communiter si in casu aliquo potentatus seculi
debent vi armata defendere se vel suos; nee dubium
quin sic, cum ob illam causam portant gladium.
Notandum tamen quod multum differt causam Christi
ssin membris suis defendere et pugnare. Possunt enim
i. ADE: ista deest; ib. DE: jesu cliristi ista,- ib. AI: V deest.
4. A: consilio deest. 7. E in marg.: 2. 10. DE: regis was 11. I:
vel commissionis deest. 12. Codd.: qui deest. itp A: et et fecit.
18. DEI: approbabilz'. 22. A: commentibus. 25. E in marg.: ji ib.
DEI: hec. 31. DE: casu deest; ib. D in marg.: Defensio sui vel suorum
utrum sit licita an non; E in marg.: Potentes seculi possunt suos fideles
defendere; I in mar .: Potentatus ossuntfideles Christi defendere multis
modis. 32. I: se eest. 35. D I: impugnare.
2. Vulgate: Et ei qui vult . . . tunicam tuam tollere, dimitte
ei et pallium.
38 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO 1v.
acri tfucped potentatus contra notorie adversarios legis Christi fideles
by notaiding suos defendere multis modis, primo consensum atque
H‘Sillclwrsi‘riesiauxilium suis adversariis subtrahendo, quod si potenter,
regulariter et prudenter fieret, non dubium quin pars
Christi in militante ecclesia prevaleret, ut subtrahendoii
temporalia a quocunque qui est notorie contrarius vite
Christi. Ideo consensus isti contrarius est nimis damp-
nabilis in brachio seeulari.
. _or by Secundo modo possunt potentatus partem Christi
Imprisonmg or
banishing contra dyabolos istos defendere vel incarcerando velro
Cnellgitgsrigl‘ifis cum moderamine puniendo vel. (quod ‘plus placet mihi)
law. proscribendo notorie adversanos legis Christi. Nam
secundum fidem evangelii IIa Job. 11: Quicunque dixerit
illi Ave, communicabit operibus eius malignis. Proscripcio
ergo est fuga regalis contra tales adversarios et inimicos 1
precipuos regum terre et regnorum suorum. Et in om-
nibus istis oportet reges bellare evidencius quam non
oportet ipsos latrones et proditores suos puniendo
secundum leges hominum debellare. Unde blasphema
est desperacio hominum in debellacione hostili pro
causa sua confidere in bellante, cum Jeremie XVII°, 5
dicit Deus: Maledictus homo qui confidit in homine et
ponit carnem brachium suum. Sicut enim in fide, sic in
spe contingit viantes notorie oberrare, tamen sicut
nichil debet credi nisi veritas, sic non debet sperari in
aliquo nisi in Deo vel adiutorio quod Dei providencia
ordinatur.
Christ’s rebuke Sed multi sunt blasphemi hodie qui plus confidunt
mugfitgerflfgr et sperant in humano adiutorio quam divino; quod
swold' Christus dampnavit reprobando Petrum aurieulam Malchi ‘.
in capcione sua ex zelo sancto (ut credidit) abscidentem;
et patet quod tempore legis gracie nedum non oportet
sed ex lege Christi oporteret eius filios corporaliter non
pugnare. Potest autem fidelis in altero fideli aecessorie
vel ministratorie confidere vel sperare, sed illud ana—
logum per se sumptum dicit spem vel confidenciam
principalem, ut servientes dyabolo et Dei servieium
omittentes ponunt spem sui adiutorii principaliter in
dyabolo vel in mundo. Et istud docent fratres fieri tam
L)
m
I‘):
2. E in marg.: 1. 0. DE: posseut; ib. E in marg.: 2. 10. D:
diabolum 11. A: in moderamine. 13. AI: 11a deest. ut Alz suis
maligm's. 15. I: igitur est. 19. A: blasphemia 30. D in marg.:
C oizclusz'o prz'ncipalz's. Cave; ib. D: Petro; ib. A: Mac/u’. 38. D: spe-
cia item
(J1
uu
Jv
C
ut
SERMO 1v] QUARTA PARS. se
in consilio quam in facto; et ista est una secrecior
heresis quam fratres publicant in hoc mundo.
Dicitur enim quod Urbanus VI. absolvit homines a Each pope
pena et culpa quicunque laborant viriliter Robertum absriiiiloesfiéiiisc
SGibbonensem suum adversarium debellare et econtra agarlilfi-Lhis
Robertus dictus Clemens absolvit a pena et a culpa
quoseunque qui Urbano vel suis complicibus adversan-
tur. Et ex evidencia magna supponitur quod, sicut fratres
adinvenerant medium istud dyabolicum, sic sedule illud
io in opere exequuntur, cum fratres in regno nostro, vocati
doctores theologie, sed pocius doctores scole dyaboli,
virtutem istius absolucionis publicant, et sic supponitur This_would
fratres subiectos Roberto in regionibus sibi subditis maiiælgvgyml
publicare, et a mundi inicio non fuit heresis patencior klclzlhgiiztiglllggr
15 promulgata, cum in re concedunt quod licet cuilibet
christiano de christianismo occiduo occidere fratrem
suum. Nam quilibet de ista habitabili tenet cum altero,
et quicunque occiderit reliquum papam vel suum com-
plicem aut nitens ad hoc effeetualiter est a pena et a
2o culpa (ut false fingitur) absolutus. Sed fratres pharisaice If the friars
Fol,Idicunt et non faciunt, cum I iuxta declarata alibi fratres ossyegsgagggg
294 si illud ut fidem erederent, nulli eorum nee senes nee tghelg‘gu I; ‘310
iuvenes in Anglia remanerent. Sed cum non obstante gcrusade.
sua promulgata indulgencia non pro illa habenda labo-
25 rant de regno, probabiliter supponitur a multis quod
sua promulgacio est falsa fidelium seductiva.
Moveret autem ad discredendum huic heresi quod
Christus cuius vita fuit longe melior quam alter istorum Christ refused
paparum cum suo dominio Petrum, quia in defensione vet,‘,)gé§léi€_
3o vite magistri sui pugnavit cum Malcho, notabiliter in-
erepavit, et (ut dicitur Luce IX) Christus noluit vindic-
tam capere de Samaritanis licet sibi et suis negaverint
necessaria vite ministrare. Filius, inquit, hominis non
venit animas perdere sed salvare Et Paulus edoctus per
35 magistrum hunc optimum dicit Rom. XII, 19°: Non
uosmet ipsos defendentes carissimi sed date locum ire;
1. A: concilio. 2. ADE: hoc deest. 3. DE in marg.: A pena et
a culpa; ib. I in marg.: Bel/um inter duos papas. 5. D: Giwonensem.
8. AD: quod sic; E corr.: sicut. 9. I: adinvenerunt; ib. I: istud.
1o. DEI: in opere deest. 12. AD: virtute 15. DEI: iure; ib. D: con-
tendunt. 17. A1: istos Cf. pag. 9, l. 2. 18. D: populum. 18, 19. A:
complices. 27. E in marg.: ro non défensione; ib. Codd.: moveut;
E correxit: moverat 32. D: negarunt; : negaverunt; I: negavermt.
35. DE: suum optimum.
5. Cf. Cruciatam, Pol. Works, ed. by Buddensieg, pag. 600.
32. Lucae IX, sil-so 33. ib. 56.
40
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO Iv.
The friars are
the leaders in
this mischief.
They maintain
that a relate.
as suc , is a
chief member
of the Church.
As a corporate
body the friars
assert both
popes to be
mat! of the
Church.
scriptum est enim: Michi vindicta et ego retribuam. Et
si non aliqua istarum trium evidenciarum moveat pro
hac parte, certum est quod utriusque istorum paparum
presumpcio est plene dyabolica et fidelis populi destruc-
tiva. Et cum totum genus humanum sit una persona,
sicut et tota ecclesia, patet quod ista persona fratrum
tam monstruosa et tam in verbis sibi ipsis contraria
excitat ad contradictoria et (ut verbis asserit) credit
tamquam fidem catholicam partem suam. Et tune
indubie ista persona fratrum ostendit, quod sit preci-
puus filius satane et discipulus Antichristi.
Et licet multi alii in ehristianismo occiduo sint in
eadem dampnacione, fratres tamen inieialiter atque
precipue, cum ipsi specialiter animent partes contrarias
ad hanc pugnam et asserunt esse fidem catholicam
quod papa, (qui est pater suus) sit caput tocius militan-
tis ecclesie. Unde fratres, ut caveant caucius argumenta
ehristianorum in ista materia, dampnarunt ut heresim
in suo eoncilio Terremotus quod solum predestinati sint
partes sancte matris ecclesie, ymmo (ut inquiunt) qui-
cunque prelatus electus secundum leges humanas, sive
papa sive episcopus sive prelatus alius, est precipuum
membrum sancte matris ecclesie. Et sic ista persona
fratrum dicit quod uterque istorum paparum est caput
sancte matris ecclesie, quia (ut secundum partes ista
persona monstruosa arguit) uterque istorum paparum
fuit secundum leges humanas electus legitime, et sic
fides antiqua de sancta ecclesia catholica condempnatur
et fides nova antiehristiva catholicatur; cuius causa
videtur apud istos ypocritas esse talis: laborant enim
This is to keep ad eolorandum suam heresim tamquam catholicam et
themselves in
favour, which-
ever succeeds.
quod sint sancti a suo patre dum ad regnum venerit
premiandi, ideo implicant se cognaeionem habere et
affinitatem cum Christo quomodocunque hic fuerint
superati. Certum quidem est ex fide quod omne mem-
brum sancte matris ecclesie citra Christum est sponsa
Christi et Dei filius speeialis; et certum est quod per-
sona fratrum quoad alterum istorum paparum si non
1. DEI: enim deest; ib. D: vindictam. 2. l): movet. g. A: fidem
deest. 12. A: sunt; ib. E in marg.: Fratres sunt filii sathane. 14. A:
animant. 18. D in marg.: Dampnacio. 29. I: catholica. 32. DE:
sancti deest; ib. D: regendum. 34. DE: affinitates. 35. I: separati.
19. Cf. F asc. ziz., pag. 277-282. It probably refers to conel.
XVI. (In W.’s opinion only ‘presciti’ were in mortal sin).
m
l-q
L]!
[Q
(J l
3o
35
SERMO Iv-] QUARTA PARS. di
quoad utrumque est membrum dyaboli, et cum membrum
christi sit Christus, alter istorum est veraciter Anti-
christus. Et sic implicat ista persona fratrum Christum
esse cum dyabolo desponsatum. Cur ergo non licet per-
5 mixtim indifferenter uti legibus tam affinium personarum?
O quam gloriosum fuit istud consilium quod damp- Friars _say that
navit antiquum symbolum de ecclesia sancta catholicaljgngzgczfaæe
et celebravit matrimonium inter Christum et dyabolum. Church-
Sed procul a fidelibus hec fratrum heresis; nam iuxta
toillam matrimonium istud sceleste licenciat quoscunque
qui per symoniam adepti fuerint prelaciam in ista heresi
continuare, cum defendit illos esse membra sancte matris
ecclesie. Non (inquiunt) requiritur quod homo sit pre-
destinatus vel in gracia secundum presentem iusticiam
15ad hoc quod sit membrum sancte matris ecclesie, quia
tunc quilibet prelatus conversans nobiscum sive papa
sive episcopus non foret credendus esse membrum sancte
matris ecclesie, cum tamen dicant esse fidem catholicam
quod iste papa vel iste sit caput sancte matris ecclesie
eo et sic membrum. Sed Deo gracias quod non est fides
credere quod iste papa unquam erit caput vel mem-
brum ecclesie triumphantis. Et dimissis infinitis here- Therewillnevcr
. . . . . . . . . e true peace,
s1bus 1n ista materia unum videtur mihi probabiliter until thefriars
estimandum quod nunquam erit secura pax in ecclesiaare suppressedi
25 militante, antequam isti fratres apostate fundamentaliter
heretici et blasphemi a sancta matre ecclesie sint pro-
scripti. Non enim possunt subterfugere quin sint heretici
in isto articulo de sancta matre ecclesia et sic in causa
istorum paparum per fratres publice ventilata; nam ut
3o dicit Psalmus Deo: Pax debet fieri in virtute tua et non
F0}; in | virtute ypocrite Antichristi, et habundancia pacis
29:’ debet fieri in turribus sancte matris ecclesie, qualis fuit
Christus cum suis apostolis et ipsos sequentibus. Sed
quia caremus talibus prelatis nobiscum conversantibus
35 quoad statum notorium, ideo non mirum si proscripta
pace surrepat in nostra ecclesia perturbacio bellorum.
Nec dubium quin declinacio a lege christi in quali- Dc mute from
- . - - - . hrlst’s law
bet trium parcium ecclesie sit 1n causa. Turres enim causes all this
evil.
m 5. D: permixtum. 5. tam; A: tanta to. E: licenciavz't.
12. A: membrum. 20. D in marg.: Nola. 21. I: umquam. 22. A:
in dimissis. 25. DE: fuudabilz'tur. 27. D: sit. 30. D: Psalmista;
ib. I: Domini. 34. A: quia deest. 37. E in marg.: Causa perturba-
cionis et discordie in ecclesia militante.
30. Psalm. CXXI, 7.
42
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO v.
The Church
is the
congregation
of the
predestinate.
ecclesie Antichristi que procurant perturbacionem et
bellum succedunt loco turrium ecclesie iesu Christi, et
sic defectus artis custodiendi turrim propriam contra
dyabolum et hostes alios est causa perturbacionis et
discordie in ecclesia militante. Custodiamus ergo fideliter
turrim nostram per inhabitantem Christum per graciam,
et non dubium quin totus exercitus dyaboli non pre-
valet contra illum, quia ipse est potencior, sapiencior
et voluntarior habens plurem et pociorem exercitum
adiuvantem. Ideo (ut declarat Lincolniensis) omnes
res mundi non possunt necessitare ipsam animam ad
peccandum nisi gratis consenserit.
SERMO V.
(Serm. Mixti XII.)
Propter fratres meos et proximos meos loquebar pacem
pe te. Psalm. CXXI°, 8.
Videtur sanctum prophetam eelesti lumine inspiratum
de sancta matre ecclesia dicere propter fratres meos
corporaliter vel spiritualiter doctrina vel suffragio adiu-
vantes et propter proximos meos eciam de natura
angelica noticiam inspirantes loquebar pacem de ecclesia
matre nostra. Constat autem ex fide quod ecclesia est
solum congregacio fidelium cuiusmodi sunt predestinati,
cum presciti sint necessario infideles. Ista autem ecclesia
catholica dividitur in tres partesa scilicet in ecclesiam
militantem, ecclesiam dormientem et ecclesiam trium-
phantem. Et istam divisionem antiquam solemnizat
cantus ecclesie in festo Dedicacionis ecclesie, dum sic
dicit:
Rex Salomon fecit templum
Cuius instar et exemplum
Christus et ecclesia.
Sed tres partes sunt in templo
5. I: z'gitur. 12. El: consenserit etc. 15. A in marg.: S. V.‘ D in
marg. z 3. 19. I: et proximos corporaliter; ib. DE: doctrina et sufragio.
20, 21. DE: et propter proximos - noticiam inspirantes deest. De natura .-
I: de nulla. 22. D1 in marg.: ecclesia quzd; E in marg.: Ecclesia:
A in marg.: quod ecclesia est congregacz'o fidelz'um cuiusmodz' sunt pre-
destinati, et illa dividitur in tres partes, scilicet in militantem, dormientem
et triumphantem 24. D in marg.: Ecclesz'a triplex g lin marg.: Ecclesz'a
catholica dividitur in tres partes. 27. A: Et sancta; ib. A: antiquus
30. Cf. Serm., Part. II, pag. 354, De Ecclesia, pag. 97.
5
1-4
(J1
to
ut
SERMO vl QUARTA PARS. is
Trinitatis sub exemplo:
Ymma, summa, media.
Prima signat vivos cunctos,
Et secunda iam defunctos,
Rediviuos tercia.
Pacem autem ecclesie secunde et tercie supponimus Thechurch
pro hoc loco et de pace militantis ecclesie aliquid est scælletaangafzbt
dicendum. Arguitur ergo tripliciter quod ecclesia eeiamtheIIIlc‘ilzilcbvcirLs ot
militans securata ex fide scripture supra membra dya-
lo boli est in pace; primo per illud Joh. XVII", 11, ubi
Christus indubie orat pro sua ecclesia, ut sint unum
sicut pater et ipse unum sunt,- ubi patet quod oportet
Christum exaudiri pro sua reverencia, dum sic racio-
nabiliter orat pro sponsa sua. Ecclesia enim Christi non
15solum est una persona sicut pater et ipse sunt una
substancia vel natura, sed divinitas in Christo ac huma-
nitas sua sunt una persona, sicut per incarnacionem
habet unam ecclesiam sponsam suam, et sic ecclesia
est una unitate caritatis predestinacionis et unitate vir-
2o tutis regitive per totum corpus ecclesie indefectibiliter
influentis. unde in principio capituli Joh. XVII sic
habetur: Sicut dedisti ei, hoc est, tu pater dedisti filio
potestatem omnis carnis, ut omne quod dedisti ei det illis
vitam eternam, ubi loquitur indubie de dacione qua
25 pater dat filio hominem, ut sit spiritualiter membrum
suum; nam cum pater dat sic filio tamquam sponsam
dat sibi singulariter, sic quod oportet Christum ex lege
gracie dare cuilibet tali beatitudinem.
Item, I8 Joh. II", 19, sic scribitur: Ex nobis prodi- St. John says
3oerunt, sed non erant ex nobis, nam si fuissent ex nobis, mgpggaglgem
permansissent utique nobiscum; ubi notum est quod "EIH‘I’ECIIIC
Evangelista loquitur de prescitis inter membra ecclesie;
ct constanter asserit quod, si fuissent ex ecclesia, per-
mansissent finali perseverancia in caritate cum illa.
35 Unde la Joh. III", 9 sic habetur: Omnis qui natus est
ex Deo peccatum non facit, quoniam semen ipsius in eo
U‘
3. DE: Ymnza pars; I: limina signal‘; A: Prima pars signat. Correxi.
8. I: igztur; ib. E in marg.: Ecclesia militans est in pace. Probatur
tripliciter; I in marg.: Ecclesiam militantem esse in pace probatur tripli-
citer. 13. Christum; A: exm z exemplum. 18. D: ecclesiam in marg.
not in textu: E in marg.: Ecclesia sancta est una ; I in marg.: Ecclesza
tripliciter dicitur una. 24. DE: de dotacione. 26. D: nam quem ,-
I: nam quedam pater. 29. A: Exierunt ex; ib. A in marg.: 2.
34. DE: finali perseverancia deest.
21. Joh.. XVII, 2.
44 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO v.
manet, et non potest peccare quoniam ex Deo natus est;
ubi certum est quod Evangelista loquitur de nativitate
ex semine predestinacionis et de peccato finalis impeni-
tencie; et I. Joh. voa 18 sic scribitur: Scimus quoniam
omnis qui natus est ex Deo non peccat, sed generacio Dei 5
conservat eum et malignus non tangit eum, ubi notum
est quod loquitur de peccato finalis impenitencie, a
quo malo petimus liberari. Si autem filius regis terreni
vel alterius potentatus seculi habet preeminenciam ex
dignitate patris sui, ne scurriliter sit tractatus, quanto IO
magis generacio filii Dei adoptivi causat in eo quan-
dam prerogativam ex virtute seminis sui absconditi, ne
sic a dyabolo superetur; unde per malignum intelligitur
ipse dyabolus et per tactum maligni intelligitur in temp-
tacionem induccio. 15
Thcwicked one Illa autem secundum philosophos tangunt se quorum
tmffffiymgen ultima sunt simul; ultimum autem animi et dyaboli
loined with nisi sunt sue voluciones cum potencia ultima et summa
racionabilis creature sit sua voluntas. Iste autem volun-
tates sunt simul, quando in una volu l cione ultimate et
indebite sunt eoniuncte; dyabolus autem non potest pre—
destinatum sic tangere.
The members Item, ad Eph. IO, eay 23 dicit Apostolus quod Deus
separata Rib-om christum dedit caput supra omnem ecclesiam que est
the head- corpus ipsius. Si autem ecclesia cum singulis membris
suis sit corpus Domini, manifestum est quod intra hoe
corpus oportet esse virtutem aliquam regitivam, et cum
oportet quod sit Dei virtus et Dei sapiencia quam nee
dyabolus nec creatura aliqua poterit superare, mani-
festum est quod nullum membrum illius corporis potest‘
ex infirmitate vel casu aliquo separari. Ideo dicit
Apostolus I. Cor. xllop 9 quomodo est sanitatis con-
Error of Pope eordia inter singula membra Christi. Nee est audiendus
John XXII‘ Johannes papa XXII. qui in suis extravagantibus fide-
libus dicit quod ecclesia Christi non est~proprie unum
corpus, cum directe tunc diceret quod ipse non est
caput vel membrum illius corporis, eo quod ex luci-
'11
()1.
255b
N
U
I)‘,
c
u:
ui
I. quoniam; E: qui. 4. I: sczmus quod. 10. D: potestatis sui.
ib. E in marg.: Tactus maligni 17. I: cum ete ib. A in marg.: voluntas
est summa potencia et ultima racionabilis creature. 18. hiis volicz'ones;
ib. I: potencia volitiva. 19. I: racionalis. 20. DEI: volz'cione.
23. A in marg.: e 25—27. I: ipsius -- cor us deest. 32. ADE: sa-
nitas. 34. E in marg.: Johannes XXIIp in Extravagante abutitur.
34, 35. I: infidelibus. 36. bilis tunc deest.
34. Cf. De Ecclesia, pag. 81.
SERMO v-] QUARTA PARS. sis
ferina superbia non habet humilitatem evangelicam per
quam eius membra singula sunt compacta. Quomodo
ergo ille dyabolus foret membrum ecclesie qui supra
luciferinam superbiam sentit infideliter de se ipso, sic
5quod per elecciones frivolas et conversaciones Christo
difformes statuatur caput aut membrum christi et cum
ipso perpetuo desponsatus?
Ex fide autem scripture tam clare patet quod nemo We cannot
potest desinere esse membrum sancte matris ecclesie mizeztzthet
lo vel perpetuo‘condempnari, et hinc viantes quibus non memgglrlicgfthe
fiebat hec revelacio sicut fiebat apostolis non debent
viando presumere quod sint capita vel membra illius
ecclesie, sed dum faciunt quicunque fuerint, sua vita
et presumpcio contradicunt. Et patet ex fide quod om-
15 nia membra sancte matris ecclesie eciam rnilitantis ex
unicordi iuvamine et defensione virtutis regitive contra
ipsum dyabolum et omnes hostes anime continue sunt
in pace, et per consequens, presciti qui sunt membra
dyaboli, in quantacunque magna pace appareant, con-
2oti11ue sunt turbati, cum habent infirmitatem finalis in-
penitencie ducentem ad mortem secundam.
Notandum quod secundum variacionem logice et A man‘s
opiniones in fide de necessitate futurorum oportet in t,,l‘;“pgo‘}?,%i;§cs
forma loquendi homines variare, ut illi qui ponunt accobrgliig his
25 summam libertatem contradiccionis ad salvacionem vel necessity.
dampnacionem in quocunque homine dum sic viat;
illi (inquam) camerant verba sua et sensum compositum
et divisum, ut non stat quod predestinatus vel membrum
ecclesie sit dampnatum, licet facillime membrum ecclesie
30 possit dampnari et non esse membrum ecclesie.
Alii autem (cum quibus nunc ego) dicunt ex deter- We hold that
minacione divina necessitatem quorumlibet futurorum,thecggffisggme
etuilli imponunt modo.quo loquitur scriptura Joh. et ggfnungmotg
alii quod talis predestinatus non potest dampnari vel
35in dampnacionem induci vel a dyabolo ita tangi. Et
hoc bonum habemus pre ceteris quod possumus plane
concedere fidem scripture modo quo christus loquitur,
Johannes, Paulus cum ceteris, ut concedimus cum
3. foret; A: est. t 8. A in marg.: Conclusio. 14.1: presum torie.
15. D: membra illius ecclesie militantis. 19, 20. E in marg.: resciti
continue sunt turbati 23. I: opinionis 25. A in marg.: Prmza 0 info.
28. AD: noscat. ad ADE: ecclesie deest; ib. E in marg.: Predestmatus
non potest dampnarz. 31. A in marg. : Secunda opinio. 33. A in marg.:
uod omnia que evenient necessario evenient. 35. DEI: temptacionem.
3 . I: ha‘ emus pre ceterz's. 38. A: ut deest.
46
.IOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO v.
Blasphemy of
prelates who
extol their
persons above
Christ.
The peace of
the Church
would be
established by
doing away
with new-
fangled
corruptions.
Johanne quod qui natus est ex Deo non potest peccare
et ita de ceteris ut habens revelacionem quod quis pec-
cet peccato ad mortem, hoc est, peccato finalis inpeni-
tencie pro salvacione illius superfine exoraret, et sic
tollere possumus per blasphema inconveniencia que se-
quuntur ut quod Deus eternaliter ordinavit sic fieri, et
tamen tu potes facillime impedire ne sic fiat, ymmo
quod Deus non taliter ordinavit. De ista materia
patet in Trialogo.
Et in tales blasphemias cadunt profundius illi pre-
Iati ecclesie qui extollunt suas potencias supra Christum,
dicentes generaliter quod possunt absolvere a pena et
culpa quoscunque qui iuvant efficaciter ad suos adver-
sarios corporaliter destruendum. Nec mirum de ista
potencia, quia (ut false inquiunt) possunt Christum cum
dyabolo faciliter desponsare, ideo possunt in blas-
phemias que sequuntur. Sed unum scio quod non
Iaborant generaliter et efficaciter pro pace ecclesie
militantis. Videndum est ergo ex fide scripture per
que media foret pax ecclesie efficacius stabilita; et vi-
detur michi quod per sustentacionem ordinacionis Christi,
et per consequens, per extinccionem tradicionis contrarie.
Ex quo patet quod destruendo istos novellos ordines,
istas cleri in temporalibus dotaciones et breviter se-
quendo universaliter Christum in moribus appropin-
quando ad statum innocencie foret pax militantis ec-
clesie stabilita et non per determinacionem pape, per
apposicionem signorum notarii nec per talia signa
frivola humanitus adinventa. Prima pars patet ex hoc
quod pax non datur hominibus nisi graciose et mira-l‘
culose Deus dederit ipsam. Sed per predictum medium
Deus citissime daret illam, ergo conelusio. Et secunda
pars ex hoc patet quod talia signa adultere generacio-
nencia vel contraria paci anime. Unde Yob IX", 4
dicitur: Quis restitit ei et pacem habuit?
1. D in marg.: Nota bene. 2. de ceteris ; D: decet; E: decet corr.
de ceteris. 4. I: pro Salomone illius. 14. DE: carnaliter. 18. DE:
et generaliter deest. D in marg.: Nota de pace procuranda; I in
marg.: Pax ecclesie per que media foret efgicaciter stabilita; E in marg.:
Media pro pace ecclesie stabilienda. l : ordinis Christi. 23. A in
marg.: conclusio 28. I: notarii. 31. DE: propter
dictum medium.
1. I. Joh. III, 9. 8. Trial. lib. II, 14 De predestinacione.
III, 7 De gracia predestinacionis.
29. A : adventa.
iijf-q
25
. . . _ , Fol.
nis provocant Deum ad 1ram; ideo vel I sunt 1npert1-205.
tib
SERMO v.] QUARTA PARS. 47
Ex quo videtur quod effusio oracionum cum pro- Novel rites
cessionibus et vita contraria, multiplicacio sacerdotum piggiegglgge
dotatorum pro bellantibus deprecantum et generaliter Church-
servacio rituum humanorum dimissa lege Domini non
5proficiunt, sed tardant vel impediunt pacem ecclesie
procurare. Patet ex hoc quod non daretur pax nisi per
Christum qui ex omnibus huiusmodi ritibus irritatur.
Quomodo rogo non irasceretur Deus ad hominem tam
mendaeiter exorantem qui in voce per labia dicit unum
10 et in re fallaciter facit contrarium? Nonne dicit Christus
Matth. XV", 8: Populus hic labiis me honorat, cor autem
eorum longe est a me. Et sic breviter videmur ad pacem
rogare atque disponere et ad contrarium assidue labo-
ramus.
15 Si ergo regnum nostrum haberet sapientes prelatos, We want wise
curatos qui in moderamine positi predicarent assidue Pgflggtffiig‘gd
tam verbo quam opere legem Christi, hoe (inquam) careagetshéoezeilll
foret medium ad pacem in populo procurandam. Si of war.
enim sacerdos in christi nomine et sancta conversa-
2o cione vivaciter diceret viris bellantibus quomodo tam
fama bellorum quam ambicio temporalium nocent ho-
mini et quomodo necessitantur pro tempore sibi in-
cognito misere mori et tunc tota sua occupacio labo-
riosa in bellis non proderit sed nocebit: Si (inquam) tales
25 exhortaciones fuerint in bellatorum cordibus seminate,
plus facerent ad pacem spargendam in cordibus homi-
num quam tradiciones hominum dimissa fide scripture
hodie usitate. Nam (ut patet Luce IX et declaratur
Sermone XVI et de Pace vide Sermone XXXI) corda
go vivencium sunt~ terra que ex iniecto semine debent esse
fructifera. Ipsa autem terra fraudata ex inieccione veri
seminis et cultura temporanea diligentis cultoris necesse
est quod dicta terra producat spinas aut herbas nocivas
vel per vicia contraria sterilescat et ipsa inducit feras
35indomitas ad pugnandum.
Sicut enim agricultor se sollicitat circa fructus utilesAcurate should
. . - be a o d
terre sue, SIC longe magis debet curatus anime esse husbangnfm
1. D in marg.: De multiplicatis oracionibus; I in mar .: Oracz'ones in
processionibus quomodo impediunt acem. , 7. D : per Christum
huiusmodi ritibus irritatum. 9. E1: qui enim. 11. DE: Matth. X V11;
lx X. 17. A: in hoc; inquam deest. 23. AI: sua deest. 25. E in
mars : Exhortaczones pro bellatoribus. 27. AI: humane. 28. I: declarat.
29. E1: in sermone; I: sermone twicc. 30. I: m'ancium. 31. E: ex
deest. 34. D: induit 36. E in marg.: Nota.
29. Vide infra Serm. XLIII Pax vobis, Joh. XX, 19.
48 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO v-
sollicitus circa seminacionem et edificacionem eordium
subditorum, ne videlicet iniciat falsum semen ut men-
daeia, ludicria vel saluti anime impertinencia sed cum
prudencia verbum Dei, et omnino quod faciat quod in
ipso est ad spinas, tribulos vel alias herbas nocivas ani-5
me evellendum; et omnino quod caveat ne terra cure
subdita iaeeat inculta, quia ociositas maxime impedit
pacem cum Deo et pacem hominis cum homine ac se
ipso, cum oportet terram nostram fruetificare secundum
naturam seminis iniecti vel sterilescere instar vinee que to
loco uvarum labruscas produceret vel caules aut herbas
alias contrarias tranquillitati hominis ac eciam vere paci.
Abuses that Et patet quomodo a tempore dotacionis ecclesie pre-
have followed l - ~ - - -
me endowment atorum oecupaeio in vinea Domini est .perversa. Et
of the Church- patet ex practica experimentali quomodo ab illo tem-i
pore sunt bella dissensiones et pullulaciones inutiles (ut
prophetat Christi evangelium) in ecclesia seminata. fit
cum radix omnium malorum cupiditas impedit per
Antiehristos ne via Domini declaretur, et cum hodie ad
tantum invaleseunt prelatorum tyrannides quod fidelis 20
qui eorum venena detexerit et questus suos personales
impedierit erit statissime condempnatus, et propter
refrigescentem caritatem pauci vel nulli sunt qui con-
fidentes in Dei adiutorio tanto perieulo se exponunt, et
tamen si servant mandata deealogi, diligendo Deum et 25
proximum sicut debent, tenentur ex lege caritatis pro
spe retribucionis diligere plus animam proximi quam
corpus proprium et in spem iuvaminis Dei angelorum,
et sanctorum hominum loqui fiducialiter que ad pacem
forent militancium et generaliter matris nostre, cum 3o
Psalmus dicat in themate: propterfratres meos et pro-
ximos meos loquebar pacem de te.
Et utinam proceres nostri et prelati qui consulunt con-
tinue pro pacis mediis acquirendis studerent et crederent
istam pacis sentenciam. Tune enim non dimitterentpar- 35
tes castri nostri apertas per quas hostes possent intrare
libere et insolenter nec negligenter in eius turribus
IJ‘
2. D: subditorum vi . . . iniciat sed semen (vi sequitur lacuna); E: ne
vi sed semen. _4. A: Dei deest. 6. A: et omnz; ib. I: cure se_.
10. D: vecti seminis. 12. lc ac deest. 17. In marg : Cupiditas impedit
predicacionem. 19. Al: et deest. 21. E: et questus deest. 2'. A:
refrigescenciam caritatis. 26, 27. pro s e ; D: pros ere. 31. I: the:
mate deest. 35. D in marg glossa tschec 1ica: Nekly nie (id_est, bellicosi
seu insolentes. 37. D: negligerent; ib. D: in cuius; ib. turribus;
E: curritur; : tribus.
31. Psalm. CXXI, 8.
SERMO v1] QUARTA PARS. m
vagarentur. Sed oportet ex fide priori concedere quod
membra ecclesie, licet rarenter fuerint in nostra habita-
bili seminata, non obstante tota ista perturbacione tot
hostium sunt in pace, quia absit quod Deus noster per-
Smitteret pacem et salutem filiorum suorum a talibus
dyabolis dependere. Custodiat ergo quilibet nostrum
5:21.] secundum formam scripture contra hostes anime I castrum
. suum et in pace sunt omnia que possidet; cum licet
Deus posset dicere quod propter filios suos paucos et
Ioraros factus sit sicut vir qui post vindemiam congregat
racemos paucos in sua vinea derelictos, tamen ex fide
debemus credere quod si predestinati sumus longe plu-
res et potenciores nobiscum sunt quam cum nostris
adversariis qui invadunt.
15 Teneamus ergo fidem quod illi non possunt nisi cor- _L_ct us be
pus nostrum occidere, quod si faciunt servata constancia ‘EQMP. falsis
et virtute, necesse est auctorem pacis in cordibus nostris
pacem perpetuam stabilire. Quis ergo tam vecors in
anima vel ignavus qui considerat quod oportet ipsum
eo necessario mori et non Ieviorem vel plus gloriosiorem
mortem quam mortem pro dicta pace ecclesie et pro-
pria tollerando non gratanter hanc mortem levem et
salubrem pacienter tolleraret et sic per virtutes et
specialiter caritatem continuatas usque ad mortem factus
25 erit in pace perpetua locus eius.
SERMO Vl.
(Serm. Mixti Xlll.)
Cum ieiunatis, nolite fieri, sicut ypocrite, tristes.
Matth. VI", 16.
30 Hoe evangelium docet quomodo est a fidelibus ieiu- If free. from
. . . hypocrisy, we
nandum, cavendo a peccato ypocrisis et 1ntendendo are free from
fidei devocionis. Si enim perfecte caveas ab ypocrisi, a 3" Sm’
peccato quolibet es immunis, quia sicut est connexio
virtutum, sic eciam peccatorum. Nee est possibile esse
35 hominem nisi dicat se naturaliter esse ad Dei similitu-
5. I: formam fidei et scripture. 9. I in marg.: Pauci suntfilz'i dei.
17. E: in deest. 18. DE: stabiliri. 19. A: anima. eo. A: gloriosam
21, 22. D: proprze. 23. A: acifice. 25. E: eius. Seqvitur aliud.
I: eius etc. 26. A in_marg.: _ermo VI; D in ‘marg. in red mk: Sermo
in capite ieizmiz, 4. H10 sermo 1n codd. ADE: habetur.
9. Cf. Michaeae VII, 1. 26. Gospel for Ash -Wednesday,
CfiWyclif’s Sermons, ed. by Arnold, II, pag. 38.
J
4
50
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO vt
since every
sinner is a
hypocr1te.
Most of all
hypocrisy is
found among
the religious,
espeeiallyfriars.
Their false
pretences.
dinem et peccata quodammodo fugientem, cum natura-
liter timet penam et cum in facto peccati dicit oppo-
situm, patet quod omnis peccator ut sic est ypocrita,
specialiter tamen ille qui se simulat sanctum forinsecus,
cum tamen sit mente plenus spurcieia, sicut Matth. XXIII
prophetat Christus de religiosis sui temporis, et in
religiosis nostris reliquie usque hodie sunt servate;
omnes enim illi in habitu et signis falsissimis clamant
populo ex institucione hominum quod sunt sancti, et
tamen est patens repugnancia in vita, ut suppono hic
ex alibi declaratis. Non enim habent signa sensibilia a
Deo instituta in officium sanctitatis, sed pater eorum
sophista dyabolus istam apparenciam illnsivam populi
suis filiis adinvenit. Quam (rogo) sanctitatem non pos-
sent fratres Deo facere magis abscondite, licet suus habi-
tus, suum claustrum et cetere cerimonie non hec clament?
Unde ubi Christus pernoctavit in oracione, ut oracio
sua sit mundo abscondita, et eadem racione ieiunavit
cum bestiis in deserto, fratres expectant ad transitum
suum per villas et assistenciam patentem populo, ut
sua oracio et missa sint mundo plus patula.
Et hinc dicitur quod fratres necessitati sunt in pre-
sencia populi pluries celebrare, et sic fratres nedum
exterminant facies suas, ut appareant hominibus ieiunan-
tes corporaliter, cum extra naturalem terminum cutem
corporis sepe ostendunt populo vel assistente appareneia
de hoc gaudent; sed omnis tamquam generacio adul-
tera ad dicendum sanctitatem ponunt extra debitum
terminum signa sua. Afl‘ectant enim in appareneia po-
puli acerrime ieiunare, cum exhinc observant silencium
et alias incarceraciones frivolas, ut videantur ex vi
ordinis necessitati a culpa criminis abstinere, cum tamen
ex fide radix criminis mundo absconditi sit in mente.
Sed non potest hec fraus dyaboli omnimode delitere
quin istorum ypocritarum heresis, onerancia populi et
fraudes alie sint percepte. Que (rogo) maior heresis
quam ut fidem asserere quod Christus sit generaliter
5. DE: sic Matth. XXIII. 6. A: cum religiosis. 8. E in marg.:
Religiosz private legis sunt ypocrite. 11. DE: signa sua. 12. D: sed
patet. 16. A: cetere deest. 21. DE: sit. 25. DE: cum iuxta.
26.. A: ue assistente. 29. E: terminum deest.
mme; 1b_. E in mar .: Nota.
33. D: sint. 34.
3o. acerrime; A: a cri-
. 31. Rectius (ut videtur): maceraczones.
E: omnino delztere. 36. alie; A: et
24. Matth. VI, 16.
lll
H
ll.
to
ui
3o
35
SERMO v1.] QUARTA mm. 5 1
cum istis prelatis, licet dyabolis et suis ordinibus,
desponsatus?
Et quantum ad onus ecclesie, patet ex fide scripture Christ's religion
quod Christi religio et suorum est cavere ut venenum §§,‘,‘.§e',‘,‘;f,,§$e",f,
5ne sint fidelibus onerosi. Nam onus tale impediret ne the faithful:
sermo Christi a suis discipulis acceptetur; unde Christus,
licet nunquam acceptaverit corporalem elemosinam nisi
a suis domesticis gratis conferentibus sine murmure et
retribuit illis spiritualem elemosinam infinitum quodam-
10 modo plus valentem, tamen fecit in corporali elemosina
duplicis sui convivii patrie recompensam. A quo edoctus
Paulus dicit II Thess. ultimo: Denunciamus autem vobis
fratres ut subtrahatis vos ab omni fratre ambulante in-
ordinate et non secundum tradicionem quam acceperunt a
15nobis. [psi enim scitis quemadmodum oporteat imitari
nos, quoniam non inquieti fuimus inter vos neque gratis
panem manducavimus ab aliquo sed in labore et I fati-
gacione nocte et die operantes, ne quem vestrum grava-
remus.
20 Ex quo textu patent tria notanda istis privatis ordi- This text
nibus (si velint attendere), primo quod fratres debent a teasgsgggtree
globo fratrum se abstinere qui banc regulam apostoli- bgdg'gaft-Illjieglfs
cam non observant; quo servato globus istorum aposta- who break this
tarum non foret sic irregulariter congregatus. Et hec 123,551,313?“
25racio quare quidam religiosi se abstrahunt a comitiva
et communicacione intoxicativa horum fratrum.
Secundo patet ex dicto Apostoli quod .fratres non Friars should
obstante dispensacione papali vel auctoritate sui novi ignitus
ordinis debent servare in istis regulam quam Apostolus
3oillis donat. Ideo dicit quod oportet in labore et omnino
in non gravacione populi apostolos imitari; ideo dicit
Apostolus quod sic vixit ut formam daret sequentibus ad
ipsum in vivendo similiter imitandum
Et tercio patet quod imminente casu quo ex fratrum and in some
35 copia populus gravaretur, laborarent manibus colendo ‘igisisnihtgiiltij
terram pro suis fructibus preparandam vel alium cor- theirhands-
poralem laborem quem Spiritus Sanctus eos docuerit
exercerent. Sic enim fecit Vas eleccionis, licet non habuit
Fol.
2(163
5. A: impediret at. 8. A: murmur est. 1o. A: cum fecit.
13. E in marg.: Ocz'osz'fratres. . DE: manducamus. 20. E in
marg.: Trz'a documenta; AE in marg.: 1. 25. A: uidam deest. 26. et:
z ve1. 27. AB in marg.: 2. 31. DE: non eest. 32. DE: quod
formam. 34. AB in marg.: gi ib. A: patet ex.
12. II. Thess. III, 6—8. 32. ib. II, 9.
4*
52
.IOHANNIS wvcuP SERMONUM [SERMO "1—
Exam le of
St. aul.
How
burdensome the
friars are.
Friars should
leave the orders.
eonglobatam multitudinem onerosam ad dandum exem-
plum posteris similiter faciendum.
Similiter II Cor. XI, scribit Apostolus: Alias ecclesias
expoliavi accipiens stipendium ad ministerium vestrumy
et cum essem apud vos et egerem. nulli onerosus fui.
Et sequitur: In omnibus sine onere servavi me vobis et
servabo. Unde in capitulo XII", 13 loquens yronice ita
scribit: Quid est enim quod minus habuistis pre ceteris
ecclesiis, nisi quod ego ipse non gravavi vos? donate mihi
hanc iniuriam. Similiter Act. XX", 33 dicit Apostolus:
Argentum et aurum et vestem nullius concupivi, sicut
ipsi vos scitis, quoniam ad ea que opus mihi erant et hiis
qui mecum sunt ministraverunt manus iste. Multa sunt
dicta talia fidei scripture similia, ex quibus patet luce
clarius quod nec fratres nec sacerdotes alii debent esse
ecclesie onerosi. Numquid eredimus fratres curiose
agentes (ut dicit Apostolus II Thess. ultimo) tam in suis
edificiis euriosis quam in quibuscunque que faciuntp in
tantum quod in suis fictis sermonibus rithmicis et sic
dyabolice curiosis sunt populo onerosi?
Revera non est racio quare solvendo fratribus annuatim
tantum stipendium non foret pauperi populo onerosum,
quin per idem solvendo iterum tantum secte alteri; et sic
in infinitum, non in onus ecclesie redundaret. Nee excusat
erebra fratrum visitacio vel acceptacio dati modici quanti-
tative, quia in qualibet visitacione sua in cibariis et aliis
fraudibus onerant visitatos, patet quod fratres ut sic per
maiorem suam sollicitudinem abstractam a Christo et
per multiplicata peccata sunt plus populo onerosi.
Ex ista radice fidei faciunt fideles hanc evidenciam
contra fratres: Nulla secta vel adinvencio debet esse
ecclesie onerosa, sed secta fratrum et quorumcunque
novorum ordinum cum aliis sacerdotibus a Christi pau-
perie declinantibus est ut sic ecclesie onerosa, ergo
iuxta fidem scripture non debent aliqui esse tales; et
3. A: II. Cor. 12. 4. A: spoliavi. 5. A: onerosiuslfui. 6. A: Et
sequitur twice. 7. capitulo; A: ca". 10. Act. X I ; ib. D: dicit
apostolus deest. 11. Codd.: sicut deest. Addidi. 15. E in marg.: Nota.
17. A: Apostolus deest. 18. DE: que deest. 21. A: in deest before
infinitum; ib. E in marg.: fratres non excusat parve elemosyne erebra
acceptacio. 25, 26. A: quantate. 29. E: abstractam deest: ib. A: per
deest. 31. A: invencio; ib. A in marg.: Nota racionem; E in marg.:
Nola; D in marg.: Argumenta contra privatam religionem
3. II. Cor. XI, 8, 9. 13. Cf. Wyclif, De Fundacione Sec-
tarum, Pol. Works, ed. Buddensieg, pag. eo et passim alibi.
17. II. Thess. III, 11.
ydq
l-l
ua
us
U!
SERMO v1] QUARTA PARS.
53
ista racio faceret fidem contra quoscunque abusus per
dyabolum introductos et moveret fratres dum non fuerint
in malicia indurati suos novellos ordines et fictas con-
suetudines statim dimittere et pure religioni Christi
5 intendere. Unde quidam reputant fratres non solum esse
infideles apostatas sed raptores atque fures spoliantes
rempublicam et tamquam tales a populo pertractandos.
Nec video quin fratres aliquo sex modorum consen-
cientes ad onus ecclesie sunt fidem scripture publice et
10 infideliter impugnantes.
Sed redeundo ad textum evangelii dicit Christus:All good works
Amen dico vobis, receperunt mercedem suanz; quod
verbum videtur esse nobis ypocritis formidandum, cum
videtur quod in omnibus factis nostris que videntur
15 meritoria laudacionem populi intendamus, et sic propter
ypocrisim a Dei premio nos privamus. Ideo videtur mihi
quod debemus operari ad edificacionem ecclesie tam
latenter quantum sufficimus, sic quod nunquam opera-
mur publice, nisi publicacio plus sonuerit ad edifica-
20 cionem ecclesie quam privata operacio vel saltem quod
laudem hominum vel applausus pro nostris operibus
contempnamus.
Racio autem ponitur multiplex quare ypocrita propter
iould be done
as privately as
possible.
The hypocrite
does not place
appetitum talis inanis glorie reprobatur, primo quia hishOpeinGod.
25 Dominus qui errare non potest condempnat hoc, se-
cundo quia Deus vult quod homo colligat totam spem
sue retribucionis in Domino et in homine non disper-
gat. I Qui autem inaniter appetit gloriam talem ab
homine de tanto spes sua in Deo minuitur, et ideo
30 racionabile est quod tali inani mercede de laude hominis
premietur. Et cum propter talem gloriam non sit melior
apud Deum sed pocius peior, signanter dicit quod talis
gloria est inanis; ypocrita tamen tamquam pastus vento
innititur vacuo pro stabili fundamento.
Fol.
296b
35
homini sapit blasphemiam contra Deum, cum dicat
tacite quod Deus non sufficit homini mercedem tribuere
pro labore vel Deus laborem non recolit nisi ipse laudans
Et tercia causa est quod tam ypocrita quam adulans He implies that
God is not able
3. DE: ordines confictas. _ 7. A: practimndos. 8. E in marg.: Nola.
13. D: esse deest. _ 2 . D m mar . inf.: ypocrite condempnacio; E m
mar .: quare ypocrzte reprobantur. ontrafratres; ib. A: ypocrita deest.
2 . in marg.: 1. 25. A 1n marg.: 2. 33. A: quidem pastus.
35. AB in marg.: jn 37. A: retribuere.
12. Matth. VI, 16. 32. Cf. Gal. V, 26.
to give 'ust
rewar s.
54
101111111115 WYCLIF SERMONUM [SERMO v1.
Christ bids us
not_t0 seek the
praise ot men.
Deum adiuvet ad meritum compensandum. Ideo racio-
nabile est quod sic desperans de Domino reali premio
sit frustratus. Ideo Christus precipit: Tu autem cum
ieiunas, unge caput tuum et faciem tuam lava, ne videa-
ris hominibus ieiunans. Ubi patet quod super unecione
vel corporali locione non cadit ad literam Christi pre-
cepcio, cum non saperet devocionem, racionem vel
caritatem quod homo sic ungatur vel lavetur, si lauda-
biliter ieiunaret. Multi enim ieiunant quibus non est
oportunitas nec facilitas taliter faciendi. ldeo Christus
intelligit per unccionem capitis devocionem hilarem
racionis et per locionem faciei vultum hilarem et secre-
tum in Dei puro adiutorio confidendo. Ideo subdit
evangelium ne videaris hominibus ieiunans, hoc est, ne
ostendas hominibus te sic benefacere ut expectes ab
hominibus recompensam, sed collige realem et edifica-
toriam operacionem patri tuo, qui videt in abscondito
reddet tibi; cum sicut labor vel intencio a Deo non
poterit occultari, sic pius filius non potest a pleno premio
defraudari. Nee solum hoc debet intelligi de ieiunio sed
de omni opere elemosine vel meritorio facto Deo. Ideo
dicit evangelium in eodem capitulo: Te autem faciente
elemosinam nesciat sinistra tua quid faciat dextra tua.
Nam pars vel intencio recta Dei operarii vocatur dextra
et intencio inanis glorie vocatur sinistra. Si autem homo
recta intencione facit publice, ut populus videat opera
sua bona, faciat omnino humiliter subducta vana gloria
de laude hominum acquirenda. Nee solum intencio pro-
merentis debet servari munda ab ista inani gloria, sed
exclusa avaricia debet devote in spe celestis premii pro-q
fundari. ldeo dicit: Nolz'te thesaurigare vobis thesauros
in terra, ubi erugo et tinea demolitur et ubi fures efor
diunt et furantur. Nam talis cupiens inanem gloriam
communiter retribucionem expectat ab homine, ut tem-
poraliter premietur et propter expectacionem talem
oportet mercedem a Deo minui vel extingui. Quid autem
ut
to
2. A: de deest; ib. z'divino reali. 3. D: Ideo dicit Christus;
ib. E: precepzt. 4. A: zezzmas. yn racionem; correxit: religionem.
8. DE: et lavetur. 10. A: necfaczlztas deest; ib. E in marg.:
ggggw } capitis.
15. AE: hominibus deest. u 21. DE: meritorie.
Sz'nistra. 25. A: est sinistra. 29. E:
35. E m marg.: I‘hesaurigacio in terra.
22. E in marg.: Dextra.
mundo. 32. A: vel tmca.
3. Matth. VI, 17, 18. 17. ib. 22. ib. 31. ib. 19.
u;
U 1
ut
SERMO VL] quam PAas
valet tale premium temporale ultra vite necessaria in
terris absconditum, cum ex natura corruptibilitatis tam
hominis quam mercedis eius possessio ab homine
evanescit? Erugo enim significat fetidam hominis cupi-
5ditatem et tinea vermis natus ab intrinseco signat ne-
dum thesauri eorruptibilitatem sed corrosionem con-
scieneie super temporalibus sic servatis, et sic in thesauro
terreno nedum ad literam fures muros effodiunt et
furantur thesauros absconditos sed ipsi dyaboli infringunt
1oclaustra anime et retribucionem celestem per cautelas
sophisticas evacuant vel extinguunt. Sicut autem dyaboli
ex innata malicia sunt mendaces, sic ex nequicia propria
sunt et fures.
Thesaurizacio autem facta in celis est secura ab istis peri-
15 culisa cum fructus operum secure sequuntur homines pure
celestia cogitantes. Et potest per eruginem et tineam cum
ceteris verbis annexis denotari putredo concomitans
opera misericordie corporalis supra opera misericor-
die spiritualis, ut sicut erugo est communiter in
eo metallis et tinea in vestimentis, sic erugo spiritualis est
in elemosinis vocatis perpetuis et tinea in elemosinis
temporalibus, cum utraque fit communiter cum crimine
sordescente. Et sic licet in eonfessionibus ieiunium ac
elemosina communiter sunt iniuncta, tamen confessorum
ei avaricia est sepe in causa quare iste partes penitencie
ex intencione infecta communiter maculantur. Et patet
quod ille foret stulto stulcior qui dimitteret spirituale
opus misericordie in celestibus indefectibiliter conser-
vatum et intenderet operi corporalis misericordie, ubi
30 ex fama seculi et fraude dyaboli est tantum periculum.
FolgEt ideo Christus et sui I apostoli tale opus misericordie
2 nichil aut modicum attendebant. Et nota quod dyaboli
qui furantur thesauros anime muros eius nedum effo-
diunt sed ipsam anime substanciam furantur et rapiunt
35 ad infernum. Et cum thesaurus hominis sit iocale
suum maximum quod magis appreciatur in animo, patet
quod thesaurizantes in terris figunt in terrestribus men—
tem suam et thesaurizantes in celis super terram in
celestibus conversantur. Ubi enim est affeccio substancie
4o anime que dicitur cor hominis, ibi est ipsa substancia.
5. DE: extrinseco. 7. A: super temporalibus twice. 14. E in marg.:
Thesaurizacio in celis. _ 18. A: supra omnia. 19. A: est ut ; 1b E m
marg.: erugo. 1o. E 1n marg.: tinea 25. E: ipse artes. 30.0E:
simiali ct made. 36. E: maximum quia mag-is afllgctivum in anzmo
patet. 9. E in marg.: Afl‘eccio.
Heavenly
treasure is
secure.
Superiority of
spiritual to
bodily alms.
JOHANNIS VVYCLIF SERMONUM [SERMU Vl-
Ideo subtiliter dicit: Ubi est thesaurus tuus, ibi est cor
tuum.
Et patet quod fratres ypocrite qui dicunt et non
faciunt, querentes hie civitatem, ac si intenderent in
terris perpetuo conversari, sunt ceci duces cecorum,
cum laborant assidue ut confessus det illis elemosinam
corporalem, sed ipsi licet potenciores nolunt illam in
egentibus exercere. Et ex istis potest induci tercio
materia coiifessionum que exaltat ypocritas aput mun-
cggfessgogebfg dum. hicitur autem communiter quod duplex est con-
fessio ad propositum scilicet confessio singulariter Deo
facta et confessio ex institucione lnnocencii tercii facta
proprio sacerdoti. Prima est digiiior, fundabilior et ne-
cessarior quam secunda, quia de prima confessione et
penitencia loquitur scriptura generaliter et nusquam de
secunda. Ideo videtur multis, cum ecclesia melius mili-
tavit per mille annos et amplius sine illa secunda quod
adhuc melius militaret sine illa.
Similiter, ecclesia non est oneranda novis ritibus vel
Friars are blind
leaders of the
b id
The Papal law
as to confession
is not binding. sacramentis sine fundacione ex lege Domini. Cum ergo-
nulla fundacio curie Romane sufficiens est ad illam,
quia per idem liceret sibi tollere libertatem ecclesie et
plus obligare ipsam ceremoniis quam fuit ecclesia veteris
testamenti, ideo suspecta est illa introduccio que in lege
papali he Penitencia et Remissionibus cap. Omnis
utriusque sexus inseritur, postquam satanas est solutus.
Absolqjtion Similiter, nullus confessus militans eognoseit peccati
rante on . . . . . . .
msufficiem quantitatem n1S1 ex iudieio eonfitentis et ambo eorum
Smunds- nesciunt peccati gravedinem sicut nec contricionem.
Quomodo ergo auderet confessor frontose asserere quod
in periculo anime sue confessus apud heum plenarie
est solutus? In isto autem surrepunt multe blasphemie
sicut multe culpe nocentes ecclesie.
Collgcrsiiis" lo Similiter, confessio facta Deo cum contricione debita
superfluous. est sufficiens ad delecionem peccati nee sine illa valet
10. A: materia — mun (sic) deest. 10. A: dicitur ut. 11. A: ad
propositumldeestg ib. h in marg.: Congessio; AD in marg.: Confessio
auplex; E in marg.: confessio 17. E: sine ista. 17, 18 A: illa
secunda — illa deest. 27. E in marg.: Nota. 34. E in marg.: Con-
fessio facta Deo est sufficiens.
1. Matth. VI, 21. 10. Cf. Trialogum, pag. 327. quae
supra memorantur, verbotenus inter doctrinas Taboritarum (in
chronico Taboritarum I, cap. XXI, 6. Fontes rerum Austriaear. SS.
tom. VI, 607) invenies. 25. Decret. lib. V, tit. XXXVIII, cap. 12.
lo
OJ;
ua
Ul
tft
SERMO v1] QUARTA PARS.
confessio facta proprio sacerdoti, ergo illa superfluit ad
salutem. Ordinare ergo legem quod omnis discrecionem
maturam attingens confiteatur semel in anno peccata
sua singula proprio sacerdoti, videtur esse blasphema
5presumpcio. Sed quia error sepe prodest per accidens
et specialiter contricio ac confessio facta sacerdoti dis-
creto, ideo supposito quod talis confessio sit utilis
quandoque viatori, notandum est quod tres partes sunt
communiter in huiusmodi penitencia assignate, scilicet
10 cordis contricio, oris confessio et operis satisfaccio. Nec
dubium quin prima sufficit quandoque quoad Deum.
Licet autem tam papa quam omnes sui cardinales
nesciant contricionem describere sive cognoscere, potest
tamen dici probabiliter quod differunt attricio et con-
15 tricio, cum attricio sit dolor primus et insufficiens pro
peccato et contricio est dolor sufficiens ad peccatum
delendum. Que tunc fit, quando dolor plus vel tantum
disponit hominem ad dimittendum peccatum quante
peccatum indisponit hominem ad peccan'dum. Et isto
eo modo creditur Petrum ex negacione Domini fuisse con-
tritum; et consistit ista contricio maxime in dolorosa
resipiscencia hominis a peccato. ldeo videat confessus
discrete quid promoveret in ipso ad resipiscenciam a
peccato et istud gratis accipiat et sequatur, quia hoc
25 videtur mihi maxime necessarium in confessione hominis
de peccato, ut consideret fidelis confessus magnitudinem
Domini contra quem peccatur, consideret eius miseri-
cordem gratitudinem in remissione peccati et consideret
tercio Dei beneficenciam beatificam peccatoris, scilicet
3o quantum gaudium est in celo super uno peccatore peni-
tenciam agente. Et ista tria possunt cum Dei gracia
movere confessum ad fructuose de suo crimine con-
terendum.
7. E: confessio que; ib. A: utilis twice; DE in marg. inf.: Penitencie
tres partes ; ib. A: quomodo tres. 14. D m marg.:_Attricio, Contricz'o;
ib. A in marg.: Difl‘erencia inter contricionem et attrzcionem. 17. DE:
que cum fit. 18. E: ad mittendum; 1b. DE: peccata. 19. DE:
tudisposuit. 22. A: respiscencia. 24. DE: gracias. 32, 33 D:
sconterendum et sequitur in Parasceues: E: conterendum. Sequitur.
Dili'ercnce
between
attrition and
contrition.
5‘8 101111111115 WYCLIF SERMONUM [SERMO v11.
SERMO VII.
(Serm. Mixti XIV.)
Ave Ruby. Matthei XXVI", 49.
Cht‘ist‘s giftof Constat ex fide scripture quod instante nativitate
., atliiiiscbbmh, Christi (quia statim post) preconisavit ipse pacem per5
at ‘gagls‘izn’ angeluma cum Luce II", 14_scribitur: Et in terra pax ol
likastufiiescfion hominibus.] bone voluntatis; 1nstante autem tempore pas- 206i.
' SlOnlS (qula paulo ante) dedit pacem discipulis suis, cum
Johannis XIV", 27 scribitur: Pacem relinquo vobis, pacem
meam do vobis, non quomodo mundus dat ego do vobis. 10
Et tercio instante tempore resurreccionis (quia statim
post) dedit Christus pacem discipulis, Joh. XX", 19
scribitur: Pax vobis. Et certum quod nullum iocale
preciosius Christus humano generi posset dare. Et nota
quod post nativitatem Christi fuit data pax hominibus is
ad denotandum quod per Christi nativitatem efficitur
pax cum Deo, sed ante passionem reliquit Christus
pacem cum suis discipulis ad denotandum quod per
pacienciam et passionem fiat pax cum homine; nam
Luce XXI", 19 scribitur: ln paciencia vestra possidebitis 20
animas vestras. Sed tercio paulo post resurreccionem
Christi dedit pacem suis discipulis ad denotandum quod
per suam resurreccionem et superacionem ligati diaboli
fit pax hominis ad se ipsum. Cum autem pax data
arraliter hie in via erit finis beatificandi in patria et 25
substancialiter Deus ipse, patet quomodo Deus nullum
iocale preciosius homini posset dare.
There?» aream Sed pax vera sophisticatur sub fuco dyaboli, sicut
that 1s false. _
Joab osculatus est Amasam II Reg. III", 9, dum capiens
eum per barbam perforavit ipsum gladio ita dicenszSo
Salve mi frater. Istud autem osculum Scarioth figuravit
pacem sophisticam futuram in christi ecclesia, dum
osculando sic dixerat Ave Roby, ubi patet plena ypocrisis
et contradiccio in vocibus et in facto.
a
I. Hie sermo et tres seqq. in codd. ADEI habentur: A in marg.: Sermo
septimus ,- D in marg. : 5. In Parasceues i Iln mar .: Sermo o timus contra
cruciatum 1. 3. Matthei XXVI, ad Codd.:.loh. IX. Vide in ra. 5. osti-
E: otest. 6. D: Luce XX. 7. I in marg.: Pax ter data est homini us 2.
: ut Johannis; ib. I: pacem meam; ib. A: vobis deest. 10. E: non
quomodo —vobis deest. 11. Im marg.: jn 13. D: nulle. 14. A: potest.
16. I: post Christi nativitatem; ib. E in marg.: Pax a Christo data tribus
vicibus. 17. A: relinquit. 19._fiat; A: sit. 22, 23. DE: Christi -
resurreccionem deest. 29. D: Yob; ib. DEI: [I Reg. 111. 31. A:
me frater. 34. I: contratradz'cio.
1. The Gospel in die Parasceues is John XIX, 3.
SERMO vul QUARTA PARS.
39
v
Et patet primo quam grave peccatum sit destruere
veram pacem quam Christus tam care ad utilitatem
ecclesie redimebat: patet secundo quod vera pax non
potest in ecclesia stabiliri nisi per media que auctor
5paeis ad eius fomentum eterno consilio ordinabat, hoe
est, per legis Christi observanciam et pacienciam; et
patet tercio quomodo christus permisit Scarioth post
Judam in sua ecclesia derelinqui ad denotandum apostatas
pacem ecclesie perturbantes, et hoc (ut patet in prima
10 nota) est precipuum peccatum diaboli. Antichristus enim
per hoc medium adversatur regi pacifico et auctori
True peace is
established by
keeping Christ’s
law; it is a
grave sin to
disturb it.
pacis domino Jesu Christo. Et ex istis incidenter patet The rival popes
cum facto quomodo clerus et fratres precipue sunt
sicut Scarioth pacem ecclesie perturbando; nam infamis
Iipaparum binarius dedit licenciam atque hortacionem
sophisticam quemlibet de christianismo occiduo occidere
fratrem suum, non in causa Dei propter eius iniuriam
et peccata populi vindicandum, sicut fecit Moyses
Exod. XXXIIO, 29. Nec solum dicit papa iste infamis:
no Sanctificastis manus vestras hodie sed absolvit sophistice
a pena et culpa quemcunque qui viriliter aggreditur
istud opus.
Et probabiliter creditur quod fratres sunt auctores et
consultatores ad istud facinus perpetrandum. Nam fratres
li et alii symoniaci dicunt papam Llrbanum tamquam seniores
et prudenciores in legeDomini tamquam causam et decla-
racionem materie efficacius in populo promulgantes; et
idem est iudicium de fratribus assistentibus clementi
Urbani VI. adversario qui eeiam dicitur Robertus Gibbo-
30 nensis. lit in confirmacionem consensus huius fratrum
subtiliores eorum causam pape et hortacionem ad illam
sollempnius preconizant et dum omnes fratres tacent
concorditer, patet quod convincuntur probabiliter ex con-
sensu. Nam secundum leges ecclesie non caret scrupulo
35 societatis occulte qui manifesto facinori desinit obviare.
arc commuting
this sm.
The friars
prompt them.
Nec vides quin isti fratres in malicia superant Herodem They are worse
Scarioth sive Saulum; Herodem autem quia ipse occidi
1.. A in marg.: r; ib. l: quod. . . est. 3. A in marg.: 2. . A in
marg.: jn 9. A: pacem esse. 14. ADE: sicut deest. 24. AD i : cou-
sultores. 28. I: videlicet Clementi. 29. I: eciam est. 30. DEI-
Gilbonensis. 3. DE: convincitur. iii DE: non desint obviare.
36. DE in marg.: Fratres peiores Herodr', Scarioth et Saulo.
1o. Vulgate: Consecrastis manus vestras hodie Domino
21. Cf. Cruciatam, Pol. Works, pag. 599. 34 Deer. I. pars,
dist. LXXXIII, c. III.
than Herod,
bo JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO vu
fecit pueros in Bethleem et in omnibus finibus eius, isti
autem fratres hortantur occidere sine sexus vel etatis
differencia homines ubicunque in nostro christianismo
reperti fuerint, cum nemo sit in nostra habitabili quin
cum Urbano VI teneat vel Roberto. 5
lscarioly Exeedunt autem Scarioth, quia ipse nudum Christum
adhuc glorificandurn pro parvo precio fuerat persecutus,
isti autem persequuntur Christum glorificatum in multis
membris suis pro multipliei et magno precio acquirendo.
or Stllll. Et excedunt Saulum qui huius vie viros volebat perdu- IO
cere vinctos in Jerusalem, tum quia ipse peciit epistolas
a summis sacerdotibus ut istud faceret, (ut patet Act.
IX“, 2); isti autem ostendunt I bullas blasphemas ut
generalius et nequius istud fiat; tum eciam quia Paulus
colorabat factum suum ex veteri testamento, isti autem 15
ex neutro testamento sed ex antichristivo precepto
utrique contrario fundant sibi licere facere istud opus.
cum ergo Paulus fuit ex fide scripture blasphemus ex
isto opere, non obstante vocata pia intencione, quanto
magis plus blasphema est multitudo fratrum qui in 20
Igqggegilfl‘és blasphemia ista participant,> ‘Dicitur enim quod pape
Jews though priores licet fuerant antichristi, sinebant tamen Judeos
theml§2tl_ed qui christum occiderant vivere sub tributo. Sed iste
papa infamis per fratrum consilium dicitur ante mortem
suam vel dampnum notabile machinari occidere sine 25
misericordia vel redempeione quemcunque qui tenuerit
These would cum suo adversante. Nee recolo quod tantum virus a
mundi exordio est afflatum.
Contrast with Possunt autem fieri raciones multiplices ad hanc
Chnst’who heresim condem nandam rimo uia Christus uem 30
would not be p a P q t q
deæggicieby debent imitari singuli christiani et papa precipue, nun-
' quam talem legem instituit pro suo corpore defendendo,
et tamen ex fide eredimus quod vita Christi fuit melior
quam papatus. Secundo cum nemo sit papa vel pars
ecclesie nisi sequatur christum in moribus, Christus 35
Fol.
eoim
4. A: fuerunt. 7. I: uro precio. 10. A: huius vite. 11. DE:
vinctos deest; ib. AI: in eest. il I: ostendunt vel expandunt.
15. D: elaborabat. 16. ADE: sed antichristivo utrique; I: antic/iristiano.
21. I: participantur. 22. DE: fuerint. 30. AE in marg.: 1; E in
marg.: Papa non debet homicidia procurare. Racio prima. 34. AB in
marg.: 2.
5. Cf. Sermones Part. II, 51, yop 407. 27. Cruciata, pag. 600:
lit a mundi exordio usque hodie non fuit talis blasphemia
publieata.
SERMO VII-l QuARTA PARS.
autem Petrum prohibuit et reprobavit acute, quia cap-
cionem suam et mortem voluit prohibere, patet quod
isti faciunt Christo summe eontrarie et per consequens
sunt aperte novissima et statu abiectissimo in ecclesia
5Christi alieni. Tercio quia Christus sapientissime ordi-
navit et gratanter sustinuit acutissimam passionem (ut
patet Luce XXIII et Joh. XIX), et sic ordinavit mittere
suos apostolos tamquam agnos inter lupos. Vel igitur
Christus fuit stultissimus hominum quod est summa
ioblasphemia vel isti antipape cum suis fautoribus sunt
contrarii factis Christi.
Similiter, fratres in isto opere nedum dant occasionem
ut morte secunda ipsimet condempnentur, sed ut ab
hominibus cum eis conversantibus occidantur. Quis
xs enim Anglicus secularis scit fratrem Urbanitam a fratre
Robertino discernere seu distinguere, specialiter cum
fratres Anglici per literas et conversaciones alias cum
Robertinis communicant et (quod plus est) fratres Anglici in
scolis innuunt enigmatice Clementem finaliter superare.
ao Quis ergo non probabiliter crederet quin fratres ab-
scondite teneant cum Roberto? Et ut fratres publicant
ille absolvitur a pena et culpa qui Robertinum occiderit
ut Urbani subdole inimicum, ideo fratres videntur dare
occasionem ad se ipsos corporaliter occidendum; sed
25ubi maior stulticia?
Similiter, fratres in isto consensu exortacionis videntur
esse tam Dei quam regnorum que incolunt proditores:
Dei autem quia nituntur (quantum in ipsis est) destruere
mendaciter legem suam, sed Psalm. V", 7 scribitur:
3o Perdes omnes qui loquuntur mendacz'um; et perdunt
regna que incolunt, non solum quia dogma blasphemum
preconizant in illis, verum quia ipsa regna depauperant
de populo et thesauro et sic ingruente invasione hostili
foret regnum facilius ab hostibus superatum.
Similiter, sicut nemo posset esse magis Christo
conveniens in sequendo ipsum in moribus quam
servando legem quam ipse tradidit, cum ipse dicat
Joh. XIV", 23: Si quis diligit me, sermonem meum ser-
35
The friars’
teaching may
bring them m
danger of their
life.
_They are _
traitors to their
country.
5. AB in marg.: jn
8. I: suos discipulos; ib. l: Vel igitur.
18. DE: fratres deest.
exortatorzo. 30. A:
. E: dogma falsum
36. A: se ipsum;
1. A: per Petrum.
l corr. in marg.: XXIII.
12. AB in marg.: 4. 10. I: discernere seu deest.
23. A: ut deest. 26. AB in marg.: si ib. 1:
Perdes homines; ib. DEI: et produnt.
35. AB in marg.: 6; ib. ADE: Christo deest.
ipsum Christum.
7. Codd.: Luce XVIII;
The are
antic 1r1sts.
62 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO vn
vabit etc., sic nemo potest esse magis christo contrarius
quam instituendo et servando ordinacionem et legem
christo contrariam. Sed in isto laborant falsi fratres
precipue; ideo sunt notorii antiehristi. Christus enim
ordinavit suos servare precipue pacienciam usque adS
mortem et per hoc medium acquirere sibi pacem, Anti-
christus autem ex fratrum concilio ordinat hostes suos
furibunde invadere et per hoc machinatur sibi pacem
acquirere, et per consequens, legem Domini superare.
Sed quid amencius? 10
They Similiter, si fratres in thesauro et populo per quem
rex noster regnum defenderet ipsum regnum subdole
P""P'"- defraudarent, forent puniendi et a regno racionabiliter
expellendi, ergo multo magis si defraudent regnum a
thesauro fidei et machinentur media multa pro regnorS
beatitudinis deperdendo, sed sic faciunt in proposito,
cum videntur dare Anglicis securitatem fidei quod labo-
rantes in isto assidue sunt a pena et culpa simpliciter
absoluti. Sed que fraus infidelior, non solum ad defrau-
dandum regnum de populo atque pecunia sed de fide?2o
Cum enim ex fide nemo absolvitur I a peccato nisi sit F01;
dignus absolvi apud Deum pro merito quod secundum egi
legem Domini mensuratur, multo evidencius nemo ab-
solvitur a pena et culpa propter hoc quod facit contrarie
legi Christi. 25
They deprive Similiter (ut patet ex dictis alibi), talis absolucio a
theiiguliletsrty of pena et culpa sapit manifestam blasphemiam, cum ex-
treagtylleisratsgose tollit Antichristum tante supra Christum. Christus enim
non potuit nec apostolos suos docuit quemquam sic
absolvere nisi ex merito prius se faciant dignos Deo, sed 30
per talem indulgenciam concessam innuitur quod ex
lege adversa homo sic absolvitur per rapinam meriti
beatorum et illuminacionem super Christi apostatas
secundum imperium Antichristi. Ideo (ut dictum est
alibi) nulla est plus infundabilis blasphemia attemptata,35
et cum magna pars Anglorum per fraudes fratrum in
ista perfidia sunt seducti, patet quomodo contrattam
nostram defraudant in thesauro virtutum que valerent
anime super omnia bona regni.
2. A: iustificanda S. A: suos suos (an servos P). 7. I: autem deest.
8. A: machinantur. 9. A: ad legem 11. AB in marg.: 7; E in marg.:
Nota diligeuter. 14. DE: dqfraudareut. 18, 19. I: similiter abso1vendi.
21. A in marg.: Absolucio. 22'. I: quod et in. 24. I: faciat. 26. Alii in
marg.: 8. 27. DE: a culpa. 28. DE: tacite supra. 29. DE: decuit.
3o. z faciat d 'guus esse; Deo deest. 31. A: su er talem indulgencia.
35. DE: acceptata. 37. I: couiratam. 39. AD z super deest.
SERMO vul QUARTA PARS. 63
Similiter, iuxta dicta, sicut omnia opera christianorum The work they
debent in caritate fieri, sic nichil valet opus nisi seeun- advocate ls
dum intencionem que fundata fuerit in caritate, sed
iuxta condiciones sedecim caritatis illud opus est con-
5trarium caritati, ergo fratres non debent ipsum ut cari-
tatem adiuvans et regni beatitudinis lucrativum populo
publicare. Quid (rogo) iuvat ad caritatem quod populus
occidat se reciproce vel quod pro primatu ambiguo sit
contendens? Unde videtur multis, cum papa posset The uncharity
lo faciliter sine sua depauperacione vel facta iniuria alicui ofmc Pope‘
omnes subiectos suos a pena et culpa absolvere, iniun-
gendo opus neutrum vel bonum de genere, quod om-
nino excidit a caritate, si aliqui de suis subditis sint
dampnati; sed fundamentum est frivolum quod fratres
15 infundabiliter sic exaltant.
Similiter, cum tantum leges humane utrumque papam The Pope's
fundarunt in suo solio et ille non valent nisi sint corre- dglffjffsuffrgs
spondencia ad vitam in imitacione christi illas leges 01:16,???) gemit
excellens quoad Deum, videtur esse fratrum insania sic law.
eo assecurare populum pro incerto. Non enim contendunt
fratres quis eorum plus Christum sequitur, ut nec
curant dum sua innata cupiditas sacietur.
Similiter, peccatum precipuum foret in homine asse- Pæggst fiigit
curare fratrem suum de concernente salutem anime sue cannot know as
25 nisi fuerit ex revelacione, ex demonstracione, ex sensa- Saffatingifjnd
cione vel fide scripture tollente ambiguum de hoc cer- 5° digitis the
tus; sed fratres preconizantes certitudinem meriti in hoc
casu non laborant aliquo istorum mediorum, ideo videtur
eos tamquam non curantes de Deo esse tamquam
30 graculos garrientes: et inter omnia peccata fratrum ab-
scondita hoc videtur unum precipuum quod non curant
quomodo defraudent populum in concernente salutem
anime sue, dum tamen temporale commodum conse-
quantur. Et certum est quod plus digni sunt puniri pro
35 tali crimine quam homines sufficiunt eos punire. Nam
si possent fraude sua absconsa evadere tarn libenter
dicerent quod habent potestatem absolvendi a pena et
culpa pro quocunque pro quo eis lucrum temporale
accreverit.
I. Al in marg.: 9; ib. DE: lit similiter. 7. D in mar . sup.:
lilotalv nihil valet opus nisi secundum intencionem que undata 2fgaerit in
caritate. 8. ADE: vel pro - ib. A: pro papatu. 11. E: a cupa; E in
mar .: Nota. 13, 14. DE: sunt dampnati. 16. AB in marg.: IO.
17. g: fzmdarent. 22. DEI: innata deest. 23. AE in marg.: n.
23, 24. ADE: assecurante. 25. ADE: in fuit; I: revelacione demonstra-
cione. 35. I: has punire.
against charity.
6+
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO v11.
The friars
should give
evidence for
their assertions.
Let us learn
from the text to
take Christ as
our Master and
sufi'er as He
bids us.
Similiter, cum eonfidencia de recta fide sit utilis
promerenti et fratres habent evidenciam fidei de illo
quod dixerint in hac parte, videtur quod propter ex-
pellendam titubacionem a populo debent hanc fidei
evidenciam populo publi'care. Non enim est evideneia:
papa sic asserit, ergo verum, cum papa sit fallibilis et
sicut fratres fatentur decipit et decipitur in iudiciis tam
propriis quam iudiciis ecclesie et papa sepe dicit multas
sentencias contra fratres, nichil ergo blasphemius quam
sic magnificare virtutem aut poteneiam pape cuiuslibet
citra Christum. Unde videtur quod sicut fratres nituntur
seducere ecclesiam catholicam de hoc quod quemcunque
papa decreverit esse membrum sancte matris ecclesie,
credi debet esse membrum ecclesie eo ipso, ita videtur
fratres niti legem Christi confundere, quod si papa suus
pretenderit se salvare hominem quacunque de causa eo
ipso salvatur dummodo cause condicio sit completa.
Relicta ergo ista infideli argueia videndum est quo—
modo prima verba evangelii sint ad edifieacionem
ecclesie applicanda. Dicamus ergo non tamquam in-
fidelis Scarioth J esu nostro false et sophistice Ave Roby,
sed tamquam veri Christi et Petri discipuli dicamus
credentes in eum effectualiter Ave Raby; elfectualiter
dico, quia sicut confitemur Christum magistrum esse
optimum a cunctis fidelibus humiliter salutandum, et sic
servemus doctrinam huius magistri et pareamus suis
monitis, cum declinantes ab hac obediencia excideremus
ab eius discipulatu ac essemus maxime nocivi et eon-I
trarii nobis ipsis. Si ergo ipse lavit nobis pedes affec-
cionum magister et dominus, nos debemus alter alterius
mundare alfecciones secundum formam evangelii exhor-
tantes. Et unum videtur mihi generaliter predicandum
quod ex facto Christi hodierno disponamus nos ad
paeienciam et passionem pro christi nomine et fide
ecclesie subeundam. Non enim video quomodo sine
illa paciencia sive martyrio fidelis aliquis post Dominum
sit salvandus, nam omnis predestinatus patitur corrup-
cionem sui corporis usque ad mortem, sicut multa
1. AB in marg.: mi ib. I: cum deest. 4. DEI: a deest. 6. I: igi-
tur versum. 11. Unde; I: dum. 16. E: se sa1utare. 17. D: causative.
18. I: Relicta igitur; ib. A in marg.: Propria sentencia; E in marg.: Nota.
19. DEI: quod prima. 21. DE: jesu christo false; I: Jesu Christo nostro.
22. I: veri chrzstiani. 23. A: efl‘ectualiter Ave Raby deest. 26. A:
paremus. 29. DE: ipse lavit; ib. I in marg.: Christus lavit nobis pedes
afl'eccionum. 36. I in marg.: Fidelis non salvatur sine martyrio.
IJ‘
1-4
an
25
Fol.
297c
30
35
SERMO vni QUARTA PARS. as
opera meritoria ad mortem suam ducencia facit in
graeia, et hoc sufficit predestinato ad martirium, cum
in causa Dei occiditur, ergo conclusio.
Meditemur ergo Jesu Christi nostri acutissimam pas- Let us meditate
5 sionem quomodo pro salute nostra et pro purgando nostro oggfgtgggf
crimine sed non suo passus fuit generaliter omni genere
passionis. christus enim passus est in etate media,
quando vis naturalis plus viguit; passus est a genere
proprio plus ingrato, sicut passus est in die et loco
IO plus publieo non solum effusionem sanguinis intercutanei
nec solum in venis ut vasis suis absconditi sed effu-
sionem sanguinis in corde fontaliter instagnati. Ipse
ergo qui nollet pro crimine suo proprio pati aliquam
passionem indicat se non esse membrum vel partem
I5eeclesie.
Dieamus ergo crebro devocius Ave magister optime pray_to_I-Iim,
qui pro nostro crimine non pro tuo sustinuisti in cari- aggfl'giigg‘t‘ge
tate maxima huiusmodi passionem et in fide vivamus mugfsfglgzuin
domini Jesu Christi quod oportet nos si salvari volumus
zoipsum in moribus imitari. Et evaeuemus omnes infideli-
tates frivolas et specialiter seminatas a falsis fratribus
in lege huius domini non fundatas sed ipsis fulminatis
sine fundacione in fide legis scripture sive a papa sive
a fratribus habeamus eas plus suspeetas, eum dicat
25 Christus Matth. VII", 15: Attendite a falsis prophetis
qui veniunt ad vos in vestimentis ovium, intrinsecus autem
sunt lupi rapaces; a fructibus enim eorum cognoscetis
eos. Et eognoseamus secundum fidem Apostoli quod
inter octo pericula octavum et maximum est in falsis Pizlfffaggeglgen
30fratribus. Exeedunt enim per suam ypocrisim adulato- devilsincarnate.
riam luciferinum periculum, cum sunt in forma hominis
diaboli incarnati. Cum igitur a fide scripture in tantis
cautelis exorbitant, supponamus quod nisi fide scripture
ostenderint quod quiequid dixerint est fallaciter a patre
35 mendacii fabricatum et servando nos in ista regula
possumus pseudofratrum cavere periculum.
4. DE: nostri deest. 5. A: et purgando. 7. I in marg.:
Christus passus est omni genere passionis. 9. I: sed passus est loco.
10. A: publice; ib. DEI: perdicioaem sanguinis. 12. DE: in corde deest.
19. A: volimus; I: voluerimus 21. I: semitas. 22. DE: huius deest.
24. DE: eas ideo suspectas. 29. DE: octavum est maximum scilicet;
ib. I in marg.: 1!. Cor. XI. 31. DE: sint. 32-34. I: in tantis - osten-
derint deest. 36. E: pensando fratrum.
29. II. Cor. XI, 26.
66_
101111111115 WYCLIF SERMONUM [SERMO V111.
Let us obey
popes and
prelates only
so far as they
follow Christ.
Needless to
enquire who the
two disciples
were.
Et quantum ad papas vel alios prelatos servemus
eciam tamquam fidem quod non obediamus vel credamus
eis nisi de quanto sonuerit in obedienciam domino Jesu
Christo. Apostolus enim dicit: Imitatores mei estote
sicut et ego Christi, docens pro regula, quod nullum
prelatum debemus sequi nisi de quanto ipse fuerit
secutus ducem nostrum. Si enim sequamur prelatos
nostros de quanto a christo qui est via, veritas et vita
exorbitant, tune dimisso Christo sequeremur diabolum.
Et videtur michi quod Anglicus cui Deus donaverit fidei
istius noticiam et non ostendit eam prudenter populo
est de prodicione hei et patrie arguendus, cum lsaias
dicat in causa eonsimili: ve mihip quia tacui, et hominus
dicit Ezechieli: Sanguinem eius de manu tua requiram;
et patet conclusio.
SERMO VIII.
(Serm. Mixti XV.)
Duo ex discipulis Jesu ibant ipsa die in castellum
quod erat in spacio stadiorum sexaginta ab Jerusalem,
nomine Emaus, Luce XXIV", 13.
Plana est historia quomodo ista apparicio quarta in
ordine fuit die dominico in quo christus surrexit a
mortuis celebrata, et videtur esse curiosorum temptacio
sine evidencia sufficienti inquirere qui erant illi discipuli
duo quibus fuit ista apparicio manifesta. Nam Spiritus
Sanctus ex causa humiliaeionis nostre vel ex causa alia
nobis incognita moderat quodlibet verbum evangelii
secundum distinccioncm vel confusionem aut alias cir-
cumstancias que nobis proderunt. ldeo certificanti qui
erant illi duo discipuli respondetur communiter ex qua
evidencia sic affirmat; et si non sit valida, dicitur quod
eadem facilitate contempnitur qua probatur. Et eom-
muniter queritur a talibus euriosis deridendo de nomine
canis Tobie vel alio nobis incognito in scriptura. Satis
ergo est quod erant duo discipuli Jesu. Nee refert sive
1. A: vel ad. 4. A in marg.: I. Cor. XI. 12. E: est—arguendus
deest. 13. E: causa scilicet. 15. D: seclusio; I: etc. 16. A in marg.:
Sermo VIII; D in marg.: 6. Feria secunda. 21. E in marg.: Apparicio
Christi quarta post resurreccionem. 22. A: in deest. 24, 25. I: ibi duo.
26. vel ex causa; A: vel inco (I); I: vel alia nobis. 27. I: moderavit.
28. A: ad alias. 32. A: eadem falsitate.
4. I. Cor. XI, 1. 12. Is. VI, 5. 13. E2.- XXXIII, 8.
18. Gospel for Easter Monday. 21, 22. Cf. Serm. Part. I, pag. 167.
34. Cf. he Eccl., pag. 276.
U1
15
20
to
u 1
3o
35
SERMO VIIL] QUARTA PARS. et
castellum illud fuit simplex fortalicium sive villula murata,
quod probabilius creditury cum christus Matth. XXI‘), I
PoLvocat Jerusalem castellum contra suos discipulos (ut patet
277dsermone primo prime partis). Dis l titit autem hoc
Scastellum ab Jerusalem circiter tria milliaria iuxta hoc
metricumz
quinque pedes passum faciunt, passus quoque centum
viginti quinque stadium, sed dant milliare
Stadia bis octo, leucam milliaria quinque.
io Isti autem duo discipuli ex apparicionibus mulierum These disciples
. . . . . . were as yet
et Petri tamquam in fide ambigui musltarunt, et ideo unstable in the
propter loquelam eorum instabilem dicitur quod ad fail"-
invicem erant fabulati Sed ex hoc non sequitur quod
in sermonibus vel aliis communicacionibus fabulis est
15 utendum, sicut non sequitur quod isti duo discipuli
hic intendebant fabulis, sic non sequitur: si discipuli ut
Petrus vel Paulus in Dominum blasphemabanta ergo
licet nobis ad imitacionem eorum taliter blasphemare
Non autem docetur quod isti duo discipuli in fide
zoambigui in suis locucionibus peccaverunt quod videtur
figurari per suum exitum a Jerusalem in Emaus, cum
illi qui a contemplativa visione pacis lsignata per
Jerusalem) ad Emaus (quod interpretatur desiderium con-
silii) signans illos qui instabiliter desiderant secundum
25 prudenciorem viam Domino militare. llli (inquam) sunt
instabiles in sermone non servantes istam Petri regulam
si quis loquitura quasi sermones Dei. Jesus autem graditur How Jesus led
secundum remotam noticiam cum taliter excecatisg tamen theæuttithe
regulariter ostendit veritatem secundum illum gradum
3o quo suus filius amat ipsum. Et hinc Jesus interrogative
immiscuit materiam fidei in interrogacione communi-
cacionis eorum et graciose preveniendo docuit fidem
rectam. Isti autem discipuli qui non fuerunt apostoli
christum effectualiter ad hospicium invitarunt docentes
35 nos quomodo debemus membra sua similiter invitare.
I. D in mat-ga Christus Jerusalem vocat castellum quod non videtur
verum. 4. I: istat. 7. Din marg.: Nota versus; I m marg.: Versus;
E in marg.: Prima pars sermonum. 13. I: fuerzmt; ib. ADE: ex deest.
14. E in marg.: Fabula. 17. DE: et Paulus; ib. I: z'gz'tur. 19. DE:
dicetur; A: docetur deest; ib. A: quin isti ; I: qui vel quod ; ib. I: apostoli.
21—23. DE: cum illi - Emaus deest; A: Emanaus. 26. E: istam deest.
27. I in mar .: I. Petri I V. 31. AI: in deest. 33. A: apostoli se-
cundum. 4. DE: docenl que.
3. Serm. Part. I, pag. 2. I3. Lucae XXIV, 15. 27. I. Pe-
tri IV, 11. 33. Lucae XXIV, 17: Et ait ad illos.- Qui sunt
hii sermones . . . .
sæ-
68
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO VIII-
Christ did not
lie in
pretending
to
go further.
There is no
proof ‘that
Christ
consecrated the
bread before
breaking it.
Nec est putandum quod Christus in ista ficcione
fabrieavit mendacium, cum vere innuebat se longius ire,
doeens per hoe quod accedendo ad celum non debemus
ad dona temporalia anhelare; et utinam fratres cog-
noscerent hanc doctrinam. Christus autem communieans 5
cum istis discipulis retribuit eis carismata ampliora,
cum communicavit eis sensum scripture tam revelacione
intrinseca quam in facto, cum consecravit illis hostiam
in corpus suum (ut placet Augustino), docens ipsum
naturaliter esse verum panem et docens quod hora
nobis incognita sufficit ipse mentaliter consecrare.
Unde nostri instabiles qui sompniant quod Christus
antequam incepit loqui discipulis regulariter panem quem
fregerat consecravit sine fundacione plus quam illi duo
discipuli fluetuant in incerto. Nam pari evidencia possunt
dicere quod nullum panem nostri sacerdotes consecrant
sed Christus in inieio abscondite consecravit et noluit
uti istis presbiteris tamquam organis in sacrando sed
voluit panem ab eo sacratum ad tempus modicum
manere non ut corpus Domini adoratum. Deponamus
itaque istas vanas ficticias et supponamus quod, sicut
Christus loquendo consecravit et consecrando verba
sacramentalia nunciavit, sic voluit suos sacerdotes faeere,
et pro instanti finis verborum vel alio quo sibi placuerit
consecravit, ut est dignum. Alia autem dubia literalia 25
textum istum concerneneia relinquo prudencioribus de-
claranda, notans quomodo Christus in evanicione sua
nedum declaravit in facto quod fuit iturus longius
sicut perante tacite innuebat sed quod in sua corporali
absencia secundum deitatem sepe mentem magis irradiat so
quam in sua presencia corporali, cum magna pars nostre
ecclesie insolite temptatur a diabolo ad de sua beati-
tudine desperandum. Et Christus in qualibet istarum
decem apparicionum videtur suos discipulos temptavisse.
congruum est de temptacionibus parum loqui: Est ss
autem temptacio activa actus temptantisi et temptacio
20
Christ’s hel
given in
(bodily)
absence.
is
is
1. E in mar .: Ficcio Christi. 4. A: fratres deest. 6. DE: am-
pliata sive. . I: quod in facto; corr. vult: in sacramento. 12. A:
nostri deest; ib. E in marg.: Consecracio Christi mentalis. 16. A: nisi
pro nostri. 17. A: ab. 18. organis; A: ordinis. 19. ADE: modicum
deest. 21. A: itaque - supponamus deest. 23. E in marg.: verba sacra-
mentalia. 24. 1: plaeuit. 25. ADE: consecrat. 29. A: aperte ante;
I: per tante tacitus. 30. D: mente; E corr.: mentem. 32. A: aliquid
de sua; I: ac de sua. 34. A: operacionum. 35. D in marg,: De
temptacionibus; E in marg.:
Temptacio i
35. I in marg.: Temptacio multiplex.
activa
passiva.
SERMO V111] QUARTA PARS. r 69
passiva passio qua formaliter quis temptatur, et distin- How God, man
guitur secundum variacionem multiplieem temptatoris, andtgggfevu
ut Deus, homo et dyabolus sepe temptant. Deus autem
semper bene quia iuste, homo autem nunc bene nunc
5male, sed dyabolus semper male. Quando autem homo
capit occasionem a quocunque non racionali ut de viciis
vel creatura aliqua ut intrinsecus sit temptatus, ille
pocius se ipsum temptat sive diabolus quam res illa
naturalis, que pure facit quod incumbit suo officio
:onaturali. Supponamus ergo quod Deus quandoque suum
predestinatum filium temptat ad meritum et quandoque
prescitum ad dampnacionem ex condignitate prioris
demeriti inducit in temptacionem desperacionis finalis.
Obmissa ergo temptacione Domini pro hoc loco viden-
dum I est de temptacione dyaboli, qua plurimi sunt hodie Temptation is
vexati; et supponendum est quod homo temptatur se- fhdedggsiffdagg
cundum animam, eum non vacante cognitiva virtute in Specially to the
homine non plus temptaretur a diabolo quam bestia sive Wln'
lapis; unde licet homo temptetur iniciative ab obieeto eor-
20 poreo secundum potenciam sensitivam, nunquam tamen
temptatur nisi finaliter in racionabili potencia ut voluntate,
racione irascibili vel concupiscibili sit temptatus. Ideo
Ioquendo de ista materia oportet supponere quod potencia
intellectiva et volitiva sicut et alie potencie (ut declaratum
25 est alibi) distinguuntur. Et eum potencia volitiva sit
suprema in homine, in qua finaliter sunt merita vel pee-
cata, oportet supponere quod dyabolus ex sua superbia
intendit temptare hominem finaliter in potencia volitiva.
Et cum superbia eorum qui te oderunt ascendit The devil mos
30 semper, patet conformi. evideneia quod dyabolus nititur totcfcglgtmlilzfn
finaliter temptare hominem ut desperet. Per illam enim
temptacionem victoriosam finalem diabolus simpliciter
superabit, et cum ex innata invidia appetit superaeionem
simpliciter qua homo eternaliter sit dampnatus, patet
35 quod laborat assidue pro isto peccato finalis impeni-
tencie inducendo. Unde quidam in isto duello viatoris
Fol.
298a
3. I: et deest; ib. I: temptat. 5. A: homo deest. 6. A: ut diviciis.
7. l: creatura alia. lo. I: igitur; ib. I in marg.: Deus temptat.
12. DE: dam nacionem eius dignitate 14. I: igitur. 15. I: de temptacione
deest. 1 . I in marg.: Temptatztr homo secundum animam. 19. I: ab
deest. 21. ADE‘; aacionali. 24, esr 28. A: volutiva. 29. E in marg.:
o itiva potencia . .
otencz'a volitiva I suprema 2” homine’
'abolus temptat hominem in potencia volitiva. 33. I:
superbit. 34. A: fit dampnatus. 36. A m marg.: Prinzum argumentum.
eo. 1 in marg.: gi
29. Ps. LXXIII, 23.
70
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO VIII.
The devil’s
craft in
tern ptation.
He special] t
tries to subdbue
prelates.
To resist the
devil we need
atque dyaboli ymaginantur quod dum potencia viantis
volitiva sit a rectitudine obliquata, dyabolus super caput
suum erectus captivacione misera premit ipsum et modo
certancium expetit quod verbum finalis impenitencie
fatens prodat et tunc primo reputat hominem esse
finaliter superatum.
Habet autem diabolus subtilitatem naturalis ingenii
et experimentum noticie diuturne per que media hominem
superabit. Unde unum temptat uno genere et alterum
altero secundum quod coniecturaverit pocius vincere
hunc quem temptat. Et potest eonvinci ista narracio
ex fide evangelii Matthei IV, ubi legitur diabolum temp-
tasse Christum tripliciter; multo magis ergo hominem
inferiorem quem credit pocius superare. Et eadem eciam
est evidencia de temptacione prime femine, de tempta-
cione beati Job atque similium; et ex eodem convin-
citur quod dyabolus prelatos ecclesie et magnates atten-
cius superat quam subiectos, quia ubi plus nocere
poterit sua temptacio, diligencius ibi temptat, et hinc
pocius viros sanctos et specialiter edificantes ecclesiam
temptat callidius ex invidia supradicta. he temptacione
autem finali, scilicet peccato finalis impenitencie studio-
sius est cavendum, et primo de evidenciis diaboli quas
facit homini ad hunc finem, primo per hoc quod cum
dyabolus sit mendax et pater mendacii, dyabolus sug-
gerit homini quod a homino est prescitus et cum om-
nia que evenient de necessitate evenient, patet quod
necessario est dampnandus.
Pro solucione fallacie diaboli in hac parte notandum
est quod tria sunt necessaria viatori, primo quod recti-
ficetur in naturalibus, cum indispositum in complexione
1. Health of
body.
2. A: volutiva. 3. I: premit vel perimit. 4. DEI: penitencie;
ib. E in marg.: ad vocem certancium ivit/t mark of reference qui dicunt:
Day sie; lossa tscheehica, id est, te des ite da). 5. DEI: primo deest;
ib. DE: ilo hominem. 7. I in marg.: Diabolus habet media per que ho-
minem superat. . DEI: ex subtilitate. 8. DEI: et ex g experzmento;
Codd.: per que me to. 10. ADE: alio ; ib. DE: coniectaverit. 13. I: tem-
poraliter; 1b. I: igitur. 15. A: est temptacio prime femine 16. D: sibi
similium. 21. DE: predicta; ib. I in marg.: Temptat dyabolus pocius
prelatos quam subiectos; E in marg.: Argumentum diaboli primum ; D in
marg. sup.: Quando dyabolus arguit hominem quod sit prescitus, quid sit
respondendum. 24. I: cum deest; ib. A in marg.: Primum argumentum.
25. A: eveniunt; ib. E in marg.: Desperare, in enitere; diabolus inducit
hominem argumentis suis sed solvuntur. 28. ‘: dampnatus. 29. DE:
fallacie deest. 30. A: primo quod; ib. D in marg. infer. altera manu:
Diabolus potissime temptat hominem quando est indzspositus in naturalibus,
ut in complexione est, quia tune tabet adminicula indisponendi eum in
anima in introitu et in operacione. Ergo homo debet se recti/icare in
naturalibus, quia anime secuntur cor ora, id est, corporis humores; ib. A
in marg.: Responsio; E in marg.: olucio I,‘ ib. A: quod viatori deest;
I in marg.: Viatori tria sunt necessaria contra dampnaciouem dyaboli.
5
1—(
U
to
o
30
SERMO vnr] QUARTA PARS. 7 I
ex hinc dyabolus facilius sibi temptat. Patet de muliere
in mola matricis communiter laborante, de maniaco
quem exhinc seducit sepius et generaliter de habundan-
tibus melancolia quos philosophi dicunt super se gerere
Scausam sui timoris, hoc est, nigram coleram que per-
turbat communiter racionem; tales autem tamquam (Danger of
suos hospites in tenebra convolutos tractat familiarius asffglgiky
ad infernum. Unde cavendum est ne homo ex culpabili
defectu regiminis incidat in hos morbos, sicut communiter
Iofaciunt religiosi stolidi, qui simulant sanctitatem.
Secunda disposicio pernecessaria ad obviandum in 2. Instruction,
istis dyabolo est quod homo sit virtutibus theologicisa nhghlgfggand
hoc est, fide, spe et caritate stabiliter illustratus, quia
nihil plus valet in ista materia ad dyabolum convin-
I5cendum, quam quod homo ex Dei gracia fide scripture
sacre solide sit imbutus. Nichil enim valet contra
diabolum in ista materia plus quam fides. Uncle Matth. IV
de Christo legitur quod dyabolum ex triplici scripture
testimonio convincebat; nec est via melior superandi
20 dyabolum quam exemplum et factum domini Jesu Christi,
cum non nisi per hoc aliquis dyabolum poterit superare.
Et tercia disposicio est quod homo in iugi hei 3- Good
ministerio perseveret, nunc orando nunc scribendo vel Company‘
studendo et omnino communicando cum sanctis sciolis,
ei ne homo ex solitario studio in materia et forma inutili
profundatus capciose temptacioni dyaboli sit aptatus. Sic Danger of
enim temptavit Evam solitariam atque Christum. Ideo Solitude’
Fol'ingruente studio temptacionis huius debet homo ipsam
ggsba se celeranter excutere et inquirere l remedium debite
3O comitive. Istis disposicionibus habitis patet quod facile
est fideli omnia argumenta huius sophiste dissolvere. Et
quantum ad assistens adiutorium, patet quod nisi homo
ponat obicem, habet Deum et suos angelos paratissimos
adiutores. Et secundum fidem Apostoli I. Cor. X", iiz
35 Deus non permittit nec stat cum sua iusticia quod homo
temptetur supra id quod potesta sedfacit cum temptacione
proventumy dum tamen homo non prius se obscuraverit
peccatorum tenebra.
I. A: ex hic. 2. DE: demoniacio que ; ib. D in marg.: Nata bene;
I in marg.: Maniaci et melancolici a dyabolo facile seducum‘ur. 4. A:
malencolia. 5. E: in gracia coleram. 10. D: regis. 11. AB in
marg.: 2; E in marg.: hisposicio re uisita circa mortem hominis.
20. I: uam est; ib. A: exemplar. 22. A“ in marg.: jn 23, 24. I: vel
studen 0 deest. 26. ADE: temptacione 28. A: incongruente; ib. DE:
huiusmodi. 20. D: inquirere 33. I in marg.: Deus et angeli adiuvant
in temptacionibus. 37. E: obscuraverit deest; I: obscurabit.
'72
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO VIII-
Let ps make the
devil prove his
suggestions.
God does_not
take him_1nto
councfl.
When a man
is tem ted, he
shoul go on
servin and
trusting in God.
Stemus ergo in luce caritatis et gracie et videamus
quem colorem habet predictum argumentum dyaboli.
Cum enim scimus quod sit pronus ad hominibus men-
ciendum, quis fidelis erederet quod a Domino ad damp-
nacionem perpetuam sit prescitus? Quid ergo moveretS
fidelem ad non asserendum audaeter dyabolo quod in
hoe presumpcione dyabolica est mentitus? Nonne dicit
Jesus noster quod talia secreta futura sicut adventus
diei iudicii sunt a sanctis angelis ymmo a christo huma-
nitus ignorata (ut patet Matthei XXIV). Quo ergo colore
est dyabolus in isto Dei consiliarius, ut sciat quod iste
quem temptat ad dampnacionem perpetuam sit prescitus?
Ostendat ergo in verbo Dei verbum quod loquitur et
tunc credam. Unde inter alia que Deus vult esse ab
homine ignorata hoc est unum precipuum quod homo
ignoret dampnacionem propriam, in tantum quod (ut
dicunt catliolici) Deus non potest dampnacionem pro-
priam revelare homini, quia tune daret culpabiliter oc-
casionem homini ut desperet, et per idem si revelaret
dyabolo ordinaeionem dampnacionis hominis ut sic
temptet. Quis ergo crederet tali stulto dyabolo in tanto
mendacio quod presumit, quia ex primo mendacio est
dampnatus et adhuc non erubescit mentiri, ut sua damp-
naeio fiat peior? Ille ergo est infideli deterior qui credit
nudo verbo dyaboli in hac parte.
Habeat ergo temptatus sanctum propositum serviendi
Deo in caritate continue et excuciat a se adhesionem
qua credit illi apostate infideli. Si autem quis habeat
tale firmum propositum et spem perseverancie sicut
debet, quis dubitat quin repugnat istis eondicionibus quod 3o
dampnetur? et evidencius est salva implicacione dyaboli
quod homo confidat de actu proprio et spe christi quam
de mendacio infundabiliter simulato.
Secundo arguit dyabolus hominem ex peccatorum
gravedine que commisit: Deus (inquit) non potest iusti- 35
ciam suam deserere, sed iusticia Dei requirit quod pro
H
o
25
The devil_uses
a man’s sin to
tempt him,
9. I: sunt sanctis; ib. A: ymo Christo.
f. DE in marg.: Nota bene.
io. 11. DE: sciat quod deest. 13. I: Ostendat igitur.
: quo igitur.
41. E in marg.: '
o-
JIQeZZgIg-Za} angelorum et Christi.
16. E in marg.: Dampnacionem hominis sibi rerelare Deus non potest
secundum catltolicos. 19. A: ne desperet. 21. l: quis igitur; ib. A: in
canto; I: in tanto. 22. DEI: quod presumit stulto diabolo; I: diabolo
correxit; dico. 26. I: Habeat igitur. 30. DE: quin repugnat deest.
34. Codd.: homini; ib. A in marg.: Secundum argumeutum; Evin marg.:
Argumentum diaboli secundum.
SERMO VIILI QUARTA PARS. vg
peccato quod commisisti et longe minori perpetuo sis saying that its
dampnatus: ergo necessario es dampnandus, et negando“.ililmgggshnffim
minorem gravas tibi erimen, addens mendacium. Multi
enim leguntur in scriptura dampnati sicut Caym, Saul
5et eeteri qui minus deliquerant quam tu qui crebrius
peccasti. Hie dicitur dyabolo quod replicat nugatorie
eommenta mendacii sicut primo. Nam ex fide scripture We answer him
nemo dampnabitur nisi fuerit finaliter impenitens pec-i,t,?§,t,n??,',3,’c§ré::,
cando in Spiritum Sanctum. Et constat ex eadem fide damn-
lo quod istud peccatum est infinitum gravius quam pecca-
tum aliquod finaliter penitentis. Quomodo ergo non
erubesceret mendax iste quod eommisi plura vel alia
maiora crimina quam dampnatus iste qui eo ipso in
Spiritum Sanctum sic peccavit. Deponat ergo diabolus
15 eommenta mendacii et servet viator fidem, spem et
caritatem in Dei ministerio continue cum istis virtutibus
perseverans et non est compossibile quod sophista iste
faciat sibi evidenciam ut desperet. Sed sicut nemo ledi- lf we fallinto
tur nisi ledatur a se ipso (secundum Chrysostomum),dezgfgrégiggur
eo sic nemo cadit in desperacionem finalem nisi in ipsam
incidat ex se ipso. Qui enim vixit vitam continue per-
versam et est expers spei beatitudinis sic desperat; nee
video quomodo aliquis aliter poterit desperare.
Volvamus ergo fidem scripture quomodo David, Petrus, agglggslgneergyiin
ei Paulus et Magdalena cum ceteris similibus graviter Scriaptgra
peccaverunt et Deus ex infinitate sue misericordie dona—
vit illis gradum beatitudinis super multos angelos pro
levi merito, in quo finaliter perstiterunt. Cum ergo
Deus sit ita pronus ad miserendum et premiandum
30 homines sicut unquam fuerat, cum nemo potest esse
exhaustus sue misericordie vel personarum accepcio apud
Deum, sed oportet quod in quocunque dampnato in-
surgat ingratitudo, infidelitas et desperacio ex se ipso,
patet quod ineulpato Deo si homo dampnabitur, hoe Letaman
35 erit ‘ex sua negligencia non ex Deo. Consideret ergo,‘ howme devil
O.hornielda quomodo dlabolus 1acet super caput, hoc est, tl‘lelsliéo‘gllistel'
298.rac1onem vel volun I tatem hom1n1s quem sic temptat.
2. DEI: eondempnatus; ib. I: igitur; ib. DE: est. 4. I: et Saul;
A: Sau. 6. DE: nugitorz'a; ib.A in marg. : Responsio; E in marg. s Solucio.
8, 9 DE: peccando deest. 11. E: non deest. 14. I: igitur (et passim).
18. D in marg.: Nota bene. 22. A: est deest; ib. I: sicut. 24. I: volumus
i itur; ib. DE: quod David. 25. I z cum suis sanctis; DE: cum sanctisg
: Magdalene. 28. A: de levz'. 28, eo. I: igitur Dominus. 29. ADE:
miserandum. 31. E: acceptor; ib. misericordie; hic aliquot verba excz'dz'sse
videntur. 31, 32. DE: aput Deum deest. 36. Codd.: diabolus quomodo.
19. Cf. Wyelif, De diabolo et membris eius Pol. Works, 362.
74
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO 1x.
2. How God is
ready to help
him.
Consideret secundo quomodo Deus summe pronus ad
iuvandum se ipsum negare non potest nec in potestate
deficere culcunque qui quacunque hora sperat in eum.
3. Then he will Et ex istis tercio fideliter excuciat temptaciones dyaboli,
shake off
temptation.
cum Deus dedit sibi tam liberam potestatem. Et5
Psalm. CXXXVI", 9 dicit Deus: Beatus qui tenebit et
allidet parvulos suos ad petram. Parvuli autem cogi-
taciones sunt et voliciones periculose et iniciales et
The acts_of the specialiter de desperacione. Cum ergo nihil sit magis
soul are in our .
power.
in potestate nostra quam actus anime, teneamus illos
ne in deterius ulterius profundentur et allidamus eos
extinguendo ad petram iusticie, cogitando de sua mise-
ricordia et conversacione humana. Et tunc possumus
faciliter esse beati non obstante quacunque temptacione
diaboli, cum plures adiutores sunt nobiscum quam cum I5
toto suo exercitu nec ab ipso convinci poterimus nisi
gratis et vecorditer nos reddiderimus sine causa.
SERMO IX.
(Serm. Mixt. XVI.)
Quis vestrum habet amicum. Luce XI", 5. eo
Hoe evangelium docet fideles formam orandi et declarat
parabolice per locum a maiori quod nemo potest ab
oracione deficere nisi ipsemet sit in causa. Prima autem
racio parabolica stat in isto: patet de racione amici
quod in necessitate amicus visitans eum media nocte pro '25
accomodandis tribus panibus quibus cibaret amicum reli-
quum, deficiente prandio proprio; primus amicus habens
sufficienciam panum vel prandii dabit illi in tanta neces-
sitate, specialiter amico medio perseverante in pulsacione
continua, ergo per locum a maiori sic erit in oracione 3o
Deo debite porrigenda. Primus autem amicus est mistice
Deus et homo iuxta illud Joh. XV", 14: iam non dicam
vos servos, quia servus nescit quid faciat dominus eius,
vos autem dixi amicos, quia omnia quecunque audivi a
The power of
prayer.
The friend
appealed to is
Christ.
8. A: voluciones; I: voluntates .- ib. E in marg.: Parvulz'. 9. E: se-
paracione; ib. DE: magis deest; I: plus. 10. DE: anime. 11. in-
decencius. 15. ADE: cum deest. 17. causa ; D: et sequitur lioaaclonumg
E: lit sequitur septimus; I: et cetera A in marg.: sermo 1x,-
D in marg.: 7. Rogacionum. 20. z Luce II. 23. DE: ipse sit.
20. DE: amico men. 30. I: igitur (ct passim). 31. DE: oracione domi-
nica. 32. D: illud deest; ib. E in marg.: primus amicus. 33. I: faclt.
34. DE: omnia etc.; ib. E in marg.: 2.
18. Gospel for Rogation Monday. 20. Vulgate: Quis
vestrum habebit amicum.
SERMO ixq QUARTA PARS.
75
patre meo nota feci vobis. Amicus autem medius est He who asks is
integra personalitas hominis ex corpore et anima con-
stituta. Sed tercius amicus est animus eiusdem hominis
a temporalibus rediens quibus afficitur ad corpus pro-
5prium, querens locum in valle solida, ubi olim fuit
requiescens. quando enim anima evagatur circa temporalia
et querens in eis requiem non invenit sed laborem,
querit persona hominis a Deo per quod medium et
quibus panibus pasceret spiritum sic vagantem. Et media
:onocte, hoc est, in medio tenebre talis revolucionis anime
in tenebra peccatorum abscondita sic redibit. Spiritus
autem integer non habet amicum nisi heum cuius auxi-
lium in tali casu postulet, ut pro amico, hoc est, spiritu
vagante, cibum habeat recreantem.
Tres autem panes possunt racionahiliter dici
15 tres
the personality
of man.
The visitor is
the spirit of
man, returning
from worldlv
things to seek
rest.
The three
loaves are the
virtutes theologice que in personarum trinitate per or-threetheological
dinem sunt fundate. Si autem amicus is medius perse-
veraverit, petens, querens et pulsans pro cibo amici
tercii venientis, quis dubitat quin amicus primus fide-
20 lissirnus et graciosissimus panes spirituales quotquot
habet necessarios ministrabit? Sicut enim panis corpo—
ralis est substancia corporei alimenti, sic virtus theologica
est substancia anime nutriende. Nec est possibile quod
racionalis necessitas secundi amici immineat et quod
25 primus amicus in racionabili petito deficiat, et hinc
communiter dicitur atque catholice quod ad rectitudinem
oracionis requiritur quod oretur instanter, prudenter et
indefectibiliter in nomine Trinitatis, sic quod oracionis
instancia correspondeat Deo Patri cui appropriatur
3o originalis eternitasg oracionis prudencia correspondeat
Verbo Dei, sic videlicet quod a tanto domino petatur
beatitudo a Deo racionabiliter concedenda. Joh. XVI", 23
scribitur: Si quid pecieritis Patrem in nomine meo, dabit
vobis lndefectibilitas autem ponens obicem peccando in
35 Spiritum Sanctum correspondeat bonitati. Et patet quod
non deficiet viatoris peticio, nisi forte defectus fuerit in
petente vel racione indignitatis petentis vel racione
racionabilitatis petiti vel racione negligencie in petendo.
virtues.
3. E in marg.: g. 5. I: fuerat.
deest: ib. E in marg.: Media nocte 13. I: casu deest; ib. DE: postu-
lent; ib DE in marg.: Tres panes [4. D: vacante; E corr.: vagante.
17. A: mediis 19, 20. Alzjzdenlissimus 20. I: et graciosissimus deest;
ib. DE: quotlibet. 21. A: ministlabilur. 25. A: hie. 26. communiter
deest. 27. A: et oreturg ib E in marg.: Ad rectitudinem oracionis uid
requirztur. 3o. ADE: correspondet; I: correspondea. 3:. A: Dei, scilicet;
ib. E in marg.: Defectus oracionis in quo est. 38. A: in petendo deest.
8. A: a Deo deest. o. I: sic
The conditions
of praying
rightly.
76 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO IX-
Et istis correspondent hec tria verba: Petite, queritea
pulsate.
Et patet quomodo oracio predestinati est infinitum
melior quam oracio presciti, cum Deus qui errare non
potest in suo iudieio acceptat primam ad
melius quam secundam. Et hanc credunt pii esse ra-
eionem quare Deus voluit predestinaeionem et prescien-
ciam esse nobis absconditas hic in via, ut fugiamus
mereari pro deprecacionibus sacerdotum. Si enim con-
ducens presbyterum sit predestinatus et ille presbyter
curatus vel prelatus sit prescitus, infinitum plus valet
meritum et oracio conducentis quam valet meritum aut
oracio huiusmodi sacerdotis. Quis I ergo prudens tam
stolide mercaretur?
Secunda pars evangelii addit fidelibus racionem aliam
parabolicam ad ipsos de oracionibus debitis confidendum,
\Xlllps’tvifiasthgmd addens triplicem parabolam quomodo Dei filius non
praycrs wm be porriget lapidem fratri suo panem pro cibario postulanti;
answered‘ nee dabit serpentem pro pisce nec pro ovo petito pro
edulio scorpionem; sic enim faciens foret filius Belyal
derisivus. Si ergo filii Dei viantes volunt ex bonitate
quodammodo naturali dare fratribus suis petentibus
huiusmodi, bona data, ergo multo magis fons bonitatis
Deus dabit creaturis suis ipsum digne petentibus pociora.
Patet consequencia, quia bonitas et caritas necessitant
ad taliter faciendum. Ubi est ergo minera bonitatis
huiusmodi, dabit digne petentibus meliora. Et hec
racio quare christus docet nos petere spiritualia atque
magna, quia non decet Deum magnificum dare tempo-
ralia, cum communiter forent toxica postulanti, sicut
non decet regem copiosum dare quadrantem ad miserum
relevandum et conformiter Deus dat bona spiritualia
suis fidelibus ut fidem et virtutes alias tamquam panem
et scienciam tamquam piscem. Cum enim sciencia inflat,
non est virtuti theologice moraliter coequata. oracio
The prayers of
the predestinate
infinitely better
than those of
the reprobate.
This is a reason
for not buying
prayer.
3. E in mar .: Predestinacionemp prescienciam quare Deus voluit nobis
abscondi. 5. : accepta. 7. I in marg.: Predestinacio et presciencia
cur nobis sunt abscondita. 12, 13. A: aut oracio; ib. A: valet — huius-
modi deest. E: quis rogo; ib. D in marg.: Conductores oracionum.
15. E: addidit. 21. 1: Si igitur. 24. pocioria; E. corr.: meliora.
26. A: munera. 27. A: hec deest. 29—32. I: dare -—relevandum deest.
33. DE:jidelibus deest; ib. in textu aliquas; corr. in marg. 33, gai-lx
anes . . . isces. 35. DE: moraliter deest: ib. Oracio; A: omnium (oim);
: oii-iq E: oracionem; E in marg.: Spiritualia et magna quare Christus
docet petere.
1. Lucae XI, 9.
34. I. Cor. VIII, 1.
17. ib. in i2. 21. ib. 13.
infinitum 5
IO
01.
298‘1
15
id
3o
35
SSkMolxl QUARTA PARS.
77
autem ad Trinitatis similitudinem signat racionem fidei
quam Deus graciose quandoque viatoribus suis donat;
et ista secundum racionem variam vocari possunt aqua
sapiencie. Et patet in parte quomodo Deus paseit spiri-
5 tualiter viatores et potest applicari hereticorum sentencia
ad hoc dictum.
Quando enim fidelis communicandus panem postulat,
scilicet eukaristiam, que est panis substaneialis (ut patet
alibi) porrigit sibi (ut false fingit) peius quam lapidem
IO quia accidens sine subieeto est peius quam serpentem
vel venenum aliquod assignandum. Sed (laus sit Deo)
hereticus iste non potest mutare naturas, sicut verbaliter
false fingit; et sicut fratres pascunt populum qui illis
credit cum tali lapide et serpente, quia eum heresi, ut
15patet de triplici blasphemia fratrum et preminencia
oracionis specialis supra dominicam oracionem, de fide
ecclesie sancte catholice cum ceteris heresibus quibus
pascunt simplices: sic quantum ad edulium pascunt eos
cum mendaciis, ludicriis et aliis fabulis per artem dia-
20b01i machinatis; et ista est subtilior cautela dyaboli
introdueta, quia per hoe sunt homines qui forent
Christi filii tamquam membra diaboli toxicati.
Fingunt enim tamquam fidem catholicam quod papa
suus sit caput universalis ecclesie et ipsi singuli vel
25 saltem sua medietas eius membra; et cum nec sciunt
fundare hanc esse fidem ecclesie, cum a probabili Sit
falsum et a solo illo quem papam nominant sit sperandum
et forte ex involueione sua in crimine tamquam diabolus
nunc desperat, ille ergo frater qui seminat istos nedum
solapides sed venena, videtur esse peior quam homines
quos hic Christus alloquitur, cum Christus supponit
quod nollent fratrem suum in isto corporali eibario
defraudare, sed isti non timent in spirituali cibo anime
ducente ad diabolum decipere fratres suos.
Circa hoc evangelium dubitatur (ut supra) si homines
debent racione resistere diabolo temptatori, et videtur
quod non, quia nemo habet racionem vel evidenciam
quod sit predestinatus a Domino; et si non est prede-
35
If we accept the
friar’s doctrine,
the priest gives
us worse than a
stone.
Friars pretend
that it is of
faith to
recognize the
Po e as head of
tie Church.
4. I: sapienc/a; ib. E in marg.: Nota. 7. DE: fidelis deest.
8. El: supersubstancl'alis. 19. E: Deo quod; ib. D in marg.: Cave falsum,
quia natura in animali mutat naturam alimenti in naturam aliti sicut so!
naturam seminis. 13. 1: false deest; ib. DEI: et sic. 16. DE: spiri-
tualis. 17, 18. I: qui ascunt. 18. eos; DEI: eum. 23. DE in marg.:
papa. eo. DE: istos eest. 32. DE: volent 35. A in marg.: Dubium;
D in marg.: Querz'tur si dyabolo sit resistendum; E in marg.: Dubitacto;
I in marg.: Temptatori diabolo si homines debent resistere racione.
Doubt:
How can we
answer the
devil, since we
may be
reprobate?
78
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO IX.
Answer:
We are bound
to hope, we
shall be saved.
No man should
let his sin make
him despair.
stinatus, tune cum paribus est dampnandus; ergo nemo
habet racionem vel evidenciam resistendi diabolo quod
dampnetur. he illis autem loquor quibus non est reve-
latum quod in beatitudine salvabuntur.
Hie dico (ut sepe alias dixi) quod quilibet debet5
dyabolo discredere et cuicunque hortanti quod damp-
nabitur, cum quilibet debet habere fidem, spem et
caritatem et per consequens spem sue salvacionis; et
sic non est nisi fatuus et seductus dyaboli qui desperat.
Sed notandum (ut sepe alias) quod spes est citra claram
scieneiam sive fidem supra dubitacionem sive formidinem,
sic quod proposito sperando homo debet dicere in casu:
‘Hoe reputo vel suppono’ et nec hoc credere, dubitare,
concedere vel negare.
Et si obicis quod presciti et specialiter in mortis
articulo vel post debent in desperacionem quam in
penam peccati preteriti infligit dampnando incidere,
sicut Deus indurat corda talium et facit racionabiliter
quod desperant, hie dicitur coneedendo quod Deus in-
durat corda hominum, cum indurare dicit penam
racionabilem (ut patet Exod. IX"), Non autem legi quin
desperare sonat directe in peccatum, et ita sicut heo
non convenit facere quemquam peccare, sic nec facit
aliquem desperare, et per consequens nemo debet sic
facere; et si dampnati sunt necessitati et habent indele-
bilem materiam desperandi, non tamen debent desperare,
sicut I nec debent peccare. Nee potest esse evidencia
dyaboli vel alicuius alterius quod homo debeat despe-
rare, dyabolus tamen per mille meandros inducit suos
filios ad finaliter desperandum et specialiter movendo 3o
voluntatem hominis ut in quocunque septem criminum
finaliter requiescat. Sicut enim diabolus in omni peccato
inmiscet superbiamp sic non movet ad desperandum nisi
voluntatem moveat ad superbiendum, ut temptando
Christum triplieiter in qualibet illarum trium tempta—-
25
In all despair
there is pride.
Fol.
estf
J.)
ul
I. I: hunc non omnibus. 5. A in marg.: Respogzsio. 7. D in marg.:
Contra.- Fides et spes non sunt ad impossibzle; E 1n marg.: Dzabolo est
discredendum. 10. I: ct notandum ; 1b. DE: dixi quod; ib. AD: circa;
E circa corr.: citra; ib. E in marg.: Spes. 11. I: et supra. 15. DEI:
quo t hoc. 15. E in marg.: Obieccio. 18. A: Deus deest. tgz E m
marg.: Solucio. 21. A: lix-odi v11. Cf. bx. IX, 12. 23. D:_sic_non
facit amodo. 25. AI: sint. 25, 26. I: indebilem. 26. DE: misericor-
diam; 1b. I: debent deest. 27. I: evidenciam. 39. D: enim per.
31. A: a quocun ue; ib. I: septem deest. 33. DE: sic, non movet;
1b. E in marg.: ota. 34. DEI: unde temptando.
29. Meandri, i. e. ambages subdole. Cf. Trial., pag. 353, 471.
SERMO IX] QUARTA PARS.
79
cionum miscebat superbiam. Unde inter cetera peccata
superhia habet racionem apparencie boni, cum sit
bonum superbire vel excedere creature et hominis boni-
tatem. Cum Deus necessario propter immensitatem sue
5 bonitatis superat quamlibet creaturam, superbia tamen,
prout dicit peccatum, fingit falsum excessum bonitatis,
ymmo innuit equiparanciam vel excessum creature super
immensitatem bonitatis divine. Deus enim non potest
sic velle et cum hoc non punire, ideo homo qui appetit
toista duo appetit duo irracionabilia supra Deum. Studeat
ergo homo que est hei directa volicio et conformet
(quantum sufficit) se illi.
Nec est difficile fideli et specialiter theologo noscere It is notdifficult
directam hei volicionem. Voco autem directam hei
:Svolicionem illam qua Deus vult creaturam sibi servire,
antequam peccet, quia Deus non vult quod creatura
aliqua puniatur, quod condempnetur vel quod induretur
nisi occasione data de peccato preterito. Quando ergo
voluntas hominis plene consentit ad facinus cum volun-
20 tate diaboli, tunc voliciones eorum sunt simul, et
malignus tangit eum. Et conformiter dum vult alteri
invidere vel irasci irracionabiliter fratribus ad iniuriam
propriam vindicandum, dum vult a debito Dei servicio
ociari, dum vult temporalia inordinate appetere, dum
25 vult irracionabiliter pascere corpus suum vel dum vult
communicare cum femina vel cum creatura alia ab-
utendo potencia generandi; dyabolus enim cognoscit ex
naturali sollercia et antiqua experiencia quomodo homo
est pronus ad taliter delinquendum et captat sibi media
3o proniora per que inducat volitivam hominis ad taliter
plene volendum, et sic peccatum committitur cuius perse-
veranciam diabolicam diabolus multis mediis machinatur.
Et inter omnes cautelas dyaboli nullam maiorem
vel infideliorem considero quam quod homo in fide
35 deficiat non plene credendo sentenciis scripturarum.
Et istud peccatum nostris temporibus est communius
usitatum; cuius unum medium inducens est superbia
de variacione logicey quia homines logicam scripture
infideliter non admittunt. Ad tantum enim inoluit
to know what
God wills us to
do.
Of all snares of
the devil the
greatest is to
3. A: superz're. 6. A: excelsum; ib. D: boni talis‘. 8. DE: divine
deest; ib. Em marg.: Superbia. n. A: volucz'o cet passim). 15. I: crea-
turas . . . eccent. 17. AI: dampnetur; ib. E in marg.: Dzrecta voluntas
Dei. I . I: Quando enim. 23. DE: vult de. 25. A: signum suum ,-
signum cxtinct; DE: suum deest. 35. E in marg.: Dz'abolus ex naturali
sollercia cognoscit ad quod homo est pronus et ex aliqua experiencia
39. I: invaluz't.
make man
disbelieve
Scripture.
80 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM ISERMO 1x.
nostris temporibus hec infidelitas quod verbum Domini
in fide scripture graciose scriptum contempnitur et
tradicio humana infidelitatem sapiens exaltatur, ymmo
(quod plus est) fides scripture tamquam heretica con-
dempnatur et catholicatur perfidia Antichristi. Cum ergo 5
homo vivit spiritualiter in omni verbo quod procedit
de ore Dei, quia (ut dicit Apostolus) in fide vivo filii
Dei, non est mirum si multi sic errantes sint mortui
infideles; et basis huius seminarii infidelis videntur esse
fratres qui adulterantur eommunius verbum Dei. lo
Men attend too Ex isto enim meditacio Dei contempnitur et exerci-
,ml‘gfail‘lfifiv, tacio in lege humana, que de facto est lex iniqua, in-
ducitur, et sic legem hei que condempnaret nostra opera
atque vitam ex consuetudine mala antiqua despieimus
et novitates coloratas a dyabolo appi'obamus. Lex autem
nature cum lege morali evangelii foret sufficiens et
tradiciones alie ex maioritate honoris mundani et lucro
temporalium introducte sunt despiciende tamquam anime
venenose: Que ergo cura de lege Christi, dicit lex talis
fallax pape vel cesaris, dum fidelis habet sensum integrum eo
legis hei. Illa enim lex dicit plene quid et qualiter
homo debet secundum hei beneplacitum operari et alie
tradiciones onerando consciencias reddunt homines plus
which isasnare perplexos, ideo non sunt nisi rete dyaboli. Et cum
ofthe dew!’ conversaeio hominis daret evidenciam tam sibi quamz
aliis quod sit caput aut membrum de ecclesia sancta
Dei, non mirum de prelatis nostris tam distorte a
christo viventibus si callide in desperacionem finalis
impenitencie inducuntur. Sicut enim gutte priores pre-
parant ad fraccionem lapidis ct ultima gutta cavata sic 30
peccata talia in medio vite hominis usitata preparant
ad desperacionem finalem et ex illis diabolus ipsam
facilius introducit. Vivat ergo homo (quam plene sufficit) FOL
conformiter legi Dei et habeat perse I verantem volun-2 b
tatem in lege illa standi in vita defensione et publica- 35
cione, et tollitur occasio desperandi.
Unde videtur mihi quod introduete adinvenciones
tam in religiosis quam humanis legibus dant occasionem
v-t
U
ut
S. I: Cum igitur fet passim). IO. E in marg.: Basis seminarii in-
fidelitatis fratres. m 12. DE: exercitacio deest. 13. A: que deest.
24. E in marg.: Tradiciones que sunt rete diaboli. 32. I: (dejsperacio-
nem finalem eest; ib. l: ex istis. ib. 33. DE: et - z'ntroducit deest.
33. DE: lege standi; A: standum defensione 37. E in marg.: occasio
desperandi. 38. I: quam in.
6. Matth. IV, 4. 7. Gal. II, 20.
SERMO X-] QUARTA PARS.
5
IO
15
20
25
3o
35
toxicam desperandi, nam omnes se exereitantes in illis
videntur temptare Deum, eum Matth. IV", 7 dicit
Christus dyabolo in temptacione secunda: Scriptum est
Deuteronomio VI": Non temptabis dominum Deum tuam.
quando enim dat Deus legem immaculatam animas
convertentem que doceat fideles per quam viam secure
transibunt ad patriam et homines dimissa illa lege
transeunt per viam novam atque extraneam, nonne
foret hec temptacio Dei tanta vel maior sicut saltare a
deambulatoriis templi, ubi homo secure per gradus
posset descendere, eum dicitur communiter quod temp-
tare Deum sit querere experimentum de Dei virtute et de
suo adiutorio stulte confidere sine inevitabili necessitate?
Sicut ergo non oportuit diabolum saltasse de celo,
sic nec Christum de templi pinaculo, et cum gradus
legis Dei sint securi ab hostibus et laqueis absconditis
quibus sunt plene leges et religiones nove, videtur
manifesta Dei temptacio illas periculosas induere et
legem ac religionem Dei faciliorem et securiorem dimit-
tere. Et idem est iudicium de papatu et statu quocunque
prelati eesarii, cum status quem Deus in suis apostolis
instituit sit securus, et status iste nedum sit a Deo
prohibitus sed superfluus ac racioni viatoris contrarius.
Et forte si ista materia profunde eonspicitur, quilibet
eriminosus aliqualiter temptat Deum, cum induit se
statum in quo Deus posset eum iuste dampnare stulte
sperans in Dei misericordia, quod est proprius desperare,
et sic ubi status sacerdotis secundum ordinacionem Dei
foret alcior atque securior, dyabolus ex temptacione in-
ducta ad dotandum ecclesiam utrique parti isti false et
subdole contradieit, quia mos suus est in omni temp-
tacione hominis periculosa mendacia seminare.
lt is tempting
God to leave
H1s laws or to
ways of life
than He has
appointed.
SERMO X.
(Serm. Mixti XVII.)
Sic Deus dilexit mundum. Joh. III, 16.
Hoe evangelium dat fulcimenta fidelibus ad orandum Piilitlllly htoptehand
que sunt fides, spes et earitas; nemo enim adorat Deum geris s f3,
prayer.
5. D in marg.: Quid est temptare Deum; E in marg.: Nota bene; ib. A:
dat deest. 8. A: transiunt. 13. A: evitabili. 14. b in marg.: Temptare
Deum; I in marg.: '1 emptore Deum quid est. 15. ADE: sic deest. - 22. t 1n
marg.: Nota hic. 29,30. DE: ex contencione inducta. 3.». E1: seminare etc.
33. A in marg.: Sermo X. DE: VIII. 1: diligit 36. A: ad ortandum.
35. Gospel for Whit Monday.
introduce other
82
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO X.
God’s love
shown in the
gift of His Son
for the
salvation of the
Church.
God in giving
does not
alienate what
He gives.
This gift must
have been
purposed from
eternity, or Go
would not be
invariable.
affeccione fideli in quem non credit nec petit affeccione
constanti in quem non sperat nec pulsat affeccione
familiari heum quem caritative non amat. Ideo fides,
spes et caritas sunt tres ale vel fulcimenta hominis ad
orandum. Cum ergo Deus prior dilexit nos, premittit
evangelium formam caritatis maxime qua heus suos
filios diligebat: Sic, inquit, Deus dilexit mundum, ut
filium suum unigenitum daret, ut omnis qui credit in
eum non pereat, sed habeat vitam eternam. Ubi patet
primo quod forma dileccionis Dei exprimitur, et per
mundum videtur sane posse intelligi ovis ccntesima vel
ecclesia viatorum; nam gracia salvacionis eorum fuit
dominus incarnatus, passus et mortuus cum aliis articulis
fidei quos complevit; cum enim maioritas dileccionis
amici capi debeat penes maioritatem donati et formam
donandi, patet quod nulla maior dileccio potest esse
facta homini; nam donatum cum sit verbum eternum
et unigenitus filius hei patris, est infinitum prestancius
toto mundo.
Et talis dacio decet regem magnificum, specialiter
cum donatum non exinde perditur, sed fructus dona-
cionis heo acquiritur, cum donatur domino quicquid
acquiritur servo suo. Si autem formam donacionis
attendis, patet quod nichil potest dari graciosius, cum
gratis sine preexistente merito Deus proposuit eternaliter
filium suum dare. Nemo enim potest mereri nisi ex
titulo gracie beatitudinem; quanto magis homo pro-
stratus peccato mereri non potuit filii hei unigeniti
dacionem? Et cum Deus non potest noviter quemquam
diligere vel aliquod bonum dandum homini temporaliter 30
U‘
H
lai
dordinare, patet quod sicut ista Dei dileccio sic ista
ordinaeio est eterna. Et patet conclusio: Si enim dileccio
variatur proporcionabiliter ad variacionem dilecti, vel
oportet concedere quod variacio dileccionis Dei sit
causa variacionis dilecti vel econtra; si secundo modo 35
detur, tunc dileccio hei non est originale premium
quare dilectum aliquod facit bonum, sed econtra ipsum
mutat dileccionem Dei ad votum. Sed quid impossibilius,
cum dileccio Dei eterna precedit bonitatem cuiuslibet
creature, quia ordinacio sua eterna et sic heus ordina- 4o
5. I: cum igitur (et passim).
marg.: Per mundum intelligitur.
amici unde debet capi.
23 DE: dotacionis.
nacio Dei est eterna.
11. ovis; D: eius; E correxit; E in
14. I in marg.: Maioritas dileccionis
17. E in marg.: Maioritas dileccionis capitur.
28. I: nisifilii; 1b. lii in marg.: Dileccio et ordi-
38. I: magis impossibile.
SERMO xl QUARTA PARS.
CD»
ua
cionem suam diligit et per consequens ordtnatum?
l;Nichil ergo foret iuxta hanc viam dileccione hei in-l
99 stabilius, cum musca quantumlibet movente alas suas
vel movente quomodolibet qualibet creatura consequentur
5 moveretur Deus instabilius quam homo qui suum dilectum
diligit post et ante. Si primo modo detur, tunc posita
variacione dileccionis hei proporcionabiliter ad dilectum
oportet totam causam originalem dileccionis et odii
et sic boni et mali in Deo ponere. Sed quid incon—
roveniencius? Ideo dicit Augustinus cum aliis ipsum se-
quentihus: Deus nichil potest diligere vel odire, nisi
eternaliter sic se habeat quoad illud; et cum diligere
creaturam sit ipsam diligere quoad bonum aliquoda
patet cum heus eternaliter dilexit hunc mundum, quod
15ipsum dilexit ad aliquod bonum notabile et illa que
media sunt ad illud.
Et patet de racione regis magnifici quod sicut dilexit The faith by
mundum predictum ad beatitudinem, sic dilexit ut filius “'hglegeisare
suus pro mundi beatitudine modo quo fides asserit infolrgzd by
eo pateretur et sic virtute dileccionis christus hei unige- '
nitus fuit passus. lit ideo subiungit textus pro causa
sequente ut omnis qui credit in eum non pereat sed
habeat vitam eternamy ubi oportet intelligere quod in
christum credere sit sibi per amorem caritatis perpetue
ei adherere. lit loquor de caritate perpetua que est dileccio
virtute predestinacionis non excidens. Et patet verbum
evangelii contra dyabolicos capciosos.
Et sequitur in textu: Non enim misit Deus filz'um The world that
suum in mundum ut iudicet mundum sed ut salvetur ii: Eget’gofj‘llfg
3omundus per ipsum. Ubi suppono primo per mundum the elect.
intelligi sicut supra, suppono secundo quod per iudicare
mundum intelligitur (ut sepe in evangelio) mundum
auctoritative ad dampnacionem perpetuam declarare, et
suppono tercio quod intelligatur per salvacionem mundi
35 beatificacio predestinatorum perpetua. Et patet textus
F0
z
3. I: vel movente. 5. D: moveret. 6. D in marg. inf.: Mcns surgat.
8. l: dileccionis deest. 13. DEI: diligere ad. 14. A: diligit.
14, 15. E: hunc — ad deest. 15. A: zotabile deest. 17. I: de deest.
23. DB in marg: credere in Christum; I in marg.: credere in christum
quid est. 27. DE: dz'abolos; A: campciosos. 28. A: Domz'nus filfum.
- . . iudicare
30. Dan ma1g.. . mundum { salvare. I .
30. I in marg.: iudicare mundum quid est. 34. I m marg.: Salvare
mundum quid est.
to, 11. Cf. De Ecclesia, pag. In. 28. Joh. III, 17.
6a-
84
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO X-
Judgment
consists in the
fact that men
love light or
darkness, good
or evil.
eo quod heus non potest frustrari a suo proposito, sed
finis propter quem heus intendebat hoc facere fuit iste,
ergo oportuit necessario finem sequi. Et hec racio quare
predestinati quibus fit revelaeio sicut fuerunt isti Evan-
gelista et Paulus confidentes in Dei veritate necessarios
sic agebant.
Unde sequitur in textu evangelii: Qui credit in eum
non iudicatur, qui autem non credit iam iudicatus est,
quia non credit in nomine unigeniti filii Dei; ubi patet
luce clarius quod quicunque crediderit in christum
caritate que non excidit pro nullo tempore ad sensum
expositum iudicatur. Et patet ex eodem quod qui non
sic in Christum crediderit ad penam perpetuam eter—
naliter iudicatur, et per consequens iam iudicatus est,
quia deficit sibi fides que caritate perpetua formaretur.
Et sequitur in textu: Hoe est iudicium quia lux venit
in mundum et dilexerunt homines magis tenebras quam
lucem, ubi videtur evangelium iudicium parum extendere
ad veritatem pro qua heus eternaliter iudieavit, et po-
nuntur exempla tam in bono quam in malo. Nam cum
venit plenitudo temporis, lux verbi Dei venit in mundum
per incarnacionem omnem hominem illuminans aliquante.
Materia autem dampnanda iudicii stat in isto quod
dilexerunt homines magis tenebras quam lucem. Nemo
enim dampnabitur nisi malum culpe plus diligat quam
bonum iustieie, quia nisi finaliter peccatum preferat
ante heum qui est bonum infinitum, non dampnabitur.
Ideo intelligendo per homines mundanos captos finali
philargia, patet verbum evangelii quomodo dilexerunt
homines magis tenebras quam lucem, non solum quia 3o
dilexerunt terrena que sunt ad omnem punctum sui
intrinsecus tenebrosa magis quam celestia que sunt in
consideracione vel affeccione magis remota, licet sint in
sui natura lucida atque clara.
Unde quia homines dilexerunt virtutibus plus peccata 35
et (quod est summe dampnabile) terrestria plus quam
Deum, in hoc errore iudicii stat dampnacio sempiterna.
Erant enim opera eorum mala; omnis enim qui male
agit odit lucem et non venit ad Iucem, ut non arguantur
m
u
N
u:
4. I: iste. 7. I: non credit in cam. 12. A: quod deest. 13.1: credit.
17. I: dilexerant. 27. ante; I: aliquando. 28. DE: malos captos.
32, 33. A: in consideracione - sint deest. 35. A: verum quia.
7. Job. III, 18. 16. ib. 19. 38. ib. 19, nov 21.
SERMO x] QUARTA PARS. 85
opera eius, qui autem facit veritatem venit ad lucem, ut
manifestentur opera eius, quia in Deo sunt facta. Ubi Sin leads to
primo patet quod peccata preterita sunt causa profun- more Sm‘
dacionis in crimine consequente, cum pro causa dicitur:
5Erant enim opera eorum mala. Et causa huius mali
operis consequenter adiungitur, cum sic infertur: Omnis
enim qui male agit odit lucem. Cum autem lux sit ope-
racio virtuosa, patet quod in quantum quis male agit,
hoc est, criminaliter, odit operacionem contrariam que
10 est lux, quia operacio virtuosa. Unde ex instinctu naturali
homines agentes turpia ut luxuriam et alia vicia dete-
standa odiunt lucem corpoream, ne sua vicia patefiant.
Verumptamen sophistieacio ista superfluit, I cum luci Uflsgétiagsnppgnpt
i pr1me que cuncta 1ud1cat, cuius 1ud1c10 est standum the ighL
15finaliter, sunt euneta in quibuscunque tenebris fuerint
satis clara. Ideo superfluit ut talis malus fugiat lucem
corpoream vel noticiam humani iudicii ne eius opera
perversa arguantur, cum lux prima de quolibet tali
opere ad regulam finaliter iudicabit. Opposite autem
eo condicionis sunt illi qui innituntur virtuosis operibus
veritatis Christi. Ipsi enim volunt quod sua facta et
dicta in populo publieentur, quia sciunt quod prima
veritas in qua fundantur non potest defieere, ne gene-
raliter publieetur. Ideo eonfidens de fundamento tam
25 stabili gaudet quod sua sentencia publicetur.
Circa hoc evangelium dubitatur utrum tres virtutes Some question
theologice scilicet fides, spes et earitas sint ad evacuandas militiam
versucias dyaboli requisite, et probatur quod. non, quia ot‘I'lse'l‘gitggkc
e1us evacuac1o stat per se in predest1nac1one atque unnecessary.
3o presciencia quibus iste tres virtutes sunt inpertinentes,
cum blasphemi ut Petrus, Paulus et ceteri de sua
beatitudine sint securi et iniusti ut Saul, Scarioth et
ceteri sunt in dampnacione perpetua diffiniti. Ex quibus
potest elici quod sicut Dei ordinacio ad ista necessitat,
35 sic ad futura quelibet, cum Dei ordinacio seientifica ad
ista necessitans ad euneta seientifieabilia se extendit.
r
1, 2. A: qui autem - opera eius deest. 3. peccata; I: predz'cta.
4. I: se ueute. 6. I: infert. 7. E in marg.: Lux in proposito.
11. I: a ia turpia 12. AI: patescant. 15. sunt; A: patent. 16. .1:
Non superfuit 26. AE m marg.z Dubz'um; l in marg.: Questio; D m
marg.: De virtutibus theologicis; In marg. inf.: virtutes theologice si
sunt necessarie ad salvaudum; E in marg.: virtutes theologice si sunt
necessarie ad salvandum 28. 29. A: probatur - predestifnacionej deest.
3o. quibus; ib. D m marg.: cuius. . DE: Petrus et. 32. A: et tustz.
35. E: quelibet eadem Dei; ib. A: Dei deest; ib. DI: scientifactibilia.
SS
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO X-
Answer:
Every Christian
needs
1. Faith,
2. Hope,
3. Charity.
Despair is of
two kinds:
a) cowardly
fear of grace
failing;
b) overcon-
fidence.
Hic dicitur (ut sepe superius) quod iste tres virtutes
theologice sunt neccssarie viatori, cum fundamentum
vite virtuose viantis sit fides tamquam substancia firma
adhesio veritati tam preterite quam future. Nec video
quomodo viator posset sine fide stabili virtuose vivere.
Spes autem est firma adhesio in suo genere quod
propter vitam virtuosam homo beatitudinem consequetur,
et sicut in fide dubitacio expellitur, cum firmitas noticie
sit ad creditum requisita, sic in spe formido excluditur,
cum ex fide et virtuosa vita et ex firmo perseverandi
proposito speratur absque formidine felicitas consequenda.
Sed sicut fides evacuat demonstracionem vel naturalem
noticiam, sic spes evacuat certitudinem de presenti,
cum loco fidei et spei succedunt in patria clara intuicio
atque fruicio.
Caritas autem que est dileccio de presenti manet
stabilita hie et ibi. Unde videtur quod sicut in virtutibus
moralibus dupliciter homo potest transire medium vir-
tuosum, sic in materia spei potest homo dupliciter
desperare, primo modo tamquam pusillanimis de finali
perseverancia in caritate deficere et secundo modo
superhabundanter de Dei misericordia errando diffidere,
quod quantumcumque viciose vixerit et in tenebra peccati
perseveraverit erit salvus, cum Deus non potest perdere
quem tam graciose redemit. Et cum hie sit defectus
spei, patet quod talis viciose desperat, cum propter
defectum fidei excedit medium virtuosum. Oportet enim
viantem instanter vivere virtuose, quia cum retrocedit
et indisponitur per omissionem boni operis, debet vicia
et omissiones huiusmodi plus quam amissiones tempo-o
ralium omnium formidare. Quod autem Petrus, Paulus
et similes ad tempus fuerant blasfemi et aliter viciosi,
ostenditur Dei misericordia ex hoc quod tam fructuose
postmodum sunt contriti. Ex hoc enim caverunt pru-
dencius futura pericula. Ideo videat militans si vita sua
sit virtuosa virtute fidei scripture debite regulata et
iuxta evangelium operibus suis sanctis debet sperare
quod finaliter est salvandus; et palpet firmitatem pro-
1. A in marg : Responsio; E in marg.: Solucio.
ib. I: tamquam future; ib. DEI in marg : Fides.
ib. DEI in marg.: Spes. 8. Codd.: sic.
fide,- A: fide ex. 11. A: absquejortitudine. 16. A: dileccio deest.
17. A: stabilieus; ib. mil in marg.: C
. . _ aritas. 20. I in marg.: Desferat
homo dupliciter. 22. A: ex Dez. 23. DE: vzrtuose vzxerzt. 29, o. I:
debet -— amissiones deest.
34. I: quod carerc-nt 5. DEI: summa
pericula. 36. A: debita.
4. I: tam deest;
6._E: est deest;
10. I: ex vzta et virtuosa
m
‘I!
o
35
SERMO x] QUARTA PARS. si
positi de futuro standi humiliter secundum fidem scrip-
ture in lege homini usque ad terminum vite sue.
Et non subest sibi materia desperandi nisi in aliquo There is no
istorum trium deficiat et specialiter in fide. quis enim dgggggdwfggm
Sobliquans a lege homini in fide non deficit, cum scilicet there is faith-
actualiter crederet quod oculi Domini lucidiores sole
omnia quantumcunque abscondita intuentur, et omnia
gesta hominis tam bona quam mala necessario mercede
remunerabit ad regulam: Si (inquam) hanc fidem in
Ioactu habuerit nec erit spes sua sopita peccato nec
actualiter sic delinquetg ideo verum est antiquum porisma
fidelium quod impossibile est viantem in aliqua virtute
deficere nisi in fide deficiat. Excuciat ergo fidelis peccati
presenciam et cogitaciones extraneas et instet virtuoso
15Dei servicio fideliter et speranter.
Nec video quomodo est fides vel spes in homine nisi
assit caritas; et nullum istorum dimissum est in actu
secundo nisi culpa actualiter sit dimissa. cum autem
sequitur: Petrus quoad Deum est huiusmodi, ergo est
20 huiusmodi, simpliciter patet quod si quis est infidelis
quoad Deum, tunc est simpliciter infidelis; si ergo Faith‘willu
minister vel servus notabiliter deficit in ministerio velexprisgrllizsnm
servitute debita domino temporali, tunc est de tanto
sibi infidelis. Quare ergo non sequitur: Si creatura sic
Fol. .. . . . . .
300.notab1liter sit infidells l domino heo suo, tunc erit
simpliciter infidelis. Et patet quod multi menciuntur,
dicendo quod habent fidem, spem et caritatem et tamen
sua vita et opera contradicunt. Sed Veritas dicit:
operibus credite. Sicut sophisticatur enim in materia
30 de quiditate hostie consecrate, in materia de potestate
prelati et in materia de absolucione cum sibi similibusa
ita sophisticatur in materia de virtutibus anime insensi-
bilibus. Sed sciamus ypocrite quod heus cui debemus
esse virtuosi non potest verbis nostris decipi, et eodem
35 modo est de spe et caritate 'mendacium. Et patet quod
multi et magni in ecclesia dicunt se esse fideles ecclesie
prelatos et tamen sunt heo manifesti heretici et membra
dyabofi.
i I in marg.: ObIiquans a lege hominz deficit in fide. 6. E in
marg.: Nota. t7, :8. I: istorum est in actu secundo nisi culpa. IQ. hic-z
pe quoad. 2o. DEI: quod deest. 20, 21. I: fidelis. 23. I: dommz.
24. E: non sequitur deest. 25. DEI: sit deest. 25, 26. DEI: est simpli-
citer. 30. A: in materia deest. 31. A: sibi dees . 33. A: ypocrzte
deest. 34. DE: in eodem. 35. D: medio. 37. : et prelatos.
29. Joh. X, 38.
8.8 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM ISERMO x.
Thetruelifefor Medium autem ad discernendum hec omnia foret
pfides scripture, ut notando tres leges de veteri testa-
Ibg’lhtllc‘cfile‘slll‘tlepsl" mento, scilicet Numeri XVIII", Deuteronomii XVIII" et
a Ezechielis XLV", quomodo filiis Levi fuit prohibitum
habere partem cum suis fratribusj non obstante quod
erant in etate puerili seculi cum duris oneribus legis
veteris onustati. Si (inquam) iste tres leges forent posite
iuxta cartas humanitus adinventas, videri posset utrum
verbum homini quod est lex christiani foret ponderacius
apud vocatam ecclesiam quam scriptura apocrifa lo
Antichristi.
2. by Christ’s Iterum, iuxtaposito isto verbo Domini Marci ultimo:
°°’§QZ,§E§_‘° Predicate evangelium omni creature iuxta mandatum
episcopi sive pape, videri posset faciliter utrum hoe
mandatum Christi dictum curatis foret ponderancius
quam mandatum episcopi verbis Christi contrarium ad
spoliandum simplices pro perficiendo opere Antichristi,
et sic generaliter de omni facto presentis ecclesie sacer-
dotum. Tales ergo agentes et consencientes contra verbum
christi habent materiam desperandi. Et solum illi qui 20
observant legem Christi in verbo et opere habent
materiam sperandi beatitudinem in eterna retribucione.
Doceat ergo dyabolus suum temptatum quod convenit
legi Christi et de tanto timeat sed non ultra.
Aristotle’s rule Et patet quod impossibile sit sine vera fide esse 25
“115,111,135” hominem virtuosum, et fides in multis ac magnis prelatis
dgilggsllgggnis tantum titubat, quantum egeni sunt sacerdotes nostri,
insuf cient licet sint in stercore temporahum habundantes. Et sic
licet Aristoteles dedit pro regula ad cognoscendum vir-
tutem quod homo ex habitu bonum deleetabiliter 3o
operatur, oportet tamen fidelem superaddere, cum Ari-
stoteles materiam nostre fidei ignoravit. Potest autem
infidelis delectabiliter operari bona de genere et cum
hoc esse prescitus actualiter male agens, cum disposicio
inclinans hominem ad agendum bonum de genere non35
sine gracia et fide per se facit hominem virtuosum.
U‘!
5
Id
2. I: et notando. np Codd.8: greci xu V. Correxi; ib. A: rohibitum
est. 6. E: puerilzs. . A: iuxta caritas. 10. : scripta
12. ADE: Matthez. l 13. E: predicare. ut. E: videre. 21. E in marg.:
Nota bena. 23. A: ergo deest; I: igitur; ib. DEI: contravenz't.
25. I: quod cam. 26. ac; A: et. 28. AD: sic deest. em h in marg.
sup z Secundum Argstotelem virtuosus ex habitu delectabiliter operatur.
E in marg.: Infidelzs delectabiliter potest bona operari.
i3. Marci XVI, 15. 31. Aristoteles Ethica Nicom. II, 4 sq.,
1106 sq.
SERMO x1.I QUARTA PARS. 89
Nee dolor aut tristicia flencium christianorum ostendit The sadness of
ipsos virtutis expertes, cum anima Christi fuit tristis dgcgggggfggw
usque ad mortem et operando meritorie sepe flevit, himvlgtgzilin
verumtamen si homo operetur opera virtuosa cum .
bdelectacione vel tristicia est evidencia nobis ex operibus
quod sit moraliter virtuosus. Sed utrum opera procedant
ex virtute sive ypocrisi, est dubium apud multos; ideo
in talibus cum habemus solum probabilem coniecturam,
non debemus (sicut nee apostoli fecerunt) contendere,
lo sed iuxta formam scripture nostram conscienciam regu-
lantes debemus dimissis talibus frivolis instancius operari
et in omnibus sumentes scutum fidei scripture; ymmo
pro minimo habentes quod ab hominibus iudieemur,
sed scientes ex fide quod Christus coram quo vivimus
15habebit unum magnum diem iudicii in quo secundum
qualitates inteneionum et operum nos singulos iudieabit;
ideo dimittamus pronunc fiatus vocum hominum et
suum iudicium, cum ex fide certi sumus quod sine
timore mundi sive dyaboli Christus tune nos singulos
zoiudicabita et credamus quod oracio recte vite vel operis
est Deo placencior quam vocalis.
SERMO XI.
Omne quod dat mihi pater ad me veniet. Joh. VI", 37. Use offuneral
Multiplex ponitur causa quare fiunt in ecclesia exe- Services‘
25quie mortuorum, aliqua vera et laudabilis et aliqua
sophistica et dampnabilis. Laudabilis autem consistit in
tribus, primo quod de morte Christi et de causa nostri
peccati devocius reeolamus, secundo ut attendendo ad
miserias mortui nosmet ipsos in moribus eorrigamus et Prevailing
30 tercio ut devocius orando pro mortuis dormienti ecclesie abuses m them‘
adiutorium impendamus. Triplex autem ponitur causa
nephanda dyaboli quare mortuorum exequie sunt hodie
sic sollempnes: prima ut apud mundum nomen divitis
1. DEI: christianorum deest. 7. In marg.: Nota. 10,11. D: regu-
lantis. 11. I: instanciis. 12. ADI: ymmo deest. 13. A: quia ab
omnibus. 17. A: ideo deest. 21. vocalis; ib. E in marg.: Sequituraliud.
22. Hie sermo in codd. ADE habetur. A in marg.: Sermo XI. In codd. D
et E hunc sermonem in parte secunda sub numero LV invenies. Cf.
Serm. II, pag. 445; ib. D in marg.: Exequie; E in marg.: Pro defunctis.
25, 26. A: et aliqua — autem deest. 26. A: constat; ib. E in marg.:
guare in ecclesia fiunt 'exe uze sunt cause multe 1, 2, ju 31. E m marg.:
ausa nephanda. ji E: przmum; E: correxit: prima; 1b. AE in
marg.: 1.
12. Eph.VI, ib. 22. Cf. Opp. Johannis Hus, tom. II, fol. agit
23. Mass for the dead, Tuesday Gospel.
90 10114111115 WYCLIF SERMONUM [SERMO x1.
defuncti solempnius celebretur, secunda ut vita mortui
per multa mendacia commendetur et tercia pharisaica
ut lucrum tempor I alium sacerdotibus eumuletur. litqoi1
iuxta istos sermones aptati pro mortuis laudabiliter vel~
The’ Father culpabiliter variantur. Premittamus ergo sensum evan-5
praesidii to gelii tamquam fidem, ubi notum est, primo quod Christus
Chr‘st' Ioquitur de dacione predestinati ad beatitudinem, ut sic
datus perficiat regnum Christi, et tune patet necessitas
verbi primi; et secundum verbum ex hoc evidet quod
impossibile est sic datum Christo foras eici in die 10
iudicii post vel ante. Nam prescitus carens pro tunc
veste nupciali sicut obmutuit sic irremedialiter continue
rrilllfluilscszgiasgg est dampnatus. Quid (rogo) racionabilius quam quod
g v lprescitus qui in omni genere locucionis cessavit a laude
Dei, laudando mundum atque diabolum dum hic vixit, 15
careat responso in die iudicii coram summo iudice
quem offendit? Nee abest necessitans prescieneia, cum
illa necessario dicit culpam dampnabilem in prescito.
Deus enim ex hoc prescit Petrum dampnandum quod
prescit ipsum esse racionabiliter dampnabilem propter 20
finalem inpenitenciam qua peccabit.
Et breviter facta tota resolucione causalium in ista
me reprobam materia culpa iacet ex integro in peccatore et miseri-
cordia in dampnante. Magnum quidem est opus miseri-
cordie quo Deus vult mundum perfici per illos prescitos 25
quos Deus scit libere sic peccare. Nee est inconveniens
sed consonum quod sciencia Dei eterna qua scit Petrum
esse dampnandum pro finali impenitencia, causetur ex
eterna sciencia qua Deus scit ipsum esse de racione
dampnabilem, et quod tales sciencie in diverso genere 3o
causandi causant se reciproce.
Christ redecms Sed relicta materia ista logicis certum est ex fide
Prgggggg, quod Christus neminem qui venit ad eum foras eicit,
sicut neminem quem prescit ad dampnacionem redimit
nisi equivocetur de redempcione quoad bonum iusticie 35
temporalis. quare autem christus non redimit hunc
vel illum, causa est quia prescit talem esse finaliter
1. AD: secundo; ib. Alii in mar 2. AE in marg.: jt 9. A:
.: 2.
ad hoc. 12. A: szc deest. 13. pias Quid ergo responszo racionabilis;
E corr.: racionabilius. 15. E in marg.: Prescitus carebit responsione in
die iudicii, 16. DE: coram summo iudice deest. 17. DE: necessitas,-
ib. D: prescia; E: resciti. IO, 20. DE: dampnandum —— racionabiliter
deest 22. eausalium; DE: talium. 25. E in marg.: Nota. 35. DE:
redempcione dampuacioue.
33. Joh. VI, 37.
SERMO XL] QUARTA PARS.
sibi ingratum et per consequens indignum sic redimi.
Talis ergo non venit ad Christum ad sensum evangelii
sed ab ipso se subtrahit per peccatum. Causa autem
assignatur pro tota ista sentencia, cum evangelium ita
Ssubdit: quia descendi de celo non ut faciam voluntatem
meam sed eius qui misit me. Ubi videtur Christum in-
tendere quod descendit de celo, hoc est, fuerat incar-
natus ut faciat ut novit velle principaliter Patrem suum,
quia certum est ex fide quod quidquid Pater de celis
10 voluerit, tam divinitus quam humanitus, vult et Verbum;
divinitus quidem, quia omnium trium personarum divi-
narum est una concors et eterna volicio, et humanitus,
quia cum Christus secundum naturam assumptam scit
omnia et peccare non poterit, patet quod quidquid vult
15Trinitas vult et assumpta humanitas modo suo.
Et noticiam istius modi loquendi vellem hereticos
illos attendere qui abiciunt glosam istam Ambrosii
tamquam hereticam quod post consecracionem hostie
non remanet panis, sed quod fit panis dicendum est
20 esse solummodo corpus Christi; hoc est secundum glos-
sam verborum Ambrosii, dicendum est esse solum
principaliter corpus christi. Est enim modus loquendi
scripture subintelligendo ad verbum simpliciter ex-
primere huiusmodi negativas, ut Marci dicitur: Qui-
25 cunque me recipit non me recipit sed eum qui misit me.
Et ad Ephesos VI", iz dicitur: Non est nobis colluc-
tuacio adversus carnem et sanguinem sed adversus prin-
cipes et potestates. Ubi certum est quod Apostolus voluit
et docuit adversus carnem et sanguinem sed non solum
30 et principaliter hominem reluctari. Et idem tercio patet
ex evangelio, et Johannis specialiter, ubi Christus secun-
dum quandam proprietatem originis prefert communiter
Patrem suum. Numquid ergo glossa sufficiens pro
evangelio sufficit et Ambrosio qui in modo loquendi
35 fuerat assiduus eius sequax? Quomodo ergo negandum
1. A: redemz‘. m DE: approbatur. 6. E in marg.: Cristus in-
carnatus quare. 12. A: volucz'o. 20. D in marg.: sacramentum allaris.
21. E in marg.: Nota. 23. simpliciter; E corrlgere vult: principaliter.
31. D: ubi vult; E: extinct. 35. D: assiduus twice.
5. Joh. VI, 38. 21. Cf. F asciculi ziz. pag. 127: Tertius
testis est B. Ambrosius in libro suo de Sacramentis ct ponitur
in canone he Consecratione, dist. II. Pam's est in altari. Quad
erat panis, inquit, iam est corpus Christi post consecrationem
24. Marci IX, 36. i
True meaning
ofSt Ambrose’s
words as to the
host.
92
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM istim-lo XI-
The Father and
Christ work to
save all the
prcdestn1ate.
_The funeral
rltes now used
harm both dea
and living.
foret quod panis remanet post consecracionem ex hoc
quod remanet principaliter corpus Christi?
Hec est autem voluntas Patris meia ut omne quod
dedit christo pro integracione regni celorum non perdat
secundum finalem impenitenciam ad gehennamy sed cum
opera Trinitatis sint indivisa a dextra sicut pater cum
Christo eratj sic in die iudicii suam resuscitet creaturam.
Nam pater Christi usque modo operatur et ipse eciam
inseparabiliter operatur. ldeo cum voluntas hei Patris
sit talis, patet quod oportet ex volicione mutua ita esse.
Ergo Christus qui mentiri vel errare non potuit vere
dicit quod hec est voluntas Dei Patris, ut omnis qui
videt Fz'lz'um per fidem debite formatam et credit in eum,
sibi caritate perpetua adherendo, perpetuo sit beatusa et
quod christus ad hunc finem ipsum resuscitet in die
iudicii. Nec oportet multum mussitare si Christus hec
solum fecit humanitus vel cum hoc divinitus, quia pro-
babile videtur ] quod Christus nichil facit humanitus
nisi faccio sua divinitus misceatury quia sicut commis-
centur due nature christi ad invicem post incarnacionem 20
(ut Augustinus loquitur), sic commiscentur ad invicem
tales duplices racionesa cum Christus nichil fecit huma-
nitus nisi secundum racionem humanitati illi propriumy
et per consequens, secundum racionem aliquam deitatis.
ldeo oportet fidelem prudenter distinguere inter com-
munes et proprias raciones et bene notare quomodo
reduplicative in racionibus huiusmodi implicantur.
circa hoc evangelium dubitatur utrum exequie tan-
dtum sollempnisate hodie sint generaliter meritoriej et
certum est quod non; quia communiter nocetur tam’
vivis quam mortuis in sollempnizando tales exequiasg
vivis quidema quia vane pro honore mundi bona pau-
perum superfiue expenduntura et nocent mortuisa quia
suffragium superstitum amicorum subtrahitur et occasione
ministrata de male quesitis temporalibus inchoatum 35
peccatum perficitur; unde difficile videtur quod bona
mortui in talibus exequiis consumanturj nisi tam bona
ut
F01.
ide
o
6. DE: sunt. 11. DE: vel errare deest. 13. DE: debite deest.
15. DE: resuscz'tat. 16. siy codd.: sic. 17. DE: et cam. 18. E 1n
marg. z Unz'o in christo duarum naturarum et accionum earundem. 21. A:
loquitur deest. 28. A in marg : Dubz'um; D in marg.: vtrum egcequie
defunctis sint meritorieg E in marg.: Dubz'um de solemnitate exequzarum
28, 29. A: tam solempnisate. 29. DE: hodie deest. 34. E m marg.:
Solempnitates nocent vivis et mortuis. 35. A: de mall's.
3. Job. XI, 39.
300c
SERMO x1] QUARTA PARS. gs
pauperum quam merita superstitum confundantur. Et
cum mortui communiter dederunt occasionem ad ista
crimina terminandum, certum videtur quod mortui ex
hinc ad paciendum penalius obligantur. Quid (rogo)
5 prodesset mortuo extra statum merendi iam posito quod
sic nocet anime viventis qui quantum ad statum attinet
habilis est mereri? Constat quidem ex fide quod dum A man cannot
homo est sic mortuus, non meretur, quia non tune dammit-after
atha since he
dignifieat se in gracia ad beatitudinem consequendamt has lost "n" "f
_ _ _ _ _ _ ’ his natures, the
iooportet enim quod ille nature umende in patr1a 1n bodily one.
merito vie eciam sint unite, quia aliter natura sine suo
merito in patria est beata. Sicut ergo arbor non crescit
nisi dum vivit radicitus, sic homo non crescit in merito
nisi dum ambe nature unite reciproce se iuvant in
15 meritis. Et hoc docetur in parabola Salvatoris Luce XVI", 3
Fodere non valeo (ut patet in sermone . . . prime partis).
Alii autem superstites possunt mereri defunctis, et in
hoc consistit fratrum sophisticacio infinita. Si autem Deceit of friars
defuncti sunt in graeia, quod fratres ignorant, tune ,L,",‘f,‘§§f,g$§§.i
eo possunt participare merito vivencium, secundum quod Prayers-
in vita superstites meruerunt; oraciones autem fratrum
pro talibus mortuis quantumcunque singulariter appli-
cate non iuvant mortuos nisi de quanto ex merito illo-
rum superstitum erant digni. Deus enim universalis
25 dominus qui habet omnia bona mortui in suis manibus
confiscata distribuit de illis mortuis ut sunt digni, et
sic communiter defuncti pauperes copiosius participant
meritis ecclesie militantis quam quantumcunque divites
qui copiose fratribus temporalia sunt partiti. Ideo vanum Uselessness of
30 est et stultum mundo divites avare niti istis diviciis frigii [1'56
dum hic vivunt, credendo quod sue anime erunt a pena Efggttgfeys‘g'glfl
post mortem specialiter suffragate. Mereatur (inquam)
catholicus dum hic vivit et Deus post mortem de meritis
superstitum proporcionaliter sibi distribuit, quia fratres
35 Deum iustum non necessitant ut merita applicet pur-
gandis nisi proporcionaliter ut sunt digni. Et sic tres
8. A: est deest. 16. .ermone; AD: sequitur lacuna; ib. E in marg.:
Nota ; D in marg.: Quare homo post mortem non potest mereri. 29. E in
marg : Pauperes uberius participant meritis ecclesie. iion 35. DE: quia —
necessitant deest.
16. Serm. Part. I. Serm. XLI, pag. 272. 33. Haec est
doctrina Taboritarum de purgatorio: tutissimum et securissimum
est ut quilibet in presenti sic vivat, ne post hanc vitam aliqua
purgacione indigeat Chron. Tab. I, cap. XXIV, 12, pag. 617.
94 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [sermo x1.
modi de quibus prius dicitur reetificant exequias mor-
tuorum, et specialiter ad hoc valent viventibus quod
Funerals should possent contueri ut in speculo quomodo, sicut talis
remind us that - - o - - -
we must die, defunctus est mortuus sic 1111 sunt necessario moriturl.
Et consideracio talis speculi moveret superstites ad ini
omni genere peccati tribus hostibus resistendum. Quid
rogo valeret temptacio dyaboli ad superbiam, invidiam
sive iram, cum necesse sit cadaver iacere exanime et
impotens sibi proficere, quantumcunque potenter hic
The tnought of vixerit viciose? Consideracio eciam illa tolleret accidiam 10
death should . . . .
take away 510th, et avariciam que sunt peccata secult, cum defunct1s non
Mam" andlust'prosunt divicie nisi de quanto erant media viventibus ad
meritorie operandum. lit tunc gaudebunt quod expulsa
accidia instanter erant meritorie operati. Et tercio est ista
consideracio specularis specialis tyriaca contra peccata
carnis que sunt gula atque luxuria. Ideo si vis habere frenum
ydoneum ad carnem tuam in suis concupiscenciis moderan-
dum, meditare mortem tuam assidue iuxta hoc metrieum:
Non melius poterit hominis caro viva domari,
Mortua qualis erit quam semper permeditari. eo
Nam constat experimento certissimo quod hominis
cadaver mortuum est vilius, horribilius et fetidius quam
cadavera bestiarum. Nam saccus stercorum hic tenerius
educatus dum fuerit mortuus plus vilescit et dum sepe
mali spiritus fuerant super vivum corpus huiusmodi25
dominati, I pari evidencia dominabuntur et agitabunt Fol-l
ipsum iam mortuum, specialiter si possunt ex hoc su- 30
perstites habundancius perturbare. Et patet triplex con
dicio mortui corporis fetidati. Quid ergo valet sibi
transacta gula sive luxuria, cum finis talis necessario 3o
consequetur? indubie multum nocebit tam corpori quam
anime, cum ipsa sint perpetuo connectenda et perceptura
mercedem perpetuam secundum quod meruerant hie
in via. Cum ergo bonum in natura sua melius atque
diuturnius sit de racione optacius, patet quod iste duo 35
peccata exitum talem habencia forent racionabiliter con-
tempnenda. Ideo dicit Sapiens Eccli. VII", 40: Fili in
omnibus operibus tuis memorare novissima tua et in
l-l
IJ‘
1. A: rectificant deest; ib. D in marg.: Consideracio mortui ad multa
videlicet contra peccata; E in marg.: Rectificacio exequiarum. 4. D: de-
fectus in text. corr. in marg. 7. A: valet. 15 A: specia. 19. E in
marg.: Versus. 22, 23. A: quam cadaver mortuum bestiarum. 25. vivum;
D: unum; corr. in marg. 30. A: inis deest. 32. DE: ipsi. 34. A:
igitur. 36. A: peccatum talem habencia.
19. Cf. Opp. Johannis Hus, l. c. fol. agii
SERMO XIL] QUARTA PARS.
95
eternum non peccabisa quia (ut dicunt doctores) nichil
plus valet ad domanda carnis desideria quam attente
pensare qualis erit mortua. Tales ergo hortaciones
faciende sunt in exequiis mortuorum et non vane Iaudes
5Vel gesta infidelia aut opera machinata per que tam
superstites quam mortui sunt gravati. Aptemus ergo
hortaciones ad fletum pro commisso crimine populum
provocantes, recolendo quomodo dominus Jesus noster
in suscitacione Lazari quadriduani in monumento fetentis
xosecundum fidem evangelii fuerat lacrimatus. Attendendo
autem communiter ad vitas vel modos executorum vel
carnalium amicorum, patet quod talis dives est commu-
niter maledictus qui confidit in tali homine, cum tales
communiter plus nocent mortuis ex malicia vite sue.
:Bldeo testamenta facta hodie sapiunt communiter pec-
catum tam ex parte mortui testantis quam ex parte
superstitis legem testancium exequentis. Ideo securum
foret vivere modo quo docuerunt Christus et sui apostoli
et edificando ecclesiam, quantum sufficimus, calcando
20 temporalia in parva quantitate et paupere ministrata
sine facta solempnisacione huiusmodi in celestibus con-
versari. Religiosi autem nostri qui congregant temporalia
sua capitulo contra legem apostolicam congregato vi-
dentur thesaurizare dyabolo, ne temporalia distribuantur
25in seculo, sed ad eorum consumpcionem dyabolice
putrefiant. Servemus itaque vitam propinquam statui
innocencie instar Christi, quia secundum Augustinum:
Qui sic usque ad finem bene vixerit non poterit male mori.
SERMO XII.
(Serm. Mixti XVIII.)
Convertz'mz'nz' ad me. Johelis 11°, 12.
Sicut dictum est de sacramento Eukaristie secundum
fidem evangelii et sensibilem racionem non obstante
quod heretici multi et magni remurmurant, ita dicen—
35 dum videtur de penitencia, ne fideles ecclesie in materia
fidei illudantur; primo tamen premittenda est prophete
3o
3. DE: Um'versales; ib. E in marg.: Nota.
m DE: non varie.
8. A: quomodo Christus.
15. E m marg.: Modus vivendi securus.
21. A: m deest. 23. A: aggrevato. 25. DE: sumpcz'onem. 26. DE:
patre/funt 28. D: mori etc. Egcplz'cz'unt evangelz'a de sanctis-g ib. D: aha
manu: Vz'dz'lP 1530. 29. A in marg.: Sermo XII; D in marg.: IX; De
penitencia sermo. 34. I: quid; ib. DE: et magni deest.
28. Cf. St. Augustini Serm. CCXXXI. In diebus Pasch. Opp.
tom. V, 978. 3r. Epistle for Ash Wednesday.
Exils attending
wills.
Instruction
needed as to
penance.
96 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO xu
sentencia, ut in sermonibus ceteris solet fieri. fhicit
autem fides scripture in principio leccionisz Hec dicit
dominus Deus, ubi notandum videtur fidelibus quod non
narrent fabulas, apocrifa vel aliqua citra fidem scripture,
citra sensacionem vel citra necessariam racionemz nonS
Om- prelates (inquam) narrent fideles talia neque credant. Unde quia
maior pars prelatorum ecclesie fabulatur tradiciones_
hominum et alia fidei scripture impertinenciaa ideo nec
rite colunt heum nec orant nec ducunt populum cui
presunt, cum Matth. XVO, 9 scribitur: Sine causa colunt to
me, docentes doctrinas et mandata hominumg ubi videtur
quod scribe et pharisei colant heum superfiue atque
false, quia docent doctrinas et mandata hominuma
doctrinam et mandata homini omittentes. Et per idem
vel evidencius prelati vel religiosi nostri qui in hac xS
fide scripture deficiunt agunt perverse, superflue et
nequiter, quod tunc agunt. Si ergo hec dicit dominus
Deus, non potuerunt a veritate et necessitate deficere.
Et si scriptura sic asserit, tunc ultra bullas papales a
fidelibus est credendum. 20
The prophets Et hec racio quare prophete docti a Spiritu Sancto
‘Tflfigegaisfl‘lyihe premittunt in suis epistolisz Hec dicit Dominus. Non
P0Pe’- enim dicunt: Hec dicit papa, cesar vel tradiciones
eorum, cum dicta sua obliquant communiter a lege
homini. Mandat ergo hominus populum viatorem con- za
verti ad ipsum in toto corde suo quod facity si ex toto
corde diligit heum suum; qui autem offendit in uno
mandatorum homini vel diligit creaturam quamcunque
indebite, ofiendit in hoc mandato homini heum mani-
The disolmdiemfestep cum nemo ad heum convertitur sed ab ipso 3o
tum fi'om avertitur, tribuens sibi dorsum in hoc quod aliquod
verbum homini centempnit vel postponit in compa-
racione ad mandata alia creature. ldeo signanter dicit
propheta quod in toto corde homines ad heum con-
vertanturz Et quia medicinalis operacio attestatur super 35
efficacia verbi nostri et quadam prioritate peccatum
ex carne hominis supra alia peccata sua habet originemp
ideo pro satisfaccione confessi premittit propheta quod
3. I: Deus deest. 5. I): circa; ib. A: cezzsacz'onem; ib. D: vel circa.
7. A: fabulantur; ib. E in marg.: Nota. 12. AI: si scribe; ib. I: colunt.
13. I: doctrinam ; ib. DE: et mandata. 16. A: perverse deest. in quod;
A: quia. I8. I: poterint. 22. DE: dominus Deus. 25. I m marg.:
Convertz' ad hominum in toto corde, quid est. 2 . Deum; 1: Dez'.
30. sed; DE: sin 33. I: aliqua. dip A: ad hominum 36..DE:
ejficacz'a; ib. E m marg.: primus hostis hominis 37. DE: ex carztaz‘e;
1D. A: sua deest.
SERMO xlli QUARTA PARS.
‘O
xl
in ieiunioy fletu et planctu ad Dominum convertantur;
dicitur enim communiter quod ba | sis sacramenti
penitencie est cordis contriciog sed quomodo de com-
misso suo conteritur ui hostem reci uum sui et r
Sdomini non castigatP kacczlio exigit ergcia disclitete hominem the “0M,
ieiunare; et cum mundus tam instabilis atque turpis
fuit dilectus ab impio plus quam Deus, non mirum si
prorumpat in fletum, cum propter amissionem amicicie
vel temporalis commodi homo fleret.
ro Sed tercius hostis dyabolus licet nobis insensibilis, and ouryielding
ex fide tamen animi est perceptusp ideo quod tam stulte m me dew!‘
isti maligno consensimus debemus fructuose plangere
mente nostra. Et patet quod multi ludendo dicunt se
habere sacramentum penitencie, cum tamen derident
15 Dominum et illudunt dampnabiliter sibi ipsis. Et hec
racio quare sancti dicunt penitenciam debere esse con-
tinuarn, et cum stante dolore homo non incidit in maculam
quam commisity ideo doctores dicunt requiri ad veram
penitenciam quod penitens nunquam in peccatum pre-
20 teritum recidivet, nam terrenus dominus remittit racio-
nabiliter homini culpam suam sub condicione quod sic
amplius non delinquat. Quare ergo non Deus?
Similiter, ex fide apud Deum sunt omnia peccata God_’s remission
presencia, preterita vel futura. Quomodo ergo stat cum ofszgigigigghe
25 Dei iusticia quod simpliciter remittat servo suo delictum trheeprobate .as to
. . . . . . predestinato
quem videt 1ngrate 1n proxlmo et finahter sic peccareP
Non dubium quin, si Deus remittit tali culpam suam
preteritam et uni alteri quem videt grate finaliter in
penitencia perdurare, hoc est valde equivoce. ldeo pie
Soloquuntur sancti de recidivacione peccati quod tale
peccatum solum remittitur secundum presentem iusticiam,
ne alia ingratitudo vel inmisericordia sit in Deo. Et
patet in parte quomodo peccata redemit in prescito, et
patet eciam quomodo remissio Dei est tacite condicio-
35 nata, et hinc condicio tam crebro exprimitur in scrip-
tura.
Et patet quomodo confitens habet solum de dimis- we know not
. . . . - - whether our
sione peccati probabllem comecturamp cum ignorat s1 sin is forgiyen_
Fol.
Sora
3. D in marg. inf.: contricio est undamentum penitencie 7. z'mpz'o;
I: i so; ib. E 1n mar .: 2. 10. : Sed secundusg ib. E in marg.: at
12. : consentimus. 1 .A: et twice. 18. AI: ideo deest; ib. D in marg.:
Recidivare non debet penitensg E in marg.: Nota. 19. I: giod confitens
23. Beccata; I: predzcta. 25. I: quod deest; ib. D : remzttatur.
33. E: redeunt 35. E: crebro premzttitur. 37, 38. A: de missione
1. Joel. H, 13.
98
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM ismario xn.
Penitence
consists m real
sorrow for $111.
God’s character
should move us
to penitence
sufficienter in animo sit contritus. Deus autem non
potest decipi nec sibi per signum sensibile satisfieri;
ideo dicit propheta: Scindite corda vestra et non vesti-
menta vestra. Ille autem scindit cor suum ad Dominum
qui vere de peccato preterito mente eonteritur, et ille
scindit vestimenta sua qui in signo sensibili sine con-
tricione vera videtur dolere, et istam sophisticacionem
fallacem et duplicem odit Deus; ideo nec in ploratu
nec ululatu sensibili nec in laceracione vestimentorum,
pilorum vel carnium consistit vera contrieio sed in
stabili ac fideli proposito iterum non peccandi, et in
contrito animo quod penitens sic peccavit, ideo (ut
dicit Augustinus) penitencia ex ista origine sumpsit
nomen. Si enim homo habet veram penitenciam ipsum
penitet quod peccavit, et si sic ipsum peniteat, non
eandem ingratitudinem preteritam tune committit, ideo
quando homo sic peccat, iterum obmittit efficaciter
penitere.
Unde secundum grammaticos penitere ex hoc dicitur,
quod hominem pro peccato preterito pena tenet, et dum
adest ista pena doloris in animo peccato preterito, non
consentit iterum, ideo multi loquuntur de vera penitencia
qui de facto se ipsos decipiunt, quia forte extrinsecus
et non in animo scindunt corda. Et quia vera penitencia
U1
consistit in operis satisfaccione, hoc est, in gratitudine25
facta Deo, ideo subiungit propheta: Convertimini ad
dominum Deum vestrum, hoc est, non in ista displicencia
quiescatis, sed pro commisso preterito reddatis in opere
recompensam, specialiter cum sit dominus ingratitudinem
puniens et Deus queeunque futura vel preterita clare
videns.
Et moveret ad hoc quintuplex Dei passio sive pro-
prietas: primo enim Deus necessario est benignus, cum
1- by kindnegsv neminem potest non diligere eciam peccatorem; ideo
signanter dicit Apostolus quod secunda condicio caritatis
est vera benignitas.
1. A: sit contritus deest; ib. A: autem deest.
7. A: vereri. 9. I: nec in ,- ib. E in marg.: Nota bene
Penitencia unde sumpsit nomen. 1'. D
14. A: sciicet enim. 18. E m marg.: Quid penilere dzcztur. 23.
in facto. 28. A: qm'escitis. 30. A: penitens; I: penitentis. 33. DEI:
necessario deest; ib. E in marg.: Nota de quintuplici Dei proprietate.
2. A: sibi deest.
. 12. 1111 marg.:
111 marg.: penitencia vera.
i El:
3, 26. Joel. II, 13.
13. Cf. S. Aug. Opp. tom. V, 1506.
36. I. Cor. XIII, 4.
3o
35
SERMO xu] QUARTA PARS. 99
Secunda Dei proprietas est misericordia; non est 2. His
enim possibile quod Deus non sic vere penitenti ex Compasslon’
immensitate sue gracie miseretur.
Et tercia passio Dei stat in isto quod est Deus 3. His_
5summe paciensa non sic quod aliquis agendo in Deum long Suflermg’
sibi inferat nocumentum sed graciose expectet atque
diutine quod penitens convertatur.
Quarta Dei proprietas est quod est multe misericordie; m His great
nam peccatum commissum in Deum exigit si non sit mercy’
ioimmensitas divine misericordie quod peccans puniatur
ultra quam sufficimus enarrare, cum annichilacio non
sufficeret nec pena dampni nec aliqua pena sensus.
ldeo sequitur quinta Dei proprietas quod est prestabilz's 5. His readiness
super malicia. Oportet enim Deum prestare veniam to forgwe‘
lgpeccatori eciam ultra quam I sufficit aliqua creatura;
nec debet homo in ista conversione esse piger, quia
quantumcunque homo penituerit, non scit si debite
convertatur et Deus peccatum dimiserit, licet ex firmo
proposito habuerit spem probabilem quod peccatum ex
20 Dei misericordia est deletum. Ideo cum spes et sciencia
distinguuntur, signanter dicit propheta: quis scit si con-
vertatur et ignoscat Deus et relz'nquat post mortem Dei
benediccionem? quod si, penituit fructuose. Et cum hora
sit sic iam nos de sompno surgere, cum sicut caro et
25 animus conpeccarunt, sic oportet quod fructuose peni-
teant hic in via. oportet ergo nos ofIerre sacrificium
et Iibamen domino Deo nostro et omnino oportet nos
offerre Deo sacrificium quod est spiritus contribulatus
(ut dicitur Psalm. Lop 19) et ex spe libamen devocionis
30 exercendo in nos et proximos opera caritatis.
Cam'le tuba in altitudine speculandi tamquam alteri
Ninivite, firmate ieiunium a peccato, vocate utrumque
sexum tamquam exercitum contra diabolum, quia virtus
unita in personarum multitudine est forcior se dispersa.
35Ideo dicit propheta: congregate populum, sanctg'ficate
ecclesiam, coadunate senes, congregate parvulos et su-
F0
301
1. A in marg.: r. 2. A: sic deest. 4. DE: tercio; ib. A: Dei
deest; ib. E in marg.: ah 8. A in marg.: dn- ib. E: est deest. li E in
marg.: 5. 15. A: se ultra. to. I: conversione penitencz'e. I7. E in
marg.: Nota. 20. A: cum deest. 22. I: relinquet 23. Al: et sic
pemtuzt. 25. A: couspectaruut; ib. A: oportet deest. 27, 28. E: et -
sacrificium deest. 31. AE: tam deest.
21. Joel. II, 14. 23. Rom. XIII, n. 31, 32. Joel. II, 15
et Jon. III, 6--9. 3 . ib. 16.
roo JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO xlli
gentes ubera, egrediatur sponsus de cubili suo et sponsa
de thalamo suo. Nam ex multitudine istorum septem
promerencium sermonibus sancte exhortacionis heus
post peccata communiter est placatusg ideo oportet
quod sacerdotes tamquam coraule devocionis populi
plorent inter vestibulum et altarea dum sunt media
The priests inter sacrificia et libamina hei abscondita. Ipsi autem
sgggliopggzrgo effectualiter orarent quod hominus pascat populo suo
me People- liberans eos a malo vie et a malo gehenne. Sic enim
non daret heus hereditatem regni sui in perdicionem
dyaboli nec in obprobrium membrorum suorum que in
inferno exprobrant reciproce sibi ipsis. Tune autem non
dicerent diaboli suis filiis reprobandoy ubi est Deus
eorum. Nos super eos eminenter fuimus dominati, sed
quod Deus ex eterna misericordia {elatus est de pre-
terito filios suos quos predestinavit ad terram vivencium
et ex immensitate sue misericordie pepercit populo sic
peccanti. Et sic habemus responsum divinum quod
postquam finalis penitencia fuerit inchoatay heus dabit
u:
l-l
5
H
o
nobis frumentum ut panem fidei, vinum ut spem ex- 20
hilaracionis premii et oleum caritatis qua perpetuo
sumus uncti. ln istis enim vie capacitas est repleta
quousque plene tota multitudo hostium spiritualium sit
exclusag nam post membra Christi erunt ab hostibus
spiritualibus plenius liberati. 25
The _Church is Circa hanc epistolam dubitatur utrum presens ecclesia
deceived as to . . . . . .
panama circa materiam penitencie Slt illusaa et certum est quod
sic, supposita practica iam instante. Sicut enim in
sacramento eukaristie, sic in isto sacramento ecclesia
simplicium spoliativius et blasphemius est illusa; ideo 30
debet fidelis theologus in nomine Christi veritatem de-
tegere. Est autem duplex penitencia sive confessio
scilicet quoad heum et quoad hominem humanitus
confession to instituta. Prima confessio est simpliciter necessario or-
God is d- D o . f d- - - -
necessary, mata a e0, et sicut 1n ame peccatum 1v1s1t pecca- Sa
torem a Deo, sic ad confessionem hei requiritur cordis
1,_ 2. E: et sponsa - suo deest. v 18, IO. ADE: et postquam.
19. 2o. ADE: dat nobis. 26. ADE in marg.: Dubz'um; I in marg.: Que-
stio. 30. I: est deest. 32. D in marg. inf.:
Penitencia id duplex.
. IConfessz'o
32. A in marg.: penztencza duplex; in marg.:’ confessio duplex; l in
marg.: confessio duplex. 34. A: est deest. 36. E: Dei requiritur.
34. 'Cf. Trialogum, pa 326. Cf. doctrinam Taboritarum de
sacramento poenitenciae l. c. pag. 607.
I
O.‘ .
o
0.0, I .
‘o o '
o o 00
...
a...‘
\‘
oco-
a"
oool
SERMO XIL] QUARTA PARS, 101
contricio et operis satisfaccio. Utile autem est habita Oral confession
opportunitate in voces prorumperea verumptamen hoc magufisuggiu"
non est simpliciter necessariuma cum stat peccatorem ex causa multiplici esse mutumg ideo satis est tunc
Smentis locucio quoad Deum. Ideo absit Deum iustum
et racionabilem qui non potest nisi graciose et leviter
hominem onerare, requirere simpliciter ad delecionem
peccati vel assistenciam sacerdotis terreni vel vocalem
formacionem loquele; et ista confessio ad Deum intelli-
lo gitur communiter in scriptura. Sic enim confessus est
Christus Deo non suum peccatum sed Dei magnificen-
ciam graciosam.
De confessione autem humanitus adinventa est tota The rule laid
decepcio quam dicitur lnnocencium lll ordinasse et ad 10533319115
15 tempus ac formam absolucionis limitasse. Circa autem false-
istam confessionem et absolucionem est error maximusp
cum prelati cesarii sophisticantur et absolvunt homines
et donant illis indulgencias secundum ficticias institutas. Indulgences are
Veritas quidem est quod, licet homo remittere possit ahcuon'
20 alteri suam iniuriam, tamen nemo potest alteri dimittere
peccatum simpliciter nisi Deus. Nam unus temporalis
dominus non potest vel coacte remittere alteri suam
iniuriam nisi ex voluntate animi hoc emanetg multo
magis Deus summus non potest alteri offensam re-
25 mittere nisi singulariter ipse velit; ideo inter omnia
Deo propria nichil oportet reservari singularius Deo
nostro et sic inter omnes blasphemias nulla maior est
quam hominem stulte presumere quod dimittit auctori-
tative iniuriam Dei sui. Sed condescendendo ut ista We may admit
30 materia fidei obstinatis cesariis plus lucescat, admittarnus assignati
confessionem istam secundam tamquam necessariam whelfsgglsely
subducta blasphemia et prudencia tam confessoris quam
F01_confessi debite copulata.
3016 Et patet I quod necessarium est ex parte confitentis Need of par_don
35 quod specialiter ignoscat peccata secundum quod deli- Lii’gi‘fig’igjlifiii
quit in Deum suum. Sicut enim nemo potest alteri Him-
benefacere nisi principaliter servierit Deo suo, sic nemo
potest peccare in alium nisi peccet principaliter Deo
suo, et per consequens, non potest reatus quoad Deum
9, 10. D: intelligitur twice. 15. DE: etformam; ib. DE: solitudinis
timitasseg ib. E in marg.: Nota de confessz'one; I in marg.: confessus est
Christus Deo sed non suum eccatum. 17. A: ideo prelatz. IQ. I: posset.
20. I: alteri deest. 24, 2 . DE: dimittere 20. Codd.: Deo reservarz.
35. DE: et specialiter; 1b. I:_ quod spiritualiten 36. I in marg.: Nen_zo
potest alteri benefacere nisi principaliter servierit Deo. 40. E m
marg.: Nota.
102 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO m
remitti nisi cuiuslibet alterius culpa simpliciter remit-
tatur. ldeo benedictus sit fons iste in quem ut centrum
currit satisfaccio cuiuscunque. Sicut enim Deus est uni—
versalis dominus eciam cuiuslibet creature, sic satisfacere
sibi est satisfacere cuicunque. Blasphema igitur pre-S
sumpcio supra Luciferum foret asserere quod homo
remittat malivolenciam tanti domini, ipso domino non
approbante. Licet autem sacerdos Christi habeat claves
ecclesie ad sentenciam Dei secundum legem suam fide—
liter promulgandum, et illa vocatur solucio, absolucio vel 10
peccati remissio; ideo dicit Christus Petro Matth. XVI", 19
et in persona eius cuicunque presbytero: quodcunque
solveris super terram erit solutum et in celis et quod-
cunque ligaveris super terram erit ligatum et in celis.
Absolution can Nee aliquis articulus fidei debet nobis esse cercior quam 15
bfngggfilg‘flnfigly quod summe impossibile foret quemquam de militante
withx‘gIIflst’s ecclesia vel eciam triumphante absolvere vel ligare nisi
de quanto conformatur capiti ecclesie domino nostro
Jesu Christo. Ex universalitate igitur huius domini
oportet quod ipse primo absolvat vel liget, si aliquis 20
eius vicarius ita facit, et sic vicaria solucio sive ligacio
est valde equivoca in comparacione ad solucionem vel
ligacionem propriam Deo nostro. Non enim videtur esse
aliud quam fidelis promulgacio vicaria sentencie qua
ligat vel solvit hominem qui deliquerit contra Deum.25
lit sic vere dicitur quod oportet ut Christi vicarius
habeat duas claves, scilicet potestatem et scieneiam,
potestatem habet in quantum sacerdos, et scienciam habet
cognoscendo decalogum, quia impossibile est nisi in
eius prevaricacione quemquam contra Deum delinquere.3o
The art of Ars autem apponendi medicinam ad animum delin-
dgecslggg'gggslistquentis non consistit in extorsione pecunie vel lucri
in extortion- proprii, quia hoe esset proditorem Dei blaspheme defen-
dere contra ipsum, sed consistit in sancta exhortacione
non amplius sic peecandi et sancto consilio per hoc 35
remedia aptandi. Christus enim in solvendo adulteram
Joh. VIII", lt ita dixit sine intencione alterius peni-
S. A: Blasphemum ereo; ib. E in marg.: Nota. 8.1: Habet autem,-
ib. A in marg.: Nota e clavibus ecclesie. 10. A: solucio deest.
13, 14. DE: et quodcunque - celis deest. 17. I: vel ecclesia. 18. z
fecerit conformiter. 19. E m marg.: Nota. 21. DE: vel ligacio.
23. E in marg.: Solucio vel ligacio vicarii. 28. A: potestatem — et
deest; ib. D: in quam. 29. l: ad cognoscendum ; ib. I in marg.: Claves
duas habet Christi vicarius; E in mar .: Vicarius Christi oportet habere
duas claves. 32. D: exhortacione; : correxit. 31. E in marg.: ars
pro animo penitentis. 35. A: sic deest. 35, 36. A: pro hoc medicina ,-
aptandi deest. 36. DEI: in deest.
SERMO XII-1 QUAR'I‘A PARS.
los
tencie: Vade et amplius noli peccare. Nec legitur christum
absolvisse Petrum postquam christum negaverat sed
ipsum respiciens ad contricionem fructuosam moverat;
et sic Petrus convertendo multa millia peccatorum (ut
5patet Actuum II) non legitur ipsos absolvisse sed eos
precipere penitere. ldeo ritus alii in confessionibus
superadditi non fundantur, sed multi et specialiter
sapientes lucrum proprium sunt blasphemi. Et patet
quod, sicut confessor ignorat peccatum confessi nisi ex
Christ did not
absolve Peter,
nor Peter his
converts.
The confcssor
cannot know a
man’s sin, nor
lo narracione sua, sic ignorat contricionem suam sine qua be Surewhether
est certus quod nemo est a Domino absolutus, et sic
ignorat peccati gravedinem et per consequens quantum
penam debet peccator adequate sufl‘erre pro commisso.
Ideo debemus nos servare clavem scieneie, non blas-
15phemando vel pompando de noticia divini iudicii nobis
incogniti, dicendo quod certi sumus peccatum esse
dimissum vel tantam penam esse debitam et non ultra.
Et ita videtur quod quandocunque sacerdos absolvit
hominem, excommunicat vel quomodocunque promulgat
eo divinam sentenciam, debet loqui humiliter et suppositive
et nichil temere assertive, quia sic super Deo suo com-
muniter mentiretur.
Et patet quanta demencia est prelatos ecclesie tan-
tum cecatos pompare de sua potestate ligandi et sol-
25vendi vel temere asserere se solvere a peccato, cum sic
ignorant plurima ad delecionem peccati seu criminis
requisita. videtur eciam quod quilibet sacerdos qui
habuerit dictas claves, quantumcunque abiectus fuerit,
habet potestatem cuiuscunque subditi absolvendi. Nam
go si conformatur ecclesie triumphanti vel absolucioni di-
vine, tunc et non aliter absolvit. Ideo confessus debet
de rectitudine consciencie sue confidere et pro peccato
proprio satisfacere et non in vocatis absolucionibus et
indulgenciis stulte sperare. Et patet stultum mercimonium
35 paparum, episcoporum et fratrum in foro huius peni—
tencie, ut quidam reservant sibi potestatem a culpis quas
desiderant absolvendi, quidam necessitant populum ultra
maria per loca periculosa petere suam presenciam ut a
he is forgiven.
g. E: quod deest; ib. I: corgformz'ter.
eciam nichil; ib. D: temera; ib. E: asserere.
26. AI: eccatz' seu deest. 3|. E in marg.: Nota.
37. abso vendz'; ib. D in marg.: id est qui debent absolvi.
18. AI: quod deest. 21. E:
24, 25. DE: absolvendi.
36. E: servant.
8. confessio Taboritarum: Sed tercia penitencia est aggregate
ex duabus prioribus . . . et ad istam . . . attenditur propter lucrum.
False pretences
of prelates.
Folly of
reserving
certain offences
to one pope or
prelate.
104
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XIII-
Works of mercy
commended by
Christ.
1. To give bread
to the hungry.
2. To shelter
the homeless.
3. To clothe the
nacked.
4. To despise
none.
We must be
prudept m our
a
ms,
peccatis que limitant absolvantur et in isto nedum ad-
quirunt lucrum sed subieccionem atque dominium et
totum fundatur in luciferina superbia, non in fide etc.
'SERMO XIII.
(S e r m. M ix ti XIX.)
Frange esurienti panem tuum. ls. LVIIIO, 7.
Post generalem sentenciam de penitencia vel confes-
sione dicendum est specialius de remediis ne l penitens
reincidat in peccatum. Et inter alias medicinas ista
videtur precipua quod penitens exercitet se in duplici
elemosina. Et tangit propheta elemosinam quintuplicem
in qua fidelis debet provide exerceri. Et sunt tres de
septem operibus misericordie que christus commemorat
Matth. XXV, pro quibus remunerabit predestinatos beati-
tudine et pro earum omissione dampnabit prescitos
perpetua dampnacione,
Primo ergo precipit heus omnipotens quod viator
prudenter frangat esurienti panem suum, pascendo
esurientes proximos sicut debet; secundo debet in domum
recipere egenos et vagos secundum prudenciam supra-
dictam, tercio cum viderit nudum debet ipsum miseri-
corditer secundum predictam prudenciam operire et
quarto debet secundum opera spiritualis misericordie
vel corporalis nullum despicere, specialiter cum omnes
homines sint fratres et singulus caro alterius, hoc est,
eiusdem nature. Et omnes predestinati sunt alter alterius
membra et singuli membra Christi. Sicut ergo aqua
extinguit ignem, ita elemosina extinguit peccatump ut dicit
Sapiens et ut dicit christus Luce XI°, 41: Date elemo-
sinam, et ecce omnia munda sunt vobis
Sed oportet viatores esse prudentes prudencia serpen-
tina, quia in ista elemosina consistit magna sophisticacio
et specialiter in elemosina corporali. Nam pascendo
proditorem et furem publicuma noscendo ipsum multum
nocere ecclesie, non videtur esse elemosina quam Christus
precipit, consulit sive mandat; et sicut sophiste replicant,
4. A in marg.: Sermo X111;
a _D: eorum; ib. E in marg.: Nota
_ 19. E 1n marg.: 2. 21. E in marg.: ja
23. E m mar .: ip 25. I: smgulz'. 27. I: i itur (et passim).
29. AE: XI eest. i 30. A: ecce deest; ib. A: vobis eest. 31. E in
mar .: Prudencza m elemosinante debet esse serpentina. 35. I: nocet;
ib. E: elemosynam. 36. I: sophistiee replicat.
5. Epistle for Ash-Wednesday.
c 1—3. ADE: et in- isto - et totum deest.
h m marg.: 10; E in marg.: X. 15
quod quintuplex est elemosina.
Fol.
301d
IO
30
35
SERMO xuL] QUARTA PARS.
roa
non eo ipso quo quis famelicus se ipsum paseit, fran-
git esurienti panem suum ad sensum Domini; et con-
forme est iudicium de opere quolibet corporalis miseri-
cordie consequentig ut hospitare discolos extravagantes
Sgeneraliter non est sensus Domini nec vestire prevari-
catores precipuosi sicut multi potentes communiter ita
inane faciunt de se ipsis. ldeo cum non licet sophistam
sic in sensu homini blasphemarea oportet sapienter
attendere ad prudenciam serpentinam. Et videtur mihi
lo quod Christus Luce XIV‘), iizp 13 exponit sensum quem
habet in veteri testamento: Cum facis, inquit, prandium
aut cenam, noli vocare amicos sed voca pauperes debiless
claudos et cecos. Ubi videtur michi quod specificat
quibus complete debet dari elemosina corporalis; ubi
I5C€Ytl1I11 videtur quod oportet pauperes in verbis sequen-
tibus triplicare, ut posito quod dives episcopus vel alius
potentatus seculi sit cecus non est sensus homini quod
homo debet specialiter pascere ipsum elemosina cor-
porali, ideo Christus intendit de paupere ceco, et con-
zo formi racione intelligit de paupere claudo et de paupere
debili quoad corpus. Et (ut videtur mihi) solum illis
debet fidelis tribuere elemosinam corporalem, quia Christus
summe sapiens dans generaliter doctrinam sue ecclesie.
Et non dubium quin complete et incorrigibiliter ita
dicit: Noli vocare amicos tuos neque fratres tuos neque
cognatas neque vicinos neque divitesp ne forte et ipsi
reinvitent te et fiat tibi retribucio.
Cum ergo Christus docet quomodo in hoc verbo
fieri debet elemosina prandii corporalis et ipse excludit
3 quinque maneries et limitat hos tres modosj videtur
quod solum illis debet titulo elemosine dari prandium
corporaleg non enim est possibile dare alii nisi fuerit
aliquis horum quinque quibus Christus precipit nolle
sic dare. Potest autem illa triplex miseria correspon-
denter ad proprietates Trinitatis applicari cuilibet in-
digenti, ita quod debiles dicant generaliter indigentes,
N
ut
o
3
U‘
ip 1}: quod et. 6. 1: ita deest.
. o _ 7. A: faciunt twice; ib. inane;
D: id est manzter m marg. g. I:
. ut videtur. 10, u. I: quam habet.
13. A: ubi deest. 14. lin marg.: Elemosz'na corporalis quibus debet dari ;
E in marg.: Nota. 19. D m mar .inf.: Elemosz'na corporalis danda est
non ctaudis divitibus nec cecis et ebilibus divitibus sed talibus egentibus.
25. A: neque fratres tuos deest. 2 . ADE: ut fiat. 28. I: hoc ex-
tinct. est. 29. D m marg.r Quomo o ergo decime erunt elemosine que
dande sunt sanis et non egenzs. 35. A: ista triplex.
:3. Cf. Serm, Part. III, pag. 500, 25. Lucae XIV, 12.
and follow
Christ‘s rule in
helping those
that are truly
in necd.
Only to such
can food be
given as alms.
106
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO X111.
Objections:
1. Christ
accepted alms,
although not
halt, maimed
or blind.
Answer:
Guest’s are
entertained for
various reasons.
Christ was
feasted to do
H1m honour,
sicut potencia est propria Deo Patri; claudi dicant in-
sufficienciam ambulandi sicut Sapiencia Dei Patris isti
claudicacioni opposite omnibus mobilibus est mobilior
iuxta testimonium Sapientis, et exultavit ut gigas ad
currendam viam, (ut dicitur Psalm. XVIII", 6). Et ceci
dicant defectum luminis naturalis opposite Spiritui Sancto
qui docuit apostolos generaliter veritatem. Nee dubito
quin solum talibus tribuendum est titulo elemosine
prandium corporale.
Sed contra istud obiciunt multi et magni primo per
hoc quod christus ordinavit vestimenta sterni in via,
quando post suscitacionem Lazari petivit Jerusalem qui
licet suscepit corporalem elemosinam, non tamen fuit
tune debilis, claudus vel cecus; ergo non solum illis
danda est elemosina corporalis. Et idem confirmatur
ex hoc quod christus extra illum statum fuit multipli-
citer convivatus.
Hie dicitur quod oportet rudes attendere racionem
donandi et convivandi homines in ista materia; quadru-
pliciter enim datur prandium hominibus in eommuni,
primo propter reverenciam et honorem, et sic iuncto
merito fuit Christus multipliciter invitatus; ipse enim
est universalis dominus eciam secundum humanitatem,
qui summe facete accepit debitum de suis tenenentibus,
et sic simul ut mendicus domini Dei et ut summus
dominus suorum tenencium movit fidelem populum ad
ipsum I multipliciter convivandum. Et hoc non fecerunt
secundum titulum elemosine facte Christo, sed secun-
dum titulum summi debiti domino Deo suo. Et secundo
modo multi convivant alios propter testificacionem car-
nalis connubii; et isto modo dicitur Evangelistam Do-
minum et matrem suam ad convivium invitasse, ut
dicitur Joh. II", 1: Nupcie facte sunt in Cana Galilee.
propter testimonium, propter amiciciam et
. E -
2. E: filii Dei. 5. A: ut habetur.
E in marg.: r. 12. 13. A: quod licet. 15. E in marg.: Confirmacio.
18. A in marg.: Responsio; E 111 mariu- Solucio. 19. D in marg.: Qua-
druplex prandium; Iin marg.: Pran ium quadrupliciter datur hominibus
in eommuni. 20. DE: in eommuni deest. 21, 22. iuncto merito; I (rec-
tius ut videtur): incerto numero; ib. DE m marg. infi: Quadrupliciter
daturprandium (E: convivium) hominibus; D: scilicetpropter reverenciam,
. ropter egestatem. 23. AD:
25 ei deest. 29. El: Et deest;
3o, 31. E: corporalis connubii.
10. AB in marg.: Obieccio;
est deest; ib. I: et secundum.
]b. E m marg.: 2.
2. Sapiencia Dei Patris z Filius. Cf. Serm. Pars. IV, Serm. XVI.
m Sap. VII, 24.
5
H
25
F 01.
3028
30
SERMO XIIL] QUARTA PARS,
107
Tercio modo dicitur unus alium convivare propter
fovendam amiciciam et nutriendam in omnibus caritatem;
et isto modo Levi convivavit in Christi presencia suos
socios (ut patet Matth. IX°) et Zacheus convivavit cum
5Christo alios propter amiciciam nutriendam (ut patet
Luce XIXO); et sic Christus sepe prandebat cum Martha
(ut innuitur Luce xoi
Quarto vocat quis hominem ad prandium titulo ele-
mosine dandi prandium sic vocato; et sic vocavit
1ochristus pauperes debiles in duplici suo convivio (ut
patet Marci VIO et VIII“).
Istis premissis patet solucio ad primam arguciam que
non est racio sed argucia discoli ydiote, cum populus
stravit vestimenta sua in via titulo honoris et reverencie
is et non titulo elemosine quam in hoc intenderant facere
domino Jesu Christo. Sicut fidelis non facit elemosinam
Deo suo in hoc quod ministrat cereum vel aliud quod
sonat in honorificenciam Dei sui, sicut deitas non est
capax racionis elemosine servi sui. Et patet quantum ad
20 confirmacionem quod Christus auctorisando nupcias,
honores seculariurn dominorum et amicicias conversan-
cium interfuit conviviis, ut evangelium contestatur.
Sed secundo modo obicitur quod elemosina est rele-
vare multos potentes in contrattis suis deiectos casu-
25 aliter ad corporalem miseriam, licet sint in corpore validi
et non claudi nec ceci, ut clamat communitas et vivax
racio.
Hic dicitur quod tales contingit prandere racione
multiplici, scilicet propter honorem divinum, propter
3o amiciciam naturalem et propter debilitatem vel egenciam
corporalem. contingit tales casualiter deiectos esse debiles
eciam in corpore, licet in suis patriis sint potentes, et
tunc iuxta verbum evangelii licet tales quoad prandium
elemosinarie relevare. Et secundum racionem aliam
35 duplicem cum moderamine subducto appetitu pompe
seculi quod talis reputetur in seculo bonus pransor;
et patet solucio.
I. E in marg.: 3. 2. D: nutriendam; ib. I: in hominibus. 3. I:
modo boni couvz'vant. 4. Matth. IX; rectius Lucae V, 27; ib. DE: con-
vivavit deest. 8. E in marg.: 4.. g. E: in sic. 1o. u. l: et atet.
16. E in marg.: vestimenta straverunt Christo. 23. AE: Obiecci0( ‘: se-
cunda). 24, 25. A: deiectz's corporalz'ter. 26. AI: nec claudi. 28. A in
marg.: Respousz'o; E in marg.: flolucio. 3|. Codd.: ductos; E corr.:
deiectos. 32. D: suis patrimomis. 32, 33. I: et nunc 33. I: verba.
36. I: in seculo deest.
or for increase
of friendship.
He himself
feasted the poor.
Gifts may be
made for
honour not as
alms.
2ml objection;
Men may be m
misery without
bemg ‘lame or
hnd.
Men who have
fallen in life
may be lit
objects for
alms.
ioS
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO X111-
3rd objection z
This would
forbid us to
give alms to
the friars or
the clergy.
Answer:
Too much is
given to the
friars; the
orders as a
whole are
noxious;
tercio obicitur quod iuxta istam sentenciam non
licet prandere fratres vel tribuere titulo corporalis ele-
mosine temporalia, sicut ecclesia illis donat, quia nec
sunt debiles corpore nec claudi nec ceci nec habent
regulariter evangelicam paupertatem. Et per idem non
licuit dare elemosinas tales apostolis neque curatis, cum
non sint regulariter tales miseri ex ordinacione homini
super oves sue pascue isntituti.
Hie dicitur quod tam ex parte fratrum quam ex parte
populi ecclesia est in isto nimium criminosa, quia tunc
nec introduccio fratrum nec completa vita eorum est
fundabilis ex scriptura. Periculosum videtur et a con-
silio christi dissonum tales sectas in ecclesia educare;
persone autem quedam de illis possunt esse fideles et
devoti sed secta eorum cum suo modo contracto post
primam fundacionem videtur sapere peccatum et ener-
vacionem ecclesie. Potest enim esse quod excedant quoad
proporcionem ecclesie, quoad ordinacionem hei in
numero et mensura, potest esse secundo quod defrau-
dent ecclesiam pauperem in sumptuosis edificiis et ex-
pensis; et potest esse tercio quod propter questus cupi-
dinem defraudent ecclesiam simplicium in veritate
evangelii preter alia privata peccata que perpetrant ad
dampnum tocius ecclesie militantis, sic quod multis
personis est evidens quod contra evangelium Apostolizs
sunt ecclesie onerosi. Que ergo elemosina foret talia
meridiana demonia educare? Non ergo spargeret quis
suam elemosinam in ambiguo in sectas huiusmodi, ubi
posset aliunde ex evangelio esse certus, quia ex fide
in qua errant cuncti peccantes peccat graviter qui"
duobus bonis propositis anxius eligit minus bonum. Nam
facilius et consolabilius est bene facere quam male,
cum Deus primum ducit et adiuvat et secundum cum
multis impedimentis aliis contradicit, et sic necessitati
forent fratres intendere manuali laboricio sicut Paulus,
et non forent ecclesiam quoad sterilitatem et alia in-
commoda taliter aggravantes.
m
IO
15
ta
o
w
U1
I. AB in marg.: Obieccz'o (E: tercia). 5. I: evangelii. 6. DE: cu-
rare g. Am marg.: Responsio; E in marg.: Solucio. 10. DE: multum
crz'mz'nosa; 1b. DEI: quia cum. I4. DE: ex illis. 15. D: secte; ib. et
17. lh in marg.: Fratres enervant ecclesiam; ib. A: enim esse
deest. _22. I: szmplicem. 24. A: dampnacionem ecclesie. 26. I: igitur
(et passim). l 30. D: cuncte; ib. A: peccat deest; I: peccant 31. AI:
proporcionalzter. 34. DE: impedz'tz's.
25. II. Cor. XI, 9. 30. Deer. pars III, dist. V, cap. 25
Non mediam-item '
contracto.
SERMO XIIL] QUARTA PARS. 109
Et hec racio quare Christus dilexit Paulum et Nico- as were the
demum ad beatitudinem et tamen sectam eorum pha- amFohuagfifiifigng
risaicam usque ad destruccionem simpliciter reprobavit,thcfgggegeg’ere
illi enim erant pharisei (ut patet Joh. III et Phil. III). a .
SIdeo blasphema est ista sentencia introducta quod homo
F01; potest istas personas arguere l sed nullo modo status
2 suos vel ordines reprobare. Contingit autem econtra de
cunctis statibus sive ordinibus qui non fuerant patenter
ex auctoritate homini introducti, et huiusmodi sunt indu-
10 bie secte fratrum; et sic videtur mihi quod licet fratri-
bus tribuere corporales elemosinas de quanto sunt
private persone, observantes fideliter legem Christi, non
autem de quanto sunt professores vel emuli talis secte.
Sic enim ordinavit christus cum Paulo fieri. Quare
15ergo non debet sic esse cum tam nephanda et notoria
secta fratrum, specialiter cum ipsi sepe spoliant egenos
simplices, defraudant Christi pauperes et subvertunt
legem evangelii per suas multiplices hereses introductas?
nam Christi pauperes debent per bona temporalia ec-
20 clesie que frates consumunt foveri et secundum legem
evangelii sustentari. Et cum ecclesia nostra sit tam
fundata in diviciis assistente hac fraude fratrum, necesse
est pauperes evangelicos deperire.
Paupertas autem evangelica non consistit in sophis- The friars’
25 matibus mendacibus que in ista materia fingunt fratresa Pmfifil‘s not
dicentes quod nichil habent in proprio vel communi, evangeiical-
licet ultra dominos habeant maneria vel castella que
eructant de bonis pauperum, que mendaciter mendica-
runt, nam vel sunt acares non querentes que sunt
30 caritatis sed bona propria vel habent omnia illa in
communi, et ita sunt multis simplicibus diciores, quos
hac fraude spoliant vel carent omnino bonis gracie et
nature. "Si enim habent membra naturalia vel bona
gracie, habent cum paribus bona fortune que rapiunt
35 de fidelibus, cum expendunt illa bona (sicut alii in
seculo) et consumunt.
Et sic quantum ad confirmacionem de apostolis, vi- The apostles
detur mihi tamquam fidem supponendum, quod apostoli militiæ 21K)‘,
nunquam post missionem Spiritus Sancti habuerunt and doming-
9. A: modi deest. 16. A: sepe deest. 21, 22. ADE: tantum finz'ta.
27. A: domos. 28, 29. A: mendicarunt deest. 20. acares; AI: actares;
E: accares; ib. D in marg.: id est sine caritate ((Yxagsg). 33. DE: Sic
enim. 38. I in marg.: Apostoli habuerunt bona mobilia moderate.
39. E in marg.: Apostoli que habuerunt.
I10
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [sermo x111.
This is what
we should give
to curates.
Christ is
supposed to
have possesse
200 pence.
We cannot
exactly limit a
priest, but he
must beware of
worldlincss.
Curates may
receive only
what they nee
and that in
return for
service.
bona nisi mobilia, moderate quantum eis fuit neces-
sarium cum suis sociis ad alimenta et tegumenta, cum
Paulus dat pro regula 1 Tim. VI", 8: Habentes, in-
quit, alimenta et quibus tegamur hiis contenti sumus.
Et sic quantum ego concipio licet curatis et episcopisS
habere temporalia ad tantum et non ultra; et usque
ad illam mensuram dedit populus fidelis apostolis ele-
mosinam et non ultra. Immo si voluisset dedisse
amplius, apostoli non cepissent. Nee video quod populus
debet dare curatis elemosinam ultra illud.
Sed difficultas stat quantum licet sacerdotibus con-
d gregare pecuniam ad hunc finem, cum Christus sup-
ponitur probabiliter habuisse ducentos denarios in ma-
nibus Scariothis.
In istis neseio dare regulam, cum assistente magna
multitudine sanctorum licet plus de elemosinaria pecunia
congregare et cum aliis paribus de minori pecunia con-
tentari. ldeo caveat curatus avariciam et dispensacionem
cum terrenis et specialiter de bonis immobilibus et
Spiritus Sanctus docebit qualiter cum illis paribus est
agendum; quia sacerdotes qui sic sunt filii Dei spiritu
Dei aguntur (ut docet Apostolus ad Rom. VIII", xay
Et patet in parte solucio ad hoc tercium argumentum:
d,Nam curati videntur habere simul racionem elemosine
to
et racionem debiti ex suo officio (ut docet Apostolus
1 Cor. IX), nichil tamen debent recipere a populo nisi
dum raciones iste ad invicem sunt commixte. Et sic
multi homines ad tempus peccant in racionibus talium
elemosinarum, et tamen postmodum ex Dei misericordia
deserentes peccata illa ewangelice ad magnam edifica-
cionem ecclesie expost vivunt. Et sic contingit pueros
pauperes ad gradus seolasticos anhelare et tamen ex
ordinacione divina iieri impotentes ex pauperie officio
scole intendere. Sed communiter in assensu huiusmodi
fit peccatum.
Ex istis videtur quod novella mendicacio episcopis
guerrantibus a fratribus introducta est omnino infunda-
35
We should not
give money to
fighfing
b1sl10ps,
3. ADE: dat deest. 4. DEI: simus. 6. E in marg.: Nota.
8. AI: voluisse. 9. I: apostolis amplius apostoli; A: apostoli deest.
11. ]: quantumlibet; ib. AE in marg.: Dgfficultas. 15. I) in marg. infit
Usque quantum potest sacerdos de pecunia retinere; A in marg.: Responsio.
18. E in marg.: Nota. 19. E: mobilibus. 22. A: ut dicit. 23. E in
marg.: Nota. 31. expost; E: ex deest. 33. E: potentes. 34. A: modi
deest. 36. A in marg.: Conclusio.
36. Cf. De dissensione paparum (Pol. \Vorks, ed. Buddensieg,
pag. 574) ct Cruciatam (passim).
SERMO XIIL] QUARTA PARS. r 1 1
bilis et contra regulas caritatis. Innuunt enim primo et
expresse asserunt quod episcopi debent accipere elemosi-
nam corporalem a pauperibus ad hunc finem; et sic
vel negant regulam evangelii de dacione talis elemosine
5vel ponunt inhonorifice ipsos episcopos in aliquo
horum trium statuum, quibus eciam ipsi episcopi con- but pray that
tradicunt. Et sic debet ecclesia orare pro illis episcopis, bggsgrmsgg
ut a periculo falsorum fratrum et perverso consilio
liberentur, quia evenire potest quod falsi fratres illi in-
roforment subdole papam nostrum quod per elevacionem
talis crucis promittendo spiritualia sufi'ragia adiuvetur et
quod episcopi in causa illa cum omnibus suis adiutori-
bus beatitudinem promerentur et eo tenore spolient
populum infideliter quem paulo ante subdole spoliarunt.
xs Et potest esse quoad personam talis episcopi quod Motives of the
golgsupponant ipsum | cum suo exercitu numquam esse pmtgéiiig'qhe
og iterum in Angliam rediturum. Potest esse secundo quod ausa e-
diabolus moveat fratres istos ad regnum Anglie sedu-
cendum. Non enim instat modo oportunitas sic regnum
ao nostrum de hominibus et pecunia spoliare, sed (quod
maxime est verisimile) fratres isti non curant per que
media eciam heretica spolient populum, cum hoc tamen
quod ipsi participes ‘sint mercedis. Aliter enim non
publicarent ut fidem catholicam quod quicunque laborat
25 cum tali episcopo ad hunc finem vel iuvat ipsum nota- These false
biliter in expensis, erit absolutus a pena et culpa, et premium’
sic infallibiliter ad patriam advolabit, cum debent scire
quod nullus talis papa est ex fide catholica vel mem-
brum sancte ecclesie et per consequens non est caput.
30 Que ergo racio meriti fidelium ad in tali causa taliter
decertandum? Sed unum videtur multis quod a prima
mundi origine nunquam fuit causa generalior ad eccle-
siam occiduam se reciproce occidendum. Et quod fratres
dicunt exercitus nostros armatos ad hostes incedere non
35 ut pugnent sed ut terreant hostes, ne invadant fideles
orthodoxos est sophisma dyaboli; nec habent huius rei
noticiam nec verisimiliter coniecturam. Sic enim possent
sophisticare in omni proposito debellandi et quod fratres
sufferent rapinam bonorum suorum et cruciatum sui
4o corporis ad terrendum et convertendum ipsos ad Do-
minum, non ut corporaliter occidantur. Fratres autem
27. DE: sic deest. 3r. ADE: videtur militz'bus. 32. ADE: mundi
deest. 33. ADE: quod decst. 34. A: ad hostes deest; ib. AI: incidere.
I xi JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XIII-
non docent in isto evitare occasionem periculi sed in
ipso substernere sine causa. Christus enim non legitur
vitam suam cum talibus mediis defendisse. Qua ergo
auctoritate alter papa sic defenderet vitam suam? Viri
ergo evangelici hortarentur papam armare se cum pa-
ciencia et aliis evangelicis armaturis et quod tunc foret
securus de triumpho optabili, licet corporaliter sit
occisus.
Greed leads the Et ex istis potest patere fidelibus quomodo candens
fnarsto practise fratrum cupiditas bonorum fortune vel honoris mundani lo
against the
realm, and the movet eos contra populumy personam et regnum infide-
faithful should , _ .
not support liter procurare. Nam ad procurandum in causa ista
mm‘ propter fines infames indubie sunt fratres promtissimi.
Nee dubium quin procurant infideliter contra Christum
et suam ecclesiam quia contra legem Dei, ad cuius15
oppositum excitant populum ad credendum. Et sic ex
ista narracione potest fidelis colligere cum quali pru-
dencia suam elemosinam regulabit, cum indubie con-
sensus et stulticia populi sunt in causa quare in eis
tales Antichristi discipuli sunt nutriti. Si ergo haberent 20
lumen racionis evangelice quomodo debent istos tres
pauperes pascere de titulo elemosine et alios mendicos
validos evacuare et non ea racione temporalia eis tri-
buere qua racione sunt contrarii legi Christi, tunc pur-
garent ecclesiam de istis discolis et legem hominiza
effectualiter honorarent. Cum autem idem sit diligere
legem hei et diligere ipsum heum (ut patet Joh. XIV),
patet quod qui sic contempnunt legem hei contempnunt
eciam dampnabiliter heum suum. Nec seducant ecclesiam
oraciones talium discolorum, quia Matth. XV‘), 9 dicit 30
Christus: Sine causa colzmt me docentes doctrinas et
mandata hominum et per consequens, si fratres docent
attencius dogmata sua et mandata hominum quam
mandata Domini, est frustatorium et demeritorium quic—
quid agunt. 35
ul
5. I: ut evanvelicig ib. se; E: sed; ib. A: cum deest. 18. A: regu-
labat. 22. DE: de deest. 26. 27. I: diligere - diligere deest.
27. honorare legem. 30. A: oracz'om's; ib. E in mar .: Sectarum
oracgones 34. I: mandata Dei. 35. I: arguunt etc. lleluja. Alla
sequitur:
ui ducis vultus et non legis ista libenter
mnibus z'nm'deas, z'rzm'de, nemo tibi
Marcis (I) suo invido etc.
3. Cf. Cruciatam, Pol. Works, pag. 62g.
SERMO xiv] QUARTA PARS.
:13
SERMC) XIV.
(Serm. Mixti XX.)
Corde creditur ad iusticiam. Rom. xay 1o.
lste sanctus apostolus Andreas habuit quandam pri-
5mitatem fidei supra ceterosa cum ad Dominum induxerat
fratrem suum Petrum (ut patet Joh. I); ideo sig-
nanter in sollempnitate sua legitur ista epistola. Nichil
enim est iustius creature quam credere; nam primus et
supremus sensus hominis est intellectus qui ad creden-
10 dum Deum est finaliter ordinatus, nec potest esse in
hoc decepcio; ideo frustrat (quantum in ipso est) Dei
ordinacionem qui non adhibet istam fidem; unde sicut
vita precedit omnes alios actus secundos, sic fides vir-
tutes alias; et hinc dicit Apostolus Hebr. xoi 38 ex
15testimonio prophete: Justus meus ex fide vivit, ac si
intenderet quod vita spiritualis iustorum originatur ex
fide. Unde congruum est in isto primo apostolo de fide
facere mencionem. Ideo dicit Apostolus: Corde creditur
ad iusticiam, hoc est, quod homo sit iustus, requiritur
zoipsum credere intellectu. Et cum fides habita oppor-
tunitate operatur magna si est, cum impossibile est
tantum semen in terra fructifera non in bonam operam
ebullirea ideo subiungit Apostolus quod ore confessiofit
ad salutem. Sicut enim sapiencia secundum enigmatice
25philosophantes cordi tribuitur, sic fidelis confessio fide
posterior datur ori, et tercio consequitur in ordine post vie
iusticiam fructus salvacionis; ideo dicit Apostolus quod ore
Soozg confessio fit ad salutem. Et laudem l prioris seminis con-
firmat ex testimonio scripture, nam Isa.XXVIII°, t6dicitur:
3o omnis qui credit in christum finaliter non confundeturj
cum eo ipso predestinatur ad gloriam. Et ad similitu-
dinem istius processus oportet capere evidenciam ec-
clesie prelatorumg primo enim oportet in generali cre-
dere tamquam fidem quod officium Deus in scriptura
35 sua talibus prepositis limitavit et secundo oportet ex
ebullicione sui operis supposicionem vel desperacionem
I. Hic scrmo ct seqq. usque ad XVII incl. in codd. ADE habentu'r.
A in marg.: Sermo XIV; D in marg.: XI. In capite sermonis: Andre; Em
mar .: In die S. Andree XI. 3. Codd.: Rom. VIII. DE: sicut iustus
20. E: intellectum. 31. DE: predestinatus sit. 3. DE: enim deest;
ib. A in marg.: I. 35. DE: Iz'mz'tat; ib. A in marg.: 2.
30. Rom. X, 11.
3. Epistle for St. Andrew’s day.
Faith the first
of virtues.
_It leads to
righteousness,
and on faith and
righteousness
follows
salvation.
8
114
101111111115 WYCLIF SERMONUM [SERMO XIV-
For all nations
there is one
faith which
leads to bliss.
capere quod talis prelatus est a Domino institutus, et ad
hunc sensum dixit christus Joh. X", 38: Si mihi non
vultis credere operibus credite. Et sic omnis perfeccio
sacerdotis vel humanum iudicium est ad iidem ut per
se notum et ad operacionem talis hominis referendag
et sic carta iuste vite infinitum excedit in curato cartas
quaslibet pellium mortuarum. Sed quia in istis mediis
potest esse illusio, ideo de rectitudine prepositorum
huiusmodi capitur probabilis supposicio citra fidem.
Sed quia Judei vel naciones alie possent quoad
istam fidem universalem de sua preminencia querelare,
ideo subdit Apostolus maximam huius heresis destructi-
vam: Non, inquit, est distinccio Judei et Greci quoad
invocacionem nominis Domini pro salute; patet ex hoc
quod idem Dominus, est omnium et per consequens
ordinans totam humanam speciem ut beatitudinem con-
sequatur. Nec potest esse defectus ex parte Domini ex
God cannot fail invidia vel ex egencia. Si enim foret invidus, tota uni-
us from want
of either love
or power.
versitas creaturarum foret subito redacta in nichilum,
cum non potest ad tempus aliquid nisi ex gracia
gubernari et talis gracia ac invidia opponuntur. Et ad
tollendum egenciam dicit Apostolus quod est dives in
omnes qui invocant illum. Non enim stat cum sua sa-
piencia quod creat aliquos de specie humana, quibus
non tribuat si ipsimet non ponant obieem beatitudinem
quam pro humano genere ordinavit. Ideo oportet quod
omnis qui invocaverit nomen Domini salvus erit. Non
autem dicit quod omnis qui vocaverit vel vocaliter
dixerit nomen Domini salvus erit, cum Matth. VII", at
dicitur: Non omnis qui dicit mihi homine homine in-
trabit in regnum celorum. Unde invocare solet describi
quod est ereaturam secundum caritatem vocare in
animo Deum suum, et isto modo invocavit christus
patrem suum continue. Nee dubium quin si quis sic
invocat tune pro suo tempore erit salvus. Et patet
quod ad invocacionem talem requiritur fides, ideo sub-
iungit Apostolus: Quomodo ergo invocabunt eum in quem
11. DE: fidem deest. 12. DE: ideo dicit. 13. DE: qui ad.
14. A: vocacionem. 15. DE: Deus; ib. D in marg. sup.: Nota hic
videtur loqui quod et presciti omnes ordinati sunt a heo ad beatitudinem.
Alibi dicit oppositum. 21. Dlz: et invidia. 29. DE: dixerit in Deum.
31. E in marg.: Nota. Invocare; D in marg. inf.: Quid est invocare, quia
ereaturam secundum caritatem vocare in animo Deum sumit (P). Invocare
est in auxilium aliquod vocare vel postulare. 34. A: suum deest.
13, 22. Rom. X, 12. 27. lb. 13. 37. ib. 14.
U1
H
ua
ua
U‘
SERMO xlvi QUARTA PARs.
115
non crediderunt? quasi diceret non possunt nec poterunt
Deo credere vel in Deum nisi ipsum audierint. Nam
cum talis credulitas sit creatura Dei et bonum gracie,
patet quod oportet Deum fidelibus ipsum dare. Et ista
5dacio est locucionis Dei vera audicio. Unde Psalm.
LXXXIV", 9 dicitur: Audiam quid loquatur in me do-
minus Deus. Et hinc dicit Apostolus: quomodo credent
ei quem non audierunt? Et cum placet Deo communi-
care locucionem istam instrumentaliter apostolis, patet
IO quod necesse est ad audicionem istam apostolos populo
christi loqui. Ideo Paulus intuens ordinacionem Dei in
graciosa communicacione ministrorum ecclesie, scilicet
quod Deus ordinat ut instrumentum suum unum iuvare
reliquum ut reciproce mereantur, querit quomodo audient
ii sine predicante.
Extendendo autem predicacionem ad locucionem Dei
insensibilem est notorium quod non possunt; et ad
istum sensum intelligitur proposicio Pauli sequens:
Quomodo, inquit, predicabunt nisi mittantur? Cum enim
20 oportet Deum istum ordinem operum architectonice
regulare, patet quod oportet ipsum ad istud officium
mittere predicantes, et hinc dicuntur apostoli quasi missi.
Et istam sentenciam confirmat Apostolus per scripturam
Isaie LII", 7: quam speciosi pedes evangeligancium pacem,
25 evangeligancium bonum. Sed quia predicator errare posset
in modo evangelizandi, ideo secundum intencionem predi-
candi pacem ecclesie et bona gracie predicator huius-
modi commendatur; speciosi igitur sunt pedes taliter
predicantis. Et patet quod moderni predicantes ad bella
30 et contenciones vel pro congreganda pecunia ad talia
defendendum non in hoc pulcrificant pedes suos sed
oportet in omni evangelizacione verum doctorem esse
interius et mentem audientis illustrando ad obedienciam
inclinare. Ideo sequitur: Non omnes obediunt evangelio,
35 cum Isaie Llll", I scribitur: Domine quis credidit auditui
nostro? Si ergo ita rari fuerunt qui verbis huius
sancti prophete crediderant que a Deo audierat, quid
mirum est si regnante tanta malicia pauci crediderunt
sermonibus indigni et miseri hodie predicantis?
10. DE: ad
I. DE: uod non ; ib. A: nec possunt. 7. A: Ethic.
28. A: Sponsi
deest. n. E: Ideo Apostolus. ib. A in marg.: Nota.
igitur. 35. A: LIII deest; ib. E in marg.: Nota.
1o. Rom. X, 15. 34. ib. 16.
Need of
preaching.
A preacher
must set forth
the gospel of
peace.
Si-
:16 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO xm
lt is the word Ex istis patet quod oportet fidem in ecclesia ex‘
of Christ that . . . . .
must be audztu 1n populo pubhcare, et cum non lndlfferenter
P12212233‘! quilibet sermo sit predicandus, patet quod auditus tam |3
predicantis quam eciam sermonem audientis debet fieri
verbo Christi; et hinc est quod prophete legis veteris5
dixerunt: Hec dicit Dominus, et apostoli predicarunt
verbum Dei. Nec potest populus in obaudicione huius
sentencie excusari, cum fides fuit sufficienter per Christi
apostolos publicata; ideo dicit Apostolus: Sed dico, num-
quid non audieruntfP Et quidem in omnem terram exiit IO
sonus eorum, et in fines orbis terre verba eorum. Hoe
est in omnem contrattam habitabilem eciam usque ad
fines climatum vox evangelizancium est audita (ut pro-
phetatum est Psalmo XVIIIO, 5).
How it is true Et patet quam frustra sophiste obiciunt contra istud.
that “their - - - - - o -
sound is gone quidam enim nimis leviter obiciunt quod multe sunt
Whigs?" terre infra speram terre per quas nullus sonus evan-
gelizancium est auditus; non enim penetravit vox
apostolorum per medium spere terre. Satis quidem est
quod per contrattas habitabiles secundum genus mediate 20
vel immediate vox apostolica sit audita. Unde vox ydiota-
rum sequencium quorum fidelis sentencia fuit ab aposto-
lis derivata vere dicitur sonus eorum, cum vociferans
non solum profert sonum sibi immediatumy sed quan-
tumcunque distantem eciam ipso corrupto, ut patet 2::
de sono echo; Et (ut placet aliis) verba apostolica ad
omnem punctum mundi instrumentaliter profuerunt, cum
Deus per sonacionem eorum non solum homini sed
cuilibet mundi particule benefecit et de tanto sonus
apostolicus ad illam exiit. Et ista consideracio sicut
movet multos sentenciam infidelem subtrahere, sic movet
alios sentenciam evangelicam seminare. Sicut enim se-
cundum beatum Bernhardum pena Petri Abellardi est
ecclesie incognita et incerta, quia nescitur quot infideles
per suam heresim sint dampnandi, sic meritum acciden-gf,
tale sanctorum evangelizancium est nobis incognitum,
quia nescitur quot homines sunt per suum evangelium
convertendi.
01.
oSab
H
U
ua
o
I. DE: Et ex istis. 4. A: audientis -— fieri deest. 6. A: id est,
apostoli predicaverant. 7. A: potest deest. 15. DE: quam frustra
deest; ib. E in maria ()bieccio sop zz'stz'ca. 21. A: Ideo vox. 26. A: ecco.
28. D: dacz'onem; z correxit. 32. E in marg.: Nota.
I et seqq. Rom. X, 17. 6. Jerem. XVII, 5. 9. Rom. X, 18.
33. Cf. De Ecclesia, pag. 343. Cf. St. Bernhardi 0pp., pag. qui
et seqq. (Ed. Bas. 1556).
SERMO X1v.] QUARTA PARS.
117
Circa hoc evangelium Apostoli est notandum quod
verba Dei que sunt ex integro verba evangelii sunt
maxime a viatoribus honoranda. Sicut enim idem est
Christum diligere et diligere verba sua (ut patet
5Joh. XIV‘), 23), sic idem est honorare verba scripture
et honorare dominum Jesum Christum. Et hinc ipse in
proteccionem sui contra diabolum usus fuit scriptura
triplici magis quam fuit eius humanitas honoranda. Et
hinc tota communitas fidelium licet secundum formam
iopharisaicam confitetur evangelium honorabile, sed in
signis. Nam lecto evangelio assurgunt erecti, deponentes
capucia et cruce se signant, attendunt vocibus et parie—
tes osculantur. Maiores autem habent gladios deportatos,
et omnia ista fiunt in signum cognieionis, devocionis et
15defensionis evangelii Jesu Christi. Sed pactum fidei in
facto deficit, cum cartas suas vel dicta hominum volunt
usque ad mortem defendere sed a sentencia evangelii
vecorditer retrocedunt. Et tamen ex fide scripture
Isa. XLVO, 15 Deus non est voces vel signa sensibilia
20 sed vere Deus absconditusj ideo suum evangelium debet
quilibet usque ad mortem defendere tamquam fidem et
per consequens tenentes ipsum fideliter debite sustinere
et adversantes ipsum evangelium onmino substernere.
Sed (quod est subtilissimum peccatum dyaboli) hodie
25 fit econtra, nam lecta scriptura patente contra dotacionem
ecclesie carte humane prevalent, et quantumcunque
fides scripture contra causam mundi vel hominis fuerit
allegata vel scripta, contempnitur vel tacetur, et sic
Christo contempto ydolatria committitur, cum nimis
Soinfideliter colitur plus acceptum; et sic causa Dei
propter causas hominum vel lucrum mundanum sper-
nitur, ut patet patule in bullis paparum et mandatis
hominum in istis crucis ereccionibus hodie publicatis.
Unde fratribus publicantibus ex adverso paparum sen-
35 tenciam in hac parte unus fidelis publicavit tres
conclusiones in ista materia, fraudes fratrum contra
episcopos detegendo. Prima ergo fuit istaz Nullum caput
I. A: est twice. 3. DE: a deest; ib. D in marg. su .: Honoranda
sunt verba Dei sicut Deus et diligenda sicut Deus, quia i em est diligere
Deum et verba sua; E in marg.: Nota quod idem est Christum diligere et
diti ere verbum suum. n. in marg.: Nota bene. 12. A: assz'gnant.
16. : dictum. 20. AD: secundum evangelium. 25—27. A: dotacionem —-
contra deest. 28. E in marg.: videre 37. AE in marg.: Prima con-
clusio; E in marg.: Caput ecclesie.
37. Walsingharn Hist. Angl. II, 72 et seqq.
Honour due to
the gospel;
it is paid in
outward signs
in our services,
but not
rendered
indeed;
as is shown in
these crusades.
On this point
\Vyclif has
published three
conclusions:
1 18 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM
[SERMO XIV.
1. That no man conversans nobiscum ecclesie militantis habet potestatem
11155313151“ absolvendi vel distribuendi spiritualia beneficia nisi
gzgelggvagaggritztsecundum quod viderit fide vel revelacione fieri per
him. caput ecclesie triumphantis; patet ex hoc quod caput
ecclesie triumphantis est Deus omnipotens per quem
oportet fieri omne bonum factum ecclesie militantis.
Secunda conclusio probabilis est quod crucis elevacio
iam inventa ad defendendum partem unius pape sive
alterius cum suis circumstanciis non est a capite ecclesie
militantis approbata; suadetur ex hoc quod Christus,
caput universalis ecclesie non sic sed per pacienciam
contrariam defenderat partem suam. Nee ista crucis
elevacio videtur sonare in caritatem, in observacionem
mandatorum vel in edificacionem ecclesie, et tunc non
est indubie approbanda.
Tercia conclusio si fratres sic altrinsecus preconizant
sine revelacione dissensionem istam, videntur esse I blas-
2. The crusade
is not a proved
by C rts't.
3. The friars
who preach lt
are tra1tors to
G"d- phemi proditores Dei et utriusque ecclesie. Suadetur ex
hoc quod non eonfirmarent istam sentenciam nisi hoc
cognoscerent esse de beneplacito hei sui quod non
possunt cognoscere nisi ad hoc habuerint revelacionem.
We may hope O si hanc ultimam persecucionem ecclesie propter
that the devil
has reached the
summit of his
power.
fetens dominium sacerdotum vel lucrum stercorum
meridianum demonium suscitabit, consolacio est, cum
est agendum. Constat quidem quod inter multos secu-
lares propter vanitatem mundane glorie et cupiditatem
stercorum audivimus multa bella particularia suscitata.
Sed tam generalem dissensionem in toto christianismo
occiduo non audivimus fieri sub hac forma; cuius sig-
num est fidelibus quod dyabolus pro tempore viacionis
ecclesie est in summo sue versucie elevatus. uterque
enim istorum paparum exhortatur quemlibet christianismi
nostri sub obtentu eterni premii occidere implicite fratrem
suum, cum vel unus vel alius papa vendicatur esse
caput alicuius ecclesie occidentalis et sic pro defen-
sione cause sue debet quilibet usque ad mortem cer-
5. Codd.: quod est Deus. 6. DE: bonum fratrum.
Secunda conclusio; ib. DE: probabilis evidencia est.
12. A: defenderet; A: defendat.
31. A: tempore peregrinacionis.
7. DE in marg.:
8. E: huius ape.
16. D in marg.: Tercia cone usio.
36. A: occidentis.
1. Wyclif, De Dissensione Pap. Pol. Works, 573; Cruciata,
pag. 592.
U1
)-4
o
20
prope sit redempcio nostra et per consequens liducialius 25
3o
35
SERMO xlvi QUARTA PARS,
119
tare et in casu occidere adversantem. Nec videtur fratres
qui sine evidencia sunt istius negocii procuratores pre-
cipui aliud lucrum ex hoc recipere nisi forte ut aucto-
risentur ab altero istorum paparum ad regna post-
5modum caucius spolianda, sed finis alius sequetur
postmodum, scilicet eterna dampnacio quam Christus
finaliter retribuet Antichristo.
Consideret rogo fidelis si populus extraneus foret in
regno Anglie nimis proditorius qui subdole curreret per
IO eius patrias et fraudulenter intimaret regnicolis suis
hoc esse de regis beneplacito, hoc tamen existente volun-
tati regis contrario, simularet multa media inducencia
populum ad credendum et per hoc quod istud esse
voluntati regis contrarium ac eciam paci regni foret
15 ex hinc regni perturbacio suscitata, nonne foret populus
ille tamquam precipuus proditor regis et regni Anglie
odiendus? Multo magis blasphemus proditor foret qui
attemptaret proporcionalia in ecclesia regis regum. Et
sic faciunt fratres in ecclesia militante. Si autem fraus
20 proditoria foret suggerere ad spoliacionem thesauri et
accionem hominum regni nostri, quanto magis foret
fraus dyabolica simulatorie predicare ad depaupera-
cionem fidei regni et deperdicionem fidelium regni Dei.
In utramque autem istarum fraudum fratres consenciunt,
25 cum informant nostros regnicolas in ista perfidia tam-
quam fide quod eo ipso quo quis contritus et con-
fessus quantumcumque modicum laboraverit in hac causa
sine pena ad patriam evolabit. Et cum hoc sit infide-
lissimum, patet quam multi de nostris regnicolis istis
30 pseudoexortacionibus sunt seducti. Et cum sine fide
impossibile est placere Deo, evidet quod multi mortui
in hoc casu forent perditi ad infernum. Dieit enim ista
blasphema societas quod ista peregrinacio est tanti
valoris quod qualibet eius parte quantitativa itinerans
35 beatitudinem promeretur, non sic revera fuit in defen-
sione cause christi contra suos hostes, cum Petrus ex
hoc quod absciderit aurem Malchi fuit a Domino tam-
quam reus criminis reprobatus. Et sic notando totum
cursum ecclesie non invenietur alia viacio vel operacio
4. A: isto. 9. A: curreret deest; ib. E in marg.: Nota exemplum
14. E: pacis. 23. A: regnz nostri. 27. DE: modicum deest. 7. A:
Malci. 39. A: invenitur aliqua via.
27. Cf. Walsingham, Hist. Angl. II, 79, 80. Forma absolutionis.
The friars
,pretend to be
messengers
from the King
of kings, but
misrepresent
His will.
Their wicked
frauds.
120 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XIV.
corporalis vel spiritualis magis meritoria quam pseudo-
fratres infideliter indubie istam fingunt.
The only Nee video quid boni facit ista blasphemia nisi quod
sfrggpgsiglærmverificat textum Apostoli quod Antichristus extollitur
the Prophecy super Christum. Ipse enim (ut inquiunt) est dignus
concerning . . . . .. . .
Antichrist. habere ornma dominia tam 1n mobihbus quam 1n immo-
bilibus huius mundig sed Christus non fuit dignus
humanitus super unum oppidum dominarij ideo nimi-
rum defensio vite papalis est infinitum plus meritoria
quam fuit defensio vite Christi. Ideo dicit logicus quod IO
cum itineracio ista sit infinitum meritoria, quia aliqua
parte eius infinitum meritorior tota superfiuit, cum
quelibet eius pars per se suffieeret; nam (sicut noverunt
theologi) quelibet pars quantitativa vite meritorie pre-
destinati est digna beatitudine et conformiter secte isto-
rum procuratorum debet dicere quod quelibet pars
huius itineracionis est digna absolucione a pena et
culpa et beatitudine sempiterna.
They s‘etlimits: Sed hie miror quare dicunt quod non itinerantes
“got‘éegtrrggfigs peregrinaeione ista sed ad iter laborancium eonferentes-
Sain- non habebunt mercedem istam pro modico cum dena-
riatus indulgencie illis non valeat assignari. Sed oportet
quod conferant secundum ratam porcionema ut puta
terciam partem possessionis; plus enim tales appre-
ciantur numismata quam bonam animi voluntatem. 2
Their Similiter, videtur istam sentenciam a fratribus pro-
enggjgggfgcn mulgatam sapere cathaclismum satisfaccionis pro crimine _
to goin Sinning- cum quot | quot homines quis oeciderit, quantumcunque gggg
heo vel homini indebitatus fuerit, virtute huius indulgen- . i
cie faciliter absolvi poteritp ymmo supposito quod sic 3o
peccaverit de futuro cum hoc tamen quod continuaverit
peregrinacionem et absolutus fuerit habebit plenam ab-
solucionem ac si non peccaverit. Sed ubi unquam data
fuit maior evidencia delinquendii si enim debitum ex-
cipitur foret patens evidencia nichil ad opus huius-
modi eonferendi, quia totum quod quis habet non sufficit
satisfacere pro infidelitate in quam incidit sic credendo.
Nee valet dicere quod indulgencia solum loquitur de
peccato preterito, non futuro, quia quis pertransibit tantum
ut
H
cli
o
o
u‘
ua
u t
1. DE: matris deest. 3. E in marg.: Nota. St. E in marg.: Nota.
11. DE: cum cfeest; 1b. A: aliqua deest. 15. A: secta. 19. A: quod
non deest. 20. DE: ista deest. 26. E in marg.: Nota. 34. A: relin-
quendi 35. DE: nichil deest. 37. D: satis deest.
ip I. Thess. II, m
SERMO XIV QUARTA PARS.
I21
peregrinacionem mundus a crimine, ymmo non posset
illam peregrinacionem cum ista credulitate incipere.
Nec valet responsio sophistica quam hic ponunt
scilicet quod sic itinerans habebit plenam indulgenciam,
adum vere confessus fuerit et contritus, quia (ut noverunt
logiei) quilibet vere confessus et contritus quicquid
fecerit, ut puta si omnes sacerdotes viventes occiderit,
erit habita contricione plenarie absolutus. Quid ergo
valet sic defraudare ecclesiam?
Nec valet tercio quod fratres necessitantur pro de-
fensione sui ordinis et suorum superiorum obediencia
sic fingere in hac parte, quia maledictus sit talis ordo
et talis obediencia qua contra fidem Christi militant
cum patre mendacii, quia indubie ut sic incurrunt om-
15nem infidelitatem et omne genus peccati quod non fa-
cerent propter Deum, ideo sunt ut sic blasphemiores
dyabolo et a tota ecclesia discredendi.
Nec valet evidencia qua fingunt sic posse fieri et per
consequens sic esse in tanto capite supponendum, quia
zoindubie sic inferrent ex ipsis contradictoriis contradic-
toria manifesta. ldeo maledictus homo qui confidit in
homine non fundato in causa superiori scripture quic-
quid dixerit. Revera ex causa consimili et evidencius
probare poterint quod fratres singuli sint dampnandi,
25 quia quid de uno papa et quid de alio papa sic sen-
ciunt et vita fratrum dampnacioni huiusmodi simulatur.
Nec dubito quin ex fide scripture vel racione non in-
vcnient scintillam evidencie pro hac parte sed collecta
tota fratrum sentencia stat in istoz Papa noster sic
3o precipit et coneedit, ergo verum; sed fratrum societas,
in hoc adversans negat consequenciam. ldeo si omne
regnum in se divisum desolabz'tur, supponi potest quod
regnum fratrum propter istam infidelitatem presumptam
pacietur ecclipsim, quia non dubium quin altrinsecus
35 proditorie defraudant ecclesias, cum homo non menti-
retur in tanta causa de voluntate homini propter ac-
quirenda omnia regna mundi, cum christus non habuit
potestatem sic menciendi de dyabolo; fratres autem
frontose et intrepide promulgant istam sentenciam tam-
4o quam fidem.
IO
2. D: cum cum; ib. DE: per/icere incipere.
diligenter. 17. A: dyabolo twice.
21. A: lit ideo. 34. A: pacie.
21. Jer. XVII, 5.
8. E in marg.: Nota
20. A: ex apz's; ib. A: contradzcczo.
eo. E: ji em etc.
31. Lucae XI, 17.
They say
indulgence is
only for the
contntey but the
contrite do not
want it.
The commands
of superiors are
no excuse; such
commands
should be
dlsobeyed;
certainly not
the commands
of the pope,
since each
cancels the
other.
122
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XV-
The friars do
not preach the
gospel of peace.
Instead of
,,Thus saith the
Lord” they sa :
“Thus saith tiie
Pope”.
The pope does
not absolve
SERMO XV.
(S erm. Mixti XXI.)
Hec dicit hominus. Malachie III", 1.
Sive autem a verisimili fratres in ista perturbacione
ecclesie de voluntate hei menciuntur sive per im-
possibile verum dicunt, cum non habent ad hoc evi-
denciam nisi mardosam quam altrinsecus ipsimet
fratres destruunt, manifestum est quod facto eorum
supposito sunt heretici et manifesti hei et hominum
proditores. Non enim preparant pedes suos ad predi-
candum populo evangelium pacis, sicut Apostolus mag-
nificat predicantes (ad Rom. X), sed currunt maiores
eorum per patrias ad predicandum super sibi ambiguo
et inevidenti bella in regno Dei, quia in ecclesia
militante; quod falsos prophetas legis veteris non
legitur presumpsisse. Ipsi enim licet quandoque false in
lege veteri dixerunt: iiec dicit Dominus, fratres autem
reticent ista verba dicentes: Hec dicit papa meus. Cum
ergo Christus Matth. XV", 9 dicat: Sine causa colunt
me docentes doctrinas et mandata hominum, manifestum -
est quod fratres non solum frustra sed diabolice in
causa ista excitant ad istam discordiam ecclesie mili-
tantis. Econtra autem propheta iste ex parte homini
sic orditur: Hec dicit Dominus et ex fide scripture in-
dubie non mentitur; fratres autem et si per impossibile
verum dixerint in publicacione istius blasphemie men-
ciuntur, quia secundum Augustinum contingit hominem
mentiri dicendo verum, quod contingit quando contra
caritatem asserit sibi ambiguum; multo magis ergo
quando implicat esse de voluntate hei quod quilibet ad
peregrinacionem istam sic promovens absolvitur plene
a peccato, ymmo quod sine pena et culpa ad patriam
from pain, since advolabit. Numquid credimus partes contra se bellantes
the crusaders
have the pain
of deat 1.
pati penam a se ipsis, a celo vel a suis contrariis hic
in tetra? ymmo cum omnis pena in mortis I articulo sit
pro peccato, et occisi vel mortui in hac causa pacien—
r_)\
[J
1J4
u:
o
1. A in marg.: Sermo XV. 3. D in marg.: XII. 19. A: Matth. dees .
27. E in marg.: Verum dicendo mentiri contingit. 29. D in marg. inf.:
Absolucio a ena et a culpa. 33. E in marg.: Pape absolucio a vena
an vera. 6. A: motuz.
1. Cf. Serm. Part. III, pag. 511. The epistle for the Purification.
3. In the Sarum Missal the lectio runs: ‘Haec dicit Dominus
Deus, ecce ego mitto etc.’ 27. S. Aug. Opp. torn. VI, pag. nam
Fol.
303d
SERMO xvi QUARTA PARs.
123
tur penam in mortis articulo, videtur quod licet papa
suus ipsos absolverit in persona propria, non erunt a
pena simpliciter absoluti, et multo evidencius anima
post mortem de ista infidelitate infundabili condolebit.
Nec valet istud fallax sophisma quod absolvitur a
pena, quia a pena vie, a pena purgatorii et a pena
inferni absolvitur, quam penam aliter sustineret, et sic
ista preposicio ‘a’ non mobilitat sed verificata propo-
sicione pro particulari stat indulgencie concessio incon-
1ocussa. Ista autem fraus sophistica non fuit a dyabolo
pre verecundia attemptata. cum enim ista perfidia di-
cit quod sic peregrinans absolvitur a pena et culpa que
nunquam infuit, annectit summum impossibile quod ab-
solvitur, quia caret pena et culpa ista vel illa que
15aliter infuisset. Quis rogo dubitat quin ista connexio
sit summe impossibilis, quod si homo datus non sic
faceret, ista pena inferni vel purgatorii alicui infuisset?
Similiter, iuxta hanc infidelitatem talis absolvitur a
pena et culpa infinita, cum qualibet tali caret et propter
20 talem peregrinacionem pari evidencia qua propter illam
aliqua pena caret. Ideo evidencius dicerent fratres in
ista materia dicendo quod a beatitudine homo absol-
vitur propter illud. Quis rogo concederet quod homo
propter illud absolvitur a pena infinita, quia plurior
25 pena eciam infinita non est propter hanc indulgenciam
in isto homine quam est in mundo, sicut plures ho-
mines quam sunt si aliqui homines non sunt?
Sed relinquendo istam vanitatem dyaboli textum pro-
pheticum prosequamur: Ecce ego mitto, inquit Deus, an-
30 gelum meum ante faciem tuam, quod fuit verum ad litteram
de primo Christi adventu, cum fuit Deus eternaliter et
homo per incarnacionem temporaliter. Angelus autem
missus intelligi potest Baptista qui viam Domini prepa-
ravit Nec refert si textus iste legatur sic: Ecce ego
35 mitto angelum meum qui preparabit viam ante faciem
tuam, quia prima persona loquente ad Verbum de
Johanne Baptista una est eademque sentencia, ut patet
Matth. XI", 10. Et sequitur in textu: Et statim veniet ad
templum sanctum suum dominator quem vos queritis, et
5
5. A: sola uod. 7. A: quam penaliter. 8. E: a deest. 21. A:
alia pena; ib. in marg.: Absolucio a beatitudine. Nota. 29. DE:
mittam. 37. Codd.: eadem ; E: que addit.
29. Mal. III, 1. 38. ib.
It is a mere
sophism to say
they would have
other pain but
for the
indulgence.
Men are
absolved from
penalties that
they have not
incurred.
Prophecy
fulfilled in the
Baptist,
124
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO Xv.
and in Christ.
This prophecy
may apply to
the first or
second advent.
angelus testamenti quem vos vu1tis. Nam statim post
inearnacionem, quia die XL, assistebat Christus in templo
Jerusalem, ut parentes sui facerent secundum consue-
tudinem legis pro eo (ut patet Luce II). Christus autem
fuit dominator integer huius mundi et ipsum fideles
legis veteris fide sedula quesierunt; et ipse christus
fuit angelus duplicis testamenti, cum pater misit eum
tamquam auctorem divinitus ad utramque legem populo
publicandum.
Unde propter misterium incarnacionis et novitates
factas in christo divinitus atque humanitus propheta
sic loquitur: Ecce venit presencialiter et necessario quoad
heum. Et quis viator potest cogitare diem adventus eius
in earne, cum gloriosissima lux et conclusiones summe
mirabiles hunc adventum homini consequuntur. Quidarn
autem intelligunt diem adventus Christi ad finale iu-
diciump cum uterque sit satis mirabilis. Nee solum
pauci steterunt in fide et spiritu videntes adventum sue
incarnacionis, sed graciosum miraculum est quod aliquis
stet in gracia finalis predestinacionis videndo secundum
eius adventum. ldeo querit propheta per modum que-
stionis mirabilis: Et quis stabit ad videndum eum? Om-
nes enim presciti tunc corruent tamquam muti. Finis
autem propinquus adventus prioris fuit purgare et
mundare ecclesiam contra adventum secundum per suos
apostolos et presbyteros purgantes instrumentaliter
mundiales; ideo dicit propheta: Ipse, inquit, quasi ignis
conjlans et quasi herba fullonumg nam gentes et Judeos
igne caritatis perpetue copulavit, sicut duo ferra cum
arte fabrili et opere artificis sunt eonflata; sicut enim
ferrum candens ignis dicitur a natura et qualitate ferri
extraneum, sic homines dicuntur Christus qui ad Christum
per graciam sunt conversi. Usus eciam fuit Christus in
purgacione apostolorum herba fulonum hispida quam
quidam vocant eardinem, quia peccata eorum extraxit
per rigorem penitencie et ceremonias legis veteris tam-
quam tunc maculas in panno ecclesie abstrahebat. Et
quidam dicunt quod aliqui apostolorum erant filii Levi
ad literam, sed veritas est quod erant sacerdotes legis
veteris qui erant filii Levi mistice figurati.
14. A: cum deest. 23. E in marg.: Finis primi adventus Christi.
33. DE in marg.: Herba fulonum 39. A: per sacerdotes.
12, 13, 22, 27. Ma]. III, 2.
ut
v-A
u
U‘
z
ua
o
DO
U l
4o
SERMO xvi QUARTA PARS.
125
Fo
n
Ideo cum scriptura utitur predicacione figurali (ut
1gpatet in materia de hostia consecrata), l non mirum si
propheta dicit Christum purgare filios Levi. Et cum
predicatores sunt argentum igne examinatum, non mi-
5rum si Christus sedebat divinitus et hoc argentum spiri-
tualiter emundavita et sic Christus colavit apostolos
mundans eos ab antiqua macula dando eis sapienciam
tamquam aurum et eloquenciam ut argentum. Et sic
erant apostoli pro inicio temporis legis gracie Domino
IO sacrificia ofl‘erentes, non solum hostiam eonsecratam, sed
(quod plus est) dolentes pro peccatis ecclesie novelle et
repente magnam ecclesiam ad fidem Domini conver-
tentes. Hoc autem fuit iustum, cum frater iunior debet
semen fratri seniori mortuo suscitare (ut patet Gen.
15 XXXVIIIO, 8) et hoc sacrificium Juda, hoc est, virorum
Christum confitencium, sicut erant singuli christiani et
sacrificium Jerusalem, hoc est, virorum Deum alcius
contemplancium, cuiusmodi eranta postoli et sacerdotes
ecclesie primitive, hoc (inquam) sacrificium legis gracie
20 plaeuit Deo copiosius quam sacrificia Abel et ceterorum
que offerebant heo sacrificia ante legem. Et illi possunt
vocari dies seculi-y quia pauci eorum habuerunt pe-
riodum longiorem.
Alii autem anni in quibus sacerdotes Levitici reg-
25 naverunt possunt vocari anni antiquia quia antiquum
dierum expressius memorarunt. Et sic dicit propheta
quod placebit Domino sacrificium Juda et Jerusalem pro
tempore legis gracie, sicut dies seculi et sicut anni an-
tiqui. Fuit enim correspondencia inter vitam et sacrificia
3o apostolorum et patres veteris testamenti, sicut fuit cor-
respondencia inter martyres et presbyteros tribus Levi;
in prioribus autem patribus fuit seculum pro una
periodo sive die, sed in sacerdotibus sequentibus erant
in uno anno multi presbyteri consequentes.
Circa hanc epistolam pro complecione dictorum alibi
dubitatur utrum sacerdotes legis gracie debent a Christo
qui est temporum duarum legum medium exemplari,
et videtur quod non, quia Christus nunquam mendicavit
vel quicquam accepit ab aliquo nisi quando secundum
35
How Christ
purged the
apostles, and of
the sacrifices
that they
offered.
24. E in marg.: Dies seculz'. 25. E in marg.: Anni antiqui
2 . A: Deo. 35. D in marg.:_Dubium; E in marg.: Dubztaczo.
3 . A: manducavit. 39. A: pro alzquo.
3 et seqq. Mal. III, 3.
How far
Christ’s
example is
binding on
priests.
126
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO Xv.
Christ, being
poor and yet
lord of al
things, accepted
gifts as both
alms and clues.
racionem dominii ita fecit, et per consequens nihil
accepit a fratribus ut corporalis elemosinarius sed tam-
quam dominus et magister. Sacerdotes autem nostri
accipiunt a plebe decimas et plures elemosinas, quod
non est a Christo domino exemplatnm. Hie videtur
mihi quod dicta sentencia de elemosina et sustentacione
curati sit catholica hodie amplectenda, sed notandum est
(ut alias) quod secundum quatuor raciones varias licet
homini accipere ab alio prandium vel subsidium corporale.
Cum autem elemosina sit efl'ectualis voluntas ad re-
levandum miserum a sua miseria, oportet racionem
elemosine, racionem amicicie, racionem testificacionis et
racionem dominacionis valde distinguere. Christus enim
numquam accepit prandium nisi quando ipsum secun-
dum racionem sue vehementis dominacionis acceperat
tamquam redditum iuste debitum, quem acceperat et
preter debitum iuste redditum quem de tenentibus suis
acceperat et semper spiritualia carismata meliora retri-
buit. Patet de racione regis magnifici et concordat fides
evangelii. Sed cum Christus sit in unum simul dives et
pauper, inops et egenus (ut dicit Apostolus), probabile
videtur quod iste due raciones scilicet dominacionis et
elemosine in ipso communiter sunt commixte. Sicut
enim rogavit Patrem ut ipsum salvificet ex hac hora,
sic ista humanitas rogavit Patrem sui misereri in per-
sona prophete, licet non habuit aliquas miserias pecca-
torum; et intelligo miseriam peccati ipsum peccatum
vel miseriam in quam homo incidit quia peccat. Constat
quidem quod omnis miseria corporalis in quam homo
incidit a peccato sumpsit originem; et sic potest dici
quod christus assumpsit a sanctis feminis et aliis ele-
mosinam corporalem (ut patet Luce VIII). Et sic istud
exemplar dignissimum omnem conversaeionem sine re-
pugnancia sue ecclesie exemplavit. Non enim repugnat
sed eonsonat quod eadem res fiat Iaudabiliter multi-
plici racione, sed sicut deitas Verbi non potuit ab ipso
1. D: racionem divinam. 2. A: cepit. 9. A: de alio; ib. E in marg.:
Reli ioy D in mar .: Quadrupliciter acczpi licet prandium ab aliquo.
10. E in marg.: Eemosma. to, 11. DE: elevandum. 11. DE: de sua
miseria. 15, 16. DE: acceperat— uem deest. 16. E: acceptat. 18. DE:
et semper deest. 21. DE: probabi e deest 22, 23. A: videtur —- in deest.
23. E 111 marg.: Christus simul dives et pauper. 24. A: salvivificet;
ib. DE: hac ora. 26. A: aliquis. 28,29. DE: Constat enim. . ‘in
mar .: Omnis miseria pro peccato est. 32. A: .Luce IX. 33. E: dig-
nisszmum conversacione. 35. A: Iaudabiliter deest. 36. DE: ab eo.
24. Joh. XII, 27.
U1
lo
l0
ua
ua
L)!
U1
SERMO xv.] QUARTA PARS. mi
separari, sic prandium vel quicquid aliud christus ac-
ceperit ab homine non potuit a racione sue domina-
cionis et reverencie separari, et ita nunquam mendicavit
ab homine mendicacione expressa clamorosa (ut patet
5alibi). Mendicacione autem insinuativa mendicavit a
Patre, ut ex declaratis alibi hic suppono.
Et patet quod decime, oblaciones et proventus pre- Titties and
latorum sunt elemosine, carentes racione dominacionis armata
que christo est propria. videtur tamen ipsas, licet sint igllt’llliéyalgggr
IO solum elemosine, habere racionem deb1t1, supposito quod be dues of the
- - - _ priest who has
elemosinatus recte edlficet populum cul p1eest. Patet donehis duty,
prima Cor. IX. Et ex isto videtur quod discolante
goolgcurato nec habent decime | nec oblaciones quas recipit
racionem elemosine nec debiti quoad Deum, non quidem
15racionem elemosine, cum dans sibi hec temporalia per
accidens sibi nocet; et sic non relevat ipsum a sua
miseria, quia in crimine magis gravat. Et per idem
non est debitum hominem sic onerare ecclesiam et
deteriorare personam, cum nemo habet potestatem con-
2o trariam edificacioni ecclesie, licet quandoque errando
sua abutitur potestate. Si autem ista sentencia cum
suis sequentibus contrariatur tradicionibus hominum de
decimis et oblacionibus, donate mihi hanc iniuriam, quia .
non plus sequitur nisi quod iste tradiciones sunt irra-
25 cionabiles et eeiam iniuste.
Sed ulterius dubitatur utrum alie tres raciones ac- The ractice of
cepcionis et distribucionis temporalium conveniant saeer-“‘Z§C§§%{gi‘§§°
dotit et videtur quod ‘sic, quia nemo. communius vel t‘iltlllgseih‘ltrllwgf
laucius conv1vat proximos quam clerlcus sic dotatus. alms.
3o Et in introitu suo ad episcopatum sive beneficium
sollempniter convivat dominos seculi plus potentes,
ymmo si non haberet commixtam racionem convivii ad
prandendum proximos secundum racionem amicicie ‘vel
caritatis continuande in populo, videtur quod omnino
35 sine causa vel racione foret in temporalibus sic dotatus.
Hic videtur mihi quod racio talis convivii non convenit
sacerdoti Christi, cum debet esse pauper et omnia sua
I, 2. DE: accepit. 4. A: vel clamorosa. 7. D in marg.: Decime
sunt elemosine; E m marg. : Decime et oblaciones curatorum sunt elemosina.
E: sunt. 13. A: decz'meet. 17. A: sed in maxima miseria magis;
ib. E in marg.: Populus dans prelato criminoso tem oralz'a gravat ipsum.
18. A: sic honorare. 24. DE: sunt deest. 26.117) in mar .: Dubz'um.
30. D in marg. inf.: Couvz'vare hospites si licet sacerdoti; in marg.:
Dubitacio secuuda. '
23. II. Cor. XII, 13.
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO Xv.
lt would be
better for
priests to shun
anqueting &e.,
temporalia debent esse bona eommunia egenorum, que
debet pure secundum racionem elemosine dare pau-
peribus, supposito quod aliqua preter alimentum et tegu-
mentum sibi superfuerunt parcienda. Unde exemplum
non lucet in vita christi vel conversacione suorum
apostolorum quod curati debent taliter eonvivare, quia
tota sollieitudo sua debet ad spiritualem edificaeionem
ecclesie eongregari. Ideo a tempore dotacionis ecclesie
sollicitudo ista minuitur sive extinguitur et sollicitudo
perquirendi et defendendi temporalia secundum racionem
apostolice vite contrariam maioratur; ideo cum sit
tantum periculum in racione talis convivii, scilicet quod
homo non excedat in prandii quantitate secundum
sumptuositatem aut numerositatem, et specialiter quod
homo non excedat ad dampnum ecclesie personas in-I
habiles eonvivando et omnino quod non iniurietur
pauperibus, famam seculi quod sit bonus dapifer acqui-
rendo. Propter talia, inquam, pericula convivacio cleri-
corum divitum non fuit a christo vel suis apostolis
exemplata. Non tamen video quin licet clerico curato
dare mediocre prandium secundum racionem amicicie
alteri clerico sicut sompniatur Petrum Paulum suum
socium diebus quatuordecim convivasse. Nee caret tale
prandium racione elemosine corporalis; et potest per
istud defendi omnis lex vel consuetudo laudabilis in
ecclesiam introdueta, ut puta quod euratus habundans
in elemosinis eorporalibus debet ipsa temporalia tripar-
tire scilicet in sustentacionem propriam, in sustentaeionem
sue basiliee atque mansi et in pascionem congruam
egenorum. In omnibus autem istis eontingit euratum 30
faciliter excedere raeionem, ideo securissimum foret
habere alimenta et tegumenta secundum regulam Apo-
stoli I Tim. VI", 8 et totam virtutem regiminis vel
sollieitudinis spirituali edificacioni ecclesie applicare.
Non enim video quod plus pertinet sacerdoti Christi35
taliter populum eonvivare quam super vaeeam sellatam
hominem equitare. -
Nee potest abusus iste sanari in elerieis antequam
secundum legem Domini sint ad statum pauperem quem
Christus instituit revocati et sic tota dotacio eesarea4o
sit extineta. Saeerdotes autem in casu quo egeant et
ut
u 1
yet one priest
may entertain
another
temperately.
Giving
banquets, a
priest is as
much out of
place as a man
riding a cow.
8. E in marg.: Nota.
3. DE: alia. 5, 6. A: suorum - quia deest.
39. D in
12. DE in racione talis convivii deest. 20. E in marg.: Nota.
marg.: Ad Gal. 1°. 41. A: autem deest.
SERMO XVI J QUARTA PARS. 129
habeant a Deo potenciam corporalem que plus valet
quam mundi divicie possunt licite et debent instar
Apostoli manibus laborare, quia pauci sunt curati qui
totam sollicitudinem suam proiciunt in studium predi-
5cacionis et spiritualis profectus ecclesie. Talibus autem
videtur mihi esse licitum dimisso laboricio circa spiri-
tuale studium occupari, sed omnino quod curatus caveat
ne tamquam gens Judaica vacans a divino officio ocietur.
Sic enim in statu innocencie a heo iniunctus fuit
IO homini labor (ut patet Gen. llojp et sic ex vacacione
gentis Judaice diabolus ad ipsam rediit, movens ad
occidendum Christum (ut patet Matth. XIIO), ymmo sic
creditur beatam virginem in labore femineo alternasse.
SERMO XVI.
I5 (Serm. Mixti XXII.)
Audite insule et attendite populi de longe Isa. XLIXO, 1, This text can
Sicut iste textus potest sane intelligi de persona Isaie, be amie m
sic potest eciam pertinencius intelligi de Christo; potest
eciam intelligi sane de Baptista et quolibet sancto in
zolege gracie qui, cum sit unctus gracia ut membrum
Christi, potest eciam dici Christus. Dirigamus ergo
goolgsensum verborum primo ad dominum Jesum Christuml
qui hortatur insulas et gentilem populum ad Credendum.
Sicut enim insule habent singularia privilegia in quibus—
25 dam terre nascentibus et ab infeccione partis terre
mediterranee preservantur, sic spiritualiter precellunt in
fide et quibusdam scienciis quidam populi insularum.
Ideo, licet tales sint inprimis frigidi et ut infideles a
fide extranei sicut gentiles populi sunt a longe, tamen
30 post acceptam fidem per Christi graciam plus ardescunt;
ideo propheta hortatur illos attendere. Dominus autem
ab utero vocavit christum nomine suo Jesus, id est,
Salvator (ut patet Luce 1°). Si enim quelibet creatura
dicit Deum, perinde quelibet pars mundi perpetuo dicit
35 Jesum, specialiter tamen a tempore egressus sui ex
utero (ut patet Matth. IO). Sicut enim vocatum est
nomen eius Jesus ab angelo, sic vocatum est in die
sue circumcisionis, et cum Jesus interpretatur Salvator,
I. D: valent. 14. A in marg.: Sermo XVI; D in marg.: X111.
18. A: potest et. 19. E: pertinencius intelligi 20, 21. DE: qui cum -
christus deest. 22. primo ad; DE: quoad. 25. E: terre deest.
34. AD: perpetue. 38. A: sue deest.
14. Epistle for St. John Baptist.
130
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XVI-
Christ never
feared to
declare the
truth.
We should act
when God wills
1t.
tercio maxime in passione Christi, illius nominis fuit
dominus recordatus. A tempore autem quo Christus
predicare ceperat posuit heus os suum ut gladium bis
acutum ad peccata populi prescindendum, et cum omnia
que evenient de necessitate evenient, patet quod Deus
protexit Christum in umbra manus sue, cum primo quando
voluit fuit captus et modo quo voluit cruciatus. Sicut
ergo vis operativa hei est manus sua, sic vis defensiva
subtrahens ferocitatem hostium dicitur eius umbra, in
qua umbra Deus protegit fideles suos ut eternaliter
ordinavit.
Nee dimisit Christus veritatem catholicam hostibus
suis detegere pro timore, cum fuit sagitta electa ex
millibus ad maxime auctoritative et acute evangelium
sagittandum. Penetravit enim corda fidelium et ex
multis ac in multis cordibus fecit aquam sapiencie
revelari et non solum sapienciam sed sanguinem mar-
tyrum fecit ad edificacionem ecclesie ebullire. Et sequitur:
In pharetra sua abscondit me; cum enim omnia tempus
habent, sicut enim Christus fuit in plenitudine temporis 2o
incarnatus, sic in tempore congruissimo cepit populo
predicare et pati, interim autem in Dei pharetra est
absconsus.
Ex quo patet quod sicut oportet tempus predicacionis
sic et tempus passionis ac tempus cuiuslibet humane 25
operacionis prudencia regulari, et sicut contingit homi-
nem in tempore opportuno in actus tales erumpere, sic
contingit hominem ex taciturnitate vecordi tempus con-
gruum preterire. Ideo oportet hominem sancte vivere et
ductui spiritus hei plene se committere. Tunc enim 3o
abscondit Deus filium suum in pharetra et ipsum extrahit
cum oportet. Alias autem proprietates sagitte et pharetre
potest theologus ad christum et eius discipulos applieare.
Sed quia oportet tale Dei organum pro tempore debito
consolari, ideo sequitur in textu prophete: Servus meus 35
es tu Israel, quia in te gloriabor. Christus enim fuit
secundum humanitatem servus Dei humillimus a mini-
sterio maxime efficaei, non autem servus peccati vel
servus civilis sed servus ministerii (ut dicit Ambrosius).
U1
Christ’s humble
serv1ce.
7. AD: fuit deest; ib. codd.: Sic ergo.
anus i De,-
umbra '
eo. DE: enim deest.
8. E in marg.:
17. DE: revelare. 37, 38. A: ministro.
1. Is. XLIX, 1, 2. 35. ib. 3.
19. ib. 2.
SERMO xvr] QUARTA PARS. i 3 r
Fuit enim secundum Apostolum formam servi accipiens,
et (ut ipse docet) qui maior est in vobis, sicut fuit
ipse in suo collegio, sit omnium vestrum servus. Et (ut
sepe dicit evangelium) fuit tocius ecclesie ministrator;
5non autem fuit in factis suis seu faciendis ambiguus,
quia ab instanti sue nativitatis fuit continue vir videns
Deum (quod sonat Israel), cum continue vidit clare
in verbo omnia facienda et gracia ac sciencia infusa
cognovit plene supra viatores alios qualiter sibi fuit per
10 omnia faciendum. '
Causa autem finalis omnium istorum tangitur per Gpd ordained
prophetam, cum sic subinfertur: Quia in te gloriabor.6359355321‘,
Si enim finis secundum philosophos sit primus in in- glory-
tencione et ultimus in execucione, patet quod Deus
15eternaliter ordinavit Christum sic pati et sic mereri
ecclesie et cum ipsa beatifice conregnare, et per con-
sequens ut christi divinitas tam in mediis quam in fine
istius operis glorietur. Quia ergo Deus vult et volet
tam divinitus quam humanitus in tota Christi viacione
20 perpetuo gloriari, ideo quia sic in ipso gloriabitur ne-
cesse est Christum taliter operari, quia secundum philo—
sophos causa finalis imponit maximam necessitatem ef-
fectui precedenti.
Et sequitur in textu prophete (paululum intercise): lit
25 nunc hec dicit Dominus, formans me ex utero servum
sibi. Sed quia Christi humanitas sicut et sancti alii
Christi fuerunt plene Dei beneplacito conformati, ideo
ad denotandum istam conformitatem loquitur Christi
humanitas vel eius membrum quomodo ad complendum
3o Dei beneplacitum est paratum. Et nunc, inquit, dicit
Dominus, formans me ex utero servum sibi, Sicut enim
instrumentum non habet rebellare contra artificem, sed
a in omnibus conformiter duci ipso, sic creatura racio—
aeqi nalis debet Deo suo | in omnibus conformari; multo
35 magis ergo Christi humanitas et quodlibet precipuum
eius membrum. Sicut enim verbum Dei fuit generatum
divinitus ex utero ante Luciferump sic fuit ordinatum
humanitus ante tempora vel creaturam aliquam quo-
modo non debuit per omnia se habere.
5. A: factis suis seu deest. 9. A: super. 17. DE: quod in fine.
1o. A: in deest. 24. paululum; A: pabulum. 30. D : hec dicit.
37, 38. DE: ordinata humanitas.
2. Marci X, 44. 12. Is. XLIX, 3. 24. ib. 5.
gi
132
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XVI-
Christ the light
of the World.
Christ
persecuted
more by the
eler y than by
he laity.
Unde ordinaeionem Dei propheta exprimens sic ef-
fatur: Dedi te in lucem gencium, ut sis salus mea usque
ad extremum terre. Christus enim fuit divinitus lux vera
que illuminat omnem hominem venientem in hunc
mundum, que lux fuit lumen ad revelacionem gencium
(ut dicitur Luce II). Per ipsum enim pater gentes in-
venit in graeia, sed et ipse gentes a se ipsis perdite
per peccatum se ipsas in hoc lumine cognoverunt.
Christus autem fuit salus ecclesie usque ad extremum
terre, licet in medio habitabilis sit exortus, cum Jerusalem
sit quasi in centro habitabilis; unde Psalm. LXXIII°, 12:
operatus est salutem in medio terre. Sed cum christus
sit omnia in omnibus, contingit per refiexionem huius
luminis quod membra sua caritate in locis aliis plus
ardebant. Sed sicut lux et lumen ab ipsa effiuens non 15
sunt univoee eomparabilia propter distanciam, sic
gracia unionis et gracia ab ipso emanans in membris,
et post predicaeionem Christi in se et suis apostolis
reges viderunt miracula et lumine fidei intrinsecus
illustrante principes consurrexerunt et adoraverunt Deum
patrem, qui ad salvandum eos elegit Verbum suum
ex tanta gracia ita pati. Et Psalmo II", 10, 11 dicitur:
litt nunc reges intelligite, erudimini qui iudicatis terram.
Servite Domino in timore et exultate ei cum tremore.
Quamvis enim reges steterunt adversus Christum in sua
passione (ut patet Act. III et VII), tamen invaleseente
sole iustieie super gentes fuerunt pro parte Domini
potissimi defensores. Sed dyabolus Constantinum sedu-
cens dotando ecclesiam viscum immiscuit venenosum.
Circa istam epistolam dubitatur utrum Christus in 30
membris suis sit per seculares perversos magis perse-
cutus quam per elericos vel econtra, et videtur quod
non, quia elerici sunt sagitte Domini ad tyrannos contra
ecclesiam feriendum. Membrum ergo nobilius non equi-
valet brachio spirituali. 3
In oppositum sic: ubi membrum vel alimentum foret
de sua natura nobilius, ipsum perversum sit deterius.
Sed certum est quod clerus debet esse ecclesie mem~
U‘
U‘
8. A: peccati. 15. D: arde; E: ardere 19. A: in lumine
24. A: in timore deest. 25. DE: quamvis autenz. 30. E in marg.:
Dubitacio; ib. D in marg. inf.: Utrum Christus fuit plus persecutus er
seculares vel gerjspiritualesg et idem querit sermone sequenti ‘:
4 e
per deest. riendum; E: sagittandum in marg.; ib. DE: nobilius:
37. D: perversivum.
2. Is. XLIX, 6. 19. ib. jk
SERMO xvL] QUARTA PARS.
133
brum nobilius et perversum est ab ordinacione et con-
versacione Christi, ergo ipsum est versum in deterius;
in cuius confirmacionem peccatum luciferinum (quod
est superbia) in istis ypocritis magis regnat. Sicut ergo
5lucifer natura superior factus est demon perversior, sic
proporcionabiliter est de clero. Ideo videtur istud esse
tenendum, cum dyabolus nunquam presumpsit accipere
potenciam Dei, sapienciam Verbi Dei, vel clemenciam
Spiritus Sancti. Dicit enim papa explicite sive implicite
lo quod potest quodcunque peccatum remittere, si peccator
per pecuniam sibi satisfecerit quoad heum. Et tantam
extollenciam dyabolus non presumpsit quoad sapienciam
Verbi Dei. Fingit quod habet per claves ecclesie noticiam
de viatore quolibet si sit predestinatus ad gloriam vel
I5 prescitus, quia absolvit eum in casu a pena et culpa,
et tunc est predestinatus; ideo sicut scit antecedens
sic scit et consequens, et per viam excommunicaeionis
vel anathematis scit de alio quod est prescitus. Nam
in tali absolucione vel scit quod illa absolucio est vera
20 atque legitima vel non scit. Si non scit, cum non sit
articulus fidei nec sibi sperandum, presumpcio qua
assecurat alium esse absolutum a Deo est luciferina
superbia, dans generaliter fidelibus diffidenciam aliquid
de sua absolucione vel verbis quod absolvit Petrum a
25 crimine promissoriis confitendum. Si enim nec scit
nec credit nec sperat quod absolvit Petrum a crimine
quomodo ipsum certificat quod sic facit? Si autem scit
quod sic absolvit Petrum, tunc scit quod heus ante
mundi exordium ipsum predestinavit ad gloriam, et
30 cum istud sit secretissimum hei consilium, sic quod non
potest (ut communiter dicitur) prescito dampnacionem
suam ante mortem ostendere, videtur quod quidlibet
aliud causatum a causis secundis foret evidencius sibi
notum.
Sed dicat si scit quando Petrus morietur, quando erit
dies iudicii vel quid in animo cogitat sic opinans, re-
vera quia ignoravit impugnanciam sui adversarii et ad-
35
versltates suas futuras, manifeste 1nd1cat quod hoc
I, 2. DE: conversione; E correxit in marg. 4. D: re nant. 5. DE:
est deest. 8. E: patris Del; A: Dei slti. n. D z sibi eest. 12. E in
marg.: Papa cplus presumit dyabolo._z; 1b. DE: excellenciam 20. D in
marg. sup.: ave ista dicta de clavibus ecclesie, de absolucione et exeam-
munzcacionibus et de officio ape. 22. E: ideo est. 23. DE: aliquid
deest. 2 . E: co en um. 28. E in mar .: Hie venatur papa.
32, 33. D: uod qui em ad causatum; E: quo libet aliud causatum.
35. DE: Si icat. 37. DE: quod ignoravit
The Pope
shews more
presumption
‘than the devil,
m pretendin to
know whet er
men will be
saved or lost. I
In matters that
can be tested
he exhibits no
special
prescience.
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XVI-
The claim made
for the Pope
im lies his
sin essness.
secrecius sit a noticia sua alienum. Nee est color asserere
hoc esse fidem, quia hoc dicto ante absolucionem super-
flueret petere indulgenciam, nee hoc est spes absolventi
vel sibi deducibile racione. Non enim sequitur: Quod-
cunque Petrus ligaverit vel solverit super terrama eritS
ligatum vel solutum et in celis, ergo papa iste absolvit
Petrum a crimine sive ligat, tum quia stat istum I papam 385}.
vitam Christi et Petri despicere, sic quod istud verbum
sit ab ipso omnino extraneum, tum eciam, quia stat
claves sciencie quoad absolucionem istam deficere et
sic ipso in hoc errante stat ipsum putare se solvere et
non vere, nam ut communiter solet dici quodcunque
Petrus vel eius vicarius solverit vel ligaverit super ter-
ram stante conformitate cum triumphante ecclesia, sic
est in celis, et non oportet hoc, si false se pretendit
solvere vel ligarea quia tunc esset omnino potencior
capite ecclesie domino Jesu Christo.
Si autem dicatur quod eondicionalis ista est de fide
ecclesie, si papa aliquis pretendit se quovismodo sol-
vere vel Iigare, eo ipso Christus assistit propositum suum
implens. Revera idem esset dicere hanc heresim et
dicere quod papa non potest in isto iudicio a divino
proposito deformari, et cum posset in isto errare facil-
lime si peccare poterit, tune est omnino impeccabilis
et tune infinitum excedens Petrum vel est Deus vel
dyabolus incarnatus. Nam si per impossibile in isto
officio confirmatus adhuc posset eum heus dimittere
libertati sui arbitrii et peccare; ymo, cum ad claves sic
inerrabiles requiritur mistica sciencia supradicta, que—
rantur questiones ut supra, et statim patebit presumpcio 3o
ista ficta; et evidencia est magna quod sic absolutus a
papa est communiter pronior ad peccandum. ldeo veri-
simile est quod remanet in ipso peccatum aliquod ad
peccandum posterius sic inclinans; ymmo sicut Christus
revelans homini suam dampnacionem ipsum necessitaret 35
ad desperandum, sic papa iste absolvens hominem daret
sibi occasionem ad peccatum futurum vel preteritum
l-l
N
15. DE: debet hoc.
28. A: tamen cum. 29. A: requiritur deest.
32. DE: ad peccatum. 35. D m marg.: Quare Deus
otest revelare homini suam dampnacionem; E in marg.: Nota.
z ita absolvens.
1. D: Nam est. 2. DE: quod hoc.
a divino - errare deest.
31. A: et deest.
non
36.
22, 23. A:
4. Cf. Matth. XVI, 19. Cf. Wyclif’s De Ecclesia, pag. 578,
Cruciata, Pol. Works, pag. 624.
SERMO XVL] QUARTA PARs.
135
non timendum; ymmo (ut alibi deducitur) papa foret
culpabilis, si ipse vel christianus aliquis dampnaretur,
et ita excederet clemenciam domini Dei in cuius sig—
num dat indulgencias pro triginta millibus annorum
5et amplius, et a probabili non tam diu tota militans
ecclesia ante diem iudicii perseverat et concedere indul-
gencias post diem iudicii videtur nimis magna blas-
phemia.
Attendendo ergo ad formam et materiam talis ab-
IO solucionis papalis videtur manifeste quod non exemplatur
ab absolucione domini Jesu Christi sed ipsam exsuperat
multis modis. Christus enim docuit quod per pacien-
ciam tribulacionis et pene corporis foret ipse cum
. suis postmodum a pena anime liberatus. Iste autem papa
15promittit assistentibus cruci sue ad terrendum cor-
poraliter hostem suum indulgencias perpetuas sic
obviantibus caritati, ac si diceret tamquam Deus: Mihi
vindictam et ego retribuam, quia caritas Christi et ec-
clesie sue generaliter paciens est. Et secundum Aposto-
20 lum I Cor. XIII et per Christi obedienciam humilem
fuit ipse super angelos exaltatus. Ideo credi potest
quod talis false pretendens se esse Christi vicarium per
suam excellenciam sub dyabolis est oppressus. Que
ergo fides quod propter hanc causam Deus sibi ipsi
ei contrarius pape utrique vel alteri condescendit? ymmo
collectis partibus de clero utriusque pape "videtur quod
evidencia que unam partem roborat infirmat aliam et
econtra. ldeo partes iste eciam de fratribus reciproce
se confundent.
crux autem ista cum non sit crux domini Jesu Christi,
videtur quod sit crux sui adversarii Antichristi. Nec
Deus posuit talem prelatum sagittam electam ad verbis
scripture corda hominum penetrandum sed fulminatorie
terrificum ad corda hominum a fide ecclesie scripture
35 verbis mendacibus deterrendum, et cum inaudita per-
secucione sui discipuli zelatores scripture cum diligencia
persecuntur quod credant istud ut fidem quicquid papa
suus dictaverit in hac parte. Et si in alia causa que
unquam contingit fidelis exponeret se pro muro ad
3o
Difference
between the
Pope’s
absolution and
Christ’s.
5. A: et 0st. 5, 6. A: et a - ante
deest. 7. D m marg.: Nota bene. 11. : ab deest; ib. DE: ipsum.
. A: se deest. 34. A: ecclesze deest. 35. E: et tamen.
17. Rom. XII, 19. 20. Rectius Phil. II, 8, 9: Humiliavit
semetipsum factus obediens . . . . propter quod exaltavit eum.
4. DE: pro viginti millibus.
The Pope’s
cross (raised for
the crusade) is
the cross of
Antichrist.
136
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XVI-
No earthly agent
would act for
his lord as does
the Pope.
Danger from
the Pope’s
ambitlon.
defendendum fidem catholicam, faceret in hoc casu;
modicum quidem est quod regnum per fraudes dyaboli
depauperatur pecunia et personis, maius autem est quod
privatur fide catholica sine qua impossibile est placere
Deo, sed maximum est quod tam patule impugnatur5
fides catholica et Antiehristus extollitur super Christum.
Cum enim fides catholica nobis clamat quod Christus
nichil potest facere nisi quod Patrem viderit facientem
(ut patet Joh. V°, 19): quis fidelis dubitat quin papa
nichil potest facere specialiter concedendo hei offensas, lo
nisi quod pater prius omnium feeit?
Nam terrenus dominus assistens suo inimieo racio-
nabiliter dedignatur, si servus suus ipso non consulto
pro lucro proprio remittit illi inimico in domini sui
presencia offensam cuius remissio illi domino cederet 15
ad honorem. Deus autem presens est in qualibet ereatura
et oportet quod remissio sua sit insensibilis; in qua
communicare non potest aliquis hei vicarius; ideo fides
est quod papa non potest aliquod peccatum remittere
vel indulgeneiam alicui concedere nisi Deus prius ipsum 20
remiserit sive coneesserit, et factum pape ad maximum
non est nisi preconis hei promulgacio, et hinc neces-
saria | est clavis scieneie ne blaspheme discordet apol-b
I o I o
Domlno, eoncedens quod hominus non conced1t. Cum 3
autem non sit fides quin poterit discordare, quia secun- 25
dum fidem Apostoli homo peccati extollitur supra omne
quod dicitur Deus, habita evidencia quidem quod tota
ecclesia sedule scrutaretur, si Deus dignetur dare sibi
ex scriptura noticiam ad talem blasphemam superbiam
cognoscendum.
Videtur enim primo quod pari evidencia licet pape
per elevacionem crucis huiusmodi acquirere sibi totum
dominium huius mundi; de hoc tamen periculo caverent
domini temporales cum tota ecclesia.
Similiter, Christus nee fecit nec facere potuit (ut pro- 35
babiliter opinatur) quod Petri percussio in sua capcione
foret tam meritoria, cum magister optimus ipsum prop-
terea reprobavit; ergo per locum a sufficienti similitudine
papa non habet potestatem faciendi peregrinacionem istam
5_. D: maxima 10._ A: specialiter deest.
Omnia. 12. DE: suo m merito. . E: non deest.
deest. 23. DE: potest concordare. 32. DE: modi deest.
11. E: pater suus; ib. D:
20. A: ipsum
12. Cf. Cruciata 1. c. pag. 601. 26. II. Thess. II, 4.
SERMO XVL] QUARTA PARS.
belliferam tam meritoriam et per consequens virtute
bullarum suarum non sic absolvit homines propter tale
opus quod videtur tam dissonum caritati. Si autem
dicatur quod operacio talis foret tam meritoria sub-
Sductis bullis papalibus, ut oportet concedere, sed papa
per bullas fidelibus declarat meritum, cum non potest
esse accepcio personarum apud Deum, quare non apud
nichil agentem ex indifi‘erencia quelibet operacio meri-
toria et evidencius caritativa foret eque meritoria? non
ioenim est possibile papam facere eundem actum in
numero cum omnibus suis circumstanciis naturalibus
manere nunc meritorium et nunc demeritorium plus
vel minus, sicut papa blaspheme vendicat se posse de
- quolibet actu nostro; nam proporcionabiliter ut Deus
15acceptaverit vel deacceptaverit opus nostrum est ipsum
meritorium vel demeritorium et non ultra. Numquid
credimus quod papa potest cum heo concurrere et
communicare in acceptacione sua vel actu suo intrin-
seco? indubie tunc est heus.
Similiter, cum actus humanus fidei scripture indif-
ferens non sit de se meritorius vel demeritorius, vide-
20
ad destruendum utrumque primatum papalem quam ad
alterum extollendum. Nam primatus talis cesareus fuit
ab olim heo deacceptus; cum ergo non sint in Deo est
et non, videtur quod iam existente causa maiori est
Deo eciam deacceptus; laborare ergo ad complendum
Dei beneplacitum et destruendum sibi deacceptum,
videtur habere racionem indulgencie atque meriti et
30 non stabiliens eius oppositum; nam Matth. XX narrat
fides evangelii quomodo Christus appetitum primatus
Johannis et Jacobi repellebat, limitans eis bibere pas-
sionem. Numquid credimus quod non uterque istorum
paparum paciendo iniuriam et renunciando dignitati
35 cesarie sicut fecerunt apostoli amplius mereretur? ymmo
cum circa illum primatum cesarium sit tota ista dis-
sensio, videtur idem esse quemquam credere quod Deus
propter illum primatum defendendum dat preeminenter
tantam indulgenciam et quod heus tam preeminenter
10. A: enim deest. 15. A: attemptaverit. 21. D: de esse. 23. D in
marg. sup.: Ponit pro magno merito et indulgencia si quis destrueret
papatus. Cave. 30. I): stabzlz'es; E stabilire. 31. DE: appetztum primatum.
32. A: bibere deest.
6. Rom. XXI, II.
ib. A: ista deest.
The best deed
would be to
destroy
tur probabile quod homines pocius mererentur laborando Primgglégf both
the
S
138 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XVII.
ipsum approbat, quod est indubie infidele, cum non
possit tam varie competere domino Jesu Christo.
Indulgencia ergo et meritum starent in actu qui
destrueret hos primatus, quia illi sunt os heresis de-
iectum in regnis quod contra hei beneplacitum semi-
narium est bellorum. Per hoe enim tollerentur sacer-
dotum blasphemie et ipsis reductis ad statum humilem
Christi forent media ad Deum ecclesie promereneia, et
populus non sic demeretur infideliter ipsis credens, tune
enim non forent sic contra conscienciam in remissionibus
Deo propriis suo beneplacito deformati; quomodo ergo
daret Deus pacem populo cuius capitanei et populus
contra regaliam illius domini sic delinquunt?
U1
III-l
o
SERMO XVII.
(Serm. Mixti XXIII.) xs
Misit Herodes rex manus ut affligeret quosdam de
ecclesia Act. XII", 1.
Iste fuit Herodes tercius iuxta hoc metrieum:
Ascalonita necat pueros, Antipa Johannem,
Agrippa Jacobum, claudens in carcere Petrum. 2o
Genealogy of Primus autem Herodes fuit institutus rex Judee a
the Herods' Romanis, cuius pater fuit Ydumeus, Antipater nomine,
et mater eius neptis regis Arabum, Cypris nomine; et
fuit Herodes iste filius Antipatris strenuus in armis
Ascalonita vocatus, et habuit novem uxores et sex filios
de quatuor uxoribus, de quibus filiis scriptura facit
mencionem. he Cleopatra vero Yerosolimitide habnit
duos filios scilicet Herodem Antipas et Philippum qui
non fuerunt reges sed tetrarche. Tercius vero Herodes
Agrippa vocatus fuit filius Aristoboli filii Herodis regis '50
ct fratris Herodis secundi.
Quamvis autem iste Herodes III fuit pauper, tamen
m
U1
faventibus imperatoribus I Gayo et claudio fuit sub- fol-c
limatus ad regnum, unde quia radix omnium malorum 03
est cupiditas, iste Herodes III in reditu suo de Roma, 35
1. DE: quo est. 2. A: Jesu nostro. 3. A: id est meritum.
4. A: hoc os. 7._ A: redactis. 16. A: magnus ut; ib. A in marg.:
Sermo XVII; DE m marg.: XIV; D in marg.: Epistola in die Petri;
18. DEin marg.: Versus; Din mar .:Herodes. 19. A: Antzpd; ib. fet 2.5);
A: Ascolonita. 29. E: retrarc e.
14. Epistle for St. Peter and St. Paul. Cf. Sermones P. II,
pag. 23. Cf. Eulogium Hist. I, 80 and pref. XI. 34. I. Tim.VI, 10.
35. Act. XII, 2.
SERMO XVIL] QUARTA PARS.
139
volens placere Judeis occidit Jacobum episcopum jerosoly-
mitanum et incarceravit Petrum. Unde iste Herodes ex
superbia cupida usurpaverat sibi nomen regis; cum
autem Judei fuerunt infesti Christi discipulis, misit iste
5Herodes ad ipsos affligendum propter captandam bene-
volenciam Judeorum. Et quia Petrus fuit capitaneus
apostolorum, incarceravit ipsum, verum tamen propter
sollempnitatem festi noluit Petrum occidere, sicut oc-
cidit Jacobum ante Pascha, sed servavit eum in dili-
IO genti tutela et fecit quatuor quaternionibus militum
custodiri.
Est autem quaternio capitaneus quatuor militum,
et illi milites fuerunt pro secura custodia varie de-
putati. Non autem elevavit ecclesia crucem pro Petro
15sicut nec pro Christo, sed oracio fiebat continua pro eo;
et cum oracio complacens Deo in suo volibili appro-
batur, ideo necesse fuit ipsam efficaciter exaudiri. Ut
autem miraculum fieret ecclesie Christi manifestius, in
ipsa nocte in qua Petrus fuerat pro crastino producendus,
20 fuit dormiens inter duos milites vinculatus aliique custodes
ante ostium carceris custodiebant ipsum propter securi-
tatem. Dicitur autem quod solus Petrus vidit lumen et
angelum militibus percussis acrisia, et sic de sono
angeli et excitacione Petri dicitur Petrum ipsum sin-
25 gulariter percepisse.
Dicitur autem Petrum propter frigus nocturnum
decingendo suam tunicam submississe; ideo dixit ei
angelus: Precingere. Et istud misticant religiosi nostri,
dicentes quod licet ipsis pro loco et tempore cum rigore
3o ordinis dispensare. Et utinam tollerent novam regulam
non plus obligati novis adinvencionibus quam fuerat
sanctus Petrus. Nam servantes ypocrite hos novos
ordines, dispensant amplius in hiis que sonuerint
voluptatem; et tamen servant apparenciam regule
35 dupliciter delinquendo; sic enim
iniquitas.
Secundo precepit angelus Petro se suas caligas caligare.
Ex quo videtur quod Petrus non fuit de ordine fratrum
ypocrisis est duplex
6, 7. E: rinceps apostolorum. m D in marg.: Quaternz'o est capi-
taneus etc.; l 1n marg.: Quid est quaternio, nota diligenter. A: fue-
runt deest. 15, I . A: ro christo - Deo deest. 16. A: volubz'li.
1o. DE: in crastino. 2:. z hostium. 28. DE: et isti. 32. A: homines
novos. 33. A: souuerunt. 35. DE: delinquentes.
10. Act. X11, 4. 15. 1b. 5. 20—23. ib. 6, 7. 28, 37. 1b. 8,
_ Peter’s
imprisonment.
Peter was not
a barefooted
friar.
I40 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XVII-
Minorum nee habuit eappam nec cueulam superfluam,
ut habent hodie fratres alii qui tamquam de observancia
ordinis curiosa sollicitudine sunt succincti. Et ex istis
videtur quod licuit apostolis habere caligas, cum prin-
ceps apostolorum statim post missionem Spiritus Sancti
usus fuit caligis. quod si dieatur: Hoe est intelligendum
mistiee de preparacione afieccionis ad evangelium pacis
(ut loquitur Apostolus Eph. vlot revera coloracius dice-
retur quod omnia eeremonialia preeepta predicatoribus
(Matth. xoi intelligenda forent spiritualiter (ut patet1o
Luce IX° et Act. XXO). Et tunc rumpenda foret tota
dispensacio fratrum cum suis signis sensibilibus que
we “iustum sine causa vel fundaeione sibi stabiliunt. Sed certum
explain away . . . . .
the literal sense videtur Petrum habulsse hlc caligas, cum inter omnes
of Scnpturc' libros biblie iste est magis expresse historiaeus, ymmo io
per idem posset dici quod nichil hic narratum vel alibi
in scriptura fuit res gesta, sed vel visio vel ficticia
pro sensu mistico capiendo quod est heresis septuage-
sima Priseillianistarum in libello Augustini de heresibus,
qui allegorizant scripturam sacram in suos sensus,
dimittendo sensum historieum quod in fide scripture
foret nimis perieulosum, cum proinde totus eius sensus
literalis atque historicus tolleretur. Ideo requiritur sub-
tilis prudencia ad regulam pro capiendo sensu historico
et sensu mistico servando.
Mfaningi of Nee movet quod Beda dicit hoc haberi in Greeo:
sandal. . . .. . .
Calcza te sandalzzs, quia sandahum descendens ab hoc
‘sandix talis’ (que est herba qua tinctores rubrificant
eoloranda) est equivoeum ad tria, scilicet ad cooperi-
mentum equorum nobilium, ad tegumenta quibus invol-
vuntur corpora mortuorum et ad calciamenta qualibus
utuntur prelati dum eelebrant. Nee obest angelum
precipere Petro quod ealciaret sandalia que vocantur
perones vel solee; nec oportet multum sollicitari circa
quantitatem vel qualitatem talium artifieialium, quia in 35
diversis patriis et temporibus variantur, ideo non sunt
ut evangelium in suis limitibus observanda. Et istud
vellem quod fratres attenderent.
U1
to
o
ta
U1
ua
o
6. E in marg.: Lz'cet habere caligas. 14.. A: sic caligas. 21. E:
historiacum. 26. E in marg.: Nota. 27. E in marg.: Sandalum;
ib. E: sandalis; ib. A: ad hoc. 28. talis; A: dicis. 29, 30. A: coope-
rz'menta. 31. qualibus; A: qualibet; E: quibus. 34. DE: petones vel solte.
7. Eph. VI, 15. 19. S. Augustini Opp. tom. VIII, 22.
Act. Aposta cap. XII. 27. quae supra memorantur in Beda
(Act. Apost., cap. XII) non habentur.
SERMO xviii QUARTA PARS. np
Nec obest huic sensui historico quod auctor scripture The literal
oneravit fidem nostram alio sensu mistico, scilicet quod Senesfcfil‘zfesanot
discipuli sui sint affeccionibus preparati ad debite mbstical One-
evangelizandum, quod non esset nisi dimitterent omnium
Stemporalium sollicitudinem, de quanto tardarent ad
istud officium debite exequendum. Et iste est sensus
Christi Luce IX", 3: Nichil tuleritis in viap scilicet quod
F0}; vos ab evangelizandi officio l impediret. Sed cum religio
30:’ fundatur in anima ut subieeto, in bonis operibus ut
toeffectu, et in ritibus ut in Signis; et ad istud tercium
pharisaicum est minime attendendum. Unde non est
cura de numero, de quantitate vel figura vestium vel
Sotularium, nisi de quanto sufficiunt ad laborem evan-
gelizancium. Unde Augustinus in libello suo De Heresibus
15heresi LXVIII: Est, inquit, alia heresis nudis pedibus
semper ambulancium eo quod Dominus dixerit Moysi
Exod. H10, 5: Solve calciamentum de pedibus tuz's, et
quod propheta isaias nudis pedibus legitur ambulasse;
ideo ergo heresis est, non quia propter affliccionem cor-
zoporis sic ambularunty sed quia testimonia divina sic
intelligunt Ecce Augustinus imponit heresim intelligen-
tibus scripturam ponere quod sit de necessitate salutis
nudis pedibus ambulare. Quod autem Origenes legitur
nudis pedibus ambulasse et quod Jeronymus in epistola
25 ad Eustochium videtur sentire quod sit de substancia
vite apostolice, dicitur quod non generaliter nocet sed
prodest cum paribus taliter ambulare. Quamvis enim
in statu innocencie non incederent homines taliter cal-
ciati, tamen post lapsum est necessarium ad ministerium
3o Dei continuandum artificialibus multis uti. Aliter enim
non haberet christus alimenta et tegumenta, modo quo
ipsum legimus habuisse.
Et hic videtur fratres et religiones privatas sapere Falsegiosses on
heresim in sua desponsacione cum suis ritibus, quia in Scripgigis‘ffthe
35 multis in scriptura Sacra nobis expressa dicunt sensum
Sancti Spiritus hoc intelligere et generaliter in suis ob-
2. DE: mistico quod. 8. E in marg.: Fundamentum religionis.
9. operibus; A: tem oralibus. 13, np E: evangelicam 14. D in marg.:
Ambulare nudis pedi us ; in marg. sup. z Nota quare ambulare nudis pedibus
est heresis. Idem dic de non manducacione sufi‘ocatorzmz et consz'mz'lzbus;
E in marg.: Nudz's pedibus ambulare. Nudis pedibus ambulare est heresis.
19. A: non uod. 21, 22. A: inlellz'gi. 22. DE: necessitate alicuzus.
23. E: ambu asse. 25. DE: Eustachzum. 27. E in marg.: Nota bene.
33. A: fratres quod.
15. 8. Aug. Opp. l. c., pag. et. 25. St. Hieronymi Epi-
stola XXII, ad Eustochium. Opp. tom. I, pag 112 (ed.Venet. 1776).
142
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XVII-
How Christis
persecuted 111
HIS members.
servanciis dicunt quod liber vite qui est scriptura sacra
prima ipsos necessitat ad taliter convivandum. Et ex
isto errore antiquato contra libertatem scripture sacre
eveniunt multa mala. quare ergo non foret hec heresis
contra librum vite tam pertinaciter defensatum? Nichil
ergo debet homo vovere simpliciter in talibus variabi-
libus sed semper libere subintelligere, quod de quanto
illud proderit ecclesie militanti; et istam obligacionem
condicionatam dimittunt temere religiones private.
Putavit autem Petrus hoc totum fuisse sompnium, cum
tam remisse fuit sic illustratus. Quidam enim sompniant
se sompniare sed transeuntes primum quaternionem et
secundum percussos cecitate (ut IV. Reg. VI", 18 dicitur
de militibus volentibus capere Heliseum) venerunt ad
portam in atrio carceris que creditur fuisse ultima porta
castri et propinquius ducere in civitatem et habita evi-
dencia evacuandi fantasma discessit angelus ab e0, post-
quam in civitate processerant vicum unum. Petrus autem
cognoscens veritatem miraculi Iaudem Domini confitetur:
Nunc, inquit, scio vere quia misit hominus angelum suum
et eripuit me de manu Herodis et de vindicativa expec-
tancia Judeorum.
Circa istam epistolam dubitatur utrum Christus sit
per seculares plus quam per sacerdotes in membris
suis militantibus persecutus, et certum est quod verum
est suppositum, cum Christus sit per utrumque istorum
brachiorum persecutus. Sicut enim in crucifixione sua
personali affuerunt milites et sacerdotes consilio, auxilio
et ministerio cruciantes, sic est de membris suis et
post ascensionem ab istis partibus persecutus. videtur
tamen mihi quod utrobique sunt clerici plus culpandi,
quia illi ex alciori gradu et pluri carismate sunt erga
hominum plus ingrati. Sed sicut in bonis unus homo
et virtus sua habet racionem preeminencie, sic in malis.
Herodes enim (quiinterpretatur pellibus glorians) remanet
in figura, cum seculares domini qui gloriantur in exal-
tacione mundana vel cupiditate temporalium membra
christi multipliciter persequuntur. Et primo videtur
2. E in marg.: Nota.
5. DE: vite deest; ib. E in marg.: De voto.
23. E in marg.: Dubitacio. '
28. A: conczlio. 29. DE:_ et deest.
30. A: persecutus deest. 31. A: mihi deest,- ib. A: sint; ib. E 1n marg.:
Clericorum culpacio. 33. DE: in donzs. 34. A: preminencie.
35. E in marg.: Pellibus glorians.
12 et seqq.: Act. XII, 10. 20. ib. 11.
us
3o
35
SERMO XVIL] QUARTA PARS,
tas
loquendum de sua omissione officii vel consensu. constat
enim ex testimonio multiplici et racione quod Deus
prudenter ordinat suam ecclesiam, quia ideo ipsos
posuit in hoc statu, ut per dominativam et coactivam
5potenciam defendant in membris ecclesie legem Christi,
quod si omittunt illud officium, servientes diabolo et
mundo, insultus membrorum diaboli contra suum do-
minum permittentes, quis miles mundi est vecordior, a
laudabili milicia plus culpande abstraccior, aut falsior
10in hoc mundo? Debet enim milicia legem Dei et membra
sua potestative defendere, quod si propter lucrum seculi
vel voluptatem carnis omiserit, quis miles est in causa
Dei vecordior? Ex hac enim causa constantinus infecit
ecclesiam et propter gloriam vani nominis sequentes
I5seculares potentatus ecclesiam copiosius dotaverunt.
Et certum est quod in omnibus istis pro Antichristo‘
Dei iniuria proditorie est commissa. Nec valet excusacio
quod Antichristus ex sua pretensa noticia tantum celavit |
militibus causam Christi, quia milites debent fidem
ao Christi in hac parte cognoscere et secundum illam cog-
nitam usque ad mortem animosius laborare. Quod si
foret in militibus debite observatum, nunquam tante
mundi divicie forent clero tam seculariter cumulate,
sed illo supposito pugnarent pocius contra hos hereticos
25 Antichristi discipulos quam contra seculares fideles et
pauperes.
Si ergo invadens regnum Anglie cum parva potencia
expellendus foret sub magna vecordia et prodicione
regis a milite sic potente, quanto magis ad maius
3o dampnum spiritualiter invadens Angliam quem expugnare
foret facilius sub maiori pena Dei diligencius expellendus.
Et sic videtur quod dotaciones cesaree et religiones
private que sunt in ecclesia Anglie sic ditate pocius
forent quam regnum Francie destruende. Sed quomodo
35illo supposito cresceret in Anglia contra legem Domini
tantum ultus? Illi autem qui ad perpetrandum hoc facinus
machinantur sunt a dominis regni Anglie tamquam
clerus precipuus venerati, in tantum quod iam machinati
sunt media per que ex regis defensione et secularium
40 dominorum potencia necessitant regnum tribuere illis
tam temporalia quam personas, et resistente illis fideliter
Fol.
Sofia
4. E in rnarg.:_Seculares ‘domini cur sunt in ecclesia positi. 10. E in
marg.: uid milicia debet. Vide. 17. E: proditore. 28. sub; codd.:
super. 8. DE: clerus deest; ib. E: onerati. an DE: temporalia deest.
Lay-rulers
persecute by
emission and
consent.
Putting an end
to endowment
would be better
than destroying
France.
I44
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XVII-
Causes of
dreams.
aliquo clero regni ad tantum prevalet Antichristi po-
tencia quod talis clericus non solum sternetur per cen-
suram ecclesiasticam sed per brachium seculare. Nee
volunt domini regni istam infidelem cecitatem excutere.
Jam enim dogmatizatur implicite quod paciencia et
paupertas per ferventissimum amorem Christi absolventis
sequentes a pena et a eulpa, sunt a preeipuo eius
vicario proscribenda, ac si tota Dei voluntas esset in
tota ordinacione evangelii variata. Et ad istud neces-
sitat Antichristus tam regnum Anglie quam eetera tam
thesaurum tribuere quam personas; sed ubi maior cap-
eiositas vel perieulosa stulticia? Et potissima evidencia
pro hac parte formata non attingit colorem sompnii.
Nam secundum philosophos quoddam sompnium causatur
ex fantasia ymaginative a vaporibus descendentibus a
stomacho obiective mota, et tale sompnium est in-
certum. Aliud autem sompnium ponunt causari ex in-
fluencia celesti, que figurat diversas ymagines obieetas
imaginative; et ille figure signant variacionem celestis
infiueneie eventum varium futurorum. Ista autem infima
species prophecie futurorum non tangitur per nostros
seductores sed contrarie ad evangelium et per con-
sequens ad librum vite sompniatur Christum dare pape
lieenciam absolvendi et appreciari noviter tamquam
factum carissimum quod olim fuerat christus detestatus.
Et ista heresis est perieulosissima fidelium seductiva, et
fratres indubie sunt ministri Antichristi magis necessarii
ad istud infidele negocium instancius exequendum. Ipsi
enim promulgant populo istam infidelem sentenciam
tamquam evangelium et consequenter laborant sollicite
ad sic spoliatam pecuniam eongregandum. Et tercio ad
tantum seducunt dominos quod faciunt ipsos defendere
spoliaciones sui proprii populi et thesauri. Numquid
tales proditores post premonicionem triplicem forent a
regnicolis devastandi? Revera cum omnis ordinata
caritas a se ipsa ineipit, pocius debellarent domini
tales hostes domesticos Deo et regno pocius inimicos
quam hostes extrinsecos que regno et ecclesie minus
nocent. Et cum omnis opportunitas data homini ad
7. DE: et cul a. 8. A: Dei deest. 9. E: ordinata. 12. D: Eciam
potissima. 16. odd.: mote. 18. E: quodfigurat. . DE: quia tile.
21. DE: non causatur. 24. E: apprecz'are. 28. DE: instancius deest.
30. DE: per consequens. 33. A: spoliacionem.
33. II. Cor. VI, 1.
5
to
u
30
35
SERMO x-vn:] v QUARTA - PARS. s ‘:1 ns
merendum sit gracia, certum'est'quod ecclesia triufnpha’ns
hortatur nos ne in vacuum hanc Dei graciam recipiamus.
Primo ergo videtur ex unicordi regni nostri concilio The council
omnia temporalia in manu mortua esse ad manum sgfouggngf‘lifoii'
5regis et secularis brachii capienda; hoc enim videtur i" mortmain
. . . . . . . . into the King’s
plus participativum meriti regm nostri quam s1 pau- hand.
lative per regem singulariter foret factum. Et interim
moneatur totus clerus possessionatus, si sciat obicere,
quin sic debet de ordinacione christi fieri iuxta leges
roduplicis testamenti, et prestantibus duodecim legibus
hei expositis in vulgari, regnum propter talem abla-
cionem non debet esse solummodo inculpatum sed
propter rectificacionem cleri secundum legem homini
commendatum; et cum idem sit Deum diligere et
15diligere legem suam, experiri possumus si regni‘nostri
incole plus diligunt stercora temporalia Jesu nostro,
quia non dubium illi sunt manifeste ydolatre, quia isti
rectificacioni legis homini adversantur.
Quod si fratres vel alii secrete consulunt ad huius The sects
20 facti oppositum propter multa, videant conversacionem s“§,‘,1‘§,,§e,§“‘
propriam exproprietariam quam ut imitentur Christum unlezfiet‘geg Ca"
similius acceperunt. Et cum regnum non debet novis Scriptural
sectis infundabilibus et specialiter de clero superfiuo warrant‘
onerari, istis sectis debet iniungi secundo vel fundare
gocgg ipsas efficaciter l in scriptura vel ab onustacione regni
illegitima declinare, sic videlicet quod tota Christi
ordinacio in sua ecclesia quantum populus sufficit ad
primevum statum innocencie debite sit redacta. Sed quis
ex parte hei illud propositum increparet? Certum est
30 quod, cum in Christo non sint est et non, homo in lege
sua non inveniet contrarium huic facto. Quod Si leges
vel carte humane sint in contrarium allegate, idem est
ponderare tales instancias et ponderare tradiciones
hominum et errores antiquos cesaris vel seductorum
35 mortuorum a probabili propterea dampnatorum supra
ordinacionem quam edidit Jesus noster. -quod si ele-
vacionem crucis pape obiciunt et excommunicacionem
suam cum .censuris aliis, benedictus Dominus qui detexit
tam graciose eius versuciasa ldem enim est isti inten-
4o dere et Antichristum christo nostro heo et homine
2.',A:_ nos —— recipiamus deest. _14. A: et diligere deest. 15._A:
nostri twice. 16. A: stercorumjemporalz'um; 1b. in marg.: De dilec-
tczone legis. 25. DE: 'efficaczter deest; ib. DE: on'u‘staz‘e.’ ' 26. Codd:
sic valet. 30. E in marg. De est et non. 35. AD: supra deest.
39 E: tam glorz'ose. ‘-
IO
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO xvn.
The false
absolutions are
pla'
heretical.
we need not
fear censures.
Appeal to
rule
ml
3’
rs.
plus timere. Nam in factis paparum recentibus patet
quod non querunt salutem ecclesie sed sua temporalia
vel seculi dignitates.
Unde de istis absolucionibus adinventis manifestum
est quod non possunt subterfugere heresim manifestam,
cum innuunt quod Christus reprobative destruxit ma-
iorem partem legis sue sapientis celestia, quam olim
conversans cum hominibus approbavit, et legem con-
trariam sapientem mundum et contencionem ecclesia
approbat plus quam illam. Sed ubi est novum et
eternum testamentum aut hei stabilitas, si heresis hec
credatur? Constat quidem quod neuter papa absolvit
vel dat spiritualia carismata, nisi Christus propter
amorem finalis beatitudinis hominum quibus hec tribuit
ista donet; sed constat ex fide scripture quod olim hec
omnia odiverat ut peccata. Idem enim est execucionem
legis Christi propter talem Antichristum dimittere et
dyabolum diligere plus quam Deum; pompamus autem
quod in causa hominum resistenciam non timemus sed
in causa Dei ubi non foret timor infideliter formidamus.
Revera Deus manus apponeret adiutrices, cum facit
unum alterum debellare et omne regnum in se divisum
desolabitur, ymmo movet fideles propinquos licet debiles,
qui noverunt eorum versucias, ipsos in nomine christi
efficaciter impugnare.
l-labita ergo tam preclara causa Iapidis qui non
potest deficere, non timeamus eorum censuras frivolas
plus quam partes iste altrinsecus sibi timent. Instemus
ergo devotis oracionibus et rectitudini vite, ut Deo
placeat istud sanctum propositum adiuvare, quia certum
est quod omnes adversarii nesciunt eius iusticiam im-
pugnarea et iterum certum est quod heus iuvabit ad
exequendum hoc sanctum propositum nisi antiqua cecitas
vel culpa populi sit in causa.
Eya ergo milites qui vovistis legem Christi defendere,
expergiscimini in causa tam salutari et utili, ne vel
Antichristus vel corporalis desidia vel carnalis affeccio
vos impediat ab opere tam meritorio exequendo. Nam
clerus sic vivens iniuriatur tam Deo quam sue ecclesie.
4. E in mar .: De absolucione nota. 10. D: ubi, ubi. 11. A: testi-
monium. 14. odd.: finis; ib. A: finis laboris. 18. Bin marg.: Nota.
20, 27. A: lapides . . . possunt. 28. A: plus quod. 36. A: expergzsczte.
22. Lucae XI, 18. 35. Cf. Cruciatam l. c., pag. fio/jp
m
3o
35
SERMO xvnr] QUARTA PARS. I4'7
Sed ubi est causa clarior ad vetus fermentum multi-
pliciter impediens destruendum? Veniat rogo procurator
Antichristi et arguat si sciverit pro parte sua istam
fidem catholicam impugnando, et certum est quod vel
Snegabit legem christi que est fides ecclesie vel pre-
ponderabit sibi tradiciones humanas aut evidencias
frivolas, vel tercio veritati fidei convictus a Domino
condescendet. Et oremus devocius quod regnum nostrum
pro causa belli particularis periculosi atque ambigui
xo tam caritativam causam Dei et tam utilem ecclesie non
omittat. Sicut enim Deus est super omnia diligendus,Ggggtzagigtge
sic et causa sua est causis particularibus talibus pre- tor,
ferenda. Nec moveat hec ceca Antichristi fallacia quod
multi sancti non solum permiserunt sed dotacionem
I5istam tamquam laudabilem approbaverunt. Certum qui-
dem est quod christus Deus et homo permisit facta
multa dampnabilia que cum moderamine reprobavit.
Numquid credimus quod sunt propterea facienda?
Certum quidem est quod permittit omnia peccata
20 mundi et tamen vult quod ad utilitatem ecclesie et suo
ordine sint punita. Quantum ad illud quod obicis quod
dicti sancti dotacionem illam ecclesie approbarunt,
in hoc non laudo eos, sicut nec sanctum Petrum nec
Paulum aut sanctos excellenciores quod contra Deum
25 graviter peccaverunt. Supponi tamen potest supposicione
probabili citra fidem quod tales abiecti servi Christi
de hoc peccato finaliter penituerunt ante mortem et
racione displicencie et vite alterius sunt iam in celis
ex Dei gracia gloriosi. De hoc tamen non est tanta
‘3o fides vel evidencia, sicut est de lege christi dictante
gocgglquod clerus non est taliter prediandus. [
SERMO XVIII.
(Serm. Mixti V.)
Mulierem fortem quis z'nveniet? Proverb. ultimo. This epistle
c . . . . - speaks of
35 Constat ex evidencia huius scr1pture et concordi chnst and His
sanctorum testimonio quod ista epistola loquitur de Church-
ui E in marg.: De dileccione Dei et causa ipsiusx 22. Codd.: ecclesiam
34. Hic sermo m co_dd.: ADEG habetur: A in marg.: Sermo XVIII; D in
marg.: XV (s19; E m marg.: Hic sermo secundum aliam pasicionem debet
esse x V] in or ine et sic sequitur ultimum huius ltbri. In cod.: G hic sermo
fol. 207-209 invenitur, sep. ab aliis huius partis sermonibus. -
33. Epistle for the Mass de non Virginibus. 35. Prov. XXXI, 10.
IO i
1 4.8
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO x'vm.
The ‘virtuous
woman’ is the
Church, and
Christ is her
husband.
We must know
what the
Church is, or
we cannot love
her as we
ought
She is the
whole body of
the predestinate.
The Church is
scattered
1. as to place,
Christo sponso ecclesie et sancta matre ecclesia sponsa
sua. Ecclesia autem est hec mulier fortis et christus
est nobilis sponsus suus; primo ergo querit sapiens
per modum questionis quis inveniet hanc feminam sic
dispersam? Cum enim omnis congregaeio predestina-5
torum sit sancta mater ecclesia et illi predestinati in
celo, in purgatorio et in nostra habitabili sint dispersi
et illi more spicarum post messionem autumpni in
multis congregacionibus hominum sint valde rari et
nobis ignoti, pertinenter queritur quis inveniet hanc
mulierem sic incognitam et dispersam, et (ut videtur)
supponit ut fidem istos coniuges.
Quis rogo foret fidelis qui non cognosceret istam fidem
ereditam de ista muliere, cum singuli confitentur credere
ecclesiam sanctam catholicam? Aut quomodo diligeret
istam mulierem, qui eam ab aliis nesciret distinguere?
Aut tercio quomodo zelaret pro libertatibus vel privilegiis
huius ecclesie qui non cognosceret quid est illa, cum
secundum philosophos noticia quiditatis subiecti pre-
exigitur ante noticiam passionis. Sicut igitur
heretici in materia de quiditate ecclesie Christum cum
diabolo desponsantes, sic nimirum errant in materia de
passionibus matris ecclesie. Teneamus igitur quod uni-
versitas predestinatorum et nullus prescitorum est ec-
clesia mater nostra.
Supposito ergo hoe subiecto procedit Salomon, decla-
rando primo istud coniugium, secundo eius officium
et tercio eius preconium. Cum autem Christus sit
dominus fortis et potens in prelio, patet quod oportet
ipsum habere mulierem fortem in coniugem; nee du—
bium quin nemo nisi vir huius coniugis vel ex noticia
quam ipse donaverit hanc mulierem poterit invenire.
Est autem procul quoad locum, quoad tempus et
quoad disposicionem; quoad locum, cum una pars eius
secundum angelos et beatas animas sit in celo, secunda
pars in purgatorio et tercia pars dispersa in seculo;
1. G: ecclesia deest. 8. G: amore. 9. G: sunt. 13. A: Quomodo
rogo ; G: quo rogo. 164. A: confitemur credo. . 16. A: ipsam.
20. A: Sicut ergo. 22. G: esponsantis. 23. A: matrzs nostre,: ib. E in
mar .: Uniuersztas predestinatorum est ecclesia. Soa 31. DE: dubitandum.
31. KG: quod nemo. 33. DEG: et deest; ib. E in marg.: Procul quoad
locum.
2. Cf. exposicionem de sancta matre ecclesia in libro De
Ecclesia, cap. XX, pag. 471—490. 15. Cf. De Ecclesia, pag. 1, 2.
19. De Eccl., pag. 2.
H
U
errant go
25
ua
SERMO xvm] QUARTA PARS,
149
et cum solius christi inter homines sit predestinacionem
hominis intueri, patet quod parvam et confusam noticiam
habemus de ecclesia matre nostra, licet senciamus eius
naturam corpoream et eius sensibiles passiones. ho-
5minus ergo istarum trium regionum qui est omnibus
mobilibus mobilior sapiencia coniugem istam inveniet,
licet procul fuerit quoad locum.
Quoad tempus autem est procul, cum a principio
mundi usque ad finem paulative secundum animas
Iogeneratur, licet verbum Dei cum angelis semper fuit.
El: tercio quoad disposicionem est procul, cum lapsa
fuit in fornicacionem magnam, et sic usque ad diem
iudicii perornanda, nec sine suffragio gracioso sponsi
sui posset redimi vel ornari. lpsa enim est ovis centesima
15 et dragma decima quam pastor bonus invenerat et
ponebat in humeris. Nec dubitaret fidelis de solucione
cuiuscunque argucie heretici in ista materia, quantum-
cunque fuerit capciosus.
Sed quia talem feminam ad tale coniugium oportet
20 esse divitem et ornatam et omnia illa oportet a sponso
procedere, sicut Eva fiebat a suo coniuge, ideo dicitur
quod de ultimis finibus precium eius. Deus enim est finis
omnium, eciam homo secundum philosophos est finis
creature cuiuslibet citra ipsum. Et sic sponsus ecclesie,
25 qui simul Deus et homo est, habet hos fines ultimos,
cum habet eternitatem et temporalitatem que facta
fuerat sexto die. hivicie ergo deitatis et humanitatis
scilicet virtutes est precium huius femine. Quondam
autem dixi quod, sicut a summo celo fuit egressus huius
3o sponsi (ut dicitur Psalm. XVIII) et eternaliter prede-
stinavit quos voluit esse membra ecclesiastica: sic opus
meritorium factum in via et infusa gracia sunt precium
secundum quod hec femina homino copulatur.
Nec oportet exspectare disposicionem aliam in altero
35 horum coniugum vel exspectare presbyterum copulan-
tern; nam hoc fuit factum in mundi principio, cum
Deus omnisciens sit vir eonfidens in ea et sacerdos in
S. G: religionum.
10. D: enerantur.
marg.: ecium ecclesie.
cionem - expectare deest.
5. Sap. VII, 24. np Matth. XVIII, '12; Lucae XV, 8, 9.
22. Prov. XXXI, IO. 29. Psalm. XVIII, 7. Cf. De llcclq
pag. 475. 37. Prev. XXXI, II.
6. cu sapienciam. 8. E in marg.: Quoad tem us.
25. Em mar .z Christus habet duos fines. 28. in
33. D : Domino deest. sua 35. A: disposi-
35. DE: expectantem.
2. as to time,
3. as to
purpose.
Her merits
proceed from
Christ.
God is the
priest _of the
marriage.
150
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO xvm.
The work of
the Church.
eternum ad istud sacramentale matrimonium faciendum.
Cum autem omne membrum huius ecclesie habet‘
graciam predestinacionis a qua non potest excidere et
habet racione sponsi omnia bona mundi, patet quod
spoliis non indigebitp cum sponsus de cunctis sibi neces-S
sariis providebit. Nec ociabitur hec matrona, cum
quesivit lanam et linum, hoc est, in campo scripture
quesivit que opera carnalia vel corporalia secundum
vitam activam facienda fuerant tamquam lana et que
opera spiritualia interioris hominis ab ipsa fieri de-io
buerant tamquam linum. Et operata est secundum ar-
bitrium viri sui et secundum I consilium sue operatricis
potencie; et propter hoc precium et laboricium huius
femine gracia huius viri reddit sibi bonum ad beatitu-
dinem preparans et non malum dampnacionis, cu1n15
ubique invenire posset parate bona sponsi sui, licet
pro sua insolencia secundum partem peregrinantem ad
tempus fuerit castigata, nam tam insolencia illa quam
punicio fuit expediens matri ecclesie, ideo istud veniale
peccatum debet dici secundum Gregorium bonum.
lit quia hec est magna mulier, habens in se variam
materiam operandia ideo dicitur quod facta est quasi
navis institoris; non enim solum est induta pannum
lineumy hoc est, habitum vel operacionem speculativam
nec solum pannum laneum sed induitur ambobus mix- 25
tim et virtute communicacionis caritative mortue ven-
didit ac emit reciproce, cum communicat spiritualiter
omnia bona sua. Et habet panem scripture vel verbum
Dei occasione sui meriti de longe sibi et suis filiis
deportatum; ideo dicit Salomon quod est de longeportans 3o
panem suum.
Et tamquam provida matrona de nocte surrexit de-
ditque predam domesticis suis et cibaria ancillis suis,
quia ex gracia sponsi pro tempore tribulacionis sur-
rexit fideliter operando; et secundum partes ewangelicas 35
dedit predam populi conversi, sicut patuit de apostolis,
et dedit cibaria ipsis inferioribus conversis quibus anima
nutriretur.
ol
20
7. E in mar .: lanal linum. 12. G: operacitatis. 14, 15. beatitu-
dinem; G: ad ibicionem. 19. DEG: matri nostre. 22. G: quod deest.
23. D: sola. 3o. DEG: quod est deest. 33. A: et deest; 1b. E in
marg.: Nota.
5. Prov. XXXI, 11. 7. ib. 13. 11 et seqq. lb. 13, 12.
21. Gregor. loc. incert. Cf. Regg. Past. III, 33. Dist. IV, XXXIX,
10111.11, 92, 86, 444. 22, 32. Prev. XXXI, 14. i 32, 33. ib. 15.
Sofiri
SERMO xVnL] QUARTA PARS, i I 5 I
Sed quia pastus hic momentaneus non sufficit nisi Appointment of
eius minera radicaliter habeatur, ideo hec femina con- Clergy‘
sideravit fide agrum regni celorum et precio sui operis
meritorii emit illum, id est, in militante ecclesia ex
Slabore proprio tarn naturali quam meritorio plantavit
clerum qui reliquam partem ecclesie hilararet.
Et quia ad possessionem tanti agri requiritur magnus The Church’s
labor, ideo dicitur quod accinxit fortitudine lumbos suos, energy’
nedum quia preservavit se ab adulterio cum viro altero
10 sed quia affectuose applicavit suas potencias et virtutes
ad placendum christo et prodessendum ecclesie habendo
potenciam que est fortitudo sponsi ad hostibus spiri-
tualibus resistendum. Et quia exercicium laboris adauget
potenciam et subiectum, ideo dicitur quod roboravit
:Sbrachium suum et hinc operantes meritorie nedum ad-
augent sibi meritum sed efficaciam promerendi.
Sed quia ad laborem continuum requiritur consolacio
nutrimenti, ideo subditur quod gustavit in spe dulce-
dinem premii pro labore momentaneo et vidit in fide
20 scripture ad quam assidue aspexerat, quoniam bona
est negociacio eius. Licet enim sit in tempore aliis
tenebrosa, tamen in nocte non extinguetur sua recta
intencio, que devocionis oleo et lichino sancti propositi
erit fota. _
25 Sed quia ecclesia debet procedere ab actibus gros-
sioribus ad,subtiliores, ideo post dicta de lumbis et
brachio explicat de manu et digitis. Manum, inquit,
suam, hoc est virtutem operandi, misit ad forcia, cum
scalam a terris ad celum erexerat, et digiti eius
30 apprehenderunt fusum, cum operacionem suam preteri-
tam tamquam stabilem in memoriam Dei ligaverat, et
potenciam futuram sollicite traiciebat, sicut a manu
coli a retro filum traicitur. Nam circa hoc debet esse
sollicitudo vigilans viatoris.
35 Et quia virtutem omnium istorum habemus a sponso,
sic tamen quod communicemus egentibus nostro adiu-
torio, ideo signanter subiungitur: Manum suam aperuit
4. A: illum et in. 6. AG: hyllararet. 10—12. G: sed quia --
fortitudo deest. 18. A: nutriendi. 18, 19. G: dulcedinis. 23. DE:
'licno; G: lichna. 28. A: cum deest. 20. DE: ad scalam ad celum,-
G: a terra; ib. G: erexerit. fin 32._DEG: ut potenciam. 32. AG:
futura; ib. G: sicut — a manu deest; ib. AE: a materia. 33. DEG:
aspenderet coli.
4. Prov. XXXI, 16. 8, np ib. I7. 18--2t. ib. 18.
29. lb. 19. 37. ib. 20.
152 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XVIII-
z'nopi et palmas suas extendit ad pauperem. Egentes
enim spirituali sutTragio sunt inopes plus egentes quam
pauperes egentes suliragio corporali; ideo debemus esse
largiores in spirituali opere misericordie quam in opere
misericordie corporalis, sicut manus amplior est quam
palma.
Charity cannot Et patet quod nec vir iste nec mulier timebit domui
fail m her. - _ . - -‘ - . . .
sue a frzgorzbus nzvzs. quamvis enim refrzgescet carztas
multorum, tamen certum est quod tota familia huius
femine, cum sint predestinati, non poterunt sic extingui; IO
nam anima eorum vestz'tur dzqnliciimsp cum habent
graciam ex operacione secundum presentem iusticiam
et graciam predestinacionis quam anima non potest
exuere.
Habet autem ecclesia vestem stragulatam, nedum15
quia habet aliquos seculares aetivam vitam ducentes et
aliquos clericos speculative viventes; ymmo quia habet
aliquos homines et aliquos qui sunt disparium natura-
rum et sic habet aliquas virgines candidatas castitate
et alios martyrio rubricatos; ideo dicitur: bissus etzo
purpura indumentum eius.
Ex istis patet, cum oportet in omni ordinato coniugio
virum esse caput femine, quod valde nobilis in partis
ad finalem beatitudinem erit vir ecclesie (ut patet
Matth. XXV) non solum in persona propria secundum 25
deitatem et humanitatem sed in sua familia-y cum tunc
erit l omnino sine macula et sine ruga. Senatores 581;
autem terre erunt apostoli, cum quibus Christus sedebit
in finali iudicio (ut patet Matth. XIX°).
Et quia istorum sponsalium est sua tentoria dilatare, 3o
ideo subditur: Syndonem fecit et vendidit et cingulum
tradidit Chananeo. Per syndonem potest intelligi vestis
evangelica vel habitus vel doetrina, quam Christus fecit
auetoritative vel executive sui apostoli. Hanc autem
syndonem vendiderunt gentilibus sine precio corporaliySS
cum spirituali usura quesierunt crementum, sicut querit
in evangelio sponsus ecclesie. Et gentiles possunt racio—
nabiliter intelligi Chananei, ut elicitur ex historia de
m
3. G: corporali deest. 8. A: nimis; ib. DEG: frigescit. 10. DE:
poterint. 11. E in marg.: Predestinati uesliuntur duplicibus 15. E in
marg.: vestis ecclesie. 18. DE: et aliquos deest. 24. ecclesie; E: ecce.
27. G: anima sine. 31. E in marg.: Syndou.
7. Prov. XXXI, 21. 8. Matth. XXIV, 12. 15, 20. Prov.
XXXI, 22. agi 28. ib. 23. 31. ib. 24.
SERMO xvni] QUARTA mag
153
muliere Chananea (Matth. XVO). Nam gentiles exeuntes a
finibus infidelitatis emunt hanc Syndonem et cingulum
fidei et caritatis qua sunt cum fidelibus colligati.
Et ex ista dilatacione femine huius in membris, tota
5ecclesia ymmo sponso suo iuvante, patet quod fortitudo
et decor spiritualis est vestis huius femine et in die
novissimo ridebit, dum adversarii condolebunt. Cum
autem Christus sit Dei virtus et Dei sapiencia et sic
anime vestimentum, signanter mandat Apostolus quod
ioinduamz'ni dominum lesum Christum,- aliter autem nemo
fit virtuosus. Et fortitudo secundum Augustinum ex-
primit martyrum constanciam, et decor castitatem vir-
gineam iuxta dicta superius bissus et purpura indumen-
tum ezus.
Unde exprimendo opera misericordie spiritualis sic
scribitur: Os suum aperuit sapiencie et lex clemencie in
lingua eius. verbum enim Dei est os Domini et a tem-
pore quo fuit incarnatum aperuit os corporis sapien-
ciam eructando, et per idem lex clemencie Spiritus
2o Sancti fuit in lingua Christi, quia quiequid dixit sonuit
caritatem.
Et sic ecclesia instructa a sponso considerat/it vias
per quas membra sua virtute incederent et nichil come-
derat ocz'osa, quia semper fuit in viando ad patriam, et
25 per consequens, tamquam recte itinerans expedite pro-
grediens misterium secundum sponsi beneplacitum ad-
implevit; et hoc tollit ocium, quia sic itinerantes nec
stant in via nec obliquant errando nec eciam retro-
cedunt. In istis autem sedecim stat officium matris
3o nostre.
Preconizatur autem hec domina ex hoc quod filii
eius surrexerunt de miseria vie, de lymbo inferi et de
purgatorio, et omnes testati sunt laudem ecclesie et
gloriam quam est in patria habitura. Sed et vir eius
35 Deus et homo laudavit eam verbo et opere.
Et quia beatitudo est verorum bonorum possessio
consummata, subditur quod multe filie synagoge satane
vel huius seculi congregaverunt diviciasg sed quia ille
15
3. DE: quo. 9. DE: maudavit. 16. E: describitur. 1%. G: ho-
mines eructando. eil 24. D: comederent; E: comederet. 2. E: de
misera. 37. A: subzungz'tur.
5. Prov. XXXI, 25. 10. Rom. XIII, 12. 11. Cf. De
Ecclesia, pag. 487. 16. Prov. XXXI, 26. 22. ib. 27.
31. ib. 28. 34.. ib. 37, 38. ib. 29.
Further
exposition in
detail of the
epistle.
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XVIII.
we have a rule
for the Church
to follow,- that
of Chrlst.
fuerunt caduce et momentanee, thesaurus autem quem
ecclesia thesaurizavit in celo fuit interminabilisa ideo
de matre nostra dicitur quod diviciis supergressa est
universas
Laus ergo consistens in filiis alienis est fallax, quia5
fundata in temporalibus, cuius finem oportet deficere;
et sic de pulchritudine sensibili huius mundi. Et illas
habuerunt filie alienigene quoad tempus. Mulz'er autem
hec filialiter timens Dominum et usque ad mortem in
eius servicio perseveransa ipsa (inquarn) laudabitur vera
laude, quia laus sanctorum non est adulatoria sive
fallax.
Precipit autem sponsus sodalibus dare ecclesie de
fructu manuum suaruma qui fructus est beatitudo per-
petua triumphancium et laude reali laudabunt eam opera
sua perpetuog sicut enim in partis vel patule erit post
diem iudicii dampnatorum confusioa sic salvatorum lau-
dacio perpetuo erit patula toti mundo.
Circa istud canticum dubitatur utrum religio ecclesie
pro statu viandi in scripture regula sit expressa Nec
dubium quin sic, quia sponsus eius Christus hanc
regulam sibi tradidit ad perpetue observandum. Cum
ergo ille sit infinitum potencior, sciencior et bene-
volencior quam patronus alius, patet quod in com-
paracione ad regulam Christi non est nisi fallacia in 25
privilegiis vel regulis humanitus adinventis. Et in ista
heresi qua plus creduntur in mente et plus appreciantur
in animo tradiciones humane quam regula legis christi
seducitur maior pars multitudinis militancium. Nam
Johannis VIII", 46 scribitur: quis ex vobis arguet me 3o
de peccato? quasi diceret: Cum sim Deus et homo et
sic inpeccabilisa nullus potest. Foret autem seductor
pessimus et summe peccabilis, si mundani possent dare
regulam melioremg ideo manifestum est quod dicentes
hoc in opere, in affeccione sive implicite blasphemant
8. E: enigene; corr. in marg.: aliena
1x, 12. DEG: sz'vedfallax deest. 15. AG: trz'umphantum; ib. A: eum.
id A: fierpetuo eest. i 18. _A: perpetum 19. DE: istud evangelium
Cf. De ccl. pag. 490; 1b. E 1n marg.: Dubz'um. 22. G: a per etue.
28. G: tradiciones humanas. 29. DG: deducz'tur; ib. G: ars in u timis-g
A: mz'lz'tanlum ; ib. E in marg.: Per prz'vatas relz'gz'ones hommes seducuntur.
31. G: cum sum. 31. A: et deest.
10. E in marg.: Nota.
q
3. _Prov. XXXI, 29. 90.
15—17. De Ecc1., pag. 49.
5, 8-10. ib.
SERMO xvur] QUARTA PARS,
307
in caput ecclesie, ponentes ipsum expresse vel tacite
esse falsissimum seductorem.
Notemus ergo qui credunt in ipsum, ordinacioni sue
fideliter adherendo, quod est, verba sua efficaciter
gaudire. Et illi sunt qui verba Dei audiunt et sunt]
predestinacionis filii ex parte Dei; contrarii autem sunt
filii Antichristi, ut prelati maiores vel minores, qui
effectualius audiunt tradiciones cesarias et privilegia
alia mundana quam regulas Salvatoris. christus enim
1oprohibuit dotacionem cesaream et conversacionem mun-
danam suis vicariis, ut patet ex tribus legibus legis
veteris per vitam Christi et suorum apostolorum ex-
positis et (quantum ad vitam exproprietariam) con-
firmatis. Et tamen (ut patet in divisionibus paparum
rSet suorum adherencium) tantum sunt hodie perversi,
spreta ordinacione Christi ordinacioni cesaree adherentes,
quod implicant Christum plus affici dotacioni cesarie
quam unquam affectus fuit ordinacioni contrarie ec-
clesie militantis.
Ubi ergo est novum et eternum testamentum? Ubi
est voluntas Christi perpetua regendi ecclesiam suo
more? revera idem est ac si expresse dicerent quod
christus est in volicione et ordinacione summe instabilis
et in privilegiis summe incredibilis viatori.
Nam Matth. XX" promisit suis cognatis pro privilegio
quod instar sui in vita paupere paterentur et primatus
spirituales a Patre haberent postmodum, scilicet in celo,
sed modo (licet false) dicitur quod tota ista Christi
volicio aut ordinacio est subversa, cum Christus plus
3oinfinitum afficitur concedendo indulgencias conversacioni
istius seculi quam umquam conversacioni contrarie est
ai’fectus; unde per laborantes ad defensionem illius
conversacionis cesaree fingitur quod absolvit a pena et
a culpa infinitum plus quam propter conversacionem
35 pauperem absolvebat, et sic plus quam primi parentes
vendicant pape se habere noticiam clavium ceteris oc-
cultatam. Diabolus autem non audebat promittere primis
O
20
25
Q. E in marg.: Nota. 15.ADG: perversi deest; ib. E in marg.: add.
17. G: affici ordinacioni 18. afiectus; AD: afleccio. E corr. in marg.
22. A: revera perinde; E: proinde 23. AG: volucione. 23, 24. E:
instabilis -— incredibilis deest. 25. A: Matth. XXX; ib. A: privile _z'is.
26. A: Pro vita. 27. G: scilicet deest; A: sed in celo. 30. A: in ji tum
plus aificitun 30, 3:. A: conversacione isti; A: conversacionzs.
32. co d.: per deest. Addidi. 3|. A: et culpa. 35. A: primi deest.
37. E in marg.: Nota.
Christ forbade
endowment.
Now Christ is
said to care
more for
worldly wealth
than for the
Kingdom of
heaven.
156
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO xvm.
should
suppressed.
Both popes
e
The English
should not
attack their
neighbours, but
purify their
clergy.
parentibus nisi quod erunt sicut dii scientes bonum et
malum ex esu ligni vetiti.
Isti autem pape fingunt false se esse Christi vicarios
seientes predestinaeionem et preordinacionem damp-
nacionis hominis sicut Deus.
heretica, dicit quidam quod probabilius foret pro habenda
illa indulgencia quod unum regnum vel unus populus
laboraret ad unius pape secularitatem sive dominium
destruendum et alius populus laboraret ad secularitatem
alterius destruendum. Nam sic laborarent gracia ordi-
naeionis Christi et sui privilegii suscitandi, modo autem
laborant contra Christum ad privilegium Antichristi
contra Dominum defendendum, cum Christus ordinavit
hanc regulam celestem divinitus, diabolus vero immisit
in ecclesiam Christi ordinaeionem contrariam ad in-
toxicandum Christi ecclesiam, idem est laborare ad
defendendum contra adversarios partem istam et laborare
in causa diaboli contra Christum. Quondam enim
Christi vicarii qui erant ut columbe ad fenestras suas
et quasi aquile a terrestribus celitus evolantes modo
versi sunt in talpas circa terrestria fodientes et ser-
pentes fideles ecclesie venenantes. Nee fuit maior oppor-
tunitas pro causa Dei restituenda a multo tempore
laborandi. Ego autem non consencio quod regnum
Anglie vel aliquis christianus laboret ad proximos
hostiliter invadendum, sed istud affectuose appeto, quod
omne regnum christianismi in quo ecclesia est dotata
caritative incipiat a se ipso tollens a clero venenosum
dominium, quod contra legem Dei clero proditorie est
collatum, et post quod opere vel consilio iuvent alios
ad Dei ordinaeionem cum moderamine defendendum,
quia contra legem Dei atque nature est quod populus
tantum spirituali sufii'agio relevetur pro defendenda
causa diaboli et destruenda ordinacione Domini, et
tam temporaliter quam spiritualiter severius opprimatur
pro causa et ordinacione christi suscitanda. Nee sunt
fratres vel alii sentencie huic adversantes credendi nisi
per impossibile in fide scripture se fundaverint vel aliter
raeione, quia fingere mendaciter hoc esse concessum a
2. DE: lignz' vite. 16, 1 . E: Christi — de endendum deest; ib. A:
ad defendendum -— laborare eest. 29. A: omini. 36. A: Christi
contraria ‘
I’. 5| 19! ISO sp
Et cum omnia ista suntS
15
to
U1
3o
35
SERMO xvm] QUARTA PARS. .1 tfiv
Domino est factum manifestum diaboli et manifesta
preconizacio Antichristi.
Et si vis convincere prcconum stulticiam, dic quod Each side (in
- - - - ~ the papal
pr1mo.debent.1nstruere subditos de gradu gravedmls quarrenaæuses
Speccati commtssi per partem Slbl contrariam et quo- the other, and
. . . . . . both are
modo contricio cognoscetur, quia requiritur 1n confesso e ually to
ad hoc quod sit particeps futuri suffragii, quod cum lame‘
nesciunt, convinci debet falsitas ficcionis. videtur enim
quod utraque pars fratrum et omnium complicum pape
to sui debet dicere quod resistencia partis adverse est
maius peccatum quam fuit occisio Jesu domini nostri,
quia non possumus convincere quod Titus et Vespasianus
qui XLIIO anno post resurreccionem in vindictam mortis
Christi Judeos occiderant tantam indulgenciam me-
ISruerunt; et sic utraque pars ex negligencia doctrine
primi operis misericordie spiritualis (quo iret et doceret
gentes peccati illius gravedinem et magnitudinem meriti
oppositi) videtur l peccare graviter, et specialiter in isto
quod non vult dimittere offensam partis contrarie et
20 primatum mundi deserere more Christi. lioc enim
videtur ex fide scripture cum concessis a partibus plus
sonare in meritum quam labor vel invasio corporalis.
Maximum ergo peccatum contingens istam materiam
videtur esse infidele iudicium et negligencia remittendi
25 ofi'ensam in parte contraria more Christi. Nisi enim
utraque pars remittere posset suam iniuriam, Deus non
posset illud peccatum dimittere nec ecclesiam suam ad
statum pauperem exproprietarium quem ipse instituit
restituere, quia non dimittitur peccatum nisi fiat satis-
30 faccio; ad quam (ut fingunt) requiritur restitucio ablate
cesarie dignitatis. Et sic ordinacio insolubilis dotacionis
ecclesie consequenter foret infinitum forcior quam or-
dinacio primeva christi quam ipse cum suis apostolis
observavit.
ol.
307b
8. A: convinci dicitur; G: debet deest. n. A: dominz'deest; G: Jesu
Christi; domini nostri deest. 14, . DEG: merueranl. 23. G: conti-
nens. 24. remittendi; D: corn: omittendi 31—34. G: E! sic — obser-
vavit deest. 32. A: consequenter.
r 58 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XIX.
SERMO XIX.
(Serm. Mixti VI.)
In omnibus requiem quesim'. Ecclesiastici XXIV", 11.
glllesfiggrgfe Videtur ex processu huius auctoris quod ista verba
mew“. of loquitur Sapiencia increata, quia in eodem capitulo5
‘ificsgeggfl prius sic scribiturz Ego ex ore altissimi prodii primo-
genita ante omnem creaturam. Et sequitur: In omnibus
requiem quesivi etc. Ideo videtur textum istum esse de
increata Sapiencia principaliter exponendum. Cum ergo
ista Sapiencia sit Deus, apud quem non est personarum lo
accepcio, patet quod in omnibus hominibus quesivit
requiem, sapienciam et graciam offerendo, sed in sancta
ecclesia que est hereditas Domini quoad sapienciam et
graciam perpetuo est moratus, vel extensius loquendo
potest dici quod in creatore et qualibet creatura ista I5
which_dwells in Sapiencia querit requiem, cum in qualibet creatura
bjllscgfggllffsgn rutilat potencia, sapiencia et clemencia creatoris. Et
fl‘epl'cdestinate' sic cum in qualibet creatura invenit ista Sapiencia finem
sui operis consummatum, potest dici quod requiem
querit in omnibus sed singulariter invenit in prede- 20
stinatis.
Ideo de illis Prov. VIII", 31 dicitur: Delicie mee sunt
esse cum filiis hominum. Cum illis enim predestinatis
perpetuo moratur per graciam et sapienciam secularem
prudenciam excedentem. Et sequitur: func precepit et ea
dixit mihi creator omniump hoc est, tota Trinitas, sed
originaliter Deus pater pro salvacione humani generis
preceperat incarnari. Et sic totum incarnacionis miste-
rium fecit Trinitas supradicta; et sic illa Trinitas que
creavit hanc sapienciam incarnatam specialiter requievit 30
in humanitate assumpta que est tabernaculum verbi Dei;
ideo dicit Apostolus quod in Christo habitat omnis
plenitudo divinitatis corporaliter.
Nec obest sed consonat quod eadem Sapiencia sit
increata, quia divinitus, et creata, quia humanitus, sicut 35
i Hic sermo nec non ct se uens in c0dd.: ADE haDcntur. A in marg.:
Sermo XIX; D in marg.: XV. Marie. 9. E in marg: Sapiencia queri-t
requiem. 15. A: in creatore et deest. 22. A: me sunt 25. A: ex-
cellentem. 28, 29. A: ministerium 31. E in marg.: Trinitas requievit
in humanitate assumpta.
Epistle for the Assumption. 6. Eccli. XXIV, 5.
to. C01. III, 25. Rom. XXI, II. 29. Vulg.: lit dixit mzhi
creator omnium, et qui creavit me, requievit in tabernaculo meo.
32. C01. II, 9.
SERMO xvnr] QUARTA PARs. ipse
expresse innuit hec scriptura. Deus ergo pater dixit
sapiencie incarnate: in genere Jacob inhabita, quod genus
specialiter supplantavit diabolum hic in via, et in genere
eiusdem persone que et Israel dicitur hereditare. Cum
Senim Israel interpretatur vir videns Deum et solum
beati in patria vident eum facie ad faciem, signanter
dicitur quod in Israel pro statu patrie hereditet hec
sapiencia increata, et sic hoc genus Jacob vel Israel
potest predestinatos specialiter designare, licet Christus
IO ad literam fuit de semine Juda qui fuit filius Jacob
corporaliter procreatus. Et hinc dicit Apostolus ad
Hebr. VII", tac Manifestum est Dominum de Yuda vel
Israel processisse, et quia superfluum fuisset tantam
radicem in aliquo genere esse natam nisi germinet ad
15 extra, ideo misit radices virtutum aliis sui generis pro-
dessendo, ut patet de filiis sponse sue. Illis enim im-
misit gracias et instinctus tamquam radices virtutum
et operum, pro quibus de congruo ad beatitudinem
meruerunt.
eo Quamvis autem genus Christi et Marie erat in ceteris Jacqb is
patriarchis, tamen Jacob specialiter nominatur, quia omnes duodecim filii sui erant fideles, et sic non fuit gynlslis
de Abraham et Isaac (ut patet de Ismael et Esau). were faithful-
Ideo propter misterium tanti et talis numeri filiorum
25 est Jacob ut Israhel crebrius nominatus. Et cum ista
precepcio non potest frustrari, et per consequens, non
in Dei preordinacione completa deficere, patet quod
Deus omnia ad istum progressum necessaria infringi-
biliter ordinavit. ldeo dicit textus: Ab inicio et ante
.30 secula creata sum et usque ad futurum seculum non
desinam. Ordinata quidem fuit hec sapiencia incarnari The incarnation
. . . . . - ordained from
ab IHICIO temporls et ante secula, et illa vocatur creac1o the beginning
passiva. Nec potest progressus istius sapiencie cum suo
Fol corpore usque ad finem seculi impediri, quia.ch.ristus
30 iordinatus est principaliter per | viam humanitatis ad
salvandum genus Jacob incedere et secundarie vel ac-
cessorie quodlibet membrum suum.
Et sequitur: In habitacione sancta coram ipso'ministravi;
verbum autem post incarnacionem ministravit Trinitati
1. DE: expresse annuit. 4, Sz 7. AD: Jerusalem. . A: que in.
6. DE: in patria deest. 1o. DE: szt de. 10—12. E: quifuzt — de Yuda
deest. 3:. E in marg.: Creacio sapiencie. 34. DE: seculi deest.
39. E: Trinitati deest.
1, 3, 4, 7, 15. Eccli. XXIV, 13. 29, 39. ib. 14.
160
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM’ [sERMo XIX-
Four meanings
of Jerusalem.
in propria persona, quia humanitus’ et ante et post
ministravit Deo in membris suis. Unde sequitur: ft sic
in Syon firmata sum et in ciuitate sanctzficato similiter
requievi et in Jerusalem potestas mea. Ista quidem
Sapieneia sicut figurata est per David et Salomonem,
in tantum quod illorum accipit predicaeionem secun—
dum habitudinem vel figuram, sic de civitate et templo
Jerusalem est dicendum. Nam in monte Syon ubi edi-
ficatum est templum a Salomone, ubi perante fuit
tabernaculum Moysi portabile, figuratur quod iste Cesar
semper Augustus augendo firmitatem ecclesie sue pro-
cedit; nec solum in prelatis ecclesie cuiusmodi erant
apostoli signati per templum Syon, sed in tota civitate
sancta Jerusalem, hoc est, in universali ecclesia fidelium
requieseit et in Jerusalem triumphante rutilat potestas
sapiencie supradicte.
Et sic (ut communiter dicitur) Jerusalem secundum
quadruplicem sensum scripture quatuor modis intelli-
gitur in scriptura. Nam secundum sensum literalem
signat eivitatem metropolitanam Judee, in cuius templo
Christus fecit plurima facta sua, secundum sensum vero
tropologicum signat membrum ecclesie conversum in
virtutibus ut castello tucius conversatum, tercio vero
ad sensum allegoricum signat ecclesiam militantem, ut
in textu proposito. Et eoncordat eorrespondencia inter-
pretacionis et similitudinis civitatis; et secundum racio-
nem qua militat vocatur hec ciuitas sanctificata, quia
predestinacione et virtutibus a Domino est firmata.
Quarto vero ad sensum anagoycum signat ecclesiam que
est sursum et secundum Apostolum ad Gal. IV", 22, 23
est libera mater nostra. Unde in isto textu cum ibidem
habet ecclesia plenam pacem sine aliquo hoste capiti
repugnante signanter dicit hec Sapiencia quod
Jerusalem est potestas sua.
Et sequitur in textu: lit radicaui in populo honori- 35
ficato et in parte Dei mei hereditas illius et in pleni-
tudine sanctorum detencio nzea. Nam ad literam populus
Israeliticus fuit inclitus (ut dicitur Deut. IV) multis
ut
to
ua
in
4. DE: si quidem. 8. E in marg.: Christus est David. 10. Codd.:
portatz'le. 13. A: apostoli erant. 1 . D in marg.: Jerusalem quadrupliciter
intelligitur. 18. E m marg. z Jerusa em quatuor modis sumitur in scriptura.
19.Einmarg.:1. 21.Ein marg.: 2. 23. Ein marg.:3. 29.Ein marg.:4.
2. Eccli. XXIV, 15. 17. De sensu quadruplici S. Scripturae.
Cf. Serm. P. I, Introd., pag. XIII.
SERMO XIX-1 QUARTA PARS.
tsi
privilegiis insignitusr quia Psalmo CXLVIIO, 2o dicitur:
Non fecit taliter omni nacioni et iudicia sua non manifestavit
ez's; de ista (inquam) gente Deus eternaliter ordinavit
suum filiurn incarnari. Et ista gens signat mistice totam
Secclesiam militantem. Ideo dicit predicta Sapiencia
quod radicavit in populo honorg'ficato, hoc est, in dicta
ecclesia, cum nedum fuit incarnata in ipsa tamquam
secundus Adama tollens prevaricanciam primi Adam;
sed multos produxit palmites quos in ipsa vite vel
xo stipite radicavit. Et bene vocatur ista ecclesia populus
honorg'ficatus, cum inicium summi honoris infinitum ex-
cedens omnem honorem mundanum sit honor prede-
stinacionisa et hereditas illius ecclesie stat inter partes
Dez' mei, non solum quia clerici debent de decimis vel
oblacionibus que sunt partes Domini contentari, sed
omnia supposita militantis ecclesie sunt membra christi
et per consequens partes Dei. Et ita ista verba possunt
in persona Ecclesia'stici satis intelligii licet ista Sapiencia
sepe vocet humanitus Deum suum (ut patet Matth.XXVII).
Ista eciam Sapiencia est detenta cum plenitudine sanc-
torum, hoc est, universali ecclesia qui sunt omnes et
singuli plene sancti. omnes quidema quia numerus
illorum predestinatorum sine addicione possibili est
completusa et sunt singuli plene sancti non solum
secundum presentem iusticiama modo quo papa vocatur
pater sanctissimus sed secundum predestinacionis graciam
et plenam beatitudinem in ecclesia triumphante.
consequenter declarat dicta Sapiencia tarn sui quam
corporis sui mistici proprietates secundum novem no-
mina terre nascenciumz uasi cedrus, inquit, exaltata
sum in Lz'bano, per quod possunt intelligi tam homo
ille nobilis qui abiit in regionem longinquanz quam
membra eius predestinata nobilia que in virtutum ex-
cellencia sunt fundata Et per cipressunz in monte Syon
intelligi possunt membra eius magis subtilia que in
virtutibus germinancia sunt de clero. Tercio est dicta
sponsa in quibusdam membris victoriosis quasi palma
20
m
5. E in marg.: Populus Judaicus signal ecclesiam 12. E in margz
Summus honor quis? 14. D in marg. intx Poles! cmzvz'ncz' Wy(k/eph)_
qua (sic) christus et apostoli non fuerunt decimis et oblacionibus contentaott
sicut nec sustentatz'. 22-24. A: omnes quidem - sancti deest; ib. E 1n
mar .: singuli electi sunt plene much’. 28. DE: correspondenten
$0.’ in marg.: Cedrus. ip E in marg.z Czpressus. 37. E m marg.:
a ma.
Sia 32. Lucae XIX, 12.
30-37. Eccli. XXIV, I7.
The
“honourable
peo 1e” is the
Bhurch.
The properties
of wlsdom and
the Church
likened to nine
sorts of trees.
11
162
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMo xix.
These
similitudes may
be applied to
the Virgin, but
they specially
belong to
Christ.
The Church
militant should
model itself on
the Church
triumphant.
in virtutibus exaltata non in Cadesbarne sed in Cades
que est in sorte Judee; que Cades interpretatur sancta
vel mutata seu mare tollens. Quarto est dicta sponsa
odorifera in virtutibus et martyrio tamquam rosa, cum
Apostolus dicat II Cor. lloa 15:
sumus Deo. lit concordat interpretacio Jericho que
dicitur luna vel odor. Quinto est ecclesia sponsa
Christi fructifera quasi oliva speciosa in campisa et hoc
quantum ad contemplativos devocionis oleo rutilantes.
Christi bonus odor5
Sexto vero est quasi platanus quoad activos iuxta aquam 10
sapiencie germinans in plateis. Septimo est ecclesia
Octavo est tamquam balsamum, bono
odore celestium mentem reficiens, et talia membra
famam sue sanctitatis diffundencia ceteris in ecclesia
dant odorem. Nono est quasi mirra electa preservans a
corrupcione et hoc per suavitatem odoris bonorum patrie.
Licet autem ista novem et quodlibet illorum applicari
possent ad beatam virginem et quemlibet beatorum
explicando naturas eorum et applicando suam beatitu-
dinem ad virtutes, tamen omnia ista radicaliter insunt
Christo. Et cum omnis honor Christo debitus redundat
in matrema eo quod ipsi sunt more triumphancium
unicordes, verisimile videtur quod applicacio huius
textus ad christum sit matri plus placita quam si sibi
impertinencius applicetur. Sicut enim radix vel vitis est
causa originalis fructificacionis frondium vel palmitum,
sic Christi humanitas est causa fructificacionis virtutum
in tota ecclesia. Et denominacio virtutum conveniens
autonomatice sibi inest.
Circa istam epistolam dubitatur utrum ecclesia mili-
tans regenda sit in omnibus conformiter ad ecclesiam
triumphantem, et certum est quod sic, cum caput ec-
clesie triumphantis christus auctorizat omne laudabile
quod factum est in ecclesia militante In cuius figuram
Deus dixit Moysi Exod. XXV", 40: omnia fac secundum
exemplar quod tibi in monte monstratum est. Et ex istis
videtur, cum partes triumphantis ecclesie sint plene
putrefaccione.
3. DE: imitata. 4. E in marg.: Rosa.
10. DE: vero deest; ib. E in marg.: Platanus.
cynamom'um; ib. E in marg.: Cynamonium.
balsamum deest; ib. E in marg.: Balsamum.
29. A: El‘ deest. 31. DE in marg z Dubz'um.
1—4. Eccli. XXIV, 18.
8. E in marg.: Oliva.
12. A: synamonum; DE:
12, 13. A: preservans -
16. E in marg.z Mirra.
8-17. ib. iga 20.
. . . . Fol
sub spe beat1tud1n1s l szcut cynamomum preservans a30
15
ao
p
23
ua
IJ‘
si
SERMO XIX] QUARTA PARS, 163
caritate sine errore circa bonum eligibile, quod sic
debet esse in ecclesia militante.
Ex quo infertur ulterius quod pape nostri non debent The popes_
altrinsecus, bella pro sua dignitate diviciis aut vita 81103133335“:
5taliter commovere. Potest autem ex sedecim caritatis
condicionibus convinci quod ambo isti pape excedunt
limites caritatis; cum caritas paciens est, isti autem in-
quiete propter causam levem improbabilem altrinsecus
se impugnant. Debet enim Deo esse proprium se non
10 tantum pro causa tam frivola sed iustissima vindicare,
medium autem vindicandi videtur sapere blasphemam Neither_
heresim multis modis. Cum autem solus talis ex elec- po°;:"§yané$§.s
cione Dei, sine qua nulla humana est valida, sit papa Choice-
in terris qui est humillimus inter fratres (patet
15 Matth. XVIII), videtur quod neuter istorum ex eleccione
Dei sit papa, cum sit tantum iniurie proprie vindicans.
Sed hic sophisticatur quod sic siciunt propter honorem
Dei et utilitatem ecclesie que faciunt primo omnium;
falsissima quidem est hec excusacio in peccatis, cum
2o unus dicit quod reliquus peccat graviter, et alter quod
non ipse sed suus adversarius ita peccat. Honor quidem
Dei foret et utilitas ecclesie quod uterque pateretur
iniurias secundum formam qua christus passus est, ut
sepe sentenciatur in multis partibus legis sue.
25 Relinquat ergo uterque istorum paparum suum seculare Let_both.resign
dominium et honorem mundanum suo statui per diabo-3315;135:253
lum cumulatum et statim ista dissensio sedaretur. Hoc Peggse‘gz’égbe
enim Christus precipit in multiplici lege sua, ut patet
de duodecim legibus pro vita cleri exproprietaria alibi
3o allegatis. Quomodo rogo posset vendicare se esse cleri-
cum vel sacerdotem christi qui vivere vitam pauperem,
sicut fecit Christus cum suis apostolis dedignatur? Unde
uterque istorum paparum videtur insolubiliter esse
contradictorius sibi ipsi; uterque enim blaspheme im-
35 ponit alteri quod peccat indelebiliter contra ipsum, quia
(ut inquit) non posset absolvi a Deo nisi satisfaciat, et
per consequens nisi renunciet usurpacione tituli quo
contra reliquum et contra iusticiam vendicat esse papa.
5. A: caritatis deest. 7. A: autem deest. 12. E in marg.: Papa u_is
sit. 16. A: sit papa -— vindicans deest. 18. DE: que siciunt. 21. m
marg.: Nota. 29. E: vita electi. 32. DE: discipulis. 34. A: contra-
dictivus; ib. DE: blaspheme deest.
5. Cf. Cruciatam, cap. VI—VIII. De Christo et suo adversario
Antichristo, Pol. Works, pag. 681. 15. Matth. XVIII, 4.
ualc
164
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [sERMo XIX.
The Popes
should be
suppressed,
or should
resign.
Tried by
St. Paul 5
sixteen
conditions we
find both are
Antichrists and
opposed to
charity.
Meritum ergo populi videtur stare in isto quod simul
vel separatim prudenter invadat utrumque istorum
paparum et cogat ipsum deserere totam cesariam digni-
tatem. Cum enim idem sit militare pro Christo sive
diabolo et militare pro suis legibus, videtur quod totus
christianismus occiduus in ministros Christi et diaboli
est divisus. Qui enim laborant ad stabiliendum alterum
istorum paparum in suo seculari dominio sunt indubie
ministri diaboli, cum laborant anxie ad defendendum
legem diaboli et legem Domini destruendum. Et super
isto erubcscerent cuncti qui unum papam sic nituntur
destruere et alium taliter exaltare. Via autem levis et
meritoria christi indubie qui est persona media foret
utrumque papatum destruere, cum iste dignitates cesaree
sint os quod diabolus coniecturavit mitti canibus vian-
tibus ad pugnandum.
Cum ergo caritas non querit que sua sunt, neuter
istorum paparum quereret sibi istud merdosum com-
modum vel honoremp sed ipsum secundum formam
5
legis Christi deserens se submitteret humiliter ordina- 2o
cioni l et monitis Jesu Christi. Ad hoc enim quod sit F"l-
immediatus Christi vicarius requiritur ipsum in humili-
tate, paupertate et virtuoso ministerio ecclesie precel-
lere alios fratres suos, sed (ut sic contendunt) manifeste
indicant quod nedum excellencia sed simpliciter vir-
tutibus istis carent. Meritum ergo ecclesie foret destruere
hoc seminarium controversie per diabolum adinventum
et non blaspheme credere quod Christus pro defendenda
parte diaboli has indulgencias concedit et contra se
ipsum tanta suffragia donat.
Et sic discurrere posset fidelis per alias quindecim
condiciones caritatis quas Paulus exprimit; ex quibus
pateret luee clarius quod uterque istorum Antichristorum
laborat invidia opposita caritati. Que rogo maior can-
dencia emulandi quam promittere cuicunque explicite
vel implicite absolucionem a pena et culpa qui cunctos
suos adversarios opprimit vel occidit, licet sint mille-
sies mille? et finis fructuosus quem ex onerosa pugna
huius sortiretur foret dominium annexum papatui, laus
2. DE: invadant. 6. E in marg.: Mililare pro Christo vel diabolo
est militare pro suis legibus. 12. E in marg.: Via meritoria et levis.
14. DE: utrumque primatum. 15. A: conturturavit. 21. E in marg.:
Christi immediatus vicarius. 26. DE: esset. 36. DE: et a eulpa.
17. I. Cor. XIII, 5.
308b
25
30
35
SERMO XIX-1 QUARTA PARS.
165
sua pro potenti victoria acquisita vel aliud venenosum
nocens ecclesie.
Et in isto monstruoso dominio diabolus ad tantum
intricavit ecclesiam quod nescit quomodo aliquis papa
Sremittere posset alicui iniuriam qui auferret a papatu
additamenta cesaria, licet videantur esse contraria legi
Dei.‘ Nam ad remissionem talem (ut inquiunt) requiritur
satisfaccio sufficiens capiti ecclesie qui est papa; et
cum ipse habet de iure tocius mundi huius dominium,
xovidetur ad minimum pro complecione satisfaccionis
huiusmodi quod requiritur restitucio tanti dominii quan-
tum papatui est annexum. Sed quis in istud sufficeret?
Non enim satisfacit qui fratri suo viginti solidos prius
debuit et frangendo caput suum dat sibi precise illos
15 viginti solidos quos prius debuit sibi dare. Pallax qui-
dem et diabolica est hec evidencia; fallax autem, quia
concludit cuicunque clero dotato, ymmo cuilibet pecca-
tori, quod Deus non potest peccatum suum remitterep
nec ipse Deo suo de congruo satisfacere; nam omnis
20 clericus dotatus fuit in hoc prevaricator notorius Dei
sui. Quomodo ergo posset satisfacere pro tempore per-
dito quo Deo debuit deservire? Ideo verum concluditur
quod pro nullo peccato suo posset homo satisfacere
nisi esset immensitas misericordie Salvatoris. Peniteat
25 ergo homo Deo fructuose et deserat peccata preterita
et virtute meriti Christi et sue gracie sunt deleta. clerici
autem qui non penitent sed gaudent de dotacione
diabolica videntur esse ex parte diaboli tamquam edip
et non solum illi sed cuncti alii ut fratres et seculares
3o qui fovent vel defendunt partem diaboli in hac parte.
Fratres autem magis degenerant, cum ex noticia quam
didicerant in scriptura et ex professione propria qua
ad pauperem vitam exproprietariam obligantur debent
tenere constancius cum causa Domini in hac parte.
Et cum illi sunt qui magis false et subdole adver-
santur, satisfaciant ergo quicunque peccatores per veram
contricionem capitali domino et est satis, quia aliter
clerus per istam proprietatem mundanam a lege Christi
degenerans nunquam posset satisfacere pro peccato.
4o Et sic relinquendo hec temporalia pro quibus legem
_They go so
tar as to say
_ that it is
impossible for
any to be
for iven who
ta es away
secular power
from the Pope.
3. E: monstruoso deest. 7. E in margz Ad remissionem iniurie
papalis. 8. DE: ca itati. . 16,17._DE: qux concludit. 20. A: clerus
24. E: misericordie alvatorzs deest. ad E in marg.: clerici-non pen-z:
tentes de dotacione. 2 . E m marg.: Peccatum non dtmlltztur ms:
ablatum reslituatur quomodo intelligz'tur.
Satisfaction for
sm.
166 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XIX-
Dei deseruit satisfacitp non faciens sibi iniuriam sed se
ipsum iustificat; et sic alii qui pia intencione clerum
spoliant et compellunt intrare. Et sic verum est prin-
cipium Augustini catholice intellectum quod non dimit-
titur peccatum nisi restituatur ablatum, quod est minus5
evidens de restitucione individua quoad pecuniam pro
qua tamen avari et ignari dictum istud solum intelli-
gunt. videtur ergo sane posse intelligi de peccato com-
misso in Deum et suam ecclesiam, cum ecclesie oportet
quod fiat restitucio boni ablati, si debet fieri dimissio 10
quoad Deum, ut quando homo per contricionem post
peccatum fit filius ecclesie, satisfactorie sibi restituat pro
iniuria quam commisit, et sive persona sit mortua in
qua deliquerat sive incognita sive absens, satis est quod
peccator satisfaciat Deo et sue ecclesie in quos peccat 15
eo ipso quo deliquit.
Taxans autem satisfaccionem vel restitucionem com-
pletam est necessario summus iudexg et ista est sen-
tencia satis asperaa cum degenerans a vita apostolicaa
relinquendo vitam pauperem et humilem ac intentus 20
seculo apprehendendo vitam mundanam et pomposam,
se ipsum spoliat et in parte ecclesiam a conversacione
laudabili et bonis gracie que infinitum exsuperant om-F 1
nia bona | fortune; pro illis ergo oportet quod fiat 308'.
omnino restitucio modo dicto; et cum idem ultimum 25
singulare non posset restitui, sicut idem tempus non
potest redire, oportet quod isti coniugio reddatur equi-
valens quoad Deum. Sed quomodo Deus iustus habebit
istam restitucionem equivalentem delicto, dum peccator
nec penitet nec emendat? so
of Et eadem est consideracio de iniusta detencione cleri
sequar possessionem brachu secularis; non enim videtur quod
Pojfc‘a'sgllgrg'byclerus intendit restituere sed auferre. Et si dicatur quod
i clero donata sunt hec temporalia et partim empta
legitimep patet quod non valet stulta donacio nisi per 35
impossibile habita licencia domini capitalis. Deus enim
dedit seculari brachio seculare dominium ex integroa ut
patet de lege veteri in Nabuchodonosor Jere . . . . Et
2. A: ipsam et; iustificat deest. 3. D in marg. sup.: restitucio ablati.
10. A: dimissa n. in marg.: Nola. 14. D: delinquat. 21. DE:
vitam humanam. 25. E in marg.: Se ipsum spolians papa et in parte
ecclesiam. 30. A: non peni1et. 33. E in marg.: Clerus iniuste detinet
possessionem secularium. 38. Codd.: Jere(mie) sequitur lacuna; ib. E in
marg.: Nota seculare braclu'um.
ip S. Augustini Epist. ad. Maced. CLIII, tom. II, 532.
SERMO XX] QUARTA PARS.
167
in lege gracie patet de Christo auctore omnium; ipse
enim dedit tributum cesari in persona propria, dif-
finivit quod bona cesaris forent sibi danda et non habuit
in persona sua humanitus secundum dominacionem
Ssecularem vel tugurium in quo caput proprium reclinaret.
Dominacionem autem talem exclusit a clericis, ut ex
duodecim legibus patet, tam in novo quam in veteri
testamento. Quomodo ergo clerus audet sic sibi usur-
pare dominium sine licencia domini capitalis? Certum
1o quidem est quod Antichristus usurpat sibi et suis de
regnis mundi a satana quod christus sibi et suis
Matth. IV") assumi ab ipso diabolo renuebat.
SERMO XX.
(S erm. Mixti VII.)
Ego quasi vitis fructzficavi. Eccli XXIV", 23.
Communiter exponitur ista epistola et satis catholice
de Sapiencia increata que loquens enigmatice comparat
se mistice pluribus creaturis; et cum ista Sapiencia sit
incarnata, patet quod multa de ipsa dicta redundant
20 in honorem Marie et possunt quodammodo exponi de
ipsa virgine, que ut amica est alter ipse et ipsius
anima (ut dicitur Luce II). Prosequamur ergo sensum
verborum huius epistole, quo loquitur Sapiencia in-
creata: Ego, inquit, quasi vitis fructificavi suavitatem
25 odoris. Cum enim eadem Sapiencia dicit Joh. XV", 5:
Ego sum vitis, vos palmites, patet quod eadem Sapien-
cia spiritualiter fructificat quasi vitis; et quia ista est
spiritualis fructificacio nec potest esse fetor misticus
vel peccatum sed est per se odor virtutum, signanter
30 dicit quod fructificavit suavitatem odoris. Constat quidem
quod odor dicitur fama communiter in scriptura, et
quidam odor est bona fama et alius dicitur esse fetor;
unde Exod. V", 21: Fetere fecisti nos coram Pharaone.
Fructus autem huius Sapiencie est necessario bonus odor,
35ideo dicit Apostolus II. Cor. II, 15": Christi bonus odor
sumus Deo. -
15
5. A: tigurrium. 7. E: duodecim (sic) deest. 10. A: usurpat sibi
e! suis twice. 11. A: quod — suis deest. 15. A in mar .: Sermo XX;
E in marg.: XVII. Marze. 18. Codd.: ista sentencia. 1. E in marg.:
Odor in scriptura.
5. Lucae IX, 58.
Mary. 24. Lucae II, 35.
15. Epistle for the Nativity of the Virgin
33. Eccli. XXIV, 23. 35. ib. 24.
Exposition ot
the epistle as
concerning
1ncreate
\Visdom i. e.
irist.
168
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XX-
Wisdom the
mother of fair
love.
Sed sicut indurati in odore fetido habent redolen-
ciam plus nocivam et econtra de hominibus in odori-
feris educatis, sic est mistice de spirituali odore vel
fama, ut possumus sensibiliter experiri. Nam spiritualis
homo qui est hei filius habet famam que sapit vir-
tutem tamquam odorem et econtra, secundo subiungit
eadem Sapiencia eodem scemate: Flores mei fructus
honoris et honestatis. Sapiencia autem predicta com-
pendiosius procedit, dum flores facit fructus et econtra
et sic de aliis partibus germinis spiritualis; flores autem
predicte Sapiencie sub racione qua flores sunt honorifiei,
sicut flores pulcrificant arborem de qua nascuntur;
et secundum racionem qua sunt fructus virtutum sunt
liores honestatis.
Tercio sequitur: Ego mater pulcre dileccionis et ti-
moris et agnicionis et sancte spei, ubi fructificacio huius
vitis secundum vitam contemplativam notatur, cum sit
mater pulcre dileccionz's, ut Moyses ostendit in lege
veteri, qui loquebatur cum Domino ut amicus (ut patet
Exod. XXXIII). Et sicut hec mater specialiter dilexit
prophetas in veteri testamento, sic eopiosius dilexit
apostolos in lege graeie.
Et nota distinccionem inter dileccionem pulchram
et dileccionem fedam. hileccio quidem feda est qua
terrena diligimus, cum feda sint seu tetra, et dileccio 25
feda est qua lubrici diligunt feminas voluptuose propter
appetitus carnales supplendos. Sed dileccio pulcra est
qua diligitur Sapiencia increata vel quecunque sibi
attinent, in quantum sunt flores sapiencie increate; ideo
propter istam differenciam dicit vere quod est mater 3o
pulcre dileccionis, quia dileccionis caste et spiritualiter
fructifere. Et ad eonformem sensum dicitur quod est
mater timoris, non servilis vel mundani quem perfecta Fol.
caritas foras mittit, sed timo I ris filialis qui est sanctusp gogd
permanens in eternum; et sic est duplex agnicio, scili- 35
cet supernaturalis afieccione indebita non fedata et
agnicio naturalis affeccione indebita deturbata; de quali
agnicione dicunt philosophi quod multa sunt que ex-
m
Distinction
between fair
and foul love.
2. DE: in deest. 6. Codd.: sapit peccatum tamquam fetidum; E cor-
rexit virtutem tamquam odorcm. 8. A: autem deest. 10. et ce-
teris parlibus. 11. D: quam flores. ti 16. A: timoris agnicionis.
20. D: XXIII; ib. A: spiritualiter. 23. E in mar .: Difl'erencia inter
dileccionem pulcram et fedam. 25. A: seu deest. 4. E: timor sauctus.
35. DE: in seculum seculi et. 37. deturbata; DE: dampnata.
33. I. Joh. IV, 18.
SERMO xx] QUARTA PARS.
169
pedit homines non cognoscere, ymmo Deus si sic illa
cognosceret in se vilesceret. Et isto modo dicit Yob
quod pepigit fedus cum oculis suisa ut non cogitaret
quidem de virgine Sapiencia ergo increata est mater
Sagnicionis pulchre et supernaturalisa cum omnem talem
noticiam influit in beatis. Et ex ista triplicitate pulchre
infertur quod dicta Sapiencia est mater sancte vel
firme spei beatitudinis possidende.
Quarto sequitur in commendacione huius Sapienciezln
10 In me omnis gracia vie et veritatz's, in me omnis spes
vite et virtutis Nam Joh. 1°, ia dicitur de ipsa Sapiencia
quod est plena gracie et veritatz's. Et Joh. XIV", 6 dicit
eadem Sapiencia: Ego sum via, veritas et vita, ideo
vere et pertinenter dicit ipsa Sapiencia quod in ea
I5 est omnis gracia vie ad patriam, cum sit veritas di-
centi coequata. Et per idem cum mediante ista Sa—
piencia incarnata dimittitur culpa commissa in Deum
et per ipsam passam humanitus ut homo beatificetur
in patria, signanter dicitur quod in ea est omnis spes
20 vite in patria et veritatis tam in via quam in patria,
cum sit Dei virtus et Dei sapiencia; et sic est in verbo
Dei omnis gracia vie in moribus et veritatis noscende
in speculacionibus, et per ipsum ut mediatorem est
omnis spes vite celestis recuperande et virtutis ex lapsu
25 perdite restituende, quia est Samaritanus semivivum
sanans (ut patet Luce X0).
Quinto dicit eadem Sapienciaz Transite ad me omnes
qui concupiscitis me et a generacionibus meis implemini.
Cum enim dicta Sapiencia sit veritas que est Deus,
30ipsam naturaliter omnes homines concupiscuntp unde
dampnati quodam appetitu insaciabili et languente
cupiunt implicite verbum Dei. Cum autem ipsum sit
immensum et ubique, patet quod ubique est via non
irrecientibus se ipsos ad ipsam Sapienciam attingendum.
35 Vie autem predicte sunt scilicet cognicio et amor per
quas debemus Sapienciam ipsam attingere. In ipsa autem
7. DE: Sapiencia dcest. lSa 16. DE: primo dicenti 22. DE: omnis
omnia ; 1b. E 1n mar .: racie vie et verztalz's. 27. Transite ad me;
hic sequitur in cod. diffusum additamentum ad hunc sermonem non
pertinens, quod mcipit: Officz'um sacerdotis Et hinc credo quod reges et
principes in penam peccati reci roci . . . Explicit: suspectorum aferre
illius tanta stipendia copiosa. uae rectius in prima parte Sermonum
habentur et invenies l. c. pag. 383, 1. 19-385, l. 10. 36. E in marg.:
Sapienciam que est Deus omnes homines concupiscunt.
3. Job. XXX, 1. IO. Eccli. XXIV, 25. 27. ib. 26.
Wisdom are
l grace and
hope.
Wisdom the
highest object
of desire.
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO xx.
Rewards of
those who
receive
Wisdom.
est inclinativa pronitas, movens homines ad sui corn-
prehensionem, cum Prov. VIII", a dicitur: Numquid non
Sapiencia clamitat et prudencia dat vocem suam? in summis
excelsisque verticibus supra viam in mediis semitis stans,
iuxta portam civitatisv in ipsis foribus Ioquitur, dicens:5
o viri ad vos clamito etc. Medium autem attingendi
istum terminum est ut viator agnicionibus sapiencie
impleatur. Nam quicquid vite cogitacionis vel operis
sonat in sapienciam sive prudenciam est generacio huius
verbi, cum ipsum sit principium cuiuslibet creature nec
aliquid potest implere humanum animum nisi generacio
huiusmodi et finaliter mater sua.
Sexto cum dicta Sapiencia sit sponsus ecclesie per-
petua caritate amplectendusi narrantur eius condiciones
tali amplexui pertinentes. Spiritus, inquit, meus super
mel dulcis et hereditas mea super mel et favum De-
gustacio enim bonorum in patria est spiritualiter dulcis
sicut mel est in linguaa et spiritus quo perpetuo inspirat
interne est eciam dulcedinis infinite, hereditacio autem
vel dotacio huius sponse infinitum excedit mel et
favum continens. Sufficiens ergo et desiderabilis est
desponsacio tali sponso. -
Septimo et ultimo declarat dicta Sapiencia expressius
quomodo se habet in patria quoad hominem ipsam
finaliter comprehendentem. Et sunt sex circulares pro- 25
prietates istis comprehensoribus pertinentes: Primo quod
sue bonitatis memoria est eterna, dum tamen memorie
delectacionis mundane vel tristicie sunt solum momen-
tanee intercise. Unde Joh. XVI", 21 scribitur: Cum
mulier parit tristiciam habet, cum autem peperit iam 30
non meminit pressure propter gaudium, quia natus est
homo in mundum. Et evidencius labitur delectacio tem-
poralis tam propter variacionem obiecti quam subiecti.
Sed dicta Sapiencia vere dicit quod memoria sua evo
mensuratur, quia generacione seculorum est indeficiens.35
Et ex isto patet quod spiritualiter edentes ipsam
Sapienciam et ipsam bibentes habent insaturabilem ap-
petitum; semper enim saciantur sed numquam fatiga-
biliter saciantur; ideo dicit: Qui edunt me adhuc esurient
Their senses
_ are
spmtuahzed.
16. A: et dulcis 20, 21. A: et suum. 29. A: Joh. VI- 31. AD:
propter gaudium deest. 34. A: Sapiencia deest. 39. A: saucz'antur.
15. Eccli. XXIV, 27. 27. ib. 28. 39. ib. 29.
SERMO xx] QUARTA PARS. 171
et qui bibunt me adhuc sicient. Nam gustus et tactus
i corporales in sacietatem spiritualem huiusmodi conver-
goolgtuntur l et quantum ad virtutem auditivam spiritualis
alimonia perpetuo saciat intellectum. Et cum virtus
5visiva sit quodammodo activa extramittendo spiritualiter
virtutem ab oculo, et sic fit quodammodo spiritualis
operacio, dicitur quod est delectabilis intuicio sine culpa.
Qui, inquit, operantur in me, non peccabunta quia nec in
humanitate nec in divinitate christi est in beatis medium
IO sic peccandi. Sive enim beatus sit Christo propinquior
sive distancior, nichil sibi deficiet quod suum saciet
appetitum.
Et finaliter quoad omnes vires anime dicit dicta
Sapiencia quod qui ipsam elucidant hic in via, vitam
15 eternam habebunt in patria. Et hoc verbum movet mul-
tos ad studendum attencius fidem scripture et specialiter
puncta que sonant in honorem domini Jesu Christi.
lpse enim est scriptura que non potest solvi (ut dicitur
Joh. X", 35). Unde culpabiliter et stolide peccant viantes
20 qui student humanos codices hoc libro vite contempti-
biliter derelicto.
Questio concernens istam epistolam est ista utrum Incarnate
incarnata Sapiencia sit pre omnibus honoranda, et patet hogzifzæ £03“.
ex fide scripture quod sic, intelligendo more scripture 3“ "Is"-
25 omnia creata propter equivocacionem entitatis Dei et
sue creature, et supponendo quod dicta Sapiencia sit
eternaliter natura divina, licet per assumpcionem homi-
nis graciosissimam sit eciam creatura. Et patet quod
nec exhinc sit minus sed cumulacius honoranda.
30 Habita ergo veritate huius questionis videndum estlThe greatest
fidelibus in quo consistit honoracio huius Sapiencie Lznohmvfsiin
que quoad viatores maxime placet sibi. Nec dubium mawlfggfvnhis
quin elucidacio legis antique et nove maxime placet
Deo. Nam per eius declaracionem honor deificus qui
351atria dicitur sibi specialiter reservatur. Ideo omne
genus hominum debet summopere ad istam honorificen-
ciam laborare et clerus specialiter ad elucidandum
fidelibus istam fidem. Et hinc promittit ista Sapiencia
quod qui elucidant me vitam eternam habebunt. Idem est
1. A: siciunt. 3._ DE: auditivam nam. 8. A: ymmo non;
ib. D: quia ne. 22. E in marg.: Questio. 28, 29. DE: quod exhmc
non minus sed cumulacius sit. 34. E in marg.: Honor sapiencie.
35. A: latra; ib. plis reservata; E correxit: reservatur. 39. DE: et
qui,- ib. A: eam vitam.
8. Eccli. xxxv 30. 14. ib. 31.
172
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO xx
Christ’s law
obscured by
traditions.
Christ’s law for
his clergy.
enim detegere et supereminenter defendere legem christi
et honorem suum singulariter defendere et servare.
Nam per tradiciones hominum a lege homini declinantes
variatur inclinacio ad Deum, et hinc tam in lege nova
quam veteri tantum despiciuntur leges humane et pre-
cipiuntur singulares inclinancie legi hei.
Unde patres legis veteris usque ad tradiciones phari-
saicas ultra quantum nos facimus legem homini semper
singulariter honorarunt, et a tempore quo mixta vel
preponderata est lex hominum infidelitatis heresis in-
olevit, ut patet de statutis provincialibus, de legibus
civilibus et specialiter de tradicionibus papalibus que
omnia de quanto dissonant a lege homini vel expresse
contrariando vel ab eius observancia distrahendo sunt
heretica et tela aranee Antichristi. Et hinc lex Christi
in sua puritate servata foret eopiosius elucidata, et per
consequens omnes novitates legum talium vel regularum
novorum ordinum forent ad hei reverenciam semovende.
Et moveret fidelem dictum evangelicum Joh. XX", 31:
Hec autem scripta sunt ut credatis, quia Jesus est filius
Dei et ut credentes vitam habeatis in nomine ipsius.
Alloquor autem adversarium huius fidei, querendo si
credit quod tota Trinitas fecit istam legem scribi et
doceri ut veritas eius credatur et a suis cultoribus vita
perpetua habeatur. Et cum evangelium plane sic asserit,
patet adversarii infidelitas, si hoc negat. Cum ergo nullius
tradicionis humane novitas attingit ad hunc finem sed
pocius retrahit, procurans commodum temporale, patet
quod de tanto impedit elucidacionem sinceram Sapien-
cie increate.
Procedendo autem particularius pro declaracione
istius sentencie, notaret fidelis duodecim leges testa-
menti duplicis que ostendunt quomodo clerus Christi
viveret vitam pauperem instar sui. Nam per dotacio-
nem cleri contra legem Christi tota die nomen Domini
originaliter blasfematur; originaliter dico, quia per blas-
phemiam ortam in clero pullulat hec infidelitas usque
ad blasphemiam populi laicalis et perturbaciones peri-
culosissime militancium oriuntur. Quod patet particu-
3. DE: Domini deest. _8. A: ultra -facimus deest; ib. DE: Dei;
ib. A: semper deest; 1b. E m marg.: Studentes humanas libros peccant.
13. DE: de quanto deest. 14. DE: vel in bonis observanciam subtrahendo.
19. E in marg.: Regule novorum ordinum sunt semovende. 22. DE: allo-
quilur. 30. D: Nota bene 1. m. 36. DE: originaliter deest.
5
IO
b-l
U
m
o
n
ao
35
SERMO Xx.] QUARTA PARS. I73
Iarius in ista crucis elevacione et diffusiore bellica The crusade.
contencione istorum duorum qui dicunt se esse papas
vel immediatos christi vicarios iam instante. Nec dubium
quin radix istius malicie sit dimissio legis divine et
Snimia attencio ad observanciam eleccionis et tradicionis
humane, et sic tota ista nequicia in falsitate patris
imendacii radicatur.
Succrevit enim cleri falsitas a tempore dotacionis Evils of
vocando false ipsum excellenciorem qui plus per do- endowment’
IO tacionem cesaream a christi sorte vel ministerio elon-
,Folggatur. clerus | enim secundum Jeronimum dicitur a
cleros quod est sors vel hereditas, quia de sorte vel
hereditate Domini contentatur. Et qui aliam sortem vel
possessionem acceperit inficit nomen cleri. Et patet
is quanta multitudo militanciuma quid per agentes, quid
per consencientes isto mendacio est infecta. Et illud est
venenum quod per cautelas diaboli in christi ecclesia
est infusum. Nec dubium quin sit rete suum tocius dis-
sensionis seminarium, cum nemo pro statu vel dignitate
20 contenderet, si solum laborem et sollicitudinem in ipso
more discipulorum Domini obtineret.
Ista ergo est pedica venenosa per quam diabolus It is the devil’s
capit pedes prelatorum ecclesie, ut plus affectent honores Her‘
mundanos vel temporale commodum quam meritum
25 patrie vel premium inde sequens. Quod patet ex hoc
quod utrobique papa vel alio beneficiato pro statu vel
lucro temporalium contendente et plene renunciante
temporalibus in manum dominorum secularium, ubi
secundum legem homini debent esse, cessaret dissensio.
30 Et tamen affeccio venenosa huius prevaricacionis est
tanta quod antequam istud facerent sinerent et pro-
curarent quotlibet hominum perdi tam corpore quam
anima in gehenna.
Nec dubium quin tales non sunt Christi vicarii sed The Popes are
35 procuratores precipui Antichristi. Christus enim gratis Anuchnsts'
se obtulit pro suis apostolis atque ecclesiaz Si, inquit,
me queritis, sinite hos abire Joh. XVIII°, 8. Sed Anti-
christus pro defendenda dotacione contra legem homini
I. D: di usior. 8. E in marg.: cleri falsitas quando succrevz't.
u. E in marg.: Clerus dicitur. 22. E in marg.: Pedica diaboli 26. A:
alio beatg'ficalo. 28. DE: manu. 30, 31. DE: est causa. 33. A: iehenna.
37. D: Joh. XIV.
12. Cf. Trial. Suppl. cap. I, pag. ito-ya 408. 34. Cf. Wyclif,
De Perfectione Statuum, Pol. Works ada ~
I74 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XX.
procurat totam ecclesiam perdi. Nec dubium quin hoc
factum repugnat expressius caritatia cum caritas non
querens que sua sunt contra Apostolum non proponit
commodum proprium bono publico et celesti. Si autem
facit communitas contra infeccionem huius status, con-5
tra legem Domini sic defendit.
_The devil’s Et considerando ulterius potes videre quomodo dya-
Indulgences‘ bolus ex innata versucia procedit in blasphemias am-
pliores, nam fingit mendaciter se potestative concedere
inauditas indulgencias cuicunque volenti defendere partem m
suam ac si sine pena vel culpa statim mortuus ad
celestia evolareta quod tantum sonat implicite ac si
diceretur: Concedo cuicunque qui voluerit partem diaboli
defendere contra Christum quod carebit pena et culpa,
quia causa Christi postponitur et causa Antichristi pro ts
confirmanda ista dotacione blasphema tamquam maxi-
mum meritum ponderatur. Nam concedens tales indul-
gencias diffinit meritum esse magnum ut taxat premium.
Sed de coaccione tali ad paupertatem christi non recolit
et quomodocunque ypocrita iste alios falsos fines fin- 20
xerit sua intencio ita vadit. Non enim ignoramus versucias
diaboli in hac parte quomodo Dei iusticia, non sinens
amplius sine dirupcione ecclesie malignancium ita stare
fecit ipsam acephalam, eius caput in duas partes diaboli
dividendo, sed timens dyabolus de dissipacione huius 25
nidi quem magis diligit inauditis cautelis et fictis men-
The fiction of daciis procurat quod ecclesia sua sic dissipata ad luci-
the treasury of . . . . .
merit fermam fortitudinem reducatur. Cautela autem subtilis-
sima a fratribus precipuis suis discipulis inventa stat in
mendaci ficcione thesauri infiniti supererogati meritigo
ecclesie triumphantis quem Deus ponit in potestate
distributiva cuiusque pape cesarii. ldeo illum thesaurum
uterque papa propter imminens periculum largissime
nunc exponit; et quia modicum valeret huius thesauri
ficcio nisi fuerit pro temporalibus commutata, ideo docet ss
dyabolus ipsum thesaurum seducendo populum pro bel-
lantibus atque pecuniam elargiri, et tam fallax com-
mercium numquam ante in nostra ecclesia est inventum.
Sophisticatur autem hec ficta potestas ex heretica in-
10. E in marg.: indulgencias fides. _ 19. A: de deest. sep A: asce-
folam. o 25. DE: diabolus a. 28. E in marg.: De quo conceduntur in-
dulgeucze.
3. 1. Cor. xma 5.
SERMO Xx] QUARTA PARs.
:75
telleccione evangelii, nam postquam (Matth. XVI", 19)
Christus singulariter dixerat Petro quodcunque ligaveris
super terram etc. et Matth. XVIII", 18 generaliter dicit
cunctis: Amen dico vobis, quecunque ligaveritis super ter-
5ram erunt ligata et in celis et quecunque solveritis super
terram erunt soluta et in celo. Et Joh. XX", 21—23
dicit Christus eisdem apostolis: Sicut misit me Pater,
et ego mitto vos; hec cum dixisset insufflavit et dixit eis:
Accipite Spiritum Sanctum; quorum remiseritis peccata,
lo remittuntur eis, et quorum retinueritis, retenta erunt vel
sunt. Cum ergo eterna Sapiencia non dixit ista illis
apostolis sed quibuscunque eorum veris vicariis succes-
suris, quia aliter periret regimen ecclesie ex negligencia
Salvatoris, videtur quod Christus concessit eandem po-
15 testatem quibuscunque eorum veris vicariis et specialiter
pape vicario sancti Petri.
Pro intellectu ergo huius evangelii concedi debet,
primo quod dicta potestas concessa fuit generaliter veris
Christi apostolis et quibuscunque eorum veris vicariis,
20 et sicut non claret mihi quod fuit concessa Scariothi,
eo quod ille prescitus fecit culpabiliter quidquid fecit,
F0091; nec plus ad eius factum vel | rogatum correspondet
factum in celo sive concessio quam si pica taliter
operetur, sic certus sum ex fide quod nichil ad sacer-
25 dotes sequentes apostolos verba ista promissoria Salva-
toris nisi sequantur apostolos in moribus. Unde Apo-
stolus I Cor. XI", 1 docet ipsos fideles quomodo debeant
ipsum sequiz Estote, inquit, imitatores mei sicut et ego
Christi, ac si diceret: De tanto debetis sequi me vel
3o quemcunque alium christianum, de quanto ego sequor
Christum in moribus et non ultra. Cum enim Petrus
post missionem Spiritus Sancti fuit peccabilis (ut patet
Gal. II"), et multo magis vocati eius vicarii plus post-
modum a christi regula declinantes, manifestum est
35 quod precise de tanto debemus ipsos imitari vel eis
credere de quanto ipsi sequuntur christum in moribus
et de quanto in ipsis loquitur dominus Jesus Christus.
Vendicantes ergo hanc potestatem docerent in vita quod
ipsi sunt sic veri apostolorum vicarii et ipsos in vita
5, 6. A: et quecunque -— celo deest.
uia -— Salvatoris deest. 19. A: Christi -- veris deest. 20. DE: non
eest; ib. DE: non fuerat. 24. DE: sed certus. 24, 25. A: sacer-
dotes vel. 27. D in marg. infer.: Errare videtur, quia potestas stat in
bonis et in malis. 28. A: et deest. 36. A: quanto deest.
8. A: sufflavit. 13, 14. DE:
False i
arguments m
lts favour.
The power of
binding and
loosing was
only given to
true followers
of Christ.
I id JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO xx.
et in opere imitantes, et (ut creditur) eo ipso quo circa
istud contenderent, a vera Christi vicaria deficerent.
'Christ gave Unde ad imprimendum nobis istam sentenciam pre-
“‘";§§‘,§,§,Se_°“" mittit Christus Joh. XX" hanc similitudinem: Sicut misit
me pater etc., quasi diceret: Sicut ego qui sum uni-
genitus hei filius non sum missus in mundum ad se-
culariter dominandum, sic nec vos debetis degenerare
taliter dominando, quia sic essetis apostate plus quam
Judas. Oportet ergo quemcunque talem verum vicarium
recipere insufflacionem Domini in virtute et specialiter 10
in humilitate, quia aliter non est spiritus levis vel mul-
eens animos. Et per consequens deficiente virtute se-
quitur defectus moralis sequele, et allegata eleccione
secundum tradiciones humanas non plus ex illis sequitur
quod sic electi sunt veri Christi vicarii quam sequitur, 15
si sic eliguntur habent Spiritum Sanctum vel sunt pre-
destinati inerrabiles in ista imitacione vicaria; quod
dyabolus non concedet.
U1
'l;hellzope Credamus ergo pape operibus, ut Christus edocet de
,u5g‘351by fiis se ipso (Joh. X"), et non nudis fictis eleccionibus que 2o
“'"Pks: fidelibus non dant fidem; et ista sentencia sedaret d18—
sensionem potestatum et alias contenciones vanas iam
in ecclesia volitantes. Ista autem sequela in opere osten-
deretur per animosam defensionem legis homini que
est veritas evangelica, quia ad istum finem Deus pater 25
misit Christum in mundum. Si ergo prelati cesarii ultra
alios tumore superbie sunt inflati, signum est evidens
quod non sunt Christi discipuli, cum non sunt humili-
tate suffiati, sed filii dyaboli regis superbie.
Habita ergo hac disposicione, quoniam impossibileo
est Christi vicarium contencione humana deducere,
restat fundandum quod in concessione indulgencie non
excedit limites quos christus tradidit, ad quod requiritur
revelaeio quod Deus vitam illorum, quibus eonceduntur
tales indulgencie, habeat ita earam; quod cum sit Deo
tam seeretum et sit tam periculosum in puncto hoc
blasfemare, patet cum quanta diligencia notarent epi~
scopi et singuli christiani ne in ista materia induant
habitum Antichristi. Antichristus enim secundum fidem
Apostoli II. Thessal. II", 6 extollitur super omne quod4o
u
o
ua
U1
1. A: in deest. 5. A: sum deest. 7. DE: denegare. 10. DE: re-
tinere. 12. A: deficienti; ib. E in marg.: De humana eleccione.
16. A: sic deest. 20. A: nudis et fictis. 35. DE: itaque cai-ana
30. DE: tam deest.
SERMO XXL] QUARTA PARS.
I7'7
dicitur Deus, quod nullo alio modo posset facere (nec
evidencius est nobis quod faciat) quam concedendo vel
auctorizando non solum quod Deo est proprium sed
eciam contra heum.
5 Tales autem non solum Christum non elucidant sed
veritati prime oppositi (quantum in ipsis est) ipsam
obnubilant et deturpant. Nulla ergo maior blasfemia
quam papam presumere se sic solvere vel ligare et
tamen ex ignorancia ac defectu clavium tam potestatis
IO quam sciencie apud heum deficere. Apostoli autem non
sunt ausi nisi habita revelacione secundum humilitatem
vicariam sic solvere vel ligare. Ideo quantum ad auc-
toritates evangelii est communis solucio atque catholica
quod tunc solum ligat vel solvit, remittit vel retinet
15 Christi vicarius peccatum hominis, quando conformat
se capiti ecclesie triumphantis. Nec dubium fidelibus
de hac fide, cum impossibile sit christianum hec facere
nisi heus prius faciat illud idem, et per consequens,
papa vicarie faciente illud quod est citra fidem spera-
2o bile a contrito papa, de tanto est conformis capiti
ecclesie triumphantis. Oportet ergo hereticum discere
consequencias contra dyabolum quomodo non sequiturz
Si quis dicit vel bullariter scribit quod sic solvit homi-
nem vel ligat, concedit tales indulgencias, imponit ex-
25 communicaciones huiusmodi vel censuras, ergo sic facit
caput ecclesie triumphantis, quia tunc indubie foret
papa inpeccabilis, et cum habet potestatem sic secula-
riter vivendi ut cernimus, ipse papa extollitur supra~
humanitatem Christi ac eius divinitatem que sunt omne
3o quod dicitur Deus. Qui ergo vult elucidare hanc sapien-
F01; ciam laboret viriliter contra istam blasphemiam. |
309‘ t
SERMO XXI.
(S e rm. M i x ti VIII.)
Signz'ficavz't Deus que oportet fieri cito. | Apocal. I", 1.
35 Constat ex fide scripture cum pauca probabilitate pro-
pinqua fidei quomodo Johannes Evangelista edidit librum
2. D: quod concedendo; ib. E: quam decst. 5. A: Tales enim.
7. A: obnubulant. 8. A: papa. 9. A: tam deest. 12, 13. DE: auclo-
ritates omm'um. 15. E in marg.: uando veraciter solvitur vel livatur.
19, 20. A: quod — papa decst. 2 . Db‘: ut cemimus deest; D i : nc-
cessario ipse. 30. A: uult deest. _3I. A: labore 34. l-lic sermo nec
non et sequens in codd. A, I), E, I, invenitur-g A in margz Sermo XXI;
D in marg.: X VIII; ib. E: Magmficavz't.
34. Epistle for Michaelmas Day.
Blasphemies of
the Pope.
St. John in the
Revelation
completed
Scripture.
178
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXI.
It is a prophec
of what was t
befall the
Church up to
the day of
Judgment.
The book
speaks of four
substances as
causes:
1. the divine
nature,
2. the assumed
manhood,
3. the angel,
4. John.
yApocalypsis (qui interpretatur revelacio) tamquam ulti-
Omum scripture sacre et sufficiens complementum. In
quo notantur maiores eventus ecclesie a tempore as-
censionis usque ad diem iudicii. Auctor autem istius
libri indubie fuit Deus, licet quadam specialitate Christus
cum eius humanitate Johanni paranimpho per angelum
sensus istos propheticos revelavit; et sic stans liber iste
sicut tetragonus sine vituperio quatuor substancias tam-
quam quatuor causas innuit, scilicet naturam divinam
que est prima substancia increata, et illa est finis cuius-
libet rei producte ad extra. Secunda substancia est
humanitas assumpta tamquam causa efficiens sensum
istum propheticum et revelans. Tercia causa tamquam
formalis est substancia angeli ordinate revelans Johanni
eventus futuros ecclesie secundum formam quam Deus
sibi dignabatur revelare. Quarta vero causa tamquam
materialis est substanciaJohannis tamquam istam succes-
sivam impressionem propheticam intelligens et subiectans.
Ideo dicitur principium huius libri Apocalypsis Jesu
Christi quam dedit illi Deus palam facere servis suis
que oportet fieri cito et signqicavit mittens per angelum
suum servo suo Johanni. Dicit ergo quod Deus magister
optimus significavit humanitati christi tamquam dictanti
et angelo tamquam instrumentaliter exhibenti servo suo
fideliJo/zanni que oportet fieri cito, quia cum mille anni
sint isti auctori tamquam dies hesterna que preteriit,
patet quod omnes eventus futuri usque ad diem iudicii
sunt cito, quia immediate noticie deitatis, et cum oportet-
ipsa fieri, patet eorum necessitas ex determinacione
eterna auctoris invariabilis et infrustrabilis, et omnia ista
redderent discipulum huius libri docilem et attentum.
Perhibuit autem Johannes fidele testimonium divinitatis
(ut patet Job. I") per decem conclusiones quas com-
pendiose et seriose applicat Verbo Dei; perhibet eciam
Johannes fidele testimonium humanitatis Verbi in hiis
quecunque vidit ad mentem vel oculum explicite vel
implicite, quantum est necessarium ecclesie militanti, ut
6. DE: cum ce (sic) humanitate 8. E in margz Quatuor cause se-
cundum quatuor substancias tanguntur. 16. DEI: dignabz'tur. 17. A:
totam istam. 25. E in marg: cita 26. I: tam uam deest. 30. A:
innarrabilis; ib. E: inscustra ilis. 32. AD: fidele
_ eest; ib. E in marg.:
Testimonium Johannis; 1b. DE: deitatis; I: deest. I: et patet.
36. A: que vidit 37. I: vel quantum.
19. Apoc. I, 1. 25. Psalm. LXXXIX, 4. 32. AP. I, 2.
5
1—1
o
U
25
us
35
SERMO xx1.] QUARTA PARS.
I79
patet in processu evangelii consequentis ex textu illo
fuit homo missus a Deo usque ad finem libri.
lit quia premium allicit ad laborem, ideo premittit
Johannes: Beatus qui legit et audit verba prophecie huius
Rewards
promised to
teacher and
5et servat ea que in ea scripta sunt, tempus enim prope Pup“ wh" keep
est; ubi patet mercedis immensitas, quia beatitudo tam
magistro huius doctrine quam discipulo est promissa.
Magister notatur per hoc quod legit, discipulus per hoc
quod audit; et quia modicum est legere vel audire nisi
1oservacio in opere sit secuta, ideo tercio signanter dici-
tur et servat ea que in ea scripta sunt. In prophecia
quidem Johannis scripta sunt passiones tribulacionum
pro nomine Christi que usque ad diem iudicii sunt
venture. Ille autem servat ista obprobria atque penalia
15qui equanimiter et hilariter in caritate ipsa sustinet
pro nomine Jesu Christi. lit moveret ad ipsa sustinen-
dum quod tempus finalis iudicii est tam prope, tanta
necessitas istorum eventuum est futura et merces istius
sufferencie tam inmensa; cum enim tempus finalis
2oiudicii sit tam prope, sequitur quod totum tempus
medians sit modicum et in comparacione ad perpetui-
tatem beatitudinis quasi instans. Quis ergo attente con-
siderans ista tria tribulaciones tam momentaneas non
delectabiliter sustineret?
25 Unde sequitur in textu: Johannes septem ecclesiis que
sunt in Asia. Gracia vobis et pax ab eo qui est et qui A
the word.
The seven
churches of
sia signify the
erat et qui venturus est. Ubi patet subsalutacio Johannis whole Church
toti illi populo cui scribit; nam per septem ecclesias
que sunt in Asia minori signatur universitas ecclesie
3o militantis, quia secundum Gregorium Omelia XXVIIa
septenario figuratur universitas numerati. Et patet quo-
modo ista prophecia in generalitate excellit prophecias
veteris testamenti. Non enim singulariter prophetat uni
tribui vel uni genti pro tempore modico citra diem
35iudicii, sed generaliter usque ad illum diem toti
1. I: excessu; ib. ADE: eonsequenter; ib. DEI: a textu. 4. I: pro-
phete. A: huius sentencie. IO. DE: tercio deest. 11. I: sunt deest.
13, 14. D : uo usque . . . . venturi. 15. ADE: que equanimiler; ib. DE:
in caritate eest. 17. DEI: sit tam prope. 17-20. DE: tanta - prope
deest. 20. I: totum deest. 22. I: i itur; ib. A: attendente. 25. I:
Johannis. 28..DE: cui subdit. 31. in marg.: Septem ecclesie.
2. Job. I, 6. 4. Ap. I, 3. 25. ib. 4. do. S. Gregorii
Praefatio in librum Job, cap. VIII: Hinc est quod in Johannis
Apocalypsi per septem ecclesiarum numerum universalis ecclesia
designatur. Opp. tom. I, pag. 15. Cf. ib. pagg. 93, 733, 1 150, 1593.
met
militant.
18o JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXI-
ecclesie militanti. Et cum caritas non querit que sua sunt
sed utilitatem communitatis preponderat, satis innuitur
caritas Johannis quam in hoc Christus adeo dilatavit.
Unde imprecatur eis graciam in presenti ad digne
merendum beatitudinem et pacem complendam in futuro, 5
cum mentis | tranquillitas erit in beatitudine sine sen-F01-
suali rebellione perpetuo stabilita et melior imprecacioslo
Connexion of persone salutantis non posset populo adaptari. Gracia
grggzczljd autem non deficit hic in via sed proficit et pacem
perpetuam introducit; nec pax primo incipit in patriam
sed cum gracia in via incipit incompleta. Et sic simul
crescunt gracia et pax; gracia tamquam pacem efficiens
et in patria consumatur. Tangit autem Johannes causam
efficientem et finalem huius gracie imprecate, cum sub-
Christ’s double dit: Ab eo qui est et qui erat et qui venturus est; ubi 15
“$12,222, videtur quod duplex natura Christi mira subtilitate ex-
1. Who is. primitur, eius divinitas per primum verbum ab eo qui
exejrievSifSfyls-hs est, cum Exod. III", 13 scribitur: qui est misit me ad
quw/w was’His vos. In eternitate enim non est successio, cum secun-
"0dilY nature; dum Boethium eternitas sit interminabilis vite possessio 2o
tota simul. Ideo signanter dicit Christus Joh. VIII", 58:
Antequam Abraham fieret ego sum. Per hoe autem quod
subditur qui erat notatur natura Christi corporea et
tribulacio quam ipse passus est, et per consequens
graciosa exemplacio ad tribulaciones pro tempore modico
paciendum; ideo Johannes XX", 21 signanter loquitur
suis discipulis: Pax vobis, sicut misit me pater et ego
mitto vos. Nam per multas tribulaciones oportet intrare
in gloriam.
3. Who is to Sed tercio simul exprimuntur Christi substancia tercia 30
familias glgggltlscilicet spiritus) et eius beatitudo completa quam habet
as man- humanitus, cum subditur: Ab eo qui venturus est. Nam
beatitudo consummata ecclesie expectatur pro isto tem-
pore preterito imperfecto, sed pro tempore futuro quo
Christus est venturus in die iudieii, fideliter expectatur.35
Et sic patet humilitas Johannis qui non pompat se dare
graciam vel beatitudinem ex infinito thesauro quem
N)
L,‘
2. E: sed ad. 11, 12. A: in via -— gracia deest. 16. ADE: ex
natura 17. I: et per; ib. DE: verbum deest. 18. A: misit twice.
20. A: Boicium. 23. DE: subdit. 24. DE: ipse deest. 26. A: ideo
deest. 28. 1: mitto vos in mundum. 30. I: exprimz'lur. 34. A: im-
perfecto erat; DE: imperfecczo erat; I: in perfecto et sic erat. 36. DEI:
ic patet. '
1. I. Cor. XIII, 5. 2o. Boethii consol. phil. V, pros. 6,
pag. 258 (ed. Lugd. Bat. 1671). Cf. Trial., pag. 79.
SLRMO XXL] QUARTA PARS,
181
habet ad venaliter ecclesie dispensandum, sed fideliter
attribuit istam graciam et pacem a Christo capite ec-
clesie expectandam. ipse enim meruit istum thesaurum
singulariter et capitaliter sue ecclesie dispertiri, cum
5Psalm. CIX°, 7 scribitur: De torrente in via bibeta prop-
terea exaltabit caput. Torrens autem que est aqua
veniens ex nivibus liquefactis signat mistice tribulacio-
nes quas ex frigescencia caritatis christus in se et
membris suis caritative patitur hic in via. Si ergo papa
10 saciatus voluptate temporalium non sic bibit de torrente
in via, quis titulus sibi ad taliter supererogata merita
inperciendum? Nam Christus propterea exaltatur in
patria super omnem ecclesiam tamquam caput. Unde
patet quod presumpcio paparum qui dicunt se esse
15immediate Christi vicarios est plena blasphemia, ut
prophetatur Apocalypsis.
Et sequitur: lit a septem spiritibus qui in conspectu
throni eius sunt, et a Jesu Christo qui est testis fidelis,
qui est primogenitus mortuorum et princeps regum terre.
2o Septem autem spiritus intelliguntur universitas angelo-
rum, qui parate assistunt ante hominum ad eius bene-
placitum effectualiter exequendum.
Et tercio fit ista gracia et pax a Jesu Christo huma-
nitus, qui est factus in novissimis temporibus, quia in
25 principio septime etatis seeuli, et sic universitas creature
‘ct homo specialiter qui est ultima factura hei in sexto
die est facta circulus infinitus Et sic quadratura circuli
ab ista infinita Sapiencia iam est scita. Fit autem ista
gracia et pax a Jesu Christo divinitus auctoritative, si-
30 cut sine huius repugnancia fit a tota Trinitate; secundo
fit instrumentaliter per ministerium spirituum beatorum.
Nam si fratres nostri beati dabunt mensuram bonam etc.
in sinum nostrum (ut dicitur Luce viæ 38), multo magis
vel a pari celestes spiritus possunt ministerialiter ac-
35 cidentale nobis premium dare. Sed tercio dat Jesus
Christus nobis pacem et graciam secundum suam humani-
tatem et passionem, ideo signanter ponitur post angelos
1, 2. A: sed fidelz'ler — christo deest. 2, 3. DE: ecclesie deest.
4. DE: ca acz'ler; I: capitualiter. 5. A: IXC- I: CVIII; ib. A: bibit
7. DE: nu ibusg 1b. E in mar .: Torrens. 10. DE: biberit. 11, 12. ADE:
merz'la percipiendum. 18. D I: chrislo deest. 20. E in mar .: Septem
gpz'rims. 23. DE gracia et deest. 24. I: sanctus in. 2 . z a deest:
in marg.: Pax a Jesu Christo. in DE: Nam et. 33. Co d.: Luce v11.
17. Ap. I, ub 5. 26. Cf. Sermones I, 236.
The seven
spirits are the
whole body of
angels.
Grace and
peace are given
1. b Christ’s
divinity,
2. by the
ministry of the
angels,
3. by C11 rist’s
humanity.
182 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXI-
qui in primo die temporis sunt creati. Christus autem,
circulus consummans utramque beatitudinem hominis,
cum predestinat eternaliter atque divinitus fideles qui-
Christafaithful bus voluit beatitudinem promereri, cum autem sit veri-
wlmess' tas in abstracto, est testis fidelis nature duplicis, secun-
dum suam humanitatem, testificans actus suos eternos
secundum eius divinitatem et complens humanitus in
fine temporum cuncta media per que voluit paciendo
redimere membra sua; ideo est testis efficacissimus
secundum corpus et animam testificans Trinitati satis- 10
faccionem hominis per se ipsum. Sicut enim est primo-
genitus mortuoruma hoc est, spiritualiter genitus secun-
dum suam humanitatem, sic principatur secundum suam
The kings of humanitatem super singulos reges terre, hoc est, cunc-
"'gggggfigggfw tos predestinatos, qui tamquam l membra sua suntgm'b
reges in patria, et sic est causaliter genitus humanitus
super singulos alios predestinatos ad patriam. Nam
intercidente morte sua tam meritoria vivificati sunt
spiritualiter singuli fratres sui, non intelligendo quod
Christus unquam fuit spiritualiter mortuus sed quod 2o
fuit corporaliter mortuus humanitus, et mediante illa
morte simpla vivificavit alios eciam spiritus mortuos
How Christ per peccatum. Et sic secundum illum gradum status
mmtgtme beatitudinis hominum mortuorum fuit primogenitus ad
"""d- sensum expositum, et sic primo temporaliter intravit 25
celum in corpore et primo temporaliter surrexit cor-
poraliter homo secundum utramque naturam beatus.
How the bodies Quamvis enim multa corpora sanctorum ante resurrec-
of samts rose . . . . . .
at the cionem Chr1st1 surrexerant efficaciam mort1s sue testanc1a
mlcifiximl- (ut patet Matthei XXVII", 52), tamen non docetur ex evan- so
gelio, quod illa corpora tunc ad vitam surrexerant. Sed
consonum videtur quod ille anime sanctorum coniuncte
sunt illis corporibus ut motrices, et sic licet fuerunt
veri testes mortis ac resurreccionis dominice, non tamen
videtur mihi consonum quod ex illa testificacione passi35
fuerunt mesticiam, ex hoc quod erant bis mortui vel
anime desinentes sua corpora informare, cum anime
tunc non fuerant unite ut forrne sed tamquam motrices
m
6. E in marg.: Jesus Christus testis fidelis 7. A: eis divinitatem.
13. DE: prz'nczpalz'ter. 14, 15. DEI: cunctos alios. 15. A: sum‘ deest.
18. A: tam deest. 20, 21. DE: sed quod —- humanitus deest. 21.'A: me-
diavit morte. 29. I: efficanczam; ib. DE: mortis deest; 1b. sue;
ADI: Christi. 30. I: Matthei XX VII deest. 33. A: fuerunt deest.
in ADE: tamen deest.
SERMO XXL] QUARTA PARS.
183
ex limitato officio consolate. Quomodo ergo morerentur
homines vel producerentur ex isto officio, si anime tunc
solum unite fuerant illis corporibus ut motrices?
Unde sequitur in textu epistole, quod dilexit nos et
5 lavit nos a peccatis nostris in sanguine suo et fecit nos
regnum et sacerdotes Deo et Patri suo, ipsi gloria et
imperium in secula seculorum. Amen. In quibus verbis
primo premittitur Verbi Dei eterna dileccio et secundo
adiungitur effectualis et temporalis dileccionis eius fruc-
10 tificacio, cum in caritate perpetua et eterna dilexit
nos et attraxit nos miserans pro tempore oportuno,
sic quod impossibile est hominem salvari nisi sit lotus
in sanguine Jesu Christi. Nec sunt audiendi sophiste
qui incarcerant verba de presenti, dicentes quod nichil
15 est nisi illud quod est in hoc instanti; nam omne quod
fuit vel erit est, quia aliter impossibile foret quod tem-
pus aliquod esset prope. Ideo Christus pro tempore
effusionis sui sanguinis lavat cunctos salvandos preteritos
et futuros, non autem pro tempore adequato effusioni
20 illius sanguinis, sed pro magno tempore totam imitacio-
nem huiusmodi complectente. Sanguis enim Christi
secundum esse suum spirituale est istius nature quod
penetrat usque ad essenciam spiritus ipsum mundificans
a peccato originali et actuali quomodocunque contra-
25 hitur, dum tamen peccatum illud non ex induracione
in Spiritum Sanctum sit commissum. Et illa affinitas
contrahitur ex gracia et gratitudine fratris nostri. Per
istam autem locionem sumus complete facti regnum
quod est ecclesia triumphans. Et cum in patria damus
3o reciproce sacra dona, patet quod in patria sine distinc-
cione sexuum sumus singuli sacerdotes. Episcopus autem
nos consecrans et excedens nostros episcopos est epi-
scopus animarum et sacerdos in eternum; qui ascribit
omnes suos regnicolas ad offerendum perpetuo se ipsos
35 hostias Trinitati et ad docendum caritate obiectiva con-
cives suos legem sacram, que per deitatem perpetuo
est edocta; illi ergo episcopo fuit gloria et imperium,
1i 2. A: consolate -— officio deest. 2. A: sed anime. 8, 9. DE:
dileccio -- dileccionz's eius deest. 13. I: Christi Jesu nostri. 16. DEI:
est twice. 21. E in marg.: ‘Effieacia sanguinis Christi. 24, 25. llli1 :
concluditur. 29. I: est acci encia (P) trinitati; ib. ADE: triumphantt;
E correxit: triumphans. 3 33. A: spiritus animarum 34. A: ipsas
35. I: caritative; DE: caritate obediencia.
4. Apoc. XXIV, 5, 6.
The Word’s
love and its
fruit.
184 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXI.
cum sit simul rex et imperator et sacerdos sanctissimus
sive papa.
Circa hanc epistolam dubitatur utrum sapit blas-
Blasphemy of phemiam papam sic bullative concedere absolucionem
indgfgzm a pena et culpa et cetera spiritualia carismata quorum
concessio est propria deitati; et videtur mihi quod sic,
quia sine excepcione persone prescite dicit se absolvere
quemlibet talem sibi in illo quod appetit complacentem,
et sepe sunt multi tales quos heo non placet sic ab-
solvere. Ergo sepe in talibus absolucionibus contrariatur 10
beneplacito hei sui. Sepe quidem non placet heo movere
illam personam ad contricionem cui tamen papa con-
cedit talem indulgeneiam.
Similiter, papa multis talibus concedit indulgeneias
qui ex sibi dubio sunt presciti, et heus nulli tali con- 15
cedit indulgeneias tales, ergo pape extolluntur in talibus
supra Christum.
They are Similiter, requiritur ad talem concessionem discretam
granted for acts o .
contrary to the papam habere noticiam quod Deus ad. tantum approbat
cogitans tale factum, sed papa caret tahonotieta tam ex reve- 2o
lacione quam ex fide, quam tercio ex rac1on1s deduc-
cione. Quid ergo moveret papam tam presumptive
concedere quod Deus ex sibi dubio non concedit vel
vendere quod non placet Deo reddere? revera evidencius
posset papa movere homines ad purgandum latrinasl
vel faciendum quodcunque opus corporale quod sibi
placuerit quam absolvere quemcunque a pena et culpa
qui iuvat ad restituendum sibi cesaream dignitatem,
quia hoc directe contrariatur ordinacioni divine in
christo et suis apostolis et cuicunque vero successoriso
eorum.
cla'illlhg pvohge is Similiter, nichil est magis proprium Deo quam donare
proper to coi vel remittere iniuriam sibi factam, sed sic facit papa
in concessione talis indulgencie. Ergo concedit in tali-
bus quod est Deo proprium, nam nullus secularis do- 35
minus vel homo alius potest concedere alteri quod
m
Fol.
Sloc
3. DEI in marg.: Dubium. 4. I in marg.: Questio de absolucione a
pena et a culpa; 1b. D m marg.: indulgencie pape; ib. DE: bullantem;
1b. DE: absolucionem deest. 5. DE: a culpa. 14. E in marg.: 2.
18. E in marg.:g. Nota. 20. D: tale actum twice. 21. DE: ex deest.
23. I: excedere 27. DE: plaeuit; ib. E: quemcunque deest. 28. DE:
reslitucionem. 32. A: Deum; ib. E in marg.: 4.
6. quae hic sequuntur, in opere Johannis Hus ‘Adversus in-
dulgencias papales, sive de Cruciata pape Johannis XXIII’ verbo-
tenus inveniuntur (Opp. tom. I, fol. 182b—183"). 32. ib. fol. 183a.
SERMO XXL] QUARTA PARS.
185
remittat vicarie iniuriam sibi factama nisi ille dominus
vel homo prius sic fecerit; ergo multo magis Deus non
potest concedere pape vicariam potestatem sic con-
donare hei iniuriam, nisi Deus antea sic condonet. Et
5confirmatur ex hoc quod illam condonacionem oportet
esse hei volicionem et per consequens eternam quam
heus non potest communicare creature sue. Qua ergo
fronte presumeret Antichristus quod condonat hei in-
iuriam nisi hoc heus expresse sibi preceperit? et tunc
10 diceret quod heus sic condonat vel remittit. Cum enim
papa in talibus indulgenciis errare poterit, nec debet
capi ut fides nec ut sperandum neque ut probabile
Quod si papa pretendit se dare tales indulgencias propter
causam quam limitat, tunc necesse est quod heus hoc
15 approbet, quia tunc papa posset ad votum hei fiectere
voluntatem plus quam aliqua creatura posset variare
voluntatem alterius secundum quod papa suam varia-
verit voluntatem. Sed quid incredibilius aut blasfemius
hominem super se assumere? Posset ergo papa dicere
20 de illo quod scit esse meritorium de hei beneplacito,
quod si istud compleveris, Deus tibi retribuet secundum
quod sibi placuerit, sed ad quantam mensuram heus
reservat sibi noticiam.
Et quantum ad ficciones fratrum in ista materia quod
25 Deus ordinat papas dispensatores ad votum omnium
supererogatorum meritorum sanctorum in patria, que
cum sunt infinita, papa potest dispensare de illis ad
libitum, cum hoc tamen quod thesaurus remaneat in-
finitus. lsta autem infundabilis fratrum ficticia est plena
3ostulticia, primo quia nulla sunt merita beatorum in
patria, cum omnia merita sua in via sunt versa in
premia. Quomodo ergo capit heus vel eius vicarius
ipsa merita donans cuicunque papa voluerit ipsa dare?
Secundo patet quod nec merita nec premia beatorum
35in patria sunt istius nature quod possunt rapi ab illis
et imprimi in mentibus viatorum, quia sive sint sub-
stancie sive accidencia non possunt sic migrare de
subiecto in subiectum. Et si papa non transmutat ista
premia in viantes sed facit quod heus acceptat illa ad
Friars’ fictions.
The blessed
have no merit;
all their merits
in life are
turned into
rewards.
5. E in marg.: Corrfirmacio. 6. A: volacz'onem. 8. Hus: presu-
meret p1pa. g. DE: concesserit sive prece erit. 10. DE: cum ergo.
19. A: Posset debetn 24. E in marg.: De cciom'bus fratrum 28. A:
hoc decst. 29. E m _marg.: De ficcionz'bus fratrum. 30. E in marg.:
Proposz'cz'o, r. 34. E111 marg.: 2. 36. D: interprimi. 36, 3 7. A: szve
sunt substancia. 38. A: transmittal,- D: transmutet; E: trausmitet (sic).
Neither merits
nor rewards of
the blessed are
transferable.
186 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXI.
meritum, quare non potest papa sic facere cum hoc
quod suis institoribus nichil donet?
Allrcrggrriézdare Tercio,patet quod omnia talia merita beatorum in
' patria sunt ad ultimum premiata; quomodo ergo potest
Dei iusticia rapere merita ista vel premia et donareS
indignis viatoribus qui non taliter meruerunt?
Eeerilttcg'agfisgf Quarto videtur, cum dicta premia sint beatitudines
so the Po _e’ solum in anima subiectande, quod papa potest beatificare
cg‘gtifsclg’féfs homines hic in via. Sed licet papa permissive approbet
ipsum vocari patrem beatissimum, cum nec fides nec 10
racio illud dictat, stultus tamen foret elargiendo aliis
has mercedes, nisi partem earum posset tam faciliter
in anima propria accipere sibi ipsi, sicut quilibet papa
foret fatuus et careret caritate, si aliquis secum con-
temporaneus sit dampnatus; cuilibet enim tali possetia
lue is wanting faciliter talia carismata impertiri. Quid ergo obesset
lgogzaggtgfatg nisi invidia quod cuilibet vianti vel in purgatorio non
allmenblessed-retribueret tale donum, ymmo quemlibet hominem in
infinitum beatificaret, cum faciliter illud posset? Thesau-
rus enim infinitus potest cum tali prudencia dispartiri
quod infinitis personis potest dari de illo infinita multi-
tudo, cum hoc quod remaneat infinitum, et cum nemo
potest perdere talem mercedem cum sit beatitudo, quili-
bet foret humanitati christi equaliter premiatus. Sed
quid stulcius, cum papa docet fieri elemosinas pro 25
defunctis? et vel est invidus, avare distribuendo de illo
thesauro infinito, vel superfluus et contrarius sibi ipsi.
wo'gltisagztrlheost Inter omnes igitur hereses surdas in ecclesia hec est
groundless of stulcior, infundabilior atque blasphemior. Non diffinia~
heresies' mus ergo hominem cuius predestinacionem non 110-30
scimus esse tam beatum in patria, cum Deo sit proprium
scire talia, nec habemus evidenciam quin in isto in-
fundabiliter papa loquitur sicut pica. Quomodo queso FOL
talis the I saurarius indigeret post mortem tali thesauro 310d
in purgatorio aut quomodo privaretur tali officio? Aut 35
ergo omnes apostoli vel pape forent tales thesaurarii
et multi sibi ipsis et aliis in casibus multis contrarii,
vel aliter Deo est proprium talia premia sine sollici-
tudine ex sua magnificencia dispertiri. Cum ergo papa
m
o
3. E in marg.: jn _ a A: que non. 7. E in marg.: 4; ib. DE:
uod dicta premia sunt; 1b. DE: beatitudinis. 9. A: sed deest; ib.
ban approbat. 10. A: sanctissimum. 12. A: facillinze. 14. DEI:
predestinatus vel 'atuus. 17. DE: licet in purgatorio. 18. A: in deest.
27. DE: infinita eest. 28. surdas; I: ergo fictas; ib. D in marg. : fictas.
31. I: beatam 37. I: multi sunt.
SERMO XXL] QUARTA PARS,
non habet potestatem sic distribuere istos celestes the—
sauros, nisi Christo placuerit et cuilibet pape vel sancto
in celis, quomodo faceret ipse evidens viatori quod tota
celestis milicia hoc approbat, cum nec sit racio nec
5 bulla ad hoc sufficiens? Sic ergo sunt pastores in lupos,
vulpes et canes diabolice transformati, quia si essent
pastores ovium iuvarent oves suas in pascuis virentibus
scripturarum, defenderent ipsas a talibus hereticis et
lupis rapacibus et oves fedatas talibus heresibus ex-
10 purgarent. Sed mercenarii sunt (ut dicitur Joh. X", 12, 13)
non pastores. lit ideo cum sint presciti, non habent
oves proprias neque quicquam. Ideo dicit Christus quod
sunt mercenarzi quorum non sunt oves.
Nec valet in ista materia sophisticacio Antichristi:
15Dicit enim quod excipiuntur presciti et viri qui non
sunt contriti vel dispositi ad recipiendum hanc indul-
genciam, quam tam largiflue papa donat. Revera hec
responsio vere innuit quod nulli datur absolucio nisi
illi quem Deus eternaliter predestinavit ad beatitudinem
zotaliter premiari. Sed numquid papa propter causam
tam reprobam hoc concedit? Si ergo subintellecta ista
condicione papa concedit has indulgencias, posset et
concedere subintellecta consimili condicione que nichil
ponit nisi naturam divinam quemlibet esse Deum. Si
25 ergo secundum doctrinam beati Jacobi nichil futurum
nostrorum operum debemus asserere, quantumcunque
fuerint in nostra libera potestate, nisi subintellecta vel
expressa condicione si Deus voluerit, multo magis de
illis divinis et secretis Dei concessionibus de quibus
3opapa non habet evidenciam taliter blasphemandi. Per
hoc enim Antichristus extollitur, populus in fide sedu-
citur et pecunia pauperum symoniace exhauritur.
Nec valet secunda sophisticacio qua Antichristus dicit
se non intendere quod christi vicarius ad tale dominium
35 cesareum contra legem Domini extollatur, sed pocius
intendere quod libere et quiete regat ecclesiam christi
et Antichristus hei et ecclesie adversarius deprimatur.
Sic enim tingit symoniacus pangens cum homine mag-
5. I: cum ergo. 7. AE: minarent; D: inviarent. 8. DE: zpsos.
12. D in mar .: Nota. 14. valet; A: videlicet. 17. I: quantum.
22. DEI: et eest. 25. DEI: futuri 31. A: enim deest; ib A: populus
deest. 33. E in marg.: sophisticacio secunda; ib. DE: Antichristi Anti-
christus. 34. Codd.: Christus vicarius.
28. Jac. IV, 15.
Antichrist puts
in the plea that
indulgences are
only for the
contrite.
Such a
condition makes
them idle and
should be
plainly
expressed.
Other
sophistries of
Antichrist as to
simony.
188
JOI-IANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXII.
Scripture may
have many
senses.
This epistle
alludes to the
persecution of
the early
church.
num precium quod non dabit sibi tale beneficium ec-
clesiasticum. Fingit (inquam) quod sub talibus verbis
non intendit emere tale beneficium, sed pro complecione
veritatis pacti gratis misericordia vult exequi inde se-
quens. Sic enim servabitur fidelitas in utroque in tali-
bus antichristivis sophisticacionibus, Deus non decipitur,
cum novit fraudulentas decepciones, antequam sint a
talibus reprobis machinate; Deus ergo scit quid talis
reprobus principaliter vel communiter intenderit. Unde
certum est, sive principaliter sive contrarie intendat ex-
plicite vel implicite quod est contra voluntatem et
ordinacionem divinam, peccat graviter. Et sic cum in-
tendit resuscitare antichristivum decretum contra Christi
pauperiem, manifestum est quod peccat in isto sicut
populus ad hoc iuvans. Blasphemia igitur est Deo ho-
mini odibilis quod propter complecionem istius peccati
tanta indulgencia sit concessa.
SERMO XXII.
(Serm Mixti 1x.)
Ecce ego Johannes vidi angelum ascendentem ab ortu
solis. Apoc. VII", 2.
Aliqua in ista epistola capienda sunt ut fides, ut est
sensus historicusp ut quod Johannes vidit visione imagi-
naria huiusmodi visionem. Sed quid visio illa signat
allegorice capimus probabili coniectura. Cum enim Apo-
calypsis ista Johannis significat notabiles eventus ecclesie
a tempore ascensionis Christi usque ad diem iudieii,
probabiliter estimatur quod Sanctus Spiritus intenderat
istum sensum. Si autem alium sensum cum hoc in-
tenderat non repugnat, cum mos sit Dei verba sua
multiplici sensu fructifero gravidare. hicitur ergo pro-
babiliter quod ista epistola alludit persecucioni ecclesie
que sub istis principibus est secuta.
Narrat enim ecclesiastica historia libro IX" quod
Diocleciano et Maximiano deponentibus insignia succes-
serunt Galerius et Constancius. Galerius autem instituit
Severum in Italia et Maximianum in Oriente. Constancius
4, 5. A: pacti -— fidelitas deest.
mia sive miti; E: mitti; I: inniti seu inviti.
n. A: quia est. 15. A: ergo. 16. I: quod deest.
18. A in marg.: Sermo XXII; D in marg.: XIX.
4. misericordia; D incerta lectio:
I: antichristianis.
17. E1: concessa etc.
29. A: dum alium.
18. Epistle for All Saints’ day. 34. Cf. Eulogium Hist. I, 337.
m
3o
SERMO XXIL] QUARTA PARS. I 89
vero generavit ex Helena Constantinum qui mortuo patre The four angels
. . . . .. . . . are four
Fol assumpsit 1n consorcium imperii lp1c1nium. Puerunt ergo persecuting
gumtunc quatuor persecutores ecclesle scilicet Maximianus l em1>¢Y<>r$~
in Oriente, Severus in Italia, Maxencius Rome et Licinius
5Alexandrie in Egipto. Et hii sunt quatuor angeli stantes
sub quatuor partes terre subiecte Romano imperio
impedientes flatum predicacionis. De quo Cant. IV", 16:
Surge aquilo, et veni Auster, et perfla ortum meum. Per
terram autem intelliguntur christiani terrenis affectiy
10 per mare tribulati persecucionibus tyrannicis et per The angelwho
arborem quieti fructificantes. Omnes enim isti indigent afggnfuefirifg'igg‘
flatu predicacionis. Et ita Constantinus fuit ascendens is constantine-
ab Anglia, in qua fuit ortus sol iusticie per fidem, ut
patet in Helena, Albano et multis eis similibus. Iste
15 autem Constantinus repressit istorum quatuor hereti-
corum maliciam.
Et patet literalis construccio textus prophetici, quo-
modo Evangelista vidit angelum, hoc est, personam
missam a Deo, ut Constantinum qui ascendit ab ortu
2osolis, hoc est, ab illo situ habitabilis, in quo heus
ordinavit tam solem iusticie quam lumen gracie, sciencie
scripture fidelibus exoriri. Multi enim fuerunt et erunt
doctores in Anglia ecclesiam occiduam tamquam sol
irradians illustrantes. Iste autem imperator Constantinus
zShabuit cum matre sua Helena signum crueis; nam Constantine’s
veniens Romam nondum baptizatus vidit signum crucis Vlslon'
inibi rutilantis et angelos astantes et dicentes quod hoc
signo vinceret Maxencium inibi tyrannizantem; quod et
factum est. Et hinc fecit crucem depingi in vexillis
30 militaribus, quod usque hodie perseverat. Et tres tiran-
nos alios conformiter superavit; ideo dicit textus quod
clamavit valide quatuor angelis, id est istis quatuor
tirannis qui quoad communem profectum ecclesie a
heo erant missi. lllis autem quatuor datum est a Deo
35nocere terret id est terrenis deditis, et marij hoc est
persecucionibus tribulatis, et arboribus, hoc est quiete
2. AI: Lucinum; DE: Lucinz'um. 4. I: Severz'us; ib. E in marg.:
Quatuor persecutores ecclesie ,- ib. A: Luxinus; DEI: Lucinus. 5. A: Ale-
xandrine. 10. A: tribulaciones tyrannice. 12. E in marg.: C onstan-
tinus ortus. 13. I: solis. 15. D in marg. inf.: Hz'c Constantinum vocat
angelum in scriptura ro hetatum; alibi enim reprobat et damcpnat ut
dyabolum. 20. I: ha ita iii. 21. I: gracie deest. 27. E: e icenlen.
28. A: quod deest. 32. ADE: clamavit valde. 33. I: qui ad.
35. A: terre id est deest; I: nocere in terrenis.
14. Cf. Bedae, Hist. eccl. gentis Anglorum, I, 7. ei 32
to 35. Apoc. VII, 3.
I90 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXII.
fructificantibusa quoad usque angeli boni signent servos
Dei cruce Christi in frontibus animorum, hoc est, in
supremis potenciis intellectus. Quando enim fideles
habent impressam fidem Christi quod tribulaciones
cedent eis ex passione voluntaria ad profectum, tuncS
est tempus quod sint ab inimicis ecclesie persecuti. Et
sic isto imperatore baptizato a Silvestro ex cautela
dyaboli et permissione Dei dotata est ecclesia; in qua
dotacione licet multiplicavit gentem, non tamen magnifi-
cavit leticiam; licet illud malum occasionaliter ex divina IO
gracia cessit quibusdam a bonum meriti.
The 144000 are Numerus autem signatorum hac cruce spirituali signa-
tygcpsgggggnzg tus est per centum quadraginta quatuor millia filiorum
Israel. Nam ad Rom. II", 28, 29 dicit Apostolus: Non
enim qui in manifesto, iudeus est: neque que in manifesto,
est in carne circumcisio, sed qui in abscondito iudeus est;
et circumcisio cordis in spiritu non litera. Et sic potest
christianorum universitas in duodecim tribubus Israel
contineri, hoc est, in duodecim modis christianorum,
cum Christus sit vir videns Deum et dyaboli supplantator. 20
Correspondence Et conformiter potest fieri interpretacio duodecim
.ggg‘geggdtgie nominum istarum tribuum ad signandum mistice partes
Paafugghihe duodecim ecclesie militantis. Et in signum huius sensus
mistici non Ruben primogenitus sed Judas de quo Chri-
stus descenderat preponitur. Tribus autem Dan (de qua 25
dicitur Antichristum nasci et sic parum proficere ad au-
gendum numerum beatorum) dimittitur, et tribus Joseph
loco tribus Dan accipitur, sicut loco Scarioth Mathias
eligitur. Nam duodecim apostoli pro tempore legis gracie
sunt figurative duodecim patriarche, et sic duodenarius 3o
qui est numerus resultans ex duobus senariis signat
complete duodecimam partem ecclesie, que ex merito
corporis et anime est salvata. Et numerus collectus ex
centum quadraginta quatuor millibus qui ex duodecies
duodecim millibus est resultans, signat universitatem 35
salvatorum usque ad illud tempus in lege gracie. Et
signanter numeratur sic iste numerus salvatorum, quia
abhinc usque ad dominacionem Antichristi numerus
filiorum Dei rarius est inventus, sic quod ecclesia potest
0-:
U
9. I: multiplicat. nii DE: neque qui. 17. DE: circunzcisus.
31. I): resultans deest. 30. I: salvator. 38. I: ad deest.
9. Isaiae IX, 3. 12. Apoc. VII, 4. 23. ib. 5-8.
SERMO xxn] QUARTA PARS. I9 I
illud dicere Isaie XXXVIII", 17: Ecce in pace amaritudo
mea amarissima
Post hec vidit Johannes turbam magnam martyrum The martyrs.
qui in duabus prioribus persecucionibus ecclesie, scilicet
5in timore nocturno et in sagitta volante in tenebris
beatitudinem meruerunt. llli autem martyres dicuntur
innumerabiles propter difficultatem distincte numeracionis
eorum, et ex omni genere gencium vel tribuum collecti
sunt tales martyres. llli autem stant ante thronum Dei
totam corpore quam anima pro suo tempore et ante
resurreccionem finalem secundum esse suum possibile
propinquum existencie actuali. Stant autem in spiritu
in quo est tota eorum personalitas nunc et semper.
Stola autem eorum alba significat perseverantem suam
mundiciam usque ad finem vite | virtute gracie pre-
destinacionis, et videtur clarius et textui consonancius
referre amiccionem ad illam turbam innumerabilem quam
ad Christum: Palme autem in manibus eorum signant
suam victoriam post laborem fructificantem in beati-
20 tudine. Signa autem perfecte victorie sunt in martiribus
iam beatis, quia opera eorum testantur quod non restat
eis pugna ulterius, sicut restat quantumlibet sancto hic
in via.
Et clamabant voce magna, dicentes: Salus Deo nostro
25 sedenti super thronum et agno; nam beati qui in Domino
moriuntur laudant Deum tam secundum divinitatem
quam secundum humanitatem laudacione perpetua se-
cundum racionem qua insidet martyribus et confessori-
bus tamquam throno.
3o Et omnes angeli stabant, parati ad exequendum man-
datum Dei in ecclesia militante. Illi (inquam) stant in
circuitu throni Christi qui sunt homines iam beati, et
quatuor animalia possunt intelligi quatuor evangeliste
quorum doctrinam inhauserant hic in via. Seniores
35 autem possunt intelligi patriarche legis veteris ex quo-
rum dictis evangeliste tempore legis gracie suam sen-
tenciam confirmarunt. Et ceciderunt in conspectu throni
in facies suas, confitentes humiliter quod quicquid in
Fol.
311b
1. DE: XXXIV. 12. A: proprium quando existencie. 14. DEI: signal.
17. I: quam deest. . A: ad deest: ib. D: signat 20. I: autem
scilicet pegfecte victorie que. 25. I’: throno. 27, A: laudabile
32. DEI: hristi deest; ib. AE: quisunt deest; D: qui est; 1b. A: hominis.
36. DE: evangelico.
1. Ap. VII, 9. 5. Ps. XC, 5. 24. ib. 10. 3o. ib. 11.
192
JOHANNIS WYeLIF SERMONUM [SERMO XXII.
God’s hatred of
leness.
Is the Pope
leader of
Christ’s army?
via meruerant fuit ex speciali virtute et gracia huius
agni ac si heus opus proprium coronaret.
Amen autem in proposito est veritatis indicium con-
firmate. Laudes autem septemplices figurant indubie
ministerium nobis absconditum, ita ut benediccio signi-
ficet eternitatem dicere hei ad intra quo proponit eter-
naliter benedicere creaturis; claritas autem signat glorio-
sam ordinacionem divinam, qua clara ordinacione eterna
ordinat ita esse. Nam in omnibus istis ordinacionibus
relucet tercio Sapiencia infinita. Ideo nimirum necesse
est quod graciarum accio ebulliat ex hei fabrica in
efi‘ectu; honor autem latrie et yperdulie perpetuus debet
tribui isti 'agno, et cum sit media persona in divinisp que
est Dei virtus et hei sapiencia, in cuius virtute et forti-
tudine cuncta eius membra sua faciunt facta sua, sibi
tribuitur tam virtus quam fortitudo in secula seculorum.
Et ex istis patet quantum Deus qui est sapiencia
omnibus mobilibus mobilior ocium odit. Nam in paradiso
pro statu innocencie homines Dei fabricam custodirent
(ut patet Gen. II"), in statu vero Iapsus homines tam-
quam boni Christi milites sub pena dampnacionis perpe-
tue laborarent, et tercio beati in statu beatitudinis non
habent requiem die vel nocte laudantes opiticem et
hominum se salvantem. Quantum autem degenerant
viatores qui voluptuose aifectant ocium, Dei officium
dimittentes, sunt enim extra statum innocencie, extra
statum beatitudinis ac eciam viatoris. Et sic tercia per-
secucio ecclesie et quarta que consistunt in negocio
perambulante in tenebris et incursu ac demonio meri-
diano sunt maxime periculose et magis filios ecclesie a
beatitudine retrahunt; nam tempore istarum persecucio-
num rarenter intrant beatitudinem et spissim penetrant
tartara viatores; cuius causa est, quia legi et ordinacioni
christi nimium adversantur. ldeo necesse est quod lex
nobis adversaria sic in via tradat nos tortoribus con-
dempnandos.
Cum christianus exercitus sit cuneus bellans contra
dyabolum, dubitatur de ordine et circumstanciis huius
1. DE: meruerint. 5. E in marg.: Benediccio.
in creaturas; ib. I: significat; 1b. E in marg.: Claritas.
Dei —— virtus deest. I: eius faciunt 16. A
18. E in marg.: Deus odit ocium. 31. I: retralzentes.
Dubium.
7. creaturis; D corr.
14—16. A: et
E: tam deest.
syn DE in marg.:
i et seqq. Ap. VII, 12. 17. Sap.vlla 24. 29. Ps. xci 6.
ui
p
25
3o
35
SERMO XXII-J QUARTA PARS.
p
exercitus; supposita autem veritate dicti in hoc dubio
implicati videtur quod papa sit dux huius exercitus,
quia proximus Dei vicarius et gerens direccius vicem
Christi. Sed hoc videtur mirabile, cum dux huius exer-
5citus debet esse inter mortales maxime virtuosus, sicut
dyabolus est maxime viciosus. Nam maxime strenuus
in sciencia theologica et virtute debet ducere istum
exercitum, quia aliter faceret ipsum retrocedere et
culpabiliter deperire.
Sed cum non sit in potestate cardinalium vel homi-
num eligencium talem facere vel eligere, videtur quod
episcopus sic nominatus non sit regulariter papa ec-
clesie militantis. Tune enim foret plus strenuus in
pugna spirituali et omnium virtutum genere plus arma-
15 tus. Ille enim quicunque fuerit est heo plus acceptus
et heo propinquior in virtute. Et iuxta descripcionem
nominis patet non equivocantibus quod huiusmodi foret
papa. Error ergo in eleccione ducis talis exercitus
causaret maiorem errorem in pugna atque victoria con-
zosequente. Hie videtur mihi quod proprium est heo
talem ducem eligere, sicut proprium est Deo talem vir-
tuosum instituere sive cognoscere pre aliis, et per con-
sequens, cum non debet esse eleccio nisi de cognito,
videtur quod solum Dei est talem eligere. Si autem
25 humana presumpcio cadat super illum quem heus eligit
(quod raro evenit), tunc homo eligens stulte et pre-
sumptive promulgat quem heus prius elegerat. Unde
verecundaretur Antichristus de istis arguciis: Christus
elegit duodecim apostolos, sicut fideles eligunt sibi
3o Deum, ergo per idem homines sic eligerent sibi ducem
spiritualem. christus enim fuit divinitus Sapiencia hei
IO
0, . . . . . .
ch16patrls, ad cuius omniscienclam viantes non possunt‘
attingere et fuit humanitus continue videns in verbo
quid et qualiter est agendum. Verificet ergo presumptor
35 blasphemus istorum alterum de se ipso vel habeat
revelacionis scintillam et promulget tunc eleccionem
divinam.
Et quantum ad hoc quod fideles heum eligunt sit
elector tam certus quod suus electus sit tam virtuosus
40 et habilis ut spiritualiter proferatur, sicut est certus
Men cannot
choose a pope
rightly, since
they do not
know who is
best qualified.
The choice of
a true pope
rests with God
alone.
5. DE: morales. 10. DE: in parte. 15. I: Iste enim. 17. A: patet
quod non. 18. A: ergo deest. 20.Ei11m11rg.: Responsz'o. 22-24. A:
et per- Dei deest. 26, 27. A: presumpcione. 28. I: istis argumentis.
20. DE: tempore (te) apostolos; ib. E m marg: Argument: Antichristi.
4o. ADE: ut decst; ib. DE: prqferatur.
\Ve do not
know what
men really are.
13
194
JOHANNIS \VYCLIF SERMONUM [SERMO XXII-
Therefore the
apostles chose
by lot.
The Church
would be better
without
prelacies.
quod Deus est a nobis eligibilis, et procedat ad elec-
cionem sibi incognitam. Sed Deus qui dat graciam et
cognoscit omnem predestinacionem ac generaliter quid
et qualiter homo aget, ipse vendicat sibi soli illam
noticiam. Sicut ergo super predestinacione vel alio
omnino nobis incognito non cadit nostra eleccio, sic
nec super aliquo nobis eque incognito. Et hec racio
quare apostoli sortem mittentes super duos discipulos
eleccionem divino iudicio commiserunt (ut patet Act. I").
Eleccio autem humana potest esse super rebus sensibi-
libus et ita super fortitudine ac valitudine corporali,
sed super rebus omnino insensibilibus atque incognitis
cuiusmodi sunt virtutes non video quomodo illi cui non
fit revelacio licet sic eligere; apostoli autem habentes
revelacionem elegerunt pontifices et ceteros officiarios
ecclesie, vel verius eleccionem Dei absconditam pro-
mulgarunt, sed limitatis officiariis in clero ad dominia
secularia et honores mundanos, postposita pugna spiri-
tuali secundum virtutes, procedit mundus ad elecciones
huiusmodi clericorum, nesciens indubie utrum bene vel
male elegit; et talis eleccio est stulta, sicut eius radix
ordinacioni Dei contraria est infecta. Ideo bene esset
ecclesie si, postposita omni maioritate huiusmodi quoad
mundum, homines in officio tali spirituali secundum
legem evangelicam laborarent. Nam facta contencione
huiusmodi inter apostolos (ut patet Matth. XVIII" et XX",
Marci IX", Luce IX" et XXII" et Joh. X") Christus
sedavit contencionem et exclusit eleccionem per hoc
quod humilior et servitivior est in tali officio pre-
ponendus; faciant ergo ministri Christi humilius et 3o
attencius ministerium secundum quod Deus eis dederit
et de prelacia huiusmodi non contendant.
Et patet quod vanum est sic talia opera ecclesie uni
preposito singulariter reservare. Sic enim non fecerunt
apostoli nec consonat legi Dei; et ista eleccionis cecitas 35
secundum beneplacitum dyaboli perturbat ecclesiam,
cum non pugnat spiritualiter sicut fecerunt apostoli,
sed contendit circa honorem vel lucrum mundanum
instar dyaboli. Nec doleat fidelis theologus quod tra-
diciones humane de prelatorum eleccionibus cassarentur,4o
cal
H
ut
to
ut
It is idle to
reserve the
powers of the
Church to a
single leader.
4. DE: sibi deest; ib. I: istam.
_ c 6, 7. A: non cadit - incognito deest.
7. D 1n mar .: Elecciszogrelatorum.
1 .
10 E in marg.: Eleccio humana.
11. DE: ita eest. E: modi deest. 21. A: est radix. 23. E: modz
deest. 237. A: atque XX; ib. ADE: lx et; Joh. X deest. 29. I: ser-
vicior. 6. DEI: placitum 37. D: pugnaut.
SERMO xxiii QUARTA PARS. I95
quia tam elecciones quam ministeria huiusmodi pre-
latorum sunt perversa. Ideo utile esset ecclesie quod
in isto ad ordinaeionem Domini sit reducta. Et sic Thepapaloffice
breviter totum papale officium est venenosum; deberet g, effeminata
5enim habere purum officium pastorale et tamquam Antichrist-
miles precipuus in acie spiritualis pugne virtuose pre—
cedere et posteris ut faciant similiter exemplare. Sic
enim fecit Christus in humilitate et passione et non in
seculari dignitate vel ditacione. Et hec racio quare
1oprelati versi sunt in lupos et capitaneus eorum sit
dyabolus vita ac opere Antichristus. christus enim dicit
Joh. X", 11 tamquam passionem inseparabilem boni
pastoris quod bonus pastor dat animam suam pro ovibus
suis; Antichristus autem directe e contrario pro anima
15 sua contemptibili, ymmo pro sua mundana excellencia
perdit de ovibus multa millia animarum. Numquid talis
est communicacio Antichristi? Patet quod est stulta ac
dyabolica commutans pro meliori ac Deo plus eligibili
longe deterius et Deo odibilius in partem ecclesie mili-
zotantis. Quomodo ergo proficeret ecclesia commercio
talis ducis? Revera attendendo ad vitas et officia pre-
latorum, patet quod omnia mutantur in contrarium
officii et vite apostolorum. llli enim pugnarunt spiritua-
liter contra dyabolum atque mundum, nostri autem
25episcopi pugnant corporaliter et occulte spiritualiter
pro parte dyaboli atque mundi.
Colorant autem quod postposito militari exercitu our bishops’
qui potestative debet defendere clerum christi ipsis gghugmgmggfifl
magis pertinet everso ordine sic pugnare; primo quia 1. God’s words
30 Divinitas dicit Deuteronomii XXXII", Sgp 41: Ego oc-
cidam et ego viverefaciam, percuciam et ego sanabo, et
si acuero ut fulgur gladium meum et arripuerim iudicium
manus mee, reddam ulcionem hostibus meis. Secundo 2. The example
quia tempore Machabeorum gloriosa victoria Judeorum Magcgggm
35 capitaliter sacerdotibus est commissa; et tercio quia3.Thatofpop_es
quidam pape et episcopi iuxta cronicas sic strenue andolglsgggm
bellaverunt; quare ergo non hodie bellarent nostri epi-
scopi, quibus Deus dedit animum, naturalem fortitu-
dinem et disposiciones alias ad bellandum? Talia sunt
4, 5. A: est- officiutn deest. 4. I: venenum debet. 6. ADE: vir-
tuose deest. 10. I: prelati deest. 11. I: et vita. 20. I: ecclesie.
27.1: quod deest. _ _3o. Eon marg.: Color pro bellis prelatorum.
32, 33. Rectius: arripuerit iudicium manus mea. 32. E in mar .: I.
33. E: me; ib. E in marg.: 2. 35. E in marg.: jn 38. I: Deus eest;
ib. D in marg. inf.: Contra bella sacerdotum.
m
in Deuteronomy.
JOHANNIS \VYCLIF SERMONUM [SERMO XXII-
Answers:
1. To slay thus
is reserved to
God.
2. Fighting was
allowed to
priests under
the old law;
now we must
imitate Christ.
3. If popes and
bishops fought
they did
wickedly.
multa mardosa argumenta dyaboli in quibus exemplacio
Christi postponitur ut indigna et exemplacio dyaboli
preponitur ut sequenda.
Ad primum patet quod sic occidere vel pugnare est
proprium deitati, sicut Deus in Egipto pugnavit pro
Israel miraculose Egipcios submergendo; quod ergo
argumentum exemplans ex isto l quod prelati ecclesie
sic pugnarent? Quamvis enim Antichristus extollitur super
omne quod dicitur Deus, tamen vendicat illud quod com-
petit homini quam illud quod proprium est deitati; false
tamen indubie secundum dyabolica commenta mendacii.
Ad secundum dicitur quod sacerdotibus de lege veteri
fuit licitum sic pugnare; pugna tamen ab illis accepta
capitaliter fuit ad occisionem Domini terminata et ab-
hinc ad christum incipientem novum sacerdocium fue-
runt humilitas et paciencia inchoata. Et mirabile videtur
quod dimissa imitacione Christi a nostris sacerdotibus
imitacio Machabeorum superborum mundanos honores
sapiencium caperetur; hoc enim sapit expressam ydo-
latriam et prevaricacionem tocius decalogi, cum relicta
ac despecta imitacione Christi Dei et hominis proponitur
ac preponderatur imitacio superbi et peccabilis sacerdotis.
Quantum ad tercium dicitur quod suppositis istis
apocriphis de bellis paparum et episcoporum sapiunt
omnia illa non excusacionem sed accusacionem apo-
statarum in peccatis. Nam de papa quodam narrat
cronica Martini post multa bella mortuo et cadavere
suo in ecclesia voluntatem homini expectante ac vento
turbinis in nocte versus partem aquilonarem ecclesiam
infringente evidens est quod dyabolus cadaver quod
sibi servierat sic rapuit ad infernum. Et breviter cum
non ex fide scripture patet quod est licitum sacerdoti-
bus sic pugnare sed plane oppositum, patet quod nec
cronica nec fallax illusio per vocata miracula potest
2. A: Christi — exemplacio deest; ib. DE: postponitur deest. 4. E in
marg.: Solucio. 5. A: dominati. 6. A: Egipcios deest. 7. I: exem-
plaris. 9, IO. D: conzpeciit. 10. E in marg.: r. 11. DE: diabolica
argumenta; I: dialetz'ca. 12. E in marg.: 2. 17. A: imitacione --
sacerdotibus deest. 22. I: eccantis. 23. E in marg.: jn 2 zrtp A:
istis ypocrisis, 24. E: de ullis. 25. I: omnia ista. 26. ADE: quem
narrat. 28. DE: voluntate Dei. 39. DE: mirabilia.
8. II. Thess. II, 4. 26. In chronica Martini (MM. Germ.
SS. XXII, pag. 433) haec de Gregorio VI, ad annum 1048 narran-
tur: cumque mortuo eo sic factum esset, turbo divinitus veniens
portas ecclesie firmatas non solum apperuit, sed etiam cum magno
fragore usque ad parietem deportavit.
p
3
F01
311‘l
IO
ao
3o
sERMO xxut] QUARTA mas I97
ostendere quod licet sacerdotibus sic pugnare. Sed
attendendo ad occupaciones, ad ditaciones et vitas no-
strorum prelatorum evidenter apparet quod relicta
imitacione et lege christi sunt magis horrendi apostate
5quam fuerunt sacerdotes veteris testamenti.
quomodo rogo vel qualiter sapit conversacio vel God has given
factum papale imitacionem Christi in moribus aut edifi- dispotgifgm m
cacionem christi ecclesie secundum regulas caritatis? pull’fi'flféfesninfor
Evidens ergo est quod in penam peccati Deus dedit sin.
loprelatis disposiciones huiusmodi sed perversas ad dya-
bolo servienduma et perturbavit dyabolus sic elecciones
humanas ad talia membra sua suo servicio coaptandum;
et sic abusu naturalium datorum eis a Deo sunt gravius
condempnandi, cum Psalmista non ligatus tali sacer-
I5docio dicit Deo: Fortitudz'nem meam ad te custodiam
Bona ergo nature data a Deo debent sacerdotes ex-
pendere in sacerdotis ministerio et non pompatice in
ministerio militari. Et in signum huius nequicie sacer-
dotes insolenciores et nequiores apostate sunt ad exe-
‘10 cucionem istius vocate indulgencie congregati.
SERMO XXIII.
Hora est iam nos de sompno surgere Roman. XIII", 1 1.
Ecclesia facit hodie mencionem de adventu Christi. Chricst’s triple
Est autem triplex adventus sicut descensus Christi Limvj'lfe'sh,
ei notabilisz primus quo venit humanitus in carnem, z'i'gltl‘i’nglan’s
secundus quo venit per graciam in mentem, et tercius 3. to iudgincnt.
quo venit ad finale iudicium; et isti tres se habent
per ordinem. Nam nisi Christus veniret in carnem ad
redimendum genus humanum, nunquam venisset in
go mentem illustrando per graciam animas prevaricatorum.
Patet ex hoc quod aliter totum genus humanum fuisset
dampnatum; nam Deus ex sua iusticia pro omni iniuria
2. I: occu acionem. 4. A: ex lege; ib. I: horrenda 10. A: modi
deest. 14. z preterea non ligatus 20. DI: congregalz' etc. 22. Hic
sermo et sermones seqq. usque ad L, in codd. A, I), G, H habentur;
ib. A in marg.: Sermo XXII; D in marg.: Constat omnibus quod isle
lll/ytaliamP quadraginta sermones istos scrzbensfuit alius a se ipso hic quam
alibi, ut apparet Iegenti, quia demptis paucissimis ene in omnibus hiis
scriptis sequitur ecclesiam in fide et ritz'bus et mo o loquendi kazholz'co;
ib. A: nos deest. 25, 26, 27. a0; H: quomodo. 26. nos et deest.
28. Codd.: came. 31. quod alzter; A: qualz'ler; ib. A: totum deest.
15. Psalm. LVIII, 10. 21. Epistle for first Sunday in Ad-
vent. nSermons XXIII—LXII (XL Sermones de Tempore) are
evidently the same with the Sermones XL compositi dum stetit in
scolis” of the Catalogues. Cf. Shirley, A Catalogue, pag. iiij 58, fii
igS JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXIII.
facta in hominem vel in ipsum exigit iusticie comple-
mentum, et per consequens exigit satisfaccionem pro
Only Christ prevaricacione primorum parentum. Nichil enim pure
atilii creatura potuit satisfacere, ideo relinquitur quod creator
fiat creatura. Et hec est immensa misericordia qua
iudex et dominus voluit fieri servus ut redimat inimicos.
Maior patet ex hoc quod servus delinquens erga dominum
non potest sibi satisfacere solum solvendo debitum ante
delictum. Sed omnis pure homo tenebatur Deo quantum
potuit reddere de servicio, licet non fuisset prevaricacio, 10
igitur supposita prevaricacione non superfuita unde
huiusmodi homo potuit pro delicto superaddito emen-
dare. Nam non est michi satisfaccio si debitor meus in
viginti libris prius frangit caput meum et consequenter
solum dat michi antiquum debitum; multo magis igitur ia
primi parentes subtrahentes de servicio quod in statu
innocencie debuerunt post prevaricacionem non suffe-
cerant Deo satisfacere pro antiquo debito et novo delicto.
Theexistence Sed obicitur quod Abel, Noe, Job et multi patres
azaram veteris testamenti erant iusti, ut patet ex testimonio
law does not scripture, sed non potuerunt iustificari sine adventu
prpve that . _ . . -
(.hrlst’s verb1 Dei per graciam 1n mentes eorum; ergo licet
32?,‘1'225‘12‘5; Christus nunquam fuisset incarnatus, potuit filius talis
prevaricacionis fuisse iustificatus.
Responsio: Evidencia deficit in sequela, nam eadem 25
est fides patrum veteris et novi testamenti, quia utrique
credunt quod Christus tempore suo incarnatur l etgloil
patitur, redimendo genus humanum; et sic passio,
mors et resurreccio que antiquis patribus est futura
est nobis preterita. Et sicut virtus meriti Christi se
extendit usque ad finem mundi post eius complecionem,
sic virtus eiusdem meriti se extendit usque ad principium
mundi ante eius implecionem; et nisi sic esset, nunquam
fuisset persona humani generis post prevaricacionem
primi hominis iusta moraliter sive salva. Et istam
sentenciam detexit Andreas Egee de crucis misterio
quintuplici racione.
ut
u
o
us
o
us
U1
2. G: pro deest. 3. AH: enim deest. 5. H: hoc. 6. H: servus deest.
9. H: dvlzctum debitum. 11. A: igitur — prevaricacione deest; ib. H: er‘ro.
12. ADG: homo deest. 14. ADG: libris deest; ib. non :frangat; ib. ADG:
libris ost. 15. DG: antiqui ; G: antiquipresenles. 17, 18. A: su ecerzmt.
19. D in mar .: Nola. 20. A: ex deest. 22. DG: igitur. 2 . H: talis
deest. 26. A :parenlum veteris. 29. AH: et deest. 3o. DG: in nobis.
36. Cf. De Fundacione Sectarum, Pol. Works, pag. 69, l. 1.
St. Andrew’s expositions of the mystery of the cross will be found
in the lessons for St. Andrew’s Day. Sarum Breviary III, 6.
SERMO XXIIL] QUARTA PARS.
Secundus vero adventus est necessarius ad finale
iudicium, quia nunquam daretur pars iudicii pro iustis
Matthei XXV", 34: Venite benedicti patris mei, percipite
regnum quod vobis paratum est ab origine mundi, nisi
5iustificati fuerint prius illapsu verbi vite. Nec tunc
fuisset finale iudicium sed dampnacio perpetua in
morte cuiuslibet peccatoris.
Isti autem tres adventus innuuntur in evangelio
hodierno Matthei XXI", ubi Salvator dicitur ascendisse
toasinam et pullum eius versus Jerusalem; quod signat ad
sensum allegoricum quod assumpsit naturam humanam
ex Judeis et gentibus ad construendum ecclesiam. Nam
Ruth Moabitis fuit de genere Christi iuxta vaticinium
Ysaie XVI, 1: Emitte agnum Domine dominatorem terra
15de petra deserti ad montem filie Syon. Et habuit
correspondenter discipulos scilicet patriarchas et pro-
phetas illum adventum Domini prenunciantes. Ad
sensum vero tropologicum signat quod tam Judei (signati
per asinam) quam gentes (signate per pullum eius) sunt
20 per adventum Christi animum illustrantis incorporandi
in ecclesia, quod signant duo discipuli ad literam missi
ad Jerusalem, sicut patriarche et prophete primum
adventum precesserant. Et quoad tercium adventum
omnes salvandi Judei et gentes preteriti et futuri dicunt:
25 Benedz'ctus qui venit in nomine Domini per Enoch et
Helyam conversi. Exposicio autem particularis patet alibi.
Sed dubitatur quare Christus tam sollempniter nunc
venit ad Jerusalem dicto modo. Cuius triplex signatur
racio, prima ad exemplandum ecclesiasticis humilitatem.
3o Exemplar enim oportet docere pedites et ascensores
quomodo se habebunt. Cogitemus ergo quod rex regum
qui nunquam ante vel post fuit nisi pedester tunc sine
sella non equum bellicosum sed rudem asinam ascendit.
Per hoc enim datur ecclesiasticis exemplum quod non
ascendant sumptuosos palefridos, non consumant bona
ecclesie cum sellis, strepis aut frenis deauratis vel
antelis vel postelis de sericis. Sic enim dicitur quod
The three
advents are
implied in the
Gospel for the
day.
Reasons for
hrist’s solemn
entry into
Jerusalem.
ua
L)!
5. DGH z pro via illapsi; H: ela su. 9. nono hodie;
12. A: ecclesiam deest. 13. D : Ruth 1V Moabiticis;
ib. D: degenerefuit de genere. 14. D: Ysaie XVI deest; ib. H: donum
deest. 17. H: istum adventum; ib. ADG: Domini deest. 21. A: duo aeest.
22. A- ad deest. 23. D: precesserunt ex. 27. I): dubitaretur;
ib no in marg.: Nota. 31. DG: igitur. 32. DG: ante deest.
34. D: emendatur. 35. D: falsefredos; I}: falefredos; ib. DGH: bonum.
36. A: strepilis.
10. Matth. XXI, in 21.
1. D in marg.: 2.
ib. H: ubi deest.
ib. 1. 25. i
1. As an
exam lc of
humi ity to
priests.
200
JOHANNIS \VYCLIF SERMONUM [SERMQ XXI“-
2. To shew
Christ’s
dominion. His
godhead and
manhood both
shown.
3. To fulfil
prophecy.
Two disciples
were sent to
signify the
active and
contemplative
servants of
Christ.
cardinales figurantes Christi discipulos equitant in cassum
per spacium quantumlibet parvum cum ascendentibus
monstruosis, quorum omnium oppositum est hic exem-
platum.
Secunda racio est ad ostendendum Christi dominium
et modum eius. Per hoc enim quod docet discipulos
suos dicere: Si quis aliquid eis dixerit, dicite quia Dominus
hiis opus habet, et confestim dimittet, quod et impletum
est, doeetur Christi divinitas atque humanitas. Divinitas
quia solus Deus est dominus incontracte, quia dominus
omnium, ut patet ex regula doctorum quando dominus
ponitur per se in scriptura. Et per hoc quod habuit
opus illis, docetur eius humanitas. Sola enim ereatura
indiget ereatura et sic non venit regnare civiliter.
Tercia racio ad implendam propheciam Zacharie IX", 9:
Dicite filie Syon: Ecce rex tuus venit tibi mansuetus,
sedens super asinam et pullum filium subiugalis. Unde
Joh. XII", 16: Hoc non cognoverunt discipuli eius primo
sed quando glorzficatus est Jesus, tunc cognoverunt quod
scriptura fuit hec de eo. Ordinavit enim Sapiencia Dei
patris quod ista veecio denotaret Christi adventum
in carnem sumptam ex Judeis et gentibus, ut patet de
Raab et Ruth gentilibus tamquam pullis asine et Judeis
ut stolidis ignorantibus salutare, deformibus peccatis
quibus peccarunt in Messiam, et tardis ad credendum
usque ad finem mundi supportantibus onera legis.
Quod autem Christus misit duos discipulos hoc videtur
posse notare generaliter duas maneries discipulorum
Christi, scilicet activos et contemplativos qui in Christi
causa contra eius adversarios debent fideliter laborare.
Quod autem Jerusalem murata vocatur castellum contra
apostolosa figurat quod incole huius ville scilicet summi
pontifices, pharisei, saducei et scribe sunt contra veri-
tatem evangelicam, et sic contra christi discipulos ipsam
veritatem fideliter predicantes. Et sic notatur per illud
verbum allegorice quod iste quatuor secte non cessant
usque hodie agere contra Christum. Et quod Christus
misit hos duos in istud castellum contra ipsos, notatur
5. DG in marg.: Secunda. 7. ADG: suos deest: ib. ADG: quis quid;
ib. AH: dicerent. 14. H: indiget creatore. 15. G in marg.: Tercia.
18. A: eius- deest. 19. Jesus; D: Christus. 19, 20. A: quod hec
scri ta sunt de eo. 21. veecio; ADG: unccio. 23. H: secundo Ruth.
31. in marg.: Nota. 34. H: Christi deest. 38. H: contra deest.
7. Matth. XXI, 3, 4.
16. ib. i
U‘
us
ljl
SERMO xxnt] QUARTA PARS. 201
F01.
3121» quod iste due maneries hominum debent viriliter i agere
ad sensum tropologicum ex auctoritate homini contra
istos. Et quod isti duo discipuli secure et fideliter
evaserunt, nota ad sensum anagogicum quomodo beati
5in patria de istis hostibus sunt securi.
Secundo ordinavit dicta Sapiencia istam veccionem This riding
figurare secundum Christi adventum in animas conver- cn35y“gefs飧i5t
sorum Judeorum et gencium tamquam asinam et pullum, imo (glflihlgindb
que gentes solute sunt a vinculis peccatorum auctori- converted.
10 tate Christi, ut Deus eis insedeat mediantibus virtutibus
et legibus christi tamquam vestimentis. Et tercio duo
discipuli Enoch et Helias versus finem mundi tempore
Antichristi solvent Judeos incredulos ab infidelitate et It figures also
gentes seduccione Antichristi apostatantes, ut Christus thgglcshslggdot
15 perfecte eis insedeat usque ad diem iudicii. Et tunc Elgftlhtiirgeghc
substernent ritus Judaicos et gentilitatis suppeditantes .
ante pedes conversorum tamquam pannos regum et
rumorum ab hominibus tamquam ab arboribus absci-
sorum, ut legalia et ceremonialia a corpore mortalium
20 extracta debent cessare.
Sed tercio queritur quare populus Jerusalem cum Why Jerusalem
tanta veneracione obviavit Christo, cum post et ante dldéllfr‘ggtufto
civitas commota fuerat contra eum. Huius triplex est
racio, prima quia tota civitas movebat eos ad hoc ut 1, That we
25 cognoscatur Christum appropinquare voluntarie ad pas-
sionem. llle enim qui habuit populum sibi tante benevolum suffered of fiis
per quinque dies antequam paciebatur potuit faciliter own W1“;
excitasse eundem populum ne sacerdotes eum caperent,
eruciarent vel occiderent. Perante vero antequam venit
30 tempus passionis abscondit se et modo sponte sollempniter
venit ad paciendum; et sic nos similiter offeramus nos
heo. Unde sanctus Andreas probat Egeo quod Christus
gratis passus est quintuplici racione.
Secunda causa, quia Judei viderunt Christum fecisse 2, bcqaqsc of‘
35in suscitacione Lazari stupendum miraculum (ut patet wig???‘
Johannis XII"). Multi enim Judei interfuerunt, quia
Bethania fuit prope Jerusalem; unde testimonium per-
hibebat sibi turba, quomodo Lazarum quadriduanum
4. DGH: notalur. 10. A: insidz'at. 11. ho in marg.: ju
16. A: gentilitatis suppedilandos. 17. ADG: legum 18. DG: arborum.
19. A: vel legalia. . 20..DE: exlracte; ib. DG: debere; H: deberent
21. H: tercio deest; 1b. G m marg.: 23. H: Huius triplex deest.
2 . DG: cognoscant. 25. A: a deest. 25, 26. H: passiom'.
2 . DGH: habebat. 31. H: ofi'eramus; H: ofl‘eret. 34. D in marg.:
Secunda causa.
to
o
to
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO xxm.
3. because of
the miracles of
the loaves.
Physical causes
of sleep.
suscitavit a mortuis; quando ergo persona tam nobilis
et famosa tam miraculose suscitata testificata est ex-
cellenciam Christi, non mirum si populus credat sibi.
Tercia causa quia populus vidit excellenciam Christi
in triplici pastu miraculose in deserto, de quo Ser-
mone XXXVIII" dicetur. Et aliunde audivit concordanciam
scripture prophetice de Messia promisso in lege, ideo
venerunt facere sibi reverenciam tamquam regi. Unde
Johannis VI" dicitur quod post primum convivium
voluerunt fecisse eum regem. Et eo specialius quo
crediderunt quod ipse redempturus esset lsrael de
servitute Romanorum. Populus igitur fuit devotus sibi,
sed sacerdotes quorum ~peccata reprobavit conspiraverunt
subdole in mortem eius. Habuit ergo Christus populum
sibi faventem, ubi, quando et quantum ipse voluit pro
isto adventu triplici consumando; pro quo adventu dici
potest pertinenter verbum Apostoli quod hora est iam
nos de sompno surgere
ln quo dicto notorium est quod sompnus accipitur
pro peccato. Fit enim sompnus materialis ex fumosi-
tatibus elevatis a stomacho ad caput; que fumositates
ex cerebro infrigidate et ingrossate descendunt instar
pluvie generate in aere per meatus quibus spiritus
ascenderunt a corde ad organa sensuum et racione
grossiciei obturantes hos meatus impediunt fiuxum
spirituum vivificancium sensus ad operandum; et talis
inmobilitacio vocatur sompnus animalis et hinc fumosa
ut vinum, allium et lolium sunt sompnifera, habentes
eciam strictas venas sunt sompnolenti, sicut omnia
dissolvencia has obturaciones ab extrinseco vel intrin-
seco solvunt sompnum, cuiusmodi sunt excitancia sensus
ab extrinseco secundum quandam excellenciam obiectivam,
(ut patet de auditu et tactu), et digerencia secundum
calorem naturalem materiam obturantem, et occupacio
intellectus agitantis spiritus in cerebro ad discurrendum
secundum sensus intrinsecos; ille enim motus impedit
3, 4. A: non mirum - Christi deest.
matriga Tercia. 5. DGH: du lici. 6. H: dicetur deest. 12. H: ergo.
13 : conspiraverant. 14. z igitur. 15. H: ipse deest. 18. DG:
nobis de. 21. DG: a stomacho deest; H: ex stomacho; A: slonzaco;
ib. H: que deest; ib. D in marg.: Quomodo causatur sompnzum natura-
1iter. 24. A: ascendent. 28. D: alvum 32. D: abiectz'vam.
33. DGH: digerencianz. 34. calorem; D: Ialem rem. 36. DG: ille
tantum
1o. Joh. VI, 15.
pag. 95.
4. DG: excellencz'a; ib. DG in
17. Rom. XIII, 11. 21. Cf. Trialogum,
ut
35
SERMO xxnr] QUARTA PARS,
203
5
IO
Fol.
ohturacionem fumorum racione recursus spirituum a
corde ad cerebrum. Correspondenter est de sompno peccati
interioris hominis; nam fumositates sunt imaginaciones
circa temporalia a memoria tamquam stomacho retentivo
cibi anime resolute; que venientes ad racionem que est
caput interioris hominis infrigidantur a fiuctuante i11-
tellectu, qui est pars inferior racionis. Et sic obturant
radios amoris venientis a potencia volitiva ut corde,
per quos radios omnia opera fiunt quoad meritum
vivifica. Nullus enim actus hominis meritorius est nisi
in quo Deus supereminenter diligitur. Delectabilia itaque
carnis, mundi et dyaboli sunt fumosa hunc sompnium
inducencia, sicut terrestres homines mundialibus dediti
glzcsunt sompnolenti. l Dissolvencia vero has fumositates
15
2O
to
L)!
excitant a dicto sompno, cuiusmodi sunt soni acute
predicancium, molestie adversitatum tribulancium, calor
amoris intrinsecus dissolventis et sollicitudo ultimi premii
vel terror iudicis; unde quia homo interior debet
semper esse vigil, eo quod non fatigatur labore corporali
ut homo exterior, non plus indigens sompno quam an-
gelus, ideo signanter dicit Christus Matthei XIII": (luod
uni dico, omnibus dico: Vigilate. Specialissime tamen spectat
hec vigilia ad curatos qui sunt pastores observantes
vigilias noctis super gregem suum et evigilantes ipsum
contra insultus luporum rapacium; unde Psalmo CXX", 3
dicitur quod non dormitabit neque dormit qui custodit
Israel. Non enim debet maculari veniali aut mortali
peccato qui custodit communitatem videntem Deum
per fidem.
Tribulaciones ergo quas patimur a pestilenciis, ab
aerea distemperanciis incucientibus quoad nutrimentum
et sanitatem, distemperancias corporis et bella inter
gentes et regna, excitarent tactum interioris hominis a
sompno peecati ad desiderandum ab hac miseria libe-
rari. Sic enim sanctus Andreas licet potuit noluit tamen
de cruce deponi.
Parallel with
spiritual sloth.
1. DG: incursus. 5. D: veniens. 6. G: infrigidatur; ib. H:
affluctuante. 9. ADG: fiunt ad meritum. 10. A: Et nullus.
10—12. D: nisi — carnis twice. 13. H: interrestres. 15. soni; ita codd.
17. A: premii deest. 18. DH: interior; G: timor. 19, 2o. DG: fati-
gatur — sompno quam deest. 20. homo interior non lus.
21. D: dixit. 2_2. Aavigilate twice. 25. H: ut in Psalmo; ib. in
mar .: De pre/atis dicitur uod non dormitabit neque dormit qui cu. Is.
27. : vel mortalz. 28. A G: vidente. 3o. DG: igitur.
21. Rectius Marci XIII, 37: quod autem vobis dico, omnibus
dico: Vigilate.
Tribulations
should make us
long to be
freed from this
misery.
204 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXIII-
Calor eciam amoris quem haberemus de duplici
Christ should adventu Christi digereret affecciones temporalium instar
absegfgcggnzlhcfsuiy ne preponamus christo mundialia in amore
Matthei X", 37: Qui amat patrem aut matrem plus quam
me non est me dignus, et sic de filio et filia et per
consequens de qualibet creatura. hebet enim christianus
in causa hei plus stare pro veritate et utilitate rei-
publice quam pro affeccione personali ad parentes vel
cognatos maxime dilectos. Aliter enim dormiunt in
peccato.
Et hec regula preservaret respublicas in quibus non
caperetur pecunia vel sibi equivalens ad aliquam iniuriam
sufferendam. Ex talibus enim privatis commodis tempo-
ralibus destruitur respublica intoxicata spissim per
peceatum, quo solo fit persona deterior et consequenter
sensibiliter per iniurias sensitivas quoad bona corporis
facta in proximos.
Consideremus itaque caritatem hei patris qua misit
should teach us o - o . . -
to love even filium suum ad redimendum ec1am inimicos et accen-
our cnemies- damur exemplariter igne illius caritatis ad diligendum
eciam inimicos, et tunc ex condicione caritatis de
maximo inimico habebimus amicum; quod sic osten-
diturz Omnis racionalis persona nobis benefaciens est
ut sic nobis amica, sed omnis vocatus inimicus obser-
vanti caritatem benefacit sibi, quia persequendo adauget
meritum; ergo omnis talis est amicus observanti cari-
tatem. In cuius signum Christus Johannis XVIII" vocat
Judam amieum: Amice, inquit, ad quid venisti? Cum
ergo debemus eo plus heum diligere quo plurem dilec-
The warmth of
our love to
God’s love
cionem nobis ostenderit, ut patet ex secundo adventu“
coniuncto primo in quo dominus Jesus Christus graciose
illustrans animam illabitur, debemus Deum plus diligere
et per consequens renunciando peccato quod heus maxime
odit signancius vigilare; ideo dicit Apostolus (ubi thema)
1. enim; D: ecul; G: deest. 2. D: digeret. 2, 3. G: instar
summi ne. 4. DG: Matt/z. XVI. 5. DG: secundo de. 8. DG: ro-
babili. 0. DG: dileccionis. n H: salvaret. 13. ADG: sufficien am ,-
1b. DG: igitur privatis 16. ADG: per iniurias sensztivas deest.
19—21. H: et accendamur -- inimicos deest. 23. ADG: racionalis natura;
ib. DG: bencffaciens deest. 25. DG: benefacit sibi quia deest; ib. D:
adaugetur. 25, 26. H: benefacit - talis deest. 26,27. H: observanti
caritatem deest. 28. H: amicum dicens. 29. DG: debemus Deum ‘plus.
30. DG: ostendit; H: ostendebat; ib. H: ut deest. 32. H: anzmas:
illabitur deest. 34. H: significancius.
28. Recte: Matth. XXVI, 50.
U1
ut
SERMO 1111111.] QUARTA PARS. 205
pro causa sentencie thematis: NLUZC, inquam, est propior
nostra salus quam cum credidimus. Habemus enim post
Christi incarnacionem ampliora carismata ad plenam
salutem ecclesie propinquiora quam habuerunt patres
5veteris testamenti qui crediderunt hanc redempcionem
esse futurama et per consequens racione crementi donorum
homo fit obligacior ad amandum. Quod non fit nisi
festinanter se exuat a peccato; ideo non dicit Apostolus: _Need of
Tempus est, sed striccius: Hora est iam. Nam quacogasgggatgnd
lo cunque hora quis peccaverit, debet conteri et in casu ggrrllfleaspsgogf
quo sibi proderit (ut patet alibi in speciali tractatu
istius materie) habita sacerdotum copia confiteri.
Ultimo sollicitemus racionem nostram cogitando de We should
premio dando in tercio adventu Christum diligentibus cliligit fflm
I5et pena danda dolentibus in mortem, de quibus Mat- advent-
thei XXV", 31: Cum venerit filius hominis in sede
maiestatis sue. Tune enim communicabit suis regnum
per nobilis hominis conquestum. Et hinc Apostolus
Corinth. XIII" appropriat graciam domino Jesu Christo
eo propter primum adventum et caritatem heo patri propter
adventum secundum et communicacionem Spiritui Sancto
propter tercium adventum.
E1 in signum huius triplicis adventus facit evangelium The gospel
Matthei XXI" ter mencionem quomodo Jesus venit, Ch,?;§’;_‘1,°g},s,,,,_,
25pr1m.o quomodo venit Bethfage, secundo quomodo rear thlsi‘gnglflgfisfiet"
predictus venit non contra ecclesiam sed szbi ad utlll- triple advent.
tatem quia mansztetus, tercio quomodo benedictus qui
venit in nomine Domini. Habentes ergo illam fidem
propter sollicitudinem quam in heum proicimus, debemus
ani servare nos | vigiles infinitum attencius quam si in
crastino haberemus ad Westmonasterium hereditatem
strictam acquirendam pro perpetuo vel perdendam. Deu-
teronomii XXXII", 35 scribitur: Juxta est dies perdicionis
et adesse festinant tempora. Unde beatus Jeronymus:
1. DG: causacz'one; ADG: sentencie deest. 2. DG: credimus
5. A: credz'derant. 8. DG: exuant. 10. DG: in ocium. 12. A: illius
materieg ib. h in mar .: confessio auricularis 18. ADG: nobilem
hominemg ib. no: El iuncg GI-l: lit per lzunc. 20. AH: medium ad-
ventum; ib. A: et deest. 21. H: przmum. 24. ADG: Matt/1. XXIII.
25. H: rex deest. 28. H: istam. 30. H: si deest. 31. DO: crasti-
nam; ib. DG: ad vestium; ib. G: virz'd/tatem. 32. DG: ad acquirendam;
ib. ADG: pro deest. 34. A: beatus Bernardus; H: Bernardus vel
Jeronymus.
1. Rom. XIII, 11. 25. Matth. XXI, 1. 26. ib. 5. 27. ib. 9.
34. In S. Bernardi De Judicio (Mod. bene vivendi cap. LXXI)
hic locus non extat. Cf. Super Cantica, Serm. VI.
206 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXIV-
Quociescunque de die iudicii eogito, semper in corde
nzeo tremesco, quia sive dormio sive comedo, semper
in auribus meis apparet illa tuba resonare; Surgite
nzortui, venite ad iudicium. Misceamus igitur amorem
cum timore, ut in spe expectemus fructum bonorum
operum in finali examine, quia qui venit in nomine
dyaboli tamquam eius minister cruciabitur tamquam
discipulus maximi tyranni et ut eius magister Deo
subditus sit; qui autem venit in nomine Domini tam-
quam servus bonus et fidelis accipiet benediccionem
a Domino, cum dicetur: Venite benedicti patris mei,
possidete paratum vobis regnum a constitucione mundi.
Hic autem in via habemus ius ad rem, sed ibi nacta
possessione habebimus plenum ius in re.
SERMO XXIV.
Induamur arma lucis. Rom. XIII", 12.
In sermone proximo dicetur quomodo necesse est
omnem christianum negociari cum Domino, emendo ab
ipso beatitudinem, et cum mercacio tam necessaria
solum excluditur per hostes anime, intendo hodie (si
Deus donaverit) ostendere quomodo hostes predicti sunt
quoad illud dampnum sagaciter excludendi. Constat ab
experiencia belli corporalis quomodo imminente in-
vasione hostili spirituali milites Christi sunt armandi
et ad pugnam provocandi. Cum ergo appropinquante
die iudicii et die mortis exercitus dyaboli sit acrior,
patet quod milites Christi sunt hortandi ad armacionem
et pugnam, cum dyabolus instante articulo victorie
opponit maiorem vim ut superet christianum et hinc
pro hora mortis et hora ultime etatis mundi pugnat
violencius.
Constat autem ex sermone septimo quomodo sunt sex
etates vivencium, septima dormiencium et octava sine
fine quiescencium, et sic computando tempus etatis
mundi ut unum diem naturalem cuius nox sit tempus
How to keep
out the enemies
of the soul.
Nearness of the
_ ay of
Judgment.
2. D: cum dormio; G: dum dormio. 3. H: istam tubam. 4. H: ergo.
9. ADG: sit deest; ib. DG: quia autem. 12. D constitucionem.
13. ADG: nacta id est adepta (glossa que in textum incidit). 14. DG: in
re. Amen. 15. A in mar .: Sermo XXIV. 19. ADG: sit tam.
1o. H: hodie deest. 21. : ostendere deest. 29. DG: et hunc.
32. A: Constat ergo; ib. H: sermone septimo infra; ADG: sermone alio.
i 1. Matth. XXV,
15. Epistle for first Sunday in
Advent.
34.
U‘!
to
‘)3
DJ
ut
SERMO xx1v.] QUARTA PARS.
207
vie et dies etas octava, patet quod totum residuum
temporis usque ad diem iudicii est vix una hora. Ideo
dicit Apostolus ut supra quod hora est iam nos de
sompno surgere. Et Evangelista I. Joh. II", 18: Novissima
hora est, ideo necesse est christianorum exercitum
et quamlibet eius personam vigilare, armari et pugnare
viriliter. Ideo dicit Christus Matth. XXV, 13: Vigilate,
quia nescitis diem iudicii neque horam mortis. Nam ista
duo et predestinacio sunt ex hinc nobis incognita. Cum
autem ista pugna sit spiritualis, patet quod eius arma
debent esse spiritualia et per consequens virtutes; sicut
patet de sex armaturis Dei, de quibus loquitur Apostolus
ad Ephesos VI", 14.—17, scilicet de galea salutis, et
lorica iusticie, de scutofidei, de cingulo continencie quo
lumbos succingimus, de calceacione pedum in preparacione
evangelii pacis, et sexta armatura invasiva post hec
quinque defensiva quam Apostolus vocat gladium spiritus
qui est verbum Dei (ut Augustinus exponit in libro Ad
Spiritum Sanctum). Omnia autem hec habentur si assit
caritas tamquam tunica armature. Moveret autem ad
arripiendum hec arma armature facilitas, premii securitas,
pugnandi necessitas, condicionis nobilitas et triumphi
utilitas. Est enim facile acquirere ista arma, cum facile
sit habere caritativam voluntatem ex sermone proximo.
Sed ista habita omnes dicte armature consequuntur.
Nec moveat quod solus Deus dat caritatem et per
consequens difficillimum est habere caritativam volun-
tatem, quia difficile est obnubilatis tenebris peccatorum,
sed facile vigilantibus ad fores lucis eterne, ut, existente
go aere sereno et existente sole in nostro emisperio, facile
est domesticis habere lumen aperiendo fenestram, licet
lux solum a sole active proveniat; correspondenter cum
sol iusticie non posset occidere vel ab irradiacione ex
parte sui deficere, non restat nisi aperire fenestras
si anime et per consequens lumen gracie est dispositive
uu
IO
U‘
20
ut
2. DG: est vie. 3. A: Apostolus ubi thema.
sermone. 6. DG: armare; ib. DG: pungnare D .
8. DG: diem deest; ib. H: iudicii deest. 8, 9. D z Nota ista duo.
9. DG: prescienciaet. 13. AH: ad deest. 19. DG: hec deest;
1o. armature; D addtt: acilitaspremii, securitas pungnandi g ib. no: M ovet.
21. A: remi. 22. D : condiczones; H: pugne nobilitas; ib. D: nobilitans.
28. D : obumbratis. 29. D in marg.: Quomodo armatura est facilis
exemplo solis facile irradiantis, quomodo secura ut nulla nocere queat
creatura. 30. D: solo. 31. A G: est hinc; habere deest; ib. A: licet
twice; H: sed cum lux. 32. D: perveniat.
3. Rom. XIII, 11.
4. DG: Evangelista
G~ Matth. 11.
18. S. Augustini Opp. tom. IV, 386.
God on] gi\es
charity, ut He
gives it to all
who will accept
1t.
208 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXIV.
in hominis potestate, licet oporteat Deum ad illam
disposicionem antecedenter concurrere. Ideo Psalmo
Illvtehg £221,311‘ CXVIII", 131 dicitur: Os meum aperui et attraxi spiri- FOL
tum. Est secundo I hec armatura secura, cum impossi-glgn
bile sit angelum bonum, dyabolum vel creaturam aliam5
nocere homini secundum corpus vel animam, dum ista
armatura sit indutus. Nam omne peccatum mortale quo
solum nocetur anime expellit et inducendo repugnat
formaliter. Si autem corpus cruciatur quantumlibet
caritas paciens vertit ad commodum tam corporis quam 10
anime, eo quod in finali iudicio resurget persona tam
corpore quam anima gloriosior, ut patet Matthei X et
testatur Sapiens dicens quod, sicut aurum purgatur
per ignem, sic iustus per tribulacionem et per con-
sequens melioratur. Nichil igitur potest dampnificarelo
armatum caritate. Si enim christianus non deterioratur
sed melioratur per consumpcionem corporis, anima
caritate armata quomodo deterioraretur per ablacionem
temporalium vel aliorum accidentalium que remociora
sunt quam bona nature. Ista ergo armatura non est 20
sumptuosa, gravis aut frigida ut armature ferree cor-
porales.
Need of Necessitas pugnandi patet ex tribus hostibus quibus
sumus continue circumsepti; non enim est vel instans
viacionis, pro quo licet a defensione vel invasione hostium 2
ociari; dyabolus enim afiuit domino J esu Christo temptator;
igitur deficiente temptacione mundi vel carnis dyabolus
non dormit sed tamquam leo rugiens querit quem devo-
ret. Et secundum Apostolum IIa Timothei II", 5 non
coronabitur nisi quis legitime certaverit. Non ergo coro-'
nabitur miles Christi ante complecionem huius milicie
et per consequens finis imponens maximam necessita-
tem mediis incitat et necessitat ad hanc pugnam.
Unde Deus excitando nos ad istud bellum ordinavit
quarto eius condicionem naturalem quod ex continua-
cione fit delectabilior atque facilior. Bellum autem
U1
lua
O
u:
ut
1. DG: istam. 1, 2. H: ex ista disposicione 4. A: lioc armatura.
8. AG: solo. 15. H: ergo. 17, 18. H: sed — deterioraretur deest.
18. DG: deterioretur. eo H: ergo deest. 21. D: aut armature.
21, 22. D: corporalis correxit in corporates. 23. no in marg.: Nota.
24. vel instans; DG: uli (G: ulli ) viacionis; ib. DGH: quo licet. 27. H:
ergo. 28. DG: deerit sed. 30. H: quis nisi qui; ib. DG: igitur.
13- Sap. III, 6. Tamquam aurum in fornace probavit illos.
28. I. Petri V, 8.
QFRMO XXIV] QUARTA PARS.
og
2o
Iv)
bo
IJ‘
L,‘
odi
corporale est condicionis opposite, eo quod quantum-
cunque bellicosus fuerit miles, adveniente senectute fit
vcteranus et impotens ad bellandum. Et si iniuste bel-
laverit, capit communiter occasionem ex superbia ad
iterandum peccatum ex complacencia pomposa. Econtra
autem si quis bellando superat carnem, mundum vel
dyabolum, fit ex pugne virili continuacione forcior
eciam usque ad mortem et pugna delectabilior sicut
motus naturalis velocitatur versus finem et motus
violentus tardatur.
Utilitas vero patet ex fructu beatitudinis consequen-
tis que infinitum est maior quam utilitas consequens
pugnam corporalem. Nam illam licet laboriosam et
tediosam non consequitur nisi vel vana gloria vel
lucrum temporale, et hoc valde ambigue; pugnam
autem spiritualem consummatam legitime infallibiliter
consequitur corona perpetua. Ideo dicit Apostolus
I. Cor. IX", 26, zzya quod pugnat non in incertum quasi
aerem verberans sed castigat corpus, subtrahendo occa-
sionem peccandi et paciendo miserias; et in ista
paciencia consistit salus anime, et sic in pugna evan-
gelica non est aliquid eonversacionis christiani super-
fluum, sicut corporaliter pugnans superfine percutit
aerem, et finis est undique incertus et punctalis
respectu finis alterius, ymmo cum per se finis belli sit
pax, impossibile sit pacem haberi sine pace cum heo
iuxta illud Job IX", ac quis resistit ei et pacem habuit?
patet quod impossibile est pacem acquirere per bellum
corporale nisi precesserit bellum spirituale principaliter
causans pacem.
Et hoc est indubie causa quare paces inite inter
regna non sunt stabilesa quia non sunt fines fundate
in bello virtutum. Cum igitur bellum corporale non
valet sine bello spirituali sed econtra, patet quam
necessaria est cuilibet christiano ars bellandi spiritu—
aliter. Non tamen negatur ex isto quod bellum cor-
porale rectificatum sit licitum, ad cuius rectificacionem
2. DGH: bellicosus sit.
I. H: composite. 3. D: actenus impoteizsg
,.
G: veterius z'mpotens; A: veteranus impotens. 4. A: caput. 7. .
forciorum. 8. DG: ex pugna; ib. D: delectabz'liorum; G: delectabz'liori.
12. G: utilz'late. 1 H: vel deest. 15. A: ambugue. 16. H: illi/‘allot.
18. H: I deest; ib. uod deest; ib. DG: in inventum : sub-
trahendz'. 20. A: et miserias et in illa. 22. H: est deest. 24. punc-
talis .- D: ugna talis; H: pm'tas. 25. ADG: finis deest. 26. ADG: est.
28. H: atquz'rz'. 3o. DG: cassans. 31. ADG: causa deest. 32. A: sta-
biles —— sunt deest.
33. H: ergo; A: deest.
corporale deest.
33:37. H: non valet -
34, 35. G: quod necessaria
36. A: isto quin.
ul
q,
f
Q
Spiritual
warfare brings
a far higher
reward than
bodily warfare.
Conditions of
;11st war.
3 lo JOHANNIS VVYCLIF‘ SERMONIIM ISERMO XXIV-
in seculari, cui soli licet sic pugnare, requiruntur tres
1. a just cause, condiciones. Primo quod causa pro qua pugnatur sit
2. imusuce of - . .
me adversary, iustaa secundo quod persona expugnata habeat 1niustam
3- “gm causam, et tercio quod intencio sit recta.
intent1on. . . . . -
Ho_w_the_ lit sic omnino requiruntur ad 1ustum bellum armaa
qualities of . . q _ _. .
light luczs. Habet enim lux ties piopiietates ad propositum
pertinentesa primo quod multiplicatur secundum radium
rectum, ut patet ab experiencia perspectivorum; et illa
rectitudo coi-respondet ad sensum misticum iusticie
cause pro qua pugnatur. Secundo habet lux proprieta- IO
tem quod non noviter illuminat medium nisi prius
tenebrosum, quia aliter conservat lumen inductum,
cum secundum philosophos recipiens oportet denudari
a natura rei recepte. Correspondenter requiritur ad
iustam expugnacionem tenebra iniusticie in expugnato,15
ut posito quod Petrus habeat iusticiam ad bonum mo-
bile vel immobile et Paulus similiter, non licet expug-
nare Paulum propter usum illorum bonorum, licet FOL
causa sit iusta quoad titulum iuris I Petri, quia Paulusglgb
expugnatus non habet iniusticiam castigandam. Tercio eo
habet lux proprietatem quod indifferenter illuminat
quodcunque medium mundum aut immundum ad ipsum
serenandum, purgandum et perficiendum. Corresponden—
ter necesse est omnem iuste expugnantem aliquando
habere intencionem caritative corrigendi personam quam
expugnat eciam quantumcunque inimicam. Et per con-
sequens non debet expugnare aliquem zelo viridicte
propter pompam vel questum ad libidinem dominandi,
sed propter honorem Dei et utilitatem ecclesie et
amorem persone bellande. Si enim plus amo temporalia.o
inimici quam eius prosperitatem, pecco contra regulas
caritatis que docent diligere inimicos et reddere bonum
pro malo ac sine personarum accepcione benefacere
cuicunque. Tunc enim armamur armis lucis increate
que solem suum facit oriri super bonos et malos ac pluit °
super iustos et iniustos Matthei v2, 45.
Difficulty of lit credo quod si istis armis fuerit tota christianitas
mamnglusmi induta, conflarent gladios suos in vomeres et lanceas
to
I_)\
a
J
I v
d
1. DG: sibi soli. 5. A: sic deest; ib. DG: bellum deest. 10. DG:
quo; ib. H: pugnarelur. 15. D: tenebrarunz. 20. DG: expugnaturus.
21. H: qua mdg/ferenter. 23. I): seminandum; br seruandum.
24. aliquando; CH: alium 26. A: pugnat et; 1b DG: znzmzcam
repe/late 30. H: Si autem. 35. H: qui solem ; ib. DG: suum deest;
1b. H: et pluit. 36. ADG: 1X. 37. DGH: god deest. 38. DG:
suos deest.
l
SERMO xx1v.] QUARTA PARs. s r I
suas in falces, non exercitati ultra ad prelium, quia
inter omnes artes videtur mihi difficillimum cum cir-
cumstanciis plene rectificantibus aggredi bella huius-
modi, quia unico habente caritatis regulas centum defi-
cient. Si ergo apostoli et multi alii Christi discipuli
reliquerunt omnia propter Christi consilia observanda,
multo magis verus Christi discipulus sufferret rapinam
honorum suorum cum gaudio, antequam exponeret se
in casu tam ambiguo offendendi, cum via Christi se-
IO curior atque facilior tam plane patescat. Nam scienter
obmittens Christi consilium peccat mortaliter.
Et patet quam cece arguunt bellatores; dicunt enim All injury need
quod bellum est refugium ultimatum iusticie. quandonntbe avenged
ergo deficiunt leges pro complemento iusticie, necesse
15est bellare, quia aliter remaneret iniuria inpunita. Istud
autem argumentum accusaret Christum et suos disci-
pulos qui didicerunt pati iniurias, quando potuerunt
tam legibus quam potencia vindicari.
Secundo istud argumentum non supponit alium cui
20 honorifice servanda est vindicta et iusticie complemen-
tum et per consequens committit in Deum blasphemiam.
Tercio istud argumentum non recolit quomodo
ex remissione iniurie secundum doctrinam Christi
Matthei XVIII", 35 accrescit meritum iuxta illud
25Matthei V", 7: Beati misericordes, quoniam ipsi miseri-
cordiam consequentur.
quarto non recolit quomodo pie remittens iniurias
temporalium habet in eis ut sic clariorem titulum quam
si contencionibus vel bellis seculariter ipsa acquireret:
fio aliter enim apostoli non gratis desererent temporalia;
quod magis est quam proximo remittere resistenti.
quinto tales diffidunt de Christi consilio, dicentes
quod ipsum executum mundum destrueret vel plus
ponderant bonum privatum quam bonum ecclesie. Nam
35 consilium et diffinicio scripture est quod per pacien-
ciam iniurie et mititatem conqueritur mundus longe
efficacius quam armis bellicis quoad universalem ec-
U‘
1. DG: ad populum. 4. habente; DG: haw; ib. DGH: regulas deest.
5. AD: multi ceteri. 9. DG: in causa ambigua 1o. ADG: lane deest.
12. DG: quanto cece; H: atet quomodo; ib. D in marg.: rgumentum
pulcrum dicendum quod be lum est ultimum refugium iusticie sed tamen
imptggnat sic lo uentes. 13. DG: ultimum. 14. G: igitur.
15, 1 . DG: istu enim; H: istud ergo. 1o. D: id; G: illud. do. H:
et deest. 23. DC: inimiis. 27. D: in marg.: Relinquere temporalia
et remittere iniurias est habere clariorem titulum ad illa. 35. DG: finicio.
36. H: mititudinem.
uti
to
. ro
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXIV.
we should
fight against
a) the flesh
b) the world
c) the devil
bv
a) absiinence
b) disregard of
riches
c) prayer.
ciesiam et pacem permanentem.
nunt salubre Christi eonsilium
consilio.
Sexto tales pervertunt ordinem caritatis, cum omnis
homo diligens se in Christo circumseptus multis gene-
ribus hostium, debet eis resistere proporcionabiliter ut
sunt sibi propiores, periculosiores et in malicia plus
nocivi. Sed sic est de hostibus spiritualibus, ideo magna
cecitas foret eis dimissis procurare vindictam et odium
de forinsecis inimicis, specialiter cum eis superatis alii
non nocerent et superatis forinsecis ipsis vincentibus
est victoria dampnabilis, cum sit \ecors vesania. Primo
igitur omnium pugnari debet contra carnem servituti
anime mancipandam, ut labore, ieiunio et aliis afflic-
cionibus carnis moderatis. Secundo contra mundum
consideracione despectiva temporalium et largicionc
elemosinarum; quo facto sedaretur bellum extrinsecum.
cum finis eius sit secularis proprietas; et tercio contra
diabolum devotis oracionibus et contemplacionibus pro-
curando divinum adiutorium, et sic per primam medi-
cinam contra duplex peccatum carnis acuitur intellectus
ad cognoscendum quomodo debet Deo serviri, per
secundam medicinam contra peccatum seculi, ut ava-
riciam atque accidiam acuitur affectus ad operandum
heo placita. Et per terciam medicinam contra triplex
peccatum diabolicum acuitur utraque virtus anime ad
perseverandum in debito hei servicio propter spem
mercedis retribucionis divine; et sic fortificatis armis
lucis usque ad mortem ducitur armatus ad locum lucis
perpetue perhenniter eoronandus.
ldeo enim dicuntur arma lucis, quia sunt
Christi qui est lux vera, illuminans omnem hominem
venientem in hunc mundum: secundo quia faciunt
lucem illam illustrare I sic armatum infundendo lucem
gracie, et tercio quia ducunt finaliter ad plenitudinem
lucis spiritualis et corporalis in patria.
Pugnantes ergo sper-
et adherent mundi
il 1' m 11
1. DG: igitur. 5. homo deest; ib. ADG: est multis.
jormzler m istis specialiter cum eis superatis.
pinqulores. 11. AUG: noceret.
6. H: dif-
7. propzores; ll: pm-
12. DG: sed victoria; ib. AllG- sic
cum I“. ll: ergo; ib DG: pugnare 18. DC: quo jiuilu sic darelur.
it), eo. DGH: prncurandum. 23. DC: ut deest. 23, 2 . H: avari—
cia . . . .accidia. 24. H: intellectus. 25. nunc duplex. ip H: istam;
ib. l-I: lumen. 30. DC: patria etc.
oJ‘
lo
a),
fio
Sumo Axial QUAR'I'A PARS.
‘\J
--1
ab
SERMO XXV.
Per pacienciam et crmsolacionem scrlplurarum spem
lzabeamus. Rom. XV", 4.
Ut dicetur infra Sermone XXXIX" quomodo necesse _How the
. - _ - kin dom is to
est omnem hominem cum heo meicari, emendo regnum be cpt when
celorum, sermoneque proximo dictum est quomodo got-
induemur arma lucisa defendendo nos ab hostibus im-
pedientibus huiusmodi mercandiam, iam restat mediante
Dei gracia dicendum quomodo dictum regnum emptum
10(cum stat in deposito) erit contra adversarios defen-
dendum. Et stat in tribus defensio, scilicet in pacienciaa
in consolacione scripturarum et in spe premii.
hictum autem est alias quomodo ex racione multi— He who is to
plici oportet hominem salvandum multipliciter pati, “53.1%,?”
primo quia cum contraria contrariis eurantur, homo
autem Iapsus est a Deo per presumptivam faccionem.
ideo oportet quod reducatur per contrariam humilem
passionem. Ideo celestis medicus noster dominus Jesus
Christus sicut et Baptista preco suus sumpserunt pro
zothematez Penitenciam agitei appropinquabit enim regnum
ce1orum.
Item, post peccatum oportet hominem satisfacere heo Pain is the only
reddendo sibi aliquid quod pro statu innocencie non jlynngolhjigvfo
debuit, et illud non est nisi pena, cum omne preter czfatiggpe
penale plene debuisset heo et solvisset in statu inno- innocence.
cencie. ldeo Luce XXI", iq dicit christus discipulis
suis: In paciencia vestra possidebitis animas vestras;
aliter enim perditur anima nisi purgata passa fuerit.
Item, omnis‘ homo debet scire quod omnis passio
hominis sivi iusti sive iniusti est iusta et per consequens
placens heo. Sed omnis christianus debet placari in eo
quod scit esse heo placabilea ergo omnis homo debet
fJ|
p-
IJC
fl
'J
I)‘
o
l- A 111 marg.: Sermo XXV; H: Sermo III. 3. A: Jo. XXV.
m ll: XXXIX deest. o. D: sermone quia sermone 9. D: quo,-
ib. A: dictum twice. 13. H: autem deest; ib. D in marg.: I,‘
I paciencia
hefensio in scripturis
l in spe premii.
11. ll: omnem salvandum. 15. H: quod; ib. DG: cum deest. 11). DG:
j'accionem ficcionem; H: ficcionem. 18. ADG: noster deest. 1 . H: et
preco suus johannes Baptista. 19. H: suuipserz'nt. 20. H: enim deest.
22. G: Ideo post; ib. h in marg.: 2 23. G: per statum 24. ADG:
et deest. 29. I) 111 marg.: quare hominem oportet pati hic in via.
1. Epistle for Second Sunday in Advent. Ct‘. infra Serm. LXI.
em Matth. IV, 17. '
ll ll ll
ll ll
214
JOHANNIS \VYCLIF SERMONUM ISERMO XXV-
Patience is
part of the
sen ice that w
pacienter sufferre quidquid sibi advenerit. Si enim iustus
patitur, tunc passio sua est iusta quia meritoria; si
est iniustus remurmurans, tunc iustum est quod in pena
peccati tantum et amplius paciatur. Nec video quomodo
christianus dicit efiectuali oracione illud Matthei v1", 10:
Fiat voluntas tua sicut in celo et in terra, cum rentur-
murat quod voluntas Dei est impleta.
Item, quilibet christianus debet servire Deo sub spe
c obtentus premii et fugere quod premium illud subtraheretp
an "we ‘0 6""- quia aliter stulte se ipsum dampnificaret, et Deum suum
To'sufler for
Christ 15 easler
than to take
vengeance.
ofienderetg sed Deus exigit pacienciam voluntariam pro
ipso, ergo omnis christianus debet sic servire Deo. Ideo
dicit beatus Petrus, I. Petri II", 21: Christus passus est
pro nobis, nobis relinquens exemplum ut sequamur vestigia
eius. ldeo (ut alias dixi) impaciens est similis dolenti
caput qui frontose currit contra turrim immobilem et
recalcitranti contra gladium invincibilems immo irruenti
in gladium proprium, cum verbum Domini et vis eius
vindicandi sint turris fortissima et gladius inflexibilis.
Item, omnis positus in adopcione duorum quorum
primum est facilius et melius, secundum vero est diffi-
cilius et peius, peccat in legem nature et per consequens
in Deum dantem discrecionem ad melius eligendum,
dum eligit secundum; sed cum oportet omnem hominem
pati penas vel iniurias vel aliter vindicare se ipsum,
videtur quod omittens prius, melius et facilius, vindi-
eando se ipsum est fatuus et peccator. Nam facilius
est pati eciam penam mortis pro christo quam vindi-
cando se ipsum mori naturaliter, quia pena est minor et
merces melior. oportet enim omnem hominem ante"
mortem pati penam, sed penam gravissimam paciuntur
mundo dediti in recessu a corpore et penam Ievissimam
martyres in amore Christi accensi. Ideo una mors est
undique reliqua melior. Unde Christus dicit Petro
volenti vindicare magistrum et se ipsum Matthei XXVI",
52 et Joh. XVIII", 10: dfitte gladium tuum in vaginanzg
omnis enim qui gladio percutit gladio peribit, hoc est, si
(Jr
7-0
lj
2. hal-lx sua deest; ib. H: et meritoria. 3. H: est deest. S. I):
afl‘ectualiter. 6. D: tua deest. 6, 7. D: remurmurant. 8. H: chri-
stianus deest; ib. D in marg.: 4. 10. DG: et deest. 12. DG: igitur;
ib. AH: servire Christo. 13. D: Petri deest; H: primo et secundo.
14. H: sequamini. 15. D in marg.: im aciens. 1 . GH: sunt.
20. D: Pro paciencia in marg. inf. 23. DG: distinccionem. 25. H:
aliter deest. 26. DG: et melius; ib. A: et facilius deest. 29. Codd.=
maior. 35. ADG: vindicare se et magistrum. 36. DG: et Joh. X V11!
deest. 37. A: enim deest.
Q;
‘J
fjt
(J1
SERMO xxv ] QUARTA PARS.
to
l-1
ui
iniuste percutit vel gladium auctoritate propria accipit,
peribit divino iudicio.
Item, cum omnes nos tenemur sequi christum et Christ and the
suos milites precipuos in via morum, sed virtus precipua i531‘;
5est paciencia, videtur quod extemplo sanctorum debemus "1 Patlence-
armari paciencia. Christus enim secundum beatum
Petrum, I. Petri II", 23 cum malediceretur non maledi-
cebat, cum pateretur non comminabatura sed gratis tradebat
se Pylato iudicanti ipsum iniuste, et sic passi sunt beatus
IUJOI) et alii Christi pugiles, scientes quod omnis tribulacio
que iusto contigerit est medicina summi medici; ille
ergo foret stultus et ingratis paciens, qui in tanta in-
digeneia resistit medele tanti medici; unde Apoc. III", 19:
Ego quos amo arguo et castigo; unde secundum racionem
hieronymi et beati Gregorii XX". Moralium cap. quarto
f‘ildsi per l sona vel populus duraverit in peccato et non
"H3 obstante hoc cuncta ad\eniunt sibi prospere sine tribu-
lacione, signum est quod celestis medicus reliquit eum
tamquam desperatum et viciis induratum. Est enim
20 persecucio stimulus Dei misericordiam implorandi, quia
Psalmo CVI", 6 dicitur: Clamaverunt ad Dominum, cum
tribularentur; secundo est medicina spem temporalium
relinquendi, et tercio est flagellum ocium et vicia relin-
quendi. In talibus racionibus stabiliti sunt sancti et
25 sapientes utriusque testamenti. cum scribitur Pro-
verb. XII", 21: Justum non contristabit quidquid ei
acciderit; ymmo cum complacencia hominis de omni
eventu facit eum in voluntate deiformem et per conse-
quens bone voluntatis, sequitur quod facit eum pacificum,
30 cum Luce II", 14 scribitur: In terra pax hominibus bone
voluntatis.
Nec video quod sine tali paciencia quietabitur viator, The worldlv
sed erit sicut arundo cum vento instabiliter circumducta. are like reeds‘
Arundo enim fundatur in luto, cavatur in stipite et habet
35 flabellum in capite. Sic alfeccio mundanorum luto infi-
gitur, stabilimento virtutum intus sunt vacui et per
1. DGH: vel deest. 7. H: I. deest. (. H: zudicanti se
11—13. ADG: ille ergo — nzedici deest. 15. G: 11 Moralium.
17. H: ei prospere. 19. DG: ct deest; A: a viciis. 21. D in marg.:
t stimulus
Persecucio medicina
_ agellum.
23, 24. A: et tercio - relinquendi deest. 23. H: ociosum. 27. H: pla-
cencia. 28. z de ormem. 28,29. DG: consequitur. 32. H: video
deest; ib. D: quietabatur. 35. DH: labellum.
15. S. Gregorii Moralium, lib. XXVI, cap. XXI.
216
JOI'IANNIS \‘VYCLIF SERMONUM [SUWU XXV.
o
Three ‘kinds ot
patience.
I. Con nering
the esh.
This consists
in so ordering
the body that
it shall be fittest
for Christ’s
service.
Special care
needed a ainst
sins ue lave
been guilty of.
consequens stulte ad imitacionem rei cui afficiuntur
instar arundinis agitantur.
liabito quod est voluntarie paciendum propter Christum
et non involuntarie tamquam maleficus vel voluntarie
propter applausus aut terrestria, restat videre de tribus
speciebus paciencie. Est enim paciencia vincens carnem,
paciencia vincens mundum et paciencia vincens dya-
bolum. Paciencia contra carnem est pati penalitatem
ieiunando per carnis maceracionemg paciencia vincens
mundum est pati iniurias in ablacione et rapina tempo-
raliumg et paciencia contra dyabolum est pati obprobria
et contumelias propter Christum.
quoad primum de tanto precise debet homo pati
csuriem, sitirn, frigus et alias penalitatesa de quanto
disponunt carnem ut apcius subiciatur anime in servicio
ad eius salutem tendente. Et (si non fallor) quandocun-
que quis peccat est propter defectum regiminis corporis
vel insuperhabundancia nutrimenti sui vel (quod rarius
acciditj in defectu. quia si caro se haberet in gradu
equalitatis ad serviendum spirituia nec in cogitacione nec
in locucione vel opere preteriret regulas legis Christi;
nam quantum ad cogitacionem de qua maxime videtur
philosophis constare quod anima coniuncta corpori intelli-
git convertendo se ad fantasmataa et si corpus nunquam
fuerit discrasiatum non plus eliceret homo cogitacionem
inordinatam quam in statu innocencie in locucione et
opere, et non peccaret homo per adiutorium corporis
nisi pro defectu mancipacionis eius servituti anime.
Unde supposito peccato racione peccati carnis debet
homo castigare carnem pro illo peccato pretsrito, eciam
ad cautelam ultra quam oporteret peccato non per-
petratoa ne propter defectum castigacionis consimile
postmodum perpetretur. Sic audivi de quodam strenuo
rege Sarraceno qui licet secta illa non potet nisi aquam
ex petulancia que in rege raro punitur potavit omne
genus potus delicati. Et sic ex vino vel mero inebriatus
dedit temerarium iudiciumg vino vere digesto et per-
4. DG: malz'ficus. 5. G in marg.: Nata. li h in marg.: Paciencia
triplex. Nota. 14.. H: etfrz'gus. 16. G in marg.: Nata; I) in marg.:
uefectus regiminis corporis in nutrimento causat vcccatum. 2:. DG: vel
(H: neql locucione. 2' H: constat 2 A: cor us deest.
DG: decrasiatunz. ii
. . . 4' .
25. ADGzfzut; ib. 27. DG: m opere; 1b. ill-iz nec
peccaret 29. D: peccato peccata; G: pleccato preteritog rectius: er-
petrato. 30. H: isto peccato. St. no : ista; ib. h in marg.: ota
de rege Saraceno quare obli avit se bibere aquam.
G: raro per-
mittitur. 30. A: vino vel eest; H: vel mero deest.
(J
In-
id
k3
bt
us
(J1
2,‘
\‘_)t
SERMO xxvi QUARTA PARS. il 7
cepto errore iudicii submisit se populo occidendum et
pepigit pro suo scelere perpetrato se non potaturum
nisi aquam. Si ergo rex paganus ad imperium Macho-
meti tantum punivit corpus suum propter gulam, quanto
5magis pius christianus ob amorem Christi tantum de-
testantis peccata et sufferentis pro nobis penalitates at-
que ieiunia tolleret occasionem inde peccandi ex gula
perpetrata. Unde (si non fallor) crapula et sollicitudo
mundi circa propria est causa quare infideles tantum
io hodie superant christianos. Oportet enim eos superare
virtutibus et observancia legis christi precipientis Luce
XXI", si cavere a crapula et a mundi sollicitudine.
Quomodo queso utiliter superaret hostes forinsecos qui
iacet superatus a carne propria et per consequens a
diabolo captivatus? Istam pacienciam pene carnis super-
eminenter habuit sanctus Nicolaus cuius festum hodie
alicubi celebratur, cum in etate infantili lactens ubera
noluit quarta feria et sexta nisi semel percipere lac
maternum. Et indubie eontinuavit istam macerandi con-
eo suetudinem, cum annos discrecionis contigerit, quia
legit illud Prov. XXII", 6: Adolescens iuxta viam suam
graditura eciam cum senuerit non recedit ab ea.
Secundum genus paciencie stat in tolleracione iniurie 2. Conquering
quoad temporalium ablacionem; que paciencia si esset ,gggeg'gglghgg.
hodie stabilita in ecclesia regulariter ut deberet, cessa-lobs gggednslpoml
rent bella corporalia inter I christianos, cum radix om- .
nium illorum sit libido dominandi ac avaricia. Moveret
autem ad istam pacienciam exemplum Christi et sanc-
torum, spes premii et periculum repetendi. Christus
autem per Petrum solvit didragma cesari, subiciendo
se terreno principi (ut patet Matthei XVII); Christus
quando Samaritani negaverunt sibi de suis vite neces-
saria, dixit apostolis vindictam petentibus ut ignis de
celo descenderet destruens sibi iniuriantes: lxlescitisp
inquit, cuius spiritus estis Luce IX", 55; Christus eciam
quoad bona nature gratis submittens se iudici con-
o—
(J
‘J
U!
P01.
314"
lai
c
lal
U1
2. H: epegit; ib. DG: suo perpetua. 6. AG: peccatum sive peccala.
7. DG: to eraret. 8. DG: perpetua ; ib. D in marg.: Crapula et sollici-
tudo est causa cur hodie pagani superant christianos. 10. DG: nos
superare 12. H: XXII. 16. DG: hodie deest. 18. DG: vel sexta
20. DG: distz'nccionis. 20, 21. ADG: qui legit. 22. DG: et cum.
23. D in marg.: Secundum genus. 27. H: istorum; ib. H: atque.
28. DG: illam. 32. G: negociaverunt. 35. DG: Luce XIV.
16. Festum sancti Nicolai et dominica secunda Adventus anno
1383 in eundem diem concurrerunt. Cf. Serm. pars I, pay. XXX.
17. This story of St. Nicholas is told in the lesson for his 11a}.
218
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [sERMo XXV.
This patience
will be greatly
rewarded.
dempnandumy dixit Petro volenti vindicare quod mitteret
gladium suum in vaginam. Nonne hic est contrarius
christo quia legi ac doctrine sue qui profitens se summe
et immediatissime gerere vicem christi in terris, et
tamen ubi Christus fugit regaliam, iste maxime siti-
bunde prosequitur; ubi Christus precepit mittere gladium
in vaginam eciam in defensione cause iustissime, ille
precipit vibrare gladium, spoliando pauperes ecclesias
pro satellitum stipendiis, subtrahendo Dei servicium pro
acquirenda dominacione monstruosa; ubi Christus im-
pedivit vindictam ab iniustissime detinentibus sibi vite
necessariay hic severe excommunicat pro bonis super-
fiuis et non suis ad sustinendum pompam seculi? Ideo
patet quod si quis est huiusmodi, hic est subdolus
Antichristus et per consequens omnis sibi consenciens
in istis.
Moveret secundo ad paciendum dictam iniurium spes
premii, cum quilibet deberet credere ex scriptura quod
humiliter pro Christo paciens auferri hec temporalia
recipiet virtutem et gloriam a Christo qui est infinitum
prestancior quam eadem temporalia: quod Christus docet
Matthei V", 40: Si quis, inquit, aufert a te tunicam, da
ei et pallium; et si aufert a te bona gracie ut virtutes
que proprius et utilius insunt homini quam temporalia
que sunt ut pallium, da ei temporalia antequam perdas
tunicam virtutum. Unde (ut dixi sermone proximo) non
est color christiano expugnandi quemquam pro tempo-
ralibus nisi gracia corripiendi eum et per consequens
pro amore sui urgente ad castigacionem; quod non
pertinet clero sed laicis a clero instructis. Non ergo
propter fastum vel honorem mundanum suum continu-
andum debet sacerdos Christi procurare contencionem
vel expugnacionem divitum, cum debent in’ persona
propria esse pauperes instar Christi.
Tercio moveret timor erroris tenere partem alteram
securam; nam eo ipso quo quis pugnat vel repetit
2. A: Non hic. 3. H: qui legi; ib. H: qui deest. 4. H: Christi
deest. 5. DG: regalia, ille. 6—8. H: mittere -— precipit deest.
8. H: s oliavit; ib. l): pauperes twice. 9. DG: prosalitum. 10. H: er-
quiren a. 11. D in marg.: Contra bella maxime clericorunz. 13. A G:
ideo deest. 14. ADG: quod deest; ib. DG: hic deest. 16. DG: hic
in istis. 19. DGH: pacienter. 23. H: et virtutes. 3o. DG: a clero
31. DG: aut.
33, 34. DGH: persona sua.
deest; ib. DG: instinctis.
33. DG: vel deest; ib. DG:
vel divitum
34. H: Christi deest.
1. Joh. xv111, 1o.
U1
p-a
to
IQ
ua
ua
(‘)1
ut
(J1
SERMO xxvi QUARTA PARs.
lo
we
‘0
temporalia plus pro amore eorum quam pro amore
persone quam persequitur, ut sic peccat, secundum
aliam viam appropinquatur perfeccioni paupertatis et
per consequens verius acquiritur bonorum dominium,
5meretur paciendo iniuriam, et sic in pace possidet ani-
mam propriam.
Unde tercium genus paciencie stat in tolerancia pas- 3_ Conquering
sionum et obprobriorum propter Christum. Ad hoc minis/fiih by
enim moveret exemplum ducis tocius exercitus christiani reprpaqh tier
IO qui prius in se ipso gustavit calicem passionis acerbis- Umbt'
sime et nobis gustandum propinavit, cum per multas
tribulaciones oportet nos introire in regnum Dei, Act. XIV".
Nam ad hunc finem oportuit prius Christum pati et
ita intrare in gloriam suam. Cum ergo Dei filium opor-
15tuit per artam et angustam viam intrare in gloriam,
qualis aut quantus es tu qui putas te per carnis illece-
bras pervenire ad eternas delicias, cum testante Jeronymo
epistola CXIV" ad Julianum, di/ficile ymmo impossibile
est ut et presentibus et futuris quis fruatur bonis, ut et
20 ventrem hic et ibi mentem reficiat, ut de deliciis transeat
ad delicias, ut in utroque seculo sit primus, ut in celo
et in terra appareat gloriosus.
Secundo moveret inferioritas condignitatis nostre tri-
bulacionis temporalis, quia ut dicitur Rom. VIII", 18:
si Non sunt condigne passiones huius temporis ad futuram
gloriam que revelabitur in nobis.
Moveret tercio mortificacio carnis proprie nostri do-
mestici inimici ne nostra dominetur iniquitas; quod fit
potissime cogitando qualis fuerit in ingressu, qualis est
30in progressu et qualis erit in egressu. Nichil enim re-
primit plus carnis illicitos appetitus quam cogitando
qualis erit mortua.
Moveret eeiam mundi instabilitas que velut luna vel
mare continue est in cremento vel decremento, in fiuxu
35 vel refiuxu, instar viacionis hominis qui nunquam in
eodem statu permanet.
i 3. Arapgrofiinquat perfeccior. DGH: christianitatis-r 12. DG:
12: deest, 1. G. Act. XIV deest, 1b. Codd.. nos deest. Addtdi.
13. ADG: priusdeest. iua DG: introire; ib. G: igitur. 16. D:_ per car-fs
17. DG: zntrozre ad; 1b. D ln marg.: Jeronymus. 20. A: m delzczts;
G: inde deliciis. 21. DGH: et in utro ue; ib. DG: seculo deest.
23. D in marg.: 2. 24. DG: I Rom. 27. I) in marg.: yg ib. carnis;
DG: corporis. 27—29. DGz4proiprie - potissime deest. 3o DG- et
uam vilis. 33. D_in marg.; DG: qui velut. 34. H: est deest.
i 5. DG: in rejluxu instar vtczo; H: viatoris.
11. Act. XIV, 21. 18. S. hieronymi Epistola CXVIII, ad
Julianum, tom. l, pag. 798.
JonANNis WYCLIF SERMONUM [sERMu xxv
Scriptu re
consules us in
trouble.
Et moveret intimius certitudo mortis et incertitudo
hore mortis, cum nichil cercius morte et nichil l incer-
cius hora mortis.
Sed moveret finaliter amor et desiderium superno-
rum ac contemptus terrenorum et per consequens un-
dique principaliter moveret amor et honor hei. lit in
isto desiderio et mundi contemptu ac tollerancia pas-
sionum tamquam turris fortissima nos protegatp defendat
et iuvat consolacio scripturarum.
Unde quoad consolacionem scripture patet quod nemo
sufferret dictam tribulacionem nisi habeat ex scriptura
consolacionem. Est autem consolacio ex sermone homini
in monte Matthei V0, 10: Beatz' qui persecucionem paci-
untur propter iusticianu quoniam ipsorum est regnum
celorum. Est autem scriptura sacra turris fortissima cui
firmiter innixi per fidem et amorem impellentibus ad-
versariis quibuscunque trahere nos ad malum rel flectere
non valebunty nisi ipsam gratis consenciendo adversariis
et succumbendo inimicis peccando relinquamusy et ultra
quantumcunque impetant nos inimicip subtrahendo carnis
solaciaa ingerendotribulaciones et obprobriaa consolacionem
habemus ex hac scriptura quod fidelis Deus qui non sinit
nos tenzptari ultra illud quod possumus scilicet resistere
sed facit cum temptacione proventunz ut possimus sustinere
(I Cor. xoq 13); et secundum testimonium beati Petri Deus
omnis gracie qui vocavit nos in eternam suam gloriam in
christo Jesu modicum passos ipse pezficz'et, confirmabit
solidabitque Petri v0, 10. Debemus igitur esse certissimi
et ex illa certitudine consolati quod pocius celum et terra
et omnis creatura in nichilum verteretur quam quod 1‘
verba Dei et lex Christi in uno iota vel apice preteriret vel
a veritate defieeret, testante ipsa veritate Luce XXI‘), Sic
celum et terra transibunty verba autem mea non transi-
buntp et Matthei V0, 18: iota unum aut unus apex non
preteribit a legej donec onmiafiant; ideo dicit Apostolus
Rom. IX", 6: Non enim excidit verbum Dei. ldeo pro
istis promittit Salvator Johannis XVI‘), 33: 1n.mund0
pressuras habebitis sed confidite quia ego vici mundum.
firmiter.
I. D: movetur ; ib. D: inlimerz'us; G: intimus. 4.. D in marg.: 6.
q. DG: et deest. 1o. D: Unde liabeat ex scriptura consolaczmzem
11. H: sufi‘ert. ii 14. paciwztur; H: persequuntur. 15, ib. A: cum
17. H: quodcumque 18. A: gratis deest. H). A: et deest.
20. Codd.: inzpetrant. 23. H: scilicet deest. 25. A: I, 10 (51¢).
28. DG: I Petri 11; ib. H: ergo. 2o. H: ista. 30. A: vertetur.
31. A: verbum. St. A: apice vel deest. ‘i5, St. AH: transient.
St. DGH: et deest. 36. H: .10. [Y 37. nunc .loh. XVI]. 38. DG:
considerate.
q
'7
314
10
{J
t J
J
o
iqa
t
o.
b
sERMo XXV] QUARTA PARS,
Super quo dicit beatus Augustinus he verbis Domini,
Sermone XX": Fratres, inquit, mei obsecro vos, attendite
scripturas sacrasa si aliquid dixerunt et aliter accidit
quam dz'xerunt; necesse est ut usque in finem sic fiat
5quemadmodum dixerunt Non nobis promittunt scrip-
ture in hoc seculo nisi tribulaciones, pressuras, angustiass
augnzenta dolorum, habundanciam temptacionum, sicut et
ipse Dominus in evangelio dicit: In mundo pressuras
habebitis Joh. XVI", 33. iiec ergo consolacio scripturarum
min fide fundatur et in spe elevatur, donec percipiamus
in spe quod promittit.
Ditierunt autem inter se Iides et spes. Spes vero, ut
distinguitur contra fidem, respicit bona speranti futura.
F'des vero est de preteritis, presentibus et futuris, tam
ri bonis quam malis, pertinentibus et impertinentibus.
Omnis itaque viator debet habere spem confidendo in
bonis operibus, quia fmstra sperat de premio qui non
premittit meritum. Sicut enim non competit Deo bono
punire hominem sine suo demerito precedente, sic non
20 convenit Deo iusto premiare hominem sine suo merito
ipsum premium precausante; cum enim meritum et
premium dicuntur relative et cum relativa posita se
ponunt et perempta se perimunt (ut patet in Predica-
mentis), sequitur quod si meritum non est, eius pre-
25 mium non est. Ideo non presumamus ut filii ingrati de
honitate Dei nostri, sed dum tempus habemus, opere-
mur bonum ad omnes et spe firma premium expecte-
mus. Igitur ex hac scriptura infallibili consolati in
prosperis simus cauti et in adversis securi et in procel-
liolosis maris huius mundi amfractibus per anchoram spei
tranquilla expectacione firmati, scientes secundum beatum
Jacobum quod probacio fidei nostre pacienciam operatur;
paciencia vero opus perfectum habet. Licet autem (ut
testatur Sapiens Proverbiorum XIII") spes que difterun-
1. H: dicit deest; ib. DG: beatus deest; ib. AD in marg.: August/‘nus.
‘i. DGH: si ali uid fefellerunl, si aliquid. 4, 5. A: necesse - dixerunt
deest. 5, 6. IG: scripture quod; 1b. 1) in marg.:
I tribulaciones,
Scripture promittunt tantum pressnras,
an ustias.
i). ll: tribulaciones deest. o. DGH: Joh. ‘II; AH: Jolt. XVII.
lo. lilia precipzamus. 14. DGH: vero deest.
18. DGH: Domino. 19. ADG: suo deest.
deest. 23. A: et deest.
em 30. DO: procelliosz's.
15. DGH: quam de.
22. A: relative: ib. H: cum
28. H: ergo ex. sui H: et deest.
31. H: beatum deest. '
1. St. Aug. Opp. tom. V, Pars. II, pag. 136.
32. Jac. I, 3, 4.
ip Prov. XIII, 12.
Dill‘erence
between iulth
and hope.
to
to
to
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [sERMo xxvI.
affligit animam, tamen consolacionem recipimus ex pro-
missione verbi veritatis que mentiri non potest; quod
si fecerimus finaliter que precepit, salvi erimus ab ira
per ipsum; promittit enim nobis Johannis XIV", 15: Si
diligitis me, mandata mea servate. Et sequitur posterius
probacio dileccionis: Qui habet, inquit, mandata mea et
servat ea, ille est qui diligit me, diligetur et a Patre
meo et ad eum veniemus et mansionem apud eum facie-
mus; quod nobis concedat omnipotens Pater et Filius
et Spiritus Sanctus. Amen. 10
U1
SERMO XXVI.
Deus autem paciencie et solacii det vobis id ipsum
sapere in alterutrunz, ut unanimes uno ore honorijicetis
Deum. Rom. XV", 5.
We must suffer constat quod per pacienciam et tribulacionem et15
mmngly' consolacionem premiorum prosperatur I vita presens Fol;
progrediens et accrescens quousque paciencia conver- 31+
tatur in perfectum dominium, quia in regnacionem per-
petuam super totum universum et consolacio in spe
fundata convertatur in plenum gaudium. Cum enim 20
homo sit due nature, oportet quod sicut fuit accione
corporis inobediens, sic redeat et fiat passione corporis
meritoria Deo obediens. Nichil enim est quod homo
solvere potest Deo post lapsum quod in statu inno-
cencie non debuit nisi nuda paciencia tribulacionum.
Ideo quidquid fecerimus meritorie, oportet quod fiat
cum pena voluntaria. Non enim sufficit nudum pati,
cum hoc competat latronibus et inimicis, sed oportet,
sicut natura superbiendo presumpsit honorem Dei, sic
debet humiliando se subicere ad honorem Dei. Nec suf-f’
ficeret miles christi in labores tam anxios nisi haberet
solacium de labore. Sic ergo celestis medicus in primo
adventu fecit emplastrum in utero virginali ad meden-
m
‘)\
s
L GH: recepimus. 2. A: verbi deest. 6. ADG: comprobacio.
7. A: diligetur a. 9. AH: concedat etc. 11. A in marg.: Sermo XX V1.
14. Cod.: Jolt.; AH: Jolt. XV,‘ DG: .1011. XIX; ib. D in marg: Rom. XI’.
15. A: et deest before tribulacionem; ib. A: tribulacionum. 21. I): du-
plicis; ib. G: optuit; ib. A: occasionez _ 22. A: ita sic passione meri-
torza Deo. 2 . D m marg.: Pro paciencia per totum ,- 1b. DGH: meri-
toria deest. 24. A: post baptismum 27. DG: pena meritoria
voluntariag H: cum plena voluntate; ib. DGH: mundum ; ib G: palideest.
28. ADH: competil. 29. DGH: naturaliter. 29, 30. G: sic - De! deest.
32. DG: igitur. 33. A: emplauslrum.
6. Job. XIV, 21, 23. 11. Epistle for and Sunday in Advent.
SERMO xxvr] QUARTA PARS,
'J‘
eo
IQ
qu
ua
q 1
dum naturam infirmam, de qua lsaie I" dicitur: Omne
caput languidum et omne cor merens, a planta pedis
usque ad verticem capitis non est in eo sanitas. Jam
vero in secundo adventu visitat nos per graciam, in-
fundendo pacienciam et consolacionem, ut sic destructa
vel mitigata infirmitate sufficiamus servire sibi una-
nimiter ore uno; et sic in tercio adventu continuato
bono regimine percipiamus perpetuam salutem mentis
et corporis; et ille processus sermonis.
Pro primo quod est paciencia est notandum quod
impossibile est hominem pati nisi iuste, quia si perse-
verat in caritate paciendo propter iusticiam, tunc
passio sua cum sit meritoria et tam Deo accepta erit
iusta, sicut fuit passio Christi quam Judei nequitur
intulerunt. Si autem paciens remurmurat et sic in-
iustus, cum non sit possibile aliquam penam corporalem
ad plenum punire minimam iniusticiam, quod iustum
sit peccatorem tantum pati et amplius; in illa con-
clusione instructi sancti omnes tribulaciones contin—
gentes equanimiter pertulerunt et cum beato Job Deum
devocius laudaverunt; unde impaciens est similis infirmo
dolenti caput qui contra turrim immobilem precipitan-
ter curreret caput infirmum collidendo; ex quo nimirum
causaretur capitis infirmitas et sensuum turbacio. Qui-
.cunque autem impacienter perturbatur propter tribu-
laciones sibi contingentes, habet racionem (que est caput
anime) languidam et dolentem et currit contra invinci-
bilem Dei iusticiam murmure ofi‘endendo. Justicia enim
Dei ordinat invincibiliter omnem penam; unde iratus
animus et talis pene impaciens habet omnes sensus
turbatos et sic quod appetendo vindictam incidit in
superbiam et omnia genera peccatorum. Et quidquid
fecerit ex cecitate mentis, vergit sibi ad detrimentum,
cum reverberando contra invincibilem veritatem (que
. est petra scandali) cadit retrorsum in terram cum cap-
toribus Christi (Johannis XVIII"). O magna cecitas sic
remurmurare contra iusticiam nuncium Domini quem
impossibile est prohibere, sed gratanter acceptando ce-
1. H: I deest. 5. DG: distracta. 9. H: iste. 11. A: est deest.
13, 1 . DGH: est iusta. 15, . et sic iniustus; sc. est; H: sit iniustus.
17. G: iniusticiam debetur enim quod iustum; H: sequitur ennn.
18. H: ista. 1o. no. et deest. 25. H: pacienter. 37. A: Deum.
1. Is. I, 5, 6.
We cannot
sufler above
our deserts.
224 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXVI.
deret pacienti ad medelam et gloriama quia ApocaL Ill‘), 19:
Ego quos amo arguo et castigo, timentibus autem Deum
et acceptantibus eius nunccium omnia cooperantur in
bonum Rom. VIII‘), 28. Ideo simile est de talibus
impacientibus et de recalcitrantibus contra gladium in-
flexibilem, contra quem de quanto quis impetuosus re-
calcitrat de tanto gravius se vulneratg unde si ista me-
dicinalis virtus paciencie saperet christianis in alterutruma
deficerent contencionesa emulacionesa bella et dissensiones,
cum sufferendo insipientes per pacienciam fieret paxm
hominibus bone voluntatis Unde Matthei voa g dicitur:
Beatz' lzaacificia quoniam filii Dei vocabuntur; filii Dei
quia reservant patri celesti vindictam zelantes pro eius
honore, ut grati filii, imitatores christi pacientissimia
qui cum malediceretur non maledicebat, cum pateretur
non comminabatur, sea’ gratis tradebat se ipsum Pilato
se iniuste iudicanti (ut dicitur Ia Petri noi
Folly ofwrong- o supina stulticial patente semita de qua certi sumus
dmng' quod servando pacienciam quietaretur animus in via
et servaretur immensum premium in patria, patente eo
vero alia via qua impacienter machinando vindictam
anxie turbaretur animus in via et assistente ambigui-
tate inpresenciarum de victoria servaretur indubie pro
futura pena perpetua; eligere ergo hanc secundam viam
difficilem et perplexam foret stulticia. indubie hec est 25
via obstinati luciferi secundum quam viam homo tur-
batus perdit omnes vires anime quoad efficaciam meri-
torie agendi et se ipsum cruciat hic et in fine. Ideo
signanter dicit Veritas Luce XXI", 19: In paciencia vestra
possidebitis animas vestras; et econtra: Qui a f mat animam {:31}
suam, hoc est se ipsum apparere animosum, ut faciunt'
se vindicantes, perdet eam (ut dicitur Joh. X110, 25),
quia pugnat cum summo iudice orbis terrarum contra
taliter insensatos, ut patet in evangelio hodierno in quo
dicitur quod arescentibus hominibus a gracia pre timore
mundanoa humano et servili erunt signa in celestibus
cruciancia et in terris pressum gencium pre confusione
contencionis sonore pro temporalibus. Mare enim vocatur
v)‘
H
u)‘
ua
I)‘
I. H: et gloriam deest; ib. H: quia scribitur. 5. H: de deest.
o. A: bella deest. 13. DG: bet/antes. 15. DG: non maledz'cebat deest.
ls. DG: simus 2:. DG: que. 22. H: et deest. 24. D: igitur;
ll: vero; ib. DG: terciam 25. H: z'nperplexam. 31. A: sese ipsum ,-
ib. DG: limosam. 38. br severe pro.
10. Lucae II, 14. 15. I. Petri II, 23. 35. Lucae XXI, 25, 26.
sERMo xxvr] QUARTA PARS, 225
mundus tumultuans peccato fetensa livore fervens, in-
sultu fiuctuans, in temporalibus decrescens, in quo po-
tencior piscis devorat debiliorem, in quo eciam mortuus
mundo non sinitur quiescere, cum defert thesaurum
Shabencium anchoram spei ad celestem patriam, cum
mali bonis proficiant. Quo contra infirmus pacienter se
committens regimini celestis medici, sciens quod non
potest tali deficere qui habeat lucrum beatitudinis in-
finitum melius quam tribulacio foret mala iuxta illud
toApostoli Rom. VIII", 18: Non sunt condigne passiones
huius temporis ad futuram gloriam que revelabitur in
nobis, libenter gloriabor in infirmitatibus meis, ut in me
ipso inhabitet virtus Christi.
Et hoc solacium superadditum paciencie spem nostram This
15corroborat iuxta illud Rom. XV", 4: Per pacienciam et strizniglfglsogur
consolacionem scripturarum spem habeamus. Omnis enim "P"-
qui habet hanc spem sanctificat se ipsum, hoc est, con-
firmat et corrohorat ad Ionganimiter tolerandum. lioc
enim est unum genus martyrii, ut patet de sancto
2oJohanne Evangelista Matthei XX", 23: calicem quidem
meum bibetis. Est enim calix in manu Domini habens
in superiori vinum merum quod potant qui libenter
gloriantur in infirmitatibus; per hoc enim sunt preclaro
calice divini amoris inebriati; est secundum poculum in
25dicto calice mixtum de mero et turbido quo potantur
infirmi qui hora tribulacionis turbati decidunt a paci—
encia et post penitendo ad pacienciam humiliter resur-
gunt. Est tercio fex eius que non potest esse exinanita
de qua oportet quod bibant omnes peccatores terre (ut
go dicitur Psalmo LXXIV"); nam sepulti in inferno turba-
buntur timore horribili (ut dicitur Sap. V", 2). Unde
Christus consolans suos discipulos a discipulis diaboli
persecutos Matthei V", 12: Gaudete, inquit, et exultate.
Ecce enim, merces vestra multa est in celo. lioc quarto
35 poculo inebriabuntur carissimi in celo, ut dicitur
Cant. V", lc Bibi vinum cum lacte meo. Sic autem
quietati in animo honorificant Deum unanimes uno ore,
quia confederati unitivo vinculo caritatis.
2. H: et temporalibus. 4. ADG: et cum. 8. A: debeat Iucrum.
12. A: gloriabitur; ib. A: meis deestz ib. ADG: me deest. 13. H: ipso
deest. 15. A: Joh. XII; DG: Rom. III. 24. est; G: et. 25. DG: mzxlo.
26. H: uia; ib. G: turbaturi. 28. ADH: examin 1m. 31—33. H: Unde --
Matt/1. / deest. 34, 35. H: Hoe - celo deest. 36. G: Cant. IX.
12. 11. Cor. x11, 9. 37. Rom. xv, 6.
226
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [seano XXVI.
The Wratht'ul
shew want of
faith;
and are tainted
with despair.
since they have
lost hope in
God‘s aid
omnes enim tales ad unum finem tendunt, scilicet
ad honorem unius Dei propter unum finem beatitudinis,
quo contra seminantes impacienter discordias inter
fratres habent tot animos quot affecciones inordinatas
et tot deos quot creaturas preponunt indebite Deo vero.
ldeo nimirum tales repugnant contradictorie sibi ipsis;
et sicut boves indomiti in aratro vel canes cecati in
saeculo offendunt in se ipsos reciproce et tamquam mal-
leus et incus reciproce se consumunt; omnis enim pec—
cator est contrarius sibi ipsi, quia corpus pugnat contra
spiritum et econtrag ymago quoque hei in anima
dicit naturaliter quod ad similitudinem hei sit facta,
sed deturpans peccatum contradicit, cum memoria ma-
culatur infidelitate. Nam quicunque non affectuose credit
hei bonitatem atque severitatem est infidelis, cuiusmodi
est omnis iracundus aut impaciens. Si enim tantum
crederet remuneracionem Dei commissa sibi causa quan-
tum credit lucrum ex propria victoriaa tunc eque vel
plus quia facilius in illa eonfideret vindicacione propria
dimissa. Cum ergo de hoc lucro non habet fidem sed
opinionema sequitur quod multo magis de remunera-
cione hei non habet fidem; et sic est infidelis, quia
secundum Apostolum Ileb. XI“, fia Accedentem ad Deum
oportet credere quia est et remzmerator bonorum sit.
Secundo maculatur racio desperacione, cum in effectu
desperat quod heus retribuet servis suis magnilice se-
cundum suum dominium beatitudinem pro labore mo-
mentaneo, ac si crederet quod diabolus et sui complices
sunt heo nostro forcioresp vel aliter quod heus noster
foret immemor vel ingratus. Nam si assit heo nostro
potencia, cogitacio et voluntas iuvandi servum suumr
nulli dubium quin tunc iuvat.
Tercio si fedatur voluntas invidia opposita caritati,
quis (rogo) perfecte diligens heum ex toto corde et
sciens quod data tribulacio sit de Dei beneplacito non
gratanter vellet conformiter cum Deo? audeo dicere
quod talis imperfecte heo diceret: Fiat voluntas tua
sicut in celo et in terra, quia animus sermonibus con-
1. A: fine.
m 5. D: quos. 5. D: indcbito.
A: ymago ue.
_ 11. G: ymo quoque;
12. A: quo ad smnlzludznem.
13 I) in margz 1.
23. lll-lc 1-eb. ll. _ ea DH: est et deest; ib. l): sit deest. 25. I) in
inargz 2: ib H: in deest. 27. DC: suum deest. 3o. DG: superari-it
33. AH: si deest; 1b. DG: ledatur; ib. I) in margz 3. 35. H: Deo
beneplacita et. 38. AH: quia deest.
37. Matth. VI, 10.
ul
to
te
us
'JJ
L)‘
J!
SERMO xxvLj QUARTA PARS.
lv
to
\]
tradicit, cum displicet sibi de implecione voluntatis
patris sui. Talis ergo vir duplex animo inconstans est
{[2151}: omnibus viis suis, ideo non l impetrat illud quod petit,
' offendens contra iusticiam. Sed necesse est christianos
i laudare Deum uno ore, quod faciunt prccipuc, si virtuose
moderant linguam suam, quia Jacobi III", 2 dicitur:
Si quis in verbo non offendity hic perfectus est vir,- si autem
offendit totum corpus operacionum inficitur, quia
Jacobi I", 26 dicitur: Si quis putat se religiosum esse
ionon refrenans linguam suam, huius vana est religio.
Ponit autem beatus Jacobus triplex exemplum de in- _ St.Ja1_nes’s
domacione linguc. Primum est quomodo parvo freno ",‘li'fi‘l‘g‘h‘é’h‘Jf‘
possumus ad votum circumducere equum fortissimum, lamelessness-
et tamen linguam vix potest aliquis refrenare, ecce maior
rsinobediencia hominis quoad linguam propriam Deo suo
quam est inobediencia equi vel alterius bestie homini;
nam leonem et omnem feram potest homo domare
ligacione, verberacione vel famelicacione, linguam autem
domare vix potest aliquis; ideo cum virtus consistit
2ocirca difficile et illa difficultas originatur a peccato,
patet quantam operam daremus ad moderandum mem-
brum tantum intoxicans.
Secundum exemplum beati Jacobi est de parvo guber-
naculo quo navis in alto dirigitur et illo deficiente navis
25 fiuctuat in incerto, quocunque ventus impulerit nauta
invito: sic quis refrenare nescit linguam est navis
diaboli ducens spiritum quocunque vento superhie in
Caribdim. Unde frenum lingue est signum quo spiritu
insidente iumentum sit ductum, et sic multi sumus sicut
3o equus et mulus quibus non est intellectus.
Tercium exemplum Jacobi est de modico igne qui
comburit domos, silvas et quotlibet magna, sic vicium
lingue invidia et ira succense magnam communitatem
commovet ad iram et consumit virencia virtutum. ldeo
dicit Jacobus quod lingua nostra ignis est universitas
iniquitatis. Unde si attendimus, vicio lingue serpentine
us
ul
2. DG: igitur; ib. DG: vir duplex deest; ib. G: in anima 6. D 1n
marg.: De lingue meiis declarat Jacobus 3°. 8. o. H: quia ab Apostolo
dicitur. 11. A: autem deest. 12. D in marg.:’Exemplum de indoma-
cione lmgue._ 18. AUG: et verberaczone. to. H: cum aliquis
20. A: ista dtfficullas. 22. DG: mloxicatus. 23. AH: beati deest;
ib. D in marg.: 2. 26. DG: quis before nescit. 29. H: supraductum.
30. D: in quibus. 31. D m marg.: jk 32. l): et silras; ib I): qualibet;
ib. D in marg.: De lingua mala ct bona per totum. 35. D: Jacobz.
. ib. 6.
6. Jac. I, 8. 12, 23, 31. Cf. Jacobi III, 2—5. 35
15*
28 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXVI.
totum genus humanum infectum est (Gen. III"). Ideo
poeta dicit:
virtutem primam puto compescere linguam.
Habet autem lingua quatuor officia ad iuvamentum ho-
Four natural
uses of the
tongne:
li ‘0 ‘We’ minis naturaliter deputata. Primum quod gustu discernit
2. to put food hominis cibariaa secundo quod fiabellum circumducit ad
between the
teeth, dentes maxillares digerendaa tercio est organum formande
3. to speak, vocis ad amicabiliter communicandum cum proximis in
4- tgopdmse loquelaj quarto est membrum specialiter deputatum ad
Deum laudandum et suum adiutorium invocandum. Sed
heu veneno diabolico omnia ista ad contrarium sunt
eversa. Nam lingua infecta non gustat verbum scripture
(quod est cibus anime), sed prolabitur in scurrilitatcs
et turpiloquiay detracciones et adulaciones. Et istud
venenum diifusum in mundo seminat omne malum.
Quo contra docet beatus Petrus I. Petri IV“, II quod
si quis loquitur, quasi sermones Dei, hoc est, loquatur
I. Spiritually sapienciam qua anima debet pasci; ad hoc enim lingua
we have ciasid - - . - . -
mlmemetmscloquax data est hom1n1 pre ceteris animalibus ut sit
of scripmrc- organum racionis et vox racionis nuncius. Sed quomodo
racione regitur quando in scurrilitatcs et verba que ad
rem non pertinent imprudenter prolabiturP Per talia enim
homo interior depasciturp quia quasi sagittis a lingua
tensa curve ut arcus emissis spiritualiter vulneratur.
2. In supplying quoad secundum officium debet lingua narrarep di-
material tor tal i
gerere et docere sentenciam edificatoriam de absentibus
et non nugas aut vanitates proximo infructivas revolvere.
Unde inter alia vicia in mundum volancia est hoc
toxicum nimis crebrum quod de proximis absentibus
ue should at Old
scandal.
eciam de dominis secularibus et prelatis ecclesiasticis fin- "
guntur nuge et post ficcionem publice enarrantur audi-
entesque gaudenter enunciant, et sic fame communitatum
et procerum denigrantur. Recolere quidem debemus quod
talis nuga sit scintilla diaboli per quam intendit campum
virtutum succendereg ideo debemus tamquam scintillaml
in combustibili positam niti ipsam extinguerea ne amplius
invalescat. Non enim debemus tales nugigerulos gaudenter
audire sed prudenter corripere, ostendcndo quomodo
' l on: puto esse; H: puta. Rectius: primam esse £24m. yn H: deter-
gendos. 10. A: et ad. 12. D in marg.: 1. 14. D: t illud. 22. H: im-
pudenter. 25.E1n marg.: z 25, 26. D: digere. 27. H: vel; ib. ADG:
proximi. 28. A: est deest; ibt H: mundo. 29. DG: crebrum deest.
30. D: elsecularilgus. 32. H: quzaaudientes; ib. DG: gaudentes 33.13:
debemus deest. 53, 34. H: quod -— intendit deest. 3:). H: non campzmz.
3. Dionysii catonis distichorum lib. I, distich. III.
u‘
q
j‘
to
o
qu
m
SERMO xxvr] QUARTA PARS.
m
N
‘O
lingua undique includitur a natura per hoc docente
quod sibi debet poni stricta custodia non loquendi
nisi sapienciam dente triplici ruminatam. Sic enim
Christus butirum et mel comedit, Isaie VII", 15. Con—
5sideret secundo quomodo sal ponitur in ore baptizati
ad denotandum quod lingua christiani debet sapiencia
condiri ad solum Ioquendum sapiencia caritatem. Pro Scandal-
tercio docet Spiritus Sanctus missus in linguis igneis Act. II". Unde vellem quod tales fictores et zelatores l‘Legggilnoguillloogf
10 mendacii portarent circa collum cum cathena ferrea .
aucuperium ponderosum quousque probaverint nugas
quas referunt, sicut audivi quondam Londonii con-
suetum fieri. Nec est ista pena ad condignum, quia
Matthei XVIII", 6 dicitur: Qui scandaligaverit unum de
liminimis istis qui in me credunta expedit ei, ut sus-
F lpendatur nzola asinaria circa collum eius et demer-
3:51; gatur l in profundum maris. Nam sicut alligant pon-
dus peccati circa collum scandalizati, sic modica pena
foret a maiori pena eos detrahens per minus pon-
20 derosum, ne post corporaliter demergantur. Nam stulti
ut asini gravant se ipsos verbis superfiuis et alligant
aliis importabilia que faciunt sua. Debemus ergo scan-
dala nobis ambigua suppeditare et scandala nobis cognita
esse vera dolenter silere vel pro loco et tempore opor-
25tunis ad correccionem edicere, quia (ut dicit Christus
Matthei XVIII", yja Ve mundo ab scandalis. Sic enim
creditur Evam mentitam fuisse Ade, hortando eum ad
esum Iigni vetiti, sicut diabolus mentitus est sibi; sic
igitur rumemus verba ad edificacionem proximi, ut docet
30Augustinus, scribens in dorso aule sue non historias
ypocriphas in pannis sumptuosis sed hos versus:
quisque novit dictis absentum rodere vitam
Hanc mensam indignum noverit esse sibi.
Quoad tercium patet quod aves et bestie regulariter 3. Speech
35Iaudant Deum servando vociferaciones secundum limites S‘,‘,‘,‘“‘,in%i,§;;°j"
sue nature ad amicabiliter communicandum cum sibi
1. H: docendo 2. H: debet pro omni. 4. A: buturum; ib. DGH:
comedet. 7.D:sapienciamcaritatz've. 8.Din mugs: (p Dzvelatores.
z .on ;
to. A: cum catena twice. 12. DG: quendam ; lb. on AG: Lon-
donis. 13. consuetmn; AH: consuet; DG: consuetis. 15. H: in istis;
ib. A: ut deest. 16. ADG: circa H eius deest. 19. ADG: detra-
hens quod. 20. DH: et post; ib. DH: demergatur. 23. H: cognita
deest. 24, 25. oportunis; DG: tantum. 25. DG: a_d correccionem
deest; H: correpciouem pro loco et tempore tantum. eo A: lie inquit
mundo venit ab; DG: Ve qui venit mundo ab. 27. H: horlando Adam.
28. DG: esum fructum 2 . DG: ergo funaemus; H: 1espondemus.
32. D: ad scutum rodere. jp Quoad tercium; DG: quis Adam patet.
36. ADG: cum deest.
.IOHANNIS VVYCLIF SERMONUM ISERMQ XXVI.
Man’s mouth
the gate of Ins
soul.
similibus. Homines autem secundum innumerabiles
fraudes, irritaciones et dolos circumveniunt fratres suos,
ideo pervertendo ordinacionem Dei fiunt infinitum peiores
volucribus, cum dampnabiliter pervertunt ordinem a Deo
institutum; quod est peius quam aliqua condicio que
posset consequi creaturam non racionabilem. In hoc
gradu peccant in Deum et proximum. Unde (si non
fallor) verba pomposa, adulatoria, derisoria, irritoria et
deceptoria erant causa unius dissensionis bellice inter
regna. Cum enim ex habundancia eordis os loquitur,
quomodo non foret nisi grata communicacio verbalis
fidelium, si non: ebulliret venenum peccati intrinsecum?
et si utrobique foret communicacio cum verbis sic mundis,
cessarent bella, dissensiones et rixe seminate; immo si
altera pars de thesauro paciencie verba viva et dulcia
proferret, monstruosissimos peccatores placaret. Sed
necesse est iuxta sentenciam Salvatoris Matthei XV", 11
quod omne exiens de ore anime peccato infecte coinquinet
hominem infinitum gravius quam aliquod maculans corpo-
rale. Patet ex hoe quod omne tale est tante Deo
detestabilius. Deus autem detestatur rem secundum eius
immundiciam, ideo dicunt doctores quod infecti linguis
nugacibus continent in ore sputum diaboli, quod est
infinitum horribilius et infectivius quam sputum vel
turpitudo aliqua corporalis. Et sic omnes vicio lingue
infecti sunt serpentes diaboli subiecti infinitum gravius
puniendi quam serpens qui dccepit parentes in amenitate
paradisi, quia ipsi voluntarie serviunt diabolo ad in-
toxicandum proximum in natura que non gravarunt
culpam serpentis. Unde os hominis est quasi porta vel
murus custodiens civitatem anime; ideo necesse est quod
sit seratum et apertum secundum exigenciam racionis.
Unde Prov. XXV", 28: Sicut urbs patens absque nzurorunz
ambitu, sic qui non potest cohibere in loquendo spiritum
suum. Et Prov. XIII", 3: Qui custodit os suum custodit
animam suam. Non solum ergo quoad esum sed quoad
loquelam atque silencium sunt sere ori hominis adhi-
bende iuxta illud Psalmi XXXVIII", 2: Posui custodian:
ori meo, cum consisteret peccator adversum me. Diabolus
3. DGH: ordinem o. D: aliqua creatura non racionabile.
erat. 1o. (1H: placeret; DG: placeret quod.
18. DC: coznquinat.
1). DG:
17. DC: Mall/z. 111.
20. H: advertente Deo detestabilius est. 23. H: in
deest. 27 A: decipi-tg ib. D: in deest. 20. D: grauarit. 30. A: hos
hominis. 32. I): servatum. 36. D: igitur. 37. DG: sciencie ori.
33. H: aliunde iuxta. 39. D: adversus
ul
H
IQ
(J‘
L/ J
us
o
'J‘
SERMO xxvr] quinis PARS,
231
5
IO
15
eo
25
F0].
stat
3o
35
enim est notarius callidissimus reportans quicquid male
loquimury quia teste Salvatore Matthei XII", 36: Ex
omni verbo ocioso quod locuti fuerint homines reddent
racionem in die iudicii.
quoad quartum patet quod lingua non honoramus Deum
sed blasphemamus, cum nomen eius in vanum suminzus,
non impetramus oracionibus nostris nobis utile, cum
irritamus Deum derisorie. Omnis enim vane assumens
nomen Dei est blasphemus secundum eius triplicem
speciem, in cuius peccati detestacionem solent homines
spuere propter horrorem. Unde ex hoc creditur Judeos
palliare spuicionem qua in faciem christo spuerant
Matthei XXVI", 65: Dixerunt enim: Audistis blasphemiam.
Notaret autem iurator hodiernus penam blasphemie, de
qua Levitici XXIV". Blasphemus enim ibi precipitur
educi et lapida'ri. Notaret eciam narracionem Gregorii, IV"
Dialogorum XIX", quomodo unus iuvenis circa quin-
quennium raptus est a diabolo pro tali blasphemia;
consideraret eciam quomodo lingua inter membra sit
specialiter ultra membra brutorum ad Dei Iaudes atque
officia deputata; ideo eius mundicia est summo opere
observanda, non ponendo cum sue rostrum, quod foret
Dei organum in volutabro peccatorum vel osculando
vel comedendo vel culpabiliter loquendo. Taliter enim
abutentes oris organo, cum se ipsos occidunt et alios,
sunt l canes carnificum habentes oris labia sanguine
cruentata. ldeo caveant illud Matthei v11“, 6: Nolite
sanctum dare canibus. Peccatori autem dixit Deus: Quare
tu enarras iusticias meas et assumis testamentum meum per
os tuum. lndecens quidem est atque dampnabile tam
sanctum verbum de tam polluto ore procedere et (quod
summe est horribile) huius oris indurata pollucio excludit
a regno, cumApoc. ultimo scribitur: Foris canes et venefici.
Si ergo predictas quatuor semitas observemus, tunc celestis
medicus inducet secundum quatuor dotes mentis et corporis
perfectissimam sanitatem in tercio adventu, cum invenerit
suos pacientes bonum regimen eis impositum observasse.
1. A: notorins. 5. E in marg.: 4. 8. H: enim deest. 9. A: [)0-
mini. 11. DG: spernere; ib. DG: honorem. 12. H: conspuerant.
13. ADG:XXX1V. 15. Rect. XVIII. 25. H: et se ipsos. 26. DG: canes
caricum. 29. G: iustcificaciones et. do. H: et dampnabile. 31. DG: et
tam poluto; ib. AD et deest; before quod. '2. A: exclugit.
34. D: igitur. 35, 36. G: secundum - perfectissimam deest. 36. D:
adveniet. 37. DG: observasse etc.
16. S. Gregorii Opp. tom. lly pag. 400. 27. Psalm. XLIX, 16.
33. Apoc. XXII, 15.
t. E\il oftalting
God’s name m
vain.
Need of watch-
lulness on our
speech.
232
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO Xxvu.
Mary knew
Christ’s
miraculous
powers.
SERMO XXVII.
q
vinum non habent. Joh. llov a.
constat ex historia quomodo dominus noster Jesus
Christus cum sua familia (quia cum matre et suis
diseipulis) dignatus est adesse nupciis in oppido Galilee,
ut sic doceat licere nubere; et deficiente vino secundo
mater sua innuit quod iuvet eos de vino, dieens quia
vinum non habent. Scivit enim ex eius mirabili concep-
cione, ex eius graciosa nativitatea et angelorum, magorum,
stellarum, immo tocius mundi officiosa ministracione
quod habuit potestatem faciendi miracula. Unde urbane
expeeiit eius subsidium dicens ministris : Quodeunque dixerit
vobis facite. Christus autem tercio respondit secundum
plenitudinem sue sapiencie, dum dixit: Quid mihi et tibz',
muliera nondum venit hora mea, quasi diceret: quod habeo
de te, scilicet caro fragilisa est valde extraneum a potestate
faciendi illud miraeulum, sed hora venit quando offeram
illam carnem pro salute hominum; quod fuit quando
suspensus est in eruee. Unde istam horam meminit Jesus
noster Joh. XIX‘), aba ubi recordando hanc horam dicit
de Johanrie: Mulier, ecce filius tuus. Utrum autem fuit
iste sanctus quem Christus vocavit a nupciis et post
desponsacionem servavit eius virginitatem, sicut videtur
quosdam doctores sentire, non est necesse modo nos
cognoscerey quia stultum est affirmare ambiguaa quando
in scriptura affirmantur quotlibet adhuc nobis incognitag
satis est ergo notare quomodo in istis duobus locis
solummodo vocavit matrem suam extranee mulierema hic
ad exprimendum alienitatem nature corporee assumpte
ad faciendum miraculap sed post vocat eam mulierem, ad I’
memorandum istam sentenciam et ad mitigandum matris
dolorem, qui foret intensior, si vocaret eam tenere matrem
suam. Quia autem Judei utuntur pluribus locionibus
(ut patet Marci VII‘), Johannis 1V0), erant sex ydrie
I. A in marg.: Sermo X_XV11,- H in marg.: Sermo 51w. i D in
marg.: uli ib..G: quod hominus 4. DG: quia deest. ti H: sic
deest; 1b. D m marg.: 2. tak ADG: mlraeulosa. IO. ADG: stel-
|.|. AG: dum deest. ill. D: extranee.
20. H: Jesus christus dominus.
22. H: illa 2t. AG: nos deest.
larum deest. n. Codd.: habent.
G: Unde et; ib. DG: illam.
20, 21. H: ubi - johanne deest.
27. AG: satis -- locis deest. 29. G: alielatem. St. nos illam.
32. A: intencior; ib. H: severe matrem 34. H: Matt/z. VII; ib.
H z ydree.
I. Gospel for Second Sunday after Octave of Epiphany.
12. Job. II, in 14. ib. ap 34 et seqq. ib. 6—10.
m
to
c
J
O
SERMO xxviii QUARTA PARS. gas
lapidee posite, ut imminente casu quo oporteret lavare
adesset copia aque, quas ydrias Christus fecit inzpleri aqua
et conversa ipsa in vinum vocavit sponsum et iussit ut
ferret in mensa. Ex quibus quinto notatur quod Christus
5non amavit primos recubitus in cenis de quibus reprobat
phariseos. Architriclinus itaque miratus est ex vini bonitate
Iaudabili, dicens quod alii solent in principio, quando adest
gustus discrecior, apponere vinum bonum. Ipse autem
econtra servavit bonum vinum usque in finem.
IO Ut autem ista historia intelligatur ad edificacionem Mybtical sense
, . . . . . olthenarrattve.
popuh, notandus est eius sensus mistlcusz Nupcze quidem
sunt sponsacio Christi atque ecclesie seu figurant inno-
vacionem desponsacionis Christi cum sua ecclesia, que
est Virgo ex Judeis et gentibus aggregata. vinum autem
15 signat legem Dei que dissipata est per tradiciones
pharisaicas quam mater Christi synagoga peciit sibi dari;
sex y'drie signant sex genera Judeorum induratorum,
scilicet pontifices, Ievitas, doctores, scribas, phariseos et
principes, sapientes superbiam instar senarii, per quos
eo tamquam per aquas infrigidantes Christi graciam caritas
evangelica est tardata.
Quod autem sunt sex ydrie Iapidee, signat durieiem
superbieJudeorum, et quod continent aliqua metretas binas
et alia ternas signat quod iste cerimonie sunt ab ypocritis
25 introducte, ut satrapis et populo placeatur vel ut fingatur
quod lex Domini compleatur. Christus autem convertit
aquam in vinum, quando revocavit populum a ritu
gentili vel pharisaico frigido instar aque, ut gustet legem
sapientem caritatis dulcedinem. Et oportuit Christum Soljlglfmjis
30 hoc facerea cum constat quod nec imperium nec regnum mommy"
nec civitas nec quevis communitas potest legitime con-
versari sine lege regulante; et hinc imperator condidit
legem civilem, rex Iegem terre sue, civitas Iegem suam
et breviter quelibet communitas cleri vel populi militat
sub Iege. Ex quibus sequitur quod Deus cuius imperio
subiacet totus mundus, cuius regnum est ecclesia sponsa
bo
U1
1. I): lavacrum. 2. H: ydreas. 3, m AG: ut - notatur deest:
D: ut fieret principali in mensa. m quinto; I): secundo. 5. AUG: de
quo. t). AGH: est deest. 8. I): distinccior. 12. I): figurat;
1b. D in marg.: sacramentum magnum in Christo 11. H: autem deest.
15. G: significat 17. I): significant; ib. H: sed deest; ib. I): indura-
torum deest. 22. AG: sex yd; ie deest: I): ydree; H: ydrie deest:
ib. D: signi/kat 23. DG: Judeorum, et est tardata; H: secundo quod
continent; ib. AH: alia. 24. D: significat 25. H: ut populo.
27. H: aquam deest. 29. AUG: oportuit Christus. 32. DG: regu-
lande; ib. D in marg.: Oportet leges humanas regulare omnem commu-
ngtatem 56. D m marg.: De lege De: et ems necessitate et commenda-
czone per totunz. t
15
ua
4._
JOHANNIS \VYCLIF SERMONUM ISERMU XXVIL
sua, cuius civitas est pusillus grex clericorum, dedit
subditis istis legem nature, legem evangelii et legem
consilii. Aliter enim culpabiliter deficeret eis in ne- FOL
cessariis, quod esse non I potest; ideo dicit Christus 315d
Matthei V", 17 quod non venit legem solvere sed adinzplere. 5
Est autem lex maxime necessaria, maxime formidabilis
et maxime premiabilis. Est (inquam) maxime necessaria,
quia propter elonganciam sue bonitatis impossibile est
hominem salvari vel merendo prosperari sine eius ob-
servancia. Si enim defectus foret in ista lege data,
oporteret illum defectum fuisse in Iegifero nostro. Ideo
cum lex se habet ad legem ut legifer ad legiferump patet
chribtlg lzlwthc quod lex christi est infinitum melior quam aliqua lex
ibt' humana.
Iterum, cum dicta lex sit sermo vel verbum Dei quod 15
est scriptura sacra, patet quod nemo potest placere Deo
sine eius observancia. Ideo Joh. XIV", 23 dicit Veritas:
Qui diligit me, sermones meos servabitg qui non diligit
me, sermones meos non servat ldeo (ut sepe elicui) ex
scriptura multiplici, idem est Deum diligere et mandata 20
eius (que sunt lex Dei) servare.
Iterum, cum nemo potest quicquam acquirere vel
iuste aliquid possidere, nisi ex beneplacito et dacione
approbativa Domini, et iterum impossibile est Deum
esse beneplacitum homini nisi servaverit legem suam,‘
manifeste sequitur quod nemo potest vere prosperari,
ditari vel pacificari in via, nisi servaverit legem Dei; ideo
vere dicitur quod est maxime necessaria. Ideo ut nemo
capiat excusacionem ex eius ignorancia, reducta est ad
quotlibet compendia. Includitur enim in oracione dominica '.
et symbolo, in dialogo quem Christus recitat Matthei
XXII", 37: Diliges dominum Deum tuum et proximum
tuum sicut te ipsum. In hiis, inquit, duobus nzandatis uni-
versa lex pendet et prophete. Immo Apostolus ld Tim. I", 5
reducit ad unicum: Finis, inquit, precepti est caritas.'
cognoscat ergo homo Deum suum vel se ipsum et
diligat sicut debet, et indubie est satis ad observanciam
legis Dei. Unde ista conclusio est fructus tocius scripture.
l-l
o
lu
U1
J.
o
U-
ui
4. A: quod ipse,- ib. DGH: Christus deest. 7. D in marg:
necessarm
Lex est maxime formidabilis
I premiabilis.
8. II: eleganciam. 9. A: met-elidunt 1o. H: illa. 15, 22. I): Item.
23. H: donacione. 24. A: est twice. 26. DG: debet prosperari.
31. DH: in dcest 36. ADG: suum deest.
sumo xxvnl QUARTA PARS.
lu
u;
QM)‘
Ex quo patet quod omnes alie leges humane precise All human law:
de tanto sunt utiles, de quanto serviunt ad observanciam 11553128”
legis Dei. Non enim possunt esse sibi impertinentes vel ‘MP cedit
precedentesa nec potest esse aliquid utile homini nisi
ide quanto ducit ad finem ultimum. Ex quo secundo
sequitur quod quelibet lex sive sciencia preter scrip-
turam sacram que retrahit ab eius doctrina vel eius
practica est nociva et per consequens expellenday iuxta
illud Gen. XXI", Io: Ez'ce ancillam et filium eius. Unde
iosignanter lex Domini immaculata comparatur vino et (iffil’g'iil‘i’mllilf
tradiciones humane similantur aque. Licet enim vinum likeiwatcrf
habeat quotlibet laudes secundum naturalesa tamen tres
sufficit pro nunc repetere Habet enim virtutem bonos
spiritus generandiy sensus et ingenium clarificandi nec
xsnon animum exhilarandi. Et econtra de aqua que ex
sua simplicitate non nutrit sed depauperando spiritus
sensus ebetat et animum contristat, sic lex Domini
generat in homine spiritum sapiencie et intellectusa spiri-
tum consilii et fortitudinisy spiritum sciencie et pietatis
eo nec non et spiritum timoris Domini. Econtra vero aqua
sapiencie mundane generat in homine spiritum inanis
gloriea invidiey iracundiey fornicacionis et blasphemie.
Unde Psalmo CXVIII", liil diciturz Os meum aperui et
attraxi spiritunu et pro secundo Jacobi III", iy dicitur
que desursum est sapiencia, primum quidem pudica esta
deinde paczficaa modestaa suadibilisa bonis consenciensj plena
misericordia et fructibus bonisa non iudicansy sine simu-
lacione
Itcrum, vinum legis Dei generat sensus vivaces ad lmnscrof
intelligendum veritates catholicas iuxta illud Psalmi CXVIII‘), 22: Super omnes docentes me intellexij quia
testimonia tua exquisivi Quo contra aqua mundane
sapiencie excecat sensus mundialiumy quod nec videant
spiritualia temporalibus pociora nec fide videant sed
35 solo sensu sensibilia eis presenciai iuxta illud Psalmi
CXIIIO, 8: Similes illis fiant qui faciunt ea. Sic enim
ut vituli captivi a diabolo currunt ad mortem; nam
\J
U!
I‘):
c
l. H: quqd deest; ib. D in marg.: Pulcra racio pro legibus hummus
salvdndz's. 0. A: quelibet deest. 7, 8. DGH: vel practica. 8. nocz'va;
H: z'lzutz'lz's; ib. D: expelz'enda. o. H: Gen. 25. o, 10. A: Dam sig-
nanter. 13. H: sufjzcz'zmt; ib. D in marg.: Vim’ prop'rz'etates. 15. DG:
exiliandi; ib. A: et deest. 17. DG: sensus deest. 1g. H: et veritatis
nec. 22. DG: et deest. 23. DG: ut Psalnux 29. AH: Dei deest.
3|. D in marg.: Proverbii in cod. erased: Psalmi in marg. 32. H: que-
sivi. 54. D: fidem. 35. AGH: eius presencia. 37. A: captivi diaboli
236 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SEE-“O XXVII'
stupefacti excellenti sensibili ut nive confunduntur in
discernendo cum remisso lumine subtile visibile, sic
consternantur mundiales prope mortem mundo decli-
nante ab applausu fallaci iuxta illud Sap. III", iiz
Sapienciam et disciplinam qui abicit infelix est, et vacua 5
est spes illorum et labores sine fructu et inutilia opera
illorum sunt
Christ’s law Quoad tercium patet quod lex Christi exhilarat via-
“figs? tores ad paciendum tribulaciones et contumelias sub spe
retribucionis eterne iuxta illud Psalmi XVIII‘), 6: Exul- IO
tavit | ut gigas ad currendanz m'am. Sic enim hilaratilfol'a
sunt Christus et martyres in quibus lex Domini fuitgI6
pura, modo vero tantum mixtum est de aqua mun-
dane sapiencie cum lege Domini quod vix manet mun-
dus in colore christiania sicut patet ex defectu virtutis 15
observandi legem Dei; exhine enim refrigescit caritas
multorzmz, ita quod de multis nominetenus christianis
pertinenter dici potest thema propositum: vinum non
habent sed vix lympham rubrieatam. Et revera maius
miraculum foret convertere corda sic lapidea indurata eo
in legalitatem christi quam convertere aquam materialem
in vinum, cum natura vitis potest in secundum et solus
Deus in primum.
Eagttltlrlgcthiilpgs Ex istis colligitur quod experiencia est cognoscendi
prospect; si lex Christi sit sapida christiano, dum plus aspirat,
hpcgjsccnsgsliln plus laborat et plus delectat in celestibus quam terrestri-
bus, plus in eternis quam temporalibus et plus in spiri-
tualibus quam carnalibus. Ista enim sunt optima signa
boni. Ponit autem Augustinus differenciam inter tem-
poralia et spiritualia quod temporalia plus affectanturl
habenda quam habita, dum inardeseit ad habenda ap-
petitus sed postquam sunt habita tunc vileseunt. Eeontra
autem spiritualia minus appetuntur habenda sed maius
habita, eo quod temporalia non saciant sed ipsis mo-
ventibus sub racione boni et post apprehensionem in-l
vento phantasmate fastiditur animus frustratus a bono
optimo, in quo naturali desiderio quietaretur. Bona
L)
U‘
a)-
c
IJv
J I
I. I): confmzdenlur. l, 2. H: in discernendo deest. 3. I): con-
firmantur. _ m H: ab deest. IO. A: Psalm. CXVIII. n. H: et-
z'l/eratz. 1:. ADC: sicut deest. It). I): observzmdum: i b. H: enim
deest. at. I): De istis. 20. DG: et labmalg H: elaboral. eo. I) in
matriga Dgfi‘erencia intergtemforaléa et spirilualia secundum Augustinum.
I’ vp I)
z dum deest. - : minus flab/ta. 31. I): faciant
37. G: oportmzo; D corr.: optima
15. Matth. XXIV, 12. an. S. Augustini De Doctrina Chri-
stiana lib. r, cap. XXXVIII. opp tom. I, p. I, pag. 18.
SERMO xxvu] QUARTA PARS,
autem spiritualia in principio propter suam insensi-
bilitatem appetuntur tepide, sed post apprehensionem
qua aperiunt sue bonitatis noticiam continue forcius
appetuntura in tantum quod quidam ex continuacione
Sgustus suavitatis Domini sunt hie in via quodammodo
eonfirmati sed omnes in patria.
Secundo dixi quod lex Dei est maxime formidabilis,
nam forisfacientes contra leges humanas vel amerciantur
vel incarcerantur vel proscribuntur vel ad ultimum
toocciduntur. In lege autem hei est foris factura gravior,
cum ofi‘endens in eam de bonis gracie spoliatur, et
pertinax finaliter tam corpore quam anima perpetuo
eondempnatur. Ideo dicit Christus Matthei X", 28:
Nolite timere eos qui accidunt corpus, post hoc non
15habent quid faciant. Sed timete eum qui habet potestatem
et corpus et animam perdere in gehennam. Unde Matthei
V", 25, ad dicit Christus: Esz‘o consenciens adversario
tuo, cito dum es in via cum e0, ne forte tradat te iudici
et ipse ministro et in carcerem mittaris. Amen dico tibi,
2011012 exies inde donec reddas novissimum quadrantem.
Adversarius peccatoris secundum Augustinum est lex
hei immobilis que cum fiecti vel maeulari non poterit
eo ipso adversatur homini quo peecat, eo quod precepit
non peccare et peccator presumit contrarium. hum
25 ergo homo est viator, oportet quod peccando legi hei
consenciat, quando relicta volucione sibi contraria penitet
de commisso et gaudet cum angelis perseverare in ob-
servancia illorum que lex precipit. Aliter enim lex
accusabit ohstinatum in die iudicii, quomodo precipit
30 sibi eius ohservanciam quam reliquit, et sic christus
iudex tradet eum ministro mittendum in ignem eternum
qui preparatus est diabolo et angelis eius.
Tereio dixi quod lex homini est maxime premiabilis
eo quod secundum Apostolum Rom. VIII, 18: Non sunt
rcondigne passiones huius temporis ad futuram gloriam
que datur pro momentanea passione. Quid enim plus
premiaret quam lex que pro infinitum modico, ymmo
us
u
4. H: ex quadam continuacione. 5. D: et gustus. 8. G: amer-
ciam; amerciantur; amerciare, amereiamentum, voees fori Anglici et Sco-
tici. Est autem amerciare multam seu poenam pecuniariam pro delicti
modo et qualitate in reum decernere. Poena ipsa Mercia appellatur. Du
gangea vol. I, pag 226. 1). I): erscrz'buntur. 10. A: est deest.
12. AH: finaliter perpetua. 15. : quifaciant. 18. A: cum illo.
19. DG: inter ministros 24 H: non presumit. 25. DG: igilur.
iam. A: obsevatum ; ib. H: precepit. 31. h - index deest 32. H: paratus
36. I): per momentaneam passionem ; ib I): quod enim. 37. no : que per.
2. Danger of
disobeying
modis law.
i Reward of
keepmg it.
238 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM ISERMO XXVIII-
pro volieione momentanea donat eternam premium?
iusticia autem distributiva terrena vix eonfert militi
quantumcumque strenuo villam vel patriam talem. Lex
autem Dei distribuit pro levi milicia terram eternam
vivencium; unde Canticorum V", l dicit sponsus: Com-
edile et bibite amici mei et inebriamini carissimi. Nam
secundum beatum Gregorium illa pars scripture quam
oportet propter sui difficultatem rodere et masticare
instar panis est cibus robustus viancium. Illa autem
pars legis scripture quam viator potest propter sui
planiciem sine tuminacione inglutire inhibitur modo
potus, sed tercia noticia legis quam beati pro fructu
finali habent in patria inebriat filios carissimos, faciens
eos instar ebrii tocius mundane sollicitudinis oblhisci.
Tune enim sunt filii carissimi et illud est bonum vinum 15
servatum usque ad hucy hoc est, ad cenam novissimam
ad quam nos perducat Jesus Christus. Amen.
VJ‘
l-l
o
SERMO XXVIII.
Sanalus est puer in illa hora. Matthei VIII", 15.
The cpnnn-inn‘s [stud evangelium continet historice duo miracula eo
huniigiiiiiimd quorum secundum propono hodie per Dei graciam vobis
detegere. Marrat enim Evangelista quomodo quidam
miles gentilis centurio rogavit .lesum I pro filio $103106}.
paralitico iacente in Capharnaum male cruciato, cui
Jesus promisit se venturum et sanaturum eum; at ille
confidcns in Christi divinam potenciam reputavit se in-
dignum ipsum recipere, sed quoad promissum satis esset
quod verbo dicereta cum localis distancia vel creature
resistencia eum non impedit vel resistit. Et adducit ad
propositum exemplum de suis centum militibus et servis'
quorum quilibet obedit sibi ad eius imperium. Cum
ergo iste constitutus sub potestate terrena habet tarn
efficax imperium super suos, multo magis rex regum
et dominus dominancium cuius imperio subiacet totus
mundus potest verbo dicere et fiet. christus autem ad-
IO
(J1
ydq
A
v
Us
q I
1. H: roluczone. 11. D: planilalem; ib. DG: remnrnzuracione,-
1b. G: inglutire: ib. DG: inhibit. 15. H: vinum deest. 16. A: lem-
pora norissima. 17. AGH: Jesus Christus deest; ib. AH: Amen deest.
is A in marg.: Sermo XXVI/I; H in marg: Sernzo sua 1o. I): in illa
hora deest. 20. AH: historiace. 21. A: cruciatum 26. A: Christo.
27. D: eum. 29. AD: vel resistencia. 31. H: sz'lu'dccst: ib. H: suum
imperium 32. G: igitur.
yn Cf. S. Gregorii In Ezech. Hom. X, tom. I, pag. 1263 et
seqq. 18. Gospel for 3rd Sunday after Octave of Epiphany.
SERMO XXVIIL] QUARTA PARS.
to
ua
xo
mirans fidem centurionis ait circumstantibus quod non
invenit tantam fidem in Israel. Super quo dicit quod
multi venient extra iudeam filz'z' imitacionis Abralze de
omni plaga mundi ad requiem, et filii regni fudaici
Seicientur in tenebras exteriores Et dixit centurioni quod
filius suus sanaretur; quod et factum est in illa hora.
Est enim triplex dubium literate, primum quomodo Three doubts as
Jesus cui omnia sunt cognita ab eterno miratus est de mciljgicgazjigc
eventu quem prius novit eciam humanitus. Pro quo
mdicitur quod christus non miratus est divinitus sed
humanitus, nec humanitus secundum visionem beatam
in verbo sed secundum noticiam experimentalem sen-
sitivam. Habuit enim illos sensus ct passiones eorum
plene, ut patet de dolore et profecta sciencie.
15 Secundum dubium est quomodo christus non invenit
tantam fidem in Israel, cum in terra et gente illa in-
venit fidem matris et apostolorum suorum, immo ipsam
fidem eenturionis, sed intellexit quod pro tempore sue
peregrinacionis non invenit tantam fidem in gente pro-
20 pria extra suam familiam. Sic enim veniens Londonias
cum sua familia dicit quod non invenit tantam grati-
tudinem in compatriotis, sicut in extraneo faciente sibi
gratitudinema subintelligendo excepcionem suorum do-
mesticorum et amicorum qui sunt alter ipse.
25 Tercium dubium est quomodo tenebre infemi sunt
tenebre exterioresa cum sint tenebre intimi loci mundi.
Pro quo notandum quod tenebre ignorancie que sunt
privaciones noticie hominis interioris sunt tenebre in-
teriores que inducunt precipitanter ad tenebras exteras
30Tenebre autem huius habitabilis sunt tenebre extrinsece
elongate, sed tenebre infemi sunt tenebre exteriores,
quia plus elongate a loco et luce homini naturali quod
sonat violenta eieccio.
quoad sensum misticum huius historic sunt tria no- Three lessons
35 tanda fidelibus, primum quod fides atque humilitas sunt mm m
2. G: in deest. 7 G in marg.: Nola. n. bealam; H: film.
12, li A: senszturam 13. H: enim deest; ib. H: Isms; ib. DG: et hoc
sensus. 15. D m marg.: Quomodo intellzgiturs Non inveni tantam fidem
in Israhel. 18. AUG: intelligit xg. D: non deest. zo. DG: Londomz's.
2:. H: quod deest. 22. AH: extern. 21. DG: ipso. 26. AL): sunts
1b. ADG: tenebre deest. 27. U: sunt que. 28. D: privaczo.
do. DG: huiusmodi 3|. DGH: elongate deest. 32. A: elongate deest;
ib. H: a lace. 35. H: quod deest
3. Vulgate: Dico autem vobis quod multi ab oriente et occi-
dente venient et recumbent cum Abraham ct Isaac et Jacob in
regno celorum.
40
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO Xxvm.
Faith and
humility the
chief virtues.
Humilitv the
soil in which
other \irtucs
grow.
precipua ornamenta virtutum quibus aliquis christianus
placet Deo, secundo quod mediante opere fidei virtuoso
unus potest mereri alteri, et tercium quod sine per-
.sonarum accepcione quicunque christianus cuius fides
est pocior est Deo accepcior.
Quoad primum patet quod centurio ex hinc com-
mendatus est supra gentem .Iudaieam, quod humiliter
confessus est in christo virtutem divinitatis; humiliter
dico quia non est confessus se esse parem heo in
auctoritate vel potencia sed primo dixit se indignum
ut tantus dominus intret sub tectum suum. Secundo
quod non fuit dignus habere a christo tantum mini-
sterium sed sufficit Domini imperium, et tercio humiliter
confessus est se constitutum sub potestate humana, cum
fuit miles et officiarius Romani imperatoris, non quod
auctoritate vel potestate sua sola quidquam faciat sed
quod sub potestate constitutus est. In hoe ergo quod
confessus est quod Christus tantum verbo imperaret
modo hei et factum fieret, confessus est christi divini-
tatem. Ecce fides et humilitas eonnexe sunt fundamentum
religionis christiane. ldeo beatus Petrus la Petri IV‘), II
docet quod si quis ministrat tamquam ex virtute quam
administrat Deus ut in omnibus honori/icetur Deus. De-
bemus ergo in omni opere nostro modo illius centurionis
recogitare quomodo sumus humiles hei ministri et quasi
serre mote a Deo eui debetur totus honor. Et sic
humilitas est quasi forma substancie religionis nostre
et fides quasi materia vel fides quasi lapis et humilitas
ut cementum. Sine istis enim impossibile est christianum
placere Deo, cum summe odit superbiam et per con-1
sequens summe amat humilitatem et obedienciama ut
patet de beata virgine, de David et isto centurione.
Humilitas enim est quasi area temperata in qua
oportet omnia plantaria aliarum virtutum inseri, si
debeant crescere in christiano. Unde David in Psalmo:
Non veniat mihi pes superbieg per ipsam enim primo
apostatatur a Deo, ut patet de Lucifero qui voluit esse
similis altissimo, de primis parentibus qui voluerunt
ul
o-l
IQ
J‘!
us
o
J‘
1. ADG: aliquis deest. 8. ADG: est deest.
2. D: quid medz'ante.
9. dico ; G: dicendo. 13. G: suf cit. 14. H: est quod. 15. D: officz'alis.
17. I): igitur. 18. A: tam ver o. 22. ADG: quis tamquam. 23. DG:
Deus deest. 24. D: igitur; 1b. H: istius. 26. I): se remote; G: sere.
29. DG: quasi cementum ,- ib. H:
33. DG: quasi aura.
32. DG z illo.
in istis; ib. H: enim deest.
in Psalmo deest.
3;. DG: conseri. 35. AG:
sa Psalm. mixta It.
OJ‘
SERMU XXVIILJ QUARTA PARS. ‘141
esse sicut dii scientes bonum et malum et generaliter
de omnibus Iapsis. Nec mirum si heus despiciat superbos
mente cordis Sui, eum omnes (quantum in eis est) usur-
pant sibi regaliam Dei et per consequens moliuntur
ilfig regalitatem suam destruere. Non enim regnat Deus I nisi
per Iegem. Ideo dicit beatus Gregorius
qui diligit regem
Dilz'git et eius Iegem.
Inobedieneia vero maxime indisponit servum Dei.
IO quis ergo rex non ofienderetur tali proditori? Unde
superbia talis est implicite blasphemia, eum tribus modis
committitur blasphemia; primo quando negatur a Deo
quod sibi convenit, ut quod est impeccabilis; secundo
attribuitur Deo quod sibi non convenit, ut quod potest
15 sine defectu creature deserere sperantes in se, et tercio
quando creatura assumit sibi quod heo est proprium,
ut posito quod quis dieat quod sit tante virtutis atque
poteneie quod non possit peccare. Unde Judei quando
audierunt Christum dicere quod filius hei esset et an-
2o gelos esse ministrantes sibi seissis vestibus imposuerunt
sibi blasphemiam. Quando ergo homo superbit, negat
implicite se habere superiorem legibus cuius obediat,
quod est Deo proprium, et sic talis superbiens est blas-
phemus.
25 Fides autem secundum Apostolum est scutum in quo Faith the shield
possumus omnia tela nequissimi hostis ignea extinguere ggggglyghnglgg
Pro quo notandum quod omnes christiani viantes sunt exfggtziglgzdl
quasi naute inclusi in ecclesia ut nave Petri et navi-
gantes versus portum salutis quibus adversantur pirate
30in corpore diaboli, qui transmittunt tela vel gunnas
igneas ad incendendum dictam navem. Prirno enim
moliuntur destruere fidem scripture qua deficiente pericli-
taretur navigans. Cum enim oportet omnem christianum
sequi Christum in moribus iuxta illud Apostoli I Cor. II":
35 Estote imitatores mei sicut et ego Christi, Christus autem
ascendit in eelum et modo non conversatur nobiscum
1. H: sicut deest. 4. D: regalia 4, 5. D: moliuntur regalitatem
deest; ib. H: molliuntur. 9. DH: Inobediencfa igitur. 12. A: quod
negatur; ib. G in marg.: Nola: 19. D: quod fuit filius Dei. 20. G:
imposueral. 21. A: blasphemlam deest; ib. D: igitur. 23. H: super-
biens deest. 26. H: ignea deest. 28. A: in ecclesia twice; ib. Petri;
DG: impetu. 29. A: altam 30. H: in corae; ib. A: qui transzvzt
tunc (I); ib. gunnas; D : gunas. 33. H: omnem hominem.
7. I have not been able to find this passage in the works
of St. Gregory. 25. Eph. VI, 16. 35. I. Cor. IV, 6.
16
24
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO Xxvm.
Three ways in
wluch 0ur_1a1th
is defecnve.
nec fulgent miracula ut in primitiva ecclesia, ideo non
restant nisi duo principaliter inductiva ad sequendum
Christi vestigia, scilicet conversacio suorum sacerdotum
et scriptura sacra que est christi testamentum. Ideo
illam tenentur omnes christiani sub pena peccati mor-
talis discerea servare atque defendere. In ipsa enim est
aqua sapiencie per quam possumus iacula diaboli ex-
tinguere, ut patet Matthei IV" de triplici confutacione
diaboli per scripturam sacram. Sacerdotes autem ad
hoc discunt et docent scripturam sacram ut ecclesia
cognoscat conversacionern Christi et amet eum; unde
et ista est causa precipua quare sacerdotes celebrant, ut
recolant paupertatem, passionem et ascensionem Christi;
et hinc dicunt in fine confeccionis huius sacramenti
ex instruccione eiusdem Domini: lioc quociescunque
feceritis in mei memoriam facietis.
Hec ergo scriptura est fides una et eadem in utraque
ecclesia, que est scutum tutissimum contra omnia iacula
inimici, que format in nobis fidem qua credimus et per
quam credimus. Sed hec fides deficit hodie in nobis
tripliciter; primo scilicet scutum fidei omnino vel se-
cundum plurimum in multis abest, ut patet de infideli-
bus extra christianismum. Et illi sunt omnino accensi
iaculis hostium. Secundi vero licet habeant magnam
partem illius scuti integram, tam en multa habent foramina
defectus fidei; in quibus non refert quantum ad letalem
ictum iaculi, quod omnino careant scuto fidei, nisi quod
gravius et dampnabilius peccant quam pagani ex maiori
obligacione et ingratitudine; sic enim sagitta vel lancea
perforans scutatum usque ad cor cum scuto affixum
plus nocet quam si sic perforatus non foret sic armatus.
Tercii vero sunt hii qui licet habeant scutum fidei in-
tegrum, tamen nimis remissum vel tenue; ideo roga-
verunt apostoli adaugeri sibi fidem. Tales autem sunt
qui propter spem vel affeccionem temporalium titubant
in fide, habentes tam actus quam habitus commixtos
2. A: indictiva. 5. G: illa. 8. H: Matth. VIII.
Quare sacerdotes celebrant per hec signa.
1|. D: coiczlfecciouis deest. 15. D: ex institucionc. 17. D ilac ergo ,-
ib. D: in eest. 19. H: inimici deest; ib. H: spem qua. 20. I): hodie
deest. 21. ADG: scilicet deest. 25. H: zstius; ib. D: cum multi.
27. H: ritum iaculi. 26, 27. H: letalem ritum. 31. H: si deest;
ib. H: fuisset. 32. AG: hii deest. 36. H: mixtas
9. D in marg:
13. A: paupertatum, passionum
15. Lucae XXII, 19; I. Cor. XI, 24.
17. Cf. Serm. I, 89,
III, 480. 34. Lucae XVII, 5.
m
-.
o
I»)
ua
35
SERMO xxvnLj QUARTA PARS. eis
qui faciunt fidem tenuem vacillareg et tales sunt cum
filio centurionis in capharnaum (id est, agro pinguedinis
vel villa consolacionis) paralitici.
Est enim paralisis passio dissolvens nervos motos ex What palsy is.
5fiuxibili materia, sic quod virtus directiva operum non
sufficit stabiliter regere membrum ad opus, sed nunc
erigitur et nunc supprimitur. Ita est de christianis
confidentibus in temporalibus quod manus operum et
pedes affeccionum vacillant a recto tramite sequendi
IO Christum, in tantum quod non sufficiunt dicere oracio-
nem dominicam nisi tremuli commisceant cogitaciones
mundanas cum oracionibus, et hinc non impetrant
quod petunt. Ad quem sensum videtur christum dicere
Matthei XVII", tg et Marci IV", 31 quod si discipuli
15 sui habuerint tantam fidem sicut granum sinapis et dixerint
monti ut precipitet se in mare, ita fiet.
Ex quo patet quod deficit fides Christi ut plurimum
in nobis. Grana enim sinapis sunt modica quantitate,
sed magna virtute, et ad litteram sinapium est contra
20 paralisim precipua medicina Sic semen fidei scripture
F01‘; est I maxime virtutis (ut patet ad Hebreos XI"), cum
316 ipsum producit omnes fructus operum in patribus utrius-
que testamenti. Nam habentes quantumlibet modicum
fidei scripture quod expellat tremorem temporalium qui
25est spiritualis paralysis, quicquid postulaverint, in fide
nichil hesitantes, Deus supplebit; sic quod quantum-The proud shall
cunque montuosus fuerit infidelis in superbia ad ora- be humbled‘
cionem fidelem humiliabitur a montuosa superbia et
cadet in amaram contricionem de vana iactancia. Quis
3o enim considerat ex fide scripture quomodo omnis mons
et collis humiliabitur non solum in morte nec solum
in die iudicii sed specialiter in inferno, quando con-
fitebitur inutiliter quod nichil profuit sibi iactancia,
humiliabitur velit nolit, cum veritas scripture dicit
35 Luce XVIII", in quod omnis qui se exaltat humiliabitur.
Et hinc credo quod in veteri testamento ante circum-
cisionem filii salvati sunt in fide parentum et (ut evan-
gelium hodiernum meminit) filius centurionis sanatus est
2. DG: Capharnao. 3. D: vel deest. 4. nervos; D: noramos;
ib. A: motuz'. 6. D: mebrum. 8. DG: tem ora1ia. 12. DGH: mun-
diales. 14. A: Matthei X1. 15. D xt haberent . . . . dicerent
I6. H: monti quod; ib. AG: se deest. 18. DH: sinapis deest; ib. H: mt-
nore quantitate. 19. D: sinapum. 21. A: iuxta nue (sic) w'rtutzs;
ib. D: ad deest. 24, 25. AUG: que est. 25. H: est deest.
26. A: sed quod. 27. DG: monstruosum. 29, 30. H: Qui emm.
30. ADG: consz'derans.
ibi
24+ JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXVI“.
a paralisi per fidem patris: Vade, inquit, et sicut credidisti
fiat tibi. Et iuxta fidem mulieris Matthei XV“, 28 pro-
misit sibi Christus quod filia sua sanaretur. Non ergo
valet oracio unius pro reliquo nisi orans habuerit granum
fidei et ille pro quo oratur sit unitus in eodem corpore
ecclesie. Sicut enim videmus quod medicina per os
recepta in stomachum digeritur ad salutem membri
quantumlibet remoti lesi, ut patet de vulneratis stante
eontinuaeione membri perforati, sed omnino abscisis
non proficit, sic medicina fidei scripture per os homini
transmissa in sacerdotes christi quos chrysostomus vocat
stomacum corporis ecclesie, cum debent digerere spiri-
tuale alimentum cum quo membra nutriri debent, trans-
mittitur per virtutem regitivam ecclesie ad membra
peccatis Iesa, dum manent secundum aliquid vivacis fidei
corpori ecclesie continuata. Unde illud spirituale suffra-
gium extendit se ad illos qui sunt in purgatorio, dum
Christ teaches sunt pars matris ecclesie. Christus ergo docet quod
u.‘ that wer t . . .
mzmbcrznac unumquodque membrum ecclesie prodest euilibet, dum
cqlglsfcglllllzipymihi sanat puerum centurionis a paralisi ad rogatum patris,
only members eciam antequam pater domum veniat, quia eadem hora
of the church s _ . q . . _.
can profit by qua patet 1ogav1t p10 eoa ut. dicit scriptura. H
$603131; OI heretici autem et sc1smat1c1 non participant suffragns
ecclesie quantum ad meritum beatitudinis, quia divisi
sunt a eorpore; ideo virtus regitiva ecclesie Christi (qui
est scriptura sacra) non derivat eis medicinam huiusmodi
ad salutem; verumptamen notandum quod licet mortuis
prosint suffragia ecclesie, verumptamen quantumlibet
parvum opus meritorium factum a superstite est sibi
magis utile quam foret ipso mortuo, quantumlibet
magnum sufi‘ragium; sic quod plus prodesset homini
viventi dare in caritate calicem aque frigide pro Christi
nomine quam pro ipso mortuo in purgatorio punito
darentur ab executoribus millies mille lihre, quia per
elargieionem aque frigide mereretur homo beatitudinem
tit
-l
l0
ua
1. A: inquit deest; G: Unde inquit 3. D: igitur. S. A: unctus pro.
7. DG: dirigilur: AH: derivatur; ib. DG: in salutem q. H: alscisum.
m. H: non deest. II. I) in marg.: Saeerdotes sunt stomachus ecclesie.
12. DG: dirigere 12, ls. D: spirllutle alias spirituale to. ecclesie;
l): celle. 18. l): igitur. 19. A: unumcunque 20. H: puerum deest.
25. A: Christus. 26. H: dz'rivat; ib. ADG: modi deest. 20. H: meri-
torium parvum ; ib. D in marg.: Plus prodest homini vicium pjarvulum
opus meritorium quam innumerabiles elemosyne post mortem. t quare.
(.aute. St. H: prodest. 34. I): eculoribus; ib. A: mz'llenies; G: mille-
sies. 35. H: meretur ille homo.
1. Matth. VIII, 13.
ua
ut
sunto xx1x.! QUARTA PARS. un
eternam, per distribueionem vero quantamlibet execu-
torum non mereretur homo nisi vel remissionem vel
brevitatem pene temporalisa quorum utrumque est in-
finitum minus; intelligo autem meritorium per se con-
sideratum.
Quoad tercium patet ex fide scripture quod Deus God is no
non potest esse acceptor personarum sed quecunque affjrzigfsff
persona, vir vel femina, imperator vel papa, dominus
vel servus, habuerit fidem efficaciorem est maior et
lomelior quoad heum. Et hec fides est consolacio magna
fidelium, cum nullus ex paupertate vel condicione ab-
iecta repellitur a heo. Patet ex hoc quod heus appre-
ciatur virtutes et nullam famam vel gloriam mundanam
nisi de quanto concomitantur virtutes, eum virtus, gracia
et divina precepta correspondent. Nec Deus odit aliquem
nisi correspondenter ad peccatum. Ex quo patet quod
nemo debet presumere se esse reliquo simpliciter maio-
rem, sed in alto gradu constitutus debet senciendo
humiliter de se ipso ministrare vel servire in reputa-
'10 cione sui inferioris et per consequens non de maioritate
sua presumptive contendere. Quantus enim quis est
coram heo precise tantus est. Ideo non elevet se homo
per superbiam pharisei, sed secundum preceptum Sa-
pientis EccIi. III", 20: quanto maior est, hunziliet se in
omnibus et coram Deo inveniet graciam scilicet in pre-
senti et gloriam in futuro.
U1
\-
'\)1
IO
ut
SERMO XXIX.
Quid hic statis tota die ociosi. Matthei XX", 6.
constat ex scrie evangelii quomodo veritas docet suos (.‘lii-ist teaches
go discipulos ad edificacionem ecclesie Iaborare, nam nosterw‘llsfllfé flafflma
paterfamilias exiit in opere primo mane conducere ope- 0mm‘-
rarios in vineam suam, quando in prima etate mundi
produxit genus humanum et convenit cum eis quodl
daret eis beatitudinem pro labore quo laborarunt opus
Fol.
317“
3. DG: brevitatem vite. 3, at A: infinitum twice. 4. A: autem
per se meritum; H: merelur. 9. efficaciorem; DG: edificacionem.
12. A: Deo suo; ib. I) in marg.: flic nota diligenter fidelem sentenciam
contra sentenciam alibi de prescitis; ib. H: Deus deest. 13. H: mun-
diatem. 11. concomitantur,‘ H: concomitant; ib. DG: gracia deest.
20. A: inferior. 21, 22. A: quis est Domino. 23. A: super biam supra se.
24. I): maior es humilia te. . .. invenies. 25. H: scilicet deest.
27. H in marg.: Sermo iwt 32. H: quando ipsa etate. 33. A: genus
twice. ip no; laborarenl. t
27. Gospel for Septuagesima Sunday.
246
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXIX-
The viueyatd is
the Church.
The penny is
bliss.
The
hours
correspond to
the ea
es_ before
m st.
suum non opus eis proprium in vinea sua. Nam Tri-
nitas est paterfamilias, cum omnem familiam creat,
gubernat et instruit, et specialiter sibi competit hoc
nomen quoad regimen sponse Christi. Est autem ecclesia
vinea Domini (ut patet lsaie V", 5), cuius vitis est christus
(Job. XV", 1) et omnes fideles sunt palmites. Qui ergo
denudat terrenam affeccionem a radicibus cordium
membrorum Christi, amputat facta superfiua et coniun-
git ipsa ad invicem et ligno vite vinculo caritatisa laborat
opus patrisfamilias in vinea sua. Denarius autem diurnus
est beatitudo perpetua, denarii quidem puritas in sub-
stancia, continuitas in partibus, caritas in valore et
claritas in splendore signant dotes beatorum, ut puritas
subtilitatem, continuitas immortalitatem, caritas agilita-
tem et splendencia claritatem, utriusque partis figuracio
signat dotacionem corporis et anime, impressio ymaginis
regis signat indissolubilem illapsum divinitatis. Denarii
circulacio est beatitudinis perpetuacio, numerus perfectus
signat complecionem omnium bonorum in statu per-
fecto. Cum autem triplex sit dies scilicet temporis,
hominis et eternitatis, patet quod denarius ille signanter
diurnus dicitur, quia oportet merentem hunc denarium
sicut in die temporis honeste ambulare, et hoc per
totum diem sue periodi quo lux anime illucescit suo
corpori vel saltem in fine vite quo valeat trinitatem sue
anime secundum amorem trinitati increate, que est dies
eternitatis, connectere.
Tres autem alie hore quas christus commemorat
scilicet tercia, sexta et nona et undecima includunt
quatuor horas quarum quelibet continet duas horas
naturales sic quod a prima hora usque ad decimam
inclusive sunt quinque tales hore correspondenter ad
quinque etates que christum precesserant; unde sicut
in prima etate Deus conduxit operarios in vineam, sic
in secunda etate a Noe usque ad Abraham, in tereia
etate ab Abraham usque ad David, abhinc usque ad
transmigracionem, a transmigracione usque ad Christum.
1. Codd.: eius. 7. A: terram 10. D: opus deest; ib. D: pater-
fanzilias; ib. H: in via sua. 13. H: significant 15. i : sig-
nacio. 16. H: significal. 17. H: sie'nificat; ib. A: deitatis
22. DG: quod oportet. 25. H: in quo; ib. DG z quo m'deat. 27. H:
connectere deest. 28. Tres in codd Recte: Quatuor.
deest; 1b. D: et nona hora et undecmza.
1b. eodd.: continent.
29. D: scilicet
30. A: uarum —- horas deest;
31. DGH: ab una hora. -2. DG: correspondent.
10, 29, 34. Matth. XX, 2, 3, 5.
5
m
m
U!
do
35
SERMO XXIX.] QUARTA PARS,
In omnibus enim istis conduxit Deus operarios edifi-
cantes ecclesiam, ut patet de patriarchisa regibus, sacer-
dotibus et prophetisg verumptamen christus condescen-
dens vulgari horarum cotacioni quatuor ante prandium,
5scilicet primam, terciam, sextam et nonam exprimit
inter quas quintam subintelligit; unde prima et secunda
hora vocantur suis principiis, sicut Adam et Noe erant
principia tocius sue generacionis. Abraham vero fuit
perfectus in fide, ideo notatur senario numero perfecto,
10 qui est finis hore tercie. Quarta vero hora includens
horam septimam et octavam tacetur, cum in quarta
etate abiecto domino post civilitatem introductam
introducitur divisio et multiplex prevaricacio. Quinta
vero etas significatur nonario, quia sacerdotes erant
15 boni in principio et declinarunt in fine usque ad trans-
gressionem decalogi. Hora vero undecima usque ad
vesperam signat sextam etatem seculi usque ad diem
iudicii in qua hora christus interna locucione vocat
gentes ad edificandum ecclesiam cum Judeis, pro-
20 ponendo eis finem laboris et ostendendo quod quicquid
fecerint extra fidem et caritatem, non gracia huius finis,
est labor ociosus, quia status in bonis nature cum
frustracione a fine gracie. llli autem ante vocacionem
Dei internam defecerunt a fide et spe beatitudinis, di-
25 centes in animo: Nemo nos conduxit ad hunc laborem;
sed Paterfamilias vocat omnes gentes Matthei IV", iy
dicensz Penitenciam agitea appropinquavit enim regnum
celorum.
Promittit autem eis gaudium immensuma quod est
3oiustum de congruo, non explicabile eis in particulari,
sicut terra promissionis et alia bona creata figurancia
beatitudinem erant sub certo velamine promissa in
veteri testamento. Et correspondenter sicut in sex etati-
bus mundi Deus vocat filios regni ad laborem et mer-
35 eedem, sic quamlibet eius personam Deus vocat in
qualibet suarum sex etatum ad eundem effectum et
mercedem, cum gracia huius Deus dat cuilibet tali
7. AH: Adam deest; ib. H: nonzinantnr.
1o. ADG: dominio. 14. DG: signatur.
16. H: hora enim; ib. nona usque
19. D: ad edzficacz'onem ecclesie sive ad
19, 20. G: preponendo. 23 H: ante deest.
autem deest. 33. DH: et deest.
4. G: horarum deest.
7, 8. DG: creant principia
15, ib. no; transnzzgracionem
17. G: septtnzant etatem
edi/icandum ecclesiam.
20. I): promittit enim; ib. G:
36. A: ad idem officz'zmz.
25. Matth. XX, 7.
Promise of
great reward
Man’s ages
corresponding
to those of the
world.
248 .IOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXIX.
quiequid boni vel mali in aliqua etate sibi emiserit.‘
Debet enim quasi ingenitus infans lac fidei concupi-
scere, quasi puer purus in spiritu eommunem aerem
verbis virtutum aromatizare, quasi adolescens cremen-
tum operum virtuosorum superaddere, quasi vir vireneiaé
omnium virtutum stabilitus in vinea homini prepollere, folia
quasi senex in moribus l antiquatus sapienciam semi-3
nare et quasi decrepitus mundo et carni mortificatus
ad beatitudinem aspirare.
The manager of Procurator autem vinee est humanitas Christi quito
me 15 est caput ecclesie, qui sicut incipit a latrone cui primo
mlmhood- promittit paradisum Luce XXIII", asa sic vocatos in
sexta etate preponit constituens eos iudiees sibi assi-
dentes super sedes iudicantes duodecim tribus Israel;
unde sicut in sexta etate Judei et gentes contenderant ID
quis in statu merendi foret heo aecepeior, Judei se
preponentes ex antiqua familiaritate et hei de ipsis
incarnati promissione, gentes econtra ex grata legis
The .Iews and Christi aeeepcione et ex immunitate a christi morte ab
ingratitudine post accepta beneficia (ut patet Rom. III"),
ifi.gl?lllctdhzgurb_ sic erit in die iudieii murmur admiracionis, non tedii
vel eulpacionis, quomodo Deus tam graciose prefert
membra ecclesie in ultima etate ad tantam graciam
super alios qui longe diucius in via virtutum floruerant;
et sic undique quietatum tollet quodlibet membrum
ecclesie suum denarium, cum habet ipsum ex gracia
qua Deus non iniuriatur meliorando confratrem ad sui
commodum, eo quod omnium beatitudines cedunt
cunctis beatis ad bonum beatitudinis. iit ad istum sen-
sum dicit mater ecclesia illud Psalmi XCIO, 1 1 z Senectus'
mea in misericordia uberi. Totum ergo diem sue via-
cionis divisum in duodecim horas et ingrossatum in sex
secundum duos sexus oportet expendere in edificacione
dicte vinee, in cuius diei hora undecima enim Christus
sepultus est, abhinc vero usque ad diem iudicii non‘
est horarum vulgarium distinceio, quia sub unieo
patriarcha militat universaliter universalis ecclesia.
The murmurs Potest autem murmur istud referri ad eos qui ad
n
o
to
U1
I);
O
tu
U1
come from . . . .
those who are tempus vie stantes in ecclesia rumpunt rete. llll autem
members of the
Lhurch only
outwardly.
I. A: alia. 2. AUG: quasimodo genitus 9. G: aspirate; H: an-
he1are. 10, 11. A: que est. :2. DG: sicut enim. ii 11. A: assistentes.
I4. A: decem. 20. G: post deest; ib. DG: acceptata. 22. H: oraciose
preter. 24. H: alias. 27. I): quo. 30. DG: Psalmi 1X; H: XIX.
32. G: in sex deest. 33. DG: duos textus ; H: duos sensus. 34. A: enim
Jesus,- DG: Christus Jesus. 36. AH: vulgaris 38. D in marg.: Nota
murmur.
sunto xxlxl QUARTA PARA‘,
249
sunt unus alienus homo non habens vestem nupcialem.
qui licet non sit electus, tamen vocatus est et de numero
existencium de ecclesia putativa; secundum illum ergo
remurmurat mixta ecclesia; et sibi est responsio duplex
5signans recessum ab unitate aecepta; prima quod ad
omnivolenciam misericordis Dei spectat punire malos,
sicut premiare bonos, cum pena sit plus debita; Secunda
quod perversio intencionis causans dacionem denarii
plumbei non potest impedire severitatem Dei. Possunt
toautem verba questionis in themate nostro proposita
signanter porrigi ad quoslibet torpentes in Dei servicio,
cum quodlibet membrum ecclesie tenetur iuvare quod-
libet (ut patet Cor. XII"). Et sic patet ex serie evangelii
quomodo cuilibet christiano est primo ociositas fugienda,
15 secundo operositas amplectenda et tercio felicitas con-
sequenda. Est enim ocium mater omnium peccatorum
et per consequens omnium dampnorum, est secundo
confortans evidencia temptatorum et tercio heo maxime
odiosum.
Est inquam primo mater omnium malorum, cum
impossibile sit creaturam committendo peccare, nisi
prius omissione pcccaverit, cum prius ociatur a hei
servicio quam sic peccat. Sic enim angelus apostata qui
ociatus est a laude divina, quiescendo blaspheme in se
25ipso, peccavit in Spiritum Sanctum Ysaie XIV", 13, xiy
Eva eciam quia sola ociata est a Dei adiutorio postu-
Iando incurrit temptacionem diaboli, Gen. III" et
Ezech. XVI", 4.9: iiec fuit iniquitas Sodome sororis tue
superbia, habundancia panis, saturitas, vinum et ocium, et
3o (ut breviter dicam) non est possibile peccatum vel
malum contingere nisi occasione ociositatis. Ideo ipsa
est per se causa tocius nequicie.
ao
Idleness the
mother of all
evils.
Est Secundo evidencia unde spirituales inimici ex-Exainples from
superant oeiositatem; patet de Eva Gen. III",
Scripture: Ii\e,
que non the man who
35 consulto viro vel domino dixit mediando inter Deum
2. ADG: et deest. 3. A: ergo twice. 4. H: est deest; I): sibi cl.
5. H: significans; ib. H: ad deest; ib. H: aplata. 5—7. G: prima a
debita deest. 8. s ca-u da . . . . to. A: in themate nostro deest;
G: hominis in themata nostro. 12. 13. A: iuvare ut; quodlibet deest.
iii DG: ut II. Cor. XII; ib. A: Et sic deest. 15. et deest.
16. I) in marg.: Nota; G in marg.: ocium. 18. l): dampnandorunz.
19. H: odibilium. 20. AGH: primo deest; ib. D in marg.: De ocio
uomodo est causa ma lorum. as D: pereat 29. A: saluritas deest
do. est deest. 31. H: nisi deest. 34. ADG: ociantem. 35. H: ut
ommo.
1. Matth. XXII, 12, 14.
had laid up
much goods,
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM istam XXIX.
the legion of
devilsa
the unclean
spirita
Beemoth.
Laziness
destroys God’s
order; who
gave‘our organs nunc
tor use.
Ch rist’s
example ot
1ndustry.
et diabolum: Ne forte nzoriamur. Sic eciam dives volens
ampliare horrea sua dicit anime sue: Requiesce, comede
et bibe. Et exhinc satane satellites rapuerunt animam
suam (ut patet Luce XII", 19). Unde legio demonum
efi‘ugata per Christum rogavit quod posset intrare in5
porcos; quod et Christus concessit Matthei VIII", 32,
ut vel sic vereamur ociari cum porcis iacentibus in
volutabro voluptatum. Unde Matthei XII", 44 dicit im-
mundus spiritus: Revertar in domum meam unde exivig
quod et fecit, quia invenit eam vacantem. Ideo non est 10
possibile spiritualem hostem superare hominem nisi
prius vacaverit a petendo Dei auxilio, quia si rite
pecierita Deus non defert, et si diabolus assistente Deo
adiuvante exsuperat, tunc est forcior Deo. Ideo scia-
mus pro regula quod si hostis spiritualis nos exsuperat 15
quod ocium quo a cultu Dei ante defecimus est in
causa. Unde Job XL", 16 dicitur quod Beemoth in
secreto calami dormit; calamus autem ad intra vacuus
signat hominem ociantem. Quod autem ocium sit Deo
maxime odiosum ex hoc evidet, quod Deus non potest ao
cessare ad intra agere et necessario semper operatur
Q I l I 0
ad extra. Ideo ille non sanctificat in se tamquam filius qi
imitacionis nomen Dei qui ab ipso degenerans ociatur.
Item, ad hoc Deus ordinavit homini tot organa, ut
F 1.
ad laudem Dei sui nunc operetur uno genere operis et 25
alio. Ille ergo qui in facto nititur ordinem istum
interimere tamquam alter diabolus nititur ordinacionem
Dei destruere. Unde Job V", 7: Homo nascitur ad
laborem et avis ad vo1atum. Unde Gen. II0 homo creatus
in statu innocencie positus est in paradiso, ut opera-q
retur et custodiret illum, quanto magis post peccatum
est penaliter operandum, ut dicitur Gen. III".
Item, Christus in persona hominis fuit maxime ope-
rosus; in primeva etate senciens aeris continentis pena-
litatem, in virili etate senciens fatigacionem, esuriem'
et tam nocte quam die laborem continuum, et in
1. H: sic enim. a H: Luce 11. 5. AGH: in deest. 6. l): quia
et; corr.: quod et; ib H: Jesus concessit. 7. AH: terreamur.
8. A: volutabulo. 10. ADG: quod etfacit: ib. AH: Non enim est.
12. H: appetendo Dei auxilio 13. H: ali/fert 14. AH: iuvante.
15. AH: superat 16. A: Dei deest. 17 DG: Veenzot/z; ib. D: Job. IV.
20. ADG: ociosunz. 21, 22 D; agere -—filius deest. 21—23. C:
agere - ocialur deest. 22. H: non deest. 25. AGH: Dei deest;
ib. DG: et deest. 27. A: interimerere; ib. AH: alter Deus; ib. DGH:
ordinem. 29. H: et deest; ib. H: autem ad volatum. 31. (i: custociiat.
33, G: operosus deest. 34. DG: aeris deest. 35. D: fatigaczone.
36. z et deest.
‘.1.
U!
,--C
SERMO xxix] QUARTA PARS.
25:
ultima etate sive tercia, omnia genera tormentorum.
cum ergo omnis christi accio sit nostra instruccio,
patet quod nos filii imitacionis per ipsum recreati
facere debemus similiter; quam detestabile ergo est
5viatorem in loco peregrinacionis circumseptum hostibus
ociari, cum eo ipso meretur ut in temptacionem in-
ducatur, sicut morbus antiquatus fit incurabilis, qui in
principio posset curari facillime. Ex istis secundo colli-
gitur quod debemus pro statu vie continue operari,
lo primo propter evitandum malum culpe, malum pugne
et malum pene, que ociositas introducit, ut patet ex
iam dictis et Matthei III", 10: Omnis arbor que non
facit fructum excidetur et in ignem mittetur. Secundo
propter bonum multiplex quod debita operacio intro-
I5ducit. Non est enim possibile post lapsum hominem
coronari, nisi legitime certaverit (ut dicit Apostolus).
Cogitemus ergo quod que seminaverit homo hec et metetj
immo quod repugnat divine iusticie premiare inmeri-
tum. Et tunc bonum facientes non deficiamus. Tempore
20 enim suo metemus Gal. VI", 9. Cogitemus secundo quod
tempus nostrum est breve in comparacione ad patres
priores et pro magna parte preterita interruptum ocio
quoad divinum cultum et emendemus sollicite tempus
residuum nobis datum, dicentes cum Apostolo ubi supra:
25 Dum tempus habemusa operemur bonum ad omnes, et
Eccl. IX", 10: quodcunque potest manus tua, operare
mstanter, quia nec opus nec racio nec sciencia nec sapiencia
est apud inferos quo tu properas Solum in hac vita est
tempus commercii beatitudinis pro labore, quia oportet
3o utramque naturam mereri simul mercedem quam simul
recipiet, ideo ociantes properant ad penam quieti con-
trariam, sicut agonizantes properant ad beatitudinem
labori vie contrariam. oportet enim motum violentum
rapiencium celum esse a contrario in contrarium. Ideo
'55 dicit Salomon quod apud inferos non est opus merendi,
1. ADG: etatis sue; DG: circa; ib. G: tormenta 2. D: igitur.
3. D: nos decst. m A: detestabile sz'bz'. 7. DG: sit incurabilis.
8. H: faciliter curari 1o. DG: propter curandum n. D: et deest;
ib. ADG: quod ociositas; ib. ADG: ut deest. 12. A: Mattheiég.
13. A: secundum. [4. H: et propter. 15. A: impossibile. [7. D: igi-
turg 1b. H: quod deest. 21. DG: est deest; ib. H: ad deest. 22. A:
priores deest; ib. I): mteremptum; ib. ADG: ocio deest. 23. emen-
demusg DG: omne debemus 26. H: Eccl. ata 28. I): cui properas ,-
i b. D in marg.: Questio. 30. D6: utrumque numerum mereri; 1b. A:
mereri deest. 3i. ideo; DG: odio; ib. AGH: preparant. 32. A: pro-
perant; ib. DH: ad deest. 33. A: laborari; ib. A: violente.
16. II. Tim. II, 5. 17. Gal. vt 8. 25. ib. 9.
Scriptural
exhortations to
cxcrcitauon.
lxi
to
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXIX.
The honour of
serving God.
nec est tempus racione excusandi peccata preterita, nec
sciencia adquirendi alleviamen pene per media, nec
sapit dampnatis quicquid experimento cognoverunt sed
econtra cruciat cogitando quomodo insensati ‘possent
tam brevi tempore pro labore tam modico tantum pre-
mium meruisse (ut patet Sap. V"); unde Luce XVI", tg
diviti epuloni sepulto in inferno negabatur guttula aque
ad refrigerandum vim gustativam qua viando peccaverat.
Cogitemus tercio misericordiam Dei 'qui dat notoriis
peccatoribus per totum residuum vite sue diurnum
denarium, si in articulo mortis contriti gemuerint, ut
patet in parabola evangelii hodierni et de latrone
fLuce XXIII"). Sed eo'nsideremus quod dilaeio temporis
in peccato difticultat ad resipiscenciam finalem; ideo
Eceles. XI", 6 dicit Sa‘omon: .Mane semina semen tuum
et vespere non cesset manus tua. Seminacio vero bono-
rum operum in iuventute preparat ad fructuosam con-
clusionem in seneetute, ut terra bene culta ante tem-
pus seminandi disponat ad inieccionem seminis fructi-
feram. Tercio debemus continue opcrari bonum propter
facetum amorem homini qui servicium hoc iniungit.
Non enim requirit servicium a ereatura racionali pro
bono sibi utili, sed solum pro commodo servitoris.
Patet Luce VII", 10: Cum feceritis omnia que precepta
sunt vobisy dicite servi inutiles sumusa quod debuimus fa-
cere fecz'mus, quasi diceret non est possibile quod facia-
tis quicquam heo utile vel graciose indebitum de con-
digno, cum eo ipso quo quis servit bene Deo, premiatur
ab ipso ultra quam meruit.
Est ergo honestas in Dei servicio propter honorem'
Domini cui serviturj propter pulcritudinem servicii quod
precipitur et propter libertatem quam servitor conse-
quitur. Si enim honorificum sit servire regi terreno,
quanto magis regi seeulorum? Non enim habet aliquos
vel heredes regni apparentes. ()mnes enim promovct
ad regnum eelorum.
1. AH: tempus racione deest. ib. DG: Sap. I.
8. G: rqfrz'gereudo; ib. I): proviando. Si consideremus.
16, 17. A: verborum operum. 17. I): fructuosam commzuzz'onem.
lo. iniecciouem; G: admiccionem; H: disponit reieccz'onem. 2:. A: qui
servicium a creatura racionali non exigit pro bono. 21. H: ut patet.
25. G: dicite quod; ib. I): debemus. 28. H: uod quis. 32. I) in
marg.: Servire Deo quam honestum est. 35. z anzzcos, vel inimicos;
ib. AH: non fugz'entes; ib. ADG: reges deest.
6. Sap. V, ip
6. DG: mengiuz'sse;
1 .
m
L)
‘J-
ut
a . I . . . . . _ 14‘01,
vel minimos l de sua familia nomen fugientes I'llSl reges g
l I
SERMO XXIX] QUARTA PARS.
to
'J\
Quantum ad substaneiam servicii non potest pre-
cipere quicquam quod peccatum sapiat sed virtutem.
Et quantum ad libertatem patet quod heus detesta-
tur servitorem invitum. Solum enim voluntarium ac-
5ceptat servitorem ad suam familiam, et eo ipso quo
est liber a peccato, quod oportet si debeat Deo servire,
debitor est liber simplieiter, quia civis sanctorum et
domesticus hei. Si igitur cives Romani sint exhinc
humanitus liberi, quanto plus cives sanctorum celestis
IO Jerusalem. Defenduntur eciam ab hostibus, quiaI iohA/na
18 dicitur: Malignus non tangit eum, quia generacio salvat
eum. omnes enim confederati sunt nedum amicicia sed
cognacione, quia fratresa sorores et matres Christi et
sui invicem.
Illas conclusiones ex fide clara demonstrabiles non
sapit velatus mundi diviciis et malicie Iibertate, sed
generaliter nos omnes ex defectu fidei sumus tepidi et
remissi. Nam in pace vel quiete ecclesie est amaritudo
eius amarissima, ut dicitur Isaie XXXVIII", 17. Et cum
2o oportet caput ecclesie masticando assimulare sibi quod-
libet membrum suum, cavendum est de prophecia
Apoc. III", 16: Quia neque calidus neque frigidus es, in-
cipiam te evomere de ore meo. Constat quidem naturali-
bus quomodo aqua tepida provocat vomitum, sic spiri-
25tualiter habentes fucum religionis christiane sine fervore
virtutum sunt heo abhominabilissimi. Ideo Christus
Matthei VII", 15 docet cavere de talibus qui veniunt in
vestimentis ovz'um, intrinsecus autem sunt lupi rapaces
Et Apostolus I Timothei IV", iar Spiritus manifeste
3o dicit quia in novissimis temporibus discedent quidam a
fide attendentes spiritibus erroris et doctrinis demoniorum
in ypocrisi loquencium mendacium et cauteriatam haben-
cium suam conscienciam. Unde maior est spes de sim-
pliciter frigidis quam de talibus ypocritis sub velamine
35 christiane religionis incorreptibiliter et imperceptibiliter
simulantibus sanctitatem. Tales enim semper pugnam
simulant, Sed propter remissionem nunquam superant,
sed se ipsos et alios continue debilitant. Quo contra
Apoc. II", 17 dicitur: Vincenti dabo manna absconditum.
15
7. ADC: debita 11. CH: quod malignus. 12. H: omnis.
15 AH: istas. 18. (I: nam deest. 19. DC: Isaie xxxiii 20. H: masti-
gando. 22. DGH: quod nequa 23. H: Constat quibusdam. 29. H. i-
mothei VII]. 30. (i: tem oribus twice. 32. D: et deest. 32, 33. H:
habencium deest; D: cautzetigatam. 35. H: et imperceptibiliter deest.
35'. ADG: se deest.
God will not
have unwlllmg
seruce.
Qur want of
faith shewn m
want or energy.
254
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO xxix
Our instrument
for work is the
Ialth of the
Church.
Unde sicut corporalis exercitacio membra corroborat,
sic spiritualis exercitacio evidencius interiorem hominem
animat, habilitat et fortificat ad laborem. Econtra autem
ocium Iaxat, apporiat et enervat, immo sicut aqua
actualiter calefacta propter commixtiones frigidarum
parcium redit ad frigiditatem antiquam et cicius aqua
simpliciter frigida congelatur, correspondenter partim
fidelis; ad quem sensum Salvator Matthei XXIV", 12
prenosticat quod refrigescet caritas multorum.
viso ergo quod oportet continue laborare descendendo
particularius oportet notare asciam vel instrumentum
operandi, quod indubie est fides ecclesie, ut patet Luce
XVII", 6: Si habueritis tantam fidem sicut granum sinapis,
dicetis huic arbori moro: Eradicare et transplantare in
mare, et obediet vobis Et post adiungit officium operandi.
oportet enim fidelem operarium habere fidem pungitivam,
acutam et asperam et non lacteam et remissam. Tali
enim fide sancti vicerunt regna, operati sunt iusticiam,
adepti sunt repromissiones, ut ostendit Apostolus Hebreo-
rum XI". Si enim membrum diaboli ut Alexander et
ceteri conquestores per fidem imperfectam vicerunt
regna laborioso certamine corporali, quanto magis mem-
brum Christi per fidem sinceram et acutam cooperante
Domino; quod patuit in conversione gencium ad religio-
nem Christi ipsis maxime odiosam per paucos Christi
discipulos, ut patet in processu Actuum apostolorum. Ipsi
enim transformati sunt a moro in vitem, eradicati de pec-
catis profundissimis et transplantati in mare amaritudinis
et post secus decursus aquarum fructificarunt uberrime.
Si ergo isti mundani in fide sua fallaci operati sunt?
regente diabolo opera corporaliter tam forcia, quomodo
miles Christi ipso duce iuvante non operaretur facilius
opus iusticie spiritualiter forte, si eciam tiro seculi
adipisceretur hereditatem terrenam et thesaurum ab-
sconditum a diabolo vel eius membro fallaciter repro-
missam, quomodo magis miles Christi non adipisceretur
per medium quod Christus docuit et promisit regnum
_ 1, 2. DGH: membra ~ exercitacio deest; ib. A: et corroborat. 3.11a-
bilitat; D: humiliat; G: humilztat; 1b. G: laborem laxat. 4. (I: Iaxat,
appetit et; D: appareat apparenter enervat; fig apporeat. 5. actualiter,-
D: accidentaliter. 8. A: sensus. 1o. D: igitur. 11. DG: vel iuslum.
12. G: est fides twice. 16. I) in marg. : Laborare continue in vinea Domini.
1o. H: promissiones. 21. AGH: infiectanz. 22. A: corporale. 24. H:
quod et mirabilejactum est. 31. forcia sequitur lacuna in G; I): tam
sucia. 33. forte; D: formare 3. . H: adzpiserit. 35, 36. DG:
repromissa; recte: repromissum. 36. Ii: adimi-ceret 37. H: et deest.
U1
eo
'55
cul
SERMO XXDL] QUARTA PARS, 255
celorum et thesaurum eternum in ipso absconditum?
indubie defectus fidei est in causa. Si enim afieccio
temporalium est in causa, si enim pure crederemus
verbis Christi de premio et mediis adquirendi per que
ipse pugnavit, operaremur similiter; sed defectus operis
manifestat defectum fidei et amoris, ut alibi exponitur.
FOL O l . l i i i i Lm lSt Howwe should
218, portet u terius l nos ciristianos circum re Cl 0 i
i quinario, serviendo Deo circulariter continue iuxta hoc be occupmd'
metricum:
IO Dz'scas aut ores, doceas, recreesve, labores.
Oportet enim anime incorruptibili tres operas convenire,
scilicet discere vel docere quoad intellectivam et orare
quoad potenciam volitivam; nam qui in quocunque die vel
hora non fuerit pastus pane scripture, indubie percussus
est infirmitate vel debilitate gravissima. Ideo sicut oportet
continue discere saltem perseveranciam, sic oportet con—
tinue docere religionem Christi opere vel sermone. Aliter
enim iuxta Salvatorem Matthei XXV" in penam peccati
auferetur ab ociante talentum in die iudicii et dabitur
20 iusto qui pecuniam dedit spiritualiter ad usuram; quoad
corpus vero oportet corporaliter operari, quia II Thess.
III, IO: Si quis non vult operari, nec manducet, ubi per-
hibet christianum manducare panem in ocio vel quiete.
Et quoad recreacionem vult facetus dominus quod de
quanto recreatus est maior, utilior vel modestior, de
tanto est sibi placencior. Sed oportet in isto ut in aliis
quatuor notare modestiam. Quanto enim corpus plus
modificatur temperancia, ut serviat spiritui ministerio
virtutum, tanto est recreacio Deo placencior, sed omnis
3o recreacio ad petulanciam vel rebellionem carnis in spiri-
tum sapit immodestiam, cum oportet castigare corpus et
in servitorem spiritui redigere.
ul
UT
lo
ui
2. Rectius: indubie defectus fidei sive afl‘eccz'o temporalium es! in
causa. n. D in marg.: Versus: Discas aut ores, doceas, recrecsve,
labores. 13. DGH: quacunque. 15. D: immo debz'lz'late. 18. D: per
Salvatorem in penam. 2:. DG: oportet corporaliter deest; H: opor/et
deest. 22. G: oierarii. 25. ADG: recreacio. 27. H: nolari
modestiam; ib. AD : Quando. 1o. H: tanto enim; ib. H: omnis deest.
3i. DG: modestlam. 32. A: servitutem spiritum; ib. A: etc.
[Q
ill
O‘.
IOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMU XXX-
SERMO XXX.
Semen est verbum Dei. Luce VIII", 11.
Parable ofthe Dictum est superiori dominiea quomodo operarii in
Bower‘ ecclesiaDomini debent vites suffoderea superflua earum ex-
cidere et palmites convertere. Iam in evangelio hodierno 5
descendit paterfamilias specialius quomodo ecclesia debet
utriusque se habere ad spiritualissimum actum edificandi
ecclesiam qui est predicacio verbi hei. Narrat enim
Salvator quomodo idem paterfamilias qui exiit con-
ducere operarios exiit seminare semen suum, quia IO
Matthei X", 20 scribitur: Non enim vos estis qui loqui-
mini sed spiritus patris vestri qui loquitur in vobis. Et
sicut de facto seminans in parabola Salvatoris aliud
semen sevit iuxta viam quod fuit a pedibus conculcatum
et volucribus consumptum, aliua’ vero supra petrama et rS
natum aruit quia non habebat humorem; tercium autem
inter spinas quod per illas concrescentes suflocalum est;
quartum vero in terram bonam quod fecit fructum cen-
tupluma sic iuxta exposicionem Salvatoris est seminacio
quadruplex verbi hei. Quidam enim ad tempus devote eo
retinent verbum predieatum, sed quia suppressi sunt
servitute diaboli, ideo statim tamquam aueeps habens
cordam ligatam ad pedes avis quam permittit ad tem-
pus evolare revocat Iapsos ad suum servicium et tollit
verbum quod ipsi eonceperant, et isti sunt oecupati25
superbia, invidia et ira.
Secundum ergo semen supra petram satum signat
verbum hei predicatum indispositis triplici culpa carnis,
scilicet accidia, gula atque luxuria.
Tereium vero semen inter spinas seminatum signat 3o
verbum Dei predicatum avaris. Avarieia enim proprie-
tatem querens solum se ipsam directe germinat. hi-
abolus enim et caro tamquam racionalia in triplicitate
I. D in marg.: ln Sexagesima; II in marg.: Sermo s. 3. D: in
superiori. m I): eorum. 0. DH: spiritualis qua ecclesia 7. DGH:
utrmnque; ib. DG: edzficandmn. fi D: que est. [0. G: quia deest.
14. DGH: semen cecia/it. 15. A: petram deest. 15, to. ADG: quod
nalum. 16. H: habuit. 17. H: istam 18. H: vero deest. 21. H: uia
deest; ib. D in mar .: l. 25. DG: quod isti; ib. H: et deest. 27. in
mar .: es ib. H: ecundum vero. 28. H: Dei deest. 29 D: cula (I).
30. in marg.: jn 32. DG: directe diminuit.
I. Gospel for Sexagesima Sunday. II. Lucae VIII, 5.
13. ib. 6. 17. ib. 7.
SERMO XXX.I QUARTA PARS, 25
xl
peccati quiescunt, sed mundus tamquam insensibilis de
sollicitudine contentatur.
Ex isto processu elicitur quod ad predicaeionem Three things
efficacem requiruntur operacio assidua predicantis, valor rggggggingof
5seminis et aptacio materie recipientis. Si enim oculus It-hgngfesgc ef
fascinantis efficaciam habet alterandi aerem, sicut et
visus serpentis que solo visu interficit', quanto magis
oculus et viva vox pii sacerdotis cui cooperatur beata
trinitas? et per consequens deficiente hac caritate factus
10 est velut es sonans aut cimbalum tinniens. Ideo Psalmo
XLIX", 16, 17 dicitur: Peccatori autem dixit Deus: Quare
tu enarras iusticias meas et assumis testamentum meum
per os tuum, tu vero odisti disciplinam. cum enim
animus qui est pars principalior contradicit verbis et
15ipsa operibus, quomodo haberent verba virtutem ab
animo aut persona tantum sibi eontrariis, graciam vel
virtutem ad perficiendum opus dignum viatoris? Dei
enim adiutores oportet suos esse amicos.
Oportet secundo semen esse sanum, non verba falsa,2. Goodness oi
eo non ludicriap non fabulas vel apocrypha que sunt semen mmari
illusionis Antichristi, sed verbum Dei, quia ipsum habet
vim regenerativam ex calore semineo (ut patet posterius).
Sed tercio oportet quod terra recipiens sit aptata; et 3. Fitness ofthe
quia illud est pertinens adiutorio, ideo de illo fiet shearen
.hizggprocessus. I Oportet enim ad apcionem terre ipsam
. assidue colere, fimare radices, et herbas nocivas evellere
et a superveniente impedimento fructum preservare.
Ille terram cordis et corporis bene colit qui fugato
ocio in bonis operibus se ipsum assiduat.
30 De nequicia ocii dictum est superiori dominica; cui Idlenessis
addendum arbitror quomodo ocium consequitur summa w'cked’
stulticia iuxta illud Prov. XII", 11: qui operatur terram
saciabitur panibus, qui autem sectatur ocium stultissinzus
est. Exerceat homo primo terram cordis in operibus
35 virtuosis et non potest deficere quin saciabitur pane
scripture, quia si desit homo qui doceat, dominus
2. D: solitudine. 3. DG: Ex alio; ib. D in marg.: Ad predicaeionem
tria requiruntur. 4. DG: opera. 5. DG: seminantis. 7. DG: qui.
11. H: dixit: Peccatori. 13. D: odi. 16. DG: contrarianz. 19. D in
mar .: I. 20. D: aut; ib. A: ypociypha. 22. H: generativam.
23. : tercio deest. 24. H: zsto. 25. D in marg.: Rusticitas.
27. DH: reservare; 30. D in marg.: De ocio quam sit malum.
32. H: illud deest; ib. A: operabil; DGH: operabitur. 33. DGH: secta-
bitur, sit. AH: exercitet. 36. DGH: si deficit.
q I. Cor. XIII, 1.
. I7
258
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO xxx.
and foolish.
dabit verbum ab alto. Patet de apostolis Act. I" et de
Cornelio Act. X", nec non racio fidei hoc convincit.
Si enim heus non deficit terre cum suis ornamentis
quin dat eis pluviam corporalem in suis temporibus,
quomodo deficeret creature racionali facte ad ymaginem
et similitudinem suam quin segregabit illis dispositis
pluviam voluntariam? Psalmo LXXX, 11 scribitur: Di-
lata os tuum et implebo illud. Aperi ergo fenestram cordis
tui et sol iusticie, qui est lux vera non potens occidere
vel eclipsari, ipsum illuminat.
Et patet secunda pars conclusionis Salomonis. Est
(inquam) sic ocians stultus, eo quod rem sibi saluber-
rimam negligit et sectatur rem sibi maxime nocivam.
Magna quidem foret stulticia, ubi quis posset in una
hora mercando licite adquirere mille libras ociari ad
tantum dampnum; sic est de ociantibus hora novis-
sima (ut loquitur Evangelista I Joh. II"), quia etas nostra
(ex evangelio dominice proxime) est hora undecima; est
eciam stulcior, eo quod se ipsum denudando hostibus
hostes tarditate expectat; est tercio stultissimus, eo quod
hostes qui ipsum interimunt confortat; sed cum omnes
ociamur interdum, ille qui frequenter sequitur ocium
vel continuat se in ipso usque ad vite exitum est eo
stulcior qui negligit preparare locum sibi. Non enim
est sic ocians dignus locari in celo, quia solum in vinea
Domini laborantibus est iste denarius diurnus debitus
(ut patet Matthei XX"). Dignum namque est quod celum
corpus subtilissimum et velocissimum deputetur servis
Domini celorum qui sunt instar celi operosi, nec para-
disus terrestris ipsum recipiet, cum Gen. II", 15 legitur:
Positus est homo in paradiso ut operaretur; nec locabitur
in purgatorio, quia Psalm. LXXII", 5 scribitur: In labore
hominum non sunt et cum lzommibus non jlagellabuntur.
Si enim pro statu vie taliter ociantur, post viam in—
dignum est ut purgentur. Nec mundus iste sensibilis
hos locabit, quia Luce XIII", 7 precepit Dominus de
ficulnea sterili quod succidaturr ut quid, inquit, terram
occupat? Relinquitur ergo quod solum infernus sit locus
debitus taliter ociosis, quod est consonum propter tria:
1. DG: ab altero; H: de alto. 3. A: non deest. 6. D: qui se-
regabit; ib. H: illis discipulis. 7. DG: LXXXIX. 8. A: ergo deest;
: igitur. 9. H: occidi. 12. H: in wt. A: qui etas
20. A: expectant. 24. H: enim deest. 25. ): sic deest. 26. A: zlle.
ad A: cooperosi. 3o. DG: et cum Gen. 36. A: locabat Luce; ib. A:
precipit. 38. D: igitur; ib. H: est locus.
ran
H
k)
ua
vel
U‘
U‘
ut
SERMO Xxx] QUARTA PARS. v 259
primo quia sic ociantes dant locum diabolo contra doc- Hell only will
trinam Apostoli Eph. IV", 27, ideo consonum est quod perpetuo habeant locum cum illo; ipse enim est pater-
familias inferni sicut Christus celi. Secundo, quia inter
Somnia corpora terra et specialiter iuxta centrum (ubi
est infernus) est corpus ociosissimum (quia immobile
et infructuosum), ideo cum locus debet aptari nature
locantis, iusto Dei iudicio limitatur ociantibus ille locus.
Tercia racio est: Racionale videtur quod volens se ex-
xoaltare indebite humilietur ad contrarium; sed omnis
sic ocians presumit innuitive immobilitatem Dei, cui
non vult obedire laborando, ideo dignum est quod a
sede Dei (que celum est) sit maxime elongatus. Cum
ergo medium terre maxime distet a celo, quia est locus
15 bassissimus, patet quod est locus sic ocianti convenientis-
simus; cum ergo que seminaverit homo hoc et meteta
patet quod terra cordis et corporis nostri si sit inculta
non erit fructifera, sed portabit spinas et tribulos vicio-
rum et per consequens habebit mercedem condignam.
20 Nam volens contrariari Deo, quiescendo quando laboran-
dum est, debet superari a summo iudice, laborando
quando quiescendum est. Deus enim post opera sex
dierum requievit die septimo et tu vis quiescere die
primo. Unde solum infernus est locus post diem iudicii
labori deditus, omnibus partibus aliis mundi quietis.
Stat autem fimacio terre in usu temporalium, quantum
expedit ad virtutes fructificandum ide quibus alibi).
Terra ergo sic trita et fimata est capax seminis verbi Dei.
Quantum ad secundum, patet ex processu evangeliiThree kinds of
30 quod tria genera peccatorum, scilicet diaboli, carnis et familie
mundi oportet eradicari de terra nostra, ne germinent
cum semine verbi Dei. Et primo oportet caveri de tri- 1- Pride, the
. . . . . . root ofall other
p11c1 peccato d1abol1, et primo de superbia eo quod ex sim
spiritualitate ct insensibilitate est subtilior ct per con-
35sequens ad seducendum periculosior. Est eciam radix,
Fig-qua destructa sequitur cuiuslibet alterius I peccati de-
nl °
no
ut
1. D in marg.: I,‘ ib. DG: quod sic. 3. DG: locum illum. 11. D in
marg.: 2. 5. DG: terre. ti H: corpus deest. o. I) in marg.: jn
9, 10. A: volens ex exaltare. 9. H: est deest. ll. DG: z'mmobilz'tate.
ll. 12. D: cum non. 13 A: ui celum. I4. DG: a centro qui est.
ll). D: cum igitur. m A: si eest; ib. D: sit deest. ro. DG: volens
humani zL DG: debet superiori. 23. H: requiescere 28. H: terra
autem. 29—32. DG: Quantum —- Dei deest. 29. D in marg.: Superbia.
31. H: mundi sum‘. 31. H: mundi que; ib. Codd.: eradicare. 32. I):
cavere 33. ADG: et quod; ib. D m marg.: De superbia per totum.
10. Gal. VI, 8.
l7’
260
.IOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXX.
Pride difficult
to discern.
ffi-ide brings
with it a train
of other sins.
struecio. Et tercio est in amoeione difficilior, quia
primo venit et ultimo reeedit, et ideo eius radicacio est
maxime precavenda.
Quoad primum patet quod superbia latet in anima,
cum sit amor inordinatus proprie excellenciep ideo de
substancia eius non est alterius hominis discernere. Et
quoad signa sensibilia in gestu, apparatu vel aliis signis
ab ea procedentibus docet diabolus responsionem sophi-
stieam, quia talia non expresse docent superbiam, cum
sint honestatis, animositatis et equitatis; apparatus hone-
statis, insultus animositatis et persecuciones non remit—
tendo iniurias sunt equitatis. Unde propter palliaciones
tales sophisticas vix aliquis ponderat superbiam vel
eognoseit, et tamen est peccatum maximum iuxta ex—
posieionem illius Psalmi XVIII", iar Si mei non fuerint
dominati, tunc inmaculatus ero et emundabor a delicto
maximo, id est, a superbia secundum glossam. Quando-
eunque enim servi extrinseci de familia dominorum
vel membra corporis aut potencie anime dominantur
racionem cui debent serviliter ministrarea est peccatum
superbie undique introductum, et per consequens, si
non fuerint tam prepostere dominati, deest superbia
que est delictum maximum. Unde propter eius exces-
sum super alia peccata dicitur portare eoronam; Isaie
XXVIII", 1 scribitur: Ve eorone superbie; et hinc com-
petit lucifero primo apostate, qui dicitur rex super
omnes filios superbie Job XLI", 25.
Unde superbia ex sua condicione nunquam venit sola
sed cum magna familia, ut patet de Lucifero in quo
genuit invidiam atque iram, in primis parentibus in
quibus genuit accidiam atque gulam et in Egipciis in
quibus genuit avariciam atque luxuriam. Ex hinc enim
noluerunt permittere filios Israel sacrificare (ut dicitur
Exodi IV" et infra). Sic eciam inpresenciarum tolle
superbiam et cessabunt bella inter regna, pugne inter
personas et dissensiones inter communitates. Tolle eciam
superbiam et cessabunt sumptuose expense superiorum
ecclesie in quibus pauperes spoliantur, rapine predonum
et latronum et omnis avara detencio bonorum fortune.
I. H: amacione. 2. H: eius deest.
m 18. DG: quamcunque
25. DG: dicitur.
9. DG: quod. 12. H: fuerit.
G: enim deest. 19. H: vel potencz'e.
26. G: Luciper; D: Lucifer; ib. DG: apostalare.
27. H: xu deest. 32, 33_. A: lit hinc noluerunt. 34, 35.. H: sic ergo
tolle superbiam in presenczarum. 38. H: cuius pauperes; 1b. H: rapine
deest. 39. H: et deest; ib. H: avaricia et.
k)‘
D_
us
u:
U!
U!
SERMO xxx.] QUARTA PARS. est
Tolle superbiam et cessabunt castrimargia et luxuria
ac per consequens omne peccatum nominabile. Superbia
enim ex hoc quod requirit maiores expensas et maiorem
familiam, ac primo et ultimo retinet campum pugnandi
5cum homine, gignit ex Se omnia alia vicia ut suos
baiulos.
Ideo saluberrima foret doctrina quam Deus dedit
humane nature Gen. III", 15 superando antiquum ser-
pentem, quod ipsa primo et principaliter conterat caput
tosuum, quia Eccli. XXV", 22 scribitur: Non est caput
nequius super caput colubri. Sic enim ad literam serpens
precipue servat caput, quia cauda abscissa adhuc
remanet vivus sed contrito capite statim moritur. Sic
secundum Chrysostomum tolle hoc vicium de clero, ut
15non velint homines apparere hominibus, et sine labore
vicia alia resecantur. Superbia enim est primogenitus
Pharaonis cuius morte filii Israel liberabantur Exodi XI";
est eciam Golias quem David percussit in fronte cum
lapide et sic prevaluit in Philisteum I. Reg. XVII". Sic
20 enim confuse sunt Iingue capitum egrediencium de
oriente ad edificandum civitatem et turrim Babel, Gen.
XI", 3. Unde secundum Gregorium cetera vicia sunt
quasi domus iuxta turrim site et ab ea protecte. omnes
enim peccatores fingunt quod oportet eos vivere honori-
25 fice vel humane. Ideo necesse habent sic facere; et patet
Secunda conclusio dicta de superbia.
Tercium autem, scilicet difficultas amocionis superbiea Pride is hard to
ex hoc patet quod ipsa habet bonum pure naturaliter aga ggægzgits
desiderabile pro obiecto quod est humana excellencia oticrzfsmzgn
3o quam omnis homo debet naturaliter appetere. Deficit legitimate;
autem in modo vel ordine appetendi, et ideo est pec-
catum; unde sicut milites volunt videri fortes et clerici
sapientes, sic sancti postquam fugaverant alia vicia
superati sunt surrepente inani gloria.
I. D: cessabit; ib. Codd.: et per consequens luxuria. 2. H: nominate.
12. H: et cauda. 13. DG: vivus deest. 1 . DH: a clero. 16. H: enim
deest. 1 . AH: ad cuius mortem . . . . . li erantur. 18. A: est autem.
21. DG: czvitatem et deest. 23. G: sita. 29, 30. H: desiderabile -
homo deest. 31. H: autem amocio. 32. G: cleri 34. G: surrepenta;
H: surrepenti; ib. D: vana.
1. Castrimargia, gulae concupiscentia, vid. Du Cange II, 227.
14. S. Joh. Chrysostomi, In Matth. Hom. LXV (al. LXVI). Opp.
tom.VII, 733 cet passim). 22. S. Gregorii Moralium lib. XXXIV
in cap. XLI beati Job Opp. tom. I, 1137 et al.
262 JOIIANNIS VVYCLIF SERMONIIM ISERMO xxxi
.
b) bccaqsp Secunda vero racio huius difficultatis est quod superbia
CZll'yd,l§{?;‘I“;I, est proxima disposicio secundum quam diabolus regnat
in homine, nec potest deleri nisi per humilitatem, que
cum dicit abieccionem maxime detestabilem apud mun-
danos, non mirum si amocio superbie sit summe diffi-
cilis. Unde non est possibile hominem indurari in peccato
contra Spiritum Sanctum nisi ex superbia. Ipsa enim
inveterata gignit consummatam inobedienciam, ut patet
Gen. III", 14 de serpente: Super pectus tuum gradieris
et terram comedes cunctis diebus vite tue. Et sequitur: Tu lo
insidiaberis calcaneo eius; ubi premittitur superbia et an-
nectitur consummata invidia. Et tercio adiungitur ire filia.
C) bccause of Tercia causa difficultatis amocionis superbie est quod
gting‘seistrir habet quoddam delectabile connexum; et cum Deus
punit citra condignum, patet quod superbus noscensiS
suam I et suum delectabile ex presumpcione eligit sta- F011,
tum in sua obstinancia, ut patet de Lucifero, de Pharaone “1
et de omnibus induratis. Non enim possibile est hominem
indurari in malicia nisi prius ex superbia. Ipsa ergo est
peccatum periculosissimum propter eius surrepentem
introitum imperceptibilem ex sua subtilitate, propter
eius amocionem difficillimam postquam introducta est,
ex sua dominacione, propter eius nocenciam, cum pre-
valuerit ex nephanda multitudine sue familie. Nullum
enim est peccatum quod Deus summe humilis magis
despicit, cum directe opponit se voluntarie ordinacioni
divine quam cum oportet habere cursum suum oportet
nos sibi humiliari submittendo nos sue voluntati; quod
nobis prestare dignetur qui semet ipsum humiliavit r
usque ad mortem pro nobis Deus benedictus in secula"
seculorum Amen.
ul
to
o
to
U1
.1
C
SERMO XXXI.
Semen est verbum Dei. Luce VIII", 11.
Reasons for Constat ex serie evangelii quod Salvator noster do-
teachlng 111 - - - - .
parables, minus Jesus christus crebro locutus est suo auditorio
'_)_1
U I
1. A: quod deest. 8. H: consencientem inobedienciam. 9. DG: Su ra ;
ib. DG: gradies. 11, 12. DG: et annotatur. 13. H: superbie eest.
15. ADG: superbum. 16. D: et sensuunz; ib. DH: elcgil. 18. DG: hominem
deest. 1o. A: nisi prima: ib. D: Ipsa igitur. 20. H: surrepentis.
24. l): ex deest. 26-—'_ . A: voluntaria -- nos sue deest. 29. G: hu-
nziliat. 3o. ADG: usque deest. 31. AH: scculorum deest; ib. D: Amen
deest. 32. H: Sernzo nonus 35. AG: adiutorio.
32. Gospel for Sexagesima Sunday. Printed in Lechler’s Jo-
hann yon iviclifp II, 580—590.
SERMO xxxr] QUARTA PARS,
to
O.
in parabolis1 nunc ut sentencia latens et salubris in
patente parabola forcius memorialiter imprimatur (sic
enim docemur artificialiter per domos et ymagines me-
morari), nunc ut audientes ob penam sui demeriti minus
Sintelligant, et nunc ut naturalis proprietas tam exempli
quam exemplati philosophice doceatur (sic enim secun-
dum beatum Augustinum scriptura sacra continet om-
nem veritatem philosophicam). lit propterprimam causam
et terciam totus populus Palestinorum et multorum
1ointer -quos Salvator noster conversatus est intentus fuit
parabolis, et ideo congruum valde fuit quod evangelium
christi medium inter vetus testamentum et epistolas
apostolorum participaret condicionibus utriusque.
Sed inter omnes parabolas salvatoris nullam signan-
15cius et apcius legitur docuisse quam parabolam semi-
nantis. Ipsam enim dignatus est suis discipulis seorsum
exponere, ultra quam sufficit fragilitas humana compre-
hendere. Unde ante exposicionem factam de terra qua-
druplici seminata dcclamat in hec verba: Qui habet
zoaures audiendi audiat. Semen itaque secundum exposi-
cionem Salvatoris est verbum Dei. Ex quibus verbis
elicio michi tria fraternitati vestre per ordinem decla-
randa. Primum est de disposicione spiritualis seminis,
secundum de disposicione seminantis et tercium de
zscongruencia temporis seminandi. Pro quo advertendum
quod semen accipitur tripliciter in scriptura: primo pro
materia decisa a vivo habente in se virtutem inclinati-
vam ad animatum consimilem, detrudenti in forma et
specie producendump sive sit terre nascencium et nata-
30ti1ium quorum semen est constans, cum non habet ap-
propriatum receptaculum, sive formabile et liquidum, ut
semen gressibilium vel volatilium. Unde Gen. I", 12
scribitur: Protulz't terra herbam w'rentem et facientem
semen iuxta genus suum. Secundo modo accipitur pro
35individuo speciei seminantis ex tali semine producto. ut
Gen. III", 15: Inimicicias ponam inter te et mulierem et
2. DG: memoranter. t). H: et aliquam lotus. 14. 15. H: unam
signancius. 19. H: declinat. 20. D in marg.: Quid est semen et
quotuplex est. 21. H: ex cuius. 24. D: secundum est. 25. D: con-
gruencz'a sive conncm'encz'a. 28. DGH: detrudenti deest; ib. H: ad in
forma. 20. H: natalz'um. 3:. D:_formale; ib. AG: ad Iz'quidum.
32. H: crescibilz'um. 33. D: id est faciente-nu 35. A: predicta
7. S. Augustini, Contra Faustum XIII, 5. Opp. tom. VIII, 254.
19. Lucae VIII, 8.
Meanings of
‘Seed 1n
Scripture.
264
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO xxxL
The preacher
has speech for
his material and
intellect to
inform it.
semen tuum et semen illius. Et tercio accipitur pro quo-
eunque opere viatoris digno merito vel demerito. Unde
ad Gal. VI", 8: Que enim seminaverit homo hec et metet.
Semini ergo primo modo dicto similatur verbum Dei,
quia detruditur non a quocunque vivo sed ab angelo
ecclesie, sacerdote videlicet Domini, misso ad gignendum
et nutriendum populum verbo vite. Habetque verbum
debite predicantis vocem formatam pro suo materiali et
vim mentis, que secundum philosophos precipuos com-
multiplicatur cum voce pro suo formali. Hinc enim
secundum magicos naturales habent verba sapienter in-
cantancium suam efficaciam quantumlibet distancia trans-
mutando sine hoc quod taliter transmutent medium.
Verbum itaque predicantis est materiale quoddam de-
cisum a vivo habetque in se quandam virtutem semina-
lem datam desuper ad producendum novam creaturam,
quia non dubium quin preter vocem et vim anime
oportet esse interius verum doctorem qui mentem illu-
minet et veritatem ostendat. Cum ergo ille magister
utitur voce tamquam organo, non mirum si in illam
redundet virtus inclinativa ad spiritualem hominem
producendum. Et istum sensum pretendit Apostolus I
ad Cor. IV", 15: In Christo Jesu per evangelium ego
vos genui. Ecce premittit Christum Jesum tamquam
opificem principalem, quia Jacobi I", 18
Voluntarie genuit nos verbo veritatis, ut simus inicium
aliquod creature eius. Et hinc concipientes in animo
verbum divinitus seminatum et foventes calorem earitatis,
donec formetur in eis Christus, matres eius sunt. Unde
Matthei XII", 50 dicit Salvator: Quicunque fecerit volun-
tatem patris mei qui in celis est, ipse meus frater et
soror et mater est. Frater quidem propter idemptitatem
patris I celestis secundum interiorem hominem reno-
vatump et soror secundum naturam corpoream que quam-
5
IO
15
I
20
scribitur: ei
3o
Fol.
319“
vis deiformis est sexus, tamen fragilior, et mater propter 35
subministratoriam gignicionem et nutrieionem Christi
in anima compositi. cui per se debetur accio per opera
1. DH: lit deest. 2. H: vel demerito deest. 3. DG: ad deest;
ib. A: hec deest. 4. H: assimilatur. 5. DG: quia deciditur.
6. H: scilicet Domini. 8. H: debitum. 9, 10. DC: multiplicatur.
11. H: sapientzs. . A: transmz'ttent. xay 15. A: quod decisunz.
19. DG:-Cum ioitur. eo. H: istam. 21. H: respondet 22. DG: illum
sensum. 23._DG: ad deest. est. H: promittit 25. H: apicem rin-
cipalem. eo. H: virtutis 27. H: in deest; ib. D in marg.: rater
soror et mater christi quomodo est faciens voluntatem patris eius.
33: AD: patris patris. 35. DGH: dijfornzis. 35, 30. DG: propter
muzzstratorzam.
SERMO xxx1.I QUARTA PARS,
265
fervida caritatis; oportet enim merentem ad actum suum
meritorium active concurrere, sicut oportet matrem
coagere ad formacionem sue prolis. Et istam affinitatem
secundum narratum ordinem oportet quemlibet natum
Sdenuo habere ad christum secundum humanitatem et
per consequens esse filium eius secundum divinitatem
(ut dicitur Joh. I", 12 et la Joh. III", 1).
o stupenda virtus divini seminis quod fortem armatum
eicit, corda quasi Iapides indurata emollit et homines
lo per peccata conversos in bestias et sic infinitum a Deo
distantes revocat et transmutans in homines efficit dei-
formes. Non dubium quin tam summe mirabile non
possit verbum sacerdotis perficere, nisi principaliter
coefficiat calor spiritus vite et eternum verbum. Unde
I5Matthei X", 20 scribitur: Non enim vos estis qui loqui-
mini sed spiritus patris vestri qui loquitur in vobis
Sed proh dolor hiis diebus est verbum sacerdotis
quasi semen decisum a mortuo, et cum infiuencia ce-
lestis semper agit secundum disposicionem materie, non
20 mirum si verba exhortacionis non sunt tante efficacie
sicut olim. Unde manifestum est quod precipua causa
mortificacionis spiritualis in populo et per consequens
tocius nequicie regnantis in seculo est defeetus vel
mortificacio seminis verbi Dei. Sed unde quero tam
25 perniciosa radix peccati? Revera inimicus homo sur-
repens in animas sacerdotum superseminavit zizanniam.
Nunc enim Si quis loquitur non quasi Sermones Dei
sed gracia exemplandi, predicabit gesta, poemata vel
fabulas ext a corpus scripture, vel predicando scripturam
3o dividet ipsam ultra minima naturalia et alligabit more
zizannico per colores rithmicos quousque non appareat
textus scripture, sed sermo proprius predicantis tam-
quam auctoris et inventoris primarii. Et ex ista affec-
cione diabolica qua quilibet appetit a se ipso et non
35 ab alio habere talia insurgit tota viciosa novitas huius
mundi; propter hoc autem fiunt divisiones sermonum,
divisiones ornamentorum et aliorum artificialium ultra
solitum; et non dubium quin iste divisiones vel causant
2. DG: sed oportet.
DG: armatum erant
posset.
s 6. H: esse pro eius. . G: et deest.
non deest.
9. '11. D: disputantes; ib.7H: difl‘ormes.
D: 15. I) in marg.: Nota. 20. D: verbum . . . . sit;
ib. H: 22. H: s iritualis deest. 24. H: seminis deest.
DG: zigannia. 28. G: extraneandi; ib. H: predicabunt.
3o. DG: ultra minuta; ib. H: allegabz't. 3o, 31. DG: moralirando per.
32. D: primus dicantis; H: prius dicantis. 33. D: illa. 35. A: totum.
36. A: divisiones causant.
\Vondrous
power ot the
divine seed.
Now, alas, the
seed has been
killedp and men
preach to shew
their cleverness,
not to sow
Christ’s word.
266
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [$211110 XXXI.
Excuses for
display in
preaching:
1- thcleamed oves christi fame
preacher should
vel prenosticant divisiones in moribus. Ex hinc enim
refrigescit caritas multorum, que est unitiva virtus non
querens ambiciose que sua sunt sed que domini Jesu
Christi. Sermo ergo perversa intencione sic infectus
in radice et fuco alligatus in germine est verbum mor-
tuum et diabolicum et non verbum domini nostri Jesu
Christi, qui iuxta confessionem beati Petri, verba vite
habet et secundum alium apostolum verbum Domini
non est alligatum. -
Sed ut predictum peccatum iactancie magis appareat
et caucius caveatur, quod tam latenter et nequiter perdit
refeccionis spiritualisy recitabo tres
edistinguished evidencias inventas a sic superbientibus ad excusandas
from the
illiterate.
This is mere
yam glory.
excusaciones in peccatis. Dicunt enim quod, nisi ad-
derent aliquas novitates ultra modum predicandi solitum
ab antiquo, non foret differencia inter theologum quan-
tumcunque subtilem in seminando verbum Dei et sacer-
dotem ruralem quantumlibet exiliter literatum. Sed quid
pretendit ista sentencia nisi cupiditatem inanis glorie
qua afi‘ectamus nos ipsos predicare et non dominum
Jesum Christum? cum tamen Apostolus ad Gal. V", 26
monet et specialiter nos ecclesiasticos, quod non simus
inanis glorie cupidi invicem prorocantes, invicem invidentesg
inanis glorie cupidus est qui innititur divisionibus et
texturis verborum, ut reputetur subtilis ab auditorio.
llli autem invicem provocant et invicem invidcnt qui
nedum divisiones thematis sed cuiuslibet auctoritatis
occurrentis totpliciter ingeminant ut aliis subtiliores
appareant. Non sic, carissimi, sed simus imitatores
magistri nostri domini .Iesu Christi, qui cum in forma'
Dei esset, humiliter confessus est Johannis VII", 16:
Mea doctrina non est mea (supple auctoritative secundum
humanitatem), sed eius qui misit me patris, quia qui a
semetipso loquitur gloriam propriam querit; et revera
hoc est inanis gloria et fallax; inanis quidem, quia
gloria in confusione eorum qui terrena sapiunt; inanis-
_ 11. H: Sermo autenu 5. tis-fugat D: fugio: ib. H: verbum deest.
b. H: et deest. 7. ant; AGH: quia: 1b. ADG: beati deest. 10. G:
sed nota ut. 13. A: emdencias deest. 14. D in marg.: Nota.
14. 15. DGH: addideripf. 18. H: ad sacerdotem; A: sacerdote.
18. G: mzrale. i _ 19 illa. 23. A: cupidus. 27. D: divzsionis.
28. DGH: tri lzczter. id I): magistri deest. 32. D: scilicet auctori-
tatire. ): hec.
2. Matth. XXIV, 12. I. Corr. XIII, 5.
twk ll. Tim. II, 9. 36. Phil. III, to.
7. Job. VI, 69.
01
H
U
lo
'J‘
U.
o
35
summo XXXL] quarum PARS. isl
sima igitur est gloria laudis, cui quanto quis ardencius
innititur tanto abieccius et confusibilius deicitur. Est
eciam summe fallax, quia tales dicentes se esse sapientes
stulti facti sunt, eo quod mutaverunt gloriam incorrupti-
ibilis Dei in similitudinem imaginis corruptibilis hominis.
Et indubie hec est sapiencia terrena et per consequens
‘ diabolica. Que queso magis diabolica sapiencia quam
itala honorem proprium l honori divino preponere et dare
occasionem extraneando et se 1psum exaltando per
lo grandia verba et composita, ne simplices audeant pre-
dicare? Non dubium quin ista sapiencia sit expresse
caritati contraria et per consequens mere diabolica.
Secundo movet predictos inaniter gloriantes quod Second
de lege nature forma semper proporcionanda est eius excuse:
:5materie. Cum ergo materia theologica sit perfectissima, £32038 eystllgf
consequens est quod forma nobilissima et pulcherrima subjects merits
sit sibi tribuenda. Sed huiusmodi est color rethoricus thefoggifcst
et colligancia rithrnica; sic enim secundum auctores
eloquencia perficit sapienciam. Sed sic arguentes peccant
zograviter tam in materia quam in forma. In materia
quidem, quia assumunt quod forma sapiencie sit lepor
verborum, et sic in re dicunt bonum malum et lucem
tenebras, sed (quod peius est) dum declamatorie sic
loquuntur sapienciam que ex solo Deo est, formam
25meretriciam induunt sibimet usurpando. Ad quam qui—
dem induicionem est labor in curiose componendo, labor
in pueriliter repetendo, et labor in composite proferendo.
Et in omnibus istis propter carenciam fructus et ag-
gravacionem sceleris est vanitas vanitatum et affliccio
Sospirz'tus. Respiciamus ergo ad formam qua Sapiencia
theologica a nostris auctoribus est induta. Et instar illius
coaptemus formam verborum cum ipsis exhortacionibus;
IIa ad Cor. II", iy scribit Apostolus: Non enim sumus
sicut plurimi adulterantes verbum Dei, sed in sinceritate
35 sicut ex Deo coram Deo in Christo loquimur. Quid
(rogo) est predicatorem adulterare verbum Dei, nisi
involvendo ipsum in peplis et aliis ornamentis meretriciis
I. H: ergo. 3. A: summe deest. l m Azfacti twice. II. ADC: sit
deest. li :4. A: quod jorma vroporczonanda est. 15. DC: Cum zgztur.
m D: modi deest. 22, 23. DG z bonum malum et malum bonum et lucem
tenebras. 23. A: dum dum. 24. A: loquitur. 25. D: metricam
27. H: 1efercndo. 3o. DG: igitur. 31. H: inducta; ib. H: illius autem.
32. DG: forma : ib. A: in ipsz's. 33. DG: ad deest; ib. G: szmus.
35. ADG: coram in. 36.1): predicatore; H: predicare. 37. D: in aliis.
Rom. I, 22, 23. 22. Is. V, 20. 29. Eccle. I, 2, I, itp
zSS JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXXI.
Like Scripture extraneis a scriptura, abuti ipso ad eius voluptuosam
spié'éaksggilfiy, ostensionem, et sic a sponso excludere fiorem eius et
"3521,15 gong); Qt" fructum qui est honor hei et conversio proximi? Et
quid est in sinceritate loqui nisi in clara intencione
nude et apte loqui veritatem que edificat? tunc enim
predicator loquitur ex heo et non de extraneis im-
pertinentibus ad salutem anime, et cum honorem Dei
habet principaliter pre oculis ad gignendum Christum
in anima sponse sue, non dubium quin coram heo in
christo loquitur; eoram Deo quidem et non latenterio
more adulteri in angulis falsitatis. In Christo eciam
loquitur (qui est lux mundi) tamquam nichil sibi
eonseius et non in tenebris peccatorum. Nee caret
scriptura nostra eloquencia sibi debita, sicut egregie
declarat beatus Augustinus IV" de hoctrina Christiana ria
cap. VI": Quereret forsitan aliquis utrum auctores nostri
quorum scripta divinitus inspirata canonem nobis sa-
luberrima auctoritate fecerunt, sapientes tantummodo aut
eciam eloquentes nuncupandi sunt. Que quidem questio
apud me ipsum et apud eos qui mecum quod dico senciunt go
facillime solvitur. Nam ubi eos intelligoa sicut eis nichil
sapienciusy ita eciam nichil eloquencius mihi videri potest.
Et audeo dicere omnes qui recte intelligunt quod ipsi
loquuntur simul intelligere eos non aliter loqui debuisse.
Sicut enim est eloquencia que magis etatem iuvenilem za
decet. estque senilem; nec iam dicenda est eloquenciaa
si persone non congruat eloquentisz ita est quedam que
summa auctoritate viros dignissimos planeque divinas
decet. Hae ipsi locuti sunta nec ipsos decet alia nec alios
ipsa. Quanto enim videtur humilz'or, tanto alcius non‘
ventositate sed soliditate transcendit. Hec Augustinus.
Utinam ecclesiastici nostri moderni sic saperent de scrip-
tura, tune enim forent longe plures pugiles pugnantes
in eampo spiritualis milicie cum gladio spiritus quam
sunt modo. 35
U!
L) a
C
2. DH: ostentacionem. 3. A: proxim (I). ay 5. A: nisi— loqui deest.
m DG: nisi clara intencione. 5. A: edificacz'o. 6. D: non de extranea
sibi vel extraneis. 8. G: per. IO. DG: loqui. 11. A: modo adulteri.
15. AG: beatus deest; ib. D: quarto deest. 17. DG: scriptura Dei intus.
17 18. DG: saluberrimum 19. DG: eciam deest. 20. quod dico,:
DG: quodammodo; H: ex Deo. 21. Aug: non solum nichil est eis.
25. A: sic enim. 26. H: quam pro est que. H: uedam deest.
2 .
27, 28. H: quo summa. 28. DG: plane quod; ib. ADG: ominos.
15. S. Aug. Opp. tom, III, pag. I, pag. 67.
SERMO xxxr] QUARTA PARS. ilfig
Tercio movet predictos ypocritas quod quidam libri Third excuse:
ympnidici et prophetici veteris testamenti contexti sunt sfhrgegfggkzrgf
metrice, sicut patet de libro beati Job pro parte et de rhythmical-
aliquibus libris Salomonis. Professor ergo huius textus
Sdebet se conformare sue auctoritati, specialiter cum
Metra iuvant animos paucis comprehendere multa.
Sed constat quod istud dictum facit ad oppositum,Rhythm maybe
nam aliud est canticum Iaudis vel propheciam canere Sggcgfgghzgyge
et aliud verba exhortacionis disserere. Quoad primum C‘lgliléfftgcmggegf,
toiuvat sermo metricus, sicut patet Iaudabili usu canti- and deadens
corum ecclesie, sed quoad secundum non dubium quin the Sense‘
colores moderni confundunt intelligenciam sentencie,
tum quia communiter obscurius profertur sentencia
pretextu vocalis eoncordie, tum eciam quia auditus
15 assistencium senciens pruriginem in verbis metricis plus
attendit ad signa sensibilia quam signata, et cum sen-
saciones impertinentes mutuo se confundunt, patet quod
colores I moderni abstrahunt a conceptu sentencie,
etsi quandoque iuvent memoriam Ioquentis. Unde more
20 attendencium ad melodias musicas, pro magna parte
non reportatur ex modernis sermonibus nisi pro tem-
pore prolacionis titillans delectacio et forte predica-
torum de sua subtilitate ventosa Iaudacio. De tali
ergo discrasia mortali populi christiani potest verificari
25illud Apostoli II" ad Timotheum IV", 3, 4: Erit enim
tempus, cum sanam doctrinam non sustinebunt sed ad sua
desideria coacervabunt sibi magistros prurientes auribus,
a veritate quidem auditum avertent, ad fabulas autem
convertentur. Revera complecio huius prophecie instat
flo hodie, cum maior pars potentatuum ecclesie sit tantum
dedita temporalibus quod seminantes doctrinam saluti-
feram reputant more stolidos et hinc iuxta sua desideria
coacervant sibi ecclesiasticos qui omnes debent esse
magistri populi; et signanter dicit Apostolus quod
35 coacervant et non quod ordinant, cum ecclesiastici
debent esse infirmis firmum defensorium contra hostes
tamquam turris David edificata cum propugnaculis, sed
modo sunt impoliti et inordinate positi propter defectum
31°
F0].
3. H: beat: deest. 4. DG: igitur. 6. A: z'nnuant. 8. D: vel
prophetam. 11. DG: quoad sensum; ib. H: non dubium deest.
16. H: attendit deest. 21. DH: nisi quod. 22. D: prolonus; ib. G:
titulans. 23. D: ventuosa. 24. D: igitur; ib. D: possunt. 25._DGH:
II deest. 26. D: salvam. 32. D: iure stolidos. 33, 3 . D: dicunt se
magistri. 36. D: dicunt esse; ib. I): infernus. 37. D ‘: turrzs dans
appropinquala.
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMo xxxi
cementum sciencie et caritatis, et sic coacervati quasi
materie depulse a gradu spiritualitatis ad gradum sum-
False preachers mum mundane vanitatis in tantum quod religiosi quidam
among the
rehgious.
Plain preaching
the best.
propter ambicionem temporalium egressi de claustris
commixti sunt inter gentes et didicerunt opera eorum.
Et revera hec est horrenda monstruositas sponse
christi et verisimiliter presumendum quod sit occasio
perturbacionis tocius christianismi; cum secundum Lin-
colniensem claustralis propter ambicionem temporalium
sic egressus sit cadaver mortuum, pannis funebribus in-
volutum, de sepulcro egressum, a diabolo inter homines
agitatum. Quid mirum ergo si perturbacio sit con-
sequens tale monstrum? Tales igitur magistri sic spis-
sim coacervati ingerunt pruritlm auribus mundialium,
dum alii ymaginacionibus lucrorum temporalium solum
intendunt, alii lautis refeccionibus, largis muneribus et
fictis adulacionibus populum pascunt et alii palliantes
verba doctrine dimissa annunciacione sceleris populi
vanos applausus auditorio rethorice referunt, et cum in
rebus insensibilibus et eternis potissime sit veritas sed
in istis transitoriis propter eorum mutabilitatem fabulosa
fallaeia, patet quomodo moderni a veritate auditum
avertunt ad fabulas convertentes. Nam si quis hodie
veritatem theologicam annunciat, non auditur sed sper-
nitur tamquam vaniloquus, sed tractanti negocia secu-
laria statim intenditur; quod sine dubio est signum
carnalitatis et extinccionis vite spiritualis, quia spiri-
tualis homo appeteret refici cibo spirituali quo viveret;
et carnis appetitus induratus in homine est evidens
signum mortis.
Patet ergo cuilibet utcunque nutrito in philosophicis
quod quecunque media ordinata ad finem aliquem de
tanto sunt apcius proporcionata, de quanto compendio-
sius et copiosius ducunt ad finem illum. Cum ergo
seminacio verbi Dei sit medium ordinatum ad honorem
Dei et edificacionem proximi, patet quod quanto com-
pendiosius et copiosius hoc facit de tanto est apcior.
1. DG: commenti; ib. A: sic deest. 2. G: nzatirie.
sumitur. r. H: christianitatis 8, 9. D: Linconiensem.
es: ressus sicut; ib. H: rectiussfuneralibus 12. DG: igitur.
15. DG: monachantibus vel machinantibus; A: mac/1inacionibus.
et in istis. 23. D: et ad; ib. H: hodie deest. 25.
29. D: talis appetitus; AG: casus appetitus. 31. H: utrumque
et copiosius deest; ib. D: cum igitur.
i DG: 1re-
] 10. Di sit
13. H: ergo.
2o, 21. H:
G: tracta/i.
34. H:
a
1o. Cf. Trialogum IV, 26. Suppl. cap. VI, pag 336, iiim
IQ
ua
J;
U!
U‘
ul
SERMO xxxii QUARTA PARS. 27I
Sed non dubium quin plana locucio de pertinentibus ad
salutem sit huiusmodi, ideo illa est eligenda declama-
cione eroyca postposita. Idem enim secundum Jerony- Pompous_
mum est sic loqui populo et miscere semina cum bdlfffdrfiffgfi‘fifj,
5 floribus ne radicentur, et secundum Lyncolniensem cum of me “""ds-
predicatores sint ubera sponse, sic loquendo deludunt
populum, ac si nutrix divaricatam papillam porrigeret
infantulo, ne lac sugat, et ac si dispensator mensuram
furfuris et non tritici daret familie domini sui. Non
ioenim rutilante cortice verborum sed adipe frumenti
saciavit nos Dominus. Sic ergo consumpto calore cari-
tatis ad intra et relucente nitore verborum ad extra
sunt predicaciones moderne tenebrate nocte ignorancie
sensibilia innominata ut squame piscium et quercus
iSputride; sed esus talium secundum philosophos est
mortiferus, sterilizans edentem; ideo consulitur metrice
quod
Lucens de nocte
Non comedatur a te.
eo Non sic sacerdotes Domini. Sed sicut in veteri testa- Preaching the
mento ordinati sunt sine defectu in naturalibus quoad dug-£122‘ ot
corpus, sic in novo testamento correspondenter ad
figuram habundent in spiritualibus et specialiter in
fideli dispensacione divini seminis. Sicut enim inter
25 omnes actus ierarchicos ecclesie militantis est fidelis
F01‘; huius seminis ministracio Deo maxime placida, I sic
319 fraus in ista seminacione est maxime perniciosa et per
consequens Deo maxime odiosa. Et tantum de dis—
posicione divini seminis.
30 Secundo dixi quod ostenderem caritati vestre dis- Virtues needed
posicionem seminantis, que notari potest in secundo bfifhfirfigfifc'lf“
verbo thematis. Debet enim quilibet christianus et
specialiter predicator constanter et iure substare divino
beneplacito et quamvis de se non habeat qualitatema
35 oportet tamen ipsum quatuor virtutibus cardinalibus
spiritualiter indui. Et primo prudencia, attendendo ne
iusticiam suam faciat coram hominibus, ut videant opera
eius bona, ne forte sit de numero fatuarum virginum
A. H: est deest. 5. D: ne ut dicent; G: ut dicent; A: radicent;
ib. D in marg.: Linconz'ensz's. o H: verba sponsi; ib. DG: loquendi.
8. sugat; D: frigat; G: frz'cat; lb. ADH: et deest. 13. A: tenebra/tsx
D: tenebritatis; z tenebrantis. [4. D: piscium deest. 15. ADG: ‘pu-
trida. 20. DG: sacerdos. 25, 26. DG: et fidelis seminis. 27. D: zlla.
28, 29. H: dispensacione 30. D in marg.: 2. 30, 3:. H: dispensa-
cionem. 33. H: emere. Rectius: et vere. 36. G: specialiter; ib. D in
marg.: I.
72 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXXI-
quibus Dominus dicit in evangelio: Amen dico vobisj
nescio vosa Matthei XXV°,.12. Quam fatua ergo est in-
tencio aptare labores bonos de genere ut vel princi-
paliter vel mixtim eaptetur applausus populi. Idem est
enim sic facere et eommutare amieieiam Dei pro ficta
et adulatioria fama mundi et per consequens bonum
eterni gaudii perdere pro gaudio ypocrite quod est
instar puncti breve, ymmo constituere unum talem
vilem peccatorem heum suum et sic (quantum in se
est) pervertendo ordinem universi dum eius laudem
prefert laudi hei. o ceca commutacio et distorta. ldeo
(Prevalence of dicit Salvator Matthei VI", 22 quod si oculus tuus, hoc
vfgiigglinnzggg est, intencio operandi, fuerit simplex, tunc totum corpus
operum lucidum erit. Et credo quod inter omnes cautelas
diaboli hec est una de subtilissimis per quam surrepit
in mentes scolasticorum, quia ..vix est aliquis quin vel
principaliter vel mixtim facit acta sua, ut videatur ab
hominibus, et cum minimus error in principio sit causa
tmaximi in fine; patet quod isti eautele diaboli est
2. Temperance. prudencius resistendum. Secundo requiritur temperaneia
in cibariis et aliis corporum nutritivis, ne forte sacerdos
propter petulanciam et ventris ingluviem cespitet in
serendo. Unde exemplariter dicit Apostolus: Castigo cor-
pus meum et in servitutem redigo, ne forte cum aliis
predicaverim ipse reprobus efficiar.
3. Fortitude. Tercio requiritur fortitudo in tollerando adversa pro
zelo veritatis et salute populi. Istud patet discurrendo
per omnes pugiles laudabiles ecclesie militantis. Unde
vere dicit Apostolus: Omnes qui pie volunt vivere in
4. Justice. Christo, persecucionem paciuntur. Et demum iustum estl
quod mens sacerdotis elevetur in Deum per noticiam
et amorem ac alias latrias heo debitas. Unde Salvator
noster exemplificans predicatoribus suis quoad omnia
ista per ordinem non legitur in evangelio publice
predicasse ante annum tricesimum, sed paulo ante pre-
dicacionem suam petivit desertum locum, ut sic doceret
discipulos suos prudenciam ad evitandum adulatorios
applausus populi. Ibi eciam ieiunavit quadraginta die-
ut
IQ
I. DG: de quibus. 3. H: captare; ib. H: labores destruere ut vel.
5. H: vel commutare; ib. D: Deo. 7. DG: ypocraice; D correxit.
8. AH: talem deest. 16. DG: in mente. 17. DH: vel deest. 27. DH:
illud; ib. A: atet twice. 3o. Recte: pacientur. 33. DG: exemplificans
s. predicatori us_suis s. 34. D: zlla. 36. D: ad sertum locum.
37. A: adulatores. 38. D: ieiunatz
23. I. Cor. IX, 27. 29. II. Tim. III, 12.
iua
I‘).
liil
U‘
SERMO xxxii QUARTA PARS. ei 3
bus naturalibus, ut ipsos doceret temperanciam. Tercio
pugnavit vincens temptatorem tripliciter, ut in hoc
doceret nos fortitudinem; et quarto oravit prestans
obsequium Deo, docens in hoc sacerdotes suos iustieiam,
et tunc exivit publice predicando et ostendendo se
populo. Ipsum ergo magistrum sequamur in nostris Wctéilustfollow
U!
i d - h - d mst’s
opeiibus non solum secun um e1us umanltatem se cxamplem
secundum eius divlnitatem et per consequens secundum “Ime-
totam benedictam trinitatem. Non enim est possibile
quod actus aliquis viatoris sit Deo placidus, nisi fuerit
ad imitacionem summe Trinitatis exemplatus. Oportet
ergo sacerdotem precipue esse potentem correspondenter
ad Deum Patrem omnipotentem, potentem quidem non
in diviciis nee in potestate mundi vel corporis sed in
15 opere et sermone. Oportet ipsum secundo esse sapien-
tem eorrespondenter ad Filium non sapiencia huius
mundi que est stulticia apud Deum sed sapiencia que
vincit maliciam populi, acerbe et fortiter increpando
peccata et suaviter disponendo ac nutriendo bona opera.
20 lit oportet ipsum tercio esse benevolentem correspon-
denter ad Spiritum Sanctum; benevolentem dico, non
iniuste conferendo indignis propter aIIeccionem carnali-
tatis bona temporalia sed caritative procurando proximis
salutem anime et bona spiritualia. Et tantum de dis-
posicione seminantis.
Tercio dixi quod ostenderem fraternitati vestre con- glfoffeiiatitrlrllies
gruenciam temporis seminandi; quod notari potest in i li’fe,
tercio verbo thematis quod successionem implicat et
sic tempus. Constat quidem ex tercia signacione seminis
3o quod quamdiu sumus hie in via superest tempus con—
tinue seminandi. Unde Exod. XIII", g precipitur quod
lex que obligat nos ad seminacionem predictam et in-
strumentaliter continet semen nostrum, sit quasi signum
in manu nostra et quasi appensum quid ob recorda—
35 cionem ante oculos, sed secundum ymaginacionem Apostoli
seminantes sunt bifarii, ut quidam in carne et quidam
in spiritu, et hii proporcionaliter duplici sapiencie tam-
I
o
lo
tum
FOI. ' . o - a - s
mos quam vasl su1 semlnis colla Sublclunt; seminantes I
3._ H: nos deest. '4, 5. DG: docens — publice deest. 4. suos ;
H: ezus. 5. G: quod tune. 8. ADG: consequens totam
11. ADG: exemplatum. 13. DGH: omnipotentem deest. 16. DGH: in
sapiencia. 17. G: Deum deest. 20. D: Sed oportet tercio; H: oportet
populum. 21. dzco; H_: Deo. 23. DG: caritatem. 26. D in marg.: 3.
26, 27. DG: convenzenczam. 27. H: seminandi deest. G: quidem
deest. 30, 31. A: continue seminandum. 32, 33. D : et instruit.
in H: quidem ab. 34, 35. DG: quid —- ante deest. 35. A: oculos deest.
36. DGH: et deest. 38. H: corda. g
It
274
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM isaiam XXXI.
lix il of worldly
wisdom.
\Vorldly sowers
bring
unwholesome
airs on thelr
seeds: the
marshwind of
lust;
the cold breeze
of avarice,
the stron gale
of pride.
autem mundialiter habent sapienciam huius mundi pro
contentivo et directivo sui seminis. Sed illa sapiencia
secundum Jacobum est triplex correspondenter ad
tria que beatus Johannes dicit esse in mundo: Est
enim animalis correspondenter ad concupiscenciam carnis;
est terrena correspondenter ad concupiscenciam oculorum ;.
et est diabolica correspondenter ad superbiam vite. Et
ita mundialiter seminantes tres auras insalubres sibi
captant pro suis seminibus. Sunt enim nonnulli ec-
clesiastici qui in concupiscencia carnis secundum ani-
malem sapienciam sed in paludibus seminant semen
suum. Hii sunt qui de patrimonio Christi carnem suam
gulose nutriunt, meretrices et histriones vestiunt et
voluptatibus luxurie se involvunt. Et non dubium quin
abscisa vena voluntatis quod inevitabiliter erit in hora
mortis taliter seminantes in carne de carne metent
corrupcionem. Sunt et alii in concupiscencia oculorum
secundum terrenam sapienciam in aura gelida seminantes;
et hii sunt ecclesiastici qui bona pauperum per tradi-
ciones suas avare congregant, vel ut totum mundum per
coactivam potenciam sibi subiciant vel ut predia, pos-
sessiones ac pinguia beneficia sibi perquirant vel ut
lites pro temporalibus potenter suscitent et foveant.
Nec dubium quin tales cum dormierint sompnum suum
invenient pro tali semine acerbas tristicias, anxietates
corrosivas ut vermes, et colligancias horridas cum opacis
terrestribus que tam inordinate construxerant. Sunt et
tercii in superbia vite secundum sapienciam diabolicam
in vento valido seminantes; et hii sunt infiati qui propter
pompam seculi acta sua faciunt et ut honorabiles ac
dominativi spectantibus appareant, apparatus splendidos
et sumptuosos sibi adinveniunt; et in isto vicio est
maior pars ecclesiasticorum hodie excecata, cum vix
ullum invenies qui prelaciam vel officium in ecclesia
3. DG: duplex. 3, .1. DG: concupiscenciam carnis et (D: est) terrena
correspondenter ad concupiscenciam oculorum; A; triplex ad concupi-
scenciam oculorum. Et est diabolica correspondenter ad tria; ib. H: con-
cupiscenciam -— correspondenter deest. 3—7. DG: ad tria — corre-
spondeuter deest. 7, 8. H: et ideo. 8. A: aures. 11. H: plaudibus.
12. D in marg: Nola. 14. D in marg.: Nota bona ecclesie vocat patrimonium
Christi contra nzulta dicta alibi. A:_ aure. 21. G: vel de; ib. D
preda. 22. D: vel pinguia. 20. A: corresias; H: corrosias.
2o, 27. H: optatis terrestribus. 27. DG: construxerint; ib. DG: Sunt
eciam; H: et deest. 30. DH: et deest. 32. G: adinvenerint.
3. .lac. III, 15 Non est enim ista sapiencia desursum descen-
dens: sed terrena, animalis, diabolica. 5. 1. Job. II, 16.
U 1
to
ua
ul
SERMO XXXIL] QUARTA PARS. ei 5
suscipit, ut semen spiritualiter fratri suo seniori suscitet,
sed magis ut laute vivat et gloriosus appareat. Sed
cum durum iudicium hiis qui presunt fiet, non dubium
quin talis sicut ceteri finaliter obstinati pro tempore
5quo reddet racionem villicacionis sue ignominose re-
pulsus proicietur in tenebras exteriores ligatis manibus
et pedibus. Qui autem in spiritu seminant, seminantfl‘hoscwhosow
in benediccionibus et sunt illi quorum omnia bonaMLieiSLSfm
sunt ad imitacionem summe trinitatis (ut superius est
ioexpositum) exemplata et per consequens benedicta.
Quam quidem benediccionem in operibus precatur sibi
Psalmista sub triplici nomine trini Dei ita dicens:
Benea’z'cat nos Deus, Deus noster, benedicat nos Deus.
Sic igitur fratres carissimi seminemus in benediccioni-
15bus, dum tempus habemus, quia non dubium quin
tunc tempore suo et in benediccionibus metemus, quando
veniemus cum exultatione portantes fructum divini se-
minis. Qui quidem fructus est sempiterna fruicio beatifice
trinitatis quam nobis concedat dominus Deus noster
20 Amen.
SERMO XXXII.
liespicea fides tua te salvum fecit. Luce XVIII", am
Superiori dominica docuit christus ecclesiam quo- Christ’s
modo se habeat ad seminacionem et retencionem verbi machmg'
25 Dei. In evangelio hodierno docet per historiam duplicem
secundum quam spiritualem doctrinam multiplicabitur
dictum semen, narrans primo quomodo ascendens Jeroso- Hi? Prophecy
[imam predixit duodecim apostolis quomodo tradendus otplzslssiooæm
esset principibus sacerdotum et scribis per Judam
30 Scariothis (per illum autem tradendus esset gentibus
ad illudendumajlagellandum et crucg‘igendum), et quo-
modo tercia die resurgeret; et in hoc consistit spiri-
tualis doctrina sacerdotum qui missi sunt ad predi-
candum verbum Dei.
4. H: tales._ 7. ‘DG: llli autem gm‘. 8. H: isti; ib. H: omnia
opera. i :1. H: m operibus deest. 13. Du : et benedicat. 14. DG: ergo.
17. A: divinum xg. H: Deus deest. 21. D in marg.: In Quinquagesz'ma;
ib. H_: Sermo decz'nzus. .25, 26. _A: ‘historiam duplicem spiritualem
doctrznam secundum quam; ib. G: Izzsl‘orzam sensibilem quam specialem;
D: secundum quam specialem. do. 50. H: principibus —~ esset deest.
31. D: et‘flagetlandum. 33. G: z'ussz' sunt.
1. Gen. XXXVIII, 8. 3. Sap. VI, 6. 13. Psalm. LXVI, 8.
11. Gospel for Quinquagesima Sunday. 28. Lucae XVIII, 31—33.
iSat
276 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO xxxn.
Story of Secunda historia miraculosa est quomodo cecus audiens
Bartlmaeus' quod Jesus transiret per Jerico clamavit validez Jesu fili
David, miserere mei, et antequam increpatus est ut taceret
et post; ad quem Jesus faciens eum adduci ad se que-
sivit quid vellet ut sibi faceret. Et ille petens que
maxime indiguit respondit: homine ut i/ideam. Et tercio
ex istis duabus partibus sequitur conclusio, dum Jesus
dixit illi: Respice, fides tua te salvum fecit. Et confestim
vidit, et sequebatur eum, magnzficans Deum; et omnis
plebs ut vidit dedit laudem Deo. 10
We must bear In prima parte docemur tolerare persecuciones pro
Perffiglltfifggfm defensione veritatis, cum pacieneia sit maxime necessaria
predicatori. Ideo Christus Matthei X", 22 mittens dis-
cipulos ad predicandum animat eos ad tolleranciam
passionum. Eritis, inquit, odio omnibus hominibus propter
nomen meum,- et sequitur: Nolite timere eos qui occidunt
corpus, animam autem non possunt occidere; sed pocius
tzmete eum quz potest et anzmam et corpus perdere zn F01
us
p-q
VJ‘
gehennam. Si ergo filius hominis innocens I talia passus 320»
est pro nobis, quanto magis nos rei eius discipuli 20
gracia premii voluntarie pateremur? Unde Matthei X",
aaj 25: Non est discipulus super magistrum nec servus
super dominum suum, sed sufficit discipulo ut sit sicut
magister eius, et servo ut sit sicut dominus eius. Cum
ergo discipuli Christi vocarunt eum magister et domine
et bene dixerunty est etenimg cum ipse gratis talia passus
est pro nobis, eo quod prescius hoc predixit, quanto
magis nos eius veri discipuli pateremur pro eius amore
et nostra indigencia miciora? Consideremus igitur quod
filius hominis hec passus est pro nobis.
Why Christ is Triplex enim ponitur causa quare Christus tam crebro
Called the 5"“ vocat se ipsum filium hominis, prima quia alii sunt filii
of Man: l _ . _ _ _
I. because His multorum homlnum, eciam imitacione peccat1, Christus
only ancestor 1n . .
a stat-e of autem solum Adam habu1t patrem quem secutus est 1n statu
1“""°§“""_“'as innocencie, nam nullus preter primum Adam et secun-
A a . .
am dum fuit pure innocens. Ideo Apostolus I. Cor. XV", as
lo
qi
ua
o
U.)
L,‘
1. A: quo cecus; ib. DG: s. quomodo. 2. DG: quod Jesus deest.
0. DG: videam lumen. 9. H; videns sequebatur. II. H: In sexta
12. A: maxime twice; ib. DG: summe necessaria. 13. DGH: predicanti.
17. DG: animam - occidere deest. 18, 19. D: mittere in gehennam.
25. D: igitur; ib. ADG: et deest. 28. A: vere. 29. A: mz'scz'ora.
29—30. H: consideremus — nobis deest. 31. D in marg.: quare Christus
vocat sefilz'um hominis 1. 33. H: eciam deest; DG: etj ib. Du: Per
presens autem. 36. H: I deest.
1. Lucae XVIII, 35 et seqq. 16. Matth. X, 28.
26. .loh. XIII, 13. 32. Lucae XVIII, 31.
SERMO xxxiii QUARTA PARS.
to
\l
vocat cum secundum Adam, quia solus Christus fuit
secundus plenus homo sed complecius primo Adam,
quia primus per morulam stetit in paradiso ad Dei
similitudinem secundum interiorem hominem et post
Slapsus est; secundus autem stat perpetuo innocens
eciam impossibilitatus ad lapsum. lit sicut primus
Adam est principium humani generis quoad carnem,
sic secundus celestis Adam est principium humani
generis quoad Spiritum. Cum ergo Christus tam sin-
IO gulariter habet unicum patrem carnalem in vita similem
a quo mediate processerat, signanter vocatur singula-
riter filius Izonu'nis.
Secunda causa: Quatuor sunt combinaciones produc-
cionis hominis, quarum quartam solus Christus implevit.
rs Nam primus homo non fuit ab homine sed immediate
a Deo, Gen. II", 7: Formavit igitur Deus hominem de
limo terre. Secunda persona hominis scilicet Eva for-
mata est a viro et non producta ab hominibus. In
tercio gradu abhinc usque ad christum propagati sunt
zohomines ab hominibus et facti filii hominum gravi
corde. Sed quarto christus factus est singulariter et
mirabilissime filius hominis, quia habuit matrem im-
mediatam carnalem et non patrem. Ideo ad denotandum
quod Christus ad honorem sexus feminei implevit hanc
35 combinacionem quartam, vocat se singulariter filium
hominis, cum ab hoc unico parente immediate pro-
cesserat.
Tercia causa: Errant quidam heretici dicentes quod
Christus fuit pure spiritus, assumens sibi corpus celeste
30 secundum quod fantastice amhulavit super aquas, in-
travit ianuis cIausis et videbatur pati quod humane
carni fuit impossibile; ideo ad destruendum hunc er-
rorem necesse fuit declarare quod fuit verus homo tam
secundum corpus quam secundum animam; quod ex-
35 pressissime docetur per hoc quod Veritas dicit se ipsum
filz'um hominis. Non enim fuisset filius hominis, nisi se-
cundum carnem processisset ab homine, ut angelus
bonus vel malus, licet assumat corpus ut deferens et
localiter procedat ab homine, non tamen est filz'us
2. G: completus. 6. A: impossibilitatzs. 8. G: Adam deest.
11, 12. DG: singulariter deest. 13. D m marg.: 2. 16. H: er 0.
17. H: pars hominis. 19. D: sunt deest. 21. G: quarta. 26. A: we
deest. 28. ADG: erat 34. A: uam animam; ib. quod; D: sed;
H: quia. 34, 35. DG: expressa 3 . ADG: ipsam. 6. H: hominis
deest. 38. H: licet deest; ib. DGH: afferens
2. because He
had but one
earthly parent;
3. to guard
against the
error that His
human form
was only a
phantasm.
278 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM ISERMO xxxii
hominis; sic nec christus nisi carnem sumpsisset ex
virgine. Et ad istum errorem destruendum exponit
Beda illud Luce XI", 27: Beatus venter qui te portavit
et ubera que suxisti. Non enim foret racio qua venter
et ubera beate virginis fuissent beata propter solam
locacionem vel lacionem celestis corporis, cum aer hoc
faceret.
Lct 11s think 0f Consideremus igitur hunc nobilissimum filium hominis
H1s suliermgs. - . . . .
quomodo lllUSllS est, hunc tenerrimum filzum honzznzs
quomodo flagellatus est, et hunc innocentissimum I0
filium hominis quomodo crucifixus est, et disponamus
nos ad passionem, cum aliter non possumus esse
eius discipuli nec per consequens christiani; Luce XIV",27
scribitur: Qui non baiulat crucem suam et venit post
me non potest meus esse discipulus; et cum nemo 15
potest salvari nisi fuerit christianus, patet quod pati
pro Christo est de necessitate salutis; unde sex
sunt genera passionum sive martyrii (ut patet alibi).
Cum ergo oportet omnem hominem esse persecutum et
persecucio pro christo sit levissima, consolatissima ac eo
fertilissima, omnes homines et specialiter predicatores
verbi Dei disponerent se ad pacienciam pro defensione
iusticie. Unde Apostolus II. Tim. III", 12: Omnes qui
pie volunt vivere in christo Jesu persecuciones pacientur.
Nec mirum quia arguens, obsecrans et increpans legi
Christi rebelles sive seculares sive clericos exponit se ut sic
eorum irritacioni; ideo ne predicatores Christi deficiant,
armat eos Matthei X" ad pacienciam, viriliter predicando.
ihe blind man Quoad secundam historiam informantem mistice
413335332; singulos christianos in fide, patet quod cecus men-l
dicans signat naturam humanam intellectu cecatam
per peccatum, et sic secundum omnes vires invalidam
ad viandum. Que quidem natura mendicavit cibum Fol
spiritualem, cum habuit ipsum elemosinare ex pura I320;
gracia quia sine opere meritorio. Cum autem audisset 35
quod Jesus appropinquaret Jericho (que interpretatur
luna vel odor) clamavit misericordiam, quia instante
m
M
U
u.
c
I. H: sic nec filius hominis nisi. 4. AG: et deest; ib. qua; H: quare.
5. 6. H: sanam locacionem. 6. H: cum acre. 6, 7. H: hoc faceret
deest. 12. G: possimus. 17. DG: salvacionis. 23. ADG: l. flint 111:
H: 11 deest. 24. H: pie deest; ib. H: paciuntur. 25. D: et deest.
29. D in marg.: 11. 3o. quod; H: autem. 31. DG: humanam incecatam.
33. H: ad adiuvandum. 35. A: gracia contra sue; 1b. DG: meritorio.
37. H: luna lis odoris.
1)
11. Beda, In Lucae evangelium lib. IV, cap. XI. Opp. (ed.
C01. 1688), tom. V, pag. dam 36. Lucae XVIII, 36, 38.
SERMO XXXIL] QUARTA PARS,
279
tempore incarnacionis, que fuit assumpcio nature hu-
mane defective, clamavit valide, ut patet de Zacharia,
Symeone et Maria specialiter, quando habuerint odorem
incarnacionis Christi. Sed pharisei et magistratus qui
5 preibant secundum pretensam dignitatem increpabant
volentes in Christum credere, Johannis VII", 48: Num-
quid ex principibus aliquis credidit in eum aut exphariseis?
et Joh. IX", 22: lam enim conspiraverant ludei ut si quis
eum confiteretur Christum extra sinagogam fieret. Sed
ioJesus fecit per suos apostolos naturam cecam adduci
ad se (ut patet Act. IV") et illuminavit intellectum,
infundens fidem; qua habita sequuntur christiani Chri-
stum in moribus, laudantes Deum, sed et plebei spe-
cialiter sic dant laudem. Nichil autem excecat interiorem Pride blinds us,
15 hominem nisi superbia, nec aliquid illuminat mentis
oculum nisi humilitas. Ideo omnes qui volumus
videre clamemus ad christum ut discamus ab ipso
leccionem Matthei XI", 20—30: Venite ad me omnes
qui laboratis et onerati estis et ego reficz'am nos;
eo tollz'te iugum meum super vos et discite a me, quia mitis
sum et humilis corde, et invenietis requiem animabus
vestris. iugum enim meum suave est et onus meum leve.
Potest autem cecitas superbie ostendi in tribus generi-
humilit)r gives
us slght.
bus hominum in quibus est magis sensibilis: primo in Pride of bodily
25 corpore validis, cuiusmodi sunt milites qui laborant
anxie pro laude milicieg et certum est quod hec est
ceca fatuitas. Nam militis Christi fama dilatatur per-
petuo per totum mundum pro levi labore et paciencia;
prowess.
fama vero ficta ac momentanea militis mundi stringitur Earthly fame is
30 in arta superficiei terre porciuncula, sicut Boecius de—
clarat in libro De Consolacione Philosophie considerans
quod tota spera terre est quasi centrum in comparacione
ad mundum, considerans secundo quomodo parva terre
1. DH: incarnacionis sue. 2. A: desz'tive. 2, 3. H: Zacharia simul
et Maria. 7. A: aliquas ; ib. D: in illum. 9. G: eum esse Christum
extra. 10. H: naturam cecam deest. 15. H: nec aliquis 18. A: X.
24. A: sensibile; ib. D in marg.: Primum genus superbie 26. H: est
decst. 27. DG: fatuitas militis; ib. DG: militis deest; H: nam militis
deest 3o. DG: superficiei deest; ib. AH: Boicius. 31. A: libro deest;
in cod. lacuna; ib. A: considerans deest. 33. G: quo.
30. Boethii De Consol. phil. lib. II, cap. VII (ed. Obbarius,
pag. 36): Omnem terrae ambitum . . . . ad caeli spatium puncti
constat obtinere rationema id est, ut si ad caelestis globi magni-
tudinem conferatur, nihil spatii prorsus habere iudicetur. . . . .
Huic quartae si quantum maria paludesque premunt, quantumque
siti vasta regio distenditur, cogitatione subtraxeris, vix angustissirna
inhabitandi hominibus area relinquetur.
empty.
280
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO Xxxn.
God’s praise
wide-s reading
and astmg.
superficies inter tropicos divisa in septem climata est
habitabilis A qua si subtraxeris maria, deserta et loca ab
habitacione vasta, modicum remanet habitatum et adhuc
famosissimus ac apud mundum gloriosissimus est apud
multos incolas terre incognitus. Et quantum ad brevi-
tatem fame, cum tota sexta etas sit hora novissima,
fama vero superbi vix durat per quartam partem
vite sue, patet quam momentanea est fama seculi; la-
,boret autem miles usque ad etatem senilem et quando
incipit deficere, tune vix incipit fama erescere, in tantum
quod propter eventum unius hore casualem fama per-
ditur nee quantacunque fuerit lucrefacit sed pocius
excitando ad superbiendum dampnificat.
Econtra vero de milite Christi qui paciendo vincit
totum mundum, carnem et totum exercitum demonum;
merito namque laus eius est perpetuo in ecclesia sanc-
torum, que cum sit totus mundus qui est domus Do-
mini patet eius dilatacio temporalis et localis. vocatur
enim mundus domus Domini Baruch III", aaj que divi-
ditur in celum tamquam sancta sanctorum vel cancellum
et mundum inferiorem tamquam sancta vel corpus ec-
clesie (ut patet per Apostolum Hebreorum IX").
Nee mirum si nomen Christi militis non cadit in
oblivione coram Deo, quia plus est vincere orbem quam
urbem; plus diabolum cui non est potestas super terram
comparabilis Job XLI", 24 quam quemcunque cor-
poralem gigantem; plus pugnare spiritualiter cum ar—
mis virtutis quam corporaliter cum instrumentis bellicis.
Nam in corporali potencia iumentum et quelibet inani-
mata excellunt homines. Et si subtilitas vel prudencia
ponderatur, infinitum prudeneior subtilitas est virtute
regere animum quam stulticia pura manum, ut patet
ex fructibus qui sequuntur. Corona igitur virtutis et
humilitatis est signum quod militatur sub rege seculo-
rum, sed corona superbie est titulus et signum quod
militatur sub demone qui est rex super omnes filios
superbie, ut dicitur Job XLI", 25. Est igitur ceca stul-
3. D: Izabitancium; G: habitantem 5. A: multo: H: multas.
7. AH: quadragcnam. 8. G: vita seculi. 8, . DG: labore! ergo.
11. hore; A: hodie. n 12. D: fama deperdilur; : famam deperditur;
H: deperditur. 12. l)G: quantumcunque. 16. DG: et erpetuo.
20. H: in sane/a. 23. l) in marg.: vincere 26. A: Job XL; :Job eo.
ib. A: quantumcunque. 28. DG: cum inferis.
31. H: ponderetur. 32. H: aliam uam.
ib. DGH: ergo; ib. D in marg.:
34-36. H: rege - sub deest.
H: XLI deest; ib. H: Est ergo.
29. H: quotlz'bet.
33. DG: que se uuntur;
antra superbiam est cau us (sic).
37. A: ut dicitur Job. XLI deest;
ut
te
la
U1
us
35
SERMO XXXILI QUARTA PARS. 281
ticia pro mortis stipendio militare sub tali principe in
tanta anxietate et premium vite eterne relinquerep mi-
litando leviter sub omnium Salvatore. Est secundo stul-
ticia militare sub principe mundi quem oportet ex fide
5credere oportere finaliter cum omnibus membris suis a
Christo superari, ut patet Matthei XXV": Ite maledicti
in ignem eternum quiparatus est diabolo et angelis eius.
Est tercio stulticia magna induere coronam vel vestem
que fedat omne concomitans que indubie est peccatum
tosuperbie, quia ad Titum I", 15 dicitur: Omnia munda
mundis. Coinquz'natis autem et infidelibus nichil est mun-
dum sed coinquinate sunt illorum et mens et consciencia.
folia probat consequenter I quoad opera ab eis proce-
320 dencia per hoc quod sunt abhominati et incredibiles quod
15sunt ad omne opus reprobi. Infecta enim voluntate que
est per se causa aliorum actuum inficiuntur eciam ipsi
actus. ldeo dicitur Corinth. V", 6: Nescitis quia modi-
cum fermentum totam massam corrumpit? Et patet
Matthei VI", 23: Si oculus tuus fuerit nequam, corpus
20 tuum tenebrosum erit. i
Superbus itaque vane orat: Sanctzficetur nomen tuunz,
adveniat regnum tuum, cum firmat in se nomen diaboli.
Et patet quod omnis superbus est ypocrita; nam pre-
textu honestatis induit superbiam et intra est plenus
25 spureieia.
Secundum genus cece superbiencium sunt mundi di- Pride of wealth,
vites qui tam prepostere acquirunt divicias, quod de
quanto plus ullo modo nituntur nancisci divicias de
tanto plus elongantur ab earum vera possessione, cum
3o iniustus iniuste occupat quicquid habet. Aliter enim iustus weanh
iudex non condempnaret hominem pro occupacione ggfggglgfeggris
hu1usmod1. Ideo conclusio Augustini est quod habens
divicias de tanto verius habet illas de quanto minus
eis afficitur. Cuius racio est quod animus declinans a
35 temporalibus ut sic inclinatur ad celestia et per con-
sequens affeccio maxime elongata a temporalibus
3, 4. stulticia deest. . A: preparalus. 7, 8. DG: suis. fit tercio.
g. H: anime concomitans; mis comitans. 10. A: ad deest; ib. D: dicit
Apostolus; 1b. H: czto. 12. H: sunt deest; ib. D: mentes. 13. A: El
deest; ib. DG: quod alia. 14, 15. A: abhominati -- sunt deest.
15, 16. H: quod est. 17. A: dicitur. 21. H: in vanum. 22. AGH:
adveniat— tuum deest. 23. DG: Et deest. 26. D in ‘marg.: Secundum
genus superbie. ea DGH: de deest. 28. G: nanciscere. 31. ADD:
hominem deest. 3 . H: maxime deest.
32. Pecunia a bonis tanto melius habetur quanto minus
amatur. S. Aug. ad Maced. Ep. CLIII. Opp. tom. II, 534.
28
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXXII-
Pridge of
kuowle ge &c.
maxime afficitur ad Deum et per consequens Deus maxime
sibi afficitur. Cum ergo Deus dat omnia suis discipulis,
sequitur conclusio. Ideo est de volenti amplecti tem-
poralia sine previa Dei captata benevolencia, sicut
foret de homine divertente a sole et prosequendo vo-
lente comprehendere suam umbram. Nam experimento
constat quod prosequens fit ut sic a sua umbra elon-
gacior et procedentem versus luminosum umbra conse-
quitur. Unde Sap. V", 14 dicunt hec duo genera
superborum in inferno: Quid nobis profuit superbia?
aut diviciarum iactancia quid contulit nobis? Transierunt
omnia illa sicut umbra. Quid ergo stulcius quam
propter interludium momentaneum onerosum pati eter-
num supplicium?
Tercium genus cece superbie est propter scienciam,
preposituram atque carismata quemquam se extollere,
quia hoc idem est quod herbas novellas virentes ab-
scindere. Circumducamus ergo petram que erat Christus
circa caput interioris hominis racionem et occidamus
Goliam habentem caput superbiam; ipse enim Christus
omnem honorem Patri attribuit se ipsum inaniens; et
cogitemus quomodo vita sua et doctrina exinde legitur
cotidie in ecclesia, ut cotidie aliquid de vita sua humili
discamus, quia conclusio Augustini in De vera Religione
cap. XVI" est quod impossibile sit christianum peccare
nisi eligendo quod ipse renuit vel abnuendo quod ipse
approbavit; humilitatem autem tamquam Ieccionem
specialissimam docuit in opere et sermone et superbiam
nimirum summe despexerat. Superbi igitur dicentes se
esse sapientes stulti facti sunt Rom. I", 22: cum appe-n
tendo impossibile supra se scilicet honorem divinum
non attendentes ad pedes se ipsos precipitant.
Quantum ad superbiam prepositure patet quod
durissimum iudicium hiis qui presunt fiet; Sap. VI", 6.
Ideo idem est de illa superbire neglecto officio et furem
Gifts misused
a cause of
condemnation.
1. H: maxime deest. 3. DG: voluntate impleti; H: uolenticomplecti.
4. DG: coaptata; H: capla. 8. DH: procedente. 12. GH: ista.
15. D in marg.: Tercium genus superbi . 16. H: at; ib. G: quidquem.
17. DGH: quasi herbas. 18. G: igitur. 1o. H: i. e. raczones.
20. G: superbie; ib. H: caput deest; ib. ADG: Christus deest. 21. H:
tribuit 22. DG: exemplum z'nde; H: exemplum legitur. 23. H: cotidie
autem. 25. Codd.: cap. XV. Correxi; ib. H: predicare. 28. H; sub-
Iilissimam. ad DGH: ergo.
25. S. Aug. Liber de vera Religione cap. XVI Opp. tom. I, 758:
Non enim ullum peccatum committi potest, nisi aut dum appe-
tuntur ea quae ille contemsit aut fugiuntur que ille sustinuit.
2O
SERMO xxxur] QUARTA PARS. 283
de fune ad collum pompare; quo fune debet cognos-
cere se suspendi. Non enim qui se ipsum commendat
ille probatus est sed quem Deus commendat. Deus
autem commendat hominem propter ministerium sive
5officium et non propter posicionem in gradu alio, quia
hoc non est suum. Vana vero recepcio carismatum
reddit hominem magis dampnabilem. Omnia ista pec-
cata expurgat fides et illuminat animum ad videndum
veritatem credendam et abhinc inducit ad videndum
IO directe lucem a viatore inaccessibilem, ubi loco fidei
succedet clara visio et delectacio consequens infinita
in qua Deum collaudabimus circulariter sine fine. Unde
primo dicitur Respice, id est, iterum videtea et cum sit ille
qui dixit et facta sunt, confestim lumen fidei est infusum.
I5Sed cum omnis plebs, id est, universitas micium et
humilium salvanda videt intuitive hanc graciam (quod
primo erit in die iudicii), unanimiter laudat Deum.
SERMO XXXIII.
Dominum Deum tuum adorabis et illi soli servies.
eo Matthei IV", 10.
Superiori dominica dictum est quomodo cecus resti- Plowwc should
tutus est visioni iuxta Jerico, iam videndum est quomodo Obsiic‘ifgggfsm
dictus cecus instruendus est ad observandam religionem
Christi, quod plene docent verba thematis. Sic enim
25oportet paulative procedere et in rectitudine, specialiter
in Quadragesima crescere: unde secundum Magistrum
Historiarum desertum in quo temptatus est Christus fuit
32°,Qinter Jericho et Jerusalem; et vocatur Quarentena l . Sed
cum omne donum perfectum desursum est descendens a
Sopatre luminum Jac. I", lyp religionis vero Christi obser-
vancia est donum perfectissimum, necesse habemus
instanter petere dictum donum a Domino. Cum ergo
3. H: tgvprobatus. iip 4. D: Deus -— commendat deest. 4. H: miste-
rium. . G: recepcione. 7. H: omnia enim. 9. A: veritatem --
videndum deest. 10. DG: ducem amatorem inaccessibilem. 11. H: succedit
13. ADG: et iterum; ib. ADG: Vide. 16. A: z'ntutive; videt deest;
H: vz'debz't. 18. H: Sermo uti-su 19. A: tuum deest; ib. l) in marg.:
[n Quadragesima. 21. ADG: est deest. 21. H: dictum erat.
25. A: procedere twice. 28. D z sic vocatur. 3o, 31. DGH: religionis —
peifectzsszmum deest. 30. A: perfectissimum la. 11. 32. no : Cum igitur.
14. Psalm. XXXII, q 1g. Gospel for the first Sunday in
Lent. 27. Magister Historiarum is the distinguishing name of
Petrus Comestor. Cf. Hist. evangelica, cap. XXXV: .Ieiunavit
autem Dominus in deserto quod est inter Hierusalem et Hiericho.
32. Matth. VI, 9-13.
284 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXXIII.
oportet captare tempus ac locum ad petendum donum
huiusmodi, oecurrit pro primo dictum Apostoli in epistola
hodierna: Ecce nunc tempus acceptabilea et pro secundo
Matthei ultimo: Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus
usque ad consummacionem seculi. Nee oportet timere de5
sollicitudine vel oblivione abbatis vel patris nostri, faciendo
nobis bullas ornatas, quia nomina servitornm Christi scripta
sunt in libro vite Luce X", 20 et Christusmet formavit
bullam nostram omnia necessaria petenda continentem
Matthei VI". Ideo premittamus pro dono observancieio
religionis Christi dictam oracionem: Dominum Deum tuum
adorabis et illi soli serviesa ubi supra. Notanda est historia
evangelii quomodo Christus implens omnem iusticiam
baptizatus est a Johanne; sicut enim superiori dominiea
dictum est quod Christus consummavit quartum gradum
produccionis hominis, quando mas pure est factus ex
Christ fUIfiIIed femina, subieiendo se Johannis baptismati, implevit
“32236113? quartum gradum subieccionis atque iusticie. iustum
obe icnce in namque est quod res inferior homine in natura subdatur
ms baptlsm' sibi in ministerio; iustum eciam est quod res par homini
in natura sed sibi subditus dignitate pareat suo superiori,
iustum eciam est tercio quod homo par homini dignitate
vicissim sibi obediaty quia religio christiana est quod
homines sint honore invicem prevenientesg quartus vero
gradus et ultimus soli heo et homini possibilis est quod
summus homo possibilis obediat servo suo. Et cum hoc
sit iustum, ut humilitas redemptoris eorrespondeat
superbie hominis redimendi, patet quod Christus signanter
dicit Baptiste quod illa baptigacione decet eos implere
omnem iusticiam. Nee caret misterio quod christus statim 30
His example ofpost baptismum complevit penitenciam ieiunandop pro
pcmtcnce' homine orando et temptatori qui non temptat nisi solos
se manifestando. Hec enim triplex causa quare desertum
peciit post baptismum. Cum autem omnis Christi accio
sit nostra instruceio, patet quomodo per hoe docemur'
pro tempore quo loti sumus baptismo fiaminis perficiamur
)-1
(J1
m
e
IQ
(J1
IQ‘
U!
1. DG: aptare; ib. DGH: et locum; A: locus. 2. oecurrit: H: accidit.
ti DG: vel oblivione deest. 7. H: cenatas. 8. D:format. 10. A: pro
domino. 12. D: etc. et; ib. A: Nota est 13. A: evangelii deest.
15. A: eonsumuit. 16. ADG: qua mas; ib. H: mas deest. 17. H: sic
subieiendo; ib. DG: johanni 3aptiste. 19. DG: inferior hodie.
21. A: subditur. 22. A: quomodo homo. 24. H: honore deest.
26. A: hoc deest. 28. H: Christus deest. 32. H: temptari; D: a diabolo
qui. 33. D: duplex; triplex; adde: est.
ll. Cor. VI, 2. 9. Matth. XXVIII, eo. 29. ib. III, 15.
SERMO xxxnr] QUARTA PARS. -2 85
nostram penitenciam et omne opus nostrum meritorium,
cum ille qui peccare non potuit post baptismum suum
faciendo penitenciam illud nos docuit. Est autem racio
huius quod quicquid fecerimus non loti isto baptismate
5non est nobis meritorium beatitudinis. Cuius triplex est
racio; prima: Opus non est meritorium nisi operans
placaret dominum. Sed Deus non placatur sed despicit
quodlibet opus factum extra caritatem; ergo conclusio.
Item, servus domini terreni presumens officium, ante-
IO quam dominus acceptet eum ad illud incurrit ut sic
offensam domini, multo magis ergo hoc de domino
celesti.
Item, nemo meretur nisi in quantum membrum ecclesie
tamquam communis procurator missus ad proficiendum
15 sibi et aliis, sed cum omnis existens in mortali sit ini-
micus Domini, patet quod est indispositus ad impetran-
dum quicquam a Domino nisi forte fuerint bona minima
aut bona media. Ideo alias ostendi, quod existens in
peccato mortali peccat continue mortaliter quicquid facit.
eo Ex quo correlarie sequitur quod omnis christianus
existens in mortali peccato actuali et obligatus ad peni-
tenciam Quadragesime peragendam tenetur sub pena
peccati novi mortalis induere humilitatem et obedienter
confiteri peccata sua, ut sic in caritate perficiat dictam
25 penitenciam. Aliter enim peccaret mortaliter faciendo
dictam penitenciam, ut patet ex conclusione proxima.
Confirmatur supponendo quod sicut triplex est peccatum, Peniten_ce ot
scilicet diaboli, mundi et carnis, sic est triplex penitencia, thf_e‘;;,‘;‘,',‘gf.f=
scilicet oracio contra peccatum spirituale diaboli, ele- "gacIgjIIthe
Bomosina contra peccatum mundi quo avare iniuriatur i
proximo, et ieiunium contra peccatum carnis quo homo
peccat directe in se ipso. oportet enim quod pena corre-
spondeat delicto. Confirmatur ex dictis Apostoli I. Cor. 2. aims, against
XIII", 1. Nam quoad primum dicit Apostolus: Si linguis the world‘
35 hominum loquar et angelorunz, vel predicando vel orando, _3. fastin
caritatem autem non habeam, factus sum velut es sonans agamstthe ash‘
aut cimbalum tinniens. Quoad secundum et tercium dicit
6. H: primo. 7. H: placeret solum. to. eum: DG: cum; ib. H:
dominus deest. 15. H: peccato mortali. 17. DG : forte sint. 18. D: Item
alias. 19. G in marg.: Nola. 19—21. H: eccat — peccato deest.
20. D: Ex illos 23. G: non mortalis. 2 . H: enztenciam deest.
25, 26. D: Aliter — penitenciam deest. 27. G: confiprmaret suqvosito;
ib. D in mar .: Confessio. 27. D in marg. z Peccatum triplex. o. D in
marg.: Penztencia tri lex; ib. G: avaricie; ib. A: iniurietur. 33. H:
debita; ib. AGH: I eest. 37. A: Ad secundum.
286 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM ISERMO xxxnL
Apostolus ibidem: Si distribuero in cibos pauperum omnes
facultates meas et tradidero corpus nzeunz, ita ut ardeam,
caritatem autem non habuero, nichil mihi prodest. Et
hinc ritus et religio christiana in die Cinerum accipit
aspersionem pulveris, ut de peccato humiliter conteratur, 5
considerans quomodo ex limo terre factus est cinis occa-
sione peccati, Gen. III", 19, et post vadit confitens
sacerdoti, ut ipse tamquam media persona inter Deum FOL
et hominem petat suffragium ecclesie mediante divino lgzlb
auxilio. 10
Naturalreason Unde licet non fuerit sacramentum penitencie per
Shcg‘éza‘zlecee" "I impossibile constitutum, tamen racio naturalis necessitat
quod infirmus spiritualiter dicat potenti et ordinato ad
ipsum iuvandum suam infirmitatem poscendo subsidium;
ad hunc itaque finem tradite sunt claves sacerdotibus 15
ecclesie (ut patet Matthei XVIII"). Sed cogitare oportet
quomodo in sacramento penitencie necesse est primo
morbum sentitum dolere, secundo ipsum morbum cum
suis accidentibus medico spirituali plane ostendere et
tercio medicinalem dietam ac regimen iniunctum dili- 20
genter perficere. Potest autem triplex exemplum induci
manuducens ad credendum istum fidei articulum. Primum
quomodo oppressus gravi sarcina appeteret racionabiliter
alleviari, specialiter si grande exstiterit sibi tunc iter;
peccatum autem ex declaratis alibi est pondus gravissi— 25
mum. Que ergo est cecitas movens ad eius oppressionem
continuandum, specialiter cum continuacio reddit homi-
nem continue obligaciorem ad penam et impotencio-
rem ad resipiscenciam, cum indurat perdendo tempus
ducens in finalem impenitenciam? Ps. CXXIV",5 scribitur: 30
Declinantes autem in obligaciones adducet Dominus cum
operantibus iniquitatem Secundum exemplum est de
vulnerato sagitta qui tardat sagittam recentem extrahere
quousque generans putredinem inficiat totum corpus,
reddens ipsum indispositum ad malagma. Peccata sunt 35
sagitte generantes vulnus in anima. Celestis autem medicus
2. D: meum in ignem. _ 3. A: in caritate autem; ib. D: non habeam.
5. A: gonvertatur; 1b. D in marg.: cineres tn caput quare acczpiuntur.
ll. A: ipse deest. 9. H: sacramentum ecclesie. 11, 12. A: pro impossibile.
16, 17. fit sed — primo deest. 17. in mar .: Penitencia tria re ui-
runt (s10). AH: primo dolere,‘ 1b. DG: elere; ib. H: secun um.
20. DG: medicinam 22. DH: Primo. 24. A: tunc iter deest;
DG: iter deest. 25. DG: declaracione. 26. A: est deest; DG: igitur.
o. C et IV; 1b. DH: scribitur deest. 35. - ipsum deest.
36. D: vulnera.
1. 1. Cor. x111, :1.
SERMO XXXIIL] QUARTA PARS,
287
non apponit medicinam antequam peccatum vulnerans
dolore mollificatum fuerit.
Tercium exemplum est: Frustra paratur infirmo a
planta pedis usque ad caput medicina ab extrinseco,
5exercicium vel dicta, cum oportet primo prescindere
causam morbi; peccans vero mortaliter languet caput
et stomachum, afi‘eccioque pedum et omnis virtus inte-
rioris hominis patitur discrasiam. ldeo oportet calorem
innatum cum iuvamine influencie solis iusticie evacuare
ioinfectivum principium; sed licet Christus in se non po-
tuit peccare, tamen planxit peccata sponse sue, orando,
opera spiritualis misericordie impendendo, et penalissime
ieiunando; docens nos in hoc sequi ipsum modo quo
possumus; unde licet Christus inchoavit ieiunium suum
15 statim post Epiphaniam, nos tamen non potentes ad
ieiunium suum attingere, prorogamus usque ad tempus
sue passionis, ut instar sui paciendo conformemus nos
veteri testamentoa celebrando pascha in cordis muudicia.
Nam filii Israel statim post penitenciam Egipti peractam
20 celebrarunt Pascha (ut patet Exod. II").
Fuit autem Christus temptatus a Lucifero qui temp-
tavit primos parentes de tribus eisdem viciis, licet ordo
mutatus fuerit. Nam dictum fuit sibi Gen. III", 15 quod
mulier contereret caput suum, hoc est, destrueret suam
25 superbiam, et Messias redimeret genus humanum. vidit-
que multa signa christo competere, de ablacione sceptri
(de quo Gen. XLIX"), de complecione ebdomadarum
(de quibus Danielis IX", 25), et de sancta conversacione
Christi conformiter ad prophetata de ipso. Et specialiter
30 cum audivit angelos canentes in sua nativitate et Patrem
ac Spiritum Sanctum testificantes in sua baptizacione,
illusus tamen est non habens plenam evidenciam quod
fuit Deus et homo nec ex ieiunio nec ex aliquo signo
adhuc sibi ostenso. Voluit ergo aggredi secundum Adam
35 solum, sicut temptavit Evam solam, et quia credidit
christum ex esurie cicius cum Esau temptacioni succum-
bere, ideo incepit a peccato carnis commiscendo super-
biam. Christus autem confutavit eum per scripturam
3. D: infirmo deest. 4. H: caput deest. 5. primo; H: ergo.
6. D: peccantes. 7. DG: stomachus. 8. H: lpatitur discrimina.
10. H: putredinem sed. 12. H: spiritualiter. 16. G: prolongamus.
do. H: II deest; recte: XI]. 22. A: eiusdem 24. D: conteret.
26. H: ablacione capti 29. D: prophetandum; G: prophetauda. 30. A:
sua deest. H: sua deest. 36. D: esu ; ib. D in marg.: Temptacio-
iiti D in marg.: Efficacia verbi Dei.
Christ tempted
by Lucifer, who
was not yet
sure of His
godhead.
I)
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM ISERMO xxxtu.
ad
88
The word of
God better than
bread.
Bread useful
only for helpi
us to keep
God’s word.
notam diabolo (Deuteronomii VIII", 3), ubi patet quod
verbum Dei quod est eius doctrina est prestancior quam
cibus corporalis. Ipsum autem verbum docet quod non
est peccandum pro aliqua pena possibili, ideo evidencia
diaboli non moveret quod Christus faceret hoc miraculum
ad ostentacionem sui vel pastum perficiendum, specialiter
cum miracula vel doctrina private facta sonarent in
pompam se ostentantis. Hec autem doctrinalis confutacio
sufficeret ad regendum totam ecclesiam nedum quoad
peccata carnalia sed ad omnia peccatorum genera
fugienda. Est enim doctrinalis conclusio Christi in ista
superacione diaboli quod propter nullum eibum corpo-
ralem possibilem est verbum Dei postponendum et per
consequens propter nullum bonum fortune I vel nature, o
cum cibus naturalis sit maxime necessarius homini, ergo
si propter illum non licet aliquod verbum Dei spernere,
multo magis propter nullum minus necessarium. Con-
clusio autem probatur per hoe quod propter nullum
minus bonum dimittendus est amor magis boni; sed
omne verbum quod procedit de ore Dei est magis bonum
quam cibus corporalis. Sunt enim veritates scripture
que sunt verba Dei sic connexa quod unumquodque
iuvat quodlibet et omnia iuvant Deum. Nam verbum
Dei effieacius pascit corpus quam cibus corporalis, ergo
est ipso prestancius, specialiter cum nutrire corpus sit
operacio perfectissima cibi corporalis. Assumptum patet
de Moyse Exodi XXIV", qui verbo Dei nutritus est per—
feccius quoad corpus quam si panem cotidianum quantum-
libet lautum reciperet; et idem patet de Helia III. Reg.
XIX" et de christo hie; immo probabiliter creditur
quod sic pascuntur Enoc et Helias in paradiso et credi
debet ex fide quod sic pascuntur corpora sanctorum in
celo. Magna ergo excelleneia huius verbi Dei quod
manens integrum pascit simul tam corpus quam animam.
Secunda racio excellencie est quod panis corporalis
"*3 non proficit sed officit nisi de quanto sustentat suppo-
situm ad custodiendum verbum Dei. Dictum ergo verbum
2. H: eius deest. 6. A: sustentaeionem sui. 8. H: ostentantes.
11. D: in illa; H: in aliqua; ib. in marg.: Optima conclusio.
12.—~14. G: corporalem — nullum deest. 15. DGH: corporalis sit.
16. D: Deideest. 17. A: magis deest. 17—19. AH: necessarz'um—minus
deest. 20. A: prescedit. 21. D in mar .: Prima racio. 27. A: XXXI V.
28. H: ergo ad. 29, 30. A: IV. Reg. X X; H: IV deest. _
ib. DG: igitur; ib. AGH: Dei deest. 34. A: semel. 35. D m ma
Secunda racio. 36. officit; ib. DG in marg.: id est nocet. 37.
Dictum -— verbum deest; ib. D: igitur verbum Dei.
rg. :
G z
33. H: magis;
an
IQ
vo
us
IJ‘
IJ‘
SERMO xxxnr] QUARTA PARS,
‘quod est per se finis panis huius est longe prestancior
illo pane. Ad hoc enim debet homo manducare corpo-
raliter ut ministret Deo, ut patet II. Thess. III", 10:
Qui non laborat non nzanducet. Cum ergo verbum Dei
5sit per se causa laboris huius, multo magis est dignius
cibo huiusmodi corporali.
Tercia racio est quod verbum Dei est tam necessarius
cibus anime pascende, sicut cibus corporalis est cibus
necessarius corpori; ymmo si bene perspicitur plus
tonecessarius, quia simpliciter necessarius tam in via quam
in patria. Ergo sicut se habet cibus ad cibum, sic
subiectum ad subiectum. Sed quis dubitat quin anima
sit perfeccior corpore? ideo verbum Dei perfeecius est
pane. Custodia ergo illius non est dimittenda propter
15 panem. Causa autem quare non sapimus hanc doctrinam
est, quia palatum animi est distemperatum per tempo-
ralia intemperate sumpta morbum spiritualem indu-
cencia. Ad istam doctrinam attenderet gulosus sequendo
Christum modo possibili ieiunio quadraginta dierum
2o numquam bibens vel comedens, nisi de quanto promovet
ad custodiam verbi Dei.
Triplex autem est racio quare secundum numerum
quadragenarium ieiunamus, primo conformando nos
christo qui sic ex integro ieiunavit, secundo quia ille
25 numerus dierum est quasi decima vite hominis per
annum; cum 36o habent pro decima triginta sex, que
constituunt sex septimanas Quadragesime demptis diebus
dominicis; quatuor autem dies ieiunii antepositi com-
plent dies quadraginta sic quod dies Jovis sit decima
Boquinque dierum imparium vel sex dierum in annis
bissextilibus.
Secunda racio, tanto tempore peregrinati sunt filii
Israel in deserto, antequam venerunt in terram pro-
missionis; quod nos debemus recolere, sciendo quod
35 totum tempus peregrinaeionis nostre in desolabili, aspero
et frigido deserto penitencie debet esse penalis, antequam
veniamus ad terram vivencium. Totum quidem tempus
peregrinaeionis nostre est vigilia ad diem festum in celo.
1. AD: prestancius. 4. D: Cum igitur. 7. D in marg.: Tercia
racio. 1o, 11. H: quam patria. 11. H: sic se. 11, 12. H: sicut subiectum.
12. H: Si quis. 14. D: Custodia igitur. 15. A: nos sapimus; D: susci-
pimus. 16. H: disparatum. : illam. 19. A: Christum twice.
22. A: autem racio; ib. D in marg.: quare Quadragesimam ieiunamus.
25. DGH: vita. 6. : . 29. H: sint. 30. in; H: vel.
33. DH: ad terram. 35. H: totum deest.
God’s word
necessary to the
soul.
Why we fast
ao days;
a) in imitation
of Christ;
b) as a tithe ot
our life.
2. In recollection
o e
pilgrimage of
the Israelites.
I9
29O JOHANNIS WYCLIF SERMONUM {SERMO XXXIV-
3. Because of Tercia causa quam tangit Augustinus LXXXIII questio-
ttfgggggstgpfgg num questione 1.1111a est propter misterii fructum ini
“umber 4": quadragenario inclusi. Nam observantes decalogum
secundum quatuor virtutes cardinales et dileccionem Christi
iuxta quadruplex evangelium crescunt ad fructum verbi
in patria satisfaciendo quod in quatuor quartis anni, in
quatuor etatibus, quatuor complexionibus et quatuor
viciis prevaricatus est contra decalogum. Si eciam atten-
dimus ad partes aliquotas numeri quadragenarii, que
sunt 1L 2, 4, 5, 8, 10 et 20", equaliter constituuntto
numerum quinquagenarium qui est numerus remissionis.
Viso ergo quare est diebus totidem ieiunandum, viden-
dum est de bono ieiunio et cum oppositorum eadem
sit disciplina, patet quantum malum infert gula.
m
SERMO XXXIV. is
Nos autem fratres secundum Isaac promissionis filii
sumus. Gal. IV", 28.
Abraham’s Nota est historia Gen. XVII" et XXI" quomodo sanctus
Obedlence' Abraham patriarcha et propheta centenarius et Sarai
nonagenaria genuerant filium unigenitum Isaac; et iterum 20
quomodo Deus temptavit Abraham precipiens quod
tolleret filium unigenitum quem diligeret Isaac et in
terra visionis super montem Moria ipsum mactando com-
bureret. Qui eadem nocte executus est mandatum Domini,
non obstante quod fuit filius suus, quod fuit unigenitus, 25
quod ex probitate filii ipsum tam I tenere diligebat.F"l;1
Unde secundum Hebreos quatuor erant iussiones et
alterne responsiones facte Abrahe, ad denotandum obe-
diencie magnitudinem: primo quidem precepit ut tolleret
filium suum. Et‘quia duos habuit filios Ismahelem et 30
Isaac, quesivit quem tolleret; et responsum est sibi
secundo quod unigenitum immolaret, sed tercio Abraham
dicente quod uterque fuit unigenitus matris, responsum
est sibi quod illum quem diligit; et ipso quarto dicente
1. A: LXXX. 7. H: etatibus, in. 1o. D: 1, 2, at dies io et 3o;
ib. H: qualiter. 13. H: bono ieiunii. 14. G: gula etc; H: Sermo mus
16. H: promissiones Abraham. 20. A: germinant. 22. A: diligit;
H: dilexerat; ib. DH: et deest. 25. H: qui fuit unigenitus. 27. AGH:
uisiones. 28. ne : facte sunt. 34. AH: sibi deest; ib. H: est ipsum quem.
1. S. Augustini Liber de diversis quaestionibus octoginta
tribus, Opp. tom. VI, pag. 25—27. 15. Epistle for Midlent
Sunday. 22. Gen. XXII, 2.
SERMO XXXIV-I QUARTA PARS.
291
quod utrumque diligit specificatum est nomen filii predi-
lecti Isaac. Unde ad experiendum obedienciam patriarche
preceptum est ei quod ad locum remotum pergeret, ut
ex diuturnitate temporis assistente grata communicacione
Scum filio predilecto et stante continue constante obe-
diencia meritum suum exemplariter augeretur.
Abraham autem sicut non expectavit usque mane
ad implendum mandatum Domini, sic nec uxori nec
pueris revelavit, ne forte ponerent obicem, sed ipsemet
IO stravit asinum necessarium pro lignis et aliis necessariis
deferendis et immolans filium tam facto quam animo
exinde meruit quod Christus de semine suo nasceretur.
lsaac autem obedienter portabat ligna et tenere inter-
rogavit patrem de victima; et cum fuit triginta quinque
15annorum, libenter sustulit se ligari a patre decrepito.
Sed experta voluntate Abrahe Deus precepit sibi quod
non occideret Isaac sed providit arietem vepribus secun-
dum cornua abherentem; patet historia Gen. XXII". Que
licet ad literam doceat nos exemplariter obedire, mistice
20 tamen signat sacramentum redempcionis humane. Nam
Abraham (qui interpretatur pater videns populum)
signat Deum patrem; Isaac (qui interpretatur risus vel
gaudium) signat dominum Jesum Christum; allocucio
Abrahe signat eternum Dei consilium ad genus humanum
25 congrue redimendum; Moria (que interpretatur visio
sive illuminans) signat montem Calvarie in quo Christus
videns liberacionem hominis illuminavit passione et
morte totum mundum; lacio lignorum signat crucis
portacionem; ligacio super struem signat Christi affixio-
30 nem ad crucem per clavos pedibus et manibus affixos,
evasio persone signat deitatis christi immunitatem in
qua persona Verbi mansit incorruptibilis, occisio arietis
signat completi hominis mortem herentis per suspensionem
potestati Iudaice. Nam propter avariciam temporalium
35ipsum occiderunt. Cum autem propter lapsum natura
filii ire sumus, non superest quomodo possemus adop-
cionem filiorum Dei redimere nisi secundum mediacionem
lsaac nostri.
I. H: diligeret
7. A: autem twice.
17, 18. H:
2. DG: ad periendum. 6. H: suum deest.
11. DG: z'mmolatus. 13. ADG: et deest. 16. D: illi.
secundum deest. 18. A: Gen. XXIII. 29. A: streuem.
. D: et ensio persoue. 32. D: qua primum; ib. G: z'ncorruptibilitas.
33. H: signat deest; ib. DG: pro sus eiisione 35. D: occiderant; H:
occidant; ib. DGH: post lapsum. 3 , 36. DG: nomen filii. 37. G: im-
mediacionem.
1o. Gen. XXII, 3. 13. ib. 6, 7. 17, 18. ib. 12, 13.
Isaac’s
submlsslon.
Mystical
meaning of the
history.
igte
22
JOHANNIS wvcur SERMONUM ISERMO XXXIV.
9
How we may
Iterum, cum sint ad propositum nostrum tres maneries
be Sons Mood‘ tiliorum, scilicet filii imitacionis, filii adopcionis et filii
We need the
theological
virtues;
1. Faith.
naturales, nos autem non possumus esse Dei filii
naturales, non superest quomodo possemus esse filii
nisi mediante adopcione et promissione filii naturales5
iuxta illud Job. I", 12: Quotquot autem receperunt eum
dedit eis potestatem filios Dei fieri. Ideo signanter dicit
Apostolus ubi supra: Nos secundum Isaac promissionis
filii sumus. In quibus verbis docemur de iure filii adoptivi
imitari Deum specialiter in hiis tribus: primo amore
mentis sincerius diligendo, secundo honore sermonis et
operis diligencius honorando et tercio obediencia tam
mentis quam corporis humiliter obsequendo; et tunc
sumus imitatores Dei sicut filii carissimi ambulantes in
dileccione, sicut Christus dilexit nos Ephes. V", ty 2.
Sed cum hec non possunt fieri nisi mediantibus tribus
virtutibus theologicis, necesse est filios Dei esse indutos
fide, spe et caritate, ut patri celesti conformius famu-
lentur. Et de ista induicione triplici dicam vestre frater-
nitati quod Deus donaverit.
Primo quoad fidem que est fundamentum religionis
christiane sine qua impossibile est placere Deo patet
sic: Nemo potest placere Deo nisi ipsum diligendo, sed
nemo potest Deum diligere nisi ipsum per fidem cog-
noscendo; ideo nemo potest placere Deo nisi fidem
habeat. Debemus itaque credere in unum Deum summe
potentem et summe bonum quem non possumus hic
sentire vel intelligere nisi obscure propter sui excellenciam,
sicut noctua non potest obtuitus in solem infigere ex
secundo Metaphisice; non propter defectum intelligi-
bilitatis divine sed propter infirmitatem mentis nostre.
Debemus itaque credere quod Deus est potencior,
sapiencior et beacior quam scimus exprimere vel mente
concipere; patet sic: Deus est tam potens, sapiens et
4. G: possumus. ii. DG: sermone; H: sermone honoris. 15. G:
nos deest. it). H: cum hie non nisi mediantibus. 22. H: cum qua;
ib. A: immo possibile placere. 22, 23. H: atet —- Deo deest
23—25. A: ipsum — Deo nisi deest. 26. )G: debemus enim.
27. DG: summe verum; H: quo non possumus. e nos obtuitis;
A: obtutus 30. H: llfathaphysice; ib. H: defectum deest. 31. H: nature
divine. 32. l): debemus tuum.
8. Gal. IV, 28. 3o. Aristoteles, Metaph., I, 1, Minor: (Zions
yolo xai ut 1:631: 'vvm'eoid‘cov (Juneau argos "to qaam/og 5x81. to
new?’ ima/gum oiitco nod. 1:179 ilperéoolg tpvxiig 6 210179 argos rix tii
(priest tpowsoa'notto: swimmer.
lal
2o
w
U1
SERMO XXXlV.] QUARTA PARS. eos
iocundus quam ipse est cognitivusy nos autem sumus
minus cognitivi quam ipse, ergo est magis huiusmodi
quam nos scimus comprehendere.
t Est iterum tantum unus Deus, qui est tres persone The faith as to
gzziquarum nulla est alia, quamvis omnes sint eademl the Tnmty;
essencia, sicut multe persone hominum sunt omnes
eadem communis humanitasa et ille Deus in principio
temporis fecit universitatem tam spiritualem quam na-
turam corporalem pure ex nichilo et gubernat essencialiter
lo quodlibet opus suum, quia invidus esset, si sine causa
conservacionem subtraheretg quod repugnat bonitati sue,
cum meliorando universitatem suam oportet ipsum
proficere. Debemus secundo credere in Dei Filium na-
turalem, quod licet absolute necessario sit eadem sub-
xs stancia que est Pater, tamen in plenitudine temporis fecit
hominem et sic substanciam que non est eius pater
propter genus humanum perditum redimendum, quod
opus cum fuit summa caritas que Spiritui Sancto appro-
priate tribuitur, dicitur signanter nedum per totam
zorllrinitatem sed a Spiritu Sancto appropriate concipi.
Et cum illud genus Ade satisfacere debuit quod deliquit
de genere Ade suscepit hominem, ac cum quatuor sint
maneries hominem procreandi, scilicet de limo ut Adam,
de viro ut Eva, de concubitu ut communiter procreati,
gsimplevitque decentissime quartum modum ex sola
virgine procreatusa nedum quia hoc fuit honestius et
congruenciusa verum quia voluit sexum muliebrem non
nimis patere despectui.
Debemus iterum credere quod christus natus complevit ab to Christ's
3O legem veterem et iniciavit novam conversatus cum mei
hominibusy nunc predicando, nunc miracula faciendo
et nunc miserias multiplices paciendo et demum captus
est a ludeis et multipliciter cruciatus, mortuus et
sepultus secundum corpus, sed secundum animam
35 descendit ad inferos patres veteris testamenti extrahens
de limbo, die tercia resurrexit et per dies quadraginta
apparens eis in decem argumentis feria quinta ascensionis
propria virtute penetravit celos ducens secum patriarchas
I. H: co nitus. 2. H: cognita‘; ib. H: est deest 4. G: lt iterzun.
5. D: una nu la. 10. D in marg.: Declarat cursim symbolum apostolorum
1'2. A: redder-e. np nos quamm's; ib. DU: necesse. :5. DG: eum in.
10. ADG: se hominem; ib. H: est deest; ib. A: eius paler deest.
17- m. G: perditum -— nedum deest. [8. DG: summa (A: supra)
eternz'tas. 22. DG: sunt. 24. H: Evam. 26. DG: procreans.
27, 28. A: non minus. 29. H: credere deest. 30. G: nunciam't.
33. A: Judz's. sit. H: et secundum. 36. H: dies aa
294
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXXIV-
as to the Sp‘irit’s
governance;
as to the
resurrection of
the dead and
the last
judgment.
tirannide diaboli captivatos et inde venturus est in forma
hominis iudicare in die finalis examinis tam predestinatos
ad gloriam quam prescitos retribuendo unicuique secun-
dum exigenciam sui meriti.
Debemus tercio credere in Spiritum Sanctum quod
gubernat ecclesiam catholicam usque ad finem seculi
profuturam, quia cum sit eadem substancia procedens
a Patre et Filio ut uno principio, idem est iudicium de
gubernacione clementi per Spiritum Sanctum et conser-
vacione per Filium ac creacione per Patrem. Oportet
secundo credere quod omne membrum ecclesie communi-
cat cuilibet tam in merito quam demerito, sic quod
omne membrum prodest vel nocet cuilibet. Oportet
tercio credere quod virtute meriti Christi omne peccatum
citra finalem impenitenciam sit remissibile.
Quarto oportet credere quod erit generalis resurreccio
mortuorum et iudicium ultimum secundum exigenciam
meritorum. Et quinto oportet credere quod sicut testatur
Apostolus II. Cor. V", 10: Omnes nos oportet mani-
festari ante tribunal Christi ut referat unusquisque pro-
ut hic gessit in opere sive bonum sive malum; sic Deus
iustis reddet pro meritis gloriam sempiternam, malis
vero finaliter induratis ignem infernalem sine fine per-
mansurum secundum illud evangelii Matthei XXV", 46:
Ibunt hii scilicet mali in supplicium eternum, iusti autem
in vitam eternam.
Ista autem fides est necessaria ad salutem, cum
secundum Apostolum ad Hebr. XI", 6 omnem acceden-
tem ad Deum oportet credere quia est et remunerator
bonorum sit. Quis (inquam) diligeret Deum nisi fide
ipsum cognoverit ac quis sibi serviret nisi retribucionem
ab eo crediderit et perinde punicionem demerentis
expectaverit? Unde in signum necessitatis fidei omnes
qui annos discrecionis attigerunt debent symbolum suum
cognoscere.
Inter alia quidem in quibus fides est utilis, prodest
generaliter ad hec tria, primo omnes regeneratos in
via virtutum vivificat, secundo viantes ad invadendum
inimicos excitat et confortat, et tercio protegendo impug-
1. H: in deest. 2. H: na (sic); cod. blank space. 11—13. A: eccle-
sie - membrum deest. 1 . H: et quarto. . Codd.: Cor. V; ib. A:
Omnes twlce; 1b. D: oportet deest. 24. ADG: evangelium.
fides. 28. A: ad deest. 29. H: et deest. 30. A: quid. 31. ac; DG: et.
big H: attigerant. 34. D: distinccionis. 37. H: quod omnes.
3 . AH: prima virtutum.
5
5
15
30
‘Y
5
SERMO xxx1v.] QUARTA PARS. 295
nantes confundit et hebetat. Primo inquam vivificat Faith gives us
iuxta illud Apostoli Rom. I", 17, quod capit dictum a me’
Domino per os Abacuc prophete cap. II", 4: Iustus meus
ex fide vii/it; sicut enim vita vel vivere immediate
5succedit ad esse, sic fideliter vel infideliter Deo vivere
immediate succedit ad spiritualiter esse. Unde heretici
et scismatici signanter vocantur mortui et solum membra
corporis Christi mistici primo fide conglutinati dicun-
tur vivere, nam credere est primus actus adhesionis.
10 Secundo fides viatores excitat ad pugnandum contra gives courage
hostes spirituales iuxta illud Hebr. XI", 33: Sancti per agaiifstfigmmal
fidem vicerunt regna, operati sunt iusticiam, adepti enemicss
repromissiones etc. Quis inquam tam difficulter agonizaret
dimittendo prospera temporalia que apparent nisi crederet
iSipsum attingere bona eterna nunc invisibilia occultata?
,l‘iolgldeo prosequitur Apostolus docens hoc induc l tive de
iz
2 patribus veteris testamenti quomodo omnia opera vir-
tutum vel commendabilia operati sunt per fidem. Et
sanctus Evangelista I. Joh. V", 4, 5: iiec est victoria que
20 vincit mundum, fides nostra, et quis est, fratres, qui vincit
mundum nisi qui credit quoniam Jesus est filius Dei? Si
enim credimus quod Jesus per passionem suam sit gloria
et honore coronatus super choros angelorum, qui sumus
nos qui non in fide et virtute huius ducis expugnaremus
25 viriliter inimicos? i
Et descendendo particulariter ad tres maneries inimici, and defends
patet quod habemus a Christo evidenciam convincendi uigiien
diabolum, nam capitalem diabolum Christus convicerat
(ut patet Matthei IV"); et cum ipse sit Deus est omni
3o creato spiritu infinitum potencior nec potest nos deserere
iuvando si nos non primo deficimus nec permittere nos
temptari supra id quod possumus quoad mundum, quis
fidelis non ipsum relinqueret considerans quam parce
sed modeste dominus mundi usus est istis temporalibus
35 nichil volens habere proprium, ut patet Matthei VIII",
20: vulpes foveas habent etc.P ldeo signanter dicit
Joh. XVI", 33: Credite quia ego vici mundum. Quis non
vinceret carnem ieiuniis, passionibus et aliis maceracio-
5. D: ad esse deest. 5, 6. G: ad esse -- succedit deest. 5. DH: vel
infide; H: fide filiz. 7. A: membrum. 8. A: przma. 11. D: Hebr. XI, 2.
13. DG: etc. deest; H: et quis. 14. DG: credent. 15. DG: eterna deest.
1o. H: I deest. 21. H: mundum deest. 26. H: descendo. 28. A:
Christum. 29. H: ut deest. 36. DG: habent, volucres ceti nidos;
ib. A: dicit deest. 37. DG: Tercio quis non.
37. Vulgate: sed confiditey ego vici mundum.
296
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO xxxv
Resemblance of
the tabernacle
to a church.
nibus, cum innocens qui peccare non poterat quadra-
ginta diebus ieiunavit. Et ideo eonsulit Apostolus
Ephes. VI", xs armandos spiritualiter quod in omnibus
sumant scutum fidei in quo possunt omnia nequissimi tela
ignea extinguere. Nam fervorem invidie et rancorem ire
extinguerent, cogitando Christi miticiam, sitibundam
mundi avariciam, cogitando Christi paupertatem, et can-
dentem carnis gulam atque luxuriam, cogitando Christi
parcitatem. Unde (si non fallor) non est possibile peccare
nisi propter defectum fidei. Quidam enim habent fidem
titubantem, quidam fidem nimis tenuem et quidam
fidem perforatamz Titubantem qui hesitant cum Petro
Matthei XIV", 31: Modice fidei ‘quare dubitasti? Et hinc
serpens decepit mulierem Gen. III". Fides tenuis est que
levi evidencia superatur. Et hec faciliter telo diaboli
superatur, ut promissione temporalium vel quacunque
apparencia sensibilium presencium. Fides perforata est
que partim credit et partim discredit et per foramina
scuti iacula diaboli intoxicant didimum vel vulnerant
letaliter discredentem. Igitur sit fides vestri spiritualis
edificii firmum fundamentum, sit spes eiusdem edificii
parietes stabiles invicem erigentes et sit caritas tectum
totum corpus operum et has duas partes huius edificii
operiens et consummans; et tunc non dubium quin sumus
filii Dei, quod si filii et heredes.
SERMO XXXV.
Christus per proprium sanguinem introivit semel in
sancta. Hebr. IX", 12.
Exodi XXVI" describitur tabernaculum divino cultui
deputatum, sicut Deus in monte Moysi preceperat et
figuratum est in parte, sicut modo in christianismo
formantur ecclesie; nam pars exterior quadrangula quasi
navis ecclesie viginti cubitos habens in longitudine et
decem in latitudine et tot in altitudine continebat. Et
in istam intrarunt sacerdotes cotidie ad celebrandum
3. DG: Ephes. VIII. 6. A: extingueret. 6, 7. A: miticiam -
Christi deest. 7. H: et cogitando. 7, 8. G: canentem; H: cadentem.
9. H: est deest. 11. H: et deest. eo. H: letaliter deest; ib. H: ergo.
21. A: firmum firmamentum. 26. H: Sermo 13118. 28. DG: sancta
sanctorum. eo. D describit. 31. AGH: christianissimo. 3 . H:
habens deest. 34. ct; D: ad; H: rectius ac; ib. DG: tot in. 35. DG:
ista ; H: illam.
24. Rom. VIII, 17. 27. Epistle for Passion Sunday.
ut
H
O
to
U!
ua
o
35
SERMO xxxv.] QUARTA PARS. 297
mane et vespere iuge sacrificium de agnis anniculis
(ut patet Exodi XXIXO). Interior autem pars tabernaculi
tamquam corpus vel cancellum ecclesie quadrata fuit
continens in latere decem cubitos, et primam partem The rites oflhe
Svocarunt sancta simpliciter; secundam autem sancta figurgsgfæzist
sanctorum et 1n istam lntroivit summus sacerdos semel rgggerflogglfeæc
1n anno cum sanguine bestie scilicet 1n festo expiacioms world. Christ’s
mense septimo immolans pro peccato proprio et populi excellence‘
sibi subditi (ut patet Levitici XVIO). Vult ergo Apostolus
IO dicere quod Christus ex dignitate persone sancte con-
versacionis et benedicte passionis sit plenus ac perfectus
mundi redemptor figuratus multipliciter tamquam per
signa imperfecta sacerdotibus et ritibus veteris testa-
menti.
rS Patet tota sentencia sub uno involucro ex septem
proprietatibus quas textus Apostoli attribuit Christo
correspondenter ad septem proporcionabilia in sacer-
dotibus veteris testamenti. Primo in hoc quod est I. Chris: only
Christus, id est, Deus et homo, notatur dignitas perso- c°“,',‘§i§c“{,f"‘c
20 nalis que sola sufficit perfecte redimere genus humanum redemption-
a captivitate in quam prevaricando inciderat. Probatur
sic: Solum ista persona sufficit debitum exsolvere que
habet de propriis plus vel tantum quantum est debitumg
sed nulla persona de genere Adam preter Christum
25 tantum habet ex propriis; ergo nulla preter Christum
suffecit debitum Ade persolvere genus perditum redi-
_ mendo. Maior per se patet de pura iusticia et minor
wg exinde evidet quod quelibet alia persona, cum l omne
quod habet ex pura gracia Dei habet, quicquid persol-
3o veret vix sufficeret pro se ipsa; non ergo pro se ct
suo genere foret per se plenarie satisfactum. Christus
autem racione divinitatis habet omnia et pro peccato
proprio non potest esse debitor, eo quod peccare non
poterit, ergo solvendo corpus vel animam que est eadem
35 persona cum filio dat patri tantum quantum valuit
genus perditum, et per consequens plene satisfecit redi-
mens captivatos.
Secundo patet Christi excellencia in hoc quod existens 2- Christ’s
. . . riesthood
sacerdos 1n eternum secundum ordinem Melchlsedech pctemaL
2. DG: zmdepatet. m H: et deest. 6. DG: introz'ret; H: introiertelt.
8. DH: de _mense. 12. D: gurqns. 17. G: proporcionalia. 20. A
genus hominum . 22. D: ola; 1b. A: illa ; ib. D in marg.: Pulcra racio
valde pro redempczone generis humani. 23. D: quam. 26. G: sui/icit
27 H: de se. 29. H: quidquid ergo. 30. H: per se. 32. DG: zabet
eciam et. 35. D: persona deest; 1b. H: tantum precium.
298
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO xxxv.
3. Christ’s
power as an
intercessor.
4. The
greatness of
H1s tabernacle,
the universe.
5. The worth of
His sacrifice.
est pontifex summus simpliciter et omnes alii compa-
racione sui non sunt nisi quedam umbre vere lucis quos
omnes oportet de plenitudine eius quicquid boni habent
accipere tamquam de principio sui generis et de capite
vivificante membra corporis mistici hei sui. ln cuius
signum non administrat solum sacramenta temporalia
sed graciam in presenti distribuit et bona futura ut
beatitudines ac gaudia sempiterna. Et primum tangit
Apostolus Hebre. VII", 27 quod Christus non habet
necessitatem cotidie ofl'erre hostias pro peccato proprio
(ut patet Levitici IX"). Secundum vero tangitur Ia Petri
V", 4: Cum apparuerit princeps pastorum.
Tercio in hoc quod assistit perpetuo nedum ante
Deum sed sedet ad dextram Dei patris semper vivens
ad interpellandum pro nobis, non impeditus ex propria
culpa vel mediante ac excludente persona alia vel obli-
vione, avaricia aut desidia ad procurandum suis subditis
omne bonum. Excellit incomparabiliter ad sufficienciam
sacerdocii omnes alios pontifices figurantes qui ex quinque
predictis possunt irregularitatem incurrere.
Quarto patet eius excellencia ex proporcione taber-
naculi Christi nostri. Nam amplius et perfeccius taber—
naculum aptatur nostro pontifici, cum totus mundus
ordinatur sibi subici; mundus sensibilis tamquam sancta,
mundus autem insensibilis ut supremum celum tamquam
sancta sanctorum; et illud tabernaculum non est corpo-
rale aut portatile opus hominum paucorum sacerdotum
in gente lsraelitica contentivum, sed perpetua Dei fabrica
immobiliter firmata omnium contentiva.
Quinto patet excellencia Jesu Christi nostri ex modo
oblati sacrificii quantum valor distat preciosi sanguinis
Jesu Christi valorem arietis, hirci vel vituli. Unde omnes
aspersiones sacrificiorum facte per sanguinem bestiarum
figurant efiusionem sanguinis Jesu Christi nostri et plus
distant quam protracciones vel figuraciones carpentarii,
cementarii vel talis artificis distant ab opere extra facto.
Sexto patet excellencia sacerdocii Jesu nostri ex hoc
quod non quolibet anno semel sed semel in magno
anno mundi pro semper intravit celum empireum tam-
6. The_efficiency
of H1s single
act.
13. nedum; A: ne ditm.
5. H: unificante. 11. H: unde vero.
18. D: in suf-
14. A: dominum; ib. H: Dei deest. 17. aut; G: ac.
ficienciam; H: insufficiencia. 1o. A: regularitatem. 25, 26. A: mun-
dus — sancta deest. 28. H: Dei deest; ib. H: de fabrica. 32. H: unde
hee. 33. 34. ADG: bestiarum — sanguinis deest. 34. H: figurarunt;
1b. H: Christi deest. 39. H: mundi Christus.
5
IO
9-!
3o
35
SERMO xxxvi QUARTA PARS,
299
quam sancta sanctorum. Hoc enim attestatur compen-
diositatem, complecionem et perfeccionem expiacionis,
cum aliter oporteret officium suum repeti sicut officium
sacerdotum veteris testamenti. Et hinc ante introitum
Ssatisfecit denotando officium consummatum. Solus
autem introivit ascendendo, id est, virtute propria pene-
trando. Nemo autem alius venit ad eum nisi tractus a
Patre et a christo capite deportatus (ut patet Joh. VI", aa
et Hebr. I").
Septimo autem distat perfeccio sacerdocii Christi
supra sacerdocium veteris testamenti in hoc quod ipse
invenit redempcionem eternam et alii solummodo tem-
poralem, ille redempcionem anime et illi solum corporis,
ille a pena iehenne, illi a pena legali temporali. Nec
ii mirum quia redempcio eterna suspensa est in tabernaculo
magno mundi, ultra hoc quod fuit possibile sacerdotem
alium ascendendo pertingere. Ipse autem penetravit
interius tabernaculum in quo semper fuit secundum
Deum, invenit redempcionem perpetuam eternaliter ordi-
20 natam.
Cum autem medicina generalis et remedium univer-
sale sit fide cognitum, superest videre quomodo nobis
infirmis medela tam ex se sufficiens sit salutifera; pro
quo notandum quod primo omnium necesse est evacuare
25 causam morbi; secundo necessaria est applicacio em-
plastri et tercio continuacio regiminis sani; et ex illis
consequitur plena et perpetua sanitas prius infirmi.
Unde cum omnis morbi spiritualis causa est peccatum,
ideo dixerim fraternitati vestre quomodo sacramento
30 penitencie evacuabitis peccata.
Consistit autem vera penitencia in cordis contricione,
in oris confessione et operis satisfaccione, quia hiis
tribus modis peccatur in Deum. Debet autem accedens
ad confessionem revolvere diligenter totam vitam suam
35 quomodo contra Dei mandata expendit eius dona et
quam graciose expectat Deus eius emendacionem, dans
continuacionem et augmentum bonorum multiplicium, et
sic ex Dei gratitudine graciosa et sua tarditate dampnosa
commixtis tamquam ex igne et lignis erit resolvens
lo
3. G: oportet. 6. H: veritate.
eternam; ib. DGH: et deest. 15. .
H: szc co nitum. 23. DG: nzedelam; ib. tam deest. 31. D in marg.:
Vera penztencia consistit in tribus. 31, 32. G z contricione oris. 32. D in
marg. z De confessione oris usque ad finem alibi valde contra. 35. A: Dei
mandata twice. 39. DU: et resolvens.
o. A: I deest. 12. D: scilicet
quod. 22. A: ac cognztum;
7. _The v
supcnoritvpt
HIS redemption
Use of
penitence m
getting rid of
sin.
Penitence is
made up of
a) Contrltion,
b) Confession,
c) Satisfaction.
300 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM ISERMO xxxv
III—I
. . . . . . . *‘ol.
fumum oracionis et confessionis. Consideremus I Igitur Q2211
gratitudinem Dei nostri in creacione, in bonorum col-
lacione et graciosa preservacione, quot pericula que
aliis ex igne, aqua, furto, infirmitate et aliis eventibus
acciderant a quibus omnibus Deus nos graciose preser-5
vavit; et tunc attendendo nostram ingratitudinem
et Dei nostri contemptum merito in lacrimas doloris
erumperemus, peccati voraginem devitando et vieiorum
horrorem detestando, Dei nostri immensam clemenciam
ct misericordiam humiliter postulando. Si enim peni-io
tendo displices tibi ipsi de hoc quod offenderas regem
vel dominum terrenum, quanto magis de hoc quod
offendisti dominum dominorum tibi graciosissimum?
Item, si ex parva culpa peniteas, quanto magis ex delicto
maxime contra Deum? Item, si ex amissione bonorum
fortune, amicicie vel nature peniteas, quanto magis ex
amissione bonorum gracie? Iste quatuor evideneie mo—
verent to ad recogitandum pro Dei honore omnes annos
cum Ezechia in amaritudine anime tue. lit moverent
ad plane confitendum in casu (ut patet alibi) Christi'
vicario racio naturalis, preceptum ecclesie et meritum
We should obediencie. Ideo talis quilibet cognoscens propriam
gfrlgefniliihg indigenciam vel defectum ostenderet illam potenti rele-
"a" helP us- vamen tribuere, sicut patet de lege nature bestiis indita.
Sed quilibet peccator accedens ad sacerdotem habet25
defectum maximum et eget iuvamine quod sacerdos
potest sibi instrumentaliter eonferre, ergo debet sibi
necessitatem suam ostendere. Maior patet de bestiis que
famem, insultus et nocumenta clamore naturali ostendunt,
ut inde moveantur animalia sue speciei vel alterius eis'fio
succurrere. Et minor patet ex fide; nam apostolis et
sacerdotibus eorum successoribus dedit Christus potesta-
tem ligandi atque solvendi ministerialiter et commutandi
tamquam Christi vicariis penam in casu (ut patet alias
in speciali tractatu istius materie), perpetuam in penam‘
H
(Jr
to
n
v
‘JV
U l
1. H: ergo. 4. A: fiu'tfurto; DG: facto. 5. H: acciderat.
o. G: et sic. 7. G: couteptum. 10. G: pascendo It. A: Iteruin ex.
16. H: delicto —- ex deest. 17. I) in marg.: Confessio habet fieri ra-
cione precepti ecclesie et meriti obediencie. in is. A: moverant ad.
i8. H: cum honore; ib. DG: omnes alios. 21. DG: racionalis.- ib. DG:
naturalis deest. 22. ADG: Racio talis; G: talis uibus; ib. H: cog-
noscens suam. 23. G: enideret illam: A: illa. ei 24. A: relei'amini;
H: relevaminc: I): debet ostendere illam secundum quod patet. 24. G:
h
sed patet. 27. DG: igitur. 30. G: ems.
19. Ct‘. Ez. XXVII, Si.
sukMo xxxvi QUARTA PARS,
301
temporalem, faciendique quod merita passionis christi
et tocius ecclesie iuvent ligatos peccatis, qualiter non
antea sunt adiuti. Quis ergo non honeste ostenderet sui
indigenciam ut in tanta necessitate tanto adiutorio ful-
SciaturP Honeste dico quia cum bona fama insit homini
ultra hoc quod habent bestie, voluit Deus quod occulte
ostendatur infirmitas sacerdoti quam si detexerit septu-
plum puniretur.
Sed movent imbecilles tres evidencie unde tardant
iodebite confiteri, primo erubescencia quo confunduntur
ostendere culpas suas; sed repellat triplex evidencia
istam cecam arguciam; primo ex hoc quod verecundius
est in Dei presencia turpe tale committere, honestum
quidem et laudabile ipsum extergere. Committit ergo
15verecundiam secundum racionis tramitem qui sic-diabo-
lice excecatur. Secundo consideret quod secura vere-
cundia de quanto est amplior de tanto est perficienti
confessionem meritorior. Et sic moveat bonum finis ad
vecors inicium. Et quia ista est passio mulierum et
zoiuvenuma moveat exemplum Marie Magdalene que post
cordis contricionem ingressa est super convivas. Tercio
moveat quod celatis peccatis incomparabiliter maior
confusio consequetur. Nam oportet quod finaliter im-
penitens habeat ante summum tribunal in finali iudicio
ei omnia peccata ad maximam sui confusionem toti mundo
detecta, quod si in via peccata defleat ac hostes exsuperet,
tunc erunt cognita ad laudabilem victoriam, sicut cica-
trices ad laudem militis deteguntur.
Secundum retardans confitentem ab ostensione pecca-
30 minis est vecors timor de penitencia subeunda, sed repellat
hunc timorem triplex evidencia, primo exemplans passio
teneri et nobilis domini Jesu Christi, qui passus estpro vobis
vobis relinquens exemplum, ut sequamini vestigia eius, qui
peccatum non fecit I. Petri II", 21, 22; moveat secundo
35immensitas et incomparabiliter maioritas pene quam
oportet inpenitentem sufferre in dampnacione perpetua
2, 3. A: non (72241; H: qualiter a venia non ,- D: qualiter ante ea non
sunt iustig H: iuli. m D: indigencia sive necessitate . 5 G: ful-
ciantur. 5. D: quia deest. 7. G: sacerdotisy ib. o: detegetur;
D: detegeret; H: sibi detegerit. 7, 8. A: ce uplum. 9. D in marg.:
De conjessione auriculari per totum, quam pro at racionibus et scripturis
et quod fiat honesle, id est, occulte, non publica u. H: repellit
l2. z verecundus. _ np H: ipsum peccatum ,- 1b. DH: commiltet. 16. D in
marg.: 'I'rz'a requiruntur a conjessione. verecundz'a, timor et spes diu
vivendi Procedit reprobando omnia ista tria. 18. G: finis deest.
20. H: magne que. 25. H: 1010. 26. H: in deest. 28. D0: ad
laudem deest. 29, 30. H: abusione peccans. 30. H: repellit
34. H: I deest.
Mcn deterred
from
confession :
I. By shame;
but the shame
of remaining in
sin is worse.
2. By fear of
penance, b_ut
penance IS
llghter than
unrepented sin.
302 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXXV-
tam intensive secundum corpus et animam quam eciam
extensive, moveat tercio quod peccatum remanens
maiorem penam infert quam foret penitencia iniungenda;
nam penam dampni bonorum gracie indubitanter par-
turit; et illa est incomparabiliter nocivior pena sensusS
et cum hoc aufert potenciam resistendi diabolo vel alii
spiritualiter invadenti et instar infixo stagno lacuali
continue profundato. Reddit enim continue amplius et
immobilius profundatum, ideo necesse est peccatorem
recenter laqueatum supinum humiliterinclinari clamando 10
cum Psalmista LVIII", 2: Salvum me fac Deus, quoniam
intraverunt aque usque ad animam meam.
3- Iiy excess or Tercio retardat eonfessionem spei superhabundancia
detect of hope; .
b vel defectus superhabundancia, ut temere assumentes quod
Prgzfalpfgfno heus neminem quem redemerat vult perire, vel cum diu-I
despair. turna sit mora ante vite exitum non oportet acc'elerare,
cum satis est quod homo peniteat ante mortem, vel
tercio ex peccato spei desperantes indicant quod peccati
gravitas exsuperat misericordiam Dei sui.
God does not Quantum ad primum, patet quod Deus neminem 20
initiatam redimit ad regnum nisi post peccatum vere peniteat;
sed vult ex sua iusticia quod talis impenitens perpetuo
condempnetur. Patet ex hoc quod heus iuste condempnat
omnem talem, ergo est de Dei beneplacito et iustum
sic fieri. Consideret ergo talis quod sicut non impellit 25
violente cogendo aliquem ad merendum, sic nec ad
demerendum vel ad graciam resurgendum, sed utrobique
ponit in libera potestate viantis et premiat vel punit
secundum exigenciam vocantem. Aliter enim tam meri-
T0 defer tum quam demeritum tolleretur. Quoad secundum patet 30
quod tria sunt ad nostri commodum nobis incognita,
scilicet dies iudicii, dies mortis et dignitas ad amorem
vel odium, ut vel sic vigilemus in bonis operibus et
cauciores in periculis maneamus. Falsum ergo assumitur
et ab experiencia cotidiana insolitum. Quis enim non 35
expertus est in crebris pestilenciis iuvenes spissius quam
senes inopinate decedere, quod doceret omnes viantes
attencius vigilare? Consideret insuper quod viciosus in
Fol.
323"
1. DH: eciam deest. 3. H: iniuncta. 4, 5. H: percurrzt. 5. A: ista;
ib. AH: nociosior. 6. A: hoc deest; ib. ADG: potenciam resistendi
deest; ib. H: et alii. 7. A: dampnabiliter invadenti; ib. A: stangno;
H: instans no1acua1i. 10. A: clamando deest. 11. H: Psalmo LXVIII.
tg H: quod Christus. 16. ADG: mors ante. 17, 18. A: vel secundo.
1 . H: ex spe disparantes. 25. D: igitur. 25, 26. DG: non imponit
violentum. 27. D: resurgendi. 1o. ADG : exigenciam voluntatis;
ib. G: Aliquando. 34. DG: igitur. 35. A: insolutum. 37. H: omnes
ch: islianos.
SERMO xxxvi QUARTA PARS.
mortis articulo quid propter morbi gravedinemi quid
propter seculi, proximorum et temporalium sollicitudinem
et quid propter demoniorum insultum plus asperum,
propter indicti belli optatam victoriam non habet opor-
5 tunitatem Christum, peccata vel salutem mentis recolere,
quia ad hoc oportet meritum spirituale precedere. Unde
ergo impenitenti evidencia quod talis gracia succedet
sibi in mortis articulo, qui cum potuit gratis noluit?
Ergo iuxta consilium Apostoli Gal. VI", IO dum tempus
iohabemus, operemur bonum ad omnes, quia tempore suo
metemus cencies tantum tam in hoc seculo quam in futuro
(ut dicit Salvator Marci X", 30). Optacius enim foret
in articulo mortis habere iuvamen alicuius sancti ex
precedente merito quam omnia bona mundi.
Tercium peccatum est gravissimuma cum ex defectu
fidei induratum est in peccatum omnino irremissibile,
ergo cum cadere sit humanum, resistere christianum,
sic finaliter desperare est diabolicum et contra racionem
luminis naturalis. Deus enim est tante vel plus remissivus
20 vel misericors quam est punitivus, cum solum punit per
accidens occasione data expectantea sed facit ex mera
gracia omne bonum. Ex quo patet quod non est possi-
bile quod malicia peccati superet misericordiam Dei
nostri. Ideo non est possibile creaturam tam graviter
25 peccare, quin si converti voluerit sicut potest, peccatum
suum ex largitate misericordie dimitti poterit. ldeo
cavendum est ne incidat in peccatum quod omnino
remitti non potest. Exemplum patet de misericordia
Dei nostri, respectu Petri, Pauli, David, Magdalene,
3o quorum memoria et scriptura est eo celebrior in ecclesia,
ut peccatores quantumcunque horribiles capiant evi-
denciam penitendi et spem misericordiam consequendi.
oportet autem quod oris confessio sit discreta singilatim
et particulatim et plane explicans circumstancias aggra-
35 vantes, ut egrotus corporaliter cum magna diligencia
exprimeret medico circumstancias gravedinis morbi sui;
quanto magis infirmus spiritualiter, ubi periculum est
gravius? Oportet ergo nedum verbis generalibus peccata
15
Despair is the
worst of sins
and devilish.
3. D: propter deest: ib. GH: demonum. 6. A: procedere.
7. DG: igitur; ib. impenitenti; H addit: est; ib. A: succedat. 9. A:
igitur. 11. A: sensies; ib. H: in deest. 17. A: igitur. 19. A: luminis
racionalis; H: animis naturale. 20. A: uam est punitivus deest.
23. H: superaret. 25. DG: sicut patet. 33. D in marg.: 'Conjitenda
sunt peccata Christi vicario plene cum omnibus circumstantibus peccata
34~36. H: aggravantes - circumstancias deest. 38. A: oportet deest;
D: igitur.
Confession
should be full
and particular.
304
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXXVI.
Finally
satisfaction in
deed must
complete the
penitence.
exprimere sed personam, substanciam, actus, locum,
tempus, moram, occasionem et comitivam; nam persona
ut gravior et Deo gracior est ex conformi actu cul-
pabiliora homicidium eciam gravius quam atrox percussio.
committere eciam peccatum in locis Deo dedicatis est
gravius quam in locis extraneis, ut patet de pollucione
sanguinis vel seminis quibus ecclesie polluuntur. Gravius
insuper est volutari in peccatis per annum integrum
quam conforme peccatum semel committere. Gravius
eciam est occasione accepta cum deliberacione quem-
quam occidere quam ex passione data occasione ab
iniuriante. Gravius eciam est incitare multos comitantes
peccati participes quam quod una persona vel pauciores
peccent eodem peccamine. Istas circumstancias in casu
quo confessio procedit oportet confitentem attendere et
Christi vicario cum diligencia explicare.
Tercio principaliter est operis satisfaccio annectendaa
quia sine illa non perficitur confessionis citharag patet
sic: Si duo homines discordes secundum certam con-
dicionem concordati fuerint, cessante condicione perit
Concordia. Conformiter est de pacto satisfactorio con-
fitentis cuius dolor debet vel in habitu vel actu esse
perpe l tuus sine interrupcione peccati iterum maculantis.
Et qui sic penitet est bene dispositus ut intret per
contemplacionis alas in sancta sanctorum ad orandum
sine intermissione pro peccato suo et tocius populi.
SERMO XXXVI.
Qui ex Deo est et verba audit. Joh. XVIII", 47.
In istis verbis tria sunt declaranda per ordinemi
primo quomodo distinguitur familia Dei a familia dia-
boli per audicionem verborum Dei, secundo quomodo
audienda sunt verba Dei, et tercio que sunt illa verba
et que est eorum retribucio. Pro primo notandum quod
totus mundus iste dividitur in duas familias et dua
regna vel duas civitatesa scilicet Dei et diaboli. Unde
diabolus vocatur princeps huius mundi qui est eius
2. A: nam deest.
The world
divided into the
mini]?! of God
and tie family
of the devil.
I. DG: scienciam actus; G: hominum. 3, 4. H:
ex eonfornzi -- ravius deest. 4. est graviusg ib. A: quam deest;
ib. pereusszog _ addit: ex eonformz aetu culpabzlzor. 5. D: est eeca-
tum ,- 1b. D: dzcatzs. 10, II. H: accepta -— occasione deest. l . pro-
cedit; ADG: proderit. 18. H: ua sine illa. 20. D: populi etc.
28. A: Qui est ex Deo; ib. A: .1011. X [I]; ib. D in marg.: Dominica Letare
in Passioneg H: Sermo ian-a 30. H: primo deest. 36. H: uocatus est.
28, Gospel for Passion Sunday.
5
h-d
ut
Fol.
323b
SERMO xxxvii QUARTA mag
familia; cum sit rex super omnes filios supcrbie, et
ita cum plures sint vocatiy pauci vero electia verisimile
est quod pauce sunt ville vel communitates aut nulle
quin in eis diabolus sit princeps cum heo. Sic enim
Sin conventu Christi fuit Judas Scarioth inter apostolos
ex parte diaboli. Sed obicitur per hoc quod videtur
diabolum esse Deo nostro regem forciorema cum regnum
suum sit forcius, et sic Deus noster foret vel insipiens
vel malivolus, quod nescit aut non vult ampliare reg-
IO num suum. Sed dicitur quod heus est infinitum po-
tencior diabolo et regnum hei est quantumcunque
prestancius; cuius signum est quod diabolus et tota
familia sua velint nolint serviunt heo. Omnis enim
creatura servit Deo, faciendo quod debet vel paciendo
15 quod debet. Ideo diabolus cum membris suis carceri
detrusus ostendit hei maiestatem. Regnum Dei eciam
semper augendo procedit quousque fuerit potens in
summo gradu; regnum autem diaboli procedit semper
dampnificans se ipsum quousque fuerit in summo gradu
zoimpotencie. Nec est signum insipiencie sed summe
sapiencie quod Deus ordinat milites suos exercitari
cum hostibus, ut gloriosius coronentur; sic enim Christus
vicit diabolum (ut patet Matthei IV). Et summa con-
dicio libertatis homini requirit quod nemo sit de familia
25 sua, nisi gratis velit. Ubi econtra diabolus per exacciones
et calliditates suas conquirit sibi regnum nec aliter
mererentur servi christi nec demerentur servi diaboli,
nisi gratis consentirent diabolo, ubi possent habere suf-
ficiens adiutoriuma si voluissent humiliter inniti divino
3o suffragio; et sic patet in Deo summa potencia, summa
sapiencia et summa benevolencia. In hoc ergo distin-
guuntur hee due familie quod prima audit verba hei
et secunda audit verba diaboli. s
Sed forsitan dicisimihi quod omnes homines audi-
35 ant missam, oracionem dominicam vel alias partes
scripture, que omnia sunt verba Dei, et per consequens
omnes homines sunt de familia hei.
3. H: quod deest; ib. DH: sint. 4. DG: partz'ceps; ib. H: estgn'gz-
ceps. 1|. H: est deest. 15. I): carcere I8. A: gradu deest; 1
regnum vero. 27. G: mer’entur; ib. servis A: s/. 28. A: diabolo
deest; ib. A: possunt. 30. H: et deest. 3o, 3:. A: sive sapiencia;
DG: pote-ncmi sapiencia. 33. A: secunda verba. san D: diceres.
2. Matth. XXIX, ib. XXII, 14.
Both must
serve God,
willingly or
not.
God gives us
free WI", since
He will have
none but who
wishes to be
His.
306
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXXVI-
Truly to hear
the wordns to
obey 11.
Sed (ut premisi) secundo videndum est quomodo
audienda sunt verba Dei. Audienda quidem sunt aure
cordis, quia quoad audicionem corporalem precellunt
bestie et preter illam apprehensionem animi recondenda
sunt in memoria, ne tradantur oblivioni, et tercio
iuxta voluntatem ponenda sunt in effectu operando et
vivendo eis conformiter; et tunc est perfecta audiencia
que est obediencia. Qui autem audit aure corporis et
dimittit aure cordis, non proprie audit .sed obaudit,
cum habet in precipua virtute hominis interioris inau-
dienciam. Unde tales qui audiunt aure corporis verba
Dei et surdescunt aure mentis (que est intellectus et
afl‘ectus) ad sui dampnacionem audiunt, quia scientes
Dei voluntatem rebellantes tanto domino in opere con-
tradicunt; et sic minus malum foret quod non audirent.
Et sic loquitur evangelium communiter de audicione
perfecta, quia analogum per se sumptum pro famosiori
debet accipi. lit sic intelligitur consequencia christi
Joh. VIII", 52: Si quis sermonem meum serum/erit, mortem
non gustabit in eternum. Ille (inquam) servat sermonem
Christi qui custodit eum sine perdicione, cum quo non
est compossibile quod moriatur morte eterna, cum nemo
dampnatur nisi propter perdicionem observancie man-
datorum.
Ex istis colligitur quod observancia vel audicio ver-
borum Christi est tam necessaria viatori quod est vir-
tuosior viatori quam aliquod bonum corporale viacioni
sue compossibile. Patet ex hoc quod illa observancia
includit graciam finalis perseverancie et per consequens
beatitudinem que est quocunque bono corporali pre-
stancior. Unde Luce XI", 27 postquam quedam mulier
de turba beatificavit ventrem matris Christi et ubera
que suggebat, Christus hoc approbans pretulit eos qui
audiunt verbum hei et custodiunt illud. Et confirmatur
5
Obedience
includes the
grace of final
perseverance.
1. D in marg.: Audire verbum hei quid est.
ib. DGH: excellunt. 4. animi; G:
ib. recondenda; A: recordenda; H:
6. D: in deest.
11. H: inaudiam.
3. A: quoad ad;
aurzum; I): animi correxit; aurium ,-
recolenda. 5. : in oblivionem
8. H: que est obediencia deest; ib. A: Qui proprie.
1 17. H: 'orciori. 18. DG: intelligo consequenciam
19. H: XVIII. 21. H: uo eest. 22. H: possibile: ib. DG: moreretur;
ib. H: in morte. 23. z dampnabitur. 26. H: que est. 26, 27. GH:
quod — viatori deest; ib. DH: preciosior viatori. 27. A: corporale.
28. D: possibile; ib. DG: ista. 32. H: ut ventrem; ib. D in marg:
Magis est verbum hei audire digne quam Christum carnaliter concipere
et maius cnncipere mente quam corpore.
33. Lucae XI, 28.
roa
o
SERMO xxxvii QUARTA PARS. 307
ex hoc quod beata virgo ex humilitate ut per se causa
meruit concipere Christum carnaliter; ideo servancia
verbi Christi de humilitate est gestione carnali prestan-
cior, cum virtute primi conceptus Christi in mente con-
sizzlgcepit Christum I in carnea ideo conceptus spiritualis,
virtute cuius per se adquiritur beatitudo et est meri-
torius conceptus carnalis, est posteriori prestancior. Con-
firmatur ex hoc quod cum cognacione carnali Christi
stat dampnacio, non autem cum cognacione spirituali,
ioideo sicut anima est corpore prestancior, sic spiritualis
cognacio corporali.
Et hoc docet Christus Matthei XII", 47, quando oc- Christ’s true
cupato circa predicacionem verbi Dei Judei inproperantthtgrsztmiflj 111,.
dicentes: Ecce mater tua et fratres tui foris stant que- Him-
:Srentes te. Quibus ipse signanter respondit extendens
manus in discipulos dicens: Quicunque fecerit volun-
tatem patris mei qui in celis est, ipse meus frater et soror
et mater est. Ecce quomodo triplex confederacio spiri-
tualis sese consequens est cognacione carnali prestancior.
2o Aliter enim Christus plus ad carnalem attenderet et
per consequens fratres carnales pocius heredes regni
sui statueret, quod noscitur esse falsum, Joh. VII", 5,
ubi patet fratres carnales nisi adquisiverint fraterni-
tatem spiritualem esse dampnandos. llle ergo ex Deo
25 est qui semine fidei et gracia Christi gignente ex matre
ecclesia fit Dei filius adoptivus.
Sed quoad tercium notandum quod verba scripture The command-
sacre et specialiter decem mandata decalogi sunt verba 1_ Pgniigre
Dei et falsitates eis contrarie sunt verba diaboli, ut God only‘
30 Deus dicit in primo mandato prime tabule quod non
adorabis vel diliges falsos Deos sed solum se vel aliud
in ordine ad illum. Diabolus autem econtra dicit quod
adorabis eum et diliges mundialia que vides ad oculum,
cum in ipsis consistit bonum palpabile; ille ergo qui
35 principalius et sollicicius laborat circa temporalia, ut
2. H: observancia. 3. H: ex gestione est,- carnali deest. 7. AD:
posteriori deest. 1o. H: que corpore est. 11. DG: carnali; ib. I) in
mar : Cognacio spiritualis est carnali prestancz'or sicut anima cor ore.
12, 1 . G: occupacio. 17. H: frater soror. 19. G: sese deest; z se
sequens. _ 22. DG: statueret, vel quod non est verum, ut patet Joh. VII,
quod noscitur esse; 1b. D: esse filium. 29. A: in contrarie. 30. A: m
deest; ib. D in marg.: Quid est verbum Dei et quid verbum diaboli.
31. H: se deest.
16. Matth. XII, 50. 3o. Vulg.: Non habetis deos alienos
coram me. Exod. XX, 3.
zoab
308
JOHANNIS \VYCLIF SERMONUM isl-milio XXXVI-
ne. Not to take
bod’s name m
vam.
‘Prevalence of
idle swearlng.
3. To kee the
sabbat .
divicias et honores quam circa spiritualia ut virtutes
et plus dolet de eorum amissione, audit verba diaboli
et dimittit verba Dei et per consequens adiungit se
sue familie Deus eciam precipit in secundo mandato
prime tabule quod non assumes nomen Dei tui in
vammz; sed diabolus precipit falsitate contraria quod
iures per vulnera et membra Christi, ut sic fias in re-
putacione hominum maior ex verbis audacibus. Et ad
tantum in isto invaluit doctrina diaboli quod maior
pars hominum putat non esse peccatum sic iurare. Quod
indubie eontradieit verbis veritatis que non potest
mentiri ldeo in nomine Domini moneo vos abstinere
vos ab illicitis iuramentis, cum satis est iurare in veri-
tate et in iudicioa quando oportet, et in iusticia pro ve-
ritate iusticie detegenda (ut dicitur Jeremie IV", ay
Que verba Domini si audieritis ex ore meo ut organo
Dei mei, tunc possumus in die finalis iudicii habere
reciprocum testimonium et honorem quod simus fideles
servi Dei nostri. lit quecunque pars nostrum hic obmu-
tescat, sufferret confusionem maximam, proieetus in
tenebras exteriores cum servo nequam qui sine veste
nupciali intrans christi familiam obmutuit (ut patet in
parabola Christi Matthei XXII", it),
Tercio precipit Deus in tercio mandato prime tabule
ut vigili memoria sanctifices sabbatump visitando devote
ecclesiam, confitendo peccata cito dum es in via, quia
inveterata indurantur et fiunt incurabilia et deturpant
omne opus quo laudares Deum. lit post talem con-
fessionem prorumpas specialiter in sabbato in laudem
Dei eontemplando, orando et spiritualia operando. Ver-
bum autem diaboli est econtra quod ut in sabbato cum
sit tempus vacuum ad leticiam deputatum intersis
negociis et tractatibus mundialibusj intersis conviviis,
tabernis et aliis mundi solaciis. Et hoc verbum diaboli
est communius inter vos rurales auditum quam verbum
Dei sibi contrarium, cum locucio et audicio ludicrioruma
5
H
U
20
25
i. A: qua contra spiritualia. 2. H: plus contristraturg ib. H: uam
verba. 6. H: precepz't. 7. DG: Christi deest; ib. H: sic eest.
10. AG: se iurare. :1. DH: non possunt. 12, li H: abstinere ab; vos
deest. 13,14. AH: iurare veritate. tgy 20. G: obmutescit. 2t. ADG
quod sine. 22. A: intra/us. 23. H: Christi deest. 24. H: precepz'r.
20. A: peccato. 27. DGH: et deest; ib. D in marg.: Dace: visi-tare
ecclesiam vigili memoria et confiteri peccata 28. 0- Et deest.
29. H: prorumpnns. St. A: ut in. 35, id H: diaboli est deest.
5. Exod. XX, 7. 25. ib. 8.
w
U!
SERMO xxxvn] QUARTA PARS,
309
detraccionum et omnia genera peccatorum communius
fiunt in sabbato quam in alio die feriali. Et in hoc
perfecto ostenditis vos esse ex parte diaboli. he primo
mandato secunde tabule erit processus (ut patet Sermone
5de dominice XIXO). Retribucio autem audicionis ver-
borum hei est beatitudo, cum Luce XI°, 28 dicitur:
Beati qui audiunt verbum Dei et custodiunt illud.
SERMO XXXVII.
Hoe sentite in vobis quod et in Christo Jesu. Phil.
10110, 5.
Dictum est dominica proxima quomodo omnis chri-
stianus tenetur audire verbum hei et custodire illud
mente, sensu et voluntate, et per consequens omnis
christianus tenetur concipere Christum in animo, cum
I5ipse sit precipuum verbum Dei, et per consequens te-
netur Christum gignere et nutrire, et tunc faciendo volun-
gzosd tatem patris Christi | fit mater Christi, ut ipsemet dicit
Matthei XII°, 50: quicunque enim fecerit voluntatem
patris mei qui in celis est, ipse meus pater et soror et
20 mater est. In istis verbis tria dixerim caritati vestrea
primo quomodo quilibet vestrum debet palpare se
ipsum, si sentit Christum in intellectu et affectu Se-
cundo debet notare mores et vitam christi quid pro
nobis passus est, et tercio debet iuxta verba thematis sentire
25in se ipso imitatorie quod sensit in christo Jesu previe;
primo inquam debemus examinare conscienciam nostram
si amamus Christum nostrum conditorem, nostrum
redemptorem et nostrum premiatorem. Cum autem
tres sunt persone quibus secundum Aristotelem homo
Sonon potest satisfacere, scilicet Deus, parens et peda-
gogus, patet quod in Christo omnes iste tres con-
diciones conveniunt. Ipse enim produxit nos ex nichilo,
genuit nos ex matre ecclesia sanguine suo et instruit
nos quousque collocet in regni solio. Ideo sibi tenemur
35 precipue ex lege gratitudinis.
3—5. De primo — XIX. Hec verba marg. in textum incidisse videntur.
8. H in marg.: Sermo 151w. z et deest. 14. H: accipere;
ib. G: in animo deest. 20. A: est deest; ib. H: verbis deest.
21. A: quomodo deest; ib. E in marg.: 1. 22. H: Christum deest; ib. D in
marg.: 2. 24. iuxta; H: ipsa; ib. D in marg.: 3. 25. previe;
AH: pre; ib. H: que sensz'l. 26. H: expz'are. 20. D in marg.: quibus
non redditur equivalens. 31. H: 'le. 32. A: enim deest; i . A: pro-
ducit. 33. A: gignit
8. Epistle for Palm Sunday.
How we arc to
have the mind
ot Christ.
q
510
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXXVII-
Christ only
requires us to
take His light
yoke upon us.
If we loved
Christ more
than the world
. we should
imitate Him.
For this reason
a'tportion of His
II c is read each
day in the
mass.
Christus autem non exigit a nobis nisi quod tollamus
iugum suum super nos quod est satis levea cum non
exigit a nobis aliquid sumptuosum, Iaboriosum vel cedens
ad suum commodum, sed tamquam verus dominus
solum quod ipse nobis contulit ad sibi reddendum, de
quo nemo potest excusari, cum sufficit bona voluntas
que est facillimum in potestate nostra, et totum quod
exigit a nobis est ad nostrum commodum, non ad suum;
ideo nimirum dicit Apostolus I. Cor. XVI", 22: Si quis
non amaverit dominum Jesum Christum, anathema sit.
Sed omnes fatemur in ore nos Christum diligere, quod
si facto non implemus, mendaces sumus et contra
christum vivimus et sic dupliciter peccamus. Si enim
Christum diligimus, debemus sequi eum ducem in
deserto hostibus circumsepto; debemus ad ipsum atten-
dere ut signum in portu pro isto naufragio. Et debemus
omnia sua diligere, quia diligens dominum diligit membra
sua, suam familiam, eciam usque ad canem.
Sed palpemus intellectum nostrum et voluntatem si
sic faciamus, nam plus mundum sequimur, ideo incidi-
mus in latrones, plus ad caribdim attendimus versus
quam navigamus quam Jesum stantem in litore et plus
innitimur familie diaboli quam familie Dei nostri; ideo
si diligenter palpamus, non sentimus Christum in nobis
vivere, quia si inhabitat, movet affectum ad declinandum
vicium et prosequendum virtutes, quod si demon in-
habitat, movet ad vicia. Debemus itaque excitare cogi-
tacionem et affeccionema ut christus inhabitet; ad quod
multum confert iugis cogitacio vite Christi; qui enim
habet Christum patrem delectatur audire mores lau-
dabiles patris sui, et specialiter si gesta sua excitant
filium ad patrissandum, defendunt a malo et honeste,
iocunde et secure inferunt omne bonum.
Unde ob hoc ordinatur in ecclesia quod quolibet die
legatur ad missam aliqua porcio vite Christi. Unde ex
magna ingratitudine culpandi sunt filii qui mallent
audire gesta seculi, tragedias et fabulas poetarum quam
quamlibet paginam vite Christi. Quis enim intime medi-
3. H: laboriosunz accedens.
11. H: Christum deest. 14. D: diligamus. 15.
18. H: et us ue. 20. nam; H: non. 22. A: quoniam Jesum. 23. A: ideo
deest. 2 . DG: inhabitat. 29. G: confert magis. 34. D: ad hoc,-
ib. D in marg: In qualibet missa legi debet aliqua porcio vite Christi.
9. H: non mirum; ib. A: II. Cor. XVI.
A : circumcepto.
1. Matth. XI, 29.
5
to
o
15
ut
'55
SERMO XXXVILJ QUARTA PARS. 3 I I
324“
tatur quomodo tantus dominus tot et tanta passus sit
amore sui liberando eum a tot magnis periculis, sicut
ex fide credimus christum passum fuisse pro nobisi
non accenderetur in amore suo ad recompensandum
5sibi servicium, specialiter si ex servicio accrescit tam
multiplex bonumP Unde ut omnes christiani eciam laici
noscant sensum evangeliia ordinavit ecclesia ut, dum Significant
legitur passioi qua christus . nos-o redemity sacerdos al-
ternet in vocibusj et clerici alus s1gn1s visibilibus im- anFiigaggd
ioprirnant sensum evangeliii ut patet de casu sacerdotis
signante mortem Christi, de scissione veli chori et de
ablacione vestimentorum die Parasceues de altari.
Debemus autem ex fide scripture credere quod non Only byhelp of
restat nobis via defendendi nos ab hostibus spiritualibus cgglsfvz affixi
15 vel corporalibusy nisi ex suffragio passionis Christi. agafglsrtseclggglics
Nichil enim plus terret demones nec aliquid plus con- ghostly and
fundit membra diabolia malos bominesy in tantum quod bodfly'
non est compossibile, quod quis amore, reverencia
et confidencia adhereat crucifixo, cum hoc quod supe-
zoretur a hostibus. Si enim corpus occiditury spes ec-
clesie est quod ut sic gloriosus triumphata quia ut
sic liberatus a miseria huius vie est Deo propin-
quior et per consequens securior, forcior et iocundior
quam foret superstes. Et in ista fide omnes martyres
sequendo Dominum triumpharunt, cum quo l triumpho
venerunt eis pariter omnia bona. Nec potest esse mors
honestior quam mori in campo penitencie pro fide et
causa christi et (ut testantur vite martyrurn) nullicubi
est mors iocundior, quia nullicubi est merces sccurior,
3o cum ex fide Deus non potest deficere suo militi taliter
occumbenti quin retribuet sibi pro perpetuo terram
vivencium. Ex quo patet quod ceci et infideles sunt qui
dimisso isto agone certant pro mundo vel homineg et
istam viam modo martyrii oportet omnes salvandos
35 transire, quia subeundo penitenciam mori pro Christi
nomine. Sed quia omnes dicimus nos diligere Christurn,
ideo restat ex signo cognoscere si sic facimus in effectu,
quod evidentissime cognoscitur iuxta tercium principales
F01.
I. DG: tantus Deus. 2. DGH: pro laude mu’. 5. D: accesserit tam.
6. H: ut deest. 7. G: ordinal; ib. H: dum dcest; ib. D in marg.:
Dominica in Palmis cantarz' debet assio in ecclesia vocibus alternatls,
sacerdos debet cadere, velum scin z‘ palle de altarz' in die Parasceues.
9. 10. H: impriment. 12. H: in die. id A: aliquis ,- G: aliquod.
ei H: Deo securior. 28. H: et decst; ib. D in marg.z Vite mar-tyrant.
31. H: qui retribuet; ib. 1): pro dcest. 33. G: vel Izonore. in l): nudi
marlyrzo. 37. A: non restat
312
JQHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO xxxvii
Fifth
commandment.
Christ’s refusal
to slay His
enemies.
Murder is_
committed 1n
mind, word,
and deed
In mind, by
0
conspiracy‘;
hatred an
anger.
si sentimus in nobis quod christus sensit in se ipso quod
facimus servando mandata. i
Unde dixerim hodie fraternitati vestre quomodo
secundum mandatum secunde tabule sit servandum,
scilicet: Non occides. In quo primo notandum quod solum 5
iniusta occisio est prohibita, cum Deus occidit et ordi-
nat leges secundum quas hostes sui occiduntur. christus
autem secundum humanitatem voluit occidi et non
occidere sicut sacerdotes suos voluit esse immunes ab
isto officio. In cuius signum precepit Petro ponere gladium
in paginam Joh. XVIII", 11, sed cum potuit per duodecim
legiones angelorum, ymmo uno verbo oris sui, facere
omnes hostes suos retrorsum cadere, voluntarie accessit
ad locum et ordinavit sibi gratis passionem et mortem.
Et (ut dicit Petrus, I. Petri II", 23) cum pateretura non
comminabatura nec unquam usus fuit humanitus sua
potencia coactiva vel corporali ad vindicandum, sed
docuit nos tam verbo quam opere vincere paciendo; a
qua leccione mundus continue magis exorbitat, cum
modo exsurgit gens contra gentemi regnum adversus
regnuma immo communitas contra commumtatem et
persona contra personam, non in causa Dei vel salutis
anime sed precipue propter terrenum dominium atque
questum. Ex isto peccato credo fratres se extinguerea
sicut Caym extinxit Abel, Gen. IV", sic quod eodem
peccato homicidii quo iniciata est fraternitatis destruccio
in fine seculi consummetur, quod si vox sanguinis Abel
simplicis persone clamat vindictam ad Dominum, multo
magis homicidium tam spissim dispersum per totum
mundum.
Nec possumus nos excusare ab homidicio, licet non
ferro percutimusp quia tripliciter committitur homicidiumi
scilicet mente, verbo et opere. Mente, machinando, ira-
scendo et odiendo. Machinando quomodo proximus per
nos vel alios occidatur, quod est peius quam occisio
corporalis, quia illa est neutra quoad maliciam, nisi de
quanto procedit a malo animo. De ira dicit Christus
Matthei V", 21 quod dictum est antiquz's: Non occides;
5. G: est notrmdum. 6. ADI-l: est deest: ib. D in marg.: occidere
7. A: secundum quam. 15. H: Petri 29. lb. H: usquam 19. DG: ma "is
deest. 24. A: atres. 25. G: continxz't. 20. H: tam deest; ib. sparsz'm. jta '2. AH: nullo ferro. 33. D in marg.: homicidium
35. H: vel per.
5. Exodi XX, 13. 11. Matth. XXVI, 53. 20. Marci XIII, 8.
H
o
ib
20
to
ut
35
SERMO XXXVIL] QUARTA PARS,
313
F0].
324
ego autem dico vobis quod omnis qui irascitur fratri suo
reus erit iudicia lrascatur ergo homo ad peccata proximi
pro emendacione sui atque ecclesie et non pro zelo
vindicte. Et correspondenter dicitur de odio, de quo
5scribitur Ia Joh. III", 15: Omnis qui odit fratrem suum
homicida est. Que tria si diligenter in nobis attendimus
et specialiter quomodo omnis peccans dampnificando
fratrem spiritualiter commortuum ducit eum ad mortem
spiritualem, nullus nostrum reperitur immunis ab homi-
1ocidio.
Ore incurrit homo homicidium tribus modis, vel
accusando vel consulendo vel sentenciando, que si non
fiunt in personam ream sed immunem, si non intencione
proficiendi sed officiendi, si non in forma et circum-
rSstancia legitima sed informi, est homicidium a Deo
prohibitum. Et qui non occidit fratrem isuo ore, nec
directe nec interpretative, hic perfectus est vir, cum
omne peccatum mortale lingue occidit spiritualiter
proximum qui exhinc incidit in mortale, cum existentes
eo in mortali mutuo se impediunt, sicut existentes in gracia
mutuo se iuvant et expediunt. Et sic viator offendendo
in heum peccat in totam ecclesiam.
Facto autem incurrit homo culpabiliter homicidium
tribus modis, primo modo qui iniuste vulnerat hominem,
25percutit vel suspendit, racione cuius dampni corporalis
cicius moritur quam aliis paribus moreretur; quod
autem annus vel aliud tempus taxatur, humanis legibus
inest propter sensibilem evidenciam capiendam, non
negando quin homo occidit proximum, licet ultra ter-
30 minum talem supervivat. Et ex isto videtur quod gulosus
abbrevians vitam ex crapula vel commessa | cione alia
occidendo se ipsum incurrit homicidium; ideo oportet
eum, quando est in ianuis, conteri et penitere quoad
heum.
Secundo modo committit homo in facto homicidium,
quando persona occisa est rea, sed persona occidens ex
Christi consilio est prohibita facere tale opus, ut sacer-
dos suspendendo vel percuciendo usque ad mortem
b
35
In word, by
accusation,
advice or
sentence.
In deed,
a) by hastening
a man’s death
wrongfully.
I. H: vobis deest. 2. A: ergo deest; H: autem. 4.. H: et deest.
5. H: I deest; ib. Codd.: Joh. II. 6. D: eciam diligenter. n. D in
marg.: homicidium oris. 13. A: fiant 15. informz'; D: infuria; G: ‘m
forma. 16. A: suum. 17. G: est ubi. 20. A: in mortali 23. A: m-
culpabiliterg D: homo deest. 25. A: percutit twice. 27. A: autem deest.
28. DGH: inest propter deest. 29. DG: nego 30. DG: istis; H: zsto
deest. 33. D in marg.: Gulosus quomodo se occidit et jit sui homzcida.
37. D in marg.: homicidium facti 38. A: usque deest.
b) By slaying
even justly, if
we are persons
forbidden so to
act.
a [4
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO xxxvm.
c) B refusing
ilfig which
\voul save life.
A leader needed
by all who have
I. to fight
against
enemies;
2. to find a
difficult path;
3. to navigate
dangerous
channels. Al
eciam dignum occidi incurrit dampnabile hornicidiump
cum christus caput sacerdotum non exercuit talem
actum. ldeo dicit Apostolus la Tim. llloa 2, 3 quod
oportet episcopuma id est, sacerdotem esse non percus-
sorem, et sic laicus occidens reum, dum deficit a caritativaS
intencione, ut prosit occiso et matri ecclesiea ad honorem
Dei incurrit culpabiliter actum homicidii.
Tercio modo privative incurrit homo facto homicidiuml
ut puta quando faciendo opus extraneum subtrahit sub-
sidium debitumy racione cuius subtraccionis proximus
moritura sicut absencia naute est per accidens causa
periclitacionis navisy et avarus est per accidens causa
mortis pauperis Diligamus ergo fabricam artificisy hono-
remus milites suos quos deputat ad custodiam servi
sui et decoremus arma Trinitatis in anima, ut vel sic
adquiramus beatitudinem.
10
SERMO XXXVIII.
Hoe sentite in vobz's quod et in Christo Jesu. Phil.
no, 5.
ln epistola hodierna tria genera imperfectorum reperio
que egent duce vel capitaneoa ut in optatum terminum
reccius dirigantura scilicet impugnantes hostes callidosy
transmigrantes meatus devios et navigantes amfractus
ambiguosg sed cum omne corporale in effectu multi-
plicius reducitur ad spirituale simpliciusy patet ex fide
u
o
(J1
mese dimcumcs quod dominus noster Jesus Christus sit caput et dux
assail us
spiritually.
omnium viatorum, cum non sit possibile quemquam
peccando deficere nisi exorbitando a regula quam ipse
instituit et in effectu patenter docuit. Sunt autem omnes
viantes obligati hostes spiritualiter impugnare, ut dia-
bolum oracioney carnem corporis maceracione et mundum
temporalium abdicacione. Tota eciam via hominis est
meatus versus terminum in quo contingit facillime
oberrare, vel deviando vel ociando vel retrocedendo.
Mundus eciam est quasi mare magnum tumens super-
3. H: dicit deest. 3, m H: Apostolus Tim. 1!] oportet episcopum et.
5. D: dum dum. H: z'ncz'pit. q, 10. H: ut - subsz'dium deest.
16. H: bealz'ludfigem Amen; DG: beah'tudinem ad quam perducat etc.
17. H: Sermo mmz 20. A: lit in epistola ; ib. A: hodierna deest.
2:. D in marg.: 'l‘rz'a genera z'mpeijfeclorzmz. 25. DGH: in spirz'malc;
1b. DGH: sz'mplicz'us. 29. A: et eciam qfl'eclu. 32. D in textus corpo-
ralz'um. In marg.: temporalium. 35. A: magnum deest; ib. D m marg.:
Mundus est mare.
17. Epistle for Palm Sunday.
SERMO XXXVIILI QUARTA PARS,
bia, diminutus miseria, fetens luxuria, salsus tristicia;
maior piscis minorem devorat, dum potencior super
pauperem tirannizat, eventibus fortuitis sonat, ideo
necesse est Christum sequentes mundum supponendo
5navigare et nec substerni mortuos nec inclusos seculo
subnatare. Quod vobis non contingeret nisi proporcio-
nalem sentiretis in vobis disposicionem qualis est in
Christo Jesu. Ipse enim est vera regula quam sequendo
universitas hominum salvaretur ab insidiis diaboli a
IO temptacionibus mundi, a naufragio in mari. Nam Joh.
XIV", 6 dicit Christus: Ego sum via, veritas et vita;
igitur senciendo in nobis ipsis tres virtutes Christi quas
commemorat Apostolus in predicto capitulo, possumus
evadere dicta pericula securi, scilicet humilitatem, paci-
15 enciam et passionem. Nam cum debemus habere Christum
in nobis per graciam et iterum cum omnis virtus
secundum esse intellectuale sit Deivirtus et Dei sapiencia,
patet quod possumus et debemus habere in nobis tria
predicta. Est enim Christus via supportans quamlibet
2o creaturam, quia verbo virtutis sueportat omnia, Heb. I", 3.
Et quia non sufficit habere quantumlibet pulcram viam
eciam sicut est candor lucis eterne existente errore
possibili nisi sit veritas dirigens indirectum, ideo subdit
quod ipse est veritas. Est enim signum ad quemlibet
25 passum vite nostre docens quomodo debemus incedere
ipsum sequendo in moribus. Sed tercio cum viantes
fastidio et labore deficiunt, necesse est quod ipse ostendat
se, ut signum obiectum sub racione delectabili in fine
laboris, ut vel sic alliciat ad meandum; et quia vita
3oest maxime delectabilis viventi cuilibet, ideo dicit se
tercio esse vitam. Iste ergo est dux et capitaneus noster
quem sequendo possumus esse mente securi, dum tamen
tres dictas virtutes Christi Jesu senserimus in nobis.
Sed quia proxima dominica dicta est generalis sen-
35 tencia, quomodo christianus debet confiteri peccata, et
ad peccatorum confessionem requiritur eorum noticia,
ideo hodie fraternitati vestre dixerim de capite, inicio
et radice peccati cuiuslibet quod est superbia; et quia
3. D : fortuitus.
i . 6-7. H: quod — dis osicionem deest; ib. DG:
nobzs . . . . senttremus.
10, 11. H: Ideo Joh. x1 ; ib. D in marm: Christus
est via. veritas et vita. t 12. H: ergo; ib. A: quos. 14. H‘: predicta.
17. secundum; A: servz. 21. D: quamlibet. 24. G: est eeiam.
28. G: scilicet in fine. 31. H: et deest. 32. H: mente deest.
33. A: tres dicte; ib. DG: senciemus; H: sencierimus. 37. D: hodie deest.
38. Cf. supra Serm. XXXII, pag. 279 et seqq.
Christ is our
guide, as the
xx a I;
our Iig it, as
the truth;
our reward, as
the life
Pride the head
and source of
l sin.
316 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXXVIII-
oppositorum eadem est disciplina, ideo dicam post
detesta | cionem superbie quomodo humilitas est am-
plectenda. Ipsa enim est disposicio ad impugnandum
spiritualiter omnes hostes. Patet sic: Nemo devincitur
nisi superbia prosternatur, sed vera humilitas repugnatS
superbie, ergo vera humilitas est tutum scutum invasivum
contra insidias et cautelas spiritualium hostium. Unde
sicut prima mulier Eva superbiendo intoxicarat genus
humanum, sic secunda mulier econtra humiliando se et
recipiendo contrarium Ave salvaverat genus suum, Luce IO
I", 38: Ecce ancilla Domini, fiat mihi secundum verbum
tuum. Et sic verificatum est illud Gen. III", 15 diabolo
communicatum: lpsa conteret caput tuum, id est, sexus
muliebris elidet superbiam que est toxica capitalis illa-
queans peccatores. m
Pzirciztisretjle Primo ergo dicendum est quid est superbia et quot
inordinate {Ova sunt species eius, ut caucius caveatur. Secundo detegenda
est eius malicia et quante sit Deo odibilis, tercio vero
ostenditur eius pena. Est autem superbia inordinatus
amor creature racionalis ad propriam excellenciam. In eo
hoc quidem actu consistit quidam defectus qui est
peccatum formaliter, ut primus angelus voluit Deo in-
consulto habere excellenciam que pro tunc non fuit
sibi conveniens. Et sic est de quolibet qui contra legem
Dei aspirat ad statum vel bonum aliquod, postposita in
lege Christi et sic in amore vel cupiditate boni indebite
affectati consistit superbia.
Fol.
32°
_ shtelws Est autem triplex superbia secundum Gregorium ,
lSe m ire - o - a
ways, e prima quando quis bonum quod habet ascr1b1t con-
ua
o
C'r'ell'iltcflgrinziggt dignitati proprie, non referens Deo laudes .ex gracioso
IS agift0fGod.dOnO suo recognito. Et ista est ceca superbia, cum non
sumus sufficz'entes cogitare aliquid a nobis quasi ex nobis
II. Cor. III", 5, ymmo omnis creatura operans est serra
Dei, Ysa. X", 15, sed constat quod serranti vel opifici
sit laus et honor principaliter tribuendus. Consideret 35
ergo viator propriam imbecillitatem a qua processerat
per uterum maternum atque cunabula ex Dei adiutorio
dantis sibi naturalia. Et videbit quod quicquid boni
2. A: est deest. 7. D: hic insidias cautelas. 10. H: contrarium
eius. Ii, 12. H:fiat - tuum deest. 13. A: conterat. 14. H: est deest.
15. DG: qua Iaqueas; H: contra laqueas peccatorz's.‘ 16. D: Primo z'gztur.
18. A: quanta. 19. D in marg.: superbia. 22. DG: unde rzmus.
28. D in marg.: iri lex superbia. 30. H: dignitati 33. H: I deest;
A: II Cor. 11; ib. GH: sarra. 35. DG: principium 36. D: zgztur.
19. Cf. Trialogum, lib. III, cap. 10, pag. ttim
SERMO xxxvnr] QUARTA PARS. s I 7
ipse fecerit sit simpliciter donum Dei et per consequens
Deo est honor principaliter ascribendus.
S'ecundum genus superbie est presumere arbitrari se 2. In thinking
esse meliorem quam est de facto. Et in ista superbia omitti 2:13?“
Stument pompatici, ypocrite et alii inaniter se iactantes
de ista; Apoc. III", 17: quia dicis quod dives sum et
locupletatus et nullius egeo et nescis quia tu es miser et
miserabilis et pauper et cecus et nudus. Unde et illud
genus superbie surrepit in viros post sanctitatem. Sed
10 consideremus quod nemo scit utrum amore vel odio
sit dignus, utrum bona nature vel fortune cedant sibi
ad salvacionem vel dampnacionem, et habebimus frenum
contra istam mendacem superbiam, ymmo si haberemus
que false fingimus, Deo et non nobis esset honor
15principaliter tribuendus; sicut nemo honorat ymaginem
pro se ipsa, sed propter opificem vel sanctum cuius
est ymago; quelibet ergo creatura plus distat a heo
quam ydolum ab effigiato.
Tercium genus superbie est cum quis inaniter affectat 3. In foolish
eo vel imprecatur quod sibi non convenit, ut multi languent cxccjfgzgisoihat
circa excellencias quas nec habent nec habere poterunt; ‘vchffiféllot
multi circa excellencias eis possibiles, dum tamen
habent eis sufficiens si legem servarent quam modo
transgrediuntur ex ambicione superflua. Ista autem
25 triplex radix licet non videatur propter suam insensi-
bilitatem mundialibus ponderanda, cum tamen sit semi-
narium omnium viciorum, est caucius prescindenda,
quia principiis est obstandum.
Generaliter autem loquendo quatuor sunt cause ex Causesofpride.
30quibus homines in maiori parte superbiunt, scilicet
generis nobilitas, bonorum fortune fertilitas, habundancia
bonorum naturalium et habituacio gratuitorum.
Quoad primum indubie omnes christianiuex eque rfa-cgoggitgugg
generosis parentibus processerunt et ex eque v111 materia we are all
35 quoad condicionem nature. Patet sic: Ex Adam et equal)‘
Christo omnes christiani processerant, sed quis est ipso
Adam in statu innocencie nobilior aut quis christo
generosior?
l. G: sibi fecerit. 3. D in marg.: Secundum genus superbie.
4. G: dqfeccz'o. Et in. 5. ADG: timent; H: tumanl. 0. DG: de ista
dicitur; 1b. A: quia deest; ib. A: divis 13. G: illam. 17. D: igz'lur.
18. A: effigate. 19. D in marg.: '1'ercium(genus superbie. 20. H: vel
interpretatur. 23. C0dd.: habentes; ib. D ;H: si deest. 26. H: mun-
dialibus deest. 2o. D in marg.: Cause superbie. 3:. D: fortune steri-
litns. 34. DG: ex eque deest; ib. A: vzrz
318
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO xxxvm.
Item, numquid sanguis menstruus ac semen parentum
qui laucius educantur minus exercitantur aut purgantur
sit semine vel sanguine ignobilium magis mundus? Veri-
simile est quod non, cum quodlibet tale sit superfiuum
alimenti et superfiuitates plus fetidas habent laucius
educati. Nec proles eorum hoc ostendit sed pocius
oppositum. ingenuitas ergo morum correspondens natu-
ralibus est maxime attendendag quod si pauperior cum
debilioribus naturalibus virtuosior fuerit, est indubie l
plus | laudandus; parentum ergo nobilitas que non 320 i
relucet in posteris accusat filios et eos exhibet plus
culpandos. Unde signum stabilitatis regnorum est quod
proles nobilium postposita insolencia virtutibus assues-
cant, et per consequens oppositum contrarii est
iudicium.
Quoad secundum patet quod nemo possidet tempo-
ralia nisi ex Dei mutuo gracioso, ut ea dispenset red-
dendo computum strictissimum ut ballivus. ldeo cum
eque permittit Deus iniustos sicut iustos talia temporalia
occupare, patet quod illorum possessio non est signum
honoris sed oneris. Et illud patet direceius videndo
quod temporalia que accidunt non formaliter bonifieant
occupantem sed cum virtutibus occasionaliter proficiunt
et sine virtutibus multum officiunt. Si ergo nemo
racionabiliter gloriaretur de illo quod non est suum,
sicut est de quolibet qui abutitur dono vel precario
Dei sui, que gloria mihi de temporalibus que mihi
adiacent? specialiter cum labore adquiruntury timore
custodiuntur et merore licet necessario deperdunturP
Nichil z'ntulz'mus in hunc mundum, haud dubium, quia
nec aliquid inde auferre possumus, I. Tim. VI", 7. Opera
tamen omnium sequuntur illos Ap. XIVO, I3. Ideo dicit
Apostolus I. Cor. IV‘), 7: Quid habes quod non accepz'stz'?
Si autem accepisti quid gloriaris quasi non acceperis?
Immo idem est laudare temporaliter divitem ex suis 35
diviciis et commendare mendicantem ex hoc quod ad
sui egenciam elemosinas potenciorum accumulet. Deus
enim miserando donat eciam iusto temporalia ad sui
m
2. \Vealth.
(All our
possessions are
but a loan from
God).
ua
o
2_._G: nimis exercitantzu'. 3. A: minus nobilz'um. 6. D in marg.:
N0bzlztas._ m G: Ingenuosztas igitur. 8. H: pauperrmzus.
10. D: Igltur. 1!. DG: posterum 14. DG: contrarium 14, 15 H‘
15. iudicium; A: z'ndrfi. ib. D in
18. AH: compolum. 2o. DG: istorum ,-
H: eorum. 21. A: patet deest. 22. D: beatz'ficant. LSp 20. Azjimore -
deperdunlur deest. 29. G: et memme. 30. G: nichil z'nutilius; 1b. A: aut
dubium. 31. H: 1 deest. 33. H: 1. Cor. IV deest. 38. A: ecmm deest.
oppositum est contrarii induitivzma
margzz 2. i7. D1nmarg.:Dzvzcze.
SERMO xxxvur] QUARTA PARS.
319
indigenciam relevandam. Et hinc Christus non habuit
famulatum pompaticum vel sumptuosos apparatus, cum
non eis indiguit; in deserto enim pavit miraculose
familiam. Ipsemet dixit Gracias et multipliciter mini-
5stravit; ascendit asinam sine sella.
Quoad tercium eadem est instancia. Nam membrorum
elegancia sive formositas, robur corporis sive agilitas
et quicquid ad laudem de naturalibus donatum fuerit
ad hoc donatur ut Deo humiliter serviatur. Ymmo si
xorobur attenditur, tam equus quam camelus omnem
hominem excedit in robore. Si formositas, ecce fios
agri omnem sensitivam substanciam in lineamentis
exsuperat et colore. Ideo nisi virtus moralis affuerig
quoad hoc peioris condicionis est homo quam bestia,
15 quia in delectacione sensitiva excelsior et ad penam ex
donis gratuitis obligacior. Considera ergo vilitatem
condicionis humane, intrinsecus quomodo omnis homo
est saccus stercorum, extrinsecus dealbatus, et quod in
quolibet membro Kalende mortis distancius vel proprius
20 assignantur; et applica istis duabus premissis horrorem
et feditatem mortis, ut vel sic compescas fallacem
pulcritudinem tue carnis.
Quoad quartum patet quod repugnat aliquem ex
virtute morali superbe tumescere, quia si fastus infuerit
25 abest virtus, quod si quis ex sciencia est inflatus nondum
cognoscit quomodo oporteat ipsum scire; ex habun-
danciori enim sciencia est homo Deo obligacior ut
proficiat ecclesie militanti. Ideo si adest tibi sciencia,
noli extolli, sed cave ne in vacuum recipias graciam
30 Dei tui, sed da thesaurum Domini tibi creditum ad
usuram, ne ex superfluo sapientis nomine stultus fias.
Moveat eciam quod quantumlibet sapiens hic in via
incomparabiliter plura ignorat quam distincte cognoscit;
ideo si ipse attendit sicut alii portando ignoranciam
35 ita gravem, scienciam autem paucam et labilem, habet
cognatam materiam occasionaliter reprimendi superbiam.
Quoad exempla vide responsiones Christi quomodo
utrobique retorsit honorem et laudem operis Deo Patri
1. relevandam; Hrplenandam. 2. H: aut. 4. H z familiam suam.
5. A: ceIla. in marg.: ju Bona naturalia. 10, 11. H: omnes
homines. 12. H: substanciam et; ib. codd.: Iiviamentis. 13. A: colere.
15. A: deleccione; ib. A: non excelsior; H: excellenczor. 16. A: obli-
gativior; ib. D: igitur. 19. A: Kalendis. 20. A: assignatur.
23. D in marg.: 4. 24. DC: superbie. 25. G: ex deest; H: sua est.
26. G: eum scire. 27. H: enim deest; ib. H: quod est homo. 29. H: ne
deest. 30. H: tui deest; ib. AG: donum tibi; I): tui. 31. A: capientis.
b3.dI|\Iatural
0 i ifts.
(Thgsegare
poor at best
and are only
lent for God’s
service).
4. Virtue and
knowledge.
(Virtue fai s if
we are proud
of it, and our
knowledge is
very small).
u:
to
O
.IOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXXVIII-
nec in aliquo conformavit se seculo, unde occasionem
tribueret superbiam suspicandi. Unde Luce X", ty reuersi
Humility makessunt septuaginta duo cum gaudio etc. l-lumilitate ergo
us safe‘ potes esse securus et superbia pates insultui, ut arbor
robuste resistens spiritui persepe prosternitur, ubi herba 5
tenuis fiectendo virorem retinet; assistens suo principio
procumbens eciam contra insultum canis, Ieonis vel
bestie rapide evadit periculum, ubi irritator erectus
prosternitur, inclinans eciam subingrediendo hostium
sanus inducitur, ubi frontose ac incircumspecte prosiliens lo
ad superluminare offenditur. Humiliamz'nz' ergo sub
potenti manu Dei, eommittendo vos et causam suo]
regimini, quia ipsi est cura de talibus non permittens
eos temptari ultra potenciam sed facit cum temptacione
proventum; illos autem qui superbiendo usurpant Deo
propriam ac si vellent pervertere legem et ordinem uni-
versi exuentes se a proteccione sui creatoris despicit
iuxta illud Luce I", 51: Despexit superbos mente cordis
sui. Deus enim superbis resistitj humilibus autem dat
graciam Jae. IV", 6, quia superbi offendunt conspirantes 20
ledendo regiam maiestatem. oportet enim solum unum
esse regem in regno cuius nutui et regimini totus
mundus subiaceat. Et hinc Salvator Matthei XI", 28, 29
non docuit pugnare corpore, non regna temporalia
conquirerea non temporalibus lucris insistere, sed mer- 2:
cacione graciosissima, mirabilissima, inopinatissima
regnum celorum humilitate perquirere: Venite, inquit,
ad me omnes qui laboratis et onerati estis et ego reficz'am
vos; tollite iugum meum super vos et discite a me, quia
mitis sum et humilis corde, et invenietis requiem animabus 3o
uestris Ecce ad refeccionem interioris hominis requiritur
accessus ad christum secundum imitacionem morumz
Venite, inquit, ad me, et tunc prius intollerabilia fient
delectabilia. Secundo requiritur humilis subieccio legi
Christi que eos doceat mititatem quoad actus extrinsecos 35
et humilitatem quoad intrinsecos. Et ex istis tercio
sequitur requies animarum; nam sicut centrum est locus
gravis et lune concavum locus levis, sic quod non
Fol.
325“
r--:
U
2. D: suscz'tandz'. 3. A: septuaginta duo deest; ib. D: igitur.
ut. DG: patens insultuz'; H: potes insultarz'. 5. D: vento resistens;
ib. H: per se prosternitur. g. H: eciam deest. 10. H: jrontuose;
ib. G: circumspecle. it. D: igitur. 16. AG: perdere. eo. H: superbo.
22. A: mutui. 23. A: litt Imc; H: lit deest. 27. A: inquit deest.
33. A: tunc post.
It. I. Petri, V, d 18. Vulgate: Dispersit superbos mente
cordis sui.
summo xxxlxj QUARTA PARS,
quiescunt nisi dum inibi sunt locata vel eis innixis
continuata, sic nec anima humana nisi adhereat heo
suo; nam quam innaturale est appetitum corporis
naturalis saciari sine hoc quod in suo naturaliter con-
5cupito quietetur, tam innaturale seu innaturalius est
quod virtus racionalis volitiva seu amativa plene et
quiete sacietur, donec diseat in summo bono capacitatem
creature excellente. Unde Vere dicit Augustinus IO Con-
fessionumz Domz'ne fecisti nos ad te, ideo inquietum est
IO cor nostrum, donec requiescat in te; quod nobis concedat
et cetera.
SERMO XXXIX.
crucifixerunt eum. Joh. XIX‘), 18.
Proxima dominica dixi fraternitati vestre de Christi
lihumilitatea superest hodie dicere de paeiencia et anime
et corporis passione. Constat omni fideli adulto quod
christus heus et homo passus est a gente propria
mortem crucis, et cum voluntarie fecit singulos actus
suos, sequitur quod fuit summe paciens. Passio autem
eo Christi debet commendari memorie christiani specialiter
propter tria, primo quia est peccatorum humani generis
remedium completissime deletivum, secundo quia medium
spiritualium hostium maxime prostrativum, et tercio
quia consequenter est regni celestis precium maxime
25 quesitivum.
Quoad primum dictum est superius, et concordant
doctores quod solum homo Christus Jesus posset esse
mediator Dei et hominum, satisfaciens pro peccato
humani generis, primo quia solum illa persona potest
Sodebitum complete reddere, que habet de propriis
quantum debetur aliunde in debitum; solum Christus
est homo huiusmodi, ergo etc.
Item, tantam oportet esse obedienciam vel emendam
in suo genere quanta fuit inobediencia vel offensa in
55 suo genere; sed illam non posset nisi heus homo per-
I. D: in eciam; ib. G: dum eciam; ib. H: verba sunt. 5. A: quietur.
li A: volutiva. o. ADG: creasti nos; rectlus: et inquietum est.
ii. A: eum eta; H: Sermo 17. 16. H: cum fideli 18. A: fecerit.
:9. A: re uiritur quod; ib. D in marg.: Passio Christi memoranda, ij 2, an
20. l): czrz'stz'ane. et. DH: communiter est; ib. H g precium deest.
27. A: (posset esset. 3!. A: in delutunz (sic). 33. I) m marg.: Salts-
faccio 'IU'I'SH pro peccato. 35. H: illam deest.
8. S. Augustini Confessionum, lib. I, cap. I. Opp. t. I, pag. 69.
13. Gospel for Good Friday.
Ch rist’s
passion :
I. The remedy
for sin.
2. The means
for over-
throwin
splritua
enemies.
3. The price of
heaven.
I. Remedy for
$111. Christ was
the only
possible
mediator.
The greatness
ot the ofience.
21
322 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO xxxix
ficere, ergo etc. Maior patet eo quod Deus non potest
dimittere peccatum aliquod ad regulam inpunitum, et
minor patet eo quod presumpcio superba hominis no-
lentis subici fuit ad Dei equalitatem, ergo oportuit
obedienciam esse tantam scilicet a Deo ad hominem;
et istud argumentum tangit Apostolus Phil. II", cy 8,
dicens quod Christus, cum in forma Deiesset, humiliavit
semetz'psum factus obediens usque ad mortem.
Item, proporcionaliter ut persona contra quam peccatur
est gravior, est culpa maior. Incommensurabiliter gravior IO
est quelibet persona divina quam persona humana et
non Deus, ergo incommensurahiliter est culpa maior, et
per consequens oportet quod satisfaccio sit proporcio-
naliter maior; quod non contingeret nisi persona pro-
rrhcpunishmcntporcionaliter gravis cmendet. ldeo supposito peccato
remissibili hominis necesse est Deum pro satisfaccione
hominis incarnari et proporcionaliter ad peccatum sui
generis penam pati. Unde sicut octo sunt circumstancie
peccata gravantesa sic octo erant circumstancie penam
Christi gravantes. Circumstancie patent in hoc versuzzo
Quis, quid, ubi, quante, cum quot, cur, quomodo, quando.
1. The dignity Quoad personam punitam patet quod fuit unigenitus
ofme sufie‘el' Dei vivi et per consequens pena maior. F0].
2. The nature Quoad l substanciam pene patet quod fuit pena gra- 325v
Ofthc death" vissima, tum propter horribilitatem crucis, tum propter25
vivacitatem corporis. Non enim passus est Christus in
etate infantili, quando sensus fuerant fluente humido
fleumatico ebetati, nec in etate senili, quando mortificatis
partibus sicco terreo riguerunt sed in media etate,
ul
r-d
u
quando sensus singuli fuerant plus vivaces. 30
3. The publicity Quoad locum patet per Apostolum Hebr. xlllop 12
of the place. . . .
quod fuit extra portam Jerusalem et SIC in loco ex-
pectacioni gentis proprie gravioris plus patulo.
ea The f Quoad quantitatem discretam vel continuam pene
consiiggiflfio Christi patet quod per totam vitam suam fuit in pena. 85
(Christs t
wounds 5475 in lit quoad numerum ponunt sanct1 quod vulnera 5475
number.) sensibilia passus fuit, sic quod quolibet die anni solaris
7. G: Izumz'lmt. 9. H: proporcionabilz'ter. 10. A: Incommensura-
bilz'or; ib. et12. H: incomparabiliter. 11. A: hominis. 15. H: peccato
deest. 16. H: necessitate. 11. D in marg.: Incarnacz'o Christi.
1o. H: peccata - circumstancie deest. 20. D in marg.z Penafhristi
gravis 21. D: quantum, quot. 24. D in marg.: Quis? filius Dei.
26. D in marg.: Quzd? pena. 27. DG: erant. 28. A: fleugmatz'co;
G:jlecmatz'co. 29. A: rivuerz'nt. 31. D in marg.: ubi 32. H: quod
deest; ib. A: ex sic. 4. D in marg: Quantum. 36 D in_marg.:
Quot; ib. A: vulnera LIV, VII, V; D in marg.: vulnera Christ: 5475.
37. DG: in qualibet
SERMO xxx1x.] QUARTA PARS.
323
dicendo quindecim oraciones dominicas parifiearentur
oraciones in fine vulneribus Jesu nostri.
Quoad loca corporis, patet cum anima secundum
opinionem Judeorum sit in sanguine (ut patet Levi-
5tici XVII", 11) et tria sunt loca in quibus est sanguis
scilicet in spongiositatibus intercutaneis, in venis et in
corde sanguis instagnatus, quod in omnibus istis locis
quesierunt animam impii Jesu, cum fiagellis sanguinem
intercutaneum evacuando, cum clavis sanguinem quatuor
ioorganorum efi‘undendo et in corde sanguinem, cum
spiritibus lancee perforacione dissipando. Unde quinquies
vivus et semel mortuus effudit sanguinem, primo in
circumcisione (Luce II"), secundo in sanguinis exsudacione
(Luce XXII"), tercio in flagellacione (Johannis XIX"),
15 quarto in spinarum coronacione (Johannis XIX"), et
quinto in clavorum infossione (Johannis XX", ut prophe-
tatum est Psalmo XXI", 17: Foderunt manus meas et
pedes meos etc.). Sexto autem mortuus efl‘udit aquam et
sanguinem (Joh. XIX") et sic suo sanguine perfecit
20 omnia opera sex dierum.
The frequent
sheddinn of
blood‘.
Punitus eciam fuit in omnibus generibus sensuum rhqlpain felt in
a
quibus genus suum peccaverat. ln visu videndo horribiles
aspectus proximorum, sed et oculis ter lacrimatus est
Jesus (ut patet Joh. XI", Luce XIX" et ad Hebreos V").
25 Aure audivit exprobrosas blasphemias Matthei XIII", 55:
Nonne hic est filius fabri? Quoad olfactum, locus ubi
crucifixus est fuit fetidus de cadaveribus mortuorum.
Quoad gustum, felle potatus est, et quoad tactum, nervi
disrupti sunt extencione crucis. Et sola lingua mansit
Sointegra ad orandum pro populo. Et sic totum hominis
quo peccavit punitum est in suo principio.
Quoad quintam circumstanciam patet quod, quotquot
sunt genera hominum peccatorum, tot concurrebant ad
Christi passionem, ut gentiles actu implentes, pharisei
35 consulentes, ministri exsequentes, sexus femineus mini-
strando et explorando, Matthei XIV" ancilla accusavit
Petrum; et sic omnia genera hominum concurrebant
ad perficiendum sed nequiter que fuerunt salvanda
misericorditer.
2. H: in fine anni; ib. H: Jesu Christi.
A: i:zliu’i z pueri; ib. A:_sanguinem deest.
10. z corpore. 11. D m marg.: Quinquies
vivus et semel mortuus. 24. H: ad
32. H: patet quot; A: uod quot sunt.
3. A: lit quoad. 8. impz'i;
9. H: intercutaneis.
Christus fudit sanguinem
deest. 31. ADG: uod.
33. DG: concurrebant eest.
35. A: coulentes. 36. IV; recte: Matthei XXVI, do. 71. 38. H: in-
z'quiter. 38, 39. H: que — misericorditer deest. 38. G: salvaudi.
Christ's
senses.
5. The
combination of
all lands of men
against Him.
urit
324 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXXIX.
ls. The cvil Sexto quoad intencionem patet quod fuit corruptis-
sima, cum gracia avare retencionis Judei contra pro-
d‘iafll- prium iuramentum conspiraverant in Christi mortem
Joh. XI", 49, 50: Cayfas cum esset pontifex anni illius,
dixit eis: vos nescitis quicquam nec cogitatisy quia ex-
pedit uobis ut unus moriatur homo pro populo et non
tota gens pereat. Judas eciam avaricia ceeatus tradidit
Salvatorem, quia I.Tim.VI", IO: Radix omnium malorum
est cupiditas.
7. The injustice Quoad modum faciendi tortorum patet quod fuit
mitti-jllam iniustissimus; nam accusatus est tripliciter, primo quia
tributa dari prohibebat Cesari, secundo quia se regem
faciebat et tercio quia se Dei filium esse dicebat.
Et patet quod primum ex falsitate non est conveniens,
sicut nec fuit conveniens quod linxerunt eum dicerezi
Possum destruere templum hoc manu factum et post tri-
duum aliud non manu factum edi/icarep Marci XIV", 58.
Ignominy of Fuit eciam ignominiosus, quia tempore nocturno
HlS capture . . .
andmmmcm venerunt tamquam ad latronem cum laternis, tascibus
et armis, Marci XIV“, asa in loco, tempore et consorcio 20
latronum et alternatis penis exprobrosis. Nam quadru-
plici illusione despectus fuitp primo in domo Anne, ubi
recepit sputa et colaphas relata faciea Marci XIV", 65;
secundo in domo Herodis ut fatuus albis vestibus in-
dutus et multipliciter exprobratusp Luce XXIII", tercio ea
in domo Pilatia ubi milites eum induentes clamidem
coccineam dederunt arundinem in manu eius. Mat-
thei XXVII", 28. Quarto in cruce, Matthei XXVII", 39:
Pretereuntes blasphemabant eum monentes capita sua et
dicentes.- fath qui destruit templum Dei et in triduo 3o
reedificat | illud. FOL
Treachcly of Fuit tercio ingratissimuss quia ab amicis et proximis, ‘3
HIS mundi Psalmo XXXVII", 12: Amici mei et proximi mei adversum
me appropz'nquarerun! et steterunt, et Joh. X", 32: Alli/ta
bona opera ostendi nobis propter quod eorum opus me
lapidatis.
ul
-a
A
v
IJ‘
I. D in marg.: Cur. 2. A: .Iua'ec. 6. ADG: homo deest.
8. H: l deest; ib. I-I: Tim. VI scribz'lur. O. A: est deest. IO. I) in
marg.: Quomodo; ib. A: fact’; ib. I): patet deest: ib. H: quod deest.
12. AUG: Cesari deest. ls. DG: tercio deest; ib. ADG: esse deest.
14. G: non deest. 15. H: sicut -- conveniens deest; ib. II: ipsum dicere.
ib. A: est post. 17. H: edz'ficabo. 18. A: z'gmoml'nosus. n). Hzfal-
cibus. 24. H: secundo deest; ib. A: fatuz's; ib. A: vestibus deest.
26, 27. DG: clamide coccinea. 27. H: dederunt ei et. 28. G: cruce,
Matthei XXIV. 30. A: qui destruit tnu'ce; ib. A: Dei deest. Soa 31. DG:
destruis. 3t. G: re (sic); edzjicat deest; ib. A: illud deest. 32. A:
proximi me.
a“
aat
SERMO xxxlx] QUARTA PARS_
325
Et quoad tempus patet quod captatum est ignomino-
sissimum, quando omnes gentes convenerant Jerosolymam
in vigilia sancti Sabbati hora patentissima.
Sed omnes iste circumstancie gravantes peccata tor-
5torum converse sunt in remedium congruentissimum
peccatorum. Patet ex dictis quoad personam; quoad
substanciam actus, patet quod congruit; nam Adam
agendo, superbiendo et crapulando deliquit; Christus
autem paciendo, obediendo et ieiunando satisfecit.
10 Oportet enim penam meritoriam correspondere delecta-
cioni inordinate.
Quantum ad locum patet ex hoc congruencia quod
Jerusalem secundum cosmimetras sita est in medio
terre habitabilis iuxta illud Psalmi LXXIIIO, 12: operatus
15est salutem in medio terre. Ille igitur cuius influxu
vivificanda fuit in circuitu orbis terrarum signanter in
centro posuit medicinam.
Quoad quantitatem continuam et discretam patet
quod omnis numerus digitus citra septimum numerum
2o universitatis per Christum sanctificatus est. Creatura
enim non contingit ad septenarium creacionis et requiei,
ideo senarius numerus hominis peccantis sanctificandus
fuit. Unitas enim perfecta est simpla morte Christi,
binarius per corporis et anime compunccionem, ternarius
ei per triplicis sanguinis eiiusionem, quaternarius per
quadruplicem illusionem et exprobracionem (ut patet ex
decursu evangeliorum) quinarius per quinque vulnerum
passionem et senarius per sextuplici vice cruentacionem.
lndiguit autem unica species mortalis peccabilis quod
8. The
solemnity of
the season.
i All these
circumstances
made the
remedy more
ell'ective.
chr-istis
obedience
corresponded
to Adam’s
disobedience.
Fitness of the
place (as the
centre of the
earth).
How Christ
sanctified all
numbers.
liopost peccatum unicus summus sacerdos unica morte Correspondence
His sullering
. . . . . . - of
introiret semel 1n sancta (Heb. 1X0); 1nd1gu1t eciam wilhmc bin“
homo peccans secundum corpus et animam quod idem
sibi in specie in utroque proporcionabiliter punireturg
tercio indiguit homo peccans concupiscencia oculorum,
ss concupiscencia carnis et superbia vite quod sanguis de
triplici minera defossus diluat triplicem maneriem
1. D in marg.: Quando. I, 2. A: z'gnominosnm. 7. I) in marg.:
Adam. 0. DG: et deest; ib. I) in marg.: Christus. 12. I) in marg.:
Ubi; ib. DGH: locum patet ex hoc conoruencia patet. 13. AUG: con-
symmetrasg ib. H: suum. 14.—15. H: habitabilis terre deest 14. A: L. XI.
ib. DGH: Iste ergo. 17. A: z'ncenter posuit. 18. D in marg.: Quantum.
22. A: sanctificandum. 23. AH: est decst. et A: corpus. 25.. G:
trzplicitatis 26. A: qnatriplt'cem. 28. A: sextzplz'ci; DGH: sextuplicem
"teem. 29. H: spes. 31. H: Hebr. IV.
1:). Cf. Trial., pag. 398.
had to cure.
326
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXXIX.
Christ’s good
will
peccati captam a triplici inimico; quarto indiguit
peccans quatuor passionibus contra virtutes quatuor
cardinales quod individuum sue speciei quatuor ex-
probrosis illusionibus secundum potencias illarum pas-
sionum proporcionaliter puniatur; quinto eget peccans
in quinque sensibus quinque medelis fontalibus ex quinque
Christi vulneribus signanter dilui et lavari; sexto eget
peccans circulariter ad modum senarii in sex eius
etatibus per sex genera consensuum per circularem
atque penalem peregrinacionem Christi triginta trium
annorum spacio ac per eius cruentacionem sextuplicem
misericorditer emendari.
Quoad quintam circumstanciam patet quod intencioni
1 . . . . . .
correspondsto nequisslme Judeorum correspondet 1ntenc1o mlsericor-
me wicked will dissima Dei nostri.
of the Jews.
His atonement Judeorum
made at the
same day and mense
Nam sicut fratres Joseph vendentes
eum in Egyptum corrupte posuerant fratris alienacionem
per quorum facta Deus intendit Egipti et terrarum
adiacencium liberacionem, sic quod Judei fecerunt ad
Jesu extinccionemp Deus convertit ad mundi liberacionem,
illud opus quod Judei fecerunt impie et nequiter, Deus
fecit pie et misericorditer, et ultimo illud tempus quod
Judei disposuerunt ad Christi scandalum exprobrosum,
convertit Deus ad mundi salutiferum sacramentum et
prenosticum erumpnosum. Nam Adam in
Marcio feria sexta et hora sexta peccaverat (sicut
hour 3? Adam's elicitur ex textu Gen. I0 et IIIO), Christus autem eodem
s1n.
mense, eadem feria et eadem hora passus fuerat; et
sicut Adam de terra virgine procreatus deceptus est
per feminama edendo de fructu ligni vetito, sic christus
procreatus de viva virgine per feminam decepit dia-
bolum fructu preciosissimo ligni vite.
Sed condiciones proporcionales opposite patuerunt,
imaginem Dei sed secundus
ymago intrinseca Dei patris; primus Adam nudus
ministravit passive de latere materiam sponse
secundus autem Adam nudus de suo latere ministravit
active materiam de qua nata est ecclesia sponsa Christi
Joh. XIX", 34, 35: Unus militum lancea latus eius
aperuit et continuo exiuit sanguis et aqua, et qui ista
Contrast
between the
firstAdam and cum primus Adam ad
the second.
12. A: emuna'arz'.
6. A: sensubus. II. A: ac — sextuplicem deest.
ad Jesum; ib. H: ad Dei.
16. GH: proposnerant 18, 19
20. H: et illud. 25. AH: Marcz'z'. 28. H: terra deest. . D:
porcz'onalz'ter. 33. H: ad imaginem deest; ib. H: sed deest. 35, 30. A:
ministravit - nudus deest. 36. H: suo deest. 37. DG: passive,-
ib. D: ex qua. 39. ADG: continua deest.
sue, -
ul
H
U!
25
SERMO xxx1x.] QUARTA PARS. s 2 7
vidit testimonium perhibuit, et scimus quia verum est
testimonium eius; et Apostolus ad Eph. V", 32: Sacra-
Fol'mentum hoc magnum est, ego autem dico in Christo
335det ecclesia. Adam superbus et gulosus pre I varicatus
5est inobedienter, Christus humilis et ieiunus implevit
legem paciendo obedienter: Adam in orto paradisi
voluptuoso peccaverat, Christus omnia presciens in orto
captus est orando penaliter.
Ex istis patere potest quod Christi passio est pecca- 11. Christ
lo torum humani generis remedium completissime deletivum “$33315 quod fuit primum. Quo habito liquet disposicio prius 523315183?"
ligato sed iam soluto ad hostes viriliter impugnandum, ghostly
quod fit multipliciter, scilicet iugi passionis Christi me— ‘memes;
ditacione, oris nominacione et operis exemplacione.
15 Quoad primum considera, quis vel cordis saxei cogi-i. by meditation
taret intimius quomodo Dei naturalis filius non pro onthc passum;
scelere proprio sed pro nostro totpliciter fuit passus,
vincendo mundum, carnem et sathanam, quin operam
daret ad vincendum dictos hostes, non succumbendo
zovecorditera pro quo Matthei X": Estote fortes in bello
et pugnate cum antiquo serpente et accipietis regnum eter-
num. Remanet itaque nobis spes victorie ex hostibus
superatis, cum Johannis XVI", 33 scribitur: Confia'ite,
quia ego vici mundum. Omnem ergo obicem debellandi
25 vel evidenciam ociandi excluderet passio Jesu nostri; nam
devicto principe tenebrarum totus eius exercitus foret
vecordior. Igitur si mundus alliciat ad concupiscenciam
oculorum, dominus mundi nudus pependit in cruce, si
caro ad concupiscenciam carnis, rex celorum pro illa
3O concupiscencia passus est omnimodas penas; si superbia
vite, dominus exercituum humiliter subicitur servis sui.
Unde non video quomodo quis peccare poterit nisi
propter omissionem meditacionis debite pene Christi.
Quoad oris nominacionem patet quod christianus 2. by
35instar Apostoli debet iudicare se nichil aliud scire nisi
dominum Jesum Christum et hunc crucifixum. Et quoad
potenciam volitivam non gloriari nisi in cruce Domini
2. H: ad deest. 3. H: eo quod eo autem dico. 12. DGH: et
dissoluto; ib. D in marg.: Habitapassione Christi restat impugnacio hostium.
13 ADG: fuit. 17. DG: totipliciter; H: tripliciter. 19. H: vin-
dicandum. 24. D: i itur. 25. G: Jesu Christi. 27. H: ergo.
33. ADG: meditacionis eest. 37. A: volutz'vam.
20. This place does not occur in Matth. X. 35. I. Cor. II, 2.
37. Gal. VI, 14.
328
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMQ XL.
i by imitation
of it m deed.
Christ’s
commendation
of His mother
to St. John.
nostri Jesu Christi. Cum autem diabolus sit superbissimus
obstinatus, nullo modo efficaciter effugari poterit quam
nominacione Christi passionis et signacione sancte crucis;
superbus enim non libenter sentit suam deviccionem
despectivam. Cum ergo diabolus superbus per crucem
semel sit devictus, tolle iugiter crucem Christi per imi-
tacionem, iugem memoriam et amorem, et non dubium
quin securus sis contra omnes insultus diabolicos, et
relinquendo hanc crucem et eius virtutem et efficaciam
omnimode pates insultui. Si ergo vis ad vitam ingredi
ad quam nec hei filius stante ordinacione patris attingere
potuit nisi per medium passionis, cum Luce XXIV", 7
oportuit Christum pati et ita intrare in gloriam suam,
tolle crucem tuam et tuum ducem sequere hei filium,
cum aliter frustra queris quod per medium extraneum
non attingis, ipso duce dicente Luce XIV", 27: Qui
non baiulat crucem suam et venit post me, non potest
meus esse discipulusg quod si quis ipsum ducem directe
et fideliter secutus fuerit, quo ipse ingressus est neces-
sario perveniet.
SERMO XL.
Ecce mater tua. Johannis XIX", 27.
Constat iuxta historiam quod aliis discipulis a christo
in passione fugientibus Evangelista carissimus affuit
sibi cum Maria, cum sociabantur pendenti in ligno, ut
notatur in ymaginibus ecclesiarum. Christus autem pen—
dens in patibulo tamquam doctor in cathedra docuit
efficaciter primum mandatum secunde tabule, commen-
dans matri sue curam de Evangelista tamquam altero
eius filio et econtra. Dixit itaque matri sue: Mulierp
ecce filius tuus. Deinde dixit discipulo: Ecce mater tua.
Vocat autem eam extranee mulierem, quia operaturus
redempcionem humani generis habuit ab ea humani-
tatem a commercio isto extraneam, licet naturam pas—
sivam huius commercii ex ipsa habuit. Et hanc horam
1. A: cum ergo. 2. DGH: obstiuatissimus; ib. DGH: efjicacius;
ib. A: fugari. 8. A: sit; ib. H: et deest. u. G: attingere deest.
1 |. AH: sequaris. 15. A: cum autem; ib. G: sinistra queris. 16. A: du-
cente 17. ADH: suam deest. 19. H: re/fideliter. eo. DG: per-
veniet etc. 21. H: Sermo 18. 24. A: quamuis afl'uit. 25. DG: cum
deest. 25, 26. G: et notatur. 3i. ADH: tuus deest; ib. H: dicit.
itp G: illo. 35. D: habuerit
21. Gospel for Good Friday. 30. Joh. XIX, 26.
m
1
IO
us
ua
5
y
aJ‘
val
SERMO an] QUARTA PARS. sis
innutive predixit, Joh. 11°, 4, quando motus ad fa-
ciendum miraculum in conversione aque in vinum dixit
extraneez Quid mihi et tibi mulierP Et post hoc com-
pendiosissimus doctor mitigavit dolorem matris sic vo-
Scando eam extranee, quia iuxta naturales extraneacio
amici mitigat afieccionem et tenerior affacio excitat
amorem.
Sed cum verba magistri optimi sunt plena misterio,
patet quod ultra literam est sensus subtilior indagandus.
IO Est enim duplicis matris duplex dileccio, scilicet carnalis
1 et spiritualis. Spiritualis autem mater nostra est sancta
iiiriali ecclesia, non lapides et ligna, sed cetus sanctus fidelium |
animarum. Ex quo cetu cum potencia operatrice Christi
spiritualiter gignimur et fovemur.
is Istam autem matrem debemus attendere infinitum \Vemustlove
plus quam matrem carnalem, quia est infinitum melior et infinitum plus benefacit nobis racione capitis quod church-
est Christus. Necessarior itaque doctrina non posset
dari fidelibus quam docere eos affectuose diligere matrem
'zoistam, et (ut loquamur generaliter de amore) non posset
a nobis effectualius diligi quam extinguendo peccata in
nobis et aliis quantum sufficimus. Nam licet clerus How to shew
cesarius reputet accumulacionem temporalium et privi- our love‘
legiorum secularium factam clero esse magis ad honorem
et amorem cleri ac consequenter tocius ecclesie, in
tantum quod reputant quoscunque hereticos qui illud
impediunt vel impugnantp tamen illis loquentibus quo-
modocunque voluerint ille plus zelat pro sancta matre
ecclesia qui laborat attencius ad reducendum et defen-
dendum privilegia et statum in quibus christus instituit
sponsam suam, cum debemus ex fide credere quod
christus infinitum prudencius et infinitum afiectuosius
dilexit sanctam ecclesiam quam cesar vel aliquis dominus
secularis. Stat autem sanitas ac prosperitas ecclesie in
temporalium postposicione, in paciencie tribulacionum
preposicione, et in occasionum peccandi amocione.
Quomodocunque autem loquamur de amicis ecclesie
atque hereticis, ille est hereticus qui procurat contra
statum et privilegia que christus instituitp quia
lo
ut
si
v
J t
J4
fji
3. AGH: preter hoc. 6. DG: afl‘eccio. 9. G: subtilior deest.
12. D: nec lz'gna; ib. A: setus. 13. ADG: Christi deest. 14. H z favemur.
15. l) in marg.: Quid est ecclesia sancta. 19. H: dari deest. 20 G: illam
24. AUG z actas; ib. H - magis deest. 27. DG: cum illis. 28. H: gelant.
em H: la orant 30. ADG: ad statum. 33. H: istam ecclesiam
35. I): paciendo; ciir paciencia. 36. A: preparacione; ib. H: animo-
nz'cz'one. 37. D in marg.: Ecclesz'e sanitas in quo stat.
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XL.
The seven
words on the
cross.
The seven signs
of death.
t._Stitfness z
pride, the ‘root
of all evil.
Matthei XX", legitur quod mater filiorum Zebedei mota
a filiis petivit eis hoc privilegiuma quod unus illorum
in regno christi sederet sibi a dextris et alius a sinistris.
Pro quo Christus eos reprobat, concedens eis hoc privi-
legiuma quod pro Christo voluntarie sufferant passionem.
Et talis impetracio privilegii licet non fuerit sump-
tuosa, est tamen multipliciter preciosa, quia in hora
mortis et die iudicii infinitum plus valebit constans
eius servacio quam observacio alicuius privilegii secu-
laris, eo quod accensa in amore hei plus distrahit a
peccato, quia a septem mortalibus. Ad que cavendum
laborat tota christiana religio et facit annue mencionem
de conversacione, de passione et morte Christi, ut ab
eo discamus contra peccata remedium; nam non nisi
peccato Deus offenditur nec nisi per ipsum viatori
nocetur vel adiutorium hei salubre subtrahitur.
Sunt autem septem verba que Christus Iocutus est
in cathedra crucis que concepta subtiliter multum valent
contra septem peccata mortalia. Oportet autem notare
hec septem verba et septem proprietates consequentes
mortem corporalem. Et tunc servando hec ad sensum
misticum proderit nobis annua memoria mortis Christi.
Epilogantur autem hec septem verba in istis versibus:
Hiz's ignosce pater, hodie mecum requz'esces,
Filius ecce tuus, eloy, sicioa satis est z'am,
Me tibi mando pater, Deus hec ait in cruce pendens
Signa autem corporalis mortis in hiis versibus con-
tinentur:
Rz'gidus algescita pallescit atque gravescz't,
Sensu, diuiciis privatum horride fetet.
Primum omnium peccatorum et radix tocius nequicie
est luciferina superbia humilitati contraria, quam pestem
fugat christus per illud Luce XXIII", 46: Pater in
manus tuas commendo spiritum meum. Nichilw enim plus
fugat rigidam inobedienciam et superbiam quam con-
siderare humiliter quomodo heus est omnipotens, summus
iudex, quem nichil potest laterep sic quod serviendo sibi
et obediendo mandatis suis, paciendo iniurias commit-
I. DG: Matthei X. 2. DGH: hoc deest; ib. H: przvzlegz'a.
4. D: eos deest. 6. A: impetracio twice. 7. H: multis preciosa.
17. D in marg.: Sgptem verba - 1b. A: locus est. 19. ADG: peccata deest.
11. A: hoc. 2 . A: versulius; ib. D in marg.: Nota. 25. H: helox.
26. DG: hoc aft. 27. A: versubus. 29. DG: Rugz'dus. 30. H: dwz-
nz'tus prz'uatur. 32. D in marg.: Contra superbiam. 33. D m marg :
Pater in manus et in marg. 35. H: rigidam deest.
5
[J
us
ua
U1
ul
SERMO xL.] QUARTA PARS, 331
tatur vindicta suo iudicio. Sic enim fecit Christus propter
instruccionem nostram, paciendo flagella, obprobria et
derisus. Defectus itaque huius virtutis quo deseritur
doctrina Christi et amplectitur rigida superbia diaboli
5est causa tocius perturbacionis ecclesie. Unde rogo
bella, unde persecuciones vel contenciones nisi a matre
superbia? Nam verba rigida et facta inobediencia sunt
causa tocius huius perturbacionis ecclesie, quia si quis
de se ipso sentiret humiliter, parando se ad paciendum in-
10 iurias, posset esse causa extinguendi omnes istas malicias.
Sed hic obiciunt seculares per hoc quod, si quilibet
pateretur iniurias, extingueretur iusticia et mundus foret
plenus nequicia nemine resistente malicie.
Hic oportet supponere sic obicienti fidem domini flowvwc should
15 Jesu Christi. lit patet tunc quod quilibet debet sustinere Suflcr wmng'
F"1,;iniuri I as, cum Deus iudex iustus sit fortis et paciens,
gas et per hoc luceret habundanter iusticia que modo ex-
tinguitur, dum populus qui sic patitur vincit virtute
summi iudicis, et sic paciens efficaciter resisteret malo
eo culpe. Licet tamen seculari pacienti iniurias modeste
prosequi ad rectificandum ipsas iniurias. Sed illud
officium pertinens laicis est periculosius, cum vix in-
venies unum qui prosequitur ista secundum regulas
caritatis. Unde ecclesia servante hanc scolam genera-
25liter sopirentur iniurie, cum lex Christi cum sua gracia
sit pro complemento iusticie prestancior lege cesarea.
Si ergo nos executores legis Dei faceremus plene nostrum
debitum, indubie fieret a Deo copiosius iusticia, inni-
tendo pure legi Dei dimissis humanis legibus.
3o Unde infidelis consideracio est quod periret ecclesia
nisi preter legem Dei humanis legibus regularetur. In
hoc enim peccatur infideliter dimittendo execucionem
legis Dei et inducendo tradiciones humanas fomenta
licium. Sufficeret enim epikeya in populo ad concor-
35 dandum tales iniurias. Et theologus debet hortari ad
concordiam secundum legem Dei per hoc quod bonum
virtutis in humiliter paciendo iniurias est infinitum
prestancius quam commodum temporale quod casua-
liter ex contencione contingeret. Ideo non est nisi ex
7. D: et deest. 8. H: huius deest. 9. H: se deest. 10. D: 0m-
niuo istas. 11. A: obiciunt. 13. A: resistente. 15. H: debet pati.
17. H: et sic er. 17, 18. A: exguitur. 21. A: iniuras. 22. ADG:
laicis deest; i . H: periculosius at. 25. AGH: cum deest. 30. D: Nota
infidetis. 3o, 31. G: Unde — legibus deest. 34. D: epikora; A: epi-
keita. 35 D: Nota theologus.
332
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO xL.
2. Patience
under wrong
will increases
charity which
mercomes the
coldness of
death.
defectu fidei et inordinato amore ad temporalia quod
dimittimus istam legem; et quomodocunque nunc sen-
serimus de ista sentencia in hora mortis, quando habe-
bimus plus sanum iudicium, sic iudicabimus dolentes
quod illud omisimus. Fides itaque debet esse fidelium
quod non est possibile ipsos assumi ad celum nisi
heus eos assumpserit, nec assumit nisi voluntarios et
deiformesa cum oportet heus sigillare eos tamquam con-
formes voluntati sue et sic eos trahere quod repugnat
gibbositati superbie. Ideo fides christiana testatur quod
oportet omnes volentes intrare patriam declinare super-
biam, nam superbos non cedentes heo ut lucifer oportet
ad yma deici, quod vocatur humiliari, et humiles obe-
dientes influencie divine oportet ad celestia exaltari.
Ideo discant uxores humilitatem et obedienciam post-
posita superbia viris suis, discant servientes eandem
leccionem servare suis prepositis et discant prepositi
tractare suos subieetos, humiliter non superbe, commen-
dando in manus hei secundum suas leges et voluntates
totum opus sui regiminis.
Et patet ex istis quod oportet caritatem regulare
undique christianos et postponi invidiamy quia aliter fit
homo mortuus spiritualiter frigidus et exsanguisa sicut
prophetat christus Matthei XXIV", iz quod refrigescet
caritas multorum. Et illud frigus fugavit secundus sermo
Christi in cruce, quo Luce XXIII", ad legitur dixisse latroniz
Hodie mecum eris in paradisog ubi exprimitur comita-
tivus amor in bonis non solum amicis sed eciam ini-
micis. Sic enim oportet nos crucialiter diligere heum
supra nos, sicut et inferiora homine in natura et a
dextris ac sinistris tam amicos quam inimicos. Et
movet ad hoc racio naturalis, cum plus sic quam ex-
asperando inimicos proficimus nobis ipsis. Irracionabile
itaque commercium invidorum qui laboriose et sump-
tuose deteriorant se ipsos, ut noceant inimicis. Nichil‘
enim magis accumulat inimicosp et per consequensa cum
invidus statuit sibi pro regula quod odiat inimicosp
patet quod ex commixtione inimicicie caritas populi
refrigescit. Sic enim in accensis cineribus commixti
1. H: et deest. 2. DG: illam.
ascendere 8. H: eos deest. o. H: trahere deest. ls. H: subdilos;
ib. G: superbie. 22. A: preponz'; H: postposita invidia; ib. D in marg.:
Contra invidiam 27. D in marg.: Hodie mecum eris in paradiso.
27, 28. DH: communicaliuus 29. G: amicaliter. 30. H: et aftcr sicut
deest. 3|. DGH: et a sinistris 33. H: nobismet ipsis. 37. A: adeat
:58. H: quod deest; ib. A: ex deest. 39. DG: terrestribus.
5. A: amisimus 6. H: ipsos
m
20
25
go
tav
0"‘
SERMO xl..] QUARTA PARS.
3
5
IO
Fol.
326‘
15
eo
[J
L)‘
us
o
lapides frigidi extinguunt candentem tumulum infra
breve. christus autem communicando caritative dedit
latroni inimico quia peccanti beatitudinem. Sed econtra
diabolus temptat multitudinem hominum, non ut com-
municet eis in bonis sed ut plus noceat inimicis quod
videtur sibi bonum delectabile. Unde illud serpentinum
peccatum absconditum caret omni racione, cum sit
peccatum diaboli et nature contrarium. heus enim in-
didit omni nature cognitive affectionem ad sibi simile in
natura. llle ergo est nimis bonitati hei contrarius, qui
ad sui detrimentum invidet sibi simili in natura.
Et ex istis patet quod oportet miticiam ire contrariam
mitigare pallorem hominis mortui spiritualiter, quia
aliter non manducat I spiritualiter Christi carnem ct
bibit eius sanguincm, quod tamen oportet omnem sal-
vandum facere (ut patet Johannis VI‘), in Qui enim non
applicat passionem Christi per iugem memoriam ad
pastum anime sue est mortuus spiritualiter et ferens
consequenter septem signa mortis. Oportet enim vivi-
licatum post lapsum induere humanitatem Christi, quia
aliter erit rigidus, frigidusa pallidus, gravis, sine sensu
vel possessione, horribilis atque fetens. Et hunc sensum
ignorarunt discipuli quiabierunt retrorsunz, ym mo Scarioth
ticte remansit (ut patet Joh. vlot
Et hec racio quare religio christiana colit annue
memoriam passionis, sic quod Christus dicit in nobis
continue: lioc passus sum pro te, ostende signum amoris
quid pateris pro me. Et est ista Christi obieccio eo
ingratis acucior quo christus nichil precipit nisi leve
et nobis non sibi utile. Matthei XI", 28—30 dicitur:
venite ad me omnes qui laboratis et onerati estis et ego
rejiciam vos. Tollz'te iugum meum super vos et discite a
me, quia mitis sum et humilis corde. iugum enim meum
suave est et onus meum leve. Christus autem non pro-
’rupit in iram contra ingratissimos filios committentes
in eum summam iniuriam, sed dixit mitissime: Pater
ignosce illis, Luce XXIII‘), sit. Multi autem profitentur
nominetenus scolam Christi quod velint hoc pro ipso
9. H: caritatem 3. H: latroni et peccanti.
9. H: homini nature.
12. A: quod deest; 1b. h in marg.: Contra tram.
15. 16. H: hominem
salvandum. . h in marg.: Pater dimitte illis, quia _nescinnl.
20. H: opus lapsum. 23. H: cum abierunt. 20. ‘H: sic autem.
27. D: Hoc passus; H: homo assus. 29. D: illis precipit. 52. G: et
tollz'te. 38. H: volunt; ib. H: hec.
23. Joh. VI, 67, 72.
3. Need of
mildness
without which
we cannot eat
Christ's flesh
to keep us
spiritually alive.
The assion
cele rated
yearly as a
memorial to us.
334
JOHANNIS \VYCLIF SERMONUM [SERMO XL.
4. We must put
away sloth, th
heaviness of
death.
e
facere et tamen sunt ad dampnacionem suam discipuli
proditorii Scariothis. Oportet enim omnem salvandum
in hora mortis deponere omnem rancorem, diligendo
omnes homines; sed quomodo disponitur ad hoc qui
servat rancorem per tantum temporis, cum peccatum
instar infectivi liquoris vas in quo residet ex diutur-
nitate temporis maculat et corrodit. Si ergo quantum-
cunque mite et caritative vivens vix habebit in mortis
articulo sufficienciam ad remittendum iniurias ct dili-
gendum proximum sicut debet, quanto magis maculatus
ex consuetudine tot peccatis? Ideo necesse est nos
assuefieri in virtutibus isti triplici diabolico peccato
contrariis. ipsum enim triplex peccatum magis oppo-
nitur Trinitati.
Sed necesse est quod volens hanc triplicem pestem
aufugere sit semota accidia in servicio hei assiduus,
quia aliter erit mortuus spiritualiter gravedine pecca-
torum et fugam illius criminis docuit christus in quarto
verbo Marci XV", 34 quando dixit: Deus meus. Deus
meus, ut quid me derelz'quz'stz'? Nam usque ad finem
dilexit membra sua, orans pro illis ut persona eorum,
docens et promerens quomodo in quantumcunque magna
tribulacione a Deo dimissi fuerint, manebit tamen
semper heus eorum tam secundum corpus quam secun-
dum animam, non quod Christus in persona sua ambi-
gebat ad quid dimisit se ipsum et martyres in luporum
manibus cruciandos, cum eternaliter scivit causamp
scilicet ut camino tribulacionis purgati ad aliorum
commodum amplius mereantur. Sic ergo Christus in
isto verbo oravit et docuit, ymmo quando lingua sibi‘
defecerat serviendo Deo passus est mortem et lancee
perforacionem; et sic sine nota accidie servivit Deo
continue. Nec est contra peccata meritorior aut melior
medicina. Et licet omnes fateamur lingua hanc theo-
sebeiama tamen affeccio et facta condempnant nos patule,
cum crebrius servimus mundo, carni et patri superbie,
non in ordine ut serviamus meritorie heo nostro; et
tamen ex fide debemus credere quod quicquid fecerimus
non in ordine et intencione ut colendo heum faciamus
U!
.-
A
v
'Jl
ide
C
5. DG: parcium temporis; H: totum temporis.
7. D: igitur. _ 9, 10. A: ad ditz'gendum. 12. H: info. 16. H: m-
fugere; 1b. D m marg.z Acczdza. 19. H: Deus meus once. z
deest. 2 25. AH: secundum deest. 3t. DG: deficeret. 34. ADG:
lin ua deest. 34, 35. ADG: tlzeosebz'am. 35. DG: cum afl'eccz'o; ib. H:
afleccz'o et sz condempnat 3]. DG: notario Deo. 38. A: et quicquid.
6. H z .z'nfecti.
ua
ut
SERMO x1..] QUARTA PARS. 335
eius voluntatem, peccamus continue; quod si finxerimus
quod facimus omnia opera nostra principaliter propter
Deum, regula scripture convincit nostram stulticiam,
cum debemus scire quod crebro faciendo contrarium
Sforet nobis facilius ut amplius mereremur. ldeo necesse
est nobis quod examinemus discrete omnia facta nostra,
sic quod apud iustum iudicem videatur quod quicquid
facimus illud ad honorem Dei provide faciamus. In quo
quia peccamus continue, necessitati sumus orare Deum
ro semper in via debita nostra nobis dimittere.
Sed quia avaricia facit graves iuxta illud Psalmi IV" 3: 5. We must
Filii hominum usque quo gravi corde, ut quid diligitis avfi‘fivg’jfivfiim
vanitatem et queritis mendacium? ideo necessitati sumus alw’g‘yaskfg m
cavere avariciam et amplecti paupertatem honestam i
15 sibi oppositam, quod intelligi potest in illo verbo Christi
pendentis in cruce Johannis XIX", 3o: Consummatum est.
Avaricia enim nescit consummacionem (ut dicitur Eccle—
siastes V"), sed profundatus in avaricia, quia frustratur
a proposito et appetitus acuitur de tanto magis atten-
2o ditur. Unde recoleremus de quinta condicione corporum
mortuorum quomodo iacencia integra carent sensu atque
feook divi I ciis. Necesse est enim homines in egressu de
matre carnali et ingressu in matrem terre sapere con-
dicionem paupertatis honeste, qualis fuit in statu inno-
25 cencie et erit in statu quo properas. ldeo oportet quod
status medius conveniat cum extremis, specialiter cum
non sit nisi medium ad statum futurum. Ideo non est
utilis nisi de quanto direccius duxerit ad hunc statum.
ldeo dicit Apostolus I. Tim. VI", 7, 8: Nichil intulimus
30 in hunc mundum, haud dubium nec aliquid auferre pos-
sumus: habentes igitur alimenta et quibus tegamur, hiis
contenti sumus. iiec est vita apostolica, vita secura;
aliam autem vitam mundanam periculosam observant
seculares et laici in quibus periculum est in tempo-
35 ralium adquisicione, periculum in eorum observacione
et periculum in eorum amissione. Periculum autem
magnum est, ne adquirendo divicias quis iniurietur
proximo, sed magis periculum est ne avare detineat
2. D: faciamus. 3. A: scripture deest. . 7. A: videtur.
8. D: fecerimus. 10. DG: dimztti. 11. D m marg.: Avaricia.
13. A : et - mendacium deest. 14. paupertatem; H: honestatem.
1o. G: recolemus. 28. D: directe. 29. H: Apostolus ad Timotheum.
31. H: ergo. 32. DGH: simus; ib. H: vita deest. . 35. ADG: ad uisi-
cione in eorum; periculum deest; ib. G: conversacione. 36. ne : et
deest; ib. D: autem deest.
336 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO xL.
vel imprudenter consumat; maximum autem periculum
est ne finaliter afiieccio in istis temporalibus se nimis
immergatg quod fit regulariter quando plus amantur
quam finis illorum. Virtus enim est finis possessionis,
que virtus remanebit cum homine possessione necessaria
derelicta. Ideo non debent divicie appeti vel haberi
nisi de quanto sunt necessaria organa ad virtutes quod
Christus verbo et vita docuit.
6- we mustbc Et preter ista necesse est christianum cavere de gula,
°"§,’§;},?;‘.“‘d cum propter illam erratur potissime in causa quarelo
glutmnyr divicie sunt querende. Habentes enim excessivam copiam
temporalium sepe pretercunt mensuram in assumpcionc
cibarii; quod fit generaliter, quando assumitur quantitas
vel qualitas cibi vel potus preter necessaria ad mini-
sterium Dei complendum in via. Et fugam illius vicii
docet christus in sexto verbo in cruce quo dicit: Sicio.
hebet enim viator instar christi esurire et sitire iusti-
ciam et per consequens salutem anime tam sui quam
proximi et omnem alium potum corporalem ut fel
respuerea nisi de quanto preparat ad hunc potuma sic eo
quod quilibet christianus cum gustasset quod pocio
corporalis non ducit ad hunc finem, debet nolle bibere
hebet autem movere ad hanc moderacionem sexta
condicio que consequitur corpora mortuorum, quod
naturaliter horrescunt eciam in caris suis. Gula namque
nedum facit corpulentos et horride infirmos sed (quod
est maximum) gula corporis facit ipsum heo horridum
ut ipsum inhabitet per virtutem, et per consequens tota
triumphans ecclesia horret gulosum huiusmodis cum
excedit legem quam ipsi habent, quam eciam habuisset 3o
in statu innocencie, et quam communiter observant
bestie. Horrenda est ergo archa putredinis quam Deus
et tota eius milicia tantum horret. Sit ergo pastus
Christi nobis exemplum quomodo debemus pascere
wto which we corpus nostrum et postposita superbia ac mundi glorial
toopascere corpus secundum quod racio exigit cum virtute
et in isto peccato nos Anglici nimis deficimus.
ut
u-q
7.)‘
[J
pax
‘4..
U\
2. H: est deest; ib. A: se deest. 4. A: eorum. S II: passione
accio. 6—8. DG: appeti —- rerbo deest. 7. A: organa Q. A: propter
islag ib. I) in marg.: Contra gulam. 13. H: quod licet. 16. I) in
marg.: Sicio. 17, 18. A: iusticiam deest. 25. II: eciam deest;
ib. ADG: in deest. 28. I): ne ipsum 32. A: ergo deest; ib. H:
quam lua. 33. DG: igitur.
ib. Joh. XIX, 28.
SERMO xu] QUARTA PARS. s 3 7
Ideo caveamus ultimo de gule filia que est luxuria.
Gulosus namque sepe spumat in libidinem et virtuosus Lastly we must
animus corrumpitur apud Deum, et per consequens shunlust'
fetor bestialis materia ortus disrupta inducitur. Unde
5 fugam illius vicii docet christus Joh. XIXO, incorruptam
virginem virgini commendando. Recoleremus autem de
septima condicione sequente corpus mortuum, quod
statim deficiens a virtute regitiva in corrupcionem et
fetorem dissolvitur, sic quod corrupto freno pudicicie
10 deficiet regitiva prudencia ad Deum et proximum debite
diligendum et coram utraque ecclesia causatur fetor.
Unde necesse erit suffragio spirituali destitui; nam
bonus angelus fugit fetorem videns quod celibatus qui
servaretur cum capite et sponso tocius ecclesie Christo
ISdirumpitur. Angeli itaque servantes perpetuam virgini-
tatem sicut et christus ac cariores eius amici fugiunt
et odiunt hanc fetidam corruptelam. hiligamus ergo
sponsum ecclesie cui sumus casto amore sub gravi pena
forti vinculo affidati. Solum enim virgines spirituales Only vir ins
eo que sunt membra virginis et matris ecclesie sequuntur Liflgzwwiffre-
agnum patria quocunque ierit. Recolamus igitur jigggcllextllg‘jtg.
septemplicis verbi christi et septemplicis peccati per
ipsum fugati addentes memorie septemplicem condicio-
nem corporis mortui, cum nichil plus valet ad doman-
25 dum carnis desideria quam pensare qualis erit mortua.
Unde videtur michi esse signum quod Christus amat
militantem ecclesiam ex hoc quod ostendit sibi exempla The use of
- u - - - o -- - :estilence and
F01'pestilenc1e, bellorum I et variacionis mstabilis huiusl mm
nnn
32/ mundi. Ex hoc enim castigatur, docetur et necessitatur
30 mundum deserere et Deo suo tamquam infallibili adiu-
tori intendere. Et per istam viam proderit nobis me-
moria mortis Christi in vitam eternam, quo nos per-
ducat qui crucis patibulo passus est dira pro redemp-
cione nostra. Amen.
3. D in mar .: Contra luxuriam. 4. A: disruputa; ib. ADG: orti.
5. G: Christus ocet; ib. H: Joh. XIV; ib. D in marg.: Mulier, Ecce filium
suum. 6. G: Recolemus. 8. A: a deest. g. A: dissolvitur in cor-
rupto; D: terreno pudicicie. u. H: et deest; ib. ADG: utramque
14. A: Christi. 17. DG: igitur. 18. DH: cum sumus ; G: cum simus.
19. H: afiederati; ib. Solum; A: Soli; DG: sptum; ib. G: igitur viroines
2:. A: Recoleremus 2 . Ex hac. 3o. ciis ine abi/i
3:. G: tendere. 32. AH: quo nos —- nostra decst.
22
338 JOHANNIS‘WYCLIF SERMONUM [SERMO Xu-
SERMO xli
consummatum est. Johannis XIX", 30.
Should Good Supponitur illud esse ultimum verbum quod christus
Friday he a
day of Sorrow locutus est pendens in cruce, qui postquam dixit se
0" rejoicing? sitire salvacionem hominis per mortem celeriter gustan-
dam ut potum, et ipsi porrexissent sibi spongiam plenam
potu amaro, gustando pro allevianda pena mortis, noluit
bibere sed dixit quod passio sua consummata est. Sed
queritur, cum passio christi fuit eternaliter ordinata et
a heo tam acceptaa ad quid debet esse modo tantum
memorata, cum sit iam consummata. Unde solent ho-
mines querere tres questiones de solempnitate huius
diei; primo si christianus debet gaudere vel tristari in
hoc die; et videtur quod debet gaudere, quia quilibet
naturaliter debet gaudere de bono sue nature, sed
maximum bonum contigit humane nature pro isto die.
Unde Apostolus PhiL: Nos autem gloriari oportet in
cruce domini nostri Jesu Christi.
In oppositum sic: Homo debet sequi Christum in
moribus, sed ipse maxime doluit isto die; quod et
approbat ecclesia faciens pcnitenciam multiplicem.
Pro isto dicendum est quod christianus simul debet
gaudere et tristari; sed de diversis et de eodem secun-
dum disparem racionem. hebet enim tristari de peccato
sue nature, pro cuius redempcione oportuit Christum
pati. Debet secundo tristari quod paucam vel nullam
gratitudinem reddidit Domino suo qui pro suo amore
tanta passus fuit, et debet tercio tristari quod tot obli-
viones et opera et ingratissima despectiva et horribi-
lissima retribuit christo et suis membris, quia quociens
peccavit in heum et proximum vel se ipsump tociens
(quantum in ipso est) preparavit bonitati Christi qua
vult peccatorem salvare ut iterum paciatur, quia nisi
remaneret Christi grata bonitas, hoc oporteret ad sui
salvacionem. Magnus ergo despectus est imprecari tanto
Of both; in
different ways?
We should
sorrow for our
sins as cause
of Christ's
suffering and
signs of our
ingratitude.
2. H: Sermo 1911s. 3. DH: istud. 5. A: sentz're. 8. A: sua deest.
q. H: cum deest. 12. D in marg.: Questz'o. ll). ADG: bonum deest
22. DG: 1710; ib. A: dicendum deest; ib. H: est deest. 26. DGH: debet
ecianz. 27. DG: Deo suo. 28. H: opera z'ngratissz'ma; ib. H: despec-
tissima. 3|. H: et deest. 32 GH: nam quantum. 33. A: et iterum
35. D: igitur; ib. A: interpretari; H: tape—care.
1. Gospel for Good Friday. 6. Joh. XIX, 29. 17. Rec-
tius: Gal. VI, lac Milli autem absit gloriari, nisi zn cruce domini
nostri Jesu Christi.
U!
I—4
id
M
ua
ua
1J|
‘J ‘
VJ‘
SERMO XLL] QUARTA PARS.
u:
ua
‘0
Domino pro sua maxima gratitudine tantam penam, et
non minus horrendum est proditorie confederari cum
exercitu diaboli, Christo et suo exercitui maxime ini-
mico. Sic ergo debet christianus isto die dolere de
5peccato quod commisit, de defectu gratitudinis quam
omisit et tercio de iterata offensione quam post recon-
ciliacionem graciosam intulit. Debet autem gaudere dum
remanet christianus quod habet tam gratum, tam poten-
tem et tam humilem dominum; debet secundo gaudere
lo quod tam plene, tam parate et tam secure satisfactum
est pro peccato suo, quod si essent infiniti mundi sal-
vandi, precium solutum Sufficeret; passio eciam fundat
reconciliacionem quociescunque christianus peccaverit,
si voluerit perseveranter redire ad penitenciam fruc-
15tuosam; nec licet de istis diffidere, quia Dominus cui
debemus reconciliari, taxavit peccatum et aptavit sic
satisfaccionem. Quibus autem desunt ista insignia, restat
luctus perpetuus; ideo devoti christiani hodie specia-
liter gaudenter subeunt penitenciam et reddunt devotam
20 oracionem et cavent de peccato pro quo solummodo
Deus offenditur, quia aliter duplici contricione sunt
conterendi, scilicet de triplici malo preterito et de
multiplici malo futuro.
Et interim solum restat punctus mundani gaudii
25inter illa, sic quod prescitus debet conteri de omni
contricione qua predestinatus conteritur, et secundo debet
conteri de omni solacio de quo predestinatus letatur,
cum propria stulticia vertit totam materiam gaudii
fidelis in luctum, et sic intelligi potest illud Jere-
3o mie XVII", 18: Duplici contricione contere eos.
Sed secundo queritur quomodo digne recolemus obi-
tum Dei nostri, cum ipse non eget nostro servicio, sed
manet in gaudio consummato et tota sua penalis pere-
grinacio consummata est iuxta thema. Sed hinc dicitur
35 quod racione sui veri et proprii dominii verum est
quod ipse non eget nostro servicio, sed nos econtra
egemus ut serviamus sibi pro habendo suo dominio.
Econtra autem est de dominis temporalibus.
2. A: est deest. 3. G: Christo deest; ib. G: exercitu; ib. D: maxima.
. AG: Si ergo: D: igitur; ib. AGH die deest. 6. D: irrztata.
. DGH: quia; 1b. H: tam deest before gratum 10. D: et deest.
12. A: passio deest.
16. DG: sic deest. 1 . A: desinit.
solomodo. 24 H: so um deest.
3o. DG: eos Domine.
ib. DG: Sed decst. 35
15. H: Deus cui.
20. A: solo; modo deest. H: Deus
25. H: ista. 28. A: contra materiam.
31. D in marg.: Questio. 34. D: est twice;
A: domini.
13. A: reconsiliacionem.
mus
We should
rejoice in
(.hrist’s
goodness and
111 his complete
satisfaction for
sin.
How we are to
serve Christ.
340
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO xLL
I. By shunning
s
2. By striving
to be virtuous.
3. By defending
His law.
bvc must be
wise as
serpents,
making
ourselves deaf
against
temptation.
As doves we
must rest on
the Cornerstone
and feed on
the grain of
Scripture.
Sed quoad dignitatem memorandi obitum Jesu Christi,
patet quod stat in tribus, scilicet in cavendo a peccatis
pro amore sui et commodo nostri, secundo in inten-
dendo virtutibus, et tercio specialiter in defendendo legem
suam | in nobis et aliis; propter huiusmodi inquam
legis defensionem passus fuit christus mortem durissi-
mam. Nec dubium quin homo non posset placencius,
conformius aut meritorius recolere mortem Christi quam
paciendo in ista causa, nam exemplo sui confortati
sunt omnes martyres in ista causa intrepide pati mortem.
Ad faciendum autem digne dictam memoriam confert
multum recolere doctrinam Christi quam dedit disci-
pulis suis missis ad predicandum, ut patet Matthei X", 16:
Estote, inquit, prudentes sicut serpentes et simplices sicut
columbe. In quibus verbis informantur intellectus et
affectusg intellectus prudencia serpentina obturando aures
cordis unam applicatam terre, considerando nostram
fragilitatem et miseriam quam de terra contraximus.
Et per hoc evacuabitur tam peccatum diaboli quam
peccatum carnis. Non enim superbiret terra et cinis,
nec foveret homo dampnabiliter escam vermium. Aliam
vero aurem obturarct cauda, hoc est, morte vie que est
extremum vite, et tunc surdesceret in tumultu seculi,
non procurans fastum vel questum seculi, quia nec in
hora mortis nec in die iudicii sibi proderunt sed noce-
bunt. Sic ergo preservando nos ab incantacionibus
tumultuosis diaboli et seculi salvamus nos fugiendo ad
serpentem eneum, habitu inventum ut homo, sed immunem
a peccato carnis. Illum enim oportuit hodie suspendi
pro salvacione percussorum a serpente antiquo, ut testatur
Christus Joh. III", 14,15: Sicut Moyses exaltavit serpentem
in deserto, ita exaltari oportet filium hominisp ut omnis
qui credit in ipsum non pereat sed habeat vitam eternam.
Per simplicitatem vero columbinam informatur affectusy
cum sine duplicitate et felle amaritudinis inniteretur
christianus lapidi vivo in nidificando nutritus puro grano
scripture. Tune enim quiescens super lapidem angu-
larem non timeret aves predales ut puta diabolos, quia
I. D in marg.: Nota. 3, 4. D: intendo; ib. H: in innitendo.
5. AG: huius. 7. DG: Non dubium. 9. A: illa causa. 9, IO. H: nam -
causa deest. 16. DG: obdurando. eo. A: et cicius. 21. A: nec foret.
23. D: tumultum. .D i ' 28. G: sed innuz'live. 29. A: o ortet.
31. D: Sicut enim. z in ipso. 36. nz'dz'ficaudo; D: iudi canda
(nz'di/icanda); G: mundi/icando. 38. DG: diaconos qui.
28. Phil. II, 7.
Fol.
327b
3o
35
SERMO XLL] QUARTA PARS.
non audent propter offensionem descendere predando
hominem isti lapidi innitentem; sec miscent zelum
vindicte vel affeccionem cadaveris sed pure honorem
grani frumenti in agonizando pro sua causa, recolentes
5quod sunt necessario morituri; sed non faciliusa placen-
cius aut meritorius possent mori, et sic armati pro
defensione legis evangelice constanter corripiunt huic
legi rebelles et parate disponunt se ad paciendum mortem,
si oportet in causa huius legis. Sic enim Christus docuit
10 hodie paciendo vincere, non propriam iniuriam vindi-
cando sed humiliter paciendo, cum heus non potest
sic pacientem relinquere quin coronabit et vindicabit,
ut patet ex evangelio, ubi primo ostendit potenciam
divinitatis sue,‘ dicens: Ego sum, fecit eos retrocedere
15et cadere in terram,- secundo Petro eximente gladium
fecit ipsum illum reponere in vaginamy sanando aurem
alteram, licet posset efficaciter rogare patrem suum ex-
hibere sibi plus quam duodecim legiones angeloruma ut
patet .loh. XVIII°; tercio vero potuit movisse populum
20 si voluisset contra sacerdotes, scribas, phariseos et suos
complices ad resistendum et expugnandum omnes ad-
versarios suos, sed voluit dare nobis exemplum paciendo
vincere. Postmodum vero XLII anno post ascensionem
quando fuit precise eque potens excitavit Romanos prin-
25 cipes Titum et Vaspasianum qui destruxerant funditus
civitatem. Palpemus itaque animos nostros, videndo si
sequimur Christum in humili paciencia, quia penes hoc
attenditur amor Christi.
Tercia questio solet queri quare Deus passus est tot
3o angustias pro redempcione operis proprii a servo suo
diabolo; compendiosius enim et levius posset procedere.
Sed pro isto est notandum quod, sicut Deus est summe
potens et summe misericorsa sic est summe iustus. Ideo
supposito peccato hominis iusticia requirit quod pro
35 redempcione detur precium competens, ideo secunda
persona redemit secundum humanitatem a tota trinitate
genus humanum, non mercando cum diabolo qui non
7. A: corri iunt deest. 9. G: sed oportet; ib. DG: vitam istius
Iegis; ib. H: is ins. 10. ADG: non deest. 12. D: relinquere uoniam.
13. DGH: in evangelio hodierno. 14. H: fecit eos deest. 23. z annos.
25. A: et deest; ib. DG: Vespesz’anum. 29. D in marg.: Queslio.
32. D: i110; ib. DG: quia sicut. 33. DG: potens et summe deest.
34. D: requiritur.
14. Job. XVIII, 6: Ut ergo dixit eis: Ego sum; abierunt
retro et ceciderunt in terram. 19. Recte: Matth. XXVI, 52, 53.
Christ's
example teaches
us to conquer
by patience.
Christ’s
sufferings
required by
Justice.
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLI.
Causes of
Christ’s
suffering:
1. To redeem
mankind.
2. To give us
an example.
3. To help_us
to avoid sin.
dominabatur homini incarcerato sed tirannizavit super
homine quem iniuste detrusit. Nec fuit alius modus
redimendi competencior (ut alias ostendi).
Tres ergo erant cause in genere quare Christus sic
passus est: prima ad redimendum hominem perditum,
in quo commercio satisfactorio oportuit hominem tan-
tum humiliari quantum | homo superbivit, sed homo
presumpsit temere se exaltare a statu creature ultime
usque ad statum creatoris, dum proprium sit Deo non
habere superiorem cui debeat obedire, quod homo
temere presumpserat usurpare. Ideo dicit Apostolus quod
Christus semel ipsum exinaniuita formam serui accipiens.
Quanta enim fuit presumptiva exaltacio ab humanitate
ad divinitatem, tanta fuit vera Christi humiliacio a
divinitate ad humanitatem. Non ergo decuit illud com-
mercium preterire summe iustum et summe miseri-
cordem, cum ex sua sapiente misericordia debuit misereri
hominis peccantis ex ignorancia, sicut non decuit ipsum
fecisse cum angelis, et ex sua infinita iusticia debuit
satisfacerep tantam dando humilitatem quanta fuit pre-
sumpcio, et sic solus Deus homo potuit redemisse.
Secunda causa passionis Christi fuit ut nedum foret
satisfactoria pro peccato preter'ito sed exemplar christi-
colis ad conformiter paciendum pro defensione iusticie,
cum vita innocens tanta passa fuit pro nobis. Ex hinc
enim animati sunt martyres tamquam ab exemplo ducis
exercitus cum gaudio pati mortem.
Et tercia causa est ut passio et mors Christi sit
remedium suo exercitui ad caucius cavendum pericula
peccati futuri, et sic causa mortis Christi fuit undique
destruccio peccati, sicut patet ex illis septem verbis que
dixit pendens in cruce, septem mortalibus peccatis con-
.trariis, ut patet in istis versibus:
Hz'z's ignosce paterp hodie mecum requiesces,
Fz'lz'us ecce tuusa eloy., sicioa satis est iam,
Me tibi mando pater,- Deus hec ait in cruce pendens.
5
ol.
327°
H
U
to
o
N
U
ua
o
I. G : tyrannum facit 2. DG: hominem. 6. DG: in suo commercio,-
ib H: satisfaccio. 9, [0. A: Deo nostro habere 1o. DG: superbz'orem.
13. G: quarta enim; ib. ADG: presumpta. I4. DG: tanta vero fuit
Christi; ib. D: humilitas. 17. sapz'ente; DG: sapitc nunc. 21. H: so am.
22. D in marg: 2. 28. D in marg.: g ib. A: et mors twice. 29. A: sui;
ib. A: pericula twice. 3t. : istis. . : hiis rersibus.
34. DG: Hz'z's ignosce deest; ib. DGH: Pater etc. sicut in sermone
precedente. 35. Codd.: sicio deest.
12. Phil. II, 7. 34. Vide supra Serm. XL, pag. 330.
ua
u l
SERMO 111.11} QUARTA PARS, sis
Quorum verborum tria sunt contra prevaricatores
trium mandatorum scilicet non mechaberis, non furtum
facies, non dices contra proximum tuum falsum testi-
nzonium. Contra primum eorum est quod Christus com-
5mendavit matrem virginem discipulo virgini. Ex hoc
patet quod amat castitatem et per consequens odit
adulterium. Contra furtum est illud Luce XXIII", 43
quod promisit latroni: Hodie mecum eris in paradiso.
Non enim amavit furtum latronis sed eius penitenciam
lo nec rapuit aliena sed communicavit misericorditer sibi
sua, quod est contrarium furto. Contra falsum testi-
monium adversus proximos est illud Luce XXIII", 34
quo rogavit Patrem illis ignoscere, cum ignorant quid
faciunt. De istis tribus erit processus, de quibus patet
15 superius sermone prox1mo.
SERMO XLII.
Veniunt ad monumentum orto iam sole. Marci ultimo, 2.
Qui pasceret corporaliter magnum populum non posset God’s word the
parare eis solum cibum singularem pro una persona cgmgllsjfifid
2o solitaria delicata, sed cibum communem in suis gradibus
cum quo omnes poterunt ministrari. Cibus anime est
verbum Dei cum quo iste populus est pascendus. Ideo
oportet attendere ad condiciones, ad tempus et ad locum,
et secundum hoc pascere proporcionaliter totum populum,
25 et eo diligencius quo cibus spiritualis est prestancior
corporali, cum Deus aliter deficeret nisi pararet pastum
nature defective proporcionabilem. Anima enim excellit
corpus; in cuius confirmacionem Moyses pastus fuit
quadraginta diebus solo verbo Dei laucius secundum
3o faciem plus splendidam quam pasceretur cibo aliquo
corporali, sic Helias, sic Christus in deserto et sic beati
in patria pascuntur perpetuo dicto verbo Dei.
Unde ad ministrandum vobis hodie secundum mensuram
quam Deus dederit suo organo accepi dicta verba de
35 evangelio, quorum sensus historicus stat in isto: Post-
quam Christus Deus noster die Parasceues redemit
genus humanum per mortem crucis circa occasum solis
in H: est deest. 8. DG: latroni decst. 11. DGH: contra proximos.
12. G: est de istis tribus. 13. DG: quo ignoravit; ib. DGH: illis ergo
ignosce. 15. H: proximo. Amen. . 16. D in marg.: Pasce; H: Sermo 20m.
28. A in marg.: Moyses. 31. Am marg.: Hetias. 32. A: Dei deest.
34. DG: dedit. . 35. DG: historiacus. 36. H: Christus deest; A m
marg.: Sensus historicus.
16. Gospel for Easter Sunday.
344
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLII.
How Christ
was three oays
in the
sepulchre.
The Eucharist
may be called a
tomb of Christ.
The material
sun and the
sun of
Righteousness.
eodem die sepultus est per ministerium Joseph ab Ari-
mathia et Nicodemi (ut patet Joh. XIX"), et cum tunc
fuit prope equinoccium vernale, patet quod incipien-
tibus diem naturalem in medio noctis (quo Christus
natus est) Christus habuit de die Parasceues sex horas
et de sancto sabbato viginti quatuor horas sed de die
dominico qui fuit prima sabbati alias sex horas, eo
quod resurrexit cum luee, et sic triginta sex horas
iacuit in sepulcro; et sic intelligenda est scriptura dicens
quod Christus triduo sed non per triduum iacuit in
sepulcro. Unde quia veritas fidei sensibilis de resurrec-
cione non habuit testimonium sensacionis ecclesie pro
autenticacione scripture sacre que est efficacior quam
testimonium sensuum, addit scriptura quod Christus
resurrexit tercia die secundum scrip l turas. Unde tres
devote mulieres scilicet Maria Magdalene et Maria mater
Jacobi et ll/Iaria filia Salome venerunt mane ad ortum
solis pro corpore christi cum unguentis preciosis vene-
rabiliter condiendo. Ex elemosinis enim talium fidelium
vixit Christus (ut patet Matthei XXVII"). Et iste est
sensus historicus verborum thematis.
Sed pro sensu mistico ad pascendum hunc populum
noto quod sepulcrum est locus quo corpus quod prius
erat mortuum est absconditum; quod cum conveniat
eukaristie, patet quod ipsa potest dici monumentum;
et cum maior pars vestri visitabit per hei graciam hodie
hoc sepulcrum, patet quod pertinet dicere vobis quo-
modo digne impendetis heo illud servicium; quam
doctrinam docet thema ad sensum istum quod omnes
communicandi hodie veniant ad monumentum eukaristie "
orto sole iustieie in sua mente.
Sed ut iste sensus particularius explicetur, notandum
quod quatuor sunt proprietates solis materialis ex qui-
bus docemur a sole iusticie quomodo digne sit hodie
sacramentaliter sumendus. Prima proprietas solis est
1, 2. A: Armathia et Nic0demum._
sabbatt deest. .
12. A: senczoms.
_ 3. A: equenoceium. 7. H:
A: sex twice; 1b. DH: horzs; G m mar .: dies.
13. A: qui est. 14. DG: addidit. 16. AD : mater
deest. 16,17. D: Magdalene _Maria Jacobi. 17. DG: Salomee; H: So-
Iome. i 18, 19. DH: honorabzlz'ter. 21. D: lzistoriacus. ex H: Sed
deest; 1b. D in marg.: Nata; A 1n marg.: Seusus misticus. 23. DG: noto
quod deest; H: notato; ib. I) in marg.: Nata; D in marg.: sepulcrum
26. ADG: maior deest. 27. H: vobis discere 30. A: venient
33. A in marg.: A; D m marg.: Solis proprietates 1a. 35. D: assumendus;
AG: assumendum; ib. H: est deest.
IO. Matth. XXVII, 40. 16. Marci XVI, 1.
U‘
Fol.
327d
sermo xuLj QUARTA PARS.
345
quod diffundit libere lumen suum secundum sex diiTe- Diffusionpf the
rencias posicionum. Nam sursum solis radii protenduntur,
cum positus sit ut rex in medio regni, medius inter
planetas et non solum tres planetas superiores, scilicet
SSaturnum, Iovem et Martem, sed eciam omnia astra
fixa in firmamento illuminat et celum immotum respicit
et de aliis quinque differenciis nemo dubitat. Corre-
spondenter quilibet communicandus hodie debet diffun-
dere radios amoris ad Trinitatem immobilem et angulos
IO fixos in celo stellato nec non ad martyres, confessores et
virgines qui sunt planete superiores viatore; debet eciam
extendere amoris radios ad universitatem creatam, que
est ipso inferior, cum Deus diligit universitatem crea-
tam, sed primo ad planetas sui generis ut contem-
l5plativos potentatus et operarios; debet eciam extendere
amorem ad amicos a dextris, ad inimicos a sinistris,
ad mortuos in celo, in inferno vel purgatorio qui sunt
retro, et ad generandos in ecclesia quos habemus socios
qui sunt ante. Sicut enim mortui vivunt in spiritu, sic
20 generandi sunt modo in suis causis et utrobique ut
cognoscimus creaturas debemus proporcionaliter ipsas
diligere et sic iuxta doctrinam Apostoli: Quantum in
nobis est habere pacem cum omnibus hominibus. Et hinc
ordinavit ecclesia quod ante communionem eciam sacer-
25 dotis pax detur.
Sed cum triplex sit pax, Dei ad hominem, hominis
ad hominem et hominis ad se ipsum, videlicet quando
corpus sine rebellione regulatur per animam, patet
quod iste est ordo huius pacis triplicis quod impossi-
30 bile est duas posteriores paces haberi, nisi pax prima
primo omnium habeatur. Ideo dicit propheta quomodo
mundiales dixerunt: Pax, pax, et non erat pax, Jere-
mie VIII°, II, quia non est pax impiis, dicit Dominus,
Isaie XLVIIIO 22. Oportet enim triplicare pacem inci-
35 piendo a prima, et cum sola peccata separant nos a
Deo faciendo discordiam, patet quod oportet omnem
communicandum hodie purgari a fermento peccaminum,
2._AI)G: posicionis. 5. H: Saturnus, Iovis et Mars; ib. A: sed et;
H: eczam deest. _8. D: hec debet; ib. D in marg.: 5. 10. H: conformes e1.
II. A: que sunt; 1b. H: ut lanete; ib. A: viatores. 12. D: universitatem
sive veritatem 23. H: zabebimus.
De pace danda ante communionem.
mar .: Pax triplex. 29. D:
32. z non est.
22. Rom XII, 18.
26. A: Sed causa; ib.D in marg.:
27. A: videlicet deest; 1b. D in
ille ordo est; ib. A: huius deest.
32, 33. Cf. Jerem. VI, 14.
sun’s light.
So love should
be diffused
from men.
Need of peace
I. with God,
2. with
ourselves,
i with man.
346
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLII.
We must love
our enemies.
2. Directness of
the sun’s rays;
a symbol that
we should love
Justice.
quia aliter iuxta beatum Job IX", 4 non est pax vera
cum aliqua creatura: Quis, inquit, restitit ei et pacem
habuit? Nec moveat quod nos debemus diligere inimicos,
cum idem sit quicquam diligere et velle sibi bonum.
Quis ergo non debet naturali racione velle bonum nature
sibi simili que est fabrica hei sui?
Item, nisi quis vellet inimicum suum converti et
fieri sibi amicuma non perfecte diligeret se ipsum.
Item, Deus precipiens nos diligere inimicos, non
potest deficere quin remuneret nos pro illa dileccione
copiosius quam sit possibile nostram blasphemam vin-
dictam nobis lucrifacere. Quis ergo non racionabiliter
diligeret inimicos? Odiamus ergo peccata proximorum
et irascamur pro eorum iniuriis et zelemus pro emen-
dacione nature. Sic enim fecit christus dux noster dans
nobis exemplump ut similiter faciamus. Nec aliter confor-
mamus voluntatem nostram voluntati divine, ut tamen
tenemur racione multiplici. Nec turbemur sed conforte-
mur in hoc quod dicitur nobis: Si Deus fuerit amicus
noster, nichil tunc nobis nocebit, quia quicquid tunc
advenerit, convertetur in bonum. Et hoc est potissimum
solacium christianorum, testificatum ex cantu ecclesie
quod
Nulla ei nocebit aduersitasa
Si nulla dominetur iniquitas.
Et hinc dicitur quod nulla excommunicacio damp-
nificat, nisi dampnificatus excommunicetur principaliter
a se ipso.
Secunda solis proprietas est quod rectissime difiundit
radios quaquaversum. Ex qua proprietate I debemus
accipere, quod antequam recipiamus sacramentaliter
solem iusticie, debemus pollere iusticia. Est autem
iusticia in communi unicuique tribuere quod suum est
et specialiter incipiendo a heo. Est enim iusticia secun-
dum Aristotelem preclarissima virtutum rutilans in eis
ut Esperus inter astra. Debemus ergo pro debito peccati
I. G: Job I; H: Job IV. 3. DG: movet: ib. DG: non haberemus
4. A in marg.: I. 5. G: igitur. 7. D in marg.: De dileccione
im'nzz'corum; A in mar .: 2. 9. A in marg.: jn II. DGH: esset
14. H: pro deest. 17. z ut cum. :8. DGH: conturbemur. 26. DGH:
dixi. 29. A in marg.: B; D in marg.: 2. 30. DG: contra illa qua
versum ; A: qua contra versum 31. DGH: recipere; ib. H: quomodo.
32. D in marg.: Justicz'a. 32—34. H: Est - a Deo deest. 36. DG:
Hesperius.
24. See above 1. 7. 36. Arist. Ethic. Nicom. V, 3.
5
to
o
to
Qt
Fol.
SzSa
35
SERMO x1.11.] QUARTA PARS. 347
reddere Deo contricionem et recidivacionis precavicio-
nem. Debemus enim de necessitate salutis conteri de
commissis ante assumpcionem hostie consecrate, quia
aliter ad dampnum nostrum ipsam recipimus. Nam
5sine contricione Deus non remittit et ipso non remittente
non valet sacerdotis absolucio. lit ideo primo omnium
oportet peccatorem sibi satisfacere conterendo.
Differt autem contricio ab attricione, quia contritus Difference
plene dolet de quolibet peccato et de qualibet circum- Con‘ifitfjfilnd
10 stancia aggravante. Sicut enim Deus est plenus dominus attrition-
universi, ita requirit ex debito quod peccans in eum
plene doleat de quolibet commisso in eum, quia com-
placencia de quocunque peccato vel circumstancia aggra-
vante attestando inobediencie peccantis ostendit quod
15non debite dolet sed gaudet de oiiensione Dei et per
consequens novo peccato super antiquum veniente dupli-
cat offensam Dei. Ymmo si bene prospicitur, cum non
deletur peccatum sine penitencia, nec Deus potest delere Remission must
unum peccatum hominis mortale nisi deleat quodlibet, cofjynzins m
20 patet quod oportet peccatorem volentem aliquod pecca-
tum donari penitere de quolibet. Non enim deletur
mortale sine infusione gracie, nec infunditur gracia cum
mortali, ideo oportet quodlibet delere vel nullum, et
per consequens oportet contricionem esse plenam, et
25 ideo debet contritus molere peccata sua tamquam paleam,
furfur vel scoriam inter lapides, quorum superior motus
sit consideracio de severitate divina, quomodo intuens
omnia corda et circumstancias operis limitat sine per-
sonarum accepcione penam acerbissimam nisi peccator
30 hic fructuose peniteat. Inferior autem lapis debet esse
area peccatorum quorum cuilibet debet correspondere
compunccio; et inter hos duos lapides peccatum debet
conteri, sic quod nulla pars remaneat integra; nec
solum de substancia operis peccati sed de circumstanciis
35 debet homo dolere et per consequens amovere omnes
circumstancias aggravantes, quia aliter non vult effica-
citer sanus fieri.Nam febricitans cui dictum est a sapiente
1. A: Deo deest; ib. D in marg.: Contricio. 1, 2. G: precaucionem.
4. ADG: ipsam deest. fi DG: remissio sive absolucio; ib. DGH: et
deest. 7. D: peccatores; ib. G: convertendo. 8. D in marg.:
Difi‘erencia inter contricionem et attricionenz. 10. H: dominus deest.
13 H: vel complacencia. 1 . D in marg.: Non deletur unum mortale
sine reli uo. 19. DG: nisi doleat. 19—22. H: nisi — mortale deest.
24. D6 z et deest. 26. DGH: scoream. 28. DG: sine deest.
8. Cf. Serm. pars I, 283; II, 138, 139; III, 26, 27.
348 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLII.
medico, si vult sanari, debet cavere a vino et dum
abstinencia fuerit sibi facilis ingurgitat se vino, in effectu
non vult sanari, quia volens finem aliquem, debet velle
media necessaria ad eundemg ad quem sensum dicitur
de inordinate volentibus finem et non medium, vult et
non vult piger iuxta hoc metricum:
Catus vult piscem sed non vult tangere flumen
we must celestis medicus (quia scriptura sacra) dicit nobis
ougzgvggym quod si sanari volumus a morbo peccati, ut puta luxuria,
gulflcligpzgaiigtsg oportet macerari carnem et omnino amovere com-io
sin. municacionem cum muliere, eo quod est contag1osa,
cui summe prodest fugap cum fortitudo, sapiencia et
sciencia per feminas superantur (ut patet de Sampsone,
David rege et Salomone). Sive ergo sacerdos sive solu-
tus sive coniugatus proponat tenere adulteram redeundo
ad vomitum post communicacionem sanctam, certum
est quod non est vere contritus, et per consequens heus
non remittit sibi peccata, cum videt quod remanet in
eo propositum hominum suum contempnere. Nam domi-
nus terrenus si videret animum servi offendentis, quo- 20
modo cum duplicitate petit veniam proponens post-
modum dominum suum supplantare, non sibi remitteret
sed puniret. Habeamus ergo voluntatem efficacem amo-
vendi incitamenta peccati et tunc vere conterimur.
Our will must oportet enim quod voluntas nostra adequetur potencie et 25
“$51,521. zlgursciencie nostre, sicut est in increata Trinitate, et per con-
knowledgc- sequens nulla potencia vel sciencia nostra ociatur quin
voluntas correspondenter ad illas ponit in effectu quod
concluditur esse nobis salubre et placens heo. Sicut
enim voluntas quadam proprietate meretur, cum nichilSo
sit meritorium nisi voluntarium, sic quadam proprietate
demeretur, cum aliter non esset peccatum nisi foret
voluntarium. Sed intelligamus actum peccati esse volun-
tarium, si olim fuerit in potestate nostra ipsum decli-
nare, et sic impossibile est nobis acquirere graciam Spi-
ritus Sancti, nisi instar sui adequemus voluntatem nostram
efficaciter in effectu nostre potencie et nostre sapiencie.
Nee ipsa dixerim quin quociescunque et quamdiu viator
peccaverit. si contritus amplius continere voluerit ex
U‘
H
U
ua
ut
2. H: ingurgitans. 3. AH: ali uem vult. 4. G in marg.: Nota pul-
crum. 7. DG: catus amat. 10. D z macerare. 10, 11. A: conicionem.
14. AH: rege deest; ib. D: igitur. 21. G: preponens. 22 DH: deterius
supplantare. 23. G: habemus; ib. DG: ivitur. 29. G: esse deest.
38. G: quoniam quociescunque 38, 39. DGH: quamdiu peccator.
25. Cf. De Domino divino I, XVI, pag. rai
SERMO XLIL] QUARTA PARS. 349
immensitate divine misericordie remissionem paratissime
s recipere poterit, quia aliter blasphemaret peccator in Tri-
gpzgl'nitate, peccando gra l vius quam perante; offenderet enim
in Dei infinitam potenciam cum Caym, in Dei infinitam
Ssapienciam qua improvide vellet perdere suam fabricam
cum Juda, et per consequens in divinam clemenciam cum
Symone mago. Ideo dicunt sancti quod Judas gravius
peccavit desperando quam ante proditorie operando.
Simus ergo prudentes sicut serpentes et simplices ut our life is but
10 columbe, sicut dictum est in sermone proximo, cogitantes a {Ei’e‘fili‘lfify
necessario quod tota nostra peregrinacio non est nisi
quoddam interludium momentaneum respectu status
innocencie et vite future et ubi quilibet quantumlibet
magnus dominus ludit paginam suam. Unde tota caro
15nostra cum suis ornamentis est quasi habitus larvati
respectu indumenti carnis glorificati, cum ibi sine in-
dumentis succedet caro incorruptibilis, caro agilis, caro
subtilis et caro splendida ab obscuritate immunis; quod
si in isto ludo estivo vel per nos vel per famulos
20 nostros excedimus regulam ludi quam scriptura nobis
instituit, si non hic satisfacimus, consenciendo adversario
nostro, hoc est legi scripture, torquebimur sine fine.
- Unde tota causa perturbacionis militantis ecclesie t'lfélucblcemilgetpit
stat in isto quod partes in diversis paginis ignorant we do notplay
2Sludos suos et correspondencias sermonum ex originali of)‘; isaias
scripture. Si enim clerici luderent secundum legem have us.
Christi, ut scriptura eos docet, instruendo dominos et
populum, ut scriptura precipit, causaretur in ecclesia
tranquillitas armonica; illi enim debent portare originale
3o et prohibere, ne ludentes inmisceant rithmos dissonos,
secundum quod sunt leges humane sed specialiter praxes
earum. Servemus ergo rectitudinem operum nostrorum,
faciendo Dei iusticiam instar solis.
Tercia solis proprietas est quod indifferenter diffundens 3. The sun
35 se in loco solempni et humili in loco cenoso et mundo stravimus
manet ubique impollutus. Per quam proprietatem do-
cemur primo Deum nostrum non acceptare personas
3 4. H: autem in Dei. 4. DG: ut Caym. 5. DG: quam provide.
[0. H: sicut columbe. 13. AH: ubi deest. 15. A: sua cum; DG: nostra
deest. m 18. A: caro agilis subtilis deest. 18. DG: ab deest.
19. D: estimo; ib. A: per nos. 20. G: concedimus. 22. H: Iege.
27. A: eos — scriptura docet. 30. H: proscibere. 34. A in marg.: C;
D in marg.: gr ADG: difl'undans. 35. DGH: et loco. 36. ADG: ubi-
libet. 37. A in marg.: l.
9. Matth. X, 16.
350 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO xLrL
hominum sed in omni populo vel persona propor-
cionabiliter ut timet Deum, sive dives fuerit sive pauper,
sive mundo abiectus sive gloriosus, Deus refundet sibi
graciam correspondenter ad virtuosam humilitatem.
Docemur secundo sine personarum accepcione com-
mendare quem heus commendat et reprobare quem
heus reprobat, cavendo ab adulacione pro temporalibus
simulanda, secundum doctrinam beati Jacobi II".
Docemur tercio condiciones Dei et huius venerabilis
We ought not
to have respect
of persons.
God is present
in the Eucharist
ysutl’fl‘ike the sacramenti Quamvis enim heus sit ubique presencialiter,
cannotbbg‘lgcffied potnencialiter et essenclahterp tamen non maculatur ex
or profaned. feditate corporali vel spirituali, cum indignum Slt quod
ille qui a creatura non capit mundiciam a creatura
contrahat inmundiciam, verumptamen sicut nubes eclipsat
lumen solis secundum partem remanente lumine remisso,
sic peccatum subtrahit inhabitacionem Dei per graciam
remanente Dei benevolencia per eonservacionem et com-
munem infiuenciam.
What the Et quoddammodo proporcionaliter dicendum est de
sacrament is. . .. . .
isto venerabtli sacramento; pro quo videtur primo
notandum fideli quod illa res alba, rotunda, dura, gravis
et sapida non est in natura corpus dominicum vel pars
eius, quia tunc corpus christi macularetur, divideretur
et undique tractaretur ut hostia talis quam sentimus;
quod prophanum foret christiano imponere corpori hei
sui. Ex quo patet quod sensu mentis non sensu corporis
percipit christianus corpus dominicum in hoc venerabili
sacramento. Percipit autem ex fide quod plenum cor-
pus christi sanguis et anima sit ex integro ad omnem
punctum huius sacramenti, quod inter omnia misteriao
fidei videtur difficillimum christiano coneipere. T ria
enim sunt puncta fidei difficilia, que abiciunt Saraceni,
scilicet Trinitatem, incarnacionem et transsubstanciacio-
nem; pro cuius fidei declaracione notandum quod spon-
sus ecclesie peregrinans in ecclesiam triumphantem per
mirabilem ascensionem faciens memoriam mirabilium
suorum reliquit sponse militanti quoddam intersignum,
3. H: gulosus. 5. A in marg.: 2. . A in marg.: a 1o. DH:
prz'nczpaliter; ib. D in marg.: Inter omnia dicta Wj'clefi' de Eukaristia non
reperi eum ita gropinque loqui fidei ecclesie de Eukarz'stz'a ut hic pauczs
exceptz's. 13. G: ille deest. u. G: contrahat. G: remanente
parte; A: remanentem. I5. DGH: et per. 19. D in marg.: Sacramentzmz
Eukarz'stz'e; A in marg.: e sacramento altaris-g in marg. sup.: Nota de
sacramento ; G in marg.: conclusio 28. DG: Percipit enim ; ib. H: plene
31. A: contingere; ib. h in marg.: Trz'a dg'fficz'lz'a fidei. 36 G in marg :
Nota de z'z'nerabz'lz' sacramento.
ut
H
I)‘
35
SERMO XLII.] QUARTA PARS,
per quod memoraretur tenerius sponsi sui, quia in die
cene postquam implevit sacramentum agni paschalis
quod figuravit immolacionem veri agni in cruce intro-
duxit hoc memoriale, tradendo discipulis in forma panis
5azimi et vini puri corpus suum et sanguinem, volens
suos vicarios idem facere in memoriam sue passionis,
resurreccionis et ascensionis, ut ex Christi passione
simus contriti, ex memoria resurieccionis surgamus ad
frugem melioris vite et ex memoria ascensionis queramus
IO et sapiamus celestia despectis terrestribus.
Si autem queratur quomodo hoc posset fieri, dicitur
quod facile est fideli illud concipere qui non I grosse
et carnaliter concipit quod corpus Christi in sacramento
predicto dimensionaliter extenditur per sacramentum
15illud sensibile.
Pro cuius manuduccione videtur mihi quod vis con-
vertendi unam rem in aliam licet sit subtilis et bona,
tamen multi ex dicto illo capiunt occasionem erroris,
putantes hii quod panis est corpus Christi, hii quod
eo panis fiet et erit corpus Christi, hii quod panis con-
vertetur in corpus Christi per desicionem panis secun~
dum quamlibet eius partem, et sic de multis ficticiis
ex quibus infideles despiciunt fidem nostram.
Videtur ergo satis christiano credere quod corpus
25 Christi sit quodammodo spirituali sacramentali ad
omnem punctum hostie consecrate et quod illi corpori
sit post Deum honor principaliter tribuendus et tercio
loco illi sacramento sensibili tamquam ymagini vel
sepulchro corporis Christi. Sic enim adoramus crucem
30 Domini non credentes quod illa crux sit corpus Domini
vel pars eius. Et istam sentenciam dicit sequencia istius
festi, dum dicitur '
Quod non capisa quod non vides
Animosa firmat fides.
Fol.
328°
9. D: et deest; D in marg.: . .
passionis ' _
resurreccionis
ascensionis.
10. A: des ectis terrestribus deest. 12. A in marg.: Questio; ib. H: de
fideli. 1'. A: De sacramento altaris in marg. sup. 14. A: dimencio-
naliter. 16. AH: manudiccz'one; DG: manducacione. 19]. A in mar .: I.‘
ib. ADG: Christi deest. 20. A in marg.: 2. 21. AG : Christi deest;
ib. G: deposicionem. 24. H: satis esse. 25. A in mazg: I,‘ ib. A in
marg.: 2. 26. D: quod deest. 27. D in marg.: orporis Christi
adoracio. 31, 32. H: huius festi. 33. H: Quod non capis, quod non sapis.
Memoria
25. Cf. Serm. Pars II, pag. 459; III, tiym De Eucharistia,
tractatus maior, cap. I. Cf. Daniel, Thes. hymnol. II, 97 seq.
Cf. Lechler I, 637.
Errors .
concernmg 11.
The body of
Christ is at
every point of
lt.
352
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [sermo xm
we see Christ
in it with the
mental, not
the bodily eye.
Comparison
with a mirror
where the face
is at ever
point accor ing
to the angle
from which it
is seen.
Three parts in
the Sacrament.
Nee enim tangis nec vides sensu corporali corpus
Christi in hoc sacramento, sed fideli sensu mentis, quia
oportet vel per se vel per accidens visum esse corpore
vel situaliter distensum vel positum terminando basem
piramidis radialis; quod si multi christiani errant in
isto, videtur cum prudencia salubri errorem fidei huius
detegere et eodem modo de fractura, de divisione et
aliis accidentibus que sensus dictat contingere hostie
consecrate. Et hinc dicitur in eadem sequencia
Nulla rei fit scissura
Signi tantum fit fractura.
Non enim lacerat mus, nee tangit dens canis nec
digerit stomachus corpus Christi, nec est vis nobis quid
sit sacramentum, sed est satis nobis noscere quale sit et
propter quid. Pocius enim laceret heresis quam doceretur
veritas fidei per mendacium (ut docet Augustinus contra
mendacium). Unde ad concipiendum quomodo corpus
Christi sit sacramentaliter, non dimensionaliter in hoc
venerabili sacramento, videtur eonferre sentencia per-
spectivorum dicencium quod speculo mundo propor-
cionaliter faciei obiecto est ad omnem punctum talem
speculi plena similitudo faciei, licet unus videat in
uno loco et alius in alio secundum diversitatem radii
incidencie et reflexi. Si ergo natura creata potest facere
similitudinem suam vel verius se ipsam esse multi-
plicatam ad omnem punctum dati medii vel speculi
secundum esse intencionabile, facile est nature increate
facere corpus sui suppositi esse sacramentaliter secun-
dum totum ad omnem punctum sensibilis sacramenti.
lit sic corpus Christi est et sacramentum quia signum
gracie insensibilis, et res sacramenti quia signatum
hostie consecrate, que tantum est sacramentum, sicut
gracia tantum est res sacramenti.
Et sicut communiter dicitur, est dare tria in hoc
venerabili sacramento, scilicet sacramentum tantum ut
hostiam consecratam quam doctores dicunt sacramentum
1. H: oculo corporali.
11. A: factura. 12. ADG: canis deest.
deest; ib. ADG: noscere deest; ib. A: qualis. 14, 15. H: et propter
quid deest. 16. G: veritas Dei. 19. A: congerri; DG: confiro;
1b. G: sentencia deest. eo. no; a'icendum. 21. G: subiecto; ib. A:
talem deest. 23. DG: alio loco. 24. DG: igitur. 27. G: inesse;
ib. DGH: intencionale. . G: inuiszbilis; ib. D: quia figurativa;
G: signancia. 33. H: gracia deest. 35. A in marg.: 1.
3. A: corporis. 4. H: vel deest.
13. A: dirigit. 14. A: est
15. S. Augustini, Contra Mendacium ad Consentium Opp.
tom. VI, pag. 463. 34. Cf. Trialogum, pag. 248.
ul
IO
ua
ul
SERMO XLIL] QUARTA PARS. 35 3
et non rem, secundum in hoc sacramento est corpus I. The
dominicum, quod simul est sacramentum et res sacra- Sacraggzgf (the
menti, et tercium in hoc sacramento est gracia quam 1Tb‘?
. . , , sacrament and
Deus dat rite cap1ent1 hoc venerablle sacramentum, et ‘res’ (the body
Sillud est res sacramenti et non sacramentum; et sic gfflgggzinh-e
est necessarium cognoscere sacramentum et non rem grace give")-
ut hostiam consecratam, sacramentum et rem ut cor-
pus dominicum, et rem et non sacramentum ut graciam. -
De primo sacramento dicit: sequencia:
IO Fracto demum sacramento
Ne vacilles, sed memento
Tantum esse sub fragmento
Quantum toto tegitur.
Ecce quod corpus Christi tegitur sub qualibet par- bogigglfliggsthc
15ticula primi sensibilis sacramenti. Corpus ergo Christi taker, ibis-
non maculatur feditate corporali nec spirituali, sicut bggsgsglggggg
nec solis radius sed quicunque indigne ipsum sumpserit anaeggglsegggm
oceasione presumpcionis et irreverencie maculatur. Sic p p .
enim febricitans ex assumpcione vini vel alterius salu-
20 berrimi nutrimenti deterioratur, sic et recipiens bonum
domini in domum suam ad despectum domini fit ex
recepcione deterior. Despectus autem esset magnus in
summum dominum defendere auctorem peccati dia-
bolum in thalamo tanti domini sibi contrarii inibi
25 hospitati. Licet igitur res sit bona et tamen habitudo
unius ad aliam est mala, ut collum iusti et gladius
acutus sunt ambo bona et tamen decapitacio est' mala,
sic natura sumentis eukaristiam et natura humanitatis
Christi sunt ambe bone sed indigna sumpcio est sumenti
3o mala, ut dicit Apostolus I. Cor. XI", 29: qui manducat
et bibit indigne iudicium sibi manducat et bibl-ty non
diiudicans corpus Domini.
Quarta solis proprietas est quod emittendo radios ¥Vhatever_
per foramen eciam angulare dilatat hos radios et faciens Cihgle’fidfllli'figll,
35 eos declinare ab angularitate et tendere ad rotunditatem, llilgéntggggsm
sicut patet ad oculum. '
I. A in marg.: 2. 3. A in marg.: g 4. DGH: dat deest; ib. G:
rite sumenti. 5. DGH: sacramentum infundit in idem ; et illud deest.
8. A: rem sed non- . DGH: dicitur in. 14. H: quod deest.
17. G: ipsum deest. 20. DG: et deest. 2:. H: domini deest; ib. H: sit.
22. H: autem est. 23. H: recipere auctorem. 25. H: ergo; ib. A:
et deest. 25—27. H: Izabitudo — tamen deest. 27. DG: bonum.
29. H: quia indigna. 2 . H: assumpcz'o. 33. A in mar .: l); D in
mar .: qu 34. D: et angulare; ib. I): di/itat. 35. no _: tendunl;
ib. : iocunditatem.
[0. Daniel 1. c. pag. 98.
3 si JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLIL
lgfmsg‘s‘él‘gg ‘Ex qua l proprietate docemur servare viaticum. Oportet fiih
virtue; as light enim quod radlus carztatzs nostre magzs ac magis”
Smcads' habundeta ut precipit Apostolus, et per consequens non
debemus redire ad vomitum, ut canis, statim post Pasca.
Oportet enim peregrinantes a Domino continue movere5
versus eum immobilem, et per consequens oportet eos
esse sibi continue propiores, et cum distancia localis
sit impertinens, oportet eos esse continue propiores in
moribus, et cum ipse sit infinitum et innarrabiliter vir-
tuosus, oportet nos progredi proficiendo in virtutibus,:o
sicut solis radius ampliatur.
ayi‘ésclmlllllgs Oportet eciam nos declinare angulos peccatorum in
msighgvclliighne quibus latent falsltates, cum veritas non requirit angulos.
i Et doceamur a natura corporea quomodo sordes colli-
guntur in angulis, ut patet de oculis et angulis domorum
in quibus aranee ordinantes telas venantur bestiales; sic
diabolus plenus veneno et multipes ad nocendum capit
affecciones simplicium per mille meandros in affeccione
temporalium. Caveamus ergo de angulis terrestrium.
hoxlls‘cngggtngnd Figura autem rotunda est infinita et capacissima-
isjniinitcaand secundum mathematicos, ideo convenit celo et signat
affeccionem quam christianus debet habere circa celestiap
hcavcnlymings- ut docet Apostolus in epistola hodierna. Ipsa enim sunt
infinita ut circulus, terrestria autem finita per ea. Ipsa
eciam sunt capacissima, ut patet de beatitudine, et 25
infernus strictissimus; et hinc contingit quod linee in
circulo sese secantes versus centrum multiplicius con-
currentes quam versus circumferenciam causant angulum.
Sic indubie dum homo afficitur terrestribus instabiliter
evagatur, mutans cogitaciones ad angulos declinantes 3o
a rectitudine. Unde quia naturalis locus anime foret
celum, quando anime hominum afficiuntur terrestribus
collise ad invicem causant perturbacionem propter loci
strictitudinem. Econtra autem est de sanctis quorum
conversacio est in celis. 35
gvatllflljlgitbi‘i Non nego tamen quin licet pugnare contra infideles
lsdg‘lzél‘elrtgsgly sed summe cavendum est 1n. bellis de spirituali periculo.
Oportet enim ad pugne 1ust1c1am quod invadens habeat
l-l
m
o
O
8. DG: continue. 7, 8. Codd ; propriores. o. DGH: et deest before
cum; ib. DGH: inuarz'abz'liter. ua 15. H: colligunt. 16. ADG: ordz'entes;
ib. A: bestia/es deest. 17. DG: et deest; H z multzplices. 19. A: Caveamus
twice. 22. A: qua. 24. H: autem infinita. 1o. DG: multzplz'czter;
ib. H: eum homo. 3o. DGH: uagatur. 3t. H: quia deest. 31, 32. H:
foret — anime deest. 36. H: quin deest. 38. D in marg.: Pugnare licet.
11. Phil. I, 19. zza 23. Cf. Col. III, 2. 34. Phil. III, 20.
SERMO XLIIL] QUARTA PARS. 355
iusticiam ad illud quod vendicatur, quod invasus deficiat
a iusticia ad idem, et tercio quod invadens observet
modum et ordinem expugnandiy ut puta quod sit non
clericus sed secularis cui liceat pugnare; quarto quod
5 offerat pacem petendo sua sine bello si posset, et quinto
quod parte iniuste detinente pertinaciter hoc negante
procedat ad bellum principaliter ob honorem Dei et
utilitatem ecclesiea immo plus amando et affectando
iusticiam persone invase quam lucrum temporalium vel
1ohonorem seculi pro quibus licet secundarie expugnare;
que si essent plene servata, credo quod pauci vel nulli
christiani debellarent christianos sed solum in causa
Dei pro utilitate ecclesie. Si ergo colligamus in nobis
caritatem et diffundamus undique iuxta primam solis
isproprietatemy et si secundo servamus in nobis iusticiam
quoad Deum et proximum iuxta secundam solis proprie-
tatem et si tercio sentimus orthodoxe de fide eukaristie,
ministrando pie Dei gratitudinem iuxta terciam solis
proprietatema et si quarto habundamus dilatando habun-
20 dancius radios caritatis et bonorum operum iuxta
quartam solis proprietatem, tunc habemus cibum viaticum
sufficientem ad nos sustinendum peregrinantes in deserto
huius seculi quousque veniamus ad montem Dei Oreb
que est celestis Jerusalem quo nos perducat via, veritas
25 et vita. Amen.
SERMO XLIII.
Pax uobis Joh. XX", ara
Die Parasceues dictum est de christi tribulacione et chrisvs conflict
die Pasche de eius consolacione, scilicet quomodo veritas and ‘newly’
30 et falsitas sunt contrarie et inter se repugnantes sine
pace reciprocag christus ergo summa veritas et eum
false et atrocissime cruciflgentes erant repugnantesp et
ad tempus veritas in carne assumpta mortua est agens
pro nobis bella fortissima, sed finaliter vicit resurgendo
35a morte corporis ad vitam glorie et pacis perpetue ad
hunc finem ut suos eriperet de potestate diaboli et a
I. D: vendicat; ib. G: invasz's. 11. ADG: secundo quarto.
5. DGH: possit; ib. Codd.: tercio. 7. DG: ad honorem. ti DG:
primo lus. n. DGH; pulo. ib. DG: igitur. 15. DGH: servemus.
18. Co d.: mirando. 20. A: in bonorum. 22.1): suslz'nendo; ib. A: nos
peregrinantes. 24. H: quod nobis concedat 26. D in marg.: Dominica
(sic); H: Sermo 2!. 31. DG: igitur; ib. D: et cum; corrcxltz cuifalse.
27. Gospel for first Sunday after Easter.
23*
356
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLIII.
The places of
man’s
habitation;
heaven, earth
and hell.
Earth the place
of our warfare.
Its variety made
to try us.
A like variet
m the (JIllll'Cl
seasons.
laqueo peccati ad libertatem gracie, ut eum sequentes
in moribus mortificantes carnem suam resurgant fina-
liter a morte culpe ad vitam gracie et finaliter per-
veniant post miliciam huius vie ad pacem eterne glorie.
Ideo iam tercio dicendum est de virtutum et status
confirmacione. Unde secundum beatum Chrysostomum
tria sunt Ioca pro habitacione hominum deputata, scilicet
celum, locus mediterraneus l et infernus. Terra est locus
in quo oportet pugnare cum mundo, cum diabolo et
cum carne. Ideo Job VII", 1 dicitur: Milicia est vita
hominis super terram. Illi autem qui laudabiliter agoni-
zant et superant sunt assumpti ex graciosa sigillacione
Christi in celum, et illi qui vecorditer superantur manci-
pantur perpetuo carceri in infernum. Et hinc Deus
ordinavit locum mediterraneum per vices participare
eondicionibus utriusque, cum nunc sit nobis nox, nunc
dies lete aure et placite, nunc autem dies aure tristis
et horride; nunc est tempus pestilencie et morbidum,
nunc autem tempus sanitati conveniens, ut per talem
alternacionem consideremus condiciones locorum extre-
malium unum viriliter fugiendo et alterum amplectendo.
Et iuxta istam consideracionem mutat ecclesia tempus
quadragesimale penalitatis in tempus paschale iocundi-
tatis, cum ieiunium longum et penale servicium cum
aliis observanciis penalibus mutantur in cibacionem
iocundam sed honestam, in oracionem brevem alleluyati-
cam et celestem. Et tota ecclesie observacio mutata est
a penali et lugubri in placidam et celestem, quod si
sinistre laxatur frenum pudicicie et christianus in priores
insolencias fuerit dissolutus, gravata est superans cautela
diaboli, et ubi foret conversaeio celestis, succedit palliata
vita et infernalis Deo abhominabilis. Videtur enim qui-
busdam quod difficilius est servare virtutem et perfec-
cionem anime quam ipsas adquirere, quia Deus gratis
dat virtutes, sed diabolus nititur ipsas temptacionibus
expugnare; sic enim ex invidia fecit cum Christo (Mat-
thei IV") et cum aliis membris suis.
Melius autem signaculum virtutum nec donum Dei
preciosius confirmans perfeccionem in homine habere non
5. A: iam de.
The most i
precious gift of
God is peace.
1—3. H: ut eum - gracie deest. 9. DG: et deest.
10. A: vel cum; ib. G: corpore. 11. D: Illi autem; om igitur. 14. A:
cacerz. 15. A: ordinavit; DG: ordinal; ib. A: pro vice. 16. DG: uiris-
que. 17. A: tristes. 18, IO. A: mordidum et nunc 19. A: et per.
20. D: locorum deest.
1b. D: alleuiatzeam.
lzomme deest.
I 23. A: tempus deest. 26. D: oracioue:
34. A: ipsas deest. 38, 30. A: nec donum -
5
O o
329“
IO
30
35
SERMO XLIIL] QUARTA PARS,
357
possumus quam pacem Dei que exsuperat omnem sensum.
Et ideo angelus in nativitate Christi preconizavit pacem
hominibus bone voluntatis, et Christus post resurreccio-
nem imposuit apostolis tamquam donum insigne dicens:
5 Pax nobis.
Est autem triplex pax, scilicet hominis ad Deum, Three kinds of
peace:
hominis ad se ipsum et hominis ad proximum. Prima L of man with
pax est tante virtutis quod sine illa non valet pax alia.
God;
Sed ipsa habita omnis pax alia consequitur. Niehil autem 2. 0f_man with
xo dissolvit pacem cum Deo nisi peccatum, quia solum
ipsum dividit inter Deum et hominem, pro quo Isaie LIX", 2
dicitur: iniquitates vestre diuiserunt inter nos et Deum
himself;
vestrum. Ideo peccati inmundicia licet pretermittatur 3. of man with
infideliter, est maxime tamen annotanda. Unde defectus
his neighbour.
is artis amandi bona pociora confundit ecclesiam. Debemus Peace with God
enim infinitum plus amare virtutes quam temporales
possessiones, honores vel voluptuosa, sicut debemus in-
finitum plus odire peccata quam penas aliquas corpo-
rales; et hec maxima summe stabiliret pacem hominum,
20 quia servando hanc regulam constituitur homo amicus
Dei; sed si Deus nobiscum quis contra nos? Nam tali-
bus timentibus Deum omnia cooperantur in bonum. Ideo
licet inimicus persequatur talem, tribulando eum in
corpore, in possessione et bonis temporalibus, tamen
25 prodest eciam inimicus augendo meritum, et secundum
istam racionem dictus est amicus, ut patet de Scarioth
quem christus vocat amicum Joh. XVIII". Ille enim qui
facit bonum alteri dicitur de tanto esse eius amicus,
quia aliter Deus purgans apostolos in camino tribu-
Solacionis non foret eis amicus, quod est contra Psal-
mum CXXXVIII", i7: Ninzis honorati sunt amici tui
Deus. Honorem autem istum consequentem ad virtutes
et illud principium fidei quod sufficit ad regulandum
totam militantem ecclesiam vix unus credit; sed Deus
35 huius seculi ad tantum excecavit oculos viancium cum
4. A: apostolis twice. 0. A in marg.: Trzplex ax. Nola.
yi 8. A: quia pax; ib. D in marg.: m pax. 9. D: ichil enim
II. DG: pro quo deest. l3. DGH: vestrum deest; ib. A: mundz'cia.
uu G: maxima. 23. A: persequitur. 24, 25. DGH: cum prodest.
26. D: illam: ib. DGH: per Scarz'oth. 27. A: ideo XVIII. Recte:
Matthei XX V1, 50. 32. A: consequentem deest.
2. Lucae II, np 5. Cf. Sermonem mag. Joh. Hus De
Pace, quem intendebat praedieare in concilio Constantiensi. Opp.
tom. I, fOLiLII". 22. Rom. VIII, 28.
leads to all
other peace.
358 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO xLuL
pulvere temporalium quod reputant nimis infideliter illa
bonum potissimum.
Servet ergo homo hunc ordinem amandi et habebit
heum amicum et per consequens pacem cum quolibet
servo suo. heus enim ex immensa et graciosa preven-
cione cuiuslibet creature quam oportet sibi servire non
permittit aliquod deteriorare amicum suam, sed facit
cum omni accione proventum, convertendo illud ad
bonum; pax igitur cum heo est maxime amplectendag
hoc enim est unum pernecessarium. ro
A man is at Quoad secundam pacem que est hominis ad se ipsum,
cum homo sit duarum naturarum utraque, patet quod
consistit in debita subieccione corporis ad animam.
to the soul. Corpus enim cum debet servire anime et post lapsum
sit petulans, patet quod necesse est ipsum domari, ut15
mitigetur rebellio non solum quoad peccata carnis sed i
quoad superbiam, l quoad iram et quoad cogitacionesakub
affecciones vel desidias quibus anima perturbatur. Quando i '
enim hec vicia subrepunt, necesse habemus domare
carnem cum parcimonia, ut luat quod inobedienter eo
fecerat et caveat ne in talem temeritatem iterum pro-
rumpat. Pauci autem sunt qui excedunt limites pascendi
corpora nimis parce, ut sufficienter serviant heo et anime,
quia in punicione corporis peccantis stante discrecione
non est compossibile mentem excederea cum heus pro
quolibet peccato incomparabiliter gravius punit corpus.
Habita ergo plena concordia corporis ad animam con-
sequens est quod obmutescat cogitacio, locucio et operacio,
quibus offenderetur heus vel proximus. Et qui excedit
hanc regulam est gulosus. fio
Peace with our Unde quoad terciam pacem, scilicet hominis ad proxi-
neighbour . . . . . _
Consists in mum, patet quod consistit in dileccione fratema et per
consequens presupponit fidem et spem..hebemus autem
faith and hope. ex fide credere quod ex v1 communionis sanctorum qui-
libet bonus christianus prodest cuilibet, et omnis macu-
losus nocet vel obest quantumcunque distanti cuilibet
christiano; et in isto articulo fidei deficiunt omnia genera
hominum, rnediocresg simplices et maiores. hebemus
enim credere quod caterva clericorum ducens subditos
ul
to
ui
ua
ut
S. H: amico suo. 9. H: ergo. IO. DG: unum per deest; ib. H:
necessarium. II. D in marg.: 2a pax. 19. DG: hec deest. 23. corpora;
G: deest; A: cor. 25. mentem Rectius: mensuram. 27. DG: igitur.
29. DG: ofl'endz'tur. 31. D in marg.: ga pax. 33. DG: supponz't.
11. Job. Hus l. c. fol. qui 31. Cf. Joh. Hus I. c.
SERMO XLIIL] QUARTA PARS. 359
in viam Domini pacificaret subiectos et per consequens
populum tam Deo quam eciam sibi ipsis, et deficiente
ista fide seculares domini fovent discolos propter questum.
Et hoc prenosticando assero quod quamdiu duraverit
ista contagiosa macula inter clerum et dominos, conti- Reform m the
nuabuntur bella et dissensio inter regna. Oportet enim quod fiat pax hominis ad Deum et hominis ad se ipsum,
antequam facta fuerit pax hominis ad proximum. Ista
autem pax debet fieri per prelatosg quod si principes
IO consenciunt suo facinori, necesse est quod magna pars
populi maculetur et per consequens ut omnia regnat
ymmo ut totus orbis terrarum rebellet in tales et hec
causa pestilencie et bellorum.
Constat autem sextuplici consensu quomodo maior
11> pars gregis dominici inficitur in hoc peccato. Dicitur
enim metrice
consentit operans, defendens, consilium dans,
Ac auctorigans, non iui/ans nec reprehendens
Quis ergo est ille qui non consentit aliquo istorum
20 sex generum consensus prepositis ecclesiasticis indiscretis?
Ideo necesse est quod solvantur paces inter regna inite
et populus altrinsecus puniatur.
o si in qualibet ecclesia parrochiali preponeretur Advantagelhat
unus sacerdos mundus et discretus docens fidem christi ‘112393532353
25 subiectis tam opere quam sermone, quam gloriosum Prlelfztulilslhfach
et pacificum foret regnum, eciamsi non haberet alios
prelatos ecclesiasticos conversantes. Non enim est epi-
scopale officium congregare sibi divicias sive pecunias
videre sub pena amerciamenti quod ecclesiey cimiteria
30 et rectorum edificia sint parata, quia hoc melius
sciret laicus senescallus, nec ex defectu populi multati
ad votum pingue facere bursam suam; necesse est igitur
sibi deficiente sacerdote qui mediaret ad pacificandum
populum Domino sed ad irritandum Deum sicut faciunt
mali prepositi quod sint bella, contenciones et detrimenta
ecclesie.
U‘
m
3
i AGH: discipulos. 4. ADG: diu deest. S. A: dominos et.
7. A: ad Deum et hominis deest. H: quod sz'. 10. H: consencz'ant.
12. A: ut cetus terrarum 14. D6 : autem vocato simplici 15. A: in
deest. 17. D ln marg.: Versus de consensu. 19. DU: igitur; ib. A:
alico. 20. D: sex deest. 21. DG: dissolvantur- ib. DG: rite.
28. DGH: divicias siue deest. _ 29. A: sola pena. id H: et deest.
32. A: militatz'; DG: militanti. 33. A: igitur deest; ib. DGH: sibi deest.
t7. Cf. Serm. Pars I, pag. 77.
36o JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLlv.
Expergiscite itaque et servate pacem ad invicern,
faciendo Deo cultum debitum et servando proximo
amorem fidem et mutuum servicium iuxta illud Apostoli
Rom. XIII", 8: Nemini quiequam deb'eatis nisi ut invicem
diligatis; qui enim negligenter detinet debitum proximo,
facit tam Deo quam proximo manifestam iniuriam.
U!
SERMO XLIV.
These.words a Pax uobis. Johannis XX", 21.
agrlfféfileitiffi Duobus modis solet Christus dicere verba thematis,
scilicet per viam salutacionis et per viam legacionis;
constat ex evangelio Luce XXIV" et Johannes XX" quo-
modo Christus salutavit post resurreccionem suos dis-
cipulos verbis pacificis, sicut faciunt apostoli in suis
epistolis. Et Joh. XIV", 27 patet quomodo Christus die
cene legavit filiis suis carissimis in sua finali licencia
pacem tamquam iocale maximum.
9-1
o
5
H
facilis Pcaclfi Est autem duplex pax, scilicet pax Dei et pax mundi.
t t i \ lt - -
m plg'aclf” b'Pax De1 exsuperat omnem sensum; que hlc habetur
arraliter et in patria complete finaliter. Tantam autem
vim habet pax quod omnes homines naturaliter ipsam 20
appetunt, cum gracia istius sunt omnia bella que forent
frustra, nisi ille finis sequeretur. Ad tantum est pax
necessaria quod eciam latrones appetunt inter se pacem F 01.
cum aliter dissol | veretur eorum consorcium et sic 329°
contendunt homines ad habendum sua‘pacifice; sic 25
humanum corpus, sic omne mixtum et activum alteri
contrarium salvatur in quadam pace, concordia vel
conveniencia, quam Empedocles vocat amiciciam que
est causa generacionis, sicut Iis est causa corrupcionis.
bgoutrasitlz Differunt autem pax Dei et pax mundi in hoc quod 3o
eween le . . . . . .
two, pax De1 semper est in Del benevolencia auctorlzata, 1n
bono virtutis fundata et amicicia angelorum ornata.
God’s Pqaqe Ad quam consequitur mundi dominium et securitas a
gives dominion . . . .
and Safgty, cunctis host1bus. Pax vero mundi fundatur 1n applausu
humano communiter sophistico inter paucos subdolos 35
2. H: Deum; ib. DG: conservanda *4. H: sed ut. 6. D: iniu-
riam etc. 8. H: Sermo 22. 9. H: dicere deest. 11. A: Luce XIV.
12. H:~suos deest. 15. H: et carissimis; ib. licencia (sic et Hus l. cas
A: lnz'a. 17. D in marg.: Pax duplex. 18. H: qui. 21. D: illius.
22. H: iste; ib. D: tantum eciam. 28. AH: impedit-lem 30. D in marg.:
Pax Dei. 31. H: Dei deest post in. 34. D in marg.: Pax mundi.
8. Gospel for Ist Sunday after Easter. 17. Cf. Joh. Hus
I. c. fol. Llllu seqq.
SERMO XLIV.] QUARTA PARS,
361
et fragiles ligamento carnali vel seculari confederatos.
Ideo ad illam pacem non formaliter sequitur verum
dominium nec securitas ab hostibus sed pocius fraus
atque illusio. Ideo Joh. XIV", 27 signanter dicit Christus:
5Pacem relinquo nobis, pacem do nobis, non quomodo
mundus dat ego do nobis. Christus enim quandocunque
dat pacem, primo omnium dat se ipsum et per con-
sequens omnia bona mundi. Ex quibus sequitur securitas,
cum omnia creata serviunt sic pacificata. Habens ergo
IO pacem tam fortem confidenter habet seeuritatem; ideo
adiungit Christus, non turbetur cor vestrum neque for-
midet. Debemus quidem ex fide credere, quod si sumus
de Dei familia vestiti tunica caritatis, quicquid tunc
demon vel mundus intulerit, cooperatur nobis in bonum,
ticum fides scripture dicit Rom. VIII°, 28: Scimus quo-
niam diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum.
Quis ergo timeret videndo hostem invalidum se ipsum
proprio iaculo prosternentem et vulnerantem nec non
et ipsum quem insultat erigentem ac arma decorata
zostabilientem; sic est de omni christiano persecuto a
mundo. Et in ista firmitate fidei certarunt omnes
martyres, ut sepe dictum est. Unde bulliente maiori
persecucione corporis innitendo hiis armis fidei et
caritative paciencie, pululant christiano maior securitas
25 et vita iocundior.
Ex quibus correlarie colligitur quod nimis ceca foret
mundana stulticia relinquere caput ecclesie qui est do-
minus universitatisy postponendo pacem suam et pre-
eligendo pacem seculi. Amara quidem stulticia et in-
30 grata foret Deum derelinquere. Maledictus enim qui sic
confidit in homine. Est autem accessus ad primum do-
minum semper liberior, adquisicio pacis sue facilior et
retencio pacis infinitum eligibilior et omnino securior.
Nam quilibet christianus potest in omni hora loqui
35 cum Domino tamquam patre, fratre et coherede. Et
hoc confortat pios ad orandum eum assidue. Empcio
autem ,dicte pacis stat in bona voluntate christiani,
ut in per se causa. voluntas autem illa est facillima
2. D: istam; ib. H: aliquod vel um. 6. A: guantumcun ue.
yn H: pacem suam. H: sequitur deest. l . H: ut uites
17. D: igitur. 18. A: prosternitatem; ib. nec non; A: necessario.
31. G: in deest. 33. DGH: et deest. 35. H: patre deest. 36. D: ad
diligendum 38. G: ipse causa; 1b. H: revera est.
3o. Jerem. XVII, 5.
The world’s
peace is
illusive.
Folly of
exchanging
God’s peace
for the world’s
ua
cx
l0
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLIV.
volenti. Et securitas ex hoc patet quod pax illa solum
dependet a Deo inviolabili et pacienti bona voluntate.
Nam hominibus bone uoluntatis pax illa inseparabiliter
adiacet (ut dicit angelus Luce II", xay ldeo nunquam
amittitur ab homine nisi velit. Alia autem pax perditurs
ab invito.
modis-punct- Nec oportet declarare infinitatem excessus pacis hei
wlitfffgti super pacem seculi, quia prior est per se bona et suf-
inlflllllltizfgfgtr ficiens; infinite autem paces seculi non equivalerent
restless.’ minime paci Dei, cum quelibet earum sit insufficiensyio
instabilis et inquieta; insufficiens quia non valet nisi
in virtute pacis Dei, instabilis, quia dependet a flexi-
bilitate multarum voluntatum peccancium, a diabolo
et a mundo; et tamen quilibet appetit veram pacem,
quantumcunque forte fuerit vinculum pacis seculi, honor ID
temporalia et cetera mundialia, adhuc inquiete appetimus
vincula pociora. Et hec racio quare paces inite inter
homines et regna, quia non fundantur in pace hei et
virtutibus sunt disrupte; fundamentum enim earum est
cumulus temporalium, instabile et inquietum. Regula eo
igitur hei et scripture in fundacione vere pacis est in~
fallibilis, cum docet totum mundum relinquere pro
hac pace.
To light for Unde simile videtur pugnare pro dominio vel questu
,(n‘xfg‘l'l‘ljw'df-O, temporalium et pueros vulnerare se letaliter pro col- ab
lgglysdtlgrpggf leccione ventilatorum lapidum ceresorum; nam ventus
fortune instabiliter agitat dominia temporalium, nunc
uni genti nunc alteri, et tota illorum occupacio est
momentanea ut nundine ceresorum qui frigescere faciunt
caritatem sunt magis sumptuosa quam preciosa et faciunt 3o
ortos ac arbores a pueris dissipari. Unde omnes has
tres condiciones ceresorum habent temporalia avarorum;
ex | avaricia nempe in fine seculi invalescente refrigescet
caritas multoruma ut christus dicit Matthei XXIV", 12.
Cherries are lit sicut ad rectificacionem frigoris ceresorum requiritur
cold and wealth - - o
makes charity vinum valenclus quod per se plus valeret, SIC ad per-
cold- fectum usum temporalium requiritur subtilis et fervida
discrecio distribuendi temporalia pro Deo, et ille amor
:01.
29
ua '3: P—1
ui
2. DH: immobz'Iz'; ib. DG: et pacz'ficati; H: et im acificz'. 11. Cod.:
Luce I; sic et Hus l. c. 9. A: equeualerent. u. H: et deest; ib. A:
insuf/icz'ens deest. 12. A: quia deest. 14. A: et deest. 15 16. ADH:
honor temperancia. 16. H: et tamen muna'z'alz'a. m : paces s.
19. A: dz'srupe. 21. H: ergo; ib. H: est deest. 25. D: et primz's.
aba 27. D: ventus fortz's. 28. DG: vel alteri. 31. a puerz's; D: p’nz's.
31. G: dt'sst'pati. 34. H: Matth. XIV. 36. vinum; DG: unum,-
ib. AH: et per quod. 36, 37. DG: profectum usus. 38. DG: iste
d
sERMo xuv.] QUARTA PARS. 363
ebetatur per immixtionem cum temporalibus, ex eorum- chori-ies bring
que occupacione turbantur possessores a latronibus et tfjlggfgjcjfjtgs
omni genere peccatorum; ymmo sicut eorum occupacio est momentanea, sic eorum rubor pretendens pulcri-
tudinem colore est deceptoria. Nunquam ergo citra
spiritualia est pax vera; et hec racio quare confederacio
pacis secularis est instabilis. Oportet enim precones liolharc
scripture undique evellere vicia et plantare virtutes, nedum-
que sunt necessaria vincula vere pacis, et ve theologis
[0 ex ista desidia. quelibet enim persona de populo facit
ad veram pacem et quodlibet membrum diaboli perturbat
eam. ldeo oportet rectores rei publice ad ista diligenter
attendere.
Igitur vos qui in die Pasche habuistis virtutem rei Prhoscwhplum
- - - - communicated
15sacrament1 eukaristiea pacem cum Deo et homlnea cum mum [mum m
tenemini continue crescere in virtute, pacem illam in— quirite et non solum perfecte sequimini sed violente committed.
sequimini vestris iniuriatis cum bonis fortune, cum
bonis nature et bonis fame satisfaciendo iniurias vobis
zoillatas, humiliter paciendo et omnino a prevaricacione
decalogi abstinendo. Non enim fuit ille vere contritus
ad Pascha, qui iniuriatus est proximo in bono nature,
fame vel fortune et tamen iam post Pascha suppetente
facultate defert culpabiliter emendas. Nam satisfaccio
25 talis foret vinculum pacis vere inite. Ideo deferens
apponere hoc vinculum plus appreciatur possessionem
temporalium quam habicionem pacis Dei, quod repugnat
caritati que non est ambiciosa.
Quantum ad pacienciam illate iniurie patet ex sermone _Nced of
Pasche quod debemus sic pati, cum stultus foret mercator missarum
qui faciliter posset adquirere centuplum et cum difficul-
tate anxia perdendo unum bonum adquirit precise fan-
tasma sub centuplum. Nec ista dixerim negando quin
licet homini bona sua modeste repetere et iniuste vendi-
cata defenderea sed securus foret vivere exproprietarie
sine tali tumultu seculi, cum nunquam aut raro pen-
satur in temporalibus quin utraque pars aut altera
peccat graviter vel plus ponderando temporalia quam
spiritualia pocius persequendo zelo vindicte quam zelo
4o correccionis fraterne, et seminatis undique verbis super-
ul
u.
o
3
m
I. DG: quia ex eorum. 5. DG: igitur. 9. DG: vere theologie.
14. A: virtute. 22. D: in Pascha; 1 . A: est deest; ib. H: proximo
deest; ib. A: bona. 23. DG: fortitudine 32. H: pure. 33. H: ne-
gando deest. 33, 34. D: quoniam licet. 36, 37. A: raro causatur.
37. quin; D quoniam. 39. DG: quam deest. 40. D: correpcionis.
"564 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO Xuv.
fluis falsis et irritatoriis datur occasio peccandi ex
eleccione demeritoria status minus boni contempto
Christi consilio. Ideo Christus docuit suos vivere pau—
perem vitam exproprietarie et Caribdim istam aufugere.
Obedience to Quantum ad tercium quod est observancia mandatorum,
the command- . .
meum patet quod nedum prohibetur mechia et furtum, que
sunt seminarium dissensionis et discordie contrarie vere
pacis, sed iniusta concupiscencia est prohibita in duobus
mandatis ultimis. Nam prohibito peccato prohibenda est
eius viciosa origo. Actus autem extrinsecus non estio
peccatum nisi propter peccatum in anima de concupi-
scencia inordinata. ldeo precipit Christus Matthei V",
27, 28: Audistis quia dictum est antiquis, non mechaberis.
Ego autem dico vobis qui viderit mulierem ad concupi-
scendum eam iam mechatus est eam in corde suo. Si15
ergo plenus consensus voluntatis in adulterium inducit
mortale, multo magis concupiscencia superaddens signa
sensibilia ut amplexus, oscula, nutus et in abdito tactus
ac verba luxuriosa. Et ita videtur viros habere plurem
racionem peccati gravioris quam adulteras, primo quia ao
naturaliter debent esse prudenciores quam femine,
secundo quia contra formam temptacionis primorum
parentum viri communiter temptant feminas; videtur
tamen sicut nec Adam nec Eva est omnino excusabilis
a peccato, sic nec altera persona adulterans, sed contingit
indifl‘erenter nunc virum nunc feminam peccare gravius.
Nec moveat quod secundum Augustinum hec sunt duo
mandate, quia concupiscencia quam textus Exodi XX", 17
exprimit sub hiis verbis: Non concupisces rem proximi tui
est concupiscencia oculorum, sed concupiscencia uxoris 3o
proximi est concupiscencia carnis alterius racionis. Unde
quia prima prevaricacio est generalior quam-secunda,
ideo eius oppositum est nonum mandatum et prohibicio
voluptatis in personam tam dilectam est mandatum
ultimum quod scrip l tura exprimit sub hiis verbis: Non
desz'derabis uxorem eius, non servum, non ancillam, non
bouem, non asinum, non omnia que illius sunt. Communiora
enim sunt priora natura sed secundum Apostolum
Timothei VI", 10: Radix‘ omnium malorum est cupiditas.
ut
ne
u
Fol.
SSoa
2. A: contempti. 8. DG: sed iu ista. 11. D: actum in.
16. DG: sensus. 18. DG: abscondita. 27. DG: movet. 28. z Exodill.
37. non; G: nee. 38. priora; H: peiora. 39. ADH: est deest.
35. Exodi XX, 17.
SERMO XLV.] QUARTA PARS. 3 65
Ideo mandatum concupiscencie bonorum proximiprecedit
mandatum volendi mechari. Moveret autem ad aboli-
cionem huius radicis peccati que est inordinata cupiditas
omne malum procedens ex stipite. Nichil enim reddit Mischief caused
Shominem magis infamem quoad seculum quam furtum et adulterium; ideo radix eorum diligencius est cavenda,
avaricia autem facit hominem gravi corde divertere
dorsaliter amorem a celestibus et gignit discordias
desiderium adulterandi, maculat primum sacramentum
IOlOCO, tempore et statu precellens alia, dirrumpit multi-
pliciter legem nature et obligat ad penas multiplices;
nam principium legis nature est quod homo faciat
alteri quod sibi vult fieri; contra naturam est quod
proles mendaciter heredetur, contra naturam est quod
15proles dehonoret parentes et quod ipsi cognoscant filias
commixto sanguine confuse, et sic furtum ac mendacium
confunderent policiam. omnia autem ista contingunt ex
mechia et preter hoc pugne in via et Ve perpetuum
in iehenna. Unde propter fornicacionem cum uxore
20Urie dictum est David II. Reg. XII", IO quod gladius
in perpetuum non recederet de domo sua. Vera itaque
pax consistit in virtutibus ducentibus ad beatitudinem
in qua omnis perturbacio est sedata. Vide infra sermonem
proximum et nota pro ista sentencia dilatanda.
zs SERMO XLV.
Christus passus est pro nobis, vobis relinquens exem-
plum, ut sequamini vestigia eius I. Petri II", 21.
In istis verbis patet primo racio gratitudinis in Deo What ‘we owe
nostro, cum Christus passus est pro nobis, secundo patet m Umst'
3o causa finalis huius grate passionis, cum exhinc reliquit
nobis exemplum, et tercio patet doctrina compensacionis ut
sequamini vestigia eius. constat quod, sicut gratitudo est
maxime laudabilis, sic ingratitudo est summe culpabilis,
cum peccator in quantum huiusmodi sit ingratissimus.
35 Gratitudo vero respicit gravitatem persone grate, quanti-
tatem rei collate et voluntatem conferentis, quod
cognoscitur ex quantitate pene tollerate. Que persona
3. A: peccata. 4. ADG: enim deest. D: autem deest.
13. ADG: sicut sibi. 20. H: II deest. m : vtraque autem.
24. DG: declaranda. 26. H: Sermo 2 sua 27. H: I deest. 28. A in
marg.: I; ib. ADG: primo deest. 29. A in marg.: 2. 30. G: et hfnc.
31. A in marg.: jn
25. Epistle forum‘ Sunday after Easter.
366
JQHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLV.
est Christo gravior? que res donabilis est Christo se
ipsum conferente maior? que caritas est maior quam
quod tantus dominus det vitam suam sufferendo penam
acerbissimam pro hostibus reducens eos ad amieiciam?
Maiorem caritatem nemo habet quam iste pastor bonus.
ldeo debemus ipsum summe diligere et gesta sua cum
diligencia, reverencia et permanencia summa recolere,
cum maxima ingratitudo sit non recolere benefacti;
ideo est in ecclesia magis memoria dominice passionis
ut continue in sacramento altaris, quia hoc est capere
exemplum ad Dei honorem et nostrum commodum.
Aliter enim frustraremus quantum in nobis est ingra-
tissime finem propter quem Christus sic passus est,
cum una causa sit exemplum quod dedit suis discipulis,
ut sicut ipse fecit et ipsi faciant, ut dicit Joh. XIII, 15.
Unde Joh. XX", 21 dicit Christus: Sicut misit me pater et
ego mitto vos, id est, secundum beatum Gregorium: Sicut
misit me pater, Deus Deum, et ego mitto nos, homo homines.
Pater F ilium misit, qui hunc pro redempcione humani generis
incarnari constituz't, quem licet in mundum venire ad pas-
sionem voluit, cum eternaliter eum anzavit. Electos vero
apostolos Dominus non ad mundi gaudia sed sicut ipse missus
est ad passionem in mundum misit Sicut ergo filius a
patre amatur et tamen ad passionem mittitur, ita discipuli
amantur a Domino qui tamen ad passionem mittuntur
in mundum. Itaque dicitur: Sicut misit me pater et ego
mitto vos, id est, ea caritate vos diligo, cum inter scan-
dala persecutorum mitto qua me caritate pater diligit
quem venire ad tolerandam passionem fecit. Ex qua
sentencia primo sequitur quod stultum est credere ex
analoga similitudine esse omnino similitudinem inter
comparata, ut Johannis XVII", 21 rogat Christus ut
membra sua unum sint, sicut ipse et pater sunt unum;
et tamen constat quod est quantalibet distancia uni-
tatum. Ex quo secundo sequitur quod quicunque chri-
5
25
2. ADG: que —- maior deest. 10. continue; DG: cotidie 14. D:
que dedit. 15. H: ut dicit; unde deest. 16. i Unde Jolt. deest.
17 H: id est deest. 17, 18. DG: id est — mitto ros deest. 1 . A in
marg.: gregorius 20. Rectius: quem videlicet; ib. Rectius: se tamen
amavit filium. quem ad passionem misit. 23. H: misit deest; ib. A: et
filius. 26. Codd.: mundo. Correxi. 27. DG: et ea caritate. 28. I):
que me. 30. A in marg.: I. 32. DGH: ut deest. 33—35. DG: ipse
et - sequitur deest. 3 . A in marg.: 2.
17. S. Gregorii In Evangelia, lib. II, Hom. XXXVI. opp
tom. I, pag. rasa/a
w
ui
SERMO XLV.] QUARTA PARS. gai
stiani non secuntur christum in moribus non sunt ueraciter
christiani eciam pape et alii pastores ecclesie; unde
F01_Johannis xoi II, 12 declarando se ipsum exemplar
330*» pastorum quos dicit | oportere animam ponere pro ovibus
Ssubinfert de mercenario quem dicit non esse pastoremi
eo quod non habet oves proprias, sed videns lupum
venientem dimittit ores et fugit Super quo dicit beatus
Gregorius: Non pastor sed mercenarius vocatur qui non
pro amore intimo ores dominicas sed ad temporales
mmercedes pascit. Mercenarius quippe est qui locum qui-
dem pastoris tenet, sed lucrum animarum non querita
terrenis commodis inhiaty honore prelacionis gaudet, tem-
poralibus lucris pascitura impensa sibi reverencie: ab ho-
minibus letaturj merces talis mercenarii hic colligitura
lbnon in futurum in hereditate gregis dominici quia ergo
mercenarius est, stare in periculo non potesta dum in eo
quod ouibus preesty non ores diligit sed lucrum querit.
Dum enim honorem amplectitury dum temporalibus com-
modis letatury opponere se contra periculum trepidaty ne
20 hoc quod diligit amittat.
EX sentencia huius passionis post dictum pastoris Man}- so callcd
summi cum facto prelatorum videtur quod multi vocan-
tur nominetenus pastores qui tamen sunt perfidi mer- i
cenarii, quia omnes qui plus diligunt fastum vel questum
25 seculi quam salutem animarum ex sua meritoria edifi-
cacione, etsi non sunt pastores, non sunt pape, epis-
copi vel rectores, cum quodlibet istorum sit nomen
officii. Sicut ergo mercenarius non exponit se periculo
mortis propter blada, bestias vel alia bona mobilia
30 que custodit, quando credit exhinc perdere lucrum tem-
porale pro quo conducitur, eo quod predicta non sunt
bona sua propria, nec fructum ex eis expectat nisi
annuale stipendium; sic est de avaris propositis. llli
ergo ingratissime frustrant finem passionis Christi (quan-
35 tum in ipsis est) et sunt indubie pessimi Antichristi.
De quo non hic sed alibi fiet sermo.
I, 2. A: non secuntur - christiani deest. S. H: quoniam dicit
6. A: non habent 21. D: huius pastoris. 24. A in marg.: Nota;
D in marg.: Nota de mercenarz'z's. 26. H: non sunt before pape deest.
28. D in marg. z Nota de mercenarz'z's. 34. DG: igitur; ib. D: jrustrant
8. S. Gregorii In Evang. lib. I, Horn. XIV, 1. c. pag. nisi
14. Ibid. Istae sunt etenim merces mercenarii ut pro eo ipso
quod in regimine laborat, hic quod querit inveniat et ab here-
ditate gregis in posterum alienus existat. 15. Ibid. 10c. cit.
pag. insti
368
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLV.
Summary of
the command-
ments.
Et sic omnis homo debet iugiter memorari Christi
passionem, effectualiter imitari eam et devote venerari
dominum redemptorem. In hiis enim consistit sequela
vestigiorum Christi, ad quam tenetur quilibet qui vult
manere in Christo, quod est de necessitate salutis; cum
Johannis XV", dicit Christus, sicut palmes non potest
ferre fructum nisi manserit in vite, sic nec vos nisi in
me manseritis. oportet enim Christi discipulum tollere
crucem suam et sequi christum (ut dicitur Luce XIV", 27),
quia oportet nos dolere de peccatis nostris, pro quibus
Christus sic est passus. Iterum oportet nos dolere de
ingratitudinibus quibus omittimus pati aliquid pro Christo
qui pro nobis tot pertulit. Et tercio debemus subire
penas corporales pro Christo, ut ieiunia et alias paciencias
sed omnino cavere a triplici peccato. Nemo enim dives
vel pauper excusatur a sequela ista, et sic tenemur sequi
christum in observancia mandatorum, quia aliter non sumus
fideles servi Dei iuxta illud Psalmi XVIII", 12: Etenim
servus tuus custodit ea, in custodiena'is illis retribucio multa.
Et hinc exposui vobis tam seriose decalogum manda- zn
torum, et hodie ut melius memoremini epilogo mandata
utriusque tabule, hortans ad mandatorum observanciam
propter tria, primo quia oportet nos oves Domini sequi
pastorem summum in deserto seculi, si volumus salvari
a latronibus. Ipse enim est via, veritas et vita Joh. XIV, 6, 25
et testatur Joh. X, id et in evangelio hodierno quomodo
oves sue per hoc discernuntur ab aliis, quod vocem eius
audz'unt, sequendo pastorem. Cum ergo naturaliter volu-
mus salvacionem que non habetur sine observancia
mandatorum, debemus ipsis intendere.
Secundo debemus considerare quod mandata Domini
quibus tantum obligamur sunt levia, non sibi sed nobis
utilia, et de quanto diuturnius observata de tanto sunt
leviora, placenciora et validiora Ex quo convincitur quod
sunt naturalia et motus eis oppositus violentus.
Tercio debemus considerare brevitatem presentis vite
qua debemus ludere interludium larvati, et tota occu-
pacio nostra circa temporalia est quasi nundine cere-
sorum (ut patet in duobus sermonibus proximis). Si
U‘
go
5
DJ
6. H: Joh. III. 7. A in marg.: Nota tria. 8. A in marg.: I.
11. A in marg.: 2. -. A in marg.: ja 17. H: dicit aliter.
10. D: custudit; ib. D: in custo. 23. A in marg.: Nota tria; ib. A in
marg.: r. 28. DG: igitur. 31. A: mandata eui. 39. H: ut patet in deest.
25. Gospel for this Sunday is John X, 11—16.
SERMO xlii/ij QUARTA PARS. 369
ergo omnes fatemur quod Christum diligimus, debemus
ipsum pie recolere, quia ubi amor ibi oculus, pro amore
suo aliquid tolerare tamquam boni milites Jesu Christi,
ut in die iudicii Christo querente quid pro ipso pertu-
Slimus, qui tot et tanta pro nobis passus est, dicere
possumus ex sua gracia: iiec et ista.
Nec excusare possumus quod non hostes cum quibus lazllyeofhgzgrgiqs
F01.pugnaremus, vicimus, quia preter mundum et carnem '
ggocatque diabolum sunt multi emuli veritatis, inimici]
iocrucis Christi et amici trium hostium quibus resistere-
mus si Christum perfecte diligeremus. Sed mundi gloria
et lucrum seculi confundunt vecordes et excecant eos,
ne videant assistenciam angelorum ex precepto Domini-Angels Stronger
paratorum iuvare omnibus hostibus quantumcunque for- tzilraenrgilldyfcigs
:Sciorum. Nec videmus per fidem usque ad principium ""1" us-
mundi et diem iudicii, quia tunc vinceremus seculum
alliciens ad torporem, quia ut dicitur Ia Joh. V", 4, 5:
iiec est victoria que vincit mundum, fides nostra; quis
est qui vincit mundum nisi qui credit quoniam Jesus est
2ofilius Dei? Si enim hoc credimus cum doctrina sua,
tunc spernimus mundum sicut ipse, tunc credimus quod
amor hominis non stat in colleccione sed precisione
temporalium, cum pater disposuit hoc sibi, sicut et
ipse suis apostolis tamquam filiis carissimis. Unde hec Qunblirrdness
25 cecitas nesciendi discernere temporalia a spiritualibus Sghiigf'gll‘zgs
confundit seculum et facit nos quantum in nobis est from temporal‘
stultissime et ingratissime frustrare finem a christo in-
tentum. Unde si servus egenus cognosceret dominum
suum ex summa misericordia ordinare viam ad rele-
3o vandum et large promovendum predictum servum, dum
tamen servus voluerit perficere viam gratam et facilem
quam dominus ordinavit, servus autem predictus gratis
declinans a via predicta ad viam contrariam, nonne
faceret domino suo magnum despectum, contempnendo
35intentum suum, et sibi ipsi dampnum stultissimum? Ex
fide enim tenemur credere quod Christus Deus ordinavit
se et suos mundum despicere, pati paupertatem, ob-
probria et penas corporis pro veritate; et pro ista
sequela promittit suis sequacibus mansiones in celo
I. D: diligamus. 4. ipso; DG: Christo. 6. DG: I-Iec est illa.
7. H: excusari; ib. ADG: non sunt. 8. ADG: vicimus deest.
i4. DGH: quantumlibet. i . D: abiciens. 18, 19. AH: quis est fides;
DGH: quis est fratres 22. z non instat; ib. D: collacione. 23. A: cum
patre; ib. A: simul et. 28. H: si deest. 29. H: viam deest.
36. DG: enim,- ib. G: tenentur.
mi
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLVI.
Christ gives us
such support,
joy and glory,
as are best for
us.
The feast is
that prepared
tor us in
heaven.
The number of
the guests.
perpetuas. Vult enim suos habere sufficienciam tempo-
ralium, quietum gaudium et gloriam. Sed primum
oportet mensurari penes hunc finem quod promovet ad
Dei servicium, secundum mensuratur penes rectitudinem
spei celestium gaudiorum et tercium penes hoc quod5
reccius servando Christi mandata cognoscit quod Deus
de tanto plus ipsum diligit et honorat. Et hoc intendit
Apostolus Ia Cor. I", 31 et II" Cor. X", 17, dum dicit:
Qui gloriatura in Domino glorietur; non enim qui se
ipsum commendat iste probatus est sed quem Deus
commendat.
SERMO XLVI.
Homo quidam fecit cenam magnam Luce XIV", 16.
Notata historia evangelii hodierni constat quod homo
iste tam singulariter notatus est dominus Jesus Christus,
de quo Eccle. VII", 29 virum unum ex mille reperi;
nam nullus christianus potest sibi parificari racione
gracie unionis. cena vero est pastus novissimus post
quem nullus, sed sumptus est post vesperam huius vite
quo beati fruuntur in celis; qui dicitur magnus racione
duracionis, racione multiplicitatis convivarum et racione
preciositatis epularum. Cepit enim a principio mundi
in confirmacione angelorum ad primum prandium
positorum et durabit in eternum.
Quantum ad multitudinem convivarum, patet si decies
milies centena millia angelorum ex testimonio Danielis
assistebant ei de natura angelica, quantum adauctus est
numerus hodie ex patribus utriusque testamenti pre-
‘destinatis ad hanc cenam, cum aliqui doctores estimant
quod tot erunt homines salvati quot angeli, alii vero 30
‘quod tot homines salvabuntur ultra eos qui forent in
statu innocencie quot angeli ceciderunt, quia aliter non
foret celestis Jerusalem restituta. Quomodocunque autem
sit de hoc, angeli positi sunt soli ad primum prandium
ab instanti sue confirmacionis usque ad ascensionem
Angels first
placed at the
feast.
5. ADG: tercio. 8. DG: 1. Cor. I et deest; ib. H: II. Cor. XIX
et X. 11. H: commendat. Amen. In codd. D ct G sequuntur loci aliquot
prolixiores ex operibus SS. Augustini, liernhardii nec non Petri Come-
storis, Rabani etc. a quodam (ut videturg Hussita compilati quos cum ad
rem non pertinent hic omisimus. 1 . D: signanter; ib. H: vocatus.
17. H: pro teri. 20. DG: beatideest. 22. A: cepit eum. 25. G: decies
deest. 1. DG: eos deest. 34.. H: positi deest.
12. Gospel for ana Sunday after Trinity. 25. Dan. VII, 10.
SERMO xLvL] QUARTA PARS. sil
christi in celum; ex post vero paulative penetraverant,
ut plene fuerant maturati.
Preciositas vero epularum patet ex hoc quod estfixquisiteness ot
divinitas et humanitas Christi quibus beati sine fastidio the banquet
5vel labore sine termino vel timore fruuntur. Vocat autem
homo iste multos, quia ad tantum illuminat hominem
omnem venientem in hunc mundum quod quilibet
naturaliter appetit beatitudinem. Et hora cene que est
terminus huius peregrinacionis et specialiter tempus
IO gracie que est novissima hora misit sera/os suos qui
omnes sunt unus servus dicere inuitatis a domino nature
quod venirenti cum omnia sunt parata. Sed tria genera The three
hominum que sunt omnes filii hominum, distincti contra excuses'
filios Dei, excusarunt se, ambulantes post mundum, post I- The World-
15diabolum et post carnem. Post mundum vadunt qui
F015 dicunt: villam l emi et necesse habeo uidere illam. Villa
o vero secundum Aristotelem principiatur ex viro et femina
tamquam ex materia et forma, a quibus procedit proles
tamquam eorum conneccio, et servi cum aliis bonis
2o fortune ut accidencia, et constituitur una familia tam-
quam unum perfectum suppositum speciei. Ex multis
familiis constituitur unus vicus et ex multis vicis con-
stituitur villa. Correspondenter sicut ex uno supposito
procedit generacioy ex multis generacionibus procedit
25 species materialiter dicta non formaliter vel prius
naturaliter; correspondenter mistice illi qui sunt mundo
dediti habent racionem et voluntatem tamquam marem
et feminam. Ex quibus procedunt quatuor afi'ecciones
ut filii et vage cogitaciones tamquam familia. Ex qui-
30 bus indies intentis nunc circa unum genus temporalium
et nunc circa aliud constituitur vicus, et ex multis tali-
bus annuatim per totam periodum hominis adunatis,
constituitur villa spiritualis vel pocius mundialis, quam
cum homo non habuisset pro statu originalis iusticie,
35 oportet quod fatue illam emat, quia dat pro ea the-
saurum sapiencie et scieneie celestis. Talis autem ne-
8, 9. DG: est tempus huius. 10. G: hora deest. 13. H: hominum
deest; 1b. H: filii deest. I4. DG: excusant. 14, 15. A: post diabolum --
mundum deest. 16, tf D: villa enim. 20. DG: fortune deest.
2|. speciei; A: s ere. 22. DG:famulz's; ib. H: unus deest. 23. Car-
respondenter; : casualiter. 24. A: generacio - procedit deest.
25. DG: materialiter dicendo; ib. A: dico; ib. A: vel plus. 31. DG: nunc
deest. 34. G: originali
1o. Lucae XIV, I7. 16. ib. :8. 17. Cf. Aristotelis De re-
publica I, 2.
24*
372
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLVI.
Our affections
ought to be set
on heavenly
things.
All earthly
things must be
left at death.
cessitatus est exire viam christi et videre temporalia
sollicitudine anxia et per consequens non gustare quam
suavis sit Dominus.
Contra illud peccatum instatur tripliciter: primo vi-
detur quod sit maxime innaturale, nam principalissima
pars hominis est anima que debet naturaliter amare
sibi simile in natura, cuiusmodi est natura angelica et
spiritualia celestia; sed cum terrestria sunt a celestibus
maxime elongataa affecciones que sunt circa terrestria
sunt nature anime contrarie. Manifestum est ergo quod
contrariatur nature anime sic affici circa temporalia,
et cum ipsa sit elementum predominans in homine,
manifestum videtur quod affeccio hominis debet natu-
raliter ferri in hiis que sursum sunt et non que super
terram. ln cuius signum Christus apparuit in carne, ut
abnegantes impietatem et secularia desideria vivamus
simplicem vitam in hoc seculo, et finaliter ascendit in
celum, ut illuc tendat nostra devocio.
Secundo docuit natura prima istam sentenciam in
hoc quod ordinavit terram a celo maxime distantem
a pedibus hominum conculcandum, ad docendum quod
affeccio terrestrium maxime elongat a celestibus, ideo
debent suppeditari in affectu
Tercio doeetur idem ex modo faciendi sanctorum
conversorum in primitive ecclesia qui vendebant sua
possessa et ponebant precia ante pedes apostolorum,
ad denotandum quod temporalia debent conculcari
affectu et supponi quantum est necessarium ad sup-
portandum presentem miseriam. Sicut ergo foret contra
naturam quod celum adhereat terre, sic est contra
naturam quod anima finaliter afficitur terrestribus.
Secundo obicitur contra hoc peccatum per hoc quod
omnis homo necessitatus est in hora mortis omnia ista
deserere, sed tunc quando foret finalis triumphus peri-
culosissime retardaret temporalium profunda possessio.
Ideo magna videtur stulticia in affeccione temporalium
nimium profundari. Maior patet per Apostolum I Tim.
VI", 7: Nichil intulimus in hunc mundum, haud dubium
necialiquid inde auferre possumus. Et minor patet ex
4. A in marg.: Prima obieccio. 5. A: maximum naturale; ib. D in
mar .: Pulcra argumenta contra avaricianz et amorem terrestrium.
6. cli pars deest. 7. A: modi deest. 9. (l: maxima 9, 1o. DGH:
circa -— anime deest. 10. DG: ergo deest. 17. H: ascent. 24. D:fa-
ciendi ex modo. 29 DG: igitur. 32. A in marg.: Secundo obieccio.
37. D in marg.: I.
5
m
us
ua
iji
r1‘
FERMO XLVI] QUARTA PARS.
373
lo
LJl
U1
U‘
Fol.
agris
ua
U‘
illo Eccle. XI", 3: Si ceciderit lignum ad austrum aut
ad aquilonema in quocunque loco ceciderit ibi erit. Homo
quidem comparatur arbori cuius radicem supportantem
residuum necesse est prescidi, cum calorem naturalem
oportet extingui; quod si illa hora fuerit plus affectus
terrestribus quam celestibus, non resurget ad beatitudinem
in finali iudicio, quia contra primum mandatum plus
afficitur creature quam creatori et per consequens
moritur in mortali; si autem ramos affeccionis habuerit
ad temporalia declinantes trunco cadente ad austrum,
tunc affecciones aquilonares in purgatorio comburentur
et truncus salvabitur. Unde ad domandum illud peri-
culum ordinavit natura in remedium lapsorum quod
necessitati sunt mori; ordinavit eciam quod mortis
articulus sit incertus, ut de morte sit iugis meditacio et
racione sue incertitudinis continua preparacio. Ordina-
vit natura insuper quod continuacio diutina in unam
partem impossibilitat flexionem ad partem oppositam,
ut patet de arboribus que flecti poterunt, quando sunt
virge, sed nequaquam factis arboribus. Cum ergo
affectus hominis continuatur pro maiori parte vite sue
in temporalibus, sic quod necessitatus est contra ra-
cionem eis ofhcia quomodo non erit impossibilitatus in
articulo mortis, quando erit impotencior et cuneus temp-
tatorum acucior, amare celestia.
Tercio docetur illud ex scriptura multiplici; nam
Psalmo IV", 3 dicitur: Fi/z'z' hominum, usque quo gravi
corde | utquid diligitis vanitatem et queritis mendacz'um?
Cum enim mens affeccione colligatur terrestribus, ne-
cessario erit gravis et per consequens indisposita ad
ascensum. christus eciam dicit impossibile est quoad
naturam subducto speciali miraculo divitem intrare in
regnum celorum, ut patet Matthei XIX", 23. Non ergo
prodest temptare Deum confidendo de tali miraculo.
Tercio principaliter arguitur contra hoc peccatum in-
naturale per Ve multiplex suo supposito prophetatum.
Nam Isaie V", 8 dicitur: Ve qui coniungitis domum ad
domum et agrum agro copulatz's. Et Isaie XXXIII", 1:
i Ve qui predaris, nonne et ipse predaberis? Et generaliter
2. A: ad deest. 10.1)! truncto. 12. H: docendum. 21. A: hominis
deest. 23. H: uonzodo non erit deest. 24. H: potencior. 26. Ain
marg.: Tercia o ieccio. 28. A: corde twice; ib. A: vanitates et queri-tis
deest. 29. A: enim afeccio. 31. A: est deest. 32. G: spirituali ,-
H: 'subs/ancie nisi specia i; ib. A: in deest. 33, 34. D: igitur prodestnz'si.
36. ADG: proposito. 38. Codd.: XXXII. 39. H: numquid et ipse.
Scriptural
warnings
against world-
liness.
374
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLVI.
Woe denounced Abacuk II", 6: Ve qui congregat non sua. Pure avari
against the
greedy;
against those
who plunder
their
neighbours;
quiescentes non saciantur de affluencia temporalium
sed continue immensurabiliter aspirant ad amplius. De
quibus necesse est quod die iudicii vel ante non relin-
quatur lapis super lapidem, cum tota habitabilis erit5
pure elementum quadruplex tota fece metallorum et
aliorum mixtorum detrusa in infernum. Ille ergo non
considerat cum Apostolo quomodo non habemus hic
manentem civitatem sed futuram inquirimus qui est solli-
citacior circa tugurium presentis miserie quam circa 10
perpetuam mansionem celestem.
Secundum Ve dictum est avaris et ambiciosis qui
rapiendo predantur proximos; et vel oportet quod
Spiritus Sanctus quia scriptura sua sit falsus vel quod
ipsi sint in posterum depredati. vel enim remecieturis
eis per predones secundum mensuram quam propinarunt
aliis vel diabolus rapiet ab eis animam et possessiones
iniustas, vel tercio Deus movebit eos ad compunccionem
et rapiet cum quadam iniciali violencia quo ipsi iniuste
predati sunt. 20
Ideo christiani sequentes scolam Christi pacienter
sustinent illatas iniurias et non irruunt in hostes pre-
cipitanter vindictam divinitus capiendo, sed humiliter
tolerant et expectant ulcionem divinam. In quo refrigerio
inveniunt fructum multiplicem, cum sciunt quod pacien- 25
tes tales oportet vincere, ubi retribuentes mala pro
malis hostes exasperant corporaliter et se ipsos debili-
tant spiritualiter. Ideo vel oportet quod humana pru-
dencia sit sapiencia divina prestancior vel quod melius
foret finaliter utrobique regulari secundum legem scrip- 3o
ture divinitus inspirate. Non tamen negatur humana
prudencia sed invocatur sapiencia divina pro regula.
Tercium Ve dictum est avaris, ambiciosis et dolosis
quomodocunque iniuste aliena bona occupantibus, quia
omnes illos oportet restituere, si peccatum debet remitti, 35
nam Domini est terra et plenitudo eius. Ideo vel oportet
iudicem illum in potencia ac desidia deficere vel sibi
against those
who do not
restore what
they have
acquired
unjustly.
1. ADG: Primi avari. 4. A: necesse est pro die iudicii; ib. DG: quod
post diem. 5. A: ad lapidem; 1b. DG: cum terra. 6. G: tota fere.
ga 1o. DGH: sol_licicior. 14. DG: et scri tura. 15. DG: dampnatis vel.
19. D: et deest; 1b. DG: rapiet deest; ib. z quod ipsi. 21. A: patenter.
26, 27. DG: 3pro ma . . 27..G: exasperanter. 32. A: innovatur pru-
dencza. 5. DGH: dzmittz. 37. GH: istum; ib. DG: potencia et;
A: et; ib. D: defidere.
1. Vulg.: vae ei, qui multiplicat non sua.
8. Hebr. XIII, 14. 36. Ps. XXIII, 1.
5. Matth. XXIV, 2.
SERMO xLvL] QUARTA PARS. 3 7 5
iniuriantem restituere vel tercio ex defectu satisfaccionis
penaliter luere. Cum ergo iusticia et sufficiencia Dei
non possunt deficere, non restat nisi alterum duorum
sequencium: vel Deo satisfacere vel tormentis luere,
5cum subterfugere sit impossibile. Et tales consideraciones
movebant patres utriusque testamenti capere de bonis
Dei quantum est eis necessarium ad Dei ministerium,
scientes quod oportet eos dare sibi de toto recepto
strictum compotum. Unde sapiens Salomon Proverb.
IOXXXO, 8: Dz'vz'cz'as et mendicitatem ne dederis michi sed
tantum victui meo tribue necessaria. Et Apostolus I Tim.
V10, 8: Habentes ergo alimenta et quibus tegamur hiis
contentz simus.
Nec dubitabit catholicus quin omnis criminosus sit liverywicked
. . . . . . . . . man 18 atrattor
15 quasi prodltor capitalis domini non requ1rent1s aliam to God and
excusacionem legalem pro 1ust1c1e complemento, in 32182511225
quantum talis 1n1uste occupat bona Del. S1 enim homo wrongfully.
devenerit ad lucem, tunc patesceret occupacio iniusta,
sed eo ipso quo sic peccatur venit ad lucem et ad
20 Dei nostri iudicium; ideo sine interrupcione temporis
patet iniuria quoad eum. Ideo Deus facit de omni
iniusto immediate iusticie complementum, tolerando
tamen occupacionem iniustam; non negatur tamen quin
contingit criminosum facere cum bonis Dei multa bona.
25 de genere licet male; nec negatur quin licet habere se-
culariter multas divicias, sicut patet de Abraham, Loth,
Job, David et ceteris patriarchis; sed caveat mundo
dives quod omnes sue divicie sint sibi necessarie vel
utiles ad servicium divinum congruum suo statui pera-
3o gendum. Caveat secundo quod non occupet divicias pro
fastu seculi vel corporis voluptate, et videat tercio quod
nec diviciarum impetracio nec earum occupacio distrahat
a servicio Deo debito; nec vertatur sibi in scandalum
in servando mandatum dominicum. Abiciat itaque se-
35 cularis dolum in impetracione, solicitudinem distrahen-
F01étem | a cultu Deo debito in occupacione, et dolorem ex
gal amore inordinato in temporalium desercione, et habeat
quotlibet temporalia satis secure.
True use of
riches.
2. D: igitur. 5. H: vel subterfugere 6. H: movebant deest.
8. D: de toto deest. 9. D: compositum; ib. H: sapiens deest.
9, 10. G: Prov. 111. n. G: retribue. 12. D: igitur. 14. A: quin
deest; ib. DGH: cum sit. 15. DGH: quasi deest. 1o. A: execucionem.
18. D: paterz't. 20. ADG: ad divinum 2:. G: quoad Deum. 22. H: in-
iusto et; ib. H: tollendo. 25. DG: non negatur. 31. H: tercio deest.
33. DG: Dei Deo. 35. H: in deest. 36. G: Dei.
376
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLVI-
2nd Excuse
representing
the follower of
the devil.
The 5 yokes of
oxen are the
senses, by
which men are
tempted.
Secundo principaliter dico quod ambulantes post
diabolum querunt sophistice excusacionem in peccatis
per hoc quod emerunt quinque iuga boum. Nam in
prima excusacione indisponitur sensus interior, in se-
cunda indisponitur sensus corporalis exterior, qui bene
notantur per iuga quinquep quia constat quinque esse
sensus exteriores scilicet visum, auditum, odoratum,
gustum et tactum, qui duplicantur, quando pater dupli-
citatis atque mendacii stante natura sensuum istorum
pervertit eorum officium ad suum servicium. Non enim
potest illabi animo sed residens in spongiositatibus
corporis ut aranea in angulis coniecturat, ad que vicia
temptatus suus est pronior, et ad illa vicia congregando
humores celeriter movet sensus.
Unde sicut quinarius est numerus circularis, sic
maligni spiritus in circuitu ambulant, nunc temptando
unum sensum nunc alium et nunc redeuntes ad temp-
tacionem qua ceperant, et sic peccator callida mer-
cacione diaboli ubi prius habuit simplices quinque
sensus, habet officium duplicatum scilicet ad naturale
regimen corporis et ad voluptuosum ac bestiale fomen-
tum istorum sensuum in quo est stulta conmutacio
conmutare delectacionem momentaneam pro eterna.
Qui enim viderit mulierem ad concupiscendam eam iam
mechatus est eam in corde suo iuxta testimonium Salva-
toris Matthei V0, 28; sed quam momentaneum est hoc
respectu visionis beatorum perpetue, quam momentanea
est pena visionis caste respectu visionis horrende dia-
bolice, quam momentanea est audicio ludicrii aut verbi
detractorii respectu eterne audicionis cantus angelici et
dolorosi questus demoniaci, quam momentaneus est
odor quo excitatur olfactus ad prevaricacionem decalogi
respectu odoris unguentorum perpetui et fetoris inferni
gravissimi, quam momentaneus est gustus cibarii durans
ab ore usque ad stomachum respectu gustacionis per-
petue pene novissime et cruciatus lingue divitis in in-
ferno sepulti, quam momentanea est tactus suavitas
hic in via respectu suavitatis perhennis in patria et
1. D in marg.: 2m. 6. A: quinque deest. 8. D: quanto ita.
eest
9. H: natura ; ib. D in marg.: De regimine quinque sensuum.
13. A: congerena'o. 14. DG: celariter. 16. A: ambulabant.
21. G: ad deest. zoa 21. G: ac detestabilem forum cum. 25. D: est deest.
29. H: aut deest. 31. DG: quomodo.
3. Lucae XIV, 19.
5
H
U
30
35
SERMO xLvL] QUARTA PARS. sit
horrende asperitatis in iehenna. Custodiamus igitur
sensus nostros a voluptuosis excessibus, quia illi sunt
fenestre per quas intrat peccatum, scilicet mors anime
atque diabolus. Unde ad innitendum dicte custodie
Shabemus exemplum multiplex in natura, primo quod
omnes sensus habent duplex organum ut visus, auditus
et olfactus habent instrumentum dextrum et sinistrum
ad denotandum quod debemus equanimiter nos gerere
in prosperis et in adversis. Et sic de duplici palato
iooris, de nervis tactus et medio carnis.
Item, solus homo de numero animalium habet caput
erectum ad eelum, ut dicitur XXIV de animalibus, ad
hoc ut illuc tendat sensus sui intencio et non ut bos
inclinetur continue ad terrena.
li Item, omnes sensus fundantur in capite, ad denotan- The senses
dum quod regulari debent in capite racionis, Sic enim zizgfgglzg
visus fundatur in anteriori capitis ut tamquam speculator reason:
speculando ac procurando prospera ad anteriora se
convertat. Auditus vero in medio ut fides que est ex
eo auditu fundetur in presenti, preterito et futuro. olfactus
sub oculis ambobus in facie, ad denotandum quod de-
bemus de fama curare que pro tempore presentis
miserie vergit ad nomen future glorie. Gustus vero
absconditur in ore, ad denotandum quod debemus con-
'templari abscondite dulcedinem celestis patrie; tactus
vero difl‘unditur in toto corpore tamquam sensus plus
necessarius ad docendum nos quod debemus cogitando
de Deo salutem nostram intendere in cunctis nostris
operibus. Aliter enim non sentimus de domino in boni-
tate. Increpandi itaque sumus inexcusabiliter, si post
tantam doctrinam nature non dirigimus sensus nostros
conformiter legi Dei, cum primo invitat omnes creaturas
racionales ad cenam predictam naturaliter appetendum.
Secundo vocat desides per predicatores suos, hortantes
35 vocaliter ad finem illum secundum Iegem evangelicam
exequendum, et tercio relinquit in eis exemplaria se-
cundum naturas creatas in quibus videre possunt quo
M
U
L) J
o
l 2. G: igitur gressus; H: gressus 2. A: excessubus; 'ib. quia ;
DGH: qui; illi; D: ibi. 3. A: instrat; ib. A: scilicet deest. 4. H:
custodie deest. 5. A: primo quidem. 6. D: visus et. S. D: equini-
miter. l2. DG: IV de animalibus-g Vide infra; H: XIV. 18. A: spe-
rando ac; D: at ue. 20. D in marg.: Olofactus. 22. A: fame.
24, 25. absconditur - contemplari twice. 30. D: quod post.
12. Aristoteles, De animalibus hist. I, iba 468. Cf. Trialogum,
Pag- 94-
eain
Q00
0'0
eo
378
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLVI.
3rd Excuse, the
wife, re resents . . . . . .
those w o walk carnem sunt maxime bestlaliter elongati. Ips1 emm non5
after the fiesh- solum emerunt extrinseca a quibus per vices separati
Sensuality in
old age turns
to avarice and
sloth.
ordine sit agendum. Disrumpamus igitur vincula iugi
diaboli et habeamus simplices sensus non boum sed
absque felle latente intrinsecus columbarum. Fol.
Tercio et principaliter dico quod ambulantes l post gglc
raptim vident celestia, sed ducunt carnem in uxorem
et sociam. Ideo dicunt simpliciter negative quod non
possunt venire Caro enim est hostis summe eontinuus,
cum non potest pro tempore vie sicut mundus et dia-
bolus ab homine separari. Unde licet specialiter temptet
ad gulam atque luxuriam, tamen inter omnes hostes
ardencius temptat ad avariciam atque accidiam. Quando
enim caro effrenis est impotens ad actus gule atque
luxurie, ut patet in senibus atque decrepitis, tunc vi-
goratur in eis avaricia atque accidia. Avaricia, quia
plus timent quod temporalia eis egenis deficient propter
impotenciam lucri atque custodie. Iterum, cum sint plus
melancolici nec circa actus proprios mundanos solliciti,
necesse est mentem eorum circa temporalia solicitari,
quia circa illa sunt fortissime habituati. Ex quibus cum
impotencia corporis necesse est ut gignatur accidia et
per idem tria peccata spiritualia ac diabolica, et hinc
senes delectantur in pompa et gloria sua preteritap in-
vident denigrantibus famam preteritam et irascuntur
contradicentibus sue sentencie. ldeo precipua prudencia
foret congregare arma virtutum quibus homo finaliter
obviet illi hosti, quia nec mundus nec diabolus potest
ultimate convincere nisi mediante victoria huius hostis.
Carnalitas itaque cui racio inseparabiliter colligatur
reddit hominem maxime negativum, cum mens ebriatur
in illa facta impotens ad senciendum celestia, et hinc
diabolus temptavit hominem per uxorem. Moverent
autem timor et amor ad evadendum hoc duplex consor-
cium, timor sentencie Dei terrifice qua dicitur quod 35
nemo virorum illorum gustabit cenam suam et per
consequens, cum anima manebit perpetuo, non restat
nisi quod habeat penam perpetuam perhorrendam. Amor
autem beatitudinis moveret forcius, cum beatitudo sit
N
o
ua
A: et deest; ib. D in marg.: ja 6. DG: illius quibus.
atque — avaricia deest; ib. D: et accidia; ib. D: Avaricia deest.
20. D: necesse -— solicitari deest; ib. A: est twice.
36. DG: istorum. 38. ADG: quod deest.
16.
19. A: malencolici.
22. A: at. 31. H: debriatur.
8;. Ipucae XIV, 20.
r
e
SERMO XLVIL] QUARTA PARS,
sis
suo genere pena prestancior et affeccio sit timore
naturalior, cum beatis deest et dampnatis affeccio
beatitudinis inest. Beatitudo vero est sine malicia sed
pena non est sine bonitate, cum sit iusta, igitur cum
5istis duabus alis valaret christianus ab isto conventu
triplici venenoso ad societatem civium supernorum, quod
nobis concedat conviva dominus Jesus Christus. Amen.
SERMC) XLVII.
gaudium est in celo super uno peccatore penitenciam
ioagente. Luce XV", 7.
Constat ex evangelica historia quomodo publicani et
peccatores appropinquarunt ad Jesum, ut audirent verbum
Dei, contra quos remurmurarunt scribe et pharisei ex
causa triplici, primo quia oderunt servos publicos cesaris
is qui census Romani imperii collegerunt; appetebant enim
libertatem et per consequens doluerunt de exaccione
tributi, secundo quia oderunt Christum, eo quod acute
arguebat peccata eorum et per consequens invidebant
fame et reputacioni sue in populo. Unde Matthei XI",
20 defamarunt eum in hoc quod fuit amicus publicanorum
et Luce XV", 2. Hic peccatores recipit et manducat cum
illis. Tercia causa fuit quia erant ypocrite volentes videri
sancti a populo, ideo arguebant sanctum sanctorum ex
communicacione cum peccatoribus, quia Psalmo XVII", 27
25 dicitur cum perverso perverteris.
Sed Christus secundo dixit illis parabolam tam ipsum
quam suum auditorium excusantem, quomodo quilibet
eorum, si fuerit homo racionalis, dum habuerit centum
oves datas sibi ad possidendum et custodiendum sub
30 pena vite, perdendo unam, dimittit nonaginta novem in
deserto, vadit ad ovem que perierat et inventam imponit
in humeros suos gaudens et veniens domum convocat
amicos et vicinos dicens eis: Congratulaminz' mihi, quia
inveni ovem que perierat. Talis enim diligeret quam-
35 cunque ovem suam non solum ut possessionem sed ut
vitam propriam.
8. H: Sermo zSus.
ji DG: in possessionem
2. A: deesse.
i 6. ADG: societatem celestz'um.
23. DO: zn populo. '
27. G z adiutorium
9. Gospel for 3rd Sunday after Trinity.
19. Matth. XI, 19. 27—34. Lucae 4—6.
11. Lucae XV, r.
Why the
pharisees
murmured
against Christ.
38o JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XINII.
Christ is the Ex'qua' parabola Christo ad propositum applicata,
ilzgpfgzgdghggv cum sit ex Judeis, Christus excusatur a communicacione
cum peccatoribus; ovis perdita excitatur ad diligendum
salvantem ipsam in suis humeris;~ et induratus accusatur
ex proditoria defensione partis demonisi Mistice autem
homo iste est dominus Jesus Christus, de quo proxima
dominica dictum est quod fecit cenam magnam, cui
Deus pater tradidit centum oves, hoc est universitatem
fidelium tamquam corpus eius misticum et nedum possi-
dendam sed capitaliter gubernandam secundum sensum io
et motum. Pars autem humani generis ingrossata est
ovis centesima, que exiens ab invitacione ad beatitudinem
erravit, sicut ovis que perierat Unde Christus necesse Pol.
habuit ponere animam suam pro I ove perdita, quia aliter 331d
cum paribus non salvaretur divina iusticia 15
The 199 not lost Dimisit ergo Christus nonaginta novem, hoc est, uni—
areotf ingg‘e’lfiers versitatem novem ordinum angelorum ini celo, quod
dicitur desertum, quia multi vocati ipsum deserunt, quia
alienum est ab impulsibus tumultuancium et quia ar-
bores, herbe et bestie imperturbate in pascuis eterne 2o
viriditatis ibi pacifice nutriuntur. Et descendit de celis
assumens naturam sanabilem, quam invenit in beata
virgine, quam portavit in humeris, quando verba virtutis
eterne portavit humanitatem assumptam triginta tribus
annis, instruens membra sua; et hoc'fecit gaudens, quia
exultavit ut gigas ad currendam viam, Psalmo XVIII", 6
et demum in humeris portavit crucem que fuit recli-
natorium precii et pabuli ovis perdite et post ascen-
dens reportavit ad celum convocansque omnes angelos
qui sunt sibi amici ex caritate et vicini ex propinqui-
tate nature, quia nimirum congratulabantur ei ex reperi-
cione celestis curie et complecione socialis leticie.
Ex ista parabola patet primo quod Christus est ex-
cusabilis de communicacione cum peccatoribus, eo quod
missus est a patre ad oves que perierant domus Israel.
Medicus itaque celestis debuit visitare egrotos quos
scivit capere medicinam. Nec est timendum sibi de
macula, quia cum sit Deus non potuit inquinari. Quoad
U‘
to
ut
'J b
o
'.)J
U \
1. DG: ad deest. 2 H: sic ex. 7. A: cuius. 8. H: oves deest.
11. D: incrassata. 13. H: erravi. 14. A: ove deest. 17, 18. A: qui
dicitur. 26. AG: Psalm. XVIII deest; D: Psalmo XIV. 30. H: viam.
31, 32. DG: reportacione. 32. G: sacialis. 38. A: Ideo ad.
35. Matth. X, 6.
SERMO xLviL] QUARTA PARS,
381
excusacionem auditorii Christi patet quod forent summe
stolidi, si non recurrerent in tanta infirmitate ad sana-
cionem tarn potentis, tam parati et tam pii medici;
et tercio patet ex eadem parabola condempnacio ex-
5probrancium tam graciosum redemptorem et medicum
complentem tam directe suum officium. Nam ad hoc
venit ut recipiat peccatores et conversetur cum eis. Et
ex istis patet racio quare Christus tam acute arguebat
scribas, phariseos et sacerdotes (ut patet Matthei XXIII"
lo et Luce XI"), quia illi precipue nitebantur impedire opus
redempcionis quod dedit sibi pater ut faceret, quod est
peccatum summe diabolicum; unde Petrus Matthei XVI",
22, 23, ex hoc quod defendit dictam redempcionem
dicens: Absit hoc a te Domine, audivit nimirum: Vade
15post me sathana. Non sapis ea que Dei sunt. In hoc
itaque docemur tolerare pacienter proprias iniurias et
esse in causa Domini furiosi (ut patet Matthei IV" dc
triplici temptacione diaboli).
Impedierunt autem dicti tres exercitus resistendo quan-
20 tum in ipsis fuit Christi predicacioni, cum Joh. X", eo
dicitur: Insanit, utquid eum auditz's? Et diligenter aus-
cultabant ut eum caperent in sermone, sicut patet Luce XI"
et Matthei XXII", 13. Secundo resistebant miraculorum
Christi faccioni, quia (ut dicitur Matthei XII", 24)
25 dixerunt quod in Belgebub principe denzoniorum eiecit
a’emom'a, et tercio apposuerunt manus ut consulerent
eius capcioni et crucifixioni. Matthei XX", 19 dicitur:
Fz'lz'us hominis tradetur principibus sacerdotum et scribis
et tradent eum gentibus ad illudendum et flagellandum
3o et crucifigendunz; quia ergo hoc peccatum fuit in eis
tam venenosum, ideo arguebat eos tam dure (sicut
Apostolus cepit pro regula Tit. primo); nec communi-
cavit cum eis et aliis, quia novit eorum obstinaciam.
Unde triplex signatur causa a sanctis doctoribus quare
35 peccatum sacerdotum perversorum est gravissimum, primo
quia status eorum est seculari statu perfecciora ideo
casus est gravior. Videmus enim quod corpus naturale
subtilius quando corrumpitur putrescit vilius, et in
spirituali perversione patet de natura angeli apostate
I. DGH: accusacz'onem. 2. DG: retinerent. 8. ADC: argzu't.
16. H: pro rias deest. 21, 22. AH: ascultabant. 23—25. DG: Secundo -
dixerunt cest. 24. A: satisfaccioni. 27. Codd.: Mat/h. XVI.
28. A: hominis deest. 29. G: ut tradent. 32. A: 'lit. 1 deest; lacuna
in cod. jb A: eorum deest; ib H: ut aliis.
11. Joh. V, 36. 32. Tit. l, 11.
Priests, scribes
and pharisees
resisted Ch rist’s
teaching.
382 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO xLvn-
et perversis hominibus ordinis alcioris. Secunda causa
est quia sacerdotes propter excellenciam dignitatis
renuunt correpcionem fraternam accedentes ad luciferi-
nam superbiam. Non enim recognoscunt superiorem in
terra qui ipsos corripiat. Tercia causa est simulacio5
latentis ypocrisis. Sacerdotes enim synagoge imposuerunt
aliis quod erant peccatores pessimi, divine legis ignari,
et quia non parebant suis tradicionibus maledieti, ut
patet hic et Joh. VII": Populus hic maledictus qui non
novit legem. Difficile ergo est venenum eorum cognos- 10
cere. Christus ergo cognoscens eorum duriciem dure
eos redarguit et medicinam mulcentem non eis apposuit
nec cum eis sicut cum laicis in esculentis et inter-
loquiis communicavita sicut patet ex cursu evangelii.
Voluit enim Christus a laicis et feminis sustentari, ut :5
patet in ingressu, in progressu et in egressu.
Christ rejoices Relinquendo igitur ista alibi declaranda patet tercio
more over the . . . .
Church ofthe concluslo christi sequens parabolam quod gaudium est
Sznefhtehggggfg in celo super uno peccatore penitenciam agente eciam
magis quam super nonaginta novem, hoc est, super 20
universitatem novem ordinum angelorum beatorum [FOIL
qui non egent penitencia, cum nunquam peecaverant.332
Patet ex hoc quod totum corpus ecclesie, sicut est una
ovis que perierat iam salvata, sic est unus peccator
agens penitenciam. Ex quo eum capite que constituunt 25
personam humane ecclesie est maius gaudium quam
super tota multitudine angelorum non solum propter
Christum, racione cuius angeli fatentur se esse conservos
hominum (ut patet Apoc. penultimojy sed propter ipsum
corpus hominis secundum duplicem naturam glorificatum, o
specialiter si numerus hominum beatorum constitutus
sit secundum numerum filiorum Israel.
The rcmission Ex istis patet ulterius quomodo credemus istum arti-
ansfnfssgiisfbeaculum fidei qui dicitur remissio peccatorum. Ponunt
mggfflfrfafslgry enim doctores communiter, quod omnia peccata bea- 35
torum erunt nota reciproce quod cedet illis ad gloriam
et ad Deum fervencius collaudandum. Sic enim laudatur
militaris strenuitas ex derelicto cicatricis sanato vestigio
u
o
I. DG: altcrum 2. D: quod sacerdotes. 3. G: renuit; ib. A: acci-
dentes. 6. H: synagoge deest. 9. AH: et deest. 10 et :1. DG: igitur.
H. H: eorum deest. 12. G: multicem. 13, 14. H: eciam colloquiis.
15, 16. A: ut patet deest. 16. DG: et progressu. 17. G: Relinquenda;
ib. DG: igitur deest. 25. DG: constituent. 26. A: mao'is. 27. A: multi-
tudinem. 29. Rectius: ultimo. 30. A: gloriflcatis. sua ADG: credimus.
18. Lucae XV, 7. 29. Apocal. XXII, 9.
SERMO XLVIL] QUARTA PARS,
383
faciei et collaudatur graciosa benevolencia medici, ex
cuius gracia indelebilis sanitas tam plene adquiritur.
Secundo dicunt doctores communiter quod impossibile
est predestinatum de peccatis conteri nisi resurgat in
5gracia ampliori, tum quia oportet ad graciam predesti-
nacionis aliam infundi racione meritorie contricionis,
tum eciam quia aliter diminucio prioris gracie sine
plena restitucione racione peccati testaretur quod pec-
catum non foret plene dimissum, sed perpetuo punitum,
quia racione illius bonum ad quod habet naturalem
habitudinem perpetuo esset destitutum; et hoc est notum
eis qui dicunt quod Deus semper diligit uniformiter et
quod Deus vult omnem predestinatum semper melio-
rando procedere. Talis enim dum est in posteriori gracia
est ad habendum beatitudinem maturior. Tercio dicunt
doctores quod occasione peccati hominum et angelorum
est nedum ecclesia perfeccior sed eciam universum.
Tantus enim est numerus salvatorum quantus fuisset
subducto peccato et insuper dampnati et perpetuo in-
carcerati ostendunt divinam potenciam atque iusticiam
faciuntque beatitudinem et laudem sanctorum plus fer-
vidam nec non secundum perfeccionem nature dampna-
torum accumulanter perficiunt universum.
Sed absit ex isto credere (sicut dicit Apostolus) quod
licitum sit peccare, nam timentibus Deum licet omnia
cooperantur in bonuma tamen obstinatis cedunt peccata
sua ad innumerabile dampnum nec proficeret culpa
salvatis nisi occasione accepta et data ex plenitudine
gracie mediatoris Dei et hominum. Ideo ad ipsum ut
ad centrum concurrunt omnes raciones laudis et gracie.
Non enim videtur michi posse esse quod primus homo
peccasset, nisi verbum Dei hominem redemisset, eo quod
oportet celum ornari perpetuo natura hominis. Et sic
intelligit beatus Gregorius necessarium Ade peccatum et
i felicem culpam. Sic eciam loquitur Apostolus Rom.V", 20
dicens ubi habundavit delictum superhabundavit et gracia.
Cum igitur de plenitudine gracie Christi nos omnes
20
ut
2. D: indebilis. 3. A: ducunt. 5. H: quia deest. o.A: meritorii
n. A: esset deest. 12. AD: conformiter. ,14. DG: in meliorando.
15. A: Sed dicunt. 18. G in marg.: r. 22. A: ut non. 23. DG: ac-
cumulantur. 25. H: non tz'mentz'bus; ib. DG: licet deest. 29, 30. AH: ut
centrum. 32. A: omnes redz'mz'sset. 34. A: necessariam 35. D: lit
sic loquitur; ib. A: Rom. XV; D: Joh. V. 36. D: et deest.
25. Rom. VIII, 28. 34. S. Gregorii Hymnus in Benedictione
Cerei, Sabbato Sancto, in Missali Romano. Cf. Trialogum, pag. ian
Sin the occasion
of higher grace.
This is no
excuse for 5111.
384
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLVII-
we must be
contrite and
keep God’s law.
accepimus prius summe bonum tam utile quam delec-
tabile, et honestum foret nos christianos sibi rependere
vices nostras; que repensio stat in tribus, primo quod
conterendo peniteamus peccata que commisimus contra
ipsum, secundo quod ipsum diligamus in observancia
legis sue et tercio quod perseveremus in observancia
legis huius. De primo dictum est in sermone Pasche
quomodo contricio satisfactoria debet fieri; quam peni—
tenciam consequitur duplex bonum, cum gaudium sit
in celo super homine taliter confitente. Si ergo miles
laboraret pro gloria mundana tam anxie, quam sollicite
laboraret miles Christi pro gaudio infinitum prestan-
ciori, non est causa quare non nisi defectus fidei.
Ad secundum sunt omnes homines obligati, quia
Joh. XIV", 23, 24 scribitur: Si quis diligit me, sernzones meos
servabit, qui non diligit me, sermones meos non servat.
Idem ergo est Christum diligere et legem suam ser-
vare, non solum in nobis sed in proximis amando
sanctam matrem ecclesiam. Unde inter omnia peccata
quibus perturbatur ecclesia omissio correpcionis fraterne
est periculosius. lam enim conversum est in commune
proverbium: unusquisque pro se ipso respondeat. Que mihi
potestas fratrem meum corripere, cum tamen unicuique
mandavit Deus de proximo, ut eum diligat ut se ipsum?
Sed quomodo diligo hominem ut me ipsum qui elemosinam
potissimam quam in me ipso facerem miserens anime mee
a proximo meo subtraho? Nam refrigescencia caritatis
faciens solucionem continuitatis in corpore Christi mistico,
ut in yeme contingit de foliis arborum, est in causa.
Scio autem quod ad cor l repcionem fraternam re-
quiritur triplex condicio, primo quod corripiens non sit
in eque gravi vel graviori crimine quam correptus,
iuxta illud Matthei VII", 5. Ypocrita, eice primo trabem
que est in oculo tuo, deinde festucam de oculo fratris tui.
Quamvis enim criminosus corripiendo fratrem suum
facit bonum de genere eciam minus male quam faceret
omittendo, tamen dirumpit caritatis ordinem que inci-
peret a se ipso. Unde obstinati correpti rependunt con-
()1
H
(J1
te
o
0].
332b
Conditions
needed to fit us
to reprove
others.
1. AH: )prius deest. 4. A: penitenciamus. 6. D: et deest.
8. H: satisfaccio. 9. ADG: tri lex. IO. DG: confitentem; D: correxit.
11. D: laborat; ib. A: uod sol icite. 14. A: omnes deest; ib. A: uia
deest. 15. ADG: scri itur deest; ib. ADG: sermonem meum. 17. DG:
erg) deest. eo. A: amissio. 21. ADG: periculosior; ib. G: versum.
23. DGH: unumquemque 30. D in marg.: Corrzpiens debet habere tres
candiciones. 31. A: correecionis. 34. H: festueam que est.
35. ADH: suum deest. 37. DG: cum disrunzpit.
I‘);
ut
SERMO xLvitl QUARTA PARS.
85
vicia, dicentes quod correptores sunt in eadem damp-
nacione, nunc vere et nunc false de proximis menciendo.
Secunda condicio est quod correptor habeat discre-
tum iudicium, supponendo in sibi ambiguis partem
5meliorem et in manifestis ex opere malo corripiendo
acute vel molliter, private vel publice, secundum exi-
genciam circumstancie peccatoris.
Tercia condicio est quod correptor pia intencione
corripiat, scilicet propter sincerum amorem persone
10 correpte et sancte matris ecclesie et non propter zelum
vindicte aut affectum pecunie. Unde inter alia pericula
ecclesie quantum ad Iegem correpcionis fraterne damp—
nosum foret quod iurisdiccio civitatis sit venalis et cor-
repcio evangelica conversa in pecuniariama quia utrum-
15 que est symoniacum. Moveret autem omnes christianos
et precipue sacerdotes Christi instare pro fide legis sue,
cum illi sint milites Christi ad similitudinem beati Mar-
tini, qui non minus auderent pugnare contra diabolum
quam contra proximum in causa Dei. Qui ergo est in
20 exercitu Christi et non audet confortare pusillanimes
reprobando desides non meretur coronam victorie; aut
quomodo est cum Christo qui audiens arma Domini
sui despici non audet exponere se pro illis? Arma Christi
et nostra sunt fides scripture quam omnes debemus in
25vita et doctrina et in adversariorum repugnancia con-
stanter defendere. Quomodo (queso) amat proximum
qui videns eum in morbo litargico laborantem non pru—
denter evigilat sed dormientem usque ad mortem fovet
et protegit? Aut quomodo diligit sanctam matrem ee—
30 clesiam qui videns in ea putredinem infectivam non
ipsam a matre evacuat? Quomodo insuper potentes
corrigere et ex desidia vel temporali commodo negli-
gentes non proditorie consenciunt agentibus? nam non
ut sic sunt cum christo vel sponsa sua et per conse-
35 quens contra ipsum (ut ipsemet diffinit Matthei XII", 3o).
Aut quomodo ultimo sequitur Christum in caritate sui
et ecclesie qui videt quantus fructus posset ex correp-
cione ista insurgere et tamen negligit agere? Hoc enim
fuit maxime opus laudabile in Christo et suis apostolis
2. He must be
discreet and not
too ready to
suppose evil.
2. DGH: de deest; ib. DG: proxima. 4. D: in supponendo; ib. A:
nisi ambz'guis. 8. H: correpcz'o. 13. DGH: civiliter szt. 14. D: penu-
riariam. 18. Codd.: non deest. Alibi; ib. D: auderet. :9. DGH: Qui
igitur in; est deest. 2o. DGH: et deest. 22. H: cum isto; ib. A: qua
audiens. 2 . D: suo. et. D: scripture quomodo. 25. H: adversorunz.
38. DC: cum negligit.
OJ‘
3. His intention
must be for the
good of the
reproved.
Duty of rcproof.
386
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLVII.
Need of final
perseverance.
Christ’s love;
1ts strength and
sweetness.
per quod fuit eciam ecclesia ampliata; sed modo est
nedum restricta, sed secundum predominium membro-
rum diaboli occupata. Cuius causa indubie est cor-
repcionis negligencia. Si enim quilibet nostrum eciam
sacerdotum staret concorditer cum adiutorio ecclesie
triumphantis, quomodo non deprimerentur hostes ec-
clesie? Oporteret quidem, cum sit proporcio maioris
inequalitatis. ldeo desidia nostri qui debemus esse in-
strumenta superioris ecclesie est in causa tante malicie.
Et hoc est maximum malum ecclesie, cum nullum sit
membrum eius quin possit verbo, opere, exemplo vel
affeccione adversarios exercitus diaboli mitigare.
Et hec racio quare dux nostri exercitus exigit finalem
perseveranciam, primo quia ipse est finis omnium non
momentanee bonus sed per se semper, ideo exigit iuxta
suam condicionem perseverans servicium, secundo quia
semper adest paratus ad iuvandum. Ideo instrumentum
suum quod tam vecorditer frangitur condempnat tam
propter defectum proprium quam eciam propter bonum
quod instrumentaliter inferret ecclesie. Tercio quia de
lege Dei est quod capiat arborem ad illam partem in
quam finaliter ceciderit sive in bonum sive in malum,
ideo nisi homo perseveraverit usque in finem non sal-
vabitur.
Moveret autem quoslibet christianos tam levis, tam
dulcis et tam utilis amoris Christi quesicio. Non enim
plus exigit quam amorem quod est levissimum et in—
dubie delectabilissimum, quia quanto est profundior ac
diuturnior, de tanto est sapidior. Est eciam utilissimum,
quia in omni necessitate adest. Quando enim christianus
ab hoste invaditur, credat in dominum Jesum Christum
et securus efficitura quando mors insultat; solum in
eius amicieia est securum refugium. Non enim potest
in necessitate suis deesse, infirmatur quis, vulneratur,
pauperatur vel alio eventu l fortuito perturbatur. Et
quando medicus, pater, possessio et omne humanum
suffragium prostrato deficiunt, Christus adest, in tantum
quod de quanto quis est pro amore christi ab humano
suiTragio elongacior, de tanto est de adiutorio Christi
5
H
L)
1. DG: non erit; A: non est. 7. G: Oporteret enim.
litatis 8—10. H: nostrz - hoc est deest.
membrorum; ib. G: et exemplo.
20. A: fieret ecclesie.
Rectius: conversacio
est refuginm
G: nec.
8. I—l: equa-
Q. G: ecclesiastica. n H:
15. A: non exigit. 16. D: perseveras.
21. G: istam. 22. A: in quantum. 26. quesicio.-
0"; ib. I) in marg.: In amicieia Christi securum
in omni malo eventum. SS. 29. I): et diuturnior. 33. Non;
ib. I): mes/"ens potest: ib. A: et mise-icordie humanam.
.—
‘JD
ut
SERMO XLVIII.] "QUARTA PARS,
387
securior. Nec potest esse sine Christi amicicia prius
habita hic vel in futuro seculo in quacunque alia crea-
tura securitas; magna igitur in nobis ignorancie cecitas,
cum scimus demonstrative ex fide huius Veritatis et
Stamen omittimus ordinate adquirere primo hanc ami-
ciciam ad quam omnes alie consequuntur; quam ami-
ciciam christianus ex parte sui non solvat et non est
compossibile quod ex parte christi deficiat. Et est satis
facile tenere hanc amiciciam, quia non plus requiritur
IO nisi preservare nos a proditoria confederacione cum
hostibus, pugnando usque ad mortem in armis suis.
Omnes enim tales in finali iudicio collocabit a dextris.
Amen.
SERMO XLVIII.
Maria optimam partem elegit que non auferetur ab ea.
Luce X", am
constat quod tota servitus qua ecclesia militans servit
sponso ecclesie, dividitur in tres partes: prima et infima
est qua operarii fideliter serviunt Deo suo, secunda qua
ao seculares prepositi active viventes fideliter serviunt in
illo officio Deo suo, sed tercia est qua contemplativi,
cuiusmodi debent esse clerici a perturbacionibus mundi
quieti serviunt securius Deo suo. Unde iste due mulieres
Maria et Martha signant duas has vitas scilicet activam
25 et contemplativam; et sic cum in secunda vita con-
templativi non debent dominari in clero (ut docet beatus
Petrus I Petri V", 3) sed servire ut socii vel ministri
(ut docetur Luce XXII"), signanter manet ista perfeccior
vita integra, et secunda imperfeccior est divisa. Prima
Soautem pars est bona, secunda melior, sed tercia est
optima, et illam partem dicit veritas Mariam Magdalenam
sed excellencius Mariam matrem Domini elegisse.
Quod autem illa sit optima, patet ex sentencia Christi
cui discredere non licet, specialiter cum adiungitur eius
35 probacio, quod illa pars non auferetur ab ea. omnem
15
I. sine; A: nisi. 10. A: cum twice. II. D: articulis suis.
13. A: Amen deest. htm D in marg.: De Assumpcione. 15. AH: que —-
ea deest; H: Sermo edunt 17. A: Constat deest. 20, 21. G: seculares—-
est qua deest. 2:. D: sed deest. 22. G: modi deest. 28. H: perfeccio
29. H: z'rza'z'vzsa. 31, 32. A: Magdalenam - Mariam deest. 32. D in
marg.: Vzta contemplativa sicut et caritas non aufertur sed manebit in
patria. 35. H: ista; ib. A: ab ea deest.
17. Gospel for the Assumption. Cf. Joh. Hus, Serm. Opp.
tom. ll, XXVIII“. '
estf
Martha and
Mary types of
active and
contemplative
life.
Merits of the
contemplative
life.
388
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLVIII-
Of the Virgin
Diary:
1. what we
must believe,
2. what we
must do to win
her aid,
3. how we may
trust in her.
1. ‘file niust
beheve
a) utar she \vas
taken up nno
heaven.
enim vitam activam necesse est evacuari ante finale
iudicium. Vita autem contemplativa sicut et caritas
manebit in patria; ideo oportet quod sit perfeccior quam
activa, et gracia illius eligende finaliter oportet omnes
active viventes dirigere vitam suam non solum pro vitas
contemplativa quam haberent in futuro seculo' sed pro
vita contemplativa quam debent habere in mortis articulo.
Tune enim necesse est omnem salvandum a vita activa
cessare et vite contemplative intendere. Ideo illi qui
educantur in vita contemplativa continue, dimissa
sollicitudine mundana securius moriuntur.
Hanc autem vitam elegit Christus cum suis apostolis,
cum matre et carioribus eius dicipulis; sed hodie est
in ecclesia eciam clerus tantum mundo deditus quod
contempta hac parte optima nedum- pars activa bipertita
eligitur, sed pars filiorum huius seculi condempnanda,
cuiusmodi sunt omnes finaliter delectantes in mundi
diviciis et eius gloria, non operantes quicquid hic fecerint
pro parte optima adquirenda.
Tria itaque dixerim caritati vestre ad laudem beate-
virginis Marie, primo quid de ipsa virgine sit credendum,
secundo quomodo ad placitum huius virginis ut ipsa
sit nobis coram filio suo propicia est vivendum, et
tercio quomodo servata constanter propicia hac vita est
de matris Dei procuracione et suffragio confidendum.
Quoad primum oportet tria credere de matre Domini,
primum quod mediante morte corporali assumpta sit
hodie ad beatitudinem; sic enim de illa canit ecclesia:
Veneranda nobis domine huius diei festivitas opem conferat
sempiternam, in qua sancta Dei genitrix mortem subiit'.
temporalem. Nee moveatur fidelis quod sequens particula
oracionis repugnat prime parti, cum dicitur: ivec tamen
mortis nexibus deprimi potuit que filium tuum dominum
nostrum de se genuita Salvatorem incarnatum.
Pro cuius declaracione oportet notare duplex genus
mortis scilicet mortem preciosam et mortem dolorosam.
Mors preciosa est quorumcunque predestinatorum, quia
est medium necessarium ad beatitudinem tamquam porta.
Mors autem presci l torum est dolorosa, cum ducit ad
0
o
U1
w
o
35
5. viventes ; D: viantes. 14. DG: ct clerus. 17. H: declinantes.
21. D in marg. t Glossa dicta de'vireinis Marie sufi‘ragiis et intelpellacionibus.
23. AH: coram deest. 24. ADG: propicia deest. 26. D in marg.: 1m.
29. G: confert. 34. A: Salvatorem deest. 35. D in marg.: Mors duplex.
28—31 and 32—34. Oratio in the Mass for the Assumption.
Fol.
332d
SERMO XLVIIL] QUARTA PARS.
389
dampnacionem perpetuam. Prima mors est medium ad
celorum ascensum et habet nexus amoris quibus anima
voluntate leta trahitur ad superna. Secunda mors est
medium ad infernalem descensum, et habet nexus criminis
5quibus spiritus obligatur ad hanc penam perpetuam.
Nam declinantes in tales obligaciones adducet Dominus
in finali iudicio cum operantibus iniquitatem. Ille autem
anime que transeunt in purgatorium vadunt licet oblique
per nexus amoris ad beatitudinem. Beata itaque virgo
10 non potuit deprimi, hoc est, deorsum violente premi per
multitudinem nexuum obligancium ad infernum, eo quod
christus tunc non decenter honorasset matrem carnalem.
Secundum quod oportet pie ‘credere de matre Domini
est quod inter omnes beatos citra filium ipsa sit beacior,
15 quia beatissimo propinquior, singulari privilegio gloriosior
et per consequens gracia et dotibus glorie fecundior. Sicut
enim filius suus est singulariter rex tocius curie civium
supernorum, sic et ipsa quodammodo est regina. Unde
ex titulo gracie nature supperaddite angelicam superat
20 dignitatem. utrum autem assumpta sit in corpore vel
nude in anima ad beatitudinem, est dissensio apud
multos. lit arguunt quidam quod sic tripliciter, primo
quia Johannes Evangelista minister eius sic assumptus
est, secundo quia corpora sanctorum que surrexerunt
25 sic assumpta sunt, cum aliter veri testes resurreccionis
forent penaliter bis mortui, et tercio, quia aliter Christus
improvide ordinasset coli reliquias corporis matris sue,
cum secundum beatum Jeronymum in Valle Josaphat
sepulta non habet relicta membra corporis a fidelibus
3o honoranda. Si ergo Deus plus honorat et privilegiat
minus caros, multo magis matrem eius carissimam.
flic dico cum beato Jeronymo quod pium est dubitare
in isto articulo curiositate nostre saluti impertinente
pretermissa. Ad hoc enim Deus celavit a nobis puncta
35 talia ut recognoscentes humiliter nostram ignoranciam
fidei necessarioribus forcius insistamus.
Quantum ad triplex argumentum patet quod primum
assumitur magis ambiguum ad minus ambiguum con-
b) that she is
on the hi hest
degree of hss.
We need not
know whether
she was taken
up in the body.
2—3. H: et - superna deest. 3 -4. H: est — descensunz deest.
5. A: hanc vitam. 12. H: matrem eternalem. 13. D in marg.: iam.
14. DG: est deest; ib. ADG: omnes deest. 17. DG: simpliciter. 18. D:
superiorum. 20. D in marg.: Assumpcio. 21, 22. H: apud multos deest.
22.H: Sicarguunt;ib.Din marg.:r. 24.H:sic deest. 24.DGH:est deest;
ib. DG: quod; ib. D in marg. : 2. 25. A: sic deest; ib. H: vere. 26. D iu
marg.: g 28. A: beatum twice. 29. G: corporaliter. 30. D: i itur.
33. A: circa salutem; DG: circa salvacionem; ib. Codd.: impertmens.
35. A:humaniter. 37.Din marg.: ad 1'". 38. H: ad minusambiguum deest.
The reasons
assigned for
this belief are
insufficient.
390 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO xLvnL
firmandum. Quoad secundum patet quod corpora ista
possent sine actuacione per animas surrexisse et sic
mota per spiritus proprios vel alios redisse in cinerem
sine pena. Quoad tercium patet quod cultus reliquiarum
beati et sumptuosus ornatus circa corpus eius velS
locum non auget eius beatitudinem vel honorem nisi
forte per accidens, de quanto ecclesia militans ex cultu
Danger of relic tali accenditur et ad melius provocatur; et quia ex
wm'sh'p' cultu erroneo et cupidine cleri contingere posset oppo-
situm, probabile videtur Deum ordinasse corpus Moysi,
corpus matris sue et corpus Evangeliste cum multis
aliis martyrum sanctis corporibus esse nobis abscondita
propter errorem qui ex cultu contingeret.
c)_ We must Tercium quod debemus credere de matre Domini
sgligvsagsgczlgg est quod ipsa est suis veris cultoribus propicia pro-15
"gclxgntgf" curatrix. Nam viatores ex impetu caritatis suffragantur
egentibus; sed beata virgo Maria videt in verbo nostram
egenciam, et est magis caritativa et magis misericors;
ideo credendum est fidencius quod procurat contra
nostram egenciam et eo specialius quo noscit se adeptam 20
tantum honorem ut sit refugium peccatorum.
g- How to win Quantum ad secundam partem sermonis, notandum
her "id: quod mater Domini non suffragatur in illo sufi‘ragio in
quo scit filium suam peticionem ex indignitate persone
H
o
She winnot negaturum. Nam nullus prudens sciens voluntatem 25
Pgillllivgfihglf" circumspecti patrisfamilias sic oraret, quantum magis
beatus voluntati divine in nullo difformis. Ideo ad hoc
quod beata virgo sit procuratrix viancium requiritur
quod sequantur eam in moribus; solum enim sibi sic
similes ad tantum diligit. Oportet ergo nos imitari 3o
beatam virginem, specialiter in humilitate, in paupertate
We must et in castitate. In humilitate contra superbiam diaboli.
immfflillilfii“ Ipsa enim fuit humillima, ut patet Luce I", 38: Ecce
poverty and ancilla Domini. Fuit secundo pauperrima contra mundi
Chastity’ cupidinem. Unde quando domina mundi salutavit Elizabeth, 35
non in curribus, equis vel pedissequis numerosis sed
sola (ut creditur) cum festinacione transivit festinanter
montana ad ministrandum Elizabeth, ut dicitur Luce I", 39.
Et tercio fuit castissima contra carnis temptacionem,
unde docuit triplex remedium contra l hoc vicium aPoL
333“
1. D in marg.: ad 22‘. 4. D in marg.: ad 3m; ib. A: reliquarum
S. A: bene; DG: beate ; 1b. ADG: ordinatus. 6. DH: vel eius. 14. D in
marg.: sui. 17. A: Maria deest. 19. G: promat contra. 21. DG: re-
frigerium; D corr.: refugium. 23. G: suflraga; ib. H: isto. 26. D:
patrifamilias; ib. DH: quanto. 31. ADG: et paupertate.
SERMO XLVIII.] QUARTA PARS.
391
ventris ingluvie abstinendo, viri consorcia fugiendo et
occupacione devota occasionem luxurie eciam cogitacione
illicita prescidendo. Hoc enim figuravit transitus virginis
cum festinacione Hoc figuravit conversio uxoris Loth in
5statuam salis ex respeccione; et hoc docet beatus Job
qui pepigit fedus cum oculis suis, ut non cogitaret de
virgine. Nam memoria huius peccati ex proclivitate
movet affectum et consequenter a virtute motiva
moventur organa corporis ad opus illicitum perpetrandum.
IoEt licet omnes christiani teneantur cavere luxuriam,
specialiter tamen in illa parrochia ex hoc quod beatam
virginem que tantum odit hoc vicium vendicat pro
patrona. Idem igitur videtur hominem de parrochia
beate Marie virginis fedari luxuria et abicere eius
15 suffragium ut sit sibi propicia.
Quantum ad tercium, quomodo confidendum est de
suffragiis beate virginis servata ista virtute triplici, patet
ex hiis dictis in tercia particula prime partis. Sed
obicitur per hoc quod habita ista dignitate ista virtute
wtriplici, cum omnia virtutum genera connectuntur, videtur
quod se dignificans eciam sine sancte Marie suffragio
premiatur. Hic videtur mihi quod impossibile est nos
premiari sine Marie suffragio; verumptamen sunt gradus
in eius auxilio, ut quosdam eciam prescitos iuvat ad
25 cavendum peccata vel eorum gravedinem et per con-
sequens ad pene perpetue mitigacionem; quosdam autem
iuvat ad bonorum fortune, nature et gracie cumula-
cionem et per consequens ad periculi vel dampni tempo-
ralis evitacionem et quosdam iuvat ad beatitudinis
30 promericionem; et sic nemo est expers eius super-
habundanti suffragio sive plus sive minus sibi servierit,
ymmo illi qui nichil meruerunt sencient eius levamen
cum occasione sue humilitatis et interpellacionis pro
humano genere micius punientur. Ipsa enim fuit quo-
35 dammodo causa incarnacionis et passionis Christi et
per consequens salvacionis tocius mundi.
5. H: exspeccz'one; ib. H: docet deest. 6. H: pepegil. 11—14. A:
s ecialiter - luxuria deest. :2. DG: tantum deest. 14. DG: luxurz'am.
1 . D: ut non. 1 . DGH: illa. 17—20. H: patet - triplici deest.
20. G: omnium; ib. in marg.: Glossa, dicta de virginis Marie patro-
ciniis et oracionibus pro nobis inter ducrcs (I) tam excellencia nusquam per
me reperta. 21, 22. H: quod -- videtur deest. 2:. DG: eciam deest;
ib. A: sine deest. 32. H: suis levamen. 36. H: tocius salvaciom's.
6. Job XXXI, 1. 11. Cf. Introd. in Serm. I, pag. XV.
Purity specially
binding on
dwellers in
St. Mary’s
parish.
i How she
helps all, even
the reprobate.
392
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLIX.
No sex, age,
state or
condition but
needs her aid.
Christ’s three
occastons of
weeplng:
1. for the
person of
Lazarus;
2. for the city
of Jerusalem;
Hoe tamen credendum est quod nemo meretur
beatitudinem nisi gracia Dei preveniat et ipse con-
sequenter Deum adiuverit; Maria tamen sepe prevenit
merita peccatorum, quia meretur existentibus in crimine,
ut resurgant, et sic non est sexus, etas, status vel
condicio humani generis quin necesse habeat auxilium
virginis implorare. Nemo tamen meretur beatitudinem
nec ipsa orat pro aliquo ut habeat beatitudinem nisi
qui optimam partem cum ipsa elegerit.
SERMO XLIX.
Videns civitatem flevit super eam. Luce XIX", 41.
Tria possunt dici caritati vestre de verbis evangelicis
prelibatis, primo quociens Jesus fievit, secundo quare
et quomodo Jesus fievit, et tercio quomodo modus suus
flendi est edificatorius populo christiano. Quoad primum
legitur in evangelio Dominum ter flevisse, primo in
suscitacione Lazari quatriduani fetentis in monumento
(Johannis XI", 35), et lacrimatus est Jesus; secundo super
eivitatem Jerusalem (ut in evangelio hodierno) et tercio
tempore passionis (ut He. V", 7: Fundebat preces cum
lacrimis clamore valido et exauditus est pro sua re-
verencia).
Prima lacrimacio fuit pro persona Lazari, secunda
pro civitate Jerusalem et tercia pro toto populo christiano.
Quoad secundum notandum quod Jesus nunquam flevit,
nisi quando flevit pro peccato humani generis, ut in
primo fletu flevit peccatum hominis tractum in con-
suetudinem in persona fetentis Lazari figuratum. In
secundo fletu flevit peccatum Jerusalem quod commisit
et commissura fuerat in personam suam, asserens quod"
et ipsa fleret si cognovisset penam que exinde futura erat.
Nam XLII" anno post ascensionem Titus et Vespasianus
in solempnitate Pasche circumdederunt undique civitatem,
et obsidione dura coangustarunt venientes ad solempni-
tatem non permittentes illos exire, et tercio prostraverunt
facta magna clade (ut dicit evangelium et diffuse
Josephus in de bello Judaico).
3. A: Maria deest. 8. AD: zlvsam. 9. H: elegit. 11. DGH: Videns
Jesus; H: Sermo 27M.
31. ADH: et deest.
circumdederant.
mittentes; ib. DG: eos.
23. A in marg.: I. 29. A in mar .: 2.
32. DG: Vespesianus; AH: Vaspasianus. ls. A:
34. DG: obsidicione; ib. H: coangustabant. 35. G:
36. H: magna callide. 37. A: Josaplzus.
10. Gospel for 10th Sunday after Trinity.
Us
35
SERMO x1.1x.] QUARTA PARS.
393
Civitas enim secundum beatum Gregorium reedificata
est extra, ubi Dominus crucifixus est, et sic amoti sunt
cuncti lapides civitatis. Causa ergo huius fuit ingratitudo
qua non fuit grata suo gratissimo, specialiter quando
5verus sol illuxit ad pacem populo Judeorum. De tali
enim ingratitudine fatua maxime foret flendum. Sic enim
corrupte sunt legis litere propter tria, scilicet amorem,
dolorem et timorem.
Et tercio flevit peccatum humani generis pro quo
10 oportuit ipsum tantum pati.
Sed obiciunt infideles dupliciter contra fletum illum,
primo per hoc quod christus cum fuit Deus non potuit
flere, sicut non potuit dolere.
Solucio autem istius est quod secundum divinitatem
15nec flere potuit nec dolere, sed quia simul fuit verus
iota Deus et verus | homo, secundum humanitatem flevit et
33 doluit plus quam aliquis frater suus.
Secundo obicitur per hoc quod fletus et dolor sunt
propter displicenciam alicuius, sed Christus cum fuit
20 omnipotens potuit impedire omnem eventum qui foret
sibi displicens, ergo non foret materia fletus vel doloris
in Christo.
Hinc dicitur quod vere concluditur in Christo non
fuisse culpabilem materiam doloris sed in fratribus suis
25 fuit culpa pro qua oportet eum satisfacere ex vehemencia
sue gratitudinis graciose. Quamvis autem potuit omne
malum prohibere et impedire tamquam Deus, tamen
gratancius fecit, ponendo factum hominis in libertate
sui arbitrii, quia aliter non plus mereretur quam pecus,
30 et super hoc non permittet aliquod peccatum contingere
quin vertit illud ad utilitatem ecclesie.
Restat ergo declarare quod'Christus nunquam flevit
vel doluit nisi quando doluit pro peccato. Nam non
est domini potentis, sapientis et clementis dolere nisi
35 pro notabiliter dampnoso. Sed huiusmodi dominus est
1. D in marg.: Quomodo verzfi‘catur: Non manebit lapis super Iapz'dem.
4. nc quia non. 6. D: fatui. 7. DGH: leges. 9. A m marg.: jk
to. A: oportet; ib. D: tanta. 12. A: fuerzt. 15. A: fuit deest.
16. G: verius 19. DG: cum sit. 21. H: materia deest. 2 . H: fuisse
culpabile doloris; A: culpapabilem. 25. G: ipsum 26. D : graciose
deest.“ 27. D in marg.: quare Christus permisit se occidere potens
alias impedire et quare permittit in se peccare. 29. ADG: aliter deest;
ib. G: meretur. 35. A: mod: deest.
1. S. Gregorii, In Evangelia, Hom. XXXIX. Opp. tom. I,
pag. 1644/5.
3. for the
whole world.
He wept and
grieved only
for sin,
394
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XLIX.
caring not for Christus.
temporal loss.
We should
imitate Him,
making gifts'of
grace our clnef
desire.
Ideo non pertinet ad eum flere vel dolere
propter amissionem temporalium sed virtutum. lbi enim
amittitur Deus et amicieia tam triumphantis quam
militantis ecclesie; temporalia autem non possunt esse
ab eo perdita, quia quecumque pars habuerit, ipse habet,
et quando in penam peccati consumuntur, hoc fit ad
laudem et beneplacitum domini vindicantis. Si autem
dolet pro pena aliena, cum infert omnem penam, tunc
dolet de iusticia quam ipse facit ad purgacionem et
profectum ecclesie. De pena vero sensus proprii natura—
liter doluit tamquam homo, sed de pena dampni proprii
non credo Dominum doluissep cum dampnum virtutum
non potuit habuisse. Et perdicio bonorum naturalium
non fuit sibi dampnosa, sed beatitudinis tam in se quam
in ecclesia lucrativa. Et talis prudens commutacio
foret leta.
Ex istis colligitur quod modus flendi et dolendi christi
est plane instructivus tocius ecclesie. Cum enim omnis
Christi accio sit nostra instruccio, patet quod non faceret
tam mirabile opus et specialiter in persona propria,
nisi notabile ministerium ecclesie indicaret. Non enim
facit quicquam ex indilierencia nec sine notabili et patula
racione. Per hoc ergo informatur vis concupiscibilis
humani generis; per hoc instruimur quomodo debemus
compati fratribus nostris et quomodo debemus passiones
corporis temperare.
Quoad primum patet quod dolor perditi, desiderium
habendi et amor habiti in suo genere correspondent.
ldeo cum debemus infinitum plus concupiscere et amare
bona gracie quam bona nature vel fortune, patet quodi
debemus infinitum plus de eorum perdicione dolere
quam de perdicione cuiuscunque boni alteriusp et cum
primum in genere debet esse metrum omnium aliorum,
patet quod nunquam debemus dolere vel flere nisi
quando contingit perdicio bonorum gracie, pro illa
dolendo principaliter et pro aliis accessorie et con-
sequenter. lit illa regula domaret in ecclesia multas
H
U
25
J‘
o
1. D in marg.: Christus non doluit pro aliquo dampno naturali vel
temporali sed solummodo pro peccato secus de dolore sensus. 5. H: ea;
ib. DG: habuit. 6. DG: consunzitur; ib. DG: hoc fuit. 7. I): veridi-
cantis. 8. H: omnem deest. 11. H: proprii deest. 12. H: cum non
potuit dampnosa dampnum. 13. DG: potuit deest. 21. ADH: miste-
rium; ib. ADH: enim deest. 22, 23. H: et patet a racione. . H:
ideo deest. 31. infinitum; A: infilium; ib. A: dolore. 33. D in
marg.: Regula datur dolendi et flendi rectissima. 36. DH: et deest.
37. A: regula deest.
ua
U1
SERMO xux] QUARTA PARS. 395
inordinatas anime passiones, quia dolor amissionis
temporalium superans dolorem alium manifeste indicat
quod trium bonorum scilicet fortune, nature et gracie
plus amamus.
5 Debemus autem ex vi primi precepti infinitum plus
amare Deum et per consequens bona virtutum quam
omnia bona temporalia vel naturalia hic pro via. Quando
ergo plus dolemus pro amissione temporalium quam
pro amissione bonorum gracie, manifeste convincimus
ionosmetipsos amare temporalia plus quam Deum, quod
est peccatum grav1ss1mum.
Quoad secundum patet quomodo debemus plus dolere ‘We should
de lapsu proximi in peccatum quam de perdicione £333,393,?
omnium nostrorum temporalium. Hoc enim Christus
15 exemplavit, et conservacio bonorum virtutis in proximo u
foret nobis utilius et plus commodiferum; et in isto
peccato quamvis lapsi sint laici, tamen clerici et specia-
liter prelati sunt a Deo et homine plus culpandi. Debent
enim clerici invigilare ad instruendum subditos in via
zovirtutum et ad docendum eos vitare de via viciorum
eciam infinitum plus quam ad commodum proprium
temporalia adquirendum et per consequens infinitum
plus castigare et punire subditos pro bono virtutis in eis
stabiliendo et malo vicii effugando, quam pro temporali
25 commodo adquirendo; quod si postponimus hunc ordinem
fovendo vicia pro pecunia quam plus diligimus quam
virtutes, nulli sunt regnorum magis periculosi proditores
vel apud Deum et homines magis odibiles. In cuius
signum Christus quando fievit peccata Jerusalem, docens
quod omnia illa l traxerunt originem ab inordinata
affeccione temporalium sacerdotum statim post fletum
accessit ad templum et eiciendo vendentes et ementes
in templo dicens: Domus mea domus oracionis est. Vos
autem fecistis eam speluncam latronum, ac si in facto
35 diceret secundum Chrysostomum: Vos sacerdotes mer-
cantes dignitates ecclesie empcionibus et vendicionibus
simoniacis et secundo negociantes pro questu tempo-
“ol.
anne
933
5. H: autem —_ plus deest: ib. infinitum ; A: in filium. 6. A: bonum.
7. D: bona deest’; 1b. DG: in via. IO. ADG: nos amare. 12. H: lus deest.
13. A: lapsu twice. 17. D: sunt. 19. DGH: enim deest. 22. z tempo-
ralium. 23. A: subditos deest. 37. DC: et tercio; H: eciam secundo.
33. Matth. XXI, 13; Lucae XIX, do. 35. Chrysostomus in
Matth. Horn. LXVII. Opp. tom. Vll, pag. 745 (i); VI, 898. Cf.
I, 349.
396
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO L.
Like Christ we
should bear
injury with
patience.
Falsehood of
the Pharisee’s
words.
ralium et non pro salute fidelium subditorum estis causa
tocius materie huius fletus. Ideo instrumenta que sunt
occasio peccandi vobis et populo sunt a seculari brachio
subtrahenda, cum ego ut rex veniens Jerusalem ista
facio (ut notatur Matthei XXI" et Johannis XII").
quoad tercium patet quod sequendo Christum fletu
et paciencia quoad iniurias sedabuntur anime passiones
ut iracundie, pugne, mutulaciones, rixaciones et maior
pars malicie in hoc mundo, sic quod per nos stat
quod ecclesia militans erit taliter perturbata. Nec valet
instancia qua dicitur quod tunc mundus foret repletus
iniuriis, quia Christus qui non potest errare docuit
istam doctrinam verbo et opere ad introducendum pacem
et sedandum contumelias; et ideo istam doctrinam
tenetur clerus Christi specialiter imitari. Unde notando
contumeliosos qui abiciunt hanc doctrinam et vel impli-
cant se perturbacionibus ad maius dispendium quam
inest proximo suo pacienti vel ipsis prosperatis in via,
hoc est, quia Deus ipsos refugit tamquam morte secunda
mactandos, sic enim secundum beatum Gregorium bestia
mactanda consumit sine castigacione terre nascencia.
Unde qui sic agendo prosperatur est tamquam fera
diaboli desperata. Efficaciam ergo fletus Christi, cum
sit via ad beatitudinem, doceat nos noster magister et
dominus qui sic flevit. Amen.
SERMO L.
Omnis qui se exaltat humiliabitur. Luce XVIII", 14.
Constat ex serie evangelii quomodo duo homines,
scilicet publicanus et phariseus ascenderunt in domum
Domini ad orandum. Phariseus tamquam ypocrita pallians
se habere a Deo duas partes iustieie, primo gracias
agit Deo sed false et accusatorie processit. False, quia
asserit se non esse ut ceteros raptorem, iniustum vel
adulterum. Et cum constat quod quicunque est raptor,
1. H: non deest. 4. G: et rex. 5. H: Matth. XII; ib. Codd.:
Joh. 1]. Cf. Joh. XII, 15. 8. D: muti/laciones. 10. H: est taliter;
ib. H: valet deest. 15. H: 16. D: istam doctrinam.
effi8cacia;
- 2 .
17. A et magis dispendium ib. D: igitur.
34.A: quod deest.
nominando.
23. G:
26. Sermo L; A
z uo
24. ADG: noster deest. _ . 27. A: ealtat.
32. A: false accusatorio.
3o. ADG: igitur tamquam.
eo. S. Gregorii Moralium, lib. XXXIII, in cap. XL beati Job.
Opp. tom. I, 1078. 26. Gospel for 11th Sunday after Trinity.
29. Lucae XVIII, IO.
5
1-1
U
25
3o
SERMO L] QUARTA PARS.
397
qui publice accipit alienum, iniustus est qui ad laudem
sui committit Deo tam manifestum mendacium, et
adulter qui ex religione affidatus miti et humili sponso
ecclesie abicit iugum ipsum suave et confederat se iugo
5patris mendacii, sed tercio adaugens maliciam inordinate
accusat proximum, dum subiungit sicut hic publicanus,
et bene inchoat, false mediat et incaritative, quia ac-
cusatorie, consumat, et sic peccat in sapienciam et
benevolenciam.
Et ista est scola patris mendacii colorate incipere,
ut versucia sequens coloracius abscondatur. Unde sicut
dicit Beda in Commentario quadruplex est genus iactan-
cie, primo quando superbus presumit se ex se habere
aliquid, secundo quando fatetur se habere quicquid
ishabet de Deo sed ex suo merito precedente, et utrum-
que istorum est manifesta blasphemia; tercio quando
false simulat se habere bonum quod non habet; et in
isto iactavit se iste phariseus; et quarto quando cum
mendacio iactandi detrahit fratri suo et in ista malicia
20 geminavit.
Inter omnia autem vicia peccatum magis oracioni
contrarium pompa vel iactancia elemosinarii Dei est
et ad impetrandum petitum inepcior, primo quia
Luce I", 51 de Deo dicit mater sua quod despexit
25 superbos mente cordis sui, sic ergo despectus est ineptus
impetrare quicquam a Domino; secundo quia Deus
novit omnia intima peccatoris; ideo pompare sibi de
adesse iusticiam a Deo accomodatam, si qua infuerit,
videtur esse indignacionem divinam incurrere. Unde
IO
go Psalm. CXLII", 2 dicitur ad hunc sensum: Non iustifi-
cabitur in conspectu tuo omnis via/ens, scilicet non ex se
1. DG: accepit. 3. qui; here ends the Lambeth manuscript :1. 23 (H).
7. A: et sic bene; ib. DG: meditat; A: mediat caritative; ib. quia; A: qua.
12. DG: commentatore; ib. A: qnatrz'plex; ib. l) in marg.: Secundum
Bedam quadruplex enus iactancia. 15. DG: habet de re. 18. A: [quando
deest. DG: etrahat. 20. DG: gemz'nancia. 21,22 DG: nter-
iactancia deest. 22. elemosinarii; DG: clarum. 22, 23. DG: est sibi ad.
24, 25. Recte: dispersit superbos 25. DG: igitur. 26. G: quicquam.
27, 28. DG: sibz de iusticia a Deo accomodata. 29. A: incurre.
29, 30. DG: Nam Psalm. 30. G: CXLIV. 31. A: sed non.
12. Cf. Beda in Lucae hlvv cap. XVIII, lib. V. Opp. (Edit.
Colon. I688) tom. V, pag. 392: Quatuor sunt species . . . . cum
bonum aut a semetipsis habere se aestimant, aut si sibi datum
desuper credunt, pro suis se hoc accepisse meritis putant aut
certe cum iactant se habere quod non habent aut despectis ceteris
singulariter videri appetunt habere quod habent.
Four forms of
boasting.
398 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO L.
sed ex infinitum ab huiusmodi iactare distante procedens
eo. Et hinc in oracione hodierna dicitur quod omni-
potenciam suam parcendo et miserando maxime mani-
festat, quia infinita potencia requiritur ad delendum
peccatum et infinita misericordia ad tam ingratumS
participative iustificandum.
Boasting to be Tercia causa est cum condicione et natura orantis
shunned not - . . . . . .
only at prayer s1t ex titulo misericordie impetrare petitum; patet quod
saisit- orant1s est suggerere suam 1nd1genciam et non pom-
pare de I non accomodato. Nec valet ficticia nostra Ff]-
qua dicimus quod nec :coram Deo nec in ecclesia sic 9:"
pompamus, quia cum Deus sit semper et ubique, patet
quod quocunque loco vel tempore pompaverimus, coram
Deo iactamus in contemptum sui de suis, ut sic nos
indisponimus qui necessitati sumus cottidie dicere ora-ib
cionem dominicam ad quicquam a Domino impetran-
dum. Et si examinamus sedule vitam nostram, repe-
riemus nos in pompam pharisaicam crebrius incidisse.
Et tantum dixerim de prima parte sermonis in qua
instruimur quod onmino in oracionibus iactanciamz
caveamus.
The second Secundo patet de serie evangelii quomodo debemus
lgsgggcrfigigs cavere falsum iudicium fratrum, accusacionem, detrac-
r‘lfsrfglllldgxm cionem vel scandalisacionem, cum phariseus exinde
reprobatus a Deo retorsit in Publicanum vicia a qui- za
bus se false excusaverat. Non negatur tamen a christianis
prudens iudicium, cum in utroque foro sint iudices tam
seculares quam ecclesiastici ad vicia hominum cor-
rigenda; ymmo oportet quod simplices accusantes fratres
reos iudicent de sentencia quam deponunt, sed omnino
iniquum iudicium est cavendum. Rectificatur autem
iudicium proximi ex hiis tribus: primo quod iudicio
sit substrata veritas, quia mendacium per se displicet
veritati et est contra octavum mandatum decalogi:
Non loquaris contra proximum tuum falsum testimoniums-SS
nec hoc sufficit, quia ex levi suspicione vel cum oppositi
A
v
Us
o
1. DG: infinitum tibi dispar; ib. DG: ab -— procedens deest; ib. A:
procedens coniecturavi; Cod.: proc08(?). 7. G: cum de. 11. DG: coram
deest. 12, 13. A: patet ex. 15. A: continue dicere. IQ. AD: lit
tamen; ib. A: dixim. 23. DG: cavere cetum 7fraternum. 24. G: pha-
riseis et. 25. DG: Domino. 26. G: cum ctristianis. 30. DE: iudi-
cant; ib. DE: quod omnino.
2. Deus qui omnipotenciam tuam parcendo maxime et
miserando manifestas. oratio for 11th Sunday after Trinity.
35. Exodi XX, 16.
SERMO L-] QUARTA PARS.
estimacione potest homo asserere veritatem. Ideo oportet
quod sit clara evidencia a sensu vel aliter invincibilis
antequam proximus accusetur. Ideo debet esse accusacio
de preterito, cavendo de reatu pro presenti vel futuro
Sproximo imponendo.
Sunt enim tria que Deus ex graciosa causa ordinavit God has hidden
nobis esse incognitaa scilicet predestinacio proximi, hora
mortis et dies iudicii. Primum est ut amemus pro-
ximum quem quantumcunque peccaverit, ignoramus
ioutrum habebimus in celo patronum, ut contigit de
duobus apostolis et Maria. Diem vero iudicii et horam
mortis ordinavit Deus esse nobis incognita, ut probando
nos iudicio continue timeamus. Tercium vero perneces—
sarium ad rectificandum iudicium est recta intencio,
15 quod postponamus zelum vindicte et munera vel favorem
pro fratribus accusandis, quia omnia ista et singula
reddunt accusatores fratrum dampnabiles. Oportet ergo
pure quod intendatur honor Dei, purgacio ecclesie et
emendacio proximi accusati. Et adhuc oportet quod
2o observetur ordo triplicis correpcionis fraternea de‘qua
Matthei XVIII", 17; et demum debet obstinatus caveri
ut ethnicus et non annuatim peccatum suum pecunia
redimi et ad maximam Dei prodicionem ex turpi con-
sensu contaminator ecclesie pro veritate pecunia vendita
25 sustentari. Unde videtur mihi quod sicut improvide
accusans proximum (ut dictum est superius) est cul-
pandus, sic celans prodicionem ecclesie ex taciturnitate
proditoris est dampnandus.
Moveret autem ad pie compaciendum fragilitati lapsi
30 quod publicanus evangelicus qui stabat a longe nec voluit
oculos ad celum levare sed percuciebat pectus suum di-
cens humiliter pio patri: Deus propicius esto mihi pec-
catorz'; in momento quidem contritus est licet laicus
et descendit in domum suam iustificatus ab accusacione
35 apparente religiosa securus. Per hoc enim docemur
quod Deus est qui iustificat et secundum scolam suam
cavendo questum deberet eius vicarius apponere medi-
cinam. Stacio autem a longe laici retro clericum signat
from us
6. DG: enim deest; ib. D in marg.: laria a nobis abscondita et uare.
s 9. I): proximum quin. 12, 13. A: parando nos. 13. DG: ' ercz'o.
2i. A: obstz'natio. 23. DG: perdz'cionem. 24. DG: contaminatorzmz.
27. DG: perdz'cionem. 28. DG: proditoria. 35. A: secura. 36. A: est
deest. 37. DG: debet.
3o. Lucae XVIII, 13.
1. the _
predestinatlon
of others,
2. the hour of
death,
3. the day of
judgment.
_\Ve must not
Judge harshly.
400 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO Lv
eius veram humiliacionem, nolicio Ievandi oculos ad
celum signat eius erubescentem contricionem et tunsio
pectoris signat eius plenam contricionem et fructuosam
sui confessionem.
laeusgigtjgf Tercio patet ex finali conclusione principium evangelii
. concludente quis fructus est de pomposa iactancia et
fructuosa penitencia, dum infertur quod omnis qui se
exaltat humiliabitur et qui se humiliat exaltabitur. oportet
enim viantem crescere continue tamquam arborem in
virtute, quousque summitatem celi contigerit, ideo opor- m
tet ipsum profunde radicibus humilitatis infra terram
humiliacionis humane contra flatus venti superbie sta-
biliri, considerando quomodo terra est et in cinerem
revertetur et quomodo quicquid boni habuerit ex in-
fluencia celi spiritualis descendit desuper, modo quota
fructificat spera terre, et sic oportet foveam radicisPl
huius arboris humilitatis | penetralibus undique con- mola
cavari, quia concavitas vallosior est humoris gracie .
capacior et vita convexa ex curvitate rectitudinis facit
arborem ex defectu humoris arescere. eo
Unde oportet imaginari hominem multiplicatum in
utroque brachio equelibre secundum disparem racionem
qua presumit superbe sese extollere in brachio sinistro
equelibre positum, secundum racionem vero qua se
virtuose humiliat in brachio dextro equelibre positum,25
et utrique humana natura substernitur; tune regula
inmutabilis iusticie deprimit naturam in brachio sinistro,
in brachio vero dextro exaltat naturam, unde mira
subtilitate dicitur universaliter quod omnis qui se exaltat
humiliabitur, sed indiffinite qui se humiliat exaltabitur.
Prescitus enim ad tempus se eciam virtuose humiliat,
sed manet peccato irremissibili depressus continue, quia
false se humiliat et nisi equivoce virtuose; bravium
itaque ad cuius fastigium exaltandi sumus alliceret ad
veram humilitatem cum eius familia consequente, quod
nobis concedat Christus Jesus. Amen.
91
ue
o
bo
m
2. A: erubescenciam. 4. DG: soni conjessionem. 6. G: de damp-
nosa. 8 DG: et qui - exaltabitur deest. 9. DG: uiatorem deest.
12. G: ventus. 15. A: descendit semper. 16. G: sic oportet. 18. A:
vallacioni. 19. A: ex circuitu. 22. DG: conclibre. 23. DG: que.
24. DG: quia; ib. A: contra se. 25. DG: equelibere. 26. D: utraque
32. D: in peccato; ib. A: qua. 34. DG: abz'ceret. 36. DG: christus
Jesus Amen deest.
7. Lucae XVIII, 14.
SERMo 1.1.] QUARTA PARS.
401
SERMO LI.
Surdos fecit audire et mutos loqui. Marci VII", 37.
Constat ex serie evangelii quomodo Salvator non solum
edificavit Judeam miraculis sed gentes exteras, ut Tyrum
Christ showed
miracles to the
i Gentiles as well
5Sidonem et terram Decapoleos, a quibus ordinate venit as t" the Jews-
ad mare transeundo Jerusalem. Dicitur autem quod
Galilei vel gentes adducunt sibi personam surdam et
mutam ut sanetur; qui apprehendens eum seorsum a turba,
misit digitos suos in auriculas eius et expuens tetigit
lo linguam eius et suspiciens in celum ingemuitp dicens: Efieta,
quod est aperire Et statim aperte sunt aures eius et
solutum est vinculum lingue eius et loquebatur recte. Et
precepit eis ne cui dicerent. lit eo plus predicabant factum
et mirando dixerunt: gene omnia fecit; et surdos fecit
15 audire et mutos loqui. Secundum Bedam in Commentario
surdus iste et mutus signat genus humanum a Jesu
salvatum, qui exierit de finibus Tyri (hoc est, de timore
vel superfluo), quando exivit a Patre et venit in mundum
(ut loquitur evangelium Joh. XVI", 28). Ad Dominum
eo enim pertinet timor, et secundum divinitatem dicitur
supersubstancialis et flexus super singulas creaturas,
quia Genesis I", 2 dicitur: Spiritus Domini ferebatur
super aquas Unde secundum divinitatem nominatur
terribilis.
Venit autem per naturam angelicam ministrantem,
que bene Sidon dicitur (hoc est salus vel tacens), quia
celestes spiritus sunt in salute vel beatitudine confirmati
et in vita contemplativa tacente vel ociante beatifice
occupati. Per medios vero fines Decapoleos venit, quia
30 per universitatem graduum humani generis. Nam septua-
ginta duo gradus numerantur Luce ivo ab Adam usque
ad Christum; quibus additus octonarius generatornm
posterius salvandorum et denarius universitatis angelice
cum generacione spirituali natorum ex Deo semine verbi
35 Dei decies decem civitates constituit. venit autem ad
25
1. D in marg.: Dominica :2. 2. A: Surdus. 4. DG: ut Tytum;
D: Tytum et. 7. G: Galii. 12. AG: et before lo uebatur omitted;
ib. A: recte deest. G- Commento. 1 . G: qui exiuit
22. A: qui Genesis. 23. DG: dicitur. 25. A: evangelicam.
29. occupari; ib. A: Decapolios. 33. G: et domus. 34. G: ge-
nera z.
1. Gospel for 12th Sunday after Trinity.
7. Marci VII, 32.
14. Cf. Bedae in Lucae Ev., l. c. pag. tas/qu
Mystical
meaning of
Tyre,
Sydon,
and Decapolis.
26
402
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO Ll-
How _the human
race 1s deaf and
dumb.
mare Galilee, quia ut paciatur tribulaciones vite carnalis,
facta transmigracione ante ascensionem.
Surdus autem et mutus est secundum Bedam genus
humanum: surdus quia a tempore quo in paradiso
audivit altum verbum et blasphemum diaboli: Nequaquam
moriemini, surduit a speciosa laude Dei, cum tria sunt
ex quibus inveteratus surdescit, scilicet sonus altus
et terribilis, stupor nervorum ex vehemencia frigoris
et paupertas animalis spiritus. Sonus autem quo diabolus
imposuit implicite Deo mendacium fuit valde terribilis,
et diverso homine a sole iusticie necesse fuit eum
occupari frigore debilitante nervos ad opus iusticie; et
per consequens illi qui attente audiret quid Ioquatur
in ipso dominus Deus deficeret septuplex spiritus. Vis
ergo sic frustrata a fructu salutifero fuit perdita peris
peccatum, et sic per idem potencia locutiva fuit perdita
ex loquela letifera cum diabolo credendo verbis eius et
discredendo verbis Domini. Et sic natura humana facta
est surda et muta ex culpa propria.
Sed Christus prius aures aperuit, quia prius est
audire verbum Dei quam loquip quia fides est secundum
Apostolum ex auditu, et hinc secundum Aristotelem
omnis surdus a nativitate naturaliter est mutus et non
econtra, eo quod oportet ut fiat doctrina l ydiomatis ex
auditu. Christus ergo prius sanavit naturam quam primo
separavit a seculari tumultu, quia, sicut radius solis non
calefacit aerem vento commoventea sic nec spiritualis
radius illustrat hominem, dum fuerit negociis secularibus
implicatus. lit hinc predicatur laicis non in feriisy quando
mancipantur ministerio seculari, sed in sabbatis, quando q
seclusi sunt ab occupacione seculi distrahente. Tune
autem ponit Christus digitos suos infidelis auriculis,
mandans quod aperiatur vis anime auditiva, quando
ex operacionibus eius subtilibus instruit fideles ad
recognoscendum peccatum hominis et virtutem verborum
Dei, cum oportuit Christum pro satisfaccione hominis
tanta pati. Ideo Act. I", 1 notatur quomodo cepit Jesus
facere et docere.
ul
o
Christ opened
its ears.
I-q
o
IQ
ut
us
U l
13. DG: lo-
26. A: seculi.
32. A: Christi.
37. A: tanti; ib. I): fecit cepit.
3. DG: autem deest. 6. A: surdivit: ib. A: Domini.
qnitur. exp no: e converse. 25. A: saluam't.
27. A: commonentem. 2 . D: fit hic; ib. G: inferis.
34. G: subtilius ; ib. Arji >lem.
4. Cf. Bedae in Lucae Ev. l. c. pag. lug/ap
ib. Aristoteles, De Anima ll, 8.
22. Rom. X, 17;
ua
ua
.p.
SERMO LL] QUARTA PARS.
403
Sed sputum Christi quo tetigit linguam muti signat
dulcedinem spiritus quo aperit affeccionem ad attente
predicandum verbum quod prolatum a Deo audierit.
Sic enim apparuit Spiritus Sanctus in linguis igneis
5contra serpentinam seduccionem qua homo obmutuit.
Ex isto evangelio patent tria in quibus populus est
docendus; primo quomodo excuciendo surditatem audient
verbum Dei, secundo quomodo instructi in fide ex
auditu loquentur cum fiducia verbum Dei, et tercio
lo quomodo ex virtute quam Deus ex istis indidit cavebunt
Iaudes hominum et applausus, cum Christus non extorsit
laudes a populo sed mandavit, ne cui dicerent, suple,
adulatorie. Homo enim est indignus, ut laus eius sit
merces finalis operis meritorii facti tanto domino.
Quoad primum patet quod audire verbum Dei est
obedienter ipsum mente concipere, quia aliter brutum
audiret verbum Dei ad mentem scripture; sed natura
aperit aures animalis ad auditum huiusmodi, ideo oportet
quod evangelice audiens verbum obedienter ipsum
2ointelligat; sensus enim humanus est virtus passiva; et
oportet quod respondetur ad magistrum spiritualiter et
obedienter recipiat speciem inmaterialem quam inprimit.
Nec hoc sufficit ad beatitudinem (ut patet Luce XI"),
sed oportet quod sit verbi perfecta custodia. Clavis enim
25infixus ferramentis equorum vel curribus retorquetur et
insuper circumrotatur, cum aliter reciperet rubiginem
tamquam frustratorium quoad fructum, sic oportet quod
audiens verbum Dei intendat ipsum complere in opere
et procedat circumrotando pro loco et tempore opor-
Botunis; et sic surditas culpabilis est fugata. Et istam
doctrinam notavit sibi Augustinus, cum confessus fuit
cum Apostolo: Gracia Dei sum id quod sum, et gracia
eius in me vacua non fuit, sicut patet de multiplicibus
sermonibus et scripture sacre exposicionibus.
Quoad secundum patet quod licet omnis christianus
cui Deus donat potenciam, debet loqui cum fiducia
verbum Dei, tamen specialiter spiritualis prepositus,
sicut fecit Augustinus, cuius festum hodie solempnizat
15
35
Christ’s
touching the
tongue was a
sign of His
commission to
prelates to
preach.
Hearing must
be intelligent
and must be
followed by
obedience.
2. A: afiectum. 3. A:
9. DG: locuntur. to. D
I): indidit Deus (twice).
ib. G: re rimit. 25. gi
3o. DG: 2 lam. 32. G: idem sum. 34. DG: et deest.
12. Marci VII, 36. 32. I. Cor. XV, 10. 38. Cf. Introduct.
in primam partem, pag. XXX.
7. DG: docendum; ib. A: audiret.
10. A: ex istis vidit;
22. G: in naturalem;
2 30. DG: opportuno.
36. D: donavit.
relatus.
z et ~ virtute deest.
21. A: respondentur.
DG: serramentis.
Preaching the
special duty of
prelates.
adit
404
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM ISERMO u.
This sermon
preached on
St. Augustinevs sua expr1mitur.
ecclesia, cuius laus et specialiter apud scolasticos in vita
' Unde querenti quare verbum Dei non
day (Aug: digno. est modo in efficacia et reverencia sicut olim, dicitur
Defects of
prelates.
Sins of the
tongue:
1. Murmuringr
against God.
2. Slander.
3. Abuse.
quod peccatum prelati et induracio populi est in causa.
Quidam enim sunt canes muti, non valentes latrare,5
sicut loquitur Isaias; quidam autem predicant specialiter
propter questum, et quidam omissa intencione profectus
anime predicant propter famam. ldeo minimus grex
non capti verbum efficaciter sicut olim. Deus enim non
cooperatur ad meritum taliter predicantis pocius quam
cum graculo, ut populus informetur, et specialiter quia
deest confirmacio sermonis in opere predicantis, dum
in pociori parte sit contrarius sibi ipsi. Opus enim
movet efficacius quam sermo. Auditorium autem ex-
inde indisponitur sicut fera que non audit efficaciter
verbum, sicut nec populus Judaicus infidelis. Nam sicut
Ezechielis III", cap. 26 lingua sancta prophete a predi-
cacione frustrabitur, quia domus exasperans est in Deum
et specialiter in quinque generibus blasphemie, de quibus
est longus sermo.
Sed de tribus peccatis lingue ad presens dicetur,
scilicet de murmure contra Deum, de detraccione in
proximum et de conviciis in fratrem proprium. Murmur
autem predictum est fatuum, quia deteriorat murmu-
rantem dupliciter, non nocetDomino nec impedit eventum. 25
Detractores odivit Augustinus, unde supra tabulam suam
fecit scribi hos duos versus:
Quisque novit dictis absentum rodere vitam
Hanc mensam indignant noverit esse sibi.
Unde detractor I comparatur in scriptura cani,
et serpenti: cani quia canis habet labia sanguinosa, latrat
communiter sine causa et naturam suam prostratam
invadit; porco quia rostrum et os turpiter inquinat,‘
intrans ortum preelegit congregacionem stercorum ante
cumulum fiorum redolencium et deicit pedibus cibum 35
suum. Serpenti vero comparatur, quia mordet in ab-
scondito, tortuose incedit et terram comedit. Detractor
autem habet condiciones proporcionales, ideo sanctus
20
Fol.
porco 334,,
4. A: induricio. 8. DG: minus grex. 9. DG: olim deest;
ib. AG: enim deest. 14. A: sermone; ib. DG: auditorium enim.
18. AA: de duo. 25. A: eventum deest. Lac. in cod. 28. DG: Quisquis;
1 . : re ere.
6. Is. LVI, to. 28. Hos duos versus in opp. S. Augustini
non inveni. Cf. pag. 229.
SERMO 1.11.] QUARTA PARS,
405
iste noluit cibum sumere cum talibus quoad convicia.
Unde de isto potest verificari thema, cum scripsit plus
quam mille volumina in quibus fides scripture exponitur.
Quibus deficientibus magna pars cleri surda mutesceret;
5solus tamen Christus bene omnia fecit et in nomine eius
partem factibilium fecerunt cetera membra sua. Quoad
tercium patet Luce XVI" quod religio christiana debet
omnem laudem suam sperare a Domino, considerans
quod quicquid boni fecerit habet illud a Deo. Et adhuc
ionimis modicum facit Deo tamquam servus sibi inutilis
(ut dicitur Luce XVII", to). Unde ergo laus nostra ab
homine, cum secundum Apostolum: Si acceperis, quid
gloriarisp quasi non acceperis. Unde prudenciores laudando
hominem dicunt quod est multum Deo obligatus ex
15 multitudine donorum que ab eo receperat. Quando enim
Deus nos premiat, propria dona coronat etc.
SERMO LII.
Magister quid faciendo vitam eternam possidebo. Luce
X", 25.
Istam questionem quam quesivit legisperitus a Christo
potest quilibet subditus a suo prelato querere pertinenter,
et responderi debet, ut christus respondit. Quilibet
enim naturaliter appetit beatitudinem, ymmo secundum
Augustinum non potest eam non appetere, cum sit
25 finis naturalis ad quem humana species naturaliter
ordinatur, sicut terra ordinatur naturaliter ut quiescat
in medio. Et hinc insurgit anxietas dampnatorum quod
necessario appetunt id ad quod sciunt se non posse
attingere. Cum ergo omnis christianus necessario ap-
30 petit illum finem et debet scire se non posse ad illum
attingere, nisi ipsum in via meruit, patet quam dili-
genter debet querere opus quo de congruo mereatur
istam vitam, specialiter cum hore mortis, diei iudicii
et illius meriti propterea sit ignarus, ut diligencius
35 discat viam in qua si consummaverit habebit bravium.
20
2. Unde de isto; A: De primo. 8. A: suam comparere. 10. DG: con-
servus. _1 . A: non premiat. 17. D in marg.: ~Dominica XIII.
18. A: posszde. 24. A: posset. _ 26, 27. DG: naturaliter uiescere in
medio et hanc. 28. A: scivzt non possunt. 29. G: ieitur.
32. DG: meruerit. 33. A: iudicii deest; G: audet
5. Marci VII, am 12. I. Cor. IV, 7. 18. Gospel for
13th Sunday after Trinity. 24. S. Aug. Confession. lib. X,
cap. XX, Opp. tom. I, 181 fet passim alibi).
31. DG z meruerit.
Augustine an
example how
Christ made
man speak.
\Ve should all
desire to know
how we may
be saved.
406
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LII-
How man
should love:
1. Himself.
This love must
not be
inordinate and
must chiefly be
directed to his
soul.
Nulla ergo ars est illa salubrior, facilior aut delectabilior.
Stat (inquam) in‘ caritate, que est ordinata dileccio
Dei et proximi, et quia Deus est hic nobis absconditus
propter quod ipsum confuse hic diligimus, ideo de
ordinata caritate creature dicere pauca intendimus.
Primo (inquam) oportet quod homo se ipsum diligat
ordinate, secundo quod diligat proximum ut se ipsum,
et tercio quod quandoque exponat se ipsum in causa
Domini.
Sed quoad primum diceret forte aliquis quod nemo
est qui non amet se ipsum, ymmo pessimi homines
secundum Apostolum sunt se ipsum amantes Non ergo
pertinet caritati ut homo amet se ipsum sed magis ut
odiat.
Hie oportet primo notare quod amor est duplex,
scilicet ordinatus et inordinatus, et sic de odio. Tune
dicitur quod omnis amor vel caritas nature hominis
ordinata incipit proficere a se ipsa; sicut omnis amor
inordinatus incipit efficere a se ipso. Amor autem
ordinatus est odium quoad mundum, sicut amor in-
ordinatus est odium quoad Deum. Quis ergo diceret
quin ille qui plus amat ornamenta quam corpus, qui
stulte maeerat corpus fame, ymmo qui cultellum letaliter
infigit in corde se ipsum odiat? Multo magis qui plus
amat temporalia sua quam animam pascit corpus laute
et animam dimittit fame spirituali perire, vulnus mortalis
peccati infigit in animam, nec solicitatur circa eius
salutem. Naturale ergo est quod amor ordinatus hominis
incipiat a se ipso, cavendo a peccato et insudando circa
meritum et virtutem. Sed mundus,
sic excecant nos fatuos quod isti fidei evangelice in-
fideliter dissentimus; et isti sentencie discredunt miseri
qui pascunt se potibus in noctibus usque ad nauseam,
ibique seminant verba pompatica, verba detractoria et
blasphematoria. Ex istis autem pocionibus oriuntur
adulteria, omicidia et furta ac aliorum peccatorum
genera, ut patet consideranti cursum seculi et statum
huiusmodi miserorum; in qua I materia est longa dis-
caro et diabolus"
(Jr
0-4
U
IQ
m
35
1. DG: igitur ars est ista. 2. D in marg.: Dileccio. 5. AG: in-
ordinata. 10. D in marg.: I. 12. DG: igitur. 15. D in mar .: Amor
duplex. 19._A: officere. 21. DG: igitur. 28. D in mar .: Di eccio sui.
29. AG: et insudando deest. 34. DG: ubique. 35. A: glasphema tota,-
ib. G: Ex hits. 37. D: consideranti s. 38. D: in qua deest.
12. II. Tim. III, 2.
ol.
34.‘1
SERMO LII-J QUARTA PARS.
iot
gressio. Talibus autem deficit fundamentum quo cari-
tative se ipsos diligerent et vitam eternam adquirerent.
Quo contra debemus reputare lucrum, quando anima
virtute pascitur, actus meritorius contra diem iudicii
5 instauratur et corpus ut anime et Deo serviat adaptatur,
quia terrena valitudo corporis ista postposita nichil valet.
Secundo dixi quod caritas requirit ut homo diligat
2. H15
neighbour.
proximum ut se ipsum. Stat autem dileccio ista primo Thislove should
declinando a malo, ne fiat proximo iniuriacio in se move" ma" t"
1ovel in suis. Secundo iuvando eum omnino spirituali
sufiragid lste enim sunt due partes iusticie, ut dicitur
Ps. XXXVI", 27: Declz'na a malo et fac bonum, et breviter
ista regula Christi Luce VI", 31 et Matthei VII", 12:
Omnia queczmque vultis ut faciant vobis homines hec et
I5 vos facite illis est optima ad docendum nos quomodo
debemus fratres diligere. Debemus (inquam) ipsos di-
ligere ad beatitudinem et non iniuriari eis in via ad
illam. ldeo dicitur quod debes diligere proximum tuum,
szcut te 1psum, non tantum quantum te 1psum, nec tarn
20 primo sicut te ipsum, sed ad parem beatitudinem; iuxta
quem sensum dileccio carnalis excluditur.
Et patenter sequitur quod quicunque non dilexerit
se ipsum modo predicto, deficit in ista particula cari-
tatis, tum quia illa presupponit quod homo diligat ordi-
25 nate se ipsum, tum eciam quia debet iuvare proximum
in gracia conmerendo a quo frustrat proximum. Nec
debet ista dileccio solum se extendere ad amicos, sed
eciam ad inimicos et quoscunque proximos in natura.
Sed dubitatur quomodo omnibus proximis meis debeo
30velle bonum beatitudinis cum scio Deum velle con-
trarium.
Hic dicitur quod quantum ad proximos conviventes
debeo velle voluntate condicionata, et quoad dampnatos
debeo velle dampnacionem eorum ad beatitudinem.
35 sanctorum proficere, et sic debeo utrobique Deo dicere:
Fiat voluntas tua in celo et in terra. Debemus autem
diligere inimicos benefaciendo, orando et generaliter
merendo eis. Et istam scolam esset necessarium hodie
introducere in ecclesiam tam opere quam sermone,
4. D: virtuose. 7. lb- in _marg.: 2. Dileccio proximi A: ne fiat
twice. 10. A: vel suzs; 1b. A: amando eum. . G: hec est.
t8. DG: istam; ib. AG: tuum deest. 20. AG: parem deest. 37. D m
marg.: Diligere inimicos. 38. DG: illam
18. Matth. xix, 19. 36. Matth. vir 10.
seek his
neighbour’s
spiritual good.
It must extend
to all men.
408 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM ISERMO LII.
quia indubie tota dissensio inter regna, personas vel
populos est propter frigescenciam caritatis. Nisi enim
plus amaremus temporalia et mundanos honores, nun-
quam sic ad invicem pugnaremusg et totum fundamen-
tum erroris est defectus fidei quod non credimus5
racionibus et dictis scripture, sed temporalia que vi-
demus preponderamus eternis que eredimus. Debemus
enim credere quod diligendo inimicos possumus aptis-
sime facere amicos vel eis manentibus in inimicicia
sua resistere, cum ut sic habemus Deum et angelosio
adiutores et (quod maximum est) ut sic meremur beati-
tudinem, dimittendo honorem et questum mundialium
pro beatitudine; et per istam viam docet scriptura nos
vincere. Modo vero infideliter innitendo mundane victorie
destruimus nos ipsos altrinsecus ut molares, cuius causa ts
est scola regis superbie. Et quantum ad sermonem, patet
quod debemus orare pro persequentibus nos, quia ut
sic tam nobis quam illis proficimus et maledicendo
unumquemque frustra officimus.
3._God. Tercio dixi quod oportet caritativum quandoque se
maiigglssnixiltingipsum exponere contra adversarios in causa Domini;
mfcjlflcl‘ilirsdsilige'fr cum enim necesse sit Deum habere contradictores in
via continue, potissimum signum quo ostenderetur Dei
dileccio foret adversariis legis sue secundum dona ad
hoc prestita cordate resistere. Quis enim tenens benigniza
domini videns arma sua despective reversa, legem sup—
peditatam et se ipsum contemptum non excuteret a se
vecordiam atque segniciem et adversariis domini sui
secundum posse resisteret, specialiter si ad hoc sub
pena gravissima et premio amplissimo sit astrictus?
Cum autem milicia sit vita hominis super terram, patet
quod oportet omnem christianum esse Christi tenentem
et suum dominum cum circumstanciis predictis cog-
noscere. Quando ergo videmus omnipotenciam, iusticiam
et iudicium Christi reversa, que sunt arma sue divini- 35
tatis, paupertatem, humilitatem et pacienciam que sunt
arma sue humanitatis reversa, si scintilla caritatis ad
Deum in nobis reluceat, non mirum si nos viriliter exponimus ex adverso. Et cum quicunque diligit regem 3‘
to
o
us
o
I. dissolucio. 6. DG: scilicet et. A: ponderemus. 8. G: quod
deest. _ 12. A: mundanam 13. DG: ilam. 19. A: undiquaque. . . .
(lacuna m cod.) o czmus. 20. D in marg.: 30. 23. A: uza osten-
dereturz 25. Ga: concordate; A: cordata. 26. A: vi ens enim;
DG: enim deest. :4. DG: igitur videmus Dei. 36. D: et humilitatem;
D: humilitate.
SERMO LIIL] QUARTA PARS.
409
diligit eius Iegem, patet quod peccatores Dei et legis
sue contemptores debemus secundum regulas legis christi
verbo et opere impugnare.
Sed quid de servo superiori qui uberiores expensas
sde Christi patrimonio vendicat et tamen in sua domo
peculiari defendit fures, meretrices et omni genere
proditores de impensis propriis? Quis queso plus pro-
fundus proditor quam est talis proditor nequam domini
sui, proditor regni sui et proditor sibi ipsi? Sed sunt
10 alii proditores inferiores in seculo, ut hii qui in domi-
bus suis fovent maledicos, ebriosos, latrones, meretrices
et quantumcunque criminosos notorios eciam pocius
quam servum fidelem de probabili domini capitalis.
Tercii vero proditores sunt infimi qui non audent blas-
15 phemos et alios in se peccantes corripere. Quilibet talis
potest dici servus nequam, negligens aut piger, multum
elongatus ab illo servo bono et fideli quem incedentem
per excellentissimam viam caritatis dominus fideliter
constituet super omnia bona sua.
SERMO LIII.
quod est mandatum magnum in lege. Matthei XXII", 38.
Constat ex serie evangelii quomodo pharisei subdole,
derisorie et inutiliter temptarunt christum de doctrina
evangelica. Ipse autem more suo reddens bonum pro
25 malo compendiose instruxit in duobus mandatis in quibus
tota lex pendet et prophete, quando dixit quoad primum:
Diliges dominum Deum tuum ex toto corde, in tota anima
et tota mente. In ista quidem dileccione Dei et dileccione
proximi universa lexpendet et prophetea quia conclusio finalis
3o gracia cuius sunt omnia scripta hominum est dileccio
Dei et proximi, cum secundum Apostolum Rom. XIII", 10:
Plenitudo legis est dileccio. Illud autem quod doctor legis
quesivit a Christo inutiliter debet quilibet subditus querere
a proposito suo in nomine Christi humiliter, propter
35necessitatem doctrine quam capiunt soli humiles et per
consequens pie ac utiliter.
20
(g. D in marg.: Proditores triplices 8. A: in quam Domini.
11. z maledzctos. 15. D: talis servus. 16. A: in tantum elongatus.
17. A: inczdentem. 20. D in marg.: De eodem 21. D in mar .: Dow 18.
28. D: illa; 1b. A: diccione et. 32. DG: Id autem. 17 : rapiunt.
20. Gospel for 18th Sunday after Trinity.
Matth. XXIII, aoa 37.
25 et seqq.z
Traitors to
Christ.
Love of God
and of our
neighbour the
conclusion of
the whole
matter.
410 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO L111-
1 Need og- Est autem hec leccio tam necessaria quod sine illa
eægggggnf ls non potest haberi vie prosperitas, pax cum hominibus
vel beatitudo finalis. Quantam vero diligenciam appo-
neret christianus pro ista lege discenda. Quod autem
sine huius noticia non potest haberi vie prosperitas,
patet ex hoc quod sine dileccione Dei cedit homini
quicquid habuerit ad deterioracionem prosperitati oppo-
sitam. Sed nemo Deum diligit nisi noverit hoc mandatum,
ergo prima pars conclusionis. Quanto enim quis Deum
odiens plus proditorie consumpserit de bonis Domini,10
de tanto accumulat sibi penam iuxta illud Apoc. XVIII", 7:
Quantum glorificauit se et in deliciis fuit, tantum date
ei de tormenta et luctu. Sicut ergo frenetico non pro-
dest habere gladium, febricitanti habere contrarium
poculum vel litargico habere ocium et neminem sus-I5
citantem, sic proditori Dei cuiusmodi est quicunque
ipsum oderit quantumcunque videatur in mundialibus
habundare; ideo dicit Sapiens Sap. VI", 6 quod durissi-
mum iudicium hiis qui presunt fiet. Nam ex fide patet
quod oportet omnem talem reddere finaliter racionem eo
Domino quem nichil latere poterit de omnibus factis
propriis et de minimo quadrante quem a Deo receperat.
We must have Secunda pars conclusionis patet ex hoc quod impossi-
peace wtth Go . . . . . .
jfwc would bile est habere pacem cum homine n1S1 primo habita
have withfuerit pax cum Deo. Ipsa autem non habetur nisi per
dileccionem Dei. Non enim habetur vera pax cum mili-
tibus vel servis omnipotentis domini primitus impacati
quin pocius pugnabat cum eo orbis terrarum contra insen-
satos (ut dicitur Eecl. III"). Unde Job IX", et dicitur:
Quis restitit ei et pacem habuit? Pacem autem falsam'
proditorum Dei et furum venit Christus dissolvere (ut
dicit Matthei X", ima quia secundum beatum Gregorium
quanto hic maior fuerit tanto peior.
Love of God Tercia vero pars conclusionis ex hoc evidet quod
stagna E21,, nemini datur beatitudo patrie nisi emat. Non est possi-'
bliss- v bile hanc emere sine Dei dileccione; ergo ad beatitu-
dinem illam querendam requiritur pro precio Dei dileccio.
Si I enim Deus constituisset precium regni centum solidos
m
to
m
'.)u
C
ide
U‘
Fol.
335b
3. DG: Quantum igitur. 5. A: sine huiusmodi. 12. G: fuerit,-
ib. D: tanto 13. D: icut igitur. 18. D: dicit. 25. DG: autem deest.
iq Eccl. III. Recte: Sap. V, 21. 30. DG: autem suam. 31 A: furium;
s furtum; ib. A: sevit Christus. 34. DG: ex hoc deest. 36. DG: igitur.
37. DG: istam; ib. A: queritur. 38. D: cendum solidos deest.
29. Sap. V, 21.
SERMO LIIL] QUARTA PARS.
411
vel aliud ad quod pauperes non possent attingere,
forent pauperes necessitati regnum perdere et divites
allecti ad impetrandum temporalia, ut post dominium
vie intrent dominium quod seculariter impetrarunt, quod
5esset maximum inconveniens. Ideo Christus statuit per
se precium huius commercii bonam voluntatem que
maxime est in potestate cuiuslibet viatoris. Unde solum
finaliter impenitens peccans in Spiritum Sanctum seclu-
ditur ab hoc regno (ut patet Matthei XII"), et ex ista
1oconclusione tam patenter sequente ex fide scripture
patet quod quilibet fidelis postposita omni alia lege
vel doctrina disceret precipue istam legem. Unde propter
eius necessitatem et solempnitatem est opus sabbati,
quando homines sunt magis quieti et solempniores ipsam
15 addiscere. Quo habito patet quod nemo potest ipsam
discere nisi magister gencium afi‘uerit et ipsam docuerit.
Ideo queramus ab eo (modo quo supra) quod est man—
datum magnum in lege. Constat quidem ex XX" capi-
tulo Exodi quomodo decalogus mandatorum quem eeiam
2o observant Judei divisus est in duas tabulas, in quarum
una inscribebantur tria mandata que docent Deum dili-
gere, scilicet non facere falsos Deos, non assumere nomen
Dei in vanum sed meminisse servare sabbatum ; de qui-
bus hodie. Idem enim est Deum diligere et hec servare,
25 quia Joh. XIV", 21 dicit Veritas: Qui habet mandata
mea et servat ea ipse est qui diligit me. Qui autem
diligit me diligetur a patre meo.
Ex quo patet convertibilitas horum trium: Deum
diligere, mandata eius servare et esse in gracia et per
30 consequens a Deo diligi. Repugnat enim gratitudini et
racioni terreni domini quod constituat precepta honesta
servo suo, et quod ille servus voluntarie impleat illa
omnia iuxta vires, cum hoc quod ille dominus odiat
servum illum. Multo magis repugnat Deo qui est domi-
35 nus gratissimus, racionabilissimus et scientissimus, qui
nullum servicium requirit ab homine nisi observanciam
facilium, racionabilium et utilium mandatorum. Licet
autem omnis christianus debet ex fide cognoscere quod
1. D: sibi vel. 2. A: orent pauperes deest. 8, 9. A: secludit se.
11. D: omnium. 12. G: illam. I . D: istam; G: ad istam.
19. A: et quem. ea. A: enim deest. 2%. DG: mea deest; ib. D in
mar .: Idem est diligere Deum, mandata Dei servare et esse in gracia.
3o m marg.: Nota bene. 32. G: iste. 33. D in marg.: Nota istam
racionem de prescitis in gracia, ubi repugnat ei. 34. D: Domino.
22. Exodi XX, 3, 7, 8.
To love God,
to keep HIS
commandments,
and to be in
grace are all
one.
412
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM ISERMO L111-
We must bear
to God a triple
love, in heart,
soul, and mind.
Insensible
things are of
more value
than sensible.
tenetur pro summa tocius religionis christiane diligere
Deum super omnia et proximum ut se ipsum, tamen
minus pauci sumus explentes modum quo debemus
diligere.
Specificat autem Veritas modum quo debemus dili-
gere Deum per tres particulas, Trinitati et tribus man-
datis prime tabule correspondentes, scilicet ex toto corde,
hoc est, secundum ultimum intellectus, ex tota anima,
hoc est, secundum ultimum affectusa et ex tota mente,
id est, secundum ultimum memorie intellectus. Sicut
enim cor est primum formatum in animali gracia anime,
sic virtus intellectiva est prima virtus animi non or-
ganica, illuminans eum, ut plus diligat magis bonum, et
correspondet Deo patri, iuxta illud Psalmi XLIV", 2:
Eructavit cor meum verbum bonum. Pater enim est
prima persona in Trinitate. Unde in isto cecati sunt
bestiales homines, facti per sensibilia sicut equus et mulus
in quibus non est intellectus, quod nesciunt capere
quomodo bonum insensibile est prestancius bono sen-
sibili. Nonne sanitas corporis est melior quam totum
aurum mundi vel tota universitas per se sensibilis, cum
gracia sanitatis habende relinqueret infirmus raciona-
biliter ista bona, et cum sanitas hominis est insensi-
bilis, non mole magna vel maior in maiori corpore
quam minori?
Iterum, amicicia est melior quam mundi divicie, cum
ipsis pereuntibus ipsa permanet magis iuvans, et cum
amicicia est insensibilis et impartibilis (ut noverunt
philosophi), sic eciam vita hominis que anima dicitur
multiplicata insensibiliter per totum hominem cum parte
ablata manet eadem vita hominis, et sic gradatim
ascendendo patet quod res insensibiles sunt rebus sen-
sibilibus pociores. Cur autem non ascenderet cor hominis
ad considerandum quod extra totam istam universitatem
sensibilem est unus opifex insensibilis ipsa prestancior,
ordinans vicissitudines temporum quantum ad singulas
partes mundi. Si enim insensibilis natura ordinate pro-
cedit in homine quoad accidencia organorums multo
magis insensibilis natura ordinat partes mundi. ldeo
3. DG: scimus explicite modum. 7. D in marg.: Quid diligere ex
toto corde. 6. DG- 19, eo. A: homo sensibili.
l . 2110. q
totum. 28. AD: et deest. 30. A: cum parate. 33. D: ascendit.
36. D: temporum etfutit ad; et si tamen ad. 37. DG: Sed si enim.
38. accidencia (?); A: actgncia. 39. A: natura deest.
eo. A: uod
U‘
go
35
SERMO uini QUARTA P Ans, 4 1 3
Sapiens XIII", 1 invehit sic contra insipientes qui dixe-
runt in corde suo non est Deus: Vani, inquit, sunt omnes
ol.homines in quibus non subest sciencia Dei: et de hiis
ggsc que videntur bona, non poterunt I intelligere eum qui est,
Sneque operibus attendentes agnoverunt quis esset artzfex.
Nec sufficit in corde cognoscere summum opificem, We must not
nisi tota universitas ordinate referatur ad laudem et tgglzgggfggggzgt
gloriam creatoris, quia Rom. I", 20, 21 scribit Apostolus: lnvisibilia Dei a creatura mundi per ea que facta sunt all things to
rointellecta conspiciuntur. Sempiterna quoque eius virtus Haggard
atque diviniias Sed sequitur: Cum cognovissent Deum,
non sicut Deum glorificaverunt aut gracias egerunt sed
evanuerunt in cogitacionibus suis. Ad hoc ergo quod
quis diligit Deum ex toto corde, oportet quod affectuose
15 recognoscat eum summum dominum’ universitatis create
et secundum possibilitatem intellectus rependat sibi
summos honores quos latriam appellamus. Que latria
stat in observancia mandatorum eius assidua et non in
dileccione cuiuscunque supra Deum aut contra eum,
ao quia eo ipso non clarificaret aliquis hunc dominum
tamquam Deum sed declinando sic a mandatis eius et
per consequens a dileccione evanesceret cogitatus, quia
divertendo a luce vera infigeret cogitatum et affectum
in creaturis que sunt quasi tenebre vanitatum. Et quilibet
25 talis contra primum mandatum facit sibi tamquam
ydolatra falsos Deos, quia quicquid homo magis dilexerit
constituit deum suum. Sic enim gulosi deum suum
preficiunt ventrem suum (ut dicit Apostolus Phil. III", 19),
sic avari colunt ydola, cum avaricia secundum Apo-
3o stolum Ephe. V", 15 sit ydolorum servitus, et ita
dicendum est de crimine quocumque alio actuali. Et
omnis talis ydolatrans peccat specialiter contra omni-
potenciam Dei patris, que iuxta primam particulam
simboli ostenditur in opere creacionis, cum ut sic
35 Deus sit opifex omnium a nullo factibilis. Talis autem
ingratus facit opus cui attribuit in honorificencia
nomen Dei.
Dico autem ingratus, quia racione creacionis obligamur Our debt to
plus Deo quam possumus obligari pure creature. Quo- God‘
Linvehitsic; DG: in re hic sit. 2. A: Vam' twice. i 4. videntur ; A: vnt.
8. DG: ideo Ram. 11. A: persequitur 13. DG: igitur. 18. AG: in
deest. 19. D: cuiusquam 22. A: avanesceret; ib. G: cogitans
22, 23. A: qui divertendo. 28. A: ventrem twice. 29. A: cum avarus.
3o. DG: avaricia. Cf. Eph. V, 5: aut avarus, quod est idolorum servitus
36. G: attribuitur. 38, 39. A: obligamur - Deo deest.
4'4
JOHANNIS wvcur SERMONUM [SERMO L111.
Prevalent vices
which shew
that we do not
love God.
We must
honour credis
name; that is
hrist.
modo (queso) posset beneficus plus facere quam producere
nos de pure nichilo tam secundum corpus quam animam
et introducere nos in dominium tocius fabrice mundi
sensibilis? Si autem temptare volumus, si simus rei istius
criminis, videamus utrum, positi in adopcione vel habere
quodlibet bonum creatum vel offendere in quodlibet
mandatorum, pocius eligeremus perdere quodlibet bonum
possibile antequam ofienderemus peccando quantum-
cunque leviter vel econtra. Quod si bonum creatum
preponimus, offendimus in primum mandatum decalogi
et aliter non.
Unde (quod dolendum est) in isto reatu sumus nimis
multi in ecclesia, ut patet de iuridicis et periurantibus
propter pecunias, de circumvenientibus in negocio
fratres suos et de habentibus linguas viperinas mittentibus
scandalum inter fratres. lllud enim gracia cuius omittunt
observanciam mandati hei et per consequens dileccionem
hei plus diligunt quam Dei dileccionem et per consequens
plus quam Deum.
Secundo debemus Deum diligere in tota anima et
per consequens non accipere nomen Dei nostri in vanum,
ne offendamus contra secundum personam divinam,
que est in forma hei Patris et Verbum et per consequens
nomen hei. Cum enim Deus non solum creat nos sed
gubernat et recreat secundum nomen suum quod est
turris fortissima per quod fugantur demones, angeli ad-
vocantur et spiritualia carismata (ut patet de sacramentis
et saeramentalibus) invocantur: cum quanto ergo honore
coleret christicola illud nomen, cum secundum Apostolum
Act. IV", 12 non est aliud nomen sub celo in quo
oportet nos salvos fieri. Sicut enim medicina corporalis
non proficit nisi cooperante natura intrinseea, sicut
patet de mortuis et infirmis, sic nomen homini non
agit ad salutem hominis nisi cooperante devocione et
reverencia hominis ad hoc nomen. Quomodo (queso)
sane speraret salutem a reliquiis sanctorum qui illas
conterendo parvipenderet, quin pocius se ipsum dampni-
ficaret visitando sub hac forma reliquias; et istam
irreverenciam credo causam quare virtutes non fiunt
hodie in hei nomine sicut olim.
4. A: si sumus; ib. ‘DG: illius. 7. DG: perdere omne. 13. A:
iuridicis se; ib. A: perzurzantibus. 15, 16. A: de habentibus ~ scanda-
lum deest. 27. DG: de sacris. 28. D: igitur. 37. G: parvipenderent.
21. Exod. III, 7.
U‘
ro
U\
30
35
ao
SERMO ult-j QUARTA PARS.
415
Irreverencia autem non modica est capere in vanum
et per consequens superflue ac frustra nomen summe
Fol_operosum, cum secundum Sapientem Sap. VII", 24'
gggd omnibus mobilibus mobilior I est sapiencia, et (quod
5destestabilius est) maior pars populi in signum indu-
racionis et inpenitencie huius peccati fingit excusaciones
derisorias in peccatis, ut hii dicunt se iurare in testi-
monium veritatisa cum aliter nemo eis crederet. Sed
notemus huiusmodi iuratores et inveniemus in maiori
lo parte quod sunt vaniloqui atque falsidici. Si ergo tota
narracio sit vana, quomodo non erit invocacio tam
venerabilis testimonii nimis vana. Et si rex Anglie
dedignaretur produci in testem pro trufia vel causa
levi, quomodo rex mundi qui est prima veritas non
rsofiienderetur invocari in testimonium falsitatis? Unde
tsi non fallor) tales grandes iuratores sunt communiter
falsiores ceteris tam opere quam sermone. Quomodo
(queso) posset esse fidelis proximo qui tam proditorie
negat fidem quam pepigit Deo suo?
Hii secundo dicunt quod ut iurant nominant et recolunt
Deum suum. Ideo cum non superest superior vel melior
quo iurarent ut sic merentur; sed loquentes sic derisorie
cognoscant quod Deus de quo sic confabulantur non
potest decipi vel illudi, cum sit omnipotens et omni-
25 sciens. Homo quidem scit quod loquens aut cogitans
de proximo ut sibi iniurietur sive despiciat, ut sic
demeretur erga eum quem recolendo sic despicit; multo
magis ergo pompaticus irrisor loquens sic despective de
Deo suo aggravat peccatum. Nominemus igitur Deum
30 nostrum in spiritu humilitatis, cum reverencia et timore,
et tunc impolluto corde et ore meremur ex confessione.
Modo vero sic iurantes ut sic ostendunt pompam superbie
et suam audaciam contra proximos. Que omnia Deus
despicit, ut testatur canticum virginis Luce I", 51:
35 Dispersz't superbos mente cordis sui.
20
Sin of idle
swearing.
Foolish excuses
for it.
i 18t It is done to
obtain Credence.
and excuse. lt
reminds the
swearer of God
and so it is a
pious action.
(It is really a
contempt of
God.)
Tercii vero fingunt quod non est nisi verbum ventosum 3H1 excuse. Such
ex consuetudine prorumpens, ideo non est peccatum
vel leve, cum communitas hominum sic loquatur que
tamen excellencius prosperatur; ista excusacio quin
ao pocius accusacio est periculosior; nam iuxta testimonium
oaths are
merely idle
words of no
13. ne : in testimonio. m DG: operis quam sermonis. 27. DG: ergo;
ib. G: multum 28. A: magis primo ergo; ib. DG: igitur. eqi 35 A:
Luce 11: Des exit. 36. G: Tercio. 38A: loquitur. 38,39. G: que
inde. 39. G: illa,- ib. G: ex textu
ofi‘ence.
416
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO L111.
True prosp
does pot 1
riches.
Veritatis Matthei XII", 36, 37: Ex omni verbo ocioso
quod locuti fuerint homines reddent racionem in die iudieii,
et (ut exponit Augustinus sermone) non superest racio
tunc reddendi nisi racio dampnacionis aut dampnabili-
tatis, quia secundum Moralia cadunt ibi sub iudicio.5
Unde sequitur in textu evangelii: Ex verbis enim tuis
iustificaberis. Si ergo omne verbum ociosum sit dampna-
bile, quam excusacionem accipit iuracio ociosa. Consue-
tudo itaque allegata signat maliciam fetidam induratam.
Considerent ergo sic Ioquentes quomodo primus parens
cum toto genere suo condempnatus est pro esu pomi,
non malicia rei in se sed ex prevaricacione rei vetite.
Cum ergo assumpcio nominis Dei in vanum sit ita
manifeste prohibita, sicut esus pomi vetiti, manifestum
videtur quod ex prevaricacione illius precepti perpetua
dampnacio incurritur nisi contricione satisfactoria emen-
detur. Quod autem communitas hominum sic irretitur
isto crimine, est dolendum et propter gravedinem peccati
multiplicati plus timendum, quia indubie pondus peccati
accumulatum ad tantum super collum populi quod non
sufficiat pre defectu iusticie ipsum supportare ex lege
divine iusticie dampnabiliter premit ipsum (ut patet de
Sodomitis Gen. XIX").
1-1
U
to
o
erity Et quantum ad prosperitatem, putatur bestialiter quod
em
stat in bonis fortune; que videmus quod tam philosophi25
quam scriptura patenter reprobant. Sicut ergo non est
prosperitas pruriginosum habere acutas ungulas et oppor-
tunitatem cum appetitu irrefrenato ad venenose carnes
proprias lacerandum, sic non est properitas sed dampna-
bilitas quod prevaricator habeat affluenciam temporalium, 3o
ut dixi in principio. Unde propheta postquam, Psalmo
CXLIII" recitaverat multas affiuencias temporalium in
quibus habundant iniqui concludit opinionem eorum:
Beatum, inquit, dixerunt populum cui hec sunt.
Sed conclusio Spiritus Sancti docentis philosophos 35
est quod beatus est populus cuius est dominus Deus
eius. Si ergo fide sciremus quomodo omnes qui con-
g. D: igitur. 7, 8. A: condempnabile. 10 et 13. DG: igitur.
11. G: est deest. 12. D: rei deest. 15. A: illius precepti deest.
17. DG: irritetur et. 19. A: multipliei. eo. A: collum propter quod.
23. D: Sodomitis et Gomoriis. 24. DG: bestialis. 25. DG: quod videmus.
29, 30. A: si dampnabilitas. 3o. habeat; DG: hanc. 31. G: Psalmo
deest. 33. D: habundavit. 35. DG: doeens. 36. A: est deest.
1. Rectius ut videtur S. Gregorii, In Ev. lib. I. Homil. VI,
Opp. tom. I, 1457. Cf. ib. pag. suo. 34. Psalm. CXLIII, 15.
sERMo 1.111.] QUARTA PARS. s I 7
trariantur Deo in mandatorum observancia, edificant
ad iehennam et quomodo constipantur a diabolo torquente
et terrente et specialiter in mortis articulo, diceremus
vitam sic affluencium temporalibus non prosperam, sed
5dampnosam. Cum ergo tam faciliter posset christianus
53%; preservare se a iu l ramentis illicitis et cum propter
‘ affeccionem finis 1nut1lls prorump1t 111 1uramentum tale
execrabile, quomodo diligit Deum in tota anima, cum
vix amor Dei in angulo affeccionis anime reperitur, dum
10 tamen racionabile mandatum contempnitur? Debemus
enim ad istum sensum diligere Deum ex tota anima
quod nichil omnino amemus preter ipsum vel aliud in
ordine ad ipsum diligendum, de quanto rei talis dileccio
placet sibi. Secundum mandatum Dei docet quod non
15 placet sibi ut nomen eius sic sumamus in vanum; non
negatur quin licet iurare sed cum tribus circumstanciis
quas propheta explicat Jeremie IV", 2: Jurabis, inquit,
vivit Dominus in veritate, in iudicio et iusticia. oportet Conditions of
. . . . . . righteous
enim 1urantem prlmo attendere ut lllud quod 1urat s1t swearing,
zoverum, subducta iurandi fallacia, sic quod pro toto
mundo salvando non iuraret mendacium. Oportet secundo
quod necesse sit iuramentum committere pro enucleanda
veritate, sicut contingit in iudiciis et aliis casibus in
quibus est necessarium dare fidem populo iuramento.
25 Oportet tercio quod sit intencio iusta, ut iuramentum
prosit ecclesie, sic quod homo iurans illud quod dicit
scit esse verum; et in iudicio, dum desit pia intencio,
est iuramentum illicitum, ut si iuret veritatem in iudicio
zelo vindicandi se de proximo.
3o Tercio debemus Deum diligere tota mente. Cum 3. We must
. . . . . . love God with
enim mens dicitur quia memimt, quantumcunque Deum an our mini
dilexero intellectu et affectu nisi meminero veritatem pgggjeirrggcléesin
perseverancie observare, binarius precedens est mihi righteousness.
inutilis ad salutem. Trinitas itaque ponit omnia opera
35 meritoria hominis super tria, quorum tercium est ut
diligamus Deum tota mente, hoc est, ut meminerimus
solummodo Dei nostri, vel quicquid aliud meminerimus,
hoc ordinetur finaliter gracia Dei principaliter cogitando.
Totum ergo ingenium nostrum, tota aiIeccio et tota
4o memoria nostra debet suo cultui mancipari vel immediate
2. D: et deest. 3.1): duceremus. 4. A: a fluenciam. 11. D: illum.
14, 15. A: Secundum - sibi deest. 19. A: quo illud quod. 23. D: aliis
s. casibus. 26. A: dicit deest. 26, 27. G: dicit sic. 27. DG: eciam in.
36. A: ut deest. 37. DG: solummodo — meminerimus deest. as. G: or-
dine; ib. DG: cogitando. 39. D: igitur.
gi
418
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO 1.111.
The third
commandment
bids us
remember to
kee hol the
Saabbailh.
How to keep it
holy.
we keep
Sunday instead
of Saturday in
memory oi the
resurrection.
vel dispositive, ut post recencius et intencius diligatur,
et quicquid hominis a regulis istis exorbitat est peccatum.
Unde ut discamus Deum diligere tota mente, ordinatur
tercium mandatum prime tabule, dum Exodi XXX", 8
dicitur: Memento ut diem sabbati sanctifices. Et illud5
preceptum quadam proprietate correspondet Spiritui
Sancto qui est quasi finis Trinitatis propter virtutem
finalis perseverancie que sola eoronatur, sicut solum
peccatum finalis impenitencie condempnatur. Unde quia
hoc preceptum non obligat pro semper ut duo alia
negativa, dicitur memento ut diem sabbati sanetifices, quasi
diceret: semper recole ut veniente tempore congruo
sabbatizes.
Iterum, sabbatizacio signat requiem quam Christus
pro nobis pro sancto sabbato habuit in sepulero. Iterum,
signat requiem quam habent beati in patria (ut docet
Apostolus Heb. IV", 3). Et quia omnia illa distant a
presencia viatorisa signanter dicitur memento ut diem
sabbati sanctzfiees. Cum enim sanctificare tempus sit
facere ipsum sanctum, quod non fit nisi per vite
sanctitatem, sicut dies dicitur homini leta qui letatur in
illa, patet quod omnes dies hominis debent esse sibi
sancti, sed sabbatum precipue propter duas figuras et
institucionem ecclesie; nam illo die debemus memorialiter
retinere creacionem nostram de terra et reversionem
nostram ad terram per mortem, sicut Deus post opus
creacionis hominis sabbatizavit et sicut Christus per
illud sabbatum iacuit mortuus in sepulcro; et debemus
tercio memorari resurreccionem nostram ad dampna-
cionem vel gloriam, que quia fuit in feria octava quam
dicimus diem dominicum, ideo sabbatizamus in feria
prima dispariter a Judeis, ne credamus iudaice quietem
Christi in sepulcro esse nobis futurama sicut olim fuerat
populo Judeorum. Nam die dominico est mundus conditus,
die dominico resurrexit Christus ad gloriam, qui recreavit
mundum peccato perditum, die dominico illuminatus
est mundus per Spiritum Sanctum et die dominico erit
finalis resurreccio atque iudicium cum requie beatorum.
Ideo illo primo die et ultimo debet christianus precipue
35
colere primum et novissimum Christum Jesum qui est4o
2. hominis; ita codd.; rectius: quid uid homines . . . . exorbitant,-
ib. A: ex a. 4. D Unde Exodi X 11. dicitur; A: videtur.
14. D: signat tegmen. 15. D- Item. 16. A: habuit. 24. DG: me;
morie. , 26. G: reversionem nostram de terra. 28. DG: idem
sabbatum. 38. A: requie bonorum. 39. A: illo deest.
SERMO 1.111.] QUARTA PARS. 4 I 9
dominus dominancium. Sicut enim colimus corpus
nostrum et non terram hiis diebus tam ornamentis quam
cibamentis ultra quam in aliis feriis, sic debemus colere
_ Deum in pascendo et ornando animam devocione virtu-
bolg tum; et aliter non I sanctificamus sabbatum nisi primo
colendo Deum, secundo animum et tercio corpus nostrum
in protestacionem istorum.
Sicut autem sunt sex dies in quibus operamur quoad The six
vitam activam, ita die septimo debemus caritative coxggggggsw
10 devocius contemplari exuendo (quando sufficimus) cogi- the Sin’flailllgcs 0*
taciones et sollicitudines mundanas, cogitando quomodo .
post sex etates tamquam sex dies recipiemus mercedem
proporcionaliter ad laborem iuxta illud Apostoli II. Cor.
IX", 6: Qui parce seminat parce et metet, et qui seminat
15in benediccionibus de benediccionibus et metet.
Est autem prima etas a nativitate usque ad den-
tacionem et loquelam, que vocatur infancia; post quam
succedit etas iuventutis terminata ad signa pubertatis
in barba et pectore; tercio vero succedit etas adoles-
20 cencie abhinc usque ad statum crementi et quarto
media vita succedit etas virilitatis, in qua est status
virium hominis quantum ad sensibile iudicium. Sed
quinto debilitatis viribus sensibiliter non sic tamen
quin sufficiat in operaciones humanas succedit senectus;
25 sed sexto debilitatis viribus ad tantum quod deficiunt
notabiliter operaciones sensuum et organorum succedit
sexta etas que vocatur senium, et correspondenter
sicut crescit etas corporis crescere debet virtus mentis
iuxta illud Apostoli II. Cor. IV", res Licet is qui foris
30 est noster homo corrumpatur, tamen is qui intus est
renovatur de die in diem. Ille ergo non senescit Domino
qui non proporcionaliter sicut gravatur corpore gravatur
in anima quoad mores. Sola ergo ista est venerabilis
senectusa de qua Sap. IV", 8; nec video quin homo
35 compos mentis sic accedens ad etatem septimam non
sit infidelis, dum non innititur accelerare ad agni-
cionem Dei et incrementa virtutum, ut sicut secundum
corpus crescit etate, sic crescat secundum animam in
virtute. Est enim motus naturalis ad Deum qui secun-
1. DG: Sicut igitur. 3. D: sicut. 4. A: in deest. 6. DG: animam.
7. DG: protestaczone. 12. D: mercedem deest. 18. DG: terminate.
19. A: pectine. 22, 23. DG: Sed quanto. 29. D: II deest; Codd.:
Cor. V. 30. A: non homo; D: miser homo. 31. D: igitur. 32. non;
G: modo. 33. D: in ecclesia. 35—37. D: etatem - agnicionem deest;
G: ad etatem —- agnicionem deest. 37. A: et sicut.
aliæ
42o
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO un
Perseverance
through these
six leads to a
sabbath in
heaven.
We must not
be idle on the
Lord’s day.
dum philosophos debet velocitari versus finem. Si enim
homo sit conversacionis munde diligens Deum suum,
de quanto appropinquat illi bono, de tanto foret lecior,
cum bonum a remotis apprehensum per approxima-
cionem exhilarat.
Item, timor periculi disponit ad eius evasionem, que
hora mortis et dies iudicii sunt tempora summi periculi,
ideo timens Deum disponeret ad eorum evasionem, que
sola stat in observancia mandatorum et maxime positus
in statu periculoso cuius devium faciliter ducit ad in-
fernum et carcerem perpetuum. Igitur ambulantibus in
hac via ad patriam necessariissima virtus est perse-
verancia, sine qua nullus certans beatifice coronabitur.
Ideo inchoantes meritorie in principio et procedentes
sic in medio, dum desinuerint in termino perseverando
in gracia correspondenter ad Spiritum Sanctum sunt ut
sic dampnabiles. Idcirco dicit Christus Matthei VII", 21:
Non omnis qui dicit mihi Domine, Domine intrabit in
regnum celorum, cum correspondenter dicitur Matthei
XXV", 11, 12: Domine, Domine aperi nobis. At ille:
Amen, dico vobis nescio vos, scilicet approbando ad beati-
tudinem, quia deficitis in tercio signo quod est pec-
catum finalis impenitencie in Spiritum Sanctum. Istas
itaque causas debemus colligere et in sabbato salutem
anime nostre studiose recolere, quia deficit illi homini
caritas ordinata qui post sex dies quibus servit carni
et seculo non servit post spiritui, cum omnis caritas
incipit a se ipsa.
Post dictam itaque meditacionem debet devotus chri-
stianus accedere ad ecclesiam et suspensa cogitacione
circa secularia negocia quantum sufficit prosilire in
devotam oracionem, in humilem verbi Dei audicionem
vel predicacionem et alia spiritualia vel corporalia
opera misericordie, correspondenter ad quatuor in-
signia diei dominice, sic quod in nullo momento dia-
bolus christianum precipue in illo die inveniat ociosum,
eo quod in sabbatis solicicius temptat homines, cum
tunc precipue sibi proficerent, et invidia movet eum
perturbare Christicolas, quando estimat plus nocere.
ao
5
N
30
Unde propter defectum noticie et practice huiusmodi4o
2. DG: homo deest. 3. lecior; A: locorum.
Rectius: quia. 15. DG: sicut; ib. D: media;
19. A: cui correspondenter. 33. DG: vel alia.
deest; D: in deest. 40. D: defectum deest.
6. DG: ue deest.
ib. no: efinierint.
36. G: precipue in
SERMO rm] QUARTA PARS. agi
precepti timendum est quod dies festi nostri vertuntur
in luctum (ut dicitur I Macch. loy 41), quia Eccl. xoi 8:
Regnum transfertur de gente in gentem propter iniusticiasa
contumelias et diversos dolos per tempora ire; quod die-
Sbus hiis instigacione diaboli, carnis et seculi intendunt
homines operibus peccati que sunt summe serviliag hii
propter avariciam temporalium dimissa ecclesia tam
Fol_autumpno quam alias intendunt lucris seculi, ut patet
336¢de intendentibus l operibus autumpnalibus et aliis mer-
lo candiisg isti autem non redimunt tempus sed prepon-
derantes mundum Deo suo faciunt loco dierum so- We shoul_d_not
Iempnium dies malos. Non ergo diligunt Deum tota matemas-gi
mente, quibus carior est occupacio circa temporalia in harvest-
die a Deo prohibito quam circa Dei servigium. Sed
15peccando continue mortaliter preparat sibi ruinam ac-
cusatoriam die ire.
Consideremus igitur secundum consideracionem Au- we should
gustini in De Verbis Domini Sermone XII" quomodo uffjrfeittgy
horremus habere cibarium fastidiosuma cultum vilem Sprigftigzifxygæs
20 usque ad socularem vel caligama et cum non appetimus
mentem mundam sed iniideliter (quantum in nobis est)
deturpamus domicilium Dei nostri, non negatur nobis
a Deo nostro qui est honestas et racionabilitas in abs-
tractoj quin opera nobis necessariissima possumus in
25 sabbato exercere. Alia enim sunt opera spiritualia ad
salutem anime tendencia, quibus debemus in sabbatis
precipue occuparia cuiusmodi sunt opera misericordiea
alia autem sunt opera corporalia. Unde quia pharisei
nescierunt distinguere hec opera imposuerunt erronee
30 Christo calumpniam, quia sanavit homines miraculose
in sabbatis (ut patet Joh.VIIO et IX“). Illud autem cum
fuit opus precipuum misericordie decuit precipue fieri
in sabbatog sicut christus arguit per locum a maiori
Matthei X110, 11 ex hoc quod licuit secundum legem
35 Mosaycam extrahere bovem vel asinum cadentem in
puteum; sed quantumlibet maius periculum est de ho-
mine infirmato in sabbato, et specialiter secundum
animam, cum casus sit infinitum profundior et ruina
15, 16. DG: accusatorz'bus. 17. D: igitur deest. 18. AG: in deest.
22. A: negat 25. A: Alz'qua. 29. A: errom'e. 30. A: omnes mira-
culose. 31. D: sabbato ; ib. DG: idem autem. 32. D: docuit.
36. A: magis.
18. Rectius (ut videtur) Serm. XX. Cf. S. Augustini Serm.
De Verbis Domini, Opp. tom. v, pag. 119.
422 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LIH.
periculosior ac cadens preciosior. Ideo extraccio hominis
a Iaqueo diaboli non est opus servile vetitum in sab-
bato. Alia autem opera corporalia que sunt hominum
necessaria pro sabbato sunt sibi licita, ut necessaria et
modesta ciborum apparacio et cetera que ex limitacione 5
temporis oportet in sabbatis fieri.
Danger of Alia autem opera corporalia quibus Deus limitavit
woi‘llé‘iyg‘éairs alias ferias non debet christianus propter desperacionem
m de grato temporis in sabbatis operari, eo quod propter
nullum bonum possibile debet homo vel in minimoro
mandato Dei delinquere, licet tamen ex licencia prelati
pro aliqua hora sabbati bona fortune aliter periclitanda
salvare et aliis horis sabbati laudando Deum attencius;
sed occasione istius excusacionis paulative inciditur in
caribdim. Hii autem peccato diaboli cecati accedunt 15
ad ecclesiam sed vel omittunt orare vel solis Iabiis
motis corde vagante in seculo derident Dominum vel
tercio causantur de causis secularibus tamquam cives in
theoloneo, ymmo mulieres quibus Apostolus precipit
silere in ecclesia prorumpunt in convicia eciam hora 2o
misse. Omnes ergo isti non considerant quomodo
Christus faciens flagellum de funiculis expulit ementes
et vendentes de templo dicens: Domus mea est domus
oracionis. Vos autem fecistis eam speluncam latronum
Joh. II", 15 et Matth. XXI", 1. Et hii tercio peccato
carnis cecati post missam et ante sunt plurimum usque
ad ebrietatem ingurgitati. Ex qua spumant luxuria, rixe,
homicidia et omnia genera peccatorum, in tantum quod
minus malum foret in sabbatis tales homines occupari
in aratro vel auriga. Tales itaque servi negligentes opera 3o
misericordie in se et proximis omittentes audituri sunt
in finali iudicio: Ite maledicti in ignem eternum, Matthei
XXV", 41, quia Jerem. XLVIII", 10 dicitur: Alalea'ictus
qui facit opus Domini negligentera ubi alii paululum hic
vexati audient vocem Christi amabilem: Venite benedicti, 35
ubi intrabunt celum cum homino eternaliter regnaturi.
to
U!
3. DG: hominum deest. 14. DC: illius. 16. DG: ad ecclesiam
deest; ib. Codd.: sed solis. 18. A: de canis secularibus. 19. A: Apo-
stolis. 29. A: nimis malum. 30. D: in deest; ib. servi; A: scilicet.
AD: quia deest; ib. Codd.: Jer. XXVIII. 34. A: ut alii.
33.
35, 36. DG: Venite —— regnaturi deest.
eo. I. Cor. xtv, 34. 35, 36. Matth. XXV, 34.
SERMO L1v.] QUARTA PARS.
qag
SERMO LIV.
Renovamz'nz' spiritu mentis vestre. Eph. IV, 23.
Constat ex testimonio scripture Eccl. XVII", 1 quod
Deus creavit hominem rectum in statu innocencie, in
5quo sicut foret immunis perpetuo a peccato, sic et ab
omni pena, tristicia et a morte, sed staret usque ad
maturitatem in amenitate paradisi et post foret trans-
latus in celum, sine divisione mentis a corpore fuisset
plene beatificandus cum angelis; sed prevaricacione pri-
10 morum parentum meruit homo necessitatem ad pena-
liter moriendum et multas erumpnas ante mortem misere
paciendum, ymmo totum genus hominis loco trans-
lacionis in celum pateretur tractum dampnabilem in
infernum, nisi Christus Deus noster naturam lapsam a
15iudicio dampnabili redemisset et ad statum filii recon-
F01_;ciliasset. I Sed cum nemo coronabitur nisi qui legitime
336 certaverity eo quod medicina redempcionis christi non
proderit nisi voluntarie ipsam acceptanti et humiliter
cooperanti, ideo totam istam sentenciam recordans sanctus
eo Apostolus dicit nobis verba thematis exhortatorie: Reno-
vamini spiritu mentis vestre. Constat quidem ex philo-
sophia quod spiritus humanus est tres substancie que
possunt dici intellectus, voluntas et mens sive memoria.
Voluit autem Apostolus vocare animam hominis spiritum,
ei quia oportet quod a Deo inspiretur ad istam reno-
vacionem causandam et quod devote spiret dulcedinem
verbi Dei. Vocat autem eum pocius spiritum mentis
quam spiritum intellectus vel afi‘ectus, quia reminiscendo
status priores contrarios debet homo potissime ad
30 statum pristinum renovari.
Fit ergo christianus novus homo in animo, quando
Need of_man’s
cooperation for
I115 salvation.
We are
renewed by
deposita deformitate peccati adulante induit tres virtutes laying aside sin
theologicas quibus ymago hominis ad quandam Trini-
tatis similitudinem imitatoriam reformatur. Et iste est
35 sensus Apostoli. Sicut autem homo per inobedienciam
divinis monitis fuit a pulcritudine pristina deformatus,
22. A: subsistencie. 23. A: vo-
27. DG: autem deest.
32. A: ad
11. DO: miserz'e. 19. DG: illam.
to . .
luntas vons mens; et deest. 24. A: spiritu.
28. D: reminstrando (I). 31. DG: igitur; ib. D: almo.
nullante. 36. DG: primaria deformatus.
1. Epistle for 19*!‘ Sunday after Trinity. 16. II. Tim. II, 5.
and putting on
the theological
virtues.
424
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMQ Liv.
Love to our
neighbour
consists in
obeying the
commandments
of the second
table.
Two kinds of
birth; of grace
and of nature.
sic non erit nisi obediendo Christi mandatis atque
consiliis reformatus, quia secundum philosophicos
contraria contrariis sunt curanda. Sicut ergo idem
est Deum diligere et eius precepta servare, sic idem
est Deum odire et eius precepta contempnere, et per
consequens, sicut homo odiendo (quia mandata Dei
inobedienter contempnendo) fatue fuit Iapsus, sic oportet
quod sit via contraria renovatus. Via autem contraria
est Dei et sponse sue dileccio, et quia de dileccione
Dei dictum est sermone proximo, ideo de proximi
dileccione dicendum est amodo.
Consistit autem dileccio proximi in observancia septem
mandatorum secunde tabule, quia qui gradatim honorat
parentes non solum in verbis sed opere et cavet ab
iniuria non occidendo proximum ullo modo nec spiri-
tualiter occidendo personam coniunctam coniugio, nec
quarto iniuriatur in bonis fortune furando, nec quinto
in verbis offenderet bonum fame denigrando nec bonum
virtutis infirmando, nec sexto aut septimo secundum
concupiscenciam inordinatam circa uxorem vel bona
fortune molestat proximum: ille (inquam) diligit proxi-
mum sicut debet, quia iuxta primum istorum septem
benefacit obediendo proximo sicut debet et iuxta sex
residua cavet ab iniuria. In quibus duobus consistit tota
iusticia. Et si ista lex septuplex foret coniuncta legi
triplici de dileccione Dei et subducta omni alia lege
observata ad regulam vel propter nullam novam legem
omissa, quam felix foret ecclesia christiana.
Pro primo istorum septem sciendum quod duplex
est nativitas scilicet secundum Deum per graciam et
secundum parentem proximum per naturam; quod
testatur Apostolus epistola hodierna, cum dicit: Induite
novum hominem qui secundum Deum creatus est; et
Job. I", iza 13: Dedit eis potestatem filios Dei fieri qui
non ex sanguinibus neque ex voluntate carnis neque ex
voluntate viri sed ex Deo nati sunt. Ista autem nati-
vitas post nativitatem carnalem infectam est tam neces-
saria, quod secundum testimonium Veritatis Joh. III", 5
2. D: phitosophum. 3. DG: igitur. 4. D: eius deest. 7. D: fatuit.
11. DG-_ mo 0 14. D: et deest; 1b. l): caveat. 25. A: septzmplex;
G: septzplex. 27, 28. DG: propter nullam nova lege obmissa. 31. DG:
parentum; ib. DG: quia. 35, 36. D: carnis neque viri.
32. Eph. IV, 24.
5
l-l
U1
30
35
SERMO LIV-] . QUARTA PARS. 425
nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu Sancto non
potest introire in regnum Dei.
Correspondenter ad istam duplicem nativitatem est So also two
dare duplex iugum parentum, scilicet parentem spiri- lggnrigtgf
Stualem et carnalema quorum utroque oportet debitum Splgizfgggdand
honorem impendereg primis autem parentibus secun— .
dum sui excellenciam oportet impendere plus honoris,
cum sint Christus atque ecclesia iuxta illud Apostoli
Ephes. voa 32: lioc sacramentum magnum est, ego autem
10 dico in christo et ecclesia, et IIa Cor. XI", 2: Despondz'
vos uni viro virginem castam exhibere Christo. Ecclesia
itaque est tam verbo quam opere precipue honoranda,
non lingua vel lapides sed caput ecclesie quod est
Christus et devoti fideles de quanto sunt eius membra.
is Ex quo patet quod illud mandatum se extendit ad This
honorandum effectualiter omnes iustos et per consequens gfgzliignggnggh
ad diligendum omnes proximos tam amicos quam ini- mcn-
micos. Cum enim tota ecclesia mater nostra sit unum
corpus ex diversis membris caritatis vinculo compagi-
20 natum, quicunque dilexerit sponsum ecclesie dominum
Jesum Christum, diliget sponsam que est una persona
cum Christo et per consequens quodlibet eius membrum,
tifll et cum omnes inimici ecclesie sint | bona sua per ac-
cidens sibi utilia, debet diligere omnes inimicos ecclesie,
25 quia non honorat matrem suam qui bonum eius oderit;
quod bonum est in tam propinqua disposicione con-
verti ad hominum et ad heum et proximum debite
diligendum. Et ut sit nobiscum filius hei adoptivus et
heres regni celestis, igitur finaliter et perseveranter ex-
30 tendamus caritatem nostram ad dominum nostrum sum-
mum bonum cogitabile super omnia diligendum et ad
efiicaciter diligendum proximos nostros ut nos ipsos,
non solum lingua sed opere et veritate. Et tunc cum
heus sit caritas, ut dicitur Ia Joh. IV", 16: Qui manet
35in caritate in Deo manet et Deus in e0, sit ergo in nobis
perseverans habitus caritatis et non est compossibile quin
in nobis sit heus per graciam et nos in ipso maneamus
a quo habitu caritatis si non ceciderimus in via, cum
ipso heo eternaliter conregnabimus in gloria.
4. A: triplex. 5. A: utrum ue; ib. DG: debet et oportet. 10. G: et
ecclesia twice. 18. A: Cum amini 21. G: diligit. 25. D: odit.
27. DG: et ad proximum; ib. AG: debite deest. 30. A: dominum deest.
3!. DG: su er viam 35. D: igitur. 3g. DG: quod nobis concedat
pius Deus : Dominus, Amen). t
426
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LV-
Exposition of
the parable.
SERMO LV.
Simile est regnum celorum regi qui fecit nupcias filio
suo. Matthei XXII", 2.
Constat ex sensu literali huius evangelii quomodo
quidam rex terrenus fecit nupcias filio sua et vocavitS
prius invitatos ad nupcias qui noluerunt venire inobedientes
in animo. Secundo dixit aliis servis quomodo prandium
tam grossum quam nobile est paratuma et illi gravius
neglexerunt, hii propter yconomicam sollicitudinem, illi
propter mercacionem suam et illi inurbaniter in nuncios
irruerunt. Et sic occidit homicidas illos cum suo exercitu
et succendit civitatem eorum. Et vocari fecit ad nupcias
prius non invitatos usque ad plenitudinem domus
nupciarum et demum intrans domum convivii ad hila-
randum convivas condempnavit unum extranee vestitum.
Ista fuit narracio rei geste, cum Veritas non indiguit
mendicare mendacia ad instruendum ecclesiam et dat
plenam instruccionem de cursu ecclesie secundum tempus
antiqui testamentia secundum tempus viandi in novo
testamento et secundum tempus beatitudinis; nam regnum
celorum est rex reguma heus pater et filius suus
secundum duplicem naturam et eius membra cui
facte sunt nupcie duplices, prima in unione ypostatica
divinitatis ad humanitatem in utero virginali. Et invitavit
Hebreos, ut pascerentur spiritualiter per fidem Christi,
quia iustus vivit ex istis nupciis. Patriarche vero ut
Abraham, Isaac et Jacob invitaverunt alios et venerunt
ipsi parate ad istas nupcias, quia Joh. VIII", 56 dicit
Christus: Abraham pater vester exultavit, ut videret diem
meum, vidit et gavisus est; et sic intelligi debet de ceteris "
qui fideliter hortabantur alios ad credendum. Sed illi
tempore legis nature noluerunt venire; secundo tempore
legis date misit servos suos prophetas. Qui nuncios Dei
contempserant, tripertiti ut clerici ex avaricia occupati
circa cultum templi pro questu habendo, abierunt a
heo in vineam ut sacerdotes et levite. Templum enim
vocatur vinea laici circa temporalia occupati; et hii
7. nc : prandium meum. 10. A: in deest. 11. irruerunt; hic aliqua
desunt. 11. 12. DG: occidunt. . . . succendunt. 14. G: intrat.
24. A: invitavit id est at. 30. DG: intelligitur. 32. nature; codd.: ne.
36. DG: ut sapientes. 37. vinea; D: in vinea; A: unca (I).
1. Gospel for 20"h Sunday after Trinity.
XXII, 2—13.
5 et seqq. Matth.
25
35
SERMO LV.I QUARTA PARS. ut
reges occiderunt prophetas, ut patet Matthei XXIII", 37:
Jerusalem, Jerusalem que occidis prophetas et lapidas eos
qui ad te missi sunt; et sic creverunt in malicia. Nam
filii Israel quibus dedit legem Mosaycam et prophetas
5tempore regum et sacerdotum, quando regulabantur
pessime, renuerunt venire ad fidem incarnacionis, ideo
misit exercitum Romanorum cuius duces erant Titus
et Vespasianus et occidit homicidas Christi qui erat
magni consilii angelus missus ad oves que perierant
lo domus Israel. Nam XLII" anno post ascensionem Domini
exercitus Romanorum inclusit Judeos die Pasche in
Jerusalem et occidit decies centum millia et succendit
Jerusalem igne (ut narrat Josephus he Bello Judaico);
et tunc misit Apostolus conversos ad gentes errantes
15 extra viam Domini (ut patet Act. XIII") et impleverunt
ecclesiam militantem de predestinatis et prescitis. Sed
ve soli qui non habet caritatem finalis perseverancie,
quia omnis talis dampnatur in mortis articulo.
Sed tempore legis gracie fecit idem rex nupcias filio Christ’s.
20 suo et ecclesie, quando soporatus in cruce emisit aquam aestimat
, et sanguinem, ex quibus formavit ecclesiam, sicut ex the ""85-
igni Adam so I porato capta est grossior materia ex qua
Deus formavit Evam (ut patet Gen. I"). Istas nupcias
meminit Johannes, XIX" capitulo, 34, 35: Tandem (inquit)
ei unus militum lancea latus eius aperuit et continue exivit
sanguis et aqua, et qui vidit testimonium perhibuita et
scimus quia verum est testimonium eius. Et istas
nupcias meminit Apostolus ad Eph. V", 32: Hoc autem
magnum sacramentum est, ego autem dico in christo et
30 in ecclesia.
Ad credendum autem istas nupcias post mortem
misit Deus servos suos fideles de Judeis ut Nichodemum
et ceteros, qui hortati sunt tam gentes quam Judeos
pasci fide Christi. Secundo misit apostolos, martyres,
35 confessores et doctores ad convertendum infideles ad
christianismum. Sed hii clerici subversi sunt ex. avaricia
2. DG_: am. 5. regulabantur; A: abantur. 6. D: pessimo.
7. D: quibus duces. 8. A: Vaspasianus; DG: Vespesz'anus; ib. A: ui
twice. 12, 13. D: et - Jerusalem deest. 13. A: de deest. 24. DG: 0-
hannes 11; A: XX. 25. A: et lancea. 27. A: testificacionem.
30. A: in deest. 32. A: suos deest. 36. A: christianissimum.
9. Matth. X, 6. 13. Rectius undecies: Flavii Josephi, De
Bello Jud. lib. VII, cap. IX: Totius autem obsidionis undecies
centena hominum millia perierunt.
428
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LV-
The reprobate
will be found
wanting the
wedding
garment of
charity.
The pains of
hell.
ecclesie, hii laici ex mundi sollicitudine et hii domini
qui occiderunt testes fidei christiane; contra quos Deus
ordinat tamquam flagellum suum gentem insurgere contra
gentem et regnum contra regnum, non solum saracenos
contra christianos sed nomine christianos contra se ipsos
reciproce. Que persecucio erit consummata tempore Anti-
christi longe amplior quam precedens. Sed post illam
persecucionem erit gens prius non populus vocata ad
fidem Christi. Inter quas aliquis carebit gracia finalis
perseverancie. Unde in finali iudicio veniet christus ad
nupcias complendas, ut ponat invitatos in mansionibus
perpetuis et hos exhilaret, illos autem condempnet.
Unde inter alios percipit unam multitudinem solitariam
et alienam a Dei proteccione, que tamen intravit
ecclesiam, confitendo fidem Christi sed deficiendo a
caritativa perseverancia. liane ergo propter conformitatem
nature, propter carismata que sibi dedit in baptismo et
propter hoc quod caritas de inimicis facit amicos in-
terrogabat Christus in consciencia quomodo intravit
ecclesiam deserens caritatem quam oportet quemlibet
salvandum habere, ut sit de secta sponsi qui animam
suam posuit pro amicis. Sed cum nudatis omnium
dampnandorum conscienciis non supererit quid respon-
deat, obmutet confitendo reatum et dominus ligari faciet
potenciam meritorie operandi et nude affectuosc volendi
ac mittet eum per demones in iehennam. Sunt autem
duplices tenebre, scilicet interiores tenebre ignorancie
opposite lumini sciencie que peccatoribus non illuxit
et tenebre exteriores tam materiales quam spirituales
in inferno. Sicut enim beatorum societas illuminat,
purgat et perficit se reciproce, sic dampnatorum societas
reciproce se obscurat. In inferno ergo erit dolor infruc-
tuosus de commisso et pena sibi infiicta et horror
maximus de eius perpetuitate, quia ardentes anime flent
sine fine dicentes: Ve, ve, quante sunt tenebre. Unde
sicut securitas est maxima pars beatitudinis, sic certitudo
dampnacionis perpetue inferens desperacionem est maxima
pars doloris. Alulti ergo sunt vocati in comparacione ad
1—3. DG: et hii- tamquam deest.
4. D: regnum adversus. 5.
ib. A: Sed et post; D: istam.
ib. DG: igitur. 19. in; D
tius (ut videtur): vim.
centes twice.
3, 4. G: gentem insurgere gentem.
A: contra deest. 7. A: amplior deest;
gi DG: gracia deest. unc;
z qua; 1b. A: cosciencia. 25. unde; D rec-
3o. D:_bonorum. 33. DG: honor. 35. A: di-
37. D: perpetuo,- 1b. A: deperpetuacionem, 38. DG: igitur.
s Cf. Deut, XXXII, 21,
5
u
o
DJ
0
35
SERMO LV-] QUARTA PARS.
429
electos, quia ex defectu certacionis legitime pauci sunt
electi ad gloriam.
Ex isto evangelio elicitur quomodo ecclesia se habebit
in quolibet trium statuum et quomodo quelibet persona
Secclesie debet se habere pro statu peregrinaeionis, pro
statu dormicionis et pro statu evigilacionis et mercedis
recepcionis. Nam per hos tres status oportet omnem
personam humanam decurrere. In primo ergo statu
oportet pugnare viriliter, in secundo oportet expectare
10 confidenter, et in tercio oportet regnare feliciter. Primum
patet eo quod non coronabitur nisi qui legitime certaverit.
Ideo oportet militem Christi primo pugnare in stadio. Nam
hoc seculum est spectaculum heo et angelis intuentibus
pugnam et desidiam christianorum in exercitu diaboli.
15 Nec est possibile lapsos attingere ab instanti copulacionis
cum corpore ad instans separacionis nisi pugnando;
oportet enim membrum esse penale in Iapsis. Magnam ergo
prudenciam oportet ipsum apponere qui vult secure hanc
viam transcurrere. Oportet ergo sequi christum qui est
20 dux et legzfer noster (ut dicitur Isaie XXXIII", 22). Oportet
ergo christianum (in quantum huiusmodi) sequi Christum;
ipse enim est via, veritas et vita (ut dicitur Joh. XIV", 6),
via supportans per quam debemus incedere, Hebr. I", 3:
primo portans omnia verbo virtutis; et Act. XVII", 28:
25h ipso vivimusa movemur et sumus. Nec sufficit habere
quantumlibet pulcram viam viatori errabilia nisi habuerit
ggogsignum i ipsum dirigens. Ideo est veritas dirigens corda
nostra in caritate hei et paciencia Christi. Nec sufficit
habere viam quantumlibet pulcram et regulam dirigentem,
3o nisi homo habuerit obiectum consolantem, ideo est vita
nostra que summe appetitur. curramus ergo viam suam
ipsum sequendo, quod fit non incessu pedum sed gradibus
amoris amando ipsum dulciter, quia supremo domino
oportet secundum supremam potenciam deservire.
Nec sufficit amare dulciter nisi et ametur prudenter,
quia Matthei XVI", 23 vocatus est Petrus sathanas,
quia imprudenti affeccione noluit christum pati.
oportet enim nos voluntati sue conformari, ut patet
35
5, 6. G: peregrinaeionis —- et pro statu deest. 8. D: igitur.
n. A: fluia legitime I5. copulacionis; A: catiEonis. I7. DG: nedum esse.
l7, IQ. G: 1 ilur. _ 22 A: ut dicitur deest; ib. Joh. IX. 3:. DG: quam
summe appetzmus; 1b. D: igztur. 32. DG: sed deest. 32. A: gra-
dibus sed. 38. A: voluntati vocanti.
11. II. Tim. M, 5.
35. G : prudens
The three
states z militant,
dormant,
triumphant.
Christ the wa ,
the truth an
the life.
Our love for
Him must be
sweet, prudent
and constant.
430
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO Lv.
The way of the
Lord is hard at
first, but grows
easier; the way
of the devil
gets harder as
we go on.
Matthei VI", 10: Fiat voluntas tua. Ideo oportet discere
que sit voluntas Dei beneplacens et perfecta. Nec valet
amare Christum dulciter et prudenter, nisi et ametur
constanter. Nam quando Petrus instructus est in passione
se christo submittere, sic quod promisit se ipsum non
negare et si oportuerit ipsum commori, quia tamen non
est indutus virtute, ex alto defecit ad vocem ancille
hostiarie, Matthei XXVI", oga quando autem roboratus
est ex missione Spiritus Sancti, ibat gaudens a conspectu
concilii, quoniam dignus est habitus pro nomine Jesu
Christi contumeliam pati. Nam Act. V", 29 dicitur:
Obedire magis oportet Deo quam hominibus. Ideo secundum
Bernhardum diligendus est Deus ex toto corde dulciter,
ex‘ tota anima sapienter, et ex tota virtute constanter.
Sic enim habet homo dignitatem qua preeminet et
presidet cunctis ipso inferioribus in natura; habet
scienciam qua noscit illam dignitatem esse in se et non
ex se, et habet virtutem qua auctori suo adhereat et
constanter inhereat. Moveret autem ad laborem iudicis
nostri cum suis civibus nuda attencio, legitime laborantis
habundans premiacio, et laborantis delectabilis consolacio.
Sedet enim Dominus cum celestibus spiritibus contemplans
laborantes in ecclesia militante, sicut domini et populus
in locis altis circumvallantibus stadium aspiciunt certantes
in bravio. Quis ergo attendens presenciam tam venerabilis
comitive et honorem victorie non daret operam ad
pugnandum? Premium vero non est porciuncula terre
vel redditus temporalis sed terra vivencium quam
triumphans hereditabit perpetuo, sicut honor est in-
enarrabilis.
Labor vero et via Domini est strictus ac fastidiosus,
et stricta in principio sed elargatur et dulcescit in fine
intantum quod necesse totum laborem militis diaboli
esse in via magis difficilem quam est totus labor militis
Christi eciam in via, quia in fine vite, ubi labor militis
Christi est facilis ac delectabilis ex amore et spe attin-
gendi terminuma econtra labor militis diaboli est
difficilis ac horribilis ex tirannide diaboli ingravescente
et horrore pene desperati imminente. Sicut enim naturale
1. A: dicere. 2. D: quia sit.
1 . DG: Movet autem. 32. A:
eest. 38. A: ingravascente.
_ 15. A: preminet. 17. D: quia noscit.
in fine twice. 35. A: Christi - militis
12. S. Bernardi, Super Cantica, Sermo XX, De triplici modo
dileccionis, qua Deum diligimus. oppv pag. 547.
ut
3o
35
SERMO Lv.] QUARTA PARS.
est Deo in maxima necessitate sui militis sibi assistere
protegendo, ita naturale est diabolo tirannizanti in
maxima necessitate sui militis non solum sibi deficere,
ymmo tunc acutissime insultando inficere; cum ergo a
5fine capit res suam denominacionem, patet vie Christi
facilitas.
Unde sicut
agonizantes singulari certamine primo
. . . n
aspiciunt quod causa sua sit bona, secundo quod ab-
stineant ab esu et omni re adiacente que sunt pugne
iotarditativa et tercio quod induti sint secura armatura,
sic miles Christi pugnans spiritualiter habet pro causa
sua primam veritatem atque iusticiam, abstinet se a
carnis illecebris, a mundi deliciis et ocio contra tres
hostes, ut sic exultat ut gigas ad currendam viam Domini.
15 Sed heu oculi nostri dextri quibus respiceremus insultus
hostium sunt eruti per Naas, de quo I. Reg. XI" patet
historia, et sic habentes oculos sinistros quibus tem-
poralia respicimus clipeo velatos et oculos dextros qui-
bus spiritualia attenderemus erutos vel cecatos inepti
2o sumus ad bella Domini. Unde tres milites Christi dege-
nerant, primi qui post baptismum et alia carismata ex
timore non audent aggredi hostes Christi. Unde formi-
dolosi Judicum VII", 3 inepti sunt ad bellum', secundi
qui post aggressum cum uxore Loth retrocedunt, de
25 quibus Luce XVII", 32: Mementote uxoris Loth, et tercii
cum hostibus homini proditorie se coniungunt, ut foventes
falsitates et iniusticias et tacentes cum causa homini
1.sui agitur a quo pre manibus receperunt stipendium.
337.1Et in hoc defici I mus omnes. Ideo licet multi sint vocati
30 ad agonizandum, pauci tamen sunt electi ad conregnandum.
Quoad secundum tempus status hominis in dormi-
cione, manifestum est quod oportet ipsum eonsequi
primum statum, quia secundum Augustinum in he Visi-
tacione Infirmorum non potest male mori qui bene vixerit.
35 Igitur tria sunt hominum genera que dispariter dor-
miunt post hanc vitam, primi ad tantum accenduntur
in amore Dei dimissa affeccione sensuali quod statim
Conditions of
1e conflict with
Christ’s
enemies.
1. D: militis sed. 8. A: sua twice. IO. D: sunt. 12. D: sua deest.
16. A: per Nais; D: per Naas de R. XI. 18. A: clzpie. 22. A: hostes
twice. 24. A: post deest. 25. G: Lucae VII. 29. A: multi deest.
30. A: congregandum. 32. A: est twice. 37. D6: sensibili.
14. Psalm. XVIII, 6.
omnium vestrum oculos dextros.
34. Opp. tom. VI. App., pag. 256.
16. Cf. l. Reg. XI, 2: ut eruam
30. Matth. XXII, 14.
The Church
dormant; its
condition.
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO Lv-
Folly of hoping
to escape
advolant sine pena; secundi licet preponant affeccionem
temporalium affeccioni spiritualium, tamen ut pluri-
mum sunt permixti. Et illos oportet cremari in pur-
gatorio proporcionaliter ad peccatum (ut notatur I. Cor.
III", 15). Tercii post graciam baptismalem statim moriun-
tur sine merito vel demerito discretivo, et illi remis—
sissime premiantur. De dampnatis eciam qui preponunt
in amore temporalia ante Deum suum sunt tria genera,
primi qui omnino receperunt fidem vel Dei earismata,
et horum quidam solum peccaverunt originaliter et
horum quidam ad originale addiderunt actuale; tercii
vero post fidem et graciam baptismalem ingrate reci-
divant, et sicut primi mitissime, ita isti gravissime puni-
untur (ut patet infra Sermone XXXVII" de ingratitudine
filiali). Nam post beneficium amplius receptum a Domino
eum despiciens magis peccat. Et patet cum manus et
pedes pro tempore dormicionis sint ligati quoad meri-
tum vel demeritum, quantam operam daremus ad semi-
nandum opera meritoria dum hic sumus. Sicut enim
corpus et anima recipient mercedem simul pro tercio
tempore, sic oportet quod simul mereantur proporcio-
naliter ad mercedem.
Ex quo patet stulticia mundialium temporalia volup-
punishment by tuose accumulancium hic in via dicencium quod execu-
Plous legacles' tores sui rediment animas eorum defunctorum pecunia.
We must do
our
ood works
Nam impossibile est quod opera elemosine valeant pro
statu sompni hominum ad salutem, nisi proporcionaliter
ut meruit hic in via. Unde sepe contingit quod egenis
defunctis plus valet elemosinarum largicio quam mundi
25
divitibus qui occupaverant temporalia civiliter hic in 30
via. Patet ex hoc quod egenorum iustorum erant hic
temporalia, cum iusti sint omnia, et divites civiliter oc-
cupantes bona Domini e0 minus dominati eis quo plus ea
dilexerant. Quomodo ergo iustus dominus capitalis cuius
sunt omnia non remuneraret eopiosius servum suum 35
utentem reccius bonis suis quam ballivum cui solum
accommodavit qui non tantum heo placuit in utendo?
Patet eciam quod minima caritativa distribucio bono-
whi e we live" rum Dei in caritate dum hic vivimus est infinitum valen-
cior quam quantacunque bonorum distribucio facta proin
1. D: avolant. m A: ut notat; ib. DG: I deest. 9. A: rimo;
ib. D: recipiunt. 1o. DG: peccarunt. 11. AG: horum deest; i . DG:
addiderant. eo. D: suam pro. 34. D: igitur.
14. i. e. Sermo LIX, pag. 464 et seqq.
SERMO Lv.] QUARTA PARS. 433
mortuo. Patet sic: Caritativa distribucio superstitis eciam
dacio aque frigide est meritoria vite eterne (ut patet
Matthei X"). Sed maximum quod facit opus caritatis
factum pro mortuo est abbreviacio pene in purgatorio.
5Cum ergo perpetua beatitudo infinitum excedit illam
pene abbreviacionem, patet conclusio. Nam nec mortuus
nec executores sui adquirunt sibi novum titulum ad
beatitudinem, tum quia extra statum sic merendi, tum
eciam quia vivus voluit retinuisse bona sua, si super-
1ovixisset. Patet tercio quante cecati sumus ordinando pro Evil of
nobis mortuis sumptuosas exequias; nam si male fiunt 2135,93,‘?
ad pompam seculia ut adquiramus nobis et nostris nomen
celebre apud homines, de tanto meremur penam am-
pliorem, cum ut sic originamus amplius malum culpe.
15 Sed non dubium quin communiter fiant illa intencione
et non principaliter propter honorem Dei, ergo con-
clusio. Esset enim plus ad honorem Dei quod servi sui
egeni essent illis pasti quam quod oculi et sensus super-
borum essent pasti equis et in curribusp armis, pannis
20 et aliis superfluis spectaculis et sepulcris ostendentibus
mundialitatem mortuorum; ideo videtur quod talia spec-
tacula sunt carte derelicte in attestacionem sui facinorisp
potissime cum deest restitucio bonorum que mundi
potentes vi a pauperibus spoliarunt. Videamus ergo quid
ei prosunt egenis in homino mortuis quibus potentatus
iniuriati sunt; et Ionge minus proficient illis magnatibus
ex conclusione prima. Non enim habet talis sumptuosa
bonorum distribucio racionem meriti, nisi de quanto
est excitativa astancium ad orandum pro mortuo; sed
30 si desit in ipso iniusto capacitas, si pascentes sensus
spectaculis demerentur, si opus in se fit pro mundi
gloria, totum vergit I ad mortui detrimentum et ad
gravamen criminis superstitum, quia talia ordinant
propter nobilitatem generis vel nomen fundandum in
35terris.
Opus ergo bonum per se orat, et non spiritus qui se
commendat ille probatus sed quem Deus commendat.
heus autem neminem commendat ex distribucione bono-
rum suorum, nisi de quanto est equa secundum eius
ao beneplacitum et medium necessarium ad sibi serviendum
et beatitudinem viatoribus promerendum; quod non fit
Fol.
SSSn
5. DG: igitur; ib. A: ergo pro terea. I4’. ‘DG: amplemu_s.
I . D: et deest. 22. DG: arrestanti us. 24. A: vzvz a. 30. A: m
eest.
28
434
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LVI.
The honour of
the dead stands
in following
Christ, not in
ceremonies.
iive may not
plead worldly
custom, since
the world is
our enemy and
Christ’s.
How the ruler
was taught to
believe.
in solempnitatibus factis pro mortuis sed animatur
populus ad inaniter aspirandum pro monstruositate
temporalium.
Nec valet secundo dicere quod vergit ad honorem
defuncti, quia honor ille stat in milicia qua viator direc-
cius sequitur christum qui voluit transire presentem
miseriam sine seculari dominio. Ideo in hoc stat honor
militis christi quod pugnat contra mundum non affectus
temporalibus, et oppositum vergit ad suum dedecus;
ideo putantes honorare defunctum in declamacione fame
sue quoad fastum seculi discooperiunt eius vecordem
et dampnabilem miliciam. Nec valet sed accusat tercia
regula qua dicitur quod mundus hoc exigit, quia damp—
nabile et tradicio est dare quod exigit hostis militis
atque Christi.
Quoad tercium statum patet ex fide Matthei XXV"
quomodo iudex statuet oves a dextris et edos a sinistris,
et quamvis utrique habebunt incorruptibilitatema tamen
edi carebunt dotibus. Possibilitatem autem quatuor docium
docet Apostolus contra infideles negantes resurreccionem
I. Cor. XV", 43. Primum exemplum est de natura que
semen vegetabile deiectum in terra et mortuum vivificat
et producit ad stipitem, folia, fiores et fructus, et quanto
magis auctor nature ponit cadaver deiectum in sepul-
crum ut semen in terra, specialiter si loco caloris seminis
insit persone cadaveris calor caritatis. Secundum exem-
plum est de semine nature sensibilis. Concludit ergo
Apostolus: Seminatur, inquit, corpus in ignobilitatea surget
autem in gloria
SERMO LVI.
Domine, descende priusquam
Joh. IV", 49.
constat ex serie evangelii quomodo quidam regulus,
cuiusfilius laborabat febribus capharnaum rogabat Jesum
pro eius sanacione eta deficiendo a fide sue divinitatis
secundum quam posset facere ubique miracula et si
moriatur filius meus.
6. A: sequimur. 10, 11. DG: familie sue.
12, 13. A: tercia responsio. xl l.1. A: quia — exigit deest. 21. G: erit
de. 22. A: revivicat 24. D: magis maior (ut"); ib. A: potest.
25. D: valoris. 27. G: Includit; ib. D: ergo deest. 28. D: Seminatum;
ib. A: in deest. 29. G: gloria. Amen.
11. D: disco eriunt.
30. Gospel for 21'It Sunday after Trinity.
33 et seqq. .Ioh.
IV, 46—53.
u1
l-t
o
15
3o
35
SERMO LVL] QUARTA PARS. 435
non exhibeat suam presenciam corporalem, audivit cor-
repcionem revocatoriam ab errore, quando dictum est
sibi nisi signa videritis tamquam generacio incredula et
prodiga tamquam generacio indurata, non creditis di-
5vinitatem Christi. Sed quando precipitur ire fide et
opere et assecuratur quod exinde sequitur filium suum
vivere, et tunc hora septima narrant servi filium suum
vivere, et tunc credidit cum tota familia quod Christus
divinitus eum sanaverit. Licet autem quelibet persona We mavapplv
i . . . . s - - - r this parable to
toecclesle culus spiritus tamquam filius febricitat ex the dead so,“
distemperancia quatuor affeccionum debet rogare Chri- Ch'I‘ESY'IIQg'BSOEIQ'W
stum pro eius sanacione et titubans in fide ex con- i
fidencia temporalium non credit spirituale sufi‘ragium,
nisi Deus ostendat sibi signa scripture sacre et prodigia
iSinspiracionis interne, sic quod tunc vadat formata fide
que vivit ex opere et sic recognoscat quod hora qua
septem peccata remittuntur et septem Spiritus Sancti
carismata inducuntur, quod tunc spiritus vivit heo et
hoc ex narracione operum meritoriorum que ex de-
zolectabili devocione hic sibi referunt; et sic credat cum
omnibus sensibusa tamen extcnsius loquendo potest or to the
Church whose
regulus iste notare ecclesiam iam presentem que tam- _Ch,|d,.cn_
quam puslllus grex est frater Christi regens partes splriiiliinibslcki
o - o o . c t r e
suas. Cu1us unum membrum ut filius febrlcltat sp1r1- restored.
25 tualiter in Capharnaum, id est, in agro pinguedinis,
quia Eze. XVI", 49 dicitur: Hec fuit iniquitas Sodome
sororis tue: superbia, saturitas panis et habundancia et
ocium illius. Temporalium quidem affluencia est ut
plurimum occasio spiritualis febris ecclesie, quia Psalmo
3o CVI", 6 dicitur: Clamaverunt ad Dominum, cum tri-
bularentur. Orat autem hic regulus quod placeat Deo
descendere et membra sua ad temperamentum prime-
vum reducere, quia nondum didicit illam leccionem
Apostoli Phil. IV", 12: Scio habundare et scio penuriam
35pati. Nec extendit se hec oracio ecclesie solum ad vivos
sed capaces mortuos secundum dignitatem qua dignifi-
carunt se in via (ut patet sermone proximo).
tibi ldeo isto die specialiter quo ecclesia facit men I cionem sn lthis dqay lwe
n pro mortuis debet quilibet christianus tamquam pro-tgliitailizcrladiz
4o curator et advocatus fidelis amici mortui pro ipso ""11"-
preces dignas Deo effundere. Ad hoc enim relinquitur
3, 11. A: incredula - generacio deest. 7. A: et deest. ga DG: sa-
naverit. _ 16. A: que vincit ex. 17, 18. G: Sanctz - vivit deest.
20. A: hec sibi. 23. D: pusillus grecorum. 35. A: vicinos.
esse
436
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO xvi.
Christ’s
fourfold
descent:
1. in the
Incarnation,
2. into Hell,
3. into holy
souls,
4. at the
Judgment Day.
The Church
prays for each
of these
descents.
pars ecclesie superstes ut procuret ex descensu Domini
purgacionem sanctis spiritibus plus celerem, cum illis
desit organum promerendi. Est autem quadruplex de-
scensus christi notabilisy scilicet descensus incarnacionis
qui non est localis sed minoracio ex assumpcione hu-5
manitatis. Secundus fuit descensus ad inferos secundum
animam in die Parasceves. Tercius est descensus quo
spiritualiter illustrat sanctas animas aperientes sibi duas
valvas intelleccionis et dileccionis, ut lux vera intret,
illuminando, perficiendo et purgando. Quartus est de-
scensus corporalis ad finale iudicium; sic enim mediator
hei et hominum tamquam mercator prudentissimus in
suo commercio in primo descensu dedit arras pro
mercato; in secundo accepit passionem rei empte se-
cundum partem; in tercio rectificat rem emptam, ne
pereat et in quarto accepit plenam possessionem regni
excluso putrido.
orat autem ecclesia pro quolibet istorum quatuor
descensuum; pro primo patet Luce IIO de Symeone
qui responsum accepit a Spiritu Sancto non visurum se 2o
mortem, nisi prius viderit Christum Domini. Sic enim
Isaias rogavit (Isaie XVI", 1): Emitte agnum Domine
dominatorem terre, et ceteri fideles veteris testamenti.
Pro secundo descensu dicitur Psalm. XXIII", 7: Attolite
portas principes vestras et introibit rex glorie etc. Pro 25
tercio Ps. XLII", 3: Emitte lucem tuam et veritatem
tuam. Pro quarto Apoc. VI", 10: Usque quo non vindicas
sanguinem nostrum? Et sic utrobique devota oracio est
occasio descendendi et est indubie descensus necessarius,
cum aliter filius ecclesie spiritualiter morietur, et sic 3o
necesse est nunc orare pro tercio et quarto descensu.
Cum autem oracio sit tam fructifera pro vivis et
mortuis, ut plus sapiat fidelibus, dicendum est aliquid
de oracione dominica. Ipsa enim excellit omnes alias,
auctoritate quia a Domino ordinata (Matthei VI"), uti- 35
litate quia in septem peticionibus continet omnia neces-
saria homini, in compendiositate quia in comparacione
Excellence of
the Lord’s
prayer.
4. DG: naturalis. 8. DG: itlustrans; ib. DG:
9. D: volvas; ib. DG: intret scilicet. 14. DG: mercacione.
qualibet; A: quotlibet. 21. D: Dominum. 24. Codd.: Psalm. XXI.
30. A: moriretur. 34. D: precellit. 36. D: continuat. 37. A: in
pendiositate.
a arentes.
A018. DG:
8. Lucae II, 23.
and Hus, pag. 255.
eo. ib. 26. 35. Cf. Loserth, Wiclif
SERMO LVL] QUARTA PARS,
437
ad expressam sentenciam non est alia ipsa brevior, et
quarto in subtilitate quia propter eius fertilitatem in
sensu et ordine non est viatoris quamlibet longevi et
scioli minimam eius partem in tota vita ista plene
5discutere. Dividitur autem in tria: Prima pars quasi
prohemium docet disponere hominem ad orandum:
Pater noster qui es in celis Secunda pars trimembris
docet quomodo obligamur ad honorem Trinitatis pre-
Its divisions:
i.Thc roem
or ad rcss.
2. The threefold
prayer for the
onou_r ‘of the
_ . . _ Trinity.
ferendum. Sanctgicetur nomen tuum, adventat regnum3_1~hc petitions
:otuum, fiat voluntas tua, sicut in celo et in terra. Tercia
pars docet per ordinem pro quibus quatuor necessariis
homini est petendum: Panem nostrum quotidianum da
nobis hodie etc. Oportet ergo orantem debite habere
Deum patrem suum et per consequens esse in fide,
15spe et caritate. Nemo quidem est filius hei nisi qui
in caritate amat patrem suum et per consequens operat
ex dileccione paterna quod constituet eum heredem
super omnia bona sua. Quibus fides fundamentalis non
potest deficere.
20 Nec sufficit heum diligere nisi diligatur et proximusa
for the four
things necessary
to man.
The words:
Our Father
quod notatur per hoc quod dicitur non Pater mi sedteach ustolove
Pater noster. Ex quo patet, cum simus invicem fratres,
debemus alterutrum diligere; et hec racio quare pocius
dicitur Pater noster quam Domine Deus vel aliquid
25 nomen Dei non tantum allectivum, sed cum sit in
celis tam corporibus celestibus quam sanctis angelis
insidens iuxta illud lsaie LXVI", I: celum mihi sedes
est et terra scabellum pedum meoruma patet quanta
reverencia est patri nostro tribuenda, et per consequens
30 avertendo a temporalibus est ad ipsum toto corde anima
et mente convertendum. cui ergo deficiunt iste dis-
posiciones est indispositus ad orandum, quia in capite
oracionis implicat mendacium et sic orando Deum
veracem odientem mendacium provocat ad vindicandum.
Moveat nos itaque simplices quod dominus dominorum
dignatus est adoptare nos in filios, cum illud genus
electum et regale sacerdocium sit infinitum nobilius
quam esse filium carnalem imperatoris vel regis Anglie.
35
our neighbour.
How God has
3. sensu; A: sen; ib. DG: quam
17. A: hereditarie;
22. DG: Ex quibus.
38. DG: Anglia
I. D: brevz'orz'. 2. A: zqui propter.
licet Iegem. 15, 16. A: emo — caritate deest.
D: heredem hereditarie. 21. A: quod deest.
31. DG: igitur. 33, 34. G: et sic - mendacium deest.
vel Boemie.
7 et seqq. Matth. VI, 9-11.
honoured us 1n
making us His
sons.
438
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LVI.
Nobility of
body must not
lead us to
despise our
brother
christian.
‘Hallowed be
thy name’ is
addressed to
the Father.
Ideo si sciremus artem amandi, infinitum plus gaude-
remus de generacione ista quam de cognacione aliqua
carnali et per consequens servaremus nos a degenera-
cione que fit solummodo per peccatum.
Patet assumptum eo quod anima est infinitum melior5
corpore, ergo nobile esse anime per- vir I tutem est in-3
finitum melius quam nobile esse corporis. Ipsum enim
est accidentale tantum feditatem implicans in nobili
prosapia, ut in ignobili non sapiens perfeccionem nisi
de quanto assunt virtutes nobilitati corporis; aliter
enim corporalis nobilitas aggravat et confundit; cum
ergo contrahimus a patre nostro heo generacionem
spiritualem secundum animam et ab homine genera-
cionem carnalem secundum corpus, patet quod genus
Dei est infinitum nobilius genere carnali. Necesse est
ergo omnem digne dicentem oracionem dominicam
sensum illum imprimere, ut non dedignetur quemlibet
conchristianum fratrem suum recognoscere. Nam sine
ista humilitate excludente supercilium indignacionis fra-
terne non est oracio exaudibilis ad profectum.
Nec auderet christianus illud presumere nisi infor-
matus fuerit ab auctore vite. Habita ergo ista disposi-
cione dicamus ad honorem Dei Patris: Sanctificetur
nomen tuum. Licet enim illud nomen sit tocius Trini-
tatis quoad essenciam, tamen est proprium nomen per- 25
sonale Patris precedens origine nomen utriusque alterius
persone. Unde Christus secundum humanitatem dedit
nomen dignitatis in opere patri suo, ut patet Joh. XVII",6:
Manzfestavi nomen tuum hominibus quos dedisti mihi. Sed
heu dicuntur plures christiani qui non sequendo Christum
in vanum accipiunt nomen illud, cum triplici via de-
o
2o
generantes a patre facti sunt filii diaboli, cum opera
et desideria eius faciunt . diligenter. Hii autem cum
nominetenus ad sui confusionem accipiunt nomen illud,
eo quod deficiente veste nupciali proicientur ad tenebras'
exteriores (ut dicitur Matthei XXII", 13), patet quod in
vanum accipiunt illud nomen. fiunc enim filius hominis
erubescit coram angelis Dei, eo quod non erubescit
vivere vitam Christi.
U‘
U‘
2. D: alia. 6. her igitur. 7. DG: corpus. 8. D: tantam.
9. A: sapis. 12. DG: i itur (et passim). 13,14. G: secundum — car-
nalem deest. 18. D: czrzstzanum. 19. DG: illa. 21. DG: audet.
26. Codd: procedens.
38. I): erubescet. ' l
ruptus esse videtur.
30. D: dicuntur quam; G: dicunt quam.
, 39. A: eo quod - Christi deest. Hie locus cor-
as;
SERMO LvL] QUARTA PARS. qag
Sunt et secundi qui ore polluto nominant nomen A: rising we
sanctum Dei iurando in vanum, sicut maior pars mundi, ig’fig‘ogl’sriflvnfg,
ideo deficit nobis proteccio illius nominis. Quando enim glflfhfiogatyhgbrgsfi
mane consurgimus, signamus nos in nomine Patris et only profanely.
Filii et Spiritus Sancti, in quo nomine sumus in pri-
mordiis baptizati, sed per totum residuum abnuimus
illud nomen Dei; et cum in vanum ad ostendendum
nostram pompam ipsum proferimus et sic prostrati sumus
iacentes provoluti coram hostibus, ubi tenentes nos
1ointer limites huius nominis tuti pugnaremus in castris
Domini contra diaboli exercitum, quia Prov. XVIII", IO
dicitur: Turris fortissima nomen Domini: unde videtur
mihi quod falsi christiani plus quam diaboli blasphemando
nomen Domini degenerant, nam in nomine domini Jesu
omne genu flectatur celestium, terrestrium et infernorum,
in tantum quod illo nomine diabolus fugatur, illo nomine
aborcistis et magicis provocatur et in illo nomine iuva-
men celestis exercitus invocatur, cum non sit aliud
nomen sub celo, in quo oportet nos salvos fieri. Et
2ota1nen illud dignum nomen a nominetenus christianis
tota die frontose blasphematur; quod diabolus non audet
facere, ideo falsus christianus ut sic est peior diabolo.
Tercio christianus accipit nominetenus in confirma- At confirmation
cione nomen militis Christi et tamen pro metu 1cm-n‘;’§,:§§e,§,}§5,
25 poralium ut mundi diviciis et honoribus. pro carnis dzi’édIfgfhagIlgs
voluptatibus non audet officium m111t1s Chr1st1 acc1pere. such.
Ille ergo non sanctificat, id est, firmat in se nomen
Dei sed pocius cassificat implicando de Deo (quantum
in ipso est) quod sit amator superfluitatis ocii et erroris.
30 Unde propter indignitatem et contrariacionem huic
sancto nomini ad sui dampnacionem dicitur: Sancti-
ficetur nomen tuum, cum verba que ore loquitur factis
negat, quo contra filius adopcionis Dei devote honorans
nomen sanctum patris sui per sanctam conversacionem
35 et meritoriam operacionem ut sic meretur sibi bonum
humilitatis et per consequens regnum celorum, ut dici-
tur Matthei V", 3: Beati pauperes spiritu, quoniam ipso-
rum est regnum celorum. Nam in quantum quis honorat
ua
n-o
ul
1. DG: eeiam secundi. 6. DG: abiuramus. 7. DG: .et deest.
8. A: proferrimus. 10. D: tuta 12—14. DG: Unde — Domini deest.
14. A: generant. 15. A: flectitur. 1 . A: in deest. 1 . A: nos deest;
ib. D: salvi 29. A: occii. 31. : dicit. 33. D : devote orans.
35. DG: comparacionem. 36—38. A ut dicitur — celorum deest.
38. D: quanto.
14. Philipp. II, to. 19. Act. IV, 12.
440
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LVI.
The second
petition is
addressed to
the Son.
iive ought to
long for the
coming of the
kingdom and
the completion
of the Church.
Deum, lucrifacit sibi ipsi et in quantum contempnit
Deum, facit se ipsum ignobilem.
Secundo dicit devotus filius Trinitatis in honorem Dei
filii: Adveniat regnum tuum. Nam verbum Dei est filius
regis qui venit in mundum accipere sibi regnum, pug-
nando cum diabolo et angelis eius et post conquestum
reverti (ut dicitur Luce XIX"). Ideo dicit Apostolus
I. Cor. XV", 25 quod cum tradiderit regnum patri ponet
inimicos perpetuo scabellum pedum suorum. Illud autem
regnum licet sit in parte triumphans, est tamen pluri-
mum militans et cum regno diaboli in virtute ducis
Christi continue pugnans. ldeo ista peticione rogatur
pro sponsa sua, ut ad eius honorem in eius nomine
vincat hostes. Nam victoria belli hinc havid I manu
forti ascribitur, quod non fiat plene ante diem iudicii.
Unde Sathan inter alia quibus adversatur Christo nostro
tardat adventum huius regni propter tria, primo propter
invidiam qua invidet honori, Christo suo domino tri-
umphatori. Secundo propter affeccionem quam habet
malefacere, illudendo Dei famulis, quale nocumentum
non inferret post diem iudicii. Tercio quia post diem
iudicii erit pena sua consummata ex cumulo multitudinis
dampnatorum. Unde sicut inter omnes ille realiter
maxime orat ut adveniat regnum Christi (quod est uni-
versalis ecclesia ad debitum complementum) qui zelat
pro eius profectu in cremento religionis Christi, sic
iste maxime satanice adversatur qui religionem illam
retardat, illos qui volunt in illa proficere extinguendo
et declinantes a religione Christi in secularia desideria
inducendo. Nam simile est de tali et de ingrediente
ortum plenum herbis preciosis et plantis fructiferis fon-
tis rivulo irrigatis qui rivum obturet ne aqua irrigans
ad radices dictorum terre nascencium scaturiat sed
stipites vel sumitates istorum ortencium prescindit. In-
finitum itaque periculosius est plantaria virtutum semi-
nata in agro ecclesie suffocare. Ideo Joh. ultimo dicit
Christus Petro triplici vice: Symon Johannis, si diligis
me, pasce oves meas. Christus enim plus diligit spon-
8. D: I deest. 10. A: triumphas. ,
18. A: Christi. 21. A: quia deest. 24. DG: facit ut. 27. D: ille;
ib. G: conversatur; D: ad conversatur. 31. A: planctis. 32. G: ob-
duret; ib. ire aqua. 33. DG: terre deest; ib. A: scaturiant. 34. sumi-
tates; A: sensates; ib. D: illorum. 37. DG: Si deest.
ib 17. D: non tardat.
37. Joh. :XXI, 15—27.
ut
Fol.
il
o
j
I
edi .1
Ln
fio
SERMO LvL] QUARTA PARS.
441
U1
U‘
eo
25
sam suam quam vitam propriam corporalem. Adulterari
ergo cum sponsa Christi est summum facinus et pec-
catum diaboli. Ille ergo digne orat: Adveniat regnum
tuum, qui in effectu procurat profectum celerem hinc
regno, meditando, orando, castigando vel aliter fidelibus
ministrando.
Tercio dicit devotus filius Trinitatis in honore Spiritus
Sancti: Fiat voluntas tua sicut in celo et in terra. Scit
enim quod voluntas beneplaciti hei ex eius iusticia
necessario est impleta. Et de hoc gaudenter pronunciat
spem oracionis que dicitur elevacio mentis in Deum:
Fiat voluntas tua. Scit eciam quod voluntas signi vel
mandati non potest esse nisi ad bonum, cum hoc sit
voluntas Dei Sancti/icacio vestra. Ideo patet quod debet
pura oracione rogare pro eius implecione in terra, sicut
impletur in celo, quod impleatur in ecclesia militante,
sicut impletur in Christo, quod impleatur et in eccle-
siasticis et in laicis. Ex primo sensu sequitur quod
nemo debet remurmurare contra heum nec contristari
de implecione voluntatis divine. Nam servus Domini
terreni subinferta et si placet terreno domino, placet
sibi, unde spissim subiungit: Si placeat vobis, sic fiat;
quanto magis de summo domino cuius voluntas non
potest obliquari a rectitudine, debemus condicionaliter
petere si sibi placeat.
Debemus eciam omnes penas nobis infiictas gaudenter
sufferrep quod si sic, debemus scire quod nulla sit pena
nisi iusta et a Deo inflicta; sed debemus omnem volun-
tatem nostram voluntati hei conformare. Ergo debemus
3o omnem penam in nobis inflictam velle esse. Confirmatur
ex hoc quod sicut debemus amare Deum graciosum
premii largitorem, ita debemus ipsum amare iustissimum
punitorem, quia scimus quod non potest nisi iuste
punire ad honorem sui et bonum ecclesie. Ergo qui odit
35 hoc odit heum atque iusticiam, ymmo ecclesiam matrem
suam. Sed nemo amat Deum iustum punitorem nisi
amet punicionem, ergo quilibet debet amare omnem
punicionem, gaudendo scilicet de iusticie complemento
et lugendo de causa occasionante scilicet peccato seculi.
5. D: aliter deest.
ib. DG: et deest.
scit.
lj DG: impletur deest; ib. DG: quod z'mpletur;
_ 21. D: quod si. 27. A: quod si sic patet; 1_b_. A: nulla
30. DG: eciam nobis 31. D: quod deest. 39. D: dzlzgendo de.
14» I. Thess. IV, 3.
The third
petition 15 in
honour of the
§§|1iril.
God’s will is
sure to be for
our good.
\Ve ought to
accept
punishment
gladly kuowmg
lt is just.
442
JOHANNIS \VYCLIF SERMONUM [SERMO LVI.
So we must
accept as God’s
appointment all
losses of
friends, health
or goods.
Item, omnis homo tenetur diligere Deum secundum
omnem racionem qua scit Deum esse. Aliter enim
scienter odiret rem iustissimam et per consequens non
diligeret heum ex toto corde. Cum ergo scit Deum se-
cundum aliquam racionem esse eternum ordinatoremS
pene cuiuscunque puniti, sequitur quod debet diligere
Deum secundum omnem huius racionem et per con-
sequens debet racionem illam diligere. Sicut enim
sponsa mariti inflexibiliter iusti obediret eius voluntati
in omnibus, eo ipso complacens in hoc quod scit com-
placere tali sponso, sic debet esse de quacunque persona
ecclesie quoad Christum; aliter enim remurmurando
incurreret inobedienciam et omne peccatum; ideo cum
beatis beneplacet de Dei voluntate quoad penam et
premium, patet quod viatores de quanto sunt illis plus
conformes, de tanto sunt ad nupcias sponsi habiliores:
In paciencia igitur vestra possidebitis animas vestras.
Quando ergo contingit mors parentum vel amicorum,
cum scimus omnem mortem iustam a heo auctorisatam,
dicamus sic: Fiat voluntas tua, cum scimus quod merito 20
hec patimur; et ad augmentum nostri premii si pacienter
bonorum fortune perdicio vel amicorum mundialium
odium, dicamus sponso ecclesie: Fiat voluntas tua. In
l-l
5
ipso enim reservantur nobis sanitates, divicie et amicicie 25
incomparabiliter meliores, si nos submittimus humiliter
disposicioni sue. Si eveniat conquestus, gaudenter suf-
ferret, eciamsi fuerit regni conquesti indigena, cum
sciat hoc esse ad pulcritudinem universitatis, quia de
beneplacito sponsi ecclesie sciat eciam hoc esse ad 30
iustificacionem delicti vindicandi, de quo scit sanctos
gaudere in celis. Scit eciam hoc esse ad acceleracionem
consummacionis presentis miserie et introduccionis ad
cenam novissimam; sicut enim iustus gaudet de con-
digna pena adversarii, eciam quantum gaudet de suo 35
utili, sic iustus gauderet de omni pena, cum scit
heum eam pulcre et iuste infligere. Idem ergo est
remurmurare contra penas huiusmodi et nuncios summi
regis ad nostrum commodum missos despicere et ho-
Such sorrows
are messengers
of God
to llS.
13. A: in inobedienciam. 16. DG: humiliores. 17. A: nostra. . . .
possidebimus. 18. A: Quia ergo. 27, 28. D: gaudenter sufficeret.
30, 31. D: ad instituczonem. 34. D: Sicut igitur. 37. D: eam deest.
17. Lucae XXI, 19.
. . . . . . . Fol
suffe I rimusp Sl evenlat nobis corporalis mfirmttas,32
o
'\
SERMO LVIL] QUARTA PARS.
m
norem matris nostre ecclesie contempnere. Omnis enim
pena hominis est nuncius Dei accelerans purgacionem
finalem ecclesie ad honorem eius et commodum. lnsanis
quidem est qui contra Deum remurmurat, quia ut sic
5impossibiliter se frustrat atque dampnificat, ubi Deo
placenter consenciens sibi lucrifaceret. Voluntatem autem
eius non possumus plene complere, antequam absorpta
sit mortis victoria, quando attingetur status deificus
fruicionis perpetue beate Trinitatis, quando sponsa Christi
lo ab omni macula et ruga finaliter depurata erit in
eterni regis cubiculum ad ipsius regis amplexus summe
gaudiosos gloriosius introducta.
SERMO LVII.
Hoc oro ut caritas vestra magis ac magis habundet.
15Philipp. I", 19.
Proximo die dominico introducta est materia oracionis
ostensumque est quomodo oportet hominem disponi ad
hoc quod oracio sua sit valida, secundo quomodo in
omni opere vel oraeione nostra honor Dei ante commodum
go nostrum est preferendus. In cuius signum in tribus
peticionibus oracionis dominice nichil petimus nobis
tamquam nobis, sed id quod petimus Deo referimus
absolute: Sanctificetur nomen tuum etc. In quatuor autem
peticionibus residuis petimus bona utilia nobis tamquam
25 nobis: Panem nostrum cotidianum da nobis hodie etc.
Exigit autem ordo dileccionis quod sic fiat, eo quod
omnis humana dileccio debet sequi ordinem diligendi
quo Deus diligit. Deus autem diligit generaliter fines
melius quam media ad hos fines, eo quod diligit res
gout sint meliores; finis autem est melior mediis ad
eundem, ideo debemus fines in dileccione proponere.
Si autem queratur quare Deus facit mihi bonum,
patet quod ad finem ut perficiam ecclesiam sponsam
Christi, ideo debeo plus diligere ecclesiam catholicam
35 quam bonum privatum, quia aliter tamquam inobediens
Deo difi‘ormo voluntatem meam voluntati sue et tunc
indebite dico: Fiat voluntas tua sicut in celo et in terra.
12. AD : gloriosus introducta ; DG: introducta Amen.
' A: quomodo honor. 23. G- etc.
19. D: vestra; 1b. _ 0 ..
30. G: sunt. 32. A: facit deest. 36. G: voluntatz dzvme.
4. D: i itur est.
14. A: hocghoro.
deest.
7. I. Cor. XV, 54.
14. Epistle for 22m1 Sunday after Trinity.
23. Matth. VI, to.
25. ib. 11.
The last four
petitions of the
Lord’s prayer
are for our
needs.
God does good
to us that we
may add to the
perfection of
the Church.
44+ JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LvlL
Et si ulterius queratur quare Deus sic amat ecclesiam,
dicitur quod propter honorem et bonitatem suam, et
per consequens plus amat honorem et bonitatem suam
quam ecclesiam sponsam suam, et per consequens sic
debemus nos facere. Et ideo signanter premittuntur
tres peticiones in quibus honor Dei expetitur.
1" seekipsSodfs Nec sunt iste petitiones steriles a bono nobis utili,
"ZQ‘.’1.‘§,.ZI§;5‘_‘° eo quod in quantum plus zelamus pro honore Dei, in
tanto plus nobis accrescit de commodo. Patet eo quod
ut sic heus plus nos diligit, cuius dileccio est nobislo
maxime comodifera, unde sicut Salomon peciit sapienciam
et venerunt sibi omnia bona pariter cum illa, sic ama
sapienciam increatam que est regnum Dei, et omnia
temporalia necessaria erunt adiecta (ut dicitur Matthei
VI", 33). Quomodo, inquit Apostolus, non cum illo omnia
nobis donavit? De quanto ergo amor noster plus con-
formatur voluntati divine, amando bonum nature plus
quam bonum fortune et bonum gracie plus quam bonum
corporalis nature, de tanto caritas nostra magis ac magis
habundat. Quod orat Apostolus tamquam oracionenizo
omnia petibilia compendiosissime includentem, quia qui
crescit in caritate que est vita spiritualis, crescit in
vita sine qua homo Deo moritur. Unde II. Cor. IV", 16:
Licet is qui foris est homo noster corrumpatur, tamen
is qui intus est de die in diem renovatur. Unde maxima 25
abusio est retrocedere in decreto I illius profectus. Pol.
U‘
H
U
. . . . . . . . . ua h
l-wc abkior F1n1s 1taque et complementum religionis christiane 9
bread since .
withoutitwc est quod homo conformet voluntatem suam voluntati
divine quod oportet capere ex scriptura. Et ubi iacet
ambiguitas voluntatis divine oportet consulere spiritum 30
consilii, et ista lex per se sufficeret, cum non committitur
peccatum nisi ex eius devio. Cum autem necessitati
sumus pro statu vie incedere usque ad montem hei
Oreb in solitudinem, oportet quod petamus panem a
patre nostro, virtute cuius possumus fortiter viare. 35
icta Nee sufficit viatorem habere alimentum nisi fuerit
me burden of deoneratus a sarcina retardante, ideo petimus secundo
Si“ exoneracionem a debito peccatorum, ut expedicius curra-
mus viam nostram: ft dimitte nobis debita nostra. Nec
6. D: competitur. 16. DG: igitur (et passim). 19. G: cor orale;
D: corruptibile; ib. G: nature deest; ib. D: nostra deest. 21. D z con-
cludentem. 23. D: II deest. 33. DG: Dei deest. 37. A: et sarcina.
38. A: exponeracionem.
15. Rom. VIII, 32. 39. Matth. VI, 12.
SERMO LVIL] QUARTA PARS.
445
sufficiunt ista nisi viator muniatur ab insidiis in via.
Ideo tercio petimus patrem nostrum, ne inducat nos in
temptacionem, et quarto preter insidias possent a nobis
ipsis inpaccio pedum ob malum aliquod contingere, ideo
5rogamus generaliter et finaliter liberari a malo. Et
sic venimus ad illud Amen, de quo Apoc. III", iar Hec
dicit Amen, id est, veritas que mons Domini, de quo
Isa. II", 3: Venite ascendamus ad montem Domini.
Habet autem pater celestis tres maneries filiorum qui
iopetunt panem a patre, primi tamquam pueri balbucientes
petunt sustentacionem corporalem que generaliter nomine
panis exprimitur in scriptura. Secundi filii provecciores
petunt panem scripture, hoc est, virtutes theologicas
ad pascendum animam in via, quod est magis neces-
15sarium testante Christo diabolo Matthei IV", 4: Non in
solo pane vivit homo sed ex omni verbo quod procedit
de ore Dei. Sed tercius tamquam clericus de sorte Domini
petit ultra puerum balbucientem, ultra Iaicum qui
peticionem porrigit in vulgari, excellenti ydiomate panem
20 vite in patria. Omnes igitur hos panes petimus. Unde
Christus modo mirabili congregat in se omnes has tres
panum maneries. Ipse enim est viaticum in Eukaristia,
ipse est panis insolubilis in scriptura et panis vite in
patria.
Unde quoad primum est panis bis coctus et sic in-
putrescibilis semel in corde nature divine, quod est
Deus pater, Psalmo XLIV": Eructavit cor meum verbum
bonum; et illud semel est instans vel hodie, eternaliter
et semel humanitus in utero virginali. llle autem assi-
30 milat sibi edentem quocunque illorum trium modorum.
Sunt autem quatuor verba notanda quibus peticio
ista exprimitur, primo quod petimus panem, non alaudas
vel animalia alia delicata, quia indubie quicquid co-
mederimus laucius quam promovet ad serviendum heo
35 in habundancia caritatis est malum ultra informacionem
divinam, qua panem petimus; non tamen negatur quin
cum graciarum accione possimus preciosa cibaria susci-
pere, semper tamen cum modificacione, ut eius adaugeat
cultum Dei.
25
I. hi minatur. 4. inpaccio; in peccato. flic locus corruptus
est. Reetlus: et quarto quia preter insidias posset nobis z szs . . . . contin-
gere. 4. aliquod; D: ad. 6. DG: Apoc. VII. 7. D z mens Domini.
lit A: ex are. 28. instans; A: lacuna; ib. A: eternitatz's. 29. A: et deest.
32. D: illa. 37. A: possimus 37, 38. A: suscitare.
2. Matth. V, 13.
3. To escape
from the snares
of the way.
et. To be freed
from evil.
Three kinds of
read.
We ask for
bread, not for
larks or other
delicacies.
446 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LvII.
We ask for our Secundo notatur quod dicitur panem nostrum, non
bread, because -
whatwetake meum sed altenum, ad denotandum quod debemus
interfilfjfsguifsgmtcommunicare egenis panem ad illum finem nobis datum
et non ociose comedere panem, quia tunc furtive come-
dimus panem matris ecclesie et non nostrum, cum
ea intencione mater nostra ecclesia procurat nobis panem
a sponso ecclesie, ut laboremus in vinea; et cum aliter
a iusto iudice dampnabimur perpetuo ex ociositate,
patet quod quicquid expendimus consumimus iniuste.
for daily bread, Tercio additur quod sit panis cotidianus non solum lo
smce we need it - - .
every day, this pro semel sed cotldle necessar1us.
gilérglfgisédef Quarto vero, cum dicitur ha nobis hodie, excluditur
sollicitudo mala ad nimis copiose vel nimis studiose
vel nimis laute providere de alimentis corporis contra
illud Matthei VI", 25: Nolite solliciti esse, dicentes quid 15
manducabimus vel bibemus aut quo operiemur. Unde
videtur mihi quod communitas mundi potentum nimis
deficit a pane illius scripture quo anima pasceretur,
ut alii pascunt se et alios nimis voluptuose incidentes
in gulam, alii nimis curiose propter mundi pompam
et alii ut placeant pastis in excessivis conviviis ut ad-
quirant temporaliaa et hii subtiliter committunt avariciam
et omnes contra quodlibet istorum quatuor verborum
peccant in heum et proximum.
Nec valet excusacio sophistica qua dicunt quod sic 25
faciunt bona intencione, nam si principaliter facerent
propter honorem hei et secundario ut disponant pastum
talem tamquam medium necessarium pro adquisicione
finalis premii, fructus aliunde facti ostenderent, sed
fructus carnis mundi et fastus seculi accusant tales. 3o
Inniti ergo oportet isti regule quod, de quando I pastus Ff];
corporalis est necessarius, promotivus ad dileccionem‘)9
Dei et proximi, de tanto est licitus, et de quanto excedit
hunc limitem est viciosus.
In quinta peticione petitur: Dimitte nobis debita nostra, 35
m iove ‘even sicut et nos dimittimus debitoribus nostris, quod expositum
om enemies- est sermone proximo; et patet quod de necessitate
salutis est quod caritas christiani tantum habundet, ut
diligat inimicum. Nam de lege nature est quod voluntas
U‘
to
c
8. DG: dampnabunt. 13. A: nimia ad. 14. DG: de deest.
22. A: subtiliter deest. 23. G: illorum. 24. D: portant. 30. A: accu-
sant inimici. 33. DG: est limitans; ib. D: et deest. 35. D: in qua.
37. G: quod deest.
35. Matth. VI, 12.
SERMO LVII.] QUARTA PARS.
in
hominis appetat magis bonum; sed quis catholicus
dubitat quin sequendo Christum in moribus, diligendo
inimicum thesaurizatur sibi thesaurus infinitum validior
quam foret lucrum vindicte proprie? Ergo de lege nature
5 debet christianus inimico debita dimittere, nam vindicando
propriam iniuriam spiritus angariatur, corpus cruciatur
et vindicans bonum fortune ad maximum vix luctatura
ubi econtra pacificus filius Dei ut sic vocatus thesaurizat
sibi ut sic regnum celorum. Oportet ergo procedendo
10 contra fratres nostros in placitis et pugnis occasione
temporalium quod principalius sic faciamus ob amorem
correpcionis fraterne et per consequens plus amando
naturam persone persecute quam temporale pro quo
persequitur. Aliter enim non ipsum diligeremus ut nos
15 ipsos, quod si facimus ut mentimur, quare non sollicitamus
nos ad corripiendum in maioribus periculis eque notis?
Sed habito proposito temporalium cessamus. Si ergo
ista lex foret debite executa, cessarent contenciones et
bella, cum magis iniuriam pateremur quam offenderemus
2oeciam remittendo caritatem fraternam. Ideo repugnat
legi christi quod christianus pugnet contra christianum
precipue propter bona fortune. Oportet enim alterum
sic pugnancium esse infidelem propter defectum sequendi
Christum qui docuit verbo et opere nullo modo sic
25 pugnare, et licet omnis pugna christiani sit horribilis,
detestabilior tamen est pugna christiani prepositi contra
suos subditos pro temporalibus. Arma enim milicie sacer-
dotum Christi sunt spiritualia, non gladius materialis
sed verbum Dei. In cuius testimonium Christus dixit
30 Petro quod mitteret gladium in vaginam, quia omnis qui
gladio percutit, si non ex amore ad medelam percussi,
peribit gladio divine sentencie. utilius itaque videretur
ad edificacionem christianismi erigere vexillum crucis
Christi cum letania, predicando humilitatem Christi
35 paupertatem et pacienciam quam erigere vexillum belli
cum predicacione tumultuosa.
Sexta peticione petimus Dominum ne nos inducat in6
temptacionem. Temptat autem nos Deus ad nostri me—
ritum, ut patet de Abraham et multis patribus; nec
11. A: omore. 12. A: correccionis; ib. D: plus deest.
sequimur. 3o. DG: Petro: Mitte gladium.
37. D: znducas.
14. DG: pro-
33. A: christianissimi.
3o. Joh. XVIII, 11; Matth. xxvl, 52. 37. Matth. VI, 13.
. We ray not
to be ed into
temptation.
448 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LvII-
petimus ne temptemur sed in temptacionem inducamur,
quod fit, quando racio consentit facinori talis; in talem
‘We are led temptacionem potest dupliciter intelligi heum inducere
"masseuse" vel permissive sicut dicitur malum velle vel aliter
reason"""S‘mts'causare positivum temptacionis in penam peccati; nam5
iustum est quod deses qui non dedignatur invocare
divinum auxilium vincatur a creatura hei in penam
peccati; ideo cum nemo Ieditur nisi ledatur principaliter
a se ipso, patet cum quanta instancia debemus obstare
principiis. Unde false fingunt quidam vecordes quodio
tante temptantur quod non possint resistere sive in
God does not luxuria sive in ira vel quocunque alio peccato. heus
earrings: enim iniuste exigeret a servo suo servicium ad quod
"bl" perficiendum non daret sibi potenciam nec iuste damp-
naret creaturam suam pro opere ad quod precavendum
non haberet potenciam.
Past sin gives Ideo considerent sic dicentes quot omissiones fecerunt
antequam inciderunt in actum luxurie, carnem nimis
laute pascendo, cum mulieribus improvide communicando
et ab oracione ac sancta communicacione abstinendo.zo
ldeo debemus supponere quod quandocunque difficultamur
peccato resistere, hoc est propter peccatum precedens ad
sufficienciam indisponens, ac si armatus gratis se abstineret
coram hoste et sic faceret se impotentem resistere; ideo
debemus notare abstinenciam nostram et disposicionem
qua nos disposuimus ante pugnam.
Sin lies in the Potencia vero volitiva nostra est facta tam libera
will and the .
will is free. quod nullus angelus, bonus aut malus, potest iam cogere
ad volendum. Et cum omnis culpa actualis consistit in
volicione radicitus, sequitur quod non potest cogi ad 30
peccandum et per idem nulla creatura corporea, sed
est de homine per diabolum superata, sicut foret de
pugnatore stante ad tempus fractis armis in aggressu Fol.
momentaneo, qui exponeret pedem et arma I faciendo 3394
signum adversario quod vellet se reddere. 35
Pes dictus est affeccio qua inordinate appetitur bonum
aliquod contra divinum beneplacitum iuxta illud Psalmi
xxxvo, 12, 13: Non veniat mihi pes superbie et manus
peccatoris non moveat me; ibi ceciderunt omnes qui
operantur iniquitatem Unde conformiter est de ordineao
h-o
U
ko
ron
3. A: potest deest. 5—8. A: nam iustum—peccati deest. 18. D: in-
ciderent. 27. A: ultima nostra. 28. A: quam nullus; ib. D: vel.
31. G: ereatura creata. 32. A: superato. 33. D: stratis armis.
35. A: velit se. 37. DG: illud deest. 39. DG: illi acciderunt.
SERMO LVIL] QUARTA PARS,
449
temptacionis in posteris, sicut fuit de primis parentibus.
Sicut enim Eva gustavit et presentavit viro de fructu
\etito et ille secundo consensit et tercio prosiliit in
actum comestionisp sic sensualitas cogitando gustat
5delectacionem carnalem et offert racioni tamquam viro
in cuius consensu mortale perpetratur. Et tercio pro-
cedendo ad opus completur, quarto ex continuacione
induratur.
Septima et ultima peticione petimus liberari a malo
IO simpliciter. Est autem duplex malum scilicet pene et
culpe; a malo pene petimus liberari solum condicionaliter,
scilicet de quanto Deo placuerit et sue ecclesie et nobis
fuerit expediens, quia scimus ex testimonio Augustini
ct racione quod nulla est nec esse potest pena nisi iusta.
xs Sed a malo culpe quod est infinitum magis malum quam
aliquod malum pene et specialiter a malo peccati finalis
impenitencie petimus a Deo simpliciter et absolute nos
misericorditer liberarip quia illud malum summe ab-
hominabile terminans vitam nostram totam viacionem
2o nostram precedentem inficeret, a Deo nostro nos misera—
biliter seiungeret et in tetro carcere infernali horrende
caterve demonum sine fine miserabilissime sociaret, a
quo malo specialiter tot maliciis involuto nos petimus
simpliciter et finaliter per graciam liberari.
ea
"*h petition:
ab be freed
from evil,
specially from
the evil of sin.
Habita ergo forma orandi que innuitur in hoc quod Need "Hove fo
God and to
dicitur: Hoc oro, superest forma amandi que notatur our neighbour.
per hoc quod subditur: ut caritas vestra magis ac magis
habundet. Cum autem caritas sit bipartita in dileccione
Dei et proximi, patet quod necesse est ut magis habundet
30 quoad dileccionem Dei magisque habundet quoad dilec-
cionem proximi. Amor enim est istius condicionis quod
non consistit in medio inter superhabundanciam et de-
fectum, ut virtutes morales et actus earum. Caritas enim
que non excidit ex eius perfeccione, in quantum est
35 amplior in tantum est melior. Et ideo cum viando
appropinquamus tantum amoris passibus ad verticem
moncium dominum Jesum Christum, qui est fons amoris,
4. G: actu. 6. G: in eius. yi A: ex communz'cacz'one.
np G: nisi in ista. 15, 16. DG: quam —- malum deest. 18. G: illum
malum. 2:. DG: luget-et et. 2 -3t. DG: et proxima‘ — proximi deest.
31. D: Amore illius condicionis,- agr amorem istius. 32. A: non constat;
ib. A: superhabundancia. .
9. Matth. VI, 13.
13. S. Augustini, De libero Arbitrio III, :8.
Opp. tom. I, 631.
34.. I. Cor. XIII, 8.
no
450
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO Lvm.
iive must _go
on .lllCl‘ctlSlllg
m los c.
Christ’s
command to
forgive
otienccs.
patet quod obligati sumus continue crescere in amore,
quia si in hoc stamus vel retrocedimus, tunc peccamus.
Unde tam monstruosum foret hominem decrescere in
profectu virtutis que amor dicitur quam monstruosum
foret iuvenem citra tempus status decrescere in fortitudine
vel statura, et eo maior quo status amoris qui solum
est in patria excedit statum crementi vel fortitudinis
corporalis in via. Unum enim erementum obligat in-
teriorem hominem sub pena peccati mortalis et sub
obtentu eterni premii et aliud solum sub pena peccati
nature quod est infinitum minus. Cum ergo amor ordi-
natus interioris hominis sit vita eius spiritualis et amoris
talis principio sit mors anime, patet quanto nisu ex-
poneremus pro ista vita perpetua ad quam consequitur
vita corporis immortalis.
SERMO LVIII.
Oportuit et te misereri conservi tui, sicut et ego tui
misertus sum. Matthei XVIII", 33.
Constat ex dicto capitulo quomodo Christus docuit
Petrum et per consequens singulos christianos quomodo
debent non solum usque sepcies ut in veteri testamento
remittere fratribus peccatorum ofiensas sed usque sep-
tuagies septies correspondenter ad perfeccionem novi
testamenti. Septenarius enim signat universitatem pec-
catorum contra decem mandate; undenarius vero signat
transgressionem decalogi, ita quod sepcies undecies pec-
cata remitti debeant qui numerus constituit septuaginta
septem. Signat quod quociescunque quis frangendo deca-
logum peccat in proximum proximus debet sibi remittere,
et per consequens cum non peccatur nisi contra aliquod
decem mandatorum nec peccatur contra unum nisi pec-
cando contra quodlibet, manifestum est quod sub ista
universitate undenarii precipitur remissio unitatis pec-
caminum.
Moveret autem ad remittendum sic peccata sensus
misticus narracionis rei geste. Nam rex quidam terrenus
UK
M
OJ‘
fio
3—5. DG: hominem —-f0ret deest.
15. DG: immortalis Amen. 21, 25.
27. D: debebant.
10. D: aliquid. 14. G: illa vita.
A: Septenarius a- contra deest.
17. Gospel for 22‘“1 Sunday after Trinity. 21, 22. Matth.
XVIII, 22.
u:
VJ‘
SERMO 1.v111.I QUARTA PARS. is I
voluit a servis suis debitum exigere et oblato sibi maxime
indebitato, quia in decem millibus talentorum, cum non
PoLhaberet unde redderet, iussit rex quod ipse, uxor, filii
34oiet I bona cetera venumdarentur ad satisfaciendum pro
Sdebito; ille autem procidens pacienciam rogans et satis-
faccionem promittens impetravit a rege dimissionem
sui et suorum et preter hoc remissionem debiti. llle
vero servus propter nactam tantam misericordiam a
suo domino sufiocavit unum de servis domini sui qui
10 fuit sibi indebitatus in centum denariis, etj licet pro tam
pauco debito rogaret ut alius, fuit tamen crudeliter in-
carceratus. Quod cum alii servi regis lzorrerent et sibi
referrent, iratus condempnavit tortoribus custodiendum
quousque satisfecerz't pro toto debito. Sic, inquit Christus,
15 oportet hominem omnem de necessitate salutis omni fratri
suo de corde remittere. Nam mistice ad propositum Christi:
rex est Deus noster, cui quilibet plus debet quam unus
alteri quantum decem milia talenta excedunt centum
denarios. Est autem talentum moneta centum librarum
20 maximi ponderis inter omnes, sicut debitum Deo est
omnium maximum, et sicut mille sunt decem numeri
resultantes ex ductu cubito denarii in se ipsum, sic pro
universitate bonorum hominis secundum omnem racio-
nem eorum tenetur Deo pro ipsis.
ei Deus autem exigit nunc secundum interiores instinctus How we arc
intra conscienciam et nunc secundum predicatores verbi diifbstgdnizt
sui et nunc secundum varietates eventuum instabilium, “giflgf‘ttifiguggm
quando nos expendimus vel consumimus bona sua, et H15 mercy-
sic incurrimus tam largum debitum. Unde conscii pro-
30 cidimus, quando humiliter profitemur scientes nos non
posse ex nobis satisfacere, cum nichil possumus Deo dare
nisi quod ipse prius nobis donaverit; immo sine miseri-
cordia et paciencia Dei impossibile est peccatorem satis-
facere; unde penitendo petimus veniam et promittimus
35 cum gracia sua satisfaccionem; quod fit si caro, opera
et temporalia venumdantur pro salute anime, hoc est,
commutantur in aliud officium virtuosum extra domi-
2. D: indelicato. 10. G: denarios. 12. D: servi sui. 14. D: satis-
faceret. 17. A: est deest. 18. A: talentum. 21. A: sicut X VI millia est.
25. DG: internos. 26. D: inter; ib. A: predicares. 32. DG: ideo sine.
34. DG: pocius veniam petimus. 37. D: in aliquod.
l et seqq. Matth. XVIII, eat-mu 15. Matth. XVIII, 34: Sic
et Pater meus caelestisfaciet vobis, si non remiseritis unusquisque
fratri suo de cordibus vestrz's.
agi-
JOHANNIS wvcur SERMONUM [sumo LVlIl.
vv e should
orgive at once.
we admit this,
but do not act
on it.
nium diaboli et peccati. Aliter enim venumdarentur
omnia ista plene in iehennam diabolo maneipanda, sed
recidivando a Domino exigimus crudeliter que in facie
ecclesie sunt nobis debita et livore vindicte prosequi-
mur contra nobis iniuriantes. Ideo conclusio veritatis
est quod Deus vindicando exiget a nobis sine miseri-
cordia salvacionis plenam dampnacionem. Irracionabile
quidem foret quod finaliter inmisericordes misericordiam
huiusmodi consequantur. Ideo manifestum est quod talis
servus nequam ex mensura quam mensurat aliis se
ipsum iudicat. Unde servatur concorditer de communi
religione christiana quod quilibet ofiensus fratri saltem
in articulo mortis remittat sibi.
Ex quo sequitur quod in media vita et quando-
cunque sic sibi offenditur debet sub pena peccati mor-
talis sibi remittere. Probatur sic: Quilibet tenetur sub
pena peccati mortalis fratrem suum caritative diligere,
quod repugnat appetitui vindiccionis Iivide, ergo etc.
Unde Matthei VI", 12 in peticione quinta docemur orare
quod heus dimittat nobis debita nostra, sicut et nos dimit-
timus debitoribus nostris. T ercio confirmatur ex hoc quod
contra conformitatem voluntatis nostre voluntati divine
appetimus superbe vindictam ultra hoc quod heus vult
de creatura sua vindicari, et per consequens nec dili-
gimus heum nec proximum, ut debemus. Ideo Mat-
thei VI", 15 peremptorie concluditer: Si non dimiseritis
hominibus, nec pater vester dimittet vobis peccata vestra.
Sed et isti conclusioni communitas christianorum con-
sentit sermone, sed dissentit mente et opere; cum non
solum reddimus malum pro malo aut maledictum pro‘
maledicto, sed inimieos persequimur usque ad bonorum
destruccionem et nature interempcionem ac nostri con-
sumpcionem, non amore correpcionis sed zelo vindi-
cacionis, ideo signanter dicit Christus Matthei XVIII", 35
quod oportet de corde remittere.
Habita ergo ex testimonio fidei ista sentencia, patet
quomodo cuilibet christiano veraciter potest dirigi sermo
prenotatus, quod oportuit te pro statu merendi misereri
conservi tui. Est autem misericordia exhortacionem salu-
ut
r-l
VJ‘
to
o
lo
ul
r)‘.
C
ua
(Jr
brem conferendop et est misericordia in debita dimittendo 4o
2. A: iehenna. 7. D: solucionis.
twice. 13. AD: in deest.
31. D: sed inimicos deest.
passim).
9. DG: consequentur. 10. A: aliis
18. DG: igitur etc. 24. D: sua deest.
33. A: corecczonis. 36. DC: igitur (et
samo LVIIL] QUARTA PARS.
4..
ut
u:
et ex illis tercio est misericordie uberis consecucio in-
struendo. Primum patet Matthei XVIII", 15: Si peccaverit
in te frater tzzus, corripe eum inter te et ipsum solum
etc. Unde quia ista lex per se sufficeret ad regimen
universalis ecclesie militantis, cum docet efficacissime
punire quodcunque malum ecclesie et per consequens
a malo universaliter declinare, ideo professores scripture
et specialiter episcopi vel prelati debent istam Iegem
sollempnizare et sollempnizantes defendere et fovere.
ioDebet enim sollempnizari, quia bonum utile pacificans
totam rempublicam, quia bonum honestum, cum sit
mandatum prime iusticie, et quia bonum | delectabile,
cum sit realiter Sapiencia Dei Patris que de se premittit
Eccli. XXIV", 31: Qui elucidant me vitam eternam habebunt.
is Obligat autem hoc mandatum de correpcione fraterna How to correct
omnem habentem oportunitatem et sufficienciam ad cor- our brother‘
ripiendum, ut dicit sanctus Thomas Secunda Secunde, que-
stione XXXIII", et concordat glosa ordinaria super dist. XL"
Si papa, et probari potest ex lege dileccionis fraterne:
20 Dicit ergo primo: Si peccaverit in te frater tuus, vade et
corripe eum inter te et ipsum solum. Si te audierit, lucratus
es fratrem tuum. Pro quo primo notandum quod impossi-
bile est aliquam personam ecclesie peccare in aliam nisi
peccet in quamlibet partem ecclesie et in Deum. Patet
ex communione sanctorum qua quilibet debet proficere
cuilibet. Ideo deficiendo iniuriatur Deo et cuilibet fratri
suo. Secundo notandum quod quilibet christianus est
frater cuiuslibet. Patet eo quod omnes habent eundem
patrem Deum et eandem matrem ecclesiam. Unde Christus
30 est frater noster Hebr. II", iy et dominus ac servus suus
sunt fratres I. Tim. VI", 2. Cum ergo isti videntur
maxime elongati, videtur quod omnes alii christiani sunt
fratres. Tercio notandum quod nulla iurisdiccio vel
privilegium eximit quemquam a correpcione fraterna.
35 Patet ex hoc quod malum foret peccatorem sic eximi
tam sibi quam aliis; igitur cum privilegium non sonat
nisi in bonum, patet supposicio. Ideo indubie si beatus
ul
Fol.
34ob
u
ut
4. A: ista deest. 12. I): primo; ib. DG: et deest. I7, 18. DG: con-
clusione. aut A: solum decst. 28. DG: cazlz'bet. Patet. 3!. DG: 1 decst.
34. A: exemzt quemdam 37. D: supposition.
t7. Divi Thomae Aquin. Summ. theol. tom. lll (ed. Ven. tyjtya
pag. 157, Art. III. Utrum correctio fraterna pertineat solum ad
praelatosv 18. Decreti prima pars dist. XL, cap. VI.
20. Matth. XVIII, 15.
454
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO Lvlu-
Gentleness
needed m
reproof.
Only open and
manifest sin
must be
reproved.
Petrus de celo descenderet et notabiliter in facie ec-
clesie deberet ipsum corripere. Sed et hoc docet Christus
dicens: Si frater tuus peccaverit in te, uade, et corripe
eum (ubi vane extenderet Veritas mandatum tam genera-
liter, nisi potestas tam generaliter se extenderet): Lu-
cratus es fratrem. Quia ergo peccat in te, ideo ex timore
nocendi habes interesse ad ipsum corripiendum et quia
frater tuus, interest tua ex amore eum corripere. Et sic
timor, amor et mandatum Domini moverent te ad cor-
repcionem.
Corripe, inquam, eum primo leniter inter te et ipsum
solum, ne scandalizatus perdat verecundiam vel irritatus
incidat in obstinaciam. Et patet quante sunt increpandi
qui nedum non corripiunt sed fovent verbis adulatoriis
et iuvant concilio, auxilio, defensione vel opere, quia
tales nedum sunt prevaricatores iniuriantes Deo et pro-
ximo, verum communicant peccatis alienis ex consensu
(ut patet Rom. I", 32).
Et moveret quarto ad istam correpcionem fraternam
quod site audierit (supple ex merito suo conversus)
lucratus es fratrem tuum, quod valet omnia temporalia
mundi, ut patet ex preciositate et perpetuitate lucri. Et
si isto lenitivo amoris non corripitur, adlzibe secundo
tecum unum vel duos testes ydoneos ad hortandum et
tuam diligenciam testificandum, cum heuteronom ii XVII", 6
dicitur: In ore duorum vel trium peribit qui interficitur.
Nec refert quantumcunque incognitum fuerit peccatum
testibus, dum tamen a tempore prime correpcionis fuerit
notorie iteratum, quia iuxta qualitatem peccati quod
debet corripi et iuxta ydoneitatem testium adductorum 1‘
recidivans non defamatur ex adduccione testium sed ex
perpetracione peccati proprii. Debet enim peccatum pro
quo quis in particulari corripitur non esse incognitum
correptori, ut est superbia, invidia et ira que latet in
anima, sed oportet correptorem habere evidenciam dei
inordinato actu sensuali, ut sunt temporalium prodigalis
consumpcio, manifesta iniuriacio, violente impaccio, ab
officio ociacio, temporalium iniusta detencio vel pcr-
3. DG: Si aliquis frater; ib. DG: et deest.
4. A: oslendcret.
SS. 6. A: Lucralus es fratrem deest. 6. AG z non ex timore. 7. A: habens
8. DG: ipsum. 9. A: moveret. 15, 16. DG: quod tales. to. A: sunt
twice. 23. DG: quod si illo. 24. Codd: unum deest. 31. DG: non
delerioratur; ib. G: ex deest.
3 et seqq. Matth. XVIII, 15, 16.
iji
1.:
DJ‘
J
lv
(Jr
fji
SERMO LVIILI QUARTA PARS.
455
ul
U1
Fol.
Saoc
1.:
L):
‘J.')
DO
U:
quisicio, voluptuosa pastio et luxuriosus concubitus, cum
sibi similibus. Debet eciam testimonium esse prudens,
ex amore salutis correpti, ex zelo utilitatis ecclesie et
honoris Dei correpcioni tali insistere et correptor nunc
verbis generalibus nunc specialibus acucius pungitivis (ut
expedit) prudenter corripere. Itaque post istam duplicem
correpcionem amoris scilicet et timoris superest tercia
et ultima fraternalis correpcio, dicendo ecclesie; non
oportet recurrere ad quantumcunque superiorem ec-
clesiam, sed satis est manifestare cuicunque congregacioni
fidelium cuius persona corripienda est pars putrida.
Ideo signanter dicit Christus simpliciter quod dicatur
ecclesie. Quelibet enim ecclesia habet auctoritatem a
Christo qui est in medio eorum ad corripiendum quam-
cunque eius partem infirmam, tum quia pars sana est
persona infirma prestancior, Deo accepcior, et in tali
casu foret correpcio utrobique utilior. Sicut ergo repugnat
ordinacioni nature quod humanum corpus sanum secun-
dum plurimum non habeat potenciam ad iuvandum partem
parvulam discrasiatam, sic repugnat ordinacioni divine
quod ecclesia non habeat potestatem ad corripiendum
unum eius I membrum infirmum, licet perante fuerit
caput vel cor eiusdem ecclesie. Debet autem ecclesia
post correpcionem amoris et timoris superaddere cor-
repcionem rigoris, minando proscripcionem, excommuni-
cacionem vel aliam punicionem. Quod si illam ecclesiam
non audierit, desistendo a peccato sed recidivando notorie,
debet esse tamquam desperatus, et negari sibi com-
municacio tamquam infideli et populi infectivo. Unde
Luce V", 30 patet quod Judei horruerunt Christum
communicare cum publicanis et peccatoribus, cum tamen
scivit eos convertendos et ad hoc efficaciter egit.
Nec oportet in omni fratre peccante servare istum
ordinem, cum latronem vel notorie induratum oportet
in principio excommunicare vel suspendere, ne inficiat
residium ecclesie. Sic enim Petrus anathematizavit Ana-
niam et uxorem eius Sophoram qui statim expirarunt
2, 3. A: prudens et ex.
5. DG: specialibus accius. 7. DG: est deest.
9. A: quacunque. 14
, 15. DG: qzmnlzmzczmque. 16. A: Deo deest.
. DG: sic igitur. 19. DG: adiuvandz'; D: adiuvandi ad iuvandum.
22. D: si perante. 25. G: iurando. 27. G: a peccato deest;
ib. DG: a peccato notorie. 3o. Codd: Luce IV. 37. G: Zap/torum.
i
8. Matth. XVIII, 17.
The impenitent
is to be
reported to the
Church, i. e. the
congregation to
which he
belongs.
This order of
reproof may
sometimes be
departed from.
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LvuL
we should have
no dealin s with
. the har ened
sinner, till he~
shews signs ot
amendment.
Such correction
might disturb
the church, but
would lead to
peace.
(ut patet Act. voa 10): sed non licet in ordine correp-
cionis huiusmodi procedere infinite, sed in quatuor ex-
clusive oportet quiescere iuxta illud Amos 1°, 3: Super
tribus sceleribus Damasci et super quatuor non convertam
eum. Qui enim resistit isti correpcioni triplici deformat
ymaginem Trinitatis, dum memoriam perdit de resi-
piscencia peccati commissi quod unus caritative comme-
morat. Secundo racio cecatur in veritate quam duo
testantur et tercio tota ecclesia corripiente resistitur
benevolencie Spiritus Sancti in quo secundum mandatum
homini erit status.
Nec amplius debet tali fieri fidelium spiritualis com-
municacioa sacramentorum percepciot temporalium mini-
stracio sive defensio. I. Joh. voa 16 dicitur: Est peccatum
ad mortem, non dico ut pro eo roget quis Et II. Joh. 10, 11
dicitur: Si quis venit ad vos et hanc doctrinam non aflert,
nolite eum recipere in domum nec Ave ei dixeritis Qui-
cunque enim dixerit ei Ave communicabit operibus eius
malignisg non intelligendo quod quicunque quantum
peccaverit eodem genere peccati peccet in Spiritum Sanc-
tum vel irremediabiliteri sicut dixerant Caymite, cum non
sit possibile hominem sic peccare in via quin fructuose
poterit penitere et salvari. Oportet ideo ut in obstinato
appareant evidencia signa resipiscencie facte ex habitu
antequam reassumi debeat ad gremium matris ecclesie
lstam ergo legem correpcionis fraterne tenentur omnes
christiani potentes et scientes exercere in fratres pec-
cantes sed precipue magnates et prelati ecclesie Sed
obicitur per hoc quod tunc sequeretur magna turbacio
ecclesie, cum maior pars ecclesie insurgeret in fratres
suos et sic impediretur pax ecclesie, cum quilibet insur-
geret contra fratrem et amicos carissimos. lsta est levis
pusillanimorum evidencia verum assumens supposito
peccato invalescente in ecclesia. Sed illa turbacio cederet
ad pacem ecclesie. Nec est possibile quod ecclesie sic
infecte sit pax, quia iuxta prophetam Ysa. XLVIIIO, aas
Non est pax impiisy dicit Dominus. Tales enim dicunt
sophistiee: Pax, pax, sed non est pax (ut dicitur Jere-
mie VIII", II). Oportet enim querere terciam pacem que
8.1): Secundo ideo. 9. I): corripi tute 12. DG: spiritualis deest.
. D: dqfessio. 16. A: in hanc. 19, 20. A: qualiter peccaverit.
DG: Caynz'te. 23. A: Sed oportet quod in quantis obstinato.
. A:_ antequam deest; ib. D: gentium 29. A in marg.: Obz'eccz'n.
. A m marg.: Responsz'o. 34. A: caderet
lata \v) '-
lj ult-nal-
ut
te
ut
ua
Q:
(J!
SERMO LVIIL] QUARTA PARS“
‘J \
xl
u
t)‘
3
F01
340
ua
ul
ul
o
I
II
ul
est Dei ad hominem, et aliter quantumcunque sit pal-
liata pax ad hominem vel hominis ad se ipsum, est
utrobique plena discordia.
Et patet quod per hoc stabiliretur pax ecclesie, quia
pax Dei cum homine. Unde Matthei X", 33, 35 post-
quam Christus animaverat discipulos ad concorditer
predicandum subdit contra sic obicientes: Nolite arbi-
trari quia veni pacem mittere in terram, non veni pacem
mittere in terram sed gladium. Veni ergo separare ho-
minem adversus fratrenz suum et filiam adversus matrem
suam. Unde ad declarandum sophisticacionem illius pacis
palliate dicit quod inimici hominis domestici eius.
Et si obicitur quod excitantes ad istam turbacionem
statim extinguerentur, revera ad eorum gloriam, quia
si quid patimini propter iusticiam beati I. Petri III", 14.
Et ista est causa omnis gloriosi martirii, ut patet de
christo quoad phariseos, de Baptista quoad Herodem
et de omnibus martyribus utriusque testamenti. Ideo
paulo ante dicit Christus Matthei X", 28: Nolite timere
eos qui occidunt corpusp animam autem non possunt oc-
cidere.
Potest autem ostendi ex lege dileccionis Dei et pro-
ximi quod homo tenetur pro correpcione fraterna usque
ad mortem se obicere. Nam quilibet tenetur plus dili-
gere veneracionem debitam Dei eciam ab inimico suo
quam vitam suam corporalem, cum priorem scit esse
meliorem. Ergo postponendo correpcionem fraternam
propter Dei honorem s11scitantlt1n1 pro timore vite cor-
poralis postponit serviliter magis bonum quod tenetur
plus diligere, ergo facit indebite.
Item, homo tenetur pro honore proprio quoadDe I um
certare usque ad mortem; plus tenetur zelare pro honore
Dei quam pro honore proprio, sicut tenetur Deum plus
diligere quam se ipsum, ergo multo magis homo tenetur
pro honore Dei usque ad mortem certare.
1. A in marg. inferioris
Dei ad hominem
Hominis ad se ipsum
Homim's ad proximum.
5. DG: D00. 0. A: ad cordiler.
Pax triplex i
2. 1): pax hominis ad hominem.
_lI. A:,soplzisticacimzz's. 13. A_in marg.: Obieccio. 15. I); 1 deest;
1b. A in. marg.: Responszo. to. A: quare omnes. 22. A m marg.:
condas-la 21,. A m marg.: 1. 29. A: preponzt. 51. A m marg.: 2.
3:. DG: ad mortem deest.
i2. Matth. X, 36.
To surfer for
such
disturbance is
a glorious
martyrdom.
458
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO Lvnl.
\Ve ought to
love anolher’s
Item, omnis homo plus tenetur diligere animam cuius—
wm more man cunque proximi quam corpus proprium, ergo tenetur
"I" "w" body- plus diligere esse virtuosum anime prox1m1 quam esse
naturale corporis proprii. Ideo positus in adopcione ubi
crederet se posse adquirere bonum virtutis anime pro-
ximi et postponens ipsum pro bono corporis proprii,
contradicit legi naturali; nam de lege nature est quod
quilibet debet facere alteri, ut debet racionabiliter velle
ipsum facere sibi ipsi (ut patet Matthei VII", 12). Sed
quis non debet racionabiliter velle se corripi caritative
a proximo, dum peccat eciam usque ad mortem pro-
ximi? Ideo debet velle sic facere alteri. Ille quidem
gradus caritatis est maximus quem homo debet gaudere
esse in altero quoad se ipsum propter bonum amicicie
et eius fructum. Et confirmari potest ista sentencia
exemplo triplici, primo in hoc quod ocians vel deses in
causa honoris patris carnalis sinens ipsum dehonorari
vel despici, nimis degenerat, multo magis sinens talia
de primo patre spirituali qui est heus. Aliter enim non
diligeret heum super omnia et per consequens non credit
in heum.
Item, idem est cognoscere causam talem et nec se
obiciendo nec dolendo et facinori consentire, cum ex
neutralitate peccaretur, ex negligencia cause Dei; sed
scienter tacentes in peccatis proximi, ubi est oportunitas
corripiendi, sunt huiusmodi. Ideo consenciunt fratribus
peccantibus contra Deum et per consequens sunt ex
patre diabolo (ut dicit Christus Johannis VIII“, 44) cuius
opera anteponunt.
Similiter, quis miles tenens eciam temporalis domini
ut stipendiarius post homagium vel receptum stipendium
non exponens se contra hostes domini sui, ubi sufficeret,
non foret ex vecordia increpandus? Quanto magis nos,
qui sumus desides in causa domini dominorum, cui
fecimus homagium in baptismo et recepimus stipendium
largissimum scilicet bona naturalia et spiritualia. Et
super hoc debemus scire quod nobis virtuose nos ex-
ponentibus Dominus non potest nobis deficere quin ad
ut
m
\J
qi
1. A in marg.: 3; ib. A:
plus deest. 6. A: proponens; ib. 1): pro
ponis. 8. 9. D: debetfacere alteri quod vultfieri sibi. Sed. 9. : ipsi -
Matlh. ll./1 "deest. u , 10. D: ipsum 7 relledoest. 1o. G: quis non
deest. 13. A: caritas. 16. I): trzplzciter; 1b. A: triplici primo secun-
dum racion em primam primo in hoc.
rente. 21. DG: in deest.
A in marg.: 4.
gissimum.
18. A: despici deest. in. A: pa-
_ c 22. D: Item deest; ib. I): nec de se; 1b.
26. D: corrzgendi. 27, 28. D: a patre. . A: -
'4 3
OJ‘
iji
SERMO 1,v111.I QUARTA PARS.
minimum nos erimus salvi lucrificantes anime nostre.
In isto enim fervore amoris Dei pugnarunt omnes Christi
milites gloriosi.
Ex quibus sequitur quod quilibet secularis dominus
5vel ecclesie prepositus habens filium, cognatum vel
famulum notorie peccatorem, debet sub pena peccati
mortalis ipsum corripere et in casu quo sit incorri-
gibilis a sua proteccione excludere. Patet ex hoc quod
aliter communicaret operibus eius malignis. Ideo Psalmo
10XVIII", ut dicitur: Si mei non fuerint dominati, tunc
immaculatus ero et emundabor a delicto maxinzo. Maxime
quidem necessarium foret quod superiores ecclesie forent
in se mundi et suorum subditorum assidui eorreptores,
et eveniente contrario sequitur peccatum maxime destruc-
15tivum reipublice. Ideo signanter dicitur Sap. VI", 6:
Durissimum iudicium hiis qui presuntfiet. Et patet quante
peccant qui fovent homines in peccatis contra formam
legis evangelice ultra sepcies propter pecunias vel lucrum
aliquod temporale.
Patet secundo quod quicunque subditi scientes dominos
suos, prepositos vel parentes esse notorie peccatores,
tenentur eos corripere vel eorum servicium declinare;
patet ex hoc quod ministrando talibus dominis faciunt
eorum opera ministratorie. Sed huiusmodi domini peccant
25 quicquid fecerint, ideo tales ministri faciunt peccata notorie
propter lucrum temporale vel favorem seculi, quod est
manifeste Deum offendere, quod non facerent propter
aliquod bonum possibile Unde in attestacionem istius
duplicis sentencie dicit Salvator Matthei X", 37, 38:
3o qui amat patrem aut matrem plus quam me, non est
me dignus, aut qui amat filium aut filiam super me,
non est me dignus, et qui non accipit crucem et sequitur
me, non est me dignus llle autem amat parentes plus
quam christum ad mentem evangelii qui fovet eos in
35 peccatis contra Christum, consentit vel corripere omittit,
dum posset se obiciendo peccato resisterey et sic de
amore inordinato prolis. Multo magis ergo qui sic in-
ordinate amat extraneum dominum vel ministrum.
Unde quia posset credi quod satis non est facere talia
ao peccata, licet non repugnetur contra hostem Christi,
eo
2. A: pugnarent. I. A in marg.: Conclusio.
0. DG: communicet. 15. A: dicitur deest
30. D: Qui aut patrem aut matrem diligit.
ib. no: se subiciendo.
5. D: ecclesie deest.
A: eorum cor ora.
31. D: aut quz aut.
21.
The duty of
correction falls
most on rulers,
secular and
ecclesiastical.
ille must not
fear to rebuke
even parents or
superiors.
460
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMQ LIX-
subditur tercio quod qui non se exponit paciendol
pro iusticia non est dignus ipso et per consequens est
iniustus. Unde in veteri testamento heuteronomio XXIO,
18—21, precipitur: Si genuerit homo filium contumacem
et protervum qui non audiat patris aut matris imperium
et cohercitus obedire contempseritr apprehendent eum et
ducent ad seniores civitatis illius et ad portam iudicii
dicentque ad eos: Filius noster iste protervus et con-
tumax esta monita nostra audire contempnita commessa-
cionibus vacat et luxurie atque conviviiss lapidibus eum
obruet populus civitatis et morietur, ut auferatis malum de
medio vestri. Sed et illud docet Apostolus la Cor. voa 1 1
satis expresse. Si ergo in veteri testamento secundum
legem sanctam homo debet persequi filium peccatorem
usque ad mortem pro honore Dei, quanto magis in
novo testamento debet christianus obligacior ad heum
diligendum sollicitari, ad fratres suos diligenter conver-
tendum et desperatos a communicacione excludenduma
non sumendo cibum cum eis (ut precipit Apostolus), quia
aliter indubie nec amantur persone fote in sua malicia
nec mater ecclesia; quod sic patet: Christus quos amat
arguit et castigat (ut patet Apoc. III", tgjla ergo cum
onmis amor proximi debet ex amore christi exemplarip
sequitur quod onmis perfecte diligens proximum pecca-
torem, dum sit potens et sperans proficere debet eum
corripere, cum omittendo foveret eius dampnum et
corripiendo adquireret sibi lucrum virtutum et gracie
hic in via et per hei graciam fructus glorie et gaudium
materiale in patria Amen.
SERMO LIX.
Colgfidefilz', remittuntur tibi peccata tua. Matthei 1X0, m
Ex serie evangelii hodierni cum supplecione evangelii
Marci llo patet quomodo christus intravit capharnaum
que est metropolis Galilee, in qua Christus natus est
in utero, quia in Nazaret (Luce 11°) et sic intravit
civitatem suam, sicut Londonia dicitur civitas tocius
patrie adiacentis. Et patet quomodo tanta fuit multi-
2. A: ipsa; DG: deest. 5. DG: ac matris-g ib. A: impium.
11. A: aut auferatis 12. DG: Sed ul; ib. DG: [deest. 20. Codd. z forte.
28. DG: et before per deest. 33. I): in capharnaum '40. l): in civi-
tatem ; ib. Londonia; A: Londofi z Londonium .9 DG: sic dicitur Land/null
vel Praa civitas
30. Gospel for 19th Sunday after Trinity. 35. Matth. IX, 1.
F0].
abl-l u
U‘
l-n
(J‘
to
C
ei
'J-l
o
SERMO LIX] QUARTA PARS.
461
tudo concurrencium in domum quam christus intravit
quod non superfuit locus per quem portantes paraliti-
cum presentarent eum Domino ad sanandum. Et sic
quatuor portatores eius ascenderunt tectum domus at-
Strahentes sibi paraliticum in grabato. Domus enim in
.ludea solent cooperiri plano tecto. Confidentes autem
in potencia et misericordia salvatoris fecerunt foramen
in tecto et submiserunt paraliticum ad christi presen-
ciam ad sanandum. Ipse vero videns fidem eorum et
ioscintillam fidei in infirmo monente amicos suos ad
presentandum se Christo dixit ut bonus angelus conso-
lando: Confide fili, remittuntur tibi peccata tua. Mos
enim est boni angeli consolari et magni concilii angeli
correspondenter ad divicias sue dominacionis conferre
15 maxima ut dona gracie, ammovendo peccata; et conse-
quenter declarando scribis ex compensacione operis ad
verba quod non blasphemat verbo imperandi in virtute
propria subito plene sanavit infirmum. Et cum ex
corum vero iudicio fuit tam difficile sicut remittere
2o peccatum, quia utrobique requirebatur potencia excedens
totam naturam creatam perfectum sensibile, induxit
eos ad credendum quod potuit insensibiliter peccata
remittere, et sic laudarunt Trinitatem que dedit in
Messia potestatem talem ad hominum utilitatem.
Signat autem ista historia ad sensum allegoricum
quod verbum Dei cepit humanitatem ut naviculam per
quam navigavit per mare huius seculi ad pusillum
gregem ecclesiam, scilicet primitivam, que recte dicitur
Capharnaum (id est ager pinguedinis), quia Psalmo
So LXVII", 16 dicitur: Mons Dei, mons pinguis Ista autem
ecclesia erat iuxta Nazareth (id est florem) Christum et
Mariam, quia cognati Domini constituerunt illam ecclesiam.
Quatuor vero patriarche Abraham, Isaac, Jacob et David
portant Christo secundum eorum opera fidelem populum
35 Judaicum per christum spiritualiter sanandum; qui bene
dicitur paraliticus, quia avarus ex defectu nervorum fidei
a verbo Dei capite ecclesie regulatorum. Nam propter
ea
filii; ib. A: tibi
G: ammovenda.
27. A: huiusmodi.
3. DG: Maria.
DG: specialiter.
10. DG: et in/irmo. 12.
6. A: confitentes.
13. AG: enim deest.
deest; ib. DG: tua deest.
17. DG: que non blasphemat. 18. DG: Quad cum.
28. D: que deest. 0. AD: LXVII deest.
33. Codd.: quarta 34. DG: eorum merita.
G:
15.
to
35-
26. Math. IX, 1. vel Florida inter-
p retatu r.
31. Nazareth Custodia
Christ justilied
His words by
His acts.
The paralytic
signifies the
Jewish people.
:62 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LIX.
humidum temporalium superinfusum venis fidei refri-
gescebat caritas multorum, et facti sunt in operibus cari-
Mounting to_thc tatis instabiles, a via homini sepius titubantes. Grabatum
root 1s turning -
me mind to quod fu1t peccatorum volutabrum tractum est ad supe-
riorem partem domus, quando cogitaciones ascendunt5
in corda fidelium, ut relinquant seculum et sic sanentur
a radice omnium malorum avaricia Tectum domus
iudaice nudatur, quando suspensa cogitacione in celestibus
mundus relinquitur; tunc enim radius celestis gracie pe-
netrat illuminans et accendens. Unde et claustra reli-
giosorum aperta sunt in medio versus celum et clausa
lateraliter ad quatuor plagas mundi ad denotandum
(Symbolism of (utinam non false) quod conversacio ac afi‘eccio eorum
‘l‘fffl‘g‘i‘ffgfif sit in celestibus et quatuor affecciones anime scilicet
gaudium, dolor, spes et timor sunt clausa quoad tem-15
poralia. Submittitur autem grabatum coram Domino,
quando possessio temporalium in quibus cubatur humi-
liter, ordinacioni Dei supponitur. Matthei XIX", 21: Si
vis peifectus esse, vade et vende omnia que habes et da
pauperibus. Et licet scribe nostri dicant predicantes reli- 20
gionem istam esse blasphemos atque hereticos destruc-
cionem ecclesie machinantesp tamen visis miraculis veri-
tatem nostri ordinis confitentur. Calida autem et sicca
consumencia lubricitatem nervorum paralisis et specia-
liter primula veris, id est, operaciones floride tempore
seminandi facte consumunt spiritualem paralisim.
The four Et patet iuxta sensum tropologicum quomodo Christo
miserrima inhabitante domum spiritualem virtutem anime necesse
‘Sg‘stcgfnlfsaeslt est quatuor amicos, id est, memoriam et displicenciam
and horror of de peccatis preteritis, convertendo consiliacionem et ab-
fmmc Sm’ hominacionem de futuris cavendo, introducere paraliticum
spiritualem in domum Domini ut sanetur; sed quia nisi
Dominus edificarerit domum in vanum laborat/erunt qui
edificant eam Psalm. CXXVI", 1, ideo premittamus ora-
cionem dominicam ut ipse Dominus domum nostram
edificet.
In verbis istis incipiendo a tecto domus spiritualis
patet quod in verbo fili caritas annotatur. Omnis enim
hei filius diligit patrem suum, cum sola dileccio facit
Fol.
141
o
id
U!
U:
o
U.)
‘J t
3. A: titulantes. 10. AG: unde deest. 20, 21. I): in religionem
23. DG: Calida aut sicca. 25. DG: 0 eracionis. 26. D: consumit.
30. A: et deest. 32. D: si quia. 4. Codd: CXXXV. 37. A in
marg.: a; ib. D: a ceco. 38. Codd t quod deest. Addidi; ib. br filii.
1. Matth. XXIV, 12. 7. I. Tim. VI, 10.
SERMO LIX] QUARTA PARS.
abs
filium, et sic iuxta argumentum Evangeliste et quem-
libet fratrem suum I. Joh. IV", 20: Qui non diligit
fratrem suum quem videt, Deum quem non videt quomodo
potest diligere? quasi argueret: Deus non diligitur a nobis
5viantibus nisi in creaturis suis, si ergo in creaturis a
nobis simillimis in natura non diligitur, per idem in
nullis; qui enim diligit opificem diligit opus suum, quod
scit ipsum diligere.
Secundo notatur fides, que est fundamentum domus
iospiritualis, cum precipitur quod confidat, et tercio habitis
istis extremis necesse est spem mediam tamquam quatuor
parietes copulari, quam innuit peccatorum remissio. Qui
enim remittendo peccatum acceptat ad graciam vult bene
operanti dare gloriam.
Pro primo notandum quod Deus habet tres modos
creaturarum racionabilium eius implencium voluntatem,
scilicet pure servos qui mere timore pene faciunt licet
male Domini voluntatem. Secundi sunt mercenarii qui
partim amando propter spem premii et partim timendo
eo horrorem flagelli faciunt mandatum Domini talis: Con-
fitebitur tibi, cum benefeceris ei, Psalmo XLVIII" 19. Sed
tercii sunt filii qui pure ex amore casto confitentur
Domino simpliciter, quia Dominus. Sed filiorum adop-
tivorum Domini sunt tres gradus, primo tempore legis
nature sunt filii cari, quia modico precio et cura Domini
reparati; tempore legis date sunt filii cariores, quia
maiori diligencia Domini sunt curati, ut patet de libe-
racione Egipti, de municione per locum deserti, de
superacione inimici, de dacione legis Moysi et defensato
filio peculiari ab hostibus, de hereditacione in terra pro-
missionis et specialis gubernacionis per iudices, reges
et prophetas. Tercio vero tempore gracie sunt filii
carissimi, quia summo precio unigeniti naturalis Dei
filii redempti, et cum ipse in mercacione non potest
decipi, patet quod tempore isto sumus filii carissimi.
Tantum enim valemus quantum maximum precium quod
pro nobis filius Dei solvit, ideo dicit Apostolos Eph.V", iz
Estote imitatores mei, sicut filii carissimi.
li
God is loved
m HIS
creatures.
lo
U‘
u.)
o
ua
1_)\
6. simillimis; A: sitz'mus; ib. DG:
11, 12. A: partes
1 . D: pueros
2. DG: I deest. 5. DG: igitur.
non deest. 9. A in marg.: b. 10. A in marg.: 3.
quatuor. 15. A in marg.: I. 16. D: implendum
servos; G: puros servos. 18. A in marg.: 2. 19. G: et deest.
2o, 21. A: confitetur. 22 A in marg.: san 23. l G: uia bonus.
24. A in marg.: a. 25. D: in eum. 26. A: reparatur; i . D: dali.
27. A in marg.: b. ego DG: Moysi in defensato. 30. G: hostibus ad.
32. A in marg.: c. 3 . D: et summo. 37. DG: Eph. V deest.
Three wa ts oi
lovlng cod
4w.
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO 1.1x.
we lose our
sonship by
setting up false
gods.
This may be
i. by pride,
2. by avarice,
3. by lnst.
Ab ista autem filiacione degenerant qui plus amando
temporalia quam heum contra primum mandatum faciunt
falsos deos Cum enim secundum doctores, quidquid
homo magis amaverit, Deum suum constituit, patet quod
omnes avari sunt ydolatre, prevaricatores primi man-
dati decalogi. Licet autem hoc peccatum duobus tem-
poribus scilicet tempore legis nature et tempore legis
date fuit magnum, tamen ex lege magnitudinis tempore
legis gracie est maximum, eo quod post tantum bene-
ficium filii karissimi tantum degenerant.
Est autem triplex degeneracio secundum tres ma-
neries | hominum se excusancium a cena homini (ut
dicitur Luce XIVO), primi secundum superbiam vite sunt
occupati circa libidinem dominandi, secundi occupati
circa cupiditatem temporalium circulariter afficiuntur
cogitacione et affeccione circa temporalia et tercii volup-
tuose foventes carnem iacent desides in gulis et luxuriis
provoluti. Hii autem omnes degenerant, quia a via et
moribus patris sui christi declinant et ut ingratissimi
proditorie cum hostibus patris sui se sociant et sic a
spirituali milicia se excusant.
Primi (inquam) contra honorem patris cum Absolon
aspirant, cum nolint superiori suo obedienter subici,
quod Deo est proprium, et cum Malachie IO, ti dicitur: Sz'
ergo pater ego, ubi est honor meus? Secundi vero tam-
quam summi degeneres implicant patrem suum celestem
esse aurum vel lapidem, quod est summa irreverencia
respectu patris tam nobilis, nam Act. XVII‘), 29 dicit
Apostolus: Genus cum simus Dei, non debemus estimare
auroa argento vel 1apidiprecioso. Non ergo faciamus hoc ”
dedecus generi nostro in suo principio, ut summe cola-
mus lapidem vel aliam creaturamy quia sic ydolola-
trando abieccius nobis heum nostrum statuimus Tercii
vero cum debent esse filii regis summi, tugurium por-
corum inhabitant et aulam regiam sibi patulam derelin-
quunt. Est enim gulosus ac luxuriosus ad modum suis
vel apri se sordidans in volutabro voluptatum carnalium.
Hii ergo non sunt filii hei sed filii Belial (de quibus
I. Reg. IIO et XXVO). Quorum condicio optime cognosci
U‘
IO
Fol.
de
1+1
l-q
OJ‘
ei
J
o
'_>:>
u l
poterit, quando causam patris sui audiunt inpugnatam.4o
8. I): z'ngratz'ludim's.
25. DG: ergo deest.
16. D: tercii vero ,- G: tercii 12011.
26. A: sue degeneres. 27. G: avarunz aurum.
eo. A: sumus; ib. A: estimm'e. iu 33. DG: ydolatrando; A: ydola-
trando. 33. A: abieccius deest; in cod.: lacuna; I): abz'ecimus.
34. A: ligurizmz. 39. I): I deest.
c
SERMO ux] QUARTA PARS. ies
Et tamen tacent vel fovent applaudentes dehonoranti-
bus patrem suum. Quis queso miles vel stipendiarius
vel tenens regis temporalis cui fecit homagium et ac-
cepit pre manibus Iargum stipendium non obiceret se,
quando audiret in verbo dominum suum blasphemari
et videret in opere sibi iniuriari, specialiter si posset
inimicis domini sui resistere? Nonne sic tacens consen-
tire videtur proditorie inimicis? Quanto magis nonne falsi
christiani sumus dampnabiles contra celestem patrem
10 et dominum, cum ex circumstanciis sit undique peccatum
gravius infinite, et in ista degeneracione ex defectu cari-
tatis et fidei peccamus omnes honerati non solum pec-
catis propriis sed eciam alienis.
Unde secundum Augustinum libro primo De Civitate Tacitconsent
15Dei, IX cap.", hec est causa quare iusti quoad actus sagittse
proprios sunt puniti temporaliter cum reprobis in con- Pfgisljæcelzfdflf
questibus, in pestilenciis et in aliis cladibus. Non est
enim aliquis nostrum quantumcunque iustus appareat
quin ex defectu correpcionis fraterne mereatur infinitum
20 plus puniri quam est possibile quod puniatur sensibiliter
hlc in via. Ymmo talis accidia nisi homo resipiscat est
dampnabilis, quia contra legem caritatis fraterne, ex
qua tenemur diligere proximos ut nos ipsos. Quis rogo
infirmus corporaliter non debet racionabiliter velle iuvari
ab infirmitate per fratrem suum ad hoc sufficientem?
Quanto magis debemus hoc velle quoad infirmitatem
spiritualem; et cum ex lege nature debemus facere fra-
tribus nostris omnia quecunque debemus velle ipsos facere
nobis, ut patet Matthei VII", 12, manifestum est quod
30 obmittendo peccamus contra legem caritatis fraterne et
legem nature.
Nee valet illa obieccio qua allegatur Apostolus Gal.VI",12
quod unusquisque onus suum portabit, quia ibidem preci-
pitur: Alter alterius onera portate et sic implebitis legem
35 Christi. Ideo sicut ex lege communicacionis fidelium
omnes homines comparticipant in bonis, sic ex eadem
lege participare debent in malis, quia tacendo ubi possent
resistere consenciunt sceleri alieno et per consequens
iuxta Apostolum Rom. I", 32 digni sunt morte. Sed heu
ut
lo
ut
7. DG: immo sic tacens. 11. A: gravius z'nfecte. nsa 17. Codd.: et
conquestzbus. 18. DG: apparebit 19. A: quoniam 20. G: quam
puniatur. 34, 35. A: et sic - Christi deest. 37. D: lege deest.
39. DG: Sed Item.
15. Opp. tom. VII, pag. 8.
g 3o
we JOHANNIS wvcur SERMONUM [ssano ux.
reatus proprius retardat nos non solum a benefacere
sed a facere bonum opus. Secundo ex hoc quod sumus
filii Dei possumus simpliciter confidere in patre nostro;
ad quam confidenciam presupponitur quod habemus
fidem catholicam, que cum sit mortua sine bonis operibusi
secundum beatum Jacobum (Jae. II" cap", tjjj patet
quod oportet nos addere actus filiales.
Three kinds of Est autem triplex vana confidencia degenerancium
"larihfoé‘ufirdg‘lffi’filiorum, prima qua stulte confiditur in fortitudine et in
strength, virtute propria, que quantum sit vana et fragilis notat Io
historia de miseria condicionis humane et communis
experien I cia de pestilenciis et infirmitatibus quibus
vires humane et vita est brevior quam solebat, ymmo
(quod plus est) cum quelibet creatura sit instrumentum
hei et secundum prophetam Ysa. X", 15 homo sit quasi m
serra Dei, patet quod nemo potest quicquam facere
nisi ut movetur a Deo qui cum forti aut debili, sicut
sibi placet, facit victoriam. Igitur in artifice regulante
et non in instrumento, cuius totum esse et bene esse
dependet ex artifice, debemus confidere. Pulcritudo eciam ao
et longevitas sunt satis instabiles Ysa. XL", 6: omnis
caro fenumg quando autem prescinditur falce homini
decidit flos et residuum putrescit. Quoad longevitatem
consideremus pestilencias ex infecto aere causatas (in-
fecto dico verbis contumeliosis, superfluis et dolosis) et 25
combinemus brevitatem vite nostre miserabilis et incerte
et videbimus stulticiam in ipsa confidere.
2. in friends, Secunda vana confidencia est qua confiditur in amico,
de qua Jeremie XVII", 5: Maledictus qui confidit in
homine et ponit carnem in brachium suum. Licet enim 30
nobis confidere in homine sub habitudine qua instru-
mentum Dei est qui ex nostris meritis movet hominem
ad nobis benefaciendum. Sed illa est instabilis confi-
dencia et valde per accidens, terminata principaliter ad
Dominum in quo principaliter confiditur. Ille ergo vane
confidit qui principaliter confidit in creatura; nam solum
in Deo est sic confidendum per medium quo fideliter
servimus sibi servicio filiali. Nam homo potest nobis
deficere quoad tempus, quoad locum et quoad quali-
Fol.
q l
5 l‘
()3
fji
4. D: habeamus. 6. DG: lac deest. g. A in marg.: 1.
9, 10. A: et virtute. 13. humane; hic verbum excidisse ap aret.
16. Codd: sarra. 19. D: in deest. 21. A: et deest; ib. G: sa. L.
D: IV. 23. A: decidit deest; ib. D: longanimitatem. 24. 25. G: in
facto verbo dico. 26. DG: comburemus; 1b. A: miserialis. 2 . DG:
et deest. 28. A in marg.: et ib. DG: quia; ib. Azfunditur. 31. z sub
similitudine. 35. DG: igitur. 32. G: Deum.
SERMO L1X.I QUARTA PARS. aidi
tatem. Quoad tempus ut stante indigencia confidentis who fail in
potest quicunque princeps vel potens terrenus morte mm‘
deficere. Ubi queso sunt reges gigantes et bellatores in
quorum magnaliis Anglia confidebat? N011 superest
5securitas confidencie nisi ut operibus bonis confidamus in
Domino, unde Baruc III", 1 6, 1 9: Ubisunt principes gencium
et qui dominantur super bestias? et sequitur. Exterminati
sunt et ad inferos descenderunt, alii loco eorum surrexerunt.
Gens enim transit ut fluvius in quo non confiditur. Pm"
m Quoad locum amici corporales nobis deficiunt, cum
non possunt ubique nobis assistere. Sed pro loco
necessitatis maxime nocte et die nobis desunt, sicut et
nos illis. Ideo Psalmo CXLV", 2, 3 dicitur: Nolite con-
fidere in principibus nec in filiis hominum in quibus non est
la salus, ymmo quantum cunque nobis assint, cum non possunt
nobis illabi, erunt nobis ad onus nisi filialiter confidamus
in ipso qui portat omnia verbo virtutis sue Hebr. I", 3.
Tercio quoad qualitatem, cum amici sint mobiles sine’ and (“lami-
demerito nostro amiciciam deserentes et ex invidia,
go cupiditate vel amore carnali inimiciciam induentes, patet
quam vana est confidencia qua in ipsis confiditur; immo
contingit ipsos devenire impotentes ad iuvandum. Quo-
contra est de illis qui confidunt in Domino sicut pre-
destinati ecclesie. Deus enim eternus non potest quoad
ga tempus deficere,. sed idem Deus qui protexit patres
veteris testament1 coasststit graciosius fidelibus suis 1n
vita et morte et erit in die finalis iudicii nobis iudex.
Igitur solius Domini est salus. Si locus consideratur,
Deus non potest alicubi suos deserere, cum Psalmo
BoCXXXVIII", 8 dicitur: Si ascendero in celum, tu illic
es, si descendero ad infernum, ades. Si qualitas atten-
ditur, Deus non potest desinere quemquam diligere vel
fideliter servienti sibi deficere, quia II" Timoth. II", 13:
Deus fidelis et se ipsum negare non potest. Tercio cum
ga medicus noster remittit peccata evacuando causam morbi,
spes est quod perficiet, si sumus boni regiminis quod in-
cepit; et sic sperabimus quod omnia celestia et terrestria,
omnia preterita et futura erunt nobis salutifera tamquam
quatuor parietes tectum spiritualis domus supportantes
4O vel quatuor dotes corporis, agilitas, subtilitas, claritas et
immortalitas; quibus homo ditabitur plene in patria.
4. DG: Anglia Boemia. 5. DG: operibus hominis. 14. DG: in
quibus —- est deest. 22. DG: devenire deest: 1b. G: imponentes.
34. D: fidelis est. 36. DG: peiyiceret. 40. DC: alligatas. an A: mor-
talitas; ib. G: ditabitur deest.
q
qui
468 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM istim/lo LX-
SERMO LX.
Distribuit discumbentibus. Joh. V10, 11.
Christ-S three Constat ex serie evangelii quod Christus conversans
blll'glfrctgf' 0" in terris fecit tria convivia: primum quo pavit quinque
i . millia hominum discumbencium super fenumg quod ceIe-5
bratum est in quinque panibus ordeaceis et duobus pis-
cibus, superfueruntque duodecim cophini fragmentorum
(de quo convivio patet Marci VIII0 et Joh. V10). Secun-
dum convivium fuit quatuor milium hominum de septem
panibus et pisci l culis paucis, superfueruntque septem
sporte (de quo patet Marci VIII). Tercium convivium
vel cenam post quam non aliam fecit ante dormicionem
in cruce, fecit die cene cum duodecim apostolis in esu
agni paschalis (de quo Luce XXIIo ). In quo non est
notatus numerus panum vel fragmentorum que super-
fuerunt, sed fit mencio de pane et vino cum agno deli-
cato, instituiturque sacramentum eukaristie; et ante
convivium lavantur pedes eorum, precincto Christo lin-
theo (ut patet Joh. XIIIO).
They represent Ista tria convivia signant triplicem pastum spiritualem
égi'rei‘iulglllllgosogf quo christus pasc1t ecclesiasp scilicet pastum patrum
veteris testamenti, pastum viancium in novo testamento
et pastum beatorum in celo. hion enim curavit celestis
medicus de pastu vel cura corporis nisi premitteret
pastum et curam animea quia indecens fuisset tantumz
dominum donare tam egeno quadrantem qui habet in
thesauro suo suo infinitum numerum talentorum. Et
probari potest de racione. heus enim nichil donat
homini nisi quem diligit et per consequens nisi prius
dederit sibi graciam, que valet homini omnia bona‘
l:Thatpl‘0ViCICd fortune vel nature possibilia. Ergo Deus non donat
tor the Fathers - . . . . . . . . .
ofthe oyr- hom1n1 bona minima vel media nlSl prius donet s1b1
talentum auri prestancius ymmo se ipsum. Signanter
ergo ponitur in primo convivio circumstancie supra-
dicte, cum patres veteris testamenti signati per numerum 35
Fol.
342“
r—t
U‘
m
o
UK
b.
o
I». A: Sermo LVIII. 4. A in marg. inf. fol. 342“: convivium christi
triplex: primum fuit quinque millium hominum, ubi superfuerunt duodecim
cophini de quo (cet. erasa sunt). Secundum fuit quatuor millium hominum
(de quo Marci VIII). 'l‘ercz'umfuit in die cene, ost quam noncfecit aliud
ante passionem (de quo Luce XXII). 6. A: or iaceis. IO. D z piscibus
12. DGzfecz't deest. 15. DG: er anum 16. DG:fecit mencz'onem.
23. G: cui-ata 28. DG: dat; i . A in marg.: Racio. St. nos igitur
(et passim); 1b. DG: dat. 35. DG: signanter.
1. Gospel for the Sunday before Advent.
SERMO LX-] QUARTA PARS.
me
5
quinarium superbum erant dure cervicis, carnales exi-
gentes fenum carnalitatum inter ipsos et humilem con-
sideracionem terre sue materne. Quinque panes ordea-
cei signant duram sentenciam Pentateuci Moysi. Duo
vero pisces signant edulium in libris sapiencialibus et
prophetalibus. Duodecim cophini fragmentorum signant
duas universitates postillarum quoad sensum literalem et
misticum super vetus testamentum tamquam duos senarios.
Septem panes secundi convivii signant septem dona
10 Spiritus Sancti, quibus post incarnacionem christia-
VJ‘
20
IO
U;
ut
U!
norum universitas nedum de Judeis sed de gentibus
pascuntur, scientes immediate humiliter discumbere
super terram. Pisciculi pauci significant varia carismata
in aqua sapiencie vivencia quibus christiani pascuntur
Iaucius, et quatuor millia hominum signant universitatem
christianorum que ex lege quatuor evangeliorum et
quatuor virtutum cardinalium pascuntur in animo.
Septem sporte signant universitatem postillancium que
sunt grandiores ex textu novi testamenti impleti per
christum quam erant postille multiplices de obscuritate
veteris testamenti. .
Sed in tercio convivio, ubi multi sunt vocati, pauci
vero electi, notantur duodecim ad denotandum quod
solum Christi discipuli sequentes Christum in moribus
venient ad complementum cene novissime in qua panis
vite et agnus agniculus sine macula et vitis vera ymmo
omnia in omnibus est ipsemet Christus cum quo cenant
omnes electi in eadem mensa circulari sine superfluo
remanente facto summo miraculo.
2. That given
to the Christian
Church.
3. That gnen
to the blessed.
Locuturus de primo et secundo convivio noto dictum HEW the people
S
Apostoli I. Cor. XIV", 19: Sed in ecclesia, inquit, volo
quinque verba sensu meo loqui, ut et alios instruam quam
decem millia verborum in lz'ng'ua. Sunt autem quinque
verba quibus populus est pascendus, fides ut fundamentum,
via virtutum qua tenditur ad regnum et via viciorum
qua tenditur ad carcerem, et sic de fide, de virtutibus, de
beatitudine, de viciis et de penis inferni debet esse tota
predicacio prepositi christiani. De fide dictum est
1. DG: su erbi; ib. A: dure deest; ib. G: duri cervz'cz's; A: cervices.
5. DG: vero eest. 6. G: 22 co him‘. 9. A: septem deest after signant.
15. A_: hominum decst. 17. D z anima. fig A: de textu. 20. DG:
quoniam erant. 28. G: omnes deest. 31. G: I deest. 33. codd.:
m deest; 1b. DG: Iingua deest. 34. A: populus deest. 36. Codd.: de
deest before virtutibus.
et. Matth. XXII, 14.
ould be fed.
470
JOHANNIS \VYCLIF SERMONUM [SERMO LX-
How we are
bhnded by
vices.
All things serve
God except sin.
dominica proxima quomodo eius defectus est causa
tocius ruine religionis christiane. Si enim haberemus
pre oculis omnes penas pro peccatoribus ordinates,
omnia gaudia pro fideli christiano disposita, non curre-
remus sic cece in precipucium tamquam iumentum
cecum stolida audacia currens in lacum, dum quocunque
allectivo ad exhorbitandum a via Domini fuerit agitatum.
Unde si tales ceci prepositi ducant currum hei exi—
stente auriga diabolo decem millia in foveam cadent.
Ideo cum omni diligencia est fides predicanda, ut moveat
cavere vicia et prosequi viam virtutum.
Sunt autem tria genera viciorum cecancia (ut dictum
est superius), scilicet superbia diaboli, avaricia mundi
et voluptas carnis. Superbia cecat, quia de quanto
quis in oculis suis est alcior de tanto est apud heum
cuius iudicio est standum abieccior. Avaricia cecat,
quia de quanto quis vertendo dorsum heo I attencius
prosequitur bona fortune, de tanto plus ab eo aufugiunt
et vertendo ad proficiscendum versus solem iusticie
consequuntur. Peccatum carnis excecat, quia loco
delectacionis momentanee ducit in penam summe tri-
stabilem (ut patet de divite sepulto in inferno Luce XVI").
Debemus ergo scrutari legem peccati et gracie et inve-
niemus in eis conclusiones mirabiles; nam Psalmo CXVIII",
18 dicitur: Revela oculos meos et considerabo mirabilia
in lege tua. Nam indubie nec persona nec communitas
peccat quin proporcionaliter ex post luat. Unde decepti
sumus sencientes pruriginem voluptatum et non videntes
sequentes infecciones vulnerum. Ysa. dicitur: Ve qui
predaris, nonne et ipse predaberis? Pene ergo quas
persone vel communitates incurrunt sunt communiter
ex antiquis criminibus insanatis. Debemus autem credere
de peccato heo tantum contrario quod non est aliqua
res quam nominare possumus quin vel sit heus vel
sibi serviens excepto solo peccato. Patet sic: Omnis
alia res est creator vel creatura, in tantum quod nox
et tenebre benedicunt Domino. Peccatum autem non
potest esse nisi Deo contrarium, et ideo non potest sibi
4. D: fideli christiani. 4, 5. A: curremus. 11. G: persequi.
18. G: persequitur; 1b A: ab eo deest. 19. A: et vertendo deest.
20. A: sequitur. 21. DG: ad penam. 24. G: CXVI. 32. A in marg.:
A’. Peccatum non est aliqua resnquam nominare possumus. 35. A: ex-
ltzncto; 1b. A m marg.: 1. 1b. A: zn tantum ; 1b. A: quod non twice
37. DG: autem deest. 38. A: et deest.
29. Is. XXXIII, 1.
ut
IQ
us
")3
I‘).
ul
SERMO LxI QUARTA PARS. w 1
servire, licet occasione capta a peccato heus bonificet
creaturas. Sic enim temporalis dominus occasione capta
de hoste iniuriante facit bonum sibi et suis.
Item, Deus non habet servitorem nisi quem'ordinat
5sibi servire auctorizando et conservando eius esse, Sed
Deus non potest auctorizare esse peccati, ideo non
potest habere peccatum sibi serviens.
Item, peccati dominium ad tantum repugnat dominio The more we
divino quod quanto quis plus servit peccato minus ffbrsvivsemsctrlfi
ioservit Deo, sic quod eo ipso quo servit peccato eo GO"-
ipso deficit a servicio hei activo, si tamen peccatum
esset serviens subordinatum Deo, tunc de quanto quis
serviret peccato, de tanto serviret heo.
Consideremus igitur quam amarum et abiectum sit
15 servire peccato quod tantum elongat et dividit a Deo.
Nam solus ille servit peccato qui facit illud peccatum,
et cum nemo facit peccatum nisi qui prefert illud in
amore heo suo, patet quod omnis peccator est ydolatra
et blasphemus. Ydolatra, quia colit opus proprium
eo tamquam Deum; blasphemus, quia (quantum in ipso
est) aufert a Deo latriam sibi propriam, quia (quantum
in ipso est) innuit Deum auctorem peccati, cum pretendit
se servire peccato tamquam medio domino subordinato
Deo, et tercio quia solum attribuit heo proprium
‘25 peccato quod non est creatura sed unum nichil factum
sine ipso ab eo remotissimum.
hebemus secundo credere de peccati malicia quod Nothing but sin
non est possibile quicquam deteriorare racionalem crea- can hurt Us‘
turam nisi peccatum vel racionem peccati. Sic enim
30 canit ecclesia quod
Nulla nocebit adversitas
Si nulla dominetur iniquitas.
Patet sic: Nemo deterioratur nisi perdendo dileccionem
Dei, nemo perdit dileccionem Dei, nisi racione peccati,
35 ergo conclusio. Licet enim quis sit quantumlibet de-
pauperatus, quantumlibet in corpore cruciatus et quantum-
libet apud mundum abiectus et reprobatus, dum tamen
conservat pacienciam et caritatem, de tanto est heo
I. D: Deus deest; ib. A: bonificat. 4. A in marg.: 2. 5. A: sibi
servis. 8. A m marg.: a; ib. DG: regnat dominis. g. no: sed quanto.
IO, 11. DG: quo — ipso deest. 11. D: desinit; ib._DG: accio.
21. DG: a deest. n 21, 22. A: quia - est deest 27. A m marg.: B.
28. D: racione. 33. A in marg.: r. 7. D: mundo abiectus.
31. Cf. Serm. pars III, pag.
472
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO Lx.
Excellence of
virtue.
dileccior; et cum heus regulariter amat creaturas ut
sunt bone, sequitur quod de tanto est melior. Nolite,
inquit Christus, mirari si odit vos mundus, quoniam
priorem me vobis odio habuit Joh. XV°,18. Ponat ergo
homo mundum et omnes creaturas nocivas ex uno
latere et ponat quemlibet christianum cum veritate ex
alio, et impossibile est quod universitas creata ipsum
peioret servando iocale virtutis. Sed eo ipso quod
peccatum inducitur quod oportet originari ex libertate
arbitrii, sequitur inevitabiliter dampnificacio. Et iste
est sensus Chrysostomi et aliorum sanctorum quod
nemo Ieditur nisi ledatur principaliter a se ipso, quia
peccatum est tam liberum, quod nisi essetvvoluntarium
non esset peccatum.
Ex istis patet quod peccatum sit peius quam dia-
bolus vel alia creaturai quia nulla creatura est mala
nisi racione peccatip ideo cum propter quod unumquod-
que est ipsum est maius, sequitur quod peccatum sit
originaliter et per se malum. et cum virtus et vicium
ex opposito correspondent proporcionaliter in bonitate
et malicia, sequitur quod virtus sit originaliter per se
bona. Ideo dicit Augustinus quod nemo potest abuti
virtutep sicut potest bonis nature et fortune, et sic est
bonum ipsis prestancius. Nam melius esset habere
minimam virtutem quam omne bonum fortune possibile.
Cum illis enim stat dampnificacio et miseria tam in
mundo quam in inferno sed non cum virtute, ideo
5
[Q
‘J‘
cslx
simpliciter melius et securius est habere virtutem quam F0]
aliquod aliud I bonum; est enim nexus ad quem im- 342“
mediate sequitur habere Deum et per consequens omnia 30
bona hei Rom. VIII", 32: Si Deus proprio filio non
pepercit sed pro nobis omnibus tradidit illuma quomodo
non cum ipso omnia nobis donavita ut donans mihi
servum donat omnia que sunt eius?
Tercio debemus credere de punicione peccati quod
heus non potest se continere ab eius punicione quin
ad regulam puniatur. Patet sic: ho ipso quo quis
peccat caret amore hei et per consequens bono conse-
God must
punish sin.
I. DG: cum mundus 4. D: vos; ib. G: habuerit 8. A: poneret
servando; ib. DG: rotale virtutis. 10. D: ille. 12. D: ledit nisi
to. D: nam nulla lg, 18. DG: cum unumquodque propter quid est
ipsum maz'us. 18. est be ore ipsum deest in codd. it). A: et deest before
per se. 24. A: ipsis deest. 35, 36. A: pec-
cati - punicione deest.
25. D: bonum natura
22. S. \ugustini Retractationum, lib. I, cap. IX, m Opp. tom. l, 13.
bo
ut
SERMO 1.x] QUARTA PARs.
quente illum amorem. Et illud bonum (ex proximo patet
dictis) valet omnia bona mundi. Unde tam detestabile
est peccatum (ut patet alibi) quod propter infinitos
mundos salvandos non committeretur vel minimum
peccatum ut mendacium iocosum vel offieiosum. Et
hoc est contra mundiales qui contra regulam aposto-
licam faciunt mala ut eveniant bona, ut patet de
enquestis et earum legibus
Item, si maneret aliquod peccatum impunitum, tunc
:omundus deficeret in pulcritudine et per consequens in
bonitate racione peccati, et sic non foret universitas
continue inmeliorari; consequensimpossibile, quia oportet
Deum esse cesarem semper augustum semper meliorando
universitatem suam, cum aliter malum foret potencius
bono. oportet ergo quod quantam turpitudinem mundus
accipit ex peccato, tantam pulcritudinem accipiat ex
vindicta. Et ista est racio Augustini III" de Libero
Arbitrio XXIV" pro eadem conclusione.
Item, si peccatum remaneret impunitum, tunc vel est
20 iustum quod sit impunitum, vel aliter prima iusticia
deficit potencia, noticia vel violencia ab eius punicione.
Et cum secundum sit contra fidem, non superest nisi
fingere primum; quod si detur, tunc non est iustum quod
peccator exhinc perdat amorem Dei, et per consequens
Deus eque approbaret vicium ut virtutem, quod est
blasphemum dicere. Unde secundum beatum Ambrosium
qui caritatem non habet omne bonum amittit quod
habet. Cum ergo peccatum eo ipso quo inest perdit
omne bonum corporis et anime, patet quod non potest
Soinesse nisi puniatur. Et hinc Eccl. XXI", a quasi rom-
phea bis acuta omnis iniquitas. Et patet triplex corre-
lariuma primo responsio ad questionem Jeremie XII"
cap. 1: Quare, inquit, via impiorum prosperatur: bene
est omnibus qui prevaricantur et inique agunt? Patet ex
35 dictis quod questio supponit falsum, quia sicut Eccl. VIII", 5
dicitur: Qui custodit mandatum Domini non experietur
quicquam mali, ita Psalmo CXVIII", ei dicitur: Male-
dicti qui declinant a mandatis tuis. Quomodo ergo bene
vel prospere est illi qui sic incurrit Dei malediccionem;
U‘
H
ut
id
u l
1. A: patet deest. 8. DG: equestis. Enquesta, Inquisicz'o. Cf. Du
Cange III, 51. 15. A: quanta. 18. A: inclusive. 20. D: vel quod.
23, 24. AG: et et peccator. 31. A in marg.: Triplex correlarium 1.
32. D: ad conclusionem. 33. A: via peccatorum. 7. DG: CX V1.
39. DG: z'ncedit.
18. S. Augustini Opp. tom. I, 639, dam
474
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LX.
Uselessness of
1ndulgences
Patience of
Pope Clement.
revera modo nullo nisi sophistice apud cecatos qui
dicunt bonum malum et econtra (ut conqueritur propheta
Ysa. V", 20). Ideo ex ignorancia peccatoris est quod
dicit: Percavi et quid accidit mihi triste? Eccl. V", 4.
Ex quo queso oriretur maior tristicia quam ex perdi-
cione divine amicicie? Revera si cognovisses et tu per
fidem quod Christus cognoscit per speciema fieres cum
Christo flente super Jerusalem.
Secundo patet quam instabiles sunt sperantes in
indulgenciis a pena et a culpa. Oportet enim omnem
hominem proporcionaliter ad proprium meritum vel
demeritum premiari. Nec potest absolucio vel oracio
hanc legem tollere sed sanctos in celo procurare, ne
terra vivencium deperdatur et hoc devota oracione (ut
patet sermone proximo). Res enim nobis superiores
oportet placare precibus et ad hoc ordinantur festa
sanctorum, ut sancti Clementis cuius festum instat
hodie. Sed oportet illum festum sabbatizare considerando
eius vitam qua heo servivit et imitando ipsam in
opere, quia aliter incassum ipsum deprecamur orare-
pro nobis. Et sic tercio debemus confidenter efiimdere
sibi preces. Fuit enim paciens exilium et mortem
propter iusticiam, ideo suum est regnum celorum.
Fuit eciam humilis, licet papa, fratribus misericorditer
compaciens et orando ordinans miraculose eis laticem
Miracle worked et sic misericordiam consecutus. Et utinam tales pape
by his prayer.
Contrast
between the
ways of virtue
and of vice.
hodie presidentes edificarent ecclesiam. Fuit tercio
elemosinam prebens, cum ordinavit per omnes provincias
sibi subiectas nominatim christianos ex diviciis divitum
sustentari, et sic penitencia contra peccatum in proximum
et oracione contra peccatum in heum eminenter claruit.
Oportet ergo conterere de peccato et tunc heus
absolvit ut conterens promeretur.
Tercio patet cum quanta diligencia omnis christianus
m
IQ
ua
L)‘
pascere debet interiorem hominem cibo fidei de vir- 35
tutibus et viciis, ut sic tendat per viam ducentem ad
regnum I dimissa via ducente ad carcerem. Est autem
2. DG: ut consequitur. ,5. DG: orietur. 9. A in marg.: 2:
ib. D: quam insipientes sunt. 15. DG: nobis deest. 16. DG: sedplacare.
19. A: Domino. 26. Codd.: auxilium. 30. DG: peccatum in persona
propria elemosina contra peccatum in proximum et oracione contra pecca-
tum in heum. Rectius legendum: et sic penitencia contra peccatum in
persona propria, oracione contra peccatum in Deum et elemosyna contra
peccatum in proximum claruit. 3:. A in marg.: jk 36. DC: tendant.
3o. Cf. Serm. Pars I, pag. 64.
o
3
ol.
42d
SERMO 1-x.I QUARTA PARS. ei 5
via ducens ad inferos lata in principio et stricta in
fine; et sic licet videatur in principio facilis et gaudiosa,
est tamen in fine difficilis et dolorosa iuxta illud
Sap. V", 7 dictum a dampnatis: Lassati sumus in via
iniquitatis et perdicionis et ambulamus vias difficiles.
Potest autem ad hoc poni exemplum sensibile et morale.
Sensibile: tale omne quod directe transit distanter ab Mathematical
alio a circumferencia ad centrum, continue habet mustmnon'
spacium striccius versus centrum. Omnes dampnati
1otranseunt sic a circumferencia versus infernum qui est
in centro. Ergo continue fiet eis via striccior. Qui autem
directe transeunt, videtur per illud Sap. V", 32: ibunt
directe emissiones fulgurum ad modum loquendi christi
Luce X", 18: Vidi sathanam sicut fulgur de celo cadentem.
15 Secundum exemplum morale est quod motus et
disposiciones naturales accelerantur et fortificantur in Movement
fine, econtra de formis innaturalibus, ut patet II" De ‘,Z“;§‘,{§fm‘glgfi;§
Celo. Cum ergo motus in viciis sit innaturalis, motus theezesfizlgeaifgtwh
autem virtutum sit naturalis. patet quod primus erit continues.
eo versus terminum dolorosus, quia terminus eius ad quem
est dampnacio inferni summe terribilis, terminus autem
ad quem vie versus celum est quoad omnes istas
raciones condicionis opposite. Et sic via virtutum est
in principio stricta et letificatur versus circumferenciam,
quia primo videtur difficilis sed ex continuacione propter
naturalitatem et consolacionem accessionis ad terminum
fit paulatim facilis; utrobique tamen est moraliter
artissima, quia oportet tendentem ad beatitudinem
secundum illam viam nec declinare ad dextrum vel
sinistrum nec flecti ad ante vel retro, quia Psalmo CXVIII"
dicitur: Maledicti qui declinant a mandatis tuis. Sic enim
secundum Aristotelem consistit virtus circa difficiley cum
infinitis modis contingit recte tendere versus signum,
et hinc Salvator Matthei VII", 13: Lata est via que ducit
ad perdicionem et multi transeunt per illam, sed stricta
est via que ducit ad celum et pauci transeunt per illam.
Moveret autem nos ad currendum per illam viam
spes cene novissime iuxta sentenciam beati Jacobi V", 7:
L)!
lo
ut
u;
o
IJJ
ut
2._D: principio. Cetera desunt. In marg.: Hic desunt duo sermones.
o. A m marg.: 1. 13. :fulgur. 14. AG: Luce . 15. A in
mar t 2. 20. G: terram dolorosus. 24. A: circumstanciam.
28. : quod oportet. 30. G: ad deest; ib G: CXV. 3:. G: sicut enim.
34. A: Matt/t. V11]. 36. G: istam. 37. A in marg z 3.
32. Aristot. Ethic. Nic. ll, fu
476 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LXI.
Pacz'entes, inquit, estote fratres usque ad adventum Domini;
ecce agricola expectat preciosum fructum terre pacienter
ferens donec accipiat temporaneum et serotinum. impossibile
quidem est venire ad pastum cene novissime, nisi per
tribulaciones et penalitates, quia totum tempus viandi
est vigilia ad sanctum sabbatum post diem iudicii.
SERMO LXI.
Simile est regnum celorum homini negociatori. Matthei
XIII", 45.
l Here the Licet regnum sumatur multipliciter in scripturaa ad
kzngdom means . . _ _ . .
themumtude ofpropositum tamen sumitur pro multitudine electorum.
the "16°" Ipsi enim imperfecte in via et perfecte in patria sunt
regnum celorum quia celicole. Sic quidem accipitur
regnum vulgariter, cum dicitur quod regnum Anglie
et regnum Francie adversantur. Sic autem accipiendo
regnum celorum patet quod dictum regnum debet se-
cundum se totum et quamlibet eius personam esse pro
statu vie homo negociator ad literam, cum quibus chri-
stianus debet a heo emere ductum regnum.
Three kinds of
Est autem triplex negociacio ad propositum, sicut est~
purchase: . . . . . .
triplex locus habitacionis, scilicet hoc seculuma celum
1- 0f_\l\'0rldly et infernus. Prima negociacio est temporalis circa mun-
rlcies,
dicias, et illa est satis cognita; de qua dicit Apostolus
IThess. IV", 6: Ne quis in negocio circumveniat fratrem
suum. Secunda spiritualis circa celestes divicias; de qua
dicit christus Luce XIX", 13: Negociamz'm' dum venio.
Et tercia diabolica circa thesaurum inferni; de qua
potest verificari illud Psalmi XC", Sp 6: Non timebis a
timore nocturnoy a sagitta volante in die, a negocio per-
ambulante in tenebris Prima negociacio est neutra in
bonitate, eo quod non est meritoria nisi de quanto
disponit ad secundamg quod si disponit ad terciam
(sicut facit communiter) est nociva. Cum enim omnis
fidelis debet emere dictum regnum pro merito, notanda
est facilis, placabilis et utilis condicio huius mercandie.
Est enim facilis, cum precium sit bona voluntas qua
nichil est facilius vel plus in hominis potestate. Si enim
quicquam aliud temporale heus poneret pro per se
2. of heavenly
riches,
3. of treasure
of hell
Excellence of
the heavenly
purchase; it is
easy,
6. G: iudicii Amen. 8. A: Matth. XXIV.
eo. 30. A: perumbulante -— tenebris deest.
Sed enim. 38. A: pro parce
19. G: ab eo emere.
32. G: indisponit. 37. A:
7. Gospel for Common of a Virgin and Martyr.
in
H
o
3o
35
SERMO LXL] QUARTA mas 477
un
a a
F01‘ precio huius commercii, Deus in I provide ordinaret,
cum impotentes quoad aliud precium reciperent excu-
sacionem emendi beatitudinem. Mercator autem (cum
sit Deus) est semper et ubique et mercandia sua est
5potissima, paratissima et pacatissima, cum sit regnum
celorum quod intra vos est.
Est secundo placabilis, quia delectabilis et liberalis- pleasant,
sima, cum Deus hortatur nos ad emendum, donat pre—
cium cum quo emeremus et retribuet pro suo dono
to proprio infinitum prestancius iuxta illud Ysaie LV", 1:
Venite et emite absque argento et absque ulla commu-
tacione vinum et lac. Non enim oportet pro beatitudine
dare argentum sed solum bonam voluntatem, nec oportet
vel ementem vel Deum vendentem commutare precium
15vel venditum, deserendo eius possessionem, cum homo
post eleccionem bone voluntatis retinet sibi eius pos—
sessionem, et Deus post dacionem regni celorum non
deserit eius possessionem, cum res spiritualis ex lege
communionis caritatis sit eo iocundior, quo communi-
eo eativior; et ideo signanter dicit propheta quod absque
ulla commutacione ematur beatitudo, que consistit in
acuta visione Trinitatis signata per vinum et dulci frui-
cione eiusdem obiecti expressa per lac. Nam Joh. XVII", 3
dicitur: Hec est vita eterna, ut cognoscant te solum Deum
25 et quem misisti Jesum Christum,- et Gen. XLIX", 12
dicitur de tribu Juda, hoc est, universitate predesti-
natorum Christum confitencium: Pulcriores sunt oculi
eius vino et dentes eius lacte candidiores. Intelligendo
per oculos et dentes vires sponse Christi quibus intuetur
3o et fruitur Trinitate; ad quem sensum exponitur illud
Cantici V", iz Bibi vinum meum cum lacte meo. Est
ergo Iiberalissima mercacio Dei nostri dare beatitudinem
eternam pro facillimo temporali. Ideo non est ven-
dicio distincta contra donacionem.
35 Et est tercio utilissima, quia si emptor adquiritur, and mostuseful.
adquiritur Deus et per consequens omnia bona sua,
iuxta illud Rom. VIII", 32: Proprio filio suo non pepercit
Deus sed pro nobis omnibus tradidit illum; quomodo
non cum ipso omnia nobis donavit? Magna ergo cecitas
ao mercacioni sumptuose, laboriose et infructuose insistere
ista dimissa condicionis opposite. Ego non video
17. G: regni celestis. 32. G: igitur cet passim). 34. A: devo-
cionem.
478
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LXI.
Plea of eugaging
in wor dly_
afiairs to gain
quin Deus huius seculi cecavit mentes hominum in-
fidelitate et odio divino qui illud dimittunt seculo
inmittentesi quia certum est si istam sentenciam firma
fide crederent et retribucionem predictam confidenter
sperarent ac tercio heum qui hec precipit caritative
diligerenta dimisso autem isti contrario huic vie homini
adhererent. Nam agricola in spe fructus laborat assidue
et habitaturus per annum sperat pro loco annonam. Nos
ergo torpentes in mercacione celesti amorem hei omit-
tirnus, cum Joh. XIVO, 23 dicit Christus: Qui diligit me
sermones meos servat. lllud enim christianus plus diligit,
cuius hortacionibus plus obedit. Cum ergo Deus preci—
pit nobis mercedem per viam Christi et hostes nostri
spirituales precipiunt incedere per viam seculi, nonne
cecati sunt infidelitate qui dicunt se debere hec facerea
quia mundus hoc exigit, obliti quomodo Christus re-
liquit mundum ad finem quo nos sequamur ipsum?
Unde I. Johannis III", 13 dicit suis: Nolite mirari si
odit vos mundus etc. Si enim Christus sustulit obiec-
cionesy obpropria et ceteras penalitates ad finem ut
sequamur patrem nostrum tamquam filii eius carissimiy
quomodo possumus sibi dicere Pater noster, cum viam
suam relinquimus per viam seculi incedentes. Revera
si innocens, impeccabilis et per consequens nobilissimus
ista pro nobis pertulita ut sequamur vestigia eius (sicut
dicit nobis precipuus Christi vicarius I. Petri llop 21),
multo magis nos quibus necesse est peccata purgarea
occasionem peccandi ex fragilitate aufugere et propter
servitutem peccati pessimam temporalibus diaboli man-
ciparia specialiter cum in die iudicii requirit magister
de suis apprenticiis strictissimam racionem quomodo
negociati sunt cum thesauro suo.
In ista materia audivi excusacionem peccancium in
peccatis. Dicunt enim quod ideo implicantur negociis
wealth for the secularibus, ut per elemosinas sustineant pauperes, quia
poor.
(ut patet Matthei XXV") sine hoc non est salus in finali
iudicio. ldeo falsum assumitur quod sufficit bona voluntas
pro beatitudine adquirenda.
Cblantum ad istud, patet quod non oportet secularem
L)!
l-l
o
r—o
u
25
us
o
ua
ul
multiplicari negociis secularibus, cum sufficit secularibus ao
6. Codd.: Domino.
26. Codd.: 1 deest. '
18. C0dd.: I deest.
23. Codd.: incidentes
:54. G: peccandi. .
40. G : implicarz
I. II. Cor. IV, 4.
SERMO LXI] QUARTA PARS.
L)!
eo
30
09
U
modestiis labor manuum vel I solicitudo discreta, prout
est necessaria ad sustinendum miseriam huius vie.
Solicitudo autem clericorum est aliena ab istis, cum
omnem solicitudinem suam in Christum proiciunt, ut
sibi placeant et proficiant sponse sue. Preterea si ele- The rich shew
mosinarum particio foret precipua causa quare tantum
solicitantur circa temporalia, tunc aliis causis finalibus
postpositis mundo divites exequerentur opus elemosinarie
misericordie in effectu post nactum dominium; et cum
dicitur quod huiusmodi sunt ceteris plus avari, ideo
illa non est per se causa finalis sed alia quam habita
possessione amplectuntur. Uncle si a talibus substracta
forent omnia temporalia in thesauris, in ornamentis,
in edificiis et cibariis que sunt preternecessaria ad
hunc finem, credo quod de temporalibus nichil aut
modicum remaneret. Eventus igitur finis alterius patenter
excludit quod fastus seculi, voluptas corporis et libido
dominandi sollicitudinem accumulacionis temporalium
sic inducunt.
Nec est credendum quod necesse est ad salutem in
finali iudicio quod omnes ministrent tales elemosinas
Christi pauperibus, cum tunc apostoli et alii cum secu-
laribus dominis mortuis baptizatis non salvarentur nec
relinquerent temporalia secundum Christi consilium et
Sequerentur ipsum in altissima paupertate. Multi ergo
sancti salvabuntur in finali iudicio qui non exercuerunt
tales elemosinas corporales. Ideo dicit beatus Gregorius
XXVI" Moralium quod erunt quatuor ordines hominum
in finali iudicio, quorum duo extremi, excellenter boni
et excellenter mali non iudicabuntur sub isto iudicio.
llli enim qui excellenter sancte vixerunt deserendo
mundum, sicut in statu innocencie fecisset totum genus
humanum, sedebunt coniudicantes cum Christo, ut pro-
misit suis apostolis Matthei XIX". Alii autem excellenter
' mali qui nunquam receperant fidem et caritatem Christi,
licet distribuerunt quotlibet bona in cibos pauperum,
non iudicabuntur sub isto iudicio, cum Joh. III", 18
dicitur: Qui non credit iam iudicatus est. Sed christiani
mediocriter boni et mediocriter mali in consummacione
8. Codd.: preposztls; ib. G: elemosinarum; ib. Codd.: exequerentes.
91 A: dominium 12, il G: subtracla fierent. 14, 15. A: et hunc finem.
11. A: concludit. '8. G: dominando. 23. dominis ;
A:
1o. G: patens
codd.: Deus. 29. excellenter twice. 35. A: fidem twice.
26. S. Gregorii Opp. tom. l, pag. 835 et seqq.
by their acts
lhat they have
other aims.
Almsgivmg
not necessary
to salvation.
480
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LXI.
huius vite iudicabuntur sub isto iudicio. he quo dicitur
we must all dqMatthei XXV". Omnes autem salvandos oportet repen-
spiritual acts ot
mercy.
Some say that
their acts are
due to love of
God.
We can only
judge by their
fruits.
We must
examine
ourselves.
dere opera spiritualis misericordie que consummantur in
bona voluntate. Nam si distribuero quotlibet facultates
pauperibusy non exhinc per se placeo heo (ut patet
I. Cor. XIII", 3), cum hoc potest fieri infideliter propter
inanem gloriam et sic de quocunque actu extrinseco
sive intrinseco preter caritativum actum voluntatis. Ideo
(ut dixi) solum in illo per se consistit meritum, cum
ille per se sufficit et alii non sufficiunt sine illo.
ldeo secunda excusaeio ypocritica dicit quod diligit
heum intrinsecus et gracia sui facit quicquid extrinsecus
operatur. Hec restat via nobis qui non videmus inten-
ciones hominum aliud iudicare; tota ergo negociacio
est gracia huius finis.
Quantum ad istud, sicut non sentimus quamcunque
substanciam nisi per accidenciai sed mediantibus acci-
dentibus habemus de subiectis iudiciuma sic licet non
videamus intenciones hominum, tamen ex fructibus
eorum ipsos cognoscimus. Si enim faciunt opera et
vivunt vita conversacioni christi conformitera credi debet
verborum cortici eorum; si declinant ad folia extrinseca
sterilia, credi debet foliorum verbis sui oppositum, ut
docet Christus Matthei VII". Ideo quilibet debet palpare
cor suum intrinsecus, si habet lumen intelligencie ad
cognoscendum Christi mandata. Secundo debet palpare
animam suam si imperat corpori ad vivendum consiliis
Christi conformiter. Et tercio debet palpare mentem,
ut recolat quod omnia sua faciat propter honorem et
amorem domini Jesu Christi. Et tunc negociatur recte"
ad instar beate virginis Cecilie cuius sanctitatem hodie
sollempnizat ecclesia.
Debet enim christianus rectificata ista triplici anime
potencia examinare primo quod patitur propter Christum,
quomodo colit Christum et quantum edificat sponsam
Christi; hec quidem virgo cilicio membra domabat et
finaliter pro amore Christi acerbum genus martyrii
tollerabat. Quoad cultum Dei, dicitur quod nec diebus
nec noctibus ab oracione vel contemplacione vacabat;
quantum vero ad edificacionem ecclesie, duos fratres ad
fidem christi convertebat, Almachium iudicem superabat
3. A: respondere opera.
23. A: verbi.
.loh. X.
22. A: cortici quod.
34. A: primo
ga
24. G: 25. A: intelleftz've. St. A: Colzcz‘lz'e.
quidem.
U‘
M
U
ua
U1
ao
SERMO LXL] QUARTA PARS. is 1
et in mirabili populo viam sanctitatis ac fidei constanciam
Faexemplebat- . t . . e c .- .
343. t Ex hinc enim recltantur | v1te sanctorum 1n ecclesia
ut nos ad imitacionem eorum vivamus conformiter. Si
5enim loco penalitatis vivamus voluptuose, passi plus
propter ventris ingluviem quam propter ieiunium,
martirizati propter furtum vel prodicionem, tunc patimur
propter carnem, mundum sive diabolum et non propter
Christum.
fo Iterum, si tota locucio ac cogitacio nostra sit circa Let us bjlythe
temporalia, ut evenit mundanis circa lites et dissensiones pearlfilf'eat
studentibus, tunc non colimus‘ Deum sed seculum; et
iterum, si non convertimus fratres ad fidem Christi sed
pervertimus ad fidem seculi consolando inimicos crucis
is Christi, tunc non edificamus ad gloriam sed pocius ad
iehennam. Et in istis timeo michi et michi similibus
quod plures nostrum mercantur in negociis secularibus
adq'uirendo thesaurum pene perpetue, que licet sit
preciosa, quia iusta, a Deo inflicta ad pulcritudinem
eo universi, cedit tamen punito ad dampnum summe fugi-
bile. Videamus ergo quid patimur propter Christum,
quam devote colimus ipsum vel (quod maxime ponde-
randum est) quantum edificamus vel augemus suum
populum, cum clerici tenentur docere verbo et vita
as legem christi quam summe ponderat. Sed hodie forte
est in ecclesia, sicut fuit tempore Apostoli exhinc flentis
quod sunt plures inimici crucis Christi qui contra per-
sonam suam confederantur cum filiis mundi atque
diaboli; non sic carissimi, sed negociemur ut cum
so omnibus bonis nostris fluxibilibus et inventa una marga-
rita (hoc est veritate caritatis) comparemus eam eo quod
pro illa sola comparari potest terra vivencium, hoc est,
natura divina perpetuo et stabiliter ab anima inhabitanda,
sicut terra quam terimus est stabile habitaculum nostris
35 corporibus, respectu cuius habitacionis presens vita secu-
laris propter eius instabilitatem mare dicitur, et propter
securitatem illius terre vivencium omnes filii predesti-
nacionis continue mercantur. Debemus ergo diligere
secundum triplicem formam que docetur Matthei XXII",
4° sic quod nichil diligamus extra ipsum, nichil supra
11. G g et evenit. 16. A: mei similibus. 17. G: martyrum mercantur.
24. G: vite. 27. A: et sunt. 38. G: mercabantur.
27. Phil. III, 18.
31
482'
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LXII.
Jesus reenters
Jericho when
He visits the
baptized who
are sunk in
worldliness.
ipsum, sed quicquid dilexerimus, hoc erit ipse vel in
ordine ad ipsum. Et pro negociacione illius iocalis
practizati consequitur finaliter possessio huius terre,
quam possessionem nobis concedat sponsus virginum
Jesus Christus.
SERMO LXII.
Hodz'e salus huic domui facta est. Luce XIX°, 9.
Constat ex serie evangelii quomodo Christo redituro
in Jerico quidam princeps publicanorum parvus corpore
Zacheus nomine cupiit uidere Salvatorem, et ne impediretur
a turba ascendit in arborem sicomorump ut liberius
cognosceret ipsum. Ad quem cum Jesus vem'sset, precepit
sibi festinanter descenderea cum oportuit eum tamquam
hospitem cum illo manere. Et ille gaudenter faciens
promisit quod medietatem possessionis daret pauperibus
et pro factis iniuriis declaratis restitueret ad quadruplum.
lit populo indignante quod christus diuertisset ad huius-
modi peccatoresa christus dixit quod domus sua salutem
in illo die receperata eo quod inhabitans erat filius Habrahe.
Et ne miretur quod Christus communicavit cum huius-
modi peccatore, dicit quod ad hoc uenit peccatores
salvare iuxta quod officium aptaverat sibi nomen Jesus,
quod Luce llo innuitur interpretari Salvator: Vocabz's,
inquit, nomen eius Jesum. ipse enim salvum faciet
populum suum a peccatis eorum. Medicamen itaque
salutis celestis medicus attulit confectum.
Ad sensum misticum Jesus regreditur Jerico, quando
revisitat multitudinem, depressos avaricia et mundi
solicitudine post baptismum, et consonat interpretacionis
Jerico que interpretatur luna vel odor. Unde sicut luna
est instabilis in motu et lumine quod a sole recipit,
sic seculares sunt vagi in suis motibus et nunc lumen
gracie a sole iusticie copiosius, nunc vero parcius; et
hinc ecclesia comparatur lune Cant. V10, 9: Pulcra ut
luna. Et quantum ad odorem membrorum sanorum et
5. G: Jesus Christus Amen. Sermones qui secuntur in cod. G: desunt.
b. flic sermo solummodo in cod. Cantabrig. (A) habetur.
6. .Gospel for Dedication of a Church. 9 et seqq. Lu-
cae XIX, 1—9. 23—24. Lucae I, 31, II, 2!. 30. Jericho =
lii-iha i. e. place of fragrance. Older commentators derive it
from Jareach ‘the moon’. Smith’s Biblical Dictionary.
H
o
p-
23
30
35
SERMO LXIL] QUARTA PARS. 483
non putridorum Christi dicit Apostolus II. Cor. II", 15:
Christi bonus odor sumus Deo.
Zacheus (qui interpretatur iustificatus) signat mundo Zacchaeus
divites qui sunt collectores reddituum principis mundi faliie-istius .Il‘f
5qui est diabolus. Multi enim sunt mundi divites qui tclgeugcigirlgf
intendunt nimis publice istis actibus hiis diebus. Unde
sicut Judei habuerunt publicanos exosos propter tria,
quia alienigene, quia iniuriantes in raptu temporalium
et negociando inficiunt populum peccato, sic simplices
lo christiani quoad mundi potentes. Sunt autem abutentes
F01 bonis fortune maxime indispositi ad orandum, cum
wg sunt I quasi specula accionis plena in quibus non relucet
ymago Tr1n1tat1s propter desperslonem mentis circa
terrena; sed tamquam ligna putrida humectata fumigant
I5Sed non lucent. Lux ergo oracionis non penetrat sed in
fumositatibus obtenebrat. Et tales maxime perturbant ,Suchare
. . disturbers ot
rempubhcam quoad Deum et hommem. Quoad Deum, the State,
quia impie agentes cum fratribus sunt infideles ballivi
Domini, qui hec eis accomodavit temporalia, ut ei
eo ministrent fideliter; patet quod iniuste occupant aliena,
sive avare detineant sive prodigaliter consumant, et
cum inequa distribucio temporalium causat dissensiones
convivencium, quia maxime appreciantur bona huius-
modi, non mirum si abutentes temporalibus maxime
25 perturbant tranquillitatem regni, unde Eccli. X", 9:
Divz'te avaro nichil scelestz'us.
Unde ad tantum contingit tales iniquitates invale- Advantage of
scere quod necesse sit regnum destrui per conquestum, diffiidit
ideo maxime proficeret pro stabilimento regni bonorum Property-
30fortune equa distribueio, sic quod una persona non
sibi avare accumulet mobilia vel immobilia que deberent
in communitate distribui. Oportet enim ymaginari
communitatem supportantem peccatum avaricie quasi
personam gravi onere onustam. Peccatum enim subito
as subduxit primum angelum a celo ad centrum, quod est
situs maxime gravedinis. Communitas ergo quando HOW couptrics
accrescit in tali onere peccati, de iusticia legis hei invalescente iniuria substernitur pestilencia, conquestu
vel alio eventu. Et sic intelligitur illud Eccli. X", 8:
4° Regnum de gente in gentem transfertur propter iniusticias,
iniurias, contumelias et diversos dolos. Propter iniusticias
quoad Deum, propter iniurias quoad proximum, que fiunt
25. Cod.: XVIII.
3 1 et
484
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [sERMo LXII.
Different kinds
of fraud;
in usury,
in selling.
When God
touches the
hearts of the
worldly, the
long for Jesus
as their
saviour.
The’ wise of
tlns world
murmur and
vel publice et sic contumelie, vel private et sic doli, qui
cum recipiunt divisionem multiplicem, ideo dicunturdiversi.
Sunt autem doli in linguai in mensura et in re
vendita. In lingua quandoque contractibus feneratoriis,
qui licet sint voluntarii, utraque tamen pars decipit5
utramque. Sed alia est inter venditorem et institorem
lingue decepcio, nunc appreciando rurali duplum precii,
nunc iurando per fallaciam quod tantum constiterit sibi
vel quod emat merces, quia tantum sibi constiterit, vel
quia data merces cum aliis tantum constitit, vel tercio in-
ducendo fallaciter quod vendens vult accomodare institori
precium rei empte et post exigit per leges humanas
precium irreciendo et extorquendo plus quam debitum.
Hii autem quando Deus tangit cor eorum querunt
cognoscere Jesum personaliter sub racione ut sit eorum
y salvator, considerantes quod spes non est ponenda in
mundi diviciis nec in mundi principibus, quia nunc
adest eorum applausus fallibilis et nunc deest. Tales
autem modici sunt in fide et caritate, quia adhesz't
pavimento anima eorum, quia ascendendo in arborem,
quia super terram turbantur multitudine peccatorum
ad videndum Christum fide formata. Tales itaque gracia
Dei preveniente ascendunt arborem sz'comorum, que ficus
fatua dicitur, quando instar crucis Christi assumunt
‘sibi corporis passionem. Sic enim precurrit Christi25
discipulus premens peccata in que aliter incideret. Unde
Luce XIV", 27 qui non baiulat et venit post me, non
potest meus esse discipulus. Sic ergo ascendendo per
sequestracionem mundi sollicitudinum videbimus licet
rap'tirnv per fidem Jesum, qui racione operis facti ex 30
gracia respicit nos graciosius et precipit nos festinanter
descendere ‘a fastu seculi vel a corporali cruciacione
ad habendum deitatis contemplacionem, et sic ex caritate
Deus obligat et necessitat se ad habitandum cum fideli,
quem sic iustificat, quod nimirum celeriter et gaudenter 35
suscipit talem hospitem.
Omnes autem amici seculum sapientes sicut et omnes
diaboli remurmurant quod christus tam graciose respicit
mock at them: peccatores ‘mundiales, deridendo sic delinquentes mun-
dum propter Christum; et diaboli, invidendo redemptori40
in Cod.: contractubus. 5, 6.>Cod.: decipzllzlraque. 28. Cod.: meus
esse discipulus meus. 33. Cod.: ad habz'tum. km. 35. Cod.: quoniam sic.
19. Psalm. CXVIII, 25.
samo 1x11] QUARTA PARs.
485
peccatoris in tantum quod arbor crucis deputata est
fatua et infructifera infidelibus; I. Cor. I", 23 scribitur:
Nos autem predicamus Christum crucifix'um, Judeis quidem
scandalum, gentibus autem stulticiam. Sicut enim Judei
5scandalizati sunt in hoc quod crucifixerunt Dominum,
sic gentes infideles dixerunt quod fuit summa stulticia
hominem ordinare se ipsum voluntarie crucifigi, ut
3 01,; patet de Egea cruci | figente Andream.
Tales autem graciose conversi profitentur Christo
\Ioquod preter vite necessaria volunt omnia sua distribuere
pauperibus membris Christi, sed cum elemosina debet
fieri de propriis, promittunt se facere restitucionem,
dato quod aliquem defraudarunt, et sicut defraudando
peccarunt in Deum, in cives celestes, in proximos mili-
15tantes et in se ipsos, ita oportet quod restituant se-
cundum quadruplicem racionem iuxta quatuor virtutes
cardinales doctas in quatuor evangeliis. Et tunc facta
est salus domui, quia sanitas anime confirmata, cuius
causa secundaria est, quia taliter conversus est filius
20 imitatorius Abrahe quoad fidem. Fides enim est prima
racio vivendi spiritualiter, quia indubie principalis racio
prevaricacionis est defectus fidei, eo quod nos mundo
cecati solum sensui nostro presencia videntes ut bestie
deficimus a visione fidei speculari.
In isto evangelio restat ostendere quomodo ecclesia
fide formata, secundo que officia sunt in ecclesia facienda,
et tercio que vicia sunt ab ecclesia fugienda.
Est autem noticia fidei visio specularis. Tradunt
enim perspectivi quod contingit per specula vel diver-
so sarum dyaphoneitatum media sic disponi quod ad
quantumcunque magnam distanciam quantumcunque
parva res appareat notabilis quantitatis, ut patet in
parte de speculo quo decrepiti legunt literas minutas
ut iuvenes; correspondenter oportet ex fide immediate
35 capere credulitatem ab uno fideli ut speculo vel alio
mediate ut alio speculo derivante ad proximum; et sic
gradatim quousque deveniatur per fidem ad minimum
articulum factum in mundi principio vel fiendum in
eius termino, ut patet de creacione mundi et die iudicii.
4o Nam unus interrogabit patrem suum et nunciabit maiores
suos, et dicent sibi (ut docetur Deuteronomii XXXII", 7),
25
25. In marg.: Nota tria; ib. ecclesia; adde: est. 28. In marg.: m.
9. Cf. Serm. II, 292.
They wish to
make amends
for former
wrong.
Faith like a
lens makes us
see far off
things as near.
486 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LxlL
ut sic visione speculari videatur per fidem quantum-
cunque distans temporaliter a nostra periodo. Sed
tamquam effrenes superbi hii dedignantur quicquam
credere ex auditu preter illud quod patet ad sensum
_The_ worldly vel doceri poterit in lumine naturali. Hii autem ut5
gfiiaglotagpgzaglbestie solum considerant ad sibi presencia que delecta-
to their senses- biliter pascunt sensus, et sic tamquam vituli ducti ad
mactandum tripudiando in Iaqueo spiritualis carnificis
diaboli currunt in precipucium. Solum enim sensibilia
sibi presencia considerant. Et hii considerant ad preterita
et futura sed sistunt ponendo sollicitudinem in futuris
temporalibus impertinentibus ad salutem, non exten-
dentes oculos interioris hominis ad articulos fidei sed
placiti, non ad anime salutifera sed ad mundo et carni
placencia; quo contra patres veteris testamenti per fidem 15
vicerunt regna et fecerunt quecunque opera laude dignaa
ut patet Hebre xiov 33; et hinc Salvator tam crebro
increpat fidei parvitatem. Et in ista infidelitate cecantur
mundi potentes et divites cum stulto Eccli. væ 4:
Peccavi, et quid accidit mihi trz'ste? Si autem extenderent 20
fidem ad futuras penas, viderent fideliter quomodo iudex
paciens vindicatur in inferno. Radix itaque erroris
peccati est defectus fidei.
Quis rogo credens quod dies perdicionis sit iuxta et
quod pro crastino ante tribunal supremi iudicis vel 25
perpetuo salvandus vel dampnandus non provideret
sollicite de remedio? certum est quod longe sollicicius
quam potens seculi provideret advocatorium pro en-
questa, cum iudicium sit undique plus timendum. Sed
heu fides nostra non se extendit ultra nobis presencia 30
et sic ex modicitate et brevitate fidei sumus plurimi
infideles. Signanter itaque dicitur iste princeps publica-
norum filius Abrahe secundum imitacionem, licet non
secundum generacionem, quia sicut Abraham vidit procul
terram promissionis ex spe promissionis et sine pede 35
possessionis ex spe promissionis servivit Deo fideliter,
sic iste videns fide terram vivencium renunciavit omnibus
que possedit, sequendo Christum, sicut et debet quilibet
christianus.
Unde quia per mundi potentes ad fidem conversos4o
edificantur materiales ecclesie que dedicate in honorem
sanctorum fiunt domus ab episcopis sanctificate, ut
H
o
I4. placz'tz'; cod: pli'tz'. 28. vocatorium (sic); cod. Westcz'u.
SERMO LXILI QUARTA PARS. est
sint oracionibus fidelium deputate, ideo in diebus dedi- Double sense of
cacionum, sicut est dies hodiernus istius ecclesie, legitur hutch;
hoc evangelium. Pro quo notandum quod ecclesia ad
propositum accipitur dupliciter: primo pro quacunque
5congregacione fidelium ubicunque dispersi fuerint. Illis 1. for
o . enim heus inhabitando insidet cum assistencia angelorum, magnarum
344s sicut fideles secundum corpus in ecclesiis materialibus I
collocantur. Secundo modo accipitur ecclesia pro illis Zr-ng‘gritgle
domibus materialibus ad dictum officium dedicatis. building.
IOItaque ecclesia primo modo dicta fundat hanc secundam
ecclesiam, et cum fidelis a fide dicitur, patet quod fides
fundat omnem ecclesiam. Sed aliqua fides que scutum Faitlrthe
. . . . . . . . foundanon ot
sp1r1tuale d1c1tur est n1m1s tenu1s ut fides remisse cre- au churchea
dencium, alia perforata ut fides credencium aliquos
I5articulos et alios discredentes; tercia fides est firma ad
tempus sed est scutifero Christi nimis debiliter colligata.
Istis tribus defectibus penetrat diabolus Christi militem,
cum non sit possibile christianum devinci nisi ex defectu
fidei. Quomodo, queso, si haberemus fidem firmam in
20 actu superaremur a carne, mundo sive diabolo temptante
nos per minima bona alliciencia? sic firmiter crederemus
in Deum promittentem nobis bona quantumlibet pociora.
Si, inquam, plus amaremus eum quam bonum aliud
alliciens ad oppositum, tunc servaremus pocius eius
25 mandata quam mandatum adversarii temptatoris, ut si
unus medicus diceret mihi quod abstinencia foret rnihi
salubris et alius diceret mihi pro eadem mensura
proficeret mihi crapula, si non aliunde motus con-
senciam primo: quis dubitat quin pocius credam sibi?
30 sic in proposito, si plus credimus heo quam hosti.
Unde credo quod ab inicio non fuit plus necessarium
docere fidem et legem christi quam modo, quia propter
adinvenciones humanas dici potest illud PsalmiCXVIII",
126: Tempus faciendi Domine: dissipaverunt legem tuam.
35 Ideo est sciencia theologica pernecessaria sine qua non Need pt
potest salvari respublica, quia per illam crevit ecclesia 1,5153%]: galls
et post ex eius carencia minoratur. Unde errant nota- pet§cZ$I§I1$6§¢
biliter qui dicunt quod theologi sunt Anglie inutiles,
quia sine illis non potest pax Dei ad hominem confir- ,
ao mari. Unde cum illa fit prima inter tres paces, patet
quod dicentes pacem inter homines et secundo pacem
4. In marg.: Ecclesia dupliciter accipiam 10. In marg.: 2. 15. In
mar -= I, sua. 1o. Co .: Christi twice. 21. Cod.: bona twice.
28. 0d.: altum de. 29. Cod.: conscienciam.
488
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LXII.
Moreover great
honour has
come to England
from her
theologians.
Means of
justification‘;
prayer and its
[two wings,
penance and
almsgiving.
hominis ad se ipsum sine illa prima pace frustra lo-
quitur. ldeo Jeremie VIII", 11 dicitur, quod mundiales
dicunt: Pax, pax et non est pax. Patet sic: Dimissa
pace prima est dimittens eo ipso impius, sed non est
pax impiz's, dicit Dominus (ut patet Ysa. XLVIII", 22);
ergo conclusio.
Preterea ut secundum hominem loquar, patet quod
honor accrescens Anglie quoad clerimoniam a philo-
sophis et theologis principaliter cepit ortum. Patet de
venerabili Beda, de sancto Edmundo, de sancto Johanne
de Beverlaico, de venerabili Roberto Lyncolniensi, de
sancto Edmundo de Pontiniaco, de sancto Thoma Her-
fordie, de sancto Johanne Hollzdeyn et quotlibet aliis;
qui omnes doctores in theologia et magni philosophi
doctrinam toti orbi desiderabilem seminarunt. Isti ergo
non contendentes secundum humanas leges erant
columpne roborantes ecclesiam. Et tantum de fundacione
ecclesie supra petram fidei.
Secundo restat videre quod opus sit faciendum in
ecclesia; et constat quod opera que iustificant peccato-
rem. In verbis autem huius evangelii patent tria que
iustificant peccatorem. Primum est devota oracio qua
homo satisfacit suo superiori in quem peccat ut Deo
et angelis. Et hoc notatur in hoc quod Zacheus
cupiebat videre Jesum. Oracio quidem est elevacio
mentis in Deum. Qui enim cupit habere tantum domi—
num salvatorem, effundit sibi preces devotas et sibi
assistentibus quos scit sufficere ad salvacionem huius
mediare. Secundum est penitencia fructuosa que iusti-
ficat hominem quoad se ipsum; oportet enim corpus
et animam delinquencia reciproce contra se ipsa volun-
tari compungi; et hoc notatur per hoc quod Zacheus
ascendit in arborem sycomorum. Tercium est prudens
elemosina que iustificat quoad peccatum in mundum
et proximum. Nam proximis iniuriatis satisfacit per
bona mundi, dum tamen recta intencione fit eorum
distribucio, et sic oracio que est precipuum horum trium
habet ieiunium et elemosinam alas suas.
m
20
3o
12. Cod.: Edmundo de Pomz'w.
7. In marg.: Nota de sanctis Anglz'cz's.
29.1n marg.: 2. 33. In marg.: 3.
19. In marg.: 2m. 22. In marg.: I.
10—12. St.John of Beverly, archbishop of York, died May 7, 722.
Edmund of Abingdon, archbishop of Canterbury insa-1 24o, called
also of Pontigny. Thomas Cantilupe, bishop of Hereford 1275
to 1282.
ua
U‘
SERMO LXIL] QUARTA PARs.
asa
Sed cum superius dictum est de oracione quoad sub-
stanciam, quomodo oracio dominica excellit alias, sicut
particulariter doctum est in utraque dominica precedente,
superest nunc pro hoc loco et tempore discuciendum,
Squalitera ubi et quando oracio debet fieri ad Deum.
Quoad primum patet quod oracio debet esse devota,
suspendendo omnes vires et specialiter intellectum, me-
moriam et voluntatem in Deum; ad quod necesse est
diverti a cogitacionibus seculi et converti ad cogitacio—
lo nem Dei et spiritualium futuri seculi. Nam infinitum
indecencius est peccatorem orare Deum, convertendo
se ad sensibilia, quam foret adorare regem terrenum,
ige- vertendo | dorsum. ad eum et derisorie proponendo sibi
ludlcrta; nam dlcte vires sunt facies anlme et ms
15 respiciens sensibilia eius dorsum. Et irreverencia respicit
magnitudinem domini irreveriti. Suspendamus igitur
sensus nostros et colligamus vires interioris hominis ad
videndum Jesum nostrum, quia ipse promittit Zach. I", 3:
Convertimini ad me, et ego convertar ad vos. Unde de
20 talibus conqueritur Dominus Prov. I", 24, 25 dicens:
Vocavi et renuistis, extendi manum meam et non fuit
qui aspiceret, despexisti omne consilium meum et incre-
paciones meas neglelx'istis.
Si queratur quando sit orandum, patet ex doctrina
25Apostoli I. Thess. V", 17 quod sine intermissione, et
Salvator Luce XVIII", lt oportet semper orare, quod
semper fit, dum bene vivitur.
Quoad locum patet quod est parrochialis ecclesia.
Unde quatuor causas ponunt doctores quare in ecclesia
30 sit orandum: Prima ex obediencia divini mandati
Psalm LXVII", 27: In ecclesiis benedicite Domino. Im-
plendo ergo divinum preceptum ex obediencia plus
mereremur, secundo quia oracio facta ad ecclesiam
laboriosior quam domi vel in lecto. Et sic ea inten-
35 cione facta est plus meritoria. Sic enim deambulando
ad ecclesiam consideramus cum Apostolo Heb. XIII", ia
quod non habemus hic manentem civitatem sed futuram
inquirimus, scilicet regnum celorum per ecclesiam figu-
ratum. Tercio habemus incitativa orandi in ecclesia,
ao nunc ex cantu in choro, nunc ex devocione exemplari
facta a populo vel alio sono musico ad hoc apto. Et
quarto ut lex nostre devocionis luceat confratribus, ut
6. In marg.: A. 39. God: Tres habemus,- ib. CocL: incitativi.
Prayer must be
devoug
undisturbed by
other thoughts.
We must pra
always (goo
life 1s prayer).
The place for
prayer is the
parish church.
490
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LXII.
Three kinds of
men unfit to
pray:
1. th
hypocrites,
videant opera nostra bona. Ex universitate istarum
quatuor causarum patet quod in ecclesiis parrochialibus
in quibus recipimus baptismum, matrimonium, viaticum,
penitenciam et sepulturam corporum, maxime sit oran-
dum et expensis fiendis debita laborandum, ut domus5
illa domus oracionis in medio sumptuositatis et abiec-
cionis ad officium illud sit apcior. Ut ergo alienati a
negociis secularibus et suspensi in contemplacionibus
spiritualibus devocius oremus, in sabbatis oremus in
ecclesiis parrochialibus, quia ex dedicacione facta per
episcopum creditur oracio Deo accepcior, ut patet
III. Reg. VIII° et II. Paralip. VIIo de dedicacione templi.
Sunt autem tres maneries hominum indisposite ad
orandum in domo Domini, scilicet ypocrite, lubrici et
avari. De ypocritis patet Luce XVIII° de duobus ascen-
dentibus in templum ut orarent, ubi publicacio ex hu-
militate infinita phariseus qui ex indignante superbia
z. the unclean, contra fratrem temere iudicavit condempnatur. Nam
3. ‘the
avarlclous.
secundum Ecclesiasticum oracio humiliantis se nubes
penetraty quocontra cum Deus despexit superbos mente 20
cordis suz', patet eorum indisposicio ad orandum. Nemo
enim est indisposicior ad impetrandum quicquam a ter-
1. Danger of reno quam arrogans usurpans domini dignitatem. Mo-
esteemmg
everet autem dimissionem iudicii temerarii quod nemo
scit quo gradu frater suus est in reputacione vel dilec-
cione divina et specialiter quoad preteritum et futurum.
Si enim tota multitudo operum meritoriorum et demeri-
toriorum esset visui nostro presens, sicut est de omnibus
operibus nostris et fratris nostri quem iudicamus quoad
Deum, appareret sorte congeries nostrorum malorum 30
operum gravior quam illorum et congregacio bonorum
operum paucior quam illorum. Et sic more iudicancium
adulteram Joh. VIII0 pre confusione singilatim fugeremus.
Consideremus secundo liberalitatem Dei quam large
graciam suam nobis distribuit et quociens opposuimus 35
instinctui Dei offendiculum et quam pauca carismata
Deus fratri nostro iudicato distribuit vel ex demerito
parentum vel ex sui beneplacito. Et non erit nobis
evidens quin sumus Deo magis ingrati quam frater
noster quem sic temere iudi'camus. ao
ourselves abov
our fellows.
12. Paralip. Cod.: per. aliorum.
infinita. 22. Cod.: mdzsponz'.
19. Eccli. XXXV, 21.
16. ublz'cacz'o; ita cod.
17. God:
30. Co .: nostro.
20. Lucae I, 51.
SERMO LXILI. QUARTA PARS. 49 I
Consideremus tercio altitudinem, infinitatem et in-
conprehensibilitatem ordinacionis sciencie et iudiciorum
Dei, quomodo sicut ignoramus diem vel horam mortis
nostre, sic et ignoramus penitus finem et qualitatem
5exitus nostri ex hoc mundo, sive sit meritorius ad
beatitudinem sive demeritorius ad gehennam iuxta illud
Eccl. IX", t : Nemo scit utrum amore vel odio dignus sit,
PoL loquendo de filiali odio. Et cum ista ignoramus bruta-
3 q 4d liter circa nos ipsos, multa I magis subducta revelac1one
1oignoramus talia de proximis quos tamen tam temere
iudicamus, sicut ignoramus circa nos et ipsos Dei pre-
scienciam ad penam vel predestinacionem ad gloriam.
F undemus nos igitur in valle humilitatis ad recipiendum
copiosius aquam gracie, si volumus in oracionibus a
15 Domino exaudiri, non dedignantes de fratribus, cum
habemus eundem patrem communem Deum, cui dicimus
Pater noster etc.
De lubricis patet, cum sint inmundo corde quod Z-IIFIIIQ unclean
heum non videbunt, ut elicitur ex sensu contrario con- s agSSP Sac
eo vertibili Matthei V", 8. Tales autem non ascendunt in
arborem cum Zacheo sed volutantur in volutabro vo-
luptatis cum porco. ldeo propter immundiciam speculi unclteizmmss
non recipiunt similitudinem hei per impressiones vir-takespossession
tutum sed extinguitur in eis lux devote oracionis per ofthe mind-
25 sepum carnalis lubricitatis. Unde (Si non fallor) nullum
peccatum plus vel forcius indisponit hominem ad oran-
dum vel Deum debite contemplandum, quam carnis
lubricitas et specialiter in actibus venereis tum propter
vehementem impressionem speciei delectabilis in sensu
3o tactus, tum propter fortem colligacionem voluptatis
annexe in eodem sensu; cuius sensus innuicio excedit
quantumlibet in voluptate sensaciones aliorum sensuum
quorumcunquea cum sit communis nobis ut bestiis, ex-
tenditurque per omnes partes nostri corporis et tercio
35 est ceteris sensibus materialior et per consequens speciei
sentite delectabilis impressio forcior et ex consequenti
eiusdem voluptatis recordacio permanencior, et sic finaliter
eiusdem oblivio vel delecio difficilior. Ex quibus sequitur wgi-gfisvailgiiile
quod mens talis lubrici redditur ad orandum vel per soul, So_th_at it
ao contemplacionis alas in heum ascendendum indisposicior. migtggg‘fse"
De avaris autem patet idem, nam sicut lubrici per
voluptuosas carnis inlicebras quasi vinculis insolubilibus
25. God: cepum. 35. Cod.: sensubus.
492
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LX111.
cathenantur, ne per intellectum et affectum surgant et
tendant ad celestia, sic avari per viscum temporalium
et sarcinam diviciarum quasi importabili pondere de-
primuntur, in tantum quod nec mentis quidem oculos
vel saltem cogitacionis palpebras ad celos meritorie5
levare sufficiunt, sed per pondus diviciarum depressi,
ut gibbosi cameli caput et sensus omnes ad terram et
terrestria contemplanda et amanda inclinare bestialiter
compelluntur, ubi pauperes spiritu et per consequens
beati per amorem celestium et contemptum terrenorum
voluntarie et per consequens meritorie leve facti sine
pondere quocunque mundo stercorum prohibente per
desiderium et amorem cum summa levitate conscendunt
celestia, quorum conversacio pro statu vie per spem
firmam et expectacionem felicem est in celis, donec
in specie et iure summo bono et infinitum desiderabili
fruantur beatifice pro statu glorie.
Igitur (ut dicit Anselmus) quid vagaris circa plurima o
homuncz'o? Ama unum bonum, summum bonum, in quo est
omne bonum et sufficit. Quo bono beatifice habito non
est compossibile aliud bonum extra ipsum amplius
desiderari. Ideo cum secundum beatum Augustinum I"
Confessionum: Creastz' nos Domine ad te, ideo z'nquz'etum
est cor nostrum, donec requiescat in te, finaliter spretis
cunctis huius mundi sollicitudinibus anxiis colligamus
omnes vires nostras in unum summum bonum dulciter,
fideliter et perseveranter querendum, venerandum et
super omnia diligendum in secula seculorum Amen.
to
m
SERMO LXIII.
vidi civitatem sanctam Jerusalem novam descendentem
de celo. Apoc. XXI", 2.
Propheta Johannes in ista epistola narrando statum
e finalem ecclesie incipit in isto capitulo statum orbis
sublunaris declarare, dum sic dicit: vidi celum novum
et terram novam. Primum enim celum et prima terra 35
abiit et mare iam non est. Spera autem sublunaris
dividitur in celum et terram, cum celum vocatur totum
corpus diaffonum et subtile, modo quo diaboli vocantur
What the world
will be in th
final state.
us
o
38. Cod. z vocanti
18. Cf. St. Anselmi Monologium, cap. LXXIII (et passim alibi).
23. Opp. tom. I, pag. 69. 29. Epistle for Dedication of a
Church. 34. Apoc. XXI, t.
SERMO LXHL] QUARTA PARS.
nisi
volucres celi Matthei XIII", 4. Iste autem due partes
spere sublunaris erunt simpliciter innovate, cum iam
turbantur varie et irregulariter sunt commixte, sed post
diem iudicii tendunt elementa super infernum imper-
Smixte regulariter locum suum. Nam tota spera ignis,
F01; aeris l et terre tunc purgabitur et existentibus ipsis
345 sine contrarietate ex equalitate proporcionis sine accione
vel reaccione tenebit in claritate completa elementum
singulum locum suum. Verumptamen quia elementa
10 singula erunt clariora quam sunt modo, tota opacitas
et turbulencia ad tartara detrudetur, sic quod (ut videtur
Lincolniensi probabile) eadem opacitas in numero que
continebatur in moneta avari, ipsum cruciabit perpetuo
post diem iudicii. In qua autem claritate erit terra,
15aqua vel aer clarior quam est modo, impertinens est
nobis cognoscere, cum satis est ex fide scripture con-
cipere quod totus iste mundus sensibilis extra infernum
erit longe clarior, purior et permanencior quam est modo.
Sed pro intellectu epistole notanda est distinccio de
20 ecclesia supradicta. Nam cum multe anime ante illud
tempus beatificabuntur in celo empireo et omnes ille
reunientur corpori veniendo ad finale iudicium, narrat
Johannes quomodo vidit in spiritu secundum illos beatos
spiritus celestem Jerusalem descendentem de celo, quia
25 de celo empireo descendent anime ad terram pro
capiendis corporibus et pro preparacione ad finale
iudicium et responsione ultima a iudice capienda. Veri-
simile tamen est quod anime tam dampnande quam
salvande Domini ante illum diem cognoscent ‘sentenciam
3o quam tunc finaliter reportabunt, quia aliter non ante
illud tempus forent anime beate aliter vel dampnate, eo
quod tunc in illo meditullio hore iudicii forent anime
descendentes de celo misere et alia detruse inferius
posite in spe salvacionis perpetue, quod non credo.
Audient autem generalem sentenciam summi iudicis,
ut magis appareat iusticia sui iudicii, ut dampnandi
plus doleant et ut salvandi plus gaudeant. Vocantur
autem hii spiritus de celo taliter descendentes Jerusalem
civitas sancta, quia sanctorum societas-perfecta caritate
4o unita. Civitas enim dicitur ethimologice quasi civium
unitas. Illa autem civitas est tunc nova secundum dotes
corporis et anime. Descendunt enim spiritus in quibus
35
6. et terre; cod.: eterne; an etherii. 12. In marg.: Lyncolniensis.
All darkness
and turbulence
will be thrust
into hell.
The descent of
the New
Jerusalem
means the
saints coming
down for their
bodies.
Probably all
souls know
their fate before
the judgment
day.
494 JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LXIII.
servatur tota personalitas hominis et per consequens
persone hominum de celo empireo ad locum iudicii
ut ad suum thalamum, ut parant se supervestiendo
corpus immortale, subtile, agile et clarum. Quod cor-
pus recipient ministerio angelorum, ut sic perpetuo
appareant viro suo Christo. Et hec una racio quare
oportet hunc thalamum preparari. Tunc enim non erunt
lapides vel mineralia, herbe vel vegetabilia, vel bruta
Then the only sensibilia ut bestie, reptilia aut volatilia. Sed tantum
bgggpsvsgfibe due maneries mixtorum ut corpora celestia, cuiusmodi IO
bgggssffgntémof erunt corpora humana glorificata cum suis continenti-
the damned. bus que dicuntur a philosophis ex summitatibus ele-
g?§£¢“§g£§,mentorun1 composita et corpora dampnatorum misera
Plants etc-l sed perpetua cum suis continentibus que erunt mixta
et perfectissima. 15
Nec valet instancia delirancium in ista materia quod
sentencia ista sit impossibilis, primo quod habita pro-
porcione inequalitatis naturarum que tunc erunt opposite
necessario fiet motus et sic altercacio inter elementa
in suis confiniis. Facile quidem est istum obiectum in- 20
fidelem tollere per hoc quod motus celi qui est prin-
cipium aliorum tunc cessabit. Quomodo ergo continua-
bitur posterius altercacio sine motu locali primo? Nec
valet quecunque inequalitatis proporcio ad motum cau-
sandum, cum quantitas que non est de genere activorum 25
servabit proporcionem huiusmodi sine motu. Oportet
ergo probare quod tunc erit aptitudo mutuo se moven-
cium in comparacione ad primum principium quod
non potest.
Fallacy of the Sed secundo obicitur per hoc quod omnia sensibi1ia30
obyection that . . . . .
me absence of vel vegetabllla mundum perficlunt. Sl ergo multitudo
tanta istorum deficiet, videtur quod mundus ex carencia
_ world huius anime duplicis scilicet vegetative et sensitive erit
Imperfect‘ a Deo imperfeccior quam est modo. Et ex isto mardoso
principio fantasiantur quidam heretice quod omnia 35
vegetabilia vel sensibilia que fuerunt a mundi principio
tunc resurgent, et sic ex sibi dubio arbores, plante et
herbe usque ad summitatem orbis sublunaris attingent;
nec erunt loca animalibus irracionalibus ad viandum.
Sed quid insanius ista sentencia cum radice? Anime4o
enim tales secundum philosophos non sunt nisi dis-
ul
16. In marg.: Triplex obieccz'o. 17. In marg.: I. 20. In marg.
Responsio. 30. In marg.: 2. 8. Cod.: sublz'mmarz's. 39. In marg.
Responsio.
SERMO LXIILI QUARTA PARS. 495
posiciones accidentales materiali essencie, ideo tota
perfeccio mundi in essenciis per se stantibus tunc ac-
cidentatis perfeccioribus stabit longe perfeccius quam
stat modo, cum anima humana ut sic perficitur tam
5formis substancialibus quam accidentalibus superabit per-
F"1,; feccionem tocius spere sublunaris que iam imperfec I te
gata multis substancialibus et accidentalibus conglobatur. Nec
oportet quod mundus sit eo imperfeccior, quo dis-
posicionibus accidentalibus paucioribus anima cum cor-
mpore ad partem mundi aliam transferatur, cum unus
spiritus humanus valet disposiciones materiales huius-
modi infinitas.
Nec translacio spiritus de loco ad locum variat per-
feccionem tocius vite, igitur specialiter, si tota perfec-
15cionis innovacio perfeccionem veterem superabit. Sicut
ergo non erit finis gracia cuius erunt talia mixta
mediterranea post diem iudicii, sic nec illa. ldeo dicitur
in textu Apoc.: lit mare iam non est. Cum enim mare
dicit amaritudinem ex mixtis imperfectis turbide com-
2o motis, patet quod in die iudicii non est mare et per
idem nec mixta inanimata nec terre nascencia nec bruta.
Homo enim qui est finis istorum omnium servientibus
talibus non egebit. Sufficit enim ad integritatem mundi
delectantem beatos finaliter et ad cruciandum damp-
25 natos perpetualiter ista spere sublunaris disposicio quam
predixi.
Tercio instatur, cum angeli habentes tunc libertatem There will_be
arbitrii erunt agiles et per consequens moveri poterunt, no cum illa dos non erit superflua sine causa; et per idem
3o dampnati alterari possunt diutine transeuntes ab aquis
nimium ad calorem nimium.
Sed dicitur ad ista communiter quod post diem iudicii,
sicut non erit motus successivus aliquis, sic nec tempus,
sed erunt mutaciones insensibiles permanentes perpetuo,
35 sicut angeli sine sua successione mutantur a Deo. Sed
istam materiam relinquo methaphysicis pertractandum.
Prosequitur autem prophetice complendo sentenciam
consequentem, dum sic dicit: Et audivi vocem magnam
de trono dicentem: Ecce tabernaculum Dei cum homini-
40 bus et habitabit cum eis. Et ipsi populus eius erunt et
8. Cod.: cumquo. 27. A in marg.: jk 32. In marg.: Responsio.
4o. Cod.: habitabunt.
18. Apoc. XXI, 1. 38. ib. 3.
496
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERM'O LXIII.
There will be
complete union
between God
and His church.
ipse Deus cum eis erit eorum Deus. Ubi patet quod
textus prophecie huius non implicat quod vox quam
audivit de trono foret post diem iudicii-sed in visione
sua y'maginaria ‘sive prophetica audivit vocem asserentem
complecionem prophecie-huius tunc future. Et stat sen-
tencia in isto quod a complecione finalis iudicii, ut
narravit sibi angelus, foret perpetua et completa 'unio
Dei cum sua ecclesia. Ideo more geometrarum dictan-
cium suas veritates perpetuas sine verbis dicit quod
tabernaculum Dei cum hominibus. Tabernaculum enim
ad literam est domicilium ex lignis, tabulis et cooperi-
mentis lineis constructum, quale fuit tabernaculum Moysi
in deserto, et quali tabernaculo utuntur homines in
vastis solitudinibus. Unde Luce XV", 4 vocat Christus
celum-desertum in quo relinquit nonaginta novem oves
in deserto propter ovem que perierat, hoc est, genus
humanum querendum; et propter istam similitudinem
creditur Spiritum Sanctum dixisse quod tabernaculum
Dei est cum hominibus beatis in patria, eo quod ipse
solide habitat cum illis in beatitudine perpetua et
econtra.
Dicit autem quod tabernaculum Dei cum hominibus
et non quod habitacio Dei in hominibus propter duo,
primo ad denotandum constanciam habitacionis que
per tabernaculum designatur, secundo ad denotandum
quod non vexabuntur beati cum ligno portatili, ut
anxiebantur levite in veteri testamento, sed quod ho-
mines erunt Dei amici et socii per assumpcionem hu-
manitatis christi qui est simul Deus, frater hominum
et amicus. Et hinc Apoc. ultimo quando Johannes cecidit
ut adoret angelum, habuit ab eo responsum: Nolz'facere.
Conservus enim tuus sum et fratrum tuorum. Et totam
istam iocundam cohabitacionem demonstrat hoc ad-
verbium ecce tamquam promptam et indefectibilem.
Unde angelus ante diem iudicii ostendens istam pro-
pheciam Apostolo vere dicit quod beati populus Dei
erunt et ipse erit eorum Deus sine possibilitate defectus
vel contradictorie mocionis. Nam licet eternitas nunc
exprimitur sine temporis differencia nunc verbo presentis
ut
lo
'Jt
temporis et nunc verbo preteriti imperfecti, tamen non eo
13, I4. Cod.: in waste. 16. Cod.: est deest.
24. In marg.: I.
25. In marg.: 2.
39. Apoc. XXII, 9: Vide ne feceris etc.
SERMO 111-111.] QUARTA PARs. 497
respuit verbum preteritum vel futurump ut verum est
quod Deus semper fuit et semper erit, licet fuicio aut
futuricio non formaliter sit in Deo.
Et consequenter declarat‘a quibus incommodis beati Th1]:I blepsgd
5in atria liberantur: Abster et in uit Deus omnem m “0 e.
lacrlimam ab oculis sanctorum? ei mdlrs ,ultra non erit, 8112,25,‘??? 3E2?
neque luctus neque clamor neque dolor erit ultra, quia ‘agieslziliinah.
prima abierunt. fit dixit qui sedebat in trono.- Ecce nova
facio omnia. Primo ergo narrat propheta evacuacionem
IO cuiuscunque doloris extrinseci, cum Deus sic absterget
F0komnem lacrimam ab oculis beatorum],- cum enim se-
' cundum naturales lacrima causatur ex frigiditate cerebri
fluidum humidum congelantis 'concurrente spiritu ad
cor inferius confortandum, patet quod confortata racione
I5 et affeccione ut capite intellectus impossibile est eius
cerebrum desolari. Secundo evacuabitur omnis materia
pene sensibilis eo quod stante dote immortalitatis in-
compossibile est mortem talibus evenire. Et oportet
quod evacuetur quodcunque quod faceret hominem
20 vet’erascere, ut puta luctus quoad dolorem intrinsecum
et sensibilem et clamor quoad dolorem extrinsecum,
nec erit dolor in membris, cum tales passiones que
prius premisse erant ut materia gaudii consequentis
non resuscitabuntur, cum deficiet causa perpetuo talia
25iterandi. Et tercio atque finaliter concludit divinam
sentenciam quomodo in beatitudine post diem iudicii
erunt omnia innovata, non solum spera sublunaris modo
quo dicitur sed eciam tota spera supracelestis eum
omnibus in ea contentis. Omnes enim creature beate
go erunt tunc tam secundum dotes corporis quam anime
innovate. Et ista est satis notabilis novitas sempiterna.
Circa hanc epistolam dubitatur ut supra, utrum pro
adquirendo perpetuo gaudio post diem iudicii oportet
sponsam quamcunque sponsum Christum summe diligere.
35 Et videtur quod non, quia clerus precipuus et reges \Ve_cann_ot gain
ipsum sequentes a lege Christi et per consequens ab eius dileccione exorbitant, et cum non licet asserere quod """v" ""-
a beatitudine patrie frustrabuntur, ergo dubium falsum.
In isto dubio certum est quod absolute necessario, si
40 aliqui gustabunt cenam novissimam, oportet quod in
7, 8. Cod.: oque prima. 9. In marg.: I. 12. In marg.: Causa
lacrimarum I .In marg.: 2. 25. In marg.: jt 32. In marg.: Dubium.
5. Apoc. XXI, 4.
32
498
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LX111.
Friars commit
homicide 111
three ways.
1. By
imprisoning
their own
members.
- defensione ordinis
via pre omnibus diligant sponsum ecclesie, quia ut
placet Matth. xoq 37, quicunque diligit creaturam ali-
quam citra christum plus illo non est ipso dignus et
per consequens non est dignus ut sit perpetuo sponsa
eius sed quicunque fuerit homicida modo quo dicitur
preponit ingratissime creaturam aliam ante Christum.
Ergo talis est indignus, ut quiescat perpetuo in cubi-
culo sponsi Christi; nec dubium de hoc nisi forsan
finaliter resipiscat.
Sed contra istud replicatur communiter primo per
hoc quod fratres videntur esse generaliter homicide, et
cum volunt istam sentenciam usque post multas mortes
constanter defenderea videtur quod iste secte infallibiliter
sint dampnande. Nec dubium quin continuantes et con-
sumantes tale homicidium incurrunt dampnacionem
perpetuam. Unde dicitur quod fratres sunt tripliciter
homicide, primo quoad suos domesticos quos propter
commissa scelera vel propter reputatum defectum in
incarcerant et occidunt et iuxta
argumenta facta superius non possunt in ista infliccione
pene ex homicidio excusari. Quamvis enim aliud sit
incarcerare et aliud occidere, tamen incarcerare usque
ad mortem accelerando ipsam priusquam naturaliter
eveniret est indubitanter occidere. Nam nullus vulnerans,
suspendens vel quomodocunque occidens hominem con-
tinuat in illa occisione usque ad mortem, cum oportet
Deum propter mortis instanciam secundum legem suam
invincibilem informacionem spiritus et sic vitam hominis
terminare. Et patet quod non obest hominem cessare
ab actu illati homicidii quod ipse sit dampnabiliter
homicida. Fratres ergo qui culpabiliter incarcerant
fratres suos incurrunt ingrate reatum homicidii, cum
nec sciunt quod sic moreretur in statu dignissimo vie
sue nec sciunt quod sic moreretur in statu pessimo vie
sue. Quamvis autem quilibet sciat quod oportet quem-
libet hominem ita mori, tamen tales homicide nesciunt
si taliter moreretur, hoc est, si subducta illacione talis
mortis aut pene melius moreretur. Et sic nesciunt utrum
causant dampnacionem talium que cum sit mors se-
cunda infinitum gravior quam mors prima,
quod sunt ut sic infinitum dampnabilius homicide.
5
2O
w
o
27 instanciam; cod.: iusticiam.
videtur 4o
SERMO LXIIL] QUARTA PARS. 499
Secundo modo dicitur ipsos incurrere homicidium 2. hy
isto modo, si fideles qui defectus suos arguunt in Pefgtfgggfnglfge
caritate, mendaciis et multis procuracionibus fallacibus rebuke them-
persequuntur. cum ergo hoc odium fraternum sit ho-
5micidium, ut patet ex dictis, videtur quod ut sic sunt
abhominabiles homicide nec solum qui faciunt opus
tale perversum, sed qui aliquo sex modorum consensus
consenciunt facienti.
Et tercio modo videntur fratres incurrere homicidium 3. By hiding
ro ex negligencia veritatis dicende magnatibus et aliis
quorum animarum curam eonfessionibus, consiliis et UiltllcIfii‘mtlggir
viis aliis sedule procurarent. Ipsi enim tacent vel ani- '
mant ut tales domini committant iniusticias cum suis
o intrinsecis et omnino dimisso amore salutis anime vel
35.1profectus ecclesie I et sic Christi ad amorem tem-
poralium vel honorem vel lucrum stercorum magis
zelant. Quomodo autem non forent tales homicide
irregularissimi iure poli? quod si sit verum, quomodo
non auctoritate summi pontificis foret ecclesia et habi-
20 tacio eorum interdicta et suhfragium celebracionis ac
oracionis eorum suspensum, et per consequens illi pro-
ditores regnorum subtilissimi, quia ubi rex regeret
populum christianum qui secundum Augustinum solum
est populus, faciunt quod regat diabolos infideles et
25 sic regaliam destruunt atque regnum. Et tamen non
obstante ista presumpcione nulli vel pauci sciunt quan-
tam pecuniam dolose defalcant a regnis colore ypo-
critico suffragii spiritualis.
Et in isto capitulo homicidii et spoliacionis regni llifference
3o videntur esse omnes religiones private et specialiter in UHIJaCIII‘IZZ'IaHd
infidelitate de Eukaristia. Certum quidem est quod Robfé'titllllgs as
nedum christianismus sed quodcunque regnum eius Eucharist.
vel notanda communitas in duo dividitur, quarum
prima pars quam quidam vocant Urbanitas vere con-
35 cedit quod panis sacramentalis sit vere et realiter cor-
pus Christi, alia autem pars infidelis que est longe
potencior sive plurior quam quidam vocant Robertinos
asserit infideliter quod hoc sacramentum non potest
esse panis nec corpus Christi sed unum accidens quod
4oignorant.
_ 2. Cod.: si deest. Addidi. 12. Cod.: procurarunt. 32. A: christia-
mssmzus.
23. Cf. S. Augustini, De Civitate Dei, lib. XIX, cap. XXIII,
Opp. tom. VII, pag. 57o.
iizab
aoo
v
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LX111.
The Urbauites
rest on
Scripture,
the Robertines
on Innocent III.
or some other
pope.
The king
should repress
the Robertines.
Differencia autem inter has duas partes est multi-
plex, cum Urbanite fundant se principaliter in evangelio
Christi, qui (ut supponunt) mentiri non poterit. Cum
igitur ipse asseruit panem quem sumpsit esse corpus
suum, asserunt ex auctoritate Christi panem post con-5
secracionem esse corpus Domini. Robertini autem as-
serunt contrarie quod hoc sacramentum non potest
esse panis nec corpus Domini sed unum accidens in-
cognitum sive nichil. Et non fundant se super lege
Christi sed ad summum super lnnocencio III" vel alio
Romano pontifice quem asserunt suam sentenciam
affirmasse, et hinc prorumpunt in multas hereses. Se-
cunda dicta est quod Urbanite audent fidem suam et
eius fundacionem ostendere, ymmo pro eius defensione
generaliter audent mori, Robertini autem nec audent
fidem suam populo publicare nec pro eius defensione
aliquid mali pati.
Nee dubium in materia ista fidei tam patenter con-
traria vel Urbanite vel Robertini sunt manifeste heretici,
et per consequens cum regnum nostrum et alia sint in
istis duabus sectis manifeste contraria, patet quomodo
regnum nostrum et generaliter alia sunt in populum
fidelem et infidelem prope equaliter bipartita, et per
consequens tum in populum atque diabolos sunt divisa.
Cum ergo ad regem pertinet populum suum a diabolis
istis secernere, patet quod ad regem pertinet pro de-
fensione sue regalie de talibus hereticis iudicare. Aliter
enim plus quam medietas sui regni ab ipso caderet
tamquam ydolatra infidelis et ipse constitutus regulus
forte incideret in partem diaboli. Que ergo causa foret"
propinquior cordi regis? Ideo rogant fideles secrecius
quod Deus moveat corda regum et secularium domi-
norum in ista materia ad inquisicionem et noticiam
veritatis; quod fieri posset faciliter, cum pars Urbanita
vult se pro fide sua morti exponere, pars autem Robertina
licet ex regum stulticia sit dicior atque potencior nec
fidem suam audet asserere nec ad mortem vel amissio-
nem temporalium se vel stercora sua exponere
Cum ergo hoc officium instruccionis fidei regum et
H
o
5
to
u
o
35
principum ad ipsos pertineat nec alium fructum regi 40
afferant pro temporalibus quimis taliter sunt dotati,
ad regem pertinet sub pena amissionis omnium suorum
temporalium in isto onerare Robertinos cum fundacione
sufficientissima quam habent sibi et regno ostendere
SERMO LXIIL] QUARTA p ARS'
501
veritatem, ex alia autem parte limitare Urbanitas quod
sub pena vite ostendant clarius fidem suam et con-
vocato regno Anglie et specialiter de laicis caveat rex
ne populus suus amplius claudicet taliter in duo divisus.
5Sic enim fecit Helias (ut patet II. Reg. XVIII") cum
plus quam octingentis sacerdotibus et prophetis Baal;
ex qua historia patet quod non generaliter maioritas
numeri obtineat veritatem.
Sed secundo obicitur quod pars nostra implicat legem
10 regis et per consequens regaliam suam destruere eo
quod non secundum Iegem humanam sic occideret de-
linquentes, cum iuxta argumenta facta superius ut sic
sunt sepius rex et sui iudices homicide. Quid ergo
superesset nisi quod rex turbatissime regeret comitivas
15furium et latronum?
F "1; Quantum ad istud l quod coniecturari posset ad con-
346 vincendum fideles de falsitate regis et prodicione regni,
videtur quod quicunque consenciunt veritati debent de
talibus homicidiis precavere. In cuius signum regnum
20 et contratte alie que vivunt magis pacifice in penis pro
delictis maioribus variantur. Non enim videtur fundabile
in scriptura quod persona ad minimum pro novem
denariis suspendatur et pro furto longe maiori, ut
patet de incisoribus bursarum et latronibus publicis, tam
25in curatis quam laicis publice defendatur. Cum autem
sunt multi gradus penarum, ut incarceracio, mayhemiacio
atque exilium, videtur quod non generaliter in talibus
punicionibus sit factum ad regulam sed sacerdotibus
de clero non dantibus occasionem latronibus ad furan-
3o dum ymmo evangelizantibus oppositum foret longe
maius remedium ad purgandum a latronibus regnum
nostrum. Verumptamen videtur mihi quod iudicium
legistarum secularium regni nostri non attingit maliciam
privatorum ordinum in hac parte, cum ipsi regulariter
35 occidunt tam intrinsecos quam extrinsecos plures propter
defensionem iusticie et magis crudeliter ac maliciose.
Sed quoad iudices regni fit hoc publice cum testimonio
personarum indifferencium de turbacione sensibili at-
testante. Nescio tamen alteram partem ab iniquitate
4o legis ex sua execucione penitus excusare sed sua simu-
Iata equitas est duplex iniquitas. Defendat ergo rex
suos legios secundum regulam legis Dei et in hoc po-
tissime stabit regnum etc.
26. mayhemiacio vide Du Cange malzemiacio.
Truth ‘not
always with the
mayorlty.
There are
defects in the
secular law, but
not so many as
in the orders.
502
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO Lx1v.
Such prelates
and prlests as
seek power and
worldly wealth
do not enter by
the door.
Four ways in
which the devil
appoints his
proctors:
1. by simony,
a) through gift,
SERMO LXIV.
Qui non intrat per ostium in ovile ovium sed ascendit
aliunde, iste fur est et latro. Joh. xo cap°., I.
Christus qui mentiri non poterit asserit quod qui-
cunque qui intraverit in ovile suarum ovium et non pers
ostium (quod est Christus) ille est fur nocturnus et
latro diurnus. Ista verba applicari possunt prelatis ut
papis, episcopis, rectoribus et omnibus qui pretendunt
se curam gerere animaruma cum divisio immediata sit
curatos tales esse pastores ad fideliter custodiendum
Christi ecclesiam, vel ad infideliter diabolo dispargendum.
Ideo dicit Christus Matth. XII", 3o: Qui non est mecum
contra me est, et qui non congregat mecum dispergit
Diligenter ergo videndum est quis sit verus pastor intrans
per ostium et quis ex doctrina Domini sit e contrario
fur et latro. cum autem fur dicitur a furari, quod est
furtum et nocturnum latrocinium, tales prelati sunt
communiter fures ovium per ingressum, qui non intrant
per viam planam vel ostium (quod est Christus), scilicet
ut ad edificacionem ecclesie fideliter operentur, sed ut 20
in dominacionem et delectacionem mundanam in Christi
ovibus volutentur. Christus autem est tam ostium quam
ostiarius quam eciam magister alliciens ad istam ovium
custodiam, cum sit omnia in omnibus.
Sed quatuor modis in ista sophistica custodia dia- ei
bolus constituit sibi procuratores ad oves Domini dis-
pergendum: primi sunt symoniaci qui ad istam custodiam
sunt inepti. Tribus autem modis dicit ergo prelatos
emendo status huius symoniace conmercari, scilicet se-
cundum munus a manu, secundum munus a lingua et 3o
secundum munus a ministerio. Illi autem emunt digni-
tatem huiusmodi per munus a manu qui per se vel
alios dant pecuniam vel sibi equivalens ad emendum
ecclesiasticam dignitatem. Nec refert sive emant a papa
sive ministro sibi assistente sive patrono alio, dum 35
tamen intencio vel ministracio in pastorali officio sit
corrupta.
Secundo modo mercantur symoniace per munus a
lingua, ut cupidi non habentes pecuniam modo in
manibus promittunt postmodum pecuniam se daturos,4o
H
VJ‘
b) promise,
12. Cod.: Luce XI. 17. Cod.: furnum. 27. Cod.: Christi sum‘.
1. Gospel for Tuesday in Whitsun Week.
SERMO LX1V.I QUARTA PARS. 503
et isto modo videtur papam promovendo clericos gracia
primorum fructuum committere symoniam.
Nec valet hoc verbum diabolicum quod papa propter
immensitatem sue potencie non potest committere sy-
Smoniam, cum ipse sit fons huius vicii, pocius vicarius
Symonis magi, quam vicarius Christi Jesu; ymmo bre-
viter vix vel nunquam committitur symonia nisi ipse
sit particeps huius criminis opere vel consensu. Quidam
autem per verba adulacionis vel linguam quomodocun—
mque subdolam committunt taliter symoniam, Sive ista
adulacio fiat patrono sive persone sibi familiari sive
3%.; propinque tali symoniaco benefi I cium ecclesiasticum
procurant1.
Tercio vero committitur simonia per opus a mini- c) or service.
15 sterio; et istud peccatum dicitur committi in Romana
curia per maiores ministros qui diu laborant in papali
ministerio nedum gracia pecunie propter beneficia aliis
adquirenda, sed finaliter ut pingue beneficium a papa
pro premio ultro eis detur.
2o Ista autem species symonie est nimis communis in
servicio dominorum, cum a rege usque ad infimum
patronum secularem dominum sunt clerici huius gracia
in seculari officio laborantes, et iste symonie in regum
ministerio sunt communes. Nec dubium quin utraque
25 pars committencium et consencientes isti facinori a
Domino; et pro isto crimine tam maioribus quam mi-
noribus est timendum, quia vix unum invenies quin
isti symonie consenciat, non intelligendo aut non repre—
hendendo istam maculam in personis; et hec est una
3o radix quare perturbaciones et multa mala alia sunt in
regnis et omittentes proditorie dominos temporales in
isto corripere, licet satis noscant periculum, sunt isto
crimine culpabiliter irretiti. Multi autem domini putant
quod patronatus non foret eis utilis nisi sic symoniace
35 possent pro lucro discolos promovere, et sic necesse
est quod ista symonia in vocatis clericis et dominis ac
popularibus inducat ex cautela diaboli discoliam quod
tales faciunt rarenter in ecclesia christianos.
Sed hoc notandum est catholico tamquam fides quod He who fails in
. . . . . . . the pastoral
ao quicunque habituahter deficit 1n officio pastorah est officelsathlefl
tam furquam latro et quomodocunque perverse intra-
5. Cod.: pocius vitare. 15. Cod.: Romana nr. 26. a Domino.
Hic verbum omtssum est. 28. Cod.: consenczant.
504
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO LXIV.
[t is simony to
promote unfit
relatives.
Sects that have
sprung up
through
simony.
verit, dum tamen ex Dei gracia conversus fideliter per-
fecerit officium pastorale, desinit esse tam fur quam
latroa sicut ista duo peccata se ipsa regulariter comi-
tantur, cum tales habentes peccati nigredinem per pro-
teccionem dominorum secularium patenter committunts
latrocinia contra Christum.
Igitur signanter dicit Christus contractive quod talis
symoniacus fur est et latro. Contingit autem ex periculo
patronatus quod patronus promoveat suos consanguineos
licet inhabiles, suos filios carnaliter procreatos et alios
mundanos inhabiles ex virilitate bellorum vel ex hoc
quod sunt strenui dapiferi; et istum ternarium intelli-
gunt quidam per illud Joh. I", 12, t3: Dedz't eis pote-
statem filios Dez' fieri, quia non ex sanguinibus neque ex
voluntate carnis neque ex voluntate viri sed ex Deo natiiS
sunt. Et talis adulterina progenies procreat prolem
Christi ac sue ecclesie, cum pastores tales debent ser-
vare fideliter istud triplex officium; scilicet per pascua
fidei scripture semper virentis iuvare fideliter oves suas,
a bestiis ferocibus ut lupis, vulpibus et canibus ipsas
constanter defendere et tercio contra scabiem et nocu-
menta alia ipsas prudenter perungere et iuvare. Et ita
sunt peccata sibi invicem correspondencia et ex cautela
diaboli cathenata.
Diabolus autem cogitavit multa media ad istud pa-
storum vicium inducendum. Induxit enim per superbiam
patronatus et dotavit ecclesiam ac tercio depauperavit
seculares dominos, ut per hoc ad symoniam pocius
inclinentur. Et ita sunt quatuor gradus in prelacia
huiusmodi, sicut sunt quatuor status sine Christi licencia 30
introducti: scilicet clerus cesarius, monachi dotati,
canonici atque fratres.
Et iste quatuor secte cum non introierunt per Dominum,
sunt ex fide evangelii fures perturbantes ecclesiam et
latrones, et sic diabolus contra militantem ecclesiam 35
crescit in malicia et cautelis. Istud autem est medium
in causa Dei cunctis fidelibus ad viriliter laborandum
et ordinacionem militantis ecclesie secundum statum
quem Christus instituit reducendum.
Tria autem videntur remedia in hoc casu, primo4o
quod prelati sunt per regulam Apostoli I" Tim. VI", 8
de alimentis et tegumentis corporis mensurati. Tunc
Remedies.
ut. Cod.: fieri twice. 19. Cod.: mz'nare. 20. God: ut lupis twice.
SERMO 1.x1v.] QUARTA PARS. sos
enim non aspirarent symoniace ad tales ecclesiasticas
dignitates. Secundo dum illi notabiliter defecerint in
pastorali officio, subditi ab ipsis subtrahant oblaciones
et decimas, cum ille debent esse elemosine secundum
slegem Domini regulate. Et tercio quod populus admittat
et defendat fidelem presbyterum et prudentem ipsum
populum secundum legem domini regulantem.
SERMONES MIXTI.
Sermo I.
Caro mea vere est cibus et sanguis meus vere est potus. Joh. VI, 56.
z Pars II, Sermo LXI, pag. 453-463.
Sermo II.
Egressus Jesus perambulabat Jericho. Luce XIX, 1.
= Pars I, Sermo LVIII, pag. 378-385.
Sermo III.
Omnis qui venit ad me et audit sermones meos et facit eos, ostendam vobis
cui similis sit. Luce VI, 47.
= Pars I, Sermo LIX, pag. 385-393.
Sermo IV.
Facta sunt encenia in Jerusalem et hyemps erat. Joh. X, 22.
= Pars I, Sermo LX, pag. 393-404.
Sermo V.
Mulierem fortem quis inveniet. Prov. XXXI, 10.
= Pars IV, Sermo XVIII, pag. 147-157.
Sermo VI.
In omnibus requiem quesivi. Eccli. XXIV, 11.
= Pars IV, Sermo XIX, pag. 158-167.
Sermo VII.
Ego quasi vitis fructificavi. Eccli. XXIV, 23.
= Pars IV, Sermo XX, pag. 167-177.
Sermo VIII.
Significavit Deus. Apoc. I, 1.
= Pars IV, Sermo XXI, pag. 177-188.
Sermo IX.
Ecce ego Johannes. Apoc. VII, 2.
= Pars IV, Sermo XXII, pag. 188-197.
Sermo X.
Rogate que ad pacem sunt Jerusalem. Psalm. CXXI, 6.
= Pars IV, Sermo III, pag. 24-33.
Sermo XI.
Fiat pax in virtute tua. Psalm. CXXI, 7.
= Pars IV, Sermo IV, pag. 34—42.
5 I o SERMONES MIXTI.
Sermo XII.
Propter fratres meos et proximos meos loquebar pacem de te. Psalm. CXXI, 8.
= Pars IV, Sermo V, pag. iiz-aq
Sermo XIII.
Cum ieiunatis, nolite fieri, sicut ypocrite, tristes. Matthei VI, 16.
= Pars IV, Sermo VI, pag. 49—57.
Sermo XIV.
Ave Raby. Matthei XXVI, 49.
= Pars IV, Sermo VII, pag. 58-66.
Sermo XV.
Duo ex discipulis Jesu ibant. Luce XXIV, 13.
= Pars IV, Sermo VIII, pag. 66-74.
Sermo XVI.
Quis vestrum habet amicum. Luce XI, 5.
= Pars IV, Sermo IX, pag. 74-81.
Sermo XVII.
Sic Deus dilexit mundum. Joh. III, 16.
= Pars IV, Sermo X, pag. 81—89.
Sermo XVIII.
Convertimini ad me. Joelis II, 12.
= Pars IV, Sermo XII, pag. 95—104.
Sermo XIX.
Frange esurienti panem tuum. Is. LXIII, 7.
= Pars IV, Sermo XIII, pag. 104—112.
Sermo XX.
corde creditur ad iusticiam. Rom. X, 10.
= Pars IV, Sermo XIV, pag. 113-121.
Sermo XXI.
Hec dicit Dominus. Malachie III, 1.
= Pars IV, Sermo XV, pag. 122—129.
Sermo XXII.
Audite insule et attendite populi de longe. Is. XLIX, 1.
= Pars IV, Sermo XVI, pag. reg-SS.
Sermo XXIII.
Misit Herodes rex manus ut affligeret quosdam de ecclesia. Act. XII, 1.
= Pars IV, Sermo XVII, pag. rgo-una
SERMO XXIv] SERMONES MIXTI.
SERMO XXIV.
Dominus vobiscum. Ruth. II", 4.
Secundum philosophos finis est actus principium
gracia cuius est totum medium ordinatum. Sic enim
Soperacionis humane finalis intencio mensurat et limitat
media ad eundem; cum ergo ad benedicendum sim
ductus thema quod debet esse finis et principium talis
actus pertinenter assumpsi verbum propositum: Dominus
vobiscum. Non enim est benediccio humana efficacior
10 per viam laudacionis, per viam oracionis vel per viam
imprecacionis quam sacerdos dirigeret ad populum vel
amicum quam dicendo efficaciter Dominus vobiscum.
Patet ex hoc quod nichil est creature racionali securius,
nichil iocundius et per consequens nichil perfeccius
15quam quod Dominus dignetur esse secum.
Quantum ad securitatem patet quod non est possibile
ut tota universitas bona vel mala dampnificet Christi
servum, dum habuerit dominum Deum secum, cum
Rom. VIII", 31 scribit Apostolus: Si Deus nobiscum, quis
20 contra nos? Nemo enim potest nocere homini, dum
manet in adiutorio et proteccione altissimi. Nec valet
sophistarum obiectus quo arguunt quod Dominus est
cum qualibet creatura eo quod racione sue immensi-
tatis necessario est ubique. Nam iuxta Psalm. CXXXVIII", 8:
25 Si descendero ad infernum, Deus adest, cum notum sit
ex evangelio Matthei V", lex et iusticia que heus est ad-
versatur dampnato cuilibet, ymo solis et singulis crimi-
nosis. Solum enim peccatum non est opus homini et
signum odibile in armis suis pro quo offenditun ldeo
3o debet adversator scripture addiscere quod adiectum verbi
non connotat in proposito circumstanciam dominacionis
creature indebite, quia tunc foret proprio mendacio in-
fectum, eo quod totam universitatem creatam oportet
esse subiectam eiusimperio; sed connotat circumstanciam
35 graciose proteccionis quam Deus tenet cum parte famuli
1. Hic sermo in codd. DEIK (Cod. Vindob. 39291))etL (Cod.Vindob. 1337)
extat. 2. K: Sermopulcer. 6.1KL: igitur. 8. E1: verbumpropositum
deest. 9. DEI: enim deest; ib. I in marg.: Benediccio efficacissima
sacerdotis. 14. K: consequenter perfeccius quam quod dignetur Dominus;
L: llper consequens deest. 16. I 1n mar .: A. 17. KL: quod tota.
21. : maneat. 25. DE: Deus deest. 26. hla Deus est deest. 27. DEI:
ergo solis. 32. indebite; I: idocele; KL: indote. 32, 33. l: in-
facetum ; KL: proposicio mendacium in facetum. 35. DE: parte diaboli;
KL: cum tempore.
1. An Act Sermon. Cf. Shirley’s Catalogue No. 39.
The text
expresses the
purpose and
principle of all
blessing.
No doubt God
is everywhere
but He is with
His true
servants in a
special way.
512 JQHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXIV-
quem sic regit. Sic ergo non est Dominus cum membris
dyaboli, licet misericorditer eis inferat iustam penam.
There is Ex isto patet quod nichil est servo Christi iocundius
Qfiélll‘i‘fgTfifi quam quod Dominus sit sic secum. In cuius signum
‘0 beef???“ Luce I", 28 scribitur quomodo angelus Gabriel salutavit
presence. matrem Domini sub hiis verbis: Ave Maria gracia plena,
Dominus tecum, ubi non est fas fidelem discredere
quin ex consilio tocius Trinitatis inferatur inicialiter
sed fertiliter in verbo Dominus tecum iocunditas matri
Dei. quid queso possit esse humane nature iocundiusio
quam quod existens ex Deo et ab omni malo quod
eam possit deprimere et de plenitudine gracie sit secura?
Unde probabiliter creditur beatam virginem signum sue
confirmacionis in istis verbis inicialiter cognovisse.
He who would Et ex istis infertur tercio quod nichil sit creatureis
have the Lord . . . . . .
with him must racionali perfeccius quam quod Dominus sic Slt secum.
halæfgggg iy Constat quidem ex fide scripture quod perfeccio hominis
‘cleansing consummata est cenare cum Domino vocaclone et cena
gfyljsggefggwy novissima, quia nedum erit nobiscum omnibus diebus
usque ad consumacionem seculi sed illapsus beatis con- 20
firmacione perpetua a qua non potest desistere de sua
potencia absoluta Ideo iuxta doctrinam Psalm. CXXXI",
3—5 debemus in via continue primo omnium parare
locum tanto domino, duci et hospiti viatoris: Si, inquit,
introiero in tlzabernaculum domus mee, si ascendero in 25
lectum strati mei, si dedero sompnium oculis meis et
palpebris meis dormitacionem et requiem temporibus meis
donec inveniam locum Domino; ubi docetur proprietarius,
cum sapiencia increata que Dominus est non habitabit
in corpore subdito peccatis, quia cum Domino parante 3o
nobis locum mundificet domum suam de qua exivit
spiritus immundus a gradu quintuplici peccatorum.
1. fromcupidity, Primo (inquam) oportet quod christianus caveat ab
inordinata cupidine propriorum, quia I. Tim. VI", IO
scribitur: Radix omnium malorum est cupiditas; idcirco
debet primo membrum ecclesie iurare Domino quod
si introierit inordinacione finali in tabernaculum pro-
u:
bo
ut
3. DE: Et ex; I in marg.: B. 5. DE: Luce LII. 6. DEI: Maria
deest. 8. K: eoncilio. 9. KL: nostri. 12. DE: posset. 15. KL:
lit deest. 16. DE: sic deest; ib. I in marg.: Perfeccz'o hominis con~
sumata que est. 18. DE: vocacz'o; ib. L: dominus. 20. ad deest. 23. KL-
0mm'. 24. I: Si igitur. 27. DE: et -- meis deest. 30. K: subdito
pilis quod; ib. primo parante; L: potencia in marg. 33. IKL: ut cini-
stianus; ib. E in marg.: r. 34. I: I deest. 36. K z det; DEI: primum;
ib. K: iurare deest. 37. DE: ordinacione
19. Matth. XXVlIl, 20.
SERMO XXIv.] SERMONES MIXTI. sis
prietatis, numquam in illo credatur sibi de cetero; oportet
enim quod ista quintuplex circularis clausula secundum
aposiopesim taliter exponatur. Et ad detestacionem
proprietatis huiusmodi confert illud II. Petri I", 14:
incertus sum quod velox est deposicio tabernaculi mei.
Secundo debet catholicus abiurare ascensum in lectum 2. from pride,
strati sui, hoc est, secundum gloriam superbe acquies-
cere carni sue. Tercio negat sompnium oculis, hoc est, in from
temporalem delectacionem in temporalibus qua racio Sclfmdulgence’
iosit sopita; terrene (inquam) felicitates sunt sompnia
dormiencium iuxta illud Psalm. LXXV", 6: Dormierunt
sompnium suum et nichil invenerunt omnes viri diviciarum
in manibus suis. Quarto ascendit alcius qui negat pal—_ 4._from
pebris suis dormitacionem, hoc est, ne vel levi affectu ‘mgfiiiiffitlfjw
15in proprietate inordinata temporalium requiescat. Et
ista est notanda prudencia, cum Prov. IV", 25 scribitur:
Palpebre tue precedant opera tua. Sed quinto parat 5. from sloth.
vigilantissime locum Deo qui senciens reposicionem
sompni spiritualis per tempora excuciendo gravedinem
go occupacione laudabili sed aspera fricat frontem; tales,
inquam, possunt confidere quod Dominus sit cum illis.
Ex istis colligitur quod secundum racionem ora-
cionis, secundum racionem imprecacionis et (si Domino
sit placitum) secundum racionem prenosticacionis perti-
z 5 nenter dixerim verbum preassumptum Dominus vobiscum.
Sed dubitari solet quomodo benediccio humana ver- Efficacy of
balis habet efficaciam ut cedat vel benedicenti vel alii blessing‘
ad profectum. Sed constat ex fide scripture quod in
verbis humanis rite prolatis latet precipue efficacia
30 divini numinis; aliter enim non benedicerent patriarche
tam crebro filiis et amicis, ut patet Gen. XXVII" de
benediccione Ysaac qua benedixit Jacob et Esau, de
benediccione Jacob qua benedixit duodecim patriarchas
Gen. XLIX", et de benediccione trium puerorum in qua
2, 3. I: secundum aposioposim; KL: aposia asim; ib. secundum
Apostolum. 4. DEI: huiusmodi deest; ib. Co d.: H PetrzH. si E m
marlgz 2. 8. E in marg.: jj ib. KL: som num. 9. L: deleaczonem.
10. : sopnia. 13. E in marg.: 4; ib. DE : ascendatn 16. DE: cum
deest. 17. E in marg.: 5; ib. L: Palbre. 18. reposicionem; 1b. DE m
marg.:. repcionem. 19. K: sop_nz'._ est. Cod.: racionem imprecacionis.
Correxi. 23. KL: deprecaczonzs; 1b. DE: et -- imprecacionis deest.
24. KL: secundum racionem deest. 25. IKL: przus assumptum.
D in marg. inf.: Benediccio humana ex afiectu habet ma nam e cta-
ciam, cum in ea latet e/ficacia divini numinis ,- I 1n marg.: uestzo. . m
marg.: Nota quomodo benediccio humana verba-lis abet efficaczam.
27. : eflicaciam in benedictis; ib. 1.: alii deest; 1b._K 1n_marg. inferos
Quomo 0 benediccio humana verbalis habet e ficaczam m benedzctzs.
30. L: non deest. 32. KL: de deest. 33. lii t teste Jacob.
33
514
JOHANNIS WYCLIF SERMONUM [SERMO XXIV-
Evil is worked
by magic.
Much more
good by God’s
word.
docent cuncta creata per viam testificacionis et lauda-
cionis benedicere Deum suum. Tres autem causas as-
signant | philosophi, magici atque theologi efficacie talis
verbi. Nam precipui philosophi ponunt quod anima
humana nedum est ubi informat, sed distanter a subiecto
pocius ubi amat; et sic spiritus affectuose benedicens
Deo vel homini est sive in celo sive in terra cum re
cui taliter benedicit. Et sic dicit Apostolus Col. llloa 20
vians in terris quod sua conversacio in celis est. Spiritus
ergo depuratus ab aiieccionibus terrenis, copulatus af-
fectuose nature rei distantis transmutat ipsam vocibus
in virtute intellectus agentis. Et in testimonium huius
dicunt doctores quod requiritur tam attencio quam
affeccio in confeccione et ministerio sacramenti; magici
autem confirmant eandem sentenciam, dicentes quod
spiritus fascinantis commultiplicans sese cum vocibus
habet virtutem naturas exteras varie transformandia cum
anima bruti potest cibum sui subiecti ab una natura
in aliam transmutare; multo magis ergo spiritus angelis
similatus. Et istud confirmant per historias de trans-
formacione sociorum Ulixis et de multis aliis transfor-
matis.
Nec aliter videtur quomodo Apostolus quereret per-
tinenter a Galathis quis eos fascinaverit; nam Galat. 111°, 1
dicitur: o insensati Galathe, quis vos fascinavit non cre-
dere veritati? Si ergo spiritus infidelis habet potestatem
maledicendi et transformandi nec non et meliorandi
indispositos, quanto magis adherens Deo qui secundum
Apostolum unus spiritus est, habet virtutem a Domino
benedicendi capacibus? Theologi vero dicunt vel ponunt
non contrarie istis duabus sentenciis quod inter omnia
per se sensibilia sonus habet minorem constanciam,
tum propter successionem tum eciam propter inter-
polacionem ex motu reflexo corporum collisorum. Ideo
ut sic fidelis consideret quod verbo Domini fiunt singula,
instituit Deus inter homines tamquam signa naturalia
verba vocis et pepigit quod eis assisteret nunc miracula
2. L: Nota tres.
3. DE: philosophi magni 8. Codd.: Eph. III.
9. DEI: in celo. .
1o. KL: igitur. 15. K: intencio. 14. DEI: in con-
secracione. 16. fascinantz's; D: festinantis in textu- fascz'nantz's in marg.;
ib. IKL: se. 19. IKL: igitur cet passim). 23, 24. DE: erlz'nenter deest.
3o. DEKL: dicunt vel deest. 34. I: collz'serum; KL: co lisorum instituit;
ib. E in marg.: Nota. 36. I in marg.: instituit. 37. KL: assisterent
nunc mirabilza.
29. I. Cor. VI, 17.
Fol.
186a
VJ‘
l-l
o
H
U
go
35
SERMO XXIV-I SERMONES MIXTI. 5 15
mundo abscondita faciendo; et sic verbum vocis est
signum notabile in quo verbum et hei virtus utrumque
hominibus innotescit. Sic autem secundum Augustinum
verbum increatum induit naturam sensibilem, sicut ver-
5bum mentis induit audibile verbum vocis. Et sic omnia
genera hominum convicta ab experiencia in isto con-
veniunt quod in verbis vivacibus latet virtus abscondita
verbi Dei. Unde Jeronymus epistola ad Paulinum se-
cundo capitulo: Habet, inquit, nescio quid Iatentis
10 energie vive vocis difi’usio.
Ex quibus omnibus (sicut supra) convicio quod Domi- gloncludivg
nus vobiscum est verbum congruum benedicenti benivolo. thoscessiiiiguinto
Cum ergo secundum beatum Bernhardum fit triplex mkc degrees:
benediccionis racio, scilicet iniciativa, processiva et con-
i5 summativa, colligendo omnes vires anime mee vobis filii
mei karissimi benedico, ut quilibet vestrum sit benedictus
egrediens ad gradus doctoratus vel magistratus dignius
assumendum, secundo sit benedictus progrediens ad
actus doctorales vel magistrales scolasticos decidendum,
20 et tercio sit benedictus regrediens ut post quietem uni-
verse carnis in terra moriencium spiritus per fructum
bonorum operum limitetur ad beatitudinem duplicem
in terra vivencium cum corpore resumendum Amen.
3. L: Augustinum deest; L in marg. addit. 5. DE: audibilein.
6. KL: coniuncta. 11. KL: convincio. 12. D in marg.: Nota bene.
13. KL: irritum 14. I in marg.: Benediccionis racio triplex. 16. L:
vestrum deest. 17. 18. DE: egrediens -— benedictus deest. l . DE: doc-
toris; I: doctores; KL: gradum 18. DGI: secundum. 19. h in marg.:
Alibi reprobat magisteria tamquam vanam gentilitatem. 21. KL: moven-
cium. 2 . D: Amen; se uitur: Et vobis venerande atque amande ma-
gister una cum vestris fidelibus ille benedicere di netur in terris, qui sine
fine vivit ac regnat omnipotenter in celis Amen; L: Amen deest.
3. Cf. St. Augustini, De Trinitate lib. IX, cap. X, XI. Opp.
tom. VIII, 979 et seqq. 8. Epistola LIII ad Paulinum, tom. I,
pag. 272: Habet nescio quid latentis energiae viva vox.
13. B. Bernhardi, Parvi Sermones, Serm. XXXIX. Opp. (ed. Bas.),
pag. aiigt praeveniens adiuvans et consummans.
SSge
I. ‘Index of Bible-Quotations.

