}
BR
7
,337
//3
THE
COMPLETE WORKS
11 5 376
OF
VENERABLE BEDE,
IN THE ORIGINAL LATIN,
COLLATED WITH THE MANUSCRIPTS, AND
VARIOUS PRINTED EDITIONS,
ACCOMPANIED BY
A NEW ENGLISH TRANSLATION
OF THE HISTORICAL WORKS,
AND
A LIFE OF THE AUTHOR.
BY THE REV. J. A. GILES, D.C.L.,
LATE FELLOW OF C.C.C., OXFORD.
VOL. XII.
COMMENTARIES ON THE SCRIPTURES.
LONDON:
WHITTAKER AND CO., AVE MARIA LANE.
MDCCCXLIV.
LONDON:
GILBERT & RIVINGTON, PRINTERS,
ST. JOHN'S SQUARE.
VENERABILIS
BEDÆ
OPERA QUÆ SUPERSUNT OMNIA,
NUNC PRIMUM IN ANGLIA,
OPE CODICUM MANUSCRIPTORUM,
EDITIONUMQUE OPTIMARUM
EDIDIT J A. GILES, LL.D.,
ECCLESIÆ ANGLICANÆ PRESBYTER,
ET COLL. CORP. CHR. OXON. OLIM SOCIUS.
VOL. XII.
COMMENT. IN SCRIPT. SACR.
LONDINI:
VENEUNT APUD WHITTAKER ET SOCIOS.
MDCCCXLIV.
VENERABILIS
BEDA
COMMENTARIA IN SCRIPTURAS
SACRAS,
NUNC PRIMUM IN ANGLIA,
OPE CODICUM MANUSCRIPTORUM,
EDITIONUMQUE OPTIMARUM
EDIDIT J. A. GILES, LL.D.,
ECCLESIÆ ANGLICANÆ PRESBYTER,
ET COLL. CORP. CHR. OXON, OLIM SOCIUS,
VOL. IV.
COMMENT. IN NOVUM TESTAMENTUM.
LONDINI:
VENEUNT APUD WHITTAKER ET SOCIOS.
MDCCCXLIV.
PRE FACE
TO
VOL. VI. OF THE COMMENTARIES.
BESIDES the Commentaries on the Gospels of
St. Luke and St. Mark, Bede is known to have
expounded the Acts of the Apostles, the Epistles,
and the Book of Revelations. These are all enu-
merated in his own list of his writings; and with
one exception the genuine works remain. We shall
review them in order:
In Actus Apostolorum libri 11.
In Actus Apostolorum Retractationes.
Of these two Commentaries on the Acts of the
Apostles, the first is found in the folio editions
[Bas. v. 861—919. Col. V. 625—666.]: the last
[Bas. vi. 1-39. Col. vi. 1—28.] is not included in
the Author's own list of his writings, as it was
written after the year 731, in which that list was
made. It is of great value, on account of the colla-
tions which it contains of a Greek MS. of the Acts,
which differed from the Latin Vulgate. Mill, in his
prologue to the New Testament, supposes that this
is the same MS. copy which still exists in the Bod-
leian Library, or at all events a copy from the same
original. See R. Simon, Dissert. Critique sur les
VOL. XII.
а.
X
PREFACE.
MSS. du N. T. p. 59, 60; also H. C. des Principaux
Commentateurs du N. T. p. 340–344, and Rosen-
müller, v. p. 96-102.
In Apostoli Pauli Epistolas Expositio.-This work
is described in the Author's own index in the fol-
lowing terms: “In Apostolum quæcunque in opus-
culis S. Augustini exposita inveni, cuncta per ordi-
nem transcribere curavi.” Moreover Lupus Ferra-
riensis, in a letter to Hincmar, (Ep. 76. p. 118,) says,
that he has the work before him, but that he cannot
send it to him on account of its size, which was such,
ut nec sinu celari nec pera contineri satis commode
posset. Mabillon discovered the genuine work in
two MS. volumes, and expressed his intention of
publishing the same; but he did not fulfil this pro-
mise. See Anal. Disq. de Bede an Flori, &c. Num. 2.
Acta Ben. Sæc. III. Pt. i. p. 559. Num. 33. Wharton,
Præf. ad ed. Lond. 1693, and Fabricius, p. 190. The
Commentary found in the folio editions [Bas. vi. 1-
1133. Col. vi. 31–823.] is certainly spurious; and
Gaufridus Boussardus, who first published it, A.D.
1499, seems to have doubted its genuineness; for he
says, “ Augustini vel Bedæ, non satis compertum
habeo."
Mabillon at first supposed this to be the genuine
work; but afterwards he ascribed it to Florus Diaco-
nus Lugdunensis et Monachus S. Trudonis. In
Disquis. Peculiari Laud. p. 488. Num. 3. Vid. etiam
p. 18. Observ. 3. “Trithemius, qui Codicem, ejus-
dem Flori nomine inscriptum, reperit in Monasterio
S. Trudonis, eum Monachum Trudonianum fuisse ex-
istimavit. Florus autem ille duplicem ejusmodi Com-
mentarium contexuit, alterum ex Augustino solo,
PREFACE.
xi
qui idem esse videtur atque ille, qui in Editt. Bedæ
nomen fert, alterum ex Patribus duodecim, Cypriano,
Hilario, Ambrosio, Paciano, Theophilo, Gregorio
Nazianzeno, Ephraim Diacono, Leone Papa, Cyrillo
Alexandrino, Fulgentio, Paulino et Avito. Vid. Ser-
mondum, ad Avitum, Oper. tom. ii. p. 147. Et hanc
quidem Collectionem ex MS. majoris Cartusiæ de-
scripsit P. F. Chiffletius, qui conferatur in Paulino
Illustrato et ad Fulgentium in Præf. et p. 322.” Sige-
bert also ascribed it to Florus, and attempted to
prove it out of Cassiodorus. [See Sigeb. de Script.
Eccl. c. 68. Cassiod. Instit. Div. Lect. c. 8.] Sixtus
Sinensis and others attributed it to Bartholomæus
Urbinas; (see Sixtus Sin. iv. p. 219, A. and Fabric.
tom. i. p. 181.] Baronius [Annales, tom. viii. ad ann.
562, num. xvi.] denies its genuineness in no mea-
sured language, and considers even its insertion in
Bede's list to be an interpolation : he ascribes it to
Petrus Abbas Tripolitanus, as Robert de Torinnejo
had before done in his Prologue ad Abbrev. Expos.
Epist. ad Apos. sec. Augustinum.
From these remarks the reader will at once come
to the conclusion, that the Commentary printed in
the folio editions does not belong to Bede. It is
also more than probable that the work which the
learned Mabillon discovered is the genuine treatise.
But it is not so certain that the manuscript is still in
existence, though it is likely that it is the same which
an anonymous traveller has lately pointed out as
existing in the Public Library at Troyes. There is,
however, one fact connected with it, which has de-
terred the editor from pursuing what might turn out
to be a useless search. The Commentaries of Bede
:
xii
PREFACE.
are in general taken from the works of the ancient
fathers: but the Commentary on St. Paul appears,
from the title which Bede himself gives to it, to have
consisted of extracts taken out of St. Augustine and
others.
It may, therefore, reasonably be inferred
that its discovery would be attended with no benefit
to the world at large, as the works of St. Augustine,
which are still in existence, probably contain every
idea which might have been gained from the work of
Venerable Bede.
In Epistolas vii. Catholicas libri singuli. — These
Commentaries on the seven minor epistles occur
in the folio editions [B. v. 929—1057. C. v. 673
–760.] without the Author's Preface, which was
found by Wharton in a very ancient MS. preserved in
Caius College, Cambridge, and published in Cave's
Hist. Litt. Sæc. viii. p. 614. The Preface was sup-
posed by Cave to have been omitted because it con-
tained some remarks about the superiority of the See
of Jerusalem over that of Rome. Whatever may have
been the reason, it is certain that its omission was
intentional, for it occurs in a large number of the
manuscripts.
As it is highly important that ancient documents
should be exhibited in their original integrity, the
Preface is now restored to its place at the head of
the work to which it belongs, and a few slight
emendations introduced into the text from the col-
lation of the MSS. in the King's Library at Paris.
To those who wish to pursue further the idea
promulgated by Cave, the following remarks on these
MSS. will not fail to be of interest. They are eight
in number.
PREFACE.
xiii
2366 of the tenth century;
1829 of the thirteenth;
2352 of the thirteenth;
2841 of the thirteenth;
2360 of the thirteenth;
5070 of the thirteenth;
2371 of the fourteenth;
2361 of the fourteenth.
Of these the first and earliest contains the genuine
Preface; the second and seventh contain a false
Preface; the others contain no Preface at all! The
false Preface prefixed to two of them is that usually
ascribed to St. Jerome: it is as follows:
06
PROLOGUS.
“ Non ita ordo est apud Græcos, qui integre
sapiunt et fidem rectam sectantur, epistolarum sep-
tem quæ Canonicæ nuncupantur, sicut in Latinis
codicibus invenitur. Quod, quia Petrus primus est
in numero Apostolorum, primæ sunt etiam ejus
epistolæ in ordine cæterarum. Sed, sicut Evange-
listas dudum ad veritatis viam correximus, ita has
proprio ordine, Deo nos juvante, reddidimus. Est
enim prima earum una Jacobi, Petri duæ, Joannis
tres, et Judæ una. Quæ si, ut ab iis digestæ sunt,
ita quoque ab interpretibus fideliter in Latinum
eloquium verterentur, nec ambiguitatem legentibus
facerent, nec sermonum sese varietas impugnaret :
illo præcipue loco, ubi de unitate Trinitatis in prima
Joannis epistola positum legimus. In qua etiam ab
infidelibus translatoribus multum erratum esse
fidei veritate comperimus, trium tantummodo voca-
bula, hoc est aquæ, sanguinis, et spiritus, in ipsa sua
а
xiv
PREFACE.
editione ponentes ; et Patris Verbique ac Spiritus
testimonium omittentes. In quo maxime et fides
Catholica roboratur, et Patris, et Filii, et Spiritus
Sancti una Divinitatis substantia comprobatur. In
cæteris vero epistolis quantum a nostra aliorum distet
editio, lectoris prudentiæ derelinquo. Sed tu, virgo
Christi Eustochium, dum a me impensius scripturæ
veritatem inquiris, meam quodammodo senectutem
invidorum dentibus corrodendam exponis, qui me
[scriptorem] falsarium corruptoremque sanctarum
pronunciant scripturarum : sed et ego in tali opere
nec æmulorum meorum invidentiam pertimesco, nec
sacræ Scripturæ veritatem poscentibus denegabo."
In Apocalypsin S. Joannis libri 111.-- This Com-
mentary is found in the folio editions, [B. v. 1058--
1138. C. v. 761–816.] and is inscribed to Eusebius,
as the author himself states in his Commentary on
the Acts.
These are all the Commentaries written by Bede
on the New Testament. In the list of his writings,
however, occurs the article, “Capitula Lectionum in
omnes libros Novi Testamenti excepto Evangelio;">
and Boniface, in his Epist. ad Egbertum Episcopum,
writes for Bede's 66 Lectionarium Anniversarium.”
But of this work no traces are known to remain.
We therefore here take leave of our reader, who, if
he has followed us through the manifold branches of
learning contained in these volumes, will not fail to
admire the extraordinary genius and talent of the
remarkable man whose genuine works are now for
the first time laid before the public.
IN
ACTA APOSTOLORUM
EXPOSITIO.
PROLOGUS VENERABILIS BEDÆ, ,
PRESBYTERI, FAMULI CHRISTI,
AD ACCAM EPISCOPUM IN EXPOSITIONEM
ACTUUM APOSTOLORUM.
j
DelID OCOLIATH
com-
A
Domino in Christo desideratissimo et vere beatis-
simo Accæ Episcopo, Beda, perpetuam in Do-
mino salutem.
CCEPI creberrimas beatitudinis
tuæ literas, quibus me
monere dignatus es, ne mentis
acumen inerti otio torpere et
obdormire permittam, sed me-
ditandis scrutandisque quotidie
Scripturis vigil atque indefessus
insistam, et post expositionem
Apocalypseos sancti Evangelistæ Joannis, quam fra-
tris nostri Eusebii rogatu tribus libris complexam,
mox tibi transcribendam destinavi, in explanationem
quoque beati Evangelistæ Lucæ, juxta vestigia pa-
trum, quantum valeam sudoris impendam. Quod
quia facere necdum potui, et operis videlicet immen-
sitate perterritus, et obstrepentium causarum (quas
tu melius nosti) necessitate præpeditus, ne tamen
tuæ postulationis contemneretur auctoritas, quod in-
terim potui, feci. Misi enim opusculum in Actus
VOL. XII.
B
2
EXPOSITIO
Apostolorum, quod ante non multos dies editum, et
velocissime quantum tempus dederat, ne tua sacro-
sancta voluntas impediretur, emendatum membra-
nulis indideram. Ubi ea quæ vel mystice gesta vel
obscurius dicta videbantur, prout potui, dilucidare
tentavi. In quo me opusculo cum alii plurimi fidei
catholicæ scriptores, tum maxime juvit Arator
sanctæ Romanæ Ecclesiæ subdiaconus, qui ipsum
ex ordine librum heroico carmine percurrens, non-
nullos in eodem metro allegoriæ flores admiscuit;
occasionem mihi tribuens, vel alia ex his colligendi,
vel eadem planius exponendi. Actus igitur Aposto-
lorum (ut beatus Hieronymus ait) nudam quidem
sonare videntur historiam, et nascentis ecclesiæ in-
fantiam texere: sed si noverimus eorum scriptorem
Lucam esse medicum, cujus laus est in evangelio,
animadvertimus pariter omnia verba illius, animæ
languentis esse medicinam: e quibus nos aliqua
juxta modulum nostræ parvitatis exposituri, primo
admonere curabimus, ipsum evangelistam Lucam,
ut dictum est, juxta traditionem veterum ecclesiæ
tractatorum, medicinæ artis fuisse peritissimum, et
magis Græcas literas scisse quam Hebræas. Unde
sermo ejus tam in evangelio quam in Actibus Aposto-
lorum comptior est, et secularem redolet eloquen-
tiam, magisque testimoniis Græcis utitur quam
Hebræis. Ex quo accidit, quod maxime miror, et
propter ingenii tarditatem vehementissimo stupore
perculsus nescio perscrutari, qua ratione cum in
Hebraica veritate a diluvio usque ad Abraham decem
generationes inveniantur, ipse Lucas, qui Spiritu
Sancto calamum regente nullatenus falsum scribere
potuit, undecim generationes juxta septuaginta in-
terpretes, adjecto Cainam, in evangelio ponere ma-
luerit. Ideo autem in evangelii procemio dicit sibi
visum esse ex ordine diligenter scribere, quoniam
IN ACTA APOST,
3
!
hoc multi conati sunt. Sed eos debemus accipere,
quorum in ecclesia nulla extat auctoritas, quia id
quod conati sunt, implere minime potuerunt. Iste
autem non solum usque ad resurrectionem assump-
tionemque Domini perduxit narrationem suam, ut
in quatuor auctoribus evangelicæ scripturæ dignum
suo labore haberet locum, verum etiam deinceps quæ
per apostolos gesta sunt, quæ sufficere credidit ad
ædificandam fidem legentium vel audientium ita
scripsit, ut solus ejus liber fide dignus haberetur in
ecclesia de Apostolorum Actibus narrantis, repro-
batis omnibus qui non ea fide qua oportuit, facta
dictaque apostolorum scribere ausi sunt. Eo quippe
tempore scripserunt Marcus et Lucas, quo non so-
lum ab ecclesia Christi, verum etiam ab ipsis adhuc
in carne manentibus apostolis, probari potuerunt.
Nam Domini nutu gerebatur, ut non solum apostoli
qui viderant, sed et discipuli qui auditu didicerant,
facta Christi dictaque conscriberent, quatenus se-
quentibus ecclesiæ doctoribus ea quæ non viderant
prædicandi scribendique fiducia pariter et auctoritas
præberetur. Actus vero Apostolorum, et præcipue
beati Pauli, cujus individuus in peregrinando comes
extitit beatus Lucas, sicut viderat ipse composuit.
Quorum contextus omnis quantum ex aliorum histo-
riis animadvertere potuimus, continet annos viginti
octo: id est, Tiberii Cæsaris annos sex, Caii annos
quatuor, Claudii annos quatuordecim. Cujus prin-
cipis Petrus apostolus Romam venit, et in quarto
anno fame facta, octavo anno sunt Judæi Roma ex-
pulsi. Item Neronis quatuor annos, quorum duos
extremos beatus Paulus Romæ in libera mansit cus-
todia. Ex quo intelligimus, in eadem urbe librum
esse compositum. Itemque ut per Judæorum quo-
que reges eadem tempora discernam, Herodes, Phi-
lippus, et Lysanias tetrarchæ præfuerunt annis sex;
B 2
A
4
EXPOSITIO
Herodes rex, qui et Agrippa, qui Cæsarææ periit,
annos septem. Agrippa, filius ejus, sub quo Paulus
Romam missus est, annos quindecim ; cujus restant
usque ad subversionem Hierosolymorum anni duo-
decim. Hæc distinctius executus sum, ut cum ejus-
dem libelli revolvas historiam, quid sub quo tempore
gestum sit, evidenter agnoscere possis. Misi autem
et explanatiunculam epistolæ beatissimi Evangelistæ
Joannis, cujus maximam partem ex Homiliis sancti
Augustini latissima suavitate diffusis, compendiosus
breviator excerpsi. Nonnulla vero in calce etiam
proprio sudore subtexui : in quo utroque opere, si
quid utilitatis inveneris, Dei donis ascribe; si quid
superflui, meæ fragilitati compatere. Intercedentem
pro nobis beatitudinem vestram Dominus omnipotens
ad regimen ecclesiæ perpetuo conservet incolumem.
IN CAP. I.
Primum quidem sermonem feci de omnibus, o Theo-
phile, quæ cæpit Jesus facere et docere.] De omnibus
se dicit Christi factis et dictis in evangelio scripsisse,
non quod omnia comprehendere potuerit, ne sit con-
trarius Joanni, qui ait, Multa quidem et alia signa
fecit Jesus in conspectu discipulorum suorum, quæ
non sunt scripta in libro hoc: sed quod de omnibus
elegerit unde faceret sermonem, quæ judicavit apta
et congrua sufficere officio dispensationis suæ. Theo-
philus interpretatur Dei amator, vel a Deo amatus.
Quicunque ergo Dei amator est, ad se scriptum cre-
dat, suæque hic animæ, quia Lucas medicus scripsit,
inveniat salutem. Et notandum quod ait, Quæ coe-
pit Jesus facere et docere. Primo facere, postea do-
cere: quia Jesus, bonum doctorem instituens, nulla
nisi quæ fecit docuit.
IN ACTA APOST. CAP. I.
5
Usque in diem qua præcipiens apostolis per Spiri-
tum Sanctum quos elegit assumptus est.] Per hyper-
baton legendum, usque in diem qua assumptus est,
præcipiens ante assumptionem, id est præcepta dans
apostolis : quæ vel hic vel in evangeliis leguntur.
Est ergo sensus : Scripsi de Jesu a tempore quo
coepit signa facere et docere usque in diem qua eis-
dem consummatis, unde venerat rediit.
Per dies quadraginta apparens eis, et loquens de
regno Dei, et convescens, &c.] Ad instruendam Domi-
nus fidem suæ resurrectionis, sæpius apostolis post
passionem suam vivus apparuit, cibos sumit, ean-
demque quam a mortuis suscitaverat palpandam
carnem exhibet. Sed altiori mysterio per hanc qua-
dragesimam dierum cum discipulis conversationem,
significat se occulta præsentia quæ promiserat im-
pleturum. Ecce ego vobiscum omnibus diebus
usque ad consummationem seculi. Iste enim nume-
rus hanc temporalem terrenamque vitam vel propter
quatuor anni tempora, vel propter quatuor ventos
coeli designat. Nam postquam consepulti fuerimus
cum Christo per baptismum in mortem, quasi Rubri
maris calle transito, necessarium in hac solitudine
Domini habemus ducatum, qui nos ad coelestia per-
ducat, et imaginis suæ denario renumerans, præ-
sentia Sancti Spiritus quasi vera jubilei quiete bea-
tificet.
Vos autem baptizabimini Spiritu Sancto non post
multos hos dies.] Nondum fuerant apostoli baptizati,
non tamen aqua, sed Spiritu Sancto, quos intelligi-
mus jam fuisse baptizatos, sive baptismo Joannis (ut
nonnulli arbitrantur) seu (quod magis credibile est)
baptismo Christi. Neque enim ministerium bapti-
zandi fuerat, ut haberet baptizatos servos per quos
cæteros baptizaret, quia non defuit memorabilis illius
humilitatis ministerium, quando eis lavit pedes. Cum
ma
6
EXPOSITIO
ergo diceret Dominus, Quia Joannes quidem bapti-
zavit aqua, nequaquam subjunxit, Vos autem bapti-
zabitis, sed, Vos autem baptizamini Spiritu Sancto.
Quia neque apostoli, neque sequaces eorum qui us-
que hodie baptizant in ecclesia, aliter quam Joannes,
id est in aqua baptizare prævalent: sed tantum in-
vocato Christi nomini adest interior virtus Spiritus
Sancti, quæ homine aquam tribuente baptizatorum
animas simul et corpora purificet: quod in Joannis
baptismo non fiebat. Nondum enim erat Spiritus
datus, quia Jesus nondum fuerat glorificatus.
Igitur qui convenerant, interrogabant eum, dicentes,
Domine, si in tempore hoc restitues regnum Israel?]
Quoniam apparens eis locutus est de regno Dei,
Spiritus quoque Sancti non post multos dies pro-
misit adventum, consequenter eum de eodem regno
percontantur, utrum videlicet mox adveniente Spiritu
Sancto in præsenti restituendum, an in futuro sanctis
reservandum credere debeant. Carnales enim adhuc
discipuli, resurrectione Christi completa, continuo
regnum Israel credebant esse venturum. Juxta quod
Cleophas ait: Nos autem sperabamus, quod ipse
esset redempturus Israel. Et evangelista præmisit,
quia Domino Hierosolymam venturo existimarent
quod confestim regnum Dei manifestaretur. Sed
oportebat impleri prophetiam, qua Patri canens ait :
Tu vero repulisti, et sprevisti, et distulisti Christum
tuum. Repulit enim et sprevit Filium Pater, quando
eum in passione deseruit loquentem, Deus, Deus
meus, quare me repulisti? Distulit autem, ut quem
sancti illo tempore regnaturum putabant, expectent
in die judicii in sua majestate venturum. Unde et
ipse Dominus spiritualem Israel et regnum cæleste a
prophetis fuisse promissum insinuans, ait,
Non est vestrum nosse tempora vel momenta quæ
Pater posuit in sua potestate.] Illius (inquiens) regni
IN ACTA APOST. CAP. I.
7
tam secretum tempus est, ut Patris tantummodo
scientiæ pateat. Et quando dicit, Non est vestrum
scire; ostendit quod et ipse sciat, cujus omnia sunt
quæ Patris sunt, sed non expediat nosse mortalibus,
ut semper incerti de adventu Judicis, sic quotidie
vivant, quasi die alia judicandi sint.
Sed accipietis virtutem supervenientis Spiritus
Sancti in vos, &c.] Cum supervenerit, inquit, in vos
Spiritus Sanctus, nequaquam regnum Israel, sive
regnum Dei in Israel, ut putatis, afferet, sed vobis
virtutem de me testificandi præbebit. Tantumque
regni illius tempora longe sunt, ut prius non solum
hanc Hierosolymorum urbem, verumetiam omnes
Judææ fines, dehinc autem et proxime gentem Sama-
riæ, ad extremum novissimos quoque per circuitum
mundi terminos evangelii fama percurrat.
Et cum hæc dixisset, videntibus illis elevatus est.]
Marcus quidem aliam Domini locutionem comme-
morans, ait: Et Dominus quidem Jesus, postquam
locutus est eis, assumptus est in cælum. Sed quia
Lucas significantius adjecit, Cum hæc dixisset ele-
vatus est; ostendit profecto illis quos commemora-
verat sermonibus expletis, Dominum ascendisse ad
cælos.
Et nubes suscepit eum ab oculis eorum.] Ubique
creatura suo Creatori præstat obsequium. Astra
indicant nascentem, patientem obnubunt, recipiunt
nubes ascendentem, redeuntem ad judicium comita-
buntur.
Ecce duo viri astiterunt illis in vestibus albis.] Al-
bæ vestes exaltationi magis congruunt quam humili-
ationi. Et ideo Domino ascendente, in albis vesti-
bus angeli apparent, qui nato Domino in albis vesti-
bus apparere non dicuntur, quia qui in nativitate sua
apparuit Deus humilis, in ascensione sua ostensus
est homo sublimis. Nam et locus congruit dum
8
EXPOSITIO
is qui in humili civitatula natus est homo, de monte
sublimi regressus est ad coelum.
Hic Jesus qui assumptus est a vobis in cælum.] Oh
duas illi causas angeli videntur, ut videlicet ascen-
sionis tristitiam, regressionis commemoratione con-
solarentur, et ut vere in coelum illum ire monstrarent,
et non quasi in cælum sicut Eliam.
Sic veniet quemadmodum vidistis eum euntem in
cælum.] Id est in eadem forma carnis atque substan-
tia veniet judicaturus, in qua venerat judicandus.
Cui profecto immortalitatem dedit, naturam non abs-
tulit. Cujus etiam gloria divina quæ quondam in
monte tribus discipulis apparuit, peracto judicio ab
omnibus sanctis videbitur, quando tolletur impius ne
videat gloriam Dei.
Tunc reversi sunt Hierusalem a monte qui vocatur
Oliveti.] Dominus et Salvator noster, principe tene-
brarum devicto, in locum pacis et luminis fideles
educit. Meritoque montem chrismatis ascendit,
Sanctum promissurus Spiritum, cujus nos unctio
docet de omnibus.
Qui est juxta Hierusalem, sabbati habens iter.]
Juxta historiam indicat montem Olivarum spatio
miliarii ab urbe Hierusalem esse discretum. Sab-
bato enim juxta legem plus quam mille passus ince-
dere non licebat. Juxta allegoriam vero, qui gloriam
Domini ad Patrem ascendentis intus intueri mere-
bitur, et Spiritus Sancti promissione ditari, hic sab-
bati itinere urbem perpetuæ pacis ingreditur. Erit-
que ei juxta Esaiam sabbatum ex sabbato, quia qui
hic cessavit a perverso opere, illic quiescet in coelesti
retributione. At contra qui in hoc seculo quasi per
tempus sex dierum, salutem operari neglexerit, illo
perpetuæ quietis tempore, de finibus beatæ Hierusa-
lem excludetur, illud evangelium contemnens, Orate
ne fiat fuga vestra hyeme vel sabbato.
IN ACTA APOST. CAP. I.
9
Et cum introissent in conaculum, ascenderunt ubi
manebant.] Locum in superiori designat, quia jam a
terrena conversatione sabbati ad superiora scientiæ
virtutisque conscenderant.
Jacobus Alphæi, et Simon Zelotes, et Judas Jacobi.]
Putant quidam duos fuisse apostolos Jacobi voca-
bulo nuncupatos, Jacobum videlicet Zebedæi, et
Jacobum Alphæi, tertium vero Jacobum fratrem
Domini, non apostolum, sed episcopum fuisse Hiero-
solymorum. Quod nequaquam verum est, sed, juxta
evangeliorum fidem, eundem Jacobum filium Alphæi
apostolum præfuisse Hierosolymis sciendum est, qui
frater Domini dictus est, eo quod fuerit Mariæ ma-
terteræ Domini filius, cujus Joannes evangelista
meminit. Stabant autem (inquiens) juxta crucem
Jesu mater ejus, et soror matris ejus Maria Cleophæ.
Mariam hanc Cleophæ a patre sive a familia cogno-
minans. Quomodo enim frater Domini non aposto-
lus, sed tertius Jacobus esse dicatur, cum et Paulus
eum nominet apostolum, Alium autem inquiens)
apostolorum vidi neminem nisi Jacobum fratrem
Domini ? Et evangelista Marcus, eundem non ter-
tium, sed alterum appellet, dicens, Erant autem et
mulieres de longe aspicientes, inter quas erat Maria
Magdalene, et Maria Jacobi minoris, et Joseph ma-
ter, et Salome. Cum enim major et minor non inter
tres, sed inter duos soleant præbere distantiam, mi-
nor Jacobus Alphæi appellatur ad distinctionem ma-
joris qui erat filius Zebedæi. Lege librum beati
Hieronymi adversus Helvidium. Simon autem Ze-
lotes, ipse est qui in evangeliis scribitur Chananæus.
Chana quippe zelus interpretatur. Erat enim de
vico Galilææ Chana, ubi Dominus aquas convertit in
vinum, et post fratrem suum Jacobum Hierosoly-
morum rexit ecclesiam, centumque et viginti anno-
rum sub Trajano crucem ascendit. Consobrinus is
10
BXPOSITIO
secundum carnem Salvatoris fuisse declaratur, quia
patrem ipsius Cleopham, fratrem fuisse Joseph,
Egesippus contestatus est. Judas vero Jacobi, id
est frater Jacobi, idem est qui in evangeliis vocatur
Thaddæus, missusque est Edissam ad Abagarum
regem Osroenæ, ut ecclesiastica tradit historia. Se-
quitur,
Hi omnes erant unanimiter perseverantes in ora-
tione.] Unanimiter perseverant in oratione, qui ad-
ventum Sancti Spiritus expectant. Spiritus enim
Sanctus disciplinæ effugiet fictum. Et ideo quicun-
que ejus promissa cupierit accipere dona, perseveran-
ter debet instare precibus fraterna caritate conditis.
Erat autem turba hominum simul, centum fere vi-
ginti.] Hi centum viginti ab uno usque ad quinde-
cim paulatim et per incrementa surgentes quindecim
graduum numerum efficiunt, qui propter utrius-
que legis perfectionem in Psalterio mystice continetur,
et in quo vas electionis apud Petrum Hierosolymis
commoratur. Oportebat enim ut sacramentum quod
legislator in annis exhibuit, hoc novæ gratiæ prædi-
catores suo numero designarent.
Viri fratres, oportet impleri Scripturam quam præ-
dixit Spiritus Sanctus, &c.] In undenario numero
Petrus apostolus remanere metuit. Omne enim
Omne enim pec-
catum undenarium est, quia dum perverse agit, præ-
cepta Decalogi transit. Unde quia nulla nostra
justitia per se innocens est, tabernaculum quod ar-
cam Domini continebat intus, undecim velis cilicinis
desuper obvelabatur. Numerumque apostolorum
duodenarium redintegrat, ut per duas septenarii
partes (ter enim quaterni decus dipondius) gratiam
quam verbo prædicabant, et cum numero servarent,
ut qui mundo quadriformi fidem sanctæ Trinitatis
prædicaturi erant, Domino dicente: Ite, docete om-
nes gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Filii,
IN ACTA APOST. CAP. 1.
11
et Spiritus Sancti: jam operis perfectionem numeri
quoque sacramento firmarent. Juxta altiorem autem
intellectum, damnum ecclesiæ quod in falsis fratribus
patitur, hactenus ex parte maxima perdurat incorrec-
tum. At cum in fine mundi populus Judæorum qui
Dominum crucifixit reconciliandus ecclesiæ creditur,
velut quinquagesimo die propinquante, apostolorum
est summa restituta.
Et hic quidem possedit agrum de mercede iniqui-
tatis.] Qui Dominum vitæ vendidit, terra viventium
amissa, agrum sanguinis et mortis æternæ, sceleris et
nominis sui memoriam possidet. Alioquin non ipse
Judas emptum pretio sanguinis agrum figuli possi-
dere meruit, qui, relatis triginta argenteis, traditionis
crimen criminosiore in se protinus morte mulctavit.
Sed more sacri eloquii, possedit dictum est, possidere
fecit. Sicut beatus Job ait: Et abominabuntur me
vestimenta mea, id est abominabilem me membra
corruptibilia reddent.
Et suspensus crepuit medius.] Dignam sibi penam
traditor amens invenit, ut videlicet guttur quo vox
proditionis exierat, laquei nodus necaret. Dignum
etiam locum interitus quæsivit, ut qui hominum an-
gelorumque Dominum morti tradiderat, cælo terræ-
que perosus, quasi aeris tantummodo spiritibus so-
ciandus, juxta exemplum Achitophel et Absalon
qui regem David persecuti sunt, aeris medio periret.
Cui utique satis digno exitu mors ipsa successit, ut
viscera quæ dolum proditionis conceperant, rupta
caderent, et vacuas evolverentur in auras. Cujus
simillima pænæ mors Arrium hæresiarcham dam-
nasse refertur, ut quia ille humanitatem Christi, iste
divinitatem extinguere moliebatur, ambo sicut sensu
inanes vixerant, sic quoque ventre vacui perirent.
Fiat habitatio ejus deserta, et non sit qui inhabitet
in ea, et episcopatum ejus accipiat alter.] Plani qui-
12
EXPOSITIO
dem sunt isti versiculi, et palam beato Petro inter-
pretante expositi: quia et Judas meritam prævari-
cationis suæ poenam excepit, abiensque in locum
suum, gehennam videlicet infernalem, communem
humanæ conversationis habitationem immatura et
impia morte deseruit, et nihilominus accipiente sancto
Matthia locum ministerii illius et apostolatus, sacra-
tissima perfectionis apostolicæ summa restaurata est.
Sed notandum quod nequaquam juxta vulgatam edi-
tionem de uno centesimo octavo Psalmo totum testi-
monium est sumptum, verum extrema pars tantum,
prior vero de sexagesimo octavo, in quo dictum est
de Judæis: Fiat habitatio eorum deserta, et in ta-
bernaculis eorum non sit qui inhabitet. Dum enim
vellet beatus Petrus et Judæ abjectionem et electio-
nem Matthiæ testimoniis astruere propheticis, junxit
testimonium quod de episcopatu Matthiæ specialiter,
et illud quod de Judæorum, in quorum numero
etiam Judas erat, abjectione generaliter positum erat.
Quod nescio a quo primum imperito emendatore,
centesimo octavo Psalmo additum est.
Qui cum
videret hos versiculos pariter a beato Petro positos,
suum Psalterium pariter non habuisse, putare coepit
falsatum se habere codicem, et quod non habuerat,
superadjicere præsumpsit. Eodem modo
modo tertio-
decimo Psalmo de Epistola Pauli ad Romanos, octo
versus quos ipse de diversis Psalmis et Esaia
pro-
pheta contexerat, adjecti sunt: quorum primus est,
Sepulcrum patens est guttur eorum: ultimus, Non
est timor Dei ante oculos eorum.
Hæc enim quæ
dixi, non solum Hebraica veritas, et emendatior sep-
tuaginta interpretum editio, verum aperta quoque
ratio comprobat, quod in eodem centesimo octavo
Psalmo, exceptis his versiculis, triginta sint maledic-
tiones in Judam Scariothem illatæ, juxta numerum
argenteorum quibus Dominum vendere non timuit.
IN ACTA A POST. CAP. I.
13
Quarum prima hæc est: Constitue super eum pec-
catorem. Extrema vero hæc, Et operiantur sicut
diploide confusione sua.
Joseph qui vocatur Barsabas, qui cognominatus est
Justus, et Matthiam.] Barsabas filius quietis, Mat-
thias Dei parvus interpretatur. De quo Arator,
O quantum distant humana supernis
Judiciis ? Parvi merito transcenditur ille
Laude hominum qui justus erat.
Et dederunt sortes eis, &c.] Non hoc exemplo,
vel quod Jonas propheta sorte deprehensus sit,
indifferenter sortibus est credendum, cum privi-
legia singulorum, ut Hieronymus ait, communem
legem facere omnino non possint. Nam ibi et
gentiles viri, tempestate coacti, auctorem periculi
sorte quærebant; et hic Matthias sorte eligitur, ne
apostoli electio a mandato discrepare legis veteris
videretur ; ubi summus sacerdos sorte quæri jubeba-
tur; sicut de Zacharia dicitur: Secundum consue-
tudinem sacerdotii sorte exiit ut incensum poneret.
Qui idcirco, ut reor, tunc sorte legebatur, ut typo
figuraretur, verum semper quærendum fuisse sacer-
dotem ; donec veniret cui repositum erat, qui non
in hostiarum cruore, sed per proprium sanguinem,
introivit semel in sancta æterna redemptione inventa.
Cujus hostia tempore paschæ immolata, sed die
Pentecostes Spiritu Sancto in igne apparente, vere
consumpta est.
Veteris enim erat consuetudinis,
acceptas Deo victimas coelesti igne consumi. Donec
ergo Veritas compleretur, figuram licuit exerceri.
Inde est quod Matthias, qui ante Pentecosten ordi-
natur, sorte quæritur: septem vero diaconi postea,
nequaquam sortis agitatione, sed discipulorum tan-
tum electione ; apostolorum vero oratione et manus
impositione sunt ordinati. Quod si qui necessitate
.14
EXPOSITIO
aliqua compulsi Deum putant sortibus exemplo
apostolorum esse consulendum, videant hoc ipsos
apostolos non nisi collecto fratrum coetu et precibus
ad Deum fusis egisse.
IN CAP. II.
Et cum complerentur dies Pentecostes, erant omnes
pariter in eodem loco.] Hoc est in cænaculo, quo
superius ascendisse narrantur. Quicunque enim Spi-
ritu Sancto adimpleri desiderant, carnis domicilium
necesse est mentis contemplatione transcendant.
Sicut autem quadraginta dies, quibus Dominus post
resurrectionem suam cum discipulis conversatus est,
conresurgentem Christo peregrinationis hujus desig-
nant ecclesiam, ita dies quinquagesimus quo Spiri-
tus Sanctus accipitur, perfectionem quietis beatæ
qua labor ecclesiæ temporalis denario remunerabitur
æterno, congruenter exprimit. Nam et ipse nume-
rus quadragenarius æqualibus suis partibus com-
putatus addit amplius ipsum denarium, et facit quin-
quaginta. Quadragenarii quippe numeri dimidium
est viginti, quarta pars decem, quinta octo; octava
quinque, decima quatuor; vigesima duo, quadrage-
sima unum.
Viginti autem, et decem, et octo,
quinque, et quatuor, et duo, et unum, quinquaginta
faciunt. Cujus computi facillime patet figura, quo-
niam præsens conflictus gaudium nobis jubilei
quasi latenter generat sempiternum, apostolo di-
cente, Quod enim in præsenti momentaneum est, et
leve tribulationis nostræ, supra modum in sublimi-
tate æternum gloriæ pondus operatur nobis. Vera
est autem nostra beatitudo corporis et animæ; nos
immortalitate gloriantes summæ et beatæ Trinitatis
æterna visione satiari. Nam corporis quatuor notis-
11
IN ACTA APOST. CAP. II.
15
simis qualitatibus consistimus. In interiore autem
homine, ex toto corde, tota anima, tota mente, Deum
diligere jubemur. Et hoc est perfectum vitæ dena-
rium, divinæ nos gloriæ præsenti visione lætari.
Verum notandum juxta historiam quod apud anti-
quos, dies pentecostes, id est, quinquagesimæ, quo
lex data erat, ab occisione agni computabatur. Hic
autem non a Domini passione, sed, sicut beatus Au-
gustinus exponit, ab ejus resurrectione dies quinqua-
gesimus, quo Spiritus Sanctus missus est, com-
putatur, qui redeunte signi veteris exemplo, ipse sibi
manifestissime diem Dominicum suo consecravit ad-
ventu. Quo etiam temporis articulo, verum Pascha
die Dominico monstravit esse celebrandum. Nam
sicut hic, sic et illic in ignis visione Deus apparuit,
dicente Exodo: Totus autem mons Sinai fumabat ;
eo quod descendisset Dominus super eum in igne.
Et factus est repente de cælo sonus tanquam adveni-
entis spiritus vehementis, &c.] Per ignem quidem
Dominus, ut beatus Papa Gregorius exponit, appa-
ruit, sed per semetipsum locutionem interius fecit.
Et neque ignis Deus; neque ille sonitus fuit, sed per
hoc quod exterius exhibuit, expressit hoc quod inte-
rius gessit. Qui enim discipulos et zelo succensos
et verbo eruditos intus reddidit, foris linguas igneas
ostendit. In significatione igitur admota sunt ele-
menta, ut ignem et sonitum sentirent corpora, igni
vero invisibili et voce sine sonitu docerentur corda.
Et apparuerunt illis dispertitæ linguæ tanquam
ignis.] Spiritus enim Sanctus in igne et linguis appa-
ruit, quia omnes quos impleverit ardentes pariter et
loquentes facit. Ardentes utique ex se, et loquentes
Simul et indicans, quia sancta ecclesia per
mundi terminos dilatata, omnium gentium erat voce
locutura.
Seditque super singulos eorum. Quod sedisse dici-
de se.
16
EXPOSITIO
tur, regiæ est potestatis indicium; vel certe quia
requies ejus indicatur in sanctis.
Et coeperunt loqui variis linguis.] Unitatem lingua-
rum quam superbia Babylonis disperserat, humilitas
ecclesiæ recolligit. Spiritualiter autem varietas lin-
guarum, dona variarum significat gratiarum. Verum
non incongrue Spiritus Sanctus intelligitur ideo pri-
mum linguarum donum dedisse hominibus, quibus
humana sapientia forinsecus et discitur, et docetur,
ut ostenderet quam facile possit sapientes facere per
sapientiam Dei quæ eis interna est.
Erant autem in Hierusalem habitantes Judæi, viri
religiosi, &c.] Conveniens puto perquirere quinam
isti sunt; et ex qua captivitate Judæi. Quoniam
quidem illa quæ in Ægypto fuerat vel in Babylonia,
absoluta jam fuerat. Romanis autem nondum vene-
rant Judæi in captivitatem, licet jam et ipsa immi-
neret ultrix commissi de Salvatore piaculi. Super-
est ergo ut illa intelligatur captivitas, quæ sub
Antiocho facta est, quæ utique non multis ante tem-
poribus acciderat.
Quoniam audiebat unusquisque lingua sua illos lo-
quentes.] Quæritur in hoc loco, quomodo unusquis-
que audiebat lingua sua loquentes eos magnalia Dei :
utrum ii qui loquebantur, diversis sermonibus unius-
cujusque linguæ hoc quod dicebatur proferebant,
est, ut unusquisque eorum nunc hac, nunc alia
lingua loquens, sic per omnes curreret, an in eo
potius erat mirabile, quod sermo eorum qui loque-
bantur qualibet lingua fuisset pronuntiatus unicui-
que audienti, secundum suam linguam intelligebatur,
ut (verbi gratia) unoquocunque apostolo in ecclesia
docente (necesse enim erat tacentibus reliquis unum
loqui; et sermonem unum ad auditum omnium per-
venire) ipse sermo hanc in se vim haberet, ut cum
diversarum gentium auditores essent, unusquisque
IN ACTA APOST. CAP. II.
17
secundum linguam suam illius ipsius unius sermonis
qui ab apostolo fuerat pronuntiatus susciperet audi-
tum, et caperet intellectum. Nisi forte secundum
hoc magis videbatur audientium esse miraculum
quam loquentium.
Et qui habitabant Mesopotamiam, et Judæam, et
Cappadociam.] Judæam hoc loco non totam gentem,
sed partem illius, hoc est tribum Juda et Benjamin
significat, ad distinctionem videlicet Samariæ, Gali-
lææ, Decapoleos, et aliarum in eadem provincia
regionum: quæ licet omnes una lingua loquerentur
Hebræa; domesticam tamen singulæ dicendi spe-
ciem habuere distinctam. Unde et Petrus in Do-
mini passione quod Galilæus sit, loquela sua pro-
ditur.
Judæi quoque et proselyti.] Proselytos, id est, ad-
venas nuncupabant eos qui de gentibus originem
ducentes, circumcisionem et judaismum eligere ma-
lebant, sicut Achior in libro Judith fecisse narratur.
Non solum ergo, inquiunt, qui natura sunt Judæi ex
diverso orbe convenerant; verum et ii qui de præ-
putio nati, eorum adhæsere ritui.
Alii autem irridentes dicebant, quia musto pleni sunt
isti.] Irridentes licet, mystice tamen vera testantur.
Qui non vino veteri, quod in nuptiis ecclesiæ defecit;
sed musto sunt gratiæ spiritualis impleti. Jam enim
vinum novum in utres novos venerat, cum apostoli
non in vetustate literæ, sed in novitate Spiritus Dei
magnalia resonarent.
Non enim, sicut vos æstimatis, hi ebrii sunt, &c.]
Spiritus Sanctus gloriam individuæ Trinitatis modo
prædicaturus, tertia hora convenienter descendit.
Et quia supra dicitur, Erant in oratione perseve-
rantes : recte Spiritum Sanctum orationis hora
percipiunt; ut ostendatur legentibus, quia Spiritus
VOL. XII.
C
18
EXPOSITIO
Sancti gratia non facile percipitur, nisi mens a car-
nalibus supernorum intentione elevetur. Tria enim
tempora quibus Daniel in die flectere genua sua et
adorare legitur, tertia, sexta, et nona hora, ab
ecclesia intelligitur. Quia et Dominus tertia hora
Spiritum Sanctum mittens, sexta ipse crucem as-
cendens, nona animam ponens, easdem horas nobis
cæteris excellentius intimare et sanctificare digna-
tus est.
Effundam de spiritu meo super omnem carnem.]
Verbum effusionis ostendit muneris largitatem; quia
non, ut olim, prophetis virtutem et sacerdotibus tan-
tum, sed omnibus passim in utroque sexu conditioni-
bus et personis, Sancti Spiritus esset gratia condo-
nanda. Quæ sit enim omnis caro, propheta con-
sequenter exposuit,
Et prophetabunt (inquiens) filii vestri et filiæ ves-
træ, &c.] Prodigia in cælo, cum Domino nascente
novum sidus apparuit. Illo crucem ascendente; sol
obscuratus est, et ipsum coelum tenebris obductum
est. Signa in terra, quia Domino spiritum emittente
terra contremuit; monumenta aperuit; saxa fregit,
et multa quæ dormierant sanctorum corpora rediviva
protulit.
Sanguinem et ignem et vaporem fumi.] Sanguinem
Dominici lateris, ignem Spiritus Sancti, vaporem
compunctionis et fletum. Quia sicut ab igne fumus,
ita ab ardore Spiritus Sanctus pronascitur. Nam et
sanguinem de mortua carne vivaci rivo profluere;
quod contra naturam nostrorum est corporum, signi
loco factum credere restat. Cujus videlicet nisi
nostræ salutis ac vitæ ; quæ de illius utique morte
pronascitur? Potest etiam in igne fidelium illumi-
natio, in vapore fumi Judæorum qui non credidere
cæcitas intelligi. Unde et legem daturus Dominus
IN ACTA APOST. CAP. II.
19
in igne fumoque descendit, quia et humiles per cla-
ritatem suæ ostensionis illuminat, et superborum
oculos per caliginem erroris obscurat.
Sol convertetur in tenebras, et luna in sanguinem.].
Hoc in Domini passione partim factum, partim ante
diem magnum, id est, judicii futurum creditur.
Tunc enim sol obtenebratus est, sed luna in sangui.
nem versa palam hominibus apparere non potuit,
quæ tunc (utpote in pascha) quintadecima existens,
interdiu fuerat mortalium visibus objectu telluris
occulta.
Et erit : Omnis quicunque invocaverit nomen Do-
mini, salvus erit.] Hoc est quod Petrus alibi ait,
Quia non est personarum acceptor Deus; sed in
omni gente qui timet eum et operatur justitiam,
acceptus est illi.
Jesum Nazarenum, virum approbatum a Deo, &c.]
Quasi doctus magister prius incredulos commissi
reatus admonet; ut justo timore compunctis con-
silium salutis postmodum opportunius impendat.
Et quia legem scientibus loquitur, ipsum Christum
esse qui a prophetis esset promissus, ostendit. Nec
tamen hunc prius auctoritate sua Dei Filium nomi-
nat; sed virum probatum, virum justum, virum a
mortuis suscitatum, non usitata cum cæteris atque
communi resurrectione, id est, in finem seculi dilata,
sed tertia die celebrata, ut singularis et gloriosæ re-
surrectionis assertio testimonium æternæ divinitatis
acquireret. Cum enim cæterorum corpora corrup-
tionem probaret subisse post mortem, hunc utique
de quo dicitur, Non dabis sanctum tuum videre
corruptionem, comprobat humanæ fragilitatis exper-
tem, probat etiam humanæ conditionis merita super-
gressum, et ideo magis Deo quam hominibus con-
ferendum. Quali vero apud Gentiles apostoli præ-
dicationis utantur exordio, in Cornelii centurionis
C 2
20
EXPOSITIO
historia, et in sermone Apostoli Pauli Athenis habito
docėberis.
Providebam Dominum coram me semper ; quoniam a
dextris es mihi, ne commovear.] Veniens, inquit, in ea
quæ transeunt non abstuli oculum ab eo qui semper
manet, hoc providens, ut in eum post temporalia
peracta recurrerem, quoniam favet mihi ut stabiliter
in eo permaneam, et hoc quod peccatum non feci,
nec inventus est dolus in ore meo, non humanitati,
sed divinitati ascribam: propter hoc et in cogita-
tionibus meis jucunditas, et in verbis meis exultatio :
propter resurrectionem scilicet, quia per eam libera-
tus est mundus.
Insuper et caro mea non deficiet in interitu, &c.]
Quoniam neque animam meam inferis possidendam
dabis, neque sanctificatum corpus per quod et alii
sanctificandi sunt, corrumpi patieris.
Quia notas mihi fecisti vias vitæ, quibus itur ad
æternitatem, &c.] Et ascendenti in coelos dabis delec-
tationes dexteræ tuæ usque in finem : quia neque
derelictus est in inferno. Sic descendit quidem
Christus secundum animam ad inferos, ut quibus
oportuit subveniret, sed non est derelictus in inferno,
quia cito reditu corpus resurrecturum petivit.
Dextera ergo Dei exaltatus : quia dixerat Psalmus,
Quoniam a dextris est mihi, ne commovear, &c.] Vide-
tis in linguis igneis, auditis in nostro sermone. Quod
vero ait, quod acceperit a Patre promissionem Spiri-
tus Sancti et effuderit, utramque ejusdem Christi
naturam manifestat, quia et accepit ut homo, et effu-
dit ut Deus.
Non enim David ascendit in coelos.] Dicit autem
ipse : Sicut enim, inquit, hæc quæ novissima sunt
beatus David non de sua, sed de Domini sui ascen-
sione prædixit, qui emittendus ex Sion, id est de
regia ejusdem David stirpe venturus et dominaturus
IN ACTA APOST. CAP. 11.
21
esset in medio inimicorum suorum, sic et illa quæ
præmisit, non ad David, sed ad Christi mortem et
resurrectionem pertinere cognoscite.
Dixit Dominus Domino meo, Sede a dextris meis.]
Primum nomen Domini apud Hebræos tetragram-
maton est, quod proprie in Deo ponitur. Secundum,
quod commune mortalibus, quo et reges et cæteri
homines appellantur. Quod si nobis opponere volu-
rit hæresis Arriana ex hac diversitate minorem Filium,
Patrem esse majorem ; respondebimus ei, illi nomen
inferius convenire, cui sedere imperatur. Sicut et
beatus Petrus consequenter exposuit: Quia et Domi-
num eum et Christum Deus fecit, hunc Jesum quem
vos crucifixistis. Non enim divinitas crucifixa, sed
caro est. Et hoc utique fieri potest, quod potuit
crucifigi.
Donec ponam inimicos tuos, scabellum pedum tuo-
rum.] Hoc est quod ipse Petrus alias de Domino ait:
Quem oportuit cælum quidem suscipere usque in
tempora restitutionis omnium. Tunc enim cum ve-
nerint omnia tempora refrigerii a conspectu Domini,
missurus est nobis eum qui prædicatus est a rega-
libus sedibus Jesum Christum ad judicandos vivos
et mortuos.
His autem auditis, compuncti sunt corde, &c.] Vide
prophetiam Joel impletam, cerne post ignem Spiri-
tus Sancti, vaporem sequi compunctionis. Fumus
enim excutere lacrymas solet. Incipiunt flere qui
riserant, tundunt pectus, dant Deo precem suam
tanquam sacrificium, ut sanguinem illum valeant
gustare salvandi, quem super se filiosque suos im-
precati fuerant ante damnati. Sequitur,
Poenitentiam (inquit) agite, et baptizetur unusquisque
vestrum.] Dicturus baptisma præmisit pænitentiæ
lamenta, ut ecclesiæ more prius se aqua suæ afflic-
22
EXPOSITIO
rum.
tionis infunderent, et postmodum sacramento bap-
tismatis lavarent.
Et apposite sunt in illa die animæ circiter tria
millia.] Ubi primum ecclesiæ celebratum est bap-
tisma, dispensatorie pietas divina ad confessionem
Sanctæ Trinitatis parem numerum collegit anima-
Et Moyses quidem quinquagesimo die paschæ
quo lex data est, solennitatem primitiarum præcepit
initiari : nunc autem superveniente Spiritu Sancto,
non manipuli spicarum, sed animarum sunt Domino
primitiæ consecratæ.
Et habebant omnia communia, &c.] Si caritas Dei
diffunditur in cordibus nostris, mox profecto generat
et proximi dilectionem. Unde propter geminum
caritatis ardorem, bis Spiritus Sanctus legitur apo-
stolis datus. Magnumque est fraterni amoris indi-
cium, omnia communia possidere, nihil proprium
habentes.
IN CAP. III.
Petrus autem et Joannes ascendebant in templum,
&c.] Apostoli nona hora templum ingressuri, pri-
mum claudum diu debilem sanant, deinde ad vespe-
ram usque laborantes, multa hominum millia verbo
fidei imbuunt: quia doctores ecclesiæ in finem mundi
venientes, et languenti prius Israeli, et postmodum
etiam gentilitati prædicant. Hi sunt enim operarii
quos nona et undecima hora in vineam paterfamilias
inducit.
Et quidam vir qui erat claudus ex utero matris suæ
bajulabatur.] Quia populus Israel non solum Domino
incarnato, sed a primis etiam legis temporibus datæ
rebellis extitit, quasi ex utero matris claudus fuit.
IN ACTA APOST. CAP. III.
23
Quod bené Jacob cum angelo luctante, benedicto
quidem sed claudicante, figuratur, quia populus idem
Domino in passione prævalens, in quibusdam per
fidem benedictus, in quibusdam vero per infidelita-
tem claudus.
Quem ponebant quotidie ad portam templi quæ dici-
tur Speciosa.] Porta templi Speciosa Dominus est,
per quem si quis introierit salvabitur. Ad hanc por-
tam debilis Israel ire non valens, legis prophetarum-
que vocibus affertur, ut ab ingredientibus in interiora
sapientiæ, fidei audiendæ deposcat auxilium. Qui
vaticinio futurorum quasi ad portam ponunt audi-
tores, sed Petri est in templum perducere, cui pro
confessione forti et cognomen Petræ et claves cali
sunt datæ.
Argentum et aurum non est mihi, &c.] Habuit qui-
dem vetus tabernaculum justificationes culturæ, et
sanctum seculare auro argentoque distinctum, sed
metallis legis sanguis evangelii pretiosior emicat,
quia populus ille qui ante auratos postes mente de-
bilis jacuerat, in nomine crucifixi sanatus, templum
regni coelestis ingreditur. Alioquin beatus Petrus
Dominici memor præcepti quo dicitur, Nolite possi-
dere aurum et argentum, pecuniam quæ ad pedes
apostolorum ponebatur non sibi recondere, sed ad
usum pauperum qui sua patrimonia reliquerant ser-
vare solebat.
Et apprehensa manu ejus dextera allevavit eum.]
Quem vero erigit, hunc etiam dextera confortat.
Quia sermo docentis in corde auditorum minus valet,
si non etiam propriæ actionis commendatur exem-
plis.
Et exiliens stetit, et ambulabat; et intravit cum illis
in templum.] Ordo perfectionis egregius, primum
illum surgere qui jacuerat, deinde arripere virtutem,
et sic regni januam cum apostolis intrare.
24
EXPOSITIO
Et impleti sunt omnes stupore et ecstasi.] Ecstasim
pavorem dicit. Nam et alio modo dicitur ecstasis
cum mens non pavore alienatur, sed aliqua inspira-
tione revelationis assumitur.
Cucurrit omnis populus ad eos, ad porticum que
appellatur Salomonis.] Salvato per apostolos Israele,
concurrit omnis mundus ad limina veri et pacifici
Salomonis, de quo dicitur, Multiplicabitur ejus im-
perium, et pacis non erit finis. Iste est autem lapis
de monte abscisus, qui terreno regno fidei inimico
ruente, pacificum per orbem solus tenet imperium.
Erit autem, omnis anima quæ non audierit prophe-
tam illum exterminabitur.] Breviter ac lucide pro-
phetarum legisque testimonio docet, Dominum a
cunctis audiendum gentibus, incredulos quidem
damnaturum, fideles vero æterna benedictione do-
naturum.
Et omnes propheta a Samuele et deinceps.] Quam-
vis patriarchæ et sancti priorum temporum de Christo
dictis factisque prophetarint, tempus tamen proprie
prophetarum, eorum dico qui de Christo ecclesiæque
mysterio manifeste scripserunt, a Samuele, sub quo
et regum in Judæa tempora coeperunt, exordium
sumpsit, et usque ad Babylonicæ captivitatis solutio-
nem permansit.
Et in semine tuo benedicentur omnes familiæ terræ.]
Semen quidem Abrahæ Christus est, in cujus fide
nominis omnibus terræ familiis, Judæis videlicet et
gentibus, est benedictio promissa. Demulcet autem
apostolus animos Judæorum, quo ad credendum
faciat promptiores, dicendo quod totius mundi Sana-
tor eos primum visitaturus, et benedicturus elegerit.
Vobis (inquiens) primum Deus suscitans filium
suum.] Ubi pariter intuendum, quod eundem Dei
Filium, quem semen Abrahæ nuncupat, ob duas
utique ejusdem Christi naturas, ne vel hominem tan-
IN ACTA APOST. CAP. IV.
25
U
tum Christum, vel alterum hominis et alterum Dei
crederent Filium. Quo hæresis laqueo Manes in-
sanus et Nestorius sunt decepti.
IN CAP. IV.
Loquentibus autem illis ad populum, supervenerunt
sacerdotes et magistratus templi et Sadducæi, &c.] Et
sacerdotes et magistratus, sive prætor templi, ut alia
dicit editio, qui doctores et judices videbantur populi,
dolebant quod ad apostolos audiendos multitudo
confluxerat. Sadducæi autem, quod resurrectionem
prædicarent. Utrique vero, quod Jesum quem a se
occisum noverant hominem, illi hunc affirmarent a
Deo Patre glorificatum.
Et factus est numerus virorum quinque millia.] Si
in quinque millibus hominum quos in eremo Domi-
nus pavit, populus sub lege constitutus, sed Christi
munere recreatus accipitur, possunt et hæc quinque
millia, apostolorum instructa doctrinis, populum de-
signare gentium, ejusdem legis spiritualiter mysteria
secuturum. Et bene utrique vespere cælesti munere
donantur, quia cum veniret plenitudo temporis, misit
Deus Filium suum.
Hic est lapis qui reprobatus est a vobis ædificantibus,
qui factus est in caput anguli.] Ædificantes erant
Judæi, qui cunctis gentibus in desolatione idolorum
morantibus, ipsi soli legem et prophetas ad ædifica-
tionem populi quotidie legebant. Hi dum ædifica-
bant, pervenerunt ad lapidem angularem qui duos
parietes amplecteretur, id est invenerunt in Scrip-
turis propheticis Christum in carne venturum, qui
duos conderet populos in semetipso. Et quia ipsi in
uno pariete stare, hoc est soli salvi fieri malebant,
reprobaverunt lapidem qui non erat aptatus ad unum
26
EXPOSITIO
sed ad duos. Verum Deus, illis licet nolentibus,
hunc ipse per se posuit in caput anguli, ut ex duo-
bus testamentis et ex duobus populis ædificatio
surgeret unius ejusdemque fidei.
Et non est in alio aliquo salus.] Si in nullo alio
sed in Christo tantum mundi salus est, ergo et Patres
testamenti veteris ejusdem Redemptoris incarnatione
et passione salvati sunt, in qua nos salvari credimus
et speramus. Etsi enim sacramenta pro temporum
ratione discrepent, fides tamen una eademque con-
cordat. Quia quam nos per apostolos factam, ean-
dem illi dispensationem Christi per prophetas didi-
cerant esse venturam. Neque enim est redemptio
captivitatis humanæ nisi in sanguine ejus qui dedit
semetipsum redemptionem pro omnibus.
Comperto quod homines essent sine literis et idiote,
admirabantur.] Illiterati mittuntur ad prædicandum,
ne fides credentium non virtute Dei, sed eloquentia
atque doctrina fieri putaretur, ut Apostolus ait: Non
in sapientia verbi, ut non evacuetur crux Christi.
Idiotæ enim dicebantur, qui propria tantum lingua,
naturalique scientia contenti, literarum studia nescie-
bant; siquidem Græci, proprium, idov vocant.
Annorum enim erat homo amplius quadraginta, in
quo factum erat signum istud sanitatis, &c.] Allego-
rice autem, populus Israel non quadraginta tantum
annis in eremo sordes Ægyptias manna contempto
requirit, verum et in terra repromissionis inter Do-
mini semper idolorumque ritus claudicabat. Vel si
numerus quadragenarius geminam legis plenitudinem
significat (quater enim decem, quadraginta faciunt)
utriusque transgressor velut quadragenariam perfec-
tionem debilis jacendo transcendit.
Domine, tu qui fecisti coelum et terram, &c.] Auditis
persecutorum minis fiduciam sibi resistendi per vir-
tutum signa deposcunt.
IN ACTA A POST. CAP. IV.
27
Adversus sanctum puerum tuum Jesum quem und-
isti.] Christi nomen de quo dictum est, Et adversus
Christum ejus, ad verbum exponunt: Christus enim
a chrismate, id est ab unctione nomen accepit. Juxta
quod dicitur, Unxit te Deus, Deus tuus, oleo lætitiæ,
id est Spiritu Sancto.
Et cum orassent, motus est locus in quo erant con-
gregati.] Qui virtutem robusti pectoris contra frau-
dem quærebant hostium, indicium jam auditæ precis
terræ motu percipiunt, quatenus agnoscerent terrena
sibi corda esse cessura, sub quorum pedibus Sancto
adveniente Spiritu, terra ipsa sit pavore concussa.
Quamvis lætus timor eorum qui credendo apostolis
fuerant subjiciendi, possit intelligi, qui infirma grave-
dine discussa conresurgere cum Christo, et cælestia
sapere didicerunt.
Multitudinis autem credentium erat cor unum et
anima una.] Qui seculum perfecte reliquerant, ne-
quaquam de generis nobilitate gloriantes se invicem
præferebant, sed velut unius ejusdemque matris
ecclesiæ visceribus editi, eodem cuncti fraternitatis
amore gaudebant.
Et virtute magna reddebant apostoli testimonium
resurrectionis, &c.] Doctorum vigilanter auditorum-
que discernit ordinem. Nam multitudo credentium,
rebus suis spretis, caritatis invicem copula juncta
est. Apostoli vero virtutibus refulgentes Christi
cunctis mysteria pandebant.
Joseph autem, qui cognominatus est Barnabas ab
apostolis.] Hunc puto esse Barnabam, qui infra cum
Paulo gentium legitur apostolus ordinatus. Unde
quia Cyprius genere erat, postea discedens a Paulo,
patriam repetit insulam. Licet quidam arbitrentur
Pauli collegam eum potius fuisse, qui supra cum
Matthia ad apostolatus est sortem statutus, minus
intuentes quod juxta emendatiora exemplaria hic
28
EXPOSITIO
Barnabas, ille mutata litera Barsabas appelletur, et
in libro Hebræorum nominum, hic filius consolatio-
nis, ille autem filius quietis interpretur.
Quod est interpretatum filius consolationis.] Ubi-
cunque Scriptura Sacra nomina rerum vel persona-
rum cum interpretatione ponit, sensum utique sacra-
tiorem iisdem inesse significat. Merito ergo filius
consolationis vocatur, qui præsentia contemnens, spe
futurorum consolatur. Nam Spiritus Sanctus ideo
Paraclitus cognominatur, quia in mundo pressuram
habentibus, per internam sui muneris infusionem
paraclisin, id est, consolationem coelestium præstat
gaudiorum. Sic beatus Petrus propter ejusdem Spi-
ritus gratiam Bar-Jona, id est, filius columbæ voca-
tur. Sequitur,
Et attulit pretium, &c.] De hoc Arator,
Destitui debere probant, quod tangere vitant,
Calcandumque docent quod subdunt gressibus au-
rum :
De quo terrenæ veniunt ad pectora curæ,
Consimili jactatur humo.
IN CAP. V.
Anania, cur tentavit Satanas cor tuum?] In alia
translatione juxta Græcum exemplar ita legitur :
Anania, quare implevit Satanas cor tuum ? Ubi no-
tandum, quod animam et mentem hominis nulla
creatura juxta substantiam possit implere, sed crea-
trix sola Trinitas. Quia tantummodo secundum ope-
rationem et voluntatis instinctum, animus de his quæ
creata sunt impletur. Implet enim Satanas mentem
alicujus, et principale cordis, non quidem ingrediens
in eum et in sensum ejus, atque (ut ita dicam) aditum
IN ACTA APOST. CAP. V.
29
cordis introiens, siquidem hæc potestas solius divi-
nitatis est, sed quasi callidus quidam et nequam ac
fallax fraudulentusque deceptor, in eos animam hu-
manam malitiæ affectus trahens per cogitationes et
incentiva vitiorum, quibus ipse plenus est. Implevit
ergo Satanas cor Ananiæ, non ipse intrando, sed suæ
malitiæ virus inserendo.
Non es mentitus hominibus, sed Deo.] Supra dixerat
eum mentitum Spiritui Sancto. Patet ergo Spiritum
Sanctum esse Deum, et errorem Macedonii damna-
tum priusquam natus fuisset.
Audiens autem Ananias hæc verba, cecidit et expira-
vit.] Non quæstus causa tam severam in prævarica-
tores sententiam dedit, sed prævidens in spiritu
zizania futura, quæ simplicitatem ecclesiæ pravis
moribus adulterarent, ex his enim teterrimum Sara-
baitarum genus perhibetur exortum, qui, rebus suis
nequaquam derelictis, apostolicam se districtionem
custodire simulant, nulla reos passus est pænitentia
curari, verum ad timorem posteris incutiendum
noxium germen radicitus amputare curavit. Denique
sequitur,
Et factus est timor magnus in universam ecclesiam,
8c.] Pena duorum qui fraudulenter eis jungi tenta-
verant, cæteris exemplum tribuit.
Ut, veniente Petro, saltem umbra illius obumbraret
quenquam illorum, et liberarentur.] Tunc Petrus um-
bra sui corporis visibiliter allevabat infirmos, qui
etiam nunc invisibili suæ intercessionis umbraculo,
fidelium infirma roborare non cessat. Et quia Petrus
ecclesiæ typus est, pulchre ipse quidem rectus incedit,
sed umbra comitante jacentes erigit, quia ecclesia
mente et amore cælestibus intendens, quasi umbra-
tice transcurrit in terra, et hic sacramentis temporali-
bus figurisque coelestium renovat, quos illic perpe-
tuis remunerat donis. Quidam huic loco nectunt
30
EXPOSITIO
hoc quod Dominus in evangelio ait: Qui credit in
me, opera quæ ego facio et ipse faciet, et majora ho-
rum faciet.
Exsurgens autem princeps sacerdotum, et omnes qui
cum illo erant, quæ est hæresis Sadducæorum, &c.]
Hæresis Græce ab electione vocatur, quia quisque
sibi, spretis aliorum dictis, quod sequendum puta-
verit, eligebat. Sadducæi autem, qui interpretantur
justi, (vendicabant enim sibi quod non erant, sicut
infra legimus,) corporis omnino resurrectionem ne-
gantes, animam perire cum carne dicebant. Sed ne
angelum quidem spiritumve ullum esse credebant,
et quinque tantum libros Moysi recipientes, prophe-
tarum præconia respuebant. Atque ideo maxime hi
principibus in persequendo apostolos astipulantur,
zelo videlicet ducti, quod illi virtute magna et mira-
culorum signis redderent testimonium resurrectionis
Jesu Christi Domini nostri.
Angelus autem Domini per noctem aperiens januas
carceris, &c.] Ne dubitaret Thomas Dominum esse
carnem et ossa gestantem, quem januis clausis vide-
rat intrantem, ecce ipse cum sociis mortali adhuc
carne vestitus, januis egreditur clausis.
Carcerem quidem invenimus clausum cum omni dili-
gentia, &c.] Quid, prophane Judæe, cæca stimularis
insania, furantibus dicens apostolis Dominum fuisse
de monumento sublatum ? Dic rogo, eosdem aposto-
los de carcere tuo clauso, cujus furto credis ablatos ?
Ambigebant de illis quidnam fieret.] Ne sic quidem
fidei se dare volentes. Ingenita enim malitia, cor
perfidum in signis etiam manifestis obdurat.
Et vultis inducere super nos sanguinem hominis is-
tius.] Oblitus est princeps sacerdotum debiti quod
ipse sibi et suis imprecatus erat, dicens, Sanguis ejus
super nos et super filios nostros.
Surgens autem quidam in concilio Pharisæus, nomine
IN ACTA APOST. CAP. VI.
31
Gamaliel.] Hic Gamaliel, ut Clemens indicat, aposto-
lorum erat in fide socius, sed eorum consilio perma-
nens apud Judæos, ut eorum in tali turbine posset
sedare furorem.
Ante hos enim dies extitit Theodas, &c.] Theodas hic
persuasit multis, ut Josephus refert, sublatis ex urbe
facultatibus suis, ripas Jordanis obsidere. Et cum
esset magus, prophetam se dicebat esse, posseque
imperio fluvii dirempto gurgite præbere transitum.
Cui Phadi procuratoris jussu equitum turba super-
veniens, multis quidem peremptis aut captis, ipsius
caput Hierosolymam revexit.
Post hunc extitit Judas Galilæus.] Hunc etiam
scribit Josephus Gamaliten, de civitate Gamala, qui
Sadducho quodam Pharisæo cæptis adsumpto, co-
geret plebem, ne tributa Romanis solvendo perderet
libertatem: proferens ex lege, Domino soli servien-
dum : et eos qui ad templum decimas deferrent, Cæ-
sari tributa reddere non debere. Quæ hæresis in
tantum creverat, ut etiam Pharisæos et multam par-
tem populi conturbaret, ita ut Dominum Christum
interrogandum esse crederent, Licet tributa dari Cæ-
sari, an non?
IN CAP. VI.
Factum est murmur Græcorum adversus Hebræos.
Causa murmuris erat, quod Hebræi suas viduas,
utpote eruditiores, in ministerio præferrent viduis
Græcorum.
Non est equum nos derelinquere verbum Dei, et
ministrare mensis.] De hoc Arator,
Locus indicat iste,
Quod meliora rudi populo sint fercula mentis,
Quam fusa per membra dapes.
32
EXPOSITIO
Considerate ergo, fratres, viros ex vobis boni testimo-
nii septem, &c.] Hinc jam decreverunt apostoli, vel
successores apostolorum, per omnes ecclesias septem
diaconos, qui sublimiori gradu essent cæteris, et
proximi circa aram quasi columnæ altaris assiste-
rent, et non sine aliquo septenarii numeri mysterio.
Stephanus autem plenus gratia et fortitudine, &c.]
Stephanus Græce, Latine Coronatus dicitur. Qui
pulcherrima ratione, quod percepturus erat in re,
quodam præsagio præoccuparat in nomine, lapidatus
humiliter, sed sublimiter coronatus. Hebraice au-
tem norma vestra interpretatur. Quorum? videlicet
martyrum sequentium, quibus primo patiendo forma
factus est moriendi pro Christo.
Et non poterant resistere sapientiæ et spiritui, qui
loquebatur.] Hoc est quod Dominus ipse suis mar-
tyribus ait: Ego enim dabo vobis os et sapientiam,
cui non poterunt resistere et contradicere omnes ad-
versarii vestri. Dignum enim fuit, ut in protomar-
tyre confirmaret, quod cunctis pro suo nomine tra-
ditis est promittere dignatus.
IN CAP. VII.
Deus gloriæ apparuit patri nostro Abraham, &c.]
Notandum juxta verba Stephani, quia non, sicut in
Genesi videtur, post mortem patris locutus est Deus
Abrahæ, qui utique in Carra mortuus est, ubi cum
illo et ipse filius habitavit: sed priusquam habitaret
in eadem civitate, jam tunc cum esset in Mesopo-
tamiæ regione, cujus ipsa est civitas.
Exi de terra tua et de cognatione tua, et veni in
terram quam monstravero tibi, &c.] Terram et cogna-
tionem Abrahæ Chaldaeorum patriam genusque ap-
pellat, unde jampridem exierat qui nunc in Mesopo-
IN ACTA A POST. CAP. VII.
33
secreverit: quia juxta fidem Chronicorum, eodem
tamia degebat, sed quia quaslibet ob causàs egrediens
spe redeundi et desiderio tenebatur, audit a Domino,
Exi de terra tua. Non ut corpus inde trajiceret,
quod jam fecerat, sed ut amorem mentis evelleret.
Ideo quod sequitur, Tunc exiit de terra Chaldæorum,
non corporis sed mentis egressum significat, quo se
in perpetuum a Chaldæorum conversatione et gente
anno a Chaldæa est egressus, Mesopotamiam in-
gressus, in Charris moratus, et in terram repromis-
sionis inductus.
Quia erit semen ejus accola in terra aliena, et ser-
vituti eos subjicient, &c.] Non ita intelligendum est,
quasi male tractandum vel servituti subjiciendum
dixerit hoc semen annis quadringentis, sed per hyper-
baton legendum, quia peregrinum erit semen ejus
annis quadringentis, in cujus parte temporis, etiam
servitus accidit: quia enim scriptum est, In Isaac
vocabitur tibi semen; et ab anno nativitatis Isaac
usque ad annum egressionis ex Ægypto computan-
tur anni quadringenti quinque, quos more suo Scrip-
tura quadringentos appellat, quibus peregrinum fu-
turum erat illud semen, sive in terra Chanaan, sive
in Ægypto : potest et sic intelligi, quod a quinto
anno Isaac, quo per filium ancillæ cæperit affligi,
labor quadringentorum computetur annorum.
Accersivit Joseph Jacob patrem suum et omnem cog-
nationem in animabus septuaginta quinque.] Septua-
ginta interpretes sequitur in dicendo, cæterum in
Hebraica veritate, animæ tantum septuaginta repe-
riuntur. Sed etsi ipsam animarum seriem in Genesi
computare volueris, addito ipso Jacob et Joseph cum
duobus filiis qui erant in Ægypto, septuaginta solum-
modo animas invenies..
Et defunctus est ipse et patres nostri, et translati
sunt in Sychem.] De Joseph quidem solo Scriptura
VOL. XII.
D
34
EXPOSITIO
refert, quod ejus ossa de Ægypto translata, et in
Sychem sunt tumulata ; verum et ex his beati Ste-
phani verbis, et sancti Hieronymi scriptis, qui eorum-
dem locorum incola erat, animadvertendum, et cæ-
teros quoque patriarchas ibidem esse sepultos, quam-
vis memoria Joseph merito celebrior habeatur, qui et
hæc ipse de ossibus suis fieri mandavit, et ad cujus
tribum civitas ipsa pertinuit. Si quidem Hierony-
mus in historia beatæ Paulæ sic refert: Transivit
(inquiens) Sychem, non ut plerique errantes legunt
Sichar, quæ nunc Neapolis appellatur, et ex latere
montis Garizim extructam circa puteum Jacob, super
quem Dominus sedit, intravit ecclesiam. Et paulo
post, Atque inde (inquit) divertens, vidit duodecim
patriarcharum sepulcra. Item in libro de optimo
genere interpretandi: Duodecim patriarchæ non
sunt sepulti in Arbes, sed in Sychem. Sed merito
movet quod sequitur,
Et positi sunt in sepulcro quod emit Abraham, &c.]
Docet etenim Genesis, Abraham ab Ephron filio
Seor Ethei in Cariatarbe locum sepulcri quadrin-
gentis argenti siclis emisse, in quo ipse Abraham,
Isaac, et Jacob, et Adam protoplastus sepulti sunt.
Itemque Jacob de Mesopotamia reversum juxta
urbem Sychem partem agri quo tabernacula ten-
deret, ab Emor patre Sychem datis centum agnis
accepisse. Non emit ergo Abraham sepulcrum ab
Emor Sychemita, sed ab Ephron Etheo, in quo
duodecim patriarchæ non sunt sepulti, sed in Sy-
chem, ut diximus. Verum beatus Stephanus vulgo
loquens, vulgi magis in dicendo sequitur opinionem.
Duas enim pariter narrationes conjungens, non tam
ordinem circumstantis historiæ, quam causam de qua
agebatur, intendit. Qui enim insimulabatur adver-
sus locum sanctum et legem docuisse, pergit osten-
dere quomodo Jesus Christus ex lege monstretur
IN ACTA APOST, CAP. VII.
35
esse promissus, et quod ipsi nec tunc Moysi, nec
Domino nunc servire maluerint. Hæc ut potui dixi,
non præjudicans sententiæ meliori si adsit. Porro
quod dicitur, A filiis Emor filii Sychem, in Græco
exemplari scriptum est, A filiis Emor qui fuit in
Sychem, quod Genesis historiæ magis concordare
videtur, tametsi fieri potuerit, ut idem Emor et pa-
trem et filium Sychem nomine haberet.
Cum appropinquaret autem tempus repromissionis,
gc.] Illius utique qua dictum est: Et post hæc exi-
bunt, et deservient mihi in loco isto.
Quis te constituit principem et judicem super nos?]
In tota illos concione sua redarguit jam tunc legi
Moysique fuisse contrarios.
Prophetam vobis suscitabit Deus de fratribus ves-
tris, tanquam me.] Tanquam me, carne visibilem,
sed super me majestate mirabilem, sed super me
majestate terribilem. Ne nova, inquit, et adventitia
Christi dicatur esse doctrina, ipse Moyses, cui nolue-
runt obedire patres vestri, prædicat et in hominis
hunc forma futurum, et cunctis animabus vitæ præ-
cepta daturum.
Numquid victimas aut hostias obtulistis mihi annis
quadraginta in deserto ?] Quamvis necessitate ser-
viendi Domino liberarint, mente aversi veraciter ido-
lis servisse dicuntur, ex eo tempore, quo aurum in
caput vituli transformaverunt. Nam quod postea
quædam Domino eos legimus obtulisse, non volun-
tate, sed, uti ex hoc loco discimus, poenarum fecerunt
metu, et eorum interfectione qui propter idola cor-
ruerunt. Dominus autem non ea quæ offeruntur,
sed voluntatem respicit offerentium. Denique ubi-
cunque occasio fuit, semper corde reversi sunt in
Ægyptum.
Et suscepistis tabernaculum Moloch.] Quamvis, in-
quit, videremini ad tabernaculum Domini victimas
D 2
36
EXPOSITIO
hostiasque deferre, tota tamen intentione mentis
fanum Moloch amplexati estis. Est autem Moloch,
sive Melcon, ut sæpe etiam legitur, idolum Ammo-
nitarum, quod interpretatur Rex vester.
Et sidus dei vestri Remphan.] Dimisistis (inquit)
Deum verum et vivum, et sidus Remphan, id est,
facturæ vestræ vobis pro Deo suscepistis. Significat
autem Luciferum, cujus cultui Sarracenorum gens ob
honorem Veneris erat mancipata. Et quia Remphan
(ut dixi) factura vestra, vel requies vestra interpre-
tatur, Propheta consequenter adjunxit, atque ai
Figuras quas fecistis adorare eas.] Şubauditur, årò
KOLVOū, suscepistis.
Et transferam vos trans Babylonem.] Propter hæc
(inquit) sacrilegia, vos non in Babylonem tantum-
modo, sed ultra Babylonem quoque captivi duce-
mini. Nec putandus est primus martyr errasse, quia
pro eo quod in Propheta scriptum est, Trans Damas-
cum, dixerat Trans Babylonem. Magis enim intelli-
gentiam quam verbum posuit, quia trans Damascum
ducti sunt in Babylonem, sicut trans Babylonem.
Tabernaculum testimonii fuit patribus nostris in de-
serto.] Quia dicebant eum contra locum sanctum
agere, hinc ostendit Dominum non magni pendere
lapidum ornatum, sed splendorem animarum deside-
rare coelestium. Ubi subintelligi vult, sicut taber-
naculum in templi factura desertum, sic et ipsum
templum intelligant meliori statu succedente delen-
dum. Juxta quod olim Hieremias præcinebat, di-
cens: Nolite confidere in verbis mendacii, dicentes,
Templum Domini, templum Domini est. Et post
aliquanta: Faciam (inquit) domui huic, in qua invo-
catum est nomen meum, et in qua vos habetis fidu-
ciam, sicut feci Silo, ubi habitavit nomen meum a
principio, et projiciam vos a facie mea.
Cælum mihi sedes est, terra autem scabellum pedum
IN ACTA APOST. CAP. VII.
37
meorum.] Non hoc carnaliter intelligendum, quasi
habeat Deus membra collocata in coelo et in terra, ut
nos cum sedemus, sed ut se indicaret inferiorem esse
et superiorem omnibus : cælum sibi sedem, terram
vero scabellum pedum esse perhibuit. Qui ut se etiam
omnia circumdare monstraret, alibi se coelum metiri
palmo, et terram, et asserit pugillo concludere. Spi-
ritualiter autem coelum sanctos, terra vero peccatores
insinuat, quia his videlicet Deus in habitando præ-
sideat, illos condemnando prosternit.
Aut quis locus requietionis mee est ?] Non aureus
utique vel marmoreus terrestris habitaculi locus, sed
ille quem propheta subnectit: super quem autem
requiescit spiritus meus, nisi super humilem et quie-
tum, et trementem sermones meos ?
Qui accepistis legem in dispositionem angelorum.]
Lex est enim ordinata per angelos, in manu Media-
toris.
Ecce video cælos apertos, et Filium hominis stantem
a dextris Dei. Cum Dominus Christus et Dei et
hominis perfectus sit Filius, quid est quod hunc bea-
tus martyr hominis potius quam Dei Filium appel-
lare maluit, cui plus utique gloriæ videretur alla-
turus si eum Dei potius quam hominis Filium appel-
lare voluisset, nisi ut hoc testimonio Judæorum
confunderetur infidelitas, qui se hominem cruci-
fixisse, et hunc Deum credere noluisse meminerunt?
Ad confortandam ergo beati martyris patientiam,
cælestis regni janua panditur, et ne innoxius homo
lapidatus titubet in terra, Deus homo crucifixus ap-
paret coronatus in coelo. Unde quia stare pugnantis
vel adjuvantis est, recte a dextris Dei stantem vidit,
quem inter homines persequentes adjutorem habuit.
Nec discordare videtur quod Marcus eum a dextris
Dei sedere describit, qui situs judicantis est, quia et
nunc invisibiliter omnia judicat, et ad extremum
Judex omnium visibilis adveniet.
38
EXPOSITIO
Et ejicientes eum extra civitatem lapidabant.] Et
Dominus extra portam passus est, qui nos elegit de
mundo in supernum suum regnum et gloriam, et
Stephanus, quasi advena mundi, extra civitatem lapi-
datur. Non enim habuit hic manentem civitatem,
sed futuram tota mente quærebat. Et justa rerum
mutatione, martyr mundi cordis ad coelos intuitum
dirigit, persecutor duræ cervicis manus ad lapides
mittit. Unde Arator ait,
-Lapides Judæa rebellis
In Stephanum lymphata rapis, quæ crimine duro
Saxea semper eris.
Positis autem genibus, clamavit voce magna, dicens,
Domine, ne statuas illis hoc peccatum.] Pro se qui-
dem stans oravit, pro inimicis genu flexit, quia ipso-
rum major iniquitas majus supplicandi remedium
flagitabat. Et mira beati martyris virtus, qui sic
zelo fervebat, ut eis quibus tenebatur, palam suæ
perfidiæ culpas exprobraret : sic dilectione ardebat,
ut in morte quoque pro eis a quibus occidebatur,
oraret.
IN CAP. VIII.
Et omnes dispersi sunt per regiones Judææ et sa-
mariæ.] Hoc est quod Dominus ipse præcepit, Cum
perséquentur vos in civitate ista, fugite in aliam.
Illius enim nutu gerebatur, ut tribulationis occasio
fieret evangelii seminarium.
Intendebant autem turbe his quæ a Philippo dice-
bantur.] Et ex præsenti capitulo, et ex Samaritanæ
mulieris historia, prompti animi ad credendum hanc
gentem fuisse, probatur.
Tunc Simon et ipse credidit.] Vel beati Philippi
verbis et virtute victus veraciter Domino credidit,
IN ACTA APOST. CAP. VIII.
39
vel, ut magis credibile est, credere se quoadusque
baptisma susciperet simulavit, ut quoniam laudis erat
avidissimus, ita ut Christum se credi vellet, sicut
historiæ narrant, artes ab eo quibus miracula faceret
edisceret. Quod etiam successores ejus fecisse do-
centur, qui auctoris sui malignis artibus instituti,
ecclesiam fraude qualibet ingressi, baptisma furari
consueverunt.
Miserunt ad illos Petrum et Joannem.] Pulchre hoc
Arator exponit :
Sæpe sibi socium Petrus facit esse Joannem,
Ecclesiæ quia virgo placet.
Notandum autem, quod Philippus, qui Samariæ
evangelizabat, unus de septem fuerit. Si enim
apostolus esset, ipse utique manum imponere po-
tuisset, ut acciperent Spiritum Sanctum : hoc
enim solis pontificibus debetur : nam presbyteris,
sive extra episcopum seu præsente episcopo bap-
tizent, chrismate baptizatos ungere licet; sed quod
ab episcopo fuerit consecratum, non tamen frontem
ex eodem oleo signare, quod solis debetur episcopis,
cum tradunt Spiritum Paracletum baptizatis.
Pecunia tua tecum sit in perditionem, &c.] Sancti
viri cum maledictionis sententiam proferunt, non ad
hanc ex voto ultionis, sed ex justitia examinis erum-
punt. Intus enim subtile Dei judicium aspiciunt,
et mala foras exurgentia, quia maledicto debeant
ferri, cognoscunt: et in maledicto non peccant, ex
quo et ab interno judicio non discordant. Cum
enim et maledicentis innocentia permanet, et tamen
eum qui maledicitur usque ad interitum maledictio
absorbet, ex utriusque partis fine colligitur, quia ab
uno et intimo judice in reum sententia sumpta jacu-
latur. Unde et hic Simon, qui a Petro maledictum
accepit, æterna damnatione perit. Et infra Barjeu
40
EXPOSITIO
a Paulo increpatus, mox communi est luce frau-
datus.
In felle enim amaritudinis et obligatione iniquitatis
video te esse.] Ideo Spiritus Sanctus in columba de-
scendit, ut eos qui se accipere vellent, simplices esse
doceret. Nam qui fel amaritudinis in corde reser-
vat, quamlibet baptizatus videatur, non est iniquita-
tis suæ vinculis absolutus; sed quasi ad punctum
hora baptizandi purgatus, mox acriori est dæmone
septempliciter oppressus. Frustra ergo gratiam Spi-
ritus emere tentat, qui se mente corvina non curavit
exuere.
Surge et vade contra meridianum.] Bene in meri-
die quæritur, et invenitur, et abluitur ille, qui devo-
tione pectoris ardens velut quædam gentium primitiæ
Deo meruit consecrari. In quo specialiter illud
Psalmistæ completum est, Æthiopia præveniet manus
ejus Deo.
Ad viam quæ descendit ab Hierusalem in Gazam,
hæc est deserta.] Non via, sed Gaza deserta dicitur :
vetus enim illa Gaza quæ terminus erat quondam
Chananæorum juxta Ægyptum, ad solum usque
destructa, et alia pro illa alio loco constructa est.
Quæ allegorice gentium plebem designat olim a Dei
cultura desertam ; neque ullius prophetarum prædi-
cationibus excultam. Via vero quæ ad eandem ab
Hierosolymis descendens fontem salutis aperuit, Do
minus Jesus Christus est, qui ait: Ego sum via, et
veritas, et vita. Qui a superna Hierusalem ad nos-
tra infima descendit, nostrique reatus nigredinem
baptismatis unda dealbavit.
Et ecce vir Æthiops eunuchus potens.] Pro virtute
et integritate mentis, vir appellatur: nec immerito,
qui tantum studii in Scripturis habebat, ut eas etiam
in via legere non cessaret : tantumque amoris in reli-
gione gerebat, ut aula regia derelicta, de ultimis
IN ACTA APOST. CAP. VIII.
41
1
mundi partibus veniret ad templum Domini. Unde
justa mercede dum quærit interpretem lectionis,
Christum quem quærebat invenit: plusque, ut Hie-
ronymus ait, in deserto fonte ecclesiæ, quam in
aurato templo reperit synagogæ.
Ibi enim, quod
Hieremias admirando proloquitur, mutavit Æthiops
pellem suam ; id est, sorde peccatorum abluta, de
lavacro Jesu dealbatus ascendit.
Candacis reginæ Æthiopum.] Et in Regum libro
legimus, quia regina austri venit a finibus terræ
audire sapientiam Salomonis. Moris quippe fuit illi
nationi semper a foeminis regi, easque Candaces
appellare.
Qui erat super omnes gazas ejus.] Regina Æthio-
pum thesaurarium præmittens in Hierusalem, gen-
tium designat ecclesiam, virtutum fideique Domino
dona largituram. Sed et nominis etymologia con-
venit: potest enim Candacis ex Hebræo, commutata
interpretari. Ipsa quippe est cui in Psalmo: Pro
his qui commutabuntur in Scriptura dicitur: Audi,
filia, et vide, et inclina aurem tuam, et obliviscere
populum tuum, et domum patris tui, et cætera.
Dixit autem Spiritus Philippo.] In corde Spiritus
Philippo loquebatur. Spiritui enim Dei quasi quæ-
dam nobis verba facere, est, occulta vi ea quæ agenda
sunt intimare.
Tanquam ovis ad occisionem ductus est.] Sicut ovis
cum ducitur ad victimam non repugnat, sic ille pro-
pria passus est voluntate.
Vel altiori intellectu,
sicut agnus in pascha immolari solebat, sic pascha
nostrum immolatus est Christus.
Et sicut agnus coram tondente se sine voce.] Non
solum sanguine suo nos redemit, sed et lanis operuit,
ut algentes infidelitate, sua veste calefaceret, et au-
diremus apostolum nobis loquentem: Quotquot in
Christo baptizati estis, Christum induistis. Sic non
42
EXPOSITIO
aperuit os suum, cum in passione sua Pilato et pon-
tificibus pauca, Herodi nulla respondere volebat.
In humilitate judicium ejus sublatum est.] Quia Ju-
dex omnium, judicii non reperit veritatem, sed abs-
que ulla culpa seditione Judæorum et Pilati voce
damnatus est.
Generationem ejus quis enarrabit?] Aut de divini-
tate ejus accipiendum est quod impossibile sit divinæ
nativitatis nosse mysteria ; de qua Pater loquitur:
Ante luciferum genui te. Aut de partu Virginis,
,
quod difficulter possit exponi. Cujus rationem Ma-
riæ quærenti, per angelum dicitur: Spiritus Sanc-
tus superveniet in te. Ut vel ab angelo, vel ab
evangelista tantum nativitatis ejus sacramenta di-
cantur; cujus narrator rarissimus est.
Quoniam tolletur a terra vita ejus.] Ut nequa-
quam in terra, sed in coelo viveret.
Aperiens autem Philippus os suum, &c.] Philippus
interpretatur os lampadis, pulcherque est sensus
quod os lampadis suum aperiret os, dum obscura
prophetiæ in scientiæ lucem proferret. Quamvis et
juxta historiam possit ista circumlocutio designare
aliquanto longiorem futurum tunc esse ejus ser-
monem.
Venerunt ad quandam aquam.] Est hodieque Beth-
soro vicus in tribu Juda, euntibus ab Eliæ Chebron
in vigesimo lapide. Juxta quem fons ad radices
montis ebulliens; ab eadem in qua gignitur sorbetur
humo. In hoc est eunuchus a Philippo baptizatus.
Qui prohibet me baptizari ? Et jussit stare currum,
8c.] Hic alia translatio juxta Græcum exemplar
aliquot versus plus habet, ubi scriptum est, Ecce
aqua, quis prohibet me baptizari ? Dixit autem ei
Philippus, Si credis ex toto corde tuo, salvus eris.
Respondens autem dixit, Credo in Christum Filium
Dei. Et jussit stare currum, et cætera. Et hos
IN ACTA APOST. CAP. IX.
43
ergo versiculos credo primum a nostro quoque in-
terprete translatos, sed scriptorum vitio post ea fuisse
sublatos.
Spiritus Domini rapuit Philippum.] Sunt qui hæc
angelum in Spiritu Sancto fecisse testantur, ut
Hieronymus prodit.
Evangelizabat civitatibus cunctis donec veniret ce-
saream.] Cæsaream Palæstinæ dicit, ubi infra domum
habuisse describitur; quæ usque hodie demonstra-
tur, nec non et cubiculum quatuor filiarum ejus vir-
ginum prophetantium.
IN CAP. IX.
Saulus autem adhuc spirans minarum, &c.] Præ-
sentes videlicet cædibus afficiens, et minis deterrens
absentes.
Saule, Saule, quid me persequeris?] Non dixit, Quid
persequeris membra mea ; sed quid me persequeris,
quia ipse in corpore suo quod est ecclesia, adhuc
patitur iniquos. In cujus etiam membris beneficia
collata, sibi facta esse denuntiat, cum ait: Esurivi,
et dedistis mihi manducare. Et exponendo sub-
junxit, Quamdiu uni ex minimis meis fecistis, mihi
fecistis.
Ego sum Jesus quem tu persequeris.] Non dixit,
Ego sum Deus, ego sum Filius Dei, sed humilitatis
(inquit) meæ infirma suscipe, et tuæ superbiæ squa-
mas depone.
Surge et ingredere civitatem, et dicetur tibi quid te
oporteat facere.] Non continuo quæ essent facien-
da monstravit, sed in civitate postmodum audienda
præmonuit, ut tanto post in bonis solidius staret,
quanto prius funditus eversus a pristino errore
cecidisset.
44
EXPOSITIO
Apertisque oculis nihil videbat.] Nequaquam po-
tuisset bene rursus videre; nisi prius excæcatus
fuisset bene, et propriam sapientiam qua perturba-
tur excludens, fidei se per cuncta committeret.
Et erat tribus diebus non videns.] Quia Dominum
non crediderat tertia die mortem resurgendo vicisse,
suo jam instruitur exemplo, qui tenebras triduanas
luce reversa mutaret.
Ego enim ostendam illi, quanta oporteat eum pro
nomine meo pati.] Non debet (inquit) quasi persecu-
tor timeri, sed potius quasi frater amplecti, qui ad-
versa quæ sanctis intulerat, promptus est sustinere
cum sanctis.
Et confestim ceciderunt ab oculis ejus tanquam
squame.] Draconis omne corpus dicitur squamis
esse contectum. Quia ergo Judæi serpentes et
genimina viperarum sunt vocati, qui illorum per-
fidiam sectabatur, quasi pelle serpentina oculos cor-
dis obtexerat. Sed cadentibus sub manu Ananiæ ab
ejus oculis squamis, monstratur in facie quod verum
lumen jam recepit in mente.
Accipientes autem eum discipuli ejus nocte.] Id est
discipuli Christi. In Græco enim non est addi-
tum ejus, sed tantummodo discipuli, ut generaliter
Christi vel ecclesiæ intelligantur. Nondum enim
Paulus discipulos fecisse legitur, sed solum Judæos
confudisse qui habitabant Damasci.
Per murum dimiserunt eum, submittentes in spor-
ta.] Hoc effugii genus hodieque servatur in ecclesia,
quando quis antiqui hostis insidiis vel hujus seculi
laqueis circumfusus, spe fideique suæ minime sal-
vatur. Murus enim Damasci, quæ sanguinem bi-
bens interpretatur, adversitas seculi est. Rex Areta,
qui interpretatur descensio, diabolus intelligitur.
Sporta, quæ juncis palmisque solet confici, fidei spei-
que conjunctionem designat. Juncus enim viridita-
IN ACTA APOST. CAP. IX.
45
tem fidei, palma spem vitæ æternæ significat. Quis-
quis ergo se muro adversitatis videt cinctum, spor-
tam virtutum qua evadat, festinus ascendat.
Cum autem venisset in Hierusalem, tentabat jungere
se discipulis.] Non eum mox baptizatum credamus
venisse ad apostolos Hierusalem : sed sicut ipse
Galathis scripsit, primo abiisse in Arabiam, et iterum
reversum esse Damascum. Deinde post tres annos
venientem Hierosolymam vidisse Petrum, et man-
sisse apud eum diebus quindecim. Alium autem
apostolorum vidisse neminem, nisi Jacobum fratrem
Domini. Ac deinde, sicut et Lucas exsequitur, ve-
nisse in partes Syriæ et Ciliciæ. Utrum autem
prima an secunda vice Damasci insidias pertulerit,
non facile patet. Nam et secunda intelligi potest,
ex eo quod dicitur, multis diebus impletis consilium
fecisse, Judæos eum interficiendi. Idcirco autem
Lucas Arabiam prætermittere videtur, quod ibi mi-
nime prædicaverit, juxta quod ipse in sequentibus
Agrippæ regi loquens ait: Quia Damasci primum,
et Hierosolymis, et in omni regione Judææ, et gen-
tibus prædicabam.
Barnabas autem apprehensum illum duxit ad apos-
tolos.] Hic est Barnabas ille Cyprius genere, Levites,
qui supra, pretium agri sui ad pedes apostolorum
attulisse memoratur.
Loquebatur quoque et disputabat cum Grecis.] Nota
quod Græcos in Hierusalem, Judæos in Damasco,
quæ gentilium est civitas, docuerit, ne forte hoc
significet, gentiles in civitatem Dei adjuvandos, et
Judæos in perfidiam gentium esse lapsuros. Juxta
quod Esaias ait : Et vertetur Libanus in Chermel,
et Chermel in saltum reputabitur.
Invenit autem ibi hominem quendam nomine Ænæam,
&c.] Æneas iste genus significat humanum, infir-
morum prius delectatione languescens, sed aposto-
46
EXPOSITIO
lorum opere et ore sanatum. Quia etenim mundus
ipse quatuor plagis sublimatur, et cursus seculi an-
nuis quatuor temporibus variatur, quicunque præ-
sentia labentiaque gaudia complectitur, quasi bis
quaternario annorum numero, grabato sternitur ener-
vis. Grabatum quippe est ipsa segnities ubi requi-
escit animus æger et infirmus, id est in voluptate
corporis et omni delectatione seculari.
Ænea, sanat te Dominus Jesus Christus : surge,
et sterne tibi.] Quem de paralysi curaverat, mox
surgere et sternere sibi præcepit, spiritualiter insi-
nuans, ut quisque fidei solidamentum in corde per-
ceperit, non solum torporem in quo fessus jacuerat
discutiat, sed etiam bona opera in quibus requiescere
valeat paret.
In Joppe autem fuit quædam discipula nomine Ta-
bitha, 8c.] Id es damula vel caprea. Significat au-
tem animas virtutum studio sublimes, sed hominum
opinione contemptibiles. Neque enim beatus Lucas
interpretationem nominis augeret, nisi magnum ei
mysterium inesse cognosceret. Damula quippe vel
caprea, animalia sunt natura similia, sed magnitu-
dine differentia, quæ morantur in excelsis montibus,
et quamvis de longinquo, vident tamen omnes qui
veniunt. Unde et ab acumine cernendi, Græce
Dorcades vocantur. Sic nimirum sancti meritis ope-
rum in excelsis habitantes mentis contemplatione et
supernis sagaciter intendunt, et suimet cauta circum-
spectione semper invigilant. Nam quod munda qui-
dem hæc animalia juxta legem, sed timida sunt et
imbellia, juxta quod naturam eorum exprimens Mar-
tialis ait,
Dente timetur aper, defendunt cornua cervum;
Imbelles damæ, quid nisi præda sumus?
nonne manifeste significat eos qui simpliciter vi-
IN ACTA APOST. CAP. IX.
47
vere, discretoque gressu actionis quasi fissa ungula
incedere, et verbum Dei continua meditatione rumi-
nare satagunt? Qui si vel ignorantia forte, vel infir-
mitate mortem incurrerint spiritualem, pro inten-
tionis tamen rectæ integritate resuscitari merentur,
sicut Petro ipsi contigisse probatur, cui rectissime
quod de Dorcade scriptum est, aptari potest.
Factum est autem in diebus illis, ut infirmata more-
retur.] Sancti enim cum per fragilitatem naturæ
mortalis aliqua delinquunt, quasi in diebus operum
bonorum casu subitæ infirmitatis occumbunt. Sed
cum mox lacrymis insistunt, spem recuperandæ vir-
tutis ascendunt, sanctorum auxilia invocant, et sua
quæ intermiserant bona acta recogitant, faciunt pro-
fecto quod sequitur :
Quam cum lavissent, posuerunt eam in conaculo.]
Et cætera quæ de Petri evocatione et eleemosynarum
Dorcadis ostensione narrantur.
Et circumsteterunt illum omnes viduæ flentes.] Vi-
duæ sunt piæ cogitationes animæ pænitentis, quæ
sensus pristini vigorem quasi viri regimen ad tempus
omiserant, quæ pro anima delinquente necesse est
suppliciter exorent.
Et ostendentes ei tunicas et vestes quas faciebat illis
Dorcas.] Non suis pro defuncta vocibus, sed ipsius
precabantur operibus, quoniam eleemosyna non so-
lum a secunda, sed et a prima morte liberat.
Dixit, Tabitha, surge, &c.] Justissimus ordo re-
surgentis, ut prius oculos mentis aperiat, et agnita
deinde Petri voce resideat, lumen suæ circumspec-
tionis quod perdiderat recipiat, et ad doctrinam eo-
rum qui se adjuverant, vivat.
Dans autem illi manum erexit eam.] Contacta Pe-
tri manu Tabitha resurgit, quia languescens anima
peccatis, nullo melius ordine quam sanctorum exem-
plis convalescit.
48
EXPOSITIO
IN CAP. X.
Vir autem quidam erat in Cesarea nomine Corne-
lius, &c.] Non virtutibus ad fidem, sed fide pertingi-
tur ad virtutes, ut beatus papa Gregorius exponit.
Cornelius enim (inquit) cujus eleemosynæ ante bap-
tismum angelo teste laudatæ sunt, non operibus ad
fidem, sed fide venit ad opera. Si enim Deo vero et
ante baptismum non crediderat, quem orabat? vel
quomodo hunc omnipotens Deus exaudierat, si non
ab ipso se in bonis perfici patebat ? Sciebat ergo
Creatorem omnium Deum, sed quia ejus omnipotens
Filius incarnatus esse ignorabat fidem habuit, cujus
orationes et eleemosynæ placere potuerunt. Bona
autem actione promeruit, ut Deum perfecte cognos-
ceret, et de unigenito ejus, incarnationis mysterium
crederet, quatenus ad sacramentum baptismatis per-
veniret. Per fidem ergo venit ad opera, sed per
opera est solidatus in fide.
Vidit in visu manifeste quasi hora nona diei, &c.]
Bene oraculum baptismi petendi hora nona accipit,
quia in morte ipsius qui hora nona spiritum tradidit,
erat baptizandus.
Et nunc mitte viros in Joppen.] Cum eleemosynis
precibusque susceptis, mox doctor salutis accersiri
jubetur, manifeste innuitur, quod eleemosynis illis ac
precibus plenam suæ salutis cognitionem a Domino
quæsierit.
Vocavit duos domesticos suos, et militem metuentem
Dominum.] Tres misit ad Petrum Cornelius, quia
creditura gentilitas apostolicæ fidei Europam, Asiam,
Africamque subegit, partim studiis militaribus, hoc
est instantia prædicandi, partim domesticis negotiis
occupandas. Notaque, quod unus miles et duo do-
mestici mittantur. Quanto enim fortiores, tanto
i
IN ACTA APOST. CAP. X.
49
pauciores in ecclesiæ membris invenies, plures qui
audire verbum, quam qui dicere sciant.
Ascendit Petrus in superiora.] Significat ecclesiam,
relictis terrenis cupiditatibus, conversationem in
colis habituram.
Ut oraret circa horam sextam.] Sexta hora Petrus
inter medias preces esurit, salutem utique mundi
quem Dominus sexta ætate seculi quærere et salvare
venerat. Quod et ipse voluit indicare, cum eadem
hora diei super Samaritanæ puteum sitiebat.
Et descendens vas quoddam velut linteum magnum.]
Vas illud ecclesiam significat incorruptibili fide præ-
ditam. Linteum enim tinea non consumit, quæ
vestes alias corrumpit. Et ideo qui vult ad myste-
rium ecclesiæ catholicæ pertinere, excludat de corde
suo corruptionem malarum cogitationum, et ita in-
corruptibiliter firmetur in fide, ut pravis cogitationi-
bus tanquam a tineis non rodatur in mente. Aliter.
Tinea hæreticus est vestimentum Domini corrumpere
volens, sed dispensante Domino non valens. Quod
etiam in tunica illa Domini figuratum est, quam
milites scindere non audebant.
Quatuor initiis submitti de cælo in terram.] Quatuor
initia quibus linteum dependebat, quatuor plagas
orbis terrarum designant, quibus extenditur ecclesia.
Ipsa est enim civitas Dei nostri in monte sancto
ejus, dilatans exultationes universæ terræ. Quod
enim de coelo submittitur, indicat eam sola super-
venientis Spiritus Sancti gratia servari pariter at-
que augeri. Unde dicit in Apocalypsi Joannes : Vidi
civitatem sanctam Hierusalem novam, descenden-
tem de coelo a Deo. Possunt etiam quatuor initiis,
evangelista figurari, per quos ecclesia coelesti munere
imbuitur atque sublimatur.
In quo erant omnia quadrupedia et serpentia terre
VOL. XII.
50
EXPOSITIO
et volatilia cæli.] Animalia illa, omnes gentes sunt
erroribus immundæ, sed trina submersione, id est
mysterio Sanctæ Trinitatis in baptismo mundatæ,
quæ hominis imaginem relinquentes, bestiarum ac
serpentium sumpsere figuras. Unde ad Herodem
propter dolosam malitiam dicitur: Ite, dicite vulpi
illi. Et ad Pharisæos: Genimina viperarum. Et
ad libidinosos: Equi insanientes in foeminas facti
sunt. Et de impudentibus : Nolite dare sanctum
canibus. Et de voluptuosis: Neque mittatis mar-
garitas vestras ante porcos. Et de superbis simul
ac dolosis : Vulpes foveas habent, et volucres cæli
nidos. Et in commune de omnibus : Et homo cum
in honore esset, id est ad imaginem Dei factus, non
intellexit, comparatus est jumentis insipientibus.
Verum autem, id est incorruptum hominem, Salo-
mon ostendit dicens: Deum time, et mandata ejus
observa. Hoc est enim omnis homo.
Surge, Petre, occide, et manduca.] Surge, inquit,
ad evangelizandum præparare. Occide in gentibus
quod fuerant, et fac quod es. Qui enim manducat
cibum foris positum, in suum corpus trajicit. Præci-
pit ergo ut nationes per incredulitatem ante foris
positæ, interfecta præterita vita societati ecclesiæ,
quam significat Petrus, inserantur. Juxta quod de
seipso Paulus apostolus ait: Ego enim per legem
legi mortuus sum, ut Deo vivam et Christo. Et
iterum : Vivo autem jam non ego, vivit vero in me
Christus. Qui vero ab hæreticis circumveniuntur,
quasi vivi devorantur a morte.
Quia nunquam manducavi omne commune et immun-
dum.] Populus Judæorum partem Dei esse se jactans,
communes cibos vocat, quibus omnes utuntur homi-
nes. Verbi gratia, suillam carnem, ostreas, lepores,
et istiusmodi animantia quæ ungulam non findunt,
IN ACTA APOST. CAP. X.
51
nec ruminant, nec squamosa in piscibus sunt. Im-
mundi vero cibi dicuntur, bestiarum vel reptilium
carnes, nulli mortalium comestibiles.
Hoc autem factum est per ter.] Quia per quatuor
partes orbis terrarum mysterium Sanctæ Trinitatis a
duodecim apostolis prædicandum erat, ideo quatuor
lineæ tertia vice de coelo demissæ sunt. Sive ut
.
beatus Ambrosius interpretatur, tertio repetita figura
operationem Trinitatis expressit. Et ideo in myste-
riis interrogatio trina defertur, et confirmatio trina
celebratur, nec potest quis nisi trina confessione pur-
gari. Unde et ipse Petrus in Evangelio, tertio in-
terrogatur, utrum diligat Dominum, ut trina re-
sponsione vincula quæ Dominum negando ligavit,
absolveret. Hæc opportune Petro ostensa sunt,
cum Cornelius gentilis ad exhibendum eum mitteret,
ne dubitaret incircumcisis Christianam tradere fidem.
Erat enim ex illis animantibus, evangelio vase mon-
stratis. Unde et a Spiritu Sancto hoc idem facere
confirmatur.
Et statim receptum est vas in cælum.] Post trinam
submissionem linteum cælo recipitur, quia post hu-
jus seculi conversationem, qua per fidem et baptis-
mum mundata peregrinatur ecclesia, coelestis inhabi-
tatio felix et æterna sequitur.
Dixit Spiritus ei : Ecce viri tres quærunt te.] In
mente hæc ab Spiritu, non in aure carnis audivit.
Surge itaque et descende, et vade cum eis.] Descen-
dere de tecto, et ad prædicandum ire jubetur, ut ec-
clesia Dominum non solum alta subeundo speculetur,
sed eundem etiam infirmis quibusque, et quasi ad-
huc exterius positis, sed tamen ostium Simonis, id
est obedientiæ pulsantibus, ad activam vitam rede-
undo, velut e lecto surgendo prædicet. Juxta quod
Dominus ait: Videbitis coelum apertum, et angelos
52
EXPOSITIO
Dei ascendentes et descendentes super Filium homi-
nis. Cujus bene domus juxta mare posita memoratur.
Mare enim fluctivagos seculi tumultus furoresque
designat, ubi homines improbi quasi pisces avidissimi
sese invicem persequuntur et devorant. Sanctorum
vero conversatio in cælis est, qui etsi terrestris do-
mus hujus habitationis dissolvatur, ædificationem ex
Deo habent, domum non manufactam, æternam in
coelis.
Ecce ego sum quem quæritis : quæ causa est propter
quam venistis?] Spiritus ei adesse milites dixit, et
qua causa venerant, tacuit, quia ad conservandam
humanæ mentis humilitatem, aliquando prophetiæ
Spiritus ex parte tangit, et ex parte non tangit.
Et factum est, cum introisset Petrus, obvius ei venit
Cornelius, &c.] Gestu corporis præmonstrat Corne-
lius, quid intus in corde devotionis habuerit. Ob-
viam enim suo doctori venit auditor; qui mundo
pectore, et intenta sedulus aure, atque inhianti desi-
derio verbum fidei suscipit. Nam qui tarde ad cre-
dendum pertrahitur, quasi a doctore jacens erigitur.
Sed qui de suæ vitæ maculis erubescens, procidendo
in faciem, humilitatis pariter et pudoris indicia præ-
fert, jure a suo præceptore meretur erigi.
Petrus vero levavit eum, dicens, Surge ; et ego ipse
homo sum.] Communionem quippe æqualitatis me-
ruit sanctitas actionis : nam in Ananiæ et Sapphiræ
tulpa, zelus ultionis jus aperuit potestatis.
Et mihi ostendit Deus, neminem communem aut im-
mundum dicere hominem.] Hoc utique tunc ostendit,
cum vox angelica sonuit, Quæ Deus purificavit, tu
ne commune dixeris.
A nudiusquarta die usque in hanc horam, orans
eram hora nona, &c.] In Græco et in quibusdam
Latinis codicibus ita scriptum est: A quarta die
>
IN ACTA APOST. CAP. X.
53
nonam.
usque ad hanc horam eram jejunans, et orans a sexta
hora usque ad nonam, et ecce vir, et cætera. Mul-
tum decebat illum exaudiri, qui instantiam depre-
candi tribus horis continuans, a sexta pertrahebat ad
. Quo tempore Dominus ipse quem rogabat,
pro totius mundi salute extensis in cruce manibus
orabat.
Verbum misit filiis Israel, annuncians pacem per
Jesum Christum, &c.] In hoc apparet (inquit) Deum
acceptorem non esse personarum, quia Filium suum
unigenitum, qui et Dominus omnium atque conditor
est, cum genere humano pacem facere misit, in cujus
nomine, prophetis attestantibus, remissionem pecca-
torum non Judæi tantum, sed omnes qui credunt
accipiant.
Vos scitis, quod factum est verbum per universam
Judæam, &c.] Breviter omnia quæ in symbolo dicun-
tur, complexus est, quod Jesus sit Christus, quod
omnium Dominus, quod mundum Deo reconciliare
missus, quod Joannis voce præconatus, quod Spiritu
Sancto perunctus, quod Deo inhabitante per mira-
cula declaratus, quod crucifixus, et a mortuis sus-
citatus, suisque manifestatus, quod Judex omnium in
fine venturus, quodque etiam ecclesiam suam per
fidem totum sit dilaturus in orbem.
Quomodo unxit eum Deus Spiritu Sancto et virtute.]
Alia editio dicit, Sicut unxit eum Deus. Prædicavit
ergo Joannes Jesum; sicut unxit eum Deus Spiritu
Sancto, tunc utique cum dicebat: Ipse vos baptiza-
bit in Spiritu Sancto. Et iterum: Quia vidi Spi-
ritum descendentem quasi columbam super eum.
Unctus est ergo Jesus non oleo visibili, sed dono
gratiæ, quod visibili significatur unguento, quo bap-
tizatos ungit ecclesia. Nec tamen tunc unctus est
Spiritu Sancto, quando super eum baptizatum velut
columba descendit. Tunc enim corpus suum, id est,
:
54
EXPOSITIO
ecclesiam suam præfigurare dignatus est, in qua
præcipue baptizati Spiritum Sanctum accipiunt.
Sed ista mystica et invisibili unctione tunc intelli-
gendus est unctus; quando verbum Dei caro factum
est, id est, quando humana natura sine ullis præce-
dentibus bonorum operum meritis Deo Verbo est in
utero virginis copulata, ita ut cum illo fieret una
persona. Ob hoc confitemur eum natum de Spiritu
Sancto et Maria virgine.
Quoniam Deus erat cum illo.] Id est, Pater cum
Filio. Melius est enim sic intelligere, quam divinita-
tem Filii cum homine quem assumpsit cohabitantem
significari, ne Christi personam geminare, et in Nes-
torii dogma cadere videamur.
Nobis qui manducavimus et bibimus cum illo, &c.]
Hic beatus Petrus quod in evangelio non recitatur
exponit; post resurrectionem scilicet se bibisse cum
Domino. Nisi forte illic credamus indicatum ubi
ait, Donec illud bibam vobiscum novum in domo
Patris mei.
Adhuc loquente Petro verba hæc, cecidit Spiritus
Sanctus super omnes, &c.] Ne baptisma gentibus tra-
dere dubitetur, Spiritus Sancti testimonio confirma-
tur, ipsas lavacri aquas quas sanctificare solet, novo
ordine præcurrentis: quod semel in testimonium
fidei gentium, nunquam vero in Judæis evenisse
reperitur.
Et jussit eos in nomine Jesu Christi baptizari, &c.]
Cum ecclesiæ regula sit, fideles in nomine sanctæ
Trinitatis baptizari, quæritur quomodo Lucas per
totum libelli hujus textum, non aliter quam in no-
mine Jesu Christi baptismum dari testetur? Quod
ita beatus Ambrosius solvit, quod per unitatem no-
minis impletum mysterium sit. Quia sive Christum
dicas; et Deum Patrem a quo unctus est Filius, et
ipsum qui unctus est Filium, et Spiritum quo unctus
IN ACTA APOST. CAP. XI.
55
est, designasti. Scriptum est enim : Jesum a Naza-
reth, quomodo unxit eum Deus Spiritu Sancto.
Sive Patrem dicas, et Filium ejus, et Spiritum oris
pariter indicasti, si tamen id etiam corde comprehen-
das. Sive Spiritum dicas, et Deum Patrem a quo
procedit Spiritus, et Filium, quia Filii quoque est
Spiritus, nuncupasti. Unde ut rationi copuletur
auctoritas, in Spiritu quoque recte baptizari nos
posse, Scriptura indicat, dicente Domino : Vos autem
baptizabimini Spiritu Sancto. Et Apostolus ait :
Omnes enim in ipso corpore, in uno spiritu bapti-
zati sumus. Aliter : Præcipue congruit nos in no-
mine Domini Jesu Christi baptizari, quoniam, sicut
Apostolus ait, Quicunque baptizati sumus in Christo
Jesu, in morte ipsius baptizati sumus, &c.
IN CAP. XI.
Et vidi quadrupedia terræ, et bestias, &c.] Miror
quomodo hæc quidem super escis quibusdam veteri
lege prohibitis, nunc vero manducandis, interpre-
tantur; cum nec serpentes vel reptilia possint edi,
nec ipse Petrus sic intellexerit, sed omnes homines
æqualiter ad Christi evangelium provocari, nullum-
que secundum naturam esse pollutum. Neque enim
quare bestias comederit, sed quare gentibus com-
municaverit, increpatus, mysterium hujus visionis
exposuit.
Venerunt autem mecum et sex fratres isti.] Pulchre
septenario fratrum numero teste, gratia Spiritus
Sancti septiformis effusa est. Aliter. Quia sex die-
bus est mundus iste formatus, per sex fratres opera
perfecta monstrantur. Qui bene doctorem comi-
tantur, quando suis auditoribus inter verba exhor-
tationis exempla perfectæ demonstrant operationis.
56
EXPOSITIO
!