Gen. 1, 12 . . . . . . . . . 263 Psalm. 5, 7 . . . . . . . . stii Psalm. 138, 17 . . . . . . . gsy
—27 . . . . . . . . ..2 —1,27 . . . . . . . .. —142 . . . . . . . . . ..
- 2: 15 . . . . . . . . . . 258 — 18, 5 . . . . . . . . . . 171% - 145, 2 . . . . . . . . . agri
- 3, 5 . . . . . . . . . . 158 - 18, 6 . . 106, 236, 356, 431 - 145, 3 . . . . . . . . . . 4%]
-3,14 . . . . . . . . ..262—18,7 . . . . . . . . ..14g—147,20 . . . . . . . ..11
3, 15 261, 263, 264, 287, 316 - 18, 12 . . . . . . . . . . 36 Prov. 1, 24 . . . . . . . . 489
- 3, 139 . . . . . . . . . . zeno - 1 , 14 . . . . . . 260, 459 - 1, 25 . . . . . . . . . .489;
-11, . . . . . . . . ..261—18,126 . . . . . . . .. 8g— ,2 . . . . . . . . ..51
—21,10 . . . . . . . . ..235-21,17 . . . . . . . . .. 2 —,§. . . . . . . . . ..170.
-22,2— . . . . . . ..290 -23,1 . . . . . . . . ..374—8,1 . . . . . . . . ..158
- 22, 6-7 . . . . . . . . 290 - 23, 7 . . . . . . . . . . 436 — 12, 11 . . . . . . . . . . 257
- 22, 12 . . . . . . . . . . 291 —- 32, 9 . . . . . . . . . . 283 — 21, 21 . . . . . . . . . . 215
- 23, 16 . . . . . . . . . - 35, 11 . . . . . . . 246, 240 - 13, 1 . . . . . . . . . . 230
-38,8 . . . . . . . .125, 275 -gg,1§ . . . . . . . . . . g —1.3, 12 . . . . . . . . .. 2311
,12 . . . . . . . ..477— ,1 . . . . . . . . ..44 —1,10 . . . . . . . . ..49
mcrii 3, 5 . . . . . . . . . 141 - ga 27 . . . . . . . . . 07 — 22, . . . . . . . . . . 21
—.7 . . . . . . . . ..41 —- ,12 . . . . . . . . ..74—24,20 . . . . . . . ..
—3,9 . . . . . . . . uni-sv . . . . . . . . ..230—25,2 . . . . . . . ..230
-3,13 . . . . . . . . ..10-42,3 . . . . . . . . ..436 ---1ioa . . . . . . . . ..375
._ 5, 21 . . . . . . . . . . 167 - qua 2 . . . . . . . 412, aas - 31', 10 . . . . . . . 147, 509
- 20, 3 . . . . . . . 307, 411 - 4 , 19 . . . . . . . . . 463 - 31, 11 . . . . . . . 149, 1
— 20, g . . . . . . . 411, 308 - 49, 16 . . . . . . . 231, 257 — 31, 12 . . . . . . . . . . 1 0
- 2o, . . . . . . . 411, 308 - 49,17 . . . . . . . . . 25 — 31, 13 . . . . . . . . . . 150
— 20, 13 . . . . . . . . . 312 — Sop 19 . . . . . . . . . 99 -- 31, tg . . . . . . . . . . 150
—-20,16 . . . . . . ...38—56,8 . . . . . . . . ..275-31,1 . . . . . . . . ..150
-20,17 . . . . . . . ..34—58,2 . . . . . . . . ..302 -31,16 . . . . . . . . ..151
- 25, 40 . . . . . . . . . 162 — 58, 10 . . . . . . . . . 19 — 31, 17-20 . . . . . . . . 151
—0,8 . . . . . . . ...418 -67,10 . . . . . . . ..41-31,21 . . . . . . . . ..152
-- 32, 29 . . . . . . . . . 5% —- 67, 27 . . . . . . . . . 48g - 31, 22 . . . . . . . . . . 152
Lev. 17,11 . . . . . . . . .32 - 7, 34 . . . . . . . .. g —31,2 . . . . . . . . .. 152
Deut. 8, . . . . . . . . . 288 - 72, 5 . . . . . . . . . . 25 - 31, 24 . . . . . . . . . 152
- 17, 6 . . . . . . . . . . 454 - 73, 12 . . . . . . . .132, 325 -- 31, 25 . . . . . . . . . . 153
—21,18—21 . . . . . . ..460 —-7,23 . . . . . . . .. oq —31,2 . . . . . . . ..153
-—32,7 . . . . . . . . ..485-g,6 . . . . . . . . ..51 —31,25 . . . . . . . ..153
— 32, 21 . . . . . . . . . . 428 — o, 1 . . . . . . 2o, 30, 258 — 31, 2 . . . . . . . . . 153
- 32, 35 . . . . . . . . . 205 —— ab 9 . . . . . . . . . . 115 - 31, 29 . . . . . . . 153, 154
—32,39 . . . . . . ...195—9,4. . . . . . . . ..151—31,30 . . . . . . . ..14
-32, 41 . . . . . . . . .195 — goy . . . . . . . . .. 191 —31, 31 . . . . . . . . .. 15
Jud. 7, 3 . . . . . . . . . 431 — goy 6 . . . . . . . . . . 192 Sap. 3, 6 . . . . . . . . . 20
Ruth. 2, 4 . . . . . . . . . 511 - 90, 15 . . . . . . . . .476 - 3, 11 . . . . . . . . . . 236
I Reg. 11, 2 . . . . . . . . usi - 90,16 . . . . . . . . .476 - , . . . . . . . . . .419
II eg.3,9 . . . . . . ..58—91,6 . . . . . . . . ..248-,2 . . . . . . . . ..225
— 12, 10 . . . . . . . . . . 365 — 106, 6 . . . . . . 215, 435 — 5, 4 . . . . . . . . . . 252
—12,16-20....... 2-1039,g . . . . . . . ..181—5, . . . . . . . . . ..45
III. Reg. 18, 17 . . . . .. 8 —11. . . . . . . . . . . 235 —5, 14 . . . . . . . . . .22
- 18, 2 . . . . . . . . . 3o - 118, 18 . . . . . . . . . 470 - 5, 21 . . . . . . . . . . 410
IV. Reg. 6, 18 . . . . . . . 1 2 --- 118, 21 . . . . . . 473, 47,5 — 5, 32 . . . . . . . . . . agii
Job. 5, 7 . . . . . . . . . 2 6 - 118, 22 . . . . . . . . . 2 5 —- 6, 6 . . 275, 282, 410, 4
— 7, 1 . . . . . . . . . ._ 356 — 118, 131 . . . . . . 208, 235 — 24 . . . . . 149, 192, 41
- g, 4 . . . 24, 209, 346, 416 - 120, . . . . . . . . . . 203 - 13, i . . . . . . . . . . 413
- o, 1 . . . . . . . . . . 1 g - 121, 6 . . . . . . . 24, 809 E6611. 1, 2 . . . . . . . . . 267
-- 31, 1 . . . . . . . 396, 596 - [21, g . . . . . . 34, 41 509 - 1, 14 . . . . . . . . . . 26
- 4o, 16 . . . . . . . . . 250 - 121, . . . . . . 42, ai 51o - 3, 20 . . . . . . . _. ., .
-41,2 . . . . . . . naso-nad . . . . . . . . ..2 ~—5,4 . . . . . “474,486
--41,2 . . . . ..260,28o—12,1 . . . . . . . ..462-7,29 . . . . . . . . ..70
Psam.2,10........132-132,2—5 . . . . . . ..512-,g0 . . . . . . . nagd
—2,11 . . . . . . . . ..132 -136,§ . . . . . . . ..74-—, . . . . . . . . ..470
— 4, 3 . . . . . . . 335, 373 - 138, . . . . . . . 467, 11 - 9, 1 . . . . . . . . . . aq
518
INDEX OF BIBLE-QUOTATIONS.
Eccli. g, 10 . . . . . . . . 251
-- 10, . . . . . . . 421, 483
—- 10, . . . . . . . . . . 483
— 11, . . . . . . . . . . 3 3
— 11, 6 . . . . . . . . . . 2 2
— 17, 1 . . . . . . . . . . 423
— 21, 4 . . . . . . . . . . 3473
— 24, 11 . . . . . . . . . . og
- 24, . . . . . . . . . . 160
- 24, 1 . . . . . . . . . 161
-- 24, 1 . . . . . . . . . 162
—- 24, . . . . . . . . . 162
— 24, 20 . . . . . . . . . 162
—- 24, . . . . . . . . . 167
— 24, 24 . . . . . . . . . 167
— 24, 25 . . . . . . . . . 169
— 24, 26 . . . . . . . . . 169
— 24, 27 . . . . . . . . . tyo
- 24,28 . . . . . . . . . 17o
-— 24,29 . . . . . . . . . 170
— 24, 30 . . . . . . . . . 176
- 24, 31 . . . . . . . . . 176
- 2 , 31 . . . . . . . . . 453
— 2 , 22 . . . . . . . . . 261
Cant 4, 16 . . . . . . . . 189
— 5, 1 . . . . . . 225, 238, 477
—— p . . . . . . . . . . 452
Is. 1, . . . . . . . . . . 223
— 1, g . . . . . . . . . . zzg
- 2,‘ . . . . . . . . . . 44
-- g,‘ 5 . . . . . . . . . 246
-— 20 . . . . . . . 2 7, 474
—, d, 5 . . . . . . . . . . 66
-- 7, . . . . . . . . . . 229
—- 9, 3 . . . . . . . . . . rgo
- 9, 8 . . . . . . . . . . s
- 10, 15 . . . . . . . 316, 466
— 11,10 . . . . . . . . . . 17
—- 14, 13 . . . . . . . . . .249
—- 14, 14 . . . . . . . . . . 2
-— 16, 1 . . . . . . . 199, g
- 28, 1 . . . . . . . . . . 260
— 28, . . . . . . . . . 113
— 33, 1 . . . . . . . 373, 476
—- 33, 22 . . . . . . . . . 42
- 38, 107 . . . . . . . 191, 25
-— 40, . . . . . . . . . .
"_ 45’ . o s . o o o . .
- 48, 22 345, 456, 488
- 49, 1 . . . . . . . .129, 10
-- 49, 2 . . . . . . . . . . 130
— 49, 3 . . . . . . . . . . 131
— 49, 5 . . . . . . . . . . 131
— 49, 6 . . . . . . . . . . 132
- 9, 7 . . . . . . . . . . 132-
- 2, 7 . . . . . . . . . . 115
~ 53, 1 . . . . . . . . . . 115
—— SS. 7 . . . . . . . . . . slo
—- SS. I . . . . . . . . . . 477
— 56, 10 . . . . . . . . .404
- 59, 2 . . . . . . . . . . 35'7
— 1 . . . . . . . ; . .437
Jerem. 42 . . . . . . . 308, ga
- 6,14 . . . . . . . . agr g
—8,11.... .345,45,48
-12,t1"..3.8..6. . .36.4(752
—1_7, . . 11 121 1 4
-—I,18...,..,..,'..’.33
— I IO . . . . . . . '. a . 22
Ezecli.3,26. . . . . -. . .20
—‘-16,49......249,435
— 17, 31 . . . . . . . . . . 300
- 33 8 6

Bar. 3, 16 . . . . . . . . . 417
— 3,19 . . . . . . . . . . 417
—3, 24 . . . . . . . . . .280
Dan. 7, 10 . . . . . . . . . 370
— pa 25 . . . . . . . . . . 287
Joe. 2 12 . . . . . . . 95,510
—2, li . . . . . . . . . . 9
- 2, 14 . . . . . . . . . . 9
-2, 15 . . . . . . . . . . 98
—2, 16 . . . . . . . . . . 8
Amos 1,3 . . . . . . . . .436
n. 3, . . . . . . . . . 99
—3, . . . . . . . . . . 99
— g, g . . . . . . . . . .
Mich. 7, 1 . . . . . . . .. 49
Abacuc 2 6 . . . . . . .3 4
Zach. 1, i . . . . . . . . .4 9
— ,9 . . . . . . . . . .200
Mai). 1, 6 . . . . . . . .9, 64
— 3, 1 . . . . . . . . .122, 510
—3,2 . . . . . . . . .123,12
—3,3 . . . . . . . . . . 1
Maech. 1, 41 . . . . . . . . 421
Matth. 3, 10 . . . . . . . . 251
— 3, 15 . . . . . . . . . .284
--4,4 . . . . . . . . . . 80
-- 4, 7 . . . . . . . . . . 81
- 4,10 . . . . . . . . 283
— 4, 17 . . . . . . . .213, 247
——5, . . . . . . . . . . 47
-— 5,5 . . . . . . . . .. 211
—-5,' . . . . . . . . . .491
—- 5,'9 . . . . . . . . . . sea
- 5,10 . . . . . . . . . . 220
-—g, 12 . . . . . . . . . . 211528
- , 1 l . . . . . . . . . .2 4
-— 5, 18 . . . . . . . . . .220
- 5, 21 .' . . . . . . . . . 312
- 5,25 . . . . . . . . . . 237
—- 5,26 . . . . . . . . . . 237
— 5,2 . . . . . . . . . . 364
—-5,2 . . . . . . . . . .364
——5,'28 . . . . . . . . . . 37
— 5,40 . . . . . . . . 37, 218
— 5, 45 . . . . . . . . . . 210
- 6, 2 . . . . . . 22, 214, 226
—- 6, 9 . . . . . . . 283, 437
—2,10..8.'. . etsi
— 110‘241014014' liii
— 6, 11 . 2 SzzSt-iy 4 yir 443
i- 69 m ‘287! ager mall-dva 452
"" gi I3 - ' 289, diifiy 44-7, , . . . . . . . . . .
—- 6, 16 49, 50, 53, 510
— 6,1 . . . . . . . . . . sa
-- 6,1 . . . . . . . . . . 54
— 6, . . . . . . . . . . 54
- 6, ei . . . . . . . . . . 56
- 6, 22 . . . . . . . . . . 232
—g, s . . . . . . . . . . agor
-— , 2 . . . . . . . . . qui
-- 6, 33 . . . . . . . . . . nam
—-7,5 . . . . . . . . . . . v 5
—- 7, 6 . . . . . . . . . . 2
- 7,12 . . . . .407, 458, 465
— 7,13 . . . . . . . . . .475
— 7, 15 . . . . . . . . . . 65
-- ,21 . . . . . annisy 420
— , . . . . . . . 2 , 2
--8, . . . . . v . . . . . alii
—8, 20 . . . . . . . . . .208
8, . . . . . . . . . . 250