Et glorificaverunt Deum, dicentes, Ergo et gentibus
Deus poenitentiam ad vitam dedit.] Hoc est quod in
beati Job libro legimus : Ab aquilone aurum veniet,
et ad Deum formidolosa laudatio. Quia prius fri-
gido gentium pectore splendor fidei exortus est, et
pro eodem inopinata fide Judæa Deum tremendo
glorificat.
Perambulaverunt usque Phoenicem, et Cyprum, et
Antiochiam, &c.] Hinc jam post revelationem sindo-
nis evangelicæ, in qua molliter superna spe animalia
sancta quiescerent, res ecclesiæ crescere cæperunt,
cum per exteras provincias, insulas, et civitates,
non solum Judæis, sed et gentibus evangelium præ-
dicatur.
Profectus est autem Tarsum, ut quæreret Saulum.]
Dictum est enim supra, quia de Hierosolymis Saulus
clam mitteretur Tarsum.
Et surgens unus ex eis, nomine Agabus, &c.] Agabus
potest nuntius tribulationis interpretari, qui secun-
dum nomen suum et hic famem generalem, et infra
Paulo Apostolo vincula prophetat.
Proposuerunt in ministerium mittere habitantibus in
Judæa fratribus.] Sciebant in Judæa, et maxime
Hierosolymis, famem acrius sævituram. Ubi pau-
peres erant sanctorum, qui rebus suis, domibus,
agrisque venditis, pretia deferentes apostolis, pecu-
niis acquirendis non multum ulterius vacabant. Sed
et nonnulli pro confessione fidei, ab ipsis Judæis
incredulis propria substantia mulctabantur ablata.
Quibus dicit Apostolus: Et rapinam bonorum ves-
trorum cum gaudio suscepistis. Hos inter eleemo-
synarios religiosum Helenæ Adiabenorum reginæ
factum memoratur, quæ comparatis ab Ægypto fru-
mentis, Hierosolymitarum necessitatibus largissime
ministravit. Unde et honorificam ante portas ejus-
dem urbis meruit sepulturam.
IN ACTA APOST. CAP. XII.
57
IN CAP. XII.
Eodem autem tempore, misit Herodes rex manus.]
Non famis videlicet tempore, quam quarto Claudii
anno factam historiæ referunt, cum Herodes tertio
ejusdem sit anno defunctus, sed illo haud dubie
tempore, quo oblationes Hierosolymam deferebantur.
Non autem putemus Herodem qui tetrarcha erat,
postea regem factum, hoc capitulo designatum.
Refert enim Josephus, Caium imperio suscepto con-
tinuo Judæorum principatum huic Herodi filio Aris-
toboli, quem tamen ille Agrippam nominat, tradi-
disse, simul et Philippo ac Lysaniæ tetrarchias.
Quarto autem, id est, ultimo imperii sui anno, He-
rodi eidem pariter contulisse. Ipsum vero Hero-
dem qui vel in Joannis nece auctor extiterat, vel in
passione Domini interfuerat, multis excruciatum
morbis exilio damnasse perpetuo. Porro hunc He-
rodem sive Agrippam, tertio Claudii anno, sui vero
regni septimo, ab angelo percussum, regnum Agrip-
pæ filio reliquisse. Aristobolus autem quem dixit,
ipse est qui a patre perfido, id est, Herode seniore,
sub quo Dominus natus est, cum fratre Alexandro
fuerat interfectus.
Occidit autem Jacobum fratrem Joannis gladio.]
De quo Jacobo Clemens Alexandrinus historiam
quamdam dignam memoria refert. Et is (inquit)
qui obtulerat eum judici ad martyrium (Jacobum
scilicet), motus etiam ipse confessus est se
Christianum. Ducti sunt autem ambo pariter ad
supplicium. Et cum ducerentur in via, rogavit
Jacobum dari sibi remissionem. At ille parumper
deliberans : Pax tibi, inquit. Et osculatus est eum.
Et ita ambo simul capite plexi sunt.
Tradens quatuor quaternionibus militum.] Sicut
esse
58
EXPOSITIO
centurio centum, ita quaternio militum sub se mi-
lites habebat.
Percussoque latere Petri, suscitavit eum.] Percussio
lateris, commemoratio passionis Christi est, de cujus
vulnere salus nostra profluxit. Et nobis quoque
pressurarum catena retentis, tale solatium ipse red-
dit Apostolus Petrus dicens : Christo igitur passo
in carne, et vos eadem cogitatione armamini.
Præcingere, et calcea te caligas tuas.] Et prophetas
et apostolos cingulis usos fuisse legimus, cujus sibi
Petrus ligamenta propter rigorem carceris ad horam
laxaverat, ut tunica circa pedes demissa frigus noctis
utcunque temperaret, exemplum præbens infirmis,
cum vel molestia corporali vel injuria tentemur
humana, licere nobis aliquid de nostri propositi
rigore laxare. Et quia dictum est, Sint lumbi
vestri præcincti, et calceati pedes in præparatione
evangelii pacis, spiritualiter virtutum, verbique præ-
dicandi resumere jubetur insignia.
Venerunt ad portam ferream, quæ ducit ad civita-
tem.] Angusta imo ferrea erat porta quæ ducit ad
Hierusalem coelestem, sed apostolorum vestigiis
nobis est jam facta meabilis, qui sanguine proprio
ferreum vicerunt osteum. De hoc Arator:
Ferrea, quid mirum, si cedunt ostia Petro?
Quem Deus æthereæ custodem deputat aulæ,
Ecclesiæque suæ faciens retinere cacumen
Infernum superare jubet.
Et Petrus ad se reversus.] Id est a contemplationis
culmine ad hoc regressus, quod in intellectu com-
muni et prius fuit.
Processit puella ad audiendum. Et Dominum de
tumuli claustris egressum prima mulier discipulis
nuntiavit, ut ubi abundavit peccatum, superabun-
daret gratia.
IN ACTA APOST. CAP. XIII.
59
Illi autem dicebant, Angelus ejus est.] Quod unus-
quisque nostrum habeat angelum, et in libro Pastoris,
et in multis Sanctæ Scripturæ locis invenitur. Nam
et Dominus de parvulis: Angeli, inquit, eorum sem-
per vident faciem Patris mei. Et Jacob de se loqui-
tur: Angelus qui eruit me de cunctis malis. Et hic
discipuli angelum apostoli Petri venire credebant.
Descendensque a Judæa in Cæsaream.] Quamvis
juxta situm locorum Cæsaream Philippi dicere vide-
atur, eo quod hæc sicut et Tyrus et Sidon urbs sit
Phænicis, Josepho tamen exponente discimus hæc in
Cæsarea Palæstinæ gesta, quæ quondam Turris Stra-
tionis dicta est, et est in confinio Phænicis et Palæs-
tinæ, in littore maris magni sita.
Postulabant pacem, eo quod alerentur regiones eo-
rum ab illo.] Necessariam habebant vicini regis ami-
citiam, eo quod illorum regio valde angusta, et Gali-
lææ Damascique pressa finibus esset. Unde nec
ipsa metropolis eorum Tyrus tantas habebat opes de
terra sua, ut totius orbis esse possit emporion, quan-
tas de subjectione navium. Est autem maxime pur-
puræ conchyliorumque ferax.
Confestim autem percussit eum angelus Domini.]
Consonanter etiam Josephus : Dum impietatem (in-
quit) illicitæ adulationis non exhorreret, respiciens
paulo post imminentem atque insistentem capiti suo
videt angelum : eumque sensit continuo exitii sui
ministrum, quem prius noverat provisorem bonorum.
Et paulo post : Verum continuis quinque diebus ven-
tris doloribus cruciatus, vitam violenter abrupit.
IN CAP. XIII.
Segregate mihi Barnabam et Saulum in opus ad
quod assumpsi eos.] Videtur Saulus juxta ordinem
historiæ, tertio decimo post Domini passionem anno,
60
EXPOSITIO
apostolatum cum Barnaba, Paulique accepisse voca-
bulum. Quartodecimo autem anno, juxta condictum
Jacobi, Cephæ, et Joannis, ad gentium magisterium
profectus est. Nec historia ecclesiastica repugnat,
dicens, apostolis fuisse præceptum, ut duodecim an-
nis prædicarent in Judæa.
Prædicabant verbum Dei in synagogis Judæorum.]
Propter ignaros locorum semel annotandum credidi.
Ubicunque synagogam Judæorum videris, scito in
civitate gesta quæ dicuntur.
Cui nomen erat Barjeu.] Corrupte legitur Bar-
jesu ; cum Barjeu, id est maleficus, sive in malo, legi
debeat, credo, quia nomen Jesu iisdem literis, sed
nota superposita scribatur. Non enim convenit
hominem flagitiosum et magum, filium Jesu, id est
salvatoris, appellari : quem e contrario Paulus filium
diaboli nuncupat.
Saulus autem, qui et Paulus, repletus Spiritu Sancto.]
A Sergio Paulo proconsule, eo quod eum Christi
fidei subegerit, Pauli sortitus est nomen. Et se-
quentia libelli hujus de Pauli miraculis agunt. Opor-
tuit enim, ut ipse consummationem apostolicis acti-
bus daret, quem diu contra stimulos recalcitrantem
Dominus elegisset.
Ecce manus Domini super te, et eris cæcus.] Scie-
bat apostolus, sui memor exempli, de tenebris ocu-
lorum mentis posse resurgere ad lucem. Nec enim
merebatur habere carnis oculos, qui mentis oculos
aliis auferre laborabat.
Venerunt Antiochiam Pisidiæ.] Duæ Antiochiæ
civitates sunt, una in Syria cæle, a Seleuco rege
condita, quæ Rebla ante vocabatur, cui Daphnen
fontem proximum dicunt, ejusque illam aquis abun-
dantissimis perfrui, in qua primum cognominati sunt
discipuli Christiani. Altera autem Antiochia, de qua
nunc dictum est, in provincia Pisidiæ.
Sorte distribuit eis terram eorum, quasi post quadrin-
IN ACTA APOST. CAP. XIII.
61
gentos et quinquaginta annos.] Dixerat Deus ad Abra-
ham, quia erit semen ejus accola in terra aliena annis
quadringentis. Et iterum ait, quia in Isaac voca-
bitur tibi semen. Ab exortu ergo seminis, usque
ad exitum Israel ex Ægypto, fuerunt (ut Exodus scri-
bit) anni quadringenti quinque. His adde annos
quadraginta in deserto, et quinque in terra Chanaan,
quibus actis videtur terra quievisse a præliis, et sors
fuisse missa, et invenies annos quadringentos quin-
quaginta.
Et dedit Deus illis Saul-annis quadraginta.] Credo
quia liber Regum non aperte quot annis Saul regna-
verit, exponit, apostolum vulgo loquentem, hoc quod
fama crebrior haberet, dicere voluisse. Sed quæ-
rentes sollicite ibidem, sicut et Chronicorum libri
testantur, invenimus Samuel et Saul annis quadra-
ginta Israeli præfuisse. Factum est enim, inquit,
quadringentesimo octogesimo anno egressionis filio-
rum Israel ex Ægypto, cæpit Salomon ædificare
templum Domino, anno quarto regni sui. Cum vero
ad trecentos nonaginta sex annos, quibus judices
præfuerunt, ut eorum liber indicat, quadraginta Da-
vid et Salomonis quatuor adjicies, restant quadra-
ginta, quorum (ut Josephus testis est) Samuel viginti,
et Saul alios totidem in regimine transegerunt.
Quoniam hanc Deus adimplevit filiis nostris, resus-
citans Jesum, &c.] Non est putandum hoc exemplum
Psalmi ad resurrectionem Christi, cujus proxime
meminit, sed ad ipsam ejus incarnationem, de qua
supra locutus est, pertinere. Nam sequens versicu-
lus de resurrectione manifestissime testatur. Cum
enim superius de incarnatione, passione, ac resur-
rectione illius ageret, voluit utraque pariter, datis
de Psalmo testimoniis, astruere. Qui ergo, inquit,
æternus es, ante secula filius, nunc in tempore natus
apparebis. Quidam codices habent, Sicut in primo
62
EXPOSITIO
Psalmo scriptum est. Quod ita exponitur, primum
et secundum Psalmum compositos, qui et a beati-
tudine incipiat, et in beatitudinem desinat.
Quia dabo vobis sancta David fidelia.] Id est quæ-
cunque David promisi, eadem vobis certissime fidelis
sponsor implebo, Christum videlicet de ejus esse
stirpe nasciturum. Sic enim Esaias novi testamenti
mysteria prægustans, ait : Et constituam vobis testa-
mentum æternum, sancta David fidelia. Quod in
Hebraica veritate legitur: et feriam vobiscum pac-
tum sempiternum, misericordias David fideles.
Secuti sunt multi Judæorum et colentium advena-
rum.] Melius legitur, Et colentium Deum, sicut in
Græco vidimus. Significat autem eos qui natura
gentiles erant, sed religione Judæi, quos Græce pros-
elytos nuncupant.
Sic enim præcepit nobis Dominus : Posui te in lumen
gentibus.] Quod Domino Christo specialiter dictum
est, hoc jam sibi dictum arbitrantur apostoli, mem-
bra se videlicet illius esse recolentes, sicut etiam ipse
propter ejusdem corporis unionem dixit : Saule,
Saule, quid me persequeris?
At illi excusso pulvere pedum in eos, venerunt Ico-
nium.] Pulvis juxta evangelii præceptum excutitur
de pedibus in testimonium laboris sui, quod illorum
civitatem ingressi sunt, et prædicatio apostolica ad
illos usque pervenerit. Sive excutitur pulvis, ut nihil
ab eis accipiant, nec ad victum quidem necessarium,
qui evangelium spreverunt.
Discipuli quoque replebantur gaudio et Spiritu
Sancto.] In Græco habetur, Discipuli autem: ut in-
telligamus Judæis fidem persequentibus, discipulos
e contrario spirituali gaudio ditatos.
IN ACTA APOST. CAP. XIV.
63
IN CAP. XIV.
Ad iracundiam concitaverunt animas gentium adver-
sus fratres.] Quod in Græco sequitur, Deus autem
pacem fecit : quidam codices Latini minus habent.
Et ibi, Erant evangelizantes, sequitur in Græco, Et
commota est omnis multitudo in doctrina eorum.
Paulus autem et Barnabas morabantur in Lystris.]
Et hi quoque versiculi in quibusdam nostris codici-
bus non habentur.
Et quidam vir Lystris infirmus pedibus sedebat, 8c.]
Sicut claudus ille quem Petrus et Joannes ad portam
templi curarunt, salutem præfigurat Judæorum, ita
et hic Lycaonius æger populum gentium longe a
legis templique religione remotum, sed Pauli Apos-
toli prædicatione collectum. Dextras, inquit, dede-
runt mihi et Barnabæ societatis, ut nos in gentes,
ipsi autem in circumcisionem. Sed et tempora ex-
positioni conveniunt: nam ille primis fidei tempo-
ribus cum necdum gentibus verbum crederetur, hic
vero Judæis ob perfidiam expulsis, et damnationis
pulvere respersis, inter nova conversæ gentilitatis
gaudia sanatur.
Et videns quia haberet fidem ut salvus fieret.] Et
ille Judaico more pecuniam, iste autem ex fide salu-
tem quærit ab apostolis.
Dixit magna voce, Surge super pedes tuos rectus.]
In Græco exemplari legitur : Dixit magna voce, Tibi
dico in nomine Domini Jesu Christi, surge super
pedes tuos rectus. Hæc de translatione posuimus,
ne codicum varietate stupefactus, quid verius sit
ignores.
Dii similes facti hominibus descenderunt ad nos.]
Stultus error gentilium, qui omne quod supra se
vident, deos putant.
64
EXPOSITIO
1
Et vocabant Barnabam Jovem.] Ob hoc videlicet,
quia prior eorum esse videretur, Jovem namque di-
vum patrem atque hominum regem putaverunt.
Paulum vero Mercurium, quoniam ipse erat dux
verbi.] Quia Mercurium credebant eloquium lin-
guamque præstare mortalibus. Unde et Mercurium
quasi medio currentem, id est inter aures linguasque
Latini nuncupabant. Græci autem 'Epuñv, hoc est
interpretem appellabant.
Tauros et coronas ante januas afferens.] Tauros ad
victimas, coronas vero ut vel faciem templi juxta ri-
tum gentium ornaret, vel eis quasi diis immolaturus
imponeret.
Conscissis tunicis suis exilierunt in turbas, &c.] Pa-
ventes scindunt vestimenta, quod deorum cultu
honorarentur. Hoc enim facere consuetudinis Ju-
dæorum est, quoties aliquid blasphemum et quasi
contra Deum audierint. Herodes autem quia non
dedit honorem Deo, sed acquievit immoderato favori
populi, statim ab angelo percussus est.
IN CAP. XV.
Statuerunt ut ascenderent Paulus et Barnabas, &c.]
De hac ascensione sua Paulus ipse scribit ad Galatas :
Deinde post annos quatuordecim ascendi Hierosoly-
mam, cum Barnaba, assumpto et Tito, et contuli
cum illis evangelium, quod prædico in gentibus. Ubi
numerus ipse quem posuit, recensendus est annorum.
Scimus enim Petrum et Paulum apostolos anno post
passionem Domini trigesimo octavo, id est ultimo
Neronis passos fuisse martyrium, et beatum Petrum
Romæ viginti quinque annis episcopalem sedisse ca-
thedram. Viginti quinque autem et quatuordecim, non
triginta octo, sed triginta novem faciunt. Sequitur
IN ACTA APOST. CAP. XV.
65
ergo ut beatum Petrum eodem quartodecimo post
Domini passionem anno, quo eum Hierosolymis allo-
quitur Paulus, quarto Claudii Cæsaris Romam ve-
nisse credamus. Simulque nisi fallor, ex hac posi-
tione beatum Paulum apostolum, eodem quo Domi-
nus passus est et resurrexit anno, ad fidem venisse
probatur.
Dicentes, quia oportet circumcidere eos.] Hoc errore
decepti erant Galatæ, ut circumcisionem et legis
ceremonias cum gratia baptismi crederent esse mis-
cendas.
Fide purificans corda eorum.] Non ergo circum-
cisione carnis illos mundare opus est, quorum tanta
fides corda purificat, ut etiam ante baptisma Spiri-
tum Sanctum accipere mereantur.
Sed per gratiam Domini Jesu Christi credimus
salvari, &c.] Si ergo et illi, id est, patres portare
jugum legis veteris non valentes, per gratiam Do-
mini Jesu Christi salvos se fieri crediderunt, mani-
festum est, quod hæc gratia esset, quæ antiquos
justos vivere fecit: quia justus ex fide vivit. Ideo
sacramenta esse potuerunt pro temporum diversitate
diversa, ad unitatem tamen ejusdem fidei concordis-
sime recurrentia.
Post hæc revertar, et ædificabo tabernaculum David,
&c.] Tabernaculum David umbram legis significat,
quæ traditionibus Pharisæorum corrupta et dilace-
rata, sed Domino revertente, id est, in carne appa-
rente, a Deo spirituali est gratia erecta, ut non tan-
tum Judæi, sed et cunctæ gentium nationes nomen
ejus requirant.
Et suffocatis et sanguine.] Id est, a fundendo san-
guine, vel manducando cum sanguine. Hæc quidem
de gentili vita-venientibus, pro ipsis fidei rudimentis
et inveterata gentilitatis consuetudine concessa sunt,
VOL. XII.
F
66
EXPOSITIO
!
sed ne putarentur eadem etiam perfectioribus suffi-
cere, vigilanter adjunxit, atque ait:
Moyses enim a temporibus antiquis habet in singulis
civitatibus qui eum prædicent in synagogis.] Id est
etsi præceptorum nunc acerbitate non graventur a
nobis, procedente tamen tempore dum frequentius
ad lectionem legis prophetarumque convenerint,
paulatim vitæ instituta et servandæ invicem dilec-
tionis jura suscipient. Primitivam enim adhuc
Judaizantem ecclesiam hæc sabbatis celebrasse per-
ceptum est.
Visum est enim Spiritui Sancto et nobis.] Id est,
placuit Spiritui Sancto, qui arbiter suæ potestatis
existens ubi vult spirat, et ea quæ vult loquitur.
Placuit et nobis.] Non nostra sola voluntate, sed
ejusdem Spiritus instinctu.
Paulus autem et Barnabas demorabantur Antio-
chiæ.] His diebus impletum est, quod Apostolus
Paulus ait: Cum venisset Cephas Antiochiam, in
faciem ei restiti.
Paulus autem rogabat non debere recipi eum.] Quo-
niam in ipsa se aciei fronte constituens, nimis tepide
steterat, merito cum Paulus abjecit, ne illius quasi
contagione vires corrumperentur aliorum.
Facta est autem dissensio.] Noli hoc delictum
putare. Non enim commoveri malum est, sed irra-
tionabiliter, nulloque justo flagitante negotio com-
moveri.
Et Barnabas assumpto Marco navigaret Cyprum.]
Propter amatum sibi fratrem, et affinitate conjunc-
tum, (leguntur enim fuisse consobrini, Barnabas
separatus a Paulo, patriam repetit insulam, et nihilo-
minus evangelicæ prædicationis injunctum sibi opus
exercuit.
IN ACTA APOST. CAP. XVI.
67
IN CAP. XVI.
Circumcidit eum propter Judæos qui erant in illis
locis.] Non quod figuras legis, evangelii veritate
lucente, quidpiam utilitatis crederet allaturas, sed ne
per occasionem gentium Judæi a fide recederent:
quibus tamen umbra vetus paulatim tollenda erat,
sicut et gentibus morum pravitas antiquorum, ut
supra dictum est. Istæ enim umbræ legales, quasi
a Domino aliquando constitutæ, interdum ab apo-
stolis sunt illis temporibus ob declinandam Judæo-
rum perfidiam usurpatæ. Gentilis vero institutio, ut
vere a Satana reperta, nunquam a sanctis est attacta.
Vetiti sunt a Spiritu Sancto loqui, 8c.] Vere ter-
ribilis Dominus in consiliis super filios hominum.
Iste se magistrum per omnia sequi promittit, nec
permittitur; alter sequi jussus, nec ad patris sepul-
turam petitas accepit inducias. Invictus ac repug-
nans attrahitur Saulus. Cornelio precibus et elee-
mosynis insistenti, velut remunerationis vice via
salutis ostenditur, et qui novit corda Deus, beneficii
gratia doctorem ab Asia removit: ne si sanctum
canibus detur, error cordis iniqui gravius de con-
tempta prædicatione judicetur. Rursumque alia
curante apostolo, legatus Macedo, quem angelum
gentis illius credimus, micas sibi Dominici panis
petit offerri.
Que est prima partis Macedoniæ civitas, colonia.]
Colonia est, quæ defectu indigenarum novis culto-
ribus adimpletur. Unde et a cultu agri, colonia
dicta est.
Puellam quandam habentem spiritum pythonem.]
Quod pythonica divinatio gerat artis, in libro Regum
invenimus; ubi rogante Saule pythonissa vel animam
Samuelis, vel pro ea potius spiritum immundum
F 2
68
EXPOSITIO
evocavit ab inferis. Quod magicæ phantasiæ genus
ab Apolline Pythio repertum, atque ab ejus cog-
nomine sic dicunt esse vocatum. Sed et Hebræum
nomen congruit, qui Pythona os abyssi dicunt.
Isti homines servi Dei excelsi sunt.] Non volunta-
tis ista confessio est, quam præmium sequitur con-
fitendi; sed timore Spiritus Sancti cogente, vera
spiritus mendax loquitur, non ausus luce præsente
suas ultra celare tenebras. Peccatori autem dicit
Deus : Quare tu enarras justitias meas ?
Ne corrumpamur amari
Melle doli, si vera canit qui falsa ministrat,
ut Arator ait.
Precipio tibi in nomine Jesu Christi exire ab ea.]
Barjeum, qui fidei impugnator erat, et artis infirmi-
tate, et oculorum amissione cæcavit. Hanc vero,
quæ perversa licet mente, vera tamen loquebatur,
arte solummodo nefaria privare curavit. Quia enim
indignum erat, ut verbum evangelii spiritus im-
mundus annuntiaret, abscedere hunc et silere præ-
cepit, quia dæmonia cum tremore debent Dominum
confiteri, non autem laudare cum gaudio.
Et annuntiant morem quem non licet nobis sus-
cipere neque facere, cum simus Romani.] De fide
Jesu Christi dicunt, in cujus nomine pythonis spi-
ritus exierat. Jam enim decreverant Romani, ne
quis deus esset acceptus, nisi a senatu probatus.
Media autem nocte Paulus et Silas adorantes Deum,
&c.] Devotio simul apostolici pectoris, et virtus
exprimitur orationis, cum et illi hymnos in imo
carcere cecinerint, et eorum laus terram carceris
commoverit, et fundamenta concusserit, et aperuerit
ostia, atque ipsas postremo vinculatorum catenas
resolverit. Aliter. Quicunque fidelium omne gau-
dium existimat, cum in tentationes varias inciderit,
libenterque gloriatur in infirmitatibus suis, ut inha-
IN ACTA APOST. CAP. XVII.
69
bitet in eo virtus Christi, hic profecto cum Paulo et
Sila inter carceris tenebras hymnizat, et cum Psal-
mista Domino decantat : Tu es mihi refugium a
pressura quæ circumdedit me, exultatio mea.
Lavit plagas eorum, et baptizatus est ipse.] Pulchra
rerum varietas. Quibus plagas vulnerum lavit, per
eos ipse plagas criminis amisit.
IN CAP. XVII.
Adaperiens et insinuans, quia Christum oportuit
pati, &c.] Utrumque Pater de Scripturis insinuabat;
quia et Christum pati et resurgere oporteret, et hæc
eadem passio ac resurrectio ad nullum alium
quam
ad Jesum Nazarenum pertineret. Erant enim qui-
dam Judæorum, sicut et hodie sunt ita perfidi, ut
cum Christi passionem ac resurrectionem Scripturis
insertam negare non possint, hæc tamen ad Jesum
pertinere omnino negent, magisque Antichristum
expectare, quam Jesum Christum credere velint.
Et ideo Paulus non modo Christi mysteria prædi-
cabat, sed hæc etiam in Christo Jesu consummata
docebat.
Et de colentibus gentilibusque multitudo magna.]
Id est, et de iis qui gentilem ritum judaismo muta-
verant, et de iis qui omnino gentiles permanserant,
multi ad Christum confluebant.
Hi autem erant nobiliores eorum qui sunt Thessalo-
nicæ.] Animæ nobilitatem dicit, qua verbo audiendo
scrutandoque instituerant.
Quidam autem Epicurei et Stoici philosophi dis-
serebant cum eo.] Epicurei præceptoris sui tardita-
tem secuti, felicitatem hominis in sola corporis vo-
luptate, Stoici vero in sola animi virtute posue-
runt. Qui inter se quidem dissidentes apostolum
tamen unanimiter impugnant, eo quod hominem
70
EXPOSITIO
sicut ex anima et corpore subsistere, ita in utroque
doceret beatum esse debere; sed hoc nec tempore
præsenti, nec virtute humana, sed gratia Dei per
Jesum Christum in resurrectionis gloria perfici-
endum.
Quid vult seminiverbius hic dicere ?] Recte semi-
niverbius, id est ciepuolóyos, vocatur, quia semen
est verbum Dei. Et ipse Paulus Apostolus dicit :
Si nos vobis spiritualia seminavimus, &c.
Inveni aram, in qua scriptum erat, Ignoto Deo.]
Notus in Judæa Deus, sed non receptus. Ignotus
in Achaia Deus, quamvis per multa quæsitus, Et
ideo qui ignorat, ignorabitur; qui prævaricatur,
damnabitur. Neutri immunes a culpa, sed excusa-
biliores qui fidem non obtulere Christo quem ne-
sciebant; quam qui manus intulere Christo quem
sciebant.
Deus qui fecit mundum, et omnia, &c.] Ordo dili-
genter apostolicæ disputationis est intuendus, qua
ita apud gentiles tractatus seriem format, ut primum
unum Deum auctorem mundi omniumque esse do-
ceat; in quo vivimus, et movemur, et sumus, cujus
et genus sumus, ut non solum propter munera lucis
et vitæ, verum etiam propter cognationem quandam
generis diligendum ostendat, deinde opinionem illam
quæ est de idolis, aperta ratione devincat, quod
totius mundi conditor et Dominus templis non
possit includi saxeis, quod omnis beneficii largitor
sanguine non egeat victimarum; quod hominum
denique Creator et gubernator omnium non possit
hominis manu creari: quod postremo Deus, ad cujus
homo factus est imaginem, non debeat metallis ex-
istimari similis, erroris remedium docens esse stu-
dium pænitendi. Nam si primo destruere voluisset
ceremonias idolorum, aures gentium respuissent.
Cum ergo unum Deum esse persuaderet, tunc judi-
IN ACTA APOST. CAP. XVII.
71
cio ejus astruxit, per Christum nobis salutem datam,
gis tamen eum hominem quam Deum nuncu-
pans, incipiensque ab illis quæ gessit in corpore, et
ea divina describens, ut plus quam homo fuisse vide-
retur, victam unius virtute mortem, mortuumque ab
inferis resuscitatum, (paulatim enim fides crescit, ut
cum supra hominem fuisse videretur, Deus esse
crederetur. Quid enim interest, quo quisque credat
ordine? Non in principiis perfecta quæruntur, sed
de initiis ad ea quæ perfecta sunt pervenitur.
In ipso enim vivimus, et movemur, et sumus.] Hic
versus, quia difficilis intellectu est, beati Augustini
verbis debet exponi. Ostendit, inquit, apostolus,
Deum in his quæ creavit indesinenter operari. Ne-
que enim tanquam substantia ejus sic in illo sumus,
quemadmodum dictum est, quod habeat vitam in
semetipso, sed utique cum aliud sumus quam ipse,
non ob aliud in illo sumus, nisi quia id operatur.
Et hoc est opus ejus quo continet omnia, et quod
ejus sapientia pertendit a fine usque ad finem for-
titer; et disponit omnia suaviter : per quam dis-
positionem in illo vivimus, et movemur, et sumus.
Unde colligitur quod si hoc opus suum rebus sub-
traxerit, nec vivemus, nec movebimur, nec erimus.
Et paulo post: Neque enim (inquit) cælum et terra
et omnia quæ in eis sunt, universa scilicet spiritualis
corporalisque creatura, in seipsa manet; sed utique
in illo de quo dictum est: In illo enim vivimus, et
movemur, et sumus. Quia et si unaquæque pars
potest esse in toto cujus pars est, ipsum tamen
totum non est nisi in illo a quo conditum est. Idem
beatus Augustinus alibi: Hoc (inquit) si secundum
corpus diceret apostolus, etiam de isto corporeo
mundo posset intelligi. Nam et in illo secundum
corpus vivimus, et movemur, et sumus. Unde, se-
cundum mentem quæ facta est ad ejus imaginem,
72
EXPOSITIO
I
debet hoc accipi excellentiore quodam eodemque non
visibili, sed intelligibili modo. Nam quid non est in
ipso, de quo divine scriptum est, Quoniam ex ipso,
et per ipsum, et in ipso sunt omnia ?
Sicut et quidam vestrorum poetarum dixerunt.] Hoc
est quod alibi dicit: Nihil judicavi me scire inter vos,
nisi Jesum Christum et hunc crucifixum. His enim
qui prophetarum fidem non recipiebant, non Moysi,
non Esaiæ vel alicujus prophetarum, sed auctorum
suorum loquitur testimoniis, versum videlicet Arati
decantans, et de falsis ipsorum quibus contradicere
non poterant, sua vera confirmans. Magnæ quippe
scientiæ est, dare in tempore cibaria conservis, et
audientium considerare personas.
Ipsius enim et genus sumus.] Genus rectissime dici-
mur Dei, non ex ejus natura editi, sed per spiritum
illius et voluntarie creati, et adoptione recreati.
In quibus et Dionysius Areopagita.] Hic est Dio-
nysius, qui post episcopus, Corinthiorum gloriose
ecclesiam rexit, multaque ad utilitatem ecclesiæ per-
tinentia, quæ hactenus manent, ingenii sui volumina
reliquit, cognomen a loco cui præerat accipiens.
Areopagus est enim Athenarum curia, nomen a
Marte trahens; siquidem Græce Mars "Apns et
villa máyoc dicitur.
1
IN CAP. XVIII.
Eo quod præcepisset Claudius discedere omnes Ju-
deos a Roma.] Hoc Josephus nono Claudii anno
factum narrat. Suetonius autem historicus hoc
modo refert: “ Claudius Judæos, impulsore Christo,
assidue tumultuantes, Roma expulit.” Quod utrum
contra Christum tumultuantes Judæos coerceri et
comprimi jusserit, an etiam Christianos simul velut
IN ACTA APOST. CAP. XVIII.
73
cognatæ religionis homines voluerit expelli, nequa-
quam discernitur,
.
Erant autem scenofactoriæ artis.] Quasi exules in
terra et peregrini, tentoria sibi, quibus in via utantur,
ædificant. Scenæ autem Græce tabernacula dicun-
tur, etymologiam ab obumbrando ducentia, apud
quos umbra σκιά dicitur : σκήναι autem vel σκηνώ-
uara, quasi umbracula sonant, quæ sagis laneis vel
ligneis aut cilicinis sive ex arborum frondibus aut
irgultis veteres componebant. Mystice autem, sicut
Petrus piscando nos a fluctibus seculi per retia fidei
extrahit, ita Paulus umbracula protectionis erigendo,
ab imbre nos criminum, ab ardore tentationum, et a
ventis insidiarum verbo factisque defendit. Sequun-
tur in hoc loco duo versus in Græco, qui in quibus-
dam nostris codicibus non habentur.
Disputabat autem in synagoga per omne sabbatum,
suadebatque Judæis et Græcis. Ac deinde, quod utri-
que codices habent, adjungitur :
Cum venissent a Macedonia Silas et Timotheus, &c.]
Cenchræ portus est Corinthi, ubi navim ascensurus
caput ex voto totondit. Nam, juxta legem Moysi,
qui se Deo voverunt, comam nutrire, quamdiu Na-
zarei fieri velint, et postea eam tondere atque igni
tradere jubebantur. Hæc ergo fecit Paulus, non
quidem oblitus quid de abolitione legis cum cæteris
apostolis Hierosolymis statuerat, sed ne scandali-
zarentur qui ex Judæis crediderant, simulavit se
Judaeum ut Judæos lucrifaceret. Quidam codices
plurali numero habent, Totonderunt caput, et habe-
bant votum, id est Priscilla et Aquila. Sed egregii
doctores ecclesiæ Hieronymus et Augustinus, in suis
uterque epistolis, et singulari numero ponunt, et de
Paulo interpretantur. Ponit enim ita Hieronymus :
Fratribus valedicens navigabat Syriam, et cum
eo
74
EXPOSITIO
Priscilla et Aquila, et totondit sibi in Cenchris caput:
votum enim habuerat.
Profectus est ab Epheso, &c.] Cæsaream Cappa-
dociæ metropolim dicit: nondum enim in Syriam
Phænicis advenerat. Hæc quondam a Mosoc filio
Japhet Mosacha dicta, post a Cæsare Augusto Cæ-
sarea nomen accepit.
Qui cum venisset, contulit multum iis qui credide-
runt.] Vehementer enim Judæos revincebat. Alia
translatio habet : Profuit multum credentibus per
gratiam. Hoc est ergo quod eisdem Achaicis apo-
stolus scribit: Ego plantavi, Apollo rigavit.
IN CAP. XIX.
Dixitque ad eos, Si Spiritum Sanctum accepistis,
credentes?] Hoc est, si post baptisma manus imposi-
tionem, qua Spiritus Sanctus dari solet, accepistis ?
Joannes baptizavit baptismo pænitentiæ.] Non hoc
baptisma, inquit, remissionem peccatorum donare,
sed pænitentiam tantum potuit docere. Nam sicut
signum circumcisionis signaculum in patriarchis fidei
quam gerebant extiterat, ita et hoc lavacrum populus
pænitens quasi singulare signaculum suæ devotionis
accepit; quod tamen ipsum figuraliter etiam Christi
baptisma quo remissio daretur ostenderet.
His auditis, baptizati sunt in nomine Domini Jesu.]
Quæstio crebro ventilatur, utrum illi qui per igno-
rantiam forte a non baptizatis, sed tamen rectæ fidei
aliquibus baptizati sunt, iterum baptizari debeant :
quam hoc capitulo expositam reor. Quid enim dif-
fert, utrum tunc ante initium baptismi Christi, an
nunc sine successione ejusdem quisque baptizetur,
cum etiam ipse Joannes eos quos in fide et in nomine
IN ACTA APOST. CAP. XIX.
75
Christi licet venturi baptizaverat, iterum baptizandos
esse prædicaverit, dicens: Ego baptizo vos aqua, ille
vos baptizabit in Spiritu Sancto? Si enim nunc tali-
bus ad remedium sola communicatio corporis et san-
guinis Christi, ut quidam dogmatizant, sufficere
posset, potuisset et tunc: neque opus esset a Christi
discipulis baptizari, quos Joannes aqua baptizaverat,
sed tantum sanguinis participatione confirmari.
Erant autem omnes viri fere duodecim, &c.] Ve-
rum judicia Dei abyssus multa. Ecce Asia nuper
apostolorum nec visitatione digna, nunc et apostolico
sacrata numero, et prophetali est munere sublimata.
Et notandum, quod Spiritus Sanctus et hic in duo-
decim discipulos, et supra in centum viginti, qui est
duodenarius numerus decies ductus, adventus sui
signa monstraverit, illud in Hierusalem, hoc in
Epheso, quæ est civitas Græcorum. Credo ut osten-
deret se, sive de Judæis seu gentibus credat quis, eos
tantummodo qui unitati ecclesiæ catholicæ atque
apostolicæ communicent implere.
Tentaverunt autem quidam de circumeuntibus Judeis
exorcistis, &c.] Refert Josephus regem Salomonem
excogitasse, suamque gentem docuisse modos exor-
cismi, id est, adjurationis, quibus immundi spiritus
expulsi ab homine ulterius reverti non sint ausi. Fit
autem hoc interdum etiam per reprobos, ob condem-
nationem eorum qui faciunt, vel ob utilitatem eorum
qui vident et audiunt, ut licet homines despiciant
signa facientes, tamen Deum honorent, ad cujus in-
vocationem fiant tanta miracula.
Erant autem quidam Sceve Judæi principis sacer-
dotum septem filii, qui hoc faciebant.] Melius juxta
Græcum legitur: Erant autem cujusdam Scevæ.
Quoniam ergo ipse Satanas transfigurat se velut an-
gelum lucis, ministros quoque suos eadem simula-
tione colorare non timet. Unde quia septenario
76
EXPOSITIO
numero solet Spiritus Sancti gratia designari, in qua
figura et Dominus post resurrectionem cum septem
discipulis epulatur, et septem fratres ad Cornelium
Spiritu Sancto baptizandum evangelizaturi veniunt,
filii Scevæ quasi spiritus malos expulsuri, septenario
numero censentur; qui quia non credendo, sed ten-
tando Christi et apostolorum nomen invocant, non
a Deo tantum, verum ab ipsis dæmonibus subdolæ
falsitatis merito condemnantur. Qui bene filii Scevæ
dicuntur, qui interpretatur vulpecula clamans. Hoc
animal doli et astutiæ sagacissimum, Judæos, gen-
tiles, et hæreticos ecclesiæ Dei semper insidiantes,
et quasi garrula voce perstrepentes ostendit. De
quibus ejusdem ecclesiæ custodibus imperatur : Ca-
pite nobis vulpes pusillas, quæ demoliuntur vineas.
Jesum novi, et Paulum scio.] De hoc versu dicit
Arator
Cognosce furorem,
Gens inimica, tuum, dæmon regnare fatetur,
Quem venisse negas, atque hoc convinceris ipso,
Quo stimulante ruis.
>
Multi autem ex iis qui fuerant curiosa sectati, con-
tulerunt libros, &c.] Curiosa dicit, magicæ artis in-
dustriam, cujus sectatores merito suos libros incen-
dunt, magno licet pretio æstimatos, quando ipsos
quibus servierant dæmones, Jesum Christum Do-
minum et apostolos ejus vident honorare.
Invenerunt pecuniam denariorum quinquaginta mil-
lium.] Et debitoribus in evangelio sub quinquage-
nario numero denariorum debita laxantur. Credo
quia corporis quinque sensibus subsistentes in hac
vita decalogi præcepta transgredimur. Hic autem
propter enormitatem magici sceleris, millenarius
etiam adjectus est numerus. Aliter. Quinquagena-
rius sæpe numerus refertur ad pænitentiam, remis-
IN ACTA APOST. CAP. XIX.
77
sionemque peccatorum, unde et quinquagesimus pe-
nitentiæ Psalmus, et quinquagesimus remissionis est
annus.
Mittens autem in Macedoniam duos ex ministrantibus
sibi, &c.] Præmisit discipulos ad præparandas elee-
mosynas, quas Hierosolymam erat allaturus, ne cum
ipse veniret tunc collectæ fierent.
Demetrius enim quidam nomine, argentarius, &c.]
Demetrius iste, qui viam Domini turbare nititur, no-
men proprium factis exsequitur; interpretatur enim,
nimium persequens.
Unde consequenter templa
quæ Dianæ facit non alio quam argenti metallo ædi-
ficat: argento enim in Scripturis eloquium, sicut
auro sensus indicari solet. Et gentilis versutia reli-
gionem suam non ulla sensus ratione, sed nudo ser-
monis nitore solet astruere.
Non solum autem hæc periclitabitur nobis pars in
redargutionem venire, &c.] Id est, non solum opera
nostra vana, nec mercede digna redarguentur, verum
religio quoque nostra dehonestabitur, si Pauli doc-
trina prævaluerit idola deos non esse. Et mira gen-
tilium stultitia, qui illos colere non erubescunt, quos
ab homine construi vel destrui posse cognoscunt.
Et exclamaverunt dicentes, Magna Diana Ephesio-
rum.] Quam Demetrius perituram dixit Dianam,
illi e contrario magnam esse mirantur.
Et impetum fecerunt uno animo in theatrum.] Thea-
trum locus est semicirculi figuram habens, in quo
stantes populi ludos scenicos intus inspiciebant. Un-
de et a spectaculo Græce theatri nomen accepit.
Itaque, sicut Arator ait:
Non alio decuit causam meritumque Dianæ
Lascivos tractare foro, capit area turpis
Concili deformis opus.
78
EXPOSITIO
IN CAP. XX.
:
Et profectus est ut iret in Macedoniam, &c.] Græcia
est provincia Achaiæ, quam Græci 'Elláda vocant.
Denique ubi Latini codices Græcos, vel ad distinc-
tionem Judæorum, Gentiles habent, ibi Græcum
exemplar "Έλληνας et Ελληνιστας scripsit. Αd hanc
ergo post Macedoniam venit Paulus, quia proposue-
rat, ut supra dictum est, transire a Macedonia et
Achaia, et ire Hierosolymam.
In una autem sabbati cum convenissemus ad frangen-
dum panem, &c.] Id est, die Dominico, qui est primus
a sabbato, cum ad mysteria celebranda congregati
essemus. .
Protraxitque sermonem usque in mediam noctem,
8c.] Possumus hic allegorice dicere, quia conacu-
lum sit altitudo spiritualium charismatum; nox, ob-
scuritas Scripturarum; lampadum copia, secretiorum
expositio dictorum; dies Dominica, recordatio vel
Dominicæ vel nostræ resurrectionis : et spiritualem
admonere doctorem, ut si quando dulcedine resur-
rectionis et vitæ venturæ gaudiis illectos auditores
suos ad virtutum summa provocaverit, ac prolixius
disputando secreta quælibet Scripturarum attigerit,
mox eadem propter infirmos auditores lampade
planæ expositionis illustret. Sicut apostolus, cum
diceret Abraham duos filios habuisse, unum de an-
cilla, et unum de libera, mox explanando subjunxit:
Hæc autem sunt duo testamenta, &c.
Sedens autem quidam adolescens nomine Eutychus
super fenestram, &c.] Eutychus Hebraice amens,
Græce vero fortunatus : quorum unum ei qui per
adolescentiæ voluptatem de virtutum culmine ceci-
derit, alterum ei qui per condescensionem prædica-
toris ad virtutum summa redierit, congruit.
IN ACTA A POST. CAP. XX.
79
Eductus somno, cecidit de tertio conaculo deorsum,
8c.] Inter verba prædicationis occurrit occasio cura-
tionis, ut dulcedine miraculi et doctrinæ sermo fir-
metur, et vigiliarum labor arceatur, et memoria ma-
gistri jam discessuri arctius mentibus infigatur. Tria
vero conacula, in quorum supremo Paulus disputat,
fides, spes, et caritas, sunt; major autem his caritas :
quam si quis per ignaviam deseruerit, et inter apo-
stoli voces dormitare non timuerit, jam inter mor-
tuos computabitur. Cum enim in uno offenderit,
factus est omnium reus.
Ad quem cum descendisset Paulus, incubuit super
eum.] Quod descendit, incumbit, complectitur, hoc
est quod ipse dicit: Filioli mei, quos iterum parturio,
donec formetur Christus in vobis. Operosior enim
est resuscitatio eorum qui per negligentiam quam
qui per infirmitatem peccant. Et hæc per Euty-
chum, illa per Tabitham quam Petrus suscitavit, ex-
primitur. Et ideo illa in diebus infirmata moritur,
hic media nocte cadit et moritur. Illa post mortem
lota in cænaculo ponitur, hic tertio conaculo delap-
sus deorsum mortuus lugetur. Iste præsente et
docente; illa absente magistro. Ad hunc Paulus
descendit, ad illam Petrus suscitaturus ascendit. Illa
mox viso Petro resedit; hic nocte media defunctus
tandem mane resurgit, et justitiæ Sole afflante, redi-
vivus adducitur.
Festinabat enim, si possibile esset, ut diem Pente-
costen faceret Hierosolymis.] Præceptum quidem legis
erat, ut omnes Judæi ter in anno, id est tempore
paschæ, pentecostes, et scenopegiæ, Hierosolymis
convenirent, sed apostolus ruptis seculi nexibus diem
quinquagesimæ, hoc est remissionis, et Spiritus
Sancti, agere festinat.
Vocavit majores natu ecclesiæ.] Pro majoribus
natu, in Græco peopurépous habetur.
80
EXPOSITIO
Nisi quod Spiritus Sanctus per omnes civitates pro-
testatur mihi.] Cum dicit, per civitates; aperte osten-
dit quod ea quæ sibi futura erant, non sibi ipsi, sed
aliis de se revelata cognovit. Ex quibus erat pro-
pheta Agabus, nec non et illi discipuli qui hunc in
Tyro consistentem monebant per spiritum ne ascen-
deret Hierosolymam.
Dicens, quoniam vincula et tribulationes me manent
in Hierosolymis.] Ut ubi aliquando persequebatur
ecclesiam, ibi nunc pro ecclesiæ pace decertet.
Nec facio animam meam pretiosiorem quam me.]
Animam dicit, ipsam vitam in corpore temporalem,
quam pro minimo ducit, qui in alia vita gaudium
præstolatur æternum.
Quia mundus sum a sanguine omnium vestrum.] Eo
se a proximorum sanguine mundum credidit, quo
feriendis eorum vitiis non pepercit.
In quo vos Spiritus Sanctus posuit episcopos.) Dixe-
rat enim supra presbyteros Ephesi Miletum vocatos,
quos nunc episcopos, id est, superinspectores nomi-
nat. Non enim una civitas plures episcopos habere
potuit, sed eosdem presbyteros, ut vere sacerdotes,
sub nomine episcoporum significat: conjunctus est
enim gradus, et in multis pæne similibus.
Regere ecclesiam Dei quam acquisivit sanguine suo.]
Non dubitat sanguinem Dei dicere, propter unionem
personæ in duabus naturis ejusdem Jesu Christi.
Propter quam etiam dictum est: Filius hominis qui
est in cælo. Cesset ergo Nestorius Filium hominis
a Filio Dei separare, et duos sibi facere Christos.
Et ex vobis ipsis exsurgent viri loquentes perversa.]
De iisdem et Joannes : Ex vobis, inquit, exierunt,
sed non erant ex vobis.
Quoniam per triennium nocte et die non cessavi cum
lacrymis monens unumquemque vestrum.] Hoc pulchre
et breviter exponit Arator:
IN ACTA APOST. CAP. XXI.
81
Qui canit ecclesiæ tria dogmata sæpius edit,
Historicum, morale sonans, typicumque volumen :
Hinc Judæa vacans, sterilis quæ dicitur arbor,
Expectata tribus fructum non attulit annis.
Omnia ostendi vobis.] Id est non solum doctrinæ
inter pressuras et lacrymas insistendum, verum ne
quis infirmorum gravetur manibus esse laborandum :
hoc est autem quod dictum est, Et quodcunque su-
pererogaveris, ego cum rediero reddam tibi : evan-
gelium videlicet prædicare, et ex evangelio sumptus
non quærere.
Beatius est magis dare quam accipere. Non illis
qui relictis omnibus secuti sunt Dominum, divites
etiam eleemosynarios præponit, sed illos quam
maxime glorificat, qui cunctis quæ possident in se-
mel renuntiatis, nihilominus laborant operando ma-
nibus quod bonum est, ut habeant unde tribuant
necessitatem patienti.
IN CAP. XXI.
Profecti ibamus, deducentibus nos omnibus, cum uxo-
ribus et filiis, &c.] Impleta est prophetia, quæ ec-
clesiæ canens ait: Filiæ Tyri, in muneribus, vultum
tuum deprecabuntur omnes divites plebis, et cætera
usque ad finem Psalmi. Nulla enim civitas majori
dulcedine apostolum suscepit, tenuit, dimisit. De-
nique hodie monstratur in arenis locus ubi pariter
orabant.
Supervenit quidam a Judæa propheta.] A Judæa
dicit, quia Cæsarea, in qua morabantur, ad regionem
Samariæ pertinet, in confinio Phænicis et Palæstinæ
sita.
Hec dicit Spiritus Sanctus : Virum cujus est zona
VOL. XII.
G
82
EXPOSITIO
hæc, sic alligabunt in Hierusalem Judæi.] Prophetas
veteres imitatur, qui dicere solebant: Hæc dicit Do-
minus Deus : quia Spiritus Sanctus, æque ut Pater
et Filius, Dominus et Deus est, nec eorum separari
potest operatio, quorum natura et voluntas una est.
Unde et supra legimus, Dixit Spiritus Sanctus : Se-
gregate mihi Barnabam et Saulum in opus ad quod
assumpsi eos, id est apostolatum. Et ipse Paulus
scribit: Paulus apostolus non ab hominibus neque
per hominem, sed per Jesum Christum et Deum
Patrem. Hæc diximus, ne quis forte juxta Mace-
donium Spiritum Sanctum esse creaturam, aut mino-
ris auctoritatis quam Patrem vel Filium credat.
Sequenti autem die introivit Paulus nobiscum ad
Jacobum.] Jacobus iste frater Domini, id est Mariæ
sororis matris Domini, cujus Joannes evangelista
meminit, filius fuit : qui post passionem Domini
statim ab apostolis episcopus ordinatus, triginta an-
nis Hierosolymæ rexit ecclesiam, id est usque ad
septimum Neronis annum. Cum enim Judæi, quod
maxime quærebant, Paulum occidere non possent,
mox ut Festus mortuus est, necdumque Albinus in
provinciam venerat, vertere manus in Jacobum, qui
juxta templum, ubi præcipitatus fuerat, sepultus est.
Audierunt autem de te, quia discessionem doceas a
Moyse eorum, qui per gentes sunt, Judæorum, &c.] Id
est, quia per doctrinam Christi, velut sacrilega, nec
Deo mandante, conscripta damnari dicas quæ per
Moysen patribus fuere ministrata. Hoc enim de
Paulo jactaverant, non illi qui intelligebant quo
animo a Judæis fidelibus observari tunc ista debue-
rint, propter commendandam scilicet auctoritatem di-
vinam, et sacramentorum illorum propheticam sanc-
titatem, non propter adipiscendam salutem, quæ jam
in Christo revelata per baptismi sacramentum minis-
trabatur : sed illi hoc de Paulo sparserant, qui sic ea
IN ACTA APOST. CAP. XXI.
83
volebant observari tanquam sine his in evangelio
salus credentium esse non possit. Ipsum enim
senserant vehementissimum gratiæ prædicatorem, et
intentioni eorum maxime adversa docentem, non per
illa hominem justificari, sed per gratiam Christi, cu-
jus prænuntiandæ causa illæ umbræ in lege man-
datæ sunt. Et ideo illi invidiam et persecutionem
concitare molientes, tanquam inimicum legis manda-
torumque divinorum criminabantur. Cujus falsæ
criminationis invidiam congruentius devitare non
posset, quam ut ea ipse celebraret, quæ damnare
tanquam sacrilega putabatur, atque ita ostenderet
nec Judæos tunc ab eis tanquam nefariis prohiben-
dos, nec gentiles ad ea tanquam ad necessaria com-
pellendos. Nam si revera sic ea reprobaret, quem-
admodum de illo auditum erat, et ideo celebranda
susciperet, ut actione simulata suam posset occultare
sententiam, non ei diceret Jacobus,
Et scient omnes, quoniam quæ de te audierint, falsa
sunt.] Sed diceret, Putabunt omnes, præsertim quia
in ipsis Hierosolymis apostoli jam decreverant, ne
quisquam gentes cogeret judaizare. Non autem de-
creverant, ut quisquam tunc Judæos judaizare pro-
hiberet, quamvis etiam ipsos jam doctrina Christiana
non cogeret.
Cum autem septem dies consummarentur.] Nondum
consummati erant hi dies, sed eorum cursus ageba-
tur, et consummatio spectabatur. Unde expressius
in Græco dicitur: Cum autem incipiebant septem
dies consummari. Alioquin non potest stare sen-
tentia, quam ipse post quinque dies adventus sui in
Cæsaream præsidi dixit, Quia non plus sunt dies
mihi quam duodecim, ex quo ascendi adorare in
Hierusalem. Si enim his septem et illis quinque
diebus concilii illius diem quo in se Pharisæos et
Sadducæos dissociaverat, et illum quo se Judæi de-
G 2
81
EXPOSITIO
voverant eum occisuros adjeceris, proculdubio plus
quam duodecim ibi reperientur esse dies.
Hic est homo qui adversus populum et legem et locum
hunc omnes ubique docens.] Quia videbant novæ
gratiæ sectatores minus cerimonias legis et templi
solennia frequentare, timebant, sicut in evangelio
legitur, ne venirent Romani, et tollerent eorum et
locum et gentem.
Qui dixit, Grece nosti? Nonne tu es Ægyptius,
&c.?] Ægyptius enim quidam venerat ad Judæam,
qui fidem sibi prophetiæ magica arte consciscens, ad
triginta millia Judæorum congregavit; et ducens eos
per desertum, pervenit ad montem Oliveti, paratus
inde irruere Hierosolymam, urbemque sibi subjugare.
Sed conatus ejus prævenit Felix, mox cum armatis
occurrens. Ægyptio quidem cum paucis fugato,
aliis etiam peremptis, temere cæpta facile restrinxit.
Quatuor millia virorum sicariorum.] Non est de
hoc numero satellitum inter tribunum qui hæc lo-
cutus est, et Josephum qui de Ægyptio scripsit, ha-
benda controversia. Potuit enim fieri ut primo cum
paucis, iisdemque clam tyrannidem agentibus adve-
niens, plures sibi postea publica fraude conjunxerit.
Legitur autem tempore Felicis hoc genus surrexisse
latronum, qui non locorum vel temporum abdita
captantes; sed sicas, id est breves manu gladios ges-
tantes, in ipsa luce diei populo permixti, cæco adhæ-
rentes vulnere cruentabant, ut querelam mors præ-
veniret, et percussor lateret. Et si qui commotus
fuisset quod in medio urbis talia gererentur, et hic
peribat. Ita periculi metu, vel dissimulatione faci-
noris, sicarius non deprehendebatur.
A Tarso Cilicia non ignotæ civitatis municeps.]
Natus quidem apostolus in oppido Galilææ Gis-
cali fuit ; quo a Romanis capto, cum parentibus
suis Tarsum Ciliciæ commigravit: a quibus ob
IN ACTA APOST. CAP. XXII.
85
studia legis missus Hierosolymam, a Gamaliele viro
doctissimo, sicut in sequentibus ipse memorat, eru-
ditus est. Non autem se civem, sed municipem, a
municipio, id est, territorio ejusdem civitatis in quo
nutritus est, appellat. Dictum autem municipium,
quod tantum munia, id est, tributa debita vel mu-
nera reddat. Nam liberales et famosissimæ causæ,
et quæ ex principe proficiscuntur, ad dignitatem
civitatum pertinent. Nec mirum, si se Tarsensem,
et non Giscalitem dicat, cum Dominus ipse in Beth-
leem natus, non Bethleemites, sed Nazareus, sit
cognominatus.
IN CAP. XXII.
Vocem autem non audierunt ejus qui loquebatur
mecum.] Supra de hac visione narrat historia, quod
comites illius starent stupefacti, audientes quidem
vocem, neminem videntes. Unde colligitur eos so-
num confusæ vocis, non autem discrimen audisse
verborum.
Vociferantibus autem eis, et projicientibus vestimenta
sua, &c.] In Domini passione sacerdos solus de
throno exiliens vestimenta scindit, quia tunc sacer-
dotium vetus erat novo mutandum. Nunc vero,quia
post necem apostolorum tota simul gens erat regni
gloria spolianda, cuncti indumenta projiciunt, et
clamorem pulvere mistum ad cælum tollunt. Juxta
quod Psalmista ait: Superbia eorum qui te oderunt,
ascendit semper.
Ego multa pecunia civilitatem hanc consecutus sum.]
Alia editio manifestius quid dixerit, insinuat. Dixit
tribunus : Tam facile dicis civem Romanu esse?
Ego enim scio quanto pretio civilitatem istam pos-
sedi.
1
86
EXPOSITIO
Et Paulus ait, Ego autem et natus sum.] Id est, in
hoc ego plus te Romanus sum, quod non alibi natus
Romanum nomen emi, sed in ipsorum sum civitate
progenitus.
IN CAP. XXIII.
Percutiet te Deus, paries dealbate.] Non pertur-
batione animi commotus hoc dixit, sed utique pro-
phetando locutus est, quia figurale illud pontificium
quod erat in parietis dealbati similitudine composi-
tum, percutiendum esset ac destruendum, cum jam
verum sacerdotium Christi apostolis evangelium
prædicantibus advenisset. Et inde est quod ait,
Percutiet te Deus. Non dixit, percutiat. Indica-
tivo utique modo hoc ipsum futurum significans,
non optativo maledicens. Quod tranquillo enim
animo hæc diceret, sequenti responsione manifestat,
dicens,
Nesciebam, fratres, quia princeps esset sacerdotum.]
Nam etsi hunc vere noverat in novo testamento
principem non esse sacerdotum, tamen erudiens
alios, atque erga eos qui in potestate sunt, modes-
tius conversari monens, ipse quoque hic voluit tem-
perate.
Viri fratres, ego Pharisæus sum, 8c.] Sicut unitas
bonorum semper est utilis, sic malorum unitas sem-
per
est bonis noxia. Unde nunc apostolus persecu-
tores suos dissociare satagit, ut quem uniti cinxe-
rant, divisi laxarent. . Sic mare Rubrum, quod soli-
dum filios Israel arctaverat, divisum ab Ægypto
liberavit. Quod autem se filium Pharisæorum, sive,
juxta Græcum, filium Pharisæi se esse testatur ; hoc
est, quod supra gloriatur; se ante pedes Gamalielis
qui Pharisæus legitur, prophetas legemque didicisse.
IN ACTA APOST. CAP. XXIV.
87
Et devoverunt se, dicentes, neque manducaturos
neque bibituros, &c.] Cum Dominus dicat, Beati qui
esuriunt et sitiunt justitiam, isti e contrario iniqui-
tatem esuriunt, et sanguinem adeo sitiunt, ut cibos
etiam corpori abdicent, donec isti morte satientur.
Sed non est sapientia, non est prudentia, non est
consilium contra Deum. Nam et supra Paulus hos-
tias licet obtulerit, caput raserit, nudipedalia exer-
cuerit, Judæis factus sit Judæus; vincula tamen
quæ prædicta erant non evasit. Et hic isti quamvis
consilia cogant, se devoveant, insidias tendant, ser-
vatur tamen apostolus, ut et Romæ, sicut ei dictum
erat, Christo testimonium reddat.
IN CAP. XXIV.
Et* auctorem seditionis secte Nazarenorum.] Illo
quidem tempore Christiani, pro opprobrio, Nazareni
vocabantur: postea vero inter Judæos surrexit hære-
sis quæ dicta est Nazarenorum, qui in Christum
credunt Filium Dei, natum de Maria virgine, et eum
dicunt esse qui sub Pontio Pilato et passus est et
resurrexit, in quem et nos credimus. Sed dum
volunt et Judæi esse et Christiani, nec Judæi sunt
nec Christiani.
Quem et apprehendimus : a quo poteris ipse judi-
cans de omnibus istis cognoscere.] In hoc loco quidam
nostri codices aliquot versus habent, qui in Græco
ita leguntur: Quem et apprehendimus, et secundum
nostram legem voluimus judicare. Transiens autem
Lysias tribunus cum multis vi e manibus nostris
eduxit, jubens accusatores ejus venire ante te, quo
possis ipse judicans, de omnibus istis cognoscere,
et cætera.
Confiteor autem hoc tibi, quod secundum sectam
88
EXPOSITIO
quam dicunt hæresim, &c.] Melius legitur in Græco,
Quod secundum viam quam dicunt hæresim, sic
deservio Patri Deo. Quæ enim consequentia est
eum qui Græce locutus est, dicere, Secundum sec-
tam quam dicunt hæresim, cum idem Latine secta
quod hæresis Græce significet? Sed ait, Sic deser-
vio Patri Deo : secundum illam videlicet viam quam
increduli hæresim, id est, sectam nuncupant, quasi
magis habeat pertinaciam quælibet sectandi, quam
industriam recta dignoscendi.
Quidam autem ex Asia Judæi.] Junge ad supe-
riora, id est, hi sunt qui me invenerunt in templo.
Biennio autem expleto accipit successorem Felix
Porcium Festum.] Biennium dicit conversationis
Pauli in Cæsarea, non autem præsidatus Felicis.
Dictum est enim supra, quod multis annis genti illi
fuerit judex. Præsertim cum historiæ narrant se-
cundo Neronis anno missum Romam apostolum,
Claudium vero Cæsarem eo tempore quo Agrippam
filium Herodis quem angelus Cæsareæ percussit,
Judæorum regem constituerit, Felicem quoque totius
provinciæ Samariæque et Galilææ, et regionis quæ
dicitur trans Jordanem, procuratorem misisse.
IN CAP. XXV.
Nemo potest me illis donare. Cæsarem appello.]
Quod appellat Cæsarem, et Romam ire festinat; ideo
facit, ut prædicationi diutius insisteret, cumque mul-
tis hinc credentibus atque omnibus coronatus iret
ad Christum.
Agrippa rex et Bernice descenderunt Cæsaream.]
Agrippa hic, qui cum sorore venit Cæsaream, filius
est (ut dixi) Herodis Agrippæ, quem ab angelo
supra legimus interfectum, qui usque ad subversio-
IN ACTA APOST. CAP. XXVI.
89
nem Hierosolymorum regnum Judææ tenuit, sem-
per Romanis amicus, et ab omni illa Judæorum
seditione tutissimus.
IN CAP. XXVI.
De omnibus quibus accusor a Judeis, Agrippa rex,
æstimo me beatum apud te, &c.] Hunc versum alia
editio sic transtulit: Æstimo me ipsum beatum
apud te, incipiens rationem reddere hodie. Qui a
sancto Hieronymo quodam loco cum sua expositione
sic positus est: De omnibus quibus accusor a Ju-
dæis, o rex Agrippa, æstimo me beatum ; cum apud
te sim hodie defendendus, qui præcipue nosti cunc-
tas quæ in Judæis sunt consuetudines et quæstiones.
Legerat enim illud Esaiæ: Beatus qui in aures
loquitur audientis : et noverat tantum orationis verba
proficere, quantum judicis prudentia cognovisset.
Et cum occiderentur, detuli sententiam.] Alia editio
dicit: Occidendique eis detuli sententiam, id est,
qualiter occiderentur, ipse sententiam dedi.
Festus magna voce dixit, Insanis, Paule.] Insaniæ
deputabat, quod homo vinculatus, loco defendendi
accepto, non de calumnia qua premebatur exterius,
sed de conscientia qua intus gloriabatur, sermonem
faceret, atque omnia revelationis qua de persecutore
in apostolum mutatus erat miracula percurreret;
sed et dispensatione nostri Redemptoris ostensa, de
resurrectione mortuorum concionantis habitu impe-
tuque dissereret. Revera autem sicut stulta amen-
tia est, qua filius prodigus patrem deserens porcos
pavit, ita et spiritualis, id est, vera amentia est, de
qua apostolus ait: Sive enim mente excedimus Deo,
sive sobrii sumus vobis : et in cujus comparationem
Psalmista canit: Beatus vir cujus est nomen Do-
90
EXPOSITIO
mini spes ejus, et non respexit in vanitates et insa-
nias falsas.
Credis, Agrippa rex, Prophetis ? Scio quia credis.]
Non hæc adulando, ut quidam putant, sed vere pro-
fatur. Agrippa enim, utpote Judæorum ritu et
legibus imbutus, credebat vera locutos esse prophe-
tas, sed ad quem eadem veritas pertingeret, id est,
Dominum Christum, ut perfidus nesciebat. Quam-
vis in concione quadam cum Judæis habita dixisse
legatur: Sed de religionis auxilio præsumitis, cum
orbem jam Romanum Jesu discipuli repleverint, aut
sine Dei nutu putamus illam crescere religionem.
IN CAP. XXVII.
Et cum multis diebus tarde navigaremus, &c.] Me-
lius legitur contra Gnidum, quæ est insula contra
Asiam.
Centurio autem gubernatori et nauclero magis cre-
debat.] Naucleros Græce, Latine navicularius di-
citur.
Misit se contra ipsam ventus Typhonicus.] Alia
translatio Latine dicit, Ventus tempestivus. Typhus
enim Græce, Latine inflatio dicitur.
Cumque arrepta esset navis, et non posset conari
in ventum, &c.] Hæc alia translatio manifestius edi-
dit: Et arrepta navi cum non possent occurrere
vento, commodata navi flatibus colligere vela coe-
perunt.
Tunc transcurrimus insulam quæ dicitur Claude,
8c.] Ex quo ostenditur quod funibus a medio latere
navis utrinque circa ejusdem anteriora demissis, an-
choras his quæ traherentur adjunxerunt. Sicut et
in nostro, id est, in Britannico mari, refrenandæ navi
post tergum molaria saxa subjungere solent. Hæc
IN ACTA APOST. CAP. XXVII.
91
enim ad retardandum navigium faciebant, ne præ-
propero in cursu Syrtes incideret, solo etiam auditu
terribiles, quod omnia ad se rapiant. Unde et Sa-
lustius illis nomen a tractu dicit impositum.
Potuimus vix obtinere scapham : qua sublata adju-
toriis utebantur.] Scapha sive catascopos est navi-
cula levis, ex vimine facta, crudoque corio contecta.
Dicta autem Græce a contemplando, quod tali nautæ
vel piratæ navigio terras et littora prospicere soleant.
Hanc ergo cum pro adjuvanda nave majori depo-
suissent in mare, vix fluctu fervente potuerunt, ne
laberetur, obtinere.
Submisso vase sic ferebantur.] Alia translatio sic
ponit : Timentesque ne in Syrtim exciderent, lax-
antes antennas ita ferebantur.
Adstitit enim mihi hac nocte angelus Dei.] Non
seipsum hæc dicendo jactabat, sed illos ad fidem pro-
vocabat. Nam et ideo pelagus turbari permissum
est; ut et per id quod auditus non est, et per id
quod auditus est, spiritualis in Paulo gratia pan-
deretur.
Nisi hi in navi manserint, vos salvi fieri non potestis,
8c.] Quia in periculo naufragii magis nautarum
scientia qui erant gnari maris, quam militum arma
prodesse valebant, ideo levius ferebant scapham
quam nautas excidere.
Et cum lux inciperet fieri, rogabat Paulus omnes
sumere cibum.] Pulcherrimus in hoc loco patet alle-
goriæ sensus, cum Paulus eos quos de naufragio sal-
vari promisit, cibum sumere suasit. Et quia nocte
media quatuor anchoris inter undarum impetus rege-
bantur, orta die, terræ sinum conscendunt, quia nul-
lus hujus seculi tempestates nisi qui pane vitæ pas-
citur, evadit. Et qui nocte tribulationum præ-
sentium sapientiæ, fortitudini, temperantiæ, et jus-
titiæ totis viribus innititur, mox Domini auxilio co-
92
EXPOSITIO
ruscante portum salutis quem quæsierit consequitur,
ita duntaxat ut seculi rebus expeditus, flammam
solummodo dilectionis qua pectus calefaciat, quærat.
Et levato artemone, secundum flatum auræ tende-
bant ad littus.] Artemon est modicum velum diri-
gendæ potius navis causa commentatum quam cele-
ritatis.
Et cum incidissemus in locum bithalassum, impege-
runt navem.] Bithalassum bimaritimum dicit, quia
Græci mare Pálaooav vocant. Significat autem lit-
tus in mare protentum, eodemque mari se dividente
hinc inde circumdatum.
Et prora quidem fixa manebat immobilis, &c.] Ideo
navis ista periit, quia non levi cursu fluctibus super-
lapsa est, sed ipso æquoris fundo violenter infixa,
partim solo retinetur, partim unda vexante confrin-
gitur. Talis est profecto casus animi huic seculo
dediti, qui cum mundi desideria calcare neglexerit,
quia proram intentionis terræ funditus infigit, totam
operum sequentium compagem, curarum fluctibus
solvit. Sed hujus naviculæ fragmentis qui evasere,
terram petunt, quia pereuntium exemplis alii se cau-
tius agunt.
IN CAP. XXVIII.
Cum congregasset autem Paulus sarmentorum mul-
titudinem, &c.] Egressus est de mari apostolus,
ignem propter frigus accendit, quia corda illorum
quos undis tempestatum docendo exemit, amoris
ardore calefacit. Sarmenta enim sunt dicta quælibet
exhortationum, quæ, ad accendendam caritatem va-
lentia, ab integritate decerpta Scripturarum, quasi
frondibus sunt excisa ramorum.
Vipera a calore cum processisset, invasit manum
5
IN ACTA APOST. CAP. XXVIII.
93
ejus.] Quia spiritus immundus flamma virtutum de
fidelium corde repulsus, doctoribus veritatis venena
persecutionum infundere nititur, quo manum sau-
ciet, id est opus doctrinæ spiritualis impediat.
Et ille quidem excutiens bestiam in ignem, &c.]
Eodem igni quo suos fovet, bestiam comburit, quia
iisdem virtutibus et sancti proficiunt, et impii cum
suo auctore invidendo deficiunt, ut propheta ait :
Zelus apprehendit populum eruditum, et nunc ignis
adversarios comedit.
Contigit autem patrem Publii febribus et dysenteria
vexatum jacere, &c.] Cur infirmum infidelem prece
salvat, qui Timotheum Trophimumque fideles in-
firmos, unum medicinali arte reparat, alterum ex
toto relinquit, nisi quia ille foris per miraculum
sanandus erat, qui vivus interius non erat, quo non
indigebant qui salubriter intus vivebant ?
In navi Alexandrina---insigne Castrorum.] Credo
primitus insigne Castorum esse positum, sed vitio
librariorum literam adjectam: sicut frustra panis,
pro frusta, et appropriat, pro appropiat, sæpe scrip-
tum in antiquissimis exemplaribus invenimus. In
Græco enim pro insigni Castorum, zapaonug Aloo-
κούροις scriptum est: Διόσκουροι autem, gemini
Castores, id est, Castor et Pollux Græce vocantur.
Testis est urbs Colchorum, quæ ab Amphito et
Circio geminorum aurigis facta, ex eorum nomine
Dioscoria cognominata est. Quos ob id gentiles in
mari deos invocant, quia in prodigiis nautarum, si
solidariæ stellæ in navi vel antennis apparuerint, peri-
culosi: si vero geminæ, prosperi cursus sunt nuntiæ.
Quarum adventu, fugari diram illam appellatamque
Helenam ferunt. In alia translatione pro napaonug
Alookoúpous scriptum vidimus, cui erat signum Jovis
Filiis. Ferunt enim fabulæ, Jovem in cygnum trans-
formatum Leden These conjugem constuprasse,
94
EXPOSITIO
atque inde natam Helenam. Unde dicitur, Iste mo-
dulatus ales Ledeos petivit amplexus. Item eandem
mutatum in stellam vitiasse, et Castorem ac Pollucem
geminos procreasse.
Quia bene Spiritus Sanctus locutus est per Esaiam
Prophetam, &c.] Hanc prophetiam quam apostolus
affirmat a Spiritu Sancto pronuntiatam, ipse liber
prophetæ a Domino dictam esse commemorat. Ex
quo liquido ostenditur una et voluntas et natura
Domini et Spiritus Sancti, et in nuncupatione Spi-
ritus etiam Domini nomen intelligi. Neque vero
Paulus alium habens Spiritum sanctum hæc de eo
scripsit, qui in prophetis ante adventum Domini
alius fuit, sed de eo cujus et ipse particeps erat, et
omnes qui in fide consummatæ virtutis ferebantur.
Unde et cum articulo ejus meminit, quasi solitarium
et unum esse contestans, et sicut dicit non simpli-
citer Πνεύμα "Αγιον, id est Spiritus Sanctus, sed
cum additamento articuli το Πνεύμα το "Αγιον, hoc
est hic Spiritus Sanctus, et Esaiam prophetasse com-
memorat cum articulata voce το "Αγιον το Πνεύμα.
Petrus quoque in eo sermone quo præsentibus per-
suadebat, Oportuerat, inquit, compleri Scripturam
quam prælocutus est Spiritus Sanctus (id est, tò
Ilvæūua Tò "Aylov), per os David, de Juda. Osten-
dens et ipse eundem spiritum in prophetis et in
apostolis operatum. Hæc de beati Didymi libris
excerpta, hunc in nostris opusculis teneant locum.
Incrassatum est enim cor populi hujus, et auribus
graviter audierunt.] Ne putemus crassitudinem cor-
dis et gravitatem aurium naturæ esse, non voluntatis,
subjungit culpam arbitrii, et dicit,
Et oculos suos compresserunt, ne forte videant
oculis.] Id est ipsi meritis præcedentibus causa
fuere, ut Deus eis oculos clauderet. Vel ad supe-
riora jungendum est, dicente Domino ad prophetam :
IN ACTA A POST. CAP. XXVIII.
95
Vade ad populum istum, et peccata quibus cæcita-
tem meruerunt illis impropera, si forte vel sic audire,
et ad me converti dignentur.
Mansit autem biennio toto in suo conducto.] Id est,
in hospitio quod ipse sibi conduxerat, Christum
omnibus prædicabat, non solum quidem Judæis, sed
et gentibus quas illis reprobatis dixerat esse sal-
vandas.
Et docens quæ sunt de Domino Jesu Christo cum om-
ni fiducia sine prohibitione.] Non solum Romæ præ-
dicare prohibitus non est, sed necdum Neronis im-
perio roborato, nec in tanta erumpente scelera, quanta
de eo narrant historiæ, dimissus est ut evangelium
Christi in occidentis quoque partibus prædicaret,
sicut ipse Romanis ait: Nunc igitur proficiscar in
Hierusalem ministrare sanctis. Et paulo post: Hoc
ergo cum consummavero, proficiscar per vos in His-
paniam. Postea enim, id est, ultimo Neronis anno,
retentus ab eo, martyrio coronatus est. Quod utrum-
que in secunda ad Timotheum Epistola, quam pas-
surus de vinculis dictat, exponit : In prima, inquiens,
mea defensione, nemo mihi affuit, sed omnes me dere-
liquerunt. Dominus autem mihi adstitit, et conforta-
vit me, ut per me prædicatio impleretur, et audirent
eum omnes gentes, et liberatus sum de ore leonis.
Manifestissime propter crudelitatem Neronem leonem
esse significans. Et in sequentibus : et salvavit me,
et salvum faciet in regnum suum coeleste, quod scili-
cet præsens sibi sentiret imminere martyrium. Unde
in eadem epistola præmiserat, dicens : Ego enim jam
immolor, et tempus meæ resolutionis instat. Bonum
certamen certavi, cursum consummavi, fidem servavi.
/
LIBER RETRACTATIONIS
IN
:
ACTUS APOSTOLORUM.
PRÆFATIO.
CIMUS eximium doctorem ac
pontificem Augustinum, cum
esset senior, libros retracta-
tionum in quædam sua opus-
cula, quæ juvenis condiderat,
fecisse : ut quæ ex tempore
melius, crebro ex lectionis usu
ac munere supernæ largitatis
didicerat; non ut de prisca confusus imperitia, sed
ut de suo magis profectu gavisus monimentis inderet
literarum, ac posteris legenda relinqueret. Cujus
industriam nobis quoque pro modulo nostro placuit
imitari, ut post expositionem Actuum Apostolorum,
quam ante annos plures rogatu venerabilis episcopi
Acca, quanta valuimus solertia conscripsimus, nunc
in idem volumen brevem retractationis libellum con-
damus; studio maxime vel addendi quæ minus dicta,
vel emendandi quæ secus quam placuit, dicta vide-
bantur. In quo etiam quædam quæ in Græco sive
aliter, seu plus aut minus posita vidimus, breviter
commemorare curavimus. Quæ utrum negligentia
interpretis omissa vel aliter dicta, an incuria libra-
RETRACTATIO IN ACTA APOST.
97
riorum sint depravata sive relicta, nondum scire po-
tuimus. Namque Græcum exemplar fuisse falsatum,
suspicari non audeo: unde lectorem admoneo, ut
hæc ubicunque fecerimus, gratia eruditionis legat,
non in suo tamen volumine velut emendaturus inter-
serat, nisi forte ea in Latino codice suæ editionis
antiquitus sic interpretata repererit. Nam et Hiero-
nymus pleraque testimonia veteris instrumenti, ut
Hebraica veritas habet, edocet : nec tamen hæc ita
in nostris codicibus aut ipse interpretari, aut nos
emendare voluit. Verbi gratia : Non aspiciam ho-
minem ultra, et habitatorem, quievit generatio mea:
et, Erit sepulcrum ejus gloriosum: et, A finibus
terræ laudes audivimus: et, Omnis qui occiderit
Cain, septuplum punietur: dicit in Hebræo haberi,
Septem vindictas absolvet: et, Ab alis terræ : et, Re-
quies ejus gloriosa : et, Habitatorem quietis, gene-
ratio mea ablata est: quæ sicut apud Hebræos tes-
tatur haberi, lectorem voluit, eruditionis solum-
modo, non autem emendandi gratia nosse.
IN CAP. I.
Primum quidem sermonem feci de omnibus, o Theo-
phile, &c.] Quod ait, Primum quidem, non est ad-
verbium ordinis, juxta illud apostoli, Primum quidem
gratias ago Deo meo : sed sicut ex Græco facillime
patet, primum nomen est adjungendum ad hoc quod
sequitur sermonem ; ut sit sensus, Quod primum
sermonem fecerit de Jesu evangelium scribendo, se-
cundum sit modo facturus Apostolorum Actus ad-
dendo. Et quidem commemorationem primi ser-
monis adimplet, cum subdit : Usque in diem qua,
præcipiens apostolis per Spiritum Sanctum quos
elegit, assumptus est, ac deinde initium secundi ser-
VOL. XII.
H
98
RETRACTATIO
monis fecit cum sequitur: Quibus et præbuit se-
ipsum vivum post passionem suam in multis argu-
mentis per dies quadraginta, &c. Nam etsi in
evangelio illum coelos conscendisse, ac discipulos a
Bethania Hierosolymam regressos esse testatus est,
non tamen ibi dixit, quod per dies quadraginta post
passionem suam eis creber apparuit, quod eum as-
censurum de regno Israel interrogaverint, quod illo
cælum petente angeli eis adstiterint, qui eum simili
modo rediturum esse prædicerent, et cætera hujus-
modi,
Quia Joannes quidem baptizavit aqua, &c.] Bap-
tisma Græce, Latine tinctio dicitur. Unde et in qui-
busdam codicibus ita interpretatum invenimus: quia
Joannes quidem tinxit aqua, vos autem tingemini in
Spiritu Sancto. Ubi miranda concordia sermonum
Domini et præcursoris ejus. Ille enim eis quos bap-
tizabat aiebat de Domino: Ego baptizavi vos aqua,
ille vero baptizabit vos Spiritu Sancto. Et Dominus
ipse: Joannes quidem baptizavit aqua, vos autem
baptizabimini Spiritu Sancto. Notandum et hoc,
quod baptisma Domini in Spiritu Sancto, de quo
prædixerat Joannes, non ad illud solummodo tempus
respicit, quando apostoli et cæteri fideles illius tem-
poris baptizati sunt aqua in remissionem peccatorum,
per gratiam Spiritus Sancti donatam sibi a Domino :
verumetiam ad hoc, quando mittente ipso Domino
plenius ejusdem dona Spiritus accepere de cælis.
Sed et nunc quicunque baptisma in remissionem
peccatorum accipiunt, utique in Spiritu Sancto bap-
tizantur, per cujus donum et a peccatis abluuntur
omnibus, et ut in bonis proficere actibus possint,
adjuvantur.
Domine, si in tempore hoc restitues regnum Israel?]
Non hujus Israel, sed huic Israel: et sicut in Græco
manifestum est, ubi rý Israel, et non toū Israel,
IN ACTA APOST. CAP. I.
99
scriptum est. Quod facilius intelligeretur, si addito
uno verbo diceretur, Domine, si in tempore hoc
restitues regnum populo Israel?
Cum intuerentur in coelum euntem illum.] In Græco
ita habetur: Et cum intenderent in cælum eunte
illo: quod videlicet in coelum intenderent, quo ibat
ipse. Unde eis et angeli dicunt: Quid statis aspi-
cientes in coelum ? Quia vero etiam eum qui in cæ-
lum ibat, intuebantur, sequente angelorum verbo
demonstratur, cum dicitur: Sic veniet quemadmo-
dum vidistis eum euntem in coelum.
Et cum introissent coenaculum, ascenderunt ubi mane-
bant, &c.] Nam et in Græco ita positus est ordo ver-
borum: Et cum introissent in conaculum, ascende-
runt ubi erant manentes, Petrus et Joannes, et
Andreas et Jacobus. In Græco ita se habet ordo
nominum : Petrus, et Andreas, et Jacobus, et Joan-
nes, et Simon Zelotes, et Judas Jacobi. Hos re-
ferunt historiæ, in quibus apostolorum passiones
continentur, et a plurimis deputantur apocryphæ,
prædicasse in Perside, ibique a templorum pontifici-
bus in civitate Suanir occisos, gloriosum subiisse
martyrium. Quibus astipulatur et liber Martyro-
logii, qui beati Hieronymi nomine ac præfatione
attitulatur: quamvis idem Hieronymus illius libri
non auctor, sed interpres, Eusebius autem auctor
extitisse narretur. Porro Isidorus arbitratur hunc
Simonem esse, qui post Jacobum fratrem Domini
Hierosolymorum rexit ecclesiam, ac sub Trajano
crucis martyrio coronatus est, cum centum et viginti
esset annorum: quem et nos olim in primo Actus
Apostolorum libro secuti sumus, non ea quæ scripsit
scrupulosius discutientes, sed simpliciter ejus dictis
auscultantes, rati quod hæc ipse de certis veterum
historiis didicerit. Quod ne adhuc quidem negare
audemus, maxime cum ille qui præfatas apostolorum
H 2
100
RETRACTATIO
passiones scripsit, ipse se certissime incerta et falsa
scripsisse prodiderit. Dicit enim, quia Candacis
eunuchus, quem baptizasset Philippus in Judæa, eo
tempore fuerit in Æthiopia, quo Matthæus ibi doce-
bat, eique docenti auxilium tulerit : cum manifestum
sit, Candacen nomen esse non viri, sed fæminæ : id
est, non eunuchi, sed dominæ ejus, reginæ videlicet
Æthiopum, quæ, sicut ex veterum monimentis com-
perimus, omnes antiquitus sic appellari solebant.
Scripsi in eodem opere, commentarium Hieronymi
secutus, et de Juda fratre Jacobi, qui etiam Thad-
dæus vocabatur, missum eum ad Abgarum fuisse
regem Osrhoenæ, ut ecclesiastica tradit historia: sed
diligentius postmodum ipsam historiam ecclesiasti-
cam inspiciens, reperi non ibi esse scriptum, quia
Thaddæus apostolus unus ex duodecim, sed Thad-
dæus unus ex septuaginta discipulis ad sanandum
memoratum regem fuerit destinatus. Non autem
mihi imputandum errorem reor, ubi auctoritatem
magnorum sequens doctorum, quæ in illorum opus-
culis inveni, absque scrupulo suscipienda credidi.
Cum mulieribus, et Maria matre Jesu, et fratribus
ejus.] Fratribus Jesu, non Mariæ dicit. Namque in
Græco manifesta distinctio est, ubi non avrñs, sed
aŭtoū scriptum est, quod absque ulla dubietate pro-
nomen est, apud eos, generis masculini. Curavit
namque beatus Lucas intimare legentibus, quia fra-
tres Domini eo tempore fidei ejus erant participes,
de quibus ante passionem ejus dictum erat, Neque
enim fratres ejus credebant in eum.
Et notum factum est omnibus habitantibus Hierusa-
lem, &c.] Lingua eorum dicit, qui habitabant Hieru-
salem : quia nimirum etsi utrique loquebantur He-
braice, distabat tamen proprietas linguæ Hierosoly-
morum a Galilæis, de quibus apostoli erant, quod in
historia Dominicæ passionis discimus, ubi idem
IN ACTA APOST. CAP. II.
101
Petrus etiam nolens loquela sua proditus est, esse
Galilæus.
Et statuerunt duos, Joseph qui vocabatur Barsabas,
qui cognominatus est Justus.] In Græco habetur plus :
Et his dictis, statuerunt duos : Joseph, qui vocaba-
tur Barsabas, qui cognominatus est Justus, et Mat-
thiam. Ubi nos in hac sententia Justus legimus, in
ipso quoque Græco Justus est positum. Quod si
Latinum nomen esse credimus, videtur quia tantæ
virtutis ille vir fuerit, ut etiam a Romanis, qui eum
nosse potuerant, justitiæ nomen acceperit. Sin au-
tem Hebræum nomen est, potest interpretari, par-
cens, vel ipse allevatus, ut in libro Hebræorum nomi-
num Hieronymus docet. Quod vero Latine Justus
dicitur, hoc Hebraice Sadoch, Græce appellatur
díkaloc. Refert autem Clemens Alexandriæ presby-
ter, vir per omnia doctissimus, ambos hos qui ad
sortem apostolatus statuti sunt, de numero fuisse
septuaginta discipulorum.
IN CAP. II.
Et cum complerentur dies Pentecostes, &c.] Male
quidam codices habent, Pentecosten : nam Pentecoste
nominativo casu, quinquagesima dicitur ; Pentecostes
genitivo, quinquagesimæ; Pentecosten accusativo,
quinquagesimam. Nulla autem ratio loquendi sinit,
ut dicamus cum complerentur dies quinquagesimam,
cum dici debeat, Cum complerentur dies quinquage-
simæ : vel certe, sicut in Græco legitur numero sin-
gulari, Et cum compleretur dies quinquagesimæ. At
vero in precibus ejusdem diei dicendum est, Et diem
sacratissimum pentecosten celebrantes, id est, quin-
quagesimam. A cujus verbi consuetudine putatur
hujus diei solennitas, a quibusdam qui Græcam lin-
102
RETRACTATIO
guam nesciunt, etiam nominativo casu Pentecosten
appellari debere.
Et factus est repente de coelo sonus, tanquam adve-
nientis spiritus vehementis, &c.] Et in ipsa datione
legis et gratiæ apparet evidentissima veteris et novi
Testamenti distantia. Ibi plebs longe stabat: timor
erat, amor non erat. Nam usque adeo timuerunt, ut
dicerent ad Moysen: Loquere tu ad nos, et non ad
nos loquatur Dominus, ne moriamur. Descendit
ergo Deus, sicut scriptum est, in Synam in igne, sed
plebem longe stantem territans, legem digito in la-
pide, non Spiritu suo scribebat in corde. Hic autem
quando venit Spiritus Sanctus, congregati erant
fideles in unum: nec in monte terruit, sed intravit
domum. De coelo quidem factus est sonus subito,
et quasi ferretur flatus vehemens sonuit: sed expavit
nullus. Audisti sonum, vide ignem : quia et in monte
utrumque erat, et ignis et sonitus, sed illic etiam
fumus, hic ignis, linguæ divisæ velut ignis. Num-
quid de longinquo territans? Absit. Nam insedit
super unumquemque illorum, et cæperunt linguis
loqui, prout Spiritus Sanctus dabat eis pronuntiare.
Audi linguam loquentem, et intellige Spiritum non
in lapide, sed in corde scribentem.
Et apparuerunt illis dispartite linguæ tanquam
ignis, &c.] Hujus ignis, non hic ignis. In Græco
enim nupòs habetur, non mūp. Quæ distinctio faci-
lius pateret, si addito verbo diceretur: Apparue-
runt dispartitæ linguæ tanquam ignis ardentis, sive
tanquam ignis fulgentis : ut intelligatur, in speciem
ignis linguas esse visas.
Et coeperunt loqui variis linguis, prout Spiritus
Sanctus dabat eloqui illis, &c.] In Græco non habe-
tur in hoc loco, Variis linguis, sed aliis linguis.
Dixerat namque Esaias: In aliis linguis et labiis
aliis loquar populo huic; et nec sic exaudient me;
IN ACTA APOST. CAP. II.
103
dicit Dominus. Quam nimirum prophetiam beatus
Lucas ut hac datione Spiritus impletam esse admo-
neret, idem etiam verbum, quod in prophetia vidit,
in hac sacra historia ponere curavit.
Quoniam audiebat unusquisque lingua sua illos lo-
quentes, &c.] Scio me reprehensum a quibusdam ;
quod hanc sententiam duobus modis posse intelligi
dixerim, vel potius qualiter intelligenda sit, quæsi-
erim. Quibus breviter respondeo, quod omne quic-
quid de eadem sententia in præcedenti meo volu-
mine scripsi, non hoc ex proprio sensu protuli, sed
ex verbis sancti et irreprehensibilis per omnia ma-
gistri, hoc est, Gregorii Nazianzeni, assumpsi. Et
quidem constat quod repleti Spiritu Sancto apostoli,
linguis omnibus loquebantur : neque de hoc ulli
dubitare fidelium licet. Sed quomodo loquerentur,
merito quæritur, utrum videlicet sermo apostolo-
rum tantam habuerit virtutem, ut ab omnibus qui
diversas linguas noverant, auditus æqualiter possit
intelligi: an vero quicunque eorum loquebatur, ne-
cesse enim erat, unum in conventu tantæ multitudi-
nis, tacentibus cæteris interim, sermonem proferre
doctrinæ, ipse qui loquebatur primo Hebræis, He-
braice fecerit sermonem, nescientibus cæteris quid
diceret ; deinde Græcis, Græce ignorantibus et
expectantibus cæteris ; deinde Parthis, post hæc
Medis, ac sic Elamitis, et quæ per ordinem enume-
rantur gentibus, propria sit ipsorum lingua locutus,
præstolantibus singulis ac silentibus, donec adve-
niente suo ordine quid diceretur, intelligerent, et
sic verbis docentium fidei assensum præberent. Re-
fert autem Lucas loquentem ad turbas Petrum, et
secundo vel tertio eadem quæ dixerat repetentem
non refert, sed tantum eas, accepto salutis consilio,
Christianæ fidei consecratas esse mysteriis. Non
autem errasse reor illum, si quis utrumque fieri posse
104
RETRACTATIO
credat, et apostolos videlicet in Spiritu Sancto om-
nium gentium linguas intelligere ac loqui potuisse,
et ipsorum quoque verba majore miraculo quacunque
lingua essent edita, ab omnibus qui audiebant, æque
potuisse cognosci.
Et qui habitant Mesopotamiam, et Judæam, 8c.]
Hæ quæ post Judæam nominantur provinciæ, vere
omnes quidem Græce loquuntur, sed si nihil diver-
sum patria consuetudine sonarent, nequaquam tam
subtili distinctione linguarum commemorarentur.
Unde mira in apostolis Spiritus gratia contuenda
est, quæ non solum eos diversitatem omnium edo-
cuit linguarum, verum etiam distantiam proprietatum
in unaquaque lingua juxta numerum provinciarum
quæ hac utebantur, in eorum fecit loquelis agnosci.
Et advence Romani.] Rectius habetur in Græco,
Et peregrinantes Romani, id est, Judæi qui peregri-
nam Romæ vitam agebant, sicut alii alibi, de quibus
supra dictum est. Nam quod advenæ ibi fuerint,
qui Græce dicuntur proselyti : id est, hi qui ex
gentibus ad Judaismum, relicto gentilitatis ritu, con-
venerant, sequente versu manifestatur, cum dicitur :
Judæi quoque et proselyti.
Sanguinem et ignem, et vaporem fumi.] De igne et
fumo in præcedenti libro dictum est : sanguinem
autem non solum Dominici vulneris, sed etiam Do-
minici sudoris dicit, quando orante illo ante tradi-
tionem, factus est sudor ejus sicut guttæ sanguinis,
decurrentis in terram. Quod ideo inter signa divini-
tus gesta numeratur, quia in consuetudine naturæ
nequaquam inveniri probatur humanæ. Signum est
ergo, quia significabat universum orbem sanguine
Domini esse abluendum : ut sicut aliquando taber-
naculum sive templum sanguine victimarum erat
Domino consecratum ; ita nunc per omnem mun-
dum populus fidelium illi in domum sanctam ipsius
1
IN ACTA APOST. CAP. II.
105
sanguine dedicaretur : nec solum Hierosolymis esset
locus orandi ; verum in omni loco dominationis ejus,
levarent electi manus suas per orationes puras ad
Dominum.
Sol convertetur in tenebras.] Tenebrarum nomen
in Græco singulari numero legitur, id est, GKÓTOS,
quod Latinus interpres, quia singulari numero pro-
ferre nequibat, necessario pluraliter tenebras posuit.
Hoc autem ideo commemorandum putavi, ut sciret
omnis quicunque hæc de gente Anglorum legeret,
non sibi esse necesse propter Latinæ linguæ auctori-
tatem, tenebras in suam loquelam pluraliter pro-
ferre; sed potius singulariter, cum et hoc æque
possit propter Græcam nimirum auctoritatem, unde
in Latinam scripturam translata est.
Hunc definito consilio et præscientia Dei traditum,
&c.] In Græco habetur uno verbo plus, quod tamen
multum ad causam pertinet: Et præscientia Dei
traditum accipientes. Traditus namque est a præ-
side in potestatem eorum illa conditione, ut sive hunc
sive latronem eligerent: et illi accepta hac optione
donaverunt latroni vitam, Jesum vero per manus
militum suis tamen clamoribus ac precibus intereme-
runt.
Quem Deus suscitavit, solutis doloribus inferni, &c.]
Videtur sensus esse hujus sententiæ, quia soluti sunt
Domino ad inferos descendente dolores pænarum :
id est, tangere illum minime valuerunt. Verum si
Græcam inspexerimus auctoritatem, ubi scriptum
est : Quem Deus suscitavit tertia die, solvens per
ipsum dolores mortis, juxta quod non erat possibile
teneri illum ab eo : patet profecto, quia solutos per
Dominum dicit dolores inferni sive mortis : hoc est,
per descensum ejus ad inferos liberatos a locis
infernorum sanctos: qui quamvis in sinu Abrahæ,
id est, in consolatione secretæ quietis tenebantur,
106
RETRACTATIO
eo ipso tamen a dolore mortis sive inferni non erant
in totum liberi : quo necdum superna in coelis gau-
dia videre et intrare meruerunt donec fieret quod
dictum est a propheta Domino : Tu quoque in san-
guine testamenti eduxisti vinctos tuos de lacu, in
quo non est aqua. Si enim in lacu locorum infer-
nalium liberi prorsus a dolore mortis erant sancti,
quare dicit eos vinctos, donec educerentur in san-
guine Christi? Solvit ergo per illum dolores mor-
tis, juxta quod impossibile erat teneri illum ab ea.
Nam sicut immunis erat ipse a potestate mortis,
ita erat potens etiam quoscunque vellet a dominio
mortis eruere.
David enim dicit in eum, id est, in personam ejus :
Providebam Dominum coram me semper, &c.] Expo-
nendo Mediator Dei et hominum, quid ipse fecerit,
dat nobis qui puri homines sumus consilium, quo
peccata vitemus. Nam qui auctoris sui præsentiam
jugiter oculo mentis intuetur, nullatenus hunc ad
delicta convertit. Dicit etiam causam qua motus
non est.
Domino siquidem a dextris opitulante,
sinistra non prævalent: sed animus, quem ille cus-
todit, in eo firmius perseverat. Congrue autem
sibi Dominum a dextris esse dicebat; quia si non
ille hanc partem tenuerit, statim eam insidians dia-
bolus occupabit, sicut de Juda scriptum est: Et
diabolus stet a dextris ejus.
Propter hoc delectatum est cor meum, et exultavit
lingua mea.] Propter hoc quod ille scilicet a dextris
adstitit, et in cogitationibus suis jocunditatem et ex-
ultationem in lingua obortam sibi esse testatur. Et
quidem imminente passione dicebat: Quia tristis
est anima mea usque ad mortem, coepitque pa-
vere et tædere. Sed contristabatur, ut verum se
esse hominem in anima et corpore, ac veraciter pas-
sibilem demonstraret: exultabat vero animo et lin-
5
!
IN ACTA APOST. CAP. 11.
107
1
gua, quia passione sua salvandum esse noverat genus
humanum.
Insuper et caro requiescet in spem.] Gaudebat qui-
dem, quod ab inimicis moveri ac superari nequibat :
sed eum super hoc gaudium adhuc sibi dicit crevisse
lætitiam, quod in carne sua, cujus nos morte salvavit,
exemplum quoque resurrectionis nobis esset præ-
biturus.
Quoniam non derelinques animam meam in inferno,
8c.] Constat quidem animam Domini non esse de-
relictam apud inferos; quæ ablatis eis propter quos
ibi descenderat, mox ad superna rediit: constat nec
carnem ejus esse corruptam, quæ cita resurrectione
glorificata est. Sed quærendum, quomodo ipse in
alio Psalmo improperans impænitentibus et contu-
macibus, laborem suæ passionis dicat : Quæ utilitas
in sanguine meo, dum descendo in corruptionem ?
Quod ita solvitur quia ibi se dicit descendere in cor-
ruptionem, cum corpus ejus affigentium clavorum et
lanceæ corruptione penetratur; quia et ipsa solidi
corporis transverberatio non immerito quædam pro-
batur dicta corruptio. Hic autem corruptionem, id
est, putrefactionem juste negat fieri, quæ generaliter
carnem vastat humanam, sed sacrosancto ejus cor-
pori nullatenus valuit provenire.
Notas mihi fecisti vias vite.] Hæc non solum de
Domino recte intelliguntur, qui non alio duce ad
superandum mortis regnum egebat: sed accepta
semel plenitudine divinæ virtutis et sapientiæ, per
se mortem destruere, ad vitam resurgere, atque ad
dexteram Patris ascendere valebat ; verum etiam de
electis ejus qui ipso donante viam veritatis inve-
niunt, per quam ad vitam quam in protoplasto per-
didere redeant, qui et ipsi replebuntur jocunditate
cum facie Dei Patris : quia hæc est perfecta nostra
beatitudo, cum ipsum meruerimus facie ad faciem
108
RETRACTATIO
videre, sicut optime intellexit Philippus cum ait :
Domine, ostende nobis Patrem, et sufficit nobis.
Sufficit enim illa jocunditas faciem Domini videre,
neque aliud ampliùs requiritur : quia nec erit quid
amplius requiratur, cum visus fuerit ille qui est super
omnia. Et hæc sunt quæ in Psalmo sequuntur :
Delectationes in dextera tua usque in finem.
Propheta igitur cum esset et sciret, quia jureju-
rando jurasset, &c.] In Græco habetur plus, De
fructu lumbi ejus suscitare Christum, et sedere su-
per sedem ejus. Sed et in eo quod sequitur, Pro-
videns locutus est de resurrectione Christi, quia
neque derelictus est in inferno. In Græco conse-
quentius habetur, quia neque derelicta est anima
ejus in inferno. Et sanctus Fulgentius ad Trasa-
mundum scribens, ita ponit: Nam et de corporis
ejus excitatione a mortuis continuo subjecit, dicens,
Neque caro ejus vidit corruptionem. Juxta quod et
Propheta utrumque complexus est dicens: Quoniam
non derelinques animam meam in inferno, nec dabis
sanctum tuum videre corruptionem.
Et promissione Spiritus Sancti accepta a Patre, &c.]
In Græco habetur ita : Effudit hoc donum, quod
nunc vos videtis et auditis. Et quidem super Jesum,
quem crucifixere Judæi resuscitatum a Deo, et esse
Christum edocuit: nunc autem ad altiora paulatim
fidem provocans audientium, et Deum hunc esse
verum designat, dum eum Sancti Spiritus donum
effudisse confirmat, quod divinæ tantum esse po-
tentiæ, sapiens quisque cognoscit. Et pulchre eodem
verbo effusionis usus est, quod superius commemorat
a prophetæ sententia Dominum dixisse præmiserat :
ut ex hoc quoque et illud auditores colligerent, ipsum
esse Dominum Jesum Christum, qui et antequam
carnem assumeret, loqui consuesset in prophetis :
qui futura seculi tempora prout ipse vellet dispone-
IN ACTA APOST. CAP. II.
109
1
ret, qui signa et prodigia in cælo daret, et in terra,
qui omnes nomen suum invocantes salvos faceret,
cæteraque quæ propheticus sermo describit quasi
Dei Filius ac Deus verus expleret.
Non enim David ascendit in cælos, &c.] Quidam
codices habent, Dicit Dominus: sed Græca exem-
plaria et in hoc libro et in psalterio habent, Dixit
Dominus. Manifestissime autem beatus Petrus per
hunc Psalmum exponit, quomodo sit intelligendum
quod de alio psalmo superius assumpserat, jurasse
Dominum David de fructu lumbi ejus suscitare Chris-
tum, et sedere super sedem ejus : quia videlicet et
hæc sedes regni non in terrena Hierusalem, in qua
regnavit David, sed ad dexteram intelligenda esset
majestatis ejus in cælis. Ubi utramque unius ejus-
demque Redemptoris nostri naturam de scripturis
propheticis evidenter astruxit: et humanam videlicet,
quæ de fructu lumbi David per virginem orta est; et
divinam, propter quam ascendens in cælum, homo ad
dexteram Patris assumptus est. In hac namque
veraciter Filius David, in illa Dominus David extitit,
propter quod et congruenter adjunxit :
Certissime ergo sciat omnis domus Israel, quia et
Dominum eum et Christum Deus fecit.] Dominum
namque illum esse probavit, ex verbo David quo ait,
Dixit Dominus Domino meo ; et ex eo quod dixit
propheta Johel, Et erit in novissimis diebus, dixit
Dominus: Effundam de Spiritu meo super omnem
carnem, cum hoc eum veraciter ipso die perfecisse
declarasset : Christum vero illum esse docuit, verbo
ejusdem David, quo ei dictum a Domino cecinit,
Sede a dextris meis : simul et ex eo quod per pro-
phetam loquens Spiritum Sanctum suum esse Spiri-
tum declaravit, quodque hunc sua potestate homini-
bus dare potuit. Hoc etenim nulli prorsus hominum
competere, excepto Mediatore Dei et hominum ho-
110
RETRACTATIO
mine Jesu Christo, quis nisi infidelis dubitat? Nam
quomodo esse potuit, ut ille non vere Christus, id est
omni plenitudine Spiritus Sancti unctus, esse recte
crederetur, qui de eodem Spiritu potentialiter quibus
voluit, dare probatus est ? Ait ergo, quia et Dominum
eum et Christum Deus fecit. Numquid Dominus
Christus et Deus et homo est una in duabus naturis
existente persona? In divinitate quidem æternaliter a
Patre natus est, in humanitate autem ex tempore ab
ipso Patre factus est, cum eum operante Spiritu
Sancto in utero virginis incarnari disposuit.
Et Dominum, inquit, eum et Christum Deus fecit,
8c.] Quia Jesus proprium nomen est hominis illius
quem
crucifixere Judæi, sicut Aaron sive David pro-
pria sunt nomina hominum: Dominus autem potes-
tatis ac majestatis vocabulum est, cui merito debeat
omnis creatura subjici : de qua ipse discipulis post
resurrectionem apparens ait : Data est mihi omnis
potestas in coelo et in terra. Porro Christus regiæ
sive pontificalis appellatio dignitatis est. Namque
pontifices et reges per legem oleo sancto ungi, et ob
id Christi nuncupari solebant: in figuram nimirum
ejus qui oleo lætitiæ, id est, Spiritu Sancto præ con-
sortibus suis a Deo unctus rex nobis et sacerdos
magnus fieri dignatus est: sacerdos videlicet, ut
hostia nos suæ passionis emundet ab omni peccato,
ut ad dexteram Dei positus etiam nunc interpellet
pro nobis : rex autem, ut, devictis omnibus adversa-
riis nostris, ad regnum nos immortale perducat.
Quid faciemus, viri fratres.] In Græco habetur plus :
Monstrate nobis. Quod verbum in opusculis eorum
qui Scripturas Sanctas exposuerunt, sæpius huic
sententiæ adjectum invenimus.
Et accipietis donum Spiritus Sancti, &c.] Quod
vero addidit, Et omnibus qui longe sunt, quoscunque
advocaverit Dominus Deus noster, ad illud testimo-
IN ACTA APOST. CAP. III.
111
nium respicit quod de propheta ultimum posuerat,
quia omnis quicunque invocaverit nomen Domini
salvus erit. Quod ad gentium vocationem speciali-
ter pertinet, quæ a societate filiorum Israel, et cog-
natione et merito longe fuerant segregatæ, et tamen
per invocationem nominis Domini juxta promissio-
nem prophetæ, a suo erant errore salvandæ.
Qui ergo receperunt sermonem ejus, baptizati sunt.]
Hunc locum alia translatio juxta proprietatem Græcæ
veritatis ita habet : Illi quidem recipientes libenter
verbum ejus, baptizati sunt. Qua interpretatione
videtur manifestius expressum, quia non quidam ex
eis qui audierant verbum Petri, sed omnes qui ad
audiendum convenerant, libenter hoc audientes bap-
tizati sunt.
Dominus autem augebat qui salvi fierent quotidie in
id ipsum.] In Græco ita legitur: Dominus autem
augebat qui salvi fierent quotidie ecclesiæ, ac deinde
altera narratio ita incipit.
IN CAP. III.
In id ipsum autem Petrus et Johannes ascendebant in
templum, &c.] Quod superiori sententiæ ita potest
aptari: Cum Dominus quotidie prædicantibus apo-
stolis in ecclesiam suam credentes aggregaret, as-
cendebant apostolorum primi in templum, Deum
rogaturi in id ipsum : id est, ut ecclesiæ suæ semper
augmenta procuraret.
Et protinus consolidate sunt bases ejus et plante.]
Bases nomen Græcum est, et in ipso Græco sic posi-
tum, quod Latine fulturas significat: quo nomine
gressus ejus confirmatos indicat, sicut etiam Latine
quidam interpretati sunt. Sed sciendum est, quod
112
RETRACTATIO
gressus proprie apud Grecoς διαβήματα vel πορίαι
vocantur.
Et impleti sunt stupore et ecstasi.] Alia editio pro
ecstasi, id est, excessu mentis, admirationem non
proprie posuit: quia major admiratio solet nonnun-
quam mentem ad excessum deducere, et ultra con-
suetum cogitandi modum ad altiora transferre.
Deus patrum nostrorum glorificavit Filium suum
Jesum, &c.] In Græco habetur consequentius : Deus
patrum nostrorum glorificavit puerum suum Jesum.
Conveniebat namque, ut sermonem de Domino his
qui eum occiderant, faciens doctor sapiens, primo
humanitatis, quæ tradi et interfici potuit, recordare-
tur : deinde paulatim resurrectionis gloria ejus pate-
facta, Deum quoque hunc et Dei Filium esse decla-
raret, denique paulo post Auctorem eum vitæ appel-
lat. Et in clausula sermonis apertius, Vobis, inquit,
primum Deus suscitans Filium suum, misit eum
benedicentem vobis, ut deleantur vestra peccata, jun-
gendum est ad superiora, ut cum venerint tempora
refrigerii a conspectu Domini, tunc vestra deleantur
peccata. Tempora autem refrigerii discretionem
universalis judicii et justorum redemptionis dicit, de
quo ipsi tribulationes quidem passi, sed spe salvi
facti dicunt Domino in psalmo : Transivimus per
ignem et aquam, et induxisti nos in refrigerium.
Tunc etenim plene delebuntur nostra peccata, cum
virtute resurrectionis novissima inimica destructa
fuerit mors. In quadam translatione hunc versum
ita propter explanationem sensus positum invenimus,
Ut cum venerint tempora refrigerii, veniant et vobis
a facie Domini. Et revera in Græco sic scriptum
est, cum additamento pronominis illius : Ut cum
venerint vobis tempora refrigerii a facie Domini.
Quem oportet cælum quidem suscipere usque in tem-
IN ACTA APOST. CAP. III.
113
pora restitutionis omnium, &c.] Hoc est, quod eidem
Domino Jesu Christo a Deo Patre dictum Psalmista
testatur : Sede a dextris meis, donec ponam inimicos
tuos scabellum pedum tuorum. Assumptus namque
est in cælum, et sedet a dextris Dei. In qua nimi-
rum sede paternæ majestatis, semper divinitus ma-
net, neque inde unquam abfuit : verum in assumpta
humanitate venturus est de cælo ad judicandum vi-
vos et mortuos, quando omnes inimici ejus subdentur
pedibus ejus, et restituentur omnia quæ locutus est
Deus per omnes prophetas ab initio seculi: quia
cum sanctis omnibus ad æternam vitam cum Domino
intrantibus, reprobi cum diabolo omnes perpetuas
pænas subibunt, nihil restabit omnino, quod pro-
phetæ nobis ultra sperandum promittant: eo quod
utraque pars, et boni scilicet et mali irrevocabilem
in ultimo examine sententiam a justo Judice perce-
perint. Multumque fallitur et fallit Origenes, qui se
post hoc judicium longissimo licet temporum di-
stante intervallo, cum cæteris peccatoribus, qui a
sinistra Judicis cum diabolo missi fuerint in gehen-
nam, liberandum putat, et ad regnum coeleste per-
ducendum: quasi hoc eis promittente propheta qui
ait, Et claudentur ibi in carcerem, et post dies mul-
tos visitabuntur: cum manifesta sit juxta sanos sen-
sus prophetæ sententia, qua hostes ac persecutores
sanctæ ecclesiæ singulos in die exitus sui in gehen-
nam rapiendos prædixit : sed cunctos in die judicii
ad modicum inde relaxandos prævidit, dum recepto
corpore immortali denuo duplicem in pænam mortis
præcipitentur æternæ. Nam et hoc prophetam in
hac sententia intendisse sequentia ipsius verba decla-
rant, qui cum dixisset, Et post dies multos visita-
buntur: continuo subjecit, Et erubescet luna, et
confundetur sol: quod in die judicii futurum non
solum prophetia, sed et evangelica verba declarant.
VOL. XII.
I
114
RETRACTATIO
Moyses quidem dixit, Quia prophetam vobis susci-
tabit Dominus Deus vester, &c.] Initium hujus loci
in Græco plus habet: Moyses quidem dixit ad
patres vestros, Quia prophetam vobis suscitabit
Dominus Deus vester. Patet autem virtus sententiæ,
quia Dominus noster de populo Israel veritatem car-
nis assumpsit, apparens in similitudinem Moysi : ut
sicut ille carnalem Israel cerimoniis et sacris legali-
bus instructum ac purificatum, in terram repromis-
sionis introduxit, ita et Dominus per gratiam evan-
gelii spiritualem Israel de toto orbe congregans, ad
coelestia regna perduceret : et sicut illi qui legem
Moysi contempserunt, de terra repromissionis sunt
ab inimicis nationibus ejecti; sic et hi qui doctrinam
evangelicæ gratiæ despexerint, de coetu sanctorum
per ultores Spiritus expellantur. Hoc est enim quod.
sequitur :
Erit autem omnis anima quæcunque non audierit
prophetam illum, &c.] Verum notandum, quia beatus
Petrus hic non verba Mosaicæ sententiæ, sed sen-
sum tenere curavit : scriptum namque est in Deu-
teronomio, dicente Moyse ad filios Israel: Prophe-
tam de gente tua, et de fratribus tuis sicut me susci-
tabit tibi Dominus Deus tuus, ipsum audies, ut
petisti a Domino Deo tuo in Horeb. Et paulo post :
Et ait Dominus Deus mihi, Bene omnia locuti sunt,
Prophetam suscitabo eis de medio fratrum suorum
similem tui, et ponam verba mea in ore ejus, loque-
turque ad eos omnia quæ præcepero illi. Qui autem
verba ejus quæ loquetur in nomine meo, audire no-
luerit, ego ultor existam. Pro quo Petrus posuit,
Exterminabitur de plebe: manifestius insinuans
hunc esse modum divinæ ultionis, ut qui coelestia
mandata contemnunt, ab electorum sorte reddantur
extorres. Et hic ergo et multis aliis in locis, ubi
apostoli et evangelista de veteri testamento exempla
IN ACTA APOST. CAP. III.
115
posuerunt, perspicuum est eos Scripturarum sensum
quæsisse, non verba, nec magnopere de ordine ser-
monibusque curasse, ut intellectui res pateret.
Dicens ad Abraham, Et in semine tuo benedicentur
omnes familiæ terræ.] Ex utroque hoc testimonio, et
illo videlicet quod ad Moysen, et illo quod ad Abra-
ham a Domino promulgatum est, et severitas ejus
et bonitas declaratur. Bonitas quidem in eis, qui
accepta fide Christi benedici merentur ab illo : seve-
ritas vero in illis, qui merito sui contemptus et inobe-
dientiæ de plebe benedictorum exterminantur; id
est, extra terminos æternæ beatitudinis ejiciuntur.
Ita autem dictum est, In semine tuo benedicentur
omnes familiæ terræ : quomodo in evangelio dictum
est, Erat lux vera, quæ illuminat omnem hominem
venientem in mundum. Non enim vel omnes fami-
liæ terræ benedicuntur in Christo, vel omnis homo
veniens in mundum illuminatur a Christo; cum
plures multo sint qui in tenebris et maledictione, qua
nati sunt, primæ transgressionis vitam transigentes,
vel etiam pejora addentes in æternum damnentur.
Sed intelligendum quod in semine Abrahæ, hoc est
in Christo, benedicantur omnes familiæ terræ, quæ-
cunque benedicendæ sunt; ejusque gratia illuminetur
omnis homo quicunque ad sortem sanctorum, quæ est
in luce, pertinet : nec sit aliud nomen sub cælo
datum hominibus in quo oporteat nos salvos fieri,
quamvis et ita recte possit intelligi, nullam esse cog-
nationem sive familiam terræ, in qua non aliqui bene-
dictionem supernæ hæreditatis accipiant: ex illis
dico familiis sive cognationibus septuaginta et duo-
bus, in quas post diluvium, in constructione turris,
divisum esse genus humanum legimus. Benedicen-
tur ergo in semine Abrahæ, videlicet Mediatore Dei
et hominum homine Jesu Christo, omnes electi; non
solum qui post incarnationem ejus in eum credide-
I 2
116
RETRACTATIO
runt, verum etiam hi qui incarnationis ejus tempora
nascendo in carne præcesserunt. Omnibus namque
idem homo Deus ad cælos ascendens, januas regni
cælestis aperuit: omnibus in die judicii dicturus est,
Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum.
IN CAP. IV.
Supervenerunt sacerdotes et magistratus templi.]
Magistratus numero singulari legendum est, quod
ex Græco facillime claret, ubi otparnyos singulariter
scriptum est: pro quo Latine in quibusdam codici-
bus præpositum templi, in aliis rectius prætorem
templi scriptum invenimus. Nam Græce prætor,
στρατηγός : magistratus autem sive princeps άρχων
dicitur.
Dixit ad eos, principes populi et seniores.] In
Græco habetur plus, Et seniores Israel, audite. Si-
militer in sequentibus, ubi dictum est, In hoc iste
adstat coram vobis sanus; in Græco habetur, Coram
vobis sanus hodie, et in alio nullo.
Videntes autem Petri constantiam et Joannis, &c.]
Sine literis dicitur, non quod literas nescirent, sed
quod grammaticæ artis peritiam non haberent. Nam
in Græco apertius pro hoc verbo Sypáupatot, hoc est
illiterati, habetur : idiotæ autem, proprie imperiti vo-
cantur. Denique in Epistola ad Corinthios, ubi
scriptum est, Etsi imperitus sermone, sed non sci-
entia; pro imperito in Græco idiúrns habetur.
Quia omnes clarificabant id quod factum fuerat.]
Melius habetur in Græco, Omnes enim glorificabant
Deum, in eo quod factum fuerat. Et quod in nos-
tris codicibus additum est, In eo quod acciderat; in
Græco non habetur. Et quidem glorificabant et
clarificabant ex uno Græco, quod est ¿dóEasov, solent
IN ACTA APOST. CAP. IV.
117
indifferenter in Latinum transferri : sed distat inter
clarificari factum, et Deum in facto clarificari sive
glorificari. Clarificari namque facta sive dicta ali-
qua, est in notitiam hæc plurimorum fama vulgante
deferri, quod etiam de humanis rebus mirifice gestis
fieri potest : Deum autem clarificari sive glorificari
in factis hominum, proprium est Christianæ pietatis
et humilitatis, præcipiente ipso ac dicente: Videant
opera vestra bona, et glorificent Patrem vestrum qui
in coelis est.