Matth. , 12 . . . . . . . . 460
— 10, . . . . . . . 380, 27
— 10, 16 . . . . . . lutoy 9
— 10, eo . . . . . . 265, gis
- 10, 22 . . . . . . . . . 276
-- 10, 24 . . . . . . . . . 276
— 10, 25 . . . . . . . . . 276
c- Io’ 28 237) 276, 457
— 10, 33 . . . . . . . . . 457
-— 10, 34 . . . . . . . . . 410
— 10, 35 . . . . . . . . . 457
— 10, 36 . . . . . . . . . 455
- w. sa 204. astu 4(5)
- 10, 3 . . . . . . . . .4 9
— 11, 10 . . . . . . . . . . 123
—- 11, 19 . . . . . . . . . . 379
— 11, 20, . ‘ . . . . . . . 2 9
— 11, 28. . . . .279, 320, sin
- 11, 29 .279,. 310, 320, 333
—12', 11 . . . . . . . . . . 421
- 12, 24 . . . . . . . . . 382
-— 12, 30 . . . . . . 385, 502
— 12, 36 . . . . . . .231, 416
—- 12, 37 . . . . . . . . . . 416
— 12, 44 . . . . . . . . . 250
— ut 47 . . . . . . . . . 307
— 12, 50 264, 307, 369
—- 13, 4 . . . . . . . . . . 492
-- 13', abl . . . . . . . . . 476
-— 13, 55 . . . . . . . . . . 323
— 14, 31 . . . . . . . . . 296
'— 15, 8 . . . . . . . . . . 47
-— 15, 9 . . . . . . . . 112, 122
— tg 11 . . . . . . . . .3. 0
- l ', 102, 1 4, 175
— 16, ea . . . . . . . . . 381
— 16, 23 . . . . . . 381, 429
- 17, 11 . . . . . t . . . . . 420
- 17, 12 . . . . . . . . . . 420
- 1 , 19 . . . . . . . . . 243
- 1 g 4 . . . . . . . . . . 103
— 18, 0 . . . . . . . . . . 229
—- 18,. 7 . . . . . . . . . . 229
- 18, 12~ . . . . . . . . . . 149
- 18, 15 . . . . . . . 453, asa
- lg‘, 16 . . . . . . . 3, aga
- 1 ', t . . . . . . . 5
- 18, 18 . . . . . . . .
-- 1%, 22 s . . . . . . . . . 4 0
- 1 , 2 , 2 . . . . . . . . 451
—155, . . . . .; 4550, 457
- 1 , 4 . . . . . . 4 1, 45
— 18, 35 . . . . . . . . 211, dsi
- 19, 19 . . . . . . -4‘71 462
- 19, 23 . . . . . . . . . 373
- 20, 2 . . . . . . . . . . 2 6
- 20', 3 g . . . . . . . . . 2 0
- 20, s . . . . . . . . . . 246
- 20, 6 . . . . . . . . . . 245
-_ 20, 7 . . . . . . . . . . 2 7
- 20, 19 . . . . . . . . . 3 2
- 20, 23 . . . . . . . . . 2
-- 20, 1 . . . 67, 199, 205, 422
- 21, 3 . . . . . . . . . . 200
— ab 4. . . . . . . . g . . 200
- 21,5 . . . . . 199, 200,205
—21,0 . . . . . . ..-..205
— 21, 33 . . . . . . . . . . 395
— 22; 2 . . . . . . . . . . 426
— 22, 3 . . . . . . . . . . 426
— 22, . . . . . . . . . . 426
- 22, .~ . . . . . . . . . 426
— 22, 6 . . . . . . . . . . 426
INDEX OF BIBLE-QUOTATIONS.
Matth.822, 7 . . . . . . . . 422
- 22 . . . . . . . . 42
—- 22,’ 9 . . . . . . . . . . 426
- 22, 10 . . . . . . . . . 426
-— 22, 11 . . . . . . . 308, 426
—~ 22, 12 . . . . . . . 249, 426
-22, 13. . . . . 382 426,438
-— 22, 1 249, sci 426, 431
- 22, 1 . . . . . . . . . 365
- 22, 3 . . . . . . . . . 234
— 22, 38 . . . . . . . . .409
—- 23, 37 . . . . . . 409, 417
- 23, 40 . . . . . . . . . 409
—— 24, 2 . . . . . . . . . . sim
-— 24, 12 152, 236, 266, 332, agas
- 25, 6 . . . . . . . . . . 5
— 25, 12 . . . . . . . . . . 272
- 25, _ . . . . . . . . . . 207
- 25, 34 . 199, 206, 422
- 25, 41 . . . . . . . 281, 422
—- 25 46 . . . . . . . . . 294
-- 2 , 12 . . . . . . . . . 412
- 26, 49 . . . . . . . 58, 510
- 26, 50 . . . . . . . . . 204
-— 26, 52 214, 341, 447
- 26, 53 . . . . . . . 312, 341
- 26, 63 . . . . . . . . . 231
— 26, 6 . . . . . . . . . 430
-- 27, ego . . . . . . . . . 324
—- 27, ita . . . . . . . . o
- 27, 52 . . . . . . . . . 2
— 28, eo . . . . . . 284, 512
Ma1‘0134, 31 . . . . . . . . 243
- 2- . . . . . . . . . . 401
- 36 . . . . . . . . . . 403
- 7, 37 . . . . . . . . . . 401
7, . . . . . . . . . . 405
-196, 30 . . . . . . . . . scis
— . . . . . . . . . . I
- 10, . . . . . . . . . 1 1
- , id . . . . . . . . . . 312
-. 13, 37 . . . . . . . . . . 203
—- 14, 48 . . . . . . . . . 324
— 14, 58 . . . . . . . . . . 324
— 14, 65 . . . . . . . . . . 324
— ln 34 . . . . . . . . . . 334
—- 16, 1 . . . . . . . . . . 344
- 16, 2 . . . . . . . . . . 343
- 16, 15 . . . . . . . . . . 88
Luce 1 31 . . . . . . . . . '82
n- 1, . . . . . . . 316, ggo
—1 . . . . . . . . . . go
- ri 51 ... . .320, 397, 15
- 2, 14 . 34, 58, 215, 224, 57
- 2, 21 . . . . . . . . . . 457
- 2, 23 . . . . . . . . . . 436
— 2, 26 . . . . . . . . . . 436
-- 35 . . . . . . . . . . 167
— 5, go . . . . . . . . . . 455
-- 1 . . . . . . . . . . 407
- :38 . . . . . . . . . . 181
- 6, 47 . . . . . . . . . . 809
- , 10 . . . . . . . . . . 250
-- , 5 . . . . . . . . . . 256
- 8,. 6 . . . . . . . . . . 256
- 8, - . . . . . . . . . . 256
- 8, . . . . . . . . . . 263
- 8, 11 . . . . . . . 256, 262
- 9, 3 . . . . . . . . . . 141
- 9, 54 . . . . . . . . . .
-- 55 . . . . . . . . 34, 217