Quare fremuerunt gentes, et populi meditati sunt
inania?] Non quasi nescius interrogat propheta, sed
vesaniam mirando impiorum corripit eos qui adversus
Dominum Salvatorem nihil ab eo læsi, immo multis
beneficiis adjuti consurrexerunt. Gentes autem prop-
ter milites Romanorum, populos propter Judæos
posuit. Unde apte gentes fremuisse, populi autem
meditati esse inania adversus Deum dicuntur. Ju-
dæorum namque proceres sedula meditatione, quo-
modo Dominum morti traderent, tractabant: milites
vero nihil ei intulisse, nihil insidiarum tetendisse
reperiuntur, sed tantum in contumeliam et mortem
ejus imperiis obtemperasse præsidis. Unde et fre-
mere dicti sunt, imperito scilicet motu atque incon-
dito agitati: et quia fremitus proprie ferarum est,
merito fremere dicti sunt, qui ratione postposita
belluino furore succensi sunt. Quod autem populi
inania meditati esse perhibentur, respicit ad hoc
quod in præcedente Psalmo de beato viro dicitur:
Sed in lege Domini voluntas ejus, et in lege ejus
meditabitur die ac nocte. Sicut enim beatus est, qui
in meditatione divinæ legis suum tempus omne trans-
igit; ita perpetuis est miseriis jure deputandus ille
populus, qui non solum a meditanda Dei lege se
superbiens avertit, sed et contra ipsum legis auctorem
118
RETRACTATIO
Deum ac Dominum suum crebra sese meditatione
insanus exercuit.
Astiterunt reges terre, et principes convenerunt in
unum, &c.] Principes Judæorum, et ipsum Pilatum
dicit: reges autem plurali numero propter Herodem
tetrarcham ponit, sicut sequentia apostolorum verba
testantur: quamvis possit recte plurali numero regum
appellatione designari ipse Herodes tetrarcha, qui in
nece Domini consensum præbuit Pilato: et ille ejus-
dem nominis et malitiæ, qui in persequendo Domi-
num mox natum pueros necavit in Bethlehem. Qui
etsi non eodem tempore, eodem tamen odio ac ne-
quitia mentis, cum principibus Judæorum adversus
Dominum astiterunt et convenerunt in unum. No-
tandum autem, quod horum versuum talis est con-
catenatio, ut et prior de secundo accipiat clausulam,
qua dicitur adversus Dominum et adversus Christum
ejus: et secundus de primo accipiat adverbium
Quare, ut sit plena utriusque positio, Quare fremue-
runt gentes, et populi meditati sunt inania adversus
Dominum et adversus Christum ejus ? quare astite-
runt reges terræ, et principes convenerunt in unum
adversus Dominum et adversus Christum ejus ? Re-
ges autem terræ dicit ad distinctionem eorum, qui-
bus in terra peregrinantibus regnum servatur in
coelis.
Io eo quod manum tuam extendas, sanitates et signa,
&c.] In Græco habetur, Per nomen sancti pueri tui
Jesu ; quod magis apostolorum votis congruere vide-
tur, qui per omnia satagebant, ut homo quem cruci-
fixerunt Judæi clarescentibus per nomen ejus miracu-
lorum signis, in coelum assumptus, et Dei esse Filius
innotesceret.
Et loquebantur verbum Dei cum fiducia.] In Græco
habetur additum : Omni volenti credere. Sed et in
IN ACTA APOST. CAP. IV.
119
sequenti lectione, cum dictum esset, Multitudinis
autem credentium erat cor unum et anima una : et
hic in Græcis exemplaribus, quod nostri codices non
habent, adjunctum est, Et non erat separatio in eis
ulla : ac deinde, quod et in nostris codicibus conti-
netur subillatum: Nec quisquam illorum quæ possi-
debant, aliquid suum esse dicebat. Quam senten-
tiam etiam beatus Cyprianus in libro Testimoniorum
tertio sic posuit, dicens: Turba autem eorum qui
crediderunt, anima una ac mente agebatur: nec erat
inter illos ullum discrimen, nec quisquam suum judi-
cabat ex bonis quæ eis erant. Convenit autem hic
locus, et aptissima ratione concinit ei quod supra
dictum est : quia qui Spiritum Sanctum acceperunt
in die sancto Pentecostes, cum omnes Galilæi essent,
cunctorum qui de diversis mundi partibus aderant et
Judæorum et proselytorum linguis loquebantur. Illic
etenim per adunationem linguarum discrepantium
pulcherrimo præsagio designabatur, quod sancta
ecclesia per donum ejusdem Spiritus in diversis
per orbem nationibus et linguis unum esset cor et
animam habitura. Non enim omnium credentium
est linguis loqui omnibus, sed diversarum adunatio
linguarum in fide Christi indicio fuit: quia Dominus
unus, una fides, unum baptisma, unus Deus et Pater
omnium.
Sed erant illis omnia communia.] Latine commu-
nia, Græce dicuntur ková: a quo nomine constat
perfectos Dei famulos kalvoſitas Græce, id est, com-
muniter viventes, et kolvobia habitacula eorum esse
vocata : Biov namque lingua eorum vitam constat
appellari, non eam vitam quæ morti contraria est;
sed illam dum quærimus, qua quis conversatione
vitam ducat in militia an in agricultura, an in arte
qualibet honesta vel turpi, monachus sit, an laicus,
an clericus. Cæterum vita qua a mortuis discerni-
120
RETRACTATIO
mur, Swrì nuncupatur a Græcis : qui ergo ita vivunt,
ut sint eis omnia communia in Domino, recte com-
posito ex duobus uno nomine kolvoBiral vocantur.
Quæ nimirum vita tanto cæteris seculi hujus conver-
sationibus felicior est, quanto statum futuri seculi
etiam in præsenti imitatur, ubi sunt omnia omnibus
communia bona beatis, cernentibus ejus gloriam, a
quo omnia bona sunt: et quia ibi summa pacis et
securitatis gratia regnat, recte civitas in qua hujus
vitæ typus præcessit, Hierusalem, id est, visio pacis
dicta est. Unde notanda rerum simul locorumque
distantia; siquidem in opere superbiæ turris lingua
et mens humani generis cum esset una, merito ini-
quitatis discissa est, ita ut cum omnibus ibi linguis
loquerentur homines, nemo tamen proximi sui volun-
tatem aut verba cognosceret. Porro in Hierusalem
eædem sunt linguæ merito humilitatis unitæ, unaque
omnibus lingua, eadem erat voluntas et anima. Quod
nimirum usque hodie toto orbe geritur, dum electi
in multifaria divisione loquelarum, uno ac non diviso
corde et intentione Domino famulantur: at vero
reprobi ita omnes diabolo deserviunt, ut eadem ser-
vitus diversa mente et pugnaci, plerumque inter se
studio et certamine geratur: propter quæ eorum ci-
vitas recte Babylon, id est, confusio nominatur.
Joseph autem, qui cognominatus est Barnabas ab
apostolis, &c.] Mirum quomodo hunc Barnabam,
qui postea cum Paulo gentium est ordinatus aposto-
lus, ac post longum ejus contubernium denuo Cy-
prum, unde ortus fuerat, prædicaturus rediit, Eụse-
bius in Historia Ecclesiastica de numero esse septua-
ginta discipulorum Domini Salvatoris arbitratur, cum
manifeste scribat beatus Lucas, eum post ascensionem
Domini ad discipulatum apostolorum . venisse: nisi
forte putandum est eum prius ita discipulatum
Christi secutum, ut necdum renuntiaverit omnibus
1
IN ACTA APOST. CAP. V.
121
quæ possidebat. Quod utrum evangelicæ doctrinæ
convenerit, cuivis facillime patet.
IN CAP. V.
Exsurgens autem princeps sacerdotum, et omnes qui
cum illo erant, &c.] Hæc lectio in Græco ita incipit,
respiciens ad priora, Et videns hæc, exsurgens prin-
ceps sacerdotum.
Ut audierunt autem hos sermones magistratus tem-
pli et principes sacerdotum, &c.] Et hic magistratus
singulari numero legendum, sicut etiam in sequenti-
bus ubi dicitur: Tunc abiit magistratus in templum
cum ministris. Græcum namque exemplar utroque
in loco singulariter, otpatnyòs, id est, prætor habet.
Verum sciendum quod hic locus plus habet in
Græco; ita etenim scriptum est: Ut audierunt au-
tem verba hæc sacerdotes et magistratus templi, et
principes sacerdotum, mirabantur, et ambigebant de
illis quidnam vult hoc esse.
Et interrogavit eos princeps sacerdotum, dicens,
Precipiendo præcepimus vobis, &c.] Consequentius
habetur in Græco, Nonne præcipiendo præcepimus
vobis ? Namque ita loqui magis interroganti con-
venit.
Obedire oportet Deo magis quam hominibus.] In-
terrogative legitur in Græco, Obedire oportet Deo
magis, an hominibus ? et apte stultam ac teme-
rariam pontificis interrogationem apostoli fixa ac
prudenti responsione refutarunt.
Deus patrum nostrorum suscitavit Jesum.] In
Græco habetur, Puerum suum Jesum; juxta illud
Psalmistæ, Da potestatem puero tuo: salvum fac
filium ancillæ tuæ.
Et nos testes sumus horum verborum, &c.] Nos
5
122
RETRACTATIO
sumus testes, quia gloriam resurrectionis ejus vidi-
mus; quia ascendentem in coelos oculis prosecuti
sumus.
Testis est et Spiritus Sanctus, quia ut magnalia Dei,
&c.] Et hoc est quod eis Dominus promisit, dicens :
Cum autem venerit Paracletus, quem ego mittam
vobis a Patre, spiritum veritatis, qui a Patre pro-
cedit, ille testimonium perhibebit de me, et vos
testimonium perhibebitis : id est, ille vos inspirando
ut loquamini, vos autem foras testimonium loquendo
perhibebitis de me.
Surgens autem quidam in concilio Phariseus, nomine
Gamaliel, &c.] De hoc Gamaliele et in libro sancti
Clementis legimus, quia discipulus apostolorum oc-
culte fuerit, sed eorum consilio inter Judæos ad
mitigandum eorum furorem, ubi necessitas ingrueret,
sit manere præceptus: sed hoc ita esse veraciter
gestum certissime hodie per revelationem reliquia-
rum beatissimi protomartyris Stephani cunctis late
Christi ecclesiis innotuit, quæ per eundem virum
divina dispositione facta est. Apparuit namque in
visione sancto Dei famulo et presbytero Luciano, ut
idem Lucianus presbyter postmodum omnibus eccle-
siis scripsit : et ubi sanctus Stephanus esset tumu-
latus, simul et Nicodemus, qui Dominum cum
Joseph sepelivit, necnon et ipse Gamaliel cum
filio suo Abibam, suavissima ostensione perdocuit.
Post hunc extitit Judas Galilæus in diebus profes-
sionis.] In Græco habetur, In diebus amoypadñs :
hoc est, in diebus conscriptionis census, quomodo
etiam in historia ecclesiastica Latine interpretatum
habemus.
Et nunc itaque dico vobis, Discedite ab hominibus
istis, et sinite illos.] In Græco plus habetur, Non
coinquinantes manus vestras.
Si vero ex Deo est, non poteritis dissolvere eos.]
IN ACTA APOST. CAP. VI.
123
Et in Græco hic plus habet: Neque vos neque
principes vestri.
Ne forte et Deo repugnare inveniamini.] Pro eo
quod nos habemus, Deo repugnare; vel sicut qui-
dam interpretati sunt, Deo repugnantes : in Græco
unum nomen est positum, Deopáxoi. Quod ideo com-
memorandum putavi; ut cum in historiis (εouáxos
aut Dɛouaylav invenimus, virtutem nominis certius
scire possimus.
IN CAP. VI.
Hos statuerunt ante conspectum apostolorum, &c.]
Non illi qui eos statuerunt, sed apostoli imposue-
runt eis manus. Etenim communis quidem dispen-
satio exigebat, ut ministri pro viduis viri eligerentur :
verum ubi inventi sunt qui digni ad hoc ministerium
esse viderentur, crescente gradatim, ut solet, pro-
videntia consilii salutaris, placuit eosdem lectores
ipsos altaris quoque sacri ac Dominici sanguinis,
sicut et refectionis mensæque communis multitudinis
credentium ministros ordinari : quod probatum est
verbo quo dictum est, Et orantes imposuerunt eis
Hoc et enim proprium est eorum, qui de
communi fidelium numero ad sacrosancti altaris pro-
moventur officium.
Stephanus autem, plenus gratia et fortitudine, &c.]
In Græco habetur additum, In nomine Domini
nostri Jesu Christi. Scripsi autem in præcedenti
libro, Stephanum interpretari coronatum: nec longe
est a vero quod scripsi. Verum solertius ediscens,
inveni non coronatum Græce, sed coronam sig-
nificare Stephanum. Est enim hoc nomen generis
masculini apud eos, ideoque viro conveniens : coro-
natum autem otepavnpópov appellari, quasi coronam
manus.
124
RETRACTATIO
ferentem. Denique in Psalmo ubi canimus, Bene-
dices coronam anni benignitatis tuæ, versus ille apud
Grecos ita incipit ευλογήσεις τον στέφανον. Cujus
mysterium nominis pulchre exponens Eusebius :
Statim, inquit, post ordinationem suam lapidatus ab
his qui et Dominum occiderunt; per quod et nominis
sui Stephano corona datur a Christo. Vocatur au-
tem corona apud Græcos etiam neutro genere otéuma.
Quod ideo commemorandum putavi ; quia sæpe La-
tinis etiam libris nomen hoc inditum reperimus.
Surrexerunt autem quidam de synagoga, quæ appel-
latur Libertinorum, et Cyrenensium, 8c.] Et in ipso
Græco nomen Libertinorum scriptum est. Dicuntur
autem Libertini, filii libertorum; hoc est, eorum qui
post servitutem manumissi ac libertate donati sunt.
Constat ergo quia de servili erant stirpe procreati,
qui primi adversus fidem Christi rebellarunt; qui
etsi emancipati sunt a dominis hominibus, servi
tamen esse peccati
esse peccati nequaquam destiterunt. In
quorum persona decenter figurati sunt nequissimi
fidei et totius sanctitatis persecutores hæretici : de
quibus ait Petrus, Superba enim vanitatis loquen-
tes, pelliciunt in desideriis carnis luxuriæ eos, qui
paululum effugiunt, qui in errore conversantur:
libertatem illis promittentes, cum ipsi servi sint
corruptionis. Cui nimirum servituti contraria est
libertas Spiritus, quam habebant Bercenses, in quo-
rum laude prædicantibus Paulo et Syla dicitur: Hi
autem erant nobiliores eorum qui sunt Thessalonicæ,
qui susceperunt verbum cum omni aviditate, quo-
tidie scrutantes Scripturas.
Et non poterant resistere sapientie, et Spiritui
Sancto qui loquebatur.] In Græco habetur plus, Et
non poterant resistere sapientiæ quæ erat in eo, et
Spiritui Sancto qui loquebatur: propter quod redar-
guerentur ab eo cum omni fiducia. Cum ergo non
IN ACTA APOST. CAP. VII.
125
possent contradicere veritati, tunc submiserunt vi-
ros qui dicerent, &c.
IN CAP. VII.
Dixit autem princeps sacerdotum.] In Græco addi-
tum est, Stephano: ac deinde subjunctum, Si hæc
ita se habent.
Qui ait, Viri fratres et patres, audite, &c.] Quia
beatus Stephanus insimulabatur dixisse verba blas-
phemiæ in Moysen et Deum, in ipso initio sui
sermonis vigilantissime illorum calumniæ occurrit,
dicens; ipsum Deum qui loquebatur patribus et
prophetis Deum esse majestatis et gloriæ. Qui
etiam ubi ad Moysi usque tempora loquendo perve-
nit, ipsum quidem dignis laudibus extulit; sed illos
rebelles, ejusque verbis semper inobedientes .exti-
tisse probavit. Sed notandum, quanta utatur arte
loquendi; sic etenim ad suos persecutores cæpit
loqui, quasi timeret eos: Viri fratres et patres, au-
dite. Quid lenius, quid clementius conciliabat audi-
torem, ut commendaret Salvatorem? Blande ccepit,
ut diu audiretur. Et quia hinc fuerat accusatus
quod verba dixerit contra Deum et legem ; sicut
verum se Deum prædicare principio monstravit
concionis: ita quoque legislationem illis exposuit,
ut ejus legis esset prædicator, cujus accusabatur esse
vastator. Verum in processu sermonis cum errores
eorum et novos redargueret et veteres; manifestis-
sime quantæ auctoritatis animum haberet, quantum
a timore inimici libera esset sua anima perdocuit.
Et positi sunt in sepulchro, quod emit Abraham
pretio argenti.] In Græco habetur, Pater noster
Abraham : quod ipsum beatus Stephanus auditoribus
blandiendo, ut diutius ac libentius audiretur, adjecit.
Cum appropinquaret autem tempus remissionis, &c.]
126
RETRACTATIO
Melius habetur in Græco, Quam pollicitus erat Deus
Abrahæ.
Et accedente illo ut consideraret, facta est vox
Domini, Ego Deus patrum tuorum.] In Græco ita
scriptum est, Facta est vox de coelo dicens ad eum :
Ego sum Deus fratrum tuorum; solve calceamenta
de pedibus tuis : locus enim in quo stas, terra
sancta est. Hic locus juxta moralem sensum hoc
admonet, ut stantes in ecclesia, quæ merito terra
sancta vocatur, mortuis operibus renuntiemus.
Et tradidit eos servire militiæ cæli, sicut scriptum
est in libro prophetarum.] Bene in libro propheta-
rum, numero singulari dicit, quia duodecim pro-
phetarum unus apud Hebræos liber est, et non libri
duodecim ; juxta numerum eorundem prophetarum.
Militia autem cæli aliquando quidem angelorum
exercitus appellatur: hoc tamen in loco videtur
consequentius, quia militiam coeli sidera dixerit ;
cum protinus addit testimonium prophetæ, in quo
sidus dei sui pro deo : tabernaculum Moloch, pro
tabernaculo Dei veri suscepisse coarguuntur.
Dura cervice et incircumcisi cordibus et auribus,
8c.] Ostendit eis circumcisionem præputii, de qua
contra gratiam evangelii gloriabantur nihil valere
ad salutem, qui cogitationem et auditum habere pro-
babantur immundum. Et simul hæc loquendo quasi
interpretans exponit eis quid significaverit angelus,
cum Moysi in igne flammæ rubi apparuit, ita ut
rubus arderet nec combureretur. Ignis namque
Spiritum Sanctum designat: rubus quod est genus
quoddam spinarum, peccata illius populi figurate
denuntiabat. Apparuit ergo Moysi Dominus in
rubo ignem habente, sed non combusta; ut indica-
ret quod ipse quidem cum illustratione atque ardore
Sancti Spiritus ad erudiendum populum veniret, nec
tamen peccata ejusdem populi esset consumpturus,
IN ACTA APOST. CAP. VIII.
127
quin potius ejus piis beneficiis ille densissimis suæ
nequitiæ spinetis semper obsisteret.
Ecce video coelos apertos.] Quod Latine dicimus
video, Græce dicitur Dewpő, a quo verbo derivatum
est nomen Theoricæ, id est, contemplativæ vitæ.
Per quam nonnulli electorum in hac adhuc vita
retenti, mundato diligentius oculo cordis, futuræ
vitæ gaudia speculari divinitus sublimati merue-
runt: quomodo in præsenti sanctus Stephanus;
quomodo Paulus quando ad tertium cælum raptus
est, et multi alii alias. Unde etiam Deus Græce
Osòs vocatur, eo quod universa videat; omniaque
nuda et aperta sint oculis ejus.
Domine, ne statuas illis hoc in peccatum, &c.] Pul-
chre dicit, Obdormivit; et non dixit, Mortuus est.
Obtulit enim sacrificium dilectionis, et obdormivit
in spe resurrectionis.
IN CAP. VIII.
Facta est autem in illa die persecutio magna in ec-
clesia, &c.] Si dispersa ecclesia apostoli remanse-
runt in Hierusalem, ut Lucas ait, constat quia men-
dacium scripsit ille qui ex persona Melitonis episcopi
Asiæ librum exponens de obitu beatæ genitricis Dei,
dicit, quod secundo post ascensionem Domini anno
apostoli fuerint omnes toto orbe ad prædicandum in
suam quisque provinciam divisi : qui universi appro-
pinquante obitu beatæ Mariæ de locis in quibus præ-
dicabant verbum Dei, elevati in nubibus rapti sunt
Hierosolymam, ac depositi ante ostium domus ejus;
inter quos etiam Paulus nuper ex persecutore ad
fidem Christi conversus, qui assumptus fuerat cum
Barnaba in ministerium gentium : quæ scriptura
etiam specialiter de Joanne apostolo refert, quod eo
tempore Ephesi prædicaverit: quæ cuncta verbis
128
RETRACTATIO
beati Lucæ aperte contradicunt, quibus narrat apo-
stolos cæteris fidelibus ab Hierosolyma propulsis
remansisse ibidem, et prædicasse per omnia, donec
ecclesia per totam Judæam et Samariam et Gali-
læam pacem haberet. Quod in uno anno perfici
non potuisse nulli dubium est. Qui etiam manifeste
insinuat Paulum non secundo post ascensionem Do-
mini anno, sed longo post tempore in ministerium
gentium cum Barnaba ordinatum. Absit autem ut
credamus beatum Joannem apostolum, cui Dominus
in cruce matrem suam virginem virgini commenda-
vit, post unum annum recessisse, et eam reliquisse
solam ac ita tanto tempore dejectam, ut etiam cor-
pus suum defunctæ timeret ab hostibus esse combu-
rendum ; eumque postquam raptus est in nubibus, ad
se redisse velut oblitum sive incuriosum sui solicita
precaretur dicens, Rogo te, fili Joannes, ut memor
sis verbi magistri tui Domini mei Jesu Christi, qui me
commendavit tibi. Ecce enim vocata ingrediar viam
universæ terræ. Audivi autem consilia Judæorum
dicentium: Expectemus diem quando moriatur, quæ
portavit Jesum Nazarenum, et corpus ejus igni com-
buramus: nunc ergo, fili, curam habeto exequiarum
mearum. Hæc ideo commemorare curavi, quia non-
nullos novi præfato volumini contra auctoritatem
beati Lucæ incauta temeritate assensum præbere.
Curaverunt autem viri timorati Stephanum, &c.]
Hujus planctus et interfectionis beati Stephani
bene meminit liber revelationis reliquiarum ejus,
cujus et supra mentionem fecimus ; in qua refertur
Gamaliel dixisse in visione inter alia Luciano pres-
bytero : Ego sum Gamaliel, qui Paulum Christi
apostolum nutrivi, et legem docui in Hierusalem. Et
qui mecum in orientali parte monumenti jacet, ipse
est dominus meus Stephanus, qui lapidatus est a
Judæis et principibus sacerdotum in Hierusalem pro
IN ACTA APOST. CAP. VIII.
129
1
fide Christi foras portam, quæ est ad aquilonem,
quæ ducit ad Cedar : ubi die ac nocte jacuit projec-
tus, ut sepultura ei non daretur, secundum manda-
tum impiorum principum, ut a feris consumeretur
corpus ejus. Ex Dei autem voluntate non tetigit
eum unus ex his, non fera, non avis, non canis. Ego
Gamaliel compatiens Christi ministro, et festinans
habere mercedem et partem cum sancto viro in fide,
misi per noctem quantos noveram religiosos, et in
Christo Jesu credentes, habitantes in Hierusalem in
medio Judæorum ; et hortatus sum eos, et necessaria
substantiæ ministravi, ac persuasi illis occulte ire, ut
portarent ejus corpus meo vehiculo in villam meam,
hoc est, in Caphar Gamalan, quod interpretatur villa
Gamalielis, viginti millia habens a civitate: et ibi
feci illi planctum fieri diebus quadraginta quinque,
et poni eum in meo monumento novo in orientali
theca, et præcepi eis quæcunque necessaria erant pro
ejus planctu ex meo darentur.
Igitur qui dispersi erant, pertransibant evangeli-
zantes verbum Dei.] Pro dispersis, in Græco habetur
disseminatos; id est, disparentes. Nam ipsi erant
de quibus dixit Esaias : Omnes qui viderint eos,
cognoscent illos: quia isti sunt semen cui benedixit
Dominus, et de quibus Dominus in parabola evan-
gelii: Semen autem bonum, hi sunt filii regni. Dis-
seminatum est ergo hoc semen per regiones, ut mes-
sis fidei, quæ in Hierosolymis cæpta est, primo Ju-
dæam et Samariam, deinde totum orbem impleret.
Denique de eisdem dispersis sive potius disseminatis
in sequentibus legimus; quia non solum Judæis,
sed et Græcis loquebantur verbum, nascentisque in
Antiochia ecclesiæ per hos nobilissima sunt funda-
menta posita.
Philippus autem descenderat in civitatem Samarie,
&c.] Et hic ex numero disseminatorum erat, qui
VOL. XII.
K
130
RETRACTATIO
primus Samariæ Christum prædicabat,coeptumque per
diaconum, quod ait apostolis Christus: Et eritis mihi
testes in Hierusalem et in omni Judæa et Samaria.
Vir autem quidam, qui ante fuerat in civitate, magus,
seducens gentem Samarie.] Pro eo quod est seducens,
in Græco scriptum est Elotov: quod significat in
ecstasin, id est, mentis excessum sive stuporem, et
admirationem convertens, per ostenta videlicet præ-
stigiorum suorum.
Cui auscultabant omnes a minimo usque ad maxi-
mum, dicentes, Hic est virtus Dei.] Hic non adver-
bium loci, sed pronomen est, quasi diceretur, Iste
est virtus Dei.
Pecunia tua tecum sit in perditione.] Rectius scri-
bitur in perditionem, juxta auctoritatem Græcam,
quam in perditione. Neque enim in ea perditione, qua
homo nefarius erat damnandus, pecunia ejus simul
erat cum illo futura : sed pecunia quam pro sacri-
lego mercatu offerebat apostolis, secum retinere, illis
accipere nolentibus, jussus est, et hoc in perditio-
nem sui ; ut hujus nimirum causa pecuniæ, quam ob
injustam emptionem congregaverat, pænas lueret
æternas.
IN CAP. IX.
Ecce enim orat, et videt virum, Ananiam nomine,
&c.] In Græco habetur ita: Et vidit in visu virum,
hoc est żv dpauati, quod nomen et Juvencus presby-
ter in evangelico carmine posuit, dicens :
Horomatis hujusce expertes reddite cunctos.
Apparet ergo quia per triduum illud, quo cæcatus
futuram lucis gratiam expectabat, nequaquam otio-
sus torpebat, sed divina potius illustratione subli-
mátus arcana cælestia rimabatur : estque ni fallor
credibile, quod eo tempore mysterium evangelicæ
IN ACTA APOST. CAP. IX.
131
dispensationis edoctus fuerit, de quo ipse gloriatur
ad Galatas dicens: Neque enim ego ab homine ac-
cepi illud, neque didici, sed per revelationem Jesu
Christi: et paulo post : Cum autem placuit ei qui
me segregavit de utero matris meæ, et vocavit in
gratiam suam, ut revelaret Filium suum in me, ut
evangelizarem illum in gentibus : continuo non ac-
quievi carni et sanguini, neque veni Hierosolymam,
et cætera. Sed et hujus libelli textus quo subditur,
Fuit autem cum discipulis qui erant Damasci per
dies aliquot, et continuo in synagogis prædicabat eis
Jesum, quoniam hic est Filius Dei : nequaquam eum
ab hominibus aliquod didicisse asseverat, sed tantum
post baptisma statim doctoris eximii ministerium
suscepisse confirmat: illi utique comparandus, de
quo scriptum est : Quia eloquium Domini inflam-
mavit eum.
Consilium fecerunt Judæi, ut eum interficerent, &c.]
Non Judæi custodiebant, sed ipsi cives cum rege suo
Aretha, ut ipse qui obsessus est et evasit apostolus
scribit ad Galatas. Et Gentiles namque et Judæi
quamvis inter se discordent, in Christianorum sem-
per insecutione concordant.
Cum autem venisset in Hierusalem, tentabat jungere
se discipulis.] In hoc versu in Græco Pauli nomen est
appositum, Cum venisset autem Paulus in Hieru-
salem : non quia illo adhuc tempore sic vocaretur,
priusquam Sergium Paulum, Cypri proconsulem, ad
fidem Christi converteret, sed præoccupando nunc
ita vocatur, opportune dicente beato Luca ; ibi præ-
signare, quia Paulus esset vocandus, ubi eum primo
post conversionem Hierosolymam venire, et apostolis
junctum esse narraret : ut unde paulo ante superbus
ecclesiæ persecutor exierat, ille nunc humilis ecclesiæ
propugnator intraret. Nam quia Paulum Latine
modicum significat, jure Paulus ille vocari maluit,
K 2
132
RETRACTATIO
qui inter maximas virtutum operationes humilis per-
manere non omisit. Neque
Neque enim putandum est
Paulum sive Petrum Hebræa, et non potius Latina
vel Græca esse vocabula ; cum constet Hebræos p
literam omnimodis non habere.
Barnabas autem apprehensum eum duxit ad aposto-
los, &c.] Quando hæc facta sint, et ad quos apostolos
Paulum deduxerit Barnabas, ipse Paulus ostendit,
scribens ad Galatas: Cum autem placuit ei qui me
segregavit de utero matris meæ, et vocavit per gra-
tiam suam ut revelaret Filium suum in me, et cæ-
tera usque dum ait, Deinde post annos tres veni
Hierosolymam videre Petrum, et mansi apud eum
diebus xv. : alium autem apostolorum neminem vidi,
nisi Jacobum fratrem Domini. Quod ergo Lucas
subsequenter dicit, Erat autem cum illis intrans et
exiens in Hierusalem; hoc per dies quindecim qui-
bus se cum Petro et Jacobo mansisse asseverat, acti-
tatum esse credibile est. Et quod sequitur, ipse in
epistola, Deinde veni in partes Syriæ et Ciliciæ: et
hoc quomodo sit factum, Lucas sic consequenter
insinuat, dicens : Loquebatur quoque et disputabat
cum Græcis, illi autem quærebant occidere eum.
Quod cum cognovissent fratres, deduxerunt eum
Cæsaream, et dimiserunt Tarsum. Hæc est enim
civitas Ciliciæ, et Cæsarea quoque Philippi, civitas
est Syriæ. Quodque adjungit, Erat autem ignotus
facie ecclesiis Judææ quæ erant in Christo: tantum
autem auditum habebant, quoniam qui persequeba-
tur nos aliquando, nunc evangelizat fidem, quam ali-
quando expugnabat : hoc est, quod hic Lucas præ-
misit, quia tentabat se jungere discipulis, et omnes
timebant eum, non credentes quia esset discipulus,
donec Barnaba narrante didicerunt. Cum ergo con-
stet quod Paulus post annos tres suæ conversionis
venerit Hierosolymam, et apostolorum fuerit numero
IN ACTA APOST. CAP. X.
133
sociatus, existens adhuc, ut ipse scribit, ignotus facie
ecclesiis Judææ quæ erant in Christo : errant mul-
tum, qui apocryphorum libros sectando putant eum
secundo post passionem Domini anno in apostola-
tum gentium cum Barnaba jam fuisse ordinatum.
Ecclesia quidem per totam Judæam et Galilæam et
Samariam habebat pacem.] Ubi Latine dicitur per
totam, in Græco habetur kalóans. Unde notandum,
quod ex eo catholica cognominatur ecclesia, quod
per totum orbem diffusa in una pace versetur.
Et consolatione Sancti Spiritus replebatur, sive mul-
tiplicabatur.] Ut in Græco scriptum est, pro eo quod
nos dicimus consolatione, Græce dicitur mapak.noel.
Unde claret manifeste, quod ideo Spiritus Sanctus
paracletus cognominatur, quia fidelium corda illus-
trans, ecclesiam toto orbe multiplicat, et sua gratia
replet.
IN CAP. X.
Et accersi Simonem, qui cognominatur Petrus, &c.]
Omnia plena figuris spiritualibus in Scriptura Sancta,
etiam nomina et positio locorum. Hospitatur Pe-
trus in domo Simonis, i.e. obedientis, et ipse est cori-
arius, quia doctor ecclesiæ : ibi gratam habet man-
sionem et hospitium dilectum, ubi obedientes in-
venerit auditores; ubi eos qui castigent corpus suum,
et servituti subjiciant: qui a Deo muniti in virtu-
tum arce consistant, ut omnes seculi labentis undas
transgressi tranquilla mentis libertate despiciant.
Hoc enim est Simonem coriarium domum, in qua
Petrum recipiat in ea parte civitatis, quæ est juxta
mare, habere, perfectos verbi auditores illam in sancta
ecclesia conversationem tenere, quæ vel fluxam se-
culi gloriam, vel temporales ac volubiles ejus ter-
rores, una fidei non fictæ constantia spernat.
:
134
RETRACTATIO
Cecidit super eum mentis excessus, et vidit cælum
apertum.] Apertio coeli futuram jam proxime gen-
tibus revelationem coelestium sacramentorum, et ip-
sum regni coelestis pandendum designat introitum.
Surge, Petre, occide, et manduca.] Quod Latine
dicitur, occide; hoc Græce hoc in loco dicitur, búsov,
quod non generale occisionis verbum est, sed illius
occisionis proprium, quo hostiæ Deo immolantur.
Nam et hostia sive sacrificium Græce Ovola, et
altare DuolarthLov vocatur: et in Psalmo ubi cani-
mus, Sacrificate sacrificium justitiæ; Græce dicitur,
Otoata Quoiav; et, Immola Deo sacrificium laudis,
Ovcov tó Okq Ovolav. Juxta hanc ergo significatio-
nem dicitur Petro : Otcov et manduca : quod noster
interpres transtulit, Occide, et manduca. Æque
autem interpretari poterat, Immola et manduca : ut
intelligeret ad hoc sibi oblata colitus diversi generis
animantia, ut eos qui per hujusmodi animantia de-
signabantur, prædicando hostiam Domini faceret;
erutos videlicet de noxia vita paternæ traditionis,
atque in novam vitam divinæ servitutis per sacra-
menta Dominicæ passionis translatos.
Que Deus purificavit, tu commune ne dixeris.] Fa-
cilis quidem hujus divinæ vocis patet sensus, quia
gentiles quos Petrus adhuc immundos putabat, in-
terna sui Conditoris provisio jam inter mundos com-
putabat.
Sed notanda scripturæ sanctæ consue-
tudo, quæ immunda solet appellare communia ; quia
nimirum qui variis servire vult illecebris, mundus
esse non valet, dicente Scriptura : Nemo potest duo-
bus dominis servire. Et iterum: Dominum Deum
tuum adorabis, et illi soli servies. Qui ergo mundus
esse desiderat, non diversis et multifariis cogita-
tionibus mentem dividat, sed in sola sui Conditoris
sequenda voluntate se constringat.
Et Cornelius ait: A nudiusquarta die usque in hanc
IN ACTA APOST. CAP. X.
135
horam orans eram hora nona in domo mea.] In Græco
plenius et apertius scriptum est: A quarta die usque
in hanc horam eram jejunans et adorans, a sexta
hora usque ad nonam. Ubi aperte ostenditur, quia
quarta die antequam hæc cum Petro loqueretur,
jejunus ad horam usque nonam permanebat: et ut
jejunium Deo acceptabile fieri posset, a sexta diei
hora usque ad nonam devotis precibus agebat; ideo-
que quod tanta jejunii et orationis instantia quære-
bat, obtinere promeruit.
Hic hospitatur in domo Simonis coriarii juxta mare,
&c.] Sequitur in Græco : Qui cum advenerit, loque-
tur tibi.
Nunc ergo omnes nos in conspectu tuo adsumus,
audite, &c.] In Græco habetur, In conspectu Dei
adsumus. Quod recte dicebatur ab eo qui promp-
tum habebat animum divinæ voluntati, mox ut eam
disceret obtemperare, et ejus ubique majestatem
credebat esse præsentem.
Nobis qui manducavimus et bibimus cum illo, &c.]
In Græco additum est, Per dies quadraginta : et
sanctus Augustinus in suo codice ita haberi decla-
ravit, atque exponendo subjunxit, non quod quo-
tidie per dies quadraginta cum illo manducassent
atque bibissent. Nam erit contrarium Johanni, qui
octo dies illos interposuit, quibus eis visus non est,
ut tertio manifestaretur ad mare Tiberiadis. Cujus
sacramentum refectionis, simul et jejunii ejus per
totidem dies alibi exponens ait: Jejunavit cum tenta-
retur ante mortem, cibo adhuc indigens: manduca-
vit autem et bibit, cum glorificaretur, jam cibo non
indigens. Illic enim ostendebat in se laborem nos-
trum, hic autem in nobis suam consolationem qua-
dragenis diebus utrumque definiens. Nam quadra-
ginta diebus jejunavit, cum tentaretur in eremo;
sicut in evangelio scriptum est, ante mortem carnis
136
RETRACTATIO
suæ:
et rursus quadraginta diebus cum discipulis
fuit intrans et exiens, manducans et bibens post re-
surrectionem carnis suæ. Quo numero quadrage-
simo hujus seculi significari videtur excursus, in his
qui vocantur per gratiam ad eum, qui non venit
legem solvere, sed adimplere. Decem namque præ-
cepta sunt legis jam Christi gratia diffusa per mun-
dum, et quadripertitus est mundus, et decem qua-
druplicata quadraginta faciunt: quoniam qui re-
dempti sunt a Domino, de regionibus congregavit
eos, ab oriente et occidente, ab aquilone et mari.
Jejunans itaque quadraginta diebus ante mortem
carnis velut clamabat, Abstinete vos a desideriis
hujus seculi: manducans autem et bibens quadra-
ginta diebus post resurrectionem carnis velut clama-
bat, Ecce ego vobiscum sum usque ad consumma-
tionem seculi. Jejunium quippe est in tribulatione
certaminis, quoniam qui in agone est, ab omnibus
abstinens est: cibus autem in spe pacis, quæ per-
fecta non erit, nisi cum corpus nostrum, cujus expec-
tamus redemptionem, induerit immortalitatem, quod
nondum adipiscendo gloriamur, sed sperando jam
pascimur. Utrumque apostolus simul nos agere
ostendit, dicens, Spe gaudentes, in tribulatione pa-
tientes : tanquam illud esset in cibo, hoc in jejunio.
Simul enim cum viam Domini carpimus, et a vani-
tate præsentis seculi jejunamus, et futuri promis-
sione reficimur; hic non apponentes cor, illic pas-
centes sursum cor.
Et obstupuerunt ex circumcisione fideles qui vene-
rant cum Petro, &c.] Huic simile est illud ejusdem
apostoli Petri, cum rationem redderet Judæis, quare
incircumcisis sacramenta baptismi commisisset.
Si ergo (inquit) æquale donum dedit illis Deus,
sicut et nobis, &c.] Et multa alia sunt testimonia
Scripturarum, quæ concorditer attestantur donum
IN ACTA APOST. CAP. XI. XII.
137
Dei esse Spiritum Sanctum, in quantum datur eis
qui per eum diligunt Deum. In tantum ergo do-
num Dei est, in quantum datur eis quibus datur :
apud se autem Deus est, etsi nemini detur, quia
Deus erat Patri et Filio coæternus, antequam cui-
quam daretur: nec quia illi dant, ipse datur, ideo
minor est illis. Ita enim datur, sicut Dei donum,
ut etiam seipsum det sicut Deus. Spiritus enim
ubi vult spirat.
IN CAP. XI.
Discipuli autem, prout quis habebat, proposuerunt in
ministerium mittere, &c.] Videntur hic male intelli-
gentibus discipuli non servasse mandatum Domini,
quo ait, Nolite soliciti esse de crastino: vel quod
Paulus sæpe de seipso testatur, quod manibus suis
operatus est, ne quem gravaret, non videtur juxta
mandatum Domini imitatus volatilia coeli et lilia
agri. Sed his et hujusmodi scripturarum locis satis.
apparet Dominum nostrum non hoc improbare, si
quis humano more ista procuret: sed si quis prop-
ter ista Deo militet, ut in operibus suis non regnum
Dei, sed istorum acquisitionem intueatur. Ad hanc
ergo regulam hoc totum præceptum redigitur, ut
etiam in istorum provisione regnum Dei cogitemus,
in militia vero regni Dei ista non cogitemus.
IN CAP. XII.
Præcingere et calcea te caligulas tuas.] Pro caligulis
sive caligis, ut quidam codices habent, in Græco
sandalia habentur; quod calceamenti genus in evan-
gelio legimus apostolis esse permissum, non utique
absque figura mystici sensus. Habebant enim pe-
dem apostoli nec tectum neque nudum ad terram,
!
138
RETRACTATIO
ut admonerentur neque occultandum esse evange-
lium, neque terrenis commodis impendendum, ut
possit esse quod scriptum est: Quam speciosi super
montes pedes evangelizantium bona!
Seditque pro tribunali, et concionabatur ad eos.]
Pro tribunali, dicit in tribunali : est enim Latinæ
consuetudinis, ut in hoc nomine ponant pro, ut
significent in sive super.
IN CAP. XIII.
Dixit Spiritus Sanctus, Segregate mihi Barnabam
et Paulum, &c.] Hoc post mortem Herodis factum
esse videtur, qui mortuus est tertio Claudii prin-
cipis anno, qui est juxta fidem chronicorum tertius-
decimus a passione Domini annus. Cum ergo con-
stet Paulum cum Barnaba post tantum tempus per-
acta Dominicæ passionis, in apostolatum esse segre-
gatum; patet profecto eos multum errare, qui li-
brum cujus supra meminimus de obitu Sanctæ
Mariæ composuerunt vel susceperunt. Scriptum
namque est in eodem figmento, ut sæpe commemo-
ravimus, quod secundo anno post ascensionem Do-
mini, cum moritura esset eadem beatissima Dei
genitrix, apostoli jam tunc per orbem ad prædican-
dum dispersi, subito ad eam visitandam omnes in
nube rapti convenerint: in quibus et Paulus nuper
ad fidem conversus, ac mox cum Barnaba gentium
factus apostolus ; quod longe aliter factum esse, id
est, non eum secundo anno post passionem Domini,
sed decimotertio esse ordinatum apostolum, omnis
qui beato Lucæ credit, intelligit : ac per hoc præ-
fatum de obitu beatæ Mariæ libellum, cum manifeste
erret in tempore, in cæteris quoque suspectæ fidei
esse comperit.
IN ACTA APOST. CAP. XIII.
139
Invenerunt quendam virum magum, pseudoprophe-
tam Judæum, cui nomen erat Barjesu.] In Græco
habetur plus, quod interpretatur Elimas.
Resistebat autem illis Elimas magus, &c.] Et hic
quoque in Græco habetur plus, Quoniam audiebat
libenter eos.
Saulus autem, qui et Paulus, repletus est Spiritu
Sancto, &c.] Quomodo Barnabæ mox post abrenun-
tiationem mutatum est nomen, ut pro Joseph voca-
retur Barnabas, id est, pro aucto filius consolationis :
postquam enim auctus et appositus est numero elec-
torum, continuo per acceptam Spiritus gratiam filius
zapakahoews, id est, consolationis et vocari et esse
meruit: ita Saulus post acceptum apostolatus gra-
dum, Pauli nomen accepit. Quia enim de superbo
humilis factus fuerat, recte pro Saulo Paulus vocatus
est: Saulus quippe pro Saule impio et persecutore
rege, Paulus vero ab humili spiritu et modico nomi-
natur. Paululum enim modicum est. Unde nomen
suum quodammodo interpretans ipse dicebat: Ego
enim sum minimus apostolorum, qui non sum dig-
nus vocari apostolus, quia persecutus sum eccle-
siam Dei.
Et confestim cecidit in eum caligo et tenebre.] No-
men tenebrarum in Græco singulari numero positum
est, skóros: quod Latinus interpres ideo non est
secutus, quia nomen hoc Latine singularem nume-
rum non habet : quod idem et supra similiter posi-
tum docuimus.
Et destruens gentes septem in terra Chanaan, sorte
distribuit eis terram eorum, &c.] Quomodo hic nu-
merus possit intelligi in præcedenti libro nostræ
Expositionis diximus. Sed sciendum quod in Græco
aliter scriptum est: Et destruens gentes in terra
Chanaan septem sorte distribuit eis terram eorum :
et post hæc quasi annos quadringentos et quinqua-
140
RETRACTATIO
ginta dedit eis judices usque ad Samuel prophetam.
Quod quomodo conveniat sententiæ quæ in libro
Regum continetur, quia ab exitu Israelis ex Ægypto
usque ad ædificationem templi, fuerint anni qua-
dringenti octoginta, non est nostræ facultatis ex-
ponere ; nisi forte vulgarem in loquendo famam
secutus est, quod fecisse beatus Stephanus in con-
cione cum Judæis habita de sepultura duodecim
patriarcharum probatur.
Et dedit illis Deus Saul filium Cis, &c.] Et hoc in
loco de regno Saulis videtur apostolus vulgi opinio-
nem secutus, sicut in præcedenti libro jam diximus.
Verum quod ibi dixi, quia Eusebius Josephum secu-
tus principatui Samuelis et Saulis quadraginta annos
dederit, æquali inter eos. numero dispertitos; post
modum historias Josephi diligentius ex tempore per-
spiciens, vidi quod non ipse quadraginta annos præ-
fatæ ætatis scripserit, sed duodecim tantum Samueli,
viginti autem annos assignaverit Sauli. Sed et re-
lectis solertius libris Chronicorum animadverti, quare
Eusebius hoc in loco auctoritatem Josephi sequi no-
luerit, sicut nec in annis Josue, cui cum Josephus
viginti sex annos tribuat, ipse potius viginti septem
annotandos putavit. Hoc ergo in causa fuit, quia
si illum sequeretur, nequaquam præscriptum qua-
dringentorum et octoginta annorum numerum ab
exitu Israelis ex Ægypto, usque dum templum ædi-
ficari inciperet, plenum posset habere: sed decem
minus annos ejusdem ætatis in suis codicibus inve-
niret. Quod ideo passus est, quia septuaginta inter-
pretes sequens Ahialon judicem, qui post Abessam
decem annis populum rexit, in suis Chronicis ponere
supersedit. Verum deprehendens decem sibi annos
præfiniti calculi in historia sacra juxta editionem
quam sequebatur deesse, curavit hos de suo ubi com-
modum, et historiæ sacræ minus contrarium vide-
IN ACTA · APOST. CAP. XIII.
141
batur, adjicere. Adjicit ergo temporibus Josue an-
num unum, temporibus Samuelis et Saulis anno
octavo, et ut decimus numerus impleatur, quartum
ipsum annum regni Salomonis, in quo templum ædi-
ficari cæptum est, annumerat: quod non esse facien-
dum quisquis, Hebraicam veritatem sequitur, invenit.
Quod autem ipse in præcedente libro scripsi, judi-
ces populum a Moyse usque ad Samuel trecentis et
nonaginta sex annis rexisse, Chronicorum auctorita-
tem secutus sum, necdum anni advertens eam He-
braicæ veritati non esse consonam.
Dicebat, Quem me arbitramini esse, non sum ego.]
In Græco plenius dicitur, Non sum ego Christus.
Viri fratres, filii generis Abraha, et qui in vobis
timent Deum.] In Græco habetur additum, Audite.
Et nos vobis annuntiamus, &c.] In Græco conse-
quentius legitur, Quoniam Deus hanc adimplevit
filiis eorum : ea quæ ad patres nostros repromissio
facta est, quoniam Deus hanc adimplevit filiis nostris.
Sequitur,
Resuscitans Jesum, sicut et in Psalmo secundo, &c.]
Hujus loci sanctus Pater Hilarius ita meminit:
Sed id quod nunc in psalmo est, Filius meus es tu,
ego hodie genui te; non ad virginis partum, neque
ad lavacri regenerationem, sed primogenitum a mor-
tuis pertinere, apostolica auctoritas est. Namque in
libro Actuum Apostolorum ita dictum est: Nosque
vobis evangelizamus eam quæ ad patres nostros facta
est repromissio: hanc Deus explevit filiis nostris,
suscitans Dominum nostrum Jesum Christum, sicut
et in psalmo scriptum est: Filius meus es tu, ego
hodie genui te; cum suscitavit eum a mortuis, am-
plius non regressurum in interitum. Vox ergo hæc
Dei Patris secundum apostolum in die resurrectionis
existet. Et paulo post commemorata apostoli sen-
tentia, qua dicit de illo : Qui cum in forma Dei esset,
142
RETRACTATIO
non rapinam existimavit se esse æqualem Deo, sed se
exinanivit, formam servi accipiens, et cætera. Et in
gloria, inquit, Dei Patris hodie genitus nascitur: id
est, in manentem Dei formam per præmium mortis
formæ servilis assumptio honestatur fitque sub tem-
pore nova, nec tamen inusitata nativitas : cum ad
præsumendam gloriam Dei Patris, qui ex forma Dei
in forma servi erat repertus, primogenitus ex mortuis
nasceretur.
Videte, contemptores, et admiramini, et disperdi-
mini.] In Græco ita scriptum est, Audite, contemp-
tores, et admiramini ; respicite, et disperdimini.
Qui loquentes suadebant eis, ut permanerent in gratia
Dei.] Hinc in Græco sequitur versus, quem nostri
codices non habent: Factum est autem per univer-
sam civitatem diffamari verbum, ac deinde quod et
nos habemus adjungitur : Sequente vero sabbato
pæne universa civitas convenit audire verbum Dei.
IN CAP. XIV.
Sacerdos quoque Jovis, qui erat ante civitatem, &c.]
Moris erat gentilium, teste Plinio, ut deorum suorum
honori sacrificantes, sumerent coronas, victimis simul
coronatis.
Supervenerunt autem quidam ab Antiochia et Iconio
Judæi.] In Græco ita incipit hæc narratio : Demo-
rantibus autem eis et docentibus, superveneruut au-
tem quidam ab Antiochia et Iconio Judæi.
IN CAP. XV.
Nunc ergo quid tentatis Deum imponere jugum super
cervices discipulorum, &c.] Constat multipliciter in-
telligendum, quod dictum est, Non tentabis Domi-
num Deum tuum. Et ille ergo tentat Deum, qui ei
aliter quam ipse præcepit, famulari ac placere nititur,
IN ACTA APOST. CAP. XV.
143
qui præcepta ejus absque auxilio gratiæ ejus servare
se posse confidit. Verum beatus Petrus gravissi-
mum legis observantiæ jugum vult cervicibus disci-
pulorum tollere, ut eis suave jugum evangelicæ liber-
tatis imponat. De quo et Paulus ejusdem gratiæ
consortibus ait: Non enim accepistis spiritum servi-
tutis iterum in timore, sed accepistis Spiritum adop-
tionis filiorum, in quo clamamus, Abba Pater.
Ut abstineant se a contaminationibus simulacrorum,
et fornicatione, &c.] Suffocatum morticinum dicit,
de
quo
Ezechiel scribit: Omne morticinum et cap-
tum a bestia et de avibus et pecoribus non com-
edent sacerdotes. Quod exponens Hieronymus, et
juxta literam, inquit, omni generi electo regali et
sacerdotali, quod proprie ad Christianos refertur, qui
uncti sunt oleo spirituali : de quo scriptum est,
Unxit te Deus, Deus tuus, oleo lætitiæ præ consorti-
bus tuis : hæc præcepta conveniunt, ut morticinum
non comedant tam de avibus quam de pecoribus,
cujus nequaquam sanguis effusus est: quod in Acti-
bus Apostolorum dicitur suffocatum, et quæ neces-
sario observanda apostolorum de Hierusalem epistola
monet: et captum a bestia, quia et ipsum similiter
suffocatum est : et condemnat sacerdotes, qui in
turdis, ficedulis, gliribus, et cæteris hujusmodi hæc
aviditate gulæ custodiunt.
Turbaverunt vos, evertentes animas vestras, &c.] In
Græco plus habetur, Evertentes animas vestras, di-
centes: Circumcidi oportet, et observare legem, qui-
bus non mandavimus.
Qui tradiderunt animas suas pro nomine Domini
nostri Jesu Christi.] In Græco est additum, In om-
nem tentationem.
Visum est enim Spiritui Sancto et nobis.] In Græco
scriptum est, Placuit enim Spiritui Sancto et nobis.
Dimissi sunt cum pace a fratribus ad eos qui mise-
144
RETRACTATIO
runt illos.] Pro eo quod est, Ad eos qui miserunt
illos; in Græco habetur, Ad apostolos.
IN CAP. XVI.
Et assumens circumcidit eum propter Judæos.] Me-
rito quæritur, quare apostolus qui Timotheum cir-
cumcidit, Titum circumcidere noluerit, ut ipse scribit
ad Galatas. Sed intelligendum, quia Timotheum
circumcidit propter scandalum Judæorum : ut per
ipsum ostenderet non se Mosaicæ legis sacramenta
damnare, sed ea gentibus tanquam saluti necessaria
non imponere. Sed posteaquam circumcidit Timo-
theum, quidam ex Judæis qui propterea volebant
circumcidi gentes, quod dicerent sine illis sacra-
mentis salutem eis esse non posse, jactare se cepe-
runt, et dicere : Quia Paulus hoc tenet, quod et nos
dicimus, quod sine his sacramentis salus esse non
potest. Nam si hoc non credit, quare Timotheum
circumcidit? Hoc cum Paulus audisset, qui hoc fe-
cerat libertate, non necessitate propter scandalum
Judæorum, non propter salutem Timothei; vidit
illos accepisse occasionem alterius prædicationis et
movendæ in Paulum malæ suspicionis, et noluit cir-
cumcidere Titum. Apparet ergo quare illum volu-
erit, quare istum noluerit; illum propter scandalum
Judæorum voluit, istum propter occasionem male
credentium noluit.
Et quædam mulier nomine Lydia purpuraria, &c.]
Purpurariam dicit purpuræ venditricem, sicut etiam in
alia translatione positum invenimus, quod Græce dici-
tur toppupówliç. Bene autem mulier, quæ prima
prædicante apostolo in Illyrico credidit, purpuraria
esse dicitur. Significat namque ecclesiam, quæ quasi
purpuram vendere solet ; quia sanguinem suum pro
Christo dare non dubitat, ut per hoc vitam mercari
. 5
IN ACTA APOST. CAP. XVI.
145
possit æternam. Si quidem purpura recte sanguinis
fusionem et colorem, et ipsa naturæ suæ proprietate,
qua de sanguine conchyliorum conficitur, designat.
Lydia autem apostolum cum comitibus suis domum
suam intrare, ibique manere coegit: quia repulsam
a Judæis evangelii prædicationem ecclesia interna
devotione cordis suscepit.
Factum est autem euntibus nobis ad orationem, puel-
lam quandam habentem spiritum Pythonis, &c.] Qui
purpurariam credentem ecclesiæ sanctæ membris
misericorditer adunavit, ipse mox pythonissam im-
mundo ore Dei magnalia prædicantem, districte ju-
dicans arte nefaria privavit. Hæc est namque po-
testas illa quam a Domino sancti acceperunt apostoli,
cum ait: Quæcunque alligaveritis super terram,
erunt ligata et in coelis; et quæcunque solveritis super
terram, erunt soluta et in cælis. Quod autem scripsi
in libro priore, quia Fythona Hebraice, os abyssi pos-
set significare, scripsi quod in libro Hebræorum no-
minum inveni. Verum sciat lector, quod Græcum
est hoc nomen et violenter juxta linguam Hebræam
interpretatum: quod etiam ipse nominum Hebræo-
rum interpres Hieronymus non tacuit, quasi Fythona
diceretur: p namque literam Hebræi non habent,
sed in verbis barbaris f pro illa utuntur. Sane no-
tandum quia in hac lectione, ubi scriptum est, puel-
lam obviare nobis; pro eo quod est Latine obviare,
in Græco scriptum est, únavrñoat, quod ideo com-
memorandum putavi, ut animadvertat lector Domini-
cam solennitatem, quæ vocatur AVTY) Domini, inde
nomen accepisse Græce, quod allato in templum
Domino Symeon et Anna, cæterique fideles qui erant
ibi, et electi ejus, obviam ei devoto corde et obse-
quio venerant.
Et cum dies factus esset, miserunt magistratus lic-
tores.] Lictores dicebantur, qui reis puniendis præ-
VOL. XII.
L
146
RETRACTATIO
erant. Unde et Græce a virga paßdovxou dicuntur.
Græci enim páßdov virgam appellant, cujus officii
meminit Hylarius in expositione sententiæ apostoli,
qua dicit : Quid vultis ? in virga veniam ad vos, an
in spiritu mansuetudinis ? Numquid, inquiens, Paulo
jus prætorium erat, ut virga comminaretur, et cum
officio lictoris ad ecclesiam Christi adesset?
IN CAP. XVII.
Et cum non invenissent eos, trahebant Jasonem et
quosdam fratres ad principes civitatis.] In Græco
scriptum est, Et quosdam alios fratres : unde intel-
ligendum est Jasonem quoque fratrem, hoc est, fide-
lem Christo fuisse.
Multi quidem crediderunt ex eis et gentium mulie-
rum honestarum, et viri non pauci.] Melius et conse-
quentius habent quidam codices juxta exemplar
Græcum : Et virorum non pauci : ut intelligatur árò
KOLVOū, et mulierum non paucæ et virorum non pauci.
Et quidam dicebant : Quid vult seminiverbius hic
dicere.] De hoc nomine sanctus Augustinus: Legi-
mus, inquit, Apostolum Paulum dictum fuisse ver-
borum seminatorem. Dictum est quidem ab irriden-
tibus, sed non respuendum est a credentibus. Erat
enim ille revera seminator verborum, sed messor
morum. Et nos licet tantilli et nequaquam illius
excellentiæ comparandi in agro Dei, quod est cor
vestrum, verbum Dei seminamus, et uberem messem
de vestris moribus expectamus.
Fecitque ex uno omne genus hominum.] Quod dicit
ex uno, patet, quia ex uno homine significat. Sed
plenius habetur in Græco: Fecit ex uno sanguine :
quod idem significare, nulli dubium est. Nomine
enim sanguinis propaginem carnis designat: et per
carnem, more solito Scripturarum, hominem vult
IN ACTA APOST. CAP. XVIII.
147
intelligi, juxta illud Psalmistæ: Ad te omnis caro
veniet.
IN CAP. XVIII.
Et migrans inde intravit in domum cujusdam no-
mine Titi Justi.] Justi nomen etiam in Græco scrip-
tum est, quia aut proprium hoc nomen viro fuit, aut
merito justitiæ a Romanis, qui eum noverant, ita
cognominabatur. Non autem putandum est hunc
esse Titum discipulum Apostoli Pauli, cui ipse scrip-
sit epistolam, et eum Cretensium ordinavit episco-
pum. Ille etenim Titus multo ante hoc tempore
cum illo fuit, cum de Antiochia Hierosolymam pro
quæstione circumcisionis, Barnaba adhuc secum co-
mitante, veniret. Ait namque idem Paulus ad Gala-
tas: Deinde post annos quatuordecim iterum ascendi
Hierosolymam cum Barnaba assumpto et Tito, et
contuli cum illis evangelium quod prædico in genti-
bus. Contulit enim cum illis evangelium, quod præ-
dicabat solerter in concilio apostolorum, disquirens
an recte faceret prædicando, quod gentes per bap-
tisma fidei sine circumcisione possent ad salutem
pervenire: non quod ipse de hac re aliquid dubitaret,
sed ut mentes dubitantium apostolicæ synodi aucto-
ritate confirmarentur.
Crispus autem archisynagogus credidit Domino cum
omni domo sua, &c.] Hic esse Crispus creditur, quem
a se baptizatum Paulus, ad Corinthios scribens, in-
sinuat: Gratias, inquiens, ago Deo quod neminem
vestrum baptizavi nisi Crispum et Gaium.
Apprehendentes autem omnes Sosthenen principem
synagoge, percutiebant eum ante tribunal.] In Græco
melius scriptum est : apprehendentes autem omnes
Græci Sosthenen. Judæis enim cum ignominia ex-
pulsis a tribunali, gentiles etiam principem eorum
majore contumelia verberantes afficiebant.
L 2
148
RETRACTATIO
Fratribus valefaciens migravit in Syriam, et cum eo
Priscilla et Aquila, &c.] Ambigue videtur dictum,
utrum sibi Paulus an Aquila in Cenchris caput to-
tonderit: sed Hieronymus presbyter manifeste, ut in
præcedente libro plenius docuimus, hoc de Paulo
dictum intelligit. Posita namque sententia hac in
epistola ad Augustinum continuo subjecit et ait,
Esto ut ibi idem in circumcisione Timothei Judæo-
rum timore compulsus sit facere quod non licebat:
quare comam nutrivit ex voto, et postea eam in Cen-
chris totondit ex lege? Cujus si hoc in loco sensum
volumus sequi, nusquam omnino legimus Aquilam
fuisse attonsum. Si autem in hoc loco Aquilam esse
attonsum dixerimus, restat in fine hujus libelli locus,
ubi etiam Paulum attonsum sive rasum legimus.
Falluntur autem mendositate codicis, qui dicunt
Aquilam cum Priscilla conjuge sua esse attonsum.
In Græco enim evidenter kelpáuevos, id est attonsus,
numero singulari habetur. Et habebat votum, non
habebant, sive de Paulo sive de Aquila accipiendum
esse putetur.
Vehementer enim Judæos revincebat, publice osten-
dens per scripturas esse Christum Jesum.] In Græco
ita scriptum est, Publice et per domos ostendens:
quod est optimi doctoris ita docere multos genera-
liter, et ut singulos viritim exhortari non desistat.
IN CAP. XIX.
Segregavit discipulos quotidie disputans in schola
cujusdam Tyranni, &c.] Hoc tempore commorante
Paulo in Epheso dicitur primam ad Corinthios epis-
tolam scripsisse, in qua etiam Priscillæ et Aquilæ
meminit, dicens: Salutant vos in domino multum
Aquila et Priscilla cum domestica sua ecclesia. Quo
verbo etiam hoc ostenditur, quia non illi solummodo
IN ACTA APOST. CAP. XX.
149
fideliter Christo servierint, sed et fidelium in domo
sua congregationem habuerint. Secundam vero, cum
esset in Troade, scripsisse fertur epistolam : porro
Romanorum epistolam postea scriptam ratio mani-
festat. Namque hanc se ipse proficiscentem Hiero-
solymam scripsisse testatur.
Ita ut etiam super languidos deferrentur a corpore
ejus sudaria vel semicinctia.] Multi nostrum quid se-
micinctia significent ignorant, verum Gregorius, qui
nunc est apostolicæ sedis antistes, cum esset adhuc
archidiaconus, sciscitanti amico de Britannia, et hoc
inter alia rescripsit, genus esse sudarii, quo Hebræi
uterentur in capite.
IN CAP. XX.
Comitatus est autem cum eo Sosipater Pyrrhi Berce-
ensis.] Hic Bercensis, non hujus Bercensis. Plus
autem habetur in Græco, Comitatus est autem cum
eo usque ad Asiam.
Eductus somno cecidit de tertio conaculo.] Pro
tertio conaculo in Græco scriptum est, Tploréyous:
quod eo commemorare volui, ut scire possit lector
quid sit in Genesi quod de arca facienda jubetur :
Conacula et tristega facies in ea: otéyn enim Græce
tectum, et tploteya triplicia tecta dicuntur.
Assumpto eo venimus Mitylenen.] Scripsimus in
libro primo sequentes Plinium secundum, Mitylenen
insulam esse contra Asiam : sed et idem Plinius alio
loco scribit Mitylenen esse civitatem in Cypro insula.
Quod utrumque verum esse credendum est, non
tamen nunc Paulum cum sociis in civitatem Cypri,
sed in insulam Asiæ venisse. Nam longo post hæc et
multis peragratis regionibus Cypro apparuisse, sed
non hanc intrasse perhibetur.
Festinabat enim, si possibile sibi esset, ut diem pen-
tecosten faceret Hierosolymis.] In Græco scriptum
150
RETRACTATIO
est, diem pentecostes : id est, quinquagesimæ. Nota
ergo et paschæ tempus et pentecostes ipsis etiam
apostolorum temporibus esse celebratum. Sed utrum
inter Judæos æmulatores legis ad diem, quo immo-
latus est agnus in Ægypto, et quo lex data est in
monte Synai: an vero ad diem Dominicæ resurrec-
tionis, et adventus Spiritus Sancti celebrata sint,
dicant qui noverint. Constat tamen apostolum Pe-
trum Romæ die Dominico resurrectionis Christi
pascha celebrasse : constat hoc evangelistam Mar-
cum ab eo missum in Ægypto docuisse.
IN CAP. XXI.
Et intrantes in domum Philippi evangeliste, 8c.] Ob
promptum prædicationis officium evangelista meruit
appellari, quamvis omnes hoc agerent. Hujus do-
mus et filiarum ejus longo ex hinc tempore in eadem
civitate manebat. Denique hujus et Hieronymus
meminit in historia sanctæ Paulæ, cum ea Cæsaream
venisse describeret: in qua (inquit) Cornelii domum
Christi vidit ecclesiam, et Philippi ædiculas et cubi-
culum quatuor virginum prophetarum.
De his autem qui crediderunt ex gentibus nos scrip-
simus, judicantes ut abstineant se ab idolis, immola-
tione, &c.] In Græco habetur distinctius: De his
autem qui crediderunt hominibus nos scripsimus,
judicantes nihil tale custodire eos, nisi ut observent
se ab idolothytis, &c. Non ergo prohibiti sunt eo
tempore credentes in Christum Judæi, secundum
consuetudinem legis ingredi, stante adhuc templo ac
religione sua, quamlibet in solis novi testamenti
sacramentis salutem habituri: sed prohibiti sunt hi
qui ex gentibus crediderunt, et evangelii sacramentis
erant imbuti, ad suscipienda legis sacramenta con-
verti, qui tamen illa legis mandata, quæ ad insti-
IN ACTA APOST. CAP. XXI.
151
tutionem morum et emundationem cordis pertinent,
ut est, Non concupisces, diligenter observare juben-
tur. Quarta hæc synodus apostolica Hierosolymis
habita est. Prima namque de electione duodecimi
apostoli pro Juda, secunda de electione septem dia-
conorum, tertia de circumcisione ne credentibus ex
gentibus imponeretur: quarta hæc de credentibus
facta est ex Judæis illo tempore, ne prohiberentur,
ubi necessitas exigeret, etiam legalibus cerimoniis
initiari, ob devitandum videlicet eorum scandalum,
qui putabant eos ita Mosaica decreta tanquam idolo-
latriæ dogmata damnasse : quod eos etiam ante facere
consuevisse, Timothei maxime circumcisione proba-
tum est.
Jussit duci eum in castra.] Et in hoc loco et in hac
tota narratione ubicunque castrorum nomen positum
est, in Græco hoc singulariter positum esse noscen-
dum est: quod ideo Latinus interpres pluraliter
ponere maluit, ne si singulariter poneret, sensum
legentis longe in aliud mitteret, et pro conventu
exercitus, ac militum locum munitum faceret intel-
ligi. Sic et in Psalmo ubi dicitur, Et ceciderunt
in medio castrorum eorum; in Græco mapapoln
scriptum est, numero singulari.
Qui cum venisset ad gradus, contigit ut portaretur,
&c.] Gradus non descensionis de templo, sed ascen-
sionis in castra significantur. Quod ex Græco mani-
festum est, ubi αναβαθμός, non καταβαθμός: id est,
ascensus habet, non descensus.
Ego homo sum quidem Judeus a Tarso Cilicia, non
ignotæ civitatis municeps.] Pro municipe quidam
codices civem habent, quod ex uno Græco, id est,
molirns transfertur, derivato nomine a civitate, quæ
Græce módig vocatur. Unde hoc quod apostolus
ait, Nostra autem conversatio in coelis est : quidam
interpretati sunt, Noster autem municipatus in cælis
152
RETRACTATIO
est. Et Hieronymus ad Heliodorum scribens ita
posuit: Quia non aliud municipatum quam civilem
conversationem, quod Græce dicitur molitevua, intel-
ligi voluerit.
IN CAP. XXII.
Eruditus juxta veritatem, paternæ legis æmulator
existens.] In Græco habet plus, Æmulator existens
Dei: juxta illud ad Romanos: Testimonium enim
illis perhibeo, quod æmulationem Dei habent, sed
non secundum scientiam.
Saule, Saule, quid me persequeris?] In Græco et in
hoc loco additum est: Durum est tibi contra stimu-
lum calcitrare.
Et qui mecum fuerunt, lumen quidem viderunt.] Et
in Græco habet plus, Et in timore facti sunt.
Factum est autem revertenti mihi in Hierusalem, et
oranti in templo, &c.] Pro stupore mentis quidam
codices habent, mentis excessum: alii pavorem, alii
alienationem Diverse enim interpretatur Latine,
quod Græce dicitur ecstasis. Quod verbum et in
visione Petri supra positum est, ubi ad docendum
Cornelium erat evocandus. Cecidit namque super
eum ecstasis, et vidit coelum apertum. Alienata est
autem mens orantium apostolorum, sed ab infimis
ad superna, non ut deviarent, sed ut viderent.
Ego multa pecunia civitatem hanc consecutus sum.]
Pro civitate in Græco Toletelav habet : quod magis
civilitatem, id est, socialem inter cives conversatio-
nem; vel administrationem reipublicæ, quam civi-
tatem significat. Non enim tribunus civitatem Ro-
manam, cujus esset possessor; sed consortium civi-
tatis Romanæ, cujus esset particeps, emerat. Sed
Paulus eo magis erat civis Romanus, quia non hoc
comparando, sed nascendo habebat.
IN ACTA APOST. CAP. XXIII-XXV,
153
Tribunus quoque timuit postquam rescivit quia civis
Romanus esset.] Pro cive idem verbum in Græco po-
situm est, quod supra pro municipe, id est, nolirns.
IN CAP. XXIII.
Et devoverunt se dicentes, neque manducaturos neque
bibituros, &c.] Devoverunt, maledixerunt significat;
siquidem pro hoc verbo in Græco scriptum est,
ảve suárioay: sed in sequentibus, ubi dicebant, De-
votione devovimus nos nihil gustaturos : in Græco
scriptum est, αναθέματι αναθεματίσαμεν.
Quod
quantæ austeritatis sit verbum, norunt qui anathe-
mate sacerdotali a societate Christi et ecclesiæ alie-
nantur,
IN CAP. XXIV.
Post annos autem plurimos eleemosynas facturus in
gentem meam veni, et oblationes et vota facturus.]
Eleemosynæ pertinent ad ea quæ usibus sanctorum
attulerat, quorum in epistolis suis crebram facit
mentionem : oblationes vero et vota, ad ea quæ ad
suasionem Jacobi et seniorum Deo in templo ob-
tulerat. Quamvis in Græco non sint yota addita.
Etsi ergo Lucas in historiæ ordine non dixit,
quod Paulus cum eleemosynis pauperum Christi de
Græcia Hierosolymam venerit, ex verbis tamen quæ
ipsum dixisse refert, quia hoc fecerit ostendit.
IN CAP. XXV.
Festus autem respondit servari Paulum in Cesarea,
se autem maturius profecturum.] Maturius utique
dicit celerius, quamvis aliquando maturius fieri dica-
tur, quod tardius et cum maturitate consilii agitur :
in Græco enim scriptum est, v Táxu: id est, in
celeritate.
154
RETRACTATIO
Cum venisset Agrippa et Bernice cum multa ambi-
tione, &c.] Pro ambitione in Græco pavracia scrip-
tum est, quo nomine designatur multiplex apparatus
et pompa regalis officii : quo ille ambiente, id est,
circumdante se undique stipatur.
IN CAP. XXVI.
Quoniam secundum certissimam sectam nostre reli-
gionis vixi Pharisæus.] Pro secta in Græco hæresim
habet. Unde probatur, quod eo tempore etiam bona
secta hoc apud Græcos vocabulum habebat, quod
nunc apud nos mala tantum habere consuevit.
IN CAP. XXVII.
Ut autem judicatum est eum navigare in Italiam, et
tradi Paulum cum reliquis custodiis centurioni.] Con-
sequentius legitur in Græco: Ut autem judicatum
est navigare nos in Italiam, tradiderunt Paulum et
quosdam alios vinctos centurioni.
Et pelagus Ciliciæ et Pamphilia navigantes, veni-
mus Lystram, quæ est Lyciæ.] Pro Lystra in Græco
Smyrna positum est, pro quo Hieronymus in libro
Hebræorum nominum Myrrham ponit : quod id-
circo reor in quibusdam codicibus ita reperiri, quia
júppa Græce Smyrna appellatur. Denique in Psal-
mo ubi canimus, Myrrha, et gutta, et casia; in
Græco ita scriptum est, Smyrna, et stacte, et casia.
Venimus in locum quendam qui vocatur Boni portus.]
Hi boni portus, non hujus boni portus.
Et nauclero magis credebat.] Naucleros Græce do-
minus navis vocatur.
Si quomodo possent devenientes Phoenicem hyemare,
portum Crete respicientem ad Africum et ad Corum
Ventus Africus, qui Grace vocatur ißs, flat inter
IN ACTA APOST. CAP. XXVIII.
155
meridianam plagam et occidentalem vergens : Corus
vero ad septentrionem et occidentem, sed plus ad
occidentem deflexus. Liquet ergo quia provincia
Phoenicis Cretam ad occidentem habebat, ideoque
portum ejusdem Cretæ de quibusdam suis locis
contra Africum: de quibusdam vero contra Corum
aspiciebat, et propterea sive Africus seu Corus aspi-
raret; a Creta funem solventes, Phænicen poterant
pervenire. Sed etsi auster ipse, id est, meridianus
afflaret ventus, nihilominus ancipiti directione gu-
bernaculorum et sinuamine velorum Phoenicen ad-
navigare, si non divina obsisterent judicia valebant.
Unde subsequenter adjungitur:
Aspirante autem austro existimantes propositum se
tenere, &c. potuimus vix obtinere scapham.] Scrip-
simus in libro primo, Isidorum sequentes, sca-
pham esse naviculam levem, ex vimine contex-
tam, crudoque corio tectam: verum deinceps alio-
rum scripta percurrentes, invenimus scaphas vocari
naviculas etiam una de arbore cavatas, quas uovo-
ξύλας Graeci appellant.
IN CAP. XXVIII.
Accensa enim pruna, reficiebant nos omnes.] In
Græco scriptum est, Recipiebant nos omnes. Quod
et nos arbitramur primo sic interpretatum esse in
Latinum, sed librariorum negligentia mutatum.
Contigit autem patrem Publii febribus et dysenteria
vexatum jacere.] Dysenteria est passio intestinorum,
causatio cum ulceratione; qua excluditur egestio
sanguinolenta, aut fellita, aut alia immutatio humo-
ris: sed noxia a veteribus judicatur, quæ nigram
egestionem ab initio ostenderit. Nam. Hippocrates
in Aphorismis sic ait: Dysenteria a felle nigra in-
cipiens, mortifera est. Sequitur autem patientes
156
RETRACTATIO IN ACTA APOST.
jugis assellatio inferioris ventris, aliquando viridis,
aliquando mucilaginosa: etiam et
et rasuras cum
guttis sanguinis emittunt; cum morsu intestini, et
umbilici insomnietatem patiuntur; et fastidium, fre-
quenter et febriculam, quam pater hic Publii passus
esse narratur: aliquando etiam ex talis exclusio con-
tingit, et maxime in infantibus : efficitur aliquando
ex perfrictione, aut ex corruptione acriorum humo-
rum. Meminit hujus morbi et Gregorius in libro
historiarum suarum quinto, ita dicens : Temporibus
Tiberii imperatoris dysentericus morbus pæne totas
Gallias præoccupavit. Erat enim in his qui patie-
bantur, valida cum vomitu febris reniumque nimius
dolor, capitis gravedo vel cervicis : ea vero quæ
ex ore projiciebantur colore croceo, aut certe viridia
erant. A multis autem asserebatur venenum occul-
tum esse: sed herbæ quæ venenis medentur, potui
sumptæ plurisque præsidia contulerunt.
Mansit autem biennio toto in suo conductu, et sus-
cipiebat omnes qui ingrediebantur ad eum, prædicans
regnum Dei.] Hieronymus hujus loci ita meminit in
epistola ad Lucinium : Paulus Romam vinctus in-
greditur, ut vinctos superstitionis erroribus liberos
faciat: manet in hospitio conductu per biennium, ut
nobis utriusque instrumenti æternum reddat donum.
Qua expositione docuit, cætera quoque quæ in hoc
volumine vel de ipso Paulo Apostolo vel de aliis
quibusque scripta sunt, non in superficie tantum
literæ fructum nobis ecclesiasticæ præmonstrare doc-
trinæ ; verum etiam si quis perfecte intellexerit,
medullam sensus spiritualis virtute habere gravidam.
SUPER
EPISTOLAS CATHOLICAS
EXPOSITIO.
PROLOGUS SUPER SEPTEM EPISTOLAS CANONICAS.
JACOBUS, Petrus, Joannes, Judas septem epistolas edi-
derunt, quas ecclesiastica consuetudo Catholicas, hoc
est, universales, cognominat. In quibus ideo prima
epistola Jacobi ponitur, quamvis in catalogo apostolo-
rum priores solent nominari Petrus et Joannes, quia
ipse Hierosolymorum regendam suscepit ecclesiam. In-
de fons et origo evangelicæ prædicationis incipiens per
orbem diffusa est universum. Cujus cathedræ digni-
tatem etiam Paulus apostolus in eo nominando venerans
ait, Jacobus, Cephas, et Joannes, qui videbantur co-
lumnæ ecclesiæ : vel certe quia ipse duodecim tribubus
Israelis, quæ primæ crediderunt, şuam epistolam misit,
merito hæc prima poni debuit; merito Petri secunda,
quia ipse electis advenis, qui Græce dicuntur Proselytæ,
hoc est, eis scripsit, qui de Gentilitate ad Judaismum,
de Judaismo ad electionis evangelicæ gratiam, con-
versi sunt. Merito Joannis epistolæ tertio loco sunt po-
sitæ, quia his scripsit ipse, qui de Gentibus credide-
runt, cum nec natura nec professione Judæi extitissent.
Denique multi scriptorum ecclesiasticorum, in quibus
est Sanctus Athanasius Alexandrinæ præsul ecclesiæ,
primam ejus epistolam scriptam ad Parthos esse tes-
tantur. Merito Judæ posita est ultima, quia quamvis
158
EXPOSITIO
et ipse magnus, tribus tamen præcedentibus apostolis
minor est; vel quia prima Jacobi scripta est epistola,
deinde Petri, post eas Joannis ; ideo nunc usque ordi-
nem quo scriptæ sunt retinent. Constat enim quia
beatus Jacobus tricesimo post passionem Domini anno
suum consummavit martyrium. Petrus tricesimo oc-
tavo, hoc est, ultimo anno Neronis, passus est, et ipse
in secunda sua scripsit epistola, “Certus sum quia velox
sit depositio tabernaculi mei secundum quod et Domi-
nus noster Jesus Christus significavit mihi per revela-
tionem.” Unde patet, quia imminente passione hanc
scripsit epistolam, cum multo ante Jacobus migraverit
ad Christum. Neque vero conveniebat ejus epistolas
ab invicem separari, quas iisdem scripsit ecclesiis. Porro
Joannes multo post tempore suas epistolas simul et
evangelium scripsit, quando post occisionem Domi-
nicam reversus de exilio turbatam se absente per hære-
ticos reperit ecclesiam, quos in suis epistolis percutiens
sæpe cognominat Antichristos.
IN EPISTOLAM JACOBI.
IN CAP. I. Jacobus Dei et Domini Jesu Christi servus
&c.] Dixit de hoc Jacobo apostolus Paulus : Jacobus,
et Cephas, et Joannes, qui videbantur columnæ esse,
dextras dederunt mihi et Barnabæ societatis, ut nos in
gentibus, illi autem in circumcisione prædicarent. Quia
ergo in circumcisione ordinatus erat apostolus, curavit
eos qui ex circumcisione erant, sicut præsentes collo-
quendo docere, sic et absentes per epistolam consolari,
instruere, increpare, corrigere. Duodecim, inquit, tri-
bubus quæ sunt in dispersione, salutem. Legimus
occiso a Judæis beato Stephano, quia facta est in illa
die persecutio magna, in ecclesia quæ erat Hierosoly-
mis, et omnes dispersi sunt per regiones Judææ et Sa-
mariæ, præter apostolos. His ergo dispersis qui perse-
cutionem passi sunt propter justitiam, mittit Epistolam.
5
IN EPIST. JACOBI, CAP. I.
159
Nec solum his, verumetiam illis qui percepta fide Christi
necdum operibus perfecti esse curabant, sicut sequentia
epistolæ testantur. Nec non et eis qui etiam fidei
exsortes durabant, quin et ipsam in credentibus quan-
tum valuere persequi ac perturbare studebant. Qui
tamen omnes in dispersione fuerunt variis casibus pa-
tria profugi, et innumeris cædibus mortibusque atque
ærumnis, ubicunque erant ab hostibus pressi, sicut
historia ecclesiastica sufficienter exponit. Sed et in
Actibus Apostolorum legimus eos tempore Dominicæ
passionis longe lateque jam fuisse dispersos, dicente
Luca: Erant autem in Hierusalem habitantes Judæi,
viri religiosi, ex omni natione quæ sub coelo est. Qua-
rum etiam nationum plurimæ nominatim exprimuntur,
cum subinfertur : Parthi, et Medi, et Elamitæ, et qui
habitant Mesopotamiam, et cætera. Itaque justos hor-
tatur, ne in tentationibus a fide deficiant, peccantes
castigat, et admonet ut a peccatis se contineant, et vir-
tutibus proficiant, ne infructuosi sibi, immo etiam dam-
nabiles, quod fidei sacramenta percepissent, reddantur.
Incredulos admonet, ut pænitentiam de nece Salvatoris,
cæterisque quibus implicabantur sceleribus gerant,
antequam eos ultio cælestis vel invisibiliter vel etiam
visibiliter irruens percellat.
Omne gaudium existimate, fratres mei, cum in tentatio-
nes, 8c.] A perfectioribus inchoat verbum, ut per ordi-
nem perveniat ad eos quos imperfectos videbat esse cor-
rigendos, atque ad perfectionis culmen erigendos. Et
notandum, quod non ait simpliciter Gaudete, vel Gau-
dium existimate, sed Omne (inquit) gaudium existimate,
cum in tentationes varias incideritis : omni gaudio dig-
num arbitramini, si vos propter fidem Christi tenta-
tiones sustinere contingat. Hæc est gratia, si propter
conscientiam Dei sustinet quis patiens injuste, ut Petrus
ait. Et coapostolus ejus Paulus : Non sunt condignæ
passiones hujus temporis ad superventuram gloriam,
quæ revelabitur in nobis. Et apostoli omnes ibant gau-
160
EXPOSITIO
dentes a conspectu concilii, quoniam digni habiti sunt
pro nomine Jesu contumeliam pati. Non ergo contris-
tari debemus si tentati, sed si a tentationibus superati
fuerimus.
Scientes quod probatio fidei vestræ patientiam operatur,
&c.] Ideo (inquit) adversis tentamini, ut virtutem pati-
entiæ discatis, et per hanc ostendere possitis ac probare,
quod firmam fidem futuræ retributionis in corde geste-
tis. Neque huic loco contrarium debet putari, sed potius
consonum intelligi, quod Paulus apostolus ait : Scientes
quod tribulatio patientiam operatur, patientia autem
probationem. Patientia enim probationem operatur,
quia cujus patientia vinci non potest, ille perfectus esse
probatur. Quod hic quoque subsequenter edocetur,
cum dicitur : Patientia autem opus perfectum habet.
Et rursum: Probatio fidei vestræ patientiam operatur.
Quia illa ratio facit fideles per patientiam exerceri, ut
per hanc fides eorum quam sit perfecta probetur.
Si quis autem vestrum indiget sapientia, &c.] Omnis
quidem sapientia salutaris, a Domino postulanda est,
quia sicut vir sapiens ait, Omnis sapientia a Domino
Deo est, et cum illo fuit semper. Neque aliquis per
liberum arbitrium sine adjutorio gratiæ divinæ, quam-
vis Pelagiani multum contendant, intelligere ac sapere
valet. Sed hic specialiter de illa sapientia dici videtur,
qua nos in tentationibus uti necesse est. Si quis (in-
quitj vestrum non potest intelligere utilitatem tenta-
tionum quæ fidelibus probandi causa eveniunt, postulet
a Deo tribui sibi sensum, quo dignoscere valeat, quanta
pietate pater castigat filios, quos æterna hæreditate dig-
nos efficere curat. Et consulte ait, Qui dat omnibus
affluenter, ne quis videlicet suæ conscius fragilitatis
accipere se petentem posse diffiderit, sed potius quisque
recoleret, quia desiderium pauperum exaudivit Dominus.
Et sicut idem alibi dicit: Benedixit omnes timentes se
Dominus, pusillos cum majoribus. Verum quia multi
multa petunt a Domino, qui tamen accipere non me-
IN EPIST. JACOBI, CAP. I.
161
rentur, addit, qualiter petere debeant, si impetrare de-
siderant.
Postulet autem in fide nihil hæsitans.] Id est talem se
exhibeat bene vivendo, ut dignus sit exaudiri dum pos-
tulat : qui enim meminit se Domini non obtemperasse
præceptis, merito desperat Dominum suis intendere
precibus. Scriptum est enim, Qui obturat aurem suam
ne audiat legem, oratio ejus erit execrabilis.
Qui enim hæsitat, similis est fluctui maris, &c.] Qui
mordente se conscientia peccati hæsitat de perceptione
præmiorum cælestium, facile ad impulsum tentationum
statum fidei deserit, qua in tranquillitate Deo servire
videbatur, et ad libitum hostis invisibilis, quasi ad fla-
tum venti per diversos vitiorum raptatur errores.
Vir duplici animo inconstans est in omnibus viis suis.]
In omnibus viis, in adversis et prosperis dicit. Vir
autem duplex est animo, qui et ad precandum Domi-
num genu flectit, et voces precatorias emittit, et tamen
accusante se intus conscientia impetrare posse diffidit.
Vir est duplex animo, qui et hic vult gaudere cum
seculo, et illic regnare cum Deo. Item vir duplex est
animo, qui in bonis quæ facit non retributionem interius,
sed favorem exterius quærit. Unde bene per quendam
sapientem dicitur: Væ peccatori terram ingredienti dua-
bus viis. Duabus quippe viis peccator terram ingredi-
tur, quando et Dei est quod opere exhibet, et mundi
quod per cogitationem quærit. Omnes autem isti in-
constantes sunt in omnibus viis suis, quia facillime et
adversis seculi deterrentur, et prosperis irretiuntur, ut a
veritatis via divertant.
Glorietur autem frater humilis in exaltatione sua.]
Ideo, inquit, omne gaudium vos existimare oportet, cum
in tentationes varias incideritis, quia omnis qui adversa
humiliter pro Domino suffert, sublimia ab illo regni
præmia percipiet.
Dives autem in humilitate sua.] Subauditur a superi-
ore versu, glorietur. Quod per irrisionem quæ Græce
VOL. XII.
M
162
EXPOSITIO
ironia vocatur, dictum esse constat. Ita, inquit, glo-
riam suam qua de divitiis superbit et pauperes despicit,
aut etiam opprimit, finiendam esse meminerit, ut humi-
liatus in æternum pereat cum purpurato illo divite qui
Lazarum despexit egentem.
Quoniam sicut flos foni transibit.] Flos fæni et odo-
ratu delectat et visu, sed velocissime gratiam suæ ve-
nustatis et suavitatis amittit. Ideoque huic rectissime
præsens impiorum felicitas assimilatur, quæ diuturna
esse nullatenus valet.
Exortus est enim sol cum ardore, &c.] Ardorem solis,
sententiam dicit districti judicis, qua reproborum decor
temporalis in fine consumitur. Florent autem et electi,
non autem ut fænum. Justus enim ut palma florebit.
Florent injusti temporaliter, qui tanquam fænum ve-
lociter arescent, et quemadmodum olera herbarum cito
cadent. Florent justi tanquam arbores, quia flos eorum,
id est spes certissima eorum, fructum expectat peren-
Radix quoque, id est caritas eorum, fixa et im-
mobilis permanet. Hinc etenim vir sapiens ait: Ego
quasi vitis fructificavi suavitatem odoris. Denique Na-
both vir justus mori maluit, quam vineam patrum suo-
rum in hortum olerum transferre.
Vineam quippe
patrum in hortum olerum transmutare, est, fortia vir-
tutum opera, quæ ex patrum doctrina percepimus, fra-
gili vitiorum delectamento immutare. Justi autem
animam ponere, quam terrestria pro coelestibus bona
eligere malunt. Unde bene de illis psallitur, Quia erunt
tanquam lignum quod plantatum est secus decursus
aquarum, quod fructum suum dabit in tempore suo, et
cætera. At quid injusti? Et decor, inquit, vultus ejus
deperit. Ita et dives in itineribus suis marcescet. Non
omnem divitem dicit, sed eum qui confidit in incerto
divitiarum. Qui enim fratri humili divitem e contrario
opposuit, ostendit se de illo divite loqui, qui humilis
non est. Nam et Abraham cum esset dives in mundo,
pauperem tamen post mortem suo suscepit in sinu, di-
nem.
IN EPIST. JACOBI, CAP. I.
163
vitem reliquit in pænis. Sed non ideo divitem reliquit
quia dives erat, quod et ipse fuerat, sed quia misericors
et humilis, quod ipse fuerat, esse despexerat. Et e con-
tra mendicum Lazarum recepit, non quia rebus pauper
erat quod ipse non fuerat, sed quia humilis et innocens,
quod ipse fuerat, esse curabat. Talis ergo dives, hoc
est superbus et impius, terrena gaudia cælestibus ante-
ponens, in itineribus suis marcescet, hoc est in actibus
suis peribit iniquis, quia iter Domini rectum ingredi
neglexit. Sed cum ille ut fænum ante ardorem solis
decidit, justus e contra, ut arbor fructifera, et ejusdem
solis ardorem, id est severitatem Judicis integer suffert,
et insuper bonorum operum fructus pro quibus in per-
petuum remuneretur, affert. Unde recte subjungitur,
Beatus vir qui suffert tentationem, &c.] Huic simile
est illud in Apocalypsi : Esto fidelis usque ad mortem,
et dabo tibi coronam vitæ, quam repromisit, inquit,
Deus diligentibus se. Aperte admonens, quia tanto
amplius gaudere in tentationibus oportet, quanto certius
claret Deum his quos diligit, majus sæpe tentationum
pondus imponere, ut scilicet per tentationum exercitia
probentur in fide perfecti: cum autem probati sint ve-
raciter esse fideles, hoc est perfecti et integri, in nullo
deficientes, jure accipiant promissam vitæ æternæ
coronam.
Nemo cum tentatur, dicat quoniam a Deo tentatur.]
Hactenus de tentationibus, quas permittente Domino
exterius probandi gratia perpetimur, disputavit: nunc
incipit agere de illis, quas interius instigante diabolo,
vel etiam naturæ nostræ fragilitate suadente, toleramus.
Ubi primum illorum destruit errorem, qui sicut bonas
cogitationes a Deo nobis constat inspirari, ita etiam
malas ipso instigante putant nostra in mente generari.
Nemo ergo cum tentatur dicat, quoniam a Deo tenta-
tur, illa videlicet tentatione qua dives incedens in itine-
ribus suis marcescit. Id est, nemo cum rapinam, fur-
tum, falsum testimonium, homicidium, stuprum, vel
M2
164
EXPOSITIO
cætera hujusmodi commiserit, dicat quoniam Deo co-
gente necesse habuerit hæc patrare; ideoque nullatenus
horum effectum declinare potuerit.
Deus enim intentator malorum est.] Subauditur tenta-
mentorum.
Ipse enim neminem tentat.] Ea videlicet tentatione
quæ decipit misericors ut peccent. Duplex est enim
genus tentationis :
unum quod decipit, aliud quod
probat. Secundum hoc quod decipit, Deus neminem
tentat: secundum illud quod probat, Deus tentavit
Abraham. De quo et propheta postulat: Proba me,
Domine, et tenta me.
Unusquisque vero tentatur a concupiscentia sua, &c.]
Abstractus a recto itinere, et illectus in malum. De
hoc versu Hieronymus contra Jovinianum. Sicut in
bonis (inquit) operibus perfector est Deus, non enim
volentis, neque currentis, sed Dei miserentis et adju-
vantis est, ut pervenire ad calcem valeamus : sic in
malis atque peccatis semina nostra sunt incentiva, per-
fectio autem diaboli. Cum viderit nos super funda-
mentum Christi ædificasse foenum, ligna, et stipulam,
supponit incendium. Ædificemus ergo aurum, argen-
tum, lapides pretiosos, et tentare non audebit, quan-
quam et in hoc non sit certa et secura possessio : sedet
quippe leo in insidiis in occultis, ut interficiat innocen-
tem. Et vasa figuli probat fornax, homines autem
justos tentatio tribulationis.
Deinde concupiscentia cum conceperit, &c.] Tribus
modis tentatio agitur, suggestione, delectatione, con-
sensu.
Suggestione hostis, delectatione autem, vel
etiam consensu nostræ fragilitatis. Quod si, hoste sug-
gerente, delectari aut consentire peccato nolumus, ten-
tatio ipsa nobis ad victoriam provenit, qua coronam
vitæ mereamur accipere. Si vero et hostis suggestione
paulatim a recta intentione abstrahimur, et in vitio
incipimus illicite delectari, delectando quidem offen-
dimus, sed necdum lapsum mortis incurrimus. At si
IN
165
EPIST. JACOBI, CAP. I.
1
delectationem concepti corde facinoris, etiam partus
pravæ sequitur actionis, nobis jam mortis reis victor
hostis abscedit. Quod ut adstruamus exemplis, tentatus
est Joseph verbis dominæ; sed quia concupiscentiam
libidinis non habuit, suggestione tantum, non etiam
delectatione vel consensu tentari potuit, ideo victor
evasit. Tentatus est David visu uxoris alienæ, et quia
necdum carnis appetitum vicerat, a concupiscentia sua
abstractus et illectus est. Atque ubi conceptum scelus
perfecit, reatum mortis etiam proprio ore judicatus in-
cidit, quam tamen poenitendo evasit. Tentatus est
Judas per philargyriam, et quia erat avarus, ab ipsa sua
concupiscentia abstractus et illectus, ad interitum con-
sentiendo decidit. Tentatus est Job multipliciter; sed
quia nec possessiones nec salutem corporis divino amori
præposuerat, tentari quidem suggestione hostili potuit,
sed consentire vel saltem delectari peccato nullatenus
valuit. Quod ergo dicitur, Peccatum cum consumma-
tum fuerit, generat mortem ; respicit e contrario ad hoc
quod supra dictum est de eo qui suffert tentationem,
quia cum probatus fuerit, accipiet coronam vitæ. Sicut
enim ille qui tentatus superat, præmia vitæ meretur:
ita nimirum qui concupiscentiis suis illectus, a tenta-
tione superatur, merito ruinam mortis incurrit.
Nolite itaque errare, &c.] Videlicet æstimando quod
tentamenta vitiorum a Deo sumant originem. Quam-
vis sciamus nonnullos exigentibus meritis præceden-
tium criminum, in alia rursus scelera justo districti
Judicis corruisse permissu. Unde est illud Apostoli :
Et sicut non probaverunt Deum habere in notitia,
tradidit illos Deus in reprobum sensum, ut faciant
quæ non conveniunt, repletos omni iniquitate.
Omne datum optimum, et omne donum perfectum, &c.]
Postquam docuit vitia quibus tentamur, non a Deo
nobis, sed a nobis ipsis inesse, ostendit e contra, quia
quicquid boni agimus, hoc Deo donante percipimus.
Unde et eum Patrem luminum appellat, quem aucto-
166
EXPOSITIO
VOS.
rem novit spiritualium charismatum. Cui consonat
illud Apostoli Pauli: Quid enim habes quod non acce-
pisti?
Apud quem non est transmutatio, &c.] Quia in Dei
natura mutabilitas non est, neque lumen ejus sicut
lumen hujus mundi aliqua vicissitudinis umbra inter-
cidit, liquet utique quia sola nobis dona lucis, et non
etiam tenebras immittit errorum.
Voluntarie enim genuit nos verbo veritatis.] Et Domi-
nus in evangelio : Non vos me elegistis, sed ego elegi
Et in Osee Propheta : Diligam eos spontanee.
Quod ergo dixerat, Omne datum optimum et omne
donum perfectum a Deo descendere, consequenter
adstruit addendo, quia non nostris meritis, sed suæ
beneficio voluntatis, per aquam regenerationis, de
filiis tenebrarum nos in filios lucis mutaverit.
Ut simus initium aliquod creature ejus.] Ne in eo
quod ait, genuit: hoc nos fieri putaremus quod ipse
est, ideo principatum quendam in creatura nobis hac
adoptione concessum ostendit. Hos etenim versiculos
quidam ita transtulit: Volens genuit nos verbo verita-
tis, ut simus primitiæ creaturarum ejus. Id est, ut
cæteris quas cernimus creaturis simus meliores. Pri-
mitias namque frugum vel animantium Domino conse-
crari lex præcepit, primitias autem auri et argenti ad
opus tabernaculi jussit conferri, id est, optima quæque
in metallis. Et de antiquo Dei populo dixit Hiere-
mias Propheta : Sanctus Israel Domino, primitiæ fru-
gum ejus.
Scitis, fratres mei dilectissimi.] Notissimum (inquit)
vobis est, quia a vobis ipsis habuistis ad vitia labi, a
Domino autem vos illustrari, non vestra provisione, sed
superna gratia vos præveniente contigit.
Sit autem omnis homo velox ad audiendum, &c.] Hinc
auditorem moralibus instruit præceptis. Et recte
primo admonet aurem quanto citius fieri potest ac-
commodare docenti, sero autem os ad docendum ape-
IN EPIST. JACOBI, CAP. I.
167
rire, quia stultum est, quemlibet quod ipse non didice-
rit, aliis velle prædicare. Qui ergo sapientiam diligit,
primo, ut supra admonuit, hanc a Deo postulet. De-
hinc magistrum veritatis humilis auditor inquirat. Et
inter agendum suam cautissime linguam non solum ab
otiosis sermonibus coerceat, verum et ab ipsa quam
nuper didicit veritate prædicanda contineat. Hinc
Salomon de distantia temporum scribens ait: Tempus
tacendi, et tempus loquendi. Hinc Pythagorici natu-
ralis scientiæ magisterio præditi, auditores suos per
quinquennium jubent silere, et sic demum permittunt
prædicare. Nam tutius est ut veritas audiatur, quam
prædicetur. Quoniam cum auditur, humilitas custodi-
tur: cum autem prædicatur, vix est ut non subrepat
cuilibet hominum quantulumcunque jactantiæ. Hinc
Hieremias bene instituti adolescentis vitam descri-
bens modestiam taciturnitatis inter prima virtutum
studia computat. Bonum est viro, inquit, cum por-
taverit jugum ab adolescentia sua. Sedebit solitarius
et tacebit.
Et tardius ad iram.] Quia maturitas sapientiæ non
nisi tranquilla mente percipitur. Scriptum est enim, ,
quia ira in sinu stulti requiescit. Non autem ita velo-
citatem iræ vetat, ut hujus tarditatem approbet, sed
hoc potius admonet, ut et hora perturbationis ac litium,
ne nobis ira subrepat, caveamus: aut si forte subrepse-
rit, intra oris septa ejus cohibeamus impetum, et ex-
acta hora discriminis liberius eam ad integrum a nostro
corde per tempus expurgemus. Vel certe tardos ad
iram nos esse præcepit, ut non quaslibet ob causas
serenitatem nostri vultus in austeritatem vertamus, sed
certa existente ratione. Verbi gratia, si aliter corrigi
proximos, maxime qui nobis sunt commissi, non posse
cernamus, severitatem erga eos verbi vel etiam judicii
districtioris exhibeamus, manente tamen quantum na-
tura humana patitur statu mentis nostræ sereno.
Nam
(ut credo) Phinees, Samuel, Elias, et Petrus tardi
168
EXPOSITIO
fuerunt ad iram, et tamen peccantes vel gladio vel
verbo peremerunt. Sed et Moyses cum esset vir mi-
tissimus, exivit a Pharaone quem incorrigibilem vidit.
Iratus nimis, comminatus est ei pænam, quam et opera
patravit.
Ira enim viri justitiam Dei non operatur.] Facilis est
sensus, quia qui iracundiæ vitio se incautus subjugat,
etsi hominibus justus apparet, in divino tamen exa-
mine nondum perfecte justus est. Verum altius potest
intelligi, quia de Domino dictum est: Tu autem, Do-
mine virtutum, cum tranquillitate judicas. Qualiscun-
que judex homo amissa mentis tranquillitate delinquen-
tem judicat; etiamsi juste judicat, justitiam tamen
divini examinis, in quam perturbatio cadere nescit,
imitari non potest.
Propter quod abjicientes omnem immunditiam, &c.]
Prius et corpus et mentem a vitiis jubet expurgare, ut
digni existere possint, qui verbum salutis percipiant.
Qui enim non declinat prius a malo, non potest facere
bonum : omnem quippe immunditiam et carnis et
animæ nuncupat. Malitia autem proprie ad interioris
hominis pravitatem respicit. Suscipite (inquit) insitum
verbum, id est, verbum quod vestris cordibus prædi-
cando imponimus, vos discendo suscipite. Vel certe
ita sentiendum est; verbum quod vobis in die redemp-
tionis insitum est, quando voluntarie genuit vos Deus,
jam nunc perfectius suscipite, etiam operibus im-
plendo, quod jam in ministerio tenetis.
Quod potest salvare animas vestras.] Etiamsi in cor-
pore tentationes patiamini, vel a perfidis morte con-
sumamini.
Estote autem factores verbi, &c.] Sic et Paulus de
legis cultoribus : Non auditores (inquit) legis justi
sunt apud Deum, sed factores legis justificabuntur.
Et in Apocalypsi Joannes cum dixisset, Beatus qui
legit et qui audit verba prophetiæ libri hujus; protinus
adjunxit, Et servat ea quæ in illa scripta sunt.
IN EPIST. JACOBI, CAP. I.
169
Qui autem perspexerit in lege perfectæ libertatis, &c.]
Legem perfectæ libertatis, gratiam dicit evangelii :
nihil enim ad perfectum adduxit lex. Et alibi, Non
enim accepistis spiritum servitutis iterum in timore,
sed accepistis spiritum adoptionis filiorum. Et iterum :
Ubi enim Spiritus Domini, ibi libertas. Et ipse Do-
minus: Si vos, inquit, Filius liberavit, vere liberi eritis.
Non auditor obliviosus factus, &c.] Non auditu verbi
supervacuo, sed operis executione beatitudo præpara-
tur. Sicut et Dominus loquens ad discipulos : Si hæc
scitis, inquit, beati eritis si feceritis ea.
Si quis autem putat se religiosum esse, &c.] Monue-
rat supra verbum Dei non solum audire, sed et facere.
Nunc addit, quia et si quis mandata Domini quæ didi-
cit factis exercere videtur; si non etiam linguam a
detractionibus, mendaciis, blasphemiís, stultiloquiis, ab
ipso etiam multiloquio, cæterisque quibus peccare solet,
refrænaverit, frustra se de operum justitia jactat. Sicut
Paulus gentilis poetæ sententiam comprobans, ait,
Corrumpunt mores bonos colloquia mala.
Religio autem munda et immaculata apud Deum et
Patrem hæc est.] Pulchre addit, apud Deum et Patrem,
quia sunt qui hominibus religiosi videntur, cum a Deo
habeantur profani. Unde et Salomon ait: Est via quæ
videtur homini recta, novissima autem ejus deducunt
ad mortem.
Visitare pupillos et viduas in tribulatione eorum, &c.]
Quia dixerat factorem operis beatum in facto suo
futurum, nunc quæ facta maxime Deo placeant dixit,
misericordia scilicet et innocentia. Namque in eo quod
pupillos et viduas in tribulatione eorum visitare jussit,
cuncta quæ erga proximum misericorditer agere de-
bemus, insinuat. Quod quantum valeat, ipso judicii
tempore pandetur, ubi dicturus est Judex : Quamdiu
fecistis uni ex his fratribus meis minimis, mihi fecistis.
Porro in eo quod immaculatos nos ab hoc seculo custo-
dire præcepit, universa in quibus nos ipsos castos servare
170
EXPOSITIO
decet, ostendit. In quibus sunt et ea quæ supra
obser-
vare monuerat, ut tardi simus ad loquendum, et tardi
ad iram.
IN CAP. II. Fratres mei, nolite in personarum ac-
ceptione, &c.] Ostendit quod hi quibus scribebat, fide
quidem evangelica imbuti, sed operibus erant vacui.
Et quia mandata Domini eleemosynis pauperum docu-
erat implenda, vidit illos e contra, quod pauperibus erat
propter æterna præmia faciendum, divitibus potius
propter terrena commoda fecisse, ideoque eos prout
erant digni redarguit. Et congrue in hujus exordio
sententiæ Dominum nostrum Jesum Christum gloriæ
cognominat: ut meminerimus, quia ejus est potius jus-
sis obediendum, qui cum sit splendor gloriæ, sempi-
terna gloria remunerat quicquid pro ejus amore pau-
peribus datur, quam quælibet hominum dignitas hono-
randa, de quibus generaliter dictum est, quia omnis
caro fænum, et omnis gloria ejus tanquam flos foni,
&c.
Etenim si introierit in conventum vestrum vir aureum
annulum habens, &c.] In hujus expositione sententiæ
beati Augustini dictis utamur. Si hanc, inquit, distan-
tiam sedendi et standi ad honores ecclesiasticos refera-
mus, non est putandum leve esse peccatum in persona-
rum acceptione habere fidem Domini nostri Jesu Christi
gloriæ. Quis enim ferat eligi divitem ad sedem honoris
ecclesiæ, contempto paupere instructiore et sanctiore?
Si autem de quotidianis confessibus loquitur, quis non
hic peccat? Sed non peccat, nisi cum apud semet-
ipsum intus ita judicat, ut ei tanto melior quanto ditior
ille videatur. Hoc enim videtur significasse subdendo,
Nonne judicatis apud vosmetipsos, &c.?] Sequitur,
Audite, fratres mei dilectissimi.] Diligentius, inquit,
animadvertite, quia non qui ditiores existunt ad secu-
lum, ii in divino examine sunt meliores.
Nonne Deus elegit pauperes in hoc mundo, &c.?] Pau-
IN EPIST. JACOBI, CAP. II.
171
peres vocat humiles, et qui per conteinptum rerum visi-
bilium, fide autem invisibilium divitiarum mundo huic
despicabiles parent. Tales namque elegit Dominus
noster Jesus Christus dicendo: Nolite timere, pusillus
grex, quia complacuit Patri vestro dare vobis regnum.
Tales elegit cum parentes sibi pauperes, quorum of-
ficio in mundum veniens nutriretur, creavit. Sed hos
tamen futuri regni expectatione præclaros reddidit ac
nobiles.
Vos autem exhonorastis pauperem.] Propter illum
scilicet cui dictum est, Tu sta illic: cum habenti annu-
lum aureum dictum est, Tu sede hic, bene.
Nonne divites per potentiam opprimunt vos, &c.?] Hic
ostendit apertius qui sint divites, de quorum humilia-
tione ac perditione supra disputaret. Illi nimirum qui
divitias suas Christo præponunt, prorsusque a fide ejus
alieni, insuper et eos qui credunt per potentiam oppri-
munt, trahentes ad judicia potentiorum, ac nomen
Christi blasphemantes quod est super omne nomen.
Quod apostolorum temporibus plures gentilium et
maxime Judæorum primores fecisse, et in Actibus eo-
rundem Apostolorum, et in Epistolis Pauli apostoli
satis patenter ostenditur.
Si tamen legem perficitis regalem secundum Scripturas,
8c.] Vide quemadmodum transgressores appellat, qui
dicunt diviti, Sede hic; et pauperi, Sta illic. Unde ne
putarent contemptibile esse peccatum in hac una re
legem transgredi, secutus adjunxit :
Quicunque autem totam legem servaverit, &c.] Propter
illud quod dixerat, Redarguti a lege quasi transgres-
Quæ cum ita sint, consequens videtur (nisi alio
modo intelligendum ostendatur) ut qui dixerit diviti,
Sede hic; et pauperi, Sta illic: huic ampliorem honorem
quam illi deferens, et idololatra, et blasphemus, et adul-
ter, et homicida, et, quia longum est cuncta commemo-
rare, reus omnium criminum judicandus sit. Offen-
dens quippe in uno, factus est omnium reus. Quæren-
dum est ergo, unde sit omnium reus, si in uno offen-
sores,
172
EXPOSITIO
derit, qui totam legem servaverit. An forte quia pleni-
tudo legis est caritas, qua Deus proximusque diligitur,
in quibus præceptis caritatis tota lex pendet, et pro-
phetæ, merito fit omnium reus, qui contra illam facit in
qua pendent omnia ? Nemo autem peccat nisi adversus
eam faciendo. Quia non adulterabis, non homicidium
facies, non furaberis, non concupisces, et si quid est
aliud mandatum, in hoc sermone recapitulatur, Diliges
proximum tuum tanquam teipsum. Dilectio proximi
malum non operatur. Plenitudo autem legis est cari-
Reus itaque fit omnium, faciendo contra eam in
qua pendent omnia. Cur ego non judicantur paria
peccata ? An forte quia magis facit contra caritatem qui
gravius peccat, minus qui levius? Tamen etiamsi in
uno offenderit, reus est omnium, quia contra eam facit
in qua pendent omnia.
Sic loquimini, et sic facite, &c.] Lex libertatis, lex
caritatis est, de qua dicitur: Si tamen legem perficitis
regalem secundum Scripturas, Diliges proximum tuum
sicut teipsum, bene facitis. Hoc ergo, inquit, loquendo,
hoc faciendo curate, ut proximos diligendo a Deo diligi
mereamini, et proximis misericordiam impendendo in
divino judicio misericordiam expectetis. Aliter. Sicut
lex servitutis est quæ data est per Moysen, ita lex liber-
tatis gratia est evangelii quæ per Jesum Christum facta
est, apostolo attestante qui ait: Non enim accepistis
spiritum servitutis iterum in timore, sed accepistis
spiritum adoptionis filiorum, in quo clamamus, Abba
Pater. Et iterum: Ubi autem Spiritus Domini, ibi
libertas. Si ergo loquimini, inquit, et sic facite sicut
per legem libertatis judicandi: hoc est enim incipientes
judicari : gravius namque judicabitur qui legem Moysi
quam qui legem naturalem contemnit: gravius item qui
cognitam evangelii gratiam quam qui Mosaicæ legis
edicta despicit. Homini enim cui multum datum est,
multum quæritur ab eo. Et cui commendaverunt mul-
tum, plus petent ab eo. Unde et Apostolus ait: Si enim
qui per angelos dictus est, sermo factus est firmus, et
IN EPIST. JACOBI, CAP. II.
173
omnis prævaricatio et inobedientia accipit justam mer-
cedis retributionem, quomodo nos effugiemus, si tantam
neglexerimus salutem ? Quæ cum initium accepisset
enarrari per Dominum, ab eis qui audierunt in nos, con-
firmata est. Et iterum: Irritam quis faciens legem
Moysi sine ulla miseratione duobus vel tribus testibus
moritur, quanto magis putatis deteriora mereri sup-
plicia, qui Filium Dei conculcaverit, et sanguinem
testamenti pollutum duxerit in quo sanctificatus est, et
Spiritui gratiæ contumeliam fecerit? Uterque autem
sensus ad unum finem respicit, ut videlicet divinæ
gratiæ justis operibus respondentes, simus invicem be-
nigni, misericordes, donantes invicem, sicut et Deus in
Christo donavit nobis.
Judicium enim sine misericordia fiet illi, &c.] Sine
misericordia judicabitur ille, qui cum facere posset, non
fecit misericordiam antequam judicaretur. Quod cum
de omnibus immisericordibus recte sentiatur, constat
omnimodis, quia quo majorem quisque a Domino mise-
ricordiam consecutus est, eo injustius indigenti proximo
misericordiam negavit, eoque justius impietatis suæ
ponas luet. Unde provide Dominus admonet: Nolite
judicare, ut non judicemini; nolite condemnare, et non
condemnabimini. Dimittite, et dimittetur vobis. Date,
et dabitur vobis. Judicium ergo sine misericordia fiet
ei qui non fecit misericordiam.
Superexaltat autem misericordia judicium.] Quia
quemadmodum damnatus in judicio Dei dolebit, qui
non fecit misericordiam, ita qui fecit, remuneratus ex-
ultabit et gaudebit. Aliter, Superexaltat misericordia
judicium. Non dictum est, vincit misericordia judi-
cium: non enim adversa est judicio, sed superexaltat,
quia plures per misericordiam colliguntur, sed qui
misericordiam præstiterunt. Beati enim misericordes,
quoniam ipsorum miserebitur Deus. Item superexaltat
misericordia judicium, id est superponitur misericordia
judicio. In quo inventum fuerit opus misericordiæ, et
174
EXPOSITIO
si habuerit forte in judicio aliquid quo puniatur, tan-
quam unda misericordiæ, peccati ignis extinguitur.
Quid proderit, fratres mei, si fidem quis dicat se
habere, &c. ?] Hinc de misericordiæ operibus latius dis-
putat, ut quos vehementer sententia præcedente terru-
erat, consoletur: quum admonet, quomodo etiam pec-
cata quotidiana, sine quibus hic non vivitur, quotidianis
remediis expientur. Ne homo, qui quum in uno offen-
derit, fit omnium reus, in multis offendendo, quia in
multis offendimus omnes, magnum aggerem reatus sui
minutatim collectum, ad tribunal tanti judicis pervehat,
et eam quam non fecit misericordiam non inveniat, sed
potius dimittendo atque dando, mereatur sibi dimitti
debita, reddique promissa.
Si autem frater aut soror nudi sint, &c.] Manifestum
est, quod sicut verba sola pietatis nudum vel esurien-
tem non recreant, si non et cibus præbeatur, ac vestis,
ita fides verbo tenus servata non salvat. Mortua est
enim in semetipsa, si non operibus caritatis, quibus re-
viviscat, animetur. Neque huic sententiæ contrarium
est quod Dominus ait: Qui crediderit et baptizatus
fuerit, salvus erit. Subintelligendum namque ibi est,
quod tantummodo vere credat, qui exercet, operando
quod credit. Et quia fides et caritas ab invicem sepa-
rari nequeunt, Paulo attestante, qui ait, Est fides quæ
per dilectionem operatur, apte Joannes Apostolus talem
de caritate sententiam, qualem de fide Jacobus, profert
dicens, Qui habuerit substantiam mundi, et viderit
fratrem suum necesse habere, et clauserit viscera sua ab
eo, quomodo caritas Dei manet in eo ?
Tu credis quoniam unus est Deus ;. benefacis, &c.] Ne
putes quia magnum aliquid facis credendo unum esse
Deum : hoc enim et dæmones faciunt, nec solum
Deum Patrem, sed et Filium Dei credunt. Unde dicit
Lucas : Exibant autem dæmonia a multis clamantia et
dicentia, quia tu es Filius Dei. Et increpans non sine-
bat ea loqui, quia sciebant ipsum esse Christum. Nec
5
IN EPIST. JACOBI, CAP. 11.
175
solum credunt, verum etiam contremiscunt. Unde ad
illum legio quæ hominem obsidebat, supplici voce pro-
clamabat: Quid mecum et tibi, Jesu, Fili Dei summi?
Adjuro te per Deum, ne me torqueas. Qui ergo Deum
esse non credunt, vel creditum non timent, profecto sunt
dæmonibus tardiores ac proterviores æstimandi. Sed nec
Deum credere et contremiscere magnum est, si non et in
eum credatur, hoc est si non ejus in corde amor teneatur.
Aliud est enim credere illi, aliud credere illum, aliud
credere in illum. Credere illi, est credere vera esse
quæ loquitur: credere illum, credere quod ipse sit
Deus: credere in illum, est diligere illum. Credere
vera esse quæ loquitur, multi et mali possunt: credunt
enim esse vera, et nolunt ea facere, quia ad operandum
pigri sunt.
Credere autem ipsum esse Deum, hoc et
dæmones potuerunt: credere vero in Deum, soli novere
qui diligunt Deum, qui non solo nomine sunt Chris-
tiani, sed et factis et vita. Quia sine dilectione fides
inanis est. Cum dilectione, fides Christiani; sine dilec-
tione, fides dæmonis : qui ergo non vult credere Chris-
tum, adhuc nec dæmones imitatur. Et si jam credit
Christum, sed odit Christum, habet confessionem fidei
in timore pænæ, non in amore coronæ: nam et illi
puniri timebant. Denique beatus Petrus cum Domi-
num confitens diceret, Tu es Christus, Filius Dei vivi;
eadem pæne verba, quæ et dæmones, proferre videtur ex
ore; sed illorum confessio, quia cum odio prolata est, a
Christo merito damnata est, illius quia ex interna dilec-
tione processit, æterna beatitudine remunerata est.
Vis autem scire, o homo inanis, quoniam fides sine ope-
ribus otiosa est ?] Quoniam Paulus Apostolus præ-
dicans justificari hominem per fidem sine operibus, non
bene intellectus est ab eis qui sic dictum acceperunt, ut
putarent, cum semel in Christum credidissent, etiamsi
male operarentur, et facinorose flagitioseque viverent,
salvos se esse per fidem: locus iste hujus epistolæ eun-
dem sensum Pauli Apostoli quomodo sit intelligendus
176
EXPOSITIO
exponit. Ideoque magis Abrahæ exemplo utitur, vacuam
esse fidem si non bene operetur, quoniam Abrahæ exem--
plo etiam Paulus Apostolus usus est, ut probaret justifi-
cari hominem sine operibus posse. Cum enim bona opera
commemorat Abrahæ, quæ ejus fidem comitata sunt,
satis ostenditur Apostolum Paulum non ita per Abraham
docere justificari hominem per fidem sine operibus, ut si
quis crediderit, non ad eum pertineat bene operari, sed
ad hoc potius, ut nemo arbitretur meritis priorum bono-
rum operum se pervenisse ad donum justificationis quæ
in fide. In hoc se gentibus in Christum credenti-
bus Judæi præferre cupiebant, quia dicebant se meritis
bonorum operum, quæ in lege sunt, pervenisse ad evan-
gelicam gratiam. Ideoque scandalizabantur multi qui
ex eis crediderunt, quod incircumcisis gentibus Christi
gratia traderetur. Unde Apostolus Paulus dicit, posse
hominem sine operibus, scilicet præcedentibus, justifi-
cari per fidem.
fidem. Nam justificatus per fidem quomodo
potest, nisi juste operetur? Cum ergo dicit Jacobus,
Abraham pater noster nonne ex operibus justificatus
est, 8C?] Eleganter exemplum bonæ operationis ab ipso
patriarcha monuit esse discendum, provocans videlicet
eos qui de Judæis crediderant, ut quasi bonæ soboles
primi et maximi sui parentis actus sequerentur. Et
quoniam eos ne in tentationibus deficerent, et ut fidem
suam per opera probarent, admonebat, eleganter de
patriarcha posuit exemplum, per quod eos in utraque
virtute posset instituere. Quæ enim tentatio major, ex-
ceptis his quæ ad proprii corporis plagas pertinent,
accidere potest, quam si quis filium unicum dilectissi-
mumque suum senex cogatur occidere? Quomodo au-
tem tunicas vel escas suas pro divino amore pauperibus
dare differret, qui filium quem senex acceperat hære-
dem, ad jussionem Domini statim morti dare non dis-
tulit? Itaque congruit huic beati Jacobi sententiæ
quod Paulus ait: Fide obtulit Abraham Isaac filium
suum cum tentaretur, et unigenitum offerebat quem
IN EPIST. JACOBI, CAP. II.
177
susceperat per repromissionem, ad quem dictum est,
quia in Isaac vocabitur tibi semen, arbitrans quia et
mortuos suscitare potens est Deus. Si quidem in uno
eodemque facto beati Abraham, Jacobus operum ejus
magnificentiam, Paulus fidei constantiam laudavit. Nec
tamen disparem diversamque Jacobo protulit Paulus
sententiam : sciebant namque ambo, quia Abraham et
fide et operibus erat perfectus, et ideo quisque eorum
illam magis in eo virtutem prædicavit, qua suos audi-
tores amplius indigere perspexit. Quia enim Jacobus
illis scribebat qui fidem sine operibus otiosam tenebant,
opportune illud protulit exemplum in quo illa præcipua
fides Abrahæ, quæ et prius Scriptura teste laudata est,
appareret, quæ non otiosa ejus in corde torpuisset, sed
ad obediendum divinis imperiis jam prompta flagrasset.
Quia vero Paulus illos instituebat, qui sine gratia fidei
de suis se extollebant operibus, ostendit quia sine fide
impossibile est placere Deo, atque ad redarguendam
corrigendamque eorum temeritatem, collectis omnium
patriarcharum exemplis, manifeste edocuit, quia omnes
testimonio fidei probati sunt. Unde et specialiter de
Abraham intulit quia fide offerret Isaac, arbitrans (in-
quit) quia et mortuos suscitare potens est Deus. Con-
junxit ergo opus fidei, qui ideo filium mox offerre vo-
luit, quia Deum hunc continuo resuscitaturum esse
credebat. Ideo autem hunc post mortem a Deo resus-
citandum esse credebat, quia verum esse credebat quod
audierat, quia in Isaac vocabitur tibi semen. Quam
conjunctionem utriusque virtutis beatus quoque Jaco-
bus subsequenter exponit, dicens : Vides quoniam fides
co-operabatur operibus illius, et ex operibus fides ser-
vata est, et suppleta est Scriptura dicens: Credidit Abra-
ham Deo, et reputatum est illi ad justitiam, et amicus
Dei appellatus est. De hoc testimonio Paulus ad Ro-
manos firmissime disseruit, manifeste docens quia tanta
est virtus fidei, ut statim perceptis ejus mysteriis jus-
tum de impio facere possit hominem. Quia enim Abra-
VOL. XII.
N
178
EXPOSITIO
ham tanta et tam ferventi fide credidit Deo, ut promp-
tus esset animo ad agenda omnia quæ Deus juberet,
merito fides ejus a Deo, qui cor noverat illius, reputata
est ad justitiam. Et ut nos quoque fidem illius qua
justificatus est sciremus, tentavit eum Deus jubens
offerre filium, et ex operibus fides consummata est, id
est quia esset in corde ejus perfecta operum executione
probatum est. Hoc quoque tempore si quis nuper ad
fidem veniens baptismum acceperit, et proponens se
toto corde Dei servire præceptis, mox de hac luce mi-
graverit, justificatus utique per fidem sine operibus
migravit, quia tempus operandi unde fidem probaret,
ipso in quem credidit Deo disponente, non habuit. At
qui perceptis fidei sacramentis longo supervivunt tem-
pore, nec bonis insistere curant operibus, his inculcan-
dum est quod beatus Jacobus, proposito exemplo fidei
simul et operum Abrahæ, mox subdidit, dicens,
Videtis quoniam ex operibus justificatur homo, &c.]
Quod ait ex operibus, significat ex operibus fidei: quia
perfecta opera sine fide nullus habere potest, fidem vero
sine operibus multi, si illis operandi tempus non adsit.
De qualibus dictum est, Raptus est ne malitia mutaret
intellectum illius, aut fictio deciperet animam ejus.
Similiter et Raab meretrix, 8c.] Ne se causarentur
opera tanti patris Abrahæ imitari non valere, præsertim
cum nullus eos modo cogeret Deo filios offerre per-
imendos, sed hoc potius ipse per Scripturas Deus fieri
prohibeat, addit et mulieris exemplum, mulieris crimi-
nosæ, mulieris alienigenæ, quæ tamen per opera mise-
ricordiæ, per officium hospitalitatis, etiam cum periculo
vitæ suæ Dei famulis exhibitum, justificari a peccatis
meruit, Israelitici populi civis ascribi, regalis eorum
prosapiæ catalogo annumerari, ipsius Domini ac Salva-
toris nostri generationibus quæ a patriarcharum fonte
descendunt inseri, ab excidio patriæ pereuntis, cujus
perfidiam deseruit, erui. His igitur conversæ ad meliora
mulieris exemplis suadet auditores suos patriæ per-
IN EPIST. JACOBI, CAP. III.
179
euntis introitum cavere, et a cujus sceleribus credendo
recesserant, ab hac etiam fructuosis operibus se memi-
nisse secernere, quatenus sanctorum coetibus copulari,
et ad Redemptoris sui mereantur pertingere consortium.
Et illos ergo hortatur suscipere nuntios Jesu, hoc est
prædicatores verbi evangelii gratanter audire. Et cum
hos a contribulibus suis repulsos, vel certe ad mortem
quæsitos esse cognoverint, ut sæpe factum actus eorum
edocent, ipsi contra accepto ab eis consilio salutis suæ
ad Dominum Jesum eos in pace remittant. Quod hono-
rabilem quondam universae plebi Judæorum, et nunc
magis honorandum omni ecclesiæ Christi, per revela-
tionem reliquiarum protomartyris Stephani effectum,
beati Pauli Apostoli magistrum Gamalielem in Hiero-
solymis fecisse præfatus Actuum Apostolorum liber
insinuat : quando disponente senatu Judæorum, apos-
tolos interficere, ipse sapientiore consilio eorum moli-
mina evacuavit, ereptosque de insidiis eorum apostolos
ad evangelizandum Jesum remisit incolumes.
IN CAP. III. Nolite plures magistri fieri, fratres mei.]
Multum fuisse studii credentibus tempore apostolorum
ut verbum latius propagarent, actus eorum edocent, ita
ut Apollo vir in Scripturis doctissimus, sciens tantum
baptisma Joannis, fiducialiter Christum prædicaret. Qui
tamen quia sapiens erat, mox ut doctor affuit, facillime
quod minus habuerat adimplevit, atque ad prædicandi
officium jam perfectus rediit. Alii majore imperitia
descendentes de Judæa Antiochiam, docebant credentes
ex gentibus, quia nisi circumciderentur secundum legem
Moysi, salvi esse non possent, nec parvum castis prædi-
catoribus quæstionis laborem contulerunt. Hos ergo
et hujusmodi doctores beatus Jacobus ab officio verbi
removet, ne impedimentum his qui illud rite implere
poterant, facerent.
Scientes quoniam majus judicium sumitis.] Sicut
enim is qui bene ministraverit, gradum bonum sibi
N 2
180
EXPOSITIO
acquirit, ita qui officium docendi sibi indoctus usurpare
tentaverit, qui Christum non sincere annuntiat, majus
judicium damnationis meretur quam si solus in suo
scelere periret.
In multis enim offendimus omnes.] Non dixit offen-
ditis, cum illos argueret quos et scientia et operatione
minus perfectos videbat, talesque a cathedra magisterii
deponeret, timens, ne vel per errorem prædicando par-
vulos læderent, atque ab auditu doctorum præoccu-
pando eorum aures averterent: vel certe ea quæ recte
prædicarent, non rectæ actionis sorde födarent, ac per
hoc viam evangelicæ perfectionis sinistra opinione fus-
carent: sed offendimus, inquit, cum sumus Christi:
sic loquitur apostolus. Et præmisit in multis, sub-
junxit omnes : ut tanto cautius se imperfecti quique in
agendo vel loquendo circumspicerent; quanto certius
cognoscerent, quia nec perfecti quidem boni, et qui Spi-
ritus Sancti gratia duce incedunt, hujus vitæ viam absque
offensione peccati alicujus transigere nullatenus possent,
juxta quod alibi scriptum est: Coeli non sunt mundi in
conspectu ejus. Et sicut Salomon ait : Quia non est
homo justus in terra qui faciat bonum, et non peccet.
Si quis in verbo non offendit, hic perfectus est vir.]
Quomodo dicit perfectum esse virum qui in verbo non
offendit, cum præmiserit, Quia in multis offendimus
omnes? An quia et in multis offendere possunt electi,
et tamen perseverare perfecti? Imo ita intelligendum
est. Namque diversæ offensionum sunt species. Ali-
ter electi, aliter offendunt reprobi, Salomone teste, qui
ait: Septies enim cadit justus, et resurgit : impii autem
corruent in malum. Etsi enim justus per fragilitatem
carnis vel ignorantiam forte offenderit, justus tamen
esse non desistit. Quia ut quotidiana est hujusmodi et
inevitabilis offensio, ita est et quotidiana orationum ac
bonorum operum medela, quæ offendentem justum, ne
in terram proruat, et nuptialem caritatis ac fidei vestem
pulvere vitiorum sordidet, ocius erigit. Si quis ergo
IN EPIST. JACOBI, CAP. III.
181
in verbo non offendit, hic perfectus est vir, illo videlicet
verbo, cujus offensionem humana vitare potest fragili-
tas, ut est verbum doli, detractionis, maledictionis,
superbiæ, jactantiæ, excusationis in peccatis, æmula-
tionis, dissensionis, hæresis, mendacii, perjurii, sed et
otiosæ nec non etiam superfluæ locutionis in his quæ
necessaria videntur. In quo nimirum verbo quisquis
se sine offensione custodit, hic perfectus est vir. Qui
enim custodit os suum et linguam suam, custodit ab
angustiis animam suam.
Potest etiam freno circumducere totum corpus.] Pendet
hic versus a superiori. Si quis, inquit, in verbo non
offendit, hic perfectus est vir, et hic potest etiam fræno
circumducere totum corpus. Quod est aperte dicere:
Si quis lapsum linguæ, qui pæne inevitabilis est, cavet,
hic consuetudine fixa ejusdem continentiæ etiam cætera
corporis membra, quæ facilius castigari possunt, ne a
recto itinere divertant, discit observare.
Si autem equis frena in ora mittimus, &c.] Subaudīs,
quanto amplius decet ut nobis ipsis frenum continentiæ
in ora mittamus ad consentiendum Creatori nostro, qua-
tenus per linguæ custodiam, operum quoque rectitudi-
nem obtinere quæramus? Quod si, ut quidam codices
habent, legerimus, Sicut autem equis frena in ora
mittimus; nihil quæstionis erit, quia conjungitur ad
hoc quod in sequentibus dicitur, Ita et lingua modicum
quidem membrum est, et cætera.
Ecce et naves cum magnæ sint, gc.] Naves magnæ in
mari, mentes sunt hominum in hac vita sive bonorum
sive malorum. Venti validi a quibus minantur, ipsi
appetitus sunt mentium, quibus naturaliter coguntur
aliquid agere, per quod vel ad bonum vel ad malum
perveniant finem. Gubernaculum quo hujusmodi naves
circumferuntur, ubi impetus dirigentis voluerit, ipsa
cordis intentio est, qua electi transgressis hujus seculi
fluctibus, felicem patriæ coelestis portum attingunt; re-
probi autem quasi Scylla vel Charybdi necati fluctuosis
182
EXPOSITIO
vitæ hujus erroribus, quos deserere nesciebant, inter-
eunt. Et quia ex abundantia cordis os loquitur, recte
subjungitur :
Ita et lingua modicum quidem membrum est, &c.]
Magna utique præmia exaltat, si eam impetus animi
dirigentis bene gubernaverit: juxta illud Salomonis :
Qui intelligit, gubernacula possidebit. Sin autem male,
mala e contrario sibi suisque magna perditionis exaltat.
Unde et Salomon: Mors, inquit, et vita in manibus
linguæ. Vitam ergo exaltat, si bene docet ecclesiam :
mortem contra, si prave agit. Namque hoc adversus
eos dicit, qui et vita et scientia destituti docere præ-
sumebant, ideoque magis ecclesiam lædebant: quod si
legatur, ut in quibusdam codicibus invenitur, Et magna
exultat; illa nimirum hic exultatio debet intelligi, de
qua in sequentibus, cum perplura linguæ vitia enume-
rasset, adjunxit: Nunc autem exultatis in superbiis
vestris. Omnis exultatio talis, maligna est. A qua et
mater beati Samuelis nos pia exhortatione compescit,
dicens : Nolite multiplicare loqui sublimia gloriantes.
Magna ergo exultat lingua, quæ cæterorum sensus et
verba despiciens, singulariter se esse sapientem jactat
et facundam.
Ecce quantus ignis quam magnam sylvam incendit.]
Quantus dicit quam modicus. Denique et codices sic
habent, Ecce modicus ignis. Sicut enim a modica
scintilla ignis excrescens magnam sæpe sylvam incen-
dit, ita incontinentia linguæ suis nutrita levitatibus
magnam operum bonorum materiam, multos vitæ spi-
ritualis fructus, ubi attaminaverit, perdit, sed et innu-
mera plerumque quæ optima videbantur locutionis folia
consumit.
Et lingua ignis est, &c.] Ignis est lingua, quia virtu-
tum sylvam male loquendo devorat. Unde vir sapiens
de insipiente: Et apertio, inquit, oris illius inflamma-
tio est. Cui videlicet ignis perditionis contrarius est,
ille ignis salutaris, qui ligna, foenum, stipulam vitio-
IN EPIST. JACOBI, CAP. III.
183
rum consumens, secreta cordis illustrat, quo sancti
inflammantur doctores, ut et ipsi ardeant amando, et
quasi linguis ignitis accendant alios prædicando. De
quibus bene scriptum est, Quia apparuerunt illis dis-
partitæ linguæ tanquam ignis, seditque supra singulos
eorum, et repleti sunt omnes Spiritu Sancto. Recte
autem de lingua indisciplinata dicitur, quod ipsa sit
universitas iniquitatis, quia cuncta fere facinora per eam
aut concinnantur, ut latrocinia, stupra; aut patrantur,
ut perjuria, falsa testimonia; aut defenduntur, ut cum
quilibet impurus excusando scelus quod admisit, simu-
lat ostentando bonum quod non fecit.
Et inflammat rotam nativitatis nostre, &c.] A ge-
henna dicit, a diabolo et angelis ejus, propter quos
gehenna facta est; et qui ubicunque vel in aere voli-
tant, vel in terris aut sub terris vagantur, sive detinen-
tur, suarum secum ferunt semper tormenta flamma-
rum; instar febricitantis, qui etsi in lectis eburneis,
etsi in locis ponatur apricis, fervorem tamen vel frigus
insiti sibi languoris evitare non potest. Sic ergo dæ-
mones etsi in templis colantur auratis, et sic per aerea
discurrant, igne semper ardent gehennali, et ex ipsa
sua pena commoniti, deceptis quoque hominibus fomi-
tem vitiorum, unde et ipsi pereant, invidendo sugge-
runt. Cui contra sancta Dei civitas nova Hierusalem
de cælo a Deo descendere dicitur, quia nimirum quic-
quid coeleste in terris agimus, hoc profecto ut ageremus
cælesti munere accepimus. Rotam autem dicit nativi-
tatis nostræ incessabilem vitæ temporalis procursum,
quo a die nativitatis usque ad mortem velut semper
currente rota curriculi incessanter agimur. Unde bene
Salomon cum diceret, Memento Creatoris tui in diebus
juventutis tuæ, antequam veniat dies afflictionis; paulo
post addidit : Et confringatur rota super cisternam, et
revertatur pulvis in terram suam unde erat. Inflam-
mat ergo lingua rotam nativitatis nostræ, cum statum
omnem nostræ conversationis prava loquendo contami-
184
EXPOSITIO
mus,
nat. Item rotam nativitatis nostræ dicit, quia merito
primæ prævaricationis ab interna stabilitate projecti,
huc atque illuc mente vaga raptamur, et incertis per
cuncta discursibus, ubi periculum, ubi salus, ignora-
Inflammatur autem hæc rota nostræ nativitatis
igne linguæ maculantis, cum vitium nativæ perturba-
tionis ineptis etiam ac noxiis sermonibus accumulatur.
Omnis enim natura bestiarum, 8c.] Legimus in Plinio
immanissimam serpentium aspidem in Ægypto domi-
tam a patrefamilias, et quotidie de caverna sua egres-
sam, a mensa ejus annonam percipere solitam. Legi-
mus item, scribente Marcellino Comite, mansuefactam
tigridem ab India Anastasio principi missam. Vult
ergo intelligi, quia lingua pravorum bestiis ferocitate,
volucribus levitate vel exultatione, serpentibus virulen-
tia præcellat. Sunt enim bestiales qui exacuerunt ut
gladium linguas suas, sunt volatiles qui posuerunt in
cælum os suum, et quorum os locutum est vanitatem;
sunt serpentini, de quibus dictum est, Venenum aspi-
dum sub labiis eorum.
Linguam autem nullus hominum domare potest.] Duo-
bus modis hæc sententia recte potest intelligi, quia et
nullus bonorum doctorum potest domare linguas eorum
qui seipsos a stulta verbositate cohibere negligunt; et
nullus loquentium est qui non aliquando delinquat in
lingua sua. Denique de viro perfecto in articulo
maximæ tentationis constituto, veraciter dictum est,
In omnibus his non peccavit Job labiis suis. Et tamen
ipse, se postmodum auditis Dei sermonibus, de ineptia
stulta locutionis reprehendit, dicens: Unum locutus
sum, quod utinam non dixissem, et alterum, quibus
ultra non addam.
Inquietum malum, plena veneno mortifero, &c.] In-
quietum addit, ob hoc quod dixerat, eam domari non
posse, cum bestiæ domentur et volucres. Plenam vero
dicit veneno mortifero, ut exponat indomabilem cur
diceret eam, cum et serpentes constet posse domari.
IN EPIST. JACOBI, CAP. III.
185
De cujus atrocitate veneni, plura subsequenter ad-
jungit.
Ex ipso ore procedit benedictio et maledictio, &c.] Sicut
dulcis et amara aqua non possunt simul una de vena
fontis ebullire, sed etsi misceantur in vase vel cisterna,
dulcis quidem mox amarescit ab amara, amara autem
ex admistione dulcis in dulcedinem nescit immutari :
ita benedictio et maledictio in uno ore nullatenus pos-
sunt convenire : sed quicunque sic Deum benedicere
orando vel verbum ejus prædicando consuevit, ut etiam
maledicere homines non omiserit, constat, quia dul-
cedinem benedictionis ejus amaritudo maledictionis
consumit. Modicum enim fermentum totam massam
corrumpit. Et non est pulchra laudatio in ore pec-
cátoris. Denique si facias fistulam bino ore unde aqua
intret, simplici unde exeat, et in hoc amaram aquam,
in illo dulcem immittas, absque ulla dubietate ubi ad
unum exitus foramen pervenitur, permista utraque et
amara apparebit. Quia nimirum multo facilius dulce in
amarum ubi commiscentur, quam amarum vertitur in
dulce. Quo exemplo colligitur, quia colloquia mala
sicut mores bonos, teste apostolo, sic etiam sermones
bonos, corrumpunt.
Numquid potest, fratres mei, ficus olivas facere, &c. ?]
In promptu est, quia sicut arbor nequit amisso naturali
fructu alterius arboris ex se ferre fructum; ita maledi-
cus etsi quid boni ad tempus loqui videatur, fructum
benedictionis habere nullatenus valet. At si quis hæc
altius velit discuti, potest in ficu cujus foliis proto-
parentes nostri post agnitionem prævaricationis sua
pudenda texerunt, velamentum excusationis intelligi,
quo et ipsi tunc increpationem Creatoris a se repellere,
et in ipsum Creatorem conabantur refundere, et nunc
plerique stultorum cor suum declinavit in verbum
malum ad excusandas excusationis in peccatis. Potest
in olivis fructus misericordiæ, in vite fervor dilectionis
accipi, sicut Psalmista ait: Ego autem sicut oliva fruc-
186
EXPOSITIO
tifera in domo Domini, speravi in misericordia Dei
mei: id est, sicut is qui fructum misericordiæ facit,
misericordiam ipse a Domino speravi. Itemque : Et
poculum, inquit, tuum inebrians quam præclarum est.
Quod de caritate Dei constat dictum, quæ diffusa est
in cordibus nostris per Spiritum Sanctum qui datus est
nobis. Non potest ergo ficus olivas facere, quia qui-
cunque se in peccatis excusare potius quam accusare
nititur, nequaquam opera pietatis quæ pro peccatis
fiunt in proximos perfecto sed magis superbo corde
largitur. Neque vitis ficus, quia qui divina dilectione
se perfecte inebriat, nullum jam de suis erroribus nisi
seipsum accusat.
Quis sapiens et disciplinatus est inter vos, &c.] Quia
improbis doctoribus silentium imposuerat, eosque ma-
gisterii gradum tenere vetuerat, quos nec vitæ perfec-
tionem nec continentiam linguæ habere cernebat; con-
sequenter admonet, ut si quis inter eos sapiens et disci-
plinatus vel sit vel sibi esse videatur, magis sapienter
ipse ac disciplinate vivendo eruditionem suam, quam
alios docendo demonstret. Qui enim mansueto corde
et ore sereno bona quæ valet operatur, evidens utique
datt hominis sapientis indicium. Principium enim
sapientiæ, timor Domini. Qui vero ad prædicandum
verbum quam ad faciendum proclivior est, plerumque
per amorem jactantiæ, per studium contentionis, per
eloquentiæ facilitatem, per invidentiam aliorum do-
centium, per ignorantiam catholicæ veritatis, stultitiæ
reatum incurrit. Cui bene congruit illud Salomonis :
Quia ubi sunt verba plurima, ibi frequenter egestas.
Unde et hic quoque recte subjungitur,
Quod si zelum amarum habetis inter vos, &c.] Zelum
amarum dicit, quia est et zelus dulcis, a quo et Simon
apostolus merito perfecti cordis nomen accepit. Quem
et Helias habuit, cum ait: Zelo zelatus sum pro Do-
mino Deo exercituum, quia dereliquerunt pactum tuum
filii Israel. Et apostolus Paulus: Æmulor enim vos,
IN EPIST. JACOBI, CAP. III.
187
inquit, Dei æmulatione. Est et bona contentio, quam
Dominus nos habere præcepit, dicens : Contendite in-
trare per angustam portam. Nolite, inquit, gloriari, et
mendaces esse adversus veritatem. Quia veritas ipsa
probat non esse gloria dignos eos, qui sapientiæ verba
promentes ex ore, zelum amarum et contentionis infruc-
tuosæ studium gestant in corde.
Non est ista sapientia desursum descendens, 8c.] Et
Paulus dicit, quia animalis homo non percipit ea quæ
sunt Spiritus Dei. Notandum autem, quod animalis
homo sive animalis sapientia, non ab animali sed ab
anima derivatur, teste apostolo, Quia factus est primus
homo Adam in animam viventem, novissimus Adam in
spiritum vivificantem. Sed non prius quod spirituale
est, sed quod animale. Quod ab anima derivatum
Græca testatur auctoritas, in qua videlicet lingua yuxn
anima, yvxlkòv dicitur animale. Porro animalia quam-
vis Latine ab anima vocabulum accepisse videantur,
longe diversam Græce ac dissimilem habent etymolo-
giam. Namque ab eo quod vivant, nomen sortiuntur.
Siquidem apud eos Swn vita, Swa vocantur animalia.
Cum ergo apostolus in epistolis suis sæpissime nominat
carnalem hominem, nominat animalem, nominat spiritu-
alem: spiritualem vel ipsum Dominum dicit, qui in
carne et anima apparens Spiritu Sancto plenus extitit,
vel omnem electum, qui in carne et anima naturaliter
consistens, gratiam quoque Spiritus Sancti secundum
mensuram donationis Christi, qua illustretur, accepit.
Carnalem vero vel animalem appellat hominem, qui nil
gratiæ spiritualis habens, ea tantummodo quæ natura-
liter carnis sive animæ sensibus insita sunt, cogitare vel
facere novit. Merito ergo contentiosa et superba sa-
pientia esse terrena, animalis, et diabolica memoratur:
quia dum terrenam gloriam anima quærit, dum expers
gratiæ spiritualis, remanens sola ea quæ sibi naturaliter
post reatum primæ prævaricationis sunt insita, cogitat,
188
EXPOSITIO
jure a maligno delusa spiritu, ad agenda se illa quæ
sunt vesana et noxia convertit.
Ubi enim zelus et contentio, &c.] Omni, inquit, cus-
todia serva cor tuum, quoniam ex ipso vita procedit.
Qualis enim cordis est radix, talis in conspectu interni
arbitrii est omnis fructus actionis. Et qui nequitias
corde livoris vel contentionis contegit, hujus est pravum
omne opus, quamlibet rectum hominibus esse videatur :
videlicet propter inconstantiam mentis huc illucque
fluctuantis, quia se ad unam superni intuitus ancoram
figere neglexit.
Que autem desursum est sapientia, &c.] Hæc est man-
suetudo sapientiæ, quam superius habendam esse præ-
cepit, zelo utique amaritudinis et contentionis, stultis
adversa, qua sanctorum prædicatorum virtus et doctrina
vicissim sibi in caritatis atque concordiæ pace sociantur.
Primum, inquit, pudica est, deinde pacifica. Pudica
videlicet, quia caste intelligit. Pacifica autem, quia per
elationem se minime a proximorum societate disjungit.
Modesta vero, suadibilis, bonis consentiens, quia nimi-
rum sapientis est bonorum suasioni assensum præbere,
quomodo Petrus redarguenti se paulo concitus annuit,
improborum vero doctrinam tota intentione vel do-
cendo vel vivendo repellere.
Plena misericordia et fructibus bonis. Et hæc est
bona conversatio, quam supra sapientem et disciplina-
tum ostendere monuit, misericordem videlicet animo
esse, et ejusdem misericordiæ fructus exterius per pie-
tatis opera monstrare.
Judicans sine simulatione.] Hac virtute quantum
pudica sapientia proprie utitur, tantum contentiosa
prorsus caret et blasphema. Nam qui se doctiorem
cæteris perfectioremque videri appetit, multum necesse
est laboret, ut et proximum quasi imprudentiorem docte
possit lacerare, et se nonnunquam etiam ea a quibus
alienus est bona fecisse vel dixisse simulando prætendat.
IN EPIST. JACOBI, CAP. IV.
189
Fructus autem justitiæ in pace seminatur facientibus
pacem.] Omne quod in hac vita agimus, semen est fu-
turæ retributionis. Ipsa autem retributio, fructus est
operum præsentium, teste apostolo, qui ait: Quæcunque
enim seminaverit homo, hæc et metet. Et qui seminat
in carne, de carne metet corruptionem. Qui autem
seminat in Spiritu, de Spiritu metet vitam æternam. Et
ideo recte dicitur, quia fructus justitiæ in pace semi-
natur facientibus pacem. Fructus enim justitiæ vita
æterna est, quæ operibus justis retribuitur, quia qui in-
quirunt pacem, sequuntur eam, ipsa pace cui student
quasi optima semente terram sui cordis aspergunt, quo
per quotidianum bonæ operationis crementum ad fruc-
tum valeant vitæ pervenire cælestis. De quo alibi
scriptum est: Qui seminant in lacrymis, in gaudio me-
tent, et cætera usque ad finem Psalmi. Seminant au-
tem et metent etiam reprobi, quia pro meritis in judicio
recipient. Non tamen fructum, sed corruptionem me-
tere dignoscuntur, quia bonis non fruentur æternis,
(Fructus quippe a fruendo dicitur,) sed pro corruptione
in qua vixerant, poenas luent sempiternas.
IN CAP. IV. Unde bella et lites in vobis ? Nonne
hinc?] Id est a zelo et contentione, quæ supra vetuerat
haberi. Unde et hic latius idem exponendo subjungit,
dicens,
Et concupiscentiis vestris que militant in membris ves-
tris, &c.] Concupiscentiæ autem militant in membris,
cum ad ea quæ mens improba prave suggerit, manus,
vel lingua, vel cæterorum membrorum consensus intem-
peranter obedit. De quo et in primis hujus epistolæ
partibus ait: Unusquisque vero tentatur a concupis-
centia sua, abstractus, et illectus, et cætera. Possunt,
autem concupiscentiæ et terrestrium bonorum in hoc
loco dictæ intelligi, Regni videlicet appetitus, divitia-
rum, honorum, dignitatum. Propter hæc enim et hu-
190
EXPOSITIO
jusmodi innumera, lites frequenter inter malos et bella
committuntur.
Litigatis et belligeratis, et non habetis propter quod non
postulatis.] Litigatis, inquit, et belligeratis pro tempo-
rali scilicet gloria, neque hanc obtinere valetis, propter
hoc nimirum, quia Dominum postulare non curastis, ut
ipse vobis salutaria quæque conferret. Si enim illum
pia intentione postularetis, et terrena vobis necessaria
ad usum temporalem, et ad fruendum perpetuo superna
bona tribueret.
Petitis et non accipitis, eo quod male petatis, &c.] Præ-
dixerat eos non postulare, et nunc dicit eos male petere,
quia qui male petit, jam in conspectu interni testis nihil
petere videtur. Male autem petit, qui jussa Domini
contemnens, a Domino beneficia superna desiderat.
Male petit et ille, qui amisso amore supernorum, infima
tantum quærit bona percipere, et hæc non ad sustenta-
tionem humanæ fragilitatis sed ad redundantiam liberæ
voluptatis. Hoc est enim quod ait, ut in concupiscen-
tiis vestris insumatis.
Adulteri, nescitis quia amicitia hujus mundi inimica est
Deo?] Adulteros recte nuncupat, quos derelicto amore
sapientiæ coelestis, ad amplexum potius amicitiæ mun-
dialis esse deflexos increpat, quos, Conditore contempto,
mammonæ magis servire cernebat. Dixerat quidem
supra de apertis Dei inimicis : Nonne divites oppri-
munt vos per potentiam, et ipsi trahunt vos ad ju-
dicia? Nonne ipsi blasphemant bonum nomen quod
invocatum est super vos ? Sed ne illos putares solos
inimicos esse Dei, qui eum aperte blasphemant, qui
fidem ejus persequuntur in sanctis et eos iniquo judicio
condemnant, ostendit etiam eos esse Dei inimicos, qui
sub fide et confessione nominis Christi, mundi illecebris
et amori deserviunt, qui nomine tenus fideles, rebus
terrenis coelestia proponunt. Quod et sequenti versi-
culo instantius inculcat, subdens,
IN EPIST. JACOBI, CAP. IV.
191
+
Quicunque ergo voluerit amicus esse seculi hujus, &c.]
Ergo inimici sunt Dei omnes amatores mundi, omnes
inquisitores nugarum, omnes qui pertinent ad eos de
quibus dicitur, Quoniam ecce inimici tui, Domine, peri-
bunt. Intrent ecclesias, non intrent ecclesias, inimici
Dei sunt. Ad tempus possunt florere sicut fænum, sed
ubi ardor judicii apparuerit, peribunt, et decor vultus
eorum decidet.
An putatis quia inaniter Scriptura dicat ?] Illa vide-
licet Scriptura, quæ a malorum societate fideles coer-
cens, ita per Moysen loquitur : Non inibis foedus cum
eis, nec cum diis eorum. Non habitent in terra tua, ne
forte peccare te faciant in me, si servieris diis eorum,
quod tibi certe erit in scandalum. Et rursum : Non
facies opera eorum, sed destrues eos atque confringes
statuas eorum.
Ad invidiam concupiscit Spiritus qui habitat in vobis ?]
Interrogative per increpationem legendum est, quasi
diceret, Numquid Spiritus gratiæ quo significati estis in
die redemptionis hoc concupiscit, ut invideatis alter-
utrum ? Non utique bonus Spiritus invidiæ vitium in
vobis, sed malus operatur. Cui similis est modus locu-
tionis in Psalmo, Frater non redimit, redimet homo?
Ita enim intelligitur. Si nos Christus non redemit, qui
nobis frater fieri dignatus est per humanitatem, numquid
aliquis homo purus nos redimere sufficit ? Quidam
hanc sententiam ita edisserunt: Ad invidiam concupis-
cit Spiritus, qui habitat in vobis. Adversus invidiam
concupiscit, hoc est invidiæ morbum debellari, atque a
vestris mentibus extirpari desiderat. Alii de spiritu
hominis dictum intelligunt, ut sit sensus: Nolite con-
cupiscere, nolite mundi hujus amicitiis adhærere, quia
spiritus mentis vestræ, dum terrena concupiscit, da
invidiam utique concupiscit, dum ea quæ ipsi acquirere
concupiscitis, alios invidetis habere.
Majorem autem dat gratiam.] Majorem gratiam Do-
minus dat quam amicitia mundi, quia hæc terrena bona
5
192
EXPOSITIO
ad tempus, et ea cum dolore amittenda tribuit, ille
gaudium vitæ largitur æternum. Qualibus autem hanc
gratiam largiatur, subsequenter exponit.
Propter quod dicit, Deus superbis resistit, &c.] Fures
quidem, perjuros, luxuriosos, et alios peccatores, quasi
contemptores præceptorum suorum punit Deus, sed
specialiter superbis resistere dicitur, quia nimirum
majori poena plectuntur, qui confidunt in virtute sua,
qui divinæ potentiæ subdi pænitendo negligunt, qui
quasi sibi ipsis ad salvandum sufficiant, auxilium su-
pernæ gratiæ quærere detrectant. At contra humili-
bus dat gratiam, quia qui in suorum plagis vitiorum
veri se Medici manibus suppliciter subdunt, merito
desideratæ sanitatis dona recipiunt. Notandum autem
quod hanc sententiam de superbis et humilibus beatus
Jacobus de parabolis Salomonis juxta antiquam trans-
lationem, quemadmodum et Petrus, in sua epistola
posuit. Pro qua in nostra editione, quæ de Hebraica
veritate descendit, ita dicitur : Illusores ipse deludet,
et mansuetis dabit gratiam. Deludet autem Dominus
illusores, juxta hoc quod Paulus loquitur de eis qui
illum in nomine Patris sui venientem recipere recu-
santes, Antichristum in nomine suo venientem suscep-
turi sunt. Eo quod dilectionem, inquit, veritatis non
receperunt ut salvi fierent, ideo mittet illis Deus ope-
rationem erroris, ut credant mendacio. Delusit illu-
sores, cum dicentibus Judæis, Si Rex Israel est, de-
scendat nunc de cruce et credimus ei; patienter susti-
nuit, donec mortuus ac sepultus, et eorum insultationes
et ipsam mortem cita resurrectione superaret. Dabit
autem mansuetis gratiam, quia eis qui se humiliter
sequuntur, et perfectionem boni operis, et beatæ peren-
nitatis dona largitur.
Appropinquate Deo, et appropinquabit vobis.] Appro-
pinquate Domino per humilitatem ejus vestigia sec-
tando, et appropinquabit vobis per misericordiam, vos
de angustia liberando. Non enim regionibus longe est
IN EPIST. JACOBI, CAP. IV.
193
quisque a Deo, sed affectibus. Namque uno commo-
rantes terræ loco, is qui virtutibus studet, et is qui
defluit sordibus vitiorum, unus longe est a Deo, alius
proximum habet Deum. Unde et Psalmista dicit :
Prope est Dominus omnibus invocantibus eum in veri-
tate. Rursumque: Longe est a peccatoribus salus.
Illa utique salus cui canimus: Dominus illuminatio
mea et salus mea, quem timebo. Et ipse Dominus,
cum nos sibi appropinquare suaderet, dicens : Venite
ad me, omnes qui laboratis et onerati estis, et ego
reficiam vos; continuo quia non hoc pedibus, sed acti-
hus esset implendum demonstravit cum subdidit, Tol-
lite jugum meum super vos, et discite a me, quia mitis
sum et humilis corde.
Emundate manus, peccatores, &c.] Hoc est veraciter
Domino nos appropinquare, operis videlicet mundi-
tiam et cordis simplicitatem habere. Innocens, inquit,
manibus et mundo corde, hic accipiet benedictionem a
Domino, et misericordiam. Et hoc est veraciter Do-
minum appropinquare nobis, suæ nobis dona pietatis
simpliciter quærentibus dare. Sanctus enim Spiritus
disciplinæ effugiet fictum, et auferet se a cogitationibus
quæ sunt sine intellectu.
Miseri estote, et lugete, et plorate, &c.] Nolite, inquit,
amare locupletari, et gaudere in hoc seculo, sed me-
mores scelerum quæ fecistis, hoc potius procurate, ut
per breves vitæ hujus miserias paupertatemque ac la-
mentationem transitoriam ad gaudia coelestis regni
sempiterna pertingatis, ut non pro lætitia temporalium
opum quas per iniquum laborem acquisistis, perpetuo
mendicetis, lugeatis, tormenta solvatis.
Nolite detrahere alterutrum, fratres mei.] Et hoc
vitium detractionis ad venenum linguæ mortiferum
respicit, de quo ait, Litigatis et belligeratis.
Qui detrahit fratri, aut qui judicat fratrem suum, &c.]
Detrahit legi qui detrahit fratri, quasi ipsa non recte
fecerit, quæ detractionem vetuit, dicens per prophetam :
VOL. XII.
0
194
EXPOSITIO
Detrahentem adversus proximum suum occulte, hunc
persequebar. Et in Levitico: Non eris criminator et
susurro in populis. Potest et ita intelligi : Qui detra-
hit fratri legis jussa facienti, detrahit legi, et judicat
legem quæ talia jussa dedit. Verbi gratia, lex præce-
pit, dicens: Ne memor eris injuriæ civium tuorum.
Qui ergo detrahit fratri, et qui judicat fratrem quem
videt pro Dei amore libenter injurias suscipere, detra-
hit utique legi, et judicat legem quæ nos injurias obli-
visci præcipit.
Tu autem, quis es, qui judicas proximum tuum ?] Teme-
ritatem arguit ejus qui proximum delectatur judicare,
nec suæ statum fragilitatis ac vitæ temporalis incertum
perpendere curat. Et quia nonnunquam per immuta-
tionem dexteræ excelsi, hi qui judicabant proximum,
ejus quem judicabant potestati subduntur, nonnun-
quam ipso superstite rapiuntur e mundo: arguit sub-
sequenter et eorum temeritatem qui certitudinem vitæ
suæ nullam habentes, de multorum temporum lucro
animum in futurum distendunt. Nam sequitur,
Ecce nunc qui dicitis, Hodie aut crastino ibimus in
illam civitatem, &c.] Multifariam in hujusmodi disposi-
tione stultitiam inesse notat, quia videlicet et de lucri
augmento consilium agunt, et se multo tempore victu-
ros arbitrantur, et ubi annum faciant suæ esse potesta-
tis autumant, et in his omnibus superni Judicis examen
ad mentem revocare contemnunt.
Quæ enim est vita vestra? Vapor est, &c.] Non ait,
quæ est vita nostra, sed quæ, inquit, vita vestra ? Quia
justi tunc verius vivere incipiunt, cum ad hujus vitæ
finem pervenerint. Inimici autem Domini mox cum
honorificati et exaltati fuerint, deficientes ut fumus
deficient. Non autem putandum est, hanc eandem
sententiam esse quam apud se impii in libro Sapientiæ
dixisse perhibentur: Quia ex nihilo nati sumus, et post
hæc erimus tanquam non fuerimus. Quoniam fumus
afflatus est in naribus nostris, et sermo scintillæ ad
IN EPIST. JACOBI, CAP. V.
195
commovendum cor nostrum. Qua extincta cinis erit
corpus, et spiritus diffundetur tanquam mollis aer.
Hæc enim illis ratiocinabatur, qui nullam vitam, nisi
istam esse credebant, dicentes cum Epicuro: Post
mortem nihil est, et mors ipsa nihil est. Illud autem
beatus Jacobus intulit, ut doceat, quia vita pravorum
brevis est in præsenti, quam tamen in futuro mors
sequetur æterna, juxta illud beati Job: Ducunt in
bonis dies suos, et in puncto ad inferna descendunt.
Scienti ergo bonum facere et non facienti, &c.] Per
totum hujus epistolæ textum beatus Jacobus ostendit,
quod hi, quibus scripsit, scientiam boni faciendi habe-
bant, simul et fidem rectam didicerant, ita ut et aliis
se magistros fieri posse præsumerent, nec tamen ope-
rum perfectionem, neque mentis humilitatem, neque
continentiam adhuc sermonis erant adepti. Unde illos
modo inter alia increpationis et exhortationis verba non
minimum terret in eo, quod scientem bona facere, et
non facientem quæ novit, majus dicit habere peccatum,
quam illum qui ignoranter delinquit. Tametsi nec ille
prorsus a reatu liber esse possit qui nesciens erravit,
cum ipsa boni ignorantia non parvum sit malum.
Hinc etenim Dominus ait: Servus qui cognovit vo-
luntatem Domini sui, et non fecit secundum volunta-
tem ejus, vapulabit multis ; qui autem non cognovit,
et fecit digna, plagis vapulabit paucis.
IN CAP. V. Agite nunc, divites, plorate, &c.] Nunc
dum tempus est acceptabile, dum dies est salutis, futu-
ras, inquit, pænarum misericordias flendo et eleemosy-
nas faciendo vitate.
Aurum et argentum vestrum æruginavit, 8c.] Non
solum impios et immisericordes divites visibilis gehen-
næ ignis in tormentis excruciat, sed et ipsa divitiarum
putrefactarum et inanium memoria, quibus facillime
possent suas redimere nequitias, non minus et ante
judicium animas eorum, et post resurrectionem etiam
02
196
EXPOSITIO
carnes exuret, dum sibimetipsis graviter irasci incipi-
unt, quia sua scelera eleemosynis abluere noluerint.
Denique diviti illi purpurato ærugo pecuniarum in tes-
timonium nequitiæ, et in augmentum versa erat pena-
rum, quando per increpationem Abrahæ audivit, Fili,
recordare, quia recepisti bona in vita tua, et Lazarus
similiter mala. Possunt etiam nomine carnium ipsæ
carnales deliciæ intelligi, quas ærugo pecuniarum sicut
ignis manducat, dum animam luxuriosam et extrinsecus
sæviens flamma cruciat, et non minus interius pungens
suæ tenaciæ dolor accusat. Quod in hac quoque vita
sæpius contingit, ut nonnulli divitias, quibus male
utebantur, amittant, perditisque facultatibus jam sero
incipiant quod eas sine fructu habuerint dolere, et tunc
se gemant indigentibus sua non dedisse, cum ipsi in-
gruente indigentia cogantur mendicare.
Thesaurizastis vobis iram in novissimis diebus.] Quia
neglecta pauperum nuditate vel esurie, thesauros pecu-
niæ vobis condere gaudebatis, jam vobis ipsis non præ-
videntes interni Judicis iram cumulastis. Quæ etsi nec-
dum apparuit, in novissimis diebus jam certissima re-
stat, id est, ubi temporalium dierum finis affuerit.
Ecce merces operariorum qui messuerunt, &c.] Quanta
superborum iniquitas, qui cum divitias sufficientes ha-
beant, non solum pauperes passim venientes suscipere,
ac reficere spernunt, sed ipsis quoque mercenariis vel
famulis suis debitam laboris sui mercedem reddere
nolunt. Quod impietatis vitium beatus Job multum se
cavere insinuat, cum ait: Si adversum me terra mea cla-
mat, et cum ipsa sulci ejus deflent; si fructus ejus com-
edi absque pecunia, et animam agricolarum ejus afflixi;
pro frumento oriatur mihi tribulus, et pro hordeo spina.
Et clamor ipsorum in aures Domini Sabaoth introivit.]
Dominum Sabaoth, id est, Dominum exercituum ap-
pellat, ad terrorem eorum qui pauperes putant nullum
habere tutorem. Huic autem loco congruit illud Psal-
mistæ : Tibi enim derelictus est pauper, pupillo tu
IN EPIST. JACOBI, CAP. V.
197
eris adjutor. Et quod in libro beati Job scriptum est :
Neque enim frustra audiet Deus, et omnipotens sin-
gulorum causas intuebitur.
Epulati estis super terram.] Neglectis gaudiis cæles-
tibus ad quæ per afflictiones et jejunia venire poteratis,
epulas tantum diligitis carnales, quas tanta in futuro
fames sitisque sequetur, ut ne una quidem aquæ gutta
tunc possit aliunde acquiri, per quam vobis ardens
lingua parumper refrigeretur.
Et in luxuriis enutristis corda vestra.] Illi in luxuriis
enutriunt corda sua, qui juxta illum Ecclesiastæ ser-
monem non prohibent cor, quin omni voluptate fruatur,
et oblectent se in his quæ paraverint. Et hanc ducunt
partem suam, si utantur ipsi laboribus suis, nullam
de pauperum nutrimento vel oblectamento curam ha-
bentes.
In die occisionis adduxistis et occidistis justum, &c.]
Justum appellat Dominum Salvatorem, de quo et beatus
protomartyr Stephanus eisdem Judæis loquitur: Quem
prophetarum non sunt persecuti patres vestri? Et occi-
derunt eos qui annuntiabant de adventu Justi. Cujus
vos nunc proditores et homicidæ fuistis. Apparet ergo
quod beatus Jacobus illos divites alloquitur ex eo loco
quo ait: Agite nunc, divites, plorate ululantes, qui in
necem Domini conjuraverant, et necdum fidem nomi-
nis ejus, qua salvarentur, acceperant. De quibus et
supra loquitur credentibus : Nonne divites per poten-
tiam opprimunt vos, et ipsi trahunt vos ad judicia?
Nonne ipsi blasphemant bonum nomen, quod invoca-
tum est super vos? Et quia duodecim tribubus quæ
sunt in dispersione scribit, ita fideles monet opera fidei
facere, ut eos etiam qui necdum crediderant, ad fidem
Dominicam simul et fidei opera suadeat converti, revo-
cans illis ad memoriam, quia Dei Filium occiderint, et
insuper, quasi nihil mali perfecissent, luxuriæ sese et
avaritiæ manciparent, nec tantum scelus poenitentia
198
EXPOSITIO
et eleemosynis emendare curarent.
Quibus proprie
convenit quod ait, avaritiam carnes eorum instar ignis
manducaturam, et quia thesaurizaverunt sibi iram in
novissimis diebus. Hoc enim in eis post occisionem
ipsius Jacobi completum esse claruit, cum Hierosoly-
morum civitas, imo omnis Judææ provincia expugna-
retur ac deleretur a Romanis, in ultionem videlicet
Dominici sanguinis, et cæterorum quæ patrarant sce-
lerum.
Patientes ergo estote, fratres, &c.] Postquam superbos
et incredulos increpaverat, rursus convertitur ad eos qui
talium improbitate fuerant oppressi, cohortans eos ad
patientiam, et insinuans quia talium pressurarum finis
proximus instet, aut ipsis videlicet raptis ad Dominum,
fructumque suæ patientiæ recipientibus, aut persecu-
toribus eorum potestate persequendi privatis.
Ecce agricola expectat pretiosum fructum terre, &c.]
Si ille pro terræ fructu quem expectat, et temporalem
sperat provenire, tam patienter laborat, quanto magis
vos pro cælestis fructu mercedis, quem perpetuo possi-
dere valetis, omnia nunc adversa sustinere debetis ?
Accipietis etenim vos temporalem fructum, vitam vide-
licet animæ post mortem. Accipietis et serotinum,
carnis incorruptionem in judicio. Vel certe tempora-
neum in operibus justitiæ, serotinum in retributione
laborum, juxta illud Apostoli : Habetis fructum vestrum
in sanctificationem, finem vero vitam æternam.
Nolite ingemiscere, fratres, in alterutrum, &c.] Quasi
vos majora meritis adversa patiamini, et persecutores
vestri cum maxima scelera fecerint, nihil ferre videan-
tur adversi. Ut non judicemini; judicio videlicet dam-
nationis, eo quod judicem justum quasi inique judican-
tem vituperetis.
Ecce judex ante januam assistit.] Qui et vobis præ-
mia patientiæ, et adversariis vestris pænam quam me-
rentur restituet. Ante januam autem assistit, quia vel
IN EPIST. JACOBI, CAP. V.
199
proximus est ad noscenda omnia quæ geritis, vel cito
veniet ad retribuendum et vobis et persecutoribus ves-
tris quæ singuli meruistis.
Exemplum accipite, fratres, exitus mali, 8c.] Videte,
inquit, quia prophetæ qui tam sancti erant, tam im-
munes a delictis, ut Dei Spiritus per eos sua mysteria
loqueretur hominibus, exitum malum habuerunt mor-
tem patiendo ab infidelibus, ut Zacharias, Urias, et
Machabæi martyres; et in Novo Testamento Joannes,
Stephanus, Jacobus Zebedæi, et alii quam plurimi. Nec
tamen hujusmodi exitu ingemiscere, sed eum potius
longanimiter ferre volebant. Alii longos sustinuere
labores, sed hos patienter et sine murmuratione tulere, ut
Noe in ædificatione arcæ per centum annos, Moyses in
ereptione et ducatu populi per annos quadraginta, Da-
vid in exilio sine culpa perpesso, Joseph in servitio fra-
trum fraude suscepto. Ad utraque autem firmum et
immutabile subjunxit exemplum, dicens :
Sufferentiam Job audistis, &c.] Laborem, inquit, et
patientiam Job lectione cognovistis, et quia duplicia
cuncta, quæ hostis fraude perdidit, Domino miserante,
recepit. Exitum quoque Domini in cruce quem longa-
nimiter suscepit, adstantes ipsi vidistis, sed et gloriam
resurrectionis et ascensionis ejus ad coelos evangelica
prædicatione didicistis.
Quia misericors est Dominus et miserator.] Ut vel in
præsenti suos a tentationibus liberet, et pro constantia
fidei etiam coram hominibus viventes glorificet, vel post
mortem in occulto coronet, et ne sic quidem ab homini.
bus memoriam quam meruere laudis auferat.
Ante omnia autem, fratres mei, nolite jurare, &c.]
Quia letiferum linguæ virus ad integrum in suis audi-
toribus exhaurire desiderat, qui detrahere alterutrum
vetuit, qui judicare proximum interdixit, qui in adver-
sitatibus alterutrum ingemiscere prohibuit, quæ sunt
aperta peccata, addit et hoc quod quibusdam leve vide-
tur, ut juris quoque jurandi consuetudinem tollat. Nam
200
EXPOSITIO
hoc quoque illis nequaquam parvipendendum patenter
apparet, qui illam Domini sententiam sollicite consi-
derant, qua dicit: Omne verbum otiosum quod locuti
fuerint homines, reddent rationem de eo in die judicii.
Ut non sub judicio decidatis.] Ideo, inquit, vos a jura-
tionis culpa compesco, ne frequenter vera jurando ali-
quando etiam in perjurium decidatis, sed eo longius a
pejerandi vitio stetis, quo nec verum dejerare nisi proxi-
ma necessitate velitis. Sed et ille sub judicio reatus
decidit, qui etsi nunquam pejerat, crebrius tamen quam
opus est, verum dejerat. Quia nimirum ipsa superfluæ
locutionis otiositate delinquit, offenditque Judicem, qui
et inutile verbum et juramentum omne vetuit.
Tristatur aliquis vestrum? &c.] Qui supra in pressuris
ad invicem fratres ingemiscere prohibuit, nunc quid
e contrario gerendum sit ipse demonstrat. Si quid, in-
quit, alicui vestrum tristitiæ deprimentis, vel ab aliis
hominibus illata forte injuria ingruerit, vel culpa acci-
dente, vel domestico damno præoccupante, vel alia qua-
libet ratione vos contristari contigerit, nequaquam illa
hora ad invicem murmuraturi, et de Dei judiciis quere-
las deposituri conveniatis, sed potius ad ecclesiam con-
currentes flexis genibus Dominum orate, ut consola-
tionis suæ gratiam mittat, ne vos tristitia seculi, quæ
mortem operatur, absorbeat. Ipsi quoque crebra psal-
modiæ dulcedine, nocivam moestitiæ pestem vestro de
corde repellite.
Infirmatur quis in vobis ? &c.] Sicut dederat contris-
tato, sic dat consilium et infirmanti, qualiter se a mur-
murationis stultitia tueatur, juxtaque modum vulneris,
modum ponit et medelæ, tristato præcipiens ut ipse pro
se oret et psallat, infirmanti autem vel corpore vel fide
mandans, ut qui majorem sustinuit plagam, plurimo-
rum se adjutorio, et hoc seniorum curare meminerit,
neque ad juniores minusque doctos causam suæ imbe-
cillitatis referat, ne forte quid per eos allocutionis aut
consilii nocentis accipiat.
IN EPIST. JACOBI, CAP. V.
201
Et orent super eum, ungentes eum, &c.] Hoc et apos-
tolos fecisse, in evangelio legimus, et nunc ecclesiæ con-
suetudo tenet, ut infirmi oleo consecrato ungantur a
presbyteris, et oratione comitante sanentur. Nec solum
presbyteris, sed, ut Innocentius papa scribit, etiam om-
nibus Christianis uti licet eodem oleo in sua aut suo-
rum necessitate ungendo : quod tamen oleum, non
nisi ab episcopis licet confici. Nam quod ait, Oleo
in nomine Domini, significat oleum consecratum in
nomine Domini. Vel certe quia etiam cum ungunt
infirmum, nomen Domini super eum invocare de-
bent.
Et si in peccatis sit, dimittentur ei.] Multi propter
peccata in anima facta, infirmitate aut etiam morte
plectuntur corporis. Unde apostolus Corinthiis, qui
corpus Domini percipere indigne soliti erant, ait : Ideo
inter vos multi et infirmi et imbecilles sunt, et dormiunt
multi. Si ergo infirmi in peccatis sint, et hæc presby-
teris ecclesiæ confessi fuerint, ac perfecto corde ea
relinquere atque emendare satagerint, dimittentur eis.
Neque enim sine confessione emendationis, peccata
queunt dimitti. Unde recte subjungitur,
Confitemini ergo alterutrum peccata vestra, &c.] In hac
autem sententia, illa debet esse discretio, ut quotidiana
leviaque peccata alterutrum coæqualibus confiteamur,
eorumque quotidiana credamus oratione salvari. Porro
gravioris lepræ immunditiam juxta legem sacerdotii
pandamus, atque ad ejus arbitrium qualiter et quanto
tempore jusserit, purificare curemus.
Multum enim valet deprecatio justi assidua, &c.] De-
centi adstruit exemplo quantum deprecatio justi valet
assidua, cum Elias una tantum oratione orando tam
longo tempore cælos continuerit, terris imbres averterit,
fructus mortalibus negaverit, et rursus ubi voluit, ubi
tempus esse perspexit, ubi longa inediæ tabe cor regis
superbi et gentis idololatræ ad pænitentiam vidit in-
flexum, una solummodo oratione oraverit, et fructus
202
EXPOSITIO
atque aquas quas negaverat, terris restituerit. Sic enim
sequitur,
Et rursum oravit, et cælum dedit pluviam, &c.] Semel
ergo et prius et postmodum oravit, et hoc unus Elias
talia ac tanta impetravit, quantum igitur valet frequens
plurimorum oratio justorum ? Sed ne trepidaret nostra
fragilitas, reputans se tanto prophetæ qui curru igneo
rapi meruit ad cælos, similia facere non posse, consulte
beatus Jacobus de ejus oratione locuturus ita inchoavit:
Elias homo erat similis nobis, passibilis. Homo nam-
que erat tametsi nulli hominum virtute secundus, similis
nobis origine carnis, passibilis ut nos et mentis fragili-
tate et carnis. Nam quia carne fragilis esset, apud
Sareptanam viduam victum quærendo monstravit. Quia
mente quoque passibilis fuerit, ostendit cum post red-
ditas terris aquas extinctosque prophetas, et sacer-
dotes idolorum, unius mulierculæ minis exterritus per
deserta fugit. Quanti autem sit meriti apud Dominum
pro infirmantibus orare, eosque sua peccata confitentes
ad amissam revocare sospitatem, subdendo manifes-
tatur:
Fratres mei, si quis ex vobis erraverit a veritate, &c.]
Quia enim in superioribus hujus epistolæ partibus lingua
nostra a maligna vel otiosa locutione restringitur, oppor-
tune in fine, quid maxime loqui debeamus ostenditur.
Jubemur itaque orare, et psallere Domino, quoties aliqui-
bus pulsamus adversis. Item confiteri alterutrum peccata
nostra, et orare pro invicem, ut salvemur, pro sanitate
proximorum, non solum temporali sed potius æterna,
quantam possumus impendere curam.
Si enim magnæ
mercedis est a morte eripere carnem quandoque mori-
turam, quanti est meriti a morte animam liberare in
cælesti patria sine fine victuram? Notandum sane quod
quidam codices habent, Salvabit animam suam a morte.
Et ex ambiguo Græco, ita etiam recte interpretari po-
test. Et revera qui errantem corrigit, sibimetipsi per
hoc vitæ coelestis gaudia ampliora conquirit. Salvabit,
IN 1. EPIST. PETRI, CAP. I.
203
inquit, animam suam a morte, et cooperiet multitudi-
nem peccatorum. Qui peccatorem ab errore convertit,
et ejus peccata per hanc conversionem ab aspectu in-
terni Judicis superpositione vitæ melioris abscondit; et
sua quoque in quibuscunque offendit errata, ab intuitu
ejus qui omnia videt, proximum curando contegit, juxta
illud Psalmistæ, Beati quorum remissæ sunt iniquitates,
et quorum tecta sunt peccata. Nec obliviscitur hæc
hortans beatus Jacobus, quod superius ait: Nolite
plures magistri fieri, fratres mei. Ibi namque imper-
fectos in propria actione a magisterii officio quod per
jactantiam quærebant, summovet. Hic vero instructos
ex omni parte, quid erga salutem proximorum pro
amore fraternitatis agere debeant edocet. Quod enim
hiç doctor facere perhibetur, hoc alio loco caritas facere
memoratur, dicente beato Petro apostolo, Quia caritas
operit multitudinem peccatorum. Nec prætereundum,
quod hæc errantis conversio non solum loquendo, sed
plerumque etiam bene agendo perficitur. Nam si quis,
etiam lingua tacente, proximis exempla bonæ actionis
ostendit, eosque ad imitanda quæ neglexerant elee-
mosynæ vel hospitalitatis, vel aliarum opera virtutum
convertit, officium profecto doctoris exequitur, ac pro
ejus quem correxit salvatione fratris, certam a pio Judice
mercedem consequetur.
IN I. EPISTOLAM PETRI.
IN CAP. I. Petrus, apostolus Jesu Christi, 8c.] Ad-
venæ Latine, Græce dicuntur proselyti. Quo nomine
appellabant Judæi eos qui de gentibus nati, in Deum
credere, et circumcisione accepta, Judaico more, juxta
Dei legem vitam ducere maluerunt. De quorum nu-
mero fuere quidam eorum, qui in die sancto Pente-
costes, quo apostoli Spiritum Sanctum in ignis visione
perceperunt, ad prædicationem eorum Christo credide-
runt, dicente Scriptura, quod Judæi quoque et proselyti
204
EXPOSITIO
adessent. Electos ergo advenas dicit, qui de gentilitate
ad agnitionem ac susceptionem divinæ legis, ac per-
ceptis sacramentis legalibus, ad acceptionem gratiæ fidei
pervenire meruerunt. Unde sanctus presbyter Hiero-
nymus de his loquens ait: Quia Petrus post episcopa-
tum Antiochensis ecclesiæ, et prædicationem disper-
sionis eorum qui de circumcisione crediderunt in Ponto,
Galatia, Cappadocia, Asia, et Bithynia, secundo Claudii
anno, ad expugnandum Simonem magum Romam per-
git. Sed et nos si veraciter cum propheta, Deo dicere
possumus, Quoniam incolæ nos sumus apud te in terra,
et peregrini sicut omnes patres nostri: ad nos quoque
epistolas beati Petri scriptas credere, et ut nobis missas
legere debemus. Denique in ipsis epistolis, quasi alibi
patriam habentes, nos admonet, dicens: Carissimi, ob-
secro vos tanquam advenas et peregrinos abstinere a
carnalibus desideriis. Quod vero adjungitur, disper-
sionis, significat quia dispersi sint ab Hierosolymis in
persecutione quæ facta fuerat sub Stephano, vel certe
aliis multifariis persecutionibus sint pro fide vel a Ju-
dæis vel a gentibus afflicti, a propriis sæpe sedibus
pulsi, ut in Actibus Apostolorum legimus. Sed et Pau-
lus ad Galatas : Tanta, inquit, passi estis sine causa,
si tamen sine causa.
Dispersionis Ponti, Galatiæ, &c.] Omnes hæ pro-
vinciæ sunt Græcorum in Asia. Sed et alia Bithynia
est in Europa, de qua illi qui in Asia sunt Bithyni
originem ducere perhibentur. Illa autem quæ in Asia
est Bithynia, vocatur et major Phrygia, quæ Hiera
flumine est a Galatia disterminata.
Secundum prescientiam Dei Patris, &c.] Adhærent hi
versiculi ad hoc quod prædixerat, Electis advenis.
Electi namque erant secundum præscientiam Dei Pa-
tris. Unde et apostolus ait: Quos præscivit et præ-
destinavit conformes fieri imaginis Filii sui. Et alibi:
Sicut elegit nos in ipso ante mundi constitutionem.
Electi autem erant ad hoc, ut per donationem Spi-
IN I. EPIST; PETRI, CAP. I.
205
ritus Sancti sanctificarentur, emundati ab omnibus pec-
catis, ut obedire inciperent Domino Jesu Christo, qui
per
inobedientiam protoplasti perierant, ut aspersi san-
guine ejus potestatem Satanæ vitarent, sicut Israel
per agni sanguinem Ægyptorum dominatum declinavit.
Aspersionem autem dicit more scripturæ veteris, ubi
quæ sanctificanda erant, sanguine hostiarum solebant
aspergi. Cæterum ipse Dominus dicit manifeste de eo :
Nisi manducaveritis carnem Filii hominis, et biberitis
ejus sanguinem, non habebitis vitam in vobis.
Gratia et pax multiplicetur.] Ut quod bene cepistis,
perfecte compleatis. Bene primo gratiam, postea nomi-
nat pacem, quia sine gratia Christi ad pacem recon-
ciliationis pervenire non possumus, imo nihil pacificum,
nisi per gratiam ejus habere valemus.
Benedictus Deus, et Pater Domini nostri Jesu Christi.]
Ita Deo Patri laudes benedictionis refert, ut Dominum
Salvatorem nostrum, et Deum demonstret esse et homi-
nem. Cum enim dicit, Deus et Pater Domini nostri
Jesu Christi, Deum quidem Domini Jesu Christi ap-
pellat, quia ipsum Dominum Christum, hominem fac-
tum fuisse meminit: Patrem autem Domini nostri
nominat, quia eundem Dominum nostrum, Dei Filium
semper extitisse non dubitat.
Qui secundum magnam misericordiam suam regene-
ravit nos, &c.] Jure benedicitur a nobis Deus, qui, cum
nostris meritis generati fuissemus ad mortem, sua nos
misericordia regeneravit ad vitam. Et hoc per resur-
rectionem Filii sui, cum in tantum nostram dilexerit
vitam, ut illum pro hac mori disponeret, atque eadem
morte per resurrectionem destructa, spem nobis exem-
plumque resurgendi monstraret. Mortuus namque est,
ne nos mori timeremus. Resurrexit ex mortuis, ut et
nos per eum resurrecturos esse speraremus.
In hæreditatem incorruptibilem, &c.] Incorruptibilem,
inquit, propter vitam cælestem, quæ nec senio, nec
morbo, nec morte, nec aliqua mæstitia tangitur. In-
1
206
EXPOSITIO
contaminatam, quia nullus in eam potest immundus
intrare. Immarcessibilem, quia nec ipsis beatorum
hominum mentibus ex longo usu cælestis illa conver-
satio valet aliquando vilescere, quomodo præsentis se-
culi luxus et deliciæ solent nonnunquam diutina con-
suetudine et usu in fastidium verti.
Conservatam in cælis in vobis.] Conservatam in vobis
dicit, pro eo ut diceret, conservatam vobis, id est ad
hoc conservatam nunc, ut vobis tempore præstituto
reddatur in ccelis. Vel certe conservatam in ccelis in
vobis, quia qui dedit credentibus potestatem filios
Dei fieri, ipse dedit ejusdem potestatem hæreditatem in
cælis accipere, perseverando usque in finem ut salvi
sint. Et ideo conservatam dicit in illis hæreditatem,
quorum meritis juvante Domino perveniendum novit ad
illam, quia qui non servaverint disciplinam Patris,
hæreditatem ab eo non merentur accipere.
Qui in virtute Dei custodimini per fidem, &c.] Et Do-
minus ait in evangelio, In domo Patris mei mansiones
multæ sunt. Et iterum, Non est meum dare vobis, sed
quibus paratum est a Patre meo. Paratæ ergo sunt
sedes in regno Dei, paratæ mansiones in domo Patris,
parata salus in coelis, tantum faciat se dignum qui acci-
pere desiderat. Sed quia nemo suo tantum conamine
dignus fieri, suisque viribus ad æternam potest venire
salutem, recte præmittitur, Qui in virtute Dei custodi-
mini per fidem. Neque enim quisquam suæ libertatis
potentia custodiri valet in bonis, sed illius per omnia
quærendum est auxilium, ut perficiamur, a quo initium
bonæ actionis accepimus.
In quo exultabitis, &c.] Quod dicit, In quo: signi-
ficat in eo quod tempore novissimo salus parata reve-
labitur, ac dignis dabitur. De quo et Dominus ait :
Iterum autem videbo vos, et gaudebit cor vestrum, et
gaudium vestrum nemo tollet a vobis.
Modicum nunc, si oportet, contristari.] Oportet, in-
quit, contristari, quia non nisi per tristitiam seculi
5
IN I. EPIST, PETRI, CAP. I.
207
labentis et afflictiones potest ad gaudia æterna per-
veniri. Modicum autem dicit, quia ubi merces æterna
retribuetur, breve videbitur ac leve totum fuisse, quod
in seculi tribulationibus grave videbatur et acerbum.
Ut probatio fidei vestre multo pretiosior sit auro, &c.
Et Sapientiæ liber passiones sanctorum auro quod per
ignem examinatur comparat, dicens de Domino, Tan-
quam aurum in fornace probavit illos, et quasi holo-
causti hostiam accepit illos. Quia nimirum quos in
camino tribulationis fideles probaverit, hos in gaudio
retributionis quasi placabilem sibi hostiam assumet. Et
bene patientia sanctorum auro assimilatur, quia sicut in
metallis pretiosius auro aliquid non est, ita hæc apud
Deum omni est laude dignissima. Hinc etenim scrip-
tum est: Pretiosa in conspectu Domini mors sanctorum
ejus. Sicut enim aurum in fornace clausum ignibus
examinatur, prolatum vero foras cujus sit fulgoris appa-
rebit, ita fidelium constantia inter infidelium quidem
pressuras contemptibilis videtur ac stulta: sed ubi tem-
pus retributionis finito certamine tribulationum affuerit,
tunc quantæ fuerit gloriæ quantum flammis passionum
profecerit, eorum virtus ostenditur. Unde apte sub-
jungitur,
Invenitur in laudem et gloriam, &c.] Invenitur autem
in laudem probatio fidei, cum laudans eam Judex dicet,
Esurivi, et dedistis mihi manducare, &c. Invenitur in
gloriam, cum præmittit eandem glorificans, Venite, be-
nedicti Patris mei, possidete paratum vobis regnum a
constitutione mundi. Invenitur in honorem, cum, caden-
tibus impiis in supplicium æternum, justi ibunt in
vitam æternam. De quo ipse ait: Si quis mihi minis-
traverit, honorificabit eum Pater meus.
Quem cum non videritis, diligitis, &c.] Et Paulus ait,
Quod oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor
hominis ascendit, quæ præparavit Deus diligentibus se.
De qua salute exquisierunt atque scrutati sunt pro-
phetæ, &c.] Exquisierunt et scrutati sunt in occulto a
208
EXPOSITIO
mam:
Domino, vel ab angelis, de futura evangelii gratia,
quando vel quo ordine salus æterna mundo adveniret,
quod in eorum libris invenitur. Unde et unus ex eis
pro magno scientiæ salutaris amore, vir desideriorum
appellari ab angelo meruit. Prophetabant autem lo-
quendo palam hominibus, et exponendo quæ in occulto
internæ contemplationis ipsi cognoverant.
Scrutantes in quod vel in quale tempus significaret in
eis Spiritus Christi, &c.] Has glorias significavit evan-
gelista, cum ait: Spiritus enim nondum erat datus, quia
Jesus nondum fuerat glorificatus. Duæ autem sunt
Domini glorificationes, secundum suscepti hominis for-
una, qua resurrexit a mortuis; et alia, qua
ascendit in ccelum ante oculos discipulorum suorum.
Restat tertia, et ipsa in conspectu hominum, cum vene-
rit in majestate sua et Patris et sanctorum angelorum
ut reddat unicuique secundum opera sua.
Quibus revelatum est quia non sibimetipsis, &c.] Inter
multa arcana quæ revelata sunt prophetis, cum dili-
genter de futura salute scrutarentur et exquirerent,
etiam hoc illis revelatum est, quia non in diebus eorum
eadem salus, sed in vestris potius, qui in fine seculorum
nascimini, esset adventura temporibus. Hæc ideo dicit,
ut admoneat eos curam gerere salutis oblatæ, quam
tantisper amabant prophetæ et justi priores, deside-
rantes illo tempore vivere in mundo, quo ablatis e
mundo statim liceret coelestia regna conscendere.
Per eos qui evangelizaverunt in vos, &c.] Supra dixe-
rat prophetas Spiritu Christi prænuntiasse passiones
ejus et posteriores glorias, et nunc eadem dicit aposto-
los eis nuntiare Spiritu Sancto misso de coelo. Unde
patet quia idem Spiritus Christi erat in prophetis prius,
qui postmodum in apostolis. Ideoque eandem fidem
passionis Christi et posteriores glorias, utrique populis
prædicabant, illic adhuc venturam, isti jam venisse. Ac
per hoc unam esse ecclesiam, cujus pars esse carnalem
Domini adventum præcesserit, pars sit altera secuta.
IN J. EPIST. PETRI, CAP. I.
209
In quem desiderant angeli prospicere.] Constat pro-
fecto quia tanta ejus qui passus est pro nobis hominis
Jesu Christi posterior gloria successit, ut etiam ange-
licæ in cælo virtutes, cum sint æterna felicitate perfectæ;
non solum immortalem Deitatis magnificentiam, sed et
assumptæ humanitatis ejus claritatem semper aspicere
gaudebant. Verum diligentius intuendum, quomodo
dicat quod in eum desiderent angeli prospicere, cum
desiderium dici non soleat ejus rei quam habemus, sed
quam volumus habere : nam nemo desiderat quod
habet. Quomodo ergo in Christum prospicere deside-
rant, cujus faciem cernere nunquam cessant, nisi con-
templatio divinæ præsentiæ ita supernæ patriæ cives
beatificat, ut ineffabili nobis ordine et semper ejus visa
gloria satientur, et semper ejus dulcedinem quasi no-
vam insatiabiliter esuriant? Nam sicut beatus Papa
Gregorius delicias cordis et corporis mirifice distin-
guens ait, corporales deliciæ cum non habentur, grave
in se desiderium accendunt, cum vero habitæ eduntur,
comedentem, protinus in fastidium per satietatem ver-
tunt. At contra spirituales deliciæ cum non habentur,
in fastidio sunt: cum vero habentur, in desiderio sunt:
tantoque a comedente amplius esuriuntur, quanto et ab
esuriente amplius comeduntur. In illis appetitus sa-
turitatem, saturitas fastidium generat; in istis autem
appetitus saturitatem, saturitas appetitum parit. Au-
gent enim spirituales deliciæ desiderium in mente dum
satiant, quia quanto magis earum sapor percipitur, eo
amplius cognoscitur quod amplius ametur. Potest au-
tem quod ait, In quem desiderant angeli prospicere,
etiam de Spiritu Sancto recte intelligi, de quo promise-
rat, Qui evangelizaverunt in vos Spiritu Sancto misso
de coelo. Namque hoc beatus Petrus ad gratiam re-
ferre divinæ pietatis voluit, quod eum qui tantæ majes-
tatis est et gloriæ, ut semper ejus visio sicut et ipsius
Patris et Filii (quia nimirum una eademque est) deside-
retur ab angelis in cælis, causa salutis humanæ ad ter-
VOL._XII.
P
210
EXPOSITIO
ras Spiritum miserit, atque illustrandis fidelium menti-
bus infuderit.
Propter quod succincti lumbos mentis vestræ, &c.] Quia
vobis, inquit, hoc promissum est, ut revelationem Jesu
Christi videatis post hanc vitam, quam nunc angeli
vident, quanto major est gratia vobis promissa, tanto
amplius digni esse curate ut eam percipere valeatis.
Succingit lumbos mentis, qui hanc et a cogitatione
restringit. Et recte dicit, Sperate in eam quæ offertur
vobis gratiam in revelatione Jesu Christi, quia qui suc-
cinctis lumbis mentis, id est mente et corpore castus
Domini adventum expectat, merito quando revelatur,
sperat. Nam qui Domino se placere non novit, merito
spe bonorum, carnes ne citius adveniat, metuit.
Quasi filii obedientiæ, &c.] Recte filios obedientiæ
vult illos existere, quos in præfatione in obedientiam et
aspersionem sanguinis Jesu Christi dixerat electos.
Sed secundum eum qui vocavit vos sanctum, &c.] Huic
simile est illud in evangelio: Estote igitur vos perfecti,
sicut et Pater vester coelestis perfectus est.
Et si Patrem invocatis eum.] Dicendo in oratione,
Pater noster qui es in cælis.
Qui sine acceptione personarum judicat, &c.] Non ut
pater carnalis qui filiis peccantibus indulgentius par-
cere quam famulis consuevit. Pater autem Deus tantæ
justitiæ et pietatis est, ut et servos humiles atque obe-
dientes, imo et hostes sibi manum dantes mutet in
adoptionem filiorum, et rursum eos qui filiorum nomine
videntur honorabiliores, pro culpa inobedientiæ prorsus
hæreditatis perpetuæ reddat exsortes.
In timore incolatus vestri tempore conversamini.] Ne
videlicet per desidiam et negligentiam tanto Patre ex-
istatis indigni, et dum tempore præsentis incolatus securi
sitis, ad promissam patriæ beatitudinem pervenire non
possitis.
Scientes quod non corruptibilibus, auro vel argento, &c.]
Quanto majus est pretium quo redempti estis a corrup-
IN I. EPIST. PETRI, CAP. I.
211
tione vitæ carnalis, tanto amplius timere debetis, ne
forte ad corruptelam vitiorum revertendo animum vestri
Redemptoris offendatis.
Renati non ex semine corruptibili, &c.] Tale est in
evangelio Joannis : His qui credunt in nomine ejus, qui
non ex sanguinibus, neque ex voluntate carnis, neque
ex voluntate viri, sed ex Deo nati sunt. Sicut ergo
incorruptibile est pretium Dominicæ passionis quo
redempti sumus, ita etiam incorruptibile est sacramen-
tum fontis sacri quo renascimur. Quæ ita sibi invicem
connectuntur, ut unum nobis sine altero salutem con-
ferre nequeat. Quia nimirum Dominus ita nos tem-
pore incarnationis suæ suo sacro sanguine simul omnes
redemit, ut nos quoque nostro tempore viritim per
regenerationem baptismi, ad consortium ejusdem rege-
nerationis pervenire debeamus. De qua regeneratione
bene dicitur, quia non ex semine corruptibili, sed per ver-
bum Dei vivi et permanentis in æternum agatur: ut hinc
colligatur, quia sicut ex semine corruptibili caro quæ
corrumpitur nascitur, sic per aquam verbo Dei conse-
cratam, vita nobis quæ fidem nesciat tribuitur. Quod
et apte prophetico adstruit testimonio, subjiciens,
Quia omnis caro ut foenum, &c.] Sicut ergo corruptibilis
corruptibilem caro generat carnem, ita verbum Domini
quod manet in æternum, æternam his quos ex aqua re-
creat in carne simul et anima vitam dat. Hujus testimonii
sanctus Cyprianus in libro de Habitu Virginum ita me-
minit: Clamat, inquit, Esaiæ Deus, Omnis caro fre-
num, et omnis claritas ejus ut flos foni. Aruit fænum,
et flos decidit, sermo autem Domini manet in æternum.
Neminem Christianum decet, et maxime virginem non
decet, claritatem ullam computare carnis et honorem,
sed solum appetere sermonem Dei, bona in æternum
mansura complecti. Aut si in carne sit gloriandum,
tunc plane quando in nominis confessione cruciatur,
quando fortior fæmina viris torquentibus invenitur :
quando ignes, aut cruces, aut ferrum, aut bestias patitur,
P 2
212
EXPOSITIO
ut coronetur. Illa sunt carnis pretiosa monilia, illa
corporis ornamenta meliora. Non autem turbet lec-
torem quod in hac prophetæ sententia, ille claritatem,
nostra translatio gloriam posuit, namque ex uno Græco,
quod est dóa, utrumque solet Latine transferri.
IN CAP. II. Deponentes igitur omnem malitiam et
omnem dolum, &c.] Quia renati estis, inquit, nuper, et
filii Dei per baptismum facti, tales modo estote per
studium bonæ conversationis, quales recenter editi in-
fantes per naturam innoxiæ ætatis, ignari videlicet ma-
litiæ et doli, simulare, in videre, detrahere, aliisque hu-
jusmodi vitiis mancipari omnimodis ignorantes. Qui
sicut lac maternum naturaliter desiderant, ut ad salu-
tem crescere, atque ad panem comedendum pervenire
valeant, ita et vos simplicia fidei rudimenta; primo de
ecclesiæ matris uberibus quærite, hoc est de utriusque
Testamenti doctoribus, qui divina eloquia vel scripsere
vel etiam viva vobis voce prædicant, ut bene discendo
perveniatis ad refectionem panis vivi qui de coelo de-
scendit, hoc est per sacramenta Dominicæ incarnationis,
quibus renati estis et quibus nutriti, perveniatis ad con-
templationem divinæ majestatis.
Rationabile et sine dolo lac concupiscite, &c.] Præcepto
concupiscendi lac verbi tangit eos qui ad audiendas
lectiones sacras inviti et fastidiosi adveniunt, ignari
illius sitis et esuriei de qua Dominus ait: Beati qui
esuriunt et sitiunt justitiam. Ideoque tardius ad per-
fectum salutis crementum pervenientes, quo possint
solido verbi cibo refici, id est arcana cognoscere divina,
vel majora facere bona.
Si tamen gustatis, quoniam dulcis est Dominus.] Hoc
(inquit) pacto dimissa atque emendata cordis vestri ma-
litia et spurcitia, vitalem Christi alimoniam concupiscite,
si divinæ dulcedinis quanta sit multitudo sapitis. Nam
qui nihil de superna suavitate animo gustat, non est
mirum si hunc terrestribus illecebris sordidare non evi-
IN I. EPIST. PETRI, CAP. II.
213
tat. Bene autem Psalmista gustare admonet quam
dulcis sit Dominus, quia sunt nonnulli qui de Deo sen-
tiunt, non quod dulce interius sapiat, sed quod excus-
sum exterius sonet. Qui etsi secreta quædam intelli-
gendo percipiunt, eorum dulcedinem experiri non pos-
sunt. Et si noverunt quomodo sunt, ignorant ut dixi
quomodo sapiunt. Et quoniam in ipso Psalmo de quo
hunc versiculum assumpsit, præmissum est, Accedite
ad eum et illuminamini, recte beatus Petrus subdidit,
dicens,
Ad quem accedentes lapidem vivum, &c.] Et hoc de
lapide testimonium sumit ex Psalmo, ubi scriptum est,
Lapidem quem reprobaverunt ædificantes, hic factus est
in caput anguli. Quod ne quis Judaico sensu putaret
de materiali lapide a propheta cantatum, qui in ædifica-
tione terrenæ cujuslibet domus contra hominum dispo-
sitionem divino judicio imponeretur, consulte addidit
vivum, Ad quem accedentes, inquiens, lapidem vivum,
ut de Christo dictum significet. Qui recte lapis appel-
latus est, qui in carne veniens, ad ædificationem sanctæ
ecclesiæ, quo hanc confirmaret, sese inserere dignatus
est. Vivus autem qui dicere potuit, Ego sum via,
veritas, et vita. Qui ab hominibus reprobatus est, cum
dicerent, Non habemus regem nisi Cæsarem. A Deo
autem electus, cum ait ipse, Ego autem constitutus sum
rex ab eo, et cætera. Et honorificatus, quando post
mortem crucis Deus illum exaltavit, et donavit illi no-
men quod est super omne nomen, et cætera.
Et ipsi tanquam lapides vivi, &c.] Superædificari illos
dicit, quia sine Domino nostro Jesu Christo, lapide
scilicet vivo, nulla spiritualis ædificatio stare potest.
Fundamentum enim aliud nemo potest ponere præter
ipsum, cujus participatione fideles lapides vivi efficiun-
tur, qui per infidelitatem lapides mortui fuerant, duri
scilicet et insensibiles, quibus merito dicitur, Auferam
a vobis cor lapideum, et dabo vobis cor carneum. Sed
tanquam lapides vivi ad spirituale ædificium aptantur,
214
EXPOSITIO
qui per discretionem eruditi doctoris amputatis acti-
bus et cogitationibus superfluis, velut ictu quadrantur
securis. Et sicut ordines lapidum in pariete portan-
tur alii ab aliis, ita portantur fideles quique a præce-
dentibus in ecclesia justis, portant et ipsi sequentes
justos per doctrinam et tolerantiam usque ad ultimum
justum. Qui cum a prioribus portetur, quem portare
debeat ipse sequentem non habebit. Qui autem omne
ædificium portat, et ipse a nemine portatur, Dominus
est Christus, unde et lapis pretiosus a propheta voca-
tur in fundamento fundatus. Item vivos lapides ap-
pellat electos, ut conatum insinuet bonæ intentionis
sive actionis eorum, quo præveniente se ac comitante
Dei gratia semper exerceri debeant. Mortui namque,
id est, materiales lapides, cum præparantur aut ponun-
tur in ædificio, nil ipsi laborem operantis juvare, nil
etiam per se nisi cadere possunt, sed quocunque et
ubicunque a structore positi fuerint, ita ibidem insen-
sibiliter perdurant, aut elapsi decidunt. Non autem
nos beatus Petrus talium lapidum duritiam atque in-
sensibilitatem vult imitari, sed tanquam lapides vivos
fundamento Christi superædificari, ut videlicet juvante
nos gratia, sobrie et juste et pie vivendo cooperemur,
juxta exemplum ejus qui dicebat, Et gratia ejus in me
vacua non fuit, sed plus omnibus illis laboravi. Vivus
namque lapis in ædificatione sanctæ ecclesiæ extitit,
qui ne gratiam Dei frustra videretur accepisse, sedulus
laborare contendit. Et ne aliquid ejusdem pii laboris
sibimet tribuisse videretur, vigilanter adjunxit: Non
autem ego, sed gratia Dei mecum. Tanquam ergo
lapis vivus ædificatur a Christo in domo ejus, quicun-
que, donante ac juvante ipso, bonis indefessus insistere
curat operibus. At qui per gratiam regenerationis
sanctae ecclesiæ incorporatus nihil amplius pro sua
salute operari studuerit, hic quasi lapis mortuus cæ-
lesti prorsus est ædificatione indignus, ideoque abjici-
endus divino examine, atque alius qui dignus est loco
IN I. EPIST. PETRI, CAP. 11.
215
ejus substituendus, juxta præceptum Levitici, in quo
leprosi domorum lapides a sacerdote inspici, et si puri-
ficari nequiverint, jam inter immundos computari, ac
de ordine mundorum lapidum præcipiuntur erui. Su-
perædificamini, inquit, domos spirituales. Ita illas
domos spirituales dicit fieri debere, cum sit una domus
Christi ex electis omnibus angelis et hominibus con-
dita, quomodo cum sit una ecclesia Catholica toto orbe
diffusa, sæpe pluraliter appellantur ecclesiæ propter
multifaria scilicet fidelium conventicula, variis tribubus,
linguis, et populis discreta. Unde dicit ipse, Ego
Jesus misi angelum meum testificari vobis in ecclesiis.
Nec prætereundum quod quidam codices habent in
numero singulari, Superædificamini, domus spiritualis :
alii, Sursum ædificamini in domum spiritualem. In
quo nimirum unitas ipsa totius sanctæ ecclesiæ aper-
tius commendatur. Cum autem dixisset, Superædifica-
mini domos spirituales, sive domus spiritualis, addidit,
Sacerdotium sanctum. Quo manifestissime nos hor-
tatur, ut sacerdotium sanctum ipsi existentes super-
ædificemur super fundamentum Christi. Omnem ergo
ecclesiam sacerdotium sanctum appellat, quod sola
domus Aaron in lege nomen et officium habuit. Quia
nimirum omnes Summi Sacerdotis membra sumus,
cuncti oleo lætitiæ signamur, universis autem con-
gruit quod subdidit,
Offerre spirituales hostias, acceptabiles Deo per Jesum
Christum.] Spirituales autem hostias opera nostra, elee-
mosynas, et preces dicit, ad distinctionem carnalium in
lege victimarum. Quod autem in conclusione dicit, per
Jesum Christum, ad cuncta quæ præmiserat pertinet,
quia per ipsius gratiam et superædificamur in illo per
architectos sapientes, hoc est ministros Novi Testamenti,
et domus spirituales efficimur per Spiritum ejus, contra
pluvias, ventos, fulmina tentationum muniti. Et sacer-
dotio sancto participare, et boni aliquid acceptabile
Deo gerere, non nisi per ipsum valemus. Sicut enim
216
EXPOSITIO
palmites non possunt ferre fructum a semetipsis, nisi
permanserint in vite ; sic nec vos (inquit) nisi in me
manseritis.
Propter quod continet Scriptura, Ecce pono in Sion
lapidem, &c.] Hoc testimonium de Esaia ponit, ad con-
firmandum hoc quod præmiserat : Ad quem accedentes
lapidem vivum, adstruens et affirmans Dominum Sal-
vatorem propter firmitatem suam lapidem a prophetis
vocari. Et quod addidit,
Et omnis qui credit in illum non confundetur.] Prop-
ter hoc ponit quod dixerat, Et vos tanquam lapides
vivi superædificamini. Pulchre autem convenit huic
prophetiæ et apostoli sermo, quo dicitur accedentes ad
lapidem vivum vel credentes in eo, non confundemini :
illiusque Psalmi versiculo, in quo cum dictum esset, Ac-
cedite ad eum et illuminamini, continuo subjunctum est,
Et vultus vestri non erubescent. Cui simile est quod
Joannes ait, Et nunc, filioli, manete in eo, ut cum ap-
paruerit, habeamus fiduciam, et non confundamur ab eo
in adventu ejus.
Vobis igitur honor credentibus.] Ille nimirum honor,
ut non confundamini ab eo in adventu ejus : sed sicut
ipse ait, Si quis mihi ministraverit, honorificabit eum
Pater meus.
Non credentibus autem, lapis quem reprobaverunt ædi-
ficantes.] Ut sicut illum reprobaverunt cum ædificarent
actus suos, nolentes eum ponere in fundamento cordis
sui, ita et ipsi reprobentur ab eo in adventu ejus,
nolente illo tunc eos qui se reprobaverunt in ædifica-
tionem accipere domus suæ quæ est in coelis. Et hæc
distinctio honoris credentium, non credentium autem
reprobatio hucusque pertingit. Hinc item de creden-
tibus infert,
Hic factus est in caput anguli.] Quia videlicet sicut
lapis angularis duos parietes conjungit, ita Dominus
Judæorum plebem et gentium in una sibi fidei socie-
tate copulavit. Ac mox de infidelibus addit,
IN I. EPIST. PETRI, CAP. II.
2179
Et lapis offensionis, et petra scandali.] Hinc et Pau-
lus: Nos, inquit, prædicamus Christum crucifixum,
Judæis quidem scandalum, gentibus autem stultitiam.
His qui offendunt verbo, &c.] Offendunt verbo eo ipso
quod verbum Dei audire eos contigit. Offendunt ani-
mo, dum nolunt credere quod audiunt. Quorum stul-
titiam exaggerando subjecit, Nec credunt in quod et
positi sunt. Quia in hoc positi, id est, in hoc per
naturam facti sunt homines, ut credant Deo, et ejus
voluntati obtemperent. Salomone attestante cum ait,
Deum time, et mandata ejus serva : hoc est, omnis
homo. Id est, in hoc naturaliter factus est omnis
homo, ut Deum timeat, ejusque mandatis obsecundet.
Quidam codices habent, In quo et positi sunt: quod
intelligitur juxta hoc quod Paulus de Deo loquens ait :
In ipso enim vivimus, et movemur, et sumus.
Vos autem genus electum, regale sacerdotium, &c.]
Hoc laudis testimonium quondam antiquo Dei populo
per Moysen datum est, quod nunc recte gentibus dat
Apostolus Petrus : quia videlicet in Christum credide-
runt, qui velut lapis angularis in eam quam in se Israel
habuerat salutem gentes adunavit. Quas genus elec-
tum vocat propter fidem, ut distinguat ab eis qui lapi-
dem vivum reprobando facti sunt ipsi reprobi. Regale
autem sacerdotium, quia illius corpori sunt uniti, qui
rex summus et sacerdos est verus, regnum suis tribuens
ut rex, et ut pontifex eorum peccata sui sanguinis
hostia mundans. Regale sacerdotium eos nominat, ut
et regnum sperare perpetuum, et hostias immaculata
conversationis Deo semper offerre meminerint. Gens
quoque sancta et populus acquisitionis vocantur, juxta
id quod Apostolus Paulus prophetæ sententiam expo-
nens dicit: Justus autem meus ex fide vivit: quod si
subtraxerit se, non placebit animæ meæ : Nos autem,
inquit, non sumus subtractionis in perditionem, sed
fidei in acquisitionem animæ. Et in Actibus Apostolo-
rum, Vos Spiritus Sanctus posuit episcopos regere
218
EXPOSITIO
ecclesiam Domini, quam acquisivit sanguine suo.
Po-
pulus ergo acquisitionis facti sumus in sanguine nostri
Redemptoris, quod erat quondam populus Israel re-
demptus sanguine agni de Ægypto. Unde et in
sequenti quoque versiculo mystice veteris recordatus
historiæ, et hanc etiam novo Dei populo spiritualiter
docet implendam, dicens,
Ut virtutes annuntietis ejus, &c.] Sicut enim hi qui de
Ægyptia servitute liberati sunt per Moysen, carmen
triumphale post transitum maris Rubri et demersum
Pharaonis exercitum Domino decantarunt, ita et nos
oportet post acceptam in baptismo remissionem pec-
catorum dignas beneficiis cælestibus rependere gratias.
Namque Ægyptii, qui populum Dei affligebant, qui
etiam tenebræ vel tribulationes interpretantur, apte per
sequentia nos peccata, sed in baptismate deleta sig-
nificant. Liberatio quoque filiorum Israel, et ad pro-
missam olim patriam perductio, congruit mysterio nos-
træ redemptionis, per quam ad lucem supernæ man-
sionis illustrante nos, ac ducente, Christi gratia ten-
dimus: cujus lucem gratiæ etiam illa nubis et ignis
columna monstravit; quæ eos et in toto itinere illo a
tenebris defendit noctium, et ad promissas patriæ sedes
in enarrabili calle perduxit.
Qui aliquando non populus Dei, nunc autem populus
Dei, &c.] Indicat aperte per hos versiculos, quia his
qui de gentibus ad fidem venerant, hanc scripsit epis-
tolam, qui quondam alienati a conversatione populi
Dei, nunc per gratiam fidei populo sunt ejus adunati,
et misericordiam quam sperare non noverant adepti.
Assumit autem eos de Propheta Osee, qui de vocatione
gentium præcinens, Vocabo, inquit, non plebem meam,
plebem meam ; et non misericordiam consecutam, mise-
ricordiam consecutam. Et erit, in loco ubi dictum
est eis, Non plebs mea vos, ibi vocabuntur filii Dei
vivi.
Carissimi, obsecro vos tanquam advenas et peregrinos,
IN I. EPIST. PETRI, CAP. II.
219
&c.] Hucusque beatus Petrus generaliter ecclesiam in-
stituit, explicans vel beneficia quibus nos divina pietas
ad salutem vocare, vel dona quibus aliquando Judæos,
nunc autem nos honorare dignatus est. Hinc diversas
fidelium personas solerter hortatur, ne se tanta Sancti
Spiritus gratia carnaliter vivendo reddant indignos.
Ne qui regali ac sacerdotali vocabulo sunt insigniti,
vitiorum malitia subacti a condonatæ vel promissæ olim
sibi nobilitatis gloria degenerent. Itaque primo liberos
et servos, deinde mulieres et viros specialiter alloquitur,
ac post interlocutionem generalis exhortationis seniores
quoque et adolescentes qualiter sese agere debeant,
ostendit. Apte autem liberos docet a carnalibus absti-
nere desideriis, quia solet libertas vitæ remissioris,
majora illecebrarum titillantium tolerare pericula, quæ
militant adversus animam. Quia dum concupiscentiis
blandientibus caro enerviter subjugatur, jam vitiorum
exercitus firmiter adversus animam armatur. Quos
competenter advenas vocat et peregrinos, ut eo minus
terrenis rebus animam supponant, quo se patriam in
coelis habere meminerint. Namque hoc distare in hac
vita inter electos et reprobos solet, quod electi pere-
grini nunc et exules patriam expectant in futuro, tan-
toque minus in præsenti gaudiis delectantur caducis,
quanto futura sine fine gaudia se sperant accipere, et
in æternum regnare cum Christo. At vero reprobi hic
habent patriam, cujus solum vitæ desideriis norunt
inhiare, ideoque post hanc vitam in exilium relegabun-
tur perpetuum, ubi cunctis carentes voluptatibus sola
in tormentis patiantur adversa.
Ut in eo quod detractant de vobis, &c.] Plerumque
contigit, ut pagani qui fidem Christianorum vitupera-
bant, quia deos suos dereliquissent, postmodum consi-
derantes castam eorum conversationem et invictum in
Christo animum cessarent, eis detrahere, magisque
Deum glorificare, ac laudare inciperent, qui bonitate ac
justitia cultorum suorum bonus esse probaretur et jus-
220
EXPOSITIO
tus. Glorificent (inquit) Deum in die visitationis : hoc
est in tempore retributionis, quanta sit vobis gloria per
Deum donanda, jam nunc agnoscant increduli, cum
vos instanter inter obstantia pericula illum sequi per-
spexerint.
Subjecti igitur estote omni humanæ creaturæ propter
Deum.] Omni humanæ creaturæ dicit, omni dignitati
hominum, omni personæ, omni principatui, cui nos
divina dispositio subdi voluerit. Hoc est enim quod
ait, Propter Deum: quia non est potestas nisi a Deo.
Et qui potestati resistit, Dei ordinationi resistit. Quam
creaturam subsequenter exponit, adjungens,
Sive regi quasi præcellenti, &c.] Ideo regi tantum ac
ducibus, non autem et dominis dicit, quia in hoc loco
illos specialiter, ut præfati sumus, instruit qui sunt
domini servorum. Subsequenter vero et servos quo-
modo dominis famulentur admonet. Docet
Docet ergo fideles
famulos videlicet æterni Regis, etiam mundi potestati-
bus subdi, ne vel in hoc fidei et religioni Christianæ
possit detrahi, quod per eam humanæ conditionis jura
turbentur. Nam et ita potest recte intelligi quod dic-
tum est, Omni humanæ creaturæ, ut significetur et fide-
libus et incredulis rerum dominis.
Ad vindictam malefactorum, laudem vero bonorum.]
Non quod omnes quidem reges aut duces vel malefac-
tores punire, vel laudare bonos noverint, sed quæ esse
debeat actio boni judicis simpliciter narrat, hoc est ut
malefacientes coerceat, bene agentes remuneret. Quil
etsi injuste agit si bonos damnat, nihilominus ad laudem
eorum pertinent, quæ facit, si patienter ejus improbi-
tatem tolerent, et patienter ejus stultitiæ resistant. Vis
(inquit) non timere potestatem ? Bonum fac, et habe-
bis laudem ex illa. Non dicit ab illa, sed ex illa, quia
etsi potestas humana non laudat, imo si etiam perse-
quitur, si occidit gladio ut Paulum, si crucifigit ut Pe-
trum, habebis ex illa laudem, dum ex eo quod illa male-
facit in te justum et innoxium, tuæ virtutis patientia
IN 1. EPIST. PETRI, CAP. II.
221
coronam laudis meretur. Nam et hoc intendisse bea-
tum Petrum in hac sententia, verba sequentia docent,
quibus dicitur,
Quia sic est voluntas Dei, ut benefacientes, &c.] Hæc
est ergo laus bonorum, ad quam duces a rege dicit
missos, dum ignorantia ducum imprudentium, boni ad
laudem suam perpetuam bene se agendo utuntur.
Quasi liberi, et non quasi velamen habentes malitiæ liber-
tatem.] Quasi liberi bona faciunt, qui quo majore apud
homines libertate utuntur, eo arctius imo liberius divino
famulatui subjungantur. Sed et illi quasi liberi bene-
faciunt, qui exemplo Joseph patriarchæ, tametsi servitio
deprimuntur hominum, servi esse vitiorum nulla arte
compelluntur. At vero libertatem suam in velamen
malitiæ vertunt, qui quo minus humani famulatus jugo
cohibentur, eo latius peccatorum dominio mancipantur,
et cum vitiis impune serviunt, libertatem vocant, no-
mine hoc suam tegentes culpam. Potest autem juxta
illud Apostoli Pauli generaliter accipi: Vos in liber-
tatem vocati estis, fratres, tantum ne libertatem in occa-
sionem carnis detis. Liberi enim recte vocamur, qui per
baptisma a peccatorum sumus nexibus absoluti; qui a
dæmoniaca servitute redempti, quia filii Dei effecti, non
tanto dono libertatis potiorem peccandi facultatem vel
licentiam accepimus, quinimo si peccamus, mox liber-
tate perdita, servi efficimur peccati. Et quisquis se ad
hoc liberatum a Domino putat, ut licentius peccet, talis
suam libertatem in velamen malitiæ mutat. Vult autem
nos beatus Petrus liberos esse a servitio culparum, ut
servi Creatoris nostri boni et fideles permanere possi-
mus : unde subsequenter adjungit,
Sed sicut servi Dei. Omnes honorate, &c.] Monet ergo
congruum cunctis impendere honorem, et juxta impe-
rium Domini, Cæsari, quæ Cæsaris sunt, et Deo red-
dere, quæ Dei sunt. Et bene inter alia fraternitatem
diligere jubet liberos, ut eos quoque qui sibi temporali
conditione subjecti sunt, fratres sibi esse in Christo fac-
222
EXPOSITIO
tos recolant, una cum ipsis Patrem invocantes eum qui
sine acceptione personarum judicat.
Servi, subditi estote in omni timore dominis vestris, non
tantuin bonis et modestis, sed etiam dyscolis, &c.] Dys-
colis, indisciplinatis dicit, nomine ducto a Græco elo-
quio. Quia Græce schola, vocatur locus in quo ado-
lescentes literalibus studiis operam dare, et audiendis
magistris vacare solent: unde schola, vacatio interpre-
tatur. Denique in Psalmo ubi canimus, Vacate, et
videte quoniam ego sum Deus, pro eo quod nos dicimus
vacate, in Græco habetur oxodáletɛ. Scholastici Græce
sunt eruditi, Dyscoli indocti et agrestes. Sed utrisque
vult obedire subditos, explicans apertius quomodo nos
supra omni humanæ creaturæ jusserit esse subjectos.
Alia translatio, pro dyscolis, difficiles habet. Et sanc-
tus antistes Fulgentius in opusculis suis sic ponit: Ser-
vientes cum timore non tantum bonis et modestis, sed
etiam difficilioribus.
Sed si benefacientes, patienter sustinetis, &c.] Notan-
dum attentius quam summe conditionem servorum glo-
rificet, quos benefacientes et absque culpa vapulantes a
dominis crudelibus et improbis, imitatores esse Domi-
nicæ passionis affirmat. Audis autem quia passus est
pro nobis, et gaudes quia pro te mortuus est, attende
quod sequitur,
Relinquens vobis exemplum ut sequamini vestigia ejus.]
Exemplum tribulationum non deliciarum, contumelia-
rum, flagellorum, dolorum, opprobriorum, spinarum,
crucis, vulnerum, mortis. In Psalmo scriptum est:
Propter verba labiorum tuorum ego custodivi vias duras.
Propter quæ verba labiorum Dei, nisi quibus promittit
vitam æternam?
Qui peccata nostra ipse pertulit, &c.] Cum supra ad
servos specialiter fecerit sermonem, nunc generaliter
admonet, ut etiam dominis in memoriam revocent quid
pro illis Deus et Dominus sustinuerit. Imo totam
ecclesiam instruit quid pro ejus liberatione suus auctor
IN I. EPIST. PETRI, CAP. III.
223
pertulerit. Non enim ait peccata vestra, sed etiam se
addito, Qui peccata, inquit, nostra ipse pertulit in cor-
pore suo super lignum.
Eratis enim sicut oves errantes.] Quomodo et oves
dicit et errantes, cum hi qui in errore vitam ducunt,
hædorum potius quam ovium nomine censeantur, nisi
quia novit Dominus qui sunt ejus, qui et multos diu
male conversantes sustinet, quos tamen in ovium sua-
rum numero salvandos esse prævidet?
Sed conversi estis nunc ad pastorem et visitatorem ani-
marum vestrarum.] Tangit evangelicam parabolam, ubi
pius pastor relictis nonaginta novem ovibus in deserto,
venit visitare unam quæ erraverat. Nam quod ibi dic-
tum est, quia hanc inventam imposuerit in humeros
suos gaudens, hoc istic beatus Petrus præmisit, dicens :
Quia peccata nostra ipse portavit in corpore suo super
lignum. Quia nimirum ita nos redimere voluit, ut lig-
num in quo peccata nostra tolleret, pendens in humeris
haberet. Ad pastorem ergo, inquit, et visitatorem ani-
marum vestrarum. Pastorem videlicet, quia pascua
nobis vitæ donat æternæ, pascua in præsenti tempo-
ralium præstat gratiarum. Visitatorem vero animarum
vestrarum, quia visitavit nos Oriens ex alto, ut illumi-
naret his qui in tenebris et in umbra mortis sedent.
Visitat quotidie ipsam in nobis quam donavit lucem, ne
deficiat servando, imo ut crescat juvando. Quidam co-
dices ipsum Græcum habent, Ad pastorem et episco-
pum animarum vestrarum. Episcopus autem, Latine
superintendens dicitur. Quia nimirum oculi Domini
super justos, et aures ejus ad preces eorum, ut ex omni-
bus tribulationibus eorum liberet eos.
IN CAP. III. Similiter et mulieres subdite sint suis
viris, &c.] Notandum quod beatus Petrus ea conditione
desiderat mulieres bonas et honestas viris incredulis
subdi, ut non solum nihil mali ad imperium eorum
faciant, verum etiam in tam casta conversatione per-
224
EXPOSITIO
sistant insuperabiles, ut ipsis etiam viris exemplo pos-
sint esse castitatis et fidei.
Quarum sit non extrinsecus capillatura, &c.] Quia,
sicut Cyprianus ait, sericum et purpuram indutæ Chris-
tum induere non possunt. Auro et margaritis et moni-
libus adornatæ, ornamenta cordis ac pectoris perdide-
runt. Quod si Petrus mulieres quoque admonet coer-
cendas, et ad ecclesiasticam disciplinam religiosa obser-
vatione moderandas, quæ excusare cultus suos soleant
per marítos, quanto id magis observare virginem fas est,
cui nulla ornatus competat venia, nec derivari in alte-
rum possit mendacium culpæ, sed sola ipsa in crimine
remaneat ?
Sed qui absconditus est cordis homo in incorruptibili-
tate quieti et modesti spiritus, &c.] Castitatem prædicat,
et ornatum interioris hominis in incorruptione quieti et
modesti spiritus, quodammodo dicens, Quoniam ex-
terior vester homo corruptus est, et beatitudinem inte-
gritatis, quæ proprie virginum est, habere destitistis,
imitamini incorruptionem spiritus per severam abstinen-
tiam, et quod corpore non potestis, mente præstate.
Has enim Christus divitias, et vos vestræ conjunctionis
quærit ornatus. Mirum et apud Pythagoram naturalis
scientiæ lege dictante hanc sententiam inveniri, vera
ornamenta matronarum pudicitiam non vestes esse.
Viri, similiter cohabitantes secundum scientiam, &c.]
Similiter dicit, viros ad imitationem provocans, quia jam
supra uxoribus præceperat, dicens, Considerent viri in
timore Dei castam vestram conversationem. Secun-
dum scientiam autem, ut noverint quid desideret Deus,
et tribuant honorem vasculo muliebri. Si abstineamus
nos a coitu, honorem tribuimus. Si non abstineamus,
perspicuum est honori contrarium esse concubitum.
Ut ne impediantur orationes vestra.] Et Paulus ait,
Nolite fraudare invicem, nisi forte ex consensu ad tem-
pus ut vacetis orationi. Impediri ergo orationes officio
conjugali commemorat, quia quotiescunque uxori de-
IN I. EPIST. PETRI, CAP. III.
225
bitum reddo, orare non possum. Quod si juxta alium
apostoli sermonem sine intermissione orandum est, nun-
quam ergo mihi conjugio serviendum est, ne ab oratione
cui semper insistere jubeor, ulla hora præpediar.
In fide autem omnes unanimes, compatientes.] Quia su-
perius diversas personas, conditiones, et sexus congrua
sibi discretione docebat, jam nunc omnes communiter
admonet in fidei Dominicæ causa, unum cor et unam
habere animam.
Quia in hoc vocati estis, ut benedictionem hæreditate
possideatis.] Dicente videlicet Judice, Venite, benedicti
Patris mei, percipite regnum. Potest benedictio hære-
ditatis et illa intelligi, qua ecclesia in futura vita per-
petuo benedicitur. Unde et nunc spe futurorum gratu-
labunda dicit, Exultabo te, Deus, meus rex, et benedi-
dicam nomini tuo in seculum et in seculum seculi.
Quod ergo quisque in futuro invenire desiderat, hoc in
præsenti meditari et agere satagat, et Conditorem vide-
licet et proximum sincera voce benedicere, et seipsum
etiam divina pariter ac fraterna benedictione dignum
reddere.
Quia oculi Domini super justos, &c.] Quia beatus Pe-
trus malum nos pro malo reddere vetuerat, imo male-
dicentibus benedicere jusserat, recte prophetico testi-
monio astruit superna inspectione et bonos semper
videri et malos, quatenus meminerimus et nostram pa-
tientiam qua toleramus malos, et nostram benevolentiam
qua persequentibus bona optamus, æterno præmio re-
munerandam, et persecutores nostros, si pænitere nolue-
rint, digno plectendos esse supplicio: si vero pænitu-
erint, nos quoque pro ipsorum salute, quam depreca-
bamur, a Domino coronam justæ congratulationis
accepturos.
Et quis est qui vobis noceat, &c.?] De his dicit quæ
nobis ab adversariis per verba contumeliosa, per damna
rerum temporalium, per tormenta corporis accidunt.
VOL. XII.
Q
226
EXPOSITIO
Hæc enim et hujusmodi omnia cum fidelibus irrogantur,
his duntaxat qui boni æmulatores sunt, et hoc secun-
dum scientiam, nequaquam eis nocere possunt, sed pal-
mam magis patientiæ æquanimiter tolerantibus afferunt,
et contra illis qui irrogant pænam accumulando æter-
nam plurimum nocent. Si quis autem hujusmodi ad-
versis victus deficit, non huic ille qui malum intulit,
sed ipse sibi qui hoc patienter ferre recusavit, nocuit.
Neque enim domus quam vir sapiens ædificavit, ideo
non cecidit quia violentias tempestatum non pertulit,
sed quia fundata erat super petram. Nec rursum ea
quam stultus stulte fabricavit, ideo cecidit quia pulsata
tempestatibus fuit, sed quia super arenam posita erat.
Utramque et enim æqualiter adversitas feriens tentayit,
sed uni firmitas fundamenti coronam perseverantiæ tri-
buit, alteram fragilis structuræ stultitia stravit. Non
enim perfectum boni æmulatorem casus aliquis vel a
diabolo vel ab homine improbo vel generali rerum laben-
tium turbine illatus, lædere potest. Cæterum plurimos
constat boni æmulatores læsos esse ab aliis, dum in
veritatis quam diligunt scientiam male instituuntur.
Quantos' enim catholice in Deum credere, et recte in
ecclesia vivere cupientes, Arrii vesania, quantos Sabellii,
aliorumve hæreticorum nequitia nescientes seduxit?
Lege librum Joannis Chrysostomi, quem scripsit de eo,
neminem posse lædi ab alio nisi a semetipso.
Sed et si quid patiamini propter justitiam, beati eritis.]
Non solum (inquit) nihil vobis nocet, qui bonum fa-
cientibus mala irrogat, sed et cum vos propter bona
quæ execratur hostis insequitur, causam vobis majoris
beatitudinis præstat cum patientiæ vestræ vires exercet,
juxta illud evangelicum, Beati qui persecutionem pati-
untur propter justitiam.
Dominum autem Christum sanctificate in cordibus ves-
tris.] Quid est Dominum sanctificare in cordibus nos-
tris, nisi sanctitatem ejus quam incomprehensibilis
IN I. EPIST. PETRI, CAP. III.
227
gloriæ sit, intimo cordis affectu intueri ? Quantam in se
sperantibus fortitudinem vincendi dare valet, cujus
inæstimabilis sanctitas fulget?
Parati semper ad satisfactionem omni poscenti vos
rationem, &c.] Duobus modis de spe et fide nostra ra-
tionem poscentibus reddere debemus, ut et justas spei
ac fidei nostræ causas omnibus intimemus sive fideliter
sive infideliter quærentibus, et ipsam fidei ac spei nos-
træ professionem illibatam semper teneamus, etiam
inter pressuras adversantium, ostendentes per patien-
tiam quam rationabiliter eam servandam didicerimus,
pro cujus amore nec adversa pati nec mortem subire
formidemus.
Cum modestia et timore conscientiam habentes bonam.]
In ipsa doctrinæ scientia qualitatem docendi monet
observare, ut videlicet humilitas, quæ magistra est om-
nium materque virtutum, et loquendo dicatur, et vi-
vendo monstretur.
Ut in eo quod detrahunt de vobis tanquam de malefac-
toribus, 8c.] Ut qui fidem ac spem coelestium quæ vi-
dere nequeunt, in vobis irrident, videant opera vestra
bona, et per hæc confundantur quæ aperte esse bona
negare non valent. Vel certe ita sentiendum : Curate,
benefacientes, ut qui vestræ bonæ conversationi detra-
hunt, adveniente tempore retributionis futuræ confun-
dantur, videntes vos cum Christo coronari, sese autem
cum diabolo damnari.
Melius est enim benefacientes, si velit voluntas Dei,
pati, quam malefacientes.] Hæc sententia illorum stul-
titiam eleganter arguit, qui cum pro culpis arguuntur a
fratribus, vel etiam pænis coercentur, patienter omnino
tolerant: at quum absque culpa, vel verborum contu-
melias, vel damna rerum, vel adversa quæque patiuntur
a proximis, mox ad iracundiam prorumpunt, et qui hac-
tenus videbantur innoxii, per impatientiam se et mur-
murationem noxios reddunt. Ut autem flagellorum
distantia in disparibus meritis longe dispar appareat,
Q 2
228
EXPOSITIO
videamus una eademque cæcitatis molestia Tobiam,
Saulum, Elymam fuisse percussos. Sed Tobiam ob
hoc, ut virtus patientiæ ejus, latius in exemplum cunc-
tis claresceret; Saulum ob hoc, ut de Saulo persecu-
tore in Paulum mutaretur Apostolum; Elymam vero,
ut dignas suæ perfidiæ pænas luens, ab eorum quoque
qui credituri erant dementatione cessaret. Et mihi si
detur optio, malim cum tanto patre sive divinis seu
humanis subjacere justis verberibus, quam ob injus-
titiam verberum vi ad justitiæ studia trahi. Rursumque
malim a culpis flagello retrahi, quam pro insanabili pon-
dere peccatorum æternæ ultioni subjici.
Quia et Christus semel pro peccatis nostris mortuus est,
&c.] Qui ergo justus patitur, Christum imitatur; qui
in flagellis corrigitur, latronem, qui in cruce Christum
cognovit, et a cruce paradisum cum Christo intravit :
qui nec inter flagella desistit a culpis, sinistrum imita-
tur latronem, qui propter peccata ascendit in crucem, et
post crucem ruit in Tartarum. Ideo autem Christum
semel esse mortuum commemorat, ut nobis quoque in
memoriam revocet, quia temporaneis nostris passioni-
bus merces redditur æterna.
Ut nos offerret Deo mortificatos quidem carne, &c.] De
hac mortificatione carnis et vivificatione spiritus, quam
habent hi qui pro Domino per patientiam laborant, dicit
et Apostolus Paulus: Etsi exterior homo noster cor-
rumpitur, sed tamen is qui intus est renovatur de die in
diem. Offert ergo nos Deo Patri Christus, cum per
mortificationem carnis pro illo immolari gaudemus, id
est vitam nostram laudabilem in conspectu Patris osten-
dit. Vel certe offert nos Deo, cum absolutos carne in
æternum nos regnum introducit. Sane hoc quod dici-
tur, Vivificatos autem spiritu; sanctus Athanasius
Alexandriæ pontifex, non ad hominis spiritum, qui
mortificata carne melius vivificatur, dicente propheta
de Domino, Ut vivificet spiritum humilium, et vivificet
cor contritorum ; sed ad gratiam potius refert Spiritus
IN 1. EPIST. PETRI, CAP. III.
229
Sancti, qui mortificantibus carnem suam, vitam tribuit
æternam. Utitur enim et hoc testimonio contra Arri-
anos, qui æqualitati Sanctæ Trinitatis contradicunt,
adstruens, quia individua divinæ operationis unitate qua
vivificat Pater, vivificet Filius, vivificet Spiritus Sanc-
tus. Pater videlicet et Filius, quia scriptum est: Sicut
enim Pater suscitat mortuos et vivificat, sic et Filius
quos vult vivificat. Spiritus vero Sanctus, ut hoc testi-
monio declaratur, quo dicitur de Filio, ut nos offerret
Deo, mortificatos quidem carne, vivificatos autem Spi-
ritu. Ideoque quorum una operatio est, horum dispar
esse substantia vel essentia non possit.
In quo et iis qui in carne conclusi erant, &c.] Qui
nostris temporibus in carne veniens iter vitæ mundo,
prædicavit, ipse etiam ante diluvium eis qui tunc incre-
duli erant et carnaliter vivebant, Spiritu veniens prædi-
cavit. Ipse enim per Spiritum Sanctum erat in Noe
cæterisque qui tunc fuere sanctis, et per eorum bonam
conversationem, pravis illius ævi hominibus, ut ad me-
liora converterentur prædicavit. Conclusos namque in
carne dicit, carnalibus desideriis vehementer aggravatos.
Unde de illis Scriptura ait, Quia omnis caro corruperat
viam suam. Quod autem dicit, In quo, significat in eo
quod præmiserat, ut nos offerret Deo. Quia et tunc si
qui ad prædicationem Domini, quam per vitam fidelium
prætendebat, credere voluissent, et ipsos offerre Deo
Patri gaudebat. Si qui autem detrahebant de bonis
tanquam de malefactoribus, hi veniente diluvio confun-
debantur. Nam et de utroque potest intelligi quod ait,
In quo, id est, et in eis qui in carne conclusi erant, Spi-
ritu veniens prædicavit : ut per eandem suam prædica-
tionem, et credentibus corona laudis, et iis qui in incre-
dulitate perstitissent, confusio nasceretur. Quidam
codices habent, In quo et iis qui in carcere erant, Spi-
ritu veniens prædicavit. Quod ad eandem pravorum
atque incredulorum intentionem respicit, qui quoniam
tenebris obscuratum habent sensum, merito etiam in
230
EXPOSITIO
hac vita in carcere conclusi esse dicuntur. In
quo vide-
licet carcere, interioribus adhuc tenebris, hoc est cæci-
tate mentis et operibus injustis gravantur, donec carne
soluti, in tenebras exteriores et in carcerem projiciantur
æternæ damnationis : de quo Dominus in evangelio, Et
judex (inquit) tradat te ministro, et in carcerem mittaris.
Quamvis etiam sancti in hac vita se in carcere positos,
cum gaudium supernæ patriæ sitiunt, merito procla-
ment, juxta illud Psalmistæ, Educ de carcere animam
meam ad confitendum nomini tuo.