Luce 9, 58 . . . . . . . . 16
— 10, 11 . . . . . . . . . . 47
- 10, 17 . . . . . . . . . . 320
- 10, 20 . . . . . . . . . 284
- 10, . . . . . . . . . 405
- 11, 5 . . . . . . . . 74, 510
-- 11, 9 . . . . . . . . . . 76
-11, . . . . . . . . . . 76
- 11, 12 . . . . . . . . . . 76
—- 11, . . . . . . . . . . 76
— 11, r . . . . . . . . . . 121
—- 11, li . . . . . . . . . . 146
- 11, 27 . . . . . . . 278, 306
-11, 28- . . . . . . . . . . 9
— 11, 41 . . . . . . . . . . 114
— 12, 19 . . . . . . . . . . 250
—— 13, 7 . . . . . . . . . . 258
- 14, 12 . . . . . . . . . . 105
- 14, . . . . . . . . . . 105
- 14, 12 . . . . . . . . . . 19
— 14, . . . . . . . . . . 19
- 14, 14 . . . . . . . . . 19
— 14, . . . . . . . . . 370
-14, 1 . . . . . . . . . . 371
- 14, 1 . . . . . . . . . . 371
- 14, 19 . . . . . . . . . 376
— 14, 20 . . . . . . . . . 3g8
-- 14, 27 278, 308, 328, a 9
- 15, 1 . . . . . . . . . .v 79
- 15 2 . . . . . . . . . .379
- 15, 4 . . . . . . . 379, 490
— 15, 5 . . . . . . . . . . 79
— 15, 6 . . . . . . . . . . 79
- 15, g . . . . . . . 379, 382
—— tg . . . . . . . . . . 194
- 1 , 9 . . . . . . . . . . 19
-— 16, 3 . . . . . . . . . . gi-
- 16, 9 . . . . . . . . . . 252
- 16, 28 . . . . . . . . . . 3
— 17, s . . . . . . . . . . 2 2
-— 17, 6 . . . . . . . . . . 2 4
- 17, lo . . . . . . . . . .407
— 17, . . . . . . . . . . 431
— 18, 1 . . . . . . . . . . 489
— 18, 10 . . . . . . . . . . 396
- 18, 13 . . . . . . . - . . . 399
- 18, 14 . . . . . . . 396, 400
- 18, 31 . . . . . . . . . . 275
- 18, 32‘ . . . . . . . . . 275
— 18, 33 . . . . . . . . . 275
— 18, 35 . . . . . . . . . 276
-— 18, 36 . . . . . . . . . 278
— 18, 38 . . . . . . . . . 278
- 18, 42 . . . . . . . . . . 275
— 19, 1 . . . . . . . 482, 509
- 19, 2 . . . . . . . . . . 482
— 19, 3 . . . . . . . . . . 482
— 19, g . . . . . . . . . . 482
-— 19, . . . . . . . . . a . 482
- 19, 6 . . . . . . . . . . 482
- 19, 7 . . . . . . . . . . 482
—— 19, 8 . . . . . . . . . . 482
- 19, 9 . . . . . . . . . . 482
- 19, 12 . . . . . . . . . . 161
— 19, . . . . . . . . . . 476
- 19, 41 . . . . . . . . . 392
- 19, 46 . . . . . . . . . 295
- 21, 1 . 58, 213, 224, 242
- 21, 2 . . . . . . . . . . 224
-- 21, 26 . . . . . . . . . 22
— 21, 33 . . . . . . . . . . 220
- 21, 34 . . . . . . . . . 2
- 22, 19 . . . . . . . . . 242