Distat namque
multum inter utrumque carcerem: siquidem reprobi
in carcere sunt peccatorum et ignorantiæ; justi vero
in carcere licet tribulationum positi, luce semper justitiæ
dilatato in Deum corde perfruuntur : quos designave-
runt apostoli Paulus et Silas, cum media nocte in in-
timo carceris horrore vincti licet et flagellati, hymnum
Deo laudis lætissima voce canebant. Quidam hunc
locum ita interpretatus est, quod consolationem illam
de qua dicit apostolis Dominus, Multi prophetæ et justi
cupierunt videre quæ vos videtis, et non viderunt, et
audire quæ auditis, et non audierunt: de qua et Psal-
mista, Defecerunt oculi mei in eloquium tuum, dicentes,
Quando consolaberis me? sancti quiescentes in inferno
desideraverunt, quod hæc descendente Domino in in-
ferna, etiam his qui in carcere erant et increduli quon-
dam fuerant in diebus Noe, consolatio vel exhortatio
prædicata fuerit. Et hæc ille dixerit, sed catholica fides
habet, quia descendens ad inferna Dominus non incre-
dulos inde, sed fideles solummodo suos educens, ad
coelestia secum regna perduxerit, neque exutis corpore
animabus, et inferorum carcere scelerum inclusis, sed in
hac vita vel per seipsum vel per suorum exempla sive
verba fidelium, quotidie vitam vitæ demonstret. De
quibus bene dicitur,
Qui increduli fuerant aliquando, &c.] Nam et ipsa Dei
patientia prædicatio erat ejus, cum Noe centum annis
arcæ operibus insistens, quid mundo futurum esset,
IN 1. EPIST. PETRI, CAP. III.
231
quotidiana operis executione monstrabat. Unde Pau-
lus ait: An ignoras quoniam patientia Dei ad poeniten-
tiam te adducit ? &c. Alia translatio hunc locum ita
habet: Christus semel pro peccatis nostris mortuus
est, justus pro injustis, ut nos adducat ad Deum, mor-
tificatur corpore, sed vivus factus in spiritu. In quo
spiritu et eis qui in carcere erant prædicavit, qui quon-
dam non crediderant in diebus illis, cum expectaret Dei
patientiam in diebus Noe, &c.
In qua pauci, id est, octo animæ salve factæ sunt, &c.]
Formam baptismi assimilatam dicit arcæ et aquis dilu-
vii. Et recte omnino, quia et ipsa fabricatio arcæ de
lignis lævigatis constructionem significat ecclesiæ, quæ
fit de collectione animarum fidelium per architectos
verbi. Et quod pereunte orbe toto, pauci, id est, octo
animæ salvæ factæ sunt per aquam, significat quod ad
comparationem pereuntium gentilium, Judæorum, hæ-
reticorum, et falsorum fidelium, multo brevior est
numerus electorum. Unde de angusta porta et arcta
via, quæ ducit ad vitam, dicitur: Et pauci sunt, qui
inveniunt eam.
Et iterum: Nolite timere, pusillus
grex, quia complacuit Patri vestro dare vobis regnum.
De quo pusillo grege et hic apte subjungitur,
Non carnis depositio sordium, &c.] Ubi enim est con-
scientia bona, nisi ubi est et fides non ficta ? Docet
namque Apostolus Paulus, quia finis præcepti est cari-
tas de corde puro, et conscientia bona, et fide non ficta.
Quod ergo aqua diluvii non salvavit extra arcam posi-
tos, sed occidit; sine dubio præfigurabat omnem hære-
ticum, licet habentem baptismatis sacramentum, non
aliis, sed ipsis aquis ad inferna mergendum, quibus
arca sublevatur ad cælum. Ipse quoque octonarius
numerus animarum quæ salvæ factæ sunt per aquam,
significat quia sancta ecclesia in sacramentum Domi-
nicæ resurrectionis baptismi lavacrum percepit, ut sicut
ipse resurrexit a mortuis per gloriam Patris, ita et nos
232
EXPOSITIO
expurgati a peccatis per aquam regenerationis in novi-
tate vitæ ambulemus. Octava namque die, hoc est
post septimam sabbati, Dominus a mortuis resurgens,
et exemplum nobis futuræ resurrectionis, et mysterium
novæ conversationis, qua in terris positi cælestem vitam
ageremus, ostendit.
Quod etiam ipse Petrus expo-
nendo subjungit, dicens,
Per resurrectionem Jesu Christi, &c.] Sicut enim ipse
resurgens a mortuis ascendit in coelum, et sedet a dex-
tris Dei, sic etiam et nobis per baptisma viam salutis
ac regni coelestis introitum patere signavit. Bene
autem ait, Deglutiens mortem : quod enim degluti-
mus, agimus ut virtute nostri corporis assumptum
numquam pareat. Et deglutivit mortem Dominus,
quam resurgens a mortuis ita funditus consumpsit, ut
nihil contra se ultra per attactum alicujus corruptionis
valeret, ac manente specie veri corporis, abesset prorsus
labes omnis priscæ fragilitatis. Quod ipsum et nobis
in fine promittitur futurum, dicente Apostolo, cum de
nostra resurrectione loqueretur: Tunc fiet sermo qui
scriptus est, Absorpta est mors in victoria. Bene ab-
sorpta, quia cum et nos vitæ æternæ participes fueri-
mus effecti, ita nimirum virtus corporis immortalis
omne præteritæ corruptionis vitium tollet, quomodo
solet flamma ignis immissam sibi aquæ guttam ardoris
sui consumere virtute.
Profectus (inquit) in cælum, &c.] Nulli dubium est,
quin Filio Dei semper fuerint angeli et omnes patriæ
coelestis virtutes ac potestates subjectæ, quem cum
Patre et Spiritu Sancto unum sine initio Deum lau-
dant, tremunt, adorant. Sed necessario admonendum
beatus Petrus æstimavit, quod assumpta humanitas in
tantam sit gloriam resurgendo sublimata, ut incom-
parabili culmine omni angelicæ dignitatis potentiæ
præferetur. Juxta quod et Psalmista cum diceret de
ipso Patri, Minuisti eum paulo minus ab angelis : con-
IN I. EPIST. PETRI, CAP. IV.
233
tinuo subjecit, Gloria et honore coronasti eum, et con-
stituisti eum super opera manuum tuarum; omnia sub-
jecisti sub pedibus ejus.
remus.
IN CAP. IV. Christo igitur passo in carne, &c.]
Postquam exemplum resurrectionis Dominicæ et ablu-
tionis nostræ quæ fit in baptismo, de arcæ ac diluvii
sacramento adstruxerat, revertitur ad hoc quod dicere
coeperat, ut imitantes opus Redemptoris nostri, inter
bona quæ facimus, patienter malorum nequitiam tole-
. Notandum autem, quod distincte loquens ait:
Christo igitur passo in carne.
Quia sicut beatus Am-
brosius ait, caro ejus est passa, divinitas autem mortis
libera, passioni corpus naturæ humanæ lege concessit.
An vero mori divinitas potest, cum anima non possit?
Nolite, inquit, timere eos qui occidunt corpus, animam
autem non possunt occidere. Si ergo anima occidi non
potest, quomodo divinitas potest?
Quia qui passus est in carne desiit a peccatis, &c.]
Quisquis sanctorum corpus suum ad martyrium per-
secutorum violentiæ subdidit, nulli dubium, quin usque
ad vitæ suæ terminum, quantum humanæ naturæ pos-
sibile est, sese a peccatis abstinuerit. Quid enim de
peccati perpetratione, quid de carnalibus desideriis co-
gitare, quid nisi voluntatem Dei potuit animo versare,
qui vel ligno affixus, vel lapidum ictibus circumdatus,
vel bestiarum morsibus subactus, vel ignium flammis
superpositus, vel scorpionum flagris perfossus, vel alio
quolibet poenarum genere affectus, hoc tantummodo
desiderare cogebatur, ut finito certamine coronam vitæ
perciperet? Talium ergo mentem nos beatus Petrus
cupit semper imitari, cum proposito Dominicæ pas-
sionis exemplo nos eadem cogitatione contra nequitiam
pravorum contraque vitiorum oblectamenta præcipit
armari, volens intelligi, quod etiam nos in pace ecclesiæ
quiescentes, si habitum patientis induimus, facile ad-
juvante Domino lapsus vitamus peccatorum omnium,
234
EXPOSITIO
cunctaque desideria divinæ voluntatis subjugamus
imperiis. Denique et Psalmista Dominum precatur
dicens : Infige timore tuo carnes meas, a judiciis enim
tuis timui. Et Apostolus : Qui ergo Christi sunt (in-
quit) carnem suam crucifixerunt cum vitiis et concu-
piscentiis. Qui ergo timore judiciorum cælestium
carnales in mente concupiscentias extinguit, jam talis
crucifixo ac patienti pro Christo similis, quasi mortuus
existens peccatis, Dei tantum servitio vivit.
In quo admirantur, non concurrentibus vobis, 8c.]
Quia carnem (inquit) vestram crucifixistis cum vitiis et
concupiscentiis, evenit profecto, ut etsi propter suam
perfidiam vos blasphement, utpote segregatos ab eorum
consortio, in vestra tamen conversatione semper opera
justitiæ et pietatis videant, quæ merito admirentur, et
pro
quibus fidem jure laudent ac venerentur Christianam.
Qui reddent rationem ei qui paratus est judicare vivos
ac mortuos.] Ideo (inquit) minus curate, minus dolete,
si benefacientes blasphemamini a reprobis, quia etsi
vos tacueritis, non tamen tacebit, neque compescetur
Deus judex utique justus, qui et illis blasphemiæ suæ,
et patientiæ vestræ vobis præmia digna restituet.
Propter hoc enim et mortuis evangelizatum est, &c.]
Tanta Deo cura, tantus amor, tantum est desiderium
nos mortificari carne, vivificari autem spiritu, ut his
quoque qui majoribus criminibus involuti sunt, et inter
mortuos jure nominandi, luxuriis videlicet, desideriis,
vinolentiis, comessationibus, potationibus, et illicitis
idolorum cultibus, verbum fidei evangelizare præcepe-
rit, quatenus et illi judicatis, id est, spretis et abjectis
carnalibus desideriis spiritualiter vivant, unaque cum
eis quos innocenter viventes evangelii gratia invenit,
vitam expectent æternam.
Omnium autem finis appropinquabit.] Ne sibi quisque
blandiretur de loginquitate futuri judicii, in quo vivos
et mortuos dixerat esse judicandos, consulte admonet,
quia etsi incertus est extremi discriminis adventus, cer-
IN I. EPIST. PETRI, CAP. IV.
235
tum tamen constat omnibus, quod in hac mortali vita
diu subsistere nequeunt.
Estote itaque prudentes, &c.] Et Dominus in evan-
gelio, nos incerti finis intuitu semper orare et vigilare
præcepit. Ait namque, loquens de die judicii : Vigi-
late itaque, omni tempore orantes, ut digni habeamini
fugere omnia quæ ventura sunt, et stare ante Filium
hominis. Bene autem in orationibus vigilare jubemur,
ut cum stamus ad orationem, cogitatio omnis carnalis
et secularis abscedat, nec tunc quicquam animus præ-
ter id solum cogitet quod precatur. Surripit enim
frequenter hostis, et subtiliter fallens preces nostras
adeo avocat, ut aliud habeamus in corde et aliud pro-
feramus in voce : cum intentione sincera Deum debeat
non sonus vocis, sed animæ sensus orare.
Ante omnia autem mutuam in vobismetipsis caritatem
continuam habentes.] Bene addidit continuam, quia
semper diligere valemus, semper autem vigilare in ora-
tionibus fragilitate carnis obstante nequimus: semper
his quæ subjungit virtutibus insistere minime valeamus,
id est, hospitalitati, doctrinæ, administrationi gratia-
rum, vel communium, vel specialium in proximos,
cæterisque hujusmodi. Quia hæc nimirum et per
officium corporis, et per tempora opportuna fieri ne-
cesse est. Ipsa autem caritas cujus instinctu hæc foris
aguntur, quia interiori homini præsidet, semper ibidem
haberi potest, quamvis in publico non semper ostendi
possit.
Quia caritas cooperit multitudinem peccatorum.] In eo
maxime, cum veraciter Deo dicitur: Et dimitte nobis
debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nos-
tris. Et quidem cuncta opera bona quæ facimus,
culpas quas fecimus, diluere et cooperire certum est:
sed hoc ideo specialiter de caritate dicitur, per quam
proximis nostris, ea quæ nobis debent donamus, quia
justissimum est apud Deum, ut juxta mensuram pieta-
tis qua mensi fuerimus, remetiatur nobis. Sicut e con-
236
EXPOSITIO
tra, terribiliter duricordes vir sapiens arguit, dicens:
Homo homini servat iram, et a Deo quærit medelam?
Nec dubitandum, quod in eo quoque qui per caritatem
quicquid valet erga correptionem proximi, admonendo,
increpando, castigando operatur, caritas ipsa cooperiat
multitudinem peccatorum: Jacobo attestante, qui ait :
Quoniam qui converti fecerit peccatorem ab errore viæ
suæ, salvabit animam ejus a morte, et operit multitudi-
nem peccatorum.
Si quis loquitur quasi sermones Dei.] Timens videli-
cet, ne præter voluntatem Dei, vel præter quod in scrip-
turis sanctis evidenter præcipitur, vel dicat aliquid vel
imperet, et inveniatur tanquam falsus testis Dei, aut
sacrilegus, vel introducens aliquid alienum a doctrina
Domini, vel certe subrelinquens et præteriens aliquid
eorum quæ Deo placita sunt, cum ipse manifestissime
prædicatoribus veritatis de his quos ad vitam imbuerint
præcipiat, dicens, Docentes eos servare omnia quæcun-
que mandavi vobis. Et ea enim quæ ipse mandavit,
nos alia, et hæc non ex parte, sed omnia suis auditoribus
observanda tradere jubet.
Si quis ministrat, 8c.] Tanto humilius impendat quis-
que proximo omne bonum quod potest, quanto certis-
sime novit quod a semetipso non potest habere quod
impendat.
Ut in omnibus honorificetur Deus per Jesum Christum,
&c.] Juxta ipsius Jesu Christi præceptum quo ait, Vi-
deant vestra bona opera, et glorificent Patrem vestrum
qui in cælis est. Honorificatur ergo Deus in actibus
nostris, cum omne quicquid bene ac secundum volun-
tatem ejus facimus, non hoc nostris meritis, sed ejus
gratiæ tribuimus. E contra autem mala quæ gerimus,
nostræ solum malitiæ vel ignorantiæ deputamus.
Carissimi, nolite mirari in fervore, 8c.] Quidam co-
dices habent, Nolite peregrinari in fervore. Utriusque
autem verbi sensus in promptu est, quia neque mirari
fidelis quisque debet quare in hac vita fervorem patia-
IN I. EPIST. PETRI, CAP. IV.
237
tur tribulationum, qui certa ratione ideo nunc tribula-
tionibus tentatur, ut cum probatus fuerit, ad futuræ
vitæ coronam percipiendam dignus habeatur: neque se
aliquis ideo peregrinum et extraneum a Christi membris
existimare debet, quia præsentis seculi feriatur adversis,
cum et Domini exitus mortis, et in ejus ecclesia nun-
quam a protomartyre Abel usque ad ultimum electum
qui in fine seculi nasciturus est, infidelium persecutio
cessaverit. Unde bene cum dixisset, Nolite mirari in
fervore, addidit,
Quasi novi aliquid vobis contingat.] Quia valde est
antiquum et frequens, electos Dei vitæ præsentis ad-
versa pro æterna salute tolerare.
Nemo autem vestrum patiatur tanquam homicida, &c.]
Tanquam maledicus enim patitur qui passionis suæ
tempore in sui injuriam persecutoris effrænatur.
Quoniam tempus est ut incipiat judicium a domo Dei.]
Duo sunt judicia Dei per Scripturas insinuata: unum
occultum, alterum manifestum. Occultum judicium
est pona, qua nunc unusquisque hominum aut exerce-
tur ad purgationem, aut admonetur ad conversionem,
aut, si contempserit vocationem et disciplinam Dei,
excæcatur ad damnationem. Judicium autem manifes-
tum est, quo venturus est Dominus judicare vivos et
mortuos. Nunc autem dicitur esse tempus in quo
incipiat judicium de domo Domini, id est de ecclesia,
quæ per exercitium præsentium afflictionum ad futura
gaudia præparatur. Namque reprobi tanto securiores
nunc et sine ullo vindictæ verbere vitam transitoriam
ducunt, quanto eis in futuro nihil nisi vindicta restat,
juxta illud beati Job, Ducunt in bonis dies suos, et in
puncto ad inferna descendunt.
Si autem primum a nobis, quis finis illorum, &c.?] Hinc
colligitur, districtus Judex quanta illic feriat districtione
quos reprobat, si hic sic cruciat quos amat. Si enim
flagellantur filii, quid debent sperare servi nequissimi?
Et si justus quidem vix salvabitur, &c.?] Nolunt cre-
238
EXPOSITIO
dere Pelagiani quod in uno homine tota est generis
humani massa vitiata, et tota damnata. A quo vitio
unius hominis et damnatione, sola sanat et liberat gratia
Christi. Quare enim justus vix salvabitur? Numquid
liberare justum labor est Deo? Absit. Sed ut osten-
datur quod merito fuerit damnata natura, non vult facile
de tanto malo nec ipse Omnipotens liberare. Propter
quod et peccata proclivia sunt, et laboriosa justitia, nisi
amantibus. Sed caritas quæ hos amantes facit, ex Deo
est. Notandum autem, quod hanc sententiam beatus
Petrus de Proverbiis Salomonis juxta veterem duntaxat
æditionem assumpsit, pro qua in nostra quæ de He-
braicæ veritatis fonte descendit, scriptum est: Si jus-
tus in terra recipit, quanto magis impius et peccator?
Quod est aperte dicere, Si tanta est vitæ mortalis fra-
gilitas, ut ne justi quidem qui in cælo coronandi sunt,
hanc sine tribulatione propter innumeram vitiatæ na-
turæ labem transeant, quanto magis hi qui cælestis
sunt gratiæ extorres, certum suæ perpetuæ damnationis
exitum expectant ?
IN CAP. V. Seniores ergo qui in vobis sunt obsecro,
&c.] Ideo videlicet testis, quod præsens illo patiente
astitit, et cuncta ut gerebantur aspexit. Vel certe quia
et ipse propter nomen Christi, carcerem, vincula, ac
verbera passus est, ut in Apostolorum Actibus legimus.
Qui et ejus que in futuro revelanda est gloriæ commu-
nicator.] Tunc nimirum cum in monte sancto gloriam
vultus ejus coelestem cum Jacobo et Joanne conspexit,
sive cum resurrectionis et ascensionis ejus potentiam,
cum cæteris qui affuere discipulis, vidit.
Pascite qui in vobis est gregem Dei.] Sicut Dominus
beato Petro totius gregis ejus, hoc est ecclesiæ curam
habere jussit, ita ipse Petrus sequentibus ecclesiæ pas-
toribus jure mandat, ut eum quisque qui secum est,
gregem Dei sollicita gubernatione tutetur.
Providentes non coacte, sed spontanee, &c.] Coacte pas-
IN I. EPIST. PETRI, CAP. V.
239
cit gregem Dei et providet ille, qui propter rerum tem-
poralium penuriam non habens unde vivat, idcirco
prædicat evangelium, ut de evangelio vivere possit.
Spontanee vero et secundum Deum, qui nullius ter-
renæ rei, sed tantum supernæ mercedis intuitu verbum
Dei prædicat. Quod utrumque distinguens ab invicem
Apostolus Paulus, Si enim volens (inquit) hoc ago, mer-
cedem habeo : si autem invitus, dispensatio mihi cre-
dita est. Dispensatio quippe ei credita dicitur, qui rei
externæ curam ad tempus habere præcipitur. Verbi
gratia, qui triticum Domini sui conservis in tempore
dispertiri jubetur, huic assimilatur qui non spontanee,
sed invitus evangelizat.
Neque turpis lucri gratia, sed voluntarie.] Turpis lucri
gratia providet gregi Dei, qui propter quæstum et ter-
rena commoda prædicat, cum religionis opera cuncta
spontanee fieri debeant. Juxta illud exemplum con-
structionis tabernaculi, quod præsentem ecclesiæ con-
structionem prætendebat, ubi et omnis multitudo filio-
rum Israel obtulit mente promptissima atque devota
primitias Domino ad faciendum opus tabernaculi, sponte
propria cuncta tribuens, et ipsi artifices sponte sua ob-
tulerunt se ad faciendum opus.
Neque ut dominantes in cleris, &c.] Ut videlicet hu-
militatem, quam subditos et ad vos et ad invicem ha-
bere desideratis, ipsi prius et actu monstretis, et in
animo servetis integro, juxta illud dominicum: Scitis
quia hi qui videntur principari gentibus, dominantur
eis, et principes eorum potestatem habent ipsorum.
Non autem ita erit in vobis, sed quicunque voluerit
fieri major, erit vester minister : et quicunque voluerit
in vobis primus esse, erit omnium servus. Quod Pau-
lus imperium diligenter observans ait: Non enim nos-
metipsos prædicamus, sed Jesum Christum Dominum
nostrum, nos autem servos vestros per Jesum.
Similiter, adolescentes, subditi estote senioribus.] Post-
quam seniores quomodo præessent docuit, oportebat ut
5
240
EXPOSITIO
etiam juniores ad obediendum paternæ eorum provision
instrueret. Non autem opus erat eis plura loqui, sed
tantum subjectionis dare præceptum. Quia nimirum
senioribus præceperat, ut forma facti essent subditis, et
sufficiebat juniores ad majorum bene agentium exempla
respicere, et hæc devote imitari. Sed ne hæc audientes
prælati putarent solummodo subditis suis, et non etiam
sibi debitæ humilitatis jura esse servanda, continuo
generaliter admonendo subjecit,
Omnes autem invicem humilitatem insinuate.] Omnes
etenim dicit, et seniores et adolescentes, qui invicem
jubentur humilitatis insinuare virtutem, et hi videlicet
regendo, et illi obsequendo humiliter. Quod apud ip-
sum Petrum, et in ipso factum legimus, cum intrante
eo Cæsarem, Cornelius occurrens pedibus se ejus hu-
militer stravit, et ille humilius levavit eum, dicens :
Surge, et ego homo sum, sicut et tu. Et quidem Cor-
nelius necdum renatus in Christo, necdum ecclesiæ
erat membris incorporatus. Omnes ergo humilitatem
habere ad alterutrum vel exemplo docet, vel etiam
verbo insinuat, quia nimirum omnibus superbiæ vitium
quod angelos de cælo dejecit, noverat esse cavendum,
omnes adjuncta Salomonis sententia terret salubriter
ac refovet, dicens,
Quia Deus superbis resistit, &c.] Et quæ sit eadem
gratia quam confert humilibus Deus, consequenter ex-
ponit, cum admonendo subjungit,
Humiliamini igitur sub potenti manu Dei, &c.] Hanc
ergo gratiam humilibus tribuit, ut quo magis humiliati
fuerint propter ipsum, tempore certaminis ; eo glorio-
sius exaltentur ab ipso tempore retributionis. Potest
autem humiliatio hoc in loco multifarie accipi, hoc est,
et ea qua incipiens quisque viam virtutum pro abluendis
quæ commiserat peccatis salubriter atteritur, et illa quæ
spontanea mentis devotione, a perfectioribus Deo, vel
proximis in pace exhibetur rerum circumstantium, nec-
non et ea qua incursantibus persecutionum turbinibus
IN I. EPIST. PETRI, CAP. V.
241
invictus per patientiæ virtutem animus armatur. Omni
autem generi Deo devotæ humilitatis merces succedit
illa, ut qui se tempore peregrinationis suæ humiliant,
tempore visitationis ejus exaltentur.
Sobrii estote et vigilate, &c.] In hujus expositione
sententiæ, non nostra, verum beati Cypriani dicta po-
namus. Circumit (inquit) ille nos singulos, et tan-
quam hostis clausos obsidens muros explorat, et tentat
an sit pars aliqua membrorum minus stabilis et minus
fida, cujus aditu ad interiora penetretur. Offert oculis
formas illices et faciles voluptates, ut visu destruat
castitatem. Aures per canora musica tentat, ut soni
dulcioris auditu solvat, et molliat Christianum vigorem.
Linguam convicio provocat, manum injuriis lacessenti-
bus ad petulantiam cædis instigat; ut fraudatorem
faciat, lucra opponit injusta ; ut animam pecunia ca-
piat, ingerit perniciosa compendia. Honores terrenos
promittit, ut coelestes adimat. Obtendit falsa, ut vera
subripiat. Et cum latenter non potest fallere, aperte
minatur, terrorem turbidæ persecutionis intentans, ad
debellandos servos Dei inquietus semper, et semper in-
festus. In pace subdolus, in persecutione violentus.
Quamobrem contra omnes diaboli vel fallaces insidias
vel apertas minas stare debet instructus animus et
armatus: tam paratus semper ad repugnandum, quam
est ad impugnandum semper paratus inimicus.
Cui resistite fortes in fide, &c.] Tanto (inquit) fortiores
estote in fide, tanto majorem habetote fiduciam ad
superandas diaboli versutias, quanto constat, quia non
vos soli tentamini, sed ipsa passio quæ vos fatigat, ei
quoque quæ per totum mundum est ecclesiæ Christi,
vestræ videlicet fraternitati communis est. Et quod
a constitutione mundi semper passi sunt justi, pudeat
vos solos præ omnibus sustinere non posse.
Per Sylvanum vobis fidelem fratrem, &c.] Quod ait
obsecrans, potest ad superiora referri, quia videlicet bre-
viter scripserit, non imperans, sed obsecrans eos fortes
VOL. XII.
R
242
EXPOSITIO
in fide persistere. Potest et ad sequentia recte copulari,
ut intelligatur non solum contestari hanc esse veram
eorum gratiam quam scribendo prædicat, quia nimirum
non est in alio aliquo salus, in quo oporteat nos salvos
fieri, sed etiam obsecrare eos, ut hanc esse veram suam
gratiam faciant, qua imbuti sunt in Christo. Gratia
enim Christi eorum fit gratia, qui hanc mundo corde
suscipiunt. Nam qui gratiam Dei spernit, non ipsam
gratiam minuit, sed hanc suam non esse, id est, sibi
facit non prodesse.
Salutat vos ecclesia que est in Babylone collecta, &c.]
Babylonem typice Romam dicit, videlicet propter con-
fusionem multiplicis idololatriæ. In cujus medio sancta
ecclesia jam rudis et perparva fulgebat, juxta exemplum
plebis Israeliticæ, quæ quondam parva numero et cap-
tivata super flumina Babylonis sedens, absentiam sanctæ
terræ deflebat, nec canticum Domini in terra aliena can-
tare valebat. Et bene beatus Petrus dum suos auditores
ad tolerantiam hortatur adversitatum præsentium, dicit
et ecclesiam quæ secum est, in Babylone constitutam, id
est, in confusione tribulationum. Et tamen collectam
eam esse confirmat, ut ostendat sanctam Dei civitatem
in hac vita a permixtione et pressura civitatis diaboli,
quam Babylonia signat, immunem esse non posse.
Marcum autem filium suum evangelistam dicit, qui
ejus in baptismate dicitur filius effectus. Unde patet,
quod priusquam Marcum Alexandriam de Roma ad
evangelizandum mitteret, epistolam hanc scripsit. Tem-
pore autem Claudii Principis et Petrus et Marcus Ro-
mam venerunt, et ipse Marcus, descripto Romæ evan-
gelio suo, Alexandriam missus est. Unde colligitur,
quia epistolam hanc Petrus dum quæritur ubi vel
quando scripserit, locus erat Roma, tempus Claudii
Cæsaris.
Salutate invicem in osculo sancto.] Osculo sancto,
osculo vero, osculo pacifico, osculo columbino, non sub-
dolo, non polluto, quali usus est Joab ad occidendum
IN II. EPIST. PETRI, CAP. I.
243
Amasam, quali Judas ad tradendum Salvatorem, quali
utuntur hi qui loquuntur pacem cum proximo suo, mala
autem sunt in cordibus eorum. Illi ergo osculo sancto
salutant invicem, qui non diligunt verbo neque lingua,
sed opere et veritate.
Gratia vobis omnibus qui estis in Christo Jesu.] A
gratia cæpit epistolam, in gratia consummavit, mediam
gratia respersit, ut errorem Pelagianum omni locutionis
suæ parte damnaret. Ecclesiam vero Christi non nisi
per gratiam ejus salvari posse doceret. Et consulte
cum diceret, Gratia vobis, addidit, Omnibus qui estis
in Christo Jesu, ut ea quæ paucis ecclesiis, id est Ponti,
Galatiæ, Cappadociæ, Asiæ, et Bithyniæ scripsit, cunctis
per orbem Christi ecclesiis se scribere designet. Sicut
et Joannes in Apocalypsi, cum septem Asiæ ecclesias
singulatim prout competebat admoneret, adjunxit per
singula, ita concludens, Qui habet aures audiendi, audiat
quid Spiritus dicat ecclesiis : aperte insinuans, quia
cuncta quæ unicuilibet ecclesiæ scripsit, omnibus qui
auditum salubrem haberent, et universis fidelium scri-
beret ecclesiis.
IN II. EPISTOLAM PETRI.
IN CAP. I. Simon Petrus, servus et apostolus Jesu
Christi, &c.] Scriptum est in sequentibus hujus epistolæ,
Ecce hanc vobis, carissimi, secundam scribo epistolam.
Unde constat, quia hanc eisdem quibus et priorem epi-
stolam miserat, electis proselytis, dispersionis Ponti, Ga-
latiæ, Cappadociæ, Asiæ, et Bithyniæ, scripsit epistolam.
Quos coæquales sibi cognoscit, non quia circumcisionem
ex lege acceperant, quam ipse ut natura Judæus habe-
bat, sed quia eandem quam ipse illustrante Christi
gratia acceperat, sortiti sunt fidem. Non enim circum-
cisio legalis, sed sola est fides evangelica, quæ gentium
populos antiquæ Dei plebi consociet. Verum quia fides
R 2
244
EXPOSITIO
eadem sine operibus salvare non potest, recte subdi-
tur,
In justitia Dei nostri et Salvatoris Jesu Christi.] Illis
ergo scribit epistolam, illos salutat Apostolus Petrus,
qui coæqualem sibi sortiti sunt fidem, et hanc per opera
justitiæ exercent. Ejus videlicet justitiæ, quam non
humana prudentia reperit, nec legalis institutio docet,
sed per evangelium loquens Dominus et Salvator noster
ostendit, cum ait: Nisi abundaverit justitia vestra plus
quam Scribarum et Pharisæorum, non intrabitis in reg-
pum cælorum. Et iterum: Audistis quia dictum est
antiquis, Non occides. Ego autem dico vobis, &c.
Gratia vobis et pax adimpleatur, &c.] In prima epi-
stola scripsit, Gratia vobis et pax multiplicetur. In hac
autem, Gratia vobis et pax adimpleatur: quia nimirum
illam incipientibus, hanc perfectioribus scripsit episto-
lam. Multiplicatur enim pax et gratia bene proficien-
tibus in hac vita per fidem, adimplebitur autem per-
venientibus in alia vita per speciem. Unde bene cum
diceret, Gratia vobis et pax adimpleatur, addidit, In
cognitione Domini nostri Jesu Christi. Quia hæc est
vita æterna, (inquit) ut cognoscant te unum et verum
Deum, et quem misisti Jesum Christum. Et iterum :
Si vos Filius liberaverit, vere liberi eritis, et cognoscetis
veritatem, et veritas liberabit vos.
Quomodo omnia nobis divinæ virtutis suæ, &c.] Pendet
hæc sententia a superioribus. Est enim sensus: gratia
vobis et pax adimpleatur in eo, ut Dominum nostrum
Jesum Christum perfecte cognoscatis. Et hoc quoque
per eum cognoscatis, quomodo omnia nobis divinæ vir-
tutis suæ donata sunt per ejus gratiam, quæ ad vitam
obtinendam et pietatem conservandam sufficiunt. Unde
ait, Quia omnia quæcunque audivi a Patre meo nota
feci vobis. Et alibi: Et ego claritatem quam dedisti
mihi, dedi eis. Quod si legatur, ut quidam codices
habent, Quæ ad vitam et pietatem donata est, hic erit
sensus, ut cognoscatis, quomodo Dominus noster omnia
IN JI. EPIST. PETRI, CAP. I.
245
nobis divinæ virtutis suæ dona juxta modum capacitatis
nostræ præstiterit, quæ videlicet virtus ad vitam nobis
et pietatem consequendam donata est. Hic etenim mo-
dus locutionis Scripturis est usitatissimus ; et appella-
tur a grammaticis eclipsis, id est, defectus necessariæ
dictionis, quale est in Psalmo : Quia neque ab oriente,
neque ab occidente, neque a desertis montibus. Sub-
auditur enim, patet via fugiendi, quoniam Deus ubique
judex est.
Per cognitionem ejus, qui vocavit nos propria gloria et
virtute.] Et hoc a superioribus pendet, quia per cogni-
tionem Domini et Salvatoris nostri omnia divinitatis
ejus mysteria, quibus salvaremur, agnovimus. Qui nos
propria gloria et virtute vocavit, quia non angelum ad
salvationem nostram, non archangelum misit, non in
nobis aliquid meriti boni pro quo salvaremur invenit,
quin potius infirmos et inglorios cernens, sua nos vir-
tute recuperavit et gloria. Hinc etenim dicit, Non vos
me elegistis, sed ego elegi vos.
Per quam maxima et pretiosa nobis promissa donavit.]
Per quam, per cognitionem ejus dicit, quia quanto quis
perfectius Deum cognoscit, tanto altius promissorum
ejus magnitudinem sentit.
Ut per hæc efficiamini divinæ consortes nature.] Mu-
tat repente personam, et qui prius de se suisque dixerat,
Pretiosa nobis promissa donavit, conversus extemplo ad
eos quibus loquebatur, Ut per hæc, inquit, efficiamini
divinæ consortes naturæ. Quod non fortuitu, sed pro-
videnter agit. Ideo (inquit) Dominus nobis, qui natura
Judæi, qui sub lege sumus nati, qui magisterio ipsius
etiam corporaliter imbuti, omnia divinæ virtutis suæ
secreta reseravit, ideo nobis suis videlicet discipulis
maxima et pretiosa Spiritus sui promissa donavit, ut
per hæc etiam vos qui ex gentibus estis, qui eum cor-
poraliter videre nequivistis, divinæ suæ naturæ donaret
esse participes, nobis scilicet vos quæ ab ipso audi-
vimus docentibus, vos per ejus mysteria consecrantibus.
246
EXPOSITIO
Unde rectissime quod supra ait, Gratia vobis et pax
adimpleatur in agnitione Domini nostri Jesu Christi,
quomodo omnia nobis divinæ virtutis suæ quæ ad vitam
et pietatem donata sunt, potest ita dictum accipi: gratia
vobis et pax in eo adimpleatur, ut sic cognoscatis Do-
minum nostrum Jesum Christum, etiam vos, sicut nobis
per illum omnia divinæ virtutis suæ promissa vel mu-
nera, quæ ad vitam et pietatem ducunt, donata sunt.
Ut sicut nos promissa ab illo dona vel accepimus, vel
accepturos nos esse sine ulla dubietate confidimus,
ita etiam vos credentes de donis ejus non existatis
dubii.
Fugientes ejus, que in mundo est, concupiscentiæ cor-
ruptionem.] Bene dicit, concupiscentiam mundi habere
corruptionem, ideoque fugiendam esse, juxta eum qui
dixit, Quasi a facie colubri fuge peccata, quia est et
incorruptibilis concupiscentia, de qua canitur: Concu-
pivit et defecit anima mea in atria Domini. De qua
etiam in libro Sapientiæ per figuram locutionis quæ
Græce kliuag, Latine gradatio vocatur, pulcherrime re-
fertur: Initium (inquit) sapientiæ, verissima est disci-
plinæ concupiscentia. Cura ergo disciplinæ dilectio
est, et dilectio custodia legum illius est. Custoditio
autem legum, consummatio incorruptionis est. Incor-
ruptio autem facit esse proximum Deo. Concupiscentia
itaque sapientiæ deducit ad regnum perpetuum.
Vos autem curam omnem inferentes, ministrate in fide
vestra virtutem.] Virtutem hoc loco non pro fortitudine
ac miraculis, sed pro conversatione bona posuit; quæ
fidei recte jungenda est, ne sine operibus otiosa sit et
mortua: in quo recte omnem curam subinferri præce-
pit, quia qui mollis et dissolutus est in opere suo, frater
est sua opera destruentis.
In virtute autem scientia. Juxta illud Esaiæ: Discite
bene facere, quærite judicium.
In scientia autem abstinentiam.] Ut cum bona facere
didicerint, mox a malis abstineant, ne in vacuum sci-
IN II. EPIST. PETRI, CAP. I.
247
entia coelestium cadat, si se ab illecebris terrestribus
quis continere neglexerit.
In abstinentia autem patientiam.] Abstinentiam ne-
cesse est semper, ut patientia comitetur: ut quicunque
a voluptatibus mundi se continere didicit, ejus quoque
adversa corde firmo sustineat, a dextris videlicet et a
sinistris per arma justitiæ munitus.
In patientia autem pietatem.] Ut erga eos quos pati-
enter tolerat, etiam pius existat, juxta illud Apostoli
Pauli: Caritas patiens est, benigna est.
In pietate autem amorem fraternitatis.] Ut non alte-
rius rei intuitu pietatis opera suis quisque adversariis
impendat, nisi fraternæ tantum dilectionis. Hoc vide-
licet tota in tentatione procurans, ut quos docendo solum
vel redarguendo nequit, ad affectum pietatis orando vel
bene faciendo convertat.
In amore autem fraternitatis, caritatem.] Caritatem
hoc loco appellat specialiter eam, qua Conditorem dili-
gimus : quæ proficientibus virtutum gradibus, merito
amori fraternitatis adjungitur, quia nec Deus sine prox-
imo, nec sine Deo proximus perfecte valet amari. Et
quidem Dei amor excellentior est amore proximorum :
quia illos sicut nos, Deum vero ex toto corde, tota
anima, tota virtute diligere jubemur: sed tamen con-
suetudine amoris fraterni oportet nos ad amorem Con-
ditoris ascendere. Qui enim non diligit fratrem suum
quem videt, Deum quem non videt quomodo potest
diligere
Hæc enim omnia si vobiscum adsint et superent, non
vacuos, &c.] Si superent, dixit, si adversum bella vitio-
rum potiori virtute prævaluerint.
Cui enim non presto sunt hæc, cæcus est, &c.] Oculus
scientiam, manus operationem designat. Cæcus est
autem et manu tentans, qui scientiam rectæ operationis
non habens, quicquid sibi rectum videtur operatur, et
lumen veritatis ignorans quasi manum ad opus quod
non videt extendit, gressus in iter quod non prævidet
248
EXPOSITIO
attollit, ideoque repente miser in ruinam perditionis,
quam præscire nequibat, incidit. Talis autem est om-
nis, cui non præsto sunt hæc quæ Petrus loquitur, quia
per incrementa virtutum spiritualium ad consortium
divinitatis pervenire nos conveniat. At contra Salo-
mon sapientem monens auditorem: Et palpebræ (in-
quit) tuæ præcedant gressus tuos. Quod est patenter
suggerere, ut in cunctis actibus nostris qui nos finis
sequatur, sedula intentione prævidere curemus, quid
secundum Dei voluntatem, quid aliter agatur solerter
exploremus.
Quapropter, fratres, magis satagite ut per bona opera
certam vestram vocationem et electionem faciatis.] Multi
sunt vocati, pauci vero electi. Certa est vocatio cunc-
torum qui ad fidem veniunt: qui vero fidei sacramen-
tis quæ perceperunt bona quoque opera perseveranter
adjungunt, isti suam vocationem et electionem certam
intuentibus faciunt. Sicut e contra, qui post vocatio-
nem ad crimina revertuntur, cum in his ex hac vita
migraverint, certum jam omnibus, quia reprobi sunt,
reddunt.
Hæc enim facientes, non peccabitis aliquando.] De ma-
joribus peccatis dicit, quæ quicunque egerit, non habet
hæreditatem in regno Christi et Dei, et a quibus omnis
qui supradictis virtutibus se manciparit, immunis Do-
mino permanet. Alioquin sunt peccata minora, de
quibus scriptum est: Quia non est homo justus in
terra, qui faciat bonum; et non justificabitur in con-
spectu tuo omnis vivens.
Sic enim abundanter ministrabitur vobis introitus in
æternum regnum, &c.] Huic loco convenit illud Eze-
chielis prophetæ, ubi de ædificio in monte constituto
loquens ait: Et in octo gradibus ascensus ejus. Et hic
enim beatus Petrus octo virtutum gradus enumerat,
quibus fugientes mundialis concupiscentiæ corruptio-
nem ad habitationem regni coelestis ascendere debemus,
fidem scilicet, virtutem, scientiam, abstinentiam, pa-
IN II. EPIST. PETRI, CAP. I.
249
tientiam, pietatem, amorem fraternitatis, et caritatem.
De quibus nimirum gradibus Psalmista dicit : Ascensus
in corde ejus disposuit; et cætera usque dum ait,
Ambulabunt de virtute in virtutem, videbitur Deus
eorum in Sion.
Propter quod incipiam vos semper commonere de his,
&c.] Quare vult illos semper commonere de bonis
operibus, quos habere scientiam dicit, et de præsentia
veritatis esse confirmatos? Nisi forte ob hoc, ut scien-
tiam quam norunt operibus exerceant, et veritatem cu-
jus præsentia confirmati sunt, fixa mente custodiant
ne quando per magistros erroris excidant a simplicitate
et castitate fidei; de quibus videlicet magistris in pro-
cessu epistolæ plura loquitur. Concinit autem huic
sententia beati Joannis, qua dicit: Non scripsimus
vobis quasi ignorantibus veritatem, sed quasi scientibus
eam. . Ideo autem scientibus veritatem scribunt, et
commonent eos apostoli, ut quod sciunt, observent.
Unde et Joannes loquens post pauca subjungit: Vos
quod audistis ab initio, in vobis permaneat.
Justum autem arbitror quamdiu sum in hoc tabernaculo,
&c.] Tabernaculo solemus in itinere vel in bello uti, et
ideo se recte fideles, quamdiu sunt in corpore, et per-
egrinantur a Domino, in tabernaculis esse testantur, in
quibus iter hujus vitæ peragant, et contra adversarios
veritatis certamen agant.
Certus quod velox est depositio tabernaculi mei.] Pul-
cherrime beatus Petrus obitum suum non mortem, sed
depositionem tabernaculi sui dicit, quia nimirum sic est
perfectus Dei famulis carnis retinacula exuere, sicut
viatoribus confecto itinere domum propriam pro habi-
tatione tabernaculi adire, sicut positis in expeditione
fugato hoste vel prostrato ad patriam redire. Solam
namque sibi domum propriam, solum municipatum,
solam patriam norunt in coelis. De qua et Apostolus
Paulus : Scimus, inquit, si terrestris domus nostra hu-
jus habitationis dissolvatur, quod ædificationem ex
250
EXPOSITIO
Deo habemus, domum non manufactam, æternam in
coelis.
Non enim indoctas fabulas secuti, &c.] Hic paganos
simul et hæreticos tangit, quorum primi quicquid eos
delectabat, deos appellare non timuerunt; secundi, ac-
ceptis Dei veri mysteriis, de cætero non divinis Scrip-
turis attendere, sed ad suum potius sensum erroneum
has male interpretando transferre studuerunt.
Et hanc vocem nos audivimus de cælo allatam, &c.]
Quidam hanc epistolam negant a beato Petro apostolo
esse conscriptam ; qui si hunc versiculum solertius
attenderent, et hoc quod sequitur, Cum essemus cum
illo in monte sancto, nequaquam de epistolæ hujus
auctore dubitarent. Constat enim juxta fidem evange-
liorum, quia præfatam vocem sursum Domino in monte
clarificato idem Petrus cum Jacobo et Joanne coapo-
stolis suis audivit,
Et habemus firmiorem propheticum sermonem.] Illum
videlicet, quo ex persona Mediatoris Dei et hominum
dicitur: Dominus dixit ad me, Filius meus es tu, ego
hodie genui te. Si enim quispiam (inquit) nostro tes-
timonio discredendum putaverit, quod in secreto glo-
riam Redemptoris nostri conspeximus divinam, quod
vocem Patris ad eum factam audierimus, certe sermoni
prophetico nemo contradicere, nullus de hoc ambigere
audebit, quem divinis Scripturis jam olim insertum om-
nes verum esse testantur.
Cui bene facitis, attendentes, quasi lucernæ lucenti in
caliginoso loco, &c.] Ordo sensus est: Cui attendentes
quasi lucernæ lucenti in caliginoso loco, bene facitis.
In hujus etenim seculi nocte tenebrosis tentationibus
plena, ubi difficile quisquam invenitur qui non offendat,
quid essemus si lucernam prophetici sermonis non
haberemus? Sed numquid lucerna semper erit neces-
saria ? Non utique. Donec (inquit) dies lucescat. Mane
enim adstabo et contemplabor. Ad lucernam interim
nocturnam pertinet quod filii Dei sumus, et nondum
IN II. EPIST. PETRI, CAP. I.
251
apparuit quid erimus. Et in comparatione quidem
impiorum, dies sumus, Paulo dicente: Fuistis aliquando
tenebræ, nunc autem lux in Domino. Sed si compa-
remur illi vitæ in qua futuri sumus, adhuc nox sumus,
et lucerna indigemus.
Et lucifer oriatur in cordibus vestris.] Quis est lucifer
iste ? Si Dominum dicas, parum est. Lucifer ipse,
clarus noster intellectus est. Ipse enim oritur in cor-
dibus nostris, ipse illustrabitur, ipse manifestabitur.
Dilectio erit qualem nunc optamus, et quoniam non est
suspiramus, et qualis erit, singuli in singulis videbi-
mus, quomodo nunc facies nostras alterutrum videmus.
Hoc primum intelligentes, quod omnis prophetia Scrip-
ture, &c.] Pendet hic versiculus ex eo quod superius
ait: Cui bene facitis, attendentes : qui enim prophe-
tarum verba attendentes bene utique faciunt, ut per
hæc lucem habere possint scientiæ, hoc primum intelli-
gere debent; quia nullus prophetarum sanctorum pro-
pria sua interpretatione populis dogmata vitæ prædica-
rit, sed quæ a Domino didicerant, hæc suis auditoribus
agenda commendabant: quæque in secreto ccelestia ar-
cana perceperat, hæc simpliciter vel loquendo vel scri-
bendo Dei plebi tradebant : et non sicut gentium divini,
qui quæ ipsi de corde suo finxerant, hæc turbis decep-
torum, quasi divini oraculi consulta proferebant. Sicut
ergo prophetæ non sua propria sed Dei verba scribe-
bant, ita et lector eorum non sua propria interpretatione
potest uti, ne a sensu veritatis exorbitet, sed hoc
omnimodis debet attendere, quomodo sua verba voluerit
intelligi ipse qui scripsit.
Non enim voluntate humana allata est aliquando pro-
phetia, &c.] Semper futura posse prædicere, sed ipse
Spiritus eorum corda quando voluit implevit, ita etiam
potestatis eorum non erat, ut quæcunque vellent doce-
rent, sed quæ Spiritu illustrati didicerant, ea sola dice-
bant. Hæc ideo dicimus, ne quis ad libitum suum
Scripturas exponere audeat. Ridicule quidam hæc
5
252
EXPOSITIO
beati Petri verba interpretatus est, dicens, quod sicut
fistula flatum oris humani, ut resonet, accipit : nec
sonum tamen ipsa quem ministrat, quia insensibilis
naturæ est, intelligere valet: ita prophetæ Dei Spiritu
inspirati, ea quæ idem Spiritus vellet ore proferrent, nec
tamen ea quæ dicerent ipsi mente tenerent, juxta illud
Maronis, Dat sine mente sonum: quod impudentis-
simi erroris esse palam claret. Quomodo enim audien-
tibus tam sana vivendi consilia darent, si insanis similes
ipsi quæ loquerentur nescirent? Quare videntes appel-
lantur prophetæ ? Qua ratione scriptum est, Verbum
quod vidit Esaias, aut aliquis aliquis propheta ; nisi
quia in occulto visionum cælestium lucidissimo mentis
intuitu cognoscebant arcana, quæ foras suis auditoribus
palam verbis quibuscunque vellent efferrent ?
IN CAP. II. Fuerunt vero et pseudoprophetæ in po-
pulo, &c.] Quæ secta Latine, Græce dicitur hæresis, cum
quis stulta obstinatione errorum quem semel coepit,
semper sectari nullatenus cessat. Quod hæreticorum
proprium esse quis nesciat ?
Et eum qui emit eos Dominum negant, &c.] De hoc
emptore et Paulus ait, Empti enim estis pretio magno,
glorificate et portate Deum in corpore vestro. Merito
autem sibi celerem perditionem superducunt, qui Re-
demptorem suum negantes, hunc recte confitendo glo-
rificare, et bene faciendo suo in corpore ferre detrectant:
quod omnes faciunt hæretici : nam et Arrius, qui Re-
demptorem nostrum in divinitate Patre minorem dicit :
et Photinus, qui dicit, Christus homo est, Deus non est :
et Manichæus, qui dicit, Christus Deus tantum est;
homo verus non est: et Ebion, qui dicit, Christus ante
Mariam non erat, ex ipsa originem sumpsit : et Apolli-
naris, qui dicit, Christus tantum Deus et caro est, ani-
mam rationalem nunquam suscepit : et Pelagius, qui
dicit, Christus Redemptor parvulorum in baptismo non
est, quia sine iniquitatibus concepti, et sine delictis a
IN 11. EPIST. PETRI, CAP. II.
253
matre sua geniti, nullum prorsus habent peccatum quod
sibi debeat dimitti, ideoque Christus non est Salvator
omnium electorum; et cæteri cum his hæretici Domi-
num profecto, qui emit eos pretio sanguinis sui, negant,
quia illum non qualem veritas ostendit, sed qualem ipsi
sibi fingunt prædicant. Et propterea a Redemptore
alieni facti, nihil certius quam foveam perditionis ex-
pectant.
Et multi sequentur eorum luxurias, &c.] Via veritatis
blasphemabitur per hæreticos non solum in eis quos
suæ hæresi eductos associant, sed in eis quoque quos
per impurissima sua facta et sacrificia, vel mysteria
execranda quæ faciunt, in odium Christiani nominis
concitant, existimantibus imperitis omnes Christianos
hujusmodi flagitiis esse mancipatos. Qualibus dicit
Scriptura : Per vos nomen meum blasphematur in gen-
tibus.
Quibus judicium jam olim non cessat.] Cum jam olim,
præteritum tempus significet, non cessat autem verbum
præsentis temporis sit: non aliud intelligendum vide-
tur, nisi quia jam olim coepit judicium perditionis
impiorum ; quod eos præsentialiter semper excruciat,
nullo unquam fine cessabit.
Si enim Deus angelis peccantibus non pepercit.] Multi
enim hic versiculi uno fine clauduntur, Novit Dominus
pios de tentatione eripere. Si enim, inquit, Deus ange-
lis peccantibus non pepercit, sed eos inferni traditos
pænis ad majores in die judicii servat cruciatus; si
originalem mundum propter scelera diluvio perdens,
Noe justum servavit; si Sodomorum flagitia puniens,
Loth justitiæ cultorem ab injustis eruit; constat pro
certo quia novit Dominus pios de tentatione eripere,
iniquos vero in diem judicii cruciandos reservare. Et
notandum in eo quod ait, Deum angelis peccantibus
non pepercisse, quia ipsi mali angeli non a Deo conditi
mali, sed peccando facti sunt mali.
Sed rudentibus inferni detractos in tartarum tradidit,
254
EXPOSITIO
&c.] Hunc versiculum alia translatio sic habet, Sed
carceribus caliginis inferi retrudens, tradidit in judicio
puniendos reservari.
Ostendit ergo adhuc angelis
apostatis ultimi judicii pænam deberi, de qua Dominus
dicit, Ite in ignem æternum qui paratus est diabolo et
angelis ejus : quamvis jam poenaliter hunc infernum,
hoc est inferiorem caliginosum aerem, tanquam carcerem
acceperint. Quantum enim ad sublimitatem cæli, jam
hujus aeris spatium dici infernus potest, sic et quantum
ad ejusdem aeris altitudinem, terra quæ inferius jacet,
infernus intelligi potest et profundus. Rudentes autem
inferni appellat ipsam superbiæ jactantiam; qua angeli
ejus spiritus contra Conditorem intumuit. Rudentes
quippe dicuntur funes, quibus nautæ vela suspendunt,
ut flante aura portus tranquillitatem relinquant, seseque
ambiguis semper ponti fluctibus credant. Quibus con-
venienter rudentibus immundorum spirituum conamina
comparantur, qui mox ut flatu superbiæ impulsi, se
adversus Conditorem erexerunt, ipsis elationis suæ cona-
tibus in abyssi profunda sunt rapti. Quidam codices
habent, Sed rugientibus inferni detractos in tartarum
tradidit: quod vocem vel supernæ elationis, vel ejula-
tus in pænis significat. Rugiunt namque fere, cum vel
famem vel quid aliud patiuntur, propter nimietatem
elationis ferre non valentes, si quid eis adversitatis
occurrerit.
Et originali mundo non pepercit.] Idem ipse mundus
est, in quo nunc humanum genus habitat, quem inha-
bitaverunt hi qui ante diluvium fuerunt. Sed tamen
recte originalis mundus ille, quasi alius dicitur: quia
sicut in consequentibus hujus epistolæ scriptum con-
tinetur, ille tunc mundus aqua inundatus periit, et
cælis videlicet qui erant prius, id est, cunctis aeris
hujus turbulenti spatiis aquarum accrescentium alti-
tudine consumptis, terra quoque in alteram faciem
excedentibus aquis immutata. Nam etsi montes aliqui
atque convalles ab initio facti creduntur, non tamen
IN II. EPIST. PETRI, CAP. II.
255
tanti quanti nunc in orbe cernuntur universo. Quod
negari forte potuisset, si non etiam nunc omnibus an-
nis terrarum faciem cerneremus aquarum subversione
mutatam. Quod tanto magis tunc fuisse factum cre-
ditur, quanto major ac diuturnior aquarum impetus
terram obsidens alluebat.
Sed octavum Noe justitiæ præconem custodivit, &c.]
Constat omnibus quia Noe decima ab Adam genera-
tione natus est, sed octavum eum nominat, quia octo
homines diluvium evaserunt, e quibus ille unus erat.
Idcirco autem octavi numeri facit mentionem, ut occulte
insinuet, quia tempus diluvii discrimen significet exami-
nis ultimi, quando, damnatis omnibus reprobis, omnes
justi gloriam vitæ perpetis accipient. Sex etenim sunt
præsentis seculi ætates, septima etiam nunc agitur
ætas, in illa vita ubi animæ sanctorum sabbato felici,
id est, requie perfruuntur æterna, octava est ventura
tempore resurrectionis omnium et universalis judicii,
Justitiæ autem præconem Noe cognominat, quia jus-
titiæ opera faciens cunctis intuentibus, qualiter coram
Domino vivendum esset, ostendit. Neque enim verbo
quempiam docere reperitur, quippe, cujus nec unus
sermo reperitur ad Deum prolatus vel hominem, sed
quod maximæ virtutis est, in tota arca fabrica, in
adventu diluvii, in sequentis ævi primordiis, ore quidem
silente, sed cordis devotione promptissima justis obtem-
perare cælestibus.
Et civitates Sodomorum et Gomorreorum, &c.] Quia
civitates impiorum in cinerem redactas asserit, duplici-
ter intelligi debet. Quia et primo per incendium eas
cum adjacentibus terris in cinerem redegit, et cum loca
incendii postmodum mortui maris undis contexerit,
servare adhuc voluit, circumpositam regionem priscæ
speciem pænæ. Nascuntur enim poma pulcherrima,
quæ et edendi cupiditatem spectantibus generant. Si
carpas, fatiscunt, ac resolvuntur in cinerem, fumumque
excitant, quasi adhuc ardeant. Unde in libro Sapientiæ
256
EXPOSITIO
dicitur: Hæc justum a pereuntibus impiis liberavit
fugientem descendente igne in Pentapolim. Cujus in
testimonium nequitiæ fumigabunda constat deserta
terra, et in certo tempore fructus habentes arbores.
Subauditur, Et ipsæ fumigabundæ constant desertæ.
Et hoc est quod hic quoque subjungitur,
Exemplum eorum qui impie acturi sunt ponens.] Nam
et ignis qui Sodomitas semel puniit, ostendit patenter
quod impii sint sine fine passuri. Et quod terra
eorum fumigabunda constat, quod fructus ejus pul-
cherrimi cinerem habent intus et fotorem, aperte omni-
bus seculis innuit, quia delectatio carnalis, etsi stulto-
rum mentibus ad præsens arrideat, nihil tamen in
invisibilibus nisi incendium sibi reservat, nisi ut fumus
tormentorum ejus in secula seculorum ascendat.
Et justum Loth oppressum, &c.] Cruciabant quidem
sanctum virum iniqua proximorum facta pariter et
verba, quæ quotidie cernens nullatenus corrigere vale-
bat, sed tamen ipse tam circumspecte se gerebat, ut
nec visis eorum flagitiis, nec auditis in aliquo castæ
suæ mentis fuscaret intuitum, sed indefessa intentione
coeptis suæ justitiæ insistebat actibus. Vel certe aspectu
et auditu justus erat, quia nihil in eo præsentes nisi
justitiæ opera cernebant et audiebant eloquia, nihil
fama de illo per absentes, nisi quod ad justitiam per-
tineret vulgabat : ad exemplum beati Job, qui ait, Auris
audiens beatificabat me, et oculus videns testimonium
reddebat mihi. Et notandum quod beatus Petrus in
hoc loco Dominici magisterii sequitur exemplum. Et
ipse enim Dominus in evangelio de die judicii loquens,
subitaneum vel diluvii vel ignis Sodomitiei adventum
ad memoriam deducit, ubi justi liberati, reprobi autem
sint inopinatæ perditionis laqueo comprehensi. Sed et
alio loco cum discipulorum animos a fastu elationis
compescere curaret, angelici casus illis proponit exem-
plum, Videbam, inquiens, Satanam quasi fulgur de ccelo
cadentem.
IN II. EPIST. PETRI, CAP. II.
257
1
Novit Dominus pios de tentatione eripere, &c.] Iniquos
dicit in diem judicii cruciandos reservari, non quia
etiam ante diem judicii soluti corpore pænas luant pro
meritis, sed quia graviora eos in judicio tormenta ex-
pectent quando et in corpore recepto punientur, qui
nunc in anima sola cruciantur. Unde et Dominus his
quæ verbum evangelii recipere noluerunt, civitatibus
exprobrans, ita conclusit: Remissius erit terræ Sodo-
morum in die judicii, quam vobis.
Magis autem eos qui post carnem in concupiscentia
immunditie ambulant.] Fornicatores dicit, qui pro reatu
suæ corruptionis majora in judicio quam generales iniqui
tormenta patientur.
Dominationemque contemnunt, audaces, sibi placentes.]
Superbos dicit et arrogantes, qui et ipsi graviora gene-
ralibus sint supplicia luituri.
Sectas non metuunt introducere, blasphemantes.] Hæ-
reticos dicit, qui blasphemantes fidem vel vitam ortho-
doxorum, sectas sui nominis, id est, hæreses inducunt:
qui et ipsi cum prioribus audiant, quia fortioribus
fortior instat cruciatio.
Ubi angeli fortitudine et virtute cum sint majores, non
portant adversum se execrabile judicium.] Quod ait, Ubi,
significat in eo quod dominationem contemnunt, quod
audaces, quod sibi placentes sunt, quod hæreses, id est,
sectas faciunt, quod blasphemant. Hæc namque faci-
endo, angeli dæmonia fieri, ac pænas suæ superbiæ
solvere meruerunt. Neque enim spiritualis eorum
natura patiebatur concupiscentiæ carnalis obscoenitate
pollui. Nisi forte cum ad hanc homines illiciunt, pro
ea quoque illos sicut et pro cæteris quæ hominibus
mala agenda persuadent, judicandos esse significat.
Hi vero velut irrationabilia pecora naturaliter, &c.]
Sicut irrationabilibus animantibus naturale est, causa
pabuli sæpius in captionem et perniciem ignoranter
incidere ; ita hæretici comparati jumentis insipientibus,
ob appetitum suæ corruptionis explendum, incorrup-
VOL. XII.
S
258
EXPOSITIO
tam sanamque Catholicæ ecclesiæ doctrinam blasphe-
mantes ac vitam, sempiternæ sibi perditionis laqueos
impia temeritate nectunt. Quales extitisse hæreticos
ipsis apostolorum temporibus, Simonianos, Menandria-
nos, Basilidianos, Nicolaitas, Ebionitas, Marcionistas,
et Cerdonianos, pluresque alios historia ecclesiastica
refert. De quibus recte cum dixisset, Blasphemantes
in corruptione sua peribunt, adjunxit :
Percipientes mercedem injustitiæ.] Mercedem namque
injustitiæ pænam dicit, quam opera injustitiæ meren-
tur; maxime in eis, qui cum ipsi corruptioni carnis
serviant, nihilominus conversationem eorum qui caste
vivunt blasphemant, cum ipsi vesanis teneantur erro-
ribus, eis qui sanum sapiunt, detrahere non cessant.
Voluptatem existimantes diei delicias coinquinationis et
maculæ.] Voluptas et in bono accipitur et in malo. In
bono quidem, sicut paradisus voluptatis dicitur, et
sicut in Psalmo canitur, Et torrente voluptatis tuæ
potabis eos. In malo autem, ut Salomon ait: Adoles-
centia enim et voluptas vana sunt. Sed et indifferenter
accipitur, juxta hoc quod Sara dicebat : Postquam
senui et dominus meus vetulus est, voluptati operam
dabo? Voluptas ergo bona, recte diei vocatur, qua
sancti quique delectantur in Domino. Voluptas autem
mala noctis est, cum reprobi ad perficienda opera tene-
brarum perverse delectantur. Bene ergo dicit de
injustis, quod voluptatem existiment diei, delicias co-
inquinationis et maculæ, quia multi in tantum socordes,
perversi et inverecundi existunt, ut cum deliciis impu-
rissimis vacent et execrandissimis, has tamen ipsi opti-
mas et quasi lucifluas judicent. Quidam primum hujus
versiculi verbum præcedenti versui jungunt, ita le-
gentes, Percipientes mercedem injustitiæ voluptatem,
et exponunt juxta illud Apostoli Pauli: Tradidit illos
Deus in desideria cordis eorum in immunditiam, ut con-
tumeliis afficiant corpora sua in semetipsis. Et paulo
post, Turpitudinem operantės, mercedem quam oportuit
IN II. EPIST. PETRI, CAP. II.
259
erroris sui in semetipsis recipientes. Et sicut non pro-
baverunt Deum habere in notitiam, tradidit eos Deus
in reprobum sensum, ut faciant quæ non conveniunt.
Sed nos distinctionem quam in beati Papæ Gregorii
opusculis invenimus, sequendam esse putavimus.
Pellicientes animas instabiles.] Pellices appellari so-
lent meretrices, sumpto vocabulo a pollutione, vel a
pellis suæ formositate qua incautos illiciunt. Pelliciunt
ergo animas instabiles, qui eas male docendo erroneis
variorum dogmatum sectis quasi construprantium luxi-
bus subdunt.
Secuti viam Balaam ex Bosor, &c.] Plerumque hære-
tici tam stulta dogmata, tam execranda proferunt sa-
cramenta, ut etiam hebetum sensus, et paganorum, et
qui ratione divinæ cognitionis omnimodis carent, illo-
rum detestentur insaniam, illorum distorta et Deo con-
traria itinere sanius sapiendo redarguat. Et quod pejus,
quia frequentius est, nonnunquam multi catholici in
tantum mercedem amant iniquitatis, ut etiam docti ab
indoctis, a laicis clerici merito lacerentur: qui jure
comparantur prophetæ, qui verbis asinæ contra natu-
ram loquentis corripitur, nec tamen a proposito pravi
itineris retardatur. Quibus etiam aptissime nomen
congruit civitatis de qua Balaam venisse perhibetur ;
Bosor namque carneus, sive in tribulatione dicitur.
Neque alia magis causa luxuriosis existit verbum veri-
tatis amore pecuniæ vel desideriorum temporalium adul-
terare, quam quod carnis se concupiscentiæ mancipave-
runt, indigni nimirum apostolica laude, qua veros fideles
glorificans ait : Vos autem, fratres, non estis in carne,
sed in spiritu. Unde et in tribulatione sunt positi, non
quidem ea qua pro Domino ipsi patiuntur, sed in illa
potius qua animos infirmorum perversis operum suo-
rum exemplis, ne ad salutem exsurgere vel resipiscere
possint, opprimunt. Sed et nomen ipsius Balaam, qui
vanus populus sive præcipitans eos interpretatur, talibus
s 2
260
EXPOSITIO
convenit. Qui enim agnitam veritatis viam sponte ipsi
deserunt, quid nisi vanus sunt populus ? quid nisi in
præcipitium suos mittunt auditores, quibus non salu-
taria quæ corrigant, sed quæ illos delectent, erronea
prædicant? De quibus bene subditur,
Hi sunt fontes sine aqua, &c.] Hos versiculos sanctus
Hieronymus in libro contra Jovinianum ponens ita
explanat: Nonne tibi videtur pinxisse apostolus novam
imperitiæ factionem ? aperiunt enim quasi fontes scien-
tiam, quia quem non habent doctrinarum promittunt
imbrem, velut nubes prophetiæ ad quas perveniat veri-
tas Dei, et turbinibus exagitantur dæmonum atque viti-
orum. Loquuntur grandia, et totus eorum sermo su-
perbia est. Immundus est autem omnis qui exaltat
cor suum, ut qui paululum refugerint a peccatis, ad
suum revertantur errorem, et studeant luxuriæ ciborum
carnisque deliciis. Quis enim non libenter audiat,
Manducemus et bibamus, et in æternum regnabimus?
Sapientes et prudentes, pravos vocant eos qui dulces
sunt in sermone.
Contigit enim eis illud veri proverbii, Canis reversus ad
vomitum suum, &c.] Verum hoc esse proverbium dicit,
quia de Proverbiis Salomonis testimonium assumit,
quod ibi cum expositione positum est: Sicut canis, in-
quit, qui revertitur ad vomitum suum, ita stultus qui
iterat stultitiam suam. Et addidit de suo, Et sus lota
in volutabro luti. Canis ergo cum vomit, profecto ci-
bum qui pectus deprimebat projicit. Sed cum ad vo-
mitum revertitur, unde levigatus fuerat, eo rursus one-
ratur. Et qui admissa plangunt, profecto nequitiam,
de qua male satiati fuerant, et quæ mentis intima de-
primebat, confitendo projiciunt: quam dum post con-
fessionem repetunt, resumunt. Sus vero in volutabro
luti dum lavatur, sordidior redditur. Et qui admissum
plangit, nec tamen deserit, pænæ graviori se subjicit,
quia et ipsam quam flendo impetrare potuit, veniam
IN II. EPIST. PETRI, CAP. III.
261
contemnit, et quasi in lutosa aqua semetipsum voluit,
quia dum fletibus suis vitæ munditiam subtrahit, ante
Dei oculos sordidas ipsas etiam lacrymas facit.
IN CAP. III. Hanc ecce vobis, carissimi, secundam
scribo epistolam, in quibus, &c.] In quibus, in epistolis
dicit, sive in eis ad quos epistolas scribit.
Venient in novissimis diebus, in deceptione, illusores.]
Illudentes, videlicet fidei, et spei Christianorum, quod
tempus sibi resurrectionis futurum frustra promittant.
Juxta proprias concupiscentias ambulantes, &c.] Apo-
stolus Paulus scribens ad Thessalonicenses, Rogo, inquit,
vos per adventum Domini nostri Jesu Christi, et nostræ
congregationis in ipsum, ut non cito moveamini a vestro
sensu, neque terreamini, neque per spiritum, neque per
sermonem, neque per epistolam tanquam per nos mis-
sam, quasi instet dies Domini. Reprehendit ergo
beatus Petrus, et illusores nuncupat eos, qui adventum
Domini et promissa tardare asseverant: coercet Paulus
eos qui diem Domini instare autumant. Unde constat
omnibus qui diligunt adventum ejus, mentem in hac
opinatione temperantius cohibendam, ut neque vicinum,
citiusque adventurum eundem diem Domini, neque
rursus tardius adventare suspicemur, sed hoc solum
seduli procuremus, ut sive ocius sive sero veniens,
paratos nos possit invenire dum venerit.
Latet enim eos hoc volentes, quod cæli erant prius et
terra, de aqua, &c.] Terra de aqua consistit, qua in
principio creaturarum dixit Deus, Congregentur aquæ
in congregatione una, et appareat arida: et factum est
sic. Eadem per aquam consistit Dei verbo, quia divina
dispensatione venis aquarum tota intrinsecus plena est,
sicut corpus animantium venis sanguinis redundare
conspicimus, ne videlicet ariditate deficeret, si aqua-
rum irrigatio cessaret. Denique videmus æstatis fer-
vore terras absumpto humore flaccescentes, et mox in
pulverem quem projicit ventus esse conversas. Alia
262
EXPOSITIO
editio habet, Cæli erant olim de aqua et per aquam con-
stituti. Significat autem aerem istum humidum et
turbidum. Hunc etenim Scriptura cælum, et aliquando
cælos appellare consuevit. Unde scriptum est, Milvus
in coelo cognovit tempus suum.
Per quæ ille tunc mundus aqua inundatus periit.] Per
quæ ille tunc, per coelos et terram dicit, quæ prius no-
minaverat. Per hæc enim perdita, mundus qui in his
constiterat periit. Nam superiores mundi partes dilu-
vium minime tangebat. Periit ergo terra, quia sub-
mersa et cooperta aquis non solum tanto tempore insi-
tum sibi fructificandi statum perdidit, sed etiam, sicut
supra docuimus, dissimilem plerisque in locis ab ea
quam primo acceperat faciem recepit. Perierunt et
cæli secundum quantitatem et spatia aeris hujus. Ex-
crevit enim aqua, ut sanctus Augustinus ait, et totam
istam capacitatem ubi aves volitant occupavit. Ac sic
ut ue cæli perierunt propinqui terris, secundum quod
dicuntur aves coeli. Sunt autem (inquit) et coeli colo-
rum superiores in firmamento,'sed utrum et ipsi perituri
sint igni, an hi soli qui etiam diluvio perierunt, discep-
tatio est aliquando scrupulosior inter doctos.
Coli autem qui nunc sunt et terra, &c.] Patet ergo
sententia beati Petri, quia illam terram et illos colos
qui diluvio perierunt, et post diluvium repositi sunt,
igni ultimo perdendos asseverat.
Unum vero hoc non lateat vos, carissimi, quia unus dies
apud Dominum, &c.] Quidam hanc sententiam ita intel-
ligendam putant, quasi dies judicii tantam habeat longi-
tudinem, quantam mille annorum spatium, non consi-
derantes quia non ait simpliciter, erit unus dies sicut
mille anni, sed, Unus, inquit, dies apud Dominum sicut
mille anni. Quia nimirum in cognitione divinæ virtutis,
et præterita, et futura, et præsentia æqualiter constant.
Et quæ longa nobis et quæ brevia videntur temporum
curricula, æqualis utique sunt spatii apud Conditorem
temporum : juxta illud Psalmistæ, Quoniam mille anni
IN II. EPIST. PETRI, CAP. III.
263
ante oculos tuos, sicut dies hesterna, quæ præteriit, et
sicut custodia in nocte, quæ pro nihilo habentur, anni
eorum erunt. Sicut enim constat quia Psalmista mille
annos non diei futuro judicii, sed diei hesterno qui præ-
teriit, ante oculos Conditoris adæquat, imo omnes annos
nostros, id est seculi hujus omne tempus custodiæ noc-
tis unius, quæ est quarta pars noctis, assimilat, ita bea-
tus Petrus quasi unumquemque diem seculi præsentis
mille annis et mille annos unicuique diei apud Domi-
num æquiparat, id est ejusdem mensura asseverat.
Quia videlicet omnia, et parva et magna, æqualiter ipse
conspicit. Et quidem Petrus si hoc de die judicii vellet
tantum intelligi, quod vere tantæ esset longitudinis
quantæ sunt mille anni nostri, poterat utique apertius
suam indicare sententiam, neque opus esset addere,
apud Dominum: quia ille dies ultimus si tantæ esset
longitudinis, etiam hominibus cunctis ubi advenisset
appareret. Ideo autem hæc apostolus commemorat, ut
convincat eos quos dicere præmiserat, Ubi est promissio
aut adventus ejus ? ostendens Dominum nequaquam
oblitum suæ promissionis aut adventus, ad judicandum
vivos et mortuos. Sed cum ita unumquemque diem
seculi nostri æterna sua memoria complectatur, ut an-
norum mille circuitus; ita mille annos ut unius diei
spatium sine labore circumspiciat, manifeste intelligen-
dum, quod ipsorum quoque dierum et annorum om-
nium finem certissime noverit, et absque ulla dubietate
hoc quoque prænoverit, quando adventus ipsius claritas
revelanda, quando promissa sint sanctis præmia red-
denda. Unde et recte subjungitur,
Non tardat Dominus promissionem suam, &c.] Qui
ergo omnia novit tempora novissima et antiqua non
tardat promissionem suam, sed hanc utique in tempore
quod ante omnia tempora futura prædestinavit ostendit.
Ideoque adhuc differt, ut electorum prius summa, quam
cum Patre ante secula decrevit, adimpleatur. Unde et
in Apocalypsi animæ martyrum qui diem judicii et
264
EXPOSITIO
resurrectionis ejus adventare sitiebant, audierunt, ut
requiescerent tempus adhuc modicum, donec implere-
tur conservorum et fratrum eorum numerus. Qui
autem præfatam beati Petri sententiam ita intelligunt,
quasi diceret diem judicii tantæ longitudininis futuram,
quantæ mille sunt anni; hoc ad causam referunt, quod
necesse sit eos qui cum peccatis aliquibus de corpore
exeunt, et tamen ad electorum sortem prædestinati sunt,
tanto tempore per ignem purgari, et sic demum remis-
sis omnibus peccatis ad vitam venire. Sed hi non
vident, quantæ sit impudentiæ credere, quod tantus
perfectorum et justorum coetus receptis in ictu oculi cor-
poribus beatis et immortalibus, per mille annorum
spatia debeat in aere vel in terra finem expectare judicii,
et tunc demum præparatis ad integrum sociis diu ex-
optatam audire sententiam, Venite, benedicti Patris
mei, percipite regnum.
Adveniet autem dies Domini ut fur, &c.] Illos procul-
dubio cælos dicit qui in diluvio transierunt, hoc est
aerem hunc terræ proximum, qui igni perdendus est,
tantum (ut recte creditur) spatii tenentem, quantum
aqua diluvii tenebat. Alioquin si quis cælos superiores,
ubi sol et luna et astra sunt posita, transituros asseve-
rat, quo modo vult illam Domini sententiam intelligere
qua dicitur, Tunc sol obscurabitur, et luna non dabit
lumen suum, et stellæ cadent de cælo ? Si enim locus
siderum transierit, id est, coelum, qua ratione potest
dici in eadem die Domini, et sidera vel obscurari vel
cadere, et ipsorum siderum locum in quo fixa tenentur,
igne absumente transisse ?
Elementa vero calore solventur.] Quatuor sunt ele-
menta, quibus mundus iste consistit : ignis, aer, aqua,
et terra : quæ cuncta ignis ille maximus absumet.
Nec tamen cuncta in tantum consumet, ut funditus non
sint, sed duo in tantum consumet, duo vero in melio-
rem restituet faciem. Unde in sequentibus dicitur,
Novos vero cælos et novam terram.] Non dixit alios
5
IN II. EPIST. PETRI, CAP. III.
265
cælos et aliam terram, sed veteres et antiquos in melius
commutandos : juxta hoc quod David ait, Initio terram
tu fundasti, Domine, et opera manuum tuarum sunt
cæli. Ipsi peribunt, tu autem permanes, et omnia
sicut vestimentum veterascent, et sicut opertorium
mutabis ea, et mutabuntur. Quæ ergo peribunt, vete-
rascent, et mutabuntur: constat pro certo, quia con-
sumpta per ignem, mox abeunte igne gratiorem resu-
ment speciem. Præteriit enim figura hujus mundi,
non substantia: sicut et carnis nostræ non substantia
perit, sed figura immutabitur, quando quod seminatur
corpus animale, surget corpus spirituale.
De igne
autem et aqua nil tale legimus, quin potius habemus
in Apocalypsi: Et mare jam non est. Habemus in
prophetis, Et lux lucernæ non lucebit tibi amplius.
Et promissa ipsius expectamus, in quibus justitia habi-
tat.] Justitia habitat in futuro seculo, quia tunc cuique
fidelium pro modo sui certaminis reddetur corona jus-
titiæ, quod in hac vita nequaquam fieri potest, juxta
illud Salomonis : Vidi sub sole in loco judicii impieta-
tem, et in loco justitiæ iniquitatem. Et dixi in corde
meo, Justum et impium judicabit Deus, et tempus
omni rei tunc erit. Et iterum, Vidi, inquit, calumnias
quæ sub sole geruntur, et lacrymas innocentium, et
consolatorem neminem, nec posse resistere eorum vio-
lentiæ cunctorum auxilio destitutos, et laudavi magis
mortuos quam viventes. Ideo namque magis mortuos
innocentes quam viventes laudavit, quia illi adhuc in
certamine positi, isti autem perpetuæ beatitudinis sunt
mercede donati. Ideo autem sub sole calumnias se
vidisse querebatur, quia supra solem noverat Judicem
esse justum, qui in altis habitat, et humilia respicit,
supra solem mansiones in quibus justi debita justitiæ
suæ præmia percipiant. Potest hoc quod ait, In qui-
bus justitia habitat, etiam juxta illud Psalmistæ intel-
ligi : Hæc porta Domini, justi intrabunt per eam. Et
in Apocalypsi, de civitate superna Joannes : Nec intra-
266
EXPOSITIO
bit in eam, inquit, aliquid coinquinatum et faciens
abominationem et mendacium, nisi qui scripti sunt in
libro vitæ Agni.
Propter quod, carissimi, hæc expectantes, satisagite
immaculati, &c.] Hæ sunt vigiliæ sanctæ, de quibus
Dominus ait, Beati servi illi quos, cum venerit Domi-
nus, invenerit vigilantes. Vigilat namque qui se a
sordibus vitiorum immunem custodit, qui quantum in
se est, cum omnibus hominibus pacem habet, qui in
seipso pace felicissima utens, omnes carnis illecebras
spiritus regimini subdit. Et bene cum diceret, Satis-
agite immaculati et inviolati inveniri, addidit ei, id est,
Domino, quia ille solum perfecte mundus est, qui
divino judicio mundus est. Unde in laude bonorum
conjugum dicitur, Erant autem justi ambo ante Deum.
Bene ante Deum, quia humana sæpe judicia fallunt.
Et Domini nostri longanimitatem salutem arbitramini.]
Nolite putare quod tardet promissionem Dominus, sed
intelligite quod ideo longanimiter expectat, ut plures
salventur.
Sicut et carissimus frater noster Paulus secundum
datam sibi sapientiam scripsit vobis.] Paulum illis scrip-
sisse commemorat : quia etsi Paulus ad quasdam
specialiter scripsit ecclesias, omnibus tamen generali-
ter, quæ per orbem sunt, quæque unam catholicam
faciunt, scripsisse probatur ecclesiis. Et notandum,
quod hic Petrus Pauli sapientiam laudat: ipse autem
Paulus de se dicit, Ego enim sum minimus apostolo-
rum, qui non sum dignus vocari apostolus, quoniam
persecutus sum ecclesiam Dei. Ecce se Paulus priscæ
suæ infidelitatis memor humiliat, et aliorum apostolo-
rum innocentiam præfert. Ecce primus apostolorum,
quasi oblitus sui prioratus, et datarum sibi clavium
regni, datam Paulo sapientiam miratur. Quia nimirum
moris est electorum, ut aliorum magis quam suas
mirentur virtutes, per quas se ad profectum excitent.
Itemque notandum, quod Paulus in epistolis suis dicit:
IN II. EPIST. PETRI, CAP. 111.
267
Cum autem venisset Cephas Antiochiam, in faciem ei
restiti, quia reprehensibilis erat. Reprehendit ergo
Paulus in epistolis suis Petrum, et tamen ipse Petrus
easdem epistolas relegens, laude eas dignas judicat.
Quia nimirum hoc ipsum quod se in illis merito repre-
hensum invenit, non quasi injuriam aspernanter, sed
gratulanter quasi officium devotionis accepit. Tales
esse ad invicem non quilibet mortalium, sed illi soli
norunt, qui didicerunt a Domino mites esse et humiles
corde, qui sciunt honore invicem prævenire.
In quibus sunt quædam difficilia intellectu, &c.] Omnes
Scripturas hæretici depravant. Nullus est enim vel
Novi vel Veteris Testamenti liber, in quo non multa per-
verse intellexerint. Sed et ipsas sæpe scripturas a suo
statu perverterunt, vel demendo, vel addendo, vel mu-
tando quæcunque illorum perfidia dictasset. Sicut
constat Arrianos de evangelio erasisse quod Salvator
ait, Quia Deus spiritus est: quia nolebant credere
quod Spiritus Sanctus Deus esset omnipotens. Quos
recte indoctos vocat et instabiles, quia nec lumen
scientiæ, nec stabilitatem habent mentis, qua inter
doctos donec erudiantur permaneant. Unicum nam-
que indoctis remedium est, hurnili stabilitate doctorum
verbis auditum præbere. Quam stabilitatis gratiam,
quia hæretici non habent, vento superbiæ quasi palea
levis, etiam de ecclesia tolluntur. De quibus bene
subditur,
Ad suam ipsorum perditionem.] Quia qui scripturas
sanctas depravare, qui fidem catholicam turbare ac
pervertere conantur, non aliud in hoc quam seipsos
condemnant. Ecclesia autem Christi, discussis errorum
tenebris, vera sua luce fruitur. Unde bene in fine
Apocalypsis, quæ clausula et quasi signaculum est
totius divinæ scripturæ, dicitur: Si quis apposuerit ad
hæc, apponet Deus super illum plagas scriptas in libro
isto : et si quis diminuerit de verbis libri hujus pro-
phetiæ, auferet Deus partem ejus de libro vitæ, et de
268
EXPOSITIO
civitate sancta, et de his quæ scripta sunt in libro isto.
Difficilia autem intellectu in epistolis Pauli, quæ ab
indoctis et instabilibus dicit esse depravata, illa sunt
maxime in quibus de gratia Dei loquitur, quæ justifi-
cet impios, hoc est ex impiis faciat justos. Dicit enim
ipse, Ubi abundavit peccatum, superabundavit et gratia.
Quod illi non intelligentes putabant eum dicere, facia-
mus mala ut veniant bona. Absit autem ut Paulus
suos auditores ad promerenda bona doceat facere mala,
cujus omnis intentio est a malis coercere, et ad bona
agenda quoscunque potest advocare. Sed cum dicit,
Ubi abundavit peccatum, superabundavit et gratia;
donum gratiæ per hoc vehementius commendat, quæ
et magna solet conversis, et minora dimittere peccata.
Et quanto quis majora ante conversionem peccata com-
misit, tanto majorem gratiæ donantis indulgentiam
conversus accepit. Loquitur ergo hoc Apostolus de
his quæ jam commisimus peccatis, ne quis despera-
tione veniæ pro magnitudine facinorum pereat; non
autem, ut inimici interpretabantur, suadebat plura
facere peccata, ut potiora per hæc reciperent bona.
Unde et beatus Petrus recte admonendo subjungit,
Vos igitur, fratres, præscientes custodite, &c.] Præ-
scientes, quia insipientes multifarios introducent errores,
quidam judicium futurum negantes, quidam eloquia
divina falsantes, quidam male interpretantes, quidam
frena luxuriæ laxantes, alii aliis atque aliis deceptio-
num fraudibus miserorum corda dementantes, custo-
dite, ne qua seducentium astutia a fidei vestræ firmitate
decidatis.
Crescite vero in gratia, &c.] Juxta illud Psalmistæ,
Ambulabunt de virtute in virtutem, videbitur Deus
deorum in Sion.
Ipsi gloria et nunc et in diem æternitatis.] Gloria sem-
per Salvatori Deo et Domino nostro, et nunc cum inter
quotidianas adversitatum pressuras adhuc in carne
positi
, peregrinamur ab illo, et maxime tunc cum diu
IN I. EPIST. JOANNIS, CAP. I.
269
desideratus cunctis gentibus adveniens, præsentia nos
suæ visionis fuerit illustrare dignatus. . Quam quia
inierim suspirantes, merito seduli cantamus, quia me-
lior est dies una in atriis tuis
super
millia.
IN I. EPISTOLAM JOANNIS.
IN CAP. I. Quod fuit ab initio, &c.] Hanc Epistolam
beatus Apostolus Joannes de fidei et caritatis perfectione
conscripsit, laudans devotionem eorum qui in unitate ec-
clesiæ perseverabant; porro illorum impietatem coar-
guens, qui ecclesiæ pacem vesano dogmate turbabant;
Cerinthi maxime et Marcionis, qui Christum ante Ma-
riam non fuisse contendebant. Propter quos etiam evan-
gelium suum scripsit, ibi quidem et suis et ipsius Do-
mini verbis consubstantialem Patri Filium affirmans:
hic autem quæ a Domino didicit, propriis sermonibus
depromens, et hæreticorum stultitiam apostolica aucto-
ritate refellens. Unde mox in capite Epistolæ divini-
tatem simul et humanitatem veram ejusdem Dei et Do-
mini nostri Jesu Christi designat, dicens, Quod fuit ab
initio, quod audivimus. Fuit enim ab initio Filius Dei,
sed eundem Filium Dei in homine apparentem audie-
runt, et oculis viderunt discipuli: quod ipsum in evan-
gelio latius explicavit. Nam quod hic ait, Quod fuit
initio, hoc est quod in evangelio dicit, In principio
erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat
Verbum. Hoc erat in principio apud Deum. Et quod
hic subdidit, Quod audivimus, quod vidimus oculis nos-
tris: hoc est quod ibi latius subdit: Et Verbum caro
factum est, et habitavit in nobis, et vidimus gloriam
ejus, gloriam quasi Unigeniti a Patre. Et ne parum
dicere videretur in eo quod ait, Quod vidimus oculis
nostris ; adjunxit,
Quod perspeximus, et manus nostræ contrectaverunt de
Verbo vite.] Non solum quippe corporalibus oculis sicut
ab
270
EXPOSITIO
ceteri Dominum viderunt, sed et perspexerunt, cujus
divinam quoque virtutem spiritualibus oculis cernebant.
Maxime illi qui eum in monte clarificatum viderunt, e
quibus unus erat ipse Joannes. Quod autem ait, Et
manus nostræ contrectaverunt de Verbo vitæ, Mani-
chæorum vincit insaniam, qui Dominum veram assump-
sisse carnem negant : quam apostoli veram esse dubi-
tare non poterant, utpote cujus veritatem non solum
videndo, sed et tangendo probarent; maxime Joannes
ipse, qui in sinu ejus in coena recumbere solitus, tanto
licentius ejus membra, quanto vicinius tangebat. Sed
et post resurrectionem ejus a mortuis, manus eorum
tractaverunt de Verbo vitæ, cum veram eum recepisse
carnem, quamvis jam incorruptibilem absque ulla du-
bietate cognoverunt, audientes ab illo ipso, Palpate et
videte, quia spiritus carnem et ossa non habet, sicut me
videtis habere. Bene autem dicitur, Et manus nostræ
contrectaverunt de Verbo vitæ: quia cum veritatem
resuscitatæ carnis ejus a mortuis etiam manibus con-
trectando probarent, certius eum Verbum vitæ, hoc est
Deum verum, esse cognoverunt. Unde et Thomas, qui
specialius eum palpare jussus est, mox ubi palpavit
carnem, Deum confessus est, dicens, Dominus meus et
Deus meus.
Et vita manifestata est, &c.] Illam vitam dicit, quæ
in evangelio loquitur, Ego sum resurrectio et vita: quæ
manifestata est divinis in carne declarata miraculis,
videruntque discipuli præsentes quod posteris indubia
veritate testarentur, quando signa faciens, sicut idem
Joannes scribit, manifestavit gloriam suam, et credide-
runt in eum discipuli ejus. Et quia Joannes apostolus
vitam se manifestatam vidisse cum suis coapostolis tes-
tatur, confundatur cum suis sequacibus Apelles hære-
ticus, qui eandem vitam, id est, Dominum Salvatorem,
non Deum in veritate, sed hominem in phantasia mundo
apparuisse contendit.
Et annuntiamus vobis vitam æternam, &c.] Erat apud
IN 1. EPIST. JOANNIS, CAP. 1.
2771
Patrem in divinitate æterna, apparuit ex tempore mundo
in humanitate.
Quod vidimus et audivimus, annuntiamus vobis, &c.]
Manifeste ostendit beatus Joannes, quia quicunque so-
cietatem cum Deo habere desiderant, primo ecclesiæ
societati debent adunari, illamque fidem addiscere,
ejusque sacramentis imbui ; quam discipuli ab ipsa in
carne degente veritate perceperunt. Nec in aliquo
minus ad Deum pertinent, qui per apostolorum doctri-
nam credunt, quam illi qui per ipsum prædicantem in
mundo Dominum credebant, nisi in quantum eos vel
fidei operum qualitas discernit. Unde etiam de hac
societate sanctorum quam habent in Patre et Filio, ipse
Filius Patri supplicans ait, Pater sancte, serva eos in
nomine tuo quos dedisti mihi, ut sint unum sicut et
nos. Et paulo post, Non pro his autem rogo tantum,
sed pro his qui credituri sunt per verbum eorum in me,
ut omnes unum sint, sicut tu, Pater, in me, et ego in te,
ut et ipsi in nobis unum sint.
Et hæc scribimus vobis, ut gaudium vestrum sit ple-
num.] Gaudium doctorum fit plenum, cum multos præ-
dicando ad sanctæ ecclesiæ societatem, atque ad ejus
per quem ecclesia roboratur et crescit, Dei Patris et
Filii ejus Jesu Christi societatem, perducunt.
Unde
etiam Paulus his quos ad fidem instituebat, ait: Im-
plete gaudium meum, ut idem sapiatis, eandem cari-
tatem habentes, unanimes, id ipsum sapientes.
Et hæc est annuntiatio quam audivimus ab eo, &c.]
Hac sententia beatus Joannes et divinæ puritatis excel-
lentiam monstrat, quam nos quoque imitari jubemur,
dicente ipso, Sancti estote, quoniam ego sanctus sum
Dominus Deus vester; et Manichæorum dogma con-
vincit insanum, qui Dei naturam a principe tenebrarum
bello victam, et esse vitiatam dicebant.
Si dixerimus quoniam societatem habemus cum eo, &c.]
Tenebras, peccata, hæreses, et odia nominat. Nequa-
quam ergo sola fidei confessio sufficit ad salutem, cui
272
EXPOSITIO
bonorum operum attestatio deest. Sed nec operum
rectitudo, sine fidei et dilectionis simplicitate prodest.
Quicunque enim ulla ex parte tenebris obsidetur, socie-
tatem ad eum in quo nihil iniquitatum incurrit, habere
non valet. Quæ enim societas luci ad tenebras ?
Si autem in luce ambulamus, &c.] Notanda distinctio
verborum, quia Deum esse in luce dicit, nos autem in
luce ambulare debere. Ambulant enim justi in luce,
cum virtutum operibus servientes ad meliora proficiunt.
Divina autem sanctitas cui dicitur, Tu autem idem ipse
es, recte in luce esse memoratur, quia plena bonitas
semper existens, ubi proficere valeat, non invenit. Di-
citur quippe fidelibus, Ut filii lucis ambulate. Fructus
enim lucis est in omni bonitate et justitia et veritate.
Deus autem sine aliquo profectu semper bonus, justus,
verusque existit. Si ergo in luce ambulamus, sicut et
ipse est in luce, societatem habemus adinvicem. Quia
videlicet manifestum dat indicium quod in via lucis
ambulando proficimus, si fraternæ societatis, cum qua
pariter ad lucem veram perveniamus, copula gaudenius.
Sed et si lucis opera facere comprobamur, si inviolata
mutuæ dilectionis jura tenere videmur, nec sic tamen
putare debemus nostro nos profectu aut industria a
peccatis ad integrum posse mundari. Nam sequitur,
Et sanguis Jesu Christi Filii ejus emundat nos ab omni
peccato.] Sacramentum namque dominicæ passionis, et
præterita nobis omnia in baptismo pariter peccata laxa-
vit, et quicquid quotidiana fragilitate post baptisma
commisimus, ejusdem nostri Redemptoris nobis gratia
dimittit. Maxime cum inter opera lucis, quæ facimus,
humiliter quotidie nostros illi errores confitemur, cum
sanguinis illius sacramenta percipimus, cum dimittentes
debitoribus nostris, nostra nobis debita dimitti preca-
mur, cum memores passionis illius libenter adversa
quæque toleramus. Mire autem cum de Domino loque-
retur, ait, Et sanguis Jesu Filii ejus; Filius quippe
Dei in divinitatis natura sanguinem habere non potuit:
IN I. EPIST, JOANNIS, CAP. I.
273
sed quia idem Filius Dei, etiam Filius hominis factus
est, recte propter unitatem personæ ejus, Filii Dei san-
guinem appellat, ut verum eum corpus assumpsisse,
verum pro nobis sanguinem fudisse demonstraret: re-
fellatque hæreticos, qui vel veram carnem a Filio Dei
assumptam fuisse, vel Dominum Jesum in carne, quam
assumpsit, veraciter esse passum denegant. Cui simile
est quod Paulus ait: Vos Spiritus Sanctus posuit epi-
scopos regere ecclesiam Dei, quam acquisivit sanguine
suo.
Si dixerimus quoniam peccatum non habemus, &c.]
Contra hæresim Pelagii hæc sententia valet, quæ et
parvulos omnes sine peccato nasci, et electos in hac
vita tantum proficere posse dicebat, ut sine peccato
existant. Nam et cum propheta dicat, Ecce enim in
iniquitatibus conceptus sum, et in delictis peperit me
mater mea: sine culpa in mundo esse non possumus, qui
in mundum cum culpa venimus. Sed sanguis Jesu Christi
Filii Dei mundat nos ab omni peccato, ut nos ideo sub
jure hostis nostri debita nostra non teneant, quia pro
nobis Mediator Dei et hominum, homo Christus Jesus
gratuito reddidit quod non debebat. Qui enim pro
nobis mortem carnis indebitam reddidit, nos a debita
animæ morte liberavit.
Si confiteamur peccata nostra, fidelis est, &c.] Quia
sine peccato in hac vita esse non possumus, prima
salutis spes est confessio, neque quisquam se justum
putet, et ante oculos Dei erigat cervicem. Deinde
dilectio, quia caritas operit multitudinem peccatorum,
quam propterea in sequentibus hujus epistolæ multi-
plici nobis laude commendat. Pulchre autem utrumque
simul insinuat, quod et rogare pro peccatis debeamus,
et impetremus Dei indulgentiam cum rogamus. Ideo
et fidelem dicit Deum ad remittenda peccata, fidem pol-
licitationis suæ reservantem, quia qui orare nos pro
peccatis nostris et debitis docuit, paternam misericor-
diam promisit, et veniam sequuturam. Justum quo-
VOL. XII.
T
274
EXPOSITIO
que eum asseverat, quia veræ confessioni juste dimittit.
Ut remittat nobis, inquit, peccata nostra, et emundet
nos ab omni iniquitate. Remittit in hac vita electis
peccata quotidiana et levia, sine quibus in terris vivere
nequeunt, emundat post solutionem carnis ab omni ini-
quitate, introducens illos in eam vitam, in qua nec
velint ultra peccare, nec valeant. Remittit nunc ma-
jora tentamenta orantibus, ne vincantur: remittit mi-
nima, ne lædantur: mundat tunc ab omnibus, ne aliqua
prorsus beatis in regno perpetuo iniquitas adsit.
Si dixerimus quoniam non peccavimus, &c.] Ipse nam-
que per hominem suo Spiritu plenum dicebat, Non est
justus in terra qui faciat bonum, et non peccet. Sed et
per semetipsum nos immunes a delictis esse non posse
docuit, quos ita orare præcepit, Dimitte nobis debita
nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris.
Nemo ergo, docente Pelagio, liberum se a peccatis ac
debitis vivere posse credat, cum viderit apostolos, do-
cente Domino, pro suis orare delictis. Sed et alibi
scriptum est, Septies in die cadit justus, et resurgit.
Impossibile namque est quemlibet sanctorum non ali-
quando in minimis peccatis, quæ per sermonem, per
cogitationem, per ignorantiam, per oblivionem, per ne-
cessitatem, per voluntatem, per surreptionem commit-
tuntur, lapsum incurrere, nec tamen justi esse desis-
tunt, quia citius a reatu, Domino opitulante, resurgunt.
IN CAP. II. Filioli mei, hæc scribo vobis, ut non pec-
cetis.] Non est sibi ipse contrarius, qui supra nos sine
peccato vivere non posse perhibebat, nunc autem ideo
scribere se nobis dicit, ne peccemus. Sed ibi nos ne-
cessarie, providenter, atque salubriter nostræ fragilitatis
admonuit, ne quis sibi quasi innocens placeat, et se de
meritis extollendo plus pereat, hic consequenter horta-
tur, ut si omni culpa carere nequimus, demus tamen
operam quantum valemus, ne nos ipsi fragilitatem nos-
træ conditionis negligenter agendo vivamus, sed contra
IN I. EPIST. JOANNIS, CAP. II.
275
omnia vitia strenue vigilanterque dimicemus, maxime
majora et apertiora, quæ Domino juvante facilius supe-
rare vel cavere valemus, ut juxta quod Paulus ait, Ten-
tatio nos non apprehendat nisi humana, hoc est ea sola
quam humana infirmitas ad integrum declinare non
potest.
Sed etsi quis peccaverit, advocatum habemus, &c.]
Vide ipse Joannes quantum servet humilitatem quam
docet, certe vir justus erat et magnus, qui de pectore
Domini mysteriorum secreta bibebat. Non tamen dixit,
advocatum me habetis apud Patrem: sed, advocatum,
inquit, habemus. Et habemus dixit, non habetis. Ma-
luit se ponere in numero peccatorum, ut haberet advo-
catum Christum, quam ponere se pro Christo advoca-
tum, et inveniri inter damnandos superbos. Nec tamen
dicendum, quia episcopi vel præpositi non petant pro
populo. Orat enim apostolus pro plebe, orat plebs pro
apostolo, qui dicit: Orantes simul et pro nobis et
pro vobis, ut Deus aperiat nobis ostium verbi. Et pro
Petro orabat ecclesia cum esset in vinculis Petrus, et
exaudita est, quomodo et Petrus pro ecclesia, quia om-
nia proinvicem membra orant. Caput pro omnibus
interpellat, de quo scriptum est, Qui est ad dexteram
Dei, qui etiam interpellat pro nobis. Unigenito enim
Filio pro homine interpellare est, apud coæternum
Patrem seipsum hominem demonstrare. Eique pro
humana natura rogasse est, eandem naturam in divini-
tatis suæ celsitudine suscepisse. Interpellat ergo pro
nobis Dominus, non voce, sed miseratione, quia quod
damnare in electis noluit, suscipiendo servavit. Et
bene cum diceret, advocatum nos apud Patrem habere
Jesum Christum, addidit justum : justus namque ad-
vocatus injustas causas non suscipit : qui tunc justus
nos defendet in judicio, si nunc nosmetipsos et cognos-
cimus, et accusamus injustos. Cur enim justus non sit,
qui contra suam injustitiam jam per lacrymas sævit?
Et ipse est propitiatio pro peccatis nostris.] Qui per
T 2
276
EXPOSITIO
►
humanitatem interpellat pro nobis apud Patrem, idem
per divinitatem propitiatur nobis cum Patre.
Non pro nostris autem tantum, &c.] Non pro illis
solum propitiatio est Dominus, quibus tunc in carne
viventibus scribebat Joannes, sed etiam pro omni eccle-
sia quæ per totam mundi latitudinem diffusa est, primo
nimirum electo usque ad ultimum qui in fine mundi
nasciturus est porrecta. Quibus verbis Donatistarum
schisma reprobat, qui in Aphricæ solum finibus eccle-
siam Christi esse dicebant inclusam. Pro totius ergo
mundi peccatis interpellat Dominus ; quia per totum
mundum est ecclesia, quam suo sanguine comparavit.
Neque huic verbo repugnat, quod in sequentibus dicit,
Et mundus totus in maligno positus est, quia et per
totum mundum sunt qui maligno, id est antiquo hosti
famulentur.
Et in hoc scimus quoniam cognovimus eum, si mandata
ejus observamus.] Quæ mandata dicat, in sequentibus
aperit, id est, caritatem.
Qui dicit se nosse eum, et mandata ejus non custodit,
&c.] Christus veritas appellatur, Ego sum (inquit) via,
veritas, et vita. Frustra ergo nobis in eo applaudimus,
cujus mandata non facimus.
Nec grande putemus
unum Deum nosse, cum et dæmones credant, et con-
tremiscant. Quid sit autem veraciter nosse Deum,
subsequenter ostendit, dicens:
Qui autem servat verbum, &c.] Ille itaque vere Deum
novit, qui ejus mandata servando, caritatem se ejus
habere comprobat. Hoc est enim Deum nosse, quod
amare. Nam quisquis eum non amat, profecto ostendit,
quia quam sit amabilis non novit. Et quam sit suavis
Dominus et dulcis, gustare ac videre non didicit, qui
ejus conspectibus placere continua intentione non
satagit.
In hoc scimus quoniam in ipso sumus, &c.] Id est, per
dilectionem nimiam etiam pro inimicis orare, sicut et
ipse egit, dicens, Pater, ignosce illis. Sed et prospera
IN I. EPIST. JOANNIS, CAP. II.
277
mundi cuncta forti animo contemnere, libenter irrisiones
et opprobria tolerare, sicut et ipse dixit : Si quis vult
post me venire, abneget semetipsum, et tollat crucem
suam, et sequatur me.
Carissimi, non mandatum novum scribo vobis, &c.]
Eadem caritas et mandatum vetus est, quia ab initio
commendata, et mandatum novum, quia tenebris ejectis
desiderium novæ lucis infundit. Unde recte subditur,
Quod est verum et in ipso, et in vobis, &c.] Ecce inde
novum, quia tenebræ ad veterem hominem, lux vero ad
novum hominem pertinet. Denique dicit Apostolus
Paulus, Exuite vos veterem hominem, et induite novum.
Et iterum, Fuistis aliquando tenebræ, nunc autem lux
in Domino.
Qui dicit se in luce esse, et fratrem suum odit, &c.]
Dominus præcepit diligere inimicos : qui ergo dicit se
esse Christianum, et fratrem odit, in peccatis est usque
adhuc. Et bene addidit usque adhuc, quia nimirum
omnes homines in tenebris nascuntur vitiorum, in tene-
bris manent omnes, donec gratia baptismi per Christum
illuminentur. Sed et is qui cum odio fratris accedit ad
fontem vitæ quo renascatur, et ad potum sanguinis
pretiosi quo redimatur, etsi se illuminatum a Domino
æstimat, in tenebris est usque adhuc, neque ulla ra-
tione peccatorum umbras exuere potuit, qui viscera
caritatis induere non curavit. Hinc est enim quod
Simon nuper baptismatis unda perfusus, ab eo qui
claves coeli habuit, audivit : Non est tibi pars neque
sors in sermone isto: in felle enim amaritudinis et obli-
gatione iniquitatis video te esse. Quia videlicet collegio
fraternitatis neglecto, donum Spiritus, quo unitas ec-
clesiæ conservatur, pecunia emere ac privatim cupiebat
habere.
Qui diligit et scandalum in eo non est.] Id est,
offensio : qui enim diligit fratrem suum, tolerat omnia
propter unitatem unitatis. Pax enim multa diligentibus
nomen tuum, id est caritatem, et non est illis scandalum.
278
EXPOSITIO
Et Paulus dicit, Sufferentes invicem in caritate, stu-
dentes servare unitatem Spiritus in vinculo pacis.
Qui autem odit fratrem suum, in tenebris est, &c.]
It enim nescius in gehennam, ignarus et cæcus præcipi-
tatur in poenam, recedens scilicet a Christi lumine mo-
nentis et dicentis, Ego sum lumen mundi. Qui me
secutus fuerit, non ambulabit in tenebris, sed habebit
lumen vitæ.
Scribo vobis, filioli, quoniam remittuntur vobis peccata
propter nomen ejus.] Omnes suos auditores, quos ipse
in Christo præcesserat, filiorum nomine glorificat, quia
videlicet renati ex aqua et Spiritu remissionem accepe-
rant peccatorum. Et ne dubites, fideles quosque pa-
trum præcedentium filios recte posse nominari, audi
prophetam de ecclesia canentem, Omnis gloria ejus
filiæ regis ab intus. Itemque ad eandem, Pro patribus
tuis nati sunt tibi filii.
Scribo vobis, patres, quoniam cognovistis eum qui ab
initio est.] Patres non ætate, sed sapientia majores, ac
maturos appellat. Senectus enim venerabilis est, non
diuturna neque annorum numero computata. Cani
sunt autem sensus hominis, et ætas senectutis vita im-
maculata. Patrum namque est antiqua meminisse, ac
nosse : et hæc minoribus pandere. Unde scriptum est,
Interroga patres tuos, et annuntiabunt tibi. Et ideo
recte patres appellat eos, qui eum qui ab initio est, id
est Dominum Jesum Christum, una cum Patre et
Spiritu Sancto nosse, et suis auditoribus fideliter præ-
dicare didicerunt.
Scribo vobis, adolescentes, quoniam vicistis malignum.]
Adolescentiæ tempus propter incentiva carnis lubricum
est, sed propter robur ætatis certamini habile. Unde
adolescentibus Joannes illis scribit, qui tentamenta vo-
luptatum carnalium verbi Dei amore vicerunt. Scribit
et eis qui majore perfectione illatis, propter verbum Dei
persecutionibus cunctas maligni hostis machinas forti-
ter contempserunt.
IN I. EPIST. JOANNIS, CAP. II.
279
Scribo vobis, infantes, quoniam cognovistis Patrem.]
Infantes dicit humiles spiritu, qui quo magis humiliari
sub potenti manu Dei consentiunt, eo sublimius æter-
nitatis ejus arcana cognoscunt: sicut de talibus dicit
eidem Patri Filius, Abscondisti hæc a sapientibus et
prudentibus, et revelasti ea parvulis.
Scribo vobis, patres, quoniam cognovistis eum qui ab
initio est.] Commendat hoc et repetit : Mementote vos
patres esse. Si obliviscimini eum qui ab initio est,
perditis paternitatem.
Scribo vobis, juvenes, quia fortes estis, &c.] Etiam
atque etiam considerate quia juvenes estis, pugnate ut
vincatis, vincite ut coronemini. Humiles estote, ne in
pugna cadatis.
Nolite diligere mundum, &c.] Omnibus hæc generaliter
ecclesiæ filiis scribit, et his videlicet qui patres sunt per
maturitatem prudentiæ ac doctrinæ, et illis qui infantes
per devotionem humilitatis, et eis qui adolescentes vel
juvenes propter devicta tentationum certamina. Omni-
bus his pariter mandat, ut utantur quidem hoc mundo
ad necessitatem, sed non diligant ad desideria super-
flua, sicut et Paulus ait, Et carnis curam ne feceritis in
desideriis.
Si quis diligit mundum, &c.] Nemo sibi mentiatur.
Unum cor duos tam sibi adversarios amores non capit.
Unde et Dominus ait: Nemo potest duobus dominis
servire. Et iterum: Non potestis Deo servire et mam-
monæ. Sicut enim caritas Patris fons est omnium et
origo virtutum, ita dilectio mundi, cunctorum est radix
ac fomes vitiorum. Unde sequitur,
Quoniam omne quod est in mundo, &c.] Omne quod
est in mundo, dicit omnes qui mente inhabitant mun-
dum, qui amore incolunt mundum. Sicut coelum
inhabitant, qui conversionem habent in coelis, quorum
cor sursum est, quamvis carne ambulent in terra.
Omne ergo quod in mundo est, id est, omnes mundi
dilectores non habent, nisi concupiscentiam carnis, et
280
EXPOSITIO
concupiscentiam oculorum, et superbiam vitæ. His
quippe vitiorum vocabulis omnia vitiorum genera com-
prehendit. Concupiscentia namque carnis est, omne
quod ad voluptatem et delicias corporis pertinet: in
quibus maxima sunt, cibus, potus, et concubitus: de
quibus Salomon ait, Sanguisugæ duæ sunt filiæ dicen-
tes, Affer, affer. Concupiscentia oculorum est omnis
curiositas quæ fit in discendis artibus nefariis, in con-
templandis spectaculis turpibus vel supervacuis, in
acquirendis rebus temporalibus, in dignoscendis etiam
carpendisque vitiis proximorum. Superbia vitæ est,
quum se quisque jactat in honoribus. Per hæc tria
tantum, cupiditas humana tentatur. Per hæc Adam
tentatus est et victus. Per concupiscentiam scilicet
carnis, cum hostis cibum ligni vetitum ostendit, eum-
que ad comedendum suasit. Per concupiscentiam
oculorum, quum diceret: Scientes bonum et malum,
et aperientur oculi vestri. Per superbiam vitæ, cum
diceret, Eritis sicut dii. Per hæc tentatus est Christus,
et vicit. Per concupiscentiam carnis, id est, cibum, ubi
suggeritur, Dic, ut lapides isti panes fiant. Per con-
cupiscentiam oculorum, id est, curiositatem, ubi de
pinna templi admonetur, ut se deorsum mittat, ten-
tandi gratia, utrum ab angelis suscipiatur.
biam vitæ, id est, inanem jactantiam, ubi in monte
constituto ostenduntur omnia regna terræ hujus, et
promittuntur, si adoraverit.
Quæ non est ex Patre, sed ex mundo est.] Non est
pugna vitiorum nobis ex Deo Patre et Conditore natu-
raliter inserta, sed ex mundi hujus amore, quem Crea-
tori prætulimus, nobis accidisse probatur. Fecit enim
Deus homines rectos, et ipsi se miscuerunt infinitis
quæstionibus, ut Salomon testatur. Unde et Jacobus
ait: Nemo cum tentatur, dicat, quoniam a Deo ten-
tatur. Deus enim intentator malorum est : ipse enim
neminem tentat. Unusquisque vero tentatur, a con-
cupiscentia sua abstractus, et illectus.
Per super-
IN 1. EPIST. JOANNIS, CAP. II.
281
nova.
Et mundus transibit, et concupiscentia ejus, &c.] Mun-
dus transibit, quum in die judicii per ignem in melio-
rem mutabitur figuram, ut sit cælum novum et terra
Transibit et concupiscentia ejus, quia tempus
patrandæ luxuriæ, vel alicujus peccati, ultra non erit.
In illa enim die peribunt omnes cogitationes eorum :
ille utique quibus erga mundi hujus desideria intende-
bant : qui autem fecerit voluntatem Domini, nequa-
quam ejus cogitationes mundo transeunte pereunt, sed
quia cælestia et æterna desiderabat, immutabiles in
perpetuo manent, quia præmia superna quæ concupie-
rat consequetur. Unde et Dominus de foemina devota,
imo de una quaque anima quæ voluntatem suam per-
fecte sequuta fuerit, ait: Maria optimam partem elegit,
quæ non auferetur ab ea. Qui ergo in æternum
manere inconcussus quietusque concupiscit, ea quæ
transire nesciunt amplectatur, ejus qui æternus est,
Dei, voluntatem sequatur.
Filioli mei, novissima hora est.] Novissimam horam,
novissimum seculi tempus, quod nunc agitur, dicit,
juxta illam Domini parabolam, ubi operarios in vineam
a prima hora, a tertia, a sexta, a nona et ab undecima,
narrat esse conductos. A prima namque hora vineam
Domini excolebant, qui a primordio seculi vel docendo,
vel recte vivendo, sui Creatoris voluntati serviebant.
Ab hora tertia, qui a temporibus Noe. Ab hora sexta,
qui a temporibus Abraham. Ab hora nona, qui a tem-
poribus legis datæ. Ab hora undecima, qui a tempori-
bus Dominicæ incarnationis usque ad finem seculi,
coelestibus famulantur imperiis : in qua videlicet hora,
et adventus in carne Salvatoris futurus, et secutura
pestis Antichristi, qui præconia salutis impugnaret,
prophetarum præsagio signata est. Unde sequitur,
Et sicut audistis, quia Antichristus venit, &c.] Anti-
christos dicit hæreticos : sed et illi qui fidem Catholi-
cam quam confitentur, perversis actibus destruunt,
Antichristi, id est, Christo contrarii, jure vocantur:
282
EXPOSITIO
qui omnes maximo illi Antichristo in finem seculi
venturo, quasi suo capiti testimonium reddunt. Unde
et Paulus de illo ait, quia mysterium jam operatur
iniquitatis.
Unde scimus, quia novissima hora est.] Unde ? Quia
Antichristi multi facti sunt. Potest autem et sic intel-
ligi, quod ait, jam tunc novissimam fuisse horam, quia
persecutio illius temporis, quæ ab hæreticis ingereba-
tur, magnam similitudinem habuerit ultimæ illius per-
secutionis, quæ imminente die judicii ventura est.
Quamvis hæc linguis tantum vesanis ecclesiam vexa-
verit, illa etiam gladiis sit vexatura ferocibus.
Ex nobis exierunt, sed non erant ex nobis.] Plangen-
dum videbatur ut damnum, cum audiremus, Ex nobis
exierunt: sed mox consolatio subinfertur, quum sub-
ditur, Sed non erant ex nobis. Constat enim, non
posse exire foras, nisi Antichristos, eos autem qui non
sunt Christo contrarii, foras exire nullo modo posse;
qui enim non est Christo contrarius, in corpore ipsius
hæret. Sed sunt qui intus sic sunt in corpore Domini,
quandoquidem adhuc curatur corpus ipsius, et sanitas
perfecta non erit nisi in resurrectione mortuorum. Sic
sunt in corpore Christi, quomodo humores mali:
quando evomuntur, tunc relevatur corpus. Sic et
mali quando exeunt, tunc ecclesia relevatur. Ex nobis
exierunt, inquit; sed nolite tristes esse, non erant ex
nobis. Unde probas?
Nam si fuissent ex nobis, permansissent utique nobis-
cum.] Hinc ergo videndum, quia multi qui non sunt ex
nobis, accipiunt nobiscum sacramenta Christi. Sed
tentatio probat, quia non sunt ex nobis, quia quum
illis tentatio venerit, velut occasione venti volant foras,
quia grana non erant. Omnes autem tunc volabunt,
quum area Dominica cæperit ventilari in die judicii.
Si qui sane exierunt peccando, sed pænitendo redeunt,
hi non Antichristi, sed in Christo esse probantur, si
illos finis vitæ præsentis in ecclesia manentes invenerit.
IN I. EPIST. JOANNIS, CAP. II.
283
Sed ut manifesti sint, quoniam non sunt omnes ex
nobis.] Ideo permittente Domino quidam et ante ulti-
mam excussionem exeunt de ecclesia, ostendentes se
non fuisse ecclesiæ membra, nec pertinuisse ad corpus
Christi, ut per hoc manifeste clarescat, quia non sunt
omnes ex nobis, qui nobiscum intus positi sacramenta
Christi percipiunt, sed soli qui digna eisdem sacra-
mentis opera in unitate ecclesiæ Christi faciunt.
Sed et vos unctionem habetis a Sancto, et nostis omnia.]
Unctio spiritualis, ipse Spiritus Sanctus est, cujus
sacramentum est in unctione visibili. Hanc unctio-
nem Christi dicit habere omnes, qui habent cognoscere
bonos et malos : nec opus esse, ut doceantur, quos
ipsa unctio docet. Et bene quum de hæreticis loque-
retur, repente ad suos auditores conversus, dicit unc-
tionem eos habere a Sancto, ut ostendat eis e contrario
quod hæretici et omnes Antichristi gratiæ spiritualis
munere sint privati, nec pertineat ad Dominum, qui
sanctus vocari a prophetis consuevit, quin potius inter
ministros Satanæ, qui sanctitatis nihil habent, perdi-
tionis locum teneant.
Non scripsi vobis quasi ignorantibus veritatem, &c.]
Nostis enim veritatem fidei et vitæ docti per unctio-
nem Spiritus, nec opus habetis doceri, nisi ut persistatis
in eo quod cæpistis.
Et quoniam omne mendacium ex veritate non est.] Hic
versus pendet a superiori, et est sensus, Non scrip-
simus vobis quasi ignorantibus veritatem, sed quasi
scientibus eam : et hoc quoque scientibus, quoniam
omne mendacium ex veritate non est. Ecce autem
moniti sumus, quomodo cognoscamus Antichristum.
Christus dicit, Ego sum veritas. Omne autem men-
dacium non est ex veritate. Omnes ergo qui mentiun-
tur, non sunt ex Christo. Non dicit quoddam men-
dacium ex veritate. Nemo se decipiat, nemo se illudat :
omne mendacium non est ex veritate.
Quis est mendax, nisi hic qui negat quoniam Jesus non
284
EXPOSITIO
est Christus ?] Prædixerat omne mendacium ex veritate
non esse, sed quia multa sunt genera mendaciorum
non parum inter se disparia, nunc quasi singulare ponit
mendacium negationis Christi, quia nimirum hoc tam
nefandum et execrabile mendacium est, ut in ejus com-
paratione cætera aut parva videantur, aut nulla. Juxta
quod peccanti Hierusalem dictum est, Justificata est
Sodoma ex te. Propria autem Judæorum est hæc
negatio, ut dicant quoniam Jesus non est Christus.