Luce 23, 2 . . . . . . . . . 8
- 2;, s . . . . . . . . jj 34%
-— 2 , . . . . . . . 1 ,
— 23, 4 248, 332, 3
— 23, 46 . . . . . . . . . si
- 24, 7 . . . . . . . . . . 8
-—- 24, 13 - . . . . . . . 66, 510
- 24, 14 . . . - . - . . . . . 67
— 24, 1 . . . . . . . . . 67
Joh. 1, . . . . . . . . . 179
- 1, 12 . . . . . 29, 425, 504
— 1, 13 - . . . . . . . 425, 504
- 1, 14 . . . . . . . . . . 169
- 2, 1 . . . . . . . . . . . 106
-- 2,3 . . . . . . . . . . 232
— 2, 4 . . . . . . . 329, 232
—— 2,-5 . . . . . . . . . . 232
- 2, 6 . . . . . . . . . . 232
- 2,; . . . . . . . . . . 232
- 2,’ - . . . . . . . . . . 232
- 2, 9 . . . . . . . . . . 232
- zyrlg . . . . . . . . . . 232
- 2, 1 . . . . . . . . . . 422
- 2,5 . - . - . . . . . 424, 3125
- , 1 . . . . . . . . . . 40
- 3,113- . . . . . . . . . . 3
— ans . . . - . » . . 81, 82, 510
- 3, lg . . . . . . . . . . -
— 3,»-1 . . . . . . . . . . 84
- 3,-19 . s . . . . . . . . . 84
-- 3, 20 . . . - . . . . . . . 84
— 3, 21 - . . . . . . . . . . 84
- 4, dre-ss . . . . . . . . 134
— 5, tg . . . . . . . . . . . 130'
- 5, 2 . . . . . . . . . . 5
-— 5, 36 . . . . . . . . . . 282
- 6, 11 . . . . . . . . . .468
-—~ 6, 15 . . . . . . . . . . 202
— 6, 37 . . . . . . . . 89, go
- 6, 44 . . . . . . . . . . 299
—— 6, 56 . . . . . . . . . . 509
- 6, 69 . . . . . . . . . . 210
—- 6, 67 . . . . . . . . . . 333
- 6, syn . . . . . . . . . . 333
—— 7, . . . . . . . . . . 07
"_' 7, n n c . u . l . a o
- 7, 4 . . . . . . . . . . 279
-— 8, 8 . . . . . . . . . . 382
- g, 11 . . . . . . . . . . 115)?S
- , 4 . . . . . . . . . .
—— 8, 4g . . . . . . . . . . fur
— 8, 52 . . . . . . . . . . 306
-- 8, . . . . . . . . . . 426
-- 8, 58 . . . . . . . . . . 108
- 9, 22 . . . . . . . . . . 279
-- 10, 1 . . . . . . . . . . 502
-— 10, 11 . . . . . . . 195, 367
-, 10, 12 . . . . . . . 1 7, 367
- 10, . . . . . . . . . . 187
—- 10, 16 . . . . . . . . . 368
-- 10, 20 . . . . . . . . . 381
-- 10, 22 . . . . . . . . . 509
-— 10, 32 . . . . . . . . . 324
-- 10, 38 . . . . . . . 87, 119
- 11, 21-27 . . . . . . . 11, 12
- 11, 35 . . . . . . . . . . 392
- 11, 39’ . . . . . . . . . . 92
- 11, 43 . . . . . . . . . . sf
- 11, 49 . . . . . . . . . . 4
—- 11, 50 . . . . . . . . . . 32
— 12, 16 . . . . . . . . . . 200
— 12, 25 . 2
— 12, 27 . . . . . . . . . 126
520
Job. 13, 13 . . . . . . . . . 2 6
— 13, . . . . . .n. . . .3 6
—- 14, 6 . 3, 169, ali 368, 429
— 14, 15 . . . . . . . . . . 222
—- 14, 21 . . . . . . . 222, 411
— 14, ei 61, 222, 234, 384, agii
- 14, 24 . . . . . . . . . 3 g
— 14, 27 . . . . . . . . 5
— 15, 1 . . . . . . . . . . 246
— 5, 5 . . . . . . . 167
— 15, 14 . . . . . . . . . . 74
— 15, 18 . . . . . . . . . . age
-— 15, 4 . . . . . . . . . . 8
— 16, 1 . . . . . . . . . . fyo
-— 16, 23 . . . . . . . . . 75
- 16, 24 . . . . . . . . . 74
- 16, 28 . . . . . . . . . 01
— 16, 33 220, 221, 27
- 17, 2 . . . . . . . . . . 43
-— 17, 3 . . . . . . . . . . 477
— 17, 6 . . . . . . . . . . 438
—- 1 , 21 . . . . . . . . . . 366
—1 , 6 . . . . . . . . . . 341
—, .........173
— 18, 10 . . . . . . 114, 115, 218
- ,12 . . . . . . . . . . 312
— 18, 47 . . . . . . . . . 304
— 19, 18_ . . . . . . . . . . 34
— 19, eo . . . . . . . . . 232
-- 19, 20 . . . . . . . . . 328
- 19, 2 . . . . . . . . . 328
— 19, 2 . . . . . . . . . 336
- 19, 29 . . . . . . . . . 338
— 19, 3o . . . . . . . 335, 338
— 19, lt . . . . . . 326, 427
— 19, . . . . . . 326, 42
— 20, . . . . . . . 47,
- 20, 21 176, 180, 355, 360,366
- 20, 21—2 . . . . . . . 175
—— 21, 15—27 . . . . . . . .446
Act. 1i 1 . . . . . . . . . . 4o
— , 12 . . . . . . . . . . 41
—- , 10 . . . . . . . . . . 456
— si 29 . . . . . . . . . . 430
—- 12, 1 . . . . . . . . . . 510
- 12, 1 . . . . . . . . . . 138
- 12, 2 . . . . . . . . . . 138
— 12, 4 . . . . . . . . . . 339
— 12, s . . . . . . . . . . 139
- 12, 6 . . . . . . . . . . 139
— 12, 7 . . . . . . . . . . 139
—- 12, 8 . . . . . . . . . . 139
—- 12, 10 . . . . . . . . . . 142
— 12, 11 . . . . . . . . . . 142
— 14, 21 . . . . . . . . . . 214
- 17, 28 . . . . . . . . . ago
- 17, 2 . . . . . . . . . 4 4
—- 20, fig . . . . . . . . . 52
Rom. 1, 20 . . . . . . . . 413
—- 1, 21 . . . . . . . . . . 413
— 1, 22 . . . . . . . 267, 282
- u . . . . . . . . . . zog
- 1, 32 . . . . . . . 454, 46
-— 2, 28 . . . . . . . . . . 190
- 2, 29 . . . . . . . . . . 1 0
— 5, 20 . . . . . . . . . . 3 3
- 8, 14 . . . . . . . . . . no
- 8, 1 . . . . . . . . . . 296
- 8, 1 . . . . . . . . 225, 237
- 8, 26 . . . . . . . . . . 27
—- 8, 28 . . . 224, 357, 361, 383
-8, 32 . . . . .445, 472, 477
- 9, 3 . . . . . . . . . . iz