Sed et hæretici qui male credunt de Christo, negant
Jesum esse Christum, quia de Christo non recte sen-
tiunt: neque eum talem confitentur, qualem divina
veritas docet, sed qualem ipsorum vanitas fingit. Mali
quoque Catholici qui Christi mandatis obtemperare
contemnunt, Jesum esse Christum denegant, cui non
ut Christo Dei Filio debitum timoris vel dilectionis
servitium impendunt, sed velut homini nullius potentiæ
ad libitum contradicere non timent. Ideoque omnes
hi mendaces et Antichristi, id est, Christo contrarii,
probantur existere, attestante apostolo, qui dicit : Con-
fitentur se nosse Deum, factis autem negant.
Hic est Antichristus, qui negat Patrem et Filium.]
Hac sententia cum hæreticos, tum maxime percutit
Judæos, qui negantes Jesum esse Christum Filium
Dei, nihilominus Deum Patrem se habere dicebant,
ostendens eos frustra Deum Patrem confiteri, qui Filium
negant. Hinc et ipse Dominus eos execrans ait, Si
Deus Pater vester esset, diligeretis utique me: ego
enim a Deo processi, et veni.
Omnis qui negat Filium, nec Patrem habet, &c.] Con-
fessionem hic cordis, vocis, et operis inquirit, qualem
quærebat Paulus, cum ait, Et nemo potest dicere
Dominus Jesus, nisi in Spiritu Sancto : quod est
aperte dicere, Nemo potest, nisi donante gratia Spiritus
Sancti, perfecta professione et actione Christo Domino
famulari.
Vos quod audistis ab initio, in vobis permaneat, &c.]
IN I. EPIST. JOANNIS, CAP. 11.
285
Illam, inquit, fidem, illa dogmata toto corde sectamini,
quæ a primis ecclesiæ nascentis temporibus apostolo-
rum voce percepistis. Ipsa sunt enim sola, quæ vos
divinæ gratiæ participes reddat. Etsi quis vobis dix-
erit, Ecce hic est Christus, ecce illic, ne credideritis.
Exsurgent enim pseudoprophetæ, ut Dominus prædixit,
Et vos, inquit, in Filio et Patre manebitis. Filium
primo ponens, quia sicut ipse Filius dicit, Nemo venit
ad Patrem nisi per Filium : nullus divinæ celsitudinis
gloriam videbit, nisi qui per sacramenta humanitatis, ,
quam Filius suscepit, renatus est. Vel certe ideo
primo Filium, et sic Patrem nominavit: ne dicant Arri-
ani, Filium minorem Patre propterea credendum, quia
nunquam ante Patrem nominatus inveniatur.
Et hæc est repromissio quam ipse pollicitus est nobis,
vitam æternam.] Quasi quærentes mercedem, et diceres,
Ecce me, quod ab initio audivi, custodio, obtempero:
pericula, labores, tentationes, pro ista permansione
sustineo. Quo fructu, qua mercede? Quid mihi
postea dabitur? Et hæc est, inquit, repromissio quam
pollicitus est nobis, vitam æternam. Memoria pro-
missæ mercedis perseverantem te faciat in opere.
Hæc scripsi vobis de his qui seducunt vos.] Seductores
quos nominat, non solum hæretici sunt intelligendi, qui
perversa doctrina quærunt avertere a fide, sed et hi qui
per illecebras vel adversa seculi a promissione vitæ
æternæ mentes infirmorum male mulcendo, sive ter-
rendo, detrahunt.
Et vos unctionem quam accepistis ab eo, &c.] Hoc,
inquit, Domino adjuvante procurate, ut Spiritus Sancti
gratiam, quam in baptismo consecuti estis, integram ves-
tro in corde et corpore servetis, juxta illud Apostoli
Pauli, Spiritum nolite extinguere. Sicque fit, ut docente
interius vos Spiritu, minus indigeatis extrinsecus homi-
num institutione doceri. Potest unctio de qua loquitur,
ipsa Dei caritas intelligi, quæ diffunditur in cordibus
nostris per Spiritum Sanctum, qui datus est nobis:
286
EXPOSITIO
quæ citissime ad observanda Dei mandata, cor quod
implet, inflammat.
Sed sicut unctio ejus docet vos de omnibus.] Merito
addidit de omnibus, quomodo in evangelio Dominus de
eodem Spiritu loquens discipulis ait, Ipse vos docebit
omnia. Quia nisi idem Spiritus cordi adsit audientis,
otiosus est sermo doctoris. Nemo ergo docenti homini
tribuat, quod ex ore docentis intelligit; quia nisi intus șit
qui doceat, doctoris lingua exterius in vacuum laborat.
Nec tamen doctor cessare debet, quin quod valet faciat,
juxta id quod Paulus ait, Ego plantavi, Apollo rigavit,
Deus autem incrementum dedit.
Et verum est, et non est mendacium.] Solertius crebra
iteratione inculcat, vera esse quæ prædicat, et ab omni
falsitatis sorde mundissima, ut eos qui aliter prædicare
præsumpserint, coerceat, et nos quoque sedulus admo-
neat, non aliter vitam inveniri posse perpetuam, nisi
illam sequamur fidei et operis castitatem, quæ per
apostolos primitivæ ecclesiæ data est, atque in eadem
sequenda et custodienda usque ad finem vitæ hujus
permaneamus. Cui simile est illud Apostoli Pauli,
Nemo vos seducat inanibus verbis ; propter hæc enim
venit ira Dei in filios diffidentiæ. Quod vero in alia
translatione dicitur, Et verax est, et non est mendax;
ad priorem versum respicit, quo dicitur, Sed sicut unctio
ejus docet nos de omnibus, significans quia verax est
eadem unctio, id est, ipse Spiritus qui docet homines,
mentiri non potest.
Et sicut docuit vos, manete in eo.] Doctrinis variis et
peregrinis nolite abduci. Ea fide, eo ritu quo ipse do-
cuit, in illo manete. Qui enim perseveraverit usque in
finem, hic salvus erit.
Et nunc, filioli, manete in eo, ut cum apparuerit, &c.]
Qui inter persecutiones infidelium, inter irrisiones car-
nalium proximorum permanet in Domino, fiduciam
habet in adventu ejus, sciens quia patientia pauperum
non peribit in finem. At quicunque erubescit vel per-
5
IN 1. EPIST. JOANNIS, CAP. II.
287
cutienti se maxillam, præbere et alteram, vel convicium
a proximo illatum patienter sufferre, vel alia hujusce-
modi quæ Dominus jussit observare, vel certe in tem-
pore persecutionis publice Christianum se profiteri me-
tuit; iste nimirum fiduciam in adventu Domini habere
non potest, quia fiduciam professionis ejus in hac vita
servare neglexit. Quin potius confundetur ab eo in
adventu ejus. Hinc namque dicit, Qui me erubuerit
et meos sermones, hunc Filius hominis erubescet, cum
venerit in majestate sua et Patris et sanctorum ange-
lorum.
Si scitis quoniam justus est, scitote, &c.] Justitia nos-
tra modo ex fide est. Justitia perfecta non est nisi in
angelis, et vix in angelis, si Deo comparentur. Tamen
si qua perfecta justitia est animarum et spirituum quos
Deus creavit, in angelis est sanctis, justis, et bonis, nullo
lapsu aversis, nulla superbia cadentibus, sed manen-
tibus semper in contemplatione verbi Dei, et nihil aliud
dulce habentibus nisi a quo creati sunt, in ipsis perfecta
justitia est. In nobis autem ex fide coepit esse secun-
dum Spiritum. Unde dicit Psalmista, Incipite Domino
in confessione. Incipite, inquit. Initium justitiæ nos-
træ est confessio peccatorum. Copisti non defendere
peccatum tuum, jam inchoasti justitiam. Perficietur
autem in te, quando te nihil aliud facere delectabit.
Quando absorbebitur mors in victoria, quando nulla
concupiscentia titillabit, quando non erit lucta cum
carne et sanguine, quando erit corona victoriæ, et tri-
umphus de inimico, tunc erit perfecta justitia. Ergo si
scitis, quoniam justus est, ait, scitote quoniam omnis
qui facit justitiam, ex ipso natus est; id est, ex Christo.
Et quia dixit, ex ipso natus est, hortatur nos jam ergo
quod ex illo nati sumus, ut perfecti simus. Audi deni-
que sequentia.
IN CAP. III. Videte qualem caritatem dedit nobis
288
EXPOSITIO
Pater, &c.] Magna est gratia Conditoris nostri, quæ
nobis donavit ut eum amare et noverimus et possimus:
et ita amare, ut patrem filii, cum et hoc magnum esset,
si sic illum amare possemus quomodo fideles servi
dominos, quomodo dominos devoti amant mercenarii.
Qualiter autem filii Dei effici debeamus, idem Joannes
in evangelio testatur: In propria (inquiens) venit, et
sui eum non receperunt. Quotquot autem receperunt
eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri, iis qui cre-
dunt in nomine ejus. Conjuncto ergo utroque tes-
timonio, constat, quia per fidem et dilectionem
filii Dei efficimur. Sed et Pelagii et Arrii dogma
per hæc condemnatur. Pelagii quidem (qui dicere
ausus est, homines sine gratia Dei posse salvari) con-
demnatur hæresis in eo quod dicitur, a Deo nobis cari-
tatem vel potestatem dari, qua adoptionem filiorum
accipiamus. Porro Arrius, qui dicebat minorem Patre
ac dissimilem esse Filium, refellitur in eo quod idem
Joannes et hic dicit, Patrem nobis dare caritatem qua
filii Dei nominemur et simus, et in evangelio, per Do-
minum Salvatorem ait potestatem dari credentibus filios
Dei fieri. Constat enim unius substantiæ et ejusdem
eos esse potentiæ, qui æqualiter hominibus, atque indif-
ferenter, coelestia dona tribuunt.
Propter hoc mundus non novit nos, quia non novit eum.
Mundum hoc loco, mundi amatores appellat. Et hoc
est quod iidem in judicio visa sanctorum gloria quorum
fidem despexerunt, dicent intra se gementes et pæni-
tentiam agentes, Hi sunt quos aliquando habuimus in
derisum, et in similitudinem improperii. Nos insensati
vitam illorum æstimabamus insaniam, et finem illorum
sine honore. Quomodo computati sunt inter filios Dei,
et inter sanctos sors illorum est?
Carissimi, nunc filii Dei sumus, et nondum apparuit
quid erimus.] Et Paulus ait: Mortui enim estis, et vita
vestra abscondita est cum Christo in Deo. Mortuus
IN I. EPIST. JOANNIS, CAP. III.
289
fidelis est extinctione veteris vitæ quæ erat in peccatis,
et vitam habens novam in Christo per fidem, cujus alti-
tudo necdum visibiliter nobis apparuit.
Scimus quoniam cum apparuerit, similes ei erimus.] Et
hoc quoque Paulus aliis explicat verbis: Cum Christus
(inquiens) apparuerit vita vestra, tunc et vos appare-
bitis cum ipso in gloria. Similes (inquit) ei erimus,
quia cum immutabiles et æternæ divinitatis contempla-
tione perfruemur, nos quoque immortales erimus. Et
similes quidem erimus, quia beati; et tamen Creatori
similes non erimus, quia creatura sumus: quis enim
similis erit Deo inter filios Dei? Quanquam possit
hoc etiam de immortalitate corporis dictum videri. Et
in hoc quippe similes erimus Deo, sed tantum modo
Filio, qui solus in Trinitate corpus suscepit, in quo
mortuus resurrexit, atque id ad superna provexit.
Quoniam videbimus eum sicuti est.] Esse Dei, est
æternum hunc atque incommutabilem permanere.
Unde ad Moysen dicit, Ego sum qui sum : et dices
filiis Israel, Qui est, misit me ad vos.
Videbimus ergo
eum sicuti est, quando hunc in ipsa Deitatis suæ sub-
stantia contemplabimur, quod in hac vita nulli prorsus
electorum conceditur: cum etiam ipse legislator, Domi-
num quem in angelica specie contemplari solebat, obse-
crans, dicens, Domine, ostende mihi teipsum, ut videam
te; ab eodem Domino audierit, Nemo videbit faciem
meam et vivet. Cui tamen pro merito magnæ sancti-
tatis ait, Ostendam omne bonum tibi. Hinc et Paulus
ait, Nunc videbimus per speculum in ænigmate, tunc
autem facie ad faciem. Unde quod responsum est
Moysi verum est, quod nemo potest faciem Dei videre
et vivere, id est, nemo potest eum in hac vita vivens,
videre sicuti est. Nam multi viderunt, sed quod volun-
tas Dei elegit, non quod natura formavit. Et illud
quod Joannes ait, sic recte intelligitur: Dilectissimi,
filii Dei sumus, et nondum apparuit quid erimus. Sci-
VOL. XII.
290
EXPOSITIO
mus quia cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam
videbimus eum sicuti est. Non sicut eum homines
viderunt, quando voluit, in specie qua voluit, non in
natura quæ in semetipso etiam cum videretur latuit :
sed sicut est, quod ab eo a Moyse petebatur, cum ei
diceretur, Ostende mihi temetipsum, ab eo qui cum eo
facie ad faciem loquebatur. Non quia Dei plenitudinem
quisquam non solum oculis corporis, sed vel ipsa mente
aliquando comprehendit. Aliud est enim videre, aliud
est totum videndo comprehendere. Quandoquidem
id videtur, quod præsens utcunque sentitur, totum
autem comprehenditur, videndo quod ita videtur: ut
nihil ejus lateat videntem, aut cujus fines circumspici
possunt, sicut te nihil latet præsentis voluntatis tuæ.
Circumspicere autem potes fines annuli tui. Exempli
gratia, duo posui, quorum alterum ad mentis obtutum,
alterum ad corporales oculos pertinet. Visus enim ad
utrumque referendus est, id est, et ad oculos et ad men-
tem.
Et omnis qui habet spem hanc in eo, sanctificat se, &c.]
Multi se dicunt spem habere vitæ cælestis in Christo,
sed hanc confessionem negligenter vivendo evacuant.
Manifestum autem de se indicium spei supernæ exhibet,
qui bonis operam dare actibus studet, certus quia non
aliter ad similitudinem Dei quis in futuro perveniet,
nisi Dei sanctitatem in præsenti se sanctificando, id
est, abnegando impietatem et secularia desideria, so-
brie autem et juste et pie vivendo imitetur. Sic autem
divinæ sanctitatis munditiam pro nostræ capacitatis
mensura jubemur imitari, sicut divinæ similitudinis
gloriam pro nostra, id est, creaturæ mensura sperare
præcipimur. Neque autem Pelagianum dogma juvare
credendum est, quod dicitur de homine, Sanctificat se:
quasi aliquis sine divino auxilio per liberum arbi-
trium possit se sanctificare. Sed qui habet spem in
Domino, sanctificat se quantum potest ipse nitendo, et
IN 1. EPIST. JOANNIS, CAP. III.
291
ejus per omnia gratiam flagitando, qui ait, Şine me
nihil potestis facere: eique dicendo, Adjutor meus esto,
ne derelinquas me.
Omnis qui facit peccatum, et iniquitatem facit.] Nemo
dicat, aliud est peccatum, aliud iniquitas. Nemo dicat,
ego peccator sum, sed iniquus non sum. Omnis enim
qui facit peccatum, et iniquitatem facit, quia peccatum
est iniquitas. Virtus hujus sententiæ facilius in lingua
Græcorum, qua edita est epistola, comprehenditur ; si-
quidem apud eos iniquitas åvoula vocatur, quod signi-
ficat quasi contra legem vel sine lege factum ; siqui-
dem lex Græce vóuos appellatur. Cum ergo dicit
Joannes, quia omnis qui facit peccatum, et iniquitatem
facit, hoc est åvoulav, et peccatum est iniquitas, mani-
feste insinuat, quia omne quicquid peccamus, contra
legem Dei facimus, juxta illa Psalmistæ, Prævaricantes
reputavi omnes peccatores terræ. Omnes enim qui
peccant, prævaricationis rei sunt, hoc est, non solum illi
qui datam sibi scriptæ legis scientiam contemnunt, sed
et illi qui innocentiam legis naturalis quam in proto-
plasto omnes accepimus, sive infirmitate, sive negli-
gentia, sive etiam ignorantia corrunipunt. Sed et Lati-
num nomen eidem rationi congruit, quod iniquitas quasi
æquitati adversa nuncupatur, quique facit peccatum, et
iniquitatem facit, et peccatum est iniquitas. Quia qui-
cunque peccat, contrarius nimirum æquitati divinæ
legis peccando existit. Verum, ne nos qui peccatis
et iniquitatibus ad purum carere nequimus, prorsus
de salute desperemus, videamus quod sequitur de Do-
mino:
Et scitis quoniam ille apparuit, ut peccata tolleret, &c.]
Hoc et Joannes Baptista testimonium perhibens de
Domino ait, Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata
mundi. Ideo autem peccata tollere potuit Dominus,
quia peccatum in eo non est. Tot et tanti homines in
mundum venere perfecti, sed eorum nullus peccata tol-
lere potuit mundi, quia nullus sine peccato esse potuit
U 2
292
EXPOSITIO
in mundo. Non ergo glorietur Pelagius, non se Julia-
nus ejus sectator extollat, audiens quia omnis qui habet
spem in Domino, sanctificat se. Nemo enim tollit pec-
cata, quæ nec lex quamvis sancta et justa et bona
potuit auferre, nisi ille in quo peccatum non est. Tollit
autem, et dimittendo quæ facta sunt, et adjuvando ne
fiant, et perducendo ad vitam ubi fieri omnino non
possint.
Omnis qui in eo manet, non peccat.] In quantum in eo
manet, in tantum non peccat.
Et omnis qui peccat, non vidit eum, nec cognovit eum.]
Visionem dicit et cognitionem fidei, qua justi etiam in
hac vita Deum videre delectantur, donec ad ipsam spe-
ciem apertæ visionis ejus in futuro perveniant, de qua
supra dicitur, Quoniam videbimus eum sicuti est. Om-
nis ergo qui peccat, non vidit eum, nec cognovit eum.
Si enim gustasset et vidisset quam suavis est Dominus,
nequaquam se peccando a videnda ejus gloria segregaret.
Et in quantum justi memoriam abundantiæ suavitatis
ejus eructant, et in justitia ejus exaltant, in tantum se a
peccatis abstinendo justitiæ ejus incommutabili et in-
comparabili concordare satagunt.
Filioli, nemo vos seducat. Qui facit justitiam, justus
est, &c.] Et supra, Sanctificat se, inquit, sicut et ille
sanctus est. Non quod nostra justitia vel sanctitas di-
vinæ par esse valeat, cum scriptum sit, Non est sanctus
ut est Dominus; sed sicut multum interest inter faciem
hominis et imaginem de speculo, quia imago est in imi-
tatione, corpus in veritate, et tamen sicut hic oculi, sic
et ibi; sicut hic aures, ita sunt et ibi : dispar tamen est
res, sed sicut ad similitudinem refertur, ita et nos habe-
mus quidem imaginem Dei, sed non illam quam habet
Filius æqualis Patri. Nam et nos pro modo nostro, si
non sicut ille essemus, ex nulla parte similes diceremur.
Ergo sanctificat nos, sicut et ipse sanctus est. Sed ille
sanctus æternitate, nos sancti fide. Justi sumus, sicut
et ille justus est. Sed ille in ipsa incommutabili per-
IN I. EPIST. JOANNIS, CAP. III.
293
petuitate, nos justi credendo in eum quem non videmus,
ut aliquando videamus.
Qui facit peccatum, ex diabolo est.] Non carnis origi-
nem ducendo ex diabolo, sicut Manichæus impiissime
de cunctis credit hominibus, sed imitationem vel sug-
gestionem peccandi ab illo sumendo, quomodo et nos
filii Abrahæ sumus facti imitando fidem Abrahæ. Et e
contra Judæi, filii Abrahæ, deserendo fidem Abrahæ,
facti sunt filii diaboli, dicente ad eos Domino, Vos ex
patre diabolo estis.
Quoniam ab initio diabolus peccat.] Cum præmitteret
ab initio, subjunxit verbum præsentis temporis, peccat.
Quia ex quo ab initio cæpit diabolus peccare, nunquam
desiit, nec præsentium scilicet poenarum enormitate nec
futurarum metu coercitus. Unde ex illo jure esse dici-
tur, quisquis a peccando se revocare negligit. Ab initio
autem diabolus peccat, illo utique quo ipse factus est,
quo etiam creaturarum coepit origo cunctarum. Neque
enim dubitandum est inter primas creaturas angelos
esse conditos, sed cæteris ad laudem Creatoris gloriam
suæ conditionis referentibus, ille qui primus est con-
ditus, mox ut altitudinem suæ claritatis aspexit, contra
Conditorem cum suis sequacibus superbus intumuit,
perque eandem superbiam ab initio peccans, de arch-
angelo in diabolum est versus.
In hoc apparuit Filius Dei, ut dissolvat opera diaboli.]
Omnes peccatores ex diabolo nati sunt in quantum
peccatores. Adam a Deo factus est; sed quando con-
sensit diabolo, ex diabolo natus est, et tales omnes
genuit qualis erat. Nativitas illa dejecit ad mortem;
nativitas secunda, id est, baptismi, erexit ad vitam. Na-
tivitas illa trahit secum peccatum; nativitas secunda
liberat a peccato. Ideo enim venit Christus homo, ut sol-
veret peccata hominum: de qua solutione recte subditur,
Omnis qui natus est ex Deo peccatum non facit, &c.]
Non autem hæc de omni peccato dicit, si enim dixeri-
mus quoniam peccatum non habemus, nos ipsos seduci-
294
EXPOSITIO
mus, sed de violatione caritatis, quam qui semen Dei,
id est verbum Dei, quo renatus est, in se habet, com-
mittere non potest. Hoc enim sequendo manifestat,
dicens,
In hoc manifesti sunt filii Dei et filii diaboli, &c.] Di-
lectio ergo sola discernit inter filios Dei et filios diaboli.
Qui habent caritatem, nati sunt ex Deo. Qui non ha-
bent, non sunt nati ex Deo. Quicquid vis habe, hoc
solum si non habeas, nihil tibi prodest. Alia si non
habeas, hoc habe, et implesti legem. Qui enim diligit
proximum, legem implevit. Et plenitudo legis est
caritas.
Quoniam hec est annuntiatio quam audistis ab initio,
ut diligatis alterutrum.] Dicente Domino, Hoc est præ-
ceptum meum, ut diligatis invicem.
Non sicut Cain, qui ex maligno erat, &c.] Exponit
quomodo ex maligno erat Cain, quia videlicet et ipse
maligna habebat opera. Ergo ubi est invidia, amor
fraternus esse non potest; sed peccatum maligni, id est,
diaboli, est in pectore tali, quia et diabolus hominem
invidendo ejecit. Opera ergo justa Abel, non dicit nisi
caritatem. Opera mala Cain, non dicit nisi odium fra-
ternum. Parum est quia odit fratrem suum, et invidet
operibus bonis. Hinc itaque discernuntur homines.
Nemo attendat linguas sed facta. Cur si non benefaciat
pro fratribus suis, ostendit quid in se habeat? Tenta-
tionibus probantur homines.
Nolite mirari, fratres, si odit vos mundus.] Mundum,
dilectores mundi dicit. Nec mirandum quod qui amant
mundum, fratrem a mundi amore separatum, et cæles-
tibus tantum desideriis intentum amare non possunt.
Abominatio est enim peccatori religio, ut Scriptura
testatur.
Nos scimus quia translati sumus de morte ad vitam,
quoniam diligimus fratres.] Nemo se de virtutibus falso
extollat, nemo suarum virium paupertatem ultra mo-
dum metiatur, apertum dat judicium, quicunque fra-
IN I. EPIST. JOANNIS, CAP. III.
295
terna dilectione plenus est, quod ad sortem electorum
pertinet, quia portionem habere in terra viventium
meruit.
Qui non diligit, manet in morte.] Mortem animæ dicit.
Anima enim quæ peccaverit, ipsa morietur. Vita quippe
carnis anima, vita animæ Deus est. Mors corporis
amittere spiritum, mors est animæ amittere Deum.
Unde constat, quod in anima mortui omnes in hanc
lucem nascimur, trahentes ex Adam originale peccatum,
sed Christi gratia fidelibus regenerando agitur, ut in
anima vivere possint. Verum baptismatis et fidei mys-
terium illis solummodo prodest, illos de morte attrahit
ad vitam qui sincera mente diligunt fratres. Atque
ideo notandum quod non ait, qui non diligit venturus
est in mortem, quasi de pæna perpetua loqueretur,
quæ restat peccatoribus in futurum, sed qui non diligit,
inquit, manet in morte. In illa utique morte, de qua
etiam in hac vita si fratres perfecte amaret, exsurgere
posset. Hinc etenim dicitur in Apocalypsi : Beatus et
sanctus qui habet partem in resurrectione prima: in
his secunda mors non habet potestatem.
Omnis qui odit fratrem suum, homicida est.] Si con-
temnebat quisquam odium fraternum, numquid et ho-
micidium in corde suo contempturus est? Non movet
manus ad occidendum hominem, homicida jam tenetur
a Deo. Vivit ille, et iste jam interfector judicatur.
Et scitis quia omnis homicida non habet vitam æternam
in se manentem.] Etsi hic per fidem inter sanctos vivere
cernitur, non habet in se perpetuo vitam manentem.
Nam ubi retributionis tempus advenerit, cum Cain, qui
ex maligno erat, damnabitur etiam qui hoc homicidii
genere tenetur, ut discordet et dissideat, et pacem cum
fratribus non habeat. Notandum enim quod non ait
absolute, Homicida non habet vitam in se manentem,
sed, Omnis, inquit, homicida. Scilicet non solum ille
qui ferro, verum et ille qui odio fratrem insequitur.
In hoc cognovimus caritatem Dei, &c.] Qualis perfecta
296
EXPOSITIO
caritas esse debeat in nobis, Dominicæ passionis exem-
plo didicimus. Majorem namque hac dilectionem ne-
mo habet, quam ut animam suam ponat quis pro amicis
suis. Unde et Paulus ait : Commendat autem Deus
caritatem suam in nobis, quoniam cum adhuc pecca-
tores essemus, Christus pro impiis mortuus est. Hanc
beatus Petrus habere monebatur, cum Domino dicente,
Petre, amas me? pasce oves meas; respondit se amare,
statimque audivit, Cum autem senueris, extendes manus
tuas, et alius te cinget, et ducet quo tu non vis. Hoc
autem dixit (ait evangelista) significans qua morte cla-
rificaturus esset Deum. Cui enim amorem confitenti
suas oves commendaret, eum in testimonium perfecti
amoris animam suam pro eisdem ovibus ponere docebat.
Ille, inquit, pro nobis animam suam posuit, et nos debe-
mus pro fratribus animas ponere. Sed dicit forte ali-
quis : Et quomodo possum habere istam caritatem ?
Noli cito de te desperare, forte nata est sed nondum
perfecta est. Nutri eam, ne effocetur. Et unde, in-
quis, novi natam in me caritatem esse quam nutriam ?
Audi sequentia,
Qui habuerit substantiam mundi hujus, et viderit fra-
trem suum necessitatem habere, &c.] Ecce unde incipit
caritas. Si nondum es idoneus mori pro fratre, jam
idoneus esto dare de tuis facultatibus fratri. Si enim
fratri molestiam patienti non compateris, non utique
Patris, ex quo ambo regenerati estis, caritas manet
in te.
Filioli mei, non diligamus verbo, neque lingua, &c.]
Opere videlicet, ut cum frater aut soror nudi sunt, et
indigent victu quotidiano, demus eis quæ necessaria
sunt corpori. Similiter cum spiritualibus donis eos
egere conspicimus, præstemus eorum necessitati quæ
possumus. Veritate autem, ut eadem beneficia eis sim-
plici intentione largiamur, et non propter laudem hu-
manam, non per jactantiam, non in injuriam aliorum
qui majoribus præditi substantiis nil tale fecerunt. Quæ-
IN I. EPIST. JOANNIS, CAP. 111.
297
se
cunque enim mens hujusmodi nequitiis inficitur, in hac
puritas veritatis habitare non valet, etiamsi opus dilec-
tionis proximis impendere videtur.
In hoc cognovimus quoniam ex veritate sumus.] Id est,
cum opera pietatis in veritate facimus, patet quod ex
veritate sumus, quæ Deus est ; utpote qui ejus per-
fectionem pro modo nostro imitemur. .
Et in conspectu ejus suadebimus corda nostra.] Hæc
sententia pendet a superioribus. Quia cum opere et
veritate proximos diligimus, manifeste cognoscimus,
quoniam in conspectu summæ veritatis suademus corda
nostra. Omnes enim homines cum aliquid facere dis-
ponunt, ad idem factum meditandum corda sua
convertere suadent. Sed qui mala cogitant, hæc a Deo
si valerent occultare vellent; ipso attestante qui ait,
Omnis enim qui male agit, odit lucem; et non venit
ad lucem, ut non arguantur opera ejus : qui vero bona
operari meditantur, hi facillime suis cordibus persua-
dent, ut in conspectu divinitatis se patefieri desiderent,
quod summæ perfectionis indicium esse solet, cum sua
opera quisque vel cogitata a Deo gaudet videri. Unde
ipse subsequenter dicit, Qui autem facit veritatem,
venit ad lucem ut manifestentur ejus opera, quia in
Deo sunt facta. Per veram ergo dilectionem cognos-
cimus, quoniam ex veritate sumus, et quoniam in
conspectu ejusdem veritatis suademus corda nostra,
hoc est tales cogitationes corda nostra habere suademus
quæ divinis sint dignæ conspectibus.
Quoniam si reprehenderit nos cor nostrum, &c.] Si
ipsa conscientia accusaverit nos intus, quia non eo
animo bona nostra facimus quo facienda sunt, quo-
modo ejus scientiam latere possumus, cui canitur, Ecce
tu, Domine, cognovisti omnia, et quia tenebræ non
obscurabuntur abs te, et nox sicut dies illuminabitur?
Carissimi, si cor nostrum non reprehenderit nos, &c.]
Si verum nobis responderit quia diligimus, et germana
in nobis dilectio est, et non ficta, sed sincera, salutem
298
EXPOSITIO
fraternam quærens, nullum emolumentum expectans a
fratre nisi salutem ipsius: item si cor nostrum non
reprehenderit nos, videlicet cum in oratione dicimus,
Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus
debitoribus nostris; fiduciam habemus ad Deum non in
conspectu hominum, sed ubi ipse Deus videt in corde.
Et quicquid petierimus accipiemus ab eo, &c.] Magna
hæc et desiderabilis fidelibus data est promissio. Si
quis vero tam vecors et absurdus est, ut promissis non
delectetur cælestibus, saltem pertimescat hoc quod e
contrario sapientia terribiliter intonat, dicens, Qui aver-
tit aurem suam ne audiat legem, oratio ejus erit execra-
bilis. Neque huic beati Joannis sententiæ contrarium
videri oportet, quod Paulus ter Dominum rogavit, ut
discederet ab eo angelus Satanæ, nec impetrare potuit,
sed dictum est illi, Sufficit tibi gratia mea; nam virtus
in infirmitate perficitur. Etsi enim non semper ad
voluntatem accipimus orantes, tamen mercedem devotio-
nis ad salutem accipimus, sicut idem Paulus Dominum
rogans, non quod quærebat, sed quod utile habebat
accepit. At contra sæpe reprobi exaudiuntur ad vo-
luntatem, si non audiuntur ad salutem. Unde et
eorum caput diabolus, ut beatum Job tentaret, exaudi-
tus est ad voluntatem, sed ad suam damnationem.
Ideo enim concessus est iste tentandus, ut eo probato
ille esset cruciandus. Cum ergo dixisset Joannes, quia
quodcunque petierimus accipiemus ab eo, si mandata
ejus custodimus, quasi quæreres quæ mandata, con-
tinuo subdidit,
Et hoc est mandatum ejus, ut credamus in nomine Filië
ejus Jesu Christi, 8c.] Singulari numero mandatum
præmisit, et duo subsequenter adjungit mandata, fidem
scilicet et dilectionem, quia nimirum hæc ab invicem
separari nequeunt. Neque enim sine fide Christi recte
nos alterutrum diligere, neque vere in nomine Jesu
Christi sine fraterna dilectione possumus credere. Et
diligamus, inquit, alterutrum, sicut dedit mandatum
5
IN 1. EPIST. JOANNIS, CAP. IV.
299
nobis. Id est, puro amore, non sicut latrones, vel
quorumlibet aliarum patratores scelerum, qui se utique
alterutrum sed non caste diligunt. Sed enim dedit
mandatum nobis, cum ait, Hoc est præceptum meum,
ut diligatis invicem, sicut dilexi vos. Quid est enim,
Sicut dilexi vos; nisi ad hoc amate ad quod amavi vos,
videlicet ut ad coelestia regna pertingatis ? Et qua
mercede hæc mandata fidei et dilectionis servantur?
Sequitur,
Et qui servat mandata ejus, in illo manet, et ipse
in eo.] Sit ergo tibi domus Deus, et esto domus Dei;
mane in Deo, et maneat in te Deus. Manet in te Deus
ut te contineat, manes in Deo ne cadas. Serva man-
data ejus, tene caritatem. Noli te divellere a fide illius,
ut glorieris in præsentia ipsius, et securus manebis in
eo, modo per fidem, tunc per speciem. Manebit et
ipse perennis in te, juxta quod ei Psalmista decantat,
In æternum exaltabunt, et habitabis in eis.
Et in hoc scimus quoniam manet in nobis, de Spiritu
quem dedit nobis.] Primis temporibus cadebat Spiritus
Sanctus super credentes, et loquebantur linguis quas
non didicerant. Nunc autem quia exterioribus signis
sancta ecclesia non indiget, quicunque credens in no-
mine Jesu Christi fraternam habuerit caritatem, Spiri-
tui Sancto in se manenti testimonium perhibet. Hoc
enim agit Spiritus Sanctus in homine, ut sit in illo
caritas. Quia caritas (inquit Paulus) diffusa est in
cordibus nostris per Spiritum Sanctum, qui datus est
nobis. Verum, quia multi caritatem non habentes, et
unitatem ecclesiæ perverso dogmate scindentes, nihilo-
minus Spiritum Sanctum in se esse contendunt, recte
subditur,
IN CAP. IV. Carissimi, nolite omni spiritui credere,
&c.] Et quis est qui probat spiritus, vel unde possunt
probari, docet in evangelio Dominus, ubi talia ventura
prædicebat, qualia Joannes jam suo tempore venisse
300
EXPOSITIO
probat. Attendite, inquit, a falsis prophetis qui veni-
unt ad vos in vestimentis ovium, intrinsecus autem
sunt lupi rapaces. A fructibus eorum cognoscetis eos.
Numquid colligunt de spinis uvas, aut de tribulis ficus ?
Hi sunt ergo fructus a quibus spiritus maligni, qui in
pseudoprophetis loquuntur, valent dignosci, spinæ vide-
licet schismatum, et horridi hæresium tribuli, quibus
eos qui sibi incaute appropiant, fidem lacerando con-
taminant. Sicut e contrario fructus bonorum, caritas
scilicet, gaudium, pax in Spiritu Sancto per fragran-
tiam uvarum, ficorumque dulcedinem, apte figurantur.
In hoc cognoscitur Spiritus Dei, &c.] Confessio hoc
loco non solum catholicæ fidei, sed et operationis bonæ
quæ fit per caritatem, intelligitur. Alioquin nonnulli
hæretici confitentur, multi schismatici, multi falsi
catholici Jesum Christum in carne venisse, sed con-
fessionem suam factis negant, non habendo caritatem.
Caritas quippe Dei Filium adduxit ad carnem. Et
ideo quisquis non habet caritatem, negat illum in carne
venisse, talisque spiritum ex Deo non habere convinci-
tur. Ipse autem est Spiritus Dei, qui dicit Jesum
Christum in carne venisse, qui dicit non lingua, sed
factis, non sonando, sed amando.
Et omnis spiritus qui solvit Jesum, ex Deo non est.]
Ille solvit Jesum qui vel divinitatem ejus, vel animam,
vel carnem negat, quæ eum veraciter habere fides
catholica docet. Solvit et ille Jesum, qui mandata et
verba Jesu vel perverse videndo, vel perversus inter-
pretando corrumpit. Sed et ille qui unitatem sanctæ
ecclesiæ, quam Jesus venit colligere, turbat, Jesum
quantum in se est solvere nititur. Nec mirum si tales
ex Deo non sunt, qui Dei opera vel verba vel sacra-
menta rescindunt. In tantum namque ex Deo non
sunt, ut quidam eorum qui pravo dogmate separare
volebant ab hominis dispensatione divinitatem Christi,
hunc quoque versiculum quo dicitur, Et omnis spiritus
qui solvit Jesum, ex Deo non est; ex hac epistola
IN 1. EPIST. JOANNIS, CAP. IV.
301
eraserint, né scilicet per auctoritatem beati Joannis
convinceretur error eorum. Denique Nestorius ne-
scire se prodidit hanc authenticis exemplaribus inditam
fuisse sententiam, atque ideo solvere non timuit Jesum,
ac se per hoc Deo reddere extraneum, dicens beatam
Mariam virginem non Dei, sed hominis tantum exti-
tisse genitricem, ut aliam personam hominis, aliam
faceret Deitatis : neque unum Christum in verbo Dei
et carne atque anima credens, sed separatim alterum
Filium Dei, alterum hominis prædicans.
Et hic est Antichristus de quo audistis quoniam venit,
&c.] Venit imminente die judicii, nato in mundo ho-
mine illo cæteris amplius nefando, filio iniquitatis. Et
nunc jam in mundo est, habitans in mentibus eorum,
qui Christo vel professione, vel opere sine remedio
pænitendi repugnant.
Vos ex Deo estis, filioli, et vicistis eum.] Vicistis
Antichristum confitendo Jesum Christum in carne
venisse, id est, caritatem habendo, quam docuit Jesus
Christus veniens in carne, quam et ipse in evangelio
commendat dicens: Majorem hac dilectionem nemo
habet, quam ut animam suam ponat quis pro amicis
suis. Quomodo enim poterat Filius Dei animam suam
ponere pro nobis, nisi carne indueretur, ubi mori pos-
set? Quisquis ergo violat caritatem, quodlibet dicat
lingua, vita ipsius negat Christum in carne venisse, et
ipse est Antichristus. Et vicistis eum, inquit. Sed
unde vicerunt? Numquid liberi virtute arbitrii ? Non
utique. Taceat Pelagius, dicat ipse Joannes :
Quoniam major est qui in vobis est, &c.] Docet itaque
eos servare humilitatem, ne victoriam suis viribus tri-
buant, et arrogantia superbiæ vincantur. Docet inter
adversa fiduciam spemque semper habere vincendi,
memoria retinentes, quia major est Dominus ad pro-
tegendum, quam diabolus ad impugnandum.
Ipsi de mundo sunt, &c.] Antichristi, id est, hæretici,
302
EXPOSITIO
etsi nomen Christi invocant, si signo Christi se notant,
ipsi tamen de mundo sunt, id est, de illorum numero
qui mundana sapiunt, qui infirma quærunt, qui coelestia
ignorant. Et ideo ipsi de mundo loquuntur, mundanæ
videlicet sapientiæ ratione Christianæ fidei adversantes,
dicendo non posse fieri ut Filius Dei sit Patri coæter-
nus, ut virgo intacta pariat, ut caro de pulvere resurgat
immortalis, ut homo de terra editus mansionem per-
cipiat in coelis, ut recens natus parvulus reatu primi
hominis teneatur astrictus, nisi aqua baptismi renatus
in Christo salvatur.
Et mundus eos audit.] Quia spiritualium corda ad
mundanos carnalesque sensus revocare a fidei simplici-
tate non valent. Sed et catholici quicunque audientes
illam Domini sententiam, Diligite inimicos vestros, be-
neficite his qui oderunt vos, et orate pro persequenti-
bus et calumniantibus vos. Et iterum, Si dimiseritis
hominibus peccata eorum, dimittet et vobis Pater ves-
ter cælestis delicta vestra: si autem non dimiseritis
hominibus, nec Pater vester dimittet vobis peccata
vestra. Dicunt se nullatenus suas injurias posse dimit-
tere inultas : hi nimirum de mundo esse, et ideo de
mundo loqui convincuntur. Et quia caritatis viscera
non habent, frustra fidei intemerata mysteria servant.
Sed nec Antichristi nomine possunt carere, qui Christi
mandatis probantur adversari.
Nos ex Deo sumus. Qui novit Deum, &c.] Carnalis
enim homo non percipit ea quæ sunt Spiritus Dei :
stultitia enim est illi. Qui ergo non vult audire prædi-
catores caritatis, profecto iste Deum non nosse, neque
ex Deo esse cognoscitur, quia caritatem quam erga
homines Deus exercuit, imitari neglexit.
In hoc cognoscimus Spiritum veritatis, et spiritum
erroris.] In hoc nimirum, quia qui audit nos, Spiritum
veritatis habet ; qui nos non audit, spiritum habet
erroris. Et hæc est discretio spirituum, de qua supra
IN J. EPIST. JOANNIS, CAP. 1V.
303
monuit, dicens, Probate spiritus si ex Deo sint. Sed
videamus quid moniturus est, in quo illum audire de-
beamus :
Carissimi, diligamus invicem, &c.] Multum commen-
davit caritatem, quam dixit ex Deo esse : plus dicturus
est, intente audiamus:
Et omnis qui diligit, ex Deo natus est, 8c.] Quid am-
plius dici potuit? Deus caritas est. Facere ergo contra
caritatem, facere contra Deum est. Nemo dicat, in
hominem pecco quando non diligo fratrem meum: et
facile est peccatum in hominem, si in Deum solum non
peccem. Quomodo non peccas in Deum, quando in
caritatem peccas? Deus caritas est.
In hoc apparuit caritas Dei in nobis, &c.] Quomodo
ipse Dominus ait, Majorem hac dilectionem nemo habet,
quam ut animam suam ponat quis pro amicis suis : et
ibi probata est dilectio Christi in nos, quia mortuus est
pro nobis. Dilectio Patris inde probata est in nobis,
quia Filium suum unicum misit mori pro nobis. Sic et
Paulus Apostolus ait, Qui proprio Filio suo non peper-
cit, sed pro nobis omnibus tradidit illum, quomodo non
etiam cum illo nobis omnia donavit?
In hoc est caritas, &c.] Non illum dileximus prius.
Nam ad hoc dilexit nos, ut diligamus eum.
Gratia
quippe hominem prævenit, ut diligat Deum, qua dilec-
tione operetur bona. Unde Psalmista, Deus meus,
inquit, misericordia ejus præveniet me.
Et misit Filium suum propitiationem, &c.] Et hoc
est maximum in nos divinæ caritatis indicium, quia
cum necdum ipsi pro peccatis nostris eum petere nosse-
mus, misit ille Filium suum ad nos, qui nobis in se cre-
dentibus ultro veniam daret, nosque ad paternæ gloriæ
societatem vocaret. In quibusdam codicibus hic ver-
siculus ita legitur, Et misit Filium suum litatorem pro
peccatis nostris. Litator autem, sacrificator est. Sacri-
ficavit enim Filius Dei pro peccatis nostris non hostias
pecudum, sed seipsum offerendo. Unde bene Paulus
304
EXPOSITIO
admonens ait, Estote ergo imitatores Dei sicut filii
carissimi, et ambulate in dilectione, sicut et Christus
dilexit nos, et tradidit semetipsum pro nobis oblationem
et hostiam Deo in odorem suavitatis. Cui sententiæ
convenit hoc quod hic quoque Joannes exhortando sub-
junxit, dicens :
Carissimi, si Deus dilexit nos, &c.] Quod autem se-
quitur,
Deum nemo vidit unquam.] Majori disputatione indi-
get, cum Dominus et hominibus mundo corde Deum
videndum promittat, et de sanctis dicat, quod angeli
eorum semper in cælis videant faciem Patris. Hanc
autem sententiam et in evangelio suo ponit idem Jo-
annes, ubi etiam quomodo Deus videri possit, conse-
quenter adjungit, dicens, Unigenitus Filius, qui est in
sinu Patris, ipse enarravit. Quod beatus pater Ambro-
sius ita exposuit: Et ideo Deum nemo vidit unquam,
quia eam quæ in Deo habitat plenitudinem divinitatis,
nemo conspexit, nemo mente aut oculis comprehendit.
Vidit enim, ad utrumque referendum est. Denique cum
additur, Unigenitus Filius, qui est in sinu Patris, ipse
enarravit; mentium magis quam oculorum visio decla-
ratur. Species enim videtur, virtus vero narratur. Illa
oculis, hæc mente comprehenditur. Item beatus Au-
gustinus in libro de videndo Deo, de eadem disputans
quæstione : Proinde (inquit) narrante Unigenito, qui
est in sinu Patris narratione ineffabili, creatura rationa-
bilis, munda et sancta, impletur Dei visione ineffabili.
Quam tum consequemur, cum æquales angelis facti
fuerimus. Quia facie ad faciem videbimus, sicut viden-
tur ista visibilia corporis sensibus nota, Deum nemo
vidit unquam. Quoniam si aliquando quoquo modo
visus est, non sicut ista natura videtur, sed voluntate
visus est specie qua voluit apparens, latente natura,
atque in se incommutabiliter permanente. Eo autem
modo quo videtur sicuti est, nunc fortasse videtur a
quibusdam angelis suis sanctis. A nobis autem tunc
IN I. EPIST. JOANNIS, CAP. IV.
305
et
ita videbitur, cum eis facti fuerimus æquales. Et post
aliquanta exponens sententiam sancti Ambrosii, Deum,
inquit, nemo vidit unquam, vel in hac vita sicut ipse est,
vel etiam in angelorum vita, sicut visibilia ista quæ cor-
porali visione cernuntur, quia unigenitus Filius qui est
in sinu Patris ipse enarravit. Unde non ad oculorum
corporalium, sed ad mentium visionem dictum est per-
tinere quod narrat. Item post multa : Ad eam vero
visionem (inquit) qua videbimus Deum sicuti est, mun-
dana corda commonuit. Quia enim corpora, consuetu-
dine loquendi, visibilia nominantur, propterea Deus
invisibilis dicitur, ne corpus esse credatur. Non quia
munda corda suæ substantiæ contemplatione fraudabit,
cum hæc magna et summa merces Deum colentibus et
diligentibus promittatur, dicente ipso Domino quando
corporalibus oculis visibiliter apparebat, et invisibilem
se contuendum. mundis cordibus promittebat: Qui
diligit me, diligetur a Patre meo, et ego diligam eum,
ostendam meipsum illi. Hæc quippe natura ejus
æqualiter cum Patre invisibilis, sicut æqualiter incor-
ruptibilis est. Quæ continuatim apostolus posuit, di-
cens, Regi autem seculorum invisibili, incorruptibili:
divinam substantiam qua potuit hominibus prædicatione
commendans. Deus ergo res est invisibilis, neque
oculo
sed mente quærendus est. Sed quemadmodum si so-
lem istum videre vellemus, oculum corporis purgare-
mus, unde lux videri potest: ita volentes videre Deum,
oculum cordis quo Deus videri potest, purgemus: Beati
enim mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt. Ve-
rum quia hæc visio in futuro speratur, quid agendum
nobis est, dum adhuc constituti in corpore peregrina-
mur a Domino ? quo solatio utendum ubi divina visione
necdum licet perfrui ?
Si diligamus invicem, Deus in nobis manet.] Sed nemo
putet hanc dilectionem, in qua Deus manet, abjecta et
desidiosa quadam mansuetudine, imo non mansuetu-
dine, sed remissione et negligentia servari. Non est
VOL. XII.
X
306.
EXPOSITIO
ista caritas, sed languor : ferverat caritas ad emendan-
dum, ad corrigendum. Sed si sunt boni mores, delec-
tent: si mali, emendentur, corrigantur. Si ergo dili-
gamus invicem sincera et disciplinabili caritate, Deus in
nobis manet, operibus quidem ipsius caritatis manifes-
tatus, quamvis nondum visibiliter appareat.
Et caritas ejus in nobis perfecta est.] Quærendum au-
tem quomodo dicat perfectionem divinæ caritatis in
mutua dilectione consistere, cum Dominus in evangelio
pronuntiet non esse magnum si diligamus eos qui nos
diligunt, nisi ad inimicos etiam, de quibus hic penitus
tacere videtur, eadem dilectio pertingat? Nisi forte ip-
sos quoque inimicos fraterni amoris intuitu diligere de-
beamus, videlicet ut non semper inimici remaneant, sed
resipiscant a diaboli laqueis, nobisque germano fædere
socientur. Si diligamus, inquit, invicem, Deus in vobis
manet, et caritas ejus in nobis perfecta est. Incipe
diligere, perficieris. Copisti diligere, cæpit Deus in
te habitare, ut perfectius habitando faciat te per-
fectum.
In hoc cognoscimus quoniam in eo manemus, &c.] Hoc
ipsum, quia de Spiritu suo dedit tibi, unde cognoscis ?
Interroga viscera tua. Si plena sunt caritate, habes
Spiritum Dei, Paulo attestante qui ait: Quia caritas
Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum Sanc-
tum qui datus est nobis.
Et nos vidimus et testificamur, &c.] Nemo de salute
desperet, quia etsi magni sunt morbi scelerum qui de-
primunt, omnipotens medicus venit qui salvet. Tamen
meminerit quisque, quia idem Filius Dei qui venit mitis
ut salvaret, venturus est districtus ut judicet.
Quisquis confessus fuerit quoniam Jesus est Filius Dei,
&c.] Perfectam cordis confessionem dicit, quæ nec male
suadentium hæreticorum possit fraude corrumpi, nec per-
sequentium paganorum tormentis conquassari, nec car-
nalium fratrum exemplis, nec propriæ fragilitatis seg-
nitia titubare. Sunt etenim qui etiam verbis negant
IN I. EPIST. JOANNIS, CAP. IV.
307
Jesum esse Filium Dei, quales multi fuisse produntur
eo ipso tempore quo hæc scribebat Joannes. Sunt item
qui confitentur verbis, et factis negant. Unde bene
quod nunc ait, Quicunque confessus fuerit quoniam
Jesus est Filius Dei, Deus in eo manet, et ipse in Deo,
ipse paulo superius dixit, Si diligamus invicem, Deus in
nobis manet: insinuans profecto quia quisquis dilec-
tionem in fratres habet, ille vere Jesum Dei Filium
esse testatur.
Et nos cognovimus et credidimus caritati quam habet
Deus in nobis.] Cognovimus quoniam Jesus est Filius
Dei, et quia Pater misit eum Salvatorem mundi. Et
credimus caritati quam habet Deus in nobis, quia vide-
licet cum haberet Filium unicum, noluit illum esse
unum, sed ut fratres haberet, adoptavit illi qui cum illo
possiderent vitam æternam.
Deus caritas est.] Jam dixit illud superius, ecce ite-
rum dicit. Amplius tibi non potuit caritas commendari,
quam ut diceretur Deus. Forte munus Dei contemp-
turus eras, numquid et Deum contemnis ?
Et qui manet in caritate, in Deo manet, et Deus in eo.]
Vicissim in se habitant qui continet et qui continetur.
Habitas in Deo, sed ut continearis : habitat in te Deus,
sed ut contineat ne cadas, quia sic de ipsa caritate apo-
stolus ait, Caritas nunquam cadit. Quomodo cadit
quem continet Deus ?
In hoc perfecta est caritas nobiscum, &c.] Dicit, quo-
modo se probet unusquisque quantum in illo profecerit?
Quisquis fiduciam habet in die judicii, perfecta est in
illo caritas. Quid est habere fiduciam in die judicii?
Non timere, ne veniat dies judicii. Cum enim quis
primo pænitendo se de male actis converterit, incipit
timere diem judicii, ne videlicet apparente justo Judice,
ipse damnetur injustus. Processu vero bonæ conver-
sationis animatus, discet non timere quod timebat, sed
potius optare ut veniat ille desideratus cunctis gentibus,
sperans se cum sanctis merito bonæ actionis esse coro-
x 2
308
EXPOSITIO
nandum. Unde autem fiduciam in die judicii habere
possumus, plenius subdendo manifestat:
Quia sicut ille est, et nos sumus in hoc mundo.] Num-
quid vero potest esse homo sicut Deus ? Sed meminisse
oportet quod et supra dictum est, quia non semper ad
æqualitatem diaitur, Sicut, sed dicitur ad quandam simi-
litudinem. Quando enim dicis, Sicut aures habeo, ita
habet et imago; numquid omnino sic ? Sed tamen dicis,
sicut. Si ergo facti sumus ad imaginem Dei, quare non
sicut Deus sumus? non ad æqualitatem, sed pro modo
nostro. Inde ergo nobis datur fiducia in die judicii,
quia sicut ille est, et nos sumus in hoc mundo: imi-
tando videlicet perfectionem dilectionis in mundo, cujus
ille exemplum nobis quotidie præbet de cælo. De qua
Salvator in evangelio, Diligite, inquit, inimicos vestros,
et orate pro persequentibus et calumniantibus vos, ut
sitis filii Patris vestri qui in coelis est, qui solem suum
oriri facit super bonos et malos, et pluit super justos et
injustos.
Timor non est in caritate.] In tali videlicet caritate
quæ ad imitationem divinæ bonitatis etiam inimicis bene
facere et hos diligere novit.
Sed perfecta caritas foras mittit timorem.] Illum sci-
licet timorem, de quo dicitur, Initium sapientiæ timor
Domini. Quo timet quisque incipiens opera justitiæ,
ne veniat districtus Judex, et se minus castigatum inve-
niens damnet. Hunc timorem illa caritas pellit foras,
quæ pro merito justitiæ fiduciam habet in die judicii.
Sed et præsentium adversitatum timorem, perfecta
caritas ejicit ex animo. Quam habere quærebat, qui
Domino supplicans aiebat: A timore inimici eripe ani-
Quam habebat qui dixit, Quis nos sepa-
rabit a caritate Christi? Tribulatio, an angustia, an per-
secutio, an fames, an nuditas, an periculum, an gla-
dius ? &c.
Quia timor pænam habet.] Torquet cor conscientia
peccatorum, quod nondum facta est justificatio. Ideo
mam meam.
IN I. EPIST. JOANNIS, CAP. IV.
309
in Psalmo de ipsa perfectione justitiæ, Convertisti (in-
quit) planctum meum in gaudium mihi; conscidisti sac-
cum meum, et præcinxisti me lætitia, ut cantem tibi
gloria mea, et non compungar. Id est, non sit quod
stimulet conscientiam meam. Stimulat timor, sed noli
timere. Intrat caritas, quæ sanat quod vulnerat timor.
Qui autem timet, non est perfectus in caritate.] Quia
nimirum timor pænam habet, quomodo sectio medici
pænam habet : quamvis sicut sectionem medici salus
optata, ita timorem caritas desiderata subsequatur. Nec
putari debet his beati Joannis sermonibus esse contra-
rium quod Psalmista dicit, Timor Domini sanctus per-
manet in seculum seculi. Duo namque sunt timores :
unus quo timent homines Deum, ne mittantur in ge-
hennam : ipse est timor ille qui introducit caritatem,
sed sic venit ut exeat. Si enim adhuc propter pænas
times Deum, nondum amas quem sic times ; non bona
desideras, sed mala caves : sed ex eo quod mala caves,
corrigis te, et incipis bona desiderare. Cum bona desi-
derare cæperis, erit in te sanctus ille timor, scilicet ne
ipsa bona amittas, non ut non mittaris in gehennam;
sed ne te deserat præsentia Domini quem amplecteris,
quo in æternum frui desideras.
Nos ergo diligamus Deum, &c.] Diligamus, quia prior
dilexit nos. Nam unde diligeremus, nisi ipse prius
dilexisset nos ? Hinc enim ipse in evangelio dicit, Non
vos me elegistis, sed ego elegi vos. Ita autem perfecti
erimus in caritate, si quemadmodum nullius alterius
nisi salutis nostræ gratia prior nos ille dilexit, ita eum
nos quoque nullius rei nisi amoris dilexerimus obtentu.
Verum quia sunt qui verbo tenus Deum diligunt, con-
sulte subjungitur,
Si quis dixerit, quoniam diligo Deum, &c.] Unde pro-
bas quia mendax est? Audi:
Qui enim non diligit fratrem suum, &c.] Qui diligit
fratrem suum, diligit Deum. Necesse est ut diligat
Deum, ut diligat ipsam dilectionem. Deus enim di-
310
EXPOSITIO
lectio est. Et ne quis dicere auderet, Et quid obstat
diligere Deum, etiamsi non diligo fratrem? recte sub-
ditur,
Et hoc mandatum habemus a Deo, &c.] Quomodo
enim diligis eum, cujus odisti mandatum ? Quis est qui
dicat, diligo imperatorem, sed odi leges ejus ? Non
ita verus Dei amator, sed, vide (inquit) quia mandata
tua dilexi, Domine. Et ideo confidenter adjungit, In
tua misericordia vivifica me.
IN CAP. V. Omnis qui credit quoniam Jesus est
Christus, &c.] Quis est qui credit quoniam Jesus est
Christus ? Qui sic vivit quomodo præcepit Christus.
Nemo hæreticorum, nemo schismaticorum dicat, Et nos
credimus quia Jesus est Christus. Nam et dæmones
credunt et contremiscunt, et confitebantur, sicut in
evangelio legimus, et sciebant ipsum esse Christum.
Sed quia dilectionem et opera veritatis non habent, ex
Deo non sunt.
Et omnis qui diligit eum qui genuit, diligit et eum, &c.]
Mira arte prædicationis beatus Joannes ad dilectionem
proximi nos accendere curavit, primo commemorans
quia omnis qui perfecte credit, ex Deo sit natus : deinde
insinuans quam justum sit ut qui Deum diligit, diligat
et eum qui ex Deo natus est. Si quis enim tantæ tar-
ditatis est, ut hominem quia homo est, quia secum
eandem in terra peregrinationem tolerat, amare neglex-
erit; admonendus est, ut saltem ob id illum amet,
quia ex Deo natus est, quia particeps secum divinæ
gratiæ factus est, quia eadem secum vitæ cælestis
præmia expectat. Quæ quidem exhortatio specialiter
ad illos pertinet, qui non solum humanæ consortio
naturæ, sed et fidei professione fratres sunt nobis
effecti. Verum quia nonnulli sunt qui proximos dili-
gunt, sed propter consanguinitatem, vel propter ali-
quod commodum temporale, recte sanctus evangelista,
qui sit verus proximi amor, subdendo manifestat:
IN I. EPIST. JOANNIS, CAP. V.
311
In hoc cognoscimus quoniam diligimus natos Dei, &c.]
Ille ergo solus recte proximum diligere probatur, qui
et Conditoris amore flagrare cognoscitur, et ne quis seip-
sum de Conditoris amore falleret, verbo tenus se amare
profitendo, bene cum dixisset, in hoc cognoscimus,
quoniam diligimus natos Dei, cum Deum diligamus,
addidit, et mandata ejus faciamus.
Hec enim est caritas Dei, ut mandata ejus custo-
diamus.] Hoc et ipse Dominus dicit: Si quis diligit me,
sermonem meum servabit. Probatio ergo dilectionis,
exhibitio est operis. Vere enim diligimus, si ad man-
data ejus a nostris nos voluntatibus coarctamus. Nam
qui adhuc per illicita desideria defluit, profecto Deum
non amat, quia ei in sua voluntate contradicit.
Et mandata ejus gravia non sunt.] Et ipse Dominus
dicit: Jugum meum suave est, et onus meum leve.
Neque his vel Domini vel beati Joannis verbis debet
videri adversum, quod et ipse Dominus alibi dicit, quia
angusta porta et arcta via est quæ ducit ad vitam. Et
propheta ad eum: Propter verba, inquit, labiorum tuo-
rum ego custodivi vias duras. Et apostolus: Quia per
multas tribulationes oportet nos introire in regnum Dei.
Quæ enim natura sua dura sunt et aspera, spes cæles-
tium præmiorum et amor Christi facit esse levia. Du-
rum namque est persecutiones pati propter justitiam,
sed et hoc facit suave, quod ipsorum qui sic patiuntur
est regnum coelorum. Unde bene subditur,
Quoniam omne quod natum est ex Deo, vincit mundum.
Ideo namque mandata divina non sunt gravia, quia
omnes qui vera devotione his mancipantur, et adversa
mundi hujus et blandimenta pari mente contemnunt,
ipsam quoque mortem velut ingressum patriæ cælestis
amantes. Et ne quis sua virtute mundi vel luxus vel
labores se posse superare confideret, consulte sub-
jungit,
Et hæc est victoria que vincit mundum, fides nostra.]
Illa nimirum fides, quæ per dilectionem operatur. Illa
fides, qua ejus humiliter auxilium flagitamus, qui ait,
312
EXPOSITIO
In mundo pressuras habebitis, sed confidite, ego vici
mundum.
Quis est qui vincit mundum, &c. ?] Vincit mundum, qui
Jesum Filium Dei esse credens, digna eidem fidei opera
jungit. Sed numquid sola divinitatis ejus fides et con-
fessio valet ad salutem sufficere ? Vide sequentia.
Hic est qui venit per aquam et sanguinem, Jesus
Christus.] Qui ergo erat æternus Dei Filius, factus est
homo in tempore, ut qui nos per divinitatis suæ poten-
tiam creaverat, per humanitatis suæ infirmitatem recre-
aret. Qui venit per aquam et sanguinem; aquam
videlicet lavacri, et sanguinem suæ passionis ; non
solum baptizari propter nostram ablutionem dignatus
est, ut nobis baptismi sacramentum consecraret ac tra-
deret, verum etiam sanguinem suum dedit pro nobis,
sua nos passione redimens, cujus sacramentis semper
refecti nutriremur ad salutem.
Et Spiritus est qui testificatur, quoniam Christus est
veritas.] Baptizato in Jordane Domino descendit Spi-
ritus Sanctus in specie columbæ super eum, testimo-
nium illi perhibens, quia veritas est, hoc est verus Dei
Filius, verus Mediator Dei et hominum, verus humani
generis Redemptor ac Reconciliator, vere ipse mundus
ab omni contagione peccati, vere sufficiens tollere pec-
cata mundi. Quod etiam ipse Baptista, viso ejusdem
Spiritus adventu intelligens, ait : Qui me misit bapti-
zare in aqua, ille mihi dixit: Super quem videris Spiri-
tum descendentem et manentem super eum, hic est qui
baptizat in Spiritu Sancto. Et ego vidi, et testimonium
perhibui, quia hic est Filius Dei. Quia ergo Spiritus
Jesum Christum esse veritatem testatur, ipse se Veri-
tatem cognominat, Baptista illum veritatem prædicat,
Filius tonitrui veritatem evangelizat, taceant blasphemi,
qui hunc phantasma esse dogmatizant: pereat de terra
memoria eorum, qui eum vel Deum vel hominem esse
verum denegant.
Quoniam tres sunt qui testimonium dant in terra, &c.]
Spiritus dedit testimonium, quoniam Jesus est veritas,
IN I. EPIST. JOANNIS, CAP. V.
313
quando super baptizatum descendit. Si enim verus
Dei Filius non esset, nequaquam in eum tanta mani-
festatione Spiritus Sanctus veniret. Aqua etiam et san-
guis dedere testimonium, quoniam Jesus est veritas,
quando de latere ejus in cruce mortui manarunt. Quod
nullatenus fieri posset, si veram carnis naturam non
haberet. Sed et hoc quod ante passionem, cum oraret,
factus est sudor ejus sicut guttæ sanguinis decurrentis
in terram, veritati carnis assumptæ testimonium dat.
Nec reticendum quod in hoc quoque sanguis et aqua
testimonium illi dederunt, quod de latere mortui viva-
citer effluxerunt, quod erat contra naturam corporum
mortuorum, atque ob id mysteriis aptum, et testimonio
veritatis fuit congruum, videlicet insinuans quia et ip-
sum Domini corpus melius post mortem esse victurum
resuscitatum in gloria, et ipsa mors illius nobis vitam
donaret. Hoc quoque quod sudor ejus instar guttæ
sanguinis decurrebat in terram, testimonium perhibebat
illi sacro mysterio quod ecclesiam totum per orbem suo
sanguine lavaret. Tres sunt ergo qui testimonium per-
hibent veritati:
Et tres (inquit) unum sunt.] Individua namque hæc
manent, nihilque eorum a sui connexione sejungitur,
quia nec sine vera credenda est humanitate divinitas,
nec sine vera divinitate humanitas. Sed et in nobis
hæc unum sunt, non natura ejusdem substantiæ, sed
ejusdem operatione mysterii. Nam sicut beatus Am-
brosius ait, Spiritus manentem renovat, aqua proficit
ad lavacrum, sanguis spectat ad pretium. Spiritus
enim nos per adoptionem Dei filios fecit, sacri fontis
unda nos abluit, sanguis Domini nos redemit. Alterum
ergo invisibile, alterum visibile testimonium sacramento
consequitur spirituali.
Si testimonium hominis accipimus, testimonium Dei
majus est, &c.] Magnum est testimonium hominis quod
perhibet de Filio Dei, dicens : Dixit Dominus Domino
meo, Sede a dextris meis. Et ex persona ipsius Filii :
314
EXPOSITIO
Dominus dixit ad me, Filius meus es tu. Itemque ex
persona Patris loquentis de Filio : Ipse invocabit me,
Pater meus es tu, Deus meus et susceptor salutis meæ.
Pater meus, quia ego Filius Dei. Deus meus, quia ego
homo. Susceptor salutis meæ, quia ego passurus 'et a
morte salvandus sum. Et ego (inquit) primogenitum
ponam illum excelsum præ regibus terræ. Magnum
hoc testimonium verum, et omni acceptione dignum
hoc testimonium hominis de Filio Dei, sed multo majus
est testimonium Dei, qui testificatus est ipse de Filio
suo, cum de cælo illum alloquens ait, Tu es Filius
meus dilectus, in te complacuit mihi. Magnum est
testimonium præcursoris, quod de Dei Filio perhibens
ait, Ego baptizavi vos aqua, ille vero baptizabit vos
Spiritu Sancto. Majus est testimonium Patris, quo
Spiritum Sanctum in eum quo semper erat plenus etiam
visibiliter misit.
Qui credit in Filium Dei, habet testimonium Dei in se.]
Qui ita credit in Filium Dei, ut exerceat operando
quod credit, habet testimonium Dei in se. Illud utique
quia ipse quoque in filiorum Dei numero jure com-
putetur, ipso unico Filio Dei sic suis fidelibus polli-
cente, Si quis mihi ministraverit, honorificabit eum
Pater meus. Quod si testimonium Dei habere merue-
ris, si Deum testem tuæ fidei intemeratæ possederis,
quid te hominum infamia, quid etiam persecutio lædit?
Si enim Deus pro nobis, quis contra nos ?
Qui non credit Filio, mendacem facit eum, &c.] Frus-
tra Judæi, frustra hæretici Patrem se credere et venerari
putant, quamdiu Christum contemnunt, et ei credere
renuunt. Qui enim non honorificat Filium, non hono-
rificat Patrem, qui misit illum. Qui non credunt Filio,
qui ait, Ego et Pater unum sumus: et interrogante
Caipha, ac dicente, Tu Christus Filius Dei benedicti?
respondit : Ego sum. Sed eum vel non esse Chris-
tum, vel non esse Filium Dei, vel non esse similem
Patri contendunt; mendacem profecto faciunt Patrem,
IN I. EPIST. JOANNIS, CAP. V.
315
quia non credunt in testimonio quod testificatus est de
Filio suo. In illo videlicet quod et supra memini: Tu
es Filius meus dilectus, in te complacuit mihi. Sed et
in illo quod ei imminente hora passionis perhibuit, dum
orante illo ac dicente: Pater, salvifica me ex hac hora,
sed propterea veni in hanc horam. Pater, clarifica
nomen tuum : respondit, etiam turba audiente de coelo,
Et clarificavi, et iterum clarificabo : verum se Deum
Patrem esse significans in cælis illius, qui ut verus
homo mortem passurus erat in terra.
Et hoc est testimonium, quoniam vitam æternam dedit
nobis Deus.] Dedit, inquit, vitam æternam nobis. Et
ipse qui loquitur, adhuc vitam temporalem et morti
obnoxiam agebat in carne. Sed ita dedit nobis vitam
æternam, sicut dedit nobis potestatem filios Dei fieri
credentibus in nomine ejus. Ut enim scias datam tibi
esse a Deo potestatem habere vitam æternam, audi
prophetam: Quis est homo qui vult vitam, et cupit
videre dies bonos? Cohibe linguam tuam a malo, et
labia tua ne loquantur dolum, et cætera usque ad finem
Psalmi. Dedit ergo nobis vitam æternam, sed adhuc
in terra peregrinantibus in spe, quam daturus est in
cælis ad se pervenientibus in re.
Et hæc vita in Filio ejus est.] In fide scilicet et con-
fessione nominis ejus, in perceptione sacramentorum
ejus, in observatione mandatorum ejus. Hinc et ipse
ait: Nemo venit ad Patrem nisi per me.
Et Petrus de
illo : Neque enim nomen est aliud sub coelo datum
hominibus, in quo oporteat nos salvos fieri.
Qui habet Filium, habet vitam, &c.] Ne parum dicere
videretur vitam esse in Filio, addidit, ipsum Filium esse
vitam. Quod idem quoque Filius Patrem glorificans
ostendit ubi ait: Sicut enim habet Pater vitam in
semetipso, sic dedit et Filio vitam habere in semetipso.
Qualiter autem eadem vita quæ Filio est et Patri com-
munis, etiam credentes illustret, idem Filius alibi ad
Patrem orans insinuat: Sicut dedisti ei potestatem,
5
316
EXPOSITIO
inquit, omnis carnis, ut omne quod dedisti ei det eis
vitam æternam. Hæc est autem vita æterna, ut cog-
noscant te solum verum Deum, et quem misisti Jesum
Christum.
Hec scripsi vobis, ut sciatis quoniam vitam habetis
eternam, &c.] Ut sciatis, inquit, ut certi sitis futuræ
vestræ beatitudinis, qui creditis in Christo, ut non
seducamini per fraudem eorum qui Jesum esse Dei
Filium negant, et ideo nihil eis profuturum asseverant
qui in nomine ejus crediderunt. Et mira hæreticorum
vesania, qui totiens per totam hanc epistolam appel-
lato Dei Filio, ipsi contra, non Filium, sed creaturam
Dei, Christum esse confirmant. Quod nusquam pror-
sus legunt, nisi dum humanitatis ejus mentio cele-
bratur.
Et hæc est fiducia quam habemus ad eum, &c.] Mag-
nam nobis fiduciam præbet sperandi a Domino bona
cælestia, quod et in hac vita quicquid salubriter eum
petierimus, impetramus: juxta quod etiam ipse in
evangelio credentibus promittit : Dico vobis, inquiens,
omnia quæcunque orantes petitis, credite quia acci-
pietis, et evenient vobis. Notandum autem quod ita
orantes exaudimur a Domino, si ea quæ ipse jussit
petimus. Dicit autem ipse : Primum quærite regnum
Dei, et justitiam ejus. Unde bene et Joannes cum
dixisset, Quodcunque petierimus, exaudit nos; inter-
posuit, Secundum voluntatem ejus. Ergo super his
tantum plenam nos et indubitabilem jussit exauditionis
habere fiduciam, quæ non nostris commodis, nec sola-
tiis temporalibus, sed Domini congruant voluntati.
Quod etiam in oratione Dominica inserere præcipimur,
Fiat voluntas tua: scilicet non nostra. Si enim et
illud apostoli recordemur : Quoniam quid oremus
secundum quod oportet, nescimus, intelligimus nos
nonnunquam saluti nostræ contraria postulare, et com-
modissime nobis ab eo qui utilitatem nostram rectius
quam nos intuetur, ea quæ poscimus denegari. Quod
IN I. EPIST. JOANNIS, CAP. V.
317
ipsi quoque magistro gentium accidisse non dubi-
um est.
Et scimus quoniam audit nos quicquid petierimus, &c.]
Multipliciter eadem quæ præmiserat inculcat, ut nos ad
orandum vivacius excitet. Sed manet objectio quam
posuit, ut secundum voluntatem petamus nostri Con-
ditoris. Quod bifariam potest accipi, ut scilicet et ea
quæ ipse vult rogemus, et tales ipsi quales esse nos
desiderat ad rogandum veniamus. Quod est habere
fidem quæ per dilectionem operatur, et ante omnia
meminisse illius evangelici mandati : Et cum stabitis
ad orandum, dimittite si quid habetis adversus aliquem,
ut et Pater vester qui in cælis est dimittat vobis pec-
cata vestra.
Qui scit fratrem suum peccare peccatum non ad mor-
tem, &c.] Hæc et hujusmodi secundum voluntatem
Domini petuntur, quæ ad fraternæ dilectionis officium
expectant. Loquitur autem de quotidianis levibus-
que peccatis, quæ sicut difficile vitantur, sic etiam facile
curantur. Sed quo ordine hæc alterutrum petitio sit
celebranda pro peccatis, Jacobus insinuat apertius,
dicens, Confitemini alterutrum peccata vestra, et orate
pro
invicem ut salvemini. Si ergo dictu, vel cogitatu,
vel oblivione, vel ignorantia forte deliquisti, vade ad
fratrem, confitere illi, postula interventionem. Si ipse
te fragilitatis suæ conscium pure confitendo fecerit, et
tu ejus errata pie intercedendo dilue. Sed hæc de
levioribus dicta sint peccatis. Porro si gravius quid
admisisti, induc presbyteros ecclesiæ, et ad illorum
examen castiga te.
Est peccatum ad mortem, &c.] Magna hic quæstio
nascitur, quia aperte ostendit beatus Joannes esse
quosdam fratres pro quibus orare nobis non præcipi-
tur, cum Dominus etiam pro persecutoribus nostris
orare nos jubeat. Quæ non aliter solvi potest, nisi
fateamur esse aliqua peccata in fratribus, quæ inimico-
rum persecutione graviora sint. Peccatum ergo fratris
318
EXPOSITIO
ad mortem est, cum post agnitionem Dei, quæ per
gratiam Domini nostri Jesu Christi data est, quis
oppugnat fraternitatem, et adversus ipsam gratiam qua
reconciliatus est Deo, invidentiæ facibus agitatur. Pec-
catum autem non ad mortem est, si quisquam non
amorem a fratre alienaverit, sed officia fraternitati de-
bita per aliquam infirmitatem animi non exhibuerit.
Quapropter et Dominus in cruce ait: Pater, ignosce
illis, quia nesciunt quid faciunt. Nondum enim gratiæ
Spiritus Sancti participes effecti, societatem sanctæ fra-
ternitatis inierant. Et beatus Stephanus orat pro eis
a quibus lapidabatur, quia nondum Christo crediderant,
neque adversus illam communem gratiam dimicabant.
Et Apostolus Paulus propterea, credo, non orat pro
Alexandro, quia jam frater erat : et ad mortem, id est,
invidentia fraternitatem oppugnando peccaverat. Pro
his autem qui non abruperant amorem, sed timore
succubuerant, orat ut eis ignoscatur. Sic enim dicit :
Alexander ærarius multa mala mihi ostendit, reddet illi
Dominus secundum opera ejus : quem et tu devita,
valde enim restitit nostris sermonibus. Deinde sub-
jungit pro quibus orat, ita dicens ; In prima mea defen-
sione nemo mihi affuit, sed omnes me dereliquerunt;
non illis imputetur. Potest autem peccatum usque ad
mortem accipi : Pro quo rogare quempiam vetat, quia
scilicet peccatum quod in hac vita non corrigitur, ejus
venia frustra post mortem postulatur. Verum si sequen-
tia diligenter inspicimus, magis superior sensus hujus
lectionis tenori congruere videtur. Nam subditur,
Omnis iniquitas peccatum est, &c.] Tanta est, inquit,
diversitas peccatorum, ut omne quod ab æquitatis
ratione discrepat, inter peccata numeretur, quamvis
minima peccata justis suæ justitiæ meritum nequa-
quam auferre, vel minuere possint, illa duntaxat sine
quibus hanc vitam nullatenus transigere valent, et item
quædam peccata tantum ab omni justitiæ sorte discor-
dent: tanta iniquitate patrentur, ut absque ulla con-
IN I. EPIST. JOANNIS, CAP. V.
319
tradictione factorem suum, nisi corrigantur, æternam
mergant in penam. De quibus scriptum est: Anima
quæ peccaverit, ipsa morietur. Qua beati Joannis
sententia manifeste repudiatur inepta Stoicorum dis-
putatio, qui dicere ausi sunt contra omnem generis
humani sensum, et affirmare, quod omnia peccata sint
paria, dicentes nihil distare utrum hominem quis fura-
tus sit, an bovem, an gallinam : quia non animal crimen
sed animus fecerit. Quos Jovinianus sequutus est
hæreticus, astruens nullam nuptiarum et virginitatis
esse distantiam, non abstinentes in aliquo retributionis
privilegio, simpliciter epulantibus esse præferendos.
Omne itaque quod inique committitur vel cogitatur, ad
peccatum referendum est. Sed sunt peccata quædam
ad mortem, de qualibus dicit Apostolus, Quoniam qui
talia agunt, regnum Dei non consequentur.
Scimus quoniam omnis qui natus est ex Deo, non pec-
cat.] Peccatum videlicet ad mortem. Quod et de omni
crimine capitali, et de illo specialiter potest intelligi
quo violatur fraternitas, sicut et supra exposuimus.
Sed et peccatum ad mortem, peccatum usque ad tem-
pora mortis protractum diximus recte posse intelligi,
quod omnis qui natus est ex Deo non peccat. Deni-
que David rex mortale crimen admisit. Quis enim
nesciat adulterium et homicidium mortem mereri per-
petuam ? Sed tamen David, quia ex Deo natus est,
quia ad filiorum Dei pertinebat societatem, non pec-
cavit usque ad mortem, quia sui reatus veniam mox
poenitendo promeruit.
Sed generatio Dei conservat eum, &c.] Gratia Christi
qua renati sunt fideles, conservat eos qui secundum
propositum vocati sunt sancti, ne peccatum ad mortem
committant: et si in quibuslibet pro humanæ condi-
tionis fragilitate deliquerint, ne ab hoste maligno pos-
sint tangi, defendit. Item dicendum tamdiu nos in ge-
neratione Dei permanere, quamdiu non peccaverimus:
imo qui in generatione Dei perseverant, peccare non
320
EXPOSITIO
possunt, neque a maligno contingi. Quæ enim com-
municatio lucis ad tenebras, Christi ad Belial? Quo-
modo (inquit) dies et nox misceri nequeunt, sic justitia
et iniquitas, peccatum et bona opera, Christus et Anti-
christus, malignus et generatio Dei.
Scimus quoniam ex Deo nati sumus, &c.] Nos ex Deo
sumus ejus gratia et baptismo regenerati per fidem, et
ut in fide perduremus servati. Mundi vero amatores
maligno sunt hosti subjecti, vel nunquam regenerationis
unda ab ejus soluti dominio, vel post gratiam regenera-
tionis denuo peccando ad ejus dominium redacti. Nec
solum mundi amatores, sed et illi qui recens editi nec-
dum dignoscentiam boni habent ac mali, propter rea-
tum prævaricationis primæ, ad regnum maligni perti-
nent hostis, nisi per gratiam benigni Conditoris eruantur
de potestate tenebrarum, et transferantur in regnum
Filii caritatis ipsius. Undé non ait simpliciter, Mun-
dum in maligno positum: sed cum additamento, Et
mundus (inquit) totus in maligno positus est. Nam
sicut beatus Ambrosius ait, Omnes homines sub pec-
cato nascimur, quorum ipse ortus in vitio est. Et
frustra nititur Pelagius affirmare quod parvuli recens
editi non opus habeant gratia baptismatis renasci, quia
tam mundi nascantur ab omni sorde peccati, quam fuit
mundus in paradiso conditus Adam, nullam scilicet ex
illo trahentes originalis culpæ maculam, in nullo exis-
tentes rei donec propria sponte peccare incipiant. Sed
nos omissis Antichristorum venenis, quæ per totam
hanc epistolam ille qui de pectore Domini fonte vitæ
potatus est, damnat, et de ecclesia expellit, audiamus in
clausula verbum bonum salutis quod nobis eructat. At-
tendamus opera summi Regis quæ dicit. Sequitur,
Et scimus, quoniam Filius Dei venit, &c.] Quid enim
apertius his verbis ? quid dulcius ? quid adversus omnes
hæreses fortius potuit dici ? Christus est verus Dei
Filius. Pater Christi Jesu Domini nostri verus est
Deus. Venit Filius Dei sempiternus temporaliter in
IN II, EPIST. JOANNIS.
321
mundum, qui erat in mundo, et per quem factus est
mundus. Neque aliam ob causam venit nisi nostræ
salutis, hoc est, ut daret nobis sensum cognoscere ve-
rum Deum. Nemo enim sine divina cognitione ad
vitam venire, nemo Deum cognoscere nisi ipso docente
poterat: sicut et ipse dicit, Et nemo novit Filium nisi
Pater, neque Patrem quis novit nisi Filius, et cui volu-
erit Filius revelare. Subauditur, Et Patrem et Filium.
Utrumque enim Filius revelat, qui in carne visibilis ap-
parens, divinitatis arcana per evangelium suum modo
patefacere dignatus est.
Hic est verus Deus, et vita æterna.] Verum Deum
dixerat esse Filium, verum Deum hunc esse multoties
repetit. Hunc dicit esse vitam æternam. Non utique
ita sicut nobis vita promittitur æterna, quæ sic ex tem-
pore nos suscipiat, ut nunquam nobis finem bene vi-
vendi reponat: sed Filius vita sine initio temporis sem-
per manens, sine termino semper mansura.
Filioli, custodite vos a simulacris.] Qui verum Deum
cognovistis, in quo vitam habetis æternam, custodite
vos a doctrinis hæreticorum, quæ perpetuam ducunt ad
mortem ; quia more illorum qui simulacra pro Deo
faciunt, gloriam incorruptibilis Dei pravis dogmatibus
in similitudinem corruptibilium rerum immutant. Cus-
todite vos a philargyria, quæ est simulacrorum servitus.
Observate, ne quas mundi illecebras, Conditoris amori
præponatis. Nam et hoc inter simulacra reputabitur :
quatenus solius veritatis curam studiumque habentes,
in hujus visione mereamini sine fine lætari. Mundus
enim transit, et concupiscentia ejus. Qui autem fecerit
voluntatem Domini, manet in æternum.
IN II. EPISTOLAM JOANNIS.
Senior electe dominæ et natis ejus, &c.] Quidam
putant hanc et sequentem epistolam non esse Joannis
VOL. XII.
Y
322
EXPOSITIO
Apostoli, sed cujusdam presbyteri Joannis ; cujus se-
pulcrum usque hodie monstratur in Epheso. Cujus
etiam Papias auditor apostolorum, et in Hierapoli epi-
scopus, in opusculis suis sæpe meminit. Sed nunc gene-
ralis ecclesiæ consensus habet, quod has quoque epi-
stolas Joannes Apostolus scripserit, quia revera multam
verborum et fidei similitudinem cum prima ejus epistola
ostendunt, et simili zelo detestantur hæreticos. Senio-
rem autem se dicit Joannes, vel quia jam provectus erat
ætate quando has scripsit epistolas, vel quia nomen
senioris, id est, presbyteri etiam pontifici propter matu-
ritatem sapientiæ et gravitatis congruit. Unde et
Petrus ait: Seniores ergo qui in vobis sunt obsecro con-
senior et testis passionum Christi. Senior, inquit, electæ
dominæ et natis ejus, quos ego diligo in veritate, id
est, vero amore diligo, illo videlicet qui secundum Deum
est. Vel certe quos ideo diligo, quia perseverantes in
veritate considero.
Et non ego solus, sed et omnes, &c.] Quia contra hæ-
reticos scribere incipit, qui a fidei veritate exciderunt,
recte omnium qui veritatem cognoverunt unam dilectio-
nem in Spiritu Sancto esse commemorat, ut unanimi-
tate simul et multitudine catholicorum terreat eos qui
ab eorum societate se, cum pauci essent, segregarunt.
Revera enim omnes per orbem catholici unam veritatis
regulam sequuntur: non autem omnes hæretici et in-
fideles unanimo errori consentiunt: verum non minus
semet alterutrum, quam ipsam veritatis viam impug-
nant.
Propter veritatem quæ permanet in vobis, &c.] Non
aliam, inquit, ob causam te tuosque diligimus, nisi
propter veritatem fidei, quæ in nobis semper inexpugna-
bilis perdurat, quia videlicet eandem etiam vos invinci-
biliter custodire comperimus.
Sit vobiscum gratia, misericordia, pax a Deo Patre,
&c.] Quoniam negabant illius temporis hæretici, Mar-
cion scilicet et Cerinthus, verum esse Filium Dei Do-
IN II. EPIST. JOANNIS.
323
minum nostrum Jesum Christum, et ei a nativitate hu-
mana principium dabant : recte Joannes eum ad con-
futandos blasphemos, Filium Dei Patris esse comme-
morat. Gratiam quoque et misericordiam et pacem ab
illo sicut et a Deo Patre fidelibus esse dandam testatur,
ut eum æqualem et coæternum Patri demonstret, ejus
dona eadem quæ Patris esse designat, sicut et ipse Do-
minus de sua et Patris consubstantialitate loquens, ait:
Quæcunque enim Pater fecerit, hæc et Filius facit
similiter.
Et nunc rogo te, domina, non tanquam mandatum
novum scribens tibi, &c.] Arguit hoc verbo hæreticos, qui
nova dogmata, relictis his quæ ab apostolis audierant,
inducere tentabant, ac per hoc fraternæ caritatis foedera
dissipabant. Dicit ergo, se nequaquam novum manda-
tum scribere, sed hoc solum hortari, ut antiqua fides
in omnibus, et caritas illibata permaneat.
Quoniam multi seductores exierunt in mundum, &c.] Et
de hæreticis potest intelligi, qui confitentur quidem
Jesum Christum incarnatum, sed in aliqua parte fidei
ejus non recte sentiunt, aut veram ejus carnem, aut
veram animam, aut veram divinitatem, aut verum ejus
Patrem Deum, aut verum ejus Spiritum Sanctum Deum
omnipotentem, aut aliud aliquid quod recta fides confi-
tetur, negantes. Potest et de Judæis accipi, qui omnino
Jesum Christum negant, qui Christum in carne necdum
venisse ad salutem mundi dejerant, sed ad interitum
suum venturum expectant Antichristum.
Omnis qui recedit, et non permanet in doctrina, &c.]
Nota verborum distantiam, et fidei complectere verita-
tem. Non permanentem in doctrina Christi, Deum non
habere, permanentem autem in doctrina ejus, Filium
et Patrem dicit habere, ut ostendat Patrem et Filium
unum esse Deum verum, et coarguat eos mendacii, qui
Filium vel non esse Deum, vel posteriorem aut mino-
rem Patre asseverant.
Si quis venit ad vos, et hanc doctrinam non affert, &c.]
Y 2
324
EXPOSITIO
Hæc Joannes de schismaticis sive hæreticis detestandis,
quæ verbis docuit, etiam factis exercuit. Narrat enim
de illo auditor ejus sanctissimus et martyr fortissimus
Polycarpus Smyrnæorum antistes, quod tempore quo-
dam cum apud Ephesum balneas lavandi gratia fuisset
ingressus, et vidisset ibi Cerinthum, exiliret continuo,
et discederet non lotus, dicens: Fugiamus hinc, ne
et balneæ ipsæ corruant, in quibus Cerinthus lavat
se, veritatis inimicus. Idem etiam Polycarpus Mar-
cioni aliquando cum occurrisset, dicenti sibi: Agnosce
nos: respondit: Agnosco, agnosco primogenitum Sa-
tanæ. Tanta tunc apostoli atque eorum discipuli in
religione cautela utebantur, ut ne verbi quidem commu-
nionem cum aliquo eorum qui a veritate deviaverant
habere paterentur: sicut et Paulus dicit: Hæreticum
hominem,post primam et secundam correptionem, devita,
sciens quia perversus est hujusmodi et peccat, cum sit
a semetipso damnatus.
Salutant te filii sororis tue electe.] Sicut adversariis
veritatis ave dicere prohibet, ita e contrario, electos ex
persona electorum salutat, ut et infideles detestentur
ab omnibus bonis, si forte vel sic corrigi velint, et fide-
lium semper ad invicem pax augescat et caritas.
IN III. EPISTOLAM JOANNIS.
Senior Gaio carissimo, &c.] Qui vel qualis fuerit iste
Gaius, in processu epistolæ monstratur. Quia videlicet
et fidem Christi quam perceperat, bonis accumulabat
actibus, et si ipse ad prædicandum verbum minime suf-
ficiebat, eos tamen qui prædicarent de facultatibus suis,
sustentare gaudebat. Hunc autem esse Gaium arbitra-
mur, cujus in epistola ad Romanos Paulus meminit,
dicens : Salutat vos Gaius hospes meus et ecclesiæ
totius. Quia enim hospes et qui suscipit et suscipitur
appellari consuevit, erat hospes universæ ecclesiæ, quia
IN III. EPIST. JOANNIS.
325
omnes qui ad se veniebant, et prædicatores videlicet et
auditores verbi, benigne suscipiebat : sicut et hujus
epistolæ sequentia manifeste declarant. Unde et Jo-
annes eum in veritate diligit, hoc est, non temporalium
gratia commodorum, sed solo perennium bonorum eum
diligere videtur intuitu. Fuisse autem Gaius Corinthi
videtur; ex eo quod Paulus in illa moratus civitate,
epistolam scripsit ad Romanos, quos et ex ejus nomine
salutat. Sed et in epistola ad Corinthios, Gaii quasi
civis Corinthi meminit, dicens, Gratias ago Deo meo,
quod neminem vestrum baptizavi, nisi Crispum et
Gaium : ne quis dicat quod in nomine meo baptizati
estis.
Carissime, de omnibus orationem facio, &c.] Hoc
(inquit) a Domino crebris exopto precibus, ut quod
bene agis, bene perficias. Et sicut nunc anima tua, id
est, interna mentis intentio prospere agit, id est, proficit
in eleemosynarum operibus abundantibus, et benigni-
tate animi dapsilis, et pecuniarum facultate quas indi-
gentibus largiris, ita semper virtutibus plenam Domino
adjuvante vitam ducere possis.
Majorem horum non habeo gratiam, &c.] Id est, ut
eos quos prædicando vel baptizando filios Deo genui,
cognoscam veritatem et recte fidei et bonæ operationis
observantes.
Carissime, fideliter facis quicquid operaris in fratres,
8c.] Fideliter facis, dicit pro eo ut diceret, sicut vere
es fidelis, ita facis, ostendens ex operibus fidem tuam.
Pro nomine enim profecti sunt, nihil accipientes a gen-
tibus.] Cum dicit pro nomine, subaudiendum est Do-
mini Jesu Christi. Sic enim loquebantur antiqui. Dua-
bus autem ex causis pro nomine Domini sunt profecti,
aut ad prædicandum videlicet nomen ejus propria sponte
venientes, aut propter nominis sancti fidem et confes-
sionem a civibus sive a contribulibus suis patria ex-
pulsi.
Nos ergo debemus suscipere hujusmodi, &c.] Jungit se
326
EXPOSITIO
beatus Joannes, qui omnia dimiserat propter Christum,
personæ fidelium divitum ; quatenus eos ita alacriores
reddat ad miserendum pauperibus et peregrinis: nec
discredendum est illum veraciter dicere potuisse, quod
Paulum dixisse legimus, Ipsi scitis quoniam ad ea quæ
mihi opus erant et his qui mecum sunt, ministraverunt
manus istæ. Omnia ostendi vobis, quia sic laborantes,
oportet suscipere infirmos, ac meminisse verbi Domini,
sicut dixit, Beatius est magis dare quam accipere. Co-
operatores autem eos dicit veritatis, quia qui spiritualia
dona habentibus, temporalia subsidia tribuit, in ipsis
donis spiritualibus cooperator existit. Nam cum pauci
sint qui spiritualia dona perceperunt, et multi qui rebus
temporalibus abundant; per hoc se divites virtutibus
pauperum inserunt, dum eisdem sanctis pauperibus de
suis divitiis impartiuntur. Hinc etenim Dominus ait,
Qui recipit prophetam in nomine prophetæ, mercedem
prophetæ accipiet; et qui recipit justum in nomine
justi, mercedem justi accipiet.
Scripsissem forsitan ecclesiæ, sed is qui amat primatum
gerere in eis, &c.] Diotrephes, ut videtur, erat hære-
siarcha temporis illius aliquis superbus et insolens,
malens nova docendo primatum sibi usurpare scientiæ,
quam antiquis sanctæ ecclesiæ, quæ Joannes prædi-
cabat, humiliter auscultare mandatis. Unde bene Dio-
trephes speciose insulsus, sive decor insaniens inter-
pretatur, ut perfidiam cordis etiam nomine signet.
Propter hoc, si venero, commonebo ejus opera.] Id est,
in omnium notitiam manifestius arguendo producam.
Juxta iļlud Apostoli Pauli: Quid vultis, in virga veniam
ad vos?
Quæ facit, verbis malignis garriens in nos.] Notandum
quod linguas detrahentium, sicut nostro vitio non debe-
mus excitare, ne ipsi pereant; ita per suam malitiam
excitatas debemus æquanimiter tolerare, ut nobis meri-
tum crescat: aliquando autem etiam compescere, ne
dum de nobis mala disseminant, eorum qui audire bona
IN EPIST. JUDÆ.
327
poterant, corda innocentium corrumpant. Hinc est
quod Joannes detractoris sui linguam redarguít: ne
suam prædicationem non audirent qui audire poterant,
et in pravis moribus remanerent.
Carissime, noli imitari malum, sed quod bonum est.]
Quod bonum illum imitari velit, subdendo aperit, di-
cens,
Demetrio testimonium redditur ab omnibus.] Quia
videlicet ipse susciperet infirmos, et egentes pro veritate
sustentaret. Hunc ergo Gaio imitandum proponit, ut
similiter omnium laude possit et ipse dignus existere.
Pax tibi. Salutant te amici, &c.] Amicis gratiam pacis
mandat, et salutis, ut per hæc Diotrephen cæterosque
veritatis inimicos, a salute et pace vestra monstret ex-
traneos.
IN EPISTOLAM JUDÆ.
Judas, Jesu Christi servus, &c.] Judas apostolus,
quem in evangelio Matthæus et Marcus Thaddæum
appellant, scribit contra eosdem fidei corruptores, quos
et Petrus et Joannes in suis damnant epistolis.
Carissimi, omnem sollicitudinem faciens scribendi vobis,
&c.] De communi eorum salute dicit, de illa salute quæ
ipsi et illis erat communis.
Omnium namque elec-
torum una et communis est salus, fides, et dilectio
Christi.
Deprecans supercertari semel tradita sanctis fidei.] De-
precans non aliam fidem discere quam eam quæ semel
tradita est vobis ab apostolis, sed pro hac certari semper
usque ad mortem.
Subintroierunt enim quidam homines, &c.] In hoc judi-
cium dicit, in hanc damnationem, quam impii faciendo
merentur. Unde Dominus dicit, Et procedent qui bona
fecerunt, in resurrectionem vitæ : qui vero mala ege-
runt, in resurrectionem judicii, id est, damnationis.
Domini nostri gratiam transferentes in luxuriam.] Do-
328
EXPOSITIO
mini nostri gratia mollivit duritiam legis, quia cum illa
diceret, si quis hæc vel illa fecerit, lapidibus obruatur:
si quis hæc vel illa fecerit, flammis comburatur: Domi-
nus, laxata districtione legis, dedit per evangelii gratiam
licentiam purgandi scelera commissa per pænitentiam
et eleemosynæ fructus. Sed hanc ejus gratiam transfe-
runt in luxuriam, qui nunc tanto licentius ac liberius
peccant, quanto minus se vident statim asperitate legis
de admissis facinoribus examinari.
Et solum Dominatorem et Dominum nostrum Jesum
Christum negantes.] Solus Dominator est Dominus nos-
ter Jesus Christus cum Patre et Spiritu Sancto, sicut
solus Dominator est Pater cum Filio et Spiritu Sancto;
sicut et solus Dominator est Spiritus Sanctus cum Patre
et Filio. Sola Dominatrix est tota ipsa Trinitas, Pater
et Filius et Spiritus Sanctus. Quamcunque enim in
eadem sancta et individua Trinitate personam nomines,
solus Deus est. Et cum totam simul Trinitatem nomi-
nas, solum verum Deum nominas. Unde recte intelli-
gendum, quia quicunque hæretici Patrem Christi verum
Deum bonum et justum esse denegant; solum Domina-
torem et Dominum nostrum negant. Quicunque Jesum
Christum verum esse Filium Dei negant, et hi utique
solum Dominatorem et Dominum nostrum negant. Qui-
cunque Spiritus Sancti potentiæ derogant, etiam hi
solius Dominatoris et Domini nostri majestati contra-
dicunt. Quia nimirum idem Pater et Filius et Spiritus
Sanctus, solus Dominator et Dominus noster est.
Commonere autem vos volo, scientes semel omnia.]
Omnia videlicet arcana fidei scientes, et non opus ha-
bentes recentia quasi sanctiora a novis audire magis-
tris.
Quoniam Jesus populum de terra Ægypti salvans, &c.]
Jesum non filium Nave, sed Dominum nostrum dicit,
ostendens primum quia non ipse a partu sanctæ Vir-
ginis, ut hæretici affirmant, principium habuit, sed juxta
mysterium sui nominis ad salvationem credentium
IN EPIST. JUDÆ.
329
Deus æternus extitit. Deinde insinuans quod ita cre-
dentes salvat propitius, ut etiam justus damnet incre-
dulos. Ita enim clamante ad se de afflictione Ægyptia
primo salvavit humiles, ut secundo murmurantes contra
se in eremo prosterneret superbos. Quod ideo inculcat,
ut etiam nunc meminerimus illum sic per aquas bap-
tismi, quod Rubrum mare signabat, salvare credentes, ut
etiam post baptisma humilem in nobis requirat vitam,
atque a vitiorum sorde secretam, qualem merito eremi
secreta conversio designabat. Quam profecto vitam, si
quis vel a fide deviando vel male agendo violaverit;
quasi eversus corde in Ægyptum non ad promissam
regni patriam pervenire, sed inter impios merebitur
interire. Aliter. Secundo eos qui non crediderunt per-
didit, quia justus judex nonnullos culpis exigentibus, et
nunc et postmodum percutit. Solos quippe pæna a
supplicio liberat, quos immutat. Nam quos præsentia
mala non corrigunt, ad sequentia perducunt.
Angelos vero qui non servaverunt suum principa-
tum, &c.] Et in hac sententia, sicut in præcedente,
primo reminiscendum, quod Jesus Dominus noster præ-
varicatores angelos punivit. Qui enim homo in fine
seculorum de virgine natus, Jesu nomen angelo dictante
accepit, ipse ante omnia secula natus ex Patre Deus,
omnem creaturam cum Patre, ut voluit, disposuit, et a
principio superbientes angelos ita sub caligine aeris
hujus damnavit, ut eosdem in die judicii graviores re-
servaret ad pænas. Et ideo jure sunt damnandi qui
Christum Jesum non Deum verum, sed hominem fuisse
tantum, et de utroque sexu progenitum contendunt.
Deinde inferendum, quod qui angelis peccantibus non
pepercit ; nec hominibus parcet superbientibus; sed et
hos quoque cum suum principatum non servaverint,
illum videlicet quo per gratiam adoptionis filii Dei
effecti sunt, sed dereliquerint suum domicilium, id est,
ecclesiæ unitatem, in qua Deo renati sunt, vel certe
sedes regni cælestis, quas accepturi erant, si fidem ser-
330
EXPOSITIO
varent: et ante judicium graviter, et gravius in judicio
universali damnabit.
Sicut Sodoma et Gomorra, et finitime civitates, &c.]
Quia dederat exemplum damnationis in eos qui solum
Dominatorem et Dominum nostrum Jesum Christum
negant, commemorato interitu, vel populi murmurantis
et infidelis in deserto, vel erigentium se contra aucto-
rem nequam angelorum ; ita dat exemplum pænæ illo-
rum, qui Domini nostri Jesu Christi gratiam transferunt
in luxuriam, commemorans incendium Sodomorum.
Similiter et ii carnem quidem maculant, 8c.] Subau-
diendum est, et hi damnandi sunt sicut Sodomitæ, qui
carnem maculaverunt: sicut populus non credens, qui
majestatem divinæ potentiæ blasphemabat, sicut angeli
qui dominationem sui Creatoris spernebant.
Cum Michael archangelus cum diabolo disputans, &c.]
De quibus Scripturis Judas testimonium hoc assump-
serit, non facile patet. Sed tamen sciendum, quia simile
his aliquid in Zacharia propheta reperimus. Ipse enim
dicit: Quia ostendit mihi Dominus Jesum sacerdotem
magnum stantem coram angelo Domini, et Satan stabat
a dextris ejus ut adversaretur ei. Et dixit Dominus ad
Satan : Increpet Dominus in te, Satan, et increpet Do-
minus in te, qui elegit Hierusalem. Sed hoc in loco
facillime intelligitur: quod Jesus sacerdos desiderabat
populum Israel de captivitate Babyloniæ liberari, atque
ad patriam terram redire. Resistebat autem illi Satanas,
nolens Dei populum liberari, sed magis hostibus et gen-
tibus mancipari : ideoque illum angelus qui populi ad-
jutor erat, increpabat, atque ab injuria ejusdem populi
removebat. Sed quando de Moysi corpore contentio-
nem cum diabolo Michael habuerit, incertum habemus.
Attamen non desunt, qui dicant eundem Dei populum
Moysi corpus appellatum, eo quod ipse Moyses illius
populi portio fuerit: ideoque Judas quod de populo
factum legerat, recte de Moysi corpore factum dicere
possit. Sed ubicunque et quandocunque hæc alterca-
IN EPIST. JUDÆ.
331
tio facta angeli cum diabolo fuerit, diligenter intuen-
dum: quia si Michael archangelus diabolo sibi adver-
santi blasphemiam dicere noluit, sed modesto illum
sermone coercuit, quanto magis hominibus omnis blas-
phemia cavenda est : et maxime, ne majestatem Crea-
toris verbo indisciplinato offendant.
Væ illis qui in via Cain abierunt, &c.] Via Cain ab-
eunt, qui propter invidiam, meliorum nomen sibi docto-
rum quo honorificentur assumunt. Et errore Balaam
effusi sunt, qui pro amore terrestrium commodorum,
veritatem quam ipsi norunt, impugnant. Contradic-
tione Core, qui vivus ad inferna descendit, intereunt:
quicunque appetitu indebiti primatus sese ab unitate
sanctæ ecclesiæ secernunt, scientesque et prævidentes
quantum mali gerant, ad scelerum tamen tartara de-
scendunt. Et quidem Cain de fratricidio cogitantem
Dominus corripuit, sed eum invidia salvari non sinit.
Balaam autem adversus Dei populum iter agentem
Dominus vetuit, sed amor pecuniæ, ne obtemperaret,
obstitit. Core superbientem Moyses Domino in se
loquente lenire curavit; sed eum elatio, qua fervebat,
insanabilem reddidit. Sic profecto, sic faciunt hæretici;
qui ad increpationem sanctæ ecclesiæ emendari despi-
ciunt: quin potius fratres gladio malæ doctrinæ, sicut
Cain interficere; malo consilio decipere, sicut Balaam;
contra doctores catholicos erigere, sicut Core, ad suam
ipsorum perditionem contendunt.
Hi sunt in epulis suis maculæ, &c.] Maculatus est,
qui peccat: macula est ipsum scelus quod operatorem
suum contaminat. Et ideo hæreticos quos arguit, ma-
culas appellat; quia non solum in comessationibus et
ebrietatibus suis sive carnalibus seu spiritualibus
pereunt ipsi, sed et alios perdunt et inquinant.
Nubes sine aqua, &c.] Nubes sunt sancti prædicatores,
qui conversationem habentes in coelis, miraculis corus-
cant, et pluunt sermonibus. De quibus Deo dicitur:
Et veritas tua usque ad nubes. Sed nubes sunt sine
332
EXPOSITIO
aqua hæretici, qui posuerunt in cælum os suum per
verba superbiæ; sed aqua sapientiæ, audientium corda
non irrigant : qui a ventis circumferuntur, quasi ad
suggestionem spirituum invisibilium, in diversos vitio-
rum raptantur errores.
Arbores autumnales, infructuose, bis mortuæ, eradi-
cate.] Mortua est arbor, quæ non facit fructum bonum.
Quæ vero etiam mali operis fructum protulit, bis mor-
tua arbor appellatur. Et si ille qui boni operis fructum
ferre noluit, pro sua sterilitate dicitur excidendus, et in
ignem mittendus ; quid putas illum mereri pænarum,
qui vel perverse agendo, vel alios pervertendo pessimos
fructus attulit? Nec mirum, si infructuosæ et bis mor-
tuæ dicantur esse arbores, quæ eradicatæ esse proban-
tur. De sanctis enim dicitur: In caritate radicati, et
fundati. Qui vero a caritatis soliditate se eradicare non
timent; merito si quid boni fructus habere videntur,
admittunt. Merito tales autumnalibus arboribus com-
parantur, ut desperata eorum salus ostendatur. Au-
tumni enim tempore non solum poma nulla nasci; sed
etiam ea quæ nata erant, matura solent decidere. Cui
videlicet tempori assimilantur hi, qui et fructus fidei
ferre ipsi negligunt, et ea quæ fideles quoslibet facere
bona conspiciunt, extirpare atque in caduca student
negotia convertere.
Fluctus feri maris despumantes suas confusiones.] Fluc-
tus feri maris, sunt perversi doctores, qui et in semet-
ipsis inquieti semper, tumidi, tenebrosi et amari sunt,
et pacem ecclesiæ quasi stabilitatem firmitatemque obi-
cum semper impugnare non cessant. Sed tales recte
dicuntur despumantes suas confusiones; quia instar
tumentium undarum, quanto altius se superbientes
attollunt, tanto amplius confusi, quasi in spumas levissi-
mas dissolvuntur et pereunt.
Sidera errantia, quibus procella tenebrarum in æter-
num servata est.] Sidera errantia, quæ sunt septem,
nunquam in eodem loco ubi pridie fecerant, ortum vel
IN EPIST. JUDÆ.
333
occasum faciunt: sed modo ad infima zona brumalis
descendunt; modo ad alta zonæ solstitialis ascendunt:
modo mediam zonæ æquinoctialis lineam repetunt.
Sic nimirum, sic sunt hæretici, qui lucem veritatis pro-
mittentes nunquam in eodem statu docendi perdurant ;
sed modo sic, modo sic, doctrinam suam informantes,
ipsi utique quam sit contemnenda lucis ostentatio quam
pollicentur, insinuant. Et quidem inter planetas, id est
errantia sidera, notissima sunt, luna, lucifer, qui et ves-
per. Quæ nonnunquam in bono accipiuntur, quum sol
Dominus, luna ecclesia est, lucifer Joannes Baptista, qui
Dominum in carne nasciturum nascendo, et testimo-
nium lucis ei præbendo præcessit. Sed et in malo legi-
mus solem, dicente Domino de seminibus jactis in pe-
trosa : Sole autem orto statim aruerunt. Quod expo-
nens ipse subjungit, Persecutione autem orta propter
verbum continuo scandalizantur. Solis ergo ardor,
fervorem persecutionis indicat. Lunam in malo legi-
mus, Stultus ut luna mutatur. Lucifer in malo. Quo-
modo cecidisti de cælo, lucifer! Quod non solum de
primo diaboli casu, sed de membris quoque ejus quæ
per hæresim de ecclesia ruunt, intelligi potest. Vespe-
rum in malo. Et vesperum super filios terræ consur-
gere facis. Quia et Antichristus et ministri ejus, quam-
vis se transfigurent velut angelos lucis, non tamen
divinæ luci testimonium perhibent, sicut lucifer soli;
sed magis opera tenebrarum suis sequacibus ostendunt;
instar stellæ quæ Vesper dicitur, quæ in occidente
vespertina apparens secuturæ noctis præcursor existit.
Sidera, inquit, errantia, quibus procella tenebrarum in
æternum servata est. Recte enim in tenebras tormen-
torum mittentur æternas, qui in ecclesiam Dei sub
nomine lucis tenebras inducebant errorum. Merito
procella percellentur suppliciorum, qui in similitu-
dinem tempestatum marinarum, pacem fidelium tur-
babant.
Prophetavit autem et de his septimus ab Adam, Enoch,
334
EXPOSITIO
8c.] Non contra omnes eos homines dicit, sed contra
omnes impios, neminem illorum relinquens impunitum.
De quibus subditur,
Et arguere omnes impios.] Septimum sane ab Adam
dicit esse Enoch, qui hæc prophetavit, ut confirmet
exemplo quod superius ait, Quia jam olim præscripti
fuerant in tale judicium impii homines, qui suo tempore
subintroierunt ad subvertendam fidem piorum.
Et arguere (inquit) omnes impios de omnibus operibus
impietatis eorum, &c.] Vera quidem est hæc sententia,
quia Dominus in judicio veniens impios, non solum de
operibus, verum etiam de verbis arguet, et judicabit ini-
quos, attamen sciendum quia liber Enoch, de
quo
illam
assumpsit, inter apocryphas scripturas ab ecclesia de-
putatur, non quia dicta tanti patriarchæ abjici ullatenus
possint, aut falsa debeant æstimari, sed quia liber ille
qui sub nomine ejus offertur, non vere ab illo scriptus,
sed sub titulo nominis ejus ab alio quodam editus
videtur. Si enim vere ejus esset, non esset fidei
sanæ contrarius. Nunc autem quia multa incredibilia
continet, in quibus illud est de gigantibus, quod non
habuerint homines patres, sed angelos, merito doctis
claret non esse viri veracis scripta quæ mendacio sor-
dent. Unde et hæc eadem Judæ epistola, quia de
apocrypho libro testimonium habet, primis temporibus a
plerisque rejiciebatur. Tamen auctoritate jam et vetus-
tate et usu meruit, ut inter Sanctas Scripturas compu-
tetur; maxime quia tale testimonium de apocrypho
Judas assumpsit: quod non apocryphum ac dubium,
sed veræ lucis lucida esset veritate conspicuum.
Hi sunt murmuratores, querulosi, &c.] Tanto amplius
quisque murmurat, et queritur de præsentibus ecclesiæ
laboribus, quanto minus in se desideria carnis extinxit.
At contra sanctus Daniel et cæteri coelestium desideri-
orum viri, quantum obnixe superna sola desiderant, tan-
tum contemptius transitoria cuncta quæ videntur ad-
versa, despiciunt.
IN EPIST. JUDÆ..
335
Hi sunt qui segregant semetipsos, &c.] Ideo semetipsos
reprobi segregant a sorte justorum : ideo sunt animales,
id est, proprias animæ suæ concupiscentias sequentes,
quoniam Spiritum unitatis quo ecclesia congregatur,
quo spiritualis efficitur, habere non meruerunt. Ideo
diffluunt, quia coagulum non habent caritatis.
Vos autem, carissimi, superædificantes vosmetipsos
sanctissimæ vestre fidei, &c.] In Spiritu Sancto oramus,
quando inspiratione divina compuncti supernum peti-
mus auxilium, ad percipienda bona quæ ex nobis ipsis
habere nequimus. Ita ergo nos admonet beatus Judas
superædificare nosmetipsos super fundamentum sanctæ
fidei, ita nos ad domus Dei, quæ est ecclesia, lapides
vivos adjungere, ita nos in dilectione Dei servare præ-
cepit: ut nunquam de nostris viribus præsumamus;
sed in divinæ tuitionis adjutorium speremus, ne quis
juxta dogma Pelagii a seipso salvari posse pronuntiet,
sed omnes Spiritus Sancti in nos petamus adventum,
quo inspirati ardentius orare valeamus, ne forte cum
his qui Spiritum non habent, ideoque animales per-
severant, a sanctæ ecclesiæ societate segregemur.
Et hos quidem arguite judicatos, illos vero salvate de
igne rapientes, &c.] Quod ait in timore, ad cuncta tria
quæ proposuerat jungendum est.
Quia et apostatas
quisquis arguit ac damnabiles ostendit, in timore debet
agere, ne forte sibi suisve quos diligit, aliquid tale con-
tingat. Et qui de incendio vitiorum alterum castigans
eripuit, considerare se debet, ne et ipse tentetur. Et
qui pænitenti miseretur proximo, etiam illum necesse
est hoc circumspecte agere, ne forte plus justo vel
severus existat vel pius.
Odientes et eam, quæ carnalis est, maculatam tunicam.]
Carnalem tunicam corpus nostrum dicit. Non autem
corpus nostrum odisse debemus, sed maculatum hoc
omnimodis debemus odisse, et quantum valemus agere,
ut hoc immaculatum reddamus, ut de carnali, spiri-
tuale mereatur effici. Quod quia non nostri arbitrii
5
336
EXPOSITIO IN EPIST, JUDÆ.
potestate, sed Dei gratia perficiendum est, recte sub-
jungitur:
Ei autem qui potens est conservare vos sine peccato,
&c.] Bene hic dicit, in exultatione nos constituendos
ante conspectum gloriæ Dei, quos superius admonebat,
in timore Deo servire. Quia quanto magis trepidi de
actibus nostris in præsenti fuerimus, tanto amplius in
futuro de percepta mercede lætabimur.
Soli Deo Salvatori nostro per Jesum Christum Domi-
num nostrum gloria et magnificentia, &c.] Hæc clausula
et Patri et Filio coæqualem et coæternam, per omnia
et ante omnia secula, gloriam refert, ac regnum. Et
eorum quoque qui minorem aut posteriorem Patrem
Filium credunt, coarguit errorem; cum dicit, Deo Patri
gloriam, magnificentiam, imperium, et potestatem esse
per Jesum Christum Dominum nostrum. Et hoc non
ab initio temporis alicujus, sed ante omne seculum, et
nunc et in omnia secula seculorum. Amen.
EXPLANATIO APOCALYPSIS.
EPISTOLA AD EUSEBIUM.
DILECTISSIMO FRATRI EUSEBIO, BEDA SALUTEM.
David OCOLIATH
VA
POCALYPSIS sancti Joannis, in qua
bella et incendia intestina ecclesiæ
suæ Deus verbis figurisque reve-
lare dignatus est, septem mihi
(frater Eusebi) videtur esse divisa
periochis.
In quarum prima, post præ-
fationem copiosam, ad roboran-
dam fidem fragilium, ac Domini passiones, et poste-
riores glorias enumeratas, similem Filio hominis ec-
clesia cernit indutum ; qui, commemoratis his quæ spe-
cialiter in septem Asiæ gesta vel gerenda sint eccle-
siis, generales totius ecclesiæ luctas describit et pal-
Ubi sexto loco consulte subjiciendos ecclesiæ
Judæos, et tentationem orbis universi futuram, seque
promisit cito esse venturum: septimo autem, tepidam
ponit Laodiceam. Filius enim hominis veniens, putas
inveniet fidem in terra ?
In secunda autem periocha, descriptis in sede Dei,
quatuor animalibus et viginti quatuor senioribus, Ag-
num videt apertis septem libri signati sigillis, conflictus
et triumphos ecclesiæ reserare futuros.
consuetudinem libri istius, usque ad sextum numerum
ordinem custodit; et prætermisso septimo recapitulat,
ac duas narrationes, quasi ordinem secutus, septimo
concludit. Sed et ipsa recapitulatio, pro locis intelli-
genda est : aliquando enim ab origine passionis, ali-
mas.
Ubi juxta
VOL. XII.
z
338
EXPLANATIO
quando a medio tempore, aliquando de sola ipsa novis-
sima pressura, aut non multo ante dicturus recapitulat.
Illud tamen fixum servat, ut a sexto recapitulet.
Tertia vero periocha, sub specie septem angelorum
tuba canentium, varios ecclesiae describit eventus.
Quarta, sub figura mulieris parturientis, et draconis
eam persequentis, ejusdem ecclesiæ labores et victorias
aperit; et utrique militiæ præmia digna rependit. Ubi
septem quoque angelorum dicta commemorantur, et
facta ; etsi non pariter, ut supra. Hunc enim mystica
solertia numerum pæne ubique servat, cum et moris sit
ejusdem Joannis, in evangeliis quoque et epistolis, nihil
tepide et breviter dicere.
Quinta autem periocha per septem angelos, septem
plagis novissimis terram perfudit.
Sexta, damnationem meretricis magnæ, id est, impiæ
civitatis.
Septima, ornatum uxoris Agni, sanctæ videlicet Hie-
rusalem de coelo a Deo descendentis ostendit.
Septem quoque regulas Tychonii, viri inter suos
eruditissimi, quibus ad intelligendas Scripturas studiosi
plurimum adjuvantur, breviter commemorandas putavi.
Harum prima de Domino et ejus corpore est: quando
a capite ad corpus, vel a corpore transitur ad caput, et
tamen ab una eademque persona non receditur. Una
enim persona loquitur dicens, Sicut sponso imposuit
mihi mitram, et sicut sponsam ornavit me ornamento:
et tamen quid horum capiti, quid corpori, id est, quid
Christo, quid ecclesiæ conveniat, utique intelligen-
dum est.
Secunda est de corpore Domini bipertito, vel potius
de Domini corpore vero atque simulato, ut sancto
Augustino magis appellari placuit. Dicit enim eccle-
sia, Fusca sum et speciosa, ut tabernacula cedar, etąut
pellis Salomonis. Non enim ait, Fusca fui et 'speciosa
sum: sed utrumque se esse dixit, propter communio-
nem sacramentorum, et propter temporaneam commix.
APOCALYPSIS.
339
tionem intra una retia piscium bonorum et malorum.
Tabernacula quippe Cedar ad Ismaelem pertinent, quia
non erit hæres cum filio liberæ.
Tertia est de promissis et lege, quæ alio modo, de
spiritu et litera, vel de gratia et mandato potest appel-
lari. Hæc sancto Augustino magna quæstio magis
quam regula quæ solvendis est quæstionibus adhibenda,
videtur. Ipsa est enim quam non intelligentes Pela-
giani, vel condiderunt suam hæresim, vel auxerunt.
Quarta est de specie et genere. Species enim pars
est. Genus autem totum, cujus ea pars est. Sicut
unaquæque civitas
civitas pars est totius provinciæ, et
unaquæque provincia pars est totius orbis. Unde et
in notitiam vulgi verba ista venerunt: ut etiam idiotæ
intelligant, quid specialiter, quid generaliter in quo-
cunque præcepto imperiali sit constitutum. Fit hoc
etiam de hominibus, sicut ea quæ de Salomone dicun-
tur, excedunt ejus modum, et potius ad Christum et
ecclesiam, cujus ille pars est, relata clarescunt. Nec
species semper exceditur. Sæpe enim talia dicuntur,
quæ vel ei quoque, vel ei fortasse tantummodo aper-
tissime congruant.
Sed cum ab specie transitur ad
genus, quasi adhuc de specie loquente Scriptura, ibi
vigilare debet lectoris intentio.
Quintam ponit regulam, quam de temporibus nun-
cupat. Potest autem (ut mihi videtur) etiam de nume-
ris appellari. Hanc tropo synecdoche vel legitimis
numeris vigere dicit. Tropos synecdoche est aut a
parte totum, aut a toto partem. Quo locutionis modo
etiam illa de resurrectione Christi solvitur quæstio :
pars enim novissima diei quo passus est, nisi pro tota
die accipiatur, id est, adjuncta etiam nocte præterita :
et nox in cujus parte ultima resurrexit, nisi totus dies
accipiatur, adjuncto scilicet illucescente die Dominico,
non possunt esse tres dies et tres noctes, quibus se in
corde terræ prædixit futurum. Legitimos autem nu-
meros dicit: quos eminentius divina Scriptura com-
z 2
340
EXPLANATIO
mendat, sicut septenarium, vel denarium, vel duode-
narium, quibus plerumque vel universitas temporis, vel
rei alicujus perfectio designatur. Sicut septies in die
laudem dixi tibi, nihil est aliud, quam semper laus ejus
in ore meo. Tantundem autem valent, et cum mul-
tiplicantur sive per denarium: sicut septuaginta et
septingenti: unde possunt et septuaginta anni Hiere-
miæ pro universo tempore spiritualiter accipi, quo est
apud alienos ecclesia, sive per seipsos, sicut decem per
decem, centum; sicut duodecim per duodecim, centum
quadraginta quatuor: quo numero significatur univer-
sitas sanctorum in Apocalypsi.
Sextam regulam Tychonius recapitulationem vocat.
Sic enim dicuntur in Scripturis quædam, quasi sequan-
tur in ordine temporis, vel rerum continuatione narren-
tur; cum ad priora, quæ prætermissa sunt, latenter
narratio revocetur. Sicut in Genesi quod dicitur : Isti
filii Noe in tribubus et linguis suis.' Ab his divisa
sunt insulæ gentium super terram. Et statim, Erat
autem omnis terra labii unius et sermonum eorundem.
Ita dictum videtur, tanquam eo jam tempore quo dis-
persi fuerunt, una fuerit omnibus lingua, cum potius
recapitulando latenter adjungeret, qualiter sint linguæ
divisæ.
Septima ejusdem regula est, de diabolo et ejus cor-
pore. Aliquando enim in diabolum dicitur, quod non
in ipso, sed in ejus corpore possit agnosci, sicut Domi-
nus beato Job, ejusdem hostis fraudes et vires expo-
nens, inter alia dicit, Numquid ad te preces multipli-
cabit, aut loquetur tibi mollia? Non enim ipse diabo-
lus legitur uspiam pænitentiam acturus : sed corpus
ipsius quod damnatum in fine dicturum sit: Domine,
Domine, aperi nobis. Has ergo regulas non in Apoca-
lypsi tantum, id est, in Revelatione sancti Joannis
Apostoli, quam idem Tychonius et vivaciter intellexit,
et veridice satisque catholice disseruit, præter ea dun-
taxat loca, in quibus suæ partis, id est, Donatistarum
APOCALYPSIS.
3+1
schisma defendere nisus, persecutiones, quas ipsi a reli-
gioso Valentiniano principe videlicet, ut hæretici per-
tulerunt, ecclesiis eorum et plebibus, domibusque et
possessionibus sub catholicorum manum contraditis, et
sacerdotibus exilio retrusis, deflet, et martyria vocans,
has in eadem gloriatur Apocalypsi fuisse prædictas:
verum in omni quoque Scriptura canonica, et præcipue
prophetica, easdem vigere regulas, quisquis vigilanter
intenderit, inveniet. Cujus quidem auctoris et nos
in hoc opere sensum secuti, nonnulla quæ extrin-
secus posuit, breviandi causa omisimus: plura vero
quæ illi utpote viro ingenioso, et qui, sicut de eo dic-
tum est, veluti rosa in spinis effloruit aperta, nec quæ-
situ digna videbatur: quantum vel magistrorum tra-
ditione, vel memoria lectionis, vel etiam captu nostri
sensus attingere potuimus, superadjicere curavimus.
Nam et hoc in præceptis habemus, ut percepta talenta
cum usuris referamus ad Dominum. Cumque opus
memoratum in tres libellos relevandæ mentis gratia
findi placuisset: nescio quo enim modo, ut beatus
Augustinus ait, ita libri termino reficitur lectoris in-
tentio, sicut labor viatoris hospitio. Nihilominus tamen
ut facilior quærentibus inventio redderetur, eadem capi-
tulorum intemerata series, juxta quod in ipso libello
quondam præpositis brevibus distinxeram, per omnia
videbatur esse servanda. Nostræ siquidem, id est,
Anglorum gentis, inertiæ consulendum ratus : quæ et
non dudum, id est temporibus beati Gregorii Papæ,
semen accepit fidei, et idem quantum ad lectionem
tepide satis excoluit, non solum dilucidare sensus, verum
sententias quoque stringere disposui. Nam et aperta
magis brevitas, quam disputatio prolixa memoriæ solet
infigi. Opto in Christo valeas, dilectissime frater,
Bedæque tui semper memor esse digneris.
342
EXPLANATIO
EPIGRAMMA BEDÆ
DE BEATO JOANNE ET EJUS APOCALYPSI.
Esul ab humano dum pellitur orbe Joannes
Et vetitus Coici est cernere regna soli,
Intrat ovans cæli Domino dilectus in aulam
Regis et altithroni gaudet adesse choris.
Hic ubi subjectum sacra lumina vertit in orbem,
Currere fluctivagas cernit ubique rates,
Et Babel ac Solymam mixtis confligere castris :
Hinc atque hinc vicibus tela fugamque capi.
Sed mitem sequitur miles qui candidus agnum,
Cum duce percipiat regna beata poli.
Squameus est anguis, per Tartara cæca maniplos
Submergit flammis, peste fameque suos.
Hujus quæ facies studiumve ordove duelli,
Ars quæ, quæve phalanx, palma vel arma forent,
Pandere dum cuperem, veterum sata lata peragrans
Excerpsi campis germina pauca sacris,
Copia ne potior generet fastidia mensis,
Convivam aut tenuem tanta parare vetet.
Nostra tuis ergo sapiant si fercula labris,
Regnanti laudes da super astra Deo.
Sin alias, animos tamen amplexatus amicos,
Quæ cano corripiens, pumice frange, rogo.
LIBER PRIMUS.
IN CAP. I. Apocalypsis Jesu Christi, quam dedit
illi, &c.] Fundata per apostolos ecclesia, quali vel cursu
dilatanda, vel fine perficienda esset, ad 'roborandos
contra mundi adversa fidei prædicatores oportuit reve-
lari. Cujus revelationem mysterii Joannes, more suo,
APOCALYPSIS, CAP. I.
343
Filii gloriam ad Patrem referens, Jesum Christum a Deo
percepisse testatur.
Quæ oportet fieri cito.] Id est, quæ in præsenti tem-
pore sunt ecclesiæ ventura.
Et significavit.] Mysticis eandem Apocalypsim dictis
innexuit, ne cunctis manifesta vilesceret.
Mittens per angelum suum.] Angelus enim Joanni in
figura Christi usus est: sicut in sequentibus manifestius
apparebit.
Servo suo Joanni.] Ut per Joannem, qui singularis
ilegio castitatis, hæc præ cæteris cernere promeruit,
eadem omnibus suis palam faceret servis.
Qui testimonium perhibuit verbo Dei, et testimonium
Jesu, &c.] Ne de persona Joannis dubites, ipse est qui
verbo Dei æterno et eidem incarnato, sicut vidit, testi-
monium perhibuit dicens, Cujus gloriam vidimus, glo-
riam quasi unigeniti a Patre.
Beatus qui legit, &c.] Ideo doctores et auditores
beati sunt; quia verbum Dei servantibus, tempus breve
laboris gaudia sequuntur æterna.
Joannes septem, &c.] Per has septem ecclesias omni
ecclesiæ scribit. Solet enim universitas septenario
numero designari, quod septem diebus cunctum hoc
sæculi tempus evolvatur.
Gratia vobis, &c.] Gratiam nobis optat et pacem a
Deo Patre æterno, et a Spiritu septiformi, et ab Jesu
Christo, qui in homine suscepto testimonium perhibuit
Patri. Filium tertio loco nominat; de quo erat plura
locuturus. Nominat et novissime, quod ipse primus et
novissimus ; quia jam nominaverat illum in Patre
dicendo, qui venturus erat.
Primogenitus mortuorum, &c.] Hoc est quod apostolus
ait, Vidimus Jesum Christum propter passionem mortis,
gloria et honore coronatum. Et alibi, contumeliam
crucis exponens adjecit: Propter quod et Deus illum
exaltavit, et donavit illi nomen quod est super omne
nomen.
344
EXPLANATIO
Et fecit nos regnum, 8c.] Quia Rex regum et Sacerdos
cælestis se offerendo pro nobis nos suo corpori adunavit,
nemo sanctorum est qui spiritualiter sacerdotii officio
careat, cum sit membrum æterni sacerdotis.
Ecce venit cum nubibus, &c.] Qui judicandus primo
venit occultus, tunc judicaturus veniet manifestus.
Hæc ideo commemorat : ut ad tolerantiam passionum
confirmet ecclesiam, nunc ab hostibus oppressam, tunc
cum Christo regnaturam.
Et qui eum pugnaverunt, &c.] In eadem illum forma
videntes judicem potentem, in qua velut minimum judi-
caverunt, sera semetipsos pænitentia lamentabunt.
Etiam Amen.] Quod novit certissime Deo revelante
futurum, interponens Amen, firmat sine dubitatione
venturum.
Ego sum a et w, initium et finis, &c.] Initium, quem
nullus præcedit; finis, cui nullus in regno succedit.
Qui est, et qui erat, &c.] Hoc idem dixerat de Patre.
Deus enim Pater et venit et venturus est in Filio.
Ego Joannes, &c.] Personam, locum, tempus, cau-
samque visionis insinuat. Quam se etiam in Spiritu
vidisse testatur, ne a carnali phantasmate putaretur
illusus.
Fuit in insula, &c.] Historia nota est, Joannem a
Domitiano Cæsare propter evangelium in hanc insulam
relegatum, cui tunc congrue secreta datum est coeli
penetrare, cum certa terrarum spatia negabatur exce-
dere.
Fui in Spiritu in Dominica die.] Congruum quoque
spirituali visione tempus indicat. Solet enim Scriptura
terminos causarum, sicut sæpe loci, vel corporis vel aeris,
sic etiam temporis exprimere statutos. Abraham quippe
angeli meridie, Sodomam vespere visitant. Adam post
meridiem ad vocem Domini deambulantis expavit. Et
Salomon nocte sapientiam non servaturus accepit.
Et audivi post me, &c.] Voce prius admonetur, ut ad
visionem convertat intuitum.
APOCALYPSIS, CAP. I.
345
ex
Et mitte septem ecclesiis, &c.] Non in his tantum locis
fuit tunc Christi ecclesia, sed in septenario numero
omnis plenitudo consistit. Asia quæ interpretatur ele-
vatio, superbam mundi altitudinem, in quo peregrinatur
ecclesia, designat; et ut divini mysterii mos est, in
specie genus convenit. Nam et Apostolus Paulus sep-
tem scribit ecclesiis ; non tamen iisdem quibus et
Joannes. Et licet ista septem loca figura sint totius
ecclesiæ septiformis, tamen gesta sunt in his specialiter
quæ increpat aut laudat.
Et conversus, &c.] Pulchre hic forma describitur
ecclesiæ, lumen amoris divini in pectoris casti fulgore
præferentis. Juxta hoc quod Dominus ait: Sint lumbi
vestri præcincti, et lucernæ ardentes. Cujus interius
exteriusque perfectionem per duas septenarii numeri
partes designat: dum in ea singuli quatuor corporis
qualitatibus consistentes, Dominum Deum suum
toto corde, tota anima, totaque virtute diligunt.
Et in medio septem candelabroruń similem Filio homi-
nis.] Similem Filio hominis dicit : cum morte devicta
ascendisset in coelum. Etsi enim noveramus Christum
secundum carnem, sed jam nunc non novimus. Bene
autem, in medio. Omnes enim, inquit, qui in circuitu
ejus sunt, offerent munera.
Vestitum podere.] Poderis, quæ Latine tunica talaris
dicitur, et est vestis sacerdotalis Christi sacerdotium
ostendi, quo se pro nobis in altari crucis obtulit hos-
tiam Patri.
Et præcinctum ad mamillas zona aurea.] Mamillas,
duo testamenta hic dicit, quibus sibi connexum sancto-
rum corpus imbuit. Zona enim aurea, chorus sanc-
torum est, concordi caritate Domino adhærens, et
testamenta complectens, servantes (ut inquit apostolus)
unanimitatem Spiritus in vinculo pacis.
Caput autem ejus et capilli erant candidi, &c.] Anti-
quitas et immortalitas majestatis in capite candor
ostenditur, cui præcipui, quique velut capilli adhæ-
346
EXPLANATIO
rentes, propter oves ad dexteram futuras, instar lanæ,
et propter dealbatorum innumerabilem turbam, et
electorum e cælo datorum, instar nivis effulgent.
Et oculi ejus velut flamma ignis.] Oculi Domini,
prædicatores sunt, igne spirituali, et fidelibus lumen, et
incredulis præbentes incendium.
Et pedes ejus similes orichalco sicut in camino ar-
denti.] Pedes ignitos, novissimi temporis ecclesiam
dicit, quæ vehementibus est examinanda et probanda
pressuris. Orichalcum quippe est æs multo igne et
medicamine perductum ad aureum colorem. Alia
translatio, quæ dicit similes orichalco Libani, significat
in Judæa, cujus Libanus mons est, ecclesiam esse per-
sequendam, præcipue novissime.
Nam et templum
sæpe Libani nomen accepit, cui dicitur, Aperi, Libane,
portas tuas, et comedat ignis cedros tuas.
Et vox illius tanquam aquarum multarum.] Vox con-
fessionis et prædicationis et laudis, non in Judæa tan-
tum, sed in multis populis resonat.
Et habebat in dextera sua stellas septem.] In dextera
Christi, est spiritualis ecclesia. Astitit, inquit, regina
a dextris tuis in vestitu deaurato. Cui astanti ad
dexteram dicit: Venite, benedicti Patris mei, percipite
regnum.
Et de ore ejus, gladius ex utraque parte acutus exi-
bat.] Qui de visibilibus et invisibilibus judicans, post-
quam occiderit habet potestatem mittere in gehennam
ignis.
Et facies ejus, sicut sol lucet in virtute sua.] Qualis in
monte discipulis, talis post judicium Dominus omnibus
sanctis apparebit. Impii enim in judicio videbunt, in
quem pupugerunt. Totus autem hic Filii hominis
habitus, etiam ecclesiæ convenit ; cum qua una natura
ipse factus est Christus, honorem illi sacerdotalem, et
judiciariam tribuens potestatem, et ut fulgeat, sicut
Sol, in regno Patris sui.
Et cum vidissem eum, cecidi ad pedes ejus.] Tanquam
APOCALYPSIS, CAP. II.
347
homo ad spiritualem trepidat visionem, sed Domini
clementia timor pellitur humanus.
Nolite timere, ego sum primus et novissimus.] Primus,
quia omnia per ipsum facta sunt. Novissimus, quia in
ipso restaurantur omnia.
Et habeo claves mortis et inferni.] Non solum, inquit,
mortem resurrectione devici; sed et ejusdem mortis
habeo dominium. Quod etiam ecclesiæ Spiritum Sanc-
tum insufflando tribuit. Quorum, inquiens, dimiseritis
peccata, dimittuntur eis, et cætera.
Scribe ergo que vidisti, 8c.] Quæ solus vidisti cunc-
tis manifesta, varios scilicet ecclesiæ labores, et malos
in ea cum bonis, usque in finem seculi commiscendos.
Septem stelle angeli sunt septem ecclesiarum.] Id est,
rectores ecclesiarum. Sacerdos enim, ut Malachias ait,
angelus Domini exercituum est.
IN CAP. II. Et angelo Ephesi ecclesiæ scribe.]
Hujus ecclesiæ juxta nominis qualitatem, partem incre-
pat, et partem laudat. Ephesus enim et lapsus magnus
et voluntas mea in ea, interpretari dicitur.
Hæc dicit qui tenet septem stellas in dextera sua.] Id
est, vos in manu sua habet, suaque potestate regit et
continet.
Qui ambulat in medio septem candelabrorum aure-
orum.] Qui in medio vestri digrediens corda singulo-
lorum, et renes investigat.
Scio opera tua, et laborem tuum, &c.] Video te
(inquit) opera bona solerter agentem, et injurias malo-
rum intolerabiles æquanimiter tolerantem ; qui pseudo-
apostolorum verba factaque diligenter examinans, nul-
latenus eis cedere voluisti.
Sed habeo adversum te, quod caritatem tuam primam
reliquisti, &c.] In quibusdam quidem coeptum deseru-
isti amorem, quem nisi recuperaverint, lucis eos pro-
missæ munere privabo. In quibusdam vero pravorum
exempla, idololatriam scilicet et fornicationem odisti.
348
EXPLANATIO
Hæc enim sunt facta Nicolaitarum, sicut in sequenti-
bus aperitur.
Qui habet aurem audiendi, audiat, &c.] Quæ singulis
scribit, universis se dicere demonstrat ecclesiis. Non
enim Ephesiorum ecclesia sola, si eam non peniteret,
de loco suo movenda erat, aut Pergamis tantum sedes
est Satanæ, et non ubique. Sic et cætera singularum,
omni communia sunt ecclesiæ.
Vincenti dabo edere de ligno vitæ quod est in para-
diso.] Lignum vitæ Christus est, cujus in cælesti para-
diso visione, et in præsenti ecclesiæ corpore, sanctæ
reficiuntur animæ.
Et angelo Smyrnæ ecclesiæ scribe.] Huic ecclesiæ
de toleranda persecutione suggerit: cui et nomen con-
gruit. Smyrna enim myrrha dicitur ; quæ mortifica-
tionem carnis designat.
Hæc dicit primus et novissimus, qui fuit mortuus et
vivit.] Qui et omnia creavit, et omnia moriendo restau-
ravit. Apta præfatio patientiam suasuro.
Scio tribulationem tuam et paupertatem, sed dives es.]
Beati enim pauperes spiritu, quoniam ipsorum est reg-
num cælorum. Quod pulchre fortunatus brevi versu
exposuit dicens,
Pauper in angusto regnat habendo Deum.
Qui se dicunt Judæos esse, et non sunt.] Confitentur
se nosse Deum, factis autem negant. Judæus enim
religionis est nomen. Unde et apostolus : Qui in abs-
condito (inquit) Judæus est, et circumcisio cordis in
spiritu non litera.
Ecce missurus est ex vobis diabolus in carcerem, ut
tentemini.] Universali ecclesiæ hæc dicta conveniunt,
adversus quam diabolus inextricabiles semper inimici-
tias exercet.
Et habebitis tribulationem diebus decem.] Totum
tempus significat, in quo Decalogi sunt necessaria
mandata. Quamdiu enim lucem verbi divini sequeris,
5
APOCALYPSIS, CAP. II.
349
carcerem necesse est adversantis inimici patiaris. Qui-
dam decem gentium persecutiones a Nerone Cæsare
usque ad Diocletianum significatas intelligunt.
Esto fidelis usque ad mortem, &c.] Quo decem dies
pertingant, ostendit, qui usque ad mortem fidem ser-
vare suadet.
Qui vicerit, non lædetur a morte secunda.] Qui fidelis
permanserit usque ad mortem carnis, mortem animæ
non timebit æternam.
Et angelo Pergami ecclesiæ scribe.] Pergamus inter-
pretatur dividens cornua eorum, qui judicando distinxit
inter virtutem fidelium, et Nicolaitarum perfidiam, ut
cornua peccatorum confringerentur, et exaltarentur
cornua justi.
Hæc dicit, qui habet rompheam utraque parte acutam.]
Judiciariam potestatem congrue præmisit, qui erat
victoribus præmia, et pænam redditurus errantibus.
Scio ubi habitas, ubi sedes est Satanæ, &c.] Approbo
quidem patientiam tuam, quæ inter reprobos, qui thro-
nus sunt diaboli, commorata, me non nomine tantum,
quo Christiana diceris, sed fide colis integra etiam in
tempore persecutionis cruentæ: sed improbo quod
seductores etiam in te cerno doctores.
Et in diebus illis Antipas testis meus fidelis, &c.] Qui-
dam martyrem Pergamo passum, alii Dominum Chris-
tum intelligunt, qui ab incredulis etiam nunc quantum
in ipsis est, occiditur.
Edere et fornicari.] Hæc duo sunt principalia, quibus
carnales quique militant, quorum deus venter est, et
gloria in confusione ipsorum. Sed et omne opus ma-
lum idololatria est, et fornicatio spiritualis.
Tenentes doctrinam Nicolaitarum.] Nicolaitæ sunt
dicti a Nicolao diacono; quem refert Clemens de zelo
pulcherrimæ conjugis increpatum; respondisse, ut qui-
cunque vellet, eam acciperet uxorem: et ob hoc infi-
deles docuisse, quod apostoli cunctis promiscua com-
muniaque foeminarum consortia permitterent. Dicun-
1
a
350
EXPLANATIO
tur autem Nicolaitæ quædam etiam fabulosa et pæne
gentilia de mundi prædicasse principio, nec ab eis quæ
immolantur cibos suos separasse.
Vincenti dabo manna absconditum.] Qui carnis ille-
cebram, hypocritis licet suadentibus, contempserit, jure
dulcedine panis invisibilis, qui de cælo descendit,
saturabitur
Et dabo illi calculum candidum.] Id est, corpus nunc
baptismo candidatum, tunc incorruptionis gloria re-
fulgens.
Et in calculo nomen novum scriptum.] Ut filii Dei
nominemur et simus.
Quod nemo scit, nisi qui accipit.] Quia qui dicit se
nosse Deum, et mandata ejus non custodit, mendax est.
Non enim gustat hypocrita quam suavis est Dominus.
Et angelo Thyatire ecclesiæ scribe.] Thyatira trans-
fertur in hostiam. Sancti autem exhibent corpora sua
hostiam viventem.
Hæc dicit Filius Dei, qui habet oculos tanquam flam-
mam ignis.] Qui sunt oculi flammei, inferius aperit,
dicens, Ego sum scrutans renes et corda; et dabo uni-
cuique vestrum secundum opera vestra.
Et pedes ejus similes orichalco.] Et hoc exponit quod
hujus ecclesiæ novissima sint opera plura prioribus.
Sed habeo adversus te, quia permittis mulierem Jeza-
bel, &c.] In tuo quidem opere et fide laudabilis es, sed
in hoc vituperabilis, quia pseudoapostolorum synago-
gam, quæ se Christianam fingit, non digna invectione
redarguis. Nomen Jezabel, quod fluxum sanguinis
sonat, convenit hæreticis. Et specialiter fuisse con-
jicitur mulier in supradicta ecclesia docens memorata
facinora, quæ figura esset totius Jezabel per orbem, cui
etiam manifestam comminatur ultionem.
Et seducere servos meos, fornicari, &c.] Utique sub
Christi nomine fornicationem et idololatriam spiritua-
lem docebat. Nam quomodo aperte idolorum cultu-
ram doceret, quæ in ecclesia prophetam se dicebat.
APOCALYPSIS, CAP. II.
351
Ecce mitto eam in lectum.] Justo Dei judicio agitur,
ut in lecto pænæ jaceat æternæ; quæ miseros in lecto
libidinis stravit.
Et filios ejus in mortem.] Filios hic posterioritatem
et opera mulieris nominat; quibus mortem non mo-
mentaneam corporis, sed animæ, minatur æternam.
Et scient omnes ecclesiæ, quia ego sum scrutans renes
et corda.] In renibus, delectationes; in corde, cogita-
tiones significat.
Et dabo unicuique vestrum secundum opera vestra.]
Opera ergo nostra, et dicta, possunt esse nota homini-
bus: sed quo animæ fiant et quo per illa pervenire
cupiamus, solus ille novit qui perspicit quid quisque
cogitet, quid quemque delectet. Qua autem conse-
quentia fornicationem et idololatriam, quæ crimina sunt
manifesta, puniens, occultorum dicitur cognitor, nisi
quia hæc in minimis etiam possunt appellari delictis ?
Perdes, inquit, omnes qui fornicantur abs te. Et idem
qui hæc audit Apostolus Joannes, cum de falsis fratri-
bus disputaret, ita conclusit: Filioli, inquiens, custodite
vos a simulacris.
Vobis autem dico et cæteris qui Thyatire estis.] Sicut
impiis poenitentiam suadet, et pænam minatur; sic ad
patientiam pios præmiis hortatur æternis.
Qui non cognoverunt altitudines Satanæ, &c.] Sic et
qui operantur iniquitatem, non cognoscunt Deum, licet
ipsum prædicent. Hoc modo et Deus, licet omnes no-
verit, non cognovit operarios iniquitatis.
Non mittam super vos aliud pondus, &c.] Non patiar
vos tentari supra id quod potestis sustinere. Aliter.
Attendite, inquit, a falsis prophetis. Non enim ego
vobis novam mitto doctrinam, sed quam accepistis,
servate in finem.
Qui enim vicerit falsa, et mea jussa custodierit, 8c.]
In Christo habet ecclesia hanc potestatem tanquam
corpus in capite. In quo, secundum apostolum, nobis
Deus omnia donavit.
352
EXPLANATIO
Et reget illas in virga ferrea, &c.] Inflexibili justitia
regit mites; ut fructum plus afferant: destruit vero
contumaces; ut vel in æternum pereant, vel conteran-
tur in eis cupiditates terrenæ ; et veteris hominis lutu-
lenta negotia, quicquid de peccatore limo contractum
atque inolitum est,
Et dabo illi stellam matutinam.] Christus est stella
matutina ; qui nocte seculi transacta lucem vitae sanctis
promittit et pandit æternam.
IN CAP. III. Et angelo ecclesie Sardis scribe.]
Hunc angelum, id est sacerdotem minus solertem in
malis corrigendis arguit. Quosdam tamen in albis am-
bulantes habere collaudat: quibus nomen Sardis lapidis
utique pretiosi congruit.
Scio opera tua, quia nomen habes quod vivas, et mortuus
es.] Tibi quidem vivus esse videris, sed si non in pra-
vorum correctione vigilaveris, jam inter mortuos com-
putaberis.
Non enim invenio opera tua plena coram Deo meo.]
Plena coram Deo non sunt opera rectoris, si non et cæ-
teros excitare contenderit; quamvis hominibus innoxius
esse videatur.
Veniam ad te tanquam fur.] Sicut in evangelica para-
bola, sic et hic exemplo furis cavendi, vigilare præmonet.
Sed habes pauca nomina in Sardis qui non inquinave-
runt vestimenta sua.] Non dixit paucos, sed pauca no-
mina. Proprias enim oves vocat nominatim ; qui Moysen
novit ex nomine, et suorum nomina scribit in cælo
sanctorum.
Qui vicerit, sic vestietur vestimentis albis.] Omnes ad
illorum provocat habitum ; qui holosericam baptismi
inviolatam servaverunt.
Et angelo Philadelphiæ ecclesiæ scribe.] Philadelphia,
dilectio fraterna interpretatur, cui janua regni aperi-
tur, et a Domino diligi promittitur.
Hæc dicit sanctus et verus, qui habet clavem David.]
APOCALYPSIS, CAP. III.
353
Id est regiam potestatem, quia sive ex David stirpe
natus, sive quia prophetia David, Christi est dispensa-
tione patefacta.
Qui aperit, et nemo claudit, &c.] Legis divinæ secreta
solius Christi potestate panduntur fidelibus, claudun-
tur infidelibus.
Ecce dedi coram te ostium apertam, &c.] Janua scien-
tiæ cælestis, quam ecclesiæ suæ Christus aperuit, nullius
unquam vi aut nisu præcluditur.
Quia modicarn habes virtutem, &c.] Causam ostendit,
quod ideo hæc dona promereatur ecclesia: quia non
in suis viribus, sed in regis Christi gratia confidit, laus-
que est protegentis Dei et devotionis ecclesiæ quod
modicæ fidei aperiatur ostium vincendi: et quod mo-
dica virtus fide roboretur.
Ecce dabo de synagoga Satanæ, qui dicunt se Judæos
esse, et non sunt.] Hoc omni ecclesiæ tunc promisit :
quia non Philadelphiæ tantum crediderunt ex syn-
agoga Judæorum, sicut in Actibus Apostolorum inve-
nimus.
Quoniam servasti verbum patientiæ meæ, &c.] Quoniam
exemplum meum servasti in adversis tolerandis, et ego
te vicissim ab imminentibus servabo pressuris; non qui-
dem ut non tenteris, sed ut non vincaris adversis. Et
licet ecclesia semper exerceatur adversis; potest tamen
hic hora tentationis et humiliatio Judæorum sub tem-
pore Antichristi significari : ut sicut in sequentibus in
sexto sæpius ordine ; sic et hic in sexto angelo no-
vissima persecutio designetur. In qua quidem Judæo-
rum mali decipiendi et decepturi, alii autem Eliæ magni
prophetæ monitis legem spiritualiter intellecturi, et
ecclesiæ membris incorporati, creduntur hostem fortiter
esse victuri.
Ecce venio cito. Tene, quod habes, &c.] Ne tolerando
lassescas. Cito enim auxiliabor, ne forte, te deficiente,
alius tibi decretam accipiat mercedem. Sic sanctorum
numerum, qui apud Deum fixus est, impossibile est
VOL. XII.
А а.
354
EXPLANATIO
zizaniorum crescentium perfidia breviari. Si enim corona
alteri tradatur amissa, non vacat locus ejus qui quod
tenebat amisit.
Qui vicerit, faciam illum columnam in templo Dei mei,
&c.] Qui adversa propter me devicerit, gloriosus in tem-
plo ecclesiæ nullam adversitatis timebit ultra jacturam.
Hæ columnæ, id est sancti viri, nunc sustinendo eccle-
siam muniunt, tunc eminendo decorant, sicut illæ duæ
in foribus templi Salomonis.
Et scribam super eum nomen Dei mei.] Quia videlicet
per adoptionem filii Dei dicimur.
Et nomen civitatis Dei mei, Nove Hierusalem.] Uni-
tati ecclesiæ sociabitur, quæ gratia coelesti in novam
vitam generata est.
Et nomen meum novum.] Hoc est nomen Christia-
num: non quod novum sit istud Filio Dei, qui hanc
habuit claritatem antequam mundus fieret, sed novum
Filio hominis qui fuit mortuus et resurrexit, et sedet ad
dexteram Dei.
Et angelo Laodiciæ ecclesiæ scribe.7 Laodicia dicitur
tribus amabilis Domini, sive fuerunt in vomitu. Erant
enim ibi et quibus diceret, Incipiam te evomere ex ore
Et quibus item, Ego quos amo, arguo et castigo.
Ex Græco autem populus justus interpretatur.
Hec dicit Amen, testis fidelis et verus, &c.] Amen,
vere sive fideliter interpretatur.
Christus ergo, qui
est in divinitatis essentia veritas, per incarnationis
mysterium principium creaturæ Dei factum se esse
commemorat, ut per hæc ad tolerantiam passionum
conformet ecclesiam.
Scio opera tua,quia neque frigidus es, neque calidus, &c.]
Nec in fide fervidus es, nec in totum infidelis. Quod
si adhuc infidelis esses, adhuc tibi spes convertendi ma-
neret: nunc vero quia voluntatem Domini, quam cog-
novisti, non facis, de visceribus ecclesiæ meæ proji-
cieris.
Quia dicis quod dives sum, et locupletatus, &c.] Sola
meo.
APOCALYPSIS, CAP. IV.
355
fide contentus, justitiæ tibi frustra divitias usurpas, sed
si vere dives esse desideras, fervorem caritatis pressura-
rum flamma probatum, derelictis omnibus eme, atque
oculos mentis non stibio fallacis jactantiæ, sed divinæ
scientiæ perunge collyrio. Collyrio oculos inungere, est
executione boni operis intelligentiam Scripturæ Sanctæ
promereri.
Ego quos amo, arguo et castigo.] Ne refugias pati
adversa, hoc cum hoc speciale sit indicium amari a Do-
mino.
Æmulare ergo, et poenitentiam age.] Ostendit fuisse
illic qui æmulandi sequendique fuissent.
Ecce sto ad ostium et pulso, &c.] Ostium quidem cor-
dis tui exhortationis dextera pulso, quam si libenter
receperis, me inhabitatore et cohærede dignus habe-
beris.
Qui vicerit, dabo ei sedere mecum in throno meo.] Con-
fessorem participem dicit potestatis et judicii. Qui con-
sedere, inquit, nos fecit in cælestibus in Christo.
Sicut et ego vici, et sedi cum Patre meo in throno ejus.]
Vincens Dominus in throno cum Patre sedit, quia post
passionis certamina, post palmam resurrectionis clarius
se omnibus quod potestati Patris esset æqualis, indica-
vit. Nota in singulis ecclesiis primo Dominum suam
indicare potentiam, dehinc opera ecclesiæ vel laudanda
vel vituperanda, intermixta semper admonitione, re-
texere. Postremo, mercedem quæ et in præsenti et in
futuro potest intelligi, utrique parti rependere debitam.
Cum vero adjungit, Qui habet aures, audiat, aures pro-
culdubio cordis ad mandatorum obedientiam intelligere
convenit.
IN CAP. IV. Post hæc vidi, et ecce ostium apertum
in cælo.] Descriptis ecclesiæ operibus, quæ et qualis
futura esset, recapitulat a Christi nativitate, eadem aliter
dicturus. Totum enim tempus ecclesiæ variis in hoc
libro figuris repetit. Ecce, inquit, ostium apertum in
A a 2
356
EXPLANATIO
colo. Convenienter ostium cæleste ascensurus aspicit,
cui celsa mysteria pandi promittuntur. Vel quia ostium
Christus est, qui illum crediderit natum et passum,
conscendit cælum, id est ecclesiæ altitudinem, et videt
futura spiritualis effectus sicut dicit.
Et statim fui in Spiritu. Et vox prima quam audivi.]
Similis utique priori voci, quæ dixerat, Quod vides,
scribe in libro.
Et ecce sedes posita erat in cælo, et supra sedem se-
dens.] Ecclesiam in cælesti conversatione positam Do-
minus inhabitat. Gregorius papa, solium Dei in visione
Micheæ, angelicas potestates interpretatur. Quarum
mentibus altius præsidens, inferius cuncta disponit.
Et qui sedebat, similis erat aspectui lapidis iaspidis et
sardinis.] Iaspidus color, aquam, sardis ignem significat.
Quibus duobus judicium novimus celebrari. Sicut
enim, inquit, in diebus Noe, ita erit et adventus Filii
hominis.
Et iris in circumitu sedis, similis visioni smaragdine.]
Iris qui fit sole nubes irradiante, et post diluvium
primo propitiationis indicio factus est, intercessu sanc-
torum quos Dominus illustrat, ecclesiam muniri desig-
nat. Qui bene smaragdo lapidi nimiæ viriditatis com-
parantur : quo enim hæreditatem immarcessibilem fide
perfectiori expectant, eo potentius etiam cæteros, orando
protegunt.
Et in circumitu sedis sedilia vigintiquatuor, &c.] Ec-
clesiam quam propter societatem fidei in una sede vide-
rat, eandem per geminum testamentum de patriarchis
et apostolis generatam, in vigintiquatuor sedilibus cer-
nit : sedentem autem propter judiciariam ejus in
Christo dignitatem. Sedebunt enim et judicabunt uni-
versa membra, sed in uno et per unum caput. Nam
quomodo poterunt sancti in judicio sedere, stantes ad
dexteram Judicis ? Possunt etiam vigintiquatuor seni-
ores in illis intelligi, qui perfectionem operis, quæ se-
nario numero commendatur, clara evangelii prædica-
APOCALYPSIS, CAP. IV.
357
tione consummant. Nam quater seni, vigintiquatuor
faciunt.
Circumamictos vestimentis albis, et in capitibus eorum
coronas aureas.] Id est bonis operibus indutos,
perenni mentis memoria gaudia superna quærentes.
Sæpe enim capitis nomine, mens solet intelligi.
Et de throno procedunt fulgura et voces et tonitrua.]
Hoc est quod Marcus ait: Illi autem profecti, præ-
dicaverunt ubique, Domino cooperante, et sermonem
confirmante, sequentibus signis.
Et septem lampades ardentes, ante thronum, &c.]
Unum Spiritum dicit septiformem, unus enim est
Spiritus. Septiformitas autem, perfectio est et pleni-
tudo. Commemorato vero Spiritu Sancto, convenien-
ter unda baptismi
baptismi sequitur, in qua idem Spiritus
percipi creditur.
Et in conspectu sedis, tanquam mare vitreum, simile
crystallo.] Propter fidem veri baptismi refertur ad
vitrum, in quo non aliud videtur exterius quam quod
gestat interius. Crystallo quoque, quod de aqua in
glaciem et lapidem pretiosum efficitur, baptismi gratia
figuratur.
Et in medio sedis et in circumitu sedis quatuor animalia
plena oculis ante et retro.] Cunctas throni Dei, id est,
ecclesiæ partes, lumen evangelii de præteritorum futu-
rorumque scientia replet.
Et animal primum simile leoni, &c.] Hæc animalia
multifarie interpretantur. Beatus autem Augustinus
juxta ordinem libri istius Matthæum in leone dicit intel-
ligi, qui regiæ dignitatis in Christo prosapiam narrat,
qui et vicit Leo de tribu Juda. Catulus enim leonis
Juda. Et in quo ut rex a rege timetur, a Magis ado-
ratur. Ubi etiam rex cum servis rationem ponit, Rex
nuptias Filio facit, et ad ultimum Rex segregat oves ab
hædis. Lucam in vitulo, qui hostia magna fuit in lege.
Ejus enim non solum principia circa templum et sacri-
ficia diversantur, sed et ita concluditur, Et erant semper
358
EXPLANATIO
in templo laudantes et benedicentes Deum. Facies
vero hominis Marcum significat, qui nihil de regali vel
de sacerdotali Domini potentia locutus, tantum hominis
Christi gesta simpliciter narrat. Aquila autem, Joannes
est, qui nativitatem verbi velut ortum solem perspica-
citer aspectat.
Animalia autem, nunc evangelistas,
nunc totam significant ecclesiam. Cujus fortitudo in
leone, victimatio in vitulo, humilitas in homine, sub-
limitas in aquila volante monstratur.
Singula eorum habebant alas senas.] Perfectione suæ
doctrinæ ecclesiam ad alta sublevant. Senarius enim
numerus ideo perfectus dicitur, quia primus suis parti-
bus impletur. Unum quippe, quod est sexta senarii
pars, et duo, quod est tertia, et tria, quod est dimidium,
eundem senarium faciunt. Aliter. Alæ senæ quatuor
animalium, quæ sunt vigintiquatuor, totidem veteris
instrumenti libros insinuant, quibus evangelistarum et
fulcitur auctoritas, et veritas comprobatur.
Et in circuitu et intus plena sunt oculis, &c.] Sancta
ecclesia et coram Deo et coram hominibus se vigi-
lanter attendit. Cujus interiores oculos aspexerat Psal-
mista, cum dicit, Omnis gloria ejus filiæ regum ab intus.
Exteriores vero, cum continuo subdit, In fimbriis aureis
circumamicta varietate. Aliter. Sive literam attendas,
sive allegoriam quæras, lucem semper in evangelio repe-
ries. Alia translatio sic habet: Plena oculis ante se et
retro, Quia lux evangelii et ænigmata legis irradiat, et
novæ gratiæ mundo fulgorem infundit.
Et requiem non habebant die ac nocte, &c.] Sancta
animalia cuncto tempore seculi unam dominationem
Deitatis, omnipotentiam et æternitatem sanctæ Trini-
tatis affirmant, manente intellectualis creaturæ perpe-
tua in coelestibus laude.
Procidebant vigintiquatuor seniores ante sedentem in
throno, et adorabant.] Animalibus personantibus lau-
dem, id est, evangelistis prædicantibus Christi dispen-
sationem, omnis ecclesia quæ in præpositis constat et
APOCALYPSIS, CAP. V.
359
populis (hoc enim geminatus duodenarius numerus sig-
nificat) statim cadens in faciem, adorat viventem in
secula seculorum.
Et mittebant coronas suas ante thronum.] Duo vide-
licet assignantes quicquid virtutis, quicquid habebant
dignitatis. Quippe qui ex nihilo cuncta creaverit.
IN CAP. V. Et vidi in dextera sedentis super thro-
num, librum scriptum intus et foris.] Hæc visio mysteria
nobis Sanctæ Scripturæ per incarnationem Domini
patefacta demonstrat. Cujus unitas concors Vetus Tes-
tamentum quasi exterius, et Novum continet interius.
Signatum sigillis septem.] Id est, vel omni latentium
mysteriorum plenitudine tectum, vel Spiritus septifor-
mis dispositione conscriptum.
Et audivi angelum fortem predicantem voce magna ;
Quis est dignus aperire librum?] Prædicationem legis
insinuat. Multi enim prophetæ et justi cupierunt videre
quæ apostoli viderunt. Et de hac salute, ut Petrus ait,
exquisierunt atque scrutati sunt prophetæ. Hic est
liber, qui in Esaia et scienti literas et nescienti irresera-
bilis est. Cujus tamen etiam illic ita prædicatur apertio :
In die illa audient surdi, verba libri. De quo et Ieze-
chiel: Et vidi, inquit, et ecce manus missa ad me, in
qua erat liber involutus, et expandit illum coram me,
qui erat scriptus intus et foris. Ubi et hoc quod Jo.
annes tacuit, quid videlicet in libro scriptum esset,
adjunxit, dicens : Et scriptæ in eo erant lamentationes
et carmen et væ. Cuncta enim series Veteris et Novi
Testamenti, poenitentiam pro peccatis agendam, reg-
num coeleste quærendum, et fletus infernales præmonet
esse fugiendos.
Et nemo poterat in cælo, neque in terra, &c.] Neque
angelus, neque ullus justorum etiam carnis vinculo
absolutus, mysteria divinæ legis revelare vel investigare
potuerunt, neque respicere illum, id est, contemplari
splendorem gratiæ Novi Testamenti. Sicut filii Israel
360
EXPLANATIO
in faciem latoris Veteris Testamenti, Novum continentis
non poterant aspicere.
Et ego flebam multum.] Communem humani generis
miseriam agnoscens doluit.
Et unus de senioribus dixit mihi, Ne fleveris, 8c.] Flere
prohibetur, quia jam tunc impletum erat in Christi
passione, quod diu latebat mysterium, cum illo tradente
Spiritum, velum templi scissum est. Cui dicitur: Ca-
tulus leonis Juda, ad prædam, fili mi, ascendisti, &c.
Sequitur, et describit quomodo et ubi vicerit Leo de
tribu Juda.
Et vidi in medio throni, et Agnum stantem tan-
quam occisum.] Idem Dominus qui Agnus est innocenter
moriendo, leo quoque factus est, mortem fortiter evin-
cendo. Tychonius agnum ecclesiam dicit, quæ in
Christo accepit omnem potestatem.
Habentem cornua septem et oculos septem.] Spiritus
in Christo septiformis, propter eminentiam potestatis :
cornibus, propter illuminationem gratiæ comparatur
oculis.
Et venit et accepit de dextera sedentis in throno li-
brum.] Librum de dextera Dei, dispensationem ipsam
incarnationis a Patre et a seipso, secundum id quod
Deus est, dispositam accepisse Filius hominis dicitur,
quia uterque cum Spiritu Sancto in throno habitat.
Christus enim qui in humanitate Agnus, ipse in Deitate
dextera Patris est.
Et cum aperuisset librum, &c.] Cum passione sua
Dominus utriusque Testamenti præconia in se com-
probaret impleri, ecclesia gratias referens, ipsa quoque
se passionibus offert, ut juxta apostolum impleat ea
quæ desunt passionum Christi in carne sua. Citharis
enim ubi ligno chordæ tenduntur, corpora mori parata :
phialis vero, corda latitudine caritatis patula designan-
tur.
Et cantabant canticum novum, &c.] Sacramenta Novi
Testamenti, quæ in Christo sunt completa, celebrant :
APOCALYPSIS, CAP. VI.
361
illam ipsam ejus dispensationem laudibus prosequentes,
quam soli fatentur Christo competere.
Et redemisti nos Deo in sanguine tuo, &c.] Hic am-
plius declaratur animalia et seniores ecclesiam esse, quæ
Christi est sanguine redempta, et congregata de gen-
tibus. Ostendit etiam in quo celo sint, dicendo, Et
regnabunt super terram. Et vidi et audivi vocem
angelorum multorum in circuitu throni, et animalium
et seniorum.
Et erat numerus eorum millia millium.] Innumera
millia populorum ad ecclesiam confluentium, Deum
laudant.
Cui data est omnis potestas in cælo et in terra.] Si
enim filii Dei dicti sunt justi, cur non et angeli?
Licet et coelestis quoque militia redemptioni nostræ
congratulando possit ista concinere. Sicut et sanctus
Papa Gregorius exposuit, subjungens: Vox namque
angelorum est in laude Conditoris, ipsa admiratio in-
timæ contemplationis.
Et quatuor animalia dicebant, Amen, &c.] Populis in
ecclesia Domini laudes resonantibus, doctores idem
confirmant, et, exempli gratia, Dominum simul adorant.
IN CAP. VI. Et vidi quod aperuisset Agnus unum
de sigillis.] Cum signa primo solvantur, deinde liber
aperiatur, certa ratione præposteravit usitatum ordinem.
Dominus enim patiens et resurgens, finem se esse legis
edocuit. Ascendens autem in cælum, Spiritu Sancto
misso, secretioris arcani munere firmavit ecclesiam.
Tunc ergo librum aperuit, et nunc ejus signacula sol-
vit. In primo igitur sigillo, decus ecclesiæ primitivæ.
In sequentibus tribus, triforme contra eam bellum.
In quinto, gloriam sub hoc bello triumphatorum.
In sexto, illa quæ ventura sunt tempore Antichristi,
et paululum superioribus recapitulatis. In septimo,
cernit initium quietis æternæ.
Et audivi unum de quatuor animalibus dicens, Veni et
362
EXPLANATIO
vide.] Nos quoque gloriam ecclesiæ cernere magnis
evangelii vocibus admonemur.
Et ecce equus albus, &c.] Ecclesiæ, quæ super nivem
gratia dealbata est, Dominus præsidet, et spiritualis
doctrinæ contra impios arma ferens, victor in suis coro-
nam percipit. De quo dicitur, Accepit dona in homi-
nibus. In quibus etiam coelo præsidens, a Saulo per-
sequebatur.
Et cum aperuisset sigillum secundum, audivi secundum
animal, &c.] Contrarium quoque equitatum solerter
attendere jubetur, ut sicut de prosperis ecclesiæ gau-
dium, sic de adversis cautelam ex præscientia sumat.
Et exivit alius equus rufus.] Contra victricem vincen-
temque ecclesiam exiit equus rufus, id est, populus
sinister, ex sessore suo diabolo sanguinolentus. Quam-
vis legerimus apud Zachariam, equum Domini rufum:
sed ille suo sanguine rufus, hic alieno.
Et qui sedebat super eum, datum est ei ut sumeret
pacem de terra.] Scilicet suam. Ecclesia vero æternam
pacem, quam sibi Christus reliquit, accepit.
Et datus est illi gladius magnus.] Sive in eos quos
prævaricatores fidei, sive quos martyres facit. De quo ad
beatum Job dicitur, Qui fecit eum, applicavit gladium
ejus : id est, vel ne tantum sanctos tentet quantum im-
pius velit, vel quod suæ rabiei in seipsum vindicta redeat.
Et ecce equus niger, &c.] Equus niger, falsorum
caterva est fratrum, qui stateram rectæ professionis
habent, sed socios lædunt per opera tenebrarum. Dum
enim in medio animalium dicitur ne læseris, ostenditur
illic esse qui lædit. De hoc præcurrente equo dicit
apostolus, Foris pugnæ, intus timores.
Bilibris tritici denario uno, &c.] Cave, inquit, ne
exemplo pessimo fratrem tuum scandalizantes propter
quem Christus mortuus est, et sacri sanguinis chris-
matisque portat insignia. Quia sive perfecti meritis,
sive etiam minimi, quique in ecclesia fide tamen Sanctæ
Trinitatis imbuti, omnes eodem perfecto pretio san-
APOCALYPSIS, CAP. VI.
363
guinis Dominici sunt redempti. Nec immerito bilibri
et non simplici libra fidei vel operis perfectio expri-
mitur, quæ utraque in radice geminæ consistit caritatis.
Et ecce equus pallidus, &c.] Hæretici qui se catholicos
palliant, morte inhabitatrice digni, perditorum post se
rapiunt exercitum. Diabolus enim et ministri ejus,
metonymicos mors et infernus dicti sunt, eo quod
multis causa mortis et infernorum sint. Potest et
simpliciter accipi, quod hic spiritualiter mortuos, ibi
poena sequatur æterna.
Et data est illi potestas super quatuor partes terre.]
Ecce Arrii vesania de Alexandria nascens, ad Gallicum
usque pervenit oceanum, non fame tantum verbi Dei,
sed et gladio corporali bestialiter pios insequens. Alia
editio quartam partem transtulit, quia tres equi mali
diabolo rectore fidentes, contra quartum ecclesiæ calci-
trant equitatum.
Et cum aperuisset quintum sigillum, &c.] Quia ecclesiam
dixerat in præsenti multipliciter afflictam, dicit et glo-
riam animarum post corporum penam. Vidi, inquit,
eas sub altare, id est, in secretario laudis æternæ. Ara
enim aurea et interius posita, et prope Dominici cor-
poris arcam, non ut exterior carnem et sanguinem, sed
sola offert Domino thymiamata laudis. Et qui nunc
exhibent corpora sua hostiam viventem, tunc diruptis
carnis vinculis, illi sacrificant hostiam laudis. Potest
autem et per hyperbaton esse, ut non sub ara viderit,
sed sub ara occisos, id est, sub testificatione nominis
Christi, sicut de Machabæis dictum est, Sub testamento
Dei ceciderunt.
Et clamabant voce magna, dicentes.] Magnus anima-
rum clamor, magnum est desiderium eorum quæ Domi-
num facere velle noverunt. Nec enim fas est, eas cre-
dere contra Dei nutum quicquam cupere, cum
desideria ex ejus pendeant voluntate.
Usquequo, Domine sanctus et verus, non judicas et
vindicas, &c. ?] Non hæc odio inimicorum, pro quibus
earum
364
EXPLANATIO
in hoc seculo rogaverunt, orant, sed amore æquitatis,
qua ipsi judici ut prope positi concordant, diem judicii
quo peccati regnum destruatur, et resurrectionem ex-
tinctorum corporum advenire precantur. Nam et nos
in præsenti, cum pro inimicis orare jubemur, dicimus
tamen Domino orantes, Adveniat regnum tuum.
Et date sunt illis singule stole albe.] Singulas modo
stolas habent animæ sanctorum de sua beata immortali-
tate gaudentes. Resurgentibus autem corporibus juxta
Esaiam, in terra sua duplicia possidebunt.
Et dictum est illis ut requiescerent tempus adhuc modi-
cum, &c.] Non desiderium resurrectionis abnuitur, sed
ex colligendorum fratrum augmento differtur. Nam et
ipsa animarum lætitia potest stolis albis figurari, cum
Domino revelante didicerint, et impios in fine dam-
nandos, et usque ad finem seculi multos suo numero
per martyrium esse sociandos: atque interna caritate
perfusi, maluerint hac consolatione contenti pro sup-
plendo fratrum numero hactenus sua gaudia differri.
Et vidi cum aperuisset sigillum sextum, 8c.] Sexto
sigillo patefacto novissima persecutio nuntiatur, et sicut
Domino sexta feria crucifixo, mundum tenebris et pa-
vore concuti.
Et sol factus est niger tanquam saccus.] Tanquam
Christi vel operta potentia, vel doctrina temporaliter
obscurata, vel a defensione sit velata, cum ministri
Antichristi in servos Christi grassari sumuntur.
Et luna tota facta est sicut sanguis.] Ecclesia solito
amplius pro Christo sanguinem fundet. Tota autem
dixit, quia in toto orbe erit novissimus terræ motus,
antea vero sicut scriptum est, per loca.
Et stelle ceciderunt super terram, &c.] Qui coelestes
in ecclesia specie tenus fulgent, vento novissimæ per-
secutionis impulsi, terreni fuisse probabuntur. Quo-
rum bene opera grossis, immaturis videlicet et inutili-
bus et caducis fici fructibus comparantur.
Et cælum recessit sicut liber involutus.] Sicut liber
APOCALYPSIS, CAP. VII.
365
involutus mysteria quidem intus, sed foris non appa-
rentia continet, sic et tunc ecclesia suis tantum cognita,
persecutionem discrete vitans recedet, ut ab extraneis
abdita non videatur.
Et omnis mons et insulæ de locis suis motæ sunt.]
Diversa pro qualitate officiorum vel virium memorans
ecclesiæ membra, nullum ab hoc turbine prædicit alie-
num, sed motus dissimilis, in bonis scilicet fugiendo
præcavens, in malis vero cedens sequendo.
Et reges terræ et principes et tribuni.] Reges, poten-
homines accipimus. Ex omni enim gradu et con-
ditione vult intelligi. Cæterum, qui tunc reges præter
unum persecutorem?
Absconderunt se in speluncis et in petris montium,
8c.] Cum infirmiores quique tunc præcelsorum in
ecclesia roborari exemplis, consiliis muniri, protegi
monitis, et precibus quærunt obumbrari, quasi ipsos
super se montes per affectum compassionis cadere de-
precantur. Montes enim excelsi cervis, petra refugium
erinaciis.
Et abscondite nos a facie sedentis super thronum et ab
ira Agni.] Ut nos scilicet non reprobos, sed in fide
stabiles venturus inveniat, peccatis nostris sanctorum
intercessu et Dei miseratione contectis.
Et quis poterit stare ?] Ille utique qui nunc vigilare,
in fide stare, viriliter agere procuraverit. Quod si hunc
terræ motum juxta literam, ad ipsum diem judicii
referas, non est mirum si reges terreni et principes,
sanctorum tunc montium pavidi refugia quærant. Sic-
ut in divite purpurato et paupere Lazaro jam factum
legimus.
IN CAP. VII. Post hæc vidi quatuor angelos stare
super quatuor angulos terræ.] Id est, quatuor regna
principalia, Assyriorum scilicet et Persarum, Græco-
rumque, et Romanorum. Sicut enim in superioribus
sigillis post multiformes ecclesiæ conflictus, triumphan-
366
EXPLANATIO
tium gaudia vidit animarum, sic etiam nunc regnum
Antichristi quæ victoria sequatur præcedentium mundi
regnorum, quæ Christi ecclesiæ juri jam cesserunt,
probaturus est exemplis. Grandes enim causæ, gran-
dioribus necesse est confirmentur argumentis.
Tenentes quatuor ventos terre, &c.] Suo quodammodo
potentatu omnia præfocantes, nullum pro libitu sui
juris respirare sinebant. In terris, diversitas provin-
ciarum: in mari, insularum : in arboribus, diversa
hominum qualitas et conditio designatur. Aliter. Qui
sunt angeli quatuor, iidem quatuor intelligendi sunt
venti, juxta Danielis prophetiam dicentis, Ecce qua-
tuor venti coeli pugnabant in mari magno, et quatuor
bestiæ ascendebant de mari.
Et vidi alterum angelum ascendentem ab ortu solis,
&c.] Dominus in carne natus, qui magni consilii ange-
lus est, paternæ scilicet voluntatis nuntius, visitavit
nos Oriens ex alto, vexillum crucis, quo suorum frontes
signaret, afferens.
Et clamavit voce magna quatuor angelis.] Magna Do-
mini vox est, prædicatio sublimis : Poenitentiam agite,
appropinquavit enim regnum coelorum.
.
Nolite nocere terre et mari, neque arboribus.] Ex quo
Dominus passus est, non hostis solum adversarii, sed
et mundani principatus contritum est imperium, sicut
et oculis cernimus, et in statua, quam lapis de monte
comminuit, legimus.
Quoadusque signemus servos Dei nostri in frontibus
eorum?] Ad hoc enim gentium confractum est impe-
rium, ut signo fidei, cui restiterant, facies sanctorum
libere notaretur. Nam et ipsa crucis figura dilatatum
ubique Domini significat regnum, sicut vetus dictum
comprobat:
Respice distinctis quadratum partibus orbem,
Ut regnum fidei cuncta tenere probes.
Neque enim frustra in fronte pontificis, nomen Do-
APOCALYPSIS, CAP. VII.
367
mini tetragrammaton scribebatur, nisi quia hoc est
signum in fronte fidelium, de quo in Psalmo pro tor-
cularibus canitur : Domine Dominus noster, quam
admirabile est nomen tuum in universa terra, et
cætera : usquedum ait, Ut destruas inimicum et
defensorem.
Et audivi numerum signatorum, &c.] Hoc numero
finito, innumerabilis significatur totius ecclesiæ mul-
titudo, quæ de patriarchis, vel prosapia carnis, vel fidei,
est imitatione progenita. Si enim, inquit, vos Christi,
ergo Abrahæ semen estis. Ad augmentum autem per-
fectionis pertinet et ipsa duodecim duodecies multipli-
cari, et ad summam millenarium perfici, qui est dena-
rius numerus quadratus solidus, significans ecclesiæ
stabilem vitam. Propterea quippe duodenario numero
sæpe figuratur, quia per orbem quadratum in fide con-
sistit sanctæ Trinitatis. Ter enim quaterni, decus
dipondius. Denique et apostoli eandem mundo fidem
prædicaturi, duodecim sunt electi, numero scilicet mys-
terium operis sui figurantes.
Ex tribu Juda duodecim millia signati, &c.] Con-
venienter et a Juda inchoat, ex qua tribu ortus est
Dominus noster : et Dan prætermisit, ex quo dicitur
Antichristus esse nasciturus, sicut scriptum est: Fiat
Dan coluber in via, cerastes in semita, mordens ungu-
las equi, ut cadat ascensor ejus. Quia non ordinem
terrenæ generationis, sed juxta interpretationem nomi-
num virtutes ecclesiæ decrevit exponere, quæ a confes-
sione et laude præsenti, ad dexteram vitæ festinet
æternæ. Hoc enim nomen Judæ, qui primus, et Ben-
jamin, qui ultimus ponitur, sonat. Primus ergo Judas,
qui confessio sive laudatio interpretatur, ponitur : quia
ante initia confessionis, culmen bonorum operum nullus
apprehendit. Et nisi per confessionem renuntiemus
actibus malis, non informamur rectis. Secundus Ru-
ben, qui interpretatur videns filium. In filiis opera
designari, Psalmista testatur, qui in beati viri benedic-
tionibus inter cætera dicit, Filii tui, sicut novella oliya-
368
EXPLANATIO
rum.
Et infra, Ut videas filios filiorum tuorum. Non
enim qui timet Dominum, nisi genuerit filios, nepo-
tesque susceperit, beatus esse non potest, cum virgines
fideles potior merces expectet, sed in filiis opera, in
filiis vero filiorum fructus operum, id est, mercedem
designat æternam. Post Judam ergo Ruben, id est,
post exordia divinæ confessionis et laudis, perfectio
sequitur actionis. Sed quia per multas tribulationes
oportet nos intrare in regnum Dei, post Ruben sequi-
tur Gad, qui tentatio vel accinctus interpretatur. Post
inchoationem enim boni operis, majoribus necesse est
hominem tentationibus probari, atque ad bella graviora
succingi, ut fidei illius fortitudo comprobetur. Dicente
Salomone: Fili, accedens ad servitutem Dei, sta in
justitia et timore, et præpara animam tuam ad tentatio-
nem. Itemque Psalmista, Præcinxisti me, inquit, vir-
tute ad bellum. Et quoniam beatificamus eos qui
sustinuerunt sufferentiam, ideo post Gad Aser, id est,
beatus ponitur, congruo satis ordine. Beatus enim qui
suffert tentationem, qui cum probatus fuerit, accipiet
coronam vitæ. Quia vero hujus beatitudinis fida pro-
missione securi non angustantur, sed spe gaudentes, in
tribulatione patientes, cum Psalmographo decantant,
In tribulatione dilatasti me; et item: Viam mandato-
rum tuorum cucurri, dum dilatares cor meum ; et cum
matre beati Samuelis, exultantes aiunt: Dilatatum
est os meum super inimicos meos, quia lætata sum in
salutari tuo. Propterea Neptalim succedit, quod est
latitudo. Sed et ipsum Manasses sequitur, qui inter-
pretatur oblitus, vel necessitas. Cujus nominis mys-
terio monemur, ut tentationum præsentium angoribus
edocti, ea vero quæ retro sunt, obliviscentes ; sic in ea
quæ ante sunt, secundum apostolum extendamur,
ut carnis curam non in desideriis, sed sola necessitate
humanæ conditionis astricti faciamus. De qua Psal.
mista, meliora suspirans, orabat: De necessitatibus
meis eripe me. Huic supponitur Simeon, id est, audi-
vit tristitiam, vel nomen habitaculi. Ut hujus etiam
APOCALYPSIS, CAP. VII.
369
qualitate vocabuli evidentius inculcaret, et quid hic
habendum, et quid sit salubriter expectandum. Illis
enim habitaculi cælestis gaudium dabitur, quorum hic
animus fructuosa pænitentia contristatur. Quibus et
dicitur, Tristitia vestra vertetur in gaudium. Proinde
Levi subnectitur, id est, additus. In quo intelligimus
sive eos qui temporalibus æterna mercantur, sicut Salo-
mon dicit: Redemptio animæ viri, propriæ divitiæ, seu
illos qui Dei sequendo consilium, percipiunt in hoc
seculo centuplicia cum tribulationibus, in futuro autem
seculo vitam æternam. His et quod scriptum est con-
venit: Qui addit scientiam, addit dolorem. Nam et
beato Job ad hoc tribulationum acerbitas addebatur, ut
probato præmiorum merces amplior redderetur. Unde
non immerito Issachar, ei ordine recto succedit, qui
interpretatur merces. Quia sicut docet apostolus, non
sunt condignæ passiones hujus temporis ad futuram
gloriam quæ revelabitur in nobis. Fructuosius quippe
pugnatur, ubi merces certa speratur. Hoc autem in
habitaculo fortitudinis Deus operatur et perficit, quod
dicitur Zabulon, quando virtus in infirmitate perficitur,
ut corpus quod ab inimicis putatur infirmum, et per
cujus materiam animæ quoque inferre nituntur interi-
tum, Deo confortante experiatur invictum, augmento
succedente felici. Quod vocabulum, Joseph indicat,
gratiarum videlicet addenda dona designans. Sive de
talentorum dupla redhibitione usuras commodi spiri-
tualis intelligas, sive in his quæ votiva fidelium reli-
gione redemptori Deo redduntur, accipias. Atque ut
hos omnes quos et ordo et interpretatio nominum his
significative positos indicat, in futuro judicio ad dex-
teram Christi regis æterni futuros intelligas. Benja-
min, ut prædixi, postremo loco supponitur, id est,
filius dexteræ : tanquam ipse sit finis ordinis, cum
novissima inimica morte destructa, felicitas hæreditatis
æternæ donabitur electis, sive unusquisque fidelium
filius dexteræ jure dicatur, seu omnis ecclesiæ coetus,
VOL. XII.
Bb
370
EXPLANATIO
de qua canitur, Astitit regina a dextris tuis in vestitu
deaurato, circumdata varietate. Ex singulis ergo tri-
bubus duodecim sunt millia signati, quia in quibuscun-
que singuli fidelium virtutibus profecerint, antiquorum
necesse est patrum semper fide roborentur, atque infor-
mentur exemplis. Duodenario enim numero propter
apostolorum vel patriarcharum summam, sæpe doc-
torum, sæpe totius ecclesiæ formam designari certissi-
mum est. Sive enim confessione quique tanquam in
Juda laudabiles, sive in Ruben operum prole præclari,
sive in Gad tentationum exercitio fortes, sive in Aser
certaminum victoria felices, sive in Neptalim largis
misericordiæ operibus dilatati, sive in Manasse pos-
teriorum obliti, sive in Simeon quasi tristes adhuc in
convalle lacrymarum, semper autem gaudentes nomine
habitaculi in coelestem suspirantes Hierusalem : sive in
Levi, qui in promissionibus vitæ præsentis et futuræ
congaudeant, additis bonis temporalibus æterno bono
fundati : sive in Issachar futuræ mercedis contempla-
tione firmati, sive in Zabulon, qui pro Christo suas
animas ponant: sive in Joseph, qui et augmento spi-
ritualis substantiæ studeant, et super Dei præcepta
aliquid amplius vel in virginitate vel ex facultatum
suarum offerant quantitate: sive in Benjamin, qui
felicitatis æternæ dexteram indefessis votis expectent,
in sua quemque professione congruit patrum præceden-
tium regula quasi duodenario numero signari, atque ex
singularum meritis personarum perfectissimam ecclesiæ
pulchritudinem, quasi centum quadraginta quatuor mil-
lium summam colligi.
Post hæc vidi turbam magnam, quam dinumerare nemo
poterat.] Finita recapitulatione, quam exempli causa
interposuerat, regreditur ad ordinem, gloriam prædicans
eorum qui nequitiam victuri sunt ultima persecutionis.
Et quod sequitur,
Ex omnibus gentibus, et tribubus, et populis, et lin-
guis, &c.] Potest et sic intelligi, quod enumeratis tri-
APOCALYPSIS, CAP. VII.
371
bubus Israel, quibus evangelium primo prædicatum est,
salvationem quoque velit commemorare gentium.
Amicti stolis albis, et palmæ in manibus eorum.] Stolis,
baptismum; palmis triumphum crucis insinuat, et quod
seculum in Christo vicerint. Licet claritatem quoque,
quæ per Spiritum Sanctum datur, stolæ significent.
Et clamabant voce magna, dicentes : Salus Deo nostro,
qui sedet super thronum, et Agno.] Magna voce, hoc est
grandi devotione et indesinenti laude profitentur, in
throno, id est, in ecclesia Patrem Filiumque regnare,
iritu Sancto nihilominus conregnante. Sic enim dic-
tum est, Sedenti super thronum et Agno: sicut in evan-
gelio dicitur, Et cognoscant te verum et unum Deum,
et quem misisti Jesum Christum. Subauditur, unum
et verum Deum cognoscant.
Et omnes angeli stabant in circuitu throni et seniorum
et animalium.] In omnibus angelis turbæ multæ per-
sonas exposuit Dominum adorantes. Omnes, inquit,
qui in circuitu ejus sunt, offerent munera.
Et ceciderunt in conspectu throni in facies suas, &c.]
Neque turbam, neque animalia, vel seniores hoc loco
commemorat adorasse, sed solos angelos. Ipsi enim
sunt turba, ipsi animalia et seniores. Quamvis et de
ipsis angelicis spiritubus intelligi possit, de quibus
in gentium salute congaudentibus dicitur, Lætamini,
gentes, simul cum populo ejus, et adorent eum, omnes
angeli Dei.
Benedictio et claritas et sapientia, &c.] Septenariam
ecclesia virtutum laudem offert Domino, quam se in
singulis membris ab eo percepisse fatetur.
Et unus de senioribus dixit mihi : Hi qui amicti sunt
stolis albis, qui sunt? &c.] Ad hoc interrogat, ut doceat.
Et dixit mihi, Hi sunt qui venerunt ex magna tribula-
tione.] Per multas tribulationes oportet nos introire in
regnum Dei. Quis autem nesciat tribulationem Anti-
christi cæteris futuram esse majorem ?
Et laverunt stolas suas in sanguine Agni.] Non de
B b 2
372
EXPLANATIO
.
solis martyribus dicit. Illi enim sanguine proprio la-
vantur. Ecclesiam autem totam sanguis Jesu Filii Dei
mundat ab omni delicto, ideo sunt ante thronum Dei.
Illi enim digni habentur illic in Dei consistere minis-
terio, qui hic inter adversa fideles nominis ejus confes-
sores existunt.
Et serviunt ei die ac nocte in templo ejus.] More
nostro loquens, æternitatem significat.
Et qui sedet in throno habitabit super illos.] Thronus
Dei, sancti sunt, super quos et in quibus in secula.
habitat Deus.
Non esurient neque sitient amplius.] Hoc est quod
Dominus ipse promisit : Ego sum, inquiens, panis vitæ :
qui venit ad me, non esuriet, et qui credit in me, non
sitiet unquam. Beati enim qui esuriunt et sitiunt jus-
titiam, quoniam ipsi saturabuntur.
Neque cadet super illos sol, neque ullus estus.] Trans-
ivimus, inquit, per ignem et aquam, et induxisti nos in
refrigerium.
Quoniam Agnus, qui in medio throni est, reget illos.]
Agnum in medio dicit esse throni, qui superius Agnum a
sedente in throno librum dixerat accepisse, docens
ecclesiam unum esse Patri et Filio thronum, in qua per
fidem inhabitat unus, tota Trinitas, Deus.
Et deducet eos ad vitæ fontes aquarúm.] Ad consor-
tium utique sanctorum, qui fontes sunt doctrinæ coe-
lestis. Potest et ipsa Dei visio significari, in quo sunt
thesauri sapientiæ et scientiæ absconditi. Juxta quod
David ait: Sicut cervus desiderat ad fontes aquarum,
ita desiderat anima mea ad te Deus.
Et absterget Deus omnem lachrymam ab oculis eorum.]
Immortalium adepta plenitudine gaudiorum, omnis ma-
ror penitus oblivioni mandabitur. Beati enim qui
lugent, quoniam ipsi consolabuntur. Potest autem visio
hujus turbæ stolatæ de präsenti etiam tempore intel-
ligi, ubi spe salvi facti sumus, et quod non videmus
sperantes, per patientiam expectamus.
APOCALYPSIS, CAP. VIII.
373
IN CAP. VIII. Et cum aperuisset sigillum septimum,
&c.] Post interitum Antichristi requies aliquantula
futura creditur in ecclesia, de qua Daniel ita prædixit :
Beatus qui expectat et pervenit ad dies mille trecentos
triginta quinque. Quod beatus Hieronymus sic expo-
nit: Beatus, inquit, qui interfecto Antichristo supra
mille ducentos nonaginta dies, id est, tres semis annos,
dies quadraginta quinque præstolatur, quibus est Domi-
nus atque Salvator in sua majestate venturus. Quare
autem post interfectionem Antichristi quadragesimum
quintum dierum silentium sit, divinæ scientiæ est. Nisi
forte dicamus, dilatio regni sanctorum, patientiæ pro-
batio est. Nota quod in sexto sigillo, maximas ecclesiæ
pressuras; in septimo, requiem cernit: quia Dominus
sexta feria crucifixus, in sabbato quievit, tempus resur-
rectionis expectans. Hucusque de apertione libri clausi
et sex sigillorum. Nunc vero recapitulat ab origine,
eadem aliter dicturus.
LIBER SECUNDUS.
Et vidi septem angelos stantes in conspectu Dei, &c.]
Ecclesia septenario sæpe numero commendata, prædi-
cationis officio mancipatur. Cujus prima tuba, com-
munem impiorum in igne et grandine designat interi-
Secunda, propulsum de ecclesia diabolum, mare
seculi ardentius incendentem. Tertia, hæreticos ecclesia
decidentes, Sanctæ Scripturæ flumina corrumpentes.
Quarta, falsorum fratrum, in siderum obscuratione,
defectum. Quinta, majorem hæreticorum infestationem,
tempus Antichristi præcurrentium. Sexta, apertum
Antichristi et suorum contra ecclesiam bellum, et re-
capitulatione ab adventu Domini, intersertam ejusdem
adversarii destructionem. Septima, diem judicii, quo
mercedem Dominus suis redditurus, et exterminaturus
est eos qui corruperunt terram.
374
EXPLANATIO
Et alius angelus venit.] Non dixit, postea venit, sed
angelos tubas accepisse proponens, redit, exponere qua-
liter acceperint. Quoniam etsi ante adventum Domini
,
prædicabat ecclesia, sed non ubique, donec ejus esset
confirmata Spiritu.
Et stetit ante altare habens thuribulum aureum.] In
conspectu scilicet apparuit ecclesiæ, factus ipse thuri-
bulum, ex quo Deus odorem suavitatis accepit, et pro-
pitius factus est mundo. Alia editio habet, Super aram,
quod super altare crucis thuribulum suum aureum, id
est, corpus suum immaculatum et Spiritu Sancto con-
ceptum obtulerit Patri pro nobis.
Et data sunt illi incensa multa, &c.] De orationibus
sanctorum obtulit incensa. Ipsi enim delegavit ecclesia
preces suas dicens, Dirigatur oratio mea sicut incensum
in conspectu tuo. Accepisse de orationibus sanctorum,
idem dicitur et obtulisse, quia per ipsum omnium
possunt preces ad Deum suaviter pervenire.
Et ascendit fumus incensorum de orationibus sanctorum,
&c.] Christo Domino se hostiam suavitatis offerente
compunctio cordis sanctorum acceptabilis facta est.
Quæ ab igne nascens intimo, sicut fumus solet excitare
lachrymas.
Et accepit angelus thuribulum, &c.] Bene thuribulum
igne impletum inducit. Non enim ad mensuram dat
Deus Spiritum. Quod proprie de Christi humanitate
novimus adimpletum, in quo habitat omnis plenitudo
Divinitatis corporaliter.
Et misit in terram.] Sic et Dominus in evangelio:
Ignem, inquit, veni mittere in terram.
Et facta sunt tonitrua, et voces, et fulgura, et terre-
motus.] Tonitruo comminationis supernæ, et voce ex-
hortationis, et fulgure miraculorum terram movit, qui-
busdam insequentibus, quibusdam vero sequentibus :
his dicentibus bonus est, illis autem non, sed seducit
turbas.
Et septem angeli, qui habebant septeni tubas, paraverunt
APOCALYPSIS, CAP. VIII.
375
se ut tuba canerent.] Ecclesia septiformi spiritu inflam-
mata, se ad prædicandum fiducialiter præparavit, gloriam
seculi tubis cælestibus quasi muros Hiericho dejectura.
Nam et illa septem dierum circumitio, totum ecclesiæ
tempus insinuat.
Et primus angelus tuba cecinit.] Recte prædicatio
plagarum, tubæ, quæ signum belli est, comparatur.
Exalta enim, inquit, sicut tuba vocem tuam, et annuntia
populo meo scelera eorum. Et alibi, tuba sit in gutture
tuo, quasi aquila super domum Domini, id est grandi
voce prædica Nabuchodonosor ad destructionem templi
venturum.
Et facta est grando et ignis, mixta sanguine, &c.]
Pænam gehennæ sanguinolentis operibus deberi, præ-
dicatorum voce refertur dicentium. Ad calorem nimium,
transibunt ab aquis nivium. Potest etiam nomine san-
guinis, ipsa mors animæ spiritualis intelligi.
Hunc
versum Tychonius sic exponit: facta est ira Dei, quæ
haberet in se multorum necem.
Et tertia pars terræ combusta est, &c.] Vita bonorum
in doctoribus consistit et auditoribus. Beatus enim qui
legit, (inquit,) et qui audit verba prophetiæ. Tertia vero
pars malorum hoc utroque caret. Terra enim bona
fructum proferens in patientia, benedictionem accipit a
Domino. Mala autem spinas et tribulos generat, cujus
consummatio in combustionem. Sic et arborem fruc-
tiferam agricola Pater excolit, sterilem vero excidens,
igni pabulum præbet.
Et omne foenum viride combustum est.] Omnis caro
fænum, quæ nunc luxus mollitie saginata, sole judicii
fervente, florem decoris amittit, et, ut Dominus ait,
hodie in agro est, et cras in clibanum mittitur. Tycho-
nius de tertia parte sic in hoc loco inquit. Tertiam
hostes intestinos dicit. Cæterum quicquid præter eccle-
siam est, tertia pars dicta est, et ecclesia tertia, quæ
contra geminum malum pugnet.
Et tanquam mons magnus igni ardens, missus est in
376
EXPLANATIO
mare, &c.] Crescente religione Christiana, diabolus
superbia tumidus, et igne sui furoris ardens, in mare
seculi missus est, dicente Domino : Si monti huic
dixeritis, Tollere, et jacta te in mare, fiet.' Non quod
ante ibi non fuerit, sed quod de ecclesia projectus,
amplius in suos insanire coeperit, fastu prudentiæ car-
nalis, mortem illis infligens spiritualem. Sapere enim
secundum carnem, mors est. Non autem apostolos
caro et sanguis docuit, sed Pater qui est in cælis. In
illo enim mari navem fidei regebant, quod plantis
Domini se calcabilem præbuit.
Et mortua est tertia pars eorum, quæ habebant animas
in mari.] Quæ habent animas, dixit, ut ostenderet
vivos spiritualiter mortuos. Sicut Apostolus de vidua
deliciosa, Vivens, inquit, mortua est.
Et tertia pars navium interiit.] Alia editio dicendo, et
tertiam partem navium corruperunt, significat quod
tertia quæ mortua est, aliam tertiam, id est succedentem
sibi occiderit noxia traditione, et inutilis imitatione
doctrinæ.
Et cecidit de cælo stella magna, ardens tanquam facula,
&c.] Hæretici, quos Judas apostolus sidera seductionis
appellat, de culmine cadentes ecclesiæ, flamma suæ
nequitiæ fontes divinarum conantur inficere scriptura-
rum. Quarum non sensus tantum, sed et verba sæpius
infalsare non timent. Absinthii nomine digni, cujus
immixtio modica, magnam solet amaricare dulcedinem.
Et multi homines mortui sunt de aquis.] Multi enim
(ut ait apostolus) sequuntur eorum luxurias, per quos
via veritatis blasphematur, tamen populo Dei, Moyse
docente, omnis aquarum unda potabilis est.
Et percussa est tertia pars solis, et tertia pars lunæ, &c.]
Ecclesiæ decus instar sideris relucentis, per falsos fra-
tres sæpe obscuratur, qui vel in prosperis vel in adversis
seculi, minus eam fulgere sua defectione faciunt.
Et diei non luceret pars tertia, et noctis similiter.]
Alia editio sic habet, et diei tertia pars appareret, et
APOCALYPSIS, CAP. 1X.
377
noctis similiter. Id est, ad hoc percussa est ut appare-
ret tertia pars diei et tertia noctis, quæ Christi et quæ
diaboli. Ad hoc, inquam, percussa est, id est suis
voluntatibus tradita, ut redundantibus et insolescentibus
peccatis, in suo tempore revelaretur.
Et vidi et audivi vocem unius aquilæ volantis per
medium coeli, 8c.] Hujus aquilæ vox per eximiorum in
ecclesia quotidie pervolat ora doctorum, cum nequitiam
hæreticorum, Antichristi sævitiam, diemque judicii,
amatoribus terræ prædicant graviter affuturum, dicentes,
In novissimis diebus instabunt tempora periculosa, et
erunt homines seipsos amantes, et infra, Homines cor-
rupti mente, reprobi circa fidem, et alibi, Tunc revelabi-
tur ille iniquus qui adversatur et extollitur supra omne
quod dicitur Deus, aut quod colitur. Et item, Dies
Domini sicut fur in nocte, ita veniet. Cum enim
dixerint, Pax et securitas, tunc repentinus eis super-
veniet interitus.
De cæteris vocibus trium angelorum.] Non quod
angelorum tuba plagas inferant mundo, sed venientes
vel venturas suo quique tempore prædicent.
IN CAP. IX. Et vidi stellam de coelo cecidisse in ter-
ram, &c.] Flamma hæreticorum, de qua paucis memora-
verat, quo fomite adoleverit exponit: antiquus quippe
hostis, quem Dominus vidit quasi fulgur de cælo caden-
tem, blasphemo dogmate corda suorum aperuit, eosque
quasi fumum alta petere, iniquitatem in excelsum loqui
perdocuit.
Et ascendit fumus putei, sicut fumus fornacis magnæ,
8c.] Prænuntia magnæ fornacis, id est, novissimæ per-
secutionis, hæretica fervet insania, non imbecilliores
tantum, qui, aeris instar, terræ quodammodo cælique
confinia tangunt, sed excelsorum quoque lumen obscu-
rare laborans, non tamen extinguere valens. In erro-
rem enim inducentur, si fieri potest, etiam electi.
Et de fumo exierunt locuste in terram.] Sicut sancti
378
EXPLANATIO
corpus sunt Christi, et membra de membro, sic et
membra carnium draconis cohærentia sibi alia nascuntur
ex aliis, fumusque hæreticæ cæcitatis ore lædentem
pravorum generat superbiam. . Qui vento elationis
excussi, terrena tamen non deserunt. Nam et fumus
de quo gignuntur, alta licet appetens, in seipso semper
deficit.
Et data est illis potestas, &c.] Adversariis potestatibus
hæretici comparantur, in facie velut innocui, sed in
posterioribus venena servantes.
Et præceptum est illis ne lederent foenum terre neque
omne viride.] Ostendit locustas homines esse, quæ non
ad foenum, sed ad homines mittuntur. Fænum enim
hoc loco simpliciter accipimus.
Nisi tantum homines qui non habent signum Dei in fron-
tibus suis.] Signum Dei in frontibus suis illi habere
dicuntur, a quibus ut oportet habetur. Quorum supra
numerum angelus qui ab ortu solis signum Dei vivi
attulit, inviolabilem fixumque recensuit. Illo enim hic
locutionis genere uti voluit, quo dicitur, Nemo dicit
Dominum Jesum nisi in Spiritu Sancto, id est perfecte
et vere.
Et dictum est illis ne occiderent eos, &c.] Quamlibet
hæretici seculari potestate fulti temporaliter in bonos
grassari permittantur, animam tamen, ut Dominus ait,
occidere non possunt. Tempus quippe seculi quinque
mensibus, propter quinque partitum sensum quo
in hac
vita utimur, significat. Quod vero alia translatio sex
menses continet, eidem sensui propter sex ætates seculi
congruit.
Et cruciatus eorum ut cruciatus scorpii cum percutit
hominem.] Sicut scorpius a posterioribus venena diffun-
dit, sic impietas malorum a posterioribus nocet, cum
anterioribus, id est, æternis bonis temporalia quæ retro
sunt, præferri minis blandimentisve compellit. Hunc
scorpionem contra evangelii parabolam, generatio vipe-
rarum suæ soboli tradit.
APOCALYPSIS, CAP. IX.
379
Et in diebus illis quærent homines mortem, et non inve-
nient eam.] Miseram vitam cita morte finiri malentes.
Sicut beatus Cyprianus sub Deciana contigisse tempes-
tate conquestus: Volentibus, inquit, mori, non per-
mittebatur occidi.
Et similitudines locustarum similes equis paratis in
prælium.] Id est, similes novissimis persecutoribus. In
novissimo enim bello, quod descripturus est in sequente
angelo, equos dicit pugnare. Vel simpliciter sicut equi
non propria ratione, sed impetu præsidentis aguntur in
prælium, ita mali doctores dæmonico acti spiritu eccle-
siam impugnant.
Et super capita earum tanquam coronæ similes auro.]
Seniores vigintiquatuor, qui sunt ecclesia, coronas au-
reas habent. Isti autem similes auro falsos sibi fin-
gentes de victoria stulta triumphos.
Et facies earum sicut facies hominum, &c.] In facie
humana simulationem rationis. In capillis mulierum, ,
fluxos et effæminatos mores. In dentibus leonum, qui
et laniare, et naturalem solent afferre putorem, mentis
ferocitatem famamque doctrinæ malæ: in ferreis vero
loricis, obdurata contra veritatem præcordia notat. Qui
habentes formam pietatis, virtutem autem ejus abne-
gantes, veniunt in vestimentis ovium, intrinsecus autem
sunt lupi rapaces.
Et vox alarum earum sicut vox curruum equorum mul-
torum currentium in bellum.] Expavescendum magis
quam exponendum est, quod tantum huic exercitui
vires accrescunt. Primo fumus ascendit. Deinde lo-
custas effert, quæ et prius scorpionibus, et mox equis
leonibusque comparantur. Quarum et virtus sufficeret,
si non etiam loricatæ venirent. Nunc vero volatiles, et
curribus dicuntur similes esse bellantibus.
Et habebant caudas similes scorpionum, &c.] Sicut
scorpius palpando incedit, sed cauda ferit, ita fraudu-
lenta pernicies malorum blanda, et innoxia in facie
380
EXPLANATIO
videtur, sed dum occulte perimit, quasi latenter mortem
trahit.
Potestas earum nocere hominibus mensibus sex.] Hanc
vitam rursus insinuat, ubi potest valere mendacium vel
ad capiendum inutiles, vel ad cruciendum temporaliter
spirituales.
Et habebant super se regem angelum abyssi.] Deus .
summe bonus licet occultis, justis tamen judiciis con-
gruum talibus angelum præesse permisit.
Ve unum abiit, et ecce veniunt adhuc duo væ.] Quo-
niam tria væ ventura prædixerat, horum nunc unum in
hæretica fraude jam venisse, duo autem restare memo-
rat, quæ in tempore Antichristi, et in die judicii sunt
futura perversis.
Et sextus angelus tuba cecinit, &c.] Sextus angelus
prædicatores novissimi certaminis exprimit, qui, mo-
nente evangelio, fraudes detegunt Antichristi. Cor-
nua quippe altaris aurei, evangelia sunt ecclesiæ præ-
eminentia.
Solve quatuor angelos, &c.] Quantum hostis antiquus
cum satellitibus suis in fine mundi sit ecclesiam per-
secuturus, indicat, qui a tempore Dominicæ passionis
in corde reclusus impiorum, ne hanc quantum velit,
noceat, divina potentia refrænatur. Euphrates enim,
qui fluvius est Babyloniæ, mundani regni potentiam et
persecutorum indicat undas. Iste est mons magnus,
quem igne ardente in mare missum prædixerat.
Et soluti sunt quatuor angeli.] More prophetiæ, quæ
nobis ventura designat, ipse facta videt in spiritu.
Quatuor vero dixit angelos, eo quod in quatuor mundi
partibus illa persecutio sit sævitura. Hi sunt enim
quos superius vidit in quatuor angulis terræ stantes,
et propter consignandos Dei servos a terræ marisque
læsione prohibitos.
Qui parati erant in horam, et diem, et mensem, &c.]
Maligni spiritus, qui singulis horarum et temporum
APOCALYPSIS, CAP. IX.
381
momentis humanam esuriunt mortem, tunc ad exer-
cendam ecclesiam opportune perdendi liberius sævire
permittuntur. Quid autem putas soluti facient, qui
tantum nunc nocent ligati?
Et numerus equestris exercitus vicies millies dena
millia.] Hic numerus duplicitatem dolosam perversi
designat exercitus. Quod alia translatione, quæ dicit
bis myriades myriadum, facilius sentiri potest : hunc
autem numerum evangelica quoque parabola opponit
regi habenti decem millia, tanquam malorum dupli-
citas simplici fidei Christi resistat, cui millia millium
ministrant, et decies millies centena millia assistunt.
Et ita vidi equos in visione, et qui sedebant super
eos, &c.] Spiritus maligni quorum cordibus præsident,
eorum sunt pænis amicti. Legimus enim adorantes
bestiam igne et sulphure torquendos, et fumum tor-
mentorum eorum in secula seculorum ascendere. Nota
quod in plaga locustarum non se dixit equites, sed
equos tantum vidisse. Hic enim magnitudo persecu-
tionum apertam contrariæ virtutis ostendit præsentiam.
Denique hic capita leonum, illic vero facies quidem
humana, sed dentes tantum sunt bestiales. Quia sæpe
hæretici aliquid humanitatis ostentant, ministri vero
novissimæ tempestatis, quod dictis et signis suadent,
hoc etiam pænis extorquent.
Et de ore ipsorum procedit ignis et fumus et sulphur.]
Ostendit quod pro fumo hyacinthum dixerat. Non
autem perspicue ista exeunt de ore ipsorum, sed noxia
prædicatione, pænam sibi suisque generant auditori-
bus. Producam enim, inquit, ignem de medio tui, qui
comedat te.
Potestas enim equorum in ore, et in caudis eorum.]
Id est, in sermone et officio: propheta enim docens
mendacium, ipse est cauda. Qui partem quodammodo
cæcam et immundam linguæ blandientis volubilitate
contegit, dicens impio, Bonus es.
Nam et caudæ eorum similes serpentibus, &c.] Falsi
382
EXPLANATIO
doctores antiqui serpentis, qui hominem decepit, similes
principum patrocinio fulti, amplius nocent quam si
solo sermone suaderent. Sedet, inquit, in insidiis cum
divitibus.
Et cæteri homines qui non sunt occisi in his plagis, &c.]
Quia falsos Christianos et hæreticos descripserat, nunc
ut corpus omne diaboli circumscribat, gentilium quo-
que commemorat errorem, quibus nihil prodest his
plagis non occidi, cum constet eos in gentili tunc
quoque perdurare malitia. Neque enim in illa per-
secutione cogentur gentiles supradictis consentire, sed
in sua incredulitate morientur.
Et non egerunt pænitentiam ab homicidiis suis, &c.]
Impiæ religioni improbos etiam mores adjungunt. De-
scripta Antichristi sævitia, ad ostendendam ejusdem
ruinam more suo exordium nativitatis Christi et glo-
riam recapitulat ecclesiæ.
IN CAP. X. Et vidi alium angelum fortem, descen-
dentem de cælo, amictum nube.] Dominus magni consilii
angelus descendit de cælo, nube carnis amictus. Sicut
et Esaias ait : Ecce Dominus ascendit super nubem
levem, et ingredietur Ægyptum, et iris in capite ejus.
Circa bonos propitiationis promissio perseverans.
Et facies ejus erat ut sol, &c.] Facie Domini clares-
cente, id est, ejus notitia per resurrectionis gloriam
manifestata, pedes illius super montes evangelizaturi
et annuntiaturi pacem, igne sunt Spiritus Sancti illus-
trati, et instar columnæ firmati. Jacobus enim et
Cephas et Joannes, columnæ videbantur ecclesiæ esse.
Et habebat in manu sua libellum apertum.] Hic est
liber supra memoratus, quem diutino tegmine clausum,
Domini tandem gratia reseravit, ut, juxta prophetam,
surdi etiam verba libri audirent. Et merito facies ejus
ut sol, quia librum jam gestat apertum.
Et posuit pedem suum dexterum super mare, sinistrum
autem super terram.] Prædicatio fidei Christianæ terra
5
APOCALYPSIS, CAP. X.
383
marique propagatur. Sed allegorice, fortiora membra
in majoribus periculis, altera in competentibus sistun-
tur. Non enim patitur nos Deus tentari super id quod
possumus.
Et cum clamasset, locuta sunt septem tonitrua voces
suas.] Domino fortiter prædicante, ecclesia quoque
septiformi gratia plena, suas ad prædicandum voces
elevat. Leo enim rugiet, quis non timebit? Dominus
Deus locutus est, quis non prophetabit ? Septem
quippe tonitrua idem sunt quod septem tubæ, de qui-
bus sermo est.
Et cum locuta sunt septem tonitrua, ego scripturus
eram.] Superius enim audivit, Quod vides, scribe in
libro.
Signa quæ locuta sunt septem tonitrua, noli ea scri-
bere.] Mysteria fidei Christianæ nec passim cunctis
ostenta, ne vilescant, nec probis claude, ne in totum
lateant. Propter quod inferius audivit, Ne signaveris
verba prophetiæ hujus. Quod utrumque apud Danie-
lem uno versiculo comprehenditur, cui per angelum
dicitur, Signa librum et claude sermonem usque ad
tempus statutum.
Et angelus quem vidi stantem supra mare et supra
terram, levavit manum suam ad cælum, et juravit, &c.]
Angelus per viventem in secula jurat, dum Christus in
nomine Patris veniens, incommutabili sua dicta veritate
confirmat, Caelum, inquiens, et terra transibunt, verba
autem mea non transibunt.
Qui creavit coelum et ea quæ in illo sunt, &c.] Qui
mari terraque consistens, coelo palmam tendit, congrue
per cæli, terræ, marisque Creatorem jurat.
Quia tempus amplius non erit.] Erit utique, ut Psal-
mus ait, tempus impiorum in æternum, sed mutabilis
secularium temporum varietas in novissima tuba ces-
sabit. Canet enim tuba, et mortui resurgent incor-
rupti, et hæreditas eorum in æternum erit.
384
EXPLANATIO
Consummabitur mysterium Dei, &c.] Mysterium quod
nunc evangelizatur, tunc consummabitur, quando ibunt
impii in supplicium æternum, justi autem in vitam
æternam.
Et vox quam audivi de cælo iterum loquentem mecum,
8c.] Domino futuri temporis mysteria pandente, ac
dicente, Appropinquavit enim regnum coelorum, eccle-
sia quoque monetur eundem prædicandi percipere
librum. Quamvis et eidem Joanni possint hæc dicta
congruere post exilium ad prædicandum reversuro.
Et abii ad angelum, dicens ei ut daret mihi librum.]
Accedat ad Dominum qui velit docendi percipere
sacramenta.
Et dixit mihi, Accipe librum, et devora illum.] Id
est, insere tuis visceribus, et describe in latitudine
cordis tui,
Et faciet amaricari ventrem tuum, &c.] Cum percepe-
ris, oblectaberis diyini eloquii dulcedine, sed amaritudi-
nem senties, cum prædicare et operari coeperis quod
intellexeris. Vel certe juxta Iezechielem intelligen-
dum, qui cum librum se devorasse diceret, adjecit, Et
abii amarus in indignatione spiritus mei.
Et dixit mihi, Oportet te iterum prophetare populis et
gentibus.] Quid liber comestus, et amaritudini mixta
dulcedo significaret, exprimit, quod videlicet ereptus
exilio, gentibus esset evangelium prædicaturus, amore
quidem dulce, sed tolerandis persecutionibus amarum.
IN CAP. XI. Et datus est mihi calamus similis
virge.] In calamo, ministerium scribendi evangelii per-
cepit, qui non inani nitore supervacuus, sed similis est
virgæ æquitatis, virgæ regni Dei. Regnum enim
Christi describit æternum.
Surge et metire templum Dei et altare.] Surge, dixit,
non quia hæc Joannes sedibundus audiebat, sed quia
hoc verbo excitantur corda singulorum, evangelicam
APOCALYPSIS, CAP. XI.
385
scripturam, actusque metiri. Ibi enim quantum sin-
guli proficiant, quantumque regulæ divinæ concordent,
inveniunt.
Et adorantes in eo.] Quia non omnes qui videntur,
in eo adorant, sicut qui confessus fuerit in me. Partem
denique jubet non recenseri, dicens,
Atrium autem quod est extra templum, ejice foras, &c.]
Hi qui nomine tenus ecclesiæ junguntur, et nec altari
nec sanctis sanctorum appropiant, a regula evangelii
projecti gentibus sociantur. Omnis enim gloria ejus,
filiæ regum ab intus.
Et civitatem sanctam calcabunt mensibus quadraginta
duobus.] Non solum de ecclesia pelluntur, sed et ean-
dem ecclesiam sociis gentilibus tribus semis annis
impugnant. Non quod illo tantum hanc, id est, Anti-
christi tempore conculcent, sed quod omne malorum
corpus illo quasi ad proprium caput pertineat, in quibus
jam nunc ministerium operatur iniquitatis.
Et dabo duobus testibus meis, 8c.] Ne sævitia pravo-
rum terreret audientem, ecclesiam quoque duobus ex
populis unitam, gratia commemorat illustrandam esse
virtutum. Quæ et ipsa caput suum, Christum videlicet
in carne docentem semper intuens, tribus semis annis
prophetatura narratur. Menses enim trium semis
annorum, id est, tricies quadrageni et bini, mille ducen-
tos sexaginta dies efficiunt. Daniel autem scribit dies
mille ducentos nonaginta temporis ejusdem, quo ponenda
sit abominatio in desolationem.
Saccis amicti.] Id est, in exomologesi constituti.
Sicut propheta, Ego autem, ait, dum mihi molesti
essent, induebam me cilicio.
Hi sunt duæ olivæ, &c.] Ecclesia duorum Testamen-
torum lumine radiata, Domini semper jussis assistit.
Nam et propheta Zacharias unum candelabrum vidit
septiforme, et has duas olivas, id est, testamenta, infun-
dere oleum candelabro. Hæc est ecclesia cum oleo suo
indeficiente, quod eam facit in lumine orbis ardere.
VOL. XII,
C C
386
EXPLANATIO
Et si quis eos voluerit nocere, ignis esiet de ore illo-
rum, &c.] Si quis ecclesiam lædit, ejusdem læsionis reci-
procante judicio igne consumitur condemnatus. Omnes
enim qui acceperint gladium, gladio peribunt. Unde et
Chaldaica flamma, quæ pueris Dei ingerebatur, ipsos
ministros impietatis absumpsit. Sive in bono precibus
oris ecclesiæ igne spiritualiter consumitur in melius
commutandus. Carbones, inquit, ignis congeres super
caput ejus.
Hi habent potestatem claudendi coelum, ne pluat, &c.]
Data est ecclesiæ in Christo omnis potestas in cælo et
in terra, clavibus ei ligandi atque solvendi dimissis.
Sed et spiritualiter cælum clauditur, ne imbrem pluat,
ne super terram sterilem de ecclesia benedictio descen-
dat. Sicut Dominus de Patre vineæ suæ, Nubibus,
inquit, mandabo, ne pluant super eam imbrem.
Et potestatem habent super aquas, &c.] Non solum
aquas suspendunt, sed etiam quæ descenderant inutiles
faciunt, quod est vertere aquas in sanguinem. Bonus
enim Christi odor de ecclesia fragrans, aliis odor mortis
in mortem, aliis odor est vitæ in vitam.
Et cum finierint testimonium suum, bestia, &c.] Aperte
ostendit omnia hæc ante novissimam persecutionem
fieri, dicendo quum finierint testimonium suum. Uti-
que illud quod perhibent usque ad revelationem bestiæ,
quæ cordibus emersura est impiorum. Non quod tunc
eodem testimonio non nitantur hosti fortiter resistendo,
sed quod tunc ecclesia, virtutum gratia destituenda cre-
datur, adversario palam signis mendacii coruscante.
Nam faciem ejus præcedet egestas, ut Dominus ait.
Et vincet eos, et occidet illos.] Vincet in eis qui suc-
cubuerint, occidet in eis qui pro Christi nomine lauda-
bili patientia fuerint interempti. Aut si spiritualiter
vincet et occidet, partem testium accipiemus. Sicut in
evangelio Dominus dicit, Tradent vos in pressuram, et
occident vos. Quod Lucas evangelista pro parte dic-
tum insinuat dicens, Occident ex vobis.
APOCALYPSIS, CAP. XI.
387
Et jacebunt corpora eorum in plateis civitatis magnæ.]
Si me, inquit, persecuti sunt, et vos persequentur. Non
est ergo mirum, si civitas impiorum, quæ Dominum
crucifigere non timuit, servos quoque ipsius ludibrio
habeat etiam occisos. Qualia sæpe facta historia eccle-
siastica refert.
Quæ vocatur spiritualiter Sodoma, &c.] Id est, muta
et tenebrosa, nec lumen utique fidei, nec confessionis
habens vocem. Corde enim creditur ad justitiam, ore
autem confessio fit ad salutem. Hæ provinciæ in sig-
num poenæ spiritualis visibiliter his plagis, id est, igne
devorante, et aqua in sanguinem versa, percussæ sunt.
Et videbunt de populis et tribubus, &c.] Non dixit,
videbunt populi et tribus, sed multi de populis, qui, aliis
credentibus, sanctos palam irrident.
Et corpora eorum non sinent poni in monumentis.]
Votum eorum dixit et impugnationem, Non quod
valeant facere, ne sit ecclesia in memoriam. Sicut, Nec
vos intratis, nec alios sinitis intrare : cum intrent, illis
impugnantibus. Facient autem perspicue de vivorum
occisorumque corporibus, quia nec vivos sinent sacra
celebrando in memoriam colligi, nec occisos in memo-
riam recitari, nec eorum corpora in memoriam Dei tes-
tium sepeliri.
Et habitantes terram, gaudebunt super eos.] Quoties
affliguntur justi, exultant injusti, et epulantur; sicut
dum superbit impius, incenditur pauper.
Quoniam hi duo prophetæ cruciaverunt eos.] Propter
plagas quibus propter testamenta Dei humanum genus
urgetur, etiam visus ipse justorum gravat injustos.
Sicut ipsi dicunt, Gravis est nobis etiam ad videndum.
Et post tres dies et dimidium, Spiritus vitæ a Deo, &c.]
Hucusque angelus futurum narravit, et nunc inducit
factum, quod futurum audit, regno Antichristi perdito
sanctos resurrexisse in gloriam.
Et timor magnus cecidit super eos qui viderunt eos.]
CC 2
388
EXPLANATIO
+
De omnibus vivis dixit, quia et justi superstites perti-
mescent in resurrectione dormientium.
Et ascenderunt in cælum in nube.] Hoc est quod
apostolus dixit, Rapiemur in nubibus obviam Domino
in aera.
Et viderunt illos inimici eorum.] Hic separavit injustos
ab his quos in commune dixerat timuisse.
Et illa hora factus est terræ motus magnus, &c.] In-
cumbente terrore judicii, omnis diaboli civitas super
arenam condita cum omnibus ædificatoribus suis cor-
ruet. Et denarius enim et septenarius numerus est per-
fectus. Quod si non esset, a parte totum intelligendum
erat.
Et cæteri in timore sunt missi.] Quis hominum glo-
riabitur castum se habere cor, cum virtutes cælorum
commovebuntur ?
Et dederunt gloriam Deo cæli.] Isti sunt super petram
ædificati, qui aliis terræ motu ruentibus, de stabilitate
sua, recta Dominum confessione clarificant. Lætabitur
enim justus, cum viderit vindictam impiorum. Quidam
duos prophetas Enoch et Eliam interpretantur, qui
tribus semis annis prædicantes, contra mox secutu-
ram Antichristi perfidiam fidelium corda confirment,
illisque occisis tantundem temporis sævitiam ejusdem
grassaturam, et redinstaurato demum certamine, a
sanctis, qui latebrarum præsidio velut mortui crede-
bantur, esse superandam: qui pro unius compage
corporis idem prophetæ resurgere dicantur, acriusque
illis visis, qui jam mortui putabantur, exaggerata per-
secutione multos eorum qui vel septenario vel de-
nario numero digni credebantur, esse casuros: dicente
Daniele, Confirmabit pactum multis hebdomada una,
et in dimidio hebdomadis deficiet hostia, et sacrifi-
cium, et in templo erit abominatio desolationis. Et
in subsequentibus, Et cum posita fuerit abominatio
in desolationem, dies mille ducenti nonaginta. Qui
APOCALYPSIS, CAP. XI.
389
numerus circa trium annorum et sex mensium curricula
diversatur. Denique Elias igni quondam perdidit adver-
sarios, et tres semis annos latitans imbres continuit,
tandemque pseudoprophetis interfectis, per sacrificium
quod ablatum fuerat, convertit Israel ad Dominum.
Ve secundum abiit, et ecce væ tertium veniet cito.] Hoc
væ secundum non ad recapitulationem, sed ad prælium
equorum, quod tuba sexti angeli commotum est, per-
tinet. Prædixerat enim aquila, tria væ de trium voce
ventura tubarum. Sed ibi non dixit, ne statim ter-
tium sequi putaretur quod ad septimum angelum et
ad finem pertinet.
Et septimus angelus tuba cecinit, &c.] Sex tubæ pri-
ores seculi præsentis ætatibus comparatæ, varios bello-
rum ecclesiæ denuntiavere concursus. Septima vero
sabbati æterni nuntia, victoriam tantum et imperium
veri regis indicat.
Et vigintiquatuor seniores adoraverunt Deum, &c.]
Ecce, inquit, væ tertium veniet in voce septimi angeli.
Et cum cecinisset, non nisi ecclesiam dixit laudantem
Deum et gratias agentem. Unde intelligimus, bono-
rum retributionem non esse nisi væ malorum.
Qui es, et qui eras, &c.] Tu quidem, rebellantibus licet
impiis, a seculo regnasti, sed eorum nunc furor te judice
pressus peribit. Dominus enim regnavit, irascantur
populi.
Et tempus mortuorum judicari, et reddere merce-
dem, &c.] Ordini congruit evangelicæ lectionis, primo
quidem omnes gentes ante Judicem congregandas, de-
inde dexteros in regno Patris per multas mansiones
collocandos, impios vero extra terminos regni pulsos,
flammis maledictionis esse torrendos.
Et exterminandi eos qui corruperunt terram.] Hoc
est væ novissimum. Hactenus de septem angelis tuba
canentibus, nunc recapitulat a nativitate Domini, eadem
aliter ac latius dicturus.
Et apertum est templum Dei in coelo, &c.] Tem-
390
EXPLANATIO
5
plum Domini quondam in terra positum, arcam testa-
menti sub velamine mystico clausam tegebat : nunc
autem in ecclesia, quæ est templum Dei vivi, cujus
conversatio in coelis est, velo templi veteris et medio
pariete maceriæ Domini sanguine discisso, arca incar-
nationis ejus toto jam panditur orbi. Quasi enim
manna cælestis in auro mundo, divinitas est in corpore
sancto,
Et facta sunt fulgura et voces, &c.] Hæc omnia virtutes
sunt coruscationis, et prædicationis, et bellorum eccle-
siæ. Hæc dixerat facta et in descriptione prædicationis
septem angelorum ab adventu Domini, cum stetisset
super aram, sed generaliter ab origine usque in finem.
Deinde descripsit per partes, quemadmodum facta sint:
ita et nunc, ut templum Dei in coelo apertum sit, et
pugnæ secutæ, dicens.
IN CAP. XII. Et signum magnum apparuit in coelo.]
Quod nunc quoque apparet in ecclesia, Deum ex homine
fieri.
Mulier amicta sole, et luna sub pedibus ejus.] Ecclesia
Christi lumine cincta, gloriam calcat temporalem: orie-
tur, inquit, in diebus ejus justitia, et abundantia pacis
donec extollatur vel interficiatur luna. Id est, abun-
dantia pacis in tantum crescet, donec omnem mutabi-
litatem mortalitatis absumet, cum novissima inimica
destruetur mors. Sive quia eadem ecclesia partim in
cælo, sole Christo fruitur, partim in corpore peregri-
natur a Domino. Potest hic intelligi quod ait, Læva
ejus sub capite meo, et dextera ejus amplexabitur me.
In capite ejus corona stellarum duodecim.] Duode-
nario apostolorum numero caput ornatur ecclesiæ, sive
Christum intelligas, sive ipsum primordium ejusdem
ecclesiæ nascentis, capitis nomine designatum. Posu-
isti, inquit, in capite ejus coronam de lapide pretioso.
Et in utero habens, et clamavit parturiens.] Ecclesia
spiritualiter et quos parturit, parit, et jam genitos par-
APOCALYPSIS, CAP. XII.
391
turire non desinit. Sicut ipsa dicit, Filioli mei, quos
iterum parturio donec formetur Christus in vobis.
Et cruciatur pariat.] Sic Dominus in evangelio,
Mulier, inquit, cum parit, tristitiam habet, quia venit
hora ejus : cum autem peperit puerum, jam non memi-
nit pressuræ propter gaudium. Quod ipse discipulis
exponens adjunxit, Et vos igitur nunc quidem tristitiam
habetis: iterum autem videbo vos, et gaudebit cor ves-
trum.
Et ecce draco magnus rufus, &c.] Diabolus sævitia
cruentus contra ecclesiam potentia terreni regni arma-
tur. In septem enim capitibus omnes reges suos, et in
decem cornibus omne regnum dicit.
Et cauda ejus trahebat tertiam partem stellarum cæli,
&c.] Vires et malitiam hostis indicat, quem ecclesia
Domino juvante devincit, qui innumeram partem ange-
lorum, vel hominum dolo fallente quasi cauda dejecerit.
Cauda enim est pars cæca, pars immunda, suique vela-
mine contegens immunda ne appareant. Tychonius
more suo tertiam partem stellarum quæ cecidit, falsos
fratres interpretatur, quod altera tertia ecclesia sit, et
hostes forinseci tertia.
Et draco stetit ante mulierem, ut cum peperisset, filium
ejus devoraret.] Insidiatur ecclesiæ diabolus, fidem
Christi contendens in cordibus extinguere credentium,
ut quem illa docendo genuit, ipse quasi occidat doc-
tum. Cujus in Herode doli figura ostensa est, qui sicut
hostes intestini, Dominum ut perimat, adorare se velle
simulat.
Et peperit puerum masculum.] Semper ecclesia, dra-
cone licet adversante, Christum parit. Masculum
autem dixit victorem diaboli qui foeminam vicerat.
Nam quis filius nisi masculus ? qui recturus est omnes
gentes in virga ferrea, inflexibili justitia regit bonos,
confringit malos. Quod in superioribus etiam ecclesiæ
promittitur: Dabo ei potestatem super gentes, et reget
1
392
EXPLANATIO
eas in virga ferrea. Nam et ecclesia quotidie gignit
ecclesiam, mundum in Christo regentem.
Et raptus est filius ejus ad Deum, &c.] Ideo Chris-
tum spiritualiter in auditorum mente nascentem appre-
hendere non potest impietas, quia idem cum Patre
regnat in cælis, qui nos quoque resuscitavit, et con-
sedere fecit in coelestibus in Christo.
Et mulier fugit in solitudinem.] Ecclesia sub spe
vivens æternorum peregrinatione præsentis eremi gau-
det, accepta potestate calcandi super serpentes et scor-
piones, et super omnem virtutem draconis rufi instar
Israeliticæ plebis, quæ pane coelesti pasta in eremo,
visu ænei serpentis, serpentes vicit ignitos.
Ubi habet locum paratum a Deo.] Esto mihi, inquit,
in Deum protectorem, et in locum refugii, ut salvum
me facias.
Ut ibi pascant illam diebus mille ducentis sexaginta.]
Isto dierum numero qui tres semis annos facit, omnia
Christianitatis' tempora complectitur, quia Christus,
cujus hæc corpus est, tantum in carne temporis
prædicaverit.
Et factum est prælium magnum in cælo. Michael et
angeli ejus, &c.] Cælum ecclesiam significat, in qua
Michaelem cum angelis suis contra diabolum dicit
pugnare, quia secundum Dei voluntatem pro peregri-
nante ecclesia orando, et adjutoria ministrando con-
fligit. Quem et Daniel in novissima gravissimaque
pressura in auxilium dixit ecclesiæ venturum, unde ab
eo putant Antichristum esse perimendum. Ita vero
angeli ejus esse dicuntur, quem admodum et angeli
nostri, ut Dominus ait: Angeli eorum semper vident
faciem Patris mei : eorum scilicet quorum cives sunt.
Et draco pugnabat, et angeli ejus.] Angeli Satanæ
non illi tantum qui ei natura sunt et voluntate similes,
sed et homines eorum laqueis irretiti, sunt intelligendi.
Et non valuerunt.] Scilicet toto tempore.
APOCALYPSIS, CAP. XII.
393
--
Neque locus inventus est eorum amplius in cælo.] Id
est, in hominibus sanctis, per ejectionem ejus cælum
jam factis, qui credentes semel expulsum eum amplius
non recipiunt.
Et projectus est draco ille magnus in terram.] Anti-
quus hostis de spiritualibus expulsus, arctius in terre-
nos includitur. Hoc est de coelo præcipitari, et in
terram mitti. Cui dicitur, Terram comedes cunctis
diebus. In qua terra sanctorum pedibus conteritur,
sicut scriptum est, Super aspidem et basiliscum ambu-
labis.
Nunc facta est salus et virtus et regnum Dei nostri,
&c.] Evidenter ostenditur, in quo coelo ista fiant. In
ecclesia namque factam novimus victoria Christi salu-
tem. Pro qua dicit, Data est mihi omnis potestas
in cælo et in terra. Non quam semper ipse habuit, sed
quam in ecclesia ex tempore quo ipse voluit, tanquam
caput in membris habere coepit.
Quia projectus est accusator fratrum nostrorum.] Con-
gratulantur angeli saluti fratrum suorum, id est, civium
futurorum, nunc autem peregrinorum.
Qui accusabat illos ante conspectum Dei nostri die ac
nocte.] Quos et prosperis male uti, et in adversis non
habere patientiam sugillat.
Et non dilexerunt animas suas usque ad mortem.]
Merito animas pro Christo contemnunt, qui per sangui-
nem Christi tantum vicerunt adversarium.
Propterea lætamini, cæli, et qui habitatis in eis.] Hic
habitatores cæli, et angelos, et homines sanctos oportet
intelligi, et utrisque convenit in Domino gratulari, cum
et homines angelis sociantur, et angeli humanæ in
Christo substantiæ famulantur.
Ve terre et mari, quia descendit diabolus, &c.] Sicut
gaudium redemptis, sic pereuntibus planctum docuit
expectandum. Magnumque væ illis imminet, quos
nequissimus hostis possidet iratus.
Et postquam vidit draco quod projectus est in terram,
394
EXPLANATIO
8c.] Inextricabili astu diabolus ecclesiam impugnans,
quanto plus dejicitur, tanto magis persequitur.
Et data sunt mulieri duæ ale aquilæ magne, &c.]
Ecclesia duobus fulta testamentis, tumultuosa seculi
venena cavens, mentis affectu quotidie solitudinem
quieti et modesti spiritus petit, ita gaudendo canens :
Ecce elongavi fugiens, et mansi in solitudine. Nec
dissonat quod ibi columbæ quærit, hic vero aquilæ
percipit alas. Sicut enim illa propter donum Spiritus
Sancti, sic et hac propter celsum volatum, aciemque
sublimem, qua mundo corde Deum cernit, Ecclesia
figurata est, cujus renovabitur sic ut aquilæ juventus.
Ubi alitur per tempus, et tempora, et dimidium tem-
poris.] Totum tempus ecclesiæ designatur, dierum
numero superius comprehensum. Tempus enim an-
num significat, tempora duos, dimidium temporis sex
menses.
Et misit serpens ex ore suo aquam tanquam flumen
post mulierem, &c.] Impetum persecutorum aqua sig-
nificat. Unde dicitur, Forsitan velut aqua absorbuis-
sent nos. Ecclesia ergo non solum verbo Dei sub-
levata, sed et vi persecutionum propulsa, festinat
evolare de mundo.
Et aperuit terra os suum, et absorbuit flumen.] Terra
hæc sancta, Domini caro est, quæ susceptam deglutiens
mortem temporaliter sibi prævalentem, nos quoque
deglutire docuit. Potest et ecclesia intelligi, cujus
monitis et precibus oris inimici caventur insidiæ.
Et iratus est draco in mulierem, &c.] Videns non
posse continuari persecutiones quod ore sanctæ terræ
avertantur, magis se armavit mysterio facinoris insis-
tere, quo possit jugiter insidiari.
Qui custodiunt mandata Dei, &c.] Mandata Dei in
fide Jesu Christi custodire, hoc est pugnare cum dra-
cone, et ipsum provocare in prælium. . Et gratias Deo,
qui sævi draconis evacuavit incæptus. Ecce enim,
Dominum in carne natum extinguere molitus, ejus
APOCALYPSIS, CAP. XIII.
395
resurrectione frustratur. Post apostolis fiduciam do-
cendi refringere laborans, quasi mulierem, id est, totam
ecclesiam de rebus humanis auferre satagebat. Sed et
hoc frustra nisus passim nunc singulas fidelium impug-
nat ætates. Unde et sequitur,
Et stetit super arenam maris.] Id est, super mul-
titudinem populi, quem projicit ventus a facie terræ.
Illius sine dubio, qui hostis machinas absorbere solet,
idem hostis insidias et bella excitaturus insistit.
IN CAP. XIII. Et vidi de mari bestiam ascenden-
tem.] Varias habet bestia pro ratione locorum intelli-
gentias. Hic ergo corpus diaboli de populo nascens
impiorum significat.
Hoc etenim mare quod supra
abyssus intelligitur. Unde et draco rex dicitur omnium
quæ in aquis sunt, et cujus in mari secundum David
confringuntur capita.
Habentem capita septem et cornua decem, &c.] Osten-
dit id esse septem capita quod decem cornua. Dixerat
enim draconem septem diademata super septem capita
gestare: nunc dicit bestiam decem diademata super
decem habere cornua. Septem namque et decem, idem
est sicuti septupla accipiet in isto seculo. Et alius
evangelista, centupla.
Et super capita ejus nomina blasphemiæ.] Reges enim
suos deos appellant, tam mortuos, et velut in coelum
atque inter deos translatos, quam etiam in terris Augus-
tos, quod est nomen (ut volunt) deitatis. Alio autem
loco totam ipsam bestiam plenam dicit nominibus
blasphemiæ.
Et bestia quam vidi, similis erat pardo, &c.] Pardo,
propter varietatem gentium; Urso, propter malitiam
et væsaniam ; Leoni, propter virtutem corporis et lin-
guæ superbiam similatur. Legimus in Daniele, reg-
num Chaldæorum leænæ, Persarum urso, Macedonum
pardo comparatum.
Et dedit illi draco virtutem suam.] Sic apostolus de
396
EXPLANATIO
diaboli corpore loquens : Cujus est, inquit, adventus
secundum operationem Satanæ in omni virtute, signis,
et prodigiis mendacii his qui pereunt.
Et vidi unum de capitibus ejus quasi occisum in mor-
tem, &c.] Antichristus ad capita regni terreni pertinens,
imitatione veri capitis nostri se quasi occisum resurrex-
isse, et pro Christo qui hoc vere perfecit, se susci-
piendum audet exhibere. Cujus commenti dicitur in
Simone Mago præcessisse fallacia.