Rom. 9, 6 . . . . . . . . . 220
— 10, ro . . . . . . . . . . 510
-10, 11 . . . . . . . . . . 195
— 10, 10 . . . . . . . . . . 11
-10, u . . . . . . . . . . 113
- 10, 12 . . . . . . . . . . 114
- 10, 13 . . . . . . . . . . 114
— 1o, 14 . . . . . . . . . . 114
--10, 15 . . . . . . . . . . 115
- 10, 16 . . . . . . . . . . 115
— ioy 1 . . . . . . . 116, 402
— 1o, 1 . . . . . . . . . . 116
-- 12, . . . . . . . . g . 3 g
—— 12, 19 . . . . . . . . 9 1
--13,8 . . . . . . . . . i360
— 13, 10 . . . . . . . . . .409
— 13, 11 . . . 99, 202, 205, 207
- 13, 12 . . . . . . . 153, 206
- 15, 4 . . . . . . . . 213, 225
- 15, 5 . . . . . . . . . . 222
— 15, 6 . . . . . . . . . . 225
- 2o, 11 . . . . . . . . . 158
- 21, . . . . . . . . . . 13%
I Cor. 1, 23 . . . . . . . . 48
-- 1, 31 . . . . . . . . . . 37o
- 2, 2 . . . . . . . . . . 307
- 3, 15 . . . . . . . . . . 432
— 4, 6 . . . . . . . . . . 241
- 4, 7 . . . . . . . . . . 318
— 4, 7 . . . . . . . . . . 05
- 4, 15 . . . . . . . . . . 264
- 5, 1 . . . . . . . . . . . 281
- 5, 11 . . . . . . . . . . 460
- o, 17 . . 504, 514
— Si 1 . . . . . . . . . . 76
—- 9, 26 . . . . . . . . . 27
_ 9, o o t t o a t o o 2
— 10, 13 . . . . . . . 71 220
— 11, 1 . . . . . . . . 66, 175
- 11, 24 . . . . . . . . . 2 2
— 11, 29 . . . . . . . . . 3 3
— 12, 9 . . . . . . . . . . 44
- I3, 1 . . . . . . . . . . zsg
—- 13, 1 . . . . . . . . . . 28
— 13, 3 . . . . . . . 286, 48o
— 13, o 36, - 13, . 180, 266
— 14, 19 . . . . . . . . . 469
— 14, 34 . . . . . . . . . 422
— 15, 25 . . . . . . . . . . 4 0
'_ , dra o o o o o o o I a 4- q
—1545......276,277
—1 ,22 . . . . . . . . . 310
H. Cor. 2, 15 162, 167, 482
- 2, 17 . . . . . . . . . . 267
_ si 5 o o o o g I o o e n
--4,16. . . . . ..419,444
— 5 ro . . . . . . . . . .294
- si I . . . . . . . . . . 1 i
-— 6, 2 . . . . . . . . . . 2 a
- 9, 2 . . . . . . . . 425
- 9, 6 . . . . . . . . 419
- 10, ly . . . . . . . . . 37o
- 11, 8 . . . . . . . . . .5 22
'_ I!’ 9 o o o o o u o o o 2 p 2
— II, o o u o ' o e c o —12,9. ......225
- 12, 13 . . . . . . . . 52, 127
Gal. 2, 20 . . . . . . . . . 8o
— 3, tg . . . . . . . . . . 514
-- 4 2 . . . . . . . 2 o, 292
- 5,26 . . . . . . . . 33, 266
- d 8 . . . . . 251,259, 264