Et admirata est universa terra post eam.] Genus
ponit pro specie, dicens adorari bestiam, cum ipsum
caput simulatitium sub nomine capitis vere occisi et
viventis, terreni sint homines adoraturi.
Et adoraverunt draconem qui dedit potestatem bes-
tiæ.] Illi dicunt adorare se Deum, qui dedit potestatem
Christo.
Et adoraverunt bestiam dicentes, Quis similis bestiæ ?]
Ipsi dicunt, Quis similis Christo ? Aut quis illum
potest vincere?
Et datum est ei os, loquens magna et blasphemias.]
Qui extollitur, inquit, super omne quod dicitur Deus,
aut quod colitur.
Et data est illi potestas facere menses quadraginta
duos, &c.] Ante enim tres semis annos non aperto ore
blasphemat, sed in mysterio facinoris, quod facta dis-
sensione, et revelato homine peccati nudabitur. Tunc
enim dicet, Ego sum Christus: nunc vero, Ecce hic
Christus, et ecce illic. Ad Deum autem significat,
adversus Deum.
Blasphemare nomen ejus, et tabernaculum ejus.] Dig-
nitatem sibi nominis Dei impius usurpans, ecclesiam
quoque suam nominare präesumet.
Et datum est illi bellum facere cum sanctis, &c.]
A toto partem. Quæ vinci potest, cum violentia tem-
poris, si fieri potest, etiam electi quatientur. Ut con-
demnentur Judæi, qui non credentes veritati, suscepe-
runt mendacium.
APOCALYPSIS, CAP. XIII.
397
Et adoraverunt eam omnes qui habitant terram.]
Omnes dixit, sed habitantes terram. Recedentes enim,
inquit, a te, in terra scribentur.
Quorum non sunt scripta nomina in libro vitæ Agni.]
Justum est eos qui mortis auctori serviunt, in libro vitæ
non scribi, et qui simulatoria nece bestiæ deluduntur,
Agni, qui abstulit peccata mundi, carere consortio.
Agni, inquit,
Qui occisus est ab origine mundi.] Agni, ut Petrus
ait, immaculati, præcogniti quidem ante constitutionem
mundi, manifestati autem novissimis temporibus. Alia
enim editio, Agnum signatum ab origine mundi trans-
tulit. Potest et per hyperbaton intelligi, quod sanc-
torum ab initio nomina sint in libro vitæ conscripta.
Si quis habet aurem audiendi, audiat.] Quoties scrip-
tura hoc dictum interponit, intentum præ obscuritate
rei quærit auditorem. Ne enim momentaneum diaboli
regnum magni penderetur, cogitationibus humanis
occurrit dicens, Qui in captivitatem duxerit, in cap-
tivitatem vadet, id est, diabolus et bestia, qui suis nunc
retibus gentes captivare videtur, ipse erit cum suis cito
captivus.
Qui gladio occiderit, oportet eum gladio occidi.] Qui
ecclesiam nunc vel carnali vel etiam spirituali morte
persequitur, hunc Dominus Jesus interficiet spiritu oris
sui, et destruet illustratione adventus sui.
Hic est patientia et fides sanctorum.] Promiserat
occidi homicidam, sed quia nemo coronatur nisi qui
legitime certaverit, nunc animis opus esse dicit, nunc
pectore firmo.
Descripta generaliter bestia primo in
hypocrisi, deinde aperto ore blasphemante, describit
eandem in solis præpositis, similiter in hypocrisi, deinde
revelatam.
Et vidi aliam bestiam ascendentem de terra.] Aliam
dixit de officio. Alias una est. Quod est autem mare,
hoc teste Daniele est terra. Cui quatuor bestias ascen-
dere de mari cernenti, per angelum dicitur. Hæ qua-
398
EXPLANATIO
}
tuor bestiæ magnæ, quatuor regna consurgent de
terra.
Et habebat cornua duo similia agni, et loquebatur ut
draco.] Agni cornua præfert, quo draconis venena
latenter inserat. Quia per hypocrisin sanctitatis, eam
quam in se veraciter habuit Dominus, singularem sibi
inesse et sapientiam mentitur et vitam. De hac bestia
Dominus: Attendite, inquit, a pseudoprophetis, qui
veniunt ad vos in vestimentis ovium, intrinsecus autem
sunt lupi rapaces.
Et omnem potestatem prioris bestiæ faciebat.] Disci-
puli miseri magistrum sequuntur in omnibus.
Et fecit terram, et inhabitantes in ea, adorare bestiam
primam.] Vim seductionis ostendit, et corpus sibi man-
cipasse, et animam quæ habitat in ipso.
Cujus curata est plaga mortis.] Id est, quæ se simu-
lavit mortem resurgendo vicisse. Hunc enim Scriptura
non occisum sed velut occisum dixerat, sicut de Judæis
dictum est : Ipsi autem non intraverunt in prætorium,
ne contaminarentur. Non enim affirmavit evangelista
potuisse inquinatissimos inquinari, si prætorium intras-
sent: aut Judæi tantorum scelerum conscii vere inqui-
nati timuerunt : sed quid simulassent quasi affirmans
retulit.
Et fecit signa magna; ita ut etiam ignem faceret de
cælo descendere in terram.] Miraculum ignis, quasi
maximum cæteris prætulit, ut quia Dominus Christus
discipulis Spiritu Sancto in igne veniente, virtutum
dedit gratiam, ipse quoque suos quasi simili charismate,
astu fallente decipiat.
Et seducit habitantes terram, &c.] Adventus enim
ejus erit sicut dictum est, secundum operationem
Satanæ in omni virtute, et signis, et prodigiis mendacii.
Quæ solet ambigi utrum propterea dicta sint signa et
prodigia mendacii : quoniam mortales sensus per phan-
tasmata decepturus est : ut quod non facit, facere
videatur: an quia illa ipsa etiam si erunt vera prodigia,
5
APOCALYPSIS, CAP. XIII.
399
ad mendacium pertrahent credituros non ea potuisse,
nisi divinitus fieri, virtutem diaboli nescientes, qui non
phantastico, sed vero igni et turbine tantam familiam
sancti Job, cum tantis gregibus absumpsit. Sive
autem hoc, sive illo modo signa mendacii dicantur, hoc
est, sine dubio, in quo illa tentatio cunctis major appa-
rebit, quando pius martyr et corpus tormentis subjicit,
et tamen ante ejus oculos miracula tot facit.
Dicens habitantibus in terra, ut faciant imaginem
bestiæ, &c.] Id est, esse ejus similes, et sic ei facere
imaginem, ut alia editio dicit, Sicut habet plagam de
gladio et vixit. Id est, ea falsitate se dicant commor-
tuos, et consurrexisse Antichristo, quasi ille et Deum
mediatorem inter se suosque constituat, non enim sicut
Dominus noster Jesus Christus habet alterum, inter
quem suosque mediator sit.
Et datum est illi, ut daret spiritum imagini bestie.
Id est, ipsi populo qui hanc falsitatem impleverit bestiæ
se constituendo imaginem, spiritum veritatis se dare
simulavit.
Et ut loquatur imago bestie.] Non tantum vulgus
miserum simulato per ignem spiritu deludet, verum
etiam docendis aliis efficiet idoneum.
Et faciet, ut quicunque non adoraverint imaginem
bestie, occidantur.] Non illam imaginem quam se dicunt
fieri, sed illam cui similem populum faciunt. Facit
ergo ut imago bestiæ adoret imaginem bestiæ, id est,
ut populus adoret diaboli inventionem.
Et faciet omnes pusillos et magnos, &c.] Non omnes
sine exceptione quasi et gentiles, sed qui ad hoc mys-
terium pertinent.
Habere characterem in dextera manu aut in frontibus.]
Character est mysterium iniquitatis : quod hypocritæ
sub nomine Christi in opere et professione accipiunt.
Et ne quis possit emere aut vendere.] In hac vendendi
et mercandi mentione docuit, quod sicut in bono sym-
bolum ecclesia tradidit profuturum nostræ saluti, ita
400
EXPLANATIO
illi in malo tali se definitione coarctent: ut nec mer-
candi aut vendendi licentia detur, sicut mercatores qui
una navi portantur, uniformi signo tenentur.
Nisi qui habet characterem nominis bestiæ, &c.] Id
est, qui communicat fraudi illius. Character enim, id
est, nota, et nomen bestiæ, et numerus nominis ejus
unum est. Numerus enim hominis est, ne eum pute-
mus juxta quorundam opinionem, vel diabolum esse
vel dæmonem: sed unum de hominibus, in quo totus
Satanas habitaturus est corporaliter. Est enim homo
peccati, filius perditionis.
Hic sapientia est. Qui habet intellectum, &c.] Hic
numerus apud Græcos in nomine Titanis, id est, gigan-
tis, dicitur inveniri, hoc modo. Tenim ccc. E v. I x.
T ccc. A 1. NL. Et hoc sibi nomen Antichristus,
quasi omnibus potentia antecellat, usurpatum ire puta-
tur, et ipsum se esse jactans, de quo scriptum est:
Exultavit ut gigas ad currendam viam, a summo celo
egressio ejus, &c. Ponit autem Primasius et aliud
nomen, eundem numerum complectens, A 1. N L. T.
ccc. E v. M xl. O Lxx. cc. quod significat honori
contrarium. Sed et verbum A 1. P c. N L. O LXX.
Y cccc. M XL. E v. id est, nego. Per quæ et per-
sonæ qualitas et operis Antichristi insinuetur asperitas.
Sed operosa expositione indiget, quomodo se tantus
appetitor laudis, tali velit charactere notari. Aliter
senarium numerum, quo mundus factus est, perfectio-
nem operis significare quis nesciat? Qui sive simplex,
sive per decem centumve multiplicatus, ejusdem per-
fectionis, sexagesimum, centesimumque fructum demon-
strat. Erat autem pondus auri quod afferebatur Salo-
moni per singulos annos sexcentorum sexaginta sex
millia talentorum. Quod ergo vero regi jure munus et
debetur et solvitur, hoc etiam sibi seductor ille tyran-
nus exigere præsumet.
IN CAP. XIV. Et vidi, et ecce Agnus stabat super
APOCALYPSIS, CAP. XIV.
401
montem Sion.] Id est, Dominus Jesus Christus, ecclesiæ
suæ certaminum fasce desudanti, exemplo virtutis et
protectionis munimine præstabat. Ostenso enim cor-
pore, quod draconis et virtute confusum, et notatum
est cauterio, ne corpus Agni bestiæ timeres succubuisse
furori, ostendit ecclesiam solito fulgore numeroque
gaudentem. Notaque bestiam in arena maris, Agnum
in monte Sion consistere.
Et cum illo centum quadraginta quatuor millia.] Nu-
merus hic finitus pro infinito debet intelligi, et secreti
significatione mysterii, virginali aptus examini, quod
Deum ex toto corde, tota anima, totaque mente dili-
gens, corpori quoque quod ex quatuor qualitatibus
subsistit, illi est integritate sacratum. Ter enim terni
novem, et quater quaterni sedecim. Sedecies autem
noveni centum quadraginta quatuor adimplent. Ut
cum de his qui in carnalis vitæ constituti merito in
monte Sion cum Agno videntur, tam perfecta multitudo
cernatur, de cæteris ecclesiæ membris non dubitetur.
Habentia nomen ejus et nomen Patris ejus scriptum
in frontibus suis.] Ostendit quæ sit imitatio notæ in
fronte corporis bestiæ, dum Deum et Christum dicit
scriptos in frontibus ecclesiæ.
Et audivi vocem de cælo, tanquam vocem aquarum
multarum.] Magna vox sanctorum, magna est devotio
caritatis, quam se de coelo audisse refert, cum eos qui
vocem ediderunt, in Sion monte stare prædiceret. Ut
ostendat se montem Sion non aliud dixisse quam eccle-
siam : quæ ad devincenda gravamina pressurarum, sub-
limi contemplationis erecta gaudio, regis sui certamina
laude simul et imitatione concelebrat. Hoc est enim
veraciter Agno stanti psallere.
Et vox quam audivi sicut citharcedorum citharizantium
in citharis.] Cum citharistæ Dei omnes sancti sint, qui
carnem suam crucifigentes cum vitiis et concupiscentiis,
laudant eum in psalterio et cithara, quanto amplius
illi qui evangelicæ privilegio castitatis totos se Domino
Dd
VOL. XII,
402
EXPLANATIO
faciunt holocaustum, singulariter abnegantes semet-
ipsos, et tollentes crucem suam sequuntur Agnum
quocunque vadit?
Et cantabant quasi canticum novum ante sedem.] Vetus
erat canticum, Beatus qui sedem in Sion et domesticos
in Hierusalem habet. Novum vero est, Lætare, ste-
rilis quæ non paris. Et item, Dabo, inquit, eunuchis,
dicit Dominus, in domo mea et in muris meis locum et
nomen melius a filiis et filiabus.
Et nemo poterat dicere canticum, nisi, &c.] Singulari-
ter canticum Agno cantare est, cum eo in perpetuum
præ cunctis fidelibus etiam de carnis incorruptione
gaudere. Quod tamen electi cæteri canticum audire
possunt, licet dicere nequeunt, quia per caritatem qui-
dem de illorum celsitudine læti sunt, quamvis ad eorum
præmia non assurgunt.
Virgines enim sunt, &c.] Hæc pulchre beatus Augus-
tinus virgines admonendo exposuit. Pergite, inquiens,
sancti Dei pueri et puellæ, mares ac fæminæ, cælibes
et innuptæ, pergite perseveranter in finem. Laudate
Dominum dulcius, quem cogitatis uberius. Sperate
felicius, cui servitis instantius. Amate ardentius, cui
placetis attentius. Lumbis accinctis et lucernis arden-
tibus expectate Dominum, quando veniat a nuptiis.
Vos afferetis ad nuptias Agni canticum novum, quod
cantabitis in citharis vestris : utique tale, quale nemo
poterit dicere nisi vos. Sic enim vos vidit in Apoca-
lypsi quidam præ cæteris dilectus Agno, qui discumbere
super pectus ejus solitus erat, ipse vos vidit duodecies
duodena millia sanctorum citharedorum illibatæ virgi-
nitatis in corpore, inviolatæ veritatis in corde. Sequi-
mini Agnum: quia et Agni caro utique virgo. Sequi-
mini eum virginitate cordis et carnis quocunque ierit.
Quid est enim sequi, nisi imitari? quia Christus pro
nobis passus est, vobis relinquens exemplum, ut sequa-
mini vestigia ejus.
Hi empti sunt ex omnibus primitiæ Deo et Agno.] De
APOCALYPSIS, CAP. XIV.
403
illo sancto et immaculato ecclesiæ grege quasi sanc-
tiores purioresque hostiæ pro voluntatis suæ meritis a
Spiritu Sancto eliguntur: quod apostolus de eis præ-
ceptum Domini non habens, obsecrat ut exhibeant
corpora sua hostiam vivam, sanctam, Deo placentem.
Et in ore ipsorum non est inventum mendacium.] Non
solius pudicitiæ merito, divino comitatui virgines copu-
lantur; nisi et ab omni contagione peccati immacula-
tam gesserint vitam. Hanc visionem Tychonius non
de virginibus specialiter, sed de tota generaliter inter-
pretatur ecclesia, quam despondit apostolus uni viro
virginem castam exhibere Christo, ita concludens: Non
dixit, Non fuit in ore eorum mendacium: sed non est
inventum. Sicut Apostolus dicit: Et hæc quidem
fuistis, sed abluti estis. Et iniquitas injusti non noce-
bit ei, qua die conversus fuerit ab iniquitate sua, et
poterit esse virgo, et dolus in ore ejus non inveniri.
Virgines enim castos dicit et pudicos.
Et vidi alterum angelum volantem per medium cælum,
habentem evangelium æternum.] Quoniam ecclesiæ per-
egrinantis in seculo ancipitem variamque cum dracone
pugnam descripserat, restat utrique militiæ dignam
rependere mercedem : et quæ vel malos pænæ, vel
præmia bonos sequantur, ostendere. Prædicator ergo
per mediam discurrens ecclesiam, evangelium regni
portat æterni.
Ut evangelizaret sedentibus super terram.] Convenit
eos qui coelesti attolluntur volatu, terrenas quoque
mentes de sede sui torporis prædicando levare.
Et super omnem gentem, &c.] Prædicabitur, inquit,
hoc evangelium in toto orbe, et tunc veniet con-
summatio.
Timete Deum, et date illi honorem, &c.] Tanto magis,
inquit, saluti vestræ prospicite, quanto vos citior expec-
tat retributio, quæ in æternum mutari non potest,
Dominum mundi factorem, et non temporalem bestiæ
tyrannidem formidantes.
Dd2
404
EXPLANATIO
Et alius angelus secutus est; dicens : Cecidit, cecidit
Babylon illa magna.] Civitatem diaboli ruinosam jam
cecidisse dicit. Sive more Scripturæ, quæ solet præter-
itum ponere, quod novit inevitabiliter adimplendum.
Sive quod superbi tunc a Domino dejecti, quando a
diabolo sunt inflati, sicut Psalmista inquit, Dejecisti
eos dum allevarentur.
Que a vino ire fornicationis suæ potavit omnes gentes.]
Civitas impiorum ex omnibus congregata gentibus,
ipsa gentes, id est, sua membra vino debriat erroris.
Domini vero civitas vineam Sorech exercens non vult
inebriari vino in quo est luxuria: ne promisso vitæ
privetur denario.
Et angelus tertius, Si quis adoraverit bestiam et imagi-
nem ejus.] Id est, diabolum, et caput vetuli occisum.
Et acceperit characterem in fronte sua, &c.] In fronte
aut in manu dicens, significat diabolum quosdam pro-
fessione nefanda, quosdam vero tantum operatione
notare.
Et hic bibet de vino ire Dei, &c.] Dum dicit, Et hic
bibet, ostendit esse et alium qui biberit, ne separet eum
qui licet gentibus visibiliter non miscetur, eandem
tamen sub Christi nomine adorat bestiam. Juste
autem qui calicem iræ fornicationis propinant, calice
Domini sternuntur, non ut, juxta Hieremiam, malitiam
cordis evomant mundandi, sed ut damnati pereant
æterna morte soporandi.
Et cruciabitur igni et sulphure, &c.] Penam malorum
sancti cum Domino regnantes semper videre possunt,
ut hinc majores ereptori suo gratias agentes, misericor-
dias Domini in æternum cantent. Non enim eos justo
judici concordantes, visa pravorum tormenta contris-
tant: sicut nec divitem in flammis sepultum visa
Lazari requies refrigerare valebat.
Nec habent requiem die ac nocte, &c.] Leonem dicunt
homini prostrato parcere, sed hæc bestia leone ferocior,
quo magis adoratur, eo majores irrogat panas.
APOCALYPSIS, CAP. XIV.
405
Et si quis acceperit characterem nominis ejus.] Bestiam
sanctus Augustinus impiam civitatem : imaginem vero
ejus, simulationem avis, id est, fallaci imagine Chris-
tianos; characterem autem notam criminis interpreta-
tur, quam adorari, et subjici ei, et consentiri dicit.
Hic patientia sanctorum est.] Licet bestia sævierit,
non tamen sanctos passio contristet temporalis, quæ
æterna beatitudine remuneranda est, cum e contrario
persecutores suos temporaliter superbientes, æternas
cum bestia viderint luere pænas.
Et audivi vocem de cælo dicentem, Scribe.] Pulchra
jam prædicatorum concordia. Ecce enim Domini hic
regnum venire, ille civitatem diaboli cecidisse : iste
flammas impiorum, alius beatorum prædicat requiem,
qui suam vocem et de cælo emittit, et dignam memoria
æterna literis mandari præcipit. Gaudent enim justi,
quia nomina eorum scripta sunt in cælo: delentur vero
impii de libro viventium.
Beati mortui qui in Domino moriuntur.] Gratias tibi
ago, Jesu, qui beatificas eos in cælo, qui in te moriuntur
in terra. Quanto magis illos qui et in tua et pro tua
fide felices ponunt animas!
Amodo jam, dicit Spiritus ; ut requiescant a labori-
bus suis, &c.] Sicut impios dixerat perpetuo requiem
non habere, sic e contrario fideles priscis adjutos
operibus amodo jam, id est, a tempore mortis requies-
cere docet. Cum enim dederit dilectis suis somnum,
hæc est hæreditas Domini. Propter frigus autem
piger arare noluit, mendicabit ergo æstate, et non
dabitur ei.
Et vidi, et ecce nubem candidam, &c.] Hactenus præ-
conum voce præmissa, nunc personam restat ipsius
demonstrare judicis. Qui ad judicium veniens, glo-
riam divinitatis nube carnis obumbrat: ut videant
impii quem compunxerunt.
Habentem in capite suo coronam auream.] Qualis sit
hæc corona, superius in mulieris habitu descripsit. Et
406
EXPLANATIO
in capite ejus corona stellarum duodecim. Quamvis et
victoriam possit significare regnantis.
Et in manu sua falcem acutam.] Judicialem scilicet
dirimendi sententiam, quæ nullatenus evitatur. Intra
ipsam quippe sumus, quolibet fugere conemur. In
falce enim quicquid includitur, intus cadit.
Et aliter angelus exivit de templo, clamans, &c.]
Angeli, quos terræ messores in evangelio legimus, et
qui omnes sunt in ministerium missi propter eos qui
hæreditatem capiunt salutis, singula pensantes eccle-
siæ merita, quotidie Domino renarrant.
Mitte falcem tuam, et mete, &c.] Ecce, inquit, abun-
dante iniquitate, refrixit caritas multorum, et æstu
malorum incumbente, messis mundi pæne jam virere
cessavit. Ne ergo grana jam matura decidant, propter
electos breviantur dies, et zizania quidem paleasque
flammis, fructum vero coelestem horreis reconde feli-
cibus.
Et alius angelus, &c. habens et ipse falcem acutam.]
Si Christus visus est in nube candida messor, quis est
vindemiator, nisi idem propter geminum ecclesiæ fruc-
tum eleganter repetitus ? Quia qui seminavit bonum
semen in agro suo, ipse quoque vineam in loco uberi
plantavit: sed utraque cultura, custodum incuria de-
generavit.
Et alius angelus exivit de altari, qui habet potestatem
supra ignem, &c.] Duplex est, ut Hieronymus ait, ange-
lorum officium. Aliorum qui præmia justis tribuant :
aliorum qui singulis præsunt cruciatibus. Sicut dici-
tur, Qui facit angelos suos spiritus, &c. Possunt duo
angeli, qui aridam messem et maturam prædicant
vineam, ecclesiæ preces intelligi: quæ magna voce, id
est, magno quotidie desiderio regnum Domini advenire
precatur, dicens,
Mitte falcem tuam acutam, &c.] Sicut messis, sic et
vindemia partim terrena, partim cælestis est. Utrius-
que autem maturitas finem indicat seculi.
(
APOCALYPSIS, CAP. XIV.
407
Quoniam mature sunt uvæ ejus.] Id est, consummata
sunt peccata. Quamvis et bonorum quoque perfectio
maturitas dici possit. Nam ut sanctus Papa Gregorius
ait, quamlibet mundi finis ex ipso suo ordine pendeat;
perversiores tamen quosque inveniens, quia digne ruinis
illius opprimantur, innotescit.
Et misit angelus falcem suam in terram, &c.] Qui
habet falcem messoriam, ipse habet et vindemiatoriam.
Unum est enim judicium et uno tempore fiet. Sed in
messe et vindemia, initium ostendit, et finem ejusdem
pressuræ.
Et misit in lacun iræ Dei magnum, &c.] Si ad malos
tantum messis hæc, et de vindemia pertinet, torcular
pænam significat. Si autem et ad bonos, calcatio
torcularis et tribula areæ inutilia conterit, utilia probat.
Sicut ait Apostolus, pretiosa metalla igne probari,
lignum vero fænum stipulamque consumi. Quod
utrumque extra coelestem Hierusalem agitur. Lacus
autem iræ eo loquendi genere nominatur quo dicitur,
In die mala liberavit eum Dominus.
Et exiit sanguis de lacu, &c.] Exiit ultio usque ad
rectores populorum. Usque enim ad diabolum et ejus
angelos novissimo certamine exiit ultio sanguinis sanc-
torum effusi. Sicut scriptum est, In sanguine pec-
casti, et sanguis te persequitur. Dictum est supra de
equis,
er stadia mille sexcenta.] Id est, per omnes qua-
tuor mundi partes. Quaternitas enim est conquater-
nata, sicut in quatuor faciebus quadriformibus et rotis.
Quater enim quadringenteni, mille sexcenti. Tycho-
nius messorem et vindemiatorem ecclesiam interpre-
tatur, post persecutionum flammas clarescentem, et
potestatem ligandi solvendique tenentem. Angelus
de templo vel altari rubentis imperium dicens Domini,
non perspicua voce, sed suggestione Spiritus Sancti,
qui operatur in suo corpore, docens jam tempus esse
malorum anathematizandorum, habens potestatem super
408
EXPLANATIO
ignem : utique illum qui exiit ex ore testium, et com-
edit inimicos eorum. Hucusque de conflictu ecclesiæ
et utriusque maturo fine certaminis.
LIBER TERTIUS.
IN CAP. XV. Et vidi aliud signum in cælo magnum
et mirabile.] Instaurato rursus ordine, easdem plagas
persecutionis novissimæ narraturus, intentum fieri voluit
auditorem dicendo, Signum magnum et mirabile.
Angelos septem.] Id est, ecclesiam septiformi gratiam
plenam.
Habentes plagas septem novissimas.] Quoniam in illis
consummata est ira Dei, novissimas dixit: quia semper
ira Dei populum percutit contumacem septem plagis, id
est, perfectis : sicut frequenter in Levitico, Et percu-
tiam, inquit, vos septem plagis. Quæ novissimæ futuræ
sunt, cum ecclesia de medio ejus exierit.
Et vidi tanquam mare vitreum mixtum igni.] Fontem
videlicet baptismi perlucidum, igne Sancti Spiritus con-
secratum. Vel etiam quod ad ignis pertinet qualitatem,
martyrio rubricatum.
Et eos qui vicerunt bestiam et imaginem ejus, &c.] Qui
fraudes vincunt bestiæ, consequenter igneo baptismo
superstare videntur, studentes, juxta apostolum, super-
certari semel traditæ sanctis fidei.
Habentes citharas Dei, et cantantes, &c.] Id est, corda
laudantium Deo dicata gerentes, et utriusque Testamenti
veritate canora. Vel carnem ligno passionis extentam.
Ubi non tantum sonus vocis, sed etiam boni operis sig-
nificatur effectus.
Magna et mirabilia opera tua, Domine Deus omnipo-
tens, 8c.] Hoc carmen in utroque reperi Testamento,
ubi Dominus et verax et misericors, a cunctis canitur
seculis judex adorandus. Repetit quod proposuerat,
dicens,
APOCALYPSIS, CAP. XV.
409
Et ecce apertum est templum tabernaculi testimonii in
colo.] Concinit carmini visio. Ut enim Dominus a
cunctis posset gentibus adorari, templum illud secreto-
rum Dei, unius quondam urbis manibus inclusum, toto
jam spiritualiter cæpit orbi reserari.
Et exierunt septem angeli, habentes septem plagas de
templo.] Hoc est, quod Marcus ait: Illi autem pro-
fecti prædicaverunt ubique.
Vestiti lapide mundo candido.] Quotquot (ait Aposto-
lus) in Christo baptizati estis, Christum induistis. Ipse
est enim summus lapis angularis electus. Vel si nume-
.
rum singularem pro plurali positum intelligas, varia
virtutum ornamenta significat. Alia translatio lintea-
men candidum habet, mortificationem cardis doctoribus
indicens: juxta illud, Castigo corpus meum et servituti
subjicio, ne forte aliis prædicans, ipse reprobus inveniar.
Et precincti circa pectora zonis aureis.] Qui prædi-
care fortia velit, non solum mortificet corpus, sed et
pectus auro sapientiæ stringat. Vel certe zonis aureis
pectora stringere, est cunctos mutabilium cogitationum
motus per solius Dei amoris vincula restringere.
Et unum ex quatuor animalibus dedit septem angelis,
8c.] Istæ sunt phialæ quas cum odoribus ferunt ani-
malia et seniores, qui sunt ecclesia, qui et septem
angeli. Eædem quippe phialæ, et suavitatem suppli-
cationum et iram suppliciorum continere dicuntur:
cum a sanctis pro regni Dei adventu funduntur :
quando judicia Dei non jam occulta sicut abyssus, sed
aperta ut phialæ, justis latura salutem, impiis vero
prædicuntur inferre perniciem, sicut Apostolus ait:
Quia Christi bonus odor sumus Deo in his qui salvi
fiunt, et in his qui pereunt.
Et impletum est templum fumo, &c.] Prædicatura gen-
tibus ecclesia, prius ipsa caritatis igne calescens, fumum
piæ confessionis emittit, gratias Deo super inenarrabili
dono ejus agens.
Et nemo poterat introire in templum, &c.] Nemo potest
410
EXPLANATIO
ecclesiæ membris incorporari, nisi qui mysteria fidei
audiens discit a prædicatoribus, quia Jesus constitutus
est a Deo judex vivorum et mortuorum. Quod si
fumum abdita judiciorum Dei interpretaris arcana, mor-
talibus hæc impenetrabilia manent et clausa, donec,
finitis præsentis seculi plagis, adveniat Dominus; qui
et illuminet et abscondita tenebrarum, et manifestet
quantum vel utilitatis ad probandam ecclesiæ fidem, vel
justitiæ ad excæcandos Judæos qui caritatem veritatis
non receperunt, ut salvi fierent, adventus conferat Anti-
christi.
IN CAP. XVI. Et audivi vocem magnam, Ite et
effundite septem phialas, &c.] Data est potestas ecclesiæ,
judicium irrogare damnandis, et absolutionem miseri-
corditer dare conversis. Et omnibus quidem angelis in
terram fundere mandatum est: sed iidem terreni homi-
nes pro varietate peccatorum, varia quoque vocabula
sortiuntur, ut sicut prædicationis et vindictæ, sic etiam
noxæ plenitudo, septenario numero censeretur.
Et abiit primus, et effudit phialam suam in terram.]
Duplici modo prædicatores, phialas iræ Dei effundunt:
dum pænas impiorum vel eisdem impiis irrogant spiri-
tualiter judicando, ut Petrus Simoni, Pecunia, inquit,
tua tecum sit in perditionem: vel sanctæ ecclesiæ
manifestant prædicando, ut idem dixit, Quibus judicium
jam olim non cessat, et perditio eorum non dormitat.
Potest et tertius modus intelligi, quo quisque peccator,
audita prædicatione veritatis, graviori contradictionis
vulnere corrumpitur. De quo Dominus : Si non venis-
sem, inquit, et locutus eis fuissem, peccatum non habe-
rent.
Et factum est vulnus sævum, &c.] Qui Domino dere-
licto diabolum venerantur, ejusdem impietatis vulnere
pessimo spiritualiter interibunt.
Et secundus effudit phialam suam in mare, &c.] Qui
non solum charactere notantur Antichristi, sed et ser-
APOCALYPSIS, CAP. XVI.
411
vorum Christi, stabilitatem undis amaræ persecutionis
insectantur, spirituali jam ultione, quam sanguinem
vocat, punientur: et qui se vivere jactabant, mortis
probabuntur auctori serviisse.
Et tertius effudit phialam suam super flumina, &c.] Et
hi quoque qui ut suum virus incautis infundant, dulcia
se propinare fingunt, digna plagæ perennis ultione
plectentur.
Et audivi angelum aquarum dicentem, Justus es, &c.]
In angelo aquarum, omnes angelos populorum dicit,
interiori affectu divinis laudibus concrepantes, quod vin-
dicans sanguinem servorum suorum homicidas morte
potaverit.
Et audivi alterum ab altari dicentem, Etiam Domine
Deus omnipotens, vera et justa judicia tua.] Quod sunt
angeli, hoc est et altare Deo gratias agens, id est, inte-
rior affectus sanctorum vel angelorum vel hominum,
qui docendo populis præsunt.
Et quartus effudit phialam suam in solem, &c.] Perse-
cutores ecclesiæ, qui solis instar ardentis, semen verbi
Dei arefacere moliuntur, futuro cremandi sunt ardore
gehennæ. Vel si solem, splendorem sapientium inter-
pretaris, non angelo solem perfundenti, sed eidem soli
datum est æstu afficere homines et igni: quia dum
sapientes viri cruciatibus victi, male agendi errore tan-
guntur, illorum exemplo persuasi, infirmi quique tem-
poralibus desideriis inardescunt. Quamvis et æstus, ut
diximus, possit intelligi, quod diaboli corpus de stabi-
litate sanctorum irremediabiliter cruciatur, et ad blas-
phemandum incitatur. De quo propheta : Zelus, in-
quit, apprehendit populum ineruditum; et nunc ignis
adversarios comedit. Et nunc utique excepto, scilicet
ultimi illius igne judicii.
Et æstuaverunt homines æstu magno.] Inpræsentiarum
quidem, quantum permittitur, clarificat suos diabolus.
Quam claritatem et lætitiam Spiritus Sanctus plagas
definivit et dolores. Nam et supra legimus, exercitum
412
EXPLANATIO
diaboli occidisse homines igne, fumo, et sulphure. Non
quod perspicue occiderit, sed his pænis consentientes
destinaverit.
Et quintus effudit phialam suam, &c.] Sedes bestiæ,
id est, regnum ejus, tanquam judiciaria potestas, hujus-
modi plagis, id est, terrenæ felicitatis falsa contenebratur
lætitia, et lucis efficitur aliena, ut Psalmus: Dejecisti,
inquit, eos dum allevarentur. Non enim dixit, post-
quam elevati sunt.
Et commanducaverunt linguas suas pre dolore.] Sicut
justus labores fructuum suorum manducabit, ita impius
quoque dignis blasphemiæ suæ ponis expositus quasi
lingua sua saturatur. Sibi ergo nocebant blasphe-
mantes ex ira Dei, qua transpuncti gaudia existimabant.
Et blasphemaverunt Deum coeli, &c.] Non ad ipsorum
duritiam retulit; sed ad justam indignationem Dei, qui
tale genus plagæ dedit, in quo non recordentur. Nam
quis corporaliter afflictus, non sentiat manum Dei sicut
Antiochus ? Blasphemaverunt enim, dixit, non aperte,
sed in peccatis luxuriantes.
Et sextus angelus effudit phialam suam in flumen illud
magnum Euphraten, &c.] Pereunte populo, Babylonis
affluentia, in quo nihil vivum, nihil viride, quod igni
aptum non sit, remanebit. Hoc est quod supra dixit,
Aruit messis terræ, Sancti regis obviam Soli justitiæ
properant. Aliter. Sicut dum superbit impius, incen-
ditur pauper, ita pestilente flagellato sapiens astutior
fiet. Solito autem more prætermisso, septimo angelo
recapitulat ab origine breviter.
Et vidi de ore draconis, et de ore bestiæ, &c.] Spiritus
diaboli, et Antichristi, et præpositorum corporis ejus,
qui pro numero partium unius corporis trifarius dicitur,
ranis similatur, animantibus scilicet loco, visu, molesto-
que strepitu horrentibus. Quæ quum aquarum incolæ
videantur, in sordibus tamen et coeno volutantur. Hy-
pocritæ quippe aquam vitæ suis promittentes, in sor-
dibus quas credentes in aqua deponunt, mortui deli-
APOCALYPSIS, CAP. XVI.
413
tescunt. Sic Pharao, qui ut populum perderet in bap-
tismo, post eum introire ausus, ibidem necatus est.
Sunt enim spiritus dæmoniorum facientes signa.] Ita
namque sicut etiam per magos Pharaonis credendi sunt
signa facturi. Nec immerito eorum meminit facta men-
tione ranarum, nisi ut ministros Sathanæ, tunc quoque
similia prædicaret signa facturos. Usque ad signum
enim ranarum, suis magi incantationibus valere permissi
sunt.
Et procedent ad reges totius terræ, congregare illos in
prælium, &c.] Sicut sancti reges sunt, quibus, Euphrate
siccato, via panditur orientis, ita etiam pravi reges terræ
dicuntur, qui non ex toto orbe ad unum locum congre-
gati, sed suo quæque gens in loco sanctos impugnent.
Diem autem Domini magnum, totum tempus dicit a
Domini passione. Potest et dies accipi judicii ; quum
exercitus diaboli per totum tempus vitæ præsentis con-
gregatus, Domino regi prosternendus occurret.
Ecce venio sicut fur.] Alia editio consequentius habet,
Ad diem magnum Dei omnipotentis. Ecce venit ut
fur.
Beatus qui vigilat, et custodit vestimenta sud, &c.]
Beati quorum tecta sunt peccata, qui turpitudinem
vitæ reprehensibilis ante justorum oculos in judicio
subsequentis boni operis tegmine velant. Et in evan-
gelio, Dominus in exemplo furis cavendi, servos vigilare
præcipit.
Et congregabit illos in locum, qui vocatur Hebraice
Hermagedon.] Hunc locum alibi exponit, dicens, Con-
gregavit illos in prælium, et circumierunt castra sancto-
rum, et civitatem electam, id est, ecclesiam. Potest et
e contrario locus impiorum diabolus intelligi, qui in ho-
mine perdito tumore usurpatæ Deitatis inflato, priores,
id est, quondam a Domino interdictas, recuperare se
gaudebit insidias. Hermagedon enim conresurrectio in
priora, sive mons globosus interpretatur.
Et septimus effudit phialam suam in aerem, &c.] Sicut
414
EXPLANATIO
supra sanguis ultionis usque ad frenos equorum, im-
mundos videlicet spiritus exivit ; sic et hic cum easdem
potestates aerias novissima perfunderet ultio, factum
esse, id est, finis adesse narratur, quando (ut Apostolus
ait) novissima inimica destruetur mors. Hactenus sub
plagarum nomine persecutio novissima describitur, quas
Tychonius omnes a contrario vult intelligi. Plaga est,
inquiens, insanabilis, et ira magna accipere potestatem
peccandi maxime in sanctos, nec corripi adhuc majore
ira Dei. Proventus enim beatitudinis, malorum mors
est. Sicut e contrario, tormenta et humiliatio, ecclesiæ
claritas est. Nam ipso tempore illæsus erit omnis
populus impius ab omni plaga corporis, quasi qui acce-
perit totam sæviendi potestatem. Nec opus erit tunc
adimpletione peccatorum, et iræ consummatione ali-
quem malorum flagellari, et a furore compesci. Reca-
pitulat ab eadem persecutione, ruinam describens impiæ
civitatis,
Et facta sunt fulgura et voces, &c.] Cum in fine seculi
talis fuerit tribulatio, qualis non fuit ab initio, signa
pariter maxima clarebunt. Sed utrum a parte bono-
rum, an a parte malorum, an ex utraque parte sibi
altrinsecus coeant, non hic satis elucet. Sicut Moysi et
magis factum est Pharaonis.
Et facta est civitas magna in tres partes.] Triforme
bellum impia civitas infert ecclesiæ Christi. Quam
gentiles et Judæi aperto certamine, hæretici subdola
defectione, falsi fratres pravis infestant exemplis. Quod
et supra in tribus equis malis, roseo, nigro, et pallido
figuratum est.
Et civitates gentium ceciderunt.] Id est, omne robur
fiduciaque gentium. Jocunditas enim impiorum, ruina
est magna, et gaudium iniqui perditio.
Et Babylon magna in memoriam venit ante Deum, &c.]
Tunc Babylon cadit, aut iram Dei bibit, quum potesta-
tem accipit adversus Hierusalem, præcipue novissimam.
Propterea ipsam dixit cecidisse terræ motu quem facit
APOCALYPSIS, CAP. XVII.
415
ecclesiæ. Quod si ad diem judicii referas, ibi impius
in memoriam Deo veniet, qui nunc dicit in corde suo,
Oblitus est Deus.
Et omnis insula fugit, et montes non sunt inventi.]
Ecclesia, quæ propter stabilitatis eminentiam, insulis
comparatur ac montibus, a persecutorum se cauta fluc-
tibus abscondit.
Et grundo magna sicut talentum descendit de coelo in
homines.] Grando iræ Dei talento similatur, quæ et
pondere gravis et æqua judicio, pro diversitate culpa-
rum, singulis infligatur. Et omnes plagæ Ægypti
figuræ fuerunt plagarum spiritualium.
Et blasphemaverunt homines Deum, &c.] Quia alia
peccata, causa sunt peccati, alia pena peccati, alia
utrumque. Sicut Esaias, Ecce tu (inquit) iratus es, et
peccavimus. Hic blasphemare Deum propter grandi-
nem, et peccatum agnoscitur, et poena peccati.
IN CAP. XVII. Veni, ostendam tibi damnationem
meretricis magne, &c.] Perditorum multitudo, quæ,
relicto Creatore, dæmonibus se prostravit constupran-
dam, in fluctibus, id est, in discordia populorum sedere
memoratur. E contrario autem multitudinis creden-
tium erat cor unum et anima una. Quos despondit
apostolus uni viro virginem castam exhibere Christo.
Cum qua fornicati sunt reges terræ, &c.] Universi-
tas partibus præeminet. Reges enim et inhabitatores
terræ sunt singuli terrena superbe petentes : quos ille-
cebra seculi, vitiorum libidine constuprat, et insania
mentis debriat.
Et abstulit me in desertum in spiritu.] Desertum ponit
divinitatis absentiam, cujus præsentia paradisus est.
Et vidi mulierem sedentem super bestiam coccineam,
8c.] Diabolus impietate cruentus, blasphemus, inflatus,
corruptelam pravorum fastu præsumptionis extollit.
Habentem capita septem et cornua decem.] Id est,
habentem reges mundi et regna, quorum et Domino
416
EXPLANATIO
gloriam in monte monstravit.
Et septenario enim
sæpe et denario numero, ut supra diximus, universitas
indicatur
Et mulier erat circumdata purpura et coccino.] In
purpura, fucus simulati regiminis ; in coccino, cruen-
tus habitus impietatis demonstratur.
Et inaurata auro et lapide pretioso et margaritis.] Id
est omnibus illecebris simulatæ veritatis. Quid sit
denique intra hanc pulchritudinem, exponit, dicens,
Habens poculum aureum, &c.] Aureum poculum ple-
num immunditiarum hypocrisis est, quia hypocritæ foris
quidem parent hominibus quasi justi, intus autem pleni
sunt omni spurcitia. Quod enim virus in auro, hoc est,
bestia sub habitu meretricis latens.
Et in fronte ejus nomen scriptum mysterium, &c.] Hæc
quidem corruptela statim in ipsa facie nutrix ostenditur
esse vitiorum, sed quia prudenti tantum ratione discer-
nitur, maxime pretiose ornata, mysticum hoc esse no-
men indicatur.
Et vidi mulierem ebriam de sanguine sanctorum, &c.]
Unum est corpus adversum intus ac foris : quod licet
videatur loco separatum, in commune tamen unitate
spiritus operatur. Sic pronepotes pravorum sensu
Zachariam lapidasse accusantur, quum ipsi non fecerint.
Et miratus sum, cum viderem illam, admiratione
magna. Et dixit mihi angelus : Quare miraris ? &c.]
Id est, diabolus quondam in mundo principabatur, qui
Domino crucifixo ejectus est foras : in fine autem
mundi, de carceris sui laxatur ergastulo, spiritu oris
Domini peribit in æternum. Tychonius bestiam ad
omne corpus diaboli refert, quod decedentium et suc-
cedentium sibi generationum pro cursu suppleatur.
Maxime, quia mulierem, quam super aquas multas, id
est, populos sedentem ostendere promiserat, super bes-
tiam ostendit sedentem.
Septem capita, septem montes sunt, &c.] Capita,
inquit, bestiæ, reges mundi sunt, ob tumorem superbiæ
APOCALYPSIS, CAP, XVII.
417
montibus adæquati præcelsis. In quibus lasciva requi-
escit impietas, ut et vi premant et fraude decipiant.
Quinque ceciderunt, unus est, et alius nondum venit.]
Cum in septenario numero plenitudinem mundani
descripsisset imperii, cujus ultima pars, id est, Anti-
christi nondum venerat regnum, consequenter quinque
reges præteriisse, sextum adesse, septimum venturum
esse testatur.
Et quum venerit, oportet eum brevi tempore manere.]
Quia et superbos nos et infirmos Dominus conspicit,
dies quos singulariter malos intulit, misericorditer bre-
viatos dicit. Profecto ut et superbiam terreat, de adver-
sitate temporis, et infirmitatem refoveat, de brevitate.
Et bestia que erat, et non est, et ipsa octava est, &c.]
Antichristus qui in fine seculi regnaturus est, propter
ejusdem quidem corporis impiorum, cui caput est, uni-
tatem, ad regnorum mundi pertinet numerum ; sed
propter singularem nequitiæ potentiam, sui etiam loci
proprii continetur ordine.
Et decem cornua quæ vidisti, decem reges sunt, &c.]
Nondum regna mundi in persequendo ecclesiam, suam
plene potentiam demonstrarunt: quæ licet nunc quo-
que plurimis dominentur, acrior tamen erat gloriationis
insanæ potentia, quum etiam signis deceperint pluri-
Quidam, persecutione novissima propinquante,
decem reges futuros, qui orbem inter se dividant, juxta
Danielis quoque prophetiam, interpretantur, qui de
bestia quarta dixit, Et habebat cornua decem: et ecce
cornu aliud parvulum ortum est de medio eorum; et
tria de cornibus primis evulsa sunt a facie ejus. Et
Antichristum de Babylone natum, Ægypti regem et
Africæ et Æthiopiae superaturum, quibus interfectis,
etiam septem alii reges victori colla submittant. Alii
autem ad prævaricationem significandam, in undenario
numero positum dicunt Antichristum. Undecim enim
denariæ perfectionis transgressionem designant.
Sed potestatem tanquam reges una hora accipient post
mos.
VOL. XII.
E e
418
EXPLANATIO
bestiam.] Tanquam reges dixit: quia velut in somnis
regnant, qui Christi regno adversantur.
Hi unum consilium habent, &c.] Id est pari consensu
tota intentione diabolo militant, hoc est enim post
bestiam accipere regnum, diabolum imitando, Christo
adversari.
Hi cum Agno pugnabunt, &c.] Ne sævitiam hostis
antiqui, humana timeret infirmitas, septicipitem describit
bestiam secularis regni cornibus armatam, Christo tri-
umphante devinci: quem in suis triumphare designans
adjecit,
Et qui cum illo sunt, vocati, electi, et fideles.] Præmisit
bene electi, multi enim sunt vocati, pauci vero electi.
Et decem cornua quæ vidisti, &c.] Gloriam mundi,
quam nunc lascivo complectuntur amore, maximo tunc
incipient odio detestari, cum se Agno vincente viderint
in fine damnandos. Potest et aliter intelligi, sive quod
inter superbos semper jurgia sint; sive quod omnis
qui diligit iniquitatem, odit animam suam.
Et desolatam facient illam et nudam.] Ipsi enim per
iram Dei desertum faciunt mundum, dum ei dediti sunt,
et injuste utuntur.
Et carnes ejus manducabunt, &c.] Luxibus eam solitis
destitutam, gehennæ ignibus comburent.
Deus enim dedit in corda eorum, &c.] Deus, inquit,
judex justus fortis, et cui justitia semper placita est, talia
permisit impiis pro pæna peccati prioris operari: pro
quibus merito finem totius imponeret orbis; sicut in
Sodomis et diluvio factum evangelia testantur.
Ut dent regnum suum bestia, &c.] Id est diabolo
pareant, donec consummentur Scripturæ, quibus Deus
dixit quarto regno terram consummare: sicut in Daniele
legimus, Quartum erit regnum super terram, quod istis
omnibus regnis prævalebit. Et universam terram devo-
rabit, et evertet, et delebit.
Et mulier quam vidisti est civitas magna, &c.] Sic et
infra sponsam Agni contemplari jussus, vidit civitatem
APOCALYPSIS, CAP. XVIII.
419
sanctam descendentem de coelo. Quam cum descri-
beret, Et reges (inquit) terræ afferent gloriam suam in
illam. Duæ sunt enim in mundo civitates: una de
abysso, altera de coelestibus oriens. Unde et eandem
impietatem, quam sub habitu meretricis nudatæ atque
combustæ descripserat, nunc desertæ civitatis comparat
ruinis.
IN CAP. XVIII. Et post hæc vidi alium angelum
descendentem de cælo, habentem potestatem magnam, &c.]
Angelus hic fortis et illuminans terram, et ipse Dominus
incarnatus, et ecclesiæ doctores possunt intelligi; qui
coelesti lumine præditi, casum mundi prædicant, dicen-
tes, Appropinquavit regnum cælorum.
Cecidit, cecidit Babylon magna, &c.] Ne timeas, (in-
quit,) O Hierusalem, terrenæ potentiam civitatis, quæ
eo ipso spiritualiter cadit, quo tibi nefandorum prævalet
infestatione civium. Esaias quoque describit, Baby-
lonem monstris inhabitandam immundis. Nulla est
enim nisi diaboli civitas, quæ omnem animam capiat
immundam, in qua omnis immunditia per orbem com-
moratur.
Et mercatores terre de virtute deliciarum ejus divites
facti sunt.] Divites peccatis dicit eos, qui pro abun-
dantia temporali suas infelici mercatu animas commu-
tant. Nam nimietas luxuriæ, pauperes potius quam
divites facit.
Exite de illa, populus meus, &c.] Sic et Esaias : Exite
de medio eorum, et immundum ne tetigeritis. Mun-
damini qui fertis vasa Domini. Prænuntiata Babylonis
ruina, inducit discessionem, quæ est Babylonis ruina.
Cum enim discesserit Loth a Sodomis, funditus tollentur.
Reddite illi sicut ipsa reddidit vobis.] De ecclesia
enim exeunt in mundum plagæ visibiles et invisibiles.
Et duplicate duplicia secundum opera ejus.] Ut quæ
temporalibus fruebatur deliciis, tormentis crucietur
æternis,
E e 2
420
EXPLANATIO
Quia in corde suo dicit, Sedeo regina, et vidua non sum,
&c.] Quia præsentibus delectata luxuriis ultionem noluit
præcavere futuram, ideo in brevi tempore et spirituali
et carnali clade punietur. E contrario autem cives
cælestis patriæ, qui proponunt Hierusalem in principio
lætitiæ suæ, nolunt in terra aliena canticum Domini
resonare, id est, in præsenti percipere gaudium futuro
seculo debitum.
Et flebunt et plangent se super illam reges terre, &c.]
Hic fletus regum, et mercatorum et nautarum Baby-
lonis, dupliciter intelligi potest: vel cum in die judicii,
tota mundi gloria pereunte, impiis sola præteritæ vitæ
præsentia remanserit, dicentibus, Quid nobis profuit
superbia ? aut quid divitiarum jactantia contulit nobis ?
Transierunt hæc omnia, tanquam umbra. Vel cum in
præsenti, rerum affluentia cessante, et contritione gen-
tium diversarum instante, pravorum voluntatibus adim-
plendis circumfluens, carnalium deliciarum ablata fuerit
occasio.
Cum viderint fumum incendii ejus.] Id est, indicium
perditionis; quoniam fumus ignem præit. Quid enim
est aliud grassatio ista mundi et contritio, quam fumus
instantis gehennæ ?
Longe stantes propter timorem tormentorum ejus.]
Longe stantes non corpore, sed animo, dum unusquis-
que sibi timet, quod alterum per calumnias et potentiam
pati videt.
Dicentes, Væ, væ, civitas illa magna Babylon, &c.]
Spiritus dicit nomen civitatis, verum illi mundum
plangunt exiguo admodum tempore pæna interceptum,
omnemque industriam labefactatam cessare.
Et negotiatores terre flebunt et lugebunt super illam,
&c.] Cunctas mundi pompas, et ea quæ vel sensibus
corporis suavia, vel externis sunt usibus accommoda,
deficere lugent. Species enim metallorum ad visum,
odoramenta ad olfactum, unguenta ad tactum, vinum,
triticum, et oleum ad gustum pertinent. Jumentorum
APOCALYPSIS, CAP. XVIII.
421
esse
porro et mancipiorum vocabulo cætera humanitatis
auxilia perire queruntur: duplici genere, ut dixi, quod
deficiant ista mundo moriente, vel quod miseri super-
stites eorum interitum qui mundi gaudia morte reli-
querunt, quasi suæ civitatis ruinas deplorent: qui et
ideo metu poenæ similis, longe stare dicuntur.
Qui divites facti sunt, ab ea longe stabunt.] Ubicun-
que, dicit Spiritus, ditatos ab ea, delictorum divitias
significat. Inferius enim ubi injustorum vox est dicen-
tium, Væ, væ, civitas illa magna, in qua ditati sunt
omnes qui habent naves in mari, rerum divitiæ intelli-
guntur. Putant enim suæ factionis solertia se
ditatos.
Que amicta erat byssino et purpura et cocco.] Num-
quid civitas amicitur bysso aut purpura, et non homi-
nes? Ipsi itaque se plangunt, dum supradictis ex-
spoliantur.
Et omnis gubernator, et nautæ longe steterunt, &c.]
Numquid omnes mare navigantes adesse poterunt, ut
videant incendium civitatis ? Sed omnes seculi cul-
tores et operarios dicit timere sibi, videntes spei suæ
ruinam.
Dicentes, Quæ est similis civitati huic magne?] Id
est, non posse mundum in integrum restitui.
Et miserunt pulverem super capita sua.] Id est, prin-
cipum suorum faciem exprobrantes; a quibus seducti
peribant : vel cordis sui, quod est principale hominis,
sera pænitentia væsaniam accusantes.
Quoniam una hora desolata est.] Nota singulas lugen-
tium personas non solum jacturam divitiarum, sed et re-
pentinam improvisamque deflere ruinam seculi fallentis.
Exulta super eam, cælum, et sancti apostoli et pro-
phetæ.] Sic et Dominus in evangelio ruinam mundi
prædicens addidit, Cum videritis hæc fieri, respicite et
levate capita vestra, id est, exhilarate corda.
Quoniam judicavit Deus judicium vestrum de illa.]
Hoc est illud quod judicium animæ sanctorum magno
422
EXPLANATIO
clamore quærebant: Usquequo, Domine Deus, sanctus
et verus, non judicas et vindicas sanguinem nostrum ?
Et sustulit unus angelus fortis lapidem quasi molarem
magnum ; et misit in mare, dicens, Hoc impetu mittetur
Babylon. Sive (ut alia dicit editio) Sic impetu dejicie-
tur Babylon magna civitas.] Civitas seculi pro peccato-
rum pondere et errore, instabili molæ comparatur. In
circuitu enim impii ambulant. Quæ jure fluctibus
ultionis absorbetur: quia cives Hierusalem fluctibus
oppressit infidelitatis; cum super flumina Babylonis
sedentes, coelestis Sion absentiam flerent. Ait enim
Dominus, Auctores scandali tali poena plectendos. Et
ecclesia quidem lapidi similatur, sed stabili et firmo,
qui tempestatum spernat incursus. Potest mola etiam
pro contritione pænarum intelligi. Nam et beatus
Ignatius fertur dixisse passurus, Frumentum Dei sum,
bestiarum dentibus molar, ut panis mundus efficiar.
Vox citharcedorum et musicorum, &c.] De illis quin-
que sensibus sonum distulerat, quem nunc inter alia
de mundo dicit auferri. Ac si diceret, Quod visu pul-
chrum, auditu canorum, tactu planum, odoratu suave,
gustu delectabile, de seculo transiturum est.
Et omnis artifex omnis artis non invenietur in te
amplius, &c.] Omnia, inquit, quæ ad usum vel jocundi-
tatem humanæ vitæ pertinent, tolluntur ab impiis. Et
adjecit causam, dicens,
Quoniam mercatores tui erant principes terre.] Id est,
quoniam in vita tua percepisti bona.
Et in ea sanguis prophetarum et sanctorum inventus
est, &c.] Numquid eadem civitas occidit apostolos, quæ
et prophetas, aut omnes sanctos ? Sed hæc est civitas,
quam Cain fratris sui sanguine fundavit; et vocavit
nomine filii sui Enoch, id est, posteritatis suæ omnis.
Nam septem generationes descriptæ sunt Cain. In
ejus civitatis ædificium funditur omnis sanguis justus a
sanguine Abel justi usque ad sanguinem Zachariæ, id
est, populi et sacerdotis.
APOCALYPSIS, CAP. XIX.
423
IN CAP. XIX. Post hæc audivi quasi vocem mag-
nam tubarum multarum in cælo dicentium, Alleluia, &c.]
Hæc nunc ex parte dicit ecclesia : tunc autem perfecte
cum discessio facta fuerit, et cum apertius vindicata.
Quæ corrupit terram in prostitutione sua, &c.] Duo
meretricis facta commemorat, quæ se videlicet malis
corruperit, et bonos persecuta sit: quibus duobus
cuncta reor pravorum crimina comprehendit.
Et iterum dixerunt, Alleluia.] Ecclesia Dominum
super judiciis ejus indesinenti affectu collaudat. Alle-
luia enim dicitur, Laudate Dominum. Denique Psalmi,
qui principium habent Laudate Dominum, apud He-
bræos ab Alleluia incipiunt.
Et fumus ejus ascendit in secula seculorum.] Ascendit
dixit, non ascendet. Semper autem in perditionem
vadit Babylon, et jam crematur in parte, sicut Hieru-
salem transit in paradisum, Domino manifestante in
paupere et divite.
Et vigintiquatuor seniores ceciderunt, et quatuor ani-
malia adoraverunt Deum. Non labiorum tantum officio,
sed summæ dulcedine devotionis ecclesia Deum yene-
ratur.
Dicentes, Amen, Alleluia.] Hæc verba cum interpre-
tari queant, (nam in fidem sive veritatem et laudem
Domini, ut dixi, transferuntur,) propter reverentiam
tamen sanctitatis primæ illis linguæ servatur aucto-
ritas. Nam et Alleluia Dominicis diebus totoque
quinquagesimo tempore propter spem resurrectionis,
quæ in Domini est laude futura, continue canit ecclesia.
Et vox de throno exivit, dicens, Laudem dicite Deo
nostro, &c.] Cum hoc imperat faciendum, et memorat
factum, approbatam servorum laudem indicat electo-
rum. Pusilli, inquit, et magni, quia parvitas non nocet
ingenii, cujus cor et lingua Domini laude repleta est.
Et audivi quasi vocem tubæ magne, et quasi vocem
aquarum multarum, &c.] Magna vox canentium, magna
cordis est devotio ; quæ multiplici repetitu laudis et
424
EXPLANATIO
ruinam impiorum, et gloriam Domini suorumque con-
celebrat æternam.
Et demus gloriam ei, quia venerunt nuptiæ Agni.]
Nuptiæ sunt Agni, cum ecclesia Domino in thalamo
regni cælestis sociabitur.
Et uxor ejus præparavit se.] Operibus justitiæ sem-
per insistendo spirituali se convivio et perenni regno
dignam exhibuit. Potest et juxta evangelii parabolam
accipi, quæ virgines narrat veniente sponso surgentes,
suas ornare lampadas, id est, sua secum opera nume-
rare, pro quibus æternam percipere beatitudinem ex-
pectant.
Et datum est illi, ut cooperiat se byssino splendente
candido.] Datum est illi factis suis indui. Quo contra,
impii, qui juxta Esaiam telas araneæ texunt, non
operientur operibus suis. Opera enim eorum, opera
inutilia.
Et dicit mihi : Scribe : Beati qui ad coenam nuptia-
rum Agni vocati sunt.] Non ad prandium, sed ad cænam
vocatos narrat, quia nimirum in fine diei convivium,
cæna est. Qui ergo, finito præsentis vitæ tempore, ad
refectionem supernæ contemplationis veniunt, profecto
ad coenam Agni vocantur.
Hæc verba vera Dei sunt.] Id est, veraciter evenient
quæ futura prædixi.
Vide ne feceris. Conservus tuus sum, et fratrum
tuorum.] Supra dixerat, Ego sum primus et novissi-
mus. Ostendit ergo angelum missum esse in figuram
Domini et ecclesiæ. Nam et in fine dicit, Ego Jesus
misi angelum meum testificari vobis hæc in ecclesiis.
Habentium testimonium Jesu.] Postquam Dominus
Jesus hominem assumptum super coelos elevavit, ange-
lus ab homine timuit adorari, super se videlicet adorans
hominem Deum, quod ante incarnationem Domini ab
hominibus factum, et nequaquam ab angelis prohibitum
esse legimus.
Testimonium Jesu est spiritus prophetiæ.] Quicquid
APOCALYPSIS, CAP. XIX.
425
enim spiritus prophetiæ dixit, testimonium est Jesu,
qui habet testimonium a lege et prophetis. Ne me
ergo, inquit, pro Deo adores, cum illius ego virtutibus
testimonium perhibere venerim. Hactenus de ruina
Babylonis, abhinc de gloria Hierusalem futura.
Et vidi cælum apertum, et ecce equus albus, &c.]
Dominus qui est via, veritas, et vita, et cui per pro-
phetam dicitur: Quoniam fecisti mirabilia, cogitationes
antiquas fideles, amen: ad debellandas aereas potes-
tates candidi corporis, id est, immaculati conscendit
sedem.
Et in justitia judicat et pugnat.] Judicat ut rex secu-
lorum. Pugnat, quia in suis membris semper com-
passus dimicat.
Oculi autem ejus sicut flamma ignis.] Oculos Dei
aliquando præcepta dicit, aliquando spiritum. Lucerna
(inquit) pedibus meis verbum tuum, Domine. Et de
Spiritu, Ignem veni mittere in terram.
Et in capite ejus diademata multa.] In quo faciemus
virtutem, in ipso multitudo sanctorum, coronatum
dicitur habere decorem.
Habens nomen scriptum quod nemo novit nisi ipse.]
Nisi ipse, ait, quia in illo est omnis ecclesia. Verbi
enim Dei perfecta cognitio illis manifestatur, qui corpus
Christi et membra esse meruerunt. Eodem modo et
Dominus ait, Nemo ascendit in cælum, nisi qui de
coelo descendit, Filius hominis qui est in coelo.
Et vestitus erat veste aspersa sanguine.] Vestis Christi
pro locis intelligi debet. Hic ergo videtur ipsum opus
indicare passionis : ut in equo albo, nativitas incor-
rupta ; in veste sanguinolenta, mors innoxia designetur.
Et vocabatur nomen ejus Verbum Dei.] Quia idem qui
homo passurus ad tempus apparuit, in principio Deus
apud Deum erat. Verbum enim dicitur, quia nihil in
substantia naturæ ejus visibile vel corporeum est, vel
quia per eum omnia condidit Pater. Cujus ad inte-
grum notitia naturæ sibi tantum, ut superius ait, et
426
EXPLANATIO
1
Patri cognita est. Pax enim Dei exsuperat omnem
sensum, id est, ea pax qua Deus ipse sibi pacatus est,
omnem creaturæ sive humanæ, sive etiam angelicæ
transcendit intellectum. Sapientiæ enim ejus non est
numerus. Nam quod dicitur, Et cui voluerit Filius
revelare, id est, Filium et Patrem novit, ad modum
creaturæ respicit.
Et exercitus qui sunt in cælo, sequebantur eum in equis
albis.] Id est, ecclesia in corporibus candidis imitaba-
tur eum; quæ propter agonem certaminis sui, jure
nomen accipit exercitus.
Vestiti byssino albo mundo.] Quod ipse superius
exposuit justificationes esse sanctorum : juxta quod
Psalmista ait, Sacerdotes tui induantur justitia.
Et de ore ipsius procedit gladius acutus.] Sic et Esaias :
Et posuit, inquit, os meum quasi gladium acutum. Et
Apostolus, Et gladium Spiritus quod est verbum Dei.
Et ipse calcat torcular vini furoris et ire Dei omnipo-
tentis.] Calcat enim nunc quoque, donec extra civita-
tem calcet.
Et habet in vestimento et in femore suo scriptum, Rex
regum et Dominus dominantium.] Hoc est nomen quod
nemo superborum cognoscit. Ecclesiæ autem non
atramento, sed spiritu Dei vivi, in tabulis scilicet
cordis inscribitur. Femore enim posteritas seminis
designatur. Unde et Abraham ne posteritas ejus ali-
enigenis misceretur, inter se servumque suum, tertium
testimonium femur adhibuit. De quo apostolus tan-
quam mortuo fratri semen suscitans, ait: In Christo
enim Jesu per evangelium ego vos genui. Potest et
sic intelligi, quod ecclesia serviendo in Christo regnet,
et dominetur dominantium. In vestimento etiam idem
nomen describitur: quia mysterio nativitatis et opere
passionis, illius nobis majestas, regnumque aperitur.
Exponit in sequentibus quid hic habitus regis et exer-
citus significet, laborem videlicet novissimi certaminis,
et gloriam regni sequentis.
APOCALYPSIS, CAP. XIX.
427
Et vidi unum angelum stantem in sole, &c.] Id est
prædicationem in ecclesia, quæ quanto magis premitur,
tanto lucet clarius, et liberius intonat.
Dicens omnibus avibus, &c.] Aves appellat sanctos, in
cæli vita degentes; Ubicunque enim fuerit corpus, illuc
congregabuntur aquilæ. Quos in unum corpus redi-
gens, dixerat aquilam volantem in medio coeli.
Venite, congregamini ad cænam magnam Dei, &c.]
Venite, inquit, qui esuritis et sititis justitiam, ad epulas
regni venturi, ubi superborum furore represso, divinæ
justitiæ luce satiemini.
Et carnes equorum et sedentium in ipsis.] Hos reor
equites illos esse, quos in apertione sigillorum contra
equum Domini album venisse descripserat.
Et vidi bestiam, et reges terræ ad faciendum
prælium, &c.] Cæna illa Dei quomodo parata sit exponit,
diabolo scilicet ecclesiam impugnante, sed victo.
Vivi missi sunt hi duo in stagnum ignis ardentis et
sulphuris, &c.] Videtur significare diabolum et Anti-
christum tanto majore, quam cæteros homines vel
dæmones, poena plectendos, quanto gravius est viven-
tem flammis concremari sulphureis, quam cito moritu-
rum ictu gladii trucidari. Nisi forte præoccupatam in
eos divinam significat adversionem. Qui enim non
crediderit, jam judicatus est. Sive Antichristum pseudo-
prophetam dictum, sive hæreticos intelligas. Nullus
enim mortalium durius peccat hæreticis, qui Christum
postquam cognoverint, negant.
Et omnes aves saturate sunt de carnibus eorum.] Si
nunc lætabitur justus cum viderit vindictam impiorum,
quanto tunc amplius, cum ipsi judici præsens, unus cum
eo spiritus efficietur. Possunt autem aves etiam im-
mundi spiritus intelligi, qui de suorum interitu satientur.
Hanc cænam Tychonius sic exponit: Omni tempore
comedit ecclesia carnes inimicorum suorum, dum come-
ditur ab eis, satiabitur autem in resurrectione de eorum
carnali opere vindicata.
428
EXPLANATIO
IN CAP. XX. Et vidi angelum habentem cla-
vem abyssi, 8c.] Recapitulans ab origine, plenius ex-
ponit quomodo supra dixerit, Bestia quam vidisti, fuit,
et non est, et ascensura est de abysso, et in interitum
ibit. Dominus ergo paterna præditus potestate descen-
dit in carnem cum principe mundi bella gesturus, atque
illo ligato, vasa ejus erepturus.
Et apprehendit draconem serpentem antiquum, &c.]
Diabolus, deorsum fluens interpretatur. Græce autem
dicitur criminator. Satan, adversarius sive prævaricator.
Draco ergo, propter nocendi malitiam: Serpens, propter
fallendi astutiam. Diabolus, propter status sui casum:
Satan propter obstinationem Domino adversandi no-
minatur.
Et ligavit eum per annos mille.] Id est, ejus potesta-
tem a seducendis hominibus qui liberandi fuerant, co-
hibens refrænavit. Quam si totam vi vel fraude per-
mitteretur exercere, in tam longo tempore plurimos
infirmorum deciperet. Mille annos, dixit partem, id
est reliquias mille annorum sexti diei, in quo natus est
Dominus et passus.
Et misit eum in abyssum.] In corda utique populi
persecutoris. Non quia ibi diabolus ante non erat, sed
quia exclusus a credentibus amplius cæpit impios pos-
sidere, qui non solum alienantur a Deo, verumetiam
gratius odiunt servientes Deo. Quod et Dominus visi-
biliter ostenditur, cum eum de hominibus in porcos
excluderet.
Et clausit, et signavit super illum ne seducat amplius
gentes.] Interdixit, et velut signaculo regali præclusit,
ne seducat gentes, sed quæ in vitam destinatæ sunt,
quas antea seducebat, ne Deo reconciliarentur.
Post hæc oportet eum solvi modico tempore.] Tunc
solvetur, ut sanctus Augustinus ait, quando et breve
tempus erit : (nam tribus semis annis, legitur totis
suis suorumque viribus sæviturus,) et tales erunt cum
quibus belligerandum est, ut vinci tanto ejus impetu
APOCALYPSIS, CAP. XX.
429
insidiisque non possint. Si autem nunquam solveretur,
minus appareret ejus maligna potentia, minus sanctæ
civitatis fidelissima patientia probaretur, minus denique
prospiceretur quam magno malo ejus tam bene usus
fuerit omnipotens Deus.
Et vidi sedes, et sederunt super eas, &c.] Quid in istis
mille annis quibus diabolus ligatus est, agatur, indicat.
Ecclesia enim, quæ sedebit in Christo super duodecim
thronos ad judicandum, jam sedet, judicans, quæ a suo
rege meruit audire, Quæcunque ligaveris super terram,
erunt ligata et in cælo.
Et animas decollatorum propter testimonium Jesu, &c.]
Subauditur quod post hic dicturus est, Regnaverunt
cum Christo mille annis. Regnat itaque ecclesia cum
Christo in vivis et mortuis. Propterea enim, sicut dicit
apostolus, mortuus est Christus ut et vivorum et mor-
tuorum dominetur. Sed ideo martyrum tantum animas
commemoravit, quia ipsi præcipue regnant post mortem
qui usque ad mortem pro veritate certaverunt. Quod
vero sequitur,
Et qui non adoraverunt bestiam, &c.] Simul de vivis
et mortuis debemus accipere, qui sive adhuc in ista
mortali carne viventes, sive defuncti regnant cum
Christo, jam nunc modo quodam tempori huic congruo,
per totum hoc intervallum quod numero mille signifi-
catur annorum.
Cateri mortuorum non vixerunt donec consummentur
mille anni.] Quicunque toto isto tempore quo agitur
prima resurrectio, id est animarum, non audierunt
vocem Filii Dei, et ad vitam de morte transierunt, pro-
fecto in secunda resurrectione quæ carnis est, in secun-
dam mortem, id est æterna tormenta cum ipsa carne
transibunt.
Hæc est (inquit) resurrectio prima.] Utique qua re-
surgimus per baptismum, sicut Apostolus dicit, Si con-
surrexistis cum Christo, quæ sursum sunt quærite.
Sicut enim prima mors in hac vita est per peccata, cum
430
EXPLANATIO
anima quæ peccaverit ipsa morietur, ita et prima resur-
rectio in hac vita est per remissionem peccatorum.
Beatus et sanctus, &c.] Id est qui servaverit quod
renatus est.
Sed erunt sancti Dei et Christi.] Alia editio habet,
Sacerdotes Dei et Christi. Non autem de solis episcopis
et presbyteris dictum est, qui proprie vocantur in eccle-
sia sacerdotes, sed sicut omnes Christi dicimur propter
mysticum chrisma, sic omnes sacerdotes, quoniam
membra sumus unius sacerdotis. De quibus Apostolus
Petrus : Plebs, inquit, sancta, regale sacerdotium.
Et regnabunt cum Christo mille annis.] Retulit Spiritus
cum hæc scriberet, regnaturam ecclesiam mille annos,
id est, usque ad finem mundi, unde posset dubitari. De
perpetuo enim regno manifestum est.
Et cum consummati fuerint mille anni, &c.] Consum-
matos dixit a toto partem, nam sic solvetur ut supersint
anni tres et menses sex novissimi certaminis. Sed
præter hunc tropum recte dicitur finitum tempus. Non
enim computandæ sunt tam exiguæ reliquiæ, cum sep-
tingenti et quot Deus voluerit anni, hora ab apostolo
appellati sint.
Et exibit et seducet gentes, &c.] Ad hoc tunc seducet,
ut in hoc prælium congreget. Nam et antea modis
quibus poterat, per mala multa et varia seducebat.
Exibit enim dictum est, in apertam persecutionem de
latebris erumpet odiorum. Porro Gog et Magog, vel
a parte totum significant, vel juxta interpretationem
nominum, quæ tectum et de tecto dicuntur, occultos et
apertos indicant hostes.
Et tectum enim ipsi sunt,
quia in eis nunc clauditur et regitur inimicus: et de
tecto ipsi erunt, quando in apertum erupturi sunt
odium.
Et ascenderunt super latitudinem terre, 8c.] Non
utique ad unum locum venisse, vel venturi esse signi-
ficati sunt, quasi uno aliquo loco coarctanda sit dilecta
civitas, id est ecclesia. Quam potius nomine latitudinis
APOCALYPSIS, CAP. XX.
431
terræ in omnibus tunc gentibus persequendam, et nec
militiam suam deserturam, vocabulo maluit intimare
castrorum.
Et descendit ignis a Deo de cælo, et devoravit eos.]
Non extremum putandum est id esse supplicium, sed
ignis potius invidentiæ quo cruciabitur, adversitas de
firmitate sanctorum. Firmamentum est enim cælum.
Hic est ignis qui exiit ex ore testium Dei, et devorabit
inimicos eorum. Nam in novissimo die non super eos
pluet ignem, sed congregatos ante se et judicatos mittet
in ignem æternum, de quo et hic subditur,
Et diabolus, qui seducebat eos, missus est in stagnum
ignis et sulphuris, &c.] Id est, diabolus ultimo judicio in
ignem mittetur æternum, ubi et omnes quos præmisit,
id est, maxima pars impiæ civitatis. Bestia quippe pro
locis accipienda est, nunc diabolus, nunc Antichristus,
nunc ipsa civitas impia. Potest autem ignis nomine
de cælo descendentis, etiam repentinus impiorum in-
teritus designari, cum Dominus adveniens interficiet
Antichristum spiritu oris sui. Exponit latius quomodo
judicante Christo diabolus cum suis sit missus in
ignem.
Et vidi thronum magnum candidum, &c.] Eum se dixit
in throno vidisse sedentem, a cujus aspectu fugit terra
et coelum. Peracto quippe judicio esse designunt coelum
et terra, cum incipit esse cælum novum et terra nova,
mutatione scilicet rerum non omnimodo interitu earum.
Præterit enim figura hujus mundi; non dixit et sub-
stantia. Eadem namque in melius commutanda esse
creditur.
Et vidi mortuos magnos et pusillos stantes in conspectu
throni.] Cum enim sederit Filius hominis in sede majes-
tatis suæ, tunc congregabuntur ante eum omnes gentes.
Et libri aperti sunt, &c.] Alia editio habet, Qui est
vitæ uniuscujusque. Libros ergo apertos Testamenta
Dei dicit. Secundum enim utrumque Testamentum
judicabitur mundus. Librum vitæ uniuscujusque me-
5
432
EXPLANATIO
moriam dicit gestorum nostrorum, non quod librum
habeat commemoratorium, occultorum cognitor.
Et judicati sunt mortui ex his, &c.] Id est, ex Testa-
mentis judicati sunt secundum quod ex eis fecerunt, aut
non fecerunt. Possunt etiam libri, facta justorum in-
telligi, quorum dum ex comparatione reprobi damnantur,
quasi in expansione librorum legunt bonum quod agere
ipsi noluerunt.
Et dedit mare mortuos suos, &c.] Hoc proculdubio
prius factum est, quam essent mortui judicati. Ideo
recapitulavit quod intermiserat, et exsequitur ordinem,
dicens,
Et judicatum est de singulis, &c.] Significat autem
corpora
de terra, et animas de suis locis esse congre-
gandas. Bonas enim mortis nomine, quæ tantummodo
solutionem carnis, non autem et poenam perpessæ sunt.
Malas autem inferni vocabulo designat. Potest et ad
literam accipi, corpora omnia etiam quæ fluctus absor-
buit, vel bellua devoravit, esse resurrectura. Quod
Tychonius sic exponit: Gentes quas hic inveniet vivas,
ipsi sunt mortui maris. Et mors et infernus dederunt
mortuos suos, ipsæ sunt gentes sepultæ. Cum autem
dixisset, Et judicati sunt singuli secundum opera, bre-
viter subjecit quomodo et mors et infernus missi sunt
in stagnum ignis. Diabolum dicit et suos, quem supra
in equo pallido sedentem infernus sequebitur. Repetit
enim quod evidentius præoccupando jam dixerat. Et
diabolus, qui seducebat eos, missus est in stagnum
ignis et sulphuris. Quod vero ibi obscurius adjunxerat,
quod et bestia et pseudopropheta, hic apertius edis-
serit.
Et qui non est inventus in libro vitæ scriptus. Id est
qui non est judicatus a Deo vivus. Unde mihi rectius
dicere videntur, qui supra libros apertos, conscientias
singulorum et opera patefacta interpretantur. Librum
autem vitæ, præscientiam Dei (quæ falli non potest) de
illis quibus æterna dabitur vita, in quo sunt scripti, id
APOCALYPSIS, CAP. XXI.
433
est ante præcogniti. Finito judicio quo malos vidit
damnandos, restat ut etiam de bonis dicat.
IN CAP. XXI. Et vidi coelum novum et terram
novam, &c.] Isto fiet ordine, quod superius præoccu-
pando jam dixit, vidisse se super thronum sedentem,-
cujus a facie fugit cælum et terra, judicatis videlicet
impiis. Tunc figura hujus mundi supernorum ignium
conflagratione præteribit, ut cælo et terra in melius
cominutatis, incorruptioni et immortalitati sanctorum
corporum congrua utriusque commutationis qualitas
conveniat. Quod autem ait,
Et mare jam non est.] Utrum maximo illo ardore
siccetur, an et ipsum in melius vertatur, non facile dix-
erim. Cælum quippe novum et terram novam, non
autem et mare novum futurum legimus. Nisi forte ut
assolet prophetica locutio propriis verbis translata, mis-
cere, turbulentam hujus seculi vitam, quæ tunc cessabit,
maris nomine figuravit.
Et civitatem sanctam Hierusalem novam, &c.] De coelo
descendere ista civitas dicitur, quoniam coelestis est
gratia, qua Deus eam fecit. Compositam sicut spon-
sam et ornatam viro suo; est enim altera Hierusalem,
quæ non viro suo ornatur, sed adultero.
Ecce tabernaculum Dei cum hominibus, &c.] Ipse
Deus erit electis æternæ beatitudinis præmium, quod
ab eo possessi possidebunt in æternum.
Et absterget Deus omnem lachrymam ab oculis eorum.]
Tanta illius civitatis et tam celsa de Dei munere claritas
apparebit, ut nulla remaneant vestigia vetustatis. Quan-
doquidem et corpora cælestis incorruptio sublimabit,
et mentes æterni Regis pascet intuitus.
Et mors ultra non erit, &c.] Prædixerat enim mortem
in stagnum ignis missam. Nam etiam sic eadem potesť
sententia intelligi, ut sancta civitate novissimo judicio
glorificata, dolor, luctus, et mortalitas tantum in ge-
henna remaneant.
VOL. XII.
Ff
434
EXPLANATIO
Et dixit mihi, Scribe, &c.] Et dixit mihi, Factum est.
Hæc credi oportet, non exponi, præsertim quia sic dicit
factum esse de præterito, ut dubitare quenquam non
sinat de futuro.
Ego sum Alpha, &c.] Sicut in initio libri hoc se esse
testatus est, ita hoc tertio oportuit repeti, ut neque ante
eum Deus, sicut Esaias dicit, nec post eum credatur
alius. Et quia de fine mundi sermo est, potest ipse
seculi consummator, qui Creator dictus intelligi.
Ego sitienti dabo, &c.] De hoc fonte irrorat nunc
credentes in via, quem vincentibus ubertim hauriendum
præbet in patria. Utrumque autem gratis. Gratia
enim Dei, vita æterna Christo Jesu Domino nostro.
Et de plenitudine ejus omnes accepimus, gratiam pro
gratia.
Timidis autem, et incredulis, et execratis, &c.] Blandis
semper, ad cautelam insinuandam, austera permiscet.
Sic et Psalmus centesimus quadragesimus quartus cum
gratiam miserationum Domini abundanter intimaret,
repente districtum ejus judicium infert, dicens, Custodit
Dominus omnes diligentes se, et omnes peccatores dis-
perdet. Timidos autem conjungit incredulis, quia ille
timet experire periculum certaminis, qui dubitat de præ-
mio vincentis.
Et omnibus mendacibus pars erit in stagno ardenti.]
Ostendit multa esse genera mendacii, sed periculosissi-
mum et maxime detestandum est quo in religionem
peccatur, de quo supra. Dicunt, inquit, se Judæos esse,
et non sunt; sed mentiuntur, sunt enim synagoga
Satanæ.
Et venit unus de septem angelis, &c.] Prædicatores
iidem qui plagam septenariam, id est, universalem
irrogant impiis, ecclesiæ quoque futura gaudia pan-
dunt.
Veni, ostendam tibi sponsam uxorem Agni.] Sponsam
et uxorem dicit ecclesiam, quæ immaculata permanens,
spirituales semper Deo filios generat. Vel quod nunc
APOCALYPSIS, CAP. XXI.
435
Deo desponsata, tunc ad immortales est perducenda
nuptias.
Et sustulit me in spiritu in montem magnum et altum,
&c.] Post ruinam Babylonis civitas sancta, quæ sponså
est Agni, supra montem posita videtur. Lapis enim
præcisus de monte sine manibus comminuit simula-
crum gloriæ mundanæ, et crevit in montem magnum,
orbemque implevit universum.
Descendentem de cælo a Deo, habentem claritatem Dei.]
Tunc enim amplius decora videbitur, quando per Spi-
ritum quo ejus sponsus creditur conceptus et genitus
imaginem plene meruit portare cælestem.
Lumen ejus simile lapidi pretioso.] Lapis pretiosus
Christus est, qui ait, Claritatem quam dedisti mihi, dedi
eis.
T'anquam lapidi iaspidi, sicut crystallum.] Iaspidi,
pro candore virtutum: crystallo, pro interna mentis
puritate et fide non ficta.
Et habebat murum magnum et altum.] Id est in-
expugnabilem fidei, spei, caritatisque firmitatem. Po-
test et ipse Dominus ecclesiam undique protegens,
murus magnus intelligi, de quo et Esaias ait, Ponetur
in ea murus et antemurale: id est, Domini protectio et
intercessio sanctorum, qui iter faciunt ei docendo ad
corda credentium.
Habens portas duodecim.] Hæ portæ apostoli sunt,
qui suo vel scripto vel opere cunctis primordialiter gen-
tibus ecclesiæ pandebant introitum.
Et in portis angulos duodecim.) Doctores scilicet
apostolorum vestigia fidei et verbi mysterio sequentes.
Et nomina scripta, &c.] Memoriam veterum patrum
significat prædicatorum cordibus insitam. Unde et
pontifex tabernaculum ingressurus, memoriale patrum
in rationali pectoris ferre jubetur.
Ab oriente porte tres, &c.] Hac tam solerti reor
descriptione portarum, duodenarii numeri voluit indi-
care mysterium, quo idcirco vel summa apostolorum,
Ff 2
436
EXPLANATIO
vel ecclesiæ sit figurata perfectio, quia per eam orbi
quadrato Sanctæ Trinitatis erat fides intimanda.
Et murus civitatis habens fundamenta duodecim, &c.]
Quod sunt portæ, hoc fundamenta : quod civitas, hoc
murus. Possunt autem et patriarchæ fundamentorum
vocabulo designari, qui nomina in se apostolorum, id
est, figuram tenuerunt. Per illos enim fundamenta hæc
civitas, quamvis per apostolos, quasi per portas latius
sit credituris aperta nationibus. Et notandum, funda-
menta cum pluraliter dicantur, doctores vel virtutes
ecclesiæ; cum vero singulariter, ipsum significare Do-
minum, qui est fundamentum fundamentorum.
Et qui loquebatur mecum, &c.] Christus qui est sapi-
entia Dei, attingens a fine usque ad finem fortiter, et
disponens omnia suaviter, sanctam metitur civitatem.
Quia omnia in numero, et mensura, et pondere consti-
tuens, unicuique fidelium spiritualium distribuit dona
gratiarum. Possunt et ecclesiæ doctores corpore fra-
giles, mente cælestes intelligi, qui merita solerter exa-
minent singulorum.
Et civitas in quadro posita est.] Idcirco civitas in
quadro posita, et ex omni parte æquali dicitur dimen-
sione locata, quia nulla sinitur inæqualitate notari.
Perfectum enim secundum apostolum esse, id est sapere,
pacem habere, vere est in soliditate quadra subsistere.
Et mensus est civitatem per stadia duodecim.] Id est,
ecclesiam fide factisque conspexit, vel donavit esse per-
fectam. Quatuor enim principalium perfectio virtutum
fide sanctæ Trinitatis sublimata, quasi numero denario
dignitatem componit ecclesiæ.
Longitudo et latitudo et altitudo ejus æqualia sunt.]
Hæc est illa soliditas veritatis invictæ, qua ecclesia lon-
gitudine fidei, latitudine caritatis, altitudine spei sub-
nixa, circumferri non sinitur omni vento doctrinæ, qua-
rum si unam minus habuerit, perfecta ecclesiæ stabilitas
non erit.
Et mensus est muros ejus centum quadraginta quatuor
APOCALYPSIS, CAP. XXI.
437
cubitorum.] Hæc summa quadraturam duodenarii nu-
meri continet, (duodecies enim duodeni, centum qua-
draginta quatuor fiunt,) significans et ipsa stabilem civi-
tatis sanctæ perfectionem.
Mensura hominis quæ est angeli] Ex hominibus enim
conquisita constet ecclesia, et Christi promissionibus
sublimata æqualitatem sperat angelorum. Quantum
autem ad literam, significat sibi angelum in hominis
apparuisse figura.
Et erat structura muri ex lapide iaspide.] Hoc est
quod Petrus apostolus hortatur: Et vos tanquam lapi-
des vivi superædificamini domos spirituales.
Ipsa vero civitas aurum mundum simile vitro mundo.]
Ecclesia auro figuratur, quæ in candelabris aureis et
phialis propter sapientiæ cultum sæpe compta descri-
bitur Vitrum autem ad fidem veri retulit, quia quod
foris videtur, hoc est et intus, et nihil simulatum est et
non perspicuum in sanctis ecclesiæ. Potest et ad illud
tempus referri, quo sibi invicem cogitationes in alter-
utrum perspicaciter declarantur.
Fundamenta muri civitatis omni lapide pretioso ornata.]
Variorum nominibus lapidum, vel species virtutum,
vel ordo, vel diversitas indicatur, quibus tota Hieru-
salem coelestis exstruitur. Difficile enim est singulos
cunctis florere virtutibus. Denique Esaias, cum ejus-
dem civitatis ornatum describeret, dicens, Ecce ego
sternam per ordinem lapides tuos, et fundabo te in sap-
phiris, et reliqua; statim quasi exponens subjecit, Uni-
versos filios tuos doctos a Domino.
Fundamentum primum iaspis.] Iaspidum multa sunt
genera. Alius enim viridis coloris, et tinctus quasi flo-
ribus apparet. Alius smaragdi habens similitudinem,
sed crassi coloris, quo omnia phantasmata fugari autu-
mant. Alius nive et spuma marinorum fluctuum,
quasi mixto colore obrutilans. Per iaspidem ergo,
fidei
viror immarcescibilis indicatur, quæ Dominicæ passionis
sacramento per undam baptismatis imbuitur, atque ad
438
EXPLANATIO
omnes spiritualium gratiarum flores proficientibus meri-
tis instruitur. Hanc enim qui habuerit, vanos timores
fugat, monente beato Petro apostolo: Adversarius
vester diabolus tanquam leo rugiens circumit, quærens
quem devoret, cui resistite fortes in fide. Et potest
cum sponsa dicere, Dilectus meus candidus et rubi-
cundus. Unde merito ex hoc lapide et hic structura
muri, et apud Esaiam propugnacula ejusdem civitatis
muniuntur pariter et ornantur.
Secundum sapphirus.] Hujus lapidis colorem pariter
et sacramentum Moyses exposuit, cum Dei habitum
describens diceret, Sub pedibus ejus quasi opus lapidis
sapphiri, et quasi cælum cum serenum est. Iezechiel
quoque dicit quod locus in quo thronus Dei sit, sap-
phiri habeat similitudinem; et gloria Domini in hoc
colore consistat, qui portat imaginem supercælestis :
ut qui talis est, cum Apostolo possit dicere, Nostra
autem conversatio in coelis est. Qui radiis percussus
solis, ardentem ex se emittit fulgorem. Quia coeles-
tibus semper intentus sanctorum animus, divini luminis
quotidie radiis innovatus, compunctior quodammodo
atque ardentior æterna perquirit, aliisque inquirenda
suadet. Nam quod in mari Rubro reperiri dicitur, sig-
nificat per Domini passionem et sacri baptismatis lava-
crum mentes mortalium ad præsumenda coelestia sub-
limiter erigi.
Tertium chalcedonius.] Chalcedonius quasi ignis
lucernæ pallenti specie renitet, et habet fulgorem sub
dio, non in domo. Quo demonstrantur hi qui cælesti
desiderio subnixi, hominibus tamen latent, et quasi
in abscondito, jejunium, eleemosynas, precesque suas
agunt. Sed cum vel doctrinæ, vel aliis sanctorum
usibus in servitute ad publicum procedere jubentur,
mox quid fulgoris intus gesserint, ostendunt. Nam
quod sculpturis resistere, radiis autem solis ictu, vel
digitorum attritu si excandeat, paleas ad se rapere
dicitur, talibus merito congruit qui a nullo suam forti-
APOCALYPSIS, CAP. XXI.
439
tudinem vinci permittentes, ipsi potius fragiliores quo-
usque in sui luminis ardorisque jura conjungunt. De
quorum uno dicitur, Ille erat lucerna ardens et lucens.
Ardens videlicet amore, lucens sermone. Lumen enim
virtutum suarum internæ caritatis oleo, ne deficiat,
semper refovent. Et quod apud Nasamonas, quæ est
Æthiopiæ provincia, nascitur, indicat eos sub ardenti
fervore dilectionis, fama tamen obscura quasi nigranti
cute sordere.
Quartum smaragdus.] Smaragdus nimiæ viriditatis
est, adeo ut herbas virentes, frondesque, et gemmas
superet omnes, inficiens circa se viriditate repercussum
aerem, qui merito et viridi proficit oleo quamvis natura
imbuatur. Cujus genera plurima, sed nobiliores Scy-
thici. Secundum locum tenent Bactriani. Tertium
Ægyptii. Significat autem animas fide semper viren-
tes, quæ quo magis adversitate seculi, quam frigora
Scythiæ designant, tentantur, eo amplius hæreditatem
immarcessibilem et æternam conservatam in cælis et
mente concipere sperando, et in proximos satagunt
spargere prædicando. Quæ etiam calice Dominica
passionis, et internæ pinguedine caritatis, quæ per
Spiritum Sanctum datur, ad contemptum mundi pro-
ficiunt. His quoque ejusdem lapidis patria tellus,
pulcherrima ratione congruit. Tellus locuples, sed
inhabitabilis. Nam cum auro et gemmis affluat, gry-
phes tenent universa, alites ferocissimi, vel potius feræ
volantes. Sunt enim quadrupedes, et corpore quidem
leonibus, capite vero et alis aquilis similes. Arimaspi
cum his dimicant, qui uno oculo in fronte media ferun-
tur insignes, ut accipiant hos lapides, mira cupiditate
et feris rapientibus, et Arimaspis custodientibus. Hanc
enim terram, virtutum thesauris abundantem, adierat
Psalmista, cum dicebat, Ecce elongavi fugiens, et mansi
in solitudine, id est, a mundi illecebris animos elon-
gando subtraxi. In hac contrarias sibi bestias offen-
derat, cum imprecans ait, Muta efficiantur labia dolosa,
440
EXPLANATIO
quæ loquuntur adversus justum iniquitatem in super-
bia et contemptu. In hac quoque gazas desiderabiles
invenire se manifestat, cum admiratione delectabili
secutus adjungeret, dicens, Quam magna multitudo
dulcedinis tuæ, Domine, quam abscondisti timentibus
te, et cætera usque ad finem Psalmi. Contra hujus-
modi alites semen divini verbi nobis præripere anhe-
lantes, quique sanctorum invigilant simplici per cæleste
desiderium intentione, quasi uno oculo admirandi, ut
gemmam fidei cæterarumque virtutum investigare et
effodere queant. Quo enim quæque virtus celsior est,
eo pauciores habet cultores, gravioremque ab immun-
dis spiritibus persecutionem tolerat, qui velut gryphes
horrendi meritorum dejectione terrestres, sed superbæ
mentis altitudine volucres, divitias spirituales non sibi
ad usum possidere, sed hominibus auferre indefesso
labore decertant. Et quia tanta fidei sublimitas per
evangelium mundo innotuit, apte propter quatuor
evangelii libros, quarto loco smaragdus ponitur.
Quintum sardonyx.] Hic ex onyche candorem, ex
sardio ruborem trahens, ab utroque nomen sardony-
chis accepit. Sunt autem genera ejus plurima. Alius
enim terræ rubræ similitudinem tenet. Alius, quasi
per humanum unguem sanguis eniteat, bicolor apparet.
Alius tribus coloribus, subterius nigro, medio candido,
superius minio consistit. Cui comparantur homines,
corporis passione rubicundi, spiritus puritate candidi,
sed mentis sibimet humilitate despecti, cum apostolo
protestantes : Etsi exterior homo noster corrumpitur,
sed tamen interior renovatur de die in diem. Et
iterum, Nihil mihi conscius sum, sed non in hoc jus-
tificatus sum. Itemque Psalmista : Quanquam in
imagine Dei ambulet homo, id est, de virtute mentis,
tamen vane conturbabitur, id est, de infirmitate carnis.
Quæ quoniam et passio in corporis infirmitate ver-
satur: Qui enim occidunt corpus, animam non possunt
occidere : et humilitas de ejusdem corporis fragilitate
APOCALYPSIS, CAP. XXI.
441
descendit, cum dicitur, Infelix ego homo, quis me
liberabit de corpore mortis hujus ? Recte sardonyx
quinto fundamento inseritur; nam corpus nostrum
quinque sensibus subsistere certum est.
Sextum sardius.] Sardius, qui ex integro sanguinei
coloris est, martyrum gloriam significat, de qua dicitur,
Pretiosa in conspectu Domini mors, sanctorum ejus.
Merito sexto loco positus, cum Dominus noster et
sexta ætate seculi incarnatus, et sexta feria sit pro
totius mundi salute crucifixus.
Septimum chrysolithus.] Chrysolithus lapis quasi
aurum fulget, scintillas habens ardentes. Cujus specie
figurantur hi qui intellectu supernæ veræque sapientiæ
fulgentes, verba exhortationis in proximos, vel etiam
virtutum signa, quasi scintillas ignis, effundunt. Quo-
rum, ut Arator ait,
Mentibus instat amor, sermonibus æstuat ardor:
quod quia solo spiritualis gratiæ munere geritur,
decentissime septimo fundamento chrysolithus inest.
Septiformi enim sæpe numero solet Spiritus Sancti
gratia figurari, de quo supra dicitur, Et a septem spiri-
tibus qui in conspectu throni ejus sunt. Cui sensui
consonat etiam hoc, quod ejusdem lapidis genus quod-
dam cærulei viridisque coloris invenitur'. Unde et
apud Hebræos, a marini coloris similitudine tharsis
appellatur. Viror quippe ad integritatem fidei, quæ
initium sapientiæ dicitur, Aqua vero tropice ad Spiri-
tum Sanctum pertinet, Domino attestante qui ait, Qui
credit in me, sicut dicit Scriptura, flumina de ventre
ejus fluent aquæ vivæ. Hoc autem dicebat de Spiritu,
quem accepturi erant credentes in eum.
Octavum berillus.] Berillus est quasi consideres
aquam solis fulgore percussam, rubicundum ac deco-
rum reddere colorem. Sed non fulget, nisi in sex-
angulam formam poliendo figuretur. Repercussus
enim angulorum splendor illius acuitur. Significat
5
442
EXPLANATIO
autem homines ingenio quidem sagaces, sed amplius
supernæ gratiæ lumine refulgentes. Nam quod aqua,
sensus altitudinem designet, Salomon testis est, qui
ait, Aqua profunda verba ex ore viri. Sed non est
perfecti fulgoris vel humana vel etiam divina sapien-
tia, nisi operum quoque et consummatio subnectatur.
Nam senario sæpe numero perfectio designatur actio-
nis, maxime cum in hoc numero mundi hujus sit opus
consummatum, Quodque tenentis manum adurere
dicitur, proculdubio patet, quia quisquis sancto viro
conjungitur, ejus nimirum bonæ conversationis igne
recreatur.
Nonum topazius.] Topazius lapis quantum inven-
tione rarus, tantum mercium quantitate pretiosus est.
Qui duos habere fertur colores ; unum auri purissimi,
et alterum ætherea claritate relucentem. Pinguedo
rosea, verecundaque puritas, vicinus lapidi chrysopraso
magnitudine vel colore, quia maxime lampas cum solis
splendore percutitur, omnium gemmarum superans
pretiosissimas claritates, in aspectum suum singulariter
provocans oculorum cupidissimam voluptatem. Quem
si polire velis, obscuras; si naturæ propriæ relinquas,
irradiat. Hic regibus ipsis fertur esse mirabilis, ut
inter divitias suas nihil se simile possidere cognoscant.
Cujus pulcherrima naturæ qualitas, contemplativæ vitæ
decori dignissime comparatur. Hanc enim reges sancti,
quorum cor est in manu Dei, cunctis bonorum operum
divitiis, universisque virtutum gemmis merito præ-
ferunt, in eam maxime puræ suæ mentis intuitum,
aciemque dirigentes, tanto ardentius coelestis vitae dul-
cedinem animo
animo complectentes, quanto frequentius
supernæ gratiæ fuerint splendore repercussi. Habent
ergo sancti viri aureum colorem ex internæ flamma
caritatis, habent et æthereum ex supernæ contempla-
tione dulcedinis. Qui sæpe præsentis seculi turbine,
velut attritu limæ vilescit. Non enim facile potest
animus uno eodemque momento terrenis laboribus,
APOCALYPSIS, CAP. XXI.
443
ærumnis, curisque, et doloribus angi, et illa coelestis
vitæ gaudia, tranquillæ mentis statu delectatus intueri,
quin potius ingemiscendo proclamat. Turbatus est,
inquiens, præ ira oculus meus, inveteravi inter omnes
inimicos meos.
Quod vero in insula Thebaide, quæ
Topazion appellatur, unde et ipse nomen accepit, inve-
niri dicitur, dupliciter intelligendum est, quia et ille
præcipue, id est, Ægyptiorum regiones, monachorum
gregibus abundent, et quicunque Soli justitiæ vicinus
habitaverit, ætherei nimirum luminis fulgore coloretur.
Et pulchre sicut in octavo ordine activæ vitæ perfectio,
sic in nono, speculativa suavitatis gemma ponitur.
Sive quia novem ordines angelorum, quorum vitam
imitatur, in Scriptura Sancta reperiantur: sive quia a
perfectæ beatitudinis denario uno tantum, ut ita dicam,
gradu mortis abest. Cui summo desiderio propheta
suspirans aiebat, Ideo dilexi mandata tua super aurum
et topazion, id est, super omnem probatæ actionis
claritatem, superque omnem, quæ in hoc seculo fieri
potest, contemplativi gaudii sublimitatem, dulcissimo
mandatorum tuorum delectabat amore. Quorum pri-
mum et maximum est, Diliges Dominum Deum tuum
ex toto corde, tota anima, tota virtute : quod non nisi
in illo coelestis regni culmine, ad integrum perfici posse
certissimum est.
Decimum chrysoprasus.] Chrysoprasus est, viridis
aureæque commixturæ, quoddam etiam purpureum
jubar trahens, aureis intervenientibus guttis. Nas-
citur autem in India. Qui significat eos qui viridita-
tem æternæ patriæ, perfectæ caritatis fulgore pro-
merentes, eam etiam cæteris purpurea martyrii sui
luce patefaciunt. Qui, quando in eo quod præsentem
vitam despiciunt, æternam gloriam præferunt, Domini
in carne apparentis exempla sequuntur, jam velut in
India, id est, prope solis ortum, meritorum suorum
fulgorem ostendunt. Et quia velut Sol in regno Patris
fulgere, regique suo cui nunc compatiuntur, tunc con-
414
EXPLANATIO
regnare desiderantes expectant, jure in decimo loco
sunt positi. Per denarium enim quo Dominicæ vi-
neæ cultores remunerantur, æterni Regis percipienda
imago figuratur, ubi quod in nono gradu non poterat,
perfecta dilectione Dei et proximi per omnia decalogus
implebitur.
Undecimum hyacinthus.] Hyacinthus in Æthiopia
reperitur, cæruleum colorem habens; optimus qui nec
rarus est, nec densitate obtusus, sed ex utroque tempe-
ramento lucet, et purificatum suaviter florem trahit.
Hic autem non rutilat æqualiter, sed cum facie cæli
mutatur. Sereno enim perspicuus atque gratus est,
nubilo coram oculis evanescit atque marcescit. Indicat
autem animas cælesti semper intentioni deditas, atque
angelicæ quodammodo, quantum mortalibus fas est,
conversationi propinquantes. Quibus omni custodia
discretionis cor servare præcipitur, ne vel nimia sensus
subtilitate callentes, altiora se quærere et fortiora se
scrutari audeant. Gloria enim Domini celare verbum,
id est, caute de Deo vel homine Christo philosophari :
vel rursum desidia torpente ad infirma fidei initia atque
elementa exordii sermonum Dei relabantur. Quin
potius via regia gradientes, a dexteris et a sinistris per
arma justitiæ tutati procedant, aptaque temporis obser-
vantia cum cælo faciem mutantes, suis inspectatoribus
dicant, Sive enim mente excedimus Deo, sive sobrii
sumus vobis.
Quasi hyacinthus nubilo circumdatus,
loquitur, Non angustiamini in nobis, angustiamini autem
in visceribus vestris. Et iterum, Nihil enim judicavi
me scire inter vos, nisi Christum Jesum, et hunc cru-
cifixum. Et quasi in serena luce visus ait, Sapientiam
autem loquimur inter perfectos.
Duodecimum amethistus. Amethistus, purpureus est
permixto violaceo colore, et quasi rosæ nitore, quas-
damque leniter flammulas fundens, sed et quiddam in
purpura illius non ex toto igneum, sed quasi vinum
rubens apparet. Purpureus ergo decor, coelestis regni
APOCALYPSIS, CAP. XXI.
445
habitum, roseus vero atque violaceus, humilem sancto-
rum verecundiam pretiosamque mortem designat. Quo-
rum videlicet mens principaliter in summis erigitur,
etiam cum exterius perpeti abjecta cernuntur, dominici
semper inter adversa memores promissi : Nolite timere,
pusillus grex, quia complacuit Patri vestro dare vobis
regnum. Quique flammam caritatis non ad se tantum
invicem, sed ad ipsos etiam persecutores spargentes,
positis genibus implorant: Domine, ne statuas illis hoc
peccatum. Atque inter calicem passionis bibendum,
illius potius vini quod lætificat cor hominis jugi recor-
datione debriantur, quod Dominus se novum cum dis-
cipulis suis in regno Patris bibiturum esse promisit.
In iaspide ergo fidei viriditas. In sapphiro, spei cæles-
tis altitudo. In chalcedonio flamma caritatis internæ
figuratur. In smaragdo autem ejusdem fidei fortis inter
adversa confessio. In sardonyche, sanctorum inter
virtutes humilitas. In Sardio reverendus martyrum
cruor exprimitur. In chrysolitho vero spiritualis inter
miracula prædicatio. In berillo, prædicantium per-
fecta operatio. In topazio, eorundem ardens con-
templatio monstratur. Porro in chrysopraso, beatorum
martyrum opus pariter et præmium. In hyacintho,
doctorum cælestis ad alta sublevatio, et propter infir-
mos, humilis ad humana descensio. In amethysto,
coelestis semper regni in humilium animo memoria
designatur. Singulique lapides pretiosi, singulis sunt
fundamentis deputati. Quia licet omnes perfecti, qui-
bus civitas Dei nostri in monte sancto ejus ornatur
atque fundatur, spiritualis gratiæ sint luce fulgentes :
alii tamen per Spiritum datur sermo sapientiæ, alii
sermo scientiæ, alii gratia sanitatum, alii genera lingua-
rum, alteri fides in eodem Spiritu, &c. Cujus artifex
et conditor Deus, qui est fundamentum fundamentorum,
et pro nobis etiam pontifex fieri dignatus est, ut proprii
sanguinis hostia ejusdem mænia civitatis ablueret pariter
atque dedicaret, omnia quæcunque habet Pater, propria
446
EXPLANATIO
possidet. Unde in pectore summi pontificis iidem
lapides et ipsi patriarcharum nominibus inscripti jube-
bantur imponi, ut pulcherrimo mysterio pandetur, om-
nia spiritualia chrismata quæ singuli quique sanctorum
viritim et ex parte percipiebant, in mediatore Dei et
hominum homine Jesu Christo pariter et perfecte fuisse
completa. Hæc de lapidibus pretiosis copiosius fortassis
quam commaticum interpretandi genus dicebat, videor
exposuisse. Necesse enim erat eorum naturas patriam-
que diligenter exponere, deinde sacramentum investigare
solertius, sed et ordinem numerosque prosequi. Quan-
tum vero ad ipsam rei profunditatem pertinet, videor
mihi perpauca, et hæc breviter strictimque dixisse.
Lectoremque supplex obsecro, ut si recto ne tramite
viderit incessisse, agat Deo gratias. Sin vero secus
quam volebam, evenisse deprehenderit, errori meo
veniam mecum a Domino deprecetur. Sed hæc hac-
tenus, videamus et reliqua.
Et duodecim porte, duodecim margarita sunt per sin-
gulas.] Omnis gloria capitis refertur ad corpus. Et
sicut lux vera, quæ illuminat omnem hominem, sanctis
donavit lumen esse mundi, sic et ipse, cum sit marga-
rita singularis, quam negotiator sapiens venditis om-
nibus emat, suos nihilominus margaritarum fulgori
comparat.
Et platea civitatis aurum mundum, &c.] Iisdem me-
tallis plateas componit, quibus civitatem jam dixerat
adornatam; multi enim sunt etiam vitæ latioris et infe-
rioris, summis in ecclesia cincti virtutibus, et puritate
mentis et radio fulgent operis.
Et templum non vidit in ea, &c.] Quamvis, inquit,
lapidibus civitatem dixerim exstructam, non in ædificio
tamen materiali significavi requiem esse sanctorum,
quorum ipse Deus unica domus et lux et requies est.
Et civitas non eget sole neque luna ut luceant in ea.]
Quia non lumine aut elementis mundi regitur ecclesia,
sed Christo æterno sole deducitur per mundi tenebras.
APOCALYPSIS, CAP. XXII.
447
Nam claritas Dei illuminabit eam.] Ipso enim lumine
fruemur in patria, quo nunc regimur gradientes in via.
Eodem informati inter bona malaque discernimus, quo
tunc beatificati, sola quæ bona sunt cernemus.
Et ambulabunt gentes per lumen ejus.] Significat quod
idem ipse Agnus nunc sit peregrinantibus via, qui tunc
civibus vita.
Et reges terræ afferent gloriam suam et honorem in
illam.] Reges hic spirituales dicit, qui cunctas virtutum
suarum divitias, ecclesiæ conferant laudibus.
Et porte ejus non claudentur per diem, nox enim
erit illic.] Lumen Agni perpetuum, imo ipsum pro
lumine sempiterno in illa civitate, sublato noctis tem-
pore, memorat futurum. Quod autem portæ non clau-
dentur, plenissimæ securitatis indicium est. Non enim
ibi jam dicitur, Vigilate et orate ne intretis in tenta-
tionem : sed potius, Vacate et videte, quoniam ego sum
Deus.
Et afferent gloriam et honorem gentium in eam.] Eo
quod ex omnibus gentibus sit congreganda.
Nec intrabit in eam aliquid coinquinatum, &c.] Illius
temporis describit ecclesiam, quando jam malis de
medio segregatis, soli cum Christo boni regnabunt.
Sed et nunc omnis immundus et mendax non est in
ecclesia, nec videt lumen civitatis Dei qui eam odit, quia
tenebræ excæcaverunt oculos ejus.
IN CAP. XXII. Et ostendit mihi fluvium aquæ vitæ
splendidum, &c.] In fluvio vitæ civitatis medio meante,
non adhuc celebratio indicitur baptismi, sed fructus
jam illius revelatur sacramenti. Modo enim ecclesia
seminat in Spiritu, ut tunc de Spiritu metat vitam
æternam.
Et ex utraque parte fluminis lignum vite.] Lignum
vitæ circa fontem vitæ cernitur. Quod sive gloriam
sanctæ crucis, sive Dominum Christum interpretaris,
jam et ante baptisma revelatum in veteri Testamento, et
448
EXPLANATIO
nunc baptismatis clarescente mysterio, cælesti fructu
sanctos imbuit. Nec enim aliud nomen est sub cælo
datum hominibus, in quo oporteat nos salvos . fieri.
Idem quippe lignum, quod Joannes in aurea Hieru-
salem, Moyses in paradiso florere descripserunt, Salomon
dixit lignum vitæ esse amplectentibus eam. Hunc
fluvium puto Jordanem figurasse, ultra quem Moyses
populis monita salutis, et intra quem terram repromis-
sionis Jesus aperuit.
Afferens fructus duodecim, per menses singulos reddens
fructum suum.] In duodecim mensibus omne tempus
insinuat vitæ, scilicet illius ubi dicitur, Et anni tui non
deficient. Et iterum, Erit mensis ex mense, et sabba-
tum ex sabbato. Ubi præsens Domini vultus, æterna
sanitas, æternus vitæ cibus est. Potest et simpliciter
intelligi, quod per doctrinam duodecim apostolorum
crux Christi fructificet.
Et folia ligni ad sanitatem gentium.] Si fructus merces
beatæ immortalitatis accipitur, recte folia perpetuus
intelligitur cantus, quod in sanitatem cadat felici jam
sorte canentibus. Ibi enim gentium curatio vera, re-
demptio plena, felicitas sempiterna.
Et videbunt faciem ejus.] Præmium fidei nobis visio
Dei servatur, quod summum esse bonum Philippus
intelligens ait, Domine, ostende nobis Patrem, et sufficit
nobis. Sollicite enim fuerat commendandum hoc sanc-
tos visuros et habituros specie, quod credunt viventes
ex fide.
Et nomen ejus in frontibus eorum.] Confessio nominis
sancti nunc inter hostes servata, tunc victores in patria
glorificat.
Et nox ultra non erit, &c.] Non ibi fragilitas corporum,
vel quiete noctis, vel ignis eget lumine, quando erit
Deus omnia in omnibus, qui est lux vera, et requies
æterna sanctorum. Quæ si ad allegoriam verba referas,
non ibi prophetarum exhortatio, non legis est præ-
dicatio necessaria, quæ nunc lucerna dicitur esse in
APOCALYPSIS, CAP. XXII.
449
obscuro loco, quoniam in Dei contemplatione rebus
expletis tenetur perfecta promissio.
Et dixit mihi, Hec verba fidelissima et vera sunt.]
Non de Joannis diffidentia dubitabat, sed veram visio-
nem omni ecclesiæ, in qua et parvulos futuros noverat,
commendabat.
Et Dominus Deus spirituum prophetarum misit angelum
suum.] Ne dubites, inquit, de persona monentis. Deus
enim ipse qui spiritus prophetarum cælesti solet im-
buere visione, hæc me tibi misit præmonstrare futura.
Ostendere servis tuis quæ oportet fieri cito.] Docuit se,
ut dixi, omnium generaliter utilia prospexisse.
Beatus qui servat verba prophetiæ libri hujus, &c.]
Subauditur, beatus sum. Sic enim beatus Dionysius
Alexandrinus antistes hos versiculos connectit, dum
quibusdam hæresibus ex hujus libelli occasione surgen-
tibus et errorem redargueret, et ejusdem prophetiæ
sensum ab omni nubilo carnalis intelligentiæ purgatum
ad æterna et coelestia promissa transferret.
Cecidi ut adorarem ante pedes angeli, &c.] Aut semel
factum iteravit, quod cohibitus non est ausus repetere,
aut magno visionum stupore perculsus, adorare se
voluisse iterum confitetur.
Conservus tuus sum, &c.] Nota quotiens et Joannem
prophetam et hunc librum prophetiam nominet : nam
multa huic cum prophetis concordia, nec in sensibus
tantum, sed et in verbis. Quot enim hic Esaiæ, quot
Zachariæ, aliorumque prophetarum versus invenies.
Ne signaveris verba prophetiæ libri hujus, &c.] Futuro
propinquante judicio manifestari oportuit divina præ-
cepta, judicia, atque promissa, quorum observatione
præmium mites acquirant, neglectis pænam contumaces
incurrant.
Qui nocet, noceat adhuc, et qui in sordibus est, sordescat
adhuc.] Occulta hic Dei judicia, sed justa demonstrat,
quibus mali homines in pejus proficere permittuntur,
id est, pervenire ad summam nequitiam, ut possit jus.
VOL. XII.
GS
450
EXPLANATIO
tum invenire judicium. Huic illud simile est, Aut
facite arborem bonam et fructum ejus bonum, aut
facite arborem malam et fructum ejus malum.
Ego sum A et 12, 8c.] In A verbi divinitatem, et in 12
susceptam humanitatem designat. Principium sine ter-
mino: quod crebra in hoc libro repetitione firmatur :
sive propter unius Christi divinitatem, et humanitatem
sæpe insinuandam: sive ut unius naturæ tota Trinitas
intimetur, quæ per prophetam dicit, Ante me non est
formatus Deus, et post me non erit.
Ut sit potestas eorum in ligno vite.] Dignum præmium
stolis candidis, id est, vitæ immaculatæ promittit, vide-
licet ut Domini aspectu, qui est vita æterna, potiatur.
Beati enim mundo corde, quoniam ipsi Deum vide-
bunt.
Et per portas intrent in civitatem.] Qui Domini ser-
vant mandata dicentis, Ego sum ostium, per me si quis
introierit, salvabitur, et ingredietur et egredietur, et
pascua inveniet: illa utique pascua quæ et hic promit-
tuntur, id est, ligni vitæ, hi proculdubio per portas
intrant in ecclesiam. Portas scilicet justitiæ, quas sibi
Psalmista postulat aperiri. Qui autem aliunde tentat
ascendere, ille fur est et latro: de quibus et hic subditur,
Foris autem canes et venefici et impudici, &c.] Cuncta
enim rabies improborum et nunc intrinsecus ecclesiam
tentat, sed cum intraverit paterfamilias, et sanctis secum
ad nuptias intrantibus, clauserit ostium, tunc incipient
foris stare et pulsare ostium.
Ego sum radix et genus David.] Geminam hic per-
sonæ suæ naturam expressit, quod idem factor sit David
secundum divinitatem, qui factus est ex semine David
secundum carnem. Quam Dominus quæstionem Judæis
in evangelio proponit, Quomodo videlicet Christus filius
sit David, cum eum David in Spiritu suum Dominum
vocet ?
Stella splendida et matutina.] Qui post noctem pas-
sionis unius apparendo lumen resurrectionis et vitæ
APOCALYPSIS, CAP. XXII.
451
verbis et exemplo seculis ostendit. De quo ad beatum
Job icitur, Numquid producis luciferum in tempore
suo?
Et sponsus et sponsa dicunt, Veni.] Caput et corpus
ecclesiæ, singula membra cohortantur ad fidem.
Et qui audit, dicat, Veni.] Quisquis internum in
mente fidei vel caritatis lumen percepit, ad hoc et alios
convocet.
Qui vult, accipiat aquam vite gratis.] Sic liberum con-
venitur arbitrium dicendo, Qui vult accipiat, ut con-
festim gratia prædicetur in eo quod sequitur, Aquam
vitæ gratis. Nullis utique meritis præcedentibus. Et
ipsum enim velle, Dei donum est.
Si quis apposuerit ad hæc, apponet Deus super illum
plagas scriptas in libro isto.] Hæc propter in falsatores
dixit, non propter eos qui simpliciter quod sentiunt,
dicunt in nullo prophetia mutilata.
Dicit qui testimonium perhibet istorum. Etiam, venio
cito.] Idem Christus testimonium perhibet, qui se
ecclesiæ venturum annuntiat. Cui more Cantici can-
ticorum ecclesia devote respondet,
Amen, veni, Domine Jesu Christe.] Quæ quotidie
clamat orans, Adveniat regnum tuum. Et in Psalmo,
Psallam et intelligam in via immaculata, quando venies
ad me.
Gratia Domini nostri Jesu Christi cum omnibus vobis,
Amen.] Eant Pelagiani, et sua virtute fidentes, Domini
se gratia privent. Apostolo autem Paulo præsidium
quærente ac dicente, Quis me liberabit de corpore
mortis hujus ?
Respondeat Joannes nominis sui
memor, et dicat, Gratia Dei per Jesum Christum
Dominum nostrum. Et ne sibi Donatistæ de singu-
lari Dei munere blandiantur, audiant quod cum gra-
- tiam Dei quasi vale ultimum commendaret, adjecit,
Cum omnibus vobis. Amen.
452
*** Explicato tandem tanto tamque periculoso labore,
suppliciter obnixeque deprecor, ut si qui nostrum hoc
Opusculum lectione vel transscriptione dignum dux-
erint, auctorem quoque operis, Domino commendare
meminerint: ut qui non solum mihi, sed et illis labo-
raverim. Illorum vicissim, qui meo sudore fruuntur,
votis precibusque remunerer : lignique vitæ, cujus eos
aliquatenus odore famaque aspersi, suis meritis faciant
visu fructuque potiri. Amen.
:1
FINIS OPERUM OMNIUM VENERABILIS BEDÆ.