INDEX OF BIBLE-QUOTATIONS.
Gal.6,9 . . . . . . . .. 251
—6,10 . . . . . . . . ..803
—6, 12 . . . . . . . . —6, . . . . . .. 317, 38
Eph.1,22. 44
~—1,2 . . . . . . . . .. 44
--4,1 . . . . . . ....207
-4,1 . . . . . . . . ..207
-'4, o o o o o n o o noigg
_4',I7. o o n o o o on
—4,23. .. . . . . ..423
—-4,2z4 . . . . . . . .
—4, 7 . . . . . . . . ..
—5,1 . . . . . .. 291,463
—5,2 . . . . . . . . ..292
--5,15 . . . . . . . . .. 3
—5, 12 . . . . . . . 425,427
—6,12 . . . . . . . . ..
—6, . . . . . 89,241,296
Phil. 1, 9 . . . . . . . . . 35
—1,19 . . . . . . . . ..443
—2,5 . . . . . . . . . .314
-2,6 . . . . . . ..3..?3’22
—2 . . . . . .. nov 42
-2: . . . . . 135, 322
—2,9 . . . . . . . . .. 13
—§,Ig . . . . . . . ...43
—- ,1 . . . . . . . . ..41
——3,19 . . . . . . . ...266
—3,20 . . . . . . . . nisus
—4, 12 . . . . . . . . ..433
C01.2,9 . . . . . . . ..154
—3,2 o o c o u o o ...Ssq.
—3,20 . . . . . . . . ..513
--3,25 . . . . . . . . ..153
--4,; . . . . . . . . .. 3
-" p 01 o o o s o n al o
I. Thess. 2,4 - . . . . . . 126
_4,6 o o o o o o o o 004.72
—4,12 . . . . . . . . ..1,2
--4,13 . . . . . . . . uras
_4-’I o o o o o o n ooo s
_'4"I n o o o n s o oo 4,5
_£5‘-,160 o o o o c a o o- 8
-— 17 . . . . . . . . ..49
II. Thess. 2, 4 . . . . . . 136
—2,4 . . . . . . . ..196
—2,6 . . . . . . . . ..176
_3,6 o o o u n o o .cr SI
_3’ u n I n u o a o no
_’3’ o o n I o n o eo
-3,9 . . . . . . . . .. 51
—3,10 . . . . . . . .255, 259
I. Tim. 1, 15 . . . . . . .234
—3,2 . . . . . . . . ..314
— ,3 . . . . . ..3143
— ne . . . . . . . . ..153
- ,2 . . . . . . . .
-6’5 o o o o u o o o ..so.1.
-—tg,8 . . . . . .q.8.3.55.?110
- , -1 , 72
-g,§ .3.8.3. . 3611222235
— 101, 2 12 12
I1.Tim.2,3_.£i’. 3467
--2,5 . . .208, 251, 423, 429
—2,9 . . . . . . . . ..266
--3,2 . . . . . . . . ..406
—3,12 . . . . . . . . ..28
—:,,i . . . . . . pag
_ g q s . . . e s eo
Tit. 1,11 . . . . . . . . . 382
—-1,15 . . . . . . . . ..
Hebr. 1, 3 . .
INDEX OF BIBLE-QUOTATIONS. 521
Hebr 2, 14 . . . . . . . . 159 I. Petri. 4, 11 67, 228, ego Apocal. 1, 5 . . . . . . 181, 183
-2,17 . . . . . . . . ..453—, . . . . . . . . ..3 --1,0 . . . . . . . . ..183
—5, . . . . . . . . ..392 -5,4 . . . . . . . . ..29 —2,17 . . . . . . . . ..253
-7, . . . . . . . . ..298 -5,6 . . . . . . . . ..320-3,14 . . . . . . ..445
-9,12 . . . . . . . . ..296 -5,8 . . . . . . . . ..208 - , . . . . . . . . ..253
—10,34 . . . . . .. 36 -510. . . . . ... 220 —3,17 . . . . . . . . ..3
-11,6 . . . . . . ILPetn 1,14 . . . . . . . 513 -3, 19 . 213,224,460
-11, . . . . . . . . ..4 I.J0h2,16........274—6,10 . . . .
—13,12 . . . . . .. 322 -2, . . . . . . . . ..201-7,2 . . . . . . . . ..188
—13, 14 35,374,489 -2, 19 . . . . . . . . . . 43 -7,3 . . . . . . . . . 189
, . . . . . . . . ..22 -3,9 . . . . . . .. 43,40 —7,4 . . . . . . . . ..190
Jac 1,8 . . . . . 227 -3,13 . . . . . . . . ..4378—7,5 . . . . . . . . ..190
-1,1 283-3, . . . . . . . . ..13—7,6 . . . . . . . . ..190
-1,1 . ......264-4, ..425 —7, . . . . . . . . ..190
—2,17 . . . . . . . . ..4 -4,18 . . . . . . . . ..168 -7, . . . . . . . . ..190
-3,2 . . . . . . . . ..227 -4,20 . . . . . . . . .. 62 — g . . . . . . . . ..191
—3,4 .227 -5,4 . . . . . .. 295, 69 —7,10 . .. 191
—3,5 . . . . . . . . ..227 —5,5 . . . . . .. 295, 36% -7, 11 . . . . . . . . ..131
-3,6 . . . . . . . . ..227 -5,16 . . . . . . . . ..45 -14,4 . . . . . . . . ..3;
-3,15. .. . . . . ..874-5 . . . . . . ..44,253 -14,13 . . . . . . . ..31
-3, 17 . . . . . . . . . . 235 ILJoh. 10,10. . . . . . . -18,7 . . . . . . . . . .410
-4,6 . . . . . . . . . .320 --10, 11 . . . . . . . . ..456 -21,1 . . . . . . . . ..495
—4,15 . . . . . . . . ..187 -11 38 —21,2 . . . . . . . . ..492
- 5, z . . . . . . . . . . 475 Ap0cal.1, 1 . . . . . .177,178 - 21, 3 . . . . . . . . . . 4
I. Petr1. 2, 21. 214, 301,365,478 -1,2 . . . . . . . . . . . 178 -22,9 . . . . . . . . .. 3’2
- 2, 22 . . . . . . . 301 ~ 1,3 . . . . . . . . . . .1 -22, 9 . . 496,497
—:2),,23. 215, ue. 312 -1,4 . . . . . . ..179, 181 —22, 15 . . . . . . . . ..
- ,14 . . . . . . . . ..

II.
A.
Abel 125, 198, 312.
Abelardus 116.
Abraham 159, 246, 247, 290,
ega 375. 426. 447. 401. asa
4 5, 480.
‘Aldvsolon6464. s
am 1 1, 229, 247, 2 2
293, 293, 320, 327, 358,’ 362i:
401. diis 449-
Alexander magnus 254.
Alexandria 189.
Almachius index 480.
Ambrosius 91, 473.
Ananias 455, 450.
Andreas 113, 198, 201, 203, 485.
A11 ha 1o. 39, 111, 119, 143,144,
1 9. iiti 437. isti 476. 487.
488, 488, 501.
Anglici 61, 62 66.
Anglicana ecclesia 15.
Anselmus 492.
Antichristus 4, 6, 22, 27, 37, qui
41. ea 48. 59. ea 8. 119.
120, 121, 135, 136, 143, 144, 146,
me 156, 157, 164, 1:2, 173, 174,
17 , 185, 187, 188. 190, 193, 195,
196, 201 257, 367, 428.
Antipas 138.
Antipater 138.
Arabes 138.
Aristobulus 138.
AlélSéOIfiélfiS 388, 22 , 292, 309,
4 . I. 7 402 402. "5-
Ascalonlytaa l-iefodes. 4]
Asia 149.
Augustus 5, 68.
Augustinus 18, 83, 92, 95, 98,
liii-y 141, 142. ifidy 207, 221,
250, zzSoa 236, 263, 268, 281,
282, 290, 321, 352, 364, 370,
404. toi 421. 435. 449. 465.
cum 473. 492. uiget 514-
Auster 189.
B.
Baal 464, 501.
gabel turris3 261.
aptlsta 42 , 457.
Beds?8 140, 278, 397, 401, 402,
4 .
Beemoth 250.
Belial 464.
Bernhardus 116, 205, 370, Syoy
430, 515.
Bersabea 2.

Index of Names.
Bethfa e 205.
Bethle em 60.
Boemia 46 .
Boethius 180, 279.
C.
Cades 162.
Cadesbarne 102.
Calvarie mons 291.
Capfiharnaum 238, 243, 434,435,
4 0.
(Cato erga 3
‘a m 12, 49.
Cagimite 456.
Cesar 8.
Clérygsostomus 9, eain 261, 356,
efli-n
gagidius é38.
emens . 474, 474.
Clemens (vide Rob. Gibb.) 39, 59.
Cleopatra 138.
Constancius 188, 189.
Constantinus 132, 143, 189.
Cornelius 258.
Cypris 138.
D.
Damascus asa
David 2, gi 160, 240, 261, 276,
303, 34 , 375, 461.
Dcca olis 401.
Dioc ecianus 188.
E.
Edmundus 488, 488.
Eduardus 11.
Egeas 485.
Egipcii 196, 260, 287.
Egyptus 189, 196, 326, 463.
E 1sabetl1 390.
Emaus 67.
Enoch 199, 201, 288.
Esau 159, 287, 513.
Eustochius 141.
Eva 149, 229, 249, 250, xay-yg 287,
364. aen 449-
Evangehsta, v1de Johannes.
Ezechias 300.
F.
F rancia 143, 476.

G.
Gaius .cesar 138.
Galate sui.
Galerius 188.
Galilea 460.
Galilei 401.
Golias 261, 282.
Greci 114. t
Gregorius 31, 33, 150, rigytzija
231, , aab 261, 293, iiim
367, 383, 390, 416, 479.
Gregorius VI. 196.
HI
Hebrei 36, 290, 426.
He] 21
m
Helilas 8, 199, 201,288, 343, 501.
Heliseus 138.
Herodes 59, 60, 138, 457'.
Herodes Agrippa papa 138, 139,
142.
Herodes II. 138.
Hisegonymus 3, 14, 173, 219, 271,
I \
nisi '18. sat 94. 18.. 357. 358.
Huslta 370.
let .1.
Jacobus 137, 138, 139, 159, 221,
227: 426: iieri 5L5, 790: igri
igzz
.leremias 160.
Jericho 276, zzSa nisi 482.
Jeronimus, vidi H1eronymus.
Jerusalem 24 60, 61, 66, 124,
125, 132, 1 1 199, 200, 201,
215, 2 3, zSliy 289, 359, 370,
370. 395. 396. 401. qua 4'17.
492. 493-
Jesus 1 et seql .
lnnocencius I . 101, 500.
Job 169, 198, 223, 26 , 3 5, 391.
Joh. Baptista 129, 21 , 2 4.
Joh. de Beverlaico 488.
Joh. Evangelista 45, 84, 91, dig
138, 177, 178, 179 180, 181, 18 ,
180, 1 1, 232, eia 274, 295,
sega 3 gi 3901 aibat 4927 dig-ga
4 si 497-
Johgnnes XXIII. papa 44, 184.
Johann Holzdayn 488.
Joseph 3, dj 326.
Jos. ab Arlmathia 17, 18, 344.
INDEX OF NAMES.
523
Josephus Flavius 392, 401.
Isaac 159, 426, 461, 513.
Isaias 5, 129, 4 6
Ismael 159.
Israel 7, 18, 159, 190, 202, 203,
239, 260, 261, 287, 427.
Italia 489.
Judas Isc. 204.
Judei 17, 29, 60, 114, 124, 195,
199, 200, 201, 223, 232, 233,
293, 323, 326, 380, 393, 404,
m 427-
Judga 8, 138, 139, 160—162, 402,
1.
Judaicus populus 240, 461.
Judaicum bellum 382.
Judas 17, 125, 157, 175, 176, 189,
190, 275, 308, 349, 411.
Juhanus apost. 219.
L.
Lazarus 4, 12, 12, 13, 95, 201, 392.
Leo papa I. 16.
Levi 88, mi
Levite 125.
Licinius imp. 189.
Lincolniens1s 42, 171, 488, 493
Londonia 229, 239, 460.
Loth 375, 391.
Lucifer 131, 260, 262, 287.
M.
Maccabei 17, 195, 196.
Machometus 217.
Ma dalena 73, 303.
Ma chus 38, 39.
Ifianjchesi h 6
arm 1 9, 1 ty 270, 200, 2 1
328,328, 329, 388 392, 3893
Maria Magdal. 301, iua 387.
Maria mater Jacobi 344.
Maria Salomee 344.
Martha 11, 12, 13, 387.
Martinus s. 385.
Martini cronica 196.
Maxencius 189.
Maximianus 188, 189.
Matthias 190.
Melchisedech 297, 298.
Mcndicantes 10.
Mosaica lex. 421, 427.
Mogses 5 , 141, 160, 162, 168,
2 8, 29 343, 390, 391, 403,
cuisu 496-
N.
Naas 431.
Nabuchodonosor 160.
Nazareth 460, 461.
Nicodemus 17, 18, 109, 344, 427.

Nicolaus 217.
Noe 198, ma 247.
Ninivlte 99.
o.
onesimus 3.
oriens 189.
()rigenes 141.
PI
gaulinus 514. s 5 s
auus 1, 2, ,4, , ,27,2,
30, 31, 32, 33 36, 3 , 45, Sglg
Sz. 60. 67, yi Sth 8 .91.107.
109, 113 114, 11 , 116, 117, 122,
120, 128, 129, 15, 136, 147,
158, 159, 160, 16 , 174, lysy
190, 205, 207, 20 , 209, 210,
241, 253, 254, 264, zdcspa 252,
273, 276, 28g), zsgy 28 , 2 g,
29272 412 a 2 12971 29 y
£13, 3915, 327, 342, 345,
371, 375, 387, 402, 403,
cum 418. 419, cum 423, um
4342 mm 460. asl 464, 482-
Petrus 31, 33, 38, 39, 57, 61, 67,
73 85 87, 90, 128, 133, 134,
138, 139, 140, 142, 147, lysy
210, 217, 218, 240, 241, 266,
303, 312, 341, 450, 455.
Petrus Comestor 283, 370.
Pharao 3, 138, 261, 262.
Philister 29.
Priscillianiste 140.
mo
fuo
R.
Raab 200.
Rabanus 370.
Ricardus rex 11.
Robertlni 61, 400, 540.
Robertus Gibbonensis 39, 59.
Roma 138.
Romana curia 56 503.
Romanum imperlum 379.
Romani 138, 202, 253, 341, 401.
Ruben 190.
Ruth 199, 200.
S.
Salomon 2 , 2, 46, 148, 160,
252, 258, ita 444.
Samaritana wg
Saphira 455, 4 6.
Sampson 398.
Sara 290.
Saraceni 216, 214.
saul-im 60.
Sc3asnoth 59, 60, 64, 190, 334,
7.

Severus imp. 188, 189.
Silvester papa 190.
Sidon 401.
Sion 166, 199, 200.
Simeon 279, 436.
Simon magus 349.
Sodoma 249, 435.
Sodomite.
T.
Taborite 21, 56, 93, 200.
¥irus 4501. s 6 s
ltus 1 " 4 ()2 424.
Thomasli-ierfo’rdie ima
Thomas S. 453.
Tobias 66.
Traianus 31, 32, 33.
Tychicus 3.
U.
ulixes 514.
Urbanite 61, 500, 501.
Urbanus VI. 39, 59, 60, 61, 63.
Urias 365.
V.
Vcspasianus 157, 346, 392, 424.
W.
Westmonasterium 24, 205.
Wyclif 14, 15, 161, 197.
Wyclif de Christo 163.
Wyclif de Civ. Dom. 10.
Wyclif de Dom. Divin.
Wyclif Cruciata 39, 59, 60,110,
134 136, 146, 163.
Wyclif de Diss. Papar. 110, 118.
W clif de Ecol. 31, 42, qui 44,
3, 116, 134, 148,_ xqm 153.
Wyclif de Eucharistia 381.
Wyclif Fasc. z1z.Sg. 90.
Wychf de Fund. ect. 52, 198.
Wyclif de Perfect. Stat. 173.
Wyclif de Prevar. Mand._19.
Wyclif de Oracione domin. 27.
W clif Serm. 6 7, 42, 9, 60,
6, 67, 93, xoi 122, 13 , 160,
181, 197, 202, mi 242, iri
342, alliga 351:) 359’ 4031 471;
472 eri , tum 474-
Wyclif Trial. 46, 78,_ 1.ooa .117,
118, 199,173, 270, 316, 325, jba
Z.
Zacharias 259.
Zacheus 48
Zebedeus 330.
III. General Index.
(Printed in the orthography of the text.)
A.
De abbaciarum constitucionibus 22.
Tria a nobis abscondita, quare 399.
Absolucio a pena et a culpa 62, 122-129, 133,
tui. 184-188.
Ditferencie inter absolucionem pape et christi 135.
Absoluclones in cruciata pape non carent heresi
lati
Mendacia fratrum uoad absoluciones 15.
sophisticacio Antic risti circa absoluciones a
pena et a culpa 18 , 188
Adorant Dominum inordinate qui perverse
vivunt 26.
Adventus Christi triplex 4, Si 6, 197-205.
Finis primi adventus Christi 12 .
De sacramento altaris (vide et Eucharistia) 91,
92, 353 et seqq.
De ambiciosis 374.
Contra amorem terrestrium 372.
Amor duplex toti
S. Andreas ha uit quandam primitatem supra
ceteros a ostolos 113.
De sanctis . nglicis 488.
Sancti Anghci non contenderunt secundum leges
humanas 488.
De cibo anime 343.
hostes anime excludendi sunt 206-208.
Antma defuncti non participat premio in pur-
gatorio nisi ut meruit hic in via 21.
Apocalypsis significat futuros eventus ecclesie
178, 179, 188
Apostoli habuerunt bona mobilia moderate 109.
Arma salutis, que sunt 207.
Differencia inter attricionem et contricionem 57.
De avaricia 335, 336, 372-378.
B.
Nemini datur beatitudo nisi emat 410.
Bellum est ultimum refugium iusticie 211.
Que requiruntur ad iustum bellum 210-212.
De belhs corporalibus 34, 42, 209.
De bello spirituali 208, 209.
Contra bel a. clerlcorum 195-197, 218, 219.
bellans spoliat se a regula caritatis 35.
Triplex benediccionis racio 515.
De benediccione 511-515.
Abutentes bonis fortune indispositi sunt ad
orandum 483.
C.
Licet habere caligas 140.
De captivo l-lispaniensi 24.
De caritate 86, 407.

Caritatem oportet regulare christianum 332. .
caritativum oportet se exponere 1n causa Del
alea 4<>9~ ,
Homo debet carnem castigare 216, 217.
De cena magna 370, 371.
Christus caput ecclesie 2, 44.
- testis fidelis 182.
in factis suis non fuit ambiguus 132.
tocius ecclesie fuit ministrator 132.
veritatem catholicam hostibus dctcxit 13o.
docuit vivere vitam pauperem 364.
plusapprobavit oracionem generalem quam
specla em 31.
fecit tria convivia 468-476.
edificavit gentes 401. . .
non amavit primos recub1tus nisi
non occidere voluit sicut sacerdotes 37, 312.
guinquies fudit sanguinem 323.
2
llllll lllll
ocet suos ad edificacionem ecclesie laborare
246.
exciisabilis de communicacione cum pecca-
toribus 380, 381. c
-— in adventu misit duos discipulosj quare 200,
201.
- in cruce pendens docuit primum mandatum
secunde tabule 328. .
Septem verba Ch risti pendentis in cruce SSoa 342.
De fletu Christi 392-396.
agere christus perm1s1t se occidere 393.
ristus solummodo _dolu1t pro peccato 399.
Tres cause quare Christus passus est 341, 342.
Christus mor us est ut daret exemplum que
membra de ent resurgere 2.
— tres mortuos suscitavlt 11.
- legavit pacem suo.
- quare in parabolis locutus est 262, 263.
- solum otuit satisfacere 198.
- utrum uit persecutus per seculares vel per
spirituales 132-138.
De Christi consolacione 355.
- — tribulacione 355.
- - vulneribus 322, 323.
Corpus Christi tegitur. sua qualibet particula
sensibilis sacrament1 353..
Errores circa personam Christi 14.
Alppariciones Christi post resurreccionem 66, 67.
C risti passionem meditemur 65, 366.
De caritate Christi 366, 36
Efficacia sanguinis Christi 183.
Quadruplex descensus Christi 436.
Omnis homo debet memorari Christi passionem
333, 339, suo. 368
In gualibet missa debet legi porcio vite Christi
o.
1
Christianus debet dolere de peccato 339.
- - dolere et gaudere de passione christi 3 38
GENERAL INDEX.
525
In amicicia Christi securum est refugium 386.
Arma Christi fides scri ture 3 .
Exeellencia sacerdocii hristi 297-299.
quare Judei Christo in Adventu cum reverencia
obviarunt 201. _
Duplex natura in christo 180.
Idem est Christum diligere et verbum suum 117.
Finis religionis Christi ut homo se conformet
voluntati Christi quar
Omnis christianus debet audire et custodire
verbum hei 305-309, 403, 404.
cineres in caput quare acci iuntur 286.
De clavibus ecclesie 102, 13'.
Virtutes s. Clementis 474.
clerus et fratres precipue perturbant eccle-
siam 59. _
Clerus cesarius accumulat temporaha 166, 329.
- stomachus in regnis 9.
Cleri falsitas 173.
Clerici debent de decimis contentari 161.
Cognacio spiritualis corporali prestancior 307.
De iniusta concu iscencia 364, 365.
De confessione 5 -57 100, 101, 301-304.
- - auriculari 205, 301-304.
De confessione humanitus adinventa 101.
Confessio facta Deo est sufficiens 86, 87.
De consensu 359. _
Contricio fundamentum penitencie 57, 97, 299,
300, 347, 384. o _
Convivia tria signant pastum spiritualem 469,
4 0.
De cbrrepcione fraterna 384, 385-387, 457-460.
Correpcionis defectus 465. _ _
Crapula est causa quare pagani superant chr1-
stianos 217. i
Creature, que implent voluntatem hei 463.
credere que debemus 2 1-296. .
crucis elevacio ad de endendum unius pape
partem non est a christo approbata 117, 118.
De cruciata 57-66,117-121, isat 135, iq 5, 146, 173.
Ecclesia pro Petro crucem non elevavit 139.
cupiditas impedit predicacionem 48.
D.

Licet habere divicias 375.
Divicie non debent haberi, nisi de quanto sunt
organa ad virtutes 336.
Doli in lin ua 484.
Seculgres 0mini cur sunt in ecclesia propositi
14 .
Dominium seculare paparum contrarium legi
Christi 165.
Labor in via Domini strictus ct fastidiosus
dulcescit in fine 430.
Dormicio Dei quomodo intelligitur 30.
Dotaciones ecclesie auferende 46, 128.
E.
Ecclesia quid est 42, 43, 493.
- est una et Christus ca ut 2, 43.
- mulier fortis 14.7—1 7.
acc1pitur dupliciter 487.
dividitur in tres partes 42, 43, 387.
quomodo est fide formata 485.
tam verbo quam opere honoranda 329, 425.
militans est in pace 43.
est vinea Domini 246.
non est oneranda novis ritibus 56.
quomodo se habebit in quolibet trium sta—
tuum 29-431.
Perturbacio ecclesie militantis in quo stat 41,
lllllllll
49- . . . .
constantinus infecit ecclesiam 143.
Eccleste sanitas stat in postposicione tempora-
lium 329.
guare in ecclesiis sit orandum 4.89, 490.
isitande sunt ecclesie vigili memoria 308.
De eleccione pa arum 193-195.
Utile esset quo eleccio prelatorum ad ordina-
cionem Domini sit reducta 105.
De elemosynis 22, 23, 104, 105, 106, 126-129,
478. angi 488- _
De excommunicacione 133, 346.
De Eucharistia (vide et sacr. altaris) 14, 15, 95,
350-352, 362.
De exe uiis mortuorum, an prosint defunctis
17_, 1 —_—24, 89-95, 433.
Rectificacio exequiarum 94.
F.
Decime sunt elemosyne 105.
De defunctis 1-16.
Degenerantes filii abb-ada
henarius diurnus quid signat 246.
occasio des erandi 80, 349. u _
In sex etati us mundi Deus vocat fihos regni
ad laborandum 346-348.
Dei proprietates 98, 99.
Pauci sunt filii hei 49.
Nemo est de familia hei nisi gratis velit 305.
he hei. dileccione 412-422, nam
heum imitari quomodo debemus 292, 293.
Diabolus Constantinum seduxit dotando eccle-
siam 132.
- per que media hominem su erat 70.
Nemo est de familia diaboli nisi gratis velit 305.
Diabolo est_discredendum 78, 79.
Dileccio hei est eterna 82, 83.
Mandatum de roximo diligendo se ad omnes
iustos exten it 425.
Non sufficit heum dill ere nisi diligatur et
proximus 356, aut 4 7.
Dileccio 0rdinata et caritativa 406-408.
Diligens regem diligit eius legem 241.
Dileccio pulchra et feda 168, 169.
Detractor comparatur cani quare 404.
he celebracione diei dominici 418, 419.
De distribucione post mortem 19.
hifferencia inter familiam hei et diaboli 304.
De fide 86, 469, 470.
Fides hebetat impugnantes 295.
- exitat viantes 294.
- vivificat regeneratos 2 4.
— fundamentum religionis christiane 292-296.
— prima virtutum 11 .
- scutum contra tela nequissimi hostis 241.
Oportet fidem in ecclesia ex auditu in populo
ublicare 116.
he ectus fidei 79, 242, 470, 486.
Quomodo intelh itur: N011 inveni tantam fidem
sicut in Israe 239.
Fidelis non salvatur sine martyrio sit.
Potentes seculi defendant fideles 37.
Gradus filiorum Dei 445, 463, 464.
Fratres filii satane 40.
- 0nerant ecclesiam 108.
- debent instruere subditos 15 .
- in facto elevacionis crucis sunt heretici 122,
141.
- eccant contra caritatem 63.
- aborant ut confessi dent illis elemosinas 56.
- spoliant rempublicam si
GENERAL 8 INDEX.
Fratres laborarent manibus 51.
- regulas apostolicas non observant 51.
- oc1os1 51.
- animant dominos ut committant iniusticias
499- . .
- sunt h0m1c1de 498, 499.
- sunt ecclesie onerosi 2.
- - - peiores Herode, Scarioth et Saulo 59.
- Angliam defraudant 62, 121.
Pseudofratres consulunt ad bella 35.
Secte fratrum sunt dam nande 498.
De fratrum ficcionibus 1 8.
- - edificiis 52.
Carte fratrum sapiunt blasphemiam 23.
Novella mendicacio fratrum 13, 110-112.
De furto 304, 340, 502.
G.
Gracie et pacis connexio 18o.
Deus graciose coassistlt filiis 467.
Gratitudo maxime laudabilis 305.
Gulosus quomodo se occidit 313, 336, 337.
H.
Pharisei Christo imposuerunt heresim 8.
Heresis fratrum 3 . _
Omnis hereticus est slmoniacusy apostata vel
blasphemus 9.
Heretici vocantur mortui 295.
Homines circumveniunt fratres suos 23o.
Perfeccio hominis consummata que est 512.
Qui homines sint indispositi ad orandum 490
to 492.
Tria loca pro habitacione hominum 356.
quatuor condiciones produccionis hominum
277. 278- ,
quibus homo satisfacere non potest 309.
Homicidium oris, facti 1 .
Hora mortis et dies iudicii tempora summi
periculi 420.
De humilitate 400.
Hydrie quid signant 233, 234.
De hypocrisi 49, 53, 54.
I.
$uadruplex genus iactancie 397-400.
riplex ieiumi causa 289-290.
Quomodo fideles ieiunare debent 49-57.
Avaricia sacerdotum est causa quare ieiunium
in confessionibus sit iniunctum 55.
Jerusalem quadrupliciter sumiter 67, 160.
Jesus interpretatur Salvator 130.
Finaliter impenitens excluditur a regno Dei 411.
Tria genera imperfectorum 314.
Instabiles sunt sperantes in indulgenciis 476.
Puhgnari llcet contra infideles 354, 355.
In deles credunt Deum excitari er oraciones 30.
Ingrantudo summe culpabilis 65.
Imurie modeste persequende sunt 332.
Deus detestatur servitorem invitum 253.
Inobediencia indisponit servum Dei 241.
Johannes XXII. in extravagante abutitur 44.
Contra iram 333.
Judaicus populus signat ecclesiam 161.
Judei horruerunt Christum communicare cum
peccatoribus 455.
Postdiem iudicii non erit tempus nec muta-
010 49 .
Juramentum quando sit licitum 417.

justi guaregcpuniuntur cum reprobis ies
Justicia qui est 346.
Justlcla bet ordinat omnem penam 223.
L.
Continue laborare debemus in vinea Domini 254.
Quando verificatur: Non manebit lapis super
la idem 393.
Lex ei adversarius peccatoris 237.
- - maxime necessaria 234-238.
Racio pro legibus humanis 235.
Leges 0minum leges infideles 80, 172.
Leges hominum oportet regulare omnem com-
munitatem 233.
Vivat homo conformitur legi Deo 80.
Studentes humanos libros peccant 172.
officia lingue 227-231.
Lucis proprietates etc.
M.
Nemo debet presumere se esse reliquis maio-
rem 2 .
Mandata decalogi observare debemus 368.
De mandatis secunde tabule 368.
Laudes Marie 388-392.
Martha et Maria signant vitam activam et passi-
vam 387.
De mechia 364, 365.
Non mechaberis 343.
De mendicacione g-lL
De mercacione regni celorum 476-4 8.
Necesse est omnem hominem cum eo mer-
cari 213.
De mercenariis 367.
Homo solum in via est in statu merendi 20, 93.
Nemo potest mereri beatitudinem nisi ex titulo
racie 82.
quidam libri veteris testamenti contexti sunt
metrice, quare 269.
MiItiJtare ro christo est militare pro suis legi-
us 1 4.
Petrus non fuit de ordine Minorum hic.
De misericordia 99.
Conductores missarum eo. 31.
Mortis hora incerta quare 373.
Utrum exequie mortuorum sunt fundabiles in
scriptura 17-24, 4.35.
Mortuos oportet cum moderamine sepeliri 7—24.
N.
Omnia de necessitate evenient 45, 130.
Tri lex negoeiacio ad celum 476, 477.
S. icolaus carnem maceravit 217.
De nupciis in Galilea 232-238.
0'
De secundo mandato secunde tabule: Non
occides 312-314. .
Quoad papas sive prelatos non obediamus _e1s
nisi de quanto sonuerit in obedienciam
domino Jesu Christi 66. .
Deus ocium odit.
De ocio quam sit malum 257, 258.
Si hostis spiritualis nos superat, ocium a cultu
Dei est m causa 250. I’
Que officia sunt in ecclesia facienda 485, 480-
Opus nil valet sine caritate 63.
Opus bonum per se orat 25, 433.
GENERAL INDEX.
527
Opera misericordie in sabbatis facienda 421,
422, 42 o . . . . .
Opera corporalia que homini sunt licita 1n
sabbato 422. .
Plus prodit homini viventi parvulum opus
meritorium quam numerabiles elemosyne
post mortem 244. i _ _ _
Quomodo operaridebetin vinea D0m1n1245—255.
Quare debemus continue operari bonum 252.
De oracione 25—32, 488—492.
-— - dominica 32, 436—450. l
De oracionibus multiplicatis nil prodeuntibus 47.
De forma orandi 74—80.
Oracio debet esse devota 489.
De oracione generali 27, 29. _ _ .
l-leresis est quod oracio specialis generali sit
melior 27, 28.
Pro quibus orandum est 26.
Blasphemie in oracionibus 26.
Oraciones in processionibus impediunt pacem 47.
Non valet oracio unius pro reliquo nisi orans
granum habuerit fidei 244.
Oraciones pro mortuis 435, 436. .
Sepe oratur pro dampnato diabolo culus ydo-
lum stat in choro 32.
Fulcimenta ad orandum 81-89.
Spiritualia et magna in 0raci0n1bus petamus yd
Constitucioni novorum ordinum non est in-
sistendum 22.
Regule novorum ordinum sunt semovende 172.
Novelli ordines sunt destruendi 46.
P.

Dominica in Palmis cantatur in ecclesia alter-
natis vocibus, uare 311.
De pape officio 13 , 163.
Papale officium est venenosum 195._
Fingitur cLuod papa sit caput ecclesie 77.
Papa falli ilis 64. _
Pape excedunt limites caritatis 163.
— iuxta cronicas strenue bellaverunt 195.
— non debent bella commovere 163. _ _
Utrum papa possit beatificare homines h1c in
via 186. i _
Presumpcio pa arum qui dicunt se esse 1mme-
diate christi vicarios 156, 187.
Blasphemie pape 177.
Papa plus presumit diabolo 133. .
De presum tuosa potestate pape 133—135.
Papa non ebet homicidia procurare 60, 61.
— debet in humilitate alios precellere 164.
— relinquat _seculare dominium 163.
De pape diviciis 120. i v .
De el 0 inter duos papas 3 —42.
De cruciata pape 136, 137, 1 4—188.
Pape prescms indulgenctas prebent 184.
Papam eligere Deo est proprium 193.
Errores in eleccione pape 193.
Ponitur pro magno merito si quis destrueret
papatum 137, 138
Paralysis quid est. 243.
Defiscigns3 m officio pastorali est fur et latro
o 04.
christianus pasci debet cibo fidei 474.
Quibus populus est pascendus 60.
De paciencla 64, 223-225, 321 - 28.
Paciendum ‘est propter christum 216 —222.
Genera paciendi 217—220.
quare hominem pportet pati hic in via 213, 21 |.
lie corporis passione 321— 28.
Dei passio 99.
- Pre estinacionem quare Deus vo
Pacgendum est humiliter pocius quam helium
um .
De pace 24—34, 35 -—360.
Fax Dei, pax mun i 360-362.
Triplex pax 345, 346, SSy--SSgp 410, 456, 457.
Pax a Christo datur 181. i
-— ter data hominibus 58.
Vera pax per que media acquiri ossit 69.
Media pro pace ecclesie acquiren a 46.
Quare paces inite inter regna non sunt stabiles
209, 210, 362, 363.
Grave est peccatum destruere pacem Christi 59.
Bonum pacis est melius_.quam omnia lucra
mund1 35.
Fundamentum vere pacis est fides scripture 34.
Via pacis ubi debet mquiri 25.
Pacem ecclesie que persona procurat 25.
Non est rogandum nisi pro pace ecclesie 24.
De peccato ago-aga
Peccatum triplex 2 , 260, 285. A
- est peius quam iabolus 472, 473.
—- non est res, quam nominare possumus 47o.
Non dimittitur peccatum nisi remittatur abla-
tum 166.
Peccata que fiunt in diebus dominicis 422.
Peccatum prelati causa quare verbum Dei non
est efficax sicut olim 404.
Peccatum sacerdotum gravissimum 382, 383.
Occasione peccati hominum est ecclesia per-
fecciora quare 383.
Non deletur unum peccatum sine reliquo 347.
Ade peccatum necessarium uare 383.
Magis debemus dolere de apsu proximi in
pegcatum quam pro amissione temporalium
Peccata dimittere debemus 447.
Peccatores fingunt quod vivunt honeste 261.
Excusaciones peccancium 371—379, 478~480.
Nudis pedibus ambulare est heresis 141.
De penis fictorum et zelatorum mendacii 229.
Penltere quid dicitur 98
Recidivare non debet penitens 97.
De penitencia 5—104.
Pemtencia dup ex 100.
— triplex 288.
— fructuosa 488.
Ad péinitenciam sepe attenditur propter lucrum
10 .
Penitencie tres partes 57.
De remediis ne penitens reincidet in peccatum
104-112.
In penitencia cordis contricio- sufficit quoad
Deum 57. _
De persecuciombus 215, 276.
De septem peticiqnibus 443-450.
De racia predest1nac1on1s ais-aga 76, 186.
uit nobis ab-
scondi 76. . '
Universitas predestlnatorum est ecclesia 148.
De predicacione verbi Dei 256-262.
De tempore predicacionis 130.
Nostri predicantes destruunt ecclesiam 462.
A tempore dotacioms ecclesie prelatorum occu-
acio est perversa 48.
Pre ati predicent legem Christi 47.
Decime, oblaciones et proventus prelatorum
sunt elemosyne 127.
Populus dans prelato criminoso temporalia
gravatapsum 127, 128. .
Blasphemie prelaforum qui extollunt suas po-
tencias supra Christum 46. -
Vanum est opera ecclesie uni preposito reser-
vare 194.
528
GENERAL INDEX.
Sancti in cprimitiva ecclesia ponebant precia
ante pe es apostolorum 372. "
De prescitis 7.
Primatus cesareus Deo est deacceptus 137.
Privilegium filiorum Zebedei reprobatur 33o.
Sine lege christi non haberi potest vie prospe-
ritas 410.
Quomodo omnibus proximis bonum velimus
497- . . .
Publlcanl erant exos1 propter tria 483.
l’ugnantes violant ordinem caritatis 212.
De purgatorio 20-24, 244, 245, 373.
Maximum quod facit opus caritatis pro ‘mortuo
est abbreviacio pene in purgatorio agii
Qui sunt purgandi in purgatorio 432.
Q.
Quarentana quid vocatur 283.
R.
Pena raptorum 374. .
Racio pro redempeione humani generis 397,398.
Nullus ex paupertate vel condicione abiecta
refellitur apud Deum 245. _ . _
Regna a superflultatibus ecclesiasticis expur-
gentur 7, 8.
Quomodo regnum celorum erit contra adver-
sarios defendendum 213-222.
De mercacione regni celorum 481.
Instruccio ad religionem christ1anam 283-290.
Contra privatam religionem se. 53.
De peccatis religiosorum 10, 11, joa 95.
Religiones private sunt in infidelltate de Eucha-
ristia 499, 500.
Reli iosi to lerent suam novellam regulam qua
etrus non erat obligatus 439.
Relin%uere temporalia et remittere iniurias est
ha ere clariorem titulum ad illa 211.
Religlo christiana debet omnem laudem sperare
a Deo 05.
Remittere 1niuriam debemus 334, 335.
De remissione peccatorum 382, 450-460.
De remissione miurie papalis 165.
Renovari quomodo debemus spiritu mentis 423,
424.
De resurreccione hominum 2-5, 294.
Rex defendat suos legios secundum regulam
legis Dei 501.
Ad regem pertinet de hereticis fratribus iudi-
care 500.
S.
In sabbato, ue facere debemus 418-420.
Sacerdotis o cium 169.
Sacerdos quantum debet de pecunia retinere 110.
Saeerdotes quare docent sacram scripturam 242.
- orarent pro populo 100.
- sunt stomachus ecclesie 244.
- utrum debent a Christo exemplari 125-129.
SZICCSI‘gOUDUS, quare sunt claves ecclesie tradite
2 .
Sacramentum magnum in christo 223.
Incé'eatafisapiencia ab omnibus honoranda 171
0 1 .
Que a operis satisfaccionem pertinent 304.
Ad sequencium Christi vestigia restant duo:
scriptura sacra et conversacio suorum sacer-
dotum 242.

Scriptura sacra est scutum contra omnia tela
inimici 242, 243.
Scripture promittunt tribulaciones, pressuras
et angustias 221.
Consolacionem ex scriptura habeamus 220.
Quatuor secte perturbantes ecclesiam sunt la-
trones 504. . _ l
Regnum non debet novis sectis mfundabihbus
onerari 145.
De seminacione verbi Dei 263-2" .
De disposicione seminis eos-edi
- - seminantis 271-273.
De multiplicacione seminis 275-283.
Divini seminis virtus 265.
De regimine sensuum 276, 277.
Errtéres circa sepulturas defunctorum
l —20.
In sermonibus non est fabulis utendum 67.
Simonia quando committitur 503-505.
Solis roprietates 344, 3 .
quan o veraciter solvitur vel ligatur 177.
Quomodo causatur somnium materiahter 203,
204.
De spe 86.
Difi‘erencia inter spem et fidem 221. _
Spiritus humanus est tres substancie, mtellectus,
voluntas et memoria 423.
De sufi‘ra iis 29.
De super ia 79, 259-262, 279, 280, 316-320,
330, 331. l
Genera superbiencium 281-283.
Superbia est proxima condicio secundum quam
diabolus regnat in homine 262.
Omnes intrare volentes patriam declinare de-
bent superbiam 332. .
Surdus et mutus quid sigmficant 402, 403.
1-11,
T.
Tabernaculum quid est 496.
Tactus maligni 44. _ . .
Differencia inter temporalia et spiritualia se-
cundum Augustinum 236.
Temporalia in manu mortua sunt ad manum
regis capienda 145, 396, 417.
De temptacione 68-74.
Temptare Deum 81, 409.
Terremotus concilium 4o, 41.
Filii veteris testamenti salvati per fidem paren-
tum 243, 244.
De probacione testamenti 19.
Contra falsum testimonium 343.
Thesaurizare in terra in celis sita 55.
Trinitas requievit in humanitate assumpta 158.
v.
De vita activa 387, 388.
— — contemplativa 387-389.
Vite sanctorum recitantur, quare 481.
Vegetabilia an resurgent in die iudicii 494, agi
verbum Dei et diaboli 307.
Verba Dei sunt a viatoribus honoranda 117.
Verbum Dei necessarius cibus anime 289.
— — obedienter concipiendum est 403.
—- - nostris temporibus contempnitur 80.
Efficacia verbi Dei 287-288. _
Magis est verbum Dei audire digne quam Chrl-
stum'carnaliter concipere 306.
De congruencia temporis seminandi verbum
Dei 273-275.
GENERAL INDEX.
529
Homo non habens vestem nupcialem quis est
0
-4 .
Viciagque sunt ab ecclesia fugienda 485.
Tria genera viciorum. superbia diaboli. avaricia
mundi, voluptas carnis 47o.
Vini proprietates 235.
Melius est habere minimam virtutem quam
omne bonum fortune 472.
Nemo potest abuti virtute 472.
De virtutibus theologleis 85-89.
Virtutes theologica s1 sunt necessarie ad salva-
cionem 85-87. _
De \irtutum conhrmacmne 356-3110.
lllfficlhus est sen are virtutem quam ipsam ac—
qun'ere.
(lorreottons.
Page 2, line .16, tor pe te read de te.
" 1 I‘. u 9, a evitabili 11 mentabih.
i 8 x 11 4, 11 consequeutu r u conseq mente.-lx
1 si 11 goa 11 AI =: potescant 11 A: pateficant. I: patescant.
11 86, 11 uv 11 Codd.: sic 11 DEI: sic.
.1 sea 11 25. u patet quod 11 patet cum (A).
11 89 11 17, 11 pronunc 11 pro nunc.
11 91, 11 tm 11 fit u fuit.
u 92, 11 ja 11 erat 11 creat (A).
u ()4 , 11 35, 11 iste 11 ista.
u 06, 11 18, 11 potuerunt 11 poterunt.
u <16, 11 32, 11 centempnit 11 contempnit.
11 2 l 6, 11 4 ov 11 veccatu m 11 eccatu m.
l 28!: ‘l ns l‘ Matthei 11
Matthei ultimo u
11 28]. u /]_ a
atthei XXV, 41.
Matthei ultimo 2o.

Vindobonae, Carolus Fromme, typogr. C. 01 R. Aulae.

w The Society’s Issues for 1889 and 1890 will be sent only
to those Members who have paid their Subscriptions. The
Subscriptions for 1890 became due on Jan. 1, and should
be paid at once to the Hon. Sec., J. W. STAN DERWICK,
Esq., GENERAL POST OFFICE, LONDON, me Cheques
to be crost, ‘ London and County Bank.’
me mihi (String.
Seeenth Report of the Erecntice Committee, for 1889.
(May, 1890.)


I. Apology for delay, p. 1. 9. Manuscripts copied, p. 4.
2. The Boo/es for 1889. p. 1. 10. Need of more Money and Editors,
3. The Boo/csfor 1890, p. 2. p. lh
4. The Boohsfor 1891, p. 2. 11. Thanks to Helpers, p. 5.
5. Copiers in Vienna, p. in 12. jlliscellaneousa p. 6.
6. Advance Subscriptions, 1891, p. 3. List ofPublicaztionsa p. 6.
7. Mr. Matthew, etc., p. 3. Hon. Sec.’s Cash Account, p. 7.
8.‘ Boo/cs preparing in Editors’ hands, List of afl-cerisa etc., p. 8.
p. 3.

l. The last Report (March 1889) acknowledgd that
the Wyclif Society had been in arrear with the issue of its
work for every one of the eight years of its existence, but
showd cause for hoping that 1889 would see not only its own
books sent out, but possibly also those of 1890. Sad experi-
ence, however, has resulted in not even one of the 1889 books
being issued in its year, or the arrear volume of 1888. The
forbearance of Members must still be askt, and the appeal
again made to them to be sure that the Society’s Editors and
Copiers have done all they can, each to forward his own
work, tho’ the pressure of other engagements has prevented
his producing it in the wisht-for time: a man’s vocation
ought to and must be set before his avooation; and all the
Society’s workers are men engaged in the business of life,
who have but spare hours to give to the Society’s service and
their duty to WYCLIF.
But though 1889 saw none of its own books sent out, it did
see issued the arrear-book for 1887, De gifice-o Regis, edited
by A. W. Pollard, M.A., and (l. Sayle, B.A., and did get the
arrear-book for 1888, De Apostasia, edited by Mr. M. H.
Dziewicki, into the binders’ hands, so that it appeard in
January, 1890. Last year also saw Prof. Loserth’s fourth
and final volume of Wyclif’s Sermons all in type: but the
englishing of its Introduction and other causes have delayd
its sending-out till now, May 1890.
a The Society’s issue for 1889 will therefore be: 1.Vol.
IV. of Wyolif’s Sermons, edited by Prof. Loserth, Ph.D.,
2 The Society’s Books for 1889, 1890, and 1891.
and such smaller one of the following works—0f each of
which the whole is in type-as shall first leave the press :—
.De Domim'o liiuinoj edited by Dr. Reginald Lane Poole,
lately re-collated by him in the Vienna University
Library, with a long Appendix of the first four Books
of the De Pauperie Salvatoris of Richard Fitz-Ralph,
Archbishop of Armagh, to whose doctrine of Dominion,
Wyclif owed much. This work is printing at the Claren-
don Press, Oxford, and almost all of it is in type.
De late predicamentali and quaestiones Logz'eae, edited by
Dr. Rudolf Beer from the M88. at Vienna and Prague,
printing at Fromme’s, Vienna.
De Simonia, edited by Dr. Herzberg-Frankel, printing at
F romme’s, Vienna.
3. The second and third of the three last-named works,
if both leave the press during the present year, will probably
form the Society’s issue for 1890. But if one of them is delayd
beyond the date when Mr. Dziewicki’s edition of De Blasphemia,
or of Logica and Logicae Continual/‘2'0, or De Materia et Forum
and other short treatises is ready, this will be substituted for
the delayd volume.
qu For 1891, Prof. Loserth’s edition of De Eucharistic
will be ready early in the year, as nearly 200 pages of it are
now in type. The other volume for 1891 will be such of the
then unissued works named in sections a and 3 as is first
ready.
5. One great hindrance to the progress of work in 1889
was the lack of copiers in Vienna. Had Logicae continuatio
been copied in time, Mr. Dziewicki would have sent it to
press last year, and De Blasphemia too, had its collation been
completed; but the time that our Vienna copiers could give
to our work did not enable them to complete either the copy
of the one treatise, or the collation of the other. The delay
became at last so serious that the Committee were obliged to
arrange with Mr. Dziewicki to abandon his retirement in
Russian Poland, and go to Vienna, there to devote his time
from May to October to the Society’s work, so far as the
keeping-open of the Library will let him. He will first
copy Logicae oontmualtioa then finish the collation of De
Blasphemia, so as to get these two Treatises (the former with
Logioa) to press forthwith, and after that, collate De lata
probably take over De Potestate Papae from M. Patera, and
finish it, and then copy the rest of Wyolif’s works at Vienna
and Prag that are still untranscribed. All Part I. of De
Eute has been copied by Mr. T. Austin and Mr. Bullock.
g 6. Ade-aiace Subscriptions. s 8. Books preparing. 3
Mr. Austin has gone to Cambridge to copy the unique MS.
of De Aotz'bus Anz'mae at Corpus, and Mr. Dziewicki will
edit it. Before September, Mr. Austin hopes to finish copy-
ing the second part of De Elite, or at least that portion of it
-Tracts il and 5-which exists in MS. at Vienna. By the
end of this year, 1890, nearly all of the Society’s unfinisht
work should be copied, and in Editors’ hands. If this result
is attaind, Members will—the Committee feel sure-condone
the past delays in the delivery of their volumes to them.
6. During 1891, at least four of the books named above
ought to be ready, besides those assignd to 1889 and 1890.
If they are, the Committee will not put off the issue of them,
but will send out two for 1891 and two for lSgSp asking
Members for Advance Subscriptions for one of these years. It
will be a proud day for the Wyclif Society, which has been
for nine years in annual arrear with its work, if it can,
for a happy change, be a year in advance. Those Members
who care enough for Wyclif to pay their advance subscrip-
tion will get their books in advance; those who dorfta will
get their volumes (if they pay promptly) in the first week
of January in the year the books are assignd to, instead of
waiting for them, as heretofore, till the March or J une of
the year following. They will thus benefit by the generosity
of the Advance-Subscribers. If only the Society could, on
this plan, get its remaining eight years’ work done in four,
the gain to all ooncernd would be great.
7. Mr. F. D. Matthew has again been obliged to give all the
time that he can spare the Society, to writing the side-notes
to Prof. Loserth’s, Dr. Beer’s, and Dr. Herzberg-Frankel’s
volumes, reading Dr. Poole’s, and Mr. Dziewicki’s, and
making suggestions with regard to them, so that his own
editions of Wyclif’s De Mandatis and De Statu Innocentiae
must be deferd till he has more leisure.
8. Dr. Buddensieg has done about a third of his edition
of the De vere-tam but having accepted a call to the Head
Mastership of a Public High School in Dresden, his new duties
will not allow him to take up his Wyolif work for at least two
or three years. Prof. Loserth has kindly undertaken to edit
Wyelif’s Opus liwmgelicwna sire De Sermone Domini in Monte
(Shirley, No. twf M. Patera is proceeding slowly with his
edition of De Potestate.
During 1889, Dr. Annenberg, the Librarian of the Stock-
holm Royal Library, was so good as to send to the British
Museum, for the Society’s use, John Huss’s copy of six of
Wyclif’s treatises, with a Replioatio de Unicersalibus by some
4 s 9. Work in hand. s 1o. Need of more Money and Editors.
disciple of Wyclif’s. Dr. Annenberg sent also his copy of this -
.Replicatz'o, and then Dr. Lundstrdm, of Upsala, sent his copy,
with an Introduction; but as he had not attempted to state
the meaning of the Treatise, his MS. was put into Mr.
Dziew'icki’s hands, and will doubtless form an appendix to
the latter gentleman’s edition of De Ente.
9. The following works are copied, and in Editors’ hands,
preparing for publication z
Summa Theologiae. (Books III. VII. VIII. XI. issued.)
Book I. De Mandatis Divinis, ed. F. D. MATTHEW (nearly ready
for press).
,, II. De Statu Innocentiae. (Ditto)
,, IV.-V. De civili Dominic, ed. R. L. PooLE, M.A., Ph.D.
,, VI. De veritate S. Scripturae, ed. Dr. R. BUDDENSIEG.
,, IX. De Potestate Papae, ed. A. PATERA.
,, X. De Simonia, ed. Dr. HERZBERG—FRANKEL (at press).
,, XII. De Blasphemia, ed. M. H. DZIEWICKI.
Opus Evangelicum, sive De Sermone Domini in Monte, ed. Prof.
J. LOSERTH, Ph.D. (preparing).
lwiscellanies 1., ed. Rev. H. SOHNABEL, Dresden ibi-ala Shirley);
cum Contra Magistrum Outredum de Ornesima; ceti Contra
Willelmum Vynham; Responsiones-(57) ad Radulfum Strode;
(58) ad argumenta cujusdam emuli veritatis; (59) ad xliv
quaestiones; ifioi ad decem quaestiones ;—(61) Epistolae Octo ;
reii De Paupertate Christi.
Miscellanies IL, ed. O. SAvLua B.A. fiiga 44) Expositio S. Matth.
c. xxiii xxiv.; nisi De Oracione Dominica; (56) De Dominic
Determinatio ; (68) De Servitute civili et Dominic seculari;
qm De ordine Christiano; (95) De Gradibus Cleri Ecclesiae.
De Dominic Divino, ed. R. L. PooLuy M.A. (at press).
De Actibus Animae, ed. M. H. DZIEWICKI.
De Eucharistia tractatus major, ed. Prof. J. LOSERTH (at press).
quaestiones logicae et philosophicae, and De Ente predicamentali,
ed. RUDoLF BEER (at press).
Logica et Logicae Gontinuatio, ed. M. H. DZIEWICKI (part done).
The following works were copied and placed at the Society’s
disposal by Dr. Buddensieg, and still want an editor :-
(23) De Eucharistia et Poeniten- (48) De salutatione Angelica.
tia, sive De Oonfessione. (92) De Praelatis Oontentionum.
imp De Prophetia. tecli De Graduationibus.
em De oratione Dominica. (95) De Gradibus cleri Ecclesiae.
De Materia et Forma (6) and Replicatio de Universalibus (9) are
copied ; and Mr. DZIEWICKI will shortly copy Differentia inter
Peccatum Mortale et Veniale (Shirley, aeyi etc.
The Committee hope that 30 volumes will complete the
Society’s edition of Wyclif’s Latin Works; but a few more
may prove necessary.
10. The Society wants more money and more Editors.
Those few Members who have complaind of the small issues
of the Society, forget that nearly half their Subscriptions has
§ 10. Cause of Small Issues. 11. Thanks to Helpers. 5
had to be spent in copying (including Editors’ journeys to
examine or collate MSS.). The figures are as follows :—

16 s. d. il s. d.
Copying, etc .... .. 1882-3 295 16 o Printing and Binding, 1883 22 15 6
1884 195 o o 1884 250 o o
1885 177 15 0 1885 198 2 2
1886 103 12 6 1886 330 5 5
1887 20 o o 1887 393 1 8
1888 87 9 o 1888 32 2 8
1889 100 la o 1889 291 18 5
£980 3 6 £1518 5 10
Reasonable folk will see at once that with this great outlay on
copying—an outlay without which the Society could not have
moved a step—large issues of books have been impossible.
Moreover, Members must remember that over £150 Worth
of work done for them has been paid, not by them, but by the
Bishops’ Fund (£100), and by the other donations to the Society
which have amounted to £62 lilia The Committee cannot make
bricks without straw. The Society’s issues depend solely on
the amount its Members subscribe; and if any Member com-
plains of the smallness of the issues, he should feel bound in
conscience to accompany his complaint with a esse note in
order that his grievance may be remedied. The Society has
a big ob in hand, the payment of England’s debt to its great
early Reformer’s memory, the printing of all the Latin
works he has left, in which the record and development of
his ideas are to be traced. Many years of strenuous effort
are needed for this task, both on the part of Members in
general and the Society’s Editors in particular. Much copying
of MSS. has still to be done. New Editors for some of
the Treatises already copied, and for those still untoucht, are
wanted. The preparation of a Wyclif MS. for press is no
easy matter, as Dr. Poole explaind in the Report for 1884;
it often takes years of the scanty leisure which an Editor
can spare from the other engrossing work of his life. Mean-
time the duty of subscribing Members is clear: to provide
the money wanted for copying and printing; to pay their
own Subscriptions promptly, and to canvas all their friends
and acquaintances for more.
11. The Executive Committee repeat their thanks to the
Society’s Editors, Copiers, and Helpers, and specially to
Prof. J. Loserth, Mr. F. D. Matthew, Dr. R. L. Poole, Mr.
Dziewicki, etc. The Society’s thanks are also due to the
Governing Bodies of Trinity College, Cambridge; Trinity
College, Dublin; and the University Libraries of Vienna,
Stockholm, and Prague, for loans of MSS. for the use of
the Society’s Editors.
6 s 12. Miscellaneous. The Society’s Publications.
12. The Subscription to the Society is One Guinea a year,
payable on every First of January. The payment of five
or ten years’ Subscriptions in advance will help the Society’s
work. All Subscriptions and Donations,——which are much
desired,——should be paid to the Hon. Sec., J. W. Standerwiok,
Esq., General Post ofiieep London, E.O.; and Members will
save both him and themselves trouble by sending him an
Order on their Bankers, in the following form, to pay their
subscriptions :—
1890.
To Messrs.
Till further order, pay to the London and County Bank
for The Wyclif Society, One Guinea now, and One on every
following First of January.
(Signed)
The Society’s Publications for 1882 and 1883 in (£1 ls. each year) are :—
1, 2. Wyclif’s Latin Polemical Works, 2 vols. edited by Dr. R. Buddensieg.
The Society’s Publications for 1884 (£1 1s.) are :—
3. Wyclif’s De cum Dominio, Lib. 1., edited by Dr. Re 'nald Lane Poole.
4. Wyclif’s De O'omposicione llominiss edited by Dr. Ru olf Beer.
The Society’s Publications for 1885 (£1 ls.) are:—
5. Wyclif’s De Ecclesia (with Facsimile of the MS.), ed. Prof. Loserth, Ph.D.
6. Wyclif’s Dialogue, sive Speculum Ecclesia illilitantisa edited by A. .
Pollard, M.A.
The Society’s Publications for 1886 (£1 1s.) are :—
7. Wyclif’s De Benedicta Incarnacione, edited by the Rev. E. Harris, M.A.
8. Wyclif’s Sermones, Part I., edited by Prof. Loserth, Ph.D.
The Sociely’s Pablications for 1887 (£1 1s.) are :—
9. Wyclif’s Sermones, Part 11., edited by Prof. Loserth, Ph.D.
10. Wyclif’sDe Oficio Regis, edited by A. W. Pollard, M.A., and O. Sayle, RA.
The Society’s Publications for 1888 cfl 1.9.) are :—
11. Wyclif’s Sermones, Part 111., edited by Prof. Loserth, Ph.D.
12. Wyolif’s De Apostusiua edited by M. H. Dziewicki.
The Society’s Publications for 1889 and 1890 will be chosen from :—
13. Wyclif’s Sermones, Part IV. and last, edited by Prof. Loserth, Ph.D.
Wyclif’s De Dominic pianum edited by Reginald Lane Poole, M.A.,Ph.D.
Wyclif’s De Simonia, edited by Dr. HerzberD-Frankel ('l'ext all set.)
Wyclif’s Quaestiones and De late predicamentali, edited by Dr. R. Beer.
Wyclif’s De Eucharistia, edited by Prof. J. Loserth, Ph.D. (At press.)
Wyclif’s De Blasphemia, edited by M. H. Dziewicki.
Wyclif’s Logicap etc., edited by M. H. Dziewicki.
Wyclif’s De litatea Book 1., edited by M. H. Dziewicki.
Wyclif’s Miscellaneous Treatises, edited by the Rev. H. Schnabel.
i The very heavy outlay for copying in these years,-£295, see p. 5,-—made
the issue of more volumes in them impossible.
L @881 .mfgzmoooy ymo svwmsvawz
RECEIPTS AND PAYMENTS OF THE WYCLIF SOCIETY,
FROM 1813 JANUARY TO 318T DECEMBER, 1889.

RECEIPTS. PAYMENTS.
se 8. d. if s. 0?.
Balance, 31st December, 1888 356 11 8 Copying and Editing ............................... .. 100 15 0
By Si- Subscriptions of aes 58. each 15 15 0 Printing and Binding ............................... .. 291 18 5
By gazae Subscriptions of fl 18. 243 12 O Stationery and Sundries ......................... .. 3 8 2
Less Booksellers’ Commissions 1 2 7 §Cheques disallowed through informality, and
242 9 5 paid in after correction a second time .... .. 2 0
Balance ................................................. .. 216 12 6
i Subscriptions 1882 2
,, 1883 2
,, 1884 a
,, 1885 3
v 1886 3
,, 1887 m
,, 1888 25
,, 1889 177
,, 1890 11
,, 1891 8
,, 1892 i".
a Double L’reaited 2
scu — "—
liii-ul £614 16 1

Examined and found correct, i WILLIAM m BOLTON
J. ELLIOTT VINEY gAuditorso
May 22, 1890.

THE WYCLIF SOCIETY.
Patron—His Grace the Lord Archbishop of Canterbury.
President.—His Grace the Lord Archbishop of York.
Viee- Presidents—Most Rev. Lord Plunket, Archbishop of Dublin ; His Grace
the Duke of Devonshire, K. G.; Right Rev. Lord Bishops of Bath and Wells,
Carlisle, Durham, Liverpool, London, St. Davids; Rt. Hon. Lord Ebury.
Executive Oommittee.-—F. J. Furnivall, 3, St. George’s Square, Primrose Hill,
London, N .W., Director; Prof. Montagu Burrows, 9, N orham Gardens, Oxford;
F. D. Matthew, ll. Lancaster Place, Belsize Park, London, N .W.
Honorary Seeretarg.-—J. W. Standerwick, General Post Office, London, ne
Local Honorary Seeretariea—Ireland—The Rev. C. H. H. Wright, D.D.,
33, Mespil Road, Dublin; Scotland—The Rev. James Kerr, 53, Dixon Avenue,
Crosshill, Glasgow; Wales (North)-Principal Reichel, University College of
North Wales, Bangor; New South Wales—Rev. E. Harris, Sydney; Cheshire
-—Rev. A. MacKennal, Beechwood, Bowdon, Cheshire; Derby—Rev. W. R.
Linton, Shirley Vicarage, Derby; Gloucester—The Rev. J .J . Mercier, Kemerton,
Tewkesbury; Lancashire—Jos. Thompson, Esq., 23, Strutt Street, Manchester;
Middlesea (West)—The Rev. E. Chester Britton, Hermosa, Ealing; Norfolk-
Rev. 0. W. Tancock, Norwich; Yorkshire (East Riding)—The Rev. Horace
lglevgton, Drifiield; Yorkshire (West Riding)—Rev. J. N. Worsfold, Haddlesey,
el y.
.Banhers.--The London and County Bank, Aldersgate Street, London, ne

OTHER SOCIETIES.
Early English flebata founded by Dr. Furnivall in 1864. Director,
F. J. Furnivall. Hon. Sec. W. A. Dalziel, 67, Victoria Road, Fins-
bury Park, N. £1 1s. a year for the Original Series of Prints of
MSS. only, and fl Is. for the Extra Series of reprints.
Chaucer, founded by Dr. Furnivall in 1868. Hon. Sec. W. A. Dalziel,
67, Victoria Road, Finsbury Park, N. iz 2s. a year.
Ballad, founded by Dr. Furnivall in 1868. Editor, The Rev. J. W.
Ebsworth. Hon. Sec. W. A. Palzielp 67, Victoria Road, London, N.
del 1s. a year.
New Shalcspere, founded by Dr. Furnivall in 1873. Hon. Sec. K.
Grahame, 65, Chelsea Gardens, Chelsea Bridge Road, London, S.W.
cel ls. a year.
Browning, founded in July, 1881, by Dr. Furnivall and Miss E. H.
Hickey. Subscription, fl 1s. a year. President, F. J. Furnivall.
Hon. Sec. E. E. Davies, 2, Wallace Road, Canonbury, London, N.
Shelley, founded by Dr. Furnivall in Dec. 1885. Hon. Sec. T. J. Wise,
127, Devonshire Road, Holloway, London, N. si ls. a year.
Philologicctla founded in leia Hon. Sec. F. J. Furnivall, 3, St. George’s
Square, Primrose Hill, London, N.W. abl ls. entrance, and one a
year. Vol. I. of the Society’s English Dictionary, ed. Dr. J. A. H.
Murray, is publisht by the Clarendon Press, Oxford. Vols. II. and
III. are in the press. Mr. Hy. Bradley is now Joint Editor.

Shakspere Quarto Facsimiles, 10s. sol each, or SS. if the whole series of
forty-three is taken, edited by F. J. Furnivall, Prof._Dowden. Mr. P.
A. Daniel, Mr. H. A. Evans, Mr. Arthur Symons, Mr. T. Tyler, and
other Shakspere scholars. B. quaritcha 15, Piccadilly, London, W.
(Two more Facsimiles will complete the Series.)
umv. OF MICH.
DEC 6 ieos
i UNNERS
‘qt-‘ops, IE‘ b
r ' xxx \ k
. w *\\ \\~\
\_ l ex i . Q" x xxx \ x '-
Rsigs‘o“ viæ _ xx “=2;- gi ‘ms? v \k x
- I n x ' k ‘k

m . u ‘1““§\Q.’.\’~‘ a fix. t i wwiixvxxnx
‘\ . .
xii ‘~P et sime \\\\“-:.\$~‘ xv- i magmis
.
i ‘P
stag w
t vet-seg
xs-
{say
ku 1 p a
w . "_ t i i A,‘ p A ‘a.
t ei agi .
‘h
l‘ e
.1 “F
in
tristis
. . ., m
he‘ t ~. ut
ii eia-ita
et a
. Asian.
as
“a
ligni k x gr
x, a a ,1 “,1
first
‘R
f‘ .
yr .‘ Z \Y ut
iiigit
ligat V‘ .ié‘v
i sat
in.’ iggex -
si tum
assess‘?
e cas .
Q‘M
its‘? ianti-ævum
quis 5*,‘
i n
i
g
n
5%‘
k.
t ‘as
‘a. i i tv
simili-
q, 7 ‘is
i i
. i n
it ex
"‘u‘i'tg.
i ~~~>asa~
r- i
xiii inter
xftymihzkæ H
v“ t
a x
i y t '1. ‘r; i e "~
- ix ac “assisted;
eas as‘
“a. sustain???“
“a? WK ‘Ex,
i i xxxix
Q if .‘w
‘illis
“w x‘: but
‘is

is i ,